Skip to main content

Full text of "Sancti Aurelii Augustini hipponensis episcopi Opera omnia"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/sanctiaureliia08augu 


SANCTI   AURELII 


AUGUSTINl 


lllPPONEXSIS^^EPIStOPI 


OPERA  OMNIA, 

POST  LOVAIVIEIVSIUM  THEOLOGORUM  RECENSIONEM, 

CASTlCiTA     DEMO     kt    MAMSCRirTOS     CODICES    GALLICOS  ,     VATICANOS  ,     BELGICOS ,    ETC, 
NECNO!f   AD   BDITIONES    ANTIQCIORES    ET  CASTIGATIORES, 

OPERA  ET   STCDIO 

MONACHORUM  ORDINIS  SANCTI  BENRDICTI 

B   CONGREGATIONE    S.    MAURI. 

(Fbitio  nouiffima,    emcuba(a  ct  aucfior, 
ACCURANTE  J.-P.  MIGNE , 

BIBLIOTHEC/E  «LEBI  UNIVERSK, 

6ITB 
CCHIUDII   COMrLBTORUli    IN    SlNOOLOS   SCIENTIX  BCCLBSIASTICA   RAU03    ED1T0R3. 

TOMUS     OCTAVUS. 

10  VOL.  Paix  :  8(i  fr. 


EXCUDEBATUR  ET  VENIT  APUD  J.-P.  MIGNE  EDITOREM , 
LN  VIADICTA  D-AMBOISE,  PROPE  PORTAM  LLTETIiE  PARISIORUM  YULGO  r>ENFER  NOMIN.\TAM, 

SEU    PETIT-MONTHOLGE 
18U 


ELErVCIIUS    OPEIIUM 

OCT  J  7  1934 

7  t  0>5 

QUJE  IN  IIOC  OCTAVO  TOMO  CONTINENTUR. 


De   IIxUESIBLS  AD   QtODVLLTDELM   LIBER   LJIUS.  Pag.         2i 

TnACTATVS   ADVERSUS   Jl'D/£OS.  51 

De   UtILITATU   CREDENDl   AD   HoNORATLM    LIBEIV   L.VLS.  63 

De  dlabls  Ammabus  co.ntra  Manich.eos  mber  lm;s.                      '  95 

AcTA  SEU  Displtatio  co.ntra  Fortlnatlm  .Mamch.elm  i.iber  i'.\us.  m 

Co.NTRA   AdIMANTCM    .MaMCU.EI   DISCIPLLtM    L!BER    U.NLS.  129 

CoNTRA  Epistolam  Manicii.^i  qlam  vocant  Flndamenti  liber  u.nus.  173 

CoNTRA  Faustum  Manicii.eum  libri  XXXlil.  207 

De  Actis  cim  Felice  Manich^co  libri  II.  519 

De  Natura  bo.ni  contra  Manich.eos  libeu  lnls.  551 

CONTRA  SeCUNDINUM  MaMCII;EUM   libek   L.NLS.                                                                 '  577 

Contba  Adversarium  legis  et  Prophetarum  libri  II.  CU5 

Ad  OnosiuM  contra  Priscillia.nistas  et  Origenistas  liber  u.nus.  669 

.Sermo  Arianorum.  677 

CoNTRA  Sermonem  Arianoblm  libf.r  unls.  685 

Cjllatio  cum  Maximino  Arianorlm  episcopo.  709" 

C  i.NTRA  eumdem  Maximinum  Arianlm  libri  II.  745 

De  Trimtate  libbi  XV.  819 

CONTENTA  IN  APPENDICE. 

Tractatus  contra  QUINQUE  I1.€RESES.  1101 

Sermo  contra  Jud.eos,  Paganos  et  Arianos.  H17 

DiaI.OGUS   DE   ALTERCATIONE   EcCLESI.4;   ET   SvNACOG^fi.  1151 

De  Fide  contra  Manich.eos  liber  Evodio  tributus.  1139 

CoMMOMTORIUM    (vuIgO  AuGUSTINI)    DE    RECIPIENDIS   M.4.NICH.t:iS    QUI    CONVERTLNTUR.  ll.i)5 

CoXTRA   FeLICIANUM   ArIANUM   DE   FiDE   TrINITATIS   LIBER    ViCILIO   TaPSITA.no    EPISCpPO   RESTITUTUS.  1157 

Qu;CSTiONES  DE  Tbinitate  et  de  Genesi  ex  Alcui.no  DESCIUPT.£.  1171 

De   InCARNATIONE    VeRBI   AD   JaNUARIUM    LIBRI   DUO  COLLECTl    EX    OrICENE.  1  I  7o 

LiBER  DE  Trinitate  et  Lnitate  Dei.  1195 

Oe  Essentia  divinitatis.  1199 

i)E  Unitate  sanct.€  Tri.nitatis  1207 

De  ecclesiasticis  Dogmatibus.                        -*  l-Io 


Ex  IVIII5  L.  .MlLiM:,  au   rclil-Monlroinje. 


au 


m   OCTAVUM  TOHIUM 

Cum  tlootoris  calholioi  tluo  sint  officia,  altcruin  christiani-c  rcligionis  vcritatcs  illustrare 
ac  confirinarc,  altcrun»  casdcm  ah  insur{;;cntium  lia^rcticorum  crrorihus  vindicare  ;  ncrno 
velcrum  aut  rcccnliorunt  utrastiuc  partcs  implcvit  fclicius  Augustino  ,  qui  omnium  jutlicio 
iil  mcrito  assccutus  csl,  ut  prsecipuus  ac  sunnnus  Ecclcsia;  Doctor  hahcrctur.  Hactcnus 
cins  o[)cra  t]ua»  christiana  tlogmata  cxplicant  exhihuitnns  :  nunc  oa  qua^  ail  inliilclium  h;n- 
rclicorumquc  confulationcm  pcrtinent,  qua^quc  vuli;ari  jam  nominc  Polemica  vocarc  st)lc- 
nuis,  in  Iribus  quce  rcstanl  voluminihus  rcpra\scnlantla  sunl.  Nam  ctsi  in  prit>ribus  illis 
scriptis  aliquantlo  cx  occasione  grassanlcs  errorcs  Vir  sanctus  perstringat ;  non  his  tamcn 
ejusmotli  ^iMicris  opcrum  scopus  erat ,  qualem  sibi  ipsc  in  rcliquis  opcribus  pro|)osuil. 
Quoti  si  Auguslinum  obiler  in  ha^relicos  disserentom  tanta  cum  voluptatc  lectores  huc 
usque  rcvolvcrunt  :  longe  major  ex  st^qucntihus  libris  fructus  sperantlus  cst,  in  quibus 
rcclo  ortJine  ac  detlita  opera  universum  crrorum  ct)rpus  in  particulas  tliscinditur  ac  dis- 
sipalur ;  hrerclicorum  antesignani  tum  publicis  concertationibus,  tunt  cditis  lucubrationi- 
hus  vincuntur  ac  proslernuntur  ;  acliillea  deniquc  ac  primaria  eorum  scripta  in  favillas 
rcdi^untur ;  adco  ut  cuin  ex  primi  ijcncris  scriptis  Doctoris  catholici  nomen  ,  quod  nonnul- 
lis  eliam  pra^cipuis  EcclesiiB  Patribus  commune  est ,  rctulerit  Augustinus  ;  cx  his  poste- 
rioribus  unuiii  sibi  proprium  ,  quo  nullum  aliud  illustrius,  elogium  a  Calholicis  Hicro- 
nymo  tcslc  merucrit,  ul  veluti  alter  antiqua;  fidci  conditor  ctiam  vivcns  et  in  tcrris  dc- 
gcns  agnoscerctur.  «  Macte  virtute,  »  inquit  ille  ad  ipsuin  Auguslinum  scribcns,  «  in  orhe 
«  cclcbraris.  Calholici  te  conditorcm  antiquaj  rursum  fidei  venerantur  alque  suspiciunt  » 
[Episl.  lOii  inlcrAu<iHstiiiiantis). 

Nihil  ad  hujusce  tituli  ct  clogii  cominendationem  vidctur  adjici  posse:  sed  tamcn  eodciu 
in  h>co  Hicronynius  subdit,  «  signum  inajoris  gloria?  esse,  »  quod  Viruin  sanctissimum  ob 
eamtlcin  tausai)i,  «  oinncs  ha^retici  deteslarentur.  »  Eorum  vcro  inalcvolcnlia  et  ahaliena- 
tio  co  usque  progressa  cst,  ul  euin  e  inedio  tollcre  quovis  proposito  preemio  tcntaverint , 
ncc  sibi  ad  conccpli  capitalis  odii  cumulum  sufficcre  putarint ,  nisi  ctiain  Dcum  cidcm 
consilio  suffragari  suis  asseclis  persuadere  conarcntur,  tiuibus  polliccri  non  dubitarunt  , 
u  omnia  peccata  a  Deo  induhitantcr  osse  credcnduin  posse  dimitti  eis  qui  hoc  facere  ac 
«  pcrfifcre  potuissenl  »  (  Possid.  in  }'ila  AxKjuslini,  cnp.  9).  Scd  miranda  cst  hoc  in  loct) 
Augustini  modcratio,  quodcum  non  solum  privatis  criminationibus  ah  advcrsariis  impctc- 
rclur,  sed  ct  ab  eis  qua;rerclur  ad  necein,  privalas  inimicitias  illas  ita  €Tt|uanimitcr  tulit 
ac  dissimulavit,  ut  vix  ullain  de  cis  in  suis  disputationibus  fcccrit  mcntioncm  :  ncc  qnid- 
quain  ccrli  dc  intentalffi  illi  nccis  machinalione  rescirciniis,  nisi  Possidius  in  cjus  Aita  rcm 
poslcris  consignassct.  Quod  si  quandoque  ad  injurias  sihi  illatas  aliquid  rcponcrc  coge- 
hatur;id  non  jusla;  indignationi  sua;  tribucbat,  scd  leclorum  ulilitati,  qui  iniquis  cjus- 
modi  criminationibus  a  veritate  possent  abduci.  Scd  ncmo  mclius  tam  mt)dcrali  aninii  in 
his  occasionihus  statum  cxpresserit,  quain  Auguslinus  ipse,  cujus  ha>c  verha  sunl  in  lihro 
conlra  Fctilianu  n  tertio,  cap.  1  :  «  Ego  quando  cuiquc  vel  diccndo  vcl  scribcndo,  rcspon- 
«  deo,  ctiain  conluincliosis  criminationibus  laccssitus,  quantum  mibi  Dominus  donat,  frw- 
«  nalis  atque  contrilis  vana;  indignationis  aculeis,  audilori  lcctorivc  consulens,  non  ago  ut 
«  cniciar  hoinini  ct)nviciando  superior,  scd  crrorem  convinccndo  sahibrior.  »  In  his  ilaque 
disputalionibus  rcs  tota  rationum  et  argumentorum  validis  momeiilis  agebalur.  Non  illuni 
a  proposito  difficultatis  scopo  conviciorum  propriane  la^sionis  sensus  avocahal ;  sed  satis 
sibi  factum  existimabat,  si  vel  proprii  honoris  dispendio  Ecclesia'  ct  verilatis  jura  (  quod 
nnuin  sibi  t)h  oculos  ponebat)  asseruisset.  In  refellciulis  etiam  ha;reticorum  argumcntis  ita 
se  gerebat  Doclor  sanclus,  ut  non  tantum  eorum  animos  cxasperare  quain  maxiinc  cave- 
rt-t ;  scd  etiam  ,  quanlum  in  ipso  erat,  et)s  ad  veritatis  agnitioncm  molliorihus  ct  humanio- 
ribus  vcrbis  ct  appcllalionibus  rcvocare  conaretur.  Hunc  agcndi  modum  statim  ab  initit> 
conrcrtationuin  suarum  sibi  proposuil,  uti  ipse  tcslatur  :  «  Deum  rogavi  et  rogo,  ut  in 
"  rcfellcnda  ct  rcvincenda  h«rcsi  vcstra  ,  cui  ct  vos  fortassc  iinprudcnlins  qnam  malilio- 
«  sius  adha^sistis,  dct  mihi  mentem  pacalam  alque  trantiuillaiii  ,^cl  magis  dc  vcstra  cor- 
«  reclione,  quam  de  subversione  cogitantcin.  Ouantjuain  eniin  Dt)ininus  pcr  servos  suos 
1«  rcgna  suhvcrlat  crroris ;  ipsos  taincn  boniiiics,  in  tjuanluin  bomincs  sunl,  cmentlandos 
«  essc  polius  quam  pcrdcndos  jubct  »  (  Lib.  conlra  Epislolani  Manivhwi,  cap.  1  ).  Ulinain 
t|ui  fidci  conlroversias  tractant,  eodem  aniino  tlucercnlnr  ! 

Ktsi  porro  in  omnibus  Auguslini  o|)cribus  summ  i  cjiis  fatnllas  c'ucct ,  nonnihil  tanicn 
inajoris  splcndoris  calbolicje  ejus  tlisccplationcs  pra'  sc  iVrunl  :  ul  in  bcllo  ct  pra^Iio  magis 
quain  in  pace  milituin   virlus  i)robalur.   In  ipsis  ciiim  scriplis  vis  cl  acumcn  ingcnii  ,  tlo^ 

Sanct.  Alglst.  \  III.  (Ine.J 


i  I  rn/i:KATiu.  li 

flrlna,  criKlilio,  Scripliirariim  [x-rilia,  rlo(jiicii(i,i,  prudontia  cl  «Icxtiritas  ,  ut  iri  proprio 
armiincnto  liinicii  siiiiin  cxplir.iiil  ,  «liiiii  iir^jciiliiiiii  advcrsariorum  impclus  ormuts  aniini 
ncrvos  ad  cos  (lcbcllandos  cxcitaiil  cl  prorilanl. 

.lamvcro  (jiioiiiam  pliira  siinl  Aiif^iislirii  Polcniica  opiisnila,  (juam  iil  in  unurri  volumcn 
co^i  possinl  ;  ca  in  pliircs  tomos  parliri  ncc(!ssariiim  fuit.  Mt  iirimus  (jiiidcm  ca  (jua-advcr- 
siis  Maiii(Iia!OS,  Priscillianistas,  ct  Arianos  condita  sunt  cornplcctctur  :  dc  (luibus  liic  inul- 
(is  pra^riri  otiosiim  cl  su|)crvacan(!iim  fiicrit ;  ciim  primo  loco  scsc  olTcrat  Au{,'uslini 
lihcr  dc  lla'rcsil>us,  iri  quo  liisloriam  Iiarum  oiniiium(|U(!  Iiuircscon  compcndio  dcscriptam 
lcclor  invcnicl. 

Manicha*orurn  hjcrosim  ,  qua  dcccptus  at(ju(!  imbutus  fui^rat  adolcsccns,  statim  a  suo 
baptismo  aj^f^rcssus  csl  strcnuisslrnus  i)ugil  ,  (luirKjuc  libris  iri  cos  oditis,  nompc  de  Liboro 
Arhilrio,  de  (lcnosi  contra  Maniclia)i3s,  (lc  Moribus  Ixjdosia;  catholica; ,  do  Moribus  Mani- 
•  ha;oruin,  ct  de  Vcra  Roligione  :  quos  quia  ncophytus  c(  nondurn  [)rosbytcr  romposuil,  ia 
primo  tomo,  ut  in  antca  vulgatis,  roli(|uimus.  Hos  libros  iiomini!  1'ontatcuchi  contra  Ma- 
ni(  hjoos  dosignat  Paulinus  in  opislola  5io  intor  Augustinianas,  laudaKjuc  in  hunc  rnodum  : 
«  0  luccrna  digno  supra  candelabrum  Kcclosia?  posila,  qiia;  late  cathoIi(  is  urbihus  do  sopti- 
«  rormi  lychno  pastuin  oloo  laBlitiai  luinon  offundcns,  donsas  licol  lucrelicorum  caligincs 
'<  disculis  ,  el  lucem  vorilalis  a  confusione  tcncbrarum  splendore  clarifici  scrmonis  enubi- 
((  las  1  »  Hactenus  Paulinus  dc  primisillis  in  Manicheeos  sci^iptis  ;  in  quibus  si  lantum  lu- 
ininis  ac  splcndoris  doprehcndil ,  quid  de  aliis  subsequcnlibus  ,  qua;  progrossu  temporis 
majoie  diligcntia  cl  rerum  usu  ab  Auguslino  condila  sunt,  oxspoclandum  osl? 

Kx  his  primum  quod  a  susccpto  sacerdotio  composuit  in  gratiam  amici  sui  Honorati , 
qui  Manichaeorum  crroribus  lenebatur,  de  Utilitate  credcndi  inscripsit,  ubi  his  prjeclaris 
usus  esl  verbis,  qua;  in  fronle  Polcmicorum  ipsius  opcrum  adhiberi  merentur.  «  Qu«  ut  tibi 
«  prosint,  aut  ccrtc  nihil  obsint ,  omnibusque  omnino,  quorum  in  manus  forte  dovcnorint, 
«  ct  rogavi  Deum,  ct  rogo  ;  et  spero  ita  fore  ,  si  bcne  mihi  conscius  sum,  quod  ad  hunc 
«  stilum  pio  et  officioso  animo,  non  vani  nominis  appctitione  aut  nugatoriie  ostcntalionis 
«  acccssi  »  {C(ip.  1  ).  Post  haec  eosdem  Manichaeos  dcnuo  exagitavit  edito  libro  de  Duabus 
Naturis,  quarum  dicebant  unam  partem  Dei  cssc  ,  alteram  de  gente  lenebrarum  :  quae  deli— 
ramcnta  perspicuis  ct  a  luminc  naturali  pctitis  rationibus  sic  cludit,  ut  magis  animos  com- 
movendo,  quam  disputando,  adversarios  ad  veritatis  agnitionem  reducerc  videalur;  dolens 
intcrim  quodolim  easdem  rationes  non  adhibuisset,  ut  ne  in  pravissimfe  sect«  perniciem 
laberotur.  His  porro  scriptis  ct  gravibus  suis  ad  populum  concionibus  ita  omniura  in  se 
admirationcm  cxcitavit,  ut  illam  causam  salvam  et  sanam  roputarcnt  omnes,  quam  vir 
tanla;  moderationis  ct  sinceritatis,  tantjedoctrinieet  cloqucntiaepropugnassct.  Hinccstquod 
Hippone  civitate  per Fortunatum  presbyterum  manich»um  magnam  partcm  corrupta,  non 
inodo  Catholici,  scd  ct  Donatista;  sanctum  Doclorcm  ad  singularem  cum  oo  disputationcm 
adduxcrint  :  cx  qua  ita  dcbilitatus  et  fractus  rccossit  Fortunatus,  ut  ejus  pcstilentissi- 
mo  contagio  Ilipponenses  omncs  deinceps  caruerint.  Possidius  describit  prosporum  fortu- 
natuinque  successum  hujusco  collationis  {In  Vita  Aug.,  cap.  6),  cujus  acta  hic  rofcrunlur  : 
ex  quibus  discimus  hominem  loquacissimum  ad  unum  Auguslini  argumenlum  (  idem  scili- 
cct  quod  olim  a  Ncbridio  audiorat  [o]  )  ita  obmutuisse,  ut  captato  pcr  spccicm  suos  consu— 
lcndi  asseclas  ad  rcspondendum  spatio  ,  turpi  fuga  cx  urbc  Hippone  ,  nedum  cx  collalione 
aufugerit ,  nunquam  co  redilurus.  Patratn  hac  victoria,  aliquanlo  post  procusum  est  opu- 
sculum  conlra  Adimanlum  :  quo  in  opcrc  Veteris  acNovi  Tcstamenli  loca  simul  concilian- 
tur,  satisfilque  cavillationibus  quas  ex  locis  illis  velerator  iste,  Manichaei  quondam  disti- 
pulus  ,  dcduxcrat. 

Idem  in  Manicha^os  certamcn  prosecutus  est  Augustinus  jam  episcopus,  refellendo  pri- 
mum  Manichaei  Epistolam  ,  Fundamenti  appellatam  ,  in  qua  totius  pervcrsae  doctrinae 
summa  conlinebatur,  id  est  ((  doctrinae  inilium,  medium,  et  finis,  »  testanle  Fclice  mani- 
chaeo(Lt7).2  de  Actis  ciim  Felice ,  cap.  1).  Unde  tanta  ab  ipsis  Manichaeis  reverenlia  liaec 
cpistola  lcgebatur,  ut  non  nisi  ab  inclinatis  disceretur.  Sic  enim  habelur  hic  locus  in  duo- 
bus  vetustis  cxcmplaribus  ,  «  Inclinatis  discebatur  a  nobis  :  »  tametsi  aliam  priBtulimus 
lectionem  cx  optiinac  notae  codicc  Corbciensi,  «  Ipsa  enim  nobis  illo  tempore  miseris  quan- 
«  do  Iccta  cst,  ilkiminati  dicebamur  a  vobis  »  (  Lib.  contra  Epist.  Manich.,  cap.  5). 

Ab  hac  lucubrationc  forte  non  ita  pridem  manum  rcmoverat  Augustinus,  cum  Catho- 
lici  aliud  cidem  onus  imponuut,  ut  scilicet  responderet  ad  librum  Fausti  Manichaeorum 
cpiscopi  tantopcre  a  suis  pracdicati  ;  «  cujus  nobis  adventus,  ait  Augustinus  ,  ad  explican- 
«  da  omnia  quae  nos  movebant,  quasi  de  coelo  promiltebalur  »  {Lib.  de  Utilitate  ctedendi, 
cap.  8).  Verum  tam  magnificis  promissis  non  bene  respondit  eventus  :  imo  vero  con- 
traria  sortc  faclum  cst  ,  ut  Doctor  sanctus  quasi  de  coelo  missus  merito  existimari  possit 
ad  rcvincenda  commenta  ineptissimi  praestigiatoris,qui  niiserandis  nugis  multorum  aninrios 
seduxeral  ;  maxime  vcro  ad  vindicanda  veterum  Patriarcharum  acta  ,  quibus  infaustus  ille 
hsercticus  fucum  facere  tentaverat.  Hoc  in  opere  cum  apostoli  Jesu  Christi  nomcn  ,  quod 
Manichaeus  initio  cpislolarum  suarum  sibi  tribuebat,  ab  indigno  homine  rcmoveret,  tempus 
cxortae  hujus  haeresis  nobis  indicat  Vir  sanctus,  aitque  constare  ,  «  non  solum  post  Ter- 
«  tullianum  ,  verum  etiam  post  Cyprianum  hanc  haeresim  fuisse  exortam  »  (  Lib.  13  , 
cap.  U).  Huic   scntcntiae    concordat   Epiphanius ,  qui    ejusdem  haeresis  orluni   rev^cal 

C«)  \  ide  coatcss.  lib.  7,  cap.  2. 


iS 


PRitFATIO.  II 


ad  nonum  Gallieni  annum  [Epiiih..  lih.  df  Pond.  ct  .I/c/j.s-.),  qui  cum  anno  Christi  ^03  coin- 
ridil.  Eusebius  voro  ad  lcmplis  1'oliiis  papa'  vl  l)i<)cU'liaiii  iinpcialoiis  {/uiscb.,  lih.  7,  cnji 
30-32  ),  qui  lamen  ad  imperiuin  non  pervenit,  nisi  fere  posl  decenniiun  a  morte  Felici* 
papa;,  qua?  contigil  anno  -275.  Leo  Maj^nus  longius  camdem  originen.  submovol ,  ad  annunt 
scilicel  a  Cbristi  resurrectione  2G0,  Trobo  imperatore  el  Paulino  consule  [Leo.  senn.  2  </« 
Ptntec).  Acta  Collationis  cum  Felice  manichifio,  qui  Catholicos  seduclurus  cum  venissel , 
per  Augustinum  ftdiciter  ad  Ecclesia^  cominunionem  reductus  cst ,  nova  calholicie  verita- 
lis  tropiLM  supueditanl,  eodein  Augustino  duce  reporlata.  Libcr  de  Natura  boni  exsecrand  i 
quorumdam  illius  secta;  hominum,  «  non  tanluin  in  Paphlagonia,  sed  ctiam  in  Callia  • 
degenlium  [Cnp.  V7),  facinora  detegit ;  habetquo  pro  argumento  ut  ostondal,  naluram  in- 
commutabilem  Deum  esse  ac  summum  bonum,  atque  ab  illo  esse  caeleras  naturas,  easqu.i 
in  quantum  naluric  sunl  bonas  ;  tum  quid  vel  unde  sil  malum,  cl  quanta  mala  Manichai 
ponant  in  nalura  boni,  (|uanta  bona  in  nalura  mali,  quas  naturas  finxit  error  ipsorum. 
Donique  poslremus  libor  conlra  Socundinum,  dogmata  perniciosissima;  ha^resis  penitus  evor- 
tit,  adeoque  suo  auclori  placuil  ,  ul  ejus  senlonlia,  omnibus  quie  advcrsus  illam  pesteiu 
scripserat.  facilo  pneponorotur. 

De  horum  omnium  scriptorum  dignitato  si  quis  judicium  ferre  velit,  ea  conforal  cum 
aliis  aliorum  auctorum  de  eodem  argumento  lucubnUionibus,  quales  sunt  inter  Graccos 
Serapion  Thmueos  iEgypti  urbis  cpiscopug,  «  qui  ob  eleganliiim  ingenii  cognomcn  Scho- 
lastici  meruit,  »  ait  llioronymus  [LH).  de  Scriptoribiis  ecr/esjas/tcjA) ;  cl  Didymus  Alexan- 
drinus,  Tilus  episcopus  Bostrcnus,  et  Zacharias  episcopus  Mytilenensis  ;  intcr  Latinos  Vi- 
clorinus  Afcr  :  ex  quibus  hic  a  Sirmondo  editus  inter  opuscula  dogmatica  veterum  quinquu 
scriplorum,  illi  a  Canisio  tom.  5  antiq.  lcct. 

Ad  alia  tomi  hujus  scripta  quod  attincl,  unus  codex  qui  sive  casu  ,  seu  dedila  opera  , 
in  platea  marilima  Carthaginensi  vcnalis  expositus  erat,  cujusdam  haeretici  anonymi  li- 
brum  continens,  materiam  praibuit  duobus  libris  conlra  adversarium  Legis  et  Prophcta- 
rum  ;  in  quo  Cassiodorus  scnator  scribit  multa  de  Legis  divinte  queestionibus   enodari. 

Librum  contra  Priscillianistas  et  Origenistas  Orosio  acceptura  referre  dcbemus.  In  hujus 
ronsuUatione  libro  pra;fixa  ambiguam  quamdam  de  anno  recondito  leclionem  ,  quae  nego- 
tium  legentibus    faccsscbat ,    unius    codicis   ope   restituimus.  Nam   cum  anlea  legerelur  , 

u  Terra  illa si  eamdem  anno  illo  recondito  apud  to  mandando  ;  »  ita  scriptum  habetiir 

in  vetcri  exemplari  ,  a  si  eam  de  mann.i  illo  recondito  tu  apud  me  mandando  cl  roplondo 
visitaveris.  »  Qua;  verba  ab  Orosio  diriguntur  ad  Auguslinum,  de  quo  in  consoquentihus 
ait,  se  et  plurimos  secum  ,  ut  Augustini  «  cloquium  voliit  ros  supcr  eos  descendal  w  cxspe- 
ctarc.  Ad  h.TC  aulcm  elogia  ingenitam  sibi  modcstiain  objccit  Auguslinus,  cum  dc  obscuris 
quibusdam  quwslionibus  interrogatus,  qualis  esl  illa  de  Angeloruin  distinclionc  ,  ab  his 
solvcndis  se  excusat,  ignoranliam  ingonue  professus  his  vorbis  :  «  Sed,quo  me  conlemnas, 
quem  magnum  putas  csse  doctorcm,  qua;nam  ista  sinl,  ct  quid  inler  se  differanl,  ncscio  » 
[Lib.  contra  Priscili. ,  cap.  11). 

Denique  poslroma  hujusce  tomi  opuscula  adversus  Arianos  exarata  sunt.  Etquidem  primo 
loco  liber  contra  Scrmonem  Arianorum,  qui  plures  quam  triginla  errorum  articulos  conti- 
nebat,  de  verbo  summatim  refutatur.  Tum  subsequitur  Collalio  sub  finem  vitiB  a  sanclo  Do- 
ctore  habita  cum  Miiximino  episcopo,  qua;  non  minus  Ecclcsiae  Catholica;  gloriosa  atquo 
arianie  hiercsi  exitiosa  fuit ,  quam  alia  non  paucis  anlc  annis  cum  Pascentio  comitc  inita. 
Ilanc  dcmum  cumMaximino  Collationern  subseculi  sunt  libri  contra  eumdem  arianum  epi- 
scopum  duo,  morilo  quidom  jure  ab  .\galhonc  papa  in  sexto  Conci!io  gcncrali  cum  proestan- 
tissimi  Docloris  commcndationc  laudali. 

His  succedunl  libri  de  Trinitate,  quos,cum  in  tomo  tertio  antohac  locum  tcnuerint,  in 
liunc  locum  consulto  rejecimus,  ob  m;ign;un  cum  pnedictis  opusculis  affinitalem  :  proptercii 
quod  in  his  de  Trinitale  libris  Ariiinorum  passim  argumcntii  refelluntur.  Caelerum  Erasmi 
d'.»  hoc  ogrogio  opere  censura  satis  arguil ,  cum  nonnisi  levitcr  in  corumdcm  librorum  lc- 
clione  fuisse  versatum.  Non  immoramur  confulandic  hominis  priC(i[)ili  sententiiB,  rali  suffi- 
cere  antidoti  loco  Cassiodori  judicium  ,  quide  his  libris  ita  cdisuit  in  libro  Instilulionum  , 
cap.  16  :  «  S.  Augustini  quindecim  libri ,  quos  dc  sancta  Triiiit.ite  minibili  profunditate 
conscripsit,  curiosa  vobis  intentionc  meditandi  sunt.  »  Augustiiius  quidom  modeste,  prosuo 
more,  de  hoc  operc  loquitur,  aitquc  idargumenti  a  se  non  fore  triicl.indum,  si  graecorum  Pa- 
Irum  opcra  hac  (le  re  conscripta  in  latinum  cloquium  translata  fuissont,  aut  si  quis  alius 
difficultates  sibi  [)ropositas  solvere  et  illustrare  voluisset.  At  nibil  de  hujusce  opcris  dignitatc; 
dclrahcre  debot  modesla  id  genus  auctoris  professio.  Et  ccrle  qiii  rcs  theologicas  his  tempo- 
ribus  a(curatius  invesligarunt,  fatonlur  neminem  antc  Augustinum  satis  cxplicasse  invisibi- 
,  litatom  Filii  Dei  conlra  Arianos,  noc  objectas  iib  eis  (liflicultatnm  umbras  liintocum  lumin(! 
ilispulisse.  Undo  Craicis  ita  admirabile  visum  csl  islud  o|)us,  ul  illud  suae  genlis  hominibus 
proprium  fecerint. 

Sii|)orost  agendum  de  .\ppendicc  ,  in  qua  conlinonliir  Iractatus  contra  quinqne  I/anreses, 
contra  Judaioss  Paganos,  et  Arianos,  de  Fide  contr.i  ManichiRos  ,  d(!  Unitale  Triiiilatis  (oii- 
Ira  Felicianum  arianum  ,  qui  omncs  in  cditionibus  Loviiniensis  recognitionis  Augusiiinii 
tributifuerant :  sed  quam  pcrperam  evincent ,  ut  crodiinus  ,  Admonitiones  ,  qii.ts  siniiulis 
traclalibus  prffifigcmus  suis  locis.  Consimiles  aliis  Appendicis  o|)usculis  a|)ponemUi>,  ({uorui:! 
veros  ac  genuinos,  quoad  fieri  polerit,  auctorcs  rologcre  conabimur. 


5^ 


Q   n    I 


IS  AUMOMTIO  IN  l.inHlJM  DK  II^.KRSim  S.  10 

llis  orgo  Lcvilrr  dcliliaiis  ,  Lcctorcrn  <'i<l  siihjiMt  i  opcr.i  pccvolvciida  rt-sliiiarilcin  «liulius 
?ioc.  in  liininc  rcrnorari  ncras  (lucirnus.  I.on^c  profcclo  juciinilius  crit  insf)i(crc  ha;rcscon 
cvcrsioncin  Jcsu  (Jirisli  virliilc  ah  Aii^ustino  I.Mlarn;  <lc  (|ti.i  iiohi^  id  iliccrc  liccat,  ({uoil  in 
scrnioiu;  dc  (^ltaclysino  scri|)turn  lc^itur  :  "  Iri  illopopiilo,  iValrcs,  in  (|uo  rnulla  iniracula  fa- 
«  cichal  Mojscs  |)cr  vir^ain,  cxsurrcxcriiiil  rni^i  1'haraonis,  facicntcs  ct  i()si  j^rodigia 
«  contra  farnuluin  l)ci  IMoyscn.  Scil  ad  hoc  i|ua'ti,iiii  oiira  r.Kcrc  pcrinissi  surit,  ut  niirahilius 
«  vinccrenlur.  Ma^i  IMiaraonis  (|iiid  aliiid  si^nificahaiit,  riisi  ornncs  ha^rclicos  ministros 
«  diaholi,  (]ui  suh  noiniiK;  (Ihristi  dcvorarc  ciipiuiit  [)0|)uliirn  (Ihristi  ?Scatcnt  nunc  hi^rcscs 
n  in  haiic  tcrrarn  ,  lan(|iiain  scrpcnlcs  riia<,'()nim  ,  (|uos  dcvoravil  cl  dcvoral  illc  scrpcns 
«  cxaltalus  in  ligiio....  Fuit  hic,  ut  nostris  ,  dilcclissirni  ,  vipr^rca  doctrina  l)onalislarurn  : 
«  contrila  ost,  consurn[)ta  cst.  Mox  Maxirnianistarurn  scrficntina  fraus  iiullulavil  :  contrila 
«  cst,  consurnpla  csl.  ManiclKcoruin  vciicniirn  aspidis  suhrcpscral  :  conlrilum  cst,consuni- 
«  ptum  cst.  Pclagianoruin  iiovurn  do^ma  a  rninislris  diaholi,  tan(|uarn  a  magis  IMiaraonis 
«  cxcilatum,  illi  nostro  scrpcnli  c<Mtamcn  indixil  :  contcritur,  consumitur....  Kccc  nohis 
«  unus  anguis  Arianus,olim  mortuus,  iiisullat :...  rcdi.Moyscs  nostcr;  rcdi  vir{^a  ;  rcdi,  scr- 
n  pcns  Christe;  conlcrc  capul  dr.iconum,  dic  (iiiid  sis  cum  Patrc  :  tc  audianius  doccntcm, 
«   non  hffirclicum  l)lasphcniantcm  »  (6V//;.'i,  loiii.  (»,  cul.  0(H>-(j()7j. 


ADMONITIO 

IN  LIBRUM  DE  HTKUESIBLS. 

Ad  sciihciKhim  liuiic  librum  horl.ilor  aKiue  .iiiclor  Angustiiio  liiil  Quoil\ulldcus  diacnnus  Carlhagincnsis. 
Eo  speclanl  siibsequentes  epislolae  :  prima  Quodviilldei  csl  Aiigiistinum  roganlis  ul  li.cresiim  edat  caialogum, 
proprios  quibusqiie  errores  ac  ritus  paucis  coinploclenlcm  ;  seciinda  vero  Angiistini  excu-anlis  operis  diffi- 
cultaleni  ,  reiiKnic  ab  aliis  tontatam  j:iin  esse  adiiioneiilis.  Restiibil  Quodvulidcus,  velieinciiltr  ab  eo  con- 
lendcns  ulid  miiniis  petilioni  ipsius,  iiiio  universali  desideiio  non  denegel.  Tunc  demiim  viclus  Auguslinus 
laborcmciciiraiii  iii  se  recipil  scribcndi  de  liiciesibus ,  duni  per  alias  occupaliones  licebit.  Niinc  eniiii  iinpo- 
sila  sibi  ncce-^silale  rcfellcndi  Jdlianiini  ,  se  eliani  ab  inc(E;)la  opusculoriim  suorum  recognilionc  (  quain  lem 
plurimum  iiecessariain  judical)  avocaii  lcstattir;  addilquese  bujus  recognilioiiisduo  voliimiiia  jain  ab>(»lvi>se 
rctraelalis  oninibiis  libiis  suis.  Il.ecdiio  voliimina  circiter  aiinum  Clirisli  427  perfecta  observanius  iii  lomo  pri- 
nio  :  <iuibus  ipuindoipiidem  pjtslciior  esl  ipse  <lc  IKcresibus  liber ,  ad  annum  circiter  428  revocandus  videlur. 
Possiiliiis  in  lndicido,  cap.  5,  not;it,  De  Harcsibus  ad  QuudvuUdeum  duiconum  ,  imperfeclum  opus.  El  Isidorus 
«lc  Viris  illiHiriliiis,  cap.  9  ,  Priimsius,  inqiiil,  Afiicanus  episcopus  composuil  sermone  scholaslico  dc  Hwiesibus 
tres  Ubros,  dire.los  <id  Forlunalum  cpiscopuin,  e.rpUcans  in  eis  quod  olim  B.  Auguslinus  in  libro  Hcereseon  impff' 
feclum  viorte  iuterveniente  relhfuerat.  Ncnipe  allcram  operis  parlem  ,  ad  ostendendum  quid  hxrelicum  facial, 
polliccliir  Aii[i;usrinusinpr;cfaiii>nisfinc,  (|iiam  parlcin  morte  prseveiilus  noii  altigit. 


De  eodem  libro  epistolw  qiiatiior, 

EPISTOLA  CCXXI. 

Domiiio  mcrilo  venerabili ,  tl  verc  bcalissimo  palri  Acgcstino  episcopo  ,  Qcodvultdeus  diaconus. 

1 .  Diu  irepidus  fui ,  et  ausus  bos  ineos  aliquoruis  dislidi  :  sed  me  principaliler  ,   ul  dici  assolel ,  anim.-ivit 
lealitudinis  luse  benevolenlia  omnibiis  coin|)riibata  ;  qiiam  dum  considcro ,  magis  timui ,  ne  non  pelendo  su- 

perbiis,  non  quserendo  dcsidiosiis,  non  pulsaiido  piger  a  Domiiio  jiidicarer.  Sufficere  autem  milii  credercm 
hiijusmodi  tantiimmodo  voluntalcm  ,  si  Iniclum  adipisci  non  possem  :  cuin  autem  pro  certo  noverini ,  ostiiim 
divini  sermonis,  quod  Vencrationi  tuae  coelcstis  gratia  patefecii.  paratam  esse  inentem  tuam  sanciam,  qiiam 
possidet  Christus ,  non  sohim  cunctis  volentihus  pandere  ,  verum  etiam  nolenlibus  ,  ut  inlroire  iioii  pigeal, 
pcrsiiadere ;  occupalioni  Ucverenlia;  tu.x  miiltiloquio  superfluo  moram  non  faciam ,  sed  desiderium  obsecra- 
tionis  meae  breviter  indicabo. 

2.  Nonnnllos  in  cleio  hiijiiscc  eiiain  amplissim:c  civitalis  esse  imperitos,  ex  me  ipso  conjicio  ;  et  qu.nntnm 
niiivcrso  illi  ordini  profulurum  sil  qiiod  expelo  ,  consideralioni  Saiiciitalis  tuaj  disculienduin  olTero.  Privilc- 
gio  nainque  cunclorum  qiii  hoc  de  spirilualibus  tuis  laboribus  promerentur,  eliam  me  indignum  conseculuriim 
tsse  pncsumo,  doinine  mcriio  venerabilis ,  et  vere  beatissime  pater.  Precor  igitur  Beatitudinem  tuam,  ul  cx 
quo  cbristiana  religio  b;eredilalis  promissrc  noinen  accepil,  quaj  haereses  fuerint,  sint ;  quos  errores  inlule- 
rinl,  infcrant;  tpiid  advcrsus  catholicam  Ecclesiam  senseriiit,  senlianl,de  fide,  de  Trinilatc,  de  Bapiisir.y, 


47  ADMO.MTIO  IN  LIBRUM  DE  ILEUESIbUS.  15 

ile  |tcieiiileiili;i ,  dc  liominc  ("lirislo  ,  dc  D^o  Clirislo  ,  dc  rcsiirreclioiie  ,  dc  Novo  cl  Volcrc  Tosl.imciiio  ,  cl 
cniiiia  oiiiniiio,  quibiis  a  vcriUilr  dissoiilitiiil  :  (jii.u  cli.iiii  B:iplismum  iiabcaiil  ,  qiijovc  iion  liaboaiil ;  cl  post 
qiias  baplizel,  ncc  (aiiieii  robaprucl  Ecclcsin  ,  qualilcr  siiscipial  vcniciilcs,  clquid  singiilis  lcge  ,  auclorilalo, 
alijuc  ralioiic  rcspoiidoat ,  digncris  exponcrc. 

5.  Nce  nio  laiiUc  Boaliuidii  lu  i  crcdal  incpli;e  ,  ul  iion  iiispiciam  qiiaiiiis  cl  quam  ingciilibiis  volumiiiibus 
opus  sil,  iit  po^siiil  i!>la  dissolvi.  Vcrum  lioc  ogo  fieri.noii  cxpclo ;  id  ciiim  mulliplicitcr  facliim  cssc  iion  du- 
biio  :  sed  broviicr  ,  pcrslricle  alque  summalim  ,  cl  o|)inionos  rogo  oujuslibct  luercsis  cxpoiii  ,  cl  qiiid  loiilra 
lcneal  Ecclcsia  caihoiica  ,  qiiantum  inslructioiii  satis  esl,  subdi  :  iil  voliil  quodam  cx  omnibiis  conccplo  com- 
moiiiiorio,  si  qiiis  aliquam  objoctioiicm  aut  coiivictionem  ubcrius,  plciilus  ac  planius  nosse  voliicril,  ad  opii- 
loiila  ct  magiiilioa  xoliimiii.i  Iraiismillalur ,  quibus  a  divcisis,  et  pra)oipiie  a  Vciioratioiic  lua  in  lioc  i|)suni 
coiislat  claboratum.  SiilTioiot  auloiii  adinoiiitio  talis  ,  ul  pulo ,  doolis  cl  iiiiperitis,  oiiosis  el  ocoupaiis,  ct  ad 
ciijuslibet  gradus  niiiiistorium  Ecclesiai  nndecumquc  promoiis  ;  dum  ct  illc  qut  niulta  lcgit,  eadciii  brcvilcr 
recordatur,  cl  compcndio  ignarus  instruitur,  ut  novcril  quid  lcneal ,  quid  evilel;  quid  avorsotiir  iic  facial, 
ipiid  ut  facialasseqiiatur.  Forlassis  aulcin,  si  lamcii  quod  arbilror  vcrum  csl,  ctiam  advorsus  caluiiinianliiini 
iiialigiias  incntcs  cl  dolosa  labia  opus  lioc  parvum  inter  c;t'tcra  miririca  tcstimonio  corona;  lua;  iioii  decrit  ; 
ul  quibus  palot  campus  calumniaiidi  profusior  ,  validis  ct  cx  omiii  parte  conclusis  fidei  limitibus  coarclati , 
oinnibusque  vcritalis  tcloruin  gcneribus  circumacii ,  ctiain  uiio  niulliformi  jaculo  rcpentc  proslrali.iiiorticinos 
spirilus  non  audoant  anhelare. 

4.  Vidoo  qiiam  oiicrosus  cxisiam  molioi-a  cogiiaiiti ,  ct  dis|)oiicnli  majora  sanclo  scni ,  clqiiorclas  corporis 
suslinenti.  Scd  per  Cliristum  Dominum  rogo ,  qui  te  participeni  sapicnliie  su;c  siiic  iiividia  csse  coiicessit ,  ut 
hanc  graliam  donos  iiidoctis  Ecclcsix,  qui  te  agiioscis  sapicntibus  alqiic  iiisipicnlibiis  dcbitorcm  {Ilom.  i,  <<!), 
mcrito  ac  jure  dicturus  :  Vidctc  quoniam  non  milii  soli  labornvi,  scd  omiiibus  cxnuireiilibus  vcritalcm  (Eccli.  xxiv, 
47,  et  XXXIII,  i8).  Polui  adhuc  ofTcrrc  supidiecs  el  inullipliccs  picccs,  ct  niccuin  impcriloruiii  classcs  adsci- 
sccre  :  scd  inalui  jam  audire  diclanlcm  ,  quain  occupare  logcntem. 

EPISTOLA  CCXXII. 

Dileclissinio  filio  cl  coiidiacono  Quouvlltdlo  ,  Algustimis  cpiscopus. 

1.  Acccplis  litlcris  Charilatis  tux  ,  iibi  a  mc  ardcnlissimo  siiidio  poslulasti ,  ui  dc  omnibus  lixrcsibus,  qiiae 
post  Doiniiii  Salv;itoris  advciiluiii  adversus  ejus  doctrinaiii  piillulavcruiii ,  alitpiid  brevitor  scribcrcm;  qiiam 
sit  lioc  dinicilo,  conlinuorcperta  occasione  rescripsi  pcr  niium  incum  llip|)onciisiiim  primariiim  riiib)c:ilum  : 
niox  aiilem  eti;im  ista  oblaUi  esl,  qiia  iiunc  rescribo ,  ct  brcviter  (liinoiillalom  operis  cjiis  oslendo. 

2.  Philaslriiis  quidain  Brixicnsis  cpiscopus,  qiicin  cum  sancto  Ambrosio  Mediolani  etiam  ipse  vidi ,  scri- 
psit  liiiic  libruin  ;  iiec  illas  lixrcscs  pranermilteiis  ,  qux  iii  |)opulo  Jiid;i;o  ruerunl  atile  advenlum  Doniiiii,  cas- 
(|iic  viginli  octo  commemoravit  :  ct  posl  Doinini  adventiim  ccntiim  vigiiili  octo.  Scripsit  binc  cliain  gra^ce 
opiscopiis  Cyprius  Epiplianius,  iii  doctriiia  calholicje  (idei  laudabililor  diffaiii;ilus  :  scd  ipse  ulriusqui;  leiiiporis 
liaTcses  colligens,  octoginla  complcxiis  cst.  Ciiin  ergo  anibo  id  vcllciil  facere  qiiod  a  iiie  pclis,qiiaiilum  laiiicn 
iiilcrsc  difleranl  de  nuiiicro  inlerim  scclaruni ,  vidos  :  quod  utiqiic  iion  evenissct,  nisi  aliud  uni  eorum  vide- 
r(;liir  cssc  li;eresis  ,  et  aliiid  alleri.  Noqiie  cnim  putandum  c.st  aliqiias  ignorassc  Epi|)haiiium  ,  qiias  novcrat 
IMiilaslriiis,  cuiii  Epiphanium  loii^c  Philaslrio  docliorcm  invcncriiiMis;  ila  ul  Pliilastriiim  potiiis  diecrc  debo- 
reiiuis  laliiisse  pliirini;)s  ,  si  lam  plurcs  cssct  ille  complcxiis  ,  el  isle  paiiciores.  Scd  prociil  diibio  iii  ca  qii.-c- 
slione  ubi  disccplaturqiiid  sit  liaercsis ,  non  idem  videbatur  ainbobiis ;  ct  revcr^ioc  omniiio  dclinirc  diPli- 
cilc  cst  :  ct  ideo  cavcndiim,  cum  omues  in  iiunieriim  redigerc  coiiamur,  iic  prxtcrmitlamus  aliquas,  quaiiivis 
h;crcses  siiit ;  aiit  annuiiieromus  arKjiias  ,  ciim  li  eicscs  non  siiit.  Vide  crgo  nc  forlc  libriim  sancli  Epiplianii 
tibi  luillcrc  dclicam  :  ipsuiii  cniin  arbilror  Phibistrio  doclius  hiiic  locutum  ;  qui  possil  apud  Carllingi- 
ncm  in  latinam  linguam  verli  facilius  alqtic  coinmodiiis  ,  ul  tu  polius  pra:stcs  nobis ,  quod  qu.rris  a 
robis. 

3.  Pcrlatorcm  mullum  commendo.  Subdiaconus  esl  dc  noslra  diocccsi ;  de  fundo  aulein  viri  spectahilis  ,  iio- 
bisquc  charissimi  Oroiilii.  Pro  illoaulcm ,  cl  pro  cjiis  palre,  a  qiio  adoptaliis  esl ,  cliam  ad  ipsum  scripsi ;  qiias 
litleras  cum  legcril  chrisliana  Bciiigiii:as  lua ,  pcio  ut  cas  apud  incmoralum  viriim  tiia  inlcrccssioneadjiiv.Te 
digneris.  Misi  autcm  cum  illo  ctiam  liomincin  Ecclesi.x,  nc  ad  iiiani  Sanclilatcm  difficilis  ci  esset  acccs.Mis  : 
nnn  enim  parum  dc  illo  sollicilus  suin  ,  a  qiia  ine  solliciludiiic  Doininus ,  itt  spcro,  per  tii:R  charilaiis  iiistan 
li:im  libcrabit.  Pcio  eliam  mihi  rcscribcrc  iion  grnvcris,  qiieiiiadinodum  sil  in  lide  catholica  illc  Tlieodosind.. 
perquem  Manicha-i  nonnnlli  siiiit  proditi;  cl  ipsi  qiios  ab  co  prodiios,  ptiuiinits  cssc  corrcclos.  Si  quid  ciiaiii 
dc  profectione  .sanclorum  cpiscoporum  forlc  audivisii ,  fac  ul  noverim.  Dco  vivas. 

FPISTOLA  CCXXIII. 

Djinino  mcrito   vcncrabili ,  ac  b'jatissiino  sacro  patri  Aucusri.vo  cpiscopo ,  QuoDvt i.tdf.ls  di.iconiis. 
1.  Unnm  quidcm  KcvcrcnliK  liix  commoiiiloriiim ,  quod  per  ccclcsias^ticuni  diguatus»  ca  dc.-tinare,  subce|)i. 


•f  AF)MONni()  iN  MiimjM  DK  ii.t:iii:stnus.  20 

N.n'i  <yiio«l  itriii-,  dirocliiin  cssc  ntMlilinli)  liia  si-nKicavii ,  por  virnr-i  lionorahiloiu  FMiilocaluin,  ncciFiiin  a»l  ntc 
pcrvoiiil.  VcMiin  (|iiamvis  conscius  pro|irioriiiii  scinpcr  fncrini  pcrfMioinin  ,  iiiiik;  i.tincii  cvi.Jcnlor  agiiovi ,  adi- 
l>i.c('inlo  illi  (1110(1  cxoravi  iTMiiicri  ,  nicain  loli  Fic»  l(!si:i;  iin|)(;<liinciilo  (^ssc  pcrsonaiii.  Scd  oninino  conlido, 
(|ii(iniani  qni  pcr  Unici  siii  graliain  tinniani  gcncrisdignalus  csl  dolcrc  facinora,  ncc  nica  in  pcrnici(.-m  cuncU>< 
nim  prxvalerc  pcrniiHel,  poliusiiue  utii  al)iin(lavii  licccalum,  graliam  faciel  rcdundarc  {Itom.  v,  20j,  (loininc 
mcrilo  vcncraMtis,  ac  ticalissinic  jtalcr.  F)i((icii!l:ilcni  opcris  ,  ([uod  inslMicndis  imiicrilissimis  nolMs  pcr  luanj 
liciiericcnliain  pricslari  snpplicilcr  cxoravi ,  iicc  ipsc  ignorans  anlc  prxdixi;  scd  de  divinj  foiilis  ubcrlalc, 
qnam  tilii  Dominus  Iriliuit,  vcrnci  cordc  pncsiimpsi. 

2.  Namctsi  Ptiilastrius  cl  Epiptiaiiiiis  vencramli  ( pisoopi  talc  ali^piid  scripsis.se  memorantur,  quod  procu. 
dnbio  mc  iiilcr  crclera  ,  inio  sicul  oinnia  ,  lalct ;  non  tamen  arliitror  cos  Fianc  curam  diligenliamque  adhit>uissc, 
nl  siiifriilis  (inihusque  opinionihiis  conlrarins  cliam  opinioncs  adjungcrcnt,  rilusque  snlijicercnt ;  tum  deniqiie 
opiisilluil  iiirinsqne  qnalccuinque  sil  iioii  liahcl  forlassis  cain ,  qiiam  dcsidcro  hrcviuitcm.  Fruslra  ctiam  tio- 
niiiii,  qiii  hitina  non  didicit,  gra-ca  facundia  dclcgaiur;  quia  iion  cgo  tantummodo  consilium,  scd  el  auxilium 
poslnlavi.  Qnid  aulein  Vcneraiioncm  tiiani  de  inlcrprctiim  non  solum  difiicnllate,  scdetiain  obscurilate  :idiiio- 
iicam,  ciim  ipsc  hoc  magis  ac  pleiic  dijndiccs  '  Acc(;(iit  ad  caiisam  ,  qiiod  nonnultie  eliam  posl  illorum  obitimi 
FiaTcscs  eincrsissc  doccanlur,  quarum  iinllam  illi  fcccrint  moniionein. 

5.  Qiiamotircin  ad  pcculiare  palrociniiim  piclatis  liine  confngio  ,  el  voce  inea  ,  sed  universali  dcsidcrio  ,  pa- 
ratiim  ad  miscricordi:ini  sacrosancliim  pieCitis  pcclus  appcllo  ;  scqiicslralis  saporibns  peregrinis,  considenl» 
lcxlnprioris  epistohe ,  panem  Afrtnii ,  qiicm  noslia  provincia  solct  hahcrc  prccipuum  ,  C(jelcsti  eliam  nianna 
condiiiim ,  sero  pulsanti  ct  famem  paiicnli  non  dcnegcs.  Prolccio  eniin  iicc  cgo  pulsare  cess:ilto  ,  doncc 
ipse  concedas  :  ut  quod  non  impelrat  privilcgium  ,  ubi  nulluin'esl  mcritiim  ,  salleoi  indcfissa  iniitorlunila» 
mereaiur. 

EPISTOLA  CCXXIV. 

Domino  sinceriler  dilectissimo,  fiatri  ci  condiacono  Quodvultdeo  ,  Augustinijs  episcopns. 

1.  Ctim  mitii  haRC  scribendi  ofTerrctur  occasio  pcr  Fussalensem  prcsbyterum  ,  quein  commendo  Chariiaii 
tiia; ,  rccensui  epistolam  tuam,  in  qua  pciis,  ut  dehxresibus,  quae  oriri  potucrunl  ex  quo  Domiiii  in  carnc 
nuntiari  coepil  adventus ,  aliquid  scriberem.  IFoc  autem  fcci ,  ut  viderem  ulram  jam  debereni  opus  ipsuin 
aggredi ,  et  inde  tibi  aliqiiid  mittere;  ubi  (onsidcrares  taiito  esse  difficilius,  quanlo  vis  effici  brevius.  Sed  ne 
hoc  qiiidem  potui ,  tatibus  curis  supervenientibus  impedilus ,  a  quibus  omnino  disiimulare  non  possem  :  nam 
mc  el  ab  eo,  quod  habebam  in  manibus ,  avcrlerunt. 

2.  Iloc  aulemest  ubi  respondeo  libris  Juliani,  quos  oeio  edidit  post  illos  quatuor,  quibus  ante  respondi.  flos 
cnim  cum  Romae  accepissel  frater  Atypius,  nondum  omnes  descripserat ,  cum  oblatam  occasionem  noluii  prae- 
lerire ,  per  quam  mihi  quinque  transmisit ;  proiniltcns  alios  tres  cito  se  esse  missurum  ,  et  multum  instans  nc 
respondere  differrem  Cujus  instantia  coaclus  sum  remissius  agere  quod  agebam ;  ut  operi  ulrique  non  deessem , 
uni  dicbus,  alteri  noctibus,  quando  milii  ab  aliis  occupationibus  hinc  atque  hinc  venire  non  desistenlibus  par- 
ccretnr.  Agebam  vero  rem  plurimum  neccssariam  :  nam  retractabam  opuscula  mea ,  et  si  quid  in  eis  me 
offcndcret ,  vel  alios  offendere  possel,,  parlim  reprehendendo ,  parlim  defendendo,  quod  legi  deberel  ct  pos- 
»el,  operabar.  El  duo  voluniina  jam  absolveram ,  rctractatis  omnibus  tibris  raeis,  quorum  numerum  nescie- 
ham  :  eosque  ducentos  triginta  duos  csse  cognovi.  Keslabant  epislolic ,  deinde  traclalus  populares,  quos 
Gra;ci  honiilias  vocant.  Et  plurimas  jain  epislolarum  legerain  ,  sed  adhuc  nihil  inde  diclaveram,  cum  meetiam 
tsli  Jiiliani  libri  occnpare  cceperant ,  quorum  nunc  quarlo  respondere  ccfipi.  Quando  ergo  id  explicavcro, 
qiiinioqiic  rcspondero,  si  tres  non  supcrvenerint ,  dispono  (si  Deus  volueril)  et  quod  poscis  incipere,  siiniil 
agcns  ulrumqiie,  et  hoc  scilicet,  el  illud  de  rclracialione  opusculorum  meorum ,  noclurnis  et  diurnis  lempo- 
riiius  in  singula  dislribuiis. 

0.  Iloc  idco  insinuavi  Sanclilati  lujn ,  ut  quantum  tihi  desideriuin  esl  sumendi  quod  poscis,  tanlo  flagranliiis 
a  Doniino  mihi  poscas  adjutorium,  quo  serviam  laudabili  sludio  tuo,  atqiie  ulilitati  eorum  (|uibus  id  exislimas 
proftilurum  ,  domine  siiiceriter  dileclissiine  frater.  Commendo  iterum  perlatorem  ,  et  ncgoiium  propter  quod 
co  pcrrcxit;  si  cogtioveris  apud  quein  agenduin  sit,  peto  ne  pigcat  adjiivare.  Nonenim  possunius  neccssilatcs 
honiintiiii  cjusmodi  dcscrorc,  qiii  noslri  non  coloiii ,  sed,  quod  majiis  est,  fratres  sunt,  cl  in  charitalc  Christi 
9Li|  cuiam  pcirtiicnt  noslrani.  Dco  vivas. 


9lf!^ 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONENSIS  EPISCOPI 


DE  HiERESIBUS 


AD  QUODVULTDEUM 

liOn-  «ntt$'"'. 


Qnoil  pclis  S;rnissimo  alqiie  iiislanlissiinc,  sanctc 
lili  QuodvulUleus  ,  nl  dc  liaMcsibus  aliiiniJ  scribain 
iligiiuin  loctioiic  cupicnlinin  dog;nata  devilarc  cnii- 
Iraria  lidci  cliris.liaiia;,  cl  clirisliani  noniiiiisobiiinbra- 
lionc  falleniia  ;  scias  nie  olim  longe  anlequam  pe- 
lcros,  facerc  cogilasse,  atque  fuissc  factiirnm,  nisi 
diligenlcr  consideraiis  (|nale  qnanlumque  id  csscl, 
iilira  vires  nicas  csse  scnlireni.  Sed  quoniain  fateor 
iiiilliim  milii,  ul  tc,  inslilisse  posccudo ;  iii  ipsa  tain 
iiiolcsta  insiantia  lua  eliain  liium  nomcii  allcndi,  ct 
dixi  :  Aggrcdiar,  et  faciam  qiiod  vull  Dcns.  Hoc  enim 
Dcum  vcllc  conlido,  si  me  ad  liujns  operis  tcrminum 
iDisericordi  favore  perduxcrit,  ul  per  minisierium 
lingiix  mex  lanta  liujiis  rei  difiicullas  aut  ostenda- 
lur  tanliimmodo,  au(  ipso  cliam  plcnius  adjuvanle 
lollalur.  Quorum  duornm,  qnod  priore  loco  posiii, 
jam  diu  csl  ul  animo  volvo  ac  rcvolvo,  et  qiiadam 
medilatione  contueor  :  quod  autem  postca  dixi,  iion 
ine  acccpisse  confiteor ;  el  ulriim  dum  hoc  ago,  ut 
crnciam,  dum  pelo,  duiii  qiucro,  dum  pulsn,  siin  for- 
lassc  acccpluriis  ignoro  :  scio  me  tamcn  nec  pelitu- 
rum,  nec  qu.Tsiliirum  ac  piilsaiurum  quantum  sat  esL, 
nisi  cl  iuinc  aireclum  iiiunerc  divimc  in^piralionis  ac- 
ccpcro.  In  hoc  igilur  opere,  qnod  te  veheinenter 
urgenle  in  Dei  volunlattisiiscepi,  ccrnis  iiie  ul  id  per- 
agam  non  lam  crcbrescentibus  ad  me  luis  pelitio- 
nibiis  csse  cogenduin,  quam  piis  ad  Dcuni  non  solum 
luis,  verum  el  aliorum  fralrum,  qiios  libi  in  Iiaiic 
rem  fideles  socios  |>otueris  invcnire,  oralionibus  ad- 
juvandiim.  Qiiod  ul  fi.it,  has  ipsas  primas  hujus  la- 
boris  mei  partes,  iibi  est  isla  praeloculio,  curavj  lune 
Charitali  in  auxilio  Doinini  accclerare  mittendas  :  iit 
proptcr  illa  (|n.L-  rcsiaiit,  novorilis  qiiantum  pro  mc 
orare  debcalis,  i|uicumque  iiosse  polucriiis,  a  me  jam 
fuissc  snscepluni  hoc  tam  grande  negotium,  qiiod  a 
me  desideraiis  implcri. 

Peiis  ergo  (quod  lunc  indicanl  litterae,  qiias  ad  me 
dcdisti,  cum  primum  a  ine  pclcre  isia  coepisti)  nl 

ADMO.MTIO    PP. 


cxponam  breviter,  perslricte  atque  summalim,  ex  qno 
clirisliana  religio  hwreditalis  pronusscc  nomen  accepit, 
quw  hwreses  fuerint,  sint ;  quos  crrores  intulerint,  iii  ■ 
fcrant;  quid  adversus  catholicam  Ecclesiam   senserinl, 
senliant,  de  fide,  de  Trinilale,  de  Baplismo,  de  pocni- 
tenlia,  dc  homine  Chrislo,  de  Deo  Chrislo,  de  resurre- 
ctione,  de  Novo  el  Veterc  Testamenlo.  Islas  autem  in- 
quisitioiies  tuas  in  iminensum  proccdcre  cum  vidercs, 
pulasli  cujnsdam  gencralitaiis  adhibendum  esse  coiii- 
pcndiuni,  atque  dixisli  :  Et  omnia  omnino,  quibus  a 
reritale  dissenliunl.   Deinde  addidisii  :  Quw  eliam  Ba- 
ptismum   habeant,  quceve  non  habeant ;  el  posl  quas 
bapiizet,  nec  tamen  rebaptizel  Eccksia  :  qualiler  susci- 
j)iut  venienles ;  el  quid  singulis  lege,  aucloritate,  atque 
rattone  respondeat.  II.icc  oinnia  cum  qii.cris  ul  expo- 
nantiir  a  me,  iniror  luciilenluin   ingcniiiin  tiiuin,  tot 
tanlarumqiie  reruni  el  silirc  veritalcin,  cl  faslidium 
jam  limendo  posccre  brevilalein.  Sed  vidisli  cliaiii 
ipse  qiiid  lioc  loco  possem  luae  hujiis  cpislolie  cogi- 
Uire  ;  cl  qnasi  vigilanier  occurristi  cogitationi  mcjc, 
dicens  :  Nec  me  tanla  Bealitudo  tua  credal  incptia;,  ul 
non  inspiciam  quanlis  et  quam  ingentibus  voluminibus 
opus  sit,  ut  possint  ista  dissolvi.   Verum  hoc  ego  fieri 
uon  exspeclo  '  :  id  enim  mullipliciler  facium  esse  non 
dubito.   Et  tanquam  consilium  snbjiciens,  quomodij 
possil  cl  servari  brevitas,  et  vcritas  pandi,  adjungiij 
ca  verba  qu;e  paulo  ante  jam  posui,  el  dicis  :  Sed 
breviter,  perslricle  alque  summalim  opiniones  rogo  cu-r 
jusUbet  hwresis  poni,   et  quid   conlra  tencat    Ecclcsia 
catholica,  quanlnm  inslruclioni  salis  est,  subdi.  Ekcc 
ilcrum  mittis  in  longum  :  non  quia  dici  isia  brcvitcr 
sive   non  valent,  sive  non   debent;  sed  quia    laiii 
inulta  sunt,  ut  quamlibel    brcviicr  diccnda  niullas 
lilteras  flagitcnl  :  tu  autcm  ul  velut  quodam,  iii(|nis, 
ex  omnibus  conceplo  commottilorio,  si  quis  aliquam  ob- 
jeclionem  aut  conviclionem  uberius,  pleitius,  nc  plunius 
nosse  volueril,  ad  opulcnla  etmngnifica  volumina  Irans- 
mittalur,  quibus  a  diversis,  et  piwcipue,  iiKjnis,  a  Ve- 

DENEDICTINOIU;U. 


Liber  de  Hxresibns  ad  Quodvulldeum  rc(»gnilus  esl  denuo  ad  codiccsinanuscriplos  vaiican^^s  qiiinque,  ci  ad  Gallicarios 
duodecim;  scilicet  Hegios  (luos,  qualuor  Colberlinos,  IX)niiiiicanoruiii  niajoris  convenlus  Parisiensis  uiinm,  ad  virloriniiin, 
Becheronensem,  Beccensem,  Horiacensem,  Michaeliiniin  ;  ad  varias  leciioiies  Belgiconim  s(!|  leiii  (iiiibus  llieolugi  l>()va- 
nienscsusi  sunl;  |ostremo  ad  ediliones  Joaimis  Aineri)acbii,  Desiderii  Krasini,  ac  rhcologoniin  Lovaniensiiim. 

Comparavimus  prcBterea  eas  omnes  ediliones  initio  Uclr.  et  Confcss.,  l.  1,  memnratns.     M 


(«)  Saij  lu5  ircilor  annuni  128. 


•  Edili,  e.xpclo.  ai  Mss.,  cxspeclo'. 


23 


Dt  ii/KIu:siim; 


neralione  tun  in  lioc  ipswn  constot  ctic  cluboralnm. 
Qicr;  ciiiii  dicis,  uniiiii  qiiasi  coiiiiiionitoriuin  do  liis 
oiiiiiiliiis  tc  dcsidcrnrc  sigiiincas  :  aiidi  ergo  undc 
comnioiicaris  qiiid  pctas. 

Opiiiioiios  oiiiiiiiiiii  philosoplionim,  qui  soctas  va- 
riasoondidcriiiit,  usqiic  ad  toinpora  sua  (iii:(|uo  oniiii 
plus  potcrat),  sex  iion  parvis  voluminiliiis  qnidani 
Cclsiis  absolvil.  Ncc  rcdargiiit  aliqucm,  scd  lanlnm 
qiiid  scntircnt  apcruil',  ca  brcvitalo  sormonis,  iit 
tantuni  adliiborcl  cloquii,  qiianiiini  rci  iioc  laiidand.c, 
nec  viluperaiid.x',   noc  aflirmanda;  aut  dofi-ndcnd.c, 
6od  aporioiuLu  indicandoiquc  suniccrot;  cnin  formc 
ccntiiin  pbilosoplios  noniiiiassol  :  qiiorilm  nan  oniiios 
inslitucrunl  b;rrcsos  jiroprias  ;  qiioniaiii  noc  illos  ta 
cendos  pulavit,  qui  suos  mafjislros  siiic  ulla  disscii- 
sionc  sccuti  sunl.  Nostcr  vero  Epipbaniiis  Cyprius 
episcopus  (u) ,    abbinc    non    longc   buinanis   robus 
cxcmptus,  de  ocloginia  b.ncrcsibus  loqiicns  sex  libros 
cliam  ipsc  conscripsil,  bislorica  narralione  mcmorans 
«ninia,   ntilla  disptitalionc  advcrsus  falsitatem   pro 
veritate  dcccrtans.  Brevcs  sane  sunl  hi  libclli,  cl  si 
in  iiiium  libruni  rcdiganlur,  ncc  ipse  crit  noslris  vcl 
aliorum  quibusdani  libris  longiltidine  comparandus. 
lliijus  brcviialcm  si  fucro  in  commcmorandis  brcrc- 
sibiis  imiialus,  qiiid  a  me  brevius  poslulare  vel  cx- 
spoclarc  debcas ,  non  babcbis.  Sed  non  ibi  biijiis  mei 
laboris  suninia   ciinsislil,   qtiod  el  tibi,    vel  iiie  dc- 
iiioiislraiitc,  vcl  cliam  tc  pr;KCurrcnlc  polcrit  appa- 
rorc,  cum  lioc  focero.  Vidcbiscnim  in  eo  (|uod  supnr- 
diclus  opiscoptis  fecit,  qiiantuin  dosil  opcri  qiiod  ipse 
vis  ficri ;  quanlo  magis  quod  cgo?  Tu  iiamqiie,  quam- 
\is  brcvitcr,  pcrstricle  alquo  suinmatim,  tamen  vis 
cliam    respondcri    conimcmon^tis   ii.Tercsibus  :  quod 
illc  non  fecil.  Ego  vcro  lioc  mngis  volo  faccre,  si  el 
Dcus  vclit,  iiiulo  possil  omnis  liiurosis,  cl  (\\r.v.  ii'>l;i 
cst,  ct  <iua;  igiioia,  vilari;  cl  uside  rccie  possil  qu;o- 
cumque  innolueriu-judicari.  Non  enim  omnis  error 
liicrcsis  csl;quanivis  o.imis  b;rresis,  qii.-e  iii  vitio 
ponilur,  nisi  orrore  aliqiio  b;orcsis  esse  non  possit. 
Quid  crgo  faciat  boercliciim,  regiilari  quadam  defini- 
lione  comprcbcndi,  siciil  cgo  evislimo,  aiit  omnino 
non  potesl,  aul  dilficillime  polcsl :  quod  in  processu 
htijtis  operis  declarabilur,  si  Deiis  rcxerit,  alque  ad 
id  quod  inlcndo,  perduxeril  dispulalionem  nviam*. 
Qiiid  aulcm  prosil  ipsa  inquisilio,  etiamsi  iion  potiic- 
rimus  comprebcndere  quomodo  sit  definiendus  \\x- 
rPlictis,  suo  loco  vidcndum  atqtic  diccndiira  csl :  nnm 
si  boc  comprchcndi  polucrit,  quis  non  videat  ulilitas 
(jiianla  sit?  Erunt  ergo  prima)  parles  operis  hujus  de 
Jiicrcsibus,  qu;e  posl  Clirisli  adventum  el  ascensum 
adversus  doctrinam  ipsius  exsrueriint,  el  iitcuinqtie 
nobis  innotescere  polueiunl.  In  posterioribus  autem 
partibus,  quid  faciat  hxrelicum,  disputabitur.  Cum 


'  Am.  tr.  et  Mss.,  quid  sentiretaperuit. 

»  Plerique  Mss.,  perduxerit  disposilionem  meam. 

(a)  Epiphanius  Conslantine  seu  salaminse  in  Cypro  insula 
ciiscopus,  humanis  rebus  exemptus,  est  circiier  annuni 
cliristi  403.  ipsius  adversus  ocloginta  hjeresesimmensiope- 
ris,  quod  Panariuin  inscrij)sil,  noiiiiisi  oj  iiomc  cl  anaceplia- 
hiosis  AugTislino  cognila. 


s.  s.  AL(;i;.sTi.\i  %i 

crgo    Doiiiinus  asccndisscl    in   ((cluiit,    lii    b.Krclici 
cxorii  sunl  («). 

I.  Simoniani. 

II.  Menandriani. 

III.  Salurniniani. 

IV.  llatiHdiaiii. 
N  •  Sicolaiiw. 
^I.  finoitici. 
VII.  Carpocratiani. 

MII  Crriiilliiani,  vet  .1/  rinlliiant. 

I\«  yazarcci. 

X .  Kbioiicei. 

XI.  Valentiniani. 
Xil.  Secundiaiii. 

XIII.  1'ioleiiicei. 

XIV.  Marciice. 
X  V.  Colorbatii. 
X\l.  Uerncleonitcv. 
XVII.  Ophila;. 
XVIil.  Caiani. 

XIX.  Selhiani. 

XX.  Archonlici. 

XXI.  Cerdoniani. 

XXII.  Marcionitn'. 

XXIII.  Apellitai. 

XXIV.  Severiani. 

XXV.  Tatiani,  vel  Encratita. 

XXVI.  Cataphryges. 

XXVII.  Pepuziani,  alias  QuintiiiiaHK 

XXVIII.  Artotyritw. 

XXIX.  Tessarescwdecatitce. 

XXX.  Atogii. 

XXXI.  Adamiani. 

XXXII.  Elceswi,  el  Sampscci. 

XXXIII.  Theodotiani. 

XXXIV.  Melchisedeciani. 

XXXV.  liardesanislai. 

XXXVI.  Noeliani. 

XXXVII.  Valesi. 

XXXVIII.  Catlinri,  sive  Novatiani. 

XXXIX.  Angetici. 
XL.  Aposlolici. 

XLI.  Sabelliani,  sive  Patripassiani. 

XLII.  Origeniani. 

XLIII.  Alii  Oiigeniani. 

XLIV.  Pauliani. 

XLV,  Photiiiiam. 

XLVI.  Manichwi. 

XLVH.  Ilieracitw. 

XLVIII.  Meletiaw. 

XLIX.  Ariani. 

L.  Vadiani,  sive  Anlhropoinorpliuce. 

Ll.  Semiariani. 

LIK  Macedoiiiani. 

LIIl.  Acriani. 

[a)  Hffiresum  indiculus  ab  aliciuo  bic  adjeclus  csi :  rcpc 
riliir  in  plerisque  Mss.  non  lioc  foco,  sed  in  fronte  lil)ri  aiUc; 
praefalionein  collocalus,  cuni  hujusmodi  lilulo  :  «  lu  hoc  W 
«  bro  isla;  h.-crcscs  conlincnlur.  » 


1.1  V.  Aciiiiiii,  (iiiict  Euiioiniuiti. 

LV.  Aiwlliiiiirisliv. 

|,\  I.  Anlidiioimriliv. 

\.\\l.  MiisMliaiii,  sivc  EuclitKe. 

l,VIII.  Mciaiigisiuoiiilcc. 

\A\.  Sclcitciaiii,  vcl  llermiaiii. 

\,\.  Proclianilw, 

lAI.  Piilriciani.  • 

lAll.  Ascilw. 

I.Xin.  Passalonjncltita:. 

lAIV.  Aijiiarii. 

LXV.  Cvliilltiani. 

i.,XVI.  Floriniaiii. 

I.WII.  De  iiihikH  slalti  dissciilicnles. 

I.XVIII.  ^udis  pcdihiis  aiiibiiluiilcs. 

I.XIX.  Doualisliv,  sive  Uonaliaiii. 

I.XX.  Priscilliaitisla: 

I.XXI.  Ctiin  lioniiiitbus  non  manducnnles. 

I.XXII.  lilieloiiaui. 

LXXlll.  Cltrisli    diviitilatcm    passibilem  diccn- 

tes. 

I.XXIV.  Triformcm  Dcum  putaules. 

I.XXV.  Aiiuam  Dco  coivleritam  diccnlcs. 

LXXVI.  Imaginein  Dci  iion  csse  aniinam  diccn- 

te$. 

LXXVII.  Iiinuinerabiles  mundos  opiuantes. 

LXXVIII.  /\niinas  couverli  in  diviuoncs  et  in  qna- 

cttingue  auiinaHit  c.risliniaulcs. 

LXXIX.  Liberalionein   oinitinm    apttd    infcrvs 

fttclam  Clirisli  de.sccitsione  crcdeutcs. 

LXXX.  Cliristi  de  Palre  nativitali  iuilii(m  lcm- 

poris  dantcs. 

LXXXI.  Lucifcriaiii. 

LXXXII.  Jovinianislw. 

LXXXIII.  .\i(ibiii. 

LXXXIV.  Hclvidiiini. 

LXXXV.  Paleruiaiii,  sive  Venuslinni- 

LXXXM.  Teritilliitiiisla:. 

LXXXVII.  Abeloilie. 

LXXXVIII.  Peliigidui,  qiti  el  dvlestiaui. 

1.  SiMO.NiAM  a  Sinionc  m:igo,  (|ni  l):i|Uizalns  :i  riii- 
lippi)  diacono,  fcicnl  in  Aclibiis  Aposlnjornin  lcgiliir, 
pccunia  voluil  a  sanclis  Aposldlis  eiiicrc  iii  cli:iiii  pcr 
imposilioncin  inaiius  cjns  ilarelur  Spirilns  s:iii(  tus. 
Ilic  magicis  failaciisdcccpcraliiiullos{.\c<.  viii,  9-19). 
Doccbal  aulcm  dcleslandam  inrpiludinciii  indiircrcii- 
tcr  iilcndi  reiniiiis.  Ncc  Dcuin  fcci>so  mundum,  dicc- 
bal.  Negabalcliam  carnis  rcsiirrcclioncm.  El  asscrc- 
bal  sc  osso  Clirislum.  Iiionupic  Jovcm  sc  crcdi  volc- 
l).it;  Minervam  voro  mcrelriccin  qiiaindam  llcl>  ncn  ', 
qnam  sibi  sociam  scelcrum  fecoral ,  iiingincsqno  cl 
snam  ol  cjusdcin  mcretricis  discipulis  suis  pr.obobal 
ador.^indas,  qna^  cl  r»oin:o  lanqnam  dcorum  siinnlacra 
aucturil:ile  pnblica  conslilucrat.  In  qna  nrbe  aposio- 

•  rA\l\,Selfnen,  At  Mss.,  nelcnam,  aut,  iiclencn  :  vcrius. 
Ilanc  enim  ^iinon (lelirakil  fuisse  llelenam  i|)s.ini  Irojanam, 
rx  rerlullinno,  lih.  de  Anima,  cap.  51,  ex  fhihisirio,  ctc. 
KlciiC'!  eli.iin  iiomiiiai  F|  iplianius,  nccaliler  l)aiii**CL'nus  in 
ot)erc  dc  llxrcsibus. 


L.MS.  U) 

Ins   Petrns  ciiiu  vora  virliilc   Doi  oniiiipetCi;lis   c.\- 
slinvil'. 

II.  Mf.n\M)Iua?(i  a  Moiiandro  eiiam  ipso  m^go,  di 
sci|iulo  ejns,  (|ui  iiiiinduin  assorebai  nona  Dco,  sod  :il) 
Aiigeii-.  fatlniii. 

III.  Satikm.mam  '  a  (|uodam  Salnniino  ,  (|iii  inr- 
piludinem  Siinonianani  in  Syria  conlirmasso  perlulic- 
lur  :  qni  oliam  mundiim  solos  angelos  scptcm  pnclcr 
conscicntiani '  Doi  Patris  feeisse  dicebat. 

iV.  IIasilidiam  a  B:isilidc ,  «pii  lioc  distabat  a  Si< 
inoniaiiis,  qnod  Irccciilos  sox:igint:i  quiiiqne  cflclos 
csse  dicebat,  qno  iiumero  diorum.  anmis  includilur. 
Undc  ciiam  quasi  sanctiini  iiomcii  commendalial, 
(piod  esl,  (JEefajaf  \  ciijus  noniiiiis  liltcnc  sicniuinin 
gia-cam  siippulationom  oiinidom  iinniorum  coniplonl. 
Siiiil  enim  scptcin,  «,  ct  /9,  cl  p,  ci  «,  cl  j,  cl  a,  cl  {  : 
id  csl  uiuim,  ct  duo,  ct  cciitiim,  ct  nniim,  ot  diicciita, 
ct  iinuni,  ct  scxaginta ;  qu:c  liunl  iii  suuima  trcccnla 
soxaginia  qninqiie  '. 

V.  Nu.OLAiT.E  a  Nicoho  nomiii:iti  sunt,  iino,ut 
pcrbibeliir,  ex  illis  scptcni  qiios  .Vposloli  diaconos 
ordinavorimt  {Act.  vi,  5).  Istc  cum  de  zclo  piiiolierri- 
m.T  coiijngis  cnlparctnr,  velnt  purgandi  so  caiisa  por- 
misissc  torlnr,  nl  ca  qni  vcilel  utoretnr.  Qiiod  cjiis 
f:iclum  in  sccl:im  tiirpissim.im  vcrsuiii  csl,  ipia  plaeei 
nsus  indifTercns  fciiiinaruni.  Ili  nec  ali  iis  qii;c  idolis 
iinmolanlur  cibos  siios  separanl :  cl  alios  riliis  genli- 
liiim  snpcrsiiiionum  noii  avcrsanlur  *.  Nananl  eti;im 
qiLodam  fabiilosa  do  mundo ,  iioseio  qii:e  barbai  ;i 
principum  nomiiia  miscenles  dispiilalioiiibus  suis, 
(piibiis  tcrroant  auditorcs;  quac  priidenlibus  risum  po- 
tins  faciunt,  qnain  timorem.  Inlclligiiiilnr  aiitcm  cliam 
isli  non  Deo  tribucre  crcaliiram  ,  sed  quibnsdam  pi- 
lcst:itibns,  quas  niirabili  vcl  nngiiiil  vanitatc,  vol 
erediint. 

VI.  Gnostici  proptcr  exccllenliam  seionli:«  sic  so 
:ip|iollalos  csse  ,  vcl  appellari  debnisse  gloriantnr  : 
eiim  sint  supcrioribus  omiiibus  vaniorcs;itquc  tiirpio- 
les.  Deniqiie  ciim  ab  aliis  atqiic  aliis  pcr  divcrsas  ler- 
nriim  partes  aliler  alque  alitcr  nunciipcntiir ,  non- 
iiiilli  cos  cliam  Borborilas  vocaiit,  qiiasi  coeiiosos  , 
propicr  iiiiniam  tnrpiludinem  niiam  iii  suis  myslcriis 
oxorccrc  dicunliir.  Aliqni  eos  a  Nicolailis  cxortos 
piilant  :  arniui  a  Carpocratc ,  de  quo  posl  loqtieiiinr. 

'  llio  in  cdilis  addilnr  :  «  Dixerat  enim  sc  in  monto  Siiia 
«  l('t,'em  Moysi  in  Palris  |iorsoiia  dedisse  JiKJxis  :  lem|oro 
«  I ilierii  iii  lilii  persoiia  inilalivc  apparnisso  :  |iosloa  so  iii 
«  liii;:;uis  ignois  S|iiriluiu  saiiclnm  siiper  A|ioslolos  voiiisso  : 
«  diristum  aulcin  noc  vcnisso,  noca  Judajisquidqiiani  pcr- 
«  Inlisse. » 

'  Apnd  K|ii|ilianium  el  Damasconum  Faturnilvmi  a|»|>ol-  , 
lanlur,  eoruiiiqiie  anclor,  salnniilu.s.  Sic  cliain  vocjI  •lii.sli-  , 
iius  in  (lial)^oeinn  iryi  lioiie,  ;ic  lhe(xloreins.  > 

^  iiius  0  Nalicaiiis  coilirihus,  prwter  scienlidin.  \ 

^  sio  maiiiiSLripii  i:|  i|liaino  ol Damasccno  coiisoiiticiilos.  . 
Al  c<liii,  (ibra.riis  ' 

•  Velerum  iii;iiins  ri|  lonim  ;iiielorilatc  cxpnngimus  ver-  | 
ba  hxc,  qiiLC  de  Itabilnli.iiiis  li:crelieis  edili  adilniil  :  «  Mnii-  j 
K  dum  isUiin  vel  homiiiem  iioii  erod>iiil  a  Doo  taelnm,  sed  a  I 
«  trccenlcsimo  se\a;,'i'siiiio  (luiiilo  cnlo.  Amaloria  e^iriiiiii;i  I 
«  sludioso  (iiseniit.  A  Jiidais  iioii  crcdiiiil  chrisluiii  cniei. 
(I  fixnm,  sed  simonem  Cjrcnoiisoin,  qui  anyariains  suslulil 
«  crucem  cjiis.  » 

«  ixiv.,  non  advcrsantttr.  Mclius  Kr.  cuin  Hss  ,  non  avtt': 
saniur. 


«7  i»i';  H/LUi:SIUlIS, 

T.Mdiiiit  aiitcm  (li);{niala  fabiilosissimis  iilcria  (iKiiicii- 
lis  :  cliaiii  ipsi  |iriii(:i|Miiii  \f\  aii^i:l(iriitii  iioiiiiniitiis 
icii-il>ilibiis  innrinas  aiiimas  capiiiiil ;  cl  dc  Dco  rc- 
ruiii(|nc  natiira  ,  fabulosa  cl  a  sanilalc  vcriialis  alicnn 
jimlla  coiilcxiiiil.  Aniiiiarniii  siilislaiiliain  ,  Dci  ilicniil 
csse  natnram  ,  caruin(|nc  advciilniii  iii  li  rc  cor|i(ira  cl 
rcdiium  ad  Dciim  iisdcm  suis  rabulis  longissimis  cl 
slullissiinis  sccundum  siios  crrorcs  inscrunt  :  ct  illos 
qui  cis  crcduiit  raciunt,  non  iniilla  ,  ul  |(iilaiil ,  scicn- 
tia  prxpollere ,  scd  iiuilla  ,  ul  ita  dicain  ,  labulosilale 
vancsccre  '.  Dicuntiir  (pioijuc  bonum  dcurn  cl  malum 
deum  in  suis  habere  doginalibtis. 
t  VII.  Carpochatiani  siiiil  a  Carpocralc,  (ini  doccbat 
omnoin  tiirpem  opcralioiicin,  oiniiciiK|iic  adittvcn:io- 
nem  pcccali  :  nec  alilcr  evadi  al(pic  traiisiri  pi  iiicipn- 
liis  cl  potestates  ,  quibus  b.xc  placent,  ut  possit  ad 
C(Klum  superius  perveniri.  Ilic  eiiam  Jcsuin  liomincm 
tnniummodo,  et  de  utroqnc  scxu  iialiim  pulasse  pcr- 
hibctur  ,  scd  acccpisse  lalcm  atiiitiam  ,  qiia  scirel  ea 
quic  supcrna  essenl,  atqiic  nuntiarct.  Resurrcclioncm 
corporis  simul  cum  Legc  abjicicbat.  Ncgabat  a  Deo 
factum  ,  scd  a  ne<cio  quibiis  virtulibiis  miindum. 
SectBC  ipsius  fiiisse  tradiltir  (iiiadam  Marcellitia  ,  qu3C 
colcbat  iinagincs  Jcsii  ct  Pauli  et  Ilomcri  cl  Pytlia- 
gonc,  adorando  inccnsuiiiqnc  poiieiido. 

VIII.  Ceiuntiiiani  a  Cct  iiillio,  iideniqiie  Mcrinlbiani 
a  Mcrintlio,  muiidum  ab  angclis  lactum  csse  diceiiles, 
cl  carne  circumcidi  oporterc,  alque  alia  bujusmodi 
Legis  pr.xcepta  servari.  Jesiim  bominein  tantuminodo 
fiiisse  ,  nec  resiirrexisse  ,  sed  resurreciurum  asscve- 
ranles.  Millc  quoqiie  annos  post  resurrcctioncm  in 
terreiio  regno  Christi ,  secunduin  carnalcs  venlris  et 
libidinis  voluptates,  fiiliiros  fabulaiitur  :  unde  etiam 
Chiliast»  sunt  appellati  ( Vid.  tib.  20  de  Civilale  Dei , 
cap.  7). 

IX.  NazaR;£i  ,  cum  Dci  Filium  confileanlur  esse 
Ciirislum,  omnia  lamen  veleris  Legis  observant,  qiiae 
Christiani  per  apostolicam  tradilionem  nqn  observare 
carnaliter ,  sed  spiriluniiter  inlelligere  didicerunt 
{Vid.  lib.  \  coutra Cresconium ,  cap.  31). 

X.  Ebion^ci  Christum  eliam  ipsi  tanlummodo  homi- 
nem  dicunt.  Mandata  carnalia  Legis  observanl ,  cir- 
cumcisioncm  scilicet  carnis,  et  c;clera ,  a  quorum 
oneribus  per  Novum  Testamentum  liberati  sumus. 
Iluic  hacresi  Epiphanius  Sampsaios  et  Elcesajos  '  ita 
copulat,  ut  sub  eodem  numero,  tanquam  una  sil  hae- 
resis,  ponat,  aliquid  tamen  interesse  significans: 
quamvis  et  in  consequenlllius  loqiiatur  de  illis  ,  po- 
nens  eos  sub  numero  suo.  Eusebius  vero  Elcesaila- 
riim  sectain  commemoraiis,  fidem  iii  persecutione 
dicit  ncgandam  docuisse  ,  et  in  corde  servandam  {Eu- 
seb.,  lib.  6,  cap.  38). 

XI.  Valentiniani  a  Valentino,  qiii  de  iialura  rcrum 

'  Ediiio  Er.,  v.  carunfiqiie  advetiiuin  in  hxc  corpora  cum 
«  aliis  aereis  aniinal)us  (Jicuiil  fi.Ti,  per  (pias  peccata  iu 
«  corporibus  committunlur  :  nam  illas  auimas  quse  ex  Dei 
«  procedunt  siibstanlia,  reverti  ad  neum  immaculatas.  Di- 
«  cuiiiur  quoque  boniim  Deum,  »  etc.  Locum  exMss.  exera- 
I  laribus  rediDtegranmt  Lovanienses. 

'  In  antiquis  codicii)iis  scri|  tum  rci^erimns  cum  aspira- 
Oonc,  nelceswo^ ;  ol  iiifra,  nelcesdilantm,  seti,  Helccscila- 
rmn  ,bftl,;,y. 


S.  ALGIJSTIM  18 

iniilla  fabulosa  conniixil,  trif^iiila  /Eonas,  id  cst,  »;•;- 
( iila  ,  asscrciis  cvslili^v;  ,  (|ii()ruiii  priiicipium  es»e 
prdfiindum  ct  ftilciilium  ,  qnod  profundum  cliam  pa- 
Ireiii  appcllal  '.  Ex  (|uibiis  diiobus  vclut  cx  conjiigio 
|iroccssiss(;  pcrliibct  iiilcl!c(  liiin  cl  vcrital(;m,  el  pr^- 
liilissi;  iii  lioiior<;ni  palris  Mtua-i  oclo.  Dc  intcllcTlii 
aiilcm  cl  vcrilat^  proccssissc  vcrbiim  et  viuini.el  pro- 
liilissc  .-Eonas  dccein.  1'orro  dc  vcrl)0  ct  vita  proccs- 
sisse  bomincm  cl  Eccle-.iain  ,  el  protulisse  yluiiias 
(lti(id(;(iiii.  Iiaqiic  octo  ct  dc/;em  ct  duodccim  fieri  tri- 
f;iiita  ALmAS ,  babenlcs,  iit  diximus,  primum  princi- 
piiim  dc  profuiido  ct  silcntio.  Chrislum  autcm  a  palre 
niissuiii ,  id  cst ,  a  profundo  ,  spiriluale  vel  coelcsie 
corpiis  seciim  atlulisse  :  niliilqiic  assumpsisse  de  vir- 
giiie  Maria,  sed  pcr  illam  tanquam  per  rivum  '  aul 
pcr  fistiilam  sine  ulla  de  illa  assumpla  carne  Irans- 
isse.  '  Ncgat  cliam  rcsurrectionem  carnis,  solum  fier 
Clirislum  spirilum  el  aiiimam  salulcm  accipere  affir- 
nian.i;. 

XII.  Sf.cl'.\diam  *  boc  a  Valentinianis  dislarc  dicun- 
tiir,  qiiod  addunt  opera  tiirpitudinis. 

XIII.  Ptolf,m.€Iis  quoquc  discipulus  Valentini,  bac- 
rcsiin  novam  condcre  cupiens,  qualuor.^onas  el  alios 
qiialuor  asscrcrc  maluit. 

XIV.  MARCcsetiam  nescio  quis  baeresim  condidit, 
iicgans  resui  rectioncm  carnis,  et  Ciirislum  non  vere, 
.scd  pulalive  passum  as-everans.  Duo  qtioque  opina- 
tiis  esl  ex  adverso  sibi  esse  principia,  quiddam  lale  de 
.i^ilonibus  quale  Yalentinus  affirmans. 

XV.  Coloubasus  '  scciitus  est  istos ,  non  multiim 
aliier  sentiens  ,  vilain  omnium  hominiim  et  gencra- 
tionem  in  septem  sideribus  consistere  affirmans. 

XVI.  Heracleonit^  ab  Ileracleone  discipulo  supc- 
riorum,  duo  asserunl  principia,  unum  ex  altero,  el  ex 
bis  duobus  alia  plurima.  Feruiitur  autem  suos  mo- 
rientes  novo  modo  quasi  redimere,  id  est,  per  oleum, 
bal-amiim  et  aquam  ,  et  invocationes  quas  bebraicis 
vcrbis  dicunt  supcr  capita  eorum. 

XVII.  Ophit.€  a  colubro  nominati  sunt  :  coluber 
ciiim  grsece  Bfii  dicitur.  Hunc  aulem  Cbristum  arbi- 
trantiir :  sed  habenl  eliara  veriiin  colubrum  assueium 
corum  panes  lambere ,  atquc  ila  eis  velut  euchari- 
sii.im  sanclificare.  Quidam  dicunt  islos  Ophilas  ex 
Nicolaitis  sive  Giiosticis  exstiiisse ,  et  per  coriim  fa- 
bulosa  ligmenta  ad  colubrum  colendum  fuisse  per- 
ventum  *. 

*  Michaelinus,  colberlinus  et  vaticaaus  codiccs  addunt, 
silentiiim  matrem. 

'  Editio  Er.,  tanqnamper  rimam. 

3  Quod  liic  in  editis  fuerat  additum,  «  De  Irigesimo  sae- 
«  culo  dicil  diabobim  genitum,  et  a  diabolo  aUos  natos  qui 
«  fecerinl  hunc  muadum.  Ft  ideo  maliliam  non  arbilrio 
«  Iribuit,  sed  nalurae  mundi,  id  esi  generi  diabolico,  » 
abest  a  Mss. 

*  Lov.  et  aliquot  Mss.,  Serandiani.  Alii  cum  Er.,  secun- 
diani :  quorum  scilicel  princeps,  Secundus  a  Pbilasirio,  Ejii- 
1  hanio  et  ab  aliis  dicitur. 

»  colarbasum  editi  libri  appellanl,  mutala  allera  voculi 
0  in  a,  reluclautibus  antiquis  scripturis. 

^  lla  ii)  Mss.  At  in  excusis  descrlbitur  isllioec  baeresis  hoc 
fere  modo  :  «  Hunc  aiitem  colubrum  qui  decepit  Adam  et 
«  Kvam,  christum  arbitrantnr  :  sed  babeni  etiam  veniiii 
«  colubrum,  qucm  nulriunl  et  veneranlur.  Qui  el  incaii- 
«  tante  sa.erdole  cgredilurde  spelunca,  etascetnlil  siipcr 
«  altare,  itinixiim  Sjiclum  a',  ct  oblationes  eoruiu  lamhit,  ct 


99  LIBEU 

X\|II.  Caiam  pri.plcrea  sic  appcIlnii.qiioniainCain 
hoiior:iiit,  (licciiles  eum  fortissiiu;e  essc  virimis.  Si- 
iDiil  ei  Jiiilam  intlilorem  diviiium  arniuiJ  puiaiit,  et 
scoliis  ejiis  bcncficium  d-pulanl ;  assercntes  ctiin 
pnpscis^e  quantHin  esscl  g(>neri  hiimano  Chrisli  pas- 
sio  piofuliira,  el  occitlentliim  Jiitl;vis  proiilerea  (ra- 
»Ji(liS'.e.  lllcs  etiam,  (lui  srliisin;i  faticnles  iii  priiiio 
populo  Hei,  lerra  dehiscenle  pcrieninl'  (iViini.  xvi,  31- 
33  ),  el  Sodomilas  colcre  perliibenlur.  Blasplieinaiil 
Legem,  cl  Dcum  Legis  auclorem,  carnisqiie  resurre- 
clionem  nognnt. 

XIX.  SK.Tni,vM  nomen  ncreperunl  a  filio  Ad;e,  qiii 
vocalus  esi  Selh  :  eum  quippe  lionorant,  sed  fahiilosa 
ot  haerelica  vanitale.  Diciinl  enim  eum  de  superna 
inalre  nalum,  quam  perliibent  conveiiisse  cuin  siipcr- 
no  patre,  undc  diviiiiim  somen  aliud  nascerelur,  tan- 
quam  lilioriiin  Dei.  Ili  quoque  muila  dc  principatibus 
ot  potesiatibus  vanissima  fabtilantur.  Quidain  eos  di- 
( uiil  Sem  (ilium  Noe  Chrisliim  puUrc. 

XX.  AnonoMici  a  principibus  appellali,  universi- 
l:iloiii ,  (piain  Deus  coiididit ,  opera  esse  principiim 
(liount.  0|toranlur  eliain  quamdain  turpitudiiicin.  He- 
Kurreclioiiem  carnis  nogniit. 

XXI.  Ceruomam  a  Cordone  nominali  ,  qui  diio 
priiicipia  sibi  adversanlia  dogmalizavil  :  Dcum(|ue 
Legis  ac  Prophelarum  non  esse  patrcni  Chrisli ,  ncc 
boiiiim  Deiiin  esse,  sed  justum;  palrem  vero  Clirisli 
boniim  :  Cliristiimquc  ipsiim  neqiic  iialiim  ex  fciniiia, 
iicqiie  hnbuissc  cariiem ;  nec  verc  mortiium  vel  (luid- 
qiiam  passuin,  sed  sinnilasse  passionein.  Qiiidam  vcro 
in  duubus  principiis  suis  duos  dcns  ila  cum  dixisse 
perhibent,  ut  uniis  eoruin  essot  bonus ,  altcr  aiitcin 
inalus.  Resurrcctionem  inorluorum  negat ,  spcrnens 
ctiam  Tcstainenlum  Vctus. 

XXII.  Mahcion  quoque,  a  quo  Marcionilnc  appcllali 
sunl  *,  Cerdonis  seculus  esl  dogmata  de  diiobiis  priii- 
cipiis  :  quamvis  Epipbanius  eiiin  Irin  dicnt  asseniisse 
principia  ,  bonuni ,  juslum  ,  prnvum  :  sed  Eiisebius 
Sinerum  quemdnm  ,  non  Marcionem  ,  Irium  princi- 
piorum  atque  nalurarumscribitauctorem,  (t^useb.  tib. 
5,  cap.  \o). 

XXIII.  Apf.llit.€  sunt,  qiiorum  .\poIles  csl  prin- 
ceps,  qiii  dtios  quidein  deos  introducit,  unuin  boniini, 
alterum  malum  :  non  lamen  in  duobus  divcrsis  alqiic 
inter  se  adversis  esse  principiis;  sed  unum  essc  prin- 
cipinm,  deum  scilicct  boniim;  et  ab  illo  racliim  nllc- 
rum  :  qui  cuin  malignus  csset,  invonius  est  in  su:i 
mundum  malignitale  fccisse.  Ilunc  Apellcm  diciint 
qiiidain  etiain  de  Clirislo  lain  falsa  sensisse,  ul  dicerct 
ciini  non  qiiidem  carnein  dcpdsnisse  dc  cuelo  ',  sed  cx 
elementis  miindi  acccpisse  ,  qiinin  niiindo  roddidit , 
cum  sine  carne  resuigcns  asccndil  iii  ouliiin. 


« iuvulvens  se  circa  oas,  rej,'r(>(liiur  ad  spoluncnni  :  ei  iin 
f  coiifiinguiil  oliLiiionos  iii  Kucliaiisliain,  tpinsi  a  sorpenlo 
« flirislo ,  iil  illi  |.iiu»u,  stnclilicai^is.  rindiiiil  hujus  scr- 
«  ponlis  culluin  a  Mcolailis  sive  (inoslicis  ati  islos  dcdu- 

«  Cllllll.  t> 

•  rosl,  ptrrfTimt ,  cdiii  adilebanl,  t/iore,  mt/iwi  o<   ili- 
toii ;  iil  iioiihHhont  Mss. 
'  Kiiiii,  n  qiio  Mnrcioiiistw  nppellali  .mil. 
*Soia  cdilio  I  innuicribiiiin,  f/iajvsc  dc  cunlo- 


LNUS.  JO 

XXIV.  SF.vF.niASi  a  ?>veio  cxoili  viniim  nt  ii  bi- 
biint,  eo  quod  fabiilosa  vnniinic  dc  satana  el  Vcii.i 
gorininnsse  asserant  viicm.  Eliain  ipsi  non  sannin  d»»- 
ctrinam  suam,  qiiilius  volunt,  inilant  nominibus  prin- 
cipiiin,  cnriiis  rcsiirreclionem  cum  Vclere  Testamenlo 
respiionles  '. 

XXV.  Tatiam  a  Tnliano  '  qiioilam  insliluli ,  qui  ct 
Eiicrnlil;n  appollali  siint ,  iiiiplins  daninnnt  ,  alqno 
omniiio  pares  eas  ftirnicntionibus  aliistjue  corrupliu- 
nibiis  fnciunt :  nec  recipinnt  in  siioriiin  niiineruin  con- 
jiigio  iilenleiH  ,  sive  ninrcm  ,  sivc  fcniinnm,  Non  vc- 
sciiiiliir  enrnibiis,  easque  oniiies  nlioininnntiir.  Prola- 
lionesquasdain  fabulusassxciilorum  cliam  isti  snpiiinl. 
Saluti  priiiii  hoininis  contrndicunt.  Epipliniiiiis  Tnlia- 
nos  ct  Eiioratilns  ita  discernit ,  ut  Encratilas  Tniiani 
scbismaticos  dioat '. 

XXVI.  CATAPnRYGES  sunl,  quornm  auotores  fiicrunl 
Montanus  tanquam  paraclitiis,  et  dii.-c  proplictissne 
ipsius,  Prisca  et  Maximilla.  Ilis  noinen  provincia 
Plirygia  dcdit,  qiiia  ibi  exsiiionint,  ibiqtic  vixcrunl:ct 
eliam  niinc  in  cisdcin  pnrlibus  poptilos  liabcnt.  Ad- 
venlum  Spiritns  sancli  a  Doinino  promissiim ,  iii  sc 
potiiis  qiiam  iii  Aposlolis  fuisse  assoriint  rci)dituni. 
Sccundas  iiii|)li;is  pro  foniioalionibiis  hnbenl  :  cl  idoo 
dicnnt  cns  pcrmisissc  aposioluin  Pniilum  ,  quia  ox 
parte  sciebat,  ct  ex  parte  propholabal:  nondumenim 
veneral  qiiod  pcrfcctiim  est  (I  Cor.  xiir,  9, 10).  IIoc 
aiitcm  porfoclnm  in  .Monlanum  ct  iii  ejiis  propbolissas 
venissc  dolir;int.  Sacrainenta  perliibontiir  linbere  fii- 
nesta  :  iiain  de  infanlis  anniculi  sangniiic ,  qiiem  de 
toto  ejus  corpore  minulis  punclionum  viilncribus  ex- 
lorquent ,  quasi  eiicliaristiam  suain  conficerc  perhi- 
bentur,  miscenles  eum  fnrina; ,  pancmque  indc  fa- 
cientes  :  qul  piier  si  niortuiis  fuerit ,  habctur  apud 
eos  pro  marlyre ;  si  autem  vixerit,  pro  inagno  saccr- 
dote  *. 

XXVII.  pEPiiziANi°sive  Quinlilliani,  a  loco  qiiodani 
nominati  sunt,  quam  civilnlcm  deserlam  dicit  Epi- 

'  snbjnnKunl  cdili  :  « llic  prxtorca  rhiliimcncn  quam- 
ft  daiii  lucllain  dicebat  inspiralain  divinilns  ad  prsenunlian- 
«  da  fulura  :  ad  (|uain  soninia  alqtic  a'sUis  siii  animi  refc- 
«  rens,  diviiialioiiihus  sou  prn^sayiis  c;iis  sccrolim  eral  so- 
«  lilus  prxiiioucri,  oodem  phaiilasm;ilo  oidoin  Pliiliinienai 
«  pucri  habilu  se  deinoiislraiile,  ([iii  |  ucr  ;ip|  arens  Chri- 
«  sluin  se  aliquando,  aliciiiaiulo  essi!  asscroret  raulum.  A 
«  qiio  plianlasmnte  scisciians,  ea  solerot  ros|)ondero,  qiia; 
«  se  aiidiciitihiis  (iicercl.  Nonnulla  tpuxpK?  illaiii  niiraciila 
«  oporari  sulilain,  iiitiT  (jun'  illnd  |:i';oci|jiiiiiii,  (]iiod  in  aii- 
«  guslissiini  oris  ;ini|iullain  vilrcaiii  |  aiioiii  f,'i  ;iiidcni  imniil- 
«  l(!ret,  euiiKjtK!  oMrcinis  dijj^iliiiis  k'v;irt!  solcrcl  illx'suiii, 
«  otKiue  .S')lo  (]iiasi  tiiviiiiliis  silii  ttilio  (hilo  tiilssel  conteii- 
«  la.  »  Abcsl  i(l  toliiiii  a  \:ss.  (piod  forlo  ciiin  osset  a  qno' 
piaiii  in  ora  liliri,  noii  do  scvcro,  s(;d  dc  Appolle  aiiii(il:i- 
liini,  lihinrii  li;dlii('iiiaiil(;s  istlinc  lr:iiisliilcriinl.  Ik;  A|)|)ell(; 
ac  ejusdcin  l'hilunienc  lerUillianus,  lii).  dc  Prsscripl.,  capp. 
U  eloO. 

*  Edili  feriint,  n  racio ;  scd  Mss.,  a  Taliano :  (im  cum  no- 
mine  velores  liislorici  ap|iollanl. 

'  Kdili ,  (liciiiU.  Mclius  aliquol  Mss. ,  iliccl.  nefer  ad 
F|)i|)haiiiunj,  qui  Kncraiilas  aponpasina  iiiliiinou  dicil  in  F.|  i- 
lonie. 

•■  ajlbcrlini  codices  dno  el  iinus  c  v  atic;iiiis,  pro  tnaqno 
tnarlijre ;  si  ntitem  lixerit,  pro  smnnio  sacerdvte.  A\'i  va.i- 
c;iiii  ctiin  anliipiissinio  lloriacensi,  ciiiii Hcclioionensi,  clc., 
pro  uiartyre ;  si  aiilcm  li.rcrit,  pro  tnaxiino  sacerdote.  Mi- 
1  linoliniis  Ms.,  pro  pritno  siicerdote. 

»  In  oinnihnsprope  Mss.,  repndinni :  el  infra  pro,  PepH- 
iii,  coiiblaiilcr  sc;,  ii'iiiiii  csl,  icpudui. 


ijl  l)h  ILKIlhblUlJS, 

j>l»;t'iiiis.  Ilunc  ;iiitrn»  isli  (liviiiiiin  :ilii|mil  «••-si;  nri)'- 
lriiil«;s,  Ji  riis:ili'iii  vociinl  :  l:iiiliiiii  iLiiilirs  iiiiiliciiliiis 
|)riiici|ialiiiii,  111  s;i«(Tdotio  (|iio(|ii(:  iipiiii  cos  lioiior  ii- 
liir.  Dinml  ciiiiii  Qninlill.c,  cl  rriscila;  iu  c;i(lciii  ci- 
vilalc  I'(|tii/,;i  ('.lirisliiiii  spccic  fcmiicc  n;Vfl:itiiiii  : 
imdc  al)  li:ic  yiiiiililliaiii  cli;i)ii  iiiiin  ii|i;iiitiir.  K;i(  imil 
cl  ipsi  (le  wiiigiiiiic  inraiilis,  (|iiiiil  Calapiiry^rjs  lac^^rc  ' 
Mipia  tlixiimis  :  ii;iin  cl  ab  cis  pcrliil)«!iiHir  cxorli. 
|)iiii(|iic  alii  ii:mc  Pcpiizani  iioii  cssc  civilatcni  ,  scil 
vilhmi  (liciml  fnissc  Moiitaiii  cl  pi«i|iliclissaruin  cjiis 
riisc;c  cl  M:ixiinill.c;  cl  (piia  il)i  vixcrniit ,  idco  lo- 
ciiiii  in(;rnissc  appcllari  Jcriisalcin. 

XXVIII.  AiiTOTViuT/E  sunt,  «piihiis  ol)l:ilio  coruni 
lioc  nomcii  dcdil  :  olTerunl  cnim  i)anciii  ct  casciim  , 
dicciilcs  a  i>iiiiiis  lioininiliiis  ol)l;ilioiics  dc  friicliljus 
lcrr.-c  cl  oviimi  lnissc  cclcl)ralas.  Ilos  Pcpuzianis 
iiiii<;il  Kpiplianius. 

XXiX.  ri;ss,vui;sc.ivDEC,\TiT.E  liinc  appcll;ili  suiil 
qiiod  iion  iiisi  (piaiia  dcciina  liina  *  Pasclia  cclcbranl, 
quilibcl  scplcin  dicrnm  occiirril  dics;  clsi  dicsdomi- 
niciis  occiirrcril,  ipso  dic  jejnnanl  ct  vigilanl. 

XXX.  Ai.oci ',  proplcrca  sic  vocantiir,  tanquam 
siiic  vpibo  (/i/ij  cnim  gryccc  vcriium  dicitur ) ,  qui;i 
Domu  Verluim  rccipcrc  iiolueruiit ,  Joannis  Evangc- 
iium  rcspiicntcs,  cujus  nec  Apocalypsin  accipiunl , 
lias  vidclicct  scripluras  ncganlcs  esse  ipsiiis. 

XXXI.  Ai)\Mi,vM  cx  Adani  dicli,  cnjus  imilanliir  in 
paradiso  niidilalcm,  qiKTe  fiiil  anto  pcccalum.  llndc  cl 
imptias  avcisantiir :  qiiia  ncc  priusqiiam  peccasscl 
Adam,  iicc  priiiS(|uamdimissus  cssct  dc  paradiso,  co- 
t^novit  iixorcm.  Crcdiint  ergo  quod  nuptioe  fuliirje  noii 
luissciil,  si  iiemo  pcccasset.  Niidi  iiaquc  marcs  fcmi- 
iiicqiieconvciiiunt,  nudi  leclionesaudiunt,  nudi  oranl, 
iiiidi  cclcbrant  sacramenta,  cl  cx  hoc  paradisum  siiam 
arbitrantiir  Ecclcsiam. 

XXXII.  Ki.cns.tos  cl  Samps.i:os  hic  tanquam  ordiiie 
siio  conimemoral  Ejiipbanlus,  quris  dicit  a  quodam 
pseiidopropliela  esse  deceptos,  qui  vocabatur  Elci  {n), 
cx  cnjiis  generc  diias  mnlicrcs  tanquam  dcas  ab  cis 
pcrliibel  adoral;is  :  c;ctcra  Ebion:cis  lenere  similia. 

XXXill.  TiiEoi>oTi,vNi  a  Tlicodoto  '  quodam  insti- 
Inil ,  liominem  tanliiminodo  Chrislum  asscverant. 
Quod  dicitiir  idcm  Thcodotus  propterea  dociiisse, 
quia  in  perseciilione  lapsus  islo  modo  sc  casus  sui 
devilarc  pntabal  opprobrium,  si  non  Dcuin  negassc  , 
bcd  homincm  vidcrcliir. 

XXXIV.  Melciiisedeciani,  Melchisedec  sacerdotem 
Dei  excclsi ,  non  iiominem  fuisse  ,  sed  virtutem  Doi 
essc  arbitraniur. 

XXXV.  Bardesanist.c  a  quodam  Bardcsane  ,  qiii 
in  doclrina  Christi  prius  exslilissc  perhibelur  insi- 
gnis  :  sed  poslea,  qnamvis  non  pcr  omnia,  in  Valcii- 


'  Mss.,  qnod  rntaplirygds  facere. 

*  Edili  liic  addiinl,  meiine  niarlio. 

'  Iii  edilis,  Aloqiani.  t^esliuieiidum  cx  Mss.,  ilofii  :  (pii  a 
gr;rcis  lueresioftiaiiliis  dicuiiUir  :  -iloqoi. 

*  Kdiii,  rt  Tlieodolioiie  :  pauloiiue  |:ost,  idcin  rhcodolion. 
Cibliga.ilur  cx  Valicaiio  codice. 

((7)  Al)  F,|)inhanio  in  Anaccphalxosi  Elkcmoi  iiomi:  alur, 
(u  1'aiiario  r.lxai,  iii  laiiarii  synoitii  i:l.xa. 


S.  AIGLSTIM  M 

liiii  li.Trchim  l.ipsiis  csl  '. 

XWVI.  iNohru.^^ii  a  qiiodam  Noelo,  qui  diix-hal 
(^lirisliiin  cuiiiilciii  ipsiiiii  cssc  I'aliciii  el  S|)iiit:iin 
h;mcliim. 

.\XXMI.  Vaii;sii  ct  se  ipsos  castraiil,  ci  liospilcs 
siios,  lnc  inoilo  cxistimaiitcs  Dco  se  dclicrc  hcrvire. 
A'ia  (|iio(|iic  li.'i;i'clica  docerc  dioiinlur  cl  liirpia  :  sed 
qiia;  illa  siiil ,  ricc  ipsc  coiiiincjiioravil  Epiplianius  , 
iicc  iispiam  |)olni  repcrire.  > 

XX.WIII.  Caiiiaiii  *  ,  qui  sc  ipsos  islo  iiominc, 
qiiasi  propicr  inundiliam  ,  superbissimc  atqiic  odio- 
sissiiiio  noniinant ,  secuiidas  nuptias  non  admiltunl, 
pciiilcntiaiii  dcncgaiit,  Novalum  scctuilcs  liu:reli- 
luiii  :  iiiide  ctiam  Novatiani  appcllantur. 

XXXIX.  A.NGF.Lici ,  in  angclorum  ciillum  inclinali , 
qiios  Epiphanius  jam  omnino  dcfccLssc  leslalur. 

XL.  AfosTOLiti,  qui  se  islo  norninearroganlissime 
vi)(  avcriint,  co  qiiod  in  snam  communioncm  non  rc- 
( i|icrciil  uleiiles  coiijugibus  cl  rcs  proprias  possidcii- 
les  :  qiialcs  habelCalholica  '  cl  nionathos  d  clcricos 
pliirinios.  Sed  idco  isli  h.xrctici  siint,  qiioiiiam  sc  al) 
Kcclesia  scparantes  ,  nullam  sp(;m  piilanl  cos  liabcrc, 
qui  iitiinlur  iiis  rcbus  ,  quibus  ipsi  carciil.  Kncralitis 
isti  simlles  sunt :  nam  ct  Apotactit  c  ((/)  appcll.inliir. 
Fed  cl  tlia  iicscio  quu;  propria  ha.'rctica  doccre  pcrhi- 
hciilur. 

XI, I.  SiCKi.i.iAM  ab  iilo  Noclo  qiicin  supra  mciiio- 
r:ivimiis,  deniixisse  (liciiiitur  ;  nam  cl  (liscipnliim  ejus 
r|iiid;uii  perhiiicnt  fiiissc  Sibelliiim.  Sed  qiia  causa 
diias  ba^ri^scs  cas  Epiphaniiis  conipiilet,  iicscio  :  cum 
licri  poluissc  vidcamus,  ut  fiieril  Sibi  lliiis  islc  famo- 
sior ,  ct  ideo  cx  illocclibriusii.ee  iia;rcsis  iiomcn 
acccpcril.  Noetiani  enim  (liflicile  ab  ali(|iio  sciuntur  : 
S:ibciliaiii  aiilem  suiit  in  ore  multoriim.  Nain  ct 
Praxcaiios  cos  a  1'raxca  ipiid.im  vocanl;  ct  Ilermo- 
gcniaiii  vocari  ab  Ilermogcne  potiieriint  :  qui  Pra- 
xeas  ct  llerniogcncs  cadem  scntieiilcs,  in  .\frica  fuisso 
diciintiir.  Nec  lamen  ist:u  pliires  seclo!  sunt ;  sed 
iiniiis  sect;e  pliira  nomiiia  ,  cx  liis  iiominiiiiis  qui  in 
c;»  maxime  iimoliicrnnt  :  sicut  D()iiatist:c ,  iidem 
Parmciiianist.Tc  ;  siciit  Pclagi;ini  ,  iidem  Cofiestiani. 
Unde  crgo  sit  f;iclum  nt  Noelianos  el  Sabellianos, 
iion  iiniiis  iKcrcsis  duonomina,  scd  laiiquam  du;is 
iKcreses  siipradicliis  Epiphaniiis  poncrel  ,  liqiiido  in- 
venirc  non  poliii  :  qnia  si  qiiid  liiler  sc  difreriml , 
lani  obscure  dixit,  stiidio  forsitan  brevitatis  ,  ut  non 
inlclligam  ;  loco  qiiippc  isto,  qiio  ct  nos ,  lam 
loiigc  a  Noclianis  Sabeilianos  commemorans  :  Sa- 
bcUiani ,  inqiiit,  siinilia  Noeto  dogmalizanles ,  pra;- 
ter  lioc  quod  dicuiil  Palrein  non  esse  passum  {Epipliii- 
vius  ,  in  Anacephalwosi).  Qnomodo  de  Sabellianis 
inlelligi  potcst,  ciim  sic  iniioliierint  diccre  Patrcm 
passum,  ut  Palripassi:uii  qiiam  Sabelliaiii  crebriiis 
nuncupcntur?   Aut   si   forte  iii  eo  quod  ait ,   praler 

*  rost,  lapsrn  est,  adjecla  eranl  in  excusis  lihris  verl.a 
liarc,  addens  de  siio,  ul  fnto  ascriberet  conversationes  lionu- 
nuin ;  qns  in  M.ss.  noslris  iion  reiicrimus. 

*  tn  Mss. :  catliaroe  sive  ^ovatiani,  qui  seipsos,  ctc.  Grae- 
cis  sunt,  Fatliaroi. 

'  lii  cdiiis,  calliolicn  Rcclcsia.  Abcsl,  Ecctetia,  -i  Uss. 
(«)  Id  cst,  r.ciiuiUiakaes. 


35 


LT.F.K  lINrs. 


r.1 


hoc  qnod  dicitnt  Patrcm  non  esse  passum  ,  N(UMi;iiio> 
hoc  (litTie  ihlflligi  voliiil,  quis  cos  iii  li:>c  ambi^ui- 
talc  ilisiiMiial''  Vcl quoiiHulo  pos>unl  inlolli|;;i  iiiiilibcl 
conmi  P.iirciii  |mssiiin  fuisse  iion  ilicere,  cum  dicant 
eiiimlcm  i|t8um  ossc  ol  Palroni  cl  Filium  cl  Spirilum 
sanciuiii?  riiilasicr  aulcin  Riixianus  eitiscopiis ,  iii 
prolixissiiiio  lilno  (luciii  do  luircsiUus  (ondiilil ,  cl 
ccntum  '  \igiiili  (^clo  li;cresi-s  arliilraluscsl  coinpulaii- 
d.is .  Saliclliaiios  oontinuo  posl  Noctianos  poncns  : 
SiibelliH»,  InnHil,  di»fipiiliis  ejm  ,  qui  siinilitudinan  siii 
docloris  iiidem  seculus  esl,  unde  et  Sdhctliani  postea  suiit 
appellnti,  qiti  el  Palripiissitini,  et  Praxeani  a  Prtixea  , 
el  Ueriiiogeniani  ab  llnmoyene,  qui  fucrimt  in  Afri- 
ca,  qui  et  ita  sentientes  abjecli  sunt  ab  Ecdesia  catlio- 
lica.  C.erte  iste  eosdcm  postca  Salicllianos  dixil  ap- 
pcllalos,  liiii  oa  qii.e  Niicius  scnlicbant;  cl  :di;i  iio- 
niina  cjusdcin  soct:v  oommcnioravit  :  cl  l:imoii 
Noelianos  clSabclliaiios  snb  duobus  iiumcris  ;aiiquain 
duas  luereses  posuil ;  qiia  causa  ,  ipsc  vidcril. 

Xl.ll.  Oricemam  a  qiiodain  Origene  dicii  sunl  ; 
non  lllo  qui  fcre  omiiibiis  iioiiis  esl,  scd  ab  alio  no- 
scio  qno ,  de  quo  vcl  scctaloribiis  ojus  Epiplianiiis 
loquons  :  Origeniani,  iiiquit,  ciijusdain  Oritjenis  *;  tur- 
pit  aulem  sunt  operatioiiis,  isti  sunt  nefnnda  facieiiles  ', 
sua  corpvra  corruptioni  trtidentes  («).  Alios  aiiloin  Ori- 
gcniaiios  conliiino  snbjicicns  : 

XI. III.  Origesiam,  inquil,  alii  ,  qui  el  Adamanlii 
traclatoris,  qui  et  mortuorum  resurrectionem  repellitnt  ; 
Christum  aulem  crealuram  et  Spirilum  sancluni  inlro- 
ducentcs  :  parudisum  aulcin  et  ctelosel  tilia  omnia  iille- 
goriiantes  ^.  llac  quidcm  dc  Origene  Fpiplianius  : 
sod  qui  eum  dcfcndunt,  uiiius  cjusdciiuiue  substaii- 
ii;i.'  cssc  ,  dicunl,  dociiisse ,  ralicni  et  Filiuni  el  Spi- 
rilum  sanctuiu  ;  neque  re.-urroolioiioiii  rcpuli^se  inor- 
luorum  :  qnanivis  el  in  islis  ciim  convinccre  sludoant, 
qiii  cjus  plnra  legeriinl.  Sed  sunl  liujus  Origonis  ali:i 
ili)gtiial.i  *  ,  (iiuu  calliolica  Eoclesia  omiiino  iion  reci- 
pil  .  in  qiiibus  nec  ipsiim  lalso  aigiiil,  nec  polcsl  ab 
ojiis  dofonsoribus  f.illi  *  :  nuixime  do  piirgalione  ct 
liboralioiie,  :ic  rursus  posi  loiigiiin  tempus  ad  cadem 
iiiala  revolutionc  ralioiudis  universai  crealiirai-  Quis 
enim  calholicus  clirisruiiius  vcl  doclus  vel  iiidocliis 
non  vohemeiiter  cxborroal  eam  quam  dicit  piirgaiio- 
nom  nudoruju,  id  t>SI,  oliam  cos  qni  lianc  vitain  in 
fl  igiliis  el  fari:.orihiis  ot  s:ioi  logils  ni.jiii'   iinpicl;iti- 


•  torte  iiro,  el  centum.  IojjcikIiuii  csi,  ccnliim  et.  M. 

»  t.ov.  :  oritienis  disciprli.  vox,  (/i>r j/m/i,  abcst  al)  Kr.  cl 
Mss.  iieoiiou  a  grxoo  lcMii  K,  i|  liatiii. 

'  liijMiS.,  iiuiutrrtibilia  fticienics.  GraM;c  csl,  arretopciuwi- 
tes. 

'  Edili,  €  qui  ct  Adanmntii  trai:l:iloris  illius  scctalorcs, 
■<  qui  (?l  iiiortuoruiii  rosurroclioiioin  iiCKant  :  (Jirisluin  aii- 
*  lcm  el  S|  iriluiii  saiuHiim  oroaiur  iiii  ilicuiil  |iaradisuiii;aiiloiu 
«  el  calos el uli.i iion crediint  csse  s.-cuiKliiin  liUorani,s(vl  in 
»  allciroiia.  »  \oler(^  autcin  lil«ri  prossius  i:ibatroiil  {jfrao. 

•  M.li  editi,  repidis.^  morlUDrum  :  scd  qd  ejits  jduni  le- 
gerunl,  coiitrtuticunt.  sunt  et  aini  liitjna  (uigenvi  dsijinatii. 

•  sic  vss».  Al  odili,  i:b  ejiis  tlefeiuioiibits  cxcusari. 

((/)  Kpijihanius  in  l^an.-.rin  qiii  loiii  Iixt(»s.  Go  cl  61,  apcrte 
|)ro(llelur  nosoire  se  aii  OrintMiiani  isli  lurpes  ab  origonc 
Adjiiianlio  dicli  siiit ,  aii  al>  alio  origoiio  :  sed  prolecto 
III  Aiiaco|>lial.cosi,  (\\y.v  s  la  slne  raaario  vciiii  iii  uianiis 
Augu.sliiii,  de  utrLstjue  ori^cuianis  >ic  dicit  ol>s.iire,   ul 


biis  qiiainliuet  maxiiitis  fiiiietunl ,  ipsuin  cliain  po- 
siroiiio  diaboliiin  alqueangcloscjus,  qiuimvis  posi  lon- 
gissima  loinpora,  purg;aos  atque  liboralos  rcgiio  Doi 
liicique  rcstilui,  et  rursus  posl  longissinia  lcinpor:i 
omncsqui  libcrali  sunl,ad  hx'c  niala  dciiiio  rohibi  oi 
revcrli  ;  ot  luis  viccs  altornanlcs  bcaiiliidiiiusn  ctinise- 
riarum  ralioiuilis  crcalui;c  scmpcr  fiiisse,  scmper 
foie?  I)c  qiia  vaiiissima  impiotale  adversus  pbiloso- 
plios,  aqiiibus  isla  didicit  Origenes,  in  lihrisdo  Ci\i- 
talo  Oei  diligonlissinie  dispntavi  '  (In  tibro  21). 

XLIV.  Pailiam  a  Paulo  Sainosaiono ,  Clirisluin 
noii  sciiipor  fnisse  dicuiit ;  sed  cjus  iniliuio  ,  e\  (|uo 
de  Maria  iialus  esl,  asseverant  :  iicc  ouin  aliquid 
ampliits  (puiiii  bomiiiem  piilant.  Ista  h;crc.sis  ali- 
qiiaiido  cujiisd;iin  Artonioiiis  '  luil  :  sed  oiim  defecis- 
sol ,  inslaurala  ost  a  P.iiilo  ,  ct  po.-,lca  sio  a  IMiolino 
coiinmuila ,  iil  Pboliiiiani  (piam  Paniiaiii  colcbi  ius 
i;unciipeiitur.  Islos  sone  Paulianos  bap!i/.;inilos  (>sse 
iii  Eoclesia  calholica  >'ic:ciio  ooncilio  consliiiituni 
est.  Unde  oredcndiim  esl  cos  rcgulain  I}a|iiisin;iiis 
iion  lcncre,  quam  secum  iniilli  luerclici  ciiiii  do  Ca- 
lliolica  discederctit  abslulcrunl ,    catnquc  ciislodiiinl. 

XLV.  PiiOTi?irs  ab  Fpiphanio  noii  coiiiiniio  posl 
P.iulum  sivc  oum  Paulo ,  scd  aliis  inicrposilis  po- 
niliir.  ^oii  lacctur  saiie  siinilia  credidisse  :  scciiii- 
diim  aliquid  tainon  advcrsatus  ci  dieilur;  scd  qnid 
sit  ipsuin  arKpiid  ,  oninino  iion  dicitur.  Philastcr  au- 
tcin  contiiinnlim  ptmit  anibos  subsingulis  ct  propriis 
liiinicris  ,  (iiiasi  lucrcscs  diuis  ,  cuin  dicai  Pholinum 
in  oiniiibus  Pauli  scculum  fiiisse  doctritiati.. 

XLVI.  Mamch.i:i  a  qtiodani  Porsa  exslilorunl ,  (|iii 
vocabanlur  .Maiios  :  (|iiaiiivis  et  ipsum  ,  cttm  ejiis  iii- 
S;ina  di)Clrinn  (■a;|)issel  iii  Gnccia  pi;c(lio;iri ,  Mani- 
clicuiii  discipuli  ojiis  app-liare  maluonint,  devi- 
l;iiil(S  iiomoii  iiisatii;i;.  L'ndo  (|uid:im  conim  qtiasi 
doctioics,  cl  00  iji.o  incndaciofes,  geniiiiata  n  lil- 
lora ,  Maiinicluciim  vocanl  ,  qttasi  maiiiia  fuiulcii- 
lom  '.  Iste  diio  priiicipia  iiiler  se  di^eisa  cl  ad- 
versa,  cademquc  a;lefita  c\.  coxlenui,  hoc  c-t  scni,  cr 
fuisse ,  coinjiostiit  :  duasque  naturas  nlqne  snb- 
stanli;is,  boni  sciliccl  cl  mali ,  sc(|tiens  :ilios  aiiii- 
qiios  ba^relicos  ,  opiiialus  csl.  Qiuirum  inlor  so  pii- 
gnamct  coniinixtionein,  cl  botii  a  nuilo  piiigartonom, 
ct  boni  qiiod  piirgari  iion  poteril,  cum  malo  iii  a'tcr- 
num  damnalioQcm  ,  secniidum  sua  dognuita  :isseve- 
ranli^s ,  miilta  fabulnntur ,  ipuc  ciincla  inlexere  hiiic 


1  rioros  iioii  :ib  eodom  oiigonc  AclanuiUio,  sod  abalio  i  ro- 
Ibolos  (Todtnes. 

*  vcliMiiin  codiouiii  aiicloriiale  romovimns  quod  in  cx- 
ciisis  liio  a(i(lol):iliir  :  u  Dioll  |tr:cloi'oa  ijiso  ori^'oiios,  (|ito(l 
A  riliiis  Doi  sanolis  iKimiiiilins  ci)m|i;iraliis,  vorilas  il;  Pa- 
d  Iri  collalus,  niondaoiiiiii  :  ol  (]u;inliiiii  (list:iiil  A|.(~stoli 
«  Clirislo,  laiiliiiii  1'ilius  1'alri.  l.iido  iioo  oraiidns  osl  l  iliiis 
«  cuni  lalro,  (jui;!  non  osl  auolor  iiidiil^'oii(laruiii  |ioiilio- 
(i  iiiini,  sod  supplioalor.  » 

'  lii  (.'xoiisis,   irtemonii.  At  in  viss.,   irlemonis. 

'  ^icoiiiiiiiio  toniiil  Mss.  Al  cdili.  ctrpi.s  ,ct  minwn  prauh- 
cari  :  nmn  iintehac  f  rbicns  (iiiio,  Cuhriciis,  ox  K|ii|  lnuiio, 
lucr.  (M))  vociibtitiir.  sed  in  (iraxia  (liscipiili  ejiis  vilaiiles 
nnmen  insjiiiiv,  q:iii>-i  docliores,  ct  eo  ip  o  inendiiiioes,  ge- 
miniilii  n  lillera,  Mnnniclitvitm,  qn^isi  miniia  fiindeinem, 
pro  viniirltwo,  id  esl  iiist.no,  appelluvcriml.  Iste  dito  prvi- 
cipi  I,  olc. 


«r. 


DK  iLi;iu:sinLs,  s.  aiioustim 


30 


opcri  iiiniis  Ion{?iim  cst.  Flx  nis  niilrm  siiis  (.il)ijlis 
v.iiiis  .'ili|iic  inipiis  cogiiiaiir  dicen; ,  aiiiiii.is  hoii:is , 
qiins  coiisciit  al)  aiiimariiiii  iiialainiii  naliiia;  sciliccl 
coiilraria'  coinmixlionc  liliorandas,  cjns  ciijii»  Dciis 
c>l  cssc  iialiiiM-.  Pniiiiili;  ninii<liiiii  a  naliini  lioui,  lioc 
csl ,  n  iialiir:!  Dci  raclum  ,  coiililcnlni'  (|iiiiiciii,  scd 
(lc  coininixlione  lioni  cl  ni.ili ,  (|n:i;  ricla  csl ,  (|iiaiiiio 
iiilcr  sc  iili':i(|tic  naliira  piignavil.  I|)s:iiii  vcro  Ijoiii  a 
malo  |iiir^alioiicm  ac  lilicr.ilioncm  ,  iion  sdliiin  pcr 
liilimi  iiiiiiiilniii  cl  (lc  omiiilMis  cjiis  cicmciilis  virlnlcs 
Dci  '  f:ic('rc  (liciiiil ,  vcriiin  cliain  Klcclos  suos  pcr 
alimcnla  (|ii:c  sumiinl.  Kl  cis  ({uip|)e  ulimcniis,  siciil 
imivcrso  inumlo,  Dci  subslanliam  pcrliibcnl  csse 
coinmixlam  :  (iiiam  piirgari  pul:iiil  iii  Klcctis  suis  co 
geiierc  vil:c  ,  (|uo  viviinl  Kiccli  RIaiiicli;ciinini ,  vclut 
sanclius  ct  cxccllciilius  AuJilorihiis  suis.  Nain  his 
duabus  profcssionihus ,  lioc  est  Flcclorum  el  Audilo- 
rum  ,  Kcclcsiam  siiam  constarc  voliicnml.  In  cseteris 
autciii  liomiiiibiis  ,  cliain  in  i|isis  Audiloribus  suis  , 
hanc  parlcm  bonx  divinacqiic  subslanlisc  qu:e  mixla 
et  colligala  iii  escis  el  polibus  detinelur,  maximcque 
in  cis  qui  generant  tilios,  arclius  et  inquinatiiis  colli- 
gari  putant.Quidquid  vero  undiquc  purgatur  luminis, 
pcr  quasdam  naves,  quas  esse  lunam  et  solem  voliinr, 
regno  Dei  ,  lanquam  propriis  sedibus  reddi  Qiias  ili- 
dem  naves  de  subslanlia  Dei  pura  perliibcnl  f:ibiica- 
las.  Luccmquc  jslam  corpoream  aninianliuin  morl:\- 
liuni  oculis  adjaccnlcm,  non  soliiiu  in  liis  n:u'il)iis  , 
ubi  eam  purissimam  crediint,  veriiin  cliam  in  aliis 
quibusque  liicidis  rebus  ,  ubi  scciindum  ipsos  leneiur 
admixla,  crediturque  purgnnda  ,  Dei  dicuiil  csse  na- 
luram.  Quinque  enim  elcmenla  qu.Ti;  gcnuerunl  prin- 
cipes  proprios ,  genti  iribuiml  leiiebrarum  :  eaque 
elemenla  iiis  nominibus  nmicupanl ,  fumum  ,  lene- 
bras  ,  igncm  ,  aquam  ,  venium.  In  fumo  nalD  aiiima- 
lia  bipedia,  unde  homines  ducere  origincm  censenl ; 
iii  lenebris ,  serpenlia ;  in  igne  ,  quadrupedia  ;  in 
a(|His ,  nalatilia;  in  venlo,  vobvlilia.  Ilis  (]uinque 
elemenlis  malis  dcbellandis  alia  quinque  elcmenla 
de  regno  et  subslanlia  Dei  missa  essc,  et  in  illa 
piigna  fuisse  permixla ;  fumo  aera ,  lencbris  lu- 
rem  ,  igni  inalo  ignem  bonum ,  aqurc  malae  aqiiam 
bonam  ,  venlo  malo  venlum  bonum.  Naves  autem 
illas  ,  id  csl ,  duo  coeli  luminaria  ,  iia  dislinguunl,  ut 
luiiam  dicanl  factam  ex  bona  aqiia  ,  solem  vero  ex 
igne  bono.  Esse  autem  in  eis  navibus  sanclas  virtu- 
les,  quae  se  in  masculos  transfigurant ,  ut  illicianl 
feminas  gentis  advcrsae  ,  el  rursus  in  fominas  ,  ut  illi- 
ciant  masculos  ejusdem  geniis  adversic  ' ;  et  per  hanc 
iilecebram  commota  eorum  concnpiscentia  lujjial  de 
illis  lumen ,  quod  membris  snis  pcrmixliim  tciiebanl , 
(l  iiurgandum  suscipiatur  ab  aiigclis  liicis,  p-irglimi- 
qiie  illis  navibus  impoiiatur  ad  regna  propria  repoi- 

•  Edili,  wtutem  Dei.  Mclius  M.ss.,  tirliilcs  vei  :  quas  ni- 
Biirun»  imra  ^tanichxi  diciinl  esse  in  sole  el  luiia  taiKjuam 
f;i  (lual)us  navibus  smctas  virtutes.  concovdal  in  Aii^iensi 
exemi  lari  velus  ille  de  Hx-resibus  libcr,  quem  iiKlilo  no- 
niine  ITa^deslinali  puhlicavil  Jacobus  Sirmondus ;  qui  laiueu 
hoc  loco  virtutem  vei  edidil. 

»  llicc  |ais  senleniia! ,  el  rnrsus genlis  adverso!  , 

rcstiiuilur   ex  Mss.  \iile  librum  dc  ^alura  coiii,  cap.  14. 


landum.  Qiia  occaKJono ,  vcl  f^otius  exseciabiiib  su- 
pirslilioiiis  qiiad.im  iHrccssiialc,  coguntnr  Llccti  co- 
niin  vcliit  ciicbaribtiam  conspcriiain  ciiin  seniiiie 
liumano  smiicr*;,  ut  ctiam  inde ,  siciit  de  aliis  cibis 
(|Uiis  accipiuiil  ,  siibslaiilia  illa  divina  purgclur.  Sed 
liiic  sc  faccrc  ii('(:aiil,  ct  :ilios  iics(  io  qiios  hub  noiniiie 
M:iiiicli.coruin  laccrc  aniriii:iiil.  Dclccti  Hiint  l^imeii 
in  ecclcsia  ,  sicut  scis  ,  apiid  Carlliaginein ,  j:im  le  ilii 
di:iciino  conslilulo  ,  qiiando  iiihtaiitc  UrM)  Irthuno  , 
(|ui  litiic  doiiiui  rcgia:  iira^fuit,  dliqiii  addiicli  suiit(a)  : 
nbi  piicll:i  noiiiinc  Margarila  istaiii  iicl;iriain  liirpilii- 
diiicin  prodidit ,  quu;  cuni  cssct  annornm  iionduin 
duodcciin  ,  proplcr  hoc  .scclcstum  mystcrium  sc  di- 
celiat  csse  viri;ilaiii  '.  Tunc  Kuscbiam  qiiamdam  ma- 
nicli.cam  quasi  sanclimoiii.ilem,  idipsnin  proplcr  lioc 
ipsum  passam ,  vix  compiilit  conlilcri ,  cuin  primo 
illa  se  asseruissel  inlegram  ,  atque  ab  obsU.-trice  in- 
Sjiici  piisliilassel :  quae  inspecla,  ct  qiiid  esscl  iiivenla, 
toiuin  illud  turpissimum  scelus  ,  ubi  ad  cxcipicndum 
etcommiscendum  concumbcntium  seincn  larina  sub- 
slernitur(quod  Margarita  indicanle  absens  non  audie- 
rat),  similiter  indicavit.  Et  recenti  lemprirc  noimulli 
eorum  reperti ,  et  ad  ecclesiam  ducti ,  sicul  Gcsia 
episcopalia  qusc  nobis  misisiis  ostenduni ,  hoc  non 
sacramcntum ,  sed  exsecramentum  ,  sub  diligcnli  in- 
terrogalione  confessi  sunl  :  quoriim  uniis  nomine 
Viator,  cos  qui  isla  faciunl  propric  Calliarislas  '  vo- 
caii  dicens,  cum  aiias  ejusdem  maniclixa;  sccl;c  par- 
lcs  in  Maltarios  *,  el  specialiter  Manicbacos,  dislribni 
pcrliiberel,  omiics  tamen  has  ires  formas  ab  unu 
anclore  propagaias ,  et  omiies  generaliler  maniclia-os 
csse  ,  iiegarc  non  poluit.  El  ccrle  illi  libri  niaiiii  li:ci 
suiilomnibiissine  dubilatione  communcs,  in  quibiis 
libris  illa  porleiila  ad  illiciendos  el  per  concupiscen- 
li;im  dissolvcndos  utriusque  sexus  principes  tenebra- 
riiin  ,  ut  lilicrala  fiigiat  ab  eis,  quaj  caplivala  tcneba- 
lur  in  cis  divina  subslanlia  ,  dc  masculorum  in  femi- 
iias  el  feminanim  in  masculos  iransriguraiione  con- 
sciipla  suiil,  unde  ista,qiiam  qiiilibel  eonim  ncgant  * 
.nd  sc  perliiicre,  lurpiludo  dcfliixit.  Divinas  enim 
virliilcs,  quiinlum  possunt,  imilari  se  pulaiil,  u( 
purgeiil  Dei  sui  parlcm  :  quam  profeclo,  siciil  in 
oiiinibiis  corporibus  coelestibus  ei  tcrrestribiis  ,  atqiie 
in  omniiim  rcrum  semiiiibus,  ita  cl  in  liominis  se- 
mine  teneri  existimant  imiuinaiam.  Ac  per  boc  se- 
quilur  eos  ,  ut  sic  eam  etiam  dc  semine  liumano , 
quemadmodum  de  aliis  seminibiis  qua;  in  alimcniis 
siimunt ,  debeanl  manducando  piirgarc.  Unde  cliair 
Catharislai  appellantur,  qiiasi  iinrgatorcs  ,  laiita  eair. 
purgantes  diligentia ,  ul  se  nec  ab  hac  lam  liorrendr» 
cibi  impiliidine  abslincant. Ncc  vcscimtiir  lameiicar- 

»  sic  X1S.S.  Fdiii  auleni  liabeni,  violatam. 

»  Hic  ediii  aiiduiil,  id  est  mundaloresvei  purqatores. 

3  Rdili,  i>lacarios  :  quod  crraiuai  seculus  esl  sirinondus 
in  suo  iTjedesliiialo ;  quanquaiii  Augiense  ejusdeui  Pr.e- 
destinati  exem|  lar  |,ra?lert,  Jiallarios.  Sic  Vjcro  habent  hit 
cliain  Au:?ustiui  Mss.  omiics.  Nempe  quia  in  maitis  (ior 
ni.iinl,  Mallarii  aiipellaaiur,   ex  libro  5  conlra  fausliiui, 

caii.  S.  ,    .  I- 

*  iia  va.icani  duo  Mss.  At  ediii,  nnde  ista  cornm,  quwm 

bet  negaiU,  eic. 

(li)  vid.  ross;J.   iii  viia  \uguslini,  cap.  16. 


37 


LII5FU 


iiibus ,  lanqnnni  ile  nioiiuis  vcl  oct  isis  fngeril  ilivina 
gubslanlia  .  lanluni.iiu'  ac  lalo  inilo  roiuansoril ,  iinud 
jaiii  diginiin  non  !.il  in  Kloclonini  venlre  purgari.  Nec 
ova  sallem  sumnnl ,  t|uasi  el  ipsa  cum  franguniur 
cxspire'11 ,  ncc  oporlcal  ullis  morlnis  *  corporibns 
vesci ,  cl  hoc  soluin  vival  ox  carnc,  quod  farina  ,  iic 
niorialur,  excipiliir.  Sed  iioc  aiinionia  laolis  ulnnlur, 
(juamvis  de  corpore  animanlis  vivoiile  mulgealnr  sive 
sngalur  :  non  qiiia  piitanl  divin.T  snbslaiilia;  niliil  ibi 
cssc  permixlum,  sed  qnia  sibi  error  ipse  non  conslal. 
Nain  el  viiumi  noii  bibunl,  diociiies  fel  esse  princi- 
puni  leiiobraruin ;  ciim  vescanliir  nvis  :  iiec  musli 
aliquid,  vel  receniisslmi,  sorbeiil.  Animas  Audilorum 
fcuoriiin  in  Elecios  revolvi  arbilianlur  ,  aul  fcliciore 
compeiidio  in  cscis  Eleclorum  suoruin  ,  ut  jam  inde 
purgala;  iii  nulla  corpora  reverlanlur.  C;cleras  anlein 
aiiinias  el  in  pecora  redirc  pulanl ,  el  in  omnia  *  qu;e 
radicibus  fisa  suiil  aiqiic  alunlur  in  (crra.  llcrbas 
eiiim  alqnc  arborcs  sic  pul.uil  \iver.e  ,  ul  vilam  qiue 
illis  inosl,  el  senlire  crodanl ,  el  dolcre,  cuni  hcdun- 
lur  *  :  noc  ali(|uid  inde  siiic  crucialu  corum  quem- 
quam  pos^c  vcllorcaul  carpcrc.  Proplcr  quod,  agruin 
eliam  spiiiis  purgarc  ,  nefas  liabont.  Undc  agricnlln- 
ram  ,  qiix  oiiinium  aniiim  csl  iniioocniissinia  ,  lan- 
ijuam  pluriuni  bomicidiornin  roain  dcmenlcr  aocii- 
saiil :  suisque  Auditoribiisideo  Iktc  arbitranlur ignosci, 
quia  pnvbeiil  iiide  alimenla  Cloctis  suis  ;  ut  divina  illa 
snbslanlia  in  ei)rnm  vonlro  pnrgala  ,  impclrot  ois  vc- 
iiiain ,  quornin  Iradilur  oblalione  purganda.  llai|iie 
ipsi  Elecli ,  nibil  in  agris  opcrantes  ,  iiec  ponia  car- 
pentes ,  nec  sallcm  folia  ulla  vellonles ,  cxspoclanl 
liic  alTorri  u^ibiis  suis  ab  Audiloribus  suis,  vivonles 
de  lol  ac  Uiiilis  secunduin  suam  vanilalem  bomicidiis 
alicnis.  Moiiont  cliam  eosdem  Audilorcs  suos  ,  iit  si 
vescuutur  carnibus ,  animalia  non  occidant ,  ne  offon- 
danl  principcs  tenebraruin  iii  cGeleslibus  coiligatos  , 
a  qiiibus  (imiieni  carncin  dicunt  originem  ducerc  :  et 
si  ulunlur  conjngibus ,  concopluin  l;imcn  gcneralio- 
ncmque  dcviienl,  iie  divinasubslaiitia  qnx  in  eos  per 
alimenla  ingrcdiiur,  vinciiliscanicis  ligetur  in  prole. 
Sic  qiiippe  in  omnem  carnein  ,  id  esl,  per  escas  «jt 
potus  vcnire  animascrcdiint.  Undc  nnptias  siiie  dii- 
iiiknionc  condemnant ,  et  quaiitnm  in  ipsis  est,  pro- 
fiibenl ;  quando  generare  probibent,  propler  qnod 
coiijiigia  copulanda  siini,  .4d.>m  el  Evam  e\  parenli- 
bus  principibiis  fumi  asseruiil  n:ilos  :  cuin  paicr  co- 
riiin  noinine  Saclas  socioruni  snoruni  fctus  oiniiinin 
devorasset,  et  quidquid  inde  commixtnm  divinae  sub- 
stantixceperat,cum  uxoreconciiinbens  in  carne  pro- 
lis  tanquam  tcnacissinio  vinculo  colligassct.  Cbristiim 
aulem  fuisso  afiirinanl ,  qiicni  dicit  noslra  Scriplnra 
serpenlcm  ,  a  quo  illuminatos  asscmnt,  ut  cogiiilio- 
iiis  oculos  aperirent ,  ct  boniiin  maluiiique  dignosce- 
reiit  :  cnmquc  Cbristnm  iiovissiniis  teniporibus  ve- 
nisse  ad  aiiiinas,  iiou  ad  corpora  liberanda.  Nec 
fuissc  iii  carne  vera ,  scd  siinulalam  spcciciii  oiniis 

'   Aliquol  Mss.,  illis  mortuis. 

*  sola  edilio  lov.,  el  otunia ;  oniisso,  iti. 

*  lii  MbS.,  ciim  UeUUiir. 


U.NUS.  5S 

ludilioandis  bnmanis  sonsibiis  pnebuisse,  ubi  non  so 
Iniii  mortcm,  verum  otiam  resnrrcclionom  siiniliter 
menlirelur.  Dcuin  qui  Lcgem  pcr  Moysen  dedit,  el 
iii  llebraMS  Propbctis  locutus  est ,  non  essc  veruiu 
Doum,  sed  uniiiii  ox  priiicipibiis  lonobrarum.  Ipsius- 
(|iie  Toslamoiili  Novi  scriplnras  tanqnani  iiif.iKalas 
ila  leguiit,  ul  (|nod  volniil  indo  accipiant,  qiiod  iio- 
lunt  rejiciant,  cisqiie  tanquain  lotum  veriiin  liabcii- 
tes'noiiniiIlas  apocrypbas  antopoiinnl.  Proiiiissiononi 
Doniini  Josii  Ciirisli  d(>  paraoloto  Spirilu  saiiolo  (Joa». 
XVI,  7)  iii  suo  b;L'rosiarcIia  MaiiicIia;o  diount  esso 
coniplelam.  Unde  sc  in  suis  litleris  Jcsu  Cbristi  ap(^ 
stolnm  dicii,  eo  quod  JcsiisClirisliisse  missurum  esso 
pioniiserit  at(|no  iii  illo  inisorit  Spiriium  siinotum. 
Propter  qiiod  otiaiu  ipse  Manicbu>us  diiodecim  disci- 
piilos  liabuit,  ad  iii^tar  apostolici  numcri ,  quem  iiii- 
nieriim  Manich;ei  hodioqiie  cusiodiunt.  Nam  ox  Cle- 
ciis  suis  haboiit  duodecim,  quos  appcllaiit  magistros  , 
ct  tertium  dooimuni  priiicipem  ipsoriim  :  cpiscopos 
aiitem  septuaginta  duos  ,  qui  ordinanlur  a  inagistris  ; 
et  presbyloros ,  qui  ordinaiilnr  ab  episcopis.  Ilabont 
ctiam  episcopi  diaconos.  Jam  ca;ieri  tanlummodo 
Blecti  vooantiir  :  scd  mittiinlur  eliam  ipsi  qni  viden- 
tur  idonoi ,  .nd  liiinc  crrorom  ,  vel  ubi  csl ,  susieiilan- 
dum  el  angoiidum  ;  vel ,  ubi  non  est,  etiam  seminan- 
duin.  Baptismum  in  aqiia  niliil  cuiquam  perbibciit 
saintis  anorrc  :  nec  queniqiiam  coruiii  quos  decipiunl, 
b:iptizandnm  pulant.  Oraliones  faciunt  ad  solem  pcr 
dicin ,  quaqna  versum  circuit  :  ad  lunaiii  per  noctcm  , 
si  apparct ;  si  auteiii  iioii  apparei,  ad  aquiloniam  par- 
lem  ,  qua  sol  cum  occidcril,  ad  oricntem  revertitur, 
slanl  onnles.  Peccaloruiu  originom  iion  libero  arbi- 
tiio  volnntalis,  sed  subslaiili;e  tribiiunt  gontis  ad- 
vcrs;e  :  qiiani  dogmalizaniesesse  bominibns  mixlam, 
omiicm  carneni  non  Doi ,  sed  inahe  mcnlis  perhibent 
esse  opiricium  ,  qu;e  a  conliario  priiicipio  Deo  co;c» 
tenia  esl.  Carnalem  concnpisccntiain  ,  qna  caro  con- 
ciipiscit  adversus  spiriuini ,  non  ex  villata  in  primo 
homine  naliira  nobis  iiicsse  innrmilaiem ;  scd  sub- 
stantiam  voliint  esse  contrariam  ,  sic  nobis  adhaeren- 
tcm ,  ut  quaiido  libcraniiir  alqiie  piirgamur,  scparelur 
a  iiobis  ,  ct  in  siia  natura  eiiain  ipsa  iinmortalitcr  vi- 
vat  :  easqiie  dnas  animas  ,  vcl  duas  menles  ,  unani 
boiiani ,  allerain  nialam,  iii  uno  boinine  inter  se  ha- 
bere  conflictiim  ,  qnando  caro  concupiscit  adversus 
spiritiiin  ,  el  spiriliis  adversus  oarneni  (Gulat.  v,  17). 
Noc  in  iiobis  s.inalum  lioc  vitium,  sicuti  nosdicimus, 
i;un(|uaiii  fnlurum  :  sed  a  noliis  scjunctam  al()iie  se- 
clusam  subslantiam  istam  mali,  et  (inilo  isto  sxculo 
post  connagralionem  nnindi  in  globo  quodam ,  lan- 
quam  n  c;irccresenipilcriio,  essc  viclnrain.  Ciii  globo 
afnrmant  accessurum  scmpcr  ct  adbxsurum  qii:isi 
cooperlorinm  atque  lcctorium  cx  aniinabiis ,  n:itura 
quidem  bonis,  sed  lamen  qux  non  poincrint  a  naliiru: 
niahe  coiilagionc  miindari. 

XLVil.  IliEitACiT.£  ' ,  quoriim  aiiotor  llicraoa  iiiiii- 

'  Sic  velercs  n'ss.  ai  odili,  cisqiie  lanqiiam  nun  tntnm  ve- 
riim  habeiilibu.s  winniilUi.%,  elc. 

'  Kdili,  uierucliiliv.  Al  Mss.  absq:!C  aspiralii^ne  iu  (piaru 
i»:yllali;i,  liicriuitiv.  ciu oi,  leriikitui. 


50 

ciipnliir  ,  rftsiirrcrlioncni  crirnis  iic>,ini.  Moinclios 
Ctiiliini  cl  nionarliiiscl  conjii;^i;i  noii  li:i'».iil(!>  iii  coin- 
iniiiiioiicni  rccipiinil.  Ail  icgiiinn  c(riiiriini  ikmi  ikt- 
llnorc  jiarvnlos  iliciint,  (|tii:i  non  siinl  «!''S  iilhi  iiicrii.-i 
ccrl:iniiiiis,  (|tio  vilia  sii|ici"nitiir  '. 

XI, VIII.  Mi.i.iriAM  a  Mcldin  iinii(ti|i,»li  ,  nolctilc!) 
oiarc  ciim  coiivcr.>is  ,  id  csl  ,  cis  (|ni  in  |»(rscciiiion(j 
cocidtM  unl,  sclii.-^nia  lcccruiil  *.  Nuiic  aiilcin  «licuniiir 
Ari;iiiis  ossc  conjniicli. 

XLIl,.  AiUANi  :il>  Ario,  iii  co  snnl  noli^simi  crror*;, 
rino  P;ilicni  cl  Fiiiuin  cl  Spirilum  baiKltiin  ikiIiiiiI 
csse  iiiiins  cjns(lcni(|iie  n;ilnru!  aKiue  sul)Slanli;i',  aiil, 
iil  (^xprc^sius  tlicalnr,  cssciili:c,  (iu:«  oOito  grajcc  ap- 
pcilaliir  scd  cssc  Filiuin  cicaliiraiii ;  Spiiiinm  vcro 
s;iiiclnin  crc;ilnrani  cic;iliir:«,  Imc  «*sl,  ah  ipso  Filio 
crcalnni  voiniil.  Iii  co  aiilem  (luod  Cliri->luiii  sine 
aiiima  solaiii  cariiem  susccpissc  arbilranliir,  niiniis 
iioli  sunt  :  ncc  advorsiis  eos  ab  aliiitio  iiivcni  dc  liac 
10  arKiu;iiido  fuissc  ccrlaluin.  Sed  lioc  vcriim  cssc,  el 
K|iipliaiiius  iion  lacuil,  cl  cgo  c.\  eorum  (|uil)usdani 
scriplis  cl  colloculionilius  oerlissime  compcri.  Reba- 
plizari  (pio(|ue  ab  liis  Calbolicos  iiovimus ;  ulrum  cl 
itoii  calliolicos,  iiescio.  "* 

L.  Vadianos  %  quos  appellat  Epipliaiiins,  el  sclii- 
smalicos,  non  b;crclicos  viilt  videii;  :ilii  vocant  An- 
tliropomorpbilas,  qiioniam  Deiim  sibi  ringunl  cogila- 
lioiic  cariiali  iii  siiiiiiiliidii:eiii  boniinis  corriiplibilis  : 
qiiod  rusliciuili  coniiii  liibiiil  Fpiplianiiis  ,  parcens 
cis  110  dicaiilnr  b;ciclici.  Fos  aiilein  scpaiasso  se  dicil 
a  conmiuiiioiii',  noslra,  ciilp.indo  tpi.scopos  diviies,  cl 
l-ascha  ciini  Jiuhcis  cclcbi;indi).  Qnanivis  sint  qni  oos 
iii  yEgYpli>  Kcclosi;o  c;illiolic;v  C'imniunic;ire  assevc- 
roiit.  Do  IMiolinianis  aulciii,  (jiios  i^lo  Ioc(»  Fpipbaiiins 
comnicmorat,  jam  sU|icrius  salis  locutiis  siiin. 

lA.  Sf.miauiano-;  Fpipli:inins  dicil ,  (|iii  siinilis  es- 
sonlia!(o,uotsu<rr.v)(!i(iiiil  Filiiim'',  taiK|iiaiii  uon  pleiios 
Ariaiios  :  (piasi  Ariani  nec  siinilcni  voliiil ;  cuin  lioc 
Finiiiiniaiii  dicore  cclobrenlur. 

Lll.  MACtDONiANi  stiiil  a  Macedonio  * ,  qiios  et 
nv£u,uaT0//.a>:su5  Gr.Tci  dicunl,  eo  quod  do  Spirilu  san- 
clo  litigeiii.  Nam  de  Palre  el  Filio  rccte  scniiunt , 
qtiod  iiiiius  sinl  ejusdonique  subslanliie,  vel  essonii.T? : 
sod  de  Spirilii  sanclo  boc  nolunl  crodcre  ,  creaturam 
011111  cs^e  dicenlcs.  llos  poiiiis  qiiidani  S.!nii;iriaiios 
viic;iiil,  qiiod  iii  liac  qiKOslione  cx  paito  cum  illis  siiit, 
cx  iiario  niibiscuin.  Qiiainvis  a  noiiiiuUis  pcrliibcaii- 
iiir,  iiiii  Doiiin  ,  sod  doilalom  l';ilris  et  Filii  «liccre 
Spiriiiim  saiictnm  ,  cl  nnll.im  pto,>riaiii  li:iboro  sub- 
siaiiliam. 
LIII.  Akkiam  ab  Aorio  qtiod;ini  siiiit,  (jui  ciim  csscl 


•  sic  Mss.  At  I.OV.,  scpnrciititr.  F.r.,  supereiilur . 
'  Apud  l,ov.,  vel  uiikim  fecerunt.  Aliosl,  vel,  al)  F.r  ei  a 

Mss. 

^  Kloriacoiisis  coiiex  lioc  taiUimi  loco  liaboii:U,  'Hlianos  : 
iiain  siipra  iii  iiKliciilo  operi  |,r;tiixo,  cuiii  cutcris  \'ss.  prse- 
lort,  ir.duinos.  l'r;cdoslinaliis  ia  Augieiisi  codice  laUtiiinos 
(•();isia.iicr  viicat,  iisdtiobtis  locis  quibus  siriiiondus  Audia- 
7I0S  oilitlil.  r,rn'cis  rovera  dicuntur  Audzanoi. 

*  1  ov.,  dicunl  Piitrem  et  riliiim. 

"  Kditi  addunt,  constaiitiiiopolitanw  ncciesioc  ephcopo , 
quod  Mss.a  abosi. 


i)K  iLi:m:siDiJs,  s.  aucustini  40 

prcsbyler,  doiiii^so  fcrliir  qiiod  opiscopus  non  [lOtuit 
ordiihiri ;  «;l  in  Arianoriim  li;crcsini  lapsus,  propi  ia 
qu()(|iic  do^inala  :iddidissc  nonniilla  ,  diccns  oinrri 
pio  dGriniuiitibiis  tion  oporlere  ' ;  ncc  statula  bolc- 
miiilcr  «:<l«;branda  esse  jcjiinia,  sed  cuin  quisquc  vo- 
liioiil  jcjuii.iiiduiii,  iic  vidoaliir  esso  siib  lcge.  Diccbat 
cliani  prcsbyloruin  ab  cpiscopo  nn|!a  didircniia  do 
bcK!  di.scenii.  Quidam  pcrbibciit  isloh,  siciil  Kncrali- 
tas  vol  .Vpolaclitas,  iioii  admillcrc  ad  coiiimunion<  m 
siiani  iiisi  cinliiionlos,  cl  cos  qui  s.cciilo  ila  reniinli:i- 
vcriiit,  til  propria  iiiill.i  possidcanl.  Ab  es(a  tamcii 
c;iriiiiiiii  iinn  cos  ab.^linere  dicit  Eiiipbanius  :  IMiil.i- 
ster  vcro  cl  lianc  cis  Iribiiil  abslinonliain. 

LIV.  Ai;tiam  ab  Aolio  siiiil  \ocali,  ii(loni(|ue  Kn- 
iioiiii;iiii  :il)  Kiinoinio  Aetii  discipulo  ,  (|n(i  iKmiino 
iiiagis  innotiierunl.  Cuiiomius  qui|)[>c  iii  tlialoclica 
pr;ovalens,  aculiuij  ei  colcbrius  delcndit  li;inc  Ikitc- 
siiii,  di>5imilciii  pcr  (ininia  1'atri  a  soroiis  Filiiim  ,  cl 
Filio  Spii  iiiiin  sanclum.  Forlur ctiain  iisqtio  adoo  fuissc 
boiiis  moribns  iiiimicus  ,  ut  assevcraret  quod  nibil 
cuique  obc.->sel  qiiorumlibot  pcr|)e!ralio  ac  pcrseve> 
Mntia  pccc;ilornin  ,  si  hujus  qux  ab  illu  doccbalui 
fidei  parliccps  osset. 

LV.  Apollinakistas  Apollinaris  inslituil ,  qiii  dc 
aiiima  Cbristi  a  Calholica  disseiiscrunt ,  dicenlcs , 
sicnl  Ariaiii  ,  Dcuni  Cbristum  carncni  sine  aniina  * 
snscepisse.  In  qua  qnxslione  lestimoniis  evangolicis 
vicli ,  mcnlem,  qua  ralionalis  cst  aiiinia  bominis,  di  - 
fulsse  aniin;c  Cbrisli ,  sed  pro  bac  ipsuin  Veibiim  in 
eo  fiiisse  dixerunl.  De  ipsa  vero  ejns  carnc  sic  a  ro- 
cta  fide  dissensisse  porliibonlur,  ul  dicorcnl  carncni 
illain  ct  Vcrbuin  unins  cjusdemquc  snbstaiiti;o  ,  con- 
lentidsis-inio  assevcranles,  Veibum  c;irnein  facluni, 
liocosl,  Vorlii  ali(|tiid  in  carneni  fiiisso  coiiver.-.uin 
alquc  miiialiim,  iion  aulem  carnoni  de  Marix  c;iriio 
fiiisse  susccplain. 

LVL  Amidicomarit^e  ^  appcllati  suiit  li;crciici,  (;ui 
!\Iari;o  viigi;.ilali  usque  adeo  conlradicnnl,  nt  aflir- 
nicnl  cani  posl  Chrislum  n;ilimi  viro  suo  fuisso  coiii- 
inixlam. 

LVII.  Poslrcmam  ponit  Kpipbanius  Massalia.vo- 
RUM  *  haTCsim  :  (|uod  iiomen  ox  liogua  syra  ost.  Cncce 
aiilein  dictnilur  Eu-^irai,  ab  oraiido  sic  appcllaii.  Tan- 
luin  eiiiin  orant,  ul  cis  qui  boe  de  illis  au.!iunl  inciv- 
dibile  videatnr.  N:iiii  cum  Dominus  dixeril  ,  Oportet 
semper  o>are,  et  non  deficere  {Lvc.  xviii,  1)  ;  el  .\po- 
sloliis,  Sine  interniissione  orate  (I  Thess.  v,  17)  :  qiiod 
sanissime  sie  accipiinr,  ul  iiuUo  die  inlorniitlaiiiiir 
ccrla  tompora  orandi  :  isli  ila  iiiinis  hoc  facinnl  ,  iit 
liinc  Jiidicarentur  intor  baerelicos  iiominandi.  Quam- 
vis  noiiniilli  eos  dicant  de  piirgatione  animarnm  iio- 
scio  qiiam  pbanlasticam   el    ridiculam  fabulam   nar- 


•  sic  Mss.  At  editi,  dicens,  orare  vel  offerre  pro  mortuis 
oblnlioiiein  non  opo-tere. 

•  in  Mss.,  carnem  solam  sine  nninia. 

3  luJiii,  nlidiionuii iiniilw  :  socundum  Grajcos. Omncs 
vero  liic  latiiii  Mss.,  Anlidicoinarita:. 

•  FjJili,  PsaUiunorum.  At  Mss.  plcriqiio,  Massalianorum. 
raiiciores,  Massilianornm  :  qui  tamen  MussnHanos  el  ipa 
h  ihont  iu  indiculoanle  prgefatiouein.Concordaul  gra?ci  scrr 
ptoros. 


rare  •,  porcan»  srilicel  cuin  porccllis  viiieri  cxirc  de 
i.re  hnmiiiis  (iiinmlo  iiiirgnlur,  cl  in  cinn  visihili  si- 
iinliler  spccic  ignoin,  (|iii  non  cninlnnat,  inlrare.  Ilis 
ailjnngil  Kpiplianins  Enplicmilas.  Mariyriaiios,  cl  Sa- 
lanianosV  cl  hdsoinncs  cum  illis  lanquam  «nam  \\:v- 
rcsim  ponit.  Oicuntur  Euchil;c  opinari ,  monachis 
1  on  licere  susleniaiuLc  vilac  su?e  causa  arKjuiil  ope- 
r.iri ,  alquc  ila  se  ipsos  nionachos  profitcri,  ul  onini- 
110  ah  oi)Cribus  vacciil. 

Usque  ad  islos  ergo  dc  luTrcsibus  opus  suuin  pcr- 
duxil  supra  dictus  episcopus  Cyprius  ,  apud  Gnecos 
inltT  niagnos  hahilus ,  cl  a  inullis  in  calholic;c  fidci 
sanilaie  laudatus.  Cujus  cgo  in  cominemorandis  h;e- 
relicis  iion  inoduin,  scd  ordincm  sum  secutus.  Nam 
ct  aliqiia  cx  aliis  posui  qune  ipse  non  posuil,et  aliqua 
non  posiii ,  qu.ne  ipse  posuit :  iiaquc  alia  lalius  quam 
ipsc,  alia  ctiain  brcvius  cxplicavi ,  parcmque  in  non- 
nullis  cxhibui  brevilatcm  ,  oninia  moderans  sicut  in- 
lcnlionis  mc.Te  ralio  postulabal.  Proinde  illc  de  oclo- 
giiila  hcurcsibus,  scparatis  viginti ,  quas  antc  Domini 
advenlum  cxslilisse,  sicul  ci  visum  esl ,  compulavit ; 
reliquas  post  Doinini  ascensum  iialas  sexaginla,  bre- 
vissimis  libris  quinqiie  comprchcndit ,  alque  oinncs 
sex  lihros  lotius  ejnsdcm  sui  opcris  fecil  ^  Ego  au- 
lcm  ,  quia  secundiiin  pctitionem  luam  cas  ha^reses 
meinorare  instilui ,  qucc  post  glorificalioncm  Christi 
se  advcrsus  doctrinam  Christi ,  etiam  sub  velaminc 
christiani  nominis  exlulcrunt,*qninquaginia  scplcm  cx 
Epipliaiiii  ipsius  operc  in  mcum  iransluli ,  duas  in 
uiiaiii  referciis,  ubi  nullam  diffcrcnliam  polui  rcpe- 
rirc  :  et  rursus  ubi  illc  cx  duabus  unam  facere  voluit, 
suh  nuincris  suis  singulas  posui.  Scd  adhuc  comme- 
nionire  dt.beo,  sive  quas  apud  alios  reperi ,  sive  qiias 
ipse  rcminiscor.  Nunc  crgo  addo  quas  Philasler  po- 
suil,  ncc  posuil  Epiplianius. 

LVIII.  Meta>gisiionit.€  dici  pnssunl,  qui  Mclan- 
gisinon  asscrunl,  diccnlcs  sic  esse  in  Palre  Filium, 
quomodo  vas  in  vase,  quasi  duo  corpora  carnaliler 
opinanlcs  ;  iia  ut  Filius  intrcl  in  Palrcm,  lanquam  vas 
minus  in  vas  majus.  Unde  el  lale  nomcn  hic  crror 
acccpil,  ul  jMrav/tff/iiojgrxcediceietur  :  a-/-/tToj  quippe 
illa  lingua  vas  dicitur  :  sed  introitus  unius  vasis  in 
allcrum  ,  laline  uno  nominc  non  potcsl  dici ,  sicul 

grcrce  poluil  ,u£ra7-/t7,a6{. 

LIX.  SELErciANi  sunt  vel  Ilermiani  ab  aucloribus 
Sclcuco  vcl  Ilermia,  qui  elementorum  ninleriam  deqiia 
f.ctiis  csl  miindus,  noii  a  Dco  factam  dicunl,  sed  Dco 
co;eternam.  Ncc  animam  Deo  iribiiunl  crcalori,  scd 
crcatorcs  csse  animarum  Angelos  volunl  dc  igne  el 
spirilu.  Maliiin  aiiiem  asscrunt  esse  aliquando  a  Deo, 
;Uiquando  a  malcria.  Neganl  Salvatorem  in  carne  se- 
dcre  ad  dexteram  Patris,  sed  ea  se  exuisse  pei  hibent, 
eainque  in  sole  posuissc,  accipicnles  occasionem  de 


<  In  Mss.,  ncscio  qua  phantastica  el  ridicule  fabulosa  nar- 
rare. 

>  lu  iinpressis,  Sattnnanos  :  eorum  vilio  qui  edidcrunl ; 
n:im  Mss.  omiics  femnt,  f^atanianns. 

'  Kiliii,  in  sfx  libros  loliiis  tjiisdem  sui  operis  fecit  con- 
clitdi.  M->s.  Tero  nec  lubeul  |jarliculain,  in,  ncc  veibum, 
concl/idi. 

Sanct    Algist   VIII. 


LIIIER  UNUS.  '•- 

Psahno,  iihi  Ifgiiiir,  In  sule  pomii  lahernacxdum  ««""• 
(/*«(«/.  xvm,  G).  Nci^anl  eliam  visibilem  paradisuu?. 
P>aplismuin  in  aqiia  non  accipiiiiil.  Ucsurreciionfni 
iioii  piilant  ruUiiam,  scd  quolidie  fi^Ti  iii  gcii.Taliune 
filiorum. 

LX.  Procii.vmt;E  secuti  suni  istos,  ct  addiderum 
Chrisliim  non  in  carno  vcnisse. 

LXI.  Patuiciam  a  Patricio  nunciipati,  subsianliani 
carnis  Iiumanx  non  a  Deo,  scd  a  diabolo  condilani 
dicuiil  :  camque  sic  fiigicndainct  deteslandam  putaiit, 
ut  quidam  eorum  pcrhibeanlur  eliam  morte  sibi  illa- 
ta  '  carerc  cariie  voluisse. 

LXII.  AsciT;E  ab  ulre  appellati  sunt  :  arxtS;  cnini 
gr;rco,  latine  ulcr  dicitur  :  qucin  pcrhibcnlur  inflatuin 
ct  opcrtiim  circuire  bacchaiitcs,  tanquam  ipsi  sint 
cvangelici  utrcs  novi  novo  vino  lopleli. 

LXIII.  Passalorv.\ciiit.€  iii  laiilum  silenliostudeiil, 
ut  naribns  el  labiis  suis  digilum  opponanl,  ne  vcl 
ijisam  lacilurnitalcin  vocc  pra.Tipianl,  quando  taccn- 
duin  sibi  cssc  arbilrantur ;  unde  eliam  illis  est  no- 
mcn  indilum  :  w.i^a.)r>i  cniin  gracce  dicitur  paliis ;  ct 
puyxoj  nasiis  Cur  autcmperpalum  digilumsignificaio 
inalucrint ,  a  quibus  hoc  noincn  composilum  csi, 
ncscio :  cum  gracce  ct  dicatur  digitus  JaxruJiot ,  el 
possiiit  utiqiie  Dactylorynchilx  multo  evidentius  nun- 
cupari. 

LXIV.  AQLAnii  cx  lioc  appcllaii  sunt,  quod  nquam 
olTerunl  iii  poculoSacrainenti,  non  illud  quod  omnis 
Ecclcsia. 

LXV.  CoLUTniAM  a  quodam  Colutho,  qui  dicebat 
Dcum  non  fact  rc  mala  ;  conlra  illud  qiiod  scriptuin 
cst,  F.go  Deus  creans  niala  {Isai.  XLV,  7). 

LXVI.  Florimani  a  Florino,  qui  econtrariodiccbal 
Dcum  creassc  mala  :  eonlra  id  quod  scripliiin  est, 
Fecil  Deus  oinnia,  et  ccce  bona  valde  (Gen.  i,  31).  Ac 
per  hoc  quamvis  conlraria  inlcr  sc  dicenlcs,  tamen 
ainbo  divinis  cloquiis  rcsistebaiil.  Crcat  cniin  Deiis 
inala,  pocnas  jiislissimas  irrogaiido;  qiiod  Colulhus 
iion  vidcbat  :  non  aulcm  malas  crcando  natiiras  atque 
subslanlias,  in  qiiantuin  suiit  iiatuivc  alqiic  subslan- 
tix  ;  ubi  Florinus  crrabat. 

LXVII.  ILiTCsim  quaindam  sine  auciorc  ct  sine 
nominc  Philajter  commcinorat,  quc  dicil  hunc  inun- 
duineliain  post  rcsurrcclionem  mortiiorum  in  eodeni 
stalu  in  quo  nunc  est  esse  mansunim,  ncqiic  ila  csso 
niutandum,  ut  sit  coclum  novuin  el  tena  nova,  sicut 
sancla  Scripliira  promiltit  {Isai.  lxv,  17  ;  II  Pctr.  iii, 
1.5,  et  Apoc.  XXI,  1). 

LXVIII.  Estalia  hxrcsis  nudispedibus  sempcram- 
bulaiiiium,  eo  quod  Domiuus  dixeril  ad  Mnyscn,  vel 
ad  Josue  *,  Solve  catceamentum  de  pedibus  luis  [Exod. 
III,  5;  el  Josue  v,  IC)  :  etqiiod  propliela  Isaias  iiudis 
pedihiis  jiissus  riierit  ambulare  (/saJ.  \x,2).  Idco  er- 
go  hxTCsis  cst,  quia  non  proplcrcorpoiis  afniclioncm 
sic  ambulanl,  scd  quia  testimonia  divina  laliler  inlel- 
ligiint'. 


<  if,  M.?s.,  morte  sibinwt  illata. 

'  li;  M;>.s.  dcost,  velud  .losue. 

»  Am.  Kr.  el  pliriquc  >;ss.  omittunt  :  Ideo  ergo  hgercsit 


4.\  DF,  ii/T;r;r.siin's. 

I.MX.  DONATI.VI^I  Vcl    n(Uiali8l.T,   gllll»,  qili  |ilillllltH 

projitcr  onliiiiiMim  coiilr.'»  siinm  voliiiilalcni  C:i!rilia- 
riiiiii  KrrlcsinidiiilliMfiinoiisis  cpiscopiimscliismr»  Tccc- 
rniil  :  dhjiciciilcs  ci  criinin.'!  noii  [iiolcitn,  cl  inaxiiiio 
qiioil  .1  Iradilorihiis  (livin.Trmn  Scripliir.Tinm  fiicril 
ordiiialiis,  Scd  |iost  caiis.im  cum  co  diclam  aupic  (i- 
iiilain  falsilalis  rci  dc|)rc!icnsi,  pcrlin.ici  disscnsionc 
firmals,  iii  lia-rcsim  scliisma  vcrlcniril  :  lanqnam 
Etclcsia  Clirisli  proplcr  crimina  C;cciliani,  scii  vcra, 
scii  qnod  magis  judicibiis  apparuil,  falsa,  do  loio 
tcrrarnm  orbc  pcricril,  ubi  fiilura  proiiiissacsi,  alfpio 
in  Africaiia  Donali  parlc  rcmanscrit,  inaliis  lcnaniin 
liarlibus  qiiasi  conlagioiic  commiiiiionis  cxslincla. 
Audcnl  cliam  rcbapUzare  Calholicos  :  ubi  se  ampriiis 
liccrclicos  esse  (irmariinl,  ciim  Ecclesi.x  calbolicc 
univcrsffi  placiicrit,  ncc  in  ipsis  ha-rclicis  Dapiisnia 
communc  rc  cindcrc.  IIiijus  h:crcsis  principcm  accipi  ■ 
nius  fnisse  Donalum,  rpii  dc  Nuinidi;i  vciiiciis,  cl 
conlia  Coociliannm  cbristianam  dividens  plcbcm,  ad- 
juiiclis  sibi  cjnsdcm  faclionis  cpiscopis,  M;ijoriiiiim 
apiid  {"arlli:>gincm  ordinavil  episcopuin.  Cui  iM:ijori- 
110  Uoiialiis  alius  in  eadeni  divisione  siicccfsit,  qiii 
eloquciitia  sna  sic  confirinavil  hanc  b;cre:^im ,  ut 
ninlii  c.xislimcnl  propier  ipsuin  poiius  eos  Donaiislas 
vocari.  Exslant  scripla  cjus,  ubi  apparct  cuni  eliam 
iion  cailiolicam  dc  Trinilalo  habuisse  scmeiiliam,  scd 
quanivis  ejusdcm  snbslaiiti:c,  miiiorcm  lamen  Palre 
Filium,  cl  minorcm  Filio  pulasse  Spiritum  sanclum. 
Veniiii  in  luiiic,  (picm  de  Trinitale  liabuit,  ejns  erro- 
lem  Uoiialislariim  iniilliludo  inlcnla  nonfuit;i!ec 
facile  in  eis  quisqn:iin,  qni  lioc  illum  sensisse  iiove- 
lil,  invcnilur.  Isli  li;crclici  in  iirbc  Roma  Montenses 
vocanlur,  qnibus  hiiic  cx  Africa  solent  cpiscopiim 
mittere  :  aul  hiiic  iliuc  Afri  cpiscopi  eorum  poigere, 
si  lorte  ibi  ciim  ordinare  placuisset.  Ad  banc  h.-cresiin 
in  Africa  cl  illi  pertinent,  qui  appcllantur  Circunicel- 
lioncs,  gcniis  boininiim  agicste  ct  fimosissimu;  au- 
daci;c,  noii  snliim  iii  alios  immania  facinora  perpc- 
irando,  sed  ncc  sibi  cadem  insana  ferilale  paFcendo. 
Nam  per  niorles  varias  maximeque  prx-cipitioium 
ct  aquarum  ct  ignium  se  ipsos  nccare  coiisncrunl ; 
el  in  isliuii  furorcm  alios  qiios  poltierint  se.xiis 
utriusquc  sediicere,  aliqnando  ut  occidanlur  ab  aliis, 
niorleni,  nisi  fccerint,  coiiiiiiiiiaiites.  Yerumlamen 
plerisqiio  Doiialistarum  displiceiit  tales,  ncc  eoruni 
ccmninniono  contamiiiari  se  pulanl,  qui  chrisliano 
0;  i)i  lci  rariim  deincnter  objiciunt  ignotorum  crimen 
Airoruni.  Mulla  et  iiitcr  ipsos  facta  sunt  schismata, 
1 1  :ib  iis  se  diversis  coetibus  alii  alqiie  alii  separarunt ; 
qiioruin  se|iarationem  ca;lera  grandis  muUitudo  non 
scnsit.  Scd  apud  Cartbaginem  Maximianus  coDtra 
Primiaiiuni  ab  ejnsdem  erroris  cenlum  fermeepi  co- 
pis  ordinatus,  cl  a  reliqiiis  Irecentis  decem,  cum  eis 
duodccini  qui  ordinationi  ejus  etiam  praesentia  cor- 
porali  inierfiiernnt,  alrocissima  criminatioiie  damna- 
tus,  conipnlit  eos  iiosse  ctiam  extra  Ecclesiam  dari 
posse  Rapiisinum  Ci;risti.  Nam  quosdam  ex  eis  cum 

esU  qiita  non  propler  corpork  agiictionem  stc  ambidattl ; 
ii'd  qtd:t  lestimonia  dicina  Uditer  intelligiau. 


S.  ALCIJSTI.M 


U 


ci^  qiios  cxtra  coruin  Efxlc«iain  baptiravcraiii  ,  k\ 
Hiiis  honoribus  sinc  ulla  iii  quo<pi:irn  repctilionc  1!%- 
piisinalis  rcccpcrunl,  ncc  cos  nt  corrigcrenl  per  pu- 
Micas  polcsl;it<;s  agcrc  desiilcriinl,  nec  coriini  criiiii- 
riibus  per  siii  Coiicilii  i>cr>tcriliam  vcbcnicitlcr  cx.-kg- 
gcratis  commuiiioncm  .siiam  coniiminarc  timmTimt. 
EXX.  Prtiscii,i.iAMST.«,  qnos  in  Hispnnia  friscil- 
liaiiiis  iiistiliiit,  maximo  Cnosliconim  ct  M;ini(lia;o- 
riiin  dogin;ita  pcrmixla  scclanlur.  Quaiiivis  ci  cx  aliis 
li;crcsibus  in  eos  '  sordcs,  tanquam  in  scntinani  qii  iro- 
darn  horribili  coiifusione  connuxcrhit.  Propler  occiil- 
tandas  aiitcra  contaminationes  el  lur{iitudincs  suas 
habent  in  suis  dogmalibus  et  Iikc  vcrba  : 

Jura,  pcrjura,  sccretum  prodere  noH. 

Ili  arriinas  dicunt  cjiisdem  nalurx  aique  substnntia? 
ciijus  esl  Dciis,  ad  agonem  qiiemdnm  spontancuni  in 
lerris  cxcrcciidum.pcr  septcm  coelos  et  pcr  (piosdain 
gradatim  dcsccndcre  prii.cipatus,  ct  iii  riialigiiiim 
principcm  iiicurrcre,  a  qiio  istum  miiiidum  facluii» 
vnluiil,  aiqiie  ab  hoc  |iiincipe  pcr  divcrst  cariiis  cor- 
|.ora  sciiiimiri.  Aslruuiil  eli.iin  falalibus  sicllis  bonii- 
iies  colligatos,  ijisumquc  corpus  noslrum  secundnno 
diiodccim  sigiia  coeli  cssc  c(»mpositum,  siciil  hi  qu^ 
matl:cmatici  vulgo  appellanlur  ;  consliluentes  in  ca- 
liile  Ariclem.Taiirum  ineervicc,  Gcminos  in  liumeris, 
Cancrum  iii  pectore,  ct  cxtera  iiominatiin  signa  per- 
ciirrcnles,  ad  plantas  usquc  pcrvcniunl,  qiias  Piscibiis 
tribnunt,  qiiod  ultimtim  sigiium  ab  astrologis  nuiicu- 
patur.  II;cc  cl  alia  fabiihisn,  vana,  saerilcga,  qu.ne 
persequi  longum  est,  hicresis,  isia  conlcxit.  Cariies 
tanqiiam  immundas  escas  eliam  ipsa  devitnl  :  conjii- 
gos,  qiiibiis  lioc  maliim  potucrit  persuadere,  dis)<fti- 
gcns,  ct  viros  a  iKilentrbus  feniinis,  et  foiiiinas  a 
nolenlibus  viris.  Oiiificinin  qtiippe  oninis  cariiis  non 
DfO  bono  el  veio,  sed  malignis  angelis  tribiiiint  :  lioc 
versntiores  cliani  M:inicha;is,  qiiod  nibilScripluraruin 
canoiiicariinl  repu;Iiaiil,  simul  cum  apocrypliislegen- 
tes  omnia  et  in  aucloritatem  sumeiites,  sed  in  siios 
sensus  allcgorizando  verlentes  qiiidquid  in  saiiciis 
Libris  est  quod  eorum  evertat  crrorem.  De  Chiisto 
Sabcllianam  seclain  lenciit  cumdem  ipsum  esse  di- 
ccntos ,  iion  solum  Filium,  sed  eiiain  Palrem ,  et 
Spiritum  sanctum. 

LXXI.Dicil  Pliilasler,^esse  alios  hacreticos  qui  ciim 
hominibu»  non  sumunt  escns  :  scd  ntruin  cum  aliis 
qni  ejusdem  seci;e  non  suni,  aii  eiiam  inler  se  ipsos 
id  facianl,  iion  exprimil.  Dicil  eliam  eos  de  Patre  et 
Filio  recle,  de  Spiritu  aulem  saiiclo  non  catholice 
sapere,  quod  eum  opinentur  esse  creaturam. 

LXXil .  A  Rliclorio  qiiodam  exortam  bocresim 
dieit  nimiiim  mirabilis  vanilatis,  quic  omi>es  bocreli- 
cos  recle  ambulare,  et  veia  dicere  affirniat  :  quod 
iia  est  absurdum,  ut  mibi  incredibile  vidoalur. 

LXXIII.  Alia  esi  hxresis,  qn*  dicit  in  Cb./isto 
diviniiatem  doluisse  ,  cum  ligerelur  caro  ejus  ia 
truce. 

'  Sola  editio  Lov.,  iti  cas. 


5  I.IBRR 

LXXIV.  Fsl  alia,  quac  irirormem  sic  asscril  Dcimi, 
il  qii:vd:uii  pars  ejus  sil  P:Ucr,  qiix(l:un  Filiiis, 
iiucilam  Spiiiliis  saiiclus;  lioc  esl ,  qiiod  Dci  unius 
larles  siiil ,  <i«kc  istam  faciunl  Trinilaiem  :  vciul  ex 
lis  iribus  parlibns  complealur  Deus  ,  nec  sil  perfe- 
lus  iu  se  ipso,  vcl  Palcr,  vcl  Fiiius  vcl  Spirilus 
aiiclus. 

LXXV.  Aiia  est ,  qu;c  dicil  aquain  iion  a  Dco 
rcalain,  scd  ci  semper  fuissc  co.xlernam. 

LXXVI.  Alladicil,  corpus  liominis,  non  aniinam  , 
ssc  iinagiiicm  Dci. 

LXXMI.  Alia  dicil ,  essc  iimumcrabilcs  niundos, 
icul  opinali  sunl  qnidam  pliilosopbi  Gcnlium. 

LXXVIII.  Alia,  sceleralorum  animas  converti  in 
l.iniones  dicit ,  ct  in  quxqwc  animalia  suis  meritis 
ongrua. 

LXXIX.  Alia  ,  dcsccndenlc  ad  inferos  Clirislo 
redidisse  incredulos,  et  omncs  exinde  cxistimat  ii- 
)cr;ilos. 

LXXX.  Alia,  scmpilernc  nalum  non  iiitelligcns 
<Mium,  piit.)t  illam  nativitaiem  sunipsisse  a  tcmpore 
nilium  :  el  lamcn  volens  coxHernum  Palri  Filium 
•onfiieri,  apud  illum  fuisse  antcquam  de  illo  nascc- 
•etur  cxislinial ;  boc  cst,  senipcr  cuin  fuissc,  vcrum- 
lamen  seniper  cuin  Filium  iion  fuisse,  scd  cx  quo  de 
llo  nalus  esl  Filium  cssc  cocpissc.  Has  lia:rcses  * 
;>ulavi  in  boc  opus  incum  de  Pbilasiri  opere  iraiisfo- 
reiidas.  Lt  alias  qiiidem  ipsc  coinmcmoral,  scd  niibi 
ippillaiid.e  bxrosos  uon  videntur.  QuasLUinque  au- 
k-m  siiic  nomiiiibus  posui,  nec  ipsc  earum  nomina 
incmoravil. 

LXXXl.  LLCiFEniANOS  a  Lucifero  Caralitano  cpi- 
scopo  cxoilos,  cl  celebriler  nominalos,  nec  Epipba- 
nius,  nec  Pbilasler  inter  b.trclicos  posuit  :  credo 
taiitummodo  scbisma  ,  non  batrcsim  cos  condidissc, 
credcnles.  Apud  qucmdam  tamen,  cujus  iiomen  in 
lodem  cjus  opusculo  non  invcni,  iii  baTcticis  Lucife- 
riaiios  posiios  legi  per  b:ccverba  ■.Luciferiani,  inquil, 
cum  UHeant  m  omnibus  catUoUcam  verilatcm,  in  hunc 
errorcm  sUillisiimum  proUibunlur  ,  ul  animain  dicanl 
ex  Iransfusionc  generari ;  eademque  dicunt  et  de  carne 
el  de  carnis  csse  subslunlia.  Ulruni  ergo  isle  propler 
hoc  quod  de  aiiima  ita  senliunl  (si  tamea  verc  ita 
senriunl),  eos  iiitcr  bxreiicos  ponendos  csse  credide- 
rii,  reclc(jue  crodiderit ;  an  etiam  si  id  iion  senlirent, 
sive  iion  scntiunt,  ideo  tamen  sint  bxrelici,  quia  dis- 
sciisiuncin  suam  perlinaci  animosilale  flrmarunt  , 
aiia  quxstio  cst,  neque  boc  loco  mibi  videtur  essc 
Iractanda. 

LXXXII.  JoviNiAMSTAS  quoquc  apud  istum  rcpcri, 
qiiosjam  novcram.  A  Joviniano  quodain  monacho 
isia  boeresis  orta  est  xlate  nostra,  cum  adbuc  juvencs 
csscmus  (a).  Ilic  omnia  peccala,  sicut  sloici  pbiloso- 
pbi,  paria  esse  dicebat ,  ncc  posse  peccare  bominem 
lavacro  rcgencraiionis  acceplo  ,  nec  arKiuid  prodesse 
ji'j:mia,  vel  a  cibis  aliquibus  abstinenliam.  Viigiuila- 

'  iiic  cditi  perpcrain  addunt,  quce  absque  auctonon  no- 
miidbus  sunt. 
iu)  \ide  Adinouit.  ia  lib.  de  Booo  Coiijugali,  tom.  C. 


UNUS.  40 

tein  Marix  deslruebal,  dicens  eam  pariendo  fuisso 
corniplam.  Virgiiiilatcin  cliain  s.Tncii.iionial.jiii  ,  et 
contincnliam  sexus  virilis  in  sanotis  eligcntibus 
cxlibem  vilam,  conjugiorum  casloruin  atque  fidoliuin 
mcritis  adxquabat  :  ila  ul  quacdam  virginos  sacrjj 
provect.-c  jam  xlalis  in  urbe  Koma,  ubi  h.-ec  dooobat, 
eo  aiidito  nupsisse  dicantur.  Non  sane  ipse  vel  babc- 
bat,  vel  babere  volebat  uxorem  :  qiiod  non  propter 
aliquod  apud  Deum  m.ijus  meritum  in  regno  vilx  per- 
pctus  profuturum,  sed  propler  prxsenlcm  prodessc 
necessitalem  ,  boccst,  ne  bomo  conjugales  paliatiir 
molcstias  ,  disputabal.  Cito  lamcn  isia  bxrcsis  op- 
pressa  et  cxstincta  est,  nec  usquc  ad  deceplioneni 
aliquorum  sacerdolum  poluit  pervenire. 

LXXXIII.  Cum  Eusebii  bisloriam  scrulatus  cssem, 
cui  Rufinus  a  se  in  lalinain  lingtiain  Iranslalx  subse- 
quenlium  ciiam  lemporum  duos  libros  addidit ,  non 
inveiii  aliquam  bxrcsiin,  quain  non  Icgcrim  apud 
istos,  nisi  quam  in  scxlolibro  ponii  Eusebius,  narrans 
eam  exstilisse  in  Arabia.  Iiaque  bos  bxreticos  ,  quo- 
niam  nullum  eorum  ponit  auciorcm  ,  Arabicos  pos- 
sumus  nuncupare  :  qui  dixcrunt  animas  cum  corpori» 
bus  mori  alque  dissolvi,  cl  in  (inc  s;cculi  ulrumquc 
rcsurgcro.  Scd  bos  disputatione  Origcnis  prxscnlis  et 
eos  alloquenlis  ,  cclcrrime  dicit  fuisse  correclos  (Eu» 
seb.,  lib.  6,  cap.  37).  Jam  nunc  illx  commcmorandae 
siint  bxrcses,  qusc  a  nobis  noii  apiid  istos  repertae 
sunt,  scd  in  rccordalioncm  noslrani  quomodocumquo 
vencnint. 

LXXXIV.  IIelvidiani  exorli  ab  Ilelvidio  ,  iia  vir- 
giniiati  Mari:u  conlradiciint ,  iil  cam  post  Cbristiini 
alios  cliain  filios  de  viro  suo  Joscpb  pepcrisse  con- 
tofidant.  Scd  mirum  ni  islos  ' ,  prxlcrmisso  Ilelvidii 
noraine,  Anlidicomaritas  Epipli:inius  appellavil(n). 

LXXXV.  Patermani  inferiores  partes  liuinani 
corporis  non  a  Deo,  scd  a  diabolo  faclas  opinaiitiir, 
cl  omnium  cx  illis  parlibus  fl:igilioruin  liccntiain  Iri- 
buenles  impurissimc  vivunl.  Ilos  etiani  Venustianos 
quidam  vocant. 

LXXXVI.  TEnTtLLtANiST.4!  a  Terlulliano  ,  cujiis 
inulta  loguntur  opuscula  eloquenlissimc  scripta  , 
usqiic  ad  noslrum  lcmpus  paulalim  dcficionlcs,  iii 
cxlremis  reii(|uiis  durare  potucrunt  in  urbc  Carlha- 
giiiensi  :  mc  autem  ibi  posito  aulc  aliqiiot  annos, 
quod  eliam  le  nieminisso  arbitror ,  omni  ex  parle 
consumpli  suiil.  Paucissimi  enim  qui  rcmanscrant , 
in  Calbolicain  trausierunt ,  siiamqiic  basilicam  ,  qu:c 
niinccliam  nolissima  est,  Caibolica;  iradiderunl.Tor- 
tullianns  ergo,  sicut  scripla  cjus  indicant,  aniniain 
dicil  immorlalcm  quidcm,  sed  eam  corpus  cssc  con- 
tendit :  ncqiic  banc  tanlum,  sed  ipsum  etiam  Donin 
».  Nec  tamen  biiic  bxrclicu»  dicilur  facius.  Possot 
enim  qiio(|uo  niodo  piiiari  ipsam  naturam  siibslan- 
tiaraque   divinam   corpus  vocatc ;   non  l:ile   cor|Mis 

'  In  Mss.,  Sed  niniirum  i^tos. 

*  Edili,  sed  eam  effiqiulum  corpus  esse  contendit  :  tieaus 
hanc  lantum,  sed  ipsum  etimn  Deiim  corporeum  csse  dicit, 
licet  non  effiquUum.  yec  lanwn  hinc,  olc.  Kxiuiixuuus  qiu: 
absunl  a  Mss. 

(a)  Ei.iijhanius  .mtidicomarumilas  arVcU^ 


47 


DE  ll/KllF-SlhlS.  S    AfCLSTINI 


ii 


aijus  p.irtcs  nW.c  inajoros,  .ilix  minorcs  v;il<':uil  vcl 
c jhciiiil  co(5il;iii,  (ncilia  s<:nl  oiiint:i  (|ii;i;  proinic  (Ji- 
ClniuH  (^orponi ;  (|iiaiiivis  dc  anima  lalc  ali(|Uiil  i>cii- 
Ual  :  80(1  poluit,  ut  dixi,  iiro|il(:rea  pulari  corpus 
Deuin  dicero,  quia  iion  (^sl  iiihil,  non  csl  in.inilas, 
non  osl  corporis  vel  aniin;o  (iiialil:is,  scd  iii)i(iue  lo- 
lus,  cl  per  locoruin  spalia  nuiia  p;irlilns  ,  iii  sua  la- 
mcn  n.1lura  aKiue  subslanlia  iinmulabililer  pcrmaiict. 
Noncrgo  idoo  esl  Tcrliillianus  faclus  h:crelicus  ;  scd 
qiiia  transiens  ad  C;ita|)lirygas,  quos  anle  deslriixe- 
r.it,  catpit  ctiani  sccundas  nuplias  contra  aposloiicam 
doclrinam  (  I  Tiw.  iv,  3)  lanquam  stiipra  damnare, 
ct  pnstniodiim  ciiam  ali  ipsis  divisus,  siia  convcnlicu- 
la  prop:igavit.  Dicil  sano  cliain  ipsc  animas  liuminuin 
pessimas  posl  mortcm  in  d;cmoi>cs  vcrti  *. 

LXXXVil.  Estqu;cdam  lixrcsis  rusticana  incampo 
noslro,  id  cst,  Hipponcnsi,  ve)  potius  fuit  :  paiilalini 
cnim  diminula  ,  in  una  cxigua  villa  romanscr.it,  in 
qua  quidcm  paucissimi  ,  scd  omncs  lioc  fiicrunt ,  qui 
omnes  modo  corrccll  ct  calliolici  facli  siinl,  nec  aii- 
quis  illius  snpcrsedit  crroris.  Abclonii  '  vo(aljanlur, 
punlca  doclinationc  nomiiiis.  IIos  nonnulli  dicunl  cx 
fllio  Ad«  luisse  iiominalos,  qui  cst  vocalus  Abel  : 
unde  Abclianos  vcl  Abcloilaseos  nos  possumus  dice- 
re.  Non  miscebantur  uxoribus,  cl  eis  lamen  sine 
uxoribus  vivere  seclye  ipsius  dogmaie  non  licei)at. 
Mas  crgo  et  fcmina  subcoiitinentia;  profossione  siiwul 
liabilantes ,  puerum  et  puellam  sibi  adoplabant  in 
cjusdem  conjiinclionis  paclo  successores  suos  fuiuros. 
Mortc  praivcntis  quibusque  singulis  alii  subrogaban- 
tur  ;  dum  tamcn  duo  dnobus  disparis  scxus  in  illius 
domus  socictalc  succederent.  Ulrolibel  quippe  paren- 
le  dcluneto,  uiio  romanenti,  usque  ad  ejus  quoque 
obiium  filii  serviibant.  Post  cujus  morlem  eliam  ipsi 
pucruni  cl  piiollani  similiter  adoplabant.  Ncc  unquam 
cis  defuit  uiide  adopiarent,  generanlibus  circumqua- 
(jiie  vicinis,  ct  filiossuos  inopes  ad  spcm  haeredilalis 
aliennc  libcntcr  daniibus. 

LXXXVIII.  Pelagianoriim  esl  hoercsis ,  hoc  tera- 
pore  oninium  recentissima  a  Pelagio  monacho  exorta. 
Quem  m;igi.slrum  Coelestius  sic  soculus  est,  ut  sccia- 
lorcs  eonim  CGelesliani  cliam  nnncupentur.  Ili  Dei 
grali»,  qua  pra,'dcslinati  sumus  :n  adoplioiicm  filio- 
rumperJesum  Christum  in  ipsum  {Eplics.  i,  5), 
et  qiia  cruimur  de  polestalc  toncbrarum  ,  ul  in  oum 
credamus  atque  in  rcgnuni  ipsius  transferamur  {Co- 
loss.  I,  13),  proptcr  quod  ait,  Nemo  vcnit  ad  me  ,  visi 
fiiertt  ei  (Uitum  a  Patre  meo  {Joan.  vi,  66),  et  qua 
diffiinditur  cliaritas  in  cordibus  noslris  {Rom.  v,  5), 
ul  fides  pcr  dileclioncm  operetiir  {Galat.  v,  G),  iii 
laiitum  iniinici  sunt,  ut  siue  bac  posse  hominom 
credant  facere  omnia  divina  mandata  :  cum  si  hoc 
veriini  esset ,  frustra  Dominus  dixisse  viderelur  , 
Sine  me  uiliU  poteslis  facere  '  {Joan.  xv,  5).  Denique 

*  Rinc  rui-sum  auctoritate  Mss.  removimus,  qaod  excusi 
libri  addebant,  slatum  autem  animce  credU  per  traducem 
propmjai  i. 

^  lii  Mss.,  Abeloiice. 

5  lii  plorisque  Mss.  decst,  cum  si  hoc  verum  esset,  frustra 
Di)ininus  Uixisse  videreCur,  sine  me  niliil  potesds  facerc. 


I'i'l:i(,'iiis  a  rnlrihus  iiicifitaliis  ,  (piod  niliil  irihiicrrt 
adjiilorio  f;rali;i;  Dci  ad  cjiis  inandala  laciciid:i,  cor- 
reptioni  coriiin  liacteiius  ccssit,  ul  non  cain  lihcro 
arbilrio  pr.fponcrct,  sed  infideli  calliditatc  supponc- 
rcl,  dicens,  ad  lioc  eam  dari  hominilius,  iil  qu.ij 
f:iccre  por  libcrum  jnbcnlur  arbilrium  ,  facillus  p'>s- 
siiit  iinplcrc  pcr  gratiam.  Dicendo  iiliiiue,  IJI  facili;is 
jjossint,  voluit  credi,  ctiam  si  diflicilius,  lamen  posse 
homines  sine  gratia  divina  faccrcjussa  diviiia.  Illani 
vcro  graliam  Dei.sincqua  nihil  boni  possumiis  (ncc- 
rc,  non  esse  diciinl  iiisi  iii  libcro  arbilrio,  qiiod  niillis' 
suis  pru!ccdcntilias  mcrilis  ab  illo  acccpii  nosira  na- 
tura,  ad  lioc  taiitum  ipso  adjuvantc  pcr  suam  legfMii 
atqiie  doclrinam  ,  ut  discarnuS  qux-  faccrc,  ct  qu.Tj 
spcrarc  dcbcnmiis ,  non  antem  ad  hoc  ul  pcr  doniii/ 
Spirilus  sui ',  qu:c  didiccrimus  csse  f;jcienda  •,  facia- 
nius.  Ac  per  lioc  diviiiitus  nobis  dari  scicnliam  coiifl- 
toiitiir,  qiia  ignoranlia  pclliiur  ,  cliarilalcm  aiilcin  djil 
ncgaiil,  qiia  pie  vivitur  :  ut  scilicct  curn  sit  Dei  donuni 
scienlia  quo;  siiic  r-.li^iriialc  infljl,  non  sit  Dci  doiiuiK. 
ijisa  charitas  ,  qux  ut  sciciitia  noii  inflcl,  sedifica' 
(I  Cor.  VIII,  i).  Destruunt  ctiam  orationcs,  quas  faci> 
Ecclesia  ,  sive  pro  infidclibns  et  doctrinaj  Dci  resi- 
stcntibus,  ul  convcrlanlnr  ad  Deum  ;  sive  pro  (idclE- 
biis,  i.t  augeatur  in  eis  fides,  el  persevercnl  in  ea 
H;cc  quippe  non  ab  ipso  accipere,  scd  a  se  ipsis  lio- 
mines  liabere  contendunt,  gratiam  Dei  qua  libcnmiif 
ab  impieialc,  dicentes  secundum  merila  noslra  d:iri. 
Quod  quidom  Pelagius  in  tpiscopali  judicio  Palaestino 
damnari  meiuens  ,  dainnare  compulsus  est ;  sed  in 
posterioribus  suis  scriptis  hoc  invenilur  docere.  In  id 
etiam  progrcdiuniur,  ut  dicaut  vilam  juslorum  in  hoc 
sacculo  nullum  omnino  habcre  pcccatum ,  ct  cx  his 
Ecclesiam  Chrisli  in  liac  morlalilate  perfici ,  ul  sif 
omniho  sine  macula  et  niga  {Eplies.  v,  27) ;  quasi  non 
sit  Chrisli  Ecclosia,  qus  tolo  terrarum  orbe  clamat  ail 
Deum,  Dimitle  nobis  debila  noslra  {Matlh.  vi,  12). 
Parvulos  etiam  negant ,  secunduin  Adam  carnalifcr 
natos ,  contagium  mortis  antiquse  prima  nativit;iic 
conlrahcre.  Sic  ciiim  cos  siiio  ullo  peccali  originalis 
vinculo  asserunt  nasci ,  ut  prorsus  non  sit  quod  cis 
oporteal  secunda  naiivitale  dimitti :  sed  eos  proplerea 
baplizari ,  ut  regeneratione  adoptali  admitlantur  ad 
regnum  Dei  ,  de  bono  in  mdius  iranslati ,  non  isla 
renovatione  ab  aliquo  malo  obligationis  veteris  abso- 
luti.  Nim  etiamsi  non  baplizentur,  proiuittunl  eis 
cxtra  rognum  quidem  Dei ,  sed  tamen  ailernam  ct 
bcaiam  quamdam  vilam  suain.  Ijisiimqiioquc  Adaiii 
dicunt,  eliamsi  non  peccasset ,  fnisse  corpore  moi  i 
turuin,  neque  ita  mortuum  nieiito  culpae  ',  sed  coi;- 
dilione  naturx.  Objiciunlur  eis  ct  alia  nonnulla  ,  .sc<! 
ista  sunt  maxime  ,  ex  quibus  inlelliguutur  otiaoi  ilia 
vel  cuncta,  vel  pene  cuncta  pendere. 

Ecce  quam  niultas  commemoravinms  hoprescs ,  ncc 
tamen  modum  tua^.  postulalionis  iinpleviums.  Ex  quo 


*  Sic  Mss.  Editi  vero,  Spiritus  sancti. 
«  Sic  ex  Mss.  [non  aiitem  ad  hoc  per  donum  Spiritus  sni , 
ul  qiia'  didicerimus  esse  facienda,  elc.] 
'■^  i.ov.,  neque  mrtuum  merUo  culpw ;  omisso,  ila. 


LIDEU  UMS. 


sa 


tni:ii  cli)i$tinna  iv/J<//o,  iil  voibis  liiis  iilar,  luvvditaiis 
protnissw  iiomen  uccepit,  t\\ix  iKureses  orlae  siiit ,  qiio- 
ipoilo  commcniorare  omncs  polui  ,  qui  omnes  nossc 
iion  poliii  ?  Quod  ideo  cxisiinio  ,  quia  niillus  coruni 
quoriim  de  liac  re  sci  iiita  lcgi ,  omncs  posuil  :  qnaii- 
doqiiidem  iiivctii  apud  alium  ,  qu  is  apud  aliuni  iioii 
inveiii;  cl  rursus  apiid  istum  ,  quas  ilic  non  posuil. 
Kgo  nuliin  propleri^  plurcs  qiiam  ipsi  posni ,  qtiia 
ccllegi  c\  Giimibus,  qiias  omncs  apud  singtiios  iioii 
invciii ,  additis  ctiatii  quas  ipse  recoleiis  apud  ullum 
illoriiir.  .nvcnire  non  poiui.  Unde  mcrilo  crcdo  ncc 
lue  posiiissc  onincs;  quia  ncc  omnes  qui  dc  liac  re 
scripscrunl,  legere  polui ,  iicqiie  lioc  qiiemqiiam  co- 
rum  video  fccissequos  legi.  roslremo  clianiii  (imiics 
r<ir;iUan  posui ,  qiiod  tion  pulo ,  ulritin  oiiiiios  sinl  iili- 
qite  nt;scio.  El  ideo  quod  vis  nic  loqucnlc  finiri ,  noii 
6alli-m  poiest  mc  cogiiosceiile  comprcliendi.  Audivi 
scripsissc  de  liaTCsibus  sancliim  Ilicronyniiiiii ,  scd 
ipsiim  cjus  0|utsculiim  ncc  iii  tioslra  bibiiotliLCa  iii- 
vciiire  poluimiis,  iiec  unde  possit  accipi,  scimus '. 
Uuod  si  tu  scieris,  pcrv«tii  ad  illud,  ct  forte  liabebis 
Hiclius  aliquid  *  quam  lioc  nnslriim  :  quamvis  nec 
ipsitm  ,  licct  hominem  doctissiiiium  ,  onincs  hx^rcscs 
arbilicr  indagarc  potuisse.  Et  ccrtc  Ahcloitas  noslrce 
regionis  hxrelicos,  quaniuin  existimo  ,  ille  nescivit  : 
sic  furtc  et  alihi  alios  in  obscurissimis  locis  recondi- 
tos,  ojiis  nutiiiain  ipsa  locoruin  suorum  obscuritate 
fogieiites. 

Jamvero  illud  quod  liabent  tuae  lillcrre ,  ut  oninia 
oniiiiiio  dicamus,  quihus  hsretici  a  vcrilate  dissen- 
tiiiiit ,  ctiamsi  oinnia  scircm  ,  facerc  non  posscm  ; 
quaiito  miiius  possum  ,  qui  omnia  scire  noii  possitm  ? 
Suiit  euiin  h  vrelici ,  quod  fatendum  cst ,  qui  siiigulis, 
vel  non  mullo  ampiius ,  dogmalibus  oppugnanl  regu- 
lam  verilalis  :  sicul  Macedoniani  vcl  Plioliuiani ,  at- 
qnc  alii  qiiiciim^uc  ita  se  habeiil.  Illi  autcin  ,  ul  ila 
dixerim  ,  fabulones ,  id  es(,  qui  fabiilis  vanas  e.Tsdcm- 
tpic  longas  pcrplexasque  conloxutit,  lam  miiltis  falsis 
dognialihtis  pleni  sunt,  ul  ipsi  quoqiic  illa  numerare 
iion  possint,  aul  dirficillimc  pos-int.  Nec  ulli  alietio 
ulla  hxresis  f  icile  sic  intiotcscit ,  ut  suis  :  unde  iicc 
earuni  qitas  commcmoravi ,  omnia  dogmata  me  dixisse 
vel  didicisse  profiteor.  Quis  enini  non  videat  qii.'intam 
res  ista  opcram ,  et  quam  mnltas  litlcras  fl:>gitel? 
Ncc  ideo  tamcn  parum  prodest  crrorcs  istos,  qiios 
Luic  operi  intexui ,  lccios  cngnitosiiue  vitarc.  Q*d 


'  Hoc  loco  plerique  Mss.  isia  inlerronunt :  «Certissimus 
«  homo  studiosus  librorum  ejus  co^miirir,  de  lioc  inlerroga- 
«  tus,  ait  nescio  quem  qui  bjnc  fainam  disseniinavil,  ne- 
«  sosse  qnid  dixerit.  Nain  de  b.Tresibus,  inquit,  nulluin 
«  opusouluin  sanctus  llieronymus  conditlit.  »  Et  [iroseqmin- 
tur,  I  guod  si  tu  scieris,  »  etc.  Esstat  lla Tcsuiu  indiculus 
llieronynii  nomine  per  CJaudium  Mcnardum  posl  Augusiini 
01  us  iinperreclum  vulgaius;  sed  erudilorum  sententia  insi 
abjudicalur. 

»  sic  Er.  ct  prope  cmncs  \iss.  At  l/)v.,  pencni,  et  cgo  per 
k  ad  illud  perventatu,  et  forsilun  hubetns  nielins  utiqmd. 


cniiii  contra  isla  senliat  calholica  Ecclesia  ,  quod  a 
nic  dicciuliim  putasti ,  supcrfluo  quxritur  :  cuin  pro- 
ptcr  hoc  scire  sufliciat  eam  contra  ista  sentire ,  nec 
aliquid  horuin  in  fideni '  quenKpiam  deberc  recipere. 
Qiiomodo  autctii  qu;u  contra  liac  vcrilas  habet,  as- 
scrcnda  ac  dcrcndcnda  sitil,  modulum  operis  Iiujit) 
cxcedit.  Scd  multum  adjuvat  cor  fidele,  nosse  quid 
credeiidum  iion  sit,ctiamsi  disput.andi  facullatc  id 
rcfularc  iion  possil.  Omnis  ilaque  christianus  catho- 
licus  ista  noii  dcbcl  crcderc  :  sed  non  oninis  qui  ista 
non  credit,  conscipientcr  debct  se  cliristianiim  catlio- 
licum  jam  puiare  vel  dicere.  Possunt  enim  cl  h.x-reses 
ali.x,  qux  in  hoc  opcrc  nostro  comnicmorat:c  nou 
suiit ,  vcl  csse  vcl  ficri ,  quarum  aiiqnam  quisquis 
tcnucrit,  chrislianus  catholicus  non  crit.  Quid  ergu 
faciat  h.Trcticuni ,  deinccps  rcquircndutn  est  :  ftt , 
cum  hoc  Doinino  adjuvantc  vitamus ,  non  solum  ca 
qu;c  scimus ,  vcrum  ctiam  qua;  ncscimus,  sivc  quae 
jam  orta  sunt ,  sive  quaj  adhuc  oriri  polerunt ,  IiaTC- 
tica  vcncna  vitcmus.  Ilujtis  aulcm  sit  jam  voluminis 
finis,  quod  propterea  vobis,  aiitcquam  lotum  hoc 
opus  perficercm ,  credidi  essc  miiiendum,  ut  illud 
quicumquc  lcgerilis  ,  ad  id  quod  rcstal  implendum  , 
quod  lam  magnum  csseccrnitis,  mc  oraliouibus  adjii- 
velis». 

*  rUires  Mss,,  in  fide. 

*  Hic  cerle  fiiiilnr  Auguslini  libcr  :  lamctsi  in  codiciJmu 
manuscriplis  )>lcrisquti  addanUtr  ^cstonaiii  cl  Eutyciiiauj 
(Larescs  uiique  non  ante  Augusiini  obiuim  nominala;),  ct 
in  quibustlam  eliam  ■limotlieaui,  hoc  ordinc  : 

«  liMOTHEANidicmitlilium  Hei  verumcpiidcm  liomincm  cx 
«  virgine  Maria  oalum,  sed  non  ila  unam  reddidissc  pcrs^i- 
«  nam,  nt  non  in  uiiaui  sil  redaetus  naluram ;  contLiloritim 
«  quoi-idam  volcnlcs  fuisse  intcriora  virginis,  ncr  (iiiod  duu; 
(i  natura;,  id  est,  Deus  et  liomo,  in  unam  rcsolula;  cl  coni- 
«  paclaj  massam,  unaniDei  ct  bomiuis  exhiljuoriulformani: 
«  immulata  videlicct  nalurarum  |iro|)rictatc  eflicienlium  cq- 
«  itioncni.  F.t  ad  coiifirmandam  liujusmodi  im|)iclatcm,  (piie 
«  Deum  asscut  a  sua  versum  natura,  coguiit  evaiigclisl.i; 
K  testimoniuin  dicenlis,  F.l  vcrbiiin  caro  lactum  esl  :  (|U(jd 
«  ita  interpretanlur,  Divina  naiura  ia  liumaiiam  versa  csl. 
«  u  aftolitioncm,  illi  inviidabili  imiingenloin  subslaiitiai! 
« llujus  ini|!ictalis  iuiliiim  rimotlieus,  a{)ud  liizam  Billiytii;c 
«  HKxlo  exsulaiis  civilalem,  coulincnlis  el  rcligiosa;  vil.e 
«  imagine  multis  illudit. 

« ^ESTORi.iNi  a  Nestorio  episcopo  qui  ccnlra  calholicam 
«  fidcm  dogmatizare  atisus  cs!,  Domiiium  nostrum  Jcsum 
d  clirislum  hominem  tantum  »  (|ilerique  .Mss.,  «dogmaiizare 
a  ausus  esl,  cbrislum  Dominum  noslrum  Duuin  boiiiinem 
«  tanlqm  »),«  nec  id  quod  inediatorDci  et  lioniiiiuni  elTcclus 
«•est,  iu  utero  virginis  de  spirilu  s:mclo  lui.^^se  conce|itum, 
«  sed  pustea  Deum  liomini  tuisse  permixtum  :  ncc  Dcum 
'(  hominem  passum  sepuluimque  dicebal;  vacuare  coatcn- 
«  doiis  omne  nostrum  remcdium,  (pio  Vcrlium  Doi  sic  lio- 
«  niincm  siiscii)ere  dignalus  csl  iii  ulcro  virginis,  ut  una 
«  persoiia  ficret  Dci  et  bominis,  i)roplerea  sic  siiigubrilcr 
«  et  mirabiliter  nalus^  morluus  eiiaiii  pro  nostiis  peccatis, 
«  cum  ea  qu;e  non  rapuerat  pcrsolveret,  Dcus  homo  a  mor- 
«  tuis  resuigens  ascendit  in  coclum. 

«  EuTvcHi.vM  ab  Eulyche  quodam  Constanlinopolitana;  Ec- 
«  clcsiie  presbjtcro»(addit(iuidani  codcx,«monaclio)))«ex- 
«  orli  sutit,  qui  cum  viderctur  rerutarc  Ncstorium,  iii  Aool- 
R  linareni  Manicliajunwiue  transivit,  et  humanitatis  in  Cliri- 
«  sLo  denegans  verilalem,  quidquid  a  \ oilio  nostra;  pro- 
t  priclatis  reccptum  cst,  divina;  t:mlummodo  ascribil  es- 
c  scntia' ;  ut  sacrameiilum  salutis  hunian;e,  qiind  non  nisi 
«  in  utraque  subslantia  cst,  nostr;im  in  clirisio  naturaiu 
«  negando,  dissolveret,  stulta  impictatc  non  sontiens  uoi* 
«  verso  corpori  aufcrri,  quod  capili  dcluissct. 


.^^fS^^ddiStr' 


iiiM-jM: 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONKNSIS  i: IMSCOI»! 


TUACTATLS 


ADT 


JLDiEOS. 


<8!-o^K3*{>l€^»> 


CAPUT  PRIMUM.  —  \.  Severilalh  Dei  e.rewplum 
in  excisioneJudworiou  ;  boiiilalis  vero,  in  insilioneCen- 
tium.  Judworum  cwcilas  cx  scripluris  Yclcris  Tesla- 
tnenli  cohvincenda.  |}caliis  aposlolus  Paulus ,  doclor 
Ocnlium  in  lide  el  vcrilale  ,  exhorlans  nos  ul  in  ea- 
«lcin  fidc,  cujus  idoneus  niiiiislcP  effeclus  csl,  slal/iles 
firmique  maiicnmns,  prxceploadmonel,  lerrct  cxem- 
plo.  Vides,  inquil,  bonilalem  et  severilalcm  Dei  :  in  eos 
(juidem  qui  ceciderunl ,  severilalem ;  in  le  aulem  bonitu- 
lem  ',  «t  pcrmanscris  in  bonitale.  IIoc  dixit  ulique  de 
Judyeis,  qui  lanquam  rami  ex  illa  olca,  qiiae  in  sanclis 
ralriarcliis-tanquam  in  radiec  fruclifcra  ,  propler  in- 
lidclilalcm  fracli  suiil ;  ut  Genlium  propler  (idem 
insereretur  oloaster  ,  cl  licrct  parliccps  piiigucdinis 
oleae  ramis  naturalibus  amputatis.  Scd  Ho/i,  inqiiit , 
gloriari  adversum  ramos  :  nam  si  gloriaris,  non  lu  radi- 
ccm  vorlas,  sed  radix  te.  Et  quoniam  salvantur  aliqui 
ex  illis  ,  continuo  subjunxil  :  Alioqtdn  el  lu  excidcris. 
Sed  el  illi «  non  permanserint  in  infidelitate,  inserentur : 
polens  est  enim  Deus  iterum  inserere  eos  {Rom.  xi ,  18- 
25).  Illi  autcm  qui  permanent  in  infidelilate,  ad  illani 
scntcntiam  Domini  perlincnt ,  ubi  ail :  Filii  autem 
rcgni  fiujus  ibunt  in  lenebras  exleriores  ;  ibi  eril  flelus  et 
slridor  denlium.  Genles  autem  permanenlcs  in  boni- 
tale ,  ad  illud  quod  superios  ait  :  Mulii  ab  oriente  et 
occidenle  venienl,  et  recumbent  cum  Abraliam  et4saac 
ft  facob  in  regno  ccelorum  {Malth.  viii,  12,  H).  Iiaquc 
iliis  Patriarcliis  in  radice  viventibus ,  ct  infidelis  su- 
perbia  naturalium  ramorum  jusia  Dei  severitale  con- 
fringitur,  et  fidelis  humilitas  oleaslri  gratia  divinac 
lionilalis  inseritur. 

2.  Scd  quando  Judaeis  isla  dicuntur ,  Evaiigelium 
Apostolumque  conlemnunt ,  ct  quod  dicimus  non  au- 
diunt ;  quoniam  quod  Icgunt,  non  intelligunt.  Nam 
ulique  si  intcUigerent  de  quo  pr.Tcdixcrit  proplieta , 
qucm  legunt,  Dedi  le  in  lucem  genlium,  ita  ul  sis  salus 
mea  usque  in  fines  terree  (Isai.  xlix  ,  G) ;  non  sic  cccci 


csscnt,  non  sic  aegroli ,  ul  in  Domino  CJiristo  ncc  la- 
cem  agnosccreiit ,  ncc  salulcm.  Itcm  si  iiileHigcrcul, 
quod  infructuosc  alquc  inaniier  cantant,  dc  quibus 
sit  pranuntialum,  In  omnem  lerram  exitil  sonus  eorum, 
et  in  fines  orbis  terra:  verba  eorum  {Psal.  xviii,  5) ;  ad 
sonum  Apostolorum  cvigilaront,  et  verba  eoruin  di- 
vina  esse  scnlircnl.  Dc  sanclis  ergo  Scripluiis,  qiia- 
rum  cl  apud  ipsos  magna  Iiabelur  auctoritas,  sumenda 
suiit  lestimonia  ,  quorum  ct  si  nolint  oblata  uliliUile 
saiiari,  nperla  possint  verilate  convinci. 

CAPUT  II.  —  Z.  Instrumenli  Veteris  libros  ad  no9 
perlinere ,  eorumque  prwcepla  per  nos  melius  impteri. 
Sed  primo  corum  ille  rcdargucndus  esl  error ,  quo 
putnnt  ad  nos  idco  non  pcrtincrc  Instrnmcnli  Yetcris 
libros  ,  qtiia  jam  non  vctcra  ,  sed  nova  sacramenla 
scrvamus.  Diciml  enim  nobis ,  Quid  apud  vos  facit 
lectio  Legis  et  Prophelarum,  cujus  prxcepla  servare 
non  vullis  ?  eo  quod  carnera  prsepulii  noii  circumci- 
dimus  masculiiiain  ',  et  vcscimur  cariiibus  quas  Lex 
dicit  inimundas,  nec  sabbala  ct  neomeniaseldies  feslos 
eorum  cariialitcr  observamus  ,  nec  victimis  pecorunx 
sacrificainus  Deo,  nec  Pascha  in  ove  et  azymis  simi- 
liicr  celcbramus  :  ct  si  qua  aiia  vctera  sacramenla 
generali  vocabulo  unibras  futurorum  appellat  Apo- 
stolus  {Coloss.  11 ,  17),  quia  eu  sigDificabant  suo  tcm- 
porQ  rcvelanda  ,  quae  nos  revclaia  susccpimus ,  ut 
remota  umbra  nuda  eorum  luce  frueremnr  *.  De  qui- 
bus  singillatim  nimis  longuin  est  dispulare  quemad- 
niodum  exuendo  veterem  homincm  circumcidiiniir, 
non  in  exspoliatione  corporis  carnis  ;  et  quos  cibos 
vilaiit  in  pecoribus,  vitaraus  in  moribus  ;  et  exhibo-» 
mus  corpora  noslra  Iiostiam  vivam  ,  sanctam  ,  Deo 
placenlcm,  cui  et  animasncstras  in  dcsideriis  sanciis 
pro  sanguine  intelligenter  effundimus,  et  Chrisli  velut 
agni  immaculali  sanguine  ab  omni  iniquitale  munda- 
mur.  Qui  propter  similitudinem  carnis  peccali  eiiam 
caprino  pecore  ^  in  veteribus  sacriflciis  figuratur  :  nec 


ADMO.NITIO   PP.    BENEDICTINORUM. 

Tractatus  adversus  JudaDOS  emendatus  est  ad  Mss.  exemplaria  vaticaaa  tria,  Cisterciensia  duo,  victorinum  unum,  et 
ad  oditioaes  Am.  Er.  ac  Lov.. 

Comparavimus prceterea  eas  omnes  editiones  initio  Rctr.  et  Confe.ss., /o>n.  1,  memoratas.    M. 

*  In  editis,  Oratio  adversus  Judwos.  In  cislerciensi  Ms.  inscril)ilur,  Sermo  S.  ^uguslini  contra  Judwos.  in  alio  Mss.  Cisler- 
ciensi  et  in  unoe  \alicanis,  sermo  s.  Miq.  de  incarnatione  Doniini,  conlra  Judwos.  In  vaticanis  aliis  duobus,  Liber  b.  Atui. 
de  mcarnatione  Domini,  contra  Judwos.  l.il)niin  adversus  Judieos  appellat  eiiam  Beda  sive  Fbrus  inPautum  ad  Roiii.  9ei 
*l,ad  Galat.  6,  ad  Ephes.  2,  ad Coloss.  2,  et  ad  Hebr.  7. la  rossidii  Indiculo,  cap.  1,  notantiir  Tracutus  duo  adversus  Judseos. 


•  in  ediiis,  bonitatem  Dei.  Abcs»  Z)ej,  a  Mss.  et  a  gr«eco 
iextu  Apostoli. 


«  Omnes  fere  Mss.,  carne  prwpulii  non  circvmridimm 
masculinam  :  cum  qui))iis  concordal  Beda  vulgalus. 

»  Ita  omnes  Mss.  et  Beda  scu  Florus  ad  Coloss.  2.  M  cdili, 
ul  remota  umbra  Jvdworum,  liice  frueremur. 

*  valicaai  duo.Mss.,  hircino  pecore. 


B:;  S.  ALCUSTINI  LPISCOPl  TR 

eiiiii  iicgnl  iii  criicis  cornibus  (niiruiii ,  qui  iii  illo 
agiKiscil  maxiinaiii  vicliniaiii.  Iii  illo  reqiiiem  cuin  iii- 
venimus,  vere  snbbalizanuis  :  cl  Iiiiku  novx-  ohserva- 
1:0  ,  viue  iiovx  esl  saiiclilic;ilio.  El  Pasclia  noslruin  ' 
('ijri»lus  esl;  el  azyma  nusirum  sincerilas  vcrilalis, 
rcrmciitum  non  liaboiis  vcluslatis  :  et  si  qua  alia  sunt, 
iii  quibus  nuiic  imnioruri  opus  non  esl ,  quie  illis  ve- 
leribus  acliiiiibrata  siiiit  signis,  in  illo  liabent  riiicm  , 
cujiis  rcgiii  iion  crit  liiiis.  In  illo  iiiiippe  oniiiia  opor- 
tcb.it  implcri,  qiii  venit  Lcgcm  ct  Proplietas  uon  sol- 
vcr2  ,  sed  implere  {MaliU.  v,  17). 

C.\I'IJT  III.  —  4.  Chiiilus  Legcm  non  evncnaiil 
argnendo  ,  sed  iinplendo  mutavil.  Mulalio  V:'lcrum  sa- 
cramcnlorum  prwdicia  in  Psalmis.  Proiiule  illa  vclcra 
signa  rcruni  non  evacuavit  arguendo,  scd  iinpknilo 
niutavit  :  ul  alia  essent  quie  nuiitiaienl  vcnissc  jain 
Cliristuin,  qiiain  fiicranl  illa  qui\:  prxnunliabanl  cssc 
veiituruiii.  Quid  sibi  aulein  viilt,  quod  sic  praiiolai^- 
lur  qiiidam  psalini  ,  qiios  cl  ipsi  legunt  el  habenl  in 
Liitcrarum  auctoritale  sanctanun,  ut  in  eoium  titulis 
BCripluin  sit,  Pro  iis  quiv  imniulabuntur  '  ;  tcxtiis  vcro 
corumdcin  psaimoriim  praalicat  Cliristiim  :  nisi  quia 
corum  mutatio  pcr  illiini  fulura  prxdicta  csl ,  pcr 
qucm  apparet  implcta  ?  ul  popiilus  Dci,  qiii  nimc  est 
popiiliis  cliristianus  ,  jam  non  cogatiir  obscrvare  quM 
proplielicis  teinporibus  observabantur  :  non  quia 
damiiata,  scd  qiiia  miitala  sunl ;  non  ul  res  ips:u  ipiae 
S'gniGcnbantiir  pcrircnl,  sed  ut  rerum  signa  suis  qnx- 
que  tcmporibus  convcnirenl. 

C.\PLT  IV.  —  5.  Clirislus  in  Psalmo  quadracjesimo 
qnarto  ynvnunliatus.  Dcniquc  iii  psalino  (inadragcsiii.o 
qiiarto  ( nain  ipse  primus  csl  eorum  qui  liujusniodi 
litiituin  praTcrunt ,  Pro  iis  quw  immulabnntur  :  ubi 
ctiam  lcgilur,  Canticum  pro  dileclo  )  apcrlissiinc  Cliri- 
stus  oslciiditur  :  Speciosus  forma  prw  /iliis  Itominum. 
Qui  cum  in  forma  Dei  esscl,  non  rapinam  arbitralus  esl, 
cste  aqualii  Deo.  Ibi  ci  dicitur,  Accingerc  gludium  luum 
fuxla  femur  :  qiiod  in  carne  esscl  liomiiiibus  locutu- 
riis.  Pcr  gladium  qiiippc  serino,  pcr  fcniur  caro  sigiii- 
licalur  :  quia  scmetipsum  ejinanivit ,  formum  servi  ac- 
iipens ;  ul  ille  per  divinilalem  specioius  forma  prcc 
liliit  homiiium ,  cliani  illiid  ricrct  pcr  iiirirmilatcm  , 
«piod  dc  illo  alius  proplieta,  Vidimus  eum  ,  et  non  ha- 
bcbal  specicm,  ncque  dccorem;  scd  vullus  cjus  abjccliis, 
el  deformis  posilio  ejus  {Isai.  liii,  2).  Nam  in  eodcin 
psalino,  qiiod  non  lantum  bomo  ,  sed  etiam  Dcus  sit 
Cbristus  ,  apcrtissiinc  osleiidilur  ,  cuin  subditur  : 
Thronus  tuus,  Dcut,  in  swculum  sccculi,  virga  cequitatis^ 
tirga  regni  tui.  Dilexisti  juslitiam  et  odisti  iniquitatem  , 
propterea  unxil  te,  Deus  ,  Deus  tuus  oleo  exsultutionis 
prce  participibus  luis.  Ab  unctione  ipiippe,  qiio  gncce 
Xf<'<^»  dicilur ,  Cliristtis  est  appcllalu.s  :  ipse  cst  Dcus 
Itncius  a  Deo,  qui  cl  ipsani  cuin  cxtcris  sacraincnlis 


'  llic  editi  adUuot  verbuui,  inunolutus,  quod  a  Mss.  ct 
Deila  vuigo  alicst. 

'  l.(iiii  liic  el  infra,  qtti  immiitabunliir .  Al  Mss.  omnes  ct 
Hoda  C(iuslanlt;r  lialMMil,  qiur  immiitnbuntur. 

^  lii  din)l)us  Mss.  01  ad  oraiii  iMliiioiii»  I  ov.,  virqa  dire- 
clionis  :  ({uani  lcclioncui  siMjuilur  .vugusliuus,  Kiijrralionc 
iu  cuuidcui  p:>a'.  IL 


.\CTATUS  ADVi:il.SlJS  JUD/EOS.  .««l 

carnalem  in  spiritualcm  mulavit  unciioncm.  Ibi  ei  de 
Ecclcsia  dicitur  :  .\stitit  regina  n  dexlrit  tuis  in  vestilu 
dcaurato,  circumamicta  varictate.  Ubi  significatur  lin- 
guaruin  varictas  in  omnibtis  gonlibus  :  qti:iruni  tameii 
una  cl  simplcx  lidcs  cst  intus  :  Omnis  cniiii  pulchri- 
tudo  fiiuc  regis  intrinsecus.  Quain  Psalmiis  alloqiiilur 
diccns  ,  Audi ,  filia  ,  et  vide  :  audi  promissum  ,  vido 
coniplcttim.  Kt  oblivisccre  popultim  tttum  et  domitni 
patris  tiii.  Sic  nova  iniplentur,  sic  vctera  comnuitan- 
tur.  Qitottiam  concitpivit  rex  speciem  ttiam.  Spccicn» 
quam  lccil  ipse  per  se  ,  non  invenit  in  te.  Quomodo 
cnim  spcciosa  csses  cjus  oculis  ,  qnaiulo  cras  tuis 
foe.Iala  pcccalis  ?  Ne  tamen  spcin  luain  arbiircris 
poncndam  i:i  bomine,  scquitur  ct  dicil,  Quoniam  ipse 
est  Dominus ' ,  Dctis  tuus.  Nc  forniam  scrvi  spernas  , 
iie  polenlis  in(irinit;itcm  cxcclsiquc  lininililatem  de- 
ridcas,  ipse  est  Deits  tuus.  In  co  qiiod  parvus  apparcl, 
inagnus  latct ;  in  uiiibra  inorlis  sol  jnsliliK;,  iii  con- 
luinclia  crucis  Doininus  glori.c  Quainvis  cuin  pcr.se- 
cutorcs  neceiit ,  iiifidelcs  ncgcnt ;  ipse  est  Dominut 
Deus  tuus  :  pcr  ciijus  corpus  iinnuil;intur ,  quae  anlca 
pcr  umbras  figurabantur. 

C.\PUT  V  —  G .  Tilulo  Psalmi  sexagesimi  ociavi 
qui  de  Christi  passione  scriptus  est,  eliam  mutalio  prce- 
dicitttr.  Psalmus  quoque  scxagesimus  octavus  babct 
in  tilulo  :  Pro  iis  qucc  commulabuntitr.  Et  cantatur 
ibi  passio  Doniini  noslri  Jcsu  Cbrisli,  transfiguranti&. 
in  se  qtiasdam  eiiam  voccs  nicmbrorum,  boc  est 
lidcliuni  suoruni.  Non  enim  ipse  ulla  delicia  liabuit,. 
scd  nostra  portavit  :  unde  dicit ,  Et  delicta  mea 
a  te  non  sttnt  abscondila.  Ibi  scriptum  est  ct  piM-nun- 
liatum,  quod  in  Evangelio  legiinus  faclum  {Matth. 
xxvii,  3i,  48):  Dedcrunt  in  escam  meam  fel,  ct  in  sitt 
mea  potavcrunt  me  acelo.  Pcr  liunc  ergo  iiiii;iul:ilu 
stitil  vclcra,  qua;  tilnlus  Psalmi  pra)dixcrat  iitinui- 
taiida.  Qudd  Judeci  legoiites  et  iion  iiiiclligiMiles,  ali- 
quid  se  diccre  exisliinant,  cum  re<|uiruiit  a  nobis. 
quoinodo  accipianius  auclorilalcm  Lcgis  ct  Pniplic- 
lanim,  cuin  sacranicnta  noii  obscrvcinus  qiic  H)i 
prxccpla  sunt.  Non  obscrvamus,  quia  inuiala  sunt  : 
inutata  suiit  auicm,  quia  mulanda  pra:iiuiiliata  suiil ; 
et  iii  cum  credimus,  cujus  revelaiionc  niuiata  sunt. 
Non  crgo  obscrvamus  sacranicnta  qu;c  ibi  pra.'ccpt;i 
sunl,  quia  inlcHigiuuis  qujc  ibi  pr;cdict;i  sunt,  ct 
lcncinus  qii;u  ibi  promissa  suiit.  Isli  autciii  qui  Ii;cc 
nobis  objiciunt,  adliuc  amari  sunt  cx  parciitibus  suis, 
qui  dcdcrtint  iii  cscaiii  Doinino  fd,  et  adlitic  vctcrcs 
cx  accto  quod  ci  potandum  obtulcrunt  :  et  idco  noii 
intclligunt,  quia  iii  eis  iinplctur  quod  scqniiur,  Fiat 
vtensa  eorum  coramipsisin  muscifhtlam,  et  relribulio- 
ttem  et  scandalum.  Ipsi  enini  lcllci  cl  acidi  facti  sunt, 
fcllcas  ct  acidas  csoas  pani  vivo  ininistiando'.  Qno- 
niodo  ciiim  Ikic  vidcant,  dc  quibtis  ibi  pru-dicluni 
esl,  Excwcentur*  oculi  eorttm,  ne  videanl  1  el  (luomodo 


«  Vox,  notninits,  non  in  omnilius  codicil)US  rcpcritur.  bil 
apud  LXX  ;  scd  ;ti)  iis  abcsl,  nens. 

*  sic  >iis.  Kdili  vcro,  fcl  el  acctiim  facti  sitnt,  fellcas  cl 
acidas  pani  livo  cpulus  miiiistiando. 

*  Kdiii,  obscurentur  :  (\\i\  lamcii  iiifra,  cap.  C,  in  coacoi- 
diain  rcUcunlcs  cuiu  Ms».  iiabcul,  LxcacciUttr. 


ixi  8.  Aiousr 

biiil  rccli,  ut  siirsiiii:  cor  luticiiil,  ile  i|nil)us  tir.idi- 
ctum  esl,  Kl  dunum  eorum  semper  iricurvu  ?  iNcc  dc 
omnibiis  li:i:c  diclu  suiil  :  imo  vero  dc  onitiiliiis  :i(l 
qiios  pcrtinciil  (|ux  prcdicl:)  snnt.  Ail  eos  cnini  qiii 
vel  tiinc  cx  illis  crcdidcrMnt  in  (^lirisluin,  vel  niiiic 
iisi|iic  crcdiint,  vel  deinceps  usque  in  liiicin  siiculi 
crcdiluri  siiiit,  isla  non  pcrtincnt,  nd  vcruin  Isricl ' 
Kcilicct,  qui  videbil  Domiiiiiin  facic  ad  lacicm.  Nc(fuc 
enim  omnes  qui  ex  Israel  sutit,  hihrad  sunt  :  ncque  qui 
sunt  semen  Abraham,omnes  filii  sunt ;  sed  in  lsaac,\u- 
quil,  vocabitur  tibi  temen  :  hoc  esl,  non  iiqui  filii  carnis, 
hi  fitii  Dei,  sed  fxlii  promissionis  deputantur  in  semen 
{Ilom.w,  6-8).Scd  Iii  pcrtincnl  adsjtirilualcm  Sioii  cl 
civitalcs*  Judx,  idest,Ecc!esias  :  de  quibus  Aposloliis 
dicit,  Eram  autem  iijnolus  facie  Ecclesiis  Juda-w,  quw 
sunt  in  Christo{Gdal.  i,22).Qiioniam,  sicut  iiicodcin 
psalmo  paulo  posl  poniliir,  Deus  salvam  faciet  Sion, 
ct  wdi/icabunlur  civitales  Judw.  Et  inhubilabunl  eam, 
(t  hwreditate  acquirent  eam.  El  semen  servorum  ejus 
possidebunt  eam,  et  qui  diliyunt  nomen  ejui,  inhabita- 
bunl  in  ea.  Sed  cum  iixc  audiunt  Judsci,  carnaliter 
accipiunt,  et  leriei>ani  Jerusalem  cogilant,  quae  scrvit 
cuin  niiis  suis  :  non  malrcm  nostrain  xternam  in 
ccclis(/(/.  IV,  25,2(5). 

CAI'UT  VI  • —  7-  Titulus  quoque  Psalmi  septuage- 
sinti  noiii  prwnunliat  niutationem.  Mutationis  (aciendce 
testimonia  contra  Judwos  apertiora.  Ilcm  psalmus  se- 
pliKigesimus  nonus  simili  titulo  pr.xnotatur  :  Pro  us 
quw  iininuiabuntm.  In  qiio  psalino  inter  canlera  scri- 
plum  cst,  Rcspicedecoelo,  el  vide,  el  visila  vineam  istam  : 
ct  perfice  eam  quam  plantavil  dextera  tua;  et  super 
hilium  hominis  ,  qucm  confirmasti  tibi.  Ipsa  Cbl 
eniin  vine:i  de  qna  dicitur  :  \ineam  ex  JSgypto  trans- 
tulisti.  Non  cnim  Glirislus  aliam  plantavit;  sedipsam, 
venicndo,  in  mclius  comniutavit.  Sic  cl  in  Evangcli') 
lcgilur  :  Malos  maleperdct,el  vincam  suam  locabitaliis 
agricolis  [Matth.  xxi,  41).  Non  eniin  ait,  Eradicabit, 
;iliamqiie  plantabit ;  scd,  enmdem  ipsam  locabit  aliis 
jigricolis.  Eadem  naniquc  est  sanciorum  socielale 
rivilas  Dei  ei  congregalio  filiorum  promissionis,  mor- 
talium  dcccssione  acsuccessioiie  complenda,  alqiic  in 
fine  sa;culi  simul  inomnibus  immorlalitalein  dobitam 
receplura  :  qusc  alio  modo  in  alio  psalmo  per  olivam 
fructiferam  significaliir ,  ct  dicit,  Ego  aulem  sicut 
olivn  (ructifcra  in  domo  Dei,  speravi  in  misericordia 
Dei  in  wtcrnum,  Etin  swculum  swculi  {Psal.  u,  10). 
Neque  quia  fracli  sunl  iiifidcles  ct  superbi,  ac  pcr 
hoc  iiifructuosi  ranii,  ul  insererelur  oleaster  Geniium, 
ideo  periie  poluil^,  radix  Palriarcharum  el  Propheta- 
rum.  Quia  etsi  (uerit,  inquit  Isaias,  numerus  filiorum 
hraelsicutarenamaris,reliquiw  salvw  fienl  (7sai.x,22): 
sed  per  eum  de  quo  dicilur,  el  super  EiUum  hominis, 
quem  confirmusti  libi ;  et  dc  quo  repctilur,  Fiat  manus 
lua  super  virum  dexterw  tuw,  ei  super  Filium  hominis, 
quem  confirmasti  tibi.  Et  non  discedimus  a  te.  Per  hunc 
filium  hominis,  id  cst  Ghristum  Jesum,  et  dc  suis  rcli- 


•  Editi,  adversum  israel.  Corrigeuduin  arbilramur,  ad 
verum  israel. 

*  Edili ,  ct  civUatem.  Melius  Mss. ,  ct  cicitales. 


I.\l  III  CiJPI 


l-fi 


qiiis,  liDc  est  A|.osti)lis,  ct  :ilii->  iiinTii^,  qiii  cx  l-.rac- 
liiis  iii  (ilirisliiin  Dciim  '  crcdidciunl,  accedcnte  ple- 
nitiidinc  Gcntium  ,  vinca  Kancia  pcrficitur  :  el  In 
rcmolionc  vctcruin,  at<|iic  inslilutioiic  novuruin  sa- 
crainciitoriim  titiiliis  cjus  psalmi,  Pro  hit  quce  com- 
mulal/uiitur,  iiiiplcliir. 

8.  Apcrlioribus  itaquc  tcstiiiujniis  cum  eis  agen- 
diiin  cst,  qux  sive  coiiscnlianl,  sivc  disscntianl,  ta- 
nicn  sciili:iiil.  Ecce  dies  teuiunt,  diiit  Duminus,  ct 
cunfirmabu  super  donium  Jacob  testantcntum  nuvuin, 
nun  sccundum  lcstanteittuin  quud  conslilui  patribut  eo- 
rum,  in  die  qua  apprehcndi  manum  eoruin,  ut  educerem 
eosde  lcrra  Aujypli  (Jerem.  xxxi,  51,  32).  Ista  ccrtc 
pra.dicta  mulalio,  iioii  pcr  Psalmonim  litulos  iiitclli- 
gciitibiis  paucis  signific;ilur,  sed  niaiiifcsto  prxconiy 
propliclica;  vocis  cxprimilur.  Apcrte  promissum  est 
teslamcntum  novum,  non  secunduin  teslamentum 
qiiod  faclum  cst  ad  popiiliim,  qiiando  cductus  cst  dc 
ilCgypto.  Cum  crgo  iii  iilo  velcri  lcslamento  pracccpla 
feiiil  ista,  quae  nos  ad  novum  pcrtinciitcs  obscrvare 
non  cogimiir,  cur  non  Judx'i  se  potius  in  vetustale 
supcrvacanca  remansisse  cognoscuiit.quam  nobis  iiova 
promissa  tencnlibus;  quod  vetera  non  obscrvemiis, 
objiciunt?  Quoniam  ergo,  sicut  scriptum  est  in  C;iii- 
tico  canticorum,  Aspiravil  dies,  removeantur  umbrw 
(Cant.  31,  17) ;  spirilualis  significatio  jam  liicescjit, 
carnalis  celebralio  jam  quiescat.  Deus  deorum  Dumi- 
nus  locutus  est,  et  vocavit  terram  a  solis  ortu  usqne  ad 
occasum  :  ulique  omnem  terram  ad  lcslamcnlum  no- 
vum,  cui  dicitur  in  alio  psalmo,  Cantate  Domino 
canticum  novum ;  cantale  Domino  omnis  terra.  Non 
cigo  sicul  anica  ex  montc  Sina  loculus  est  uni  pnpu- 
lo,  quem  vocavit  ex  iHgyplo  Deus  deorum  ;  sed  sic 
locutus  est,  ut  vocaret  tcrram  a  solis  oriu  usque  ad 
occasum.  Qu;>m  si  Jud;cus  vcllel  inlelligere  loculio- 
nem,  audirct  baiic  vocalionem,  el  iii  eis  essel  quibus 
in  eodem  psalmo  dicilur,  Audi,  populus  meus,  et  loc/uar 
libi ,  Israet,  et  teslificabor  tibi  :  Deus,  Deus  tuus  ego 
suin.  Non  super  s  crificia  tua  arguam  le ;  holocausta 
anlem  lua  in  conspectu  meo  sempcr.  Non  accipiam  de 
doiiio  tua  vilulos,  neque  de  gregibus  luis  hircos  :  quo- 
niam  mew  sunt  oinnes  bestiw  silvw,  pecora  in  montibus 
et  boves ;  cognovi  omnia  volatilia  coeli ,  et  species  ugri 
mecum  est.  Si  esuriero,  non  dicam  libi :  meus  est  cniin 
orbis  lerrw  et  pleiiiludo  ejus.  JSumquid  manducabo 
carnes  tauroruin,  aut  sanguinem  hircorum  potabo?  lin- 
mola  Deo  sacrificium  laudis,  et  redde  .\ltissimo  preces 
tuas^.  El  invoca  me  in  die  Iribulalionis,  el  eruam  te, 
et  gloriftcabis  me.  Cerle  et  hic  sacrificiorum  vetcrum 
aperta  mulalio  esl.  Illa  ciiim  Deus  acceplurum  scnon 
fore  prjcdixil,  culloribus  suis  sacrificium  laudis  iiidi- 
xil  :  et  lioc  noii  quod  a  noliis  lanqiiam  iiidgens  cxpc" 
t;itlaudem,  sed  ut  in  ea  nobis  .consiilat  ad  salulcm. 
Nam  eumdem   psalmum   ita   conclubit  :  Sacrificium 

•  F.(ii\.'\,  in  christum  Dominum.  velus  codex  Cislercien- 
sis,  in  christum  Domini.  Alii  ilerique  Mfs.,  in  christum 
Deum. 

*  Habebanl  cditi,  vola  tua.  Scd  velcres  codices  omiics 
hal>ent,  preces  tiias  :  el  sic  AuyiisUnus  i|se,  lCnarr.  iii 
eumdeni  psalmuin  49.  Gratce  esl  tt\  ud  LXX ,  tas  eixhus 
swt. 


57 


TRACTATIIS  ADVtRSUS  JUD.F.OS. 


»8 


l::udii  glorificabit  nie  :  et  ibi  vin  cst,  xtbi  ostcndiim  illi 
$alutare  Dei  {Psal.  xu\).  Uui^l  vero  esl  saliilaic  !Vi. 
iiisi  Filius  Dei,  Salvalor  niimili  ;  liies  Filius  r.\  liio 
Palre,  lioc  esl  lumen  cx  iiimine,  cujns  advcnlns  ic- 
vclavil  lestameiilum  iiDvuni?  Uiuio  cliam  nlti  liicilur, 
Canlale  Doniino  canticuni  novuin ;  canlatc  Doniiiio, 
oinuis  terra.  Cantnle  Domino,  bcncdicite  nomen  ejus ; 
Blatiin  evangelizandiis  ipsc  monslralur,  aiqucadJilnr, 
Ucnc  iiunttalc  dicin  ex  dic  salulare  ejus  (  Psal.  xcv  I , 
i).  l|)so  igilur  sacortlos  cl  viciima  sacrilicium  lauilis 
iniplcvil,  maloruni  opcrum  iribucnsiniiulgenliam,  el 
bciie  operandi  largiciis  graliam.  Ad  lioc  eiiiin  Doini- 
no  sacrilicinm  laudis  ab  ejus  culloribus  immolalur, 
ut  qui  glorialur,  in  Domino  gtorictur  (I  Cor.  i,  31). 

CAPLT  VII.  —  5).  Judai  propliclias  quasdam  pro  se 
non  rccte  interprclantes.  Qnw  magis   in   Judwos  qua- 
drant  Proplietaruin  voces.  Sed  lioc  Jiid;ci  cuni  andiunt, 
erccta  cervicc  respondenl  :  Nos  sunius  ;  de  nobis  lioc 
dictuin  cst,  iiobis  licc  dicium   csl.  Nos  ciiim  suiiius 
l«racl  populus  Dci  :  iios  iii  vcrbis   diccntis  agiiosci- 
niiis,  .Audi,  populus  meus,  et  loquar  tibi,  Israel,  et  tcsli- 
ficabor  tibi.   Quid   sumus   ad    isla  dicturi  ?  Novimus 
(piidcin  Israel  spiriluaiem,  dc  i|uo  dicil  Aposlolns,  El 
(jnicunique  hanc  regulam  sequunlur,  pax  supci  illos  cl 
viiscricordia,  et  tupcr  Israel  Dei  {Galat.  vi,  i6)  :  isliim 
autem  Israci   scimus  esse   carnalcm,  de  quu  idem 
dicil,  Vidcte   Isracl  sccundum   carncm  (l  Cor.  x,  \S). 
Scd  isia  isti  non  capiunt,  et  eo  sc  ipsos  cariKilcs  cssc 
convincunl.  Quos  paululum   qiiasi  prxscnles  alloqni 
libcl  :  llane  vos  ad  eum  populum  perlinclis,  queni 
rocavil  Dcus  dcorum  a  solis  ortu   usquc  ad  occasum  ? 
Nuniic   vos   ex  ^flgypto  iii  lcnam    Clianaan  irins- 
lali   estis?  non  illuc   vocati  a  solis  orlu  uscpie   ad 
occasum,  sed  inde  dispcrsi  in   solis   orlum    ct    iii 
occasuni.  Nonne  vos  ad  ejus  inimicos  polius  pcrliiic- 
tis,  qui  dicit  in  psalmo,  Deus  nieus  demonslravit  milii 
in  inimicis  nieis  '• ,  ne  occidcris  eos ,  ne  quando  obtiii- 
tcanlur  legis  tuce  :  disperge  illos  in  virtule  tua  {Psul. 
I.VIII ,  12)  ?  Unde  noii  obiivisccnles  !c£cm  Dei ,  scd 
camdem  circumfcrentcs  ,  Gcntibns  ad  tcstimonium  , 
vubis  ad  0|iprobriuin  ,  iiescicntes   eam  popnio  iiiiiii- 
btralis,  qiii  vocatus  cst  a  solis  oriu  us(]iic  ad  occasum. 
An  vero  negabilis?  el  ea  qux  taiiia  aucloiilate  pro:- 
dicla  ,  lanla  manileslalionc  coniplcta  suiit ,  aut  iiia- 
jore  accilalc  non  intucmini ,  anl  inirabili  impnlcniia 
iioii  falcmiiii  ?  Qiiid  crgo  ad  illud  responsnri  cslis  , 
«piod  Isaias  proplicla  proclamal  :  Erit  in  uovissimis 
tcmporibus  munifestus   mons  dvnius   Domini ,  paratus 
in  cacumine  monlium  ,   ct  exallabilur  supcr  coUes  ;  et 
veuient  ad  eum  universa:  geiiles ,   et  diccnl  :  Veiiilr 
ascendamus  in  monlcm  Domini,  el  in  domum  Dei  Ja- 
eob  ,  el  annuntiabit  nobis  viam  salutis  ,  et  ingredicinur 
in  eam  ;  ex  Sion  enim  lex  prodiet  ,  ct  verbum  Doiniiii 
ex  Jerusiilem  {Isai.  ii,2  et  3)  ?  An  ct  hic  dictiiri  c-Iis, 
Nos  sunius  ;  quoniam  audislis  domuin  Jacob  ct  Sion 
el  Jcrusalem?  Quasi  nos  negemus  de  semine  Jacob 


'  lla  Mss.,  ncc  aiitcr  lcgil  Augiislinus,  F.narr.  in  hiinc 
p-utmuni  5.S.  ai  cdili  fcPflianl,  deiiumtia  luilii  iiiicr  iiiiini- 
los  meos.  F.t  infia,  dispcgc  illos  in  vcrilatc  lua. 


cs«c  Clirislnm  Domiiiiiim  scciindum  carncm,  qni  si- 
giiilic::lns  csl  vocabulo  moiilis  p;irali  supcr  c.icuiiie» 
nioiiiium,  quod  oinnes  cclsitiidines  '  cjus  cclsiliulo 
liaiiscciidit  :  aut  iiogemtis  Apostoloscl  ill.is  F.cclosi:»s 
Jud.o:c  ,  qu;c  post  Clirisli  resiii  rcclionoin  iii  eiiiii  coii- 
tiniio  crcdidcrniit ,  ad  doiiiuin  J;\i olt  pcrtincio  :  anl 
vero  alius  iiitclligcndus  sit  spiriliialitor  Jacoh,  quam 
ipso  popiilus   cliristi.inus  ;  <{ui  ciiiii  sit    miiior  iiatu  , 
(|uaiii  popnlns  Jiida.-orum,  taincii  cnin  crcscendo  su- 
perat  *,   ct  subd;t  :  ut  implcatnr  qnod  dc  diinbus  iliis 
fralribus   iii   figura  prxdiclnni  cst ,   ICt  niajor  serviet 
minori  {(Jen.  x.vv ,  25).   Sion  aiitem  el  Jerusalcm 
quamvis  spiritualitcr  intolligatur  Ecclcsia  ,  magis  ta- 
inon  advcrsus  islos  idoncum  tcslimonium  csl,qui.i 
cx   isto  loco,  ubi  Chrislum  crucilixcrunt ,  et  lox  cl 
vcrbuin  Domini  processil  ad  Gcnics.  Lcx  eniin  qiiai 
illis  pcr  Moysen  data  cst,  de  qua  snpeibius  cxlollun- 
lur  ,  et  de  qua  mclius  convincnnlur ,  noii  intolligitur 
prodisse  do  Sion  cl  Jorus;ilom ,  scd  do  monlo  Siiia. 
Ad  tcrram  quippe  promissionis  ,  ubi  csl  Sioii ',  qu;c 
appcllalur  eliam  Jcrusalem  ,  post  qnadraginta  niiiios 
CHin  ipsa  Lcgc  venerunl :  non  autom  ibi  cam  vcl  inde 
acccpcriinl  *.  Evangoliiim  vcro  Clirisli ,  cl  Lcx  fidci  , 
quiid  ccrliim  est ,  iiidc  proccssit.  Sicul  cliaiii  ipso  Do- 
miiius ,    posteaquain   rcsurrcxit  ,    loqiiens  discipiilis 
suis  ,  ct  o^ondoiis  prxdicta  divinorum  eloipiiorum  in 
se  cssc  complota  :  Quoniam  sic  scripluni  est  ,  iiiqiiil  , 
et  sic  oporluit  Clirislnm  pati ,  ct  resurgerc  a  morluis 
die  teriio  ,  el  prcedicari   in  nomine  cjits  pcenilentiam  et 
rcniissionem  pcccatornm  per  omnes  genles ,  incipienlibus 
ab  Jerusalem  {Luc.  xxiv,  46,  47).  Ecco  qiiod  pro- 
pl;ctavit  Is;iias  dicens  :  Ex  Sion  enim  lex  prodiel ,  et 
verbum  Domiiii  ex  JerusaUm.  llii  enim  veniens  desu- 
por  sccundum   Domini  pronnssioncm  Spiritiis  san- 
cliis  ,  cos  quos  iiinc  nna  doinus  contincbat ,  iinplcvit, 
cl  loqni  linguis  (Miinium  gcntium  fecil  {.\ct.  ii,  1-6)  : 
ct   iiido  cxioruiit  pra^dicarc  Evangcliiini  iii  noliliam 
omiiicm  gcnlium.  Sicut  enim  Lcx  illa  ,  qua;  proccssit 
de  nioiile  Sina  ,  quinqnagcsimo  dic  post  coK-bi-aliiin 
Pascha   conscripla  cst  digilo  Doi  ,  qiio  significatur 
Spirilus  sanclus  :  ila  Lox  isl;i  ,  (iiiic  proccssit  dc  Sion 
cl  Jernsalem  ,  non  in  labulis  lapidois  ,  scd  in  tabnlis 
cordis  sanctorum  Evangelislarnm  scripta  est  per  Spi- 
liliiin  sanclum ,   quinquagosimo  dic  post  vcriim  Pa- 
sclia  passioiiis  ct  resnrroclionis  Doniini  Chiisli  ;  ([iio 
dioSpirilussanctus  csi  missus,  (jui  fucrat  '  aiilc  |iro- 
missus. 

10.  Iie  nunc,  o  Israclilx  sccundum  carnem  ,  noii 
sccundum  S|)irilum  ;  ite  nunc,  ct  adliuc  contradicilc 
apcrlissimm  vcritati  :  ct  cuni  aiidilis  ,  V<;»//c,  ascenda- 
mus  in  monlem  Domini  ,  et  in  doinuin  Dci  Jacob  ;  di- 
cilc  ,  Nos  sumus  ;  ul  cxci  odciidalis  iii  monlcm  ,  uLi 


'  rdiii  ,   ccl.silndiiies  rorum  ejiis  ceUiludo  tramcendit 
vojom,  corniii,v\\  unximiis  niirl(ji-iiaio  (:i.->lorcionsiiini  Mss. 

*  Naliiaiii  diio  M^s  ,  Uunen  ruin  Iraiuremlil,  snperKl. 

*  Nonioii,  iiion ,  Lic  in  oililis  Oinissuiii,  rosliluilur    i^x 
r:ss. 

*  omnos  cfidiccs  Mss.  oiuillunt,  rwn  autein  ibi  cain,  rcl 
iiidr  acccperunl. 

»  l\\\'.\,  qin  fidcliler  fnerat.  Abcst,  fidcliler,  aMss. 


/ 


59 


S.  AlKiUSTINI  l'PISCOM 


PO 


tdllisa  f.icic  |)cjns  pcnlalis  fioiilorn.  ^i  \(;ic  Miiiisdi- 
ccrc  ,  Nos  siiiiins  ;  il)i  ii'ic  dii  ili;,  nl)i  iimiili'*  ,  Ab  iiii- 
qnilitlibus  '  ])opuli  iiid  duc(us  e$l  uil  mor/e/»  (/««/•  ii"  , 
8).   I)c  Clni-.lo  cniin  dicluiu  csl ,  (incin  vos  iii  paicn- 
lil)ns  vcslris  duxislis  ad  inorl(;in  ;  (|ni  siciil  o\is  ad 
iiiiinolaiidnin  duclus  csl  ,  nl  Pasdia  ,  (|iiod  ii(;S(ienlcs 
tclcbralis ,  ncscicnlcs  sacvicndo  iin|ilcrcli»  *.  Bi  vcrc 
Yullis  diccrc ,  Nos  8unius  ;  luiic  dicilc  ,  qnando  audi- 
lis,  liicrassa  cor  populi  liujus  ,  el  (lures  eornm  oppiUt , 
*l  oculos  eoruin  (jrava  (Id.  vi ,  10).  Tniic  dicilc  ,  Nos^ 
suiniis  ;  qiiaiido  amiilis,  Tota  die  expaudi  uutnHs  nu-as 
ad  populuin  non  crcdentein,  el  contr(tdiccntein  (Id.  i.xv, 
2).  Tuiic  dicile,  Nos  suinns  ;  (|nando  audilis  ,  E.xc(e- 
cculur  ocuti  coruin  ne  vidcanl ,  et  dorsa  euruin  seinpir 
iiicurva  (Psal.  lxyiii  ,  24).   Iii  liis  aUine  linjiisiiKidi 
propliciicis  vocibus  dicitc  ,  Nos  sumiis  ;  uhi  siiie  ulla 
dubiiaiioiie  vos  cslis  :  sed  sic  ca'ci  csiis,  ul  essc 
vos  dicalis  ubi  iion  csiis,  cl  non  vos agnoscalis  iibi  cslis. 
CAPUT  Vlll.  —  11.  Judworuin  a  Dco  dimissio  per 
Isaiain  privnunliata.  Sed  in  Ikcc  inanifcsliora  f|u;c  di- 
clurus  snin  ,  paulispcr  allcndilc.  Ccrle  curn  audilis  in 
Lono  Israel ,  dicilis,  Nos  sumus;  el  cum  audiiis  in 
bono  Jacob,   dicilis  ,   Nos  sumiis.  Kt  cnin  a  vobis 
causa  rcquiritur ,  respondclis ,  Quoniam  Jacob  ipse 
cst  et  Isracl ,  cx  quo  palriarclia  propagali  sumus , 
uiidc  inerito  palris  noslri  appellaiione  ccnscmur.  Noii 
crgo  vos  allo  ct  gravi  sonino  dorinieiilcs,  ad  spiritua- 
lia  qnx  non  capilis  excitamus  ;  neqne  nuiic  quomodo 
spiriiualilcr  accipienda  sint  ista  vocabuia,  vobis  in 
andilii   et  \isu  spirituali  surdis  ct  c;ccis  persuadere 
conainnr.   Nempc  sicut  vos  falcmini  ,  cl  leclio  libri 
Geneseos  manifesle  dcclarat ,  unns  liomo  erat  Jacob 
cl  Isiael  {Gen.  xxxii,  28);  el  unde  gloriamini,  ipsa 
est  doinus  Jaoob,  quoc  donius  csl  Israel.  Quid  ergo 
Cil,  quod  idcm   ipse  prophcla ,  cum  pracnunliasset 
ninnlem  futurum  paratum  in  cacuminc  monlium  ,  ad 
qnem  venlura)  essent  uiiivers;i;  gentcs ;  quia  non  de 
inontc  Sina  uni  gcnli ,  sed  de  Sion  el  Jerusalcm  lex  et 
vcrbuin  Domini  proccssurum  essct  omnibnsgcnlibus; 
quod  manifeslissime  in  Qiristo  ct  Christianis  videmus 
iinpleluin  :  paulo  post  dicit ,  El  nunc  tu ,  doinus  Ja- 
cob ,  venile  ,  ambulemus  in  luce  ^  Domini  2  Hic  profe- 
Clo  dicctis  ,  ut  soletis  ,  Nos  sumus;  sed  quod  sequi- 
tur  ,  paulisper  alteiidito,  ut  cum  dixcritis  quod  vullis, 
cliam  quod  iion  viiliis  aiulialis.  N:im  Piopliela  con- 
jungit  et  dicit,  Dimisit  enim  plebein  suain,  doinum 
Israel  (Isni.  ii ,   5 ,  6).  Ilic  dicite ,  Nos  sumus ;  hic 
vos  agnoscite,  el  nobis  quia  ista  commcinoravimus  , 
ignoscite.  Si  emm  libcnler  andiiis.  ad  veslrum  dicun- 
lur  alloquium  ;  si  vero  indignanlcrauditis,  ad  vcslruin 
dicunlur  opprobriiim.  Dicanlur  tamcn  oportet ,  sive 
volcntibns  ,  sive  noleniibus  vobis.  Ecce,  non  ego,  scd 
prophcla  qnem  lcgilis ,  per  qiiein  Doum  loculum  iion 
polcstis  ncgarc,  qucm  de  auctoritaie  divinarum  Scri- 

•  Edili,  ob  inuiuilutem.  At  Mss.,  Ab  iniqiiitalibus  :  (luod 
r?spondel  grcpco  LXX. 

*  Ita  yss.  Alediii,  nescimlcs  hi  pccudc  cckbratis.  noti% 
p.?r  chrhlmn,  qni  cU  (piiis  Dci,  consccravelur,  >w.n  uicli.i 
rtoslritm  immolalus  eslcliriUiis. 

»  sjc  plurcs  Mss.  juxla  L\x.  Ai  cditi,  in  luccm. ' 


pliiianiin   iio;i   j^olc^lis  niir<Trc  ,   qucinadniodnm  illi 
DoiiiiiiiLs  inipcravit,  excl:iin:ii  viliciiniilifr  ,  cl  sicnl 
t(il):i  cxallat  voccni  «uani  (7«'ii.  i.viii ,  1),  vosqne  iii- 
crcpal  ,   diccns   :    l'A  nunc  lu  ,   damus  Jitcob  ,renite , 
ambnlemus  iii  tuce  Domini.  Orcidislis  Chrislnni  iii  [i:i 
rciaibns  vcslris.  Tamdiii  noii  crcdidislis,  ct  conlradi 
xistis  :  6cd  nonduin  [)crislis ,  quia  nondum  dc  cor 
pore  cxistis ;  ct  nunc  habctis  B[iatiiiin  pOBnilendi ,  (;l 
iiiiiic  vcnilc.  Oliin  qnidcm  dcbui->lis,  bcd  et  nuiic  vc- 
nilc  :  nondiim  liiiiti  sniil  dics  ,  cui  noiidum  vciiit  iiili- 
iiiiis  dics.  Aut  ^i  vos  l:inrpinm  domiiin  Jjcob  pKjplie- 
iam  gectilos  ,  jnm  iii  Ince  Doniini  creditis  anibulare  , 
domum  Isracl  i|uam  dimisitoslendile.  Nos  cnirn  nlios- 
qiic  monstramns,  et  qnos  ex  illa  doino  voc^mdi)  dis- 
crcvcrit ,    et  quos  illic  rcmaiicnlcs  dimiscril.  Voc;ivit 
cnim  inde  non  soluni  A|OSloIos,  sed  cliam  postClui- 
6li  rcsiirrectioncm  populum  ma^num  ;  und/;  siqierins 
jam  diximns  :  dimisit  aiilcm  illos,  quos  etiaiii  vos 
iion  crcdciido  imilamini  ;  ct  vos  i[)Sos  ,  qni  cos  imi- 
tando  in  cadcm  pcrnicic  deinoramini.  Aut  .si  vos  esiis 
qnos  inde  vocavit,  uhi  snnlqiios  diniisit?Non  c:iiin 
poteslis  diccre,  qnod  nescio  quain  aliani  gciitcm  di- 
miseril ;  cum  Propbca  clamct  :  Diiniiil  eniin  ptebcm 
$uam ,  domum  Israel.  Ecce  qnod  eslis,  no;i  ([iiod  \os 
esse  jactatis.  Dimisil  cniin  et  vineam  ,  dc  qna  exspe- 
ciavil  ul  facercl  uvas  ,  fccil  autcin  spinas  ;  et  mnnda- 
vit  nubibus  suis  ne  pluereiit  supcr  eam  inibrcm.  SeJ 
cliam  inde  eos  vocavit,  qnihus  dicit  :  Judicate  inter 
nie  el  vineani  meam  (Id.  v,  2-6).  De  quibus  el  Domi- 
nus  ait  :  Si  ego  in  Beetzebub  ejicio  dwmonia  ,  filii  ve- 
stri  in  quo  ejiciunl  ?  Ideo  ipsi  judices  erunt  vestri  (Matth. 
XII,  27).  Quihus  hoc  promittens  :  S edebitis  ,  \i\(\\i\i , 
super    duodcciin    sedes  ,   judicantes    duodecim   Iribus 
Israel  (Id.  xix  ,  28).  Sedebit  itaque  domus  Jacob , 
quac  in  luce  Domini  vocala  ambulavil ,  jndicarc  do- 
niuni  Israel ,  hoc  esl ,  plebem  ijisins  qn;ini  dimisil. 
Qdomodo   cniin  juxla   cumdcm    prophct;ini  ,   Lapis 
quem  reprobaverunt  adificanles ,  liic  facltis  est  in  caput 
anguli  (Isai  xxviii ,  IQ ,  et  Psal.  cxvii ,  22) ;  nisi  qnod 
cx  ciicumcisione  et  prxpulio  populi  lanquam  pai  icles 
de  divcrso  veiiienles,  in  angulo  sibimet  lanqnain  in 
p:icis  osculo  copulanlur  ?  Undc  dicit  Aiiostolus  :  Ipse 
est  enim  pax  nostra ,  qiti  fecit  titraque  unum  (Eplies.  ii , 
14).  Qni  ergo  ex  doino  Jacob  sivc  Israel  vocantcm 
scculi  siinl ,  i[)si  smit  lapidi  aiigulari  colixrciilcs  ,  ei 
in  Domini  luce  ambulantes  :  quos  vcro  ibi  diinisil , 
i[)si  sunt  ruinam  aedificantes ,  et  angularein  iapidem 
reprobanles. 

C.VPUT  IX.  —  12.  Dimissio  Judceorunt  clarius  pvec- 
dicta  pcr  Malacliiam.  Sacri/icium  Cliristianorum  ubiiiite 
in  terra  elin  coslo  offertur.Vosircmo  si  haec  vcrba  pro[the- 
tica  secundnm  cor  vestrum  inalium  sonsum  detorqueic 
conamini,  o  Jud;Ei,  conlra  salutera  veslram  rcsisienios 
Filio  Dei;  si  h;Tcc,  inqnam,  verha  sic  viiliisaccipere,  ut 
cadem  sit  plebs  el  domusJacob  vel  Israel,  etvoc;ila  ci 
dimissa ;  non  in  aliis  vocala,  in  aliis  dimissa,  sed  nni  - 
versa  proplerea  vocala,  ut  ambularet  in  luce  Doinini; 
quoniam  propterea  crat  dimissa,  quod  non  aml)ulal).il 
in  luce  Domini ;  aut  ccrlc  sic  in  aliis  vocala,  in  aliis 


61 


TRACTATljb  .VOVEr.SUS  JUD.tOS. 


61 


dimissn,  ul  niilla  facla  scparalioiie  mcnsac  Domiiiic*, 
:\d  Clirisli  sacrincium  pcrlinenic  ',  sub  cisJcm  velcri- 
biis  sacramcnlis  esseiit  ulriqnc ,  ct  ii  sciiicel  qiii  in 
luce  Domini  ambulanlcs  cjus  pracepta  scrvaruiil,  ct 
ii  qui  jnstitiam  respuentes  ab  co  deseri  merucruiit  : 
si  bi'C  ergo  sic  intelligere  vullis ,  quid  ditturi  eslis  , 
ctquomodo  abum  propbclam  inlcilecturi ,  qui  vobis 
oinnino  banc  ampulat  voccm,  tanta  maniresiaiionc 
clamantem,  ^'011  est  mihi  voluntasin  vobis,  didt  Donii- 
tim  omnipotens,  et  sacrificium  non  acciyiam  de  nianibus 
vettris.  Quia  ab  orienle  sole  usque  in  occidentem  nomen 
meum  clarum  factum  est  in  genlibus ;  el  in  omni  loco  sa- 
crificiiim  o/ferlur  nomini  meo ,  sacri/icium  miindum  : 
qnoniam  magnum  nomen  meum  in  genlibus,  dicit  Domi- 
nns  omnipotens{Malach.  i,  10,  II).  Qiia  landcm  voce 
tintic  reruni  cvidcnli;c  reclamalis  ?  Qiiid  vos  amplius 
nimis  iiiipiidciilcr  cxloUilis,  ut  graviorc  ruiiia  iniscra- 
bilius  pcreatis?  A'o«  est  mihi  volunlas  in  vobis,  dicit , 
non  quictiinquc,  sed  Dominus  omnipolcns.  Quid  lan- 
lum  de  Abralix  semine  gloriamini,  qui  ubicumque 
auditis  Jacob  aul  Israel,  aut  domum  Jacob  vcl  domum 
Israel,  cum  aliqua  laude  dici,  coniendilis  boc  noii  po- 
tiiisse  dici ,  nisi  do  vobis?  cum  Doiniiius  omiiipotcns 
dicat,  Son  est  mihi  voluntas  in  vobis,  et  sacrificitim  non 
accipiam  de  manibus  vestris.  Ccrtc  bic  negare  non  po- 
leslis,  non  soluni  illum  non  accipcrc  sacrificiuin  de 
nianibus  veslris,  scd  nec  vos  illi  olTcrre  maiiibus  ve- 
slris.  Locus  enim  unusestlcgc  Dominiconstituius,  ubi 
maiiibus  vestris  sacrificia  jussil  oficrri,  pra-lcr  quem 
lociiin  omiiino  proliibuil.  Ilunc  crgo  locum  quoniam 
pro  vc>lris  meriiis  aniisisiis,  eliain  saerilieium  quod 
ibi  tpnlum  liccbat  olTcrri ,  in  locis  ofiTerre  aliis  iion 
audelis.  Ecceomnino  implelum  cslquod  ait  Proplici;i, 
Et  sacrificiiim  non  accipiam  de  manibus  vestris.  Nam  si 
in  lcrrena  Jerusalem  manerel  v6bis  lemplum  cl  al- 
lare,  pos^elis  diccre  in  eis  boc  csse  compleluin,  quo- 
rum  iiiiquorum  inlcr  vos  conslitutorum  sacrificia  Do- 
ininus  iion  accopial;  aliorum  vcro  cx  vobis  alque  in 
v.ibis  accc|.|;ire  sacrificia ,  qui  Dei  pncccpta  ciisio- 
diunl.  Iloc  non  csi  cur  possil  dici,  ubi  nuilus  omiiino 
vestriini  cst,  qui  secundum  Legein,  qucc  de  moiiic 
Sina  processit,  manibus  suis  sacrificium  possit  olTcr- 
rc.  Neqnehot  ita  pncdiclum  et  implcium  esl,  ul  vos 
proihclica  senlenlia  rcspondere  pcrn.iltal  ,  Quia 
manibus  non  oDerimus  carncm ,  scJ  cordc  ct  oro 
offcrimus  laiidem ,  secundum  illud  in  Psalnio  :  Jm- 
mola  Dco  tacrificium  laudis  {Psal.  xlix,  14).  Liiam 
biiic  conlradicit  vobis,  qui  dicit,  Non  est  mihi  volun- 
las  in  vobis. 

13.  Deinde  nc  exisiimelis,  non  olTcrenlibus  vobis, 
ncc  illo  accipiente  de  manibus  vesliis  ,  Deo  sacrifi- 
cium  non  offerri ;  qiio  quidem  ille  non  cgel,  (|iii  bo- 
norum  noitrorum  nullius  indigel  :  tamcii  qiii;i  sinc 
saciificio  non  est,  qnod  non  iili ,  sed  nobis  ulih;  csl, 
adjungit  el  dicil,  Quia  ab  orienle  sole  usque  in  occiden- 
tnn  nomen  meum  clnrum  est  faclum  in  genlibus ;  et  in 
omni  loco  sacrificiunt  offertur  nomini  meo,  sacri/icium 

nlJi^M^'  ^"^'1'  "''■"•  /^■'■"■"''""■«-  Forlc  legcndum,  ,v.-- 
itncnlcs  siib  aidcm  veicribiis,  clc. 


mundum  :  quoniam  magnum  nomen  meiim  iu  gentihus, 
dirit  Dominiis  omnipotcns.  Quid  ad  b;ic  respoiiJelis  ? 
Apcrile  oculos  landcm  aliquaiulo,  il  videle,  ab  orie^i- 
tc  sole  usqiie  in  occidenlem,  non  iii  uno,  sieut  vobiti 
fucral  conslitulum  ,  &cd  in  omni  luco  offorri  sacrifi- 
ciuin  Cbrislianorum  ;  non  cuilibel  deo,  scd  ci  qui  isla 
pr.xdixit,  Dco  Isracl.  Unde  ct  alibi  dicil  Ecilcsias 
sua;  :  Et  qui  eruit  te,  ipse  Deus  Isrucl^  universic  /crrrtJ 
vocabitur  (Isai.  Liv,  5).  Scrulamini  Scripliiras,  iii  qni- 
bus  |iutalis  vos  liabcre  vilam  aMcrnam  [Joan.  v,  39). 
El  profecto  baberelis,  si  Cbristum  in  eis  intelligcro- 
tis ,  et  tcnorelis.  Sed  pcrscrulamiiii  cas  :  ips;u  lc>ti- 
moniiim  perbibenl  de  Iioc  sacrilicio  inundo,  qiiod  of- 
fcrliir  Dco  Isracl;  noii  ab  una  gcnlc  vcslia,  dc  ciijus 
manibus  non  sc  accepiurum  pr;cdi\il ;  scd  ab  oiiini- 
bus  genlibus,  qiuc  diciint,  Vettilc,  ascendamus  in  mon- 
tein  Domiiii  {Isai.  11,  3).  Nec  iii  uiio  loco,  sicul  vobis 
prajceplum  cral  in  lerrena  Jerusaloni ;  scd  iii  oinni 
loco,  nsquc  iii  ipsam  Jerusalcm  '.  Ncc  seciindiiin  or- 
diiiein  Aaron  ,  sed  sccuiidum  ordincm  Melcbiscdec. 
Cbrislo  enim  dictum  cst ,  el  de  Clirislo  laiito  anle 
Iircdictiim  csl,  Jiiravil  Dominus,  ct  non  pitnilcbilcuin, 
Tu  es  sacerdos  iii  wlcrnum  secundiim  ordiiiem  Mclclii- 
sedec  {Vsal.  cix,  4).  Quid  esl,  Juravit  Dominus;  nisi, 
iiicoi-.cussa  veriiatc  firmavil?  cl  quid  cst,  non  pwiiite- 
bit  eum,  nisi,  hoc  snccrJoiium  milla  omiiino  rationc 
muLibit?  Neqiic  cniin  sioiil  lioiiiiiie  n,  lioenilcl  Donm  : 
scJ  Dci  dicilur  paMiitciilia,  qiiainvis  ab  illo  insliluLr, 
rci  cujiisquc  mutalio,  quaj  crcdebatur  csse  mansiira. 
Proiiulc  cuni  dicit,  Non  pxnilcbit  eum,  Tu  es  sacerdi/S 
in  whrnum  secundum  ordincm  Mclchisedcc ;  s:ilis 
oslcndit  eiim  poeniluissc ,  lioccst,  eum  mutarc  vo- 
luissc  saccrdotium  quod  constiluerat  secundiim  orJi- 
nom  Aaroa  :  sicut  de  ntroque  vidcmus  implclum. 
Nam  el  Aaron  saccrdoiium  j;im  niillum  est  in  aliqiio 
lcmplo,  ct  Cliristi  saccrdoliuni  iii  xlenium  pcrscverat 
in  coclo. 

14.  Ad  hanc  ergo  lucem  Domini  vocal  vos  Propijc- 
ta,  cum  dicit,  Et  nunc  lu,  domus  Jacob,  veiiite.  ambn- 
lemus  in  luce  Domini.  Tu,  domns  Jacob,  qiiam  vooavit 
cl  elcgil  ;  noii  Tu,  qiiam  dimisit.  Diinisit  eniin  plcbem 
sunm,  domum  Israel.  (Isai,  11 ,  5,  G).  Qiiicuinqne  inde 
veiiire  viiltis,  ad  lianc  periincbiiis ,  qiiam  vocavit ; 
illa  carebilis,  quniii  diniisit.  Lux  quippe  Domini,  in 
qiia  ambiilaiil  gcntcs ,  illa  cst  dc  qiia  idcm  piopliela 
dicil,  Dedi  te  in  Inccm  genlium,  ut  sis  snlus  mea  usque 
in  ftncs  terrce  {1d.  xi.ix,  6).  Cui  hoc  diclum  esl,  nisi 
Clirislo?  dc  qiio  implelum  csl,  nisi  dc  Cliristo  ?  Nort 
csi  isin  Iiix  iii  vobis,(le  (iiiibiis  idenlidem  diclum  cst : 
Dcdit  ilUs  Detis  spirilum  coiupunclionis  ;  oculos,  ut  non 
videanl ;  et  aures,  ul  non  audiaut ,  usque  in  hodiernum 
dicm  (lioin.  xi,  8).  Noncsl,  inqiiam,  iii  vobis  li;rclux  . 
idco  iiiinia  csciUitc  lapidcm  ropiobatis,  qui  facliis  csl 
iii  cnput  anguli.  Ergo,  Accedile  ad  euin,  cl  illuiiiinami- 
ni  (Psal.  XXXIII,  G).  Quid  est,  Accedite ;  nisi.credite  ? 
Qiio  cnim  CJtis,  ut  ad  euin  acccdatis  ;  cum  ille  sit  la- 
pis  dc  qiio  Danicl  propheia  dicil,  quod  cresccndo  tani 

.     '  .A|  uJ  no(l;ini,  aJ  iiobr.  7,  vsqiie  m  tpsa  Jcrtisalem  : 
id  vb'.,  eliaiii  111  q  ba  Jeiusaleiii,  ia  etclo. 


«3  ADMOMTIO  IN  OI'USCl  I.CM  SUnSKQtrNS.  fj^ 

inagmis  moiis  f:icliis  sil  ,  til   iniiilcnl  ijnivi;rsa  n  ri-  (lijjiiNnlcr  :iii'li;iiit  Jiid  i:i  ,  nos  Inmcn  uhi  pos»iiiiiut, 

ciciii  lcirx  [Uan.  ii,  35)?  Sic  eiiim  r.i  griilcs  (|ii;i;  lii-  (imi  (•oriim  dilcclioiK;  prciliccimis.  N(iC  supcrlK!  glo-/ 

ciiiil,  Yciiile,  ascendamm  in  monlcni  Doniini,  iMis(|ii;iin  ri(;iiiur  ^nlvcrsiis  raiiios  fraclos  ;  s(;(l  poliiis  cogitcmiU 

lerrarum  pcrgere  ct  pcrvcnirc  conlciiduiil.  Llji  siinl,  ciijiis  gralin,  cl  (|uatila  miscricordin,  el  in  <|iia  radicc' 

ibi  asccndunl  :  qiiia  in  oiiini  loro  sacrificiiim  ofrcrliir  inscrli  sumiis ;  nt  non  alla  sapientcs,  6cd  liimiililjus 

Kccmidiim     ordinom    I\Ic!(:liiscd(;c.     Et    siciit    nlius  cofisciilicntcs  {nndnmt  Florui,  ad  lloin.  xi),  non  cis 

proplicl-i  dicil,  l'^xtLrininal  Deiis  onines  deos  (jenliuin  cuni    pricsiimplioiic    iiisullaiido  ,    scd  ciim    Ircmon; 

terrw,  ct  adomnt  euni  musquisiiue  de  loco  tuo  (So-  cxsnltando  dicamns  (Psul.  ii,  II),  Venile,ambuleniu» 

phon.    u,  il).  Ciim  crgo  voljis   dicilur  ,  Accedite  ad  in  luce  Donmi,  quoniam  marjnum  nomen  cjiis  in  gcn- 

eum  :  non  voliis  dicitur,  Navcs  aul  jnmciila  prcpa-  J/tKj.  Si  cnim  aiidicrint  ct  oljaudicrinl  ,    cnint    intcr 

ralo,  el  veslris  viclimis  oncratc,  ct  dc  t;iiii  loni;iii(|uo  cos  (|uil)iiS(lictimicst  :  Accedilead  eum,  et  illuminnmi' 

pcrgilc  ad  locum  ubi  Dciis  sacrificia  vcstryc  dcvolioiiis  ui  (llom.  \\)\  et   vullus  vcslri   non  crubcscent.  ^\  mi- 

acceptel ;  sed  ,  Acccditc  ad  cum  (jui  iii  veslris  auri-  lcm  audiunt  et  non  obaudiunt,  vidcnt  ct  invidcnt,  iii  • 

bus  pracdiealiir,  acccdilc  ad  eum  (jui  antc  oculo3  vc-  tcr  eos  sunt  dc  quiijus  dictum  csl :  Peccator  vid^bii, 

stros  glorificalur.   Ambtilaiido   non   laborabilis  :   ibi  ctirascetur;dentibussuisfrcndct,ettabescet(Psal.c\t, 

enim  acccdilis,  ubi  creditis.  10).  Etjo  auleni,  dicit  Ecclcsia  Clirislo,i'e/(((  oliva  fiU' 

CAPUT  X.  —  15.  Qua  charilale  invitandi  Judwi  ctifcra  in  donio  Domini,  speravi  in  misericordia  Dei  in 

ad  fidein.  IIxc,  cliarissimi  ',  sivc  gralanler,  sive  in-  wlcrnum,  et  in  swculum  sa;culi  (Psal.  u,  lOj. 

•  F.dili,  frntres  cliarissiini.  Abest,  fratres,  a  Mss.  ncc  voces,  pa<)(?s  c/if/rissi»H,  prEClcr  quam  iii  supposilitiis  ser- 

aiud  Augustiiiuin  farile  occurruiit  juiiclic  siraul  hui  duae  nKJuibiis. 


e 


SEQUUNTUR 
OPEllA  ADVERSUS  MANlCIIiEOS  , 

Q\5M    AUGUSTINUS    TEMPORE    PRESBYTERII    AC    EPISCOPATDS    SUI    CONSCRIPSIT. 

llis  eiiam  subjicilur  index  alioium  Oiiusculortim,  quibus  in  cosdem  ha;relicos  ante  suum  \  rcshyieratum  ex  profcsso  egit, 
necnon  caeterorum  iu  (luibus  ipsos  obitcr  quocumque  lempore  reprcbeuiJit. 


J^DMOf^ITIO 

IN  OPUSCULUM  SUBSEQUENS. 

Libriim  de  Ulililale  credcndi  rccenset  Augustiinis  primum  eorum  quos  edidit  tompore  sui  prcsbyleraliis. 
Ilanc  vcro  digiiilatem  llippoiic  siisccpit  sub  inilium  anni  591  ;   qiiod  jam  alias  demonslravimus  in  sccundi 
lomi  praefatione,  ad  Augustini  episloias  8,  9,  etc. 

Opus  llonorati  causa  scripsii,  nt  a  Manicbaorumeiroreamicum  revocarct.qticm  olim  in  corum  laqiicos  ipsc 
conjecerat,  siculi  sub  libri  cxordium  confilelur.  Deceplus  fuerat  Ilonoralus  speciosis  illis  M:inicli:coruin  pol- 
licitaliouibus,  qiiibus  se  niliil  iiisi  quod  raiione  evidens  et  apertiim  fierel ,  docluros  promiltebaiil  :  inidcbat- 
que  ille  in  catbolica?  Ecclesia;  disciplina,  quod  fides  hominibtis  imperaretur,  nec  verum  eis  ratioiie  demon- 
slrarcliir.  Cum  igitur  falsa  veritatis  specie  illusus,  non  tcniporalis  commoili  gi-atia  inducius  adlixrercl  enori, 
sicque  raagis  deceplus  ab  ba^rclicis,  qiiam  hirrelicus  essel ;  spcravii  Atignsliiius  forc  ut  illiim  ad  vcram  roli- 
gionem  adduceret,  si  modo  oslendcrcl ,  Maniclixos  sacrilege  ac  lemere  in  eos  iiivtbi,  qui  c;ilbolic;jc  fidci  au- 
clorilalem  sequcnles,  anlequam  iliud  verum,  quod  ptira  menle  conspicilur,  iiilueri  queanl,  credendo  pr.xmu- 
niuntur,  ct  illuminaturo  prvparantur  Dco.  Id  autcni  sic  prsestal  lioc  in  opere,  ut  Yeteris  quoque  Testameiili, 
cujus  illi  maxime  repreliensione  coinmovcbanl  iiuperitos,  pairocinium  suscipiat. 

Augustini  labori  studioque  oplatus  erga  Honoratiim  respondit  evcnlus;  si  lamen  is  est,  ul  Rivius  arbitratur, 
qtii  ab  urbe  Carlhagine  scribebat  ad  Augusiinum  circa  annum  412,  ct  varias  illi  quaestioncs  enodandas  pro- 
poiiebat.  Quamvis  cnim  Ilonoralus  isie  necdum  Bapiismum  percepissel ,  ilhc  lamen  qu.ne  ab  eo  pro[;o::uiilur 
qiKcstiones  miiiime  redolcnt  manichacum,  nec  de  M;iiiiclia;is  iiisi  ex  occ;isione  loquitur  ipsi  Augusliiius,  el  laii" 
qtiaiii  dc  iis  quos  ipsc  ceiiscret  lucrelicos.  Istuni  ipsiim  Honoralum,  cui  Augusiinus  cpislolam  140  scribit,  prc- 
sliytertim  Cassiodorus  nuncupal :  qui  forle  ad  presbyteratum  provectus  postea  luerit.  Loquilur  Augustinus  in 
epistola  85,  de  morte  allerius  cujusdam  Honorali  presbyteri.  Sub  finem  quoque  vilx  sux  scripsil  epislclam 
29,-S  ad  Thabenncnscm  episcopum  cjusdcin  nominis. 

Le  lihro  subsequente  vide  lib.  1,  cap.   14,  Uctractationum,  fom.  l,co/.  605,  n.  1,  %  vcrbis 
Jam  vcro,  iisque  od  col.  603,  n.  6,  verbis,  Idem  vidcretur  cssc.  M. 


■90 


S.  AURELII  i&U£}USTmi 


HIPPONENSIS  EPISCOPI 


DE  UTILITATE  CREDEI^DI 

AD   HONORATUM 

rontra  VaiiidiTos  disi  ul:il,  proliaique  insos  sacriloge  ac  lomc^o  in  oos  invchi,  (iiii  calliolica:  fnJei  auclorilatem  soqueo- 
les,  ad  mvsifritn uiii  inlolli^oiiliam  sose  illius  siilisiilio  comiiaraiit,  cJuiii  ea  croduiu  (iiue  uundun»  valeiil  ani:no  i)eici|>ero. 
Std  iin|iriiiiis  osloudil  \  elus  lesiamenluiu  per|)cramab  iisdem  hnTelicis  reiirebeudi. 


-•+^^JK^ 


CArUT  rRIMU.M.  — I.  Quo  consilio  hcrc  Ilonorato 
saibat.  ILvielicus.  el  h(rrcticis  crcdens ,  uon  iiiem. 
Operis  argumentum.  Quomodo  per  Maniclia;os  Augusli- 
tius  deccptus  eiascril.  Manicliworum  dictum  in  sua; 
3tcla:  dcscrlores.  Si  inilii,  Hoiiorale,  uiium  alqne  idcin 
viilcrclur  csse,  litcrelicus,  cl  crcdcns  liacrclicis  lioino, 
tain  liiigua  quain  stilo  in  liac  causa  coniuiosccnduin 
iiiilii  essc  arbilrarer.  Nuiic  vcro  cuin  inler  iKcc  duo 
|iluriinuni  iiilcrsit :  qiianJoquidcin  lixrelicus  esl ,  ul 
iiiea  ferl  opiiiio,  qiii  alicujiis  lcinporalis  coinniodi,  ct 
iiiaxiinc  glori;c  |iriiici|>atusi|ue  sui  ^ralia ,  falsas  ac 
novas  opiiiiones  vel  gignil  vel  se(|uilur;  ille  aulcin 
i|ui  liiijii>iiiodi  lioininibus  crcdil ,  lioino  esl  imagiiia- 
lioiie  quadain  veritatis  ac  pietatis  illusus  :  cuin  li.xc 
crgo  ita  siiit,  noii  pulavi  apud  te  silenduin  esso,  quid 
iiiihi  de  iiivcnienda  ac  rctincnda  vcrilate  videalur ; 
ciijiis ,  ul  scis,  ab  iiicuiile  adolesconlia  magno  ainore 
flagraviinus.  Sed  res  esl  longc  remola  a  vanoruiu  lio- 
miiiiiin  menlibus,  qui  niiiiis  tn  jixc  corporalia  pro- 
grcssi  alipie  lapsi,  iiiliil  aliud  putaiit  csse,  qiiam  quod 
islis  quiiiqiic  iioiissiiiiis  nuntiis  corporis  scnliuiil ;  et 
qiias  ab  liis  plagas  atque  imagines  accipeiuiit ,  cas 
sccuin  volvunt ,  etiam  cuin  conanlur  recedere  a  seii- 
sjbus;  et  cx  e.irum  niortifera  et  fallacissiina  regula 
inelTabilia  pcnctralia  veri:alis  rcclissiinc  sc  mcliri 
putant.  Niliil  est  facilius,  ini  cliarissiinc ,  quain  non 
solum  se  diccrc ,  sed  eliam  opinari  verum  iiivcnisse  : 
sod  quam  rcipsa  dinicillimura  sil ,  agnosccs,  ut  con- 
fido,  liis  lillcris  mcis.  Quic  ul  libi  prosint,  aul  ccrlc  niliil 
obsint,  omnibusque  omiiino  quorum  in  maiius  furlc 
dcvenerint ,  et  rogavi  Dcum ,  ct  rogo ;  et  spcro  ila 
forc,  si  bene  niilii  conscius  sum,  quou  ad  liunc  sliluin 
pio  el  officioso  aniino  ,  iiun  vani  nominis  appclitione 


2.  Est  igitur  inilri  proposiiiini ,  iit  probcm  tibi  ,  si- 
possim,  quod  Maiiiclia'i  sacrilegc  ac  loiiicrc  iiiveliaii- 
lur  in  cos  qiii  catliolicjc  (idci  aiictoritatein  sci|ucnles, 
aiitequam  illiid  veruiii,  qiiod  pura  mente  conspicitur, 
inlucri  queaiit,  credeiido  pi'a:iiiuniuiitur,et  illumin.t- 
turo  piuiparanlur  Dco.  Nosti  cniin,  Ilonorate,  iion 
aliain  ob  catisam  iios  in  talcs  lioiiiines  iiicidisse ,  nisi 
quod  sc  diccb.iiil,  terribili  auctorilatc  scparala,  mcra  ' 
et  simplici  ralione  cos  qiii  sc  audirc  vclleut  inirodii- 
cturos  ad  Deuin,  et  errore  omni  liberaturos.  QuiJ 
eiiim  nie  aliiid  cogcbat,  annos  fcre  novein,  sprela  re- 
ligioiic  qiia;  niihi  pucrulo  a  parcnlibus  iiisita  erat,  ho- 
niines  illos  sequi  ac  diligcnlcr  auJiro  (b)  ;  iiisi  qiiod 
nos  siip  rstitionc  lerreri,  et  fidcm  nobis  anlc  ratiunein 
impcrari  diceient,  se  aulcni  niiUiiin  piomcre  ad  fideni, 
nisi  priiis  discussa  ct  c:iodata  voril;itc?  Q  lis  iion  liis 
pollicilaiioiiibus  illiccrclur,  pr.cscrliiii  adole>cciilis 
aiiimiis  ciipidiis  vcri,  ctiam  noiiiiulloriim  in  scliol.') 
doclonim  lioiiiiiiiim  dispiilalionibus  siipcrbus  el  gar- 
ruliis  :  qiialein  ine  tiinc  illi  iiivcneruiit ,  spcrnentein 
scilicel  qiia-i  anilcs  fabulas,  ct  ab  cis  proiiiissuni, 
apertum  cl  sincerum  voriim  tcncrc  alipic  liaurire  cu- 
pientem  ?  Scd  qii;c  rursum  ratio  revocabat ,  ne  apud 
cos  pcnitus  li^ercrcm ,  ut  mc  in  illo  giadu  qiicm  vo- 
canl  Audiiorum  toiicrom,  ut  liujus  miindi  spcm  atqiie 
iicgoiia  non  dimillcrem  ;  iiisi  quod  ijisos  quoquc  aiii- 
madvericbam  pliis  iii  rcfcllcndis  aliis  discrlos  §t 
copiosos  essc,  quain  iii  suis  proliandis  fii  mos  ct  cerl().s 
niaiicrc?  Scd  de  inc  qiiid  dicam  ,  qiii  jam  railiolictis 
cliiistianus  crain  ?  qua;  iiiiiic  ubera  ' ,  post  longissi- 
mam  silim  penc  cxliauslus  atquc  aridus  ^  toia  avidi- 
tatc  rcpctivi,  eaqiic  altiiis  flcns  et  gcmens  concussi  el 
evpiessi ,  ut  id  manaret  quod  milii  sic  alTcclo  ad  rc- 


ac  nugatonoe  ostcnlalionis  acccssi. 


crcalionoin  salis  esse  pobscl,  el  ad  «pem  rcducendain 

ADMONITIO   rP.    BF.NEDlCTi.NOUUSr. 

Ad  emendandum  librum  de  Llilitate  crcdondi  usi  sumus  codicilms  v&s.  valicaiiis  quinque,  Gallicanis  soptera , 
viclorino,  r.ermaaensi,  Corhoiensi,  Mii  haelino,  cislorcieusi,  UudHUcnsi  ma;oris  Kcclosiio,  el  exemplari  domini  de  Maraa 
Tolnsatis,  variiseliam  lecliouibus  triuiu  Belgicorum  per  Lovanienses  vulgaiis,  ac  taiidem  cdilionibus  anii^iuis  ac  prae» 
Cipuis. 

Comparavimus  praterca  eas  omnes  ediliones  initio  Relr.  e/Confes.s.,  t.  1,  memoratas.     M. 

*  Edili,  mira  Melius  aliqiiol  Vss.,  mera. 

*  In  cxcusis  ,  qni  niinc  ubera  Ecclesue.  Ai  in  Siss.,  quce  nunc  ubera;  omissa  voce,  Ecclesiee. 

*  tdili,  avidui.  Kmendantur  a  >!ss. 
(a)  Scriplus  circilor  anniim3J)l. 

(t)  vkl.  lib.  1  CouTcss.  cap.  II,  ct  lib.  3,  cap.  14. 


<7 


I)E  UTII.ITATK  Ci;i:i)ENDI.  S.  AIT.USTIM 


ox 


vila».  ac,  saliilis.  Quul  crgo  di!  inc  i|»so  diciiii  ?  Tu 
iKindiiiii  clirifili.imis ,  qni  lioi  lalii  iiioo  ,  ciiiii  cos 
vclieiiieiili.T  cxsecnriTis,  vix  .iilducliis  cs  »1  niidiernli 
lilii  alqiio  cx|doraiidi  vidcreiiliir,  qiia,  qiKi!80,  alia  rc 
<loleclaUis  cs,  rccordarc,  ol)sccro  lc,  nisi  rnagiia  q.i.-»- 
dain  pra'sumpliiiiie  ac  poUicilalionc  ralioniiin  ?  S(;d 
qnia  diu  imiiluiiKHK!  de  inipcriloruin  crrorilius  ialis- 
siinc  ac  velicmonlissiiiin  dispntalianl,  qiiod  cnivis  iiiC- 
diocrilcr  crndilo  essc  faciHiinmn,  fcro  didici :  si  quid 
cliam  siioruin  nobis  inscrchanl ,  nccessilalc  rclincn- 
diiin,  cmn  alia  iion  occiirrei  eiil  iii  ipiibus  acquicsccre- 
inus,  arbiirabamur.  Ilaqiie  nobis  fac  iebanl  quod  iiisi- 
diosi  aiicupes  soleiit  qui  viscalos  siircuios  proplcr 
aquam  dcfigunl  ',  ulsiiicnles  avcs  decipianl.  Obruunt 
cnim,  ct  qiioquo  niodo  coopcriunl  alias  qii.c  ciica 
sunl  aqiias  ,  vel  inde  eliam  formidolosis  molilionibuS 
delerrenl ,  nt  in  eorum  dolos ,  non  clcclionc  ,  sed 
inopia  dccidant. 

5.  Sed  cnr  non  ipsc  niilii  rcspondco,  quod  istx 
laulic  ac  lepid;c  simililudines  alque  liujusmodi  reprc- 
licnsioiics,  in  omiics  qui  aliquid  di)cciit,  a  quovis 
Jidversario  clTimdi  urbanissime  ac  dicacissimc  pos- 
siinl?  Sed  ob  lioc  piiiavi  aliqiiid  talc  insereiidiim  lil- 
»eris  mois ,  ul  cos  adiiioncam,  desinanl  talibus  agere  : 
ut  qnemailmodum  ille  ail,  scparalis  nugis  iocoruin 
communium,  res  cum  re,  causa  cnm  causa,  raiio  cum 
ralione  coiilligat  {Cicero).  Qiiarc  desinanl  dicere  illud, 
quod  in  ore  liabcnl  quasi  neccssarium ,  cum  eos 
quisqiie  doscruerit  qni  diulius  audisset ,  Lumen  per 
illum  IransHum  fecil.  Vides  enim  lu,  mca  inaxima 
cura  (nam  de  illis  non  nlmis  scsluo),  quam  Iioc  iiiaiie 
el  lacillimum  ad  rcprcbendeiidiim  ciiivis  esse  possit. 
llaque  Iioc  disciitiondnm  dimillo  prudonliyc  lux.  Non 
cnim  vcreor  ne  me  aibilrcris  inliabilatuin  lumiiic, 
cum  vituj  bujus  mundi  crain  implicalus  ,  toncbrosain 
spem  gcreiis ,  dc  pulobriiudiiie  uxoris,  de  pompa  di- 
viliarum,  de  inanilalc  b:)noruin  c;clerisque  noxiis  et 
pcrniciOjis  vo'.upla'.ibus.  llxc  cnim  omnia ,  quod  tc 
non  laiet,  cum  sludiose  illos  audiiem,  cupere  et  spc- 
rarc  iion  desistebam.  Ncquc  boc  eorum  docliiiiac 
tribuo  :  faleor  cnim  el  illos  sedulo  monere,  ui  isla 
cavcanlur.  Sed  modo  me  dicere  desertum  lumiiie,  cum 
;ib  bis  omaibus  umbris  rerum  me  averterim,  soloque 
viclu  ad  valcludiiiem  corporis  nccessario  coiilcnliis 
esse  docreverim  ,  illustralum  autem  alque  fiil^enlom 
fuisse  ,  cum  ista  diiigerem  el  bis  involuuis  teiiercr  , 
liominis  csl,  ut  milissiine  dicam,  minus  acule  consi- 
dcranlis  rcs  ,  de  quibus  loqui  inultum  amat.  Scd  vc- 
niamus  ad  causani,  si  placel. 

CAPllT  II.  —  4.  Muuichwi  Vetus  Testameiitum  re- 
\>rchendml  apud  impcrilos.  N;im  bene  nosti  quod  re- 
preliendentes  Manicbaii  calbolicam  fidem,  et  maxiine 
Veius  Testamentum  discerpentes  et  dilaniantes,  com- 
mrvent  imperilos  :  qui  profeclo  nesciunt  qualenus 
sint  accipiunda  illa,  et  qucmadmodum  Iiausta  ulililcr 
in  vcnas  quasi  vagicntium  adhuc  aiiimarum  medul- 
lasque  dcsccndant.    Et  quia  sunt  ibi  qu;cdain  qux 

*  Ediii,  prope  aquain.  Ai  mss.,  propter  aqnat\i :  codcni 
seii^u. 


i>nliii(ri:ndai>l  aniiiiDS  Ijjiiarus  cl  nc;,'ligcn(es  Riii,  quae 
inaxiiiia  tiirba  cst ,  iinpiilariler  ac<  usari  possunl  :  do- 
lcnili  autom  p  i|iiilarii(;r  ,   propUr   niyst<:ria  qii.c  liis 
coiitiiientur  ,   iioii  a  miillis  adiiiodum  possuiit.   Qiii 
vcro  paiicl  lioc  faccre  novorunt ,  non  amant  propa- 
tiila  ctfainigcrula  qu.-f;dani  in  disputationc  ccrtamina  ; 
ct  ob  boc  miniiiic  noli  siint ,  nisi  bis  qui  cos  inslan- 
lissiinc  reqiiiriiiil.  I)c  liac  igilur  Manir  b:corum  lcine- 
ritate  ,  qua  Yctiis  Teslameiiturn  et  caiholicam  fidcin 
reprclicndunl ,  accipe  ,   obsccro  ,  qiix  rnc  niovcant. 
Opto  anlem  ac  spcro  lc  hoc  animo  accepiiirum,  qiio 
a  inc  dicuntur.  Scit  aulcin  Dcus,  cui  nola  siint  arcaiia 
conscienliu)  mex ,  niliil  ine  in  hoc  scrmone  malitiose 
agcre  :  sed  iit  cxistimo  accipiendum  esse  ,  veri  pro- 
baiidi  caiisa  :  cui  uni  rci  vivcrc  jam   diu  statuimus, 
ct  incicdibili  soHiciludiiic;  nc  milii  crrarc  vobiscuiii 
facillimum  fucril ,  ilcr  auleni  rcctum  lcnere  vobiscum 
sit,  nc  duriiis  loquar  difncillimum.   Scd  pr.Tsumo 
quod  cl  in  liac  spe  ,  qua  spcro  vos  viam  sapicnti;e 
mecum  obtcnturos  ,  non  me  deseret  iile  cui  sacra- 
tus  sum  :  quem  dics  noclesque  inlueri  conor ;  et 
quoniam  proptcr  peccata  mea  proplerquc  consuelu- 
dincm  plagisveiernosarum  opinionum  saucialum  ocii- 
lum  animae  gerens,  invalidum  me  esse  cognosco,  s.Tpe 
rogo  ciim  bicrymis.  Et  qiiemadinodum  post  longaiii 
caicilatcm  ac  tcnebras  luminibiis  vixapcrlis,  et  adlnic 
Iiiccm  palpilando  alquc  aversando ,  quam  tamcii  de- 
siderant,  recusanlibus,  praescrlim  si  eis  solcm  istum 
quispiam  conctur  ostendere  :  ita  milii  nunc  evcni), 
non  neganli  esse  incffabile  qiiiddam  cl  singulare  ani- 
maj  bonum  quod  incnle  videalur  ;  ct  mc  ad  conlem- 
plandum  nondum  cssc  idoneum  cuin  fletu  ct  gcmitii 
confileiili.   Non  me  ergo  descret ,   si  nibi!  fingo,  si 
officio  diicor,  si  vcrilalcm  amo,  si  amicitiam  diligo, 
si  miilluiii  meluo  ne  lallaris. 

CAI'IJT  III.  —  5.  Quadruplex  scripturas  Veleris  Te- 

slamcnti  traclandi  ratio.   Ilisloria  et  eetiologia  in  Scri- 

pturis.  Analogia.  AHegoria.  Lex  non  necessaria  nisi  iis 

quiius  utilis  est  servilus  ac  timor.   Mysteria   in  veleri 

Legevclata.  Omiiis  igiliir  Scriplura  ,  quaj  Testamen- 

luin  Vctus  vocatur ,  diligenter  oam  nosse  cupieiilibus 

quadrifaria  tradilur;  sccundum  liisloriam,  sccuiidum 

a;lioIogiam,  secundiim  analogiam  ,  secuiidum  ailego- 

riam.  Ne  me  inepium  putes  ,  graccis  nominibus  utcn- 

tcm.  Primum  quia  sic  acccpi ,  nec  libi  hoc  aliler 

audeo  inlimare  quam  accepi.  Deinde  tu  quo.jue  ani- 

madver'.ls  ,  non  cssc  liarum  rerum  apud  nos  usitala 

nomina  :  quic  si  fabricassem  inlerpretando ,  esscm 

profeclo  ineplior  ;  si  autom  circumloquorer ,   minus 

essem  in  disserendo  expcdilus.  Id  lanlum  oro  crcdas, 

quoquo  modo  errcm  ,  niliil  a  ine  inflalo  ac  tumido 

fieri.  Sccundum  historiam  ergo  iraditur,  cum  docelur 

quid  scriptum,  aut  quid  gestum  sil;  quid  non  gestum, 

scd  tantummodo  scriplum  quasi  gestum  sil.  Sccun- 

dum  sctiologiam  ,  cum  ostcnditur  quid  qua  de  causa 

vei  factum  vel  dictum  .sil.  Secundum  analogiam,  cuin 

demonstralur  non  sibi   adversaii  duo  Teslamcnla, 

Vcius  el  Nuvum.  Seciindum  aliegoriam,  cum  docelur 

noii  ad  litlcram  esse  accipicnda  quxdam  qu;c  scripia 


C9 


Lir.KH 


Siii.l.  scd  n-iirnle  iiilolligoiula. 

•;.  Ilis  omiiiiius  modis  Doiiiimis  nosler  Jcsiis  Cliri- 
•liis  el  A|>osloli  usi  sunl.  Nam  tle  liisloria  illud  suiii- 
l>titm  cst,  cum  objcclnm  cssel ,  quod  die  sahbali 
discipuli  cjiis  spicas  evulsisscnl  :  ^011  tegistis,  inqiiit, 
ilHod  fi-cit  Darid,  cum  esuiint ,  et  qiii  cuin  co  erant ; 
quoinodo  iiitravit  in  doiuum  Dei ,  et  pancs  propositionis 
mauducaiit ,  quos  non  liccbat  ei  manducare ,  neque  eis 
qtii  cum  eo  erant ,  nisi  solis  saccrdotibits  {Mallli.  xii, 
5,  t)?  Ail  aMiologiam  vero  ilUhl  poilinct ,  quoil  cuin 
Cbrislus  proliibuissel  uxorom  abjici ,  ni>i  rornicalio- 
nis  cai^a,  rclaHiinquc  csscl  ab  inlerroganiibus,  Mi>y- 
seii  liLello  dalo  rcpuilii  pcrinisisse  lioenliam  :  11  oc, 
inquil ,  Moyscs  fccii  proptcr  diiritiam  cordis  vcslri 
(  Id.  XIX  .  8).  Ilic  ciiim  caiisa  rcililila  csl  cur  illiKl 
a  Moysc  pro  tcinporc  bcnc  porniissnm  sit ;  ul  lioc 
qiioil  Christusprxcipicbal,  alia  jam  tcmpora  demon- 
slraro  vidorctur.  Ilorum  aulom  lcmp;>ruin  viccs, 
alqueT)rdinein  mira  quadam  diviiuc  providcnli;c  dis- 
I>osiiioiic  digestum  atqiic  compositum,  longum  cst 
explanare. 

7.  Jam  porro  analogiam  •  ,  qua  ulriusquc  Tcsta- 
niciili  coiigrucntia  pcispicitur  ,  quid  cgo  dicam  usos 
fiiissc  onincs  quorum  auclorilati  illi  codunt;  cum 
sccum  ipsi  considerare  possinl ,  quam  mulla  soleant 
dicere  immissa  csse  Scrijituris  divinis  a  ncscio  qui- 
bus  corruploiibus  vorilalis?  Qu;c  vox  milii  scmper 
quidcm,  ciiam  cum  eos  audirom  ,  invalidissima  visa 
c»t  :  ncc  milii  soli,  sed  etiain  libi  (nam  bciic  mcmini) 
ct  nobis  omiiibus  ,  qui  paulo  majorcm  diligentiam  in 
jiidicaiido  liabcre  conabamur ,  ipiam  lurba  crcden- 
tinni.  Nunc  vcro  poslcaquam  mibi  suiil  exposila  al- 
qiie  ciiodata  mulla  ,  quoj  nie  maxinie  movcbanl,  ea 
scilicct  in  quibus  illorum  plerumquc  sc  jactal,  cl  quo 
securius  sine  advcrsario  ,  eo  cffusius  cxsiilial  oralio; 
nihii  mihi  vidciur  ab  cis  iinpudentius  dici  ,  vcl  ul  mi- 
tius  loquar,  iiicuriosius  ct  imbecillius,  quam  Scriplu- 
ras  divinas  csse  corruplas  :  cum  id  niillis  in  tam 
rcccnii  mcmoria  cxstantibus  cxemplaribus  possint 
convinccre.  Si  enim  dicerent  eas  sibi  pcnilus  acci- 
picndas  non  piilassc  ,  quod  ab  his  cssciil  consci  iplx, 
quos  vcruni  scripsissc  non  arbilrarentur ;  csscl  utcum- 
que  lergivcrsatio  corum  rectior  ,  vel  crcor  humanior. 
Hoc  enim  de  illo  libro  fecerunt ,  qui  Aclus  Aposlolo- 
rum  iiiscribiiur.  Quod  eorum  consilium,  cum  iiiccum 
ipse  pcriraclo,  ncqiico  salis  mirari.  Noiienim  sapicn- 
liam  bomiiium  in  hac  rc,  scd  cor  mcdiocre  dcsidcro. 
Tunta  cnim  liber  iste  habel,  qu.x  similia  Silil  his  qu% 
accipiunt,  ul  magii;i;  stiiltitia;  milii  vidcaltir,  non  ct 
hunc  accipere  ,  et  si  quid  ibi  eos  oflcndit ,  falsiim  al- 
que  immissum  diccrc.  Aut  si  talis  oralio  impudeiis 
'  ei>t,  siculi  est,  cur  in  Pauli  Epistolis  ,  cur  in  quatuor 
Evangciii  libris  ea  valcrc  aliqiiid  pulaiit ,  in  quibus 
liaiid  S(  io  an  miilio  plura  siiil  proporlione,  quam  in 
illo  libro  csse  potucrunt,  qux  a  corrupioribiis  intcr- 
jecia  credi  volunl?  Sed  nimirum  illud  cstquod  mihi 
tidclur,  quod  peto  placidissimo  clscrenissimo  judicio 

'  In  cxcusis,  annloqia.  In  Mss.  vero,  analoqiam.  Rcfortur 
»ii  vorbiim,  uso.s,  (iuo«i  oiiiu  accusandi  casu  iiuii  iiielogaiilcr 
iungilur.  bic  in  ra,  cap.  8,  nijusmodi  viim  ustis  ''uertm. 


UNUS.  70 

iiKNMim  considcrcs.  Nosti  cniin  qiioil  aiicloris  sui 
Maiiidi.ii  pcrsnnaiii  iii  Aposloloriim  niiiiicruin  iiulii- 
core  mi)licnles,  dicuiit  Spiritum  sanctum  ,  quem  l)o- 
ininiis  discipulis  sc  missurum  cssc  proinisit,  por 
ipsiim  ad  iios  vcnissc.  Ilaqiie  si  ilios  Acliis  Aposlolo- 
runi  acciporoiit,  in  (piilius  cvidcnicr  advciiius  sancli 
Spirilus  pnvdicalur  (Acl.  11,  2-4),  noii  iiivcniroiilquo- 
inodo  id  iminissum  cssc  dicerciit.  Yolunt  cnim  iicscio 
(pios  cornipiorcs  divinorum  Libtorum  ante  ipsius 
Maiiicluci  lcmi>ora  fiiissc;  corrupissc  aiilcm  illos  (pii 
JiuKconiiii  logom  Evangclio  iniscerc  ciipiobaiil.  Iloe 
aiitem  de  Spiritu  sancto  diccre  nc(|ucuiit ,  iiisi  forta 
diviiiassc  illus  asscrant ,  cl  |iosuisse  in  siiis  librig 
qiiod  coiilra  riiliinim  alii|uando  ManicliaMim,  qiii  Spi- 
riluin  sanctum  por  se  missuin  cssc  diccrel,  profcrrc- 
liir.  Verum  de  Spiritu  saiiclo  alias  plaiiius  aliqirui 
cloqucmur.  Nuiic  ad  hoc  qnod  intendcram  rcdeamus. 
8.  Nam  cl  hisloriam  Yelcris  Testamciili  ,  cl  a*tio- 
logiam,  ct  analogiam  in  Novo  Tcslamcnio  invcniri, 
s^ilis,  nt  piilo,  cst  dcmoii:  Iradiin  :  dc  allogoria  rcstal 
nstcnderc.  Ipsc  Libcrator  nostcr  in  Evangttlio  alle- 
goria  ntitiir  ex  Vctcre  Tcslamcnto  :  Ceneratio,  impiit, 
liwc  signum  quoeril ;  et  non  dabilur  ei  tiisi  siijiium  Joinc 
proplietw.  SicHt  eiiim  Jonas  in  venlre  ccli  Iribus  dicbus 
el  tribus  noclibus  fttit ,  sic  et  Filiits  liotninis  tiibtts  die- 
bus  et  tribus  noctibus  crit  in  corde  lerrce  (Malth.  xir, 
59,  40).  Nani  qiiid  cgo  de  aposlolo  Paiilo  dicam  ,  qiii 
cliam  ipsam  Exodi  hisloriam  fiilurnc  cliri^tiaii:c  plchis 
allcgoriam  fiiissc  significat  ad  Coiiiilliios  Epistola 
prima?  Nolo  uulem  vos  ignorare  ,  frntrcs ,  ^iiJa  patret 
noslriomttcs  sub  ittibe  fiierunt,  et  oinncs  penttnre  Iritns  ■ 
ierttiit ,  et  oiniirs  in  Moijscn  '  baplizali  sunt  ,  in  ttube 
cl  in  miiri  :  et  oinnes  eumdem  cibum  spiritudlcm  niait~ 
dncaverttnl ,  el  omnes  eumdem  potutn  spiriiualcm  bibe- 
rttnt.  Bibebant  eniin  de  spiriluali  consequenle  cosp.  tra  * ; 
pctra  nulem  ernl  Cliristus.  Sed  non  in  phiribus  eorum 
contpljcuit  Deo  ^  :  proslrali  eniin  sttnt  in  dcscilo.  Ilax 
aiiler.i  ftijurcc  ttoslrw  fuerunl ,  ut  noii  simus  ciipidi  mit- 
loriivt,  sicut  elilli  concttpicrunl.  Neque  idola  colaiuus, 
sicHl  quidain  ex  iUis,  sicut  scripluin  esl  :  Sedit  populus 
iiuinducnre  el  bibere ,  el  surrcxerunt  tudere.  Neqne 
furniceinur  ,  siciit  quidam  ex  illis  fornicati  sunt,  el  ce- 
cidcrunt  una  (tie  viginti  tria  milUa  Itominum.  Neqtv^ 
tcntcinut  Clirislum  ,  sicut  qttidam  eorttm  tentaveruitl, 
cl  a  serpenlihus  inicrierunl,  Scque  murmuremus ,  sirut 
quidiim  ex  illis  murmurnverunl ,  ct  perierunt  ab  extcr- 
minalore.  Omnia  auletn  ista  in  figura  contiiigebant  illis. 
Scripta  autem  sunl  ad  correptionem  nostram  ,  in  quos 
fiiies  sceculorum  devenerunt  (I  Cor.  x  ,  1-11).  Esl  itcm 
apud  Apoblolum  allegoria  qua>dani ,  sane  ad  causim 
maxime  pcrtinens,  idco  quod  ipsi  cam  iii  dispiilando 
profcrre  atquc  oslcntare  consuerunt.  Idein  enim  Pau- 
lus  dicil  ad  G.ilatas  :  Scriptum  est  enim  qtiod  Abra- 
liam  duos  filios  linbuil;  tniiim  de  ancilla,et  uiium  de 
itbera  :  sed  is  quidem  qui  de  ancilla,  sccundum  caniein 

'  rdili,  wj  votjse.  Al  Ms.^.  juxia  gra>cum,  tn  inoijscn.  Sle 
iiifra  odiisciUioiUes  grxci  veUTOi,  lilni  habeiil,  l.ilebnnt 
piitin;  ul)i  cdai,  libcbiml  aiilcin. 

*  in  Mss.,  pro^ciiiiciilc  cos  pctra. 

>  ndiii,  kni:placLU  veo-  .vtMss.,  complacuH. 


71 


I)F.  DTILITATK  CHKDK 


na.lu  fsl;  qiii  (iiilrUi  ili;  lilniii ,  p  r  pniiiiissioiicm  :  ijuif! 
mzt  ])cr  ullnjDiiiiin  ilirlii.  I\iiin  liirr  :unl  tlito  Trshi- 
uieiJla  ;  itiium  iiuiilrin  ilr  iiiinilr.  Siita  iii  scrviluleni  tje- 
i:crnriS ,  qiiod  est  Aijiir.  Svia  enint  mons  esl  in  Arttbin, 
qiii  confiiiin  ri  cuiV  niinc  ml  Jrriiinlrm  ,  el  srrvit  runi 
liliis  snis.  Qnif  a;ilcin  sursnin  csi  Jcrusalcm,  liiera  csl, 
qH(V  csl  malrr  omnium  nostrniit  (dulal.  iv  ,  22  20). 

').  llic  igiuir  illi  lioinincs  niiiiiiiin  rii.ili ,  iliiiii  Irii- 
filrare  Lcgcin  conniiliir,  cas  Scri|)linas  apiiroljarc  nos 
cogiiiil.  AUcndiinl  ciiiiii  (|Uotl  ilicUim  csl,  i:i  sorviliile 
C3SC  oos  (iiii  suIj  Logc  siinl ,  cl  id  ulliniiiin  pr;c  cac- 
lciis  vcnlilaiil  :  Kvactmli  eslis  a  Uiristo ,  qui  in  lege 
)iislific(tmiiii ;  u  (jratia  excidislis  [Id.  v,  4).  Nos  Iiax 
oinnia  vcra  csse  concediiiuis,  ncc  illain  lcgcin  neccs- 
sariain  cssc  dicimus,  nisi  cis  quiliiis  cst  adliiic  ulilis 
scrviuis  •■  idcoqiic  ulililer  csse  lalain  ,  qnod  liDinincs 
qui  revoiari  a  pcccalis  rationo  non  polcranl,  lali  lege 
cocrcendi  cranl,  |ioeiiarniii  sciruel  istaiiiin  qu.c  vi- 
deri  ab  stuiiis  possuiil,  iiiiiiis  alquc  lcrroribiis;  a  qui- 
l)us  gralia  Clirisli  cuin  lilier;^!,  non  lcgcin  iliatn  da- 
innat,  scd  aliquardo  iios  ohlempci-arc  sux  cliarilali, 
iion  seiviro  timori  Legis,  iiivital.  Ipsa  csl  gratia,  id 
est ,  bcneliciuni  qiiod  non  intelligunl  sibi  vcnissc  di- 
vinitus,qui  adliuc  essc  cupiunt  sub  vincnlis  Legis. 
Q«os  nierito  Paulus  objurgal  lanquam  infidelcs ,  qiiia 
a  serviiiile,  ciii  cerlo  lempore  juslissima  Dci  disposi- 
lione  siibjccti  craiit ,  jam  pcr  Domiiium  noslniin  Jc- 
fuin  sc  liberalos  csse  non  credunt.  Ilinc  est  illiid 
cjusdem  aposioli  :  Lex  enim  pccdago^jus  noster  eral  in 
Uiiisto  {Id.  iii ,  24).  IUe  igilur  pajdagogum  dedil  Iio- 
iiiinibus  qucm  liineiciit,  qui  m.igistrum  poslca  quem 
diligcrcnt.  In  quiLus  lamen  Lcgis  pra;ceplis  abjue 
inandalis,  qiiibus  nunc  Clirislianos  uli  fas  non  est, 
qiialc  vcl  sabbaluin  esl,  vcl  circinncisio,  vel  sacrificia, 
el  si  qiiid  bnjusinodi  esl,  lanla  inysleria  contineiiUir, 
iit  omnis  pius  intelligal  iiihil  essc  perniciosiiis,  qiiam 
quidquid  ibi  esl  accipi  ad  liltcram,  id  esl,  ad  verbiiin  ; 
iiibil  anlem  saliibrius,  quam  spiritu  revclari.  Inde  csl : 
Litlera  occidit ,  spiriliis  autein  vivificat  (a).  Inde  csl  : 
Jdipsum  velamen  in  Irctione  Veteris  Tcstamenti  manet, 
quod  non  revelalur,  quoniam  in  Cliristo  evacuutnr.  Eva- 
ciiatur  namque  in  Christo  ,  noa  Velus  Testamenlum, 
sed  velamen  cjus;  nt  pcr  Chrislum  iiilelligilur,  et 
quasi  dcnudelur ,  quod  sine  Clirislo  obscuruin  alqiie 
:idoperluni  esl.  Slatiin  quippc  idem  apoi-U)Ius  snhjicil: 
Cum  aulem  transieris  ad  Clirislum,  aufrretur  velamen 
(II  Cor.  111,  6,  \!i,  16).  Non  enim  ait,  Auferelur  Lcx  ; 
aut,  Teslainenlum  Veliis.  Non  igiliir  per  Domini  gia- 
tiam,  tanquam  inuiilia  ibi  lcgerenlur,  ablata  suul  ; 
sed  tegmen  potius,  quo  ulilia  legebantur.  IIoc  modo 
agitur  cum  iis,qui  sluJiose  ac  pie,non  turbideatque 
iinprobe,  Scripturaruin  illaruin  sensum  requirunt, 
ilcmonslralurque  sedulo  el  ordo  rerum,  et  causae 
faclorum  atque  dictorum,  ct  Veleris  Testamenli  ad 
Novum  lanla  congrueulia,  ut  apex  nullus,  qui  non 
consonet,  relinqualiir;elligurarum  tanta  secreta,  ut 
omnia  qu«  interprelando  eruunlur,  miseros  csse  co- 


NDI.  S.  AU(;i;STIM  74 

gaiil  faioii,  '|ui  bac  voliiiit  anic  coiidcmnare,  qnam 
discorc. 

CAPLT  IV.  —  \{).  Triplex  error  legentium.  Scd  iil, 
oini-.6n  inlorim  alliiudinc  scieiili.-i;,  bic  again  lccum. 
qnoinodo  agciidiiin  riibilror  ciim  familiari  meo ;  id 
csl ,  siciit  cgo  possiiin ,  iioii  siciit  doclissiinos  viros 
posse  iniralus  snin  :  Iria  gcnera  sunl  crroris ,  qiiibiis 
hominos  crranl ,  cum  aliquid  logunl.  De  singulis  di- 
can^  Primiim  g<nus  cst ,  in  qno  id  qiiod  falsiim  cst 
voriim  pulatur,  ciiiii  aliud  qiii  scripsit  piil.iverit.^AI  - 
teruin  csl,  quaiii\is  non  laiii  laie  pulcns,  non  tainen 
niinus  noxiuin ,  cuni  id  quod  falsum  esl  verum  piila- 
lur,  id  tamon  pulatiir  qiiod  cliain  illc  qui  scri[)sit  pu- 
tavit(Tcrtiuin  cst,  cuiii  cx  alicno  scripto  iiilcliigilur 
aliqiiid  vori,  cuiii  lioc  llle  qui  .scripsil  iioii  iiiiellcxorit. 
In  (|uo  genorc  non  parum  est  nlililatis,  imo  si  dili- 
gciitiiis  coiisidorcs  ,  loliis  lcgendi  fructiis  csl  inlcgcr. 
rriiiii  gcneris  cxcmplum  csi ,  nt  si  quisqiiam ,  verbi 
gralia ,  dical  ct  crcdal  liliadamanlliiim  apud  iiifiTOS 
audire  ac  dijiidicare  causas  mortuorum,  eo  quod 
Maronis  in  carmine  id  logeril  (A^^neid.  lib.  6,  vers. 
5t)6-5G9).  Ilic  eiiim  crral  duobiis  modis  ;  quod  ct  rein 
non  credcndain  credit,  ncque  id  putandus  cst  crcdi- 
dissc  ille  quem  Icgil.  Allcrum  gcnus  animadverli  sic 
potest :  si  quis,  quia  Lucrclius  animam  cx  alomisesse 
scribit ,  eainriue  post  inoriem  iii  easdem  alomos  solvi 
alqiic  iiilcrirc ,  id  vcriim  ac  sibi  credeudum  arhilre- 
tur.  Nam  ct  hic  i;on  miniis  iniser  esl,  si  de  re  taiila 
id  quod  falsum  cst  pro  certo  sibi  persuasit ;  qiianqiiam 
id  Lucrctius  ,  ciijus  libris  dccc|)lus  est,  opinalus  sil. 
Quid  enim  huic  prodcsl  de  auctoris  scntcnlia  certuin 
esse,  quando  sibi  eiim  non  pcr  quem  iion  errarel ',  scd 
cum  quo  errarcl,  elcgeril?  Tcrlio  generi  est  illud  ac- 
commodatiim  :  si  quis  Epicurum ,  lecto  ejiis  in  libris 
aliqiio  loco  ubi  conlincniiam  laudat ,  in  virlule  illiini 
summum  bonum  posuisse  asscvcret,  el  idco  non  csse 
culpandum.  Iluic  eliam  quid  obest  error  Epicuri ,  si 
sumnium  bonum  hominis  voluplatem  iile  corporis  cre- 
dil;  cum  isle  non  se  dederit  lam  lurpi  noxiaque  seii- 
lciiii.-c ,  neque  ob  aliam  causam  ei  placeat  Epicurus, 
iiisi  quod  euin  seiisisse  non  pulal ,  quod  senliri  non 
oportcat?  Ilic  error  non  inodo  humanus  est,  sed  sipe 
eiiain  boinine  dignissimus.  Quid  enim,  si  mihi  deali- 
quo  qiiem  diligerem  nuntiaretur  quod  sibi,  cum  csset 
barbalus,  pucritiam  aique  iurantiam  ita  placcre  niul- 
tis  audienlibus  dixeril,  ul  etiam  juraveril  se  siiniiiter 
velle  vivcre,  idque  ita  mihi  probarelur,  m  impudcntcr 
negarem?  num  reprehendeudus  viderer,  si  eum  exi- 
stimarem,  cum  hocdiccrct,  significare  voluisse,  sibi 
placere  innocentiam,  et  abeis  qiiibus  boiiiinum  gc- 
nus  iiivolverctur  cupiditalibus  animum  alienum,  et 
ex  eo  illuin  magis  raagisque  diligerem,  quam  aniea 
diligebani;  etiamsi  forlasse  ille  in  puerorum  a>latibus 
libertateinquamdani  inludendoetcibandoatqueigiia- 
vum  olium  sliillus  adaniasset?  Fac  cf.iim  euin  esse 
defunctum  poslquam  hoc  mihi  nuntialum  est,  necin- 
lerrogaria  mepotuissequidqu.im,  ulaperiret  seiilen- 


(a)  1  Retr.,  rap.  14,  n.  1. 


*  Hif,  in  anle  edilis  omissa  cral  parlicula  ncgans. 


75  LIllI  R 

'tiam  suani ;  essclre  qHisquam  Uim  improbiis  qiii  mil.i 
«ucccn-^crel ,  ciim  liominis  laudarom  propnsiliim  cl 
volunlalem  per  illa  ipsa  verlia  qu*  acccperam?  Qniil, 
quoil  cliitm  jiisliis  reium  cxi  limlnr  non  liuliilarel 
foriasse  laudare  opinionem  ac  volimlalcm  meam,  ciim 
cl  iimocciilia  milii  piacciel,  il  liomo  tle  liominc  in  rc 
(iiibia  iiene  polius  exislimirem  ,  cum  eliam  malc  li- 
ceiel  •? 

CAPUT  V.  —  11.  Tres  $cripturarum  qnarunique 
di/ferenti<e.  Ecclesia  catliolicn  errorii  secumlum  nHunt 
modum  ex  pra-dictis  redargui  non  polest  in  Veleris  Te- 
itamenti  Uctione.  Quie  cuin  ila  siol,  aucli  eliim  carum- 
ilcm  scrip'urarum  loiiilcm  coiiililioiics  el  ililTcrtniias. 
Nam  necesse  esl  toliJem  oocurianl.  Aul  cnim  ulililcr 
scripsil  quispiam,  el  noii  uiil  ler  ab  alii|uo  in;cHigi- 
lur  :  aul  ulrumque  inulililer  fil  :  aiil  iiiiliter  intelligit 
loclor,  ciiin  ille  conlra,  qiii  lcgiliir,  scripscrit.  llorum 
trium  primiim  non  improbo,  uliimum  noii  curo.  Nam 
iieqiii"  po>suin  roproln-ndere  Uoininom  (pii  niilla  sua 
eul|»a  male  inlellccliis  esf,  nec  iimlosle  liaiioic  i|iiem- 
qiain  logi ,  qni  vcrum  iioii  vitlei  il ,  rum  obesse  lo- 
giMilibiis  nibil  viilcam.  Uiinm  i^iiiir  gcniis  esl  pio- 
b.tlissimum,  ct  qiiasi  piirgalissimiim ,  ciim  el  limia 
.•cripla  siint,  el  in  bonam  parlom  accipiiiiilur  a  legoii- 
lilms.  IJ  quoque  tamen  ndliuc  in  duo  dividilur;  non 
enim  peniliis  excludil  erroiem.  Nain  cvcnil  plcrnm- 
(juo,  iil  cnm  benc  senscril  s«  riptor,  bciic  eliam  lotlor 
st-iiiial ;  scd  aliiid  qii.im  ille,  et  s.cpc  meliits,  sa'pc  in- 
rcrius,  ulilitcr  tamcn.  Cum  aitlcm  ei  boc  scnlimus  quod 
il!c  quom  Icgiuius,  el  id  est  vitx  bcne  agend;c  accoin- 
niodatissinium,  cumiilalissime  scsc  liabct  verilas,  ncc 
ubuiidc  apcrilur  f.il^ilati^  lociis.  Qiiod  genus  cum  de 
rebus  obscurissimis  lectio  est,  rarissimum  onmino 
csl;  iieqiic  id,  mea  senteiiiia  ,  liqiiido  sciri ,  sod  lan- 
tummoilo  credi  polcst.  Quibiis  oiiim  argtimonlis  ab- 
i^ciili^  vel  morlui  bominis  voliiiital^m  ita  cdllig.iiii,  ul 
dc  iHa  jurarc  pnssim;  cum  ctiam  si  pnosoiis  iiitono- 
garciur,  niulta  esse  possenl,  quo,  si  maliis  tion  esset, 
oriiciosissiine  abscondcrct?  Illud  aiitem  nibil  ad  rcm 
(ognosciMidam  valore  .irbitror ,  qu  ilis  fufrit  i!!e  (iiii 
scripbil :  iionesti^sime  tamcn  Ikuius  crodilur,  cujns 
luteris  geiicri  binnaito  pnsteriiati  ;iic  ciiisultum  esl. 

ii.  Qiiamidireiii  villem  niiiii  isli  dicoront ,  iii  i|no 
gincre  poinml  EccSesi.o  catbolice,  qiicm  piilanl,  cr- 
lorein.  Si  in  primo ,  gravc  oninino  crimon  :  scil  dc 
rciisinncm  loiigin(|iiam  noii  roq>irit;  s;ilis  ost  ciiim 
iiegare  iia  n'.s  inlclligfrc ,  ui  illi ,  cum  invcliunlnr, 
existimanl.  Si  in  sccuimIo  ,  non  ininus  gravc  est  :  scd 
eadcm  voce  r.TolIcniiir.  Si  in  tortio ,  nuiluin  crimcn 
csl.  Ago,  .ic  doindc  Soripliiras  ip»as  considora.  Quid 
eiiim  bbris  objiciunl  Veteris,  quod  dicitur,  Testamcn- 
li?  Nnmquidnam  quod  boni  siinl,  scd  male  iiitcllignn- 
liir  a  iioIhs?  At  eos  ipsi  non  accipiiint.  An  qiiia  ncc 
boiii  simt,  ncc  bene  accipiuiiitir?  Al  boc  siipcriorde- 
fcnsio  satis  expiignat.  An  illiid  dicent :  Qii.imvis  bcnc 
a  vobis  accipianlur,  mali  snnt  lainen?  Qiiid  c^l  aliud 
vivos ,  cum  ipiibus  rcs  agitur  ,  adveisarios  absolvcrc, 

»  lov.,  malcdiceret.  Mcliiis  rr.  ct  M^s.,  male  liceret  .'sup- 
rJe,  exiitimarc. 

Sk-scj.  AiGUST.  VFII, 


L.NUS.  74 

alqiic  olim  morliios,  furi  qiiibns  miij.i  loianilio  i>i. 
accu.sarc^Fgoquidcm  illos  viroscl  oninia  ulililermo 
moriaj  mandassc,  el  magiios  ac  divinos  ftiissc,  el  ill:>m 
logem  Dei  jiissn  ac  voliiiilate  ptoiniiIi;alnin  esse  oi 
condiiam  crodo  :  cl  id ,  qiiaiii|iiani  porpaiica  cjus  go 
iicris  libroriim  sciain ,  porsu.ulerc  lamen  f.icilc  pos- 
siim,  si  milii  ;rqiius  et  minimc  poninax  aniinus  ad- 
liiboatiir ;  alqiic  id  faciani,  ciitii  copia  iiobis  data  fueril 
boiicvo'aium  atirium  ac  mciitis  liiic  :  sod  lioc  ciim  y»- 
loio;  iiuiic  aiilini  noiiiie  iiiilii  salis  e<t,  quoqiio  modn 
sc  ista  ros  Inboat ,  doooptum  non  fuissc? 

CAPIJT  VI.  — 13.  De  Scriptitris  non  crcdenilum 
cxposiloribus  carum  iiiimicis.  Toslor,  Honorale.  con- 
sciontiammoam,  el  piirisanimis  iiiliabitanlom  Dciim, 
niliil  mc  cxistimarc  prudonlius,  castius,  rcligiosius. 
qiiam  sunl  ilLc  Scriplma-  omiics,  qiias  Testamcnli 
Veteris  nomiiic  catbolica  Ecclcsia  rclincl.  Miraris,  no- 
vi.  Non  cniin  dissimularo  possnm,  longc  aliler  nobis 
fiiissc  pcrsuasmn.  Scd  niliil  est  profoclo  tcmerilalis 
lilenius  (  qiiae  iiobis  lunc  pueris  iiicrat  ),  qiiam  qno- 
riimque  libroriim  e.xposiiores  dcscrcrc,  qui  eos  se 
lciicrc  ac  discipiilis  tradcro  posse  proniciitiir,  ct  eo- 
riiin  sonlcnliam  roqiiircrc  ab  bis  (|iii  coi!ililo:il)iis 
illortim  alqnc  aucioribus  accrbissimiim,  nc.^cio  qii  i 
cogontccaiisa,  bellum  iiidixoriinl.  Quis  enim  sibi 
imqiiamlibros  Ari^toiciis  reconditos  et  obscuros  ab 
ojus  iiiiinico  oxpouciidos  piilavil ;  nt  de  liis  lo,u:.r 
disciplinis,  iii  qiiibus  1  'ctor  forlasse  sinc  sacrilcgio 
labi  polesl?Qtiis  dcnique  gcometricas  lillcras  Ar- 
cbimcdis  logoro,  magislro  Epiciiro,  aul  disccrc  vo- 
luit  ;  contra  qiias  illc  niultmn  porlinaciler,  iiiliil  ea- 
rimi,  quanliim  arbitror,  iiilcliigcns,  disserebat?  Aii 
ista;  Scripturx  Legis  p!anissim;c  siinl,  in  qiias  isli 
qiiasi  vulgo  cxposilas  impclum  faciunt  frustra  et  ina- 
iiiler?Quimilii  similcsvideiitur  illi  miiliciciihc,  qtiam 
iidem  ipsi  soleiil  dcridcre,  qu.c  irala  qiiod  ci  sol  islo 
landareltir,  et  a  maiiicli;ca  qtiadam  fcmina  colendiis 
commendaretur,  ut  crat  roligiosc  simplox,  concil.') 
cxsilivit,  et  euin  locum  qiicin  sol  per  fenestram  iilii- 
slraverai,  ciebro  pcdcporcnlicns,,  Eoco  solcin  doiim- 
que  tuum  cako.  clamarc  ciipit  :  siulio  omiiino  alqiio 
miilicbritcr  ;  qiiis  iiegat  ?  Soil  noiino  libi  l:ilos  videii- 
tiir  isti,  qui  ea  qu;cnon  inlolligimt,  aiilciir,;int  omni- 
no  qualia  siml,  quamvis  jaocnlilius  simi!i:i,  subtilia 
l;i:'.icn  iiilrlligonlibus  alipic  divina,  ningno  impetii 
cnitionis  maledicli^quc  laccranlos,  q  ii:i  cis  impcri- 
li  plaudunl,  aliquid  se  pronccre  existimant  ?  Qnid- 
qiiid  cst,  inilii  crode,  in  Scrijiluris  illis,  aliiim  et  di- 
viiiumosl :  iiiesl  omnino  vorilas,  cl  rc(icicri(iis  in- 
slinrandisqiio  aniinis  ;kjct)iiimodatissiiiia  discipliiia  ; 
cl  planc  ita  modincata,  ut  ncmo  inde  liatiriic  ikhi 
possit  qtiod  sibi  satis  est,  si  modo  ad  liaiiriendiim 
devote  ac  pie,  ut  vcra  roligio  poscit,  .nrocdat.  QikuI 
iit  libi  probcm,  miiltis  ralioiiibus  cl  longiorc  oia- 
tionc  opiis  cst.  Agendum  cnim  lcciim  prius  cst,  nt 
aiirtorcs  ipsos  non  odoris,  deindc  iit  ames  :  cl  lic.c 
agcndnm  quovis  alio  modo  potius,  qiiam  e.vponon- 
dis  eorum  .scntentiis  ot  lilieris.  Proplcn-a  qtiia  sl 
Virgilium  odissemiis,  imo   si  non    eum,    priii-^iiiutiu 

fTrois.J 


73  DE  UTILITATi:  Clll-; 

lnlcll:'(iiis  i;<;-.ci,  m;i;»ini<'w  noslronim  commcnd  ilio- 
lu:  (Jilijjcririiius  iiuiKlii.im  iiobis  snlis  (icrol  dc  illis 
ojiis  qii;i,>stioi)iliiis  innunicnihililniit,  qnil)iisgr:imiii;iii- 
ci  agilDii  el  porliirbari  sdltnl  :  iioc  aiitliiciiuis  liheii- 
icr,  (|ui  (11111  cjos  laiiilo  ill;is  cx|)i;tlir(!l ;  scd  ci  f;ivc- 
r(;iniis,  qni  pcr  e:i8  illiiiii  crrassc  ac  (klirassc  cona- 
reliir  oslciulcrc.  Niinc  v(;ro  ciiin  cas  miilli  ac  Viiric 
pro  suo  (|iiisqiic  ca;)lu  a|»iTirc  coiicnlur,  lus  |)'iiis- 
cimuin  |)'aii(Iiliir,  |)(;r  qiKiiiiin  cxiiosilioiiciii  nu Tior 
invcniliir  p()(;l;i,  (|iii  iioii  soliiin  niliil  p(cca^s(;,  sod 
iiiliil  iioii  iaiiilal)ililcr  ccciiis^c,  al)  cis  cliain  (pii  ii- 
liim  non  inlcMigiinl,  cicdiliir.  Iiaque  in  quirsliiincula 
magislro  dcficicnli,  el  qiiid  rcspondcal  iion  liahcnli, 
siicccnsomiis  poliiis,  qnam  illiiin  iiinliim  vilio  M  ro- 
nis  piilaiiius.  Jaiii  si  ad  dcreii^ioMcni  suaiii  pccciiliini 
lanli  aucloris  assercrc  voluerit,vix  apuil  ciimi  dir.ci- 
pnli,  vel  diilis  incrccdiljiis,  renianebunl  Qnauiuni 
cral  iil  siniilcm  bcnevolcnliam  i)r:il)crcnius  cis,  pi'r 
(|!ios  Inculiim  csse  Spirilnm  sancliuii  l;im  diiilnrna 
v('liistalcririn;\liim  csl?  Scd  sciliccl  intcHigentissinii 
adolcsceiilcs,  cl  miii  rationum  cxploralores  ,  non 
cvolmis  saltem  iljis  Litleris,  iion  (juaisilis  mag^slris, 
1100  aliiiuantiiiii  noslra  lardilate  accusala,  iion  (lcni- 
(jue  voi  mcdiocri  corde  conccsso  cis  qui  cjiisniodi 
Lillcras  |  cr  lotum  orbem  lam  longo  lcinpoie  lcgi, 
cuslodiri ,  Iraclarique  volneriinl ;  iiiliil  apnd  illos 
crcdondnm  pulavimiis,  corum  qni  islis  iniinici  infe- 
sliqiic  snnl  vocecommoli,  apud  qiios  f;ilsa  pnliicila- 
lioncrationis  inauJila  millia  fabularum  credere  ct 
colere  cogorcmur. 

CAPUT  \l\.  —  li.  Qitcvreiida  verarelhjw.  In  eis 
(jnmenda  (jni  cxcellml  fnniw  celebrhate  ct  omniumoc- 
cupadone  jwpulorum.  Objectnri  [riislra,  npud  paucos 
cisc  veritalem,  nec  qua;reiidain  in  multiiudineCdllioli- 
ccriim.  Temere  vlsum  Ilonorato,  absiirda  (jucediim  tradi 
VI  calliolica  religione.  A  rclUjione  qua:renda  apud  Ca- 
thoUcos  nihil  prohibebal .  Cim  inquiritur  vera  religio, 
sumendum  cxordium  a  culholica  Ecclesia.  Scd  lumc 
(jiiod  iiisliUii  pcragam,sipossiim,el  sicapud  le  agam, 
nl  (idem  calbolicam  non  inlcrim  apcriam,  scd  ;id 
.«icrulanda  ejus  magna  mysleria,  eis  (|!ii)rum  anini:u 
sibi  cur:K;siiiil,  spem  divini  fructus  et  inveniend.e  vc- 
rilalis  oslendam''.  Nemo  dubilal  cum  qui  veram  roli- 
j^ioncm  requirit,  aul  jam  criidere  immortalcm  cssc 
a:iimam  cui  prosit  illa  roligio,  aut  cliam  idijisum  iii 
eadem  religione  velle  invenire.  AninKr*  igiiur  causa 
«mnis  religio  :  nam  corporis  nalura  quoquo  modo  se 
liabeal,  nuUani  curam  ac  solliciludincm  inculil  ci, 
|ir;cserlim  posl  morlem,  cnjiis  anima  leniierit  (pio 
iH-ala  sit.  Anima;  igilnr  causa  vei  soliiis  vel  maxime 
%cra,  si  qua  est,  religio  consiiluia  est.  H;x;c  antom 
onima,  videro  quam  ob  causam,  el  obsciirissimum 
esse  confilcor,  errat  lamen  ac  stulla  csi,  nt  vidcmus, 
doitec  adipiscalur  percipiatqnc  sapieiiliam,  el  forlas- 
se  ipsa  cst  vera  rcligio.  Niim  te  ad  fabnlas  mitto  ? 
rumaliqirul  cogo  te  lemere  crcdere  ?  Animam  no- 
filram  dico  cFrorcae  stultitia  irrclilam  ot  demcrsain, 
viam,  si  qiia  est,  qiiKrcre  verilalis.  Si  hoc  in  to  non 
«st,  <ia  vcniam,  ct  parlioipare  incnim.  qu.TSf>,  sapieu- 


DKNDI,  S.  AUCUSTIM  7« 

tiam  liiam  :  sin  id  quod  dico  agnosns  in   te,  isiiiiiil, 
obsccro,  qn:rramus  vcruin. 

I.").  ['iit.i  iiis  adiiuc  nc.iiinem  aiidissc  cujiiRjiiam 
n-l  gioiiis  insiiiual(<rcm.  Ecce  rcs  no\n  ci>l  a  iioliiii 
ii''f;(iliiim'!uc  siisccpium.  Qii:i;rcii.li  siinl,  crcdo,  hu- 
jiis  r(;i,  si  iill:i  cst  ',  profcssorc».  Fac  nos  rcpcrisse 
nlios  alind  opiiMntcs,  cl  divcrsiLitc  Dpinirniiim  nd  kc 
(|iiem(|ue  tralicrccupienics  ;  sed  iiilcr  hoseicliere 
faniic  iiilorim  colobrilalc  qiiosdain  ,  :il  jue  oniiiiuin 
poiicoccnpaliono  pojjiiioriim.  Llrtim  isli  vcrnin  U;- 
II  'niil,  magiia  (|ii:i>srio  cst  :  scd  noimc  pr^u-  sniil  cx 
pioiaiidi,  ut  qiiamdin  crramus,  si  quidem  lioiniius 
smiiiis,  ciim  ipso  gcncic  humano  errarc  vidcainur  ? 

10.  Al  cnim  apud  paucos  quosJarn  est  vcrilas.  Scis 
crg  )  janiqux' bil,  si  scis  apiid  qiios  sil.  Noiiiu;  divc- 
r.-Yin  paiilo  anle,  ul  qii;isi  rudes  qii:crercinusj  S-d  ^i 
ex  ipsa  vi  vcrilalis  paiicos  eam  lenere  conjcctis, 
(jul  vero  siiit,  ncscis  ;  (jiiid  si  ila  pauci  suiit  qni  ve- 
rum.sciiml,  utaucli)ril:iie  sua  mnllilndiiiein  loiio  iil, 
nnde  se  in  iila  sccrcla  cxpcdire  et  qnasi  cliijuarc  |  :iii- 
citas  possil  ?/ iNoiii  e  videmus  quam  paiici  bummani 
cloqiienliam  oonsoqiiantur,  ciim  pcr  loium  orboni 
rbetorum sclu/lac  adolesoentium grcgibuspcrstnpaiil? 
Numqiiidnam  imperitorum  peiiorrili  muititiidiiu;  , 
quicumqne  Iwni  oralorcs  evadcrc  volunt,  Ca^cilii  sibi 
polius,  autErudi  orationibns,  quam  Tullianis  nar..»- 
dam  opcram  cxistimanl  ?  ilxc  appetiint  omnes,  qii:e 
nuijorum  aucloritate  firmat;i  sunt.  E;idom  imperiio- 
ruin  turba;  discere  moliimtnr,  qiia;  a  pancis  doclis 
discciida  reccpla  sunl :  assequuitur  aulem  pcrpauci, 
aguiit  pauciores,  claresciinl  paiicissimi.  Quid,  si  tale 
qniddam  est  vera  religio  ?  Quid,  si  mnlliludo  impc- 
ritorumfroqiieiitat  ccclcsias,  scd  niillum  arg  imcnlum 
cst,  ideo  neminem  iilis  mysteriis  facliim  esse  perfc- 
clnm?  Et  lainen  si  tam  pauci  sluderenl  eloqucnlkr, 
quam  pauci  sunt  cloqiientes,  nunqiiam  i  os  pareiiics 
noslri  magistris  lalibus  comniendandos  putarcni. 
(]um  igitur  ad  hxc  studia  nos  mnltiludo  invitavcrit, 
qii3e  imperitorum  partecopiosa  e>t,  ul  id  quod  paiicl 
adipisci  possnnt  adainarcmiis  ;  cur  nobis  esse  sinii- 
lom  in  religione  nolumus  causam,  qnam  cum  magno 
anima;  discrimiiie  forlasse  coiitemnimus?  Si  eiiiin 
verissimus  ct  sinccrissimus  Dei  cultus,  quamvis  sit 
apud  paiicos  ,  apiid  eos  lanien  est  quibus  multitudo, 
quanquiim  ciipidilatibus  irjvoluta  ct  a  [>uritate  iiilol- 
ligenti;c  remola ,  consentil ;  quod  (ieri  posse  (|iiis 
dubitet?  quxro,  si  quis  temerilatem  vecordiamqiie 
noslrani  arguai,  quod  non  apud  ejiis  magistros  eam 
diligeiiler  investigamns,  cujus  inveniendai  nobis  ma- 
gna  ciira  iiicst,  quid  respondere  possimus?  Dclcr- 
riiit  me  multitudo?  Cur  ab  sludio  ariium  liberaliiim, 
vix  buic  pnmsenli  vit.-e  aliquid  commodi  affcrentiiim  ; 
ciir  ab  inqnironda  pecunia  ;  curab  Iioiioreadipisccn- 
do  ;  ciir  deniqiie  a  comparanda  el  retinend;i  bona 
valotiidine,  postremo  cur  ab  ipsa  beaiae  vitsc  apjioti- 
lione  ;  cum  his  onmcs  occupcnlur,  pauci  cxci  Ihnt, 
nulia  dclerru!t  miiltiindo? 

»  sola  eililio  !.ovanionsiiiin,  si  nuUa  ea.  \lciido«c. 


17  l-IBER 

17.  At  absiirJa  il»i  tlici  videonnUir.  Qnibiis  assc- 
ronlihus  ?  Noinpc  inimicis,  qu:ililiol  caus.i,  iinalibcl 
ralione,  noii  enim  boc  nunc  (|ii;i>rilur,  lanioii  iiiiini- 
lis.  Ciim  legcrcm,  pcr  mc  ipsc  cognovi.  Iianc  c.-l  ? 
^iillalinbulu»  poclica  ilisciplinaTcicnlianuin  Maiiruin 
sine  magislro  allingore  noii  audercs  ;  Aspor,  Coriui- 
tus,  Donatuscl  alii  iimunicrabiics  requirinitur,  ulqui- 
libot  pocla  possil  inlciligi,  cujus  carmina  ct  tliealri 
plausus  viilcnlurcaplarc  :  lii  in  eos  Libros,  qui  quo- 
quo  nioib)  sc  habeant,  sancli  tamon  (livinirumqiie 
ronim  ploni,  prope  lolius  goncris  linmani  ronrossio- 
110  dilTaiiianliir,  sinc  duce  irruis,  ct  do  his  sine  pra- 
ceptorc  audcs  fonc  sciilontiam ;  ncc  si  libi  aliqiia 
occiirrunl  qu;c  vidcaiilur  absurda,  lardilalcni  tuani 
et  pulrofaciiiin  labe  I  ujiis  mnndi  aniiiium  ,  qiiaiis 
omiiiiim  stuliorum  cst,  accusas  poliiis.  quain  eos  qiii 
forlasse  a  labbiis  intclligi  neqncunl !  Qu.crcrcs  ali- 
qiiem  piiim  simul  etdocluin,  vol  qiii  lalisesse  niu'ti> 
consenlienlibus  diceretiir,  ciijns  ot  pr.a^ceplis  molior 
et  doctriiia  poriiior  liercs.  Non  f.uile  reporiebatiir  ? 
Cuin  labore  invcsligarctiir.  Dccral  in  ca  lerra  ipiam 
incolebas  ?  Qiicp  causa  iitirms  cogorcl  pcregrinari  ? 
In  conlinonti  prorsus  latebal,  aut  iion  eral?N.ivi- 
gnrctiir.  Si  :n  propinquo  Irans  mare  non  iiivcniobalur, 
progrcdorcris  usqiie  ad  illas  terras,  iii  quibiis  ca  quoc 
illis  Libris  CDnlincnliir,  gosta  essc  dicuiitiir.  Qiiid  lalc 
fccimns,  lloiioraie  ?  El  lamcn  roiigionem  forlasse 
sanclissimam  (  adliuc  enimqiiasi  dubilandutn  sit  lo- 
qiior  ),  ciijus  opiiiio  toium  jam  lerrarum  orbein  occu- 
pavil,  niiscrriiiii  piieri  pro  iio>iro  arbilrio  judicioqii:: 
damnavimus.  Qiiid,  si  illa  qu:e  nonnullos  iinpiTitns 
iii  cisdcin  Scriptiiris  videnliir  ofrciiderc,  eo  siiiit  iia 
posita,  nlcum  rcs  abhorrentos  a  seiisii  qiialiumciimqiic 
hominum,  ncdtim  prudcnlium  aique  sancloriim,  lc- 
gennlur,  sccrctam  signilicationcm  multo  studiosius 
qu.Trercmiis  ?  Nonnc  cernis,  nt  Catamitnm  Diicoli- 
r»rum  ' ,  cui  pastor  durus  cfduxit,  conentiir  lio- 
miiies  iiiterprciari,  el  Alcxim  pucruin,  in  qucm  Pla- 
lo  cliiim  carmon  amatorium  fccisse  dicitur ,  ncscio 
quid  magnuin  signincare,  sed  iiiiperitorum  jndiciiim 
fugerc  ariirincnl;  ctim  sineullosacrilegio  pocta  tibcr- 
riraus  videri  possit  libidiiiosas  cantiunculas  cdi- 
disse  ? 

18.  Scd  rcvora  rcvocabat  iios  alque  prohib.-bai  a 
quxrcndo,  aul  aliciijus  legis  sanclio,  atit  adersin- 
titim  potontia,  aui  sacratnrum  '  porsona  vilis,  aut 
fama  liirpis,  aiil  iiisrtlulionis  novilas,  aul  occulta  pro- 
fessio^  Nihil  horum  est.  Omnia  divina  ct  humaiia  jura 
permiilunt  qu.xrcre  catbolicam  fidenj ;  lciicre  atitem 
ct  colere,  por  lnimaniim  certe  jits  licot,  si  de  divino 
quaindiu  erraintis,  incerlum  est  :  neino  imbccillila- 
lcm  iiostram  tcrret  inimicus  (qiianqnam  veritas  aiqiie 
iiiimi'  salus  si  diligeiiter  qii.Tsita,  ubi  tiilissimc  licet, 
invent)  non  fnrrit,  ciim  quovis  discrimiiie  qiix'ri  dc- 
boal);  otnnium  digiiitalum  ct  poiestalum  gradus,  huic 


'  Rdili,  rat:i!vitiim  nucolkujv.  \l\[is.,  Catnmiliim  r.uco- 
iirorimi.(uitaniiuishic,qiio  iioinino  |.ucr  meriloriiis  vocatur, 
iiui-ili^euduj i| so  Alosis  |.ult,  deijuo virgiiiiis  iii  nuiolicis, 

'  inn-.  Miclia.'li..Hsonilox,.Vf^j/orMm. 


UNUS. 


T8 


divino  cultiii  devotissimc  iiiscrvitint ;  honcstissimiiin 
cst  rcligiohis  noiiien,  cl  i>r;colarissimum.  Qiiid  im- 
pcdil  tandem  porscrulari  alqne  disctitore  pia  cl  sediila 
investigalionc,  ulrum  hic  sit  illiid  quod  sincorissiinc 
nossc  et  cuslodiic  paucos  nocessc  esl,  etiamsi  om- 
nium  in  id  gciiliiim  voliin\as  favorqiie  coiispiret  ? 

19.  Qu;o  ciim  iti  sinl,  fac  nos,  ut  dixi,  iiimc  pri  - 
miim  (puerere  ciiinam  ioli-i'ini  aiiimas  noslras  pur- 
gandas  inslaurandasquc  tradainus  :  procul  diibio  a 
calliolica  Ecclcsia  stiinondiim  oxordiiim.  Pluros  cniin 
jain  Cbristiani  sunl,  qiiain  si  Juda^i  siinulacroriim 
ciilloribus  adjuiiganuir.  Eorumdcm  atilcin  Chrisiia- 
norum,  ciim  sinl  h;rrescs  plures,  atque  omnes  sc 
calhortcos  vclinl  vidori,  aliosquc  pnvtcr  se  lucrciiciis 
noininonl,  nna  est  Ecclesia,  ut  omiies  conceduiit;  si 
tolum  orbcm  considorcs ,  rLferlior  miilliludine  ;  iit 
aiilcm  qui  noveruiil  anirinaiit,  cliain  verilale  sincerior 
cxlcris  oinnibus.  Scd  de  veritatc  alia  qtueslio  csl  : 
quod  autem  qiixrcntibus  satis  cst,  uiia  esl  Calholica, 
ciii  h;f  rescs  ali.c  divcrsa  nomina  imponiint ,  cuin 
ips;c  singuhe  propriis  vocabulis,  (|u;c  iicgare  non  aii- 
dcanl,  appcllcntiir.  Ex  quo  inlelligi  daltir,  jndicanli- 
lius  arbilris  qiios  iiulla  iin|)odit  gratia,  ciii  sil  '  ca- 
llioliciim  noineii,  ad  quod  oinncs  ambitint,  liibiicn- 
duni.  Scd  nc  id  loquacissimc  aul  siipcifluo  qiiispiam 
disserendum  piitel,  una  csl  cerle,  in  qiia  ipsoe  qiio- 
dain  modo  eiiam  hiimaii;c  leges  clinsliatia}  sunt. 
Niiilum  cgo  irnic  pr.TJudiciiira  ficri  volo,  scd  cxordiiiin 
qtixrcndi  opportunissimum  judico.  Non  enim  n »- 
tiiendum  ost  iie  vcrus  Dci  cultus  nullo  proprio  robore 
iniiixtts,  ab  eis  quos  ftilcire  debeat,  fulciendus  csso 
videaltir  :  sed  certe  pcrfeclac  folicilatis  est,  si  poliic- 
rit  ibi  verum  invoniri,  ubi  ct  inquisilio  cjits  et  relon- 
lio  securrissiriia  est  :  si  non  potueril,  tum  deiniim 
alio,  qiiocumqiie  periculo,  adcundum  alquc  rimaii' 
diini. 

CAPUT  VIII.  —  20,-  Qua  Auguslinm  via  vcneiil  ad 
cnlliolicam  reli<jionenf.  Ilis  igitur  constiUttis,  qujc,  ut 
opinor,  ita  jiisla  sunt,  ulobtincre  apud  lc  istam  cau- 
sani  quovis  adversario  debeam,  odam  tibi,  ut  pos- 
sum,  ciijusmodi  viam  usus  fiicrim,  ctim  co  aiiimo 
qtixrcrcm  vcrain  religionem,  qiio  iiunc  cxposui  csso 
qu.i;rciidam.  Ut  cnim  ;»  vobis  trans  niare  abscessi » 
jam  ciinclabundus  atquc  bacsilans,  qiiid  milii  tcnen- 
dum,  qu'd  dimiitendum  esset  :  qiia;  mibi  cimctatio  in 
dies  major  oboriebalur,  ex  qiio  iilum  liomiiiem  (a), 
cnjus  nobis  advenlus,  ul  nosii,  ad  cxplicaiula  omnia 
qii3e  nos  inovcbant,  quasi  de  cirlo  proniiiiebaliir  , 
audivi ;  eumquc,  exccpta  quadani  cIoqiictiti:i,  lalcm 
(juales  c.xtcros  esse  cognovi  :  ralionem  ipse  inccuin 
habui  magnamqne  deliberationcin  jatn  in  lt;ilia  con- 
slilutus,  non  nlrnm  manerem  in  illa  sccla,  in  qiiain 
mc  incidisse  pocnilcbat,  scd  qnonain  niodo  veruiii 
invenienduin  essel,  in  ciijtis  amoreni  suspiria  mo:» 
nnlli  meliiis  quam  libi  nota  snnl.  S.rpc  inilii  vidcba- 
lur  non  posse  inveniri,  magniiinc  niiciits  cogiiationnin 
mearum  in    Acadcmicorum    suffragium    fcrcbanlitr. 

«  Nonniilli  \;:>s.,  qnod  ei  sit. 

(n)  Faustiim,  ox  lib.  3  Con.cis.,  c-ip.  6. 


7* 


\)T,  tJTII.ITATK  CIIKDKNDI,  S.  AUOrSTlM 


80 


S.Tpo  riirsus  iiilticiis ,  (|iiaii(iini  polcriiiri ,  wc.hU-tn 
JMiiiianniii  l.iiii  vivacom,  tam  siij-.icrm,  linii  pcrsi.i- 
cactMii,  noii  piilaliaiii  laterc  vcriliilcm,  iiisi  tpiod  iii 
ca  qii.nruiidi  moiliis  ialcrcl,  ciiiinlciiKpio  ipsiiin  mo- 
(liim  :il>  aliqna  diviiia  aiictoritatc  cssc  Bnmcndnm. 
Ilcslalial  (piicrcrc  (pKCiiam  illa  csscl  aiiclorilas,  ciim 
in  laiilis  disscnsioniinis  sc  (piis(pi(;  iiiam  tradiMiriim 
poiliccrctur.  Occnrrehal  igilnr  iiicxpiifal)iiis  silva,  ciii 
dcmnm  iiiscri  ninllum  pigchal  :  aUpii^  inter  iucc  sine 
iilla  rcqnic,  cnpiditale  repcriciidi  vcri  aniiiins  a;^ila- 
Iialiir.  DisMicbam  mc  tamcn  magis  magisrpic  al)  islis, 
qiios  jam  doscierc  proposnciam.  Ileslahat  aulcm 
aliiid  niliil  iii  tanlis  periciilis,  qiiam  nl  divinini  pro- 
vidcniiam  lacrymosis  el  miseraliilibiis  vocilin-,  iil 
opem  inihi  ferrcl,  dcprccarcr.  Atfpio  id  scdnlo  facie- 
l)am  :  cl  jam  fcre  mc  commovcranl  nonnnlle  di-pn- 
tationcs  Mediolanensis  cpiscopi  (((),  ut  noii  sinc  spe 
nliqna  dc  ipsi)  Vclere  Testamenlo  miilla  quaorcre  cu- 
pcrcni,  qnao,  ut  scis,  niale  nohis  commcndala  exse- 
crabamur.  Dccrevcramqnc  lamdiii  essc  calcclinmcnus 
in  Ecclesia,  cni  iradiiiis  a  pareiilibus  erar.i,  donec 
ant  invciiircm  qnod  vcllem,  aut  mihi  persuadcrem 
non  esse  quacrendum.  Opportiinissimum  cigo  me  ac 
valde  docilcm  tiiuc  invenire  posscl,  si  fnissct  qni 
possct  doccrc.  II  )C  ergo  modo  et  simili  aniina!  iiktj 
cura  si  *  diu  tc  qnoqiic  affeclum  vides,  et  si  jam  satis 
libi  jactaius  videris,  fiiiemque  hnjusmodi  bhoribus 
vis  imponcrc ;  seqiiere  viam  caiholiciE  disciplinic , 
qnoe  ab  ipso  Clirislo  per  Apostolos  ad  nos  nsqne  ma- 
iiavit,  el  ab  hinc  ad  posieros  inanatura  est. 

CAPUT  IX.  —  21.  Calholica  Ecclesia  venieniibus 
•prmcifil  lideni ;  hcerelici  promiUunt  ralionem.  Nihil  vitii 
^ssc  in  fide,  alque  inter  credenlem  el  creduluni  {quod 
mmen  culpw  datur)  plurimum  interesse.  Ridicu- 
Itim,  intpiis,  islud  est,  cum  omnes  hanc  se  pro- 
liteanlur  tenere,  ac  docore.  Profitentur  hoc  omnes 
liaM-etici,  iiegaie  non  possum  ;  sed  ila  ul  eis  qnos 
illcclant,  raiionem  se  de  obscnrissimis  rcbns  pol!i- 
ceanlnr  rodditnros  :  eoque  Calholicam  maximc  cri- 
ininanlur,  quod  illis  qui  ad  cain  veniunt  pra-cipilur 
iit  crcdanl;  se  antem  iion  jngum  crcdendi  iinponere, 
scd  docciidi  fonlem  aperire  gloriantnr.  Quid,  inq«is, 
liici  polnit,  qiiod  ad  eoriim  hiudeni  magis  perline- 
rol*?Non  ita  est.  Hoc  cnim  faciunt  nullo  roboro 
pnedlli,  sed  ut  ali^iuam  concilient  mullilndinem  no- 
jiiiiic  raiionis  :  ipia  promissa  natnraliler  anima  gau- 
+iot  huiHana,  noc  vires  suas  valotudinemque  conside- 
raiis,  sanorum  escas  appetendo,  quae  male  commit- 
Innlur  nisi  valcntibus,  irruil  ia  vencna  fallenlinm. 
Nain  vera  religio,  nisi  crcdanlur  ea  qna;  (piisque 
p  islea,  si  se  bciie  gesscrit  dignusquc  fuerii,  assccpia- 
inr  aliiiie  percipiat,  el  omnino  sine  *  (|uodam  gravi 
iinctorilatis  imporio  iniri  rectc  nnllo  pacto  poiest. 

22.  Sed  (pisris  forlasse  vel  de  hoc  ipso  aliquam 

*  Edilio  lov.  oiniiUi,  si;  cujus  loco  Er.  el  Mss.  habent, 

»  Omncs  Mss.,  niaxime  perlvierei. 

»  Ediii,  percipiift,  onuiino  sine ;  oniisso,  et,  quo.l  rcsti- 

.tajfjr  ox  s:ss. 

{a)  \i:i!M-o,ii.  \\].  lil).  rjcon^^css.^capp.  !",  H. 


accipcre  ralionpm,  qiia  tibi  pcrsnadcalur,  non  piHis 
laiionc  quain  lidc  lo  cs^c  dMCciidnm.  Qiiod  farilc 
polc^t,  si  inodo  icqnnm  lc  pr cbcas.  Scd  iit  commodo 
(iit,  volo  qu.isi  ref.pofidoas  inlerrog.inti  :  el  primo 
(licas  inihi,  qiiarc  libi  vidcaltir  non  CBse  crcdcndnm. 
Quod  ipsa,  inqijis,  crcdnlilas,  a  qiia  cre(fiili  noiiii- 
ii.iiilnr,  vitiiim  qnoddam  inihi  vidctur  cs-,c  :  aiioipiin 
liiiC  nomcn  iioii  pro  convicio  objcctarc  solcromus. 
Nam  si  suspicio^us  iii  vilio  est,  eo  quod  ii(>n  com- 
pcrla  suspitalnr  ;  qiianlo  magis  cicdnlus,  qni  lioc  a 
suspicioso  diffcrl,  rpiod  illc  incognilis  aliipiam,  i,tc 
niiilam  triijuii  dubilatiiiiiom.  Inlcriin  :ic(  ijiio  li:>iio 
opinioiicm  ac  distiiiclioncm.  Scd  sciscliam  curioMim 
iioii  nos  solcre  appellarc  sine  convicio ;  siudiosum 
vcro  eliam  cnm  laude.  Quainobrcm  ailondo,  si  |d  i- 
cel,  (;liam  inlcr  hx'C  dno  qiiid  tibi  dislarc  vidcaliir.  jit 
ccrlc  rc^pondes,  quod  quamvis  nlerquc  agalur  inajina 
cuiiidilatc  noscendi,  curiosus  lamcii  ea  requirit  qii;u 
iiiliil  ad  se  aliinent ;  sludiosus  aulein  conira,  qua:  ad 
sese  altinent  rcqiiirit.  Sed  qiiia  non  negamus  :id  l.o- 
minem  perlincrc  conjugem  ac  Lberos  et  eonim  s;ilii- 
tem  ;  si  quispiam  percgre  posiius,  queiiiadinoduiu 
valeant  ac  sesc  agant  siia  conjux  ac  liberi,  omncs 
advciiientes  sodulo  pcrconlelur,  niagna  uti  ,nc  diici- 
tiir  cupiditatc  nosccndi  :  ct  tamen  liuiic  slndiosiim 
non  vocamus,  qiii  ct  magnopere  scirc  viill,  ct  ca  quj; 
ad  se  maxime  perlinent.  Quaro  jain  inlclligis  co  va- 
cillarc  istam  dollniiioncm  slndiusi,  qnod  omnis  qni- 
dem  studiosiis  ca  nossc  vull  (ju.Te  ad  se  pcrlinenl,  ni  n 
tamen  omnis  qiii  id  agit  sliidiosns  vocai:di!S  est ;  scJ 
is  qui  ea  qyiji  ad  animuni  mitriondum  libcralitcr  at- 
qiie  ornandum  periinenl ,  impensissime  roipiiril  : 
lamen  sludentem  recte  appellamus  ',  pncsertim  ad- 
doiitcs  quid  studcat  audirc.  Nam  ct:ain  snorum  stii- 
diosiim  possniiius  appell.ire,  si  suos  tantiiiii  diiig  t  : 
nun  lainen  adjunctionc  iiulla ,  communi  ni^mine 
studidsornm  dignuin  piilamns.  Audicndi  aulcm  ciipi- 
diim  queniadmodiim  se  sui  liabereiii,  non  apiicllarcm 
sliidiosum  audiendi,  nisi  gaudons  faina  bona  idip^iiin 
sacpe  vcllet  audire  :  sliidentem  vero,  eliamsi  scmel. 
Relcr  nunc  animum  ad  curinsum,  et  dic  mihi,  ulniin 
si  qiiis  fabcliam  liboiilcr  aiidircl,  nibil  sibi  omnino 
prornlniam,  id  csi,  rcrum  ad  se  non  i;crliiicnrnim  ; 
ncqiie  id  odiose  '  atqiie  erebro,  scd  rarissime  ac 
modostissime,  vel  in  convivio,  vel  iii  aliquo  circulo  , 
ullovc  consessu  ;  videreturne  libi  ciniosiis  ?  Non  opi- 
nor  :  scd  ccrte  habens  iliius  roi  curam,  quain  iibenler 
andiret,  profeclo  videretur.  Quapropler  etiam  cnriosi 
defmiiio  ea  rcgula,  qua  studiosi,  emeniLanda  est.  Vidc 
igilur  iilrura  et  illa  siiperiora  emcndanda  sinl.  Cur 
cniin  non  ct  suspiciosi  nomine  indigniis  sit ,  (|iii 
aliqnando  aliquid  su^i»icalur ;  et  crediili ,  qiii  ali- 
quando  alitjiiid  credii?  Iiaqne  ut  inter  slndenlcm 
alictijiis  rei  el  oinnino  slndiosiim,  rursumquc  ii;ler 
curam  haboiilcm  aiqne  ciiriosum  :  ila  intercreden- 
lcm  et  crediilum  pluriinum  intorosl. 

'  Ediii  viliose  forel  anl,  tnipen.^s.^^.vne  requvtt,  etim  s/n- 
dentem  recle  appcllamns.  rnioiuianlur  ei  Mss- 
-  fiuiiJani  Mss.,  oliosp.. 


II 


LinE[\  UNUS. 


w 


0.M'IJ1X.— 25.  Turpe  nou  etse  cretiere  in  Teligione. 
Ralioni  percipiinda'  idoni  iierpauci :  tin  ad  riliijioneni 
lulior  el   teHeiida  ab  onwibus ,  fules.  Socl  iiiiiic  vide  , 
iii(|uies  ,   ulrum  iii  reiigioiic  crciierc  del>c:iiiMis.    Ne- 
qiie  eniin  si  coiiciHiiniiis  aliiid  cssc  crcderc ,  aliud 
cieduhinj  csse  ,  seqnilur  ul  milla  cnlpa  sil  iii  reiigii)- 
iiibus  crcderc.  Quid  eiiiin  .  si  ol  crodrrc  cl  orcdulnm 
csse  viliosuin  esi,  (iiieiii;>diiu)duin  ol  cliriiiiii  el  obrio- 
suin  esse  ?  qinid  qiii  ccrluni  oxisliiiialj  nulliini  inilii 
bjl>ere  posse  ainicinn  vidoUir.  Si  enini  lurpc  csl  :ili- 
quid  croderc,  aiil   lurpilor  facil  qui  :iniico  credil, 
aul  niliii  aniioo  iredoiis  qiioniodo  aniicuin  vel  ipsiiin 
vel  se  appcllel  non   vidoo.  Ilio  fnrtassc  dioas  :  Coii- 
ccdo  aliqnid  nliquando  csse  cn'doiidiim  ;  nunc  expodi 
qiioinodo  in  religionc  lurpe  non  sit  crederc,  anlc- 
<|uani    soire.     Faoiain ,    si   poloro.    Qiiocirca   cx   lc 
«lu:rro  quid  exisliinos  in  graviore  culpa  osse  ,  roligio- 
neni  Irndcre  indi^i.o,  an   id  qiiod  ab  ois  ipii   iliam 
iradunl  dicilur,  credcre.  Si  quein   dicam  indigmim  , 
iion  iiilolligis  :  emn  dico,  qui  (iolo  peciorc  accedil. 
Coiiccdi> ,  iil  arltilror ,  m:'gis  culpaiidtim  essc  ,  l;ili 
homiiii   pandere  si  qu.i   suiil   !-anola  secrcia  ,  (iiiaiii 
religiosis  viris  de  ipsa  religiono  aliipiid  aflirmanlibus 
credcrc.  Ncque  eiiiin  le  aliud  respoiidere  decuoril. 
Quarc  iiiinc  f.ic  pulos  cum  adesse ,  qiii  libi  rcligio- 
iicni  sil  Iradilurus  :  quonaiii  mud.)  illi  ndoin  facluriis 
es,  voro  aiiinio  lc  acccdere ,  neqiic  quidqiiani  in  lc , 
qu<Hi  ::d  hinc  rcm  auincl ,  doli  alquo  simulationis 
csse  ?  Diccs  ,  buna  liia  conscicnlia  niliil  lc  (iiigcrc  , 
'luaulis  poieris  idipsum  asscrens  vcrliis ,  scd  lamon 
vcrbis.  .Niin  onim   aiiimi  lui  lalobras,  ita  iil  iiiliiiie 
sciaris  ,  lionio  bonvni  aperirc  possis  '  .  At  ille  si  di- 
terii ,  Ecce  credo  tibi ;  sed   iionne  est  aeqiiius   ut 
eti;iin   iii  crodas   niihi ,  cum   lu  bcnoficium,  si  ali- 
quid  vi  ri  lciico  ,  sis  accc|ituriis,  dattirus  cgo  ?  qiiid 
rcspoiulobis  ,  nisi  esse  crcdciulum? 

21.  Sed,  inqiiis,  nonne  erat  niclius ,  ralioncin 
inibi  redderes  *  ,  ut  ea  quncumqiie  nie  duccrct , 
sinc  ulla  ^oquorcr  loincrilaic  ?  Erat  foriasse  :  sod 
cuiii  ros  laiiLi  yii ,  iil  Doiis  tibi  ralionc  cognosccndus 
»it,  omncsne  piitas  idoneos  essc  pcrcipiendis  ralio- 
nibus,  quibus  ad  divinain  inlelligcnliam  mons  duci- 
fiir  liuinaiia  ,  an  pliiros ,  aii  paiicos?  Paticos ,  ais, 
exisliiiio.  Iloriiiimc  in  nunioro  csse  le  crcdis^Noii 
esl  iiieiim  ,  inquis  ,  Iioc  respondcrc.  Illius  ergo  |iu- 
l:ts,  clijm  Iinc  libi  credcrn  :  quod  quidem  f.icit.  Tif 
Uuiluiii  nienicnto,  jam  cum  bis  credidisse  libi  incortu 
dicenli ;  te  illi  roligiosc  admoncnti  iic  scmcA  qiruloiii 
volle  crc.lcrc.  Vorum  fac  ila  osse  ,  ct  vero  aiiimo  le 
ad  accipiondam  religionem  acccdere,  et  iia  paticortiin 
tu  essc  liomiiium ,  ut  rationes  quibus  ad  ccrlam  co- 
gniiioii(>m  vis  divina  pcrducitiir ,  caporc  possis  : 
qiiid  ,  c:c(cris  hominibus ,  qiii  tain  sercno  ingenio 
prj>diii  non  sniit ,  negandam  religionem  piilas?  .\ii 
eo3  pcdclenlim  quibusdam  gradibiis  ad  illa  sumiiia 
peiielralia  esse  duccndos?  Vides  planc  quid  sit  reli- 
giosius.  Neqiic  euiin   libi  quivis  homo  iii  roi  lanl;c 

»  In  n  ,  possil.  fj.  loigd.  ven.  Ujv.  secuU  suinus.     .M. 
•  Apud  Er.  Lu£(l,  vcu.  Lov.,  rcddcrc.    M. 


ciipidilalc  ullo  niodo  doserciidus  aul  rospuciidus  vi- 
dori  poiosl.  Sed  iioiiiie  oeiisos  ,  nisi  primo  crd.il  sa 
ad  id  qiiod  in^liliiil  pervcnliinim  ,  nieulomquc  s  ip- 
plioom  '  piaboal  ,  cl  qiiibusdam  iii:igiiis  nocess;iriis- 
qiic    pncceplis   oblcmporans   (jiiadain    vila;   aotioiio 
pcrp-irgcl • ,  iion  cum csse aliler  illa  qu;o  purc  veia  suiit 
adopliirum  ?  Consos  profcclo.  Quid  cigo  isiis  ,  qiio- 
riiiii  do  gonore  le  csse  jain  crcdo  ,  qiii   faoillimc  di- 
viiia  secreta  ratione   ccrla   capcrc   possiiut  ,  si  bac 
via  vonianl ,  qiia  illi  qui  primilns  credunl ,  num(|uiil 
landein  oboril?  Non  arbilror.  Sed  lamen  ,   ais  ,  qnid 
oos  morari   opiis  osl?  Qiiia  olsi  faclo  sibi  niliil  noci!- 
biinl,   nocobiinl   l;micii  oxcmjilo  ca;loris.  Vix  ciiiiii 
cst  qiii  dc  sc  tantuin  senliat,  qtianuim  polest :  scd 
qni  niiiins  ,  oxcitandiis  esl ;  qiii  amplius ,  rcprimcn- 
dus ;    ut  nrqiic  ille   dos|ieraiione  fraiigatiir  ,  ncipie 
i>lc  pravipiieliir  audacia.  Qiiod  f^icile  fil ,   si   eliam 
ii  (|ui  valciil  voiare  ,  ne   cul  sint  pcriculoso  invita- 
mciito,  paiilisper  coganlnr  inccdcre  qua  eliam    CK- 
tcris  lulum  csl.  II;oc  est  providenlia  verx  religio- 
iiis  ;  Imc  jiissiim  divinilus  ,  hoc  a  bealis  m.njoribua 
Iradilum ,  lioc  ad  nos  usque  servatum  ;  lioc  pcrlur- 
bare  vclle  aiquc  pervcrlcrc  ,  iiibil  est  aliud  quam  ad 
verain   religioncm  sacrilcgani    viam  qua.Tcrc.   Quod 
qiii    faciuiil ,   ncc  si  cis  coiicedalur  qtiod  voliint , 
possiinl  quo  inienduiil   poivenirc.  Cujusmodi  oniiii 
libot  exccllant  ingcnio ,    nisi  Dousadsii,  irjiiii  re- 
puiil '  .  Tniic  auiem  adost,  si  socielatis  bnmana)  iii 
Doum  tondeiilibus  cura  sit.  Quo  gradu  iiibil  firmius 
iii  coelutn   reporiri  potest.  Ego  quidom  buic  ralioni 
iion  possuin  icsistcrc  ;  nain  niliil  sine  cogniiione  csse 
crcdcndiim,  qui   po>sum  diccrc  ?  cuni  et  amicitia, 
iiisi  ali(|iiid  crodalur  (itiod  certa  ratione  deinonsirari 
no!i  pi)iosl ,  oninino  nulla  sil ,  et  sxpe  dispensalori- 
lius  servis  siiic  ulla  ciilpa  dominorum  crodaiur.  la 
rcligioiic  vcro  quid  iniquius  fieri  polcst ,   qiiam  ut 
Dci  anli>lites  nobis  non  fictum  aniiiium  polliceiitibus 
crcdan!,  nos  eis  praccipicntibus  nolimus  crederc?  Po- 
sticmo  qii;c  polest  osse  via  saliibrior,  qiiaiii  idoneuni 
primo  fieri  iieicipicnda;  veritalis,  adliibcndo  iis  fidem, 
i|ii.i!  ad  pnccoleiidnm  et  ad  pnccurandiim  aiiimuiii 
suiil  diviiiilusconsiiliila  ?  aul  si  jaiii  prorsus  idoncur. 
sis ,  circuirc  poliiis  nliqiianlum  qua   tutissinium  est 
ingrcdi  ,  qiiain  ol  libi  cssc  aiictorcm  poricuii,  et  cx*- 
loris  toiiiorilalis  cxoinpliim  ? 

CAI'L' T  XI.  —  2,').  Credenles  ab  opinandum  lemcri- 
lale  quoniodo  alieni.  Inlelligere,  credere ,  opinari. 
Quai  c  jain  su|:eresl  tit  considoronius ,  quo  pacto  hi 
scqiiciidi  iion  siiil  ,  i|ui  sc  polliconliir  ia;ionc  duclu- 
ros.  Nam  quomodo  sinc  ciilp;i  possimiis  sequi  cos 
qui  credcrc  jiibent ,  j:iin  diclum  csl  :  ad  lios  antein 
sponsorcs  ratioiiis,  non  modo  sine  viliiporationc  , 
sed  oti:imoumaliqiia  laude  sc  voniro  nonniilli  |  utant : 
^cd  iioii  ita  cst.  Du;c  cnim  peisoii;o  in  roligione  suiit 
laudabiles  :  uiia  eormn  (|ui  jaiii  iiiveiicruiit ,  quos 
etiam  bcatissimos  judicarc  necesse  cst;  alia  euruia 

I  in  (|ualuor  viss.,  siniplicrm. 

'  Kdili,  perpurq,tnr.  M  Mss.,  pe.rpnrg  t. 

'  vclcros  libri  toiu>Uii'.or,  '"jinu,  icpi.ru. 


tz 


bK  DTMJTATE  CUKDENDI,  S.  AUGUSTI.M 


Sl 


<|iii  > lii(Ji(isihsiinu  o(  rocli^^Miiiu  irifjiiii iiiil.  I'iirni  er({0 
Kiiiil  J:un  '  iri  ipsu  |K)ssossionc ,  iilleri  iii  via,  (|iia  ta- 
uicn  ccrlissiine  perveiiilirr  («).  Tria  siiril  alia  lioiiii- 
nnin  gciiera ,  piofec  l«  irnprob;iii(la  ac  dclcslaiida. 
Unnin  csl  npirniiliiini,  id  cst,  coruin  qui  sc  arhi- 
traiiliir  seirc  (piod  nesciniil.  Alieriiin  conirn  (jiii  scn- 
liiinl  (piidem  sc  nescirc ,  scd  non  ita  (pj:ji:ruiit,  ut 
iiivcnire  possint.  Teriiuin  eoriiin  qui  neqiie  sc  scirc 
exisliinaiit ,  ncc  qua>rerc  volunl.  Tria  siinl  itcin  velul 
fiiiiliina  sibimct  in  aniinis  iiominiiin  disliiietionc  di- 
gnissima;  inlclligcre,  crcdcre  ,  opinari.  Qu;c:  si  per 
se  ipsa  considercntur,  primiim  scnipcr  sinc  vitio  csi ; 
secuiidum  ,  aliqnnndo  cum  vilio ;  terliiim ,  n'iii- 
quam  sinc  viiio  *  .  Nain  inlelligcre  rnagna  el  lionesta 
vel  ctiam  diviria ,  beaiissiinum  esl  {b).  Inlclligcre  air- 
lem  superflua,  nihil  riocet;  scdforiasse  disccre  noruil, 
cum  lempus  neccssarioruin  occupareiil.  Ipsa  etiam 
iioxia  ,  non  nilelligere,  sed  facerc  aut  pati ,  misc- 
rum  est.  Non  enim  si  quis  intclligat  quomodo  possit 
inimicus  sine  suo  periculo  occidi ,  intelligentia  ipsa, 
ac  non  cupiditale  reus  esl  :  qua;  si  absit,  quid  iniio- 
centius  dici  potest  ?  Grederc  autem  tunc  est  culpan- 
dum,  cum  vel  de  Deo  indignum  aliquid  creditur ,  vel 
de  bomiiie  facile  credilur.  In  cajteris  vero  rebns  si 
<iuis  quid  credit,  si  se  id  ncscire  intclligal,  nula 
culpa  est.  Credo  enim  sceleratissimos  conjnratos  vir- 
».ute  Ciceronis  quondam  inlerfeclos  :  alqui  id  non  so- 
ium  ncscio,  sed  eliam  nnllo  pacto  nie  scire  posse, 
cerlo  scio.  Opinari  aulern,  duas  ob  res  turpissimum 
csl  :  quod  et  discere  non  polcst,  qui  sibi  jam  se  seire 
persuasit,  si  modo  illud  disci  potesl ;  et  per  se  ipsa 
leineritns  non  benc  afTccti  aniini  signum  est.  Nam 
ctiamsi  boc  ipsum  qnod  de  Ciceionc  dixi,  scire  se 
quisquarn  arbitratur,  qiianquam  Riliii  cum  irnpediat 
a  discendo,  quia  res  ipsa  nulla  scienlia  leneri  potesl : 
tamen  quod  non  intelligit  niulium  interesse ,  ntrum  ali- 
quidmentiscertaralioneteneaiur',  quodinielligeredi- 
cimus ,  ao  Canaae  vel  litleris  credendum  posteris  utiliter 
commeiidetur ;  profecto  errat,  neqire  qniscpiarn  ejror 
Jurpitudine  caret.  Quod  intelligimus  igilur,  debemus 
ratiorii  :  quod  credirnus,  aucloritali  (c)  :  quod  opina- 
jnur  ,  errori.  Sed  iritelligens  oninis  eliam  credit,  cre- 
dit  omnis  cl  qui  opin:)tur  :  non  omnis  qiii  crcdit  in- 
telligit ;  nullus  qui  opinntur  intelligit.  H;cc  ergo  Iria  si 
ad  illa  quiiiqiie  liominum  gencra ,  qiix  paulo  ante 
commemoravimus ,  referantur  ;  id  est,  duo  pro- 
banda  quae  priora  posiiiiniis,  et  iria  reliqiia  viliosa  : 
Jnvenimus  primum  bcatornrn  genus  ipsi  veritali  cre- 
dere;sccundumautem  studiosoruin  amatorunique  vc- 
ritaiis,  aucloritati.  In  quibns  duoruin  *  gcneribns  lau- 
dabiliter  creditur.  In  primo  autem  viiiosoium ,  id 


*  sic  Mss.  At  edili,  sunt  etintn. 

'  Kditi,  iiost,  nunqmm  sine  vilio,  addunt :  et  lioc  ad  eam- 
deni  beatindinem  refene  dcbenms.  inhacenimvila  quan- 
tumcuniqne  idsciatur,e[c.  P.elraclalio  ipsa  est  subscquentis 
senlenliae  liuc  a  librariis  translala. 

'  Plerique  Mss.,  nuniti  certa  ratione  videalur. 

^*  sic  Mss.  Editi  vero,  in  quibus  duobus. 

(a)  1  Retract.jCap  14,  n.  2. 

(*)  ibid. 

(<r)lbid.  n.  5,  .      -  .  ■ 


csl,  eorum  qni  opinaiitur  se  sclrc  quod  nesciant ,. 
cst  profecto  vitiosa  cr^jdiililas.  Cailera  duo  irnpro- 
band:i  gencra  niliil  crcdunl ,  el  illi  qui  veriiin  qu.c- 
runt  cuin  desperatione  iiivcnicndi,  ct  illi  qui  omiiing 
iion  qiiarunt.  Kt  boc  diintaxat  in  rcbus  ad  aliquam' 
pertiiKMilibus  (lisciplin.ini.  Nam  in  alio  vilac  aetii,  pro- 
rsus  ncsrio  qno  pacto  possii  h(jmo  niliil  credere.  Qiian- 
quam  in  illis  eliarn(pii  sc  iii  agcndo  probabilia  scqui 
diciiMt,  scire  potiiis  niliil  p(jssc  ,  quam  nihil  credcre  , 
volunl  videri.  Quis  cniiii  qiiod  probal  non  credit? 
aut  qiiomodo  csl  illiid  (|uod  sequiinlur,  si  non  pro- 
Itatiir ,  probabile  ?  Qiiare  duo  genera  possunt  (^.se 
advcrsamium  veritali :  uniim  coruin  qui  scicntiam  lan- 
tum  oppngriant,  non  fidem  :  alieriimcorumqui  utrum- 
(|ue  condemnanl ;  qui  tamen  ulrum  in  rebiis  hiimanis 
invcniri  possiiit ,  rursus  ignoro.  Ilxc  dicla  sunt,  ut 
jiitclligcreinus  nos  retenta  fide ,  illarnm  etiam  rcrum 
quas  nondum  comprehendimiis,  a  lemeritatc  opinan- 
lium  vindicari.  Nam  qni  dicuiil  nihil  essc  credcjndum 
iiisi  qnod  scimus  ,  id  uniim  cavent  nomcn  opinationis, 
quod  f;itcndiim  cst  tiirpe  ac  miserrimum  :  sed  si  di- 
ligenler  considcreiit  '  plurimum  inleresse,  nlmni  sc 
scire  quis  putct ,  an  quod  ncscire  se  intclligit,  crcdal 
aliqna  anctorilatc  commotiis  ;  profecto  crroris  ct  in- 
hirniaiiitalis  alqiie  sucerhij;  crimcn  vilabit. 

CAPU T  XII.  —  26.  Credere  in  mullis  quani  ncces- 
sarium  ad  liumnnnm  socielalem.  Tutissimum  oblemperare 
sapienlibus.  Qii:T;ro  eiiiin  ,  si  qiiod  ricsciiiir  ,  crcden- 
dum  non  cst ,  qnomodo  seiviaiil  parentibiis  liberi  , 
eosqiicmulua  |>ietaie  diliginl,  quos  p:ircnlcs«uoscsse 
non  credaiil.  Non  eiiim  rali^me  ullo  pacto  sciri  polest: 
sed  intcrposita  inalris  aurtoriinle  de  palrc  creditur ; 
de  ijisa  veio  malrc  plerumf|uc  ncc  iiialri ,  sed  obste- 
Iricibus  ,  nnlricibus  ,  rainnhs.  Nnin  cui  fiirari  lilins 
polest ,  aliusque  supponi ,  nonne  polesl  decopta  dcci- 
p?re?Credimus  tamen,el  sine  ulla  dubitaiione  crcdr- 
nrus,  qnod  scire  rion  posseconfilemur.  Qiiiscnimnon 
vidcat  pietatem,  nisi  ila  sit,  sanctissiinum  goncris  hii- 
niani  vincuIum,superbissimo  scelere  violari  ?  Narn  quta 
vel  insanus  enm  culpandum  pulet ,  qrii  eis  officia  de- 
bita  impenderil  qtios  parenlcs  esse  crediderit,  etiamsi 
non  essent?  Quis  contra  non  exiernrinandum  judica- 
verit,  qui  veros  forlasse  parenles  rninime  dilexerit, 
dum  ne  falsos  diligat  metuil?  Multa  possunl  aflerrf . 
qnibus  oslendalnr  niliil  omnino  humaiix  socictatis 
incolume  rcmanere,  si  nihil  crcdere  slatuerimus,  quod 
non  possumus  tenere  pcrceptum. 

27.  Sod  nunc  accipe  ,  qnod  jam  facilius  me  tibi 
persuasurum  esse  corifido.  Cum  de  religione ,  id  est , 
cum  de  coleiido  alquc  intelligendo  Deo  ngitur,  ii  mi- 
nus  sequendi  sunt ,  qui  rios  credere  velant ,  rationem 
proniptissime  pollicenlcs.  Nani  riemini  dubiurn  esl  , 
omnes  homines  aut  stulios  ,  aut  sapienles  esse  (a). 
Nunc  aulem  sapientes  voco,  non  cordatos  et  ingenio- 
sos  homines;  sed  eos  quibus  inest,  quanla  inessc  ho- 
mini  potest,  ipsius  hominis  Deiquc  firmissimc  perce- 
pla  cognitio  ,  atque  huic  cognitioni   vita  moresque 

•  sola  edilio  l.ov.,  sed  si  auis  considcreL 
(a)  I  Retract.,  cap.  1  ^,  n.  4 


».-5  \.\hU\ 

ct)iii;ru.  ntos  :  c;rlcros  auu  in  ,  cujijsi|iic  uioili  aiiibiis 
iiicrliis(|iie  aflccli  siiil ,  quolibol  viclu  piobjiidi  j.ive 
ini|irobaiiJi,  slulluruin  iu  uuiiiero  depulaveriin.  Qu.e 
cuiii  ila  sinl ,  quis  niediocriter  iutclli;;ens  iion  plaiic 
vitieril ,  slultis  utiliiis  alqiic  saliibriiis  cssc  prxceplis 
obtcni|icrarc  sapiciilium,  quani  suo  judicio  vilaiii  dc- 
gerc?  Nain  omnc  ructuin  ,  si  rccte  racium  noii  csl , 
pcccalum  esl  :  nec  rccte  factum  essc  ullo  modo  po- 
tcsi ,  qiiud  noii  a  rccta  ratione  proliciscilur.  Porro 
rccta  ralio  csl  ipsa  virlus.  Cui  aiitem  bominuin  vir- 
itis,  nisi  >a|)iciilis  auiiiio  pra^sto  cst  ?  Sulus  ij^itur  sa- 
|)iens  nun  pcccal.  Slultiis  ergo  omiiis  peccat ,  nisi  iu 
iis  ruLlis  in  quibus  sajiienli  ubtcmperavcril  :  a  recta 
ciiiiii  rjiione  lalia  facla  pruricisciinliir,  ncc,  ut  ila  di- 
cam,  diimiiius  sui  facli  slultiis  cxistimaiidus  esl,  cuni 
cst  laiiqiiam  inslrunicntum  miiiisieriumque  sn|iicntis. 
Quare,  si  uinnibus  liominibus  iion  peccare  quam  p  c- 
care  nielius  est;  nielius  prufccto  slulii  oinnes  vivercni, 
siservi  pusseiil  esse  sapitiitium.  Alque  liuc  si  in  rcbiis 
minoribus  ut  in  mcrcando  vel  colciiJo  agro  ,  in  iixorc 
Jucenda  ,  in  suscipicnJis  educaiidisqiie  liberi': ,  iii 
ipsa  dciiiqne  re  faniiliari  adminislranda  expcdirc  nc- 
iiio  anibigil,  mtiUo  iiia^is  in  religioiie.  Nani  elres  liu> 
iii.in.c  pruiiipliurcs  ad  di^nii^ci-iulimi  snnl,  quam 
di\inu:;el  in  quibuscuin(;uc  saiiciiuribus  ct  prx- 
stanliuribus  ,  quu  niajus  cis  ubseqiiiiiin  ctiltumqiie 
dcbemus  ,  co  scelcralius  pcriculi)siiisi|tie  pcccalur. 
Niliil  igilur  iiobis  rcstarc  amodo  vidcs  *,  (|unmdiuslulli 
sumus  ,  si  nobis  vila  opiinia  et  rcligiosa  curdi  cst , 
nisi  ut  quxrainiis  sapiciiles  ,  qiiibus  ublciiipcrando 
duininnliuiicni  stultitia;  noque  ita  miillum  seiitirc  , 
Jiiiii  iiiest  iiubis,  et  cvadcre  nliqiiamlo  possiiiius. 

CAPUT  XHI.  —  28.  Qui  sapieiitia  carel ,  non  quce- 
ril  sapieiilein,  nrsi  eae  credat.  l(a  el  religionon  qitwri- 
lur,  nisi  esse  credalur.  Ilic  rursiis  oritiir  diriiciHiiiia 
qiiu-stio.  Q  lonaiii  eniin  modu  slulli  sapiciiicm  iiivo- 
nirc  poterimus  ,  ciim  hoc  iiomcii  ,  tamctsi  iiemo  fcrc 
anjcal  palam  ,  plerique  tamen  ex  obliquo  sibi  viiidi- 
cant;  cum  de  rebus  ipsis,  quaruin  cogiiilione  constat 
sapieiiiia  ,  ila  iiiter  sc  disseniinnt ,  iil  aut  nulluin  eo- 
ruin  ,  ant  certum  uiiuin  '  nccos-^c  sit  esse  snpieiitem? 
Scd  quiiiam  isic  sil ,  cuin  ab  stulto  reqnirnlur  ,  quo 
p;icto  qiicat  dignosci  plane  alqiie  percipi,  omiiinu  iiun 
vidco.  Neque  cnim  signis  quibuslibcl  cognoscere  ali- 
quid  poto»t ,  nisi  illud  ipsum  ,  ciijus  ca  signa  sunt  , 
noverit.  Alqui  sapientiam  stultiis  igiiorat.  Non  eniin 
W  auruiii  ct  argeiilum  ,  cxlerni|ue  id  genus  ,  ct  co- 
giioscere  cuin  vidcas  ,  el  noii  liabere  concessum  est , 
ita  sapienlinm  meiitis  ejus  oculo,  qtii  ca  careal,  videri 
fas  esit.  Scnsu  eiiim  corporis  qua.'cumque  altingimus  , 
fiirin>ecus  nobis  olTorunliir  :  et  ideo  licet  qtioqtic  res 
aliciias  urulis  cernere ,  ciiin  earum  vcl  cjus  gencris 
nos  nihil  habeamus.  Quod  atitem  iiitellcctu  capiiur  , 
iiiius  apiid  aiiimuin  esl  :  nec  id  linbcrc  quidqnain  est 
alitid.qtiair.  v'dere.Carct  aiilem  slullus  sapienlia  :  noii 
igitur  novil  sapienliam.  N.oii  eniin  oculis  cam  possct 

*  oiiincs  Mss.,  admodwn  vides  ;  sivequod  idcin  est,am- 
vioilum  tiJes. 

*  Fr.  ol  I  lure»  Mss.,  aul  certe  umm. 


l'NL'S. 


88 


viderc  :  noii  auiciii  poicst  vidcro  et  nnn  liabcre,  nc- 
qic  liabcro  ac  slullus  cssc.  Ncscil  liaur  igiiur.  cl  dum 
uescil,  in  alio  loco  cugnoscero  iiuii  poi,-!,!  Nun  potcsl. 
qiiamdiii  stultiis  esl  ,  qiiisquam  certiss  ina  cogi.iliono 
iiivcnir.'  sapioiilcm,  cui  ubteinperando  laniu  sliiltilia: 
inalo  liboreliir. 

29  lliiic  igitur  tam  iinmnni  dilficullali  ,  qiiDniam 
de  nligione  qua'riinus  ,  Dcus  soiiis  medori  polcst  : 
qucin  ni>i  et  esse  el  humanis  inentibus  opitulari  cro- 
dimus  ,  iiec  (|ua?reie  (|uidcm  ipsam  verjin  icligiuiioia 
dcbemus.  Qiiid  eniin  tandeni  laiito  niolimiiie  investi- 
gare  ciipimtis  ?  Qiiid  optamus  attingcro  ?  Quo  pcrvcnirc 
desidcramus?  Eone  quod  esseautad  nos  perliiiere  iioii 
crcdimiis?  Nihil  est  tali  nieiite  pervcrsius.  Tunc  ciim 
bcncricium  a  me  pelore  non  aiideres ,  aut  cerle  iis!- 
piidcnier  andcros,  inveiitionem  rcligionis  posltilaluiii 
veiiis  ,  ciiiii  neiiiii  iicque  csse  ,  neque  si  sit ,  curaio 
nus  putcs?Qiiid,  si  lautn  rcs  e.-t,  quae  nisi  scdulo  atqutj 
oniniiius  viribiis  qiKvsita  ne(|tieat  rcpcriri?  Quid  ,  si 
ipsa  difficiHima  iiivcntio.ad  capicndiiiii(|uodinveiilum 
cri',  iiiciitcm  qua'reiitisexeicel?Qnid  onim  oculis  no- 
stris  hac  luccjucuiidius  ct  faiiiiliariub?Quani  lanicn  pcr- 
pe;i  ::t(|uc  tolorare  posl  diuluriins  lencbrns  ncqucunl, 
Qiiid  cxliauslo  a'gi(>t:iiioiio  corpori  accoiiioindalitis 
qiiam  cibus  ct  poiiu?  Yidcniiis  tanion  cuiivalcsccntcs 
rcfrcnari  alquc  coliibcri,  nesaltirilali  valenliiim  com- 
millcre  sesc  audeanl,  cibisiiue  ipsis  agere,  ut  ad  illum 
niurl)i>in  ,  (pii  cos  repudiabat ,  rcvcrtaiilur.  De  con- 
valcsccnlibus  kxitior  :  quid  ,  ipsos  a^grotanlcs  nuiino 
tirgoiiius  ut  aliquid  suninnl?  Iii  quo  profcclo  nobis 
ciini  tanta  nioleslia  iion  ublein|)erareiit ,  si  se  illuni 
nioibum  cvasuros  esse  nun  crederent.  Qiiando  ergo 
lii  lc  operosissimui  ac  laboriosissim;^  inquisilioiii 
dibis?Quando  tantain  ,  qii;iiiia  ipsa  res  digna  cst  , 
ciirain  negotiu.iiquc  tibi  audcbis  imponere,  cum  id 
qudd  qiKcris  ,  essc  non  crcdas?  Rcctc  igitur  ca- 
lliulic;c  disciplinaj  m;)jcstale  insiiiulum  esl ,  ut  ac 
cedeiitibus  ad  rcligioncm  (idcs  persuadealur  anle 
oniiiia. 

CAPUT  XIV.  —  50.  Si  uiliil  credenditm^est,  ncc 
ipsa  csse  relicjio  credelur.  Clnisto  credendum  esse  docent 
oiiines  eiiaui  liaretici.  Clirislus  ipse  tnaxiiiie  exegit  fidem. 
\\.\i\\\t  ille  ha-rcticus  (siquidcm  de  liis  iiobis  sernio 
cst,  qiii  se  christianos  dici  vulunl)  qtiaiii  niilii  raliuneiu 
alTcral ,  quxso  tc?  Quid  cst  uiide  a  crcdcndo  ,  vcluti 
a  lomcriialc  revocet  ?  Si  nibil  me  credcre  jiibct;  haiic 
i|isaiii  veraiii  rcligioiicm  ultaiii  iu  rcbiis  humanis  esse 
non  creJo  :  quam  ciiiii  essc  non  ciodo ,  iioii  quxro. 
At  illc  ,  nl  opinor,  qua:rciiti  nionsiralurus  cst :  ila 
eniin  scriiituin  esi  ,  Qucerens  invcniet  {)latlli.  vii ,  8). 
Ad  cum  igilur ,  (iiii  ine  vctat  crcdcrc,  non  venirem  , 
nisi  aliqiiid  crcdcrcm.  Estiie  iilla  iiiajor  dcnicntia  , 
qunm  iit  ci  soln ,  qux  iiulla  scicntia  subnixa  cst , 
fidc  displicenm ,  quE  ad  cum  ipsuin  nie  sola  pcr- 
duxil? 

31.  Qiiid ,  quod  omnes  ha^retici  Cliristo  nos  cre- 
dere  liorlantur?  Possuiilne  magis  sibi  adversari  ?  Iii 
quo  dupliciter  urgendi  sunt.  Primuin  qti;iTCiidum  ab 
bis,  ubi  sil  ratio  qnam  polliccbnniur  ,  ubi  objur^.-iii.; 


87  [)E  UTILITArii  CIU: 

'  >in(!iil:ilis  ,  iibi  pr.Tsninplto  scicriti;(\  Si  (iiiiiii  lurpc 
«hl  siiic  rationc  cui*|ii;iiii  cn-dcrc,  qiiiil  c.\S|)(.'clas  , 
qiiid  siitagis,  iitalicui  sinc  ralione  crcdani ,  qiio  laci- 
lius  liia  r;ilioiic  diici  possirn?  Aii  firiniiin  aliqiiid  sn- 
pcr:rdi(ic;ibit  nitio  tiia  fiiiidainciito  tciiicritalis?  Sccuii- 
duin  illos  loqiior,  qiiibus  crcdcndo  dispiiccinus.  Naiii 
cgo  crrdcro  anlc  ralionem  ,  cum  pcrcipiend;e  ra- 
lioni  non  sis  idoiicus ,  cl  ipsa  fidc  animiiin  cxcolcre 
cxcipicndis  scminibus  vcrit;ttis  ,  non  soluin  salubcr- 
rimimi  jiidico  ,  scd  talc  omnino  ,  sinc  quo  ngris 
.-iiiiinis  snliis  rcdirc  non  possit.  Qiiod  illis  cum  dcri- 
dcniluin  cl  plcniim  lcmcrilaiis  vidcliir ,  profcclo  iit 
(".liiislo  credamus  ,  agiint  impudcnler.  Deinde  fateor 
mc  jain  Ciiristo  crcdidisse ,  cl  in  animum  induxisse 
id  csse  vcrum  quod  ille  dixerit  ,  eiiamsi  niilla 
ralioiie  fulcialur  :  lioc,  bncrctice,  principio  me  doctu- 
rus  es  '  ?  Siiic  paubilum  mccuin  ipse  considcrem 
((luoiiiani  Christum  ipsum,  quomodo  apparcrc  honii- 
iiibus  voluil,  qui  islis  eliam  vulgaribiis  ociiiis  visiis 
esse  pracdicatur,  cgo  non  vidi)  qiiibus  de  illo  credi- 
ilerim,  iit  ad  le  jain  lali  fide  priTOSlrucliis  accedam. 
Niillis  me  vidco  credidisse,  nisi  popiilorum  alque  gen- 
liiim  coidirmalsc  opinioniac  famae  admodiim  celebcr- 
rim;c  :  bos  autem  populos  Ecclcsiae  cailiolicie  myste- 
ria  sisquequaqiie  occupasse.  Cur  non  igitur  apiid  eos 
polissimum  diligenlissime  reqiiiram  ,  quid  Cliri»lus 
pr.Tceperit,  quoriim  aucloritate  commolus,  Christum 
nliqiiid  utile  proecepisse  jam  crcdidi  ?  Tune  mihi  me- 
liiis  expositurus  cs  quid  illo  dixcrit,  qucm  fuisse  aut 
esse  non  putarem,  si  abs  te  milii  boccommendarclur 
c.sse  credendum*  ?  Iioc  ergo  credidi ,  ut  dixi ,  famae, 
cclebrilale  ,  consens.«)ne  ,  vclustate  roborat;c'.  Vos 
aulcm  et  lam  pauci,  et  tam  liirbulenti ,  et  tam  novi, 
nemini  dubium  est,  quam  *  nihil  digiium  auelorilate 
prseferatis.  Quue  igitur  ista  tanla  demenlia  est?  lllis 
crede,  Christo  essecrcdendum  ;  ct  a  nobis  discequid 
dixerit.  Cur,  obsccro  te?  Nam  si  illi  deficcrent,  nec 
lume  quidquam  docere  possenl ,  multo  facilius  milii 
persuaderem,  Christo  non  csse  crcdcndum,  qnam  dc 
illo  quidquam  ,  nisi  ab  iis  per  quos  ci  crcdidissem  , 
discendum.  0  ingenlem  conlidenliam,  vel  potius 
ineptiam  !  Ego  le  docco  quid  Cbrislus  praeceperit,  cni 
credis.  Quid ,  si  non  ei  crederem  ?  num  abquid  dc  il!o 
nie  docerc  posses  ?  Sed  oportct ,  inquit ,  ut  credas. 
Num  vobiseum  cominendaiilibus?  Non,  inqiiit  :  nam 
nos  illos  qui  ci  credunl  ralione  ducimus.  Cur  igiliir 
illi  credam?  Quia  fama  fundata  est.  Utriim  pcr  vos, 
an  per  alios?  Per  alios,  inquil.  lllis  crgo  credam,  ul  tu 
inc  doceas?  Deberem  forlasse,  nisi  me  hoc  illi  pr;«- 
oipiie  monerent,  ut  oniiiini»  ad  le  non  accederem  : 
dicunt  enim  perniciosas  vos  habere  doetrinas.  Re- 
spondebis  :Menliunlur.  Quoinodo  igilur  eis  de  Cliristo 
credam,  qucm  non  viderunt;  de  tc  non  crcdam  , 
quem  noluo^  videre  ?  Scriplis,  ait,  crcde.  At  scripliira 
«mnis,  si  nova  et  inaiidila  proleraliir,  vel  commcn- 

*  l'!:.irc3  Mss.,  ductnrmes. 

*  \alicani  quatuur  el  nonuulli  e  Gallicauis  Vss.,  ,non  esse 
crcdenlnm. 

^  Ui  Mss.,  robornlo. 

*  liuios  Mss.,  r/»JH. 


DENDI,  S.  AUGlSTINr  %^ 

dcliir  a  paucis,  niilla  coiifirmantc  rjlioiic  ,  noii  ei, 
sed  illis  qni  CMin  proferunl ,  cn  dilur.  Quaiiiobrcm 
Rcriplnras  islas  si  vos  prof.-rtis ,  tam  pauci  ct  iiico- 
f/iiili  ,  iion  hbcl  crcdcre  Simiil  cliam  contra  promis- 
siim  laciiis,  fidcrri  potiiis  irnp<rando,  qiinm  rcddondo 
rationem.  Ilursus  ine  ad  mullitudincm  fainarnqiic  re- 
vocabis.Ccdiibe  landcrn  pcrlinaciam  ,  el  nescio  qiiam 
indoniitam  propagandi  nominis  libidincm  :  et  inone 
pDtius  ul  biijiis  mulliludinis  priniales  qii.cram  ,  ct 
qiiaram  diligcnlissiine  ac  laboriosissiiiic  ,  ut  ab  bis 
potii*s  de  liis  lilleris  aliquid  discam  ,  qni  si  non  cs- 
sent ,  disccndum  omnino  esse  ncscirem.  Tu  vcro  in 
lalebias  luas  rcdi,  ncc  qiiidquam  insidiare,  sub  no- 
mine  vcritatis,  quamcoiiariscis  adimcre,  quibiis  aii- 
cloritalein  i[tse  concedis. 

52.  Si  aiilern  Ciiri.-.lo  etiam  credcndiim  negant , 
nisi  indiibitata  ratio  rcJdita  fiieril,  cliristiani  non 
siiiit.  Nani  id  advcrsus  nos  pagani  quidam  dicunt, 
sLiIte  quidcm  ,  sed  noii  sibi  adversi,  ncc  rcpugnan- 
t  ;s.  Hos  vcro  qiiis  ferat  ad  Christum  se  iterlincrc 
profiteri ,  qui  nisi  apcrlissimam  rationem  sluhis  de 
Deo  prolulerinl,  niliil  credendiimessc  contcndunt?  At 
ipsuin  videmus  quanlum  illa ,  cui  et  iii.si  credunl*, 
docet  bisloria,  uibil  prius,  iieque  fortius  ,  quam  crcdi 
sibi  voluisse  :  cum  lUi  nondiim  essenl  idonei ,  cum 
qnibiis  ei  res  esset ,  ad  divina  percipionda  secreta. 
Quid  enim  aliud  agiiiil  tanta  ct  lam  innl:a  miracula, 
ipso  etiam  diccnte  i!Ia  fieri  non  ob  aliud,  nisi  ul  sibi 
erederelur?  Fide  ille  siultosducebat,  vos  ratione  du- 
eiiis.  Clamabat  ille  ut  crederelnr,  vos  recIamalis.Lau- 
dabat  crcdcnles  ille  ,  vos  objnrgalis.  Nisi  vero  aut  in 
vinum  aqiiam  converterel  {Joau.  xi,  7-9)  ,  ul  alia 
omiltam,  si  niliil  tale  facientem,  sed  docenlem  bomi- 
ites  sequi  possent  :  aut  niliil  pendenda  vox  illa  esl, 
Credite  Deo,  et  milii  credite  {Id.  n\\  1);  aut  leineri- 
lalis  ille  ciilpandus  esl ,  qui  eum  in  domiim  suam  vc- 
nire  nolnit,  solo  ejus  imperio  pneri  sui  morbum  crc- 
dens  esse  cessurum  (Matth.  viii,  8).  Ergo  ille  afTcrcns 
medicinam  qii.-e  corruptissimos  morcs  sanatura  esse.V 
miraculis  conciliavit  aucloritatem,  auctoritate  mcruil 
fidcm  ,  fide  conlraxit  mnltitudinem  ,  mnliiliidine 
oblinuil  vetustaiem,  vetuslate  roboravii  rcligi mem  : 
qiiam  non  solum  baireticorum  ineptissima  noviias 
fraudibus  agens,  sed  nec  geniium  quidera  vcternosiis 
crror  violenler  adversans,  aliqua  ex  parie  convcl- 
leret. 

CAPUT  XY.  —  33.  Sapientia  Dei  incarnuta ,  via 
ad  religionem  commodissima.  Quamobrem,  Jameisi  do- 
cere  non  valeo ,  moiiere  taraen  non  desino,  ut  quo- 
niam  multi  se  sapientes  videri  voluni,  neque  utrum 
sint  siiilli,  dignoscere  facile  est ;  omni  inlentione  , 
volisquo  omnibus,  gemitibus  denique  ,  vel  eliara,  si 
fieri  potcsl,  flelibus  Deum  deprecere  ,  ut  le  ab  crro- 
ris  malo  libevet,  si  libi  beala  vita  cordi  est.  Quod  fa- 
cilius  fiet,  si  prscepiis  ejus,  quae  tanla  Ecclesire  ca- 
tholicaj  auclorilate  firmata  essc  voluit,  libens  obtem  • 
peres.  Cum  enim  sapiens  sil  Deo  ila  mente  conjiin- 
clus,  ut  nibil  inierpoiiatnr  ijuod  scparcl;  Deus  enim 

'  Vcteres  libri,  ccaunt. 


89  LliEK 

esl  verilas  ;  nec  ullo  paclo  sapiens  quisqiiain  ol  ,  si 

non  verilaiem  nienie  conlingal  :  negnre  non  pos>;u- 

nnis  inter  slultitiam  hominis  et  sinccrissimnm  Dci 

vcrilatem  mcdium  quiddam  inlcrposiiam  csse  Iiomi- 

nis  sapicntiam.  Sipicns  cnim  ,   quantiim  dalum  csl, 

iniiiatur  Doum  ;  liumini  auiem  stullo,  ad  imitaiidiim 

saliibriler.   niliil  est  homine  sapientc  propinqiiiiis  : 

I  ucm  quoiiiam,  ut  dictiim  cst,  intelligcre  raiionc  nnn 

facile  est,   oporlebat  qmvdam   niiracnia   ipsis  oculis 

adinnvori,   (|uibiis  utiintur    slulli  miilto  qiiam  inciile 

coinmodius,  ul  commotorum  auctorilalc   hominiun 

prius  vita  moresque  purgarcntnr,  et  iia  rationi  acci- 

piendx»  iiabiles  (ierent.   Cum   igitur  ct  liomo   essct 

iniitandus,  ct  iion  in  liominc  spes  poiicnda  ;  qiiid  |io- 

luil  indiil^Tiitius  et  liberalius  divinitiis  fieri,  qu:iiii  iit 

ipsa  Dei  sinccra,  aetcrna,  incommulabilisquo  Sapicn- 

lia,  cui  nos  hacrere  oportot.  suscipere  honiinem  di- 

gnaiviur?  Qiii  iioii  niodo  illa  f.iceret,  (inibiis  ad  sc- 

(|Nt>nduni  Deiiiii  iMviiarcinur;  sed  etiain  illa  paleicliir, 

quibusa  sequendo  Deo  delerrebamur.  Nain  cuin  adi- 

pisci  certissimiim  ac  sunimum  bonuin  nemo  possil , 

nisi  id  pleiie  perfecteque  dilexcril ;  qiiod  niillo  pacio 

fiel ,  qiianidiu  mala  corporis  alipic  foriuila  fonnidan- 

lur :  ille  iiabcendo  niirabil.ter  cl  operando  conciliavit 

ciiaritatem  ;  inoriendo  aulcm  ct  resurgcndo  excliisil 

timorem.  Jam  vero  lalem  se  in  ca-leris  rebusoinnibns 

pr.cbuil,  quas  pcrseiiui  longiim  csi,  ut  cl  divina  cie- 

meiilia  qtio  |  orrigi,  cl  humana  inrirniilas  quo  possil 

cvcbi  senliremus. 

C.\rLT  XVL  —  34.  Auclorilas  divhiilus  consliiuta  , 
quoe  parlim  miraculis,  partim  sequeutium  multiludiue 
movrl  (id  fidem.  ILvc  est,  crede,  salubcrrima  anclori- 
tas.  li.i  c  priiis  incntis  noslra;  a  lcrrena  iiilial)il:i!ionc 
su^^iiensio.  h.TC  inDcum  vcrum  ab  hiijus  mundi  amo- 
re  conversio.  Sola  esl  aiictoriias,  qu;c  commovcl  slnl  - 
tos  nl  ad  s:ipienliam  lesiincnl'.  Qiiamdiu  inlelligore 
giiicera  non  possumus,  auclorilalo  qiiidem  decipi  mi- 
sernm  cst  :  scd  certe  miscriiis  non  moveri.  Si  cnim 
Dei  providenlia  non  pnesidcl  rcbus  Iiumanis ,  niliil 
csl  de  rcligione  salagendiim.  Sin  vero  etspecies  rc- 
rum  omnium,  qnam  profeclo  ex  aliquo  vcrissiince 
pulchriiudinis  fonle  nianare  credendum  cst,  ct  inte- 
rior  nescio  quae  conscicntia  *  Deum  qu:erenduin  Dco- 
qiie  scrviendum  meliores  qiiosque  animos  quasi  pu- 
lilicc  privalimqnc  horlatiir;  non  csl  despcrandum  ab 
ciidcm  ipso  Deo  aiiclorilalcm  aliqunm  constitiiiain  , 
qm»  vdui  giadu  certo  innitenles,  attollamur  in  Deuiii. 
H:cc  aiilem,  seposita  ratione,  quam  sinceram  intelli- 
pcrc,  ul  sar-pe  diximiis,  difficilliiiniin  slullis  esl,  du- 
jiliciler  nosmovet;  partim  niiraciilis,  parlim  sciiuen- 
liiim  mnliitudiiie.  Nihil  lioriim  est  iieccss:iriuin  sa- 
pienti ;  quisnegat?  Sed  id  nunc  agitur,  ul  sapieiilcs 
rsse  possimus,  idest,  inh;rrerc  veritaii  :  qiiod  pro- 
fc(  lo  sordidus  animus  non  polesl.  Sunl  aiilcni  sordcs 
aniini,  iil  brcvi  explicem,  amor  qnariiiiilibct  renim  , 
pr;rtcr  animum  ct  Ocuin  :  a  (iiiibiis  sonlibns  qiinnto 
esl   quis   purgalior,   tanto   veriim  facilius  intuclur. 

'  I'leri(juc  Mss.,  fedinetur.  (Xiidam,  feslin  tilur. 

*  &IC  Mbs.  Ai  ccliliy  cl  vitriuri  neseio  qiia  conuicntia. 


UNUS.  (,o 

Verum  igiliir  videre  vclle,  ut  animum  pnrgcs.  ciiin 
ideo  pnrgelnr  ul  videas,  perversum  cerle  aKinc  pr;i'- 
liostcniin  est.  Iloinini  crgo  non  valeiili  veriiin  inliicri, 
ul  ad  id  fiat  idoneus,  purg:iri(iuc  se  siiial  ,  aiirloriias 
pr  I  sio  cst  :  qiiani,  iil  paulo  an!e  dixi,  parliin  niiricu- 
lis,  parliin  miiililudinc  valere  ncmo  ainbi-ii.  Mira- 
cnlumvoco,  qiiidiiiiid  ardniim  anl  insolitnm  siipra 
spciii  vel  faeuliatem  miranlis  apparet.  Iii  qiio  gencre 
iiiliil  cst  po|(iilis  aplius  cl  omiiino  slullis  liominibus  , 
(|iinin  id  (|ii(hI  sensihiis  adini)veHir.  Sed  nirsiis  li;rc 
indiio  dividiinlur:  (pi;i;(l;iin  cniiii  suiil  qn.c  soI:\in  fa- 
ciuiit  admiralioncm  ;  qu;Kdain  vcro  m:igiiam  ciiain 
gr.iliam  hencvolentiamquc  concilianl.  N;im  si  qiiis 
volniikMii  Iioiiiiiiem  ccrnal,  cum  ca  rcs  niliil  .spccla- 
lori  alTer^it  commodi  pra'ler  ipsiiin  sprclacnliim,  mi' 
raliir  laniummodo.  Si  ipiis  aulein  gi:ivi  el  desperalo 
nioibo  alTeclus  ,  niox  ut  jussum  fiKTit  convalescat , 
adiiiirnlionein  sanilalis  sii;e  ,  sananlis  ctiain  cbarit:ite 
siiporibit.  T:ili:i  f;icla  miiiI  iilo  lempore  qiio  Dcus  iii 
V  ro  lioniiiic,  (inanliim  s:il  ci;il  ,  lioininibns  apparc- 
bat.  Sanali  languidi ,  mund.ili  lcprosi ;  iiiccssiis  clau- 
dis  ,  civcis  visiis,  surdis  auditus  csl  rcddiius.  nomines 
illius  tenii)oris  aqiiam  in  viniim  conversam,  satuiaia 
qiiinqiie  millia  qiiinquc  panibus,  transiia  pcdibus  ma- 
ria,  morlnos  resuigenlcs  viderunt  :  ila  qu;rdam  cor- 
pori  manifestiore  bencficio ,  qii;vdaiii  vcromcnlioc- 
ciiliiore  signo  ,  et  oninia  lioininibus  majcst:itis  lesti- 
moiiio  consiilebnnl  :  sic  iii  sc  tunc  aniinas  crranles 
mortaliiim  divina  commovebal  aiicloritas.  Cur,  in- 
qiiis  ,  ista  modo  non  fiunt  ?  Qiiia  non  movercnt ,  nisi 
mira  essent  :  at  si  solila  essciit,  mira  non  essent  (a). 
Na;n  dici  clnorlis  viccs,  et  conslantissiinum  ordincm 
rcriiin  cn>icsliiini  ,  ;iiiiioriiin  (|iia(lrif:irinm  coiivoisio- 
iioin .  docidentes  redcunlesqiic  froiidos  arboi  ibiis  , 
iiiliiiilam  viin  sciiiiinim ,  pnlchritiidinem  lucis,  colo- 
nim,  sonoriim  ,  odornni ,  saporumquc  vdriclales,  da 
qiii  iiriinum  videal  alqiic  senli;it,  ciiiii  quo  laincn  lo- 
fjiii  possiniiis  ;  hol:eM:il  obrnitiirqiic  miraciilis  :  nos 
vcro  \y.v.c  oinnia,  iioiirogiiosccndi  l;icilit:ilc;  qnid  cn  in 
caiisis  horiim  obscurins?  sed  ccrlc  scnlicndi  assi- 
duilate  conlcinnimns.  Facia  suiit  igiliir  illa  opportii- 
nissime,  ul  bis  mnltiliidine  eredcnliiim  congreg:ita 
;ii(|iie  pnqingaia  ,  in  ipsos  inorcs  uiilis  eonveiierclur 
auctorilas. 

CAPUT  XVn.  —  35.  Mores  boni  populis  quam  J:fi- 
litcr  auclorilate  persuasi.  Ecclesiw  catliotica:  auctoritas. 
.Mores  aulein  qiiilibol  lanluni  valont  ad  obtiiieiid;is 
honiiiiuin  incnlcs,  nl  cli.nn  qu;c  in  his  prav;)  suiil, 
(juod  fcrc  siipcranlilHis  libidinihus  cvcnit,  improbnre 
cilius  cl  dclcslari,  quain  descrere  aut  niulare  possi- 
niiis.  P.iriimnc  consnllinn  rebiis  hiimnnis  arbitra- 
ris,qiiod  nihil  lerrciiuin,  iiiliil  ignenni,  iiiliil  denii^ue 
quod  coiporis  sensus  allingii,  pro  Dco  colciKlum 
essc,  ad  qiicm  solo  iiitcllcclii  ambienduin  est,  non 
pauci  dociissimi  dispniaiil,  sed  imperilnm  cliam  vul 
giis  niariiim  feiiiiiiariiiii(|iie  in  lain  mullis  divcrsis- 
(pie  gciilibiis  cl  crcdil  cl  praidical?  quod  conlinen- 

((()  I  r.etract.,  cap.  li,  n.  5. 


91  DE  UTiLiiAiK  ciii:i>i:m)I,  s.  alclstim  liijlk  lmr 

li:i  iis(]ii(;  ail  lciitiissiiiiiiiii   \i(;liiiii  panis  cl  n(|ti:c,  i;l 


S)i 


iioii  i|iioiiilian:i  soluni,  scd  cliaiii  p(;r  ('otilcxtos  plii- 
rcs  (lics  pcrpcliiala  j(;jiinia  ;  (piod  (::islilas  ns^pic  ail 
(-iiiijtigii  |)r.i!is(|iic  coii((;ni|)lt]in,  (pnxl  palicnli:!  iisipn; 
ad  crticcs  Haiiimasipic  ncj;lcclas,  ipjod  lil»cr.ilil:is 
usquc  ad  palriinonia  dislrihula  paiipcriliiis,  qtiod  dc- 
niqiiC  loliiis  Itiijtis  inundi  aspcrnaiio  iisquc  ad  dcsi- 
dcritini  morlis  inlcndilur?  Pauci  li:cc  faciunt,  pau- 
cioics  bciic  prtidcnlcniuc  faciiinl  :  scd  populi  pro- 
baiil,  iiopuli  aiidiunl,  popiili  favciil,  diligunl  po- 
Streiuo  populi  :  po|)uli  suam  iinbccillilalcin  ,  quod 
isia  iioii  possuiit,  iiec  siiic  provcctu  nicnlis  in  Doutn, 
ncc  sinc  (piilMisdani  scinlillis  virlutis,  accusaiil.  Iloc 
faclum  csl  divina  providcntia  pcr  proplictartnn  vali- 
ciiiia,  pcr  liiimanil:itcm  doclriinmqtie  Clirisli,  pcr 
Apostolnriini  itiiicra,  pcr  marlyrum  ciintumcli:is, 
criiccs,  sangtiinoin,  niorles,  pcr  sanclorum  praidica- 
bilcm  vilain,  alqiie  iii  liis  univcrsis  digna  rcbiis  Inn- 
lis  alquc  virlulibus  pro  lemporum  opporluniiale  mi- 
racula.  Cum  igitur  tantum  auxilium  Dci,  tantum  pro- 
feclum  friiclumque  vidcamus,  diibilabimus  nos  cjtis 
Ecclesi:c  condcre  gremio,  quce  usque  ad  confessio- 
nem  gencris  luimani  ab  aposlolica  Scde  per  succes- 
siunes  cpiscoporuin,  frustra  baircticis  circuinlalran- 
libus,  et  parliin  plcbis  ipsius  judicio,  parlim  coiici- 
liorum  gravitaie,  parlim  etiam  miraculorum  maje- 
siaie  damiiatis,  culmcn  aucloril:Uis  oblinuit  '  ?  Cui 
iioile  primas  darc,  vel  summaj  profecto  impietatis 
est,  vcl  praocipilis  arrogaiilisc.  Nam  si  iiulla  ccrla  ad 
sapienliam  salutemqiic  aiiimis  via  est,  nisi  cum  eos 
ratioiii  praccolil  lides;  qtiid  esl  aliud  ingratuin  csse 
opi  alqtic  auxilio  divino,  qiiam  lanto  labore  *  pnc- 
dicUc  aucloritali  vclle  rcsislcre?  El  si  unaqtiscque  di- 
sciplina,  quanquam  vilis  et  facilis,  ut  pcrcipi  possil, 
dociorcm  aut  magistrum  rcquirit;  quid  lemcraria; 
supcrbiac  plenius.  qtiam  diviiiorum  sacrameiilorum 
libros,  ct  ab  inlerprctibtis  siiis  iiolle  cognoscere,  et 
incogniios  velle  damnarc  ? 

CAPUTXVIII.  —  5G.  Conclush  per  exhorlalwnem. 
Perska  fabella.  Quamobrein,  si  ipiid  te  vel  ratio,  vel 
oralio  noslra  cominovil,  el  si  vcrani,  ut  credo,  cu- 
ram  tiii  geris  ;  velim  me  audias,  et  bonis  praecepto- 
ribus  cailioiicac  Cliristianiiatis  le  pia  fidc,  alacri  spe, 
simplici  chanlateconimiitas  :  Deumque  ipsum,  cujus 
niiius  et  bonil:ile  facli  sumus,  el  justitia  pcenas  lui- 
inus,  ct  clcmcntia  libcramur,  orare  non  cesses.  Ila 
libi  neqiie  praccepla  cl  dispulationes  doclissimorum 
hominuin  cl  vere  cbristianorum,  noque  libri,  neque 
screnu!  ipsa^  cogilalioncs  defucrint  quibus  fiicile  quod 
qiKieris  invenias.  Nam  istos  verbosos  ct  miseros  (quid 
eiiim  aliiid  initius  dixerim?)  pcnitus  desere  :  qiii  dum 
niinis  qiixruiit  unde  sit  nialum,  nihil  reperiunt  nisi 
nialum.  Iii  qua  quaeslione  sacpe  auditores  erigunlad 

>  E(]iiio  Er.  cuin  aliquot  Mss.,  damnantis  columen  aucto- 
i^alis  oblinuit. 
•  vorle,  roboie. 


(|ii.XTCiidtiiii  :  scd  ca  doccnt  cxcit.ilos,  ul  vcl  dormii  >: 
scnipcr  baiius  sit,  qiiani  ill»  iiiodo  cvigilare.  Dc  le- 
lliargicis  cnim  plirciicticos  fai  iiinl  :  iiitcr  qtios  inor- 
biis,  cum  bit  ulcrqijc  plcriiiiKpic  niorlifcrtis,  lioc  t.i- 
iiicn  inleresl,  quod  lctliaigici  sinc  Aicin  vcxalioiio 
moriunlur;  plircncticus  aulcin  mullis  sanis  ',  ct  cis 
polissimum  qui  volunt  subvcnirc,  niclucndus  csi. 
N;im  ncqiie  Dcus  inali  auctor  csl,  ncc  unqii:im  eiiiii 
qiiidipjam  fccissc  pccnituit,  nec  ulliiis  (uimmotionis 
atiiiiii  tempestatc  turbatur,  ncc  lcrr.c  parliciila  ro 
giiiim  cjtis  est,  nulla  nagitia  velscclcra  probat  aiii  iin- 
pcrat,  niinqtiam  nieniitur.  ILcc  cniin  :itque  litijus- 
iiiodi  nos  niovebant,  ciini  ca  inagnis  *  invcclionibiis 
qtialercnl,  cl  hanc  esse  Velcris  Tfiianicnli  discipli- 
iiaiii  insimularcnt  :  quod  oinniiio  ralsissiinum  est. 
Ita(|uc  illos  rccte  rcprclicndcrc  ista  conccdo.  Quid 
crgo  didici?  Quid  pulas,  iiisi  cum  ista  rcprclicndun- 
tur,  discipliiiam  calholicain  non  reprchciidi?  Ita  qnod 
apnd  eos  verum  didiceram,  lcneo  :  quod  falsuiii  p:i- 
tavcram,  respuo.  Sed  ct  alia  inulta  ine  docuil  Ecclc- 
si:i  catiiolica,  qiiod  illi  homiiics  cxsangues  cor|>ori- 
bus,  sed  crassi  menlibus,  a^^pirarc  noii  po^siinl  : 
Dcuni  scilicet  noii  csse  corporeiini,  niillani  cjiis  par- 
tein  corporcis  oculis  possc  senliri,  iiiliil  de  subslan- 
lia  cjus  atqiie  natura  ullo  modo  cssc  violabile  aut 
commiilabile,  aut  compo^ituni  ',  aiit  lictuin;  qitjc  si 
inihi  coiicedis  (non  eniin  aliter  dc  Deo  scnliendum 
est),  omnia  illorum  niachinamcnla  subvcrsa  sunt. 
Illud  vcro  quomodo  sit,  nt  nec  Deiis  malum  geiiuerit 
aut  fecerit,  iicc  ulla  sil  fucritvo  un(|uain  nalura  aique 
substantia,  quain  non  Deus  aul  genueiit  aul  fccerit, 
et  lamcn  a  malo  nos  liberet ;  tam  necessariis  ra- 
lionibus  approbaliir,  ut  dubilari  omnino  noii  possit  : 
praisertim  tibi,  atnue  lalibus  ;  si  tanien  bono  ingcnio 
pietas  et  pas  qiixdam  mentis  acoedat,  sine  qua  de 
tantis  rebus  niliil  prorsus  intelligi  potcsl.  El  liic  non 
fama  de  fumo  est,  et  nescio  qua  fabella  Porsica,  cui 
salis  est  aurem  accommodarc,  ct  animum  non  subti- 
lem,  scd  plane  puerilem.  Longe  omiiino,  longe  se 
aliter,  noii  ut  Manichiei  dcsijiiunt,  vcritas  habet.  Sed 
quoniam  isie  sermo  noster  inullo  processil  loiigius 
quain  piilabam,  hic  (inem  libro  faciainus  :  in  quo  ine- 
mincris  volo,  nondum  me  Manichicos  coepisse  refel- 
Icre,  et  illas  niigas  nondum  invasisse  :  neque  de  ip->a 
Catholica  niagiium  aliquid  aperuisse;  scd  voluisse 
tanlummodo  eruere  tibi,  si  possem,  falsain  opinio- 
nem  de  veris  Cliristianis  maliliose  aut  imperite  nobis 
insiiiuatam,  et  crigcre  ad  magna  qu:c(lam  et  divina 
discenda.  Qiiore  lioc  volumen  ita  sese  habcal  :  placa- 
tiorc  aulcm  animo  tuo  faclo,  ero  forlasse  in  csctcris 
prompiior  (a). 

»  l-ov.,  mullis  et  eis  polissimum,  omisso,  s(mis ;  proquo 
Er.,  satis.  coriuple. 
'  Editi,  magis.  Al  Mss..  magnis. 
*  IQ  Mss.,  compositilium.  * 

(a)  l  lielract.,  cap.  14,  n.  6. 


VBmS 


IN  LIBllUM  DE  DUABUS  ANIMABUS  CONTllA  MANICILEOS. 


yide  lib.  1,  cap.  15,  llelrictalionum,  /.  1,  col.  608,  n.  l,a  verbis.  Posl  hunc  librum  (n),  usque 
f  ad  col.  612,  n.  8,  verbis,  Opilulante  Dci  misericordia.     M. 

^  (fl)  Post  npHs  videlicct  de  llililalc  crediMidi,  qiiod  circiter  annuiu  Cliristi  591  conscri|ituni  esl.  n(>censiio  auietn  )>ra'se!ili 
SI>rode  inialxis  AiiinijlHis,  pruxiuie  subjicit  Augustiuus  lielraciationein  lil>ri  seu  disputaiionis  contra  lortuiiatuin,  ((ux-  Lt- 
bita  esl  dic  ^  Augusti,  au.  30i. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONENSIS  EPISCOPI 


DE  DLABIIS  Ar^IMABUS 


CONTRA  MANICH.EOS 


Uanichxis  Iwrcticis  duas  animas  in  u!io<iiioqiie  homine  csse,  unam  de  Dei  subslanlia  bonam  .  alteram  maiam  de  tcne- 
hntrum  geiite  nec  a  Deo  conditam  dicentihus,  dolet  se  Auguslinus  sic  adha?s;sse,  ut  ad  raiiones  qiiibus  deliranicnlum 
istud  everliliir,  lam  ob\ias  tamque  maiiilVsia:,  noii  alteiidcrit.  Piimuin  eniin  consideranii  lacile  aiijiarere,  oninem  aiiimam, 
ciim  vita  «luutlam  sii,  rcs;iue  intil!i;;il>ilis,  ac  iToiiide  liice  visiliili,  quam  a  Deo  essc  Manicliiei  tatcnlur,  |iricsla,iIior,  au- 
ctori  Deolribueudam.  loca  vero  scri|  lurae  quibus  illi  iiialos  ex  Deo  non  esse  dis|iutanl,  aliormn  liMtdriim  com|i.iialione 
nielius  exiiliuiri.  rostea  eliain  ex  peccati  et  voluntatis  delinitione .  ex  veiiia  peccatorum  quie  peciaiililius  daiur  in  F.o- 
clesia,  tandeuique  ex  pcenileudi  affectu  i  io  atque  ulili,  evidenter  omniuo  demonstrari,  iieccanles  aniuias  iion  nalura  ma- 
las  e&so. 


CAPUT  PRIMUM.  —  \  ■  Slaiikhceontm  crror  de  dna- 
bns  atiiiuabus,  quariim  atlcra  non  sil  a  Deo,  qua  ratione 
expugnalur.  Aninia  onniis  cum  vita  quwdani  sil,  noiinisi 
u  Deo  vit0  fonlc  esse  polcsl.  OpiUilaiite  Dci  miseiicor- 
(lia,  disruplis  cl  dereliclis  Maniclucorum  laqucis,  laii- 
(leiii  Catliolicai  grcinio  resliliiliim  libil  '  coiisidcrare 
niinc  saltcm  ac  dcplorare  illam  iiieam  miscriain.  Miil- 
la  ciiim  crant,  qiuc  faccre  debui,  iic  lam  facile  ac 
dicbus  pauris,.  rcligimiis  vcrissiina;  scmiiia  milii  a 
piierilia  salubriler  insila,  errorc  vel  fiaude  falsorum 
fallaciumvc  bominiim  clTossa  cx  animo  pellcrentur. 
N  <m  primo  animarum  illa  dno  {!;ciicra  ,  quibiis  ita 
^iiigulas  n!iluras  propriasquc  liibueruiil  *,  iil  aUernm 
de  ipsa  Dei  essc  subslantia,  ailerius  vcro  Deum  iicc 
coiiditorcm  quidcm  velint  accipi,  si  meciim  sobric  di- 
ligcnlerqiie  considerasscm,  mcnte  iii  Dcum  supplici 
cl  pia  ;  forlas  c  milii  salagi'nli  appaiuisscl,  nullain 
esse  qualcmlibct  vilam,  qux  iion  eo  ipso  qiio  vila  esl, 
et  in  quanium  omniiio  vila  est,  ad  summum  vilon  foii- 
tem  priiicipiumqiic  perliiical  (fr)  :  (iiiod  nibil  aliud 
qiiam  siimmum  ct  solum  vcriiin([iie  Ociim  possiimus 
cimlitcri.  (Juapropler  illas  aiiimas  ,  qii;e  a  .Manichicis 
vocanlur  mahc,  aul  carcre  vila  ,  el  animas  non  csse, 
iic  |ue  quid(|uam  vellc  seu  nolle,  appetere  vcl  fugcre  ; 
.1111  si  vivercnl,  ul  cl  anima;  csse  p<)s>cnt ,  et  aliqiiid 


tale  ngere  ,  qualc  illi  opiiiantur .  iiiillo  modo  cas  nisi 
viia  vivcrc  :  ac  si  Chri^tiim  dixiss^;  conslarct,  iit  con- 
sial,  Ego  suni  vita  {Joan.  xiv,  G);  iiihil  essc  causoe 
cur  iioii  omnes  aiiimas,  cum  aniiiKe  nisi  vivciido  csse 
non  possiiit,  pcr  Christum,  id  esl,  per  vitain  creatas 
et  conditas  falercmur. 

CAPUT  II.  — 2.  i>«  lux  qua'  sensu  pcrcijulur  Deuin 
liubet  auclorem  ,  ut  fdtcutur  Manichwi ,  Hit(//o  nunjis 
aniina  quce  soto  intclleclu  percipitur.  Quod  si  lcmpore 
illo  qu;cslioncm  de  ipsa  vila  el  de  parlicipatione  viuc 
mca  cogilalio  fcric  ac  siislinerc  non  possel;  qua;  pio- 
feclo  magiia  csl ,  ct  inullum  scrcnoe  dispulationis  iii- 
ter  doctissimos  indigcns  ;  illud  dispiccre  forlassc  va- 
luissem  ,  quOd  omni  homini  scse  sine  sludio  partium 
benc  considcranti  manifcstissimc  apparel,  orone  (|ii()d 
scirc  ct  nossc  dicimnr,  atit  sensu  corporis,  aut  iiitclli- 
geniia  nos  habere  comprehensum.  Sensus  autcni  cor- 
poris  cliam  vulgo  quinqiie  numerari,  visum,  audilum, 
odoraiiim  ,  gustiim  ,  nl(|uc  taclum  :  quibus  omnibus 
iiiiclligentiam  longe  alteque  pncstare  cl  cxccilcre , 
qiiis  niihi  nou  vcl  ingralus  impiu.^^qite  conccderct  ? 
QiKi  cimslituto  alque  firmaio,  illud  co^cqui,  ul  cun 
cta  qu  c  lactu  et  visu ,  vcl  quolibcl  alio  modo  corpo- 
raliicr  scnlirentur,  taiito  essent  inferiora  his  qua;  in- 
telligeiido  assequeremur,  quanto  ipsos  scnsus  intelli- 


ADVO.MTIO    rP.    BENEDlCTINORtM. 

I.il)ri  de  Duabus  Animabus  edilioiies  colatx'  sii.il  aJ  maiinscri|  los  codices,  Araulpheosem,  Micbaclinum,  victoriaos  duoj 
(!uos  vaticanos,  et  ad  trium  Belgicoruui  vaiiai  Lctiones  aj  ud  Lov. 

Comparavimus  prwterea  eas  omnes  ediliones  initio  Relr.  cf  Confess.,/.  1.  memoralai,    M. 

'  Lov:mienscs  ex  mendoso  Cambroncnsi  codice  fosucrunt,  gremio  constUuto  Ubct. 
*  Quidam  Mss.,  dislribuerunt. 

(n)  scriptus  circilcr  .mnum  Chrisli  39t . 
(b)  1  Rctract  ,  cap.  !.»>,  n.  l. 


,.N 


&0  F)r:  DIJMJLS  ANIMAIJUS  COMU 

g'iiti.r  cimIcfo  viilcrciiius.  (Jii  nii'iliiciii  (iiiti  oiiuiis 
"•ilit  ,  (•(  oli  Iioc  oiniiis  .'wiiiiia  iiiillo  cor|><)ris  scii  ii  , 
soil  solo  iiilcllc»  lu  pon  i|>i  (nicat ;  sol  aiitciii  islc  fttiinc 
luiin  oiiiiiis((iic  liix  (|ii:o  niorlaliliiis  liis  ociilis  ccriiilur, 
al)  i|)sis  (iiio(|iic  Manicli:i;is  vcro  cl  boiio  \U\n  Irihnciida 
csse  dicatiir  :  siiiinnain  cssc  (lcincnliam  id  pr.cdicarc 
pcrlincn;  ad  Dciiin,  (jiiod  pcr  corpiis  inliicimir ;  (iiiod 
vcro  non  solum  aniino ,  scd  ipsa  siibliinitalc  animi  , 
incnlc  sciliccl  alqiic  iiiicllig(!iitia  capcrcmus  ,  id  est , 
vilam  ,  qiinliscimKiue  illa  diccrctur ,  tamen  vilain  , 
codcm  Dco  aiiclore  privandam  cl  vidiiandam  piitarc. 
Niiin  ciiim  qiiid  sit  vivctc,  qiiamquc  sccretiim  ab  om- 
ni  corporis  sciisu  ,  quim^pic  oinnino  incorporcum  ,  si 
nie  ipsum  invocalo  Dco  inlcrrogarem,  rcspondere  non 
possiin?  Aut  non  ilii  quoipie  faleanliir,non  solnm  vi- 
vere  ilbis,  (pias  dc-tcslaiilur  aiiirnas,  scd  cliam  iinmor- 
laiilcr  vivere?  Quo(l(iue  a  Cbristo  dicium  esl,  Dimille 
morluos  sepclire  mortnos  suos  {Mallli.  viii,  22) ;  non  de 
omnino  non  vivciilibiis  ,  scd  dc  pcccantibus  dictiim  , 
qii;T;  iinmorliilis  aniinic  sola  mors  esl ;  scribcntc  Paii- 
lo,  Mortua  esl  vidun  quoe  in  deHciis  vivit  (I  Tim.  v,  C) : 
simul  eiiim  ct  inorliMm  esse  dixil ,  et  vivere.  Quare 
non  cgo  qiianlo  dccoloratius  vivat  pcccairix  aniiiia  , 
sed  illiid  ipsiini  laiilnm  qiiod  vival  allendcrem.  Qiiad 
si  percipcre  nisi  iniclligondo  non  possein  ,  credo  vc- 
nircl  in  mentem,  lanlo  csse-quamlibet  animam  luci, 
qiiam  pcr  bos  seiilimus,  oculos  pri-fcrendam,  qiianlo 
inlclligcniiam  ipsis  ociilis  pracfcrrcmus.  ' 

CAPUT  llt.  —  Corpus  eiiam  omue  a  Deo  esse  utide 
jjrobalur.  Aiiimam  illam  quce  mala  dicilur  a  Manichwis, 
luce  esse  melioreni.  Liicem  aulcin  illam  illi  quoque  a 
Palre  C'irisli  esse  connimanl  :  cgonc  tandcm ,  quod 
lib  co  esset  qu.xcumqiie  anima,  dubitarcm  ?  Ego  vcro 
non  modo  de  aniina,  sed  dc  quovis  ctiam  corporc, 
qiiiii  ab  i|iSO  csset,  nibil  omniiio,  nc  tiim  quidein,  lio- 
nio  scilicet '  illiiis  impcrilia;  alqiic  illius  selalis  ambi- 
gcrcm  ,  si  forma  qnid  cssel  quidvc  forrnatum  ,  quid 
species  et  quid  indiilum  spccic ,  dcinde  quid  borum 
cui  causa  esset,  pie  cauleque  cogilarem. 

3.  Sed  de  corporc  inlcrim  laceo  :  de  anima  conque- 
ror ,  de  spontaiieo  el  vivido  motu  ,  de  actu  ,  de  vita  , 
de  iinmortalilale  :  dcniipie  conqucror,  qiiod  aliquam 
rem  ista  omni:i  sinc  Dci  bonitalc  liab(;re  posse  miser- 
rimiis  crcdidi ;  qiiod  qiianla  essent.negligcnteraltendi ; 
lioc  niilii  gemciidum.lioc  denenduin  puto.  Volvereni 
niccum  bscc,  lorpicrcr  mcciim,  dcferrem  ad  alios  *:  qu;e 
viscssetintclligciuli,  quam  nibilesselin  bomine',quod 
liiiic  cxccllcntia;  posscmus  confcrrc,  proponercm *.  Ubi 
iniiii  lioc  bomines,  simodoesseiUbomincs,conccssis- 
sciil ;  qu;cierem  ulriim  liis  oculis  videre,  id  esl  inlel- 
ligere  ".  Ubi  negavisscni,  colligcrem  primo  longe  esse 
scnsui  oculotum  istoium  intelligentiam  menlis  anle- 

*  Fxiili,  lioc  scilicet.  Corrigniilur  ex  ^!ss. 

*  valicani  Mss.,  ad  illos  :  iiitcllige  Mauichxos. 

•  »  sic  cx  valicanisel  Gallicaais  Mss.  Iquoniam  niliil  essel 
hiliafine.] 

*  iia  ilures  Mss.  Editi  vero,  prccponerem ;  cum  liac  vo- 
ciim  ali^jiiando  interi  unclioiic  :  qiice  vis  esset  iiitclliqrndi 
{qnoiiium  tiiliil  essct  in  lioiiiine  quod  liidc  excellentiw  pos- 
scnius  confene)  pcvponerem. 

•■'  Kdilio  l-.r.,  vulcirnt,  id  cst,  inlclliqcrent.  Sic  ct  vaticani 
»ls5    Scd  mclius  alii  ciim  lo\.,  vidcrc,  id  est  inlcHiqcrc. 


\  MA.MCIL-LOS,  S.  AUCUVIi.M  »0 

p  tiiciiilam  :  dciiidc  sulijiiiijjcrcm,  id  tpiod  rc  meliore 
pcrcipcrcnius ,  ncci;ssario  milius  judican^lnm.  Qiiis 
lioc  inin  darol  ?  Lrfro  pcrgcrcm  qiu;i  ero  ,  nnima  illa 
quam  m;ilam  dicorcni ,  ooulisiio  sentirotnr  istis  ,  an 
moiitc  inlolligcrcliir?  Mcnlc  falorcnlur.  Quibus  om- 
niltiis  intcr  no»  convoniciiiiltus  alqin;  (irmatis  ,  quil 
coii(i(orclur  ostcndorom  ;  anim;iiri  scilicol  illam  qiiam 
cxsecraroiilur,  luoc  ista  qnam  vcnerarcniiir  esse  nio- 
lioroiii  :  quandoqnidcm  illa  intcllcclii  inonlis  ,  li:cc 
soiisii  corporis  iimotcscit.  Ilic  vcro  li.orcront  lorlassc, 
diic(;niqiic  nilioiicm  scqui  r<;cusareiil  :  lanla  csl  vis 
vclcrnosarum  opinionuin  et  diu  dcfens.c  alfiiic  crcdita; 
falsilalis.  Scd  ego  inslarcm  magis  lixrenlibus ,  non 
aspere  ,  noii  pucrilitcr  ,  non  pcrvicacitcr  ;  rcpctorom 
ijiKjc  conccss  1  siiiit ;  et  qiiam  esseiit  conccdciida  '  , 
monslrarcm.  Ilortircr  ul  in  commiinc  corisnlcrciii . 
vidcrent  ccrle  quid  nobis  ncgandum  essel;  ulruin  in- 
telleclum  istis  carneis  luminibus  pr.cfcrcndum  ,  aii 
cxccllciiliiis  cssc  qiiod  aiiimi  cxcollcntia  ,  qunm  qiiod 
vili  serisu  corporis  cognoscitiir  ,  f;ilsuni  piilarcnt :  aii 
illas  animas,  quas  alionigcnas  crcdercnt ,  tantiim  in- 
lelligcndo  ,  id  cst ,  ipsa  animi  exccllentia  sciri  posse 
nollcnt  fatcri ;  an  solem  ac  lunam  non  nisi  istis  ocnlis 
nolos  ficri  vellei.t  abnucre.  Quod  si  niliil  boriim  ni- 
si  :ibsiirdissimc  alqiic  impudenlissime  ncgari  posse 
animadverierenl;  suaderem  non  eos  oporlcrc  dubi- 
larc ,  islani  liiccm  qnam  coleiidam  prx-dicarcnt,  esse 
anima  il!a  vilioicjii  qiian,  fngiendam  moncrent. 

CAPUT  IV. — 4.  Aiiima  etiam  muscce  prastantior  isia 
luce.  Alque  liic  si  forte  lurbali  ame  quu;rcicni,  nun» 
etiam  musc;c  aniniam  liuic  luci  proeslare  censcrem  : 
respondcrcm  ,  Ktiain  ;  ncc  me  lcrrcret  miisca  quod 
parva  esi ,  scd  quod  viva  lii  marel.  Qua;riti!r  cnim  , 
quid  illa  mcmbia  tam  exigiia  vegelct,  quid  biic  aiqutj 
iilucpro  naliinli  appelitu  lanlilium  corpuscuhim  dii- 
cat,  quid  currentis  pedes  in  numcrum  moveat,  quid 
volaiiiis  pennulas  modcrclur  ac  vibrct.  Q.ind  qii  de- 
ciiinque  esl,  bene  cousideraniibiis,  in  tam  parvo  lain 
niagniim  eminet ,  ul  cuivis  fulgiri  perstringenli  ocu- 
los  pncfcratur. 

CAI'UT  V.  —  Viliosw  animce  qunnquam  damnandcc^ 
qnomodo  huic  luci  quce  in  ycncre  suo  laudanda  esl,  an- 
teccllunt.  Certe  quod  ncmo  dubilal,  quidquid  id  esl, 
iiitelligibileest :  qiiod  omni  sensibili  *,  etob  hoc  Iiuic 
eliam  hici  divinis  legibus  anlcccllit.  Quid  eui.m  cogi- 
lalione  ^  percipimus,  qua^so,  si  hoc  iion  percipimiis, 
alind  esse  mente  inlelligcrc,  aliud  senlire  per  corpus, 
el  priiis  illud  ab  hoc  posterinre  incomparabili  subli- 
iniiale  dislare  ;  idcoque  noii  |)0.ssc  intclligibilia  sen- 
sibilibiis  non  pri-feiri  ,  cura  ipse  intcllcctus  (anliiin 
sensibus  prjefcralur? 

5.  Ilinc  illud  eliani  fortasse  cognosccrcm ;  quoJ 


Scnsus  est,  ulrum  idem  esl  his  oculis  vidcre,  quod  i:i- 
telligerc. 

«  Edili,  et  quw  essent  concedenda.  Emendaniur  ex  vaii- 
caais  \iss. 

'  sic  l.ovaiii  Mises  duoruni  mauuscriptoruni  auctorilate 
correxeruiil.  »lii  Innien  Mss.  |  lures  cum  Er.  haltent,  (/((i /- 
qiiid  intclli(jH>il'j  csY,  onnii  scndiili,  et  ob  lioc  liiic  eiiuni 
luri,  eic. 

'  Er.  ct  v:ss.,  ccjnilione. 


97 


LIBEa 


conseqccns  csse  nnnirc-inni  cst ,  ciim  injnsiuia  ci 
inlcmpcranlia  ca>lfra(|iif  animi  vilia  noii  sonlianliir  , 
Rcd  iiilciliganlnr  ;  qiioniOilo  lial  ul  eliain  isla  ,  qu.c 
dctc  taMinr  el  ilainnamli  ccnscmus,  tainen  qnoniam 
inti'Hi|5'il»ilia  Siml ,  anteire  hanc  Iucimu  (inea;il  ,  «  nm 
in  suo  gfikcre  i>U  laudithla  sil.  Suggiriinr  eiiim 
miimo  brne  scse  l>co  sulijicieiiti ,  priino  noii  onme 
qnod  laudaiiins,  omni  qnoil  viuiptMamus,  esse  aiile- 
poneiulnm.  NtNjue  cnim  qnia  lamlo  purgaiissimum 
(lumbum,  »b  ln»c  illud  vimp.-rai.do  aiiro  pliiris  asli- 
mo.  In  suo  eniin  gcnerc  tiiiitlqiiL>  eon^idiraiulum  csl. 
lmpr.'U>  juii>cimsnlliim  nmlias  lcgos  igiioianlcm  : 
srd  emii  lameii  proltalissiino  siitori  sic  priclcro,  ul 
n-  rom[>arandum  quidem  pnlom.  Al  istnm  latido ', 
q  iiid  Mic  arlis  |>oritissimiis  sil  :  illiim  aiitom  ,  qnod 
gu.m  piDfessioncm  minus  iinp'cal ,  jure  roprclionilo. 
Es  quo  reperire  doberem,  lucem  isiam  ,  qiiod  iii  ge- 
nere  proprio  perfocla  essol,  jure  landari  :  lamon 
qnia  seusihiliiim  roriim  numcro  includiinr,  qiiod  ge- 
iins  iiitolligibiliiim  goiicri  codat  necosso  ost,  infra  in- 
justas  el  iiiioiiipoiaiiles  .'iniinas,  qiioniam  sunl  iiiloHi- 
gibilcs ,  csse  dcpulandam  ;  quamvis  islas  non  iiijnria 
damnalione  digiiissimas  judiccmns.  (>ii:crinuis  iiam- 
qne  iii  liis  qiiod  coiicilietur  Doo.  iioii  qimd  isli  fulgori 
proferatur.  Quapro|»lor,  (|ni>']iiis  hoc  liiiin-ii  ex  Dco 
C"Se  conlondcrel,  non  repiigiiarem ;  s.ed  m  gis  ani- 
mas  dicercm,  viliosasetiam,  mui  in<piaiiliiin  \itios;e, 
sed  in  qnaninm  aniince  sunt ,  neiim  sibi  essj  crcato- 
rcm  falcri  oporiere. 

CAPLT  VI.  —  6.  An  ipsa  elinm  vilia  lauquain  in- 
tellig<biHn  ,  luci  sensibili  pi^eferendu  sinl  et  Ueo  ut  an- 
ctori  Iribuendit.Viliitin  aniini  est  defectus  qiiidnm,  recie 
non    iiiler    inlelliijibilia    numeraudus.    Ipni   defectus, 
eliainsi  iiiter  intelligibHia  nunierarentur ,  nuiuiuam  ante- 
jwneitdi  rebus  seiisibilibus.  Si  lumen  visibile  n  Deo  est, 
miilto  magis  ab  ipso  aitiina,  qute  in  qiianlum  vivil  intcl- 
liiiibi  is  res  esl  ,  etiumsi   vitiosa.  Objeclunlnr  contra  n 
Hanicliceis  loca  Scriplurce.  Iloc  loco  si  (|iiis(|u;iin  illo- 
lum  canliis  cl  \igilans,  jnm  etiam  stiidiosior  (|iiam 
1  orlin.U'ior,  me  admonoret ,  non  de  viliosis  animis  , 
I  dc  ipsis  viliis  esse  qii;crendum  :  qn.-c   quoiiiam 
iisu  corporis  iion  cogiiosccrentiir,  el  Uimcii  cogiio- 
coionliir,  noii  nisi  inlclligib:li;i  possc  accipi,  qu;e  si 
s>iisibilibus  oinnibus  anlecellunt  ,  cur  lucem  Doo  aii- 
ciori  esse  tribuendam  inlcr  nos  convcnirel ,  viiiorum 
vcro  aiiclorom   Dcuin  nemo  nisi  sacrilogns  dicerel  : 
ros|iot:(lcrcm  ln-niini.si  anl  slalim  ct  rcpenle  ,  nl  bo- 
iiis    Doi    enltoribas  solcl,  divinitiis  infulsissct  Irijns 
Bi)liiiio  qiixslionis,  aul  fuissetaniea  prxparola  :  qiio" 
1 11111  si  neulrum  meruissem  atqne  poini.ssem  ,  C(ppl;i 
dcrroin ;  (pi(idf|uc  cssei  proposilum ,  diflicile  cssc 
1  (lignosceiidiim  aupie  arduuni   connicrcr.  Uecnrrc- 
icin  in   nie  ,  prosierncrcr  Deo  ,  alie  ingomisccrem  , 
qii;rrcns  ne  nic  iii  medio  spalio  ,  qiio  certis  ralioni- 
liiis    pri>iii(>vis.scin ,    lixrero    palirotnr;   nc    ancipili 
i|iixslioiie  cogcrcr  aul  inlcliigibilia  scnsibilibus  snb- 
initlcrc  ac  siibdcre,  aut  ipsum  viiiorum  diccre  aiioto- 
rein  :  cnm  essel  ulrumvis  lioruin   ialsilatis  iinpict  i- 
•  va'.icani  Vi»s.,  nc  i:ti'm  itnrio. 


UNIS.  IS 

lisiinc  plt  nis-imiim.   Nnll.y  modo  possem  exisliniare, 
(pioil  mc  sio  airocliim  illc  ilcsorerot.  Admoncrol  |iotius 
snis  illis  inenabililiiis  inodis,  ut  roiisidcrarom  eliaiii 
alqiie  etiam  ,  iilrniii  aniiiii  \iiia,  do  '  (piihns  losiiia- 
roiii  ,  iiitor   iiitoiligiliilia  niiinoranda  os  onl.  Oninl  iti 
roporirom ,  proplcr    iir.booillil;ilcm    iiiloriori>   oculi 
nici,  qiKC  inilii  poco:ilis  incis  jnro  accidis>el ,  aliqnom 
niilii  ad  invisihil^.i  coiiliicdd;»  in  ipsis  visibilihus  nia- 
chinarer  gradnm  :  qiiorum  essel   nohis   niillo  mn;lo 
coitor  cognitio ,    scd   coiisueindo  (idonlior.    Ilaiino 
slalini  (|u;crciom  qiiid  ad  sonsiim   |troprio  pcrlinor.»! 
ociilorum  :  invcnircm   colores ,  qiKirum  piiiicipauim 
lux  istaoblinorot.  H.Teccnim  siiiit(|iia!  nulliis  alins  scn- 
susaitingit :  nammolnscorponim,  ol  magiiiindincs,  ol 
iiiterv;illa  ,  et  (iguras  ,  quamvis  ct  ociilis  ,  non  lamcu 
proprie,  sed  tactu  etiam   possc  soiitiri.  Uiidi!  colligo- 
rom  tanto  c;ctoris  corporcis  et  scnsibilihiis  prxslaro 
liiccm,  quanto  aliis  sensibiis  aspectus  csscl  illustrior. 
Elccla  igilur  cx  oninihns  qu;c  corpore  sciiliiinlur  ista 
lucc,  qua  nitcrcr,  cl  in  qiia  gradiim   iliiim   iiiqiiisiiio- 
iiis  mo;c  necessario  collocarcm  ;  pcrgorcm  altcndcre 
qnid  agcretnr  lioc  niodo  ,  mccumqno  ila  scrmocin  i- 
icr/Si  sol  iste  lanla  chiriialc  coiispiciiiis  cl  dici  liicc 
siiflicicns,  usqiie  ad  Itin:o  simililiidiiicm  in  conspociii 
noslro  patilalim  doliccrol,  nuin  .irnid  qiiidqiiam  ociilis 
s<-ntiremiis  qiiain  lnccm  utciimqiic  fulgcntom  ;  lucem 
l:unen  qnaTentes ,  qnnd   fiieral  non  vidcndo,  el  haii- 
rieiiies  vidciido  qiiod   aderal?  Non  crgo  illum  defc- 
cliiin  vidoremiis,  sod  liiccm  qii;c  dclecliii  romanerct. 
Cum  aiilem  iion  vidcroiniis ,  non   soiirircmiis  ;  qiiid- 
quid  cnim  sentimus  aspoctu,  non  potcsl  non  videii  : 
(piare ,  si  dcfoctus  ille  iioqiie  visii ,  ne.^ne  alio  sonsu 
sentiretur,  non  po^-sot  inlor  seiisihili;i  numcrari.  Ni- 
hil  cnim  sensibile  csl,  qiiod  sciiliri  iion  potcst.  Ilefe- 
raimis    niinc  consideralioiiem    ad  virtnlem ,   cnjiis 
iniolligihili  liice  splendcre  riiiimiim  convciiicntissim.; 
dicimns.  Porio  ab  Iiac  liico  virliilis   dcfoctiis  quidim 
iion  porimoiis  anim;im  ,  sod  ohscnraiis,  viiiiiin  voca- 
tur  Potcsl  igitur  rccte  viliiim  (inoqiie  aniiii;c  noqiia- 
qiiain  inter  intclligihilia  mimerari ,  nt  liicis  illcdcfe- 
ctiis  recle  de  sciisibiliiim   numcro  eximilur   :    illiid 
t;imcn  quod  reinaiiet  aniin;c  ,  id  csl  ,  lioc  ipsuin  quod 
vivil  atqiie  anima  esl,  taiii  osl  inlclligihilc,  qiiam  scn- 
sihileillud  qiiotl  in  lioc  visibili  liimiiic  post  defoclum 
qiianlumciiinqne  fiilgerel  :  et  idco  aniinam  iii  qiian- 
tinii  anima  essel,  ct  vil;e  parliciparet ,  sine  qiia  ntillo 
paclo  aniiiia  esse  polesl,  roctissimc  oiniiibus  scnsibi- 
lilins   aiilcfoiri.   Qiiamobicm    m:ixiini   crroris   esse, 
iill.iin  aniiii;im  dicere  nnn  csse  ex  Deo ,  ex  qiio  csso 
solein  Itiiiamqiic  glorieris. 

7.  Qtio.l  si  j  in  plaoeicl  omiiia  sensibilia  iiomi- 
n:»re,  non  moilo  oa  (|ii;c  sciiliri-inus.  -^od  cliam  ca  qn  o 
non  scntioiido  lamon  pcr  corpus  jiidic.iromus ,  sicui 
por  ociilos  tenehras  ,  et  per  aures  siloniiiim  ;  ot  illas 
cnim  iion  videiido  ,  ot  hoc  non  audiendo  cogiiosci- 
miis  :  rursusqiie  inielligibili.i,  iion  ci  tatilum  qux  il- 
hi->lr»ta  nicnie  conspioiiiius,  sicnli  est  ipsa  sapicnlia  ; 

'  A|  u'l  I.0V.  paiii.  ula,  de.  [  rxlcfniis!»,  nou  bo4lc  red- 
diliiiii,  q  i'>tis  «■«/.•/.'!  em. 


09  HE  DUABLS  AMMAHL.S  CONTRA 

Wid  cliani  illa  qu*  ipsius  illuslralionis  privaliono 
avcrs;imur  ,  ul  csl  iiisipienlia  ,  qu:»m  lcnebras  aninii 
congriic  (lixcriin  :  nullain  do  vcrlio  faccrcni  coiilro- 
vcislaiii,  scil  lotam  (|ii  rslionniii  lacili  (livisioin!  <lis 
SDlvcrcm,  sialimf|iic  :tp|prol);ircin  bcnc  allfiKlciililjii'^, 
siil)>laiilias  iiil(;Ili^il)ilcs  scii^ibililms  siilisliiiliis  (liviii:i 
cl  incornipla  v(!rit;ilis  Wgc  prciMini ,  iion  cariiin 
Riilislaiilianim  dolcclus  ;  quamvis  lios  inlcliigibilcs  , 
illos  sciisihilcs  appcllarc  vcllcmiis.  Qiiaproplcr,  qui 
el  li;i;c  lumiiia  visibilia  ,  cl  iilas  iiilcHiyibilc-.  aiiinias 
subsianlias  csso  faicrciiliir,  omni  modo  cos  cogi  sub- 
limiorcs  parles  aiiimis  conccderc  ,  aiqiic  Iribucrc  ; 
dcfcclus  vcro  iilriiisque  gencris  noii  possc  allcros  al- 
lcris  anlcponi  ,  privaiit  cnim  tanlum,ct  iioii  cssc 
indicant ,  quod  usqiicquaque  eamdcin  vim  habcnl , 
siciit  ipsoc  negatioiics.  Nain  cum  dicimiis,  Noii  cslaii- 
rum ,  cl ,  Non  esl  virlus ;  quamvis  iiiler  aiiriim  cl 
virliilem  idurimiim  ,  niliil  tamcn  iiilcr  ncgalioncs, 
qiias  eis  adjunxiiniis,  dislal.  Vcruni  cnimvcro  pcjiis 
csl  non  esse  virtiilcm  ,  quam  nc.n  cssc  auriiin  :  iiciiio 
sanus  hinc  ambiglt ;  quod  iioii  propter  ipsa»  iicg:i- 
liones,  sed  proplcr  res  qnibus  adjungunlur,  accidere 
qiiis  iion  iiiieHigal?  Auro  enim  virtus  qiiaiilo  pr;cslal, 
lanlo  cst  viriulc  (|U.im  auro  carerc  miscriiis.  Quam- 
obrcin,  cuin  rcs  iniclJigibiies  sciisibilibus  rebus  aiilc- 
cellunt,  defecliim  in  inlcUigiliilibus  qiiam  in  sensibi- 
libus  nieriio  LCgrius  loleramus  ;  non  cos  dcfcctus,  scd 
ea  qu;c  dcliciunl,  ciiariiis  vel  vilius  xsliinaiitcs.  Ex 
quojain  illud  apparct,  dcfcctmn  vitae  ,  qu;c  inlclligi- 
bilis  est ,  multo  miscrabiliorem  esse,  qiiam  hujiis 
sensibilis  lucis  ;  qiiod  scilicel  niiillo  est  charior  intel- 
lccta  vila,  quam  lux  isia  conspccla. 

8.  Quoj  cuin  ita  sint,  audebilne  quisquam  ,  cum 
solem  ac  lunam  ,  ct  qiiid'iuid  in  sideribus  ,  qiiidqiiid 
deniiiie  in  hoc  igne  noslro  atqiic  tcrrciio  luce  visi- 
bili  cffulgel,  Deo  tribu:il,  animas  qiiaslibet,  qiiae  pro- 
fecto  nisi  viveiido  anim;c  non  sunt ,  cuin  lantum  hoc 
lumen  vita  pcccedat ,  nolle  concedere  ex  Deo  esse? 
ct  cum  ille  veriim  dicat,  qui  dicil,  In  quanlum  nitct, 
ex  Dco  est ;  egone  landcm,  Dcus  magne,  menliar,  si 
dicam,  In  quanlum  vivit ,  ex  Deo  est?  Non  usqiie 
adeo,  qu;cso,  c;ccilas  mentis  suppliciaqiie  augeaniur 
animorum,  ul  lucc  homines  non  inlelliganl.  Sed  quo- 
qiio  modo  illoriim  error  aut  pcrtinacia  sese  haberct, 
his  ego  frctus  arni;ilusque  ralionibus  ,  credo  cum  ad 
eos  rcni  ita  considcralam  perspcclamquc  delulisscm, 
ctcum  liis  phiciilc  coiilulissem,  vcrercr  ne  mihi  quis- 
qiiain  corum  aliciijus  momenti  cssi;  vidcicliir  ,  si  aiil 
inlcllectum,  aut  ca  qu:c  inlclleclii  iion  per  defcclnm  ' 
percipcrcniiir,  scnsui  conarctur  pncfeirc,  aulsallem 
compararc  coiporco  ,  vel  his  rcbus  qiuc  ad  eiimdem 
scnsiim  co;,'ii!)sccnda;  similitcr  perlincn-iil.  Qiiocon- 
stiliilo  ,  qii;iiido  il'c  niihi  vel  (|uisqiiam  iicgare  aiide- 
rct,  aiiiiiias  qnanlum  vcUct  nialas  ,  lanieii  qiioiiiam 
anim;c  csseiil,  inlcUigibilium  rcriiiii  iiiiiiicro  co;ili- 
ncri ,  ncqiie  illas  pcr  dcfcclum  inlclligi  ?  Si(|uidcin 
anim:c  iioii  alio  essciit,  nisi  qiio  vivcrent.  Licct  cniin 

'  Edili,  nondwn  pc.r[e.cle.  Mchiis  valk^Tiii  s's,..,  vou  pcr 
tiefectiim. 


MAMCII.EO.S,  S.  ALCU^^TINI  m 

pcr  dcfcctiim  inlclligcrcnlur  viiios.T  ,  qula  virtiilitf 
cgcsialc  viiiosrn  ;  non  (aincii  per  defcctum  animrp, 
qiiia  vivciido  anima».  Ncc  ncri  polcst  iil  vii.-c  yra-.tpn- 
lia  sil  c;nis:i  dclicicndi ;  cuni  laii.o  qnidque  dcflcial, 
qiianlo  dcscriliir  :i  viia. 

9.  Oiiini  iiiodo  igiliir  tuni  palcrel  non  posse  iilhii 
aninias  ab  co  auctorc  scparari ,  a  quo  lux  isla  noo 
scparatiir;  j;im  quidqnid  affcrrenl ,  noii  accipcrem  . 
moncrcmqiic  poliiis  ,  nt  cos  mccum  scqni  mallcnt , 
qiii  oiiinc  ([iiidipiid  cssct ,  qiioniam  csset ,  in  quan- 
tiimciiniqiic  csscl ,  cx  uno  Dco  cssc  prxdicarcnt. 

CAPIT  VII. —  iliili  quoniodo  ex  Ueo,  cl  tion  ex  Dco. 
Uccit irciit  alvcrsiis  iiic  voccs  ilLis  cv.Tno'clic;is  :  Vot 
propicrcn  noii  auditin ,  qiiia  ex  Dco  non  eslis ;  Vo$  fX 
patrc  diabolo  eslii  (Joan.  viii ,  i7c/ -44).  Ego  quiqiie 
coiitra  rccilarein  ,  O.uiiia  per  ipsum  facla  tunt,  et  sine 
ipso  facliim  est  iiiliil  {Id.  i,3);  ct  illud  Apostoli , 
Linus  Deus  ex  quo  ouviia;  ct  unus  Dominus  Jcsiis  Cliri- 
stus  pcr  qitem  ommn  (I  Cor.  viii ,  6) ;  el  itcriim  cjus- 
dem  aposloli ,  Ex  quo  omnia  ,  per  quem  omnia ,  in  qito 
omiiia ,  ipsi  gloiia  {[{om.  Xi ,  56)  :  hoiiirerqiie  ho- 
mincs  (si  t:inicii  lioiiiiiies  invcnircm),  niiiil  nos  jara 
(juasi  compcrisse  pra^sumcrcmus ;  scd  (lu.crercmus 
piiliiis  niagislros,  qui  scnlenliarum  islnriim,  qii.c  iio- 
bis  inlcr  se  pugnarc  vidcrcntur,  paccm  concordiam- 
qiie  moustr;ireiil.  Nam  in  una  atqiic  cadoin  auclo- 
ritale  Scriplurarum  ',  cum  alibi  sonarct,  Omiiia  cx 
Deo  (I  Cor.  \\ ,  12);  el  alibi,  Vos  non  eslis  ex  Deo  : 
qiioiiiam  Libros  tcinerc  condemnare  ncfascssct,  qiiis 
non  viderct  pcriluin  doctorem  ,  ciii  qmcstionis  Iiiijus 
soliilio  iiola  csset,  iiiveniendum  fuissc  ?  (jni  profeclo 
si  csset  boiiiis  inlellcctor,  ci,  ut  diviniius  diciiur, 
homo  spiriiualis  {Id.  ii ,  15),  qunniam  ncccssario  fa- 
veret  vcris  nilionibus,  qiias  de  inlelligibili  sensibili- 
qiic  nalura ,  (piantum  potni ,  tracl;ivi  alqiie  disscrui  , 
iiiio  cas  *  ipse  niiillo  niclins ,  el  ad  doceiidiii;i  apiius 
aperiiet;  iiibil  ab  eo  aliud  de  hac  qucstione  audire- 
iiius  ,  nisi  quemadmodum  fieri  possct,  ul  et  niil!iim 
aiiiiiiarum  genus  non  csset  cx  Dco,  el  recle  tamcn 
pcccaloribus  ct  inlidelibiis  diccrctur,  Noneslisex  Dco, 
N.im  et  nos  fortasse  imploralo  in  aiixilium  Deo  facile 
vidcrc  possemus,  aliiid  csse  viverc ,  aliud  pccc:ire  : 
et  qii.inquam  vila  iii  peccalis  in  comparatione  jiist;c 
vila;  niors  appellala  sit  (  I  Tim.  v,  G) ;  ulrumque  la- 
mon  in  liomine  uiio  posse  inveniri ,  ut  siniiil  sil  vivus 
alqiie  peccalor  :  sed  quod  vivus ,  ex  Doo ;  quod  pec- 
calor,  iion  ex  Dco.  In  qiia  divisione  uliinur  ca  parle 
de  duabus  ,  q»x  noslra;  scnlcntia;  compclii  :  iil  cnni 
Dci  condiloris  omiiipoteiilinm  insiniiare  voliimiis, 
eliam  pcrcaloribus  dic:imiis  qiiod  cx  Deo  siiit.  Dici- 
nius  cnim  liis  qiii  ali(|ua  spccic  conliiici;liir,  dicimiis 
aniiiianlibus  ,  dicimus  ralioiialibiis,  dicimus  posircmo, 
quod  ad  rcm  maxime  alliiiel,  viveiiiibus  :  qii;c  om- 
nia  pcr  sc  ipsa  divina  siiiit  muiicra.  Cum  auicm  ma 
Io>  argiiere  proposiinm  csi ,  rcctc  diciinus,  Non  csli 
ex  Deo.  Dicimus  eiiim  se  a  vcrilale  averlenlibus  ,  in  • 
ridclibus,   f;icinoro^is,    flagiliosis,  ct,  quod  iioniin  j 

'  vo\,  Scripf.irantm,  noa  csl  in  >:ss  valicaiiis. 
*  Iu  cdilis,  imo  si  ens.  Abcsl,  xi,  a  Mss. 


(01 


Lir.KR  L'M'S. 


!C2 


i.no  loiuin  comiiiel,  pccoaloribiis  :  qu:B   riirsns  oin- 

iiia  cx  Deo  non  esse  quis  dubilel  ?  Ila(|ue  Chrislus 

pcccaloribus  ,  idipsuin  quod  pcccalores  eranl  el  sibi 

nnn  ciedclianl  coarguiMH,  qiiid   miriiin  si   ail,   Noii 

eslis  ex  l>eo ;  ex  aiia  parle  iila  s;ilva  nuineiilt'  sonlenlia 

qiiod  Oiiiiiia  pcr  ipsum  facta  Mtnl ;  cl ,  Oiiiiiia  ex  Dco  ? 

Nain  si  Clirislo  non  crederc,  Clirisii  advenliim  repu- 

diare,  Chrislum     non    recipcrc,    cerlum    iiidicinm 

esscl  aniinarum  '  qu;c  non   sunl  Dei ;  el  idco  diclum 

csscl ,    Yos   vropterea  non  nudilis ,  qttia  non  estis  ex 

Deo  :  qiiomodo  vera  cssel  vox  illa  Apostoli,  in  ipso 

Kvaiigelii  nicmorabili  principio  ,  qua  dielum  cst ,  In 

suo  propria  veuit,  et  sui  eum  non   reeeperuiil  (loan.  i, 

1 1}  ?  Inde  siii,  si  nnn  receperunl :  aiil  iiudo  ideo  iioii 

sui,  qiiia  iion  receperiint  :  nisi  quia  liomiiies  poccalo- 

rcs  ,  eo  qiiod  suiit  liomines,  ad  Dciim;  co  vcro   qiiod 

peccatores,  ad  diaboliim  peirmenl?  Ilic  crgo  parlem 

iialurc  lenuit  qiii  ail,  Suieuin  uon  reeeperunt ;  iHc  vero 

voliiiilalis,  qiiiail,  iVo»  eslisex  Ueo.  Kvangclisla  cniin 

rci  npora  commciidabal,  (^hrislus  liomimim  pcccala 
roen  obat. 

CAPUT  VIII.  —  10.  Quarunt  iinde  malum,  ct  linc 

qnceslione  vineere  se  putanl  iltniieltcci.  C.ognoscant  jnius 

quod  IncilUmum  est ,  niltil  vivere  posse  sine  Dco.  Sum- 

vium  malum  non  cognoscilur  nisi  cognito  summo  bono  , 

qr;od  est  Dctt.  Ilic  forlassi^   quis  dical   :    Uiido    ipsa 

y>occ:it:i ,   ct   oniiiino  iiiide    iii:diim  ?    Si  ai)   boiiiiiiC , 

iihdc  linino  ?  si  ab  aiigclo,   undc  angeliis?  Quus  ex 

Dco  csse  ciim  diciiur,  qiiamvis  rccte  vercque  dicatur , 

videnltir  laiiioii  iiiiperitis  ct  niiiiiis  valeiitibiis  acriler 

rcs  abdilas  inlueri ,  qiiasi  pcr  quamdam  caleiiam  ad 

Deum  mala  ct  poccaia  connecli.  Ilac   qu:vslionc  illi 

regnarc  se  piilanl  :  quasi  vcro  intcrrogare  sit  scirc. 

Ulinam  id  esset;  iiemo  me  sciciuior  reporircliir.  Scd 

iicscio  quoinodo  sa>pe   in  allcrcando,  inagna;    qii:c- 

Biiiinis  propositor  personam  magni  docloris  osieiilal, 

flcrumqiie  ipsc  ipso  qiicm  tcrrel ,  in  eo  dc  quo  terrol 

indociior.  !t  iqne  isti  multiludini  se  pncferendos  ar- 

liilnnlur,  qiiia  prinres  iiitorrogant  quod  cum  miiiti- 

liidine  igiinraiii.  Sed  si  eo  lempore  quo  cum  eis  me , 

non  siciit  j:im  diu  ago,  cgisse  nunc  poenitcl,  milii 

has  rationcs  dcpromenli  lioo  olijccissenl ,  dicerem  : 

Qiiacso,  inlorim  cojinoscito  mccum  quod  riciilimum 

rst ,  si  nibil   siiie  Deo  pnicsl  fiilgcro ,  niullo   niiniis 

posse  aliquid  vivere  sine  Deo;   ne  in  laniis  iiion-lris 

npinionum  remaneamus ,  ul  nescio  quas  animas  vilam 

sine  Deo  babcre  prTdiceinus.  Sic  enim  fnrtassc  con- 

liiigct  iil  id  qiiod  mccum  i^-iioratis,  id  csl ,   uiidc  sit 

inaliim  ,  vcl  simul ,  vcl  quoliliclordinc   aliquando  di- 

8camus.Qiiid  si  cnim  cognitio  summi  niaii  sinccogni- 

tinne  sumini  boiii  conlin;»crc   liomini   non    potcst  ? 

^on  ciiim  no  scinus  lcnebras,  si  iii  lonebris  seiiipor 

fsscmiis  :  scd  lucis  nolilia  conir.iriiim  suiim  nnn  sinil 

inrogniliim.  Sumninm  anl  -111  boiiirn  id  ost ,  quo  sii- 

pcriiis  essc  niliil  potest  :  D  •ns  aulom  b  'num  ,  Cl  Deo 

sitperiMS  cssc  niiiil  poiesl  :  Doiis  i;;itur  snmmiim  bo- 

nuni.  Cnpno«cnmiis  crcn  Doum,  atqiie  iia   nos  illnd 

qnod  pra'proporc  qiKcriiiiiis   iion  lalcbii.  Moili!'Ciis;!C 

•    '  lAH\,  jitdlciim  eU  aiiiin-iy>m. 'ay<'\gi-\i\iT  ox  vss. 


ncgotii  laiidcm  vel  mcrili  cognitionom  Dei  csse  arbi- 
tramiiii?  Qiiod  enim  nobis  aliiid  prccniiiim,  qiiam 
viia  x-tenia  promitlitiir  ,  qiuc  Dei  cngnilio  est?Ail 
cnim  m:igisler  Dciis  :  llwc  esl  nulem  vila  alenta,  ul 
cognoscitnt  te  soluin  et  veritm  Deum ,  el  quein  misimi 
Jesum  Clirisluin\Jonn.  xvii,5^.  Kleiiim  aiiinui  qti.im\i»> 
sil  imniortalis  ,  laineii  qiiia  mors  ejiis  recte  dicilnr  a 
Dei  cogniiiono  aversio ;  ciini  sc  convcrlit  ;id  Ifciim  , 
merilum  ost  ;vlcrn:c  vit;i!  conseciueiubo,  ul  sil  ;i!lerna 
\ila,  sicut  dicttim  est,  ipsa  cngriilio.  Converti  auioiii 
ad  Deiim  ncmo ,  nisi  ab  lioc  niiindo  se  avcrlai ,  pn- 
test.  IIoc  ego  inibi  ardiiiiin  cl  dirririllinunn  senlin  : 
Vdbis  si  lacilo  csl  ,  illc  ipso  Dous  viderit.  Ego  vellein 
ciedore,  nisi  ine  nioveret,  (jiio  1  ciim  iste  miindiis  , 
a  quo  averli  jiibeinur,visil)ilissi(,  (lixcrilqiiu  Aposto- 
iu.-i,  Ea  quce  vidiuitur,  lemporuHa  sunt ;  qua:  aulcm  non 
vidcnlur,  aUerna  sunt  (II  Cor.  iv ,  18)  :  vos  pliis  islo- 
rum  ociiloriimquam  ment  s  jiulicio  iribuilis,  iipiidipios 
iinliamcssc  fulgeiitom  iicnnam  qiuvnoncx  Dcoriilgoal, 
cl  csse  vivcntom  aniniam  qu.x*  ncn  ex  Dco  vivai, 
pni^ilicalur ot  crcdiliir.  Il;cc  ct  his  similia  vel  illis  cti;iiii 
dicorom,  vel  inociiiii  ropularom.  Possoin  iiam(|iie 
Deum  ninnibiis,  iit  dicilur,  visceribiis  doprecans,  cl 
Scriptiii  isqnaiiliim  licobat  iiitontus,c(iam  tiiiic  rorlassi; 
talia  vol  diccrc,    vcl  qiiod  saliili  sal  crat  cngilaio '. 

CAI'LT  IX.  —  11.  Aitgustinus  familiarilnle  cuin 
Muiticlia'is  el  snccessu  vicloriic  de  Cliristianis  impcriiia 
a  se  reporliila'  dcccfilus.  Mitniclicci  ex  cognilione  ilciii 
peccati  et  volunlatis  facile  refellendi.  Sed  iiie  diio  qiuc- 
dam  maxime ,  qiuc  incauia:ii  i'lain  ;ct:itcm  facilc  oa- 
|>iiiiit,  pcr  admiiabilos  '  atlriverc  circiiiliis;  (|noruii» 
csl  u:ium  faniili;irilas  ,  ncscio  (|Uoniodo  n  iietis  i|iia- 
dain  iiiiagine  boiiitalis,  laii(|uani  simiosum  aliipiod 
viiiciilum  mullipiiciier  collo  involiitum.  Altcrum  qnod 
qiuvdam  noxia  victoria  ponc  mihi  scmper  in  dispui.i- 
tionibus  provcniebal  dissoronli  cum  clnistianis  impc- 
ritis  ,  scd  tamcn  fidem  suain  cerl;ilim ,  iit  qiii-ipie 
possel ,  dofondere  molicniibus.  Quo  siiccessu  crcbcr- 
rimo  gliscebat  ndolcsceniis  animosilas,  ct  impelii  siio 
iii  pervicacin  magniim  nudum  iniprudciiter  vergc- 
bat'.  Quod  alterc:indi  gciiiis  quia  post  eorum  auditio- 
nom  .nggressus  crain  ,  qiiidquid  meo  vel  qtialiciimque 
ingenio  vel  aliis  lcclionibiis  pntoram,  solis  iliis  liben- 
tissimc  Iriliuoliam.  Ita  ox  ilidrnm  soriiioiiilMis  :irdor 
iii  ccrtaniina  ,  cx  ccrtaminum  pioveiitu  ainor  in  illos 
quolidic  movobalur  ^  Ex  (pio  accodebat  iit  qiiidipiid 
dicorciit,  niiris  quibiisdam  morbis ',  iion  qiiia  sciebam, 
sed  qiiia  optab;im  vcriim  csse  ,  pro  vero  approbarem. 
Iia  factiini  o>t  ul  qiianivis  pedclotiiLii  alqtie  caule  , 
Linion  diii  soquerer  lioiniiies  nilidam  slipulam  vivcnti 
aninutt^tra-rerenlcs. 

1-2,  Voniin  oslo  *,  non  poleram  illo  lempore  son-    j^ 

'  llaMss.  .Al  cdili,  repulare  por.sem.  yamque....  lalia  ivl 
diccicm.  vel  qvod  .siduli^i  adnal  cogilitrem. 

»  rxliiio  i:r.  ol  vitliaciiuis  Ms.,  p  r  aniicabHes. 

'  In  Mss.,  cl  iiniietiis  snns uigcbtit. 

^  Mss.  |.lcri(V»',   nornbatiir.  _       ■      ,•   ■ 

e  Kr.  Iiii,'.!.  vcii.  I.ov.:  A.v  qito  nccidcbil  il  qnuiq.m  «i- 
cerent,miii^qi.ibi:sditinmotlis,  elc.     M. 

•  luliliol:.:  iei\imiim]HMcinm.\.t)s.:  lervm  x-Ui  nnn 
yulcro"'-  raul  (iu.-  |<>l  i"t!.'iiicilili  laolialieliaui:  ita  ttui- 


103  I)K  DUAHLS  .\M.\I.\nUS  CONXnA 

bibilia  nb  iiilelligiltililxis,  cnriialiu  sciliccl  alj  spiiilua- 
lil)us  (Jijiidicarc  a((|uc  disocriterc  ;  iioii  crat  :i  laiis  , 
iion  (lis('i|)lin:i>,  noii  ciijii.<<(iain  cliniii  coiisii(;lii(liiii.s  , 
non  ullonini  (lciiirpic  niciilortitii ;  iioii  (■irtiii  inrvi 
gaiiilii  cl  f'clicil:ilis  rcs  csl  :  ilatic  laiiilciii  nc  illii(l 
(|ui(l(:in  arri|HTi;  iiolorani,  (|iioil  iii  oinniiini  lioniinutn 
jiidirio  siiinini  Dci  lcgibus  nalurn  ipsa  conslitnil? 

(lAPUT  X.  —  Pfi-ralitin  tioniihi  n  valiinlale.  Vilit 
cl  votitnliis  sua  cuiqite  iiolistiinKi.  Volnnlas  qititl  sil. 
Quivis  cnim  Iioniines,  ([iios  modo  a  communi  scnsii 
gcncris  hiimani  iiulladisrupissel  amenlia,  qua;  vcllcnl 
ad  judicandum  sludia  deliilisscnl,  (|Hamlil)Cl  inipcri- 
liam,  quanlaincum(|uc  ctiam  lardilalcin;  vclim  cxpe- 
I  iri  (iiiid  milii  respondcrcnl  roganti,  ntrum  cis  pcccassc 
viderctur,  dc  ciijus  dorinienlis  manu  scripsisset  alius 
ali(|uid  Ilap[itiosum.  Omncs  quis  duhilet  il.i  fuissc  no- 
galuros  illud  esse  pcccatum ,  itn  reclamatiiros,  nt 
eliam  succenscrcnt  lortassc  quod  l:ili  eos  rog:iiioiie 
dignos  putavcrim  ?  A  quibus  ego  ,  quoquo  niodo  po- 
leram,  rcconcilialis  ct  in  c€s?^siliiim  reslitdlis  pc- 
tcrem,  iit  mc  nlitid  tam  niatiircstiim,  cl  iii  omn'ti:ii 
eogtiilionc  posilum  ,  interrogantcm  non  moiesic  fcr- 
rctit :  liinc  qu:i;rercm,  si  min  dormienlis,  sed  scicnlis 
inanu,  qiii  niembris  lamen  caiteris  vinctiis  alqm;  coii- 
Btrictus  essct ,  qnisqti;im  valciilior  alii|iiid  similitcr 
fecissct  m:di,  titruiii  ojnia  id  nossct ,  qiiatnvis  omiiino 
noluissct,  iillo  pc(  cali  iiominc  lciicrclur.  Et  liic  milii 
omnes  mirantes  qiiod  talin  sciscilarer,  siric  cancla- 
tionc  lespoiidcrciii,  nihil  eliain  isluin  omniiio  pcc- 
casse.  Qiiid  ila?  Qiii:i  dc  (|uo  iiescieiilo,  vcl  resisterc 
non  valciilc  qiiisqiiam  quidpiam  m:ili  fcccrit,  jusic 
damnari  nitllo  modo  potcsi.  Atfnic  idi|isnm  cur  ila 
esset,  si  in  illis  hoininibiis  '  nalnram  ipsain  percon- 
tarcr  humanam  ,  f:ici!c  pcrvcnircm  ad  id  qiiod  ciipc- 
rcm ,  islo  inodo  qii:vrciis  :  Quid  ,  si  dormicns  ille 
jam  scirct  quil  alius  dc  manu  ejtis  factiinis  csscl,  ct. 
de  induslria,  plu.^  p  liis  ctiam  ne  expcrgisccretur  *  , 
se  somnc  dcdcrct,  utaliqucm  junindo  '  liillcrcl;  nuin 
ci  quidqunm  sominis  ad  innocentiam  stiffragaretiir? 
Qiiid  aliud  quam  noccntem  liominem  pioniintiarct ''? 
Quod  si  el  ille  volcns  vinctus  est,  ut  nliquem  simili- 
lcrpraitenla  delctisione  dccipercl,  quid  ci  tandem,ut 
peccalocareai,  illa  viiicula  piofiicrunt  ?  Qiianquam  his 
obslriclus,  revcra  rcsistcre  non  valcrei;  sicut  ilie 
dormieiis,  quid  tiinc  ficret ,  omiiino  ncscirel.  Nuin- 
quidnam  igitiir  diibila;;diim  est  qiiin  peccassc  ambo 
Judicareiilur?  Qiiibus  concessis  colligercin  ,  nusqicmi 
scilicct  iiisi  iti  volunlate  esse  pcccatum  {a)  :  cum 
piihi  auxiliarctiir  eiiam  illud,  qiiod  jiislilia  peccaiiles 
tcnet  sola  mala  voluntale,  quamvis  quod  voluerint 
iinplere  ticquiveritil. 

13.  Quisquamne'me  ista  tractantem,  posset  dicere, 

dein  iie  illud  qitidem.  Cisiiganlur  manuscripiorum  auclo- 

lllale. 

'  Sti-  Mss.  A'  edil',  nmnibiis. 

»  Pluies  Mss.,  se  piis  eiia  n,  ue  experginccrelur ;  oinisso, 
polus. 

i  Verbiun,  iitrmido,  :il)c.>l  a  Micliaelitio  ins. 

''  Kdili,  Qnid  aliiuiilli....  pronU':liiire>it.  Al  Mss.  oinissa 
\oco,  i  ii,  liabont,  prununlitini  :  suliinleilge,  naUira  Uu- 
'.inna. 

{_a)  I  Uelracl,,  caji.  lo,  n.  2, 


.MANICIIyEOS,  S.  ALGISTINI  |0i 

iii  icbu$  ol)i.ciiri8  abditisqiuj  rcrsarl  ,  ubi  propier  in- 
tclligcnliiiiii  paucitalcm  vcl  rraiidig  vcl  osleiilalioiiiit 
suspicio  nasci  solci  ?  Sccrjdal  paulis|)er  illa  inlelli- 
gibiliuin  sciisibiliuiiiqtie  (lislinclio  :  niilla  milii  (i:it 
invidia,  qiiod  l:ird;is  aiiiin;is  «iibliliiiin  dispiiialioiiiim 
stitiiiili.s  pcrscqiior.  Liccal  iiiibi  nie  scirc  vivcrc ,  li- 
( e.it  mihi  sciie  me  vclle  vivcre  :  iii  qii.i;  ki  coiisenlil 
gcntis  huiiiaiitim ,  tain  ind^is  cognila  esl  volHnlas  iio- 
sli:i,  quain  viia,  Ncquc  cuiii  isl;im  sciciiliam  profi- 
tcniiir,  mctuctidum  cst  ne  no«  qiiiKqiiani  falli  i>o,sc 
coiivincal  :  hi.c  ipsum  cniiii  lalh  ncii;o  p 'l<-8l,  si  ;iii( 
inn  vivat,  aiil  nibil  velil.  .Non  mc  ai-bitror  qiiidqmiiii 
ob^curum  atlulissc,  cl  vcrcor  ncciiiquani  inagis,  qnod 
h:i  c  iiimiinii  iiiaiiifesla  siiil,  vidcar  cssc  culpandiis  : 
scd  (|uorsum  liac  (cndant,  considerennis. 

\i.  Non  igitiir  iiisi  voliintate  fieccatur.  Nobis  aiilem 
volutitas  noslra  notissima  cst  :  nequc  ciiiin  scirem 
mc  velle  ,  si  (jiiid  sit  voluii;as  ipsa  nescirem.  Denni- 
tur  iiaquc  isio  iiiodo  :  Yolunlas  est  aniini  moius , 
c.gcntc  nullo,  ad  aliipiid  vcl  non  aniitlciiditm  ,  vel 
adipiscendum  («).  Ciir  ergo  iia  tiinc  dcfinire  noii 
losscin?  An  eral  diflicile  vidcrc  invituin  volenti  cssc 
conlrarium,  ila  nl  coiitrarium  siiiisiriim  di  \ti'0  csso 
dicimiis,  non  ut  nigriim  albo?  Nani  c::dein  rcs  siiiiul 
et  nigra  et  alba  e^^sc  non  potcst  :  duoruin  aulem  in 
mcdio  quisqiic  jiosilus ,  ad  alli  runi  siiiislcr  cst,  ad 
alterum  de.xlcr;  siini;l  quidcin  utrumque  uniis  honio, 
sed  siiiiul  utrumqiie  ad  unum  hominem  iiullo  modo. 
Ita  quidem  invilus  ct  volens  unus  animus  siiniil  csse 
polesl;  scd  uniim  atque  idem  iiolic  siinul  et  vcllc  noii 
polest.  Cuiii  eniin  qiiisqiic  invilus  ali(|uid  facit ,  si 
euiti  rogcs  ulruin  id  f:icere  vclii,  i;ollo  sc  dicil  :  itcm 
si  rogcs  ntrum  id  vclit  non  faccre,  vcllc  rcspondel. 
Iia  iiivilutn  ad  facieitdtim,  ad  iioii  faciendiiin  aulcin 
volcntctn  rcperics  :  id  cst  cniiii  unuiii  animtim  iino 
teinpore  liabcnlein  ulrumqne,  sed  aliud  at(|uc  aliud 
nd  singula  refereiilem.  Cnr  hx-c  dico?  Quia  si  rur- 
siiin  (lucramus  qiiam  ob  causam  id  invitus  faciat  , 
cegi  sc  di(et.  Nain  ct  oinnis  invilus  faciens  cogitur  ; 
ei  omnis  qui  cogiliir,  si  f;icil  ,  noi.nisi  itiviius  facil. 
Ucslal  ul  voiens  a  cogciitc  sit  Iibcr,  cliainsi  se  quis- 
qnaiii  cogi  putcl.  Et  hoc  eiiim  modo  omiiis  qiii  vo- 
lcns  f;icil ,  non  cogilur;  ct  omnis  qiii  non  cogilnr, 
aut  voleiis  facit,  aut  iion  lacit.  Hacc  cum  iii  omnilius 
bominibus,  quos  iiiterrogarc  non  absuide  possumus  , 
a  pucro  usquc  ad  seiiem,  a  ludo  lilierario  usqiie  ad 
soliiim  saiiieiilis  ,  nalura  i;)sa  proclamct ;  cur  ego 
tuuc  iion  vidcrcm  in  deliniiione  volunlalis  poncndtiin 
csse,  Cogcnle  iiiillo,  quod  nunc  qiiasi  experientia 
niajorc  cautissimns  posui  ?  Al  si  lioc  tibiqtie  mani- 
fcstum  est,  cl  noti  doclrinn,  sed  natura  omnibus 
proinpluin;  qiiid  rest:it  qiiod  vidcalur  obscurnm,  iiisi 
forle  uUum  lateal,  aliquil  nos  velle  cum  volumus, 
el  ad  h'jc  movcri  ani:!iu:ii  nostrum,idque  aul  babere 
nos  aut  non  habcre,  el  si  haberemus  retincre  velle, 
£i  non  habcremus  acquircre  ^  ?  Quai^J  aiit  non  amit- 

'  Micliaelinus  Ms.,  recipere. 
((?)  I  Jtelracl.,caii.  l.J,  n.o. 


105 


LIDEI\ 


lere,  aut  aJipisci  aliqnid  vuU,  omnis  (\m  vuU. 
Quainohrem  ,  si  omnia  istn  liicc  clariora  snnt ,  sicuii 
suiil,  neiiue  niciE  tanlum,  sed  iioliii.i'  genoris  luimani 
vcritalis  ipsius  libcralilatc  donala,  cur  illo  eiiam 
leinporc  diccre  non  possem  :  Volunlas  esl  moius  ani- 
nii,  cogenle  nullo,  ad  aliiuid  vel  non  aniiltendum , 
vcl  adipiscendum  ? 

CAPUT  XI.  —  1.^.  Peccatum  quid.  Dicet  alicpiis  : 
El  hoc  teadversum  Manioluuos  quid  a<ijuvarct?  Ex- 
specla  ;  sine  prius  etiam  peccatum  de(iniamus,  quod 
sine  voluntaie  esse  non  posse  omnis  niens  apud  se 
diviiiitus  coiiscriplum  lcgil.  Ergo  peccalum  est  vo- 
lunUis  relincndi  vel  conseqiiendi  quod  juslilia  viUit , 
cl  uiide  libcrum  esl  absiinere  (a).  Quanquam  si  libe- 
riim  non  sit .  non  est  voluntas.  Sed  nialui  grosbius  ' 
quam  scriipulosius  dermirc.  EliamncMii  libri  obscuri 
mihi  scrulandi  eranl,  unde  discerem  ncmincm  viiupc- 
ralionc  suppliciove  dignum  ,  qui  aul  id  velil  quod 
jusiilia  velle  non  proliibet ,  aut  id  non  facial  qiiod 
facerc  non  polesi?  Noiine  isla  cantani  ct  in  monlilius 
pasiores,  ct  in  ihealris  poel»,  et  indocli  in  circulis, 
et  docti  in  bibliothecis,  ct  magislii  in  scholis,  el  an- 
tistites  in  sacralis  locis ,  cl  iii  oibc  icrrarum  genus 
luimaniim?  Quod  si  nemo  vilupcraiione  vel  damna- 
lionc  dignus  esl,  aut  non  coiitra  veiiliim  justiliic  fa- 
ciciis,  aul  quod  non  potesl  non  faciens,  omne  auleiu 
ptccatum  vel  viluperandum  cst,  vel  damiiandum ; 
quis  dubilel  tunc  esse  peccatum  ,  cum  et  velle  iiiju- 
sium  csl,et  liberum  nolle;  et  idco  definiiionem  illam 
el  veram  el  ad  intelligendum  esse  facillimam,  et  non 
niodo  nunc ,  scd  lunc  quoque  a  nic  poluisse  dici  : 
Pcccatum  est  voluntas  relinendi  vel  consequendi  quod 
justilia  veiaf,  el  unde  liberum  cst  abstincre  ? 

C.\PIJT  XII.  —  16.  tx  dalis  definitiombus  peccati 
et  voluntatis  liaresim  Manichaorum  totam  evertit.  t.x 
malarum  it^m  animurum  jusla  damnatione  sequitnr  non 
natura ,  sed  voluntate  matas  esse.  Animas  csse  nalura 
bonas,  quibus  dalur  venia  pcccatorum.  Age  nunc,  vi- 
deamus  quid  nos  haec  adjuvareiit.  Plurimum  omnino', 
iil  nihil  amplius  desiderarcm  :  lotam  quippe  causam 
flnirent.  Nam  quisquis  secreta  coiiscienliai  sujc  lc- 
gesquc  divinas  peiiitus  naturx  inditas,  apud  animuin 
inlus,  ubi  exprcssiores  ccrtioresque  sunt,  consulens  , 
has  duas  deliniliones  volunlatis  aique  peccati  veras 
esse  coiicedit ,  totam  Manicha?orum  liarcsim  paucis- 
simis  et  brevissimis,  scd  plane  inviclissimis  ratiun- 
culis  sine  ulla  cuiictnlionc  condcmnat.  Qiiod  sic  con- 
siderari  potesl.  Duo  animarum  genera  esse  dicunl  , 
(inum  boiium,  qiiod  ita  ex  Dco  sil,  ut  non  ex  aliqun 
maleria  vcl  ex  niiiilo  ab  eo  factum,  scd  de  ipsa  ejiis 
oiiiniiio  substanlia  pars  quxdam  proccssisse  dicatur; 
.nlieruin  aulcm  maluiii,  quod  nulla  prorsiis  cx  parlc  ad 
Deum  pertiiierecredunt  credcndumquc  comiiiciidant : 
el  idco  illiid  summum  bonum  ,  hoc  vcro  summum 
malum  esse  prxdicant  :  atque  isla  duo  gciicra  fuisse 

•  Sola  iHlilio  \m.,  crasaws. 

»  Edilio  Kr.,  definire  etiam  rem.  Nee  hi  libn,  etc.  Lov., 
definire  eam  rem.  .\ec,  eic.  c.isliu'anlur  cx  Mss. 
»  lia  Mss.  Al  edili,  primum  umnium. 
(n)  l  P.eiracl.,  cap.  lo,  ii.  4 

Sanct.  Atr.LST.  VIII. 


UNus.  m 

aliquando  discreta  ,  nunc  esso  cominisia.  Conus  qui- 
dom  coinmixtioiiis  hujiis  el  caiisani  nonduiii  au>Jii'- 
ram  :  Sfd  tamcn  jam  qii.rrerc  polti  im  ',  iiiriim  illi'd 
niaium  genus  a.,imarum,  aiitcquam  Uino  miscerclur  , 
habuissct  aiiquam  voluiilatcm.  Si  ciiini  noii  liabcbal, 
sine  pecc:ito  alquo  iiinocens  cral,  ct  idco  niiilo  modo 
niaUim  {a).  Si  autem  idco  maliim  ,   qnia  licc-t  essct 
sine  voluniale,  tanquam  ignis,  lameii  si  honum  alti- 
gissct,   violaret,  alquc   corrumpcrct   :   quaiilum  est 
ncfas,  ct  iialiiram  iiiali  taiilum  valcrc  ad  coinmul.in- 
dani  ullani  Dci  parlem  *  ,  et  suminiim  iliiid   boiiuiii 
corruplibiie  cl  violabile  credere  ?  Qtiod  si  voliiuf.is 
incrat,  profocio  ineral,  cogenle  nullo,  moiiis  aiiimi  ad 
ali(|iiid  vcl  non  ainittcndum  ,  vcl  aJi|iisceiiduin.  lloc 
autcm  aliqiiid,  aiit  bonuiii  cral,  aul  boniim  pulaba- 
tur  :  non  eniiii  alilcr  appeli   posscl.  Scd  in   summo 
umIu,  atitc  romniixtionfeni  qiiam  pncdicanl ,  iiiilluiii 
unquam  bonum  luil.  Unde  igiiur  ibi  vcl  scientia  vel 
opinio  boni  csse  poluit?  An  niliil  volobant  quod  apud 
se  csscl,  aiqiie  iilud  bonuin  vcrum,  quod  cxtra  crai, 
iippctebanl?  Ista  vero  praiclara  cl  magna  laude  prc- 
dicaiida  vuliintas  est,  qua  summiim  aiipcliliir  el  vc- 
ruiii  botium.Unde  igiliir  iit  suiiimu  maio  molus  aninii 
lanta  laude  dignissimus?  An  sludio  noccndi  a|>pctc- 
baiit?  Primo,  eodein  revolvitur  ratio.  Qui  ciiim  no- 
cere  vult ,   bono  aliquo  vult  privare  alium  propter 
aliquod  botiiim  suiim.  Erat  igiliir  in  cis  vel  scicnlia 
boni,  vel  opinio  ,  qu.-e  summo  malo  nuUo  modo  esse 
debebal.  Dciiidc  boiiuin  illud  cxtra  se   p.isilum,  cui 
nocere  sludebant,  utrtim  omnino  essct,  unde  cogiiovc- 
ranl?Si  inlellexeranl,  quid  lali  mcnie  prxcIarius?Att 
quidquam  cst  aliud ,  quo  magnis  '  laboribus   omnis 
boiiorum  porrigatur  iiitenlio  ,   iiisi  ut  summum  illiid 
cl  sinccrum  bonuin  inlelligalur  ?  Quod  ergo  nunc  vix 
paucis  bonis  jusiisque  conccditur ,  id  tunc  illud  me- 
rum  malum  nuilo  bono  adjuvante  jain  polcral?  Si 
aulem  ilke  anim.-c  corpora  gcrebant ,  ct  id  oculis  vi- 
derant;  qua;  liiigu;io,  qu;c  pcctora,  qiia)  ingcnia  lau- 
dandis  istis  oculis  prxdicandisqiic  sufliciiitil ,  qiiibus 
vix  possunt  mentcs  justortim  adxqiiari?  Quaiiia  bona 
iiiveiiimiis  in  summo  nuilo?  Si  enim  viderc  Deuin 
malum  est,  non  est  bonuin  Dcus  :  bunum  est  aulem 
Deus  :  bonum  est  igilur  Deum  videre  ;  et  iicscio  qiiid 
hiiic  bono  *  comparari  qucat.  Porro  quod  vidcre  bo- 
num  est,  unde  licri  polest  ut  possc  vidcre  sit  maluni? 
Quaproplcr  quidqnid  vcl   in  illis  ociilis,  vcl  in  istis 
menlibus  fecil,  ut  ab  liis  possit  vidcri  divina  substaii- 
tia,  magnum  et  ineffabili  laude  digiiissimiim  bonuni 
recil.  Si  autem  non  facium,  sed  ipsum  pcr  se  talc  ac 
scnipiternum  erat,  dilTicilc  lioc  malo  qiiidquam  mclius 
invcnitur. 

17.  Poslremo,  iit  nihil  horum  laudandoriini  liabcant 
ill:e  animre,  qu.ne  illorum  nlionibus  habcrc  cogiiiilur, 
(|uwrcrcm  ulrum  aliqii:is  aii  nullas  aninias  Dciis  da- 

>  Filili,  quaercrc  coeperam.  Melius  Vaticani  Mss.,  qtiwrere 
jHJteram. 

>  111  Mss  ,  i7/«tn  nei  partrm. 
'  x)la  ediru)  Lov.,  maqis. 

'  l.o\. ylanlnbonn.  Alicsi,  tanlo,  a  actcris  libris. 
(u)  1  Uctract.,  caii.  I."j.  u.H. 

(Quiitre.J 


107  HK  DUABUS  ANIMADLS  COMIl 

inncl.  Si  iiiilliis  ,  niilliim  iiiorilonirn  jiidiciiiiii  cst  , 
iiiiila  |>r()vi(loii'i:i  ;  cIcmsii  |ioliiis(|n;mi  nilidiu;  niuii(liis 
adniinislralur,  V(^l  polins  iioii  iitlininislraliir  :  iion 
ciiim  adniinislralio  casihiis  daiula  csl.  Hoc  aiilein  si 
oiniiibus  fiualibel  religionc  devinclis  crcdore  nefas 
csl ,  resiat  ul  aul  sil  aliiinaruin  animaruin  danmalio  , 
aut  nulla  pcccats  siiit.  Scd  si  iiulla  pcccata  sunl  elinn 
nullum  inaluin  :  quod  isli  si  dixcrint,  hacrcsim  siiain 
«no  ictu  inlcrficiunt.  Convenil  igiUir  milii  cum  illis  , 
animas  aliquas  divina  legc  jiidicioquc  damnari.  At 
Ikc,  si  bonai  sint,  qua;  ilia  jiislitia  est  ?  Si  malx;  na- 
lura,  an  voliintale?  Scd  nalura  essc  mahc  animrc 
nuUo  modo  qucunt.  Undc  lioc  doccinus?  Dc  superio- 
ribus  defmilionibus  voluntalis  alqiic  pcccali.  Quia  di- 
ccre  animas,  ct  csse  malas  ,  cl  niliil  peccare,  plenum 
est  demcnliae  :  dicere  aulcm  peccare  sine  voluntale, 
niagnum  deliramcnlum  esl ;  et  prccali  reum  tcnere  ' 
quemqnam,  quia  non  fecit  quod  facere  non  potuit , 
suinma:  iniquilatis  csl  cl  insaniye.  Quamobrem  illa; 
animae  quidquid  faciunt,  si  natiira  ,  non  volunlate  fa- 
Ciunt ,  id  est ,  si  libero  ct  ad  faciendum  et  ad  non  fa- 
ciendum  motu  animi  carenl ;  si  denique  liis  absti- 
ncndi  ab  opcre  suo  potcslas  nulla  concedilur,  peccalum 
earum  lenere  non  possumus  (a).  At  omncs  faienlur, 
el  malas  animas  jusie  ,  et  eas  qiiic  non  pcccavcruiit , 
injusle  damnari  :  fatenlur  igilur  cas  malas  csse  qu;c 
pcccant.  \\\x  auiem  ,  sicut  raiio  docuit ,  non  peccani. 
Animarum  ergo  malaruin  genus  nescio  quod  exlra- 
ncum  »,  quod  a  Manichicis  induciliir  ,  nullum  esl. 

18.  Nunc  bonum  illud  genus  videamus  ,  <iUod  rur- 
sus  ila  laudant,  ul  ipsam  Dci  substanliam  dicaiit  ossc. 
Quanlo  aulem  mdius  esl  ul  suum  ordinem  meriliim- 
qiie  quisque  cognoscal ,  nec  ila  sacrilega  supcrbia 
ventilelur ,  ut  cum  se  tolies  commulari  senlial , 
summi  illius  boni,  quod  incommutabile  pia  ratio  pro- 
litelur  et  docet,  crcdat  esse  subslanliam  ?  Ecr e  cnim 
cum  manifestum  sil  non  peccare  animas  in  co  quod 
non  sunt  tales,  quales  essc  non  possunt ;  unde  con- 
slat  jam  nescio  quas  ilias  induclitias  nullo  modo  pec- 
care  ,  ct  proplerea  illas  omnino  non  esse  :  rcliiKiiii- 
tur,  utquoniam  concedunt  csse  peccata,  non  inveniant 
qiiibus  ea  irihuant ,  nisi  bono  generi  animarum  et 
snbstaniiac  Dei.  Maxime  autem  urgentur  auctoritale 
christiana  :  nunquam  enim  ncgaverunt  dari  veniam 
peccaloruni,  cum  fuerit  ad  Deuin  quisque  conversus ; 
nunquam  dixerunt  (  ut  alia  multa  )  quod  Scripturis 
diviiiis  hoc  quispiam  corruptor  inseruerit.  Qnibus 
crgo  pcccaia  donantur  ?  Si  alieni  generis  illis  malis , 
possunt  ct  bonae  ficri,  possunl  Dei  regnum  possidcre 
cum  Cbrislo.  Quod  isti  quia  negani,  nec  babeiil  altc- 
rum  geiius ,  nisi  carnm  quas  dc  substantia  Dei  esse 
perhibenl;  reslal  ul  non  solum  eliam  ipsas,  sed  ipsas 
solas  peccare  falcantur.  Ego  aulem  nihil  pngno  nesolye 
pecccnl  :  pcccant  lamcn.  At  enim  '  mali  commixlionc 

>  Sic  Mss.  At  Kr.  et  l.ov.,  teneri.  Et  pavilo  post  ildem  edili 
ferunl,  peccato  carum  teneri  iion  possumm. 

*  Etliii,  extra  illud.  Melius  vaticani  Mss..  extraneum. 

»  liditi,  peccanl  tamen,  etenini  mali  commixtione,  etc. 
Eiiiendanlur  cx  Mss. 

(a)  I  Petricl.,  cap.  13,  n.  6. 


V  M\.NICII/EOS,  S.  ALCUSTI.NI  m 

co;,Minliii  ?  Si  ila  cogiinliir,  iil  rcsislcndi  potcslas  iiiiila 
sit,  iion  pcccanl  :  si  csl  in  potesialc  sua  icsibtcie ,  «'l 
propria  volunlalc  conscnliiint ,  cur  tanla  bona  iii 
Kumino  malo,  cnr  hoc  maluni  in  snrniiio  bono,  pcr  do- 
clrinam  illorurn  cogiiniirinvoiiirc  ;  nisiquia  ncquc  illinl 
nialiim  csl  qiiod  su^picione  indiiciinl,  neipje  Iioc  sum- 
muin  lioniini  qnod  suporslitionc  perverlunt? 

CAPUT  XIII.  —  19.  Ex  deliberatione  in  malam  f, 
in  bonam  parlem  non  linbcri  duo  animarum  genera. 
Conccsso  (jenere  animarum  illicientium  ad  turpia  ,  non 
scqui  lins  esse  nalura  malas  ,  alias  esse  summum  bo- 
nuni.  A t  si  dc  duobus  istis  gcncribns  aniniaruin delirare 
illos  ct  crrare  docuisscm  ,  aut  certe  ipse  didicissem  , 
quid  remancre  poteral,  cur  milii  jain  de  ulla  re  au- 
diendi  vcl  consulcndi  viderentiir?  An  ul  discerem  liinc 
ostcndi  animarum  duo  csse  gcncra  ,  qiiod  in  dclilic- 
rando  nuiic  in  malam  parlcm ,  nuiic  in  bonam  iiiiUit 
asscnsio?  Ciir  noii  magis  lioc  signum  est  uniiis  aniinx', 
qiisc  libcra  illa  voliinlate  Iiiic  cl  hiic  fcrri ,  hinc  aii|iic 
liinc  referri  polest?  Nam  inihi  cum  accidit,  unum  me 
essescntio  ulrumque  consiihranlcm,  altcrutrnm  cli- 
gentcm  :  scd  pleiuinque  illud  libel,  liocdecel,  qiiorum 
nos  in  inedio  positi  flucluamus.  Nec  inirnm  :  ila  cnini 
nunc  consliluli  sumus ,  ul  cl  per  carnem  volnplatt; 
affici,  ct  per  spiriium  honesiate  possimus.  Qnare  non 
dnas  animas  hiiic  faleri  cogor?  Possumiis  enim  mcliiis 
et  inulto  expcdilius  intclligere  diio  genera  bonarum 
rerum  ,  quorum  tamen  neulrum  ab  auclore  Deo  sit 
alienum,  unam  aniinam  ex  diversis  afGcere  partihus  *, 
inreriore  ac  superiore,  vel  qiiod  recte  ila  dici  poiest, 
exlcriore  alque  ihteriore.  Isla  sunt '  duo  genera,  qii.c 
sensibilium  el  inlciligibilium  noniine  paulo  anle  ira- 
ctavimus,  qiiac  cainalia  ct  spiritualia  libcniius  el  fa- 
miliarius  nos  vocamiis.  Scd  facttim  est  nobis  difficile 
a  carnalibus  abstinere  ,  cum  panis  verissimus  nosler 
spiriiualis  sit.  Cum  labore  namque  niinc  edimus  pa- 
nem.  Ncque  enim  nullo  in  supplicio  sumus  peccalo 
iransgressionis  mortales  cx  immortalibus  facti.  Ideo 
conlingil  ul  cum  ad  mcliora  conanlibus  nobis,  consue- 
tudo  facla  cum  carne  et  peccala  noslra  quodam  modo 
militare  contra  nos,  el  diflicultalem  iiobis  facere 
coeperint ,  nonnuIU  slulti  aliud  genus  animariirn 
quod  non  sit  ex  Deo  superslitione  oblusissima  suspi- 
ccntiir. 

20.  Quanquam  eliam  si  cis  conccdalur  inferiore 
alio  gcncre  animarum  nos  illici  ad  lurpia  ,  non  inde 
conficiunt  aut  illas  natura  malas  cssc,  aut  istas  sum- 
mum  bonum.  Fieri  enim  polest  ut  propria  illa;  vo- 
luntate  appelendo  quod  non  licebat,  hoc  est,  pec- 
cando,  ex  bonis  facta;  sint  mal£ ;  rursusque  Oeri 
bonic  possinl,  sed  sic  ut  quamdiu  manent  in  pcccalo, 
ad  sese  alias  occulta  quadam  suasione  Iraducanl  *  :  J 
deinde,  ut  omnino  mala;  non  sinl,  sed  iii  suo  geiicre, 
qiiamvis  inferiore  ,  opus  proprium  sine  ullo  peccalo 

'  sic  in  Mss.  At  in  editis  vulgo  male,  ex  diversis  efficere 
parlibus- 

*  Editi,  ita  sunt.  Meliores  vero  Mss.,  ista  sunt. 

*  valicani  Mss,  ycd  ut  (it.  Michaelmns  Ms.,  sed  ut  (il, 
quamdiu  manent  in  pcccato,  ad  alias  sese  occulta  qmilani 
suasione  iraducanl. 


109  WHER 

exerccant  :  isLc  aulom  supi;riorcs  quibiis  actionem 
longe  prvstanliorLMn  rcrum  nioJerfllrix  jiislitia  suni- 
nia  Iribuerit ,  si  illas  inferiores  so(iiii  el  iiniljri  vo- 
luerinl ,  pcccando  fiunl  iiial.e  ,  non  quia  malas  ,  scd 
quia  male  imilanlur.  Ab  illis  cnim  agitur  proprium  , 
ab  islis  appetiiur  alienum  :  uiido  ilhe  in  suo  giadu 
manenl,  isl;e  ad  inforiora  mergnntur.  Voliil  ciiiii  Iio- 
mines  ferina  sectanlur.  PuUbre  namquc  incedit  qua- 
drupedans  cquus  :  al  si  Iioc  bomo  pedibus  maiiibus- 
que  imilelur ,  quis  eum  vel  palearum  cibo  dignum 
putet?Recle  igilur  ploruinque  improbiiinus  iinilan- 
lem,  cum  eum  quem  imitalur  probomus.  Improbamus 
aulem  ,  non  quia  non  sit  assecutus,  sed  quia  omnino 
assequi  voluit.  lu  cquo  enim  probamus  illiid ,  cui 
quanlum  pr;vponiinus  Iiominem  ,  tantum  offendimur 
quod  iiiferiora  sectatur.  Quid  inlcr  ipsos  bomines,  in 
einiltenda  voce  noiinc  quod  prxco  bene  facil,  eli:imsi 
clarius  ac  melius  id  faciat  senalor  pnccone ,  insanus 
est?  Coelestia  suscipe  :  lucens  luna  laudatur,  suoquc 
cursu  atque  vicibus  bene  consideranlibus  salis  placet ; 
tamen  si  eani  sol  velit  iiiiilari  ( fingamus  enim  eum 
posse  baberc  hujusmodi  voluntatcs ),  cui  non  summc 
ac  jure  displiccat?  Ex  quibus  illud  est  qiiod  intolligi 
vulo.  Eliiiin  si  sunt  animx  (quod  inlerim  inccrltim 
est),  corporcis  ofGciis  non  peccalo  ,  sed  iialura  de- 
diUc  ,  nosque  ,  quanquam  sint  inforiurcs,  ali(|ua  la- 
men  inleriore  '  vicinitate  continguiit ,  non  ilhis  ideo 
malas  babcri  oportere,  (|uia  et  nos  cum  eas  scquiinur, 
el  corporea  diligiuius  ,  mali  sumus  («).  Propleroa 
enim  corporea  diligciido  peccamus ,  quia  S|>irilua!ia 
diligcre  et  juslitia  jubcmur  ct  natura  possumus ,  ct 
lunc  in  iiostro  gencre  oplimi  et  bcaiis^imi  sii- 
miis  {b). 

2f.  Qu;im<)brem  ,  quid  habct  argiimcnti  acsluans 
in  iitiaiiique  p.-trlom  delilkeratio  ,  modo  in  peccatum 
prona  ,  niodo  iii  recle  factum  subvecta ,  ut  duo  ani- 
inariiin  genera,  quorum  alterius  natura  ex  Dco  sit,  alte- 
rius  noii  sit,  cogaimir  accipcre,  cum  alias  totcansas  al- 
ternnntis  cogilalionis  conjiceic  liceat?  Scd  baucob- 
scura  csse,  et  incassum  ab  animis  iippientibus  quxri , 
quisquis  boiius  rerum  cxistiinalorest,  videt.  Quarc  illa 
poiius  qiKc  de  voluiilale  at(|iic  pcccalo  dicta  suiit,  ill;i, 
inqu;ini,  qiix  summa  justilia  neminem  ratione  ulen- 
lem  ignorare  pcrmiliit ,  illa  qiue  si  auferantur  no- 
bis ,  nihil  est  unde  disciplina  virlutis  inchoelur , 
nibil  unde  a  vitiorum  morlc  '  surgaiur,  etiam  atque 
eiiam  considcrata  satis  clare  ac  dilucidc  Maniclixo- 
lum  hxresim  falsam  esse  convincunl. 

C.APLT  XIV.  —  22.  Riirsum  ex  pcenitendi  ulilitate 
tnomlratur  animas  non  natura  malas  este.  Demonttra- 
lioni  tam  certce  nonnisi  ex  consuetudine  errandi  con- 
iradicitur.  llurum  siinile  est  quod  de  poBiiitendo  iiunc 
dicam.  Nam,  ut  inter  omnes  sanos  constat,  el  quod 
ipsi  Manichxi  noii  solum  fatciilur,  scd  ct  pra:cipiunt. 


*  sic  ia  Mss.  Al  in  excusis,  inferiore. 

*  Editi.  nUemanlcs  cogilationes.  casiigantur  cx  Mss. 
»  lia  in  Mss.  Al  in  excusis  vulgo,  mole. 

{a)  l  Relracl..  cap.  Ij,  n.  7. 
(b)  Ibid..  n.  8. 


UNU5.  ro 

utile  cst  pflenilcrc  peccali.  Quid  cgo  nuiic  in  hanc 
rem  divinaruin  Srriptuniniin  tostimonia,  qii;c  usqiie- 
qu.Tqiie  dilTiisa  suiit,  rolligain?  Vox  csl  oliam  ista  n.v 
tur:v  :  ncmincm  stultum  rei  hiijus  noiiiia  doscrtiit  ; 
hoc  nobis  nisi  penilus  insitiim  cssel,  periremus.  Po- 
lest  ali(|uis  dicere,  noii  so  perc;iic  :  non  autom  sibi 
e(ise,  si  peccavorit,  poeiiitonduin,  niilla  barb:irics  di- 
ccre  audcbit.  Qux  cuni  ita  sint,  qu:cro  cx  duobiis 
illis  gcneribus  animarum,  cujus  sit  pGeniiere  ppccnti? 
Scio  ()uidcm  neque  illius  esse  posse,  qiii  male  facere, 
neiiiie  illius  qui  beiic  faccre  non  poti-st  :  quaro,  ut 
corum  verbis  ular,  si  aniinam  teiicbrarum  peccali 
pamitct,  non  cst  de  subsiantia  sumini  mali ;  si  ani- 
niam  lucis,  non  est  de  subsianlia  summi  boni.  Pocni- 
tendi  cnim  alToctus  ille  qui  prodest,  ct  malc  fecissc 
poDiiiloiilem  ',  et  benc  facere  potiiissc  tcslatiir.  Qiio- 
modo  igitur  ex  ine  nibil  mali,  si  ogo  perpcram  feci? 
aut  quomodo  me  rccte  poenitel,  si  ego  non  fcci?  Audi 
partem  alleram  :  Qiiomodo  ex  me  niliil  boni  est,  cui 
bona  voluntas  incst?  atil  qiiomodo  ine  recte  poenitet, 
si  iion  incst?  Quamobrem  aul  nogent  isti  csse  poeni- 
tendi  magifUm  uiilitalem,  ut  non  solum  a  christiano 
nomiiic,  scd  ab  omni  etiain  vel  imaginaria  ralione 
pcllantur;  aut  animarum  illa  duo  genera,  unum  ex 
qiio  nihil  mali,  allcrum  ex  quo  niliil  boni  sit,  dicere  * 
atqiie  docere  jam  desinant :  quod  si  faciant,  Mani- 
chxi  essc  utique  jam  desinent ;  nam  lota  illa  secla 
ista  bicipiti,  vel  potius  pnccipiti  aiiimarum  varietale 
fulcitiir. 

23.  Ac  mihi  quidem  satis  est  sic  scire  quod  Mani- 
clinci  crreni,  ut  scio  poeniicndum  esse  pcccati :  ct  la- 
inen  si  niinc  ainicortim  ineorum  aiiqucm,  qui  usque 
adliuc  illos  audiendos  pulat,  compcUem  jiirc  aniicitian, 
ct  ei  dicam,  Scisiie  utile  essc,  cum  quisqiic  peccave- 
ril,  poenitere  ?  sine  dubitationc  se  scire  jurabit.  Si 
ergo  te  fecero  ita  scirc  falsam  esse  Manicbxorum  hae- 
resim,  desidcrabisnc  ainplius?  Quid  amplius  sc  possc 
in  hac  re  dcsiderare  '  rcspoii(ie;it.  Dene  qnidem  hilc 
usque.  Sed  cum  osteiidere  coepero  ccrtas  ncccssa- 
riasquc  rationcs,  qu:c  illam  proposilionem  adamaii- 
tinis,  ul  dicilur ,  calcnis  innexic  coiiscquunlur,  rein- 
que  totam  ad  conclusionem  qua  illa  evcnitur  secta 
pcrduxcro  ;  negabit  sc  forsilan  scire  utililatcm  illam 
poenilendi,  quam  ncmo  doctus,  nemo  indoctus  igno- 
rat ;  et  potius  sc  scire  contcndet,  cum  dubiiainus  ct 
dcliberamus,  duas  in  iiobis  aninias  patrocinia  propria 
singulis  qua^siionis  partibus  adliibcrc.  0  consuctiido 
pcccati !  0  comes  pocna  *  peccati !  Vos  me  tuiic  a  re- 
rura  tam  manifestarum  considerfliione  avertistis  ;  sed 
non  senticnti  nocebalis  :  nunc  vero  in  familiarissimis 
meis  simililer  non  scnlieiilibus  nic  jam  vulneiatis 
lorqueiisque  sentientcm. 

CAPUT  XV.  —  24.  Orat  pro  amicis  quot  habuit  er- 
rorittocios.  Attcndite  isUi,  quxso,  charissimi  :  vcEtra 

'  sic  omnes  Mss.  Edili  vcro,  affectio  illa  qwB  prodil  nmle 
fecisse  poenitentem. 

»  Apud  Er.  I.ugd.  ven.  Lov.,  dhcere.    M. 

'  Ediii,  esse  f>os^\el  in  fuic  re  desiderandum.  Ai  mha.,  sc 
posse  in  hac  re  desiderare. 

*  sola  fcrc  edilio  Urv.,  pancc. 


m                                  CONTIIV  FOriTUNATIIM  .M\N[Cn^tIM,  S.  AIJCUSTINI  119 

iiigoiiia  Ijonc  iiovi.  Si  milji  iiuiic  vos  <|ualiscuiiiqu'^.  iiiillus  (n).  Vidco  maxliiic  cxspcclari   boc  loco,  quo- 

lioiniiiis  mciilcm  ralioiicmquc  coiiccdiiis,  mullo  ccr  modo  cliam  catlioiicasS^Tipluras  a  .Maiiiclia;!»  aec»* 

lioia  siiiil,  (|uam  qii.c  ibi  vcl  vidcljaiiiur  disccre,  vcl  salas  vcl  luiic  dcfciidcrcm,  si,  ul  dico,  cauiu»  ck»ciii; 

magis  cicdi  rc  cogcbamur.  Dcus  magnc,  Dcus  omni-  ycI  nunc  dcfcndi  [MWsc  dcmonslrein.  Scd  in  aliis  vo- 

polcns,  Dcus  siimm:c   bonilatis,  qiiciii  inviolabilcm  luminibiis  Dcus  adjuvabil  pro|tosilum  mcuin;  iiam  U)i- 

alqiic  iiicommiitabilom  crcdi  aliiiic  iiilcHi};i  fas  csl,  jus  jaiii,  quanluin  arbilror,  modcrala  '  parci  sibi  ()0- 

Trina  unitas,  (|uaiii  calliolica  Kcclcsia  colil,  siip|)l(;x  slulal  bjngiludo. 
oro,  expcrlus  in  mc  miscricordiam  liiam,  iie  bomincs 

cum  quil.iis  mil.i  a  pueritia   in  omni  conviclu  f.iit  ^«utS-L^Z^^^rsTf 
siimnia  consensio,  iu  luo  cuiiu  a  me  dissentirc  per- 


{ii)  1  Kclracl.,  cap.  15,  u.  8. 


DE  SUBSEQUENTE  DISPUTATIONE, 

POSSIDIUS  IN  AIIGUSTINI  VITA  ,  CAP.   VI. 

Sane  lunc  in  illa  Ilipponensi  urbe ,  Maniclionorum  pestilenlia  qiiamplurimos  cives  el  pcregrinos  infecerat 
et  penclraveral ,  seducenle  et  decipiente  ejusdcm  bocresis  quodam  presbytcro  nomine  Fortunato,  ibidcm 
convcrsante  atque  manenle.  Inlerea  Hipponcnses  civcs  ct  percgrini  Chrisliaiii  tam  Calbollci  quam  eliam 
Donalislae  adeunt  Auguslinum  presbylcrum  ,  atque  deposcunt  ut  illum  bominem  Manicbacorum  prcsbyte- 
rum  ,  quem  doctum  credebant,  videret,  et  cum  eodcm  de  Lege  Iraciaret.  Qiiod  idem,  ut  scriplum  est, 
paratus  ad  responsionem  omni  poscenti  se  ralionem  de  fide  et  spe  quai  in  Deum  esi  ( I  Pelr.  iii,  15), 
potensque  exboriari  in  doctrina  sana  ,  et  contradicenies  rcdargucre  (  Tit.  i,  9),  minimc  renuit.  Scd 
ulrum  etiam  hoc  Fortunatus  fieri  vellct ,  sciscitatus  cst.  At  illi  confeslim  ad  ipsum  Forlunalum  id  detnle- 
runt,  pcientes  et  exbortantes  ac  flagilanles  ,  quod  id  minime  recusaret.  Sane  qiioniam  idem  Forlunalus 
jam  apud  Carlhaginem  sanclum  noverat  Augusiinuin  adliuc  in  eodem  secum  crrorc  conslilulum  ,  cum  eodem 
congredi  pavitabal.  Verumtamen  suorum  maximeinslantia  coaclus  ac  verecundalus,  promisit  cominus  se  esse 
venturum,  cerlamenque  disputandi  subiturum.  Unde  coiidicto  die  el  loco  convcnerunl  in  unum,  concurren- 
libus  quamplurimis  viris  sludiosis  turbisque  curiosis,  et  apertis  notariorum  tabulis,  disputatio  est  c(Epta  primo, 
el  secundo  finita  esl  die.  In  qua  ille  manichaeus  prKceptor,  ut  Gcslorum  conlinet  fides,  nec  calholicam  asscr- 
lionem  poluil  evacuare,  nec  Manicbaeorum  scctam  subnixam  veritale  valuit  comprobare  :  sed  deficiens  respon- 
sione,  ultimo  collaUirum  se  cum  suis  majoribus  ea  quce  refellere  non  potuit,  proseculus  esl ;  et  si  sibi  forle 
de  bis  salis  minime  fecissent,  sua)  anima;  consulturum  :  atque  ita  ab  omnibus  apud  quos  magnus  et  doclus 
videbalur,  nihil  valuisse  in  suoe  sectae  asserlionejudicalus  esi.  Qua  ille  confusione  affectus,  et  sequenti  tem- 
poic  dc  Hipponensi  civitate  profectus,  ad  eamdem  amplius  non  remeavit :  acsicper  nienioratum  Dei  hominem 
omnium  cordibus,  vel  qui  aderant,  vel  qui  absenles  illa  quai  gesta  sunt  cognoverant,  error  ille  ablatiis,  calho- 
Hca  est  intimata  ac  retenta  sincera  religio. 

Le  suhsequente  Disputatione  vide  lih.  1,  cap.  16,  Retractalionum,  tom.  1,  col.  612,  n.  1,  a 
verhis,  Eodem  tempore,  usque  ad  verba  n.  2,  Clarissimis  consulibus.  M. 

S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

ACTA  SEU  DISPUTATIO 

CONTRA  FORTUN  ATUM  MANICH^UM. 

DISPUTATIO  PRIMjE  DIEI.  latio  advcrsus  Fortunalum  Manichaporum  presbyle- 

Quinlo  calendas  seplembris,  Arcadio  Anguslo  bis  rum  ,  in  urbe  Hipponensium  regionum  ,  in  Dalncis 
a  RuQno  viris  clarissimis  consulibus  .  habita  dispu-      Sossii  ',  sub  prxsentia  populi. 

ADMOMTIO   PP.    BENEDICTINORUM. 

Liber  conlra  Forlunatum  castigatus  esl  juvanle  codice  valicano,  Arnuluhensi,  et  victorinis  duobus,  praeler  Bclgiconira 
rium  varias  lcctiones  olim  a  Lovaaiensibus  dalas.  perlectis  etiam  anliquis  edilLonibus. 

Comparavimus  proeterea  eas  omnes  editiones  initio  Retr.  et  Gonfess.,/.  1,  memoratas.  M. 

»  Editiol.ov.,SOi>ii.  caeteri  bbri,  sossii. 
(fl)  Scriptus  anno  392. 


us 


DlSrLTATI 


1.  AccLSTiNus  «lixit :  Ego  jain  crrorom  pulo,  qiiain 
anlea  verilalein  pui;>b;iin  :  uiruni  reclc  exisliinem, 
a  le  pneseiile  audire  cupio  '.  In  primis  suiiimuin 
trrorein  pulo ,  omnipolenlcm  Douin  ,  in  quo  uiia 
nol)is  spes  est,  ex  aliqiia  parlc  violabilem,  aal  coin- 
quiiiabilein,  aul  corrupiibilcm  crodere.  Hoc  veslram 
lixrcsim  aflirmarc  scio  ;  non  qiiidem  verbis  quibus 
iiunc  usus  suin  :  nain  el  vos  inlernigali  coDfilemiiii 
Deuin  ossc  iiicorriiplibilcin  cl  omniiio  inviolabilom 
el  incoinquinabilein  ;  sed  cuin  coepcrilis  ca>lera  en- 
ponere,  cogiinini  euin  corriiplibilem  ,  pciiclrabilcm, 
cl  coinquiiiabilcm  [«-ofilori.  Diciiis  enim  aliam  nescio 
quain  geiUom  lenebrarum  adversus  Dei  regiiuin  re 
bellasse  :  Deum  autoni  omni|K)lenleni ,  cuin  viderel 
quanla  labes  et  vaslitas  imminercl  regnis  suis ,  iii^i 
aliqiiid  *  advcrssc  gcnti  opponercl ,  et  ei  resisleret, 
inisisse  hanc  virluleui,  de  cujus  commixlionc  cum 
nialo  el  tcnebrarum  gcntc  niundus  sit  fabricatus. 
liinc  esse  qiiod  Itic  anininc  bonx  laborant,  serviunt, 
cirant,  corrumpuniiir  :  ut  neces-;arium  habercnt  ' 
liberatoreni ,  qtii  eas  ab  errore  puigarct ,  et  a  com- 
mixlionc  solvcrct ,  et  a  servitulc  libcrarel.  Iloc  cgo 
nefas  pulo  credere ,  Deum  oinnii>olenlein  aliqiiam 
adversam  gonioin  timuissc ,  aut  ncccssilaiem  cssc 
passnm,  ut  nos  in  xruinnas  prxcipiUircl. 

FoRTiNATLS  dikit  :  Quia  le  medium  fuisse  no- 
slrum  scio,  id  est ,  inler  Manubxos  administrasso, 
i^^ta  sunt  principalia  lidei  noslra^.  Dc  conversationc 
liic  agilur,  dc  quibus  falsis  crimiiiibus  pulsamur. 
Ex  le  crgo  pr;vsciiles  audianl  boni  viri ,  ulrum  sint 
vera  snper  quibus  criniinamur  et  appetiinur,  an  siiit 
falsa.  Etcnim  ex  tua  doctrina,  ct  ex  lua  expositione 
et  oslensione  polerunt  verius  scire  noslram  conver- 
salionem  ,  si  a  le  fuerit  prodila.  Inlerfuisli  ora- 
liuiii. 

2.  Atc.  dixit  :  Interfiii.  Sed  alia  qunestio  csl  de 
fidr,  alia  de  moribus  :  ego  de  (ide  proposui.  Sod  si 
illi  qui  adsuiit,  malunt  audirc  de  moribus,  ncc  istam 
quxsiionem  dcTiigio. 

FoRT.  dixil :  Purgare  me  prius  volo  penes  con- 
scientiam  vcstram  ,  penes  quam  *  polluimur ,  ex 
idonei  viri  tesiimonio,  qui  milii  et  nunc  idoiious 
esl,  ct  in  fulura  jusii  judicis  Cbristi  examinalione , 
si  ea  qux  jaclanlur  vidit  iu  nobis,  vel  conscciiius 
esi. 

3.  Acc.  dixit  :  Ad  aliiid  vocas ,  ciim  ego  do  fide 
proposucrim.  Dc  inoribus  autcm  vcslris  pleiie  scire 
pos!iunl  qui  Elecli  vestri  6unt.  Noslis  aulem  me  non 
Elecluin  vestrum  ,  sed  Audiiorem  fuisse.  Ilaqiie  , 
quamvis  et  oraiioni  vcslraj  inlcrfuerim  ,  ul  inlcrro- 
gasli  ;  ulruni  separalim  vobiscum  habcalis  aliquam 
orationem ,  Deus  solus  potest  nosse ,  et  vos.  Ego 
tamen  in  oralione  in  qua  inlcrfui ,  niliil  turpc  fieri 
vidi  :  sed  soluin  contra  fidem  aiiiinadvcrli  ,  quain 
posiea  didici  el  probavi,  quod  conlra  solcni  facilis 

*  Post,  audire  cupio,  vaiicanus  codcx  addit :  Fortcnatus 
dixit  :  certa  errorcmeipmere.  augcstwcs  dixil :  in  pri- 
mis,  eic. 

*  \aiicanus  codex,  regnit  siiis,  iil  aliquid,  ctc. 

*  1(1  ein  codex  ,  el  necessarium   hubeiU. 

*  la  Mhi>.,peuc!>  quos. 


'.)  pniMA.  m 

oialionem.  PiaMcr  lioc  in  illa  oraiiono  vestra  niliil 
iiovi  coinpcri.  Quisqnis  aiitem  vobis  opponit  qiix- 
slioncm  aliquain  dc  inoribiis  ,  Eloolis  voslris  oppo- 
nit  '•  Quid  aiilcm  intor  vos  agalis  ,  qui  Elocli  estis, 
ego  scire  non  possum.  Nam  ct  Eucliarisliain  audivi 
a  vobis  s«pe  quod  accipiatis  :  leinpus  autcm  acci- 
piomli  cum  me  lalcrct ,  qnid  accipialis  ,  undc  nossc 
poliii  ?  Ilaquc  serva,  si  placel,  qua;slionem  dc  mori- 
bus ,  ut  inler  Electos  vestros  discutialur ,  si  disculi 
poicst.  Milii  fides  daia  cst  a  vobis ,  quam  Iiodic  ini- 
probo.  De  ipsa  proposui  :  ad  proposilum  meuni  milii 
respoiulcalur. 

FoRT.  dixit  :  Et  nostra  jwofessio  ipsa  esl ,  quod 
incorruptibilis  sil  Deus,  quod  lucidus,  quod  inadibi- 
lis,  iiilcnibilis,  impassibilis,  quod  a}tcrnain  luccm  ct 
propriam  inliabilct*  :  quod  iiihil  cx  sesc  corruplibilc 
proferat ,  iiec  lencbras ,  ncc  dxmones  ,  ncc  salanam, 
noc  aliquid  adversum  in  rcgiio  ejus  rcperiri  possii. 
Sui  auteni  similcm  Salvalorem  direxisse  :  Verbum 
nalum  a  conslilulione  miindi  cuni  inunduin  fabrica- 
rot ' ,  post  mundi  fabricam  iiilcr  boinines  venisse  : 
dignas  sibi  animas  clegisse  ^  sanct»:  sux  vohmtali, 
mandatis  suis  coelestibus  sanctificatas,  fide  uc  ralione 
imbulas  ccelestium  reruin  ;  ipso  duclorc  hinc  ilcruin ' 
casdcm  aiiimas  ad  rcgiiuin  Dei  rcvcrsuras  cssc,  sc- 
ciindum  sanctam  ipsius  pollicitalionem,  qui  dixil  : 
Ego  sum  via ,  verilas ,  et  janua;  ct,  Nemo  potesl  ad 
Palrem  pervenire ,  >i»ji  per  mc.  His  rebus  nos  crcdi- 
miis,  quia  alias  animae  •,  id  est ,  alio  mcdianle  iion 
poterunl  ad  regnuni  Dei  rcvcrti ,  nisi  ipsum  repcre- 
riiit  viam ,  verilalcm  ,  ct  jaiiuam.  Ipse  enim  dixit  : 
Qui  mevidil,  vidit  el  Patrem  meum  {Joan.  xiv,  6,  9) ; 
et,  Qui  in  me  credideril,  morlem  non  guslabit  in  wter- 
num,  sed  transitum  facit  de  morte  ad  vitam,  et  in  judi- 
cium  non  veniet  (Id.  v,  2i).  His  rebus  crcdimus,  ct 
hKC  est  ralio  fidci  nostrx  ,  et  pi-o  viribus  animi 
iiostri  mandalis  ejus  oblempcrare ,  unnm  fidcm  sc- 
cianlcs  hiijus  Trinliatis,  Patris  ct  Filii  cl  Spiritus 
s^tncti. 

4.  Auc.  dixit  :  Ilas  aniinas ,  quas  dc  morle  ad  vi- 
t;im  pcr  Cliristum  venire  falemini ,  qua;  causa  prs- 
cipilavii  in  moricm  ? 

FoRT.  dixit  :  Hinc  jam  dignarc  prosequi  et  con- 
traire,  si  nihil  prxter  Dcum. 

5.  Alc.  dixit  :  Imo  tu  dignare  respondcrc  id 
qiiod  inlcrrogaris ,  has  aniinas  qujc  causa  morli 
dedcrit. 

FoRT.  dixit  :  Imo  lu  dignare  dicerc,  utrum  aliqiiid 
sit  prxtcr  Dcum ,  an  omnia  in  Doo  siiil. 

6.  Alg.  dixit  :  lllud  ego  respoiiderc  possuin,  quod 

'  EfJili,  opponal.  concinnius  Mss.,  opponit. 

•  In  B.,  quod  inadibili.$,  qnod  iiaenibtlu,  impn.viibitts, 
a-lernam   lucem  inliabitet.  Lugd.   vku.   Lov.    sccuii   su- 

lliUS.        M. 

»  in  valicano  codicc,  fabricarenl.  .  ,      .        , 

^  valicanus  codex,  animus  exeleqisse.  U  uitra,  ipso  dii- 

C(ltCiT€ 

»  in  Mss.,  ac  ratione  imbutas  coelestium  rervm  ipse  donn- 
tiator,  el  hvic  tterimi,  cic. 

•  Edili,  aliw  simi  animiv.  Emcndanlur  hic  ex  \alicano 
codicc  rosloa  l.ovaiiieiises  pro,  alio  mcdvinU' ,  l.'}?i  vu- 
luorunl,  alio  modo  aiitc.  Scd  rcUicUiilur  nobUi  oijiuo« 
Mss. 


115 


CONTUA  lOiriLNATUM  MAMCILLtM,  S.  ALGUSTJiM 


IIG 


ine  iidsse  Doniiiiiis  voluit,  Dcuni  noccshilalcin  nnlhirn 
pali  possc,  ncque  ci  alif|ua  parlc  violari  aiquc  cor- 
iuin|ii.  QmocJ  cum  lu  quoquc  falcaris,  qux-ro  qua 
iicccssilale  liuc  inisciil  aiiiinas  quas  dicis  per  Cliri- 
fitiiin  rcdirc. 

FoRT.  dixit  :  Qiioil  lii  dixisli ,  qnia  linc  usqiic  tibi 
Dcus  rcvclavil  quod  incorruptii^ilis  sil,  i|neniadiiio 
dum  *  cl  miiii ;  ratio  (|uxrcnda  csl,  qucinadmodnin 
animo!  cl  oh  qiiam  causam  islum  in  munduni  vcnc- 
rini,  ut  incrilo  nunc  eas  pcr  unigenilum  Filiuin  suum 
ac  sui  similcm  dc  lioc  mundo  liberarcl,  si  niliil  prac- 
lcr  ipsum. 

7.  Alg.  dixil  :  Non  debemus  fruslrare  tanlos  qiii 
prxsciiles  sunt,  et  de  qususlione  proposita  irc  ad 
aliud.  Sic  confiicmur  ambo,  sic  nobis  concedimus 
cssc  incorruplibilcm  et  inviolabilcm  Deum  ,  ct  niliil 
pali  potiiisse  :  cx  quo  cst  consequcns  ut  falsa  sit 
li;»:iesis  veslra ,  qiiai  dicit,  Deuin  cum  vidcrct  immi- 
iierc  vasiitatcm  ac  labem  regnis  suis,  misissc  virtu- 
tcm  qu£  cum  icnebrarum  geiile  bellarct ,  et  ex  ea 
coinmixtionc  nostras  aniinas  laborare  *.  Brevls  cst 
crgo  raiio  mea,  et,  quantum  cxistimo,  cuivis  plaiiis- 
sima.  Si  Deus  nihil  pali  potuit  a  gcnte  tcncbrarum, 
quia  inviolabilis  csl ;  sinc  causa  huc  nos  misit,  ut 
iios  hic  xrumnas  paliamur.  Si  aulem  aliquid  pali 
potuit;  non  cst  inviolabilis,  et  decipitis  eos  quibus 
dicitis  esse  inviolabilcm  Deum.  Hoc  enim  vestra 
lixresis  negat,  cum  cietera  exponitis. 

FonT.  dixit  :  Hoc  scnlimus,  quod  nos  instruit  bca- 
lus  aposlolus  Paulus ,  qui  dixil  :  Hoc  senlile  in  vobis, 
quod  el  in  Clirislo  Jesu ;  qui  cum  in  fornia  Dei  esset 
constitutus,  non  rapinam  arbilratus  est  esse  se  oequalem 
Deo ;  sed  semelipsum  exinanivit ,  formam  servi  acci- 
piens,  in  similitudine  hominum  factus,  et  habilu  inven- 
tus  ut  homo  :  humiliavil  semetipsum ,  el  faclus  est 
subditus  usque  ad  mortem  (Philipp.  n,  5-8).  Hoc  ergd 
scntimus  dc  nobis,  quod  et  de  Chrislo  ;  qui  cum  in 
forma  Dei  cssel  coiistitutus,  factus  cst  subdilus  usque 
ad  mortem  ,  iit  siinilitudinem  animarum  nostrarum 
ostenderel.  Et  quemadmodum  in  se  mortis  siinilitu- 
dincm  oslendit,  et  se  a  Palre  esse  de  medio  morluo- 
ruin  resuscilaluin ;  eo  modo  sentimus  et  de  animis 
iioslris  futurum  ,  quod  pcr  ipsum  poterimus  ab  hac 
morle  liberaii  :  qiue  aut  aliena  est  a  Deo,  aut  si  pro- 
pi*ia  esl  Dei,  el  misericordia  ejus  cessat,  et  liberatoris 
nomen,  et  opcra  liberantis. 

8.  AuG.  dixit  :  Ego  qu;vro  quemadmodum  in  mor- 
icin  venerimus,  ct  tu  dicis  qucmadmodum  de  morte 
liberemur. 

-FoRT.  dixit  :  Ita  Apostolus  dixit  quoinodo  senlire 
debeamus  de  animis  nostris,  quod  Christus  nobis 
ostendil.  Si  fuit  Christus  in  passionc  cl  niorte ,  et 
nos  :  si  volunlale  Patris  descendil  iii  passionem  et 
inortcm,  et  nos. 

'  liic  auclovilate  manuscriptorum  addiinus,  quemadmo- 
dnm. 

^  Editi  vulgo  male,  el  ex  ea  commixtione  hinc  nostras 
aninias  liberaret.  Valicanus  vero  Ms.  omitlil,  liiuc  ;  ac  looo, 
liberaret,  liabel,  laborure.  sic  su|)ra,  ii.  i,  cul.  115,  liinc 
esse  qitod  liic  aninia  boiuv  labornnt. 


d  Ai;c.  dixit  :  Notiini  est  oinnibus  caliiohcain  (i- 
deni  ila  sc  habcrc,  quod  D.iininns  nostcr,  id  esl,  Vir- 
liis  ei  Sa|iieiiiia  Dci  (I  Cor.  i  ,  24) ,  ct  Verbuin  |.er 
qiiod  facla  suiit  oiniiia  ,  cl  siiic  quo  factiiin  csl  nihil 
(Joan.  I,  5),  ad  liljcralionem  iioslrani  honiinem  siis- 
cepit.  In  i|)So  honiinc  qnciii  8usce|iil ,  dcmoiislravil 
ira  qux  dicis.  Nos  auleni  nuiic  de  ipsius  Dci  et  iiief- 
lahilis  majestatis  suhstanlia  qux-rimus,  ulrum  ei  ali- 
qiiid  nocere  possil,  aii  non  possit.  Si  cniin  potcst  ei 
aliquid  noccrc ,  iion  cst  inviolabilis.  Si  non  potcst  ei 
aliquid  noccre,  quid  ei  factura  eral  gens  lenebra- 
rum ,  contra  quain  dicilis  belium  geslum  esse  a  Dco 
ante  conslitutioncm  niiindi ,  in  quo  bcllo  no«  ,  id  est 
animas ,  qiias  modo  indigcre  libcratore  inaiiifesliiin 
esl,  commixlas  csse  oiiini  malo,  ei  morti  implicilas 
asseritis  ?  Redeo  cnim  ad  iilud  brcvissiinum  :  Si  po- 
lcrat  ci  noceri,  non  cst  inviolabilis ;  si  iion  polerai  , 
crudeliler  Inic  nos  iiiisit,  ut  ista  patiamiir. 

FoRT.  dixil  :  Anima  Dei  est ' ,  an  non  ? 

10.  AuG.  dixit  :  Si  justum  est  ul  non  interro- 
gatis  meis  rcspondeatiir  ,  ct  cgo  inlerrogcr  ,  respiin- 
debo. 

FoRT.  dixil  :  Si  in  proprio  agil  anima  ?  Hoc  a  te 
quxro. 

11.  AuG.  dixit  :  Ego  quidcm  quod  interrogasti  di- 
cam  :  tantum  illud  meinineris ;  te  noliiisse  respoii- 
derc  inlerrogaiis  meis  ,  me  autem  tuis  respondcre. 
Si  quxris  utrum  a  Deo  descenderit  anima  ,  inagna 
quidcm  quxslio  est  :  sed  sive  a  Deo  dcscendit ,  sive 
non;  illud  de  anima  respondeo  ,  non  esse  Deum  ; 
aliud  esse  Deum,  aliud  animam.  Deum  esse  inviola- 
bilem,  incorruptibilem,  et  impenctrabilem,  el  incoin- 
quinabilcm ,  er  qui  ex  nulla  parle  corrumpi  possil , 
et  cui  nuUa  ex  parte  noceri  potcst.  Animain  vero  vi- 
demus  et  peccatriccm  esse,  et  in  xrumna  versari,  el 
veritatcm  quxrere,  et  liberatore  indigere.  Hajc  inii- 
talio  animse  oslendit  mihi  quod  aiiima  non  sit  Dcus. 
Nam  si  anima  substantia  Dei  est,  substaniia  0(^1 
errat ,  subslantia  Dei  corrumpitur ,  siibstanlia  Dei 
violatur ,  substanlia  Dei  decijiitur  :  quod  iiefas  cst 
dicere. 

FoRT.  dixit  :  Ergo  negasti  animam  cx  Dco  essc , 
quamdiu  peccatis  ac  vitiis  et  mundanis  rebus  deser- 
vit,  et  errore  ducilur  :  quod  fieri  non  poicst,  ul  aiit 
Deus  hoc  patiatur ,  aut  snbstantia  cjus.  Esl  enim 
Deus  incorruplibilis ,  et  substantia  ejus  immaculala 
est  et  sancla.  Hic  vero  quoerilur  a  vobis  ' ,  ulriim 
anima  ex  Deo  sit,  necne?  Quod  nos  falemur,  et 
ostendimus  ex  Salvatoris  adventu  ,  ex  ipsius  sancta 
praedicatione ,  ex  ipsius  electione  ',  dum  animis  nii- 
seretur,  ct  secundum  ejus  arbitrium  anima  veiiisse 
dicitur,  ut  eamdem  de  morte  liberarct,  ct  perduceret 
eam  ad  aeternara  gloriam ,  et  restitueret  Patri.  Quid 
vcro  de  anima  tu  ipse  dicis  aut  speras  ,  ulrum  sit  a 
Deo,  necne?  substanliam  Dei,  ex  qiia  ncgas  essc  ani" 
niam,  nullis  passionibus  posse  subjaccre 


•  sic  Mss.  Edili  vero,  Deus  cst. 

*  Fdili,  a  nobis.  Al  Mss.,  a  vobis. 
'  W.  et  Mss.,  lectionc. 


j  17  nispu  r  AT 

12.  Auc.  dixll  :  Animam  sic  nog.ivi  cssc  subsl.in- 
t;am  Dei,  ul  iiPgem  iliain  esse  Dcuiu  :  scd  lanien  ex 
Deo  auclore  esse,  quia  facla  esl  a  Deo.  Aliud  csl  qui 
feiil,  aliud  quod  fecil.  Qui  fecii,  corniplibilis  esse 
omiiino  non  (lOlcsl  :  quod  aiitem  fecil,  omiiino  uon 
piilesl  xqiiale  csse  iili  qui  fecil. 

FoRT.  dixil  :  Nec  ego  dixi  animam  cssc  similem 
l)co.  SeU  quia  dixisli  facliliam  '  esse  animam,  el  ni- 
liil  prxler  Deum  ;  quaero  undenam  Deus  animx  sub- 
siantiam  adiiivcnil. 

io.  Aiic.  dixil  :  Tanlum  memenlo  me  respondcre 
ad  ca  qux  inlerrogas ;  le  aiitem  ad  ea  qii;e  inlcrrogo 
niiii  respondere.  Aniniam  dico  faclam  a  Deo,  ul  c;u- 
lera  oninia  t\\\x  a  Dco  facla  sunl ;  el  inlcr  illa  quai 
Deus  oinnipDlens  fecit.  priiicipalom  locum  dalum  esse 
aiiiinx  (n).  Si  aulein  qu;viis  uuile  Peus  animam  fecil, 
momenlo  confiteri  me  lecum  ' ,  Dcum  essc  omnipo- 
tcntem.  Omiiipolens  aulem  non  est,  qui  quxrit  adju- 
vari  aliqua  nialcria  uiide  faciat  quod  velit.  Ex  qiio  csl 
conscqiiens,  ut  secundiim  fidem  nostram  oinni;i  qu;T; 
Deus  fecil  per  Vcrbiim  et  Sapientiam  suam,  dc  niliilo 
feccrit.  Sic  enim  legimiis  :  Ipse  jusfU  ,  el  facta  sunl; 
ifseniandavit,  et  coiistiluta  sunt  (Psal.  cxLViii,  5). 

FoRT.  dixil  :  Ex  jiissionc  coiistant  universa  ? 

11.  AuG.  dixit  :  lla  credo ,  sed  uiiiversa  qux  facta 

Bllilt. 

FoRT.  dixit  :  Facla  consonant,  scd  quia  incon- 
vonientia  sibi  suiit ,  ac  per  Iioc  crgo  const:it  non 
csse  unain  subsianliam  ,  licet  cx  iinius  jussioiic 
eadcni  ad  composilioncm '  niimdi  liujiis  cl  niciem 
vcncriiit.  Cxleruin  rebus  ipsis  patel  quia  nihil  si- 
iiiile  lenebra;  el  lux,  nihil  simile  veriias  el  inenda- 
cium,  nibil  simile  mors  ct  ^ita,  nihil  siiiiile  aiiima 
01  corpus,  ol  rxlcra  islis  similia  qii:c  et  nominibus 
el  speciebiis  distant  ab  invicem  :  et  nierito  dixis.se 
Doniinum  nostrum,  Arbor  quam  uon  plautavit  Pa- 
ttr  ineus  calcslis,  eradicabiliir  ,  ct  in  ignem  millelur  , 
quia  non  affcrt  fructus  bonos  (Mallli.  xv,  13,  et  iii  , 
10)  :  et  esse  arborem  radicalam  *.  Ilinc  vere  conslat 
cx  ratione  rerum  * ,  quod  dux  sunt  subsianlix  iii  lioc 
niuiido,  qux  spcciebus  et  nomiiiibus  constant;  qiia- 
nim  cst  una  corporis,  alia  vcro  xlerna  Pali  is  omni- 
potonlis  quam  Dei  esse  credimus  *. 

15.  .\vG.  dixil  :  Contraria  ista  qux  te  inovent,  ul 
advcrsa  st^nliamus ,  propter  peccatum  nostrum  ,  id 
est ,  proptcr  poccalum  hominis  conrigoruiit.  Nam 
omnia  Dcus  et  bona  fecit,  et  bciic  ordinavil ;  pecca- 
luin  aulcm  non  fecit  :  ct  lioc  cst  soliim  quod  dicitur 
iiialum,  voluntarium  nostrum  peccalum.  Esl  cl  aliiid 
geiius  inali,  (piod  ei^t  pii>na  pcccali.   Cuiu  crgo  duo 

'  Sic  Sliis.  Eilili  vero,  facturam. 

*  vaiicanus  codex,  confiteri  te  mecum. 

'  Mila  fdilio  l.<.v.,  ad  eamdem  compobilionem. 

'  K.tliiio  bj-. ,  radicundam.  lx)iranienses  correxerunl  cx 
cluoliHs  Mss.,  eradicalmn.  Nos  ex  noslris  ixiniinus,  radica- 
tum,  (\yi:i-  vox  respicere  videlur  bouain  arborem,  aJ)  ea 
qux  erailio^)itur  diversani. 

»  ^aiicanuscodex  :  Hinc  vero  cotuilat;  el  ralio  ipsa  patet, 
et  speciebwi  ipsii  el  di-^creione  reruin. 

*  soU  ediiio  I.0V.,  tina  lemporalis,  aliavero  ceiernaquam 
l  utri.%  omnifwtniiis  esse  credimus. 

(a)  I  lielract.,  cap.  16,  u.  2. 


10  PKIMA.  n» 

siiit  goncra  malorum  ,  iteccalum  ct  pa-na  |Cccati; 
peccaliim  ad  Deum  noii  periinet,  poeiia  poccali  ad 
vindicem  perlinct.  Elcnim  ut  bonus  est  Dcus,  qiii 
omnia  constituil;  sic  justus  cst,  ut  vindicel  in  pccca- 
tum.  Cum  crgo  omnia  optimc  sinl  ordinata  ,  qiix  vi- 
dciiliir  nobis  iiunc  adversa  esse,  nicrilo  coiiiigil  Iio- 
miiiis  lapsi ,  qui  legcm  Dci  scrvare  noluit.  Anim.-c 
cnim  rationali  qux  csl  in  homiiie  ,  dedit  Deus  libc- 
ruin  arbitrium.  Sic  cnim  possct  haborc  merilum ,  si 
voluiitale  ,  non  ncccssilate  boni  cssemus.  Cuin  ergo 
oportcat  iion  nccessil;ilc,  scd  volunlalc  boniiin  ess", 
oportcbat  ut  Dous  aninix  daret  libcrum  arbitrium. 
Iliiic  autem  aniiiix  obtcmpcranti  logibiis  suis,  omnia 
subjccil  sine  advcrsilaic  :  ut  ei  cxtora  qux  Dciis 
condidit  servireiit ,  si  et  ipsa  Deo  scrvirc  voluissci. 
Si  aulem  ipsa  noluissct  Deo  servire,  ca  qux  illi  ser- 
viebant,  in  poenam   cjiis  convcrtcrcntur.   Quare  si 
rccte  omnia  a  Deo  ordinala  sunl,  ct  boiia  suiil ,  c» 
Detis  non  patitiir  malum. 
FoRT.  dixit  :  Non  patilur,  sed  prxvcnit  maluni. 
16.  AuG.  dixit  :  A  quo  cnim  passurus  eral? 
FoRT.  dixit  :  IIoc  meum  est ,  quia*prxvcnire  vo- 
luit  :  non  temere  ,  scd  vii  lute  et  prxscicntia.  Cxic- 
riiin  ncga  maluin  prxler  Deum  esse ;  cum  prxccpia 
o.-tendi  qucunl  alia  •  qux  prxtcr  voluntalem  ipsius 
fiunt.  Prxcoptum  non  inlcrcedit,  nisi  ubi  est  et  con- 
trariclas.  Libera  fncultas  vivcndi  non  datur ,  nisi  ubi 
cst  lapsus,  seciindum  Apostoli  ralionem  ,  qui  dicit  : 
V.t  vos  cum  essetis  mortui  delictis  et  peccatis  vcstris  ,  in 
qiiibus  aliquando  ambulaslis  secundum  magisterium  Itu- 
jus  mundi,  secundum  principcm  poteslatis  aeris  liujus  , 
spirilus  qui  nunc  opcratur  in  filiis  diffidentia:,  in  quibus 
ct  nos  et  omnes  uliquando  conversati  sumus  in  deside- 
riis  carnis  nostrce,  facientes  voluntales  consiliorum  car- 
nis,  et  cramus  naluralilcr  filii  irce  y  sicut  et  cwteru 
Deus  autem  qui  divcs  esl  in  omni  misericordia ,  miscr- 
tus  est  nobis.  Et  citm  morlui  essemus  peccatis ,  convivi- 
ficavit  nos  in  Christo,  cujus  gratia  eslis  salvi  facli ;  si- 
mul  et  suscitavit,  ct  cum  eo  collocavil  in  cceleslibus  cuin 
Chrislo  Jesn ,  ul  ostenderet  in  soeculis  supervcnieiitibus 
abundantcs  divilias  graticc  succ  in  bonilate  super  nos  iii 
Cltristo  Jesu.  Gratia  enim  estis  salvati  per  fidem  :  et  lioc 
non  ex  vobis ,  Dei  enim  donum  est ;  non  ex  operibus, 
ut  ne  quis  gtorielur.  Ipsius  eniin  sumus  factura,  creati 
in  Cliristo  Jesu  in  operibus  bonis,  quce  praeparavil  Deus 
ut  in  iltis  ainbulemus.  Propter  qitod  meniores  eslote, 
quod  aliquando  vos  eratis  genles  in  carne  ,  qui  diceba- 
mini  prccpulium,  ab  ca  qua:  dicitur  circumcisio  in  carne 
mauufacta ,  quia  eratis  illo  tempure  sine  Cliristo ,  alie- 
nati  n  conversalione  Israel,  et  hospiles  testamentorum  , 
promissionis  spem  non  liabenles,  et  sin,  Deo  in  Itoc 
mundo.  Nunc  autem  in  Clirislo  Jesu,  vos  qui  aliquando 
eralis  longe ,  facli  estis  prope  in  sanguine  Clirisli.  Ipse 
est  enim  pax  nostra,  qiti  fecil  ulraque  unuin,  et  medium 
parietem  macerice  solvens,  inimicitias  in  carne  sua ;  le- 
gem  mandalorum  decretis  evacuans ,  ul  duos  condat  in 
semelipsum,  in  unum  novum  hominem,  facicns  pacem  , 
ut  reconciliet  ainbos  in  uno  corpore  Deo  ,  pcr  cTucem  , 

•  KdiiioEr.  el  Mss.,  ostcndit  quasunt  aUa. 


1|3  COMKA  lOKTIJNATU.M  MA 

interliiiens  iulmicilia»  in  senictipso.  El  veniens  evatKje- 
lizavil  paccm  vobis  qui  lonyc ,  et  pacem  iit  qui  prope. 
Quoniam  per  ipsum  habcmus  ulrique  in  uno  tpirilu 
accessum  ad  Patrem  [Eyhes.  ii ,  1-18). 

M.  AuG.  tli.xil  :  Isla  A|>i)sl(.li  lcclio,  qii:im  rccilan; 
voluisli,  si  non  fallor,  pro  niea  pluriiimm  ,  ct  conlra 
luam  fidcm  facil.  rriino,  quia  ipsurn  liljcruin  arbi- 
Iriuin ,  quo  cgo  dixi  iicri  ut  aniina  pcccct ,  salis  hic 
exprossura  cst,  cuin  pcccata  nominavit,  cl  cuin  recon- 
ciliatioiieiM  noslrain  dixit  ficri  cum  Deo  pcr  Jcsuin 
Ciuislum.  Pcccando  enim  aversi  eramus  a  Deo  ;  te- 
iiendo  autcm  prsccpla  Chrisli ,  rcconciliamur  Deo  : 
ut  qiii  pcccalis  morlui  erainus,  servantes  praecepta 
ejus  vivillccmur,  et  pacem  habeamus  cum  illo  in  uiio 
spiritu,  a  qiio  alienati  cramus,  non  servanles  maiidata 
ejus;  sicuti  de  homiiie  qui  primus  est  conslilulus,  in 
lidc  iioslra  pracdicalur.  Ergo  nunc  quaero  abs  le ,  se- 
cuiulum  eam  leclionem  qu3C  lecla  est,  quomodo  ha- 
beamus  pcccata ,  si  nalura  conlraria  nos  cogit  facere 
quod  fMcimus  ?  Qiii  enim  cogitiir  necessilate  aiiquid 
facerc,  iion  peccal.  Q"'  autcin  peccat,  libero  arbilrio 
peccat.  Qiiare  sit  nobis  poeniienlia  impcrata ,  si  nos 
iiiliil  mali  lecimus,  scd  geiis  tenebrarum  ?  Qusro  ilem, 
iiidulgeiilia  peccatorum  cui  delur;  nobis,  an  geiiti  te- 
iiebrarum.  Sed  si  genli  lenebrarum  datur  indulgcntia 
peccatorum,  regnabit  et  ipsa  cuni  Deo,  accipieiis  iii- 
«lulgeniiam  pcccalorum.  Si  auiem  nobis  dalur  indul- 
geiilia  peccatorum ,  manifcslum  esl  quia  voluntnte 
peccavimus.  Satis  enim  slullum  esl  ignosci  ei  qui  iiihil 
inali  fecit.  Nihil  autem  inali  fecit,  qui  nihil  sua  volun- 
lale  fecit.  Hodie  ergo  anima  pollicenle  sibi  Deo  indul- 
gentiara  pcccatorum  et  reconciliationem ,  si  peccare 
desliteril,  et  de  peccalis  poenilenliam  gesserit,  si  re- 
spondeat  secundum  vesiram  fidem ,  et  dical  :  Qiiid 
eiiiin  peccavi?  quid  commerui?  Quid  me  expulisli  de 
regnis  tuis,  ut  conlra  ncscio  quam  gentem  pugnarem? 
Deprcssa  sum  ',  permixia  sum,  corrupta  sum,  defecla 
sum  *,  non  csl  miiii  servalum  liberum  arbilrium.  Tu 
nosli  necessitatcm  qua  pressa  sum  :  cur  mihi  vnliiera 
impiilas  quae  suscepi?  Quare  me  cogis  ad  poenilen- 
liain ,  cum  lu  sis  causa  vulnerum  meorum  ;  cum  tu 
scias,  qua;  pas-sa  sum ,  geiitem  lenebrarum  in  me  fe- 
cisse  te  auclorc,  qui  violari  non  poleras,  et  tamen 
voleiis  cavere  regn^s  luis  ,  quibus  iiiliil  noceri  possit , 
me  in  miseiias.praicipitasli?Si  cerle  ego  pars  lua  sum, 
qua;  de  visceribus  luis  processi,  si  de  regno  luo  et  de 
ore  tuo ;  in  hac  genle  lenebrarum  aliquid  pali  non  de- 
bui,  ut  ine  iiicorniptn,  ilia  subjicereliir,  si  pars  eram 
Domini.  iNunc  autem  cum  illa  lcinperari  non  posset 
nisi  mea  corruptione,  quomodo  aut  pars  tua  dicor, 
aut  tu  inviolabilis  manes,  aut  non  es  crudelis,  qui  me 
pali  voluisli  pro  hisregnis,  quibus  iiihil  noceri  poierat 
ab  illa  genle  tcnebrarum?  Ad  hoc  respoiide,  si  placet : 
ci  dignare  etiam  illud  mihi  exponere,  quomodo  dictum 
e3t  a  Paulo  aposlolo,  Eramus  naluraliler  fiin  iros,  quos 

»  valicanusMs.,  oppressa  sum ;  itemque  iofra  loco,  pres- 
M,  babel,  oppressa. 

•  Piures  Mss.,  dcfatigata  sum.  Forle  legendum,  de- 
cepta  sum,  defatigaia  sum;  mis  duo  verba  lerentii  sunt  in 
Andr.  acl.  4,  scen.  1,  vers.  45. 


NICII/I-UM,  S.  AUCUSTINI  m 

rcconcilialos  dicil  Dco.  Si  •  rgo  nalnralit.T  lilii  ire 
craiit ',  qiuimodo  dicis  nalur,ilitcr  aiiiiiiaiu  liliaiii  cssii 
cl  porlif)iicin  Dci? 

FoitT.  dixil  :  Si  sccundom  auimaro  dixisscl  Aposto- 
lus  qiiod  siiiius  ii»liiialil<T  lilii  ir.r,  aiicnala  csselaiii< 
nia  ore  Aposloii  a  Dco.  Kl  hac  inodo  lu  ralionc  osten- 
dis  qiiod  aiiima  n«i)  sit  Dei;  qiiia  naluraliler,  jiiquil 
Ajiostoliis,  sumus  fxlii  iroe.  Si  vero  sccundum  quod  lcge 
leiiebaiur  idem  aposlolus,  ex  seniine  Abrahrc,  ul  ip^-e 
conleslatur,  desccndcns  (fiom.  xi,  1 );  consiat  euni 
corporaliter  dixisse,  nos  fuisse  lilios  ir.n,  sicul  et  cae- 
teros.  Animae  vero  subslantiam  oslcndil  qnod  sifcx 
Deo,  el  animam  aliter  non  posse  rcconciliari  Deo , 
nisi  per  magistrurn  qui  esl  Chrislus  Jesus.  Inlcrfecla 
enim  iiiiraicilia,  videbalur  anima  indigna  cxstitisse 
Deo.  Sed  quia  missa  est,  hoc  confilemur,  a  Dco  ti- 
inen  omnipolcnle ,  et  originem  tiahens ,  et  nrs-a  nd 
ipsius  voiunlalem  consigiiandam.  Queniadinoduin  o( 
Salvatorem  Chrislum  credimus  de  coelo  vcnisse ,  vo- 
.luntatem  Patris  complcre.  Qiiae  voluntas  Patris  liaec 
erat,  animas  nostras  de  eadcm  inimicitia  Iil>erare, 
inlerfecla  eadcm  inimicilia.  Quae  si  advcrsa  Deo  non 
fuisset,  nec  inimicilia  vocaretur  ubi  eiat  iinitas,  nce 
inlerfeclio  dicerctur  aut  fierel  ubi  vita  eral. 

iS.  Alg.  dixit  :  Mcmenlo  quod  Aposloius  dixeril, 
conversalione  nos  alienatos  a  Deo  essc. 

Fonx.  dixil  :  Trado  ego  duas  subslanlias  fuissc.  Iii 
lucis  subslanlia  haberi  Deum ,  ul  supcrius  diximus , 
incorriiptibilem  :  fuisse  ycro  contrariam  n:itur.im  le- 
nebrarum,  eam  (juam  virlute  Dei  vinci  hodie  ijuoipie 
confileor,  et  ad  meum  regressum  salvalorcm  csse 
Chrislum  emissum,  ul  anie  idem  aj)oslolus  ail. 

19.  AuG.  dixit :  Ralionibus  ut  disculercmus  du:iriim 
nalurarum  fidem,  imposilum  esl  ab  iis  qui  nos  aii- 
diunl.  Sed  niioniam  ad  Scripiuras  iterum  confiigisli , 
ad  eas  ego  descendo,  ac  nihil  praelerniitlenium  esse 
postulo,  ne  quibusdam  capilibus  uteiiles,  nebulas  af- 
feiamus  cis  quibus  notae  Scriptura»  non  sunl.  A  capile 
igitur  quod  habet  Aposlolus  in  Epi^tdla  sua  ad  Koma- 
nos  consjderemus.  In  prima  enim  pngina  csl  quod  ve- 
hemenler  conlra  vos  est.  Dicil  eiiiin  :  Paulus  servus 
Christi  Jesu,  vocatus  apostotus,  separalus  in  Evangi  liiun 
Dei^,  quod  ante  promiseral  per  Prophetns  suos  in  Scri- 
pturis  sanctis,  de  Filio  suo,  qui  faclus  est  ei  ex  semine 
David  secundum  carnem ,  qui  prcedestinatus  est  Filins 
Dei  in  virlute,  secundum  spiritum  sanclipcationis  ex  re~ 
surreclione  mortuorum  Jesu  Christi  Domini  uoslri  ( Id. 
1,  1-4).  Videmus  Aposlohim  de  Domino  nostro  nns 
doccre,  ut  et  virlule  Dei  anie  cariiem  pncdestinatiis 
fiierit,  et  secundum  carnem  factus  sil  ei  ex  semine 
David.  Hoc  vos  cum  semper  negaverilis  el  negelis , 
quomodo  Scriptiiras  flagitatis ,  ul  secundum  cas  po- 
tius  disseramus? 

FoRT.  dixii :  Secundum  cariiera  asserilis  cx  seiniiie 
David,  cuin  praediceiur  ex  virgine  esse  natus  (Isai.  vu, 

•  Hic  ex  Mss.  restiluimus  haec  verba,  quos  reconcil  alos 
dicit  Deo.  si  ergo  naluraliter  (ilii  irce  eranl ;  quaj  iu  ediiis 
desunl. 

'  !u  Mss.,  prwdcstinalus  in  Evangelium  Dei. 


I2t 


14),  el  Filius  Dei  mngnificelur.  Fieri  enim  iion  ptile^i, 
nisi' ul  (lUQcl  de  spirilu  esl,  spiiilus  habealur ;  cl  quod 
de  carne  esl,  caro  inlelligalur  {Joan.  iii ,  6).  Conlra 
quod  osl  ipsa  auciorilas  Evangelii  qna  dicilnr,  quod 
caro  el  taiujuii  regnum  Dci  non  possidcbimt,  ncqite  cor- 
ruptio  incorruptelam  possidebit  (I  Cor.  xv,  50). 

ilic  slrepilus  faclus  csl  a  considenlibus,  qui  ralio- 
nibus  polius  agi  volebanl  :  quia  videbant  eum  non 
oinnia  qiia'  in  Aposloli  lodice  i-cripla  siinl,  vellc  ac- 
cipere.  Deiiide  passim  sermocnalio  ab  oninibus  ha- 
l>eri  coepii,  qiiousqiie  diccrcl  scrmonem  Dei  ligalnm 
cssc  iu  genle  leiicbrarum.  Quod  cum  cxhorruissent 
qiii  adoranl,  disccssum  esl. 

DlSPUTATiO  SECUND.C  DIE!. 

Poslcra  die  adiiibilo  ilcrum  nolario,  res  acla  sic  cst. 

FoRT.  dixit  :  Dico  qiiod  nibil  mali  ex  se  proferal 
Dens  omnipoiens ,  et  quod  qiiae  sua  sunl  incorrupla 
maneant,  uno  ex  fonle  inviol;ibili  orla  el  genita  :  cx- 
lcra  vero  qus  in  hoc  niundo  versanlur  conlraria,  non 
ex  Dco  manare ,  ncc  principe  Deo  '  paruissc  iii  boc 
saicuio,  id  est,  quod  non  cx  ipso  originem  trahant. 
Ilxc  ergo  in  lide  susccpimus ,  quod  aliena  sint  mala 
a  Deo. 

20.  Aic.  dixil :  El  nostra  fides  hxc  est,  quod  malo- 
rum  genilor  non  sil  Dcus,  neque  ullam  naturam  fecerit 
mulam.  Sed  cura  ulerque  noslrum  conscntiat  incor- 
riiptibilcm  Deum  et  iiicoinquinabilem,  prudenlium  cst 
xsiimare  el  fideliuin,  qux  sii  fide*  purior  cl  niajestale 
Dei  digiiior  :  illa  ubi  asscrilur,  vc!  virlus  Dci,  vcl  pars 
aliqua  Dei ,  vel  serino  Dci  posse  commutari ,  violari , 
corrumpi ,  ligari ;  an  ea  ubi  dicitur  ct  omnipolentem 
Deum  et  omncin  ipsius  naluiam  cl  subslantiam  nulla 
parle  unquam  posse  corrumpi ,  sed  mala  csse  voliin- 
lario  pcccalo  aniinae,  cui  dedil  Deus  lil)crum  arbi- 
irium.  Quod  liberum  arbilrium  si  non  dcdissel  Dcus, 
judicium  puniendi  nuUum  juslum  esse  possct ,  ncc 
nicritum  rcclc  faciendi,  iiec  praece|tlum  divinum  ut 
agerelur  poenilcnlia  de  peccalis  ;  ncc  ipsa  iudulgentia 
peccatoriim,  quam  nobis  Deus  per  Doniiniim  noslrum 
Jesuni  Clirisium  donavil.  Qiiia  qiii  n<in  voluniatc  poc- 
c;it,  non  peccat.  Hoc  arbitror  omnibus  aporiuin  esse 
alque  perjpicuum.  Quapro|)t.T  noii  nos  inoveredcbcl, 
8i  ali(iua  in  iis  qua)  Dcus  fecit  molesla  palimur  pio 
nierilis  noslris.  Sicul  enim  ille  boinis  est,  ul  consii- 
luerel  omnia  ;  sic  juslus  est,  ut  peccatis  non  parcai. 
Qusc  peccala,  ul  dixi,  nisi  libcra  voliintas  essct  in  iio- 
his,  peccala  non  esscnt.  Si  quis  cnim ,  vcrbi  caiisi, 
ligarcmr  ab  aliquo  cxtcris  mciubris,  et  de  manti  ojns 
falium  scribcretur  siiie  ejus  propria  vobiniale;  q>iu)- 
10,  si  hoc  judici  naleficret,  possel  hunc  boniincm  fal- 
sitalis  criiniiie  condemnare?  Quare  si  manifostiim  est, 
poccalum  non  esse  ubi  non  esl  libcriim  volunlalis  ar- 
bitriiim,  volo  audirc,  aninia,  quam  dicilis  aiil  partcni, 
aul  virtnlem,  aut  scrmonein,  aut  alind  qiiodlibot  Doi, 
quid  mali  feccrit,  ul  a  Dco  punialur,  aut  poeniicnli.im 
agat  peccali,  aut  veniani  merealur ;  cuin  nibil  ipsa 
peccaveril. 

•  Ediii,  m-c  principi  Deo.  McliusMss.,  ncc  principe  Deo , 
id  cst,  auoKjro. 


DISPLT.VTIO  SKCUNDA.  lii 

FoiiT.  dixit :  De  subsiantiis  proposiii,  quod  bonoruin 
tanluinmodo  Douscrealor,  ullor  voro  malorum  habe;»- 
tur,  co  qnod  niala  cx  ipso  noii  sinl.  Morilo  ei^go  lioc 
sentio,  ct  ulcisci  Doum  niala ,  qiiia  cx  ijiso  iion  suiil. 
Cxterum  si  ex  ipso  cssenl,  aiil  darol  liccnliain  |>ecoau- 
di,  quod  dicis  libcrum  arbilrium  dcdisse  Dcum,  coii 
sciisor  jam  invenicbalur  delicli  mci,  co  quod  dclioli 
nici  auclor  essct  :  aut  ignorans  qiiid  fulurus  csscin. 
dolinqiicret ' ,  qiicm  ipse  non  sc  dignuin  instilucrot. 
Hoc  ergo  proposiluin  est  a  me,  el  quod  inlerrogo 
nunc,  utrum  Deus  mala  inslilueril ,  necne;  cl  ulriiin 
i]isc  fincm  iiialorum  inslilucrit.  Elcniin  qux>  ab  ipso 
diiimus  lacla  csse,  iit  opificc  Deo,  uli  ab  ipso  crcala 
ct  gonita  incorriiplibilia  babori,  liis  rebus  apparct,  cl 
lides  evangclica  docct.  IIxc  ego  cl  proposui  quai  siiiit 
crcduruaijs  nostra;,  ct  quae  a  te  possunl  in  isH  pro- 
fessione  noslra  lirmari,  ita  tamcn  iil  iion  dosit  auclo- 
ritas  fidoi  christianoe.  Et  quia  nullo  gciicre  rcclc  iiie 
crcderc  oslendere  possum,  nisi  caindcm  fidem  Scri- 
pturarum  auctoril.ile  firmaverini  :  id  crgo  cst  quod 
insinuavi,  quod   dixi.  Aul  si  inala   aiiclorc    Dco  iii 
mundo  paruerunt,  boc   ipsc  diccrc  dignare  :  aiit  si 
rccie  creditur  mala  ex  Deo  non  essc,  lioc  ctiam  pra;- 
senlium   conlemplatio  prosequi  debet  el  suscipcre. 
De  siibstanliis  dixi,  non  de  peccalo  quod  in  iiobis 
vcrsatur.  Si  cnim  originem  iion  habcret  qiiod  cogila- 
mus  dolicta  facere  ;  non  cogcrcinnr  ad  pcccaium  vc- 
nire,  vel  ad  deliclum.  Nam  quia  inviti  pcccamns,  ci 
cogimur  a  conlr.iria  ct  inimica  n>-.bis  subsiantia  ,  nl- 
circo  seqiiimur  scicnliain  rerum.  Qiia  scienlia  adiiio- 
nila  anima  ct  mcmoriiK  prisliiiai  rcddila,  rccogiioscil 
cx  quo  originem  trahal,  inquo  malo  vcrseliir,  qiiibus 
bnnis  iterum  emendans  qiiod  iiolons  poccavil,  possit 
pcr  emendalionemdeliclonim  siiorimi,  bonornm  ope- 
rum  gralia  ,  meritum  sibi  reconciliaiionis  apiid  Diuin 
collocare,  auciore  Salvatore  noslro,  qui  iios  docoi  ot 
bona  exercere,  et  mala  fiigere.  Proposilum  esl  eniiii 
nobis,  qiiod  non  ab  aliqua  conlraria  nalura,  scd  siia 
sponle  homo  aul  jusliline  serviat,  aul  percalis  se  ob- 
noxiiim  faciat :  cum  nulla  cxistonle  coiilraria  gciitc, 
si  sola  vcrsatur  anima  in  corpore  constilnla,  cui  Doiis, 
ul  dicis,  liberiim  arbilrium  dedil,  sine  poccato  cssol, 
ncc  peccalis  se  obnoxium  facerot. 

21.  AuG.  dixit  :  Ego  dico  pcccalum  non  csse,  si 
n  n  )iropria  volunlalc  pcccctiir  (a)  :  hiiic  cssc  cl 
pra;iiiiiim,  qnia  propria  voluntalc  rccia  facimus.  Aiit 
si  |icenam  mcrolur,  qui  pcccat  invilus ,  dobcl  ct  pi;c- 
miuin  mcrcri,  qui  benc  facit  invjiiis.  Qiiis  aiiloni  dii- 
bilol  non  deferri  pramium  ,  nisi  oi  qiii  bnna  volim- 
laic  aliqiiid  feccril '  ?  Ex  ipio  inlclligimiis  cl  po^iKim 
inferri  ei  qni  voluiitale  mala  aliqiiid  foceril.  Sed  qin^- 
niain  me  ad  jiriorcs  naluras  cl  subslanlias  rovocas, 
fides  inca  csl,  omnipolonlcm  Doum,  qiioil  maximn 
animadvcrtctidum  cst,  cl  animo  figondiim,  omnipo- 
tontcin  Deum,  jiisliim  ct  bonum,  fecissc  boiia.  Sod 

•  \!ss.,  qitod  fiitnrus  esscin  dciiiiqucre. 

'  \;»licaiiiis  ((kJox  ol  Artiiil,  lioiisis,  qui  aliqiid  txmiit^ 
Innliitc  fccciit.  l'aulo(iuo  |  osl,  qni  volwilule  nuili  uliiiiitii  (c- 
ce.  il. 

{n)  IP.clraol.,  ra,i.  Ifi,  n  2. 


123 


CONTUA  FOUIUNATUM    M 


e:i  'i'j;jc  ab  illo  f:i(;la  siiiil,  noii  possmil  cssc  l:»li;i,  qii:i- 
lis  esl  ij)SO  qiii  fecil.  Injiisliini  csl  eiiiiii  cl  slnlliim 
credcic  ',  qiiod  opcra  paria  siiil  artifici,  ei  condila 
coiidilori.  Qiiapioplcr,  si  pia  (itlcs  csl  ul  oiimia  lioiia 
Dcusfccerit,  quihus  laineii  ipsc  miillocslcxccllciilior 
longcquc  pncslaiilior  ;  origo  ct  ca(inl  inali  est  pccca- 
lum,  siciit  Aposloliis  ilixit  :  Hadix  omiiium  midorum 
esl  cupidilas  :  qiiain  quidain  sequenles,  naufrarjaverunl 
a  fidc,  el  inseruerunt  sedotoribus  mullis  ([  Tiin.  vi,  10). 
Si  enim  radiccm  omninm  maloium  qiiaris,  lialics 
Aposlolum  diccntem,  radiccin  oinnium  malorum  cssc 
cupidilalcin.  Uadiccm  radicis  quacrcrc  non  possiim. 
Aut  si  est  aliud  malum,  cujusradix  non  csl  cupidilas, 
non  cril  omnium  maloriim  radix  cnpiditas.  Si  autcm 
vcruiii  esl,  oniniuni  maloriim  radiccm  csse  cupidila- 
tcm,  fnislra  aliud  aliqiiod  mali  geniis  quxTimus.  Tua 
vero  iiatura  contraria  quam  inducis ;  quoniam  jam 
respondi  objectis  luis ;  quaeso  ut  lu  miliidiceredigne- 
ris,  si  iila  natura  contraria  cst  lotiim  malum,  nequc 
peccatum  potest  esse  nisi  cx  ilia,  poenam  ipsa  sola 
debet  increri,  non  anima  a  qua  non  csl  pcccalum.  At 
si  dicis  ipsain  sobim  mcreri  poenam  ,  et  animam  non 
niercri;  quxro  cui  data  sit  poenilentia,  qiuc  sit  jnssa 
poeniteie.  Si  anima  jussa  eslpocnilerc;  ab  iila  pecca- 
luin,  et  ipsa  voluntale  pcccavit.  Nam  si  cogitnr  aniina 
facere  malum,  neque  illa  esl  qu;e  malum  facil  * ; 
nonne  stullum  est  et  plenum  demenli;c,  ut  gcns  lcne- 
brarum  pcccaveril  ,  ct  me  pceiiiitcat  de  pcccalis? 
Nonne  plenuin  dcmcnlia)  cst,  ut  gcns  tencbrarum  pec- 
caverit,  et  milii  dctur  indulgentia  peccatorum  :  qui 
possum  diccre  secnndum  fidein  vcstram,  Qnidfeci? 
qnid  commisi  ?  Apud  le  fui,  intcger  fui,  nulla  labe 
contaminatus  fui  :  tu  me  hnc  misisti,  tu  necessiiatem 
passus  es,  lu  cavisti  regnis  liiis,  cum  magna  eislabes 
et  vaslilas  immincret.  Cum  ergo  novcris  necessitatem 
qua  Iiic  oppressus  sum,  qua  respirare  non  potui , 
cui  rcsistere  non  potui;  quid  me  accusasquasi  pec- 
c:intem?  aut  quid  promitlis  indnlgenliam  peccatorum  ? 
Ad  lioc  sine  ambagibus  responde,  si  placel,  sicul  libi 
cgo  sine  ambagibus  respondi. 

FoRT.  dixit :  Hoc  nos  dicinius,  qnod  a  contraria 
natura  aniina  cogatur  delinqucre  :  cui  non  vis  csse 
radiccm,  nisi  hoc  lantum,  quod  in  nobis  malum  ver- 
sainr;  cuin  conslel  exceptis  nostriscorporibus  inala 
in  omni  mundo  vcrsari.  Non  isla  qua)  in  corporibus 
soluni  habemus  in  tolo  mundo  versanlur,  et  nomini- 
bus  valent,  bona ;  mala  radix  ha;ret.  Nam  dixil  Di- 
gnatio  tua  qiiod  hxc  sil  radix  malorum,  cupiditas, 
qnae  in  nostriscorporibus  vcrsalur  :  cum  qiiando  non 
ost  cupidilasmali  ex  nostris  corporibiis,  cx  principali 
ilia  contraria  nalura  versatur  in  loto  mundo.  Aposto- 
lus  etenim  nominavii  id  radicem  csse  malorum  cupi- 
ditalein,  non  uniim  malum,  qtiam  dixisli  radicem  oin- 
niiiin  malorum.  Cupidilas  vcro  non  uno  modo  inlclii- 
gitur,  quam  dixisli  radicem  esse  omniuni  malornm, 
quasi  qiiK  in  corporibus  nostris  '  soluni  versclur  :  cum 

*  vaiicanus  codcx,  ct  stuUum  exigere,  quod,  eic. 

*  Aiiquol  Mss.,  ncque  in  illa  est  quod  miltiin  facit.  , 

*  VI.  el  y:is.  hoc  taniuiii  loco,  in  cordibus  nostris. 


\NIClI.f:UM,  S.  AUCUSTI.NI  ]u 

conslcl  liocqiiod  in  nobi.i  vcrsalnr  nialum,  cx  auclore 
ni:ilf)  dcscciidcie,  ct  portiunculam  csse  inaji  hanc 
radicciii  qiiam  tu  cssc  dicis ;  ut  non  sil  ipsa  ladix, 
sed  sit  portiiincula  inali,  cjus  iiiali  qiiod  iibique  vcr- 
satur.  Qiiam  radicera  ct  arborcm  malam  Dominus  no- 
str.r  ap(icllavii,  imri,]uam  friictus  bonos  aflrcrenlcm  , 
qnarn  non  plantavil  I'atcr  suus,  ac  inciilo  cradic;iri 
ct  iii  ignem  mitli  (  ilalth.  xv,  13,  el  iii,  10).  Nain 
quod  dicis,  conlraria;  natiiraj  pcccalum  del>cre  im- 
piitari;  illa  natura  rnali  cst  :  et  id  csse  peccaiuin 
anim:fi,  si  post  cornmonitioncm  Salvaloris  noslri  el 
sanain  doctrinam  ejus  a  contraria  ct  iiiiniica  sui 
stirpe  se  segrcgavcrit  anima,  et  purioribus  se  ador- 
nansariima;  aliier  non  posse  substantiae  suac  reddi. 
Dicluni  est  enim  :  Si  non  venissem  el  locutus  eis  fuis- 
sem,  peccatum  non  huberent.  Fiunc  vero  quia  veni,  el 
locutus  sum ,  et  noluerunt  mihi  credere ,  veniam  de  pec- 
cato  non  habebunt  (  Joan.  xv,  22).  TJnde  patet  reclc 
esse  poenitcntiarn  dalam  post  adventum  Salvatoris,  el 
post  hanc  scicntiam  rerum,  qiia  possil  anima,  ac  si 
divino  fonte  lota,  de  sordibus  ct  viiiis  tam  mundi  to- 
lius,  quam  corporum  '  in  quibus  eadem  anima  vcr- 
satur,  rci^no  Dci,  unde  progressa  esl,  re(ira;senlarl. 
Nam  dictum  cst  ab  Aposlolo ,  quod  prudenlia  carnis 
iniinica  sit  Deo  :  legi  enim  Dei  non  esl  subjecta ;  nec 
enim  polest{Iiom.  viii,  7).  Patctcrgo  his  rebus,  quoJ 
anima  bona,  faclione  illiusquae  legi  Dei  non  est  sub- 
jecta,  peccarevidetur,  non  sua  sponle.  Namque  idera 
sequitur,  quod  £<iro  concupiscit  adversus  spirilum,  et 
spiritus  adversui  curnem  ;  ut  non  quacumqiie  vultis, 
illa  faciatis  (Galat.  v,  17).  Dicit  ilcrum  :  Video  aliant 
tegem  in  membris  meis,  repugnantein  tcgi  meiilis  mecr, 
et  caplivum  ine  ducentein  in  lege  peccaii  et  mortis.  Erge 
miscr  ego  homo,  quis  ine  libcrabit  de  corpore  morlis  hu' 
jus,  nisi  gratia  Dei  per  Dominum  iwstrumJesum  Cliri- 
stum  {Rom.  vii,  23-25) ,  per  quem  niihi  mundus  cruci- 
fixusest,  et  ego  mundo  {Gatat.  vi,  14)  ? 

22.  AuG.  dixit  :  Agnosco  et  amplecior  teslimonia 
divinarum  Scriplurarum,  et  (idei  mea;  quemadinodum 
congruant,  sicut  Deus  donare  dignabitur,  paucis  ex- 
ponam.  Libcrum  volunlatis  arbilrium  in  ilio  liomine 
fuisse  dico,  qui  primus  formatus  esf.  Ille  sic  factus 
est,  ut  nibil  omnino  voluntati  ejus  resistcret,  si  vellcl 
Dei  praicepta  servare.  Postquara  autera  ipsc  libera 
voluntale  peccavii ,  nos  in  iieccssilaiem  praecipitati 
sumus,  qui  ab  ejus  stirpe  descendimus.  Potest  autein 
unusquisque  noslrum  mediocri  consideratione  inve- 
nire  veruin  esse  quod  dico.  lludie  namque  in  nostris 
aclionibus  antequain  consueludinealiqna  implicemnr, 
liberum  habemus  arbilriuin  faciendi  aliquid,  vel  non 
faciendi.  Cum  aulem  ista  libcrlate  fecerimus  aliquid, 
cl  facti  ipsius  tenuerit  animam  perniciosa  dulcedo  el 
voluplas,  eadem  ipsa  sua  consuetudine  sic  im|>licatur, 
nt  poslea  vincere  non  possit,  qnod  sibi  ipsa  peccando 
fabricata  esl.  Videraus  mullos  jurare  nolle  :  scd  quia 
jam  consuetudinem  lingua  tennit,non  posse  rcfrenare,  • 
quin  ea  exeant  de  ore  iiisoruin,  qua;  non  possnimw 

»  Sic  Mss.  Editio  vero  I  ov.,  tain  mundi  quam  corpotis  . 
ouiisso,  lotius;  (to  quo  editio  Er.,  polius. 


12: 


i>ismATio 


dicere  ad  iiiali  slirpciii  iioii  pcrliiierc.  Ut  enim  vobis- 
cum  liis  verbis  agam ,  quoc  ulinam  sicut  de  ore  ve- 
scum  his  verbis  agam,  qux  iilinam  sicul  dc  orc  ve- 
slro  non  rccedunl,  ila  et  coide  inlcUiganiur :  Per 
Paracletuni  juralis  '.  Si  ergo  vullis  cxperiri  verum 
esse  quod  dico.  insliluilc  non  jurarc.  Videbilis  illam 
consueliidiiicni  ferri  quosolet.  El  hoc  cst  quod  ad- 
versus  animani  pugnat,  consucUulo  facta  iii  carnc. 
Ipsa  est  niminim  carnis  prudenlia  ,  qux  quamdiu  ila 
lcgi  Dei  siibjici  non  polest,  lanidiu  prudenlia  carnis 
csl:scdilluiniiiata  anima,  desinil  ilia  cssc  carnispru 
dLiilia.  Sic  ciiim  diclum  esl,  prudeniiain  cainis  non 
possc  legi  Dei essc subjeciam,  quemadmodum si  dicerc- 
lur,  ghicialem  nivcra  calidam  esse  non  posse.  Nullo 
oiiiin  paclo,  quaindiu  nix  esl,  calida  csse  polest.  Scd 
qucmadinodum  illa  nix  calore  rcsolvitur ,  ct  desinit 
nix  csse,  ut  possit  calesccre  :  sic  illa  carnis  pruden- 
lia  ,  id  csl ,  consucludo  facla  cuni  carne,  cum  fucril 
iiieiis  noslra  iiluminaia ,  et  ad  arbitrium  divinx  legis 
loUim  liomincm  sibi  Dcus  subjccerit,  pro  illa  consuc- 
ludine  aniiiix  mala  facit  consiicludinein  boiiain.  Ex 
quo  illx  dux  arbores ,  bonaarbor  et  mala  arbor  qiias 
citmmemorasti,  verissime  dicluni  esl  a  Domino  quod 
suos  fruclus  habeant;  id  csl,  ni  quc  bona  possit 
dare  malos  fruclus,  neque  mala  bonos,  scd  qiiam- 
diu  inala  est.  Accipiamus  duos  lioinincs ;  bonum 
lioinincm,  el  malum  homiuem.  Quanidiu  boniis 
esl ,  malos  fructus  dare  iioii  polest  :  quamdiu  ma- 
lus  est,  fruclus  bonos  daro  non  polcsl.  Scd  ul  iii- 
tclligas  istas  duas  arborcs  sic  csse  a  Domino  posi- 
las,  ul  ibi  significarelur  liberum  arbilrium ,  non  na- 
luras  essc  isias  duasarbores,  sed  volunlales  nostras, 
ipse  ait  in  Evangelio  :  Aul  facile  mboicm  bonam  ,  flu( 
facite  arborem  malam  (jUai;/j.  xii,  35).  Quis  est  qui 
possit  facere  naturam  ?  Si  ergo  impcralura  est  nobis 
ul  faciamus  arborem  aut  boiiam  aut  inalain ,  noslrum 
csl  eligere  quod  vclimus.  De  islo  crgo  pcccalo  honii- 
nis ,  et  de  isla  consueludine  animx  f.icla  cum  carnc 
Aposlolus  dicil'  :  Nemo  vos  seducat  (Eplies.  v,  6): 
omnis  creatura  quce  a  Deo  facta  est,  bona  csl  (I  Tim.  iv, 
•t).  Dicii  idcin  aposiolus  qucm  lu  iiiseconimcniorasli : 
Sicut  pcr  unius  inobedientiam ,  peccatores  constituti 
sunl  mulli;  iic  et  per  unius  obedientiam  ,  justi  consti- 
luenlur  multi  (l{om.\,  \^d).Quoniam  per  lioniinem  mors, 
et  per  Itominem  resurreclio  morluorum.  Qiiaindiii  crgo 
poriamus  imagiiiom  lcrreiii  liomiiiis  (I  Cor.  xv,  21, 
i9).  id  csl,  quamdiu  sccnndum  cariiein  vi\iiiius,  (iiii 
velus  eliam  homo  nominaliir  ,  habcmus  necessila- 
lem  consuctudiiiis  nostrx ,  ul  noii  qiiod  volumus  fa- 
ciamus.  Cum  aulem  gnilia  Dei  amorcin  nobis  divinum 
iiispirnvcrit,  el  nos  sii  i'  viiluiilali  subditos  fccorit,  (|ui- 
bus  dictuin  est,  Vos  in  liberlatem  vocati  estis  (Calat.  v, 
io);  cl,  Gratin  Dei  liberavil  me  a  tege  peccati  et  mortis 
(llom  viii,  2).  Lcx  autcm  peccali  cst,  ul  (|uiciiiiiqnc 
pcicavcril,  morialur.  Ab  isl:»  legc  libcramiir,  ciiin 
jusli  essc  coRpcriniiis.  Lcx  morlis  cst,  qua  d.cluin  esl 

'  llic  \atiranusco<Jex  addil  :  .vo;i  potestis  diccre  quod 
gens  tcnehrarum  denobis  jier  fnrnclctumjurat. 

•  in  \aiiia;iocfKlice  ,  |>f>si,  ajwsUitus  dicit,  aildilur,  fru- 
iimiincanti-iiiiimica  e.sl  l:eo.  Dc  iinnis  aiiiem  natiru  dicH 
ulio  loco  ipo  toiiii,  >crw  ro.>  scdintU. 


SKCLNDA.  m 

boniini  :  Terra  es,et  m  terram  ibis  (G>n.  lii,  VJ).  Ex 
ipso  ciiini  onincs  •  sic  nasciinur,  quia  terra  suuius.  ci 
ipsocnim  omncs  *  sic  nascimur,  (|uia  lcrra  suiiius,  et 
in  lcrrani  ibinius  proptty  meriluin  pcccali  priini  ho- 
minis.  Propter  aulcm  gratiani  Dei ,  quic  nos  libcrat  a 
lege  pcccali  ct  mortis,  ad  justiliam  convcrsi  libera- 
mur  :  ut  poslea  eadem  ipsa  caro  i\ux:  nos  poeiiis  lorsil 
in  peccalis  maneiiles  ,  subjiciaiur  iiobis  in  rcsurre- 
ctionc,  et  nulla  advcrsilalc  iios  qualiat,  quominus  le- 
gem  Dei  ct  divina  pra'ccpla  scrvcmus  (a).  Undc  qno- 
ni:ini  cgo  rcspondi  tuis,  dignarc  lu  rcspondcre  illud 
i|uod  desidero,  qucmadmodiim  liiMi  possit  ut  si  est 
Deo  natura  coiilraria  ,  nobis  iinpnletur  piHciiliini,  (ini 
in  illam  naturam  non  volunlatc,  sed  ab  ipso  Deo. 
cui  noccri  niliil  poteral,  missi  sumns. 

FoRT.  dixil  :  Iloc  genere  qiicmadmodum  et  Donii- 
nus  dixil  discipiilis  suis ,  Ecce  ego  mitto  vos  sicul  ovcs 
in  medio  luporum(Mattli.  x,  IG).  Ilinc  scicndiiin  esl* 
quod  non  inimica  nicntc  Salvalor  noslcr  agiios  suos  , 
id  est,  discipiilos  saos  in  medio  liiporuni  dirigerc  vo- 
liiit,  nisi  cssct  aliqua  conlrarielas,  qn;e  in  similitii- 
dine  luporum  eam  deponerct  ,  ubi  el  discipulos  suos 
miserat :  ut  qua;  forte  in  medio  luporum  anim:c  pos- 
senldecipi,  ad  propriam  snbslantiam  rcvocarcnlnr. 
Ilinc  ergo  apparet  anliquilas  temporum  noslrorum 
quam  rcpetinius,  etaniiorum  nostroriim  ',nnte  niuiidi 
conslitulioncm  hoc  more  missas  esse  animas  coiilra 
coiilrariam  naliiram,  iil  camdem  siia  p;\ssionc  subji- 
cionlcs,  victoria  Doo  rcdderetiir.  Namdixitidcm  apo- 
stolus,  qiiod  non  soluin  esset  Iiicl:ilio  coiilra  carncm 
et  sangiiincm,  scd  ct  coiitra  principes  et  potoslales, 
cl  spiritualia  ncquili;c,  ct  dominalioncm  lcncbramra 
(Eplies.  VI,  l2).Sicrgo  iitrobiquc  mala versantiir ^el 
neqiiitia;  habcnliir  ;  j:im  non  solum  cst  malum  in  no- 
tris  corporibiis,  scd  in  loto  mundo  ,  ubi  videnlur  ver- 
sari  anini:c,  qux  sub  c<£lo  islo  versanlur  cl  impli- 
catx  sunt. 

23.  AuG.  dixit :  Agnos  su(»s  Dominus  in  mcdio  lu- 
porumniisil,  id  esl ,  liomincs  jiislos  in  mcdio  liomi- 
num  peccalorum,  ad  pncdicatioiiem  Evangelii  tcm- 
pore  hoininis  susccpti  ab  inaistimabili  diviiia  Sapien- 
lia ,  iit  a  peccalo  ad  jusliliam  nos  vocarct.  Qnod 
autciii  ail  Aposlolus,  nobis  colluctaiioncm  non  cssc 
adversus  carnem  et  sanguiiiem  ,  sed  adversus  princi- 
pcs  cl  potcstalcs  ,  ct  ca;tcra  qu;c  sunl  commemorala  ; 
lioc  signilical  diabolnm  ct  angclos  cjus,  sicut  cliani 
nos,  pecc;iio  cccidissc  ct  lapsos  csse,  el  obtinuisse 
terrcna,  id  est  liomines  pcccalores,  qui  quamdiu  pcc- 
catorcs  sumiis,  sub  jugo  corum  sumus  ;  qiicmadmo- 
dum  ,  cuin  jusii  orimus,  crimiis  sub  jugo  juslilia;  :  et 
conlra  illns  luclam  Iiabemus,  ut  migranles  ad  justi- 
liam  ,  ab  corum  doniiiiatione  libercmiir.  Ergo  ct  tu 
dignare  mihi  breviter  ad  unnin  qiiod  interrogo  ro- 
spondcrc.  Noccri  Dco  non  polcral,  aii  polcrat?Sed 

•  Sic  Mss.  At  editi  :  Ex  ipsa  eniin  liotnines. 

»  \alicaiuis  Ms. :  Hic  .<;cnlicndum  cst.  Pauloquo  pos' 
idein  codex ,  qiuim  in  siniilitiidine  liiporuin  eamdein  po 
ncrrt. 

*  F.r.  l.ugd.  ei  ven.,  flmmo)Hmno.s/ror«m.    M. 
^  tii  Mss.  clapud  Kr.,  conversantur. 

((()  I  nolracl.,  rap.  16,  u.  2. 


127  COMKA  FOKTIJNATUM  MAMCIl.U: 

qtiXBO  iiiilii  ul,  Noii  polcnil ,  rcspoinlcus. 
FonT.  (Jixit  :  Noii  polci.a  «occri. 

24.  AuG.  dixil :  Quarccigo  liuc  iios  fiiisilsccundum 
vcsiniin  (idem  ? 

FoiiT.  dixil :  Profcssio  mca  liirc  cst ,  qiii;«  iiocrii 
non  polcrat  Dco ,  ct  qiiod  Doiis  liuc  nos  dircxil.  Sfd 
quia  id  tibi  conlr.irium  osl,  lii  dic  qii.-\  mlionc  liic 
iipparuit  nniinn ,  qu.-iin  iiuiic  ciipit  Dcus  iiosicr ,  ct 
mandalis,  ct  proprio  Filio  direclo  libcrare  ? 

25.  Auc.  dixit  :  Quoniam  vidco  tc  interrogatis  mcis 
rcspondcre  non  potuisse  ,  el  me  aliquid  interrogaie 
voiiiisse,  ecce  saiisfacio  tibi ,  dummodo  mcmineriste 
ad  id  quod  interrogavi  non  rcspondisse.  Aninia  qnarc 
liic  sit  in  niuiido  involula  miseriis,  non  modo,  scd 
paiilo  ante  nescio  quoiies  a  me  dicluin  est.  Peccavit 
anima  ,  el  ideo  misera  est.  Liberum  arbitrium  accc- 
pit,  usa  esl  libero  arbilrio,  quemadmodum  voluit  : 
lapsa  esi ,  ejccta  de  beatitudine,  implicata  cst  mise- 
riis.  Ad  hoc  tibi  recitavi  testimoniuni  Apostoli  dicen- 
tis  :  Sicut  per  mum  liominem  mors  ,  sic  et  per  untim 
liominem  resurreclio  morluornm.  Qiiid  qiiairis  amplius? 
Unde  lu  responde;  cui  noceri  non  poterat  ,quarehuc 
iios  misit  ? 

FoRT.  dixit :  Causa  hxc  quyorenda  cst,  cur  huc  ve- 
ncril  anima,  aut  quare  eamdem  Deiis  hinc  cupil  li- 
bcrare,  quae  in  medio  malorum  vivit. 

20.  Auc.  dixit  :  Hanc  causam  abs  le  quxro ;  id 
esl ,  si  Dco  noceri  non  poterat ,  quare  liuc  nos 
misit  ? 

FoRT.  dixit  :  Quseritur  a  nobis,  sl  Deo  malum  no- 
ccre  non  possit ,  quare  Iiuc  anima  missa  fuerit ,  aut 
qua  ratione  mundo  permixta  sit.  Quod  in  eo  mani- 
festum  est  quod  ail  Apostolus  :  Numquid  dicil  figmen- 
titm  ei  qui  se  finxit ,  Cur  me  ila  formaveris  ( Rom.  \x, 
20)?  Si  ergo  causanda  est  lijccrcs,  intcrrogandusest 
cur  animam  direxit'  nulla  cogeiite  se  necessitate.  Si 
autem  necessitas  fuit  mittendi  animam ,  meriio  esl  el 
voluntas  liberandi  eam. 

27.  AuG.  dixit  :  Prcmitur  ergo  Deiis  necessitale? 
FoRT.  dixit  :  Jam  hoc  est :  noli  ad  invidiam  exci- 

tare  id  quod  diclum  est ,  quod  non  necessitati  fa- 
cimiis  subditum  esse  Deuin  ,  sed  voluntarie  misisse 
animam. 

28.  AuG.  dixit  :  Recila  quod  siipra  diclum  esl.  Et 
rccilatum  est :  Si  autem  necessitas  fuit  mittendi  ani- 
mam,merito  estet  voluntas  liberandi  er.m.  AuG.  dixit  : 
Audivimus  :  Si  autem  necessUa  fuil  miltendi  animam, 
merito  est  et  volnntas  llberundi  eam.  Tu  crgo  dixisti 
fuisse  necessitatem  mittendi  animam.  Sed  si  modo 
voUintaiem  vis  diccre,  et  lioc  addo*  :  Cui  noceri 
nibil  potcrat,  crudelis  voluntas  fuit  mitlendi  animatn 
ad  tantas  miserias.  Quod  refellendi  cnusa  qiiia  loquor, 
vcniani  peto  ab  illius  unius  misericordia,  in  quo  spem 
liberationis  habemus  ab  omuibus  erroribus  baereiico- 
rum. 

FoRT.  dixil :  Nos  dicere  asseveras  crudelcm  esse 

*  viciorini  Mss. ,  interrogandus  est  qui  animam  dire- 
xit. 

'  in  victorinis  Mss.,  f<ad /joc  addo.  In  valicano,  c( /loc 
audio. 


.M,  S.  AU(.LSTIM,  DISIUT.   SIXUNDA.  m 

Dciiin  mitU;iido  aniinam  :  fccisse  vero  Dcum  liomi- 
iioiii,  (H  iiisuniassc'  in  cum  afiiniaiii ,  quam  ulique 
[►rrcscivii  in  (uliiram  miscriam  iiivolvi ,  e»  bencflcl* 
•iialorum  non  posse  li:i.'rcditati«uaerepra;seiaari.  Hoc 
aiit  ignoraiitis  cst ,  aut  daiilis  :inifnaiii  ad  lia-c  m»l4 
qu;c  siipra  mcfHorata  suiit.  Id  couimcmora\i  ,  qui» 
dixist!  ante  tcmpus  ikmi  iimltum  ,  qiMMJ  ailoplavetit 
sibi  Deus  animarn  ,  iion  quod  ab  ipso  sit;  aliud  est 
ciiitn  ado]»t;irc.  i 

29.  Alc;.  dixit  :  De  adoplionc  nostra  memini  me  ante 
dics  *  dlxisse  ,  secundum  testimonium  Apf>sloIi ,  qui 
dicit  nos  vocalos  in  adoptioriem  filiorum  {Eplies.  i,  5). 
Non  crgo  mciim  fuit  illud  ,  scd  apostolicuin  rcspon- 
suin.  Dc  qua  re,  id  cst,  de  ista  adopiione,  suo  lein- 
pore,  si  placet ,  iiiqiiiramus  :  cl  dc  iila  sine  dilationc 
rcs|)0iidebo*,  cum  lu  meis  objeclionil>us  responde- 
ris. 

FoRT.  dixil  :  Progressum  dico  fuisse  animjin  coiitra 
coiilrariain  ii;ituraiii ,  quc  natiira  Dco  ii(K.erc  niliil 
poicral. 

50.  Ai;c.  dixit :  Quid  opus  eral  islo  progtxjssM  ,  ubi 
niliil  bal^ebat  Deus  quod  cavcret ,  cui  nocere  iiihil 
potcrat? 

FoRT.  dixit :  Constat  apud  conscientiam  vcslram ,  a 
Deo  vcnisse  Cbristum  ? 

51.  AuG.  dixit:  iterum  me  interrogas  ?  Ad  interro- 
gatn  responde. 

FoRT.  dixit :  Sic  accepi  in  fide ,  quod  voluntale  Dei 
ipse  liucvcnerit. 

52.  AuG.  dixit :  El  cgo  dico  :  Dcus  omnipolens , 
inviolabilis,  inconimutabilis  ,  cui  noceri  nil  il  possil , 
quare  hiic  aniniam  nd  miserias ,  ad  errorem ,  ad  isla 
quoe  patiinur,  misit  ? 

FoRT.  dixil  :  Diclum  esl  enim  :  Potestatsm  habeo 
ponendi  animam  meam  ,  et  polestatem  accipiendi  eam 
{Joan.  X,  18).  Nunc  dixit  ^  quod  voluntaie  Dci  pro- 
grcssa  cst  aiiima. 

55.  AuG.  dixit  :  Ego  autcm  causam  quaero ,  quare 
ciiin  Deo  noceri  nibil  possit*....? 

FoRT.  dixit  :  Nihil  noceri  Deo  jam  dixiinus,  et  iii 
conlraria  nalura  esse  animam  diximus,  ideo  ut  con- 
Irarice  naluruj  modum  imponeret :  modo  imposilo 
contrariae  naturae,  sumit  eamdem  Deus.  Ipse  enim 
dixit,  Potestatem  liabeo  poiiciuli  aniniam  meam,  et  po- 
testatem  sumendi  eam.  Haiic  Pater  inilii  dedit  poiesla- 
lcm  ponendi  animam  meam,  el  sumendi  eain.  Deus 
crgo  qui  loquebatur  in  Filio,  de  qua  aiiiiua  diceret? 

'  \  aticanus  codex,  et  insibilasse. 

*  vox,  dies,  quie  in  editione  im.  exciderat,  resrnuilur 
ex  libris  aliis  edilis  et  maauscriptis. 

»  Mss.  Gallicani  et  \  aiicaiii ,  de  illa  insibilalione  respon- 
dcbo.  Fortequia  supra  Forlunalus  pro,  insuffla^se,  dixeral, 
insibilasse,  siculi  in  codice  legitur  valicaQo. 

*  Eciiti,  non  dix j(.  Melior  videlur  lectio  victorinorum 
nianuscri|itorum,  nunc  dixit.  Sive  Fortuuali  sit  illud,  sive 
Augustini,  cujusnomen  in  victorinis  iisdem  Mss.  coliocalur 
anie  :  JV««c  dixit  quod  voluntale  Dei  proqressa  est  unima  : 
eqo  aulem,  etc. 

■  »  vaiicanus  Ms.  Aug.  dixit :  Eqo  quwro,  cum  peo  nocere 
niliil  posset,  cur  liuc  animain  miserit.  Fort.:  dixit  :  fideri 
quod  volnntate  Dei  proqressa  sit  anima,  hoc  dico.  Aug. 
dixit :  Eqo  autem  causdm  qucero,  cum  Deo  nocere  mltil  pos^ 
sit,  cur  litw  auimam  niidl. 


I 


m 


CONTKA  ADIMANTLM  MANICII.  DISCIP.,  S.  AUG.  LIBEIl  UNUS. 


130 


Conslal  essc  aniiuam  iioslrain,  qii.v  iii  liis  corporibiis 
habclur,  quod  de  ejus  voluiUale  veneril ,  el  de  vo- 
lunialo  ipsius  ileruni  assuiualur. 

54.  Aic.  dixil :  Uiide  dixeril  Dominus  nosler,  Po- 
testuleni  habeo  ponendi  aninuim  meam,etpolestalem  lia- 
beo  suniendi  eam ,  oiuiiibus  noluiii  esl  :  quia  passurus 
eral.  el  resiirreclurus.  Ego  auleni  abs  le  iieruui  aliiuo 


FoRT.  dixil :  Quid  crgo  dicliirus  suui  ? 

57.  AuG.  dixil  :  El  cgo  iiovi  non  ic  habere  quid  di- 
cas,  cl  inc  ciim  vos  audirem  in  hic  (|u.i'slioiic  nuii- 
(luam  iiiveiiissc  (^uod  dicerem  ;  cl  iiidc  luisse  adiiio- 
iiiluni  diviiiiltis  ul  illuni  errorem  rclini|ucrein,  et  ad 
fidein  oailiolicam  nie  convcrlcrem,  vel  poiius  revoca- 
rcm,  ipsius  indulgcnlia   qui  nic  liiiic  rallacia;  scinpiT 


ilcrum  qiuero  ,  si   Dco  iiiliil  noceri  poieral  ,  cur  buc      inhxTerc  non  sivii,   Sed  si  coiililcris  le   non  liabere 


aiiimas  misit  ? 

FoRT.  dixil  :  Naturx  contrari;e  inodiim  iuiponcre. 

55.  Aic.  dixil  :  El  omiiipolens  Deiis  ,  misericorscl 
omiiium  suniniu>; ,  ul  modum  iiiiponcrcl  iialunc  coit- 
Iraria; ,  ideo  illam  nioderalaiu  csse  voluit,  ut  nos  iiu- 
•iioderalos  eflicerel  T 

FoiiT.  dixit  :  Sed  ideo  ad  sc  rcvocat. 

5G.  Aic.  dixil  :  Si  ad  se  rcvocat  ab  immoderationc, 
si  a  peccato ,  ab  errore ,  a  niiseria  ;  qiiid  opus  erat 
lania  niala  animain  pati  pcr  lantuin  tempus,donec 
inuiidns  liniatJir  :  cum  Deo,  a  quo  eain  dicitis  niissam, 
noceri  nihil  pos!>il  ? 


quod  respoiideas ;  omiiibus  audientibus  cl  recogno- 
scentibus,  quoniain  (kloles  sunt,  cailiolicaiu  fideni ,  si 
pcrmiltunt  et  voluiil,  cxponani. 

FoKT.  dixit :  Siiic  pnrjudicio  professionis  me;e  dixe- 
riin  :  illa  qiKc  a  te  oppoiiiinlur  cum  retraciavcro  nieis 
cuin  majoribus,  si  miniis  respondcrint  inlcrrogationi 
liuic  inca>,  qiue  similitcr  a  le  nunc  milii  ofTcrlur;  cril 
in  niea  contcmplatioiic  (quia  cl  cgo  animam  nicam 
ciipio  cerla  fide  liberari)  veiiirc  :id  liiijiis  rei  iinpiisi- 
lioncra ,  qucc  a  le  mibi  uflerlur ,  el  oslcasurum  le 
polliccris. 

AuG.  dixil :  Dco  gralias. 


IN  SDBSEQDENTEM  LIBRDM, 

Yide  lib.  1,  cap.  22,  Rolraclationuin,  tom.  1,  col.  618,  n.  1,  a  verbis,  Eodcm  lemporc  (o), 
usque  ad  cul.  620,  n.  k-,  verbis,  Ccelum  ct  tcrram.     M. 

(a)  Prcsltylcralus  nimiruni  sui  tem|M>re  diclavitsul^etiuenlein  libruni,  (luem  in  Relraclalionibus  aliquanto  post  concio- 
iii  d)>  ride  et  syiiilHilo  in  llypi  onensi  concilio  anni  393  habilain  collucit,  inter  illa  viclelicot  0|iuscui3,  quie  ad  annniii 
.  'I  anl  y.K)  |uTtiiient  Hnjus  etiain  contra  xdimantum  operis  ineniinit  in  rnio  libri  :2  contra  Advorsariuni  l.ogis  ol  Proiihe- 
i.iruin,  ulii  nrMiiiuato  .\diiiianto  Manicha^i  disoi,  ulo,  subdit :  Qui  prwiioniinc  tddus  diclus  esl. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

COr>rRA  ADIMANTUM 

MANICH^I  DISCIPDLDM 

Coiicilianlur  mler  se  Scri|jturarum  senlenlix,  quas  de  Testamcnlo  vetere  ac  Novo,  volul  inviccm  contrarias  Adimanlus, 
utrunique  Testamenluiu  ab  uno  et  eodoiu  Uoo  esse  non  posse  conlendons,  corraseral. 


CAPUT  PKIMUM.  —  De  co  quod  scriplum  est , 
In  principio  fecit  Deus  coelum  el  terrmn  ;  usque  ad  id 
«|uod  scriptum  est,  El  faclum  e*t  vcspere,  et  factum  est 
mane  dies  unus{€en.  i,  1-5),  Hoc  capilulum  Lcgis 
advcrsum  esse  Evangclio  stullissimi  Maiiicha;i  arbi- 
iranlur,  dicenlcs  in  Genesi  scriptum  esse  quod  Dcus 
l<T  se  ipsum  feceril  ccelum  el  tcrram  elluccm;in 
l.vanpeiio  auiem  scripium  esse  iier  Dominum  no- 
sirum  Josum  Christiim  fabricalum  esse  mundum,  ubi 
diclum  ost,  tt  mundus  per  ipsum  faclus  est,  et  mundus 


ilbtm  non  cognovit  {Jonn.  i,  iO).  Tribiis  eiiim  inodis 
rcfellnnlur.  Primo,  qnia  cum  dicitnr,  ]n  principio  fe- 
cil  Deus  ccdum  cl  lerrani ;  Tiinilatcm  ipsam  thristia- 
iius  accipit,  ubi  noii  soliim  Palcr,  scdelFilius  elSpi- 
ritus  sanctus  intclligilnr.  Noii  enim  Ires  dcos  ,  scd 
unum  Deum  credimus,  Paircm  et  Filium  et  Spiriluin 
sanctum  :  qiiamvis  PalerPalcr,  et  FiliusFilius  sil ,  el 
SpirilussanctusSpiritussanclus.  Dequa  uiiilale  Trini- 
lalis  lioc  loco  longiim  cst  dispiilarc.  Deinde,  qiiia  ubi 
dicilur,f>iai<  Detu,Fiiil,el  faclumest;  ibi  ncccssecsl  iii- 


ADMOMITIO   PP.    BE.NEDICTIKORUM. 

Uoc  opus  rccof^noviiTiHS  ad  Sorhonicos  Mss.  duos ,  victorinos  duos ,  tolidcm  vaticanos ,   ad  Corboicnsem,    r.onnanen- 
seni,  Muiiaelinuiii,  Cabaliuuin,  ad  varianles  loclionos  Bolgicorum  qualuor,  nocnon  ad  editiones  Aui.  lir.  el  l.ov. 

Comparavimus  prceterea  eas  omnes  editiones  initio  Relr.  eiConfess.,  t.  1,  memoratas,    M. 
(a)  Scri|  lus  circitcr  aonum  50  i. 


CONTIIA  ADIMANTUM  MAMCIIiCI  DISCirLLUM,  S.  AUCUSTINI 


132 


lclligatur  pcr  Vcrl)iiin  ciiiu  fccissc  qiiodfcrit.  Vcrbnm 
.■uilcin  Pylris  csl  Filius.  Ndm  crgo  rcpu^nal  lioc  caiii- 
liiluin  Gcneseos,  ubi  scripluin  cst,  Kl  Vixit  Deut, 
Fiat,  el  factum  esl;  illi  loco  Evangclii  ubi  dirilur,  Et 
mundus  per  cum  factug  est,  id  csl,  pcr  I)oiiiiniiin  iio- 
siruin  ;  (|uia  ipsc  c^l  Vcrbum  Patris  per  cpiod  farla 
sunl  oinnia.  roslreini),  si  propicrca  iii  Genesi  non  in- 
lclligilur  Filius  ,  quia  noii  csl  dictuin  quod  pcr  Ki- 
liiiin  Deus  foccril;  iicciii  Evaiigclio  pcr  Filiuin  Deus 
cl  aves  pascit,  el  lilia  vcsiit  {Matlli.  vi  ,  26  30),  ct 
ca.>tera  innumcrabilia  qux  ipse  Domiiius  dicil  Deum 
faccre  I*alrcm  :  quamvls  non  dical  quod  ea  per  Fi- 
lium  faciat.  Quod  atitem  etiam  lestimonium  Apostoli 
adjunguiit,  quod  ait  dc  Domiiio  iiostro  Jesu  Clirislo, 
Ipse  est  primogenitus  totius  creaturw ;  et  omnia  per 
ipsum  facta  sunt  in  coelo  et  in  terra,  visibilia  et  invisibi- 
Ua(Coloss.  1,  IS  46);  el  lioc  capilulum  adversum 
csse  dictint  Geiiesi  ,  ubi  Deus  ita  dicitur  fecisse  mun- 
dum,  ul  specialiier  Filius  ibi  non  sit  nominalus  :  ve- 
Iiementer  crrant ;  et  non  vident,  si  ita  esl,  ipsum 
Apostoluin  sibi  esse  conlrarium,  cum  alio  loco  unuin 
dicit,  ex  quo  omnia,  per  quem  omnia,  in  quo  omnia 
{Rom.  XI,  56) ;  et  Filium  non  nominat.  Quomodo  au- 
tem  liic  Filius  nominatus  non  est,  intelligitur  tamcn; 
ita  et  in  Genesi  :  et  quoinodo  sibi  hsc  duo  capitula 
Pauli  non  adversantiir ;  ila  nec  Genesis  Evangelio. 

CAPUT  II.  —  1.  De  eo  quod  scriptuin  est  :  Fa 
consummavit  Deus  die  sexto  omnia  opera  sua  qux  fecit^ 
et  in  seplimo  requievil  ab  eisdem  omnibus  operibus  quce 
eceral  {Cen.  ii,  2).Huic  etiam  locoManichaii  calumniam 
movent,  etdicuntNovo  Testamento  adversari  quod  iii 
Genesi  scriplum  est,  Deiimseplimodie  requievisseab 
omnibus  operibtis  suis  qiiai  fecit :  quoniam  Domintis  in 
EvangeliO  dicit,  Pater  meus  uique  nunc  operatur{Joan.v, 
17).  Qiiod  nullo  modo  centrarium  est.  Dominus  enim 
Jiidajorum  refellit  errorem,  qiii  pulabant  Denm  sic 
requievisse  die  seplimo,  ut  ex  illo  prorsus  nihil  ope- 
rarelur.  Requievit  autem  ab  omnibus  operibus  suis 
quae  fecit,  ut  jam  ultra  non  faceret  mundum  cuin  oin- 
nibus  quae  in  eo  sunt :  non  tamcn  ut  eliam  a  mundi 
adminislralione  requiesceret.  Non  enimscriptum  cst: 
Requievit  Deus  ab  omiiibus  operibus  stiis,  ut  doinceps 
non  operarelur.  Sed  scriptum  est,  Requievit  Deus  ab 
omnibus  operibus  suis  qucB  fecil :  ut  deinde  non  in  fa- 
ciendo  mundo,  a  quo  opere  posl  perfectionem  cessa- 
verai;  sed  in  administrando  operarelur,  in  quo  opere 
enm  esse  Dominus  intiinavit.  Nec  illa  reqiiies,  quasi 
post  laborem  Deum  pausam  quxsisse,  sed  ab  insti- 
luendis  rerum  naturis  post  earum  rcrum  perfeclio- 
nem  cessasse  signilicat,  quamvis  usque  adhuc  in  ad- 
ministrandis  operetur. 

2.  Sabbati  nutem  observationes  non  inlelligebant 
«udyci,  qui  pulabant  ab  iis  etiam  operibus  quce  ad 
salulem  bominiim  valont,  oporlere  cessari.  Unde  illos 
Dominus  eliain  aliis  locis,  de  bove  qui '  in  puteum 
cecidil,  ct  jumento  quod  solvendum  est  ut  ad  aqiiani 
ducatur,  mirifica  comparationc  redarguit  {Luc.  xiv, 
5,  el  xjii,  1S).  Sabbatum  aulem,  non  repiKliatiim,  scd 

*  ia  Mtt.,  deove  qute. 


intcllcrliim  a  Clirislianis  dcslitit  quidcm  cari,aliter 
(/bscrvari,  sid  spirilu.ilitcr  rclinelur  a  sanclis,  qiii 
iiilelli^iiiil  voceni  Domini  vocantis  ad  requicm,  et  di- 
fciilis  :  Venile  ad  nie,  qui  laboratis,  el  ego  vo$  reficiam. 
Totlite  jugum  meum  super  vos  ,  el  diseite  a  me  quia  mi- 
tis  sum  el  humilis  cordc,  et  invenietis  requiem  animabui 
vestris.  Jugum  enim  uieum  lene  est,  et  tarcina  mea  te- 
vis  est  {Matth.  xi,  28  50).  IIoc  sabbalum,  id  est,  lianc 
rcqiiiem  Scriptura  illa  significat,  quam  Judaci  noii 
intelligebant,  et  pro  tcrnporum  dispensalione  carna- 
liler  scquebanlur  unibram,  cujiis  uinbra:  quasi  cor- 
piis,  id  cst,  verilas  nobis  danda  eral.  Sed  quemad- 
modum  illa  rcquies  Dei  posl  fabricalum  mundum 
insinuatur;  sic  reqiiicm,  qiiac  nobis  promitlilur,  posl 
opcra  qu;c  in  Iioc  niundo  habemus,  si  justa  fuerint, 
consequcmur  ,  seplirna  scilicet  eademquc  ullima 
parte  saculi,  de  qua  longum  est  disputare.  Non  ergo 
Dominus  rcscindit  scripturam  Veteris  Testamenti, 
sed  cogit  inlolligi  :  nec  sabbalum  solvit  ut  pcreat 
quod  figurabatur,  sed  apcril  polius  ut  appareat  quod 
tcgebalur. 

CAPUT  III. —  1.  Deeoquod  scriptum  est  iiiGenesi: 
Etdixit  Deus,  Non  est  bonum  solum  hominem  esse;  fa- 
ciatnus  ei  adjutorium.  Et  immisit  Deus  Adce  somnum,  et 
obdormivit ;  et  sumpsit  unam  decostis  ejus,  ex  qua  for- 
mavit  Evam,  quam  adduxit  ad  Adam;elait ,  Ideo  relin- 
quet  homo  patrem  et  matrem,  et  adhcerebit  uxori  suce 
{Gen.  II,  18-2i).  Iluic  rursus  loco  Manicha.i  calu- 
mniantur,  dicenles  contra  Novum  Testamentum  csse 
islam  scntentiam,  qua  Deus  scribitur  el  formassc 
mulierem,  et^  viro  conjunxisse  :  propierea  ,  quia  in 
Evangelio  dicit  Dominus,  Omnis  qui  reliquerit  domum, 
aut  uxorem,  aut  parentes,  aut  fratres,  aut  jilios  propter 
regnum  caitorum,  centies  tanium  accipiet '  in  hoc  tcm" 
pore ,  et  in  futuro  scecuto  possidebil  vitam  wlernam 
{Matlh.\i\,^d;Marc.  x, 29-30,  e(Luc.  x vin, 29-30). Iii 
qua  calumnia  miroreossic  esseccccatos,velpotius  noii 
niiror  :  Excwcavit  enim  iltos,  sicut  scriptum  esl,  matiiia 
eorum{Sap.  ii,  21).  Sed  tamen  quis  non  videt  tanta 
in  Novo  Testamenlo  praecepta  de  uxore  diligenda? 
Cur  eiiim  potius  Vetus  Testamenliim  dicunt  adver- 
sari  huic  senlentia:  Domini,  qua  dicit  relinquendam 
esse  uxorem  propler  regnum  coelorum,  et  non  ipsuin 
Novtiin  sibi  adversari?  Quod  nefas  cstdicere.  Iiilel- 
ligeiida  enim  sunt,  non  lemere  accusanda,  quaj  im- 
peritis  videnlur  esse  coiitraria. 

2.  Nam  et  Dominus  iiiterrogatus  a  Judjcis,  ulruni 
ei  placerct  dato  libellorepudii  dimiltere  uxorem,  re- 
spondit  eis  dicens  :  ISon  tegistis  quoniam  qui  fecit  ab 
initio,  masculum  et  feminam  fecit  eos  ;  et  dixit,  Propler 
hoc  relinquet  homo  patrem  et  matrem,  et  adluvrebit 
uxori  suw,  el  erunt  duo  in  carne  una  7  Itaque  jam  non 
suntduo,  sed  unacaro.  Quod  ergo  Deus  conjun.dt  in 
nnum*,  liomo  non  separet.  Dicunt  itti  :  Quid  crgo 
Moyscs  mandavit  dari  libeltum  repudii,  et  dimitlere? 
Dicit  itlis  Jesus  :  Quia  ad  duritiam  cordis  vestri  pcrmi- 


'  In  Mss.,  sepliKfs  tanlum  accipiet.  sic  Augusliiius  ciiare 
solet. 
»  Abesl,  la  nnum,    ab  aliqiiol  iiianuscriptis. 


135 


Lintu 


tit  vobis  iloijses  dimitlcre  uxores  vesiras ;  ab  initio  au- 
tem  iion  fuit  iic.  Dico  autem  vobis,  (juicmiiquc  dimisc- 
rit  uxorem  suam,  uisi  ob  causam  forniculiouis,  facit 
eam  maecliari  :  et  ipse  si  alleram  duxerit,  adulterium 
eommillit  {Mallh.  \\\,  5-9).  Ecce  liabeiil  coiirirma- 
Inin  seiilcniiaiii  Vcleris  Testiinienli  ;ib  ipso  Doniiiio 
:i(Jversus  ini|)t'riiiaiii  Juil.eoruin.  Siinul  eliiini  MoNsi 
perhibuil  (eslinioniuni,  quod  propier  duritiam  conlis 

I  eoi  uin  repudiuin  dari  permisit.  Numquid  ciiam  Evaii- 
gelium  Evangelio  dicunl  essc  contrariuin?  Quod  si 
dicunl  lioc  ca|iiluluin  falsum  esse,  cl  a  corruploribiis 
Scripturaruin  esse  addilum  ( iiam  hoc  solent,  quaiido 
non  inveiiiiint  quid  respondeant,  dicere);  quid,  si 
:ilius  dical  illud  csse  immissuni  ct  ralsuin,  quod  ipsi 
prororiinl  diceiitc  Domiiio,  Omnis  qui  reliquerit  do- 
mum  aut  uxorem  aut  pareiites  aut  filios  propler  regnum 

I     ccetorum,  ctc?  Noii  inlelliguiit  iniseri  qucinadinodiiin 

i  omiiem  ndein  chrislianam,  cumista  dicunt,  concnuir 
evertcre.  Fides  aiilem  vcract  Ecclesia;  calholicx  di- 
sciplina  ulruniqne  veruin  cl  a    Domino  dictuiu  csse 

I  coniirinat,  el  niillo  inodo  esse  conlrarium  :  qiiia  et 
coiijunctio  marili  el  uxoris  a  Domino  cst,  et  relictiu 

1  uxoris  propler  regniim  coelorum  a  Domino  est.  Non 
enim  qiiia  susciiavil  Josus  Chrislus  morluos,  cl  dcdit 
eis  viuim,  propterea  ipsa  vila  non  esl  relimiuendit 
propler  regnum  coelorum.  Sic  ergo  quamvis  Domi- 
iiiis  dedcril  nxorem  viro,  rclinqiienda  est  lanien,  si 
(ipiis  cst,  propter  rcgnum  coelorum.  Non  enim  hoc 
Miiiper  iiccesse  est,  siciil  Aposlolus  dicit :  Si  quis  (i- 
delis  liabct  uxorein  infidelem,  et  ha  onsentit  habilare 
cuin  illo,  non  dimittat  eam  {\Cor.  vii,  12).  Significal 
uiii|ue  i|uod  si  non  conseiitil  habilare  cuin  illo,  id  est, 
^i  exsecraiur  in  illorideiii  Cliristi,  cl  iion  eum  palilur, 
inod  clirislianiis  est,  relinqiienda  cst  piopter  regnuin 

Ico^lorum  :  sicul  idera  aposlolus  iii  sequcntibus  dicit, 
Quod  u  infidelis  discedit,  discedal ;  non  esl  enim  sub- 
jcctits  serviluti  frater  aut  soror  in  hitjusmodi.  Si  qiiis 
I  ergo  reliiiquit  rcgnum  ca-lorum,  duin  non  vull  leliii- 
quere  uxoiein  non  rereiilem chrislianum  virum,  impro- 
balur  a  Domiuo  :  cl  iteni  si  quis  virrelinquit  uxorciu 
dato  libello  repiidii,  cum  causa  non  existit  aut  forni- 
calionis,  aul  oblincndi  rcgiii  coelorum,  siniiliter  iin- 
probaiur  a  Domino.  Ila  ncc  ista  duo  capitula  evangc- 
lica  inveniuniiir  sibi  esse  conlraria,  nec  Evangeliuin 
Vetcri  Teslaniento  :  quia  ibi  uxor  coiijuiigiliir  viro, 
»1  simiil  mereaiitur  possidcre  regnum  cailoriim  ;  et 
iti  uxor  rclinqiienda  esse  prrccipitnr,  si  virum  impe- 
diat  ad  possidendiim  rcgniim  coelorum. 

5.  El  idco  qiiaiido  Christianos  iilrosquc  .^postoliis 
nionet,  id  est,  marilos  et  uxores ;  iionnc  ita  diciliir, 
Itilifjite  uxores  vestrax,  sicut  et  Chrislus  dilcxit  Eccte- 
liam,  et  Iradidit  se  ipsum  pro  ea?  el,  Blutieres  viris 
tuit  subdila  siiit  quasi  Domino  ;  quia  et  Ecclesia  subdila 
esi  Clirisio?  Nonne  illiid  quod  isli  miseri  irridcnl  in 
Velcri  Testamenio,  quod  scriplum  esl,  Proptcrea  re- 
linquel  liomo  palrem  et  malrem,  el  adhan-ebit  uxori  suw, 
et  erunt  du(,  in  carne  una,  in  niagno  sacramcnto  idcin 
apociDliis  accipit,  cum  dicit,  Sacramentum  hoc  ma- 
fnum   etl,  ego  autem  dico  in  Chritlo  et  in  Ecctesia? 


CNUS.  \7A 

Dciiido  sulijiiiii;il,  VirunUnmen  uuusiiuisque  uxorein 
sitdin  sicut  se  ipsum  ditujul ;  mulitr  aulrm  ut  liwcot  vi- 
rum  (Ephes.  v,  23,  22,  51,  52,  55).  Noiine  alio  loco 
cvideiilissime  ostendit  uiriusqiie  sexus  cl  naluram  el 
coiijunctioncm  a  Doniiiio  Doo  conditore  atqiie  ordina- 
tore  consislere,  cuni  dicit  :  Verumiamcn  iieque  muliir 
sine  viro,  ncqiie  vir  sine  mutiere,  in  Doiiiino.  Sicut  eimn 
mutier  ex  viro,  ila  et  vir  per  mulierem  :  omnia  autein 
ex  Dco  ( I  Cor.  xi,  H,  12 )?  Quod  isii  si  considcrare 
vclloiit,  non  qiiibusdam  capiiulis  soparalis  et  advcrsiis 
se  invicem  magiia  rraudc  collaiis  caliginom  faccrent 
impcritis  ;  scd  omiiia  tam  in  Vcleri  quam  in  Novo  Te- 
stamenlo  uno  sancto  Spiritu  conscripta  ct  conimen- 
data  esse  sciilirent. 

4.  Nam  el  in  Vcteri  Testameiito  liabciil  apud 
Isaiam  proplietam  qnanta  proniiltaiilur  spadonibus  : 
ne  in  Novo  solo  arbitrentur  csse  laudalos  a  Dnniino, 
ubi  dicil  esse  quosdam  qui  se  ipsos  caslravcrunl  pro- 
plcr  regnum  coelorum,  et  addidil,  Qui  potest  capcre, 
capiat  {Malih.  xix,  12).  Nani  ct  Isaias  ita  dicit  :  Uwc 
dicit  Dominus  spadonibus  eis  qui  custodierint  prwcepta 
niea,  et  elegcrint  sibi  quce  ego  volo,  el  capaces  fucrint 
testaiuenli  mei ;  dabo  iltis  in  domo  mea  et  in  muro  meo 
locum  nominatissimum ,  meliorem  mullo  fiiioritm  alqiie 
fHiarum  :  nomen  wtenium  dabo  ittis,  nec  unquam  deerit 
{Isai.  Lvi,  4,  5).  Certis  enim  quibusdam  unibris  el  fi- 
guris  rerum  aiite  Domini  advcntum,  secnndum  mira- 
bilem  atqiieordinalissimam  distribiitloiiem  temporum, 
populus  ille  tenebatur,  qui  Testamonlum  Yeius  accc- 
pit  :  tamen  in  eo  tanta  pra^dicatio  et  pnvnuntiatio 
Novi  Testamenti  esl,  ut  nulla  in  evangelica  atque 
apostolica  discipliiia  reperiantur,  quamvis  ardua  et 
divina  prx-cepla  ct  promissa,  qu;e  illis  eliain  Libris 
velcribus  desiiit  (a).  Sed  sancLTC  Scriplur.-c  non  tenie- 
rarios  et  superbos  accusatorcs,  scd  diligentes  el  pios 
lcclorcs  dcsiderant. 

CAPUT  IV.  —  De  eo  quod  scriptiim  esl  in  Geiicsi  : 
Et  dixil  Dominus  ad  Cain  :  Qitid  fecisii?  Vox  sangninis 
fratris  titi  ctaniat  ad  me  de  terra.  Nunc  matediclus  eris 
a  fucie  terrce,  quw  absorbuit  et  rccepit  sanguinem  fratris 
tui  cx  cwde  manus  tuw  :  te  enim  operari  necesse  esl  ter- 
rum,  quw  sterites  tibi  frttclus  dubit  (  Gen.  iv,  10-12  ). 
Iliiic  capilulo  Gcnescos,  qiio  melcdictioiiem  accepil 
Cain,  ul  tcrra;  stcriliiale  punirclur,  calumniantes  Ma- 
nicli;ei,  etEvangelio  conlrariuin  demoiistrare  cupicn- 
les,  non  saiic,  niihi  videntur  cogiiaie  cum  liominibiis 
se  agerc,  scd  prorsus  quasi  pecora  forent,  qui  eos  au- 
direnl  vel  eorum  scripla  legerent;  sic  abusi  suntim- 
pcrilia  eorum  et  tarditale  ingeiiii,  vel  poiius  animi 
coecitale.  Quippe  dixorunl  hiiic  capitulo  illud  in  Evaii- 
gclio  esse  contrarium,  qiiod  Dominus  ait  discipiilis 
suis  :  Nolite  cogitare  de  craslino ;  nam  crastinus  dict 
ipse  cogitabil  sibi.  Respicile  votatilia  cwti,  quia  non  sc- 
minant,  neque  melunl,  neque cottigunt  in  horrca{MaUh. 
VI,  54,  26  ).  Qiiasi  vero  Caiii  parricida  '  discipulis 
Clirisli  com|iarandiis  sit,  ul  quoniam  illc  mcriiit  pir- 
naiu  sterilitalis  terrc,  conscqucns  csset  ul  camdoni 

*  linus  tantum  c  valicanis  Mss.,  fratricida. 
(rt)  I  Uotracl. ,  cap.  ii,  u.  2. 


13^ 


CONTUA  ADIMA.MUM  MANICII/T-I  DISCIF'UI.IJM,  S.  ALCLSTINI 


stcrilil.tlcin  isli  cli.iin  pati.Tcntiir,  qiii  Ddiiiiiiinn  Jc- 
siini  Clirisluin  bcciili,  pra-dicaiulo  Kvangciio  parabaii- 
liir.  Iniocliain  iii  istis  (liiohiis  capiliilis,  (pioriiiii  uiiiun 
dc  Cciicsi,  .-iltcniiii  dc  KY:iii;^(;lio  lan(|ii:iiii  silii  iniiiiii  a 
posiiciuiit,  laiila  iiivciiiliir  aniicilii  al(|iic  concnrilia, 
iil  iiiiiln  niajor  (lcsidcranda  sil.  Qiiid  cnini  coiigrucn- 
liiis,  quain  ul  iliuni,  cnjiis  erat  scclcre  fraicr  occisiis, 
ctiaiii  in  lcrra  ial)oiaiilciii  slcrililas  sc(picrcliir  :  illis 
aulciii,  |icr  (|U()niiii  iiiinistcriiiin   iii  pr;cdicaiido  Dci 
veilio  iiMlrcs  libcMhanlur,  cliain  dc  crasliiio  inininic 
cogilanlibiis  frnctiiosa  tcrra  scrvirct?  Qiiod  si  iii  Vc- 
lcri  Tcslaiiicnto  cxliorrcscunl  iiudcdiclo  Dci   lcrrani 
stcrilcni  lacl:iiii  cssc  pcccaiori ;  cur  iion  in  Novo  Tc- 
st;iniciito  cxliorrescunt  ;iialedicto  Domiiii  iioslri  Jesu 
Clirisli  arboreiii  nciaridamractani(Ma«/(.\xi,l*J),  niil- 
lo  pcccalo  domiiii  siii?  Ilcm  si  Doniini  sciitcntia  dcle- 
clanlur,  qua  discipulis  dicit  iie  dc  crastino  cogilciit, 
quod  de  viclii  cnruni  Dcus  curain  gerat ;  cur  non  ct 
prophctica  scnlcntja  delcclantur,.qua  ccciiiit  dicens, 
Abjice  in  Dominum  solticitudinem  tuam,  el  ipse  le  pascet 
{Psal.  Liv,  25)?  Ll  hoc  modo,  si  possint,  iniseri  intcl- 
ligaiit,elilla  quue  dctcstanlur  in  VeieriTesiaincnlo  dc 
Deo  dicla,  usqiie  adeo  recta  esse,  ut  eliam  in  Novo 
invcniaiitiir;  et  illa  qu;c  in  Novo  laudant  et  praedi- 
caiil,  eliaiii  iii  Vcicri  reperiri  :  unde  clarescat  bene 
iiilclligentibus  ulriusquc  Testainenti  manifesta  con- 
coidia. 

CAPUT  V.  —  1.  De  eo  qnod  scripluin  est  in  Ge- 
ncsi  :  Fuciamus  liominem  ad  imaginem  el  similitudinem 
itoslram  (  Gen.  i,  26  ).  Hunc  locuni  Manichaii,  quo 
scri|itiiin  cst  in  Ccne>i,  hominem  lactum  esse  ad  inia- 
ginein  cl  simililudinem  Dei,  propterea  diciint  Novq 
Testamcnlo  esse  conlrarium,  qui:i  Doiuinus  in  Evan- 
gclio  dicit  Judajis,  Vos  ex  patre  diaboto  estis,  et  desi- 
deria  patris  vestri  facere  vultis  :  ille  liomicida  eral  ab 
initio,  et  in  veritate  non  slelit,  quia  veritus  in  eo  non  est 
{Joan.  vm,  44  )  :  et  quod  alio  loco  Jud;ci  serpenlum 
genimina  et  viperarum  appellantur  (  Mattti.  iii,  7,  el 
xxiii,  33).  Non  inlelligunt  illud  esse  diclum  de  ho- 
mine  antequam  peccaret,  quod  factus  cst  ad  imagi- 
nem  el  simililudinem  Del  :  hoc  autem  quod  in  Evan- 
gelio  est,  Vos  ex  patre  diabolo  estis,  peccaloribus  et 
infidelibus  dici.  Tribus  enim  niodis  in  Scripturis  san- 
clis  filiorum  nomcn  accipitur  (a)  :  uno,  secundum  na- 
inrani,  quomodo  Isaac  filius  Abrahae,  vel  etiam  ca:teri 
Jud;ci  (|ui  ex  eadeni  origine  veniunt  :  alio,  secundiim 
doclriiiam,  ul  filius  ejus  in  ea  re  quisque  appellelur, 
a  qiio  :ili.niid  didicil;  sicut  filios  suos  Apostoliis  ap- 
pcllat,  qui  ab  illo  didicerunl  Evangelium  ( I  Cor.  iv, 
14,  15)  ( lertio,  sccundum  imitalionem  ,  sicut  filios 
Abrahae  nos  vocat  Aposlolus,  qui  ejiis  fidem  imiia- 
inur  (Calai.  m,  7).  Duobus  ergo  modis  peccatores  in- 
lidelcs  Judaci ,  filii  diaboli  vocanlur  a  Domino  ;  vel 
quod  ab  ipso  impielatem  didicerunt,  sicut  de  ipso 
(llaholo  Aposlolus  dicit,  Qui  nunc  operatur  in  fUiis 
diffidentioe  (  E/)/ies.-ii,  2  )  :  vel  quod  cum  iniilanliir, 
!ju "d  niagis  pcilinet  ad  id  qiiod  de  ilio  diclum  csl,  Kt 
in  i'c?nfa(e  non  steiit;  quia  ct  ipsi  Judx-i  in  vcritate  le- 
(a)  J  uclract.,  cap.  22. 


150 

(;is  qux  sibi  dala  OBt,  non  stcterunt,  Doinino  altc- 
sUinteetdicciitc,  Si  credereti$Moyti,  credereliset  milii: 
ille  entm  de  me  scriptil  (  Joan.  v,  46  ).  Sccunduin  eo- 
rnindi'iii  pcci  alonini  vciicna  etiam  scrpeniuin  el  vipc- 
raniiii  (^cniniina  voianiur. 

2.  Ad  imagincm  aiiicin  Dci  factiim  homiiiem,  nor» 

tanliim  Cciicsis,  scd  cliam  Api>stulu8  claniat,  cuin  di- 

cit  :  Vir  quidcnt  non  dibet  velare  caput,  cum  tit  iiitago 

ct  (jloria  Dei ,  mutier  autem  gloria  viri  (  I  Cor.  xi,  7  ). 

Et  ut  manifcsle  intciligatur  non  scciiiidum  vctusiatein 

pcccati  qiix  corriimpitiir ,  sed  sccundum  spiritualcin 

confonnalioncm  f.iclum  esse  honiincm  ad  ima;^incm 

Dci,  idciii  ajioslolus  inoiict  iil  exiiti  consiictudine  |icc- 

calorum,  id  est,  vctcrc  hoinine,  iiiduainiir  nova  viia 

Chrisli,  qucm  iiovum  homineni  appollat.  Et  utdoccat 

lioc  nos  aliquaiido  amisisse,  rcnovationem  illam  vocat. 

Nam  ita  loquilur  :  Exspotiantes  vos  veterem  hominein 

cum  actibus  ejus,  induite  novum,  qui  renovatur  in  agni- 

tionem  Dci,  secundum  imaginem  ejus  qvi  creavil  euni 

(Cotoss.  iii,9,10).Filii  ergo  Dci  sunt  homines  renovati 

ad  ejus  iniaginem,ct  ei  similesfacli  u^-qiiead  dileclio- 

nem  inimici :  sicut  Dominus  dicit,  diligcrc  nos  dcbere 

inimicos  nostros,  ut  similes  simus  Patri  nostro  qui  iii 

coelis  est  (Matth.  v,  44,  45).  Quod  in  poteslate  nostra 

ab  ipso  Dco  esse  positum  docet  Scripiura,  cuin  dicii : 

Dedit  eis  potestatem  fitios  Dei  ficri  (Joan.  i,  12 ).  Filil 

autem  diaboli  dicunlur  lioniincs,  cuin  imitautur  ejus 

impiam  superbiam,  eta  luceatqiie  celsiiudine  sapicn- 

tia>  decidunl,  et  non  credunt  verilali :  qualcs  Domi- 

nus  arguit,  cum  dicit,  Vos  ex  patre  diabolo  estix,  elc. 

Ciii  loco  evangelico  propheta  consonat,  diceiis  :  Ego 

dixi,  Dii  estis,  et  fitii  Attissimi  omnes :  vos  autem  ut 

homines  moriemini,  el  sicut  unus  ex  principibus  cadetis 

(Psat.  Lxxxi,  6,  7). 

CAPUT  VI.  —  De  eo  quod  scriptum  est  in  Exodo  : 
Honora  patrem  tuum,  et  matrem  tuain  (Exod.  xx  ,  12). 
Huic  eliam  loco ,  ubi  de  hoiiorandis  pareniibus  Deiis 
pr;cccpil ,  illum  Evangdii  locum  Maiiichxi  dicuiit 
csse  coiitrarium  ,  ubi  Dominus  cuidam  diceiili,  Ibo 
primum  ut  sepetiam  patrem  meum  ;  respondit ,  Sine 
mortuos  ',  mortuos  suos  sepeliant ;  tu  autem  veni ,  et 
annuntia  regnum  Dei  (Luc.  ix,  59,  60).  Quod  eodein 
modo  solvilur,  quo  iliud  siiperius,  ubi  de  uxore  re- 
linquenda  dictum  esl,  Fropter  regnum  cwlorum  :  quia 
et  parentes  honorare  dcbenius,  et  eos  tamen  proptcr 
annunliationem  regiii  Dci  nulla  impietate  conlemni- 
mus.  Nam  si  Vetcri  Testamcnlo  contrarium  cst 
Evangelium  propter  isiam  sententiam,  incipit  eliam 
Apostoloesse  contrariiim,  qui  el  filios  moiiet  ut  ho- 
ndrenl  parentcs,  ct  parentes  ul  diligant  filios  (Ephes. 
VI  ,  2-4,  ct  Cotoss.  III ,  20,  21).  Non  solum  auiein  , 
scd  eliam  Dominus  vidcbitur  sibi  ipsi  esse  conlrariiis 
(quod  crederc  ncfas  cst) ,  quia  loco  alio  dicit  liomini 
quLvrcnli  vitam  a>lernam,  Si  vis  venire  ad  vitam,  serva 
mandata  :  m  quWms  eliam  illud  commemorat ,  IIo- 
nora  patrem  et  matrein.  Qnibus  mandalis  perfcclis 
cliam  ad  dilcclioncm  Doi  crcscitiir,  in  qiia  cst  tota 
peifoeiio.  Nam  dilectio  jiroximi  cerlus  gradus  est  ad 
»  Apud  F.r.  Lugd.  vcn.,  dne  i:t  nwrtui.    M. 


\ol 


LIBEI\  UNUS. 


138 


diUclioiicin  Dei.  El  idco  rcspoiidcnli  quod  oinnia 
niandala  illa  servavii ,  dicil  unnni  ei  dccsse,  si  vuU 
essc  pcrfcclus,  ul  vcnd.il  oinnia  quic  Iial)ol  ,  ol  dol 
j.aupcribus,  cl  seqnalur  cuin  (Mattli.  xix ,  17, -il). 
Kx  quo  nianifcsluin  e>t ,  cl  lionoiem  parcnluin  in 
pr.idu  suo  essc  scrvanduin  ,  el  eos  lainen  in  divini 
ainoris  coii.paralionc ,  pr;cscriim  si  iinpediinenlo 
sunl ,  milia  dubilalionc  oporlcre  coiitcinni.  Nain  ct 
iii  ScTijiluris  velcribus  babcs  posilum  :  Qui  dicU  pa- 
tn  aut  maHi ,  Non  novi  vos,  et  qui  filioi  snos  non  cgno- 
scit ,  ipse  autem  cognovit  teslamcntum  tuum  {Deut. 
xxMii ,  9).  Eigo  si  cl  in  Novo  TcsUimento  coinmcnda- 
lur  parcnlum  ddectio,  et  in  Vcleri  commciidatur 
p:\rciiluin  contemplus ,  ex  utroque  capito  duo  sibi 
Tcslainciita  consenliunt. 

CAPLT  YII.  —  1.  Dc  eo  qnod  in  Exodo  scriplum 
cst  :  Ego   sum  Deus  zcluiis ,  Iribucns   filiis  tcrii(e  el 
quartw  gcneratioms  parcntum  peccuta  qui   me  odcrunt 
(Exod.  XX,  5).  Huic  loco  Maiiiclia.'i  illud  de  Evangdio 
(licunt  esse  contrarium,  qnod  Dominus  dicit ,  Estole 
beiiigni  sicut  Paler  vcstcr  cwlcstis,  qui  solem  suum  oriri 
facil   super  bonos  et   malos  (Maith.  v  ,  45)  :  ct  illud 
aliud  qiiod  idcm  Dominus  ail ,  Noh  solum  sepiies  pec- 
canti  (ratri  dimittendum  ,  sed  etiam  sepluagies  septies. 
(Id.  xviii ,  2"2).  A  qiiibus  tamcii  si  qu.xram   ulrum 
Deus  non  punial  iniinicos  suos,  siiic  dubio  lurbabunr- 
lur.  Ipsi  eiiim  dicunt ,  Dcum  genti  lencbrariini  xtcr- 
num  carcerem  prxparare  ,  quam  dicunl  esse  inimi- 
cam  Deo.  Et  parum  est ,  sed  cum  eliam  sua  membra 
simul  cum  ip^a  gcntc  punilunim  csse  non  dubitant 
iiccre.  Scd  cum  ad  capiiula  Velcris  et  Novi  Tcsia- 
niCQtivciiiunl,ut  imperilosdcci[)iant,  cteasibiadvcrsa 
Cjse  criminentur,  fingunt  sc  niinis  bonos.  Scd  dicaiit 
liobis,  quibus  dicturus  Cbl  Domiuus,  Jle  in  igneni  aler- 
num  ,  qui  prwparatus  est  diabolo  ct  angelis  ejus  ( Id. 
XXV,  41);  si  oini  ibus  parc.l  ct  neminem  damnal  ? 
Qiiiiic  intcHigciidtmi  cslct illud  rectum  esse, qnod  Deus 
relribuit  parentum  peccaia  liliis  qui  cum  odcrunt.  Ex 
co  eniin  qiiod  addidit ,  r/iii   me  oderunt ,  intcUigilur 
eospuniii  pcccatis  parcnium,  qui  in  eadcni  perversi' 
laie   parentum   pcrseverare  volucrunt.   Tales  cnim 
Dun  sa:vitia  ,  sed  poliiis  juslilia  Dei ,  et  sua  iniquiialc 
puniuntur,  slciit  Pri)plieta  ait ,  Sanctus  enim  Spiritits 
disciplina;  elfugiei  ficlum,  et  auferet  se  a  cogitationibus 
quce  sunl  sine  inlelleclu ,  et  corripietur  a  superveniente 
iniquitale  (Sap.  i,  5)  :  id  esl,  corripielur  Uomo  super- 
vcnifiiic  sibi  iniquitate  sna  ,  cum  ab  eo   rccesseril 
Spirilus  sanclus.  El  alio  bico  :  lla;c  cogitaverunt ,  et 
erravcrunt;  cxca:cavit  enim  illos  matilia  eorum  (Id.  ii  , 
21)  :  Et  alio  loto  :  Funiculis  peccutorum  suorum  unus- 
qtiitqne  conslringitur  (Prov.  v,  i^2).  Qiiibus  lestimoniis 
velcris  Tcstamenti  de  No\o  consenlil  .\postoIus  di- 
ccns  :  Tradidit  illos  Dcus  in  concupiscentias  cordis  eo- 
rum  (Hoin.  i ,  24).  Qua  concnrdia  ulriusque  Tesla- 
nicnli  saiis  uslonditur  non  e>se  s:cvum  Dcuin  ,   sed 
nnuin(|Ucmqiio  iii  sc  srcvire  pcccaiido. 

2.  Qnod  autcm  in  terliam  cl  quartara  scriptum  cst 
gencralioncm  vindictam  proccdore,  non  aliud  signi- 
ficari    arbilror,  nisi   qiii>d   ali    ipso  Abrabam ,  (pii 
Sanct.  Al'gi'st.  VIII. 


patcr  csse  incipit  populi  Jud.oorum  ,  quatuor  aUales 
sunt  cnm  isla  qu.x  nuiic.ngilur,  qnas  Matih.-cus  cvan- 
gelisla  distingiiit  (Mattlt.  i ,  17).  l'iia  csl  ab  Abrabani 
nsque  ad  David  :  alia ,  a  David  usijuc  ad  Iransiuigra- 
tionem  iii  B.ibYloniani  :  tcrtia  ,  a  Iransniigratione  iii 
Babyloniain  usque  :id  Domitii  advcnlum  :  indc  nsquu 
ad  finoin  qiiarla  dcptilaliir,  tanqnam  scncctus  s:octili 
c;rtcris  ulatibus  loiigior.  Quas  ;rial03  pro  gcncraiio- 
nibus  posilas  crcdiimis  ,  quamvis  singuloj  pluribiis 
gcneialionibus  conslcnt.  El  quoniam  tertia  incipil  a 
iransniigrationc  Babyloninc,  qnaiido  Jud;noniiii  cst 
facta  captiviUts;  in  qiiarla  vcro,  id  est,  post  advcnlitni 
Doinini  nostri ,  gcns  Judxorum  a  solo  proprio  poni- 
tus  eradicata  cst  :  hoc  dalur  intclligi  quod  dicliim 
est,  lertix  el  quart;c  genoraiioiiis  pocrala  parcniiini 
rcdditnrum  Doiim,  Iiis  uli  juc  logiiime  alqne  dcbilo  , 
qtii  parcnluin  poccata  pcrscvcrantos  loncrc.qiiam  Doi 
justiliain  scqtii  malucrunt.  Nain  non  pcrtineic  p:ilri:« 
pcccala  ad  (iliuni  juste  vivcnlem  ,  propbeia  Ezcchiol 
apertissime  osleiidil  (£«cc/i.  xviii,  14  17). 

0.  Quod  aulcm  iii  Evangclio  dicitur,  Eslote  benigni 
qucinadinoduin  Pater  vesler  cwlestis ,  qui  solein  suum 
oriri  facit  super  bonos  ct  malos ;  non  esl  Vcleri  Tcsla- 
mciito  contrarium.  IIoc  cnim  facil  Dcus  ut  invilel  i:d 
pocnitenliani,  sicul  dicit  Apostolus,  Ignoras  quia  pa- 
tienlia  Dci  ad  pcenitenliam  te  invilat  ?  Noc  lamcn  idoo 
crcdcndum  csl  non  puniturum  Dcuin  eos,  qui ,  ut  di- 
cit  idcm  apostolus  ,  tliesaurizant  sibi  iram  in  die  ira, 
et  revelattonis  justi  judicii  Dei  ,  qui  rcddct  unicuiqne 
secundum  opern  sua  (/fom.  ii ,  4,  S).  Namqtie  islam 
Dei  palientiam  ct  bonit;ilom  cliam  Propbcla  pixdi- 
cat,  diccns,  Parcis  autem  omnibus  ,  quoniam  tiia  sunt 
omnia,  qui  aniinas  ainas  (Sap.  xi  ,  27)  :  et  cxlcia  iii- 
numcrabilia  qnibus  intclligilur  ct  in  bonilalc  ol  in  sc- 
vcrilatc  miscricordiam  ct  juslitiam  Dci  Tcstaniciilum 
utruin(|uc  prxdicarc. 

4.  Si  autcm  inovcnlHr  quod  dictuin  esl,  Ego  sum 
se/flHS ;  movcanliir  cliam  illo  quod  dicit  apostolus 
Panlus,  Zelo  Dci  vos  zelo;  desponsavi  enim  vos  uni  viro 
virginem  castam  exltibere  Cliristo  (II  Cor.  xi,  2).  Sancta 
enim  Scriplura  vorbis  noslris  loquens,  etiain  pcr  h;cc 
vcrba  demonstrat,  iiibil  digne  de  Dco  posse  dici. 
C.tir  cniin  non  cliain  verba  ista  dicantur  de  illa  ma- 
jostalc,  de  qua  qnidquid  dictuni  fucril  ,  indigne  di- 
citur;  quia  omnes  opes  linguarum  omniiim  incfrabili 
sublimitate  pr.tccdit  ?  Nam  qtioniam  zclando  soleiit 
iiiariti  uxoruui  piidioiliam  custodirc  ,  polestatem  ct 
disciplinam  Doi ,  qiia  foniicari  aiiiniaii)  impune  noii 
sinil ,  zeluin  Dci  Scriplurai  vocavcrunt.  Est  aulem 
animoe  fornicatio,  avcrsio  a  fecundilate  sapicnlia;,  ct 
ad  conceptum  tcmporalium  illccebrarum  corruptio- 
numquc  convorsio. 

5.  Illud  vcfo  quod  diinitlcndnm  essc  dicit  fralri , 
non  solnm  seplics  ,  scd  et  se|)tuagies  seplies,  pccni- 
teiiti  utiqtie  dicil.  Dcus  autcm  illis  se  dicit  rclribiiiie 
peccata  ,  qui  cum  odcrunt ,  pon  qui  ei  pcr  poenilcn- 
tiain  rcconciliantur.  Nain  et  apud  prophctam  Domi- 
nns  dioit  :  Nolo  morlem  pecratoris  quantum  ul  revn- 
laiur  ct  vivat  (Ezecli.  wiii,  25  ,  et  xxxiii ,  11).  Ex  Piio 

fCinq.J 


«:,'.»  CONTIIA  ADIMAMli.M  .MA.Mtll. 

/".icile  :ip|):(n'l  ,  ei  iii  r:\  |»;ilii-iili:i  (inii'  iiivil;il  :ul  )  u; 
Diloiiliain.  cl  iii  ca  iiKltil^oiilia  (|ii:l>  ignoscil  pd-nileii- 
liiiiis  ,  cl  iii  c:i  jii-lili:i  (|ii.(!  |tiinil  cos  (|iii  coiiixi 
iioliinl,  iilriMn(|iic  'rcsLmicnliun  coiivciiirc  ;il|iii;  con- 
giiicrc ,  tan(|ii:un  ab  uiiu  Dco  iilrunKiue  conscri- 
|i(uin. 

CAPUT  VIII.  —  Dc  eo  (piod  scripliini  csl  in  Kxodo, 
Octtliim  pro  ocnlo,  deiilein  pio  denle  [Exod.  x\i,  '21); 
t'l  c:i-li;ia  t:ilia.  Ilnic  loco  M.inicii.i;i ,  i|(ii>d  iii  vclcri 
li(;ge  par  vindicla  pcrmiuilur,  cl  dicilur  ociilu:n  pro 
ocnlo,dcntcm  pio  dcnlecsse  pcrdendum,  siccaiuniiii- 
aiilnr,  quasi  cl  ip>c  Doininus  h;cc  diio  sibi  veluli  ad- 
vcrsaiilia  alqiie  conlraria  in  Kvangclio  dcmonslravc- 
ril.  I|)sc  cnim  ail :  Aiidislis  qiiia  diclum  est  anliquis  , 
Ocutum  pro  oculo,  el  denlem  pro  dente  :  ego  autcm  dico 
vobis ,  non  rcsistere  malo;  $ed  si  qiiis  le  percusseril  in 
mnxillam  ,  prwbe  illi  et  alteram  ;  el  quiciimque  votiieiil 
ucum  jiidicio  contendere,  et  lunicam  tuam  aufcrre,  di- 
milte  ilU  et  patlium  {M (itlli.  \ ,  oS-AO).  In  quilius 
diiabus  sentciiliis  rcvera  duoruin  Teslamcnlorum  dif- 
rcrcntia  denionslraiur,  scd  amboruin  lamcn  ab  uno 
Dco  conslilulorum,  N;un  quoniam  primo  carnalos  lio- 
niincs  ardebanl  miilto  amplius  se  vindicarc ,  qnain 
cral  illa  iiijuria.  de  qna  querebanlur,  consiilnlus  esl 
cis  primuslenilatisgradus,  nl  injnrix'  accepia;  mensu- 
rara  nulio  modo  dolor  vindicanlis  exccderct.  Sic  onim 
et  doiiarc  ali^iu.indo  possct  injiiriam,  qiii  cani  prinio 
iion  snpcrare  didicisset.  Unde  Dominus  jam  per  Evaii- 
golii  graliam  ad  sunimam  pacem  popiiUim  deduoens, 
buic  gradui  siipersedifioavit  alierum  ;  ut  qni  jaiii  :ui- 
dieral  non  ampliorcm  vindiclam,  quam  quisque  |j:sns 
esset,  reddere ,  piac.ita  mcnle  lotum  se  donare  gan- 
derct.  Qiiod  eliam  in  illis  veteribus  Libris  Propiieia 
prxdical ,  dicens  :  Doinine  Deus  mcus ,  si  feci  istud , 
$i  esl  iiii'iuit(is  in  maiiibus  meis ,  si  reddidi  retribueuti- 
biis  miliimuta  {Psal.  vii,  4,  5).  Et  aliiis  prophel:i  dicit 
de  biijusinodi  viro  patiente  injurias  ,  et  lenissime  to- 
leraiitc  :  Dabit  perculienli  se  maxitlain,  salurabitur  op- 
probriis  {Tliren.  iii ,  30).  Ex  qiio  intelligitur  et  men- 
suram  vindicandi  rccte  carnalibus  consiilulam  ,  et 
omnimodam  injurisc  remissionem  ,  non  tantiim  in 
Novo  Testamenlo  csse  pracceptam  ,  sed  longe  anic  iii 
Veiere  pr;icnuntiatam. 

CAPUT  IX.  —  1.  De  co  qiiod  scriptum  est,  quod 
'ocuiiis  est  Deus  cum  Adam  et  Eva,  etcum  serpenle, 
fl  cnm  Cain,  et  cxleris  anliquis  {Gen.  iii,  iv, 
"Au,  etc)  :  inter  quos  etiain  ct  nonnullis  apparuisse 
«cribilur,  et  ab  eis  visus  essc,  non  uno,  sed  mullis 
Scripturarum  locis,  in  quibus  el  loculus  esse  Deus 
•  um  bominibus  invenitnr,  et  nonnnllis  appariiisse  : 
insidiantnr  Manicbaei,  et  dicunt  omnia  coiitraria  esse 
Novo  Testamento,  qiioni;im  Doniinus  dicit,  Deuin 
nemo  vidit  unquam,  nisi  unicus  Filius,  qui  est  in  sinu 
P(aris ;  iHe  annunliavit  nobis  de  eo  {Joan.  i,  i8) ;  et 
ilorum  quod  dicit  Jud;cis,  Nec  vocem  iltius  aliquando 
uiidislis,  nec  faciem  ejiis  vidistis,  nec  verbum  ejus  ha- 
bftis  in  Vdbis  manens  :  quia  ei  quem  illc  misit,  non  cre- 
didiatis  {Id.  v,  .'.7,  38).  Quibus  responttemus  eo  ipso, 
quod  in  EvaDgeluj  scripliun  csl,  Deum  ncmo  vidit  un- 


I.I  DISCll  IIXM.  .S.  ALCU^TIM  I  » 

qiiani,   uisi  uiiicut    iiliin  gui  e»l   in  si>iu  Pulii» ;  iptt 
anuunliavit  nnbndeeo,  lolain  ipsaiii  solvi  pos»<>  ([if.e< 
htioncin  :  i|iiia   ipsc   Filiiis,    qiiod   cst  Vcrbuin  I>i-i, 
iion  soluin  novissiniis  tcinporibus,  ciim  iii  c  iriic  ;ip- 
liarcic  digii:itus  CHt,  Kcd  cliaiii  prius  a  coiisiilntionc 
niutidi,cui  voiuitdc  Patrc  anniinliavii,  sivc  l(i(|Ucndo, 
sive  a|)[i.'irondo,  vcl  p(;r  aiigc  licain  atiqnam  potcs'a- 
lciii,  \(:1  |icr  quainlibct  cro.iliirain  :  quia  ip-e  (;sl  in 
oiniiibus  vcrilas,  ct  oinnia  illi  conslant,  cl  oinnin  lili 
:id  ntiluin   scrviiinl,  aique  subjccla  sunt ;  iil  cti;iia 
o(  iilis  pcr  visibilem  crc:ilurau)  cui  vull,  qnando  di- 
gn;ilur,  appareal  /cum  ipsc  lamen  sccuiidiini  diviiu- 
tatcin  suam,  et  sccuiidum  id  qiiod  Vcrbum  c.-.t  P.1- 
liis,  c().7;tcrnum  Palri,  ct  inconiniutabilc,   |M;r  i|iioi| 
f.icla  sunt  oinnia,  non  nisi  piirgatissirno  cl  simpli- 
cissimo   Cdnle   videatnr.    Et    idco   quibusd;ini    locis 
eiiam  Scriptura  ipsa  tcstatur  angelum  vistirn,  iibi  dicA 
Detiin  visum  [Cen.  xviii,  1  efl).  Sicut  iii  illa   lucta- 
lione  Jacob,  ct  angelus  dictus  esl  illc  qui  apprirnit 
{Id.  xxxii,24  50).  Et  cnm  apparuit  in  rubo  .Moysi 
{Exod.  III,  2j  :  cl  i;em  in  cremo,  cum  jain  eduxisscl 
piipulum  de  tcrra  ./Egypti,   qiiando  legom   aocopit, 
Dciis  ci  lociitus  est  {Id.  xix,  5).  Sed  sivc  in  rubo, 
cinn  cum  niisil ;  sive  postca,  cum  ci  legcmdcdit; 
angelum  dicit  Slcphanus  iii  Aciibus  Apostolorum  ci 
.npparuissc  {.\cl.  vii,  30,  35).  Quod  idco  dicimus,   iie 
qiiis  arbilrclur  Vcrbuni  Dei,   per  qiiod    facta  sunt 
oninia,  (piasi  per  locos  posse  definiri,  et  alicui  visi- 
bilitcr  apparerc,  nisi  per  aliquam  visibiiem  crcalii- 
ram.    Sicut  enim  Verbum  Dei  esl  in  propbnta,    cl 
recle  dicitur,  Dixit  Dominus;  quia  Verbtim  Dci,  quod 
est  Christus,  in  propbeta  loquitur  verilatem  :  sic  et  in 
angelo  ipse  loquitur,    qnando  veritatem  angelus  an- 
nuntiat;  et  rccle  dicitur,  Deiis  dixit ;  el,  Dcus  a]'pa- 
ruil  :  ct  iiem  dicilur  recte,  Angelus  dixit,  ct,  Angc- 
liis  appariiil;  cum  illud  di(;atur  cx  persona  inliabi- 
lanlis  Dei,  illud  ex  persona  servicnlis  creaturse.  Ex 
hac  regula  etiam  Apostolus  ail :  An  vultis  eiperimentuni 
ejus  accipere,  qui  in  me  toquilur  Cliristi  (II  Cor.  xiii,  3)  ? 
2.  Siautem  lioc  movet,  quod  in  Vcleri  Teslamenlo 
etiam  pcccaioribus  Deus  loquiiur,  vel  Adae  vel  Ev;r, 
vel  serpenii;  atiendanl  etiam  in   Novo   cujusmodi 
exemplum  Dominus  pDsuil  dc  honiine  slullo  et  cu- 
pido,  quomodo  ei   locutus  cst  Dominus,  cum  ait  : 
Stulte,  liac  nocle  auferelur  a  te  anima  lua ;  hwc  quce 
prceparasli  cujus  erunt  {Luc.  xii,  20)?  Cum  enim  vcri- 
tas  etiam.peccatoribus  dicitur,  per  quamlibet  crea- 
ttirain  dicatiir,  non  nisi  ab  illo  dicitur,  qui  unus  esl 
vcrax.  Quod  aulcni  Jud;cis  dicil,  ^ec  vocem  ejus  ali- 
quando  audistis;  ideo  dicit,  qula  non  oblemperavc- 
runt    isti  dunlaxat  cum  quibus  loqtiebatur.  Qnibu» 
dicit  etiam,  Nec  faciem  ejus  vidistis ;  quia  non  potcsl. 
Quod  autem  dicil,  Neque  verbum  ejus  habeth  in  vobit 
manens  :  quia  in  quo  manet  verbum  Dei,  Chrisius  in 
illo  manet,  quem  isli  rcspuerunt.  Nam  cum  ipse  Do- 
niinus  dixisset,  Pater,clarifica  me  ea  claritaiequa  fui  apud 
te,  priusquam  mundus  fierel ;  soniiil  vox  de  ccelo,  Kt 
ctarificavi,  e^tiarificabo  {Joan.  xii,  28,  <■!  xvii,5).  Qtiaiii 
vbceai  itfuUi  Judxorum  prxscntcs  audieruQi,  uec  idco 


141 


uciien  autlissc  diceiidi  siint,  quiu  iiou  oblomperave- 
n.iil  ul  creJcicnU  Quapropler  si  iion  csl  miramhnn 
quod  Verbuiii  Dei,  id  csl,  uuicus  Filius  Dei,  qni  de 
Patre  annunliat,  cui  vuU  pcr  se  ipsuin,  cui  vult  per 
aliiiuam  creaturaiii  nianifostalur  vel  sonand»,  vel  ap- 
parciido,  ciiin  tamcn  ipse  pcr  se  ipsum  niundo  corde 


IJBKR  INLS.  Ili 

tii  deot  alienot,  ciim  cnlumniintur  Maniclix-i.  s:iti4 
oslcndnnt  placcre  sibi  adorari  inultos  dcos.  Nec  nii- 
riim,  qnnndoquidcm  in  soclu  sii.i  numorosissimani 
dconiin  familiam  commcniorant  alqiic  conimeiidant : 
quippc  qui  etiam  ad  ista  visibilia  vencrunt,  qii.T  pro 
istius  veritaiis  luce  vciieiantur  cl  adorant;''^  idco 


videalur,  et  per  illuin  Pater ;  Beali  enim  muudicor- 
det,  quia  ipsi  Deum  videbuut  (Matlli.  v,  8) :  non  cst 
uiiraiiduin,  ex  utroquc  Tcslamento  isla  omnia  lesti- 
inonia  cnnsonare. 

C.vrLT  X.  —  De  eo  qnod  scriplum  cst,  quod  lo- 
cmus  est  Deus  Moysi  el  dixil  iili  :  Loquere  ad  (ilios 
Jtrael  :  Sumite  primitiat  ab  omui  homiue,  quod  milii 
dettinetis,  lioc  est,  aurum,  argentum,  (cramenlum,  pur- 
yuram,  byssum,  eoccum,  pilos  caprinos,  pelles  rubras 
agnorum,  ligna  inlegra,  oleum  ad  illuminationem,  tliy- 
viiumata,  lapidet  pretiotos,  hoc  etl,  beryllos ;  et  con- 
ilituite  lubernaculum,  in  quo  comiuorari  vubiscum  pos- 
tim{Exod.  xxv,  2-8).  Commovenl  etiam  hinc  Maiii- 
chxi  quxstionem,  ei  huic  S<;ripturarum  loco  illud  in 
Lvaiigelio  dicunt  cssc  coiitrarium,  quod  ail  Dominus, 
I\'onjurabis,  ncque  per  coelum,  quia  sedes  Dti  est  ;  ne- 
que  per  terram,  quia  scabellum  pedum  ejus  cst  [Matlh.  v, 
54«  35).  Dispulanl  cnim,  et  magnum  aliqnid  sibi  vi- 
dcntur  dicere,  cum  dicunl  :  Quoinodo  iile  Deus,  cu- 
jus  cochim  scdes,  cl  terra  scabellum  pedum  cjus  cst, 
in  labcrnaculo  babiiat,  qiiod  ex  auro,  ct  argento,  cl 
xre,  el  purpura,  el  pilis  pccorum,  pellibusque  con- 
siructura  esl?  .Adliibentes  eliain    tcstein  aposlolum 
Paulum,  quia  dieit  Dcum  luccm  liabitare  inaccessibi- 
lcm  (ITim.  vi,  IGj.  Quibus  iios  paicm  quccstioncm 
rcferimuM,  et  quod  de  Novo  Teslamcnto  prolulerunt, 
de  Vetcri  TcsUimenlo  proferimus.  Ibi  eniin  invenilur 
prius  scriplnm  :  Coclum   milii  sedes  esl,  terra  auiem 
tcQbellum  pedum  meorum  :  quam  domum  adificabilit 
mihi,  aut  qui*  iocus  requiei  mex?  yonne  manus  men 
fecil  heec  omnia  (Isai.  LXVi,  1  et2)?  Eccc  habcnl  ubi 
libri  Vetcris  Testamenli  prxdicanl  Deum  in  tcmplis 
inanuf.iclis  non  babitare  :  et  tamcn  Kilius  Dci  nostri, 
flagello  de  restibus  faclo,  expulit  dc  lcmplo  cos  qui 
Iwves  el  columbas  vcndebant,    cl  nummulariorum 
evcrtil  niensas  ;  ct  ait,  Domiis  Palris  mei  domus  ora- 
tionis  vocabilur,  vos  autem  fecisiit  illam  speluncam  la- 
ironum  (Joan.  ii,  lo,  16,  et  ilatth.  xxi,  12,  15).  Si 
crgo  aliqnis  istis  duobus  cx  adverso  capilulis  consti- 
lulis,  velil  impcritos  dccipere,  el  dicere  in  Vetcri 
Testamenlo  magnificari  Dcum,  cujus  dicitur  scdcs 
coclum,  cl  tcrra  scabelluni  pedum,  ct  negatur  liabi- 
inre  iii  domo  mauufacla  ;  in  Novo  autem  Testamento 
domus  ejus  dicitur  templum  constructum  ab  homiiii- 
bus  :  nonne  Manicbxi  vel  scro  fatchuiitur,  et  habi- 
(.ncubiin  Dci  per  manus  liominum  factum,  ad  aliquam 
significationem   in  ulroquc    Tcstamcnto   accipi ;   et 
Deiim  non  babitare  in  locis  ab  hominibus  fabricalis, 
in  iilroqiic  Teslamcnlo  prxdicari  ? 

C.\rUT  XI.  —  DeeoquodinExodoscriptumesl,  Ne 
adoraveriiis  deot  alienos  :  el  iteriim,  Deus  vetter  lelans 
apvellalur ;  zclant  enim  zelavit  (Exod.  xx,  5,  et  xxxiv, 
li).  H'iic  capitulo  qnod  scriplum  cst,  Ntadoraieri- 


displicct  eis  quod  scriplum  est  in  Exodo,  Ne  adora- 
veriiis  deos  alienos.  Addunl  etiam  illud  proptcr   lioc 
dictum    essc,   Deus  vester  telaus  uppellatur ;   zelans 
enim  zelavit :  ut  t:mqiiam  Dcum  zclantcm  non  amc- 
mus,  ciijus  zelo  dcos  alienos  adorarc  non  siiiimiir.  Et 
idco  dicunt  ista   Evangelio  cs^e  contraria,  qiioniani 
Dominus  dicit,   Palerjuste,  c< '   mundus  te  nou  co- 
gnovit  (Joan.  xvii,  25)  :  quasi  non  sit  dicendus  Dcii» 
jusius,  nisi  nos  deos  alicnos  adorarc  permiltat.  Ju- 
sluiii  cnim  Deum  el  zclantcm  Deum  tanqiiani  conlra- 
ria   sibi  essc  dissertant ,  cl  dccipiunl  miseros,  noii 
intelligentes  lolam  speni  salutis  iioslr.-c  essc  zelniii 
Dei.  Iloc  enim  nominc  illa  ejus  signiricalur  provi- 
deiiiia,  qua  nullam  a  sc  animain  roinicari  impuiic! 
pcrmiltit,  sicut  Propheta  dicit :  Perdes  omnes  qui  for- 
nicanlur  abs  te  (Psal.  lxxii,  27).  Sicut  enim  ea  qiirc 
dicitur  ira  Dei,  non  pcrturbatio  mciilis  est,  scd  po- 
tenlia  .vindicandi  :  sic  zelum    Dci  non   cruciaiuin 
aiiimi,  quo  maritus  adversus  uxorem,  vel  uxor  ad- 
versus  marilum  torqueri  solent,  sed  tronquillissimain 
sinccrissimamquc  justiiiam  (a),  qua  nulla  anima  be.iUi 
essc  sinitur,  falsis  opinionibus  pravisque  cupiditali- 
bus  corrupla,  cl  quodam  modo  gravidala.  Illi  enini 
li;vc  verba  borrcscunt,  qui  noiidum  viderunl  ineffa- 
bili  majestati  iiulla  verba  congrucre.  Sic  enim  ab 
istis  Ycrbis  lcmpcrandum  pulant,  quasi  aliqiiid  di- 
gnum  Dco  dicant*,   cum   ista  non  dicunt.   Sancius 
ciiim  Spiritus  lioc  ipsum  hoininibiis  intclligonlibus 
insiniians,  quam  sinl  incfTabilia  siinima  divina,  his 
ctiam  vcrbis  uli  voluit,  qux  apud  homines  iii  vilio 
poni  solenl ;  ut  inde  admonereiilur,  ciiam  illa  qu.c 
cum  aliqua  dignitatc  Dei  se  piilant  homincs  dicerc, 
indigna  cssc  illius  majcslatc,  cui  honorincum  poliiis 
siiontium,  qiiam  ulla  vox  humana  competerel.  Quxro 
zclum  hominis,  et  inscnio  perluibalioncm  crucian- 
tcm  cor.  Tamcn  cum  quxro  caiisam,  nihil  aliud  in- 
vcnio,   nisi  quod  non  palitur  conjiigis  adulterium. 
Maximc  cniin  et  proprie  inler  conjiigia  zelolypia  dici 
solet.  Ilaquc  si  maritus  csset  pcr  sc  ipsum  bcatus  et 
omnipotens  el  justus,  sinc  ullo  crucialu,  ct  tola  fa- 
cilitatc,  et  nulla  iniquilatc  pcccalum  conjugis  vin- 
dicaret.  Quam  tamcn  cjiis  actioncm  humano  loqiieiidi 
modo  etiamsi  non  proprie,  iranslaic  tamcn  ct  rccie 
zclum  vocarem.  Quis  cnim  Tullio  calumnialus  est, 
qui  ccrle  noverat  laline  loqui,  cum  ail  Cxsari  :  Nulta 
de  virlutibus  tuis,  nec  admirabilior,  nec  gralior  miteri- 
cordia  ett  (Pro  Q.  Ligario,  in  /i/je)?  Et  lamen  ex  eo 
appellatam  misericordiam  dicunt,  quod  miseriim  cop 
faciat  dolenlis  aliena  miseria.  Numquid  ergo  virlua 

>  llic  a<ldimus  pariirulaiD,  e(,  quaia  in  \us.  repenmus, 
juxla  grxcum. 

»  sic  x;b!j.  Al  edili,  diqhmn  Peo  pnletU. 
(u)  Sup[lc,  vilciligimus. 


r»3  CO.VrUA  AM.MV.MLM  MV.MCiliKl 

iiiisrrum  cor  facii.?  Qiiiil  crgo  caliiiiiniosis  'iullius  rc- 
sp.oiiiiiTcl,  iiisi  miscricor(li:c  iioiiiiiio  ('loiiiciiliain  sc 
appcliarc  voliiiss(;?Qii()iii:im  rcclc  .solf.-inii.s  hxpii,  iion 
soliirn  vrrlia  propria,  sod  cliani  vicina  usurpaiilcs. 
Cnjiis  aucloris  ni(.-iilioiiciii  laccrc  volui,  (|iioii:aiii  iioii 
dc  rc  (juicslio  liic,  scd  dc  vcrbo  csl.  Siciil  cniin  no- 
8iri  aiiclorcs,  divinarum  sciliccl  Lilleraruni,  dc  rc- 
hiis  n:ri.<iiiic  cogitavcninl ;  sic  iniind;iiioriiiii  aiulo- 
rum  propc  oinnis  ciir:i  dc  vcrbis  csl.  Scd  lialico  Kv:iii- 
gclinin,  ct  oiiinfs  Novi  Tcslamenli  liliros,  in  (piibus 
iiiisericonlia  Dci  frc(|uenlissiinc  comincndalur.  Si  ou- 
dciilcrgo  isli  iiiiseri,  cliani  inde  facianl  (pi^slioncin, 
cl  ncgcnl  csse  miscricordem  Deum,  nc  miseriini  cor 
liabere  intcliigalur.  Sicut  crgo  polcsl  cssc  in  Deo  mi- 
scricordia  sine  cordis  miseria  :  sic  eliam  sine  labc 
alijuc  crucialu  animi  zelum  Dei  non  dcdigncmur  ac- 
ciperc  ;  ct  bumani  condilionem  scriiionis  fcramus,  ut 
ad  di\iiaim  perveniamus  sileiitinm.  Scd  si  conlraria 
dicuiit  csse  zelanlcm  Dciiin,  el  jusluin  Deum ;  quid 
(iicliin  sunt,  cum  ct  in  Novo  Tcslamenlo  invcnio, 
Zclo  Dci  vos  zelo  (II  Cor.  xi,  2) ;  vcl  adliibitum  ciiam 
dc  vcicriltus  in  Evaiigelio  leslimo:iiuiii,  Zelus  domus 
lua'  coiiiedil  me  {Joaii.  ii,  17;  Psal.  l.vviii,  10)?  Rur- 
siis  in  Vetere  cum  biguiil,  Justus  Dominus,  el  jusiitias 
dilexil,  wqtdttttem  vidil  viUtus  ejiis  {Psal.  x,  8)  :  nonne 
falebuiilur  cliani  boc  modu  iinpcrilis  duo  Teslanicnta 
vidcri  possc  conliaria,  ul  iii  Novo  iiivcniamus  zeiuin 
Dci,  in  Vclcrc  jusliiiam  Dei?  bcne  aulem  inlclligcii- 
tibus  iilninupic  iii  ulroquc  niagna  sancli  Spirilus  uiii- 
lalc  cl  pacc  coiicincre? 

CAPIT   XII.  —  I.    Deco   quod   scripluin   cst, 

non  cssc  manducandum  saiiguiiscm,  (piod  aninia  sil 

cariiis  sangiiis  {Dcut.  xii,  25).  Iliiic  senlcniix  velc- 

ris   Legis  Maiiicli;ci   cx    Lvaiigclio   illud    opponunt 

quod  Doiiiiiiiis  dicit ,  non  cssc  tiiiicndos  cos  qiii  occi- 

diint    corjiiis  ,   aniina;  aiilcin   noccre   iion   possunl 

{Matili.  X,  28);  ct  dispiiianl  diccnlcs  :  Si  sanguis 

aniiiia  csl,  qiioinodo  bomiiies  potcslalcm  in  eam  non 

baiiciil,  cnin  dc  saiiguine  niiilla  facianl,  sivc  cxci- 

pieiilcs  ct  caiiibiiS  volucribiisquc  in  cscain  proponcn- 

lcs,  sive  cn'undenlcs,  aiit  cceno  luloquc  rnisccnlcs  ? 

Uxc  cniiu  ct  alia  innuineraiiilia  sincdiflicullatc  boini- 

iies  i!c  sangninc  possiiiit  lacerc.  Idco    isli  quccriint 

iiisuilanlcs,  qiioiiiodo,  si  saiigois  csl  aniiiia,  noii  pos- 

sit  bominis  intcrb^clor  noccre  aniina?,  eiim  laiitam  in 

cjus  sanguincm  habcal  poicsialcin.  Addunl  cliain 

(ptod  ail  aposlolus  Paubis,  Qitia  caio  el  saiujuis  re- 

(inum  Dci  non  possidcbunt  (l  Cor.  xv ,  50)  :  cl  dicuiil, 

Si  sanguis  csi  anima  ,  sicut  .Moyscs  dicil,  nulla  invc- 

iiielur  aniina  possc  regnuin  Dei  adipisci.  Cui  caluin- 

iii.c  primo  ita  respondcndiim  csl,  ut  ipsi  cogantur 

oslciidcre  ubi  scriplum   sil  iii  libris  vctcris  Lcg  s, 

([uod  aninia  biiinana  sanguis  sit.  Niisquam  cniiii  boc 

invcnicnt   in  illa  Scriplura  ,  quarn   laccrarc  miseri 

(liiamdiii  conaiilur,  nullo  inodo  pcrmilliiiUur  intelli- 

gcre.  Qiiod  si  dc  aninia  buinana  iiibil  lalc  ibi  dictum 

csl,  qviid  ad  nos  pcrtinct,  si  aninia  pccoris  aul  Ijedi 

ab  iiiicrrcctorc  polcsl,  aiil  possidcre  Dci  i-cgnnm  non 

polesl  ?  Scd  qiiia  de  aniiiiis  pccorum  iiimis  sunt  isli 


DISCIMLUM,  S.  ALGU.STI.M  Ui 

Boliiciti  ((-uiii  ciiiiii  f>iiil  bominum  aiiimnc  ralionnlcs 
rcvolvi  taiiicn  cas  in  pccora  cxislimnnt),  clausn  sibi 
cssc  aibilninliir  rcgna  cadoruin,  si  pccoruni  aiiiiiiif 
claiisi  cssc  coiisciiliaiil. 

2.  Qoid,  quod  cliain  iiisultare  aiisns  csl  populo 
Isracl  Adiinaiitiis  uniis  ex  discipidis  Manicba;i,  quem 
magniim  doctorcin  illius  scclx  fuisse  cornmcinorant? 
Iiisiillarc  crgoaiisus  esl  pofMiIo  Jiid.coriim,  qnod  sc- 
ciindtim  coriiin  inlcllectuin  ,  qiio  cxisiiinant  sangni-' 
iicin  csscanimam,  iiarcnlum  ipsoriim  anim;i;,  parliin 
a  sirpcntibus  dcvoratu;,  partiin  ignc  consumpl.c,  par- 
liiii  in  dcserlis  al(|uc  aspcrrimis  niontium  locis  are- 
f;icl;c  sunt.  Qiiod  si  veriim  cssequisquam  co;iccderct, 
siiie  scclcre  lamen  coruin  qiiibus  iste  insultarc  voluit, 
facliiin  csse  convincerct.  Non  enim  parcntum  suornni 
animas,  qiiibiis  illa  omnia  secunduin  horuin  iiitcllc- 
ctiiiii  accidisse  dixil,  ipsi  aliqna  cx  parte  l.cserunl  : 
quapropler  luctum  indc  possunl  baberc,  non  rcatum. 
Quid  aiitcm  ipsc  Adimanlus  facict  sccundiim  0|)iiiio- 
ncm  suam,  qua  crcdidil  ciiam  rationalcs,  id  esl,  lio- 
minum  aninias  in  belliiina  corpora  possc  conlrudi  ? 
Quid  crgo  facicl  de  lanlo  scelerc,  si  qnando  tarduin 
jumciitum  plagis,  aul  concilalum  frciio  faiig;ivii,  \n 
qiio  fortc  patris  ejus  aninia  fueril?  ut  noii  dican;  quoil 
etiam  occidcre  parcntcs  siios  inler  pediculos  ct  pnli- 
ccs  poliieril,  a  qiiorum  isli  inlerfeclioiie  non  tcmpc- 
raiit.  Qiiid  eiiini  cis  prodesl,  ipiod  arn|nando  nfgaiit 
iisque  ad  ista  minulissiina  animantia  rcvolvi  animas 
bumanas  possc?  IIoc  enim  nogant,  ne  tam  miiliarnm 
intcifcclionum  rci  tcne;inlur,  aut  cogaiitnr  iiarccrc 
pediculis  ct  pulicibus  ct  cimicibus,  ct  taiilas  ab  cia 
molcslias  sine  ulla  cxdis  corum  liccnlia  suslincre. 
Nam  vchcmcnler  urgcnlnr,  cur  in  vnlpcctdam  re- 
volvi  anima  biiinana  possit,  et  non  possil  in  inustc- 
lam;  cum  calulus  vulpcculie  fortasse  ctiam  minor  sit, 
quam  magna  mustcla.  Deiiide  si  in  muslclam  potcst, 
cur  in  niurem  non  polesl?  Et  siin  istum  potest,  curin 
stcllioncm  non  potest?  Et  si  in  eum  potest,  cur  in  lo- 
custani  non  pctcst?  Dciiide  in  apem,  deiiide  in  mu- 
scam,  dcinde  in  ciniicem  ,  alque  indc  usqiie  in  puli- 
ccm,  ct  si  quid  cst  aliud  mullo  minulius,  pervcnirc? 
L'bi  cnim  termiiium  eonstiluant ,  non  inveniunt :  al- 
quc  ita  pcr  istam  inigaloriam  credulitalem  ',  con- 
scienlia;  illorum  innumerabilibus  Uoraicidiorum  sccie- 
ribus  obruuntur. 

5.  Nam  ex  eo  quod  scriptiiin  est,  sanguincm  peco- 
ris  aiiimam  cjus  essc ;  pni^ler  id  quod  supra  dixi, 
non  ad  mc  perlinerc  quid  agatur  de  pccoris  anima  ; 
possiim  cliam  inlcrpretari  praeccplum  illud  in  signo 
cs>c  posilnm.  Non  enim  Dominus  dubitavit  diccro, 
Iloc  esl  corpus  mcum  {Mattli.  xxvi,  20);  cuni  sigiiiini 
darct  corporis  sui. 

4.  Qiiod  autcm  ait  Apostolus,  Caro  et  sanguis  re- 
gnum  Dei  non  possidebunt :  etiam  in  Lege  dictuin  esl, 
Non  permancbit  in  istis  spiritus  meus,  quoniam  caio 
suiii  (Cen.  VI,  5).  Et  tolies  in  vetcribus  Libris  justo- 
rnuKinimispra-inluin  futurum  promitlitur.  Scd  tamea 

»  NonntiHi  JIss.,  cnidelitntcm. 


us 


LIBER 


Aposlolus  volens  iusinu.ire  qnalc  corpus  jusioiuiu  per 
imniiil:tli<inom  in  ri-siirrecli.ine  rulurmu  sil,  qiiia  tion 
imbent,  ueque  uxorcs  dmcnt,  sed  eiiinl  siciil  Aiiijcli  in 
i(riis  (Mdtth.  xxu,  30)  :  lianc  ergo  iiiinuiialioneiu  fii- 
liirain  corporuni  saiiclornm  volens  insiiiuarc,  dixit 
Aposlolus,  Dico  eiiiin  vobis,  frntres.  quiii  Caro  et  san- 
giiis  regnum  Dci  non  possidcbinit.  QuoJ   non  una  sc- 
parala  et  ad  fiaudem  coiiuiicnioiala  sonleiilia,  sed 
lolo  ipso  Episloke  loco  pertraclato,  vel  polius  lecio 
(non  eiiim  res  obscura  esl)  inveniri  potest.  Sic  enim 
dieil :  Oporiet  corruplibile  lioc  iiidiierc  in.orntptioncin, 
el  mortiile  lioc  induere  iininortaUlatein.  Qnod  cum  de 
corpore  dicere,  de  supcrioribiis  nianifcsle  iiivenilur, 
cHin  ail  :  Non  omnis  caro  eadem  caro  :  atia  qiiidcin 
liomiiium,  alia  autcm  pccorum  ;  alia  caro  voliicrum, 
aliii  pisciuin.  Et  corpora  coclestia,  el  corpora  tcrreslrin  : 
scd  alia  est  coBlcstium  gloria  ,    alia  tcrrcstrinm ;  alin 
gloria  solis,  alia  gloria  lunw,  et  alid  gloria  stcllarum. 
Slella  enim  ab  siclla  differt  in  gloria ;  sic  et  rcsurrectio 
viortuorum.  Seiiiiiiatur  in  corruptione,  surgct  in  incor- 
ruptione  :  scminaiur  in  conluniclia,  surget  in  gloria  :  se- 
Viinalur  in  infirmitute,  surgel  in  virtute  :  seininatur  cor- 
put  aninuile,  surgel  corpus  spirituale,   sicitt  scriptuin 
est  :  Factut  est  primus  tionio  Adain  in  aniinain  vivcn- 
(ein,   novissiinus  Adain   in  spiritum  vivificantem.   Sed 
tion    primum  quod  spirilitale  est,  scd  qiiod  aninialc ; 
postea,  quod  spiritualc.   Priinus  homo  dc  terra,  tcrre- 
nut ;  secundus  homo  decaelo,  coelcstis.  Qiuilis  terrenus, 
lales  et  terrcni ;  et  qualis  co^lcstis,  titlcs  et  cwlestes.  Et 
quomodo  induimus  imaginem  terrcni,  indiiainus  el  ima- 
jinem  ejus  qui  de  coelo  est.  Hoc  autem  dico,  fratres, 
qiiia  caro  el  sanguis  regnum  Dei  ha-reditale  possidere 
non    possunt ;  ncque  corruptio    incorruplioiiein   liare- 
ditale  possidebit.  Cerle  jam  clarum   cst  quare  lioc 
Apostolus  dixerit.  Quid  ergo  iste  tam  turpi  fraude 
lion  commemorat,  nisi  koc  ullimum,  el  lacel  illa  su- 
periora,  quibus  hoc  quod  niale  iiiterprelalur,  bcne 
possit  iiilelligi  ?  Nam  quoniam  Doniini  nostri  corpus 
posl  re>urrectionein  sic  levatum  esl  iii  coelum,  ut 
pio  ipsa  cocksii  babiiationc  coelesiem  acceperil  mu- 
lalionem,  el  hoc  spcrare  in  dic  uUimo  jussi  sumus  : 
Ideo  dixil  Aposiidas,  Qualii  lerrenus,  tules  et  lerreni, 
id  esl,  mortales;  el  qualis  coclcstis,  lates  et  caclcstes,  id 
est,  immortales,  non  solum  animis,  sed  eliam  corpo- 
ribus.  Lndc  et  supra  dixeral,  aliam  csse  ccElesliuin 
corporum  gloriam,  el  aliam  terresUium.  Qiiod  aiilem 
spiriluale  dixil  corpiis  in  resurrectione  fulurum,  non 
propitToa  puiandiim  cst,  qiiod  non  corpus,  sed  spiri- 
liis  eril  :  sed  spiriluale  corpus  omni  modo  spirilui 
subdiium  dicit ,  sine  aliqua  corrnplione  vel  morte. 
Noii  enim  quia  qiiod  mr.do  haliemus  corpus  animate 
apinllal,  idco  piilandum  est  non  illud  csse  corpus, 
sed  animam.  Ergo  quemadmodum   corpus  animale 
'.iinc  dicitur,  quia  subdilnm  est  auiiux  ;  spiritua7c 
3ulem   nondiim  dici  polest ,  quia    nondiim   spiritui 
plene  subjecluin  cst,  qtiamdiu  corrumpi  polost  :  sic 
el  tunc  sp»riluale  vocabitur,  cuin  spirilui  atquc  xter- 
niiali  nulla  corruplione  resislere  polerit. 
5.  Aui  si  adhiic  parum  vidclur  cssc  moiisiraluin, 


UNUS.  1:9 

qiiod  scntenliain   islain  proptor  iinmiilalionem  qiia; 
fiitura  est  Apo^loIiH  dixoril,  ciiiii  ail,  Cnro  ct  sangiis 
rcgnum   Dci  hcvreditnte  possiderc  non  possitnt ,  nequc 
corrnptio  incorruptionem  hwreditate  possidcbit ;  atleii- 
dile  quid  conlinuo  subjicial,  et  adjungat :  Ecce  mj/sfe. 
riumvobis  dico  :  0  nnes  qnidcm  resurgeinus,  non  tamc:. 
omnesiminutabimiir,  in  alonio,  in  iclu  oculi ,  in  novis 
siina  tuba.  Canet  cniin  tuba,  et  inortui  r''surgcnt  incnr- 
rupti ,  et  nos  iinmutabimur.  Doiiide  coniexit ,  ct  dicil 
etiam  illud  quod  paulo  aiile  commomoiavi ,  ul  osten- 
dal  qunlis  fuliira  sit  ipsa  immulalio.  Slalim  qiiippii 
dicit  :  Oportct  cniin  conuptibilc  hoc  induere  incorru- 
ptionem,  el  mortalc  hoc  induere  iininorlnlitatcm  (I  Cor. 
XV,  59  55).  Ilinc  ergo  apparet  qiiia  caro  el  sanguis 
regniun  Dei  non  possidebunt  ,  qnia  cuin  indueril  iii- 
corruplionem  ct  inunorlaiitalem,  jain  iion  caro  cl  san- 
guis  eril  (n) ,  sed  in  corpns  c«leste  iiiulabiliir.  QiioJ 
qiiidem  ex  occasione  tractavimus  ,  qnia  huic  qiioqne 
seiitcnlix  nuiltum  insidiari  soleiit,  noganlcs  corporum 
resurreclioneni.  Nam  isia  qiia^siio  noii  do  corpore  , 
Bod  de  anima  proposita  esl,  quam  puianl  sic  accipi  in 
Lege ,  ul  sanguis  essc  exislimetur  :  quod  nos  nullo 
modo  sic  intclligimus.  Scd  quamvis  dc  picoriim  aiii- 
mis  nou  curcmus,  cum  quibus  noii  babemus  rationis 
aliquam  societatcm  :  tanicn  illud  qiiod  Lcx  dixit,  lun- 
doiidum  csse  sanguiiiom,  iicc  in  cscam  assumendiim, 
qnia  sanguis  cst  aninia ,  cssc  positum  dioinius  sicut 
alia  mulla ;  el  pcne  oninia  Scripturarum  illarum  sa- 
cramciila  signis  et  figiiris  pleiia  sunl  fulurae  prxdica- 
tlonis,  qiiic  jam  per  Douiinum  nostrum  Jesum  Cliri- 
sliiin  doclarata  esl.  Sic  cst  enim  sanguis  anima,  quo- 
modo  pelra   eral  Cbrisliis  ,  sicut  dicit  Aposlolus : 
Dibcbant  enim  de  spirituali  scqnente  *  petra,  pctra  au- 
tein  erat  Cliribtus  {Id.  x,  4).  Notun»  est  aulem  filios. 
Israel  pelra  per«ussa  bibisse  aquam  iii  eremo  {Num. 
XX,  11)  ,  dc  quibus  loqiicbaiur  Apostidus,  cum  h.rc 
diccret ;  ncc  lamen  ait,  Pelra  significabal  Cbrisiiim  ; 
sed  ail,  Fetra  eral  Christus.  Qii3C  rursus  nc  carnaliter 
acciperctur,  spiritualem  illam  vocal ;  id  est,  eam  spi- 
ritualiter  intelligi  docct.  Longum  est ,  et  niinc  non 
ncccssarium  ,  sacramciita  ejiisdom  Lcgis  cxponerc  , 
nibi  cum  brevitcr  possiiil.  Sufficil  aulcm  iit  uovoriiit 
illi  qui  dc  bis  calumniantur,  non  ea   iios  ita  inlelli- 
gere,  ut  illa  solent  irridere  ;  scd  quemadmoduin  Apo- 
stoli  omnia  intelligentes  pauca  exposiicrunt,  ut  ad  eas- 
dcm  re?iilas  ca'lera  posteris  intelligenda  rolinqiicrcul. 
CAfLTXIII.—  1.  De  co  quod  scriptum  est  in  Deii- 
leronomio ,  Yidete  ne  obliviscamini  testamentuin    Dci 
vestri  quod  conscripsit ,  et  faciatis  vobis  effigies  el  ima- 
gines  :  addit  etiam  dicens,  Deus  vester  ignis  est  edax  , 
et  Deus  zelans  {Dcvt.  iv,  23,  24).  Uxc  veiba  dc  Sori- 
pluris  Iioc  modo  illc  Adimantus  proposuil.  Ljus  eiiim 
calumnias  rcfulandas  refoUcndasqnc  siisccpiiuiis.  Sed 
et  jam  superius  de  zeio  Dei  cum  calumniarctur  , 
pulo  satis  csse  rcspnnsiim.  Memincrimus  lamcn  non 
solum  ibi ,  sod  ctiaiu  bic  ,  sic  cum  de  zelo  Dci  cri- 

•  Eiliii,  seqitenie  cos.  Aticst,  cos,  a  Mss.  et  a  gr;cco  loxtfli 
A[>osloli. 
(a)  I  Uclract.,  cap.  22,  n.  3. 


IJT  CONTKA  ADIMANTUM  MANICM/El 

mlaatum  Scriptur;t4,  ul  ndjuiigcrel  cliain  quoil  de  si- 
iiiulaciis  iKtii  colciidis  iii  illib  liltris  |)r;j:(;i|tiliir  a  Do- 
iiiiiio  Dco  noslro ;  quasi  non  ol>  aliud  re|irclicnd;it 
7.clum  Dci ,  iiisi  quod  illo  ipso  zclo  a  cullu  siiiiula- 
croruin  pniliibcniur  :  vult  crgo  vidcri  faverc  se  si- 
iiiulacris.  Quod  proplcrca  faciunt,  ut  iniscrriinrc  et 
vcsaa;«  sua:  seci;(:  eiiam  F^aganorum  concilieiit  benc- 
volenliain.  Iluic  anlem  Legis  capitulo  illud  evangcli- 
1  uin  opponil,  ubi  i|uidain  accessil  ad  Dominum,  cl  ait 
illi  :  Marjister  bone,  quid  faciens  vilam  wlcrnam  possi- 
dcbo?  Cui  respondil  Jesus  :  Quit/  me  inlerrogas  dc 
bono?  Nemobonus,nisi  unus  Deus  (Marc.  x,  il et  18). 
Ul  ex  hoc  videlicct  conlraria  ista  esse  arbiircmur, 
ipiia  in  Loge  dicitiir,  Deus  iguis  edax,  ct,  bcus  zcluns; 
iii  Evangclio  autem,  !^emo  bonus,  nisi  unus  Deus. 

2.  Et  de  zelo  qiiidcm  jam  rcsponsum  est ,  non  sic 
«ssc  ista  vcrba  iii  Sciipluris  posita,  ut  aliqu;mi  Dci 
pcrlurbalioncin  crucialumve  significent :  sed  qiiia  ni- 
liil  dignum  de  Deo  dici  polest,  proplcrca  usriue  ad 
isla  pcrvcnlum  est,  qiiae  cum  homines  indigna  esse 
putaverint,  cogantur  discere,  eliam  illa  qiuc  convc- 
iiientcr  de  ineffabili  diviiia  excellenlia  se  dicerc  exi- 
slimanl,  iiidigna  esse  majcslale  Dei ;  cnjus  snpicntia 
cum  desccnsura  csset  usqiie  ad  corpus  humanum  , 
prius  usque  ad  humana  verba  desceiidit.  Eccc  dixi , 
desccndil :  quod  verbuin  si  discutere  coepero ,  pro- 
pric  me  dixisse  non  vidco ;  non  eiiim  poiesl  dcscen- 
tlere,  nisi  quod  ctiam  de  loco  iii  locum  inovori  polest. 
Kam  qui  dcscciidit ,  locum  superiorem  dcscrcrc,  cl 
inferidrcm  pclere  videlur.  Dei  autcm  Sapieniia,  cum 
loia  ubique  pracsto  sit ,  nuUo  paclo  inigrare  de  loco 
in  locum  potest.  De  qua  Joannes  in  Evangclio  dicit , 
lanquam  dominici  pcctoris  particeps.  Ait  enim ,  In 
hoc  mundo  erat ,  et  mundus  per  ipsum  faclus  est ,  et 
miindus  eum  non  cognovit  :el  lanicn  ipsc  adjungit  et 
dicit ,  In  sua  propria  venit ,  et  sui  eum  non  receperunt 
{  Joan.  i ,  10,  II  ).  Qiiomodo  hic  erat ,  et  quoinodo 
venit,  nibi  quia  illa  sublimilas  ineiTabilis,  lil  hoinini- 
bus  congrual,  humanis  sonis  significanda  est ;  ul  au- 
tem  deos  homines  faciat,  divino  est  intelligenda  si- 
lenlio?  Polest  ergo  reddi  ralio,  quare  ita  dictum  sit : 
iion  tamen  potest  aliquid  de  Deo  digne  dici ,  qiiod 
ideo  jam  indignum  est,  quia  poluit  dici.  Tollc  de  zelo 
crrorem  el  dolorem  ,  quid  remanebit  aliud  ,  nisi  vo- 
lunlas  custodiens  caslitatem,  el  corruplionem  vindi- 
caiis  coiijiigalein?  Quo  igitur  verbo  ,  nisi  zelo  Dei 
meliiis  possot  iiisinnari,  quod  vocamur  *  ad  conju- 
gium  Dei ,  et  non  vult  nos  lurpi  amore  corrumpi ,  el 
puiiil  inipudiciliam  nosiram,  ct  diligit  caslilatem  ? 
Non  ciiiui  fruslra  vulgo  dici  solct  :  Qui  iion  zclat,  non 
amat. 

3.  Ad  hoc  cliam  pertinet  quod  diclum  est ,  edax 
ignis :  de  quo  dispulare  non  debeo ,  sed  potius  ipsos 
interrogare,  quem  igneni  dixcrit  Dominus  se  vcnisse 
niiltere  in  hunc  niundum.  Iloc  eiiim  dictum  est  iu 
Evaiigelio ,  quod  illi  accusare  non  possiinl,  non  ut 
Chrislura  honorent,  scd  ul  decipiant    Cliristianos. 

»  Apud  Fj.  Lugd.  veaet  Lov.,in5Jnmiri .' (jtw  vocamw, 
eto.    M. 


DISCIPULUM,  S.  AUGUSTiNI  1i8 

Quod  ciim  cis  commeinoratuin  rucrit,  queiiiadiiKKitim 
Doiniiiiis  dixeril,  Igncm  veni  mitlere  in  lerrum  {Luc, 
XII,  49);  miscri  dictinl :  Sed  illud  aliud  cst.  Quibini 
rcspoiidemus  :  F]l  tioc  aliud  est,  noli  inetucrc.  Nam 
ipsc  Cliristus  loqniltir  etiarn  in  Vcleri  Tislamettto, 
cum  dicil,  Ego  tum  ignis  edax  (Deut.  iv,  24,  el  ix.  3); 
qui  lo(|iiilur  iii  Evangclio ,  quod  igncm  venerit  in 
liiinc  ntuitduni  milterc ,  id  cst ,  Verbum  Dej ,  qiiod 
cst  ipsc.  Nam  vetcrcs  iilique  Scriptiiras  exposuit  post 
rcsurreclionem  discipulis,  iitcipiens  a  Moysc  ct  Pro- 
plielis  omiiibiis,  qunndo  ipsi  discipuli  ignem  se  accc- 
pissc  confessi  sunt,  diceiitcs  :  Nonne  cor  nostrum  ar- 
dens  erat  in  nobis  in  via,  cum  aperiret  nobis  Scriplurat 
{Luc.  XXIV,  32j?  Ipsc  esl  ignis  edax  :  consuntit  enim 
vclcrcm  vilam  divinus  amor,  et  innovat  homincm  : 
ut  ex  eo  quod  Dcus  ignis  est  edax,  faciat  ut  cum  nos 
amoinus  ;  ex  eo  aulcm  quod  Deus  zdaiis  esl,  ipse  nos 
ainet.  Nolite  ergo  timere  ignem,  quod  cst  Dciis  '  :  sed 
timcle  igncm,  qiiem  paravit  ba-rclicis  Deus. 

4.  Quod  cnim  Adimanlus  elcgil  de  Evangclio  lo- 
cum,  qiicm  huic  Legis  capitulo  lanquani  conlrarium 
apud  imperitos  objiceret,  ubi  ait  Doininus,  iVcHic;  bo- 
nus,  nisi  unus  Deus,  quotics  inveniliir  bonilns  Dei  ia 
Vetcri  Tesiamenlo,  quis  numerare  suiTicial?  Liiuin 
tamen  poiiam  ,  qiiod  quolidie  iii  Ecclcsia  canlatur  : 
Confitemini  Domino,  quoniam  bonus,  quoniam  in  saccu- 
lum  misericordia  ejus  (Psal.  cxvii,  1,  29).  Cerlc  et  lioc 
zelanli  Deo,  sicut  Manicli.Tni  existimant,  videtur  essc 
conlrarium  ,  et  tamen  in  libris  Veleris  Teslantenli 
cantatur.  Ilcm  rex  iile,  qui  cum  filio  suo  nuptias  fa- 
cerct,  invcnit  inler  discunibcnles  hominem  iion  lia- 
bentcm  vestcra  nuptialcm  ;  ct  eum  primo  amici  ao- 
miiie  appellans ,  manibus  ct  pedibus  colligatis  mitli 
jussit  in  tenebras  exleriores(.V«((/j.  xxii,  2-13)  :  mo- 
lcsle  inlelligenlibus  non  videtur  boniis.  El  si  ipsum 
quisqiiam  capitulum  Evangelii  proponeret,  et  sicut 
facit  Adimanlus  de  Yeteri  Teslamenlo ,  ila  Evange- 
lium  calumniose  accusaret ,  laudans  potius  Yeteris 
Teslamcnti  libros,  ubi  scriplum  est,  Con/ilemini  Domi' 
no,quomam  bonus ,  quoniam  in  scecutum  misericordia 
ejus;  ct  reprehendens  in  Novo,  quod  vocatus  conviva 
in  lantuin  supplicium  propter  vestcm  millitur;  el  hoc 
fniudulenta  perversilale  assidue  faceret ,  ut  oinnia 
loca  leititalis  de  Veleri  Teslamenlo  colligeret,  et  loca 
sevcrilalis  de  Novo,  et  baec  sibi  adversa  esse  conlcn- 
deret,  laudans  Yelus,  et  reprehendens  Novum  :  simi- 
liler  inveniret  imperilos  et  divinarum  Scripluraruin 
miserabiliter  ignaros,  quibus  persuaderet  Vctus  polius 
Tesiamentum  ,  quam  Noviim  esse  rctincndiim.  Quod 
cum  isti  ex  aiia  parle  faciunl ,  id  csl ,  Yelus  repre- 
hendentes ,  quasi  contrarium  Novo,  niiror  qnod  imn 
cogilant  posse  aliquem  aliquando  utnimqiie  legerc,  ct 
diviiia  opc  inlelleclura  uirumque  laudare  ;  fraudem- 
que  isturum  atqtie  maliliam  vel  dolere  lanqiiain  lio» 
niinuin,  vel  cavere  tanquam  huereticorum,  vcl  irridcie 
(anqtiam  imperilorum  el  supcrborum. 

CAPUT  XIV.  —  1.  De  eo  quod  scripliim   cst  in 
Deulcronoinio  :  Secundum  desiderium  auinia;  (iia-  oc- 

'  A[u:l  Fr.  I  u^^d.  vcn.  et  l.ov.,  qu\  ei,t  ceus.     M. 


M  LlltER 

dUet  el  mnnduca  omnem  cnriiem,  juiln  volnptntem 
quam  dtdil  tibi  Domiuus.  Cave  autcm  uc  smujuiucm 
ntanduccs;  tcd  c/fuude  luuquam  aquam  supcr  lciram 
(Deut.  XII,  15 JC).  Ilis  verbis  Ltgis  AdimaiHiis  coiilra- 
riuni  esse  aibilialur  (iiioil  in  Evangelio  Doinimis  ail, 
Ke  graveiitur  corda  vcslra  crudilulc,  ct  viuolcutia,  et 
Ciirit  taxularibus  {Luc.  \\\,  31)  :  el  qiiod  ail  Apo- 
slolus,  Bonum  csl  uon  manducare  carncm,  neque  biberc 
vinum{Rom.  xiv,  21);  el  iloruni  ,  Non  poteslis 
meusw  Domiui  communicarc ,  cl  mensce  dwmoiiiorum 
(I  Cor.  \,  21).  Nos  aulein  onniia  li;vc,  sive  qii;i!  iii 
Veleri,  sive.  qu;c  in  Novo  Te^Jamemo  scripla  ^unl,  el 
suis  causis  cxigenlilms  posiia  dicinius,  el  sibi  adversa 
uon  csse  monslranius.  Qiianquam  ei  ipse  iii  liis  ver- 
Lis  qux  posuil  de  Vclcri  Teslanicnlo,  aiiiinadverlere 
poiuji,  non  ad  immoderalani  voracilalem  pcrlincre 
qiMd  dicluin  esl,  Secundum  dctidcrium  auiiuce  luce  oc- 
cide,  et  manduca  omuem  caruem ;  quando  scquilur, 
juxta  volupiatem  quam  dcdit  tibi  Domiuns.  Inimodora- 
laiu  eniiii  voliiplalem  noii  dcdil  libi  Domlniis ,  sed 
qiianta  suslcnlalioni  nalurac  saluliqne  stirfici  il.  Qnis- 
•Hiis  aulem  scquilur  immoderalam  voracitalcm,  suuin 
\iliiim  sequitur,  non  cam  volopialem  qiiam  tlodil  Da- 
ininus  :  el  idoo  non  eslconlrarium  quod  iii  F.vangclio 
|i('siliim  Cbt,  Non  graveulur  coida  vrstra  crudilale,  et 
iknolentia,  et  curis  saxularibits.  Cunl  enim  qnisqiic  iion 
rcpicl  nisi  cam  voluplaiem  qu  un  Dominus  dedit,  id 
esl ,  modeslam  atque  iialuialom.  iion  gravalur  cor 
ejiis  crudilale,  cl  vinolcnlia,  ei  ciiris  sacularibus. 

2.  De  carnc  aulem  non  manducanda  et  iion  bi- 
bendo  vino  quod  ail  Apostolus,  noii  quia  ilhi  immunda 
arbitratiis  est,  hoc  praccepil,  sicul  isli  oxslimnnt,  cl 
crranlos  iii  errorem  prxcipilanl,  quibus  t;dia  pcrsua- 
{4?runt  :  scd  cum  ipse  posueril  caiisam  cur  iioc  dixe- 
til,  noii  esl  nobis  ha;c  inlcrprctanda  vel  exponenda 
sentenlia.  Sufficil  enim  ipsiim  de  Apostoli  Epislola 
totuin  locum  buic  sermoni  conlexcre,  iil  cl  causa  ma- 
ii.fcste  .Tpparcatcur  lioc  Apostolus  dixeril ;  et  istorum 
fraiis,  qiii  particulas  quasdam  de  Scripturis  eligunl, 
quihus  decipianl  imperilos,  non  connecteiitcs  quo: 
supra  el  infra  scripta  sunt,  cx  quibus  voluntas  et  in- 
leniio  scriploris  possil  intelligi.  Sic  crgo  Apostolus 
ail  :  Infirmum  aulem  iii  fide  recipitc,  non  in  dijudica- 
tionibus  '  cogitaliunum.  Aiiut  quidem  credil  manducare 
omnia*  :  qui  autem  in(irmus  est,  olera  manducel^.  Qni 
niaiiducat,  uon  manducaiilem  non  speniat  ;  el  qni  uon 
manducal,  mauducautem  iiou  jttdicel  :  Deus  cniiu  iilum 
recepit.  Tu  quis  es ,  qui  judices  aiienum  servum?  Sno 
doinino  ttat,  aut  cadit.  Stabil  autein  :  potens  est  enim  Du- 
w  inusttatuere  illum.  Atius  qnidem  jndicat  altcriios  dics, 
Tliutaulemjudicatomuemdiem.  Vnusquisqueiusuo sciiiiu 
abundel.  Qui  sapitdiem,  Doiuiito  sapil :  et  qui  mandncat  , 
Domino  maudncat ;  gratias  enim  agit  Deo  .  el  qui  non 
tiianducat,  Domiiio  non  mandncat,  el  gralias  agil  Deo. 
Htmo  enim  nostrumsibi  vicit,et  iicmo  sibimorilur.  Sive 

«  Edili,  in  discentalioitibus.  Mss.^^ero,  t/i  dijudicatiottibiis. 
r.rrce  c^l,  eis  diakiiseis. 

*  in  edilis,  numditcare  se  pmnia.  Abesl,  se,  a  Mss.  cl  a 
grjpco. 

•  M.SS.,  tnandticat. 


II.M3  K'J) 

eiiim  vivimus,  Domino  viviiuus  ;  sive  moiimnr,   Doiiiiuo 
morimnr.  Sive  cnjo  vivinius,  siee  morimnr,  Doiiiiiii  ni- 
mus.  Ad  lioc  euim  Christus  morluus  est ,  ut  morluurum 
et  vivortim  domineltir.  Tunittem,  qttare  judicas  fralrem 
tuuin  ?  aut  tu  qunrc  spcmis  fratrcm  tuum?  Oinucs  cnitn 
tlabimusanlc  Iribunal  Doniiui.  Scriptum  est  ciiim  :  Yivi 
ego,  dieit  Domiiius,  quia  milii  curvabit^  oinne  geuu,  e 
confitebituT  omnis  liugua  Dco.  Igilur  uiiusqnisque  tio- 
trum  pro  se  rationem  rcddet.  Non  crgo  (implius  inviccn, 
jndicemus  :  sed  liec  mngis  judicnte,  nc  poiialis  offendi- 
culiiin  iint  scaiidalum  fratribus.  Scio  el  certus  snm  in 
Domino  Jesu,  quia  niliH  coinmune  perillnm,  iiisi  ci  qui 
putat  aliquid  esse  contmune,  illi  commune  esl.  Nam  ti 
propler  escam  frater  lutts  conlristatur,  jam  non  secttn- 
dum  cliarilntem  ambulas.  Noli  in  csen  lua  illum  pcc' 
dcre,  pro  quo  Cliristns  morluus  cst.  iN'o»i  ergo  blasphe- 
tnetnr  bonum  nostrtim.  Non  esl  enim  regtmm  Dei  esca 
et  pottis ;  sed  justilia,   et  pax,  et  gandium  in  Spirilu 
saneto.  Qui  eiiim  iu  lioc  servit  Cltrislo,  placct  Dco,  et 
probiitns  est  hoiiiiuibus.  Ilaque  quw  pacis  suul  scclcmur, 
et  qnw  ud  wdificationem  suut  in  iuvicem.  Noli  propler.. 
escum  destruere  opus  Dci.  Omnia  qnidein  mnnda  ,  sed. 
malunt  cst  liomiiii  qui  per  offcnsionem  mauducat.  Bo^ 
uum  cst  non  tnaudncare  carncm,  neqne  bibere  vinuiu, 
iieque  in  quo  frater  Iniis  offcudilur.  Tu  fidem  quam  lia- 
bes  peiies  temelipsum,  liabe  coram  Dco.  Bealus  qni  non 
judicat  semetipsnm  in  quo  probat.  Qiii  autein  disccrnit*, 
si  manducaverit,  damualus  est,  qiiia  non  ex  fide.  Omne 
nutem  quod  iion  cst  ex  pdc,  peccalum  esl  {Rom.  xiv). 
Numiiuid  egct  cujiisfpiam  inlcrprelalione,  ul  iiitclli- 
galur  cur  boc  Apostolus  dixerit ;  cl  quanta  illi  malitfu 
dc  Scripluris  ccrla  qua?qiic  disccrpunt,  quibus  cir- 
cumveniaiit  impcrilos?  Nam  ct  niunda  csse  omni.% 
dixil  Aposlolus  secundum  fidcni ;  el  ciesscr  iinmiind.i, 
qui  puial  immunda  :  et  lunc  esse  ab  eis  temperan- 
dum,  ciim  pcr  oflcnsionem  accipiiinlur,  id  csl,  cuni 
aliquis  infirmus  pulat  sibi  ab  omnibus  carnibus  lcm- 
perandum,  nc  incidat  in  carnem  immolaliiiam ;  ct 
idco  cum  qui  mandiical,  polest  arbilrari  in  honorem 
idolorum  id  facerc,  el  ex  eo  gravilcr  ofTcndi  :  cum 
ipsa  immolatitia  caro,  si  cx  fidc  a  ncscieiite  accipia- 
lur,  ncminem  maculet.  Unde  alio  loco  idcm  nposlolus 
inlerrogari  velal,  cum  quid  de  maccllo  emilur,  vel  ab 
aliquo  infidcli  quisquani  vocalus,  in  mensa  cjus  exlii- 
bcri  sibi  carncs  vidct,  quas  isti  immundas  arbitraii- 
lur,  noii  proplcr  immolalionem,  sed  quia  carncs  sunl, 
cuiu  Aposiolus  clamet  omnia  munda  csse,  et  omnein 
crcaliiram  Dci  bonam  csse,  et  omnia  sanclificari  pcr 
vcrbum  el  oralionem  :  et  tamen  tempcrandum  ab  ei«, 
si  quis  forie  infirmusoffondilur.  Etquodam  loco  apcr- 
tissime  i^tos  significavit,  cum  dicil,   in   novissimis 
tcmporibus  fuluros  quosdam  proliibcnies  niibcrc,  ah-l 
stiiientes  a  cibis  quos  Dcus  creavil  {\Tim.  iv,  i-o).l 
Hos  enim  proprie  dcsignat,  qiii  non  proplcrea  lempc- 
ranla  cibis  lalibus,  ut  :iut  concujiiscenliam  suam  le- 
frcncnl,  aul  infirmitati  allerius  parcant,  seti  ((uia  ipsas 

•  Ediii,  curvabititr.  At  Mss. ,  cnrvabit.  Griece  est,  kan^ 
psci. 
»  ArKiuolMss,  rfi/Hrfkn*. 


151  CO:nTU\  ADIMAMUM  MANICII 

carncs  iirimiimlas  |iiil;iiii,  cl  t;;iriim  ciiMloiein  nciiiii 
essc  ncgiiiit.  Nos  aultmi  leiicannis  aposloric.^nn  disci- 
priiiain  (liceiilcin,  (|m)<l  (inmia  niiimla  hinl  iiiiinilis 
(Til.  I,  IfJ).  scrvala  iiio'.i(;r;ilio:ic  cvaniiclica,  iil  iioii 
gravcnlur  corda  nobtia  cruJilalc,  et  viiioicnlia,  cl  cu- 
ris  su'cnlaril)us. 

3.  Nani  idciii  illud  qnod  Aposlolusait,  Noii  potcmis 
mensoi  homiui  commnnicare,  et  mensm  dtcmoniorum  ; 
iioii  vidco  ciiro|tponciKliim  Imic  loco  Lcgis,  el  (|uasi 
coiilrariiiin  Maiiiclixi  cssccrcdiderint.  Non  eniin  dc 
iinmolaiioiiibus  Lox  io(inilur,  cum  in  Dculcronomio 
dicilur,  Sccumlum  desiderium  anima:  lux  occide  ,  el 
vmnduca  omnem  carnem ,  juxla  voluplatem  qnam  dedil 
libi  Dominus ;  scd  de  cibis  qui  pcrlinent  ad  lioniinis 
alimentum.  Scd  (luoniam  Maiiiclixi  ctiam  cum  ad  ho- 
iniiiis  cocn:im  (iiijrquc  animalia  prxparanlur,  immo- 
latiouein  csse  dicunl ;  sccundum  suuin  inlclloclum 
isla  contraria  cssc  putavcrunt.  Pioplcrea  ct  illum 
commcmoraverunl  locum,  ubi  Ajioslolus  ait,  Qi((e 
immolanl  Centes ,  dicmoniis  immolant,  el  uon  Deo  : 
cum  Aposlolus  apcrlissimc  Ue  vicliinis  lof|ucrclur, 
quac  in  tcmplo  oireruiitur  d.cmonibus;  non  de  liis 
escis  quas  sibi  homines  prxparant.  Sic  ciiim  dicil  : 
Quid  ercjo  ?  dico  quia  idolis  immolatum  est  uliquid  ,  aut 
idolum  eslaliquid?  Scd  quia  quce  immolant,  doemoniis, 
el  non  Deo  immolant.  Nolo  vos  socios  dccmoniorum 
fieri.  Non  potestis  calicem  Domini  bibere ,  et  calicem 
dcemoniorum.  Non  poteslis  mensce  Domini  participare, 
et  mensa;  daimoniorum.  An  amulamur  Dominum? 
Numquid  (ortiores  iilo  sumus?  Omnia  licita  sunt,  sed 
von  onmia  expediunt :  omnia  licila  sunt,  sed  non  omnia 
tedificant.  Nemo  quod  suum  est  quuirat,  sed  id  quod 
alleritis.  Omne  quod  in  macello  venit,  manducate,  niliil 
inlerroqantes  propter  conscientiam.  Domini  enim  est 
terra  et  plenitudo  ejus.  Si  quis  vos  vocaveril  ex  infide- 
tibus,  et  voluerilis  ire ;  omnia  quce  apponuntur  vobis, 
handucate,  tiiliil  dijudicantes  propter  conscientiam.  Si 
Jijuis  autem  vobis  dixerit  quia  hoc  immolatilium  '  esl ; 
nolite  manducare ,  propter  iUum  qui  indicavit ,  el  pro- 
pter  conscientiam  :  conscientiam  uulem  dico,  non  luam, 
scd  allerius.  Quare  eniin  libertas  mea  judicatur  ab  alia  * 
conscienlia  ?  Si  ecjo  cum  gratia  participo,  utquid  bla- 
sphemor,  pro  quo  (jratias  ago  ?  Sive  igitur  manducatis , 
sive  bibiiis,  sive  quodcumque  facitis ,  omnia  in  gloriam 
Dei  facite  (1  Cor.  x,  19-31).  llaec  altendanl  Manichaei, 
et  videant  quomodo  dictum  sit  in  Deuteronomio,  Se- 
cundum  desiderium  animce  tuce  occide ,  et  manduca 
omnem  carnem,  juxla  voluptatem  quam  Dominus  dedil 
tibi.  Quod  cnim  de  quibusdain  carnibus  non  mandu- 
candis  Judaeispraeceplum  esl,  ei  immundoe  suntdicta?, 
ad  signilicationem  valet  hominum  immundorum  ,  qui 
pcr  liguras  iii  veleribus  Scripluris  suiit  dosignati. 
Sicuti  enim  bos  ille ,  cui  triluranti  vetat  os  alligari, 
evangelislara  significat,  sicut  Aposlolus  aperlissime 
expoiiit  (Deut.  xxv,  4 ;  I  Cor.  i\,  7-9  ;  et  l  Tim.  v,  17, 
48);  sic  el  illa  qu£  prohibita  sunt,  quasdara  homi- 


*  I.OV.,  immolatum.  At  Er.  et  Mss.,  immolatitium . 

»  TaMh,  ab  ulicna.  Mss.  veio,  ab  alii-  Iii  gr.-eco  cst.  upb 


/LI  DiSCIPrLUM,  S.  ALGLSTIM  «51 

iiiim  immiiiidilias  8i',;nirK'anl,  qiKC  in  socielateni  cor- 
[oris  Cliristi,  id  csl,  iii  Kcclesiam  slabiiein  el  scmpi- 
lcriiam  iion  rct  i|Miiiiliir.  Nani  quoil  ad  cibos  altiiicl, 
omniiio  niliil  imiiiiindiim  cssc,  scd  inaliim  cssc  lio- 
iiiini  qiil  pcr  oircnsioncin  manducat,  inanirestissime 
apparct. 

CAI'LT  XV.  —  I.  Dc  co  qnod  in  Lcvilico  «criptiMn 
csl  :  Separate  a  m-indo  immundum,  et  nemo  mnnducet 
carnem  cameli,  asiiti,  et  lepori$,  et  porci,  et  nquiUe,  el 
milvi,  el  corvi,  et  vulluris,  et  reliquoruni  ILetil.  xi). 
Niisqiiam  raanirestius  plenissiina  dolis  et  fraudibus 
anima  liujus  boininis  dcprehcmli  polcsf,  qui  lanqnain 
sibi  a(lvcrsaalqueconlraii;i  de  utroquc  Tesiamenloca- 
pitula  objecil,  qiiam  in  hoc  loco  ubi  commcmoravii  in  Le- 
vilicoscriptum  esse,  ut  a  nonnuliis  aniinalium  caniibns 
(cmperctur.  Namqiic  hoic  sci.tcnliae  illutl  ex  Evan- 
gcUo  crcdidit  opponcndum,  ubi  Doinirius  dicit :  .Mhil 
esl  ingrediens  in  hominem,  coinquinans  eum ;  scd  ea  qua: 
procedunl  de  eo,  coinquinant  (  Mallh.  xv,  11  ).  IIoc  si 
imprudcns  fccil,  nihil  ciccius  :  si  aulcm  scicns  ,  niliil 
scelcratius.  Nonne  ipse  paulo  ante  posueral  .Apostoli 
testimoiiiuin  diccntis,  Bonum  esl,  fralres,  non  mandu- 
care  curjiem,  neque  bibere  vinum  (Rom.  xiv,  21);  dum 
cnpit  de  Novo  Teslamenlo  Veteri  advcrsari,  iibi  di- 
clum  esl,  Sccundum  desiderium  animw  tuce  occide,  ct 
manduca  omnein  carnem  {  Deut.  x\\,  lo)l  Quom(j(lo 
crgo  nunc  placet  ei  senlcnlia  Domini,  qua  dicil,  nilid 
esse  ingredieiis  in  hominem  qnod  coinqiiinct  euni  , 
sed  ea  coinquinare  qua;  dc  hominc  proccdunt?  Ubi  se 
iste  abscondat  ab  hac  sentenlia?  Quo  fugiet,  dicat 
mibi,  quando  immunditiam  carnium  fugicndam  et  a 
cibis  sanctorum  scparandam,  perversa  et  supersli- 
tiosa  imaginatione  conlinenliae  praecipit?  Certe  eniin, 
si  verum  est,  non  coinquinare  illa  qux  ingredinnliir 
iii  liominem  ,  cum  magno  crrore  immundas  csse  di- 
cunt  escas  Manichxi,  cum  homines  canie  vescuntur. 
Si  aulem  immundic  sunt  tales  escae,  quid  de  isto  tc- 
siimonio  facient,  quod  evangelica  et  divina  aucioriiate 
prolatum  est ,  ubi  Doniinus  dicit,  non  eoinquinari 
hominem  iis  quie  ingrediuntur  in  eum,  sed  iis  qiiae 
procedunt  de  illo?  An  forte  dicturi  simt,  siciit  soleiit 
dicere,  cum  Scripiurarum  cos  urget  aiiclorilas,  hoc 
capitulum  a  corruptoribus  Scriplurarura  inscrlum 
esse  Evangelio?  Cur  ergo  Adiniantus  hoc  capilulo 
lcsle  utilur,  et  inde  conatnr  Velns  Testanientum  op- 
pugnare,  unde  iste  proslernitur?  Cum  enim  quispiain 
calholicus  christianusulriusque  Scriplurae  veneralor ' 
el  intellector  ei  responderil,  ba-c  non  esse  contraria  ; 
quod  illa  de  quorumdara  carnibus  animalium,  quibiis 
non  esse  vescendum  populo  adhiic  carnali  prxceptum 
est,  ad  significalionem  posila  sint  humanorum  rao- 
rum  ,  qiios  Ecclesia  quae  corpus  est  Domini,  in  su;« 
unitalis  vinculum  slabilc  et  sempiiernum  rccipere 
non  potest,  lanquam  immundas  escas  rc.«puens,  cl  in 
sua  viscera  non  convcrtens;  ul  omnia  illa  pra:ccpia 
carnali  populo  imposita  futnram  disciplinam  spiiima- 
lis  pnpiili  prophelarent ;  ct  ideo  non  ca  rcpngnare  scn  • 

'  .^puil  Er.  lugil.  vcn.,  r^mz<or.      M. 


ii^  im:\\ 

loiitix'  noiiiini  ,  qtia  vci issiine  ditil ,  non  coiiiiiniii.iii 
liDiniiiciii  iis  qux  pcr  escnin  iiigreditir.iiir  in  euin.  Illa 
cnim  sciilcntia  ser\is  oiiera  iniponit;  isla  jnin  lilieris 
jiiguin  cxculil  servituli^.  El  illa  lainen  sic  (iicla  cst , 
iit  scrvorum  oncra  fidcm  pnrnuntienl  lilicroruin. 
Oinnia  enitii,  sicut  dicil  Apostoius,  /;i  ptiitrn  continge- 
banl  illis;  scripta  suiil  aiitcm  proplcr  noa  ',  in  quos  finis 
sa'culorum  obvenil  (I  Cor.\,  ll).Si  cr;^o  in  lignram 
contiiigebanl  quac  palicbantur,  iii  fnjurain  accipiebaiit 
qux  niuncbanlur. 

2.  Cum  crgo  isla  rcspondcro,  ct  lioc  modo  iion  csse 
coniraria  duo  ista  capiiiila  de  siiigulis  Tcslamenlis 
coliata  nionsiravcro,  quid  Istc  facturiis  est,  conlra 
qiiem  dicit  graYissimum  tcstiinonium  teslis  (|ucm 
conira  adversariiim  ipsc  produxil?  Ipse  enim  com- 
nicnioravit  de  Kvangelio  tesliinoniuin,  Doinino  di- 
ccnte  non  coinqtiinari  liomincm  iis  escis  qnx'  ingrc- 
diunlur  in  eum  :  ct  ipse  a  carnibus  abslincndum 
lanqunm  ab  im:itundis  cscis  inoncre  cl  docere  iion 
cessat.  Et  tamcn  scnsit  quanlam  plagam  sibi  iufli- 
gcret,  ci  quanlo  ictu  rcpercussus  sc  ipsc  sauciarel.  Ne 
qiiis  cnim  eum  inlerrogaret  cl  diceret,  Qnomodo  ergo 
prohibclis  carnibus  vcsci,  si  Domintis  dicit,  siciit  lu 
ipsc  coiiimctnoras ,  .\i/«7  esl  ingrediens  in  hoininem, 
coiiiquinans  cum  ;  sed  ea  quce  procedunt  de  eo,  coiuqui- 
nanl?  \o\iiH  quasi  adlilbcre  nicdicinam  sine  causa  in 
inorlifero  Tulnere.  Sic  enim  posuit  ipsum  evangeli- 
cum  lestimonium.  In  Evangelio,  inqiiit,  dieil  ad  tiir- 
bam  Doniiniis  :  .Xndile,  el  inlelligile  :  i\'Hii[  est  ingre- 
diens  in  liommem ,  coinquinans  eum ,  et  c:clcra.  Qiiod 
ergo  conimemoravit  Dominiini  lioc  ad  liirbam  dixisse, 
niliil  aliud  osleiidit,  iiisi  non  sc  ignoranlia,  scd  niali- 
lia  fecisse  quod  fecit  :  ul  poslea  diceret  Auditoribiis 
siiis  ad  turbam  Doniinum  isia  loculiim  cssc,  non  ad 
paucos  sanctos,  qnales  se  ipsi  videri  volunl;  ut  quo- 
niam  suos  Auditorcs  t:>nqiinni  adbuc  immundos  per- 
niitlunt  carnibus  vesci ,  sibi  autem  quasi  jam  mundis 
cum  scclcraliim  atque  nefariuin  esse  arbilrantur,  hoc 
cliam  Doininum  scnsisse  vidcalur,  qiiod  non  paucos 
sanclos,  sed  turbas  ista  docuerit.  0  hominem  pessl- 
muni,  securum  de  iicgligcnlia  gcneris  liumam  ad  oc- 
cullaiidas  dccepli()ncs  suas!  Non  enim  credcb:>t  ali- 
quem  existere,  qui  arriperct  Evangelium ,  et  cuin 
scientia  legcret,  el  iHvenirel  liuminein  in  ipsis  pra- 
lis,  quibus  grcgcs  suos  Dominus  pascil,  laqucos  in- 
cautis  et  minus  providis  ab^^condentcm.  Nam  dc  Ivis 
▼erbis  commoli  discipnli,  ct  noii  credi-ntes  pioprie, 
sed  potius  figurate  Doniinuin  lociiliim  fuissr",  cam  di- 
crret  non  coinqniiiari  liuminein  iis  ijiix'  pcrcibos  iii- 
grcdiiinlur  in  ciini,  qiioniam  Jiid  ri  cranl  eli  iin  i|)si 
disciptili ,  qui  fugiendos  (itiarunidani  caniiiiin  cibos  a 
piipriUa  institulum  acceperant ,  acccdeiiles  ad  ciiiu 
dixerunl  ei :  Scis  quia  Pluiriiai  audito  verbo  '  scanda^ 
lizati  sunl?  Al  ille  respondens  uil  :  Oinnis  planlalio 
quam  non   plunlarit  Paler  mcus  coeleslis,  eradicabitur. 

>  Mss  ,  contiiqcbunl  HUs  propter  nos,  elc;  omissis 
^erliis,  scriiMa  sunl  aulcin. 

'  \n  editis,  hoc  vcrbo.  .\best,  lioc,  z  vss.  cl  a  giKco  texl»* 
ivangeiii. 


IINUS.  1^1 

Siiiile  illos;  cwci  sunt,  el  duces  ctvcorum.  Ctvrus  ain.  m 
si  ctrco  ducalum  prttstei,  ainbo  in  fovcnm  caditnl.  Ctnii 
digo  inlideiilalem  Judaoruin  iilanlalionem  appellartl 
quam  non  planlcnit  Paler  coclestis,  taincn  adliuc  l\: 
trus  puians  esse  illani  parabolam ,  cl  proptena  ro 
prebeiisos  Jtid;cos  cl  caicos  diclos,  qiiod  cnin  inlelli- 
gere  non  poluerint,  respondens  di\it  ci  :  Oisscr* 
nobis  parabolam  istain.  Et  ille  manifeslissiinc  osien- 
dens  iion  csse  parabolam,  sed  propriam  loculionein  , 
dixit  ad  cos  :  Adltuc  et  vos  sine  inleltectu  eslis?  Non 
inttiligilis  qiiia  omne  quod  in  os  intrat ,  in  vcntrcin  va- 
dil,  et  in  sccessum  emillilur?  Qiia:  (lulein  proccdunt  de 
ore,  de  corde  exeunl ,  et  oa  coinquinant  hominem.  l)e 
corde  enim  exeunt  coijiuuiones  mato',  homicittia,  adul- 
teiia,  (oinicaliones,  furta,  falsa  lcstiinoiiia.blasphemiic; 
liar  sunl  qua  coinquinanl  hominein.  Non  tolis  autcm 
manibus  manducare,  uon  coimiuinat  lioininciu  (  Matlh. 
XV,  10-20).  De  non  loiis  auieni  manibus  Jud.i  i  ino- 
verant  qiurslionem  ,  cujiis  occasione  Domintis  gcnc- 
ralilcr  de  iis  (]ux'  in  os  inlrant,  et  in  ventrem  vadiint, 
et  iii  st^cessuin  eniiltuntur  ,  boc  cst,  de  alimenlis  no- 
stris  dixit  scnlcntiam.  Quanquam  ergo  convocatis  ad 
se  tiirbis  cum  dixisse  scripltim  sit,  Nonquod  inlral  in 
os  coinqiiinal  hcminem,  scd  qiiod  procedil  cx  ore  :  t.i- 
nicii  istc  qiio  timnre  hoc  nddidcril  verbis  suis,  qtiibtis 
hujnsinodi  lcsliinonium  commemoravit,  salis  apparel, 
siciit  paiiloaiite  dicluiu  csl,  nl  habcrcl  qiiod  rcspon- 
deret  cis  (lui  sibi  qii;i;>lioncm  movissent ,  ciir  pi  inia- 
tes  Maiiich;rortiiii  ncTas  sibi  cssc  exisliiiiant  cariiibiis 
vcsci  :  vide!icel  iit  illtid  qiiod  Dominus  ail,  ttirbis  laii- 
ttiiii,  non  Elcciis  conccssisse  viderctur.  8ed  cuin  ex 
con-cqucnlibus  declaraltim  sit  ctiam  Peiro  seorstiiii 
inliTroganti,  audicn[ibiiS(|iie(IiscipuIis,quos  uliquc  ad 
culincn  Eeclcsiic  produccbal,  ila  respoiidissc  Domi- 
luim,  ut  iicquc  pc^  parabohiin  S6  iila  dixisse  tcslatus 
sil ,  ct  ad  omnes  pcriiiicre  inonsiravcrit;  non  liabcnt 
i  li  undc  aufcrant  cibos  dc  fuicibus  lioniintim,  cl  c;is  • 
laqtico  ^uperslitionis  aslringanl. 

3.  Forlassis  ajiiiuis  eorum  dicat  :  Edisscrc  crgo 
qiiid  significct  caro  porci ,  et  caincli ,  ct  leporis  ,  et 
inilvi,  et  corvi,  ot  c;vtcroruin,  a  quibus  absiincndtrm 
in  Lcgc  pra>cipitur.  Nolo  ,  quia  loiignm  csl.  Siid  fiic 
ine  non  |  ossc  ;  nuniqnid  proplcrca  iiulltis  polcst?  El 
sunt  ]am  volumina  iiinumerabilia  in  quibiis  ista  expo- 
sila  sunl.  Nobis  tanicn  ad  Iios  refenendos  salis  esl , 
quod  cas  obscrvationes  umbiain  cssc  fnluroruni,  noii 
cgo  ,  scd  ApostoUis  dicit ,  cum  eliani  vclal  S(  i  vililcr 
obscrvari,  scd  l:imcn  aliquid  signilicare  declarnt,  di-' 
cens  :  Ncmo  ergo  vosjudicet  in  cibo ,  nul  in  polti ,  aut 
in  pnrle  dici  festi,  aut  ncomcnia',  aul  sabbdloriiin,  quod 
csl  uiiibra  fnlitrorum  (  doloss.  ii  ,  16  ,  !7  ).  Illa  ilaqrQ 
fiiltira  qiia'.  illis  observalioiiibus  signilrenbanlur,  post- 
caqiiam  pcr  Domlntim  Jcsum  Cluistum  vencriml, 
ablatx  suiil  scrvilcs  obscrvationcs  :  sed  carum  inter- 
prcl;itioiics  tcnentiir  a  libcris.  Qiiidqnid  cnim  fiituram 
Ecclesiam  sigiiificavii ,  propbciia  cst.  Ilabcs  aiilein 
euindcm  apostoluni  diccnlcm  :  Spiiilum  witilc  sper- 

'  Edili,  cos-  .MMss.,  cits  :  seilicct,  fauccs^ 


tm 


CONTHA  AlHNf ANTUM  MANICII 


ncre ,  propliclium  mlile  exitiiiguere ;  omuia  leyite ,  (/uar 
bona  iunt  tciicle  {ITIiets.  v,  19>2I ).  Lcgeiida  csl  crgo 
Scripliira  diviiia,  cl  Siiirilus  sancli  dispciisatio  cogiio- 
Bcciida,  ct  iiilucnda  propliclia  ;  cl  rejicieiida  carnaiis 
t>ervilus,  ci  iibcralis  inlclligciilia  rcliiiciida. 

CAPUT  XVI. —  i.  De  co  qnod  scriplum  esl  in 
Dctitcronoiiiio  :  Observa  et  sanclifica  diem  qnem  prm- 
eepit  tibi  Dominus.  Sex  diebHi  luborabis,  et  fucies  uinne 
opus  tuum ;  seplima  vero  die  sabbati  epulare  Domino 
J)eo  luo  ,  uullum  fuciciis  opus  ipsc  lu  ,  aul  filius  tuut , 
aut  filia  tua,  uut  puer  luus,  aul  puella  tua,  bos  tuus,  ct 
a.inus  tuus  ,  omnia  juinenta  tua  ,  et  colonus  tuus.  Sic 
autem  quiescet  servus  tuus  el  ancilla  tuo,  qucmadmodum 
el  tu.  Memenlo  qiioiiium  scrvus  fuisti  in-  J^^gypio  ,  el 
cruit  te  Dominus  Dcus  tuus  in  manu  polenti  et  bracliio 
excelso.  Idcirco  prwcepit  tibi  Dominus  custodire  diein 
septimum  {Deul.  v,  12  15).  El  ileruin  iii  Gencsi  scri- 
ptum  cst  qucinadmoduin  Abraliae  de  circumcisione 
loquilur  :  Testamenlum  meum  cuslodi ,  inquit ,  lu  el 
teinen  tuum ,  qiiod  erit  posl  le.  IIoc  esl  teslamcnlitm 
meum  quod  servabis  inler  me ,  et  te  et  semen  tuuin  : 
omne  masculinum  circumcidcs  in  curne  prwputii  ipso- 
rum ;  et  sit  lioc  sigiuim  testamenti  inter  me  et  vos.  Octava 
autem  die  circumcidelis  oinnes  masculos  in  gentc  vestra, 
vl  eliam  dominalum  el  comparalum  circumcidalis  prw- 
ter  alietiigenam  :  et  lioc  eril  lestamentum  in  genle  veslra. 
El  oiniiis  masculus  qui  non  circumcidel  prcepuiium 
suuni,  perdel  aiiiinam  suam  de  media  plebe ,  quia  tcsta- 
menlum  meum  dissolvit  {Gen.  xvii ,  9-14).  Ilaec  omiiia 
verba  Yoteris  Testanicnli,  ul  eis  de  Novo  Testamenlo 
.tdvcrselur ,  proponit  Adimanlus  ,  et  contraria  esse 
prfirmat  ea  quae  Dominus  dicit  in  Evangelio  de  prose- 
1)  to  :  Va;  vobis,  Scriboe  el  Pliariswi  hijpocrilce,  qui  cir- 
cumilis  mure  et  tcrram  ul  fuciulis  unum  prosilylum  ;  et 
cum  feceritis,  erit  (ilius  gehennee,  mullo  plus  quam  eslis 
•eoi  {Mntth.  xxiii,  15).  Quasi  vero  proplerea  Domiiius 
^iioseiyluni  dical  lilium  gelicniut',  quia  circumciditur, 
ti  sabbatum  observat ;  ct  non  potiiis  quia  Judacorum 
jiravam  conversalionem  *  cogitur  imilari,  non  qua 
^bservant  prspcepta  Lcgis  ,  sed  qua  f;>ciunt  conlra 
f.cgcm.  Quod  alio  loco  de  bis  aperlissimc  dicit,  ubi 
lit  quod  rejiciunt  mandatum  Dei ,  ut  suam  conslilu- 
'1  nem  confirment  {Id.  xv,  3-6)  :  quia  cum  Lcx  prac- 
{eperil  honorari  palrem  el  malrem  ,  insliluerunt  ipsi 
quomodo  exhonorentur  parentes.  Et  iicm  cum  eis 
dicit :  \a:  vobis,  Scribw  et  Phariswi,  qui  habetis  clavcm 
regni  coelorum,  nec  ipsi  inlralis,  nec  alios  permitiilis  in- 
trare  {Luc.  xi,  52).  Vel  cum  alio  loco  praecepit  audien- 
libus  • ,  ul  dictis  Pbarisacorum  ct  Scribarum  oblcin- 
pcnrent ,  facta  vcro  corum  iion  imilarenlur.  Ait 
cniui  :  Super  calliedram  Moysi  sedenl :  quw  dicuiil , 
facite ;  sed  quw  faciunt ,  facere  nolile  :  dicunt  enim ,  et 
non  faciunl  {Matlh.  xxiii,2  e<5).Quolocoet  auclorila- 
lem  Legis  quae  pcr  Moysen  dala  est,  confirniat  Doiui- 
nus  ,  et  tamen  cavendos  et  fiigicndos  esse  nioics 
corum  qui  Legi  quam  acccpcranl  non  ol)tcniperabaiil, 

'  ^onnulli  Mss.,  Judworum  perdilos  mores,  el  corvm  pra- 
vam  conversalioiiem. 

'  Eclili,  prwccpcrit.  MeliusMss.,  praccpit. 


€1  DISCIPLLUM,  S.  AUCUSTINI  le 

.'iperlihsime  oslcndit.  Islis  aiitcin  i>crvcrsilaiibua  b(.i« 
facicbaiil ,  ut  cum  aliquis  gciililis  ad  Lcgcin  coriiin 
Iraiiaisscl  ,  id  csl  ,  fa<  liis  csscl  proscl)lus  ,  b;ibcnl 
niorcs  coruin  ,  ci  lierel  filius  Bchennx' ,  mullo  plus 
quani  ipsi  csseiil.  Dabanl  cnim  ma};n:im  o|terain  ut 
Jurl.iiis  ficrct  .'iliquis  cx  Ccnlibus,  cl  Judacuui  factum 
cogcliant  suos  iiioics  pcssimos  imilari. 

2.  Neque  iilud  quod  dc  Aposlolo  lanquam  conlra- 
rium  fommcmoral ,  poliiit  advcrtcre  Adiiiianlus  ina- 
iiiclix'us,  oiiinino  noii  cssc  contr;iriuiii ;  quia  toliis  cjui 
oculiis  non  ad  kiqiiisiiionem,  seJ  ad  rcprclicnsi(>ii<:iii 
Scripiur.c  iiilcnlus  cral.  Commcnioral  cnini  diccntciii 
Apostoluin:  Circumcisus  aliquit  vocatus  est?  non  ad' 
ducal  prwpulium.  In  prwpulio  quis  vocatut  esl  ?  non 
circumcidutur  :  quia  prapulium  nihil  est,  et  circumcisia 
niliil  efl ,  sed  obscrvaiio  prwccplorum  Dei  {  I  tor.  vii, 
18e/19).  Quid  eiiim  manifcstius  qnam  hoc  Aposloluia 
prx'cipcrc,  ut  umisquisquc  sicut  vocalus  erat,  sic  ina- 
ncrct?  Advenicnlibus  ciiiin  rcbus,  qiianim  craiil  um- 
brae  illac  obscrvalioiies,  id  actum  cst,  ut  ostcnJcrclur 
in  ipsis  umbris  noii  esie  spcm  poncndam,  scd  in  ipsis 
rebus  quas  illae  umbrx  significabant  esse  venluras, 
id  est ,  Christum  ct  Ecclesiam.  Et  propterea  illa  j:tiu 
oinnia  inania  crant  :  ncc  tnnicn  ca  lanquam  noxia 
rcmovenda,  sed  lanquam  supei  flua  conlemncnda  Apf>- 
slolus  prxcipit ;  ui  si  quis  Judx'us  Christo  crcdidissei, 
proptcr  oflcnsionem  suorum  non  prohiberetur  iii  ipsis 
superfiuis  remanere  ,  ncc  tamen  in  cis  salulcm  suam 
coiislilutam  pularcl ;  non  cnim  signa  illa,  scd  ca  qux 
liis  sigoificantur  in  salutcni  introducunl.  Idcoqiie 
prwputium  nihil  est,  ct  circumcisio  uiliil  est  *,  sed  obser- 
valio  mandatorum  Dei.  Et  qucd  alio  loco  ait  :  Vlinam 
el  abscindantur  qui  vos  conturbant  {Galat.  v,  12) ;  nou 
quia  circumcisio  contraria  esl  Evaiigclio  ,  dicit  Apo- 
stolus,  sicut  Manicliaci  pulanl :  scd  illuJ  est  Evangelio 
contiarium,  ul  quisque  rem  dcsercns,  qux  pcr  illam 
umbram  figuralur,  ipsius  iimbrac  sequalur  iiianilalem. 
Quod  volebanl  qui  Genlibus  iii  Cbristum  crcdentibus 
jiiguin  circumcisionis  imponebanl  quasi  ad  satutcm 
necessarium  ,  cum  jam  non  cssct  umbra  in  corpiid 
figuranda  ,  sed  res  ipsa  in  corde  gestanda. 

5.  El  quod  dicil ,  Dies  observalis,  el  sabbala,  et  SO' 
lemnttules ;  timeo  vos  ,  ne  frustra  laboraverim  in  vobis 
{Id.  IV,  lOefll) ;  non  sic  scriptuiu  esl  ut  Adiinaiitus 
ponil.  Non  cniin  nominat  ibi  sabbalum  Apostolus. 
Dicit  enim  :  Dies  observatis  et  annos,  et  lempora ;  tiineo 
vos,  ne  frustra  laboraverim  in  vobis.  Sed  putat  csse  de 
sabbato  diclum  ?  Numquid  et  nos  nnn  dicimus  ila 
non  esse  observanda  ,  sed  illa  potius  quan  his  siguifi- 
canlur  ?  Illi  cnim  ea  servililcr  observabanl ,  non  in- 
lelligenles  ad  qiiarum  rerum  significationem  ct  pras- 
nuntiationem  perlinercnt.  lloc  in  eis  culpat  Aposlolus, 
et  in  omniDus  qui  serviunt  crcaturse  poiius  quam 
Crealori  {Rom.  i ,  25).  Nam  nos  quoque  et  domiiucurM 
dicm  et  Pascha  solemniler  celcbramiis  ,  el  quasiib'-! 
alias  cbrisiianas  dierum  fcstivitates.  Seil  qnia  ii.icili- 
gimus  quo  perlincant,  noii  tcmpoia  observamus.sci! 
quae  iliis  significaiilur  tcmiioribus.  ManiclKci  aulcui 
sic  ea  rcprelicnduHl  ,  q-uisi  nullos  dics  ct  lcmpora 


157  LinEK 

absorvehl.  Sed  timi  Jo  liis  iiitorrogniilur  sccumliiiu 
opiiiidiiem  si  ct;c  sux  ,  omiiia  coii;mlur  oxiioiioro  ,  ut 
iiuii  ipsa  lcmpora  ,  sed  rcs  ,  (iiiaruni  illa  signa  suiit , 
obscrvare  videanlur.  Quas  qiiidem  res  f:ibul(isascssc 
.•ili|ue  (alsis><imas,  aliis  locis  oslonditur.  Nimc  ad  lioc 
diclum  ost  ,  ul  ore  siio  coganlur  falori  ,  posse  talia 
ratiuiiabililcr  celcbrari  :  el  idco  cirounuisioiiem  car- 
nis  ct  recle  imposilam  scrvis,  el  rcctc  a  liberis  iiitcl- 
lectain  '  csse  manifcslum  esl.  Ui  pudiamus  crgo  eani 
camalem  cum  Aposlolo,  ct  approbaimis  oam  spiriliia- 
Icm  cum  Aposlolo  :  ct  sabbati  (]uiolcm  non  ob>crva- 
mus  in  tompore  ;  scd  signum  temporale  iiilelligimus, 
cl  ad  xlcrnam  quieiem  qux  illo  signo  sijnilicalur, 
aciem  mcntis  '  iulondimus.  Repudiamus  ila(iiie  tcm- 
porum  observalioiicm  cum  Apostolo  ,  ct  lcmpora- 
lium  signorum  iiilelligeiiliam  tencmus  cum  Apostolo  : 
duoruinque  Testamcntorum  dilTercnliam  sio  probamus, 
ut  in  illo  sint  oneia  servorum  ,  in  islo  gloria  liboro- 
riiin  •  ;  iii  illo  cognoscalur  prxTigiiratio  posscssiimis 
iioslne ,  iii  islo  loneatur  ipsa  posscssio.  Intorprolalur 
Aposioliis  sabbatitm  ad  llobrxos,  cum  dicit :  liemanet 
igitur  iubbaiiitnus  ^  populo  Dei  ( Ilebr.  iv,  9).  Inter- 
protalur  otiani  circumcisioncn»  ,  cum  dicit  de  Abra- 
liam  :  Et  signum  accepit  ciriunicisionis  signaculum 
jusliiiw  (idci  (Rom.  iv,  II).  Apostolicam  ilaqiie  intor- 
pretaiionom  spirilualiler  teneo  :  carnalom  scrvilulis 
obscrvalioncm  libcrlate  contcmno  ,  utriusquc  Testa- 
nieiili  amloreni  neum  venerans,  qui  cl  volori  homiiii 
fugieiili  laiu^uam  dominiis  apposuil  quod  timerct ,  et 
iiovo  rodeuiiti  lanquam  palcr  apcruil  quod  amarcl. 

CAPLT  XVII.  —  i.  De  eo  qiiod  in  Exodo  scriptum 
est :  Si  aure  audieris  vocem  meam,  el  facies  quwcumqne 
prcecipio  tibi ;  odero  odientcs  le ;  et  contrislabo  conlri- 
itantcs  le  :  prcccedel  te  angelus  meus  ,  el  adducct  le  ad 
Amorrhccum  ,  et  Phcrezceum,  et  Chananaum,  et  JebU' 
$anim  ,  el  Gergesceum  ;  el  occidetis  illos.  Deos  eornm  ne 
adoraveritis,  neque  fecerilis  opera  ipsorum;  scd  ever- 
nione  evertite  illos  ,  el  delcte  eorum  memoriam  {Exod. 
txui,  a li).  Ilis  verbis  de  veteribus  Libris  ila  com- 
memoraiis,  lanqiiam  contrnrium  opponit  Adimanliis 
quod  iii  Evangolio  scriplum  csf,  dicenlc  Domiiio  : 
Ego  autcm  dico  vobis  :  Diligite  inimicos  vestros,  benedi- 
cite  his  qui  vobis  malcdirunl,  el  benefacile  iis  qui  vos 
oderunt ,  et  orale  pro  iisqui  vos  perscquuntur  (Mallh. 
V,  4i).  Qiio  loco  priino  illud  vidcnduiii  c»!,  qiiod  satis 
rtse  debucril  bomiiii  volcnli  qiiasi  ronlraria  monslra- 
ro,  quod  de  occidiMidis  iniiuic^is  in  volcri  Loge  scriptiim 
csse  conimonuit.  Dominus  cnim  de  inimicis  diligeii- 
dis.  uiiqiic  de  liominibus  prxcopit;  qiios  pcr  nostram 
palicntinm  cl  chnrilaten)  ad  salulom  posse  converli, 
ei  (luivis  iniell  gil,  etcxemplis  saopissime  demonsira- 
lum  esl.  Qiiid  crgo  sibi  vull,  quod  adjungcndacoiisc- 
queiilia  putavit ,  ubi  scriplum  csl,  Deos  cortim  tie 
ttdorateiiiis,  neque  fecerilis  opera  ijisorum ;  s<'d  ever- 
tione  everlile  illos,  el  dcletc  eornm  memoridm  ;  uisi 
quia  cldeos  Genlium  Manich.ei  cosiini  diiig(;re?  Et 

*  S(j1j  ediliol-ov.,  pro,  uj/e/i<:f /ani,  baljct ,  repndialam. 

*  Plurcs  yi&.,aciem  cordis. 

*  ^eius  (orboiensis  oodex,  i/j  tsf0  5r(ii,rfw  libcroruin. 
^  inUjs.,  anbbclismuiti. 


LMJS.  VjR 

quod  iii  Evangelio  noiiiinus  ail,  Uilijitc  iniwiros 
veslros,  noii  solnm  ad  bominos,  sed  ad  d.iinonia 
quoquc,  vel  ctiam  ad  simiilacra  poniiicrc  arbitranlur. 
Quod  bi  ita  cst,  (fuis  iion  istam  delesletiir  amontiam  ? 
Si  aulein  noii  hoc  arbilranlur,  islo  pliirimum  orravit, 
qiii  supersliliones  Gcntiiim  evcrloiidas  csse  |ir.oce- 
ptas  in  Veleri  Tcstamcnlo  commcmorarc  voluit,  ciiih 
iii  Novo  quod  scriptuin  est  dc  inimicis  diligondis, 
tani|iiam  conirarium  vellet  opponcre. 

2.  Nos  aulcm  nci|nc  illiid  qiiod  de  boslibns  lionii- 
nibus  occidondis  in  vctcribus  Libris  illi  populo  diclum 
esl  coiitr.viuni  essc  dicimus  buic  prapcopto  cvaiigelico, 
qiio  iiobis  nt  inimicos  nostros  diligamus  Dominus  ju- 
bel  :  (piandoquidem  illa  inimicorum  iiiterfcctio  car- 
n;ili  adliiio  populo  coiigruebat,  cui  Lex  tanquain 
pxdagogus  dala  crat,  sicut  Aposloliis  dicit  (Culal.  iii, 
2i).  Ili  vero  qui  liinc  in  illo  popiilo  sancti  ct  spirilua- 
los  homincs  craiit  paucissimi ,  siciit  Moyscs,  sicut 
rropbclx»,  qiio  animo  faccronl  illam  ininiicorum  iii- 
torfeciioncm,  cl  ulrum  eos  (pios  intorlioiebanl,  dili- 
gcrciK,  mullum  latci  indoctos  ct  impios,  qui  diligiiiit 
ciccilalein  suam  ;  qui  quoniam  noii  sunl  idonei  videro 
isla,  niolc  iiolius  aucloritalis  urgcndi  suiit.  Qiiid  eniin 
esl  qnod  dicil  Apostolus  :  Ego  quideni  ubscns  corporc, 
pra:scns  aulem  spirilu,  jam  judicuti  quast  pra'sens  eutti 
qui  sic  operatus  esl,in  nomine  Dotnini  noslri  J esu  Christi 
congregalis  vobis  ct  mco  spiritu,  cuiU  polcntia  Doiuini 
Jesu,  tradere  ejusniodi  sal.jna'  in  inletitutn  carnis,  ut 
spirilus  sulvus  sil  in  die  Doniiui  Jcsu  (I  Cor.  v,  3  5)  ? 
Quid  enim  liabcl  illa  intcifcctio,  qiiam  mnlliim  isti 
exaggerant  et  invidiose  veiililanl,  nisi  inlerilum  car- 
nis  ?  Scd  quia  cxposuil  Aposlolus  qiio  aiiimo  f.iccrol, 
salis  declaravit  in  aliqucm  inimicum  vindiolaiii  ciini 
cbariialc  possc  proccdcrc.  Et  lamen  liic  eliam  alio 
niodo  forlasse  inleritus  carnis,  qiii  fil  pcr  pceniten- 
liam,  polcst  inlclligi.  Ipsi  aulein  logunt  scriptiiras 
apociyphas,  quas  eliain  incorruplissimas  essc  dicunl, 
ubi  scripliim  cst  apostolum  Th  iiiiam  malcdixisse  ho- 
niini,  a  qiio  per  imprudcnliam  palnia  pcrcussus  cst, 
ignorante  quis  cssel,  maledictuniqiic  iiiud  coniinuo 
veiiisse  ad  cffcclum.  Nam  ciim  ilic  hoino,  quoniain 
ministcrconvivii  erat,  ut  apportarelaqnain  cxissct  ad 
fontem,  a  leoiic  occisus  et  dilaiii:itns  cst.  Qiiod  ut  iiiani- 
festaretur  ad  aliorum  lerrorem,  canis  nianum  ejiis  inlu - 
lit  mensis,  ubi  convivabalur  A|)OStolus  :  aique  it.i  cuin 
caiisa  qnxrcrelur  a  ncscieiilibiis,  cisque  panderelur,  in 
iiiagnum  limorem  ctmagnum  lionoremApostoIi  cosesscs 
conversos;  alqiie  hinc  Evangelii  cxordium  commeii- 
dandi  cxstilissc.  Si  vcllet  aliquis  deutes.Manicli:coruin 
in  ipsos  convertere,  quam  mordacilcr  isla  rcprehcn- 
dcrcl  !  Scd  (piia  ct  ibi  tacilum  non  cst  qiioanimo 
faotwn  ^il,  vidclur  dilcciio  vindicanlis.  Sic  clcnini  in 
illa  scriptura  lc^itur,  qiiod  dcprccalns  rueril  Aposto- 
lus  pro  illo  in  qnem  temporaliler  vindicaluin  csl,  ut 
ei  parcerctiir  in  fiituro  judicio.  Si  crgo  temporc  Novi 
Tcslamcnli,  quo  maximc  cliaiil;is  commcndatnr,  do 
poenis  visibilibus  divinitus  iiijectus  psl  carnalibus  ti- 
nior  ' ;  qu:inlo  m:igis  leniporc  VelcrisTcslamonti  lioc 

•  Sola  edilio  Lcv.,  carnalit  limor.  Minus  rcae. 


ir;9 


cont;\a  adimantim  mank::!;!: 


(■ongriiissc  illl  |M»piilo  iiileHigtMKliim  csl,  (|iiom  llmor 
I.r}5is  l:iii'|ii:iin  pu-.dagojji  cocnil);il?  Naiii  li;i:c  csl  bic- 
vissiina  cl  apci  lissiiiia  diffciciili;!  (Iiioriiin  Tcslaincn- 
loniin,  liinor  cl  ainor  .  illiid  ad  vclcrcin,  lioc  ad 
iiovuni  liomincrn  pcrlincl ;  ulrnmqiic  l;imcii  imiiis 
Dci  niisericonlissima  dispcnsalioiie  |)rol;iliim  alqiic 
conjuncliim.  Ll  in  volcri  Scripiura  '  laccliir  aiiimus 
vindiraiiliiim,  rpiia  paiicissimi  spiriliiaics  divinis  rcve- 
Jationibiis  quiil  facerenl,  iiovcranl,  ul  populus  ciii 
tcrror  ulilis  crat,  sevcrisslmo  inipcrio  domarclur  : 
ul  qiicmadmodiim  vid(l);ml  dari  in  nianus  siias  iiitcr- 
ficiendos  inimicos  impios  ciillorcique  siimil;icrorum, 
fiic  ipsi  rormidareiil  in  mamis  iniinicorum  suorum 
dari,  si  Dci  veri  jiissa  conteinncrenl,  cl  ad  culluin 
idoloriim  at(|nc  impictatcs  Gciilinm  laherenliir.  Nam 
cl  in  ipsos  simililcr  poccaiilcs  noii  dissi:iiililer  vindi- 
calum  est.  Sed  omnis  lia;c  tomporalis  vindicla  iiifir- 
mos  animos  tcrrcl,  ul  cnulritos  sub  disciplina  crudiat, 
ct  a  sempitcrnis  alqiic  iiic(Tabilil)iis  siipplitiis  possil 
averlcre  :  quia  plus  limciil  carnalcs  lioiiiincs  qiiod  iii 
procsenli  Deus  vindical,  qiiain  iilud  quod  fuluium 
minatur. 

3.  Poteslergo  esse  dilectio  in  vindicanle.Quod  uiiiis- 
quisquc  in  filio  suo  probat,  cum  euin  in  morcs  possi- 
mos  defliieiilem,  scverissima  cocrcilione  conslringit, 
cl  lanlo  magis,  quaiilo  magis  euin  diligil,  alqiie  boc 
modo  corrigi  posse  arbitratur.  Non  aulem  occiditnl 
filios  quos  diiigunl  homincs,  quando  cos  corrigcre 
voluiit :  quia  mulli  hanc  vilam  pro  magiio  bono  ha- 
bent,  et  tolum  qnare  voluiil  educare  filios  siios,  in 
hac  vila  spcrant.  Fidcles  aulem  atque  sapienlcs  ho- 
mines,  qui  credunt  cssc  aliam  vilam  meliorcm,  et 
qiiaiita  possunl  ex  parle  noverunt;  nec  ipsi  vindicant 
occidendo,  cum  filios  siios  volunl  corrigere,  quia  in 
hac  vita  eos  posse  corrigi  credunt  :  Deus  autcm  qui 
novit  qiiid  cuique  iribuat,  vindical  occidendo  in  quos 
vohierit,  sive  per  homines,  sive  occulto  rerum  ordi- 
ne ;  iion  quia  eos  odil  in  qiianlitm  hominos  sunt ,  sed 
in  quanlitm  peccaiores  sunt.  N:mi  in  ipsis  veteribus 
Libris  legimus  diclum  Deo,  Et  tiihil  odisti  eoruin  quce 
fedsti{Sap.  xi,  25) :  sed  omnia,  sivc  pcr  pa;iias  sive 
per  praemia  juslitia  moderanle  disponit.  Nimne  apo- 
sloUis  Paiibis  Christianis  fidclibits  loquobalur,  cum 
«liceret  :  Probel  autem  se  homo,  et  sic  de  pane  edat,  et 
de  calice  bibat.  Qni  enim  manducat  et  bibit  indigne,  ju- 
diciiim  sibi  manducal  et  bibit,  uon  dijudicans  corpus 
Domini.  Propterea  in  vobis  multi  infirmi  et  a'gri,  et 
dormiunt  sufficienles.  Si  autem  nos  ipsos  dijiidicaremiis, 
non  utique  dijudicaremur.  Dum  judicamur  aulem,  a 
Dornino  corripimitr,  ne  cum  niundo  *  damnemur  {\  Cor. 
XI,  28-52)  ?  Ecce  manireslum  esl  Dciim  ciiin  dilectio- 
ne  cortigere,  non  solum  infirmitatibus  ct  :egriiudini- 
bus,  scd  ctiain  morlibus  temporalibus,  eos  quos  non 
viilt  damnare  cum  muiido. 

4.  Allendanl  liicc  isti,  et  vidcanl  quomodo  polue- 

'  vetus  corbeiensis  codex  ,  El  ideo  iit   velere  Scri- 
ptiira. 

«  Kditi,  cum  lioc  miindo.  rarlicula,  tm,  non  csl  iii  vss. 
necin  gijeco  lexfi  \i(sl'  li. 


I  DISCM'UMJM,  S.  AU(;L.STIM  ifO 

riiit  el  iiiipi;u  gcnlcs  duri  in  iiiamis  popuii,  qu.nn^it 
adhiic  c;irnalis,  t:iiiioii  uiinni  Doiim  coieiilis,  ul  ab  co 
iiilcrfiocrciitur  ;  ciim  iii  colamcii  popiiio  bi  qiii  cssonl 
K|tiriluaIo8,  sine  aliciijus  odio  int'  lli;^orciil  disponsa 
lioncm  Dci  :  ci  quomodo  nbii  sil  contrariuni  qiiod 
Doininus  iiobis  in  I'^vang(lio  prxTcpit,  ut  dilig.TintiF. 
iiiimicos  iio-lros  :  de  qnibns  tamon  |.romillil  ip  o 
vindictam,  oum  dc  illo  judicc  fcimililudinom  induoil, 
qiii  quolidianas  iiitoiiicllationos  vidu»  mulieris  jm- 
loiitis  ut  sc  vindicarot,  quamvis  esscl  injustns,  ncc 
Doiim  limens,  nec  lioinines  rcvorons,  lainen  siistinore 
non  poliiii,  claiidivit  c;im,  ne  ullcrins  Ix^dinm  pale- 
retiir  :  ex  ciijus  comparalione  multo  magis  Dcum, 
qiii  esl  bciiignissimus  atquc  justissimiis,  dixit  vindi- 
carc  eloclossuos  deinimiciseorum  {Luc.  xvni,  2-8). 
Huicisiiaiidcantol)jiccrequ3;slioncm,etdio.'!nl,si  pos- 
sunt:  Qiiid  esl,  qiiod  jnssisli  ul  inimicos  no:,tro-.diliga- 
mus,  cl  de  illis  nos  vindicare  disponis  ?  An  forte  tonlra 
volunlalem  snorum  sanctorum  factiirus  cst,  cos  qiios 
illi  diligunt,  pmiicndo  alque  damiiando?  Imo  ipsi  po- 
lius  ab  isla  calumniosa  caecilalc  conveilanlur  ad 
Doum,  el  in  utioqueTeslamenlo  inteirganl  ejus  vo- 
liinlatem,  ne  in  sinislra  parte  invenianiur  inler  eos 
qiiibus  dioturiis  cst  Domimis  :  lie  in  iijncm  wlernum^ 
qiii  prvparalus  cst  diubolo  et  aiigclisejus.  Esurivi  eiiini 
et  non  dedistis  mihi  manducare  {.Valth.  xxv,  41,  42j ; 
el  CTlcra  lalia.  Displicet  cnim  istis  miseris,  quod  Deus 
pnpiiio  suo  iiiterficiciidos  tradidit  inimicos  ;  et  ipsi 
paiiem  meiidicanli  dari  prohibeiit,  non  iuimico,  sed 
supplici.  InieUiganl  polius  siiie  odio  csso  posse  vin- 
dictam,  quam  pauci  inlelliguiit  :  oi  tameii  fjiianidiu 
non  intelligitur,  tamdiu  necesse  est,  ul  lector  iii  libris 
ulriusque  Testamenti  magno  labore  anl  crrorc  jacle- 
lur,  et  puiet  contrarias  sibi  esse  Scripinras. 

5.  Quam  vindictam  sine  odio  iiondan  Aposloliani- 
mo  cepcrant,  quando  irali  eis  a  quibus  iion  recipie- 
bantur  hospitio,  qu:esiverunt  de  Domino  ulrum  vcllel 
eos  pelere  ignom  de  coclo,  sicut  Elias  fecerat,  quo 
igne  homines  inhospitalcs  consumercntur.  Tunc 
reepondit  eis  Donrjnus,  iftcens  eos  nescire  cnjus  spi- 
riius  filii '  essenl,  el  quod  ipse  liberare  venisset,  non 
perdcre  {Luc.  ix,  55-56)  :  quoniam  illi  animo  inimi- 
co  perdcre  cupiebant  eos,  qnos  volebant  igne  con- 
sumi.  Poslca  vero  cum  impleli  essenl  Sjiiiitu 
sancto,  et  perfccti  facti  essent,  qui  jam  possent 
etiam  inimicos  diligere ,  acceperunt  polcslaiem 
vindicandi,  qnia  jam  sine  odio  polerant  vindicare. 
Qiia  poleslate  Petrus  aposloUis  usus  est  in  eo  libro 
quem  isli  non  accipiunt,  quoniam  manifeste  coiilinot 
Paracleti  adventum ,  id  est,  consolaloris  sancli  Spiri- 
tus,  qiiem  Iiigonlibus  misit,  ciim  ab  eorum  oculis  i:i-e 
ascendisset  in  coelum.  Consolalor  cnim  trislibus 
mitlilur,  secundum  illam  ejusdem  Diiininisentenliam  . 
Dcati  lugentes  ,  quoniam  ipsi  consolabunlur  {Mallh.  v, 
5).  Ipse  etiam  dicil  :  Tunc  lugebunt  filii  sponsi,  cum 
ablatus  fueril  ab  eis  sponsus  {Id.  rx,  io).  In  illo  orgo 

'  Vox ,  filii ,  rejocta  osl  per  I.ovaiiienses  auclorilaie 
imiiis  Ms.  Habelur  ia  cdiliouc  rr.  cl  iii  ncs'.ris  o.nuilms 
:(iikS. 


m 


LinKK 


l.i,ro,  nlii  apcrtissimeSpirilus  sanclu=i,  qiicin  no.ni- 
i;us   con^olalorcm    proniiscral  ,   vonissc    decl;irauir 
{Act.  II,  4) ,  iegimus  «•!  seiilcnliain    Pclri  cci  iilissc 
lioininos.  cl  niorluoscsse  virum  eluxoroin,  qui  mcii- 
liri  ausi'  eranl  S|.iiilui  saiiclo  (Id.  v,  i-IO  ).  Quad 
isti  niagiia  caccilalc  viiuperant,  cum  in  apocryphis 
pro  magiio  lcgant,  et  illud  quod  de  apostolo  Tiioma 
commcmoravi,  el  ipsiiis  Polri  liliam  p:ir:dylicam   fa- 
ctam  «  precibus  palris,  el  hortulani  aii;im  ad  proccm 
ipsius  Petri  cssc  morluam ;  cl  rcspondent.  quod  lioc 
eis  expeditbat.  ul  el  illa  solverelur  paralysi ,  el  illa 
morcrelur  :  lamcn  ad  preces  Apostoli  factum  esse 
noii  ncpant.  Qnis  autem  illis  di\il,Non  expodicbal 
geiilibus  impiis  inlcrfici,  qiias  tradilas  esse  divinilus 
iti  manui  populi  Juti;T?orum  irridonles  mirari  sc  fin- 
gunl?  Cum  aulcm   illa  non  odio,  sed   bono  aiiimo 
Aposloli  focorinl  ;  niide  i^li  coiivincmil  aiiimos  viro- 
rum  spiritualium  qui  in  illo  popiito  fucruiil,  qiiod  cos 
odoraiil,  qui  pcr  ipsos  divina  juslitia   de   bac  vila 
jiibobaiilur  aufcrri?  Compcscanl  polius  lemeiilalem 
suam  ,  el  non  dccipiaul   im|)crilos,    (|uibus   aul  iioii 
vacal  logorc,  aul  nolunl  logero,  aut  porverso  aiiimo 
leguiit;  et  non  alloiulunt  cl  misoricordiam  et  scvei»- 
tatom  Dei,  uiriusi|uc  Teslamciiti  lilleris  conimciidai  i. 
Nam  de  inimici  ddectioue,  ul  non    rcddalur   nialum 
pro  malo  ,  in  vcloribus  Libris  logilur  :  Domine  Dats 
vieiis,  si  fcci  islud,  si  cst  ini^iiiilas  tn  mnnibtis  tneis.  Si 
reddidi  relribueiilibns  milii   malu,  dccidaiu   merilo    ub 
iniinicis  meis  innnis  {Psul.  \\i,ielo).  Qiiis  bocdicerot, 
nisi  qji  sciiol  lioc  D  o  piatoic,  ul  malum   pro  malo 
nomorcddal?  Scd  hoc  pcrfecloium  csl,  ul  iion  odc- 
I    riiil  in  poccaloribus  nisi  pcccala.  ipsos  aiilcm  liomiiies 
diliganl;  el  cum  vindicant,  non  vindicenl  acorbilale 
.    sajvilix',  sed  moderalionc  juslilio  ;  nc  ipsa  rolaxalio 
1    pcccali  piiis  noccal  pcccalori ,  (juam  poena  viudici;c. 
1    Ncc  lamenhoc  feceruni  jusii  bomiiies;  nisi  auciori- 
1    lale  divina  :  iie  qiiis  arbilretur  passim  sibi  esse  per- 
i    missum  nccarc  qucm  vclit ,  aul  judicio  pcrscqui ,  ant 
I    pa-nis  quibuslibot  affligcrc.  Aliquaudo  aulom  apcrto 
ponilur  in  Scripluris  ipsa  diviiia  auciorila5,ali(iuaiido 
aulcm  occullalur  ,  ul  el  manifeslis  lcclor  instrualur  , 
i    tl  exercealur  obscuris. 

6.  Ccrte  inimicum  cl  pcrseculorem  suum   nimis 

(    ingratiim  el  nimis  iiifcsium  Saiil  rcgcm  acccpil  David 

in  polesialem,  ut  ci  facciel  quod  vcllel ;  el  elegil  par- 

cere  polius,  quam  occiderc.   Non    ciiiin  eral  jiissus 

ocoidcre,  sed  neqiie  prohibitus  :  imo  etiam  divinilus 

nudieral  so  impime  facere  quidquid  vellet  inimico;  cl 

iiincn  l.Tnlam  polestalem  ad    mansueludincm  conlu- 

i  i   [l  Reg.  XXIV,  3-8,  el  xxvi,  8-12).    Dicalur  mihi 

lem  limuii,  cum  inlerficerc  noluil.  Nec  hominem 

isbumus  diccre  limuisse,  quem  acceperal  in  potcsia- 

...ni  ;  noc  Dcum,  qui  doderal.  \]h\  ergo  nec  difficul- 

tas  fuil  orcidcndi,ncc  limor,dilcclio  profecil  inimico'. 

Kcec  David    iile  bellalor  implevil  prxceptum  Chri- 

bli,  quod  accepimus ,  ul  diligamus  inimicos.  Atque 

'  Fdiliolov.,  parnliitiram  sanam  /Viclam  ;  addila  voct, 
tojiam,  qux  a  ca^loiis  bbris  abest,  ct  ab,ossc  ilcbei,  uti  |  a- 
U!l  ex  contcMu. 

*  Aii<iiiot  Mss.,  pepercil  inimico.  • — 


IaXLS.  162 

ntinam  lioc  imitarcnlur  isli ,  qiii  liumanum  alTcctum 
miscricordi;e  ad  nescio  qu;c  crudolia  dcliramonta  loi- 
sorunl  !  Dum  enim  croduul  panoin  plorarc,  quod  fieri 
non  polost,  non  ciim  pnrrigunl  homini,  qiicm  plorait» 
tcm  vidciit.  Fortassis  dicant,  siciil  solonl  ca'ci  jarlaro 
insana  convicia,  mcliorom  fuissc  David  qiii  pcpcrcit 
inimico,  qiiam  Dciim  qui  dedciit  ci  ocoidoiidi  potosta' 
tom  :  quasi  voro  Dous  ncscioril  cui  dodcrit  hanc 
potoslaicm.  Novoral  uiiiiue  voluiitalem  scrvi  sui,  sed 
ul  cucteris  cliam  hominibus  ad  imitandum  iimoiesce- 
ret  ea  quai  in  cordc  David  jam  Doo  nola  erat  inimici 
diloclio,  dodit  illi  in  potoslatom  inimicnm,  qucni 
noiidum  volobat  ocoidi,  propicr  ccilam  rorum  di^pen- 
sationcm  ',  quam  pcr  illum  impleri  oporlcbat.  Ita  ct 
David  bonitas  commondala  est,  ul  haberenl  homincs 
qiiod  amaront;  ct  Sau!is  regis  malilia  ad  cxiliim  di- 
giiiorom  dilata  csi ,  ul  liaborciit  homincs  qtiud  liiiic- 
rciit. 

CAPUT  XVIII.  —  1.  Dc  coqiiod  in  neuioronomio 
scriplnin  esl  :  Si  niire  audieris  vocem  Dontini  Dei  tui , 
bcncdictns  es  in  ngro  tuo,  bcncdictus  cs  in  prnlo  tuo, 
bciiediclus  fructus  vcnlris  tui  ,  ct  fructus  tcrrw  tnw,  et 
gcneratiuncs  jumentorum  tuorum,  el  armeninm  botim 
luoriim,  cl  grcx  ovium  tuarum  ;  benedictus  cs  in  introitu 
tuu  et  cgrcssn  (Deul.  xxviii,  1-C).  Iluic  capitiilo  illud 
dicuiil  iii  Lvangclio  essc  conlrarium  :  Si  quis  viilt  me 
seiiui,  (ibnegel  scinelipsum  sibi ,  el  tollat  cruccin  suam, 
et  sequatur  me.  Quid  enim  prodest  liomini,  si  totum 
mundum  lucrctur ,  animw  aulem  siiw  dctrimentum  pa- 
tialur  ?  Aut  qtiam  dabit  liomo  commulationcm  pro 
anima  sua  (Mattli.  xvi,  2«e/2G)?Scd  ex  illa  rogula 
ostendilur  non  esse  conlrarium  ,  qua  nolum  cssc  jain 
dcbcl,  carnali  adliuc  populo  congruenlcr  carnalia  ct 
tcmporalia  prx-mia  fuissc  promissa,  sed  lamcii  abuiio 
Dco,  ciijus  esl  crcatiira  omnis  el  superior  el  iiiferior. 
Cerle  enim  ipsc  Adimanlus  posuit  toslimonium  de 
Evangclio,  ubi  Dominus  ait  :  NoUle  jurare,  neque  per 
ccclum,  quia  lliromis  ejus  est ;  ncqiie  pcr  terram ,  quia 
sc:ibcllum  est  pednm  ejtis  (Id.  v,  55).  Qiiod  qiiidi'm  ct 
in  vcloribus  Libris  scriplum  cst  :  Caslum  milii  tlironii» 
est,  tcrra  scabeltum  pedum  meorum  (Isai.  lxvi,  1). 
Qnid  crgo  mirum  si  bona  throni  sui  dat  spirilualiler 
silii  scrvienlibus,  ct  bona  scabclli  podum  suorum  dat 
cariialitor  sibi  scrvicnlibus  ;  ciim  spiritus  siiperiorsil, 
et  caro  infcrior,  sicul  superiora  suiil  coelcslia,  ct 
iiiferiora  tcrrestria?  Quanquam  illa  omnia ,  id  esi, 
ager,  ct  praliim,  el  fructus  ventris,  el  fi  uctus  tcrr.r,  et 
jumenloriim,  et  armoulum  boum,  et  grex  ovium 
possint  etiam  spiritiialilcr  intelligi.  Sed  iiuiic  ad  rcm 
non  pcrtinct  isla  tractalio.  Si  aulem  in  ip-<0  Novo 
Testamento,  cujus  pra-mium  et  hxreditas  ad  novum 
hominom  pcrliiict,  lainen  et  Dominus  iisdom  ipsis 
quos  vull  essc  rorum  lemporalium  coiitcmplores,  ut 
in  Evangelio  sibi  scrviant,  promitiit  multi|ilicati()ne:n 
earumdem  rerum  in  iioc  s.-cculo ,  dicens  quod  acci- 
pieiit  in  hoc  sicculoccnties  tantum,  in  sxculo  auloin 
vcnturo  vilain  xtcrnam  (Matih.  xix,  29)  :  sicut  ctiam 
in  \etcri  Scriptura  dicilur,  Fideli  homini  tolus  mundu$ 

>  lu  M&>..  disvositionem. 


jOS  CO.VrRA  ADIMANllJM  MAN.CII. 

divitiifum  rsl  (Prov.  xvii,  xcc.  lAX).  llmle  ».'\vill:il 
Aito.slfiliis  (litOMS,  Quini  iiiliil  liabciiles,  el  omiiin  \>os- 
iidciiics  (II  Cor.  vi,  10)  :  si  crgo  iii  Novo  TcsUiiiiciilo 
prn:lcr  a;lcriiain  posscssioiicm  (ju;e  proiniililiir  s.ui- 
clis,  hiijiis  qiioi|iic  posscssionis  qii:c  Iraiisilnr.i  csl, 
niuUiplicalio  non  siiblialiilur ,  ct  laiilo  (il  iilicrior, 
qnaiilo  conloiniiliiis  possidclur  ;  qiianlo  ni:igis  in 
Vctcri  Tcslanicnlo  carnalis  po|iiili  prxmia  lalia  cssc 
•lcbiierunt,  ipso  tanicn  iino  ct  vcro  Dco  giibcrnalorc 
oiiiniiiiii  lciiiponiin  oiiinia  pro  lempore  modcrantc  cl 
niliiiiiiislraiilc? 

2.  Sc(i  ne  in  solis  Novi  Tcslamenti  libris  isti  arbi- 
livnlur  1i;t!C  csse  conlempla  ,  audiaiil  propliclam 
iibjicienlcm  l;ilciii  fclicilatcm,  cl  ad  unum  Dominum 
Dciiiii  confugiendum  essc  cantantcm.  Ita  eniin  dicii  : 
De  gladio  maligiio  erue  ine,  et  exime  me  de  manu  filio- 
rum  alienorum,  quorum  os  loculum  cst  vanilalem,  el 
dextera  eorum  dextera  iniquilaiis.  Quorum  filii  ipsorum 
vclul  novclla:  conslabililce  in  juventute  sua.  Filia:  eoruin 
compositoe  el  ornatw  velut  similitudo  templi.  Ccllaria 
eorum  plena,  cruclantia  ex  lioc  in  lioc.  (hes  eorum  fe- 
cundoe,  muUipUcunles  in  exitibus  suis ;  boves  eorum 
crassce.  Non  esl  ruina  sepis  ,  nec  cxilus,neque  clamor 
in  plaleis  eorum.  Beatum  dixerunt  populum  cui  liwc 
sunt;  beatus  populus  cujus  Dominus  Deus  ipsins  {Psal. 
cxLiii,  ll-iS).  Atlendaiit  ergo  quomodo  irridcalnr 
islu  fclicitas  in  hominibus  impiis,  ct  tota  bcalitudo  in 
Dco  solo  inconcussa  figalur.  IUi  cnim  dicunl  bealum 
populum  ciii  iiacsunl  ;  scd  bcalus  populiis  cujus  est 
Dominus  Deus  ipsius.  Quod  aulein  eliam  illudcon- 
ti'ariu;ii'  essc  puiavcninl  liuic  loco  Ycieris  Tcslamcn- 
ti,  quod  Dominus  ait,  Omnis  qui  confusus  fuerit  me  aul 
verba  mea  in  gente  isla  adullera  el  peccatrice,  et  Filiut 
fiominis  confundctnr  illum,  cuin  venerit  in  gloria  Palris 
sui  et  luude  sanclorum  [Marc.  vin,  58) ;  quod  perlineat 
ad  conleniptum  rerum  temporaliuin  noii  video.  Quod 
M  propterea  pertinet,  ne  aliqiiis  lcrrilus  de  taliiiin 
icrum  daniiiis,  Clirisium  confilcri  aul  erubescat,  aut 
liincal,  quid  habcnt  qiiud  dicant?  Dicimus  ita  csse  isla 
inunera  Dci,  ut  tamen  sinl  iiifima,  ct  iii  comparaliono 
salutaris  confcs^ioiiis  ,  non  solum  amitlcnda,  sed 
iiliro  eliam  projiciciida  :  carnalibus  tamen  hajc 
amantibus,  et  nondum  capicntibus  promissa  coele- 
siia,  ne  ab  idolis  etdu^monibus  isla  pclcrent ,  utilitcr 
a  Doinino  Doo  esse  pollicila. 

CAPUl  XIX.  —  1.  De  eo  quod  scriptum  est  in 
Legc  :  Ego  sum  qui  divilias  do  amicis  meis  ,  et  pauper- 
latem  inimicis  meis.  Iluic  scnlentiui  illud  opponunt 
qiiod  Dominus  dicit,  Beali  pauperes  spiritu,  quoniam 
ipsorum  ed regnum  ccelorum  (Mallh.  v,  3) :  et,  Vce  vobis 
divilibus  ,  qnia  percepistis consoliilioncm  vestram  (Luc. 
VI,  2 i).  Scd  cur  nolunletalia  in  Evangelio  contueri  ? 
Ubi  enim  scriptum  est,  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam 
ipsorum  esl  regnum  ccelorum ;  ibi  sequilur,  Beali  mites, 
quoniam  ipsi  hwreditate  possidebunt  terram.  Ecce  ha- 
bfcntamicos  Dei  harcditaic  leirae  divites  fieri.  Ciim 
autemad  tantam  egestatera  dives  ille  redigilur.ul 
ab  eo  paupere  quem  ncglcxcrat,  digilo  brevi  in  aqua 
lincto  arenti  lingux  suac  bumorcm  siiilai  i  (lei)rcceiur 


ri  disc?I'Iji.i;m.  s.  accusti.si  i6» 

(Iaic.  \vi,  24),  iiilctlig.iiit  (|tioniO(Io  fiaiit  paiipcirt 
iiiiiiiici  Dci,  cl  id  cssc  coijnoscanl  (pi<jd  in  Lt;gc  scn- 
pluin  C8l  :  Fgo  sum  qui  divitiat  do  amicis  nieit,  et 
paupertatem  iniinicii  mcis. 

2.  Nam  islas  diviiias  (ciii|)0ralcs  ct  iii  vclcri  Scri- 
plura  cf.sc  roiilcmplas  ci  supcriiis  dociii,  ct  innunic- 
rabilihus  locis  qui  lcg(.rc  voliicril,  iiivenicl.  Unde  rsl 
cliain  illud  :  Melius  est  modicitm  justo,  tuper  divitia$ 
peccalorumtnullas  (Psut.  xxwi,  i(i).  El  illud  :  Donum 
niilii  lex  oiis  lui,  super  niillia  aiiri  ct  argenli  (  Psnl. 
cxviii,  li).  El  illiid  :  Judicia  Dei  vera  justificata  in 
idipsum  ',  de.vdcrabilia  super  aurum  el  lapideni  prelio- 
sum  multum  (Psat.  xviii,  10).  El  illud  :  Beatus  vir  qui 
invenit  sapientiam,  cl  immorlalis  qui  videt  prudenliam. 
Melius  est  eniin  illam  mercari,  quam  auri  et  argenli 
tliesauros.  Pretiosior  esl  aulem  lapidibus  optimis,  non 
resistit  itli  ullum  malum ;  bene  nota  est  omnibut  appro- 
pinquanlibus  ei,  ef  eis  qui  considerant  eam  diligi.uier, 
Omne  autem  preliosum  non  esl  illi  dignuin  (Prov.  iii, 
13-15).  El  illud  :  Propter  hoc  opiavi,  et  dalus  estmilii 
sensus,  et  invocavi,  et  venit  in  me  spiritus  sapienticB.  Ft 
prosposui  illam  regnis  *  et  sedibus,  et  honeslatcm  niliil 
esse  duxi  ad  comparationem  ipsius.  Nec  comparavi  illi 
liipidem  pretiosuin  :  quoniain  oinne  aurum  in  compara- 
tione  illius  arena  ent  exigua,  et  lanquam  lulum  wstima' 
bilur  argenlum  ud  illam  (Sap.  vii,  7-9).  Ilajc  isti  si 
aut  icgcrcnl  aul  non  impic  Icgcrenl,  vidercnt  omnia 
iii  utriiisquc  Teslamenli  scri|)luris,  et  ad  expeiendura 
ct  ad  fugiendum,  et  ad  sumcnduin  cl  ad  rejicieiiduin 
sibiconcordantia  cl  suis  giadibus  ordinaia. 

CAPUT  XX.  —  1.  De  co  quod  scriptum  est  in  Le 
gc  :  Si  ambulaverilis  in  lege,  et  prcecepta  mea  cuslO' 
dierilis ;  dabo  pluvias  lempore  sno,  et  producel  terra 
fruclus  suos,  ei  aibores  poma,  el  vindeniiceluce  messibus 
succedenl,  et  salio  vindeiniis  :  et  saturabimini,  et  sede- 
bitis  in  pace  in  terra  vestra,  et  dormielis,  et  non  erii  qui 
vos  lerreat :  et  perdam  omnem  belluam  ex  terra  vesira ; 
et  persequemini  iniinicos  vestros,  et  cadent  anle  vos  iit 
gladio  :  et  imequenlur  quinque  ex  vobis  centum,  et  cen- 
tum  cx  vobis  persequentur  decem  millia,  et  concident 
inimici  vestri  anle  vos  in  gtadio  :  et  veniam,  et  benedi- 
cam  vos,  et  mutlipticabo  vos,  et  disponam  vos.  Mandu- 
cabilis  vetus  quod  inveteravit,  et  projicietis  vetus  anle 
novum  (Levil.  xxvi,  5-10).  Jam  neminem  oportel  po- 
stiilare  a  nobis,  ut  liaec  ostendamus  quam  coiigruenier 
illi  populo  Deus  promiserit.  Mulla  enim  de  hac  re  di- 
ximus,  el  cui  parva  suni,  nimis  tardus  est.  Sed  la- 
mcn  qiiod  etiam  huic  loco  de  Novo  Teslamcnio  di- 
cunt  esse  contrarium  :  illud  videlicel  quod  Dominus 
ait,  Nolile  portare  aurum,  neque  argenlum,  neque  num- 
mos  in  zonis  veslris ;  non  peram  in  via,  neque  duas  lu- 
nicas,  neque  calceamenla,  neque  virgam ;  dignus  est  enim 
operariut  mercedesua  (Matth.  x,  9e(  10)  ;  quid  miruin 
si  lia<c  Evangelistis  doiiaverit?  Niimquid  in  hoc  mi- 
nislerium  pnpulus  Judaicus  vocabalur"'  Qiiae  lamcn 
omiiia  spirituaiiler  persciulanda  sunl,   ne  ipse  Do- 

I 

>  FMi.  m  semetipsa.  Quida.na  vero  Mss.,  m  idipsum;  quJUB 
lectionem  sequi  solel  Augiistinus. 
»  omoes  Mss.,  regimoniis.  orapce  est,  skdptrcn. 


IC5  i.«r.i:u 

miiMS  liomiiiil)iis  impis  coiiln  sua  pr;rcepla  f.cis  o 
>i(l«»aliir,  qiii  cliam  lociilos  liabelial.  (iiiibtis  ad  ncccs- 
sariiim  viclum  pccunia  porlabaUir  {Joan.  xii,  0).  Ni.si 
forle  diclnri  sunl  in  zonis  liabcre  pccuniam,  pacca- 
inm  esse ;  in  loculis  aulem,  non  cssc  pcccaliim.  Non 
aulcm  ista  jnssa,  scd  pcrmissa  csse  Aposlolis,  cx  lioc 
iiilelligilur,  quod  aposlolus  Paiilus  maiiibus  suisopo- 
ralns  vicliim  quxrebal,  non  abusus  ea  pole^laie,  sicut 
ipsc  loqiiiliir,  quam  Dominus  Ev;<ngQlislis  dcdil  (Acl. 
XVIII,  3;  I  Cor.  iv,  12;  I  Tlias.  ii.  9.  ei  II  Tli,'sx.  i. 
8?f9).  Quod  enim  permillilur  a  Domino,  eliam  noa 
lacere  liccl  :  quod  aulcin  jubolur,  nisi  fial  pcccaluin 
esl. 

2.  Addunl  eliam  de  illo  divite,  ciii  Deus  dixcraf, 
Siutle,  hac  iiocte  a  teaiiimam  (uam  e.Tpelam  ;  quw  au- 
lem  prirparusti,  cujus  eruut  {Luc.  xii,  20)?  el  diiiinl 
uon  niiiiiis  liuic  capiinli)  Lcgis  cssc  contrarium  :  cum 
iii  islo  inanilas  irrisa  sit  vannc  Ixtitiu;,  qui  inccrta  illa 
pro  ccrlis  habuit;  popiilo  au:cm  Israel  ccrlam  f;icie- 
bal  illain  poHicitationem  omnipoiciitia  puHicciilis. 
Unde  ap()Sl(dus  Pauliis  scribcns  ad  Timoibeum,  dc 
diviiibus  sxculi  hnjus,  quos  noverat  in  Ecclesi;c  nicm- 
bris  liaberc  snuin  locnm,  ita  loqnilur :  Divitibus  Inijns 
Kfcuti  prcecipe,  uoii  superbe  saperc,  neqiie  sperare  iu  in- 
eerlo  diviiiiirum,  sed  in  Peo  vivo,  qui  pra^stai  nobis  om- 
hia  abundaitter  ad  frueiidum  :  beiief.iciant,  diviles  tint 
in  opcribus  bonit,  facile  iribuaul,  coinmuniccnt,  tlicsiu- 
riunt  sibi  fundamenlitm  boiiuin  in  futurum,  ut  appre- 
liendant  veram  vitam  (I  Tim.  vi,  17-19).  Quis  liic  iion 
inielliijat  iion  cssc  ciilp;ibile  liabere  ista,  scd  amarc 
ct  spein  iii  eis  ponere,  el  ca  pnvfcrre  aut  eliam  con- 
ferre  vcrilati,  justitix,  sapicntia",  fidci,  bon;c  conscr- 
enii;p,  cliaritaii  Dei  ct  proximi,  qiiibus  omiiibus  ani- 
ma  '  pia  divcs  cst  in  secretis  suis  coram  oculis  Dci  ? 
Scd  ut  diligatiir  Deiis,  qui  diligcntibus  se  isla  ciincla 
el  invisibilia  ct  xtcrna  largilur,  id  est,  sc  ipsiim  his 
oinnibus  plcnuin  donat  dilectoribus  suis  :  ul  crgo  ipse 
dilig.itur,  illo  etiam  lcnipore  quo  carnalis  anima,  car- 
nis  vidtflicel  afTectibus  iiiiplical;),  nisi  temporalia  dc- 
siderare  non  novil,  pcrsuadcndum  illi  est,  quod  eliam 
i^la  Deus  dat  homini ;  quia  el  verum  est,  et  utilissime 
creditnr.  IIoc  populo  Isracl  f.ictum  est  per  illas  pol- 
licitaiioiics,  quas  imperili»sime  miseri  deridcnt,  ut 
eiiam  in  ipsis  infimis  rcbus,  quomodo  posseiit,  Dcum 
diligere  assuescereiit,  quamvis  plus*  ibi  opcrctur  li- 
mor.  Qux  tamcn  omiiia  dona  temporalia  figuroc 
sunt  donorum  xtcriiorum,  el  llla  de  inimicis  vi- 
rloria  prxsignat  vicluriam  de  diabolo  ct  angelis 
ejtis. 

3.  Ei  qnod  isti  adjeccrunt  qiiasi  contiarium  Vclcri 
Tcslaiiieiilo,  quo:l  Apostolus  loquilur,  Dciim  non  pii- 
giia  cl  disscnsionc,  sed  pacedeleclari  (I  Cor.  viv,  53): 
scianl  lalem  Deum  prxdicari  in  Scripluris  jjlis,  cui 
paccm  suam  nenio  possit  atifcrrc ;  non  qiialerri  ij«si 
pndicant,  qui  tiinens  nc  irrucrct  bcllum  regioiiibus 
suis,  mcmbra  sua  longc  misil,  ui  percgrina  belb  to- 
lirarcnt,  et  postea  liberari  alquc  [urgari  victa  ei  in- 

»  Alit^uot  Mss.,  ({uibui  onuiis  anima. 
*  lU  U)rbi.ieto:5  cih1<.x.  ai  eiliii,  prim. 


II.MIS. 


166 


quinata  non  possciit.  In  natura  vcro  hiimana,  qii;B 
pcccato  iii  iiiferiora  dcfliixil,  ita  Dmis  pace  dclccva- 
liir,  ul  noii  rciinquat  libiamcnla  jiisiilix,  ncc  pacem 
quain  diligil  vclil  calcari  a  pcccanlibus,  scd  ainari  a 
ccrtautibus  ,  appirhcndi  avicloribiis  ,  ct  ca  car- 
nalibus  figurata  promitlcri',  spirilualibusapcrla  mon- 
slrarc. 

CAPUT  XXI.  —  Dc  co  quod  scriptum  est  in  Dcute- 
ronomio  :  Maledictut  omnis  qui  in  ligiio  pependerit 
{Dcut.  XXI,  23).  Liccl  s.Tepc  a  Maiiich:cis  ista  q!i;cstio 
veiUilata  sil,  non  video  tamcn  qtiid  h;ibcat  Iniic  scn- 
tenti;«  contrarium  qiiod  ex  Evangolio  Adiiiiantiis  op- 
poncndiim  pulavil,  ubi  Dominns  ait  .  Si  vis  perfectus 
esse,  vende  omiiia  qucecumque  possides,  et  divide  pau- 
peribus,  ct  tolle  criirein  tuam,  el  seqiure  me  {Mattlt. 
XIX,  2!,  et  XVI,  2i).  Ilic  prxtcrquam  qiiod  cruccm 
nomiiiat,  nihil  attcndil  csse  contrariuin  ei  quod  di- 
ctun»  >sl,  Matedictus  oninis  qui  in  ligno  pependerit  : 
qiiasi  vero  lalem  criiccm  possii  qiiisquc  lollerc  et  se- 
qiii  Dominuin.  Scd  iila  tollitur,  ciim  scqiiimiir  Doini- 
iium,  de  qiia  dicil  Apostoliis  :  Qui  uutem  Jesu  Cliiisli 
sunt,  carnem  suam  crucifixeruiit  cum  passionibus  el  con  - 
cupiscentiis  {Galal.v,  24).  Tali  enim  cruce  vctushomo, 
id  cst,  vcliis  viia  pciiiiiitur,  quam  de  Adam  traxi- 
iniis,  ut  (inod  in  illo  fuit  volunlariuin,  in  nobis  ficrel 
naliirale.  Quod  osicndit  Apostolus  diccns  :  Fuimus 
et  nos  aliquaiido  natura  filii  irce,  sicul  et  cwleri  {Epliet. 
II,  3).  Si  ergo  velus  viia  dc  Ad;im,  unde  ct  noininc 
veleris  hominis  vclus  vilasignificatur;  qnid  ab  urdum 
habct,  quod  in  vclciem  hominem  uialedictum  prola- 
lum  csl,  qiiem  Dominus  susjiendit  in  ligiio?  Quia  cx 
ipsa  successionc  mortaliiatem  gcstavil,  de  viiginc 
Maria  niorlaliter  iialus,  habcns  carnem  iion  pccca- 
tricim,  scd  tamen  siniililudinem  gerenlcm  pcccali  ♦ 
{Rom.  VIII,  5);  qiiia  moii  pqtcnl,  et  mors  de  pcccato 
csl.  Unde  ctiam  est  illud  :  Scicntes  quia  velus  liomo 
noster  simul  confixus  est  cruci  cum  ilto,  ut  evacueUir 
corpus  peccati  (/</.  vi,  6).  Non  ergo  Domiiius  pcr  lin- 
guam  Moysi  famuli  Dei,  sed  mors  ipsa  mcriiit  male- 
dictiiin,  quam  Doininus  noslcr  suscipiendo  evacuavil. 
Mors  itaqiie  illa  pcpcndit  in  ligno,  qux  per  mulicre/n 
ad  homincm  serpcntina  pcrsuasioiie  perveiiit.  UnJc 
otiam  serpcntcin,  ad  significalioncin  ipsius  morlis, 
Moyses  in  eremo  cxaliavit  in  ligno.  Et  quoniam  a 
moriifcris  cupidilalibnspcr  fidem  sanamur  crucis  Do- 
mini,  qua  cruce  inors  ligno  suspensa  csl ;  proptcrea 
qiii  scrpcntum  morsibus  venenabanliir  ,  conspecto 
serpcnie  qui  fixiis  erat  atqiic  exaltatus  in  ligno,  con- 
linuo  sanabantur  (;V«»i.  xxi,  9).  Hiiic  sacramento  ipsc 
Dominus  atteslalus  cst  diceiis  :  Sicut  eiiim  Motjses 
exaltavit  serpentem  in  ereino,  ita  exatlari  oporlet  Filium 
hoininis  {Joan.  iii,  14).  Suscipiendo  aiitcm  ignoniinio 
sissimum  apud  homincs  moriisgeniis  Doniinus  ncsicr 
Jesns  Ciiristus,  hocest,  niortem  crucis,  commciidavii 
nobis  dileclionem  suaiii,  iil  nierilo  Aposlolus  dicerct, 
acccndens  nos  in  ejus  charitalem  :  Chrislus  nos  red- 
eiiiit  de  malediclo  Legis,  faclus  pro  twbi»  matediilum 

'  r(-rl)ciensls  cotJox,  yiwHiti^diiem  gcren'em  carnu  P**' 


If>7 


CONrUA  ADhUNTUM  MVNICIH- 


Sciiptum  eil  cuiin  :  Hlatedictus  oiniiiii  ijui  prndct  in  li- 
g\H>{(l(tl(U.  111,  l"i).  IIl  »011  soliim  millaiii  moitcm,s<Ml 
ciiaiii  tiulliim  morlis.gciiiis  (>iiii^lkiiia  lilicrlus,  sicut 
Jiiilaic.i  scrviliis,  rormidariit. 

(:AI'UT  XXII.  — Hc  liomiiie  qucm  lapiilari  Dcus 
jiissit.qni  saliiialo  iiivciilus  csl  ligna  colligcrc  (iVi/m. 
XV,  55).  Domiiius  in  Lvangclio  nbi  liomiiiis  manum 
ariiJam  sanavit  die  sabbali  {Maiih.  xii,  10-13),  divi 
niini  opus  fccil,  aon  bum  iiium  ;  ncc  ab  olio  rcccssil 
qiii  jiissil  cl  f.icluin  cst.  El  idco  non  cst  similc  lioc 
facliim  ligiiacolligcnli,  qiiod  facere  cuin  invciilus  es- 
scl  liomo  die  sahbati,  jussu  Dci  lapidalus  est.  De  scr- 
vili  autcm  obscrvalione  sabbaii,  et  du  vindicla  tcm- 
poralis  moriis,  j  im  miilla  dicta  siint.  Sicul  cnim  lcm- 
pore  cbaritalis  bonitas,  sic  lcmpore  limoris  scvcritas 
Dci  maxiiiic  commendatiir.  Ll  ciim  adliuc  non  opor- 
tcrct  aiitcadvcnlum  Domini  nudare  populo  lcgiiiina- 
rum  sacramcnta  figurarum,  non  iiiviiabanlur  signifi- 
cala  inlelligere,  sed  jussa  cogcbanlur  implcre  :  non- 
dum  cniiii  Dco  inbxrebant  perspiritum,  sed  pcr  car- 
ncm  lcgi  scrviebant.  Miror  aulem  quod  isli  plangiint 
lapidalum  liomiiicm  Dei  praeccplo,  quia  conlra  jus- 
sum  Lcijis  ligna  collegit,  et  non  piangunt  arborem 
arcfaclam  vcrbo  Cbristi  {Id.  xxi  ,  19),  qu;c  conlra 
nullum  pnrccplujn  fecerat ;  ciim  lalem  aniinam  ar- 
boris  essc  crcdant,  qualem  bominis. 

CAPUT  XXIIl.  —  Dc  co  quod  scriplum  esl  :  Mu- 
lier  tua  sicut  vinea  fronilescens  ,  ct  filii  tni  ut  novellae 
olivarum  in  circuilu  mcnsce  lit(e,  ei  videbis  filios  filioruin 
tiiorum ;  ct  scies  quia  lioc  modo  benedicilur  liomo  qui 
timct  Dominum  {Psal.  cxxvn  ,  2-4).  ii(ic  per  prophc- 
lam  figuiMle  diclum  ,  et  ad  significaiioncm  Ecolesiae 
perliiicre  Manicb;ci  noii  iniclligunt,  et  putaiil  conlra- 
rium  essc  quod  iii  Evangclio  Domiiiiisde  sp.idoiiibus 
ait,  qai  se  ipsos  castranl  proptcr  rcgnum  cceloruni 
{Mattli.  XIX  ,12).  Sed  nos  jaiii  cl  (le  viro,  eldc  uxoro, 
cl  de  spadonibus,  quantuin  salis  fuit ,  in  lcrlio  capi- 
tulo  disscruimus. 

CAPUT  XXIV.  —  Dc  co  quod  scripliim  est  apud 
Saloinoncm  :  Imilare  formicam  ,  et  iiUiicre  diligentiam 
ejvs ,  quia  ab  tcstalis  tenipore  usque  ad  liieinem  colligit 
sibi  alimonias  [Prov.  vi ,  6  ,  8).  Neque  boc  intelligunt 
Manichaji  spirilualiter  esse  accipieiidum  ,  et  putant 
praiccpium  esse  ut  ihcsaurizemus  in  terra ,  aut  eliam 
ciiremus  bonc  liorrea,  quaj  sine  uUo  pracccplo  multiim 
bomiiies  implere  festinant.  El  ideo  illud  Adimanius 
ex  Evangelio  dicit  adversum  esse  huic  scntcntisc, 
ubi  Doniinus  ail  :  Nolite  cogilare  de  crastino  {Maltli. 
VI,  54).  Sed  iicque  hoc  inlelligunt  ad  id  perlinere,  ut 
lemporalia  non  amemus  ,  neque  timeamus  ne  nobis 
desint  nccessaria ,  et  propler  ipsa  conquircnda  vel 
Dco  vcl  bominibus  serviamus.  Nam  si  hoc  ideo  di- 
ctum  esl ,  ut  non  servelur  panis  in  craslinum ,  magis 
hoc  implent  vagi  R(mianorum  ,  quos  Passivos  (a)  ap- 

(a)  Vaticanus  codex,  Passiones.  Melius  alii  Mss.  cum  edi- 
tis,  rasMVOs.  vox  csl  Afi-ispracsertiinscripioribuslainiliarls, 
siguiticans  hic  loci  vagiim,  incoustans  el  vile  homiiium  ge- 
nus.  sic  reriulliaiiiis ,  Lib.  conira  valenlin.,  pmsivos  dlsci- 
pulos  voc;il,  pasbim  vagos  nec  iiiii  magislro  aJdiclos.  Kllil). 
1  conlra  Marcioii  pa^simm  coimclum  dicil  iiuliirureiUein  ct 
l-roiniscuu.n.  El  lii).  l  ad  L'xgreu)|  UienliatH  pas^unn.  i  1 


I  I)ISCI?ULU:iI,  S.  AUGUSriM  lli 

p(;l!:inl,  qui  aiinona  quotidiana  satialo  vcnlrc,  aut  do- 
n;int  slalim  (|iJod  rcUat,  aiit  projiciiint,  qiiam  vd  Do- 
niiiii  discipiili  ,  qui  ciiarn  cuni  ipso  Doinino  (oeli  ct 
tcrrxin  tcrra  ambnlanUjs  loculos  habcbanl;  vel  Paii- 
lus  aposlolus,  qui  omnium  lerrenorum  conlcmptor, 
sic  lamen  gu|jcrna\it  ca  qii;e  praisenti  vilj;  crant  nc- 
ccssaria ,  ut  ctiam  dc  viduis  pra:ccperit  diccns  ,  Si 
qutt  fidelii  liabel  viduas,  lufficienler  Iribuat  illit,  ut  non 
gravetur  Ecclesia  ,  quo  verit  viduit  tuffuere  pvttil  ( I 
Tim.  v,  IGj.  Scd  lamcn  illud  de  formica  ita  posiium 
csi,  ut  qiicmadmoduip.  illa  ocstale  colligit  unde  iii 
liiemc  pascalur  ,  sic  unusquisquc  Cliristianus  in  rc- 
rum  tranqnillilale ,  qiiam  significat  xstas ,  colJigat 
vcrbum  Dci ,  ut  in  adversilate  cl  tribnlationilws,  qii:e 
hicmis  iiomiiic  s  gnificanlur,  liabcat  unde  spiritualitirr 
vival.  Non  enim  in  pane  solo  vivii  homo,  sed  in  omni 
verbo  Dci  {Deul.  viii ,  3,  e<  Malih.  iv,  4).  Si  autciii 
hoc  eos  movct ,  qiiod  in  tcrra  coiidit  formica  qnod 
colligil;  irascantur  ctiam  illi  tlicsanro  qucm  Dominus 
in  agro  dicil  invcnlum  {Malih.  xiii,  44). 

CAPUT  XXV.  —  De  co  qnod  scriplum  est  in  Osec  : 
Da  illit  vcntrem  vacuum  el  ubcra  arida  :  moriifica  te- 
men  venlris  ipsorum,  ne  parianl  {Osee  ix,  14).  Et  hicc 
prophelica  locntio  est  utiqne  fignrata.  Nam  et  ven- 
treni  non  carncum  intclligiint  in  Evangclio,  cuin  le- 
gunt ;  Flumincc  aquce  viiu:  fluent  de  ventre  ejus  {Joan. 
VII,  58).  Et  ubcra  (iii.xdam  habebat  Apostolus,  cuin 
dicerct ,  Lac  vubis  potnm  dedi ,  non  escam  (1  Cor.  iii , 
2)  :  el  itcrum,  Faclus  suin  parvulus  in  medio  veslriimf 
tanqunm  si  nutrix  fovens  filios  suos{lTliess.  ii ,  7).  El 
Galatas  ad  carnalia  dccliiiaiiles  iterum  parturit,  do» 
nec  Cliri-^lus  in  cis  formclur  {Gatat.  iv  ,  l'J)  El  idco 
huic  prophelicre  seiilenliic  non  repugnat  quod  Adi- 
manlus  posuit  ex  Evangelio,  (\uod  in  resuirectivne  a 
morluis,  ncque  nubent,  nes^ue  vxores  ducenl,  ncqne  mo' 
rienlur,  scd  sunt  ul  .\ngcli  Dei  {Matth.  xxii ,  50).  Nain 
lioccst  uiique  quod  accipiuiit  etiam  spadones,  de  qui- 
bus  Isaias  loquitur  :  Locum  nominatum  multo  mcHo' 
rein  filiorum  et  filiarum,  nomen  wternum  dabo  eii  ,  in- 
quit  {Jsai.  Lvi,  5).  Non  ergo  isli  arbitieiilur  in  sola 
Evangelio  tale  praimium  promiiii  sanctis  :  ventrcm- 
qiie  vacuum  el  ubera  arida  et  mortificalum  seinen,  ne 
pariant,  intclligant  de  his  essc  dictum  de  quibus  dicit 
Aposlolus  ,  Sicut  enim  lamnes  el  lambres  '  resliterunt 
Moysi ,  sic  et  isti  resislunt  verilati ,  homines  menle  cor- 
rupli,  reprobi  circa  fidem  :  sed  uttra  non  profcient;  de^ 
meiliia  enim  eorum  nianifesla  erit  omnibus,  sicut  ct  illo~ 
rum  fuit  (1!  Tim.  iii,  8<?(9).  Cum  ergo  ullra  non  profi- 
cient,  tunc  habebunl  veiiirem  vacuum,  el  ubera  arida, 
et  mortificalum  seraen.  In  qua  sententia  se  isti  lan- 
quam  in  specilo  dignenliir  inspicere. 

CAPUT  XXVI.  —  De  eo  qnod  scriptum.  esl  in  Amos 
propheta  :  Si  fieri  potest  ut  ambulanles  duo  in  via  mi- 
nime  se  agnoscant,  el  leo  sine  prceda  ad  catulum  suum 


est,  vagara  et  indifrerenlem  :  quo  etlam  sensu  apud  Hiero- 
nymuiii  in  Ezech.  xvi  lcgilur  piissiva  libido.  lu  concilio  car- 
tlaagiaensi  i.rimo,  cap.  8,  diciliir  communio  po-ssiiY/,  id  o» 
iiidifrerens ;  etibidem,  cap.  11,  passiva  corpora,  id  csl.qu»» 
lihet. 
•  sic  Mss.  juxla  grxcum.  Editl  vero  ,  !Hani!)res. 


ir.9  'iJiKf^ 

r.Vi-rtatuy  ;  ti  tleadet  uvis  sine  aucupe  iii  leinim  ,  si  len- 
dunt  musciputam  sine  causa  ,  ut  uiliit  capiaiit ;  si  dabil 
tonum  tuba  in  ctvitale,  ul  plebs  non  letreaiur  :  ita  etiam 
tiialm  atiqund  in  civilate  non  perpetraliir  ,  quod  Domi- 
uus  non  fiiciel  {Aiiios  iii,  5-C).  Malimi  lioc  loco  iion 
|i<>cc.itiim  ,  sctl  pina  inleUigenda  esl.  I)ii|ilicilcr  ciiiiii 
appellalur  maliiin  ;  nmmi  quoJ   liomo  facit ,  allermii 
qiiotl  palilur  :  qiiod  facit,  peccalum  csl;  qiiod  paliliir, 
;i(T>na.  De  poenis  crgo  loqiiebaliir  Propliela,  cuni  hoc 
diccret.   Divina  cnim  |iroviilenlia  ciincia  moderaiilc 
»-t  giiheriwnlc  ,  ila  liomo  malc  facit  qiiod   viill ,   nt 
male  palialtir  i|iiod  noii  vult.  Sic  auicm  isti  accusaiil 
PrOfhclam  isU»  dicentem,  quasi  in  Evangelio  non  le- 
pcrinl  :  Nonne  duo  passeres  asse  veiieunt ,  et  unus  ex 
his  non  cadit  in   lenam  sine  1'alris  veslri   voluiilate 
{Vnitli.  X  ,  i9)  ?  Iia  erg.i  Deus  maliim  facii,  quod  ii'>ii 
ipsi  Deo  milum  cst ,  scd  eis  in  quos  vindical.  IlaqiK! 
i,.se.  qiiiinliim  ad  sc  perlincl,  honiim  fa<:il;  quia  omiit! 
justum  hiinuni  est,  et  jusla  esl  illa  vindicla.  El  idi<» 
noii  cst  conlrarium  ,  quod  Adimanlus  objicil  dixissc 
Doniinum  :  Arbor  bona  fructus  bonos  facit ;  mala  au- 
lem  arbor  niatos  fruclus  facil  (Id.  vii,  17).   Quamvis 
cnim  maliim  sil  gchenna  damnalo;  jiisiitia  tamen  Dci 
bona  est ,  el  ipse  fruclus  est  ex  arhore  hona,  llle  au- 
tem  malis  pecc;\lorum  suonim  ihesaurizal  sibi  iram  iii 
die  inc  el  revelationis  jusli  judicii  Dei ,  qui  reddel 
unicuique   secundiim   ojicra   sua   {Rom.  ii ,   5 ,   6). 
Quanqiiam  istic  diue  arhores  manifcslissime  in  simi- 
lilinrme  duorum  hominiim  posii;c  sinl,  id  cst,  jiikli  el 
injusli  t  quia  nisi  quisque  volunlalem  mulavcril,  ho« 
nnm  opcrari  non   polcsl.    Qiiotl  in  nostra  potcsiaie 
c":sc  posilum,  alio  loco  docct,  ubi  ail  :  Aut  facite  ar- 
borcm  bonani ,  et  fruclum  pjus  bonum ;  aut  facile  arbo- 
rm  malam  ,  et  frvclum  ejus  nwtuin  {a).  Iliis  eniin  lioc 
dicit,  qui  putahanl  se  bona  loqiii  possc,  cum  essenl 
mali ,  boc  cst ,  bonos  fructiis  faccre ,  ciim  esscnl  ar- 
bores  mal;r.  Sic  eiiim  el  suhjuiigil  :  llijpocrila; ,  qtio- 
modo  potestis  bona  toqui ,  cum  mati  sltis  {ilatth.  xil , 
33,  31)?  Mala  crgo  arlwr  fruclus  bonos  facere  non 
potesl :  sed  ex  mala  ficri  hoiia  potest ,  ut  bonos  frii- 
ftus  ferat.  Fuistis  enim  atiquando  lenebro',  inquit  Apo- 
slolus;  nunc  autem  luxin  Uomino,  Tanquam  si  dicc- 
rci,  Fuistis  aliquaiido  arbores  maloe ,  et  ideo  non  po- 
lcratis  timc  nisi  malos  fruclus  facere  :  nunc  autem  lux 
in  Domino,  id  est,  ct  jam  facli  arhorcs  honpc,  dalc 
fniclus  bonos  ;  quod  scquilur  dicciis,  Sicut  fitii  lucis 
ambutate  :  fructus  atim  luminis  est  in  omni  justilia  ei 
veritate;  probanles  quid  sil  beneptacitum  Domino  {Ephes. 
V,  8  10).  Nam  el  in  ipso  Evangelii  capilulo,  si  non 
siudio  malevoleiili.c  fugeret   Adiinanlus  ,  posscl  ad- 
verlLr»;  quomodo  diialur  Deus  nialiim   facere.  Ihi 
mim  ait  Domiiius,  qiiod  etiam  isie  commemoravii  : 
Omntt  arbor  qu(C  non  far-il  fructiis  bonos ,  excidelur,  et 
iii  ignem  mitlctur  {Matih.  vii ,  19).  H;cc  sunl  mala  qiiai 
Deus  fjcii,  id  csl,  peccalorihiis  poenas,  quod  iii  igr.em 
niitlci  arbores ,  «lu»   in  malilia   perseverantes  fieri 
bon:e  noluerinl ,  cum  hoc  ipsis  arhorihus  maluin  sit. 
Deos  au>jm  ,  ut  sa-pe  dixi ,  iion  dat  fruclus  malQ,s  , 

(a)  I  Kelracl. ,  cap.  2i,  n.  4. 

S*Nf.T.     AUiUST.    VIII. 


UNUS. 


170 


qiiia  jiislilicp  friiclus  cst  vindicin  pcccali. 

CAPUT  XXVII.  —  De  co  quod  in  Isaia  proplieia 
scripliim  esl  :  Ego  sum  Deus  qui  fncio  pacem  ,  ct  con- 
tlituo  maia  {Isai.  xi.v,7).  Eliam  lioc  eadcm  rcgiila 
soiviiiir.  Noii  ciiim  rcprchciidil  Adimanlus  (piod  di- 
Nil  Dcus,  fi.cio  pacein;  ^cd  qiiod  dixil,  consliliio  mula. 
(^im  Panliis  apostoliis  h;«'C  duo  simililcr  uno  in  loco 
ciiam  laliiis  traciavcrildiccns,  Vides  ergo  bonilalem  cl 
sevcritatem  Dei  :  in  eos  quidem  qui  ceciderunt,  scverila- 
lem ;  in  le  auteni  bonitalem,  si  periniinseris  in  bunilate  : 
alioquin  el  tu  excideris ,  el  illi  si  non  permauscrinl  in 
incredulitate  ,  inscrentur.  Polens  est  enim  Deus  iterum 
inserere  iltos  {Rom.  xi.S^  el  25).  Iii  hoc  scrmonc  apo- 
stolico  satis  apparct  honilas  Dei ,  secundum  qiiam  di- 
xil  Isaias,  Ego  suin  Deus  qiti  facio  pacem;  cl  scvcrilas, 
s<-cunduin  quam  dixit  ,  constituo  mala.  Simui  cliam 
osleiidit  in  nostra  poicsiate  esse,  ul  vcl  inscri  honilate 
ipsiiis,  vol  oxcidi  sevcriintc  mcrcamiir  {n).  Non  ergo 
c^l  Isai;c  coiilniriiim  Evaiigcliiim,  siciil  piilal,  vcl  po- 
lius  pulari  ciipil  .\dimanlus,  uhi  Dominiis  :iil :  fii-afi 
pacifici .  quia  fttii  Dei  vocabuntur  {Matlh.  v,  9).  Vel  ci 
ipsa  cnim  partc  debuit  agnoscerc  ,  ciiam  Is;iiam  scire 
filios  Dci  cssc  pacificos,  (piia  pcr  cum  ilixil  Deus,  Ego 
suni  qui  facio  pncein.  Sod  ciiin  iii  alia  p;irlc  ad  male 
iiilclligendum  orulum  (ixit,  in  allcra  se  ipse  ex&cca- 
vit.  Qiiod  si  vcllct  alius  simililer  c^rciis  diccre  honuiii 
c>se  Velus  Teslamcnlum  ,  ubi  dicit  Dciis,  Nolo  mor- 
itm  peccatoris,  quantiim  ul  reverlalitr  el  viral  {Ezech. 
xxxiii,  11);  maliim  autcm  csseNo\um  Testjmcnlum, 
ubi  dicil  <>lirisliis,  Ite  in  ignem  wternuin ,  qui  prcepara- 
lus  est  diabolo  et  angelis  ejus  {Matih.  xxv,  k\)  :  noniic 
in  foveam  cadciis  oinncs  qiii  sc  soq^uTciiliir,  iiidoctos 
el  Scriplurariim  igiiaros  iii  im|!Cii!i;c  c.ociialcm  gcr- 
minaiile  '  maliiia  secum  parilor  prcoipilarel?  Qiii 
anlcm  oculo  pio  legit,  ct  iii  Novo  Tcstamenlo  invcnit 
qiiod  isli  accusaiil  iii  Vclore,  cl  iii  Vclcre  qiiod  laii- 
dant  in  Novo. 

CAPUT  XXVIII.  —  1.  Dc  co  quodscriplum  cst 
iii  Isaia  :  Et  fc.clum  esl  co  anno  quo  mortuus  est  Ozias 
re.x,  vidi  Dominum  scdenlem  in  -sede  alliasima ;  et  plciin 
eral  domus  gtoriae  ipsiiis,  el  in  circuniitu  Serapliim 
statmnt ,  senas  alas  hdbeiites  ,  el  binis  quidem  opcric- 
bant  faciem  ipsius,  binis  vcro  pedes  {Isai.  vi,  1  c/2).  Huic 
loco  illiid  opponit  Adimanliis,  quod  ait  Apostolus  . 
lipffi  aulcm  sa^cutvruin  invisibiti  hoiior  el  laus  in  swcul  i 
(I  7/»H.  1,  17 ).  In  qiia  (|u.TSlionc  qii;rrendiini  est , 
qiiidcivisum  fucril;  vcl  iii  illa  visioiic  Isaix  binas  alns 
prx-lcrmiilerc  ,  quihns  volahaiit  Scraphim  ,  diccntes. 
Sanctus,  sfiuctus,  sanctus  Dominus  Deus  subaotk  :  vel 
iii  Aposloli  vorhis  iioii  totiiiii  diccrc.  Nam  ila  dicit 
Aposlolus  :  liegi  aulein  swculorum  invisibili,  tncorru-  , 
plibili,  soli  Dco  honor  et  gloriain  scecula  sccculorum.  Au 
fortelimiiitiie  Trinilalis  commemoralio  comniendarct 
Prophetam  lectori ,  cl  aliquid  m:igmim  ihi  lalere  sii- 
spicarclur?  Tcr  cnim  diciiiir,  Sancius,  s(incius,san 
clus  Dominus  Deus  snbaoth.   Iii  Aposiolo  auicni  forte 

'-  \  iclorinns  Ms    ct  iniis  c    valicnnis,    qemiwmte.   AllCT 
vaticanu.s  cndox,  gcmncnJr.  corlieieiisis,  ffeiiiiitiinlein. 
(«)  I  Rclran  ,  ca.'.  22,  ii.  4. 

(Sir.J 


171  COMIU  AFHMANTUM  MANICII/I.I  DISClILLUil. 


itl 


\i(lil,  (|ii<>il  i  (li\i-Si'(  ,  tinurrupilbUi  Deo ;  rcspondc- 
rcliirilli  (|iii)(l  nntic  islis  (liciiiiiis  :  ()ui(J  crgo  iiicor- 
riijitiliiii  !>(>()  i';icliira  cral  gciis  lciicl)raiiiin,  gi  ciiiii 
ca  pugiiarc  iioluwscl?  Aiil  si  foric  iiiciiiiosos  codiccs 
jlcgcral ,  aiil  i^lc  iiicii(I(ikiis  c-l  iihi  uos  ipsiirn  Adiiii.^n- 
liiiit  lcgiiiiiis,  iioii  csl  diiiliu-i  do  ic  duiiia  disscrcii- 
duin  :  scil  jaiii  (|ii:crcndiiiii  cst  (|iioiiiodo  01  Proplicta 
di<cril  vidissc  sc  Dcum  iii  scdc  allissinia,  cl  aposlo- 
liis  l':iuliis  Ycriini  dixcrit,  iiivisiiiilcni  Dciini.  Iiilcrrogo 
ilaqiie  isios  iitnini  iiiviMliilii  po-siiil  coaspci.  Si 
diciinl  posbc;  ([iiid  crgo  caliiiiinianlur,  si  Deuininvi- 
8il)ilcni  Proplicta  coiiS|»cxil?  Si  aiilcm  dicuiil  noii 
piisse;  i|)Si  Aposlolo  poliiis  caiuniiiientur,  si  audcnt, 
tpii  ail  :  Iiivhlbilia  cnim  I)ci,  a  conslitutione  mundi,  per 
ea  (fuoe  facla  snnt,  inteUecta  consjnciuniur  {Honi.],  20). 
Ipsccniin  dixil  csse  invisibitia ;  cl  ipse  rursus  dicil, 
conspicitiutiir.  Notmc  liic  coguiilur  faleri  oculis  cor- 
porcis  csse  invisil)ilia,  nicnli  vcro  csse  visil)ilia  ?  Sic 
igilur  cl  Proplicta  Deuni ,  qui  corporalilcr  invisibilis 
cst,  non  corpoialiler,  sed  S|  iriliialiicr  vidit. 

2.  Nain  multa  gcnera  visioiiis  in  Scripturis  sanclis 
invcniunliir.  Ununi,  sccundiirn  ociilos  corporis  ;  sicut 
vidit  Abtaliaiii  Ires  viros  siib  irice  .M:imbre  (  Genes. 
xviii,  i),  et  Moyses  ignem  in  nibo  (  Exod.  iii,  2  ),  ei 
disiipiili  iraiisligiiratum  Dominiiin  in  nionle  iiiter 
Moyscii  clEIiani  [Mallh.  xvii,2,  5) :  el  caiteia  liiijus- 
inodi.  Allcrum,  secniidum  (|iiod  imaginaniur  ea  qiiae 
|)cr  corpus  senliinus  :  nam  cl  pars  ipsa  iioslra  cuiit 
tlivinilusassumilur,  mulla  tevelantiir,  non  pcr  oculos 
eorporis,  aul  aures  ,  aliiimve  sensum  carnaiem  ;  sed 
lamon  liis  similia,  sicut  vidil  Pelrus  discum  illum 
submitli  e  ccelo  cimi  variis  animalibiis  {Acl.  xi,  5,  G). 
Ex  hoc  gcncre  cst  etiaiii  i^Htd  Isaiyc,  quod  imperi- 
lissiine  iinpii  rcpiciiciidiinl.  Non  eniin  Dcuin  fornia 
corporea circiinileiniinal:scd quemadmoduin  figiirale, 
non  proprie,  miria  diciinliir;  itaeliam  ligurate  niulta 
nionslranliir.  Teiiiiiin  auleiii  genus  visionis  cst  se- 
cundum  mentis  inlnitum,  qiio  intellecla  conspiciun- 
liirveritas  al(jue  sapienlia  :  sine  quo  gencre  illa  duo 
qitx  prius  posui,  vel  infructuosa  sunl,  vel  eiiam  4n 
errorem  inillunt.  Cum  eiiim  ea,  qu;x;  sive  corporeis 
sciisibus,  sive  illi  parti  animae  quai  corporalium  re- 
rumimaginescapil,divinitusdemnnstraniur,  non  solum 
scnliimtur  his  modis,  scd  eliam  menlc  intelligunlur, 
iniic  est  perfecla  revelalio.  Ex  hoc  terlio  genere  est 
visio  illa  qiiaiii  conimemoravi ,  diceiite  Aposlolo,  In- 
visibUia  enim  Dei,  u  conslitulione  mundi,pcrea  quw  fa- 


cla  sunt,  inlcllecta  cortpuiunlur.  Ilac  vi^ione  vidciiir 
Dcus,  ciiiii  pf,r  pielaicm  (idci  ct  pir  agiiilioncni  Dei 
nioruin  ripliinoriiiii  cord.i  niundanlnr  Qiiid  cnim  pro- 
fuit  naltbasari  regi,  qiiod  niaiium  scrilHuilcm  ante 
ocuio»  siios  in  paricle  conspexit  ?  Cui  visioni  ijnia 
non  potnil  :i(ljiiii;.'<;rc  n  cnlis  aspcclmn,  qu:i!rebat  ad- 
hiic  xidcrc  (piod  vidcial.  Tali  aiileni  acic  luininis,  qii.-» 
ista  intclliguntur,  Daiiiel  pniditiis,  rnente  vidil,  quod 
ille  videral  corporc  (Dan.  v).  Uursiis  illa  parle  aninii, 
qupc  iiii;igincs  cor|(oriini  capii,  vidil  somnidiii  Nabu* 
cbodonosor  icx  :  cl  quoniam  noii  habebnt  idoncum 
oculiim  menlis  ad  melius  vidcndiun  quod  vidcrat ,  id 
est,ail  inleliigcndam  qiiod  \iderat,  id(;o  ad  inler- 
prclandum  visiim  suum,  aspcclum  qua'.sivil  aliennm, 
ejiisdcm  sciliccl  Danielis  :  cui  lanieii  apcriciiii  ul 
certaiii  accommodarel  fideni ,  cliam  ip«um  somniun 
ul  sibi  diceiclur  excgil.  Daiiiel  auleni  revelanle  saii- 
cto  Dei  Spirilii,  et  quid  ille  vidisset  insomnis  ea  parle 
vidit  qua  corporum  capiunlur  imagines,  et  qiiid  si- 
gnificarct  menle  conspexil  (Id.  ii).  Non  cst  aulena 
prophcla  veri  Dei  el  smnmi,  qui  oblala  divinitus  visa, 
vel  solo  corpcre  ,  vci  cli;ini  illa  parlc  spiriius  videt 
qna  corponini  c:ipiii!iiur  iniagincs  ,  cl  nicnlc  iiOn  vi- 
det.  Sed  plcriiniqiie  in  Sciiptiiris  sic  posita  invciiiun- 
liir,  qucmadiiiodiim  v  sa  siiiil,  noneliam  quemadmo- 
dum  inleilecia  sunl ;  nt  menlis  visio,  in  qua  lotus 
frucliis  esi,  cxercciidis  lectoribus  servareiiir.  Sed  ex 
mullis  qu:e  apcrlc  suiit  scripla,  maiiifesialur  nobis 
quoinoJo  illa  intellexcrint ,  quuc  sic  iii  libris  posue- 
runt,  quomodu  figiirate  illis  demonstraia  siiiit.  Ad 
duo  cniin  geiicra  illa  visioiiis  pertinent  figuratx  de« 
monstrationcs:ad  mentis  aulein,  idest,  ad  inlelligen- 
gcntiae  visionem  simplexel  propria  perlinet  revelatio 
rerum  iiilelleclarum  alquc  ccrtarum.  Oninia  tamen 
hxc  gcnera  mirificis  el  inefTabiiibus  distribulionibus 
cxbibet  atqiie  moderaliir  Spiritiis  saiictus  summae  in- 
co.mmiitabilisqiie  sapicntix'.  Sed  isli  miscri  sunt  qui 
calumnianlur  Proplielae  dicenti  quod  Deum  viderit , 
objicientes  apostolicam  seiilenliam,  ubi  invisibilein 
dlxit.  Si  enim  aller  objiciat  linic  aposlolico  vcibo 
evangclicum  verbum,  quo  Dominus  ait,  Beati  mundi 
cordes ,  quoniam  ipsi  Deum  vidtbunt  (  Slutih.  v,  8  ) ; 
qitomodo  rcspondebunl  posse  invisibilem  videri?Ver- 
bo  enim  premunl  imperilos,  ct  qualeims  invisibilis 
Dcus  diclus  sit,elsi  cognoscunl,  cognosci  timenl. 
Taiita  cst  pcrnicies  animorum.qni  cum  vinccre  Iiomi- 
ncm  volunl ,  ab  eirore  vincuiilur. 


IN  SUBSEQUENS  OPUS, 

Videlib.  2,  cap.  2,  Retraclalionum,  tom.  1,  col.  G31,  averbis,  Liber  contra  Epistolam  Mani- 

chsei  (a),  usque  adverba,  Unum  verum  Deum.     M. 

(ii)  I.ibrum  liuiic  anno  596  aul597  scrii  tuin  inlelligimus  ex  r.elraclalionum  seric,  in  qna  posl  liliros  ad  sim|  liclanum, 
(\nis  Augu.slinus  in  exortlio  sui  episcoiatus  edidil,  iroxlme  collocatur.  Porro  ex  eadem  Maniclixi  Kiistola,  cujus  islliic 
1  riiicij  ia  repreheii(lii,  tragnioiitum  repcrios  lurra,  ia  iibrode  ^alura  Boui,  cap.  46,  et  aiia  qusedam  in  libro  de  ridc  comra 
Uanic&aeos,  capp.  5,  7  ct  1 1 . 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONENSIS  EPISGOPI 


GOMRA  EPISTOLAM  MANIGHiEI 

^xiam  bocant  JFunirammti 


LIBER  UNUS  ("). 


Rerullil  iiriores  larlcs  i:|>isiols  ManichxM,  oslendcnsipsiini  pro  inanifesla  qnain  |)oIliccbalur,  el  iirocciU  cuguitio.ic,  uoa» 

ni«i  inccria  el  ahsunia  ileliruuienta  suis  secialoribus  pro|>ouere. 


^rsTsnsvrfVW^ 


Dei  c-l  volciirihiis  el  pctonlihus  doiiarc  quod  boiiuiii 
ost. 

CAPUT  II.  —  2.  Causce  cur  mitius  ngendum  cum 
Maniclioeit.  llli  in  vos  sxvianl,  qui  nesciunt  cura  quo 
laborc  verunrt  invcnialur ,  et  quam  difficile  cavcan- 
tur  errores.  Illi  in  vos  sxviant ,  qiii  nesciunt  quaiii 
rarum  ct  arduuin  sil  carnalia  pliantasinai:i  pi;c  nien- 
tis  screnilatc  siiperarc.  Illi  in  vos  sicvianl ,  qui  nc> 
sciiinlcum  quaiita  dirricullatc  sanclur  oculiis  interiu- 
ris  lioininis,  ui  pussit  inlueri  solem  suum  :  non  islum 
qucm  vos  colitis  coelesii  corpore ,  oculis  carneis  el 
lioinimim  ci  pccorum  fulgentem  atque  radiantem , 
sed  illum  dc  qiio  scriptum  csl  per  proplictam  ,  Orlu» 
est  milii  justitiis  sol  {Malacli.  iv,  2)  ;  cl  de  qiio  dicluui 
csl  iii  Evaiigi;Iio  ,  Erat  lumen  verum ,  quod  illuminat 
onmem  liominem  venieiitem  in  liunc  mundum  {Joan,  i, 
9).  Illi  in  vos  sxvianl ,  qui  ncsciunt  quibus  suspiriis 
el  geiniiibus  flai ,  ui  cx  quaniulacumquc  paric  possit 
iiilelligi  Dcus.  Poslrcino,  illi  in  vos  sxviant,  qui  nuii- 
quam  tali  crrorc  dccepli  sunl ,  quali  vos  dcceplos 
vidcnt. 

C/VPUT  ill.  —  5.  Augustiiius  quondam  manichceus. 
Egu  aulem  qui  diu  mtiltiiinque  jactatus  landcin  re.spi- 
cere  •  polui  qiiid  sil  illa  sinceritas,  qii;c  sine  inanis 
fabuLc  narraliuiic  pcrcipitur ;  qui  vanas  imaginalioncs 
aniiiii.  iiici  variis  opiiiiuiiibiis  crmribusque  coIIec(as 
vix  miscr  iiicrui  Doniino  opiiulaiilc  convinccrc;  qui 
ine  ad  dclcrgcntlain  c.nligincm  mcnlis  ,  lam  tardccle- 
menlissiino  medico  vocanli  blandieiiliqiie  subjeci ;  qui 
diu  flcvi,  ut  incomniutabilis  cl  immaculabilis  subslaii' 
lia  coiicineiiiibns  diviiiis  Libris  sese  niilii  persuadere 
iiilrinscciis  digiiarolnr ;  qiii  deniqiie  omnia  illa  fig- 
mcnta ,  quui  vos  diiiuirna  consuciudinc  iiiipiicalos  ct 
conslriclos  lcncnt ,  cl  qux'sivi  curiosc,  cl  allciile  aii- 
divi,  el  lemcrc  crcdidi,  cl  inslaiiler  quibiis  poiui  per- 
suasi,  ct  adversus  alios  pcrtinacilcr  aiiimoscquc  dc- 

BEMEUICTINORUM. 

Ad  emcndanduni  libnim  conlra  F.|.islolam  Manicbxi  contulimus  edillones  Am,  Er.  et  l-ov.  cnm  autiqiiissimo  Corbeicusi 
codice,  cum  Oemnieliceusi,  caaaliiio,  Coli)erlino,  Sorbouico,  viclorinis  duolius,  et  duolius  Valicanis,  cuuuiue  vjriis  {eclio- 
uibus  quiuqoe  Uel^icoi-uiu. 

Cotnparavimus  prceterea  ens  omnes  editioncs  initio  Rclr.  et  Conrcss.,  t.  i,memoralas.     M. 


CAPUT  rUIMUM.  -  1.  Uierctici  sanandi  magis 
quam  perdendi.  Uniiin  verum  Deiim  omnipotenlem , 
ex  (juo  omiiia.  per  quem  omnia,  in  quo  omnia,  el  ro- 
gavi  el  rogo  ,  ul  in  refcllenda  el  revincenda  boercsi 
veslra  ,  Manicliaei ,  cui  cl  vos  forlasse  imprudcnlins 
quam  nu^Jitiosius  adliaesislis  ,  dct  niibi  meiilcm  paca- 
lam  alque  iranquillam,  ct  magis  de  veslra  corrcclionc, 
qnani  de  subversione  cogilanlem.  Quanquam  eiiim 
Dominus  per  suos  servos  regna  subverlal  crroris; 
ipsos  tamcn  bomincs ,  in  quanlum  bomincs  suiit, 
cmciidandos  esse  potius ,  quam  pcrdendos  jubet.  El 
qnidquid  divinilus  ante  iilud  ulliiiiiim  judicium  vindi- 
catur  ,  sive  j»er  improbos  sivc  per  justos  ,  sive  per 
nescicnlcs  sive  pcr  scienles,  sive  occulte  sive  palain  ; 
noii  ad  inlcrilum  lioiiiiiium,  i-ed  ad  mediciiiain  valere 
rredciiduni  esl  :  (|naiii  qui  respuerinl ,  cxtrenio  snp- 
plicio  prxparanlur.  Quapropter  cuin  iii  iiac  univcrsi- 
tate  rcrum  ,  ali.i  sinl  qua:  valent  ad  corporalem  vin- 
dictam,  sicut  ignis,  cl  vencnum,  et  morbus,  et  c^ctera 
liujusmodi  ;  alia  quibus  apud  scipsum  non  molcsiiis 
corporis  sui,  scd  cupidiiatuiii  suarum  laqueis  aniiiius 
punialiir,  siculi  csl  dnmiium,  exsilium  ,  orbitas.  coii- 
tumelia ,  et  liis  similia  ;  qujudam  vcro  non  sint  cru- 
ciaineiila ,  sed  quasi  fomcnla  cl  lcnimentj  langncn- 
tiiim,  ut  siint  coiiselaliones,  coliortaiioncs,  dispulalio- 
nes ;  cl  qna:cuiii(|ue  sunl  talia  :  boruin  omiiiiim  (|uic- 
dam  etiain  per  inalos  nescieiiies  operatur  suinma  Dei 
ju^tilia,  qiixdam  aulem  per  scientcs  bonos.  Noslrum 
igilur  fuit  eligorc  et  optarc  mcliora  ,  ul  ad  vcslrain 
corrcclionciii  adilum  b.ibcremiis ,  non  in  coiiteniione 
et  xmulaiione  el  perscciilioDibus  ;  sed  mansiiete  con- 
solando  ,  benevolc  cohortando,  leniter  dispulando  : 
sicul  scriptum  cst,  Servum  aulem  Domini  non  oportet 
liligare;  ted  mitem  esse  adomnes,  docibilem,  patientem, 
in  modestia  conipicntem  divcrsa  sentienles  (\l  Tiin.  ii , 
2i,  25).  Nostrum  crgo  fiiil  vclle  lias  partcs  expclerc  : 

ADMO.MTIO    PI'. 


(a)  Scriptus  circilcr  anuum  397. 


'  solaeditio  Ix)v.,  perspicere. 


iriv 


rO.NTIlA  EI'ISTOL.\M  Si\ 


l.ndi  ;  s:iviift  iii  vo^  oiiiniiio  non  possmii,  (|iios  si(  nl 
iiit;i|isiiiii  illo  l(;iiiiiorc.  ila  minc  dcbco  siisliiicr«  ,  ct 
laiii.i  |»:iii(;iilia  voliisciiin  agorc  ,  (iiiaiila  inccum  cge- 
niiil  pro.viini  nici,  cuin  iii  vcslro  doginalc  rahiosus  ct 
ca'Ciis  crrarcm. 

4.  Ul  aiHcn»  facilius  iniiescatrs  ,  cl  iioii  iiiimiro  aiii- 
iiio  vobis(|iic  periiicioso  milii  adverscmini,  illiid  qno- 
vis  judicc  impclrare  mc  a  vobis  oporlct ,  iil  cx  iitra- 
<pic  parlc  omiiis  arroganlia  dcponainr  Ncmo  nostnim 
(iicatjani  se  invcnisse  vcrilalem  :  sic  c;uii  tpiaTimns, 
(|iiasi  ab  iiUiMiuc  ncscialiir.  Ila  cniin  diligenlcr  ct 
cmicorditer  ipiairi  poterit,  si  niilla  tciiicraria  prrc- 
Mimpiione  invenla  ct  cognila  essc  crcdatur.  Aiil  si 
lioc  a  vobis  impclrare  non  |»ossiim,  saltcm  illud  coii- 
«edite,  ut  vos  UUKinam  incognilos  iiiinc  priinuni  an- 
d.ain,  iiunc  primnni  difcutiain.  Jnslum  puto  essc 
(inod  postulo  :  liac  sane  Icgc  scrvala  ,  nt  vobiscum 
iion  orcm,  iion  conventicula  («lebicm,  iioii  Manicliai 
iioincn  accipiam  ,  si  no;i  niilii  dc  omnibus  rebiis  ad 
s;iUilcin  aniiiKC  |icriiiienlibus  sine  ull;i  caligiiic  lalio- 
iicm  i)crspicu;im  dedcriiis. 

C.XPUT  IV.  —  5.  Argumenfa  fidei  catlwlic(e.  \n  c .- 
tiiolica  oniiii  Kcclesia  ,  ul  omill:tm  sinccrissimam  sa- 
picnliain  ,  ad  cnjus  cogiiilioncm  paiici  spirilii:ilcs  in 
li;ic  vila  |>cr\eniunt,  ut  cain  ox  minima  quidcm  par- 
tc ,  quia  liominos  sunt ,  scd  lamen  siiic  diibilationc 
cognoscaiit :  cilcram  (|nii.pe  liirbam  iion  inlelligendi 
viv;icil;is,  scd  crcdciKli  siinplicitas  lulissimam  facit : 
ul  cigo  lianc  oinitlaiii  sapientiam,  quam  in  Ecclesia 
cssc  calholica  non  credilis;  mnlta  sunl  alia  qure  iii 
cjusgremio  me  juslissiiiiC  lcnrani.  Tcnet  consensio 
populorum  atque  geiilium  :  tenel  aucloritas  miracnlis 
jnchoala  ,  spe  nnlrila  ,  cbaritate  aucta  ,  vctuslale  fir- 
iiKila  '  :  tcnet  ab  ipsa  sede  Pelri  apostoli,  cui  pascen- 
das  oves  suas  posl  rcsurrcclionem  Dominus  commtn- 
(lavit ,  usque  ad  proesenlem  episcopalum  succcs^io 
sacerdotum  :  lenct  |ioslrcino  ipsum  Calholic.t;  no- 
iiicn,  quod  non  sine  caiisa  itiler  tam  mukas  hsreses 
sic  ista  Ecclesia  sola  obliimit ,  ul  cum  omnes  hsprc- 
lici  se  calholicos  dici  veiiiit,  quaerenli  tamen  pere- 
(iiino  alicui ,  ubi  ad  Calbolicain  convenialur  ,  iiullns 
li:crelicoruin  vel  basilicain  siiam  vel  dominn  andeat 
tistcndere.  Isla  ergo  tot  el  lanta  nominis  cliristiani 
cliarissima  *  \incula  rectc  hominem  teneiit  credeii- 
lein  in  calholica  Ecclesia,  etiamsi  propter  nostrae  in- 
iclligentiyc  larditalem  vcl  vitoe  merilum  veritas  iion- 
(liim  se  apertissime  ostendat.  Apiid  vos  aulem  ,  ubi 
liiliil  borum  est  quodme  inviiel  ac  leneal ,  sola  per- 
soiiat  veritatis  poUicitalio  :  qu:e  quidem  si  tam  ina- 
iiilcsta  monstratur,  ul  in  dubiuin  venire  non  possit , 
pr;ci)oneiida  est  omnibus  illis  rcbus,  quibiis  iii  Callio- 
lica  lcncor  ;  si  autem  lanliimmodo  promiliilur,  et  non 
oxhibelur  ,  nemo  me  movebil  ab  ea  fide  quae  animiim 
iiicum  lol  el  lantis  nexibus  chrislianae  religioni ' 
as'ringit. 

CArUT  V.  —  C.  (  oulm  liiulum  Epistcla'  Mnuulm. 


»  In  Corbcieiisi  coilicc,  deesl,  aucta ,  vetnstatc. 

'•  Uuo  V;Ss.,  clmi.^-dmii. 

^  Alu.  el  oiii:it'j  Ms.->. ,  rcti(lio}iii. 


MCII.-EI,  S    AIJfHJSTI.NI  i7* 

Viili;;iiniis  igilur  (p^iil  mc  docc^it  \l.iiiiclia;iis ,  cl  po- 
li->  iiniiin  illuni  coiisiderf^inni»  libriim  ,  quem  Fiiiiila- 
mciiti  Kpistolamdicitis,  iibi  lotum  penc  qiio;|  crcditis 
coiiliiictur.  Ipsa  enim  nobis  illo  lcmporc  niiscris 
(jiianilo  lccla  est ,  illiiinin^ili  diccliamiir  a  vobis '. 
Ccile  >ic  incipil:  Mauichtrui  niKnlolu»  Je$u  Lltriiti 
provideutia  hei  Palrit.  llac  tuul  talubrin  verba  ,  de 
jjercnui  ac  mvo  foute.  Jain  enm  lK)iia  patienlia,  si  pla- 
c(!l ,  altcndile  qnid  qnrrrani.  Non  credo  istum  esse 
:i|iosloliini  Cbrisii.  Qiijfso  nc  succenscalis ,  et  malc- 
ilicerc  incipiatis.  Noslii  ciiini  me  siaiuisse  ,  iiihil  a 
vobis  prolatum  lemcre  credere.  Quacro  ergo  qnis  sil 
istc  .MaiiichxMjs  ?  Hespondebitis  :  Aposloliis  Christi. 
Non  crcdo  :  quid  jam  dicas  aut  facias  ,  non  h:ibcbis ; 
pi'Oiiiiltcb:is  ciiiiii  scientiam  vcritalis,  ct  nunc  quoil 
ncscio  cogis  ul  crcdam.  Evangelium  milii  forlassc 
lcctnriis  cs,  ct  iiide  Maiiichu;i  personam  tentabis  as- 
Scrcri'.  Si  ergo  invenii  es  aliquem,  qui  Evangclio  noii- 
iliiiii  credit,  qiiid  faceres  diccnti  tibi  ,  Non  crcdo? 
Ego  vcio  Kvangclio  iion  crcderein  ,  nisi  mc  catholi- 
(•  c  E(  clcsi;r,  commovcret  auctorilas.  yuibns  crgo 
oliicmperavi  diceniibus  ,  Crede  Evangelio  ;  ciir  cis 
iion  oblcn:perem  dicentibus  mihi ,  Noli  credcrc  Ma- 
nicha;is?  Elige  quid  velis.  Si  dixeris  ,  Crede  CHllioli- 
cis ;  ipsi  me  monenl  ul  nullam  fidem  accommodein 
vobis  :  qiiapropter  noii  possuin  ilils  credcns,  iiihi  tibi 
iioncrederc.  Si  dixcris,  Noli  Catliolicis  credere  ;  non 
recte  facies  per  Evangclium  mc  cogcre  ad  M:inicli.vi 
lidem  ,  qiiia  ipsi  Evangelio  Catholicis  prcdicantibus 
credidi.  Si  aiitem  dixeris,  Recte  credidisti  Caiholicis 
laiidanlibus  Evangernn»  ;  sed  non  recle  illis  credi- 
disii  viiiiperanlibns  Manicbncum  :  usque  adeo  nie 
slnltiiiii  puias,  ut  nulla  reddita  ratione  quod  vis  crc- 
daiii ,  quod  iion  vis  non  credam?  Mnlio  eniin  juslins 
alqiie  caulius  facio,  si  Catholicis  qiioniam  scmi  I 
credidi ,  ad  te  non  transeo,  nisi  nie  noncredere  jns- 
scris,  sed  nianifestissime  ac  aperlissime  scirc  aliqiiid 
feceris.  Quocirca  si  mihi  ralioncm  rcddiluriis  es,  ili- 
mitie  Evangelium.  Si  ad  Evangelium  te  leiics  ,  ego 
me  ad  eos  leneam  ,  quibus  prrccipicntibus  Evangclio 
crcdidi ;  et  bis  jubentibus  libi  omniiio  non  credam. 
Quod  si  forte  in  Evangelio  aliquid  apertissimum  de 
Manichaei  aposlolatu  invenire  polueris .  infirmabis 
mihi  Calholicorum  auctoritalem  ,  qui  jubent  ut  libi 
non  credam  :  qua  infirmata  ,  jam  nec  Evangelio  cro- 
dere  potero,  quia  per  eos  illi  credideram ;  ila  nih.l 
apud  me  valebil,  quidqiiid  inde  protnleris.  Quapro- 
pler  si  nihil  manifestum  de  Maiiicb.-ei  apostolalu  in 
Evangelio  rcpcritur ,  Caiholicis  potius  credam  quara 
libi.  Si  autem  aliquid  inde  manifeslum  pro  Manichxo 
legeris  ,  nec  illis  ,  nec  tibi  :  illis ,  quia  de  t€  mibi 
mentiti  suni ;  tibi  autem ,  quia  eam  scripturam  mihi 
profers  ,  cui  per  illos  credideram ,  qui  mihi  mentiii 


>  Rdili  \m.  cl  F.r.,  vtctiimti  dicebitmwt,  'men.  l.ov.,  in- 
climiti  ducebamur  a  vol.is.  Diio  \is,->..  utcliiuilii  dixceb  tur  a 
nobis.  Tandeai  veluslissiinus  ('orbtMcnsis  codcx  :  llluimnitli 
dicebamur  n  vubis.  Favel  huic  leclio.ii  quoil  iiifra,  in  caiite 
2.T  legitur  de  oadem  E|,islola  :  quw  fere  onunbu.K  qiii  ui>u(t 
tos  iituminali  dicitntur,  lolet  e*i>e  itvlissiina. 


177  I''l^f^l' 

«onl.  Sed  absil  ul  cgo  lOvangeiio  ni»n  cicdiun.  llli 
oniin  credcns  .  n -n  iiivenio  qiiomodo  possim  eliani 
libicrcdcre.  Apo>loloruni  enini  non)ina ,  quie  ibi  le- 
gnnlnr  {Malth.  \,  2-1;  Marc.  in,  IS-lt),  el  Luc.  vi , 
13-16).  non  inlcr  se  conlinenl  noineii  Manicli.ii.  In 
iixuin  auleni  liadiloiis  Cbrisli  quis  successeril  ,  in 
Aposloloruin  Aclibns  logiinus  {Act.  i,  2G)  :  ciii  libro 
n«H:esse  esl  ine  credorc  ,  si  crcdo  Evangelio  ,  qiio- 
niani  ulramque  Scripluraiii  siinililer  niilii  c.iiholica 
lonunendal  aiiclorilas.  In  codom  eliain  iibro  do  vo- 
caiiojie  aiquc  aposlolalu  Pauii  vuigaiissiinain  loin  iiius 
lii^loriam  {Id.  i\).  Lcgc  niihi  jain,  si  poles  ,  in  Evan- 
i;oiit».  ubi  Maniclianis  apo>l()ius  dicius  esi ;  vol  in  ali- 
qiii)  niio  iibro,  cui  iiie  jam  credidisse  coiifHoor.  An 
iliini  lccJnrus  es,  ubi  Spirilum  saucluni  paracleliim 
Domiiiui  proinisil  Aposioiis?  De  quo  loco  vide  qiiol 
<l  quaiiia  siiit ,  <|u.e  me  revocenl  el  dolcrreanl  ne 
M.iiiich.fO  crcdain. 

CAPUT   VI.  —  7.  Cur   aposlolum  Clnhli  se  scri- 
vterit.    duMTO  ciiim  ,   cnr  cpislol;e  hnjiis  principinm 
sil,  A/fl/iif/ioru»  aposlolus   Jesii  Cltrisli ;  ci  n\\    sil , 
Paraelelns  aposlolus  Josu  Clirisli.  Si  aiilcni  mi^sns  a 
Chrislo  Paraclelus  ManiclKeuin    inisil,  cur  l-^a,  ila- 
iiicJneus  apotlolus  Jesu  Chiisli ;  ol   noii  polius ,  Mani- 
ehaus  aposiolus  l*aracleli  ?  Si  dicis  ipsum  e.sseChri- 
sium  ,    qui  csl  cliain    Spirilus  sanclus  ,   conliadicis 
ipsi  Scriplur.e  ,   ubi  Domiuus  ail  ,  El  tiHuiu  Vuraclc- 
iitm  miliam  vobis  {Joaii.  xiv  ,  iO).    Si   aulcni  Ciirisli 
nomen  ideo  rccie  posiluin    pulas  ,  non  (|uia  ipse  ost 
eiirislus,  qui  el  Paraclclus,  scd  quia  cjusdem  siuit 
ambo  subslanlix ;  id   esl ,    non   quia   uiius  csl ,  scd 
quia  unuin  suni  :  polerat  et  Panlus  dicere  ,   Paulns 
aposiolus  Dci  Patris  ;    quia  dixit  Doniimis,   Ego   cl 
Vuter  umtm  sumu${lil.  \,oO).  Nnsiinain  l»0C  dieil: 
sed  iiec  quisquain    Apoi>loli)niiii  Palris  se  aposiclum 
scribil.  Quid   sibi  crgo  vuil  isla  novilas  ?  Nonnc  vo- 
bis  videlur  nescio  qnaiii  redolcre  fallaciain?  Cerie  si 
Diliil   inlercsse  arbilraius  esl ,  cur  non  varie  iii  aliis 
cpisloiis  apostolum  Cbristi    se     noininat ;  in  aliis  , 
Paracltii?  Sed  Chrisli  seinper  audivi,  (|uoliescunupie 
aiidivj  :    Paracleti   aiitem  «ec  scniel.    Qiiid  lioc  csse 
caus,-e  arbitramiir,   itisi  quia  illa  superbia ,   nialor 
einnium   hx>reticorum ,   iinpiilil   homincm  .    ul   non 
missuin  se  a  Paracleto  vellet  videri  ;    scd  iia  susee 
piuni ,   lil    ipte  Paraclelns   diccrelur?    Sicut   Jesus 
Chrislus  hoino,  non  a  Dei  Filio,  id  csl  Virlule  ct  S;i- 
pieiilia  Dei  ,  perqiiam  facta  siint  oinnia  ,  missus  est; 
m:J   ila    susi  eplus  secimduui  cntholicam   lidoni ,  ut 
ijisc  essel  Dii  Fiiiiis  ,  id  (^st,  in  illo  ipso  Dci  Sapieii- 
tia  saiiaiidis  peocatoribus  '  appareret :  sic  se  iiic  vo- 
luit  a  Spirilu  sancto  ,  qiicm  Ciiristus  proniisit ,  videri 
esse  suscepliim.  ut  jam  ciim  audimus  Manich:eiiin  S|)i- 
riium  sanclum  ,  iiilclligamus  apostoluni  Josu  Clnisli , 
id  esl,  missum  a  Jesu  Clirisio,  qiii  euni  se  inissiiriim 
essc  promisil.  Singularis  audaeia  isla  ,   et   iuoHabiie 
&:irriiogiiiin  ! 
'      CAPLT  VII.  —  8.  Maiiichtvux  Spirilus  saiiclusquo- 
moth  cndilus  a  suis.  Sed  laiiien  <iiia'ro,  cum  Paer  ot 

•  u.  01  lov.,  pcctoibus.  <:;isii;:;miui-  cx  \\n   cl  Mss.. 


r.NLs.  na 

Filiiis  et  Spiriliis  sanctus  ,  vobis  etiam  confitenlibus  , 

noii  dispari   nalura  copiilcntiir  ,  cur  homincin  su  cc- 

pliim  aSpiriln  sanolo  .Manioli;euiii,  iion  pulatis  lurpo, 

naluiii  ex  ulroqiu;  soxu  pr.odioarc;    lioininom  auloiii 

susccptum  ab  unigcnila  Sapicnliu  Dei ,  naliini  de  vii  - 

giiie  crederc  rorniidali>?  Si  caru  humana  ,  si  conciibi- 

tiis  viri ,  si  uleriis  inulieris  iiun  potuil  inquinare  Spi- 

ritiim  sancluni ;  quomodo  poluit  ulerus  viiginis  iii- 

<|iiinare  Dci  Sapiciitiain?  ManiclKVus  ergo  islc  qui  du 

sanclo  Spiriln  et  evangelica   loctionc  glorialiir  ,  iie- 

ccsse  esl  vobis  concedal  ',  aiit  niissuin  se  csse  a  Spi  ■ 

liiu  saiicio  ,  aiit  susccptum.  Si   inissus  cst ,  P.iraclcli 

se  apostoluin  dicat ;   si  susccptus,  conoedal  ci  honii- 

iioiii  *  inaircin  qucni  siiscopil  unigeiiiliis  Filiiis,   si  oi 

({iioiii  susco|)it  Spiiilus  sanctiis  conccdit  ei  patroin. 

Credai  virgiiiiiale  Mari.e  Vcrbuni  Dei  iion  cssc  pollii- 

lum  ,  si  coiiciibitu  parcntiim   suorum   Spirilinii   san- 

cium  noii  potuisse  pollui  iit  credaintis  liorlatur.  Quod 

si  dixerilis  ,    noii  in  ulcro  vcl  aiile  uteruni ,  sed  jniii 

nutum  Maniciix>uiu  a  Spirilu  saiicto  esse  susceptiiin  , 

suriieilul  falcainini  liabuissc  carnem  dc  viro  cl  feniina 

prooiealam.  Ciim  eniiii  vos  noii  limealis  visccra  ci 

.sunguinem   Maniclia>i  dc  iiumano  coiicubilii  vcnicii- 

tcin  ,  cl  inlcslina  fimo  plcna  ,  qnx  illa  caro  gestaliai , 

ct  his  oinnibus  non  crcdalis  contaminaliini  esse  S|iiri- 

tiim  sanoium,  a  quo  illuin  hominem  susceptiiin  c.sso 

crcdiiis  :  oiir  ogo  iilcriiin  virginalcin  ct    intacla  izoiii- 

lalia  rclormidom  ,   ct  noii  pi<tiiis  crcdain  Sapieiiliaiu 

Dei  in  ipsis  nialcrnis  visccribus  hoinine  suscepto  iin- 

in  icul.itam  sinceiainque  inansissc  ?  Quapropter  quo- 

ni.iin  si\e    niissum ,  sivc  susceptiim  a  1'aracielo  sc 

.M.inicliaMis  vesler  allirmet,  nihii  horum  potcritobli- 

I  cre  :  ego  jani  caulior  nei|ue  missuin  enm  crcdo,  nc- 

qiie  siisropium. 

CAPLIT    VIU.   —  9.    Festum    uatalis    Manicha'i. 

Nam  qiioti    addidit  diccns  ,  providenlia   Dei   Palris  ; 

qiiid  aliud  ambivit   Jesu  Ciirislo   nominaio ,   ciijiis 

sc  dicil  apostolum,   et  Dco  Patre,  ctijiis  providiniia 

niissum  sc  dicit  a  Filio,  nisi  iil  Spirilum  sanctinu 

ipsuin    terliuin    csse   credcremus?    Sic    cnim    soii- 

bit  ;  ilttnichwus  apostolus  Jesu  Chri>>li  procidentia  Dci 

Palris.  Spiritus  sanclus  noininatus  noii  esl,  qui  ina- 

xime  dchuil  ab  eo  nominari ,  <|ni  nobis  apostolutiini 

suum  Paracieti  promissione  cominendut,  iit  cv:in- 

golica  aucloritale  iniperitos  prciiiat.  Quod  cum  a  vo- 

bisqu:critur ,  respondetis  utique  .Maiiich:i;o  apostolu 

nominato ,  Spirilum  snnclum  paracieluin  nnininaii  , 

quia  in  ipso  venire  digiiains  cst.  Qu:ero  ergo  ,  sieut 

supcrius  diccbuni  ,   qiiare  cxliorrealis  ciiiii  dicit   ca- 

liiolica  Ecclcsia,  euiii  iu  qtio  venit  divina  Sapienlia  . 

iialum  esse  de  virgine  :  cnm  vos  ciuii  iii  qiio  S|iiritui;i 

sanctuin  vciiissc  prxdicaiis,   nalum  de  feiniiia  virc 

mixla  niiiil    iiorrealis.  Qiiid  crgo  aliud  suspiccr  iic- 

scio,  nisi  quia  isle  Maiiicli.i!iis,    <|ui  pcr  Christi  no 

men  ad    ini|ieritoruin    aniiiios   adiiiiin    qii:oril  ,    prc 

Christo  ipso  sc  coli  voliiil.  Ilic  uiide  conjiciaiii ,  brc- 

vilor  dic.im.   (luin  s.rpc  u  vobis  quaTorein    i!'o  tom- 

•  Kdiii,  nccesxe  est  ut  nobis  concedai.  \ss.  vero,  necessk 
est  vobis  concedal. 
'  sn;  iiiiiinros  M.SS  Kdili  vero,  hoiiiuii. 


179  CONTUA  I:PIST()L\M  M 

porc  qno  vos  MiKlirltnm,  qii.i!  cansa  essclqndd  Pasrha 
Domini  (•htinnuino  i>n!l:i  ,  intcrdnni  n  p:i'iicis  (opidiA- 
jiima  cclrl)r:l;'lo  freqnciit;ircUir,  nnllis  viRiliis  ,  nnllo 
<  prolixion!  jojiinio  indicto  An(liioril»ii<:,  iinllo  d('iii(|no 
fcsliviorc  appnraln  ;  cnm  vcslnirn  i)ciii;i  (n),  id  csi  , 
di  !m  qiio  M:iiiicli;cns  occisns  csl ,  qniii(|iic  gradiljiis 
initlrnclo  tribnnali  ct  prclio^is  lintcis  ndornnlo ,  ac  in 
promplu  posilo  et  olijeclo  adoranlilms,  magnis  ho- 
norihus  proscqiiainini  :  lioc  crgo  ciiin  qircrcrcm  , 
rcspdndehiiliir  cjns  dicm  p;issionis  cclclirandniii  c^so 
(pii  vorc  passns  cssct;  Clnislnin  antcm  qni  natus 
non  esset ,  ncqno  vcriini ,  sed  simnlalam  caiiiem  lin- 
manis  ocniis  oslcndissct,  non  pcrtnlisse,  sed  finxisse 
prtssioncm.  Qnis  non  iitgcmiscal,  hitmines  qni  sc 
cliri.-Jianos  dici  volnril ,  limere  nc  iiollualur  vcrilas 
dc  virgiiiis  nlcn) ,  cl  dc  niciidacio  iioii  tiincrc  ?  Sod 
«l  ad  rem  rcdeain,  qnis  non  suspicelur,  cum  diligoii- 
ler  atlciid(;ril ,  idco  ncgari  a  Manic!iX'o  Clirislum  na- 
tnm  csse  dc  reniina  ,  el  liumannm  corpus  liabuisse  , 
nc  passlo  cjus ,  qnod  totius  jam  orbis  feslissimum 
lcmpus  esl ,  ab  eis  qui  sibi  credidissent  cclebraretur, 
cl  non  tanta  devolione  dicm  morlis  suoe  •  desiderata 
solcmnilas  honorarel?  Hoc  enim  nobis  erat  in  illa 
bemalis  cclebrilale  gratissimnm  ,  quod  per  Pascha 
frequenlabalur  • :  quoniam  vehemenlius  dcsideraba- 
nius  illuin  diem  feslum  ,  subiracto  alio  qui  solebal 
csse  dnlcissimus. 

CAPUT  IX.  —  10.  Splrilus  sauclus  qumido  missus. 
Forlasse  dicas  milii  :  Quando  ergo  venit  a  Domino 
promissus  Paracletns  ?  Hic  cgo  si  iioii  habcrern  aliud 
quod  crederem ,  facilius  enm  adlmc  venlnrnin  cx- 
spectarem  ,  quam  per  Maiiicli:cuni  vcnissc  concede- 
rem.  Nunc  vero  cum  in  Aciibns  Aposlolornni  raaiii- 
festissimc  saiicli  Spirilus  prxdicetur  adventus ,  quae 
me  necessitas  cogil  h;crolicis  tam  periculose  et  lam 
facile  credcre  ?  Iii  libro  eniin  memorato  sic  scriplum 
ost  :  Primum  quidem  sermonem  fecimus  *  de  omnibus, 
o  Tlieojiliile ,  quce  coepil  Jesus  facere  el  docere  in  die 
qua  Apoalolos  elegil  pcr  Spiritiim  sanclum  ,  el  prmce- 
pit  pradicare  Evangelium.  Quibvs  prwbuit  se  vivum 
posl  passionnm  in  mullis  nrgumcntis  dierum  ,  visus  est 
cis  per  dies  quadraginla  ,  et  docens  de  regno  Dei ,  et 
quomodo  conversaiiis  sit  cum  illis  ,  et  prmceperit  eis  ' 
ne  discedereni  ab  Jerosoliiiiiis  ,  sed  suslinerent  pollici- 
tationcm  Patiis  ,  qnain  audistis  ,  inquit  ,  ex  ore  meo. 
Quoniam  Jonnnes  qnidem  bnptizavil  aqna  ,  vos  autem 
Spiritu  sanclo  inripietis  baplizari  :  quem  el  accepluri 
estis  non  post  inullns  dies  islos  usque  ad  Penlecosten. 
llli  qnidem  cuni  venissenl,  inlerrogabant  eum,  dicentes  : 
Domine  ,  si  lioc  itt  tempore  reprmsenlaberis ,  el  quando 
regnum  Israel  ^  Ille  autemdixit :  Nemo  potesl  cognos- 
cere  tempus  ,  quod  Pater  posuit  in  sua  potestate;  sed 
(iccipietis  virlulem  Spiritus  sancli  supervenientem  in 
vos  ,  et  erilis  milii  lcslcs  apud  Jerusalem  ,  el  in  tota 
Jii^.ccn  et  Sainaria,  el  unque  iu  tobini  lcrrcm  (  \rL.  i,  &). 

*  in  \\ss.,quod  pio  rasclia  ficqnentnbatnr. 

«  A|n(JI-.r.  I.ugd.veu.  l-ov., /■«'<«•      ^- 

»  \\  nd  l.njid.  veii.  I.ov.,  conversalvs  cst  cumi!,Us,etpr(L'- 

cmt  eis.      M. 
'(  A\wl  lr.\MS^\-,rcpra:scntabis  rcgnwn   is:ncl :  vcii., 

■.})  AfWr,  ^d  esl.  gradus. 


AMcii.i:!,  s.  ac(;lstim  is^ 

Cccc  liabcs  ulii  commomoravil  discipnlos  poniciiaii» 
iiis  patcrii.T  ,  qnam  cx  ore  cjiis  :iiidi(raiit  do  Spiriia 
snnoto  vcntnro.  Niinc  videamns  qirindo  sit  niissus 
I*.iiil(t  posl  onim  soqniinr,  el  dicit  :  /n  illo  temporet 
qno  suppleius  est  dicx  Penlecostes,  fneruul  oinnes  eadeo. 
animatione  smiil  in  uvuin  :  el  fuclus  est  tnbilo  de  ccch 
sonus,  qiiati  ferrelur  flalut  vehement,  et  implevit  totutn 
Ulinn  lociim  in  quo  ernnt  tedentet  ;  et  visa;  lunt  illit 
tiiiqna:  divisa:  qnnsi  ignis,  qui  et  insedit  tvper  unum- 
qucniqne  illnrinn.  El  implcti  sunt  omnes  Spirilu  tancto, 
et  coepernnl  loqui  lingni% ,  quomodo  Spiritut  dabat  eit 
pronunliare.  Jerosohjmis  autein  fuerunt  Itabitanlet 
Judcei  hominet  cx  otnni  natione  qua:  esl  tub  ccelo.  El 
cum  facta  esset  vox ,  collccta  est  turba,  el  confuta  est; 
quoniam  audiebut  unusquisque  siio  termone  et  tuis  im- 
guit  loquenles  eos.  Slupebant  autcm  et  mirabantur,  ud 
invicem  dicenlcs  :  i\onne  omnes  qui  loqnunlur,  nalione 
sunt  Gulilcei  1  El  qnomodo  agnoscimut  in  itlis  sermo- 
nem  in  quo  nati  sumus  ?  Parlhi  .  Medi ,  Elnmilce ,  et 
qui  inlinbilant  Mesopotamiam  ,  Armeniam  et  CnppndO' 
ciam  ,  Pontum  ,  Asiam  ,  Phryqiam  el  Pamphijliam  . 
.iEgyptum  et  regiones  Africm  '  ,  qucB  est  ad  Cyrenen: 
et  qui  advenerant  Romani,et  Judcei,  et  incolce  *,  et  Cre- 
tes  ,  et  Arnbct  ,  audiebant  loqnentes  illos  suis  linguit 
magnalia  Dci.  Siupebant  aulem  ,  et  hcesitabant  ob  id 
quod  faclum  est,  dicentes  :  Quidnam  lioc  vult  este  ?  AIH 
autein  irridebant ,  dicentes  :  Ili  muslo  omnes  onerctti 
sunt  (Act.  u  ,  1-13).  Ecce  ubi  venil  Spiritus  sanctus  : 
quid  vullis  aniplius?  Si  Scripluris  credcndnm  est, 
cnr  non  !iis  potins  credam  ,  qn:e  robnslissima  ancio- 
ritate  firmal;c  snnt ;  qu:e  cum  ipso  Evangclio ,  nbi 
promissnm  Spirilum  saiiclum  pariicr  crcdimiis,  in- 
iioteseere  populis  el  commendari  posleris  pncdicari- 
que  merueruiil?  IIos  ergo  Actus  Apostoloruin  Evan- 
gclio  pari  anclorilatc  conjunctos  cinn  Icgo,  invenio 
non  solnni  es?o  pioniissum  illis  vcris  Apostolis  san- 
clum  Spiritum,  sed  eliam  tani  manifcslc  missuin,  u( 
niillus  de  hac  re  locus  relinqncrelnr  crroribus. 

CAPUT  X.  —  11 .  Spiritus  snnclus  bis  datus.  Clari- 
ficatio  enini  Domini  iiostri  apud  lioniiiies,  losurrcciio 
esl  a  iiiorluis,  ct  in  coclnm  asccnsio.  Soiip'um  csl 
antein  in  Evangelio  xarfi  i&)«vv>;v :  Spiritus  auiem  non- 
duin  erat  datus.  quia  Jesus  nonduni  eral  clarificalvs 
[Joan.  VII,  59).  Si  ergo  propterea  nondnm  eral  dalu=, 
quia  .Jesns  iiondnm  eral  cliirificalus,  clarific  ilo  Jesii 
nccessario  stalim  dalus  cst.  El  propter  ipsain  geniinain 
rlarificalionem ,  sccundum  bominem  el  sccnnduni 
Denni,  bis  ctiani  daliis  esl  Spiritus  sanctus :  scmel, 
lotqiiam  resnrroxit  a  moilnis,  ciim  iiisiifnavir  in 
facieni  disci|)nlornm,  dicens,  Accipile  Spiriiuin  Saii^ 
tum  (Id.  XX,  22).  El  itcruni,  postquam  ascendil  iii 
coelum,  dccem  diebns  iransaclis  :  qiii  numcrus  pcr- 
feclionem  significal ;  cuni  seplenario  numero,  qno 
condita  niiiversa  consistunl,  addilur  Trinilas  condi- 
loris.  De  quibus  rcbus  iiitcr  spiritualcs  viros  pic 
cauleque  mnlla  trnclantnr.  Sod  cgo  a  proposilo  non 


prcesentabis  reqnnm  israel  ?       m. 

>  sic  Mss.  rdili  aiileiii,  el  reqioncm  ifica^. 
'  Mss.,  ct  iiuhvi  iiuolii: i  oinibso  c(. 


m 


lAimi 


Ticedam  :  siisccpi  cniin  prius  vobiscum  sic  agerc ,  nt 
non  cgo  vos  doccaiii  ,  quoil  supcrhum  foilasse  arbi- 
iramini ;  sed  lan^piam  ipsc  a  \obis  discoro  sludcain  , 
quod  novem  annis  non  polui.  Quaproplcr  babco  qui- 
bus  Liilcris  credam  de  advenlu  Spirilus  sancli ,  qui- 
bus  me  credcrc  si  probibelis  ,  ne  lemere  crcdani 
quod  nescio  ;  sic  enim  solelis  moiicrc  ;  nuillo  miniis 
vesiris  lillcris  credam.  Quare  ,  aul  dmiies  lil)ros  ' 
aurerle  de  iucdio  ,  el  dispulaiido  paudile  vcrilatem  , 
de(|un  tbibilarc  non  possiin:  aul  lales  proferte  libros, 
quibus  noii  milii  cum  arroganlia  imponalur  quiul 
crcdam,sod  exbibcalursine  fraudo  quod  di^cim.  For- 
la>se  ,  iiiquis  ,  el  lia:c  epislola  lalis  cst.  Nolo  crgo 
iu  cjus  liuiinc  ullcrius  immorari :  intcriora  vidca- 
nius. 

(:\!'l'T  XI. —  12.  Verilaiem  polHreiiir  Mniiiilin-ns, 
jio»  exliibfl. —  Harsunt,  inquii,  snlubiin  terbn,  ex  /le- 
reimi  ac  vivo  foiile;  qiice  tjui  nudicril  ,  el  eisilcn  pri- 
mum  credidiril  ,  deinde  quw  insinunnt  custodierit  , 
uuiiquam  eril  morti  obnoxius ,  verum  (eterna  el  gloriosa 
vila  fruetur.  Xam  profecio  benlus  est  judicandns .  ijui 
liac  diviiia  iiislructus  cognilione  fuerit  ,  per  qnnn 
tibemlus  in  sempiterna  vita  permaiiebit.  El  b:vc  ,  ui 
vid:lis,  pollicitalio  csl ,  nondum  cxliibilio  vcril:iii>  : 
ti  vos  ipioquc  animadvertere  faciHimc  potestis  ,  ist'» 
\el:iinine  quoslibcl  crrorcs  fucari  posse,  ul  iinpoi  ilo- 
Miii  animis  pcr  ornatam  jinu.tm  lalcnlcr  irropanl. 
Si  ciiiin  dicercl :  H;fC  suiit  postifcra  verba,  ex  venc- 
niiso  fonte ;  qu.x  <|iii  audierit,  el  cisdcm  primiim  crc- 
dideiit ,  deinde  qiix'  insimianl  cuslodiorit ,  niiiiqiiam 
cril  vil;c  rcstittiendiis ,  voruin  pocnali  cl  ;i'niMiiif>si 
niorte  aflicicliir  (nam  profecto  iniser  csl  judican.Iiis, 
(|ui  liac  infcrna  Implicalus  impcrilia  fiierit,  pcr  qiiam 
demcr>ns  in  senipilernis  cruciatibus  pcrmaneliii )  ;  si 
ersio  hnc  dicorcl ,  vcruin  diceret :  sed  libro  huii-  noii 
soiiim  iiiillum  conciiiaret  leclorem;  sed  omnos  i:i 
qnorum  niainis  incidissct,  iii  maxima  odia  concil:iiol. 
Quamo'  rom  ad  consequcnlia  transeamiis  ,  iiec  i  os 
isla  diTipiant  qiirt!  possiinl  essc  bonis  cl  inalis  , 
«l«>clis  ol  iiuloclis  vcrba  commuiiin.  Qiiid  crgo  sc- 
qnilnr?' 

13.  Phj  ,  iiiqnil,  A)ti'  invisibilis ,  et  verilatis  iioli- 
lia  $it  cum  frulribus  sanctis  et  charissimis,  qui  manda- 
lis  cielestibus  credunt  pariler  atque  deserviunt.  Ila  s-ii  , 
iil  dioit.  Nam  et  isla  benignn  et  accopiissim:»  0[  i:iiii) 
esl.  Tanlum  niemiiicrinius  lixc  et  a  bonis  dociorii^iis 
cl  a  deceploribiis  dici  posse.  Ilaquc  si  nulla  iiisi  talia 
diceret ,  omnibiis  icgendum  et  amplccleiidum  csse 
conccderem.  Ncc  illa  qu.u  adbuc  scqiiiinliir,  iinpro 
l>:iv(>rim  :  adjungit  cnim,  Sed  et  dexlera  Inminis  liiea- 
liir  et  eripiui  vos  ab  omiii  incursatione  maligna  *  ,  et  a 
Inqueis  mundi.  Et  omnino  quidqiiil  in  hujus  cpi- 
stol.c  priiicipio  scriplinn  esi  ,  doiioc  vcnialur  :id 
tausani  ,  nolo  rcprclirndere  ,  no  in  rebws  mi- 
iioribiis  miiltuni  i>p'r;B  consumatiir.  J:iiii  eigo 
evidiiitissimam    pollicilalionem   boininis   vidcaniiis. 

C.XPIIT   XII.  —  |.i.  Deliramenla  Maitirhwi.  Prx- 

'  F.iliii ,  ai:t  vcstros  Ubros  onuies.  Wwsl ,  veslrns ,  .1  Msn. 
*  torlKioDsu.  cn<\v.\,  abomiii  iiicimioiie  mali^na. 


UNUS.  t<si 

lium  anle  mundi  coiistiluiionein  comniisium.  — Deeo 
igititr,  inqiiit,  fraler  dilectissime  Patiici*,  de  quo  mihi 
significasti,  dicens,  Nosse  te  cupere  cujnsmodi  sic  nali- 
vitns  Ad(V  et  Evw,  titruin  verbo  sinl  iidein  protati,  an 
primogeniti  ex  corpore  :  respondebitur  tibi  ul  congruit, 
Niiinque  de  his  a  plerisque  in  variis  scripturis  relatio^ 
nibnsque*  dissimiti  modo  insertim  atque  commemora- 
tnm  est.  Quapropler  veiitas  islius  rei  ut  sese  habet  ab 
universis  fcre  genlibus  ignornlur,  et  ab  onmibus  qui 
eliam  de  hoc  diu  muttumque  dispularitnt.  Si  enim  ittis 
super  Ada:  et  Evw  generatione  provenisset  munifesto 
cpgnoscere,  nunqttam  corruplioni  el  morti  subjacerent, 
Manifcsiam  crgo  cognilionem  bujiis  rci  nobis  |ioHico- 
tur,  ne  corruplioni  ac  morti  subjiciamiir.  Et  si  adbiic 
pariiin  esl,  vido  quid  sciiuatur  :  Necessario  crgo,  iii- 
(|iiil,  ptttra  sunl  anle  commeinoranda,  ut  ad  islud  iiig  - 
sicrium  sine  ulla  po.<!sit  ambiguitate  perveniri.  IIoc  csl 
(jiiod  (liccbnm,  sic  mibi  (loiiionsliari  dcbcrc  verita- 
lciii,  iit  ad  camdcm  sinc  ulta  anibiguitatc  pervcniam. 
Qiiod  si  ipsc  non  polliccicliir,  me  lamcn  h  c  cxi- 
gcic  ct  (lagilare  oporlcbal,  ul  lanla  mcrcede  co- 
gnilionis  cvidentissimx  atqiic  ccrlissim.x  ex  calbu- 
bco  cliristiaiio  quibuslibcl  corilradicenlibiis  inarii- 
cbrciim  me  licri  iion  pudcrcl.  Jaiii  igiliir  audiamns 
quid  affcrai. 

15.  Vnde  si  tibi  videtttr,  inijuit,  ausculla  prius  qu<e 
fuei-int  anle  conslitutionrm  mnndi,  et  quo  piicto  prw- 
tittm  lit  agitalitiny  ut  possis  tuminis  sejungere  nalurnm 
ac  tenebrarnm.  Jain  incrcdibilia  cl  falsa  omniiio  pro- 
pnsnit.  Quis  cnim  crod.it  anie  consliliilioncin  miiiidi 
uiliiin  prx'liiim  rnisse  coinmissum  ?  Et  laincn  si  csl 
credibilc,  inodo  nos  noii  crcdcre,  sed  cognosccre  vc- 
niniiis.  Nam  qui  dicit  Pcrsas  et  Scyllias  anlc  miiltos 
annos  secum  beilasse,  re;n  dicit  credibilem ;  eam 
tameii  qii.nm  vel  anditam  vel  lcciam  possiimus  cre- 
dorc,  non  cxporlam  comprcliensamque  cognosccre. 
Cum  ergo  istum  rcpudiarem,  si  tale  aliquid  diccrel ; 
non  enim  ea  promisit,  qinc  cogerct  credore,  sed  qii;w 
possem  sine  ulla  ambigiiilale  cognosccrc  :  quoniodo 
eiim  non  rcpudiabo,  qiiando  non  modo  inoorla  dioil, 
scil  eliam  incredibilia  ?  Scd  qnid  ?  si  alii|iiil)iis  lalio- 
nibiisea  pcrspicua  et  cognila  faciit?  Aiidiaiiiiis  crgo, 
si  pos^umus,  cum  lola  palienlia  ol  lcnilatc  qiiod 
scqiiiliir. 

C.APUT  XIII. —  16.  Duw  substantiw  coiitraiiw.  Hc- 
giiiim  tttmiiiis.  Incerla  pro  certis  tradi  a  Manichwo.  — 
Ilwc  quippe,  inquil,  in  exordio  ftierunt,  dttw  subslantiw 
a  sese  divisw.  El  tuininis  quidem  imperium  lenebat  Deux 
Paler,  in  sua  sancta  stirpe  perpeluus,  in  virtute  ma 
gnificns,  nntura  ipsa  verus,  wlernitale  propria  semper 
exsuttans,  coniiiiens*  apttd  se  snpieiitiam  el  sensus 
vitates  :  per  qitos^  ctinm  duodecim  membra  tuiiiini$ 
siti  comprchendil,  regiii  vidclicel  proprii  divitiai  af- 
fliienles.   tn   uiicquoque  atttem    trenibroruM  ejtts   $ui:l 

'  Fdili,  dileclissimeavdisii.  V(<iiis  codex  Corboioiisis  aiiii.. 
inillo  aniios  scripuis,  lcco,  ardisli,{\»\)oA,  Palliri :  fortc  n» 
mcii  illiiis  ciii  F.|iisl(il:iin  licilil  viiuich-jrus. 

«  Ain.  oi  I  hircs  >!!>s.,  lorelntiuiiibii^.q^r. 

«  sic  Mss.  F.tliii  voro,  wteniitnl-^  p'op  ia  cxsult:iny,  s  m- 
ver  contiitrns,  cic. 

»  .Niinuniii  v<is.j  |),t  quitn. 


183  COMllA  F;i>IST(>h\.\I  M 

recondita  mitiiii  iiiiiuineruOiitnm  el  immensorum  the- 
sauroruin.  Ipse  veio  Paler  in  sua  lavde  prwcipuux, 
magnituilinc  iiicowpreliensibHis ,  copulula  liubel  sihi 
bcala  cl  ijluriosa  sa.cula,  iieiiue  uumero,  ueiiue  prulixi- 
tate  asliinanda,  cum  quibus  idinn  siinctus  alifue  illnslris 
Patcr  el  genitor  detjit,  mllo  in  regnis  ejus  insiijnibus 
aut  indiijinte  uul  infirmo  constilulo.  lla  uutem  funduta 
sunt  ejusdcm  splendidissiina  regna  supra  lucidum  et 
bealam  terram,  ul  a  nullo  unquam  aul  movcri  aul  con- 
cuti  possint. 

17.  Ilni'c  niilii  iiiide  iinihalurus  esl,  aul  lix'C  ipse 
unde  cogiiovil?  Noli  nie  lerrcre  l*arac!cli  nomirie. 
rrimo,  (|nia  non  crcdere  incognila,  sed  ccrla  co;no- 
scerc  accessi,  a  vobis  ipsis  faclus  timidior.  Vos  cnini 
noslis,  teniere  crcdcnlibus  qiiam  vchemenler  iiisnl- 
lare  soleatis  :  praesertim  cuiii  ipse,  qiii  jam  coepil 
incerln  narrare,  plenam  ac  firinam  scienliam  paiilo 
uiile  pioniiberit. 

CAPUT  XIV.  —  PoUicebalur  rerum  certarum  co- 
gnilionem,  et  imperat  incertarum  fidem.  Deinde,  quo- 
iiiain  si  niihi  (ides  impeianda  csl,  magis  me  lencreJ 
ilia  Scriplura,  ubi  lego,  vciiisse  Spiiilum  sanclum,  et 
Apostolos  inspirasse  {Act.  ii,  1-4),  quibuseiim  Di)mi- 
nus  se  missurum  esse  promiscral  {Joan.  xiv,  16,26). 
Quapropler,  aut  ea  quaedicit,  proba  milii  vera  esse, 
nt  ostcndas  quoe  non  possum  credcre;  aul  eum  qiii 
dicil,  proba  mihi  Spiriliim  sanctiim  esse,  ut  credain 
quae  non  poles  ostenderc.  Ego  nanique  catholicam 
fidem  profiteor,  el  pcr  illaiii  nie  ;>d  cerlam  scienliam 
pcrvcnturiim  esse  prx'Siiiiio  :  tii  vero,  qirt  (ideiii 
oieam  labefaclare  conaris,  certam  scientiam  trade, 
si  potes;  ut  id  quod  credidi,  temere  me  credidisse 
convii  cas.  Duo  sunt  qua;  mihi  profers  :  uiium  cum 
dicis  Spiritum  sanctum  esse  qui  loquiliir ;  et  allerum, 
€iim  dicis  manifcsta  esse  quae  loquilur .  Utrumquc  abs  te 
sine  uila  dubitatioiiecognoscere  debui  :  scd  non  siim 
avarus;  unum  horum  doce.  Ostciide  huiic  esseSpiriluin 
sanctum  ,  et  credam  veraesse  quae  dicil,elianisi  iic- 
sciam  :  aul  oslcnde  veraesse  qu;ie  dicit,  et  credaiu  Spiri- 
iiim  saiictum  esse,  eliamsi  nesciam.  Numquidxquius 
autl>eiievoleiitiusteciimagi  potesl?Sed  tu  necboc  nec 
illud  vales  ostendere.  Nibil  ;iruidclegisli ,  nisi  iaudare 
qiiod  credis,  et  inidere  qiiod  crcdo.  Cuiii  igilur  cliam 
ego  vicissim  laiidavcro  quod  crcdo,  et  qiiod  ciedis 
irri.scro ;  quid  putas  nobis  cssc  judicaiiduiii,  qiiidve 
facieiidum,  nisi  iil  eos  re!iiiqu;imus,  qiii  nos  iiivitanl 
cerla  cognosccre,  ct  poslea  impcrniit  iil  iiicrrla  cre- 
damus;  eleos  se^juamur,  (|ui  iios  iiiviianl  prius  cre- 
dcre,  quod  nondum  valeiiius  inlueri,  ul  ipsu  (idc  va- 
Ii-iiliores  facli,  quod  credimus  iniclligere  mcicamiir, 
3ii>n  jam  lioniinibus,  sed  ipso  Deo  iiilrinsecus  nien- 
teiii  iioslram  illuininanlc  aiquc  (irmanle? 

18.  El  quoniam  quajsivi  uiide  inihi  probet,  nuuc 
qiiuTO  unde  ipse  cognovcrit.  Si  dicit  sibi  esse  reve- 
i;iiiim  a  Spirilu  sanclo,  siianiqiie  mentcni  divinitus 
illuslralam,  ut  ea  quaj  dicit,  ccrta  et  niaiiifesta  co- 
giidScerel ;  ipse  signilloal  quid  iiitcrsit  inter  cogno- 
sceie  ot  crcderc.  Ipse  cnim  cognoscit,  cui  aperlissimc 
ihi.i  ii:ons!ianlur  :  cis  autem  quibus  hxc  iiarrai,  non 


.\Mciiy|/r,  lu 

cognitioiicm  iiisinuat,  bc«j  credulilalcm  suadet.  Cui 
(|uis(|iiis  leincre  conscnscrit ,  .Maniclrrii»  efficitur; 
non  ccita  cogno^ccndd,  scd  inccrla  cntdciido;  quaie» 
iios  iin|>erilos  adolcsccntulns  ali(|uaiiilo  decepit.  Dc 
buitergo  noii  nobis  poliiccri  Kcienliain,  ncquc  rnaiii-' 
fcslain  Cdgiiiiionom,  nequc  ad  id  quod  qu:crilur,f>in<> 
ulla  ambiguilalc  pcrv(;rilioii(:iii ;  sed  dicere  pftlius 
sibi  ista  cssc  monstrala,  illosautein  quibus  narrantur 
oredere  sibi  dcbcrc  qujc  iicsciunl.  Sed  si  hoc  diceret, 
quis  iion  ei  respondcrcl,  Si  ergo  iiicognita  crcdiliirus 
siini,  cur  non  ea  potius  crcdam,  qiia;  jam  consensione 
docloruin  iii(Ioctoriim(pie  cclcbrantiir,  ct  pcr  omnes 
populosgravissinia  ;iucloritate  (irmata  suiil?  lloc  ille 
ineluens  ne  sibi  diccrctur,  offundit  nelinlas  im|ierilis : 
primum  pollicens  rerum  ccrlariim  Cdgnitiuncin,  el 
poslea  iiicerlarum  imperans  (idcrn.  Cni  l;iiiion  si  lioc 
dicaliir,  ul  saltem  vol  sibi  ha:c  doceal  esse  inonslratri, 
simililer  dcficit ,  el  lioc  quoquc  ut  crcdamus  jubel. 
Qiiis  ferat   tantam   fallaciam   lantamque  siipcrbiain  ? 

C.APUT  XV.  —  19.  Non  solum  incerta,  sed  eliam 
fnlsa  esse  quce  tradit.  Deliranientum  de  lerra  et  gmtd 
tenebrarum  jiixln  lutus  tcrroe  sanclx  ac  iubsluiitioi  Dei. 
Confulitur  priino,  quia  rialurce  Dei  parles  et  laiera 
tribuil  tanquam  sua  molc  per  locorum  spatia  distenda- 
tur.  Quid,  si  noii  solum  inccrta,  sed  eliani  fiilsa  esse 
qux  dicit,  Dco  et  Doniino  iioslro  mibi  opitii!;iiite 
moiistravero?  Quid  inrdicius  ista  supcrsliiinne  in- 
veniri  potcst,  qiise  non  niodo  non  exhihct  scieiitiam 
qiiani  jirdniltil  alrpn;  vcrit;item,  sed  ea  dicit  quic 
vcheiiieiitor  siiiit  soioiili;c  vcrilaliqiiccontraria?  Quod 
in  sequcntihus  manifeslius  apparcbit.  Ila  enini  dicit : 
Juxta  unam  vero  partem  ac  lalus  illuslris  illius  ac 
sancla;  terrw  erat  tenebrarum  Cerra  profunda  el  im- 
mensa  magnitudine,  in  qua  habilabanl '  iijnea  corpora, 
gencra  scilicel  pestifera.  llic  infiniloe  tenebrce,  ex  ea- 
dein  mananles  nutura  inwsliinabiles,  cum  propriis  feli- 
bus  :  ullra  quas  eranl  aquce  coenosce  ac  turbidm  cum 
suis  inliabitatoribus ;  quarum  inlerius  venti  horribiles 
ac  veheinentes  cum  suo  principe  el  genitoribus.  Rursuni 
regio  ignea  et  corruplibiUs  cum  suis  ducibus  et  niitio- 
nibus.  Pari  moie  introrsum  qens  caliijinis  ac  fumi  plena, 
in  (jua  uiorubalur  iinni::iiis  princeps  omniuni  ei  dux, 
habcns  circa  se  innuinerubiles  principcs,  quorum  ohi- 
niuin  ipse  erat  mcns  alqiie  origo  :  ha^qne  fuerunt  nulura 
quinque  terrce  pesliferce. 

20.  Si  aerium  vcl  cliam  aetleriimi  corpus  dicerct 
csse  naluram  Dei,  profecto  irridcreiur  ab  oranibus, 
qui  sapiei'li«  veriialisque  iialur;".iii  per  nulla  locoruiu 
sp;itia  dislciitam  alque  dilTiisain,  siiis  uUa  mole  103- 
giiain  et  iriagiiificam,  nec  in  parte  minorem,  el  ir. 
parle  mnjorem,  sed  per  omiiia  Kqiialem  summo  Pa- 
tri,  nec  aliud  habeiitein  hicel  aliiid  alibi,  sed  ubique 
iniegram,  ubiqiie  pnvseiitein  qualicumque  acie  jam 
serenioris  nientis  inlueri  valent. 

CAPLT  XVI.  —  Aniinam  ipsam,  elsi  mulabilis  sit, 
per  spaiia  locorum  non   cUsiendi.   Nam  lola  scnlit  i/t 
singulis  pnrtibus  corporis.  Scd  (piid  dicain  de  veritiiie' 
alquesairienlia,  qiia;  omncs  anini;c  poionti:is  snpciu; 

•  Fdili,  lidil:tnl.  At  vfss  ,  hdU.b.ir.L 


183 


LIBER  UNUS. 


18J 


coui  ip^ius  aiiiiiix  iwtura  qux  imilabilis  iiivonilur, 
uullo  mod()  locoruiii  spalia  quaJaiu  molc  sua  occu- 
pet  ?  Quidquid  oiiiin  qualibel  crassiUidiiie  esl',  noii 
polesl  nisi  niiiiui  per  parles,  habeiuio  aliud  iiic  ol 
aliud  alibi.  Miiior  e.sl  ciiiin  digilus  quam  lola  mamis; 
el  minor  esl  digiius  unus  quam  duo ;  cl  alibi  csl  isle 
digilus,  alibi  il!o,  alibi  ca-lera  manus.  Quod  non  so- 
luiu  iii  molibiis  corporum  arliculalis '  \idomus  :  sod 
eliam  «orra:  pars  isla  non  esl  ibi  ubi  iila,  quia  suuni 
locum  qua.'qiie  oblinct  :  el  pars  bumoris  minor  mi- 
Bore,  cl  major  uiajore  ioco  csl ;  cl  alia  pars  esl  circa 
rundiim,  alia  circa  oras  poculi.  Simililor  aeris  parlos 
siios  quxque  implenl  locos ;  nec  liori  polesl  ul  acr 
quo  implelur  liaec  domus,  simul  seciim  in  eadeiu  donio 
habere  possil  eliam  illuiu  aerem  queiu  vicini  habciit : 
lucisque  ipsius  alia  pars  infuiuliliir  pcr  haiic  foiie- 
slraui,  alia  per  lilaiu ;  et  major  per  majorem,  per 
niinorem  aulem  minor.  Nec  omniuo  polesl  esse  ali- 
quod  corpus,  sive  coelesle  sive  terresire,  sive  aerium 
sive  humidum,  quod  iion  minus  sil  in  parlc  quam  in 
lolo  :  neque  uilo  modo  possil  in  loco  hujus  parlis 
bimul  habere  aliani  parlom ;  sed  aliud  hic  cl  aliud 
alibi  Iiabens  per  quxlibol  spalia  locorum  distanli  et 
dividua,  vel  polius,  ut  ila  dicam,  seclili  molc  dislen- 
ditur.  AniuKc  vero  ualura,  eliamsi  non  illa  ejiis  po- 
(ontia  considerelur  i|ua  inlclligil  vcrilalciii,  sod  illa 
iiiforior  qiia  coiiliiiol  corpus  el  scnlil  iii  corporc; 
nuiio  modo  iuvcnitnr  iocorum  spatiis  aliqna  mole 
distendi.  Nam  siiigniis  sui  corporis  parliculis  tola 
prrsto  csl,  ciim  tota  sonlit  in  singiilis  :  ncc  niinor 
pars  cjiis  in  digilo  est,  el  nuijor  in  bracliio,  sicut 
ipse  digilus  brachio  miHor  est;  scd  ubique  tanla  est, 
qiiia  ubique  lola  est.  Cuni  enim  l:ingilur  digilus,  uou 
fCT  loium  corpus  sentit,  el  tamen  tota  senlit.  Totam 
eniin  lactus  ille  non  laiet ;  quod  lon  (ierel,  nisi  tota 
prxsio  esset.  Ncc  sic  tota  prxsio  esl,  cum  langiiur 
digitus  el  sentil  iu  digiio,  ut  cicterum  doserat  corpus, 
el  scse  ad  unum  illum  locuin  in  qno  sonlit  agglome- 
rct.Sed  ciim  tota  scniil  iii  digito  manus,si  alitis  loous 
lang.itur  in  (ledo,  ncc  ilii  dcsiiiil  tola  sculire  :  atqiift 
ila  iii  singulis  dislanlibus  locis  tota  siuiui  adesl,  non 
unum  descrens  ut  iii  ailcro  lota  sit,  nequc  ila  utrum- 
que  tcnons  utaiiam  partcm  bic  iiabeat,et  alibi  aliam; 
sed  suffioiens  exbibero  sc  singiilis  locis  simui  totam, 
quoniam  lota  sciiiii  iii  singiilis,  satis  ostendit  se  lo- 
<  corum  spaliis  noii  leiieri. 

C.\PUT  XVII. —  Memoria  capit  maximorum  locurum 
imaqinet.  Quid,  si  ejus  memoriam  cogilomus,  non  re- 
rum  inlclligibilium,  sod  harum  corpoicarum  quam  et 
besiix  liabere  sciitiuutur  (iiam  et  per  loca  nota  sine 
errore  jumenla  porgunl,  ct  cubilia  sua  '  beslix  repe- 
lunt ,  el  canes  dominorum  suorum  corpora  recogno- 
fcunt,  el  dormienles  plcrumque  iinmunnurant ,  et  in 
ialralum  aliquando  crumpunt,  quod  niillo  modo  pos- 
scnt  nisi  in  eorum  memoria  visaruiu  rerum  vel  per 
corpiis  Hlciimqiie  spiis.iriini  vorsarcnliir  imagiiies); 

*  lia  vs»    \l  odili.  cras.iludiit,;  ili  l-H'  iln:-. 

*  Mi[\ ,  iit  tnolfililufi  cd, /;o.  «ui  u.tic.li.i.  (.asliijaiUur 
(uvilio  voltTis  iiia:uisjri|  li  (Ujrlioii^ii.tis. 

*  tJui,  t'(  ciibicuLi  iua.  Ca&li^aiiliu'  (,*x  nia:iU6ci-iiilis. 


(|iiis  digiic  cogiiot,  ubi  capiantur  islx  imagines.  ubi 
gcstontur,  vel  ubi  formeiitur?  Si  eiiiin  non  posseni 
esse  majoros  (|uam  noslri  corporis  quaniitas  lenel, 
diocrel  aliqiiis,  iiilra  ipsa  sui  corporis  spaiia  qnibus 
cl  illa  coiicitidilur,  lias  imagincs  animain  ligurare  al- 
(|ne  servare.  Nunc  vcrocum  pcrexigiiam  terrx  partciu 
occupol  corpus,  iinmensarum  rogioniim  cl  coeli  ac 
torrx"  imagincs  animus  volvit,  quibus  calorvalim  dis- 
ccdonlibus  ac  succedontibus  noii  fit  angustus  :  alquc 
hinc  so  oslcndit  nou  ditrusum  csso  per  locos.quia 
iiiaxiinorum  looorum  imagiiiibus  iioii  (|uasi  capitur, 
si'd  |ioliiis  eas  oapil;  iion  sinu  ali^ino,  scd  vi  poleii- 
tiaque  iiielTabili,  qua  liccl  eis  et  addere  qtiodlibet  et 
dotrahere,  et  iu  anguslum  eas  conirabore,  et  per  im- 
meusa  expandere,  el  ordinare  ut  volii,  cl  pcriurbare, 
cl  n.ultiplicarc ,  et  ad  paucitalcm  singulariiatcmve 
rodigore. 

C.\PUT  XVIII.  —  I nteiUgendi  potentia  de  reriim  ve- 
r.tatc  dequeipsacogitaiione  judicat.  Quid  jam  de  illa 
loqiiar  polenlia,  qua  intelligilur  vcrilas,  qtia  islis  ipsis 
qux  de  corporis  sensu  hanstx  figiiraiilur,  iinaginibus 
sose  pro  veritale  opponoiiiibus  magiia  vivacilale  rc- 
sislitur?  Qua  vidoiur  aliam,  verbi  gratia,  veram  cssc 
Cartbagiiiem,  aliam  qiiam  cogitans  fiiigil ,  el  pro  suo 
arliitrio  lota  facilitalc  commutat  :  cx  eadom  vcnire 
facilitate  iunumerabiles  inundos,  in  quibus  Epicuri 
cogilalio  inniimerabililer  peregrinala  est  :  ct,  ne 
multa  consecler,  ex  eadem  vcnire  facilitale  istain 
terram  hicis  pcr  spalia  infinita  difTiisam ,  et  qtiin(|ue 
anlra  gentis  teiicbrariiin  cnm  habilatoribus  siiis ,  iii 
quibiis  Maiiiolixi  pliaiitasmala  vorilalis  sibi  iiomen 
ausa  sunt  usiirpare.  Quid  est  crgo  iixc  polontia  qux 
ista  discernit?  Profecio  (|uaiitacum(|iic  sil ,  el  liis 
omnibus  m.ajor  esl ,  cl  siiie  ulla  tali  rcriim  imagina- 
tione  cogitatur.  Iluic  invcni  spatia ,  si  polcs;  hanc 
diiTunde  pcr  locos,  hanc  inlinilx  molis  lumorc  distcn- 
de.  Profocio  si  bcnc  cogilas,  non  potes.  Quidipii  i 
enim  tibi  tale  occiirrcrit ,  judioas  ipsa  cogitalione 
secari  posse  por  parlcs ,  facisqne  ibi  aliam  parlciii 
minorcm,  aliani  majorom,  quantum  placet ;  illud  au- 
tcm  ipsuin  qiio  isia  judicas ,  cernis  esse  supra  isla  , 
iion  looi  altiliidine,  sed  polentix  dignilale. 

CAPUT  XIX.  — 21.  Si  anima  per  locos  non  exten- 
diiur,  multo  minus  Deus.  Quarc,  si  aniinain  toties 
inutabilcm,  sive  variariim  voluntalum  lurba,  sivc  af- 
fcctibus  pro  rerum  copia  vel  inopia  sese  noctentibns, 
sive  ipsis  innumerabilibus  ludis  phant^isniatum,  sive 
oblivione  et  meinoria  ,  sive  duclrina  et  impcritia;  si 
ergo  animam,  ut  dixi ,  his  aliiiie  hiijiisinoili  motioiii- 
bus  lolies  mtilabilcm,  sonlis  non  diffuiidi  extondique 
per  locos,  sed  omuia  lalia  spalia  poteiitix  vivacilaie 
superare :  qiiid  de  ipso  Doo  cogilandnm  aul  cxisii- 
mandum  est,  qui  supra  omnes  ralionales  inentos  iu- 
conctissus  al'|iic  incommutabilis  manons,  Iribtiit  qiiod 
ciiiqiie  Iribiieiultiiu  csl?  Quoiii  facilius  cloi|ui  audcl 
auima,  quam  videre  :  cl  queiii  laiito  niiiius  cloquitiir, 
qiiaiilo  since  ins  viderc  potuerit.  Qiii  laincn  si ,  nl 
Maniclixoriim  phaiilasiuila  porstrc|)iiiit ,  luooruin  cn 
uiia  parlc  dclcrminalo,  c\  aliis  immoiiso  spalio  teii- 


18'' 


CONill.V  i:i>ISTOI-.\M  MANICII/EI,  S.  AIJCUSTI.M 


188 


dcrcluf  :  (HiaiiiaMilicl  in  co  pnrticnlx,  cl  iiiniiiiicrnhi- 
lia  frusta  alia  niajoia  ,  alia  miiiora  pro  rfigilaiilis 
aibilrio  mclircnlur;  ul  l)i|ic(lalis  in  co,  vcilti  giali.i , 
p.irs  octo  parlibiis  iiiiiior  cssct  qiiain  (lcccinpcd.tlis. 
1(1  cniin  ncccssc  cst  coniiiifjat  oniiiihus  naliiris  ,  qiirc 
pcr  lalia  spalia  dilTusu!  ubiquc  lolac  esse  non  possiiiil : 
quod  in  ipsa  aiiima  non  invcniliir,  el  ab  cis  (pii  con- 
sidcrarc  li.i:c  non  valeiit,  defi>riiiilcr  de  illa  cl  liir|ii- 
lcr  cn>(liiur. 

C.\PUT  XX. — 22.  Delirameuluin  de  duplici  terra 
refellitnr.  Vcrumtamcn  cum  carnalibus  animis  fortasse 
non  sic  agciiduni  est ,  scd  desccndendum  est  potius 
ad  eorum  rogitaliones  ,  qui  naluram  incorpnrcam  cl 
spiriliialcm  cogilaiido  polius  sequi  ',  vcl  non  audciit  , 
vcl  nondum  valciil ;  ila  ut  nec  ipsam  cogitationem 
suam  eadein  cogilalione  considcrent,  et  invcniant 
caiii  iiullo  locorum  spalio  de  ipsis  locoriim  spriliis 
iiulicanlein  *.  Descendamus  ergo  ad  eorum  .scnsns,  ct 
qii.tramus  abeis,  juxta  quam  parlem  el  jiixta  qiiod 
lalus,  sicut  Manicb:ious  dicil,  illuslris  illius  uc  saucla; 
terrw  erat  tenebrarum  terra.  Dicit  eriim,  juxta  uiuim 
partem  ac  lalus ;  ncc  dicit  quam  pnrlem,  vcl  quod  la- 
tiis  ,  dexlrum  an  sinistrum.  Sed  qiiodlibcl  eliganl , 
illiid  ccrte  manifestum  cst,  non  dici  unum  latus,  iiisi 
ubi  est  et  alleruin  latus.  Ubi  aiilcm  vel  iria  vel  p!ura 
siiiit  lalera  ,  aul  figiinc  ambiliis  inlolligilur  iHidiiino 
lerminatus ,  aul  si  ex  aliqiia  parle  in  imniensniii  pa- 
lcl,  ex  iis  tamcn  quae  laiera  dicnnlur,  iicces-c  csl 
rinialur.  Dicanl  crgo,  ex  alio  lalere ,  \o\  cx  aliis  la- 
tcribns  ,  qnid  adjnngcbaliir  fcrr;c  Incis,  si  cx  nno 
laiere  erat  gens  lciiebrarum?  Noii  dicniil  :  scd  cuiii 
premuntiir  ul  dicanl,  inlinita  dicunt  esse  alia  laloia 
terrae  illius  quam  lucis  vocant ,  id  esl ,  per  infiniia 
spalia  dislendi,  et  iiuUo  fiiie  cobiberi.  Ncc  intclligiml 
jam  non  csse  lalera,  qund  quibusvis  tardis  ingeniis 
aperlissimum-est.  Tnnc  enim  essent  lalera,  si  finibns 
suis  terminarenlur.  Qnid  ad  me,  inqnit,  si  non  sint 
latera?  Sed  cnm  diceres,  juxta  tinam  partem  ac  latus, 
aliam  quoque  parlcm  sive  pnrles  ,  cl  aliiid  lalns  sive 
lalera  cogebas  intelligi.  Nam  si  iinnm  la:;lnm  lalns 
erat,  tantum  juxta  latus  dici  debuit ,  non  jua:/a  unum 
latus.  Sicut  in  corpore  noslro  recte  dicimus  esse  ali- 
qiiid  jiixla  iinum  oculiim  ,  quia  est  alter  oculus  ;  aiit 
juxla  uiiam  mamillam,  qnia  esl  altera.  Si  auteni  di- 
camus  juxla  unum  nasum  ,  aiit  jiixla  unum  uniliili- 
(•nin,  cum  aliiis  non  sit,  a  doctis  el  ab  indoctis  ridc- 
Iiimnr.  Scd  non  te  vcrbis  premo  :  forlasse  enim  unum 
quasi  uniciim  appellare  voluisli. 
\  C.VPUT  XXI.  —  Eamdem  terram  lucis ,  si  lerrce  te- 
j  uebrarum  jungitur,  esse  corpoream.  Figura  terra;  tenc- 
brarum  junctce  cum  lerra  lucis.  Quid  ergo  erat  jiixta 
illiid  latiis  lerroe ,  qiiam  illnslrem  ac  sanctam  vocas? 
Terra,  inquis,  tenebrarum.  Qiiid,  de  isla  terra  sallem 
conccdis  qnod  corporea  erat?  Nccesse  est  lc  hoc 
diccre;  qnandoquidcm  omnia  corpora  inde  asscris 
originem  duccre.  Quid  ergo,  quucso,  quamvis  lardi , 

•  rorhciensis  vcliis  coiJox,  cogitando  perscqiii. 
'  Idiii,  inieiiimit  eiim  loconim  ap  tit  de  Jji.sts  locoiu>n 
«p«'.ls  j/((/j.;«H/c;ii.  F.mciiiJaiiUir  cx  Curlniiousi  codict;. 


qii:imvis  carnales  liomincH.  nc  boc  qniJcm  aliqtiando 
aiiimadvcriitis,  quod  latcribus  sibi  jungi  utraqiie  ista 
tcrra  nnn  possit,  nisi  cssel  utraque  corporea?Ciir 
crgo  nobis  dicebatiir  iicscio  qiia  '  c.Tcilate  perversis. 
t(iic!>rirnm  tanliini  tcrnin  fuissc  vcl  cssc  corpo- 
reain  ;  illam  vero  qunc  terra  Inminis  dicerctur  incorpo- 
rcam  cl  spirilualcm  credi  opnrterc?  Expergiscamiir 
ali^piando  Iiomincs  bniii,  cl  s:illcm  a(lnioni:i  qiind  fi- 
cillimum  est  atlendanins  ,  dnas  terras  sibi  Interibiis 
non  posse  (onjiin^i,  nisi  iilraqiie  *  sil  corpns. 

25.  Aut  si  ad  isla  eiiam  crasrsi  et  tirdi  snmns  , 
qnrcro  iilrum  et  ij  sa  lorra  tcncbrarum  iinnm  latiis 
hibucril,  cl  cartcra  inrinila,  sicul  terni  Iu<is.  Nnn  ila 
crcdiint ;  timcnl  eniin  no  Dco  vidcaliir  aoqnalis.  Di- 
ciint  cigo  illam  per  profnndnm  immensam  et  per  lon- 
giim  :  snrsum  versiis  aulem  siipra  ill  im  *  spntia  infi- 
iiile  inanilalis  affirmanl.  F.t  ne  ipsn  vcl  simplnm  , 
l(!rra  autein  hiniinis  dnplii  n  teiicrc  vidcalnr,  nn:.'U- 
slniit  eam  a  diiobus  elinm  laloribiis.  Tanfpiam  si  nniis 
pnnis  (sic  enim  qiiod  dicilur  fiiciliiis  vidcri  potest)  in 
qn;>ilras  qualuor  dcciissntiin  rormelur,  iii  qnibus  tres 
j-iiil  cnndidiE  ,  una  nigra  :  modo  de  Iribns  candidis 
tolle  disiiiKlionem  ,  el  fac  illas  et  siirsnm  vcrsus  ct 
(lcorsum  versus,  ei  undique  retro  infinitas  :  sic  ah  cis 
osse  crediliir  terra  lucis.  Illam  vero  nigram  quadram 
fac  dcorsum  versus  et  relro  infinitam,  siipra  se  anlom 
immensam  inanilalem  baiiere  :  sic  opinanlur  lerrani 
lenebrarum  *.  Srd  bopc  riimis  atlenlis  el  studiosc  in- 
qnircnlibiis  qiiasi  secrela  demonstraiit. 

C.APUT  XXII.  —  Figura  lerrce  lucis  faedior.  Vernm- 
tnmon  si  ita  esl ,  apparet  lcrram  lencbrarnm  n  lcrra 
lucis  duobus  lalcribns  tangi.  Et  iitiqne  si  dnnbiis  tan- 
gilur,  duobus  eliam  tangit.  Cerle  juxta  unum  latus 
ernt  ierra  tenebrarum. 

21.  Deinde  qiinin  focda  figura  terrc  ■  lucis  ap|iaret, 
lanqiiam  fissa  u;igiila  nigro  qnodara  ciinco  siibior 
arclato ,  ill;ic  lanlum  finila  qiia  fiiidilur,  liians  cliaiii 
et  patens  desnper  interposito  inani  quidqnid  a  super- 
ficie  terr.T  tenebrarum  sursum  vcrsus  iminensum  esl. 
Quam  deinde  melior  ipsins  terrae  tencbrnrnm  figura 
osicnditnr  :  siquidem  i)la  findit,  h.xc  findilur;  illa  in- 
seritur,  liaec  interpatet;  illa  in  se  nulli  inanitati  dat 
locum,  baec  ab  inferiore  lanlum  pnrte  laxa  non  esl, 
qua  boslili  cuneo  subimpletiir.  Indocti  eigo  homincs 
el  avari  cum  majorem  bonorem  tribuunl  miiUiludini 
parlium  qiiain  unitati,  ul  sex  partcs  darent  lerrx  lu- 
cis,  Ires  deorsum  versus,  ircs  sursum  versiis,  malnc- 
runt   ponelrari   lcrram   Iiicis  quam   pcnclrarc.    Tali 


*  F.r.  el  Lov.,  dic  baiur  a  ncscio  qiia,  elc.  Praiposilio,  a, 
non  cst  a;  ud  Ain.  neqne  ia  .\.ss. 

»  Mss.,  utrumqiie. 

«  Ediii  vulgo  sic,  per  profnndiim  iiwiiensam  :  et  per  lor^ 
gum  surstim  versus  aut  suprn  illnm,  elc.  Casligaiidi  ex  Jlss. 
qui  pro,  rtH(,  babonl,  auleni ;  el  lioc  |aolo  verlia  di.sli.i- 
gunnt,  per  profundum  iinnieiisam  cl  per  lonqum  :  surswn 
versiis  aiitem  sitpra  illain,  elc.  ^a  n  inlia  comi-aralur  lorra 
isla  quadrse  nigrse  deorsiim  versus,  (inod  esl  per  profuii- 
tiiiin,  et  relro,  qiiod  esl  per  longnm,  infinitx. 

*  Hic  editi  adduni,  sic  ab  eis  csse  crcdilur ;  (|nod  a  Mss. 
alio.si. 

"  In  odilis  oniissa  eral  vox,  lcrrw ;  quT  ia  Ms><.  ropc- 
vilttr. 


189 


eiiim  figiira  cisi  conimixtam  neganl,  pcncliaiam  la- 
men  negarc  iion  possnnl. 

CAPUTXXIII.— 25.  Levius  peccaiit  Mmiicliccis  An- 
Ihropomorpliiia;.  Coiifcr  nuiic,  non  spiriliialcs  c:itlio- 
licac  ridei  viros,  iii  quibiis  quaiiluiii  iii  liac  vila  animus 
poiest,  ceniit  siihsianliain  iiauiiMinqiic  divinam  iiullis 
locorum  spaliis  tendi ,  nullis  lincamonioruiii  diincii- 
sioiiiluis  (igiirari;  scd  confcr  canialcset  parvulos  iio- 
slros,  qiii  solent  aiidilis  in  allcgoria  mcmbris  iiuilius- 
dam  corporis  noslii,  vclul  cum  diciiutur  ociili  Dci  el 
aurcs  Dei ,  solenl  Dcum  sibi  libcrlatc  pliantasmaiis 
corporis  huniani  specic  figiirarc  :  lios  confer  jam  illis 
Minicb.Tis,  qiii  soicnt  istas  niigas  iiileiilis  cl  curiosis 
hoininibus  qiiasi  magna  soCrcla  drsciibtTC  :  el  con- 
sidera  qui  tolerabilius  et  honesliiis  de  Dco  sentianl ; 
iitrum  ii  qui  eum  rorma  humana,  summa  diguitatc  in 
suo  genero  prxdita  ,  cogitant,  an  ii  qui  cum  infmila 
mole  diffusum  ,  non  lamcn  undique,  sed  iribus  qua- 
dris  infinilum  alquc  condciisiim.  ex  una  vcro  fissum, 
patcntem,  hiantem,  laxiim  supcriiis  inanitalc,  cunea- 
tum  infcrius  lerra  lencbrarum  ;  vel,  si  ita  melius  est 
dicere,  aperlum  superius  nalura  propria  ,  iniralum  ' 
infcrius  alicna.  Eccc  cgo  tccum  derideo  carnalcs  ho- 
iniiics,  qui  nondum  possunt  spiritualia  cogitare.  hu- 
mana  forma  Deiim  existimaiiles :  deride  el  lu  mecum, 
si  potes  eos  qiii  lam  derormcm  tnrpcmque  fissuram 
yc\  scissuram  Dei,  tam  inanitcr  siipra  hiulcam  ,  tain 
inhoiicsle  infra  obturalam,  mullum  iniscral)ili  cogita- 
lione  imaginantur.  Ciim  boc  eliam  inlcrsil,  quod  isti 
carnales  qui  humana  Dcum  forma  cogiiant,  si  Eccie- 
(•\x  catbolicx  grcmio  coiilenli ,  ciiin  lacle  nutriendi 
sunt,  non  sc  iii  lcmcrarias  opiiiii)nes  prxcipilenl,  sed 
ibi  studium  pium  quxrcndi  nutriant,  ibi  pctant  ut  ac- 
cipiant,  ibi  pulsont  ut  eis  aperialur;  iiicipiunl  spiri- 
iiialiicrallcgorias  parabolasque  Scripturarum  inlelli- 
pcre,  et  paulaiiiu  aapcre  divinas  potcnlias,  coiigruen- 
ler  alibi  anrinm  ,  alibi  oculorum  ,  alibi  manuuin  vcl 
peduni,  vrl  cliam  alarum  aiqiie  pennarum,  scutiquo- 
qiie  et  gladii  cl  galca-,  cxterarumqiie  lalium  iiiniime- 
rabiliiim  reriim  noniinc  enuntiari.  Qua  intclligcntia 
quanln  m:>gis  |iroficiunt ,  tanlo  magis  catbolici  csse 
lirmaiilur.  Manicbxi  vcro  qiiando  figiirx  illius  imagi- 
natioiiem  rcliqiierint,  Manichxi  esse  non  poleriint. 
Iloc  cnim  qiiasi  proprium  atque  prBcipiium  *  auclo- 
ris  siii  laudibiis  Iribimiil,  qiiod  dicunt  illa  qu:c  ab  an- 
tiipiis  figiirate  iii  libris  divina  mysteria  posil:i  sunt*, 
huic  qui  ullimus  vcnluriis  crat,  solvcnda  el  dcmon- 
stranda  esse  scrvala  :  et  propterea  posl  istum  jam 
nomiiiom  docloreiii  diviniius  csse  veiiiuriim,  (|iii.i  ni- 
l.il  isie  per  allcgoria>  cl  (igiiias  dixcril,  ciim  et  aiili- 
quorum  qu:G  lalia  fiierant  apcriret ,  el  sua  cnod:itc 
inanifestequc  monsiraret.  Non  liabont  cigo  isli  ad 
qiias  inlerpretationcs  revcrtanlur,  cuiii  illis  dc  aiicto- 
rc  suD  lcgitur,  Juxla  unain  vero  parlein  ac  liilus  illu- 

'  rdili,  innrclr.tiim.Vnm  o^valicanis  Mss.^obliiratu»!.  Allor 
Vaiktiiiiis  cum  Mcloriiio  i-t  anliquissimo  Corl)eio:isi,  inlrn- 
Viiii.  rurliri;  iutii  iisii  rariini,  al)  auclorihus  clasMcis  Uiiiien, 
I  i\io,  ()\i'lii>,  ailliihiliiin. 

'  >lss.,  piwcchiui. 

»  >ic  Ms>.   .\i  nJiu,  iii  iii>ii.i  de  iHvini),  iiuj  lc  i:s  (w.>iti 


MBER  LNUS.  jqo 

"-'«  i7//Ms  ac  sancKe  terrx  cral  tcncbrniuin  tcrru.  Qiio- 


ciinn]ue  sc  vcrlennl,  nccesse  csi  ul  |ihaiitasiiiaiuni 
siiorum  miscria  coarciali ,  in  scissuras  aiit  abrupias 
pncoisioiics  ctjiinctiiras,  aulfissuras  '  tiir|iissiiii:»s  in- 
cid:int  ;  (pias  non  dicam  de  iiicommtil:il)ili  natura 
Dei,  scd  de  omni  natura  incorporca,  quainvis  niuia- 
bili,  sictiti  esl  aniina,  miserrimum  est  crcdcrc.  Et  ta- 
mcii  si  iioii  posscm  mciiilcnderc  adsiipcriora,  neqiie 
cogitationos  nicas  a  falsis  imagiii:itionihiis  quas  pcr 
sciisus  corporeos  mcmoria  fixas  gcro ,  in  liherlatom 
ac  sinceritatcm  nalunc  spirittialis  cvoivero ;  qiiantii 
nioliusliumani  corporis  forma  Dcuni  cogilarem,  quam 
illum  nigium  ciineiim  «cissurx  iiifcriori  cjiis  aflige- 
roMi,  siipcriorciiKpic  vaslissimam  laxil;itom,  iion  iiive- 
iiieiis  undeoppilarcm,sic  immcnsa  iiianitalcpatcntem 
cl  liiantem  relinqucrcm  ?  Quid  isia  opinione  fa'dius? 
quid  lciiebrosiiis  hoc  crrorc  dici  aul  fingi  potcst? 

CAPUT  XXIV. — 20.  De  numero  natururuinin  pltan^ 
tasmale  ManiclKvi.  Doiiidc  volo  milii  dicalur,  quando 
logo,  Deum  Palrcm,  cl  siipra  Iqcidam  l>cataiii(|iie  ter- 
ram  fundala  rcgna  ejns,  utrum  unius  cl  (■jusdom  sub- 
staiilix  aiquo  iiaiurx  sinl,  ct  Paler,  et  rcgiia  ejus,  et 
tcrra.  Quod  si  ila  est,  jam  non  (|iiasi  aliam  natiiram  , 
qux  qiiasi  corpns  sit  Dci' ,  cuneus  ille  gcntis  tcne- 
hrarum  dilfindit  el  penetrat;  qiiod  (piidem  ipsiim  es- 
sct  iiicflabili  derormiiale  turpissiiiiimi  :  sod  ipsani 
omniiio  natiiram  Dci  cuneus  illc  lerra^  lcnobrarum 
difliiulit  et  pcnctra!.  Uogo  ,  cogitale  ista  :  bomines 
cstis;  rogo,  C0!?ilile  ista  cl  fugitc,  taliiimijijc  phanta- 
smatum  sacrilogia,  dilaiiiatis,  si  ficri  poicsl,  pectori- 
btis,  de  fide  vostia  eradicaie  aitjue  propcllilc.  An  di- 
cturi  cslis,  non  uniiis  cjtisdcmquc  naltirai  illa  tria 
essc,  sed  nhcnus  Palrcm,  altcrius  rcgna,  altcrius  tor- 
rani,  ut  suas  natiiras  atqtie  substanlias  habeant  sin- 
gula  diversas,ct  cxccllcnlixgradibusordiiiaias?  Quod 
si  verum  est,  non  diias,  sed  quatiior  iialuras  Mani- 
cli;cus  prxdicare  dchticnt.  Si  aulem  uiiam  nalurani 
babet  Pater  el  rcgna,  terra  vero  sola  diversam  ,  tres 
naturx  fuerant  prxdicandx.  Aut  si  proplcrca  duas 
dicere  maltiil ,  quia  lerra  tciiebrarum  non  pcriinct  ad 
Deum,  quxro  (juomodo  ad  Dcum  lucis  torra  pcnineat. 
Si  enim  el  naiuram  hahel  diversam,  cl  non  cam  gc  - 
nuit,  neque  fccit;  non  ad  cuin  pertinel,  ct  in  alieiio 
regna  ejus  locata  sunt.  Autsi  proptorea  pcninctquia 
vicina  esl,  porlineat  el  torra  tonebrarum,  qii:c  lerram 
lucis  iion  modo  vicinilalo  ( oiitiiigil,  scd  oliam  peiielra- 
lioiie  dissiilcat.  Si  auleni  gcnuit  cam,  iioii  cam  crcdi 
oportct  divcrsam  habcrc  naiuram.  Qtiod  cnim  gcniiit 
Dcus,  hoc  oportet  crcdi  cssc  quod  Dcus  esi,  sictit  dc 
uiiigciiito  Filio  iii  Catbolica  crodilur.  Ilaqiic  ad  illam 
fugiondam  et  dcleslandam  lurpiliidinem  vos  *  ncces- 
sitas  revocal,  ul  noii  lcrram  quasi  aliam  atquc  divcr- 
sam,  sed  ipsam  Dci  naturam  niger  ille  cnneiis  difliii- 
dat.  Quod  si  non  genuil,  scd  focit  oam  Dciis,  qu;oro 
uiide  fecerit.  Si  dc  sc  ipso  ,  (|iii(l  aliud  csl  qiiam  jjc- 
nnis<e?Si   dc   alicna   aliqna   iialura,  qii  i  ro   iitruin 


'  i:i  oinnihiis  \*ss. ,  fnlturcs. 

«  M>;>;,,  lyoil  qiiisi  rorpiis  /til  Pci 

»  ViUvi  vuliio,  ;io.$.  Al  vss.,  ros. 


,9,  CONiKA  1  riSTOI.AM  MA 

toiia  aii  iiiiila.  Si  boiia.  cral  crgo  aliqua  iialura  boiia, 
4IUX'  iion  perliiicbal  atl  Dcuin  :  quod  iiullo  iiiodo  di- 
ccre  audcbilis.  Si  aiilcin  iiiala,  noii  crgo  illa  gciis  le- 
Hcbraruiii  8ola  iialura  niala  cral.  Aii  forlc  jaiu  iiidc 
aswJiiipsiiral  parlein  aliquaui  Dcus,  quaiii  iii  lcrram 
hiciscoiiverlcrel,  el  super  illain  sua  rcgiia  stabilirel? 
Uc  lola  ergo  id  fccisscl ,  ul  jam  olim  inala  nalura 
iiulla  cssel.  Quod  si  iioii  dc  alieiia  subslanlia  fecil 
tcrrain  lucis,  reslal  nt  c:iin  dc  niliilo  lccciit. 

CAPUT    XXV.  —  27.  Ex  uiliilo  creari  per  Umni- 
potenlem  boiia  ulia  aliis  inferiora.  In  figuru  coujunciio- 
iiii  duarum  terrarnm  ,  qualiscumque  (ingalur ,  semper 
inesse  deformilatem  aul  absurdilalem.  Quarc  ,  si  voi^is 
jam  pcrsuadetur  posse  aliquid  boni  oiniiipotcnlcm 
Dcuin  de  nihilo  facere,  venile  in  Calholicam;  el  di- 
scile,  oinnes  naturas  quas  fecit  Deus  ei  condidit,  cx- 
cellentiK  gradibusordinatas,  a  suinmis  usquc  ad  iiifi- 
nias,  omnes  bonas,  sed  alias  aliis  esse  poliorcs  :  eas- 
que  factas   csse  de  nihilo,    cum  Deiis  arlifcx  pcr 
sapienliam  suam  poleiitialiter,  ul  ila  dicain,  opfiaic- 
tur,  ut  posset  esse  quod  non  erat  :  et  in  quanlum 
esset,  bonum  esset ;  in  quaiitum  aiitein  deficerel ,  se 
non  de  Deo  genilum,  scd  ab  ipso  de  nihilo  factiim 
ostenderet.  Quid  enim  vos  tcneat ,  si  considcrciis , 
noii  invcnilis  :  cuin  lerram  himiais  quam  desciibilis, 
jie/iue  hoc  esse  quod  Deus  est  possilis  dicerc ,  iie 
ipsa  Dei  iiaiura  foedilate  quadnc  illiiis  inarctetur;  ne- 
que  de  illo  genilam,  ne  nihilominus  hoc  quod  Dcus 
cst  cogalur  intelligi,  ct  ad  eamdem  deformilalem  re- 
deal  • ;  nec  alienam  ab  illo,  ne  in  alieno  regna  eum 
posuisse,  et  noii  duas,  sed  tres  naturas  diccre  urgea- 
inini;  neque  ab  codem  de  aliena  factam  subflanlia, 
ne  aut  boniim  ahud  lucrit  pryeler  Dcum,  aut  nialum 
prailer  gcnlem  teiiebrarum.  Remaiiet  igitiir  vohis,  ul 
de  nihilo  lenam  luminis  Deum  fecisse  faieaiiiini  :  ct 
noii  viillis  credere  quod  si  magnum  aIi(|uod  boiiiim. 
quod  lamen  illo  ipso  essel  inferius,  Dcus  ex  nihilo 
facere  poluit:  potuii  etiam,  qiiia  bonus  est,  cl  iiulli 
bono  iiividet,  faocrc  allerum  bonuni,  qiiod  illo  priorc 
esset  iiifcrius;  poluil  ct  lerlium,  cui  secundum  pra;- 
poneretur,  et  deinde  usque  ad  inniiiuin  bunum  iiatu- 
lanim  factarum  ordincm  dueere,  doiiec  univorsilas 
earum,  non  numcro  indefinito  inccria  difflueret,  scd 
cerlo  lerminata  coiisisteret.  Aul  si  nccdeniliiloislam 
luininis  terrain  Deuin  fecisse  vultis  fntcii,  noii  crit 
exilus  quo  laiilas  tiirpiludines  ct  tam  sacrilegas  opi- 
nionos  evadatis. 

'iS.  Aut  vidclo  cerlc,  quoniam  liborum  est  carnati 
cogiiationi  pliantasmaia  quaiia  hbuerit  ojriiiari,  ne 
forte  possilis  aliaiii  forniam  quamcumque  liiiic  coii- 
junctioni  diiarum  tenarum  invenire,  ne  tam  dclcsia- 
bilis  et  avcrsanda  rerum  facies  animo  ocourrat  :  lcr- 
rain  scilicot  Dci,  sive  sit  ejiisdem  naiur;p  cujus  est 
Deiis,  sive  diversa-,  in  q;ia  lamen  Dci  rogua  fuiid.ita 
siiit,  ita  ingenli  inole  per  immensum  jacere,  ut  per 
iniinitum  porrectis  et  apcrlis  mcmbris  jaceai,  quihus 
fcedissime  alque  liirpissime  ab  inferiori  pai  lc  rccipiat 
ctiam  ipsiim  iinincnsjc  niagniliidinis  iiian  I  l!i:u  illum 

•  Corbcii>.isisMi.,  icdc  lis 


MCIIA;!,  S.  At(;iJSTI.M  104 

ciincuni  lcrrx  lencl>raruin.  Sed  quidquid  :iliud  luvo- 
iicritis  ligurx',  quo  dux-  islx  lerra:  ttibi  coiijuiii;:iulur, 
dolcro  piofecto  Maiiiclia:i  littcras  non  potestis  :  noii 
diio  aliiis  (piibus  cxprcssius  isla  descripsil;  forl.iS- 
sis  oniiii  qnia  p:iucioribu»  nolx  sunt ,  niinus  pi-ri- 
culi  li:ibere  vide:iiitur  :  s<:d  islag  ipsas  di;  qiiihiis 
iiuiic  agitur ,  Epislol.-i!  Fundamcnti ,  qux  forc  oiiiiii- 
bus  i|iii  apiid  vos  illiiiniiinli  \ocanlur  solet  cssc  iioiis- 
siiiia.  Hic  (|uippc  ila  scrihitur  :  Juxla  unam  veyo  pur- 
lein  ac  lalus  illius  illuslrit  ac  sanclcc  lerrce,  eral  lenebra- 
rum  lerra  profunda  et  immensa  maguiludine. 

CAPCT  XXVI.  —  (loarclanlur  Maniclicci,  sive  tor- 
tuoto  lalcre  conjunctionem  iUam  fieri  dicanl,  sive  curro, 
sivc  rccto.  In  lioc  lerlio  genere  junclurce  cssct  concordia 
ct  pulcliriludo  ulrique  terra:  conveniens.  Quid  c\speoU'i- 
iiius  ainplins?  Teneinus  eiiim  qiiod  juxta  I  ilus  eral. 
Qiioinodo  lihet  jam  fingile  figuras,  et  qiialia  libct  li- 
ncaiiicnla  describite;  inolcs  certe  illa  immcnsr  lci  - 
r.v.  leiiobrarum ,  aut  reclo  latere  adjungebatur  lerrae 
liicis,  aiit  curvo,  aiil  tortuoso.  Sod  si  lortuoso  ;  ct  illa 
sancia  tcrra  torluosuin  habcl  iutus:  nnin  si  ipsa  rc- 
cluin  habet  latus  ,  el  tortuoso  Iiiijiis  lalcic  iiiigiinr, 
inlcrpaient  cavernu;  quxdain  proriiiidx'  por  iiiGtiiluin 
inancs,  nec  jain  supra  terraiii  lanluni '  lcnchranim 
inaiiitas  erat,  siciit  audiresolebamus.  Qiiod  si  ita  osi, 
quaiito  nielius  crat  ul  sc  :iIii|uaiito  longins  lcrra  lu- 
ininis  removcrct,  at(]ue  illa  inanilas  tant:i  intcrcssi-t, 
nc  omiiino  possct  a  tenebrarum  lerra  ex  ulla  p;irie 
contingi?  inio  ctiam  tantum  spatium  patcrel  inan  s 
profundilatis  ,  ut  ^i  qiia  gentis  illiiis  orirctur  impruhi- 
las,  etiamsi  lemcre  transilire  in  illam  vollcnt  princi- 
I>es  lcnchrarum  (quoniam  nec  volare  pnssuiit  corpoia, 
idsi  acrccorporeo  supportentur),  per  illiid  inane  pr;c- 
cipit;iti ,  el  quia  infinitum  deorsum  versns  essel,  ad 
nulliim  aiiquando  funduin  perveniciites,  etiamsi  .'■eiii- 
per  posseiit  vivere ,  nunquam  laiiicn  dum  doorsum 
scmper  ferunlur,  jiossent  nocere?  Si  autcm  cinvo  la-' 
tere  adjungebatur,  lerra  qiioque  lucis  curvo  oam  sinu 
deformiler  recipiehat.  Aut  si  inlrorsns  isla  qiiasi  spe- 
cic  iheatri  curva  erat,  curvani  ternc  luiniiiis  |>artoiii 
tali  sinn  receptam  iion  iniiius  def.irmi  copulaiion.;» 
amplcclcbatur.  Aut  si  ista   curvum  habehat  Iutu>,  ot 
illa  recluin,  noii  ex  lolo  eain  laleio  altingehat.  Et  uli- 
que  melius  erai,  sicul  supra  dixi,  ut  nulla  cx  parte 
coiiruigerol,  tantumque  inaiic  iiitercsset ,  ut  ct  jiisio 
intervallo  ulramqiie  terram  scjiingcret,  ct  temerarins 
improhos  pcr  infinitum  pi-;ccipitos  niliil  nocere  pcr- 
mittcrct.  Quod  si  reclo  latere  l.iius  rooiiim  aitingehai, 
non  vidco  (|uidcin  aliqua  vel  reccptaoiila  vel  hiattis  : 
sed  phwie  video  laiilam  pacem  tant;imquo  secum  tor- 
r;r  ulriiisquc  concordiam  ,  ut  mnjor  conjunclio  esse 
nnii  possit.Qiiid  unim  spcciosius,  quid  convenienliiK, 
qu:iiii  rocluni  rcclo  iia  copiilari,  ul  nulla  ex  parto  si 
niis  aliqiiis  vel  flexiis  disriimpai  aut  diriinal  iialura- 
lem  ac  stahilem  pcr  infinilum  spatium  loci  ol  ab  inli- 
nita  ;rtcrnitfite  juncluram?  Qu;e  recta  latera  uirius- 
qiie  lcrr;p ,  ctiamsi  intorposito  inani  sopararcnlur, 

•  Sdla  oililio  I  o*..  tnnln. 

'  ct-ri).  icii^isMb.,  f,ii.«'jo/i(r. 


103 


LiBrn  uxu?. 


if)& 


non  siilnm  por  sc  ipsa  piiKlm  c>sont.  quia  lani  loda 
ciwul  :  sed  intcrjCclo  quoquc  inlcmllo  iia  sibi  con- 
pfiierciU.  iil  hinc  al.inc  illinc  pariles  rcclilmlinos 
oiiaiii  siiie  iiHa  conjunclionc,  ipsa  tamcn  similitudi.  c 
in  nnain  pukririlndinem'  convcnircnl.  Cnin  aiiloin 
ncccdil  ist:i  conjiinclio,  qiiid  concordiiis  ac  pac.ilins 
liac  ulr.K|ue  lerra  ;  qiiid  vero  cliain  ipsa  copulalionc 
duoriim  rcclorum  lalerum  pnloliriiis  dici  aui  cogilari 
possil ,  non  invonio. 

CAPHT  XXVII.  —  29.  Pitliliritiido  recti  taleris 
possclterra  tenebrarum  detnihi  tine  uUa  detractione 
tnbstanti(e.  Sic  malnm  animee  accidH  nitlla  nddiia  dc<- 
tractave  siibitnnlia.  Latiis  tenw  lenebrnritm  in  quantHin 
reclum  essel ,  honi  aliqnid  liabcret  a  Dco  condilore. 
Qiiid  laciain  cum  crrore  '  pcrvorsis  cl  consueuidinft 
implicatis  niiscrrimis  animis?  Non  enim  sciunt  isti 
hoinines  qnid  loqiianlur  ,  cum  h;pc  loqnunlur  :  non 
ciiiin  altcndunl.  liogo  ,  ncmo  vos  nrgoi ,  nenio  in 
certamcn  prcmit ,  nemo  prxUeritis  insnltat  crrorilms, 
nisi  qui  divin.im  misoricordiam  expcrtns  non  esl  ,  nt 
carprel  crroribus  :  tantiim  id  againns  ,  ul  aliqiiando 
finianliir.  Intiiemini  p.inliilnm  sinc  animosiLiic  ct 
aiiiaritndiiic.  Onincs  lioiniiios  snmus  ;  noii  nos  ,  .sed 
onoros  cl  falsitates  odcrimus  '.  0"'''so  ,  inlnomini 
piiiiliilum.  Pens  misericordiarum  ,  a.ljuva  intuentcs  , 
et  veriim  qHxreiilibus  inCcrins  Inmcii  aoccndc.  Qiiid 
enim  intolligimiis  ,  si  noii  inlcHigimus  roctnni  melins 
esse  qnam  |»raviim  ?  Qii;vro  crgo  a  vobis ,  si  placide 
modosle(|iic  accipitis  ,  rcclnm  latus  lcrru;  tenebra- 
riim  ,  qiiod  reclo  laleri  lerra;  lucis  adjnngitur,  si 
qnispi.ini  dopravarol ,  Mullamnc  illi  pulclirilndinem 
adimcrct?  Necesse  csl  faleaniini  si  lalrare  nolitis  , 
non  solum  ei  ,  si  dcpravetur  ,  pukhriludiiiem  auferri , 
scd  eain  cli.Tm  pulchritiidincm  quam  cnm  reclo  laiere 
terre  luinints  potuil  halicrc  commuiicm.  Ilanc  cigo 
anroreiis,  et  de  reclo  pravum  faoiens  ,  nl  discord.iret 
qnod  ooiH ordabal  ,  ot  iiblioricret  qiiod  coiigrucbat  , 
iiuim|uid  ali(|iiain  inde  aurerrcl  substantiam  ?  Sic  ergo 
discile  ,  non  substantiam  inalnm  esse  ,  sed  sicut  in 
corpore  commntaiione  fonn»  iii  dcterius  ,  amitli  spc- 
cioni  ,  vol  poliiis  minui  ,  ct  foedum  dici  qnod  pul- 
chrum  antea  diceiiatur ,  ct  dispiicere  corpns  quod 
anlea  pl.icnerat :  sic  in  animo  reci;c  voiuntatis  dccus, 
qiio  pie  jiisleque  vivilur  ,  commuiata  in  dolcrius 
Vdliinlatc  depravari  ;  quo  poccaio  cflici  animam  mi- 
soram  ,  qunc  honesiatc  roctie  volnntatis  beatilalem 
oblineluil ,  iiiilln  addita  dctractave  subsLinlia. 

30.  Deinde  ciiain  illiid  cogiLito  ,  quia  elsi  conro- 
damus  aiiis  cinsis  latiis  lernc  lcnebrarum  maliim 
esse  ,  quod  obsciirum  ,  quod  tenebrosiim  ,  ve!  si  qnid 
aliud  dici  potest ,  non  taincn  in  co  quod  rectum  cst 
malum  est.  Sicul  ergo  concedo  in  ejiis  colore  ossc 
aliquiit  mali ,  sic  necesse  cst  cl  vos  concodaiis  esse 
in  ejiis  rcrlilHdinc  aliquid  boiii.  Ncfas  est  itaqitc  hoc 
qoanlumcumquc  boni  esl  *,  alicnare  ab  artifice  Doo  , 

'  nas  Toccs,  m  unam  pulchriludinem,  addidimns  ex  vc- 
lere  cixlicc  ('.«(rlioionsi. 

»  Fxlili,  cum  errore  lanlo.  Abcst,  Innto,  a  >:ss. 

»  sic  MS8.  Ai  edili,  noti  rox,  sed  errores  el  fiiUilnles  odi- 
nuf. 

♦  Ui  cilitis,  qiiwiliimci  mqre  bonn.n  i'!l. 


a  qno  cssc  omnc  boiuim  qiiod  iii  quacumqiie  naiuia 
est ,  nisi  crcdimus  ,  porniciosissime  crramu».  Qiio- 
niodo  ergo  iile  et  sunimiim  maliim  osse  dicit  banc 
lcrram  ,  in  ciijiis  laieris  rcctitiidino  iuvonio  ,  quanlum 
ad  corpus  atiinct ,  non  parv;c  piilohritiidinis  boniim  ; 
ci  ab  omnipotcnlc  at(]iie  oplimo  Dco  cam  vnlt  esse 
pcniliis  alienam  ,  cuin  id  ipstim  bimnm  quod  in  illa 
invcnimns  ,  cui  alii  iribuondiim  sil  ,  nisi  auclori  bo- 
noriim  omniiim  ,  nim  invcniamiis?  Scd  maliim  erat  , 
iiiquil  ,  etiain  illiid  latus.  Puta  mnlmn  csse  :  dclcriiis 
esscl  ccrlc  si  non  rectnin  ,  scd  (listorlum  cssct.  Quo- 
iiiodo  i;;iiiir  est  summuin  malum  ,  quo  potest  aliquid 
cogitari  dctcriiis?  Deinde  ncoessc  csl  :irK|iiid  boiii  sil, 
qiio  carendi)  fit  rcs  qii;eciimqiie  dotorior.  Carendo 
antem  rcctiludinc  fierct  l;itus  illiid  dclcrius.  Inest 
ergo  illi  boni  aliqnid  rcctiludo.  Et  nun(|uam  milii 
dioes  undc  iiiest  ,  nisi  ad  cum  le  contuleris ,  a  qiio 
sive  magna  sive  parva  ,  omnia  lamcn  bona  csse  faiea» 
miir.  Sed  jam  a  lalcris  bujus  consideraiionc  iransc.i- 
iiins  ad  alia. 

C.\PUT  XXVIM.  —  Z\.  In  terra  ienehranm  nalnras 
qiiiuqnc  ponit  Manicliwns. — Unbituhanl  ,  inqiiil  ,  in  illa 
terra  itjnea  corpora  ,  gcneru  scHicet  pi^slifern.  (iimi 
dicit ,  liabitnbant ;  animaia  iitiiinc  alqiic  vivontia  vnlt 
intolligi.  Scd  nc  dc  vorbo  caltimniari  vollo  vidc:iiijur, 
attondamiis  i^los  omnes  habitatorcs  lernu  illins  , 
qiiomadmodiim  in  qninqno  genora  viva  dislriliuat. 
Ilic  infinita: ,  inqiiil ,  tenebrw  ,  ex  eadein  ninnanles 
iiafiira  inceslimnbiles  ,  cuiH  propriis  felibns  :  n'i.ru  quns 
erant  aqiia'  canoso'  ac  lurbidce  cum  siiis  inlinbilutoribus  ; 
qiiaruin  interius  venli  horribiles  et  vehemenles  ciim  sito 
principe  et  geiiitoribus.  liitrsumregio  ignra  et  corrupli- 
bilis  cuin  suis  dncibns  et  nntionibiis.  Piiri  more  intror- 
sum  ijeiis  caliginis  ac  fumi  plcna  ,  in  qua  morabatur 
iinmanis  princeps  el  oninium  dnx  ,  hahens  circa  se  innu- 
mirubitcs  principes  ,  qirorum  omniuni  ipse  erat  mens  et 
origo  :  hwquc  fueriinl  naluiw  qiiiuque  lerrw  pesliferw. 
Animadvcrtimus  quinqiic  naluras  quasi  partes  uniiis 
natiirac  ,  quain  vocat  lerram  pcstiferam.  Ila;  suiit  aii- 
tem  :  lenebra: ,  aqiioe  ,  ventl  ,  ignis  ,  fumus  ,  qii.-^s 
quinque  naiuras  sic  ordinal ,  ut  cxteriorcs  csclcris 
sint  tcnebrjR ,  a  quibiis  numerarc  incipit.  Intra  tonc- 
bras  ,  aquas  consliliiit ;  inlra  aqu:is  ,  ventos  ;  inlr.T 
vcnlos  ,  igncm  ;  inlra  ignem  ,  fiimnni.  Et  habebant 
isl;c  qninque  natursc  wa  quxqiic  gencra  inhabitalo- 
rum  suorum  ,  qux  nihilominus  quinqiie  snnl.  Qiia-ro 
namqiic  utrum  gcnus  iiniim  habilantium  fuerit  iii  om- 
nibns  quinqnc  iialnris  ,  aii  divcrsa  gonera  ,  siciit  iin- 
lur.c  ipsK  divers;c  suiit.  Diversa  fuissc  rcspondent , 
ct  dc  aliis  libris  iia  docent ,  quod  lencbru;  habucriml 
sorpciiles  ;  aqna^  ,  naiantes  ,  sicul  sunt  pisces  ;  ve.ili , 
vobintcs  ,  sicul  sunt  avos  ;  ignis  ,  qiiaJriipcdcs  ', 
siciil  sunl  eqiii ,  li'Oiies,et  c;olera  liiijnsmodi ;  fumiis, 
bi|)cdcs  ,  siciit  suiil  hominos. 

CAPUT  XXIX.  —  52.  nefrltititr  lioc  detiramenlitm. 
Qiiis  igitur  isia  ordinavit?  qnis  dislribuil  alquc  distin- 

'  sic  Vss.  At  eilill^tenebras  hnbilnreriitit  xcrpentes:  nqiiii» 
nuKuiles,  siciil  siiiil  piAces;  veiitus  rolitntes.sici.l  stiul  uves^ 
igncs  qiiiidriipedes,  otc 


195 


CO.NTIl.V  KPISTOLAM  MANICH/EI,  S.  AK.l.STl.N! 


m 


\'\l  ?  qiiis  niimeriim  ,  (|ii:>lil:ilos  ,  form:is  ,  vil:mi  tin- 
(lil  ?  II:ic  cnim  omiiia  pcr  s<;  ipsa  I)Oii:i  siml  ,  iicc 
invciiiliir  iimlc  cuiqiic  naliir.c  nibi  al)  omniiim  Ijoiio- 
riim  Dco  aiiclorc  irilmanlur.  Non  cnim  sicul  cliaos 
icscribcrc  ,  vel  quofiuo  modo  iiisinu;nc  cliam  po<;!;i: 
5oIcnl ,  informcm  qinmdam  nialeii(Mii  siiu;  sp(;cic  , 
siiie  qualilalc  ,  sinc  meiisiira  ,  siiie  niimcro  cl  pon- 
(lere  ,  sinc  ordiiie  ac  dislinclione  ,  confusum  ncscio 
quid  ,  alquc  omnino  cxpcrs  omni  qiialitalc  ;  uiide  il- 
lud  qiiidam  dociorcs  grnci  <Z:rctov  vocant :  iion  crgo 
sic  isli  hancquain  vocaiil  tcrramienebrarum  insiimaie 
conaiitur  :  sid  oinnino  alilcr  loiigcqiic  divcrse  al^iuc 
conlrarie  lalus  lalcri  adjungiinl  atque  collinianl  •  : 
nalunis  quin(|iie  niimcraiit  ,  di^lingiiunl ,  ordin:mt , 
qu^iliialibus  |)ropriis  ciiunlianl ;  n(!C  cas  deserlas  ac 
iniccundas  essc  permillunt  ,  sed  siiis  inliabilatoribus 
complenl  :  eisque  ipsis  lormas  congruas  et  suis  liabi- 
tationibus  accoinniodatas  aitribuunt ,  et  ,  quod  aiite- 
cellit  omnibus ,  vilam.  Ilcc  taiita  boiia  cnumerare  , 
etabauctoreomnium  bonorum  Deo  alienaessedicere, 
hnc  esl  nec  in  rebus  agnoscere  laiitum  ordinis  bo- 
iium  ,  nec  in  se  lantiim  erroris  malum. 

CAPU T  XXX.  —  53.  Quam  ntulta  bona  in  iis  natu- 
ris,  quas  pouit  Mamcliceus  in  terra  tenebrarum.  —  Sed 
isla ,  in(|uit ,  genera  (juinque  illas  naturas  inhabitanlia  , 
sava  erant  atque  pestifera.  Quasi  ogo  in  eis  saeviliam 
))esteniiiuo  laudav(;rim.  Eccc  ego  tcciim  vitupero  quae 
in  illis  mala  esse  criminaris  :  lauda  lu  mecum  qux'  iii 
illis  boiia  ipse  commemoras  :  ila  videbis  bona  malis 
]iermixta  te  veile  consiiluere  pro  summo  et  exiremo 
nialo.  Vitupcro  ibi  tecum  pcsiem  :  lauda  ibi  mecum 
salutem.  Non  cnim  gcncra  illa  vel  gigni  ,  vel  nuli  iri , 
vel  inliabilare  tcrram  illam  sine  salute  aliqiia  poluis- 
scnt.  Viiupero  ibi  tccum  tenebras  :  lauda  ibi  ineciim 
feciindiliitem.  Tenebras  eiiini  dicis  incestiniabiles ;  et 
addis  lanien  ,  cum  propriis  felibus.  Quanquam  lenebra! 
non  suni  corporeae  ;  totumque  boc  nomen  lucis  absen- 
lia  est  :  sicut  nuditas  ,  carere  veslilu  ;  ct  inanilas  , 
vacare  corpoi is  plcnitudinc  :  ac  piopierca  lenebrye 
nibil  gignere  poliierimt,  qiiamvis  lerra  potueiit  leiic- 
brosa  ,  id  esl ,  carens  luce  ,  ali(juid  gigiicre.  Sed  in- 
tcrim  boc  omilt:imus  :  fclus  tamcn  iibi  c.\oriimUir  ,  et 
lcm|)eraineiitum  cst  aplum  saluii  ',  ct  i|iiXHlam  con- 
coniia  numerosa  ordinnt  atque  in  iiiiitalcm  cooedificat 
nicmbra  nascenlium  ,  sibimct  inviccm  luoderationis 
pace  congruentia.  Qu*  omnia  quis  iion  inlelligal  ma- 
jori  laude ,  quam  tencbras  vitiiperati()iie  dignanda? 
Vitupero  ibi  tccuin  coeniim  lurbidum  aqnarum  ;  lauda 
ibi  mecum  ei  ipsam  spccieni  qualitalcm()ue  aquarum  , 
et  inbabitatorum  naianlium  membra  congruentia  , 
vitam  corpns  coiitineiilem  et  rcgcntem  ,et  omne  tem- 
peramenlum  sui  geneiis  valeiudini  accoramodatum. 
Qtiaiiiumvis  cnim  aqiias  coonosas  turbidasqne  repre- 
bendas  ,  eo  tamen  quod  lales  aquas  dicis  ,  ut  animan- 

»  Am.,  coUiniunt.  Er.  ctLov.,  collinunl.  At  Mss.  habeni, 
colliniani ;  seu  quod  idem  est,  conliniant.  Forle  pro,  colli- 
icant. 

*  lii  anlc  excusis,  foedus  aplum  saluti  et  quwdam,  etc. 
llfdiiiip.nitur  iociis  auxilio  Ms.  Sorho^iiri  el  yiiliqiiiss.l:iii 
Cuih  icuai;>. 


tia  siia  posscnl  ct  gigncrc  ct  roiitinerc  ,  specicm  illiuf 
(pi:iIisciiiin|U(;  corporis  (;l  p:irliuiii  similitudinem  ,  qua 
in  iinani  foniiantiir  picanliirque  qualilatcm  ,  aufert^ 
iioii  polcs  ;  quia  i»i  abstiileris  ,  nullum  erit  corpus  : 
(pi:c  omiiia  ,  si  cs  bomo  ,  scntis  cssc  laudanda.  E| 
qiianlumvis  illormii  inb.ibitalorum  sxvitiam  ,  ct  in< 
lcr  impelus  dihiccralioncs  et  vaslationes  exaggeres. 
iion  cis  lamen  adimis  niimerosos  formarum  lerminos  , 
qiiibus  sibi  singiila  eorum  corpora  membrorum  pari- 
lihite  pacata  simt ,  ct  tcmpcramcntiim  saluiis  ,  et 
modcramen  anima; '  parles  siii  rorporis  iii  unitalcni 
amicitix  concordiseque  redigentis :  qux  si  liumano 
sensu  intueris ,  vides  plus  csse  laud:inda  (piain  illa 
viiiipcranda  qux-  displiccnt.  Vilupcro  ibi  lccum  bor- 
roicm  vcntoriim  :  lauda  ibi  mecum  corumdcm  vciito- 
rum  spiiabilcm  nutriccmque  natiiram  ,  ct  spccieiii 
corporis  convenicntia  partiiim  conlinuati  atque  difTu- 
si  :  quibus  rcbiis  omnibiis  illos  inhabitaiores  suos  po- 
tcraiit  ct  gigncic  ,  et  alcrc  ,  el  saluhriler  conlincrc  ; 
eorumque  inbabilatorum  ,  ciim  cxtcra  quae  in  oinn'- 
bus  animantibus  superiori  raiione  laudaia  sunt ,  imn 
proprie  impigros  et  faciles  undc  velinl  et  quo  vcliiit 
transitus  ,  et  alarum  in  volalu  concordem  nisum  cl 
non  imparem  motum.  A'iiupero  ibi  tccum  corruptio- 
nem  ignis :  lauda  ibi  mecum  genitabilem  igncm  *, 
et  vigentem  opportunamque  ejus  temperatioiiem  na- 
scentibus ,  ct  ut  coalcscerent ,  et  ut  suis  nnmeris 
lineamentisque  perficerenlur  ,  et  ul  vivere  atque  habi- 
taro  ibi  possent :  quae  omnia  non  solum  in  ignis  ha- 
bit:itione  ,  sed  in  ipsis  qiioque  babitaniibus  miranda 
el  laiidaiida  csse  cognoscis.  Vitupero  ibi  lccum  obscu» 
rilalcm  fiimi ,  ct  immaniialem  prLncipis  qui  in  eo , 
siciit  dicis  ,  morabatur  :  lauda  ibi  mecum  quod  vtl  in 
ijiso  iuino  niiilam  parlem  invenis  dissimilem  cateris; 
ex  (|uo  in  genere  suo  partiuin  inter  sc  siiarum  con- 
gruentiam  modumquecustodit ,  nl  qiiadam  unit:ite  sit 
quod  esl :  (Jikc  nenio  sobrie  conMdoral ,  el  noii  mira- 
biliter  laiidal.  Quid  ,  quod  etiam  fuiiio  addis  vim  po- 
tenliamque  generaiidi ,  quando  eidein  quoquc  iobabi- 
tatorcs  principes  tribuis  :  ut  quod  bic  nunquam  vidi- 
mus  ,  ibi  fumus  fecuiidus  sit ,  et  salubrem  suis  babi- 
laioribiis  piabcat  mansionem  ? 

CAPUT  XXXI.  —  iti.  De  eodemorgumento.  Qiiod 
etiam  in  ipso  fuini  principe  immaniialem  solam  ad- 
vcrtisli  quam  vituperares,  nonne  debuisii  altendcre 
cielera  qurc  le  in  ejus  nalurcc  laudem  cogerenl?  Ha- 
bebat  enim  animam  et  corpus ;  illam  vivificanlem,  Iioc 
vita  inspiratum  :  cum  illa  regeret,  boc  obtemperaret; 
illa  praeiret,  hoc  subsequeretur ;  illa  contineret ,  boc 
non  deflueret ;  illa  moverel  in  numeros ,  hoc  numc- 
rosa  membrorum  compagine  constabilirelur.  Nonne 
ti;  ad  laudem  movet  in  hoc  uno  principe,  vel  pax  or- 
dinata,  vel  ordo  pacalus?  Quod  aulem  de  uno  dictum 
est,  hoc  de  cacteris  intelligi  licet.  Sed  enim  erat  in  alios 
fcrus  et  immanis?  Non  Iioc  laudo,  sed  tanta  illa  qtix 
non  vis  atleudere.  Qux  si  vel  admonilus  intuetur  at- 


»  il;i  codex  Corbeiensis.  Edili  vero,  nwderamcn  fornue 
*  ^xlili,  gcmtakm  iyncm. 


i97 


LICEl\ 


«lue  consideral,  quisquis  MaiiiclKvo  lemcre  crcdiilil, 
sine  dubiuiionc  cognoscil,  cuni  de  islis  naliiris  loqiii- 
lur,  dc  bonis  qiiibiisdam  se  ioqui,  sed  iioii  sumiiiis  cl 
iiiribricalis.  siciil  ost  Pcus  una  Triiiilas .  neque  do  bis 
fabricalis  qn.T  subiimiier  ordinala  sunl.  siculi  siiiil 
Angeli  sancii  el  bealissiiiKe  poleslales  :  sed  de  infimis 
cl  pro  sui  gcneris  modulo  in  imo  rcrum  ordinalis  bo- 
iiis  ;  quce  duiii  compar;mliir  supcrioribiis,  viiiiperaiid.c 
ab  inipcrilis  exislimanlur  ;  el  diiiii  consiileialur  qiiaii- 
liim  his  dcsil  boni,  quod  illis  adesi,  ejusdem  boiii  al)- 
senlia  mali  nomen  tencl.  El  ego  qiiidem  proplerea 
sic  de  Wlis  naluris  dispiilo.  (nioniam  ea  nominaiilnr 
qn:i'  iii  iii»c  niiiiido  ii«iia  smil  iiobis.  Novimiis  enim  lo- 
iiebras,  aquas,  veiilos,  ignom,  fumum  ;  noviinusetiam 
animalia  scrpeniia  ,  nalaniia,  volaniia,  qiiadrupedia, 
bipedia  :  in  qiiibns  omnibus ,  exccplis  lencbris,  qu;r, 
iit  dixi ,  nibil  >um  aliud  quain  lucis  abscnlia ,  qiis 
oculis  non  vidoiido  disccrnunlur,  sicut  silenliiim  au- 
riltiis  noii  audiondo ;  non  quia  loncbne  siinl  aliquid, 
sed  quia  lux  non  e>t.;  sicut  non  quia  sileiuium  esl 
aliquid,  sed  quia  soiiiis  noii  t's.t  :  e.\cci»lis  ergo  leiie- 
Iiris  iii  liac  cnuiiioraliono,  ca;ler;e  naliir.e  suiit,  ct 
(iiimibus  nolx;  quariim  speciom ,  qiiia  in  quanluiii- 
( iiiiKiiic  csl,  laudabilis  el  boiia  csl,  ncmo  prudeiis  ab- 
:«lien:il  :ib  aiiclore  oiiiniiim  bonorum  Deo. 

C.\rLT  XXXII.  —  53.  .Manicliaus  ex  iis  qua;  liic 
vliUl,  oidiiiinil  snfi  pliniildsiiinta.  Nam  ille  Manicb.ius, 
sicul  voliiii  iiaiuias  (|uas  liic  didicit '  ordin;ire  in  phaii- 
lasmaiibus  suis,  velut  iii  geiile  tencbrarum  ,  omniiio 
falsus  esse  coiivincitiir.  Primo ,  quia  lcnebr.o  niliil 
possuni  gigiicre,  ul  dictum  est.  Sod  non  lales,  inquil, 
crant  ilhe  loiiobnc ,  (pialos  bic  nosii.  Uiido  crgo  me 
do  iliis  doc»!S?  An  forle  lam  vcrbosus  doctrin.ii  polli- 
cilator  cogis  ut  credam  ?  Sed  fac  me  cri.-dere.  illud 
lamen  scio,  quod  si  non  habebanl  aliquain  speciem  *, 
sicul  i.^ue  non   liabent,  niliil  gcnerare  poliiorunt  :  si 
auiem  liabobant,  melioros  erant.  Tu  aulem  cum  dicis 
non  fiiisse  lales ,  quasi  pojores  aliquas  credi  cupis. 
Posses  diccrc  ctiam  sileiitium  ,  quod  sic  csl  auribus 
ut  lenebrje  ocidis,  aruiua  ilu  surda  vol  miila  nnimalia 
geiiuisse  :  ul  cuni  tibi  di(  crclur  iioii  csse  aliquam  na- 
turam  silenliiim,  wspondcres,  Sed  iion  lale  silenlium, 
quale  bic  nosli ;  ul  omnino  qiiod  velles  diceres  eis 
qiios  semel,  ui  libi  crodorenl,  decepisscs.  Quaiiqiiam 
id  quod  cum  indu\il ,  ut  iii  lcnebris  serpcnlia  iiata 
es.->e  conlingciet ,  in  ipsis  (iiiidem  primordiis  nascen- 
tium  potuil  bcne  animadverli.  Sed  sunt  serpentes  qui 
lam  acule  vident,  et  sic  pnesenlia  lucis  exsullant,  ut 
gravi>siiniim  leslimoiiium  conlia  oiim  dicore  videan- 
lur.  Doiiide  iii  aqnis  nalanlia  facile  fuit  hic  discere,  et 
ad  illa  iransferro  phanlasmala ;  sic  cl  iii  ventis  volan- 
lia ,  quoniam  hiijus  crassioris  acris  impulsus  in  quo 
aves  votiiaut ,  vciilus  dicilur  :  in  igne  vcro  qiiadrii- 
|cdia  iinde  illi  fingere  in  ineiilom  venerit  nescio.  El 
lanien  non  fruslra  boc  dixil ,  scd  parum  allcndit ,  et 
erravil  nimis.  Ilanc  enim  raiionem  solenl  reddere, 

•  I  (lili  viil^o,  gtiiis  liie  dirit.  1 1  iiosl  viginli  qualuor  ver- 
«is,  tdrite  futt  liic  dicere,  el  ad  iUa  Iransiie  plinntnsmnla. 
Ca^tUgauiur  e\  Mss. 

'  iia  Mss.  Kilui  vero, /■(uiVin. 


LNLS.  198 

quod  quadrupodes  edaces  sint,  el  in  concubilum  miiN 
tum  ferveant.  Sed  mulli  liomiiies  ed:icita(e  sua  supe- 
rant  qiiemlibct  quadrupodom,  i|iii  cerlo  bipcdes  sunt, 
quos  nuii  ignis,  sod  fuini  csso  lilios  dioit.  AnsoribiiS 
vero  non  facile  qiiid(|uam  cd.aciiis  invcniliir  :  (|uos  sivc 
in  fumo  ponal,  quia  bipedcs  suiit;  sive  in  aquis,  quia 
naiare  amanl ;  sive  in  veniis,  qiiia  pcnnali  sunt,  et 
inierdiiiu  volaiit  :  ad  ignein  corto  socundum  ojiis  dis- 
linciioncm  non   pertincnt.  Quod  aulom  aliinci    ad 
fcrvorom  concubitus  ,  credo  eum  aniinadvcrlisso  hiii- 
nieiilos  cqiios,  et  sa*pe  niorsis  frcnis  raplos  in  fonii- 
nas  :  quod  animadversum  dum  vull  cilo  scribcro,  iion 
allendil  passerom  parietinum  ,  in  ciijiis  (omparaiionc 
qiiivis  admissarius   frigidissiinus   invoniliir.   bipodes 
voro  in  fiimo  cum  ab  eis  qu;viiliir  qiiare  ordinavorit, 
rospondoiit  elatum  et  superbiiin  osse  bipodiim  gomis: 
liinc  cniin  hominos  origiiiem  trahere  diouiil  :  cl  qiio- 
niam  fiimns  globosus  cl  quasi  tiimidus  in  auras  cri- 
giliir,  superbis  csse  similem  iioii  absiiido  ailcndoriint. 
Qu;v  aniniadvcrsio  sufficcre  debuii  ad  aliqiiam  simili- 
ludinem  d:indain  do  supoibis  liominibus,  sive  :ilI(<go- 
ri:im  vol   formaiidam   vel  inleliigonilam  :  iioii  lamcn 
ut  ideo  bipedo.s  animantes  in  funio  el  de  ruiiio  iiali 
esse  credanlur.  Nam  ct  iii  pulvcre  nasci  debucriinl, 
quia  saepe  non  minore  ambitu  cl  clalionc  surgil  in 
cadiim ;  et  in  nebulis,  quia  plorumquc  de  lcrra  ila 
exlialantiir,  ul  loiige  intuentibus  incerlum  cliam  fa- 
ciant,  fumusne  an  nebuhc  sint.  Poslremo,  cur  in  aquis 
et  venlis  de  habilandi  palientia  ad  habiialorcs  duclum 
cst  argumenlum ,  quia  videmiis  ct  nalanlia  iii  aqiiis, 
et  volantia  in  venlis  vivere  :  iguis  vcro  el  fuinus  non 
deterruit  hominem  menlienlem,  iil  piuhTit  eiim  tales 
ibi  habilaloros  constiluere,  quibns  iiihil  consiituerelur 
absurdius?  Nam  quadrupedem  ignis  incondit  atipie 
corrumpit,  et  bipedos  funius  offocat  al(|uc  nccal.  Vel 
hic  cerle  cogilur  faleri ,  se  melioros  diccre  in  genle 
lenebrarum  istas  fuisse  naturas,  ubi  vuli  oniiiia  pejora 
credi.  Siquidem  ibi  gignebat  ignis  quadriipedcm  et 
iiutriebat,  ct  conlincbal  innoxie  vel  eliaiii  coinmodis- 
sinic.  Similitcr  el  fiimus  bipedes  siios  clemenlissimo 
sinu  editos,  non  soliiin  sinc  mulcstia,  sod  vii:iliter 
atquc  indulgcnter  usquc  in  illuin  pi  incipalum  cdnca- 
vcrat '  cl  continebal.  Ita  osienduntur  islamendacia, 
aiiimadvorsiune  rerum  quae  videnlur  in  numdo,  sed 
ininus  diligonli  miniisqiic  solcrti  cariiali  sonsii  con- 
cepta,  et  |ilianlasiiialibus  parlurila,  el  lenieritale  edi- 
la  atque  conscripia  harcticorum  numerum  anxisse. 

C.\PUT  XXXIII.  —  36.  Katura  oninis,  ut  natura 
esl ,  bona  esl.  Sed  illo  geiiere  magis  urgondi  sunl,  ul 
intfUigant,  si  possunl ,  qu:im  vere  iii  Catholica  dica- 
liir,  oinnium  nalurarum  esse  auctorcm  Dcurn  :  quo 
de  genere  *  superiiis  agebam,  ciim  dicerem,  Viiupero 
tecum  pestein  ,  ca;cilatcni ,  coenositatem  tui  bid:im, 
l.orribilem  volieinenliain,  corruptibililatem,  iiniii:ini- 
tatcm  principuiii,  ct  bis  similia  :  laiida  tu  mocimi  spc- 
cicm,  distinctioiieni,ordinalioncin,  paceni,  unilalcin' 

'  sic  Mss.  At  odiiio  Ijov., usque  ad illitm  pyincipatumtdu- 
c(.l>at. 

*  Kditio  Ain.  oi  Mss..  qiio  qenere ;  oniisso  de. 

*  ^  criiiiin,  iiiiil(!li:in,  liic  non  hal)cnl  Uss. 


«OD 


CONTIIA  F.PISTOLAM  MAMCIF>TJ,  8.  ALCLSTI.M  tufl 


lorMianim  ,  mcnibrornm  congriioiilias  cl  numcrosns 
parililnics  ,  vilalia  spiramciila  ct  nutrimcnla  ,  lcm- 
|icramciiUim  saliilis,  rcgiirwMi  fl  modcramon  animrc, 
fainnlalusqnc  corponim  ,  siiiiililmlincm  concordiani- 
(|uc  iiarlium  in  siiignlis  natnris  vcl  quan  liahilahant, 
vcl  <\»:v.  haliitabaninr,  el  c.xlcra  Imjusmodi.  Sic  cnim 
intclliguiit,  si  tamcn  siiic  porlinacia  vciint  allenderc, 
jam  ct  bona  et  mala  se  misccrc,  ciim  loquiinlur  dc 
illa  lcrra,  uhi  solum  cl  snmmnm  malnm  fuissc  credi- 
derunt :  il.tqtic  si  tollaniur  illa  qux  mala  eniimerala 
sunt,  bona  illa  qii.-c  laudata  sunt  sine  ulla  vilupera- 
tione  remaiicro ;  si  aiilem  bona  ipsa  loilanlnr,  nnilam 
rcmancrc  nalnram.  Kx  qno  jam  videt  qui  potest  vi- 
dere,  omnciii  nalnram,  in  quanlnm  nalura  cst,  bonnm 
csse  :  quia  ex  una  cadcmque  rc  ,  in  qua  ct  ego  qiiod 
laudarem,  cl  illc  quod  viinperarcl  invcnif,  si  lollanliir 
ea  qu.TC  bona  siint,  nalura  nulia  cril ;  si  autcm  lollan- 
?ir  ea  qn.TR  dispiiccnt,  incorrupta  nalnra  remancbil. 
Tolle  de  aquis  ut  iion  sinl  coenosoe  et  liirbidap,  rcma- 
/leiil  aqna;  pur.c  atqne  Iranquillai :  tolle  de  aquis  par- 
tinm  coiKordiam ,  non  erunt  aquae.  Si  ergo '  malo 
illo  adeniplo  nianel  nalura  purgalior,  bono  aulem  de- 
traclo  non  manet  uUa  nalura  :  boc  ibi  facil  naturam 
quod  bonnm  Iiabct;  quod  aulem  malnm,  non  natiira, 
scd  contra  natnram  est.  Tolle  de  ventis  borrorcm  et 
nimium  impetum  qui  libi  displicct,  potcs  cogilarc 
venios  leiies  alque  moderatos  :  lolie  de  ventis  par- 
tium  similitudinem ,  qua  eonim  corpus  in  iniilalem 
conlinnalnr  el  sibi  pacalur  ut  corpussit,  nulia  suberit 
nalura  qiiam  cogiles.  Longnm  est  perseqni  calera : 
sed  manifestum  esl  eis  qui  nullo  sludio  parlinni  jii- 
dicant,  cum  istae  nalure  commemoranlur,  adjungi  eis 
quaedam  qnibus  displiceanl ;  qu;X5  cum  delraliiiniis, 
nalura;  meliores  niancnt.  Unde  inielligitiir  eas,  in 
quanlnm  naturse  sunl,  bonas  essc  :  cjuia  cum  cis  vi- 
cissim  omne  quod  bonum  habenl  delraxeris,  naiur.-e 
nullx  erunt.  Animadverlile  etiam ,  qui  recte  viillis 
judicare ,  illum  quoque  principem  immanem ;  cui  si 
auferatur  immanilas  ,  attendile  quanta  landabilia  re- 
manebnnt  :  compago  corporis,  membrorum  hinc  at- 
que  inde  congnicnlia,  forma:  unilas,  el  pax  conlexta- 
rum  inter.  se  parlium ,  aniniae  regentis  et  vcgetantis, 
famulantisquc  el  vegelali  corporis  ordo  et  dispositio. 
Quse  omnia  bona  si  anierantur,  et  si  qua  forte  minus 
enumeravi,  nnlla  prorsiis  nalura  subsislcl. 

CAPUT  XXXIV.  —  37.  Nalura  nunquam  sine  ali- 
quo  bono.  Sola  mala  consideranl  Manichwi.  Sed  forlasse 
dicalis,  illa  mala  de  talibus  naluris  non  posse  auferri, 
et  ideo  naliiralia  debere  accipi.  Non  nunc  quxrilur 
quid  possit  vcl  non  possit  auferri :  sed  certe  non  par- 
vum  lumen  est  ad  inlelligendum,  omnes  naturas,  in 
quantnm  naluroc  suiit,  bonas  essc,  quod  sine  iilis  ma- 
lis  cogilari  bona  illa  possunt,  sine  bonis  aulem  illis 
nulla  natura  cogitari  polest.  Nam  sine  turbatione  coeni 
possum  aqiias  cogilare  :  sine  pace  aulem  continnala- 
rum  partium,  nulla  fpecies  corporis  animo  occurrit, 
8ut  ullo  modo  senliri  potesl ;  .ac  per  Iioc  nec  ilhc  aqu* 

iii  cdilis,  sti?  eigo.  At  iii  ^:ss  ,  st  cigo. 


cflBnos.-E  .sinc  islo  boiio  essc  polucnmt,  quo  bono  fip 
hat  ul  aliqua  natura  corporea  possct  csse.  Nam  «piod 
dicitis,  qnoil  ilja  niala  dc  n.ilnris  lalibns  non  possiint 
anlcrri ;  rc-pondetur,  qnod  ct  ill.i  bona  de  naturis 
lalibus  non  possunt  auferri.  Ciir  crgo  istas  res  pra- 
pter  mala  qnaj  auferri  non  posse  arbitramini,  mala 
natnralia  vocare  vnliis;  proptcr  ca  bona  vero  quaeaii- 
fcrri  noii  posse  convincimini,  bona  naturalia  vocare 
iioii  vnllis? 

38.  Rcstat  ut  quMralis  (nam  ipsa  solet  csse  vox  ul- 
tima)unde  sintilla  mala,  qii.-e  milii  qnoqnedispliccro 
diccbam.  Rcspondcbo  forlasse,  si  vos  prius  dixeritis 
undc  sint  illa  bona,  qn:c  vos  quoqne  laudare  co?i- 
mini,  si  absurdissimi  cordis  essc  non  vultis.  Sedqnid 
ego  istud  quxram,  cum  ulrique  fateamur,  omnia  qu;i- 
cumqne  et  qiiantacumqnc  lK)na  sunt,  ab  uno  Dco  cssc, 
qni  summe  bonus  est?  hesistite  ergo  vos  ipsi  .Mani- 
cliaeo,  qiii  lol  et  tanta  bona  qiioe  commemoraviniiis 
jnsteqne  laudavimus,  pacem  concordiamque  partiiiiu 
in  unaquaquc  natura,  salnlcm  valcntiamque  animan- 
tiuin,  el  coelera  qu.-c  repetere  jam  piget,  iia  in  terra 
commentilia  tenebrarum  esse  arbilralus  est,  ut  ab  i!!o 
Deo  quem  bononim  omnium  falclnr  auctorcm,  alic- 
narc  conaretur.  Non  enim  ea  bona  vidit,  dum  hoc  so- 
lum  altcndit  quod  displiccret :  lanquam  si  quispi:vm 
leonisfremiluexterriius,  et  cum  intuens  trabcnlemac 
dilaniantem  pecorum  aul  bominnni  corpora  quoncuin- 
qne  apprehendisset,  pucrili  quadam  innrmilate  animi 
tanto  timore  percellerelur,  ut  solam  feritatem  leonis 
inluens  aique  soevitiam,  cstera  ejus  negligens  omnino 
atque  proeteriens,  naluram  iilins  animanlis,  non  tan- 
tum  maliim,  sed  magnum  malum  esse  clamaret,  tano 
scilicet  exaggeratius,  quanlo  tiraidius.  Al  si  edomila 
feritate  duci  leonem  mansueium  viderel',  proescrtini 
si  iiunquam  antea  fuissct  de  illa  beslia  territns,  tunc 
vacaret  securo  atque  intrepido  leoiiis  pulchritudincm 
considerare  alque  laudare.  De  qiio  ego  niliil  dicam, 
nisi  qiiod  ad  rem  niaxime  pertinel,  lieri  posse  ut  a!i- 
qna  naiura  oflfendat  ex  aliquo,  et  in  totam  *  nascalur 
odinm  :  cum  manifeslum  sii  multo  meliorem  essc 
speciem  veraj  ac  viva;  bestiie,  eliam  cum  terret  ir. 
silvis,  quam  imilalic  atque  siniulat.t;  cum  in  parielc 
picta  laudatur.  Hoc  ergo  errore  ille  nos  non  decipiaf, 
ncc  coecos  faciat  ad  considerandas  naturarum  species, 
ciim  qiiaedam  in  eis  ita  repreliendit,  ut  omni  ex  parle 
cogat  displicere,  qiiod  omni  ex  parte  reprelienderf 
non  poiest:  alque  hoc  modo  aniinuin  ad  xqunm  jii- 
diciurn  componentes,  quKramus  jam  unde  sint  ciiin 
illis  bonis  mala,  quae  mequoqucimprobare'dicebam. 
Quod  faciliiis  videbimus,  si  in  unum  nomen  polueri- 
mus  cuncla  conferre. 

CAPUT  XXXV.  —  59.  Malum  nihil  aliud  quam 
corruptio  :  ipsn  aufem  corruptio  non  nalura  est,  sed  con- 
tra  naturam.  Vbicumque  corruptio,  ibibonum  ''uit.  Qiiis 


•  Ita  votercs  lihri.    F.diti    vcro  :    t  si  cdo.nita  f.ntiU 
ditlceni  lconcmmniiniietnnique  viderel. 

'  Fdili  viil;j;i.  »;/ /ot.wj.   Kiiipiula;iinrnx Ms«. 
^  Kilili  J>.»J0  olhilin  in.  *l  vi^s..  tinpiobae 


SOl 


LIDER 


pmmJuljilot  totum  illud  quod  dicilur  malum,  iiihil 
esse  aliud  quaiii  corruiUioiiem?  Possuiil  quidem  aliis 
aiqwe  aliis  vocabuiis  alia  atquc  alia  mala  nominari  : 
seU  qutul  omnium  rorum  mulum  sil,  iu  quibus  mali 
:i|iquid  aiiimadverii  potest,  corruplio  csl.  Scd  corru- 
plio  peril.c  aiiimx',  imperilia  vocalur;  conuplio  pru- 
dcniis,  iuipiudeulia;  corruplio  juslx',  injustilia;  cor- 
ruptio  forlis,  ignavia ;  corruplio  quieta;  alquo  tran  - 
quillae.  cupidilas,  vel  melus,  vel  trisliiia,  vel  jaclan- 
tia.  Dcinde  in  corpore  animalo  corruplio  sanilalis, 
dolor  ct  morbus;  corrupiio  virium,  las^iludo;  corru- 
plio  qiiielis,  iabor.  Deindc  iii  ipso  solo  corpoie  cor- 
rupiio  pulcbriiudinis,  fcedilas;  corruplio  rccliludiiiis, 
praviia»;  corruplio  ordinis,  pervcrsitas;  corniptio 
inlcgriialis,  discissio,   aut  fr.ictura,  aui  dimimilio. 
Longuin  cstet  difficile  et  harum  rcrum  quascomme- 
meravi,  el  aliarum  innumcrabiliumomnescorrupiio- 
ues  nominaiim  onuniiarc;  cum  ciiam  mulLc  qu;e  di- 
funtur  in  corpore,  possinl  ct  in  anima  dici,  el  iniiu- 
mcrabilia  sint  in  quibus  propria  vocabula  corruplio 
leneal.  Verumtamen  videre  jam  facile  cst  nibil  no- 
cerecorruptionem,  nisi  quod  labefacit  naturalcm  sla- 
tum ;  ci  ideo  caui  non  eSso  naiuram,  sed  conlra  nalu- 
ram.  Ouod  si  non  invenilur  in  rebus  malum  nisi  cor- 
riipiio,  ct  corrupiio  nun  est  natura;  iiulla   ulique 
nntiira  mnliim  est. 

iO.  Sed  si  hoc  forle  inlelligere  uon  valelia,  illud 
allendilc,  qtiod  onine  quod  corrumpiuir,  bono  aliquo 
miiiuilur  :  quia  si  non  corrumpcrelur,  incorruplum 
rssel ;  si  vcro  etiain  non  possct  omnino  corruinpi,  in- 
corruplibile  csset.  Necesse  estaulcm  ut  sive  incorru- 
piio  sive  incorruplibilitas  boiium  sit,  si  inalum  cst 
corriiplio.  Sed  nunc  de  nalura  iiicorruplibili  nulla 
qua^iio  est :  de  his  .tgiiur  qua;  possunt  eorruinpi, 
qua;  dujn  non  corrumpunlur,  iiicorrupla  dici  possunt, 
iiicorriiplibilia  non  possunt.  lilud  enim  soliim  incnr- 
ruptibilo  propric  diciliir,  quod  non  tanluin  non  cor- 
ruinpitur,  sed  eliam  nulla  ex  parle  corrumpi  polcsl. 
Incorrupla  ergo  qua;cumque  sunl  el  laiuen  corrum|)i 
jK.ssunl,  cum  corrumpi  cceperinl,  eo  ipso  bono  mi- 
nuuntnr  quoincorruptacrniii;  etmagno  quidem  bono, 
qiiia  in.-<gnum  malum  csl  corruplio :  ol  qiiaindiu  in 
eis  aiigcri  corrupiio  potest,  lamdiubabenibonumquo 
ininuaiiluf.  Qiia|iroplcr  iiaturx  illie  quas  in  tcnebra- 
nim  lcrra  fuisse  coiifingit,  aul  polTiint  corrumpi,  aut 
noii  potcraiit.  Si  non  polcranl,  incorrupliitiles  erant, 
<liio  l)Oiio  superiiis  niliil  est.  Si  polcrant,  aulcorrum- 
|iebaiiiur,  aut  non  corrumpcbanliiF :  si  non  corruin- 
|>«:baiilur,  iiieurrupUB  erant,  quod  vidcnius  siiie  ma- 
gna  laudc  dici  non  |MSse  :  si  aulcm  corrumpcbantur, 
niiiiufbuiiiur  illu  lam  magno  boao ;  si  niinucbanlur 
(xMio,  lial)ebanl  bonum  quo  minuerenlur;  quod  si  ba- 
li(b:)nt  bonuin,  non  cranl  nalur.e  illx  suminum  ma- 
Iniii,  ct  uiniiis  Maniclixi  fabula  falsa  esl. 

C\riJT  XXXVI.  —  ii.  Unde  malum,  sive  corruplio 
Oaui.  Scd  (pioiiiam  qux-sivimusquid  esset  malnm,  ne- 
que  buc  nauir.im,  s:'d  coiitra  naiuram  esse  cognoxi 
nius  ;  coiiscquenicr  quxrendum   est   undc  sit  :  qiind 
Uio  si  fctissel,  miiius  forl.i^sc  in  Iia»  lanli  crroris  au- 

hlXCT.    ALtiLST.     yill. 


UNUS.  fOl 

guslias  I.ibcrclur.  Prxpropcre  quippc  ac  praeposlcrc, 
qu:csivit  undc  cssct,  quod  priino  iion  quxsierat  qiiid 
essel :  ct  idco  nullu  modo  potucrunl  quicrcnli  occur- 
rere  nisi  vana  piianlasmaui,  t|uibu$  diilicilo  aniinus 
carnalibiis  sensibusmullum  p:isuisoxuitur.  Uicctcigo 
aliquis,  non  jam  certaro,  scd  iion  crrarc  dosideraiis  : 
Undc  cst  isla  corruptio,  quod  (juasi  gencrale  nialuui 
rcrum  bonaruin,  sod  lamcii  corroptibilium  esso  com- 
pcrinius?Qui  lalis  quierit,  cilo  iiivciiil  magiio  ardoio 
vcruin  peloiis,  ct  consi.inli  persoveianlia  pio  pnlsaiis, 
Per  homines  enim  commemoralio  alitiua  signis  ver- 
borum  licri  polcst :  docet  autcm  uiius  vcrus  Magislcr 
ipsa  incorruplibilis  Vorilas,  solus  Magislor  inlorior  : 
qui  cliam  cxteiior  faclus  csl,  ut  uos  ab  cxlorioribu-i 
ad  inlcriora  revocarcl ;  el  furmain  servi  actipicns,  ut 
cjus  sublimitas'  surgciilibus  iiinolcsccrct,  jacontibus 
Iiumi!isapp:trcrcdignatus  esl.  In  ejiis  nominosupiilicos 
simus,  el  per  cum  niiscricordiam  Patris  implonuitos 
ista  quxramus.  Primo  cnim  brevissime  rcspoiidori 
polest  qiia;rcnlibus  uiide  corruplio  est,  cuni  dicitur, 
Cx  eo  quod  lix  naturui  qux  corrnmpi  possuiil,  noit 
de  Deo  gcnitx,  scd  ab  co  de  nibilo  factx  suni :  quas 
^uoniam  bonas  ralio  supcrior  demonstravit,  ncnio  po- 
test  recle  dicerc,  Non  fecisset  Deus  bona.  Si  autem 
dixerit,  Sumnie  bona  fccissel*,  oportet  inlclligat 
summum  boiium  ipsum  cssc,  qiii  fecil  Iiac  bona. 

CAPUT  XXXV 11.  —  42.  Solus  Deiis  summe  bonus. 
Quid  niali,  inquis,  fiorot,  si  cl  ista  ficrent  suinine 
bona?Et  lamen  si  quis  ex  nobis  quxroret,  accoplo 
cl  credilo  Deo  Patre  summo  boiio,  si  esset  aliud 
summe  bonuin,  uiido  cssc  nubis  |)ie  vidcrotur,  iiiiilo 
inodo  recle  respondoremus,  nisi  de  Deo  Palre  qui 
suninie  boniis  esl.  Quod  eigo  de  illo  csl,  meniineri- 
mus  nalum  de  illo  esse,  non  ab  eo  factuin  dc  niiiilo, 
et  ideo  et  lioc  summc,  id  est,  iiicorruptibililer  bo- 
num  esse  :  videmusque  injustc  flagitari  iil  tam 
sumine  bona  siiil  quu;  fecit  de  n>h>lo,  quaiii  suminc 
bonus  esl  ({uem  de  se  geiiuit  :  qucin  nisi  uiium  gc- 
nuissot,  non  id  quod  ipsc  cst  gcnuissct,  quia  ipse 
uiius  est.  Quapropler  uiiico  quidem  Filio,  pcr  quciii 
facla  sunt  a  Palro  omiiia  boiia  de  niliilo,  imperile 
alque  inipie  fialrcs  qiiarunlur  ',  nibi  ex  co  quod  iii 
Iioininc  apparere  dignalus  Cst.  Nain  ideo  et  unigoiii- 
tus  in  Soripturis  et  prinioseiiitus  dicilur  :  uiiij;eiiilus 
a  Patrc,  primogciiilus  cx  niortuis.  Ei  viUimus,  iii- 
quil,  (jloriam  ejus  tunquam  ^nigcniti  a  Palre,  pleui  * 
graliael  veritale  {Joan.  i,  14,  1$)  :  el  paulqs  dicit.  Ut 
sil  ipseprimogenilusin  tnultis  fiatribna  (Rotn-  VU|,  29). 

43.  Quod  si  diikorimus,  Non  jaiii  cssciit  ista  bona 
qux  de  niliilo  facla  sunt,  scd  lantummodo  Dei  iialura 
esset  "  ;  invidcbimus  taiilis  boiiis;  cl  vo\    impia  est. 


>  Sola  edilioLxiv.,  subtilitas.  Minus  bene. 

»  Edili,  tiemo  potest  recte  dicere  non  Deum  botin  fecisie. 
^i  aiUem  dixeiil  simiitu;  boiui  fecisse,  etc.  Casligaiilur  aii- 
clori.ale  velerum  iiianuscriplorum. 

'  Lov.:  Quapropler  de  unicu  <iuidem  Filio, im- 

pie  frotres  quenmtnr.  Maie. 

*  sic  Mss.  Ai  odiii,  plenum. 

»  sic  Mss.  Editi  auiciii  uuimsrecle  ferelianl :  yoa  jam  c^r.e 
tala  bona,  qu(e  de  nihHo  fucla  siM  sed  taiiihiniiwdu  l,it 
n..luictn  boimm  ess-'. 


^Seft.) 


bi 


m 


CONTRA  r.rMSTOLAM  .MAMCII/f: 


iiijiiri;iiii  ptil.irc  non  lioc  csse  quod  bciis  csi,  el  idt-o 

iiollc  cssc  uliquod  boniiin,  (|iioiiiiiin   ei    pr.cponidir 

Dciis.  Qiixso,   p»(crc,    iialnra  aniin:c  lalionalis,  ali- 

(|iiaiito  tiiiiius  lc  cssc  (|iiain  Dciis  cst,  cl  lanlo  inimis, 

ut  post  i|isum  lc  nicliiis  ali(|uid   iijn  sit.  I'.ilcrc,  in- 

(|iiain,  cl  inilescc  illi ;  nc  tc  adliiic  rc[icllal  iii  inriina, 

iil/i  per  nn};iistias  pccnales  ctiain  al(|uc  etiani  hoiium 

<|uod  es  vilcscal  tibi.  Supcrbn  cs   iii  Dcum,  si  iiidi- 

^iiaris  (|uod  tc  anleccdil;  ci  iiiinis  coiitiiincliose    de 

illo  seiitis,  si  non  incfTaljiliter  gralularis   tani  iiia- 

gniim  bonum  essc  le,  ut  solus  sil  illc  pranstaiilior.  Qiio 

conslilulo  nt(|uc  firmaio,  iliud  nc  dix(  ris  '  :  Me  solnin 

iiaturam  Dcus  facere  debiiit ;  nollcm  ul  post  mc  ali- 

qiiid  boiii  ficicl.   Non  eiiim  quod   bonum  est  post 

Deum,  jam  dcbuit  cssc  novissimiim.  Et  hinc  maximc 

npparcl  qiiantam  tibi  tribuerildigiiilatem,  quod  Dciis 

qiii  soUis  tibi  naturalilcr  dominatur,   fecil  alia  boiia 

quibus   lu  quoque  domiiiareris.  Nec  iiiireris   quod 

niinc  tibi  non  omni  modo  serviunt,  et  le  aliqiiando 

eliam  cruciaiil  :  quia  Dominus  luus  majorcm   pote- 

statcm  habel  in  ea  qux  tibi  scrviunt,  quain    tii  in 

ipsa*,  lanqiiam  in  servos  scrvorum  suorum.   Quid 

ergo  miriim  si  libi  peccanli,  id  est  non  oblcnipcranli 

Domino   tuo,   pocnalia  quibus   dominabaris    cffccia 

suiil?  Quid  enim  tam  juslum,  el  quid  juslius  Dco  ? 

IIoc  nanique  humana  natura  in  Adam  meruit,  de  quo 

nunc  non  est  disputandi  lociis  :  sed  lamen  doininator 

justus  et  justis  prsemiis  et  juslis  suppliciis  approba- 

tur,  benlitnle  recle  vivenlium  poenaque  pecoaiitium, 

Nec  tamen  sinc  misericordin  dereiicln  es,  quac  certis 

rerum  temporumque  mensuris  vocaris  ut  rcdoas.  Itn 

recto  moderamine  aliissimi  Condiloris  usqne  '  ad  hona 

lerrena  pervcnlum  est,  quoe  corrumpuntur  et  refor- 

manlur,  ut  haberes   supplicio    mixla  solatia ;  ut  et 

laudares  Deum  delectata  ordine  bonorum,   et    refu- 

gercs  in  eiim  exercilala  experimenlis  malorum.  Ila 

in  quanium  tibi  lerrena  serviunt,  docent  te  esse  do- 

minam  suam  ;  in  quantum  autem  molesta  suiit,   do- 

cenl  ul  servias  Domino  tiio. 

CAPUT  XXXVIII.  —  44.  Nalnra  a  Deo,  corruptio 
ex  niliilo.  Quaproplcr  quamvis  sit  inalum  corruptio, 
ct  quamvis  non  sit  a  Conditore  naturariim,  sed  ex 
eo  sil,  quod  de  nihilo  factac  suiit  :  tamen  eliam  ipsa 
illo  rcgente  et  gubernante  omnia  quae  fecil,  sic  ordi- 
nala  esl,  ut  non  noceal,  nisi  naturis  infimis  ad  sup- 
plicium  damnatorum,  et  exercitalionem  admonilio- 
nemque  redcuiiliiim,  ut  iiiIi;Breanl  Deo  incormpli- 
bili,  maneantqne  incorrupli,  quod  uiium  csl  bonum 
nostrum  ;  sicul  pcr  proplielani  dicilur,  Milii  autem 
inlicerere  Deo  bonum  est  {Paal.  lxxii,  28).  Neqiie  il- 
lud  dixeris  :  Non  facerel  Dcus  nnturas  cornipiibiles. 
Iii  quanluin  cnim  naltira;  sunt,  Deus  fecit  :  in  quan- 
tum  aulem  corruptibiles,  non  Deus  fecil;  non  enini 
esl  ah  illo  corruplio,  qui  solusest  incorrnplibilis.  Si 
hx'C  capis,  gralias  nge  Dco  :  si  non  capis,  quicsce,  ei 

»  Fdili  hic  addunt,  o  anima  livmnna ;  quod  a  Mss.  abest. 
*  lu  Mss.  deesl,  in;  ul  vox,  ipsa,  ralioaalem  aniniam  re- 
svieiat- 
^  6lc  Mss.  At  editi,  quousque. 


;i,  S.  AUCU.STI.M  LiBr:K  UNUS.  201 

11'ili  tcnK.-re  nondum  inlcll(;cla  damnarc;  supplexque 
illi  qiii  liinicn  cst  iiicfilis  ',  all(;nde  ut  inlclligas.  Cuiii 
cnim  dicitur,  nalura  corrii|)tibilis;  non  uiiuin,  scd 
diio  noiiiina  dicunlur.  Itciii  cuin  dicitiir,  Deiis  fecil 
dciiihilo;  non  uiiiim,  ^d  duo  nomina  audiniu?. 
Mcddecrgo  istis  singiilis  ill:i  sii  giilii,  til  cuin  andis 
naliiram,  ad  Dcum  pertineat;  cum  audis  corriiplihi- 
lcm,  ad  nihilum  :  ila  lamcn  ut  ipsx  corrupiiones, 
quamvis  n')n  siiil  cx  Dci  artc,  iii  ejus  tjuien  polc- 
sliilc  siiil  disponcnda;,  pro  rcrum  ordine  et  mcrilii 
aniiiiarum.  Idco  recte  dicimus  ab  illoes^e  pracniium 
atque  supplicium.  Ila  enim  non  *  fccit  corruplioncm, 
ut  possit  corruplioni  eum  dare  qui  cornmipi  mc- 
ruerit,  id  est,  qui  se  ipse  coeperil  peccando  corrum- 
pere,  ul  cruciantcm  sciiti;il  corruplionem  invitus,  qui 
hlandicntcm  commisit  volens  *. 

C.APLT  XXXIX.  — 45.  Mula  quomodo  tint  a  Deo. 
Non  cnini  iii  Vetcrc  Testamentolanlum  scripliim  est, 
Ego  facio  bona,  et  condo  mala  (Itai.  xlv,  7)  :  sed 
evidciitius  in  Novo,  ubi  Domiiuis  dicit,  Nolile  limere 
eos  qui  corpus  occidunt,  el  ampliut  non  liabent  quid  fa- 
ciant ;  sed  eum  tiniete,  qui  cum  corpus  occiderit,  liabet 
poli'slalem  aiiimam  miltere  in  geliennam  {Mallli.  x,  iS, 
et  Luc.  XII,  4).  Voluntaria;  aiitcm  corruptioiii  addi 
judicio-diviiio  pceiialcm  corruptionem,  manifesiissimc 
aposioluS  Paulus  allesialur  ,  cuin  dicit :  Templum 
enim  Dei  sanctum  est,  quod  estis  vcs  :  quisquis  templum 
Dei  corruperit,  corrumpel  illum  Deus  (ICor.  iii,  17). 
Quod  si  in  vetere  Lege  dictiim  essel,  quihus  iiive- 
ctionibns  isti  impetiim  faccrent  accusanles  qnasi 
corruptorem  Deum  !  Quod  verbiim  meluenlcs  multi 
laliiii  interprcles,  noluernnt  diccre,  corrumpet ;  f,cd 
dixerunt,  disperdet  illum  Deus  :  et  non  devianles  a  re 
ipsa,  offensionem  vocabuli  deviiaruni.  Quanquam  isti 
non  miiius  invehereniur  in  perdilorem  Deum,  si  hoc 
iii  Lege  veterc  aul  Prophetis  invenirent.  Sed  gra^cis 
exemplaribus  convincuntiir ,  in  quibus  aperiissime 
seriptum  est,  Quisquis  templum  Dei  corruperit,  cor- 
rutnpet  illum  Deus.  Quod  si  qnis  ah  eis  quoprat,  qiio- 
modo  diclum  sil  :  ne  corruplor  piitetur  Deus,  expo- 
ntint  slaiiin,  corrumpel  diclum  esse,  corruplioni  ira- 
det ;  vel  si  quo  alio  modo  possunt.  Qiio  animo  si 
essenl  in  veterem  Legem,  et  mulla  ihi  miranda  inlcl- 
ligercnl,  et  nondum  intellccla  non  cum  odio  hiccra- 
rent,  sed  cum  honore  differrent*. 

CAPUT  XL.  —  46.  Corruplio  laidit  ad  non  esse.  Si 
qiiis  aulem  non  credit  ex  iiihilo  esse  corruptionem, 
proponat  sibi  lia-c  dno,  esse  et  non  esse,  quasi  ex 
divcrsis  parlihus;  inleHigeiidi  graiia,  ut  ciim  tardis 
lardiiis  ambulemus  :  deinde  velut  in  niedio  conslitii.it 
aliquid,  iit  pula  corpus  aniiiianlis,  et  qiuTrat  hoc  se- 
ciim,  dum  formatur  illud  corptis  ct  nascit.ir,  diiin 
atigelnr  cjus  specics,  niilrilur,  convalescil,  robor;i- 


>  lla  Mss.  F.dili  auteni,  qui  lumm  mentis  accendil. 

*  lii  edilis  male  liic  omissa  eral  particiila  ni^gans. 

»  Editi,  blandientem  illicila  oblectatioiie  cuncupiscentinn 
commi^^il  ro/cns.Exf,unximus  boeovcrla,  illicita  olleclunoxt 
concupiscentLim,  qnae  absunl  a  ma;iuscri|  tis. 

♦  Edili,  defcrrcnt.  Vcrius  Mss.,  differreiU. 


205  IN  SLDSFQLENS  OPUS. 

lur.  decoratur.    (imialiir.   i:j   t]uaiitiim   maru«t.  ot  in       footus  quil.us  (liNiii.guitur.    noc 


50G 


«luaiilum  stabililiir,  in  quani  parleni  (.-'iitlai,  utriiin  ad 
esse,  an  iion  esse  :  non  Jubilabit  esse  quiJem  ali^inid 
in  ipsis  etiain  primordiis;  sed  quanto  magis  forma  et 
S|»ccie  et  valontia  constabilitur  atque  firmatur.  lanlo 
ntagis  fieri  ui  sii,  cl  iii  eani  parteni  tondat  qiia  posi- 
lum  cst  esse.  Nunc  ergo  incipiat   corrumpi;  debilile- 
turomnis  ille  staius,    languescant  vires,  marcescat 
robur.  fornia    foedolur,   dissilial  coinpago  incmbro- 
ruin.  conlal)€scat  et  dcfluat  concordia  partiiim  :  qu;i;- 
rateiiam  nutic  per  i^tam  corruptionem  qiio   tcndat, 
utriiin  ad  csse,  an  non   csse  :  non  piito  usque  adco 
CTCum  cl  tardum,  ul  dubilet  quid  sibi  ipse  rcspon- 
«leal,  ct  non  scntiat  quaiito  magis  quodque  corrum- 
pilur,  tanto  magis  ad  interitum  lcndcre.    Omiie  au- 
lem  quod  ad  inleritum   tendit,   ad  non  esse   tendit. 
Oumergo  Deum  incommutabiliteret  incorriiptibilitcr 
csse  crcdendum  sit,  id  aulem  qiiod  dicitur  itibil,  pc- 
nitus  non  esse  manifestum  sit  :  ct  cuin  ista  tibi  pro- 
posucris  esse  el  non  esse,  atque  cognoveris   quanto 
inagis  aiigetur  species^  lanto  quidqiic  tcndere  ut  sit; 
quaiilo  inagis  augeturcorruplio,  lanlo  magis  teiidere 
ut  non  sit  :  quid  dubitas  dicere  in  unaquMqiie  nalura 
corruplibili  quid  in  ea  sit  tx  Deo,  quid  sil  ex  nibiio  ; 
cum  specics  secundum  naturam  sit,  corruptio  con- 
ira  naluram?  Quia  specics  aucta  cogit  csse,  et  Deiim 
ratoniur   siinime    esse  :  corruplio   vero  aucla   cogit 
noii   esse,  et  constat  quod  non  est,  nibil  cssc.  Qiiid, 
inquam,  dubitas  dicere,  in  natura  corriiptibili,  quam 
el  natiiram  dicis,  et  corruptibilem  dicis,  quid  sit  ex 
Doo,  quid  ex  niliilo?   Et  quid   qua-ris    Deo  naiuraui 
conlrariam,  qucm  si  conGtcris  summe  esse,  vidcs  ci 
Bon  esse  conirarium? 

CAPUT  XLI.  —  47.  Corruplio  permissu  Dei  a  iio- 
bis  esl.  Cur  crgo,  inquis,  quod  naturae  Deus  dedil,  tol- 
lit  corriiplio?  Non  toliit,  iiisi  ubi  pennittit  Dous  :  ibi 
aulem  permittit,  ubi  ordinalissimum  et  justissimum 
judical,  pro  rerum  gradibus  et  pro  meritisanimarum. 
Nam  et  specics  vocis  cmissae  praeterit,  el  silentio  per- 
•miiur;  et  tamcn  sermo  nQSler  ex  prsetercunliuin 
\erborum  decessione  ac  succcssione  peragilur,  et  mo- 
demlis  silenliorum  iiilervallis  dccenler  suaviterque 
disiingiiitur  :  ila  scse  habel  eliam  temporalium  na- 
luraruin  infima  pulcliriliido,  ul  rorum  iraiisilu  per- 
agalur,  ct  distingiiatur  niorte  nasceniium.  Cujus  pul- 
chritudiiiis  ordiiiem  et  modos  si  posscl  capere  sen- 
»us  noster  ali|ue  memoria,  ita  nobis  placoret,  ui  de- 


c  «rriipiiones  vocare 
audcremus.  Qiiod  aiilom  in  ojns  pulobriiudiiiis  parie 
laboramus.  ciini  ik.s  niieniia  descrunl  tomporalia  (iur« 
diiiginms,  ct  peccatorum  pociias  luimus.  ct  sompi- 
toriia  diligorc  commonemur. 

CAPUT  XLM.  —  48.  Uortatur  ad  sumtttum  bottum. 

Non   orgo  iu   liac  piilcliriludine  quxramiis  quod  non 

acccpit ;  qure  ideo  infima  est.  qiiia  quod  qua'rimus  , 

non  accepii  :  el  iii  eo  qiiod  accepil,  laildemus  Dcum,' 

quia  taniiim  speciei  bonum  eliam  huic  quainvis  iii- 

fima»  dedii.  Ncc  ci  tamen  ut  amalores  cjus  inbxroa- 

mus  :  scd  ul  Doi  laudatoros  eam  Iransgrodiamur,  ut 

supra  eam  collocati  de  illa  jiidicemus,  non  oi  connexi 

in  illa  jiidicemur.  Festinemusque  ad  illiid  bonum  . 

qiiod  ncc  locis  grassaiur  «,  ncc  lempore  volvitur,  ct 

undo   spociem   formamqiie  3cci|>iunt  omnes   locales 

lcmporalosquenaturoe.  Ad  quod  videndum  mundemus 

cor  pcr  fidem  Domini  nostri  Jesu  Clirisli,  qui  ait  • 

Beali  muitdicordes,  quotiiam  ipsi  Deutn  videbutit  {Maltli. 

V,  8).  Nonenim  eos  oculos  ad  illud  bonuin  ccrncndum 

pra'parari   oporlet,  quibus  cornitur  lux  ista  difl"usa 

per  locos,  cl  non  ubiquo  intcgia,  sod  aliam  parteiu 

hic  habeiis,  el  alibi  aliani.    Verum   iljum  aspectum 

aciemqiic   purgomiis,  qua   ccrnitur,  quaiitum   iii  hac 

vila  licoi,  q'iid  sit  juslum,  quid  pium.  quce  sit  sapien- 

tiie  pulcliriludo  :  qu;c  qiiisquis  cernii.  pncponit  loiige 

omnium  localium  spatioruin  plonitudini  ;  et  scntit,  ul 

isla  cernat,  iion  per  locorum  spalia  difl"undi  aciem 

mcnlis  sua\  scd  incorporca  potcntia  stabiliri. 

CAPUT  XLIII.  — 49.  Coticlusio.  Ciii  aspectui  quo- 
niam  miilium  inimica  sunt  pbantasmata ,  qua;  de 
carnali  scnsii  tracta  imaginarie  cogitatio  nostra  ver- 
sat  ct  continet,  dctestcmur  islam  h;eresim,  qua;  suo- 
rum  pbanlasmalum  fidem  sccula.el  divinam  subslan- 
tiain  per  locorum  spatia  ,  quamvis  infiniia,  vehil 
informein  molcm  disjecit  atquc  difl^udit,  et  eam  ex 
una  parte  truncavil,  ut  inveniret  locum  nialo  ;  quod 
viderc  non  poluit  non  essc  naluram,  sed  conlra  na- 
turam  :  et  ipsum  malum  taiita  specic  el  formis  et 
pace  partium  in  singulis  naturis  vigente  decoravit , 
quia  sinc  his  bonis  nullam  polerat  cogitare  natiiram, 
ut  ea  mala  quae  ibi  reprcbcndit,  innumerabilium  bo- 
norum  copia  sepeliantur.  Sed  hujus  voluininis  iste  sit 
lerminus  :  in  CTeleris  cxiera  ejus  delirameiita  Deo 
pcrmitlenie  atque  adjuvaiite  arguentur. 

*  Nooniiili  Mss.,  crassatur. 


IN  SUBSEQUENS  OPUS, 

yide  lib.  2,   rap.  7,  Relractationum,    t.  1,  col.  632,  a  verbis  n.  1,  Contra  Faustum  Mani- 
cheum scripsi   grande   opus  («),  nsque  ad  col.  633,   n.   3,  verbis,  Faustus   quidan) 


fuit. 


M. 


(a)  isi.ud  opus  suunri  Auguslinus  una  cum  opislola  82  misit  ad  llicronymum  :  qua  in  cpistola,  cap.  2,  n.  17,  toslatur  se  id 
^■eris  dicUissti  diu  aulc  a(xe|iiain  alt  llieroiiymo  ojiisloiatn  ordin(?  7o,  qux  iili  roddi  aiite  aiiiiiim  405  noii  [loluil.  Locuiii 
»»;ro  in  lu-lraclalioiiuin  serie  mediuin  inter  contessionum  libros  in  primo  lonio  edilos,  cl  libros  de  Actis  cuni  Folice  maiii- 
«Ji  i'0  liic  |iObii>a  socuturos,  assignai  eidem  operi ;  quod  proinde  ad  aunum  circiier  400  relorri  debel.  Fl-equoiiter  illud  ci- 
■JM  in  lions  de  civilale  Dei  lo  el  16;  iu  QU3cslionil)us  suis  iu  Genosim,  quacsl.  26,  el  in  F.xoduin,  qu;csl.  2 ;  iii  libro  sociiii- 
»1o  cnnlra  .\dversarium  legis  el rrophclarum,  cap.  12;  in  lil>ro  primo  do  Cousensu  K\aiif;olisiarum,  cap.  5,  ct  in  lihro  da 
Bono  ViuuiiJlis.  cap.  15.  nc  co  Cassiodorus  in  Inslilul.  divinar.  lillcr.  cap.  1  :  Scripsil  etiam  ^ugusUtiiis  (inquit)  cotilra 
KjHninm  tTwtiicliwum  iritjinta  Ires  libros,  ubi  ei  ejm  ucquisAiitutm  praiUatem  maiv.fetUa  ratioiu:  coiiiicil,  ct  de  Itbro  (.aicms 
Uc.um  mimliiluer  dixyii^nit. 


te!**— *- 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

IIIPFONENSIS  KPISCOPI 

COJNTll/V  FAUSTUM  MANICH^UM 

TLxm  trigtnta  Ut$  <°' 
UBER  PJUMVS. 


CAPUT  PRIMLM.  —  Fauslns  quidam  fiiit,  gcnic 
Afer,  civitatc  Milevitanus,  cloquio  suavis.  ingcnio 
callidus,  secta  manichicus,  ac  per  hoc  ncfando  eCrore 
perversiis.Noveramipsehomiiiem,quemadinodumeiiin 
commcinoravi  iu  libris  Confessionum  mcarum  {Lib. 
5,  capp.  3,  0).  llic  quoddam  volumen  edidil  adversns 
rcclain  chrislianam  •  fidem,  el  calholicam  verilaiem. 
Quod  cum  venissetin  manus  noslras,  leclumque  essel 
afratribus;  dcsideraverunl ,  et  jure  charitalis  por 
quam  els  scrvimus  flagitavcrunt,  ut  ei  rcspoiidere- 
nius.  Hoc  aggrediar  nunc  in  nomine  alque  adjutorio 
Domini  el  Salvaloris  noslri  Jesu  Chrisii,  ut  omnes 
qui  \\xc  legent,  intelligant  quam  nihil  sit  aculum  in- 
genium  el  lingua  expolila,  nisi  a  Domino  gressus 
homiiiis  dirigantur  (  Psa/.  xxxvi,  23).  Qiiod  mullis 
eliam  tardioribus  et  invalidioribus  occulta  sequitale 
diviHLB  misericordiae  prspstilum  est,  cuin  mulli  acer- 
riini  el  facundissimi,  deserti  adjulorio  Dei,  ad  hoc 
vclociter  et  periinaciter  currerent,  ut  a  vcrltalis  via 
longius  abcrrarcnt.  Commodum  auiem  arbilror,  sub 
ejus  nomine  verba  ejus  poncre,  ei  sub  meo  respon- 
sionein  mcam. 

CAPUT  II.  —  Faustus  dixit  :  Satis  supcniuo  in 
lucem  jam  iraduclis  erroribus,  ac  Judaicoe  supersli- 
lionis  simul  et  seinichrislianorum  abundc  delecla 
fallaeia,  a  doclissimo  scilicel  el  solo  nobis  post  bea- 
lum  patrcm  uoslrum  Manicboeum  sludendo'  Adiman- 
to  ;  iion  ab  re  visum  est,  fialres  charissimi,  Ikcc 
quoque  brevia  vobis  et  coiiciiina  responsa,  propier 
callidas  et  aslulas  confcronlium  nobiscum  propositio- 
nes,  scribere,  quo  cum  iidem  vos  ex  more  parenlis 
Bui  serpenlis  capliosis  circumvenirc  (luasliunculis 
voluerint,  et  ipsi  ad  respondendum  vigilauler  eis  silis 
instrucii.  Ita  enim  fiet  ut  ad  ea  ipsa  quae  proposue- 
rinl  religati,  uUerius  huc  atque  illiic  vagari  non  pos- 
siiit.  Ac  iie  profusa  confusaveoralione  legeniiuuiinun- 


dareiitur  ingenia,  lam  hreviter  quam  distincic  cn 
adverbo  sibi,  ipsoriim  alque  nosirorum  verba  con- 
sliliii. 

CAPUT  III.  —  Algustinus  respondit  :  Tu  seini- 
clirislianos  cavendos  pulas,  quod  nos  esse  dicis  :  noe 
aiitcm  psendochrislianos  Cavemus ,  quod  vos  esse 
ostcndiimis.  Nain  quod  seuiis  esi  *,  cx  quadain  partc 
imperfcclum,  ex  iiulla  tamen  falsiim  esl.  Qnid  ergo . 
si  aliquid  deesl  fidci  eorum  qiios  circiimvenire  cona- 
niini,  niiniquid  ideo  id  quod  eis  ade^t  dcslriiciidum  , 
ac  non  polius  id  quod  deest  astrueudum  esl  ?  Siciit 
ad  quosdam  imperfectos  loquens  Aposlolus  ail :  6'ai*- 
dens  et  videns  veslram  conversationem,  et  id  quod  deat 
fidei  veslrce  inChrislo  {Coloss.  ii,  5).  Cernebat  iili(|iia 
quamdam  fabricam  spiritnalem,  sicut  alibi  dicit,  Dei 
cedificalio  eslis  (I  Cor.  in,  9)  :  et  in  ea  cernebal  utriiin- 
que  ;  et  unde  gauderel,  et  uiide  satageret.  Gaudcbat 
ex  eo  quod  jam  sedificatum  videbat ;  saiagebal  ei  eo 
quod  usque  ad  culinen  pciTectioiiis  adhiic  ridificaii- 
dum  esse  sentiebat.  Ilaquc  nos  revera  caiholicos  non- 
dum  perfeclos,  sed  quodam  modo,  ut  dixisti,  scmi- 
chrislianosqiios  failalis  elsediicalis  vestra  perversita» 
te,  insecianiiiii.  Sed  si  qui  adhuc  eliam  lales  suiit,  si 
vos  pseudociirisliauos  esse  inlellcxerint ,  quamvis 
captiosis  quxslionum  veslrarum  proposilioiiibus,  pro- 
pter  id  quod  eoruui  fitiei  deest ,  respondere  non 
possint;  iion  tamcn  sequcndos,  scd  devitandos  vos 
esse  cognoscunl.  Sicut  ergo  vestra  intentio  csl  seini- 
chrislianos  quos  decipialis  iiiquirere,  sic  noslra  in- 
tentio  est  pseudoclirislianos  vos  ostendere  :  ut  non 
solum  chrisliani  peritiores  vos  convincendo  prodanl, 
sed  et  imperitiorcs  vos  cavendo  proficiant.  Cur  autem 
serpentem  palrem  iioslruui  dixisti  ?  .An  excidil  tibi 
quemadn^odum  solealis  vitiiperare  Deum  qui  liomini 
proeccplum  in  paradiso  dedit  {Gen.  ii.  16,  17),  et 
laudare  scrpeiilem  quod  ei  per  suum  consilium  oculos 


AUMONITIO   PP.    BENEUlCTIKOiaM. 

Conlra  Fauslum  libri  triginta  tres  recogniti  sunt  denuo  ad  manuscripta  exemplaria  sex  valicana,  et  octodecim  Galli- 
(!ana,  nemigianum,  Corbeiense,  Audoenense,  Michaelinum,  Pralelleuse,  l.yrense,  Sagiense,  Vindocineuse,  l  luriacense, 
l!enigiiuuu.'n,  casalinum,  Cistcrciense,  Bigolianum,  Victorinum,  Dominicanorum  Parisiensium  via  Jacobaea  duo,  collejjii 
(iarnardiiioriim,  raris.  unum,  abbaliae  S.  Petri  Carnotensis  uuum ;  ad  editiones  Am.  Er.  el  Ix)v.  necnon  ad  leclioucs  varias 
UclgicDiuin  sex  maiuiscriplorum  apud Lov. 

Comparavimus  prceterea  eas  omnes  ediliones  initio  Retr.  ct  Confess.,  1. 1,  memoratas.    M. 

."  Ediiio  Lov.,  chrislianatnque.  Abest,  que,  ab  editionibus         '  Am.  et  fere  onmes  Mss.,  semim  est. 
?liis  el  Mss. 

'  r>ic  Aiu.  Er.  el  Mss.  At  Lov.,  stupcndo. 

{a)  Suii  li  circiier  aanuin  l 


209  CONTIIA  FALSTLM  MANUll^LM,  S.  AL(^L'STIM  LllJKll  SFXUNDLS.  2io 

aporuil  (Cen.  iii,  7)?  Piilo  jiisliim  esse  ul  serpenlLMii       parmlein  iiiiiin.  Naiu  ille  le  niiiiin  eii;iin  moclo  vim- 
illum  diabdlum  a  voLis  iaudalum,  lu  polius  agnosi-as       i>4>ial(is  ngiioscit. 


LIHEIt  Si:CUNDUS. 


CAPLT  PHIMLM.  —  Faustus  dixil :  Accipis  F.vaii- 
gelimn?Et  niaxime.  Pioinile  ergo  el  naium  accipis 
Cliristum  ?  Non  ila  est.  N^que  ci(im  seqiiiUir  nl  si 
Evaiigfliiiin  accipio,  idciioo  el  naluiii  accipiam  Cliri- 
81UIII.  C'ir  ?  Quia  Kvan^^eiinin  qiiidoin  a  prxdioaiione 
Ctiristi  ei  ossc  coepit  ct  noininnii  ;  in  quo  lamen  ipse 
nus<{nam  se  naluin  cx  Itominibus  dicit.  At  tcix)  ge- 
iiealiigia  adeo  Ron  esl  Evangolium,  ul  ncc  ipso  ejus 
sctipluf  ausiis  fuerK  eam  Evangoliiim  nomiiiarc.  (>uid 
ciiim  scripsil?  Liber  (fe)iera(ioni$  Jesu  Chriiti  filii  Da- 
tid  {Mauli.  1,1).  Non  eigo,  liber  Evangolii  Jesu  Cliri- 
sli ;  sod,  iikcr  getieradonis  :  qiiippe  ul>i  '  ei  slolla 
iiiducitur  qH:e  ooiirirmal  genosim  (Id.  ii,  2)  ;  ut  recte 
Gencsidium  lioc  magis  inmciipari  possit  qiiain  Lvan- 
gdium.  Al  denique  Marcus,  qiii  generatiimem  sa-i- 
bere  non  curavit,  scd  pr.edicalioncm  tanlmn  Filii  Oei 
qiiod  esl  Evangolium,  vide  qiiam  sit  oompoleiilpr 
exorsus  :  EvattgeiiHm,  inquii,  Jesu  Clirisli  Filii  Dei 
{Marc.  I,  \)  Ul  fiinc  sarrsabuiidequc  appareat  gcnea- 
logiam  non  esse  ETafl»eliam.  Nam  et  in  ipso  MaUli:i'o 
posl  iiiclusum  Joamiem  in  carcerem,  tunc  logiliir 
Jesiim  coepisse  pranlicarc  Evangelium  regiii  (Maltli. 
IV,  12,  17).  Ergo  qiiidquid  ante  lioc  mrratum  esl , 
genealogiam  esse  constat,  non  Evangelium.  Alioquin 
quid  impediebat  et  Matlh«um  ponere,  Evangelimn 
Jesu  Clirisii  fiHi  Dei ;  nisi  quia  improbum  pulavit 
goncalogiain  voc.ire  Evangolium  ?  Quapropler,  si  jam 
tibi  distinctmn  satis  est,  quod  usqu<;  niinc  ignorasli, 
longe  aliud  esse  ETaiige4ium  quam  gencalogiatn  ;  scias 
me,  ui  dixl,  accipcre  Evangolium,  id  est,  pra^dicalio- 
nem  Ghristi.  Doquo  quidquid  jam  perrogare  volueris, 
omissis  generalionibus  quxre.  Aul  si  el  de  ipsis  coii- 
ferre  est  animus,  non  eqnidem  recuso,  cubi  sit  inilii 
m.tgna  ct  de  liis  ad  rcspondondum  copia  :  scd  (u 
disoe  iiiterrogarc  quo<l  primum  cst.  Videris  enim 
niihi  I  anc  scire  vellc,  non  ulrum  Evangeiiuin  acci- 
piam,  scd  uiriim  generalianes. 

CAPLT  U.  —  Ai;cusTiNL-8  rcspondil  :  Ccrte  in- 
lerrogasti  (cipsum  velul  ex  persona  nosLra,  ulrtim 
acoi|)eres  Evangelium  ;  ei  respo«(iisli,  Slaxiiue.  Utir- 
susque  inlerrogasli,  iitriim  acciperes  ChrisUiui  na- 
tum  ;  et  re^pondisii.  Son  Uu  est :  lianc  scilicol  caiisam 
subjiciens  ,  quia  ginieratio  (>brisii  non  periinel  ad 
Evangelium.  Quiil  crgo  ro&|)oiideliis  Apostolodicejili, 
Hemor  eslo  Clirislum  Jestun  rcsurrexisse  a  morluis  ex 
seniine  Darid,  secundum  Evangeliuni  inetun  (II  7i<ii.  ii, 
8)?  Vides  i^erte  quain  nescias,  vol  te  ncscire  •fingas  , 
quid  sk  Evangelium  ;  uec  es  doclruta  aposlolica,  sed 
ex  veslro  errore  nAinines  Evaiigcliuui.  Aul  si  hoc 
appdlas  EvmigrliiMn,  quu^  AposloLi  appcllavcruut ; 
£l>err36  ab  Ev.ingclJo,  qui  non  crcdis  Chrisluin  cx 

•  Apud  Er.  lugd.  ven.  Lov.,  ibi.    M. 


oiiiint;  David  :  quod  Apostolussecuiidiim  suiiin  Evan- 
gilium  pra;ditari  lcslalus  est.  Quod  autem  crat  apt^- 
sti>li  1'auli  Evangolium,  hoc  etiam  cajlcroruin  Aposlo- 
loruiii,  et  omiiiiim  lidolium  dispensatonim  taiiii 
s;icramenti.  IIoo  eiiim  alibi  dicit  :  Sive  ergo  ego,  sive 
illi ;  sic  pi(cdicamus,  et  $ic  credidislis  (I  Cor.  x\,  11). 
Non  cnim  omnes  illi  Evangclium  conscripsoruiu,  seil 
lamen  omnes  Evangelium  prxdicavcriinl.  N.irralores 
quippc  originis,  i;ictorum,  dictorum,  passionum  Do- 
nnni  iiostri  Jcsu  Cliristi,  proprie  dicti  sunt  Lvangeli- 
sice.  Nam  el  ipstim  nomen  si  quaeramus  qiiid  laline 
iulerprctetur,  Bonum  nuntiiim  dicilur  Evangeliiim  , 
vel,  Bona  annimtialio.  Quod  qiiidcm  cum  aliquid  bo- 
num  annuiitiaUir,  scmper  dici  polest  :  proprie  tamcn 
hoc  vocabulum  obtinuit  illa  quam  dixi  annumialio 
Salvatoris.  Si  autem  vos  aliud  annuntiatis ,  extra 
Evangelium  vos  csse  nianifestum  esl.  Ulique  surit 
advcrsus  vos  parvuli  quos  appellatis  semichristianos, 
si  matris  charitatis  vocem  sibi  ex  ore  apostolico  pcr- 
sonantem  audianl  :  S\  quis  vobis  annuntiaveril  prtrter- 
quam  qnod  aniiuntiavimus  vobis,  anatliema  sii  (Calut.  i, 
8,  9).  Cum  ergo  ipse  Paulus  secundum  Evangelium 
sumn  annuntiavcril  Chrislura  cx  seminc  David,  vos 
qui  hoc  negatis,  et  aliud  annunlialis,  anaihema  sitis. 
Quis  autem  non  videat  qiianta  cx>ci(ate  dicalur,  quod 
nnsqiiam  se  Christus  nalumex  hominibus  dicat,  ci'M 
poiic  nuiiipiam  se  (iiium  homiiiis  laceal? 

CAPUT  KI.  —  Sed  videlicet  doclissimi  homincs, 
pi  oforlis  ii(»his  ex  armario  vcstro ,  nescio  quem  pri- 
inum  homiiiciu  ,  qui  ad  gcn(cm  lcncbrarum  dcbel- 
landam  de  lucis  genle  descendit,  armalum  aquis  suis, 
coiitra  inimicorum  aquas ;  ct  igiie  suo,  coiilra  ini- 
micorum  ignem  ;  et  venlis  suis ,  conlra  iuiiuicoruin 
vcntos.  Cur  non  crgo  cl  fumo  suo,  coiilra  iuimico- 
rum  fumum  ;  et  tcnebris  suis  ,  conlra  inimicorum 
lcnchras  :  sed  conlra  fumiim  aere,  iit  dicitis,  ariua- 
batur  ;  et  contra  tcncbras  luce?  An  quia  mala  sunt 
ftimus  el  tencbroc,  non  ca  potuit  habcrc  bonitas  ojus? 
Bona  crgn  siiiK  illa  tria  ,  aqiia  ,  vciitus  ,  ignis.  Ciir 
ergo  ca  potuit  habcre  malitia  gcnlis  advcrsw  ?  Ilic 
respondetis  :  Sed  nqua  illa  geiitis  tcnebrarum  mala 
crat ;  quam  vero  primiis  liomo  a((ulil,  bona  erat  :  et 
venliis  illius  malus,  biijus  aulem  bonus  ;  ita  et  hujus 
ignis  boiius  conlra  maluiu  ignem  illius  dimicavit. 
Cur  crgo  el  contra  malum  fumuin  non  poiuil  aflerre 
fiimum  bonuin  ?  An  in  fiimo  vestra  mcnd.icia,  taii- 
qiiam  fumus  ipse,  evanescunt  alqiie  deficiunt  ?  Ccrlo 
priinus  homo  vcster  contra  naturam  contrariani  bel- 
liim  gessil.  Cur  quinque  illis  clementis  qtia;  in  con- 
iraria  gciile  conhneilis,  unum  allatum  cst  dc  divinis 
rognis  contrarium ,  lux  contra  lenebras  ?  C;oioia 
cnim  q^u.ilu/»''  npii  sunl  coutrapia.  N.im  iicc  aor  fuino 


211  CONTKA  FAUSrilM  MAMClLtUM,  S.  AUCUSIIM 

esl  coiilmiiis  ,  inullo  iiiiiiiic  aquu:  aqiia,  et  vcnliis      vi>()is  .salvatnluin    cijim   ea 


inaiiducalit  alqiio   lu- 


vciito,  v.l  igiiis  igiii. 

CArUT  IV.  —  Jamvcro  illa  sacrilcga  (leliramenla 
quis  ;iu(liat ,  quod  priinum  lioniiiirin  veslrum  dicilis, 
«ecuiuluin  lioslium  voiunlalom  ,  qiio  cos  capcrcl , 
clcmciila  qiKC  porlabal  imitassc  alqiie  vcrlissc,  ut 
rcgnuni  quod  dicilis  falsilalis,  in  sua  iiaiura  iriancns, 
iion  lallacitir  dimicarcl,  cl  subslanlia  verilaiis  miila- 
Mlis  apparcrct,  ut  fallercl?  IInjus  prinii  liominis 
lilium  credi  vullis  Dominum  Jcsum  Clirisluin.  Hujus 
commciilitia;  fahula;  filiam  dicitis  veritatcm.  Hunc 
primum  liomincm  ,  quem  laudalis  ,  quia  mutabilibus 
ct  mcndacibus  formis  cum  adversa  genle  pngnavit ; 
si  vcrum  dicitis,  non  imitamini  :  si  aulcm  imilamini, 
et  vos  meniiinini.  Qiiapropter  Dominus  et  Salvator 
iiosler  Jcsiis  Cbristus  ,  verus  et  verax  Dci  Filius, 
vcrus  ct  vcrax  liominis  filius,  quod  utrumquc  de  se 
ipsc  lcstaliir,  el  de  vcro  Dco  divinitalis  aclernitalein, 
cl  de  vero  bominc  carnis  origincm  duxit.  Non  novil 
apostolica  doctriiia  primum  bomincin  veslrum.  Au- 
dilc  Aposlolum  Paulum  :  Priiuus  liomo ,  inquil,  de 
tcrra ,  terrenus ;  secundus  homo  de  coclo ,  coelcstis. 
Qualis  lerrenus ,  lales  et  terreni ;  qualis  coelestis  ,  tales 
el  coelestes.  Sicut  porlavimus  imnginem  lerreni,  porle- 
nitts  et  imaginein  ejus  qui  de  coelo  est  ( I  Cor.  xv,  47-49). 
Primiis  ilaque  bomo  de  terra  lerreniis ,  ille  Adam  de 
limo  lormatus;  secundus  autcin  bomo  de  coclo  coele- 
«tis,  Dominus  Jesus  Cbrislus  :  quia  Filius  Dei  venil 
ad  carnem,  qu<«  suscepla  cl  hoino  exterius  fiercl,  et 
Deus  inlcrius  permaneret ;  ul  et  Filius  Dei  vcrus 
essel  pi;r  qucin  lacti  sumus  ,  el  hominis  filius  verus 
fierel  per  qucm  refecli  sumus.  Cur  ergo  primum 
homincm  vcslruni  commeiitilium  nescio  unde  pro- 
ducitis,  el  primum  hominem  queni  doclrina  aposlo- 
lica  docet  non  vultis  agnoscere  ?  An  ut  compleaiiir 
in  vobis  quod  ipse  Aposlolus  ait  :  A  verilate  quidem 
auditum  suum  avertentes,  ad  fabulas  autem  convertentur 
( II  Tiin.  IV,  4)1  Paulus  annuntiat  primum  hominem 
de  lerra  lerrenum  :  Manicbx'us  annuniiat  primum 
homincm  non  lerreiium  ,  nescio  quibus  fallacibus 
elemenlis  quinquc  vesiilum.  Et  Paulus  dicit,  Si  quis 
vobis  annuntiamil  prmterquam  quod  annunliavimus 
vobis,  anathema  sit.  Ergo  ne  Paulus  mendax  sit,  Ma- 
nicliscus  anathcma  sit. 

CAPUT  V.  —  Quod  aulem  cliam  slella;  calumnia- 
inini ,  qoa  Magi  ad  Cbrislum  iiifantem  adorandum 
peiducli  siint,  non  erubescilis,  cum  vos  commenli- 
tium  Cbrislum  veslrum ,  filium  commentilii  primi 
bominis  vcslri.  iion  sub  slcliae  testificalione  ponalis, 
scd  in  stellis  omnibus  colligatum  essc  dicatis  :  quia 
videlicct  piincipibus  tenebrarum  commixliim  esse 
credilis  in  illo  bello,  qiio  ipse  primus  bomo  vesler 
tum  leiiebrarum  genlc  pugnavil,  ul  de  ipsis  principi- 
bus  tcncbrarum  lali  commixtione  caplis  mundus 
fabricaretur.  Unde  el  isla  sacrilega  ddiramenla  vos 
cogiinl,  non  soluin  in  ccelo  atque  in  omnibus  stellis, 
sed  etiam  in  lerra  atqiie  in  omnibus  quae  nascuntur 
iii  ea,  confixum  et  colligaluin  alque  concretum  Cliri- 
frlum  diccre  ,  non  jam  Salvatorem  vestrum  ,  scd  a 


ctatis. 

Nam  ct  isla  impia  vanilalc  seducli,  scducitis  Audi- 
loics  vcstios,  ul  vobis  cibos  a/Tcr.inl,  quo  possil  ligato 
iii  cis  Cbrislo  subvcniri  per  vestros  dcntcs  el  venlrcs. 
Talibus  cnim  auxiiiis  ciiin  solvi  cl  libcrari  pra;dica- 
tis;  nec  saltcin  toium,  scd  adbuc  licet  exiguas  sordi- 
dasquc  reliqiiias  cjus  iii  stcrcoribus  remanere  coii- 
teiidilis,  ut  in  aliis  atque  aliis  rcriiin  corporaliuin 
formis  ilerum  alque  iteriiin  implcxic  implicalaque 
teneantur  :  el  si  mundo  stanle  sohi  ct  purgari  non 
potuerint,  jam  illo  igne  ulliino  qiio  ipse  rnundiis  ardo- 
bit  {U  Petr.  iii,  10-12),  solvanlur  alqiic  piirgeiiliir. 
Nec  tamen  etiain  lunc  toluin  Cbrislum  dicilis  posse 
liberari,  sed  ejus  bon.c  divinxqiic  natiirai  novissimas 
residuasque  parliciilas,  qiiae  ita  sordidaiae  sunt ,  nt 
iiullo  modo  dilui  valeaiil ,  damnari  in  j;icriium  coii- 
fixas  globo  borrido  lencbrarum.  Ecce  qui  sc  fingnnt 
indignari  quod  Filio  Dei  fial  injiiria,  qiiia  eum  naiiim 
stella  dcmoiislrasse  dicatur,  tanquam  gencsis  ejiis 
sub  falali  conslcllatione  sit  constiluta  ;  ciiin  cum  i|>si 
non  tanlum  sub  slellarum  connexione,  scd  in  vincnlis 
omiiium  lerrenoriim,  el  in  succis  omiiiiirn  lierbariiin, 
ct  in  pulrcdine  omnium  carnium,  ct  in  corruplionc 
omnium  ciborum ,  iia  ligatum  pollulumque  consli- 
tuaiit,  iii  ex  magna,  non  tamen  ex  tota  parle,  solvi 
purgarique  non  possit,  nisi  et  ab  bominibus,  Eleclis 
vidclicel  MaiiichtXorum  ,  eliam  iii  porris  radiculisquc 
rucletur. 

Et  nos  quidcm  sub  falo  stellarum  nullius  hominis 
genesim  ponimus,  ui  liberum  arbilrium  voluntatis, 
quo  vel  bene  vel  male  vivitur,  propier  juslum  jiidi- 
ciura  Dei  ab  omni  nccessilatis  vinculo  vindicemus  : 
quanto  minus  illius  tcmporalem  gcncrationem  siib 
astrorum  condilione  credimus  faclam ,  qui  cst  aler- 
nus  universorum  Creator  cl  Domiiius  ?  Itaque  illa 
stella  quam  viderunt  Magi,  Christo  secUndum.carneni 
nato,  non  ad  decrelum  dominabalur,  sed  ad  tcsli- 
monium  famulabalur ;  nec  eum  subjiciebal  imperio, 
sed  indicabat  obsequio.  Proinde  non  ex  illis  eral  baic 
stcllis ,  qucc  ab  initio  crealuroe  itiiierum  suorum  or- 
dinem  sub  Crcaloris  lcge  cuslodiunl ;  sed  novo  Vir- 
ginis  parlu,  novum  sidus  appariiit,  quod  ministeriiun 
olficii  sui  etiam  ipsis  Magis  quacrentibus  Christum, 
cum  anle  faciem  prsciret ,  exbibuit ,  donec  eos  usqiie 
ad  ipsum  locum  ubi  Dei  Vcrbum  iiifans  erat,  prae- 
eundo  perduceret.  Qui  tandem  aslrologi  iia  consii- 
luerunt  bominum  nascenlium  iala  sub  slellis,  ut  ali- 
quam  sleilarum,  homine  aliquo  nalo,  circuitus  siii 
oidincm  rcliquisse,  et  ad  eum  qiii  naiiis  est  perrc- 
xisse,  assevcrGni  ?  Sorlem  quippc  nascenlis  asliorum 
ordini  coliigari  arbilranlur,  non  astrorum  ordiiiem 
ob  '  hominis  nati  diem  posse  mulari.  Qiiapropter,  sj 
siella  illa  ex  iis  erat  qiix  iu  coclo  peragunt  ordines 
suos ,  quomodo  poterat  decernere  quod  naius  Cliri- 
slus  aclurufi  erat,  quae  nalo  Cbristo  jiis^a  est  rcliii- 
qiierc  quodagcbat?  Si  auleni ,  iit  probabilius  crcdi- 


'  Edili,  eum.  Concinnius  quidam  Mss.,  ea. 
'  la  pluribus  Mss.,  nd. 


I 


%n 


LiDEU  Ti:nTii;s. 


21i 


lur,  ad  demonsirandiim  Cliristum,  qu.i;  iion  erat 
exorla  esl  ;  noii  ideo  Cliristus  iialus  csl  quia  illa 
exslilil,  sed  ideo  iila  cxslilit  quia  Cliristus  natus  •■sl. 
L'ude,  si  dici  oporlercl ,  non  sleilam  Clirislo,  sed 
Christum  slelhu  falum  fuisse  dioeremus.  Jpsc  quippe 
iiii  ,  non  illa  liuic ,  nascendi  allulil  causain.  Si  ergo 
siinl  fala  qu;e  a  fundo  ,  id  esi ,  a  diceiido  appeliala 
sunt ;  quuniam  Christns  Verbum  Dei  est  ,  iii  quo 
anlequain  esscnl ,  dcta  sunl  omnia  ;  non  consoriium 
siderum  fatum  Chrisli  est ,  sed  falum  etiam  sideriim 
Cliristus  esl  :  qui  et  ipsam  carnem  sub  roelo  crealam 
ea  volunlate  assumpsit ,  qua  etiain  coelum  crcavit ; 
ea  poteslate  deposuil  ct  recepit,  qua  etiam  sideribus 
iinperavit. 

C.APUT  VI.  —  Cur  crgo  non  sit  Evangeliiim  quod 
de  ista  generalione  narratur ,  cum  tam  boiia  iiobis 
annunttetur  ,  ut  per  ipsam  '  noslra  sanelur  innrmi- 
las  ?  \u  quia  Matthxus  non  esl  ita  exorsus  ,  ut  dice- 
ret,  Iiiitium  Evangelii  Jesu  Chrisli,  sicut  ait  Marcus  ; 
sed  ,  Liber  generationis  Jeiu  Cliristi?  Hoc  modo  nec 
Joannes  Evangcliuin  scripsisse  dicatur ,  qiiia  ncc 
ipsc  ail ,  Initium  Evangelii,  aut  Liber  Evangelii ;  sed, 
In  principio  eral  Yeihum  {Joan.  i,  i).  Msi  forte  tam 

'  Tres  Mss.,  quo  ista  de  generatione  narrantur,  ciim  tam 
tona  nobis  anniwtirntnr,  ut  per  ipsa.  Ain.  el  Er.,  cimi  tam 
bcna  nubis  awiwitii-ntur,  ul  per  ipsum. 


elegaiis  voc.ibulonin»  fabricalor  Faiisliis  fuil  ,  iit  et 
lioc  Joaimis  cxordiiiin ,  ViMbidium  noniiiiavoril  ,  pro- 
pter  Verbimi ;  siciil  ill'ul,  proptcr  genesim,  Geiie>i- 
diuin  ausus  cst  appcllarc.  Scd  cur  non  polius  cogi- 
tatis ,  quaiita  impudcniia  prolixas  illas  el  inipias 
fabulas  vcslras  Evangcliiim  iioniinclis?  Qiiid  ciiiin 
iliic  boiii  annunliatur,  ubi  ditiliir  Dens  advorsus  rc- 
bellem  nescio  quam  contrariain  alieiiaiii(|uc  nattirain 
noii  aliter  regiio  suo  potiiisse  prospiccre  alquc  consii- 
lere ,  nisi  partcm  su;c  natura;  in  illius  avidas  fauccs 
dcvorandam  niilierct ,  at(|uc  ila  polluendam  ,  iil  post 
tanlos  labores  ati]uc  crucialus  non  posscl  sallem  tolu 
piirgari?  Iianc  tam  malus  nuiitius  Evangclium  est? 
Certe  oinnes  qui  grxce  vel  tciiiiilcr  novcrunl,  Evan- 
gclium,  Boniiiii  niiiilium  ,  aiil  Bonam  anntintialionem 
interprclaiilur.Ononiodo  esl  aulciii  i.steboiiiLs  nuiitius 
qiiandoqiiidem  ipse  Dcus  vobis ,  velo  s.ibi  opposito, 
lugOH!  nunlialus  est ,  doncc  sua  membra  ab  iila  va- 
statione  ct  contaminationc  re|)arenlur  atquc  purgcn- 
tur?  Qui  si  aliquando  luctum  finicrit ,  crudelis  crit. 
Quid  eniiii  de  illo  niale  meruit  pars  iila  cjus  quyc  in 
globo  ligabitur?  quae  ulique  in  Ktcrnuni  lugenda  esi, 
quia  in  a-lcrnum  damnabitur.  Scd  cvasimus ,  qiiod 
islum  nunlium  quisquis  diligenler  advcrterit ,  iion 
cogiiur  lugere ,  quia  malus  est;  sed  riderc  ,  quia  fal- 
sus  esl. 


LIBER  TERriirS. 


C.VPUT  PBIMUM.  —  Faustus  dixit  :  Accipis  ergo 
gonerationcm?  Equidem  conatus  diu  sum  bcc  ipsum 
qualecumqiic  cst  persuadcrc  milii,  quia  sil  nalus  Deus : 
sed  offensus  duorum  maxime  evangelislarum  disscn- 
jione,  qiii  genealogiam  ejus  scribunt ,  Luce  ct  Mat- 
ihai  (ilalth.  i,  1-17,  el  Luc.  iii,  23-38).  hxsi  inccr- 
lus  qiicmnam  potissimum  sequerer.  Fieri  enim  posse 
piilabam  ,  ut  quia  prxscius  non  sum  ,  quem  mciiiiri 
osistimarem,  ipse  dicercl  veriim  ;  etquem  vora  loqui, 
»p-e  forsiian  menliretur.  Infinita  eigo  corum  prxler- 
missa  lite  ,  et  interminabili  mihi ,  ad  Joaiinem  Mar- 
ciimque  me  contuli  :  nec  impariter  a  duobus  ad  diios, 
et  ab  Evangelislis  ad  ejiisdem  nominis  professorcs. 
Quoriim  milii  principia  interiin  non  immerito  placiie- 
ruiit ,  quia  nec  David  ,  nec  Mariam  indiicunl ,  nec 
Josopli ;  sed  Joannes  quidem  in  principio  fuisse  Vcr- 
buni  dicit ,  et  Vcrbiim  fuisse  apiid  Deum  ,  et  Deum 
fuisse  Verbum  (Joan.  i,  1)  ,  Clnistiim  significaiis  : 
Marcus  vcro ,  Evangeliuni  ,  iiiqtiit ,  Jesu  Christi  filH 
Dei  (Marc.  i,  1)  :  Uinquam  .Mattlixum  exprobrans, 
qiii  posuerit  riliutii  David.  Nisi  forle  alterum  hic  ,  et 
alloruin  iT.e  annuntiat  Jesiim.  Il;ec  crgo  ralio  esl, 
»iua  ego  non  accipio  Christum  nalum.  Tu  vcro ,  si 
lanlus  cs  ul  banc  inihi  adimas  ofreiisioiicm  ,  eflicc  iil 
inter  se  ipsi  convenianl  ;  et  utcumqiie  succumbam  : 
quainvis  nec  sic  quidoin  digniim  orit  ex  ulero  natum 
credore  Deuin,  et  Deum  Christiauoriiin. 

C.\PUT  II.  —  AucLSTinrs  respoiidit  :  0  si  pio 
•tudio  Irgisses  Evangolium  ,  cl  ca  qua;  tc  in  Evange- 


lislis  tanquam  repugnaiilia  movisseiil,  diligeiilcr  quae- 
rcre ,  qiiam  lemere  dainnarc  malui^ses;  ul  saltem 
propter  i))sam,qtiycqiiasi  piima  fronte  occiirrit,  apcr- 
lissimamrepugnantiam  ,  cogitarcs,  iiisi  aliqnid  illic 
magniim  Inleret ,  difficile  fieri  potuisse  iil  lanla  eis 
auctorilas  in  tcrrarum  orbc  prx'berelur  ,  qiia  sibi  lol 
Iiominiim  doclissimoruiii  ingenia  siibjiigarent.  Quid 
enim  magnum  est  vidcrc  quod  vidislis  ,  alios  Cliristi 
sccundiim  cariiem  progeneralores  comincmorari  a 
Luca,  alios  a  Maitiixo,  ctim  amboJoscp!i  constituant, 
Malthx>us  ad  quem  teriiiinet ,  Lucas  a  quo  incipiat  : 
qiii  proptcr  quoddam  cum  ejus  niatre  sanotum  ctvir- 
ginalc  conjiigiuin  ,  eliam  ipse  parcns  Clirisli  nicniit 
appellaii ;  ut  propler  virilom  digniialem,  ab  ipso,  vel 
usque  ad  ipsmn  ,  generationes  contcxereiiliir?  Quid 
ergo  maguuin  cst  quod  vidistis,  quod  aiitiin  paticm 
habeiK  Josepli  seciindum  Matthxum  ,  nliiiin  soouii- 
diim  Lucam  ;  ct  alium  avuin  seciindum  islum  ,  aliiim 
scctindum  illiim,  el  dciiiceps  sursum  tersus  iisqiic  ad 
David  ,  pcr  tam  niullas  gcticrationcs  alios  paronio» 
ejus  ah  isto ,  alios  ab  illo  cnumcrari?  Itanc  inui 
aporlam  nianifestamqiie  divcrsilntcm  ,  tot  acuti  ol 
docii  viii ,  diviiiaruin  Scripturarum  poriraclaiotoj 
diligeiilissimi ,  non  vidercnl?  qiii  qiiidem  in  luiiii:i 
lingua  pcrpauci  suiit ;  cos  autom  in  gr.i'ca  qiiis  nii- 
nicicl?  Videriiiil  cam  plaiie.  Quid  ciiim  facilius,  aiit 
qiiis  paululiim  iiiliiciis,  i6ta  iion  videat?  Sod  pie  oogi- 
Miiies  taiita;  aiictorilatis  oiniiicnliam  ,  latcrc  ilii  ali- 
<iuid  cicdidcniiit,  quod  pctciilibus  darclur.  oMatran.r 


«.«i.NIHA  rALSTUM  MANlCHAilJM,  S.  AUGUSTINI 


i=l»us  negarciur :  a  (|iiX'rcnllbii«  invcnirplur  ,  rfpro- 
Jioliftv>«ilib«s  suhlralierclni  ;  piiisanlilMis  ap(trin;l«r 
\Mtt»A.  vu,7)»  oppugnanlilius  clau(l(;rf;hir  ;  |)elic- 
runt,  qnacBicnint,  pulsaverunt ,  acci.-pcrunl ,  invenc- 
rnnl,  iirtraveninl. 

CAPUT  111.  —  Ncmpc  tola  in  hoc  qiiacstio  est,  qiio- 
modo  polucrit  dutis  patres  habere  Josepli.  Hoc  cniiri 
Vi  poluisse  licri  dcinonsiratur ,  niilla  omnino  caiisa 
«st,  cnr  quis(piam  i^loriim  cvangclislarum,  in  tlivcr-  consueludine  gericri^hiimani,  unushomoduos  palres 
bis  peiioralionibiis  (^nimiorandis  ,  falsum  dixissc  crc-  haberc  polnerit ;  uniim  rujiis  carnc  homo  silgeniliis, 
daliir.  A  duobiis  eniiii  palribus  ,  jam  non  eiil  mirunn  allcrum  cnjus  volunlate,  ciim  jam  hoino  csset,  hlius 
iicqiic  conlrarium,  quod  el  avi  dao  ct  alavi  et  proavi      sit  adoplatiis?  Qui  si  non  rccte  dicitur  pater ,  ncc  nos 


St6 

adoptio  vocatiir.  !'n(le  Joannes  dlcil  :  Dedit  m  pott- 
tlatem  fitws  I)ei  fieri  {Joan.  i,  12).  «^nin  igilur  jus 
adoptionis  filiorum  apml  patres  nostros  ct  in  Scri- 
pliiris  sanclis  nsiUilumsit;  qua;  impielalis  d(!meniia 
pr.ecipilal,  prius  Fvangclislas  fjlsilatis  argucre,  qiind 
diversas  gcncrationes  (.ommcmoraverunl ,  tanqu:iiii 
ulrrcquc  verse  esse  non  possinl ;  quarn  cogilare  ei 
atlcndcrc  et  vidcrc  quod  facillimum  cst,  quam  crehra 


essc  potucrant ,  ci  quidquid  supra  esl  xisque  ad  Da- 
vid  cujiis  oranl  ambo  filii ,  et  Salomon  qni  pcrllnet 
•vl  ordinem  qiicm  Mallhxtis  scculus  cst,  et  Naihan  qui 
€st  in  scrie  quani  Lucas  cxposiiil.  Attcndnnt  enim 
Isla  nonnulli ,  cl  vidcnt  non  posse  a  duobus  viris  pcr 
commixti<mcm  carnishomjnem  glgni ;  cl  ideo  pulant 
SslMin  qiia^slioncm  non  posscdissolvi  [a) :  nec  iiiluen- 
l\jr  ,  qiiod  usilalissimuin  alque  racillimum  esl  ' ,  pa- 
irem  cujusquam,  non  eiim  lanlum  dici  a  quo  genilus, 
sed  cliam  etim  a  quo  fuerit  adopiaius  (fr). 

Neque  eniin  adoplionis  vinculum  apud  antiqiios 
alicniim  ab  eorum  moribusfuit,  cum  etiam  feminas 
hiveiiiamus  adoplasse  sibi  filios ,  non  ex  utero  suo 
natos  :  sicut  Sara  ex  Agar  {Cen.  xvi ,  2) ,  et  Lia  ex 
ancilla  sua  {Id.  xxx,  9  13),  cl  filia  Pliaraonis  Moysen 
adoptavit  [Exod.  ii ,  9,  10).  Ipse  autcm  lacob,  ncpo- 
tes  suos,  filios  Joseph  adopiavit  (Gen.  xlviii  ,  5). 
Ipsum  vero  adoptionis  nomcn  plurimum  valere  in 
«oslrae  (idci  sacramento,  aposlolica  doctrina  tcslatur. 
Unde  aposiolos  Paulus  cum  de  Judacorum  meriiis 
loqueretur  :  Qnorum  esl,  inquit,  adoptio,  et  gloria ,  el 
T^estamenla,  el  Legislatio ;  quorum  patres,  ei  ex  quibus 
€fm6tus  secundum  carneni ,  qui  est  snpei'  omnia  Deus 
bcncdiclus  in  saxula  (Rom.  ix  ,  4  ,  5).  liem  dicit  :  El 
i<psi  in  nobismetipsis  in^miscimns,  adoptionem  exspe- 
clanics  filiorum  Dei  ' ,  redemptionem  corporis  nostri 
(Id.  vni,  25).  Uem  alio  loco  :  Cum  autem  venitpleni' 
indo  temporis ,  misil  Deus  FiliHm  snum  factum  ex  mu- 
liere,  fachm  sub  Lcge  ,  ut  eos  qui  sub  Lege  erant  redi- 
meret ,  ul  adoptionctn  filiarum  reciperemus  {Galal.  iv, 
4,  5).  lisec  igitur  adoplio  quanli  sacramenti  sit,  his 
«Xqiie  hujiismodi  tcslimoiiiis  snlis  apparet.  Unicum 
enim  Filium  Dcushabel,  qiicm  gciiuit  de  substantia 
hu»  ,  de  qiio  dicilur  :  Cum  in  furma  Dei  essel  >  tion 
Tapinam  arbitratus  est  esse  wqualis  Dco  {Pliitipp.  ii, 
€).  N«s  aulein  nou  de  suhslaiiiia  sua  genuit;  crealura 
ciiiin  stimos,  qiinm  iion  geniiit ,  sed  fecit  :  et  idco,  ot 
Iralres  Clirisli  secundiiiH  inoduin  suum  '  faccret , 
adopla\il.  Iste  iiaque  modusquo  nos  Dcus  ,  cum  j;im 
essemtis  ab  ipso  non  nati  ,  sed  condiii  et  instituti, 
verbo  suo  et  gralia  siia  genuii  tit  filii  ojus  essemiis, 


'  Ahqiiol  Mss.,  mitatissimum  alqne  frcqnentriliswnum  csl. 
'  Abusl,  ^/ionojj  lH'i,  a  .\!ss.  cl  ah  a;ili  iiiioiiln.s  edilio- 
tkiUus  Am.  et  Er. 

'  ila  in  Mss.  At  in  cdilis,  nostrum. 

{ii)  Eusel).  Ecclcs.  Hist.  lib.  I,  cai).  7. 
{hj  II  nclvact.,  caii.  7,  n.  2. 


rccte  dicimas ,  Pater  nosler,  qui  es  in  coslis  {Malth. 
VI,  9),  ci  de  cujus  siibslanlia  nati  non  sumiis,  sed  cu- 
jus  gratia  ct  misericordissima  voluntate  adoptali  se- 
cundum  dottrinam  apostolicam  el  fidelissimani  vcri- 
latem  sumiis.  Ipsum  quippe  hahemus  et  Deum  ,  ei 
Dominiim  ,  et  Palrem  :  Deum,  quod  ab  ipso,  etiam 
cx  hominibus  parentibus,  conditi  sumus;  Dominum, 
quod  ei  suhditi  sumus;  Palrem,  quod  ejus  adoptionc 
renaii  siimiis. 

Facile  fuit  ergo  religiosis  perscrutaloribus  divina- 
rum  Litlerariim,  aliquantulum  considerare,  et  vidcre 
in  diversis  Christi  gencrationibus  a  duobus  eviingeli- 
stis  comnKinoratis,  qiiomodo  duos  palrcs  potuit  ha- 
hcre  Joseph,  quorum  progenitoresdiversi  enumeren- 
tur.  Hoc  et  vos  ,  si  sludiiim  contentionis  non  excaeca- 
ret,  facilc  viJcre  possetis.  Sed  ab  illis  viris  alia  eliam 
quxsita  el  invenla  sunt ,  cum  omnes  harum  narraiio- 
num  partes  pcrlraclarent :  hnec  autem  a  veslro  intcl- 
lectu  longissime  remola  snnt.  Itaque  etiara  inMani- 
chaei  errore  conslituli ,  id  qood  in  relws  humams 
fieri  solet ,  ul  aiius  came  generet  filium  ,  alius  emii 
voluntate  adoptet,  ac  sic  unus  duos  pitrcs  hubcat , 
si  non  adverso  animo  legereUs ,  cogilando  videre 
posseiis. 

CAPUT  IV.  — Cur  autem  Matthjeus  ab  Abraham 
cceperil,  descendcns  nsqae  ad  Joseph ;  Lucas  autetn 
a  Joseph  cflcperit,  asccndcns,  non  usquead  Abraliam  , 
sed  usque  ad  Deum  qui  fecit  hominem,  et  dalo  prse- 
cepto  polestalem  dedit  ut  crcdens  filius  Dei  fieret  : 
el  cur  ille  in  capitc  libri  generationes  ipsas  eiiume- 
raWt;  ille  autem,  cum  Dominus  Salvalor  a  Joaime 
haptizatus  fuissel  :  et  quid  sibi  velit  numerus  genc- 
ralionum  secundum  MjtihsDum  ,  ul  tcr  quatuordeciin 
digerantur,  qnibus  insummamcompulaiis,  tanquara  ' 
una  .  miniis  appareat ;  numerus  aulcm  generaiionuiu 
secundiim  Lucam,  qni  inbnptismo  Domini  commemo- 
raliir,  ad  sepluaginta  et  septem  pcrveiiial  :  qiicm  nu- 
merum  i^se  Domiiius  in  peccalorum  remissionein 
commcndat  dicens,  Non  tantum  septies,  sed  usque 
scpluagies  septies  ( Id.  xviii,  22  )  :  iiullo  paclo  iiida- 
gare  posselis  ,  nisi  aul  ab  aliquo  cathollco  id  audire- 
tis,  non  quolibct,  sed  divinarum  Scripturarorn  slu- 
dioso  ,  et  quantum  posset ,  pcrito ;  aiil  ipsi  ah  cr- 
rore  correcti  ,  pictaie  calholica  petcrclis  iil  acci- 
pcrelis,  qiixrcretis  «t  invciiirctis,  pulsaielis  ul  ijiira- 
lelrs. 

«  rditi,  tmmn.  Al  Mss.,  lanquam. 


11 


^,7  1-"^^'^  013 

CAPUT  V.  —  Onapropler,  qiioniani  iJ  qiioil  Faii- 
«lum  dc  gtntraliiMHim  diversilalc  ponnovil  ,  qiiia  iii 
duobiis  pnlribtis  intelliseiKlis  liic  ikuIus  cral,  intcllo- 
tla  tuitora  cl  ailoptmnc  s«)liilni«  «l ,  frusJra  sc  vohiil 
ad  ilitos  evangolisias  conferre,  el  ab  aliis  diiolMis 
auf\<rrc  :  mngis  ofTensuras  ail  qiios  se  contiilissft, 
(liiam  cos  a  qnibns  abslulissct.  Ncmi  ciiim  ani;iiil  sau- 
cli  suos  clcclores,  si  snoniin  socionun  cos  invencriiil 
descrtores.  Unilale  cniin  gaudcnt,  el  in  Cbrislo  nnnn) 
sniU  :  cl  si  alins  aliud,  ci  alins  abnd  ;  anl  alins  alilcr, 
ct  alins  alilor  ;  vera  lainen  omiios  dicnnl ,  nec  silti 
tilk)  niooo  conlraria  ,  si  pius  leclor  accedal ,  si  milis 
lcgal,  si  non  hTrelico  animo  undc  riKelur,  scd  fidc!i 
corde  nndc  jcdificetnr  ,  inqnirat.  Jam  ergo,  qtioniam 
sinfiilomm  *  iiatrnm  geiieralionos  ,  qnos  ul  ututs 
bonio  dnns  haberct,  non  esl  ab  hnmano  gcncre  alic- 
nnm  ,  singiilos  Evangelislas  iiarrandas  snscepisse 
crcdidimus,  non  est  a  vcrilale  noslra  fides  aliena. 
QnoriTca,  tirter  se  jam  Evangelistis  convenienlil.us  , 
sicn<  Faiislus  promisit ,  ntcnmqnc  succHml)ile. 

CAPUT  VI.  —  An  illud  qiiod  adjunxil,  vos  niovct 
adlnic?  Quamvis  nec  sic  (juidem,  uiqnil,  dignum  €ri(, 
ex  ntero  nalum  ereitTe  DeHni,  ef  D.nm  Cliristianorum. 
Qiiasi  iios  ipsain  divin;ini  iiatnrain  ox  romiiinn  nlcro 
c\stiiisse  crcdamus.  Nonne  inodo  coniinonioravi  Apo- 
sloli  lcslimonium,  ubi  ail  de  Judjiis  :  Qnoium  ptlres, 
et  ex  quibus  Chriflus  secuudum  carnem,  qni  est  sitper 
omma  Detis  beiiedictus  iii  sa:cutu?  Clirislus  ergo  Domi- 

*  A|t(id  £r.  Lttgd.  et  Ven.,  Jom  ergoin  si»g^lormH.    M. 


ARTUS.  213 

nus  ot  Sahalor  iioslor  Filins   Dei  vorus  sccundnm 
divinitatcjn,  ol    lili«is    liominis  vorus  socniidnin  car- 
nen^  ,   iion    ex   co  qnod  osi  snpor  oinni^    Doiis  bo- 
nctliclns  in  srcnb  ex  foniina   nalns  esl ;   sixl  ox   illa 
inrirniil.itc  qnani  suscoi»it  ox  nobis  ,  ul  in  oa  inororo- 
Inr  pro  iiobis,  cl  c;un  s;iw;«rot  iii  nolws  :  non  ox  Idiuu 
Doi,  iii  qiia  cn-n  cssol,  nou  rapiiiHm  arbilnitns  est  tsse 
(equaits   Deo ,  natn>  cx   foiiiina    csl ;  sed   ox  forma 
scr^i,  qiiain  acdpiciido,   scmftipsnm  exinaHtvit  {l'lii- 
lipp.  II,  G)   Noqneonim  obalind  cxiiianisso  sc  dictiis 
cst,    nisi  ncoipioiido  roniiam  sorvi,    non    aniillondo 
forniain  IVi.  llia  cniin  natnra,  qua  in  forma  Doia'qu:i- 
iis  esl  Palri,  inconmiuiabiliicr  permanenlc,  snscepil 
mnlabilcin  nostrani,  por  qnam  dc  virgine  nasccreliir. 
\os  autom,  cmn  carnem  Christi  virginali  utoro  coni- 
inillcic  hori^elis,  ipsain  divinilatem  Uci  ,  non  lanUiin 
bominuni,  sed  ct  caiiuni  porcornmquc  ulcris  coinmi- 
sislis!  scnid   conccptam   in  ulcro  vii-ginis   Clirisli 
carnem  iion  vuilis  credere,  in  quo  '  non  solnin  iion 
ligatus,  sod  ncc  inulalns  cst  Deus;  ei  ipsam  Dei  par- 
tcm,  diviiumqiie  nnluram,  in  oninium  boniinnm,  ac 
bestiarum  niasculiuis  i^cnunibus  el  fcmininis  nteris  , 
in  oinnibus  conccplibus ,  por  omnes  lerras,  el  pcr 
oinnos   aquas,  ct  pcr  omncs  lioras  *  ligari,  oppriiiw , 
coinqninari,  el  nec  tolam  postea  libcrari  possc  pru:- 
diCMtis! 

'  Am.  et  pleriqne  Mss.,  in  qna. 

*  lorle  logoiulum ,  nuras,  ul  suaclere  vidolur  orationis 
sorios.  Ila^c  est  oliani  souloiilia  Morel.qui,  KUrnioiit.  crilic, 
I  ag.  500,  proi>c  siinilia  connncmorat  veiii»  bUi  6,  ca^i.  8 : 
in  wna ,  iu  aqua,  in  aere.  M. 


LIBEil  QUAHTUS. 


CAPUT  PRIMU.M.  —  Faistls  dixit :  Accipis   Te- 

stanieiKum  Yctus?  Si  csl  mibi  in  eo  lucreditas,  acci- 

pio;  si  Bon  est  ,  non  accipio.   Improbilas   enim  ba>c 

quidcm  nimia  csl,  usurparc  labulas  quac  lcstenlur 

exliaTcdatnm.  An  ignoras  Tesiamcntum  Velus  Clia- 

uan:corum    torram    repromitlere    {Gen.  xv,   18,    el 

XVII,  8) ;  sed  eam  lamcnJudaiis  ,  id  est,  circumcisis  , 

cl  sacrilicanlibus,  el  abslinenlibus  a  porcina,  ac  reli- 

quis  carnibns ,  q^as  iiuinundas  Moyses  appcllal ,  sab- 

Laui  obsorvanlibus,  et  azymorum  soloinnitalein  ,  r.c 

rcliqua  liiijnsii>odi ,  iiH;e  (yus  Lpsc  lcslator  eis  obser- 

vand»  inaudavit  [Levit.  xi,  7,  el  Exod.  xii,  el  xx,  iJ)? 

Qux  qiiia   Clirislianorum    placucre  nemini ;   iicqnc 

euim  qiiisjuam  ijo>troruin  ea  cuslodit;dignuir.  est  nt 

ciuii  refusa  bxicdilale  rodd;unus  el  t.dnilas.  ll.occrgo 

1«  iina  causa  est  cnr  ego  Teslameiitum  Velns  abjicien- 

duni  pulo  :  iiisj  lu  ine  prudonlius  aliqiiid  doccas.  Se- 

cnuda  vero  c^iusa  est ,  quod  lam  etiain  misera  eins, 

ot  corporali»,  ac  longe  ab  anime  cominodis  hxroililas 

c>t,  nl  post  boatam  illam  Novi  Teslaineiiti  iiollioil^ilio- 

ik»n,  qiia;  cceloruin  niihi  rcgiium,  el  vilam  perpetuam 

roproiuiltil,   ctiam  &i  griilis  cam  inihi  tcslalor  snus 

ini^creret,  faslidircin. 

C.VPl  T  II.  —  ArtiiSTists  respondit  :  Tempnra- 
lium  quidcm  rcruiii  promissiories  Testamento  Vclcii 
contincri ,   cl  ideo   Vclus    rcstainciilum  appellari , 


n(  mo  noslnim  ambigil;  cl  qnod  ;clern;c  vil:e  promis- 
inissio  resnumque  ccelorum  ad  Novuin  perliuot  Te- 
slameiituin  :  sed  in  illis  toniporalibus  figuras  fuisse 
fuliirornm,  qnic  implerenliir  in  nobis  ,  in  qnos  finis 
SJ>culoruin  obvenil,  non  suspicio  mea,  sed  aposloli- 
cns  inlellocius  es!,  dioenle  Paulo ,  cnm  dc  lalibiis 
loquerctur,  //«cc  omnia  figurcc  nostrw  ^  [uerunt;  el 
itcrnin,  Ilac  omnia  in  /igiira  contingebantillis;  scripta 
sunl  autem  propler  nos,  in  quos  finis  sceculorum  obrenil 
(I  Cor.  X,  6,11).  Non  crgo  Vclus  Test;inicnuiin  adcon- 
seq-iondas  ill;is  proinissionos ,  sed  ad  iiiloHigoiubis  iti 
eis  Novi  Teslainonti  praniinli.ilioncs  accipimus  :  Ve- 
leris  qnippe  leslificatio.,  fidem  Novo  conciliat.  Unde 
Doiuiiius  posloaqiiam  rcsurrexil  a  inorliiis,  seque  noii 
soluni  inliienduin  discipnloruinociilis,  sod  eli;im  coii- 
trcclaiiduin  niaiiibus  oblnlit ,  ne  qnid  tanien  ciini  siiis 
inorlaUbus  cl  carnalibus  sciisibus  falJaciler  agi  arbi- 
Irarenlur,  magis  cos  dc  vcterum  Libroriim  toslifira- 
lioiie  (irmavit  dicens  :  Oportcbat  iniplcri  oninia  qmt 
scripia  sunt  in  Lege  Motjsi,  ct  Pruphctis  ,  ct  Psalmis  dt 
me  {Luc.  xxiv  ,  -ii).  Non  ilaqiie  spcs  nostra  in  lein- 
poralium  rcruni  proniissione  delixa  csl;  qiiandoi|ui- 
dem  nec  ipsos  illins  tcmporis  sanclos  cl  S|iiiilii:ilos 
xiros,  Palriarohas  ct  Prophelas  ,  liis   lerronis  r  .bu» 

•  Ir.  ollov.,  /5/7?<rrt*  noslri.  onmcs  fere  M^is.  cuu    »ni , 
figiiro'  itodvff ;  ol  sio  iirra  lassim. 


il9  CONTRA  FAUSriJM  MANK 

fiiissc  (lcdilos  crcdimiis  :  iiitcllifjolianl  cnim,  rcvc- 
l.iiitc:  silii  Spirilii  Dci,  qiii:l  lcm[)ori  iiii  congnicrcl,  cl 
qiiibus  iiiodis  Dcus  pcr  illas  oiniics  rcs  gcsCas  el  di- 
clas,  futiira  figiiranda  ct  iiraniintianda  dcccriicrcl  ; 
nian;is(|nc  dcsidmiiim  coniin  dc  Novo  Tcstiimcnlo 
cral  :scd  praiscns  '  fiiiiclio  corpoialis,  ad  sigiiific.iiida 
iiova  vcnliira  ,  pollicilationiijiis  \elcril)iis  prailiebatiir. 
lia  illornm  liomiiuim  non  taiitiim  lingua ,  sed  et  viia 
proplictica  riiil.  Canialis  aulcin  popiilus ,  promissis 
vit;c  pra^sciilis  iiili;crcl).nl.  Dc  qiio  tamcii  cliain  i)opulo 
niliilominiis  sigiiificabaiitiir  fiitura. 

Scd  vos  isia  noii  intelligilis;  quia ,  sicnt  proplicta 
dixit,  Nisi  crcdiderilis ,  non  inlelligelii  (Isai.  vii ,  9). 
Non  cnim  cslis  crudili  in  rcgiio  coeloruin  ,  id  csl ,  in 
F.cclcsia  Cliiisti  vcra  catliolica.  Quod  si  cssctis,  de  di- 
vitiis  sanclarum  Scripturaruin  ,  non  .sulum  nova  ,  scd 
ctiam  vetcra  profcrretis.  Ipse  quippe  Dominiis  dicit : 
Propterea  onuiis  scriba  eruditus  in  regno  coetorum  ,  si- 
tnilis  est  homini  palrifamilias ,  proferenli  de  tliesauro 
suo  iiova  el  velera  (Maltli.  xiii ,  52).  Et  ideo  ,  dum  so- 
la  proniissa  Dei  nova  tciicre  vos  arbilramini,  reman- 
sislis  iii  vetuslate  carnis  ,  el  novitalem  induxistis  er- 

•  Edilio  l-ov.,  sed  sicut  prcesens.  Particula,  sicut,  abest 
ab  editionibus  aliis  ot  plerisque  Mss. 


:iIJ^.lJM,  S.  AIICUSTIM  <m 

roris.  Dc  qiia  novitalc  A|)oslolus  dicit  :  Profanat  au- 
tein  vcrborum  novitutet  cvila  ;  mullum  enim  proftciunl 
ad  impietalem  ,  et  termo  eorum  ticul  cancer  terpit.  Ex 
(luibut  cst  Hymeneeus  ,  et  Philetut ,  qui  circa  verilalem 
aherravcrunl ,  dicenles  returrectionem  jam  faclam  etse  , 
et  ftdem  quorumdam  iubverlerunt  (II  Tim.  ii,  10-18). 
Ex  qiia  vcna  falsilatis  vo»  nianare  cognoscitc,  qiii  di- 
ciiis,  iiuiic  csse  resurrcclioneni  tanlummodo  anima- 
riiiii  ptM-  praidicationem  vcrilatis;  corpornm  aulcin  , 
(|iiain  pr.cdicavcruiil  Aposloli  ,  fiiluram  iKgatis.  Qiiid 
autcrn  spiritualiter  ,  seciindum  bomiiicm  inlci  iorcin  , 
qui  rcnovalur  in  agnitione  Dei  (Coloss.  iii ,  10),  po- 
tesiis  cogitare;  cuin  per  vctnsiaiem  carnis,  et  percar- 
iialium  rcriim  imagines,  quibus  totiis  error  vcsler  in- 
volvilur,  rcs  corporeas,  non  possessione  teiieaiis,  scd 
pbaiilasmatc  sapiatis?  Terrain  eiiim  Cliananrcorum  , 
quu!  nianifesla  erat,  et  manifesle  illi  populo  data  est, 
contcmncre  vos,  et  fasiidire  gloriamini;  quasi  non  ita 
terram  luminis  describalis  ex  una  parle,  a  lerr.i  gentis 
lenebrarum ,  tanquam  cuneo  coarctato  discissam  ,  ut 
ncqiie  in  rerum  verilate  inveniatur,  et  in  cogilatio- 
nuni  veslraruin  falsilate  credatur  :  et  ideo  nec  viiain 
veslram  d:it:i  sustineat,  et  mentem  vcslram  desiderala 
corrunipat. 


LIBER  QUIJSTUS. 


CAPUT  PRIMUM.  — Faustus  dixit :  Accipis  Evan- 
gclium?  tu  me  interrogas  ulrum  accipiam,  in  qiio  id- 
ipsum  accipere  apparet,  quia  qiiae  jiibet  observo.  An 
ego  de  te  qiixTcre  debeo,  ulrum  accipias,  in  quo  nul- 
la  accipientis  Evangelium  videnlur  indicia?  Ego  pa- 
trein  dimisi ,  et  matrcm  ,  uxorem  ,  (iiios ,  et  cxtera 
qu*  Evangelium  jubet  (Matth.  xix  ,  29);  et  interro- 
gas  utrum  accipiam  Evangelium?  Nisi  adhuc  nescis 
quid  sit  quod  Evangeliiim  nuiicupalur.  Est  enim  ni- 
Iiil  aliud  quam  pnvdicalio,  el  mandatiim  Christi.  Ego 
argcnlum  et  aiirum  rejeci ,  ct  .xs  in  zonis  habere  de- 
slili ,  quotidiano  conlcntus  cibo,  ncc  de  crastino  cu- 
rans ,  nec  unde  venter  iinploatur,  aiit  corpus  opeiia- 
tur ,  sollicitudinem  gcrens  (Id.  x  ,  9  ,  10  ,  et  vi ,  23- 
34)  ;  cl  quKris  a  me  utrum  accipiam  Evangelium  ? 
Vides  in  me  Cbrisli  beatiludincs  illas  qiiae  Evange- 
lium  faciunt  (Id.  v,  5-li) ;  el  inlerrogas  ulrum  illud 
accipiam?  Vides  pauperem  ,  vides  mitem  ,  vides  pa- 
cificum  ,  puro  corde,  lugentem  ,  esurientem,  silicn- 
tem ,  persecutiones  et  odia  suslinenlem  propler  ju- 
slitiam  ;  et  dubilas  ulrum  accipiam  Evangelium  ?  Non 
crgo  jam  mirum  esl  Joannem  Daplislam  viso  Jesu  ,  et 
cjus  ilem  audilis  operibus,  quaMcre  adliuc  utrum  ipse 
esset  Chrislus  :  cui  digne  ct  merito  Jesus  nec  digna- 
liis  quidem  est  renuntiare  quod  ipse  esset;  sed  opera 
riirsus  eadem  illi ,  qiiae  jaindudum  audieral,  rcman- 
davit ,  Cceci  vident ,  surdi  audiunt ,  morlui  resurgunt 
(Id.  XI ,  2-6) ,  etc.  Quod  ego  qiioqiie  circa  te  noii  im- 
nierito  fecerim,  si  pcrroganti  ulrum  accipiam  Evan- 
gclium  dixcro ,  Omnia  mea  dimisi ,  palrem  ,  inatrcm  , 
'ixoicm ,  fiiios ,  aurum  ,  argenium  ,  ruanducare ,  bi- 


bere,  delicias,  voluplates  :  hoc  tibi.ad  inlerrogata  sa- 

tis  responsura  puta  ,  et  bealum  te  futurum  ,  si  iii  me 

non  fueris  scandalizatus. 

CaPUT  II.  —  Sed  non,  inquis,  accipere  Evange- 

lium  hoc  solum  est,  si  quod  praecepit,  facias ;  scd  ul 

etiam  credas  omnibus  quae  in  eodem'scripta  sunl , 

quoruin  primum  est  illud  ,  quia  sit  natus  Deus  *.  Sed 

nec  item  est  soluin  illud,  Evangelium  accipere,  ut 

credas  qiiia  natus  est  Jesus ;  sed  ul  (acias  eliani  qiiod 

prajcepit.  At  si  me  idcirco  Evangelinm  non  accipere 

putas  ,  quia  generalionem  pr.ietermitto ,  nec  tu  ergo 

accipis ;  et  multo  magis  non  accipis ,  quia  prscepta 

conlemnis.  Ac  per  boc  inlerim  pares  sumus ,  donec 

disculiamus  et  partes  :  aut  si  tibi  non  praejudicat  proe- 

ceptorum  isla  contemplio  ad  profitendum  quia  •  ac- 

cipias  Evangcliiim  ,  niihi  quaread  hoc  pracjudicet  ge- 

nealogia  damnala?  Quod  si  Evangelium  accipere ,  iii 

duobus  his  constai,  ut  dicis ,  genealogias  credere ,  et 

servare  mandata,  quid  ergo  imperfeclus  imperfectum 

judicas?  Uterque  noslrum  eget  alterntro.  Sin  ,  quod 

certius  est,  accipere  Evangelium  in  sola  observalione 

conslat  coelestium  mandalorum,  duplici  niodo  iinpro- 

bus  es ,  qui ,  ut  dici  solet,  deserlor  arguas  militem. 

Et  lamen  age ,  ponamus ,  quia  ila  vis,  duo  lisec  par- 

tes  esse  fidei  perfectae ,  qnarum  una  quidem  constet 

in  verbo  ,  id  est  faleri  Chrislum  natum  ;  aliera  vero 

in  opere,  quod  est  observalio  praeceptorum  :  vide  cr- 

go  quam  arduam  cgo  el  difficiliorem  miiil  parlem  elc- 

gcrim ;  lii  vide  quam  levissimam  et  faciliorem.  Nec 

»  Ain.  F.r.  et  Mss.,  quia  natus  silJesus.  —  Lov.,  Deui, 
sed  ad  niarijinem,  Jesus.         M. 
*  l.ov.,  qiiod,    .y 


221 


IJUKR  OUINTIS. 


90<| 


iiiimerilo  plcbs  aJ  le  coiifliiil,  a  ine  refiigil ,  iiescieiis 
uiitjiie  qiiia  rogiiuiii  Dei  iioii  sil  iii  verbo ,  seil  iii  vir- 
iiile.  Qiiid  ergo  est  qiioii  me  lacessis,  si  difliciiioreiii 
lidei  aggressus  partein  ,  tibi  ul  inlirmo  reliqiii  facilio- 
rcin  ?  Scd  ego  ad  iribueiidain  ,  in(|uis ,  saiuiein  ani- 
niis  ,  haiic  partein  fldti  eflicaciorem  pulo  ,  ac  inagis 
idoneam ,  quaiii  tu  rcliquisti ,  id  csl ,  Cbristuni  faieri 
naiuin. 

CAPUT  111.  —  Age  ergo,  ipsum  eumdem  interro- 

gemiis  Chrisiiim  ,   ct  unde  potissimiiin   iiobis  siiulis 

oriatur  occa^io,  ex  ejiis  oro  discninus.  Quis  lioininum 

inlrabit  in  regnuin  liium,  Cliriste?  Qui  feccrit,  iiiquil, 

tulunlatem  Patris  niei  qui  in  cixlis  est  (Matlh.  vii ,  21). 

Ndu  dixit :  Qui  mo  professus  fuoril  iiatuin.  Kt  alibi  ad 

discipuios  :  Ite,   doccte  omites  gentes ,  baptizantes  eos 

iii  nomine  Putris  et  Filii  et  Spiritns  sancli ,  et  docentes 

eos  serrare  omnia  qiice  mandavi  vobis  {Id.  xxviii ,  19  , 

20).  Noii  dixil  :  Dticentos  eos  quia  sini  nalus ,  scd  ut 

niamdita  conscrvenl.  Itcm  alibi  :  .\mici  meieritis,  si 

feceritis  qua  prcecipio  vobis.  Non  dixil ,  Si  naluin  nic 

crediderilis.  Kursum  :  Si  fecerilis  mandata  mea ,  vta- 

nebitis  in  mea  cliaritate  {Joan.  xv  ,   14,   10).  Et  aiia 

iniilla.  Necnoii  el  in  inonle  ciim  doccrol,  lieati  pan- 

peres  spiritu  ',  dicens,  beati  mites,  beati  pacifici,  beali 

puro  corde ,  beati  qui  tugent ,  beati  qui  esuriunt ,  beati 

qiii  persccutionem  patiuniur  propler  jusiiliam  (Mattlt.  v, 

5-10) ;  nusqiiam  dixit ,  Bcati  qni  me  confcssi  fncrint 

natuin.  El  in  discrctione  agnoriim  ab  iurdis  in  jiidicio, 

dictnruin  se  dicil  iis  qui  ad  dexlram  crnnl  :  Esurivi , 

et  cibaslis  me ;  sitivi ,  et  potastis  me ,  el  c;rlera  :  pro- 

pierea  percipite  retjnum  (Id.  xxv,  35  ,  51).  Non  dixit  : 

Qiiia  naliim  me  crodidislis ,  regnum  percipilc.  Nec- 

non  et  diviii  qu:L>renli  viiam  X'ternain  :  Vade,  inqiiit, 

vende  omnia  qua;  liabea,  el  sequere  me  (Id.  xix ,  21). 

Non  dixil  :  Crede  me  iialum ,  ut  iii  a'tcrinim  vivas. 

Ecce  igilur  portioni  me:c  ,  quam  niihi  de  gcmina  ,  ut 

vuilis,  fide  deiogi ,  ubique  regnum  ,  vila  ,   bealiludo 

prdmillilur ;  vestric  vero  nusqiiam.  Aul  docelc  sicubi 

scriptiim  cst .  bealnin  essc,  regnumvc  percopliirum  , 

aiit  xternam  habilurum  viiain,  qiii  eiiin  confessHS  fue- 

rit  naliim  ex  fciniiia.  Intcrim  lamelsi  et  iixc  pars  cst 

fiilei,  lieatiluilincni  non  babet.  Cum  vero  oam  ncc  par- 

lcm  fidei  proliaverimus  *,  quid  (iet?  Nompc  crilis  vos 

inancs ,  qnod  ct  ipsuin  utique  monstrabiliir.  Scd  in- 

lerim  Iioc  satis  nobis  est  ad  propo-itiim  ,  qnia  porlio 

h.-cc  noslra  l)caiiiiidinibiis  coronata  sit.  Ciii  laiiicn  ac- 

ccdit  et  iila  aiia  i)e;itiliid<>,  ox  conre-^ione  qiioque  sor- 

nioiiis,  quia  Jesuin  confilemur  essc  Cliri>tnin  Filiiim 

Hei  vivi  :  qnod  a>qiie  ipse  ore  suo  loslaliir  Jesus  di- 

cens  .id  Pclrum,  Ii,aius  es  ,  Simon  linr-Jona,  quia  non 

libi  hoc  caro  ct  sangnis  rtvelavit ,  sed  Puter  meus  qui  in 

ccelis  ett  (Id.  xvi,  1 7).  Qnapropler  non  jam,  iit  pnlal)alis, 

iinam,  sed  dnas  easdomqiic  ralas  lidei  parlos  tenemiis. 

ct  in  iitraqiie  paritcr iioali  appellamiir  a  Clirislo.  qiiia  ai- 

leram  earum  oporibus  cxcrccnics ,  allcram  sine  bla- 

kphemia  pra  dicamtis. 

CAPUT  IV.  —  Alcostim's  rcspondil  :  J;im  supra 

'  Vox,.<;n  irM.  aboslaboiiinii)usrere  MS.S. 
«  l.of. .  hnl^ere  pioi/avciiiuns.  F.dili  alii  cl  Mss.   careiit 
A  f  I  bo,  liatKrt. 


rominomoravi,  (|uani  s;rpe  so  nominiis  Jcsns  Clirislu» 
fiiiuin  iioiniiiis  dic;it,  ct  i|iianla  vaiiil;ile  Mauicli;ei  fa- 
bulam  ncfandi  sui  erroris  iiiduoaiil,  de  nesoio  quo  com- 
monlilio  priino  iiominc,  qiiem  noii  ten-cnnm,  sed  fai- 
lacibus  elcmonlis  iiidiiluin  ,  coiilra  .\postiiiiiin  pr;L>di- 
cant  diccnlem  ,  Primus  liomo  de  terra  terreims  (I  Cor. 
XV,  47)  :  ct  (|uaula  cura  nos  idcm  inonucrit  aposlidns 
dicens,  Si  quis  vobis  anmintiaveiil  prceterqnam  quod  an- 
nuntiavimus  vobis  ,  analhema  sit  (Galat.  1,8,9).  Qiia- 
propler  rcslat  ut  fiiium  lioiniiiis  Cliristnm  ila  crcda- 
iiius ,  sicut  apostolica  vcrilale  pnedicalur,  non  sicul 
ManiclKcornm  faisilatc  confingilur.  Ciim  igiliir  cuni 
Evangelisuc  annunlient  natiim  cx  femina  de  doino  Da- 
vid  ,  hoc  osl ,  de  f;imiiia  David  ;  Paiiliisipie  ad  Timo- 
tbeiim  scribal  diocns,  Memor  esto  Christum  Jesum  re- 
surrexisse  a  morluis  ex  seinine  Duvid  ,  sccunduni  Evan- 
gelium  meum  (II  Tiin.  ii ,  8)  :  salis  apparel  qiiemad- 
modiim  Ciirislum  filiiim  iiominis  crcdcre  debeamus  , 
qni  Filius  Dei  perqucm  facli  sumus,  eliain  lilius  lio- 
iiiinis  per  assumplioncm  cariiis  facliis  est ,  ul  more- 
rctiir  propler  delicia  nostra  ,  ct  resurgcret  propler  ju- 
slificalionem  noslram  {Rom.  iv,  25).  Idcoqiic  ntrumque 
se  dicil,  cl  Filium  Doi  ,  ct  filium  iiominis.  Undc  iic 
pcrgam  por  piurima,  iino  loco  in  Evangelio  scciindiini 
Joanncm  ita  scriplnm  esl  :  Ainen  ,  amcn  dico  vobis  , 
quia  venit  hora,  el  nunc  est,  quando  mortui  atidient  vo- 
cem  Filii  Dei ;  ct  qui  audierint ,  vivent.  Sicut  eniin  Pu- 
ter  habet  vilam  in  semelipso,  sic  dedil  et  Filio  vitam  lia- 
bere  in  sem^-tipso;  et  potestatem  dedit  ei  judicium  facere, 
quia  (ilius  homiiiis  cst  (Joan.  v,  23-27).  Dixit,  Voccm 
Filii  Dci  uudie.nl  :  ct  dixil,  Quia  (iUus  homiiiis  est.  Se- 
cnndiiin  boc  enim  qiiod  fiiiiis  liominis  csl,  acccpil  po- 
tesialcm  judiciiim  faciendi,  qiiia  in  ipsa  forina  vcnlti- 
riis  esl  ad  judicium,  utct  a  bonis  cl  a  niaiis  vidciitur. 
Iii  qua  rornia  eliani  ascciulit  in  cociuin,  ci  vox  i!la  di- 
scipulis  soiinil  :  Sic  veniet ,  quemadmodum  eumvidi- 
stis  euiitemin  cvelum  (Acl.  i,  11).  Nani  secundum  id 
quod  Filiiis  Dci ,  Dcus  sqiialis  csi  Palii,  ct  cuiu  Pa- 
tre  unum  ,  iion  videbilitr  a  maiis  :  lieaii  eniin  muiido 
corde,  quia  ipsi  Denn  vldebunt  (Uatlh.  v,  8).  Cum  er- 
go  crcdentibus  in  se  promillal  vilam  a-lcrnam  ,  nec 
aliud  silcrcdere  iii  cum,(|U.inicredcrc  in  vcruin  C  ri- 
stiiin ,  (|ualein  se  ipsc  pr;cdicat,  et  ab  A|)OSlolis  pr:»- 
dicatur,  hocesl,  et  veriim  Dei  Fiiium  et  voruin  iio- 
iiiinis  lilium  ;  vos,  Manich;ei ,  qiii  cn^ditis  in  falsinn 
cl  fallacem ,  falsi  et  fallacis  hominis  filiiim  ,  ciim  '  et 
ipsnin  Ocuin ,  gcnlis  advers.c  tuniuilu  pcrtorrilum  , 
inembra  sua  luisisse  crucianda  ,  ncc  postca  tola  piir- 
ganda  docctis,  vidclis  qiiam  sitis  alieiii  a  vila  a>teriia, 
qiiain  promillit  Cliristus  illis  qiii  crodunt  in  ciim.  At 
eiiiin  dixil  Pctro  coiifitenti  cuin  Filiuni  Dci  :  lieuius 
es ,  Simon  Bar-Jona  (Id.  xvi,  17).  Niiinqnid  ideo  ni- 
liil  proinillit  eis  qui  in  eiiin  filium  lioininis  crcdeic:it, 
Ciiin  idein  ipsc  sit  et  Filius  Dei  ei  filiiis  boiuinis?  lia- 
bes  eli;im  apeilc  vilain  :ilcrnam  |)roinissam  crodcii- 
libiis  in  filium  hominis.  Sicut  exaltuvit,  tnqiitl,  Mo'jsct 
scrpeiilem  in  eremo,  sic  oporlet  exultari  Filiun.  komintk. 


'  lliiros  MS5.  oiniuunl  oi  parliculain,  cum,  oi  qiKxJ  inlrx 
esl  vorllum,  docctts. 


223  CONTI\A  FAUSTLM  MAN 

vl  oiHtiiH  qni  credideri(  in  eum  non  percat,  ml  liabeal  vi- 
Kimeeternmn  {Joan.  im,  14,  1">).  iin\(\  viillis  amplius  ? 
OcdlWciigo  in  filiiim  lioniiiiis,  iil  li;il«:;ilis  viumi  ;il«;r- 
nani;  (J4iia  ipsc  osl  cl  Filiiis  Dciqni  |K)losl<Jarc  vilniii 
jclcrnJiwi ;  (juia  ipse  esl  verus  Deus  et  viln  wlctHa,  siciil 
ideni  Joannos  aii  in  Ejiislola  sna.  IM  cnmn  <li(il  anti- 
<-^irisitini  cssc,  (|ui  iiegalClirislmn  iii  carnc  vcnisiC  (I 
Joan.  v,20,  el  iv,  3). 

CAPUT  V.  —  Qiiid  crgovos  4aii(|(iam  dc  inandato- 
mm  cjiis  pcT^iCtiont*  jaclalis  ,  qiiod  ca  qiijR  in  tvan- 
gclio  iwaecepla  suiil  opcraniini?  Qmd  cniin  illa  pro(<- 
essent ,  uhi  iion  csl  fidcs  vera  ,  eliaiiisi  vcrc  iiit|4c- 
rcnliir  a  vobis?Nonnc  aiidislis  Aposlolum  dicciitcin  : 
St  distribuam  omnia  tnea  pauperibits  ,  el  tradam  corptis 
meum  ut  ardeam  ,  charilatein  aulein  non  habeam  ,  nihil 
viihi  prodesl  (1  Cor.  xiii ,  3)  *  Quid  crgo  vos  tanquaiii 
dc  cliristiana  pauperlate  jaclalis ,  cnm  cliristi.^na  tlia- 
rTtate  careatis?  Ilabcnl  c*niin  int^rse,  quam  cliirita- 
lcm  vocnnt ,  cliam  !;itrones  ,  sibi  debentcs  facinoro- 
sam  flagiliosamque  conscicnlinm  ,  scd  iion  cliarilalem 
qiiam  commcndat  Aposlolus.  El  «l  cam  a  c;ctcris  im- 
]m)bandis  rcpudiandisqiic  secerneret ,  ait  alio  loco  : 
Finis  autein  prcecepti  est  charilas  de  coide  puro ,  et  con- 
scientia  bona,  cl  ftde  uon  ficla  (1  Tim.  i,  5).  Uiide  ergo 
Iiaberc  polcsiis  veram  chaiilalem cx  dde  ficta  surgcu- 
lcin  '  ?  Aut  (piando  vos  pigobil  fidem  veslram  fucare 
incndaciis* ,  qnando  ct  primum  honiincm  vcslnim  , 
cum  suis  hostihus  in  siiopnatura!  verilslemanenlihis, 
inulabili  fallacia  dimicasse  prffidicatis  ;  etipsum  Cliri- 
sluni  qiii  dicit,  Ego  snm  veritas  (Joan,  xiv,  6) ,  spe- 
ciem  camis  ,  mortcm  crucis ,  rulncra  passionis ,  ci- 
ealrices  resurreciionis  ,  mcntilum  esse  suadetis  ? 
Proinde  vos  Christo  veslro  antcponi  vullis,  si  illo 
mentiente,  vos  annuntialis  verilalem.  Si  autem  Chris- 
lum  vcslrum  sectari  vuliis ,  qnis  non  in  vobis  cavcal 
falsitalem  ,  ut  in  his  qwoque  mandatis  qnae  vos  im- 
plere  dicilis,  n(.n  sit  nisi  sola  fallacia'  Quippe  cum 
ausus  sit  Fauslus  dicere  quod  aes  iu  zonis  non  porte- 
tis  :  iiisi  forlc  idco  veium  dixit,  quia  non  a>s  in  zonis, 
scd  ct  aui  um  in  arcellis  el  in  sacculis  hahcatis  :  ncc 
roprehendcrcntur  ista  in  vobis,  iiisi  quia  profilemini 
aliud,ct  alilcr vivitis.  Adliuc  in  rebus  hiiinanis  csi 
illc  Conslanlius ,  modo  jam  fraler  nosler  calholicus 
christiaiins  ,  qui  mullos  vestniin  Uonise  in  domum 
suam  congrcgavcrat,  propler  implcnda  prscepla  Ma- 
iiich.Ti ,  satis  quidem  vatia  et  inepta  ,  sed  lamen  quae 
magna  cxisiimatis  :  quibus  ciim  vestra  infirmiias  ce- 
deret,  dispcrsi  cslis  quisque  in  viam  suam.  Unde  illi 
qui  in  cis  perdurare  voluerunt,  a  vestra  socielale 
schisma  focerunt;  et  qiiia  in  matlis  dormiunt ,  Matta- 
rii  appellanlur  :  a  qnorum  slratis  longedissimiles  fuc- 
riiiit  plumac  Fausli ,  cl  caprinac  lodices  ,  qua  dclicia- 
rum  afflucnlia  non  soliim  Mallarios  faslidiebat ,  sed 
ctiam  domum  patiis  sui  hominis  paupcris  Milcviiani. 


'  in  maauscriptis,  ex  fide  non  ficta  surgenlem. 

^  Aliquoi  Mss.,  fidem  vestram  fuscare  mendaciis.  Alii  qui- 
(lam  ciim  edilis  Am.  ct  Er.,  fidein  vestram  piuimire  cum 
nundaciis.  cistoroitMiscs  duo  codicos,  ob  fidcni  vcstram  pu- 
gnare  mciidaciis. 


ICn.i:i;M,  S.  ALGIJSTIM  2-24 

Aiiforlfl  crgo  pcidilani  simuljiioncm,  »i  de  morilHis 
non  viiliis,  salteni  dni  liilciis  vesiris  :  ne  liiigua  reslra 
oiim  vila  v(«;lrn  ,  taiir|iiain  illc  primus  homo  ciim 
gfiilc  icuclnarum,  mondacibiis,  iioii  clcineiilis,  8o(J 
vcfbis  pH{?narc  vidt-aiur. 

CAPLT  VI. — Sed  nc  in  hnminos  y)Oliw<;  iimi  im- 
plcnlcs  ea  qu*  sM  pra^cipiunlur,  quani  in  ipsam 
scctain  vanissiini  erroris  me  isla  diccre  qiii>quam  re- 
pichcndat ,  hoc  dico  :  Talia  sunl  ipsa  |)ra;tcpl:i  Ma- 
nicliriM  ,  iit  si  ca  non  fucialis,  deccptores;  si  aulciii 
faciatis,  dcccpti  sitis.  ^cqne  cnirii  Clirislus  vohi»  pru:- 
ccpit  iil  hcrbam  iion  cvcllalis  ,  iie  iMMnicidiuui  (icr|)o- 
(lolis,  (|iii  discipiilos  suos  pcr  segeicm  iranscunles 
et  cs^iricfilcs,  vellere  spicas  sabbaiD  non  prohibuil 
(Matth.xu,  l),uride  convinccrel  ct  pr;(;senlcs  Ju- 
d.oos,  et  futaros  Mamcli.cos  :  illos,  quia  sabbaui 
fiebal ;  islos  vero,  quia  licbat.  Scd  plane  M;micha-iis 
pncccpitut  otiosis  niaiiibus  vcstris,  de  homicidiis  vi- 
vatis  alienis  :  et  illa  qiiidem  faUa  suiil  lioiiiicidia^scd 
vcstra  sunt  vera  ,  cum  tali  dsimonioruin  ductriHa  mi- 
seras  animas  trocidatis. 

CAPUT  VU. —  loesttamen  ille  ti.xreticu$  (yphus  , 
intolerahilisque  suf)erbia.  Vides,  inquit,  inme  Chriili 
beatitudinesiUas  qua  Evangetium  f0u:iunt ;  et  inlerrogns 
ulrmn  illr.d  accipiam  ?  Vides  pauperem  ,  vidcs  mitetn  , 
vides  pacificum  ,  puro  corde ,  lugentem  ,  esurieniem  , 
sitientem  ,  perseculiones  et  odia  iustinentem  proplcrju- 
stiliam  ;  ei  dubitas  utrum  accipiam  Evangelium  ?  Si  hoc 
essel  jusliim  esse ,  justificare  seipsum,  verbis  suis 
volasset  in  coelura  homo  iste  ,  cum  hxc  loqucrolur. 
Sed  ego  in  delicias  Fmi  ti  non  invehor  ,  notas  omii- 
bus  Aiidiloribus  Manichseorum ,  et  eis  maxime  qui 
sunt  Romae  :  lalera  propono  manichu^um,  qualcm 
Consiaiitius  requircbat ,  cuin  iila  {irarcepta  exigcbat 
implori,  non  qualein  videri  nolcbat.  Et  illum  lamcn 
quomodo  video  p;iupcrem  spirilH  ,  qm  tain  superbus 
est,  Bl  animam  suam  Deum  credal ,  nec  caplivnm 
erubescat '  ?  Quomodo  mitcm  ,  qiii  lantae  auct<  rilali 
evangelicccmavull  iiisuUare,  qiiam  credere?Quoinodo 
pacificum  ,  qiii  natunim  ipsam  diviflam  ,  qna  Deusest 
quidquid  est ,  qui  solus  vere  est,  perpeluam  faccm 
h;ibore  non  poiuisse  pwtat?  Qiiomodo  puro  corde,  in 
qno  lumultuanturtamsacriloga  etlainmullafigmenla? 
Quomodo  Iiigcnlem,nisi  Denm  suum  caplum  el  lig:itiim; 
donec  solvatur  et  evadal ,  ex  quadam  tamen  p.irte 
decurl.^.lus,  ({u»  in  globo  lenebrarum  a  Patre  ligabi- 
tur ,  et  non  lugebitur?  Quomodo  esuricinein  el  silieii- 
tem  justitiam  ,  quam  Faustus  in  scriptis  suis  non  ad- 
didit,  crodo  ne  sibi  deesse  viderelur ,  si  eam  se  adliuc 
esurire  ac  sitire  fateretur  ?  Sed  quam  juslitiam  isti 
esuriuntetsitiunt,  quibus  perfecla  justitia  eri(,  damna- 
tis  in  globo  fratribusqui  iiiliil  suo  vitiopeccaveruiil, 
sed  hostili  talje,  conlra  quam  eos  Paier  misil ',  incx- 
piabililer  infecli  sunt ,  insu|)er  (riumpliare? 

CAPUT  VHI. —  Quomodo  porsecutioncsct  odia  sus- 
tiiietis  proptcr  juslitiam,  quibus  hxc  sacrilogia  pre- 
dicareet  pcrsuadere  jiistiti;t  est?  Pro  qna  impia   per- 

•  Am.  Er.  etplenqiic  Mss.,  nec  captivus  erubesccU» 
'  Am.  vs.  et  Mss.,  qiiocos  valcr  misii. 


i25 


LICKR  QtlNTUS. 


226 


vcrsiUtlc,  proptcr  chrislbnorum  lcmp>nim  mansii.'- 
tiidinem  ,  quam  parva  ct  prope  milla  pniiamini ,  ciir 
noM  (X)giialis  ?  Sod  ,  lan.iuam  ciccis  faluis(iue   loqna- 
miiii ',  juslilix  vcsirx  vclul  magnuni  csse  vullisindi- 
<jum.  qiiod  opprobria  siislinclis  ,  pcrseculioiuMiupie 
yarmiini.  Porro  si  laiilo  cst  (juisiiuc  justior  ,  (luaiilo 
graviora    perpeliiur  ,   omitlo  diccre,    quod    vidcre 
facilliojum  est,  quam  mullo  graviora  vobis  patianlnr 
aliis  alque  aliis  quibusque  facinoribus    tlagiliisqnc 
polluli.  lllud  dico",  si    pro   nominc  Clirisli    quoquo 
modfl  usurpato  alquc  susccpio,  quisquis  palimr  i>cr- 
seculionem  ,  jam  eliam  veram  fulcnt  jiislitianiqiie  tc- 
nere  dicendus  csl ;  concedite  ut  illc  sit  fulci  vcrioris  , 
niajorisquc  juslilix  ,  qiicm  niullo  vobis  graviora  pcr- 
po^sum  polueriiiuis  ostcnderc  :   cl  inillia  jam   vobis 
iiostrorum  marlyrumoccurraiil,  alqiie  ipse  prxcipue 
C.yprianus.  ciijus  eliam    lillcris  edocclnr  qiiod    in 
Clirislum  crcdideril  nalum  cx  virgine  Marii.  Pro  liac 
illc  lide,   quam   vos  dolcsiamini .  usqne  ad   gladium 
inortomquc  pcrvenit ,  ciim  gregibus  chrislianorum 
liiiic  ila  crodoniibus,  atiine   ita  gravius^iue  moricnli- 
biis.  Fauslus  aulem  convictus  vel  confcssus  quod  ina- 
niclixus  esscl,  cum  aliis  nonnullissecum  ad  jndicium 
procoiisulare  pcrduclis,  ois  ipsis  chrislianis  a  quibus 
perdiicli  sunt  inlorccdcnlibus.Ievissima  poeiia,   si  la- 
uien  illa  pocna  dicenda  est,  in  insulam  rclcgatus  esl  : 
quod  sua  sponle  quolidie  servi  Dei  faciunt ,  se  a  lur- 
bulenlo  slropilu  populorum  removerc  cnpienles;    et 
uiidc  pnblica  lcrronorum  principum  vota   per  indul- 
gcnliamsolent  relaxaredamnalos.  Denique  non  multo 
posl  inde  omnes  cadem  solemni  sorle  dimissi  sunl. 
Falemini  ergo  illos  fidem  tenuisse  vcriorcm  ,  justio- 
remqiie  vilam,  qiii  pio  ea  irulto  quam  vos  alrociora 
susiincre  menicrnnl;  aut  desiniie  vos  inde  jactare  , 
quod  mullis  delestabiles  sitis  :   scd  disccrnile  quid 
sit  persccnlioiicm  pali  pro  blasphemia  ,  ct  pcrsecu- 
lionem  pali  projuslitia  ;  cl  proqua  islarum  palianiini, 
iii  ve^lris  libris  eli.im  aique  cliain  diligenler  adver- 
tiie. 

C.VPUT  IX.  —  Qiiam  mulii  aulcm  in  nostra  com- 

niunione  veraciler  faciunt    ista  snblimiora  pr.TCcpia 

cvangclica,  de  qiiorum  specie  faliilisimpcrilos?Quam 

niulli   homincs  utriusque  sexiis  ab    omni  concubitu 

puri    alque   inlogri ,   qiiam  mulli  exporli ,  et  posloa 

cunlinonles,  quam    mulli  rornni  suariim  dislribulo- 

res  ct  relicloros,  quam  mulli  ji^juniis  vel  crebris,  vol 

qiiolidianis,  vclcliam  incrcdibililer  >  onlinuatis.corpus 

servituli  subjicicnlcs?   Quam  miill.c    fralcrn;c  con- 

grcgalioncs   nihil    habcntcs   propr  nm  ,    scd   oniiiia 

cummunia,  el  hxx  nonnisi  ad  viciiun  et  tegumcntnm 

nccessaria  ;  unam  animam    ct  cor  unum    in  Deum  , 

cliariUilis  igne  connaiiies?  .\tque  in  his  omnibus  pru- 

fcssionibus  quam  niulli  f.illaces  cl  perdili  deprehcn- 

diintur,  quam  mulli  ctiam  latciit,  quam  multi  primo 

recte  amliulantes  ,  pcrversa  volunlale  cilo  denciunl ; 

quam  mnlti  in  tcnlalionibiis  invcniiinlur ,  quod  aiio 

animo  talem  vilam  adumbrata  specie  suscopcrunl  , 

el  quam  muiti   humililer  et  fidelilcr  sanctum  custo- 

*  Apod  Tjt.  lugd.  et  Vcn.,  toquimini.    M. 


dicntes  propo^iium  usqiic  ad  fincm  pi^rscvcranl  ,  et 
salvi  fiuiil  ?  In  quorum   sociolate  qiiasi  dispares  ap- 
parcnl;  scd  lamcn  eadcm  cliarilale  copiilaninr,  qiii 
propler  aliquani  iiecessitiidinom  ,  secundum  Aposioli 
exhorlationem  habcnt  uxorcs  lamiu  im  iioii  babcntos, 
et    cmiint    lanqiiam   iioii    lcncnlos  ,   el  nluntiir  lioc 
mundo  laQqnam   non    ulcnlcs.   His  subjiingnntnr  sc- 
cundum  abundantcs  divilias  misericordia)  Dei,  eliain 
illi  quibus  dicitiir  :  Nolile  fraudare  invicem  ,  nisi  ex 
conseiiiu  ad  lempus,  ut   xacctis   orationi ;  cl  ilerum  ad 
idipsum  eslote ,  ne  vos  tentel  Salanas  propler  intempc 
rnniiam  vestrnm  :  hocaulem  dico  secundum  veniam,  uon 
sccundum  imperium  (I  Cor.  vii,  29,  50,  31,  .^,G).  Qiia- 
Iibus  ctiain  idoni  ai  osiotus  dicit  :  Jam  quidem  omni- 
no  dclictum  cst  in  vobis,  quia  judiciii  liabclis  vobiscum. 
Et  coriim    portans  in(irinilalcm  ,    jiaulo  post  dioil  : 
Swcularia   igilur  judicia  si  habueritis,  eos  qui  coutem- 
ptibilcs  siinl   in  Ecclcsia,  hos   collocale  {Id.  vi,  7,  4). 
Noqiic  cnim    illi   soli,  qui  ul  sint  pcifccli,  voiKhmt 
vel   dimilluiit  omiiia   sua ,  el  soqiiimliir  Donrmiini, 
perlinenl   ad   regnum   ccEloruin  ;    sod    huio    iiiililiic 
chrisuaiKC  propicr  quoddam  quasi  commercium  clia- 
rilatis  suhjungilur  cliam  qiia^dam  slipciuliaria  mnlli- 
ludo ,  cui   dicelur   iii    fine  :  Esuriii,  cl  dedisiis  mihi 
mauducare  {Malth.  xxv,  35),   ct  coclcra.  Alioqnin  da- 
ninandi  erunt  illi ,  qnoriim   doinos  lam  diligenti  ct 
sollicila  ciira  componit  Aposloliis,  moncns  nuilioros 
siibditas  cssc  viris  suis,   viros   diiigcre  uxorcs  suas  ; 
filios  ohtcmperare  parenlibiis,  parenles  filios  niitrire 
in  disciplina  cl  correptione    Domini ;  servos  obedirc 
cum  mctu  dominis  carnalihus,  dominos  quod  justuni 
cst  ct  xqiinm  servis  prxstare  (  Coloss.  iii,  !8-iv  ,  I). 
Sod  absil  ut  islos  a  mandatis  evangelicis  alicnos,  ct  a 
vila  aitcrna  separandos  jiidicel   Aposlolus  :  qiiia  iibi 
ait  Dominiis  ,  Si  quis  non  tulerit  crucem  suam,  et  se- 
cutus  me  fuerit,  non  potest  esse  discipulvs  meus  ,  cx- 
horlans  firmiores  ad  pcrfcclionem  ;  ibi  slatim  ct  istos 
consolatus  csi  dicciis,  Qui  rcceperit  jiislum  in  nomine 
justi,  mercedem  justi  accipiet  :  el  qui  receperil  prophe- 
tam  in  nomine  propheUc,  merccdem  propheta:  accipiet. 
Undc  nonlanlumqui  modicum  vini  Timolbeo  dederit 
proptcr  stomachum    ct  frcqiicnles  inlirmitales   ejiis 
( I  Tim.  V,  25  ),  sed  cliam  qui  saniori  atque  foriioii 
calicem  aquce  frigidce  porrexeril  tanlum  in  nomine  disci- 
puli,   sioul    ibi    scqnitur,  non   perdel   mercedem  suam 
(Maith.  X.  58-i2). 

CAPUT  X.  —  Quid  anlem  fullitis  Audilores  vestros, 
qui  cnm  siiis  uxoribiis,  el  filiis,  ct  tamiliis ,  et  domibns, 
etagrisvobisserviunl,  si  qiiisquis  isia  oiiinia  non  dimi- 
scril,  non  accipil  Evangcliiim?  Sed  quia  eis  non  rc- 
siirrectionem,sed  revolulionem  ad  islam  niorlaliiatoii» 
promitlilis,  ut  rursus  nascantur,  el  vila  Eleclornin 
veslrorum  vivanl,  lam  vana,  et  inepia,  et  sacrilcga  , 
qiiam  vos  vivilis,  quando  valdc  laiidamini ' ;  aiil  si 
melioris  merili  suiit,  in  melones  et  cucumcrcs  ,  vcl 
iii  alios  aliquos  cibos  venianl ,  quos  vos  maiuluca- 
turi  eslis,  iit  vcslris  ructalibus  cilo  piirgcnlur  :  nicrilo 
cos  a  mandalis  cvangclicis  alienaiis ;  scd  el  vos  ipsoa 
talia  senlientcs  atque  suadentes,  maxinie  imle  scp;i- 
>  PlurosMss.,  qua  vos  vivUis,  qna  valde  laudumini. 


227 


CONTKA  FAUSTU.VI  MANIGM/KUM,  S.  AUGISTINI 


raro  (lcl>olis.  Si  eniin  hrrc  vanilas  ad  fiileni  cvangcli- 
oairi  pcrtinorcl,  iion  (lcl)iiil  dicorc  Dnrniniis,  r.suiivi  , 
fl  dedistis  milii  vianducare  :  scd,  Ksiirislis,  ct  niandii- 
caslis  nie  ;  aul,  Ksurivi ,  etinandiicavi  vos.  Nequeenim 
ex  illo  jaiii  niiiiistralionis  rncrilo,  sccunduin  vestra 
ilcliraniciita,  r|iiisqiiaiii  rccipicliir  in  rcginim  Dci  , 
qiiia  inandiicarc  sanctis  dedit;  scd  i|uia  vcl  niandii- 
ravit  quos  anliclarct ,  vel    niandiicatus  est  a  qiiiljus      ct  qiii  iiianicliu;i  ficli  sunt,  mali  sunt;  ct  qui  ficli  non 


218 
gelica  pr.T.copta  servarc,  cl  catliolicx  Ecclesi-c  dcro- 
garo,  in  qua  sunt  tarn  niiiili  piisiili  cuin  magnis,  quo» 
ulrosquc  Dominus  bcncdicit,  pro  suis  gradibus  evaii- 
gelica  maiidata  scrvantcs  ,  cl  cvangelica  promissa 
speraiitcs.  Scd  vestruni  uculum  malcvolus  error  in 
solam  palcam  nostne  segelis  ducit  :  nam  cl  triticum 
il)i  cito  \idcrclis,  si  cl  esse  veilctis.  In  vobis  autern, 


aiiliclaretur  iii  ca;liim.  Ncc  iili  dicerent,  Domiuc  , 
quando  le  vidimus  esurientem,  el  dedimus  libi  mandu- 
care?  Scd  diccrcnl,  Qiiaiido  le  vidimiis  csiiricnloin  , 
et  manducasli  nos?  quihiis  illo  non  rcs|)ondcrct  , 
Cum  uniex  mitiimis  meis  dedislis,  mihi  dedistis  {Malth. 
XXV,  Za  40)  :  scd,  Cum  uiius  ex  minimis  meis  vos 
nianducavit,  ego  vos  nianducavi. 

CAPUT  XI.  —  Ilacc  portenta  senticnlesetdocenles, 
ei  seciindum  hxc  viventcs,  audetis  vos  dicerc  evan- 


sunt,  vaiii  sunl.  Ubi  enim  fides  ipsa  ficta  est,  cl  qui 
ca  simiilate  utitur,  fallit ;  et  qui  eam  veram  cxisti- 
mal,  fallilur  :  ncc  ex  ca  polest  cxistere  bo:ia  viia  ; 
quia  e\  amorc  suo  quisqiie  vivit,  vel  bene  vel  malc. 
Yos  autcm  si  spirilualis  atque  intclligibilis  boni  clia- 
ritate,  ac  non  corporalium  pb:inlasm'atiim  cupidilate 
ardcretis,  ul  cilo  dicam  quod  de  vobis  notissimuin 
esl,  solcm  istum  corporeuin,  non  pro  divina  siibslan- 
lia,  et  pro  sapienliu;  luce  coleretis. 


LIBER  SEXTirS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Faustus  dixit  :  Accipis 
\etus  Testamentnm?  Quomodo,  ciijus  praecepia  non 
servo?  Puto  quidcm  quia  ncc  lu  :  nain  pcritomen 
ego  ut  piidendam  de.spui ;  ac ,  si  non  fallor ,  et  tu. 
Cessalionem  sabbalorum  ,  ut  supcrvacuam ;  crcdo 
quod  et  tu.  Sacrificia,  ut  Idololalriam  ;  non  dubilo 
quod  et  tu.  Porcina  ccrle  non  ego  sola  absiinco  ;  tu 
ilem  iion  solain  comedis.  Ego  quidem ,  quia  omiiem 
carncm  immuiidam  cxislimem ;  tu  vero ,  quia  nihil 
immundiim  :  quo  utroque,  ab  utroqtienoslrum,  Yetiis 
desiruitiir  Teslamentiim.  Azimophagiaj  hebdomadas ', 
sccnopegiam ,  uterqne  noslrum  lanquam  inulilia  et 
vana  conlempsit.  Lincis  veslibus  non  inserere  pur- 
puras.  In  adulteriis  ponere  vestem  linostimam '.  Bo- 
vem  et  asinum  jungere,  si  necesse  sit ,  in  sacrilegiis 
numerare.  Calvum  ac  reburrum,  et  similis  notae  ho- 
niinem  noii  conslilucre  sacerdoiem,  quia  sunl  Iiiijus- 
modi  apud  Deum  immundi,  uterque  contcmpsimus, 
risimus,  nec  in  secundis  habuimus  ,  nec  in  primis  : 
quae  omnia  praecepla  sunt  el  juslificationcs  Yeleris 
Tcstamenli.  Quod  ergo  objicis,  libi  mecumcommune 
cst,  sivc  crinien  piilandum,  sive  recte  faclum  :  uier- 
que  cnim  noslrum  Yctus  respuit  Tostamenlum.  Ergo 
si  quid  inlersil  iiiler  ineam  (idem  quaeris  et  luam  ; 
boc,  qiiiu  libi  mentiri  libct,  el  illiberaliter  agere,  ut 
quod  mciile  odcris,  verbo  collaudes  :  ego  fallere  non 
didici,  quod  scnlio  loquor,  tam  lurpiuin  odisse  mc 
faleor  pneccplores,  quam  ipsa  pra^cepta. 

CAPUT  II.  —  AuGUSTiNus  respondit  :  Quemadmo 
duni  ct  quare  accipiatur  Teslamenlum  Velus  ab  bae- 
rcdibiis  Tcslamciiti  Novi,jam  siipra  diximus  {Lib.  4, 
cap.  2).  Sed  quia  paulo  antedepromissis  ejus  Faustus 
egil,  iiunc  aiilcm  de  pracceplis  agere  voluit ;  respoii- 

'  Fdilio  Lov  .,  /tzimor.m  festa,  Iwbdomndas.  Ani.  Er. 
et  aliquol  Mss.,  izimn  facta,  liehdomadus.  Alii  Mss.  f  Uires, 
Azimopiie(ii(S,  aul  izimophacjiiv  liebdomadas.  Hx'C  verior 
lociii). 

*  Am.  et  Er.,  Ivusteniam,  l.ov.,  Unisliniam.  Mulli  >;ss., 
Uiu)6tiinam. 


dco  istps  omnino  nescirc  quid  intersil  iiitcr  prxce- 
pta  vilnc  agend.-c ,  ct   pracccpla  vil;e  signilicandre. 
Exenipli   gralia  :  Non  concupisces  (  Exod.  xx,  17), 
praiccplum  est  agcndai  vitac;  Circumcides  omnem  ma- 
sculum  oclavo  die  {Gen.  xvii,  10-12),  pricccpluni  est 
significand.-c  vilcc.  Exbacquippe  imperitia  M.micha;!, 
el  omnes  quibus  displicent  litterx  Yeteris  Teslameii- 
li,  quidquid  Dcusmandavilpriori  populo  adcclebran- 
dum,   umbram    fulurorum  non  inlelligentes,  ct   ca 
modo  non  obscrvari  aiiimadverlenles,  ex  more  prx- 
scnlis  temporis  illa  reprcliendunt ,  quae  utique  illi 
tempori  congruebant ,  quo  ista  qiiae  nunc  manifcsta 
suiit,  venlura  significarcnlur.   Sed  quid  dicluri  siint 
adversus  Aposlolum,  qui  ait  :  Hwc   omnia  in  fujura 
conlingebanl  illis ;  scripta  sunt  auteni  propter  nos,  m 
quos  finis  scecutorum  obvenil  (I  Cor.  x,  6,  II)?  Ecce 
ipse  aperuit  cur  illa;  Lilterae  accipiantur  a  iiobis,  el 
cur  illa  rcrum  signa  jam  necesse  non  sil  ut  obscrvcn- 
tur  a  nobis.  Cum  enim   dicit,  Scripta  sunt   propter 
nos,  procul  diibio  demonstrat  quanta  nobis  cura  le- 
genda  et  inlelligenda ,  et  in  quanla  aucloritale  Iia- 
benda  sint,  quia  propler  nos  ulique  scripla  sunt :  ciim 
vcrodicil,  Figurw  nostrw  fuerunt ;  et,  In  figuracon- 
tingebant  illis  ',  oslendit  jain  non   opus  esse  ut  cum 
res  ipsas  manifestalasaginius,  figurarum  prxnunlian- 
lium  celebratioiii  serviamus.  Unde  dicit  alio  loco  : 
iYeiiio  ergo  vosjudicel  in  cibo,  aut  in  potu,  uut  in  parte 
diei  fesli ,  aul  neomenim,  aut    sabbatorum  ;   quw  sunt 
umbra  fulurorum  {Coloss.  u,  16,  17).  Iliiic  etiam  cum 
dicil,  Neiiio  vos  in  eis  judicet,  dcclaral  quam  non  sit 
necesse  ul  jam  haec  observcntur  :  ciim  aulem   dicit, 
Qiiw  sunl  umbra  futurorum,  oslcndit  quain  oporliieril 
ut  illo  leinpore  observareiitur,  qiio   ista  qu:c   nobis 
jam  manifesiala  eluxerunl,  per  lales  umbras  figiiia- 
rum  fuiura  prxnlicebanliir. 
CAPUT  III.  —  Proinde  si  Manicliaei  resurroctione 

«  rlures  mauuscnpti  pas.sim,  cmiingebant  in  illiS. 


J 


229 


LIBER  Si: XTUS. 


3S0 


Doiniiii  juslilicareiiliir,  cujus  resurreclioiiis  ilios  ,  ex 
(lie  quiclcm  passiwiis  lerlius,  posl  dicm  lamcn  sab- 
bali ,  hoc  esl  posl  seplimum  ,  oclavus  fnit  :  profeclo 
»!|toliareiilur  carnali  velameiuo  morlalium  desiilorio- 
riiiii  :  el  cordis  circumcisioiic  gauilcnlos,  iioii  oaiii  iii 
carne  adiimbraiam  figuratamque  deriderent  lempore 
Veieris  Tesiamenli,  quamvis  jam  lempore  Novi  Tesia- 
nieiili  fieri  obscrvariquc  non  cogcront.  Iii  quo  oniin 
mcnibro  congniciilius  oxspolialio  carnalis  el  morlalis 
concupisccnlije  (iguralur ,  quain  undo  cariialis  ol  mor- 
lalis   felus  exorilur  ?  Sed  ,   sicut  dicit  Aposlolus  , 
Oinnia  munda  niundix ;  hnmundis  aulem  el  infidelibus 
uiliil  esl  mundum ,  sed  pollula  sunt  eoium  el  mens  et 
coiiscieniia  {Tii.  i,  io).  Ilaque  isti ,  qui  niinis  muiidi 
sibi   videntur,  quia  illa  inembra  tanquain  immunda 
aversantur  ,  aut  aversari  sc  lingunt ,  iii  eas  inlidelilalis 
et  erroris  immundilias  incideriiiit ,  ut  cuin  dolcslcn- 
liir  ciicumcisionem   carnis  ,   quam   dixil  Aposiolus 
tiyiiaculum  juslititv  fidei  {Rom.  iv  ,    11),  In  ipsis  la- 
nien  carnalibus  membris  divina  Doi  sui  inembra  cre- 
danl  colligata  ct   inquinata  detiiicri  :  iit  cum  carnein 
immuiidam  dicuiit ,  el  Dcum  illic  ex  parte ,  qiia  ibi 
lonelur  ,    iinnuindum   faclum   diccrc  compellanliir  ; 
qiiippe  quein  numdari  oporlere  asserunt  :  quod  doiiec 
liai,  quaiitum  ficri  poluoril ,  interim  nunc  emn  pcr- 
peti  oniiiia  quii;  carnes  paliunlur,  noit  tanliim  in  la- 
bore  el  dolore  afHictionum ,  sed  ctiaiii  in  voliipiate 
corruptolarum.   Ei  namqiie  se  dicunl  parcere ,  qnod 
iion  concumbunt ,  ne  iiodis  cnrncis  arctius  implicc- 
tur,  el  sordidius  iiKiuinclur.  Cum  ergo  Aposloliis  di- 
cal  ,   Omnia  munda  mundis,    utiqiie  lioniiiiibus    qui 
possuiit  in  delerins  Yolunialis   porversitate  inulari ; 
quanto  mngis  omnia  munda  sunl  Deo  ,  (|ui  sompor  in- 
coinmutabilis  et  incoiitaminabilis  perniancl^  De  cu- 
jus  sapientia  diviiia  dictuin  esl  in  eis  Libris  ,  quos  rc- 
preiiondcndo  veliemenlius  inquinamini,  qiiod  niliil  in- 
quinalum  in   eam  incurril ,  el  atlingit  ubique  propter 
tuam  mundiliam  {Sap.  vii,  25,  24).  Quaproplcr.o 
immundissiina  vanilas ,  itane  di>plicet  libi  in  menibro 
liumano,  unilc  Iiumaiia  gcneralio  propagatiir,  signum 
regencralionis  iiuman.T;,  illum  cui  munda  sunl  omnia 
Deum  jiississc  conslilui ;  et  placet  libi  eiiam  iii  (lagi- 
liis  ,  qu:c  illo  nicmbro  ab  iinpudicis  hom.nibus  perjie- 
tranlur,   ipsuin  Deum  veslruin ,  cui  iiiliil  cst  mun- 
dum ,  ex  pnrle  su;e  nalur.c  commaculari  atqiic  cor- 
ruinpi?  Quid  cnim  pnlitur  iu  variis  lurpibus  cornipte- 
lis  ,  qiiein  conjiigali  quoque  concubilu  crcdilis  inqui- 
nari  ?  Ad  id  eiiain  quod  dicere  soloiis  * ,  Ergone  dce- 
rat,  iibi  Deiis  prafiguraret  signacnlum  jiisliticc  fidci , 
nisi  in  illo  meinbro  ?  rcspondelur,  Cur  enim  non  et 
ilii  ?  Primo,  quia  omnia  munda  mnndis,  quanto  ma- 
gis  Deo?  Deinde  quia  lioc  Apostolus  dixit,  signacu- 
lum  dalum   Abrabce  juslitiae  fidci ,  in  tali  circiiinci- 
sione.  Vos  aulem  nolile  erubescere ,  si  poleslis,  ciim 
vnbis  dicilur  :  Ergone  deeral  Deo  vcstro  quid  agrnt, 
ne  sux  naturx-  parlcm  islis  membris  ,  qu;e  sic  despui- 
tis,  implicaret?  1'udenda  quidcm  isU  dicuntur  liomi- 

rodice^  M&s    non  ftauci ,   -tudete  jam  dkere  quoa  so- 
Itas. 


nibiis  propler  noslrx  morlalilaiiscorrnf.tibilem  pociia- 
loinqiie  propaginem  ,  qucc  indesubsisiit  :  quibiis  casii 
ailbibeiil  vorocundiam  ,  impudici  potiilanliam  ,  Deus 
jii  litiain. 

tiAPUi  iV.  —  Ccssationcm  vcro  sabbntonim  j;iin 

qiiidom   supervacuam  ducimus  ad   obsorvanduin,  ox 

(pio  spes  rovolata  est  nostnc  quietis  aitcrnx  ;  non  la- 

mcn  ad  logendiim  ol  inlelligcndiiin  :  quia  proplieticis 

lemporibiis  ciim  cssciit  isla  qux'  nobis  boc  tempore 

palofacla  siiiil  ,  noii  laiitum  sermonibus,  sed  etnctio- 

nibus  pra>figuraiida  et  pra:nuntianda  ;  illo  signoqiiod 

legiinus,   res  isia  pia^nolaLi  est  qiiam  lenemus.  Vos 

auicin  volo  mii.i    dicnlis  , -cur  vcstnm  cessalionciii 

nolilis  iinplere?  Jiidxi  quippe  sabbalo  suo  ,  quod  nd- 

buc  carnaliler  sapiunl ,  non  solum  in  agro  frucmm 

nullum  deccrpiinl ,  sed  nec  in  domo  concidimt  aul  co- 

qiiuni.  Vos  autem  cessanlcs  qiiidem  exspeclatis  quis 

Auditorum  vcstroriim  proptor  vos  p;isccndos  ctiitollo 

vel  falcicula  urmalus  in  liortiim  prosiliat ,  bomicida 

cuciiibiLtrum  ,   quarum  vobis  afforat ,  ininim  dictu  , 

viva  cadavcra.  N:iin  si  non  eas  occidit,  qiiid  vos  in 

tali  facto  metuitis?  Si  nulom  occidunlur  cum  dccer- 

puiilur,  quomodo  eis  inesl  vila,  cui  piirgnnd;c  alqne 

rccreandjc  manducnndo  atqiie  ructando  vos  asseritis 

subveiiire  ?  Accipilis  ergo  viveittes  cucurbitas  ,  quas  , 

si  posselis ,  deglulirc  doberelis  :  ut  post  illud  iiiiuin 

vulnus,  in  quo  cas  cuin  dcccrpsit  veslcr  Auditor, 

reus  faclus  est,  vcslra  indulgcnlia  libciandus  ;  salloin 

dcinceps  ad  officinam  aquaiiculi  vcslri,  ubi  Dcuiit  ve- 

slrum  illo  prxlio  coiifracium  ,  rcforiiiare  posselis , 

ill;es;«  aUpie  integrx  pcrvenircnt.  Nunc  anlem  aiite- 

quam  eis  coiilereiidis  deiitcs  incumbant,  miniitnlim  , 

si   hoc  palnlo  pincucrit ,  concidunliir  a  vobis  :  quilius 

tam  crebris  vulncribus   earum ,    qiiomodo  vos  iioii 

estis  rei?  Videte  qucmndmodum  vobis  cxpedircl  ul 

quod  uno  in  scplem  diebiis  faciunl  Jiuloi ,  vos  quoli- 

die  facerelis,  el  a  inli  etiain  domeslico  opcre  cessare- 

tis.  Jam  quid  in  igne  cuciirbil;c  paiiuntiir ,  ubi  cerie 

non  reformalur  vila  ,  qiire  in  eis  esl  ?  Non  eiiim  fer- 

vens  olla  snnclo  venlri  cornparnri  potcst :  et  tamen 

irridetis,  laaquam  supernnnm  snbbnli  cessnlionem. 

Qunnlo  ulique  sanius  ,   non   soliiin   eam   non  rcprc- 

Iiendcrelis  in  Palribus ,  qnando  siipcifiiia  noii  fiiit ; 

sed  etiam  nunc ,  qiiando  jam  supcrilua  est,  ipsani 

potius  lencrclis ,   quam  islam  vcstram  iion  signiricn- 

tione  acceplabilcm,  scd  errore  damn^ibilom  ;  qiiain 

eliam  non  inijilciido  rei  eslis  scciindum  opinioiicm 

vcslra:  vanitatis  ,  cl  implcndo  vani  '  sociiiKliim  jiidi' 

cium  veritatis?  dicilis  eiiim  dolorem  senlire  friiclum  , 

ciim   de   arbore   carpilur,   scnlire   ciim   conciditiir  , 

cum  lcritur,  cum  coquilur,  cuni  mandilur.  Non  oigo 

debuislis  vesci ,  nisi  eis  qusc  crudn  et  illu-sa  possiint 

iransvorari ,  ut  unum  saltcm  dolorcin  com  docerpiiii- 

tur ,   non  a  vobis ,  scd  a  vestris  Auditoribus  |)alo- 

rentur. 

Sed  dicitis  :  Quomodo  subveninuis  tanlx  vU* ,  si 

»  Am.  Er.  cl  plcrique  Mss.,  et  vai  i ;  omissc  vcrlK),  tm- 
plendo. 


331  CONTIl.V  I-.MjSTUM  M.\NICll 

ca  lanliiru  absuiiiimns,  qu:K  incool.'i  el  iiiolha  possiinl 
absorhcri  ?  Si  crgo  isla  coiiipcnsalione  l;»in  iniiilos  ci- 
Lis  vcslris  doloics  infligilis  ;  ciir  yb  illosoloab^^linelis, 
ad  qiifin  maxiiiie  isla  iicccssilas  cogil?  Nam  fruclus 
|)Olc>t  et  crudiis  comedi,  sicul  se  nonnuHi  voslri  exer- 
(;ucrunt,  ut  boc  mm  lanlum  de  pomis,  vcrum  eliain 
de  omnibus  olcribus  faccr(Mil.  Si  aulem  noii  vcliatur , 
»ul  decidalur  ,  aul  quoqiio  niodo  domatur  ex  lerra  vcl 
arborc ,  venirc  ad  escam  nullo  paclo  polcsl.  IIoc  ergo 
facile  debuil  C9«e  veniale ,  sine  quo  ei  subvcnirc  non 
valerelis ,  non  illi  lain  mnlli  crucialus  ,  quos  in  pr;o- 
parandis  escis,  incinbris  Dci  veslri  non  dui)ilalis  in- 
ferre.  Al  cnim  ploral  arbor,  cum 'ruclus  carpilur  ; 
boc  qiiippc  dicere  non  erubcsciiis.  Cerle  novil  omnia 
vila  qii.TO  ibi  est ,  ct  prrcsenlit  qiiis  ad  cain  veniat. 
Venicnlibus  ergo  Eleclis  ,  el  poma  carpcniibus  ,  gau- 
dere  debuii,  non  ploiare  :  illum  iransiloriuin  dolorem 
tanla  felicilalC  compensans ,  cl  tanlam  evadcns  mi- 
scriam  ,  si  in  alios  incidisscl.  Ciir  ilaque  pomum  non 
dccerpilis,  cuni  dccerplo  lain  inullas  plagasdoloresqiie 
iiigeralis?  Respondcte,  si  poteslis.  Ncc  ipsa  jcjuiiia 
vobis  conipeliint :  non  eiiim  oportet  vacare  fornacem, 
in  qua  spiriluale  auruin  de  stcrcoris  comiiiixtione 
purgatur ,  et  a  niiserandis  nexibus  divina  niembra 
solvunliir.  Quaproplcr  ille  est  misericordior  inler 
vos ,  qui  se  polucrit  ila  exercere ,  ul  nihil  ejus  vale- 
tudini  obsil,  sacpe  crudos  cibos  sumcre,  ot  mulla 
consumere.  Vos  aulem  et  tanlas  popnas  esctc  veslros 
irrogando  crudeliler  maiiducaiis ,  et  a  membrorum 
diviiionim  purgatione  cessando  crudeliter  jejunalis. 

CAPUT  V. —  Elaudelis  lamen  cliam  sacrificiaTe- 
stamenli  Veteris  exsecrari ,  et  idololalriain  nominare, 
el  in  hiijusinodi  sacrilegium  nos  quoque  sociare.  Un- 
de  pro  iiobis  prius  respondemus  ,  sic  illa  jam  non 
esse  iii  opeiibus  nosiris  ,  ut  ea  tamen  in  mysleriis 
diviiiaruni  ScripUimruin  ,  ad  iiilelligenda  qu.ne  his 
pr.oiiuiiliala  sunl ,  ampleclamur  :  quia  et  ip^a  figurai 
noslrse  fueruni ,  el  omiiia  lalia  mullis  ct  variis  modis 
unum  sacrilicium,  cujus  nuiic  memoriam  celebramus, 
significaveruiit.  Unde  islo  reveIato,et  suo  lempore 
oblalo  ,  illa  de  agendi  cclebiilate  sublala  sunt,  sed  in 
sigiiificandi  auctorilalc  manserunt.  Scripla  snnt  enim 
'propter  nos  ,  in  quos  finis  sccculorum  obvenit  (I  Cor.  x, 
11).  Sed  in  eis  videlicet  iiilerfeclio  vos  movel  anima- 
lium,  ciim  isla  omnis  croaliira  usibus  bominum  quo- 
dam  inodo  condilionalittr  serviat.  Sed  vos,qui  lio- 
inini  mendico  csurienli  panem  iion  ponigilis  ,  inise- 
ricordes  cstis  in  pecota  ,  quibus  aniinas  bumanns 
iiiesse  cicdiUs  Doininus  aulem  Jesus  iii  ea  crudelis 
fuil ,  cum  dacmoncs  iii  giegem  porcorum  ,  cum  id  ab 
eo  peierenl,  ire  permisit  {Malih.  viii,  52).  Qui  eliam 
nondum  demonslralo  per  passionem  sacrificio  corpo- 
ris  sui  ,  cuidam  leproso ,  qucm  mundaverat  ,  ait  : 
Vade,  ostende  te  sucerdoii,  el  offer  munus  tuuni ,  quod 
prwccpil  Moyses^,  in  tesiimonium  illis  {Luc.  \,  li). 
Magis  enim  ,  quia  et  per  Prophclas  Deus  scepc  tesia- 
iur,   nuUius   sc  lalis  muneris  indigcre  ,  el  facile  est 

'  Kr.  0Rmesq"ie  prc^e  Mss.,  ct  offer  protequod  prwcevU 
BJoijses. 


.^V\l,  S.  AUCUSTINl  2.->i 

nliono  pcrspiccre  quod  ncc  cjiis  rei  egcat,  qui  nul- 
lius  o^ol;  coinpellitiir  aniiniis  liumanus  inquircrc  quid 
uos  per  lia;c  dooore  volucril  ,  qui  uiique  non  frunra 
ca,  quibus  non  Ludigct,  8ibi  juborel  ulTcrri,  nisi  aliquid 
in  cis  oslcndcrcl ,  quod  nobis  cl  uossc  prodo.s&et ,  ct 
talibus  signis  pra;figurari  oporlcrot.  Vos  aulcin  quanlo 
mciiiis  ct  boncslius  istis ,  quainvis  jam  noslro  lcmpori 
non  nccessariis,  lamcn  significanlibus  a!i:(uid  ct  do- 
centibus,  sacrificiis  subdcrcinini,  quain  vobis  ab  Au- 
diloribiis  vcslris  vivas  oscarum  viclimas  olTcrri  jubo- 
relis  el  crodorelis?  N;iin  cmn  aiposiolus  1'aubis  dc 
quibusdam  ,  propler  cpulas  Evangoliura  prx-dicanli- 
biis  ,  congruontissime  di.\erit  ,  Quorum  Deu*  venler 
eit  {PliiLipp.  111,  19);  quanlo  vos  arroganliorc  im- 
pioialc  jaclalis ;  qui  venlroin  vesiruin  iion  Deum,  scd 
qiiod  sccleraligris  audacia;  esl,  Dci  mundalorem 
diccre  non  limelis?  Cujus  poiro  demenliui  cst ,  pios 
se  videri  volle,  quod  ab  aninialium  inlerfeclione 
se  tempcreiit,  cum  omnes  suas  escas  easdern  animas 
baberc  dicanl ;  quibus ,  ul  pulant  ,  vivenlibus  ,  lanla 
vulnera  et  manibus  el  denlibus  ingerunt? 

CAPUT  VI. —  Cur  autcm,  si  carnibusvesci  non  vul- 
tis,  noii  ipsa  animalia  Deo  vcslro  oblata  maclaiis ,  ut 
animae  illie ,  quas  non  soluin  putalis  humanas,sed 
ila  divinas,  ul  ipsa  Dci  membra  e.-se  credalis,  a  carnis 
carcerc  dimillantur  ,  et  ne  ilcruin  redeant ,  vosiris 
orationibus  commendentur  ?  An  aniplius  cas  adjuvalis 
venlrc  quam  menle  ,  el  illa  poiius  Dei  nalura  salva- 
lur,  qusc  vestris  visceribus  exhalari  merucril,  quam 
quae  vcslris  precibus  commendari  ?  Propierea  ergo 
venlri  veslro  pecoia  non  sacrifiL-alis ,  quia  ea  vi\a 
absurnere  non  poie-tis,  ut  eorum  aiiimas  in;e- 
cessione  veslri  siomachi  liberetis.  0  beala  olera,  qui- 
bus  it manu  evulsis,  el  ferro concisis,  et  igne  crucia- 
tis  ,  et  dente  conlrilis  ,  concessum  est  tamen  ul  ad 
vcstrorum  iiilesiinorum  aras  ,  viva  pervenianl  I  el  o 
niisera  pecora,  qu:c  cuin  ciiius  de  corpore  suo  exeunt, 
iii  vestra  corpora  inlrare  non  possunl !  Ila  deliranlcs 
adhuc  pulatis  quod  ideo  sumus  inimici  Velcris  Tesla- 
menti ,  quia  nuUam  carnem  immundam  ducimus,  te- 
nenles  Apostoli  senlenliam  ,  dicenlis  ,  Omnia  munda 
niundis  {Tit.  i,  15)  ;  el  illud  ubi  Dorainus  ail,  JSon 
quod  inlrat  in  os  veslrum,  vos  coinquinat ,  sed  quod  exit 
{Mattli.  XV  ,  11).  Qiiod  non  ad  solas  lurbas  Domiiius 
dixil,  sicut  vesier  Adiniantus,  quem  post  Manicha;um 
Faustus  praccipiie  laudat ,  cum  Veleri  Teslamenlo 
caliimniarelur ,  volult  inlelligi;  sed  etiam  remotus  a 
lurbis,  hoc  idcm  discipulis  suis  evidenlius  el  exprcs- 
sius  eloculus  est  (a).  Cum  eiiim  hanc  Domini  senicii- 
tiam  Tesiamento  Veieri  opposuisset  Adiinanlus,  quia 
in  illo  scripta  sunt  quxdam  immunda  cainium ,  a 
quibus  ille  populus  jussus  est  absiinerc,  limuil  ne 
sibi  dicerelur  :Curergo  vos  non  quasdam,  sed  omnes 
carnes  immundas  exislimalis,  atque  ab  edendis  omni- 
biis  lemperalis;  cum  tu  ipse  proferas  evangelicuin 
lcsliinonium,  non  coinquinari  homincm  ex  iis  qua:  in 
os  ingrediuntur,  ct  in  venlrem  vadunl,  alque  in  lalri- 
nam  emiUuntur?-ltaquc  Iiasaicr.ssimas,  ol  fal!aci;iin 

(fl)  Conlra  .\dimaalum.  capi).  1 1,  ia. 


233 

ouani  mai  Tcsiissima  vciiiaie  prafocaiiies  angusiias 
eoii.aiis  evadoic,  ait  lioc  Dominum  ad  lurbas  dixissc, 
quasi  paucis  ille  in  serrelo  vera  dicerel,  in  lurbas 
auiein  falsa  jactaret  :  cuin  cl  lioc  de  Domiiio  credere 
sacrilegum  sit;  et  onincs  qiii  iegnnl ,  novcrint ,  boc 
fl  rcmolis   lurbis  '  ouin    iilanius    dixisse    discipulis. 
Quapropler  quia  in  exordio  haniin  lilicrarum  suarum 
Fauslus  sic  miratur  Adinianlum,  ut  ei  solum  piwrerat 
ManicliaHim  ,  compendio  requiro  ntrum  isla  Domini 
seiilentia ,  qiia  dixil  iion  inipiinari  lioniiiiem  iis  qu;e 
in  os  ejus  inlrani ,  vera  an  falsa  sil.  Si  falsam   di- 
cuiit ,  cur  eam    lantus   coriini  doctor   Adimantus   a 
l.bristo  prolalam  dicens,  ad  e\pui;n:\iidum  Testamen- 
tum  Yeius  objecil?  Si  aulem  vera  csl ,  cur  adversus 
eam  credunt  se  coinquinari ,  si  (luacuinquecarne  ve- 
scantur?  nisi  forle  verum  respondere  veliiit,et  diccre, 
Apostolum  non  dixisse,  Omnia  munda  h;ierelicis;  sed, 
omiiia  munda  mundis.  Cur  cnim  non  siiil  *  islis  h.xc 
luunda  ,  idem  apostolus  seqiiitur  ,  el  dicit  :  Jininundis 
aulein  et  infideiibus  nihil  esl  muiidum  ;  Sid  poUuta  sunt 
eorum  et  mcns  et  conscienlia  {Tit.  i,  15).  Unde  revera 
Maniclucis  omnino  niliil  est  numdiim  ,  (|uandoquidoin 
ctiuin  ipsam  Dei  subslanliam  vel  nainram,  non  solum 
coiiKpiinari  potuissc  ,  sed  cliam  cx  parte  coiuquina- 
lain  esse  contendunl ;  nec  soluin  coinqiiiiiaiam  esse  , 
vcruin  etiam  ex  oinni  parte  recuperari  mundariiiue 
iion  p;is>e.  Liido  mirum  esl  qui)d  iia  se  dicuiit  im- 
inimdas  omncs  carnes  exislimare  ,  cl  ob  hoc  ab   cis 
abstinere  ,  quasi  aliquid  existiment  esse  muiidum  , 
non  solum  escarum  ,  sed  omnium  crcaturarum.  Nani 
ct  ipsa  olera  ,  et  poma  ,  et  omnes   friigcs  ,  et  toUin 
lerrani ,  et  (■ttlinn,  coinmixtione  gentis   toncbrarum 
perliibont  inquinata   Ulinain  crgo  el  in  CiVleris  cibis 
errori  suo  congruerent ,  atqne  ab  iis  ,  qux  iinmunda 
dicuni,  omnibus  absiiiicndo,  fame  potius  morerentur , 
•luain  talcs  blasplicniiaspertinacilcr  roqiicrenlur !  nain 
se  corrigere  aiquc  emcndare  nokntibus,  hoc  c>sq  uti- 
lius  qnis  non  iiitclligal? 

CAPUT  VII.  —  Tcstamcnlo  autem   Velcri ,   ubi 
quidam  cibi  carniiim  proiiniciilur ,  cur  non  sil  con- 
traria    isla  senlcnlia ,   ijua   dicit  Aposlolus,   Omnia 
munda  mundis;el,  Omnis  crealura  Dci  bonaesl  (l  Tim, 
i\,  4);  si  possunt ,  intclligant  lioc  Apostolum  de  ipsis 
dixisse  naiuris;  illas  autcm  Lillcras  propler  quasdam 
prtngiirationes  lempori  coiigruenlcs  ,  aiiimalia  qujc- 
dam,  noii  iialura,  scd  signilicalione  immunda  dixisse. 
Ilaqiie  ,  verbi  graiia,  si  de  porco  ct  agno  requiratur  , 
utruini|uc  nalura  miiiidum  est ,  quia  omnis  crcatura 
Dei  bona  esl;  quadain  vcro  signilicaliono  agniis  mun- 
dus,  porcus  imniiindus  est  :  tanqiiam   si  sliiltiim  el 
8:ipieniein  diceres,  ulrumque  Iioc  verbum  nalura  vocis 
it   liitcrarum  et  syllabarum  quibus  consial ,  ntiqiie 
inuiidum  cst;  signincatioiic  aulcm  uniim  iiorum  vcr- 
liiiin,  qiiod  *  dicitur  slultus,  immundum  dici  pote>t  , 
iion   iiatura  siii ,  scd  quoniam   qiiiddim   immundum 


■  l^v.,  ad  turbas  hoc,  et  remotis  turbis.  Edili  vero  alii  et 
Usa.  aoi)  babcut,  ad  turbas. 

*  lu  B.  Abe^t,  svit.  Er.  Lugd.  vcn.  l^v.  seculi  su- 
niHS.       M. 

Er.  l.ugd.  vetwLov.,  </uo.      M. 

Sa.nct.  Auglst.  Vlll. 


LIBER  SEXTUS.  23t 

signincat.  Et  forlasse  quod  est  iii  reruin  figuris  por- 
cus,  hoc  est  in  rcrnm  gcneie  slultus;  el  lain  illud  ani- 
nial  ,  quam  ista:  duoi  syllabx  ,  (|uod  dicilur  slultus, 
qiiitld.im  uiniin  idemqtic  signincat.  Iiniiiimdum  quippe 
illiid  animal  in  Lcgc  positum  cst,  co  quod  nou  ruini- 
net  :  non  aulem  hoc  cjus  vitium,  scd  nalura  est.  Sunt 
autem  liomines  qiii  per  hoc  animal  sigiiilicanltir  ,  iin- 
miiiuli  proprio  viiio,  non  nalura  :  qui  cum  libentcr 
aiidiaiit  vorba   sa|>ienri;e,  postoa  dc  liis  omnino  noii 
cogitanl.  Qnod  eniin  ulile  audieris,  velut  ab  inlestino 
menioriic  ,  lampi  nn   ad  os  cogitationis ,  recordandi 
dulccdiiie  revocare,  quid  est  aliud,  qtiam  spiritualitcr 
qiiodam  modo  ruminarc?  Quod  qui  noii  faciiint,  illo- 
ruiii  aniiiKilium   gonore   iigiiraiuur.   Unde   el  ipsa  a 
lalibus  carnibus  abstinenlia ,  tale  viiiuin  nos  cavcre 
prxmoniiit.   Cuin    cnim    tliesaurus   desidcrabilis  sit 
ipsa  sapicntia,  de  hac  innndilia  rtiminaiuli  cl  immun- 
dilia  non  riiminandi  alio  loco  scripttim  o.st  :  Thesau- 
rus  desidcrabilis  reqiiiescit  in  ore  sapicntis ;  vir  auteni 
stultus  gluliit  illuin  (Prov.  xxi  ,  20).  IIu;  autcm  simili- 
ladines  reruin  in  iocutioiiibus  vcl  obscrvalionibiis  figu- 
ratis,  proplcr  quaercudi  ot  compaiandi  excrcilationem, 
raiionales   inenlcs  utililer   el  siiavitor  niovent.  SeJ 
priori  populo  inulla  talia  non  taiitum  audienda,  veruni 
eliam  observaiida  priccepta  siinl.  Tcinpus  enim  erat 
quo  non  lanluin  diclis ,  sed  eliain   faotis  prophclari 
0|iortorct  ca  qiKo  poslcriori  tCin|ioie  fucrant  revelan- 
(la.  Quibus  per  Cbristuin  atque  in   Cliristo  revelatis, 
fidei  gentium  oucra  obscrvalionumnon  suiit  imposita, 
propliciiic  lamen  auctoritas  commendata.  Ecce  iios 
diximus  qua  causa ,   cuni   secundum   Domini  Apo- 
slolique   scntcntiani    nullas   animuiiinn    carncs    ini- 
mundas  babeainus,  Vcle;i  tamcn   Tcslamcnlo ,  ubi 
quxdani  immiinda: '  dicl;«  sunt  ,   non  adverscmur  : 
vos   jam    dicilc ,    qtiare    imnnmdas    carncs    cxisli- 
inctis. 

CAPUT  VIIL  —  Si  sccundum  errorcm  vestrnm  , 
propter  coinmixtioneni  gentis  tencbrarum  ;  non  car- 
ncs ,  sed  ipse  Deus  veslcr  immundiis  cst  in  eu  parte  , 
quam  vclul  debellandis   ct   caplivaiujis  Iiostibiis  :ib- 
sorbcndam  ct  inqiiin mdam  inisit  et  inisciiit  :  dcindc 
propteripsam  commixlioncm,  eli.im    quidqnid  aliiid 
inandiicalis,  iminundum  esl.  Scd  dicilis  :  Mulio  am- 
plitis  immund;i;  suiit  carncs.  Et  qtiare   aiiiplius  im- 
mnnduc  sint  cariies,  longuni  csteortim  de  Ii;ic  rc  dc- 
liramcnla  commomorarc  ;  sed  breviter  attingam  (luoJ 
sat  est,  ut  inspiciaiitiir  reprclicnsores  Veleris  Testa- 
nicnti,   tanla  stiiliili;c   vcluslate  confecli,   iit  carnis 
accusatorcs  sineullu  spjriluali  verilate  soiam  carneni 
sapere  convincantur.  Fortasse  eniin   paulo  prolixior 
isia  responsio  sic   adversus  eos  lectorem  instruel„ 
ulin  c;ctcris  rcsponsionibus  non  a  nobis  tain  inulla 
verba  requiranlur.  Dicuntcnim  isli  vaniloqni  ct  incn- 
tis  scduclurcs,  in  illa  pugna,   qiianJo  priintis  coriiia 
liomo,  tenebrarum  gentem  clcmentis  lulhicibus  irre- 
tivit,    utriusqiie  scxns    principibus  indidoni   captis  •, 
cum  ex  eis  mundus  conslrucrclur,  [ilorosque  eoruni 


'  Sola  fcre  editio  Lov.  addil,  velmund(c. 
'  Sic  plori(jue  Mss.  Al  edili,  ibidem  caplis. 


(IIuU.J 


235 


CONTflA  KAUSTUM  MAMCIMXM,  S.  AUGUSTIM 


256 


jn  coRl<'SliI)iis  fabricis  coiligritos  ,  iii  «iiiibus  craiil 
«•liaiii  fciniii:i;  aiiqiix  iira-giKnilcs  :  qiin;  ciiin  ca;liiiri 
rolari  cmpisscl,  camdcni  vcrlij;incin  ferrc  non  va- 
loiilc.s,  conccpliis  siios  aimrlii  cxcnssissc  ;  cosdcmqiic 
:i|)orliv()sroUis  ct  in;iscu!()S  ot  f(;ininas(lo  ca;lo  in  lcr- 
laiii  cccidisse,  vixissc,  crcvisse,  conciiliuisse,  gc- 
iiuissc.  Ilinc  cssc  dicuiil  origincin  carnium  omniuin, 
quae  movcntiir  in  lcrra,  in  aqiia,  in  acrc.  Krgo  si  dc 
coelo  csl  origo  carnium,  aljsurdissimum  csl  [iroplcr 
lioc  cas  iniinniidiorcs  pulaio  :  pra;scrtim  qiiia  in  ipsa 
slructiira  mundi,  cosdcm  principes  lenobrarum,  ila 
per  omiics  conlexlioncs  a  summis  usque  ad  ima  col- 
ligalos  dicunl,  ul  quanto  quique  amplius  liabercnl 
cominixtiboni,  tanlosublimius  collocari  mcrercntur  ; 
ac  pcr  lioc  mundiores  carncs  essc  debercnt,  qiiarum 
origo  de  coclo  cst,  quam  fruges  qure  oriunliir  ex  ter- 
ra.  Deindc,  quid  lam  insanum  dici  potest,  qnam 
conccptos  fetus  '  anle  vilse' commixtionem  lanlo 
^ivaciores  fuissc ,  ut  et  aboriivi  et  de  ccelo  in  terram 
ruenles  viverent ;  commixla  autem  vita  nisi  lempo- 
re  maluro  edili,  vivere  non  possint,  et  si  de  pau!o 
alliore  loco  cadant,  continuo  moriantur  ?  Ulique  si 
regnum  vitx  contra  regnum  morlis  belligeravit,  com- 
niixta  vita  vivaciores  facere  debuit,  non  corrupiibi- 
liores.  Quod  si  in  sua  natura  quaeque  res  magis  suam 
relinet  incorruplionem,  non  duas  naturas  bonara  et 
nialam,  sed  duas  bonas,  qu:irum  situna  melior,pra;- 
dicare  debuerunt.  Unde  igitur  asserunt  immundiores 
carnes,  quas  de  ccelo  genus  ducere  afnrmanl,  istas 
duntaxal  omnibus  notas?  Nam  ipsa  prima  corpora 
principum  lenobrarum  ,  ex  arboribus  ibidem  nalis 
lanquam  vcriniculos  opinanlur  exorta  ;  ipsas  autem 
aibores  ex  quinque  illis  elemenlis.  Proinde  si  ani- 
nialium  corpora  primam  originem  Iiabent  ex  arbori- 
bus,  sccundam  de  coelo  ;  quid  causae  esl  ui  immun- 
diora  quam  fruclus  arborum  exislimentur?  Si  pro- 
plerea  quia  cmn  moriuntur,  amitlunt  animam,uljam 
immundumsit  quidquid  vita  deserente  remanserit ; 
cur  codem  pacto  non  sunt  Immunda  olera  vel  poma, 
quae  ulique,  sicut  supra  diclum  est,  cum  decerpun- 
lur  vel  avellunlur,  moriunlur  ?  Ilorum  (juippe  borai- 
cidiorum  rci  esse  nolunt,  dum  nihil  velex  terra  vel 
ex  arboie  dccerpunt.  Deinde,  cum  duas  animas  esse 
in  uno  animantis  corpore  affirment,  unam  bonara 
de  gcnle  lucis,  alteram  malam  degente  tenebrarum  ; 
numquid,  cu.n  occiditur  animal,  bona  anima  fugit, 
el  mala  remanel  ?  Si  enim  hoc  esset,  sic  viveret  ani- 
mal  occisum,  quomodo  vivebatiii  gente  lenebrarum, 
quando  solamsuae  genlis  habebatanimam,  qua  etiam 
rebellaveraladversum  regna  divina.  Cum  ergo  in  mor- 
le  cajuslibel  animalis,  utraqiie  anima  et  bona  et  mala 
deserat  carnem  ;  cur  immunda  caro  dicitur,  quasi  a 
sola  bona  anima  deseralur  ?  Quia  elsi  aliquai  vit;ie 
reliquiae  remanent,  ex  utraque  remanent  :  nec  ipsum 
quippe  fimiim  dicnnl  remanere  sine  aliquibusexi- 
guis  reliquiis  inembrorum  Dei.  NnUam  igilur  causam 
irperiunt,  cur  assevcrenl  carnes  fiugibus  immundio- 

3  Lovanienses  Bclgicorum  codicum  auclorilate  posue- 
runl,  cmceplus  faclos.  Mclius  Am.  Er.  el  nonnolli  Gallicani 
Mss.,  concevlos  felus. 


rcs.  Sed  ^iddicct  fallaccm  caglitalem  suam  osleniare 
conanlcH,  co  puLint  immiindiorern  cariiem,  quod  do 
concubilu  cxislat :  qnasi  non  taiito  vchemenlius  co- 
(,'antur  incinbro  illi  divirio  m.iiiddcando  succurrcrc, 
cqiianlo  illic  arctiiis  colligatiim  piiUiiit.  Postrcino,  si 
ista  causa  cUmajorisiminundili^c  carniiiin,  ca  coiii 
danl  aniinalium  corpora,  quac  iion  dc  concubitu  oriiin 
tiir,  sicut  sunt  iMnnmcnbilia  gcncra  vcrniium,  qiio- 
rum  noiiniillos  vulgocdunlqux-dam  Veiiciiu;  rcgiones 
cx  arl)oril)iis  natos.  Ranas  etiain  qiias  rcpenie  ex  ima 
jiluvia  lerra  generat,  in  escam  isli  assumcre  debue- 
rnnt,  ut  Dei  sui  mombra  talibus  formis  commixla  li- 
berare;  l,  si  eam  carnom  dotcsianlur,  qua;  conciibila 
pro[).'igatur  ;  et  genus  liiimanum  erroris  arguerent, 
qiiod  gallinis  columbisque  vescanlur,  cx  masculorum 
feminarumque  coilu  procreatis,  et  mundiores  coeli 
el  tcrra;  filias  ranas  alijiciant.  Nam  secundum  istorurn 
fabulammiindioros  sunt  primi  principes  tenebrarum, 
qiiorum  parentcs  arbores  fuerunt,  qiiain  ipse  Mani- 
clia;us,  quem  pater  ctmater  concumbendogcnuerunt: 
mundiores  ctiam  pediculi  eorum,  qiii  sine  concubitu, 
sudore  carnis  vel  corporis  exiialalione  nascuntur, 
quani  isli  ipsi  miseri,  qui  de  parentibus  concumben- 
libus  nali  sunt.  Aut  si  jam  quidqiiid  ex  carne  etiam 
sine  concubitu  nascitur ,  propterea  pulant  immun- 
dum,  quia  ipsa  caroex  concubitu  est ;  imniunda  erunl 
olera  et  fruges,  qua;  de  stercoribus  fertilius  uberius- 
qiie  surrexerint.  Ubi  videant  quid  faciant,  vel  qiiid 
respondeant,  qui  friigcs  dicunt  mundiores  esse  quam 
carnes.  Nam  slercore  quid  immundius  ex  carne  pro- 
jicitur,  et  quid  frugibus  feracius  adiiibcliir  ?  Cerle  ipsi 
dicuiil  per  atlriliones  et  digestiones  ciborum,  fugere 
inde  vilam,  et  exiguum  quiddam  in  stercore  remane- 
re.  Cur  crgo  ubi  exigua  vila  rcinanei,  indc  cibi  veslri, 
hocest  fructus  terrso,  de  slercore  et  ineliores  et  ma- 
jores  etpluresexislunl  ?  Caro  non  purgamentislerrjB, 
sed  fetibus  pascitur  :  terra  vero  purgamcnlis  carnis, 
non  fetibus  fecundalur.  Eligantquid  sit  mundius  :  aut 
jam  correcli  desinant  esse  immundi  el  inDdelcs  qui- 
bus  nihil  sit  mundum,  et  nobiscura  amplectanlur 
AposloIum  dicenlem,  Omnia  munda  mundis  (  Til.  i, 
15  ).  Domini  est  terra  et  pleniiudo  ejiis  (  Psal.  xxiii, 
i  ).  Omnis  creatura  Dei  bona  esl  (  I  Tim.  iv,  4  ). 
Omnia  quippequa;  natiiraliler  sunt,  in  ordincsuobo- 
na  sunt  :  et  nemo  in  eis  peccai ;  nisi  qui  ordinem 
suuin  in  Dei  obedienlia  non  custodiens,  eorum  quo  ■ 
que  ordinem  male  ulendo  perlurbat. 

CAPUT  IX.  —  Patres  aulein  noslri  qui  Deo  pla- 
cuerunt,  tenuerunt  ordinem  suum  in  ipsa  obedientia, 
ut  quidquid  Deus  femporibus  congruis  jubendo  distri 
buit,  sic  observarent,  quemadraodum  ille  dislribuit. 
liaque  non  solum  carnes  ad  cibura  daias,  cumoranes 
nalura  munda;  essent,  quasdam  lamen  nonnuUa  si- 
gnificaiione  immundas  illo  terapore  non  ederunt, 
quo  eas  '  non  edi  praeceplum  erat,  ut  talibus  signifi- 
caiionibus  fulura  rerum  manifestalio  prsefigurareiur: 
sed  etazymum  panem,  et  cxierahujusmodi,  in  qui- 
busfuisse  umbram  futurorum  dicit  Aposlolu5(  Hebr, 

»  Er.  Uigd.  ven.,  qnod  eas.     M. 


237 


LIBEU  SEPTIMCS. 


tss 


X,  1  ),  lam  rei  csscnl  illius  temporis  ci  illius  populi 
lioiniiies,  si  observarc  couiemiicreiit,  quaiido  sic  illa 
liori,  el  iataquje  nuiic  revclala  sunt,  tuncsic  pr.cniin- 
liaii  oporlebat ;  qnain  nos  desipieiites  esseinus,  si 
iiuiic  jam  manifeslato  Novo  Teslamcnlo,  illas  prai- 
iiuiilialivas  obscrvationes,  ali(|uid  iiobi^  prodossc  pu- 
lareuius.  Sicnl  sacriiegi  et  iinpii,  si  cosdein  Libros 
qui  prupter  nos  scripli  suiit,  iit  ca  qu;u  jain  nobis 
roveiala  cl  iii  nianireslalioue  aiinunliala  suiil,  taiilo 
ante  illis  figuris  prvcnunliaia  cognosccnlcs,  lidelilcr 
et  firiniter  lcnercmus,  ideo  putarcnius  abjiciendos, 
quia  ea  qux  ibi  scripla  sunl,  iion  jain  observare  cor- 
poialiler,  scd  iuleliigere  et  facere  spiritualiler  nos 
Domiiius  jubel.  Sciipla  sunt  eniin  propler  nos,  in  qiios 
finis  saculorum  obvenii,  sicul  ilein  dicil  idein  aposlo- 
lus  (  I  Cor.  X,  11  ).  Oniiiia  enim  qu:c  anle  scripla 
sunl,  ut  nos  docercmur  scripla  sunt  (  Rom.  xv,  i  ). 
Quapropler,  iion  maiiducare  azyinum  pcr  s.atutos  so- 
piein  dios  (  ExoU.xw,  15),  tempore  Yeleris  Tesla- 
nieiiti  peccaiumfuit;  tempore  aulcin  Novi  Teslamenli 
nonest  pcccalum  :  sod  iii  spc  fuiuri  sx>culi  quain  ba- 
Lenius  inCbristo,  qui  et  aniinam  noslram  induens 
juslitia,  et  corpus  nostrum  inducns  iinmorlalilalo, 
lolos  isos  innoval,  crcdeie  aliquid  ex  veleris  corru- 
plionis  nccessilate  atque  iiidigenlia  nos  passuros  vel 
acturos,  semper  pcccalum  esl,  qiiaiiidiii  volvunlur 
isti  seplcin  dies  quibus  peragilur  tempus  :  scd  boc 
Y<'ierisTeslamenli  temporibns  in  figura  occullalum, 
a  quibusdim  sanclis  inteliigobalur  ;  temporc  autem 
Novi  Testainenli  in  manifcslationc  revelalum,  popu!is 
prxdicalur.  Unde  Scriptura  illa  lunceral  prxcepluin, 
nunc  leslimo:iium.  Scenopcgiain non celebiare  aliquan- 
do  pcccalum  fuit  (  Lev.  xxiii,  51 )  ;  nunc  non  csl 
pcccalum  :  tabernaculo  autcm  Dei  qiiod  esl  Ecclcsia 
non  comp.Tginari ,  sempcr  pcccalum  esl;scd  lunc 
agebatur  sub  pntcepto  figurati),  nunc  logilur  iii  lesli- 
monio  revelato.  Nam  el  illud  quod  luiic  facluui  csl, 
non  diceretur  taberiiaculum  leslimonii ,  nisi  alicui 
veriiali  qux  suo  leinpore  declaranda  etal,  quadam 
congruenlia  .sigiiiricalionis  alleslarclur.  Liiieis  vesli- 
bus  miscere  purpuram,  et  linosliina  vestc  iiuiui  ali- 
quando  peccatum  fuit  (  Deut.  xxii,  11  )  ;  nunc  nonest 
peccalum  :  sed  inordinate  vivere,  et  diversi  generis 
professiones  velle  miscere,  ut  vel  sanclimonialis  lia- 
bcat  orniiiicnla  iiuptarum,  vel  ca  qux  se  non  conli- 
nens  iiupiit,  spcciem  virginis  gerat,  omniinodo  pcc- 
caluin  esl ;  el  si  quid  inconvenienier  ex  diverso  ge- 


ncrc  iii  vila  cujusquc  coiilexilur.  Vorum  illud  tuiic 
ligurabalur  in  veslibus,  quod  iiunc  dochiralurin  ino- 
ribus.  Illud  ciiiin  crat  lempus  signiflc.iiidi,  lioc  niani- 
feslandi.  Ergo  ipsa  Scriptura,  qua;  lunc  fuit  exac  - 
trix  operum  signilicanlium,  niinc  lestis  est  leruiu 
signiiicatarum  ;  ct  qu;e  lunc  observabaiur  ad  jirxMiun- 
lialionem,  nunc  rccitalur  ad  confirmalionem.  Doveia 
et  asinum  ad  operandiim  jungerc  luiic  non  licebal 
(  Deut.  xxii,  10  ) ;  niiiic  licel.  Declir.ilum  est  cnim 
per  Aposloluni,  cum  de  bove  trituraiite  non  infre- 
nando  Scriplurain  rccolcrcl,  dicenlcm  :  Numquidde 
bobus  cura  est  Deo  ?  Quare  ergo  nuiic  legitiir,  quando 
id  quod  proliibuil  jain  liccl?  Quia  idein  ipse  ibisccu- 
lus  Aposiolus  ail  :  Propler  nos  Sciiplura  dicit{lCor. 
IX,  y,  10).  El  utiiitie  impium  csl  ut  non  legamns  nos 
qiiod  sciiplum  est  propler  nos  :  magis  enim  proptcr 
nos,  quilius  manifcstalur,  quain  pmpler  ilI6s  iii  qui- 
bus  figurabalur.  Dovem  quippe  el  asinuin,  si  nccesse 
sit,  unusquisque  sine  dolrimcnlo  opcris  jungit :  sa- 
picnlcm  vcroet  siullum,  non  ut  uuus  prxcipiat,  ct 
altcr  obtcmperct,  sed  parilcr  ex  xquali  potestale,  ui 
annuntienl  verbum  Dei,  non  sine  scandalo  quisquani 
comiles  facit.  Ilaque  eamdem  Scripliiram  leiiemus, 
ct  tunc  polcslale  prajcipionlein  uinbris  lcgondum, 
quod  nunc  aperiretur  ;  el  nunc  auctoritale  altestan- 
lem  luce  apcrlum,  qiiod  luiic  legebalur. 

I)e  calvo  aulein  ct  rcburro  (  Levit.  xiii,  40  ),  quod 
cos  iinmundos  Lcx  dixerit,  paruniFaustus  altenderat, 
atil  iii  mendosum  codicem  incideral.  Sed  utiiiam  ipse 
calvam  frontcm  babcrc  voluissel  *,  alque  in  ea  cru- 
cem  Cbristi  figcrc  non  crubuissct :  profeclo  Clirisium 
clamanlem,  /iV/o  suin  verilos  ( Joan.  xiv,  6  ),  iiec  cum 
falsis  vulneribus  occubuisse,  ncc  cum  lalsis  cica- 
iricibus  resurrexisse  credidissel.  Quin  etiam  dicit  : 
Ego  fallcre  non  didici ;  quod  seiilio  loquor.  Non 
csl  ergo  discipiilus  Clirisli  sui,  qucm  falsas  cicalriccs 
dubitaiilibus  discipulis  dcmonslrasse  iiisanus  opi- 
naltir,  el  non  solum  de  caetcris  vanilatibus  suis,  sed 
etiam  de  ipsa  Christi  fallacia  sibi  lanquara  non  fal- 
lonli  vultcrodi  :  utrum  Cliristo  melior  *,  quo  fallenlc 
ipse  non  fallit;  an  eo  ipso  non  veracis  Cbrisli,  sed 
fallacis  .Maiiicba;i  discipulus,  ctim  ct  in  boc  fallit,  ia 
quo  se  non  didicisse  fallercglorialur? 

'  Efliti  vulgo  sic  ferunt.  Plures  lamen  veteres  Mss.,  Sed 
utinam  ipse  calvain  frontem  habere  noluiSket. 

*  ^ic  Am.  Er.  ct  plerique  Mss.  At  Lov..  vult  credi.  yiderit 
quis  utrum  cliristo  sit  melior. 


LIBER  SEPTIMUS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Facstls  dixit  :  Quare  non 
credis  in  genoalogiam  Jesu?  Mullx  quidem  sunt 
raus.i;,  scd  palinaris  illa,  quia  nec  ipse  ore  suo 
iisquam  se  faletur  palrem  babcrc,  aul  genus  in  tcrra  : 
sed  econlra,  quia  non  sil  dc  hoc  mundo,  quia  aPatre 
Dco  prncesscril,  quia  dcscenderit  de  ca-Io,  qiiia  non 
sibi  sint  mater  etfralres,  nisi  qui  feccrint  voluntalom 
Patris  sui,  qui  in  coclis  est.  Ad  bxc,  illi  ipsi  qui  has  ei 
e^calogias  ascribunl,  non  eum  ante  nativilalcm  co- 


gnovissc  videnlur  :  scd  ncque  statim  ut  natus  cst,  quo 
crederenlur  ea  scripsissc,  qnx  erga  euin  oculis  suis 
viderint  gesla;  scd  juveni  jam  el  maluro  conjuncti 
sunt  ei,  id  cst,  annorum  ferme  triginta  :  siquidem  ct 
xlas  ascribi  divinis  potesl  '  sine  blasphcinia.  Quare 
cum  in  omni  testimonio  veritalis  hoc  sempcr  quxri 
soleal,  utrumne  quis  aiidicrit,  an  viderit;   isti  vero 

>  sola  cx  omnibus  Amerbncbiana  editio,  nm  potesl. 


259  CONTtlA  FAUSTIJM  MA 

iicc  audissc  8C  f;ilt  antur  ah  ipso  gcncralionis  liiiiic 
ordiiicin,  aiil  quia  oinnino  sil  iialiis;  ncc  vidiMC  ocu- 
lis,  qiiia  loiigo  posl  lemporo,  id  c-l,  [losl  naplisinum 
cognovcrinlciiin  :  iniiii  ol  onini  icclc  jiidicanli,  larn 
slulluin  vidcliir  lioc  crcdcrc,  quain  si  quis  cajcuin  cl 
Kurdum  lcslcm  in  judicium  voccU 

CAPUT  II.  —  AucusTiNDS  rcspondil  :  Qiiam  dicil 
palinarcni  causain,  cur  non  accipial  gcncalogiain 
.Icsii  (>hrisli,  iln  apcrlissiinc  viclus  oslcnditur,  lc- 
gciilibus  quxsupra  dixiinus  de  Filio  homiiiis,  qiiod 
tain  crehro  sc  ChrisUis  cssc  tcslalur  (Matlli.  vin,  20), 
ct  dc  Filio  Dci,  quomodo  idem  ipse  sit  cl  (iliiis  lioini- 
nis  (Id.  IX,  G) ;  quoinodo  sccundiim  divinilatcin  non 
liabeat  gcnus  iii  lcrra ,  sccundum  carnem  autein  sil 
cx  seininc  David,  sicut  aposlolica  doclrina  lcslaliir 
(liom.  I,  3,  cl  II  Tim.  ii,  8).  Undc  oporlcl  cum  crcdi 
ci  inielligr,  ct  a  Patre  exisse  (Joan.  xvi,  28  ),  et  de 
coelo  venisse  (lU.  vi,  41),  et  hic  lamen  Vcrbum  car- 
nem  lactum  inlcr  homincs  habitasse  (Id.  i,  14).  Quod 
si  propterea  putant  eum  non  habuissc  in  terra  ma- 
irem  vel  geniis,  quia  dixit,  Quce  milii  mater,  vcl  (jui 
fratrcs  (Maltli.  xii,  48)?  supercst  ul  etiam  discipulos 
ejus,  qiiibus  hoc  excmplum  in  se  ipso  pracbuil,  ut 
lerreni  gcneris  necessitudinem  propter  rcgnum  coe- 
loruin  conlemnerent,  affirment  non  habnissc  palrcs, 
quia  dixil  cis,  Ne  vobis  dicatis  patrem  in  terra  ;  unus 
enim  esl  Pater  vester  Deus  (  Id.  xxiii,  9  ).  Quod  crgo 
islos  de  palribus  docuit,  hoc  ipse  de  matre  el  Iralri- 
hus  prior  fecit  :  sicut  et  alia  mulla,  in  quibus  se 
nohis,  ul  eum  imitaremur,  prsebere,  et,  ut  scquere- 
mur,  praeire  dignatus  est.  Quapropler  iste  qni  in  eo 
quod  putal,  palmare  sie  vincitur,  quam  jaccat  et  in- 
volvalur  in  cxteris  animadvertendum  est.  Quippc 
qui  proplerea  dicit  non  credendum  esse  Apostolis, 
qui  ejus  non  solum  divinam,  sed  eliam  humanam 


NICII/EU.M,  .S.  AUGUSTI.M  140 

iiaiivilatcin  annuiitiavcrunt,  quia  poslea  juveni  ad» 
iKCScrunl,  et  ncc  vidcrunl  eum  natiim,  ncc  sc  hoc  af 
illo  audissc  dixcrunt.  Cur  ergo  credunt  Joanni  di« 
cciiti,  In  principio  eral  Verbum,  el  Verbum  eral  apud 
iJeuni,  et  iJeus  eral  Verbum ;  hoc  erat  in  princijAo 
apud  Deum;  omnia  prr  ipsum  facla  sunt,  et  tine  ipso 
faclum  esl  nihil  (  Joan.  i,  1-5  ),  el  cxtera  qu»  illis 
(|iiairivis  non  intelligcnlibus  tamen  placcnt?  Dicanl 
ubi  lioc  Joanncs  vidcril,  aul  iibi  sc  boc  ab  ipso  Do- 
iniuo  audisso  dixcril.  Qiiidquid  cnim  dixcrint,  unde 
hoc  Joanncs  scirc  potucrit,  inde  credimus  cliam 
omncs  aniiiinlialorcs  nalivilatis  Christi,  idquodan- 
nuiiliavcriirit  scirc  potiiissc.  Dcindc  qua:ro,  undc  cre- 
daiit  dixisse  Dominum,  Qua  milii  mater,  aut  qui  fra- 
tres?^\  quia  hoc  Evangclisla  narravit,  cur  ei  non 
credunl  et  illud,  Quia  matcr  cjus  ct  fratres  quxre- 
hanteuin  (Matih.\\\,  48,  4G)?Si  autem  hocmentilus 
csl  qiiod  noliiiil  crederc,  quomodo  ei  credunl  Chri- 
stum  dixisse  quod  nolunt  intclligcre?  Deinde  si  Chri- 
slum  natum,  qiiia  jam  juveni  adhacseral,  non  potuU 
ncsse  Matthaeus,  unde  poluil  Chrislum  non  natum, 
post  lot  annos  natiis  nosse  Manichxus?  Dicluri  siint : 
Spiritus  sanclus  hoc  scicbat  qui  eral  iii  Manichsco. 
llle  sane  si  Spiriius  sanclus  essct,  vera  dixissei-  Sed 
cur  non  polius  de  Christo  discipulis  ejus,  qui  c tiam 
corporalilcr  ei  adhjcserunf,  credimus;  qui  non  soliim 
pcr  Spiriluin  sanctum  ab  ipso  impertilum  scire  po- 
tiierunl,  si  quid  laleret  in  rebus  liumanis,  sed  lam 
recenti  ct  prx-scnti  memoria,  etiam  solo  Immann 
scnsu,  geniis  Chrisli  secundum  carnem  el  totam  orj- 
ginem  collegeruiit?  Et  tamcn  cxci  et  surdi  testes  di- 
cunlur  Apostoli.  Ulinam  lu  non  tantum  ccecuscl  sur- 
dus  fuisses,  ne  lam  vana  et  sacrilcga  disceres ;  sed 
etiam  muius,  ne  laiia  diccres ! 


LIBER  OCTArUS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Faustus  dixit  :  Quare  non 
accipis  Teslainentum  "Vetus?  Quia  jam  pr.Tevenlus 
sum  Novo  :  veteri  autcm  et  novo  non  convenit,  ut 
Scriptura  lestatur.  Nam,  Pannum,  inquit ,  novum 
nemo  assuit  vestimenlo  veteri,  alioquin  major  scissura 
fiet  (Matth.  ix,  t6,  et  Luc.  \,  56).  Qiiia  ergo  majorem, 
sicuti  vos,  scissuram  facere  caveo,  Chrislianam  novi- 
lalcm  Hebraicae  vetuslati  non  misceo  *.  Quis  enim 
non  eliam  sordidum  judicel,  novis  vestibus  indulis, 
non  donare  inferioribus  vetera  *?  Quapropter,  ego 
cliamsi  nalus  essem  Judaeus,  ut  fuerunt  Aposloli,  di- 
gnum  tamcn  erat  me,  Novo  accepto  Testamento, 
Vetusrepudiare,  nt  fecerunt  ipsi.  Nuncveroet  naturae 
beneficio  conseculus  ut  sub  serviiuiis  jugo  non  na- 
scerer,  et  Chrislo  mihi  protinus  occurrenle  cum 
pleno  munere  libertatis ;  quam  miser  et  slulliis  et  in- 
super  ingratus  ero,   si   me  ullra  addixero  scrviluti? 

'  sola  fcre  editio  Lov.,  swuti  vos  scitis.  scissuram  face- 
ret,  caveo  christianam  novitatem  Hebraica  vetustati  com- 
ndscere. 

*  Apud  Er.  Lugd.,  vetcres.      M. 


QuJppePaulus  indeGalalas  arguit,  quod  in  circiimci- 
sionem  relabcnies,  ad  infirma  repedarent  et  egcn.i 
elementa,  quibus  denuo  servire  vellent  (Galat.  iv  ei  v). 
Quomodo  ergo  id  egoadmitlam,  in  quo  alium  videain 
repiehendi?  Turpe  est  redire  in  servilutem,  sed  tir- 
pius  ire. 

CAPUT  II.  —  AuGUSTiNUS  respondit :  Jam  quidcn 
satis  superius  ostendimus ,  quare  et  quomodo  lenca- 
mus  auctoritatera  Vetcris  Testamenti ,  non  ad  Ju« 
daicae  servilutis  imitationem ,  sed  ad  Christianae  li- 
bertatis  tesiificationem.  Neque  enim  mea  ,  sed  Apo- 
stoli  vox  est ,  Quia  omnia  hccc  in  (igura  contingebant 
illis ;  scripta  autem  sunt  propter  nos ,  in  quos  finis  s<e- 
culorum  obvenit  (\  Cor.  x,  11).  Quapropler  non  i« 
scrvilute  facimus  quse  jussa  sunt  ad  nos  praenunlian- 
dos,  sed  in  libertate  legimus  quae  scripla  sunt  ad  noi 
confirmandos.  Quis  itaque  jam  non  intelligat ,  unde 
Galatas  revocai  Apostoius,  non  rcligiose  Scripturam 
circumcisionis  Icgentes,  sed  jam  supersliliose  cir- 
cumcidi  volcntes  (Galal.  iv  et  v)?  Undc  non  pannuni 


til  IIBER 

Dovum  vcsrtmcnlo  veteri  assulmus ;  sed  erudimur  in 
regno  coelorum,  ad  similiiudincm  iliius  patrisfamilias 
quem  ccmmemorat  Dominus  profcrcntein  de  tho- 
sauro  suo  nova  et  vctcra  {Malih.  xiii,  h"!).  Ille  aulcm 
assuil  pannum  novum  vestimenlo  velcri ,  qui  conli- 
iienliam  vuil  liabere  spiriliKiIcm,  et  nondum  deposuit 
spem  carnalcm.  Nam  lcgilc  diligenlcr ,  ct  vidclc  dc 
jejunio  Dominum  interrogalum  ,  rcspondissc  ,  Nemo 
asiuit  pannum  novum  veslimento  veteri  {Id.  \x,  IG). 
Adhuc  ciiim  discipuli  Dominum  carnalitcr  diligcbant, 
quandoquidem  etiam  nc  occisum  amiltcrcnt,  formi- 
dabant.  Unde  relruni  rcvocanlem  se  a  passione,  sa- 
tanam  appellat,  qnod  non  sapcret  qux  Dci  sunt ,  scd 
qua;  hominum  {Id.  xvi,  23).  Proindc  attcndite  in  ilia 
phantasia  vestra  de  regno  Dei,  unde  istara  lucem  so- 
]is  canii  conspicuam  tanquam  ad  cvemplum  vobis 
propositam  diligitis  et  adoratis,  qiiam  carnalcm  spcm 


NONUS. 


9<2 


geratis  :  et  invcnietis  jejunia  veslra  qnomodo  pru- 
dentia;  carnis,  liiiquam  vcsliniento  veteri  assuantur. 
Yerumtamcn  cuin  pamius  novus  vestimcnto  vetcri 
iion  convcniat,  unde  potucrunt  principibus  lcncbra- 
rum  mcmbra  Dei  vcslri,  iion  adjuncla  atque  consula, 
scd,  quod  csl  vchcmcnlius,  commixta  ct  concrota 
cohaercre?  An  ulrum(|uc  vetus  cst ,  qnia  utrumquo. 
falsum ,  el  utrumqnc  dc  prudeniia  carnis  csl  ?  Nisi 
forte  indc  vultis  probare  unum  fuisse  novum,  altcrum 
vctus  ,  quia  major  scissura  facla  cst ;  ut  miscrabilis 
panniis  de  regno  lucis  abscinderetur,  et  globo  tcne- 
brarum  .•etcrna  poena  configeretur.  Et  lamcn  argutc 
sibi  videtur  vclut  acu  lingux'  divinarnm  Scripturaruni 
firmamenta  compungere  '  ,  talium  fabularnm  sordi- 
bus  sarlor,  ant  mendicus  induior. 

*  Sic  Am.  cl  Mss.  Ai  Rr.  et  Lov.,  compingere. 


LIBER  NONl^. 


C.\PUT  PRIMUM.  —  Faustcs  dixit  :  Quare  non 
accipis  Vetus  Tcslamenlum  ?  Si  Aposiolis  licuit  snb 
eodem  natis  ab  'eo  discederc  ,  niihi  quare  non  liccat 
id  in  quo  nalus  non  sum,  non  usurparc  ?  omncs  qiiippe 
Gcnlilcs  nascimur,  noii  Judxi,  iion  deniqiic  Chri- 
siiaiii  :  scd  alios  ad  se  ex  eadcm  Gontilitate  Tcsla- 
inentum  Vetus  adducil ,  facilque  Jiid;cos;  alios  No- 
viim,  el  iniliat  Chrislianos  :  tanquam  si  dux  arborcs, 
dulcis  et  amara,  radicibus  suis  unius  tcrrcc  in  se 
vim  transfer.inl,  immutandam  qnalilalibus  suis.  Apo- 
siolis  ergo  in  dulcem  Iranseuntibus  ex  amaro,  quain 
dcinens  cro  ego ,  si  in  amarani  coiivertar  ex 
dulci  ? 

CAPUT  II.  —  AcGCSTiNUS  respondit  :  Cur  ergo 

Apostolns,  qnem  dicis  rclicto  Judaismo  c\  amarilu- 

dine  transisse  in  dulcedincm,  m.igis  inde  fractos  ra- 

mosdicit,  qni  cx  ipso  popiilo  inChrisliim  credere  no- 

luerunl ;  cl  in  ipsa  olea:  radice,  id  cst  origine  sanclo- 

niin  Hchra?orum,  tanquam  olcaslriimgcntes  inscrlas, 

ut  liercni  participes  pinguedinis  olcoe  ?  Nam  cum  de 

Judajorum  lapsu  admonerel  Genles  ne  superbirent , 

ila  lociilus  cst  :  Vobis  enim  ,  inquit ,  dico  Centibus, 

quamdiu  quidem  ego  snm  Gentium  Aposlolus  ,  ministe- 

rium  meum  glorifico,  si  quo  modo  ad  wmulalionem  pro- 

vocnre  polero  carnem  meam,  ut  satvos  faciam  aliquos  ex 

illis.  Si  rejectio  illorum  reconciliatio  csl  mundi,  quw  eril 

assumptio,  nisi  vita  ex  mortuis  ?  Si  autcm  delibatlo  san- 

cla  est ,  et  conspersio ;  et  si  radix  sancta  est ,  ct  rami  : 

quod  si  aliqui  ex  ramis  fracti  sunt,  tu  aulem  cum  esscs 

oleaster,  insertus  es  in  illis  ,  et  socius  radicis  faclus  es 

et  pinguec/inis  olece,  noli  gloriari  adtersus  ramos.  Quod 

ti  gloriaris,  non  lu  radicem  portas,  sed  radix  te.  Dicis 

ergo  :  Fracti  tunt  rami  ut  ego  inserar.  Bene.  Incredu- 

litate  fracti  sunt.  Tu  autem  fide  stas,  noli  attum  sapere, 

$ed  time  :  nam  si  Deus  naluralibus  ramis  non  pepercit , 

neque  tibi  parcet.   Vide  ergo  bonitatem  et  severitatem 

Dei  :  in  eos  quidem  qni  ceciderunt ,  severitatem  ;  in  te 

uiilem  bonitmcm ,  si  pcrmnnseris  in  bonitate  :  alioanin 


et  lu  excideris.  El  ilti  si  non  permunserint  in  incre- 
dulitale,  inserentur  :  potens  est  enim  Deus  iterum 
inscrere  illos.  Natn  si  tu  ex  naturali  e.xcisus  oteastro 
et  contra  naluram  insertus  es  in  bonam  olivam ;  quanto 
mngis  illi  qui  sccundum  naturam  sunt ,  insercntur  sua: 
olivw  ?  Nolo  enini  vos  ignorare ,  frulres  ,  sacramenlum 
hoc ,  ut  non  sitis  vobis  sapientes  ,  quia  cwcitas  ex  parte 
Israel  facla  est ,  donec  plenitudo  Gentium  intrarct ,  et 
sic  omnis  Isracl  salvus  fieret  {Rom.  xi ,  i3-2C).  Yide- 
tis  crgo  vos,  qui  in  isla  inseri  radicc  non  vuliis,  non 
qiiidem  fractis  rnmis  esse  similes  ,  sicul  esl  carnalis 
et  impius  populus  Judycorum,  scd  in  olcaslri  amari- 
tiidine  remansissc.  Nom  quid,  nisi  olcaslrum  Genlium 
sapit,  adorare  solcm  ct  lunam  ?  Nisi  forle  proptcrci 
vos  jam  non  pulalis  esse  in  oleaslro  Gcnlium  ,  quia 
spinas  novi  gcneris  addidistis ,  et  falsum  Cliristum  | 
qucm  cum  sole  ct  luna  colcretis ,  non  manu  fabrili, 
sed  pervcrso  cordc  finxislis?  Inscrimini  crgo  in  radi- 
cem  oleaj ,  quo  se  redditum  gaudet  Apostolus  ,  qni 
inter  fraclos  ramos  per  incrcdulitatem  fuit.  Inde  sc 
quippe  liberalum  dicit,  cum  se  a  Judaismo  ad  Chri- 
slum  transisse  hetalur ,  quia  Christus  seinpcr  in  ilh 
radice,  atque  in  illa  arbore,  pra;dicatiis  esl :  in  quem 
venientem  qui  non  credidcrunt,  fracli  sunl  inde  ;  et 
qui  crediderunt ,  inserti  sunl  ibi  :  quibus  ne  super- 
biant,  dicitur,  Noli  attum  sapere ,  sed  time  :  nam  si 
Deus  naturatibus  raniis  non  pepercil,  neque  tibi  parcet. 
Sed  ne  de  ipsis  fraclis  dcspcrelur,  paulo  post  dicit  : 
Et  ipsi  si  non  permanserint  in  incredutitate,  inserentur  : 
votens  est  enim  Deus  iterum  inserere  iltos.  Nam  si  tu 
ex  naturali  excisus  oleastro,  et  contra  naluram  insertu» 
es  in  bonam  olivam ;  quanto  magis  itli  qui  secundum  na- 
luram  sunt ,  inserentur  suw  otivai  ?  Eccc  unde  cliani 
ipsc  gloriatur,  a  fractura  libcratus,  et  radicis  pinguc- 
dini  reddilus.  Qui  ergo  in  vobis  sunt,  qiios  inde  fre- 
git  impictas,  rcdcant,  ct  rnrsus  inserantur.  Qui  aulcn»» 
nniiiiuam  ibi  fuerunt,  veniaiit  a  naturali  sterililato 
prxcisi,  parliripcs  fccunditatis  fuluri. 


243 


CONTltA  lALSTUM  MANICIIyEUM,  S.  AUCUSTINI 


V,i 


LWEll  DEClMm. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Fadstus  dixil  :  Cur  non  ac- 
cipis  TcstarncnHim  Veliis?  Quia  ct  ab  ipso  lioc,  et 
ex  Novo  didicimus ,  aliena  noii  coiicuplsccre.  Quid 
autcin  ,  iiiqiiis ,  alicnum  liabct  Tcstamcnlum  Vc- 
liis?  Imo  quid  liabct  non  alicnum?  Diviiias  promil- 
lil,  ct  vcnlris  satnrilatem,  et  (ilios  ct  ncpolcs,  vilam- 
que  longam ,  cl  cum  liis  Clianaiiitidis  regniim  :  scd 
omnia  hcnc  circumcisis  ct  observantibus  sabbala  ,  ct 
immolanlibus  sii)i,  el  abstinenlibiis  a  porcina,  cl  iiti- 
jusmodi  caclcris  :  qn.x  qnia  cgo  ncgligo,  el  Ciirislia- 
nus  omnis,  ut  inepta  scilicct,  ct  ad  salutem  animi 
niinime  pertinenlia,  idcirco  nec  qu.ne  promitlit,  ad  me 
jiim  spectare  cognosco  :  momorqiic  (|iiia  sit  niandn- 
tum,  Non  concuphces  alicna  [Exod.  xx,  17  ;  Rom.  vii, 
7)  ,  Judicis  bona  sua  babere ,  libens  volensque  per- 
misi,  solo  scilicet  Evangclio  et  rcgni  coeloriim  splen- 
dida  liMrcdit.ile  conteiilus.  Nam  ul  Jiidnno ,  si  sibi 
Evangelium  usurparel ,  jure  incrcpiians  dicerem , 
Improbe,  quid  tibi  cum  co  cst ,  cujus  prccepla  non 
servas?  sic  vereor  ne  mihi  eadem  Judaeus  increpi- 
tel,  lcncnli  Teslamenlum  Velus,  cujus  mandata  con- 
temnam. 

CAPUT  II.  —  AuGUSTmts  rcspondit :  Eadcm  srcpe 
vana  repelere  istum  non  pudet ,  sed  cadem  saepe  , 
qiiamvis  vera  ,  respondere  me  piget.  Qnisquis  itaqiie 
eliam  adversus  isla  responsioncm  quacrit,  qiioe  supe- 
rius  a  nobis  dicta  sunl,  legal  [Lib.  6  ,  cap.  2).  Judcco 
aulem  dicenli  mibi ,  Cur  lenes  Velus  Testamenlum  , 
cujus  praecepta  non  servas?  respondco,  servari  a 
Cbristianis  etiam  ex  ipsis  Libris  praicepta  vitoc  agen- 
dae;  pr»cepta  vero  vitse  significandLe  tunc  recte  ob- 
servata,  cum  prccnuntiabanlur  ista,  qiijc  niinc  reve- 
lala  sunt.  Quapropter  etiam  ipsa  sic  non  observo  ad 
religionem  ,  ut  teneani  lamen  ad  teslificationem  : 
siciit  et  promissa  carnalia,  qucc  ibi  continentur,  unde 
proprie  Vetus  dicitur  Testamentum.  Quamvis  enim 
mihi  Kterna  speranda  revelala  sint;  ct  illa  tamen 
atleslantia  lego,  quae  in  pgura  conlingebant  iUis  ;  scri- 
^pta  sunt  autem  propter  nos ,  in  quos  finis  swculorum 
obvenit  (I  Cor.  x,  II).  Itaque  si  audislis  quid  rcspon- 
deamus  Judxis,  audile  ct  quid  objiciamus  Mani- 
chseis. 

CAPUT  III. — CcrleFauslusdixit,  turbarinos  possc, 
si  nobis  Judoci  dixerint :  Quare  lenetis  Vetus  Testa- 
mcntum,  cujus  pr;cccpta  non  observatis?  Quibus  nos. 


cju<.dcni  Srriptnrri!  vcncrat.i  aiqiie  scrvata  auctorilnla 
rospoiHloniiis.  Vos  qiiid  rcspondelis,  cum  vobis  dici- 
liir  :  Quare  tcnclis  evangelicos  Libros  ,  quonim  vos 
ad  d<'cipiendos  imperilos  confingitis  sectatorcs  ;  ct 
qiirc  ibi  scripla  sunt ,  non  soliim  non  credilis  ,  scd 
ctinm  quantis  poti.-slis  viribus  oppiignatis  ?  Ccrt« 
videlis  vos  poliiis  de  Novo  Testamento,  qiiam  nos  de 
Vctcre  objcctis  respondcre  non  posse.  Omnia  enim 
qu.c  in  Velcre  scripta  siinl,  nos  el  vera  cssc  dicimus, 
et  divinilus  mnndata  ,  ct  congruis  tcmporibus  distri- 
biila.  Vos  autcm  cum  vobis  objccta  fucrint ,  qn.c  in 
libris  Novi  Tcslamenli  scripla  sunl ,  nec  accipiunlur 
a  vobis ,  dcficienles  in  rcspondcndo,  et  manifesta 
veriiate  faucibiis  prcssis  ,  anbclitu  saucio  dicilis  esse 
falsaia.  Qiiid  aiiiid  posseiit  exepirare  prxfocata  ora 
fnllacium  ?  vel  polius  quid  aiiud  possent  pulere  con- 
fossa  cadavera  morliiorum  ?  Et  tamen  confessus  est 
Fausiiis  ,  non  coiicupiscere  aliena  ,  non  solum  se  ex 
Novo  Testamenlo ,  sed  etiam  ex  Vetere  didicisse  : 
quod  ccrtc  a  suo  Dco  non  posset  disc«re.  Ille  quippe, 
si  non  concupivit  alienum ,  quare  supcr  terram  lene- 
brarum  ,  ubi  nunquam  fueruiit ,  nova  sxcula  con- 
slnixil  ?  An  diclurus  est :  Prior  ipsa  gens  tenebrarum 
rcgnum  ineum  concupivit,  quod  ab  iila  erat  alicnum? 
Ergo  imitaliis  est  genlem  lencbrarum,  ut  ct  ipse  con- 
cupisccrcl  aliena  ?  An  angusium  antea  fuerat  regnum 
lucis  ?  Optandum  igitur  erat  bellum  ,  ut  acquireretur 
de  vicloria  laiiludo  regnandi.  Qiiod  si  bonum  cst,  et 
aiiie  potiiit  concupisci  :  sed  exspeciabatur  ut  gens 
hoslilis  in  bellum  prior  erumperct,  quo  quasi  juslius 
expugnarelur.  Si  autem  non  est  bonum  ,  quare  ini- 
mico  viclo  ,  siiper  alienam  terram  crescere  voluit 
rcgniim  suum,  cum  prius  contcntus  suis  linibus,  plena 
fclicitaie  vi^isset?  Sed  utinam  vere  isti  hrec  ipsa 
prcccpta  vitic  agcndac,  quorum  est  unum,  ne  concu- 
piscamus  alienum  ,  vellenl  ex  illis  Liltcris  discere  : 
profecto  mansuescercnt ,  et  miles  inlelligerent  eliain 
illa  prsrcepta  vitce  significand.ne  ,  quibus  eorum  obla- 
Irat  offensio ,  el  illi  lunc  lempori  observanda  con- 
gruisse.  Nos  autem  quomodo  Velus  Teslamcntum 
lanquam  alienum  conciipiscimus ,  cum  ea  Icganius 
qus8  in  figura  cpnliiigcbant  illis ;  scripta  sunt  autem 
proptcr  nos ,  in  quos  finis  sceculorum  obvenit  ?  Puto 
qiiod  non  concuniscit  alicnum ,  qui  lioc  lcgit  quod 
scriptum  Cst  proptcr  ipsum. 


LIBER  UNDECIMUS. 


CAPUT  PRIMUM.— Faustus  dixit :  Aposlolum  ac- 
cipis?  Et  maxime.  Cur  ergo  non  credis  Filium  Dei  ex 
semine  David  nalum  secundiim  cnrnem  [Rom.  i ,  3)  ? 
Non  cquidem  crcdiderim  Aposloliiin  Dei  conlrafia 
^ibi  scribere  poluisse ,  et  modo  hanc ,  modo  illam  de 


Domino  nostro  habuisse  sentenliam.  Sed  quia  vobis 
ita  placet,  qui  nunquain  sine  slomacho  auditis  aliquid 
esse  in  Aposlolo  canpunalum  ,  ne  hoc  qiiidem  nobis 
scialis  esse  contrarium  Si  quidem  h;cc  velus  vidoa- 
tur  esse  et  antiqua  opinio  Paiili  de  Jesu,  cum  euin  ct 


1 


24S 

ipsc  Davia  (iliiiin  piilarcl,  ul  caclcri  :  quoi)  lanioii  iilii 
falsum  clididl,  iiileipolal  cl  infirinal,  scribensque  ail 
Coriiillrios  :  Sos,  inquil ,  nemhicm  iiwimns  sectindinn 
cainem  :  el  si  cognovimus  secundum  carnem  Clirislum, 
tcd  nunc  jam  non  novimus.  Quarc  considercs  oporlel, 
qiiaiiluni  intcrsil  inler  Iia-c  duo  ca|iilnla,  c  qnibus  unuin 
perliibot  Jesuin  filiuni  David  secunduin  carnein,  alie- 
rum  vero  jam  se  neminem  nosse  secundum  carncm. 
QiK-e  si  ntraque  sunl  Pauli,  aul  hac  ralione  erunl,  qua 
dixi ;  aul  unnin  ipsornm  non  cril  Pauii.  Prosoquilur 
denique  :  llaque ,  inquit  ,  si  qua  est  in  Chrislo  nova 
ereatura  ,  velera  Iraiisicrunl :  ecce  facta  sunt  omnia 
nopfl(llCor.  v,16, 17).  \ides  ergo  eum  vciercmappel- 
lare  el  iransiloriam  fidem  illam  priorcm,  id  cst,  Jesum 
credidisse  cx  seniine  David  sccundum  carnem  :  no- 
vam  vero  lianc  sccundam  et  permanentem,  qua  neini- 
nem  jam  noverit  sccundum  carncm.  Quaproptcr  et 
alibi  :  Ciim  essem,  iiiquit,  parvulus,  ut  parvulus  loque- 
bar,  ut  parvuliis  sapicbain,  ut  parvulus  coijilabam  :  cum 
autem  faclus  suin  vir,  quw  parvuU  erant  deposui ' 
(I  Cor.  XIII,  11).  Quod  si  ila  cst,  quid  crgo  et  nos  in- 
dignum  facimus ,  si  novam  ct  mcliorcm  Pauli  tcnen- 
les  confessionem,  vetercm  illam  ac  dctcriorem  proji- 
cimus  ?  Anl  si  vobis  secundum  qnod  ad  Uomaiios 
scribil ,  credere  cordi  est;  nobis  qiiare  licitnm  non 
sit ,  secundum  qiind  ad  Coriiilbios  dogmaiizare  ? 
Quamvis  ci  boc  ad  duriliani  veslram  ita  respondcrim. 
Alioquin  absit  .Apostoliim  Dei  ,  quod  ivdilicavit,  un- 
quam  deslrucrc ,  ne  se  ipsc  prxvaricatorcm  consti- 
tuat,  ut  contestatus  esl  {Calat.  ii ,  18).  VcrunUamcn 
si  ejus  esl  et  prior  illa  sentenlia,  nunc  emcndaia  esl : 
sin  Tas  non  cst  Pauluin  incmend.ilum  dixisse  aliquid 
unquam  ,  ipsius  non  cst. 

CAPUT  II.  —  Alclsti.nls  respondil :  Iloc  cst  quod 
paulo  ante  dixi ,  quia  ubi  sic  manifcsta  verilalc  isli 
praefocanlur ,  ut  obsessi  dilucidis  verbis  sanclarum 
Scripturarum,  cxiliim  iii  cis  fallacix  su.c  rcperire  wn 
possint ,  id  testinionium  quod  prolatum  est ,  falsuni 
esse  rcspiindont.  0  voccin  a  vcrilale  fugaccm  ,  iii 
amcnlia  perlinacem  !  Usque  adeo  invicia  sunt ,  qiisc 
advcrsus  vos  de  divinis  codicibus  profcruntur,  ul  non 
sit  aliud  quod  dicalis,  nisi  cos  esse  falsalos.  Qux  jam 
aucloritas  littcraruin  aperiri,  quis  saccr  libcr  cvoivi, 
quod  documcntum  cujnslibet  scriptura)  ad  convincen- 
dos  crrores  vestros  cxscri  polcst ,  si  bacc  vox  admit- 
lilur  ,  si  alicujus  pondcris  xstimatur  ?  Aliud  cst  ipsos 
libros  non  accipcre  ,  cl  nullo  eorum  vincnlo  dclineri, 
quod  Pagani  de  omnibus  Libris  nostris,  quod  Judxi 
de  Novo  Tcslameiilo  faciunt ,  quod  dcnique  nos  ipsi 
de  vestris  cl  alioriim  h  iTClicoruni ,  si  quos  suos  et 
proprios  liabent ,  vel  de  iis  qui  appellanlur  apocry- 
phi  :  non  quud  habciidi  sint  in  aliqua  auclorilate 
secreia  ,  sed  quia  niilla  tcsiilicationis  luce  declarali , 
de  nescio  quo  secrcto ,  nescio  quorum  prxsumptione 
prolali  suiil  :  aliud  cst  crgo  auctorilale  aliquorum  vc! 
librorum  vcl  hominum  non  tcneii,  et  aliud  est  diccrc, 
Islc  quidem  vir  sanclus  omnia  vera  scripsit ,  ct  isla 


LIBER  UNDECI.YIUS.  216 

cpi^liila  ip-Miis  osl,  scd  in  ea  ipsa  Iioc  cjiis  csl,  Iioc  «on 
esl  ejus.  Lbi  ciim  ex  adverso  audioris,  Proba  ;  nt<n 
confiigias  ad  cxcmplaria  vcriora,  vel  |ihiriimim  codi- 
cum  ,  vcl  anliquorum  ,  vel  lingux  prcTccdenlis  unde 
hoc  in  aliam  lingnam  interprctatnm  cst  :  scd  dicas  , 
liide  probo  lioc  illius  essc ,  illiid  non  essc ,  qiiia  lioc 
pro  ine  sonat ,  illiid  coiilra  1110.  Tii  cs  crgo  regula 
verilatis  ?  quidquid  contra  te  fucrit ,  non  est  vcrum  ? 
Quid,  si  alius  siinili  insania,  scd  tamcn  qiia  tua  duritia 
confringaliir  ,  existat  el  dicat ,  Imo  illnd  quod  pro  tc 
sonat ,  falsum  est ;  hoc  autcm  quod  ciintia  te  cst  , 
vcrum  est?  quid  aclurus  es,  nisi  forle  alium  librum 
prolalurus,  ubi  qnidqiiid  lcgcris,  secundum  tiiain  sen- 
tcntiam  possit  intolligi  ?  IIoc  si  fcccris,  non  dc  aliqua 
ejus  particula  ,  scd  dc  lolo  audies  conlradicenlem  et 
clamantcin,  Falsus  cst.  Quid  agcs  ?  qiio  te  convertes  ? 
quam  libri  a  te  prolati  originem  ,  quam  vctustatcm  , 
quam  scricm  successionis  lestem  citabis  ?  Nam  si  hoc 
facerc  conaberis  ,  el  iiibil  valcbis  :  el  vides  in  hac  re 
quid  Ecclcsiic  catbolic.c  valeal  auctoritas  ,  qucc  ab 
ipsis  fiindaiissimis  sedibus  .^poslolorum  usque  ad  ho- 
dicrnum  diem  succedcntium  sibimcl  episcoporum 
serie,  et  tot  populorum  conscnsione  firmatur.  Ilaquc 
si  de  fide  cxeniplarium  qu.Tstio  vcrterclur,  sicul  in 
noniiullis  ,  qua;  ct  paucx  sunt ,  et  sacrarum  Lillcra- 
rum  sludiosis  notissimcc  senlcntiarum  variolatcs  ;  vel 
cx  aliarum  rcgionum  codicibus ,  unde  ipsa  doctrina 
conimcavit ,  noslra  dubitalio  dijiulicarelur  ,  vcl  si  ibi 
quoqiie  codiccs  variarent ,  pliires  paucioribus  ,  aut 
volnsliores  recenlicribus  prx-fcrrcniur  :  el  si  adhuc 
essei  inccria  varlcias ,  prxcedens  lingua  ,  unde  illud 
intcrprctalum  esl,  consuleretur.  Hoc  modo  quxrunt, 
qui  quod  eos  movct  iii  Scripturis  sanctis,  (anta  aucto- 
rilatc  firmntis  ,  invcnirc  volunt ,  ul  babeant  unde 
inslruantur,  non  unde  rixcntur. 

CAPUT  III.  — IIoc  .^ulem  qnod  adversns  impieln- 
tein  vcslram  cx  nposloli  Paiili  Epislola  proforlnr, 
Filiuin  Dei  ex  scmiiie  David  essc  sccuiuliini  carncm 
{fiom.  I,  5),  onines  codices  el  novi  et  vcteres  ha- 
bcnt,  omnes  Ecclesix  legunt,  omnes  lingux  conscn- 
liunt.  Exuimini  crgo  pallio  fallacix,  quo  Fauslus  in- 
dutus,  cum  sibi  proposuisset  tanquam  inlcrrogantcm 
el  dicentem,  Accipis  aposlolum  Pauluin?  rcspondit, 
Et  maxime.  Cur  enim  non  potius  rcspondit,  El  mi- 
nimc ;  nisi  quia  fallax,  aliud  qnnm  id  quod  falsum 
crat,  rcspondere  non  poluit?  Quid  enim  accipit  apo- 
stoli  Paiili?  Non  primum  honiincm,  (|uein  illc  dicit 
de  lerra  lcrrenum  :  de  quo  itom  ditit,  Factus  esl  pri- 
miis  homo  Adam  in  animam  viventem.  UIc  aiitcm  an- 
nnnliat  ncscio  qucm  primum  liomincm,  nec  dc  terra 
torronum,  ncc  faclum  in  aniniam  viventein,  sed  dt5 
subsianlia  Dci,  idipsnm  existentcin  qnod  Dcus  esi, 
inembra  sua,  vol  vestimeiila  sun,  vcl  arma  sua,  id 
estquinque  elcmenta,  cnm  cl  ipsa  nihil  alind  essenl 
qiiain  subslaiitia  Dei,  in  fcncbraruin  gcnlc  mersissc, 
nt  inqniiinta  capcrcnlnr.  Non  sccundnm  hominem, 
qurm  Paiilus  dicit  dc  coelo  ',  quem  dicit  eliam  novis- 


'  Apiid  Fr.  Pt  \m.,  e\'acuaii-  Lugd.,  qu(e  parvidi  erant 
[depobvi  el]  eraami.      M. 


'  \x)y.,  de  calo  coeUitem.  Abest,  coelettcm,  ab  cditis  allii 
el  a  Mss. 


247 


CONTKA  FAUSTUM  M ANlCll.ECJM,  S.  AUCIJSTINI 


218 


Mniuni  Ailiiiii  in  .siiiiiluiii  vi\ificaiileiii  (  I  (^or.  xv, 
47,  45j,  qiifiri  (Ii(il  facUim  cx  sciniiie  David  scciiii- 
(liiin  caniein,  facluiii  (;x  iiiiilicrp,  faclnm  &ub  Lcgf, 
iil  cos  (|ui  siih  \A'^(i  oraiil,  icdiiiKTOl  (C.ulal.  iv,  i,  fj) ; 
ile  (|iio  ad  Timoilieuin  dicil,  Memor  csto  Christnin  Je- 
suin  rcsnrrcxisse  n  mortuis  ex  scmine  David,  iccunduin 
Eviingcliiiin  mcuin  (II  Tim.  ii,  8) ;  in  cujiis  cxemplo 
Cliain  rcsurroclioiiom  iioslrain  |)r:cdicat  dicons,  Tra- 
didi  cnim  vobis  in  primis  (jnod  et  accepi  :  qnia  C.lirislut 
viortuus  esl  pro  peccalis  noslris ;  secunduin  Scripturas  ; 
etquia  sepultus  eslel  quia  resurrexit  terlin  die  secunduin 
Scripturas.  Et  pnulo  post  iiiferl  quarc  hoc  dixerit :  Si 
autcm  Clnislus  prmdicalur  quia  resnrrexit  a  mortuis, 
quomodo  dicunl  qu:dam  in  vobis  quia  resurrectio  mor- 
tuorum  non  est  (I  Cor.  xv,  3,  4,  12)?  Isle  aulcm',  qui 
inicrrogalus  iitrum  accipiat  aposlolum  Paulum,  res- 
poiidel,  El  maxiine,  hxc  omnia  ncgat  :  nec  Jcsum  ex 
semine  David  vult  accipere,  nec  factum  ex  muliere, 
quam,  non  quod  fucril  vel  concumbcndo  vel  parieiido 
corriipia,  muliercm  Pauliis  oppcllal ;  sed  more  Scri- 
plurarum  loquilur,  qiiac  ipsum  scxum  sic  appellare 
consuevcrunl  :  sioul  in  Cencsi  de  Eva  scriplum  est, 
Formavil  eam  in  muUerem  {Gen.  ii,  22);  cum  com- 
mixta  viro  non  fuissel.  Nec  ipsam  mortem  Clirisli,  el 
sepulluram,  et  resurreclionemaccipil;  quandoquideni 
Christum  dicit,  ncc  morlale  corpus  babuisse,  ubi  illa 
vera  mors  esset;  nec  illas  cicatrices  veras  fuisse, 
quas  post  resurreciionem  discipulis  ostendit,  cum  eis, 
quod  ct  Paulus  coinmemorat,  vivus  apparuit  {Luc. 
XXIV,  39,  40,  el  I  Cor.  xv,  5)  :  nec  ipsam  carnem 
iioslram  resurrccluram,  in  corpus  spiriluale  mula- 
Inm  ',  sicut  apcrlissiine  idein  apostolus  dicil,  Semi- 
natUT  corpus  animale ,  surgil  corpus  spiriluale.  Unde 
discernons  inlcr  corpus  aiiimale  ct  spiritiiale,  con- 
texuit  quod  jam  commemoravi  dc  primo  Adam  et  de 
novissimo  Adam.  Deindo  inliilil  :  Hoc  autem  dico, 
fralres,  quoniam  caro  et  sanguis  regnum  Dei  possidere 
non  possunl.  Et  ne  quisquam  ipsam  speciem  carnis, 
et  ipsam  subslanliam  non  posse  resurgere  credidisset, 
exprimore  volens  quid  nunc  appellaverit  carnem  et 
snnguinem,  quia  ipsam  corruplionem  inlelligi  voluit, 
quui  tunc  iii  resurrociione  juslorum  non  eril,  conti- 
nuo  coiitcxuil  :  Neque  corruptio  incorruptelam  possi- 
debit.  El  nc  adliuc  quisquam  putaret,  non  illiid  quod 
scpullum  fiierit  resurreclurum  ,  sed  lanquam  alia  lu- 
nica  pon.ilur,  et  alia  mclior  accipialur,  volens  aper- 
lissimedeclararc  quia  hoc  ipsuin  in  nielius  commuta- 
liiur  :  sicut  voslimenta  Cbrisii  in  monle  non  sunt 
f.osita,  et  alia  sumpta  ,  scd  ipsa  quae  luerant,  in  me- 
.us  clarilicala  sunl  {Mallh.  xvii,  2) :  sequilur  et  con- 
cxil  dicens,  Ecce  mysterium  vobis  dico  :  omnes  qui- 
iem  resurgeiuus,  non  tainen  omnes  iinmutabimur.  Ei  ne 
.ndhuc  essci  incermm,  qui  siul  qui  immulabunlur,  In 
atomo,  inquil,  in  iclu  oculi,  in  novissima  luba  :  canel 
eniin  tuba,  el  morlui  resurgenl  incorrupti ,  el  nos  immu- 
labimur.  Adliuc  forto  dicant,  non  secundum  hoc 
n.ortale  et  corruplibile  corpus  nos  in  resurrecLione 
iininutari,  sed  secundum  aniin.im  :  cum  Aposlolus 

•  sola  forc  cditio  Lovaniensium,  mutnndam. 


hoc  iioii  propdsucril  uiide  diccrcl ,  sed  de  corporc  ah 
ipsiiis  qiiuistionis  iiiilio  locutiis  fticril  ,  6icul  ipsa  ejut 
iiidicat  proposilio  ,  Sed  dicet  nliquig,  inquit,  Quomodo 
resurgunl  morlui?  qno  aulem  corpore  veniunl?  Ilic  j:;ni 
conscipionlor  lanqiiam  digilo  ostondit  uude  loqucre- 
lur  ,  ct  subj<!cil  diceiis  ,  Oporlet  enim  corruplibile  hoe 
induereiucorruplelam,elmortale  hoc  inducre  immoria/t- 
lalem{l  Cor.  xv,  3;>-53).  II  cc  crgocum  islencget,  cuin- 
(['ic  i|)Sum  Dcum,  de  quo  Paulus  dicit,  Immortali,  in- 
corruplibili,  soli  fJeo  lionor  el  gloria  (I  Tim.  i,  17),  iiilo 
corruptibilem  pru;dicel  ;  quanduqui(Jcm  subslanliain 
ejusaique  naluram  et  lotani  timuisse  ne  a  tenebrarum 
goiile  corrumperoliir,  et  ul  crler.c  consulcrclur,  ei 
parlc  corriiplam,  dctesianda  et  al>onuiianda  eorum 
fabula  somniat;  quid  esl  quod  etiam  in  hoc  conalur 
fallerc  imperitos,  et  iii  divinis  Scripluii)  niinuserudi- 
tos  ,  ul  iiilerrogaliis  ulrum  accipiat  apostolum  Pau- 
lum,  rospondcat,  Maxime;  ct  inveniatur,  mininie? 

CAPUT  IV.  —  Sed  ccrla,  inquil,  ratio  est,  qua 
osleiidam  Pauluin  aposloliim  aul  proficiendo  muiasse 
senlcnliam,  el  scribenlem  ad  Corinthios,  emendassc 
quod  scripscral  ad  Romanos;  aut  omnino  non  scri- 
psisse,  quod  lanquam  ejus  piofcrlur,  Filium  Dei  ex 
semine  David  secundum  carncin.  Qua  landem  raiione 
id  ostcndit?  Quia  non  potest,  inquil,  ulrumqiic  ve- 
rum  csse,  cl  quod  in  Epistola  esl  ad  Romanos,  De 
Fitio  suo,  qui  faclus  est  ex  semine  David  secuudum 
carnein  {Rom.  i,  3) ;  el  quod  ait  ad  Corintliios,  Itaque 
nos  amodo  neminem  novimus  secundum  carnem  :  et  si 
noveramus  secundum  carnem  Christum ,  sed  nunc  jam 
non  novimus  (II  Cor.  v,  16).  Rcslat  ergo  ul  nos  dcmon- 
siremns  quam  possit  ulrumque  verum  csse,  et  quara 
sibi  haec  duo  non  sint  conlraria.  Unum  quippe  corum 
non  esse  Pauli,  nullo  modo  possumus  dicere ;  quia 
nulla  in  eo  variat  codicum  aiicloritas.  Elsi  enini  iii 
quibusdam  laiinis  exemplaribus  non  lcgilur,  factus, 
scd,  natus  ex  semine  David,  cum  graca  factus  ha- 
heant,  unde  non  ad  verbum,  sed  ad  scnlcnliam 
traiisferre  voluit  dicendo,  natum,  laluius  iiilcrpres  : 
tamen  Clirislum  ex  seminc  David  esse  secundum  car- 
ne;n,  oinniumlibrorumat|uclinguaruin  concordat  au- 
ciorilas.  In  hoc  aulern  Paulum  aliquaiido  errassc,  ct 
proficiendoniutasseseulenliam,absitutdicanius.  Quod 
eliam  ipse  Faustus  sensit  quam  improbe  alque  inipic 
diccretur;  maluilque  dicere,  Pauli  Epislolain  aliorum 
falsilale  corruptam,  quam  ipsius  errorc  vitiosam. 

CAPUT  V.  —  Dc  his  enim  libris  dici  potest,  ali- 
qiiid  eos  habere  non  consonum  fortassc  occultiori,  et 
ad  digiiosconduni  difliciliori  vcritali,  qiiod  aiil  sic  re- 
manserit,  aut  in  pnsierioribus  correclum  sit,  qui  non 
pra;cipiendi  aucloritale,  sed  proficiendi  exercitatione 
scribuiitur  a  iiobis.  Iiiter  hos  ciiim  sumus,  qiiibus 
idcm  aposlolus  dicit  :  Et  si  quid  aliter  sapitis,  id  quo- 
que  vobis  Deus  revelabii  {Philipp.  iii,  15).  Qiiod  gciiiu 
liilerarum  iion  cum  crciiendi  neccssilate,  sed  cuni  ju- 
dicandi  libertaie  legendum  est.  Cui  lanien  iic  inler- 
cluderelur  locus,  etadiinireliir  posterij  ad  qu;csliones 
difficilcs  iracliindas  atqiic  vcrsandas  liiigu.e  ac  slili 
salubcrrinius  lal^or ,  disrmcla  cst  a  pcslcriorum  libri» 


2^9  LIBEK  UNDECIMUS.  2r4) 

excellenlia  canonicx  aucloriUilis  Vcleris  cl  Novi  Tc-      ipso  iioiniiio  inedialore  Ciiri4o  Jesii  capile  nosiro  rc- 
siaineiiii,  qua;  Aposloloruiu  coniirniala  lemporibiis      snrgcnle  coinpieia  cst ,    ila    spe  cerla    meJitalnr , 


per  successioiies  episcoporuin  cl  propiigationes  Ec- 
tlesiarum,  tanquam  in  sode  quadain  sul)limilcr  con- 
Slituta  est,  cui  serviat  oinnis  liiielis  el  pins  inlelloclus. 
Ibi  si  quid  vclul  absurdiim  niDveril,  iioii  licct  dicere, 
Auclor  liujus  libri  iion  teiiiiil  veritatem  :  sed,  aul  co- 
dex  mcndosus  est,  aut  inlerprcs  erravil,  aut  tu  non 
inlelligis.  Iii  opusculis  autein  poslcriorum,  qua^  lii)ris 
iiiiuiiiierabilibus  coiilinenliir,  sod  nullo  inodo  ilhe  s  i- 
cratissinue    canouicaruiu   Soriplunrum    cxceileniia; 
coxquanlur,  eti.un  iii  quibuseumiue  coruin  invenilur 
eadein   veritas,  loiige  Lnmen  est  impar  aiiclorilas. 
llaqiie  in  eis,  si  qiia  foite  propierca  di>sonaro  pnl;»ii- 
tur  a  vcio,  qiiia  non  iil  diola  sunt  intelliguiiUir,  la- 
inon   liborum   ibi  liabot   lcclor  auJilorvc   jiuliciuin, 
quo  vel  approbet  quod  piacncirt,  vel  improbel  quod 
olTenderil  :  cl  idco  cuncta  ejusmodi  nisi  vel  ccrla  ra- 
tioiie,  vel  cx  ilia  canonica  anclorilate  dorond;mtnr,  nl 
deinonslrotur  sive  omniiio  iia  esse,  sive  fieri  poluisse 
quod  vel  dispuliituin  ibi  cst,  vfl  narralum  ;  si  cuidis- 
plicucril,  aul  credcre  noliierit,    non  rcprchendilur. 
In  illa  vcro  canonica  ciniiienlia  sacrarum  Lillcrarum, 
eiiamsi  unu'^  propliela,  scii  aposlolus,  aut  evange- 
lista  aliquid   in  snis   Liltoris  posuissc  ipsa   canonis 
conlirinationc  dcclaralur,  non  licet  dubilare  qiiod  ve- 
rum  sit  :  alioquin  nulla  erit  pagina,  qua  liuman:c 
impcriti;e  regalur  iiinriuiias,  si  Libroium  canouico- 
ruin   salnbe:riiua  aucldrilas,  aut  coutempla  peiiiliis 
abolelur,  aiit  inlcrininala  conriiiidjlur. 

C.APUT  YL  —  Q;i;ipropier  qnisqnises,  queni  velut 
repugnaiilia  isla  moveruut,  qiiod  alibi  scriplum  csl, 
Filium  Dd  ex  semine  David,  alibi  aiilem,  Et  sj  iiove- 
ramus  Cliiistiitn  secundiim  caniein  ,  sed  jam  nuiic  non 
novimus  :  el  si  non  utrumque  ex  «nius  Aposloli  Lit- 
toris  prororrelur ,  sed  unuin  eorum  Pauliis  d'xisset, 
allcrum  rolriis,  aui  Isaias,  aut  alius  quisriu.Tm  Apo- 
stoloriiiu,  sire  Propliolirum  ;  qiiia  ita  sibi  omuia  iii 
canonita  auclorilale  concordanl,  ut  lanquam  iino  nre 
dicUi,  jiislissiina  et  prudenlissima  pieiale  crodanliir, 
el  soronissimo  inlcllectii  invcnianuir  ,  et  solcnissiiiia 
diligonlia  domonslronUir ;  noii  liccrcl  dc  alloriilro 
diibilare.  Proindo,  qiiia  cx  aposloli  Pauli  cauoiiicis, 
id  esl,  vere  Pauli  Epi^tolis ,  nlrumquc  proferlur ,  el 
uon  pojsuiuiis  dicere,  aut  mendosinn  esse  codicein, 
oinncs  cuim  lalini  emcndati  sic  liabent ;  aiil  inlcrpro- 
teni  erraisc,  oniiics  euiiu  gnoci  eiiiendali  sic  Iiabenl  : 
restal  ut  tu  iioii  iiilelligas,  a  mc  aiilcin  ralio  flagiie- 
lur,  quoitiodo  nonlniin  ab  allero  dissouL-t,  scd  iii  ea- 
dem  san;e  fidei  rcgula  ulruiuque  concordet.  Si  eniin 
Ui  qiiiKpie  pie  (iiiaTcres,  posses  iiivciiire  qiiomodo 
isla  perscrulaia  diliicoscaut. 

CAPUT  VIL— Nain  quod  Filiiis  Dei  ex  semine  DaviJ 
Iioino  faclus  esl,  ncc  idcm  aposlolus  uno  Ikco  dicil,  et 
aIi;esanct.xSrripUirrrapcrtissiiucpr;edicant.Qiiod  vero 
dicit.  Et  si  noreramus  C7in.sMm  sccuudum  caniem,  sed 
iam  tiuiic  non  novimus;  ea  ipsa  circumstantia  Scii|)lu- 
r.e  loci  ejus  satis  ostcndil  qiiid  loquatur  Aposlolus. 
8uo  rjuippc  morc  vilain  iioslnm  fnlur.un,  qu  e  jnm  in 


taiKpiam  jain  adsit,  pneseusque  lcneatiir :  qwx  iiliqiie 
vila  non  crit  secuudum  caruoin,   sicnl  jain  Cliristi 
vila  uon  csl  scciindum  cariiom.  Carncin  namqiie  Iinc 
loco  non   ipsam  corporis  nosiri   bubslauiiaiu,  qu;iiii 
Doiniuus  eliain  post  rcsurrectioncm  suam   carnoni 
appclbit,  dicons,   Pulpale  el  videle,  quia  spirilut  ossa 
et  carncm  noii  liabet,  sicul  mc  videtis  liabere  [Luc.  xxiv, 
59) ;  sed   corriiplioncm   uiorlaliUilomqiie  caruis  viill 
inlolligi,  qiue  Uinc    uoii  eril  in   nobis,    sicut  jaiu  in 
Cliribto  noii  est.  ilancenim  propric  carnem  nomiua- 
bat,  cliain  cum  de  ipsa  rcsurreciioiic  salis  evidcnicr 
loquoioliir,  el  dicercl,  quodjam  siipra  commcmoravi, 
Caro  et  sanguis  reijnuni  Dci  possidirc  non  possuut,  neque 
corruptio  incorruplioncm  possidebit.  Cum  crgo  facliim 
fueril,  quod  ibi  couscipienler  dicil,  Ecce  niijsleriuiK 
vobis  dico  :  omnes  qiiidem  resurgemus,  non  lamcn  omnes 
immiilabimur.  In  alomo,  id  csl,  iii  luomeulo,  in  iclu 
oculi,   in  noviisima  tuba,  canel  eniin  luba,   cl  mortui 
resurgent  incorrupti,  et  nos  iinmulabimur  :  oporlet  enim 
conuptibilc  hoc  induere  incorrnptionem,  cl  mortate  lioc 
induerc  immorlalilalem  (I  Cor.  xv,  £0-55)  :  jam  socuii- 
dum  id  qnodcarnem,  nonipsam  corporissubslauliam, 
scd  ipsam  corruplioncm   mortalilalis   appcllat,  non 
erit  uliqiie  caro,  quia  corruplioueiu  morlalilalis  nm- 
tala  non  liabcbil;  seciiiidnm  anloui  ipsius  subslauti;c 
corporisque  originein  cadein  caro  cril,  qnia  ipsa  re- 
snrgel  ct  ipsa  mulabiliir,  quia   et  illud   vcruin  esl 
qiiod  ait  Dominus,  pobteaquam  rcsurrcxil,  Pulpate  el 
videle,  quia  spirilus  carnem  et  ossa  non  liabct,  sicul  me 
videiis  liuberc;  et  lioc  verum  est  qiiod  ail  Apostolns, 
Cnro  el  sangnis  regnum  Dei  possidcre  non  possunt.  Iliud 
eniin  dictiim  est  sccundnm  ipsaui  snbslanliam,  qua: 
eliain   liiuc   crit ,   quia  ipsa    niut;il)ilur  :  Iioc  aulciii 
dicium  csl  scciindMm  carnalem  '  corriiplionis  qiiali- 
lalcin  ,    qu:e  luiic    jam  non   cril,  qiiia  mulala  caro 
no;i  corruiupelur.  Noveramus  cr^o  Cliristum  sccuiidiim 
cariiem,  id  cst,  sccundum  carnis  mortalilalom  aiile- 
qiiaiu  resurgerot :  sed  niinc  jamnon  novimus;  qiiia,  siciit 
idoin  dicil  aposlolus,  Clnislus  rcsunjens  a  mortnis  jam 
noii  morilur,  ct  nicrsciullraiion  doiniiiabitur{[lom.  vi,9). 
Nam  si  le  ad  verborum  proprieUilem  tciicas,  lucn- 
litus  e^t  cum  ait,  Noveramus  Cliiistum  secundum  cur- 
uein,  si  Chiislus  uiuupiaui    fuit   seciinduiu  carnein  : 
neiuo  ciiiin  uovoral  qiiod  iion  cr;it.  Non  auleiu  dixil, 
Pulabamns  Chrisliim  sociindnui  c;irnoin;  sed,  A'ore- 
ramus.  VerunUamon  ul  vorbo  iioii  proinam,  ne  qiiis 
afrirmel  pcr  abubicucm  loculuui  Aposlolum,    ut  pro 
eo  qiiod  esl,   piilabamus,   diccrcl,  ISovcrainns  :  illiiJ 
miror   iiou   alloiidere    liomiucs    ca;c()S,    vel    polius 
iioii  luiror   non    vidore  cx-cos,  quia  si  Cliristus  idco 
noii    babuil     carnein,  quia    dixit    Apoblolus,   nunc 
jani  uon  se  nosse  Cliristum  scciiiidiiiii   carncm  ;  uec 
illi  habuoriiut  carnoiu,  do  quibns  iii  eodeni  loco  dicit, 
Itaque  nos  amodo  ncmincm  novimus  secundum  carnem. 
Neqiic  enim  de  snlo  Chrislo  id  voleiis  inlelligi,  possel 
dicerc,  Neminem  novimus  sccundum  carnem  :  scd  qiiia 


'  AliflUOt  vss  ,  fni  H(7/is. 


851 


CONTRA  FAUSILM  MAMCIl.tlJil,  S. 


AHGUSTIM 


illoruin  scaim  vilaiii  fiiliiraiii  laiKinain  prasciilttui 
iiiedilalialur,  i\m  rcsuigcmcscoimiiiilabiiiiliir,  Amodo, 
iiiquil,  ueminem  novimus  sccuuduni  carnem ;  id  cst, 
tam  ccrlaiii  spcin  lcncnms  fiiiiira- noslrcc  incDrniptio- 
nis  cl  iinniorlaliUitis,  iil  aiiiodo  jain  in  ipsa  iiotilia 
gaudcaniiis.  Undc  aiio  loco  dicil :  Siautemresurrexisiit 
cum  Cfiristo,  quce  sursum  suul  (fuarite,  ubi  Clirislus  esl 
ad  dextermn  Dci  sedeus  :  (lua:  stirsum  suut  sapile,  nvn 
qucc  super  terrnm  {Colosa.  in,  i,  2).  Nondiiin  uli(|iie 
resurrcxinms  sicul  Clii  islus ;  sed  tamcn  sccunduin 
spem,  (pi:c  iioliis  iii  illocsf,  jam  nos  cum  illo  re- 
surrexissc  leslalus  esl.  Unde  cliam  dicil :  Secundum 
suam  misericordiam  salvos  nos  fccit  pcr  lavacrum  rege- 
neratiouis  (Tit.  iii,  5).Quis  aulcm  non  inlclligat  iii  la- 
vacro  rogciicralioiiis  spcni  nobis  dalam  salutls  futura;, 
non  jani  salutcin  ipsain,  qnae  proinillilur  ?  el  tamcn 
quia  ccrta  spcs  csl,  taiiquam  jam  dala  essel  cadcm 
saliis,  salvos  nos,  iiiquil,  [ecit.  Alio  qulppe  loco  dilu- 
cidissimedicit :  Nos  in  nobis  ipsis  in(jemiscimus,  adoptio' 
nem  exspectantes,  redemptioncm  corporis  nostri.  Spe 
enim  salvi  facli  SHmus.  Spes  autem  (juce  videtur  ,  non 
est  spes  :  quod  enini  vi^clet  quis,  quid  speral  ?  Si  autem 
quod  nonvidcmus,  sperawus,  per  patientiam  exspecta- 
nius  {Rom.  vui,  23-25).  Sicut  ergo  Iiic  non  dixil, 
Salvi  fuUiri  sumus ;  scd,  Aniodo  jain  salvi  facti  su- 
nius,  noiidum  tamcn  in  re,  scd  in  spc,  Spe  enim,  in- 
quil,  sa/w /■flc/i  sujhus ;sic  cl  quod  ibi  dictuin  cst, 
Amodo  neminem  novimus  secundum  carnem ;  noiidum 
in  rc ,  sed  in  spe  inlcUigitnr  :  quia  spes '  nobis 
in  Clirislo  est,  quia  in  ilio  jain  complotuin  esl  quod 
noliis  promissum  speramus.  llle  quippe  jam  resurre- 
xil,  ct  mors  ei  ultra  non  doniinabiuir.  Quem  et  si 
iioveramus  secundum  carnem,  cum  adliuc  morilurus 
esset;  inerat  quippe  in  ejus  corporc  illa  morlalilas, 
quam  proprie  carnem  appellat  Aposlolus  :  sed  jam 
mnc  non  novimus;  illud  cnim  ejus  mortale  jam  induit 
inimorlalitatcin,  unde  secundum  prisiinam  mortalita- 
lem  jam  caro  appellari  non  possit. 

CAPUTYIII. —  Ilaque  ipsius  locicoiitextionem,  ubi 
Iiacc  sontentia  cst,  de  qua  isti  calumnianlur.  conside- 
remus,  ul  hoc  quod  dico,  magis  eluceat.  Cliaritas, 
iiiquil,  C7irJs'J  compellil  nos  ;  judicanles  hoc  quoniam  si 
vnus  pro  omnibus  mortuus  esl,  crgo  omnes  mortui  sunl : 
et  pro  omnibus  morluus  est ,  ut  qui  vivunt,  jam  non 
sibi  vivant,  sed  ei  qui  pro  ipsis  morluus  esl  et  resurrexit. 
Ilaque  nos  amodo  neminem  novimus  secundum  carnem : 
et  si  noveramus  secundum  carneni  Chrislum,  sed  jam 
nunc  non  novimus.  Cerle  jam  nuric  cuivis  apparet 
propter  resiirrcclioncm  Christi  hoc  dixisse  Aposlo- 
lum  ;  quandoquidem  ista  verba  illud  prxcessil,  Ul  qui 
vivunt,  jani  non  sibi  vivant,  sed  ei  qui  pro  ipsis  mortuus 
est  et  resiirrexil.  Quid  est  enim  aliud,  non  sibi,  sed  ei 
vivant,  nisi  ut  sccuiidum  cariiem  non  vivant  in  spe 
terrcnoriim  et  corruptibilium  bonorum,  sed  secun- 
duin  spirilum  in  spc  rcsurrectionis,  quae  jam  ex  ipsis 
in  Christo  facia  cst?  Iiaque  eorum  pro  quibus  Chri- 
stus  mortuus  est  et  rcsurrexil,  et  qui  jam  non  sibi,  sed 
iili  vivuiit,  nemincm  sccundum  carncm  Apostolus  no- 

•  iji  duobus  Mss.,  qm  spes. 


vcrai,  proplcr  spcin  futuni:  iiiimorLililnti«,  in  cnjir» 
(■Xhpcclalionc  vivcbant,  qu:i:  iii  Chrislojani  nun  spes, 
8ed  rcs  cral  :  qucin  cl  si  novcrai  sccunduni  cariiem, 
ciiiii  adliuc  inoriturus  csscl,  jain  taincii  non  novcrai ; 
qiiia  cuiii  rc&iirrcxissc  noverat,  cl  uilra  ci  inorlcm  iioii 
doiniiiaturani.  lOl  (pjia  ornncs  in  illo,  cl  si  nonduin 
in  rc,  jam  lamcn  spc  hoc  sumus,  fcequitur  ct  dicit  : 
Si  qua  itjitur  in  Chritto  nova  crealura,  velera  trantie- 
runt  :  ecce  fucta  tunt  omnia  nova.  Omnia  autem  ex 
Dco,  qui  reconciliavil  nos  tibi  per  Christum  (II  Cor.  v, 
14-18).  Omnis  crgo  nova  crcatura,  id  esl,  populus 
innovatus  pcr  lidem,  iit  habeat  intcrim  in  spe,  qiK^ 
in  re  postca  pcrliciatur,  in  Christo  habcl  jam  quod  in 
se  spcral.  Ilaqiie  nunc  vetera  transterw  t  secunduin 
spem,  quia  niodo  jam  iion  cst  tenipus  Vclcris  Tcsta- 
mcnti,quo  temporale  alquecarnale  rcgnum  exsjiectc- 
lur  a  Dco  :  ct  facta  sunt  omnia  nova  sccuiidum  eam- 
dcm  spcm,  ul  rcgnum  ca;Ioruin,  ubi  iiulla  cril  iiiors 
atqiie  corruplio,  promissum  teneamus.  In  rcsurre- 
ctione  autem  mortuorum  jam  non  seciindum  spcni, 
scd  sccundum  rcm,  et  vetera  transibuni,  cumiuimica 
novissima  dcstruelur  mors  :  el  ficnt  omnia  nova, 
cum  corruptibile  lioc  induerit  incorrupUonem  ,  cl 
mortale  hoc  induerit  immortalilatem  (I  6'or.  xv,  9,6, 
53) :  quod  jam  factiim  cst  in  Christo,  qucm  secundum 
rem,  jam  non  noverat  Paulus  secundum  carnem  :  eo- 
ruin  vcro  pro  quibus  mortuus  est  et  resurrexit,  noii- 
dum  secundum  rcm,  sed  secundum  spem,  neminem 
noverat  secundum  carnem  ;  quia  illiiis  gratia  ,  siciit 
idem  ad  Ephcsios  dicit,  sumus  salvi  facli.  Nam  ct  ipse 
locus  huic  senlenliic  sic  allcslatur  :  Deus  autem,  in- 
quit,  qtii  dives  est  in  misericordia,  propter  muliam  di- 
leclionetn  qua  dilexitnos,  etcum  essemus  mortui  peccatis, 
convivificavit  nos  Christo ;  cujns  gratia  sumus  salvi  facti. 
Quod  enim  hic  dixit,  Convivificavit  nos  Christo  ,  Iioc 
dixit  ad  Coriiilhios,  Vl  qui  vivunt,  jam  non  sibi  vivant, 
sed  ei  qui  pro  ipsis  tnorluus  est  et  resurrexit.  Et  quod  hic 
dicit,  Cujus  gratia  salvi  sumus  facli ;  iam  velut  per- 
fectum  sit  loquilur,  quod  in  spe  tenet.  Nam  qiiod 
paiilo  anle  commemnravi ,  aperlissime  alibi  dicit  : 
Spe  enim  salvi  facti  sutnus.  Idcoquc  el  hic  sequitur,  et 
tanquam  perrectum  enumeral  qiiod  fiiturum  cst  :  Et 
simul,  inquil,  excitavtt,  et  simul  sedere  fecit  in  cielesti- 
bus  in  Cliristo  Jesu.  Ccite  eniin  in  coeleslibusChrisIus 
jam  sedet,  nondum  autem  nos  :  sed  quia  spe  ccrta, 
quod  fiiturum  est,  jam  lenemus,  siniul  scdcre  nos 
dixit  in  coelestibiis,  nondum  in  nobis,  scd  jnm  in  ilio. 
Namque  ne  pulares  jain  nunc  essc  perfcclum,  quod 
in  spe  ita  dioiliir,  tanquam  perfoclum  sil,  atque  nl 
intelligas  adhuc  fulurum,  soquitur  ct  dicit  :  Ut  osleu- 
deret  in  snpervenienlibus  smciUis  superabundantes  divi- 
tias  gratiw  succ  in  benignitaie  super  nos  in  Christo  Jcsu 
{Ephes.  II,  4-7).  Ilinc  csl  ct  illiid  :  Cum  enitn  essemus 
in  carne,  passioncs  peccatorum,  qua:  per  legem  sunt, 
operabatitur  in  .meinbris  noslris ,  ut  fructum  fenent 
ttiorti  {Rotn.  vii,  5).  Ita  enim  dixil,  Cum  essetnus  in 
carne,  quasi  jam  non  esseiit  in  carne  :  quod  ita  in- 
telligitur,  Cum  cssemus  in  spc  rcrum  carnalinm  : 
quando  lox,  qu;c  iinpicri  n;in  polcst  iiisi  pcr  charifa- 


453 


lem  spiriiiialcm ,  ad  hoc  siipcr  cos  enl,  ut  pcr 
prEvaricatioiiem  abundaret  ileliclum  ;  ul  poslca  rcve- 
latoNovo  Tesiameiilo,  por  inilnlgenliam,  supcrabun- 
darel  gralia  (Rom.vii,  v,20).ninc  simililera!il)idicit : 
Qiti  aulem  in  carne  sunt ,  Deo  ptaccre  non  possmit.  Ft 


LlBEll  DUODECI.MUS.  «51 

rcrum  carn:iliiim,  quamvis  adliiic  corruplibilem  car- 
iicm  morlalciiKiue  porlarcnt ;  quantu  cxpressiiis  d(* 
Cliristo  diccret  quod  eum  jam  iion  noverat  sccuiidum 
carnem,  in  cujus  corpore  eliam  re  ipsa  jam  pcrfectiini 
cral,  quod  illi  in  spe  promissum  (cnebanl  ?  Quanto  crg ) 


ne  putarel  quis^iuam  eos  dictos,  qui   nondum   morliii      nielius,  quaiito  reiigiosius  divina;  Scriplunt;  ila  ira 

•uiit,  sialim  subjecit  :  Vos  autem  non  estis  in  curne,  sed 

m  spiritu  {Id.  viii,  8,  9).  Id  est,  qui  in  spe  cariialium 

bonorum  sunl,  Deo  placcre  non  possunl ;  vos  antcm 

non  csiis  in  spc  carnalinm,  sed   in  spe  spirilualium, 

id  est,  regni  coelorum,  ubi  et  ipsiim  corpiis  por  illam 

mutalioiiem  in   siio  quodam  gencre  spiritualc   erit, 

quod  modo  animale  cst.  Seminalur  enim  corpus  ani- 

mule,  siciit  ad  Coriiithios  idem  dicit,  reswget  corpus 

spirituale  (I  Cor.  xv,  44).  Si  ergo  nemincm  corumj:»m 

iioverat  secundum  carnem  Aposlolus,  qui  proplerea 

dicebanlur  non  esse  in   carne,  quia  non  eranl  iii  spc 


clanlur,  iitdiscussis  omnibus  concordarc  inveiiiantiir, 
qiiam  dencicnte  homine  in  quxstione  quam  solvcre 
non  polest,  tanquam  ver.x  in  parle  acceplentur,  cl 
tanquam  falsa;  iii  parle  damneiitur?Quia  ctcum  csaCt 
parvulus  Apostolus,  etea  qua;  parvnli  craiit,  sai)erc» 
(1  Cor  xiii,H),quanquam  hocadsimilitiidinem  dixerif, 
noiidum  erat  tamcii  spirilualis,  qualis  jam  erat  cum 
scriberel  qu:e  ad  Eeclesiarum  aedificalioncm,  non  proj 
ficiendi  cxcrcilatione  in  sludiosoriim  manibus  versa- 
rentur,  sed  prcccipicndi  auctoritaie  in  ecclesiastico 
caiione  legereniur. 


LIBER  DirODEClMVS. 


CAPLT  PRIMUM.  —  Faustus  dixit  :  Cur  non  ac- 
cipilis  Prophetas?  Imo  tu  dic  polius,  si  (luid  Iiabcs  , 
curdebcamusPropIiclas  accipere.  Proptcr  lcsiimonia, 
inquis  ,  qnse  de  Christo  pnefati  sunt.  Ego  quidem 
nulla  inveni  ,  quamvis  allenlius  eos  et  curiosissiine 
legerim.  Sed  lamen  et  hoc  enervis  fidei  '  confessio 
est ,  in  Christum  sine  teste  et  argumonlo  non  cre- 
dcre.  Nempe  ipsi  vos  docere  solelis,  idcirco  nihil  csse 
curiosius  cxquirendum,  quia  simplex  sit  et  absoluta 
cliristiana  credulilas.  Quomodo  ergo  iiunc  fidei  siin- 
plicitatcm  deslruilis ,  indiciis  eam  ac  lcslibus  ful- 
cicndo.  el  hoc  JudxMS?  Aul  si  prima  vobis  sentenlia 
displicet,  idcircoque  transitis  in  allcram;  quis  fide- 
lior  vobis  esse  teslis  debel,  quam  Deiis  ipse  de  Filio 
suo,  qui  non  per  valem ,  ncc  per  inlcrpretem  ,  scd 
ultro  coelitus  erupta  voce  ,  cum  eiim  miiterel  ad  ter- 
ram  dixit  :  Hic  est  Filius  meus  dileclissimus ,  credile 
aii  {ilaiili.  III,  17,  et  Luc.  ix,  35).  Nccnon  et  ipse 
de  se,  A  Patre  mco  processi ,  et  veni  in  hunc  mundum 
{Joun.  XVI,  28)  :  atqiie  multa  alia  bujiismodi.  Ad  qiKC 
ringenles  *  Jud  ri  ,  Tu  de  le  /cs<;/5cnris ,  dicebant ; 
teslimonium  tuum  non  e.ft  verum.  Quibiis  ipsc  ,  Etsi 
ego  lestiftcor  de  me,  lestimonium  meum  verum  est,  qiiia 
non  sum  soltis.  Nam  et  in  Lege  vestra  scriptum  est  , 
Duorum  hominum  leslimonium  verum  est.  Ego  sum 
qui  tesli/icor  dc  me  ,  et  teslificatur  de  mc  qui  me  misit 
Paler  {Id.  viii,  15-18) :  non  dixit.  Piophel.-c.  Ad  ha^c 
el  opcra  ipsa  sua  sibi  in  leslimonium  vocal  ,  Si  mihi 
'lon  crediiis,  dicciis  ,  opcribus  crcdite  {Id.  x,  58).  Non 
(lixil,  Si  mibi  non  creditis,  Prophelis  credilc.  Qiia- 
propler  iios  testimoniis  de  Salvalore  nostro  nullis 
egemus  :  excmpla  tantum  viUe  honest.T,  el  prudcn- 
liam  ac  virlulcm  in  Prophctis  qiixrimus  ,  quorum 
niliii  in  Jiid;rorum  fuissc  vaiiltiis,  qiiia  te  non  laluerit 
seiiiio  :  siquidem  consulenle  ir.c,  ciir  cns  accipiciidos 
piilarcs,  no:i  improvidc.ncc  inurbanilcrsilentiocoium 

'  Er.,  iiicrli';  (idci. 

*  Er.,  respondentes-      M. 


mandatis  operibiis  ,  .n  sola  Iransiluisli  prxsagia  ; 
oblitus  uli(|ue  scriptum  essc ,  nunquam  vindemiar 
uvam  de  spinis,  nec  de  tribulis  ficus  {Matlh.  vii,  IG). 
Quaitroplcr  hxc  slricliin  interim  et  castigale  ad  in- 
tcrrogalionein  luam  responderim,  qiia  quxris  cur  non 
accipiamus  Prophelas.  Alioquin  niliil  cos  de  Cliristo 
propbclassc ,  abunde  jam  parcnlum  nosirorum  libris 
oslensum  Cst.  Ego  vero  illud  adjiciam  ,  quia  si  He- 
braici  vatcs  Chrislum  scicnles  ct  prxdicantes  ,  tam 
flagitiose  vixcrunl,  jure  ct  in  ipsos  dici  poterit,  ij 
quod  Paulus  de  Ccnliiini  sapicnlibiis  coiileslalur  : 
Quia  cum  cognovissent  Deum,  non  ul  Dcum  clarijicavc- 
rnnt,  aut  gralias  egerunt;  sed  evanuerunt  in  cogitatio- 
nibus  suis,  et  intenebralum  est  insipiens  coreorum{Rom. 
I,  21).  Videsergo  non  esse  niagnum  magna  cogno- 
visse,  nisi  ex  eorum  vixeris  dignitate. 

CAPUT  II.  —  AuGUSTiNLS  rcspondit  :  Ncmpe  his 
omnibus  verbis  id  agU  Faustus,  ut  Propbetas  IIc- 
brxos  neque  quidqiiam  de  Cliristo  prxnuntiavisse  , 
nequc  si  prKnunliaverunt ,  eorum  tcsliinonia  nobis 
prodcssc,  iieque  illos  ipsosex  eorumdcm  tcstimonio- 
rum  digiiilale  vixisse  crcdamus.  Nos  itaque  demon- 
strabimus  et  eorum  dc  Christo  prrcsagia  ,  et  quan- 
tiiin  per  ea  nobis  ad  fidei  verilalem  firmitatcmque 
consultum  sit,  et  eos  su.ne  propIicii.TC  congrucnlcf 
aptcqiic  vixisse.  In  hac  triparlita  dispulatione,  illud 
qiiod  primo  posui,  loiigiim  est  sic  probare,  ut  dc  illis 
omnibus  Libris  teslimonia  proferam,  quibus  ostcn- 
dani  Christum  essc  prxdictum  :  scd  liujus  hominis 
Icviialem  gravissimo  auclorilatis  pondere  conlcram. 
Ilaquippc  non  accipit  proplicias  Ilebr.Tos,  ul  accipere 
se  lamen  profitealur  Aposlolos.  Apostoliis  autem  Paii- 
lus,  de  quo  cum  se  ipsc  tanqiiam  ex  advcrSa  voce 
inlcrrogassct ,  ulriim  ciim  acciperet ,  respondit , 
El  maxime  {Supra,  lib.  II),  quid  dc  illorum  proplie- 
tia  dicat,  audiamus.  Paulus,  inqiiil,  servusJesuChrisii, 
vocalus  aposlolus,  s-^gregatus  in  Evangelium  Dei ,  quod 
ante  promiserat  per  Prophctas  suos  in  Scripluris  sanclii 


S55 


CONTIl.V  KAliSrUM  MA.MCII  liLM,  S    AUGUSTINI 


r,% 


dc  Filio  sno,  qui  factiix  ent  ei  exsntiinc  Daviil  iecundiim 
cnriiim  (l{om.  1,1-3).  Onid  viill  aiiipIiiisV  Nisi  for- 
lc  liocde  .'iliis  ali(|iiil)iis  Piophelis.iioii  dc  iioslris  llc- 
lirxis  dicliim  vciil  inlclligi?  Scd  r|nnnr]iKiin  per  qiios- 
liiiot  dicluni  sit,  dc  illo  laincn  Kilio  Dci  proniissiiin 
esl  Kvaiigcliiini,  r|iii  f;iclus  cst  ci  cx  scininc  David 
scciiiidiiin  ranicin  ;  in  <|iiod  Kvangclium  scgrcgaluin 
sc  dicit  Apostolus  :  isloriim  aulcm  pcrfldinc  lioc  sil 
«'oiilrariiiin  ,  (|iiod  scciinduin  iioc  Evangclium  cicdi- 
inu-i  Filiuin  l)(;i  facliiin  ex  scminc  David  sccundiiin 
carnciii;  lainen  apcrliora  cogiiosrant,  quibiis  evidcn- 
tis.^imum  rr(>pliclis  Ikbra^is  lcslimoniiim  pcrhibclwr 
per  ciim  Aposlolum  ,  cnjus  aiicloiilalc  sii()crboruin 
ibtoriim  coila  Irangaiiliir. 

CArUT  III.  —  Verilatcm,  iiiqiiit,  dico  in  Cliristo  , 
non  mcntior,  conteslaiite  milii  conscientiu  mea  in  Spiritu 
sancto,  quia  Iristitia  esl  mihi  niagna,  cl  continuus  dolor 
cordi  meo.  Optabam  enim  ego  ipse  anathema  esse  a 
Christo  pro  fratribui  meis  ,  cognatis  secundum  carnem, 
qui  sunt  Isruelilce,  quorum  est  adoptio  ,  et  gloria  ,  et 
Teslamenta,  et  Legis  constitudo,  et  obsequium ,  el  pro- 
missiones  ;  quorum  patres  ct  ex  quibus  Christus  secun- 
dum  carncm ,  qui  est  super  omnia  Deus  benedictus  in 
9wcula{ld.  IX,  1-5).  Quid  poiest  abundantius  dici , 
quidexpressius  declarari,  quid  sanctius  commendari  ? 
Qu.TC  est  enim  adoplio  Israelitarum,  nisi  per  Filium 
Dei  ?  unde  ad  Galalas  dicit  :  Cuni  autcm  venit  pleni- 
tudo  temporis  ,  misit  Deus  Filium  sunm  factum  ex  mu- 
Uere,  factum  sub  Lege,  ut  eos  qui  sub  Lege  erant,  red- 
imerel,  ut  adoptioncm  fdiorum  reciperemus  {Galat.  iv, 
4,  5).  Ei  quae  gloria  eorum  nisi  praccipue  illa,dc  qua 
idcm  Pauliis  ad  eosdcm  Romanos  dicil  :  Quid  ergo 
ampUus  est  Judao?  aut  quw  utililas  circumcisionis  ? 
Multuin  per  omncm  modum.  Primum  quidem  ,  quia 
crcdita  sunt  illis  eloquia  Dei  (Rom.  iii,  1,  2).  Qu.XTant 
isli  quac  sinl  cloquia  Dei  crcdiia  Judacis,et  oslendani 
nobis  alia  pracler  llebraeorum  Proplietarum.  Jam  vcro 
Testamenta  curdixitad  Isradilas  pnccipue  perlincre, 
nisi  quia  et  Velus  Teslamenium  illis  datiim  est,  et 
Novum  in  Vclcre  figuraluin?  Legis  autcm  co:isliliilio- 
nem,  qii;c  Liaclilis  dala  csl ,  iion  inlciligenles  ejus 
dispeiisationcm,  quia  jani  non  vult  nos  Deus  esse  sub 
Lcgc,  sed  subgralia,  reprchendcre  isli  solenl  impe- 
rilia  luriosa.  Cedant  eigo  aucloritali  apostolicae,  qu3C 
laudaiis  atqiie  commeiidans  Israelilarum  excellen- 
liam,  eliam  lioc  eniinieravit ,  quod  eorum  sil  Legis 
constilulio.  Qiise  si  mala  esset,  non  ulique  in  eorum 
laude  ponerctur.  Si  aulem  Cbristum  non  praedicaret, 
non  ipse  Dominus  diceret,  Si  crederetis  Moysi  , 
crederetis  et  mihi ;  de  me  eniin  ille  scripsit  {Joan.  v, 
46) ;  «ec  posl  rcsurreclioncm  sic  ei  allestarelur ,  di- 
cens,  Oporlebat  impleri  omnia  qux  scripla  sunt  in  Lege 
Moysi,  et  Prophetis,  cl  Psalmis  dc  me  {Luc.  xxiv,  44  ). 

CAPUT  IV.  —  Sed  quia  Manichaei  aliura  Christum 
praidicant,  non  cum  quem  prscdicaverunt  Aposloli, 
8cd  suum  proprium  fallacem  fallacilcr,  cujus  falsitalis 
seclatores  congrucnler  cl  ipsi  mcnliuntur;  nisi  qiiod 
impudenler  sibi  credi  volunt ,  cum  se  mcnticn;is  di- 
icipulos  esse  profileantur ;  conligil  cis  quod  dc  ipsis 


iiifidiilibus  Jud;i!is  dicit  Aposloliig,  Cum  legitur  Hoy- 
scs,  Vilanien  est  super  cor  eorum  :  ncquc  cnim  aiifcrUir 
lioc  vclamcn ,  pcr  qiiod  noii  inlclligunt  Moyscn  ,  niiu 
transicrint  ad  Ciiristiim  :  non  qu:ilein  ipsi  ilnxcriiiil, 
Bcd  qualcm  Palrcs  IIcbr;ci  proplictavcrunt.  Sic  cniiii 
idcm  aposloliis  ait  :  (Mm  aulcm  tramierii  ad  Doini- 
num,  auferetur  velamen  (II  Cor.  iii,  15,  16).  Ncquc 
cnim  niirum  cst  quod  rcsurgcnti  Chrisio,  et  dicenli, 
Oiiortebat  impleri  omnia  quw  scripta  sunt  in  Lcge  Moijsi, 
et  Prophelis  ,  el  Psalmis  de  mc ,  nolunt  isii  crcdcre  : 
quandoquidcin  Cliristus  ipse  narravit,  qiiid  Abruhani 
dixcril  immisericordi  cuidam  diviti,  cum  apud  infcros 
lorqucrclur,  ct  pclercl  iiide  initti  aliqucm  ad  fralrcs 
suos,  a  qiio  doccrcntur,  nc  et  i|isi  venircnt  in  illiini 
locum  tormcntoi  um.  IIoc  cnim  ci  dictum  est  :  Jlubent 
ibi  Moysen  et  Prophetas,  audiant  illos.  El  ciim  ille 
dixissct  non  cos  credituros,  nisi  aliquis  rcsurrexis.sel 
a  morluis ,  verissime  responsum  est  :  Si  Moyscn  et 
Prophetas  non  audiunt,  neque  si  quis  a  mortuit  resur- 
rexerit,  credent  {Luc.  xvi,  27-51).  Quaproptcr  isli  non 
audientes  Moysen  et  Propheias ,  non  solurn  a  mortuis 
resurgenti  Chrislo ,  sed  omnino  Christum  a  morluis 
resurrexisse  non  crcdunt.  Quomodo  enim  resurrcxisse 
credunt ,  quem  mortuum  fuisse  non  crcdunt  ?  Nam 
qoomodo  mortuum  fuisse  credunt,  quem  morlalc  cor- 
pu3  Iiabuisse  non  credunt? 

CAPUT  V. — Nos  autem  lllis  non  lanquam  cjus  Cliri- 
sli  qui  fallax  fuit,  sed  cjus  qui  omnino  non  fuit,  falia- 
cibus  pracdicatoribus  iion  credimus.  Ilabcmus  cnini 
Chiislum  vcrum  alque  veracem ,  pracdiclum  a  Pro- 
phetis,  praedicalum  ab  Apostolis,  pr.idicaiionis  suic 
testimonia  ex  Lege  et  Propheiis  adliibentibus,  sicut 
innumerabilibus  locis  ostendunl.  Qnod  Paiilus  brcvis- 
simc  verissimeque  complexus  est,  dicens  :  Nunc  au- 
tem  sine  Lege  juslitia  Dei  manifestata  at,  teslificala  per 
Legcin  et  Prophetas  (  Rom.  iii,  21 ).  Quos  Prophi-las  , 
nisi  Israelitas,  quorum  esse  aperlissime  dixit,  ct  Te- 
stamenla ,  el  Legis  conslilulionem,  et  promissiones 
(/d.  IX,  4)?  Dc  quo  promissioncs ,  iiisi  de  Christo?  ^ 
Quod  brcviler  alio  loco  deterininat ,  cum  de  Christo 
lof|uilii.r  dicens  :  Quotquot  enim  sunt  promissiones  Dei, 
in  illo  eliam  (II  Cor.  i,  20).  Dicil  mihi  Paulus,  Israe- 
litarum  esse  Lcgis  conslilutionem.  Dicit  etiam  :  Fini$ 
enim  Legis  Christus ,  ad  jnstiliam  omni  credenli  { Roin. 
X,  4).  Dicil  eliam  de  Chrislo  loqucns,  Quolquot  enim 
sunt  promissiones  Dei,  tn  illo  etvtm  :  et  lu  mihi  dicis, 
Israclitas  de  Cliristo  nihil  pracdixisse  Prophetas '.  Quid 
igilur  reslal,  nisi  ut  eligam  ulrum  Mani(.li;co  credam, 
fabulaDi  vanam  et  longam  contra  Pauliim  narranli ;  an 
Paiilo  pracmonenli ,  Si  quis  vobis  evaiujcUzaierii  prw- 
terquam  quod  evangeLizavimus  vobis ,  amiliiema  sit  {Gt.' 
lut.  I,  8,  9)  ? 

CAPUT  VI.  —  Ilic  forle  dicanl,  Oslendc  nobis  ubi 
sil  Chrislus  ab  Israelitis  Prophciis  praenuniiatiis.  Qiiasl 
parva  sit  ista  aucioritas,  qua  dicunt  Aposioli  ca  (|u;e 
in  Hebracorum  Propheiarum  litleris  legimus,  in  Chri 
slo  esse  complcta  :  vcl  quod  dicit  ipse  Dorninus ,  de 
se  illa  esse  conscripla.  Proinde  quisquis  hoc  ostendcre 
non  polucrit ,  ipsc  non  inlclligit  :  non  Aposloli  aut 


II 


•267 


LIBtU  bUODLClMLS.  2:.8 

Cliristus  anl  sancli  cotlices  mciiliuiilur.  Vt  riimiaiiieii  slra  in  iiovilale  iiioiuis,  socuiuinm  imagiiicm  ejiis  qai 
ul  muda  non  coliigam  ,  cl  iioc  uiium  commemorom ,  crcavit  nos,  siciil  dicil  Aimslolus  {Coloss.  iii,  10).  Fit 
quod  codem  loco  Aposlolus  conscquenler  dicil  :  iNon  viro  dormienli  coiijux  de  iaiere  (Gen.  ii,  22) :  JilCliri- 
poiest  autem  excidcre  verbum  Dei.  Non  enim  omncs  tiui      ■ =  «^- --■"-:.-  i — ' — --   —■-  •- 


ex  Israel,  hi  sunt  Isratiita-;  neqne  qui  sunt  semen  Abra- 
Ikc  ,  omncs  filn  :  scd  in  Isaiic  vociibilur  libi  scmcn  :  lioc 
est,  non  lii  qui  fxlii  carnis,  hi  liHi  Dei ;  scd  /i/ii  promis- 
sionis-dcputantur  in  seinen  (Hom.  ix,  6-8).  Quid  ad  li;vc 
rcsponsuri  sunl,  cum  apeiic  alio  loco  de  boc  somiiic 
ad  Abrahain  dicalur  :  In  scmine  tuo  bcnediccnlur  omncs 
genlcs  tcrra  (Gcn.  xxvi,  l)  ?  Nain  si  co  lcmpore  Iiiiic 
dispularemus,  quo  tempore  lioc  exponebal  Aposloliis 
diccns,  Abrahae  dictce  sunl  promissiones  ct  semini  ejus : 
non  dicit,  Et  scminibus,  tanquam  in  multis;  scd  tunquam 
in  uno,  El  semini  tuo,  quod  est  Cliristus  (Galat.  ili,  10) ; 
forlasse  aliquis  non  lani  impudeiiler  nollel  lioc  cre- 
dere,  anlcquam  viderel  omnes  genles  credcre  in  Cliri- 
slum,  qui  praidicalur  ex  semine  Abraliam.  Nuiic  voro 
cum  boc  impleri  videamus,  quod  lanlo  anlc  prxniin- 
tialum  logiiiius  ,  cum  omiies  gentes  jam  bencdicanlur 
in  semiiie  Abrahae,  cui  diclum  csl  anlc  aimorum  niil- 
lia,  In  semine  tuo  benedicentur  omnes  gentes  :  qiiis  tam 
pcrliiKicilcr  iiisaniat,  iil  vel  aiium  Ciirislum,  qui  non 
sit  ex  semine  Abralix ,  conelur  inducere ;  vel  do  isio 
vero  Chrislo  Prophetias  Hcbrxas  ciijus  genlis  palcr 
est  Abraliam,  nibil  exislimct  prjcnunliassc  ? 

CAPLT  VIL  —  Quis  autem  polest,  non  dico  niia 
brevi  responsionc,  qiialcs '  in  boc  opere  babere  coar- 
ctamiir,  sed  quolibel  ingenti  volumiiie  omnia  comme- 
morare  prxconia  Propbetarum  llebrjcorum,  de  Domi- 
no  et  Salvalore  noslro  Jesu  Cliristo?  quandoquideni 
omiiia  qucc  illis  continenlur  Libris,  vel  dc  ipso  dicta 
sunl,  vcl  propler  ipsuiii.  Sed  propter  exercilalioncm 
quxrcnlis ,  cl  delcciationcm  invcnieiitis ,  inuUo  plura 
ibi  per  allegorias  et  a;nigniala,  partim  verbis  solis  in- 
siiiiiaiilur,  parlim  eliam  facta  narranlur.  Ycrumlamcn 
iiisi  aliqua  ibi  manifcsla  essent ,  non  compreiicndere- 
lur  sensus,  quo  eiiam  obscura  clarescercnt.  Quanquain 
el  cx  illis  qux  figuris  involuta  sunl ,  si  quxdam  vclut 
suli  uno  aspettu  quasi  contexla  ponaiitur,  iia  coiijun- 
gunt  in  conlcstalione  Christi  voccs  suas ,  ul  ciijiisvis 
oblusi  surdiias  erubcscat. 

CAPLT  VIIL  —  Scx  diebus  in  Genesi  consummavit 
Dcus  oimiia  opera  sua,  el  seplimo  requicvit  (Gen.  ii, 
4,  2).  Scx  xtatibus  liumaiium  genus  lioc  sxculo  pcr 
successiones  lemporum ,  Dei  opera  iiisigiiiunl  :  qua- 
rum  prima  cst  ab  Adam  usque  ad  Noe  ;  secunda  ,  a 
Noe  usque  ad  Abraliam;  lerlia,  ab  Abrabam  usque  ad 
David ;  quarla,  a  David  usque  ad  Iransmigralionem  iii 
Babylohiam ;  quinta,  inde  usquc  ad  humiiem  adven- 
liim  Domiiii  nuslri  Jesu  Cbristi;  sexla,  qux  nunc  agi- 
liir,  doncc  Excelsus  venial  ad  judicium  ;  scplima  vero 
iolelligitur  in  requic  sanctorum,  non  iii  bac  vita,  sod 
iii  a!ia,  ubi  vidil  requiescentem  paupcrem  divcs  ille , 
cum  apud  inferos  lorqucrciur  (Luc.  xvi,  25);  ubi  noii 
lil  vespcra ,  quia  nullus  ibi  rerum  defeclus  esl.  Sexto 
die  in  Gencsi  formatur  bomo  ad  im:igiiiem  Dei  (Gen. 
1.37) :  sexla  xlate  sxculi  manifestalur  reformalio  no- 

'  Sola  edilio  Lov.,  qualem. 


sto  moricnli  Kcclesia  do  snoramcnto  sangiiinis,  qui  de 
latore  morliii  proniixit  (Joan.  xix,  51).  Vocalnr  Heva 
vila  cl  nialor  vivonim,  qiiu!  dc  viri  sui  latorc  facla  csl : 
et  dicil  Dominus  in  Evaiigclio,  Si  quis  non  manduca- 
veril  carnem  meam,  et  bibcrit  sanguincm  mcunt,  non  ha- 
bcbil  iu  se  vitam  (  Id.  vi ,  55).  Et  omnia  qux  illic  lc- 
gmiliir  '  ciuicle:ite  miiuilalimi|iic  Iraolata  ,  Cbristum 
cl  Kcole^iam  piu-loqiiiinlur,  sive  in  bonis  Clirislianis, 
sivc  in  malis.  Noqiie  eiiim  friislra  dixil  Apostolus, 
Adam  qui  esl  forma  fuluri  (Rom.  v,  lo) ;  et  illud,  He- 
linquct  homo  palrcm  cl  nialrem,  et  adhwrcbit  uxori  su<p: 
el  erunt  duo  in  carne  una.  Sacramentum  ,  iii(|nit,  hoc 
maqnum  cst ,  ego  aulem  dico  in  Chrislo  et  in  Ecclesia 
(Epltcs.  V,  51,  52).  Quis  cnim  non  agnoscat  Cliristum 
eo  modo  roliquisse  P.itrcm  ,  qui  cum  in  forma  Dei  es- 
set ,  hon  rapinam  arbilralus  est  esse  auiualis  Deo ,  scd 
semctipsum  exinanivil,  formam  servi  accipicns  (Vhilipp. 
II,  6,  7)  :  rcliquisse  etiam  matreni  syiiagogam  Jiidx'0- 
rum ,  Veleri  Teslamento  carnalilcr  inliarentem,  et 
adlixsisse  uxori  su:c  sanci.ne  Ecclesi;c,  ul  iii  pace  Novi 
Tcstamcnli  *  esscnl  diio  in  carne  iina  ?  Qiiia  cum  sit 
Deus  apud  Patrcm  ,  per  quera  facti  sumus,  factiis  est 
pcr  carnem  pariiceps  nostri ,  ut  illiiis  capilis  corpus 
csse  possonuis. 

CAPUT  IX.  —  Sicut  Caiii  sacrificium  ex  terrac 
fruclibus  rcprobalur,  Abel  aiilem  sacrificium  ex  ovl- 
bus  et  earum  adipe  suscipitur;  ita  Novi  Tcslamenti 
fides  cx  innocentia  gralia;  Deum  laudans ,  Veteris 
Teslamenti  lerrenis  opcribus  anlcponilur  :  quia  etsi 
anlc  Judxi  rccte  iila  focorunl;  in  co  tamen  infideli- 
tatis  rei  sunt,  quia  Chrisio  venienle  jam  tempus  Novi 
Tcsiamenii  a  tcmpore  Veieris  Testamenti  non  dis- 
linxerunl.  Dixil  enim  Deus  ad  Cain  :  Si  rccte  offeras, 
rccte  autcm  non  dividas,  peccasti.  Qiii  si  obtomperassct 
Dco  diccnli,  Quiesce;  ad  le  cnim  conversio  ejus ,  et  tu 
dominaberis  illius;  ad  se  convertisset  peccatum  suum, 
sibi  Iioc  Inbuens ,  ct  confitens  Deo  :  ac  sic  adjutns 
iodulgenliac  gratia ,  ipse  pecoalo  suo  dominaretur ; 
iion  illo  sibi  dominante  servus  peccati,  fiatrein  occi- 
derct  innocenlem  (Gen.  iv ,  5-8.).  Sic  el  Juda-i,  iii 
quorum  bxc  figura  gcrebaiilur,  si  quicsccrent  a  sua 
|ieiiiirbationc,  et  lempus  salutis  pergraliam  in  pec- 
caiorum  remissionem  agno-cenlos,  audiicnt  Cliristum 
dicriitem  ,  Non  est  opus  sanis  medicus,  sed  mule  lia- 
bentibus :  non  veni  vocare  justos ,  sed  peccutores  in  pce- 
nilenliam  (Matth.  ix,  12,  15);  et,  Omnis  qni  facit  pee- 
calum,  servus  esl  peccali;  cl,  Si  vos  filius  liberaverit , 
tunc  lere  Uberi  erilis  (Joan.  viii,  54,  5G)  :  ad  se  con- 
verti.ssenl  peccalum  suuin  iii  confessioiie,  sicut  iii 
Psalino  scriptum  est,  medico  dicentes,  Ego  dixi,  Do- 
mine,  miserere  mei ;  sana  aniimim  meam,  quia  peccati 
tibi  (Psal.  XL,  li) ;  et  cideiii  pocc.-ilo  ,  quanidiu  esset 
adhuc  in  corum  morlali  corpore,  per  spem  grali:e 
libcri  dominarcnlur.  Nunc    autom  ignoraiiles  Dei  ju- 

>  Am.  Er.  el  .Mss.,  intelliquntur. 

*  Mss.,  «t  pace  iVori  restoKnti ;  oniisso,  in.  Forte  iueUui. 


2.7J 


CONiU\  lAUSTLM  MANICIIJ-l.M,  S.  AUGUSTINI 


269 


sliliaiit ,  cl  siiam  volciilcs  coiislilucrc  {Honi.  x  ,  3) , 
elali  de  operibiis  Lcgis  ,  non  liiuniliali  dc  peccalis 
suis,  non  qnicvcrunl  :  el  rcgnanle  pcccalo  iii  coniiu 
inorlali  corporc  ad  ohedicndiiin  dosideriis  ejus  (/(/. 
VI,  12),  offenderuiil  in  la|ritleiii  oirciisionis  (Id.  ix,  3i), 
el  cxarscruiil  odio  adversus  eum,  cujus  opcra  videnlcs 
Deo  accepla  esse ,  doluerunl,  illo  i|ui  ca;cus  nalus 
jam  videbal,  sibi  diceiilc,  Sdmm  (juia  peccnlores  Dcus 
uon  exaudit;  sed  qui  eum  colueril,  el  volunlalem  ejus 
fccerit ,  hunc  exaudil  [Joun.  ix,  31) :  lanipiarn  lioc  eis 
diceret,  Super  sacrificium  Cain  non  respicil,  sed 
super  sacrilicium  Abcl  rcspicil.  Ilaqucoccidiliir  Ai)el 
minor  nalu  a  fralre  majore  nalu  :  occidilur  Clirislus 
capul  popiili  miiioris  iialu  a  populo  Judaiorum  ma- 
jore  natii :  il!e  in  campo,  isle  in  Calvariac  loco. 

CAPUT  X.— InicrrogilDeusCain,  noa  lanquam 
ignarus  eiim  a  qiio  discal ,  sed  lanquam  judcx  rcum 
quem  puniat,  ubi  sit  fraler  cjiis.  Ilcspondel  ille  ne- 
scire  se ,  ncc  ejus  se  esse  cusiodem.  Usque  adhuc 
quid  nobis  respondenl  Jiidx-i,  cum  cos  Dei  voce,  boc 
esr,  sanclariim  Scripluraruin  voce  inlerrogamus  de 
Chrislo,  nisi  nescire  se  Cbrislum  quem  dicimus?  Fal- 
lax  eiiiin  Cain  igtioraiio,  Judaiorum  esl  falsa  negalio. 
Esseiit  aulem  quodam  modo  Cbrisli  cuslodes ,  si 
christianam  fidein  accipere  et  cuslodire  voluisscnt. 
Nam  qiii  cusiodit  in  corde  suo  Cliristum  ,  non  dicit 
quod  Cain,  Numquid  ego  custos  sum  fralris  mei?  Dicil 
Deus  ad  Cain  :  Quid  fectsli?  Vox  sanguinis  fratris  tui 
ctamat  ad  me  de  terra.  Sic  arguit  in  Scripturis  sanctis 
vox  divina  Judoeos.  Habet  cnim  mignam  voccm 
Clirisii  sanguis  in  terra,  cum  co  accepto  ab  omnibus 
genlibus  respondetur,  Ameii.  Ilsec  esl  clara  vox  sau- 
guinis ,  quara  sanguis  ipse  exprimil  ex  ore  fideiiuin 
eodem  sanguine  redemplorum. 

CAPUT  XI.  — Dicit  Deus  ad  Cain:Et  nunc  maledi- 
ctus  tu  a  terra,  qtite  aperuit  os  suum  excipere  sanguinem 
fralris  tui  demunu  tua;  quoniam  operaberis  terram,  et 
non  adjiciel  virtutem  suam  dare  libi :  gemens  et  tremens 
eris  in  terra  {Gen.  iv,  9-12).  Non  dixil,  Maledicla 
terra ;  sed,  Mulediclus  tu  a  lerra,  quw  aperuit  os  suum 
accipere  sanguinem  fratris  tui  de  nianu  tua.  Maledicius 
est  cnim  populus  Judaicus  infidelis  a  lerra  ,  id  est, 
ab  Ecclesia ,  quse  aperuit  os  suum  in  conlcssione 
peccatorum  accipere  sanguinem  Chrisli,  qui  fusiis  est 
in  remissionem  peccatorum ,  de  manu  persecutoris 
nolentis  esse  subgralia,  sed  sub  Lege;  ut  esset  ab 
Ecclesia  rnaledictus,  id  est,  ut  eum  intelligeret  el  osten- 
deret  Ecclesia  malediclum,  dicenle  Aposlolo,  Quicum- 
que  enim  ex  operibus  Legis  sunl ,  sub  malediclo  sunt  Legis 
{Galat.  III,  10).  Deinde  cum  dixisset,  Maledictus  tu  a 
terra ,  quce  aperuit  os  suum  exciaere  sanguinem  frairis 
tui  de  manu  tna;  non  dixit,  Quoniam  operaberis  eam; 
scd  ait,  Quoniam  operaberis  terram ,  el  non  adjiciet 
virtutem  suam  dare  tibi.  Unde  non  est  necesse  eamdem 
lerram  intelligere  operari  Cain,  quoe  aperuit  os  acci- 
pere  sanguinem  fratris  de  manu  ejus :  sed  ideo  male- 
Jictiis  iiitelligitur  ab  hac  terra  ,  quoniam  operatur 
terram  ,  quse  non  adjicict  virtutem  suam  dare  ilii ;  id 
est,  laeo  populum  Judxorum  malediclum  agnoscit  ct 


oslcndit  Ecclesia,  quoniaiii  occiso  Ciirislo  adliuc  ope. 
raliir  lcricnam  circiiincisionein,  tcrrcnum  feabbjluui, 
tfireniim  a/yniiim  ,  lerrenuin  pascha  :  qiiai  omnil 
teirena  opeialiohihet  oceiillam  virliitem  iiiielli^endv 
gr:ili;e  Chrisli ,  (|ii:i;  noii  datur  Jud.eis  in  iinpielate  el 
inlidclilatc  perscverantihus  ,  quia  Novo  '  Testameiito 
rcvclata  csl;  cl  non  transcunlibus  ad  Doniinuin  , 
iioii  eis  iiuferliir  vdaineii ,  quod  iii  leelione  Veleris 
Teslamenli  niancl ,  qiiia  iii  solo  Chrisio  evacualur  , 
non  i[)sa  leclio  Vcleris  Teslamenli ,  qu;c  hahct  abs- 
coiidiiam  virtutcm ,  scd  vclamen  quo  ahsconditur 
(II  Cor.  111,  14-16).  Unde  Christo  iii  crucc  p:isso* 
veliiin  lcnipli  coiiscissuin  est  (Maitli.  xxvii,  51),  ut  per 
Clirisli  passioiieni  revelenlur  secrcla  sacrainenLoruin 
lidelibus,  ad  hihendum  ejus  sanguinem  ore  aperto 
in  confcSsione  Iranseunlihus.  Prnplerea  populus  iJle, 
sicut  Cain ,  adliuc  operatur  lerram  ,  adliiic  exercel 
operalioncni  Legis  canialiler,  qu.c  noii  ei  d;it  virluicm 
suam,  quia  in  ca  noii  iiilclligil  graliam  Clirisii.  Pro- 
plerea  et  iii  ipsa  terra  quam  Christus  porlavil,  id  est, 
in  ejus  cariie,  ipsi  opeiali  sunt  salulem  nostram 
cruciligeiido  Chrislum  ,  qui  morluus  e&t  propter  de- 
licla  iioslra.  Ncc  cis  dedil  cadein  terra  virtutem 
suam  ,  quia  non  justificati  suiit  virtule  resurrectionis 
ejus  ,  qui  resurrexil  propter  jusiificalionem  nostram 
(liom.  IV,  25)  :  quia  etsi  crucifixus  esl  ex  infirmitate, 
sed  vivil  ex  virlute  Dei ,  siciil  dicit  Apostolus  (II  Cor. 
xiii,  4).  Haec  ergo  est  virlus  terrae  illius,  qiiam  non 
osleiidit  impiis  et  incredulis.  Unde  nec  resurgens , 
eis  a  qiiibus  erat  crucifixus  apparuit;  lanquam  Cain 
operanli  lerram  ,  ul  graniim  illud  semiiiarelur ,  iion 
ostendens  '  eadem  terra  friiclum  virlutis  suac  :  Qi/o- 
tiiam  operaberis,  inqiiit,  terram,  et  non  adjiciel  virtutem 
suam  dare  tibi. 

CAPUT  XII.  —  Gemens  et  Iremens  eris  in  terra.  Nunc 
eece  quis  non  videal,  quis  non  agnoscal  in  tola  terra, 
qiiacumque  dispcrsus  est  ille  populus  ,  quomodo  ge- 
mat  moerore  amissi  regni  ,  ct  tremat  timore  sub 
innumerabilibus  popiilisClirislianis?  Ideoque  respon- 
dit  Cain  ct  dixit :  Major  esl  causa  mea  ,  si  ejicis  me 
liodie  a  facie  terrce ,  et  a  facie  tua  abscondar ,  et  ero 
gemens  et  tremens  super  terram ;  el  erit ,  omnis  qui 
invetterit  me,  occidet  me.  Vere  inde  gemit  el  Iremit, 
ne  regno  eiiam  lerreno  perdilo ,  isia  visibili  morte 
occidatur.  Ilanc  dicil  m:ijorem  causam  ,  quam  illam 
quod  ei  lerra  non  dat  viriuiem  suam,  ne  spirilualiter 
moriatur.  Carnalilcr  enim  sapil,  et  abscondi  a  facie 
Dei ,  id  est ,  iralum  habere  Deiim ,  grave  non  pulat , 
nisi  iie  invenialur  et  occidatur.  Carnaliter  sapit  tan- 
quam  operans  lerram ,  ciijus  virlulera  non  aceipit. 
Sapere  aulem  secundiim  carncra,  mors  est  (Rom.  viii, 
6).  Quam  ille  non  inielligi-ns,  amisso  regno  gemit , 
et  corpomlem  niortem  Ireniit.  Sed  quid  ei  respondet 
Deus?  Non  sic,  iiiquit;  sed  omnis  qui  occiderit  Cain, 
sepietn  vindiclas  exsolvel :  id  est ,  iion  sic  quomodo 
dicis;  non  corporali  morlc  interihit  genus  impiuiD 

'  Tres  Mss.,  quce  a  Sovo. 

*  Duo  Mss.,  in  cruce  postto. 

*  vaticanus  codex,  non  oUendctilt. 


261 


tariialiiiin  Jiulxonim.  Qiiicumquc  enim  cos  ila  per- 
uidcrll,  seplem  viiidiclas  exsolvel;  id  esl,  aiifiTel  ab 
«js  sepiem  vimliclas,  quibus  alligali  sunt  proplor 
reauiin  occisi  Cbrisli  :  ul  hoc  loio  lempore  quod 
seplcnario  dieriim  numcro  volvitiir,  quia  '  non  inlcrit 
gcns  Judaea,  salis  apparcat  lidclibus  Cliiisli;inis, 
quam  subjeclionem  meruerinl ,  qui  supcrbo  regno  • 
Dominum  intcrfcccnint. 

CAPUT  XIII.  —  Et  posuit  Dommus  Deus  Om  si- 

gnum,  ne  eum  occidat  omuis  qui  invenerit  (Gen.  iv, 

15-15).  Iloc  rcvcra  iniillum  mirabile  est ,  qucmad- 

niodum  omncs  gciilcs  qux  a  Roinanis  subjiigatx  sunl, 

in  ritum  Roinanorum  sacrorum  transicrint,  eaque 

sacrilcgia  obscrvanda  et  celebranda  susccperiiit;  gcns 

autem  Judxa,   sivc  sub  Paganis  rcgibus ,  sive  sub 

Chrisiianis,  non  amiserit  signum  Lcgis  sua>,  quo  a 

c;vlcris  geiitibus  populisque  distinguitur  :  el  oinnis 

impcralor  vel  rcx  qui  cos  in  rcgno  suo  iiivenit,  cum 

ipso  signo  eos  invenit,  nec  occidit ;  id  est,  iion  efficil 

ul  non  sinl  Judxi ,  ccrlo  quodani  et  proprio  su3ft 

obscrvalionis  sigiio  a  ca;tcrarum  genlium   commu- 

iiione  di>crcli :  nisi  quicumque  eoruin   ad  Clirisuim 

iraiisicrit ,  ut  jam  non  invenialur  Cain,  ncc  cxcal  a 

facic  Dci ,  nec  habilcl  in  terra  Naid ',  quod  dicilur 

iiilcrprctari  Comniolio.  Contra  quod  maluin ,   Dcus 

rogatur  iii  Psalino,   Se  dederis  in  motum  pedes  meos 

(Psal.  Lxv,  9) ;   el ,   Manus  peccatorum  uon  moveant 

me  (Psal.  xxxv,  12) ;  el,  Qui  tribulanl  me,  exsullabunl, 

simotus  fuero(Psal.  xii,  5);  el,  Dominus  a  dextris  est 

niihi ,  ne  commovear  (Psul.  xv ,  8);  et  innumcrabilia 

lalia  :  quod  patiiinlur  omncs  qui  excunt  a  f.icie-Dci, 

id  est ,  a  misericordia  dilectionis  ejus.  Uiide  dicilur 

in  quodain  psalmo  :  Ego  dixi  in  abundantia  mea,  Non 

niovebor  in  alernum.  Sed  vide  quid  sequilur  :  Domine, 

in  volunlale  tua  prcestitisti  decori  meo  virlutem ;  avcr- 

tisli  aulem  faciem  luam ,   el   factus  sum  conlurbatus 

(Psal.  XXIX,  7,  8).  Unde  intclligitur  omnem  animam 

parlicipatione  lucis  Dei,  non  per  se  ipsam,  csse  pul- 

cbram ,  et  decoram ,  et  viriuie  pollcnlem.  Quod  ct 

isli  Maiiicliaii  si  considerarent  et  intclligercnt,  non 

in  taniam  blasphemiam  caderent,  pulando  se  csse 

naluram  et  substantiam  Dci.  Scd  idco  iion  possunt , 

qiiia  non  quiescunl;  sabbatum  enim  cordis  non  iii- 

tetiigunt  :  nam  si  quiescercnt,  sicut  diclum  est  ad 

C   n,  pcccatum  suum  ad  se  converlerent,  id  est,  sibi 

tribuerent,  non  gcnti  ucscio  cui  tenebrarum  ;  atqiic 

ila  per  graliam  Dei  eidem   peccato  dominarenlur. 

Nunc  vero  el  ipsi  et  omnes  qui  diversis  erroribus 

contumaces ,  rcsislcndo  verilati  exeunl  a  facie  Dci , 

siciit  Cain,   sicut  Jiidxi   pcrdili,    habitant  in  tcrra 

(ommoiionis,  id  e^t,  in  perlurbatioiie  carnali,  contra 

jucundiialem  Dei,  hoc  est  contra  Eden  (Gen.  iv,  \G), 

qiiod  inlcrprctalur  Epulalio,  ubi  est  planlatus  para- 

disus.  Jam  cxtera  p.nuca  de  multis  brcvilerquc  pcr- 

siringam,  ne  proposilum  opcris  hujus  ct  rcsponsionis 

inex  nimia  loiigiludine  scrmonis  impcdiam. 


'  Fdlli,  niaqis  qiiia.  Abesl,  magis,  a  Mss. 

*  Aliqiioi  Hss,  fsiifjcrfri  rcguo. 

*  llauuscripu,  in  lerru  .\aim. 


LIBER  DUODECIML^b.  364 

CAPUT  XIV.  — Qiicm  cnim  non  moveatad  quxreat 
dum  cl  iiilelligcnduin  Christum  in  illis  Libris ,  ut  ca 
omitlam  qiKC  quamvis  tanto  suavius  contcmplciitur  . 
qiiaiito  cx  abditioribus  locis  cnucle:iiilur,  laiiicn  cxi- 
gunt  proiixitatcin  disscrlationis,  quia  pluribus  aitcsta- 
tioiiibus  iiidigent :  ut  omidam  crgo  lalia  ;  qucm  non 
inovcaiit  ad  sulubrcm  fidcin,  quod  Enoch  se|)liiniis  ub 
Adam  ,  Deo  phicuil,  ctlranslalus  cst  (Gen.  v  ,  24) ;  et 
scplima  rcquics  pra,'dicatur ,  ad  quam  transfertiir 
omiiis  qui  taiiqiiain  scxto  die  scxla  xlalc  s.TCuli, 
Clirisli  advcnlu  formatur?  Qiiod  Noe  cum  siiis  pcr 
aqiiam  el  lignum  libcratur  (Id.  vii ,  25) ;  sicut  f.nniiia 
Christi  per  Baptismum  crucis  passione  signatur  '.  QuoJ 
dc  ligiiis  qiiadralis  cadein  arca  fabricatur  ;  sicul  Ec- 
clesia  dc  sanciis  conslruitur,  ad  omnc  opus  bonum 
scinpcr  paratis  (II  Tim.  ii,  21  ).  Quadraium  cnim  , 
quaciimquc  verlcris  ,  (irmitcr  slat.  Qiiod  sexics  longa 
ad  latiludincm  suam,  et  dccics  ad  aliitudinem  suam  , 
humani  corporis  inslar,  ostendit  quia  in  corporc  hu- 
niano  Christus  apparuit.  Quod  cubilis  quinquaginia 
laliludo  cjus  expandituf  :  sicul  dicit  Apostolus,  Cor 
nostrum  dilataluin  esl  (II  Cor.  vi ,  11).  Uiide ,  nisi  clia- 
ritalc  spiriluali  ?  Propler  quod  ipse  itcm  dicit:  Cliaritas 
Dei  diffusa  est  in  cordibus  nosiris  per  Spiritum  sanctum 
qui  dalits  est  nobis  (Rom.  v,  ';).  Quinquagcsimo  cniin 
die  post  resurrectionem  suam  Cbrislus  sanclum  Spiri- 
tum  niisit,  quo  corda  credcMium  dilalavit  (Acl.  ii, 
1  4).  Quod  irecentis  cubiti?  longa  est,  ut  sexies  quin- 
qungiiiia  complcantur  :  sicut  scx  xtatibus  omne  hujus 
sxculi  lcinpus  cxlcnditur,  in  quibus  omnibus  Chrislus 
nunquam  dcstitit  prxdicari ;  iii  quinque  '  per  Prophe- 
tiam  prxnuntiiitus  ,  in  sexla  pcr  Evaiigelium  diffama- 
lus.  Quod  cjus  allitudo  Iriginta  ciibitis  surgit,  qucm  nu- 
merum  dccies  babel  in  treceniis  ciibiiis  longitudo  :  quia 
Christus  est  aliiludo  noslra  ,  qiii  Iriginta  annonmi 
xlalcm  gerens,  doclrinam  evangclicam  consccravit , 
conlestans  Legem  noii  se  venisse  solvere.  sed  iinplere 
(ilatth.  V,  17).  Legis  autem  cor  in  dccem  prxceptis 
agnoscitur  :  unde  decies  tricenis  arcx  longiludo  per- 
ficilur  ;  unde  ct  ipse  Noe  ab  Adam  decimus  computa- 
tur  (Gen.  v,  et  Luc.  iii,  36-58).  Quod  bitumiiie  gluli- 
nanUir  arcx  ligna  intrinsccus  et  cxlrinsecus  (Gen.  vi , 
14 ,  15) :  ut  in  compage  unitalis  significetur  tole- 
ranlia  charitalis,  ne  scandalis  Ecclcsiam  tentantibus, 
sive  ab  eis  qui  inlus,  sive  ab  eis  qui  foris  sunt,  cedat 
fralerna  junclura ,  et  solvalur  vinculum  pacis.  Est 
eiiim  bilumen  fcrventissimum  et  violentissimum  glu« 
len,  signilicaiis  dilcclionis  ardorcm,  vi  magna  fortilu- 
diiiis  ad  tcnendum  socielatcm  '  spiritualem  omnia 
tolcranlem. 

CAPUT  XV.  — Qiiod  cuncla  animalium  genera  in 
arca  clauduntur  :  sicut  omnes  gentcs,  quas  ctiam 
Pelro  dcmonslralus  discus  ille  significat ,  Ecclesia 
conliiicl.  Qiiod  cl  inunda  et  immuiida  ibi  suntanima- 
lia  (Act.  x,  II ,  12)  :  sicut  in  Ecclesix  Sacramcnti» 


*  In  B  ,  signatum.  Er.  l.ugd.  vcn.  secuti  sunius.      M. 

*  J-xliii,  in  quintu.  Meiius  Mss.,  in  quiiiquc  :  subaudi,  oetO' 
libus. 

*  Am.  (iit.T.,ardorcm,  in  maana  forlUiidine  ad  tenendM 
$j(i£talcm. 


2r,3  coMuv  rAijsru.M  ma.nk 

ct  boni  cl  mali  vcrsaiiliir.  QikmI  sc|ilcna  suiiliniiii(l:i, 
ct  biiia  immiiiula  (V.en.  vii,  'i)  :  iion  qnia  ijaiicioros 
sunl  maii  (|u:iin  boiii ;  scd  (|iii:i  boiii  s<!rvaiit  imilatcm 
spirilus  iii  viiiculo  paois.  S:iiK:liim  ■MUm  Si)iriliim 
diviiia  Scripliira  iii  si-pliiormi  oiH;r:ilioii(;  commeiKlal, 
sapieiitia;  ct  iiilcllcclus,  coiisilii  el  fortiluilinis,  scicn- 
liae  et  piclalis ,  cl  timoris  Uci  [Isai.  xi ,  2,  3).  IJndc 
cl  illc  niimcnis  (iiiiii(iii:i;;inl:i  dicnim  ad  advoiilum 
8;incli  Spirilus  pcrtiiiciis,  iii  .scptics  soplcnis,  (ini  finiit 
(iu:idra^'iiila  iiovom  ,  uiio  addilo  consummatur;  pro- 
|itor  (luod  diclum  cst  :  Studentes  servare  unilatem 
spiritus  in  vinculo  pucis  {Epl,es.  iv  ,  3).  Mali  anlcm  in 
binario  iiumcio  :id  schismala  facilcs,  el  (inodam  modo 
divisil)ilcs  oslciidimlur.  Quod  ipsc  Nuc  ciim  .suis 
oclavus  numcratur  :  (]uia  in  Cbiislo  spes  rcsurrcctio- 
nis  nostrae  apparuit,  qui  ociavo  dic,  id  esl,  posl  sab- 
bali  sepiimum  priino,  a  mortuis  rcsurrcxit ;  qui  dies 
a  passione  lcrlius ,  in  numcro  auleni  dicruin  qni  pcr 
omne  lompiis  volvuntur,  cl  ociavus  ct  primus  est. 

CAI'UT  XVI.  —  Qiiod  arca  coilecta  ad  unum  cubi- 
lum  dosu|!cr  consumiiiatnr  :  siciit  Ecclosia  corpus 
Cliristi  in  unilalcm  collccla  sul)liii!atur  ct  pcrficilur  '. 
Unde  dicil  in  Evangclio  :  Qui  mecuni  non  coUigil , 
spargit  {Matth.  xii ,  50).  Quod  adilus  ei  fit  a  latere  : 
nemo  quippe  inlrat  in  Ecclesiam  ,  nisi  per  Sacramen- 
tum  rcmissionis  peccalorum :  lioc  auicm  de  Cbristi 
laterc  apcrto  manavit.  Quod  inferiora  arcie  bicamc- 
rata  et  tricamcrala  conslruuntur  {Gen.  vi ,  16)  :  sicut 
cx  omnibus  gcnlibus  vol  biparlitam  mullitudineni 
congregat  Ecclesia  ,  propter  circumcisionem  cl  pr;c- 
pulium ;  vcl  iripartilam ,  proptcr  ires  filios  Noe, 
quorum  progcnic  replcius  est  orbis.  El  ideo  arc:p 
inferiora  ista  dicia  snnl ,  quia  in  bac  terrcna  vita  est 
divcrsilas  genlium  ,  in  summo  autem  omnes  in  unum 
consumm;>mur.  Et  non  est  ista  varielas  :  quia  omiiia 
et  in  omnibus  Cliristus  cst ,  tanqu.un  nos  in  uno  cu- 
bito  dcsnpcr  coelcsli  uiiitate  consnmmans. 

CAPUT  XVII.  —  Quod  post  scplcm  dics  cx  qno 
ingressus  est  Noe  in  arcam,  faclum  est  dlluvium  :  qnia 
in  spc  fuluric  quielis,  qu;ic  scplimo  dic  signilicala  est, 
baptizamur.  Quod  pr.cler  arcam  omnis  caro,  quaiu 
terra  suslcntabat,  diluvio  consumpta  esl :  quia  prxtcr 
Ecclosiae  socielalem ,  aijua  Baptismi  quamvis  eadcin 
sit ,  non  solum  non  valet  ad  salutem,  sed  valel  potius 
ad  pcrnicic;p.  Quod  quadraginta  diebusetquadraginta 
iioclibus  pluit  {Id.  VII.  17-25);  quia  oninis  re:itus 
peccaiorum,  qui  iii  doccm  praeceptis  Legis  admitiitur, 
per  univcrsum  orbem  lerrarum,  qui  quatuor  p;«rtibus 
conlinclur  ;  doccm  quippe  qualer  ducta  ,  quadiaginta 
(iunl ;  sive  ille  rcatus,  quod  ad  dies  perlinet,  cx  rerum 
prosperitale,  sive,  quod  ad  nocies,  ex  rerum  adversi- 
taie  contractus  sit,  sacramenlo  Baplismi  coeleslis 
abluilur. 

CAPUT  XVIII.  —  Quod  Noe  quingentorum  erat 
aniiorum  cum  ci  locutus  est  Domiiuis  ut  arcain  sibi 
faceret ,  et  sexcentos  agcbat  annos  cum  in  eam  cssel 

*  Vaticani  duo  et  Gallicani  prope  omnos  Msp.  ,  sicnt 
Scclesiam  corpus  cliristi  in  imitatem  coUectani  siiblimatet 
yerficit- 


:i!,ELM.  S.  AUliUSTI.NI 


Ui 


ii(grcssus((jCH.v,  31,  vii.C).  unde  inlclligitnr  per  cen- 
tnirt  annos  arca  fabricata ;  quid  aliud  bic  videnttir 
coiiluin  aniii  signilicarc  ,  nisi  a-tatcs  binguias  sxculi  ? 
UiiJo  isla  sexta  a;tas,  qii.i;  complclis  quiiigonlis  usqiic 
ad  soxcciitossignilicalnr,  in  m:iiiifi;slatioiie  evaiigolica 
Ecclosiarn  construil ;  ct  ideo  qui  sibi  ad  vilam  consu- 
lit ,  bit  volnl  qiiadralnm  lignum  ,  paralus  ad  omiie 
opus  bonum,  cl  inlrot  iii  faljricam  saiictam  :  quia  et 
socundus  niciisis  anni  soxccntcsimi,  qno  intrat  Noc  iu 
arcam ,  canidem  senariam  alatem  significat.  Duo 
eiiim  menses  sexagenario  numero  concludunlur ;  a 
scnario  aiitcm  numcro  et  scxaginta  cognomiiianlnr, 
ct  scxccmi,  ct  sox  niillia,  ct  scxaginta  rnillia,  et 
scxccnla  millia,  ct  scxcciilies,  et  qui(iuid  deinceps  in 
m:ijoribus  siimmis  pcr  euindem  arliculum  numcrus  iii 
iiilinita  incrcmcnla  consurgit. 

CAPUT  XIX.  —  Et  qiiod  vigesimus  ct  .soptiiiiu% 
dics  mcnsis  commcmoralnr ;  ad  ojiisd  m  qnadratnr.c 
significalioncm  pcrtinct,  quc  j:im  in  qnadratis  lignis 
cxposita  esl.  Sed  hic  eviilciitius,  quia  nos  ad  omne 
opus  bonum  paralos,  id  est,  quodani  modo  conqua- 
dratos  triiiitas  perficit :  in  mcmoria,  qua  Deum  reco- 
liinus;  in  intolligenlia,  qua  cognoscimus  ;  in  volun- 
tale,  qiia  diligimus.  Tria  eniin  ter ,  et  lioc  ter,  fiunt 
viginti  scptem,  qiii  cst  numcri  lernarii  qiiadralus. 
Quod  scptimo  mcnse  arca  sedil,  boc  est,  requievil 
{Id.  viii,  4.,  14);  ad  iliain  seplimam  rcquiem  signifi- 
catio  recurrit.  Et  quia  pcifecti  requiescunl,  ibi  qiio- 
qiie  illius  quadratuniR  niimerus  ilcratur :  nani  vigesima 
seplima  dic  secundi  mensis  commendatnm  cst  boc 
sacramentum;  ct  rursus  vigesima  ct  seplima  die 
scptimi  mensis  eadcm  commendalio  confirmata  csl , 
cum  arca  requievit :  quod  cninr  promittilur  in  spc, 
boc  exbibeiur  in  re.  Porro  quia  ipsa  septima  requies 
cum  oclava  resurreclione  conjuiigitur :  neque  enim 
reddito  corpore  fiiiitiir  rcquies  qiiai  post  hanc  vitam 
excipilsancios,  sed  potius  to:um  bominem  non  adhuc 
spe,  sed  jam  ipsa  re,  oinni  ex  parle,  el  spiriius  et  cor- 
poris  perfocia  immortalitalis  saluie  renovatum,  in 
aiternac  vit3C  munus  adsumit  :  quia  ergo  sepiima  re- 
quies  cum  octava  resurreciione  conjungitur;  et  Iioc  in 
Sacramento  regeneralionis  noslra;,  id  est,  in  Baplismo, 
altum  profuiidumqne  mysierium  est.  Quindecim  cu- 
bitis  supcrcrevit  aqua  excedens  altitudinem  monlium 
{!d.  VII,  20)  :  id  est,  hoc  Sacramenlum  transcendit 
omnem  sapienliam  siiperboruni.  Septem  qnippe  el 
oclo  conjuncli ,  quindocim  fiunt.  Et  quia  sepluaginia 
a  septem  ,  et  octoginta  ab  oclo  denominantur ,  con- 
jnncto  ulroque  numero  ,  cenliim  quinquaginla  dicbug 
cxaltata  esl  aqua,  eamdom  commendans  nobis  alqiie 
confirmans  allitudinem  Baptismi  iii  consecrando  novo 
bomine  ad  lcnendam  quielis  et  resurrcctionis  fidem. 

CAPUT  XX.  —  Quod  post  dies  quadr;iginta  emis- 
siis  corvus  non  est  reversus  ,  aul  aquis  uliqnc  inler- 
ceptus,  aut  aliquo  supernatante  cadavere  illeclus;  si- 
gnilical  bomines  immundilia  cupidiiatis  lcterrimos, 
cl  ob  boc  ad  ea  qu;c  foris  sunt  in  boc  miindo  nimis 
intentos,  aul  rebaptizari ,  aut  ab  liis  quos  pr.rter  ar- 
«^«•n.  id  cst,  prflcter  Ecclesiam  Bapiismus  occidit,  se-    1 


«f.r- 


ICKII  IHIODECIMIS. 


m 


tUiciel  loncri.  Quod  columba  cmissa,  iioii  iiiveiila  rc- 
qiiie  revcis;»  c^l ;  t)sten'lii  por  Novum  Tislanirntiiin 
iwiiiiein  saMctis  in  lii>c  ii:ui>ilo  iiou  esso  jiroini^sani, 
P(«l  <iuii(jr.!ginta  ciiiih  dics  emissa  cst ;  qui  iiiiineriK 
vrlam,  qu;c  in  hor  nuiiulo  ai^ilur.  signilicat.  Dcni^inc 
VOSl  si'|ilein  dies  dimissa,  proptor  illam  septenariam, 
C|H'rationcm  spiriinalcm,  oliv.v;  rrucliiosum  surciiliin 
rclwlil  :  qiio  siijiiilicarct  noiMiull')s  ctiam  cxtra  tcclc- 
siaiii  lia|'tizalos,  si  cLs  pingiicdo  non  dcfueril  charita- 
lis,  posleriorc  tcmporc  qiiasi  vcs|)cre,  iu  oro  colum- 
b.e  tampi.m  in  osculo  pacis ,  ad  unitatis  SDCielalem 
posse  pcidiici.  Quod  post  alios  se|»lcui  dics  dimissa« 
rcvcrsa  iwn  esl  {Gen.  viii,G-l2);  signilicai  fiuein  s;e- 
cnli,  qiiando  cril  sancloruni  requics  non  adliuc  iii  sa- 
cnimenlo  spci,  qiio  in  lioc  lemporc  consodalur  Eccic- 
sia,  quaindiu  bibilur  (jiiod  do  Chrisii  latcre  manavit ; 
sed  jam  in  ipsa  perfecUonc  saluiis  yeleriKi?,  cuiii  Ira- 
delur  regiiuni  Oeo  el  Palri  (I  Cor.  xv,  24),  ul  iii  iila 
p(Tspieua  conteinplalionc  incomniutabilis  vcritatis 
iiullis  mystcriis  corporalibus  cgeamus. 

CAPLT  XXI.  —  Nimis  longum  cst,  ul  vcl  tam  bre- 
\ilcr  (|iiam  iKnoe  cucurri,  cuiicla  coiitingam  :  cur  .scx- 
cenlcsimo  et  uno  aiino  vitye  Noe,  id  csl,  peractis  scx- 
tcniis  aiinis  apcritur  arca:  tecluin  ,  ct  tanquam  reve- 
laliir  iiuotl  cral  abscoiidilumsacramcnlum.  Cur  vigcsi- 
iiia  sepiima  dio  secuiidi  niensis  dicitur  siccassc  lcrra  ' 
{litn.  VIII,  15,  H  ) ,  lanquain  nnila  essct  jain  bapii- 
taiidi  neccssilas  in  numcro  dioruni  quioquagcsimo  ct 
M>plimo.  Ipsc  e^l  enim  dics  sccundi  iiicnsis  vigcsimiis 
scplimus,  qui  numerus  c\  illa  conjunclionc  spiritiis  ct 
eor|>oris,  scpiies  nclonos  liabcl,  uiio  addilo  pioplcr 
iiiiitaiis  viiiculum.  Cur  dc  arca  conjuncli  exeant,  qui 
«lisjuncii  iiitraverant.  Sic  onim  diclum  crat,  quod  in- 
iravcrii  in  arcani  Noe  et  lilii  ejiis,  ct  uxor  cjus  et  uxo- 
res  lilioriiHi  ejus  (Id.  vii,  1)  :  scorsum  viri,  scorsum 
fcminx  coinmcntoralx  sunl.  In  lioc  cniin  temporo 
liujus  sacramenti ,  caro  concupiscit  advcrsiis  spi- 
rilum  ,  ct  spirilus  advcrsus  carncm  (  Giilal.  v,  17  ). 
Excunt  autcm  Noe  ct  uxor  ejus ,  et  lilii  ejus  et 
UKoros  fiiiorum  ejus  (Ccn.  viii,  ISj ,  nunc  coiijuiictc 
commomorali  masculi  cl  fcminje  :  quia  in  fme  sa;culi 
aiiliie  in  resurreclione  justorum,  omnimoda  et  perfe- 
ila  pace  spiriluicorpiis  adiixrebit,  nulla  mortalilalis 
iiidigcnlia  vel  coiicupisceiilia  resisleiile.  Cur  animalia, 
juamvis  et  munda  cl  inmiunda  in  arca  fuerint,  tamen 
pnsi  egressum  de  arca  non  otTeruntur  Dco  in  sacrili- 
oio  nisi  miinda  (Ibid.,  20). 

CAPUT  XXII.  —  Qiiid  dciodc  sibi  vclit,  Deo  b»- 
(|iiente  ad  Noc  ei  tanipiain  ruraiis  ab  cxordio ,  (|uia 
niuliis  modis  cadera  signincari  oportcbat,  iigiiram 
Ixclesijc  cominendaiile,  quod  progonies  ejus  beiiedi- 
t  ilur  ad  iinplcndani  terrain,  quod  danlur  cis  in  cscam 
cuiicla  animalia  :  sicul  in  illo  disco  Pctro  dicitur, 
Macla  el  manduca  (Act.  x  i7t).  Quod  cjccto  sanguino 
jubenlur  manducarc  :  iic  vila  prisiina  quasi  sulfocala 
in  conscicnlia  lcnealur ,  scd  habcal  laiiquam  elTusio- 
nem  pcr  conrcssionem.  Qtiod  lcslainenlnm  posiiil  Dcus 
iiiter  se  el  bomincs  ati|i!C  onuicm  animam  vivam,  ne 

'  lla  Mss.  At  in  cdilis,  siccasse  terram. 
SlNCT.   AUGUST.  VIII. 


pcrdat  cam  ililinio  ,  arciiiu  i|iii  app.irct  in  iiubibus 
(Cai.  IX,  i-lT),  i|iii  miiKjiiam  nibi  de  solo  resiilcndol: 
illi  cniiii  noii  perciiiit  diluvio  scp;iiati  ab  Eoclcsja  , 
qiii  iii  Propliclis  el  omnibus  divinis  Seriplnris  tanquam 
iii  Dei  nubibus  agnosciiiil  Chrisli  gloriam,  iion  quu:- 
niiil  snain.  Voruin  iio  adoratorcs  liujiis  solis  ampliiis 
{iimcscanl,  scianl  ita  sigiiilieari  Cliiisliim  ali(j,iaiiiIo 
|w'r  solein,  siciil  pcr  lconem,  per  agiiiini ,  per  lapi- 
dem,  ciijiisdam  simililiidinis  causa  ,  iion  propriotatis 
subslanliii. 

C.\Pl] T  XXIil.  —  Jain  vero  illud  ,  quod  de  vinca 
<|uaiii  plantavit,  inebrialus  Noc,  nudatus  csl  iii  donio 
siia  (lbi(L,  20-25);  ciii  non  apparcai  Clirislus  pas- 
siis  in  gciiiesiia?  Tunc  cniin  niidala  esl  morlalitas 
cariiis  cjus  ,  Jiida-is  scandiilum  ,  Geiilibus  stiiltiiia  , 
ipsis  aiilcm  vocalis  Jiid:vis  ct  Gonlibus  lanqiiam  Sciii 
cl  Japholb,  Dci  virlus  et  Dei  Sapicnlia  :  quia  quoil 
sliiltum  esl  Dei ,  sapiciilius  cst ,  (|uam  liomiiics;  ct 
qiiod  inrirnmm  osl  Dci  ,  forlius  csl  quain  liomincs 
(l  Cvr.  1,  23-25).  Prtn^ndc  in  diiobiis  filiis,  maxinio  ct 
miiiimo,  duo  populi  figurali ,  iinain  vcslem  a  tcrgo 
poriantes,  sacrainentum  sciiiccl  jam  pra;lerita;  ali|ue 
transactxdomiiiica;  passioiiis,  nuditalcm  patris  '  ne- 
que  inlueiilur,  quia  in  Cliristi  necem  non  coiisenliunl; 
el  lamcn  bonoraiit  vclamonto,  lamiuam  scicnlcs  undti 
sint  nati.  Mcdius  aulcm  lilius,  id  est,  popiiliis  Judao- 
rum,  idco  incdius,  quia  ncc  primatum  .\|)Ostoloruin 
tenuil,  ncc  nllimus  iii  Geiuibus.credidil,  vidilnudila* 
tem  palris,  quia  consensit  in  ncccm  Clirisii ;  ct  iiun- 
liavil  foras  rralribiis  :  pcr  ciim  quippe  manifoslatum 
csl,  ct  qiiodam  modo  publicalam.  qiiod  eral  in  Pro- 
plictia  secrelum  ;  idcoque  fit  servus  fralrum  suorum. 
Quid  esl  cnim  aliud  liodieque  gciis  ipsa,  nisi  qu;t?dam 
scriiiiariaChrislianorum,  bajulans  Lcgem  clPropliclas 
ad  lcslimonium  asscrtionis  Ecclcsiae,  ul  nos  bouorcmus 
f)er  i^acramcnlnm  ,  qiiod  nunliat  ilia  pcrlillcram? 

C.\PLiT  XXIV.  —  Quem  aiiicin  n(>ii  exciicl,  qiicm 
iio:i  vcl  informct,  vel  confirmcl  in  lido,  quod  ila  be- 
nediciiiitur  duo  illi ,  nni  nu(lil;ilciu  palris  bonoravc- 
ruiit,  quamvis  avcrsi ;  volul  qnibus  facium  scclcral;c 
vincre  displicucril?  Bencdiclus,  iiiquil,  Doiiiinus  Dcus 
Sem.  Quanqiiam  ciiim  sit  Deiis  onminm  gcntium  , 
quodam  modo  tamcn  proprio  vo(nl)iilo  cl  in  ijisisjam 
Genlibus  dicitnr  Dcus  Isracl.  Et  uiidc  liocfactum  csl, 
nisi  ex  benediclionc  Ja|ilietli  ?  lii  populo  cniin  Gcn- 
lium  lotum  orbem  tcrrarum  occiipavil  Ecclesia.  IIoc 
irorsus,  boc  pra-niiiitiakiliir,  cimi  diccrclur  :  Lalificct 
Deus  Japlieth,  cl  habiici  in  doniibus  Sein  (Cen.  ix,  20, 
2").  Vidcle,  .Manicli;ei,  vidclo  ;  cccc  iii  conspcclu  vc- 
stro  cst  orbis  lcrrariim  :  lioc  slnpoiis,  hoc  dolctis  in 
popiilis  noslris,  quia  lalilical  Dciis  Jnplielli.  Yidcli; 
si  non  habilel  iii  domibiis  Scm  ,  id  esl,  iii  Ecclcsiis  , 
rpiasfilii  Proplielariim  Aposloli  oonstruxeriml.  Audile 
quiddical  Panlus  jam  fidcbbus  Genlibus  :  Quieralis, 
inquit ,  illu  in  leinpore  sine  Chrislo ,  alicnali  a  sociclale 
lirael,  el  peicgrini  Teslamentorum,  ct  promissionis  spem 
non  hubentcs,  et  sine  Dco  in  lioc  mundo.  Por  bxc  vcr  • 
ba  ostcnditur  quod  nomluiu  babilabal  Japlictli  in  do- 

'  Edili,  nuditiitem  patris  v:lant.  Abest,  veLvH,  a  Mss, 

CNciif.J 


207 


CONIIIA  lAUSrii.M  .MANU:iI/EUM,  S.  AIJGUSTIM  268 


inibiisScni.  Scd  pauln  \wA  quomndiiioduin  coiiclmlal 
juhcrlili^  Ifiilur  jiim,  iiu|uil,  tion  eslis  pordnni  cl  in- 
(luilini  ;  ml  cstis  rivrs  saiiclonon,  t'l  donirsliii  l)<i,  su- 
penvdifirmi  super  fiindiimcntum  Apostolorum  cl  Pio- 
nlictarum,  ipso  summo  amjulari  lapide  existente  Cliristo 
Jcsu(F.plies.  II,  12,  19,  20)  Kcce  (|iiomo,lo  (lilMalur 
J;iplictli ,  cl  lialiilal  iii  doiiiihiis  Scm.  Kl  lanicn  Kpi- 
stolas  Aposloloriiin,  (luibiis  lia.c  oiniiia  conlestantur, 
tcnctis,  lcgilis,  pia-di(;atis.  IJbi  cl  vo.s  ipsos  dopntavo- 
rim,  nisi  iii  iila  maledicla  modiclalc  cui  non  cst  lapis 
aiigiilaris  Clirisliis?  Quia  ncc  in  illo  pariclc  vos  ajrno- 
scimus,  (|ui  cx  circunicisione  crcdidil  in  Clirislum  , 
undc  craiil  cl  ApoKloli ;  ncc  in  isto  qui  est  ex  prxpu- 
lio.  undc  siinlomnes  cx  cstcris  Genlibus,  in  eamdem 
unilatem  fidei,  lanqiiam  in  paccm  anguli  '  coiicurrcn- 
les.  Sed  cl  omncs  qui  quoslibcl  noslri  canonis  Libros 
accipimil  el  lcgunt ,  ubi  Cbristus  morlaliler  nalus  cl 
passiis  ostcnditur,  ncc  lamcn  camdem  mortalitalem 
in  passionc  nudalam  consociato  unitalis  sacramento 
lionorificc  vclaiil,  scd  sinc  scientia  pictalis  ctcharila- 
lis  nunliaiil  ilhid ,  uiidc  omiies  nali  sumus ;  quamvis 
inter  sc  dissenlianl,  cl  Judjci  ab  hErcticis,  ct  ipsi  iiac- 
relici  alii  ab  aliis,  una  lamcn  conditione  servitulis, 
vci  ad  aliquam  alleslationem  ,  vcl  ad  aliquam  proba- 
lioucm  ulilcs  sunl  Ecclcsiic.  Nam  el  de  hirrelicis  di- 
ctuin  csl  :  Oporlel  cl  licereses  esse ,  lU  probati  manife- 
sti  fiunl  inler  vos  (I  Cor.  xi,  19).  Iie  nunc,  cl  objcc-tale 
calumnias  veieribus  Liltcris  sacris;  hoc  agile,  servi 
Cham ;  ite,  quibus  viluit  nudala  caro  ex  qiia  nali  eslis: 
nequc  enim  essct  undevos  quoquo  modo  clirislianos 
appellarcpossetis,  nisi  Christussicul  a  Prophelis  pra;- 
nuiilialus  est,  venisscl  in  mundum,  bibisset  de  viiiCij 
sua  caliccm  illum  qui  Iransire  nonpotuit,  dormissel 
in  pa-sione  sua,  lanquam  in  ebrietatc  stultiti;c,  qure 
sapieniior  csl  hominibus;  alque  ila  nudaretur  niorta- 
lis  carnis  infirniilas  per  occultum  Dei  consilium,  for- 
lior  hominihus  ,  quam  nisi  Dei  Verbum  suscepisset , 
noinen  oninino  christianum  ,  qua  et  vos  gloii.imini , 
non  esset  in  terris.  Verum  hoc  agile,  ut  dixi ;  irri- 
denter  prodite  quod  nos  reverenter  lionoremus  :  uta- 
tur  vobis  Ecclesia  tanquam  subdilis  sibi ,  ut  probali 
manifesli  fiant  in  ea.  Usque  adeo  nihil,  quod  vel  ha- 
bitura  vel  passura  erat,  ProphQtse  illi  tacuerunl,  ul  cl 
vosibi  locis  vestris  invcniamus,  in  vanitate  perniciosa 
ad  reprobos  capiendos,  utili  *  autem  ad  probaios  ma« 
nifestandos. 

CAPUT  XXV.  —  Chrislum  dicilis  ab  Israelitis  Pro- 
phelis  non  csse  procdictum  :  cui  prsedicendo  omncs 
illoe  pagina;  vigilanl,  si  cas  perscrutari  pietate,  quam 
cxagitare  levilate  malleiis.  Quis  alius  in  Abraham  exit 
do  lerra  sua  ct  de  cognalione  sua ,  ul  apud  exteros 
dilctur  el  locupleletur  (Gen.  xu,  1-3),  nisi  qui  relicta 
lerra  et  cognaiione  Judajoruin,  uiide  secundum  car- 
nem  natus  est,  apud  Genles  ita  prajpoUci  et  praevalet, 
ut  videmus?  Quis  alius  in  Isaac  ligiium  sibi  portabal 
ad  victimam  (Id.  xxii,  6),  nisi  qui  crucem  sibi  ad  pas- 

*  sicvlenque  Mss.  Alii  autem  cum  Am.  et  Er.,  in  pace 
0iguli.\lLo\.,in  pacis  ungulo. 
»  EdUi,  utiles.  M  Mss.,  vtili  :  supi;le,  vanilule. 


si')tiem  ipsc  porl:ib.'it?  Quis  aliiisarics  iiiimolandus  in 
vopre  cornibus  adh.indjnl ,  nisi  qiii  ciiicis  p:ilibiilo 
|iio  nobis  oiriTciidiis  :ilh(;elialiir  '  ? 

CAI'UT  XXVI.  —  Qiiis  aliiis  iii  angido  cum  Jacoh 
liiclaius,  ciiin  sihi  praivalcntcm,  qnasi  rortiorcm  iiifir- 
iiiior  vii'liisr|uo  viclorom  parliiii  bonodicit ,  parlim  la- 
tiludincm  fomoris  ejus  clatid.im  roddil  ((jcn.  xxxti, 
24  31)  ;  iiisi  qni  pra;val(.Te  advorsiis  sc  passus  popu- 
liim  Isia*;!,  quosdarn  qui  crodidcrunl,  iK-ncdixil  in  cis? 
L.itiliido  :iui(Mii  fenioris  J:icob,  in  miiliiludinc  carnalis 
popiili  claiidicavit.  Quis  aliiis  lapit  pnsilus  ad  c.iput 
JiKoh,  iit  nomiialim  quodam  niodo  oxprimerelur, 
cliam  iinclus  cst,  iiisi  caput  viri  Chrisius?  quis  cnirn 
Christnin  iiescit  ab  nnclionc  appellari  ?  Qui  eti;ini  lioc 
ipsum  in  Ev;iiigolio  commemorans,  cl  de  so  riguiaium 
apcrlissimc  testificans,  cum  qucmdam  Nalhan.iolcm 
dixisscl  vere  Israclitam  ,  iii  quo  d  dus  non  CaScI;  ei 
cum  ille  tanquam  lapidem  illum  haboiis  ad  capul, 
confessus  eiim  csscl  Filium  Dei  ct  Regem  Isracl,  ista 
confessioiie  quodain  modo  ungens  lapidem,  id  osi, 
ipsum  esse  confilens  Christum;  ibi  opporlune  Domi- 
nuseliam  illud  commemoravil,  (piod  tunc  vidil  J.icfjb, 
qui  per  benodictionem  appellatus  esl  Israel  :  Amfn 
dico  vobis,  inquit,  videbitis  ccelum  aperlum,  et  Angeloi 
Dei  ascendentes  et  descendenles  super  Fitium  liominit 
(Joan.  I,  47-51).  Hoc  enim  Israel  viderat,  cum  ilhjin 
lapidom  ad  caput  habcbat ,  a  terra  in  coelum  scalas, 
per  quas  ascendebanl  el  descendehant  Angcli  Dei 
(Gen.  xxvni,  11-IS).  In  quibus  significati  sunt  Evan- 
goIisl;c  prxdicatores  Christi :  ascendenles  utiquc,  ciim 
ad  inlelligendam  ejus  supercminenlissimam  divinila- 
tcm  excedunl  univcrsam  creaturam,  ut  eam  invcniant 
in  priiicipio  Deum  apud  Deum ,  per  quem  facla  sunt 
omnia  (Jortii.  xi,  1-3);  descendentes  aulem,  ul  euin 
inveniaiil  faclum  ex  muliere,  faclum  sub  Lege,  ut  cos 
qui  sub  Lege  eranl  rcdimeret  [Galat.  iv,  A,  5).  In  illo 
enim  scalTC  a  terra  usque  ad  coelum  ,  a  cariie  us  ,ue 
ad  spirilum ;  quia  in  illo  carnales  proficicndo ,  velul 
ascendendo  spirituales  fiunt  :  ad  quos  lacte  niilricn- 
dos,  etiam  ipsi  spiriluales  descendunt  quodam  modo, 
cum  eis  non  possunt  loqui  quasi  spiritualibus ,  sed 
quasi  carnalibus  (I  Cor.  iii,  1-3).  Sic  et  ascendilur  el 
descendilur  super  Filium  horainis.  Filius  eiiim  homi- 
nis  sursum  in  capile  nostro,  quod  esl  ipse  Salvalor; 
ct  Filius  hominis  deorsum  in  corpore  suo,  quod  esl 
Ecclesia.  Ipsum  el  scalas  intcHigimus,  quia  ipsedixit, 
Ego  sum  via  (Joan.  xiv,  6).  Ad  ipsum  ergo  ascendilur, 
ul  in  excelsis  inlelligalur;  et  ad  ipsum  descendiliir, 
ul  in  membris  suis  parvuli  nutriantur  *.  Et  pcr  illuiii 
ascenditur  et  descendiiur  :  exeroplum  quippe  ejus  se- 
quentes  procdicatores  cjus,  non  solum  se  erigunt,  ul 
eiim  sublimile.'-  speclent;  sed  etiani  humiliant,  ut  cum 
temperanter  annunlient.  Videte  Aposlolum  ascenden- 
tcm  :  SivCf  'inquit,  mente  excessimus ,  Deo.  Videle  el 
descendeniera  :  Sive,  inquit,  temperantes  sumus,  vobis. 


*  Hic  edilio  lov.  addit,  spinis  primitus  coronatus ;  qMX 
verba  absunl  ab  edilis  aliis  el  noslris  Mss. 

«  sic  Am.  F.r.  et  prope  omnes  Mss.  At  l.ov.,  t;(  in  mein- 
bris  suis  parvuHs  nutrtalur. 


2G9  LIliEU  DUODECIMUS.  •  270 

Dical  et  per  qucm  asccndeiil  el  ileicciideiil :  Charilas       Apnslolus,  Eumacni  cibKin  spintuu!em  mamlucavmmt, 
enim,  inquil,  Cliristi  compellit  uos  ;  judicoiitcs  lioc,  qiio-      osleiulil  ei  illud  spiriluaiilcr  iiileliigi  iii  C.hiislo ;  sicul 


uiam  si  uuus  pro  omiiibus  mortuits  csl,  eigo  omiies  mor- 
lui  suiit :  et  pro  omnibtis  morlitus  esl,  u(  ijui  i'ii'(iiir,  jam 
non  sibi  vivaiil ,  sed  ei  qui  pro  ipsis  imrlutis  est  et  re- 
SHrrexit  (U  Cor.  v,  15-15). 

CAPUT  XX  VII.  —  l!;vc  in  ScripUnis  snnclis  sanrla 
speclacula  qucin  iion  delectant,  sanani  docliinani  non 
suslinciis  ad  fabulus  convciiiuir  (II  Tim.  iv,  3,  4).  Et 
ilkc  (luidem  falniKe  animas  iii  qiiaiibcl  corporis  alalc 
piicriles  varia  quadam  dciectaiioiie  sollicilant  :  sed 
iios  jam  corpiis  Clirisli,  agnoscaniiis  iii  Psaliiio  voccm 
iioslram,  ci  dicanius  ci  :  yarravcrunt  milii  iiijitsti  de- 
lcctationes  ;  sed  non  sicut  lex  tua,  Domiiie  {PsnL  cwiii, 
8'i).  Clirislus  milii  ubiqiie  illonim  Librorum  ,  ubiquc 
illarum  Scriplurarum  pcragranli  cl  ahbclanti ,  iii  su- 
dore  lllo  damiiationis  biimaiKC ,  sive  cx  apcrlo,  sive 
cx  occiillo,  occurrit  cl  rcficil  :  ipse  niilii  et  ex  iiou- 
iiuila  diflicullale  invciitionis  su;c  desiderium  inflam- 
iiiat ,  quo  id  quod  iiivcncro  avide  sorbeam ,  incdiillis- 
(pie  rcconditum  salubritcr  teiicam. 

CAPLT  XXVIII.  —  Ipse  inilii  iii  Joscpli  iunuiiur, 
qiii  persequenlibus  cl  veudentibus  fralribus,  in  /Egy- 
pto  post  laborcs  lionoralur  {Geu.  xxxvii-xlvii).  Di- 
Jicimus  cniin  laborcs  Christi  in  oi  bc  gcntium ,  (lucm 
signilicabai  /Egyplus,  pcr  varias  passioncs  martyrum  ; 
ct  nunc  vidcnius  honorcm  Cliristi  iu  codcin  orb(;  ler- 
rarum ,  er(>gatioiie  frumenli  sui  sibi  omnia  subjugan- 
lis.  Ipse  inilii  innuilur  in  virga  Moysi ,  qiia;  in  lurra 
serpcns  eflTccta,  cjus  mortcni  figuiavii  a  serpcnte  vc- 
iiiCnlcin  :  sed  ([uod  apprchensa  cauda  cjiis  riirsusvir- 
ga  redditur  (Exod.  iv,  2-4),  signilical  (juod  posterius  •, 
pcractis  jam  omnibus  iii  fiiic  actionis,  ad  id  (|U()d  lue- 
rat.  rcsiirgfiido  revertilur,  iibi  per  vil:e  rcparatii^ncm 
niorle  coiisumpta ,  niliil  serpcntis  aiiparct.  Nos  quo- 
quc  corpiis  cjus  in  cadem  mortalitatc  por  lubrica  tem- 
porum  volvimur  :  scd  fine  novissimo  veiut  caiida  sa;- 
culi,  per  niaiium  ,  id  est,  pcr  poioslaliin  judicii ,  iic 
ultra  prolabatur  apprclieiisa  ,  roparabimur,  ct  novis- 
sima  iiiimica  morie  destructa  rcsiirgcntes  (I  Cor.  xv, 
20) ,  in  dextera  Dei  virga  rcgni  erimus. 

CAPUT  XXIX.  —  Jam  dc  exitu  Israel  cx  i4)gyplo, 
non  cgo,  scd  Aposlolus  loquatur  :  Nolo  autem  vos 
ignorare ,  fratres ,  quia  pntres  noslri  omnes  sttb  nube 
{iicrttnt ,  et  omnes  per  mnre  Iransierunt ,  el  omnes  in 
Moijsen  baptizali  sunl  in  mtbe  et  in  mari,  et  omnes  eam- 
dem  escam  spirilualem  mmiducaverunt ,  cl  omnes  eum- 
dem  poluin  spiiituulcm  biberunl.  Bibcbmit  euim  de  spi- 
riiuali  sequente  pctra  :  pelra  autein  eral  Clirislus  {Id.  x, 
1-4).  Exponendo  uiium ,  in  c:clera  inlroduxit  iiitel- 
lcclum^  Si  enim  pctra  Christus  projitcr  firmitatcm, 
cur  non  et  manna  Chrislus ,  tanqiiam  panis  viviis  qui 
dc  coelo  descendil  {ioan.  vi,  42)?  qiio  vcre  qiii  vcscun- 
lur,  spirilualiter  vivunt.  Nam  illi  veterem  liguram 
carnaliier  accipicntcs,  mortui  sunt.  Scd  cum  dicit 

*  Sic  nonnulli  Mss.  Alii  vero  cum  edilis  Ani.  cl  Er.,  scd 
qucd  apprelieiisa  caiida  sigiiiticul  posln-ius ;  oinissis  vcrl)is, 
ejus  rursits  lirga  rediliiur.  llieccadoin  prrrtcril  edilio  l-ov. 
qiia;  sic  lial)ct,  scd  apjirelicnsa  cauda  siqnijicat  qnod  postj- 
riut  peraclisjmn  onuiibus  in  fiite  ttclimious. 


et  potiim  cur  spirilualem  dixissct,  apcriiii  ciim  sub- 
junxit,  Pctra  autcm  erat  Christus  :  quo  ;iperlo  cuiicia 
fulserunl.  Cur  ergo  noii  et  iiubcs  Chrisiiis,  ctcoluiii- 
na,  quia  rcclus  et  firmus  et  fulcicns  iiilirmiiatem  no- 
stram  :  pcr  noctcm  iucciis,  pcr  diem  noii  luccns ;  ul  qui 
iioii  vidcnl,  vidcanl;  ct  qiii  viJcnl,  c;eci  liaiit  (  Joan. 
IX  ,  59)?  Nubes  ct  niare  Uubruin  ' ;  IJaptismus  uti^iue 
Chrisli  sanguine  consecralus  :  hosles  sc(|uciiles  a  ler- 
go  ;  moriuntur  pcccala  pra'lcrila. 

CAPUT  XXX.  —  Diicitur  po|)iilus  por  dcscrtuin 
{l'hod.  XVII ,  1) ;  baptizati  omncs  nonduin  pcrfrucnles 
promissa  palria,  sed  quod  noii  videnl,  sperando  el  per 
patioiitiam  cxspcctando  {Ilom.  viii ,  2.')) ,  lanqiiam  iu 
dcscrtosunt.  El  illic  laborios;^  ct  pciiculos;e  lcnlatio- 
nos,  nc  revcrtaiilurcorde  in  iEgypluni.  Noc  ibi  tanicu 
Christus  dcserit  :  nain  et  illa  coliir.ina  noii  leccdit 
(Sum.  XIV,  14).  El  amaijc  aquac  ligno  didcescunl: 
quia  inimici  populi  signo  crucis  C.iristi  honorificato 
niaiisuescunt.  Et  duodccim  fonlcs,  scpluaginla  palma; 
arbores  irrigantes  (E.rorf.  xv ,  25-27) ,  apostoiicain 
graiiam  praRngurani ,  p-jpulos  in  septenario  nuinero 
deciiplato  rigantem,  ut  pcr  soptiforme  Spiritus  donuin 
Logis  dccalogus  implcatur.  Et  lidstis  intcrcludere  mo- 
litus  viam  ,  exlensis  Moy-i  nianibiis  signo  criicis  do- 
niiiiic;c  snpcratur  (Id.  xvii).  El  iiKirsus  niortifcri  scr- 
pcntiim  ex:illato  et  rcspccto  scnco  sorpcnte  sanantur : 
qiiod  verbis  ipsius  Doinini  declaraliir ,  Sicut  exaltavit, 
iiKiuit ,  Moijscs  scrpenlcm  in  cremo,  sic  oporlel  exallari 
Filium  liominis ;  ut  omnis  qui  crcdideril  in  cum  ,  non 
pereat,  sed  Itnbeat  vilam  leternam  {Nnm.  xxi,  9  ;  Joan. 
111,  14).  Itane  ctiam  ista  non  clamant?  Tantane  cst 
surditas  in  cordibus  duris?  Fit  Pasclia  in  occi->ioiie 
ovis  :  occiditur  Chrislus,  de  qiio  inEvangiLo  dicilur, 
Ecce  Agnus  Dei,  ecce  qui  lollit  peccalitm  mundi  [Joun. 
I,  29).  Prohibenlnr  qui  Pascha  faciunt,  ossa  fran- 
gere  :  non  franguntur  in  cruce  ossa  Domini.  Altesta- 
tur  Evangelisla  hinc  esse  diclum ,  Os  cjus  non  com- 
minuetis  {Exod.  xii,  4G ;  Joan.  xix ,  39).  Saiigiiiiie 
illiniuntur  postes,  ut  pcrnicics  dcpeilatur  (Exod.  xu, 
22,  25)  :  signantur  signo  dominic;c  passionis  in 
fronlibus  popuii  ad  tutclam  salutis.  Datur  ibi  Lcx 
quinqiiagcsimo  die  posl  actum  Pasclia  {Id.  xx)  :  ve- 
nit  Spirilus  sanctus  quinqiiagesimo  die  posl  Domiiii 
passioncm  {Act.  ii,  1-4)  Dicilur  illic  scripla  Lox  digilo 
Dei  {Exod.  xxxi ,  18)  :  dicit  Domiiius  de  Spirilu  san- 
ctii,  In  digilo  Dci  rjicio  dwmonia  (Luc.  xi ,  20).  Et 
ciainat  Eaustus  ociilis  clausis,  nihil  se  in  Lillcris  illis 
invcnisse,  qiiod  ad  prxnunliationemChristi  pertineat! 
Quid  autem  mirum  si  oculos  babct  ad  legendum  ,  et 
cor  ad  inteliigcndum  non  habel ,  qui  positus  ante 
oslium  clausum  divini  secrcti ,  non  fide  pictalis  pul- 
sat,  scd  elationc  impictatis  insultal?  Plane  ita  sit,  it^ 
fial :  jiislum  cnim  cst.  Claudatur  siiperbis  janua  saiii- 
lis  :  vcniat  inansuetus,  quem  docct  Dominiis  vias  suas 
{Psal.  XXIV,  9),  videat  cl  hxc  in  iilis  Libris,  ct  cac- 

'  sic  Am.  et  Fj.  Al  Lov.  el  plcrique  vss.:  liubelet  inure 
Rubrum. 


(. 


X 


271  COiNTKA  FAUSIIJM  MA.N 

lcra  vil  iiiiuiia,  vol  r|iiu:(lani,  (iii.ilin  rml.it  in  oiiiniliiK. 

(iAliJT  XXXI.  —  Viilcal  Jcsiiiii  iiiliotliicciilcin 
pii])iiliiin  in  lonain  jironiissionis  (.loauc.  iii  )  :  iio- 
(|ii(!  eniiii  hoc  lcincn!  ;ilt  inilio  V(!Cal>aliir ,  scxl  cx 
ipsa  dispcnsnlionc  iioininoimilaln  Jesusai>p(;lialiis  cst. 
ViJcnl  holrian  (lc  (crra  proniissioiiisin  ligiio  pcn(Jcn- 
l(!in  [Nuni.  XIII,  24).Vi(!cal  iii  J(;riclio  taiKpiain  in  hoc 
inorlali  saiciiio  mcrciriccni ,  dc  rpialibus  ail  Doniinns 
(piod  pr;ccc(laiit  siiporhos  iii  rrgniim  cfclornm  (  Mullh. 
xxi,  51) ,  pcr  fcncslram  domiis  su.i;  lan(|nam  pcr  os 
corporis  sui  coccnm  niiltiiiilcm  {Josuc  ii),  (piod  Cil 
nliqiic  sanguiiiis  siginiin,  propicr  rcinissioiicm  pccca- 
loruni  coiirilcri  ad  saliitcm.  Vidcat  inuros  ipsius  civi- 
lalis  ,  lanquam  munilionos  injorlales  srocnli ,  scptics 
circumacta  Testaincnti  arca  cccidis.^c  {Jd.  vi )  :  sicul 
iiunc  por  lcmpora  ,  qncc  so|)tcm  dicriiiii  vi^-issiliidine 
dilabunliir ,  Testamculum  Dci  circuil  lotiim  orhcm 
icrrarum  '  ;  ul  in  finc  tcmporum  mors  novissima  ini- 
mica  dostriiatur  ,  ct  cx  impioriim  pcrdilione  nnica  do- 
iinis  tao.qnam  uiiica  Ecclcsia  lihcrcliir  ,  mundala  a 
lurpiliidinc  fornicalionis,  pcr  f(!iicstram  confcssionis, 
in  sanguinc  rcmissionis. 

C.^PUT  XXXH.  —  Videal  tcmpora,  primo  Jiidicnm, 
postea  Rcgum  ;  sicut  crit  priinn  jiidicium  ,  deiudc  re- 
gnum  :  inqiic  ipsis  lemporihus  jMdicum  cl  Regum  ile- 
nim  atque  iterum  multis  cl  variis  modis  Christum  ct 
Ecclcsiam  figurari.  Quis  erat  iii  Samson  obvium  leo- 
ncm  necans ,  cum  pciend;»  uxoris  causa  ad  alienigc- 
nas  lenderct  (  Judic.  xiv),  nisi  qui  Ecclesiam  vccatu- 
"us  ex  Gentihus  dixit,  Gaudete,  quin  cgo  vici  sceculum 
{Joan.  XVI ,  53  )?  Quid  sihi  vult  in  ore  ipsius  Iftor.is 
occisi  favus  exslructus  ( Judic.  xiv,  8 ) ,  nisi  quia  cccc 
conspicimus  leges  ipsas  rcgni  lerreni ,  quae  advcrsus 
Chrislum  anle  fremuerant,  nunc  jam  perempla  fcri- 
late  dulcedini  evangelicae  pra!dicand;Te  ctinm  muui- 
menta  pra^bere?  Quid  cst  illa  mulier  plcna  fiducisc  , 
Iinstis  tempora  ligno  iraiisfigens  {Id.  iv ,  21  ),  nisi 
fides  Ecclesioe,  cruce  Christi  regiia  diaholi  periincns? 
Quid  vellus  comphilum  arca  sicca ,  el  postcacomplula 
area  sirco  vcllere  ( Id.  vi ,  57-4o  ) ,  nisi  primo  una 
gciis  llcbracoriim  ,  habens  occulte  in  sanctis  myste- 
rinm  Dci,  qiiod  estChristus,  quo  mystci"io  touis  orbis 
vacuiis  crat ;  nuiic  aulem  in  manifcslatione  lotus  or- 
his  id  lnhct,  illa  vacuala  esl? 

CAPUT  XXXIII.  —  Quid  jam  Rcgum  temporihus  , 
ut  el  inde  pauca  commemorem,  noniie  ab  ijiso  cxor- 
dio  commiiiatum  saccrdolium  in  Samuclem  ,  repro- 
balo  Ileli  (I  lieg.  ii,  27-56)  ,  et  cominutalum  rcgnum 
in  David,  reprobalo  Saiile  {Id.  xvi,  l-14),clamalprjc- 
nuniiari  novumsacerdotium  novumqiie  rcgnum,  rcpro- 
halo  vetere,  qiiodumbraeratfuturi,  in  Domiiionoslro 
Jcsu  Chrislo  vcnturum?  NonneipseDavid,  cum  pancs 
proposilionis  mandncavit,  quosnoni licebatmanducarc 
nisi  solis  sacerdotibus  ( Id.  xxi,  6  ) .  iii  una  persona 
utrumque  futurum  ,  id  cst,  in  uno  Jesu  Christo  regiiiim 
3t  sacerdolium  figuravit  ?  Nonne  vKim  decem  trihus  a 
lemplo  separatoe  sunt,  et  dux  derelictae  ( III  Reg.  xn, 

>  Nonnulli  Mss.  omitlunt,  totum.  Editi  habent,  toto  orbe 
terrarum. 


ICU/LLM,  S.  AUCUSIIM  27i 

10,  20),  Kalis  iiulicat  qiod  ilclnla  ipsagcnLc  \\vnl  ^ 
liis  ail ,  HfUqtmc  per  clcclionrm  (jraliee  mdvie  facla:  «Hii 
(  /fow/.  XI  ,  !>). 

C\PUT  XXXIV.  —  F'asciiiir  Elias  lcmporc  famis 
con'is  nianc  affcrcnliiiiis  panciii,  cl  ad  vcsfx-raoi  rar 
ncs  ( 111  lieg.  xvii ,  G  )  :  cl  Maniclixi  noH  iulcHigwnt 
iii  illis  Liiiris  Chrisliim  ,  ciii  qH(;d;im  inodo  saluW;in 
iiostrain  csmicnti  foiifilontiir  pcccatorcs,  fidem  pri- 
mitias  spiritiis  nunc  habcntcs  '  ,  in  fine  aulcin  ,  veliH 
ad  vcs[icram  s.TCiili ,  cliam  carnis  rcsurrectioiicm. 
Millitnr  Elias  pasccndiis  ad  alicnigcnam  viduam,  qii.-e 
volcbal  duo  ligna  coliigcre,  priusqiiam  morcrelur  : 
non  iii.';  soi''  '.i^ni  noininc  ,  scd  cliam  niimcro  ligno- 
nim  sigiiuni  crncis  cxprimitur.  Bcncdicitur  fnrina 
ejus  cl  olciim  (/i/(/.,  9-16)  :  fruclus  el  hilarilas  clia- 
ritalis,  qii.-c  cum  impcndilur,  nnn  dcficil;  liilaicni 
ciiiin  datorcm  diligit  Dciie  ( II  Cor.  ix,  7 ). 

CAPUT  XXXV.  —  Elisxo  pueros  insiiltantes  cl 
<~lamanlcs,  Calre,  calve ,  besli.x  comediint  ( lY  lirg. 

11,  25,24):  pucrilislulliliadcridcntesChriMum  in  I  :(0 
Calvariac  crucifixum  ,  invasi  a  d.'i:nionihus  p<;rciinl. 
Millit  Elisacus  pcr  scrvum  bacHlurn  snpcr  mortuiun  , 
et  noH  rcviviscil;  venil  ipsf^ ,  coiijiingit  el  coaplat  sc 
morti  cjus  ,  ct  reviviscit  ( /d  iv  ,  29-57 ):  tnisit 
sermo  Dci  Lcgom  pcr  scrvuin  suuiii ,  ucc  profuit  in 
peccatis  mortuo  goneri  humano ;  qii.x  Lainen  noii  siiic 
causa  missa  esl ;  ille  enim  misit,  qui  sciret  cam  prins 
esstt  iniilcndam  :  venil  ipse,  conformavil  se  nohis, 
factus  particcps  morlis  nostrai ,  et  vivificati  sumiis. 
Cum  securihus  ligna  caidcre;ilur ,  de  ligiio  f(?rrura 
exsilicns,  in  prorunduin  fluminis  mcrsum  est ,  alqne 

in  liguiim  desiiper  ab  Elisaeo  projectum  ,  reversum  | 
esl  ( Id.  VI ,  4-7  )  ;  ita  cum  impios  Judxos  pcr  cor- 
piis  operala  praesenlia  Chrisli  tanqiiam  infructHO- 
sas  arborcs  CKderet ,  quia  de  illo  Joannes  dixcrat, 
Ecce  securis  adradices  arborisposilae$t{Matlh.  iii,  10), 
ab  cis  inlervcnicnte  passione,  corp'is  ipsum  deseruil*, 
in  inferni  profunda  descendens ,  qiio  in  sepullura 
desuper  posilo ,  tanquam  ad  maiiubrium  suum  spiri- 
lu  redeuiite  surrexit.  Quam  multa  praetcrcam  brevi- 
tatis  necessilate  consiriclus,  «(H^unl  qui  legunt. 

CAPUT  XXXVl.  —  Jam  ipsa  in  Bahylonuim  irans- 
migralio,  quo  ctiam  Spiritus  Dei  per  Jcremiam  pio- 
pheiam  juhet  ut  pcrgant,  et  orenl  pro  cis  ipsis  in 
qiiorum  regno  percgrinariiur,  quod  in  illorum  pace 
eliam  pax  esset  istoruin ,  cl  xdilicarent  domos ,  ct 
novellarenl  vineas,  et  plantarent  horlos  {lerem.  xxix, 
1-7),  qiiis  iioii  agnoscit  quid  praifigiiraveril ,  qui  al- 
teiideril  veros  Israclit;is ,  in  qiiihus  dolus  non  cst 
( Joan.  1 ,  47 ) ,  per  aposlolicam  dispensalionem  cum 
evangelico  sacramenlo  ad  regnum  Gciilium  irans- 
migrasse  ?  Uade  nobis  Aposlolus ,  tanquam  J"e- 
remiam  leplicans,  di  il  :  Yolo  ergo  p-imo  omnium 
fieri  deprecaliones  ,  adoraiiones  ,  inierpeUaliones  ,  gra- 
tiarum  acliones  pro  omnibus  liominibus ,  pro  regibus ,  et 

•  Am.  Er.  et  iilerique  Mss.,  hnbentem. 

»  Edilio  l.ov.,  spirilus  corpus  ipsum  dcscruU.  Abest,  spi- 
r  tus,  ab  aliis  libris,  cujus  loco  subiulcllijiiLur,  prccieniii 
Clmti. 


T,'. 


LIDKU  DUOUECIMLS. 


«74 


Itis  qiti  in  subtimhalc  sunt ,  ut  <iuicUini  cl  lianiiuillum 
vitnm  Mjamus  ,  in  umni  pielate  et  climitatc  :  lioc  cnim 
t)onuiH  el  acccftum  esl  coram  Salvatore  noslro  Ueo , 
(jui  emncs  homities  viilt  salvos  fieri ,  cl  rn  agnitioncm 
veritntis  vcnire  {ITim.  ii  .  l-l).  E\  boc  quippe  illis 
creilenlibus  citnslrucla  suiil  domicilia  pacis ,  biisili- 
cic  chrisliananiiu  congivgatiomiiu  ,  ol  novell;U:v 
vinex  populi  ruli-liiiin  ,  cl  plaulaii   lioili;   ulii   cAhmi 


iuo  Icgoril,  bic  opurki  iiio\caliir,  ul  aliiniiil  ea  sigiii- 
licarc  iioii  aiiibigal. 

CAPl'!  WXVIIL  —  Vcrbi  cnini  gralia  :  uuiuipriii, 
si  opivrlcbal  a«lj(itoriuiu  viro  reiniiiaui  liori ,  cliani 
lioc  ncct.-ssitas  nlla  cogobat,  vcl  ulla  siiadcbal  ulili- 
las  ,  ul  (Jc  doruiicnlis  lalcre  licrcl  (  Ccn.  ii ,  18  ,  21, 
2:2  )?  si  causa  cvadcndi  diluvii  opus  crat  fabricari  ar- 
oain  ;  (|uid  opus  cral  incnsuras  cjus  ,  aiil  i|)sas  polis- 


intcr  oinnia  olera  graiiuui  illud  siiiapis  ie;;nat,  sub  siiiuiin  licri ,  aul  cliam  scriptis  ad  religioiiciu  poslcri- 
cHjus  Hinbraculis  toiigc  laleque  porreclis,  eliaiu  alli-  tali  propaganiVis  coinuicmorari  ?  Si  proplcr  gciuis  rc- 
pctax  superbia  Geulium  taiv|uam  in  coeli  volalilibus      paiandum  aiiiinalia  includi  oport^bal ;  ipiid  opus  cral 


confiigiendo  rcquiescil  (  Matth.  xiii ,  51 ,  5i  ).  Naiii 
qiiod  etiain  posl  sepluagiala  aimos  ,  secuiulum  cjus- 
dem  Jercmix>  prophcliam  ,  reJilur  ex  caplivitate ,  el 
leiiiploiii  rcnovalur  {Jcrem.  xxix  ,  10,  ct  Esdr.  i)  ; 
ijuis  (ideJis  ClirisU  iiou  inlelligal,  post  cvolula  lem- 
pora ,  quaj  seplcnarii  dicruin  iinmeri  repclilione 
trauscurrdnt ,  eliam  nobis  ,  iil  esl  Eccle!-i;u  IVi ,  ad 
illaiH  calcstem  Jerusalein  ex  bujus  sccculi  perogrina- 
Uoiic  redeiindum  ?  Per  qucm ,  iiisi  per  Jcsuin  Cliri- 
siiiin,  vere  sacerdoLem  magnum  ,  ciijus  ligiH-am  ge- 
rebal  ille  Jesus  saccrdos  magnus  illius  lcmporis, 
<pH)  templuin  xdiGcalum  csl  posl  caplivilalom  ?  Qiicm 
propbcla  Zacliarias  vidil  iii  sordido  babitii  ,  dcviclo- 


illo  polissimiini  numcro  scptona  dc  mun.lis,  bina  de 
inimuiidi<;?  .\dil(im  ad  arcain  ficri  ncccssitas  «tiipic 
co^ebal;  iu  latere  a':lcin  lieri ,  vcl  ctiam  mcmoii;i< 
ciMiimciidari  por  litlcras  ( /(/.  vi ,  li-vii,  5),  (|iiid 
cogebal?  Imujolare  filiuni  jubcliir  .\brabam  :  jus.siis 
lioe  fucrit ,  ul  ejus  obedienlia  lali  ctiain  cxaminc  pro- 
b;Ua,  posieris  iiiiiolescerel;  convcnicnlius  ligna  por- 
laverit  filius ,  nc  palcr  scucxquc  porlaret;  non  sil 
|iosiea  filium  lerire  permissus,  iio  orbilalcgravissimu 
se  feriret :  niimquid  ctiain  si  iiullo  clTiiso  sanguiiic  rc- 
dirctur,  miiiiis  cssel  probalus  Abraliam?  Aul  si  jain 
opus  cral  pcrfici  saciificium  ,  etiainne,  ul  illo  arics 
iii  veprc  adb;ercns  coriiibiis  apparcrol  {Jil.   xxii). 


qiic  diabolo ,  qui  ad  ejus  accusalioncm  siabat.  abla-      ad  ulluiii  augineutum  viclinix-  periincbal?  Sic  oniiiia 


tam  illi  sordidam  veslcm,  el  dalum  indiiinontuni  ho- 
mm  et  glori»  (  Zacli.  iii )  :  sicul  corpus  Josu  Cbri- 
bli  «|Uod  est  Ecclesia,  advcrsario  iii  iino  lcmporuin 
por  judioium  superato,  a  luolu  porcgrinalionis  in 
gloriam  scmpilorn;e  salulis  assumilur.  Quod  etiani  in 
Psalino  dcdicalionis  domus  aporlissime  canitur  :  Con- 
virtitli  tuctum  meum  in  gaudium  mihi ,  conscidiili  sac- 
cum  meum  ,  et  accinxisti  me  Uetitia ;  ul  cantet  tibi  gto- 
riamca  ,  et  non  compuiujar  {Psat.  xxix,  12,  13). 
CAriT  XXXVII.  —  Quis  potesl  cx  occasioue  al- 


cum  considt  ranlur,  el  quasi  superllua  iicccssariis 
conicxla  iiivcniunlur  ,  admoncnl  liumannm  aniinuni , 
id  esl  aiiimum  ralionalcm  ,  prius  aliqnid  signifioare  , 
dcinde  quid  significcnl  qu;vrcre. 

CAPUT  XXXIX.  —  liaque  cliain  ipsi  Jiid;L'i ,  qiii 
Cliristum,  ciijus  passionein  iios  aguoviinus,  illi  deri- 
doiit  ,  iiolunl  lalibus  roruin  ,  iion  tantum  diclarum , 
sed  cliani  geslarum  figiiris  pr;ciuinliatuin  vidcri,  co- 
giinliira  iiobis  disccre  '  quid  illa  significciil  :  qu;c  nisi 
ali<iuid  sigiiificare  conccdant,  lam  divinai  auctoritatis 


lerius  operis,  omnia  qu;«  iii  illis  vcteribus  Legis  cl      Libros  ab  ineplariim  fabularuiii    igiiominia    iion   dc- 


l^iiiplictarum  libris  ligurate  Clirisluin  aiinuiniant, 
«pianlalibcl  brevilaie  porstiingerc  ?  Msi  forlc  quis 
piilat  ingenio  fieri ,  ut  ca  qune  rerum  ordiiic  per  sua 
l-mpora  ciicurrcrunl,  ad  Cbrisli  significiitioncs  inler- 
pielaiido  vcrlanlur.  Iloc  forte  Juda-i  possunt  dicere  , 
sivc  Pagani  :  eis  aulem  qiii  se  Cbristiaiios  pulari  vo- 
l«nt,  prcinil  ccrvicem  aposlolica  aucloritas  ,  diceiis, 
Oninia   hu:c  in   fiijura  contingebant   illis ;    cl ,    Hwc 


fciidunt.  Vidil  lioc  Philo  <|uiiiam,  vir  riboraiilcr  cru- 
dilissimiis,  unus  illorum,  cujus  eloquium  Gncci  Pla- 
toiii  aiquarc  non  dubilanl  :  el  coiialus  est  aliqiia  in- 
tcrprctari,  non  ad  Christuin  inlelligendum,  in  qucin 
non  crcdidorat;  sed  ul  inde  magis  apparcrct  qnaii- 
lum  inlersit,  utrum  ad  Chrislum  referas  omnia,  pro- 
pter  qucm  vere  sic  dicla  sunt,  an  pra;lcr  iiluin  quasli- 
bct  conjticluras  quolibet  mcntis  acuminc  pcrsequaris; 


oiHiii^  figiira  nostrw  fuerunl  ( I  Cor.  x  ,  10  ,  G  ).  Nain  quantumqiic  valoal  quod  Apostolus  ait,  Cum  tiansieris 
6i  Isniacl  et  Isaac  boiiiiiics  iiati ,  duo  Teslamcuta  si-  ad  Dominnm  ,  auferelur  vclamen  {II  Cor.  iii,  IG).  Ut 
guilicant  (6'a/u/.  iv,i"2,2l);  quid  crcdcndum  cst      cnim  (piiddam  cjusdcm   Philonis  comincmoriin  ,  ar- 


de  hUfaciis,  qiiae  iiuUo  natiirali  usu,  iiulla  ncgolii 
iieccssitale  fatla  sunl?  Nihilnc  sigiiificant?  Si  quis 
iioslrum  ,  qui  Hel^rxas  litteras  ignoramus,  id  cst 
ipsos  vocum  clijraclcros  ,  viderct  cas  in  paricle  con- 
scrii»tas,  honorato  aruiuo  loco ;  quis  essct  tam  excors, 


cam  diliivii  sccundum  rationcm  liuniani  corporis  fa% 
bricalain  vulcns  inlclligi,  ianquain  membiatini  omnia 
|ierliaclabal  Cui  sublilissimc  numcrorum  cliam  rc- 
giilas  consulcnli ,  congrucnlcr  occurrobanl  omnia  , 
qu£   ad    intclligciidiim  Clnistum   niliil  impcdirciit  , 


ut  eo  inoJo  picluin  parielcin  pularet  ?  annon  '  potius  qnoniain  in  corpore  hymaiio  etiam  ille  huinaui  gciic- 

inlelligeret  scripluin  ,  ut  si  hgcre  non  valcrct ,  non  ,.ij;  j^jiivaior  apparuil  ;  ncc  lamcii  cogercnl,  qiiia  cor- 

tamon  illos  apia-s  aliijuid  significarc  dubilarcl?  Ila  p,,,  |,|jiiiaiiuin  osl  uliipic  cl  hoininiim  csterorum.  At 

prius   illa  oniiiia  ,  qu;c   siinl  iii  vclcri  inslrumciilo  „•„    venium  csl  ad  oslium  ,  quod   iii  arca;  latcre  fa- 

HiTipniiarum  santlarum  ,  «piisquis  non  pcrvcrso  ani-  d,,,,,  csl,omnis  hiimani  ingcnii  conjcclnra  drfocit  Ut 


'  A[Ufl  ir   liigil.  vrn   I.OV.,  n<- no/i. 


'  .^ni.  Fr.  ac  i luics Mss.,  <il:ere. 


275  CONTRA  FAUSTLM  MA 

inmori  :ili<|iii(l  (lic(!rcl,  iiiforiorcs  corpiris  partes  ,  [)cr 
(|tias  nriiia  ol  niiius  cgcriintiir,  ill »  ostio  8i(,'iii(i«:ari 
aiisns  csl  credcrc,  ansus  ct  diccrc,  niisns  ct  scriixirc. 
Non  inirum,  si  oslio  non  iiivcnlo  sic  crravii.  Quod  si 
nd  Clirislurn  Iransisscl,  nhlalo  vclaininf>,  Sacrarnonta 
Kcclosix  mnnaiilia  cx  Inlcrc  hoiiiinis  ililus  invcnissr.t 
{Joan.  XIX,  34).  Nnin  qiiia  pr.Tdictum  cst,  Erunt  duo 
in  carne  una  {Gm.  rr,  24);  proplcroa  ct  in  arca  qu.c- 
dam  il)i  nd  Clirislnm,  qu.nndani  voro  nd  Ecclosiam  rc- 
forunlur,  qiind  lotiiin  Clirisliis  csi.  Sic  cl  in  caotcris 
inlor|)rclalioniljus  fignrnrum  por  univorsum  lcxlum 
diviiia;  Scripliir.x  liccl  considerarc,  clcomparnrc  scn- 
sus  eorum  qui  Clirislum  ibi  inlclligunt,  ot  corum  qui 
pr.vlcr  Clirisliim  nd  alia  quxlibel  ea  dclorqucrc  co- 
naiitur. 

CAPUT  XL.  —  Ncc  Pagani  nobis  in  hoc  obstrc- 
punl;  neque  cnim  audciit  conlradiccrc,  ne  illa  non 
solum  dicla,  sed  eliam  facla,  figuraic  acccpla  inlcr- 
pretcrnur  adChristum  inlelligciidum  :  prajscrlim  qiiia 
ea  i]ux  pr.Tnuiiliaia  inlelligimus,  etinm  dcmonstra- 
inus  implola  ;  cum  f.ibulas  snas  iit  aliquo  inodo  com- 
inendcnt,  ad  nescio  quas  pliysiologias  vcl  Iheologias, 
id  est,  raliones  nnlurales,  vcl  divinas,  interprelando 
rcferre  concnlur  :  ex  parte  plane  salis  indicanles ', 
qualia  sint ;  ex  parle  autern  dissimulanles ,  dum 
cn  ridcnt  in  thcnliis  qn;c  vencranlur  in  templis,  in 
turpitudinc  niinium  libcri ,  in  superslilionc  nimium 
servi. 

CAPUT  XLL  —  Nobis  aulem  quisqtris  dixcril,  non 
idco  illn  vel  gcsla  vcl  scripla  ,  ut  Cliristus  in  eis  in- 
telligatur;  excepta  ifisa  tanla  consonanlin  rerum  pra;- 
/iguralnrum  ei  niinc  impletarum  ,  aliis  proesagiis  pro- 
phelit;is  apcrtis  manifestisque  fcrictur  :  siciili  cst 
illud,  In  semine  tuo  benedicentur  onines  gentes.  IIoc 
(iiclum  esl  ad  Abraham,  hoc  ad  Isaac,  hoc  ad  Jacob 
{Id.  xxir,  18,  et  xxvi,  4,  et  xxvrii,  14).  Undo  non  im- 
morito  dicit,  Ego  sum  Deus  Abraham,  et  Dens  Isaac,  el 
Dens  Jacob  {Exod.  in,  6)  :  complelurus  uliqiic  in  be- 
iiediclione  omnium  geniium ,  quod  ex  eor'um  semine 
]iromisil.  Nec  immcrilo  ipsc  Abrnham,  cum  ejiis  ser- 
vus  ci  jurassot,  sub  femore  suo  jussit  eum  iionore 
nianum,  {Gen.  xxiv,  2,  9),  sciens  inde  ventiiram  cnr- 
nem  Chrisli,  in  quo  bonedici  omnes  genles  non  luiic 
pra;nunlinmus ,  sed  quod  lunc  pr.Tnuniinlum  est, 
niinc  videmus. 

CAPUT  XLII.  —  Vellcm  scirc,  irno  melius  nesci- 
erim ,  qua  coccitale  aninii  legerit  Faustus ,  ribi  voca- 
vit  Jacob  lilios  suos ,  et  dixit  :  Congrcgamini  tit  an- 
nuntiem  vobis  quoe  occursura  sunt  vobis  in  novissimis 
diebus  :  congregamini  el  audile,  filii  Jacob;  audite, 
Israet,  patrem  vestrum.  Hic  certe  nemo  dubitat  pro- 
phelanlis  personam  esse  dilucidalam.  Andiamus  ergo 
quid  dical  frlio  suo  Judae ,  de  cujus  Iribu  Christiis  ve- 
nit  ex  semine  David  secundum  carnem  ,  sicul  aposto- 
lica  doctrina  teslalur  (flom.  i,  3).  Juda,  inquit ,  te 
luudent  *  fratres  tui;  manus  tuoc  super  dorsa  inimicorum 
luorum,  adorabunt  tefilii  palris  tui.  Calulus  leonis  Juda, 

'  Am.  cum  niultis  Mss.,  pkne  salis  judicanles. 
•  ita  Mss.  juxla  l.XX.  At  cditi,  te  laudabunt. 


MCILLUM,  S.  AUGUSTINI  «7C 

de  fieiminntione  filius  vieus,  asccndlitli  recuniben»,  dor- 
niitti  ui  lco,  ct  ut  catiiliit  leoiiig,  tjuis  suuilabit  eum? 
Non  deeril  prineeps  exJuda,  et  diix  de  femoribus  ejus, 
donec  veniant  qum  reposilu  tunt  ei;  el  ipte  extpeclatio 
geulium,  uHignns  ad   vineam  pulluin  tuum,    et  ciliciu 
puiliim  usiiia:  :  luvabit  in  vino  stolam  tuam,  et  in  snn- 
guine  uvw  amiclum  suum  :  fulgiutet  oculi  ejut  a  vino  , 
et  dentei  candidiores  lacte  {Gen.  xux,  i,  2,   8-12). 
Falsa   sinl  isia  ,  obscura  sinl  isLi,  si  non  in  Christo 
e  idenlissima  lucc  claruerunt  ;  si  iioii  eum   lainlaiit 
finlrcs  cjus  Aposloli,  ct  omnes  coiiu;rcdes  cjiis,  uoii 
siinm  gloriam  qiiajrentes,  scd  ipsius  :  si  rion  siinl  iria- 
nus  cjiis  supcr  dorsa  irrimicorum  ejus;  si  non  depri- 
rnuiilur  atqiio  curvanlur  ad  tcrram  ,  cresccntibus  po- 
piilis  clirisliaiiis,  quicuTiqiie  illi  adhuc  advorsanlur  : 
si  non  eiim  adoravcrunl  filii  Jacob  in  reliquiis,  qiia: 
pcr  clcciionem  graliai  salvx  (aclaj  sunt  {Rom.  xi,  5)  : 
si  non  ipsc  catulus  cstleonis,  quoniam  nascendopar- 
vulus  faclus  osl  ;  propler  hoc  additum,  De  germina- 
lione  filius  mcus.  Causa  quippe  rcddila  cst  quare  catii- 
lus,  ii)  cujiis  laudc  nlibi  scri[)tum  est,  Caiulus  leonit 
forlior  jumenlis  {Prov.  xxx,  30);  hoc  est,  eliain  par- 
viilus  forlior  majoribus  ;  si  non  asccndit  in  criice  re- 
cumbeiis  ,   ciim  inclinnto  capitc  reddidit  spiritum  : 
si  iion  dormivic  lU  lco,  quia  et  iii  ipsa  morte  non  esi 
victus,  sed  vicil ;  ct   ul  catuhis  leonis,  inde  enim 
morluus  undc  et  nalus  :  si  non  ille  eum  suscilavil  a 
morluis,  quem  nemo  hominum  vidit ,  nec  vidcrc  po- 
test  (I  Tim.  vi,  16).  Eo  enim  quod  diciiim  csl,  Quii 
suscitabit  eum?  satis  exprcssa  est  tanqunm  ignoli  si- 
gnificalio.  Si  dcfiiil  princeps  ex  Juda,   ct  dux  de  fe- 
moribus  ejiis ,   doncc  venireni  opporliiiio  temporc, 
quai  promissa  lanqiiam  reposila  fueraiil.  Sunl  enim 
litlera;  cerlissimai  hisioriaj  ipsorum  quoque  Judaio- 
rum,  qnibus  oslcnditur  primum  alienigonam  llero- 
dom  regem  fuisse  in  genlc  Judaiorum,  quo  tompore 
nalus  Chrislusest  {Jlatlh.  ii,  3,  7).  Ila  non  defuil  rex 
de  semine  Juda  ,  donec  venirent  qua;  roposila  erant 
illi.  Scd  quia  non  solis  Jud;cis  fidelibus  profuil  qiiod 
iromissum  est,  vide  quid   sciualur  :  Et  ipse  exspe- 
clatio  genlium.  Ipsc  alligavit  ad  vineam  pullum  suiim, 
id  est,  populiim  suum,   in  cilicio  pr.Tdicans  el  cla- 
inans,  Agite  pomitentiam ;  appropinquavit  enim  regnum 
ccelorum  {Id.  iii,  2).  Populum  autem  Gentiuin  illi  sub- 
diliim  cognoscimus  piillo  asin;B  compnralum,  in  quo 
eliain  sedit  diicens  eum  in  Jerusalem  {Id.  xxi,  2-10), 
id  esl,  iii  visionom  pacis,  docens  mansuelos  vias  suas. 
Si  non  lavit  in  vino  stotam  siiam  :  ipsa  est  enim  glo- 
riosa  Ecclesia,  qu;im  sihi  cxhibol,    non    habcnlem 
maculam  nul  rugam  {Ephes.  v,  27) :  cui  dicilurcliam 
pcrlsaiam,  Si  fiierint  peccnta  vestra  sicut  phceniciiim, 
tanquam  uivem  dealbabo  {Isai.  1,  18).  Uiide,  nisi  dc 
dimissis  peccalis?  In  quo  crgo  vino,  nisi  illo  de  quo 
dicilur,  qiiod  pro  muliis  effundetur  in  remissionein  pec- 
caiorum  {Maith.  xxvi,  28)  ?  Ipse  est  enim  bolriis  ille 
qiii  pependit  in  hgno  (iVmhj.  xiii,  2i).  Proptercn  ol 
hic  vide  qnid  adjuagat ,  Et  in  sanguine  uvoe  amictum 
suum.  Jam  verofulgere  oculos  ejus  a  vino,  illa  in  cor- 
porc  ejus  mcmbra  cognoscunt ,  quibus  donaluiu  csl 


277 

s;uicla  (|»ail:»m  eltrijlaie  alicual;»;  inenlis  ab  infra  ia- 
bcnlibus  icin|H)ialiljus  xlcrnain  luccni  sa[)icnli;i:  con- 
liieii. 'Jiiilc  (|uiililain  paulo  aiilc  coininemoravinnis, 
diccnlc  Paulo,  Siic  cnint  mciite  cxcessiiiiux,  Deo.  Ili 
«unl  fulgenles  oculi  a  vino.  Sod  laincn  quia  sciiiiilur, 
Sivc  tcinperantcssumits,  vobis  (U  Cor.  v,  15);  nec  par- 
vuli  rclinqnunlur  ailliiic  lacie  niiiriciidi  {llcbr.  v,  Vl), 
qiiia  cl  bic  seijuilur,  El  dcntcs  ejiis  camliilioics  lacle. 

CAI'L''r  XLUl.  —  Quid  ad  lix-c  le^poiuldis,  iiisaiii  ? 
Ncin|)C  isla  nianifesla  suiil ;   iicinpo  oiiiiics,  iion  dico 
caluinnias  conlrjdiclionis,  sed  eliam  ncbulas  dubila 
lioiiis  expeUiiiil.  Talia  qux-rile  primo  in  illis  Libris, 
lalibiis  piiiiio  crcdilo,  qiixMiiiiic  amc  nco  omiiia  ooni- 
iiiciiioiari  possuiil,  cpiia  nimiiimcsi;  ntc  iiuiUa,  cpiia 
lon;5'uni  esl;  nec  pauca  vcbtin ,  no  sola  cxislimenlur 
ab  cis  qui  illa  noii   lcginil ,   ol  ne  lidelis  ac  diligeiis 
lcclor  ine  reprelieiidal ,  cuin  plura  cvidcnliora  ropc- 
roril ,  quod  isla  polissimum  posiicriin  qiiie  mlbi  oc- 
ouncrc   iii    prxscnlia   polucrunl   :  iiivcniolis    ciiim 
ntulla  qux  omnino  nec  udi  s;dlcm  indigeanl  adino- 
nilioiio,  quaU  inodo  usus  sum  in  voibis  Jacob.  Quis 
cnim  jam  qiixral  cxposiloroin  diiin   lcgil  ,  Yclut  ovis 
ittl  vicliiiiani  ductus  est;  el  omiiia  qu:u  illic  iiuillipli- 
cilcr  cl  evidenler  diounlur,  Qiiia  livore  ejus  sanali  su- 
tmts,  Qiiia  peccaln  nostra  ipse  portavit  (Isai.  Liii,  7,5)  ? 
Qiiis  non  qiiasi  Evangdium  c;uiiari  arbilrcliir,  Fode- 
runt  manus  meas  ct  pcdes,  diiiuincravcyuiit  oinniu  ossa 
ntca;  ipsi  vero  considcraverttitl  el  coiispcxcrunt  me  :  di- 
viierunt  sibi  cestimenla  mea,  el  super  veslem  meam  nti- 
seruitl  sorlem  ?  Quis  nisi  nimiiini  ccciis  jani  impleri 
«011  ccriial,  Commemorabttnlur  et  convcrteitlur  ad  Do- 
iiunuin  uitiveisi  fiues  terras ,  et  adorabunt  in  conspcclu 
ejtis  uitivcrsai  patria:  geiitium  {Psal.  xxi,  17,   18,  19, 
28)?  Quid   illiid  iii  Evangelio,  Trislis  est  anima  mea 
usqiiead  morlem  (Mattli.  xxvi,  58) ;  el,  Nunc  aiiima 
ntea  tiirbala  esl  (Joau.  xii,  27)?  Noiine  priiis  in  Psal- 
ino  sonuil,  Dorinivi  conturbalus?  Lt  uiide  facluin  csl 
utdornurcl  ?  quorum  vocibus'acclamalum  est,  Cruci- 
fige, cruci(iije(Luc.  xxiii,2l ,  22);  iioiine  ct  in  Psalino  se- 
tuliis  |)r:riiiintial,  Filii  hominuni,denles  eorumariua,el 
taijilla',  et  lingua  eorum  gladius  acutus  ?  Qiiid  autcm 
fcccrunl,  (^aid  nocueruntresurrecUiro,  et  supcrca^los 
ascensuro,  el  tolum  orbem  terranim  gloria  sui  nomi- 
nis  possessuro?  Vide  utrum  boc  Psalinus  ante  tacue- 
ril   :  scquitur  enim ,  Exaltare  super  ca;los,  Deus,  et 
mprr  ontnem  lerratn  gloria  tua  (Psal.  i.vi,  f),  G).  Qiiis 
unipiam  de  Cbristo  diclum  dubilavil,  Dominus  dixil 
ad  me,  Filius  meus  es  tu,  ego  liodie  geiitti  te ;  poslttla  n 
me,  ct  dubo  libi   Cenles   liwrcdilalcm  luain,   el  posses- 
$ioitem   luum  terminos  lerrw  (Psal.   ii,    7,  8)  ?  Quis 
aliuin  intelligcrc  permissus  cst,  ubi  Jcrcmias  dioil , 
niinirnm  de  SapicnUa,  Tradidn  illant  Jacob  puero  suo, 
et  Israel  eleclo  stto  :  post  htvc  in  terris  vistts  csl,  el  cuin 
hominibut  conversalus  est  (Baruch.  iii,  57,  58)  ? 

C.M*IJT  XLIV.  —  Quis  non  cunidcm  Salvatorcni 
agnoscalapud  Danielem,  cum  anliquo  dicruin  olTortur 
tilius  bominis,  el  accipit  rcgnum  sine  (iiie,  ut  scrviant 

•  lov. ,  nui  qitorum  vocibiis.  Abest,  nisi,  ab  edilis  aliis 
el  Jlss. 


LIBEU  DUODECIMUS.  «38 

ci  oiiines  genlcs  (  Dan.  vii  ,  15,  11)?  Jain  vcro  si  lo- 
cuin  illum  qiicin  coinincmoravil  Doiniiius  cx  cjusdcin 
Daniclis  proplietia,  Cum  viderilis  ubominaiionem  vasta- 
tionis  qinv  dicta  csl  a  l)aiiiclc\  stnnlcm  in  loco  sancto; 
qtii  letjtt ,  iiilclihjal  (Id.  ix  ,  27;  Mallh.  xxiv    15),  si 
suppulatis  eliain  lcmporibus  bcbdomadum  ,  illc  nu- 
incrus  pcrtractctiir ;  non  soluin  Chrislus  ,  sed  cliam 
tompiis  rcpcrilur,  ipio  eum  oportuit  vcnire  passurum. 
Qiiaii(|iiam  ,  ct  sinc  coinputationc  tcinporum ,  inani- 
fcstis  rcruin  clTcolibus  Jud:cos  urgcre  solcamus,  cum 
quibiis  nobis,  non  ulrum  in  Cliristo  sit  salus  nostra  , 
sed  utruin  jain  vcnerit ,  passnsqnc  fuerit  disceptatio 
ost.  Conviiicuntur  aulcm  robus  ipsis  aperlissimis,  non 
soluin  do  lide  oinnium  gciilinm  ,  qiias  ci  serviluras 
cadem,  cui  cederc  cognnlur,  Scriplura  prxdixil,  qua; 
ila  clarcscit  toto  oibc  tcrraruin,  ut  onmiiim  tcrgiver- 
santium  oculos  fcrial ;  voriini  ctiain  dc  iis  (|ii:c  in  ipsa 
Jiidxorum  gciile  jam  facla  sunt,  qiiod  sacrarium  cvcr- 
suin  csl,  quod  cessavit  liostia  ,  cl  sacerdos,  ct  unctio 
prisUna  :  qucc(t)nnia  Danicl  tunc  prjcnunUavil  futura, 
quando  ungi  Sanctuin  sanolorum  liquide  propbetavit 
(Dan.  IX  ,  24-27  ).  Cum  igilur  illa  oninia  jain  facla.. 
siiit,  cxigilur  ab  eis  cliain  imcliis  Sanctus  sanclorum, 
cl  qiiid  rcspondeant  non  inveniunt.  Quomodo  autcn» 
nobisciim  iion  de  Cbristo ,  scd  tnnluin  dc  advcntii 
cjnsdisccplarcnt,  nisi  bcnc  nosscnt  cum  in  suis  Libris 
propbelalum  ?  Cur  a  Joannc  qua;ruiit,  ulruin  ipsc  sit 
Clirislus  (Jonn.  i,    19)?   Cur    ipsi   Doinino  dicuiil , 
Quamdiu  aniinam  ttosiram  tollis  ?  Si  tu  es  Chrislus,  dic 
nobis  palam  ( Id.  x,  24)  ?  Cur  Pctrus  et  Andrcas  ct 
Pbilippns  dicnntNalhonacli,  Jnveniiitus  Messiam,  quod 
inlerprMntur  Chrislus  ( Id.  i,  41 ),  nisi  quia  hoc  iiomcn 
in  illa  gcntc  per  illas  Lilleras  et  scicbatur,  cl  cxspe- 
ciabaiur?  Nain  nuUa  alia  gcns  rcges  el  saccrdoles 
s<ios  christos  habuit  et  vocavit,  qiiorum  significativam 
unctioiicin  cessarc  fas  noii  luil,  nisi  cuin  illc  vcnissci 
qiii  in  cis  prxnuntiabalur^l/fciy.  x,l,2,e<  Exod.  xxix). 
Sic  chim  Judici  novcraiit  illos  cliristos  suos,  ut  tamen 
uniim  spcrarcnt,  pcr  qucin  dcmuin  libcrarentur  :  sed 
cxca-cali  occiilla  jusiilia  Dci,  diim  solam  ojiis  virlutcm 
cogilanl,  infirmilatcin,  iii  qiia  pro  nobis  inortuus  cst, 
non  inlollcxcrunt.  Iliiic  illa  vorba  iii  libro  Sapicntioi 
de  illis  prxdicla  cognosciinus  :  Morle  ttirpissima  con- 
demnemus  illum ;  erit  enim  rcspcctus  in  scrmonibus  illius : 
si  vere  Filius  Deicsl,suscipict  illuin,etHberabitilluinde 
manibus  coutrariorum.  Uaic  cogilaveruiil  ct  erraverunl ; 
excwcavil  enitn  illos  malitia  eorum  (Sap.  ii,  18-21). 
Qiiod  ctiam  de  istis  verissime  dici  potcst,  qui  intanla 
inullitudine  tcstimoiiiorum,  in  laiila  disposilionc  pro:- 
iniiiiiat;irum   rcruin  ,  in   lanla   maiiifcslationc   coiu- 
plclaruni,  :idluic  dicunt  Scripluris  illis  Cliiislum  iion 
cssc  propliclaluni.  Quod  si  itcrum  atquc  ilcrum  dicaiit, 
nos  itcruin  alquc  itcrum  possmniis  docuincnta  pio- 
ferrc ,  adjuvanle  illo  qni  taiitam  copiain  prx-buil  ad- 
vcrsus  calumiiias   erroris  bumaiii ,   ut  ca  quu;  jam 
commcmoraviinus,  non  repclamus. 

CAPDT  XLV.  —  Jam  porro  aliam  Fausli  tcrgivcr 
saUoncm,  quain  crcdo  cuiii  ct  ipse  prxclarissiina  pro. 
>  iii  Mss.  <.besl,  n  imnicle. 


^279  CONTIIA  FAUSTUM  MA.MCIMajM,  S    AIJGLSTIM 

(ilicli.i!  Iiicc  rcporciilcrcliir,  callidissiiriam  sc  iiivcnissc 


m 


arbilraliis  esl.ctiani  rcfcllcrc  pigct ,  nc  proplcrca 
piilcliir  :ili((iiiil   dixissc ,  qiiia  ci   rospond(Ti   dijjmim 
li:il)ilnm  esl.  Onisoniiri  di^iriciitissiimis  diccrcl,  <iu;rvis 
«•ssc  fidei,  dc  Ciirislo  siiic  lcstc  ikmi  crcdcrc  ?  Vcllcni 
milii  isli  rcspoiidcrcnt ,  cuinain  dc  Clirislo  ipsi  credi- 
dissciil  :  an  illam  Toccin  dc  ca;lo  audicrunt ,  llic  c»t 
Filius  meus  (  Mutlli.  iii,  17,  xvii,  ;> )  ?  Ki  f|iiipi.e  voci 
polius  l''aiisliis  nos  jiibcl  crcdcrc,  (|iii  dc  Cliristo  noii 
vull  tcslihim  lioiiiinihus  crcdi  ,  quasi  ad  nos  cliam 
ojiisdem  vocis  notilia  siiic  liomiiie  leslc  pcrvcncril , 
cum  ct  inanir(;sluin  sit  sic  cam  p(!rvcirnsc,  iit  Apo- 
stoliis  (licat,  Quomodo  autcm  iiivocubutU  ,  in  quem  non 
credidcrunt  ?  uul  quoinodo  credenl  '  quem  non  audie- 
runl?  Quomodo  autem  uudienl  iine  prccdicante?  aut 
tnomodo  prwdicubunl,  si  non  mitlunlur?  sicul  scriptum 
cst,  Quum  speciosi  eorum  pedes  qni  annimliant  pacem, 
qut  annunliunt  bona  (liom.  x,  14,  15)  !  Videlis  ccrlc 
qiiemadmodiim  proedicationcm  doclrinoc  aposlolicoe  , 
prophelicum   lcslimonium  comilctiir.  Ut  ciiirn  «on 
CDnlciuncrciitiir,  neque  fabiiioisa  duGcientiir  qu;c  Apo- 
sloli  aiinuntiabaiit,  dcmoiistrabimlur  ba'C  a  Propheiis 
jiiite  fuisse  praedicta  :  quia  clsi  attcsiabaMiur  niira- 
cula,  non  defuisscnt  (sicut  ctiani  nunc  adbuc  qiiidam 
iiuissitant )  qiii  magic»  poienlia)  cuncla  ilia  iribucrcnl, 
iiisi  taliseorum  cogilallo  contestatione  prophetica  viii- 
ccretur.  Magicis  cniin  artit'l3  longe  anlequam  nascercn-) 
I ur %  Prophclas  sibi  consliluerc a  quibus piffinunliaren- 
tiir,  nenvo  utique  dicerel.  Sed  videlicet  vctat  nos  Fau- 
siiis  de  voro  Chrislo  IIcbrx'is  Propliclis  lcslibus  crede- 
re,  qui  d(!  falso  Cinislo  Porsarum  erroribus  crcdidii. 
CAPLT  XLVI.  —  Veruni  disciplina  catboUca  pro- 
I>terca  siinplici  fide  prius  nutiiri  oportcre  docct  men- 
(om  chrisiianam ,  ut  eam  capacem  faciat  ad  intclli- 
{■enda  supcrna  el  scterna.  Sic  elenim  ct  propheta  dicit : 
Nisicredidoitis,  non  intelligelis  ( Isai.  vii,  9 ).  Atcaipsa 
est  sjmplex  fidos  ,  qua  crcdimus,  anlcquam  cogno- 
scamus  siipcrcniinentem  sciciiliam  charitalis  Cbrisli, 
nl  impleamur  in  onmom  plcniUidincm  Dei  (£/)/jcs. 
ni,  19),  non  sine  causa  dispensalionom  humilitatis 
ejiis,  qua  hiimanitiis  iialiis  et  passus  cst,  a  Propbelis, 
per  propheticain  gouicni,  per  propbcticum  populum, 
pcr  proplieliciim  regmim  tanto  anle  prxdiclam  ;  nisi 
qiiia  in  illa  slii!lili;i  ([ikc  sapicntior  e-St  hominibus,  ct 
in  illa  infirmilaie  qii.ii!  forlior  esl  hominibus  (I  Cor. 
I,  25)  magiiuiu  aliquid  laicl  ad  justilicalioiicm  ci  glo- 
riricalioncm  noslram.  Et  ibi  sunlomnes  ihesauri  sa- 
picntire  et  scienlise  abscondili  {Coloss.  ii,   5),  qni 
iHilli  apcriuntur  ,  si  sibi  per  matcrnam  carncm  iraje- 
cium  cibum,  id  osl,  perapostolicact  prophelica  ubera 
laclis    alimeiita    coiilempscril;    et  lanqiiam    infaii- 
lilein  viclum  quasi  prrgrandi  a;tate  lastidicns  ,  prius 
iii  venena  hserclicorum   qnam  in   sapicnlitc  cibum, 
cui  se  idoneum  lcmcre  arbilraliir  ,  rrrucrit.  Non  ergo 
quod  diciinus  nccessariam  siraplicem  fidem ,  conlra- 

'  Kr.  Lugd.  ven.  Lov.  addunt,  ei.      M. 

-  Am.  et  Kr.  nascerclur ;  ot  infra,  prwnimliarelur. 


niiin  osl  (i  (pKMJ  diciinus  iil  Pioplioli-.  crcdalur  : 
in:ii5is  ciiiiii  ad  lioc  portinct,  iit  Propiicli»  crcdaUir, 
IiriiisqiKiin  piiigaia  ct  roborala  mcnUi  pos^il  intcHigi 
qiii  por  Pr()pb(;i:is  sic  loqiiebalur. 

(^APUT  XLVII.  —  At  onim  si  Chri-.tiim  propbet.i- 
voninl ,  iion  di;,'no  neqiic  coiigrii(;ntor  siia  pro[.lioia. 
tionc  vixcnnit.  Undc  lioc  scili  ?  An  quid  sit  vcl  beiie 
vcl  male  vivcrc ,  jiidicarc  vo.s  polestis ,  qiioniin  jii- 
slilia  osl  potiiis  siKCiirrofidum  c.ssa  rno|o;ii  noii  scn- 
tioiiti,  iit  oiim  vos   iii:iiidiicelis ,  qiiam   mondico  osii- 
ricnli,    «l  mandiicandum   ;j|iqiiid  d.tis?  Calholiois 
.'iiitcm  parvulis,  anleqiiam  sciaiil  qiKC  sit  aiiim<'K  hii- 
man;c  pcrfccla  juslitia  ,  cl  qiiantum  inlcrsil   inler 
ipsam  ciii  susjiinliir,  et  istam  qua  hic  viviuir,  snfficit 
do  illis  viris  lioc  cxi^liinare  ,  qiiod  coniinembil  aiio- 
slolica;  d(iclrin:r;  sanitfls,  qiiia;M.s/aj  ex  ftde  vivit  {liom. 
I,  17).  CredidU  autem  Abruham  Deo,  el  depulatum  est 
illi  ud  justiiium.   Prwvidens  enim  Scriptura  ,  7«!«  ex 
fidcjustifiral  qentes  Deus,  prcenuntiavit  Abraha:,  dicens, 
Quin  in  seniine  luo  bencdicentur  omnes  gcntes  (  Calal. 
III,  G,  8).  Aposloii  vcrba  sunt.  Ad  ctijiis  tarn  clara:» 
tamqiie  omnibiis  nolissimam  vocem,  si  a  vestris  falla- 
cissimis  somniis   cvigilarctis ,   sequereinlni   vestigia 
palris  nostri  Abr.iharn  ,  ct  in  cjus  seniine  bon 'dicc- 
rcmini  cum  omnibus  genlibus.  Ipse  eniin  accepit , 
sicut  dicit  Aposlolus  ,  signum  cirumcisionis  ,  signncu 
lum  jitstiiiai  fidei ,  qum  est  in   prwpnlio,  ut  sit  paicr 
oinniiim  credentium  per  prcepntium;  ut  deputetur  el  illis 
nd  jusiilium  :  ut  sit  peter  circumcisionis,  non  liis  solnni 
qni  ex  cirtumcisione  snnt ,  sed  et  iis  qui  sequuntnr  ve- 
sligia  ,  quw  est  in  prwputio  ftdei  pritris  nostri  Abraliam 
{liom.  IV,  11,  12).  Cujus  ergo  jiistilia  (i(l(;i  nobis  .ijd 
cxcmpliim  imitanda  proposita  esl,  ul  ei  nos  justificati 
ex  fide,  pacem  habeamus  ad  Deum,  intclligcre  debc- 
nms  quemadinodum  vixeril ,  non  roprehcndcre  :  ne 
anle  per  abortiim  iabamur  ex  utero  malris  Ecclesiic, 
qiiam  pcr  stabilem  concoptum   formali   perfccliqac 
na-icamur. 

CAPUT  XLYIII.  —  Hoc  F:iuslo  pro  moribus  Pa- 
triarcharum  et  Prophelarum  ex  vece  parvulonim  no- 
stronim  breviter  responderim  :  intcr  qnos  el  me  ipsiim 
dciiuiaverim  ,  dum  tamen  non  roprehendam  vitam 
sanctorum  antiqiiorum,  etiam  si  non  intelligam  qiiain 
mystice  vixerint,  quorum  viiam  nobis  iaudabilitcr 
Apostoli  Evangelio  suo  prandicarunt ,  sicul  illi  sna 
propbcliafuturos  Apostolos  pr3pdixerunt,ut  clamcnlad 
se  iiivicem  duo  Tcslaraenta,srcutduo  Seraphira,  San- 
clus,  sanctus,sanctus  Doniinus  Deussabaoth  {Isai.w,  3). 
Cuin  vero  coeperit  Faustus  Palriarchas  ot  Proplietas  , 
iion  generali  atqiie  indefinila  reprchcnsionc  ,  sicul  Iric 
feoil,  sed  proprie  facla  eornm  comnoe.iiorando  crimi- 
nari,  adjuvabit  me  Domir^.Q.s  Dcus  eonini,  qui  csl 
etiara  nosler  ,  ut  ad  singula  congruenlcr  aptequc  rc- 
spondeam.  Nunc  vero  illos  homines  Fausliis  Mani- 
choeus  vituperat,  Panlus  autcm  apostoius  rand:il  :  oli- 
gal  quisqiic  cui  rrcdat. 


28» 


IMVvM  ii:UTilS  I)i:tlMlS 


23-2 


LlBEIt  TERTIUS  DECIMirS. 


CAPUT  riU.MUM.— Faustls  dixit  :QuomoJoCUrN 
siuri)  colilis,  Prophelas  repiuU:iiilcs,  qiioruni  cx  prx- 
sagiis  acciiillur  fuissc  vcnlunis?  Clirisluiu  ijuideiu  uo- 
slrum,  id  csl,  lilium  Dci,  llcbr:corum  alinuoi  amiuu- 
li.issc  Propiiclas,  ucscio  au  prol>arc  quis  possil ,  ciim 
res  coeperil  cxaminari.  Verumlimeu  ciiani  si  lioc  iui 
sc  babeal,  quid  ad  uos?  lilos  iHauel  luec  reprelicnsio, 
(|ui  ex  Judaisnio  forle  ad  Cbrisliauismum   convcrsi 
sub  lcsliiiioniis.  ut  perbibos.   Propliclanim,   poslca 
iiegicxcrinl  cos,  ul  bciicliciorum  iii^iali.  Porro  aulciii 
nos  iiaiura  Ceuliles  sunms,  id  esl ,  quod  Paidus  pr;c- 
puiiuui  vocal  (Eplus.u,  11),  sub  alia  nali  legc', 
el  pra-faloribus  aliis  quos  GculiliUis  valcs  appcliat , 
al(|ue  cx  bis  poslea  suiuus  ad  Cliribliaiiismuiii  coii- 
vcrsi  :  iion  aiilc  clTecli  Jadxi,  ul  nicrilo  llcbraicorum 
Propbclaruin  sequercinur  fidem,  cunles  ad  Cbrislia- 
iiismuui,  sod  soia  cxcili  fauia,  cl  virluliim  opinionc, 
alque  s;ipieulia  Liberaluris  noslri  Ciirisli  Jcsu.  Uude 
si  niibi  adliuc  iii  |)alcrna  rcligio.  e  moranli ,  prxdica- 
lor  advciiieus,Cbrislum  veilet  cx  Propbciis  insinuarc, 
liuuc  ego  prolinas  denicnlcm  putarem,  qiii  Genlili 
iiiibi,  cl  longo  alleriiis  religioiiis  liomini,  de  niasis 
didiiis  dubia  conarelur  astrucrc.  Qnid  ergo  opus  crat, 
nisi  ul  aiilc  Propbclis  luilii  credcudum  essc  persun- 
dcrcl,  ct  uiiic  pcr  Proplietas  Ciirislo?  Quod  ipsuni  ul 
fieret,  opus  ilein  cral  aiiis  Prophelis,  qui  pro  islis  f;i- 
cerciit  fidein.  Qiiaproptcr  si  lii  Cbri^lum  pcr  Propiie- 
ins  aciipicuilum  putas,  Propbclas  iK-rquein  accipies? 
Aii  dicluruscris,  Pcr  Cbrislum,  ut  vi.iissim,  id  esl,  ul 
;dler  altcrum  coiumcndct ,  Chrislus   prophclas ,  cl 
Propiiclx  Ciirisliini'  Sed  Pagaiius  utriusqiic  corum 
coudiliouc  liber,  uec  Propbolis  de  Cbrislo  diccnlibiis 
crcdcrct,  iiec  Cbrislo  de  Pioidictis.  lla  loluni  niiiii 
aiii,  qiiaiu  su.x  fidei  dcbcl,  quicuiiiquc  fit  ex  Gcntilius 
Cbribtianiis.  Aupie  ui  cxenipio  fial  id  quod  dicimiis 
*iu*rliiu«;,  poiiamus  a!i(|ucm  iiunc  a  nobis  calcchi/ari 
Gcutilcm,  cui  assidcnlcs  dicnuiiis,  Crcdc  Cbrislo,  ipiia 
Dciisesl.  llie  vero,  Uiidc  hoc  inibi  probatis,  dicat?  El 
iios  respundcnlcs  dicanuis,    Cx  propliciis.  Rursiim 
ilio  qu;crcnte,  Quibus  Propiiclis?  iios  rcspoiidcannis, 
llcbrxis.  AUpie  illc  subridens  dical ,  Scd  liis  c;;o  nii- 
niinc  crcdo.  Nos  autcm  rcspondeaniiis,  Quid,  quod 
eos  Cbrislus  confirmal?  Idem  vero  miilU)  niagis  ri- 
dens,  dicat,  Quid,  quod  cgo  ncc  ipsiircdo?  Quid  ficl, 
his  ila  Irausaclis*''  iiouuc  lucrebiinus,  el  ille  risis 
iiobis  laiiquam  imprudciitibus,  rcuicabil  ad  sua  ?  Ila 
nibil,  utdixi,  Ecclcsi;u  (Uirisli;mx  Ilebntoruiu  tcsti- 
mooia  confcrunt ,  qux  magis  couslcl  ex  GenlLbus 
qiiain  cx  Jiukcis.  Sane  si  suiil  aii(|ua,  ut  fauia  osl, 
Siiiyilj!  dc  Cbrlslo  prxsagia,  aui  llcrmclis  ,  <|iiein  ili- 
ctHil  Trisuicgislum,  aul  Orplici,  alioriini(|uc  iji  Ccnli- 
lil:iti:  valuin  ,  kcc  uos  aliquanlo  ad  fidcin  jnvarc  po- 
lcruul ,  qui  cx  Gentibus  cflwimur  Cbri^^liaui  :  Ile- 

•  Plurc.'--  Mss.,  subalu'niiti  n  Irae. 

•  >oiiniilli  v;ss  ,  tractnlis 


bnroruni  vcro  tcsliniouia  iiobis,  ctianisi  $iiii  vera , 
aiile  lidcin  iiiiiliiia  siint,  post  lidein  siipervacua  ;  quia 
antc  quidcm  cis  crcdcre  nun  |  oleramus  ,  iiuiic  vcro 
cx  supcrfluo  crcdimus. 

C  \PU  r  II  —  AucusTiNUS  rcspondit :  Prosil  lioc  iii- 
bis  loco  ;id  brevilatcm  respondcndi  supcrior  lam  pro- 
lixa  respoiisio.  Pulo  ciiini  jaiii  (|ai  illani  legcril,  ridet 
istuni  lalia  doiiraiilcm,  ct  adhuc  diceniciu  ,  Clirisliini 
Kiliiiiii  Pei  llcbiMos  iion  piaMuinliasse  Pro|>liolas  :  iii 
(|ua  solagciite  noiiicii  ipsiim  (pioJ  diciliir  Cliristus,  cl 
iii  rcge,  el  in  sacerdotc  sacralissiiiiiiui  fuit  (Exod.  xxix  ; 
I  Iletj.  X,  1,  et  Exoil.  xix ) ;  nec  inde  snblalum,  anlc- 
qii:iiii  ipse  vciiissol  ,  qiii  in  iilis  fi;5iirab;ilur  (  Daii.  ix, 
!il).  Ucspoudcaiil  aiilcm  ipsi,  Cbrisli  noincii  iinde  di- 
diccriiit.  Si  a  Maniclixo,  ipucro  ipsi  Manichsco  qiio- 
niodo  crcdideriitl,  ut  aiios  taccam,  liomincs  Afri  ho- 
niini  Pcrsac  :  cum  Faiislus  rcprclieiidal  Uomauos,  cl 
Gra'C(>s,  vcl  alias  Gcnles,  si  IIel)r;ris  Piophclis  lan- 
quam  alicnigenis  dc  Chrislo    crcdiderint ;  dicatqne 
illis  accommodatiora  cssc  vaticini.i  SybiiLc  et  Orphci , 
vcl  si  qiia  forte  alia  siinl  valiim  Gcntilium,  ut  creda- 
liir  in  Christuni  :  ucc  altendat  iii  niillis  Ecclcsiis  ill.t 
rccitari ,  cum  llobr;ri  Propbelx  in  omiiibiis  gentibiis 
c'arcant,  alcpie  ad  Chrislianam  salulcm  lanla  fideliiim 
cxamina  adducani.  Diccre  autcm  non  cssc  aptam  Gcn- 
libus  ticbrxam  propbctiam,  ul  crcdant  iii  Cbrislum  , 
cuin  vidcat  omiics  gculcs  pcr  IIcl)r;cani  prophctiani 
crcdere  iii  ChristUHi.  riilicula  iiisania  est. 

CAPUT  III.  Disi.licct  vobis  talis  Clirisliis,  qiialis 
pcr  Hebraios  pr.TnniiiiaUis  cst  :  cl  Uimen  omncs  po- 
puli  Gcnliuin  ,  apiid  (|nos  llobr;i^am  proplicliam  mil- 
him  pondus  aiicloiiiatis  halicro  arbitramini,  iii  tale.ii 
Chrislum  cicduiil,  ipialis  per  Ilobr^iuis  pra;uiiiiliaius 
esl;  accipiendo  scilicct  Evaiigeiiiim  ,  quod  Detts  ttute 
proiiiiserat,  sicut  .Vpo^tolus  commcmoral,  pcr  Proplie 
lus  stios  in  Scripliiris  sanctis  de  Filio  siio,  (jui  fadus 
csl  ci  cx  seinine  David  sccnudum  caniem  {liom.  i,  2,  o). 
Undc  prophota  Isai:is  dixit,  Erit  radix  Jesse,  qui  exsur- 
gel  rcgnare  in  genlibus  :  in  eitm  gentes  sperabinU  [Isai. 
XI,  10);  cl,  Ecce  Yirgo  concipict,  ct  puriet  filium ,  et 
vociibunt  nomen  ejus  Emmanuel  (Id.  vii ,  14),  ijHod 
inleriirclalur,  Nohiscum  Deus  (ilalili.X.^iT))  :  ncc  '  prt- 
tcnt   isli ,  hominoiii    tanliimmodo   Christum  ab  lie- 
br.(  is  ProplicUs  pr;cniinlialiini ;  hoc  cnim  vidctur  U^- 
ligisso  Kauslus,  riim  ailChiisliim  quidcm  noslrum  Fi- 
litiin  Doi;(piasi  llciiroi  Chiislumsuum  noiiFilium  Dei 
diccrent.  Ecce  nos  ostoiuliiniis  Dcuin  Chrislum  virgi.- 
nis  Filium  cx  Hcbnca  prophclia.  Nam  utiqiic  el  Jii- 
(hci  carnales,  nc  hoc  solum  piiiarcnt  cssc  Christum  , 
qnod  proplcr  iios  facliis  osl  boino  cx  scmino  David, 
ailiuoncl  cos  ipsc  Doniinus  cx  prophclia  cjusdein  Da- 
vid.ipixrcns  ab  cis  qiiid  eis  vidcrelur  dc  Chrislo,cii- 
jiis  ciimdiccronl  esse  Filiiim.  Qiii  cum  rcspondisscnl, 
D  .vid;  iic  hoc  sohim  ,  iil  dixi,  pularcliir  ,  ot  nou  rc- 
>  K{\v\  [f.  I.n^"!   Vcn   l.<>v  ,  nc.      M. 


283  CONTIVA  K AUSilJM  MA 

spiccrtnl  ail  Lminariucl,  r|U0(l  csl  inlcrprclaliiin,  No- 
hiscntn  Z>ous,  l'U  quoinodo,  iii(|nil,  ipte  Duvid  iii  «/>t- 
rihi  dicit  einn  Dominum ,  diceiis  :  Dixil  Domiiiu»  Do- 
viino  mco  ,  Sede  ad  dexlcriim  iiieam ,  doiiec  poiiain 
iiiimicos  luos  acubellum  pednm  luorum  (  Multli.  x\ii, 
'{244)?  Eccc,  iiiqiinm  ,  nos  oslciKlimus  cx  llc!ira:a 
|)io|ili(;lia  Clirisluin  Denm  :  vos  oslcnditc  a!i(|ii;iiii 
proplicliam  vcslrani ,  iinJc  iioiiicn  Christi  diilicc- 
lilis. 

CAPIJTIV.  —  Maiiiclirjcus  ciiini  vcsler  iion  fnil  pro- 
plicla  vcninri  Christi  :  apostoium  quippc  cjiis  se  ili- 
cit,  impndcntissiina  quidciii  lallacia ;  nam  conslat 
non  soluni  post  Tcrlulliaimm,  vcrum  ctiam  post  Cy- 
priiiniim  lianc  liirrcsim  oxortam.  Omiics  laincn  cjiis 
cpislolx  ila  exordiiinlnr  Manichccus  apostolus  Jesu 
CJiriiili.  Iluicvosdc  Ciiristo  quare  credidistis?  Qiiem- 
nam  tcslcni  voi)is  sui  aposlolatus  odduxit?  nomeiK|nc 
ipsiim  Christi,  qiiod  non  scimiis  iiisi  in  regno  Jiiduio- 
rum  in  saccrdolibus  et  rcgibus  institutum,  ul  iion 
sulinii  ille  aul  ille  liomo,  sed  univcrsa  ipsa  gciis  to- 
tum(|iic  regnum  proplicla  ficrct  Christi  cliristianiqiic 
rcgni,  cur  iste  invasit,  cur  iisurpavit,  qui  I'rop!iciis 
llcbiicis  vos  vetat  crcdcre,  utvos  lalsiClirisli  fallaccs 
discipulos  falsiis  et  failax  apostolns  facial  ?  Poslrcmo, 
ne  diccretur  ei,  Mentiris,  protnlerit  vobis  aliipios  cl 
proplictas,  sccuiidum  asscrlionem  suani  Christum 
pia?nuiiliantcs  :  quid  facietis  ei,  qualem  Faustiis  ca- 
tcchizaiidum  siib  cxemplo  proposuit,  qui  neqiic  ipsis 
ije(|uo  illi  credere  voluerit?  An  Apostolos  noslros 
pro  sc  lesles  vocabit?  Noii,  opinor,  liomines  produ- 
cel,  sed  Libros  aperict  :  qiios  non  pro  se,  sed  contra 
pe  apcrtos  reperiet.  Ibi  enim  Chrislum  nalum  ex  Ma- 
ria  virgine,  ibi  Fllium  Dei  factuin  cx  semine  David 
sccundum  carnem  legimus  cl  docemus  {Id.  i,  '2.2- 
25;  Liic.  ii,  7,  et  Roin.  i,  3).  Qiiod  si  cos  infalsaios 
dixcrit,  ipsc  lcstium  suoruni  fidem  oppiignabit  :  si 
auleni  alios,  qnos  dicat  Aposlolorum  nostrorum,  co- 
dices  protulcrit,  qiiomodo  cis  ipse  auctoritatem  d:i- 
l)it,  quam  per  Ecclcsias  Chrisli  ab  ipsis  Aposlolis 
constiliilas  iion  accopit,  ut  iiiilo  ad  poslenjs  firmala 
commciidalioiictranscuricrct  ?  Qiionioilo  ille,  cui  noii 
credo,  profcrt  mihi  Scripluras  qiiibus  dc  illo  credam  ; 
cl  cis  ipse  coualur  dare  auctoritatcm,  ciim  ego  ipsi 
non  crcdam  ? 

CAPUT  V.  —  Si  autom  famai  de  Cbristo  crcdidi- 
fclis;  hoc  enim  el  Fauslus  magnis  angusliiscoarctatus, 
transeuntcr  attigit,  ne  scilicet  aut  eos  libros  proferre 
cogerclur,  quoruin  auclorilas  niilla  est,  aut  ad  eos 
ligaretur,  quorum  anclorilas  ci  coniraria  csl  :  ergo  si 
Ac.  Christo  fama;  crcdidiitis,  vidcle  ulrum  fama  ido- 
nea  lestis  sit,  diligcnler  considcrale  qiio  vos  pra^ci- 
pitctis.  Mala  enini  miilta  de  vobis  faina  dissciiiinat, 
cui  crcdi  non  vullis.  Qu;c  igilur  ralio  esi,  liaiic  de 
Clirisio  velle  vcracoin,  quain  dc  vobis  viiltis  esse 
incndaccm  ?  Quid  quod  etiam  famaj  Cliristicontradi- 
cilis  ?  Ea  quippc  clarior,  ca  iirycpollenlior,  anres  el 
mciites  et  linguas  omnium  gcntiuin  lciiet,  qu;c  Cliri- 
sto  cx  scmiiic  David  sccundiim  Scripluras  IIobra;;>s 
disscmiiialo,  impliit,  qiiod  ibi  scriptum  esl,   promis- 


NICII/EIJM,  S.  AUCIJSTIM  281 

8iim  Abrali;f!,  cl  Isaac,  ct  J:i<ob,   In  semine  luo  beue- 

diccnlur  omnenjentes  {Uen.  22,  18,  xxvi,  4,  et  xxvni, 

H)   Quid  crgo  rcspondctis,   cuinam  dc  Clirislo  cre- 

didorilis,    (piibns    tcstos    a!ioiiit,'oii;c    non    placent? 

Noslroriiiii  porro  Libroruiii  aiiotoiiins,  tol  gentiuni 

conscnsione,    pcr  succossioncs  Aposlolorum,  cpisco- 

poriiin,  coiici!iorum(|uc  roljorala,  vohis  advcrsa  cst  : 

voslroriiiii  autoiii  nulla  ost,  quia  ct  a  lam  pancis  pro- 

forlur,   cl  ali  iis  qiii   Deum  ot  Cliristiim  iiioiidaooni 

coliiiit.  Uiido  coiiira  coiuiii  mcndaccm  doctrinam  lil, 

nisi  cl   ipsi  tanqiiam   imitaloros   Dci  ct  Chrisli  sui 

mciidaccs  liabcaiilur.  Fama  voro  etiam  ipsa  oonsuita, 

ct  vos  pcssiinos  jaotat,  ct  Cliristum  cx  soinino  David 

conlra  vos  praedic.irc  noii   cossat.   Vocoiii   Palris  de 

coclo  non  audislis  {Malth.  \\\,  17,  <?<  xvii, '>),    opcra 

Cliristi  (|uibusde  scipso  lcstilicabalur,   non  vidislis  : 

codiccs  in  qnibiis  Iktc  scripla  sunl,  nt  spocicchiistia- 

na  fallatis,  volul  accipilis  ;  iie  tamen  contra  vos  lc- 

gaiilur,   infalsatos  dicilis.    Profortis    inde  Clirisliim 

dicenlein,   Simihinon  credilis,  operibus credile  {Joau. 

x,  38);  ol,  Ego  sum  qui  tesdnwnium  perhibeo  de  tne, 

et  leilimoiiium  perhibel  de  nie,  qui  misil  me,  Vuler  {Id. 

VIII,  18)  :el  iion  vullis  coiitra  vos  indeprolorri,  Scrti- 

taniini  Scripluras,  in  quibiis  pulalis  vos  vitvm  aiernam 

habere;  ipsce  testimonium  perhibent  de  me  ;  el,  Si  cre- 

derelis  Moysi,  crederelis  et  mihi ;  de  me  euim  iUe  scri- 

psii;  01,  Unbentibi  Motjsen  et  Prophetus,  audianteos  {Id. 

v,  39,  46);  el,  Si  Moijsen  el  Prophetas  non  audiunt, 

uec  si  quis  a  mortuis  resurrexerit,  credent  ei  {Luc.  xvi, 

29,  31  )  !  Uiide  liiic  cxistis?  iinde  conlidilis  ?  Scriplu- 

rns  taiila   auctorilale  firmaias  commcnd;ilasqiic  rc- 

spuilis,  miracula  noii  facitis  :  qiiae  si  faccretis  ,  etiam 

ipsa  in  vobis  caveremus,  pr;cslruente  nos  Domino  et 

dicente,ExsMr(jfeji/  mulli    pseudochristi  et  pseudopro- 

phelw,  et  facient  signa  el  prodigta  mutta,  ut  fallant,  st 

fieri  polesl,  eliam  electos  :  ccce  prwdixi  vobis  {Malth. 

XXIV,  2i,  25).  Usqne  adeo  nibil  credi  voluii  advcrsiis 

con  rmaiam  Scriplurariim  aucloritatcm,  qua;  lidem 

suam  lebus  ipsis  prohat,  qiia;  per  temporum  succes- 

sioiics  ha)c  iniplori  cl  effici  ostcndit,  qiiac  lanto  an- 

lcquam  ficrcnl,  pr;vnuiitiavil. 

CAPUT  VI.  —  Roslat  ut  rationcm  vos  cxhihcrc  di- 

cati>,  tam  cerlam  ct  invictam,  ut  per  soips;iin  dcela- 

r;ila    verilatc,    niilhim    tcslis  auctoril:itcm,    iiullam 

niiraculi  veritnlem  rcquiral.  Qiiid  dioilis  ?   quid  pro- 

fcrlis?  qiiam  rationem,  qiiam  vcrilalcm?  Fahula  illa 

est  loiiga   ct  vana,  puerile  ludibriiim,  ct  muliehre 

jocanienlum  *,  cl  aniculare  doliramentum,  conlinens 

iniliuni  Irunciim,  et  medium  piitridum,  ct  fincin  rui- 

iiosum.  Ciim  cnim  vobis  ex  cjus  initio  dictum  fuerit, 

Immortali,  invisibili,  iiicorriiplibili  Oco,  quid  faclura 

erat  gens  leiiebrarum,  si  cum  ca  pugnarc  noluisset  *? 

et  d<;  medio  ejus,   Quoinodo  esl  iiicorru|itibilis  ct  in- 

coiilaminahilis  ^  Dcus,   ciijus  membra  in  pomis  et 

olerihus  manducando  et  digcrcndo  conteritis  ut  pur- 

gctis?  et  de  fine  ejus,  Qiiid  focit  aniina  miscra,   ut 

'  Plerique  Mss.,  avocament!:m. 

'  l,ov. ,  tolnisset.  vcrius  Am.  Er.  ^t  plurcs  Mss. ,  110- 
liiiiset. 
3  Mulli  codiccs,  ct  incommutabilis. 


285 


LIBER  TERTIUS  DECIMUS. 


m 


iii  globo  lciRbraruin  perpcluo  viiiculo  puiiialur ,  qux 
noii  suo  vilio,  sed  alicno  inaculala,  Deo  suo  de(i- 
cieiile  inundari  iion  poluit,  quo  miitenle  poiliila  csl? 
hx-silaiilibus  vobis,  cl  quid  rcspoiulealis  noii  iiive- 
iiiciilibus,  coiispuunUir  '  lain  iiiuili  cl  tain  grandcs  * 
el  tain  prcliosi  codices  vestri ;  el  mulluin  doleiilur  * 
laborcs  aiiliquarioruin,  el  saccclii  miscroruin,  cl  pa- 
iiisdcceploruin. Si ergo  ncc Soriplnraruni  auclorilalis 
aiili(|uilas,  iicc  miraculoruin  pulcsUis,  ncc  inoruin 
saiiilas,  ncc  ralionis  vcrilas,  vos  asscrit ;  abile  coii- 
fiisi,  clredilc  confessi,  ipsum  csseClirisluin  oniniiiin 
in  se  credenliuin  Salvatorem  :  cujus  nomen  et  cujiis 
Ecclcsiain  i  a  cxbibcnl  prxsenlia  tenipora,  giciit 
pr.-clcrita  nunliaruiil ;  iioii  pcr  queinlibel  de  cavcr- 
iiosis  latcbiis  proccdcnlcm,  sed  quadain  gcnte,  el 
quodam  regno  ad  lioc  propagalo  el  insiituto,  ul  ibi 
dc  illo  cuucla  figuris  prxnolarenlur,  qiia;  iiuiic  cx- 
picssa  rebus  agnoscerentur,  et  ibi  per  Pro|)hel:is  pra;- 
dicia  scribcrcntur,  quxnunc  pcr  Apostolos  praidicata 
pricscntarcntur  *? 

CAPUT  Vil.  —  Proiiidc  consliluite  vobis  aliquein 
caiecbizanduni  gcnlilcin,  inquo  Fauslusdcfecisse  nos 
risit  :  ubi  non  ridcndus,  scd  plangcndus  ipse  dcfccil. 
Si  enim  di^erimus  honiini  geiilili,  crcde  Christo,  quia 
Dcusesl;  ct  rcspondcrit,  Undecrcdo?  prolalaque  au- 
ctorilalc  Propholaruin ,  eis  sc  non crcdcre dixerit,  quod 
illi  Hebrxi  sint,  ipsc  paganiis ;  ostcndinius  lidem 
Prophctariim  cxiisciu.c  vciilura  ccciiicrunt  ct  venisse 
ceriiuntur.  Crcdo  eniin  quod  eum  non  latcrct,  qu.intas 
a  regibus  liujiis  s.xculi  pcrsoculiones  prius  perlnlerit 
iliristiana  rcligio :  aut  si  laleret,  pcr  ipsain  liistoriam 
gcnliiim  el  iniporiales  lcgcs  litteris  incmoria-que 
nianilatas,  ci  facilc  probaretur  :  quod  ciim  tanto  anlc 
pr.cdictum  ex  propheta  cognosccrcl  diccnle,  Utquid 
fremuerunl  gentes ,  el  populi  meditati  sunt  inania  ? 
Aitilerunl  regcs  terra,et  principesconvencrunt  in  unum, 
adiersus  Dominuni  et  adversum  Cliristum  ejus  :  quod 
non  de  ipso  David  fuisse  dictum,  in  codcin  ipso  psal- 
ino  faciie  appnret.  Ibi  cnim  dicilur  etiain  illud,  qiiod 
hiniiincs  qnainlibet  pcrtinacissiinos  ipsa  roriim  mani- 
fcstalione  confundil,  Dominus  dixit  ad  me  :  Filins 
«leutestu,  ego  liodie  genui  le  ;  postula  a  me,  et  dabo 
tibi  gentes  liarediiatem  tuam,  et  possessionem  luam 
tcrininos  terrce  {Psal.  ii,  1,  2,  7,  8)  :quod  genli  Ju- 
dxoriim  in  qna  rcgnavil  David,  noii  essc  concessnm  ; 
Cliristi  aulcin  iiomino  longe  latcquc  oinnes  goiilos 
occiipanie,  noino  dubilai  csse  complclum.  Credo 
nioverctur,  cum  hinc  et  alia  multa  cx  proplielis  aii- 
dirct,  qiix  nunc  pcrsoqiii  longiim  est.  Vidcrcl  ciiani 
ipsos  rcges  tcrnc  Clnisli  impcrio  jam  salubrilcrsub- 
jugatos,  omnesque  gentcs  eidcin  scrvicntes  :  cl  lc- 
geretur  ei  de  Psalmo  tanto  ante  pr.Tdiclum,  Adora- 
bnnt  cum  omiies  reges  terrw,  omncs  gentes  servient  ei 
'Psat.  i.xxi,  II)  :  loluinque  psalniiiin  ipsum,  qui  (ign- 


'  licriquc  Mss.,  coi{.s;n(-iH»(i<r. 
'  In  Mss.,  ct  tam  qiandirvi. 

*  l4)v.,  dclentur.  Molius  Am.  ol  noii  pauci  Mss.,  dnkntur; 
vi-I,  nlalii,  dul-ndi.  KtlilioKr  ti.il)el,  dolenl. 

*  .Mii.  Ti    (>l  nliqiinlMss  ,  pro^Ma  cntur . 


rale  tanquam  in  Silomonem  dioiiur,  si  lcgere  vellet, 
iiivcniiet  Chrislum  vere  regeni  pacilicum  ;  hoc  eniin 
Saloinonis  noiiicn  inlcrprclalMr  :  in  quo  cognoscerct 
coni|)lfta  oniiiia  iiiia;  ibi  dicnntur,  longc  rcinolissiina 
ab  illo  hoinino  Saloinonc  logc  Isracl.  Illiiin  iiidcin 
psalmum,  ubi  Deiis  unclus  a  Deo  dicilur,  cl  ulique  Cliri- 
stus  ipsaunclioncdcclaralur;  idcmque  CliristusDcus 
rip.Ttissiine  oslondilur,  cum  Dous  iinctus  insinualur 
(l'.uil.  xLiv,  8)  :  si  considorarc  vcllot  (iu:c  ibi  do 
Cliristo,  qnx  dc  ipsa  Ecclcsia  diota  siint,  qnx  ibi 
qiiidcm  prxdicla  legcrct,  iii  orbc  aulem  torraruin 
iinplota  coiispiccrct  ;  vidercl  (|uoqiic  ipsa  sinuilacra 
gonlinm  pcr  Christi  noincn  sic  pcrirc  de  orbe  tcria- 
ruin,  idqiic  ipsiiin  a  Prophclis  pr;cdioluin  esse  discc- 
rcl  :  nudiret  Jcrcmiam  diceiitcm,  Sic  dicetis  illis  :  Dii 
qui  coelum  et  terram  non  fecerunl,  pereant  a  terra,  et  de 
sub  ccelo  (Jercin.  x,  II).  Ilein  alio  looo  cinn  cunvdcm 
prnphctain  diccnlein  aiidirct,  Domine,  forlitudo  mea, 
et  adjutorium  mcum,  et  refugium  meum  in  die  malo- 
ruin  :  ad  le  gentes  venient  ab  extremo  terroe,  et  dicent, 
Quam  falsa  possederunt  patres  nostri  simulacra,  et  non 
est  in  eis  utilitai !  si  faciet  liomo  deus  et  ipsi  non  sunt 
dii.  Propterea  ecce  cgo  oslendam  iUisin  tempore  illo  ; 
manum  ineam  oslendam  iUis,  et  virtutem  meain,  etscient 
quoniam  ego  Duminus  (  Id.  xvi,  l'J-2I  ),  Ilxc  au 
dicns  de  Scriplura  prophelica,  ct  cernons  ni  univcrsa 
lcrra,  qiiid  dicam  quemadinodnin  moverctur  ad 
fidom,  qiiando  ct  lioc  rcbus  ipsis  probanius,  cuin  pcr 
prophcliain  aiile  tempora  conscriplam,  et  his  lcmpo- 
ribus  iinplotani ,  coida  lidelium  sic  lirmari  cogno- 
sciinus  ? 

CAPUTVIII.  —  Jamverone  homincm,  sicul  magni 
(|iiid;iin  homincs  fucrnnt ,  Clirislum  pularct ,  idcm 
prophcla  hoc  illi  de  cogilaiione  cxciitcret.  Ibi  eniin 
seqnitur  ct  dicit  :  Maledictus  liomo  qui  spem  liabet  in 
liomine,  et  firmat  carnem  brachii  sui,  et  a  Domino  dis- 
cedil  cor  ejus  :  et  erit  sicul  tamarix  '  qua  in  deserto 
est ;  non  vidcbit  cum  venient  bona  ,  et  liabitabit  inter 
iniquos  in  terra  deserta ,  in  lerra  satsa  quw  non  inliiibi- 
tabitur  :  ct,  Benediclus  liomo  qui  confidit  in  Doinino,  et 
eril  Domiiius  spcs  ejus  :  eritqiie  tanqiiam  ligniim  fructi- 
f,  rum  secus  aquam  ,  et  in  liumore  niiltet  radiccs  suas  ; 
non  tiinebit  cum  venerit  wslus,  et  erunl  in  eo  propagincs 
nemorosw ;  in  aiino  siccitatis  non  limebil,  ct  iion  dcficiet 
faciendo  frucium.  Ilic  ccrle  cuin  nialodiolnm  diccrcl 
cum  qui  spcm  poiiit  in  homiiie ,  eainqne  inalcdiclio- 
ncm  proplicticis  simililudinibiis  cxplicarct ;  cl  bcnc- 
dicluin  qui  in  Doinino  confidcrel ,  eamque  bencdiclio- 
nein  congruis  itidcni  siinilitndinibus  texciet ;  lurba- 
rctnr  fortasse  ille ,  qnoniodo  ci ,  ne  spem  siiain  in 
homincm  poncret ,  Doum  Cliristum  aniiunliarcmus  , 
cl  rursum  cum  non  cx  propria  naliira  ,  scd  cx  nostra 
morlalilalc  susccpla  lioininem  diccrcnius.'  Sic  eniin 
qnidain  Dcnin  credendo  Chrislum,  clliomincm  ncgaii- 
do  crravcrunt :  ct  rursus  qnidain  honiincm  pulando  , 
el  \2ciini  nogaiido,  aut  contempscrunl,  aut  in  liominc 

i  .-Mii.  ii.  cuin iihuibus  Mss., framrnix. 


2s7  CONTIU  lAliSILIM  MA 

spiMii  siiuin  |)oiic.ili;s,  iii  illiiil  Mi:il(Mlicliini  iiicidcruiil. 
Ilic  ergo  isli;  gcntilis  si  lurlKircliir,  diccrcl  conlra  fi- 
(Icni  noslrani  isliim  propliclniii  lociitiMii  fiiissc  :  quia 
nos  sccnndnm  nposlolicain  (loclrinam  iion  taiilnmmo- 
<lo  Dcnin  Cliiisliim  (liccrcimis,  iil  in  co  spcs  scciirissi- 
me  ponalnr,  scd  cliani  Mcdialorcin  I)i:i  ct  lioiiiimiin 
liomincm  Jcsnin  (I  Tim.  ii,  5) ;  islnni  antcm  Dciini 
l:inliiin  dixisse,  do  natuia  vcro  liiiin:uia  mili:im  IVcivso 
meiitionrm  :  iliidcm  cjiisdcm  proi)li(;l;i;  voccin  aiidircl 
sc  admoiicntis  cl  corri^'Ciitis,  (irave  cor  pcr  oinina,  cl 
homo  esl,  el  ffuis  ngnosccl  cum  {Jo-cm.  xvii,  5-9)?  Idco 
qnippc  homo ,  ut  gravcs  cordc  pcr  formam  scrvi  cx 
(idc  sanarcnlur,  cl  cum  agiiosccrcnl  Dctmi,  (|ui  pro- 
plcr  cos  ractiis  csl  homo.iic  in  houiinc  spcs  cormn 
cssct ,  scd  iii  honiinc  Dco.  Kt  tanieii  ,  (jrave  cor  pcr 
omtiia  ,  cl  homo  est  :  formam  servi  accipiens.  Et  quis 
agnosril  cum  ?  (pii  cnm  in  forma  Dci  csset,  non  rapiiiam 
arbitratus  est  esse  a'qiialis  Deo  (  Philipp.  ii ,  7  ,  C ) .  I'U 
homo  cst :  qah  Vcrbum  caro  faclum  cst,  et  habitavit  in 
nobis.  Et  quis  a(jnoscel  eum?  qiiia  in  principio  eral  Ver- 
bttm,  el  Verbnm  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  Verbuni 
(Joan.  I,  H,  1).  El  vcrc  grave  cor  per  omnia  :  nam  cl 
in  discipiilis  ejus  ipsum  grave  cor  fuit,  cum  eis  dicc- 
bal ,  Tanlo  tempore  vobiscum  sum  ,  cl  non  cognovistis 
me?  Qiiid  esl  enim,  Tanto  tempore  vobiscum  sum,  iiisi 
quod  hic  dicitur,  Et  homo  est  ?  Quid  cst  autcm  illud , 
El  non  cognovistis  me  ?  nisi  quod  hic  dicilur ,  Et  quis 
agnoscet  cuin  ?  Qiicm,  nisi  cum  qui  dicit,  Qui  me  vidit, 
vidit  el  Patrem  [Id.  xiv,  9)  ?  Ul  spes  noslra  non  sit  in 
liomiiic ,  proplcr  illud  pcr  prophctain  editum  nialcdi- 
clum  '  :  scd  sil  in  hoiuiiie  Deo ,  iJ  cst ,  in  Filio  Dci 
Salvaiorc  Jcsu  Chrislo  ,  Mediatore  Dei  ct  homlnum  ; 
ct  quo  Patcr  major  est  propter  formam  servi ,  el  qui 
Palri  a:>qiialis  est  proplcr  formam  Dci. 

CAPUT  IX. —  Dicit  ct  Isaias  :  Humiliabitur  et  cadet 
contunielia  hominum  ',  et  exaliabitur  Dominus  sulus  vi 
illa  die  :  ct  manibus  fabricata  omnia  abscondent  in  spe- 
luncis  el  in  scissuris  petraruni  et  in  cavernis  terrce  ,  a 
facie  timoris  Domini  et  a  majcstate  virtntis  ejus,  cum 
surrexerit  confrtr.gere  terrnin.  Illa  cnini  die  projicict 
homo  aboininaliones  aureas  et  argeiUeas ,  quas  fcccrunt 
ut  adorarenl  supervacanea  et  noxia{Isni.  ii,  i7-20).  El 
fortc  istc  gentilis,  qucm  catcchizanius,  qucm  dixil 
Fauslus  cum  risu  diclunim  ,  Non  credo  Proplielis  IIc- 
hraeis  ,  aliqiia  maiiu  fabricala  itlola  abscondit  iii  spc- 
liinca  ,  aut  in  scissura  petne  ,  aiit  in  caverna  ternc  , 
aul  aliqucm  amiciim  suum  scit  hoc  fccisse,  aiit  in  ci- 
vit;\le,  vd  in  fiindo  sho  seit  fticluni  csse  a  facic  limo- 
ris  Domiui  ,  qui  pcr  rcgcs  tcrroc  ,  sccundum  camdoin 
prHphcliaiii,  jani  sibi  scrvicules  SGijue  adorantc  ,  sc- 
vcrissimis  lcgibus  tcrram  confriiigit ,  id  cst ,  lcrrcni 
cordis  fr:ingit  aiidaciam.  Qiioinodo  crgo  dical,  Non 
crcdo  Propliclis  Ilcbrcis,  cuiii  cl  in  sc  ipso  coniplc- 
tum  forte  cognoscal,  quod  olim  prxdicluin  csl  a  Pro- 
phctis  llobranis. 

CAPUT  X.  Magis  verendum  crat,  nc  t;»iila  reruiu 
evidentia  circumfusus  ,  forlassc  diccret ,  poslcaquani 

'  \m.  Er.  ct(iuidain  ms.,e(!iclum  mnlcdictum. 
*  Aliquot  siis.,  contitmacia. 


MCIIyKUM,  S.  AUCU.SIIM  ItH 

ista  pcr  niiindum  (icri  C0'pcriiiil,  Cliristi:iiiiM>  liaii  l>i(- 
tcrag  r,nriiposuts.sii  ,  ul  antc  divimlus  pra;dicla  pula- 
rcntiir,  iic  uuasi  lemcrc  huHianilus  facla  coiitcinne- 
rciitiir.  Moc  vcrcitilum  crat,  nisi  Cssct  latc  sjKirsiis 
l..tc(iiic  notus  popiiliis  Jiid:corum  :  Cain  ille  sigiio  :u:- 
ccplo,  iic  ah  aliipio  iiilcrnci;itur  {Geit.  iv,  15) ,  d  iHc 
(Jiani  servus  fnttrum  huoriHn  ( Id.  ix  ,  2."»)  portando 
Lihros,  qiiibiis  ilii  criidi:iiilnr,  i|)sc  OMeretiir  («).  Pcr 
cornm  (iuij^pc  C()di(;cs  pndtainus,  non  a  iiobi»  lanqinni 
ih  rcriim  cvciilu  coiiiiiioiiilis  ista  esse  conscrijil.i,  sed 
oliin  in  illo  rcgno  pr.rdicta  aUjuc  scrvata,  nunc  au- 
lcin  manifcstata  el  impleta  :  in  qiiibus  e(  ca  (\*i:it  ibi 
miiiiis  pcrspic  in  siml,  qiiia  in  fujura  continfjebfint  illis  ; 
scriptn  sunl  iinlein  propler  nos,  in  (juos  fiiiis  swculorum 
obvcnit  (I  Cor.  x,  11),  jam  mine  iiluslrata  solvuntiir  ; 
cl  qii.i;  umbris  liiiuranim  adhuc  rerum  opacnbaiilur , 
jam  factaruiii  liici;  manifcstaiilur. 

CAPUT  XI. —  Fortc  ctiam  hinc  sc  dicerel  pcrmovc- 
ri,  qiiod  ipsi,  in  quoruni  Libris  lia;c  iiivcninnlur  esse 
prxnuntiala  ,  qucc  nuiic  ccrnuntur  impleta  ,  iion  no- 
biscum  lcnent  ejusdem  Evangelii  socielatem.  Cum 
vero  docerctiir  etiam  hoc  ab  eisdcm  Prophctis  cssc 
prxdictum  ,  qiiantuiii  moveretur  ad  fidem  ;  quis  taiii 
dcmens  est ,  ut  non  videat?  quis  lam  impudens  '  ut 
se  videre  dissimulet?  Quis  enim  dubitct  hoc  dc  Ju- 
d;ris  fuisse  prophclatum  ,  cum  Isaias  dicat ,  Agnovil 
bos  possessorem  suum  ,  el  asinus  prmsepe  domini  sui ; 
Israel  aulem  me  non  co(jnovit,  et  populus  meus  me  non 
intellexit  {Isai.  i ,  5)  ;  aut  illud  quod  Apostolus  coni- 
mcniorat ,  Tota  die  expandi  manus  meas  ad  populuin 
non  credcntcm  et  contradicenlem  {  Rom.\  ,21  ;  /6«/. 
i-xv  ,  2)  ;  el  maximc  illud  ,  Dedit  illis  Deus  spiriluni 
compunctionis ,  oculos  ut  non  videant ,  et  aures  m  uon 
audianl  et  nen  intelligant  {  Rom.  x\,  8 ;  Isai.  vi,  10  )  ; 
el  multa  hiijusmodi  ?  Qiiod  si  diceret,  Quid  ergo  pcc- 
cavcruiit  Judici  ,  si  Dcns  ilios  cxciccavit  no  agnoscc- 
renl  Chrislum?  qcantum  jKisscmus,  inibiiendo  riuli 
liomiiii  o&tenderemus  cx  aliis  occiiltis  pcccatis  Dco 
cognilis,  vciiire  justam  poenam  hujus  c;rcitalis  :  qiiod 
noii  solum  dixisse  Apostolum  de  quibusdam,  Piopter 
hoc  tradidil  illos  Dcus  in  coiicupisceiiliam  cordis  eorum, 
vcl  in  rcprobum  scnsum  ,  ul  fucianl  quce  non  conveniunt 
{Rom.  1,  21,  28),  volcntem  osleiidere  qufcdam  peccala 
m.-viiifesla  ,  ex  poena  venirc  quorumdain  occulloriiiu  ; 
scd  iicc  ipsos  boc  tacuisse  Prophetas  deuionstnirc- 
miis.  Nam  iie  pergam  longius,  idem  Jc-remias  eo  ipso 
Itico ,  ubi  ail ,  Et  homo  cst ,  el  quis  agnoscet  eum  ?  iie 
quasi  Iioc  ipso  cxcusaii  essciil  Jtida?i,  quia  n<in  cogno- 
vcrtiul,  Si  enim  cognovissent,  sicul  .\posloius  dicil, 
uHnquam  Dominum  gloricc  crucifixisscnl  (I  Cor.  ii ,  8) ; 
seqnitur,  ct  ostendil  occiilti  eorum  nieriti  f^issc  ut 
non  cognosccrcnt.  Ail  eniin  :  Ego  Dominus  ,  inlcrro- 
(jans  corda  ,  ct  probans  rcnes  ,  ul  dem  unicuique  seciai' 
dum  vias  ejus,  et  sccundum  fructum  studiorum  ejus. 

CA['UT  XII. — Porro  si  lioc  gcnlilis  illc  niovcrclur , 
cur  ctiam  ipsi  qui  appcllaiitur  Clirisrtiani  ,  in  miillas 
Ikxmcscs  variasquc  di^ceduiit  :  pcquc  hoc  a  Propiiclis 

•  Am  cl  i^liirt^s  Mss..  imprudcns. 
{(:)  llhclra':!.,  ca;'.  7,  ii.  o. 


2fi9  mu:ii  Ti:uTiii 

llcbracis  prxiermissiim   cssc   lioccromiis.   T.»ii(|nani 
eniin  csscl  conseqnens,  nl  Jiul;i  is  in  siia  cxcitalc  »lc- 
nmnslrali^  ,  lioc  iili  vcnircl  iii  memoni  ,  qiKul  cliaiu 
mulli  siib  iioniine  Cluisliaiio  al»  ipsa  Clirisliaiia  so- 
cietalc  dcviarcnl ,  ipse  Jeremias  ,  velul  calcclii/.aiuli 
oriliiiciu  nobis  insinnans,  conlinuo  siibjecil  :  Clamavil 
perdlx,   cotigrfgavil  quic  non  pcpcril ,  (luicns  tliviliaa 
sitas  twncumjudicio.  rcrdix  cnim  niniis  coiilciiiiosum 
aiiimal ,  nolum  esl  quanla  avidilalc  ipsius  coiUcnlio- 
nis  curral  in  laqiicum.  Non  ciiim  dispulare  anianl 
liaerelici,  .''cd  quoquo  inodo  superaic  impudcnlissima 
pcrvicacia  ,  iil  congregciit ,  siciit  liic  di.vil ,  qux'  non 
pc|>cioriinl.  Clirislianos  cnim  ,  qiios  maximc  Clirisli 
nomine  scduwinl ,  jain  pcr  i|>>ius  Clirisli  Evangolium 
natos  invcniiiul,  cl  f.iciuiit  illos  dixitias  snas  :  non 
saiio  cuiii  jndicio  ,  sod  cum  liMiierilale  inconsidorata, 
Non  eiiim  inlolligunl  ibi  esso  voram  salubrcin  ,  cl 
qnodani  modo  gcrmaiiam  alqiie  ladicalcmclirislianam 
socielalem  ,  mule  islos  separ.ucrnnl ,  qnos  ad  suas 
divilias  congrogaruiit.  Et  qnia  dc  lalibiis  dicil  Apo- 
.<;lii!us ,   Sicut  cnim  Jamnei     cl    Mambrcs  reslilerunl 
lloijsi ,  sic  cl  isli  resistunt  veritali ;  liomincs  mcnlc  cor- 
rupti ,  reprobi  circa  fidem  :  sed  ultra   non  proficienl, 
Jenientia  enim  eorum  manifcsta  cril  omnibus,  sicul  el 
Hlorum  fi-il  (II  Tim.  iii,  8, 0)  :  soquilur  cl  bic  Proplic- 
la,  ct  dicil  dc  perdico,  qiii '  coni^iO}ja\il  qnie  noii  pe- 
pcril ,  /n  dimidio  dierum  ejus  derclinqucnl  eum,  et  in 
uovissimis  suis  erit  insipicns  :  id  csl,  qui  primo  lan- 
quom  por  pollicilationcm  ci  oslcntalionem  cxcellen- 
tis  sai>ionti.-c  scdiicobat,  crit  insipicn^,  id  est,  appare- 
l»it  insipicns.  Eis  qMJppe  qiiibus  primo  sapiens  crat, 
iHiic  oril  insipicns,  cum  apparebit ,  qiiia  dcmciilia 
ejns  nola  erit  omnibns. 

CAPUT  Xlll.  —  Et  taiiquam  ille  qucm  catcchiza- 
mus  ,  qiixrcrol  cl  dicerel ,  Qiio  crgo  signo  manifcsto 
adliuc  jiarvulus,  el  nondum  valcns  liquidam  disccr- 
nerc  a  lot  crroribus  vcrilalcm  ;  quo  manifeslo  indicio 
lenebo  Ecclesiam  Clirisli,  in  qiicm  jam  credcrc  lanla 
rerum  anloa  prsdictarum  nianifestalionc  compellor? 
scquitur  idem    propbela,   ct  lajiqnam  uiolus  aiiimi 
ejus  ordinatissimc  txcipiens,  docct  cum  Eoclcsiam 
Chiisli  ipsam  cssc  prxdictam ,  quae  omnibus  cniinct 
ei  appiirel.  Ipsa  eniin  cst  scdes  glorix,  de  qua  dicit 
Aposiolus  :  Tcmplum  enim  Dei  sanaum  csl,  (juod  cslis 
rus  (I  Cor.  111,  iT).  Undc  islc  dicit :  Sedes  autcm  ijlo- 
ri<r  exallaln  cst ,  sanctificutio  uoslra  (Jercm.  xvn,  10- 
12).  Propler  !ios  cnim  molus  parvulorum,  qni  possunl 
scduci  ab  boniinibus,  nianifestationcm  clarilatis  Ec- 
clesix  Dominiis  quoqiie  pr.evidcns,  ait,   Non  pulcst 
civitas  abscondi  supra  montem   cotisHluta  (  ilatlli.  v, 
1  »)  :  quia  ulique  sedcs  gluria;  exallata  est ,  sanctifica- 
lio  nostra,  ul  non  audianlur   illi   qui  ad   rcligionum 
vr.issnras  traduciiiil.  diccntes  ,  Ecce  liic  esl  Clirislus, 
ce  iUic.  Parles  cnim  oslenduut ,  diccnles,  Ecce  liic  , 
cce  illic.  Cum  illa  civiias  siiper  moniem  sil;qiicm 
monlein,  \\\>'\  cnm  qui  sccundum  iiropholi.im  Danielis 
cx  parvo  lapidc  crevit,  et  faclns  csl  mons  magniis,  ila 
iil  implcrct  universam  terrarn  [Dan.  u,  54,  35)?  Nec 

'  lu  Lugd.  el  veu.,  qma.    M. 


S  l)ECI.Ml]S.  S^IO 

illi  audianlur,  qui  sub  iiomine  qnasi  socrelx  ct  apo- 
ciyph;i;  voritatis  cl  bomiiiuin  paucii;iti.-,  dicuiil,  Ecce 
in  cubicuiis,  ccce  in  dcscrto  {.Uallli.  xxiv,  25,  "iiG)  : 
quia  noH  potcst  ubscondi  civilM  supcr  monlcm  consti- 
Utta,  quia  sedcs  gloritv  exaltala  esl,  sanctificatio  nostra. 
CAPUT  XIV.  —  Cuin  ergo  gcntilis  isle  his  atqnc 
hiijiisniodi  aliis  lcstimoniis  Proplictariuii  de  persocii- 
liono  rcgnin  ol  po|iulorum,  de  lide  regum  el  pnpiilo- 
riim,  dc  abolitioiic  idolorum,  dc  CH>cil.ile  Jud:coruiii, 
de  probatioiie  codiciun  ab  ipsis  custodiloriim  ,  do 
amcnlia  h;crclicoruni,  de  cxcellonlia  s,incl;e  Ecclcsi;c 
vororiHM  ct  gornianorum  Christiannrum,  anlc  piwdi^^ta 
et  ninic  iinplola  conspiooTfl;  qnid  invonirct  (ide  di- 
gnius,  quam  iUos  Proplictas,  qiiibus  de  divinilalc 
Cbristi  eligerot  crcdt-re  ?  Elcniin  si  anleiinam  ista  fic- 
rcut,  iiigcrorem  gentili  Prnpholas  lleliriros,  qiiibiis 
ea  fnlura  credercl,  qu;e  facla  nondum  viderel,  nicrilo 
fnrtasse  diccrel  :  Qiiid  mihi  est  cum  istis  Prnpliolis  , 
quos  unde  vcraces  probcm  ,  non  inilii  ostoiidilnr? 
Cum  vero  lam  niagiia  et  lam  imilla  qiix  pnedixerunt, 
j;im  ail  cfroctnm  ma;iil'esiatinnomqne  perducta  sint; 
plaiie  ilie,  si  pcrversus  csse  nollol,  nec  ista  ullo  umkIo 
contomnerct,  qux  laiilo  anle,  et  tanto  apparalii,  prx- 
videnda  et  prxnunlianda  conimendari  meriierunt, 
noc  illos  a  qnibns  pranideri  cl  pnciiunliari  pntuc- 
niiit.  Nullis  cnim  pnidcnlius  cradiinns,  velde  pricter- 
ilis  qux  olim  facla  sunt,  vel  dc  fulurisqua;  nondum 
facia  suiil ,  quam  cis  qni  iiobis  fidcm  vcrborum  suo- 
nim  lam  miiltis  tamqiie  magnis,  qux  ab  cis  prxdicla 
jam  facta  sunl,  probaverunl. 

CAPUT  XV.  —  Sibylla  porro,  vel  Sibyllx,  el  Or- 
pbeus,  et  nescio  quis  llermcs,  cl  si  qui  alii  valcs  vel 
ihcologi ,  vel  saptcnles ,  vel  philosophi  Gentium  de 
Filio  Dci ,  aul  dc  Palrc   Dco  vcra  pr.xdixisse  seu 
dixisse  pcrhibcnlur,  valcl  quidcm  aliquid  ad  Pagano- 
rum  vaniiatem  rcvinccndam,  noii  laincn  ad  istorum 
aiicloritalcin  amplectcndam ;  cum  illum  Dcum  nos 
colcre  oslendimus,  de  qiio  ncc  illit.iccre  polucrunt, 
qui  suos  congcntiles  populos  idola  ct  dxmonia  co- 
londa  partim  dncere  ausi  siinl,  partim  prohibcre  ausi 
non  sunl.  At  illi  sancli  auctores  noslri  cum  populum, 
ram  rempiihlicaTn,  lale  rogmim ,  imperantc  ct  adju- 
vniilc  Doo,    propagavcnini  alqiic  roxcniiit,  ubi  sa- 
crilogium  esset,  qnod  islis  Tcligio  fuil.  Iiaquc  si  qni 
illic  in  cultiim  simulacrorum  cl  d;cmnnum  labcren- 
lur,  aut  poBua  plcclcbantur,  ipsis  su.x  reipublicx  Ic- 
gibns,  aut  liberrmio  tnnitru  '  cocrccbanliir  proplieli- 
cis  vocilius.  Uiiiis  enim  al»  cisdcm  cololialur  Dcus,  qni 
fccit  coeliim  el  lcrram,  prophctico  sanc  rilu,  hocest, 
signincalivo  fuuiroruni ;   qui  liliis  abolerclur,  cum 
illa  vcnissent  qu.x  pcr  euiii  significabanlur  esse  ven- 
lura  :  qnandoqiiidem  ipsnm  rognnin  niagnus  qiiidam 
pniphcla  fuil,  ubi  rcx ,  cl  saceidos  myslica  significa- 
lionc  ungebanlur  {Dcut.  xviii ,  15;  Psat.  ii,  6;  Psal. 
cix ,  4 ;  I  Rcg.  \,  i,  et  Exod.  xxix) ;  quod  non  antc , 
ipsis  qnOi|ue  Jiidxis  ignorantibus  ,  ac  per  lioc  iiiviiis 
ablatum  csl ,  nisi  cum  venisset  illc  gralia  siiiriluali 

«  sic  Am.  el  '.:ss.  Ai  F.r.  cl  Lov. ,  aut  liberriine  ;  omlssa 
voce,  lonitru. 


291  CONTIW 

imclus  Dcns  pr;c  p:ulid|)il)iis  siiis,  illc  saiicliis  san- 
cloniin  (/>«».  IX  ,  ^i,  el  Ihal.  xi.iv,  8) ,  idcm  vcnis 
rox  conaiicn(J<)  iioijis ,  cl  iilcin  vcrns  saccrdos  sc 
ipsiiin  olTcrciKlo  pro  iiol)is.  Qn.iiiiolircm  qnanlnm  di- 
sial  dc  Clirisli  advciiln  iiilcr  praulicalioncm  Angc- 
loruni  cl  conrcssioncm  damionioruin ,  laiitnm  ir.lcr 
aiKlorilalcm   IVopliclarum  cl  curio^ilalcm   sacrilc- 

gornm. 

CAPtlT  XVI.  —  Ilis  cl  lalibus  ,  qnnc  nnnc  brevilcr 
lanjjimns ,  tuiic  fortc  pro  ncccssitale  dcpcllcndi  vc- 
tcrnosi  crroris  aliquanlo  ialins  dispnlalis ,  cl  roborc 
nbcrioiis  probalionis  asscrlis.  ille  gcntilis  qucm  nobis 
calcclii/.andnm  Fauslus  proposuit,  si  salulcm  suani 
peccalis  suis  prxponercl ,   profcclo   movcrelur  ad 
rulciii  :  qna  inibnlus  ct  in  Kcclesiac  calbolicye  grcmio 
fovcndns  colloc.ilns,  conscquenler  cliam  moncrclur 
qnos  morcs  tciicrc  dcbcrcl.  Ncquc  pcrturbarclur  co- 
nim  mMllitudine,  iii  qnibus  ca  iion  inveniret  qux  ob- 
scrvarc  juboiclnr  :  quamvis  cnm  co  corporaliler  coii- 
grcgarcnlur  iii  Ecclcsiam,  et  cadem  Sacramcnla  por- 
cipcrent.  Scirct  cum  paucis  iiscnditatcm  Dci ,  cum 
inullis  aulcm  signncul»  cjns  parlicipanda  :  cum  paucis 
commuuicare  saiiciiiaiem  viloe,  el  donum  cbarilalis 
diffuscc  iu  cordibus  noslris  pcr  Spiritum  sanclum  qui 
dalus  esl  nol.is  {Rom.  v,  5),  ad  quem  fonlem  iiitcrio- 
rcm  nullus  alicnns  acccdil ;  cum  miillis  aulcm  sancli- 
latem  Sacramenli ,  quod  qni  manducat  et  bibit  indi- 
gne,  jiidicium  sibi  manducal  et  bibit  (I  Cor.  \\,T>), 
qui  aulcm  manducarc  conlemnit ,  non  babebil  in  se 
viiam  {iom.  vi.  54),  el  ideo  non  perveniel  ad  vilam 
ajlcriiam.  Eosdemque  paucos ,  in  coinparalionc  mul- 
litudinis  malorum  ,  paucos  dici ;  esse  aiitcm  per  sc 
ipsos  considcratos  in  magno  numcro ,  diffusos  lolo 
orbe   teirarum,  crescentes   inler    zizania ,    et  cnm 
palea  usque  ad  diem  messis  et  veiitilationis  {Maiih. 
XIII,  25,  26,  el  iii ,   12).  Hoc  in  Evangclio  diclum 
est,  hoc  a  Prophetis  aiite   praedictum.   Anle  eiiim 
praediclum  cst,   Skul  lilium  in  tnedio  spinarum,  ita 
proxima  mea  in  viedio  (iliarum  {Cant.  n,  2).  Anle 
praidiclum  est,  Inhabitavi  in  tubernaculis  Ccdar;  cum 
his  qui  oderanl  pacem,  ermn  pacificus  {Psal.  cxix,  5, 
7).  Anie  prucdictum  esl,  Signa  in  fronle  eos '  qui  ge- 
munl  et  mcerent  ob  iniquilates  populi  mei ,  qum  fiunt  in 
medio  eorum  {Ezech.  ix,  1).  Itaquc  istc  gentilis,  quem 
lali  alloquio  firmaremus,  jam  faclus  civis  sanclorum 
el  domcsticus  Dei ,  nec  jam  alienus  ab  Israel  {Ephts. 
II,  19,  12),  sed  vcrus  Israelita,  in  qiio  dolus  non  es- 
sel  (Jooji.  I,  47),  disccrel  eliam  i.la  verba  cx  corde 
simpltci  diccre,  quaj  subsequcntcr  conlexit  idcm  ipse 
Jereinias  :  Pa«ien<ia  Israel,   Domine;  universi  qui  te 
derelinquunt ,  lcrreantur.  Cum  enim  de  perdice  dixis- 
set,  qui'  clamat  et  congregat  qucc  non  peiieril,  coni- 
mendavit  excellenliam  civi;alis  super  monlem  positac 
quse  abscondi  non  potesl,  ut  ab  Ecclesia  calholica  bo- 
minem  bxretici  non  separent ',  dicens ,  Sedes  autem 


»  I>ov.:  Signa  rhau  in  fronte  eos.  Abest,  Thau,  ah  cdils 
aliis  et  a  Mss.  necnon  a  graeco  LXX. 

»  Er.,  qum.    M. 

3  Am.  Er.,  hominem  hccreticum  non  separaret.  Plurcs 
Mss.,  Iiominem  hoereticum  separaret. 


I'AU8TUM  MANICHyEUM,  S.  AIJGUSTIM  2W 

gloruc  exullatu  est ,  suuclifirutiu  noslra.  Oc-.i-.dc  qiiasi 
voiiircl  in  nicntcni,  Quid  irgo  faciinns  de  i:im  muliis 
malis,  qni  t:into  :im|iliiH  ubiipic  pcriiiixti  suiil,  qnanto 
cxcclicntior  csl  Cliristi  gloria  in  nnilatc  omniuni  gcn- 
tiuni?  subjccil  slaliin,   Putientia  hrucl ,  Uoviine.  Pa- 
ticnlcr  cniin  rcicndnm  cst  qnod  ail,  Siniie  ulrnque 
cresccre  usque  nd  messem  {Multh.  xili ,  30)  :  ne  inipa- 
ticntia  tolcrandi  malo.<i ,  rclinqnantur  l>oiii ,  qui  pro- 
pric  siint  corpus  Clirisli ;  ci  idco  ciim  ipsi  rcliiiqnnn- 
tiir ,  ille  rclinqnilur.    Cndc  snbjccit  atqnc  addiilii , 
ilniversi  qui  te  derelinquunt ,  terreunlur  :  confuudnniur 
qui  recesserunt  in  terram.  Terrji  csl  enim  liomo  dc  se 
pr,xsnmens,  alque  alios  iil  dc  ipso  pr.cgumalur  indii- 
ccns  :  el  idco  seqniliir,  Everlentur,  quoniuin  derelique- 
runt  fontem  viia:  Doniinum.  Qnid  ciiim  aliud  damat 
perdix,  nisi  apud  se  csse  ct  a  sc  dari  fontcm  viia:,  ad 
qucm  congiegati  rcccdant  a  Clirislo,  Christi  promis- 
sionc  deccpli ,  cnjns  iioinincj:im  lcn  bantur  imbuti? 
Non  enim  quos  pcjicril,  congrcgal :  'cd  ut  congrcget 
quos  non  pcpcril,  dicil,  Salns  quam  Chi  islns  promisil, 
apiid  me  csl;  ego  daho.  Scd  vide  quid  isie  dicat, 
Suna  me,  Doniine,  et  sanabor ;  salvum  me  fac,  et  salvus 
ero.  Uiide  Aposlolus  dcii,  Neino  glorietur  in  komine 
(I  Cor.  III,  21)  :  ct  istc  subjungit ,   Quoniam  glorialio 
mea  tu  es  {Jerem.  xvii,  13,  14).  Ilis  modis  nos  inslrni- 
mus  hominem  ex  aposlolica  propbeticaque  doctrina, 
ul  .Tcdificclur  supcr  fundainenta  Aposlolorum  cl  Pro- 
phelarum  {Ephes.  n,  20). 

CAPUT  XVII.  —  Fanslusautem  quomodo  per-ua- 
deret  divinitatcm  Chrisli,  homini  gcntili ,  quem  con- 
stiluit  diccnlcm,  Ncc  Prophelis  credo  de  Cliristo;  nec 
Clirislo  de  Propbetis?  An  Chrislo  crcderel  dese  ipso 
dicenli,  cui  non  credcrct  de  aliis  testiDcanti?  Vere 
ridiculum  est  hoc  pularc.  Quem  semel  cnim  dignuin 
fide  non  duceret ,  aut  omnino  niliil  ei  crederet ,  aut 
potius  pro  aliis  quam  pro  se  ip.so  leslificanli  crederet. 
llic  forle  Faustus  irrisus,  Sibyllas  liomini  legeret,  el 
Orpheum,  et  cx-teros  hujusmodi,  si  quos  alios  Genli- 
lium  reperiret  de  Christo  aliipiid  praenunliasse?  Scd 
non  faceret :  eos  qnippe  sibi  incognilos  fassus  cst,  di- 
cens,  Sane  si  sunt  aliqua,  ut  fama  est,   Sibijllce  de 
Christo  prwsagia,  aut  Herinelis,  quein  dicunt  Trisinegi- 
stinn,  aul  Orphei  aliorumque  »»  Genlililalevaluin.  llo- 
rum  ergo  istc  litteras  nescicns ,  qnandoquidem  per 
famam  putal  esse  aliquos  lalcs,  non  eas  uiique  lege 
ret  illi  dicenti,  Ncc  Propbctis  crcdo,  nec  Cliristo. 
Qiiid  igilur  faceret?  An  proferret  Manicliaeum ,  el  ex 
illo  commend;iret  Chrisium?  Nunquam  lioc  fccerunt : 
sod  potius  de  Christo,  cnjus  jain  nomen  ubique  dul- 
citer  clarum  esl,  Manichajum  seniper  commendore 
conati  sunt,  ut  hoc  melle  scilicct  vcnenali  sui  pocuh 
labra  pcrungerent.  Cum  enim  Christus   proniiserit 
suis  ,  missurum  se  Paracletum  ,  id  est,  consolalorcm 
vel  advocatum ,  Spirilum  veritalis  {Joan.  xiv,  1G); 
per  hanc  promissionis  occasionem  ,  himc  Paraclotuin 
diceiites  esse  Manichacum  ,  vel  in  Manicliao ,  subre- 
pitnt  in  hominum  mentes  ignorantes  ille  a  Christo 
promissns  quando  sit  missus.  Qui  autem  Icgcruiit  ca- 
nonicum  librurn,  qui  Actus  Aposlolorum  inscribiiur, 


295  LlliKR  QIAUT 

videiil  ill:un  Cliii>li  proniiss.oai-m  illic  nirsiis  cttm- 
iueiiionlain  ,  ci  illic  nianifcslissime  implclam  {Act.  i, 
8,  cl  II,  l-l).  Scd  iiiodo  (|ii.iiimiis  ,  uiidc  illi  goiilili 
Jidem  Jacerel  de  Clirislo?  Pulo  ciiiiii  iicminem  csse 
lam  cTCum  ,  qui  velil  diccre ,  MaiiiclK«o  credo  :  ciim 
dical,  Christo  iion  credo.  Dciiide  si  iioii  ridcns,  sal- 
lcin  slomaclians  diccrel,  llaiic  Persicis  libris  iiie  jiibes 
credere,  i|ui  llcbrxis  nic  dixisli  '  non  credere?  Quo- 
wiodo  crgo  caplurus  es,  luerelice,  islum  liominom  , 
nisi  jam  iiomini  Clirisli  aliqiio  niodo  sulidiliim  iiivc- 
neris ;  ul  qiiia  ille  jiim  Chrislo  crcdeiulum  csse  inm 
dubiUil,  laiKiuam  melius  piwdicanli  Chrislum  Mani- 
cliaM)  dcccplus  actiuiescaj?  Eccc  csl  illc  pcrdix  con- 
gregans  (|u;c  nnn  pcpcril.  Ilane  eiim  iioiidum  dcrc- 
linquilis.  \os  (juos  congicgat,  ol  iiondum  vobis  appa- 
icl  insipieiis,  (|ui  dicil  llebixoruiu  te^limonia  nobi-, ', 
cliain  si  vera  sinl,  anle  lidem  inulilia  cssc,  posl  fidcm 
kupcrvacua. 

C.\PL'T  XVIll.  —  Abjicianl  crgo  qiii  crcdidcrnnl, 
omncs  libros  pcr  quos  factum  esl  ul  crcdercnt.  Nam 
si  lioc  vcrum  csl ,  cur  vel  ipsum  Evangoliuin  Cbristi 
a  fidclibus  logalur,  iion  video.  Aiilc  (idcm  quippe 
iiiulilc  est ,  quia  ille  genlilis,  qiiem  ridentcm  riden- 
dus  ,  vcl  potiiis  floiidus  Fauslus  iiiducil ,  non  crcdil 
Clirislo.  Post  lidem  autcm  supcrvacuum,  si  cliam 
veris  dc  Cliristo  prxconiis  jam  superfluo  crcdilur, 
cuin  in  cum  crediluin  fucrit.  Ilic  forle  dicetis  :  Sed 
Evangelium  dcl»et  legcie  jam  fidelis ,  ne  obliviscalur 
qiiod crcdidit.  Sic crgo,  insaiii,  ctiam  Proplictarum  vcra 
lestimonia  ,  ne  obliviscalur  quare  credidcrit :  quod  si 
obliius  fucril,  firnmm  apud  eum  non  polcril  esscqnod 
credidit.  Ant  projicite  jam  libros  Manicli;ti,  (|nibus 
lcslibtis  crodidistis  luccm  piignassccuin  lonebris,  qn;c 
Im  ipsc  Dcus  cral;  ct  iil  posscl  ligarc  lux  lcncbras  , 
prius  essc  luccm  a  lenebris  dcvoraiam,  et  ligitani, 
el  ini|uiiiataiii ,  el  dilaniatam  :  quam  vos  mandu- 
caiido  rccreatis,  cl  solvitis,  ct  purgalis,  cl  s.^natis,  ut 
vobismerccs  rctribuatur,  ne  cum  illa  qnx  liberari  iion 
potncril ,  in  globo  .xtcriio  damncmini.  Ilanc  fal  ellam 
qaotidie  cl  moribus  cl  vocibus  cantatis  :  cur  adliuc  in 

»  sic  Am.  ct  plori^iuc  Mss.  AlEr.  et  I«v.,  disi. 
*  Am.  ct  F.r.,  vobis. 


US  DECIMUS. 


2y| 


oaqn.criiislcslimonia  libritrum,  nl  in  robiis  supoiniiis 
ot  coiificiondis  codicibus  voslris  aliona  snbstanlia 
coiisumalnr,  ct  Dei  vcstri  ligata  lcnoalni  '?  Iiioendiie 
omncs  ilias  niembranas  ,  elcgantesipie  lecturas  deco- 
ris  |:cllibus  cxqnisitas  ',  iit  ncc  ros  supoiniia  vosoiio- 
rct,  et  Dcus  vcstcr  indc  solvatnr,  qni  lanqiiam  p(E,ia 
sorvili  ctiam  in  codice  ligalus  tenciur.  Nam  si  posse- 
lis  libros  vcstros  vcl  clixalos  comcdcrc,  quanttim 
mombris  Dci  vestri  bcncficium  pra-starctls?  An  cl  si 
fieri  posscl,  cariiis  inimnnditia  proliibercl  paginas  ab 
epiilis  vcstris?  Impntol  crgo  sibi  oncausti  innndilia, 
qii;e  corio  iiili;csil  agnino.  Sed  ct  Iioc  vos  lor  i-lis, 
qni  laiuiuain  primo  bcllo  vestro,  id  qnod  miiiiduni 
crat'  in  calamo,  immunditi.T  mcinbraiiarnin  scri- 
bondo  affixistis  :  nisi  qiiod  coloros  conlrario  testimo- 
iiio  vus  argiiiint.  Vos  eiiiiii  poliiis  ad  luocni  caiidida- 
riim  paginanim,  cuin  toncbris  atramciili  vcnistis. 
Nobis  dcbclis  irnsci  lalia  diccntibus,  an  vobis  lalia 
crcdeiitibus,  nt,  vclilis,  h<dilis,  isla  consciinantnr? 
Nos  aiitcm  et  ad  commcnioraiionem  fidei  noslra',  cl 
ad  coiisolalionem  spoi  noslivr ,  ct  ad  cxlioriationein 
cbaritatis  iioslr;e ,  Libros  propbeticos  el  aposlolicos 
logimus  allcrutris  vocibus  sibimet  concincntes;  el  ca 
conciiicntia,  tanqiiam  coDlosli  luba,cta  torpore  mor- 
talis  vil;c  nos  excitantos,  cl  ad  palmain  superiKi;  vo- 
catioiiis  cxlcndcntes.  De  Libris  cnim  propliclicis 
quiddam  cum  commcmoiasset  Apostolus,  sicut  scri- 
pluin  cst  ,  Opj)robria  e.rprobrantium  tibi  cccidcriir.t 
sufier  tue  {Psal.  lxviii,  10);  conliiiuo  subjungit  utili- 
tatom  diviiue  loclionis  :  Qucccunujuc  cnim  ante  scripta 
suut,  inqiiit,  ul  nos  doceremur,  scripta  suut ;  ut  per 
paticnlium  et  consolationcm  Scripturarum  spem  habca- 
mus  ad  Dcum  {  Uom.  xv,  4).  Sed  conliadicit  Eaiistus 
Fialcrgo  illi  quod  dicit  Paulus  :  Si  quis  vobis  cvatigc- 
lizaverii  praHerquam  quod  accepistis ,  anatlicma  sit 
( Galal.  I,  9 ). 


•  I.OV.,  membra  ligata  tcncantur.  Siiporfluo  addiia  vo\, 
mcmbra,  qua  carenl  edili  alii  et  Mss.  cujnstiue  loco  sabiii- 
lolligilur,  substantia. 

»  ■Sic  Am.  Er.  ol  Mss.  Al  \X)\.,  excrquatas. 

»  F.ditio  I.0V.,  <nm/iJ/»K  primo  libeU  >  vestro  id  qiioUiin 
nvindum  erat.   caslitjatur  cx  edilionilius  aliis  el  Mss. 


LIBER  QUARTUS  DECIMITS. 


CAPLT  rUIMUM.  —  Faustus  dixil  :  Quarc  Moy- 
8Cn  non  accipilis?  Amoris  pietatisqne  causa  ,  qna  co- 
limus  Clirislum.  Quis  ciiiin  irrcligiosus  ado«  est ,  uf 
cum  libenicr  aspicial '  ,  qui  suo  maledixcril  iiatri? 
Quaproptcr  cl  nos  Moyscn,  quan(|uam  humanormn 
niilli  uiiquani  divinornmque  popcrcerit  blaspbemando, 
plus  lamcn  hinc  cxsccramur  ,  qiiud  Chrislum  Filium 
Dei,  qui  iiostrx  salutis  causa  pcpcndit  in  ligno  ,  diro 
;  «levotalionis  •  convicio  lacessivii  :  utrum  volcns  ,  an 

>  Ali(|uol  Mss.,  accipiat. 

'  Am.  F.r.  et  quidam  Mss.  (Mnslanlcr  liabont,  rf  lO/ioHJ.s. 

iiKiue  naulo  posl,  col.293,  non  tam  crudw  devo- 
.  lis  contwiielia. —  Fjlilio  PP.  Benediiaiiioruui  Anluori  ia;ia 
li  tlH'i.,  dcvolionis.    M. 


casu,  tu  vidcris.  Nciitro  cnim  horum  excusatus  crit 
ani  commcndatns,  ut  debcal  actipi.  Ait  eiiim  male- 
dictum  csse  omncm  qiii  pcndel  in  ligno  (Dcut.  xxi , 
25).  Hunc  ergo  tu  visul  accipiam  ,  liuic  ut  crcdam  : 
cuin  si  divinns  fuit,  constct  cum  scientem  volcntcm- 
que  malcdixissc  Cliristo;  si  vcro  nolens  ncsciens- 
qiie  malcdixorit,  constel  cum  non  fiiissc  divinum.  Tu 
ergocligc  utrumvis,  aut  Moyscnprophclam  non  fuisse, 
cl  imprudentia  pcccasse,  ut  dum  aliis  ex  more  suo 
nialcdicit,  nescicns  blaspliemavcrit  ct  Dcum ;  aut 
fuissc  (|nidcni  divinnm  ,  ncc  lutura  li;cc  ignoravisse  , 
scd  invidciitcm  tanicn  noslr£  saliiii,  qn:c  futiira  eral 
cx  ligno,  iii  ojiis  auctorem  maledici  oris  sui  vcn  na 


snrj  coNTiiA  r.\iisTU.M  mamc 

l>r<)in|tsisjie.  El  qiiis  cigo  cicdirt  liiinc  viilissc  aiil  (<)- 
giiovissc  I'alrciii ,  (\\\\  si(;  lacciavcril   Kiliniii  :    lninc 
advciilim»  l'"iiii  poliii^sc   pra-diccrc,   (|iii    asfcnsionis 
cjiis  ignoraverilcxiliiin?  Ilnc  acr^dii,  qiiod  iiliid  ciiaiii 
considero,   qiiain   lalc  lioc  sil  sparsiim   coiivicium, 
(iuain(|uc  inulta  coni[)rcliciidal   «;l  violcl    :  ul   omncs 
cliam  langal  jtislos  cl  m:iiiyrcs,  qiiotquol  similis  pas- 
sioiiiscxilii  dcfuncli  suiil  \ila,  ul  rclrns  cl  Andrcas, 
ac  rciiqiii  ejnsdcm  sorlis.  Qiios  nisi  Moyscsaiil  ntnoii 
proplicla  ,  ncscisscl ,  ant  ul  maligniis  odisscl ,  si  fiiil 
pi(.l)licla  ,  non  tam  crndclis  d.jvoiationis  conlumclia 
laccrassct.  Nequc  cnim  vnlgo  saltcm  cos  malcdiclos 
(licit,  id  cst,  apud   homincs  tanlum  ,  sed  malcdictos 
1)00.  Qiiod  si  ila  est,  nndc  jam  bcncdictionis  rclin- 
quclur  spcsvel  Clnislo,  vcl  .\poslolis,  vcl  ipsis  nobis, 
si  iiomiiiis  cjus  causa  *  crucifigi  conling.it? Quam  dc- 
ni(pie  impnidcns  erat  cl  vacaiis  inspiraiione  diviiia, 
iil  cogitarc  n(;qnivcril  divcrsis  ex  causis  liomines  iu 
ligiio   suspendi  ;  alios   (inidcm  oh  iniqtinm  fafinns. 
qiiosdam  vero  jiisliliic  causa  ,  ct  proplcr  Dciim  :  id- 
circoqnc  confiisc  omncs  ct  siiic  discrclionc  nlla  snb 
idem  conjccil  malodictuin  :  cum  essct  dicciidum,   si 
ci  prudenlia  iucssct  ulla,  non  dicam  divinalio  ,    cl  si 
adco  crux  offcnderat  cum,  ul  sola  cxccpta  abdicata- 
qnc  csscl  cx  omni   gcncrc  puniiiomim,  malcdicliim 
csse  sccleratnm  cl  inipinm  omnein  qni  pcpcndisscl  iii 
ligno;  ut  essel  discretio  ali(pia  inlcr  juslos  ct  inju- 
slos  :  qnanqiiam  nc  sic  qnidem  vcra  dixissct,   cum 
latroncm  Clirislus  de  Tigno  sccum  inlrodiixcrit  in  pa- 
radisum  Paliis  sui  ( Liic,   xxiii,  45).  Ui)i  csl  ergo, 
Maledictus  omnis  qtii  pendel  in  ligno  ?  An   Barablms 
lalro  ille  iusignis,  qiii  non  solum  in  ligno  suspcnsns 
minimc  esl ,  s^-d  cliam  Jndx'ornm  rogatu  cmissns  c 
carcere  {Mutili.  xxvii,  2G),  magis  fnit  bencdictus,  qnam 
illc  qui  cum  Christo  dc  crnce  ascendil  in  coelnin? 
Quid  dcniquc  ,  quod  ctiam  cum  maledictuin   vocat, 
qni  solem  adoraverit,  aul  lunam  (Deu^  xvii,  5)?  Si 
ergo  sub  genlili  positus  rege ,  solcm  adorare  cngar, 
ct  ciim  restitero,  maledictum  lioc  mcluens  jubcar  cni- 
cifigi,  in  aliud  ejus  incurram  malcdictum  ,  quod  ad- 
versus  cmn  deprompsit  qui  pendel  in  ligno?  An  ipsi 
quidcm   bonis  omnibus  malediccre   consiictum  est? 
Nos  vcro  tanli  devotationes  cjus  aestimare  debcmus, 
quar.ti  suiit  slomacbanlium  vctularum.  Sic  cnim  et 
Dci  oinncs  piicros  ac  virgines  pari  devolaiione  pro- 
scquitur   diccn? ,  malcdiclum  esse  omnem  qui   noii 
suscilaveril  scmen  in  Isracl(/d.  xxv,  5-10).  Qiiod 
rc'juc  convicimn  principaliter  quidem  Jesum   taiigit, 
qni  orlus  ct  ipse,  ut  dicitis,  cx  Judaiis,  millam  tamen 
inter  cos  servandiE  posterilalis  causa  sobolcm  snsci- 
l;ivit.  Deindc  ct  discipulos  cjus,   (inorum  nonnnllos 
quidom  ab  uxoribus  scjunxit,  quos  copulalos  invene- 
rat  :  quosdam  vero  et  conjungi  veluit,  qiios  dcprc- 
liendii  intactos.  Qua  dc  re  Moyseos  impuniiam  lianc 
linguam,  malcdictorum  jaculis  Cbrislum  lumcn,  san- 
dimoniain,  divina  omnia  pcter.iem,  jure  nos  cogno- 
vcris  exsecralos.  Ac  ne  forle  multum  inlcrcssc  pulos 
inter  suspensum  et  crucifixum  ;  nam  el  boc  in  prccsi- 
»  sola  fcre  editio  i.ov.,  si  omncs  nos  ejus  causa. 


ll/i:iJM  ,  S.  AUGLSTIM 


m 


(liiim  vobis  doiciisioiii!)  solcli-)  a->siiiii(TC  ;  coniiHciMis 
liiscc  vcsiris  I'aiiliiiii  aiidi;is  pr.T8cribcntciii ,  Christui 
tioB  rcdeinil  deviulediclo  Ijeijii,  fadui  pio  nobit  maU'- 
diclum  :  (fuia  scriptum  est,  Mulcdictus  omnit  qui  pendet 
tn  ligno  (  Ciilal.  iii,  13  ). 

CAPUT  II.  —  AiJci;sTi.Ncs  rcspondit  :  Fiiis   liomo 
^'anstiis  dolct  Cliristuui  cssc  iiiMlcdi(,-liim  a  Moyst? ,  cl 
ob  boc  odit  Moyscn  ,  quia  diligil  Cbristuin.  Inlcrim  , 
antcqaam  apcri.im  iii  qiinm  magrjo  sacraTncnto  ,  et 
quam  pic  dicluin  sil  ,  Mnledictvs  omnis  qui  in  i:gno 
pependerit  {Deut.   xxi ,  23)  ,  istos  pios  liomincs  inler- 
rogo,  cur  iiascanlur  Moysi  ,  qiiandoquidcm  inalodi- 
clum  ejus  ad  Cliristum  istorum  non  pcrvcncril.  Si 
cnim  Cbristus  pcpcndit  iii  ligno,  clavis  utiqiic  affixus 
est.  Undc  etinm  ipsas  cicatrices  post  rcsiirrcclioncm 
discipnlo  minus  crcdiilo  dcmonstravit  {Joan.  \x,  57). 
Qiiod  si  ila  est ,  iitiqiic  viilncrabilc  atqnc  moi  lalc 
corpus  babuii ,  (piod  isti  noluiit  f.ilcri.  Si  cigo  et  ill.i     | 
vulncra,  ct  ilLc  cicalriccs  fals;e  cranl ,  falsnm  cst  il 
(jiiod  pcpciidit   in  ligno.  Non  ila(pic  polnit  ad  enni 
illa   malcdiclio  pcrvcnire,  noii  csi  quod   succciisciiil     i 
ci  a  cnjus  ore  processit.  Itaqiie  sl  ipsi  irasci  sc  fiiigniil    \ 
ei  qui  maledixeril  fakae  morli  Cliri^ti .  qnod  sccua- 
dnm  ipsos  dixcrim  ;  qiiomodo  rugicndi  sunl,  qiii  noii 
malcdiciml  Clirislum ,  scd  quod   est  exsccrabiliiis , 
criminaiilur?  Si  enim  non  est  accipicndiis  qui  nialc- 
dictum  ingerit  mortalitali  ;  quomodo  est  dclcstandus 
qui  fallaciam  objicit  vcritati?  Scd  jam  videamus  cx 
«;ccasione  calumniantium  lia;rclicorum,  quomodo  illud 
sarrameiitum  fidclibiis  exponatur. 

CATUT  III.  —  .Mors  hominis  cx  pcEiia  pcccaU  csi, 
uiidc  ct  ipsa  pcccalum  dicitur  :  non  qiiia  poccal  lioiiio 
dum  moiiliir,  scd  quia  ex  pcccalo  factmii  cst  ul  mo- 
riatur.  Sicul  alio  niodo  diciinr  lingiia  propi  ic  caro 
qiisc  ijitia  dentes  siib  palalo  movetur;  et  alio  mod» 
dicilur  lingua,  quod  per  liiiguam  fil;  sccunJum  qiicni 
inodum  dicitur  alia  lir.gua  gr.Tca,  alia  lalina  ;  cl  ma- 
nusalio  modo  dicitiir  ipsum  proprie  corporis  mem- 
brum  qiiod  movcmsis  ad  opcrandum  ,  et  alio  motlo 
inanus  dicitur  scriptura  qiiae  fil  per  manum.  Dicimiis 
cnim ,  Prolata  csi  manus  ejiis  :  Lccta  cst  adversus 
cum  maniis  cjus  :  llabeo  manuiii  tuam  :  lic- 
cipe  mannm  tiiam.  Manus  utiqiie  proprie  meni- 
bruin  csl  homiiiis  :  non  aalem  opinor  iliam  scriplu- 
ram  mcmbrum  cssc  hominis,  ct  tamcn  dicitur  manus, 
eo  quod  manu  facta  sit,  Sic  et  pcccatum,  non  lantuin 
ipsum  opiis  maIiim,(jnod  |  oena  digtnim  cst;scd  etiam 
ipsa  more,  (iu;p  peccalo  f.icta  csl,  pcccatum  appellala 
csl '.  Illud  ilaquc  peccatum ,  quo  rciis  esset  inorlis  , 
non  commisil  Cbristns  :  illud  autcm  allcnim  ,  id  esl, 
morlcm ,  qusc  peccalo  inflicta  est  humame  natunc  , 
suscepil  pro  nobis.  Iloc  susprndit  in  ligno,  hoc  ma- 
lodiclum  est  pcr  Moyscn  :  ibi  mors  damnala  cst  ne 
rcgiiaret ,  ct  malcdicia  est  ul  pcrirct.  Quapropter  pei 
Cbrisli  lale  pcccatum,  damnatum  esl  et  iiostrum  pcc- 
catum  ut  nos  liberarcnnir,  ne  rcgnanle  peccito  nos 
damnati  rcmaneremus. 

>  Er.  et  plerlque  Mss.,  appeUaUim  iit. 


'i')! 


LinER  QUARTUS  DFXIMUS. 


498 


CAPUT  IV.  —  Qiiid  crgo  inir.ilur  Fauslus  n).ilc- 
dicium  esse  pcccaluni ,  nialediciam  cssc  morlem  , 
inalediclam  c.">se  inorlalilaleuj  carnis  sinc  pccc;tlo 
Clirisii ,  ex  peccalo  lanicii  lioniiuis  etiani  iii  Clii  isto 
faclam  ?  Kx  Adam  (|uippe  corpus  assumpsil ,  qnia  ex 
Adam  virgo  Maria ,  quoc  peperil  Chrislum.  Dixcral 
auteni  Deus  in  paradiso,  Qua  die  ledgcrilis,  viorle  vio- 
ricmini  (Cch.  ii ,  17)  :  lioc  cst  malcdictum,  (jiiod  pe- 
pciidit  iii  li};no.  Illc  neget  Clirisluin  malcdiclum,  qiii 
iiogat  ct  niorluum.  Quiautem  coiifltetur  el  morluum, 
cl  ncgarc  non  potcst  mortcm  dc  pcccalo  csse ,  et 
ob  lioc  cliam  ipsnm  pcccatum  vocari ,  audial  Aposlo- 
lum  diccniem  ,  Quoniam  velut  liomo  uoster  simul  cuni 
illo  crucifixus  esl  (Rom.  vi,  G);  el  intcliigat  qucni  ma- 
lcdicliim  .Moyscs  dixerit.  Idcoque  sccurus  '  Aposlo- 
liis  ail  duClirislo,  Factus  pro  nobis  matediclum  (Gnlat. 
111,  13)  :  sicut  non  timuit  dicerc,  Pro  omnibus  mor- 
tuus  esl  (llCor.  v,  lo).  Ilocesienini,  morluus  est,  quod 
nmUdiclut :  quoiiiam  mors  ipsa  cx  malcdiclo  esl ,  et 
maledictum  est  omnc  peccatum  ,  sive  ipsum  quod  fit, 
ut  scquatur  suppliciiim  ,  sivc  ipstim  supplitium,  quod 
alio  inodo  vocatur  pico^ituin,  quia  fil  cx  pcccato.Sus- 
ccpit  autcm  Cliristus  sine  rcalu  supplicium  noslrum, 
iil  iiidc  solverel  realuin  nostrum  ,  el  finirei  etiam 
suppliciiim  nostrum. 

C.\PUT  V. —  Ex  ingciiio  meo  ista  dixcrim  ,  si  non 
Apostidus  toiics  lioc  inculcai,  ul  ct  dormicnlcs  exci- 
lcl ,  ct  calumniantcs  offocet.  Misil ,  inquit ,  Deus  Fi- 
lium  suum  in  simililudinem  carnis  peccali,  ut  de  pec- 
calo  dtunnaret  pcccalum  in  carne  (Rom.  viii ,  3).  Non 
erai  ci-go  iila  caro  pcccati ,  quia  iion  de  traducc  mor- 
lalililis  in  .Mariam  per  masculum  vencrat :  scd  tamcn 
quia  de  pcccalo  est  mors,  illa  autem  caro  quamvis 
ex  virginc,  lanicn  mortaiis  fuit ;  co  ipso  quo  mortalis 
crat ,  similitudinem  habcbal  cariiis  pcccati.  Hoc  ap- 
pcllat  cliain  pcccatum  ,  conscqucnlcr  diccns  ,  Ut  de 
peccuto  damnaret  peccatum  in  carne.  Item  alio  loco  , 
Eum,  ini|uit ,  qui  non  noverat  peccalum  ,  peccalum  pro 
nobi%  fecit ,  ul  nos  simus  juslilia  Dei  in  ipso  {II  Cor.  v, 
21).  Cur  ergo  tinicret  Moyses  diccre  malediclum  , 
quod  Paiilus  non  timuil  dicere  peccalum  ?  Plane  lioc 
rroplicta  et  prsvidcre  debuit ,  el  pra;dicere ,  paratus 
ab  li.crctici^  ciiin  Aposiolo  reprehendi.  Quisquis  enim 
reprchendcrit  Prophctam  dixisse  ,  malediclum ;  cogi- 
liir  reprcliendcre  Apostolum  dixisse,  peccalnm  :  naiii 
uiiqiic  maledictum  comes  pcccati  est. 

CAPUT  VI. —  Ncc  ideo  major  invidiaest,  qtiod  ad- 
didei  it,  Deo,  ut  dicerct,  Maledictus  Deo  omnis  qtii  pe- 
v.ndcrii  in  iigno.  Nisi  enini  Deus  odisset  peccaluin , 
ct  inortem  nostram  ,  noii  ad  eam  suscipicndam  atquc 
delciidam  Filiiini  suum  miltcrct.  Quid  crgo  mirum  , 
si  inaledictum  est  Deo,  quod  odit  Deus?  Taiilo  enim 
lil>cntius  iiobis  donal  iminortatitatem  ,  qu.c  fulura  est 
Cbrislo  vcnienic,  qiianto  misericordius  odit  morlein 
ni»-tram  ,  qua;  iii  ligno  pcpeiidil  Chrislo  moricnte. 
Q.od  aiilein  addilum  cst ,  omnis,  ut  diccrclur,  Male- 
diitus  omnis  qui  in  iujno  pepcndcril ,  non  sane  .Moyscs 
oiinus  prxvidit  ciiarn  jiistos  in  cruce  fuiiiros,  sed  bcno. 

■  pturos  MS.S.,  secutus. 

SaNCT.    .\lT,lST.    VIU 


pr:cvidil  h;rrelicos  vcram  morter.i  Domini  ncgatiiro-^, 
et  idco  volentes  ab  lioc  nialedicto  Chrislum  sejiin- 
gere,  iit  a   morlis    eliam    veriiaii^   sejiingercnt.    Si 
cniin  vcra   illa  niois  non  eral ,  imiIIuiii  malcdiciuiii 
Christo  criicifixo  pcpendil  iii  ligno.  quia  nec  vere  crii- 
cilixiis  cst.  Sed  coiilra  longe  futuros  haTcticos,  qiiam 
de  longe  clamal  Moyscs  ,  Sine  caiisa  tergivcrsaniiiii  , 
qiiibus  displicel  '  vcritas  nioriis  Cliiisti,   Maleilicius 
onviis  qni  pcndel  in  ligno  :  non  illi!  aiil  ille,  scd  omiiis 
oinniiio  !  Eliainne  ct  Filius  Dci  ?  Eiiam  prorsiis.  Nuii 
Iioc  cst  quod  noii  vullis  :  inde  eatagitis,  inde  scduci- 
tis.  Di-plicct  enim  vobis  malcdictiis  pro  iiobis,  qiiia 
displicet  morluus  pro  nobis.  Tuiic  enini  exlra  male- 
dictum  illius  Adam,  si  exlra  illiiis  niorlem.  Ciim  vcro 
cx  lioniine  et  pro  homiiie  mortem  susccpit,  cx  illo  et 
pro  illo  eliam  malcdiclum  quod  moiticoniitalur,  sus- 
ciperc  noii  dcdignatus  cst  ciiam  illc  ,  prorsus    ctiam 
ille  Filius  Dci  scmpcr  vivus  in  siia  jiistitia  ,  mortuus 
autem  proptcr  delicta  nostra  (Rom.  iv  ,  25),  in  carnc 
suscepla  ex  poeiia  nostra.  Sic  ct  scmper  benedicius 
in  sua  justilia,  nialedictiis  aulem  piopter  dclicta  no- 
stra  ,  in  morlc  susccpta  e\  poena  nostra  :  ac  per  lioc 
additunv  est ,  omnis ,  nc  Christus  ad  veram   morlem 
non  pertinere  diccretur,  si  a  malcdicto,  quod  mort 
conjtinctum  cst,  insipicnii  honoriliccntia  scpararelur. 
CAPUT  VII.  — Qui  aulem  ex  verilale  evangelica 
fidclis  cst ,  intelligit  lam  non  essccontuineliam  Cliri 
sii  cx  ore  .Moysi ,  cum  eum  dixit  maludictam  ,  non 
ex  divinitale  majeslatis  su.c,  scd  cx  coiiditionc  poenre 
noslra},  ex  qua  in  lign»  suspensus  cst ;  qiiam  noii  cst 
laus  Chrisli  cx  orc  Maiiicli;corum  ,  cum  cum  neganl 
carncm  liabuisse  mortalem  ,  in  qua  vcram  mortem 
pateretur  :  quia  cx  illo  prophetico  nialodicto  laus  in- 
tclligitur  bumilitatis,  ex   isto  iKTrelico  qua^^i  honore 
crimcii  objicilur  falsilalis.  Si  crgo  negas  maledictum, 
ncga  mortuum  :  si  iicgas  morluum ,  non  jam  coiilia 
Moysen,  sed  conlra  Apostolos  dimicas.  Si  autem  coii- 
fileris  mortiiiim  ,  connicrc  suscepisse  poenam  \  eccaii 
noslri  siiic  petcato  nostro.  Jam  vero  ubi  audis  fce- 
nam  pcccaii ,  aiil  ex  bencdictionc  crede  venicntcm  , 
aut  ex  maledictionc  :  si  ex  bcncdiclione  vcnit  poena 
peccati ,  opta  esse  seoipcr  in  poena  pcccali ;  si  autcm 
opias  inde  libcrari ,  credc  pcr  diviii;c  scnleiitia;  ju^i- 
tiam  cx  inalcdictioiie  veiiissc.   Coiifilcrc  crgo  nialc- 
dictum   suscepisse  pro  nobis  ,  qucm  confitcris  mor- 
tiium  esse  pro  nobis;ncc  aliud  significare  voluisse 
Moyscn  ,  cum  dicerct ,  Maledicius  omnis  qui  in  ligno 
pependerit ;  nisi,  Morlalis   oniiiis  ct  inoriciis    oinnis 
qui  in  ligno  pependcrit.  Poleral  ciiim  diccre,  Malc- 
diclus  omnis  mortalis  ;  aut ,  Maledictus  omiiis  mo- 
riciis  ;  sed  hoc  est  quodasserit  Prophela*,  quia  scie- 
bat  Christi  mortem  in  cruce  pensuram,  etluturos  h;C" 
retioos  qui  dicerenl,  Pcpendit  quidcin  iu  ligiio ,  scd 
specie  quadain  ,  noii  flt  vere  morerelur.    Clamando 
ergo,  Malediclus,  nihil  aliud  clamavil ,  iiisi  qtiia  vcro 
mortuus  ,  sciens  mortcm   liominis  peccaloris,  qiiain 
Biiie  pcccalo  ipsc  suscepit,  de  illo  malt.dicto  vciiieii- 


'  >!ss  ,  0  qvihis  di'.plicet. 
*  lu  \lss.,  proplicUit. 


(Dix.) 


«r.o 


CONTU.l  lAlJSilJM  >U.M( 


Ifiit  (|U0  (licluni  ftH  ,  Si  telujerUh  ,  morte  moriemiiii 
{Ccn.  II,  17).  A(l  lioc  p(;itiii(:l  cl  scrpcfis  illc  in 
liijiio  siispciisus  ,  (pio  8i},'ni(i(;irclur  iion  r:ils:iiii  iiior- 
lcin  Clirislum  finxissc  ,  scd  ill:im  vcniin  iii  ligno  iins- 
hioiiis  8u;c  suspciidissc,  in  (iiiain  scrpiins  iili;  lioiiii- 
iicin  inalc  suadcndo  dejcril.  Quain  veraiii  morlcm 
iiolunl  isli  conspiccrc :  ct  ideo  non  sananlur  a  vciicno 
scrpoiilis,  sicul  in  crcmo  (inicuimiuc  illilin  altendc- 
reiil  s.tn:il)anlur  (Num.  xxi  ,  9). 

CATIJT  Mll.  — Ilaquc  falcmur  ah  iinpcrilis  dici, 
aliud  cssc  afligi  ligno ,  aliiid  in  ligno  pcndcrc.  Sic 
cnlin  (|uid;iin  pul;inl  solvcnd;im  csse  islnin  (picsiio- 
ncm,  ul  .Iiidain  dicaiil  a  .Moyse  niaicdiHum  qiii  laquco 
8C  suspcndit;  qiiasi  priiiio  novcriiil  ulriim  cx  ligno  an 
cx  lapidc  se  illc  siispciideril.  Sed  vcrum  cst,  quod  et 
Fauslus  coinmemoravit,  Aposlolum  non  sincrc  aliiid 
inlelligcrc,  quam  de  Clirislo  essc  pracdiclum.  Scd  la- 
lis  imperilia  nonnullonim  Callioiicorum ,  vcnalio  Ma- 
iiichxorum  esl.  Tales  cnim  solcnl  iuscciari,  lales  suis 
f  dlaciis  irrctire  :  lalcs  in  eos  cecideramus,  tales  lix- 
seramus ;  lalcs  ,  non  viribus  noslris  ,  sed  Dei  miscri- 
cordia  eruti  sunius. 

CAPUT  IX.  —  Qu.-e  aiilem  divina  Moyses  lacessivit, 
sicul  Fauslus  crlminalur  dicens,  qiiod  liumanorum 
tiultitinquam  divinorumque  peperceril?  Dixil  eiiim  ,  et 
abiit :  niliil  satcgil  probare,  nihil  ciiravit  oslendere. 
Nos  autem  sciinus  Moyscn  omnia  vere  divina  pie  lau- 
dasse  ,  et  pro  sui  lemporis  congruenlia  su;cque  dis- 
))ensalionis  gralia,  juste  hiimana  rcxisse.  Exigant 
isli  ut  lioc  doceain,  cum  et  ipsi  doccre  conali  fuerinl 
quod  Fauslus  ohjicit ,  caute  quidem  ,  ut  crat  aculus, 
scd  ob  hoc  incautus,  quia  suo  acuminc  se  perimcbat. 
Felix  enim  cor  acutum  ad  veritalem  ,  inrdix  contra 
veritalem.Non  dixil,  hominum  nulli  unquamdcorum- 
que  pcperceril,  sed,  humanorum,  inquit,  el  divinorttm. 
Si  eniin  diccrct  eum  Deo  non  pepercisse,  facile  con- 
vincereliir  falsae  criminalionis;  cum  Moyses  invenl- 
relur  ubique  honorare  ac  praedicare  Deum  verum , 
qui  fccit  coelum  et  terram.  Si  aulem  diceret,  nuHi 
dcorum  pepcrcisse,  proderet  se  Chrislianis  illos  deos 
colere,  a  quibus  adorandis  Moyses  prohibet :  atque 
ita  siib  alas  Calholicae  malris  p^  llis  fugicntihus  non 
congregaret  qux  non  peperil.  Ut  ergo  insidias  ten- 
deret  parvulis ,  dixit  divinorum  nulli  pepercisse 
Moyscn,  quo  possent  nequc  Chrisliani ,  apcrlo  dco- 
rum  cultu,  fugere  impietatem  istorum  nimis  abhor- 
rcntcm  a  religione  Cbrislijna ,  et  Pagani  eis  favere 
.idversum  nos,  qui  Moysen  scirent  contra  idola  ct 
(ontra  deos  Gentium,  qua;  sunt  dxmonia,  mulla  vera 
ct  digiia  dixisse. 

CAPUT  X. —  Quod  si  istis  displicct,  apcrle  se  fa- 
teaniur  idolorum  vel  dxmoniorum  csse  cullores  : 
qiiod  quidcm  ignoranler  esscnt ,  co  ipso  solo  ijuod 
essciil  lixretici.  De  talibus  cnim  dixit  Apostolus  : 
Quia  in  novissimis  lemporibus  recedent  quidum  a  fide, 
inlendentcs  spirilibus  seducioribus ,  dcctrinis  dcemoiiio- 
rum  in  liypocrisi  mcndaciloquoruni  (n'iHJ.  iv,  \,  2).Qiii 
1'iiiiii  iiisi  dxuaones  ,  quibus  est  aiiiica  fallacia,  is.i.s 
pcisruk'reiit  qiiod  Clnislus  fall;icilcr  passus,  f.tllaci- 


•MA:mi,  S.  AU(.USTINI  500 

tcr  iiiorliiiis  bit ,  fallacitcr  cicalriccg  oslciidcril ;  id 
est,  non  vcrc  passus ,  iiec  tcre  inortuus  sil,  ncc  ill:e 
vcr.i!  fucrinl  cx  vcris  vulncribus  cicalriccs?  Qux  sumI 
cvidciitiores  docirin;c  nicndaciloqiiorurn  d.rmonio- 
ruiii  ,  (|ii:iin  isl:c  qiiibiis  pcrsnadctur  Filiiiiii  Dci ,  id 
e.>-t  ipsain  vcril.ilem ,  cssc  inciidacein  ?  Scd  isii  iii 
doctrina  siia  hahciit  ct  apcrlain,  non  qiiidem  d;rmo- 
nionim,  scd  taiiien  crcaliir.c  ciiiliirain,  qnam  daiiin:rt 
Aposlolus,  dicens  :  /,/  coluerunt,  et  iervierunt  ciealuvCt 
potius  quam  Creatori  {Hom.  i,  25). 

CAPUT  XI. — Proindc  isli  in  plianlasmatihiis  fabii- 
larum  suaruni  idola  ct  dx-monia  nescicnlcscoliial  :  irt 
sole  aiilcm  ct  luna  novcrunt  sc  scrvire  creninra: ;  ct 
quod  putant  se  cliain  Crcatori  scrvirc,  mtillimi  f.il- 
luntur  :  phantasmati  enim  suo  serviuiit,  Crcatori  au. 
tcm  nullo  inodo  serviunl ,  quando  ca  ncgant  Deuin 
crcassc,  qux  apcrle  Apostolus  ad  Dci  cre;itur;im  pcr- 
linere  demonslrat ,  diceiis ,  cum  de  cibis  el  cariiibus 
agerct,  Omnis  enim  creatura  Dei  bona  est,  et  uiliil  abji- 
ciendum  quod  cum  gratiarum  actione  percipitur  (I  Tim, 
IV,  A).  Videte  quid  sit  sann  doctrina,  quam  noii  fcrcn- 
tes  vos  ad  fabulas  convertislis.  Quomodo  Aposloliisct 
creaturam  Dei  laiidat,  cl  ei  tamcn  cullum  rcligionis 
exhiberi  vetat  :  sic  et  Moyses  (qui  vobis  videtur  null? 
diviiiorum  pepcrcisse ,  noii  ob  aliud  suspicor,  nisi 
qiiia  solem  ct  luiiam  vctuit  adorari  [Ueut.  xvii,  5],  ad 
quorum  circuilum  vos  pcr  omnes  angulos  verlilis ,  ui 
eos  adorctis)  solem  el  lunain  vera  laude  laudavit, 
cum  eos  faclos  a  Deo  ,  ct  in  coelesti  ordine  :td  per- 
agenda  sua  opera  collocatos,  srcut  esl ,  ita  narravil : 
Solem  in  potestatem  diei,  lunam  in  potestatem  noclis 
{Gen.  I,  16,  et  Psal.  cxxxv,  8,  9).  Falsis  aiitem  veslris 
laudibus  sol  el  luna  non  gaudenl.  Diaboliis  novit  falsa 
laude  gaudcre,  prxvariralrix  creatura.  Polesiales  vc- 
ro  coelorum,  qux  peccato  non  bipsx  sunl ,  arlilicem 
suum  in  sc  I.iudari  volunt  :  qunrum  illa  vcra  laiisesr, 
qua  Creatori  illarum  non  fit  injuria.  Fit  autem  cum 
dicilur  quod  paries  ejiis  sunt,  aut  membra  ejus ,  aul 
aliquid  siibstanlix  ipsius.  llle  enim  perfectus,  el  nul- 
lius  indigcns  ,  et  nusquam  dcfluens ,  neque  discissus , 
neque  per  loca  disicntus,  apud  se  toius  incommutnbi- 
lis,  sibique  sufficiens,  se  ipso  beatus,  prqptcr  abun- 
daniiam  boniiaiis  per  Yerbum  suuin  dixit,  et  facia 
sunt;  mandavit,  et  creata  sunt  (  Psal.  cxLviir ,  5  ). 
Proinde  si  terrestria  corpora ,  dc  quibus  loqucbalur 
Aposlolus  cum  cibum  nullum  immundiim  dicerct, 
bona  sunt,  quia  omnis  creatura  Dei  bona  est;  quanto 
magis  coelestia,  in  quibus  exccllunl  sol  ct  luna  !  cum 
ipse  Aposlolus  dicat,  Corporu  ccetestia  el  corpora  tcrre- 
stria ;  sed  aiia  esl  ccelestium  cjloiia ,  aliu  lcrrestriuiu 
(I  Cor.  XV,  40). 

CAPUT  XII. —  Nonergo  convicialur  Moyses  soli  ct 
lunx,  curn  cos  velat  adorari ;  sed  cos  laudal  tanquain 
crcaluram  coclcslem  :  Deum  autem  Inudat  tanquain 
creatorLin  coelestium  et  terreslrium  ;  nec  vuli  ofTcnili 
Deum,  ciim  illi  pro  illo  adorantur,  qui  proptcr  illiim 
el  cx  illo  l.iudanliir. 

Al  qiiam  sibi  Fanstus  argiitc  reprehendcre  visiis 
est,  qnod  ciiiin  m.ucdicnim  vocal  .Moyses,  qui  solciu 


SOI  LlbEK  QtlNT 

adoravcrll  ac  lunaiu.  S/  ergo,  i;iquil,  sub  yfiiiili  ponilni 
rege,  sotein  cogar  adoiare,  el  cum  rcsiilero,  tnaledictum 
hoc  meluens,  jubcar  cr^cifigi ,  in  utiud  ejus  incurrain 
nuitediclum  ,  quod  adversiis  euin  deprompsit,  qui  peiidel 
in  ligno.  Vos  (iuideui  nuUus  rex  genlilis  cojjil  ador.wc 
solem,  quoJ  nec  ipse  sul  coi;cret,  si  in  lcrra  regnarel, 
quia  ncc  niinc  a  vobis  iioc  vull  (leri  :scd  sicut  Crcator 
ipse  inipius  blasplicmalores  suos  usquc  ad  Judicium 
suslinct,  sicel  ipsa  cuclcslia  tolcraiit  vanos  adoratores 
suos  usque  ad  judiciuni  Crealoris  sui  («).  Tanicn  nic- 
meiitote  Cliristianuin  rogcin  nun  posse  cogerc  ul  sol 
adoretur.  Uegciitili  cnini  rcgccxcinpluin  Faustus  pro- 
posuit,  scicns  profccto  ad  Gentilcs  pcrtinerc  quod  fa- 
citis,  cuin  solem  adoratis.  Non  cst  crgo  lioc  cliristia- 
niiin  :  sed  iibiqnc  jaiii  pcrdix  numcn  Christi  ponil,  ut 
coiigreget  qux  iioii  pcpcrit(J<TCHi.xvii,  II).  Vidctc  ta- 
meii  quaiii  facilc  respoiidcal  vcrilas  ,  ct  saiia  ductrina 
ijuam  facilc  disruinpalbuiic  vcbtrx  qiixstionistanquam 
ii.cviiabilom  cl  bicipilom  laqueum.  Ecce  faciamus  ali- 
qucm  armalum  regia  polcslalc  cumminari  homini  chri 
stiaiio,  utsi  solem  ndorarenoluerit,  suspeiidalur  in  li- 
gno.  Si  decliiiavero ,  inquis  ,  maledictuin  ,  quod  Lex 
prumpsiiinsolis  adoraturem,  inciJam  in  iliudqiiod  c;)- 
dom  Lcx  prompsit  in  cum  qui  pepcndcrit  iii  ligno.  Ila 
vero  turbaberis  :  scd  lii,  imo  nec  lu  ,  quiel  nullo  co- 
gcnte  adoras  solcm.  At  vero  Chrisliaiius  ;GdiGcaliis 
supor  fuiidamentum  Aposlolorum  cl  rrophelarum 
{Ephcs.  11,20),  allindil  singiilas  causas,  el  siiigula  ma- 
lcdiola  :  vidot  unum  pertinere  ad  corpus  morlalc, 
quod  ligiio  suspcnditur;  altcrum  aJ  animum,  quo  sol 
ndoratur.  Etsi  eniiii  corpiis  iiiclin.ilur  iii  adorando , 
aniinus  lainen  aut  colit  quod  adorat,  aut  iingil ; 
ulrumque  autcin  pcriiiciosum  csl.  Quaproplcr  quo- 
niam  malodiclum  in  ulroque  mors  mcruit,  sicut  inors 
cst  corpoii)  in  ligno  pcndere,  iia  inors  aniini  cst  so- 
lom  aduvare.  Eligoiidum  cst  igitur  malcdiclum  in 
corporis  morle,  quo  malcdicto  el  ipsum  corpus  iii 
resurretiioiic  liberabilur  :  dcvitandum  autcm  malc- 
diclum  in  aniinx  morle,  nc  cum  suo  corporc  in  xtcr- 
liO  igne  dainiictur.  ilanc  cnim  quxstionem  nubis 
DomiMus  sulvit,  dicens  :  Solitc  tiincre  eos  qui  corpus 
occidunt,  aniinam  autem  non  possnnl  occidere  :  scd  euin 
timetequi  liabct  potestatem  et  aiiimam  el  corpus  occidere 
in  geliennam  ignis  (  Mattli.  x,  28  ).  Taiiqnam  diccrel , 
Nolile  liiiicre   nialodiclura  curporaiis  moriis,  quod 

(■.)  II  r.otnct.,  cap.  7,  n.  3. 


LS  UECIMUS.  S02 

tcniporalilor  suhilur:  sed  liincte  malcdictuin  J^piri- 
tualis  morlis  ,  por  quod  aniina  iii  .Tlcriiuin  cum  siio 
corporc  crucialur.  Eccc  nun  cst  anicularis  malodi- 
clio  ,  scd  prophclica  pr;cdirtio  ,  Malcdictm  omnis  qni 
pendet  in  tigno.  Sic  ciiiin  aiifcrt  Chrisliis  de  nialcdicto 
inalcdiclum,  quumodo  do  nKUie  inurlcm  ,  de  pccc:itu 
pcccatuin.  Sic  ergu  non  bl.isphemavil  Muyscs  dicciulo, 
Muledictus  omnis  qui  pendet  in  ligiio  :  qiiumudu  iioii 
Llaspliomavcrunt  Apostoli  dicoiido,  Mortuus  cst  (II  Cor. 
v,  11,  15) ;  el,  Yctus  homo  uoster  confixus  est  cruci  cum 
itlo  {lloin.  VI,  0);  cl,  De  peccnto  damnavil  pecculuin 
{Id.  viii,  3) ;  ct,  Euin  qui  non  noverut  peccatuin,  pecca- 
lum  pro  nobis  fecit  (II  Cor.  v,  21) ;  ctmulta  hujusmodl. 
\us  aulcin  cuin  horrclis  malcdicuim  Christuin  ,  f;iio- 
niiiii  vos  liorrore  mortcm  Chrisli.  Ubi  apparcl  vcslr:i, 
iiun  anicularis  malcdictio  ,  scd  diabolica  simulalio  , 
qui  murlcm  Ciiristi  curpuris,  aiiimx  vestrx  morl; 
nun  crcditis.  Quain  taincn  niurloin  Christi  noii  vc- 
rain,  scd  siinulalain  suadotis  :  (|u:isi  nuii  audcatis  per 
nuinen  christiaiium  lioininos  failorc,  nisi  ipsuin  Cliri- 
slum  magislium  fallaci.c  faci;ilis. 

CArU T  XIII.  —  Qiiod  auloin  invidus  cuntiiientix 
vel  viiginitali  Fauslu  Muyscs  visus  esl,  quia  dixil, 
Mutediclus  oinnis  qui  non  suscituverit  semen  in  Isracl 
(Deut.  XXV,  7);  legjnl  Isaiam  cl;imanlcm,  Hwc  dicit 
Doininus  spadouibus  omnibus  :  Qui  observaverint  prce- 
cepta  mea,  ct  clegerint  quoe  ego  voto,  el  custodierint 
tcstamentum  meuin ;  dabo  itlis  in  doino  mca  el  in  inuro 
mco  locuni  nomiualum  ,  nietiorem  fitionim  et  fitiarum  : 
uoinen  a'ternum  dubo  illis,  et  non  deeril  ittii{Isai.  lvi, 
4,  5).  Aul  si  cunlrariuin  putant  Isaiam  Moysi,  hic  cis 
placeal,  si  illc  displicct ;  iioii  csl  parum  adversus  islos. 
Nubis  enim  surficil  scirc  unum  Deum  luculum  ct  pcr 
Muyscn  ct  pcr  Isaiam  :  et  inaledicium  cssc  oniiicm  qui 
nonsuscitavcril  semen  in  Israel,  sive  luiic,  cumpopulo 
sccuiidum  carncm  prupagandu  cliam  carnalis  prolis 
opcraliu  in  conjiigali  castilalc  ad  ufficium  civicum  ' 
pcrlinebat;  sive  nunc,  nc  quisquam  spiritualilcr  na- 
tus,  puiei  sibi  dcbere  sufficcre,  nec  inslel  duminicis 
lucris,  quibus  quisque  pru  mudulu  suo  prxdicando 
Christum,  dcbci  gcncrarc  clirislianus.  Ila  illa  diviiia 
scnlentia  lcmpora  utriusque  Tcstamcnti  mirabrevita- 
te  complccliliir  ,  Matediclus  omnis  qui  non  suscitaverit 
semen  in  Israel. 

'  1  dilio  lov. ,  ad  officium  conjugnm.  Al  Mss.  cum  Am. 
cl  Kr. ,  ad  ojlicium  civtcuin,  Lauoui ,  aui,  ad  ofjicium  ci- 
vium. 


LIBER  QUINTirS  DECIMVS. 


CAPLT  PniMLM  —  FAtSTts.  disil  :  Ou:»re  iion 
accipiiis  Teslaiiiciiluin  Vctus?  Quia  ct  «inine  vas  ple- 
iiuni  superfusa  non  rocipil,  scd  elTundil  :  etstomaclius 
saliir  rejicil  ingesla.  rroindcet  Judxi  cx  prxoccupa- 
tionc  Moyseos  Tcsiamenlo  Veleri  saliati,  rcspueruiit 
Novum  :  el  nos  ex  Clirisli  prxvcntionc  Nuvo  rcfcrli, 
resiiiiimus  Vclus.  >os  idco  ulruniquc  accipilis,  qiiia 
iii  noulro  cstis  pleni,  scd  scmi  :  allcruincuc  ex  allcro 


in  vobis  non  lam  replctur,  quam  corrumpitur  ;  qiiia 
ct  scina  vasa  nuiiquam  dc  dissimili  implentur  maio- 
ria,  sed  de  cadem  ac  sibi  siniili,  ul  vini  vino  ,  incllis 
mellc,  ct  aceti  accto  :  qiiibus  si  dissimilia  et  non  sui 
geiicris  superfundas ,  ul  niellifcl,  et  aquaip  vino ,  ct 
acclogaros;  non  replclio  vocabitur  h:cc,scd  adnlic- 
riuin.  llxc  ergu  causa  esl,  uiide  nos  pariiin  accipimus 
TcsUiincnlum  Vclus  :  ci  iiiiii  Ecclcsia  iioslra,  spoiisa 


m 


Clirisli,  paupcrior  quid<;in  ci  iiupla ,  scd  divili,  con- 
lciiln  sil  bonis  iiiarili  siii ,  liumiliiiiii  aiiKiloi  iini  «icili- 
fiiialur  o|.cs,  sordcut  ci  Tcslaiiicnti  Vcliiiis  cl  cjns 
«uctoris  muiicra,  faiiiafiiic  sua'  ciislos  diligcntissiiiia, 
iiisi  spoiisi  sui  non  .'iccii/illitleras.  Vcsira  sanc  Ecolc- 
fia  usurpcl  Teslainrnluni  Vclus,  qiia;  iit  lasciva  \irt;o 
iiiinioinor  piuloi is,  alieni  viri  et  inunciibiis  gaiidnl  cl 
litlcris.  Ainator  dcniiiuc  illc  vostcr,  ct  pudoiis  corni- 
jitor  llol)ra'oruni  Dcus,  dijitycliio  lapidco  siio  ,  ain  uin 
vohis  proinillit  ct  argontuni,  vcplris  saturilatcin  (l)eut. 
VIII,  7-9),  ct  lcrrain  (;ii:inana;oriim  {Exoil.  xxiii,  So). 
Ili  vos  dclcclavcruiit  laiii  soididi  qiiiCstus,  iil  libcal 
pcccarc  posl  Chi  istuin,  iil  sitis  iiigrati  laiii  iniiiicnsis 
dolibiis  ojus.  Uac  vos  illiciunl,  ul  in  IIebrx*orum  de- 
pcrcalis  Dco  posl  niiplias  Cliristi.  Discite  crgo  jam 
iiunc  ctiaiii  falli  vos,  et  dccipi  falsis  proinissionibus 
ejus.  Pauper  est,  cgciis  cst,  ncc  ea  qnidcin  pra;slare 
polcsl  qiia;  proiniltil :  iiam  si  sux  propriye  conjugi , 
dico  auicin  Synagogae ,  niliil  lioruin  prx-stal  qux 
poHiceliir,  ct  quidcni  iiiorcin  gereiiti  sibi  pcr  omiiia , 
«•l  scivicnti  subinissius  quain  ancHIa  ;  vobis  pra'Slaie 
qtiid  putcrit  alionis  ab  se,  el  niandaloruin  suoruin 
dclrcctanlibus  juguin  su|)erba  cervice?  Scd  vosqiii- 
dcin  pcrgitc  agcie  nl  ca'pislis,  riidcin  panniim  vclcri 
vestiinenlo  coiiiniiltile  ,  novuin  vinuiii  vclcriiosis 
utribus  crcdile  (MaUli.ix,  \6,  M),  duobus  maritis 
iiiiUi  piacituri  servile,  clirislianain  dcniquc  fidcm 
llippocenlaurum  facilc,  nec  equum  pcrfcclum,  nec 
lioininein  :  nobis  soli  Cbrisio  servire  pcrmitlile,  ejus 
taiitum  immortaii  dole  conteiilis  ,  cl  imitaulibus 
Aposloluin  qui  dicit,  Sufficientia  noslra  ex  Deo  est,  (;ui 
nos  idoneos  probavit  mi)iislros  Novi  Testamenli  (II  Cor. 
jii,  5,  6).  llcbraiorum  Dei  ct  nosira  admodum  diversa 
coiidilio  csl;  qiiia  ncc  ipsc  quae  promiltit  implere 
polcsl,  el  iios  ca  fastidimus  acciperc.  Superbos  nos 
adversus  blaiiditias  ejus,  Christi  liberalilas  lccil.  Ac 
iie  incongriie  lue  ba;c  comparassc  cxistimes,  Pauliis 
iii  nos  liaiic  conjugalis  disciplina;  simililudiuem  prior 
contulit,  dicens  :  Qi(<B  sub  viro  est  mulier  vivcnte  viro 
uUigata  est  lege  viri  :  si  autem  mortuus  fueril  vir  cjus, 
soluta  est  a  lcge  viri.  Ergo  vivente  viro  vocnbitur,  iiiquit, 
adultera,  si  juncta  fuerit  allcri  viro  :  quod  si  mortuus 
fuerit  vir  ejus,  non  erit  adultera  alii  conjuncla  (  Rom. 
vii,  2,3).  Per  hoc  oslcndcns,  spirilu  iiKccliari  cos 
qui  non  ante  repudiautes,  ei  in  mortuis  quodam  moJo 
lionenlcs  Lcgis  auctorcin,  tum  deinumsecopuiaverint 
Clirislo.  Qiiod  dicluni  ad  cos  pra;cipiie  speclat ,  qui 
crcdidcrint  ex  Juda;is,  videlicct  ul  ipsi  sinl  primai 
supcrslilionis  oblili.  Nobis  vero  in  hoc  quid  opus  cst 
vcl  pra;tcpto,  quibus  ex  Genlilitalc  convcrsis  ad 
Cliristuni,  Hcbncorum  Dcus  iioii  mortuiis  dcbel  vide- 
ri ,  sed  ncc  iialus?  Sane  Judseo,  si  ci'edat,  Adoneus 
debel  videri  defunclus,  genlili  vero  idolum  :  el  uni- 
cuique  q'iod  esl  vencralus  ante  cognitum  Chri.tum. 
Naic  si  pos^  idoIola'.r'a;  divorlia  HeljraBorum  quis 
Deum  el  Chrislum  pariter  colal,  niliil  ille  quidcm  a 
dctrili  pudoris  fcinina  discrepavit,  qua;  post  unius 
marili  obituin  duobiis  iiupscrit. 

CMiJT  II. —  AtctSTSNts  iTspoiul:!  :  Audilc  bxc  , 


CONTIIA  rAl]STi;.M  MANICII,i:LM,  S.  ALGL.STI.NI  301 

(|uoruin  corda  possidct  Chrislus ;  ol  vidclc,  si  Idlcrnlis, 


iiisi  (|iiia  ipsc  cst  vcslra  paliciitia.  Faiistiisiiovo  inctlti 
plcnus,rcspiiilaccturn  vclns^clFauliis  aceto  vclcrcplc- 
iiiis,  clTudil  dimidiirli,'iuo<:apcrctinfusuui  mcl  novuiil; 
iion  scrvanduin,  scd  corrumpcndiim.  Vidis  eii'm, 
qiiod  ait  aposloliis  Paulus  ,  Servus  l.hriiti  Jettt,\'jefi- 
tun  aporJolus  ,  se(jregalus  in  Evangclium  iJei ,  cx  iiiclla 
novo  est.  Illud  aulcin  qiiod  scquilur,  Qnod  ante  pro- 
viiserat  per  1'roplietas  suos  in  Scripturis  sanclis  de  Fi- 
lio  suo,  (jui  factus  esl  ei  ex  semine  David  sccunduni 
carnem  {llom.  i,  1-3);  cxacclo  vcterc.  Quis  lioc  Hi->li 
iicrct  audirc,  nisinosconsolareiiiridcmdiccns  :  Opur- 
lel  ei  haereset  esse ,  ut  probati  manifcsti  fiant  in  vobis 
(I  Cor.  XI,  19)?  Scdquidopus  cst  eadcin  jaui  supciiiis 
satis  dicta  rc|)elcre  {Lib.  8)?  Nam  |)aiiiium  noviiin  d 
vcslimcntum  vetus,  et  viniim  novuin  et  utres  vclcrcs, 
noii  duo  Tcslameiita  significare,  scd  duas  vitas,  c| 
spcs  diias  :  ad  duo  vcro  Tcslamcnla  inlcligcnda 
illam  dalam  csse  a  Doinino  similitndincni  ,  Propt(rea 
omnis  scriba  eruditus  in  regno  Dei  similis  csl  patnfinni- 
lias  proferentide  thesauro  suonota  et  vetera{Mullli.  xiii, 
52),  cx  his  qua;  anlc  diximus  ,  rccordclur  qui  potuc- 
rit,  vel  ccrte  rcceiiscal  qui  voluerit.  Duas  eniin  spes 
si  (luis  habciidas  piitavcril  ut  ct  proptcr  felicilaloin 
tcrrcnam,  ei  proptcr  rcgnuin  coelorurii  Dco  scrviai; 
iixc  illam  non  capil ,  et  cum  ]ia;c  ali  jiia  iribulalione 
fuerit  pcrlurbata,  dcficicns  homo  amitlct  cliani  illam. 
Inde  cst  cl  illud  :  Nemo  potest  duobus  dominis  scrvire. 
Quod  exposiiit  diceiis,  Non  potestis  Deo  scriire  ei 
manunonce  {Id.  vi,  21).  Yclus  autcni  Teslamentuni 
rccte  intelligcntibus  pro|)lietia  csl  Novi  Testameiiii. 
Ilaquc  cl  in  illo  pritno  populo  saiicii  Patiiarclia;  ct 
Propbela;,  qui  inleUigebant  quod  agebanl,  vel  quoJ 
pcr  cos  agebatiir,  iii  Novo  Tcstamcnlo  habcbaiit 
istam  spcm  saltilis  a;ternx  :  ad  illud  eiiim  pcrtiae- 
bant,  quod  inlclligebanl  ct  diligebanl;  (juia  elsi  non- 
dum  revelabalur,  jam  lamcn  figurabatur.  Ad  Vclus 
autcm  illi  pcrtincbanl,  qui  iion  illic  aniplius  quam 
promissa  lemporalia  cogitala  concupisccbant ,  in 
quibus  a;terna  figurata  et  priphelala  non  inlellige- 
baiit.  Scd  ha;c  jam  satis  supcrque  prioribus  rcspou- 
sionibus  noslris  dicla  siinl. 

C,\PL"T  III.  —  Illa  vero  esl  mirabilis  impudcntia, 
cum  Maniclia;orum  sacrilega  el  immuiidu  socieias 
etiam  caetam  sponsam  Cliristi  se  jaclare  non  dubilat : 
in  quo  adversus  sanclce  Ecclesia;  vcre  casla  membra  ' 
quid  prolicii,  iiisi  ul  veniat  in  mciilem  adversus  lalcs 
apostolica  iila  admonitio  :  Aptavi  vos  iini  viro,  vir(jinem 
castam  exhibere  Chrislo.  Timeo  aulem,  ne  sicut  serpens 
Evam  fefeliit  astutia  sua,  sic  et  veslra;  mentes  corrui:>. 
pantur  a  castitate,  (jucc  est  in  Christo  (II  Cor.  xi,  2,  5j? 
Quid  enim  agunt  isti  cvangclizanles  nobis  pncter  quod 
acce|)imus,  nisi  iit  nos  a  castilale  corrumpani ,  qnaiis 
Chrislo  servamus,  quando  legein  Dei  culpant  nomine 
vclusiatis,  el  crrorcm  suum  laudant  noinine  iiovi- 
latis,  qiiasi  omnis  vetusias  fugienda  sil,  aiit  oinnis 
noviias  appetenda ;  cum  ct  mandatum  vctus  iu  laudo 

»  Sola  ecUtioLov.,  vere  catholuce  casta  membra. 


■M 


LIBER  QLINTLS  DECIMUS. 


30G 


|ioii:u  npostolus  Joannes  ( I  Joan.  ii,  7  ),  et  prof:in:>s  companuionc  hipidis,  qui  sinc  scnsu  est,  caro  sentii; 
Tcrl/Oiuin  novilales  evilari  jiibcal  aposiolus  Paulus  per  lapidis  iiisensualiiatcin  sigiiilicaUini  esi  cor  noii 
(I  Tim.  VI,  20)?  Te  ergo,  vera  sponsa  veri  Clirisli  Ec-      iiilelli|^ens,  el  per  cariiis  seiisu.ilitalein  sigiiilicalinii 


clisia  c.illitlica,  alloiinar  el  ego  le  pro  nioilulo  nieo, 
qiialiscniiwine  filius  el  servus  luus  posilus  in  le  dis- 
jiensare  cibaria  conservis  ineis.  Cavc  scinper,  ul  ca- 
ves,  M:inieli:i'oruin  iinpiain  vaiiitatein,  jain  liioruin 
poricul»  cxpiTtain,  el  iiberalione  coiiviciain.  Ilio  iiic 
(|iiond:un  de  greinio  luo  erior  excusseral  :  experliis 
fiigi  qiiod  cxperiiT  non  debui.  Sed  tibi  profecerint 
etiam  pericula  nica,  cui  nunc  servit  lihfnilio  niea. 
Qiiia  nisi  milii  verus  el  vcr.  x  sponsus  tuiis,  de  cujtis 
hilere  facla  es ,  in  vcro  saiiguiiic  suo  reniissionein 
peccalorum  posuisset,  absorbuissct  inc  vorago  lalla- 
ci;e,  el  lerrani  factuni  serpens  irreparabiliter  devo- 
rasset.  Noli  decipi  nomiiie  vcril:Uis  :  liaiic  sola  lu  li;i- 
bcs,  et  iii  lacie  tuo ,  ct  iii  pane  liio ;  in  Iiac  aiilein 
t.inlum  nonien  ejiis  esl,  ipsa  non  esl.  Et  iii  tuis  qui- 
dein  graiidibiis  secura  es  :  sed  appello  in  te  parvulos 
lUDS,  fiatres,  filios,  doniinos  ineos,  quos  vel  lanqiiain 
ova  sollicitis  alis  foves,  vel  lain|iiani  iiifanies  laclc 
nuuis,  sine  corruplione  fecuiida,  viigo  nialer.  IIos  in 
le  appello  leneros  fetus  tuos.  iie  garrula  curio^iiate 
seduc:inlur  abs  lc  ;  scd  polius  anailicmcnt,  si  (|uis  eis 
cxaiigclizavcril  prxler  id  quod  acccperuiil  in  le  (Ga- 
tiit.  I,  9) :  nec  iiliniiuanl  vcruin  voraccmqiicCbrisliim, 
in  quosniitoinnes  tliesauri  sapienii:c  ct  scieiiti:e  abs- 
coiidili  (Coloss.  ii,  5),  et  magnain  niulliludinem  dul- 
cedinis  cjiis,  qiiain  ab-coiidil  melueiitilms  se,  perfecit 
aiilein  siicranlibus  iii  se  (  Psal.  \\x,  20  ).  Ibi  vero 
()Uoinodo  possuiit  essc  vcrba  veracis,  iii  pricdicalorc 
Clnisli  fallacis?  Conlcinne  insullalioncs  coruin  :  quia 
bene  libi  cs  conscia,  proniissionem  vitx  xterna:  te 
ailaiiiassc  in  miineribus  sponsi  tui ,  id  csl,  ipsum 
spoiisiim  luuin,  quia  ipsc  est  vita  rcteriia. 

C.\I'LT  IV.  —  Non  autem,  sicut  illi  dcsipiunt,  ad 
alieniim  deuin  scducta  es,  promillenlem  saturilatcm 
venlris  et  lerram  Cliananxorum.  lnlelligis  quippe  in 
ipsis  eliain  promissionibus  tc  jaui  tunc  nguratani  ct 
proplielalam,  prxscienliam  parlurissc  sanclorum.  Nec 
lapidco  dipiycliio  miserabili  dicacilalc  reprcbcnso  mo- 
vearis  :  qnia  noii  babes  lapideum  cor,  quod  illx  tabii- 
la;  in  po;:iilo  priore  significabant.  Es  enim  eplstola 
Apostoloi  um,  scripta  non  atramenlo,  scd  spirilu  Dei  vivi; 
non  in  labulis  lapidcis,  sed  in  labuUs  cordis  carnalibus 
(\lCor.  111,2,  5).  Adquae  verba  illi  vani  gaudent.pulan- 
tes  Aposlolinn  reprebendisse  di^pensaiionem  illi  lem- 
pori  congruam  Veleris  Teslamenli ,  non  inteHigentes 
lioc  cuni  cx  Propliela  dixissc.  Ilac  enim  vcrba,  qux 
inqierile  amplcctunlur,  longc  antoqiiam  per  Apostolos 
dicereniur  et  iinplerentur,  a  Propbetis,  quos  rcspuunt, 
prxnunliata  suiit.  Propbcla  enini  dixerat  :  Auferam 
eit  cor  lapideum,  el  dabo  eis  cor  carnenm  (  Ezrcli.  xi, 
19).  Videaiil  si  non  Iioc  esl,  A'oii  in  lubulis  lapidcia, 
tid  in  tnbulit  cordis  curnatibus.  Nam  neqiie  ibi  qnod 
(lictuin  est  cor  carneum  ,  nequc  hic  tabuhe  c;irnales, 
Loc  v::luni,  ut  cariialiter    bapiamus  '  :  sed   (piia   in 


bU 


'  Fxliiio  l.uv. ,   snpiamus  isla.   AbeSt,  js/«,   a  cu:teris 


esl  cor  inielligens.  Tu  polius  istos  irride,  qui  diciinl, 
et  lerram  ct  ligna  et  lapides  habcre  sensuni,  ct  inteU 
ligeniiore  vita  vivere,  carnes  aulcm  stolidiorc  et  obtu- 
siore.  Lnde  noii  a  verilale,  sed  a  sua  vanitale  cogun- 
liir  f:iteri  niiiiidiiis  esse  legein  coiiscriplaiii  in  tabiilis 
hipidcis,  quam  siiuni  Ihesaurum  in  pellibus  mortici- 
uis.  An  furle  qiiia  iii  f:ibella  sua  etiain  lapides  dicunt 
esse  ossa  principuni,  non  eis  dubilanl  coria  pr.ipo- 
nere  agnorum  ?  Nempc  ergo   illa  Teslameiili   arca 
mundius  iegcbat  lapideas  t:ibulas ,  quain  capriiia  pcl- 
lis  codicem  istorum.  IIa'C  lu  miscricordiler  irride,  uf 
eis  irridenda  et  fugicnda  coinmeiules  ;  nain  in  illo 
diptycbio  lapideo,  jani  tu  non  corde  lapidco  iulelligis, 
quid  diiro   illi  jiopulo  congriiebal ;  cl  in  eo  t:iiniui 
agnoscis  pelrain,  ipsuin  sponsum  luuin,  illiim  qiieiii 
Petrus  loquitur,  lapidem  vivum  ab  liominibus  reproba- 
tum,  a  Deo  aulem  eleclum  el  lionorificatum.  Illis  ergo 
crat  lapis  o/lcnsionis,  et  pelra  scandali :  libi  aulein  la~ 
pis  quein  reprobavcrunl  wdificantes,  faclus  est  in  caput 
anguli  '  (  I  Pctr.  ii,  4-8  ).  Quod  totum  idom  Pelrus 
apostolus  cxplicat ,  cl  loluin  a  Propbclis ,  a  quibus 
isli  damnali  alienanlur,  pncdicluin  essc  coinmemo- 
rat.  Lege  sanc  eliam  illiid  dipiyciiium  :  iic  tiineas, 
plane  sponsi  tui  cst.  Aliis  lapis  ille  signincavil  durani 
stoliditalem  :  tibi  autcm  firmam  slabililalem.  Digilu 
Dei  scriplx  sunt  tabnlx  illx  (Cao(/.  x\xi,  18)  :  digilo 
Dei  sponsus  luus  ejecit  dicmonia  (Liic.  xi,  20) :  digilo. 
Dei  expellc  tu  doctrinas  dxmoniorum  mcndaciloquo- 
ruin  caulcrianlium  *  conscicntiam  ( 1  Tim.  iv,  1 ).  Ei 
hoc  diptycbio  repellis  adullcrum,  qui  se  Paracleliini 
dicit ,  ul  sancio  nomine  te  seducat.  Quinqungcsimo^ 
enim  dic  post  Pascha  dalx  suiil  ilhx;  labiila;  (  E.xod.. 
XX  ) ;  ct  quiiiqiiagesimo  die  posl  passioncm  sponsi  tiii 
quarn  Pascha  illud  prxligurabat,  dalus  est  digiliis  Dei, 
Spiritus  sanctiis  promissus  Paraclelus  (Act.  ii,  1-4). 
Noli  ergo  formidare  diplycbium,  quo  libi  scripla  oiiin, 
qux  nunc  agiiosceres,  iniltebantur  :  tanluin  noli  essc 
siib  legc,  ne  illam  limore  non  impleas ;  sed  sub  gra- 
tia,  ut  sit  in  tc  pleniludo  legis  cliarilas.  Non  eniiii 
aliud  diptycbiuin  recenscbat  sponsi  lui  amicus,  cuiii 
diccret  :  Nam,  Non  adullerabis,  Non  liomicidium  fa- 
cies,  Non  concupisces,  et  si  quod  esl  aliud  mandalum, 
in  hoc  sermone  recapitulatur,  Dilicjes  pro.xiinum  tuuiu 
tanquam  te  ipsum,  Ditectio  proximi  malum  non  opcra- 
tur.  Pleiiitudo  aulem  tegis  est  chaiilas   (  Rom.  xiii,  9 
cl  10).  Ibi  eniin  sunt  duo  illa  prxcepla ,  dileclioiiis 
Dci,  et  dilcctioiiis  proximi,  singulis  tabulis  explicata. 
IIoc  ergo  diplychium  ille  prxmisit,  qui  libi  Iixc  du» 
prxcepta  venicns  commcudavii,  in  qiiibus  tola  Lex 
pendel  et  PiO|)lietx  (Matlh.  xxii,  37-40).  lii   prinu 
prxceplo  est  castilas  nuplianim  tuarum,  iii  sccuiido 
unilas  membroruin  tuorum  :  illo  aniplecleris  divinila 
tem,  islo  congregas  sociclateni.  Qu;c  duo  pra;cepla, 
ipsa  sunl  deceni  :  tiia  perUiicnt  ad  Dcuin  ,  cl  septciii 

'  Mss.,  in  capile  anguli. 

*  l/)v.,  cauteriatam  liobciitium.  At  edili  alii   ct  Mss.  hi)C 
loco  liabciil.  cautcriuntii(m. 


507  CONrilA  rALSTUM  M.INM 

uii  proxiniiiin.  0  pmlicuni  (Ji|.lycliiiifn,  iii  (|no,  vcl<ic 
figiira,  illc  (lilcclor  ct  dilccliis  luiis  [inrniintiabnl  lil  I 
faiilicum  novuin,  in  decaclionlo  psaltcrio  {Psal.  xci, 
4)  :  laniiuain  pro  le  ctinm  ncrvos  siios  cxlcnsurus 
iii  ligiio,  iit  (le  pcccato  poccalum  (lamnarcl  iii  canic, 
vl  jiislilia  Icgis  implerclur  in  te  {Uom.  viii,  3,  i). 
O  (liplychiiim  conjugalc,  quod  non  sine  causa  odit 
:i(lultcia  ! 

CAPUT  V.  —  Jam  enim  milii  ad  lc  csl  sermo,  ma- 
iiicliara  congrcgalio  fallax,  ct  fallaciis  involula.  Ilane 
iiiulliiiuba  loi  clcmcntis,  vcl  polius  merelrix  prosli- 
Uiia  d.cmoniis,  cl  sacrilcgis  vanilatihus  imprirgnata, 
aiides  malrimoiiium  cailioliciim  Domiiii  tui,  criniinc 
impu(iiciii:c  laccrarc?  Ostende  nohis  mocchos  luos, 
>;plenditenenieiii  '  pondcralorcm,  el  Atlanlem  latura- 
jium.  Illiiin  ciiim  dicis  capila  clemcnlorum  tcnerc, 
iiiundiinKiue  suspcndcre  ;  islum  aulcm  gcnu  lixo,  sca- 
jiuis  validis  subhajiilarc  taiilain  molcin,  uliquc  ne 
illc  deficial.  Uhi  suiit  isti?  Qui  si  verc  cssent,  f|iiando 
atd  lc  vciiirenl  occiipall  liiilo  ncgotio?  quando  ad  tc 
iiilrarcnt,  ul  hianda  ni:;nii  liia,  cl  otiosa,  plane  dcli- 
fala  ',  post  laiilum  lahorcm,  alleri  digitos,  altcri  hu- 
incros  confricares?  Scd  lallunt  te  mala  dsmonia, 
<]uoc  tccum  scorlanlur,  ut  coiicipias  mendacia,  et  pa- 
)ias  phanlasmata.  Cur  crgo  non  respiias  diplychium 
veri  Dei,  luis  membranis  inimicum,  quihus  lol  falsos 
dcos  adamasti  mente  vagahunda  per  figmenta  cogiia- 
tionum  tuarum,  quihus  oninia  poelica  mcndacia  gra- 
viora  el  honcsiiora  rcperirentur,  vel  hoc  certc,  quod 
apud  poclas  nemlnem  dccipit  ipsa  professio  falsitatis, 
in  lihris  autem  luis  lanla  fallaciarum  turba,  puerilcs 
ct  in  senibus  animas  ',  noniinc  verilalis  illcctas,  mi- 
terahilibus  corrumpil  crroribus,  cum  prurienles  auri- 
bus,  sicut  Aposiolus  dicii,  cl  a  vcritate  audilum  suum 
avertcntes,  ad  fabulas  converluntur  ( II  Tim.  iv,  4)? 
Quomodo  eigo  sanam  doclrinam  fcrres  illarum  tabu- 
larum,  ubi  primum  piaeceplum  est,  Audi,  Jsrnel ;  Do- 
ininns  Deus  liius,  Deus  uuus  esl  {Deul.  vi,  4),  ciim  lol 
deoruni  nominihus*  delectala  lurpissiini  cordis  forni- 
calionc  voluleris?  Annon  rccordaris  amatorium  can- 
licum  tuiim,  ubi  descrihis  maximum  regnanlem  re- 
gcm,  sceptrigcrum  percnncm,  floreis  coronis  cincluni 
et  facie  rulilanlem?  Quem  si  solum  talem  amares, 
crubescendum  libi  e.sset :  nam  eiiam  vir  unus  floreis 
coroiiis  cincius  pudicae  conjiigi  displiceret.  Neque 
cnim  potes  dicere  boc  aliqua  inystica  significalione 
ita  dictum,  vel  ila  demonslralum,  cum  tibi  pr.ccipue 
laudari  Manichseus  non  ob  aliud  soleal,  nisi  quod  re- 
molis  ngurarum  inlegumenlis,  ipse  tibi  veritatem  nu- 
«lam  el  propriam  loqueretur.  Propric  igitur  cantas 
Deum  regem  sceplrigcrum,  floribus  coronatum.  Ponat 
sallem  sccplrum,  quando  coronis  floreis  cingilur  :  non 
dccel  regiae  virga;  severilalem  illa  luxuriac  moUitudo. 
IIuc  acccdit,  quia  iion  a  lc  solus  adamalus  est  :  se- 
qiicris  enim  canlando,  ct  adjungis  duodecim  saccula 

*  Am.  F.r.  ot  aliqiiotMss.,  splendide  letvntem. 

*  Pic  |Tobx  noiaj  ALss.  Alii  cuiii  cdilis,  et  olioso  pane  de- 
Itccta. 

»  l.ov.,  vne.iles  cl  seniles  n»iimf/s.  Melius  cdili  alii  cl 
*;s,s.,  viifriles  rl  in  scnibus  nnima.s. 

*  AiKjuoi  Mis  ,  dconvi  numimbus. 


ll-EIJM.  S.  ALCUSTI.NI  ?M 

florihiis  conveslita.  cl  taiioriljiis  plcn:t,  ct  iii  racie:ii 
palris  flores  suos  jaclmtia.  Uhi  et  ifisos  duodeciin 
niagiiiis  qiiosdam  dcos  profilcris,  ternos  p'r  qiialiinr 
tracliis,  qiiihus  iilc  unus  circiimciiigitiir.  Qiicin  qno- 
iiiodo  iinmcnstim  raciatis,  qiiem  sic  circiiindatuiii  di- 
cilis,  iiuiiqii:im  invcnirc  potuislis.  Adjungis  ctiam  in- 
niimorabilcs  r(,'gnicoIas,  el  deorum  agmina,  ct  angc- 
hirum  cohortcs  :  qii:c  oniiiia  n<in  condidissc  dicis 
Deiim,  scd  dc  sua  siihsl:inlia  geiiuissc. 

CAPUT  VI.  —  Il.'i  convinccris  iimumerabilcs  dcos 
colerc  ,  non  ferciido  sanam  doctrinam  ,  qua  doc(;liir 
uiius  dc  uno  Dco  nalus  Filius,  et  ulriusqiic  Spirilus 
sanclus.  Qiios  tamcn  non  s(jlum  innunicrahilcs,  scd 
ncc  trcs  dcos  fas  csl  diccrc  :  quorum  est  non  soluin 
una  cademque  subslanlia  ,  sed  etiam  una  cademqnc 
opcratio,  per  ipsarn  propriam  unam  earadcmquc  siih- 
slanliam  ;  pcr  crcaiurarn  vcro  corpoialem  eliam  dc- 
monslralio  singuloriim.  Iljitc  tu  noii  iiitclligis,  noii 
capis  :  novi,  plcna  cs ,  inchriala  es ,  ingiiigitala  cs 
fabuloso  sacrilcgio.  Digeras  aliquando  quod  exlialas, 
cl  te  jam  obrucrc  talibus  desiiKis  :  inlcrim  canla  quod 
cantas,  etinspice,  si  poles,  dedecus  furnicalionis  liia;. 
Invitaxit  cnim  te  doctrina  daemoniorum  mendacilo- 
qunruin  ad  fictas  domos  angclorum  ,  iibi  flat  aura  sa- 
lubris,  et  ad  campos  '  uhi  scatent  aromata ,  cujus 
arbores  etmonles,  maria  el  fliimina  ,  dulce  neciar 
fluunt  per  cuncta  s.xcula.  Elcrcdidisti  el  finxisli  hxc 
in  cordc  tuo  ,  ubi  vanis  recordationibus  luxuriata  et 
dissolula  jacleris.  Cum  enim  quxdam  talia  dicuniiir 
dc  inefTabili  afflucnlia  Sjtirilualiuin  deliciarum,  utique 
iii  xnigmate  dicuntur ;  ita  ul  noverit  aiiimus  qui  lali- 
bus  cxercetur  ,  esse  aliud  quod  ibi  qua:renduin  et  in- 
telligendum  sit ,  sive  corporeis  sensibus  in  veritate 
corporali  lale  quid  demonstretur ,  sicut  ignis  iii  rubo 
{Exod.  III ,  2) ,  et  dc  virga  scrpens ,  cl  de  scrpenle 
virga  {Id.  iv,  2-4),  et  tiinica  Domiiii  a  persiiculoribiis 
non  divisa  {Joan.  xix ,  24) ,  ct  obsequio  mulieris  un- 
ctio  pedum  anl  capilis  ejus  {Hallh.  xxvi ,  7,  el  Joan. 
XII,  3) ,  et  frondes  mulliludinis  prxcedcnlis  ct  con- 
se.;uentis  asellum  cjiis  {Mattli.  xxi,  7-9)  :  sive  in  spi- 
ritu  per  imagincs  corporum  ,  vel  in  somnio  ,  vel  in 
ecstasi  figuratc  oslendantur  ,  siciit  Jacob  scalae  {Cen. 
xxviii,  12),  et  Danieli  lapis  prscisus  sine  manihus  el 
auctus  in  monlem  {Dan.  ii ,  54,  35),  el  Petro  iile 
discus  {Acl.x,  II),  et  Joanni  tam  mulla  (Apor.  i, 
eic.)  :  sive  sola  locutione  ad  eumdem  modum  figu- 
rcntur,  sicul  Canlica  canticorum  {Cantic.  i ,  cic.) ,  et 
qiiod  in  Evangclio  fecil  paler  familias  niiplias  filio 
suo  {ilatih.  XXII,  2  14),  et  honio  quidam  duos  filios 
babuit,  frugi  et  luxuriosum  (Liic.xv,  il-52),  ct  hoino 
qiiidam  novellavit  vineam,  ellocavit  agricolis  (Malth. 
XXI,  35).  Tu  vero  pr.rcipue  .Manicbueuin  ob  hoc  prj;- 
dicas,  quod  non  ad  lalia  dicenda,  sed  potius  ad  sol- 
venda  ulliinus  venerit  :  ul  cl  figuris  anliqiiorum  apcr- 
lis  ,  el  suis  narralionibus  ac  dispntalionibus  cvidenli 
lucc  prolalis,  nullo  se  occullaret  a-nigmale.  Addis 
eam  *  pra:suniplioiiis  hiijus  causam ,  quod  vi  Jelicet 

•  Forle,   ad  cmnpum. 

'  Sola  ferc  cdiiio  i.ov.,  loco,  cam,  liabcl,  elia^n. 


S09  LIBER  QUINTUS  DECIMUS 

aiiii(|iii,  iit  fi|;iiras  lnijusiuodi  vel  viderciii,  vel  ngcrcnl 


vel  dicercnl ,  scicliaiil  islum  posiea  venliirum ,  prr 
qiiciii  cuiicla  manifoslarculur  :  isle  aulcm,  qui  scirel 
posi  se  iieminem  adfuliirum  ,  senleiilias  siias  nullis 
allegoricis  ambai-ibus  tcxerel.  Quideruo  facil  alTecius 
luus  desideriis  carnalibus  soidiilus,  incampis  elinoa- 
tibus  ncmnrosis ,  el  coronis  floreis,  el  scatenlibus 
aromalibus  ?  Si  non  sunt  xnigiiiaia  ralionis.  iilian- 
la>>maia  sunl  cogitalionis ,  aul  vecordia  fuioris.  Si 
vcro  a^nigmala  cssedicuntur,  curnon  fngisadiillcrum, 
apertain  vcrilalcm,  iit  illici.il,  promillentom,  cl  fabii- 
losa  r.illiicia  qiins  iliexciil  illudeniem?  Noiine  minislri 
pjiis,  el  ipsi  miseri  lalibus  vanilalibns  vcnenati ,  in 
liaino  siio  solent  lianc  cscam  de  Paiilo  apostolo  po- 
iiere  .  iibi  ail  :  Ex  parle  enim  scimus,  et  ex  parle  pro- 
plictamus;  cum  aulem  venerit  quod  pcrfeclHm  est ,  quod 
ex  parle  esl,  auferetur ;  et,  Videmus  nunc  pcr  sreculum 
in  ivnigmate,  tunc  autem  facie  ad  faciem  (I  Cor.  xiii, 
1>,  10,  12)?  Ul  scilicct  aposKtlus  Paiilus  cx  parte 
seieiit,  cl  ex  partc  proplietaverit,  per  speculum  ct  in 
a^nigmaie  vidcns,  quod  totum  aufcrcndum  est  vcnicntc 
Manichxo,  el  afferenle  quod  pcrfcctum  csl,  ubi  facie 
aJ  faeiem  veritas'  xideatur.  0  lasciva,  immuiida,  sine 
rroiite  adliue  ista  garris,  adliuc  pascis  venlos,  adbuc 
am|il(<cieris  idola  cordis  lui  !  Ilanc  tu  facie  ad  fp.ciein 
vidisti  regn.intcm  rcgem  sceptrigorum,  floreis  coronis 
ciiKlum,  et  ileonim  agmiiia,  el  spicnditenentcm  ma- 
giiiim  * ,  sex  vultiis  et  ora  ferentem ,  micantemquc 
liimine;  et  allerum  rcgcm  honoris,  AngLloriim  exer- 
ciiibus  circunidaium ;  el  alterum  adamantcm  hcroam 
lii  liigiTUin  ;  dextra  liastain  tcnentem,  el  sinistra  cly- 
peiim;  et  alierum  gloriosum  regcm  Ircs  rotas  iinpel- 
kntein  ',  ignis,  aqiix,  el  icnli;  et  maximum  Ailan- 
ti-m  mundum  ferentem  humcris ,  el  cum  genu  fixo 
lirachiisulrinquc  ^  secus  fulcientcm?  Ilxcelalia  niille 
porleiita  tu  facic  ad  faciem  vidisti,  an  hxc  tibi  doctrina 
dainoiiioriim  meiulaciloquorum  pcr  ora  dcccpioruin 
caiilal,  cl  nescis  ?  Vx  libi,  infulix  !  ccccqnibus  |)baii- 
tasinatibiis  consliipraris,  ecce  quas  vanitates  pro  vcri- 
titc  lanibis  :  et  serpentinis  poculiscbiia,  de  diplychio 
lapidco  audes  iiisullare  malronali  verccundix  conju- 
gis  unici  Filii  Dci ;  qiiia  iila  jam  noii  sub  p.\>dagogio 
Lcgis  • ,  sed  sub  niagistcrio  gratix,  nec  supcrba  opc- 
ribus  ,  nec  fracta  lerroribus ,  vivil  ex  fide  et  spe  el 
charilale  ,  facta  Isracl,  in  qiio  dolus  non  esi  [Joan.  i, 
45) ,  et  audiens  quod  ibi  scriptum  est ,  Dominus  Deua 
tuut ,  Deus  unus  esl  (Deul.  vi ,  i)  :  quod  tu  non  au- 
diens,  in  lam  roultus  ficlos  dcos  fornicationcm  tuam 
diffudisti- 

CAPLT  VII.  —  Quomodo  non  sint  tibi  inimicx 
ill.i'  Tabulx,  in  quibussccunclum  prxccplum  est,  A'o« 
accipiet  in  tanum  nomen  Domini  Dei  lui  (Exod.  \\, 
7);  quandoquidem  tu  eiiam  ipsuni  Clirislum,  qiii  pro- 
picr  carnaies  a  carnali  vanilale  mundandus  ,  eliaiii 

'  verbum,  teiitas,  abcsla  pluribus  maniiscriplis. 

*  Kr.  i;ll>ov.,  splendenlem  Minuiu.  Ani.  ciiinaliquolMss., 
SpLndidc  tnienlem  mnqnum.  Aliiquidam  proba;  notx  Mss  , 
$)>lmJitiJUTilem  maqniiin. 

*  Am.  Fj.  ft  nonnuUi  Mss.,  implentem. 

*  Quidaiii  codic  s,  ulri  qiie. 

*  i\c  MS8.  ttiili  auiem,  sub  yadaqoqo  icgii. 


canieis  oculis  vcrus  in  verilate  carnls  exorlus  esl ,  iii 
fallaci;e  vanitale  jiosuisli?  Quoinodo  tibi  noii  sil  ad- 
vcrsum  lcrtium  pr.rceplum  de  sabbati  rcqnic,  qiia; 
tol  figmcntorum*illiisionibus  inqniita  aiiiina  vcntila- 
ris  ?  Ha'C  tria  pnvccpta  qnoTiodo  pertineanl  ad  dile- 
ctioncm  Dci ,  qiiando  cnpies,  quando  sapies,  quando 
amabis?  ImiiKiderala  es,  cl  lceda ,  ct  contenliosa  : 
tiimuisii ,  cvanuisti,  viliiisli,  excessisti  modum  tuum, 
turpasti  decorem  luum,  turbasti  ordincm  tuum.  Talis 
apud  te  fiii  ,  iiovi  te.  Qno  paclo  ergo  le  niinc  doceam 
lucc  tria  prxccpla  ad  dilcctioncm  Dci  pertinorc  ,  ex 
qiio ,  et  per  qucm,  el  in  quo  sunt  omnia  (I\jm.  xi, 
30)?  Uiide  lioc  inlelligis,  qiiando  nec  illa  scplein,  qu.c 
ad  dilectioncm  proximi  pcrlincnt  qna  liuman;c  vit;i! 
socictas  contineiur ,  crroris  tui  delcsianda  pcrversi- 
talc  nossc  atque  obscrvarc  pcrmittcris?  In  qnibus 
mandatnm  primiim  est,  Uonora  patrem  tuum  et  ma- 
trem  ttmm  :  qnod  el  Paulus  commemorat  mandatum 
primum  in  rcpromissione ,  eadcm  atquc  itidein  etiam 
ipsc  prxcipicns  (Exod.  xx,  12,  el  Eplies.  \i ,  2).  Tii 
aulem  doctrina  dxmoniaca  '  didieisli  inimieos  depui 
tare  pareiiles  tuos ,  quod  te  per  concubitnm  in  carne 
ligavcriiil ,  cl  hoc  modo  utique  deo  liio  immundas^, 
compcdes  imposuerint.  Ilinc  etiam  conseqiicns  prx- 
ccplum  ,  quod  csl,  iVoji  moechaberis  ,  ita  violatis,  ut 
lioc  maxime  in  conjugio,  detcslcmini ,  quod  filii  pro- 
crcanlur  ;  ac  sic  Audiloccs  vcslros  ,  dum  cavcnl  ne 
fcininx  qnibiis  misccnlur  concipiant ,  ctiam  uxorum 
adiilteros  facialis.  Ducunt  cnim  cas  ex  lcge  malrinid- 
nii,  tabulis  proclamantibus,  liberorum  procrcandorum 
causa  :  et  veslra  lcgc,  mctuenies  he  particulam  dei. 
sui  sordibus  carnis  alficiant ,  ad  cxplcmlam  tanliini 
libidinem  fcminis  impudica  conjunclione  mi^cenlur; 
filios  auicm  inviti  suscipiunt ,  proptcr  qiiod  solum 
conjiigia  copulanda  sunt.  Quomodo  crgo  non  prohi- 
bes  nuberc,  quod  de  le  lanlo  aiitc  prx'dixil  Aposlolcs 
(1  Tim.  IV,  o) ,  quando  id  conaris  aufcMTC  de  nuptiis, 
unde  sunt  nuptiie  ?  Quo  ablalo,  inarili  crunl  turpitcr 
amalorcs  ;  merctriccs  ,  uxores  ;  thalanii ,  fornices  ; 
soccri,  lcnones.  Ac  per  hoc  etiam  illud  pr?nccptum, 
qiiod  csl,  Non  ocnrft-s,  cxejusdem  crroiis  pcrver.^iialc 
non  servas.  Dum  cnim  timcs  ne  dei  tni  membriim 
ligctur  in  carnc ,  non  das  esuricnti  pflucm  :  liic  for-. 
niidans  homicidium  falsum  ,  illic  perpelras  verum  *. 
haque  si  incurras  in  eum  famelicum  qui  mori  possil, 
nisi  cibum  porrigendo  subvenias ;  jam  tu  homicida 
lcnebcris  aut  legc  Dei ,  si  non  dederis  ;  aul  lcge  Ma- 
nichxi ,  si  dedcris.  Qiiid  cxlera  Decalogi  prxcepla, 
quomodo  servabis?  An  a  furto  abslineas  ,  ul  ncscio 
qiiis  pancm  ,  seu  quamlibet  cscam  in  Miis  viscei  ibus 
trucidandam,  dcvorel  potius  ,  qiiam  tii ,  si  possis  ,  ci 
subvipias,  atquc  ad  oflicinam  venlris  Elcclorum  tno- 
rum  ciirras,  ut  furto  luo  dcus  tuus  nec  iii  gravius 
iiicidat  viiiculum,  cl  (|U0  incideral  cruatur?  Poirosi 
in  cotleni  furlo  comprchendaris ,  noiiiic  per  ipsuin 
deum   tuiim,  non  lc  abslulisse  jiirabis?  Quid  cniiu 


'  in  Mss.,  damonica. 
*  iii  n. ,  perpctram  rerum. 
\nm.      M- 


F.r.  lAJgd.  vcn.  seculi  sil< 


511  CmWX  rAlJSTUM  MAN 

lil)l  faclurus  csl  lalis  dcus ,  cui  dicis  ,  Falsnin  jiinni 
|)crlc,  sed  |iro  K; ;  iiisi  vollcs  iit  cxiiiiiiii  lil)i  infiT- 
rcm,  duiii  lioiioreni  dcforrcni?  Ila  o^  illud  maiid;iiuin 
t^ij^is,  ISe  fuhum  tislinioiiiuin  (licas,  pro|ilcr  mcmbia 
tlci  tiii  Ric  cc.ilcmncs  ' ,  ut  ca  iioii  solum  lcslimonio, 
sed  fc(  juramcnlo  falso  tlc  compcdibns  lilicrcs  .lain 
vcro  quod  scfjuilur,  Non  couciipisccs  uxortm  proxiini 
lui  {Exoa.  XX,  13,  10  ,  17),  dclict  apud  tc  impleri  : 
cl  lioc  uiium  vidco,  quod  nulla  tui  orroris  ncccssitalc 
violarc  cogaris.  Scd  si  iicfas  est  conjugcm  concupi- 
sccrc  aiicnam  ,  considcra  quid  sit  concupisccndum 
sc  proponcrc  alicnis  :  ct  rccordarc  dcos  luos  formo- 
sos  el  dcas  formosns  ,  pradicnlcs  sc  ut  ardcnlcr  con- 
cupiscantur,  ilii  a  fcmiuis  principilMis  leiicbrarum,  ct 
illae  a  mascu  is  :  quibus  cxcitalis  in  frucndi  libidi- 
iicm  ,  ct  in  suos  amplcxus  iidiiantcr  rcstuaniibus, 
cruanl  ab  cis  illiim  deiim  tuum  ubique  compcditum, 
cl  tanla  suorum  lurpitudine,  ut  solvi  valeal,  indigcn- 
lem.  Nam  rcm  proximi  non  concupiscerc ,  quod  cst 
«iltimuin  Decaiogi  mandalum  ,  unde  polcs,  misera  ? 
Noiine  libi  deus  ipse  tuus  in  lerra  aliena  se  fabricarc 
luentitur  sxcula  nova,  ubi  post  falsam  vicloriam  falso 
tiiumpbo  tiimcscas?  Quod  cum  modo  insana  vani- 
late  desideras  ,  cl  camdem  lcrram  genlis  lenebrarum 
suinma  vicinitate  substantiac  tua;  coiijimgi  credis,  uti- 
que  rem  proximi  concupiscis.  Merito  tibi  csl  inimi- 
cuin  diptychium  ,  conlincnstam  bona  mandata  mul- 
tiim  crrori  tuo  contraria.  Nam  illa  tria  quse  ad  dilc- 
ctioncm  Dei  perlinenl,  omnino  ignoras,  omnino  non 
servas  :  h;cc  autem  septcm  qiiibus  socielas  humaiia 
non  lacditur,  si  quando  cuslodis,  aut  pudore  reprime- 
ris,  ne  inter  homines  confundaris;  aut  limore  fran- 
geris,  ne  pubiicis  Icgibiis  puniaris;  aut  malum  factum 
bona  aliqiia  consueludine  horrescis  ;  aut  ipsa  n:iturali 
lege ,  quara  injusle  alleri  facias  quod  tibi  ab  allero 
lieri  non  vis  ,  advertis  :  error  lamen  tuus  quam  te 
in  conlrarium  ire  compellal,  el  dum  sequeris ,  et 
dum  non  sequeris ,  senlis  ;  cum  vel  hoc  facis  quod 
pati  non  vis  ,  vel  ideo  non  facis  quia  pati  non  vis. 

CAPUT  VIII.  —  At  isla  vera  sponsa  Chrisli,  cui 
de  diplycliio  lapideo  froiite  impudenlissima  insullas, 
inlelligit  quid  distel  inler  lilleram  et  spirilum  (1!  Cor. 
III,  6)  ,  quac  duo  dicuntiir  alio  modo  ,  Lex  ct  gratia  : 
»'t  non  jam  in  vetuslale  liltera; ,  sed  in  novitale  spi- 
riltis  Deo  serviens  [Rom.  vii,  6),  non  est  jam  sub 
lege  ,  sed  sub  gralia.  Neque  enim  litigiosa  caecaliir ; 
sed  mitis  intendil  verbis  Apostoli ,  ut  inlelligat  quid 
appellet  legcin  ,  stib  qua  nos  jam  non  vull  esse,  quia 
transgressionis  cjralia  posila  est,  donec  venirel  semen  cui 
promissum  est  {Galat.  iii ,  19)  :  el  quia  ideo  su6/H/)rt- 
vii ,  ut  abundurct  deliclum  ;  ubi  autem  abundnvil  deli- 
ctum  ,  superabuudavit  gralia  {Rom.  v  ,  20).  Nec  idco 
lamen  eamdem  lcgem  peccalum  vocat ,  quia  sine 
gralia  noii  vivificai;  auget  enim  polius  realiim  pnti- 
varica'.ione  addila  :  Vbi  enim  lex  non  est ,  uec  prw- 
varicalio  {Id.  iv  ,  15) ;  et  ideo  per  se  ipsam,  cum  sola 
littcra  est  si:ip  spiritu,  id  est,  lcx  sine  gralia,  tan- 
lummodo  reos  facil  :  scd  propoiiit  sibi  qiipd  putarc 

'  I r.  I.ugd.  \en.,  conlcmnis.  M. 


icim;(  M,  s  At;f;i:sTi.\i 


;i9 


niiniis  intclligintcs  p^^sscnt ,  cl  apcrit  qiiid  dic:it. 
cuiii  ail  :  Quid  errjo  dicemut  ?  I.ex  peccalum  etl  f  Ai>- 
til  :  scd  pecralum  non  coguovi  niti  per  legem.  Nnm 
concupisrentiam  nefciebam  ,  nisi  lex  dieeret ,  Non  COU' 
cupisces.  Occasione  ituque  uccepla,  peccatum  per  mnn- 
duliim  fifillit  me ,  el  per  illud  occidit.  Itaque  lex  qui- 
deni  suncta  ,  et  mundutum  sanctum  ct  justum  et  bonum. 
Qitod  ergo  bonum  esl ,  factum  est  milti  mors  ?  Absil  : 
ted  peccatum  ut  appareat  peccatum ,  per  bonuni  mihi 
opcratumest  mortem{Rom.  vii,7  13).  Il.-fc  isla,  ciii  lii 
insiiltas ,  intclligil;  quia  gcincns  pctit,  quia  humilis 
qux-rit ,  qiiia  niitis  pulsat  :  et  sic  \idet  non  reprc- 
lieiidi  legem  ,  cum  dicilur,  Littera  occidii ,  spiriiut 
autemviviftcat  (II  Cor.  iii ,  6);  sicut  non  rcpreliendi- 
tur  scleiili:i,  cum  dicilur,  Scieniia  inflat,  charitus  vero 
wdificut.  Nam  iitique  i|)SC  dixcrat,  Sciinus  quia  onincs 
scieutinm  habemus  :  el  tunc  adjuiigit,  Scieniia  inflnt, 
cltaritas  vero  cedifical  (I  Cor.  vin ,  1).  Utquid  crgo 
habcbal  ipse  (juo  inflaretur,  iiisi  quia  cum  charit:ito 
noii  solum  noii  inflat  scicnlia  ,  sed  eliani  (irinal?  Ita 
lillcra  cum  spiritu,  cl  lex  cum  gnitia,  jam  non  eo 
iiiodo  lillera  ct  lex  appellalur,  sicut  perseipsam  cuin 
occidit  abundante  deliclo.  Ila  enim  lcx  et  virtui  pcc- 
cali  dicta  est  {Id.  xv ,  56) ,  cum  auget  ejus  noxiam 
deleclalionem  ,  per  sevcram  prohibitionem.  Ncc  la- 
men  etiam  sic  mala  est  :  sed  peccatum  ul  appareal 
peccatum ,  per  bonum  operatum  etl  mortem.  Ila  multa 
quibusdam  sunl  noxia ,  quamvis  non  siiit  mala.  Nam 
et  vos  cum  oculos  doletis,  eiiam  contra  dcumvestruin 
solem  fcneslras  clauditis.  Hsc  igitur  sponsa  Clirisli, 
jam  morlua  lcgi ,  id  cst ,  peccaio ,  quod  legis  prohi- 
hilionc  (it  abundantius  ,  cum  lex  sine  gratia  jnbef, 
non  jiival  :  tali  ergo  legi  mortua  ,  ut  sit  alicrius  qui 
ex  mortuis  resurrexil,  discernit  isla  sine  legis  injiiria, 
iie  sacrilegium  committat  in  cjus  auctorcm  :  qiiod  lu 
facis  in  eum,  quem  non  intelligis  aiictorem  boni;  cum 
audias  Apostolum  dicenlem,  Ilaque  lex  quidcm  sancla, 
et  mandatum  sanclum  eljtislum  el  bonum.  Ecce  aiiolor 
boni  est,  qui  tibi  vidctur  unus  ex  principibus  lcne- 
brarum.  "Atlende  verilatem  ,  feril  libi  oculos.  Eccc 
Paulus  aposlolus  dicit,  Lex  quidem  sancta  ,  et  manda^ 
lum  sanctum  et  justtim  el  bonum.  Ecce  cujiis  aucior 
est,  qui  diplycbium  iilud ,  quod  slulta  irrides,  in 
magni  sacramcnli  dispensaiionem  '  pracmisit.  Eatlcm 
quippe  lex  ,  qu;c  per  Moysen  dala  est,  gralia  cl  veri- 
las  per  Jcsum  Christum  facia  est  {Joan.  i,  17) ,  cum 
accessit  littera;  spiritus  ,  ut  incipcret  inipleri  jusiitia 
legis ,  quse  non  impleta  reos  etiam  prsevariiaiioiie 
faciebat.  Ncque  enim  alia  lex  est  sancia  et  jiista  et 
bona  ,  et  alia  per  quam  peccalum  morlcni  opcraliir, 
cui  mori  iios  oporlet,  ul  sin.us  altcrius  qiii  e\  mor- 
tuis  rcsurrcxit :  sed  eadem  ipsa  est.  Ecce  sequcrc, 
lege.  Scd  peccatum ,  inquil ,  tit  apparcat  peccatiim  ,  per 
bonum  milii  est  operalum  mortem,  ut  ftat  supra  moduin 
pcccalor ,  aut  peccatum  per  mandalum.  Siirda,  cxc.i, 
aiidi  ,  vide.  Per  bonum,  inqiiit,  milii  operatum  est 
morlem.  Ergo  lex  semper  est  bona  ;  sive  obsit  inani- 
bns  gralia,  sive  prosit  plenis  gratia,  semper  csl  bona  : 

'  Am.  Er.  claliquot  Mss.,  dispcnsatione. 


St5 


LIBER  QLINTLS  DECIMU^;. 


314 


sieul  sol  sempcr  est  bonus  ,  quia  omiiiscreatura  Dei 
liona  csl  (I  Tim.  iv,  4).  sive  dolenlihusoculis  noccal, 
hivc  sanos  mulccat.  I'roindc  quod  csl  ocnlis  saniias 
nil  vidtMidnm  solem  ,  lioc  csl  gralia  nicnlilius  ad  ini- 
plcndani  lcgem.  Et  sicul  ocnli  sani  nousolis  delecia- 
lioni  inoriunlur,  sed  illis  iclibns  aspcris  radioruin, 
qnibus  reverberali  in  densiores  lcnebras  pellebanlur  : 
sic  nniina  pcr  charilalcm  spiritus  salvn  facta  ,  non 
juslilix  legis  inorlua  dicilur  ,  sed  illi  rcalui  cl  prx- 
varicalioni  ,  quam  lex  per  litternm ,  cum  gralia  de- 
fuit,  faciebal.  Ilaque  de  illn  ulruinque  dieilur,  et, 
Bona  est  lex,  si  quis  ea  leijilime  tilulur ;  et  quod  scqni- 
Inr,  Scicns  lioc,  quia  juslo  lex  non  esl  posila  {Id.  i, 
8.9);  quia  non  opus  habet  lerrentc  lillera ,  qucm 
deloclat  ipsa  juslilia. 

C.\PUT  IX.  —  Hxc  sponsa  Cbrisli  gaudens  in  spe 
pleni;  salulis  suc,  et  libi  opiat  bonain  conversionem 
a  fabulis  ad  verilatcm,  nc  Adoneuin  quasi  adiillerum 
rcnirinidans,  cum  versutissimo  adiiliero  serpcntc  ro- 
nianeas.  .\donai  enim  verbiim  licbr;T!Uin  esl,  ct  inler- 
prelatiir  Dominiis  ,  eo  modo  qiio  solus  Deiis  dieiliir 
Dominiis  :  siciil  Lalria,  quod  verbiim  grrcuin  est, et 
inlerpiclalur  Scrvitus,  non  qiuccuinqiie,  scd  illa  qiia 
lanlMininodu  Doo  servilur  :  biciit  .\incn,  inlcrprelalur 
Vcrnni,  ikui  ubiciimque  et  quoniodocnmquc,  sed  iny- 
s'.ica  rclieionc.  Quod  si  a  le  qu;cr.itur  uiide  tu  quo- 
qiie  liabcas ;  pncter  bcbncas  lillcras,  vel  qiioc  cx  lie- 
brxosiinl,  non  invcnis.  Nonergo  liinel  Ecclcsia  Giri- 
Sli  istornm  nomiiium  objcclioncm  :  iiilciligit,  etamat; 
ncc  curat  iinpcrilum  iiisultatorcm  ;  el  qux  nondiini 
inlelligil,  crcdil  essc  lalia,  r|ualia  nonnulla  expcrta  esl, 
qux  nondum  iiilellccta  sic  eranl.  Objiciat  ei  quisque 
quod  Emmanuel  adamavcrit;  irridel  inscitiam  iUins 
boniiiiis,  amplcclitur  vcrilatem  bujus  nominis.  Obji- 
cial  qiiod  ainavcrit  Mcssiani;  rcpcllit  exstinclum  ad- 
versariiiin ,  teiict  uncluin  ni.igistrum.  Ila  te  quoqiie 
cupit  saiiari  a  vaiiis  crroribus,  ct  aidificari  supcr  fun- 
daineniiim  Aposlolorum  et  Prophclaruin  {Ephes  u, 
i*)).  Qiiem  dicis  irippocenlaunim  ,  ncscicns  quid  lo- 
quaris,  nec  atlendis  quid  libi  lua  r.ibnla  coiifecerit, 
cum  ex  parle  dei  lui  el  ex  parle  lerra;  lenebrarum 
lalsum  munduin  fabrieasli  in  cordc  tiio.  Ilane  ille  non 
est  Ilippocentaurus  ,  seniiferu->  vt  scmideiis?  Vcre  , 
quia  nec  llippocenlaurus  dicendiis  cst.  Qiiid  aiilem  sit, 
lu  aitonde  ,  et  crubesce  el  miiesce  ,  iit  corrupiionem 
luani  a  serpentc  adiillcro  perhorrcscas :  cujiis  astuliam 
si  apitd  Moysen  credcndam  nnn  putasli,  apud  Pauliirn 
caveredebnisti,qui  veram  Ecclet>iam  volcns  virgincm 
castam  cxbibere  Christo,  Timeo,  iiiqnit,  ne  sicut  ser- 
pens  Eiam  fefellil  in  versulia  sua  ,  ila  corrumpanlur 
mentes  teslrce  a  simplicilale  el  casliiale ,  qum  csi  in 
Chnslo  (II  Cor.  xi,  2,  3).  Iloc  lii  cum  audircs,  usque 
aJco  tamcn  desipuisli,  et  vcnonaiis  inranlaiionibns 
ej.is  amcns  facla  es,  ut  aliis  inullis  hxrcsibus  :ilind 
atqiie  aliud  idem  serpens ,  libi  aulem  eiiani  se  Clni- 
sium  esse  pcrsuascrit.  Porro  si  crrant  mull.x  fallaciis 
ejus  variis  et  multiformibus  irrotiiae.quac  lamen  banc 
admonitioncm  Aposloli  veram  falentur  :  tii  qnaniiiin 
adullerjta  c»,  quain  in   longinqMO   pr-isijd-ia  ,  qu.c 


ipsum  pro  Chrislo  liabes,  a  qiio  Aposloliis  Chrisli  se- 
duclam  Evam  atque  corruptain  clainal,  ui  abeo  vir- 
giiiem  sponsam  Christi  lali  admonitidiic  custodiat  ? 
Teiicbravit  cor  tuiiin,  qiii  leriiin  in  pliantasinalilins 
lueidoruin  nemoruin  volnlatiir.  Qiia;  siiiil,  nbi  siiiit, 
unde  suiil  lidclia  proinissa  ejus?  0  ebria,  non  a  vino 
(/sai.  Li,?l)! 

CAPUT  X.  — '  Neinpe  conviciala  es  inipudentia  sa- 
crilega  Deo  Prophclaruin,  qiiod  ipsis  Jiid;eis  sibi  scr- 
vientibus  non  cxliibiierit  qiiod  proinisit.  Nec  sanc 
dixisli  qiiid  piomiscrit  et  iion  exhibucrit,  nc  ibi  con- 
vinccreris  aut  jain  exhibitum  quod  non  inlelligis,  aut 
ailliuc  fnliiruin  quod  non  credis.  Tihi  (inid  proinissnni 
csl  ct  pnvsenlalum,  uiide  libi  fides  fierel  le  accoplu- 
ram  iriuinplios  novoniin  sxculoriim  siiper  lcrrain  te- 
ncbrarum?  Si  aliquos  propbclas  pnitulcris.in  qnibus 
legninns  ciiin  Iniide  pnrdiclos  fnliiros  Manich.eos , 
uiidc  jain  libi  ali.]iiid  exhibitum  piiles,  boc  ipso  qnia 
esse  vos  vidcnins;  prius  probaturn  cs  qnod  noii  ipse 
Manich.ciis  libi  prophelas  finxeril ,  qui  sibi  ut  crcde- 
res  volnit,  Neqiie  eniin  putat  turpe  ineiulnciiim  :  aut 
vero  polest  diibilarc  fnlsos  prophelns  osloiid(Me  iii  pel- 
libiis  ovinis  ,  qiii  Ciirisluni  laiidans  n-scvcrat  Calsas 
cicairiccs  oslcndisse  in  menibris  suis.  At  ogo  vos 
plane  |)rxHliclos  logo,  non  soliim  a  proplielis  aliipiando 
obscurius,  veruni  cl  ah  Apostolo  expressius.  Sed  vi- 
dele  qneinadmodiiin  :  Spirilus,  iiiqiiil,  niauifesie  dicit, 
quia  in  novissimis  lemporibus  recedcnt  (jwdam  a  fde , 
inlendcnles  spirilibus  seductoribus  ,  et  doclrinis  daamo- 
niorum  in  Injpocrisi  mendaciloquorum,  cauterialam  hu' 
bcntes  conscicntiam  suam  ,  piohibenles  nubere  ,  absti- 
nentes  a  cibis  quos  Deus  crcaiit  ad  perpiciendnm  cum 
gratiarum  aclione  fidclibiis  ,  el  iis  qui  coijnoverunt  veri- 
lalem  :  quia  omnis  creatuia  Dei  bona  est ,  et  uihil  abji- 
cicndiim  qnod  cum  ciraliarum  actione  pcrcipitur  (I  Tim. 
IV,  1-i).  II;i'C  (lueniadiiiodiini  in  vobis  iniplcla  sinl, 
ct  luce  clarius  (imniuiii  qiii  vos  iiovcriinl  oculos  lan- 
gil  ',  ct  supra  pro  lempore  ostendimus. 

C.\PUT  XI.  —  Isla  aulem  ,  qiiain  doelrinn  nposto- 
lica  viigiiicm  cnstain  iini  viro  cxhibens  Cbrislo,  a  fal- 
Ia<i:i  scrp  iilis  qiia  lu  con upla  es ,  nioiiei  iil  caveat, 
agnoscit  Deum  Prophclarinn  ,  Dcuin  veruin ,  Deum 
suum  :  hnjiis  ultimx  pollicilnlioni  scciira  crcdil,  cu- 
jiis  taiila  promisa  compleln  jam  lenct ;  ncc  quisqiiani 
dicit,ad  pnoscns  lcinpiis  ei  conficlos  essc  Prophctas, 
qnos  in  Jiidooriiin  codicibiis  asscrit.  Qiiid  cnim  in.. 
crcdibilius  promiltcbatiir,  qiiam  id  (|Uod  Abraho:  di- 
eliim  cst :  In  semine  tuo  bcncdicentur  omnes  gentes 
{Cen.  XXII,  18).  El  quid  ccrlius  jam  tciicnius  cxhibi- 
tiiin?  Illa  certc  csl  uliiina  ojns  promissio,  quam  pro- 
plicla  brevitcr  ila  coinmcinorai :  Beaii  qni  hubitant  in 
doiHo  tua;  in  scecula  saculorum  laudabunt  te  {Psal. 
Lxxxiii,  5).  Finila  qiiippe  omni  indigenlia,  ol  novijsi-- 
iiij  iniinicn  inorlc  (le-.lrii(  la  (I  Cor.  xv,  20),  lerpcliia 
Dci  laus  eril  oliosonim  ncgotiiiin  :  quo  jain  iiciiio  ac- 
ccdet.  unde  jam  nemo  di?.ccdct.  Quod  alibi  pioplnia 
ila  commcmorat  :  Cotlauda,  Jerusalcm,  Domiuuni ; 

'  l.ovanicnscs  logi  volobant,  oculos  tanqant  :  mirnii 
rccle. 


31!;  CONTUA  FAUblLM  MAM, 

Im.aj  Deum  tuum ,  Sion  :  quowam  confirmavil  vectes 
pcrlarum  tuarum  ,  benedixU  filios  tuos  in  te  (  /'»«/. 
cxLVii ,  1,2).  Clausis  porli»  iiiilius  inliabil,  niillus 
cxihit.  QikhJ  clijisc  spoiisiis  iii  Kvanj^dio  dcil,  faltiis 
virginibiis,  eliam  piilsaniihiis ,  se  non  apeiinruiii 
(  Matth.  XXV,  M  ).  IIj^c  Jcrusalern,  sancla  Kcclesia  , 
sponsa  Clirisli,  iii  Apocalypsi  Joaniiis  copiosius  ubc- 
riusque  dcscribitur.  Noii  crcd.it  liiiic  propliclic.c  [iro- 
missioni  virgo  casta  ,  si  non  jain  tcncl  qiiod  ci  pcr 
eamdem  proplieliam  Inc  tcmporc  fuluruni  promissum 
esl :  Audi,  ftlia,  et  vide,  et  iucUnaaurem  tuam,  ei  oblivisce- 
repopulum  tnnm,  ct  domum  patris  tui;(fnonmm  concupi- 
vil  rex  spcriem  tnam,  quia  ipse  est  Dcus  luus,  el  adora- 
bunt  euin  filiai  Tijii  in  muneribus  :  vuUum  luuin  dcpre- 
eabuntur  diviles  plebis.  Omnis  gluria  ejus  (iliai  regis 
tnlrinsecus,  in  ftinbriis  aurcis  circumamicta  variclaiibus : 
affercnlur  regi  virgines  post  eam,  proxiinw  rjus  uffercntur 
tibi ,  m  Iwlilia  et  exsiillalione  addncentur  in  lcmplum 
regis.  Pro  palribus  tuis  nnti  sunt  libi  filii,  const.tues  eos 
principes  super  omnem  tirram  :  memores  erunt  nomiiiis 


M/I;LM,  S.  AtCLSTI.M  5JC 

tui  in  omni  prugenic  \et  yeneratiouc,  propterea  populi 
riiufilcbunlur  tibi  in  <eternum  ct  in  swculum  sccculi 
{l'sut.  xi.iv,  II -IS).  Scd  lu  infclix  a  scrpente  corru- 
pta,  qiiando  vcl  cogilirc  conaiis  qua;  sil  pulchritudo 
tili:c  ic|{is  iiiliiiisccus?  Ipsa  esl  cnini  castitas  inenlis, 
ubi  lu  viliata  cs,  ut  apcrircntur  libi  oculi  ad  aman- 
dum  ct  adoraiiduin  solcmcl  lunam;  ac  sicperjustuut 
judiciiim  Dci  alicnarcris  a  ligno  vil;e,  quod  csl  a.terna 
cl  inlcriia  sapicnlia  ;  niliilque  aliud  vocare>  pularcs- 
qiic  verilalcm  alqiic  sapicntiam ,  nisi  luccm  islam , 
quam  pcr  nialc  apcrtos  oculos  tractam,  cl  in  imnicii- 
siiin  aiictam,  niiiiliplicilcrquc  varialam  pcr  imagincs 
fabulosas  iiiiinidica  nientc  convolvcres.  Ilx  suiit  for- 
nicalioiies  iuji  nimi^i  abomipandx.  El  lamcn  paiicntcr 
cogitii  eas,  cl  revertcre  ad  me,  dicit  Veritas.  Kcvcr- 
lcrc  ad  me,  ct  mundabcris,  reparabcris  ',  si  coiifiin- 
daris  libi ,  ct  rcfiindaris  milii.  IIoc  audi ,  Ii  ic  dicil 
vera  Vcrilas,  qii:c  iicc  fallacibus  formis  cuiii  tcncbia- 
rum  gcnle  pugnavit,  ncc  fall.ici  sangiiine  le  rcdcmil, 
•  I/)v.  et  Belgici  laalum  Mss.  oinittunt,  reparnberis. 


LIBER  SEXTUS  DECIMUS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Faustus  dixit :  Qiiare  Moyscii 
non  accipiiis,  ciim  Cliristus  dicat :  Moijics  de  mescri- 
psit ;  et  si  crcderelis  Moysi,  crederctis  et  milii  {Joan.  v, 
46)?  Ei;o  vcro  iion  solum  Moyscn  de  Cbrislo  scri- 
psisse  vclim  ,  sed  oinnes  eliam  Piopliclas  Judaeonim 
et  Gcnliiim.  Quid  enim  lioc  nostrae  fidei  noceret,  aut 
qiiid  non  potiiis  pi  oilcsset,  si  congrua  ct  convenienlia 
undiqiie  in  Deiim  noslrum  tcstimoiiia  carperciniis? 
Siqiiidem  csset  eliam  lum  liberum  nobis  ,  odio  ma- 
nente  alque  exsccralione  superstilionis  eorum,  solas 
ab  eisdem  de  Christo  exccrpere  prophclias  :  adeo 
mihi  coiilrariuni  non  polcsl  esse,  si  el  Moyscs.quam- 
vis  sit  alieniis  a  Chrislo,  nonniiiil  tamen  vidcallir 
scripsisse  de  Chrisio.  An  quisiiunm  homiiiuiii  non 
oplaverit  de  spinis  omnibus  florem  Iegere,dc  omni 
herba  friigem,  de  muscis  omnibus  mel  :  quamvis  ncc 
muscas,  nec  gramen  in  cibuin,  nec  spiiias  in  coroncc 
usurpemus  ornalum?  An  quisqnam  iiollel  in  omni 
piorundo  margaritam  nasci ,  in  omnibus  tarris  gcm- 
mas,  in  silvis  omnibus  poma?  Aut  si  piscem  de  mari 
cderc  non  nocel,  aquam  bibcrc  iincet ,  scinnlipie 
liomines  uliiibus  suniplis  inimica  respuere;  iiobis  li- 
herum  non  esset,  religionis  cnjusque  rilu  damnato,  si 
esset  inulilis  nobis,  solas  iiide  de  Chrislo  prophetias 
accipere?  Neque  hoc  prodesset  erroribus  ad  capien- 
ilos  nosmct  ac  rcdigendos  in  propriam  servilulein  : 
quia  nec  spirilibus  immundis,  cum  iidem  Jesiim  csse 
Filium  Dei  exscrle  indissimulaiiterqiie  con(ilereiilur 
(Matlh.  viii,  29),  profuii,  ut  minime  sint  nobis  exosi. 
Quare  si  et  Moyses  sccundum  Iioc  tosliinoiiium  dc 
Christo  aliquid  scripsit,  accipiam  :  ila  lamen  ul  ipsi 
hoc  minime  prosil  ad  captivandiim  me  in  propria  n 
legem,  quam  nihil  vidcam  a  Paganismo  ilislarc.  Qua- 
propicr  iiihil  omiiino  csl  quod  arbilreris,  si  probalum 
hoc  fueril ,  me  mininie  gavisuruni ,  spiriluni  omncm 
prophctasbC  dc  Clirislo. 


CAPUT  II. —  Tibi  sane  sufficienles'  refeiani  gra- 
lias ,  si  qiiemadmodum  oslendis  quia  Chrislus  Moy- 
sen  de  se  scripsisse  leslaius  sit,  ila  ctiam  illud  do- 
ceas,  quinam  sint  ea  qiia;  scripsil.  Nam  fgo  qnidem 
Scripturas  ejus  perscrutalus,  ul  jnssiim  esl ',  nnllas 
ibidem  de  Chrislo  prophelias  iiiveni;  sive  quia  nulljj 
sunt,  sive  quia  intelligere  ipse  non  potui.  Unde  iii  in- 
geiiti  positus  a?stu,  ralione  cogebar  in  altenim  e  duo- 
hus;  ut  aut  falsum  proniintiarem  capiiulum  hoc,  aiit 
mendacem  Jesum.  Sed  id  quidcm  alienum  pietatis 
erat,  Deum  existiinare  menliium.  Rcclius  crgo  visum 
est,  scriplorihus  ascribere  falsitatcm  ,  quam  veritatis 
auctori  mendaciuni.  Quippe  cum  et  ipsum  diccnlcm 
audirem,  furcs  fuisse  et  latrnnes  oinnes  qiii  veneru;it 
ante  se  {Joan.  x,  8)  :  qua  senleniia  primuin  omniiim 
video  feriri  Moysen.  Ad  hxc ,  et  cum  majesiaiem 
siiam  loqiicnti  eidem  ,  ubi  se  mnndi  lumen  appellat, 
Judai  iiidignantes  reclamarent ,  Quia  lu  de  te  tcstifi- 
caris,  testiinoiiium  tuum  non  esl  verum  :  noii  cum  video 
prosecutiim,  uhi  maxiine  locus  cxigebat,  ul  dicercl 
de  sc  proplietasse  Moysen;  sed  lanqiiam  rcvcra  alie- 
nus  cl  nullum  habens  cx  eorum  pairibus  tesiimo- 
nium  ,  respondit,  Nempe  in  lcge  veslra  scripluin  est , 
quta  duorum  liominum  testimonium  vcrum  est.  Ego  sum 
qui  teslificor  de  me ;  et  lcslificalur  de  me,  qui  me  misir, 
Paler  {Id.  viii ,  13,  17,  18  ).  Illud  cis  comnicniorans, 
qiiod  de  coelo  diclum  omncs  andieranl,  llic  est  Filius 
mcus  dileclissimus ,  credile  illi  {Matth.  iii,  17,  el  Luc. 
IX,  55).  Nccnon  ct  illud  mihi  verisimile  non  videlnr, 
Judxos  poluisse  tacerc,  cum  Christus  diccret  de  se 
scripsisse  Moyscn  ,  qnin  stalim ,  iilpole  maiigiii  cl 
asluii ,  qiiicrerenl  qiiidnam  illud  csset,  quod  de  sc  a 

»  Am.  Er.  elMss  ,  insufficientes. 

'  Lov.j  ut  visumest.  Am.  el  Er.,  uljttstiim  est.  verius 
wss.,  iit  jussuin  est :  islo  vidtOicel  Fvangelii  cipitulo  Joa.i. 
5,  j^.  o9,  scrulamini  sciiplurus,  eic. 


517 


Moyse  scripliim  pularel.  Sed  cl  lia;c  eoruni  omniC.iria 
l  ciliirailas  non  ininus  Jesuin  niliil  U»le  dixisse  signi- 
lical. 

CAPUT  IIF.  —  Quamvis  crgo  el  lixc  non  pnrva  vi- 
doanliir  ad  coiifirnuindain  suspicioncm  faisi  dc  capi- 
lulo  isio ,  plus  laincn  illo  loneor ,  quia  omncm  ,  ul 
dixi  ,  Moyscos  scripliiram  scrulalus  ,  nullas  ibi  do 
Chrislo  proplieli.is  inveni.  Nunc  lamcn  lo  comperlus 
melioris  inlclligoiili;c  leclorem  ,  consecuturum  ino 
aliquid  credo  ,  aciuriim(|ue  f.iicor  gralias ,  si  spcin 
profeclus  ac  doctrinx.,  qiiam  milii  olijurgarionis  liix 
liducia  promiuil,  nulla  fruslrcris  invidia ;  sed  doceas, 
si  qiiid  esl  qiiod  me  forle  Icgenlem  pnvlLrioril  dc  Deo 
ac  de  Domino  noslro  memoralum  in  scriplnra  .Moysi. 
Nec  dixcris ,  quapso  ,  ul  imperili  solcnl,  lioc  ipsum 
saiis  esse  debcrc  ad  ridein ,  quia  Clirislus  dixeril  de 
se  scripsisse.Moyseii.Noloenim  niincad  mc  respicias, 
quem  ad  crcdendum  professio  mca  fecil  olinoxium  , 
ul  noii  possiin  non  credere  ei  quein  sequor;  sed  pula 
nos  cum  Judxo  tractarc,  pula  cum  Genli  i  :  cum  cis 
divcrimus ,  Moyses  de  Chrislo  scripsit ,  qiixsiluri 
crunl  '  probationes  ,  qiiid  olTercnuis  ?  Numquidnam 
dicerc  polorimus  ,  C.brislus  lioc  dixit ,  cui  adliiic  ilii 
iiiiiiimc  crodunl?  Ncinpc  opus  cril  nos  ipsisobtpiidcro 
«piid  scripscrit. 

CAPLT  IV.  —  Qiiid  crgo  oslcndomns*?  An  illud 
quod  vos  solctis ,  ubi  Dous  siins  loi|niUir  ad  .Moyson 
diccns  :  Suscilubo  iUis  Propltclam  de  fruliibus  ipso- 
ruiH  siiiiilein  tibi  {  Deitl.  xviii ,  15,  iS)?  Scd  lioc 
qiiidem  ad  Cbi  isluin  niinime  spcclare ,  ncc  Judxum 
latel,  ncc  nobis  sic  credore  coiidiicibilc  csl :  qiiia  non 
propliela  Cbrisliis,  ncc  Moysi  similis  prophol:i  :  sii|ui- 
dom  iilo  fueril  liomo,  bic  Dous ;  illc  peccalor ,  liic 
saiictiis;  ille  ex  coilu  nalus,  hic  sccundum  lo  ex  vir- 
ginc  ,  sccundum  iiie  vero  ncc  cx  vlrginc  ;  illc  offonso 
Doo  suo  occidilur  in  moiilc  (  Deul.  xxxiv  ,  5) ,  bic 
p.ilri  porplaceiis  palilur  propria  voluntate  {  Joan.  x  , 
18).  Qiiomodo  crgo  ipse  eril  prophetasiinilis  Moysi  ? 
Nenipc  statiin  nos  Juda<us  aul  ut  impcriios  irridebit , 
aul  coargucl  ul  mciidaccs. 

CAPLIT  V.  —  An  illud  offcromiis  ci  ,  quod  periiidc 
solclis  induccre,  Videbunl  vilain  suain  feiidcnlein ,  cl 
uon  credcnl  vilce  suce  {  Deut.  xxviii,  GO  )  .'  Cui  vos  qiii- 
dem  adjicitis  ,  in  ligno ;  nam  non  habetur.  Sod  Iioc 
quoipic  probarc  quod  ad  Chrisliim  minimc  pcrlinoal, 
liibil  tain  iii  promplu  cst.  Inter  malcdictoruin  enini 
sxva,  qu£  prompsil  in  populum  suuin  ,  si  a  logc  ^na 
desciscercnl ,  eliam  lioc  adjocii ,  fuluros  eosdcm  dj- 
ceiis  ia  caplivitate  hoslium  suorum ,  finomqiic  sui 
mcditaturoS  diebus  ac  noclibus ,  ul  nec  vitic  ipsius 
sux  fidiiciam  gererent ,  qux  sibi  c>set  a  vicloibus 
condonaia  :  quia  eadcm  cx  iiiccrto  pendcrot  pavciis 
ac  sollicita  semper  sub  immineiilia  gladiorum.  No  Iioc 
qnidotn  crgo  ad  Cbrislum  perliiict  :  qu;crcnda  suiil 
alia.  Nam  illiid  quidcm  vix  crodiderim  de  Christo  vos 
diclum  piiiare ,  malodictum  csse  omncm  qui  pciidcl 
in  ligno  ( Id.  xxi ,  25  ) :  aul   illud  aliud,  iiitcrficicn 


LIBEU  SL.VTUS  DKCiMUS.  S|g 

dum  osse  propliclam  sive  prinoipem  popuii  ,  (|iii  eos 
a  Deo  suo  vcllcl  averlero  ,  aliquodvo  infringore  man- 
daloruiii  (Deut.  xiii,5).Quod  ogo  qiiidcm  Chrisiiim  fe- 
cissp  planc  iiogarc  iion  possuui.Scd  lu  conlia  de  ipso 
hxc  csse  scripla  plane  falori  non  poleris,  iie  si  luic 
sil ,  quarcro  rursus  incipiamus,  cliaiii  in  qiioiiam 
spirilu  Moyses  piopbelaveril ,  ut  aut  malcdicorol 
Clirislo  ,  aiil  ciiin  jiibcrol  occidi.  Si  cnim  S|)iriliim 
Dci  habuit ,  Ikcc  do  Cluisto  non  dixil  :  si  h;cc  do 
Clirislo  di\il  ,  spiriliim  Doi  noii  liabuil.  Noqiic  onim 
diviniis  spiriliis  aiit  malediccrct  Christo  ,  aiit  ciini 
juborol  intoifici.  Ul  crgo  Moy>cii  ab  hoc  criininc 
vindicctis  ,  faleamini  necessc  csl ,  ne  hxc  qnidom 
eum  scripsisse  do  Cbristo.  Qiiod  si  bx>c  dc  Chrisio 
niinimo  scrips.t ,  aul  alia  dabilis,  aut  nulla  eriiiit.  Si 
nulla  fuerint ,  nec  Cbrislus  poiiiil  asscverare  qiiod 
niisquam  cst.  Ila  si  Cbrislus  hoc  mininic  asscvcrave- 
rit ,  capilnliim  iliud  falsiim  esse  conslitcrit, 

CAPUT  VL —  Scd  ncc  illud  quidiMU  vcrisimile  esl, 
quod  prosequiliir  ,    Si  crederetis  Moysi ,  crederctis  et 
niilii  (  Joan.  v,  4G  )■  Quia  dissimilis  adinodiim  tradi- 
tio  csl  cl  longe  allora  Moyscos  cl  Chrisli  ,   ut  si  co- 
riim  altcri  Juda'i  crcderent,  allcri  ncccssario  repii- 
giiaronl.  Nam  Moyses  quidom  pr;e  cicloris  ab  onini 
opcrc  abslinendum  docct  iii  sabbalo ,  causamiuc  iii- 
diicil   roligioiiis  btijiis    lianc   essc ,   (|uia   Deus  cuin 
intindum   ct  qiia;   in  co  siiiit  omnia  fabricarct ,  sc\ 
diobiis  iiidiilsorit  opori  ,  sc|)liioa    vcro    ccssavcril  , 
quod  csl  sabbatiim  :  idcircoquc  bciiedixerit,  id  esl , 
sanclificavcril ,  lanipiam  siuc  Ininqiiillilalis  pnrlum  , 
logcinquc  dodoril  iiisiiper,  nt  (|ui  idem  solvcrct ,  oc- 
cidoroliir  (Esod.   \x,8-ll,  ct  xxxi,  13-17).  IIoc 
igilur  Jiid;ci  vchimcnlor  credebant ,  docenlc  Moyse  : 
idciicoque  Christo  nc  aurcsquidem  accommodandas 
piilabant ,  asscvcranli  Deum  scmper  openri ,  iiec  ul- 
lum  sibi  cessalionis  slatuissc  diem,  quia  sit  jiigis  ct 
i:.fali§abilis  virUis  ;  soque  adeo  idcirco  ntinquam  de- 
bcrc  cessarc,  ne  sabbatisquidem:  Pater  cnim,  iiiquit, 
nieus  sempcr  operatur,  et  me  oportel  operari  (Joan,  v, 
17,  et  IX,  A  ).  Item  Moyses  carnis  peritomen  in  sacris 
cl  Dco   amabilibiis   numcrat ,    jubctquo    circnmcidi 
mascnlinum  omnc,  carnc  prxpulii  ipsorum  :  esseqiie 
lioc  doccl  neccssarium  signum  tcslamcnti  illius,  qund 
Dcus  siius  disposucril  ad  Abraham  ,  aflirmatquc  qiiod 
virorum  quisquis  '  hoc  non  gcslavcrit,  extcrminabi- 
lur  illo  de  Iribu  sua  ,  ct  hxrcditalis  qiia;  .\brali;c  rc- 
promissa  sit  ac  semini  ejiis,  noii  veniet  iii  consorliuin 
{  Cen.  XVII,  9-U).  Et  hoc  ergo  Judxi  valdo  crcdi- 
deranl,  assevcranleMoyse  :   idcircoquc  fidcm  Cbrislo 
babere  non  poiorant  infirmanli  ca ,  et  insiiper  assc- 
voranli  qiiod   duplicitor  gclicnna?   filitis  fiorel,    qui 
essel  circumcisus  (Mattli.  xxiii,15).  Itom  Moyscs 
carnalinm  ciborum  sollicitam  la'.  it  di»crclioncm  ,  cl 
iiilcr  pisces  ac  volucres  ct  qiiadriipodia  belluonis  iii 
modtim    disccplalor    sodcl  ;  jubcliiuc    alia   (|iii(lcm 
abligiiriri   pro  miindis,   alia  vcro  pro  iinmundis  iio 


'  Er.  Injjd.  el  Ven.,  fr<nj/.      M. 

'  In  ii.,  oslcndimus.  h:r.  laigd.  I.ov.,  sccuti  sumtis.  M. 


•  Amorlachiiis  ct  noiinulti  vss  ,  (/)forf  wtrorHm  vironnn 
qn^qui'^.  Kra.snius  \ cro,  qnod  viiorim  viiorum  qiiisiniui ; 
icl(|"io  oss"  llcl)raisiiiiini  nolnl  ail  orani  libri  :  t  llol)iaice,  » 
a;l,  •  pr  >,  rt"0.'"K/ci(iH'7't"  vioum.  » 


3!0 


tOMIlA  FALSriJM  M  VMCH.MJM.  S.  ALGL.STI.NI 


3*0 


conliiigi  7:iiil(>in  :  qiioriiiii  in  [laiic  porcnm  l:ix:il  cl 
Ifporciii .  L>1  si  quiil  in  piscibus  carcl  K(|iiuiii:t ,  aul  iii 
qu:i(lrup(;(lil)iis  uiigulun  li.isain  iion  lialicl,  iicc  ruiiii- 
iiat  {  Deul.  XIV,  "i-^iO  ).. Kl  liac  crgo  Jiid.ii  foriiler 
crcdidcruiil,  scribcnlc  .Moysc  :  id(:irco(|U(;  Clnislo 
jam  orcderc  non  polcranl ,  indiiTcrcnliain  doccnli 
ciboruin ,  el  a  suls  qtiidein  discipiilis  oniiiia  pcnilus 
leinoveiili ,  sxcuiaribus  vcro  vulgo  coiicedcnli  oiiiiiia 
qu;e  posseiil  edi,  alqiic  asscvcranli  quod  cos  iiiiiil  in 
OS  iiilrans  poUucrel;  quia  qu;c  dc  orc  iniiiudciilcr  ' 
proccdant ,  ea  sola  sinl  qux  polluanl  liomincni 
(  il/«»//.  XV,  11-20  ).  Ihcc  alquc  alia  iiiiilla  .Moysi 
conlraria  ,  Jcsum  doginalizaic,  iicino  qiii  ii(;sci:il. 

CAPUT  VII.  —  Qu:e  quia  singuia  pcrciirrcrc  lon- 
gnm  csl ,  unum  pro  inullis  oslciid.im  ,  id  csl ,  qiiia 
Chrislianaruin  li:eresiuin  |)ars  inaxima  ,  cl,  qiiod  est 
in  [irompUi  ,  C;illiolici  niliil  coriim  scrvare  ciiranl , 
qu3c  Moyses  scribil.  Qiiod  ijisuin  si  noii  de  cnorc  dcs- 
ceiidit  aliquo,  sed  cx  vera  illa  Clirisli  cldiscipulorum 
ejus  Iraditionc,  vos  oninino  fatcamini  iiccesse  cst , 
contraria  inviccm  sibi  Jesum  docuissc  alqiie  .Moyscii  : 
idcircoqiie  nec  crediluin  Cbrislum  a  Judicis,  quia 
fidem  vcllciit  exliibere  Moysi.  Quorsum  ergo  falsiim 
non  eril,  illud  Jcsum  dixisse  ad  cos ,  Si  aederelis 
Motjsi,  crederetis  el  milii :  cum  sit  longe  niauifcslum  , 
idcirco  magis  eos  non  credidisse  Jesu,  quia  Moysi 
credercnt;  potuisse  aulem  fidein  Cbrislo  liabere,  si 
Moysi  credere  dcslitissenl  ?  Tu  lamen  ,  utdixi ,  ubi- 
nam  Moyses  de  Cbristo  ali^iuid  scripscril ,  qiiacso  nos 
doccas. 

CAPUT  Yin.  —  Alias  inquit :  Si  Cbristianus  es  , 
crede  dicenti  Christo  quia  de  se  scripsit  Moyses.Quod 
sl  non  credis,  chrislianus  non  es.  Inepla  hjcc  seuipcr 
et  imbccilla  respoiisio  est  iiibil  babeniium  quod  os- 
tcndaiit.  Qiianto  igitur  mclius  lecisses  ,  si  idem  con- 
■fitereris  simpliciii-r  ?  et  lamen  Iioc  niibi  quidcin  di- 
cere  potuisti ,  qucm  scias  necesse  habcre  ut  creilam 
causa  religionisqua  famuIorCliristo:  licet  boc  ipsum 
adhuc  qua.'ralur  ,  ulrum  sit  ct  lioc  Cliristi  tcsliino- 
iiium  ,  ut  crcdi  dcbeal  absoiule;  an  scriptoris  ,  ut 
examinari  sollicile.  Nec  si  nos  non  (rediiniis  f.ilsis  , 
Cbristuin  hinc  offcndimus  ,  sed  falsalorcs.  Tamcii 
Ulcnmqiie  hoc  fcrri  *  polcril  Chrislianis  opposiUim  : 
quid  aulem  dc  illis  agemus,  quos  rctiili,  Jud.co  sci- 
licel  atque  Gcntili ,  quibus  diccre  non  possiiimis  ,  Si 
cbrislianus  es,  credc  ;  si  non  credis,  chrisiianus  noii 
es?Quanquam  ne  Chrisliaiio  quidem  hoc  rcclissiine 
dixeris,  cum  Chrislus  Thomam  aposlolum  dubilantem 
de  sc  aspcrnatus  non  sil ;  scd  quo  .inimi  (^jus  viiliie- 
ribus  medereiur,  corporis  suicicalricesoslendit :  nec 
dixit ,  Si  disc'pulus  es  ,  crcde,  si  non  crcdis,  disci- 
pulus  non  es.  Tu  inilii  lioc  dicas  ,  non  de  Cbristo  du- 
bilanli  ,  sed  de  senlenlia ,  ulrum  sit  cjus,  an  subin- 
diicla.  At,  inquis,  bcaliores  appellat,  qui  non  videnint 
el  crcdideruiit  (  Joan.  xx,  27,  29 ).  Hoc  si  ideo  dictuin 
pulrts,  ut  sine  rarionc  el  jiidicio  quidqiie  cred;imus ; 
oslo  lu  bcatior  siiic  sensu  ,  cgo  niibi  conlcnliis  ero 
ciim  rationc  bcalus  audisse. 

«  iii  Mss.,  impnidculer. 

»  Lr.  Lugd.  cl  Vcn.,  ficri.    M. 


CAPLTIX  — AuGusTi.xus  respondit :  Abliil<'  (pii> 
dcm  paratiim  tc  dici»  ,  i>i  qiias  iii  librin  Mi.iysi  dii 
Ciiri.^lo  proplictias  invencris ,  ila  percipcre,  ac  si 
pis(  em  dc  niari  ,  ( iim  ;iqinin  ipsaiii  undc  pis(  is  c.. 
piliir,  rcspiias  Scd  qiiia  .Moyscs  oiiiiic  qiiod  s^ripkii, 
dc  Cliristo  csi,  id  csl,  ad  Cbrisium  oinnino  perlim;!, 
«ive  qiiod  eum  liguri»  rcrum  vel  gcsiarum  vel  dicla- 
ruin  pr.ciiiiiilicl ,  sivc  qiiod  cjug  gr;ili;iin  glori:iinqu! 
comincndcl  ;  lii  qui  cominenliiiuin  rall;iccni(picClii-i 
slum  dc  .Manicli.ei  liltcris  credidisli,i(a  Moysi  non  vis 
credcre ,  sicut  ncc  piscein  vis  edcre.  Verum  liic  in- 
tcrcst,  quoi!  .Moysen  h'»slililer  iiis(;clari8  ,  pi:>cx;iii  aii- 
lein  fallacilcr  biudas.  Si  enim  pisccm  de  mari  cdcro 
non  iioccl,  sicul  ipse  dixisti;  cur  ita  cum  vos  iiox  uii» 
pnedicaiis,  ut  si  alia  esca  nnn  occurrat,  prius  rnno 
coiisiimainiiii  ,  qiiam  piscc  ves&imiiii?  Quid  ,  qiiod  si 
omnis  caro  iuimunda  cst,  iil  dicilis  ,  el  in  oiniii  aipia 
omniipie  licrba  vit;i  ill;i  iiiiscra  dci  veslri  r.tiiiclir, 
qiioc  per  vcstra  arnncula  piirgiiida  e^t;  dclc>labilis 
siiperstitiotun  et  pisccni  le  cogil  projiccre  qucni  lau- 
d:is;i,  ct  aqiinm  inariiiam  bibcre  :ic  spiiias  cdcre  (pias 
viuipcrasti  ?  Quod  vcro  etiam  d;einonibus  Dci  ramu- 
lum  comparnsli  ,  ut  qualcs  illi  fucri:nt  cniii  Chri>Jiiin 
conrKereiiUir,  {Mailli.  viii ,  29),  talis  ct  islc  accipia- 
lursi  aliquid  in  ejiis  libris  repcriri  polucriiqiiod  pia;- 
dicet  Chrisluin  ;  ille  quidcm  non  dedigualur  o,  pro- 
brium  Domini  sui.  Si  enim  paierf;imilins  tieelzebub 
appellaUis  Cst,  quanto  magis  domestici  ejus  (  /(/.  x  , 
25)  ?  Scd  vos  vidctc  a  quibus  ista  didiccrilis  ,  profccio 
scelcraUores  quam  illi  qui  Domino  ita  conviciali  sniit. 
Illi  eiiim  non  cimi  Cliristum  esse  crcdebanl ,  et  id.  o 
faliaccm  putabant :  vos  autcm  doctrinam  non  putalis 
esse  veracem  ,  nisi  quGC  Cbrislum  auJet  pracdicare 
f.illacein. 

CAPUT  X.  —  Undeautcm  tibi  vidclur  lcgcin  Moysi 
niliil  a  Paganismo  distare  ?  An  qiiia  tcmpluni,  sacri- 
ficiuin,  allare,  sacerdotemqnc  commcnd:it?  Al  li:cc 
omnia  nomina  et  in  Novo  Tcstameuto  reperiunlur. 
Solvile,  inquit,  templum  hoc,  et  in  triduo  resuscitabo 
illitd{Joaii.  II,  19) ;  el,  Chi»  offers  miimis  tuum  ad  al- 
tnre  {ilatlli.  v,  24) ;  el,  Yade  oslende  te  sncerduti, 
et  ojfer  pro  te  sacrificium ,  quod  prcecepit  Moyscs ,» 
in  testimonium  iUis  {Id.  \iu,  i).  Quoruin  aulem 
figiinc  fueriiit  isl;c,  parliin  Doniinusipsc  demonstr,.t, 
cum  lcniplum  corporis  sui  lemi^lo  illi  comparat ;  p;ir- 
tini  aposlolica  doctrina  cognoscimiis  :  Templum  enim 
Dei  sanctum  est,  ait  Aposlolus,  quedeslis  vos  {lCor.  ii;, 
1-7) ;  et,  Obsecro  ila(jue  vos  per  misericordiam  Dci,  ul 
exliibeatis  corpora  vestra  liostiam  vivam,  sanciam,  Dco 
placentem  {Rom.  xii,  1) ;  ctcaelcra  hujusmodi.  Proinde 
illa  omnia  fujurce  nostrce  fuerunt  (I  Cor.  \,  6),  siciit 
idem  dicit,  et  sjfpc  commcmcrandum  est  :  quia  iioa 
da;moniis  cxbibebaiiliir,  scd  uni  vero  Deo,  qui  fccit 
cocluin  ct  lcriain  ;  noii  tanquam  indigcnti  talibus,  sci 
lempoia  distingucnli,  et  jubenti  praiscntia,  per  qii.e 
signilicarel  fulura.  Vos  autem,  qui  ut  seducalis  et  de- 
cipiatis  idiotas  imperfectosque  Llirisiianos ,  Pag!..- 
nismum  vos  fingiiis  delestari,  edite  nobis  auctoril;' 
lom  christianorum  liijronini,  in  quibus  vobis  bolcii;  ac 


5i,  UHEIX  SEX 

liinain  rolcro  ntqiic  adtiraic  pr.rceplmn  sil.  Veslcr 
crjjo  poiiiis  crror  Pagaiiisini)  similis  csl ;  qnaniloqui- 
(Icin  ncc  Clirislum  colilis,  sedC!iri>li  nomiiie  noscio 
qiiitl,  qiiod  vobis  mciilicndo  finxislis,  el  deos  vcl  iii 
islo  coiiS|iicno  caii)  visibiles,  vcl  alios  innumcrahi- 
les  commcnlitios  adoraiis.  Qnihiis  .piiaiitasnialibiis 
qiinsi  vanis  alqiic  innnibus  simulacris,  non  xdiculas 
f  iliricasli^,  scd  corda  vcsira  (cmpla  rccislis. 

CAPUT  XI.  —  Kxii^is  a  mc  nl  oslciidaiii  qu  cnain 
scrip^eril  de  Cbri^to  Moyses.  Jain  qiiidcm  snpcriiis 
miilla  demonstrata  siint  ;  sed  qnis  possit  omnia  dc- 
monsirare  ?  Pritsertim,  quia  si  qiisedam  commemo- 
rcm,  paratiis  videtur  istc  pcrvcrsus,  vel  in  alium 
^ciisiiin  ea  conari  pervcrtcre;  vel  si  rncril  cvidcntia 
tlarioris  vcrilais  oppressiis.  dicere  se  illa  tan(|iiam 
de  mari  sal.so  suavcm  piscem  capcre  :  nec  ideo  se  ad 
lo'ain  Scripluram  Moyseos,  velut  ad  aquam  marinam 
bilicndam  cogi  oporlcre.  Quapropler  snfficere  arbilror 
buic  opcri,  ul  ea  ipsa  quiu  rcprebcndenda  dcccrpsit' 
de  Sciiplura  legis  llebrvorum,  ad  Cliristum  pnedi- 
(aiulum  I  erlinore,  si  rccte  intelligantur,  osteiidam  : 
ex  quo  saiis  apparcat  multo  magis  caetcra,  vel  statim 
proniiiitiata,  vcl  diligcnlcr  ac  veracitcr  perscrulata, 
tlu  i>lianx'  lidei  convenirc  ;  si  ea  qu.c  deridenda  aique 
damiianda  objicil  inimicus,  eis  ipsis  convincatiir 
(Iirisliana  vcrilate  damnandus.  Qiiapiopter,  o  plenc 
omni  ralliicia,  cuin  Dominus  iii  Evaiigclio  dixeril,  Si 
crcdere.is  3loysi,  crederetis  et  viilii ;  de  me  eniin  ille 
tcripsil  (Joan.  v,  4G) ;  niliil  est  quod  le  in  iiigcnli 
aslu  I Oiiluni  fliigas,  et  cogi  videaris  iii  alleruin  e 
duiibus,  nt  aiit  fulsum  protiunlies  capilu!iiin  lioc,  aul 
mviiilaccm  Jesiiin.  Siciit  eniiii  lioc  capiuilinn  vcriim 
esl,  ila  cl  verax  csl  Jcsiis.  Reclius  visuni  cst,  iiKjiiit, 
tcriptoribus  atcribere  fahitalem,  qiiam  vcrilatis  auctori 
mendaciuin.  liane  tu  (Uiristum  credis  verilalis  aucto- 
rem,  qucm  prcdicas  cariiis,  cl  moriis,  el  vulnerum, 
el  cicalricum  simulatorcm?  Volo  mibi  oslcndas,  undc 
auclorem  verilatis  didiceris  Cbrislum,  si  eis,  qui  dc 
illo  scripserunl,  quoruin  auctoritas  rcceiiti  memoria 
commcndata  atque  firmala  in  postcros  cmanavit,  au- 
des  ascribcre  falsilalcm.  Non  ciiiiii  vidistl  Chrisiuin, 
aiii  queiiiadmodum  cum  Apostolis,  locutus  est  lccum, 
aui  de  ca-lo  te,  sicut  Sanluin  ,vocavil  (Acl.  ix,  3-7). 
Quid  de  illo  senlirc,  qiiid  credcre  possumus,  nisi 
quod  Scriplura  tesiatiir?  Porro  si  mcndax  esl  Evan- 
gcliiim  dissciiiiiialiim  cl  iiolum  omnibiis  gcnlibiis,  ct 
ab  initio  prxdicalionis  nomiiiis  Chrisli  in  Ecclesiis 
nninihus  iii  tanio  sanctilatis  culniine  collocatum ; 
/jii.c  scriptura  profcrri  potest,  cui  dc  Chri,to  fidcs 
'jahenda  sit?  Qiiid  polciis  proferre  scriptum,  quod 
loii  illc  qui  boc  iioii  vuli  credere,  dical  csse  coiifi- 
•tiim,  si  tanla  Evaiigelii  notilia  vciiit  iii  dMhiuin? 

CAPLT  XII.  —  Ueinde  suhjiiiigis,  ipsum  te  aiidisse 
iliceiitcm,  furcs  fuissc  ct  latrones  omiies  qiii  vcnc- 
runi  ante  se  (Joan,  x,  8).  Lnde  illum  audisti  hoc  di- 
cenicm,  nisi  ex  Evangclio?  At  si  hoc,  quod  ila  crcdis 
cx  Evangelio,'  ut  lanqiiam  cx  orc  Domini  audisse  tc 
dicas,  alius  falsum  cssc  coiitciidat,  alquc  licc  dixisSe 

'  Am.  ct  Ms».,  scccrpit. 


rus  [»i:ci.\ius.  :,^ 

Cbii^^tum  nogcl;  quo  ibis?  quid  facios?  Nonno  evaii- 
gclicaiii  aiiclorilaleiii  qiiantis  potueris  viribus  prajdi- 
cahis?Miscr,  illic  scriplum  est  quod  non  vi§  cre- 
dcre,  iibi  didicisti  quoil  ila  crcdis,  ut  hoc  tc  ah  ipso 
Chrislo  dicas  aiidissc.  Eccc  nos  iilmnKiiio  crcdimiis, 
qiiia  Evangclio  saiiclo  crcdimiis,  ubi  ulriimquc  scri- 
|)tum  cst;  cl  de  Cbristo  scripsisse  Mnyscn,  ci  oinnos 
qni  antc  Clirislum  veneruiil,  furcs  fiiisse  et  latroiies. 
Vcnissc  qiiippc  ila  vult  inlclligi,  qnia  missi  noii  suiil : 
nain  qui  missi  sunt,  sicul  Moyscs  el  sancti  Prophe- 
Uc,*non  antc  ipsum,  scd  cum  ipso  vciieruni ;  qiiia 
non  euin  pcr  suporbiam  prxccdcre  volucrunl,  scd 
cuin  per  ipsos  loquciilcm  huiniliter  portaverunl.  Vos 
autein,  qiii  lucc  Domini  verba  sic  inlciligilis,  scciin- 
dum  veslrum  inlcUecluin  satis  confitcmini  iiullos  vos 
habcrc  propbctas,  qui  vcnliirum  Clirisluin  propbela- 
vcrint  :  et  ideo  vobis  enm  sicul  voluislis,  finxislis. 
Nam  si  aliqui  veslri,  quibus  quidcm  |)roplcrca  fidcS 
habenda  non  cst,  qiiia  non  nisi  a  vobis  |)rofcruiitiir; 
tamcn  si  aliqui  sunl,  qiios  dicere  audcalis  prophctassc 
Christum  falsa  carne  vcntiirum,  falsa  morle  passii- 
rum,  falsas  cicatriccs  dubilantibus  discipulis  obla- 
lurum  ;  non  dico  cx  hoc  ipso  qiiam  sinl  dctcslandi 
atquc  fugicndi,  quamquc  non  possinl  cssc  veraccs, 
quibus  dc  mendacio  Cliristus  placct  :  ul  boc  iion  di- 
cam,  ccrlc  ut  diccre  coeperam,  secundiim  islum  intel- 
Icctuin  vcstrum  iures  fuerunt  ct  lalroncs,  qiioniani 
aiile  Chrisliim  veiicrunl,  qiii  cum  vcnliiniin  quo(|uo 
modo  pi\edicaverunl.  Porro  si  illc  inlcllcctus  esl  vc- 
rus,  ul  ipsi  ante  Cbrislum  venisse  dicantur,  qui  cum 
Chrislo,  id  esl,  cum  Verbo  Dei  venire  noliicrunt,  scd 
ciim  cos  non  miserit  Deus,  mendacia  siia  honiiiiibus 
allulerunl  :  vos  quoque  ipsi ,  quamvis  posl  Christi 
passioiiem  ct  rcsurrectioiicm  in  hoc  mundo  nali  fue- 
ritis,  fures  ct  lalroncs  cslis  ;  quia  priiisquaiii  vos  ipse 
illumiiiaret,  ut  vcrilatcm  ipsius  pr.-iedicarclis,  ante 
cum  vcnirc  voliiislis,  ut  vcstram  fallaciam  jactaretis. 
CAPUT  XIII.  —  lllic  auteni,  ubi  ei  diclum  csl  a 
Judivis,  Tu  de  le  testificaris ;  testimonium  tuum  non  est 
verum;  non  mirum  est,  non  te  videre  prosccutum 
0111)1,  ui  dicerct  de  sc  prophclasse  Moysen  :  noii  ciiim 
liabcs  pium  oculiim,  quo  id  possis  videre.  Nam  ccce 
idipsiim  qund  eis  respondit :  ncmpe,  In  lcge  vcstra 
scriptum  est,  quia  duorum  liominum  lesliinonium  veruin 
est.  E(jo  nim  qui  testificor  de  me,  el  tcstificatur  de  nie, 
qui  me  misit,  Pater  (Joan.  viii,  13,  M,  18)  :  qiiid  aliud 
sonal  reclc  intclli^'ciilibus,  iiisi  illum  tcsliiini  nuinc- 
riini  in  lege  propliclico  spirilu  coiisccralum  ct  com- 
niendalum,  ut  ctiain  sic  prxniinliarelur  fiiliirn  rcvc- 
lalio  Palris  cl  Filii,  qiioriim  Spiritiis  cst  iii  ill  i  inse- 
parabili  Trinilale  Spiiilus  sancliis?  Idco  scripluiu 
csl,  In  ore  duoruin  vel  trium  testium  slabil  omiie  ver- 
bum  (Deut.  xix,  lo).  Alioquin  cl  unus  lcstis  plenim- 
que  vcruin  dicil,  ct  plures  plcniniquc  inciitiunliir  : 
potiusque  crcdilum  cst  iii  exordio  fidci  gciiliuin  uni 

>  velns  codcx  Bern.irdinorum  parisit^nsiiiin  liabot  hic  in- 
scila  (iux'(taiii  iion  inala,  scilict-l  :  .\on  prwtcr  tllinn  re/ic- 
ruiii,quiu  ciiin  illovenerunt.  i  enturos  prn  conpsniitt/'b(it,o\c 
Vynim  hu  c  sumi  la  siinl  c\  Aii^'usiiiii  li  acialu  +j  ia  Jow.- 

IICUl. 


»47> 


CONrilA  FAUSTLM  MA.MCII.l.L.M,  S.  AlU.fSTIM 


S24 


;i|)i)Sl(/lo  cvaiigcli/uiili,  qiiaiii  iwipiillK  orraiililiiih  :i 
(|iiil)iis  ipsc  pcrscculioiioin  |i:ilicl)aliir.  Noii  igitiir 
fiuslra  (|iioil:iiii  inodo  ('oiisccnliis  csl  islc  iiiiiikmiis 
lcsliuiii  :  cl  cuin  lioc  Doiiiiiiiis  rcs|t(iii(Jii,  co  (|iioi|iic 
ipso  iiilclligi  voliiil  dc  bc  proplieUissc  Moyscn.  An 
forlc  indc  caluniiiiuiiiini,  (jiiia  non  ai(,  iii  lcgc  Dci, 
scd,  In  lcgcirstia  scr't\num  esl?  tJbi  usilalain  loculio- 
lieiii  Scripluiariim  (|uis  noii  agnoscal?  In  lcije  ciiiiii 
ve&lra  dixil,  voliis  dala  (II  7im.  ii,  8,  el  Gulat  i,  il, 
12)  :  sicul  dicit  Aposlolus  Evaiigcliiiin  siiurn,  (juod  sc 
tainen  acccpisse  lcslalur,  non  ab  liominc,  sed  pcr 
rcvcl:ilioiiciii  Jcsu  Clirisli.  Aii  el  Clirisliim  dicilis 
iicgassc  sc  li;il)crc  Palrcin  Dciim,  ubicunuiuc  non  ait, 
Palcr  nosler  ;  scd ,  Puler  vester  {Mattli.  vi ,  26 , 
32,  elc.)  ?  Jam  vero  vocem  illaiii,  quain  conimcmo- 
rasii  coelo  delalam,  IJic  est  Filius  meus  dilectissiinus, 
crcditeiUi  [Id.  iii,  17,  et  xvii,  5) ;  quia  vos  non  audi- 
slis,  noiitc  illi  crcderc.  Si  aulcm  ideo  crediiis,  quia 
eain  in  Scripluris  sanclis  litveiiistis,  ibi  est  et  ista 
cui  crcdere  non  vullis,  de  Clirislo  scrip^i.ise  Moysen; 
ibi  aliae  ixiultac,  quibus  parilcr  fidcin  derogalis:  iicc 
timclis,  niiscri,  nc  iia  profanus  aliquis  dicat,  islam 
vocem  omnino  non  sonuisso  dc  coelo ;  et  sicul  vos 
conlra  salutem  gencris  liumani,  qnui  omnibus  gcnti- 
bus  cvaiigciica  aucloritatc  confertur,  ellain  in  vc- 
.>li'.*im  pcrnicicm  argiimcnlamiiii,  cum  dicilis  pro- 
plerea  non  esse  credendum,  qiiod  dixcritCbrislus  de 
se  scripsisse  Moysen,  quia  si  lioc  ille  dixisset,  ncc  Ju- 
daii  tacere  potuissent^  quin  slatim,  utpote  maligni  el 
asluti,  quwrerent  quidnam  iUud  esset,  quod  de  se  a 
Motjse  scripluni  pularct :  sic  cl  ille  vaiius  cl  pcrditus 
dicat,  Si  de  coe!o  vox  illa  sonuisscl,  omncs  Judyci  qui 
juidicrant,  crcdiJi^scnt?  Cur  ergo  iioii  consideralis, 
insaiii,  sicut  (ieri  poluit  ut  ct  post  iliain  coelestcin 
voccm  dura  Jud:coruni  iiifideliias  perniancrcl;  itn 
fieri  potuisse  ul  cum  Cbristus  dicerct  de  sc  scripsisse 
Moysen,  boc  magis  maligna  astulia  timcnlcs  unde 
conviiiccrcnliir  aiidire,  omiiino  noii  qiKcrercnl  qiiid 
deiilo  scrijiserit  Moyscs? 

CAPUT  XIV.  —  Scd  hanc  non  solum  sncrilegam 
adversus  evangelicam  sanctiialem,  verumetinm  eiier- 
vein  ac  dcbiiem  csse  argumentatioiicni  senlit  et  Fau- 
slus;  alqiie  inlcntionem  suam  in  illud  potius  con- 
fert,  eoqiie  se  plus  tcncri  dicit,  quia  omncm  Moy- 
seos  scripturam  scrulaius  nuUas  ibi  de  Cbristo 
proiibelias  invenit.  Cui  cito  respoiidco,  quia  non  in- 
tolligit:  ct  si  cur  non  intelligal  quis((uam  quocsicrit; 
rospi)ndebo,  quia  inimico,  qiiia  advcrso  '  animo  le- 
gil ;  quia  non  ideo  scrulalur  ut  sciat,  scd  quod  nescit, 
scire  se  piitat.  Ha^c  pr.-csiiniptio  lumidx'  arroganiiac 
oculum  cordis  vcl  claiulil,  ul  oinnino  non  videat;  vel 
disiorquot,  ut  pcrverse  videat,  et  aliud  pro  alio  pro- 
bcl  aut  improbet.  Tu  me,  inqiiit,  doce,  quid  est  quod 
me  forte  legenlem  prceterierit  de  Dco  ac  Domino  nostro 
memoratutn  in  Scriplura  Moysi.  Et  bic  cilo  rcspon- 
deam,  Tolum  le  pncteriil,  quia  totuni  ille'  de  Cbri- 
>io  scripsit.  Scd  quia  lotum  disculerc  el  pcrlraclare 

*  Fditio  Fr.,  averso. 

»  tidili,  illad.  \i  .M-,^,,  illc. 


noii  po.ssuiniis,  lioc  libi  in  islo  opore,  si  potcro  Do- 
niiiio  adjuvaiilc,  bcr\abo,  qnod  supcrius  dixi,  ul  ea 
ipsa  qii:c  ad  roprolKmdonddni  cligis,  ostoiidaiii  dcCliri. 
blo  cssc  con.scripla.  Qiiin  oiiam  pniis  ne  dixoriin,  ut 
imperiti  solenl,  lioc  ipsum  salit  este  debere  ad  fidem, 
quia  Clirislus  dixerit  de  te  scripsisie  Moysen.  Quod  qiii- 
dcm  si  dico,  noii  ul  iin|)orilu8,  scd  iit  fidclis  dico  :  non 
valcrc  aulcin  lioc  ad  convincciidum  Ccntilcm  vd  Ju- 
dxuni,  et  cgo  faleor;  scd  advorsus  vds,  (|ui  quoipio 
modo  iiomine  Clirisiiano  gioriainiiii,  salis  csse  ido- 
noum  ac  praivalidum,  tuquoqiieetsi  diulcrgiversalus, 
lamen  coaclus  cs  confilcri  dicens,  Nolo  enim  nune 
ad  me  respicias,  quem  ud  credendum  professio  mea  fe- 
cit  ubnoxium,  ul  non  possim  non  credere  ei  qucm  seqiior: 
scd  puta  nos  ciiin  Judceo  Iractare,  ptila  cum  Centili. 
Quibus  v('rbis  ostciidisti,  le  intcrim,  cum  quo  iidbl 
iiiiiic  rcs  cst,  (|iiia  le  ad  crodendntn  profcssiotua  focit 
obiio.tium,  salis  cssc  convicluin  de  Clirislo  scripsisse 
Moyson ;  quia  ipsum  Cbristuin  hoc  dixisse,  in  Evan- 
gelio  scriptum  csl,  cujus  tain  pra;claram  sanctamqiid 
auctoritatcin  l.ibefaclare  non  audcs  :  quia  cl  ciini  ij 
ex  obliquo  aiidcs,  diflicullalis  tua;  pressus  angusiiis, 
et  cerncns  qu;inta  ruina  le  obruat  cum  tibi  dicilur, 
niilbim  e.sse  scripturam  cui  de  factis  ct  diclis  Cliristi 
flagites  esse  credendiim,  si  Evangelio  lam  saiiele  la- 
leqiie  notissinio  crcdendum  cssenon  pulas;  et  liniens 
ne  amisso  Cbristiani  nomiiiis  pallio  nuda  vaiiit.is  ve- 
stra  oninibus  conspuenda  et  dctcslanda  ramancal, 
rursus  te  saucium  colligere  conaris,  etdicisqiiod  istis 
Evangelii  vcrbis  j:im  te  ad  crcdendum  profcssio  tua 
fccit  obnoxium.  Sicergo  lc  inlcrim,  cum  qiio  niinc 
ago,  tcnco,  fcrio,  periino,  id  esl,  errorem  luuni  at- 
quc  fallaciam ;  cl  cogo  faleri  de  Chrislo  scripsisse 
Moysen  :  qiiia  boc  Cliristum  dixisse  in  Evangelio  lc- 
gitiir,  cui  te  ad  credendum  professio  tua  fccil  ob- 
i)Oxiu(ii.  Cum  Jud;co  vero  vel  Genlili  si  mibi  ne-- 
ccsse  fuerit  dlspulare,  jam  supra  oslendi  quibus 
niodis  pro  meis  parvulis  viribus  me  agere  oporlcre 
existimem. 

CAPUT  XV.  —  Nec  illud  nego  de  Christo  esse 
prxdictum,  quod  tu  lanquam  facile  refellendum  ele- 
gisti,  ubi  Deus  loquilur  ad  Moysen,  dicens :  Suscitabo 
iiiis  Prophetain  de  fralribus  ipsorum  similem  libi  {Deut. 
xviii,  15,  18).  Nec  me  lua  lauta  et  lepida  antiibeta, 
quibus  lulcuni  sermonem  quasi  colorare  ac  pingere 
voluisti,  ullo  modo  ab  b:ic  tidei  veriiaic  deterrent. 
Comparans  eiiim  Cbristum  alque  Moysen,  et  cupiens 
demonstrarc  dissimilcs,  ut  ob  lioc  non  de  Clirislo  vi« 
deatur  intelligendiim  csse  quod  scriplum  esl,  Susci- 
tabo  illis  Proplietam  similem  tibi;  opposuisti  tibimct 
exadversomullacontraria,  quod  ille  homo,  bicDcus; 
ille  peccator,  hic  sanclus;  ille  ex  coitu  natus,  liic 
secundum  nos  ex  virgine,  secunduni  vos  ve"o  iiec  ex 
virgine;  ille  offenso  Deo  occiditur  in  monlc,  hic  Pa- 
tri  piplacens  patiliir  propria  voluntale.  Quasi  vcro 
cum  siinile  aliquid  diciiur,  cx  omni  parte  ntque  cx 
emni  modo  siinile  iiitclligatiir  :  quia  ngn  ca  inntum, 
qiuic  uniiis  cjiisdeinqiiu  iialurx  sunt,  diciii)ii'r  inierse 
essc  similia,  sicut  geniini  bomiucs,  vel  filii  parenti- 


52-,                                                         LIDEU  Sl-XrUS  Orci.MLS.  5iG 

hui,  \oI  onines  homines  oinnibusliomiuil)US,  in  qnan-  pnrcl.  Sod  qniii  ctus:^  lucrii,  nl  dc  peocalo  cjns  iJt 

inra  homines  sunt,   similcs  ulique  sunl,  quod  cl  in  nmilc  vindic:indo  Deuslo.inerclur?Quoni;im  poHiciliis 

cxieris  animaiibus  inlueri  facillimmn  est ,  vel  aibo-  sumea  i|.sademonslrarc  ad  prxnunliandumChiislum 

ribus,  ul  olea  olex,  laurus  lanro  similis  dicilnr ,  ve-  |ierlinere,  quie  lu  rc|)rebendcnda  delcgcris;  l.ician» 

rnm  eliam  nalurx  di^paris  snnl  el  dicuniur  mulia  si-  sicut  possum,  Domino  adjuvanle,  nt  boc  eliam  quod 

iiiiiia,  ut  oUvac  oleasler.  et  far  irilico.  Dc  rebusadhiic  in  Moysi  morte  rcprchendisli,  prophetiam  fuiise  de 


proximis  el  allingonlibus  biquor  :  nam  qnid  tam  ionge 
distans  a  Filio  Dei,  per  qncm  facla  siinl  oinnia  {Joan. 
j,  3),  qnam  pecus  ct  bpis?  et  lamen  in  Evangcl.o 
bgilur,  Ecce  Agnus  Dei  (/6irf.,20);   cl  in  Apostolo, 


Chrisio  reolc  inlclligeniibus  doceani. 

C.\rilT  XVII.  —  Sicnt  cniin  mos  cst  divinorum 
iii  Scripluris  sanciis  mysleriorum,  utidembomo  alias 
aiiain  alque  aliam  pro  re  ali(|ua  sifjniricanda  personam 


Peira  aulem  erat  Cliristus  (I  Cor.  x,  i)  :  qux  nulio  gerat;  tunc  Moyses  populi  Jiidiiorum  sub  Legc  posili 
modo  qnisquain  rccle  diceret,  si  eoruiii  aliquam  siini-  personain  geiebat,  euinque  in  pro|diclica  pr;enuiilia- 
liindinem  nnllo  inodo  ille  susciperct.  Qiiid  eigo  mi-      lioiie  lignnibal.  Sicut  crgo  Miiyses  |ielrain  virga  pcr- 


r.nn  si  non  cst  dcdignalus  Christus  lieri  similis  ipsi 
M«y>i,  qui  similis  factus  esl  ovi,  qnam  in  cjns  pr;e- 
nunliationcm  pcr  ipsum  Moysen  pnccepit  Dens  inan- 
ducai  i  a  popnlo  sno,  ejusqne  sangiiinem  ad  lulclam 
saluiis;!diiiberi,  ct  Pascha  appcllari  (ExQd.  xii),  qnod 
nuiic  in  Chrisio  csse  con  plcinm  ncnio  dissimnhirc 
pcrmiuitur?  Quapropler  dc  Scripturis  agnosco  dis  i- 
milem,  dc  Scripluris  mecum  agnosce  cl  lu  similcm  : 
non  inde  dis>imilcni  unde  siinilcm ;  sed  alia  causa  ii- 
liid,  alia  illud;  dum  tamcn  ntrumqne  deinonstrem. 
iJissimilis  homini  Chrislus,  quia  Dcus;  scriplum  cst 
cniin  de  illo,  Qui  est  super  onmia  Deus  bcnedictus  in 


culicns  dc  Dei  virlnlc  dnbitavii ;  iia  iilc  po,  uUis,  qni 
sub  Legc  pcr  .Mi.ysen  dala  lcncbaliir,  Clirisliim  ligiio 
(riicis  afligeiis,  euin  Virlulcm  Dci  esse  noii  credidit. 
Scd  bicut  pcrcnssa  pclri  inana\il  aqiia  ^iliciilibus;  sic 
|daga  domiiiicx'  passionis  elTccla  est  viia  crcdentibus. 
Ilabenms  ciiim  de  liac  re  praeclarissimam  cl  (idclissi- 
niam  voccm  Apnsioli,  cum  inde  loqiicrciur,  dicentis, 
Petra  auteni  erat  Cfirislus  (I  Cor.  x,  4).  Ilanccrgocar- 
nalein  de  Chrisii  divinil;ite  des|)cralionem  in  ipsius 
Chrisii  altitudine  Deus  niori  jnbcl,  cum  niorlem  car- 
nis  Moysi  in  nionte  iinpcrat  fieri.  Sicul  enim  peira 
Clirislus,  ila  ct  mons  Clirislns :  peira  hiimilis  foriitu- 


ta-cula  {Rom.  ix,  5) :  el  siinilis  hoiniiii  Cbristus,  quia  do,  inoiis  eminens  niagnitiido.  Qiiia  siciit  Apostolus 

homo;  qnia  de  illo  ilidem  scriplum  esi,  Mediator  Dei  ail,  Petra  erat  Cliristus;  ila  ipse  Dominns,  Non  pctest 

et  liomiiinm,  liomo  Christus  Jesus  (I  rnii.  n,  5).  Dissi-  civitas  abscondi  super  viontem  coustiluta  (Mattli.  v,  1 '.): 

inilis  pccauori  Cbristus,  quia  scinpcr  sanclns :  el  si-  se  scilicct  monlem,  fidcles  autcm  suos  in  sui  nominis 

niilis  [jeccalori  Chrislus,  quia  Dcus  Filiimi  sutim  nii-  gloria  fund;itos  assercns  civitalcm.  Prudcnlia  cariiis 

sii  iii  siiniruudinem  carnis  peccali ,  nt  de  pcccato  vivit,  cum  lanquam  pelra  percnssa  Chrisii  huinililas 

dainnarcl  pcccatiim  in  cariic  (Rom.  vin,  5).  nomini  in  criicc  contemnilur:  Chrisiuseiiim  criici(ixus  Jud.X' s 

ex  coilii  nalo  dissimilis  Chrislus,  in  (luantiim  ex  vir-  scandaluin  csl,  Gcnlibus  aulem  slultitia.  El  prudentia 


gine  natus  esl :  scd  homini  nato  similis  Christus,  in 
quaiitiim  el  ipse  ex  femina  naliis  csl,  ciii  dicliim  cst, 
Quod  uascetut  ex  te  sanclum,  vocabitur  EiHus  Dci  (Luc. 
I,  5o).  Ilomini  pr.ptcr  peccaluin  suum  morlno  dissi- 
inilis  Cbrislus,  in  quanlum  siiie  peccalo  el  propria 
potesiale  mi.rluus  est:  scd  rursus  liomini  mortuo  si- 
niilis  Cbristus,  in  qnanlum  cl  ipsc  vcia  ni:  rlc  corpo- 
rismorliius  csl. 

CAPLT  XVI,  —  Nec  idco  Moysi  famnlo  Dci  dcro- 

gaveris,  qnia  eum  peccatorem  fuisse,  et  olTciiso  Deo 

suo  in  inonle  occisum  csse  di.xi?ii  (Deut.  xxxiv,  5). 

Noveral  eniin  ct  ipse  in   Doniino  ghiriarr,  iit  ab  eo 

salvus  fieret  :  a  quo  et  ille  qui  dicit,   Clmstus  Jesus 

t  nil  in  hunc  mundum  peccalores  salvos  fucere,  quorum 

primus  ego  snm  (I  Tiin.  i,  15).  Arguitnr  cniin  Moyscs 

voce  divina,  quod  cjiis  lidcs  ad  aqiiam  de  pclra  eli- 

cicndam'  aliquanliim  liliibavcrit  (.V«ih.   xx,  iO-12)  : 

quod  ei  cum  peccalo  Pclri  poicst  csse  commune,  qui 

in  mcdiisfluciibussiinili  fideidcrectndiibilavit  (Matih. 

XIV,  30,  31).  Vcrum  absit  nt  credamus  binc  euin  cs-e 

alicnalum  ab  xti^na  societatc  sancloruin,  qiii  cuin 

^ancto  Elia,  sicul  Evangelium  loquilur,  mcruit  clari- 

licalo  in  monie  Domino  assislere   (Matth.  xvii,  t-5). 

Nam,  nlin  veleribus  legimus  Libris,  cliam  post  ipsniu 

peccalum,  quanliim  sit  apud  Dcuin  mcrilum  cjiis  ap- 

»  Am    el  viss  ,  cji  iendam. 


carnis  inoritur,  cum  tanquam  monlis  cmincnlia  Cliri- 
stiis  cxoelsiis  agnoscilnr :  ipsis  enim  vocalis  Jiidjcis 
ct  Gr.cois,  Clirislns  Dci  Virtus  el   Dei  Saiiicnlia  est 
(I  Cor.  I,  23,  2i).  Ascciidit  ilaqiic  Mnyscs  iii  monleni, 
ut  carne  inorlua  vivo  spiritu  recipcretur :  quo  Fau- 
slus  noii   ascenderat,  ut  carnales   caliimnias  mento 
iiiorlna  loqiierctur.  Nonne  i|isain  pelram  Petrus  pcr 
prudcnliam   cariiis  pcrciiti  cxborruil,   ciim  Domiiio 
passionem  snam  pixnuntianti  ait :  Absil,  Domine,  non 
fiet  istud;   propitius  esto  tibi?  Ncqne  enim  popercit 
hiiic   peccato  Dominus,  cnm  ei  rctulerit :  Redi  reiro, 
sdlanas ,  scandalum  mihi  es  :  non  eniin  snpis  qiia;  Dct 
suiit,  sed  qita:  sunl  hominum  (Malth.  xvi,  22,  23).  Aiil 
ubi  morlna  cst  ista  carnalis  diffidenlia,  nisi  in  Clirisii 
gloiificatinnc,    lan(|uam   in  monlis  alliindine?  Nain 
uiiqiic  vivebal,  ciim  cnm  timidc  negarel :  ot  uliqiie 
mortua  crat,  cum  eiim  libcre  pricdicaret.  II;oc  vivc- 
hal  in  Sanlo,  ciim  scanilalnm  crucis  detestaiis  vasta- 
bat  cbristianam  fidem  (Acl.  viii,  5) :  et  nbi  iiisi  in  illc 
montc  mcrlua  cral,  ciim  j;im   P;iuliis  diocrci,   Vivo 
auiem  juin  iion  eijo,  viiit  vero  in   me  diristus  (Calat. 
II,  20). 

CAPLT  XVIII.  —  Qiiid  habes  igilur,  h.xrdica  va- 
nilas,  iindc  te  piites  possc  convincerc,  iion  de  Clnislo 
fsse  prxdiotum,  Snscilubo  illis  Prophelam  de  frntiibits 
ifsonun  siiniiein  tibi ;  qiiamlo  iic  hii;r  (juide«i  pol«». 


(' 


5i7  rONlUA  lArSTUM  M  \ 

(|iio(l  (lissimilcm  osicnilis?  Aliis  ciiiin  caiisi»  ci  nos 
siiuilcin  oslciiiliiiuis.  Aii  qniii  |)rn|iliit:i  dicliis  csl,  (pii 
Cl  iiomo  cssc  (lignalns  csl  ,  cl  t.nn  niiill:i  fiitiira  |ir:i;- 
(lixil.  ?  Nisi  fnrlc  alind  cst  |)ro|ili('l:i,  qnaiii  lioiiio  iiltra 
liiiiitanis  conj(M:tiir:is  riitina  |)r:ciiniitiaiis?  Undc  ct 
i()sc  (lc  sc  ipso  ail :  Non  esl  i^ropliela  tinc  lionore,  nt$i 
in  piitria  sua  {Mallli.  xiii,  57).  Scd  dc  lc  videro,  qni 
lc  coi:vicliim  p;inl()  :iiilc  connsssns  cs  ,  cnin  dixisli  , 
qnod  le  ad  crcdciidnm  tvaiigclin  |)rofcssio  tna  fecil 
obiioxinm  :  Jnd;iiis  ipsc  pioccdal  in  mcdium,  qul 
ccrviccm  a  jngo  ('.lirisli  iii:iic  lilicram  lollil  ,  cl  idco 
sibi  adliuc  fas  pulat  diccrc,  Mcniilus  esl  Clirislus  ve- 
stcr  ;  niliii  dc  illo  scripsit  Moyscs. 

CAPU  r  XIX.  —  Dical  milii  qiiem  proplictam  pro- 
niiscrit  Doiis,  cum  ait  Moysi,  Sttscitabo  illis  Proplie- 
lam  de  fralribtts  eoruni,  sicut  le ,  vel ,  similem  tibi? 
Miilti  ciiim  proplict;ic  poslca  fucrunt ,  scd  ulique 
iiiinm  qiiciiidam  inlclligi  voluil.  Ilic  ci,  crcdo,  facil- 
lime  occurrct  succcssor  illc  Moysi  ,  qni  popnlum  cx 
iEgyplo  librratum,  in  lerram  promissionis  induxit. 
Qucin  cogitaiis  ,  me  .idluic  fortasse  ridcbil  qnxren- 
tcm  de  qi:o  dictum  sit ,  Suscilabo  illis  Proplietam  si- 
inilem  tibt ;  cum  Icgam  quis  in  codcm  mnnere  populi 
illius  rcgendi  alquc  dnccndi  Moysi  dcfunclo  sncccs- 
scril.  Qni  cum  me  velnt  impcrilum  riserit  ( lalis  ciiim 
cl  a  Fausto  dcscribitur),  iion  desinam  hoinincm  ad- 
liuc  eliam  conipellare  *,  ct  a  sccuro  risu  ad  curain 
rcspnndeiidi  revocare  ,  quarendo  at(]uc  flagitando  , 
cur  eidem  ipsi  futuro  suo  successori,  in  cujus  com- 
paralione  improb:itns  ost  ,  ul  non  ipse  introduccrct 
jiopiiluni  in  lerram  promissionis ;  ne  vidclicct  Lcx 
pcr  Moyscn  noii  ad  salvaiidum,  scd  ad  convinccndum 
peccatorcm  dala,  in  regniim  cojlorum  iiilroduccre 
putartHur  {Joan.  i,  i7),  scd  gmtia  el  vcrilas  pcr  Je- 
sum  Clirislum  facla  :  qnaram  crgo  a  Jiid;co,  cur  ci- 
deni  ipsi  fuluro  suo  succcssori  Mojscs  nomen  mul;i- 
veril.  Vocabatur  cnim  Ause ',  ct  appcllavit  eum  Jesiim 
{Num.  XIII,  9,  el  xiv,  C).  Ciir  dcnique  tnncappclla- 
verit,  qnaiido  cx  coiivalle  Pliaian  prcmisit  ad  eam- 
dem  teriam  ,  quo  erat  populus  ipso  duce  vcnturiis  ? 
Dixit  enim  vcrus  ipsc  Jesus  :  Ei  si  iero,  et  prwparavno 
vobis  locum ;  ilerum  veniam ,  et  assumam  vos  acl  we 
{Joan.  xiv,  5).  Qua,'ram  ctiam,  ulrum  non  liuic  fignrac 
ailcstolurpri.plicta  dicens,  Dcus  ab  Africo  venicl,  et  san- 
ctus  de  Pltaran  {Ilabac.  iii,  Z)  :  tan(iu:im  diccrct,  lijiis 
noininis  veiiict  Dc-us  sanclus  ,  cujus  nominis  crai  illc 
qui  veiiit  ab  Africo  de  Pharan,  id  esl,  Jcsus.  lluc  ac- 
ccdit  quod  idom  ipsum  Dei  Verbum  inlelligilur  loqui, 
ubi  proraittit  eumdem  ipsins  Moyseos  successorem, 
per  querri  populus  in  terram  piomissionis  mitleretur, 
nomiiie  aiigeli  cum  appellans;  sicut  eliam  bomiDcs 
aliquid  iiuiiliaiitcs  in  Scripliira  divina  solent  appel- 
l:iii  :  et  ita  dicil,  Ecce  ego  miilo  angclum  meum  ante 
(aciem  luam,  ut  servet  te  ui  via,  el  inducat  te  in  icrram 
]««»(  juravi  libi  *.  Ailende  itbi ,  el  obaudi  euin ,  ne 

*  Ain.  Er.  et  aliquotMss.,  compcllere. 

*  sic  v.ss.  juxta  LXX.  At  Am.  el  tr.  jnxla  Vulgalam,  Fo- 
eubatur  enim  usee  l.ov.,  Focabalnr  enim  Josix. 

*  i.ov..  quuin  prapiiravi  tiii.  i  diti  vcro  alii  ,ei  >:ss..  qiiam 
luruit  liii. 


MCII.iiUM,  S    AUGUSTI.Ni  8M 

noM  crcditt  illi  :  iiiliil  enlin  inblruhcl  libi,  nomen  enim 
meiiin  ett  in  eo  {Exod.  xxiii,  20,  21).  Qnid  cst  hocT 
Pcrscrulclur  Scripluras  ill.is  non  jam  Maiiicliacus  < 
scd  i|)sc  cliam  Jii(l;i'iis  ,  ci  vidi^Mt  nlri;iii  dc  alii|U( 
Aiigclo  Dciis  dixcril,  Somen  mettm  ett  in  illo,  niiji  d( 
hoc,  qucni  introdiirtorcminpromissionis  lerrain  pol- 
licetnr.  Dciiide  qiixrat  in  homiiiibus  quis  Moysi  suc> 
ccssor  inlrodnxcrit  poi^iilnm;  ct  iiivciiicl  Jcsum  :  non 
hoc  ab  iiiitio  vit;c  sn.i:,  scd  nominc  inulato  ;«ppella- 
lum.  Qui  crgo  dixit ,  Nomen  mcum  est  in  illo  Jcsu , 
Ipse  cst  verus  JcsuS,  reclor  cl  dnclor  populi  in  hxTc- 
dilatcm  vitx-  a'tcrn:c,  sccnndum  Tcstamenlum  Novum, 
ciijns  fignra  erat  Tcslamciilum  Vctus.  Ila  quanlnm 
altiiicl  ad  proihciicum  a|>paraium,  ncc  gcri,  nccdicl 
alii|nid  possct  insignius,  qnandoquidcm  res  pcrducta 
est  usqiic  ad  nominis  cxpressionem. 

CAPUT  XX.  —  Supcrcst  ut  Judxus  ille,  si  vult  ct 
in  abscondiio  Jud.Tus  csse  non  liitera ,  sed  spiritu 
{Rom.  II,  29) ;  si  vult  repuiari  verus  Israelila,  in  quo 
dolus  non  est  (  Joan.  i,  47 ) ,  rccordctur  in  figura 
illum  morluum  Jcsum,  qni  inlroduxil  in  lcrram  ino- 
rieniium  ,  et  agnoscal  iii  vciitate  vivum  Jcsum,  qiio  i 
duce  inlrct  in  tcrram  viventium.  Talis  enim  jam  non 
accrbus  resistct  lam  pcrspicu.x  prophctix-,  scd  cx 
commemoraiioiic  Jcsu  qui  iiitroduxit  in  illam  proinis* 
sioiiis  terram,  niitis  cflcclns,  audict  jam  ipsuin  cnjus 
nomeii  ille  babcbat ,  vcrins  inlroduccntcm  el  dicen- 
tcm,  Beati  mites  ,  quoniam  ipsi  liceredilale  possidebuitt 
terram  {Mallh.  v,  -4).  Ilic  jam  ctiam  ille  Genlilis,  tl 
non  nimis  lapidenm  cor  li;ibercl,  aut  si  ex  iliis  cfscl 
lapidibus  dc  quilius  suscilat  Dcus  filios  Abralix  ( Id. 
iii,  9),  nonne  niiraretur  in  Libris  antiquis  ejusdcra 
gentis,  cx  qua  naius  perhibcrclur  Jesus,  lam  evidcii- 
tcm  de  illo  conscriptam  essc  proplietiam ,  ul  etiani 
i:omen  cjus  cxprinicretur  :  simulque  ibi  advcriercl, 
non  qucmlibel  bominera  pnrdictum  fuisse  Jcsum , 
scd  ulique  Deum,  cum  in  horaine  illo  qui  regendo  et 
inlroducendo  in  regnum  populo  conslitutus,  mulalo 
nomine  Jesus  appellatus  csf,  suum  nomen  incsse  Deus 
diccrcl ,  cumque  angelum  nominarel ;  co  ipso  quod 
mutalo  nomine  millebalur,  magnum  aliquid  divinnin»- 
que  nuiiiianlem?  Nuniium  qiiippe  grxce  Angclura 
dici ,  quis  illa  lingua  vel  tcnuiter  tinclus  ignorel? 
Quamobrem  quilibet  Gentilis,  si  perversus  ct  pcrvicax 
csse  nollet ,  non  ideo  Libros  illos  conlemnerel,  quia 
essent  Ilebraii,  cujus  gentis  lcge  non  leneretur :  scd 
cujuslibct  gentis  libros  ideo  magni  pendcrct,  qnia  ffl 
eis  tanto  aiite  conscripta  inveniret,  quaj  suis  jani  tcin- 
poribus  impleta  cognosccret  :  ipsumque  Cluisium 
Jcsuiii  non  proptcrca  spcrnerel,  quia  Hcbraicis  litle- 
ris  praeiiuntiatum  videret;  sed  polius  eum,  qui  lilteris 
quibuslibet,  antequara  inter  homines  nascereiur,  pcr 
tot  volumiiia  saeculorum  ,  parlira  aperlioribus  lcsii- 
moniis,  partira  reruni  gcstarum  et  serraonum  figuris 
et  sacramentis  ila  pracnuntiari  coraraendariqne  nic- 
ruissct,  cum  ingenti  admiralione  ei  devola  icligione  ' 
scctandum  venerandumque  ccnscret.  Ita  illi  ex  rcrnni 
Cliristianariim  jara  prascnlalis  cflcclibus ,  Libroru/ii 

«  omncs  Mss.,  et  ilebila  retigione. 


h20 


propholia  vera  pniburcliir  :  cx  Lihrormn  vero  pro- 
phelia  Chrislus  colemlus  agiioscerolur.  Vana  ioqiii 
dcpuler,  si  iion  ila  f.icluin  cst,  si  noii  ila  fil,  si  iion 
in  enin  (ideni  per  uiiivcrsum  orbcm  lcrrarum  cormn- 
deni  Lihroruiii  rccilalione  concurriliir. 

CAPLT  XXI.  —  Unde  niiraliililer  islorum  esl  ri- 
(Icndji  vccordia,  qui  tan(|uam  impossibilea  iiobis  qu;e- 
riint,  quomodo  pcr  Jud;c<iriim  Libros  ruicm  Cliri^lia- 
iiain  veliidi^cere  homo  Gcnlilis,  cuui  laiila  dcvolione 
ct  lanla  ccicbritatc  omncs  gcnies  isloruin  Libroruni 
licri  discipnlas  ccrn:il '  :  eo  ipso  niniirum  lorlius  at- 
qiie  liriniiis,  qiiod  cx  niaiiibus  inimicorum  taiita  dc 
Cliristo  tesiimonia  piofcruiiUir;  in  ciuibus  idco  Gcn- 
tcs  qu;c  creduiit,  iiihii  de  iHo  ad  tempus  possimt  pii- 
t.nrc  connctuin,  quia  in  eis  Libris  inveniuiit  Ciirisluin, 
qnibus  a  lol  s;vculis  scrviunl,  qui  criicifixcruiil  Cbri- 
sluin,  et  quos  iii  lanio  apice  auclorilaiis  bubcnt  qiii 
quolidie  blaspliemanl  Christum.  Si  eniin  ab  cis 
proferrenliir  priipliciiac  de  Chrislo  qui  praidicaut 
Christum ,  ab  cis  ipsis  conricia^  pularcnlur  :  iiiinc 
vcro  id  cxponil  qiii  pr;cdical  ,  qiiod  reciiat  qui 
bbspbcmat.  Ad  uliquem  namque  usuin  sanclo- 
rum  ordiiiotnr  omnis  c;ecilas  impiorum  a  sum- 
nio  Dco,  qui  pio  sui  rcgiminis  xquitate  bene  iilitur 
etiam  in:ilis,  ut  qiii  suo  arbilrio  injusic  viviini,  illius 
jiidicio  jusle  disponantiir.  Lrgo  nc  tcsiiiiionia  pro- 
plictiu;  Christi  nasciluri ,  mira  facluri ,  iiuligiia  pas- 
suri ,  moriluri ,  resiirrecturi ,  ascensuri ,  per  onines 
gcnlcs  Evangciium  viUc  atcrmo  disseuiinalnri ,  ilii 
linxissc  crcdcrciitiir,  qiii  cum  populis  anniinliarent ; 
magniMii  nliquid  acliiiii  esl  in  usuni  noslrum  de  infl- 
dclit:ile  Jmkcoruni,  ul  iidem  ipsi  qiii  hacc  proplcr  se 
iioii  iiabercnt  in  cordibus  ,  propler  nos  iiabcrcnl  in 
codicibus.  Nec  inde  auclnrilas  illis  Libris  niiuuilnr, 
qiiod  a  Jud.Tis  non  intelliguiilur ;  imo  et  aiigclur  : 
nam  el  ipsa  coriini  c;ecilas  ibi  prxdicla  est.  Unde 
inngis  nou  iiilelligcndo  verilatem  pcrliibent  tcstimonium 
vcriiali  :  quia  cum  eos  Libros  non  inlcllignnl,  a  qui- 
l)iis  iion  iiilclleciuri  pncdicti  sunl,  cliam  binc  cos  ve- 
races  osleiidunt. 

CAPUT  XXIL,  —  Hinc  est  et  iilud,  cujus  ambigui- 
late  Fausius  f.iililur  :  Videbis  vilam  titam  pendentem,  et 
noncredetviice  tua:  [Dcut.  xxviii,  06).  Qiix  verba  el 
aliier  posse  inieiligi ,  pnlcsi  aliqnis  diccre  :  de  Ciiri- 
sto  aiitem  non  posse  inlcliigi,  ncc  Faustiis  ausus  est 
dicerc,  nec  quisquam  prorsus  audcbit,  nisi  qni  nc- 
gaverit  aul  Clirisliiin  essc  viiam  ,  aul  a  Jiul;cis  visum 
csse  pcndeniein ,  aut  eos  iili  non  credidisse.  Cum  vero 
ct  ipse  dicat ,  Kgo  ium  vita  (Joan.  xiv,  6) ;  et  ciim  pe- 
|>ciidissc  coiislct  aiite  ocuios  iion  ei  credentium  Jiid co- 
riiin  ;  iioii  vidco  cur  diibiiarc  debeamus,id  eliam  de 
Chrislo  scripsisse  illum ,  dc  quo  Christiis  ait ,  Ille 
enim  deme  scriptit  (Id.  v,  47).  Proinde  si  quod  scri- 
pliim  est,  Sutcitabo  eis  Prophelam  de  fratribus  illorum 
iimilcm  tibi ,  osiendcrc  conatus  cst  Fauslus  non  posse 
dc  Cbrislo  iiiteHigi ,  quia  Chrisliis  Moysi  similis  non 
est ,  et  tamen  ex  omni  parle  convictus  esl ;  quid  optis 
csi  in  iioc  testimonio  lal)orarc  ?  Aul  cerlc,  si  nt  dixil 


lAUV.K  SKXTLS  DLCIMUS.  330 

Cliri.-tum  similcm  non  csso  Moysi ,  ul  iilam  rcfcliorci 
proplieiiim  ;siceliam  ul  iianc  rcfcllat,  dicalClirisiiim 
noii  esse  vit;im  ,  vcl  in  conspcclii  JmLrormn  iioii  ci 
crcdcnliiim  iion  pcpcndissc.  Ciim  aiitcm  hoc  illc  non 
dixeril ,  ncc  iiodic  qiiisquam  corum  aiidcU  diccrc  , 
niiiii  esl  ciir  morcmiir  iiaiic  qiioqiie  dc  Domino  ci 
Salvatore  nostro  Jesii  Clirislo  faniuli  ejus  amplccii 
proplicliam.  At  enim  inicr  c;vlcra  malcdicia  cl  boc. 
positum  c>{.  Nuin  idco  iioii  c>>t  |iropliclia,  ciimct  c;e 
tera  ,  iiiler  quo)  posiliim  est,  nibii  sinl  aliud  qiinm 
proplicti;c  ?  Aut  ideo  non  cst  de  Clirisio  propbclia  , 
quia  illa  qii;r  in  ca  lcdione  vcl  pra^cedenlia  vcl  con- 
scqncnlia  contcxunlur,  nibil  pcrlincrc  vidcnlur  ad 
Christum  ?  Qiiasi  vcro  quidquim  sit  pcjns  inlcr  male- 
dicta,  qii:e  Jud.Tis  pro  merilo  superb;c'  impiciatis  ac- 
cidcrnnt ,  quam  videre  vilam  siinin  ,  id  esi ,  Filium 
Dei  pendcnlcin,  ol  non  crcdcro  vil;e  su;v.  Mnlcdida 
cniin  ,  cuin  cx  propbclia  dicunliir,  noii  suiil  dc  malo 
voio  imprecaniis,  sed  de  prxscio  spirilu  denunlianlis. 
Nam  illa  qiix  de  mnlo  volo  §iiiil,  prohibcnlur,  ciiin 
dicitur.  Benedicile,  et  nolile  malcdicere  (Roni.  xii,  li). 
ll;vc  aulcm  sa-pc  inveniunliir  iii  scrmone  sanclornm, 
siciit  aposlolus  Paiilus,  Alexander,  inquit ,  ccrarius 
multa  mala  milii  ostendit ;  reddct  illi  Dominus  secun- 
dum  opera  sua(l\  Tim.  \\,  M).  Nam  illud  tanqiiam 
siomacliaius  ct  indignalus  etiam  maleopinsse  videliir 
Aposlolus,  Utinani  ct  abscindantur  qui  ros  conlurbanl 
(Galul.  v,  12)  I  Qiiod  ulique  si  considcres  personam 
scribeiilis,  nmgis  cum  eleganlissimo  ambiguo  bcno 
opiasse  intclligcs.  Sunl  ciiiin  spndoncs,  qiii  sc  ipsos 
abscidcriinl  proptcr  rcgnum  ccelorum  (Maith.  xix, 
12).  Qiiod  in  his  quoque  verbis  Faiislus  sapuisset,  si 
pium  pnlnluin  ad  escas  doininicas  allulisscl.  Sic  eiiim 
sonuit  forlnsse  JiKhuis  ,  quod  diclum  esi  ,  Videbis  vi- 
tam  tuam  pendentem  ,  el  non  credes  vitw  tua;  ut  inler 
niiiias  vci  dolos  lioslium  suorum  vitam  suani  yi^lenles 
cx  inccrlo  pcnderc,  vicluros  sc  esse  non  credercnl. 
Scd  filiiis  Evangclii  cum  aiidit,  lUc  enim  de  me  scri- 
psit ,  in  bac  ipsa  nmbiguilale  sentcii:i;c  vidcl  quid 
PioiiheUc  porcis  projiciant,  quid  liomiiiibusinnuanl  : 
stalimquc illi  occurril  vila  honiiiium Cbrisliis  pcndens, 
cique  non  credenles  Judjei,  ob  hoc  ipsnm  (piia  penden- 
lem  vident.  El  aliusquidem  aiiquis  ciio  dicercl,  inlor 
cxlera  mnledicla  qua;  iii  illfi  lcclionc  ad  oliMuid  <le 
Christo  inlelligendum  non  pcrlinent ,  hoc  solum  ibi 
csse  de  Clirislo,quod  scriplum  esl,  Videbis  vitam  tuam 
pendentem  ,  et  non  credes  vila  tuce.  Neque  eniin  fieri 
non  posset  ui  iiiter  diversa  mnlcdicla  qiirc  impio  po- 
piilo  prophetice  pra;nuntiabaiilur,  hoc  quoipic  ponc- 
relur.  Sed  ego,  et  qui  inccum  aliquanto  altcnlius  co- 
giinnl  evangelicam  illnm  dominicamque  scntcnliam  , 
(liia  iion  ait,  llle  cniin  et  de  me  scripsit ;  ut  ei  nlia  qii;v. 
ad  Chrislum  non  pcrlincnt,  scripsisse  crcdcretiir :  se<l 
ait,  De  meenimillcscripsit;\x\.ommm  scriptur.-e  illMS 
intenlionem  non  nisi  ad  iiileHi>,'cndnm  Cbrisli  gratiam 
perscriilando  consuleremus;  cliain  c;viera  in  illa  lc- 
(iione  malcdicia  proplcr  Christiim    praulicU  cogno- 


•  sic  Am.  cl  I  lures  Mss.  Al  Er  cl  l.nv.,  cernant. 
Sa?ict.  ArotsT.  VIIL 


•  Ediii,  sufCTbia:.  At  Mss.,  SHpcrorc. 

(Unzc.) 


S:^l  CONTIM  FAUSTCM  M\ 

bt'iiiiUK  :  qiiod  iiuiic  oslciidcrc  si  vcliiri,  niiiiis  lorigiiin 
cril. 

CAPUT  XXIII. —  tliido  lariliiiri  al)C8l  iil  hoc  quod 
F:msliis  eoinincinoravil,  pioptcrca   non  [icrlincat  ad 
(^hrisliiin,  qiiia   inlcr  cxtera   nialcdicla  posiluin  cst ; 
iil  ncc  ip-<a  ca.lcra  rccluin    liabcanl  inlcllccluin  ,  nisi 
ao  Clirisli  gloriain  ,  qua  (,'cncri   liuinano  consulilur, 
propliclata  rcferaiilur :  qiianio  magis  lioc?Quod  cl  si 
lalis  rui.sscl  Moyscs,  ut  aliiid  cordc  intiicns  ,  id  ore 
itindciel;  facilius  cuiii  diccrcm  proplictasse  ncscii-n- 
teiii ,  qnam  cuni  audircrn  populo  Juda.oriim  dicluin  , 
Videbis  vitain  Inam  pendeiilein,  et  non  credes  viloe  lu(C  , 
dc  ClirisloproplicKilum  ncgarcm.  Ncqiiccnim  liocin- 
liicltatur  aniino  (^aijihas,  qiiod  cx  verbis  cjns  inli  lli;- 
clum  cst,  cuin  Clirislum  ul  iniinicum  pcrscquciis  ,  ait 
cxpcdire  ul  uiiiis  liomo  morerctur,  nc  periret   lola 
gens.  Ubi    Evangclista  siihjtjcil,  lioc  eum  non  a  se 
dixissc,  scd  cuin  esscl  ponlifcx  prophelasse  [Joan.xi, 
j19  31 ).  Sed  Moyses   non  erat  (^aiphas  :  quare  illud 
quod  popiilo  llebrxo  dixil ,  Yidebis  vitam  tuam  pen- 
dentem,  el  non  credes  vitw  tua: ;  non  solum  de  Chrislo 
dixil,  quod  elsi  nesciens  dixisset,  denullo  aliodixisse 
dcberel  intelligi;  verum  eliamsciens  dixit,  Erateuim 
fulclissimus  dispensalor  prophelici  sacramenti,  id  est, 
iliius  sacerdoialis   chrismalis ,  undc  Clii  isii  nomen 
agiioscimus  :  in  qiio  sacramento ,  quamvis  homo  pcs- 
simus,  Caiphas  eliam  nescicns  potuilprophelare.  Hoc 
qiiippe  in  eo  egit  prophelicum  chrisma  ,  ut  prophela- 
ret :  hoc  autcm  vita  impia ,  ul  ncscicns  prophetaret. 
Quo  itaque  ore  dicilur  nihil  de  Christo  prophelasse 
Moyses,  a  quo  illud  chrisma  ccepit ,  nnde  Chrisli  no- 
men  iniioluit ,    et  unde  Christum    eliam   perseculor 
Cliristi  vel  nesciens  prophelavit  ? 

CAPUT  XXIV.  — Nain  de  malediclo  pendentis  in 
ligno,  jam  quaiitum  satis  visum  esl ,  supra  diximus. 
Interficiendum  aulem  esse  prophetam  sive  principcm 
popuH ,  qui  lilios  Israel  a  Deo  suo  vellet  avertere , 
aliquodve  infringere  mandalorum ,  non  adversus 
Chrislum  praecepisse  Moysen,  e'.  ex  his  quae  jammulta 
cginius,  salis  clarum  esi,  et  magis  magisqiie  consi- 
deranli  dicta  et  facta  Domini  nostri  Jesu  Ciiristi ,  ma- 
gis  magisque  clarebil  :  quia  nec  a  suo  Deo  voluit 
quemquam  eorum  Christus  avertere.  Deusquippe, 
quem  illis  Moyses  diligendum  colendumque  prscepe- 
rat ,  ipse  esl  cerle  Deus  Abraham  ,  et  Deus  Isaac ,  ct 
Deus  Jacob ,  quem  Dominus  Jesus  Chrislus  eadem 
«omn^endatione  commemorat,  ejusqiie  auctorilate 
Sadducseorum  refellit  crrorem  resurrectionem  negan- 
tium ,  ubi  ait ,  De  resurrectione  aulem  nwrtuoruni  non 
legistis  quid  Deus  locutus  sit  de  rubo  dd  Moysen  ,  Ego 
sum  Deus  Abraham,  et  Deus  Isaac,  el  Deus  Jacob? 
Non  est  Deus  mortuorum,  sed  vivorum  (Mallh.  xxii, 
31,  32,  et  Luc,  xx,  37,  58)  :  omncs  eniin  iUi  vivunt. 
Opportune  itaque  eadem  voce  nunc  convincuntur  Ma- 
nichsi ,  qua  lunc  convicti  sunt  Sadducaei  :  nam  el 
jpsam  resurrectionem  alio  quidem  modo  ,  sed  tamen 
etiam  isli  ncgant.  Ilcm  cum  fidem  Cenlurionis  lau- 
dans  dicerct,  Anien  dico  vobis,  non  inveni  tanlam  fidem 
»■«  /irae/;  adjecil  elait,  Dico  autcm  vobis,  quouiam 


SUAUJiW,  S.  ALCUSTINI  SSS 

tnulti  ab  orienle  et  occiderte  venient,  et  recumbent  cum 
Abrahum,  il  haac,  et  Jacoh  in  rrgtio  castorum;  filiiau- 
tem  regni  ibunl  in  tenebras  exlerioret  (  Mallh.  \i\\,  10- 
12).  Si   ergo,  quod  ncgare  Fausliis  non  potest,  non 
coinmcndavit  Moyscs  populo  Isncl  Deurn,  iiiHJ  Deum 
Ahraliam,  ct  Isaac,  ct  Jarob,  cuiiiqiie  ipsuiiiChrislus 
ex  his  ct  aiiis  testimoniis  sine  dubilaiione  comincn- 
dat ;  non  est  conatus  illum  populiim  averlcre  a  Dco 
8U0  :  scd  idco  rninatus  cst  eos  itiiros  in  leiiebras  ex- 
lcriorcs,  quod  avcrsos  vidcrel  a   Dco  guo  ,   in  ciiju* 
regiio  Gentesvocatas  cx  loto  orbc  tcrrarurn,recubitii- 
rasdicitcum  Ahraham,  etlsaac,  et  Jacob  :  nonobaliiul, 
qiiain  qiiod  (idein,  tcniiissent  Dci  Abraham,  et  Isaac,  et 
Jacob.  Uiiile  cl  Aposlolus  dicit,  Pnvidens  aulem  Scri- 
plura,  qiiiaex  fide  justificut  Cenles  Deut ,  prcennnliuvit 
Abruha;dicens,ln  semine  tuo  beuedicentur  omnes  gentfg 
(Calat.  111,8);  ut  illiscilifel  in  semine  Abrah.c  l>eiiedi- 
ccrentur,  qui  Abralia;  (idem   imilarcntnr.  Non  iglur 
Chrislus  Israeliias  a  Deo  suo  voI<-bat  avcrtere,  scd  eos 
potius  qiiod  abillo averlerenlur  argucbat.  Mandatoruin 
aulem  aliquod  eoruin  quoc  per  Miy^en  dala  siint,  infre- 
gisse  Doniinum  qui  arbilratiir,  iion  ininiin  si  lioc  pu- 
tal  qiiod  Jud;ci  :  sed  idco  erral,  quia  in  lioc  errave- 
ruiit  et  Judati.  Ubi  autein  Fauslus  commemoral  ipsum 
niandatum,  quod   Dominum  infrcgisse  vullcredi,  ibi 
opus  est  ut  osteiidamus  quomodo  fallaiur,  siciil  jam 
supra,  ubi  oporlebat ,  ostendimus.   Nunc  illuddico, 
qiiia  si  aliquod  illorum  maiidatorum  Dominus  infie- 
gissct,  non  etiam  de  hoc  ipso  Judaeos  argiiisset  :  qui- 
biis  calumniantibiis  quod  discipuli  ejus  illolis  manibiis 
manduc:irciit,  et  ob  hoc  excederenl,  non  mandatiini 
Dei,  sed  tradiliones  seniorum,    ait  illis,  Ulquid  et  vos 
transgrediiiiini  mandatum  Dei,  ul  tradiliunes  veslras  sta- 
tuatis?  Ipsuinque  Dei  mandalum  comincmorat,  quod 
perMoysen  mandatum  esse  novimus.  Sccntus  qiiippc 
ait,   Deus  enim  dixit,   Honora  palrem  et  malrem;  ety 
Qui  maledixerit  patri  aul  malri,  morte  morietur '.  Vos 
autem  dicilis,  Quicumque  dixerit  patri  vel  malri ,  Mn- 
nus  quodestex  me ,  proderit*,  non  honorabil  patrem 
suum  :  et  irriium  fecistis   verbum  Dei  propter  vestram 
traditionem  (Mallh.  xv,  3-6).  Qua  in  re  videle  quain 
mulla  nos  doceat,  et  Judros  a  Deo  suo  se  non  aver- 
tere ;  et  ejus  m^mdata  non  tantum  se  non  infrin- 
gere,   verum  eliam   illos  a  quibus   infringerenlur, 
arguere ;  el  non  nisi  Deum  per  Moysen  isla  mandasse. 

CAPUT  XXV.  —  Qaamobrem  quoniam  nos  credi- 
mus  omnia  quae  scripsil  Moyses,  ad  Clirisli  commcn- 
dationem  perlinere,  quod  isto  opere  quia  demonstiare 
non  possiimus,  polliciti  sumus  in  iis  hoc  osiendere, 
qiiae  Faustus  dc  ill;i  scriplura  refellend^a  vel  vitupe- 
landa  delegerit,  recte  a  nobis  dcbilum  exigilur,  ui 
hoc  etiam,  quod  praecepil  Moyscs  interficicndum  esse 
proihelam  sive  principem ,  qui  eos  a  Dco  suo  vcllet 
averlere,  aliquodve  infringere  mandatorum  ,  osien- 
damus  ad  custodiendam  (idem,  quae  in  Ecclesia  Clni- 
sli  discilur,   perlinere.  Videbal  quippe  ille  spiriiu 

*  Am.  F.r.  et  cisterclensis  Ms.,  morte  moriatur. 

*  Er.  Lu^'d.  el  vcn.:  Munus  quod  est  ex  me  tibi  pro^u. 
vuigain,  mioius  quodcianque  est  ex  me  libi  vrodeiil.    u. 


335 

piophclico  cl  Deo  sibi  loqucnlc,  niultos  exsurrccturos 
lixrelicos  ilivcrsoruin  erroruin  inagislros  advcrsuin 
dociriii;ini  Chrisli,  qiii  non  eum  Clirisliim  praidica- 
renl  qui  verus  est  Clirisliis.  Ille  eiiim  verus  est  ,  qiii 
por  prophelias.  per  eunidein  Moyse»  c.x'terosquc  san- 
clos  ejus  genlis  edias,  prxnuiilialus  esl.  Qnisqiiis 
ilaque  aliuin  docere  vellct ,  ipsum  iiilerliciciulinn 
Moyses  prxcipiebal.  Quid  aiilem  nunc  aliud  agii  liii- 
gua  caiholica,  nisi  ul  spiriluali  gladio  ulriusquc  Tc- 
stamcnli  acie  bis  aculo  iiiti  rlicianlur  oinnes  qni  nos 
a  Dco  nostro  voluiit  avcrteie,  aliquodve  iiifringoro 
inandaloruin  ?  Inler  qiios  pra-cipue  cadil  ip^e  Maiii- 
clixus,  cum  ejus  error  asserta  Legis  et  Prophelarum 
veril;ile  periniiiur,  volontis  iios  avertore  a  Doo  noslro, 
Dco  Abiaham,  ei  Isaac,  ol  J.icob,  quein  Chrisius  com- 
nieiidat ;  et  vobnlis  infriiigere  mand.ita  Legis,  in 
quorum  cliam  hguris  Chrislum  prophcialum  esse 
cognoscinius. 

C.vrLT  XXVI.  —  Jain  vcro  illam  complcxionem 
uuum  oblusissimam  '  an  rr;iuduleiilis>imam  dicam, 
iiescio  ;  crit  enim  Fauslo  ingenium  :  u»ide  m.:gis 
nrbilrur  oum  nobulam  injiccre  vuluisse  ininus  allento 
leciori,  quani  non  vidisse  quod  dicam  *  :  ait  eniin, 
(Juod  si  Ihtc  de  Christo  mininic  scripsit,  aul  a[ia  dabi- 
tis ,  aut  nuUa  erunt.  Haic  propositio  vcra  est,  sed 
consequcns^  erat  ul  ostenderel  el  hacc  de  Christo  ini- 
ninie  scripla  esse,  el  alia  dari  non  posse.  Nihil  aulcm 
horuin  fecil  :  quia  et  h;oc  nos  oslendimus  ,  quoinodo 
de  Cliri&lo  accipi  possint ;  et  suporius  alia  iiiulla 
dedimus,  qu£  nisi  de  Cliristo  iniellectum  habcre  non 
possinl.  Non  esi  ergo  cur  concludas.  Fauste,  nulla 
esse  a  .Moyse  scripla  de  Chrislo.  Allcnde  enim  quid 
dicas  :  Quod  si  liwc,  inquis,  winime  deCliristo  scripsit, 
aut  alia  dabitis,  aut  nulla  erunt.  Verum  dicis.  Proiiide, 
(|uia  eLhaec  de  Christo ,  vel  propter  Chrislum  scripta 
dociiimus,  et  alia  miilia  dodimus,  argiimentalio  tua 
pulius  nulia  erit.  Et  ha;cquidem  quuc  commcmorasti, 
quamvis  non  obtiiiueiis,  saltem  conalus  es  ostendere 
non  esse  scripta  de  Chrisio.  Quod  auiem  subdidisli, 
Aut  alia  dubilis ,  aut  nulla  erunl ;  prius  demonstrare 
debuisti,  alia  nos  dare  noii  possc,  ut  securus  inferres 
nulla  csse.  Nunc  vero  tanquam  libellus  tuus  surdos 
auditores  vel  cxcos  leclores  esset  babilurus,  ul  nullus 
adverleret  quid  prxtermiseris ,  cuciirristi  dicere  :  Si 
nulta  fuerint ,  nec  Cliristus  poluit  asseverare  quod  nus- 
quam  est ;  ita  ,  si  Clirislus  hoc  minime  asseveraveril, 
capitulum  hoc  faLuin  esse  constiteril.  0  boniinem  se 
cogilanlem  dictorem,  el  aliiim  non  cogitantem  con- 
tradictorem  !  Ubi  est  acumcn  tuuin  ?  An  in  mala 
causa  non  pusses  aliter?  Sed  mala  causa  lc  vana 
loqui  coegit  :  malam  vcro  habere  causain  neino  le 
cugit.  Quid  si  cnim  alia  dabimus  ?  Certc  utique  noii 
eriint  nulla ,  quia  erunt  aliqua.  Et  si  erunt  aliqua, 
poluit  Chrisius  hoc  asscvorare  quod  est.  Iia,  si  Cliri- 
stiis  hoc  asseverare  poluit ,  capilulum  illud  evangcli- 
cum  falsum  esse  non  conslat.  Hedi  ergo  ad  proposi- 
tioBem  tuam,  qua  dixisti ,  Aut  alia  dabitis,  aut  nuUa 


■  iQ  ll&s.,  obtunsissbnam.  F.t  passim  obiunsus,  pro  obtusus. 
*  kxa  et  codex  unus  \  aiicanus,  dicat. 


I.IBER  SEXTUS  DECLMLS.  551 

erunt ;  ot  vide  non  le  osiendihsc  nulla  nos  alia  datii- 
ros.  Vide  etiain  quam  niulla  alia  jam  supra  dederi- 
mus,  ct  quid  hinc  conficiatur  adverte  ;  scilicet  noii 
csse  falsum ,  quod  in  Evangelium  Chri^luin  dixissc 
logimus,  Si  credcre:is  .tloijsi,  creilerelis  el  milii ;  de  me 
enim  ilte  scripsit.  Et  Evangelii  quidcm  lam  cmincns 
esl  aucloril:is  ot  tam  fiindala  verilas,  ut  ctiamsi  nos 
propter  tardilatem  inlelligcuti;c  iiostru;  niilla  invoni- 
remus  a  Moyse  scripta  do  Chrislo  ,  non  soliim  cs^u 
ali(|ua  ,  scd  ad  Cliri^liim  oninia  pcrtincro  qu:o  srri- 
psit,  quia  ikiii  ail,  Kt  do  ino  scripsit ;  scd,  l)e  me  ilte 
scripsit ;  crcdore  debcremus.  Nunc  autcin  elsi  dc  isto 
Evangelii  capitulo,  qiiod  absit,  dubitandum  essct, 
compertis  tam  mullis  in  scriptura  Moysi  de  Clirislo 
lestimoniis  ,  onmis  illa  dubitalio  tollerctur  :  ct  quia 
do  capitulo  Evangclii  dubitandum  non  c^t ,  ctiamsi 
illa  comperla  non  essenl,  esse  lamen  creJi  opor- 
tcret. 

CAPIIT  XXVII.  —  Nam  illud  qiiod  adjuiigis,  dissi- 
milem  fuisse  trudilionem  Christi  atque  Moyseos  ;  et  idco 
non  fuisse  verisimite,  ut  si  crederent  Moysi,  crederoiH 
el  Christo  ;  imo  iUud  potius  esse  consequens ,  ul  si 
alteri  Judwi  credercnt ,  atleri  neccssario  rcpugnarent ; 
non  utiquc  diccres,  si  tonsideralionis  ociiluin  paiilu- 
lum  attolleres,  orbcmipic  lcrrarum  sine  conlenlionis 
cxcitale  conspiceres  in  hominibus  doctis  atquc  indo 
ctis,  Grxcis  et  B.irbaris,  sapicntibus  et  insipientibus, 
quibus  se  debilorem  dicebat  Apostolus  {Rom.  i,  11)^ 
el  .Moysi  et  Chrislo  simul  credcntem.  Si  ergo  no^j 
eral  verisimile  iil  Judaji  Moysi  et  Christo  paritcr 
crcdcrciit ,  mullo  niinus  vcrisiniile  cst  iit  orbis  ter- 
raruin  Moysi  cl  Christo  pariler  crcdat.  Ciim  vcrO 
vidcamiis  oiniies  gcnles  ulriqiie  credero,  et  illiir:» 
prophetiam  cum  Evangclio  hujus  convcnicnlem  fide 
robustissima  el  celeberrima  reiinerc ,  non  ad  aliquid 
impossibile  gcns  una  vocabalur,  cum  ci  diceretur, 
Si  credcretis  Sloysi ,  crederelis  el  mihi  :  poiiusquc  est 
miranda  et  vehemenlius  arguenda  duritia  Judx-orum, 
qui  hoc  non  fecerunt ,  quod  totum  mundum  fecisse 
conspicimus. 

CAPUT  XXVIII.  —  Nam  quidquid  dicis  de  sabbalo, 
et  de  circumcisione  carnis,  et  de  dilTcrentia  ciborum, 
aliam  fuisse  traditioncm  Moysi ,  aliud  pcr  Chrisluni 
didicisse  Chrislianos ;  jam  supra  oslcndimus  quia, 
sicut  dicit  Apostolus  ,  Hwc  omnia  figuroe  nostrm  fue- 
runt  (I  Cor.  x,  6).  Non  ergo  diversa  doctrina  esi, 
scd  diversuin  tenipus.  Aliud  cnim  erat ,  quo  hxc 
oportebal  per  figuratas  prophetias  pra^nuntiari ;  ct 
aliud  est,  quo  h;t;c  jam  oporlet  per  manifesiam  vcri- 
lalem  reddilamque  adimpleri.  Sed  quid  mirum  si 
Judxi  carnaliler  inlelligentes  sabbatum,  Christo,  qui 
jam  hoc  spiritualiter  insinuabal,  repugnaverunt  ?  Tu 
Apostolo  respondc,  si  potes ,  qui  vacationem  ipsius 
diei  umbram  futuri  esse  tesiatur  {Coloss.  n,  Ifi,  \1). 
Sed  si  illi  restiterunt  Christo,  non  iniclligonles  veruiii 
sabbatum,  vos  ei  nolite  resistcre,  el  inlelligile  vcrani 
innoceniiam.  Nara  eo  ipso  loco,  ubi  praccipiie  desiru- 
ctor  sabbati  putatur  Jesus,  cuin  discipuli  ejus  por 
segciero  transeunies  ct  esuricntes  vcllcrent  spicas  ot 


SS.I 


rONTIlA  FAUSTUM  M\M(:il.t:UM,  S.  ACGLSTIM 


53« 


('(fcrffiil,  imioconlis  «*os  dixil ,  r<"-(>oiirlr'iis  Jml  i  is, 
Si  itciretis  (fuiil  sil,  Miscricoidiam  votu  '  tinam  nairiji- 
fium,  nunquam  condnmnmselis  innocentes  (Mallli.  xii, 
7).  M:igis  cnirn  osiiri(iiirmin  mis(Tcri  (lcl)iieninl,  (]nia 
hoc  illi  coacli  fainc  rccciiinl.  A  vohis  :iiilciii  (|iiis(|iiis 
vnlscril  spic.is ,  noii  cx  Iradilionc  (ihrisli,  (|iii  lianc 
iiinoccniiain  vocat,  scd  cx  iradilionc  Maiiicli;ci  lioini- 
cida  depiilnUir.  An  forle  niiscricordiam  ci.sdcm  spicis 
cxhibucrunl  Aposloli ,  iil  inde  nicnibra  Dci  niandii 
cando  piirgarciil,  sicut  vcslra  falmla  esl?  Vos  cigo 
crudclcs,  qni  lioc  non  facilis.  Sed  vidcliccl  novil 
Fausius  dcsiruerc  sabhatum  ,  quia  scit  virtulem  Dci 
semper  alque  inraligabilitcr  opcrari.  llli  hoc  dicaiil, 
qiii  inlelliguiit  Dcum  sinc  tcmporali  voliintalc  iiiii- 
vcrsa  leuipora  facienlem.  Hoc  ad  vos  mullum  cst, 
qiii  Dcl  vcstri  rcquiem  rebellatione  gcntis  lcnebra- 
rum  pcrhlbelis  excussam,  el  hostium  repcntino  im- 
pelu  pcrtiirbalain.  An  cx  acterno  pracvidens  hoc  fuiu- 
rum,  nunqiiam  hahuit  rcquiem  ,  quia  nunqiiam  sccii- 
rus  fuit,  qui  se  cogilabat  lam  grave  bellum  ciim  tanta 
nienibrorum  suoriim  labe  damnoque  gesluriim  ? 

CAPUT  XXIX.  —  Cjrterum  illud  sabbntum  ,  quod 
imperite  alque  iinpie  deridctis,  nisi  el  ipsiim  inlcr 
prophciias  qu;e  de  Chrislo  scripta;  siiiil ,  haberct 
intellcctum  ,  non  ei  Christus  sic  attcstaretur  :  qiii 
cum  propria  voluntale,  sicut  ipse  in  ejus  laude  po- 
siiisli,  pateretur,  ideoque  lcmpora  passionis  ct  resur- 
reclionis  su3C  halierel  in  polestaie  ,  id  egit ,  ul  caro 
ejus  in  sepiillura  sabbalo  rcquiesceret  ab  oinnibus 
operibus  suis,  ut  lerlio  die  rcsurgens,  quem  domiiii- 
cum  diciinus,  qui  posl  sabbatum  numcratur  octavus, 
eliam  circiimcisioncm  octavi  diei  ad  se  prophelaa- 
<lum  perliiiere  dcclararel.  Quid  eniin  significal  cir- 
cumcisio  carnis?  Quid  ,  nisi  exspoliationem  mortali- 
latis,  quam  de  carn.ili  generatioiie  portamus?  Propler 
lioc  dixil  Apostolus  :  Exuens  se  carnem  ,  principalus 
ei  polestale-  exemplavit,  ftducialiter  Iriumplians  eos  in 
sanelipso  {Coloss.  ii ,  15).  Quod  enim  dicit  exuisse  se 
cariiem,  eo  loco  carnein  mortalitaiem  carnis  inlel- 
iigimus,  sccundum  quam  proprie  coipiis  hoc  caro 
iiominatur.  Qua;  mortalilns  proprie  caro  appellaia 
est,  qiiia  in  illa  rcsurreclionis  immoriarnale  nou 
cril  :  propterea  scripliim  cst,  Cajo  el  sanguis  regnum 
Dei  non  possidebu7it.  De  quibus  vorbis  solelis  calu- 
inniari  fldci  noslra; ,  qua  cicdimiis  hujus  corporis 
luliiram  resurrectionem,  quae  in  ipso  Domiiio  j;ini 
prcccessit,  dissimulanles  ea  qus  sequunlur,  in  (luibus 
apcrle  Aposlolns  quid  dicat  cxponil.  Volens  enim 
oslendcre  quid  co  loco  dixeril  carnem  ,  continuo 
subjecit  :  Neque  corruplio  incorruptionem  possidebit. 
Hoc  enim  corpus,  quod  propler  morlalitalem  propric 
caro  iiominalur,  nuitari  dicit  in  resurrectione,  ul  jnm 
non  sil  corruptibile  atquc  mi  rlale.  "Quod  ne  putetur 
noslra  suspicione  dici ,  ipsa  ejus  qiue  sequuntur  ver- 
ba  coiisulile.  Ecce ,  inquil ,  niyslerium  dico  :  omncs 
quidem  resurgemus ,  non  tamen  omnes  iminutabimur. 
In  alomo,  in  ictu  oculi,  in  novissima  tuba  ;  canet  enim 

»  Lov.,  misericordiam  malo.  Edili  vero  alii  et  Mss.,  mise- 
ricordiam  volo  quam  sacriticium  :  juxta  grfccum,  Osee, 
cap.  G. 


tnba,  el  ntorlni  rchurgcnl  incorrup.i,  ei  not  i.nmulubi- 
nvir.  Opoilel  enim  corruptibite  hoc  indufe  incorru 
plionem,  et  niortuli:  lioc  induere  immorlalitalem  ( I  (,«r. 
XV,  li0-r}7>).  Ul  ergo  induatur  immortalilalc,  exuiliir 
niorialitiitc  :  hoc  cst  circumcisionis  mysleriuin  ,  qiiic 
octavo  die  ficri  jussa  est  {(jcn.  xvii ,  12) ,  et  oclavo 
(lie,  id  c4,  d<>riiifii(o  jkjsI  8:ibbaliim  jam  in  vcriUitc 
a  Domiiio  implela.  Undedicitur,  Exuens  se  carnem, 
principatuB  el  polestates  exempUitit.  Per  haiic  criini 
iiiorlalil;ilcm  nobis  invidic  di;«Ujli(;:c  pot(.'statcs  doini- 
nabaiitiir  :  ipias  cxcmplassc  dicliis  -e.fil,  qiiia  in  s« 
ipso  capite  nostro  pr.-cbuit  exemplum  ,  qiiod  in  tolo 
ejus  corpore ,  id  esl,  Ecclesia  ex  diaboli  potcsiaie 
libcranda,  iii  iiltima  resiirrectione  complcbitur  :  li;cc 
cst  (ides  nostr:i.  Elqiioniam,  siciit  tr^stimoiiium  pro- 
phcliciim  Paulus  comniemorat,  Justus  ex  fide  tieit 
(Rom.  1,  17 ,  llabac.  ii,  4);  lia-c  esl  jnstificatio  nostra. 
Morluiiin  (piippe  Cliristiim  cl  Pagaiii  credunt  :  resur- 
rexisse  aiiteiii  Chrisluin,  propria  fides  est  Christiano- 
rum.  Si  etiim  confiiearis ,  ait  Aposlolus,  in  ore  tuo 
quia  Dominus  est  Jesus,  el  credideris  in  corde  tuo  qnia 
Deus  illum  suscilavil  a  mortuis,  salvus  eris  (liom.  x,  9). 
Qiiia  crgo  ex  isla  resurreclionis  fide  juslificamur, 
ideo  et  illiid  de  Chrislo  apostolicum  est,  Quia  mor- 
tuus  est  propter  delicta  nostra ,  el  resurrexil  propter 
justificationem  nostram  (Id.  iv,  25).  El  quia  ista  re- 
surreciio  ,  quce  credila  nos  jiistificat ,  illa  octava  dici 
circumcfsione  figurata  est ;  propterea  de  ipso  Ahra- 
ham,  cui  primum  t.^^adita  est,  dicit  Apostidus  :  Et 
signum  accepit  circumcisionis,  signaculum  justilice  fidei 
(Ibid.,\\).  Ergo  el  isiam  circumcisionem  inler  alias 
figuras  propheticas  de  Chrislo  scripsit  Moyses  :  de 
quo  ipsc  dicit,  De  me  enim  ille  scripsit.  Quod  autem 
dicil  Dominus,  Va;  vobis  ,  Scribce  et  Pbarisan  liypo- 
crilce,  qui  circumitis  mare  el  aridam,  facere  vnuni 
proselytum  ;  et  cum  feccriiis  eum ,  fxilis  eum  filinm 
geliennce  duplo  quam  vos  eslis  :  iion  qiiia  circuuK  idi- 
tur,  dixit,  sed  quod  corum  mores  imitalur,  a  quibus 
imilaiidis  cohibet  suos  ,  dicens  ,  Super  Cailiedram 
Moysi  sedent  Scriba;  et  Pharismi  :  quw  dxcunt,  facite  ; 
quw  autem  faciuni ,  facere  nolite  :  dicunt  enim ,  et  non 
faciunt  (Matih.  xxiii,  15,  2,  3).  Iii  quibus  doiiiinicis 
verbis  iitrumque  debetis  advertere,  el  qunnlus  honor 
dclntiis  sit  doclrinre  Moysi ,  in  cujiis  cathedra  etiam 
niali  scdeiites ,  bona  docere  cogebantiir ;  et  unde 
fierel  proselylus  filius  gelieiinac,  non  sciiicet  a  Pliari- 
sa!is  verba  legis  audieiido,  sed  eorum  facta  seetando. 
IIoc  ergo  dici  posset  lunc  proselyto  circumciso,  qiiod 
Pauliis  dicit  :  Circumcisio  quidem  prodest,  si  Itgem 
custodicis  (llom.  ii,  25).  Quia  vero  ille  iii  non  custo- 
dieiida  lege  Pharis;cos  imilabaiur,  fiebat  filiiis  gchen» 
nic  :  propterea ,  quantum  arbilror,  duplo  quam  illi, 
quia  hoc  negligebat  implcre  qiiod  propria  volnntale 
susceperat,  non  ex  Juda;is  nalus,  scd  sponle  Judicus 
f.iclus. 

CAPUT  XXX.  —  Quid  autem  diccre  voluisti,  sine 
respcclu  injuriose ,  quod  Moyses  helluonis  in  niodum 
disceplalor  sedet ,  jubetque  alia  quidcm  abliguriri  pro 
mundis,   alia  vero  pro  immundis  ne  contingi  quidem! 


33/ 

cuiu  ad  helluoiicin  hoc  magis  peiiincal,  ul  luilla  dis- 
cernal ;  aul  si  discernil,  suaviora  cligal.  An  hoc  ideo 
dicis,  ul  imperilis  conlinentia  tua  vehit  ab  incunle 
rlale  miranJa  videalur,  qiiasi  ncscieiilis ,  vel  jain 
oblili ,  <juanio  jucmidius  sapial  porcina  ,  (luain  verve- 
cna?  Sed  qiiia  el  isla  Moyses  (iguris  proplieticis  de 
C.hrislo  scripsit,  in  animaliuin  carnibus  sigiiilicans 
hi>niini-s,  vel  iiicorporandos  Clirisli  corpori  ,  ([uod 
t-Mi  Kcclesia ;  vel  respuoiidos  ;  vns  (|iiOinie  intor  iin- 
inunda  liguravii ,  qui  proplerca  ndci  c:ilhoIic;u  non 
convenitis,  quia  nec  ruminatis  vcrbum  sapienliic,  el 
duo  Teslameiiia  ,  Ycliis  el  Novuin ,  iion  concorditer 
dislinguentes  lanquam  gcminam  ungulam  iion  haboiis. 
Quis  autem  feral  te  qiioque  Adiiuanli  vcstri  fallaciam 
iion  puduisse  sectari? 

CAPLT  XXXI.  —  Dicis  eiiim  ct  tu  ,  Cliristum  sic 
docuisse  ciborum  indifferentiam  ,  ut  a  suis  quidem  disci- 
pulis  omnes  carnes  penilus  removeret ,  sivcularibus  vero 
vulgo  concederet  omnia  qu(e  possent  edi;  alque  assevera- 
ret  quod  eos  nihil  in  os  intrans  potlueret ,  quia  quoe  de 
o:e  impudenter  procedunt,  ea  sola  sunt  qua:  polluant 
hominem.  Iloic  verba  liia  sunt,  tinto  iinpudenliore  , 
i|nanto  aperliore  mendacio  deproinpta  et  exprcssa. 
Prinio  quia  secundum  Chrisii  scntcnliain  ,  si  ca  sola 
polluuiil  homincm ,  qu«  maia  ex  ore  procedunl ;  cur 
et  discipulos  Christi  iion  ca  sola  polliierunt ,  ul  non 
eos  '  lanquam  ab  iminuiidis  carnibus  essct  nccessc 
prohiberi?  An  sxcularcs  homines  noii  poliunntur  his 
quae  in  os  intrant,  scd  his  qux  ex  ore  exeunt?  Ergo 
munlliores  sunt  adversiis  immunditiam  quam  sancti, 
si  sauclos  et  ea  qux  intrant,  et  ea  qu£  excunl  possunt 
inquinare.  Vellcm  autcm  isti  mihi  dicerent ,  quid 
nianducabat  ct  bibebat  Chrisius,  qui  in  comparaiione 
Joannis  non  manducantis  neque  bibenlis ,  se  dixit 
inanducantem  et  bibenleni'  Cum  eiiiin  argueret  per- 
ver^itatein  hominuni,  utrobique  calumnias  inquiren- 
tium  ,  Venit  enim ,  inqiiit ,  Joannes  non  manducans  ne- 
que  bibens  ,  et  dicunt ,  Dcemonium  habet  :  venit  Filius 
hominis  manducans  et  bibens,  el  dicunt ,  Ecce  homo  vo- 
rnx  et  vinarius  * ,  amicus  publicanorum  et  peccalorum 
(Malih.  M,  18,  49).  Et  Joannis  qnidcm  escam  et  po- 
linn  novimus  :  non  enim  dictum  est  quod  omnino  non 
biberei;  sed  quod  vinum  etsiceram  iion  bibcret  [Luc. 
I,  15)  :  bibebat  ergo  aquam.  Cibus  autein  ejus  non 
oiinrmo  nullus  erai ,  sed  locustse  ct  mel  silvestre 
{Matth.  III ,  4).  Unde  ergo  dictus  est  non  manducans 
iieque  bibens,  nisi  quia  illo  victu  quo  Judiei  ulcbantur, 
ille  noii  ulebalur?  IIoc  ergo  Doiiiinus  iiisi  uterelur, 
non  in  ejus  comparatione  manducans  bibensque  dice- 
rttur.  An  forle  idco  quia  pane  et  oleribus  Dominus 
vcscebatur ,  qiiibus  Joannes  non  vescebatur  ?  Miruin 
si  non  man<fucan$  dicilur,  qui  locuslas  et  mel  com- 
odit ;  et  manducans  dicitur,  qui  panc  atque  olere  con- 
tcntus  est.  Sed  de  cibis  suspicamini  quidquid  vultis  ; 
(orle  bibens  et  vinarius  *  non  diceretiir,  nisi  vinum  bi- 
beret  :  cur  ergo  el  hoc  vos  immundum  putaiis?  Ne- 


•  l-uiiii,  uteos;  oraissa  aegante  particula, (iiiam  ex  jrobai 
liottr  Mbs.  adilkliinus. 

'  Kr.  l.u;;(l.  ct  ven.,  ii/m")ja.    Sl. 

*  Vs.  Lngd.  eivcu.    liiutnnu.     M. 


LIBEU  SEXTUS  DECI.MUS.  5J8 

quc  enim  lixc  propter  continentiain  disciplinanu|ue 
doniandi  corporis  tangcrc  prohibelis ,  sed  (|uod  iin- 
munda  sint  :  nani  ca  sordes  ct  fol  gcniis  tencbrarunt 
esse  pcrliibetis  .  conlra  .\postoInin  dicontom  ,  Omnia 
mundu  mundis  {Tit.  i,  15).  Ecce  (jiii  aiulont  dicero 
Chrislum  indiircrentiu}  ciboriiin  magistrum  ,  discipii- 
los  laincn  suosab  iis  probibuisse  ,  qu:c  iminunda  ijisi 
piitant.  Ostenditc  ubi  ista  a  discipulis  siiis  removoiil, 
f.illaces,  improbi;  verumtaincn  Dci  vindicis  providon- 
lia  ila  cxcati ,  ul  ctiain  coinmoncatis  nos  unde  con- 
vincamini.  Nam  vim  patior  ab  animo  mco  ,  nisi  totiiin 
ipsuin  Evangelii  capiliilum,  quod  islc  advcrsnm  Moy- 
scii  opponeio  voliiil,  inspicicndum  inseriicro  :  ut  ibi 
videamns  (|uain  falsuin  sit,  quod  prior  Adimaiitus,  el 
niodo  Faustus  dixit,  Dominum  Jesuin  a  discipulis  suis 
carnes  vescendas  rcmovisse  ,  easque  vulgo  sxculari- 
bus  concessissc  {n).  Nempc  cum  rcspondisset  calu- 
niniantibus  quod  non  lotis  manibus  maiiducarcnl,  ila 
scqnitur  Evaiigelium  :  Et  convocalis  turbis  ,  ait  illis  , 
Audile  cl  inteUigite.  Non  quod  intrat  in  os ,  communi' 
cal  hominem ;  scd  quod  procedit  de  ore  ,  communicat 
hominem.  Tunc  accedentes  discipuli  ,  dixerunt  ad  eum  : 
Scis  quod  Phariscei  audito  hoc  verbo  scandalizati  sunt  ? 
Hic  ccrte  a  discipulis  compellatus  ,  debuit  eos  ,  sicut 
isti  volunl,  proprie  docere  ab  omnibus  carnibus  absli- 
ncnduin,  ut  illiid  quod  siipra  dixit,  Non  qnod  intrat 
in  os,  communicat  hominem;  sed  quo4  procedil  de  ore  , 
liirbis  dixisse  viderelur.  Sequalur  crgo  Evangelisla  , 
ct  dicat  quid  jam  non  tiirbis,  sed  discipulis  rcsponde- 
rit  Doniinus.  At  illc  respondens  ail  :  Omnis  plmitatio 
quam  non  planlavit  Pater  meus  coeleslis  ,  erudicabitur. 
Sinite  illos  ,  caci  sunt  duces  cwcorum.  Ccecus  autem  si 
ccecum  ducat,  ambo  in  foveam  cadunt.  Hoc  uliquc  idco, 
quia  traditiones  suas  volentes  statucre,  mandata  Dei 
non  intelligebant.  Sed  nondum  quaesierant  discipuli  a 
Magislro  ,  quomodo  ipsi  quod  turbis  dixerat,  accipere 
deberent.  Ecce  ct  hoc  lit  :  nam  contexit  Evangeli- 
sta ,  cl  dicit ,  Respondens  aulem  Petrus,  ail  illi :  Narra 
nobis  parabolam  istam.  Ilinc  inlclligimus  Petrum  pu- 
lasse ,  non  proprie ,  nec  aperle  Dominum  locutum 
fuisse  cum  diceret ,  ISon  quod  intrat  tn  os ,  coHiHiiini- 
cut  hominem ;  sed  quod  procedit  de  ore  :  sed  ,  ut  solet , 
obsciiritate  parabolu;  aliquid  signilicare  voliiisse.  Vi- 
deamus  ergo  iitriim  jain  secretius  discipulis  inlerro- 
g^ntibus  Iioc  dicat,  quod  Manich.-ci  volunt,  immundas 
esse  omnes  carnes,  nec  eos  aliquid  earum  debere 
coniingerc.  Quid,  quod  exprobrat  quod  apertam  suam 
locutionem  nondum  intellcxerint ,  et  proprie  dictuin 
parabolain  putent?  Sic  cnim  sequilur  :  At  ille  dixit  : 
Adhuc  et  vos  insipientes  eslis ,  et  uon  intelligitis  quia 
omne  quod  in  os  intrat ,  i«  ventrem  vadit,  et  in  lalrinam 
emitlitur  :  quce  aulem  procedunt  ex  ore,  de  coideexeuni, 
et  illa  cotnmunicant  honiinem?  Nam  de  corde  exeuui 
cogilationes  mulce ,  homicidia  ,  adulleria ,  fornicatio- 
nes,  furta  ,  falsa  testimonia,  blasphemice ;  hwc  tunt  qua 
coinmunicant  hominem  :  non  lolisaulem  manibus  mandu' 
care  ,  non  rominunicat  hominein  (Mnlili.  xv  ,  10  20). 
CAPUT  XXXil.  — Corte  jam  manifcslaia   raWacIa 


(d)  Supra,  lit>.  ojatra  Adimuuiuni,  cap.  lo. 


53D  CO.NiHA  FALSTLM  MA 

coiivicla  disccdil ;  ccrlc  jam  cl.'irum  csl,  nnn  uliiid  liac 
de  rc  turbas ,  aliud  sccrcto  discipuios  noiniMuin  do- 
cuiBsc  :  ccrlc  siiic  diiliilalionc  porspicitur  Manichutos 
polius  csse  incndacos  alquc  failaccs,  non  Moyscn,  non 
Clirisliiin ,  non  Tcstamcnii  iilriiisquc  doclrinain  il/i 
figuratain,  liic  rcvclatam  ;  ihi  prophelatain,  hic  pra;- 
t>ntatam.  Qiiomodo  ergo  nihil  corum  Catholicos  ser- 
vore  pulant,  quK  Moyses  scripsil ,  cijm  omnia  pror- 
sus  ohservcnt ;  non  jam  in  figiiris ,  scd  in  eis  rebus 
quas  ilhc  figurx  signilicando  pru;nunliarunt?  Ncqiie 
eiiim,  si  aliud  tempus  esset  scribendi ,  aliud  lcgcndi , 
recte  diceremus  Scripluram  illam  non  observare  le- 
clorein,  (|uia  et  ipsc  characleres  iilos  non  faccret : 
cum  illi  fuissent  figurx  sonorum,  ille  aiilcm  jain  sonos 
ipsos  expromerel,  illarum  tamcii  figurarum  noii  for- 
niatione  occupalus,  scd  inspeclionc  comnionilus.  Idco 
autcm  Jud.ci  Chrislo  non  crcdebant ,  quia  ncc  illa 
qu.-c  Moyses  non  figiirale ,  scd  aperte  pra,'ceperat , 
obseivabanl.  U^idc  illis  dicil :  Decimatis  menlfiam  el 
cymitium,  et  reliiiquitis  graviora  Legis,  misericordiam  et 
jiidiciiim;  liqunntes  culicem,  camelum  aulem  ylutientes  : 
hwc  oportebat  fucere,  itla  autem  non  omillere  (  Malth. 
xxiii,  25,  24).  Undc  est  cl  illiid  ,  quod  traditionibus 
suis  docebaiil  quoniodo  innrmarelur  pracceplum  Dei, 
quo  dcferri  honoreni   parenlibus  jusserat;  propler 
quain  superbiam  et  iniquitalcm  excxcari  mcruerunt, 
ut  ccclera  non  intelligercnl :  qnia  ea  quae  iiitellige- 
baiit,  impie  conlemncbanl. 

CAPUT  XXXin.  — Videsne  qiiam  tibi  iion  dicam  ', 
Si  Chrislianns  cs,  credc  dicciili  Chrislo  qiiia  de  se 
scriiisit  Moyses  ;  quod  si  non  crodis,  Chrislianus  non 

•  Sic  Mss.  Edili  vero  Er.  el  Lov-:  Fides,  nequaquam  tiln 
nimc  dicam.  Minus  recLe. 


.MCIIAllM,  S.  AUGUSTI.M  3i« 

cs  ?  Ipsc  quippe  videris  quid  dc  te  scntias ,  qiii  le  iil 
Centilcm  vcl  Jud.Tiim  doceri  de  Christo  expelis  :  ego 
lymen  nequc  lioc  defiigi ,  cl  oinnes  tibi  adilus  errori» 
qiiaiiiiiifi  potiii  claiisi.  Ncc  illiid  sivi  palere  pr.-ecipi- 
tiuni ,  qiia   vos  ccci  miilitis,  dicentes  falsa  esse  iii 
Evangelio,  sicubi  vcsira  h.cresis  exitum  non  invene- 
rit :  ut  vobis  nihil  remancat,  quo  rcdire  possixis,  unde 
Christo  crcdalis ,  uhi  v(d)is  Iij;c  vox  pestilentix  non 
possit  oppoiii.   Quiii  eliain  sic  tc  doceri    cupis  ,  ut 
chrislianuin  Thomain,  qiicm  Chrisliis  de  se  dubiian- 
tem  non  est  aspernatut ,  ted  quo  animi  ejus  vulneribut 
mederetur,  corporit  tui  cicatricet  ottendit.  Haec  vcrba 
tiia  sunt.  Bene  quod  sic  le  doceri  exigis.  Quam  enini 
verebar  nc  hoc  quoque  in  Evangelio  falsiim  csse  coii- 
lcnderes !  Crede  ergo   cicalricibus  Chrisii  :  quia  si 
cicatrices  ill;e  vcr«  cranl ,  vera  cliain  illa  viilncra 
fiieraiil;  ncc  vcra  vulnera,  iiisi  vcra  raro  liabere  po- 
liiissel :  hoc  verum  lolum  vestrum  everlil  crrorem. 
Porro,  si  Clirislus  falsas  cicatrices  dubitanli  discipulo 
demonslravit,  et  ipsiim  f;illaccm  dicis  ila  docentem  , 
ct  lc  falli  cupis  ita  disccntcm.  Scd  qiiia  falli  nemoest 
qui  velit,  fallcre  aulem  niiilli  voliint,  magis  te  vclle 
inlclligo  quasi   excmplo   Clirisli    fallaciler  docere , 
quam  cxemplo  Thomu;  fallaciier  disccre.  Proindc,  si 
credis  quod  falsis  cicatricibiis  Chrisliis  fefellcril  du- 
bitantcm  ,  le  qiiis  velit  crcderc  docentcm,  nc  non 
potiiis  cavere  fallent(m?At  si  illc  discipulus  vcras 
cicatriccs  tcligil  Chrisli ,  vcram  confilcri  ccgeris  ei 
carncm  Chrisli.  Ila  Maniclixus  non  permanebis ,  sj 
sic  crcdas  ul  Thomas  :  infidelis  auteni  remanebis,  si 
iiec  sic  credis  ut  Thomas  (Joan.  xx,  27,  28). 


LIBER  DECIMirS  SEPTIMlfS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Falstus  dixit :  Ciir  Li  gein 
non  accipilis  el  Prophelas,  cum  Chrislus  eos  non  sc 
venisse  solvere  dixeril,  sed  adimplere  {Matth.  v,  17)? 
IJuis  hoc  tcslalur  dixisse  Jcsnm?  Malth:cus.  Ubi  di- 
xissc?  In  monle.  Quibiis  praesentihus?  Pelro,  Andrea, 
Jacobo  ct  Joannc,  quatiior  his  lanlum  :  caetcros  enim 
iiccdum  elegerat,  nec  ipsum  Matlbxum.  Ex  bis  ergo 
4|uatuor  uniis,  id  est  Joannes ,  Evangeliiim  scripsit? 
lla.  Alicubi  hoc  ipsc  commemorat?  Niisquam.  Quo- 
modo  crgo  quod  Joaniies  non  lestatur  qui  fuit  in 
nionte ,  Maltha-us  hoc  scripsit  qui  longo  intervallo  , 
postquam  Jesus  de  monle  descendit,  seculus  est  eum? 
Ac  pcr  hoc  de  hoc  ipso  primo  ambigilur,  utrum  Jesus 
tale  aliquid  dixerit,  quia  teslis  idoncus  lacct,  loquilur 
autcm  minus  idoneus  :  utinterim  permiserimus  nobis 
injuiiam  fecisse  Malthaeiim,  donec  el  ipsum  probemus 
li.TCC  non  scripsisse ,  sed  alium  nescio  quem  sub  no- 
inine  ejus  :  quod  docet  et  ipsa  leclionis  cjusdem  Mai- 
tliaei  obliqua  narralio.  Qiiid  enim  dicil?  E(  cumtrans- 
iret  J(sus  ,  vidit  hominem  sedenlem  ad  lelonium  ,  no- 
viine  Mottliannn,  el  vocavil  eum  :  at  ille  confestim  sur- 
cicns,  s.citlHS  es(  cum  (Id.  ix ,  0).  El  quis  crgo  dc  se 


ip.so  scribens,  dicat,  Vidit  hominem,  et  vocavit  eum,  ct 
secutus  esl  eum;  ac  non  poiius  dicat,  Vidit  me,  et  vo- 
cavit  nie,  et  secutus  sum  eum  :  nisi  qiiia  conslat  hacc 
Mallhxum  iion  scripsisse,  sed  alium  nescio  qiiem  sub 
ejus  nomine?  Cum  ergo  nc  quidem  si  el  Malthaeus 
boc  scriberet ,  verum  forel ;  quia  pra;sens  non  cral 
cum  Jesus  Ii.tc  loqiiebatur  in  monte  :  quanto  magis 
credendum  non  eril  ,  quia  iiec  M;illh3eus  cadem 
scripsit,  sed  alius  sub  nomiiiibus  ct  Jesu  et  Mal- 
llKci?  • 

CAPUT  II.  —  Quid,  qiiod  etiam  cx  ipso  sermone  , 
quo  praccipit  non  pulare  quia  venerilLegem  solvere, 
magis  intelligi  detur  quia  solverit?  Nequc  enim  iiihil 
eo  lale  facienle  Judaii  suspicari  hoc  possenl.  Scd,  No 
lile ,  inquil,  putare  quia  veni  solvere  Legem.  Ageduirv 
ergo  ,  si  ei  cl  Judaei  dixisscnl ,  Quid  porro  aulem  tu 
lalc  agis,  unde  hoc  suspicari  possimus?  An  quia  cir- 
cumcisionem  derides,  sabhalum  violas,  sacrificia  rc- 
spuis,  confundis  cibos?  Hoc  cst  ergo  ,  Nolile  pnlare. 
Et  qiiid  lioc  amplius,  quidvc  inanifeslius  fieri  potuit 
in  destruclioncm  Lcgis  ac  Prophclarum?  Aiil  si  hoc 
adimplejre  esi  Lcgciii ,  quid  cril  solvcrc  ?  Quid ,  quod 


I^ll  LIBER  DEClMll 

«•II jm  Lcx  cl  Proplieljc  nendimplelionc' quidem  gan- 
<i.'nl  ,  ailoo  sil>i  pleni  videiiUir  el  consiinimali  ,  quo- 
ruin  auoior  ac  palor  non  minus  eis  adjici  indiguniur, 
quam  delralii ,  ul  scribens  in  Deuleronomio  dical  , 
f/<rc  prtvcepla  qum  waudo  libi  hodie ,  Israel ,  observu- 
bis  ;  el  cave  iie  decliiies  ab  iisdcni,  neque  in  sinisiram , 
iieqhe  in  dexleram  ;  iicc  addns  qiiidquam  eis,  nec  mi- 
iiuas  :  sed  in  iisdem  perseverabis  ,  u(  benedicat  te  Deus 
tuus  {Deui.  V,  52,  et  xii ,  52)?  Quaproplcr,  sive  ad- 
implondi  causa  Jesus  Legi  aliquid  el  Propliclis  adje- 
cil,  in  dexicram  vidclur  l;ipsus;  s.ive  dompsil  ul  de- 
slrucrol,  in  sinislram  ;  ulrumque  corle  olTcndil  Legis 
aiiclorcm  :  idcircoque  aul  aliud  aliquid  signilical 
istiid  .  aiil  faisiim  est. 

CAPl  T  III.  —  ALCtsTiNUS  respondil :  0  mirabilem 
iiisaiiiam  * ,  de  Chrislo  aliquid  narrnnli   noUc  ( rcdi 
MallJKPo ,  ct  velle  credi  Manicli;ro  1  Si  MalllicEiis  non 
inlerfuil,  cum  Clirislus  dixissel,  A'om  veni  solvpie  Le- 
gem  aul  Proplielas  ,  sed  adimplere  {Matlli.  v,  17)  ;  ol 
propterea  noii  esl  oi  crodcndum  :  numi|uid  Maniclixus 
iiilerfuil ,  aut  jam  vel  nalus  fuil ,  cum  Clirislus  inlor 
liomines  apparerel?  Secundum  ergo  hanc  fidei  vesirc 
legeni,  niliil  ci  de  Cliiislo  tcslificaiili  crcdore  debui- 
slis.  Nos  auiem  non  propterca  diciiniis  non  credcn- 
dum  esse  Maniciuco,  quia  diclis  faclisqiio  Cliristi  noii 
iiitorfuit,  ct  longe  post  natus  est ;  sed  quia  de  Cliristo 
conlra  Chrisli  discipulos  loqiiitiir,  el  coiitra  Evangc- 
lium  qiiod  iilorum  aiiclorilale  firmalum  ost.  Ilabcmus 
cniin  Aposioli  voccm,  qiii  iu  Spiritii  sanclo  talcs  ven- 
tiiros  esse  cernebat.  Unde  fidolibus  dicebal :  Si  qnis 
robis  evangelizaverit   proElerqnam  quod  accepistis  ,  ana- 
llieina  sii  {Galat.  i,  9).  Nam  si  nemo  dc  Chrislo  vcra 
dicit,  nisi  qiii  eum  pr.Tsens  vidit  ct  audivii,  hodie  dc 
illo  nomo  vera  dicit.  Porro  si  hodie  proplerea  de  illo 
fidelibus  ejus  vera  dicuntur,  qiiia  illi  qiii  viderunl  cl 
audiorunt,  vel  prscdicando  vcl  scribeiido  ca  disscmi- 
iiavoruiit;  ciir  cx  ore  Joannis  condiscipuli  sui  non 
possot  vora  Mattli:cus  audirc  de  Clirislo,  ubi  ille  ad- 
lnit,  cl  ipsc  non  adfuil,  si  cx  libro  Joannis  possumus 
vcra  loqiii  dc  Chri>to,  non  solum  nos  lanlo  post  nali, 
ged  oliam  post  iios  alii  nnsciluri  ?  Iliiic  ciiim  non  so- 
liim  Malllix'i,  vcrum  eliaiu  Luc;u  ac  Marci   Evange- 
lium,  qni  cosdein  discipiilos  scciiti  suiit ,  iii  non  iiii- 
parcm  aucioritatoin  rccoplum  esl.  IIuc  accedil ,  quia 
et  ipse  Dominus  potuil  narrare  Matlhao,  qiiod  ante- 
qiiam  cum  vocassct,  cum  iis  cgcral  quos  priiis  voca- 
vcrat,   Al  oiiim  hoc  ipse  Joannes  in   Evangelio  suo 
IMinerc  dehuit,  si  hoc  dictum  a  Domino  aiidicrat,  qui, 
ciim  diccrelur,  prxsens  cral?  Quasi  ficri  non  potuc- 
ril  iiloum  omnia  qii.-ea  Domino  aiidierat,  scribcre  iion 
possel,  intcr  nlia  qu;c  pnciermisit,  cl  lioc  prarlcrmi- 
serit ,  ciim  in  alia  scribcnda  essel  intciitus.  Ndiiiic 
EvangoUiim  suiini   ila  ipse  conclusit,  dicens,  El  alia 
tfnidem  mullu  fecil  Jetus,  qiue  si  scriberenlur  siiqula, 
ncc  ipsum  cxislimo  capere  mitndum  qui  scribcrentnr  U- 
bros  {Jonn.  xxi,  25)?  Ilic  utiquc  ostcudil  sc  scicnlcm 
niiilia  piMtermisissc.  Sed  si  de  Lcge  et  Propbotis  vos 

■     •  lov.  cx  Bolgicjs  aliquot  vss.,  ne  adimpletionc  liia. 
■^     •  i.iuiiJam  Mss. :  n  miaeraMcm  insaiiinm  ! 


s  sf:ptimls.  mi 

dcloclat  Joannis  anctorit;is,  Joanni  crediic  atlcslnnlt 
I.rgi  el  Prophctis.  Ipsc  srripsit  (piod  ls;iias  vidcril 
Chrisli  gIoriaiu(Joa;i.xii, 'll).lnejiis  babolis  Evange- 
lio,  iindc  jam  paulo  aiitc  tractavimiis  :  Si  credcreiis 
Moijsi ,  credeielis  el  milii ;  de  me  enim  illc  ^cripsil 
{Id.  v,4G).  Undiqiie  tergivcrsatio  vcstra  coiiiiiiiditur. 
Apcrlc  dicite  non  vos  credcre  Cbristi  Evangclio  :  naiii 
qiii  in  Evangclio  quod  vultis  crodiiis,  qiiod  vuttis  nuii 
crediiis.  vobis  polius  qiiam  Evangclio  credilis. 

CAPU T  IV.  —  Al  quam  eloganlcm  rein    sibi  vi- 
sus  cst  Faustus  diccre,  ubi  proplerca  voluit  iioii  crodi 
li;oc  scripsisse  MattlKTum  ,  quia  cum  dc  sua  electione 
diccret,  non  ait.Vidil  me,  ct  dixit  inihi,    Scqiicrc 
mc ;   scd ,    Vidit  Malllia^um  ,  ct  dixit  ei ,  Sequere  me 
{Maiili.  IX,  9)  :  quod  iiescio  utriim  dc  orrorc  impc- 
riti;e  dixorit,  an  de  morc  fallaci;p.  Sed  non  usqiie 
adco  imperilum  pulavcrim,  ul  ncc  lcgcrit,  ncc  aiulic- 
ril,  solcre  scriptores  rerum  gcsiarum ,  cum  in  suam 
personnm   vcncrint ,  ila  se  contcxcre ,  tanquam  de 
alio  iiarrenl ,  quod  de  se  narranl.  Magis  crgo  Iiiinc 
arhilior  noii  ut  imperitum  ,  scd  ut  impcrilis  nebtiiam 
oblcndere  voliiisse  ,  speranlcm  se  plures  essc  cnptii 
rum,  qui  isla  non  nosscnt.  El  in  liisloria  qiiidem  re- 
riim  s;vculaiium  lalis  nnrralionis  reperiuiitiir  exeni- 
pla  :  sod  iion  opus  cst  iit  cx  alio  gcncrc  lillcrarum 
vel  nostros  admoncam,  vel  islum  rcfcllam.  Ipsc  ccrlo 
l^aulo  aiite  de  libris  Moysi  qua;dnm  teslimonia  ila 
proforclial,  ut  non  ca  negnrct  scripsisse  Moyscn  ,  imo 
cl  affirmnrct,  scd  ad  Chrislum  non  pertinere  conten- 
derct.  Legat  ergo  in  cisdem  libris,  qus  de  se  scripsil 
Moyses,  utrum  ila  scripscrit,  Dixi,  aut,  Fcci  hoc  vcl 
illud  ;  ct  non  potius  ,  Dixit  Moyses  {Exod.  iii,  5),  cl, 
Fecit  Moijses  {Id.  vii,  6)  :  aul,  Vocavit  mc  Daininiis  , 
vcl,    Dixit  ad  mc  Dominus ;  et  non  potiiis,  Vocavit 
Dominus  Moijscn  (Levit.i,  1),  et,  Dixit  Dominus  ad 
Moijsen  {Exod.  iv,  19)  :  el  omnia  c;clcra  in  cumdcni 
niddiim.  Ila  crgo  cl  Maithaciis  de  se  lanquam  de  alio 
scripsit :  quod  ot  Jonniics  fccil ;  nnm  cipca  lincm  li- 
bri  sui  etiam  ipse  sic  loquittir  :  Conversus  Petrus  vidil 
discipulum  quem  diligebat  Jesus  ,  qui  et  recumbcbat  in 
cana  snper  pectus  ejus,  el  dixerat  Domiiio,  Qitis  est  qui 
le  iradet  ?  Niimqiiid  ct  hic  dixit ,  Coiivorsiis  Pclrus 
vidil  me  ?  An  fortc  proplerea  iiec  isium  piilaiil  hoc 
Ev:ingoIium   scripsissc?  Sed   paulo  post  dicii  :   Ilic 
cst  discipulus  qui  testificalur  de  Jesu,  et  qui  lioec  scri- 
psil ;  el  sriinus  qiiia  veritin  est  lcslinionium  ejus  {Joan. 
x\i,  20,  24) ,  Niimquid  nil,  Ego  sum  discipiiliis  qiii 
teslificor  de  Jesu,  et  qui  Iiaec  scripsi ;  et  scimus  quia 
verum  est  lcstimonium  meum?  Cerle  manifcstum  esl 
hnnc  morem  fuis.se  scriptorum,  cum  gosta  narrarcnl. 
Qiiam  mulia  cl  ipse  Dominus  eadem  locuiione  de  se 
dioil,  quis  eniimcrare  stifficint?  Cum  veneril ,  inquit, 
Filius   liominis ,  putas ,  inveniet  fidein  in  terra  {Luc. 
xviii,  8)?  non  dixil ,  Cnm  vencro,  pulas,  invcni.im  ? 
Et,  Venil  FiHus  lioininis  mnnducans  et  bibens  {Mailh. 
XI,  19)  :  iioii  dixit,  Voni.  Et,  Veniet  liora,  et  nunc  esl, 
cuin  mortui  audienl  voccm  Filii  Dei ;  et  qui  audierint , 
rivent   (Joan.v,  23):  iion  dixit,  Vocera  meam  :  cl 
multa  htijtismodi.  Unde  jam  piito  sufliccre  qux  dioti 


5:3                                     COMHA  FAUSTUM  .MAMCII^UM,  S.  AUCUSTIM  zu 

siiiil,  cl  ad  btudiosos  cominonciidos,  cl  ad  caluiiiiiio-  scdcnlcs  I'liaris;i;i,  el  diccnles  iicc  facienies,  audiciidi 

sos  (OiiviiiCiMidos.  siiii!,  iKiii  iinitaiidi. 

CAI'UT    V.  —  Jaiii  illiid  quaiii  bil  inlirinniii ,  qiiis  C\I'UT   VI.  — !S'cc  intclli(,'il  Fauslus,  aul  forie  se 

iioii  vidcl,  quod  ait,  non  eiim  diccrc  poliiissc  ,  Nolile  fiiigii  iion  intclligcre ,  (|iiid  sil  implcre  Lcgein  ;  cuiii 

p'tl(ire  (juia  vciii  solverc  Leijem  aul  {'ropliilim  ;  tion  vaii  lioc  dc  \crl)0riim  .'idjcctioiic  putiit  accipicndum  ,  qiiia 

solvcrc,  »cd  adiiiiplere:  nisi  alii|uid  l.ilc  jaiii  fccisscl,  .scri|»lum  csl ,  ne  quid  addatur  Scriplurc  f»(i,  vcl  de- 

nl  iii  haiic  siispicionciii  posscl  vcniic?  Qiiasi  nos  nc-  tralialiir  {Deut.    *ii,  Z1)  :  undc  dicit  noii  dcbnisse 

gemus  Jiidu;is  iioii  iiilcliigciililiiisvideri  potuisse(>liri-  adimplcri  ,  quod    ila    pcrrcctiim    commeiidatiir     iil 

Slum  dcslructorcm  Lcgis  ct  1'ropliclanim  :  scd  lioc  niliil  addcii(liiin   miiiiicnduiiiquc   sit.    Ncsciunt  crg« 

ipsuiii  cst  ciir  ille  vcrax  cl  vciiias  iioii  poliicril  de  isti  quomodo  adimplcat  I.egciii,  qiii  sic  vivit  iil  Lcx 


iilia  I^cgo  ct  dc  aliis  iVoplictis  dicere  ,  ipiod  cos  non 
solveret ,  iiisi  de  iis  quos  illi  cum  solvere  suspic^a- 
baiitur.  Qiiod  Iiiiic  ctiain  salis  conlirmatiir ,  qiiia  il>i 
seqiiitur,  ct  dicit  ■.Aincn,  aineii  dicovobis,  donec  trans' 
eut  cwluin  et  terra,  iola  uiinm,  aul  unus  apex  non  Irans- 
iel  dc  Lege,  doncc  omnia  fiuiit.  Quicumque  ergo  solve- 
rit  unum  ex  mandalis  islis  minimis  ,  el  docuerit  sic  ho- 
mines,  tninimus  vocabitur  in  reijno  coclorum  :  quicunuiue 
autcm  feceril  ,  ct  sic  docucril  ,  liic  magnus  vocabilur  in 
regiio  coclorum.  Pliarisieos  enim  cogitabal ,  cum  ista 
diceret,  qui  solvebaiil  Lcgem  faclis,  el  doccbant  vcr- 
Lis.  De  quibus  alio  loco  dicil :  Qua:  dicunt  ,  facile ; 
ijucE  autcin  faciuiil  ,  fuccre  iioiUe  :  dicunt  eniin  ,  et  iion 
faciuiit  {ilullli.  XXIII,  5).  Proplerea  ct  hic  ita  seqiii- 
lur  :  Dico  cniin  vvbis,  nisi  abundaveril  justiiiii  vestra 
pliis  quani  Scribaruni  et  Pharisccorum  ,  non  intrabitis 
in  regiium  ccelorum  {Id.  v  ,  17-20)  :  id  est,  iiisi  vos 
fcceritis  ct  ita  doeticrilis ,  quod  illi  iion  faciunl  et  sic 
iloccnt ,  iion  inirabilis  in  regnum  coelorum.  Quam 
crgo  Legein  docebanl  Pliarisaci  et  nort  facicbant , 
i;isain  dicit  Cbrisius  nonsevenisse  solvere,  sed  adiiii- 
plcre  :  (juia  ipsa  periinel  ad  cathedram  Moysi,  iii  qua 


prj;cepil.  IHenitiido  cnim  Legis  cliarilas,  skul  dicit 
Apos'oIus(/{(ym.  XIII,  10).  Istaiii  charitalem  Doiiiiiius 
ct  cxhibcrc  ct  donare  dignatus  esl ,  iiiitieiido  fidcli- 
biis  siiis  Spiiilum  saiir  liim.  Uiide  itcm  dicit  idciii  a(io- 
sloliis  :  Charitas  Dei  di/fusa  cst  in  cordibus  nostris  per 
Spirilum  sanctum  qiii  datus  est  nobis  {Id.  v,  5).  Kl 
ipse  Doininus  :  In  hoc  scicnt  oinnes  quia  discipuU  mei 
estis,  si  vos  invicem  diliijalis  {Joan.  xiii,  5.')).  Implclnr 
urgo  Lcx,  vel  ciiiii  fiunt  qua;  ibi  pra;(cpla  sunt,  vcl 
cum  exliibeiitiir  qu.c  ibi  prophctata  sunl.  Lcx  cniiu 
jier  Mnysen  data  e.a,  gratia  et  veritas  pcr  Jcsiim  Cliri- 
stuin  lacla  cst  {Id.  i,  17).  Ipsa  Lcx  cum  impleta  csi  , 
g;alia  el  verita»  facta  esl.  Gritia  pertinet  ad  cliarilalis 
plciiiludiiiem,  verilas  ad  prophelitrum  iniplclionem. 
Etquia  utrumque  per  Chrislum  ,  ideo  non  veiiit  sol- 
verc  Legem  aul  Prophelas ,  sed  adimplere  :  iion  iit 
Legi  addcrenlur  quaj  dceranl ,  sed  ul  fierciit  qiiaj 
scripta  crani  :  quod  ips3  ejus  verba  teslantur.  Non 
eiiiin  ail  ,  lola  unum ,  aut  uims  apex  non  transiet  u 
Lege,  donec  addantur  quaj  desuiil ;  sed  ,  donec  omnia 
fiant. 


LIBER  DECIMUS  OCTAVUS. 


CAPUT  PRIMUM.—  Faustus  dixit  :  iSon  veni  Le- 
gem  solvere  ;scd  adimplere  {Matth.  v,  17).  Scd  «  niiu 
hoc,  nisi  aliud  forle  signilicat ,  a  Chrisio  dictum  crc- 
dere,  iion  miiius  tibi  contrariuni  scias  esse ,  quain 
mihi.  Ulerqiie  eniin  nostruin  suli  Iiac  opinioiie  chri- 
stianus  cst,  quia  CI;rislOm  iii  deslniclioiiem  Legis  ac 
Proplietarum  venisse  putavimus.  Quod  si  tu  verbo 
interim  faleri  non  vis  ,  atlamen  id  operibus  indicas. 
Inde  enim  est  quod  Legis  ac  Prophelarum  pryucepta 
ct  ipse  conlcmnis  :  iiide  quod  Novum  Teslameiitum 
Jesum  condidis.se  utriquc  latemur  :  <iuo  quid  aliiid  , 
«piam  dpsiriictioneni  falcmur  Yeteris  Teslamenii? 
Qu:e  ciim  ila  sint ,  quomodo  Ciiristuiii  illiid  dixisse 
credemus,  nisi  ante  iiosmelipsosdamnemus  stult:b  in 
pru;terilum  opinionis  ,  et  ad  poeuitudinem  recurra- 
iiiiis,  obsequamurquc  Legi  de  iiitegio  ac  Prophelis, 
atque  eorum  curemus,  qualiacumque  siiit  ,  observare 
luandata?  Quod  cum  feccrimus  ,  timc  djniqiie  vere 
crediderimus  dtxisse  Jesuin  quia  noii  venerit  Legem 
bolvere,  scd  adimplere.  Nuiic  auiem  falsuin  csl,  quia 
iiec  tu  id  credis,  de  quo  ine  solum  incusas. 

CAPUT  H. — Scd  eslo,iieuerit  ii;  pracleritum  errasse. 
Quid  iiunc  taiidem  ?  Piaceiae  ire  sub  Lcgcin,  si  eam 


Christus  noii  tam  '  solvit,  sed  adimplevii  ?  Placel  cir- 
cumcidi ,  id  est,  pudcndis  insignire  pu;lenda,  et  Deum 
credere  sacrameniis  talibus  delectari  ?  placel  susci- 
pere  sabbatorum  olium  ,  et  Satiirniacis  maniis  inser- 
tare  catcnis  ?  Placet  ad  ingluviem  Juda.onim  d.imo- 
nis  (  neqiie  enim  Dei  * )  nuuc  tauros,  niinc  arietes, 
nunc  etiam  hircos,  iit  non  et  bomines  dicam  ,  cultiis 
sterncre  :  ac  propter  quod  idola  sumns  exosi ,  id  nunc 
exercere  crudelius  sub  Propbelis  ac  Legc  ?  Placet 
denique  feralium  ciborum  quacdiun  existiniare  munda, 
quajdam  in  immundis  et  contaminalis  habere,  ex  qui- 
biis  inquinaliorem  porcinam  Lex  assernnt  et  Prophel;i;? 
Negabis  profeclo  horum  (luidqnam  facienduni  nobis 
voleniibus  perseverare  esse  quoJ  sumus  :  qiioni.ini 
quidem  Chiistum  dicentem  aiidias^  dupliciler  fiiiuni 
gehenne  fieri  eum  qui  fueril  circumcisus (3/an/i.  xxiii, 
15).  Stbbalum  vero  nec  ipsum  serv.^sse  vidcas,  ivx 
usquam  mandasse  scrvandum.  De  cibis  itcm  ipsuni 
asseveraniem  audias ,  nullo  eorum  iiiquinan  liomi- 
nem  ,  (\ux  in  os  ingrediuntur ,  sed  ea  polius  (jua;  .le 

♦  Forte,  jam. 

'  ?ic  meliores  Mss.  At  lov.,  in  inghivicm  Judccornm  its« 
moiiiis,    neque  eiiim  Dco,. 


Mo 


LlbtU  UtClMUS  OCT.WUS. 


516 


ore  proccduul  pollucio  (.»/«///<.  xv,  H).  De  sacrificiis 
ileiii  freqiieiiieiii  ipsius  esse  scrmoiiein ,  Ucuin  iiiise- 
ricordi;iiii  velle,  iioii  sacrificiuiii  (/(/.  \\,io,el  xii , 
7 ).  Il;vc  igilur  si  ilasunt.uhi  illuii  cril ,  iioii  euin 
veni-se  solvcre  Legein  ct  lYoplulas,  scd  ailini|)lcrc? 
Quod  si  dixit,  aul  aliud  siguilicaiis  dixil,  aul,  qiiod 
absit,  meiilieiisdixil,  aul  oinnino  necdixil.  Scd  Jcsmii 
quidcm  menliiuin  esse  nullus  dicat ,  dunlaxat  (".lii  i- 
sliaiiiis  :  ac  per  lioc  autaiiler  diclum  est,  aul  oinniao 
iicc  diclum. 

CArUT  \\l.  —  El  lamen  me  quidem  jam  advcrsus 
capLluli  liujus  nccessiludiiicm  manicluca  fiilcs  rcildidil 
luluiii,  qikp  principio  milii  nou  cuiiclis  qua-  ex  Salva- 
loris  nomine  scripU»  lcgunlur  passim  credere  pcrsua- 
sil,  sed  probare  si  sint  eadein  vera ,  si"sana,  si  in- 
L-onupta  :  esse  enim  permulta  lizania  ,  qu;«:  iii 
toiiiai;ium  boni  scininis  Sciipturis  pene  oiniiibi)s 
iioctivagus  quidam  seminalor  iiisperscrit  (Id.  xiii,  25). 
Idcircoque  ine  ne  hic  quidem  lerrueril  serino ,  quani- 
vis  revcrcndi  nominis  pr;K  sc  ferat  inbcriplionem  ;  quia 
probare  niilii  adhuc  cx  proposito  licel,  utruinne  el 
hic  interdiaiii  saloris  et  boni  sit ,  an  nocturni  illius  el 
lessimi.  Tu  veroqui  leineie  omnia  credis,  qui  nalura; 
bcin  liciuin  ralionem  ex  homiiiibus  dainnas  ,  cui  inlcr 
verum  f.ilsumque  judicare  rdii^io  esl ,  cuiqiie  boniim 
a  coiitiario  scp;irare ,  non  niiiius  formidini  csl,  quain 
infaniibus  inanix  ' ;  quid  lacturus  eiis,  cuin  te  in 
ciipiiuli  hiijusaiigustiam  necessilascogel '(  Dico  autem, 
cuin  le  Juda-us,  seu  quis  ailer  scrnionis  isliiis  iioii 
inscius  inlcrpellabit ,  quid  ita  Legis  cl  Pruiihelarum 
pix'cept.1  non  servcs,  cuiii  Clirisliis  eadem  non 
t.e  venisse  solvere  dical,  sed  adimplcre  ?  Nenipe  co- 
geris  aut  van;e  supersiiiioni  succuiiibere,  aut  capitu- 
Iiim  prolileri  falsum  ,  aul  te  Chi isli  ncgaie  discipu- 
Inm. 

C.\F'LT  IV.  —  AuGUSTiNUS  respondit  :  Jam  lolies 
exjdosa  atipic  convicla  quia  rcpetis ,  nos  qiioque,  (ini- 
bus  ca  coiiviciinus ,  repclcrc  noii  pigebil.  Ka  Chri- 
gliani  ex  Lege  et  Propbelis  noii  faciuiil,  quibus  sigiii- 
ticala  siiiit  ista  qux  f.iciuiit.  Illoi  quippe  eranl  figiirai 
futuroruin  ,  qiias  rebus  ipsis  pcr  Christum  revelaiis 
cl  presciilatis  auferri  oporlebat,  ul  co  qiioque  ipso 
i|uod  bxc  ablala  ,sunt ,  Lex  el  Pro|iliela;  iniplerenlur. 
Ibi  qiiippe  ct  liiic  scriptum  cst,  daturum  Deum  Te- 
slanientuin  novum  ,  Non  quale  dedi ,  iiiquil,  palribtis 
eorum  (Jerem.  xxxi ,  32).  I'opiiIiis  eiiim  ille  pro  suo 
corde  lapideo,  multa  pr^iccpla  niagis  sibi  (Oiigrua 
quani  boiia  acccpcrat,  quibus  taiiien  figurarcntur  cl 
prnphelareiitur  futura  :  sed  lunc  a  iion  ii.ielligcnlibus 
celebrabantur.' Cum  aiilein  venerunl  ct  palel;icia  suiil 
qux  illis  signincabaiitur,  non  jniii  illa  jubcntiir  la 
cieiida  ,  sed  legiinlur  inlelligeiida  Uiide  ibi  dc  b:i(; 
cliain  re  futura  dicilur,  Auferam  cis  cor  lapideum ,  el 
diibo  eit  cor  carneum  (Ezech.  xi,  19)  :  id  esl,  non  cor 
)>ine  sciisu  ,  scd  cor  cum  sjn^u.   Uiide  Iraxit  Aposlo- 


•  Er.  ci  LoT.  hic  et  i)oslea,  cap.  7,  lamiw.  At  Am.  ct 
oiniies  I  rope  Vlss.  constaDler,  maniic.  sic  dici  soicnl  tt^rri- 
Lhlaiiieiila  iu  a^iliuiii,  ai<(ue  uli  iii  biiior.  Closs.  Ic^ilur,  lor- 
jiiidinuiii  iuiagiaes.Lainiasidcm  biguidcarc  Loc  loco  niauifc- 

UUUl  L':>1. 


lus  quod  ail,  Non  in  lubulis  lupideis,  sed  in  tabulit 
cordis  carnalibut  ( 11  Cor.  iii  ,  3).  Quid  eniin  aliud 
dixil ,  (|uaiii  f(;r  fwrHfiim.' Qiiia  crgo  el  lioc  prcdi- 
ctuin  cral ,  iiiagis  si  isla  dc  iiusini  cclcbiaiione  noii 
aufcrrcnlur,  noii  implcrcntur  Lex  cl  Propbcta; ;  quia 
iion  ficrcl  quod  pra^dixerant  :  cuni  vcro  et  hoc  fit, 
inde  polius  intelligniilur  adinipleri ,  unde  vubis  vidcn- 
tur  iioii  adiinpleri. 

CAPUT  V.  — Ncc  iios  lcrrel  insullalio  liia,  quod 
sabbatorum  otiuiii ,  calcnas  Satmniacas  appellas. 
Vana  est  cnim  el  iiiepta ;  iiec  tibi  hoc  diccre  vcnissel 
iii  incnlcm ,  iii^i  (|uia  vos  iii  die  ,  qiicin  diciinl  Solis , 
solcin  coliiis.  Sicut  autcm  iios  euindcm  dicm  doinini- 
cum  dicimus,  in  eoque  non  islum  solem  ,  sed  resur- 
rectiunein  Domini  vencramur ;  sic  olium  sabbatoruin 
sine  Satiiriii  vcneraliuiie  a  patribus  obscrvatum  est, 
cuiii  sic  illud  obscrvaii  oporicbat  :  crat  eiiim  uiiibra 
fulurorinii,  sicul  Apostolus  teslis  csl  (Coloss.  ii,  17). 
Diebus  quippe  istis,  quoruin  scpienarius  numcrus  iii 
orbcin  rcdit ,  deoruin  suoruin  nomiiia  Gcnlcs  impo- 
sucriinl.  De  quibus  ait  Apostolus,  qiiod  coluerunt  et 
servieiuul  creaturce  polius  quain  Creittori  (riom.  i ,  25). 
Qiios  in  liac  parte  eliaiii  vus  imitamini,  nisi  quod  cuin 
eis  lucidiora  duolnmina,  cxtera  vcro  sidera  iioii  cuni 
cis  adoraiis.  Scd  ct  mensibus  imposucrunt  nomina 
dcoruin  suorum.  Proptcr  bonorem  quippe  Uomuli, 
qiiia  cuin  Martis  filium  credidcriint,  prinium  inenscni 
Mar;i  dicantes,  Marliiim  vocaveruiit.  El  inde  Apriicin 
a  nnllodci  sui  noinine,  sed  areipsa,  qiiasi  Apcrilcm, 
(|iiiid  lunc  pluriiiiuin  gcrminis  '  apciialiir  in  florem. 
liidc  tcrtium  nicnsciii  iMaiuiii ,  qnud  .Maiam  Mcrciirii 
iiiatrem  dcam  colaiil.  Inde  quartum  Jiinium  a  Junoiie. 
Inde  cajleros  usque  ad  Decembrem  a  numcris  nomi- 
iiarnnt.  Scd  ex  cis  Qniniilis  atque  Scxlilis  nomiiiibus 
hnininuin  ,  quibus  divinos  honorcs  decreveiaiit,  ap- 
pellati  suni ,  Julius  el  Augustus  :  iiani  scptiiniis 
Seplcinber,  el  ca^ieri,  utdixi,  usque  ad  Dcccmbrein, 
iiunicrorum  ex  ordine  nomiiiibus  emintiaiitur.  Poiro 
Janiiarius  a  Jaiio  appellalus  est ,  Fcbriiariiis  a  Fcbrnis 
sacris  Lupcrcorum.  Viillis  ergo  ul  et  vos  dicamini  iii 
uiense  Martio  Martem  colcre?  Illo  eiiim  mense  Bcina 
vcstrum  cuin  magna  feslivilaie  celebraiis  (a).  Si  au- 
lcin  vobis  iii  mcnse  Marlio  liccre  arbilramini  aliud 
considerare  ,  non  Marlein  ;  cur  cx  die  scptiino  ,.quod 
sabbatum  a  recpiie  noininaluin  csl,  divinis  Scripturis 
S:ilurnum  iiiipurtaie  conamini,  quia  eiim  dicm  Salurni 
Cciilcs  appitllavcrunt?  Ncmpe  jaiii  videlis  cuin  quaiita 
impiclalc  dclirclis. 

(iAPUT  VI.  —  De  sacrificiis  autem  aninialium  quis 
iiuslrum  iiescial,n)agis  ea  perverso  popiilo  congrueii- 
ter  iinposila,  (|uain  Dco  dcsidcniiiti  obl;ita?Scd  taiiicn 
cliain  in  bis  (igura:  noslne  fuerunt;  quia  iiostiM  iiiunda- 
lio,  et  Dci  propiliatio  iiobis  siiie  sangiiiiie  niilla  csl.  Scd 
illarum  figurarum  veritas  Chrislus  esl ,  ciijiis  saiiguiiie 
icdcmplieimiindali  sumus.  Nain  iii  ligiiris  cloquiorum 
diviiiorum,  ct  taiirus  dictus  est proptcr  virtutcm  crucis , 
ciijus  cornibus  iinpios  veutilavit;  ct  arics,  proptcr  in- 

*  NonnuUi  Mss.,  quodtnnr  fvinium  ijcrmeii. 

(u)  i;oiitcr  lihruni  coulra  Kj  islulaiii  l  undaiiicali,  cap.  M. 


tOMRA  FAUSTIJM  MAMCII^:LM,  S.  ALClJSTiM 


iioccnli:cpriiK;ip:ittirn;  ot  liirciis,  |iniplcrsiiiiililii(liti''iri 
carnis  pcccali, iil dc  pccoato  d^itiinnrct  |i(;(  (aliKn  {Hom. 
VIII,  5i:ct  siqiiod  aliiid  s:i(:t'ilicii  (;ctnis  cxprcssiiis  coiii- 
nicinornvcris  ,  iii  co  (|ii(i(pic  liiii  Clitistiini  |)i-(ipli(;l:i- 
tiiin  essc  monstralK).  Qnocirca  sivc  circiiincisio  ,  sivc 
s:ilil)nliiin  ,  sivc  dilTiTctilia  cilioniin  ,  sivc  iintnohiiiu 
s:icri(icioriim,  oninia  li;i;c  (ijriir.c  noslt.-r;  fiicrnnt  ct 
pn)pli(;ii:r;  :  (|iias  Cliristiis  rion  solvcrc,  scd  adiniplcrc 
vctiil ,   CDni  ci   (pifl:  liis  prncnun(ial):intnr,    iinplcvit. 


547  t,Ui>JUA  rAU^>iLiM  .m  \.muii/1'.lm,  S.  ALGLlSTiM  jjjg 

jn(lic:irc  impiiim  pntant  :  idco  vcgtram  scciam  falsh- 
sitii:iin  ,  (idcni  aiilcm  calholicam  vcri  siniaiii  jiidicaiil. 
Ncc  1)0(111111  a  contrario  S(;p;ir.itc  (orrnidint  ;  S(;d  rna- 
liitii  non  cssc  naliinnn  ,  (piia  conira  naiiirani  est ,  iri- 
lclligiinl  :  noii  gcntcm  iicscio  rjiiam  lenehraruin,  ad- 
v.;rsnin  divina  r(!giia  a  suo  princ  pio  nasccnlcm  ct 
rclicllanlcm  ,  (pi:i;  vcrc  anipliorciii  foriiiidiiicin  iniiilit 
dco  vcslro,  ((iinin  infanlilius  iiiaiii;i; ;  (piippc  (juctn 
di(itis,  ricsna  memltia  illiiis  impclu  cnpl:i  el  vaslala 
Attcndc  cni  contradicns  :  cnm  Apostolo,  cx  Aposlolo  conspicial ,  velurn  contra  se  posuissc.  1'roinde  niillas 
dico,  Ointiia  liccc  figurm  nostra:  fuenint  (I  Cor.  x,  (5).  cx  lioc  capilulo  patiiintiir  angnslias,  (piod  (jii:isi  L(;gis 
CAPLT  VII. — N:im  sicut  te  Manicli:ciis  iinpiam  do-  et  I»roplict;irurn  pra;ccpta  non  scrvcnt  :  tpiia  cl.  ex 
cii,ilpcrvcrsit;itcni,itlcxEvangclio,quodlia;rcsinitunni  grnlia  Clirisli  habenl  lcgiiirnam  clinrila'crn  I)ci  cl 
non  rnipcdil,  liocaccipias;qiiodaulem  impedit, nonac-  j^roximi,  in  quihus  diiobus  pr;i;ccptis  lota  Lcx  pciidel 
cipias  :  sic  nos  Aposlolus  docuit  piam  provisionem  ,  ct  I'iopliel:c  {Mallli.  xxii ,  40)  ;  ct  qu:cciinKpic  ilii  vcl 
itt  quis^piis  noliis  nnnuntiavcrit  pncter  id  quod  acccpi-  rebiis  gcsiis ,  vel  sacrainenlorum  cclchraiionihiis ,  vei 
inus,  niialiicnia  sil  [Calal.  i,  8,  9).  Undc  Christiani  ca-  locntionum  tnodis  ngiirale  prophctala  sunt ,  in  Christo 
tiiolici  ct  vos  inler  ziznnin  niimcrant,  qnia  nominus  et  Ecclcsia  implcri  cognoscunt.  Unde  nec  vanacsuper- 
exposuil  qiiid  siiit  zizania  ,  non  ali(pia  fdsa  vcris  scri-  stitioni  succuiiibimns,  nec  iliiid  evangelicum  capilu- 
pliirisimniissa,sicultii  intcrprctaris;  scdhoiiiincsrilios  lum  falsum  esse  dicimiis,  nec  Ctirisli  discipiilos  nos 
inaligni,  id  cst ,  imitilores  diahoIic;i;faIsi(alis  [Mallli.  negamus  :  quia  ca  rationc  veritatis ,  qiiani  pro  rneis 
x:ii,39).Nec  omnia  lemcrc  crcdunt  :et  ideo  Maniclixo  virihns  tolies  exposui ,  non  aliam  Legem  ,  nec  alios 
cu;lerisque  h.Trelicis non  uliquc  credunt.  Ncc  rationem  Pioplietas ,  quam  cos  quos  catholica  tenet  auctorilas. 
.ex  liominihus  damnant ;  sed  qiiam  vos  dicitis  esse  raiio-  non  venit  solvere ,  sed  adimplere. 
iiem,  errorem  esse  convincunt.  Ncc  verum  f;ilsuinque 


LIBER  DECIMVS  jyojym. 


CAPUT  PRIMUM.—  FAUSTUsdixit :  Non  veni  solve- 
re  Loqem  et  Prophelas,  sed  adimplere(  MaUli.  v,  17). 
Kcce  jam  consentio  dictum.  Quoerendum  tamen  est, 
ciir  hoc  dixerit  Jesus,  utrumne  compalpandi  Jiidieo- 
rum  furoris  causa ,  qnia  iidem  saeros:incta  sua  ab 
codem  conculcari  vidcntes  indignarenlur,  eumque  ac 
si  impium  ac  malesanum ,  ne  audiendum  qiiidem 
exislimarcnt ,  nedum  sequendum  :  an  ut  nos  qui  ei 
credebamusex  Geniibus,  institucrel  atque  informaret, 
palienter  ac  morigere  mandatorum  subire  jugum , 
quod  ccrvicibns  nostris  Jud;corum  Lex  imponerel  ac 
Prophetyp.  Sed  hoc  qnidem  nec  leipsum  putare  credo, 
quod  Jesus  hoc  verbiim  protulerit,  ut  nos  Hehra;o- 
rum  Legi  addiceret  ac  Proiihetis.  Ac  per  hoc ,  si 
ii.-cc  non  fuit  caiisa  dicendi,  illa  alia  debet  essc  qiiam 
dixi.  Judicos  enim  verbis  semper  atque  operibus 
Chrisii  vehetnenter  insidiatos  esse ,  nemo  qui  nesci:il. 
Ex  quitjius  ciim  iidem  colligeient  Legem  ac  Prophelas 
suos  ab  eodein  solvi ,  indignarenlur  necesse  est,  ac 
per  hoc  reprimcndi  furoris  eorum  gratia  non  ab  re 
fucrit  dixisse ,  uli  ne  putnrenl  ',  qnia  venisset  Legem 
solvere ,  sed  adimplere.  Nec  lioc  ipsum  mentitus  est, 
nec  fefellil  :  indiirerenter  enim  et  absolute  nominavit 
Legem. 

CAPUT  II.  —  Siinl  aulem  legum  genera  tria  : 
nnum  quidem  Hebr.TCorum,  quod  pcccati  ct  niortis 
raiilus  appellat  (  Rom.  viii ,  2).  Armd  vcro  Genlium  , 
quod  naturale  vocat  :  Gentes  enim  ,  inquit ,  nutura- 
iiter  qucs  legis  sunt  faciunt ;  el  ejusmodi  legcm  n«n  lia- 

•  Kr.  I.ugd.  \on.,  tU  reputarctU.     M. 


bentes ,  ipsi  sibi  sunt  lex ,  qui  ostcndunt  opus  lcgis 
scriptum  in  cordibus  suis  {Id.  ii.  14,  15).  Teriium 
vero  genus  legis  est  veritas,  quod  pcrinde  significans 
Aposlolus  dicil  :  Lex  enim  spiritus  vila;  in  Clirifto  J estt 
liberavit  me  a  lege  peccati  et  morlis  (  Id.  viii,  2  ).  Tri- 
biis  crgo  existentibus  legibus,  et  Jcsu  asseverante 
nobis  qiiia  non  venit  solvere  Legem  ,  sed  adimidere, 
non  parva  cura  ac  diligentia  opus  est ,  de  qua  enrum 
dixerit  intelligere.  Item  Prophetnc,alii  snnt  Judaeo- 
rum  ,  alii  Genlium,  alii  verilatis.  Sed  de  Jud;corum 
quidcm  nullus  quaesiverit;  notiim  esl  enim.  De  Gen- 
tium  vero  si  quis  amhigit ,  audiat  Paulum  ,  qui  scri- 
bens  ad  Tilum  de  Crel«nsihus  ,  dicit  :  Bixit  qnidam 
proprius  eorum  proplieta  :  Cretenses  semper  mendnces, 
malai  beslia ,  ventres  piqri  {  Til.  i,  12).  Ac  per  hoc 
dubitandiim  non  est,  ctGenles  snos  iiabere  prophetas. 
Necnon  et  veritatem  habere  propheias  suos ,  tam 
idcm  Paulus  significat,  qiiam  e^iam  Jesus.  Ei  Jesus 
qnidera,  ubi  dicit  :  Ecce  mittoad  vos  sapienie$  et  Pro- 
plietas  ,  et  ex  ipsis  inter ficietis  in  singulis  locis  (  Matlli. 
xxiii,  54).  Paulus  vero  cum  dicil  :  Ipse  Dominnt 
conslituil  primvm  apostolos ,  deinde  proplielas  \  \  Cor. 
xii,28,  t'(  Eplies.  IV,  11). 

CAPUT  III.  —  Lege  er^o  triparlita  ,  et  triparlilis 
Prophelis ;  de  qiionam  eorum  Jesus  dixerit,  non 
saiis  liquet :  est  tamen  conjicere  cx  consequentibiis. 
Elcnim  si  circumcisionem  slaiim  nominaret,  etsah- 
bata  ac  sacrificia  et  observationes  Ilebraicas ,  inr]ue 
cas  aliquid  adimplclionis  gratia  protulisset;  dubinm 
iion   cral   quin   dc  Jiid;corum  Lcgc  dixis.sct  ct  Pro- 


plioiis  ,  quia  eos  non  solvcre  venciil ,  scd  adiinplerc. 
Dbi  vero  honiin  qiiidein  nihil  inenioial ,  sola  vero 
recensel  anlirjiiiora  pr;Kce|Ua  ,  idesl,  A'o«  orcides  , 
Aon  moechaberis  ,  !ion  pejerabis  ;  ii  ec  aiilein  eraiil 
aiitii|nitiis  in  naiionibus,  ul  e^l  iii  proniplu  probare, 
olini  proniulgala  pcr  Enocli  eiSelh  ♦•l  cxleros  enruin 
siiniles  juslos  ,  quibns  eadein  illnstres  iradiderint 
Angeli  temp<Tand;e  in  hoininiluis  gratia  ferilatis  :  ciii 
non  videalur  hoc  euin  de  verilalis  dixisse  lcgc  et  ejiis 
proplietis?  Deniqiie  eliani  adiinpletio  probatiir  ejiis 
circa  h:»'C  eadein  qiia;  proniisit.  Qiiid  cniin  dicit?  Aii- 
dislis  dicluin  esse  anliquis,  Non  occides ;  ego  auleni 
dico  vobin,  ne  irascamini  quidem  :  adinipiolio  est.  An- 
diilis  diclum  esse ,  Son  marliaberis ;  ego  autem  dico 
vobis,  ne  concupiscalisqu^dem  :  adiinplelio  esl.  Dicluni 
esl  ,  Non  prjerabit ;  ego  autem  dico  vobis  ,  ne  juretis 
quidem  :  xqiie  adimplelio  est.  Iii  his  eniin  et  priora 
roboral ,  ct  qiiod  dernit,  adjicil.  Ul>i  vcro  Jiid;eiirnni 
qu.idam  visus  est  nominasse ,  illa  qiiidem  nec  adim- 
plevil,  scd  etiain  penitns  eradicavit  pr.Tceptione  coii- 
trarioriim.  Qiiid  enim  sequiliir'  Audislis  dictinn  essc , 
Ocutitm  pro  oculo,  denlem  prc  dente ;  ego  aulein  dico 
vobis ,  qui  te  percusseril  in  maxitlam  ,  prabe  illi  et  alte- 
ram  :  hoc  jam  destrnclio  est.  Diclum  cst ,  inquit , 
Amabis  amicum  tuum  ,  el  oderis  inimicum  luum;  eqo 
auleni  dico  vobis  ,  amale  inimicos  vesiros ,  el  pro  perse- 
cutoribus  vesiris  orale  :  a-que  deslniclio  est.  Diclum 
esl ,  Qui  voluerit  uxorem  diniillere  ,  det  ei  repudium  ; 
ego  aulem  dico  ,  quicumque  uxorem  suam  dimiserit , 
excepla  causa  fomicalionis  ,  el  ipsam  moecliari  fr.ciet,  et 
is  erit  moeclius,  si  postea  atleruin  duxerit.  (  Malth.  v. 
21-44).  Il;ec  igitur  sunt  de  inanifesto  .Moyseos  pra;- 
cepla  ,  idcircoqiie  destructa  :  illa  velernm  jiistorum  , 
61  ob  hoc  adimpiela.  Quod  si  et  tibi  ila  inielligcre 
placel ,  non  ab  rc  erit  et  illud  dixissc  Jesiim,  quia 
iion  veiiit  solvere  Legem,  scd  adimplerc.  Sin  Ii.tc 
nostra  libi  displicet  expositio,  aliam  qu.xrc  :  lanluin 
ne  Jesum  mentitum  dicere  cogaris  ;  aul  te  necesse 
sil  Judxum  ficri  :  ne  etiam  nuiic  Lcgem  solvcre  per- 
severes,  quam  ipse  non  solvii. 

C.APUT  IV.  —  Ettamen  hoc  si  milii  Nazarncoriim 
objicercl  quisquam ,  qiios  alii  Symmacbiaiios  ap- 
pcllanl,  quod  Jesus  dixerit,  non  se  venisse  solvere 
Legem  ;  aliqiianiisper  hxsissem  inccrtiis  quid  ei  re- 
spondercm.  Nec  immcrilo  :  venicbal  eniin  corpore 
aiqiic  aniino  simul  Lege  obsilus  ac  Propheiis.  Nam 
hujiismodi ,  quos  aio ,  et  circumcisionem  portant ,  et 
observant  sabbatum  ,  et  porcina  ac  rcliquis  absiincnt 
hiijiismodi  qux  prxccpii  Lex,sub  chrisliani  quamvis 
nominis  professione,  decepti  ctiain  ifisi ,  nt  in- 
lelligi  datur,  hoc  ipso  capitulo  quo  ct  lu  ,  quia 
Christus  non  ad  solvendam  Legein  se  venisse  dixerit, 
sed  ad  impleiidam.  Qu;ire  ctim  lalibus  essei  mihi  non 
pusilliim,  ut  dixi,  certamcii  ,  doiiec  capiiuli  liiijus  a 
nie  molesliam  demolirer  :  tibi  vero  nequaquam  con- 
i;redi  metnam,  nullis  confiso  viribus,  et  impudenlia 
potius  lacessenti,  nt  facilius  tentari  me  putem  abs  te, 
qiiam  cogi  ,  nl  credam  dixissc  Cliristum  ,  quod  nec 
lc  vidcaiu  credidissc .  Nec  eiiiin  qnidqnani    corum 


LIUEll  ULCIMUS  NONLS.  ^^ 

pi:vfcrens  « ,  quibus  Lcx  et  Piophelx  non  soivi  vide- 
antiir,  sed  adiinpleri ,  me  tanquam  desidem  objiirgas 
ac  pncvaricalorein  ,  ex  hiijus  ohjcctione  capiiiili. 
An  el  tu  jam  do  truncatorum  ingiiiiuim  olisco-no  illo 
signacnlo  glori;»ris,  lanqnam  Jiid;i>us  aiil  Na/.ar:iMis  ? 
An  siipiTcilium  de  (ibservaiione  erigis  sabbaioriim  ? 
An  de  porcinan  abslinenlia  tihi  conscius  gaiides?  An 
deniqiie  de  victiin:iriim  sangiiine  et  lio|iic;iiislorniii 
nidiiribiis  Jiubeoriiin  le  cxsalurasse  Deiiin  cxsiiltas  ? 
Qiiod  si  borum  fecisli  nibil,  qiiid  iia  Chrislnm  iion 
venisse  Legem  solvcre  ,  sed  adimplere  ciintendis  ? 

C.VPUT  Y.  —  Quare  indeficientes  ego  pr;vceplori 
nieo  refero  grati:is,  qiii  ine  similitcr  lalienlem  reli- 
niiil  ,  ul  essem  liodie  Christianiis.  Nain  cgo  ipioipic, 
cuin  capiluliiin  hoc  iinprudens  legcrem  ,  qneniad- 
modiim  tii,  pene  ierain  in  consilium  Jud.-cus  (ieri. 
Ncc  immcrito  :  cteiiim  si  (^hristiis  Lcgcm  iioii  veiiit 
solvcre,  sed  adimplerc  ,  adimplciio  anlcm  niin(]iiain 
in  vase  iiiani  diciliir.  scd  in  scnio  ,  solus  niilii  vide- 
batur  Israclita  possc  Christianus  (ieri ,  qni  refertns 
maxiina  ex  parle  Lege  ac  Proplielis,  ad  Christuni 
vonirct,  replendtis  eo  cujiis  adliuc  videreliir  esse  ca- 
pacior;  si  tamen  et  ipse  priora  non  solvercl  :  alio- 
quin  nec  circa  eum  adiinplciio  h:ec  esset ,  sed 
exhaiistio.  At  ego  ex  Gentibiis  veniens,  incassum 
me  accessisse  putabam  ad  Cliristum  ,  qnia  nihil  tale 
afrerrcm  ,  qiiod  in  nie  dc  suis  possel  adjcctionibiis 
adimplere.  Qu;crens  ergo  qu;rnain  esset  prior  i  ia 
mensiira  ,  invenio  sabbata  ,  peritomen  ,  sacrificia  , 
neomenia!',  baptismata,  azymophagias,  ciborum  dis- 
crctioncs,  potuiim,  vesiinieiitorum,  cl  alia,  qiirc  pcr- 
currere  longiim  est.  Arbitratus  ergo  sum  lioc  csse  ; 
nec  aliud  quidquam  ,  qiiod  se  Chrisius  non  vcnisse 
solvere  dixerit,  sed  adimplere.  Nec  immerito  :  qiiid 
eiiim  Lex  sine  mandatis?  Quid  Proplieta;  sine  pr;ic- 
falibns  *  ?  Ad  h;cc  invenio  eliam  aniarum  illic  iiidi- 
cluin  malcdictum  adversiis  eos,  ipii  iioii  pcrmanscrint 
in  omnibtis  qux  scripta  siinl  in  libro  Lcgis  illiiis  ,  ut 
faciant  ea  (  Deut.  xxvii,  26).  El  illiiic  crgo  maledi- 
ctiim  metueiis  tanqnam  Dei,  et  hinc  Christum  tan- 
qiiam  ejiis  (ilium  diccnlein  audiens  quod  non  vcncrit 
cadem  solvere,  sed  adimplore;  vide  si  quid  impcdire 
jam  potorat  qnin  factiis  csseni  juda;iis.  Scd  huic 
periciilo  me  Manich:ci  voncranda  lidcs  eripnit. 

CAPUT  VI.  —  Tii  laincn  qiiid  fidiici:c  gercns, 
li.TC  objicias  qii.xro,  aui  qiiare  conlra  me  id  csse  pii- 
tcs  soliim,  qiiod  tibi  iion  minus  vidcaiur  esse  conlra- 
rium.  Si  Clirisii  noii  esl  Legcin  solverect  Pniphelas, 
utiqiie  nec  Clirislianorum.  Cur  cigo  eadein  vos  solvi- 
tis?Ansensim  fatemini  vos  non  csse  Cliristianas  ? 
Quid  Legi  et  Propbetis  omiiibus  sacrosanctuin  illuni 
sabbalorum  diem  ,  in  qiio  et  miindi  ipsum  opi(icem 
Deum  reqiiievisse  testanliir  (Cen.  ii  ,  2) ,  vos  omni 
opere  profanatis,  nec  pocnam  mortis  qnam  advcrsum 
violatores  ejus  statiiit ,  nec  maledicii  pertimescenics 
infamiam  ?  Quid  et  a  circnmcisionis  dedecoroso  fffo 
signaculo  Lcgi  ac  Proplietis  omnibus  bonorato ,  el 


'  Allquol  Mss.,  proferens. 

'  I  nus  rarisieosis  Ms.,  iinc  proplialibu». 


(■ 


851 


CONiaA  FMJSillM  MAMCll/KUM,  S.  AU(JLSTI.M 


55'i 


iiiaxiinc  Abralix  posl  0|»iii:il:iin  siiaiii   fidcm,  siiiiis 
dcfeiKlilis  vcstros  :    prxscnini   cnin   cl  p<rriiiiriiin 
oiniicin  dc  plelx!  siia  perliilieal  Jnd.eornin  Deiis,  qui- 
(uiiKpic  non  liac  fucril  it;iioiiiiiiia  priesij^nauis  (Gih. 
XVII,  9-14)?  Cur  cl  sacrificioruin  Ifgiiiina  ,  (|u;«  ncc 
Moyses  ac  Propliela;  sub  Lcgc ,  ncc  snb  lidc  siia  in 
8i'Ciindis  Iiabiiit  Abraliain,  vos  spcriiitis?  Qir  vero  ct 
cibornin  indiffercnlia  aiiiir.a»  polliiilis  vcslras,  si  ba;c, 
ul  crediiis,  oiiinia  Clirislus  noii  venil  solvcre ,  sed 
adiinplere?  Cur  et  azyinoruin  aiiiiivcr.salc  jus  ,   el 
inael;ilionis  agiiin;»  sacriiin  ,  (piod  in  ;clernuiii  scr- 
varc  Lex  cl  I*roplicl;c  pra;cipiiiiit,  vos  iinpialis?  Cur 
deiiiquc  ncoineiiias,  el  baplismaia,  et  sccnopegiam  , 
ac  rcliipia  bujusmodi  Legis  at(iue  Proplictaruin  sa- 
ciaincnla  cariialia,  panim  devilatis  irriimpere,  si  ea- 
deni  Cliristus  niiiiinie  deslruxil?  Qiiare  non  immerilo 
dixerim  ,  (juia  si   vullis  ul  rDlio  vobis  cunlcmptus 
istius  consiet,  oportctnut  vos  ncgare  Cbrisli  csse  di- 
scipulos,  aiil  (andem  f;iteri  ipsiim  omiiia  lix'C  destru- 
xisse  piioiem.  Quod  cum  fuerilis  conlcssi ,   lunc  el 
iliud  conseipiitur,   ut  aut  falso  fateaiiiini  scriptum 
e>se ,  lanqnam  idem  dixerit,  non  se  venisse  solverc 
Legem ,  sed  adimplere ;  aut  nescio  quid  boc  loiige 
aliud  quam  vns  putatis,  significasse. 

CAPLT  VII.  —  AuGUSTi.MS  respondit  :  Qiiia  jam 
conseniis  dixisse  Cliristimi  ,  Non  veni  sohere  Legeni 
Di/  Propltetas,  sed  adiniplere  (Mallli.  v,  17)  ;  duruiii 
enim  libi  videlur  adversiis  evangelicam  auclorilateiu 
vcnire;  durum  etiam   tibi  videalur  veniie  adveisiis 
Aposlolum,  diceiilem,  Omnia  licec  fujura:  noslra;  fiie- 
runtilCor.  x,6);  item  dicentem  de  Christo  ,  Qiiia 
uon  •  fuil  Eliam  el  Non,  sed  Etiam  in  illo  eral  :  quot- 
quol  enim  promissiones  Dei ,   in  illo  Etiani  (II  Cor.  i  , 
19,  20);  id  esl,  in  illo  exbibitae  ,  in  illo  adimplel:e 
siint  :  et  sine  caligine  videbis,  et  quam  Legem  adim- 
plere  venerit,  et  eain  quo  pacio  adimplcverit.  Nec 
perges  exlendi  per  tria  genera  legis  el  iria  genora  Pro- 
pbeiarum,  qu.Trensqiia  exeas,  et  non  inveniens.  Ma- 
iiifestum  estenim,etluce  clarius  boc  etiam  Novi  Te- 
stamenti  scriplura  sa'pe  lesiatur,  (|uain  Lcgem  ei  quos 
Propbetas  Cbristus  noii   veneril  solvere,   sed  adim- 
plere.  Ipsa  estciiim  Lex,  qu:c  perMoyscn  liata,  gr;itia 
el  verilas  per  Jesum  Cbristum  facla  esl  (Joan.  i,  1"). 
Ipsa  cst,  iiKiuam,  Lex  per  Moysen  dala,  de  qiio  Cbri- 
stus  ait,  Demeenim  ille  scripsit{Id.y,  46). Certeeiiim 
ipsa  est  Lex,  qux  subinlravit  ut  abundarel  delicluiu 
{liom.  V,  20)  :  quod  ad  ejus  reprebcnsionem,  niliil  iii- 
telligentes,  in  ore  babere  consuesiis.  Ibi  ergo  lege  ct 
vide,quia  ipsa  est  de  qua  dicitur,  Ituque  Lex  quidem 
sancta,  el  mundatum  sanclum  et  justuni  et  bonuni.  Qnod 
ergo  bonum  est,  mihi  factum  est  mors  ?  Absit.  Sed  pec' 
catum  ut  appiireat  peccatum  ,   per  bonum  mi/ii  opera- 
lum  est  mortem  [Id.  vii ,  12,  13).  Neqiie  enim  Lex 
jiibcbat  delicltim  ,  ut  illa  subintranle  abundaret  de- 
lictum  ;  sed  superbos  miiltum  sibi  Iribuentes,  mandati 
sancti  et  jiisli  et  boni  adjectio  reos  eliam  praivarica- 
lionis  effecerat  :  ut  eo  modo  bumiliati,  discerent  ad 
gratiam  periiiiere  per  fidem,  ul  jani  non  cssent  Legi 
'  Edili,  Quia  nun  fuil  in  illo.  .\best,  in  illo,  a  Mss. 


snbdili  per  reatiim  ,  scd  Legi  sociati  pcr  justiliain. 
lilein  qnippe  apostolus  dicit  :  Quia  priuniuam  veniret 
fides  ,  nub  Lrtje  cuitodiebamnr  concluii ,  in  eam  fidem 
qua:  poitea  revelata  eit.  Itaque  Lex,  inqiiit,  pwdaijogut 
noiter  eral  in  Chriilo  Jesu  :  led  poiteatfuam  venil  fidei, 
jam  non  lumui  tub  pwdaijogo  {Calat.  iii,  25-25).  Quia 
n»s  rcatus  Legis  noii  obligat ,  j.nn  per  grati;ini  libe- 
ratos.  Naniquc  antcquain  spiritualcin  graliain  bumi- 
liaii  recipcrcmiis  ,  nibil  iiisi  mortificabat  nos  liticra  , 
jiibcns  quod  non  posscmus  iniplere.  Uiide  idcm  dicil  : 
Littera  occidil,  si>iritut  autem  vivificat  {\tCor.  iii ,  iij. 
llursus   cjusdein  aposloli   vcrba  sunt  :  Si  enim  dula 
estel  Lex,  quce  pottet  vivificare ,  omnino  ex  Lege  ettet 
justitia  ;  sed  conclutil  Scriptura  omnia  tub  peccato,  ut 
promissio  ex  fide  Jesu  (^hristi  daretur  credentibuii  {Ca- 
lat.  III,  21  ,  22).  Ilem  ipsius  verba  sunt  :  Quod  enim 
iinpossihile  erat  Legis  ',  in  quo  infirmabatur  per  curnem, 
Deus  Filium  suum  misit  in  simililudinem  carnis  peccati, 
ut  de  peccato  damnaret  peccatum  in  carne,  ul  juttilia 
Legis  impleretur  in  nobis ,  qui  non   secunduin  carnem 
ambulamus,  sed  secundum  spiritum  {liom.  viii,  3,  4). 
Ecce  quod  esl,  Non  veni  Legem  solvere,  ted  adimplere. 
Quia  •  lex  eniin  superbos  etiain  prsvaricalionis  reaiu 
devinxit,  augendo  peccalum,  cuiii  jiibel  qiiod  implere 
iion  possiint;  ipsius  Legis  iinplclur  justilia  pcr  gra- 
liaiii  spirilus,  iii  eis  qui  discunt  a  Chrislo  mites  esse 
alqiie  huiniles  cordc;  qui  venit  noii  Legeni  solvcre  , 
sed  adimplere.  Deinde,  quia  etiam  sub  gratia  positis, 
in  b;ic  mortali  v^la  difficile  est  onini  niod<»  iniplerc 
(piod  in  Legc  scriplum  esl ,  Non  concupisces  {Exod. 
XX  ,  17) ;  ille  per  carnis  su:k  sacrificiuin  sacerdos  ef- 
lectiis ,    inipetrat    iiobis  iiidulgentiam  ,  eli;im   hiiic 
adiniplens  Legem;  iit  quod  per  nostram  inliriiiiialein 
iiiinus  possumu>,  per  illius  perfcciionciii  recupere- 
tur  '  ,    cujus  capilis  mcinbia  effecli  sumus,   Unde 
Jitannes  dicit  :  Filiuti,  licec  scribo  vobis,  vt  non  pecce- 
tis  :  el   si  quis  peccaverit ,  advocatum  liubemus  apud 
Putrem  Jesum  Clirislum  justnin;  ipse  esl  exoralio  pro 
peccatis  nostris  (I  Joan.  ii,  1,  2). 

CAPUT  YIIL  —  Propliclias  auteni  sic  adimplevit, 
cuin  in  eo  veritas  facta  esl  promissionuin  Dei  *.  Hoc 
p:uilo  aiile  ex  Aposlolo  commemoravi,  dicenle,  Quot- 
quot  enim  promissiones  Dei,  m  illo  Etiain.  Idein  rursus 
dicit,  Dico  enim  Christum  ministrum  fuisse  circumcisiO' 
nis  propler  veritatem  Dei ,  ad  conjirmandas  proinissio- 
nes  Palruin  {Rom.  xv  ,  .S).  Qubd  ergo  in  Propbelis  , 
sive  aperte,  sive  per  figuras,  vcl  loculionum  vcl 
aciionum  promillebalur,  in  illo  adimplelum  est,  qui 
iinn  venil  solvere  Legem  et  Proplietas ,  sed  adira- 
plcre.  lloc  autem  vos  non  iiitelligitis,  quia  si  qua;- 
d;im  facla  et  celebraiioiics,  quje  ligune  eraiit  ventura 
pncnuiiiiantes,  adhiic  a  Cbristianis  fierenl ,  niliil  si- 
gnificiretur,  nisi  nondum  venisse ,  qu;e  lum  iliis  fi- 
giiris  pr;Eiiunti;ibanlur.  Quod  enim  adhuc  veuturuin 
pra;iiuntialur,  aul  iioiidum  veiiit,  aul  si  jam  venil, 


'  lov.,  /.cgt.  Editi  vero alii  el Mss.,  f.egis  .'juxta  gr:ccii!ii. 

'  Fillli,  qu(e.  1'Uires  Mss.,  quin. 

3  Aliiiuol  Mss  ,  recuretur. 

'  ^ic  iii  (iuil;usdaiu  .VJss.  Al  iu  cdilis,  prinuisao  Lei. 


41 


r^3 


I.IBKR  DFXIMUS  iNONLS. 


S.<>i 


suri-rfliio  vcl  fallarilor  pr.TnmUiatnr.  Qiiapro|>ler , 
iimlc  vohis  vi.lotiir  Ciiriiliis  iioii  iinplesse  Proplielas, 
qiiia  iion  fmiil  a  Chrislianis  qii;rdain  qii.T  per  Proplic- 
las,  ab  llcbrxis  ul  licrent,  insliluta  sunl,  indc  poliiis 
probatiir  iniplesse.  llsqiie  adco  cniin  qiiidi|nid  pcr 
liiijiisniodi  figuras  proplioiabatnr  iinplclnni  csl  ,  nl 
jaiu  por  illas  non  proplicl.liir.  .\d  lioc  perlinot  cliani 
qiiod  ipse  Doniinus  ait ,  Lex  et  Propheta:  usque  (id 
Joaimem  (Luc.  xvi,  iO).  I.cx  cniin,  (pi;e  pr^inaricato- 
rcs  abundanli   rcalu  coiicludtbat  iii  cani  fidoin  qiKP 


pitnr .  si  Chrisliis  non  vcnil  Logem  solvcre,  scd  adim- 
plcrc  :  respondco,  Inio  propierea  id  non  observal 
Clirisiiaiius,  quia  qnod  illis  figiiris  proplictabalur , 
jam  Clirisliis  inipiovit,  non  admiltcns  ad  eorpus  suum 
qiiod  '  in  sanclis  siiis  ad  vilain  xlernam  pr.-edostina-' 
vit ,  qnidi|uid  per  illa  aniinalia  in  moribus  bominum 
significaliim  est.  Cum  qii;rris,  qiiare  Cbiistiaiiiis  non 
animaiibns  immolalis  carnis  ot  sangiiinis  sacrilicia 
olTeral  Deo.si  Clirisliis  non  vcnit  Legem  solverc,  sed 
adiiiiplerc   :    respondeo ,    Iino  proplerca   magis   li;rc 


poslea  revelala  esl,  gralia  facta  osl  per  Je>iiiii  Cbri-       Cliristi:iniis  jam  o(T.  rre  non  dcbct,  quia  ea  qiuT  talibiis 


sliim,  pcr  qucm  snpcrabundavil  gralia  :  ac  per  boc 
iinplela  est  per  gratiani  libcraniem,  qii;c  non  iini»le- 
balur  pcr  iiiteram  jiibcnlem.  Itoni  iii  ipsa  Lcge  uiii- 
vcrsa  proplietia,  qu;c  iioii  laiitiim  vcrbis  ,  scd  cliam 
qii:iruiiidain  aclioiuiiu  (ignris  ,  Salvatoris  promillcbat 
adveiitum,  vcrilas  facta  csl  per  Jesum  Christum.  Lex 
cnim  per  iloysen  dala  esl ;  graiiu  autein  ct  veritas  per 
Jesum  Clirislum  facla  esl  (Joan.  i,  17).  Ex  cujus  ;id- 
vcnlu  j;im  regnum  Dci  coppil  annuntiari  :  quia  Lex  cc 
Vrophetx  usque  ad  Joannem ;  Lex  ut  reos  faceret,  qiii 
desiderarcnt  salutem ;  Prophel:c ,  ut  promillercnl 
Salvalorem.  CiLlcrum  prophelas  aiios  cxslitissc  jam 
in  Ecolcsia  posl  asccnsionem  Chiisti  ,  quis  nesoiai  ? 
De  quibus  Paulus  dicit  :  El  quosdam  conslituil  in  Ec- 
cletia,  priinum  apostolos,  deinde  proplietn» ,  tertio  do~ 
ctores  (I  Cor.  xii,  28)  ,  et  cxlcra.  Noii  ilaqnc  de  iliis 
dicium  est ,  Lei  el  Prophetas  usque  ad  Joannem  :  scd 
de  iis  qui  primum  Cbristi  advenlum  piopbetave- 
runt ;  qni  adventus  impletus  non  utiqiic  adliuc  possel 
piophctari. 

CAPLT  IX.  —  Proindc,  cum  qu.Tris,  <  ur  jam  i:on 

circuincidalur  carne  Cbristianus,  si  Chrislus  non  vc- 

nil  Legem  solverc ,  sod  adiniplerc  :  respondeo ,  Imo 

ideo  jain  non  circumcidilur  Chrislianus,  qiii;i  id  quod 

eadt-m  circumcisione   prophetabaliir  ,  jam  Chrisliis 

impicvit.  Exspolialio  cnim  cariialisgeiierationis,  qu;i; 

in  illo  faclo  figiirabatur ,  jam  Christi  rcsiirrecliono 

.idimplela  ost  :  quod  el  in  nostra  resurrectione  fu- 

lurum  sacrameiito  Baplismi  commcndatur.  Nam  nc- 

qiic  pcnitiis  anfcrri  debuil  nov.T  viix  sacramenlum  , 

quia  reslat  adbnc  iii  nobis  fulura  rcsurrcctio  mortiio- 

riim  :  et  in  mclius  lamcn  idem  '  succedcntc  Bapli- 

smo  debuit  commuiari ,  quia  jam  faclum  esl ,  quo.l 

nnmpiam  faotiim  oral,  iil  fuliir.e  vilx  auern.i;  iii  ro- 

surreclione  Christi  nobis  pr.ibereliir  excmpluiii.  Ciiin 

qiinori^i,  s^bbati  otiiim  ciir  non  nbservet  Chrislianiis, 

si  Oiristus  non  venit  Logem  solvcre,  scd  adimplero  : 

respomleo  ,  Imo  id  propicrca  non  (d)serval  Cbri^lia- 

iiiis  ,  (|uia  qiiod  ea  fi;,'iir:i  proplietabatur  ,  jam  Cliri- 

sliis  iinplevit.  Iii  illo  quippe  habemus  sabbalum,  qui 

dixit  :  Yenite  ad  me  ,  omnes   qui  luboralis  el  onenili 

estis ,  el  cgo  vos  reficiam  ;   toKile  jugiim  nieum  super 

vos  ,    et   discite  a   me  quoniam  milis  sum  et   huniilis 

corde,  el  invenielis  requiem  animabus  veslris  (Mallh.  xi, 

S8 ,  29). 

C.\PL'T  X.  —  Ciim  qnxris ,  quare  Chrislianus  iion 
observet  difrerenli:iin   ciboriim,   qii;c  in  Lege  pra'ci- 
«  MD.  Fj.  cl  plurcs  Mss.,  id  est  siiccedentc  f:aplv^mo. 


rerum  figuris  illi  propbelabaiit ,  inimolalioiic  carnis 
ct  sangiiiiiis  siii  Cbrislus  iniplcvit.  Cum  qiueris,  cur 
azynia  sicnt  Jiid.Ti  non  observct  Christianus  ,  si  Cliri- 
sliis  iion  veiiit  Legom  solverc  ,  sed  adimplcrc  :  re- 
spondco  ,  Imo  propieiTa  magis  boc  non  obsorvat  Chri- 
stianns  ,  qiiia  quod  illa  figiira  prophctabatur,  expur- 
galo  voleris  viuc  fcrmenlo,  novam  vitam  deinon- 
slrans'  Chrisliis  implevil  (I  Cor.  v,  7).  Ciim  qii.Tris  , 
cur  de  oariie  agni  Christianiis  P.iscba  non  celebrct, 
si  Christiis  non  vcnil  Legcm  solvere,  sed  adimplere  : 
respondeo  ,  Imo  propterca  Cliristianus  jam  sic  Pasclia 
non  cclebr;it,  qiiia  id  qiiod  illa  figiira  pr.Tnnntiaha- 
tur  ,  agniis  inimaciilatus  siia  passione  (hrislus  implc- 
vit.  Cum  qiixris ,  quam  ob  causam  ncomcnias  in  Lego 
inandatas  non  cclebrel  Christianiis  ,  si  Cbristus  non 
venit  Legem  solvcre  ,  sed  adimplerc  :  rcspondco,  Imo 
propterea  jam  Cliristianus  islas  non  celebrat ,  qiiia 
propter  qiiod  pnrnuniiandum  celcbrahaniur  ,  jam 
Chrislus  implevil.  Cclehralio  cniin  nov.T  luna;  pr.T- 
niiiiliabal  novam  creaiiirim,  de  ipia  dicit  Apostolus  : 
Si  qua  igilur  in  Clirislo  nova  crealnra  ,  velera  transxe- 
runl ;  eccc  facla  sunt  nova  (11  Cor.  v  ,  17).  Cuin  qu.T- 
ris  ,  oiir  iila  singiilariiin  quariimquc  immundiliariMU 
bapiismata  ,  qu;c  iii  Loge  pnecipiiiiitur,  non  observel 
Cbristiaiiiis ,  si  Clirisliis  iion  venit  Legem  solvere, 
sed  adimplcrc~  respondeo,  iiide  poliiis  hacc  iioii  obscr- 
varc  Clirislianum ,  quia  figiira;  fiiturorum  erant,  qiias 
Cbrislus  implevit.  Ycnit  eiiim  conscpelire  nos  sibi 
per  Baplismum  in  mortcin  ;  ut  qiiemadmodiim  Cliri- 
stus  resurrexil  a  mortuis ,  sic  et  nos  in  novitate  vit.i» 
ainbiilcmus  (Roin.  vi  ,  4).  Cum  (|u.Tris  ,  quid  causac 
cst  nt  scenopegia  non  sit  solemnilas  Cbristianoruin  , 
si  Lex  a  Christo  adiinpleta  esl,  non  soluta  :  respon- 
dco ,  lalicrnaciiliim  Dci  fidcles  ejus  esse,  in  quihiis 
cliaritatc  socialis  ct  qiiodammodo  coinpactis  babilate' 
digiiatur ;  et  idcomagis  illiid  non  ohscrvari  a  Ciiristia- 
nis  ,  quia  jam  Cliristus  in  Ecclesia  sua ,  quod  illa  fi- 
guia  prophelice  promiltcbal ,  implevit. 

CAPUT  XI.  —  Et  nunc  qnidem  ista  pro  siisceplo 
negolio  ,  ne  silenlio  practcrirentur  .  quant:i  pniuimiis 
brevitatc  perstrinximns.  C;oteruin  mcmbratim  articu- 
latimqiic  discussa,  libros  magnos  mnltosqnc  feceriiiit*, 
nibil  aliiid  in  eis  qiiain  Christiiin  proplielatiim  osten- 
deiiles:  ita  fil  ul  oniiiia  qna;  cx  illa  Scripliira  proplcr- 
ca  putalis  non  obscrvari  a  Christianis,  qiiod  ea  Chri- 
stus  solverit,  propterea  potius  reporiantur  non  obscr- 

•  Fdili,  qnod  corpus.  vox,  corvus,  non  rcpelilur  in  Mss. 
«  Aliiiiiol  Uss.,  faccrent. 


555  CONTRA  FAUSIUM  MAM( 

vari  a  Clirislinnis  ,  ({mA  ca  Clirisliis  implcvcril.  Ipsa 
(juip|)c   laliiiiii    ngiir;inini    obscrvalio  ,  pr.«Miiiiilialio 
Clirisii  fiiil.  Uiide  quid  niirum  esl ,  (|uid  ahsurdum  , 
imo  quid  noii  congruum  cl  coiiscrilancum  ,   si   posl 
■  ejiis  cessavil  advcnlum  .  quidcpiid  idco  liclial  ,  ut  cjus 
pncnunliarcl  adv.-nluin  ?   Figura:  iijilur  reriim  ,  rpia; 
ad  lioc  obscrvabanlur ,   ul  ipsa  caruin  ol)scrvali<.iie 
venlunis  Chrislus  pniplictarclur ,  usque  adco  non  dc- 
bciit  proplerca  pulari   pcr  Cliristi  advenlum  non  im- 
pictae,  quia  illo  vcniciilft   non  ohscrvanlur  ,  ut  nisi 
jam  per  advcntum  Ciirisli  implcrentur ,  adliuc  ohser- 
varentur.  In  nullum  autcm  nomen  religionis ,  seu  ve- 
rum  ,  seu  falsuin  ,  coagulari  homiiics  possunt ,  nisi 
aliquo   signaculorum   vcl   sacramentorum  visihilium 
consortio   colligenliir   :  quorum  sacramcntorum  vis 
inenarrahiliter  valet  plurimum  ,  et  ideo  conlcnipla 
sacrilegos  lacit.  Impie  quippe  contcmnitur,  siiic  qua 
non  potest  pcrlici  pictas. 

CAPllT  XII.  —  Yerumtamen  ,  qiiia  visibilia  sacra- 
menla  piutatis  iiiesse  possunt  eliam  impiis  ,  sicut  lia- 
buisse  sanctum  Baptismum  etiam  magum  Simonem 
legimus  {Act.  vm  ,  13)  ;  (iunt  talcs,  (|uales  Apostolus 
ait,  Habentes  formam  pielatis,  virlutem  aulem  ejus 
abnegantes  (II  rim.^ii,  5).  \irlus  auiem  pielatis  est 
finis  pryeccpti ,  id  est ,  charitas  de  corde  puro  et  con- 
scieiiiia  bona  et  lide  non  ficla  (I  Tim.  i,  5).  Unde 
apostolus  Petrus  ,  cum  de  sacramcnlo  arcie ,  iii  qiia 
Noe  domus  a  diluvio  liberala  est,  loqueretur,  Sic  et 
vos ,  inquil ,  simili  forma  Baptisma  sabos  facit.  Et  ne 
sibi  suflicere  pularenl  visibile  sacramentum  ,  pcr 
quod  habebant  formam  pictatis,  el  per  malos  mores 
perdile  vivendo  virlulem  ejus  abnegarent,  continuo 
subjecit ,  Non  carnis  deposilio  sordium ,  sed  conscienliw 
bonm  interrogalio  (I  Pelr.  iii ,  21). 

CAPUT  XIII.  —  Proinde  prima  sacramenla,  qua; 
observabantur  ct  celebrabanlur  ex  Lege,  pra^nunlia- 
liva  erant  Clirisli  venturi  :  qua;  cura  suo  adveiitu 
Chrislus  implcvisset,  ablala  suiit;  et  idco  ablata,  quia 
iraplela  ;  non  enim  venit  solvere  Legem ,  sed  adim- 
plere  :  el  alia  sunt  inslitula  virlute  majora  ,  uiiliiaie 
meliora  ,  aclu  faciliora ,  numero  paiiciora  ,  lanquam 
juslitia  fidei  reveiala ,  et  iii  liberlatem  vocalis  filiis 
Dei  jiigo  servilulis  ablalo  {Galat.  v,  1,  13),  quod 
duro  et  carni  dedito  populo  congruebat. 

CAPUT  XIV.  —  VtTumtanieu  si  antiqui  justi ,  qui 
sacramenlis  illis  inlelligcbant  venluram  prniiiunliari 
revelaiionem  (idei ',  ex  qua  licet  adhuc  operia  et  abs- 
condita ,  munere  tamen  pietatis  intellccta ,  etiam 
lunc  ipsi  vivobanl ;  quia  in  hac  vila  nemo  esse  polest 
justus,  nisi  qui  ex  fide  vivit  {Rom.  i ,  17)  :  si  ergo 
anliqui  jusli  pro  illis  pr;cnuntialivis  sacramentis  et 
reruin  nondum  implelarum  figuris  ,  omnia  dura  ct 
horrenda  perpeli  parali  fueriinl ,  el  plerique  pcrpessi 
siinl ;  si  ircs  iiueros  Danielcmque  pi  ajdicamus ,  quia 
de  mensa  regis  conianiinari  noluerunt  {Dan.  i ,  8) , 
(luod  er.it  contra  illius  temporis  saciamenlum  ;  si 
Ma<lwba;os  cum  ingenli  admiratione  prxferimus,  qnia 

•  INuo  Mss.,  venturum  prcenunliari  revetalione  (idei. 


im:um,  s.  augustini  55« 

cscas  ,  quihiis  nuncChristiani  licile  uluntur,  allingeie 
nolucruiit  (II  Machab.  vii),quia  luiic  pro  tempore  pro- 
pliclico  noii  licebat  :  quanlo  magis  nunc  pro  Baptisino 
Clirii>ti ,  pro  Kucliarislia  Clirisli  ,  pro  signoChri>ti  ad 
oniiiia   |)cifercnda    paratior  dcbct   csse  Clirislianiis , 
cuin  illa  riierint  promissioncs  rerum  coniplcnd.irum  , 
Ikc.c  siiit  indicia  com)ileiaruiii  ?  Quod  eiiim  adliuc  pro- 
miltitur  Kcclesia; ,  id  csl ,  corpori  Chrisli  ,  et  iii  ina- 
nifcslalione  pia:dicaliir ,  cl  in  ipso   capiie  corporis 
Salvalorc  ,  id  est ,  iii  ipso  Mcdiatore  Dei  et  hoininum 
homiiic  Christo  Jesu  (I  Tim.  ii ,  o) ,  jam  utique  coiii- 
pleliim  est.  Qiiid  cnim  promitlitur ,  ni^i  vila  xtcrna 
cx  rcsurrcftiiine  a  iiKirtuis?  lioc  jain  coinplctum  eS( 
in  illa  cariie,  quod  Verbum  caro  faclum  cst ,  ct  habi- 
tavit  in  iiobis  (Joan.  i,  H).  Tunc  crgo  eiocculia  eral 
tidcs ;   iiam  eadem  credehant ,  eadernque  spcrabant 
omncs  jusli  et  sancli  ctiam   temporum  illorum  ;  et 
promissiva  erant  Ula  oinnia  sacramenta  omnisrjue  ri- 
lus  ille  sacroruin  :  nunc  autcm  revelata  est  fides  ,  in 
quam  conclusus  erat  populus ,  quando  sub  Lege  cu- 
slodichalur  {Galat.  iii ,  23) ;  et  quod  (idelibus  promit- 
titiir  iii  judicio,  jam  co:npIctum  esi  in  exemplo,  per 
eiim  qui  Legem  et  Prophetas  iion  venil  solvere,  sed 
adimplere. 

CAPUT  XV.  —  Qiinpropler  qu.Trilur  quidem  inter 

scrulalores  sanctanim  Scriplurarum  ,  ulrum  tanlnm 

profuerit  antiquis  jiistis  fides  passuri  el  resurrecturi 

Christi ,  qiiam  vel  revelalionibus  discebanl,  vel  in 

Prophetis  inteliigebanl ;  quantiim  nunc  prodest  (ides 

passi  et  resuscilaii  :  an  ipsa  clTusio  sanguinis  Agni 

Dei,  qua;  facla  est,    sicut   ipse    dicit ,    pro   mulli$ 

in     rcinissionem    peccatorum    {  Mallh.  xxvi  ,   28  )  , 

aliquid    ulililatis    et    piirgationis    vcl     dederit    vel 

addideril,  etiam  iis  qui  hoc  fulurum  credemes  ,  an- 

tequam  fierei  ex  hac  vita  emigraveranl ;  cl  ulrum 

mors  ejus  ad  liberalionem  etiam  inortuos  visitaveril. 

Sed  nunc  isiam  quxslioneni  vel  pertraclando  discu- 

tere  ,  vel  aliquid  in  ca  repertum  eliara  confirniando 

definire,  et  longum  est,  et  huicoperi  non  necessarium. 

CAPUT  XVL   —  Interira  adversus  calumniosam 

imperitiam  Faiisli  demonstrare  suffecerit,  quanto  er- 

rore  delirent  qui  puiant  signissacramenlisque mulalis, 

cliam  ros  ipsas  essc  diversas ,  quas  rilus  proplieticus 

praenuntiavit  promissas ,   et  quas  rilus  cvangelicu» 

annuntiavit  implelas  :  aut  qui  censent ,  cum  res  ea- 

dein  sint ,  non  eas  aliis  sacramentis  annuntiari  de- 

buisse  completas  ,  quam  iis  quibus  adhuc  coraplend» 

pra;iuinliabantur.  Si  enira  soni  verborura  quibus  lo- 

quimur,  pro  tempore  coramutantur,  eademque  res 

aliler  eiiunlialur   facienda  ,  aliter  facla  ,  sicut  isia 

ipsa  duo  verba  quae  dixi,  facienda  et  facta  ,  nec  pa» 

ribus  morarum  inlervallis,  nec  iisdem  vel  toiidem  lil- 

teris  syilabisve  sonuerunt  :  quid  rairiira  si  aiiis  raysie- 

riorum  signaculis  passio  el  resurrectio  Chrisli  futura 

promissa  esi ,  aliis  jam  facta  annuntiatur ;  quaiido- 

qiiidcm  ipsa  verba  ,  futurum  et  faciuro,  passurus  el 

p.issus,  lesnrrecturus  et  resurrexit,  nec  tendi  xqua- 

litcr ,  nec  simililer  sonare  poluerunt  ?  Quid  cniin  sunt 

aliiid  quxque  corporalia  sacramcnta ,  nisi  (;u  cdam 


357 


LIBER  DECIMUS  NONUS. 


558 


:|na>i  vorba  visibilia  ,  sacrosancta  qiiidein  ,  verumla- 
nioii  iiiuiahiliu  el  leiiiporalia  ?  Deus  enim  aeieriius  esl, 
nec  lanicn  aqua  el  oinnis  illa  aciio  corporalis,  qux 
aftilurcum  baplizamus,  el  fil,  el  Iransil  ',  aDlerna  esl  : 
iibi  rnrsus  etiani  ilhe  syllabie celeiiler  sonar.lcs  el Irans- 
cunles,  cuiii  dicilur,  Deus,  nisi  dicaiilur,  iioii  coiisocra- 
lur.  II  cc  oiniiia  fiuiilcl  lianseunt,  sonantettranscunt : 
virtus  tamen  qiisc  per  isla  opcraliir,  jugiier  manet,  et 
doniim  spiriluale  qiiod  per  ista  insiiinalur,  :eternum 
est.  Qui  ergo  dicit ,  Si  Clirislus  Legcin  cl  Propbel  is 
iion  solvissoi,  illa  sacramciUa  Lcgis  et  Propiieiaruiii 
in  Clirislianorum  congregalioiiibns  el  celebralioiiibus 
perinanorcnl ;  potest  dicere ,  Si  Clirisuis  Lrgein  et 
Propbelas  non  sulvisset ,  adbuc  promillerolur  nasci- 
tnrus ,  passiirns  et  resurrectiirus  :  cuiii  ideo  magis 
h;vc  non  solverit,  sed  adimplevcrit ,  qiiia  jam  non 
promillilur  nasciturus  ,  passurus  ,  rejurrecturiis  , 
qnod  illa  sacramcnla  qiiondam  personabaiit ;  scd  an- 
nuntiatnr  qiiod  nalus  sil ,  passus  sil ,  resurrexcrit , 
quod  ba>c  sacramenta  quu;  a  Chrislianis  aguntur,  jam 
persdiianl.  Qui  ergo  venit  Legem  et  Prnpbetas  noii 
solvTC  ,  sed  adimplere  ,  ipsa  adimpletione  abslulit  ca 
per  qiiaj  adbuc  promittebatur  iinplondum  ,  quod  jam 
conslal  imploluni  :  lamiuam  si  verba  ista  tollorot,  nas- 
ciluius ,  passiirus ,  resurrecturus  ,  quae  cum  b;cc  fu- 
tura  essent ,  recte  dicebanlur ;  et  inslilueret  dici , 


que  contineri,  tanquam  a  rcrta  pernicie  vctarenlur. 
Unde  esl  illud  Apo.sl«!i  :  Ecce  ego  Paulus  dico  vobis, 
quia  $i  circumcidaiiiini ,  Cfiristus  vobis  nilnl  prodail 
(Galat.  V.  2).  Circumcidamini  scilicet,  sicut  ipsi  vo- 
lebant,  sicul  eis  a  qiiibusdam  dcpravaiis  persuasum 
crat  qiiod  sine  liis  Legis  oporibns  salvi  csse  non  pos- 
soiii  (.lc/.  XV,  1).  Nam  cuni  Gcntes  ad  Cbristi  ridoni 
ila  venircnl,  maxinie  per  Pauli  aposioli  predicalio- 
ncin  ,  siciil  venire  dobuerunt,  ut  niillis  cjusmodi 
obsorvaiionibns  oneraionlur  ;  qnia  et  insolila  ista, 
inaxime  circnmcisionem,  giandos  a;late  reformidaii- 
tes  delerrereniur  a  lide ;  et  non  ita  nati,  ul  lalibiis 
sacramenlis  inibiierentur,  si  niore  pristino  proselyti 
fioronl,  tanqiiam  Cbrisliis  per  illa  mysteria  venliirus 
adliuc  proiniiierotnr  :  cum  ergo  sic  vcnirent  ad  fi- 
doni,  ut  jam  ex  Gciitibus  veiiirc  oporlebal,  non  in- 
tolligcntes  qui  ex  circumcisionc  veneiant,  ciir  sibi 
illa  pormissa  essoiil,  ct  cnr  Genlibns  imponenda  non 
esscnt;  quibiisdam  carnalibiis  soditionibns  coeporant 
Ecclcsiam  perturbare,  qnod  Gonlilts  ad  Doi  populum 
accedeiites,  non  solemniter  proselyli  fierent  in  carnis 
circuincisione,  el  cxueris  bnjusceinodi  observationi- 
bus  Legis  :  aiqiic  iii  bis  eranl,  qiii  Iioc  idoo  fieri  ma- 
gnopere  insistcbanl,  quia  limcbant  Jnd;cos  inlcr  quos 
versabantur.  Conlra  hos  apostolus  Paulus  mulla  scri- 
psit  :  nam  iii  boruin  simulalionem  eliani  Pclrum  ad- 


Natus  est,  passus  est ,  resurrexit,  iiuje  illis  coniplc-      ducliini  rraterna  objuigalione  correxit  (6'a/ar.  ii,  M). 


lis,  el  ob  lioc  ablatis,  recle  dicuniur. 

C.\I'UT  XVII.  —  Sicut  ergo  isia  vtrba,  ila  illa 
prioris  populi  sacramenla,  quia  per  euin  qui  non  vc- 
nil  Logem  ct  Prophelas  solvere,  scd  adimplerc,  jam 
implcta  sunl,  ideo  tolli  mutariqiie  debuerunt  :  quod 
primis  ChrisliaTiis,  qui  ex  Jud;eis  erediderant ,  doncc 
contra  lain  diulnrnam  coiisueliidincm  paulalim  per- 
suaderelur  atque  ad  intelloctum  perfocliim  perdnce- 
relur,  ot  qiiia  ila  nati  erant  alqne  inslituli,  siverunt 
eos  Apnsioli  pairium  riium  traditionemqne  servare  ; 
«t  cos  quibus  boc  opus  erat,  ut  congriierent  illorum 
tarditali  moribiisquemonnerunt.  Iiide  est  quod  Timo- 
llieum  Jnda^a  malre  et  G.aeco  pntre  nalum,  prop'er 
iilos,  ad  qiios  lales  cuni  co  vcnerat,  cliam  circunici- 
dit  .\posloIus  (.4cr.  XVI,  1-5)  :  alque  ipse  intcr  eos 
morem  hiijnsmodi  ciislodivit,  non  siinnlalione  fallaci, 
sed  consilio  prndenli.  Noque  ehim  ita  natis,  el  ita 
instiltiiis  noxia  erant  isia,  qnamvis  jam  non  essent 
signifioandis  futnris  necessaria.  Magis  qnippe  noxiiiin 
eral,  ea  tanqnam  noxia  prohibere  iii  bis  bominibus 
iisque  ad  quos  durare  debuerunt.  Qnoniam  Christus, 
qni  oinnes  illas  prophctias  iinplere  venerat,  sic  eos 
iniiialos  invcneiat  :  ut  jam  de  c;ctoro,  qui  nulla  tali 
necessiludine  tencrenlur,  sed  ex  diverso  vclnli  pa- 
rieie,  id  esl,  ex  prrputio,  ad  illum  angularcm  lapi- 


Sed  posieaquam  iii  unum  Aposloli  congrcgali,  eliaiii 
consilio  '  suo  censuerunt  Gcntes  ad  bujusmodi  opora 
Legis  non  csse  cogendas  {\ct.  xv,  6-11);  displicuit 
qniljusdam  ex  circumcisione  Cbristianis,  non  valonti- 
bus  ineiilo  discernore,  illos  solosab  bujusmOdi  obsor- 
valionibus  non  fuisse  prohibondos,  (|uos  fides,  qu;E 
revelaia  est,  his  jam  imhutos  invenerat ;  ut  in  eis  jam 
consummarctur  ipsa  actio  propbetica ,  quos  ante 
adinipletioncin  propheti;E  jam  lcnueral  :  ne  si  et  ab 
ipsis  removeretur,  improbala  potius  qii;im  tcrn.inala 
viderelur ;  si  aulem  et  Genlibus  imponcrelur,  aul  non 
Chrisli  promillendi  caiisa  inslitiita  csse,  aut  adhuc 
Clirisluin  promiltere  pntarelur.  Primiis  itaque  pnpii- 
lus  Dci,  anloquam  Cbristus  vonircl  Legcni  Piophc- 
tasqiie  adiinplere,  illa  omnia  quae  bnnc  proiiiiltcbant, 
observare  jubebatur  :  liber  iii  eis,  qui  h:cc  quo  per- 
tinerenl  inlelligebant ;  servus  autem  in  eis,  qni  boc 
non  inlelligebanl.  Posleriorvero  popnlus  aocedoiis  ad 
fidoiii  qua  jam  Chrislus  venisse,  passns  esse,  ac  re- 
surroxisse  prxdicabalur  ,  in  iis  quidcin  homiiiibns 
quos  jam  talihus  sacramenlis  institiitos  e  idein  fides 
iiivenerat,  nec  cogebatnr  isla  observare,  nec  prchi- 
bebalur  :  in  iis  autem  qiii  lalibus  vacui,nnlla  gencris, 
nulla  consuetudinis  vcl  congruentiiC  necessitudine  re- 
tcnti  credideraiit,  eliam  prohibobatur  ;  iit  per  eos  j:<ni 


dem  qui  estChristns,  convcnirent  (Ep/ie».  ii,  14,20),       intiperet  apparerc,  illa  omnia  propler  piomiitenliini 


•J  iiiilla  talia  cogeroiilur.  Si  autem  iis  qui  ex  circuni- 
cisione  venonint,  talihusque  sacrnmenlis  adbuc  dedili 
craiil,  nltro  vellent,  siciit  Timoiheus,  conferre  coii- 
RrMcnliam,  noii  probibereiiliir  :  vernm  si  in  hnjus- 
ni  >di  Lcgis  opcribus  putaient  snain  spom  salutcin- 
*  nj'  lani  coliccs,  cum  ndyuisinus  fit  et  Irnn  it. 


Chrisium  fuisse  inslituta  ;  qno  vcnicnle  ati|iic  liac 
promis^a  adimplonle,  jain  oporlerc  ce3s;irc.  Iloc  igi- 
tur  lempcramciiluin  modenmenqnc  Spiriliis  sancii 
per  Aposlolos  operanlis  cum  displicuissct  quihnsdani 
ex  circuincisione  credonlibns,  qiii  lixc  iion  inlolligc- 
*  Er.  I.ugd.  et  ven.,  concilio.    M. 


S'»^  CONTUA  FAlJSrtlil  M  \ 

l);iiil,  in  ca  pcrvcrsilalc  iiiniiscriiiil,  iil  cl  (iciiles  co- 
gcrciil  jii(i:iizaic.  li  siiiil  qiios  Kaiisliis  Syiiiiiiacina- 
iioniin  vcl  N:i7.ar;Koniiii  iioiniiiu  coiiiiiicinonvil  , 
qiii  u$r|iic  ad  noslra  lcinpora  jam  (piiiicm  in  exi- 
gua,  scd  adhuc  lanicii  vcl  iii  ips.i  paiicilalc  pcrdu- 
ranl. 

CAPtT  XVIII.  —  Qnid  iialjcnlcrgo  isli,  undc  Lcgi 
el  I'roplicliscaliiinnieiiiur,  ijuod  eos  Clnistus  solvcrc 
vcncril  polius  qiiaiii  adiinplerc,  qiiia  Clirisliani  iioii 
obscrvaiil  quc  ibi  praccpla  suiil ;  ciini  ca  sola  nnn 
obscrvenl  pcr  qinc  Clirisliis  promillebaliir ;  cl  idco 
non  obscrvcnl  magis,  qnia  cadcin  proinissajarn  (lliri- 
slus  impli;vil,  ncc  adbiic  promiUunliir  qux'  jam  im- 
plcla  suiit;  corumquc  promissiva  sigiia  in  cis  lcrmi- 
nari  debucrunt,  quos  fidcs  Cbristi  bsc  adimplciilis 
jam  talibus  imbiilos  invenerat?  Niimquid  enim  iion 
obscrvanl  Clirisliani  quod  in  illa  Scripliira  csl,  tXiidi, 
Israet;  Dominus  Deus  tuus,  Deus  unus  esl  (  Deut.  vi, 
i)  :  Non  facies  tibiidolum;  ct  oxtcra  biijusmodi? 
Nnmqiiid  non  observant  Chrisliani  quod  ibi  dicilur, 
Non  accipie^  nomen  Domini  Dei  tui  in  vanum  ?  Nimiquid 
ipsum  sabbalum,  quod  ad  iiitclligendani  veram  re- 
quiem  pcrliiicl,  non  observant  Cbrisliani?  Numqiiid 
iionorem  parcnlibus  Cbrisliani  non  deferiint,  quod  ibi 
pra^ccplum  est?  Numquid  a  fornicalionibns,  aul  ho- 
micidiis,  aut  furtis,  aut  falsis  le^timoniis,  aut  a  con- 
ciipiscenda  uxore  proximi,  aul  a  concupiscenda  re 
proximi  non  sc  temperanl  Cbrisiiani ;  qii3c  omnia  in 
illa  Legc  conscripla  sunt  (Exod.  xx,  4-17)?  Haec  prac- 
cepla  sunt  morum,  illa  sacramenta  sunt  promisso- 
ruiii  :  b.iec  implcntur  per  adjuvaiilem  graiiain,  illa 
per  rcddilam  veritaiein  :  nlraqne  per  Cbrislum  el  il- 
lam  semper  graliam  donantem,  iiunc  eiiain  revctan- 
lcin  ;  el  banc  veritatem  tunc  promiltentem,  nunc  ex- 
bibcniein  :  qnia  Lex  per  Moysen  data  est;  gratia  aulem 
cl  veritas  per  Jesum  Cltrislurn  facta  est  (Joan.  1,  17). 
Dciiiqiie  ista,  qu.e  in  recte  vivente  conscicnlia  con- 
servaniur,  fidc  pcr  dilectionem  operante  complcntiir 
{Galat.  V,  6)  :  illa  vero  quae  in  promitteiite  signilica- 
tione  versala  sunt,  rebiis  redditis  transierunl.  Iia  ct 
ipsa  non  soluta,  sed  adimplela  sunt;  quia  ea  noii  ir- 
rita,  iiec  fallacia  Cbristiis  oslendit,  cum  id  quod  eo- 
nim  significalione  promiltcbattir  exliibiiit. 

CAPUT  XIX.  —  Non  itaque,  sicut  Faustiis  opina- 
tur,  qiixdam  Dominus  Jesus  adimplevit,  qiiae  ab  an- 
li(|uis  juslis  jam  dicta  erant  ante  Legem  Moyseos.sic- 
uli  est,  Non  occides;  quod  non  conlrario  redarguil, 
sed  magis  lirmavit,  ciim  ct  ab  ira  ct  a  convicio  revo- 
cavit  {Exod.  xx,  13,  et  Malih.  v,  21,  22)  :  quxdam 
vero  solvit,  quae  propria  vidcbantur  lcgis  Hebraeo- 
rum,  sicuti  est,  Oculum  pro  oculo,  dentem  pro  dente; 
quod  videtiir  potius  absiuiisse  quam  conlirmasse, 
cum  ail,  Ego  autem  dico  vubis,  non  resistere  malo,  sed 
et  si  quis  te  percusserit  in  maxillam  tuam  dexteram, 
prcebe  illi  ct  alteram  {E.vod.  xxi,  24,  el  Mutlli.  v,  38, 
59),  et  calera.  Nos  eniin  dicimus  cliam  hscc,  qu3C  isti 
putant  solvissc  Chrisium,  veliit  conlraria  refercndo, 
ci  liinc  pro  tempore  bene  fuisse  iiistiluta,  el  nunc  a 
Clirisio  non  soluta,  sed  adimpleta. 


MCII/filJM,  S.  AUGUSTIM  scp 

(J \I'IjT  XX. —  I'roindc primuin ab liis qiixro.ulriiin 
illi  anliqui  'yir,u,  Kiiocli  cl  Si:lh  (liosciiim  |K)ll«siinuii) 
Fau^lui»  conimcmorai),  cl  bi  qui  alii,  iion  solum  aiiie 
Moy^cn  ,  scd  ct  i>i  qui  antc  Abraham  fnerunl,  irali 
biiil  fralri  siiic  causa,  aul  dixcriiit  fralri,  Eatue.  Si 
ciiijn  iio/i  divcriinl,  ciir  iioii  cl  talia  docuerunt?  Qiiod 
si  cl  i^ilia  dociicMinl,  quu;ro  qiieinadinodiun  vel  eoriiin 
jiistitiam  doctrinaniqiic  (Jbristus  adim[  lcveril,  ad- 
dcndo,  Ego  autem  dico  vobis,  si  guis  irascitur  fratri 
tuo  ;  anl  si  quis  dicit,  Ilacha  ;  aut  siquit  dicit,  lalue ; 
reus  erit  veljudicii,  vel  contilii,  velgeheunwignis  [Matlh. 
v,  22)  :  qiiaiidoqiiidcm  et  illi  codcm  modo  vivebanl, 
codcm  inodo  vivcndum  moncbanl?  An  ignorabant  illi 
iiisli  freiiandam  cssc  iracundiani,  iicc  pclulanli  convi 
cio  fralrcm  laccsscndiiai ;  aut  iioveranl  quidciii,  scc 
ab  liis  se  absliiicie  iion  polerant?  Ergo  rci  eranl 
gebcim.c  :  qiiomodo  igilur  jusli  ?  Profeclo  enim  iiec 
imperitam  rcrum  ad  suum  ofriciiim  pcrlincnlium,  nec 
inlemperantcm  audcs  diccre  eorum  fuissc  juslili.im, 
in  tantum  ut  eos  faceret  reos  gclicnnne.  Ciir  crgo 
il(aiii  Itgem,  scciindum  quain  vivebanl  anliqui  jiisti, 
h;rc  addendo  Clirisius  impleret,  cuin  coriini  f|iic'|ue 
jiislitia  sinc  istis  cssc  non  posscl?  An  diciiirus  es 
qiiod  praiceps  iracimdia,  et  lingua  iniprobn,  ex  qiio 
venil  Chrisius,  ca'pil  ad  iniquilatem  pertiiiere;  an- 
lea  vero  non  cral  iniqiium  vel  corde  vel  ore  isla 
commiltcre?Sicui  iii  qiiibusdam  rebus  pro  tcmprirum 
proprietalibus  insiitulis,  iiivenimus  nunc  aliqiiid  non 
licere,  qiiod  antc  licueril;  vel  quod  ante  nonlicueril, 
nunc  liccre.  Non  usqne  adeo  dcsipis,  ut  hoc  dicas  : 
sed  etiam  si  dicas,  respoDdcbiinr  tibi,  quod  sccundum 
istum  intellectiiiii  Christiis  non  adimplere  vencrit  qiiod 
lcgi  antiqiiscdefuil,  scd  legeiii  iiislitiierequxnon  fuit;  1 
si  dicere  fratri,  Fatue,  cum  apud  antiquos  justos  iion 
fnissct  injustum,  nunc  ila  injustum  esse  Chrislus 
voliiit,  ul  quisquis  hoc  dixerit,  reus  sil  gehenn.'c. 
Proinde  nondiim  invcni.sti  cuinam  lcgi  hsec  aliquando 
defueruiit  quibus  nunc  additis,  cain  Chrislus  imple- 
rct. 

CAPUT  XXI. —  An  forte  lex  non  moechandi  apud 
illos  justos  anti(|uos  semiplena  erat,  donec  a  Domino 
adimpleretur,  addenle,  ne  quis  ad  conciipisccndum 
vidcat  mulierein  ?  Sic  enim  commemorasti  ipsam 
seiileiitiam  :  t  Audistis  diclum  esse,  Nonmoechaberii; 
ego  aulem  dicovobis,  ne  concupiscatis  quidem.  t  Adim- 
plelio  est,  inquis.  Explica  plane  ipsa  verba  cvange- 
lica,  iioli  tuis  exlenuare  quod  dictum  est,  et  vide  quid 
dc  illis  nnliquissimis  jiistis  senscris.  Audistis,  inquit, 
quia  diclum  est,  Non  moechaberis  :  ego  autem  dico  vo- 
bis,  si  quis  viderit  mulierem  ad  concupiscendum  eam, 
jam  mcechatus  esl  eam  in  cordesuo  {Exod.  xx,  14  et 
Matth.  v,  27,  28).Itane  vero  illi  justi,  Selh  vel  Eiioch, 
vel  si  qui  cis  similes  fuerunl,  moechabanlur  in  cordi- 
hus  suis ;  et,  aut  non  erat  cor  eoruin  tcmplum  Dei, 
aiit  mcEchabantur  in  lemplo  Dei  ?  Quod  si  non  audes 
dicerc,  quomodo  etiam  de  hac  re  legem  illorum,  qua; 
apud  iilosjam  lunc  pleiia  erat,  modo  vcniens  Christus 
implevit? 
CAPUTXXII. — De  non  jurandoaulem  {Exod.  xv,  7 


5CI 

rt  ilutth.y,  53-57),  qiiia  ei  liic  illorum  lcgem  a  ('liri- 
slo  aJimplciam  esso  dixisli,  iion  po-suiu  arfirmaie 
aruiqiios  juslos  iioii  jurasse  :  nam  ol  Paiiluin  aposlc- 
lum  jiirasse  iiiveiiimus  [Itom.  i,  9  ;  1'liUipp.  i,  8  W 
II  Cor.  1,  23).  De  vcslro  aulem  orc  non  tollilur  crebi  a 
juralio,  cmn  juretis  per  lunien,  quoii  amalis  cum 
niuscis;  ncquc  enim  lumcn  illiul  niciilium  ah  istis 
oculis  penitusalionum,  quod  illuminal  omiicm  liomi- 
nim  vcnientcm  iii  liuiic  mundum  (Joan.  i,  9),  noslis 
aliqua  cx  p;irlc  cogilare  :  cl  \hv  dumiiium  '  vcslruni 
llaiiichicum,  qiii  Maiics  liiijtua  pairia  vocabaiur;  scd 
vos  iil  apud  Gnccos  nomoii  iiiSMiiiC  vilaretis,  Tclut 
declinato  cl  prolongalu  noniine,  qiiasi  rusionom  mi- 
didislis,  ubi  amplius  labcrcmini.  Sic  eniin  niibi  qiii- 
dam  vcslruni  cxpi»buil,  cur  appellatus  sil  Manicli.ciis, 
ut  scilicct  in  grx'ca  iiiigtia  Linquam  maiina  fimdcrc 
vidcrelur ;  qi:ia  Grxcc  rimdi  x-^f^'  dicilur  :  ubi  qiiid 
egcrilis  ncscio,  nisi  ul  cxprcssius  vobis  somniaretis* 
insaniam.  Ncquc  eniin  nddidistis  in  parlc  priorc  no- 
minis  unam  liiteram,  ut  agnoscerctur  maniia  ;  scd 
addidislis  in  posteriorc  duas  s}llabas,  noii  appcllan- 
tesMaiiiiicbaum.sed  Maiiicb:cum  ;  ut  iiibilaliud  vobis 
laui  prolixis  el  vanis  scrnionibus  siiis  nisi  insaniam 
fundore  s(  iiarcl.  S;vpissime  juratis  et  per  Paracletum, 
non  saiie  illum  qucm  C.brislns  discipulis  promisit  el 
niisit  {Joan.  xiv,  16,  2G;  xvi,  7,  et  Acl.  ii,  2-4)  :  sed 
pcr  eum  ipsum,  ut  lalinc  nomcii  cjus  inlcrprclcr,  in- 
sanifusorem  *.  Cum  crgo  jurarc  nuiiquani  dcsinalis, 
vellem  scire  qiiomodo  intelligalis  banc  quoquc  Lcgis 
parlem,  qiiam  viiltis  aiitiquissimam  inlciligi,  quod 
vobis  Dominus  adimpleveril,  el  magis  proplcr  jura- 
lioncs.\posloli.  Nam  vcstra  qiiac  aiiclorilas  est,  vei 
vobisipsis,  ncdiim  mibi,  aiit  cuiquam  bomini?  Cnde' 
pulo  jam  clarcre,  quam  sit  aiitcr  accipiendum  qiiod 
ait  Cbrislns,  Non  veni  Legem  solvere,  sed  adimplere. 
Non  his  videlicet  addilamciiiis,  qux  vel  ad  cxposilio- 
nem  pcrtincni  propositarum  anliquarum  sententia- 
nmi,  vcl  .id  conversalioncm,  non  ad  implclioiicm. 

CAPLT  XXIll. —  Qtiiaenim  non  intelligebant  bo- 
inicidium ,  nisi  pcremplioncm  corporis  bumaiii ,  pcr 
quain  vita  pri\arclur;  aporuil  Dominus  omiicm  ini- 
quum  moiiim  ad  noccndum  fialri  iii  bomicidii  gencic 
dejiutari.  Lnde  ct  Joatiiios  dicit  :  Qui  odil  fratrcin 
lunM,  hoir.idda  e$l  (I  Joan.  iii,  w).  £l  quoniam  puta- 
baiit  tanlummodo  corporalem  cum  remina  illicilam 
comiHixiionem  vocari  moccbiam,  dcmonslra\il  Ma- 
gi&ler  cliani  laicm  concupiscenliam  nihil  esse  aliud. 
Iiein  quia  pcjerare  grave  peccaliim  cst ;  non  jiirarc 
«titcm,  sicut  vcrum  jurare,  nullum  peccalum  est ;  sed 
longiiis  remolus  cst  a  falsum  jurando,  qui  nec  jurarc 
consuevit,  r,uam  qui  vcrum  jurarc  proclivis  cst :  ma- 
luil  nos  Duminus  etnon  jnranles  non  reccdcrc  a  vcro, 
qiiain  verum  juranles  propinquare  pcijurio.  !;aqiic  ct 
Aposiohis  in  scrmoiiibus,  quos  iiabuisse  iiarraltir, 
nun<|uam  juravit,  ne  jnrandi  consuetudinc  aliquaiido 

•  la  Mss.,  et  per  doiminn. 
'  >ic  |ikTii|uo  MS.S.   Al  Am.  el  alii  quidam  Vs.s.,  vobis 

I    tDmniareiiivn.  tr.oll-nT.,  nobisi^inniarc  x-idercmini. —  Mo- 
rel,  F.lem.  u-il.,  p.  510,  censot  lcgoiuluni-  ominaremiin.ii. 

*  Aliquut  Mss.,  insania:  fusorcm. 

^  Sa^cT    .\UGtST.  VIII. 


I.IDER  DIXIMUS  .NO.sUS.  501 

vel  ncsciiis  iii  pri ;uriiim  laticiettlr.  In  scriplis  anlonn, 
ubi  esi  con.idcralio  major  :U<iuc  propcnsior,  pluribiis 
locis  jiirassc  iiivetiilur,  iie  (inisquam  putarol  eli:tni 
vcrum  jiirarido  pcccari,  scd  polius  iiitelligoret,  buina» 
iia;  fragilitatis  corda  non  jurando  tulius  a  porjnrio 
coiiscr\ari.  Qiiibiis  pcrspcciis,  invciiiiinis  iicc  ill;i  csse 
de-liucla,  siciit  F.iusltis  pulai,  quac  vclut  proprio 
vuli  ad  Moyseii  pcrlincrc. 

CAPLT  XXIY.  — Nain  cl  hic  qtucro  ab  istis,  cuf 

pruprium  veliiit  ( sse  Lcgis  Moysi,  quod  dictuin  eslan- 

liqtiis,  Diliiics  pro.iiiimm  tuiiiii,  et  odcrisiiiimicum  liium 

(Lcvil.  \ix,  IS).  .\n  ct  aposloliis  Pauliis  non  dixil  bo- 

nriiics  (|uosdaiii   Dcj  odibilcs  (llom.  i,  50)?  Ll  iitiinm 

i>i  li:ic  adiiiouilionc  i|isc  Dominus  ad  hoc  nos  Iiortu- 

lur,  tit  imiiemur   Dcuin.  (Jt  sitis,   iiiqitii,  fitii   Palris 

vcslri  (jiii  in  ccclis  est,  qui  facil  solem  suitin  oriri  super 

boiios  et  malos,  el  pluil  super  juslos  cl  iiijiislos.  Qii;c- 

rcndum  itaquc  cst  qiiomodo  ir.tclligaltir ,   cxiMiiplo 

Dei,  cui  dixit  quosdam  odibilcs  Pauliis,  odio  baheii- 

dos  iiiiinicos;  cl  ruisus  cxomplo  Dci,  qui  facit  soloin 

suuin  oriri  supor    lioiios   el  inalos,    ot    pltiit  siipcr 

juslos  cl  iiijiistos,  diligendos  inimicos.  Sic  app;irebit 

Doniiiium  niale   inlcHigentibus   iil  quod  dictiim  est, 

Odcris  iiiimicum  luum,  inrcrro  voluissc,  qiiod  omniiio 

iion  nor.inl,  ul  diligcroiit  inimicos   suos.   UliumqiKJ 

aulom  (piOiiiodo  sorvandiim  sit,  longuni  csl  dispulare. 

Scd  ad  istiiS  intcrim,  quibus  gcneraliier  displicct,  si 

quis  odcrit  iiiimicum  suuin,  cst  iiobis  scrmo  qui   .>o- 

riiiii  fronlem  preniat,  cum  cos  inlerrogamus,  ulriiin 

diligal  deus  eoruin  gcntom  lencbraruni  :  aut  si  pro* 

ptcrea   nunc  iniinici   diligendi  sunt,   qtiod  Iiabcanl 

parlcm  boni;  cur  iion  ob  boc  eos  cl  odisse  dcliemus, 

qiiod  babcanl  parlcm  mali.  Ea  quippe  regiila  ct  Iioc 

solviiur,  (locctiirqiic    non   csse  contrarl:iiii,  (iiiod  in 

anli(|ua  Scriptura  dictum  esl,  Odcris  iiiimicuin  tiium  ; 

ct  in  Evangelio,   Diiujile  inimicos   vestros  (.Mutth.  v, 

'13-45)  :  quod  uiiusqiiisquc  iiiiqiius  bonui,  'u  iiiiantum 

iiiiquus  cst,  odio  habcndiis  cst;   in  quanliim  aiitcm 

liomo  esl,   diligcndus  cst ;    ul  illud  (iiiud  iii  eo  recte 

odimus,  argtiamus,  id  est,  vitiuin,   qtio  possit  illud 

qtiod  iii  eo  recte   diligimus,    id  csi,    biimaiia  iiatiira 

ipsa  eiiiciidalovilio  liborari.  II.cc,  iiiqiiaiii,  rogiila  est, 

qiia  ct   odi  rimus  iniiuicum   proplor  id  quod    in  eo 

nialtim  csl,    id  cst,  iniquitatcm  ;  etdiliganius   inimi- 

cuni    propter  id   quod    in    co  boiiuin   cst,    id  est, 

s.icialcin    raiioiialemaue     cre.ituram    :    nisi    qiiod 

nus    iioii    ciini    pcr    naturam    vcl   suim    vcl    alie- 

naiii ,   sed   per  propiiam  voluntalom    nia/um    esse 

convincimus.   Illi    atitcm    pcr    naturam    gentis  te- 

nobrarum  ptilanl  e.sse  boiiiiticm  maliim,  quamsecun- 

diim   ipsos  Dous  luliis  timuit,    aiitequam    in    parle 

viiicoreltir  ;  elin  p:irle  ab  ca  sic   viclus  cA,  tit  iicc 

totus  libcrarcliir.   Audito   igilur,  et   iion  intellecto, 

quod  aiiliqtiis  dictum  eral,  Oderis  iiiimicum  tuum,  fe- 

rcbantur  homiiics  in  bominis  odiuin,  cuni  debcrcnt 

nunodisse  nisi  vilium  :  bos  corrigil  Douiinus,  diccn- 

do,    Diligile  iiiimicos   vestros  ;  tit,  qiii   j  iiii    dixcrat, 

Non  veni  Legem  solvere,   $ed  adimplere,   ideoquc  de 

odio  inlmici  qtiod  scriptum  est  iii  Lege  non  solvcreL 

(Douzc.) 


SGS 


CONTRA  FAUSILM  MANICILIMJM,  S.  AUCUSTIM 


S64 


ItriTiiiiciido  iili<|ii<>  ul  tliliganiiis  iiiiiiiicos,  ro^'(-rr:l  iios 
inlollijjcic  qiionam  inodu  |ioss(miiiis  iiiiiiin  (;uin(J(:iii<|(ie 
liominom  ct  odissc  proplcr  ciilpnm,  cl  diligcrc  pro- 
|)((;r  natiirnin.  Scd  lioc  :id  pcrvcrsns  conim  mciilcs 
inlclligcrc  miilliim  csl.  Urgciidi  siiiil  l.'intuiii,  iil  sc- 
cundum  caluniiiiu:  su;c  pcrdiiniii  ralioncni,  vcl  poliiis 
nmcntinin,  dciciidant  doum  snuin,  (lucm  non  possiint 
diccre  dilcclorcm  gcnlis  lcncbrarum ;  idco(pic  ad 
cjus  exeiiipluin  non  liabont  qiic:nadinodum  liorlcntiir 
iil  siiuin  qiiisqiio  diligat  iniini(  iiin.  Potiiis  onim  g<-ntt 
ipsi  tcneltr  iruin  dilcclioncin  inimici  tribiioro  poliic- 
runt,  qiinm  deo  suo.  Illa  qiiippc,  siciit  doliratil,  vi^  i- 
nnni  sihi  lucem  alqiie  conligunm  concupivii,  cnque 
frui  voluit,  ntqiic  ul  frucrctiir  invndcrc  cogitavit. 
Ncqueistn  ciilpa  cst,  cum  vcriim  cl  bontificum  boniim 
appelilur.  Undo  et  nominus  dicil  :  liegnum  coelorum 
vim  patitur,  et  qni  vim  feceriiU,  diripient  illud  {  Mutili. 
XI,  12  ).  Ecce  gcns  tenebrarum  scciindum  eorum  vn- 
nitatcm,  vim  fncore  ac  diripere  voliiit  boiium  quod 
amavernt,  ejus  clnrilale  et  specie  delcctata  :  nec 
eam  vicissim  Deus  diiexit,  scd  odio  detestans  Irui  se 
volenlem,  luiiditus  eradic:iremoIituscst.  Si  ergo  ma- 
li  aniant  boniiin  qiio  fruantur,  boni  autein  odcninl 
malum  ne  polluaiilur;  respondete,  Manichsei,  quinam 
eorum  impleant  quod  Dominus  ait,  Diligite  inimicos 
"vesiros.  Eccc  si  lias  singulas  repugnanlesquc  sciiten- 
lias  esse  vultis,  deus  vester  fecit  quod  scriptum  esl 
in  lege  Moysi,  Oderis  inimicum  tuum  ;  el  gens  tene- 
brarum,  quod  scriptum  esl  in  Evangelio,  Diligite  ini- 
micos  vestros.  Quanquam  nec  fingendo  invenire  po- 
tuistis,  quopaclo  dirimatis  quaeslionem  iiitor  niuscas 
lucipetas,  etblallas  lucifugas  :  ulramqiie  enimprolciii 
gcntis  tenebrarum  esse  conlendiiis.  Unde  ergo  illse 
amanla  se  alienam  lucom,  illse  autem  hanc  avcr- 
sando  sua  polius  origine  dclectanlur  ?  An  miindius 
nascunliir  muscse  in  fetidis  cloacis,  quam  blallx  iu 
obscuriscubicnlis? 

CAPUT  XXV.  — Jam  vero  illud  quod  antiquis  di- 
clum  csl,  Oculum  pro  oculo,  denlem  pro  dente,  quo- 
modo  contrarium  liabet  quod  ait  Dominus,  Ego  au- 
tem  dico  vobis,  non  resistere  malo,  sed  si  quis  percusse- 
rit  te  in  maxillam  tuam  dextram,  prcebe  illi  el  alleram 
{  Exod.  XXI,  24,  el  Matth.  v,  39),  et  ccctera  ?  Quaiido- 
quidem  et  illud  anliquum  ad  reprimendas  flammas 
odiorum,  soevientiumque  immodcraios  animos  refre- 
nandos,  ita  praeceptum  est  '.  Quis  cnim  tanlumdem 
lacile  conlentus  est  reponere  vindictae  ',  qiiantum 
accepit  injuriye  ?  Nonne  videmus  homines  leviterla;- 
sos  moliri  ca?iIom,  sitire  snnguinem,  vixque  invenire 
inmalis  inimici  unde  sationtur?  Quis  pugno  percus- 
Fus,  nonaut  judicia  concital  in  damnationcm  ejus  qui 
percusserit ;  aui ,  si  ipse  rcperculcre  velit,  totum 
hominem,  si  non  etinm  lolo  aliquo  arrepto,  pugnis 
cnlcibusque  contundil  ?  Iluic  igitur  immoderatc,  ac 
pcr  hoc  injuslae  ultioni,  lex  justum  modum  figens, 
poennm  talionis  instiluit,  hoc  cst,  ul  (jualem  quisqnc 
intulit  injuriam ,  la!e  supplicium   pcndal.  Proindc, 

.  '  Er.  l.ugd.,  rt  prceceplo  est.    m. 
•^"^   *  Am.  F.r  ci  tiissi.:  Quis  enim  londeiu  facHe  sonlcni^it  est 
lanium  reponcr^  t\iudicia  ? 


Oculuin  pro  oculu,  denlem  pro  dentt,  nOfi  fomes,  scil 
liiiics  furoris  esl,  iioii  ut  id  (luod  sopilurn  cral,  liiuc 
nccciidorctur,  Rcd  iic  id  qnod  aidebal,  ullia  exu;ndo 
retur,  impositus  '.  Esl  cniin  quxdam  jusla  vindicla, 
jiislo(|ucdcbotur  ci  qui  fueril  passus  injuriam  :  uiidu 
uliqiic  cuiii  igiioscimus,  dc  noslro  qiKxlam  iiiodo  jiir<! 
l.irgimur.  Undc  ctiam  dcbili  dicunlur,  qux'  iii  ora- 
lione  dorninica  liumanitus  dimittere  moncmur,  ut  tio» 
bis  ct  iioslra  diviniius  dimittanlur  (  Mallh.  vi,  12). 
Qiiod  atitcm  dcbclur,  clsi  bcnignc  diinittitur,  noii  la- 
mon  iiiii|Ut:  rcpolilur  :  scd  sicut  ih  jurando,  ctiatii  qui 
veruin  jiiiat,  propinquat  pcrjiirio,  undc  longe  abesl 
qui  omniiio  iion  jurat ;  el  quamvis  non  pcccet  qni  vc- 
ruin  jiiiat,  rcmolior  tamcn  a  peccato  cst  qiii  iionjn- 
rat ;  iinde  admonitio  non  jurandi,  coiiscrvatio  cst  .1 
peciaio  pcrjurii :  ita  ciirn  peccel  qui  per  iinmodcra* 
tioncm  injnstc  vult  vindicari,  non  pcccot  autem  qiii 
modum  adhibcns  juslc  vult  vindicari ;  remotior  csla 
peccato  itijusl;e  vindicUc  qui  non  vult  ornniiio  vindi- 
c:;iri.  Peccateiiim  qui  exigil  ullra  dcbiitim  ;  non  pec- 
cat  nutem  qui  exigit  dcbitum  :  sed  lutiur  longc  cst 
a  peccato  injusli  exactoris,  qui  omnino  non  exigil  dc- 
bituin,  prucscrtiin  nc  cogatur  el  ipse  reddcre  debi- 
tum  ab  eoqui  nullum  hal>et  dobilum.  Possom  ergo  et 
ego  sic  ista  ponere,  Dictum  csl  anliquis,  Non  injuste 
vindicabis  ;  ego  aulcm  dico,  ne  Yindicctis  quidcin  ; 
adimpletiocst :  siculde  jurandoFauslus  ait,  Diclum 
est,t  Nonpejerabis;  egoautemdico,ne  jurelis  quidem ;  > 
ceque  adimplelio  est.  Poleram  ergo  el  ego  ita  dicore, 
si  niibi  per  lixc  adjccla  verba,  quod  Legi  defuit,  a 
Chrislo  additum  videretur  ;  ac  non  potius  id  quod 
Lcx  volebat  clficere,  ne  injuste  se  quisqtiam  vindi- 
cando  pcccaret,  conservari  tiilius  si  omnino  se  non 
vindicarct ;  siciit  id  quod  volebat  efficcrc,  ne  quis- 
qtiam  pcjerando  pcccarct,  coiiservari  tutius  si  non 
jiiraret,  Nam  ai  conlrariumest,  Oculnm  pro  oculo  ;  et, 
Qui  le  percusseril  in  maxillani ,  prwbe  illi  el  atteram  : 
cur  non  sil  conlrarium,  lieddes  Domino  jusjuraudum 
tuum;  el,  Noli  jurare  omnino  (  Exod.  xx,  l,et  Matlh. 
V,  55-37  )  ?  El  tamcn  illam  non  destructionem,  sed 
adimpletionemFaustusarbilralur  :  quod  olhic  debuit 
arbitrari.  Nam  si,  Yerum  jurn,  adimplelur  dicendo, 
Ne  jures  :  cur  non  et,  Justc  vindica,  adiinplctur  di- 
cendo,  Ne  vindices  ?  Sic  et  ego  *  in  utroque  conser- 
vationem  esso  arbitror  a  peccato,  quo  vel  falsum  ju- 
ratur,  vel  injuste  vindicatiir  :  quanquam  hoc  de  do- 
nandn  omnino  vindicta  vnleatetiamad  illud,  ut  dimit- 
tendo  hujusmodi  debitu,  etiani  nobis  diniilti  merea- 
mur.  Sed  duro  populo  modus  prius  adliiboiidus  fuit, 
quo  disceret  iion  egrodi  dcbituin  :  iil  edinnil:!  ir.i, 
qu;e  ad  immoderatam  vindiclam  rapii,  jam  qni  vellei, 
tranquillus  altonderet  quid  ipse  deberet,  quod  siW 
reh»xari  a  Domino  cuperel,  ut  hac  consideralione  con- 
scrvo  dcbitum  rclaxaret. 

CAPUT  XXVI.  —  Nam  el  lllud  do  uxore  non  di- 
mitlenda  quod  Dominus  pra^ccpil ;  cum  anliqnis  di- 

•  sic  Atii.  Fr.  ot>'ss.  At  l.ov.,  uUraextenderctur.  /m^^ifti 
est  enimqua;dam. 
»  .\m.  i:r.  ac  i  lurcs  Mss.,  sicut  ego. 


562 


LIBEU  DFXIMLS  iNO.NLS. 


5C6 


CUim  sil,  Quicumque  dimisftil  uxorein  sunm,  det  illi 
libLllnm  rrpiuHi  {  Deiit.  xxiv,  1 ,  el  Matth.  v,  31,  52  )  ; 
&ii  (Jiligcnlcr  iiiluoamur,  viiiL-biimis  iion  csse  conlra- 
riuii).  Exposiiil  onin»  Domimis  quiil  Lex  voluciil  : 
ciim  passini  dimillCMli  uxorcin  jusseril  iibeliuin  re- 
pudiidare.  Nc(|uc  onim  ail,  Qui  voluerit,  diinillat 
uxnrein  siiani ;  cui  cssel  conlrarium  non  diiniilcre  : 
~»eJ  ulii|ue  nolcbat  diinitli  iixorom  a  viro,  qiii  lianc 
iiilerposuit  nioram,  ul  in  discidium  nninuis  prxccps, 
libclli  conscriptionc  rcrractus  absislcrct ,  cl  quid 
niali  essot  uxorcm  dimittcrc  cogitarel :  prxs^ertim 
quia,  ut  perliibcnl,  apud  Ilcbrx-os  scribcre  lilleras 
llebr.oas  iiuili  rasoral,  nisi  Scribissolis,  cum  cl  cxcel- 
lcntinrcin  pri)rilcrei:iur  sapiciiliam,  cl  si  (lui  coriini 
e.''sciit  xqiiilatc  ac  piclale  pr:vdili,  iiuii  t.intum  prcn- 
tercnlur  sapicntiam,  vcrum  ctiam  seciareiitur.  Ad 
lios  igitiir,  qnos  oporlorel  osse  priub  n  es  Logis  intcr- 
pre!os  cl  jiislos  discidii  dissuasorcs,  Lcx  milteru  vo- 
luil  cum,queni  Ju^sit  libellum  repudii  dare,  si  dimi- 
sissel  uxoreni.  Non  enim  ei  |iotcral  scribi  libcllus, 
iiisi  ab  ipsis,  i\W\  pcr  Iianc  occasioncm  ex  necossi- 
lale  venicnlem  (juod  im  moJi)  in  iiiaiius  suas  boiio 
consilii)  regercni,  atqiic  iiilor  ipsum  cl  iixorCTi  paci- 
ficc  agciido  dilectioiiem  conconliamquc  suadeionl. 
Quod  si  tanluin  iiilerccderetodium,  ul  exslingiii  emcn- 
dari(|iie  iinnposset,  lunc  ulique  scrilpcretiir  ribellus  : 
(|nia  friislra  iion  dimiltcret,  qiiam  sic  odisset,  ut  ad 
debiuim  coiijiigio  charit.ttcm  nulla  priulcnti'im  pcr- 
siia>ioiic  revocarcliir.  Si  Cinm  non  diligilnr  n\or,  di- 
inillonda  est.  Quia  ergo  diniillenda  iii>n  ost,  diiigon- 
da  e>l.  Dileclio  auleiii  moneiid)  atqiie  suailciidi)  coni- 
puni,  noii  iiiviiiim  cogeiido  imponi  pDlesl.  IIoc  facc- 
rc  Scriba  debcbal  jiislus  ct  sapiens,  qiialein  in  illa 
profcssionc  csse  oportcbat :  ad  quem  iit  venirelur, 
discordi  marito  libelluscoiiscribcndus  pr;cccpliis  cst  : 
i|ucm  vir  boiius  pnidcnsqiie  non  scribcrct,  iiisi  in 
aiiimo  nimis  avorso  alqiie  pci-versoconsiliuni  concor- 
dix  non  Yalercl.  Verumiamen  a  vobis  ex  vcslri  crro- 
ris  sacrilog.i  vanilalc  quxro,  cur  displiceatdimitlcrc 
usorein ,  quam  non  ad  malrinionii  fulem,  scd  nd 
coiicupiscenli:ecrimeii  habondam  essc  censclis  ?  Ma- 
triinoniiim  qnippe  ex  Iioc  appcllaliim  Cbl,  qiiod  noii 
ob  aliiid  debeat  femina  niibcrc,  quam  ut  matcr  fliit  : 
quod  vobis  odiosum  est.  Eomi)doeiiim  piilatisparlein 
dei  vcslri,  geiilis  lencbrarum  pneliodeviclam  ct  siib- 
.iclam,  cliain  carn^js  compedibns  collig  iri. 

C.\PUT  XXVIL  —  Scd  ut  potius  quod  nunc  agitiir 
explicem  :  si  Cliristus,  ubi  qiiibiisdam  aiili(|uis  sen- 
lenliis  proposilis  adjiinxil,  Ego  aiitem  dico  vobis,  ne- 
que  primorum  liomiiium  legein  Iioc  vorborum  adiii- 
t.imcnlo  adimplcvit,  nequc  illam  qiix  per  Moyscn 
daia  osl  qiia^i  conlrarioruin  opposilione  dcslruxil; 
scd  pniins  omnia  ci  Ilebrxorum  loge  cornmemorala 
ila  commcndavil,  ul  qiiidquid  ox  persona  sua  insu- 
per  loqucrclur,  vel  ad  exposilioiiem  rcquirendara 
valeret,  si  quid  iila  obsciire  posuisset,  vel  ad  tulius 
conservandum  quod  illa  voluissct :  vides  quam  sit 
aliier  inlelligendum,  quod  ait,  non  se  vcnissc  Lc- 
gcm  solvcre,  scd  adimplcre  ;  scilicet  ut  non  quasi  se- 


miplena  islis  verbis  inlograrcliir,  scd  nt  qnod  liilera 
jubciilo|iroptersiipcrborum  pru:suinptioiicm  iion  po- 
ler.il,  suadenlc  gialia  proptcr  hiimiliuin  cpnfessto- 
iicm  iin|Ierelur,  opere  ractoriiin,  non  adjeclionc 
verboruin.  Fides  amn,  sicut  Aposloliis  -.ul,  per  dile- 
ciioiiem  opcratur  {  Cnlat.  v,  (J  ).  Uiide  ilcm  dicit  : 
Qui  enim  diligil  allerum,  Legem  implevit  (  lium.  xiii, 
8).  Islam  charilatcm  qiiia  veiiicns  Clu-i>lus,  pcr  Spi- 
riluin  saiiclum  qucm  promissum  misil,  iii  ni;inifc- 
sliilionedonavii,  qua  sola  cIiariiatcjusiiiiaL(!g;s  pos- 
sei  impleri,  proptorea  dixit  :  Non  vciii  folvere  Lcgem, 
scd  adiiiiplere.  IIoc  est  Novum  Tcslamenlum,  quo 
liuie  dileciioiii  lixrcdilas  rogiii  calorum  promiliitiir, 
qiiod  iii  liguris  Velcris  Tesiamenli  pro  leiiip.)ruiii 
distributioiic  legebalur.  Undc  idoni  dicil  :  Mnndulum 
noviim  do  vobis,  ut  vos  iiivicemJiligutis  (Joan.wii,  .54). 

CAPUT  XXVIII. —  Ilaqiie  vel  omnia,  vel|teiic  om- 
nia,  qiKc  moiiuil  seu  pr;('ccpit,  iiiii  adjungebiil,  Eyo 
uutcmdico  vobis,  iiivcniunlurct  in  illis  velcribusLibris. 
Ibi  contra  irani  dictum  csl,  Turbatus  al  prw  ira  ocu- 
lus  iiicus  {Psal.  VI,  8);  ct,  Mclior  cst  qui  viiuit  irain, 
quam  qiii  capit  ciiilatem  {  Prov.  \\],o-2).  Ibi  conlra 
vcrbum  duriim,  Plaga  (lagelU  iivorem  fdciet ;  plaga 
auleiH  liiiguoi  confringet  ossa  {Eccli.  x.wiii ,  21).  Kji 
coiilra  moecliiiim  cordis,  Ne  coiicupiscas  urcrem  pro- 
xiini  tui{Exud.  xx,  17).  Non  cniin  ail,  Nc  .•«duUeres ; 
sed;  Se  concupiscas .  Unde  Apostolus  hoc  cx  Loge 
commcmorat,  diccns,  iVa»j  concupiscentiam  nescicbam, 
visi  Lcx  diceiel,  Non  concupisces  {liom.  vii,  7).  Ibi  de 
patieniia  iioii  resislendi  laudalur  vir  prxbciis  pcrcii- 
ticiiliscmaxillamclsaliiralusop|»robiiis(77jmMii,50). 
Ibi  de  iiiimico  diligciido  diciiur,  Si  csiirierit  inimicits 
tuus,  cibaillum  :  si  silit,potum  da  illi  {Prov.  xxv,21). 
Ilinc  ciiini  boc  commeiiioravil  Aposlolus  (  Uom  . 
xii.  20).  El  illiid  iii  Psa^mo,  Cnm  iis  qiii  odenmt  pa- 
cem,  erain  pacificiis  (  Psal.  cxix,  7):  cl  alia  nmlta. 
Quod  aulcm  lcmperaiido  a  vindicta  ,  ct  diligendo 
ctiam  malos,  Deuin  imilemiir,  liabes  ibi  do  ipso  Deo 
id  agciite  copiosiim  liiciim  :  ibi  namque  scriplum  esl, 
Mullum  eiiim  valerc  tibi  suii  siiperat '  senipcr,  et  viiluti 
bruchii  tui  qiiis  coiiira  stabii?  Qitoniain  tunqiiam  mo- 
menlum  slatcrw,  sic  tmte  te  est  orbis  terrarum  ;  et  lun 
quam  gulta  roris  anlelucani,  quw  descendit  in  terrum  : 
sed  misereris  oinnium,  quoiiiain  uinitia  potcs  et  dissi 
mulas  peccata  honiinum  f/-optcr  pocnitentiam.  DHigis 
tnim  omnia  qua:  suiit,  el  nihil  odistt  hoium  qiice  fccisti  : 
nec  eniin  odio  habens  aliquid  constituiises  Quomodo  ergo 
posset  aliquid  permanere,  nisi  .u  voluisses  ;  aut  quod  a 
le  vocatum  noii  essct ,  conscrvaretur  ?  Parcis  aulem 
omiiibus,  qitoniain  tua  sunt,  Doiiiine,  qui  uniinas  amas. 
Donus  enim  spiritus  tuits  cst  in  omnibus  ;  propter  quod 
eos  qui  exerrant  partibus  corripis,  et  de  quibus  peccant 
admonens,  alloqneris,  ut  relicta  muiitia  credant  in  te, 
Domine  (Sap.  xi,  22  ;  xii,  2).  .\d  liaiic  beniguam  pa- 
ticnliam  Dei,  qiii  f.icit  solcm  suuin  oriri  super  bonos 
ct  malos,  cl  pluil  super  justos  et  itijustos,  nos  imi.> 

»  Nonnulli  codici^s,  supereral  :  nt  Vulgaa  in  improssii 
In  manuscriilis  tainen  Bibliis  noslris  iegitur,  supcrat.  ta 
gr;cco,  pureslin.  y. 


S67  CONTIIA  I  AUSilJM  MA 

tinihiiii  (Miri.sliis  liortMliir  :  iil  viixHiMrc  iioslns  iii- 
jijiias  iK'!^ligaiini8,  cl  Itriirriciaiinis  nis  qiii  iio-.  odc- 
iiini,  iii  siiiius  poifi-cii,  Kicnl  l'ai(T  iioslcr  caJcsii» 
j»cir«Tfiis  (;',t  {Miillli.  V,  -il-^R).  V:il('io  .■iiiti.Mii  in.bis 
cl  ail  iciiiilliiiida  dchila  pcccaloiuiii  iioslior;iiii,  (iiioil 
:iliis  isla  uUioiuiiii  dcliita  rclaxaiiius,  cl  cavcinliiiii 
»'sse,  nc  si  lioc  iion  fcccriiniis,  iicc  nobis  (I(  prccaii- 
tihus  pcccali  ol»li{,'alio  rciiiillaltir,  sic  iii  iliis  Liliiis 
veicriliiis  sciiptiiiii  csl  :  Qui  viiidiain  vutl,  inveiiicl 
vindicUiiH  a  Dco,  et  pccailn  illiiis  confiimmis  confirmn- 
bil.  JieliiKiue  proximo  tuo  nocenii  te,  el  nuiic  deprecanti 
libipcccaln  solvcnlur.  Iloiiio  liomini  rcseivulirnin  ,  cl  a 
Doiiiino  qiKvril  medclum  carnis?  In  Iwmiiiem  similem 
sibi  non  luibcl  nmericonlimn,  et  pro  peccalis  suis  dcpre- 
calur  Domiiium?  et  ipse  dum  cnrosil,  reservaliram,  et 
rcpropilialioncin  peiil  a  Doinino  ?  et  quis  exorabil  pro 
peccciiisiUiiis{EccH.  xwiii,  1-5)? 

CAPLl  r  XXIX.— Jiiiii  vert  dc  iixorc  noii  diiiiillciida, 
quid  aliud  ,  vcl  quid  o;)i)Orluiiius  ex  illis  Libris  coiii- 
nicniorcni,  quain  id  unde  Judicis  dc  liac  re  iiilcrro- 
ganlibus Doiniiiu^  ipse  rcspondil?  Cuiii  ciiiin  qiia.Ti;iciil 
uiniiii  liccrcl  quacuinquc  ex  causadiinillcie  uxorcrn, 
ail  illis  :  JSon  lcgislis  quia  qui  fccil  ab  initio^,  mascu- 
iHin  et  l'eminmn  fccil  eos,  et  (lixit,  Propler  hoc  dimiilet 
liomo  palrem  el  malvem,  ct  adlixrcbil  uxori  suae;  et 
cruul  duo  in  cnriie  unn.  Itaque  jam  non  sunt  duo,  sed 
nna  caro.  Quod  ergo  Deus  conjunxil,  liomo  nonseparet. 
EcceJudx-iexlibiisMoysi  convincunlur  non  esse  uxo- 
rein  diiniUciuiain ,  qui  sccundiim  volunlalcm  lei^is 
Moysi  arbilrabaiilur  se  facerc,  cum  diinillcrenl.  Si- 
mul  el  illud  hic,  ipso  Cbrislo  allcslaiite,  cognosci- 
mus,  Deuin  fecisse  el  coiijunxissc  mascubim  el  femi- 
nai»  :  quod  Manicbaci  negando  damnanl»,  non  jam 
Moyscos  libro,scd  Cbrisli  Evangclio  resislcnles.  Por- 
ro  auvcm  si  quod  ipsi  opiiiantur  et  prrcdicant , 
verum  cst,  dkiboluin  fccisse  atiiite  junxisse  niascH- 
lum  el  fcmiiiam  :  qua  callidilate  diabolica  Fauslus 
rcprelieiidil  Moyscn  lanqiiain  conjugia  dirimeiitcui 
pcr  libellum  repudii ,  cl  laudat  Christum  tanquani 
illud  cju  modi  vinculoin  e(>n!irmanlcm  cx  proceeplo 
Evangelii ;  cum  uliquesccuiidum  suain  stultam  sacri- 
legamiiuc  scnlentiam  Moysen  laudare  debuerit  sepa- 
ranlem  quod  feccral  et  conjunxcral  diabolus,  el 
Cbrislum  vitupcrare  diaboli  bgmenlum  et  liganien- 
lum  soUdantcm?  Jam  iliud  quomodo  apcrit  Magister 
boiuis,  cur  ipse  Moyses,  ex  cujiis  libro  prolaia  cst  de 
prima  conjiinetione  masculi  et  fcminoc  tam  sancla  et 
niilla  separalione  violanda  castitas  coiiingaUs,  poslea 
perniisirit  diinitlcie  iixorciii?  N:»m  cnm  illi  rcspon- 
disscnl.Qicd ergo  MoijSes  mandavit  duri libelluin  repudii, 
et  dimitiere?  ail  iHis,QHO)Hai«  Moijses  ad  duri  iam  cordis 
veslri  permisil  vobis  dimillere  uxores  vestras  {Mallli  xix, 
4-8).  IIdccsI  qiiodpaulo  ante  e.\posuiinus(S'i(pra,  c«/7. 
2li).  Qiiaiila  cnim  diiritia  erat,  quae  nec  pcr  libdli 
inierposilioncm,  ubi  dissuadeiidi  locus  juslis  el  piu- 

'  Lov.,  qni  fecU  liominemab  initio.  Editi  vero  ali  ctMss. 
eonsenlieiiles  grie.o  iion  liabent  homine^n ;  (\\}x  vox  ab 
anliquis  eliam  Corbeiensibus  Bibliis  vulyalx-  sivc  laliuae 
eiiilioiiis  abest. 

»  ui  Mss.  el  apud  Am.,  danmantur. 


.NiCII/i:iJM,  S.  ACCIJ.STINI  SCS 

dciilibiis  tribucbiitur,  sf)Mrt(1ei.'ti  po^sci  ad  reripiui- 
dain  vcl  rcvocandani  coiiju(;ii  cliaritalcni?  Ita  DomiiuiH, 
qiiid  Lcx  el  boiiis  pr:i:(  i[iiTCI,  ct  dnris  fKtrmillcrct, 
(•jiisdcin  Lo(5is  tcslinioiiio  dcclaravit ;  ciiin  ct  noii 
diinittciiilaiii  iixorcm  cx  (riilciii  Scrijiliira  coinmcino- 
ratn  coiijunclione  masciili  d  fcinin:c  monuit,  divi- 
namqiic  ancloritatcin  cjiisdciii  conjunclioiiisexposiiil, 
ct  (biniliiin  libclliini  rcpiidii  proplcr  duritiain  vcl 
doiiiaiiili  vcl  indoinili  ciinlis  ostciidil. 

CAI'l]TXXX. — Quapio;.lcr,  ciim  omiiia  illa  excel- 
lcnlia  pncccpla  Doinini,  qii:c  vctcribus  llcbnroruiri 
Libris  coiitraria  Faustus  volcbat  oslcndcrc.iii  eisdc;ii 
(|iiO(pie  Libris  invcniantiir  ;  iinde  rciiil  Doininus 
Lcgcm  non  solvere,  scd  adinipbTc,  nisi  iil  excc|ilis' 
piomissoruin  ligaris,  quac  reddita  verilalc  adiinplcli^ 
al.picsiiblaticsunt,  ipsaqiiO(|ucpra;ccpta,  pcr  qn.x  Lcx 
illa  s:iiiclact  justa  et  bona  aA  (liom.wi,  12),  noii  pcr 
vclustaiciii  litlcr.cjubci.lis,  etdcUcla  siipcrboniin  rcaltt 
ctiam  pncviiricatioiiis  aiigcntis ,  scd  p<T  noviLalcni 
spiriliis  Tuljuv.intis ,  cl  liuiniliurn  confcssioncm  sabi- 
tis  gratia  libininlis,  implcrcntiir  in  iiobis?  Qiiia  rcvc- 
ra,sicutOiiin  a  isl:i  pr.cceptasiibUniia  necinillis  Libris 
vcteribusdcsunl ;  ila  illic  finis  qiio  referantur  occiiiiiis 
cst :  qiiamvis  .sccundum  cum  viverent  sancti ,  (ini 
fuuiram  cjiis  rcvclationein  vidcbaiil,  cl  pro  lciiipo- 
riim  proprict:ite  vcl  proplictice  tcgebant,  vcl  prophe- 
tice  tcclum  sapicnlcr  iiitelligcbant. 

CAPUT  XXXI. — Dcnique,quod  non  Uimcre  dixerim,  i 
iicscio  utruiii  (|iiisi|uam  in  ilUs  Libris  invenit  nomen 
rcgiii  c(Bloriim,  qnod  lain  crebro  noininat  Doniiiiii*. 
Dicilur  quidcm  ibi  :  DiHgile  sapienliam,  ut  ina-lernuni 
regnelis  {Sap.  vi,  2^).  Et  ipsa  vita  ffitcrna  si  ncn  illic 
in  manifesto  pra^diciirclur.non  diceret  Dominuseli;im  I 
nialis  Judxis  :  Scrutamini  Scripiuras,  in  quibus  pula- 
tis  vos  vitam  (etcrnam  kabere ;  ipsee  leslimonium  perlii- 
bent  de  me  {Jonn.  v,  39).  Quo  cnim  aisi  ad  boc  per- 
tinct,  qiiod  ibi  scriptuin  est,  Non  moriar,  sed  vivam, 
et  enarrabo  opera  Domini  {Psal.  cxvii,  17) ;  el,  lUu- 
mhiaoculos  meos,  ne  nnqnam  obdormiam  in  morle{Psal. 
xn,  4);  el,  Justoium  anima;  in  manu  Dei  sunt,  et  non 
tanget  illos  tormentwn :  el  paulo  post,  Jlli  autcm  sun( 
in  pace;  et  «'  coramhominibus  tormenta  passi  suul,spes 
illoruin  iinmortnlilate  plena  csl;  ct  in  paucis  vexati,  in  mul' 
lisbene  disponentur  {Sap.  iii,  1-5)  :  elin  alio  loco,  J«s/i 
autem  in  perpeluum  vivent,et  apud  Doininum  est  merces 
eorunty  et  cogitntio  eorum  apud  Allissimttin ;  ideo  acci- 
pient  regnum  decoris  el  diadema  speciei  de  manu  Do- 
mini{Id.\,  16,17)?  ILccclalia  multa,sive  apertissi- 
ma  sivesobobscura,  ir^veniuntiir  iHic  lestimonia  vitaj. 
a.'tcriia;.Et  deipsa  corporum  resurreclioiie  non  tacuc- 
runlJrophelai.Unde  Phariscei  adversum  Sadducx'0S 
eam  non  credentes,  acerrime  confligcbant :  qiiod  non 
solum  in  ActibusAposloIorum  canonicis.quos  isti  ncn 
accipiunt,  ne  de  advcnlu  veri  Paracleli,  quem  pro- 
misit  Dominus,  convincantur,  evidenter  apparet  (.Acf. 
xxin,  &-9);  veruin  etiain  in  Evangelio,  ubi  ei  propo- 
nuiit  Sadduccei  qu;eslioncm  de  muliere,  qu;e  scptcin 
fr.itribus  singillalim  nupseral,  cuni  in  ejus  connubium 

»  ABi.,  nisi  ut  ex  prareptis.  Er.,  nisi  ut  perceplis. 


569  LlBEIl  VIGRSIMLS.  37O 

aller  alleri  morieDli  siicccdercl,  ciijtisnam  coniin  in  liir ,  quciu   rtgcm  ail  rcgondos ,  el  saccrdoleni  :id 

rcsurrcclioiie  uxor  esscl  ruliira  (.Vuf//i.  XXII,  23  i8).  saiiriincaiiilos  ndclcs  suos  uiiiversus    illc   apparatus 

rroiiide  lestimoniis   \'dM    x'lcriiii>   el  rcsurrcclioiiis  vetcris  Inslriiniciiti    in  gencrationihus,  faclis,  diclis, 

morluorum  abuiuial  illa  Scri|)lura  :  scd  hoc  nomeii,  sacrificiis.oljscrvationibus,  fesliviialibus.omnibusque 

id  esl  rei;num  coeloruin,  dc  nullo  indc  loco  milii  oc-  clociuioniiu  priccoiiiis,  cl  rcbus  gcstis,  et  reruin  figu- 

curiit;lioc   cniin  jtroprie  portinct  ad  rcvclaioneni  ris  parluiiebat  esse  vcniurum  :  (|iii  pleniis  gialia  el 

Novi  Tcslamcnli.tpruicacorporaqii.c  lcrrcr.a  fueiant,  veriiate  {Joun.  1,  14),  ctad  prxccpla  facieiida  adju- 

inutalionc  illa  qiiaiii   Paiilus   apcrlius  coinmcmorat,  vaiido  pcr  gialiani,et  ad  promissa  impleiida  cur.nulo 

in  resurrectioue  lient  spirilualia  (l  Cor.  xv,  42  44),  pcr  verilatcm,  vciiil  Legciu  non  solvcre,  scd  adiiii- 

ac  per  hoc  coelcslia,  in  i|uibus  possidcamus  rcgnum  plcre. 
joelorum.  Quod  ori  cjus  cliam  nomiiiaiidum  scrvaba- 


LIBER  riGESIMUS. 


r.APLT  PRIMLM.  —  FiiSTts  dixit :  Cur  solem 
colitis,  nisi  qiiia  cstis  Pagani  el  Gciilium  scliisiiia, 
non  secla  ?  Igilur  non  ab  re  fucrit  ct  hoc  ipsum  qiKt- 
rore,  quo  nianifcsiiiis  vidcre  possinius,  ulcr  i)0!>lriim 
lioc  nomiiic  dcbcat  appellari.  Et  quidcm  si  libi  fidciu 
meam  nunc  simpliciicr,  ul  in  aiiiicis  rcfcram,  vide.ir 
fortasse  excusalionis  causa  id  fiugcre,  aut  divinorum, 
qnod  ab>il,  luminum  erubescere  culluram.  Scd  lu 
quidcin  Otcunique  volucris  accipe  :  ine  lamcii  dixissc 
non  po^iiilebil ,  vcl  propicr  aliquos ,  (|ui  haiienus 
scirc  habebiiiil,  rcligionem  noslram  iiiliil  cum  Geiiti- 
Lus  babcre  ooiumiine. 

C.APUT  II.  —  Igitur  nos  Palris  quidem  Dci  omni- 
potenlis,  cl  Chrisli  Filii  cjiis,  ol  Spiiiliis  sancli  unuin 
iilemquc  sub  tiiplici  appcllMlione  colimus  iiunicn  : 
scd  Palrein  quidciii  ipsum  liiccm  iiicolcre  crcdimus 
summam  a$  priiicipalem,  qiiam  Paulus  alins  inacces- 
sibiletu  vocat  (I  Tim.  vi,  16)  :  Filium  vcio  iu  hac  sc- 
cunda  ac  visibili  tiice  consislcrc;  qiii  quoniam  sil  ct 
ipse  gcmitins  ,  ut  cura  Apostulus  novit,  Clirislum  di- 
ceiisesse  Dci  virlulem  ct  Dei  sapicutiam  (ICor.  i,2i); 
virtulcm  quidcm  ejus  in  solc  habitarc  credimus,  sa- 
picnii:iin  vero  in  luna  :  nccnon  cl  Spirilus  saiicti,  qui 
est  majestas  tcrlia,  acris  hiinc  omnciu  aiiibit  >m  scdcin 
f;iteniur  ac  divcrsoriuni ;  ciijus  cx  viribiis  ac  spirllu.ili 
profusioiie  ,  lcrram  quoqiie  concipicnlcm  ,  gigneie 
pntibilem  Jesum,  qui  cst  vita  ac  salus  hominum,  omni 
Nispcnsus  cx  ligno.  Qu."propler  et  iiobis  circa  uiii- 
vcrsa,  et  vobis  simililcr  crga  paneni  ct  calicciii  par 
n-ligio  cst,  quamvis  eoi  um  accrrime  odcritis  auclores. 
li.i'C  noslra  fides  esl  :  dc  qua  si  quxrcndiim  alias 
p4iiaveris,  aiidies  ;  qiiamvis  ncc  illud  ad  pra'sens  mi- 
nus  firmum  sit  nrgiuncnlum,  quod  vcl  lu,  vc!  qiiilibct 
aiiiis  rc^.iius,  ubiiiam  Dcuin  siiuin  credal  li.tbiiare, 
nspondcre  noii  dubilabit,  In  luiiiine  :  ex  quo  cullus 
liic  meus  omnium  pcne  teslinvnio  connnnatiir. 

CAPUT  III.  —  Scd  nunc  ad  illud,  quia  nos  non  .se- 
clam,  sed  scbisma  Geiiiiiim  nuncupasii.  Scbisma, 
nisi  fallor,  esl  eadcm  opinanlem  alquu  eodein  rilu 
colentcm  qiio  c.Tteri,  solo  congregationis  dcieclari 
discidio.  Sccta  vcro  cst  lon;,'c  alia  0|(inanlcin  qiiatu 
c-ricri,  alio  etiam  sibi  ac  longc  dissimili  rilu  divini- 
t  'is  institiiisse  culturam.  Qii;b  si  ita  sunt,  mca  in- 
lcriin  ct  opinio  et  cullus  loiigc  alia  sunt  qiiatu  Paga- 


norum.  Do  tuis  posica  vidcbinuis.  Pagani  lM)na  et 
inala,  letra  cl  splcndidi,  perpctua  et  cadiica,  miil:i- 
bilia  ct  ccrla,  corjioralia  ci  divina  iiniini  iiabcro  prin- 
ci|)iiiin  dogmalizaiit.  Ilis  ego  valde  contraria  scntio, 
qiii  boiiis  omiiibiis  prinoipium  fatcor  Dcum  ,  conira- 
riis  vcro  Ilylcn  :  sic  ciiim  tnali  piincipiiimac  naturhin 
thcidogusnosterappellat.  hcm  1'agani,  aris,  dclubris, 
simulacris,  victimis,  alque  incenso  Deuui  colciiduni 
pulant.  Ego  ab  his  in  hoc  qiioque  niiilium  diversus 
iiKcdo,  qui  ipstim  mc,  si  modo  sim  diginis.  raiiona- 
bilc  Dei  lemplum  pulo  :  vivum  viv;e  inajcst;ilis  siniu- 
lacrum  Christum  Filium  ejus  accipio  :  aram,  nieii- 
lcni  boiiis  arlibiis  cl  disciplinis  imbutam,  honores 
(|iioqiic  diviiios  fic  sacrificia  in  solis  orationibus  el 
ipsis  puris  ac  simplicibiis  pono  :  quomodo  crgo  sclii- 
siiia  siiin  Paganonim? 

CAPUT  IV.  —  ll;iclcnus  eiiim  et  Juihrornm  me 
potcras  diccre  scliisma  ,  quia  ct  omnipoleniem  Deum 
colam,  qiiod  sibi  ct  Jud.i  us  omnis  aiidaciler  assumit, 
cutu  iion  considerarcs  riluuiu  diversilaletn,  qua  a  me 
colerclur  Omnipoiens,  el  a  Jud.t'is;  si  lamcn  Omni- 
polentem  Jud;ri  colunt.  Scd  inlcrim  dc  opinione  ira- 
cl;\mus,  (iu;e  sic  ot  Pag:inos  de  solis  culliira  fefcllit, 
ul  dc  Omiiipotcnlis  Jud;co^.  Scd  ncc  vesirum  quidcm 
scbisma  si  mcdixcris,  verum  csl,  quamvis  Christiiiu 
vcnercretcolam  :  quia  alio  eum  rilu  colo  et  alia  fide 
qiiam  vos.  Scliisma  vero  aiil  niliii  iinmutare  debct  ab 
C)  uiide  factum  e.-.t,  aut  iiou  muliiim  :  ut  puia  vos. 
qiii  descisccnlcs  a  Gcntibus  ,  nioiiaiciii;c  opinioneni 
priino  vobiscum  divulsislis,  id  cst,  ut  oinnia  credatis 
cx  Dco  :  sacrificia  vero  eorutu  vertisiis  in  agapcs, 
iilola  iii  marlyics,  quos  volis  similibns  eolilis  :  de- 
nincioriini  iimbrasvino  placalis  ct  dapibus;  solcranes 
Gciiiiiiin  dies  cum  ipsis  cclcbratis,  ut  calcndas,  el 
solstitia  :  de  vila  cerle  muiasiis  iiihil ;  cstis  sanc 
schisma,  a  malrice  sua  diversum  niliil  liabens  nisi 
convenlunu  N.  cnoii  et  priorcs  veslri  Jud;ui,  S(^grcgali 
cliam  ipsi  a  Gcnlilius  sculplunis  solum  dimiseninl  : 
tcinpla  vero,  ct  imniolalioncs,  et  aras,  et  sacerdolia, 
atqiic  omne  sacrorum  minislcrium  eodcin  ritii  excr- 
cucrunt,  ac  mullo  siipcrsliiiosiiis  qiiam  Gentes.  D(» 
(ipinione  vcro  uionan  lii;c  iii  iiiillo  clijin  ipsi  ilisseii- 
tiimt  a  P;iganis  :  qiiare  constat  vos  alque  JwUios 
scliismala  cssc  GcniiliUitis;  cujus  fidcni  tencnles  cl 


37 1 


CONTIIA  l-AUSTUM  MANTCfl/EUM,  S.  AUCUSTIN! 


ritu3,  modicc  qnamvis  imiiiululos  ,  di;  sola  convcn- 
tiium  divisionc  pui.tiis  vos  cssc  scclas,  Porro  :nilein 
Bcctas  si  qiinTiis,  non  pliis  criinl  qiiain  du:c,  id  cst, 
Gcnlium,  et  noslra,  qni  cis  loiigc  divcrsa  sciiliiinis. 
ila  |iiidcm  oppositi  inviccm  noijis,  ul  cst  vcritas  et 
mcndacium,  ul  dics  et  nox,  ut  cgcstns  cl  copia,  iit 
«iorl)us  et  saiiilas.  Vos  vcro  iicc  crroris  seda  cslis , 
nec  vcriiaiis  :  sed  scliisma  tanlum;  ncc  ipsuni  vcri- 
tatis  saltcm,  scd  crroris. 
CAPUT  V.  —  AuGUSTiNUS  rcspoiidit  :  0  impcrila 
"^  pcstis,  et  vanitns  vcrsipellis !  ulquid  tibi  ohjicis,  quod 
si  qiiis  lilii  objicit,  ncscitcum  quo  agal  ?  Ncqiie  ciiim 
vos  Pagaiios  dicimns,  aul  scliisma  I>aganoruni;  sed 
habcre  cum  cis  qiiamdam  similitudincm,  eo  quod 
miiltos  colalis  dcos.  Vcrum  vos  eis  essc  longe  dclc- 
riores,  qiiod  illi  ea  colunt  quac  sunl,  scd  pro  diis  co- 
lenda  non  sunt  :  siint  enim  ct  idola ,  sed  nd  salntcm 
niliil  sunl.  Ktqiii  colil  aiborcm,  iion  qiiidem  urando, 
sed  adornndo,  non  id  colit  quod  nusquam  est,  sed 
quod  ita  colendum  non  cst.  Ipsa  eliam  d:cmonia, 
uiide  dicit  Apostohis,  Qna;  immolant  Gentes ,  dcemo- 
viis  immolant,  et  non  Deo  (I  Cor.  x,  20 ) ;  utiqiic  sunt 
quibusillos  iinmolare  dicit,  elqnorum  nos  sociosesse 
non  vult.  Jam  vero  ca-ium  ei  tcrrn,  mare  et  aer,  sol 
et  luna,  etcxtera  sidcra,  oinnia  liacc  manifesta  oculis 
apparent,  alque  ipsis  sensibus  prjcslo  sunt.  Quce  cum 
Pagani  tnnqnam  deos  colunt,  vel  tanqiiam  partes 
uniiis  magni  dci;  nam  universum  mundum  quidam 
eorum  pulnnt  maximum  deum  :  ea  colunt  qucc  sunt. 
Cum  quibus  quando  agimus,  ut  ca  non  cohint,  non 
eis  dicimiis  quod  nulla  sint,  sed  quod  colenda  non 
sint :  eisqiie  colendum  horum  omnium  condilorcm 
Deum  invisibilem  suadcmus,  cujiis  soliiis  parlicipa- 
lione  beatus  honio  fieri  poiesl;  quod  omnes  velle 
nemo  ambigit.  Sod  quia  nonniiUi  eoruin  invisibilcm 
et  incorpoream  creaturam  colunt,  quod  est  el  anima 
mensque  humann;  lamen  quia  nec  ejusmodi  crealurae 
participatione  filhomo  bealus  ;  ille  non  soluni  iiivisi- 
bilis,  verum  eliam  incommutabilis  Deus,  id  esl,  Deus 
verus  colendus  est :  quia  solus  ille  colendus  est,  qiio 
solo  fruens  ,  beatus  fit  cultor  ojiis;  et  quo  solo  non 
fruens,  omnis  mens  misern  est,  qunlibet  re  alia  per- 
fruatur.  Vos  aulem  cum  en  colalis  quse  omnino  non 
sunt,  sed  vestrarnm  rallaciiim  fabulanim  vanilnte  fin- 
gunlur,  propinquiores  esselis  verae  pieiati  ac  religioni, 
si  saltem  Pagani  essetis,  vel  in  eorum  genere  qni 
corpora  colunt,  etsi  non  colenda,  sed  tumen  vera. 
Unde  vos  verius  dixerim  nec  solem  isiiim  colere,  ad 
cujus  gyrum  vestra  oratiocircumvolviuir. 

CAPUT  VI. — Nam  et  de  ipso  lam  falsa,  et  tam 
detestanda  jactatis,  ut  si  suas  vindicaret  injurins,  jam 
flammis  ejus  vivi  arderelis.  Wam  primo  euin  navim 
quamdam  esse  dicilis  :  ila  non  tantiim,  ut  dicitiir, 
lolo  coelo  erratis,  sed  et  nalatis.  Deinde  cum  omniiim 
oculis  rotiindus  effulgeat,  eaque  illi  figurn  pro  sui 
ordinis  posiiione  perfecla  sit;  vos  eum  iriangulum 
perhibetis,  id  esl,  per  qnamdam  iriangulani  coeli  fe- 
nesiram  iuccm  islatn  mundo  terrisqiie  radiare.  Ita  fii 
ui  a<l  islum  quidein  solcm  dorsum  cerviccmque  cur 


«71 

vclis;  non  aulcm  ipsum  tam  clara  rotnndilate  con*!»!- 
cuum,  scd  nc-cio  qnniii  navim  fKjr  forameii  triangu- 
lum  niirniilcni  alque  UiccnU-ui ,  quani  connciain  cogi« 
taiis,  adorclis  Quaiii  piof.  cio  fabcr  illc  non  ricerct, 
si  qiiiMiiadinodum  cmunlur  ligiia,  quibus  navigioruin 
labul;i:  compingunlur,  sic  cniercntnr  cl  vcrba,  quibug 
Iia;rclicoriiiii  fabula;  confiMgiinliir.  Vciuiii  bacc  toler.! 
bilius  vel  ridentur  vel  flcnlur  iii  vobis  :  illud  csl  in- 
tolcrabililer  scelcratum,  qnod  dc  ipsa  navi  puclla» 
pulcliras  ct  piicros  proponi  dicitis,  quoruni  formosis- 
siniis  corporibus  iiiardcscnnt  principes  lenebrariim, 
ad  fcminas  masciili,  ct  ad  masculos  fcmina; ;  ut  in 
ipsa  flagranii  libidine  el  inliianti  concnpiscciilia  de 
mcmbris  coruin  lanqiiam  de  tetris  sordidis^pie  coiii- 
pcdibus  dci  veslri  membra  solvanlur.  Et  liis  obscoe- 
nissimis  pannis  vestris  conamini  assuere  inefT.dnleni 
Trinilalem,  diccnlcs  Palrem  in  sccrelo  qiiodain  lu- 
mine  liabitarc;  Filii  autcm  in  sole  virlulcm,  iii  luna 
sapientiam;  Spiritum  vero  sanctum  iii  aere ! 

CAPUT  VII.  —  In  qiia  Iripartila  vcstr^,  vel  polins 
inni  quadripnrliia  fabiiia,  dc  Patris  quidem  secrcto 
luniine,  quid  vobis  dicani,  nisi  quia  lumen  cogilare 
non  polestis,  nisi  quale  videre  consiiestis?  Hoc  eoim 
conspiciium  el  omni  carni,  non  taiitnm  hominum,  vc- 
rum  eliam  bcsliarnm  el  vermiciiiorum  nolishimnni 
lumcn  intuenles,  ex  ilioconceplam  corde  phantasinm 
in  immensum  soletis  augere,  et  eam  Iiicem  dicere  nbi 
Deus  Pater  habilal  cuin  regnicolis  suis.  Quaiido  enim 
discrcvislis  lucem  qua  cernimus,  ab  ea  luce  qiia  in- 
teHigiinus,  cum  aliud  niliil  unquam  pulavcritis  esse 
intelligcre  veritalcm,  nisi  forraas  corporeas  cogilare, 
sive  finilas,  sive  ex  aliquibus  partibiis  infinilas  ;  qiiae 
jnania  phantasmala  esse  nescilis?  Proinde  cum  lan- 
tum  inlersil  inter  cogilalioncm  qiia  cogilo  terram  lu- 
niiiiis  veslram  quae  omnino  nusqiiam  est,  et  cogit.i- 
tionem  qua  cogito  Alexandriaiii  qiiam  nunquam  vidi, 
sed  tamcn  cst ;  rursiisque  tantum  inlersit  inter  istain 
qu3  cogiio  Alexandriam  incogiiilam,  et  eam  qua  co- 
gilo  Carlhaginem  cognilam  :  ab  liac  qiioque  cogita- 
tione  qna  cerla  et  nola  corpora  cogito,  longe  iiicoin- 
parabililer  dislat  cogilatio  qiia  inlcUigo  jusliliam,  ca- 
slilalem,  fidem,  veritalem,  charitaiem,  bouilatem,  et 
quidquid  ejusmodi  est  :  qux  cogilatio  dicile,  si  po- 
leslis,  quale  lumcn  sit,  quo  illa  omnia  quae  boc  non 
sunt,  et  inter  sediscernuniur,  et  quanlum  ab  boc  di- 
stent,  fida  maiijfeslatione  cognoscitur  :  et  tamen 
eliam  hoc  lumen.  non  est  luincii  illud  quod  Deiis  est; 
lioc  enim  crealura  esl,  Creator  est  ille  ;  hoc  factum, 
ille  qui  fecit ;  hoc  denique  mulabile,  dum  viili  quod 
nolehat,  et  scit  quod  nesciebat,  et  reminiscilur  quod 
obiitum  erat,  illud  aulem  incomniulabili  volunlalc, 
verilale,  aeleriiilaie  persistit ;  et  inde  nobis  est  in- 
itium  exislendi,  ratio  cognoscendi,  lex  amandi;  iiide 
omnibus  et  irralionalibiis  animaiitibus  natura  qiia  vi- 
vunt,  vigorquo  senliimt,  motus  quo  appctunt;  inde 
etiam  omnibiis  corporibus  mensura  ut  subsistant,  nu- 
merus  ut  ornentur,  pondus  ul  ordinentur.  llaque  hi- 
men  illud  Trinitas  inseparabilis,  unus  Deus  es(,  ctijiis 
Yos  nullo  corpore  adjnncio,  pcr  sc  ipsam  incorpo- 


reain,  spirilualciu,  incommulabiloiiiquc  subslaiiliam 
eiiani  locis  dividilis.  Ncc  sallom  Triniiali  luca  iria 
dalis,  sed  qualuor  :  Patri  ununi,  id  esl,  lumoii  iiiac- 
Cessibile,  quod  prorsus  non  inloiligilis,  Filio  duo,  so- 
lem  scilicol  alquc  lunani;  Spiiiiui  sanclo  riirsus  unuiii, 
id  est,  aeris  hunc  omncni  ainbiluin.  Do  Patris  ergo 
inaccessibili  lumine,  quia  veram  fidem  leiientibus 
non  inde  separalur  Filius  el  Spirilus  sauclus,  liac< 
teiius,  in  pnesentiadixerim. 

CAPUT  VIII. —  Veslr;L'  autcin  vanitali  quid  placuit 
in  sule  poiiere  virlutem  Filii,  el  iu  liuia  sapientiam? 
Cum  cnim  in  ipso  Patre  Filius  iiiscparabilis  nianeat, 
quoiuodo  polesl  sapientia  cjus  ab  ejus  virtulc  sopa- 
rnri,  ut  illa  sil  in  buie,  Ikic  iii  luiia  ;  cuin  i>er  cjus- 
niodi  locos  nisi  curpora  dividi  separariiiuc  noii  pos- 
siiil?  Qiiod  si  scirctis,  nunquam  stulio  insanoque 
pliaiiiasmate  taiitas  T.ibulas  texcrelis.  At  iu  ea  ipsa 
falsitate  alque  fallacia,  qiiain  incongruc,  quam  per- 
vcrse  sedeiii  s:ipiciilije  minus  luccre  dicitis,  quam  sc- 
Jcm  virtulis ;  cum  ad  virtutcm  perlincrc  vidcatiir 
oiierari  el  eflicere,  ad  sapienliani  vcro  docere  ci 
oblenderc  :  ac  |>cr  lioc  si  calor  in  sole,  lux  aulcm 
prjcpollorel  in  Iiiiia,  utcumqiie  invenissent  isia  fig- 
nieiita  vcrisiinilitndiiiis  ncbulam,  bominibus  carna- 
libus  et  aniiujlibus  docipioitdis,  qui  nibil  pulanl  esse, 
nisi  quod  corporale  cogilaveriiil;  caloris  enini  vio- 
Iciita  operalio  cst  ad  movcndum  ',  undc  virlutitri- 
buerctur ;  lucis  aiitciii  clarus  fulgor,  ad  demon- 
slrandum,  unde  lianc  sapicntiic  darcnt :  cuin  veru  lui 
longo  in  soie  pra>ccllat,  quomodo  ibi  virlus,  liic  au- 
lein  qu(Kl  lanlo  minus  Iiicct,  s.ipicnlia  esl?  0  sncri- 
l-gi  iiieptia  !  el  cum  sit  u:ius  Cliristus,  Dei  Virtus  cl 
Dei  Sapienlia  (ICor.  i,  2i),  Spiritus  aulem  sanclus 
noii  ipsc  sil  Cbrislus  ;  quomodo  scparalur  a  se  ipse 
Clirislus,  cum  ab  eo  non  srparclur  Spirilus  sanctus? 
Aoreiii  qiiippe,  qiicin  scdcm  Spirilui  saiiclo  vcstra  fa-r 
biila  iribuit,  tolam  mundi  fabricam  implerc  perbibc  ■ 
lis.  Uiide  sol  et  luna  circuiius  suos  pemgenies,  sem- 
f»er  cum  ilio  sunt.  A  solc  aulem  luna  reccdit,  el  ad 
soieni  rursns  ai  cedil :  ita  vobis  auctoribus,  vel  po- 
liiis  deccptoribus,  per  dimidiam  parlcm  circiili  recc- 
dita  virtute  sapicnlia,  etad  cam  per  aliam  diinidiam 
rursus  acccdil :  el  cum  plcna  cst,  tum  luiigc  esi  a 
virlule  sapienlia ;  lunc  enim  tam  longu  inlervallo  a 
sc  disjuncia  siiiit  hxc  duo  lumina,  ut  cum  sol  vergit 
.id  occidonlcm,  tunc  luna  surgalab  oricnle  :  ex  quo 
fit,  ul  quoniam  infirmantur  omnia  quaj  virlutedese- 
riiiilur,  co  sapicnlia  sit  iiifinv.ior,  quo  est  Inna  ple- 
niur.  Si  aulem,  quod  vcritas  liabct,  et  sapiciilia  Dci 
semper  tantumdcm  valet,  el  virlus  Dei  semper  lan- 
lumdem  sapil;  cur  h.TC  sic  duo  dicitis,  ut  ca  locoriim 
sedibus  inlervaliisquc  scparelis,  cum  ei  ipsas  sedes 
ojusdem  subslanti:c  dicalis,  bomines  ca^ra  el  insana 
menle  non  reccdcntcs  a  pliantasmale  corporum,  et 
virtutc  ac  sapientia  ila  carentos,  ui  ncc  sapere  possi- 
lis  aliquid  fortiler,  necvalcrc  sapicnter?  Itane  vcro, 
detestanda  ct  aiiatbcmanda  slultitia,  Cliristus  pcr  so- 

'  sic  Mss.  At  cdili  viilt,'ominui  beac,  caloris  cniin  liolen- 
Ha,  operalio  at  ad  iimendum. 


LIDEU  VICESI.MUS  57^ 

lem  lunamquc  dislenlus;  liic  virtute  habilaiis,  hie 
sapienlia ;  nec  hic  perfectus  et  plenus,  ncc  iii  sole 
sapieiis,  nec  in  Iiina  praepotens,  utrobique  pulcliro» 
piicros  subornat  cunoupisccndos  feminis  principibus 
tenebrarum,  et  masculis  puollas?  Ifoec  logilis,  h:rc 
credilis,  h.rc  docelis  :  ex  liac  fide  ductriiiaque  vivi- 
tis ;  el  niiramiiii  qiiia  sic  abuminamini ! 

C.APUT  IX.  —  Vcriim  si  in  istis  lam  eminenlibii» 
nutissimisqiie  Iiiminibus  sic  crratis,  ut  iii  eis  non 
qiiod  sunl,  sed  quod  vubis  dementissimefingilis  ado- 
relis,  quid  de  ca;tcris  veslris  fabulis  dicam?  Qiiis 
enim  spleiidilcncnssuspendit  mundum,  ct  quis  Atlas 
ciim  illo  supportat,?  Ila^c  el  innumerabilia,  qiia;  siini- 
litcr  doliratis,  omnino  noa  siint,  cl  colitis  ea.  Iline 
vos  Paganis  dicimus  dctcriores,  eo  lantiim  similes, 
qnod  niultos  deos  colilis  :  eo  vcro  in  pejorcm  partcju 
dissiinilcs,  quod  ilii  pro  diis  ea  colunt  qux  sunt,  sed 
dii  non  suiU;  vosaulcra  colilis  ea  quae  ncc  dii,  nco 
aliquid  sunt,  quoniam  prorsus  nulla  sunt.  Ilibent 
qiiidem  cl  illi  quaedam  fabulosa  figmenla,  scJ  esse 
ilias  faUuIas  norunt;  el  vel  a  poetis  dclcctaiidi  caiisa 
fictas  essc  asserunt,  vel  eas  ad  naturam  reniiii  vol 
mores  boniinum  inlcrprelari  conantur  :  sicat  Vulca- 
nuin  claudum,  quia  ignia  lerreni  inotus  ejusmodi  cst ; 
et  Fortiinam  cxcam,  quod  ex  inccrlo  accidaiil.  qua;. 
fortuita  dicuntur;  cttria  Fala  in  colo  et  fiiso  digitis- 
quc  filum  cx  lana  torqueniibus,  proplcr  tria  tcin- 
pora,  prateiilum  q^uod  iii  fuso  jaiii  netum  alque  in- 
volutuin  est,  pricsens  quod  iuler  digitos  neulis  trajl- 
cilur,  futunim  iu  lana,  qux  culo  implicala  cst,  quod 
adliuc  pcr  digilos  nentisi  ad  fusnni,  lanquam  per  pr*- 
sens  ad  prx>terilum  trajicicndnm  csl;  et  Veneieni 
Vulcani  uxorem  ,  quia  ex  calore  vuluptas  naluraliler 
iiascilur  ',  el  .Mariis  adulteram,  quia  belligcraulibus 
incnngrua  est ;  et  Ciipidiiicm  piicruin  volitantcm  ac 
sagitlantem,  quod  irraiionabilis  et  insiabilis  amor 
corda  vulncret  niiserorum  :  et  alia  pcrmulta  iii  huiic 
modum.  Quocirca  hoc  in  eis  irridemus,  quod  inler- 
prclata  sic  adorant,  qiix  non  iiitellecta,  qiiamvis 
d:ininabilitcr,  taincn  excusabilius  adorarcnt.  Ipsis 
qnippe  iiitcrpretalioiiibus  coiivincuutur,  uon  se  illuin 
Dcuin  colere,  cujus  solius  participationc  mcns  beala 
lit,  sed  ab  illo  condilam  crcaluram  :  nec  solas  vic- 
lulcs  ipsius  crealure,  siciK  Minervam,  cujus  fabulani 
quod  de  Jovis  capiie  nata  sii,  ad  prudonliam  consi- 
liorum  inlerprctantur,  qu;e  rationis  est  propria,  cui 
sedeni  capitis  ctiam  Plato  dcdil;  sed  etiam  vilia,  sic- 
ut  de  Cu|iidiiie  diximus.  Unde  qiiidam  eopum  tr^a- 
gicus  ail  : 

Deum  essc  amorem,  lurpis  et  vilio  favens 
Fiiixil  lil)ido. 
{Seneca  inuippoUjlo,  act.  1,  sceu.  %  vers.  19i,  193) 

Nam  cl  corporalium  vitiorum  simulacra  Romani  con- 
sccraverunt,  sicut  Palloris  et  Fcbris.  -Ut  ergo  omil- 
tam  quod  simulacrurum  aduralorcs  citca  ipsas  cor- 
poriim  figuras  liabcnl  affcctiim,  ut  eas  ipsas  formas 
iii    Incis    hoiiorabilibiis   sublimnias,    quibus   tanluin 

Aio.  Fr.  ct  lcre  onincs  Mss.v  naluralHer  isciacUur, 


575  CONTKA  FAtSTUM  MA.MCII.f:UM,  S.  AUCCSTINI 


570 


obscqiiiiiiii  cxliiljcri  xidcnt,  laiiipium  duO!>  liincaiil; 
illx  ipsx  liitcipi-clalioiics,  qiiiliiis  lixc  rniila,  ol 
siirda,  et  casca,  ct  cxnniina  d<;rciidiin(nr,  digniiis  nc- 
cusaiitnr  :  vcrunilanicii  ct  isla  (|iiiK|uo  niodo  siinl, 
quamvis,  ut  jam  dixi,  ad  saiiitcni  vcl  aliiiuain  lilili- 
talcin  iiiliil  siiil,  ct  qiia:  cx  liis  iiilcr|irclaiitiir,  iii  re« 
bus  iiivcniuntnr.  Vos  aulcm  priniuin  lioininein  cuni 
quinqiie  clcmcntis  bcHigcrantcin  ;  ct  spiritiiin  potcn- 
lem  de  caplivis  corporihiis  gcntis  lcncbraniin,  aut 
,  potius  de  nicnibris  dci  vcslri  viclis  alquc  subjcctis, 
muniium  fabricantem ;  ct  splcnditcncntcm,  rcliqiiias 
eoruindcm  mcmbroriimdci  vestri  liabcntcni  in  manu, 
cl  cx'l(ra  omnia  capta,  opprcssa,  inquinata  plangen- 
(em;  ct  Allanlcin  nia\imuin  sublcr  liumcris  suis  cum 
eo  fcrcnloin,  nc  totum  ille  faligalus  abjiciat,  alqtie 
ita  fabula  veslra  *  velul  in  tapete  tlieatrico  ad  illius 
ultimi  globi  catasiolium  pcrvcnire  iion  possit  :  cl  alia 
iniiumcrabilia  pariter  inepta  et  insaiia,  iiec  pingendo 
aut  sculpendo,  nec  inlerprciando  demonstratLs  :  et 
on,  cum  omniiio  nulla  sint,  ciedilis  ctcolitis;  ct 
insuper  Cbristianis  fide  non  licta  piis  mcntcs  mun- 
daniibus  tanquam  lemcre  crcdulis  insullalis.  Ut  enim 
mnlla  iion  qu;cram,  quibus  bLioc  oslcndanlur  oinnino 
non  csse,  quia  subtiiius  sublimiusquc  iractarc  de 
mundi  fabrica,  elsi  miiii  difficile  non  essct,  cerle  ni- 
inis  iongiim  esl;  liac  dico  :  si  isla  vera  sunl,  Dci  sub- 
staiilia  comnuilabil  s  esl.  corriiplibilis,  coinquinabi- 
|is.  Hoc  auleiii  crcdere,  plenum  esl  sacrilogaj  insa- 
ni.».  llia  igitur  omnia  vana  siiiil,  falsa  suiil,  nulla 
6unt.  Proinde  vos  Paganis  istis,  qui  vulgi)  noli  sunt, 
et  aiitiquitus  fuerunt,  ct  in  reliquiis  suis  jain  nunc 
eiubescunt,  prorsus  deterioies  estis,  quod  illi  colunt 
ea  qu;e  dii  noii  smit,  vos  autem  omnino  qus  non 
Kunt. 

CAPUl  X.  —  Ilaqiie ,  si  propterea  vos  put:ilis 
leoore  veriiateiii  ,  quia  et  errori  Paganonim  longe 
dissiniiies  estis  ,  nos  aulem  propterea  esse  in  errore  , 
quia  longius  a  vobis  ,  quam  a  Paganis  forle  di^lamus  : 
dicalur  et  morluus  ideo  sanus  ,  quia  jam  nec  a-grolus 
est ;  et  ideo  reprebendatur  qui  sanus  est ,  quia  vici- 
nior  csl  agrolo  quam  morluo.  Aut  si  plerique  Pagani; 
non  velut  jcgri ,  sed  velut  mortui  depulandi  siiiit; 
]audetur  in  sepulcro  cinis  informis  ,  quia  jam  nec  for- 
niam  cadaveris  tenel ;  et  membra  viva  culpenlur , 
quia  cadaveri  suul  siniiliora  ,  quani  cineri.  Sic  et  nos 
idco  '  isli  culpandos  pulant ,  quia  nos  similiores  esse 
dicunt  funeri  Paganoniin  ,  quam  cineri  *  Manicbseo- 
lum.  Quanqnam  per  mullas  differcnlias  aliler  atque 
aliter  quacque  res  ad  discernendum  dividi  soieant ,  ut 
fluod  in  hac  erat  parle  ,  per  alias  differenlias  in  alia 

^  In  B.,  an  potius.  Lugd.  et  Lov.  seculi  sumus.    M. 

*  Editi,  tttbiila  vsstra.  Al  Mss.,  fabiila  veslra.  Paiilopost 
^uo  Mss.  loco  calastoliinn,  IiabeiU  castatolium.  Alins  codex, 
catastolum.  A  verbo  cataslelld  fil  catastole,  amictus;  elca- 
laslolium,  quod  idein  esl  ac  f ooperfociian,  ut  vocalur  in  libro 
de  Hacrisibiis,  cap.  40,  iii  fine,  alque  ullinii  globi  (juxla 
Manlchoeos)  tectorium  ex  aniuiabus  natura  bonis  quae  non 
potuerinl  a  naturie  malje  conlagione  inundari ;  quo  tecto- 
rio  posl  s;cculi  fiiieni  laiiqu;iiu  carcere  sempiterno  inclusa 
erit  sulistaulia  ni;iU. 

3  m  Mss.,  sicut  rws  ideo. 

*  Am.  Er.  et  aliquot  Mss.,  quam  /«ii/te.  Alii  Mss.  quidam, 
^iiam  fubella;. 


part/j  invcnialnr  ubi  anlc  non  erat.  Vclut ,  verbi  gra- 
lia  ,  si  qiiis  oniiiem  carn«Mii  dividat  in  volaiilia  ,  el  ca 
qurc  volare  non  p'»g9unl ;  per  lianc  difrerenliam  qua- 
drupedia  liominibus  suiit  similiora  ,  quam  avibus  ; 
jiariler  cniin  volarc  non  poSMiiil.  Hursus  si  quiR  pcr 
aliam  differentiain  divid;it ,  ut  dical  alia  (tsw  rationa- 
lia ,  alia  irralionalia  ;  jam  quadnifx.-dcs  avibus  snnt 
Kimiliorcs  ,  quain  bominibiis  ;  pariter  cniin  sunl  ratio- 
iiis  i'X|icrlcs.  Iloc  Faiisliis  non  cogiians  ,  ait :  1'orru 
autem  sectas  si  quwras  ,  non  plnt  erunt  quam  du(e  ;  ia 
est  ,  Oentium  ,  et  nostra ,  qui  eis  longe  diverta  tenlimu$. 
Vidclicet  quoniam  dixcral  eo  maximc  disurc  Gcnli  s 
a  Maiiich:cis  ,  quod  ab  iiiio  principio  dicunl  esseom- 
nia  ,  qnod  Mairicbci  nogaiit ,  a«Jdcnles  princi|>iiim 
gcnlis  lencbrarum.  In  hac  differentia  ,  qiiod  fiU-n- 
dum  est ,  plcriquc  Pagani  nobiscurn  seniiunt :  sed 
non  vidil  qiiia  iiem  si  quis  ita  dividat ,  ut  dicat  eoruin 
qni  aliqiia  rfeligione  deiinenlur ,  aliis  placere  unurn 
Deum  r.olendiim  ,  aliis  multos  ;  per  bancdiffcrcnliain 
et  Pagani  a  nobis  remoti  sunt ,  et  isli  cum  Paganis 
deputantur ,  nos  aulcm  cum  Judscis.  Potesl  ergo  ali- 
qiiis  secundiim  hanc  differentiam  hoc  ctiam  modo 
duas  solas  scctas  piitare.  Ilic  forte  dicalis  quod  vos 
miiltos  deos  vcslros  ex  una  subslauiia  perhibctis  : 
quasi  Pagani  miiltos  suos  non  ex  una  asserant ;  quam- 
vis  diversa  iilis  officia  ct  opera  ct  poteslales  altri- 
buanl :  sicut  eliam  apud  vos  alius  expugnat  gciitem 
lenebranim  ,  alius  ex  ea  capta  f,djrical  mimdum ; 
alius  dcsuper  suspendil,  alius  subter  porl:iil;  altns 
rotas  ignium  ,  ventoruin  ,  et  aqiiarnm  in  inio  versat , 
aiius  in  coelo  circumiens  radiis  suis  ,  eiiam  de  cloacis 
-  niembra  dei  vestri  coliigit.  Et  quis  numcrct  omnia 
deoruin  veslrorum  officia  fabulosa  ,  nulla  veritate 
manifosta  ,  nullis  aenigmatibus  figurata  ?  Porro ,  si 
aiius  ila  dividat  omnes  homines  ,  ul  alios  esse  dicat 
qui  credunt  Deum  bumana  curare  ,  alios  qui  id  om- 
nino  non  credunt :  in  hac  parte  et  Pagani  nobiscum 
sentiunt  et  Judaei ,  et  vos  el  omnes  hseretici ,  qui 
quoquo  modo  Chrisliani  appellanlur ;  in  illa  vcro 
Epicuiei  reperiunlur  ,  et  si  qui  alii  suiit  qui  ila  sense- 
runt.  Parvanc  isla  differeiitia  cst?  Cur  ergo  non  el 
secundum  islam  duoc  sohc  sectx  csse  dicantur ,  ul  in 
nna  carum  nobiscum  sitis?  An  audebilis  in  bac  diffe- 
rentia  disccdere  a  nobis ,  qui  Deum  praedicamus  bu- 
mana  curare  ;  et  esso  cum  Epicureis  ,  qai  hoc  negaiil? 
Ilic  profeclo  ilios  repudiantes  ad  nos  curritis.  Sic  per 
alias  el  alias  differentias  ,  niinc  hic  .  nuiic  illic  repe- 
riunlur  ,  aliunde  juncti  ,  aliunde  di>juncti ,  vicissini 
omnes  nobiscum  ,  et  nos  cum  omiiibus  ,  el  rursus 
nulii  eoriim  nobiscum  ,  nec  nos  cum  aliquibus  eorum. 
Quod  si  Fausius  cogitaret ,  non  lam  diserte  deliraret. 
CAPUT  XI.  —  Quid  aulem  hinc  dicain  ,  quod  ail , 
ex  viribus  sancti  Spirilus  ac  spirilunli  profusioite  terram 
quoque  concipienlem  ,  gignere  patibilem  Jesum  ,  qui  est 
vjla  ac  salus  liominum  ,  omni  suspensus  ex  ligno  ?  0 
demens  ,  ul  inlerim  non  disculiam  de  bac  re  vestra 
vaniloquia .  potestne  lcrra  de  Spiritu  sanclo  concijiere 
palibilem  Je-.uin  ,  et  Maria  virgo  non  poiuit  ?  Coni- 
para  ,  si  audcs  ,  virginalia  visccra  tanla  caslitalc  iai»- 


577 

cUlicata  ,  cum  omnibus  lcrrx  locis  ,  ubi  arbores  her- 
bxque  gignuiilur.  iiaiie  in  illa  fciniiia  exborrescis , 
aul  Jiorresccre  le  fingis  uleruni  piiiliciiiLC  declicalum  , 
el  in  horlis  oinnibuscircuin  qiiastjue  urbos  ox  clo.ici- 
iiis  aquis  Jesuui  gignl  noii  exliorrescis  ?  Quis  eniin 
qiianilibet  caMiuleiiliis  liuiiior  noii  iniiunierabilia  gcr- 
niina  edil  ct  iiutrit?  Sic  pnedicatis  nasci  palibileiii 
Jesum  ,  qucm  credcre  iialuni  esse  de  virgine  clainaiis 
iiidignum.  Si  carnem  putalis  iininundain  ,  cur  vobis 
non  videlur  immundiiis  ,  quod  a  sux  saliitis  tem|icra' 
roento  ipsa  naiuracarnisexpiirgal?  Aii  caro  iiiimiinda 
es(  ,  et  limus  qui  carne  egerilur  niuiidus  csl  ?  Nun 
ergo  attcndilis  ,  nuii  videtis  slercoribus  Ixlari  agros  , 
qno  fertilius  fccundeiilur  ?  Nein|)c  ad  id  redit  vestra 
dcmenlia  ,  ul  de  Spiritu  sancio  ,  quem  carnoin  Marix 
dicilis  dcdigiintum  ,  taiito  ubcriiis  et  lx'lius  terra  con» 
cipiat ,  quaiito  stiiilioMus  fueril  carnis  sordibiis  el 
squaloribus  pingucfacta.  An  ul  boc  defeiidalis  ,  dice- 
lis  Spiritum  saiicium  iiicoiitimiiiabili  ubiquc  pollcre 
prx'senlia  ?  Rcspondclur  vobis  :  Cur  non  ergo  el  iii 
ulero  virginali  ?  Sed  ul  de  coiiceptu  jam  taceam  , 
parlum  ipsiim  dciiide  rcspieile.  Concipieiilcm  de  Spi- 
rilu  sancto  dicitis  terram  gignerc  palibilem  Jcsuni  , 
qiioin  tamen  ila  contaminatum  onini  ex  ligiio  pciidere 
|>erliibelis  iii  frugibus  cl  pomis  ,  ul  iiiiiiimerabilibus 
aniiiialilius  '  anim:iliuiu  vesrciilium  carnibus  amplius 
contaminctur  ,  cx  ea  sobi  parie  purgaudus  cui  nimes 
vcslra  subvencrit.  Ilaquo  iios  Clirislum  Fiiium  Dei  , 
Verbuni  Dei  ,  incontaminabiliicr  carne  indutum  , 
corde  crcdimus  ,  ore  ronfilcnuir  ;  quia  illa  subslanlia 
conlaininari  nec  carne  poicst ,  qii;i'.  niiila  re  polcsl : 
vus  aulcm  sdcunduin  vesir.im  iabulaiii  ,  adtiiic  in 
arbore  pendoiiicm  Jesum  jnm  conlaniiiialum  dicilis  , 
anlcqiiain  carnem  iiigredialur  ciijiisqiic  vcsceiilis  : 
aut  si  iion  esl  contaminaius  ,  i|iioinodo  vos  eum  man- 
ducaiido  purgatis?  Doiiide  ciiiii  oiiiiies  arbores  cru- 
ceni  ipsius  essc  dicitis ,  unde  a  Fauslo  privdicutiir 
ovtni  iuspensus  ex  ligno ;  c»r  non  sicut  illuin  vcruin 
Jcsum  ,  boiium  opiis  facicns  Joscpli  ille  ab  Ariinalhia 
de  cruce  deposuil ,  nl  sepeliret  (  Joan.  xix  ,  58  ),  ila 
el  vos  pi>ma  deccrpitis  ,  ui  Jcsum  de  ligui  siispen- 
sionc  depositum  veslro  voiitre  scpeliatis  ?  Aul  iiiule 
piuiii  est ,  Chrislum  sepulcro  condere  ,  impium  autem 
de  ligiio  dcp  incrc  ?  .\n  ,  iil  de  vobis  etiam  concinal  , 
qiiod  de  proplieta  ponit  Aposlolus  ,  Sepulcrum  palens 
est  gullur  eorum  (  PsaL.  v  ,  II  ;  Rom.  iii ,  13 ) ;  ore 
aperlo  exspcctatis  quis  inferat  Cliristum  ,  tanquam 
opliinx  sopulliira; ,  faucibus  vestris  ?  Posircmo  ,  di- 
cite  nobis  qiiol  cliristos  essc  dicatis.  Aliusnc  ost 
quciu  de  Spirilu  sancto  concipicns  terra  patibilem 
gignil ,  omni  non  soluin  su-^pensus  cx  ligno ,  sed 
ciiam  Jacens  in  Iicrba  ;  cl  alius  ille  qucm  Judxi  cru- 
cilixcrunt  sub  Ponlio  Pilaio  ;  cl  lcrlius  illc  pcr  solcin 
luiianique  distcnliis  ?  Aii  unus  ati|uc  idem  ,  cx  qua- 
dam  sui  parte  ligalus  in  arboribus  ,  ex  quadam  vero 
libcr  ,  cidem  ligatae  capta;quc  subvcniciis?  Quod   si 


'  VoT,  aninialibfis,  docrat  in  cxciisis  :  scd  omnilnis  iu 
Mss.  ri!|  frilnr.  Ircs  ex  liis  codiccj»  sie  balioiil  :  iil  inninne- 
rulniibus  luiinuiltbns  (mimalium  carncni  vescenlibus,  curni- 
bus  wnpHui  contuntinelur. 


LIBEll  MGESIMLS.  378 

ita  est ,  ille  qucm  sub  Poiilio  Pilalo  passum  essc  coii- 
cedilis  ,  cuin  cum  sine  carne  fuisse  narretis  ,  iionduni 
dico  qucinadmi)duiu  talcin  muricm  sine  carne  pcrpoli 
potiierit ;  sod  qu.oro  ciii  naves  illas  roliqucrit ,  ul 
iiide  desceiidoiis  talia  paterolur  ,  qualia  sinequocum- 
que  corpore  licri  iioii  possont.  Secuiidum  prxseiiliain 
quippe  spiritualem  iiullo  modo  illa  pati  posset  :  se- 
cundum  pra^senliam  vero  corporalom  simul  ct  iii 
solc  ,  ct  in  luna ,  ct  iii  crucc  csse  iion  posset.  Proinde 
si  cor|)iis  iioii  liabuit  ,  iioii  cst  crucilixiis  :  si  autem 
liabuil  ,  qu;L>ro  unde  babuerit ,  cum  omiiia  corpoia 
ex  tehcbrarum  gente  csse  dicatis  ,  qiiamvis  substaii- 
tiain  divinam  cogiiare  nisi  corporcam  niiiiqiiam  va- 
lucrilis.  Uiule  cogimiiii  aut  sine  corpore  diccre  cru- 
cifixum  ,  quo  absurdiiis  et  demeiitius  dici  niliil  po- 
tost  :  aiit  in  pliantasmatc  potiiis  qiiam  in  verilate 
visuin  fuisse  crnciligi  ;  qua  rursus  iinpietate  quid 
pejus  esl  ?  aut  non  omiiia  corpora  de  gonte  esse  tene- 
brarum  ,  scd  esse  eliaiii  corpus  diviii;e  siibslanlia*  , 
quod  tamcn  immortale  iion  sit ,  scd  possit  ligiio  afligi 
et  occidi  ;  quod  niliilominus  plcnum  est  dcuienlia:  : 
aut  ex  gcnle  lcnebrarum  morlalc  corpus  habuisse 
Chrislum  ,  alqiic  ila  qui  ejus  corporis  mairem  Ma- 
riam  viigiiiem  credcrc  tiiiictis ,  gcnlem  danioniim 
noii  tinietis.  Postremo  ,  cuui  sccundum  scnteniiam 
Fausti  ,  qiiam  quidein  ox  illa  longissiina  fabula  voslra 
dccorplam  ,  quaiita  poliiit  brevilalc  pcrstrinxit ,  rf« 
Spiritu  sancto  terra  concipiens  gi(jnal  palibilcm  Jcstim, 
qui  est  vila  et  salns  hominutn  ,  o»i>ii  suspcnsus  ex  li- 
gno  ;  cur  ille  Salvator  pcndcnli  poiidendo  congruit  , 
ct  nascciili  nasccndo  non  congruil?Si  autcm  propler- 
ca  Jcsuiii  dicilis  essc  iii  arboribus  ,  et  Jcsum  cruci- 
fixuni  siib  Poiitio  Pilalo  ,  el  Jesum  per  solein  lunam- 
quc  disleiitum  ,  qnia  lotum  Iioc  cx  una  eadcmquc 
subslaiitia  csl ;  cur  non  el  csctcra  millia  numinum 
vestrorum  liac  appollalionc  concludilis  ?  Ciir  eiiim 
noii  sil  Jesus  et  illc  splondiienens  ,  et  illc  Afas  ,  et 
ille  rex  honoris  ,  et  illc  spirilus  polens  ,  ct  ille  pri- 
mus  homo  ,  ct  quidijuid  aliiid  innumcrabiliicr  pcr 
diversa  nomina  et  diversa  ofHcia  prTdicalis  ? 

CAPLT  XII.  —  Ipso  doni(iuc  Spiritiis  saiictus  cur 
in  tcrlia  persona  poiiitiir,  cum  sil  iiiler  imiunicrabilcs? 
nut  cur  non  sit  ctiam  ipsc  Jcsus  ?  Ft  quid  sibi  jam 
vult  ♦  in  scriptis  Fausli  fallax  loxliira  vorboriim  ,  ubi 
conalus  volut  congruerc  vcris  Chrisliaiiis ,  a  qiiibns 
longe  nimiumquc  sccluditur,  ail  :  Igiturnos  Palris 
quidem  Dei  ontnipotentis,  el  Clirisli  Pilii  ejtis  ,  et  Spiri- 
tus  sancli,  utntm  idemqtie  sub  triplici  appellatione  coli- 
ntus  nutnen  ?  Ciir  ciiim  siib  Iriplici,  ac  non  potius  sub 
muliiplici,  noii  appellalioiie  laiitiim  ,  scd  cliam  re,  si 
qiiot  nomina,  lot  person;c  sunt?  Neqiic  cnim  sicut  in 
armis  una  res  est  sub  triptiii  appellalioiic.  Crisis,  mu' 
cro,  gladiiis,  siciit  uiiain  rom  ificilis,  cl  tiiiiam,  «t  na- 
vcm  miiiorem  cl  liiminatorem  noclurnum  ,  et  si  quid 
aliud  vocabuli  cidom  rei  tribuilis  ;  ita  polestis  dicere 
cumdom  priinum  bominem,  qucmspirilum  potcniem, 
ot  quom  spliiulilonenlcm,  ct  quom  Atlanlcm  maxi- 
ninm  :  scd  aliiis  cst  illc  ,  alius  atquc  alius  illc  cl  ille, 

'  .AliquolMss.:  Lt  qtiidnam  iU;i  vnU- 


579 


COMriA  I "UJSTIJM  MANlCIl/tUM,  S.  AUGISTIM 


580 


cl  ncmlnein  isloruni  Chrisliundiccre  solclis.  Aul(|uo- 
inodo  uiinin  numcn,  si  (livcrsa  optT:»?  Aiil  cur  iion 
tolnin  simul '  nnus  Cliristiis,  si  proplcr  iiiium  siihslau- 
tiain  el  in  arlioribiis  Clirisliis  ,  cl  iii  prrscciilioiic  Jii- 
da;onim  Clirislus,  el  iii  si»ic  ;ic  luii.i  Clirislus?  NiMiipc 
vias  onincs  vcslr.i  pli:iiilasin:il;i  pcrdidcrunl  :  iicinpc 
niliil  aliud  suiit,  qiiain  visa  riirctilium. 

CAPUT  XIII.  —  Ciir  aulem  arliilrcliir  Faiisliis  pa- 
rcm  nobis  cssc  religioncm  circ:i  pancin  ct  caliccm 
nescio,  cum  Maniclia-is  vinum  gusiare  non  rcligio, 
scd  sacrilcgiiim  sit.  In  uva  cniin  agnoscunt  dciim 
5uum,  in  cupa  noliiiit,  quasi  aliqnid  cos  calcatOs  ct 
inclusus  oirciidcrit.  Nostcr  aiitcm  panis  cl  calix  ,  non 
quilibct  (qiiasi  proplcr  Cliristiim  iii  spicis  el  iii  sar- 
.^ientis  lig;ilum,  sicul  illi  desipiunt)  ,  scd  ccrta  con- 
sccratione  '  mysiicus  fit  nobis ' ,  iion  nasciiur. 
Proindcqiiod  non  ita  (it ,  quamvis  sit  panis  el  raiix, 
alimentiim  csl  rcfcclionis,  non  sacramentum  rcligio- 
lus  :  nisi  quod  bcnediciiiuis ,  graii;isquc  agiinus  Do- 
niino  in  oiniii  ejus  muncrc,  non  soluin  spirituali ,  ve- 
riimeliamc()r|M)iaIi.  Vobis  antempcr  fabnlam  vcslram 
in  escis  omnibus  Cbiistiis  ligatiis  apponilnr,  adiiiic 
ligandus  veslris  visceribus,  S()lvcndiiS'|ue  ruclalibus. 
Nam  et  cnm  manducaiis,  dci  vcslri  dcleclione  vos  re- 
ficitis;  clcum  digerilis,  iilius  refeclione  deficilis.  Cum 
enim  vos  plenos  rcddit,  resuinptio  veslra  ipsiini  pre- 
Diit.  Quod  quidem  misericordiic  dcpularclnr,  qiiando 
aliquid  pro  vobis  patitur  in  vobis,  i>isi  vos  rursus  ina- 
nes  relinqueret ,  ul  a  vobis  liberalus  cffugerel.  Quo- 
inodo  ergo  compavas  panem  et  calicem  noslrum , 
et  parcm  religionem  dicis  crroreni  longe  a  verilale 
discretum;  pejus  dcsipiens  quain  nonniilli ,  qiii  nos 
propler  panem  el  caiicem  Cererein  ac  Liberum  colere 
existiinaiit?  Quod  idco  conimemoraiidiim  piilavi,  ut 
adverlalis  ex  qna  vanilale  vciiial  eliam  illud  vestruni, 
qiiod  propler  sabbatum  Salurno  dicalos  fuissc  patres 
noslros  pulaiis.  Sicnlcnim  a  Cereie  el  Libero  Paga- 
norum  diis  longe  ;ibsiinuis  ,  quainvis  panis  el  calicis 
sacramentum,  quod  ita  Iaud:islis,  ul  in  eo  nobis  pares 
esse  voluerilis,  noslro  rilii  amplectamur ;  ila  paires 
iiostri  longe  fucrnnt  a  Satuniiacis  calenis,  quanivis 
pro  tempore  proplictia;  sabbati  vacalionem  observa- 
veriiil. 


qii:i:  quidcm  in  corpoFiim  mutabililatc  ulcuiui{ue  co- 
gnosciliir  ;  iiam  pcr  se  ipsani  ncc  sentiri  nec  inlclligi 
[Httcsl.  Vcruin  in  hoc  errant  quidani  Gcntiliuin,  quod 
e:ini  l:in(|n;un  co:i'tcriiain  Dco  coiijuiiguiil ;  ul  liacc  ab 
illo  noii  bil,  quanivis  ab  illo  lorinelur  :  quod  alicnuin 
esse  a  vcritatc  ,  ipsa  veritas  docet.  Eccc  tainen  qui"- 
bus  Paganis  de  liac  ipsa  II)  Ic  invcniinini  essc  consi- 
inilcs,  qiiod  cam  vos  qiioquc  suuin  habcrcprincipium, 
ncc  cx  Dco  es>bc  pcrliibelis  :  et  in  lioc  vos  disparcs 
cssc  diccbatis  ,  ncscicntcs  quid  dicatis.  Iii  illo  vcro, 
qiiod  nulla  est  liuic  Ilyhc  rurina  propria,  ncc  nisi  a 
Dco  forniari  polcsl ,  iioslra!  illi  vcritali  conseiitiunt  : 
a  vcstra  autem  f;ilsilalc  disscnliunt ;  qiii  ncscicnlcs 
quid  sil  Ilyle,  id  e>>t  (|iiid  sit  rcruin  matcries  ,  gcntcm 
tencbrarum  eam  dicitis,  ubi  non  soliim  distinctis 
quinque  generibus  iniiumcrabilcs  corporum  forinas, 
verum  ctiain  nicntcm  coiistiluitis  hurum  corporuni 
formalriccm ;  cl,  qnod  esl  iinpcritius,  ve!  polius  dc- 
mcntius,  ipsam  niagis  mentcm  diciiis  Ilylen,  quain 
nori  formari,  sed  formare  perliibctis.  Nam  si  esset  ibi 
mens  qnuidaiii  formans,  ct  clcmenla  corporca  quae 
forin;\rcnlur,  illa  elcnicnta  diccnda  csscnt  llyle,  id 
esl,  malcricsqnani  foriuarcl  eadcm  rncns,  qu;im  nicn- 
tem  principium  niali  esse  vullis.  Hoc  si  diccrelis,  non 
qiiideiu  mullum  erraretis  in  eo  qiiod  cst  Ilyle,  nisi 
qnod  ipsa  qnof|ue  clcnicnta ,  qiiamvis  in  alias  formas 
forinaiida,  laiiien  qnia  jam  clemenla  esscnt ,  cl  spe- 
ciebus  propriis  distinguercntur,  Ilyle  non  csscni, 
quia  illa  est  prorsus  informis;  verumtamen  tolerabilis 
es^et  imperitia  vestra,  qui.i  eun  quae  formarctur,  noii 
eam  quae  formarel ,  llylen  dicerclis  :  sed  tameii 
cti.iin  sic  eo  lencrcinini  vani  atque  sacrilegi,  quia 
nescienles  omncm  niodum  nalurarum  numerumqiie 
formaruin  et  ordinem  ponderum  non  esse  posse ,  nisi 
a  Palre  et  Filio  ct  Spiritii  saiiclo,  principio  inali  laii- 
tuin  boniiin  tribiieieiis.  Nnnc  vero  cum  el  quid  sit 
llyle,  et  quid  sil  malum  ignorelis  ,  o  si  possem  vobis 
pcrsuadere,  ut  a  seduccnJis  impcritioribus  vos  cora- 
pcscerelis ! 

CAPUT  XV.  —  Jam  vero  qiiod  etiam  indc  vos 
Paganis  vullis  esse  meliores,  qiiod  illi  aris,  delubris, 
simulacris,  viclimis  atqiie  inccnso  Deum  colendnin 
pulanl,  vos  aulein  nihil  horum  facilis,  qiiis  non  irri- 


CAPUT  XIV.  —  Sed  cur  non  etiam  propter  Hylen,  dcat?  Quasi  vero  non  satius  sil  vel  lapidi,  qiii  quoqiio 

quae  in  nonnullis  libris  Paganoriim  frcqiientatur ,  pa-  modo  esl,   aram  constilucre,  et  victimam  oDerrc, 

rem   vos  cum  Paganis  religioncin    habere  dixistis  ?  qu;»m  id  quod  oinnino  non  est ,  in  deliramcnlo  phan- 

Qniniino  propler  hoc  iinparcm  longeqiie  dissimilein  tasmatisadorare?  Verum  tu,  qui  ralionabile  Dei  lcm- 

voluistis  intelligi ,  qnia  hoc  nomine  mali  principium  plum  le  csse  dixisti ,  quomodo  hoc  explicabis  ?  Pla- 

acnaturam  theoliigus  vesler  appcllal.  Iii  quo  ijuidcm  celne   tibi  ut  lcmplum  Dcus  habcat,  cujiis  aliqiiam 

imperilia  vcslra  inagna  deprelienditiir  :  qiiia  nec  qiiid  partcm  diabolus  fabricaverit?  An  vos  non  esiis  ,  qni 


sit  llyle  scitis,  el  hoc  rei  vocabulo,  quam  peniliis 
ignoralis,  ctiam  inflari  velut  docti  afllcclalis.  Hylcn 
iiamqiie  Gr;rci,  cum  de  nalura  disscrunl,  niatoricin 
qiiamdam  reruin  definiunt,  nullo  prorsus  inodo  lor- 
inalam,  sed  omniuin  corpcraliuin  rormnrnnuapaoein  : 

»  Plerique  Mss.,  loco,  simul,  hahfMil,  scmrl. 
»  ouinquo  Mss.,  ccrta  consideruHone.  Maie. 
^  In  editiono  T«v.  additur  lioc  loco,  cnrmb  <  lirisli :  (laod 
ft  Mss.  abesl. 


dicitis  omnia  merabra  vestra  ,  totumque  corpus  a  ma- 
ligna  menle,  quain  Hylen  dicilis,  fabiic;itum,  ejusque 
ipsius  fabiicauicis  partem  illic  habilare  simul  cum 
parte  dei  veslri?  Quae  cum  ibi  icncatur,  ut  perbibetis, 
oncateiiata  et  incliisa,  utrum  Dei  templum  ,  aii  Dei 
c;irccrem  le  dicere  dcbuisli?  Nisi  forlc  animam 
liiain  tcmplum  Dei  dicis,  qiiam  ex  lerra  luminis  lia- 
bes.  .\t  illam  partcin  Dei ,  vel  incinbrum  Dci  .solciis 
diccrc,  non  lemplum  Dci.  Roslat  crgo  ut  lentpluui 


581  LIBEU  Vir.KSIMUS 

Doi  non  te  dixcris ,  iiisi  ex  coipore,  qnod  fcciii  diiii' 
te  di:«l)oliis  rahricnvit.  Ecce  (|iu)niodo  tciDpliim  Dci 
Maspliemnlis,  iit  non  soliim  snncinni  iion  es$e  dicntis, 
vcrum  eti;im  m:icliiii;imoiitiim  diihoii  ,  et  ero'nsliilnm 
Dei.  At  vero  Aposioliis,  Tiviplum  eiiim  Dci  snuctum 
eii,  iiiquit,  quod  ettis  vos  :  ct  iie  piites  lantumniodo  nd 
animam  pcrlinere,  qnod  dictum  est ;  andi  e^pressius, 
Nescitis,  inqnil,  qitia  corpora  vestra  tewplum  est  in  vo- 
bit  Spirilus  sancti,  quem  habelis  a  Deo(  I  Cor.  iii  ,  17, 
et  VI,  19  )  ?  Vos  nnlem  f:il)ricam  d.Tmoiiiim  Dci  lein- 
plum  dicitis,  et  ilti  r/»'Hiii,  sicul  Fansliis  ail,  viiuv 
tnnjeslatis  simulncrum  Clirislum  Filiu:u  Dei  colloi  ntis. 
Plaiie  Clirislns  vcslcr  |tliaiilasmaii(iis  liahilct  iii  tali 
lemplo  sacrilcg:c  vaiiilatis.  Ilie  qnippe  non  a  simi- 
lilndine,  sed  a  siinulatione  sinuilacium  vocnri  po- 
lesi. 

CAPUT  XVI.  —  Ila  et  meiitcm  tnam  aram  fccisli, 
scd  vide  ciijiis.  Ex  ipsis  cniiii  arlibns  et  disciplinis 
tnis  apparct,  qnilius  cam  imliuiam  esse  dixisti.  I!l:e 
arti-s  el  disciplinx  vetanl  panem  porrigere  mendi- 
canli  liomiiii,  ut  in  ara  vcslra  ciim  sacrilicio  crmleli- 
talis  aidealis  :  talem  aram  Domiiio  dcslrnenle,  qiii 
ex  Lcge  commemorat  qiiali  oddic  dcleclalur  Deus, 
diceiis,  Uisericordium  voto  quani  sacrificium  (Osee.  vi, 
6).  Ibi  aniein  lioc  Dominu^  commenioraveril,  nllcn- 
dite  :  cuin  sciliccl  Iransiicl  pcrsigclcm,  el  esnricn- 
les  di^cipnli  ejiis  vcllircnt  spicas  ,  qiiod  liomiciilium 
esse  vos  dicilis  ex  disciplina  vestra,  qiin  imbiiislis 
mentem  veslr:im  ;  :iram  saiie,  non  Dei,  scd  d;rmonio- 
riim  meiidnciIo(|iiorum,  ex  (pioriiiii  doctrinis  iiiusta 
cnnleriatnr  maligiia  ccn-ciciiiia  (I  Tim.  iv,  2),  bo- 
niicidinm  appcllans.  qiiam  Voritis  innocenliain  dicil. 
Ila  enim  Jiidiris  ail,  nbi  vos  qiioqiic  rnliiros  percus- 
sil  alqiie  dcslrnxit  :  S«  scirelir.  qnidsil,  !>lisericordiatn 
rolo  quam  sacriftcium,  iiuiiiiuum  condeiiinasselis  inno- 
centes  (Multlt.  xii,  7). 

CAPUT  XVII.  —  Qiias  aulcin  babcre  simplices 
el  puras  crationes,  lanqiiam  divinos  lionorcs  ac 
sncriflcin  potcrilis ,  cum  de  ipsa  nniura  alqiie  sub- 
slantia  divina  tinia  iiuligna  cl  iiirpia  scnlialis , 
iit  non  soliim  veslris  sacrificiis  Dciis  verus  non 
propitietur ,  sed  in  sacrificiis  Paganorum  deus  vc- 
sicr  immolcliir  ?  Neque  eiiim  iii  lignis  soliim , 
rt  in  bcrhis  ,  niil  in  mcmbris  biiniaiiis,  si^d  clinni 
in  pecorum  carnibds  cum  coiitamiiiaiilibns  ct  pol-' 
luenlibus  vinculis  coliigaliim  csse  censetis.  Ipsa 
vcro  anima  veslrn ,  cui  Dco  hnulcm  dicat,  cujiis  par- 
liculam  sc  ipsam  iii  tencbrarnm  gciilc  capiain  lciicri 
conclamans  ,  qnid  aliud  qnniii  vilupcrat  Dcum,  qiicni 
sibi  alio  pacto  advcrsus  bostcs  suos  consulerc  iion 
potuissc  leslatiir ,  nisi  partium  sunrum  tanta  corru- 
plione,  cl  tam  lurjti  caplivilaie  ?  Undc  vcstri;  etiam 
prcces  ad  deum  veslrum  noii  posscnl  esse  rcligios:c  , 
ked  invidiosx.  Quid  enim  niali  apud  illum  comniisc- 
ralis ,  ul  in  pocna  ista  nuiic  nd  euin  gcmalis  ,  qncm 
non  propria  volnntate  peccando  deseruistis,  sed  ab  illo 
dali  eslis  hoslihus  ipsius  ,  ut  pax  regno  cjns  coinpa- 
raretur  ?  Nec  snltem  sicul  ohsidci  dari  solciit  ,  cum 
hjnore  custodicndi  :  ncc  sicut  pastor  ad  capicndam 


SS3 
bcstiam  leiidit  insidias  :  peciis  eiiiiii  sniim  solct  pn- 
ncre  in  ilbi  cnploria  tendicula,  non  niemhruin  sunin; 
el  plerumqiie  ita,  ut  anle  beslia  capiatur,  quam  pecus 
hvdatiir.  Vos  aiilciii  mcmbra  dei  d:ili  eslis  liostibns  , 
non  valeiites  eoruiii  a  dco  vcslro  coinpesccrc  lerila- 
lem  ,  nisi  eoriiin  coiitaminnli  roeditale ,  non  bahciiies 
Iieccaium  proprliim ,   sed   bostili   vencno   taheracli. 
Undc  non  polcstis  dicere   in  precibus  vcstris  ,  Pro- 
pler  (jloiiiim  noniiiiis  lui,  Domine,  libera  nos  ;  et  propi- 
tius  esto  peccaiis  tioslris  propler  noiiien  tuum  (Psal. 
Lxxviii,  9)  :  scd  dicilis,  Libera  nos  arle  lua  ,  quia  ut 
inodo  in  regiio  liio  sccurus  liigcas,  nos  hic  premimur, 
dihiiiiaiiMir  ,  iiiqnin;imur.   Ila-c  vox  accusaioria  cst , 
iioii  dcprcc.itoria.   Nec  illiid   polcslis  diccre  ,  qiiod 
Magi^lcr  verilatis  dociiil  :  Dimitle  ttobis  debila  tiostra , 
sicut  et  tios  dimitlinius  debitoribus  iiostris  (Mattli.  vi , 
1-2).  Qiii  sniit  eiiiin  dchiiores  vcslri ,  qiii  in  vos  pec- 
cavci  unl  ?  Si  geiis  teiiehr:irum  ,  nnmqiiid  ei  dimillilis 
dehita  ,  qiiain  usque  iii  fiiiein  eradicaiam  :cierno  car- 
ceie  includiiis  ?  Qnaj  auieni  debita  vobis  potesl  ille 
dimittcic,  qnaiido  ille  poliiis  iii  vos  pcccavii,  ciiin  ad 
i>la  vos  inisit,  quam  vos  iii  illiiin,  qiii  mitteiili  dbicni- 
pcraslis?  Anl  si  proplcrca  illc  non  peccavil,  quia  boc 
ncccssilate  fccil  ;  ni:ijor  cst  vcslra  necessitas  ,  cnm 
jam  iii  piigiia  pmstiati  jacealis,  (|nam  fuil  illius  anle- 
quam  pngnaiciis.  Jain  enim  vos  patimini  commixlum 
maliiiii,  nihil  talc  ille  palicbalur,  cuin  taiiien  neccssi- 
tatcm  ,   ut  vos  miltcre ,  patcrctur.  It;iquc  aut  ipse 
poliiis  vobis  debct,  qiiod  ci  dimiitalis  ;  aut  si  ncc  ipse 
vobis,  miillo  magis  nec  vos  illi.  Uhi  siint  ergo  sacri- 
ficia  veslrn,  siniplices  ac  piira;  oraiioiies  veslra;,  cura 
siiil  fallaccs  et  imiuirn;  blaspbemia3  ? 

CAPUT  XVIII.  —  Et  taincn  volo  mibi  dicaiis,  undc 
ista  oninia  qu.i;  laiidatis  in  vobis ,  Iiis  nominibus  ap- 
pcllciis  ,  iil  dicatis  lemplum  ,  nrnm  ,  sacrificiiim.  Si 
cnini  vcro  Deo  isla  vern  non  dchcntur,  cur  laudabi- 
lilcr  iii  vcra  religione  pr.Tdicanliir  ?  Si  auiein  Dco 
vero  verum  sacrificium  rile  debclur,  uiule  eiiam  di- 
vini  honorcs  recte  appellanlur,  c;t'lera  qu;e  d  cuiilur 
sacrificia  ad  siniililndineni  fiunt  cujusdain  vcri  .^acri- 
ficii.  Hx'C  auleiii  parlim  sunl  imitamcnta  falsoriim  et 
fallacium  dcoruni,  boc  est  da;inoiiiorum,  siipcrbe  sibi 
ab  eis  qnos  deccpcrint,  divinos  bonorcs  exigeiitiiim  , 
siciil  siiiit  vcl  ernnt  omnia  iii  lcmplis  idolisqiie  Gcn- 
liiiuin  ;  parliin  piacdicamenta  venturi  iinius  vcrissimi 
sacrificii  quod  pro  pcccalis  omnium  crcdcnlium  oircrri 
oporlercl ,  qualia  eranl  pr;ccepta  diviniius  nnli^iuis 
palrihus  iioslris  ,  iibi  erat  ct  ilhi  myslica  iinciio  qna 
Chrisliis  pra:fi^iir:ibnlur ,  unde  cl  ipsinii  luimcii  a 
cbrismate  diiciiur.  Proinde  verum  sacrificium  ,  (juod 
niii  vcio  dcbelnr  Dco,  qiio  cjus  altare  soliis  Chrislns 
itiiplevit ,  iii  vicliniis  pccoruin  iniiiala  da;nioiii;i  sihi 
anogaiiier  exposcniil.  Uiido  dicil  Apostolus ,  Quie 
iinniolanl  Ceiites,  ddnioniis  immolunl,  ct  non  Dco  ( i  Cor. 
X  ,  W)  :  non  qnod  olTrrebntur  culp:ins,  scd  quia  illis 
(.(Tercbatur.  Ilchnri  aulciii  iii  vicliniis  pecorum,  quas 
olT.  rch:inl  Doo,  miillis  cl  variis  modis,  sicut  re  tanta 
digiiiim  cr;il,  proplicliani  ceicbrabant  fuliirx  victim.T , 
qiiam  Ciirislus  obluiil.  Unde  jam  Cliristiaiii ,  pciacli 


383 


COMUA  lAllSrUM  MA.NK 


ejiisili-m  saciificii  mciiioriarn  celfhiaiil ,  sacrosaiicla 
olilalioiic  ct  parlicipalionc  corporis  <:l  sangiiiiiis  Cliri- 
sii.  Maiiicliai  vcro  ncscicnlcs  (|iiiil  (lainiiaiuliiiii  sil  iii 
saciificiis  giMiliiiiii  ,  cl  (|iii(l  iiilcHii^ciiiliiiii  iii  sairili- 
ciis  IIel)ra;oriiiii  ,  cl  ([iiid  IcikmkIuiii  vcI  observandniii 
in  sacrificio  Cliristiaiioriiin  ;  vaiiitalcm  suain  sacriiin 
oircrunt  (liabolo,  qui  cos  (lcce|»it,  rcccdentcs  a  lidc, 
iiilcndcntes  Sjiirilibiis  SfdiiclorilMis  ,  ct  dorlriiiis  da;- 
nioiiiuriiin  iii  hypocrisi  ineiidaciloipioruin. 

CAPUT  XIX.  —  Discal  cigo  Faustiis  ,  vel  potius 
illi  qui  cjiis  lilteris  delcctaiiiiir ,  inonarchin:  opinio- 
iKiT)  non  cv  Geiilibiis  iios  liabcrc  ;  sed  Gentes  non 
usquc  adeo  ad  Ailsos  deos  cssc  dclapsas,  ul  opiiiionem 
ninitterciit  uiiius  veri  Dci  ,  cx  quo  csl  oinnis  qualis- 
cuniqiic  nalura.  Sapieiitcs  enim  eorum  (  qiiia  ,  sicul 
dicil  Aposloliis,  InvisibHia  Dei ,  a  cotislilulione  muudi, 
per  ea  quw  focla  sunl ,  inlcllecla  conspiciunlur  ;  senipi- 
tcrna  quoquc  virtus  ejus  ac  divinitas  ,  ut  sinl  inexcusa- 
biles )  cognoscenles  Deum  ,  non  siciU  Deum  honori- 
ficaverunl  ,  aut  gralias  egerunl ;  sed  evanuerunt  in 
cogilntionibus  svis ,  et  obscuralum  esl  insipiens  cor  eo- 
rum  :  dicenles  enim  se  csse  sapienles  ,  slulli  fucli  snnl, 
et  inimutaverunl  gloriam  incorruptibilis  Dei  in  simiHlu- 
dinem  imaginis  corruptbilis  Itoniinis  ,  el  volucrum  ,  et 
quadrupedium,  et  serpcniium. U.vc  siint  enim  simiilacra 
Gentiiim,  in  qiiibiis  iiitcrpretaiulis  iioii  babeiilcxiliiin, 
nisii  ad  crenliirain  (luam  condidit  Deiis ;  iit  in  ipsa 
quoque  inlerprotalioiic  simnlacrorum,  de  qiia  se  peri- 
liores  coruin  jaclaro  al^iue  inflarc  consiievoriint,  lioc 
iii  eis  (ial  qiiod  paiiio  posl  idem  apostolus  dicil  :  Co- 
Ineruut  et  servieriinl  crenlurfc  potiiis  quam  Creatori,  aiii 
est  benediclusin  srccula  (Rom.  i,  '.20  25).  Vos  aulcm  el 
in  eo  qiiod  eis  dissiiniirs  eslis,  vaiii  estis;  et  in  eo 
qiiod  eis  similcs  esii';,  iiojores  cslis  '.  Ad  lioc  eiiiin 
non  ciim  ipsis  crcdilis  nionarcliiani,  qiiod  illi  veriim 
orediint,  ul  ipsius  iiniu^  Di  i  siibslanliam  expugnabi- 
lein  corruplibilcmqiic  credalis  ;  quod  est  i!iipi;c  va- 
nilatis  :  in  pluribus  aiiicm  diis  colendis  docirina  d;e- 
moniorum  mendaciloiiiiorum  illis  pt^rsuasil  miilta 
idola,  vobismulla  pbantasniala. 

CAPUT  XX.  — Ncc  sacrificia  eorum  vertimus  in 
agapes  :  sod  sacriliciiim  illiid  qiiod  pauloante  comme- 
moravi  iiitflleximiis,  diceiile  Domiiio,  Misericordiam 
volo  qnam  sacrifirinm.  Agapes  eiiim  nosirrc  paiiperes 
pascuiil,  sivc  frugibiis,  sivo  carnibus.  Pascitiir  enim 
orcatura  Dei  de  crealiira  Dei,  qu;c  Iiumanis  dapibus 
ongrua  cst.  Yobis  aiitein  qiiia  dicmonia  mendaci- 
loqua  pcrsiiascrunl,  iioii  ad  regf^ndam  carnein,  sed  ad 
exorcendam  blaspliomiam,  abslinere  a  cibis,quos  Deiis 
creavit  ad  percipiendum  ciim  gratiarum  actione  fidcli- 
bus,  et  liis  qui  cngnovcrunt  veritatem ;  qnoniam  omnis 
crealiira  Dei  bonn  est,  et  niliil  abjicicndum,  qnod  cum 
gratiurum  actione  ptrcipitur  (I  Tiin.  iv,  2-4)  :  ingrali 
Creatori,  et  pro  largis  cjiis  beneficiis  sacrilcgas  relii  • 
biienles  injiirias,  qiiouiam  plernmque  iii  agapibua 
cliam  carnes   pauperihus  croginliir,  miseriLordiam 

'  Sic  .\m.  Er.  ot  aliquot  vss.  At  l.ov.,  el  inco  qnod  cis  si- 
pii/cs  eslis,  vani  esti'i ;  ct  in  eo  qiiod  eis  similes  non  estia, 
yejores  eslts^ 


;il.EUM,  S.  AUCUSIINI  334 

(  lirislianoriim  i>iinilcm  dicilis  sacrificiig  Pagaiiorum 
qiiorum  noniiiillis  iii  hoc  quoquc  biniilcs  eslis.  I'ro- 
|itcrca  010111  iufis  babelis  (M.-cora  occidi,  qiiia  liunia- 
iias  aiiiiiKis  iii  ca  revolvi  arbitramiiii,  qiiod  in  quo- 
rumilain  gcnliliuin  piiili'S'>plioruiii  lihris  invcnilur  : 
qiianqiiam  a  iwstcrioribus  aliter  intelleotiiiii  esse  di- 
calur.  Verum  iii  lioc  eliam  mullo  detcrius  crralis  ; 
illioniin  in  pecore  timueriint  irucidarc  proximiiin 
suuiii ;  vos  aiilem  dcuin  vestriim  ,  cujns  niembra  cb.se 
eliam  pccorum  aiiimas  arl>ilraiiii:ii. 

CAPUT  XXI.  —  Nam  quod  etiam  liinc  nohis  ca- 
liiiiiiii;iliir  Faiislus,  quod  marlyriim  mernorias  lioiio- 
r;iiiiiis,  in  lioc  dicens  nos  idola  convorlissc  ,  non  lain 
nicmovet,  iil  huic  calumni.-c  respondeam,  qiiam  ul 
ipsuin  Faustum  oslondani  stiidio  caluiiiniandi  cliain 
ab  ip,ius  Manicii;jei  vanilatihus  exorhitare  voliiisse,  et 
iii  viilgarem  alqiie  |ioeticaiii  Pagaiioruni  opinioneni , 
a  quibiis  se  alienissimiim  ciipit  videri  ,  n(;soio  qiif>- 
niodo  incaiiliim  incidisse.  Cum  enini  dixi.ssel  no»;  ver- 
tisse  idola  in  marlyres  ,  quos  votis ,  inquil ,  similibus 
coliiis ,  defunctorum  unibras  vino  placatis  ei  dapibus  : 
sniit  ergo  uinhra;  defuncloruin?  Nunquam  lioc  iii  ve- 
slris  scrmonihiis  audivimiis,  nuiiqiiam  in  liileris  Ic- 
giinus  :  imo  contradicerc  soictis  talihiis  opinionihus, 
asserenles  animas  mortnoruni  mahis  miiiusve  pnrga- 
tas  ',  aut  in  revolutioncs  ii.e,  aiit  in  graviorcs  aliquas 
poenas;  honas  aiilem  in  naves  imponi,  et  in  cado  na- 
vigantes  transire  hinc  in  illud  phantasma  lerro;  la- 
niiiiis,  pro  qiia  pugnando  perieranl :  ita  nullas  ani- 
nias  ciica  suorum  corporum  sepulcra  detineri  :  unde 
igitiir  umhraj  deruncloriim?  qu;c  siihstaniia  earum? 
qui  locus?  Sed  maledicendi  ciipiditaie  Fauslus  quid 
prolilerctiir,  ohlitus  est  :  aut  forle  dormilans  umhras 
somniando  diclavil ;  ncc,  cnm  verha  sua  lcgeret,  evi- 
gilavil.  Popiilus  aiitem  chrisiiaiiiis  memorias  inarly- 
riiiii  rcligiosa  soleniiiilale  concelehral,  et  ad  excitan- 
dam  imitalionem  ,  el  ul  meritis  eoruin  consocictur, 
atqiie  orationihiis  adjuvclur  :  iia  lamen  ut  niilli  mar- 
tyrum,  sed  ipsi  Deo  marlyrum  ',  qiiamvis  in  memo- 
riis  martyrum ,  consiiluamus  all;»ria.  Quis  eiiim  an- 
lisiilum  in  locis  sanctorum  corporum  assislens  allari, 
aliqnaiido  dixit,  OfTorimns  tibi ,  Petre;  aut ,  Paule; 
aiil ,  Cypriane  :  sed  qiiod  ofrerliir,  ofTerliir  Dco  qiii 
marlyrcs  coronavit,  apud  memorias  eorum  quos  co- 
roiiavil;  ut  ex  ipsoriim  locoriim  admoniiio.  e  m^jor 
afTectus  exsurgat,  ad  acucndam  charitalcm  et  in  illos 
quos  imitari  possumus  ^,  et  in  illum  quo  adjiivanlc 
possumus.  Colimus  ergo  marlyres  eo  cultii  dilociionis 
et  societatis  ,  qiio  et  in  hac  vila  cobinuir  sancii  ho- 
miiics  Dei ,  quorum  cor  ad  talein  pro  evangelica  ve- 
ritate  passionem  paratum  esse  sentimus.  Sed  illos 
lanto  devotius,  qiianto  securius  post  certamina  su- 
perala  "^ :  quanto  eliain  lidentiore  laude  pniodicamus, 
jani  in  vita  felicioie  victorcs,  quam  in  isia  adhuc  iisque 

'  Erasaiia;ia  edilio,  aninm  imrtuor.mi  magis  mnuau! 
pufgatas. 

*  Lovanienses  hoc  loco  addidcrunt,  sof nViceirms.  Abost 
ab  editis  Ain.  Er.  el  a  Mss. 

'  Mss.  plerique  hoc  ct  )  roxiiiio  loco,  possimits. 

*  Am.  Er.  el  plurcs  Mss.,  posl  incerta  oinina  SHpciota. 


385  I.IBEU  VICKSIMIJS 

I.iigiiaiilcs.  At  illooului,  qux  Griccc  ).«vjiV  diciliir, 
lalinc  uno  vcrbo  ilici  non  polcsl ,  cum  sil  qu.cilam 
proprie  diviiiilali  ilcbiia  scrvilus.  nec  colimus ,  iicc 
colcndum  doccmiis,  nisi  unum  Dcum.  Ciiin  aulein  nd 
liiinc  culliim  |)crlincal  oblalio  sacrificii,  uiidc  idolola- 
iria  dicilur  coruin  qui  hoc  cliam  idolis  oxliibcnl ; 
iiullo  modo  Lilo  aliquid  offerimus,  aul  olTcrcndimi 
|ira'cipimus ,  vcl  ciiiquam  marlyri,  vcl  cuiqunm 
sanclsB  anim.TC,  vcl  tuiqiiain  auijclo  :  cl  quisqiiis  in 
liunc  errorcm  dclabiliir,  corripilur  pcr  sanam  doclri- 
nain  ,  sive  ul  corrignliir  ' ,  sivc  ul  cavcalur.  Eiiam 
ipsi  eniin  sancli,  vel  liomincs,  vd  Angcli,  cxliibcri 
sibi  nolunl,  qiiod  uni  Dco  dcbcri  norunt.  Appnruil 
lioc  iii  Paulo  ct  Darnaba  ,  ciim  coiiimoti  miraciilis 
i\[\x  per  cos  facl»  suiil  Lycaoiiii,  lan(]uam  diisimnio- 
lare  voliicninl  :  conscissis  enim  vcblimcnlis  sui<, 
conlileiiics  cl  pcrsuadentcs  se  dcos  non  cssc,  isia  sibi 
fieri  veliieriinl  (  Act.  xiv,  7-17).  Appariiil  cl  in 
Angclis,  sicul  iii  Apocalypsi  Icgimus ,  angcliim  se 
adiirari  proliibciilcm  ,  ac  diccnicm  adonlori  suo, 
Coiiservus  (uhs  snm  el  fralrum  luorum  {Apoc.  xix,  10, 
ei  x\ii,  S,  9).  Isia  sibi  plane  superbi  spirilus  cxigiinl, 
iliaboliis  ct  angcli  cjus,  si(  iil  pcr  oitinia  lcmpla  cl  sa- 
cra  Gciililiiim.  Qiioi  uin  simililudo  in  qnibusdam  cliam 
9!ipcrbis  liomiiiibus  expressa  csl :  sicul  de  Ualiyloniic 
quibusdam  rcgibus  nicmoriiv  comniendaliim  lencmus. 
Lndc  sanclus  Daiiicl  accu^alorcsac  pcrsecnlores  por- 
lulil,  qtiod  rcgis  ediclo  proposilo,  ul  nihil  a  qiioi|nam 
dco  pelerelur,  nisi  a  rcgc  solo,  Deiiin  suuin,  lioc  esl, 
unuin  ct  verum  Dcnm  adorarc  deprccarique  dcpre- 
liensus  est  (Dan.  vi).  Qui  autcm  se  iii  mcmoriis  mar- 
lyrum  inebriant,  quoiiiodo  a  nobis  approbaii  possunt, 
ciimeos,  cliam  si  in  doniibus  suis  id  faciant,  sana 
docirina  condcmnct?  Scd  aliud  esl  qiiod  doccmus, 
aliud  qiiod  suslincmus,  aliud  qiiod  prcccipcre  jube- 
niiir,  aliud  quod  emcndare  prxcipimur,  et  doiiec 
Ciiieiidcmus  ,  lolcrarc  compelliinur.  Alia  est  disci- 
pliiia  Chrislinnorum  ,  alia  luxuria  vinolentorum  , 
vel  error  inlirmorum.  Vcrumiameii  cl  in  hoc  ipso 
disiant    |)Iurimum   culpse    vinoleniorum  et   sacrile- 


386 


girum.  Longe  qiiippe  minoris  peccali  est ,  ebriiim 
rcdiie  a  martyribus,  quara  vel  jcjunum  sacrilicare 
niarlyribus.  Sacrilicare  marlyribus  dixi  :  non  dixi, 
S:icrilicare  Dco  in  mcmoriis  martyrum ;  quod  fre- 
qiicnlissime  facimus ,  illo  duntaxal  rilu  qiio  sibi  sa- 
crilicaii  Novi  Tcslamcnli  nianifcslatione  pncccpil : 
quod  pcrliiict  ad  illum  culliim  ,  qux  lalria  diciuir,  ct 
uni  Dco  dcbctur.  Scd  quid  agam ,  et  tanlu:  ccccilaii 
isioruin  haTclicorum  quando  demonstrabo,  qiiain 
viin  babcal(|uod  iii  Psaliiiis  canilur  :  Sacrificium  laudis 
glorificabil  »ii%  et  illic  via  eil,  ubi  oileiidaiii  illi  suiulare 
maun  (Psal.  xlix,  25)  ?  llujus  sacriiicii  caro  cl  sanguis 
aiile  advcntum  Christi   pcr  victimas  similitudinuin  * 


mlcr  iiiiilatioiicm  crrantcm,  cl  pr.rngiirationrm  pnc 
miiiliaiitcm.  Siciit  aulcm  non  idco  .•oiiteiiiiiciida  vcl 
dclcslanda  est  virginitas  sanclimonialiiim,  qiiia  ct 
Vestalcs  vir^iiies  fucrunl ;  sic  non  idco  rcprchcndcn- 
d.i  sacrificia  Patriim,  qiiia  sunt  cl  sacrificiaCcntium  : 
qiiia  sicul  intcr  illas  virginilalcs  miiltiim  dislat  , 
quamvis  niliil  aliiid  dislcl,  nisiqu:ccui  vovcalur  aUiuo 
rcdil;iliir;  sic  inlcr  sacrilicia  I>aganorum  cl  llcbraio- 
riini  mnltiim  distal,  co  ipso,  quod  hoc  solum  distat, 
qiKC  cni  sinl  immolaia  ct  oblala  :  illa  sciliccl  siipcilKC 
iiiipiclati  daMiioiiioriiin  idipsum  sibi  ob  hoc  arrogan- 
liiim,  quo  habcrcnlur  dii,  quia  divinus  honor  esi 
sacrificiiim ;  illa  vcro  uiii  Dco,  ul  ci  olTerrelur  siini- 
l.tudo  promitt  ns  verilalcm  sacrificii ,  cui  erat  ofTe- 
rend.i  ipsa  rcddila  vcrilas  in  passionecorporis  ct  san- 
gninis  Chri-ti. 

CAPUT  XXII.  —  Neque  cnim,  sicut  Fauslus  dixil, 
priorcs  nostri  Jud;ci  scgregati  a  Genlibus,  cum  tem- 
plum  habcrcnt,  et  immolationcs,  ct  aras,  el  sacerdo- 
tia,  sculpturas  solum  dimiserunl ,  id  est,  idola  :  po- 
tciaiil  enim  siciit  nonnulli ,  cliam  sinc  idolorum  sciil- 
pluris,  arboribus,  ct  monlibus,  posircmo  cliam  soli 
ac  liiiiPC  ct!tcrisque  sidcribiis  iinmolarc.  Quod  si  face- 
reiil  pcr  illiim  cultum,  qu:c  lalria  dicitur,  creatura; 
poliiis  qiiam  Crcatori  scrviciUibiis,  ct  ob  hoc  iion 
parvo  m:i1o  iinpix  superslitionis  erranlibus,  nihilomi- 
nus  d  cmoiiia  se  prsberenl  ad  cos  illudCndos ,  ct  ab 
eis  .'<umcnda ,  qiiiic  sic  obiiilissent.  Illi  qiiippe  supcrb» 
ct  iiiipii  spiriliis  ,  non  nidorc  ac  fuino,  sicul  nonnulli 
vani  opiiianlur ,  scd  hominum  pascunlur  erroribus  : 
nonsiiiiorpoiisrcfeclione,  scd  malcvoladclcciatione  ' 
cum  qiioquo  modo  dccipiiinl,  vcl  arroganti  fas'u 
siniuhitcp  niajcsialis  cum  diviiios  sibi  honorcs  cxliibe- 
ri  glorianliir.  Non  crgo  illi  palres  nostri  sola  Geiitiiiin 
simiilacra  dimiseriml ;  sed  neque  terro) ,  neqiic  ciii- 
qiinm  tcrreii.ie  rci,  ncque  mari,  ncquc  coelo,  ncque 
niilitiai  coeli  alii|uid  immolanlcs ,  uni  Deo  crcatori 
oinnium  viclimas  oblulerunt :  quas  sibi  ofTcrri  voluil, 
percarum  similitudinem  promitlens  viclimam  veram, 
per  quam  nos  sibi  pcccaiorum  remissione  rcconcilia- 
vil  iii  Cliristo  Jcsu  Domino  noslr»),  ciijus  capitis  cor- 
p  iscITcctos  fidelcs  Paulus  alloiiiiiliir  diccns ,  Obsccio 
aulem  vos,  fralres,  per  viiseiicordiam  Dei,  ut  exhibeulis 
corpora  veslra  liosliam  vivam,  sanctam,  Deo  placentcin 
(Rom.  XII,  t).  Sid  Maiiich;ci  corpora  biiniana  opificiiim 
dicuiil  cssc  gciilis  lciicbrariim,  ct  carccrcs  qiiibns  vi- 
clus  iiiciusus  esl  Deus  :  unde  longc  aliiid  aniiuolial 
Fauslns,  aliud  Paulus.  Scd  quoniam  (juisquis  vobis 
cvangelizaveril  proeterquam  quod  acccpislis,  analliema 
sii  (Calnl.  i,  9) ;  veruin  dicil  Cbrislus  in  Paulo,  ana- 
thcnia  sil  M.micliajus  in  Faiisto. 

CAPUT  XXIII.  —  Qui  cliam  dicit ,  niliil  nos  mu- 
lasso  de  moribus   Cenliiim  ,  nesciens  qiiid  loquatur. 


promitiebatur;  in  passione  Chrisli  pcr  ipsiin  vcrita-      c„n,  ^„„,1  j„s(„s  cx  fide  vival(AJoHJ.  i,  17);  finisqoe 
lcm  rcddebalur;  post  asccnsum  Clirisli  per  Sacraincn- 
tiim  mcmorix  cclebralur  :  ac  pcr  boc  lantum  intcrcst 
inlor  sacrilicia  Pagaiioruin  et  llebrjcorum  ,  qnantiim 


'  llic  apud  lov.  alililum  luerM, sive  ut  condemnelur.  Ab- 
"»1  ab  Ani.  Hr.  ci  a  Mss. 

Duo  vss.,  pei"  'Llimarum  miiHtitdvhm. 


pr.cccpli  sii  cliaril.is  de  corde  puio  ,  et  conscieniia 

bona.  cl  fide  iion  ficla  (I  Tim.  i,  5);  mancantque  ad 

formandam  '  vilam  fidelium  Iria  hoec,  fidcs.spcs, 

'  Am.  Fj.  cl  quidam  Mss.,  dilecUmc. 
'  lia  Ms-s.  Ai  Aui.  cl  Vs.,  ad  confirnumdam.  lov.,  ad  i»« 
formuHduni. 


587 


roNT;;A  rAUsru.vi  .MANiciiyf;iJ.M,  s.  au(;usti.m 


588 


charilas  (I  Cor.  xiii,  13)  :  uiidc  fieri  polcsl  iil  parcs 
ciim  «11(1110  morcs  liabcal,  qiii  liscc  Iria  ciiin  illo  pnria 
non  liabctl?  Qiii  cniin  nliiid  crcdil,  aliiid  spcral,  aliud 
niiial,  ncccsso  ost  iil  alit(;r  vival.  Kl  si  iisui  qiiariini- 
dain  reiuni  siinilis  vidctnr  nobis  cssc  ciiiii  (iLntihiis  , 
sicut  cibi  cl  potiis  ,  tcc:orum,  vcslimcnlorum,  lava- 
crorum  ;  cl qiii  cx  nostris  conjugalcui  vilam  gcrunl, 
nr.orum  duccndaruin  ct  Iiabendariiin,  filioruin  gi(;iicri- 
donim,  niilricndorum  ,  lixrcdilandoruin  :  longo  la- 
mcn  alitcr  his  rcbus  utilur,  qiii  ad  aliuin  fincm  iisiim 
earum  rcfert ;  el  aliter  qui  ex  his  Dco  gralias   agit. 


quorunidani  f:icia  Gcnlilium  cuin  niagi»  voliis  propiii- 
qiicnt,  quain  qiiibusd:iiii  Audiloribus  veslris;  noiiiiiilli 
qiii|  pc  iii  sarrilcgis  bacris  siiis  cl  a  vino  et  a  cariiibu^t 
cl  ;i  concubilii  lcmpcrtiit;  polius  Aiidilorcs  veslros 
li  s  oniiiibus  iil(;nlcs,  ct  in  eo  vobis  disftiiiiilcs,  in 
Maircli:ci  grcgc  nunieratis,  qiiam  islos  eadem  qii:c 
faciiis  faciontcs  :  potiusquo  fcminam  qua;  iii  Mani- 
ch.riini  crcdidciit,  vestram  dicitis,  ctiam  paricntcm, 
(|ii:iin  Sibyllani  ncc  salioin  inibenlcm.  At  cniin  nmlti 
Chrisliaiii  callioiici  vocantur,  cl  siint  adult<jri,  ra|ilo- 
rcs,  avari,  ebriosi  ,  ct  qiiid(|uid  aliiid  sanic  doctrinac 


dc  quo  prava  cl  falsa  iion  crcdit.  Sicut  cnim  iii  ipso      advcrsalur  ?  Qiiid  autcm  iiilcr  vos,  in  lam  cxiguo  ac 


crrorc  vestrn,  cum  co  pane  vcscanmii  quo  CTtcn 
homincs,  cl  fructibiis  vivalis  et  foiitibiis,  lana  ct  rnio 
siinililcr  lexto  amiciamini,  nec  in  liis  lamcn  parcin 
ducitis  vitam,  non  aliud  cdcndo,  aiit  bibeiido,  aul  in- 
duendo  ,  sed  aliud  soiiticndo  ct  crcdciido,  cl  ad  alium 
fiiiem  isla  omnia  rcfcrendo,  fiiiem  scilicct  vcslri  cr- 
roris  alqiie  vanitaiis  :  ita  nos  cl  in  his  el  iii  aliis,  quoe 
simililer  sumimus,  non  similitcr  cum  Geutibus  vivi- 
mus,  casdem  res  non  ad  cumdem  fmcm  rcrercndo, 
sed  ad  finem  lcgitimi  diviiii(|i!C  pncccpti ,  ch:irilateiu 
de  corde  puro,  ct  coiiscicnlia  boiia,  ct  fuic  noii  ficta  , 
a  quibus  quidam  aberrantcs ,  convcrsi  sunl  in  vanilo- 
quium.  In  quo  saneprincipalum  lcnelis,  non  intuontcs, 
non  coiisidorantes  in  cisdcm  bal-.cndis  agcndisqiie 
Eebus  tanluiu  ad  diversam  vitam  val.-rc,  si  divcrsa  sil 


pcno  nullo  nunicio  vestro,  nonne  plcriquc  simt  lab-s , 
ct  quid:im  in  I':igaiiis  '  iioii  siint  talcs?  Nuni  idco  I'a- 
ganos,  (|ui  lulcs  non  siini,  dicilismeliorcs  vobis?Ciim 
tamen  propler  saciilcgam  vanitalcm  scct.e  vestrjc 
ctiam  qui  in  vobis  talcsiion  siiiit,  Paganis  ctiam  lalibus 
delcriores  sinl.  Unde  manifcstuin  est,  non  ideo  dero- 
gari  sanx  doclrino; ,  qiix  sola  cailiolica  esl ,  quia 
multi  cjiis  nominc  censcri  volunt,  el  pcr  illam  saiiari 
iKdiint.  Agnosccnda  esl  cnim  paucilas  illa ,  qiiam 
Doininus  pr.-ccipue  commcndat  iii  ingcnti  alqiie  iniiu- 
nioraiiilimullitudine  loloorbediffusa  {ilattli.  \x,  10): 
qiix  tamcn  pnuciias  sanclorum  aiquc  ftdelium,  qnod 
S:cpc  rommendandiim  est,  tanquam  granoruin  in 
coiiiparatione  inultitudinis  palearum,  paucila^  diciliir ; 
pcrseaulein  ipsam  laiitam  inassam  frumcnti  facit,  ul 


fides  ,  ut  cum  auditores  vestri  el  uxorcs  habcant ,  et      ornnes  probos  et  reprobos  vestros,  quos  pariter  veri- 


filios  quamvis  iiiviii  suscipiant  ,  eisque  palnmonia 
congeranl  vcl  cnslcdiant,  carne  vescantiir,  vinum 
bibanl ,  lavent ,  mclnnt,  vindeniicnl,  negolienlur, 
honorcs  publicos  adiiiinislrcnl,  vobiscum  costamcn, 
non  ciim  Gentibus  coniputetis ,  cum  f  icta  coriim 
Gentibus  videanlur  similiora   quam  vobis.  Nam  et 


las  reprobat,  incomparabili  inultiludiiicsupercl.  F.cce 
non  sumiis  Genliiim  scliisma  ,  a  qnibus  pluriiinim 
disiainus  in  meliiis  :  scd  iicc  vos  lioc  eslis,  quia  plii- 
riimini  nb  eis  distatis  in  pcjus. 

*  In  raullis  Mss.,  el  plerique  in  Paganis. 


LIBER  riGESIMirS  PRIMITS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Faustls  dixit :  Ui  us  Dciis  est, 
an  duo?Plancunus.Quomndocrgo  vos  dnosassoiilis? 
Nunquam  in  noslris  quidem  asscriionibiis  duorum 
deorum  audilum  csl  noincn.  Sed  tu  imde  hoc  suspi- 
caris,  cupio  scire.  Qnia  bonorum  el  malonim  diio 
principia  tradilis.  Kst  qiiidem  quod  dun  principla 
coiifit;  miir,  sed  uiium  ex  his  Dcum  vocamus,  alle- 
nim  llylen  :  aut,  ut  comniuniter  el  usilate  dixerim  , 
daomonem.  Quod  si  tu  Iioc  putas  duos  significare 
deos,  poleris  et  medico  dispulante  de  infirmitate  at- 
qiie  sanilatc  ,  duas  ensdcm  piilare  sanitates  ;.  et  ciim 
qnis  boiium  nominat  ct  iiialum,  tu  poleris  eadein  duo 
piilarc  hona  ;  ct  copiam  andiens  aique  egeslatcm , 
duas  cnsdem  putabis  copias.  Quod  si  et  de  albo  el 
nigro  dispulantc  mc,  et  Irigido  et  calido ,  ct  dulci  ct 
ainaro  ,  dicas  qiiia  duo  alba  ,  et  duo  calida  ,  et  duo 
•lulcia  ostcnderim,  nonne  vidcberis  meiilis  impos ', 
el  oerebri  ininime  sani?  Sic  ct  cum  duo  principia  do- 
cco  ,  Deum  et  Ilylen  ,  non  idcirco  videri  jam  debeo. 

•  \ni.  Er.  et  allqucl  M.ss.,  incompos. 


libi  duos  osleiidere  deos.  An  quia  vim  oinnem  male- 
ficain  Ilybe  assignainus,  el  beneficam  Deo  ,  ut  co:i- 
gruit,  idcirco  iiiliil  iiiteresse  putas.,  an  utriiinque  eo- 
rum  vocemus  Deuni?  Qiiod  si  ita  cst ,  polcris  ct  ve- 
iiciiiini  aiidiens  et  anliilotum,  nihil  inlcrcsse  putare  , 
an  iilrumque  vocctur  antidolum  ,  quia  ulrumque  eo- 
rum  vim  suain  liabeat ,  utrumque  agat  aliquid  el 
operetur  :  necnon  el  medicum  audiens  ac  venena- 
rium  ,  ulrosqiie  vocabis  medicos  :  ct  justum  aiidicns 
atque  injiistnm,  polcris  ulrosque  vocare  justos,  quia 
iitcrquc  eorum  aliqiiid  agat.  Qtiod  si  lioc  facere  ab- 
siirdum  est,  quanto  absiirdius  Deum  el  Hylen  idcirco 
duos  piilare  deos,  qnia  eoriim  quisMue  aliqnid  ope- 
ivliir?  Quapropter  inepla  ba.'C  el  viribus  salis  cfTela 
arguiiienlalio  est ,  ul  qiia  de  re  mihi  respondorc  non 
possis  ,  de  solis  nomii.ibus  conflcs  invidiam.  Nam  ne« 
difiiteor,  eliam  interdum  nos  advers:im  iialuram  nun 
cupare  deum,  sed  non  lioc  seciindum  nostram  fidf  rn, 
vcrum  jnxla  praosiimplnm  jam  in  enm  nomen  a  ciil- 
toribus  suis,  qui  eam  imprudcnter  cxistimant  deuiii : 
quemadiiicduin  et  Ap.istolus,  Deus,  inquil,  saculi  /m- 


589  LIBER  VICESIMUS  1'RIMUS. 

)»(  excoecavil  mente$  infidelium  (II  Cor.  iv,  4).  Deuin 
quidein  noniinans,  quia  sic  jani  vocarelur  a  suis  :  scd 
atljicieiis  ,  quod  nienles  excxcct ,  ut  ex  hoc  intclli- 
galur  non  csse  verus  Deus. 

CAPUT  II. —  AtCLSTiNLSrespondil  :  Diios  qnideni 
dcos  in  veslris  dispulalionibns  solenius  andire  ,  quod 
clsi  priino  neg:isli ,  laincn  paulo  posl  eiiain  ip>e  con- 
fessus  cs,  quasi  raiionem  reddcns  cnr  lioc  dicatis  : 
quia  el  Aposlolus  ail ,  Deus  swculi  hujus  exccecavil 
mcnles  infidfUum.  Quani  qnideni  scnlenliam  pleri(|ue 
nosirum  iladi-lingiuml ,  ul  vcruin  Deuiii  dioaiil  exc.i- 
casse  inndciiuin  mcntcs.  Cumcnim  legorint,  In  quibiis 
Deus,  suspcndiinlpronunlialionem  ;  ac  lunc  inrcrunl, 
«riu/i  liujus  exca;cavit  nicutts  iufidclium.  Quia  clsi  iia 
noii  disliiiguas ,  scd  cxponondi  gralia  ila  veriionim 
tirdincm  mules ,  In  quibus  Dcus  excaravit  mentes  in- 
fideiium  taculi  liujus  ,  idem  qui  in  illa  dislinclione 
seiisus  eluccl.  Poiest  en:m  cliain  lalis  opcralio  ,  qiia 
cxciecantur  ineiilcs  iiilidelium  ,  secundum  qucindam 


inscrutiibilia  sunt  judicin  cjus,  clc.  l  Rom.  xi ,  33)  ! 
CAI'UT  III.  —  Vos  autem  iion  valonlcs  discernere 
quid  Aiciat  Dcus  beneficio  ,  qnid  judicio  ,  quia  et  a 
cordf  ct  ab  ore  vesiro  loiigo  cst  Psallerium  iioslrum, 
nbidicilur,  Misericordiam  et  judiciuin  cantabo  tibi , 
Doiiiiue  (Psat.  c  ,  \);  quidqnid  vos  pro  in(irmilaie 
humanx  morlalilalis  olTcndcril ,  aiienalis  omnino  ab 
arbiirio  et  jndicio  Dei  veri :  videlicet  habeiitcs  para- 
tiim  alloruin  dcum  maium  ,  qucm  vobis  iion  voritas 
ostendit ,  scd  vaiiitas  fitigit ,  cui  tribuali^  non  soliini 
qui(I(|uid  facilis  injusle  ,  vorum  eliam  qnidqnid  pali- 
mini  jiisle  ;  ila  Deo  iribucntcs  bencficia  donornm,  ct 
ci  aufcrcnles  judicia  pccnarum  ,  qnasi  dc  alio  dixerit 
Clnislus  qnod  pricparavcrit  •  igiiom  a-lorniim  inalis 
{Matili.  x\v,  41),  qnam  de  illo  qui  lacit  solem  suum 
oriri  super  bonos  et  m;ilos  ,  ct  pluil  snpcr  jiislos  cl 
iiijiislos  {Id.  V,  45).  Uiide  hic  taiilam  bonitatcm  ,  cl 
ibi  laniam  severilalem  ad  unnm  pcrlincrc  Dcuin  non 
inleHigilis,  nisi  qiiia  miscricordiam  etjudicium  can- 


liiodiim  poriincre  ad  vcruin  Deum  ;  quod  non  facit      lare  non  noslis?  Nonne  idem  ipse  qui  facit  solcin 


iiijlili:i,  scd  justitia  :  sicut  idein  Paulus  alibi  dicit, 
i\umquid  miquiis  Dcus  ,  qui  infert  iram  {Rom.  iii,  5)? 
Iloin  alibi  :  Quid  ergo  dicimus,  inquit  ?  numquid  ini- 
quilus  est  apud  Deum?  Absit.  Moijsi  enim  dicit  :  Mise- 
rebor  cui  misertus  ero  ,  et  miscricordiam  prwstabo  ctii 
misericort  fuero.  Cum  crgo  prxmisisset ,  quod  incon- 
cusse  est  reiincnJum  ,  non  essc  iniqnilaiem  apiid 
Dcum  ,  paulo  posl  atlendc  quid  dicat  :  Si  autem  vo- 
tens  Deus  oslcndere  iram ,  el  demonstran  potenliam 
tuam,  allulit  in  multa  patientia  vusa  irw,  quai  perfccta 
lunl  in  perditionem  ,  el  ut  notas  facerel  divitias  (jlorice 
«1(0?  in  vasa  miseiicordice ,  quw  praparavil  in  gto- 
rium  cic.  {Id.  i\,  14  ,  15,  2-2,  25).  Cor:c  hic  iiullo 
modo  dici  |K)lcst,  aluin  Deuin  csse  qiii  oslendit  irain 
el  denionslrat  poteii;iain  suam  in  vasis  qnx  pcrfccia 
sunl  ad  pcrdili(i::om  ,  ct  alium  qui  ostendit  divilias  iii 
vasis  miscricordiic.  N.im  unuiii  euindcniquo  Dcum 
faccre  ulrumipie ,  apostolica  doclrina  tcslalur.  Ilinc 
est  et  illiid  ,  Propter  lioc  tradidit  illos  Deus  in  concu- 
pisccnlias  cordis  eoriim  ,  in  immundiliam,  ut  contume- 
liit  afficianl  corpora  sua  in  semctipsis  :  el  paulo  posl , 
Proplerea  irudidit  illos  Deus  in  passiones  ignomiiiia: : 
ilem  paulo  posl,  El  quontam  non  probaierunt  Deum 
hubere  in  nolilia  ,  tradidit  illos  Dcus  in  rcprobum  scn- 
tum  (Id.  I,  24  ,  2G,  2  •).  Ecce  (luomodo  verus  Deus 
el  juslus  exciccai  nicnles  infidelium.  Ncqiie  cniin  un- 


suum  oriri  super  bonos  ct  niaios,  ct  plnit  super 
jnslos  et  injustos  ,  frangit  tantcn  ramos  naturalcs  et 
conlra  naluram  inserit  olcaslrum  ?  Nonne  de  uno 
ipso  illic  dicil  Aposloliis  :  Vidcs  ergo  bonilatem  et  se- 
verilalem  Dei  :  in  eos  quidein  qui  fracti  sunt ,  severita- 
lem ;  in  te  antem  bonitutem  ,  si  pcrmanseris  in  bonitate 
(Rom.  XI,  17-24)?  Ntmpc  audiiis,  nempc  adveriilis  , 
qiicmadmodum  ii(>c  Dco  anfcral  jiidiciariam  scverila- 
tcm  ,  ncc  liomiiii  libcr:im  volunlatcni.  Occultum  cst, 
allnm  cst,  inacccssibili  sccrctoab  linmana  cogitationc 
secliisum  esl,  quemadmoduin  Dcns  ol  dainnctimpiiim, 
cl  jiislificel  iiiipium  :  utrumqne  ciiiin  de  illo  Scriptn- 
rarum  sanctarimi  verilasloiiuiliir.  .\um  igituridco  ad- 
vcr.sus  diviiia  judicia  garrire  deleclal,  quia  sunt  in^cru- 
labilia?  Qiianlo  convenienlius,  quaiito  accommodalins 
csl  inodulo  nostro,  cxpavcsccre  illic ubi  Panlusexpavit, 
cl  exclamarc,  0  aliiiudo  diviiiarum  sapientiw  etscienli(B 
Dei !  quam  inscrulabilia  sunt  judicia  ejiit,  et  inveslign- 
biles  vim  ejus !  Quanlo  melius  esl  ila  mirari  quod  in- 
vestigare  noii  sufficis  ,  qnain  propterea  vclle  ;illcrum 
dcuin  maliim  fingerc  ,  quia  uiinin  bomiin  noii  potuisti 
comprehcndcre  ?  Non  eiiiin  dc  nomiiic  agitur,  scd 
dft  opcrc. 

CAPUT  IV.  —  Nam  cilo  vidctiir  Faiislus  sc  defcn- 
(lisse,  ciim  ait  :  Non  dicimus  duos  deos ,  sed  Deum  et 
//i//t;».Porioaulcin  cnm  qujcsioris  qiiain  dicat  Hylen: 


quam  in  his  Aposloli  vcrbis  qu3C  commcmoravi,  alius      aiidies  plane  dcscribi  allerum  deuin.  Si  eiiim  maie- 


Deus  intcllecius  cst,  quain  ille  qui  Filiuni  suum  misit 
dicciitcm  ,  !n  judicium  veni  in  liunc  muudum  ,  ut  f/i(i 
non  vidcnt,  videaut ;  et  qui  videnl,  cwci  fianl  (Joan.  i\, 
59).  Nam  ct  hic  satis  a|>paret  mciilibus  lidolium  , 
quomodo  Deus  excxcel  mentcs  iiifidelium.  Pr.ccedit 
enim  aliquid  occulluin  in  occullis,  ubi  Dcus  agat  jii- 
slis..iimiin  cxamen  judicii  sui ,  ul  (luoruindam  mcnles 


ries  infunnis  corporaliuin  formarum  capax  ab  eis 
Hyle  appellarctur,  quo;  appollala  csl  ab  anliquis  , 
ncmo  cain  noslrum  coarguorel  dici  dcum.  Nunc  vero 
(liKinlns  crror  cst ,  qnanla  dcmcnlia  ,  vel  materioin 
Cirporuin  diccre  opificem  corpornm  ,  vcl  opificom 
corpnium  negarc  Doum  "  Qnia  crgo  quod  Deiis  ve- 
rus  f.icil,  id  csl,  corpoium,  elemcntornm,  animalinD» 


excu;ccnlur  ,    quornmdam   illumincnlur  :  cui    vcris-  (pialitales  el  fiirinas,  ul  coi  pora,  iit  clemcnta,  nl  ani- 

sirae  dictuin   est ,  Judicia  lua  abijssus  multa  {  Psal.  ,„aii^  sim  ,  iioc  vos  dicitis  ncscio  qiiem  alleriiin  f"»  • 

xxxv,  7).   Cujus  profuiidilalis  impcnctrabilcm  al- 

liludincm    Aposlolus    admiralus ,    exolamat   :    0  al-  i  Anud  f.r.  I.ngd.  cl  ven,  pr(rp.'jrff)i7.    M. 

liiudo   divuiaruin  tapienlice   ei   tcientioe   Dei!    quain  »  rlurcs  .Mss.,  ai  maXfnein  forpt^ri(m  nfg.jrc /XTrfi». 


301 

cerft;  qnolihfit  riim  nomiiio  vorilolis ,  ro«tc  dicimiiii 
erroro  vc.slro  dciiiii  alleriJiii  iiiduccrc.  Iii  liac  cniiii 
iiiia  rc  bis  crrniis  crrorc  sacrilogo  :  scincl  quidcm  , 
qiiod  ca  quai  Deiis  facil ,  cuin  raccrc  dicilis  ,  qiiciii 
Doiim  faloi  i  criilicscilis ;  sod  iiiilio  modo  cfnoiclis  iil 
iioii  sil  Doiis,  iiisi  eiim  lalia  faccic  iicgavoiiiis,(|iialia 
iioii  facit  iiisi  Deus  :  ilcrum  autcm.  (|iiia  ca  quaj  bo- 
mis  Deus  bona  facit,  vos  et  a  inalo  fieri,  cl  mala  csso 
opinamiiii,  puorili  scnsu  horroiilcs  qiix'  poenalis  mor- 
lalilalis  imhociHitali  non  congriiunt,  et  aiiianlos  qiuo 
congruiiiit.  Proindc  malum  dicilis,  qiii  lccit  coliihriiin  : 
islum  aulcm  solcm  tam  magnuin  honum  pulaiis ,  ut 
iiec  faclum  a  Dco ,  scd  prolalum  vcl  inissum  cssc 
crcilaiis.  Dcus  aiilom  verus,  in  quem  nondum  a  vohis 
crcdi  niinium  dolco  ,  cl  coliihrum  fecil  inler  alia  in- 
feriora,  et  solom  inter  alia  supcriora ;  ct  adliuc  in 
suhlimioribus  non  corporalibus  coelestibus,  scd  jam 
in  spirilualihus  multa  ista  lucc  longe  meliora ,  qiiGC 
carnalis  homo  quilibet  non  percipit  :  quanto  magis 
vos,  qiii  cum  carncm  dcteslamini,  niiiil  aliud  quam 
vestram  rcgulam  deleslamini,  qua  bona  et  mala  me- 
tiniini?  Neqiic  enim  potesl  in  vohis  essc  cogilatio 
vel  malorum,  iiisi  qualihiis  cariialis  scnsiis  olTen- 
ditur;  vel  hononim,  nisi  qualibus  carnaiis  acies 
oblectatur. 

CAPUT  V. —  Ul  crgo  isla  in  inio  rerum  opcra  Doi, 
lerrena,  infirma,  mortalia,'sed  tamenoporaDei,  qualia 
po-sumus  videro,  consideiem ,  iiicffahiliter  movcor 
laiide  Crealoris  illorum,  qui  prorsus  ita  magnus  esl  in 
opcrihus  mngiKS ,  ut  minor  non  sit  in  miniinis.  Ars 
enim  diviiia,  qua  coilestia  ct  terrena  opera  fiunl,cum 
ea  siiit  intcr  sc  dissimilia,  ipsa  in  omnihus  sui  similis 
esl,  quia  in  siio  quoquc  gencrc  perficiendo  ubique 
perfecla  esi.  Neque  enim  universum  coiidit  in  sin- 
giilis ,  sed  ad  univcrsi  complexum  condens  singula  , 
universam  se  condendis  prsebet  et  singulis,  oiiinia 
congrucnter  locis  suis  et  ordinibus  faciens  alque 
disponens,  et  omnibus  parlicularitor  atqiie  univer- 
rfalitcr  congrua  tribuens.  Eccc  hic  in  isto  quasi  fiindo 
infimo  '  universai  crealurai  aspicile  animalia  ,  quae 
volant,  ct  naiaiit,  el  gradiuiilur,  et  rcpiint.  Niinipe 
mortalia  siint  :  ncmpe  vita  eorum ,  sicut  scriiiliim 
est,  vapor  esl  ad  modicum  appafens  {Jacobi  iv,  \5). 
IIuiic  eniin  modnliim  aboplimoCondilore  perceptum, 
tanqiiain  iii  commnne  confcrunt  universo  pro  sui  gc- 
ncris  poilionc  complendo,  ut  cum  islis  imis  siiit 
oinnia  bona,  in  qiiibus  sunteis  siiperna  meliora.  Ve- 
rumtamcn  atlendite,  et  dale  mihi  unum  quamlibct 
abjectissimum  animal,  cujus  anima  oderil  carncm 
suam,  ac  non  potius  nulrial  et  foveat  eam,  moliique 
vilali  vegclet  ei  regat ,  et  quodam  modo  adininisiret 
pro  sui  gcneris  exiguitate  quoddamuniversum  suum, 
ad  incoliimitalcin  tiiendam  sibi  conciliatum.  Quod 
enim  rationalis  anima  casligat  corpus  suuin ,  et  scr- 
vituli  subjicit,  ne  inimoderalo  appctitu  terrenoriim 
impediatur  a  perceplione  sapienliae  *,  etiam  sic  uii- 

'  NonnuUi  Mss.,  mundo  infimo. 

*  r?i»ri<iiio  Mss.,  appetitu  terreno iinpediatur  perccptiosa- 


CONTIIA  FAUSTUM  .MANiCIIA:U.M,  S.  AICUSTINI 


qne  diligit  cariicm  siiam,  quarn  sihi  ad  ohcdienduiii 
lcgitime  subdit  atqiio  ordinat.  Postromo  vos  ipsi  , 
qiiamvis  carnali  crrorc  carnom  delcstcmini,  n(m  po- 
tostis  nisi  diligorc  carnein  vestrain,  cjusque  saluli  et 
iiicoluiniiali  corisulcrc ,  omiios  ictus,  ct  casus,  el  in- 
toin|ioricin  qiia  licdiliir  dovitarc,  mnnimenla  vcro  cl 
saliihrilaiem  qua  coiiscrvalur  appctorc  :  ila  oslciidi- 
lis  prjDvalerc  naturx  Icgem  contra  erroris  vcstii  Ojii- 
nionom. 

CAPLIT  VI.  —  Qnid  in  ipsn  carnc  vilalia  visccra  , 
totius  formac  convcnicniia  ,  mcmhra  opcrandi,  vasa 
soiitiondi,  locis  alf;:^c  officiis  snis  cuncta  distincia,  ct 
concordi  unitatc  contcxia,  modoralione  mcnsuraruiii, 
parilitate  niimerorum,  ordiiie  pondcrum,  nonne  in- 
dicant  arlificom  suuin  Dcum  vcnim  ,  cui  vore  diclum 
est,  Omnia  in  mcnsura  ,  et  numero,  et  pondcre  dispo- 
tui$li  {Sap.  XI,  21)?  Si  crgo  cor  non  perversum 
alque  corriiptum  vanis  fahulis  haberelis,  iiivisibilia 
ojus  etiam  per  isia  qu:c  in  hac  infirina  et  carnali 
creatura  facta  suiit,  intcllccta  conspiccrclis  {Rom.  i, 
20).  Unde  enim  isiis  hxc  quae  commemoravi,  nisi  ab 
illo  cujus  unitatc  omnis  modus  sistilur,  ciijiis  sapion- 
tia  omnis  pulchriiudo  formnlur,  cwjiis  Icge  omiiis 
ordo  dispoiiitur?  Quod  si  ad  istainluenda  oculuiu  non 
habetis,  apostolica  vos  ducat  auctoritas. 

CAPUT  VII.  —  Apostoliis  enim ,  cum  de  sancta 
dilcctione  praccipcret,  qu.ilis  esse  debeat  virorum 
iii  uxorcs,  cx  anima  amantis  '  sumpsit  cxeinplum. 
Qui  diligit,  inquit,  uxorem  siiam,  te  ipsum  diligit :  nemo 
enim  unquam  carnem  suam  odio  liabet,  sed  nulril  et 
fovet  eam,  tanquam  Chrisius  Ecclesiam  {Eplies.  v,  28, 
29).  Ecce  in  conspcciu  vcslro  cst  carnalis  univcrsa 
siihslaiilia ;  videle  quomadmodum  in  omnc  aniiiial 
sihi  ad  salutem  conciliatum  perlcndat  natura^  isla 
commuiiio ,  ul  diligat  carnem  suam.  Neque  enim  lioc 
in  homiiiihus  tanluin  esl,  qiii  cum  rccte  vivimt ,  non 
solum  consulunt  saliiti  carnis  sii;c  ,  veriim  ciiam 
carnales  molus  ad  usum  rationis  '  cdomanl  et  refrc- 
nant  :  sed  eliam  beslia;  fugiunt  dolorcm,  formidant 
interitum;  et  qUidquid  illam  membroruin  compagem 
copulamquc  carnis  et  spiiitus  a  concordi  juncliira 
dissicere  '  ac  dirimere  potest ,  quaiila  valeiit  agili- 
late  devitant,  nuirienles  cliam  ipsae  ac  fovenics  car- 
nein  suam.  Nemo  enim  unquam  carncm  suam  odio  lia- 
bet,  sed  nulrit,  inquit,  ac  fovet  eam ,  sicut  et  Christut 
Ecclesiam.  Videte  unde,  quo  ascenderit  :  iiituemini , 
si  poteslis,  quam  vim  ducat  a  Crealore  crcatura  ,  ab 
ipsis  coclestihus  npparalibus  iisque  ad  cnrnem  ot  san- 
guinem  univcrsilatis  plonitudinc  lerminatn,  formnrum 
variolaie  decorala,  icrum  gradibus  oidinata. 

CAPUT  VIII.  —  Rursus  idem  aposiolus,  ciini  de 
spiriiualihus  diversis  niuncribus,  et  lamen  ad  uiiita- 
lcm  consonis,  rem  plane  magnam  etdivinnm  el  ab- 
ditnm  nos  docerct,  de  isla  ipsa  cnrne  nostra  siinili- 
tudincm  dodit ,  cujus  artificem  Deuin ,  cum  hacc 
loqueretur ,  omniuo  non  lacuit.  Quod  etsi  iongum 

*  Editi  Am.  et  Er.,  ex  anima  animanlis. 

«  vaticanus  codex,  carnules  nwlus  adversos  ralioni. 

s  F-iJili,  discindere.  M  Mss.,  dissicere. 


59] 


LIBER  VIGESI 


csl,  lanien  q«ia  vahle  ncccssariin»  ,  loliin»  ip<iiin 
IdCiim  ei  ojus  ad  Coiinlhios  E|iis(ol:i  Imic  op.Ti  mo 
iiisorcro  non  pigfliil.  D.*  xpi  ilunlibits  nuleiii  nolu  vos 
iffiiorarc,  fratres  :  srilis  quniido  (itnilcs  ernlis ,  (id  si- 
tnuliirra  siuc  voce  qnoiuodo  asccudeb^ilisindiicti.  Pioptcr 
ifHotl  uo(Hin  fiicio  vobis  ,  qnia  ncmo  in  Spiiiln  Uei  to- 
qiiciis ,  dicit  annihcinn  Jesu  :  et  uemo  polcst  diccre  , 
Dominus  Jesus,  uisi  in  Spiriln  suiiclo.  Divisioucs  niilcni 
diinnlionuin  tunt ,  iilcm  uulcin  Spiriius  :  et  divisioncs 
viinislrationum  sunl  *,  ei  idem  ipsc  Dominu$  :  et  divi- 
sionci  operaliouum  sunt,  idcm  vcro  Deus ,  qui  omnia 
opcratur  in  oiunibus.  Unicniqne  aulcm  dalur  manifcsla- 
tio  Spiritus  ad  ulilitntcm  :  atii  quidcin  datur  pcr  Spiri- 
liim  scrmo  sapienticc ;  utii,  serino  scicnlia:  sccuudum 
eumdem  SpiritHin  ;  alteri  nutem,  fides  in  codem  Spiriin; 
oV/i,  donalio  curnlionum  in  uno  Spiritu ;  alii,  operalio- 
ncs  virtutnm;  nlii,proplie!ia;a!ii,  dijudicnlio  Spiiiluum; 
alii,  gcncru  lingunrum ;  alii ,  inlcrprctntio  scrmouum  : 
oinnia  aHlem  liccc  operatiir  unus  atque  idem  Spirilus  , 
dividens  propriu  unicuiquc  prout  vutl.  Sicul  eiiimcor- 
pus  unum  cst  el  mcmhra  linbct  mutta  ,  omnia  aulcm 
mcmbra  corporis  cuin  sint  niulla,  unum  esl  corpus  ;  ila 
el  Clirislns.  Eleiiim  in  uno  Spiritu  nos  oinncs  in  unum 
corput  bnpdzn  i  tuinus,  sive  Juda'i,  sive  'Craci,  ave 
terii,  tive  tibcri;  el  omnes  unum  Spiriluin  polavimu^. 
Eteni;)*  corpus  non  csl  unum  manbrum,  sed  mulla.  Si 
dixerit  yes,  Qnia  non  siiin  tnnnus,  uon  sutn  decorpore; 
iium  ideo  non  est  de  corpore  ?  Vct  *i  di.rerit  auricuta  , 
Quia  non  sitm  ocutiis ,  non  sum  de  corpore;  uuin  idco 
iicn  ett  de  corptre?  Si  totuin  corpus  ocultis,  ubi  uudilus  ? 
Si  loliim  auditus,  ubi  odoralus?  A'unc  aulcm  posuit 
Deus  membra,  tingulum  quodque  eoruin  in  corpore 
proul  voliiil.  Si  auiem  fuissent  omnia  umim  mcmbrum, 
ubi  co  piis?  Sunc  aulem  multa  mcmbra,  tmuin  aulem 
corpus.  Ao/i  ]H)lest  autcm  dicerc  oculus  tnniiui,  Opus  le 
nun  linbeo ;  aut  ilerum  cnput  pcdibus  ,  Opus  vobis  non 
liabeo  :  scd  mutto  ningis  qua;  vidctitur  membra  corporis 
iufiriniora  este,  nccessariora  sunt ;  el  quec  vidcntur  vitiora 
cfse  corporis ,  liis  abundunliorem  lionorem  circumpo- 
uiinus  ;  et  qua:  inlionesln  sunt  tioslra  ,  abundantiorcin 
lionetlalem  linbcnt  :  qiiie  nntem  lionesta  tunt  nostra  , 
non  opus  liabcnl  :  ted  Dcits  temperavit  corpus  ,  ei  cui 
deerat  mnjorem  lioiiorcin  dans,  ul  non  asel  scissura  iii 
corpore,  sed  idcm  ipsuin,  ut  pro  invicem  sollicila  sint 
niembra  :  ct  tive  patitur  unum  inembrum,  compatiiintitr 
omma  meinbra ;  tive  glorificalur  '  unum  membrum  , 
eongmdenl  omnia  niembra  (  I  Cor.  xii,  i  26).  Si  ulla 
non  dico  fidos  clirisliuna,  ul  crcdaiis  Aposlolo,  seJ 
ullus  sensus  hiniuniis  in  vobis  cst ,  ul  manircsl:i  ccr- 
naus;  nnusquisqne  in  &emclipso  isla  vidcal  nlquc 
considcrol,  qiiam  vcra  ,  qiiam  cerla  sint ,  quani  in 
parvo  magiia,  ct  in  exlrcmo  quam  bona  :  quandoqiii- 
dein  isla  in  Inude  ponit  Apostolus,  iil  per  h.-cc  inlima 
oorpnralia  qure  videnlur,  possinl  racilius  illa  subliniia 
spirilu.ili.i  qu  (:  non  videntur,  iiilclligi. 

CAPUT  IX.  —  Iloriim   ergo  meiulironim  el  for- 
poris  nostri,  qu:e  sic  commciidal ,  viclaiiil:il  Aposio- 

'  IH  Mss.,  minislerioritm  sunt. 

*  sjc  Am.  F.r.  el  pieriquc  Mss.  Al  I/iv.,  s/;v  ijloruiliir. 

SaXCT.    AlGtST.    NIII. 


\IUS  PUI.MDS.  591. 

Iits  ,  qiiisquis  arlificcni  IV'nm  ncgai,  vidctis  tui 
conlradicat ,  annuiilians  vobis  '  prvlcr  hl  (inod  acce- 
piinus  {Gntnl.  \,  9).  Qiiid  i^iuir  opus  esl  ut  a  ine 
rcdargii;iliir  p  Uiiis  ,  qn.iin  ah  omnilins  Clirisli.inis 
anallieinclnr?  DicilAposlMlus,  Dcus  lcmpcrnvit corpus : 
eldicil  istc,  llylc,  non  Dcus.  Qiiid  aperlius  liis  inimi- 
ciliis  anle  analliemandis,  qiiaiii  rcfclloiidis  '  Nuinqiiid 
ot  liic  Aposlolus,  cum  diccrel ,  Dcus  ,  addidit,  //(/;/(.«! 
swcuti  (II  Cor.  IV  ,  4)?  Lbi  cli^un  si  qiiis  diabolum  in- 
telloxcrit  exc.Tcarc  mcntcs  infidcliinn,  non  negamiis  . 
malis  suasioiiibiH  :  quibus  (|ui  consenliiinl ,  jiislili;K 
liimcii  amilliint .  Deo  reirilMiiMilc  qiiod  justiim  est. 
II:ec  (tinnia  legimiis  in  Soripluris  sanciis  :  iiam  cl 
illud  dicliim  csi  dc  scdiictinno  cxtriiisccus  venioiile  , 
Timco  ne  sicul  serpcns  Evain  seduxit  in  versutia  sua  . 
ita  corrumpnnlur  mcnles  vcstra;  a  simpticitnle  et  casli- 
lale,  qitn;  cst  in  Cliristo{ld.  xi .  5).  Cni  siinilc  est , 
Corriimpunt  moics  bonos  coltoijuia  mnlu  (I  Cor.  \v,  5.))  : 
ct  illiid  (jiiod  ct  sibi  qnisqiic  scduclor  sil ,  Qiti  aulcin 
putnl  se  esse  ntiqiiid ,  cum  niliil  sil  ,  se  ipsinn  scdttcit 
{Colnl.  VI,  5)  :  cl  illiid  dc  Dci  vindicla  ,  quod  supra 
ooinmomoravi ,  7r(^((/i(//'/  illos  Dcus  in  rcprobum  sen- 
suin,  tit  fncinnt  quK  non  conrcnimit  {Rom,  i,  28).  Ila  ct 
in  vctcribus  Libris  ,  ciim  pnvdixissct ,  Dcus  morlein 
non  fccil,  nec  Iwlntiirin  pcrditione  vivorum  {Snp.  i,  l.j); 
patilopost,  liividin,  iiiqiiil ,  diuboti  mo>s  inlroivit  in 
orbem  terrarum  {Id.  ii,  24).  El  nirsiis  dc  i^isa  nioitc, 
no  sc  hrmiincs  exlra  culpani  poncrcnt ,  Impii  autein 
ntniiibus  cl  vcrbis  ,  iiif|iiit ,  acccrsieriiul  illam  ;  et  cxisti- 
tnnnlesiltainamicnm  dcftuxerunt  {Id.  i,  IG).  Alibi  au- 
lein ,  Bona  et  tnata  ,  vila  el  mors ,  divi.ia;  ct  pmtpcrtat 
a  Dotnino  Deo  sunt  {Eccli.  xi,  14).  Ilic  pcrluibali  lio- 
niincs  non  inlelliguiii  in  nno  codcniqnc  operc  malo  , 
non  pnslea  con~cqiienlc  alia  qiiic  niaiiiresta  erit  ,  scd 
qtiadain  conlinuo  coinilanlc  vindicla  ,  aliiid  vciiire 
de  asiulia  suadenlis  ,  allud  tlc  neqnilia  vocnlis,  :iliiid 
de  jiistitia  piinicnlis  ;  ciim  diabolus  siiggcril ,  lioiiio 
conscnlit,  Deus  dcscrii.  Qiiocirca  in  op.-rc  malo  ,  id 
csl,  cxca-calionc  infideliiiin,  si  inlclligliir  cldiabolus 
propler  siiailcndi  malignilalcm ,  nt  sic  disliifgiialiir , 
Djus  linjus  sa;culi,  non  niilii  vidolnr  abjurdnm.  Njijufi 
cniin  siiic  addilamcnlo  diciuir,  Dcus;  cuin  adjiingi- 
lur,  liiijits  saculi,  id  osl  homiiiiini  iiiipioriim,  non  iiisi 
iii  lioc  sxculo  florere  volontium  :  sccmuluin  qiiod 
dicitur  .clmalum  sacculum  ,  sicul  scriplum  cst ,  Vl 
cxiinerel  iios  de  prcrscnti  swculo  maligiio  {Calat.  i,  i). 
T;ilc  cst  cnim  ct  illiid  ,  Quorum  Dcus  vciilcr  {Pliilipp. 
III,  10)  :  nisi  cssclibi,  Qnoritm,  niillo  modo  diccret , 
deits  veiiter.  Nec  in  Psalmo  d:niiionia  posscnt  dii  ap- 
pellari  ,  nisi  addeiclnr ,  Gcnlium.  Sic  cnim  scriplum 
esl  :  Qitctiinm  dii  Centiuin  dwmonin  {Psnl.  xcv,  5). 
Ilic  aulem,  iicc,  Deus  liujits  sa-cuti ;  ncc  ,  qnornin  drus 
vcnler ;  wcc  ,  dii  Ccnliuin  dtcmonia  :  sci.1  bimplicilcf 
posiluni  cst ,  Deus  temperavit  corpus  ;  qui  non  poteSi 
intclligi  .  iiisi  Dcus  veriis  oniniiim  crc:itor.  Illa  cnini 
ciiin  vitiip.-rali.iiie  didiiitiir,  lioc  aiilcm  cuin  liiide 
diclum  csl.  Nisi  forlc  Deiiin  tenipcr.issc  or.rp.is ,  non 
disposiiionc  mcinbroritm,  iioc  esl,  fubricand  i  1 1  con- 
•  .\llquot  Mss.,  nobis. 

(Treizc.) 


595 


COMUA  FAUSTLM  MAMCII.IMJM,  S.  AUGUSTIM 


m 


(•irucndo  ,  ecd  adinixlioiic  liicis  suoc  ,  Faiislus  iiilcHi- 
gil  :  ut  sciliccl  li:cc  incinbra  ita  dislincta  cl  locata 
hiiis  scdibus  allcr  posiicrit ,  qui  lioc  fahricavit '  ; 
Dcus  aiilcin  inisccndo  honitalcin  suain,  liiijus  fahricoe 
iiialiliain  lcinpcravcrit.  Taiilius  ciiim  f.ibulis  pucrilcs 
antinas  licbi  tant.  Scd  ncfiiic  lioc  cos  possc  dircrc 
Itcrinisil  sultvcnicns  Dcus  parvulis  pcr  ora  saiiclorum. 
Ihibes  ciiiin  cl  paulo  supcrius  ,  Deus  posuil  mcmbra  , 
itingnlum  (luodquc  eorum  in  corpore  prout  voluit.  Quis 
jaiii  noii  inlclligat  sccuiidum  lioc  Dcum  diclum  tcnipc- 
ralorcm  corporis  ,  qiiod  cx  inuitis  mcmbris  corpu? 
fabricavit,  olficia  divcrsorum  operum  in  unilalis  com- 
jiage  servantibus  ? 

CAPUT  X.  —  Dicanl  crgo  Manichaci  utrum  anima- 
lia ,  qucc  secundum  dcliramcnla  eorum  Hyle  fabrica- 
veral  in  genle  tcncbraruni,  anlcquam  iilis  Dcus  luccm 
suam  miscuissel ,  non  habcbant  istam  mcinbrorum 
coiicordiam ,  quam  sic  laudat  Apostolus  :  ulrum  ibi 
diccret  caput  pedibus ,  aut  oculus  manui,  Opus  te  non 
liubeo.  Nunquam  lioc  dixerunt,  nec  dicere  poluerunt : 
(alcs  enim  eis  actus  et  opcra  tribuunt ;  rcpebanl  , 
anabulabanl,  iiatabanl  ,  volabant ,  quxque  pro  suo 
genere;  videbant  quoque  ,  et  audicbant,  cailcrisquc 
sensibus  senliebant ,  alimenlis  et  tcmperamcnlis  con- 
griiis  niitriebant  ct  fovebant  corpora  sua.  Ilinc  eliam 
prolis  fccundilassuppetebal :  namel  conjiigia  Iribuunl 
cis.  IIu!C  certe  omnia  qu3C  tanquam  Hyles  opera  vilu- 
perat  Manichaeus,  fieri  non  po.ssunt  siiie  membrorum 
concordia  ,  quam  laudal  et  Deo  assignat  Apostolus. 
Uubitatis  adhuc  quisnam  sectandus,  el  quisuam  ana- 
iLcmandus  sil?  Quid,  quod  eranl  ibi  qusedam  ,  quae 
eliam  loquebanlur ,  ut  eis  concionaiitibus  omnia  ser- 
penlia ,  quadrupedia  ,  volalilia  ,  nalalilia  ,  audircnt , 
iiitclligcrcnl ,  consentirent?  Miranda  hsec  et  omnino 
divina  eloquenlia ;  et  neminem  grammaticum  aut 
rhelorem  audierant,  nec  inter  lacrymas  ferularum 
alque  virgarum  isla  didicerant.  Nempe  isle  Fauslus 
ui  has  vanilates  diserte  garriret,  ad  disciplinam  faciendi 
sermoiiis  eiiam  serus  *  accessit ;  et  quamvis  esset  acer 
ingenio,  tameii  lcgendo  slomachum  rupit ,  ut  ei  lo- 
qiienti  tam  pauci  assenlirenlur.  0  miserum,  qui  in  ista 
luce  ,  ac  iion  in  illis  lenebris  nalus  est !  illic  enim 
eum  contra  lucem  coiicionantcm  ,  omnis  bipes,  omnis 
multipes ,  omnis  eiiam  serpens  a  dracone  usque  ad 
cochlcam  libenler  audiret ,  alacritcr  obedirei  :  hic 
auleni  contra  lenebras  disputantem  ,  plures  eloqiien- 
lem  ,  quam  doctum,  mulli  autem  seductorem  perver- 
sissimum  nominabant :  inter  paucos  vero  Manichxos 
tanquam  magno  magistro  plaudenles,  nullum  ei  pecus 
annuebat ,  nec  ex  illa  doclrina  saltem  caballus  ejus 
aliquid  sciebat ,  taiiquam  omnibus  animalibus  ad  hoc 
pars  divina  concreta  sit ,  ut  stolida  fierenl.  Quid  est 
noc,  rogo?  Evigilalealiquando,  miseri,  et  comparaie  in 
fabula  Testra  omnium  animantium  prius  tempus  ct 
praesens  ,  luiic  in  terra  sua,  nunc  in  hoc  mundo;  tunc 
lirma  erant  corpora  ,  nunc  infirma  sunt ,  tuiic  acris 
acies  oculorum  ad  videndum  ciim  delectaiione  inva- 

»  Lov.,    hmc  fabricavit.  At  Ain.  Er.  et  Mss.,  hoc  fabrica- 
vit.  Subaudi,  corpus. 
*  Ei'  Liigd.  veu.,  serius.    M. 


dciidi  rcgioncm  dci,  niinc  ila  obliiKa,  iit  a  solis  radiis 
avcrtaliir  ;  tiiiic  aucl:c  mcntes  aniinaliufn  ad  inlclli- 
g<-iidiiin  concioiianlis  sermoncm  ,  nunc  hebclos  cl  ah 
liiijiisinrtdi  capacilalc  pcniliis  alicnrc ;  tunc  iiatuialis 
tam  ni.igna  cl  tani  poten»  doquentia ,  nunc  Lmlo 
siudio  ac  labore  vix  parva  et  exigua.  0  quam  ma- 
gna  bona  coinmixtioiic  boni  pcrdidit  gcns  lenebra- 
rum  ! 

CAPUT  XI.  —  Istc  ipsc  Faiislus  in  hoc  ipso  scr- 
inone  ,  cui  nunc  respondco  ,  miilta  sibimcl  conlraria 
clcgaiilcr  oipponcrc  visus  cst,  sanitalcm  ct  infirinit:»- 
lcm,  copiam  ct  cgestatcm,  albiim  et  nijirum,  calidiirn 
ct  frigidiim  ,  dulce  cl  amaruni  :  in  qiiibus  omiUo  de 
albo  ei  nigro  aliquid  diceie  :  aut  si  ullurn  momenlum 
boni  ct  mali  cst  in  coloribus,  ut  albuiii  dicant  ad  Dcuin 
pcrlinrre  ,  nigriim  aiitcm  ad  Ilylcii ;  cum  oninia  gc- 
ncra  volaliliinn  H)  Icn  crcassc  pcrhibcant ,  si  album 
colorcm  plumis  eonim  Dlus  aspcrsit,  ubi  latcbant 
corvi  ,  quando  cycni  candore  perfiisi  sunt  ?  Ilcin  de 
calido  ct  frigido  disputarc  non  opiis  est  :  ulrumqiie 
cnim  lemperanler  adliibilum,  salubre,  intempcranlcr 
aulcm,  pcrniciosum  csl.  Ca:tera  vidcamus.  Boiiuin  et 
malum ,  quod  in  priinis  forte  ponere  debuit  in  iisdcm 
conirariisita  vidciur  posuissc  ,  ut  lanqnam  gencralia 
vellct  inlelligi,  scilicct  iitad  bonum  perliiieat  sanilas, 
copia,  album  ,  calidum  ,  dulce;  ad  malum  aulem  ,  in- 
firmitas,  cgcstas,  nigriim,  frigidum  ,  amarum  :  quam 
imperite  et  inconsideralc ,  videat  qiii  pouierit.  Ego 
aulem  ne  homini  calumni:iri  puter  ,  nihil  objicio  de 
albo  et  nigro  ,  calido  ct  frigido  ,  de  dulci  et  amaro  , 
sanilale  atque  infirmilale  '.  Si  enim  album  ct  dulce 
diio  bona  sunl ,  nigrlim  autem  et  amariim  duo  mala  , 
qiiomodo  plurima  uva  ,  omnisque  oliva  nigrescendo 
dulcescit ,  id  est ,  mali  amplius  habeiido  fit  melior? 
Ilem  si  diio  bona  sunt  calorct  sanilas,  duo  vcro  mala 
fiigus  et  infirmiias  ,  cur  calescendo  corpora  aegre- 
scunt?  An  forte  sana  febriunt?  Non  ergo  bccc  objicio, 
qucc  forle  non  cautus ,  aut  pro  quibuslibet  conlrariis 
potius,  quam  pro  bonis  et  malis  commemoravit :  prae- 
serlim  quia  ignem  genlis  lenebrarum  nunquam 
fiigidum  fuisse  dixerunt  ,  sed  calorem  ejus  utique 
maliim. 

CAPUT  XII.  —  Verum  ut  ista  oniillamus,  illa 
videamus ,  quae  ita  commemoravit  bona  in  his  cen- 
Irariis  ,  ut  nolit  inde  dubilari ,  sanilatcm  ,  copiam  , 
dulcedinem.  Itane  in  illa  genle  non  erat  sanjtas  cor- 
poruin ,  in  qua  et  nasci ,  ct  crescerc  ,  el  gignei;^  ,  et 
ita  perdurare  potuerunl  illa  animalia  ,  ut  quibu>dam 
eorum  gravidis ,  sicul  desipiunl ,  captis  ,  et  in  coelo 
colligalis,  nec  saltem  pleni  lemporis,  sed  aborlivi  felus 
de  tam  excelso  in  terram  cadentes  ,  et  vivere  polue- 
rint  et  crescere,  et  isla  carnium,  quse  nunc  sunt  innu- 
merabilia,  genera  propagare?  aut  copia  ibi  non  eral , 
ubi  arbores  non  tanlum  in  aquis  et  venlis,  sed  elian) 
in  igne  et  fumo  et  nasci  poluerunl  et  lania  fecundi- 
tale  dilari,  ul  ex  earum  fructibus  sui  ciijusque  generis 
animalia  gigacrentur ,  et  earum  arborum  feracitaie 

»  Sic  Am.  W  Bt  plures  Mss.  At  l-ov.,  ne  duld  el  amaro, 
sanitati  atque    ■irmitati  prmcribam. 


10", 


L!u::ii  vniEsiMis  imiimls. 


u")'» 


iuiirit:!  A{(\\\e  p:»sla  crtnserv.iienuir ,  (nniriiii»  saginx*  dicilis  aiil  duo  iii;(l;i,  vcl  niMjji-,  cl  iluo  b<iii.i  il  tliu» 

l.rliliaiii  prolis  qiioiiie  reouiidilas  icslarelur  :  niaxiuic  inalu  ;  diio  boiia  apud  so ,  duo  iiiala  iii  allerulruiii? 

iiiii  nullus  lalior  agriculturuj  ,  iicc  iiiieinperios  cssel  Poslea  si  opus  fuorit,  qiia;rcinus  (piid  Iioruin  sit  nic- 

a-slalis  el  liieinis;  iiequo  eiiiin  sol  Ibi  ciiciiinihat .  nt  liiis  anl  pejiis  :  iiiloriin  qiiia  diio  Iioiia  eraiit  apu»l  sc-, 

aUeriianlibus  teinpoi ibus  aiiiii  tiaiisciirrerent?  Proiii  ila  coiisidoralur  :  Kegn:ibal  Deus  in  leria  siia,  regiia- 

de  porpelua  reililitas  oral  arbonini ,  qiiibus  olonun-  bal  et  llyle  in  siia.  Sanilas  rcgnanliuin  el  ibi  et  liic  : 

luinelalimciiUini  sni  gcnoris,  siculgigiiciidisadrucral,  copia  fruolimin  et  ibi  ct  liic  :  fccundilas  prolis  utro- 

ila  fetandis  perpcluo  suppclebat,  ct  Iruolus  nuiiqiiam  bique  :  suavilas  propriariim  volii|ilaliiin  apiid  ntios- 

deesse  facicbat  :  siciit  viilcjiiiis  arboics  cilrioniin  lolo  (iiio.  Sod  illa  gcns,  inqniiiiit,  cscopto  co  quod  viein;o 

anno  floros  ol  fnictus   p;irere  ,  si  jiigiier  irrigoiitur.  luci  inala  orat ,  et  apnd  se  ipsani  iiial:»  cril.  Iiilci  im 

Magna  ergo  illic  copia,  clejiis  IiabondA'  inagiia  sccuri-  bona  ejiis  niulla  jain  d.\\,  si  cl  vos  inala  cjus  poluc- 

las  :  n^qiic  cniin  vel  grando  liniebatur  ,  ubi  mm  eraiit  rilis  ostendere,  erunt  diio  rogna  l»ona  ,  scd  illiid  me- 

laininis  cxaclores  ,  qiios  loaitrua  coniinovcrc  fabula-  lins  ,  ulii  lutHtiin   ci:it   nciiuni  :  quxiiain  ergo  Iinjiis 


iiiiiii. 

CAPl'!  XIII.  —  Dulccs  autom  ac  suavcs  si  non 
liaberonl  cibos  suos,  nunqiiam  eos  appolerent,  iiiiii- 
4|n:im  cis  corpora  vegelarenU  Ila  ciiiin  se  rcs  liabcl, 
iil  pro  ciijnsquc  corporis  coiigruonlia  vcl  doloclcl  csea 
vol  ofTindat.  Si  dclectat,  dnleis  aut  suavis  dicitiir;  si 
:iuieni  ofTendil,  ainara,  sivc  aspera,  sivc  ali(|iia  insiia- 
vilalc  rospuciida.  Nonne  ipsi  nos  liomincs  ila  siimiis. 


iiiala  dicilis  fiiisse?  Vaslabant  se,  in(|uit,  inviccm  l;o- 
dobant,  occidebaiil,  absuincbanl.  Si  ad  hoc  soliim  ibi 
vacarelnr,  quomodo  ibi  tanta  agmina  gigncrentiir, 
iinlrirentur,  porliccrcnliir?  Eral  ibi  orgo  ct  qiiios  ct 
pax.  Voidiiilamcn  fnieaninr  iiind  fnissc  mclius  rc- 
giuiin,  iibi  iiulla  di^cordia  :  diio  tainen  bona  isl:i  niultn 
accommodalius  dixerim  ,  quam  nniim  bonum  ct  altc- 
ruin  malum  ;  nl  illud  sit  mcliiis,  nbi  nec  singnli  sibi- 


lii  pleruinqiie  alicr  iippel.it  aliiiionluin,  quod  allor  e\-      niclipsis  iioccbanl,  iicc  invicoin  ;  boc  autcm  inferius 

liorroat;  sive  pro  lcmporalione  naliinc,  sivc  pro  usu 

consuclndinis,  sivc  pro  affectione  valctndinis?  Qiianto 

iiiagis  loiige  diversi  g^-ncris  corpora  bisiiaruin  pos- 

sniil  illiid  liabero  jiicinidum,  qiiod  nobis  ainanim  csl? 

An  ;iliicr  capr.e  ad  rodcndiim  suspciulorciitiir  olea- 

slrum?  Nam   sicut   noiiiiulli   morbo   bominum    mel 

niiiarum  est ,  ita  illi  iiaturx  pecoris  suavis  olcaster. 

Sic   iiisiiiuaiur    priidonlibiis    rcrum    examinatoribus 

nrdo  (piid  v;iIoal  ,  ciim  scilicet  siia  cuii|tie  adliiboniur 

ntque  roildiiniur;  qnantinnqnc  lioc  boniim  sit  ab  iinis 


boniiin ,  nbi  qiiamvis  inviccm  advcrsarciitiir,  niuim- 
(liiodiiuo  lamcn  aniinal  siiain  salutem,  iiicoliiintlaicin. 
iiaiiiiain(|ue  luebalur.  Vcrunitaincn  dco  voslro  ill«; 
.s:illcin  |)riiicopi  lcnobrarum  non  ila  longo  iiitcrvall.> 
coniparari  poiost,  cui  iicino  rcsislcbat,  cui  legiianii 
cniiola  servicrnnl,  quem  concionantcm  cuncta  seciil:» 
siinl ;  quod  sinc  magna  pace  atqiic  concordia  ficri  iion 
posscl.  Ibi  cnim  sunl  rcgiia  felicia,  ubi  oinnium  p!c- 
110  consciisu  rcgibiis  obedilnr.  Huc  acC(ulit,  qiiia  illi 
piiiicipi  non  taiitiim  siii  gcncris,  idcsl,  bipcdes,  (juos 


iisqne  ad  siiinnia,  a  cor|)oialil>us  usquc  ad  spiritu;ilia.      p.irciiles  honiiniiin  dicilis ,  sed  cliam  cuncta  anima- 


liaqiic  in  gente  tctiebraruin,  cuin  aninial  aliciijiis  elc- 

iiioiili  00  vchcolialnr  cibo,  qiii  nascobatiir  in  ojus  clc- 

iiionlo ,   prociil  dnbio   suavilalcni    ipsa  congrucnlia 

faciobat  :  si  aiileni  incidissel  in  allcrius  clcnicnli  ci- 

Inini.ipsa  incongrucntia  faccrct  ofroiisioncm  scnsui 

giiNt:intis  :  qu;e  olToiisio  vel  amariludo  vcl  aspoiilas 

vel  insiiavilas  vcl  (|UO(llibet  aliud  ,  aul  si  ita  nimiiim 

esl,  ut  aliena  vi  conipagcm  corporis  concordiainque 

disnimpal,  ac  sic  intcriinat,  aul  vires  auferat,  ctiain 

vonoiium  vocaliir,  non  nisi  pcr  iiicongriicntiam,  quod 

altori  gcncri  pcr  coiigrucntiam  cibiis  cst  :  siciil  pa- 

nein,  qiii  qnotidiana  esca  ncslra  cst,  si  accipitor  su- 

inal,  oxsrnigiiimr;  el  nos,  si  hellcbcriim  ,  qiio  pccora 

lileraipic  vescunUir;  cnjiis  l;iiiien  Iiorba;  adliibeiiil.'E 

qiiid  iin  inodiis  eli  un   niedicaineiilinn    est.  Qiiod  si 

Rcirol  aul  coiisidorarel  F:»ustiis.  noii  uti<pie  venoniin» 

et  nntidotum  pro  exemplo  duarum  naturarum  in:ili  ct 

iKini  poiierel,  tanqunm  [)eus  sit  antidotiitn  ,  et  Ilylo 

venentim  :  cum   cadem   res  cadcmqne   n:itura   iiuiic 

congruenler,  ntinc  iiicongrucnter  suin|ila  sive  adhi- 

bila,  vel  prosit,  vel  nocoat.  It:i(|uc  scciinduin  eoriiiii 

faliulam  polest  dici  deus  eoruiii  fnisse  vcncnum  geiiii 

(enebiariim,  ciijiis  corpora  lani  rirnia  ila  corrupil,  nt 

iiiririiiis>>ima    reddeicl  :  scd   qiiia    et  lux  ipsa  capla  , 

opprcssa  ,  corriipia  est ,  inviccm  sibi  vcncnuni  fuc- 

ruiil. 

CAPUT  XIV.  —  Cur  non  ergn  hxc  ,  aul  dito  bona 


liiitn  cailcrorum  geiicra  subdita  eianl ,  cl  ad  niituni 
ejits  coiivcrtob;inlur,  faciondo  quod  jussissi  t,  crodcn- 
do  (|iiud  suasissot.  II  cc  diconlcs,  iisqnc  adco  putatis 
sinda  lioininum  corda ,  iil  cxspecteiil  a  vobis  douin 
allerum  iioniinari,  qucm  vidonl  plano  aperlc<|uc  dc- 
scribi.  Si  eiiini  priucipis  liujus  vires  lioc  potcnni, 
inagna  potcniia  ;  si  Iionor,  magna  cbirilas  ;  si  anior, 
niagna  concordia  ;  si  tiinir,  ni;)gna  disciplina.  In  his 
oiniiibiis  boiiis  si  craiit  aliqua  inala ,  lunn  idoo  jaiii 
iiiali  naliira  diconda  esl,  nisi  ab  cis  qui  nosciuiit  qiiid 
loqiiaiilur?  Porn>,  si  (iropteica  mali  natiirani  putalis, 
(|uia  non  soluin  in  allcram  iialunun  niala  cral,  scd 
eliain  in  se  ipsa  babubat  iiialum ;  iiullumiie  maluni 
essc  arbitramiiii  dnram  nccossita'cni,  (piam  palieba- 
tiir  deus  vester  aiilc  coinmixtioncm  n:itiir.nc  coiilr:irij', 
ul  cuiii  ca  bcll;iro,  et  iii  cjiis  fauccs  sic  op|irimciid.i 
nionibra  sna  tiiilterc  cogorelur,  ut  noti  possot '  tola 
purgari?  Ecce  erat  ct  iii  ipsa  magniim  m;iliiin  ,  anlo- 
qitain  ei  misccrotur  quod  solum  dicitis  inaluin.  Aiii 
onim  l;rdi  el  corniinpi  non  iiolorat  a  goiitc  lcnobia- 
niiu,  cl  propria  sluililia  paticlialnr  illaiii  iieccssila- 
lein ;  anl  si  potcrat  corrumjii  ejus  substantia,  nun 
colilis  Deutn  incorrnplibiloiii,  qualein  A|)oslo!ns  pra^- 

•  ].ov.,  iit  nonpo^umt.  M  Ms%.,  »//  nonposaet.  FJiiioiics 
qiKMiiic  Aui.  el  Kr.  iii  ..^iii^uluri,  itl  nan  possH ;  supi  le,  .*«/- 
tiiia  nci  .  ail  quam  cliaiii  illuil  qiuKl  iiiox  sequilur  rolo- 
reiiduii)  :  Eccc  erat  cl  in  ipsa  nwgnwn  mulum. 


SfrO  tONTUA  KAUSTUM  MAN 

(licit  (I  Tim.  1, 17).  Qm\  crgo?  cl  ipsa  comipiiliililas 
(|iia  (|iii<lcm  nondiim  corniinpcbKliir  illa  n;iliii:i ,  S(i(i 
4anicii  a  (pia  '  corninipi  polcial,  iioii  vohis  in  dco  vc- 
slro  vidoliir  inaiiiin? 

CArilT  XV.— Ilind  cliain  (|nis  noii  vi(!c:il ,  quod 
aiil  praiscicntia  ibi  iion  crat;  iibi  vcslnini  cst  j  un  co- 
gilarc,  ulniin  iiiillum  viruiiii  Dci  sil  carcrc  piaiscicn- 
tia,  cl  (luid  iiiiinincal  oiaiiino  iicscirc  :  aul  si  cral  ilii 
procsciciui;i,  sccurilas  ibi  c.sc  iio:i  polcral,  scd  :clcr- 
iitis  liiiior;  ct  lioc  (pi:iiilum  malum  sil,  ccrle  agiiosci- 
lis.  Aii  iioii  limcbal,  iic  jam  jamqucadvcnircl  lcmpus, 
quo  mcmlira  cjus  ila  vaslarciilur  ct  in.juinarcnlur  in 
lllo  pra;lio,  ut  vix  cum  tanlo  laborc ,  ncc  lamcn  tola 
libcrcnlur  ;il(iuc  muiidcnlur?Scd  si  ad  ipsum  hoc  non 
perlincbal,  quod  qiiidcm  ccrnilis  qiiam  dure  dicatiir; 
ccrlc  ipsa  iiiciubra  cjus  ,  qux  hic  lanta  mala  p:issura 
(  raiit,  iicmpc  mclucbant.  An  lioc  fulurum  ipsa  nescic- 
bant?  Eri,'o  qualicuiiKiuc  parli  substanli:c  dci  vcslri 
dcfuit  uiiquo  piitsciciiiia.  Numeraie  mala  in  summo 
vcstro  bono.  An  idco  non  limebanl,  quia  suam  con- 
sctulurnm  libcratioiicm  ac  iriumplmm  pariter  pr.T.vi- 
dcbanl?Ccrle  vcl  pro  sociis  timcbanl,  quos  aclernis 
in  illo  globo  vinculis  a  siio  regno  noveranl  alic- 
naiidos. 

CAPLT  XVI.  —  An  ibi  cbarilas  non  eral ,  ut  nulla 

cssel  fratcrna  compassio,  pro  his  ulique  quoium  pec- 

cato  nullo  pra^cedcnteimpcndebant  aiterna  supplicia? 

Quid ,  ill;c  ips.x  animsc  in  globo  ligandac ,  nonne  et 

ips3c  mcmbra  dei  vesiri  crant?  Nonne  iinum  genus  et 

uiia  subslanlia  cst?  ipsac  sallem  prKScientes  fulurum 

sempilcrnum  vinculum  siium,  nempc  timcbant,  ncm- 

pe  moerebant.  Aut  si  ipsai  boc  fulurum  nesciebanl , 

pars  dci  vestri  provida  erat ,  pars  improvida  :  qiio- 

modo  ergo  nna  cademque  subslanlia  ?  Cum  ergo  tanla 

niala  cl  ibi  fucrinl,  aiiloqu:mi  essct  alieni  mali  com- 

mixlio,  (luid  dc  illo  lanquam  puro  el  siniplici  el  sum- 

mo  bono  gloriamini?  Ergo  etiam  apud  semeiiiisas 

istas  duas  naluras,  aut  duo  bona,  aut  duo  mala  fateri 

cogimini.  Conccdimus  vobis,  si  duo  mala  dixeritis, 

ut  quod  vobieritis  liorum  pejiis  dicalis  :  si  aulem  duo 

bona,  quodlibel  liorum  melius  dicite,  erit  poslea  dili- 

genlior  considcratio  ;  dum  tamcn  vesler  crror  ille  tol- 

latur,  quo  dicilis  duo  principia  duarnm   nalurarum  , 

bons  el  mabc  ;  ct  plane  duos  deos,  uuum  bonum  ,  el 

alterum  malum.  Jam  vero  si  proplerea  malum  Cst 

aliquid,qiiod  alleri  noccl ,  invicem  sibi  ista  nociie- 

runt  :  fueril  una  pars  improbior,  quia  prior  appelivit 

alicnum.  Una  eigo  maluminferrevoluit,  altera  malum 

pro   malo  relribiiil :  ct  non   lege  talionis,  lanquam 

oculum  pro  oculo  {Exod.  xxi,  24),  quod  imprudenter 

.r«prclieiidcre  soletis,  sed  multo  gravius.  Eligitc  ergo 

qiiam  pejorem  dicalis  ,  qu»  prior  noccrc  voluit ,  an 

qucc  amplius  nocere  et  voluit  ct  poluit.  Ista  enim  pro 

modiilo  suo  liice  perfrui  concupivit ;  illa  eam  funditus 

eradicavit.  Isla  si  quod  appetivit  implesset,  sibi  certe 

nihil  obfuissct  :  illa  vero  ul  boslilem  adversitntem 

pcnitus  cvcrteret ,  etiam  su;c  parti  graviter  nocuit. 

»  Edili,  sed  lamen  ab  alia.  Melius  ^!ss.,  sed  lamcn  a  qaa 
iorrumpi  polerat;  id  esl,  l:ilis  crat  ut  conumpi  iiuSset. 


ICH/EiJM,  S.  ALCUSTIM  400 

Siciit  cst  illa  nolissima ,  el  (|uaruiiiilam  liiicrariuti 
mciiiori.e   commcndata    fiiriosa   scntcntia  :    Pereunt 
amici ,  diim  inimici  una  interridanl  (  Apud  Ciceroneni, 
pro  Dejotaro).  .Missa  cst  cnim  ad  incxpiabilcin  onta- 
iniiiaiionein  pars  dci,  ut  cssct  undc  Ktgcretur  globiis, 
qiio  iii  :clcrnuin  liostis  vivus  scpelicndiis  c&(  :  lanliim 
ciiim  liiiicbitur  ct  victiis,  tantum  (crrcbit  inclusiis,  ul 
scnipitcrna  miscria  partis  dci  crctcro  dco  tribual  qna- 
lcniciiinquc  sccuritatcm.  0  magna  innoccnlia  bonila- 
tis !  Ecce  facict  ct  dciis  vcstcr,  unde  tcncbraruin 
gciitem  horribililcr  accusalis,  quod  cl  suis  noceai  ct 
alicnis.  Idipsum  omiiino  in  dco  veslro  argiiit  illeglo- 
biis  extrcnms,  quo  el  lioslis  includitiir,  ct  civis  afli- 
gitur  :  iino  vero   siipcrat    in   amplius  nocendo ,  ct 
alienis  cl  suis,   pars  illa,  quam  dicitis  deum.  Ilylc 
qiiippc  non  cradicare  alienum  rcgnum  voluit,  scd  tc- 
iicrc;  suos  autcm  quosdain  ,  etsi  ab  aliis  suis  (piibus- 
(l:iin  consuincnilo  iiilerimebal,  m  alias  tamen  formas 
dcniio  commutabat,  ut  moriendo  et  renasccndo  saltcm 
pcr  intcrvalla  temporum  susc  vitaj  lajtilia  fruercnlur  : 
iJcus  aiitcm ,  qiialcm  omnipolcntem  (-piimumque  dc- 
scribitis  ,  in  a;tcrnum  et  alicnos  cradicat ,  et  suos 
damnat  :  ct  quod  mirabiliore  dcmcntia  crcdilur,  Ilyle 
animalia  sua  bcdit  iu  pugna  sua  ,  Deiis  mcinbra  siia 
imiiil  iii  victoria  siia.  Quid  cst,  vaiii  bomincs?  Ncmpe 
rccordaiiiini  verba  Fausti  de  Deo  tanquain  de  anii- 
doio ,  et  Ilyle  tanquam  vencno  :  ecce  plus  nocct  ve- 
slrum  aiitidotum  quam  vcncnum.  Niimquld  Hyle  tam 
Iiorrendoglobo  in  aclernum,  vel  Deuin  includerel,  vel 
sua  visccra  affigerct '  :  et  quod  scclcratius  cst ,  c a- 
lumnialur  eisdem  reliquiis  ,   ne  dcfecisse  videatur, 
quod  cas  purgarc  non  potuil.  Dicit  eiiim  .Manicliacus 
in  Epistola  Fundamenti,  ideo  dignas  illasanimas  fieri 
tali  supplicio,  qiiod  errare  sc  a  priore  Iiicida  sua  na- 
lura  passai  sunl,  et  inimica;  lumini  sancto  exslileriint  • 
ciim  eas  in  ilium  errorcm,  quo  ila  tencbrarentur,  ul 
iiiimica  luci  lux  ficret,  ipse  miserit ;  si  invitas ,  iiijii- 
slus,  ut  cogeret ;  si  volentes,  ingratus  ,  ut  damnet'. 
Qu;e  se  futuras  inimicas  origini  sux,  si  proiscire  po- 
(ucrunt,  et  ante  bellum  timore  cruciatce ,  ct  in  bcllo 
inexpiabililer  maculata;,  et  post  l)ellum  in  a;(ernum 
damna(se ,   nunquam  beatoe.  Si  autem  praiscire  non 
potuerunt ,  el  ante  bellum  improvidoe  ,  et  iii  bello  in- 
validaj,  et  post  bellum  miserae ,  nunqiiara  divinae.  Et 
uliquc  quod  ipsoc,  hoc  Deus,  secundum  uniialcm  suIh 
stanlix.  Putamusne  respicitis  quam  immanitcr  bl;i- 
sphematis?  El  tamen  ali(|uando  volenlcs  quasidcfen- 
dere  bonitatem  Dci,  etiam  ipsi  Ilyl.t;  pricstare  dicilis 
aliquid  boiii ,  ut   inclusa  in  semetipsa  non  sxviat  ^. 
Habebit  ergo  aliquid  boni,  ciim  ei  nulliim  mixltim 
erit  bonum  ?  An  forte  sicut  Dcus  anle  bclliim  sine 
commixtione  mali  habebat  necessitatis  malum ,  ita 
Ilyle  post  bcllum  sine  commixlione  boni  liabcbit  ccs- 
sationis  bonum?  Dicite  crgo  duo  mala,  sed  uniim 
altcro  pcjus  :  aut  duo  non  summa  bona  ,  sed  umiiii 

»  Sic  Am.  et  iMss.  At  Er.  et  Lov.,  ajfligeret. 

*  Er.  et  Lov. ,  ut  danmaret.  Ani.  auiem  et  Mss.,  i./ 
aamnet. 

3  Ani.  et  Er.,  in  scmelipsam  non  saviat.  Forte  mo- 
Uus. 


401 


LIBF.R  VIGESIMIIS  SECUNDUS. 


4oa 


sliero  incliiis  ;  ita  sane,  ul  qnod  esl  nieliiis ,  lioc  di- 
calis  iiiisoriiis  :  iiam  si  illiiis  laiili  bolli  liic  ciil  cxi- 
tiis  ,  ul  superata  '  llylo  a  jtropria  vastalionc  el  Dei 
menibris  aHixis  iii  globo  ,  ali(iuid  boui  pricslolur  lio- 
stibus,  cl  tanluiii  niali  inni;;alur  civibus;  crgilalc  ipiis 
'  Am.  cl  octo  Mss.,  lupurata. 


\icerit.  Sed  vidcliccl  vcnonum  cst  Hyle,  qu.c  forniare, 
nrniare,  niilrire,  vegctaie  valuit  aninialia  sua  :  el  an- 
lidoluin  Doiis  ,  qui  dainnare  potuit ,  qui  sanarc  noii 
l>ittiiil  inonibra  sua.  Iiisani,  iicc  illa  cst  llylo  ,  noc  ilie 
Dous.  Sic  doiiraiit,  qni  sanam  doclriiiain  noii  susti- 
noiitcs,  ad  labulas  c.mveriiiiilur  (II  Tim.  iv,  5).  - 


LIBEIi  riGESlMUS  SECirjVDUS. 


C.APUT  PHIMUM.  — FAiSTisdixit  :CurLogcmbla- 
s|h.niatis  cl  Proplictas?  Minime  quidem  nos  liostes 
suinus,  oul  ininiici  Legis  :;c  Propiiclarum,  scd  iicc 
iillius  omiiino  :  adoo  ut  si  modo  por  ipsos  vos  liccat , 
simus  pariti  falori,  falsa  illa  oinnia  esse  quic  dc  eis 
scripla  sunt,  el  qnorum  causa  vidcnlur  nobis  exo^i. 
Scd  enim  vos  rcpugnatis  ,  ct  scriptoribus  asscnlicndo 
vesiris ,  in  criincn  forsitan  Pioplictas  innocciilcs  ad- 
ducilis,  inrunati^  P.itriarclias,  dedccoratis  ct  Lcgcin, 
at(|uc  quod  sit  stultius,  vnltis  ct  scriplorcs  veslros  non 
csse  mciidaccs ,  cl  eos  lanien  rcligiosos  ac  sanctos, 
qiioriim  lii  Hagiiia  el  turpcs  conscripscrinl  viias.  Quod 
qiiia  ulrumque  pariler  consiarc  iion  polcst  :  oporlol 
eiiim  aiit  lios  fuisse  iisalos,  aut  illos  mendaces  el  f:il- 
sos  : 

C.\PUT  II.  —  Agc,  si  libet,  assensu  communi  scri- 
ploribus  damnatis,  dcfcnsioncm  suscipiamus  Legis  et 
Propliclanim.  Legem  aulcni  nunc  dico  ego  ,  non  cir- 
ciimcisioiiom,  ncc  sabbata,  el  sacrificia,  cateraqiic 
hujusmodi  Jud;coriiin  ;  sed  eani  qu;u  vere  sit  Lex,  id 
est,  iVoH  occides,  A'on  mccchaberis,  Non  pejerabis  {Exod. 
XX,  13,  M,  IG),  ct  c:ctcra.  Ciii  quia  olim  dillamalie 
in  geniibus,  id  cst,  cx  qiio  inuiidi  hnjiis  crealura  coii- 
sistil ,  Ilobrxorum  scriplorcs  irruenlcs ,  tanquam  lo- 
pram  ac  scabiem,  abominanda  hxc  sua  et  turpissima 
prxcepia  commiscucrunt ,  quse  ad  periiomen  spc- 
ciant,  et  sacrificia,  age  si  escerto  '  el  tu  amiciis  Le- 
gis,  damna  cos  mccum ,  qui  lianc  violare  ausi  suiit 
hac  commixlione  inconvcnicntium  eidem  prsceplo- 
rum  :  quce  prx'ccpla,  nisi  el  vos  Lcgem  non  esse  sci- 
rcli>,  nec  Legis  parlem,  utiqiie  aul  eadem  servarc 
Ditcrcmini  profcssi  jii-litiam,  aut  vos  coram  falcrc- 
mini  esse  non  justos.  Nunc  vcro  ct  dc  ill^s  qu3C  scc- 
Icra  prohibcnl  mandalis,  sollicita  vobis  est  cura  rc- 
cte  Tolcnlibus  vivcre;  ct  dc  iis  quM  pcrlincnt  ad 
Judxos,  nulla  lit  mcntio  :  qiiod  quatcnus  excusatiim 
vobis  erit ,  luA  eaindem  Lcgcm  non  csse  consliterii  ? 
Dcnique  si  ut  incenderis,  intolcrabile  convicium  jiidi- 
cans,  si  quis  te  negligentem  pr.cccpli  bujus  appcllol , 
quo  dictiim  est ,  Non  occides,  vcl,  yon  moscltaberis ; 
ita  cliam  exardesccres ,  si  quis  te  ct  incircumcisiiiu 
vocarct,  ct  negligentem  sabbali ;  erat  intelligi  prociil 
dubio  quod  csset  utrumque  lex  et  Dei  mandaiuin '. 
Nunc  vero  et  de  illis  supcrioribus  laudcm  qurcris  ot 

»  F.r.  I.ngd.  el  ven.,  pro  certo.    M. 

*  Kr.  I.ii};d.  el  Ven.  sio  loguni  tiiiiic  locum  :  ncniqiie  .s( 

ticut  incendeiis ila  eiiam  exaidesceres,  si  qnis  te  et  in- 

rircumcuum  vocaret  el  wiiUgenlcm  qtiod  sabbati  enit ; 
iitHliqis  procul  dubio  qiiod  esset  utrum<iiie  lex  el  nci  m.m- 
dutim.    M. 


gloriam  ,  si  ca  conscrvcs;  cl  do  his  nullam  cjusdcin 
boni  jacliiram  mctuis,  qiiia  contcmnas.  Quarc  consiat 
Ii.vc,  ut  dixi,  non  esse  Lcgcm,  scd  Lcgis  potius  ir.a- 
culas  cl  scabiom  :  qti.c  si  dainnanltir  a  nobis,  ila- 
innantur  ut  falsa  ,  noii  ut  logilima.  Noc  tangil  coini- 
cium  hoc  Legcm,  ncc  Lcgis  aiiclorcm  Dcum,  scd  cos 
qiii  huiic  ct  illam  nefariis  snis  rcligionibus  inscripsc- 
runt.  Ul  autem  intcrdiim  Lcgis  nos  rcvcrciuluiu  no- 
nicn,  ciim  Judaica  pr;vcopla  pcrsequhnur,  laccssamus, 
vcslro  lit  vitio,  qiii  iiilor  llcbraicas  iiislilulioncs  ct 
Legom  ,  iuillum  vuliis  cssc  discrimen  :  alioquin  rod- 
dile  Lcgi  propriam  dignilalcm,  fsraelilicas  ab  cadcui 
liirpiliidiiics  taiKiuam  verrncas  iiicidilc,  dcfornialioiiis 
cjiis  crimcn  scriploribiis  '  imputate,  et  slalim  videbi- 
tis  nos  Judaismi  iiiimicos  fuisse,  non  Logis.  Lcgis  iio- 
mcn  osl  quod  vos  decipit :  quia  cui  jure  debeal  ad- 
scribi,  non  nosiis. 

C.VPUT  III.  —  Ad  h.TC  ct  Prophctas  ac  Palriar- 
clias  vcslros  ciir  nos  blasplieniare  cxislimclis,  ego 
non  video.  Nani  si  a  nobis  scripla  hocc  diclalave  fiiis- 
scnl ' ,  quaj  iidcm  conimisisse  lcguntur,  essel  vcsira 
liicc  in  iios  non  irrationabili.s  accusalio  :  ubi  vero  aiil 
ab  ipsis  cadem  scripla  siint  conlra  lionc.sialis  moreiii, 
de  viliis  captanlibus  gloriam  ,  aut  ab  coruin  sociis  ac 
paribus,  noslra  quoc  istic  culpa  esl?  Damnamns  cniin 
doloslaii  actus  iiiiquos,  quos  ultro  de  se,  ncc  inlerio- 
giiti  confcssi  sunt  rci  :  aut  si  li;rc  pcr  invidiam  scri- 
ploriim  adversiis  cos  malignilas  finxit,  punianlur  scri- 
ptorcs,  damnentur  eorum  libri,  purgelur  prophelicuin 
iionien  indigna  faina,  gravitali  atque  ceiisura;  suaj  Pa- 
Iriarcliariim  roddalur  auctoriias. 

CAPUT  IV.  —  Et  sane  (icri  poluit  ut  qncmadmo- 
dum  dc  Dco  impudcntcr  iidcm  lanla  finxcrunl,  nnnc 
cuni  in  tencbriscxxtcmo  versatum  diconles,  et  posl- 
ca  miratum  cum  vidisset  Iticem  ;  nuiic  ignarum  fii- 
turi,  nt  praeccptum  illud  qui>d  non  esscl  scrvatiirns 
Adam ,  ei  mandarcl;  nnnc  ct  improvidum  ,  ut  oiim 
latcnlcm  in  angulo  paradisi  post  niidilatcm  cognitaiii 
vidcre  non  posset;  nunc  ct  invidum  ac  timciitcm,  iio 
si  gnslarct  bomo  suus  dc  ligiio  vil.nc,  in  stcrmim  vivo- 
ret;  nuiic  alias  et  appetcnlcm  sanguinis  at(|uc  adi- 
pis  ex  omni  gcncre  sacrificioruin,  zclanlcmquc  si 
el  aliis  eadem  oflcrrenlur  ut  sibi;  ct  nunc  iia- 
scenlcm  in  alienos,  nunc  cl  in  suos ;  nunc  pcri- 
mcntcm  niillia  homintiiu  oh  lcvia  quidcm  aiit  null.i 
comniissa;  nuiic  cliam  coinniinanlcm  veiiluriim  so 
forc  cum  gladio,  ct  parcitiiruni  ncmiiii,  iion  jiisto, 

'  Sola  odilio  l/)v.,  scriptotibiis  ivs/rw. 
'  sic  vss.  K'lili,  atiloni,  diclcre  fuisscnl. 


403 


CONTIIA  r.VUSTlJM  MANICII^UM,  S.  AUClSTl?fI 


m 


iioii  |i(;('C.itoii  :  (icri,  iiiqiuiin,  pdliiil  iil  r;l  ili;  l)i;i  lio- 
ininiiius  mcntircnlur,  qiii  dc  Dco  i|)so  lania  prolcrvi- 
latc  mcnlili  sunt.  Scd  vos  coiiscntilc  noltiscum,  ul 
(•orlcnl  S(ri|>toras  crimcn,  si  vultis  codciri  iibcrari 
IVoplicias. 

CA-PUT  V.  —  Alioqiiin  ik;(|uo  iila  nos  dc  Abrahain 
scripsimus,  quod  lialjcndx'  proiis  insana  flagranscii- 
pidinc,  cl  Dco,  qui  id  jain  sibi  dc  Sara  conjngc  pro- 
iniscrat,  niinimc  crcdcns ,  cuin  pcllicc  volutalus  sil 
sub  conscicntia  (qno  sit  inlioncstius)  uxoris  [Qcn.  xvi, 
'2-4).  Nec  quod  malrimonii  sui  inramissimus  iiundina- 
tor,  idcm  avaritiac  ac  vcnlris  causa  duobiis  regibus  , 
Abimclech  ct  Pharaoni ,  divcrsis  lcmporibus,  mcmo- 
rilam  Saram  Conjugcm  suam  sororcm  mciitilus  ( Id. 
XX,  2,  ct  XII,  15),  quia  crat  pulcherrima,  in  concubi- 
inni  vcndilavitj  Ncc  qiiod  Loth  ipsius  Iratcr  de  Sodo- 
ina  libcralus,  ciim  duabus  tiliabus  suis  in  inonlc  con- 
cnbiiit  (  Id.  XIX,  33,55);  qui  honcsiius  arsissct  iii 
Sodoma  ictu  fulminis,  quam  iii  monte  flagravit  incdii- 
cessac  flamma  libidinis^'  Sed  ncc  quod  Isaac  eadcm 
palri.suo  gcssit  ac  paria  ,  erga  Ucbeccam  conjiigem 
suam,  fmgcns  et  ipse  cam  sororcm  {Id.  xxvi,  7),  qno 
pcr  ipsain  vivcret  lurpiler.  Necqiiod  Jacob  filius  cjiis 
iiiler  Rachel  ct  Liam  duas  germaiias  sororcs,  carnm- 
qiie  singiilas  famtilas,  quatiior  uxoriim  maritus,  lan- 
(piain  hircus  erravcrit ;  ut  essel  qiiotidie  inter  qualuor 
scorla  cerlaincn,  quxnam  cum  vcniciitcm  de  agro 
prior  ad  concubiltim  rapcrcl ,  intcidiim(]ue  etiani 
mcrcedibus  in  no^cm  ab  invicem  condiicerent  eum 
(Id.  XXIX  el  xxx)/  llcm  quod  Judas  fiiius  ejus  cuin 
Thamar  iiuru  sua  dormierit,  posl  nniiis  el  allerius 
nnptias  filii,  decepUiS,  ul  aiunl,  habilu  prosiilutionis 
(/(/.  xxxviii) ,  in  quem  se  transrorniavcral  eadein  , 
qn;c  soccrum  suuni  bene  nosscl  cuin  hoc  genere  fe- 
niinarum  '  sempcr  babuisse  commcrciun/  Nec  qtiod 
David  post  tot  niimcro  uxores ,  muliercnlam^^qnoqiie 
Uri.-e  militis  sui  nicccliatus  sil,  ipsumque  perdideril  in 
bello  (II  lieg.  xi,  i,  15).  Nec  qnod  Salomon  filius  ejus 
trecenlas  nxorcs  el  seplingentas  concubinas  habuerit, 
et  rcgnm  filias  sine  nunicro  (III  Ueg.  xi,  1-3/  Nec 
qnod  0>cc  propliclanim  prinuis  de  fornicaria  nniliere 
filios  fcccril :  cui  liirpitudini  ,  quo  sit  deterius,  ascri- 
hitiir  el  coiisilinm  Dei  (  Oseei,  2.  5).  Sed  nec  illud, 
qiiod  Moyscs  hoinicidium  feceiit  {Exod.  ii ,  12),  quod 
6p;>liavcril  .(ligypliim  {Id.  xii,  35,  36),  quod  belia  ges- 
serit,  qiiod  criidelia  niuUa  et  mandarit  et  fecerit  {Id. 
XVII,  9,  elcJ),  qiiod  ne  ipsc  quidefn  uno  contentus  ma- 
trimonio  lucrit.  Il«r,  inquam,  et  horum  similia,  qiine 
in  divcisis  corum  habentnr  libris,  nihil  a  nobis  scri- 
ptum,  niliil  dictalum  est  :  sed  aiit  scriptorum  vestro- 
rum  ista  commenta  snnt  falsa,  aut  patrum  crimina 
vera.  Vos  utruni  vuliis  cligilc  :  nam  nos ,  aul  hos, 
ant  illos  pariter  delestari  nccesse  cst,  qiiia  tam  inalos 
ct  turpes  odimus,  quam  mcndaccs. 

CAPUT  VI.  — AucusTiNUs  respondit :  Nec  sacra- 
irienta  legis  intclligitis,  ncc  facta  Proplietaium  ;  quia 
ncque  sanctitalem  ,  neque  justitiain  cogilare  nostis. 
Scd  (Ii^  prxceplis  ct  sacranicnlis  Vclcris  Tcslaincnli 

»  Ain.  cl  Fr.,  nm  omni  gmcre  fcnnnayum. 


8  rpc  ac  niiilt  1  jani  dixiinus,  ul  intclligcrctur  aliud  ibi 
fuisso  qnod  pcr  gratiam  Novi  Tc-tamcnti  faticndo 
donarctur  implcndiim ,  aliud  quod  |icr  vcrit.'itciii  pa- 
lcf.iclam  rcmovcndo  deinonstrarctur  implclnm  :  com 
Dci  cl  proximi  dilcclionc  suscipcrctur  Legis  perfi- 
ticiida  pr.X'CC|)tio,  circnmcisionis  aulcrn  alqnc  alio- 
runi  illiiis  lcmporis  sacramcnloruin  cessalionc  ostcii- 
dcretur  Lcgis  pcrsolnta  promissio.  Pr,-i;ceptum  quip[tc 
icos  faciehat  ad  dcsidcrandam  salulcm,  proinissnni 
.'iiitcm  figuras  cclcbiabat  ad  cxspcctandnm  Salvaio- 
rcm  :  ut  pcr  advcnUim  Novi  Testamciiti  illos  libcra- 
ict  gralia  donata,  illas  aufcrrcl  vcritas  reddita.  Ijisa 
ciiim  Lex  qiiaj  per  Moysen  d^ita  cst,  gratia  el  vcritas 
pcr  Jesum  Clirislum  facta  est  {Joati.  i ,  17  )  :  grali» 
scilicct,  ut  data  indulgenlia  pcccalorum,  <\W)d  prm- 
ccptiim  cral  cx  Dci  dono  cnstodirctur;  vcrilas  auieiii, 
nl  ablaia  obscrvatione  umbrarum  ,  quod  proniissuiii 
crat  ex  Dci  fide  pra-scntarciur. 

CAPUT  VII.  —  Proiiide  iMli,  qui  ca  qujc  non  intcU 
ligiint  rcprchendentcs,  lc[irain  vcl  scabicm  seu  vcr- 
rucas  Legis  esse  dicunl  promissivas  fignras  sacra- 
nienlorum,  similcs  sunt  hominibus  ,  qiiibus  displi- 
ccnt  ca  quorum  non  ca|)iu<it  uliiilalcni  :  veluti  si  siir- 
dus  vidcns  movcri  labia  loqiicnlium  ,  l;iiiquam  stiper- 
fltios  oris  niolus  dcformesque  rcprchcndercl;  vel  si 
quisquam  cxcus  laudata  sibi  aliqua  domo,  vellet  pal- 
pando  probarc  quod  dicitur,  et  parielum  hcvitatem  ^ 
manu  pcrtractans,  in  fcnesiias  irrucrct,  easque  velul 
iuconvenienies  illi  cequalitali  redargueret,  cavernas- 
que  ruinosas  putarct. 

CAPUT  VIII.  —  Jam  vero  facta  Profjhelaruin 
eliam  ipsa  proplictica  et  mystica  fuissc,  quid  agam  ut 
inlelligant ,  quorum  menles  vanilas  occupavit ,  ita  ut 
pulcnt  crcdi  a  nobisetiam  ipsum  Deum  aliquando  in 
tcnebris  essc  versatum,  quia  scriptum  esl ,  Tenebrce 
erant  super  abijssum  {Gen.  i  ,  2) :  tanquam  nos  abys- 
sum  dicamus  Deum  ,  ubi  tenebne  erant,  qiiia  lux  ibi 
non  erat,  antequam  Deus  verbo  faccret  lucem?  Sed 
quia  non  dislinguunt  inter  lucem  quod  est  ipse  Deus, 
et  lucem  quam  fecit  Deus  ,  ideo  piitant  esse  conse- 
quens,  ut  in  tenebris  ipse  fuerit,  anlequam  facerel 
lucem,  cum  tenebrae  essent  super  abyssum,  antequam 
diceret,  Fiat  lux;  et  facla  est  lux  {Ibid.,  3).  Sicut  CDiin 
in  Novo  Testamciilo  utrumque  de  illo  dicilur;  nam 
cl,  Deus  lux  est,  el  tenebrce  in  eo  non  sunt  ullce  (I  Joan. 
I,  5),  ibi  legimus;  et,  Deus  qni  dixil  de  tenebris  lu- 
mcn  clarescere,  claruit  in  cordibus  nostris  { II  Cor.  iv, 
6),ili(Jemibi  Jegiinus:  sic  et  in  illis  veteribus  Libris  , 
cl,  Vaudor  est  lucis  ccterna:  {Sap.  vii,26),  dictum  esl 
do  Sapienli'1  Dei,  qiiae  utique  facta  non  est,  quia  per 
illam  facta  suiil  omnia  {Joan.  i,  5) ;  el  de  luce  qua- 
dam,  qiise  non  nisi  per  illamfieri  potcst,  hoc  modo  ibi 
dicitur,  Tu  illuminabis  lucernam  tneam,  Domine ;  Deus 
meus,  illuminabis  lenebras  meas  {Psal.  xvii,  29).  Sicul 
el  ab  inilio  cum  tencbra}  esscnt  siipcr  abyssum,  dixit 
Dctis,  Fiat  lux  ;  et  facta  est  lux  :  quam  non  fecisset , 
nisi  hicifica  lux,  qiiod  cst  Deus. 

CAPUT    IX.   —  Siciil  enim  Dous  sibi  sufficit  ad 

'  Am.  cl  i  lurcs  Mss.,  (cnitRlcm. 


i05  LIBEr\  VlGKSl.MDS  SliCUiNDUS 

aMernaiii  bealituJinem,  ct  cx  hac  abuiid:>l  ad   facien- 

«los  beatos ;  ila  sibi  surficil  ad  xternam  luccm  ,  el  ex 

liac     ahundat    ad     facieniios    illuminalos    :   nnlliiis 

bi)inun  cu|iieiis,   cum  ipso    frualur  omiiis  voluntas 

boiia  ;  nulliiis  mahim  limcns  ,   cuin  ipso  dcscralur 

oiniiis  voliinlas  mala  :  quia    nec    augct  euin  ,  qui 

ejiis   dono   beatus   est ,   iiec   tcrret  cum,  qui   ejiis 

jiidicio  iniser    est.  Talcm    Dcum ,    Maiiic!i;vi ,    non 

colitis  ;  longc  ab  illo  facli   cslis,  dum  pliaiitasnnta 

vcslra  seclamini,  qu:c  cor  vcslruiii  vaiuiiii  ct  vagiini, 

lucem  istam  ca^leslium  corporum  per  cariiis  oculos 

hauricns,  vobis  mulliplici  fictionc  dilatavit  atque  va- 

riavit.  Lux  ista  ,    quamvis  ct  ipsaiii    Deus  foccrit  , 

liiiige    iiiconiparabilis  cst  eliam  illi  Iuci,  qnam  fccit 

Dcus  in  mciitibus  piorum,  quas  a  tenebris  lucificat, 

sicut  nb  impiotatc  juslillcat  :  qiiaiilo  niagis  illi  iiiac- 

cossibiii  ,  qua;  isia  oiiinia   Aicil  ?  Ncc  omnibiis  iiiac- 

rcssibilis  ost  :  Bcoli  oiiim  viundicordes,  quoniam  ipsi 

Deum  videbunt  (  Mallli.  v,  8).  Dcns  autcin  tux  csl ,  cl 

lenebrain  eo  non  sunt  ullw  :  impii  vero  non  vidcbii;ii 

lumen  ,  sicut  dicil  Isaias  {Isai.  u\,  9,  10).  Talibiis 

crgocst  inaccessibilis  illa  lucifica  hix,(iii;\;  iioii  so!iiin 

illain  S|iirituaIom  luccm  in  sanclorum  nionllbus,  sod 

eliam  islam  corporaloin  focil :  nonad  quam  prohiboal 

accederc  malos,  sod  qtiam  facit  oriri  siiper  bonos  cl 

malos  [Mnuli.  v,  45). 

("-APUT  X. —  Ciiiii  ergo  csscnt  tcnebnt!  supcrabys- 
siim,  ille  qni  erat  lux  ,  dixit,  Fiat  lux.  Qiw  lux  lii- 
ccm  fccorit,  nianifoslum  cst ;  maiiifeste  enim  posi- 
lum  csl,  Dixit  Deus  :  quam  taincn  hicem  feccril,  iion 
\U\  inaiiifostum  cst.  Utrum  cnini  illam  qna;  in  mciili- 
hiis  Ar.golorum  esl,  id  cst,  ipsos  tiinc  spiritus  lalio- 
nales  Deus  foccrit,  an  corporalcm  quamdam  lucem  , 
romolain  ciiam  ab  aspcclibus  nostris  in  sublimibiis 
liiijus  niuiuli  locis  ,  inlcr  studiosos  divinarum  Sci  i- 
plurariim  concorditcr  disputatur.  Quarlo  cniin  dio 
focil  ista  conspicua  coeli  luininaria.  Qii3;rursiis  ulruiii 
siiuul  cum  sua  luce  facta  sinl,  an  ex  illa  qu;u  jaiii 
facla  erat,  quodam  inodo  acccnsa  siiit,  simililcr  qu;o- 
rilur.  Qii.xlibct  sane  lux  facla  sit,  quando,  ciim  cs- 
sent  toncbrx  siipor  abyssum  ,  dixil  Leus,  Fiat  Lux ; 
creatam  tamcn  luccm  a  creatrjcc  luce  faclam  csso 
noii  dubilat ,  qiiis(|uis  sanclas  Litieras  pie  lcgciido 
fil  digniis  qiii  iii(ollig;it. 

CAPUT  XI.  —  Noc  idoo  pulandusesl  Dcus,  aiilo- 
qiiam  faceret  lucom ,  in  tencbris  liabiiassc,  (|ui;i 
Spiritut  Dci  superferebulur  super  aquas  (  Gen.  i,  2  ), 
cum  prxdiotUMi  fuisset,  Tcncbrce  eranl  super  abijssuin. 
Abyssus  nain(|iie  cst  aquarum  iiixstimabilis  proluii- 
ditas.  Uiide  polcst  occurrore  carnali  prudonti;e  ,  vohit 
in  iis  tenebr.s  ,  quic  crant  super  abyssuin,  habita- 
vcrit  Spirilus  Dei,  dc  quo  dicluin  cst,  Ferebatur  supcr 
flt/uns ;  non  iiitolligciili  qucinadniodiim  lux  luccat  in 
lonebris,  cl  lciiobraj  cain  non  cDniproIiciidanl  ( JofOi. 
I,  5),  nisi  per  Dci  verbnm  liaiit  lux,  et  dicatur  cis  , 
Fuittit  aliquando  tenebrce ;  nunc  aulein  lux  in  Domino 
(Epliet.  v,  8).  Qiiod  si  ralioiinlos  incntes  pcr  voluii- 
latcni  impiain  tenebrosa;  lucoin  bapienliie  Dci  iiiis- 
"iuam   ab&cnlem  coniprcheiidere  non  pnssuni ,  qnnil 


40*v 


ab  ca  longe  sint  alTcclu  ,  non  loco ;  quid  mirum  si 
Spiritus  Dci,  qui  supcrfciebaiur  supcr  aqiias,  siiperfe- 
rebatur  etiam  super  aquarum  tcncbras,  incomparabili 
(|uideinlonginqiiiUite,  scd  sul)slanli;c,  non  locorum  ? 

CAPUT  XH.  —  Soio  qnidom  islis  (piam  surdis 
Ikcc  canlein  :  nec  tamen  dcspcro  quod  cantici  inei 
vcritas  inventura  sit  aurem  suain  ,  quain  Doininus 
apcriicrit ,  a  quo  sunl  vcra  qu?c  dicinius.  Istos  au- 
toin,  qnalcs  divinarum  Scripturariim  jtidiccs  patimur, 
(luil)iis  oliam  displicct  quod  Deo  placuerinlopera  siia, 
(Iiiom  taiiqiiam  insolitam  luccm  miratuin  csse  rcprc* 
hciidunt ,  quia  scriplum  est,  Ft  vidit  Deus  lucem  quia 
bona  csl  (Ccn.  i,  4)?  Approbat  eiiim  opcra  sua,  qnia 
pliccnt  ci  qiia;  focil,  ct  lioc  est  vidcre  quia  bona  siini. 
Neque  eniin  :)liipiid  invilus  faccrc  cogitur,  ut  qiiod  oi 
non  placel  faciat ;  aul  in  aliquid  facienduin  impni- 
dens  labitur,  ut  factuin  esse  displiceal.  Cur  auteni 
isiis  non  di.spriccat,  quod  Deus  nosler  opiis  suiiin  vi- 
dil,  quia  boiium  est ;  quandoquidem  deus  coruin  cum 
membra  sua  mersit  in  lcnebras ,  velum  contra  se 
posuit?  Non  cnim  quod  fccil  vidit,  quia  bonum  esi  : 
sed  noluit  videre,  quia  malum  est. 

C.\PUT  XIII.  —  Miratum  sane  Fauslus  Dciim  no- 
strum  dixit,  quod  scriptum  non  est  :  nec  omnino  ost 
consequens  ul  cum  aliquis  vidit  quia  bonuni  cst,  eti.im 
miralusdicatur.  Mulla  enim  bona  videnles  non  inira- 
miir,  lanquam  prxlcr  opinioiiom  ita  sinl;  sed  tantiim- 
niodo  approbanins,  qtiod  ila  esso  dobuoriiit.  Vorum- 
lamcn  ostcndimiis  cis,  iion  in  Velcrc  Testamenlo.  cui 
maliiiose  cahimnianlur,  scd  iuNovo  quod  ut  inipcrilos 
fallaiit  accipiiint,  Deum  cssc  miralum.  Clirislum  cnini 
falentur  Deum.et  liancin  laqueostio  vclulescani  dulcis- 
simam  ponunt,  qua  Clirislo  dcdilos  capiant.  Deusergo 
miratus  est,  cumChristus  miralus  est :  sic  cnim  scri- 
plum  estin  Evangelio.quodaudila  fidcciijusdani  Ceiilii- 
rionis  miralus  est,  cl  ail  discipulis  suis,  Amen  dico  vobis, 
non  inveui  tantam  fidem  in  Israel  {Mallli.  viii,  10).  Ecce 
nos  ut  poluimus,  exposuimus,  Vidit  Dcus  quiabonum 
cst ;  ct  mclius  forlassis  cxponunt  ista  meliores  :  ex- 
ponant  el  isti(|uare  sit  miratus  Josus,  qiiod  anleqnani 
lieret,  pr;esciobat ;  cl  aiitoquaiu  audirct,  utique  no- 
verat.  Quanquam  eiiiin  plurimum  inlersit ,  utrum 
vjdeat  aliquis  quia  bonum  est,  an  eliam  mireiur  :  in 
lioc  lamcn  esl  nonnulla  simililudo,  quia  etiam  Jcsiis 
hiccin  fidoi  miralus  est,  qiiam  in  oordc  illius  Ccnlii- 
rionis  ipsc  feccrat ,  qni  verHin  osl  lunicn ,  qiiod 
illuniinat  omnem  Iiominem  vcnienlcm  iii  hunc  muii- 
dum  {Joan.  i,  9)? 

CAPUT  XIV.  —  Qiicm  possel  ccrte  aliquis  impiiis 
paganiis  ila  cahimniari  ct  rcprehcndcre  in  Evangelio, 
sicut  Dcum  Faiistus  in  velcre  Testaincnto.  Dicerrt 
cnim  ct  illc  improvidum  Cliristiim,  iiou  solum  cx  hoe 
(|Uod  miratiis  est  Centnrionis  lidcni  ;  verum  eliaiii 
qiiod  Judam  inter  disciptilos  clogil,  (jui  mandata  (^jus 
non  crat  scrvalurus  {Id.  vi,  71)  :  sicul  reprchciidit 
istc,  cur  prjcccplum  in  paradiso  dalum  fuerit  homini 
iion  facturo  {Cen.  ii,  IG,  17,  el  iii,  6).  Ciilparetetiam 
illiul,  (jiiod  scirc  non  polticrit  quis  eiim  teligcrit  , 
quaiido  idigii  fimlTiam  veblinienii  ejiis,  qii;c  fluxuio 


407 


COiNiHA  lAUSICM  M \ 


saiiguiiiis  |):ilicbatiir  :  bicul  istc  culpavil  Dciitii  iic- 
scibiic  ul)i  lalcrcl  Aiiaiii.  dcdo  (|iii:i  dixnril,  Addin  , 
ubi  es  (Cai.  lii,  9)  ?sii  ut  dixil  (^ltrislns,  Ifitnnie  leligit 
{Lnc.  viii,  4i,  -ir))  ?  Diccrcl  cl  invidiuii  ac  tiiiicnlcni  , 
nc  si  iiitrarcnt  qiiiii(|iie  ali;c  virgincs  in  rcgnuiii  cjiis, 
vivercnl  iii  atcriiiim  ;  coiilra  (|uas  ila  dausit,  iit  iicc 
iuiscrabilitcr  piils^iiilihiis  ii|)erirct  (iV«n//.  xxv,  11,12), 
V''lui  (il)!ivis(('iis  (|ii(id  ipsc  proiniscMt,  diccns,  /'«/- 
iule  el  aperictnr  vobis  (Id.  vii,  7)  :  sicul  iste  invidix 
liinoris(|iic  argiiil  Deuin,  (piod  ad  vitani  scternam  noii 
adiiiisciil  pccciilorcin.  I)ic(;rct  cl  appetciitcm,  iion 
pccuihim,  scd  liominuiii  saiigiiinis,  (pii;i  dixit,  Qui 
perdideril  animnin  suam  propter  me,  in  vilnm  wlernani 
inveniet  enm  (Id.  x,  39)  :  sicut  iste  de  sacrificiis  aiii- 
nmlimn,  (luibus  figuris  pioiiiitlchaliir  sacriliciuin  saii- 
giiiiiis,  (|uo  rcdcmpli  sumus,  voliiit  ca'uinni:iri.  Itc- 
prclieiidiMCl  ct  zchmtcni,  (piia  ciiin  cmenlcs  ci  vcndcii- 
tes  de  teinplo  flagellando  cjccissel,  coiiiinemoravit 
Kv;in^a;lisla  do  illo  esse  scriptum,  Zelns  domus  tuv 
comedit  me  (Joan.  ii,  15  17)  :  sicut  iste  accusavit 
Z(rlaiitoni  Dcum,  rpiod  aliis  sacrificari  vcliiissel.  Dice- 
let  irasceiitem  in  suos  et  in  alienos  :  in  suos  qiiidem, 
(juia  dixit,  Servus  qui  scil  volunlatem  domini  sni,  el 
non  facit  digna,  plngis  vapulabil  mullis  '  (Luc.  xii,  47); 
in  alienos  aulcm,  (juia  dixil,  Si  quis  vos  non  receperit, 
e.xculile  illis  puberem  de  calceamenlis  veslris  :  amen 
dico  vobis,  qiiia  tolcrabilius  eril  Sodomce  in  die  judicii, 
quam  illi  eivilati  (Matlli.  x,  M,  15)  :  sicul  iste  crimi- 
iialur  irasccnlem  Deiim,  iiuiic  in  alienos,  nunc  in 
suos,  quos  utrosquc  Apostolus  commemorat,  dicens, 
Quicnmque  enim  sine  Lege  peccaverunt,  sine  Lege  per- 
ibunt  ;  et  qnicumquc  in  Lege  pcccaverunt,  per  Legem 
judicabunlur  (Rum.  ii,  12).  Diccrct  ct  trucidaiitem  et 
cirumlentem  nmltorum  sanguinem  ob  Icvia  quidem 
vel  niilla  commissa.  Leve  quippe  aut  niillum  cominis- 
siim  pagano  viderotur,  vcl  iion  babeic  in  convivio 
nupliarum  vcstem  nuptialem,  propter  quod  Rex  no- 
ster  in  Evangelio  jussit  iiominem  iigatis  manibus  et 
p.dibus  projici  in  tencbras  exteriorcs  (Matlli.  xxii , 
11  13) ;  vel  nolle  supcr  se  Cliristum  regiiare,  proptcr 
([uod  peccatum  ait,  lllos  aulem  qui  noluerunl  me  re- 
gnare  sibi,  adducite,  et  inlerficile  coram  ine  (Luc.  xix, 
27)  :  sicut  isle  accusavit  Denm  iii  VeiercTestamcnlo, 
qui  e»  visus  est  proplor  levia  vcl  nulla  commissa  , 
liomiiium  inillia  trucidare.  Jam  vero  illud  qnod  ropre- 
liendil  Fauslus,  miiianlem  Deum  vcnlurum  sc  csse  cum 
gladio  ,  quo  non  parcerel,  nec  justo,  nec  peccatori , 
quomodopagiinus  ille  reprelienderel,  audiens  aposlo- 
Imn  Pauliim  dic.ere  dcDco  nostro,  Quia  Filio  proprio 
uon  pepercil,  sed  pro  nobis  omnibus  Iradidil  eum(lloni. 
viii,  52) :  audiens  ciPclrum,  cum  demagnis  iribulalio- 
iiibus  sanclorum  et  iiiterrcclionibus  loqiieretur,ad  to- 
lcrandumexliorlanlemel  dicenlcm,  Tcinpuscal  utjudi- 
ciumincipiat  a  domo  Dumini : el  siinitium  a  nobis,  qua- 
lis  finis  eril  cis  qui  non  credunt  Domini  Evangelio  ?  t'( 
sijuslus  qutdem  vix  salvus  eril,  peccalor  et  impius  ubi 
parcbunt  (\  Pelr.  iv,  17, 18)  ?  Quid  enim  justius  Unico, 
eiii  tainen  Palcr  non  pcpcrcil?  Et  qiiid  evidcnlius  , 
«  Plurcs  Mss  ,  rt  puil  diqna  vfaijis,  vapididul  inulla. 


MCil.EUM,  S.  AUCUSTl.M  408 

(piod  nec  jii&lis  parcat,  cinendans  coK  varielale  Iribii- 
latioimm,  ciim  dc  li;ic  rc  aperte  sil  dicliiiii,  lu  tijnttut 
vix  mlvui  cril?  .Noii  soluiii  ciiiiii  iii  Vclerc  Tcsl.i- 
ni('iiIOhtri|)limi  csl,  Quein  enim  diligil  Deus,  corripil ; 
jliigellal  aniem  oinnem  filium  qnem  recipil  {Prov.  iii, 
12)  ;  cl,  Si  bona  percepiinus  de  nianu  Domiiti,  maln 
qiiiire  non  susiincamun  (lob  ii  ,  Kl)?  scd  cliim  iit 
•Novo,  lujo  qiiem  amo,  urgiw  cl  casligo  {Apoc.  iii,  l'Jj  ; 
et  iiliid,  Si  enim  ncs  ipsot  dijudicaremus,  a  Domiiio 
nun  judicaremnr  :  cum  judicamuraulem,  a  Domimcor- 
ripiinur,  ne  cum  mundo  damnemur  (I  Cor.  \i,  31,  32). 
Scd  taiiicn  sl  pag:miis  iii  Novo  Tcsiamenti)  lalia  re- 
prelieiidercl,  qiialia  isti  rcprchciiduiil  in  Velcrc,  noii- 
iic  ct  ipsi  ca  dcrendciida  suscipcrcnt  ?  Quod  si  faccrc 
pos.iciil,  (|ua  laiidcni  vccordia  liic  laiia  reprclicndimt, 
(piali;i  il)i  di  rciidiiiil  ?  Si  aiiteni  iion  possciii,  ciir  iit 
uiio  laiilum,  ac  iion  polius  iii  iilro'pic  Tcsl;imcni() , 
(piod  iion  iiilcl:igcnlih'is  impiis  praviini  v iderctiir,  id<Mn 
iiiin  iiitclligoiilibus  '  piis  rcctuin,  scd  lccluiii  crcdt 
o])orlcre  coiiccduiit  ? 

CAPUT  XV.  —  An  fortc,  qtia;  de  Novo  Testamcnt-^ 
siiniiia  prolulinius,  ipsa  qiioquc  aiidcnt  diccrc  falsa 
csse  atque  pcrversa,  privilegio  illo  siio  diabolico,  ul 
qiiidiiuid  cst  in  Evaiigcliovel  Epistolis  canonicis,  (|ud 
adjuvari  liaercsiin  suani  putcnt,  id  essc  a  Clirislo  ct 
Apostolis  dictum  tcncant  atquc  suadeant ;  (;uidquiit 
aulem  ex  iisdcm  codicihus  advcrsus  eos  soiiucrit  , 
immissum  ah  inrals.-itoribus,  orc  impiidciili  ac  s.icii- 
logo  non  diihitcnl  diccre?  Cui  liirori  conim,  auctori- 
tatem  omiiium  lihrorum  cxstinguere  atqiie  abolere 
conanti,  jain  supra,  qiiantuin  susccpti  opcris  ralio 
sinerc  vidchatiir,  non  pauca  respondi. 

CAPUT  \VI.  —  Nuiic  illud  admo::eo,  utcuni  insa- 
nas  et  sacrilegas  f;ihulas  suas  clirisliani  nomiiiis  |iallio 
velarccoiitcndanl,  videant  taincii,  quando  isla  contia 
Scripturas  christianas  dispuiant,  non  a  nobis  conlr.T 
Paganos  tantiim,  sed  ctiam  coiilra  Mauich;cos,  vcri- 
tatem  codiciim  divinoruin  Teslamenti  ulriusquc  dc- 
fcndi.  Et  iila  quidem,  quJi  niodo  Fauslus  vcliit  iiidi- 
giia  Dco  de  noslris  vcteribus  Liticris  in  sermone  suo 
posuil,  coiitra  Pagaiium  et  in  evaiigelico  vcl  aposto- 
lico  sernioiie  talia  repreliciidcntem  ila  rorlasse  dcfcn- 
dcrcm,  ut  paria  dc  auctorihiis  ooruin,  sicut  Paulus 
nostcr  apud  Athcnicnses  fecit  (Acl.  xvii,  28),  com- 
mcmorarem.  Invcnircm  eiiim  forlassc  ct  iii  lilleiis 
coriim,  Deum  mundi  crcatorom  nc  fahricaloreni,  cl 
liicis  liiijiis  inslilutorcm  ;  qiii  tamcii  ante^ptam  cam 
coiidorel,  non  jacehat  in  lenebris  :  et  cx  opcre  siio 
jiorfcclo  claiiim  esse  gnudio;  qitod  ccrte  amplius 
cst,  quain,  Vidil  quia  bonum  est  :  el  legis  latorcin  , 
quam  si  lioino  se^iucrclur  ',  suo  bono  facercl ;  si 
aincm  spcnierot,  suo  malo.  Qucm  noii  idco  diccronl 
igHariim  fuliiri,  quia  cl  fuluris  contcmptoribus  legciii 
dcdil.  Jam  vcro  ideo  improvidum,  quod  aruiuid  iii- 
terrogct,  iiec  homiiicm  dicerciit,  in  quoruin  lihris 
niiilla  iiou  obaliud  inlcrrogantitr,  nisi  ul  siiis  quisque 

'  F.diii,  idem  iutclligentibus ;  oinissa  negaiile  jiarlicula. 
»  Kr.,  qiiem  si  liomo  sequerelur.   Melius  cajleri  libri, 
q,:am ;  scilicol,  legoin. 


400 


lespoasionibiii  con\iiicalur  ;  cuin  illc  qni  iiilcrrogat, 
noii  soluiii  scial  quod  sibi  vull  ab  alloro  nspoiidcri  , 
sed  cliain  illuiu  lioc  rcsponsurum.  Iiiviiloiilciu  aiilcm 
cuiquaiu  Dciim,  quod  malos  bealos  fieri  noii  siinuet, 
si  vcllel  dicero  ;  plciios  iiiveniicl  suoruni  libros  dc 
hac  re  ad  divinam  provideiiliam  pcrlinenle  •. 

CAPUT  XVII.  —  De  sacriliciis  vero  niliil  aliud 
milii  paganiis  objiccrel,  nisi  cur  apud  eos  illa  repre- 
lieiidainus,  ciiin  iii  noslris  vclcribus  Libris  talia  sibi 
Dcus  nosicr  jussisse  legcrelur  oflorri.  Ilic  cgo  dc  vero 
sacriiicio  lalitis  rortasse  disserens,  denionslrarcin  id 
non  dcbcri  iiisi  uni  vero  Deo.  quod  ci  uiius  vcrus 
Saceidos  obtulit,  Modiator  Dci  ol  li.iiuinum  { I  Tim. 
II,  5)  :  ciijiis  sacrilicii  proniissivas  ligiiras  in  victiinis 
aniinalium  celebrari  oportebal,  propler  commenda- 
lioneiu  fuluru:  cariiis  ct  sanguinis,  per  quani  unain 
viciiiuatn  fierct  remissio  pcccalorum  de  carne  et 
sniiguinc  coiitracloi  um  ;  qux'  regnuin  Dei  non  possi- 
debunt,  tpiia  eadem  siibsianlia  corporis  in  coeicslein 
commutabitur  qualilatcm  :  qiiod  ignis  in  sncriiicio 
sigiiificabal,  veliit  absoibeis  moilem  in  victoriam 
(I  Cor.  XV,  50-54).  Iii  eo  aulein  populo  lioic  riie  ce- 
lebrata  sunt,  cujus  ct  regntim  ct  saccrdolium  pro- 
phetia  erat  vcnturi  Rcgis  el  Sacerdolis  ad  regendos 
et  conS(crandoS  fideles  in  omiiibiis  gentibus,  el  in- 
Iroduceiidos  iii  regniim  ca'loruin  et  sacrariuin  Ange- 
loriim  ac  vilain  a;ternain.  lliijus  itaqnc  veri  sacrilicii 
Bicul  religiosa  prx>dicamenta  llebraii  celebraverunt , 
ila  sacriicga  iinitamcnta  Pagaiii  :  quoniain  quw  iin- 
niolaiu  (Jenies,  ait  Aposloliis,  dcemoniis  immolanl,  el 
non  Deo  (I  Cor.  x,  20).  Antiqua  cniiii  res  esl  pra;- 
nunliativa  iininolaliu  sanguinis,  futurani  passionem 
Mediatoris  ab  initio  generis  humaiii  lcstincans  :  banc 
eiiiiu  primus  Abcl  obtulisse  in  sacris  Lilleris  inveni- 
lur  (6'e/i.  IV,  4).  Non  igilur  inirum  esl,  si  pricvarica- 
lorcs  angeli,  quoriim  duo  inaxima  vilia  sii(^l  siipcrbia 
alque  rallacia,  per  liunc  aerem  volitantes,  quod  uni 
vero  Deo  deberi  noveranl,  hoc  sibi  a  suis  cultoribtis 
exegcrunt,  a  quibus  dii  putari  volueninl ;  danlc  sibi 
locuni  vanitatc  cordis  buinani  :  inaximc  cuni  cx  de- 
siderio  mortuoruin  coiislilucrcnliir  imagincs,  unde 
simulacrortmi  usus  cxortus  est  {Sap.  xiv,  15) ;  ct 
niajore  adtilatione  diviiii  honores  dcrcrrentur  tan- 
qnam  in  coelum  leceplis,  pro  quibiis  se  in  lcrris 
dxinoiiia  colenda  siipponercnt,  el  sibi  sacrificari  a 
deccptis  ct  pcrditis  flagitarent.  Sacrificium  ergo  noii 
S4)liim  ciim  jiisle  iinpcral  vcriis  Dcus,  scd  ctiam  cuin 
siipcrbc  exigil  lalsu-;  dcus,  satis  oslenditcui  debcaiur. 
Ihfc  illi  pagaiin  si  csseiit  dirficiliora  ad  cicdeiuinin  , 
cliani  ipsa  prupbeiia  persuaderein,  in  qua  lam  longe 
aiitc  conscripta  sunt,  qu.c  nunc  impleta  moiislrarcin. 
Quod  si  ct  hanc  contcmnerct,  hoc  quoquo  agnosccrem 
potius ,  qiiam  mirarer  :  quando(|uidcm  non  omnes 
fui^se  crcdituros,  iii  cjusdem  proplicli.u  vcrilalc 
recolerem. 

(■-ArUT  XVIII,  —  Si  aulcm  zclanicm  Cbrisium  vcl 
Deumexutro(iueTeslaineiitoini;.iobjiccrcl,alqucipsuni 
vorbuni  exagitaret,  niliil  aliud  qiiam  so  oninitim  lillc- 

•  .uu.  li-.  ciMj>s  ,  piTiinentei- 


LinKR  MGESI.MUS  StCliNDLS.  i(0 

rartnn  vcl  cxpcrlciu  vcl  ncgligcntcin  oslenderct.  Cum 
cniin  docii  eoruin  discernanl  inter  voluntatcin  et  cu- 
pidilatcm,  gatidium  ct  bclitiam,  caulionom  ct  metuni, 
clemcnliain  ct  miserioordiain,  prudontiam  et  asiu- 
tiain,  lidiioiain  ol  audaciain;  et  niulta  in  bimc  nioduiii, 
ita  ul  iii  his  binis  verbis,  ea  qu:c  priora  posui,  virtu- 
libus ;  qu;i!  autcin  postcriora  ,  vitiis  apponant  :  pleni 
sunt  taineii  libri  coruin  abusioiic  istorum  noininuin  , 
qii;o  propi  ie  vilia  sigiiilicanl ,  cuin  etiam  virtutcs  sic 
appclLinlur;  euin  vcl  cupidilas  pro  volunlale  ,  vel  Ix- 
lilia  pro  gaiidio,  vel  melus  pro  cnutione,  vel  miseri- 
corda  pru  ilomcnlia  ,  vcl  aslulia  pio  prudcntia  ,  vcl 
auilacia  pro  liducia  poniiur.  El  qtiis  cinnia  commenio- 
rarc  valoat,  qujc  ad  similom  licciiiiain  nios  locuiionis 
ustirpat?  IIuc  acccdil  etiani  singtilnruin  quarumqiiu 
liiiguaruin  stia  qu:cdani  pioprictas.  M>'uii  in  ccclesia- 
sticis  Litloris  nusqiiam  inisci  icordiam  iii  viliip  ra- 
tione  positain  recolo.  Ciii  rci  scrmonis  eliaiii  qiioii- 
(liani  coiisuetudo  concnrdal.  Gncci  duas  rcs  vicinas 
qiiidcm,  sed  laiucn  distinctns,  uno  nomiiie  appcllnul, 
laboiein  ol  dolorein  (n) ;  nos  cas  singulis  noniiiiibns 
ciiunliamus  :  sicut  a  nobis  nno  nominc  apiellalur 
\ila,  sive  secundum  qnani  diciimis,  Vivii,  quod  exa- 
iiime  non  est;  sive  secundiiiu  (|uam  dicimus,  Don.i: 
vila;  homo  cst  :  Grxci  nutcm  ista  duo  dtiobtis  qtioqiic 
vocabulis  significaiil  (b).  Uiidc  fiori  iiotcsl  iit  excopla 
vorborum  abtisionc  ,  (|ti.(!  in  oinnibus  lingois  lalc  pn- 
tol ,  aliqua  eliam  licbr;c;c  lingua;  propriclate  zclus  in 
utroque  ponalur  ;  sive  cum  conjiigis  adullcrio  turba- 
lus  animus  coiitabescit ,  qiiod  in  Deum  cadere  n  .n 
polest ;  sive  cum  servandu;  piidicili.c  conjiigali  cuslo- 
dia  diligeiis  adliibcltir,  qiiod  Deum  facerc  ,  cuin  ple- 
bem  stinni  tanqiinm  conjiigem  allo  ,uilur  ,  quain  pcr 
inullos  falsos  dcos  fornicari  non  vult,  non  soliiin  siiie 
dubilalione  ,  vcrtim  etiaiii  cum  gi  aliai  um  aclione  no- 
bis  utile  cst  coiiliieri.  IIo«  et  de  ira  Doi  dixcrim  :  iie- 
que  enim  perturbatur  Detis,  cum  inferl  iram  ;  sed  ira 
pro  vindicia  ponitur,  sive  abusione,  sive  aliqtia  prx- 
cedentis  lingu.c  propiieiate. 

CAPUT  XIX.  —  De  inlerfeclis  aulem  hominuin 
niillibus  non  mirarelur,  si  Dci  judiciuin  noii  negaret : 
qiiod  neiiue  Pagani  neganl,  qiii  Dei  provideiilia  islnin 
universitalem  rcg.i  et  adininistrari  a  suminis  us(|U(!  ad 
ima  concedunt.  Quod  si  el  boc  ncgarol,  vcl  suoruin 
auctorilatc  f;iciliiis,  vcl  alitpianto  diulius  cortarum  ra- 
tionum  dispuiationc  coiivinccrettir  ;  vel  tanquaiu  ni- 
mitiiii  durtis  ct  stolidus,  ipsi,qiiod  csse  noii  credorel, 
(liviiio  jtidicio  rolinqucrolur.  Levia  porro  vcl  nulla 
cominissa,  proptcr  qu;e  Dcus  inlerfccerit  bomines,  si 
exprcsse  commcmoraret,  oslcndercmiis  nec  iiull;i 
esse,  nec  levia  :  velut  qitod  c.vcinpli  gratia  posuimus 
dc  vesle  nuptiali  {Mullh.  xxii,  11-13),  demonslnire- 
nius  quantuin  cssel  ncfas  ,  sacras  ntiplias  adire  qii.'o- 
rcntcin  ibi  gloriam,  noii  sponsi,  scd  suam;  vcl  si  qiiid 
forte  aliud  illa  vcstis  ineliorc  inlcllectu  signilicaie 
invcnirclur  :  aut  qu(»d  antc  oculos  regis  intcrficitin- 
ti;r,  qiii  eum  sibi  regnarc  nolucrunl  {Luc.  xix,  27), 


(';)  I oni^. 


411 


CONTKV  FAUbiUM  MANICil.EUM,  S.  AU(;USTIN! 


iioii  loiigo  ruilo  scriiioiic  iioslro  a|i|):ir(:r(;l,  iioii  (|iicm- 
aciiiiocJuiii  iiiilla  ciil|ia  csl  lioiiiiiiis ,  si  iiollot  sil)i  rc- 
giiare  (|iiciiiqtiaiii  lioiiiincm  ,  ila  iiullam  vcl  parvaiii 
cssc  culpam  eum  sibi  noilc  rcgn.irc,  iii  cujus  solius 

.  regiio  rcclc,  bcalc,  scin|M;r(|iic  vivilur. 

^     CAPUT  XX.  —  Jam  illud  ulliiniiin  ,  <|uo(l  Fauslus 

posuil,  insidiaiis  vcteribus  l/ibris  (an(|uam  vilupcran- 

liiius  Dciiin,  quod  niinclur  gladiiim  ,  (juo  ncmiiii  par- 

cat,  nec  juslo,  ncc  pcccalori ,  cum  pagano  cxponen'- 

lur  ({uomodo  accipicndum  sit,  furlassis  iicc  Novo  iicc 

Veteri  Tcslamcnlo  rcsislcrcl,  eifiuc  placcrct  siinili- 

tiido  cvangclica  ,  qux  Lslis  ,  qiii  se  cliristianos  liabcii 

voliint,  aul  noii  aiiparel  ut  ciccis,  aul  displiccl  ut  [wr- 

versis.  Suiiiniii&  qiiippc  illc  vilis  agricola  (Joan.  xv  , 

1 )  alitcr  parat  faicem  sarmenlis  fructuosis  ,  alitcr  in- 

frucluosis  :  laiiien  noii  parcil,  nec  probis,  nec  repro- 

bis;  illis  purgandis,  illis  ampulandis.  Nullus  eniin  iio- 

ininum  csl  lanta  justilia  prxditiis  ,  cui  non  sit  ncces- 

saria  tcntaiio  Iribulalionis ,  vel  ad  perficicndain  ,  vei 

ad  connrmandam,  vel  ad  probandam  virlulem  :  nisi 

furlc  ncc  Pauluin  isti  aposlolum  intcr  justos  nume- 

rant ,  qui  quamvis  huniiiiler  et  vcraciter  sua  praitcr- 

ila    pcccata  faleatur ,  lamcn  se  ex  fide  Jesu  Clirisii 

justincalum  gratias  agil  (I  Tim.  i,  13).  An  veie  illi 

parccbat  ille  ,  qucm  vani  iion  inleliigunt  diccnlem  , 

Noii  parcam,  ncc  juslo,  ncc  peccatori?  Audiant  crgo 

ipsum  ;  Et  ne  magniludine,  inquit,  revelulionum  exlol- 

tar ,  dulus  est  mihi  stimulus  carnis,  angelus  satanoe ,  qui 

me  colapliizet  :  propter  quod  ter  Dominum  rogavi ,  ul 

aitferret  eum  a  me,  et  dixil  mihi :  svffint  tibi  gra,tia  mea; 

nam  1'irtus  in  infirmilate  perficitur  (II  Cor.  xii ,  7-9;. 

Eccc  iicc  justo  parcebat ,  ut  cjus  virlutem  in  infirmi- 

lale  perficcrel,  qui  ei  dcderat  colaphizantem  angelnm 

sataiK-c  :  nisi  dicilis  quod  euin  diabolus  dcdcril.  Dia- 

bolus  ergo  agebat,   nc   magnitudine    rcvelalioniim 

Paulus  exlollcrclur,  ct  ut  virtus  cjus  pcrliccreliir, 

Qiiis  hoc  dixeril?  Ab  ilio  igitur  iraditus  erat  justiis  co- 

laphizaiidus  angclo  satansc ,  qui  per  cum  tradcbal  ct 

injusios  ipsi  salanai  :  de  quibus  idem  dicit,  Quos  Ira- 

didi  satanai ,  ut  discant  non  blasphemare  (1  Tim.  i ,  20). 

Jninne  inlelligitis  (]uomodo  i!lc  dcsupcr  iion  parcat, 

nccjusto,  iiec  pcccatori?  An  quia  illic  gladius  nomi- 

natus  est,  amplius  cxhorrcscilis?  Aliud  esl  enim  co- 

laphizari ,  aliud  occidi.  Quasi  vcro  non  divcrsis  mor- 

tium  gcncribus  proslrala  sint  marlyrum  millia,  aut 

hoc  rcvera  perseculores  in  poleslatc  liabereiit ,  iiisi 

eis  desuper  data  esset  ab  illo  qiii  dixil ,  Non  parcam  , 

nec  juslo ,  ncc  pcccatori ;  cum   ipsc  Domiiius  marly- 

fiim,  cui  Filio  '  proprio  non  pepercit  {Rom.  viii ,  52) , 

apcrtissinic  Pilato  dical,  Non  habcres  in  me  potestu- 

lem,  nisi  data  tibi  esset  desuper  (Joan.  xix ,  11).  lias 

pressuras  perscculionesquc  juslorum  dicil  idem  Paii- 

lus  exemplum  esse  judicii  Dci  (II  Thess.  i,  5).  Quae 

scntcntia  latitis  ab  apostolo  Pelro  manifestatur,  sicut 

siipra  commemoravi,  ubi  ait,  tempus  esse  utjudicium 

tncipiat  a  domo  Domini.  Et  si  initium  ,  inquil,  a  nobis, 

qualis  finis  erit  eis  qui  non  credunl  Dei  Evangclio  ?  Et 

'  Mn.,qimFilio.  Er.  etLov.,  71«  rilio.  castigantur  ex 
»bs. 


412 

«i  justut  vix  talvu$erit,  pcccator  el  impins  ubi  pare- 
buHl  (I  Petr.  IV,  17,  18)?  Iliiicenim  intclligitur  quo- 
iiiodo  non  parcatur  iinpiis  ,  tanqiiam  sarincntis  pra>- 
cisis  ad  combustioncm  ;  quando  justis  noii  parcitur 
proptcr  pcrficiciidam  purgalioncm.  Nam  ct  ipsc  Pc- 
tnis  lcsUitnr  hxc  illius  volunlatc  ficri ,  qiii  in  Libris 
vcleribus  ait,  Noii  parcain,  nec  juslo,  iiec  pcccatori. 
Dicit  ciiiin  ct  ipsc  :  Melius  ett  bene  facientet ,  »«  velil 
Spiritus  Dei,  pati ,  quam  mule  (ucienles  (Id.  iii ,  17). 
Cum  ergo  ex  voluntate  Spirilus  Dci  patiunlur  bcne  fa- 
cicntcs,  non  parcitur  justis ;  cum  autem  inalc  facicn- 
tcs ,  non  p.ircitur  pcccatoribus  :  secundum  illius  ta- 
iiicn  voluiitatcin  lit  utrumqiie ,  qui  ail,  Noii  parcam  , 
ncc  juslo,  iicc  pcccalori;  illum  flat^bllando  ut  lilium  , 
illuiii  punicndo  ut  impium. 

CAPUT  XXI.  —  Ecce  oslendi,  quanlum  potui,  nos 
iion  colcre  versatum  ex  xlerno  iii  tenebris  Dcum  ; 
scd  euni  (|ui  lux  cst,  cl  tcncbra;  in  eo  non  suiit  ull;e 
(I  Joun.  i,  5),alque  in  se  ipso  habilat  luccm  inacces- 
sibilem  (I  Tim.  vi,  16),  cujus  lucis  a;lern.'C  candor 
cst  cocelerna  Sapienlia  (Sap.  vii ,  23).  Nec  lucis  in- 
opinatx  admiralorcm  :  sed  lucis  factai  creatorem  ,  ul 
subsisleret;  approbatorem  ,  ut  manerct.  Ncc  ignarum 
futuri  :  scd  matidatorem  prccccpti ,  et  dainnalorcin 
delicli;  ut  advcrsus  inobcdicnliara  jusle  prolata  viii- 
dicla  pra;senles  coercercl ,  futurosque  lei  rcrct.  Ncc 
improvidum  ncscrendo  quxreiilera  :  sed  Inlerrogando 
judicaiitem.  Nec  invidiim  ac  timcnlem  :sed  aba;lcrna 
vila,  quaejuste  obedicnli  datur,  prajvaricatoreni  justc 
prohibentem.  Nec  sanguinis  et  adipis  appetcntera  : 
sed  carnali  populo  congruis  sacrificiis  impositis  ,  pcr 
qnasdam  figiiras  vcrum  sacrificiura  promiltentein. 
Nec  livida  pcrturbaiione  ,  scd  tranquilla  bonitate  zc- 
laiilem ,  ne  nni  Dco  dcbcns  anima  caslitatcm ,  pcr 
iiiultos  falsos  corrupta  et  prosiiluta  linpetur.  Nec  ira 
vclut  humana  ,  turbide  saivieniem;  sed  alia  divina  ', 
sevcre  jusia  relribueniera,  qua;  iion  propier  ulciscen- 
di  libidinem ,  sed  proplcr  judicandi  vigorcm  certo 
usu  locutionis  ira  noiiiinatur.  Ncc  ob  lcvia  vel  nulla 
comraissa  hominum  millia  permienlcra  :  sed  a;quis- 
simo  examine  per  temporales  mortalium  morles  uti- 
litatem  liraoris  sui  populis  imponcntem.  Nec  sine  ullo 
dclcctu  coica  confusione  juslospeccaloresqtic  punien- 
tem  :  sed  juslis  salubreni  correptionem  propter  per- 
fcctioncm ,  pcccanlibus  aulem  dcbitara  severitatcm 
propler  xqiiilalem  dislribueiitem.  Unde  vos  apparcl , 
IManichxi,  suspicionibus  vestris  esse  deceptos  ,  cum 
male  intelligcndo  Scripturas  iiostras,  vel  malos  inlel- 
Icctorcs  expericndo  ,  lalsa  de  Catliolicis  crediiis  ;  ac 
sic  relicta  sana  doctrina,  conversi  ad  sacrilegas  fabu- 
las,  nimiumque  pcrversi  el  alienali  a  societate  sancio- 
riira  ,  nec  ex  Novo  Teslaraenlo  corrigi  vultis ,  unde 
lalia  profcrimus,  qualia  in  Velerc  arguilis.  Undo  fit 
ut  adversus  vos,  sicut  adversus  Paganos,  ulrumqiie 
Tcstanientiim  defcndere  compellamur. 

CAPUT  XXII.  —  Sed  facile  aliqticra  prorsus  car- 
naliter  ila  dcsipicntem ,  ul  Dcum  colat,  iioii  qualcin 

'  ^oiinuUi  Mss.  oiniltunt,  aUa  diiinor. 


4 


(13 


LIUI'll  VIGKSIMUS  SECUNDUS. 


414 


eolimnfl,  qiii  unii^  et  vcriis  esl ;  scil  qiuilciu  nos  co- 
icrc  dicilis  ,  qui  vcstris  vcl  calunmiis  vcl  suspicioni- 
bus  ficlus  cst  :  noiine  eliani  isiciiicliorcm  colil  (iiiaiii 
vos?  Qua-so  enim  ,  advcrlile  et  qualcscumque  ociilos 
apcritc  :  iicquc  enlin   opus  csl  mngno  acumiiic  iii- 
gciiii,  ul  Iiocquoddicam.pcrspici  possit;  omncs  pru- 
donl3s  imprudcntcsque  appcllo  :  audile  ,    advcrliic  , 
ludicate.  Quanto  cnim  melius  deusvestcr  ex  a-tcrni- 
lalc  versatus  csset  iii  lcnebris,  quam  coxternam  sibi 
cl  cognalam  luccin   mcrsissct  iii  lcnebras  ?  Quanlo 
mcliuscxorlain  sibi  novam  liiccin  ad  fiigandas  tcne- 
bras  miratus  laudarcl ,   qiiam   irrucnlos  *.ibi  vcicrcs 
lciiebras   nisi  sua  luce  coiitencbrata  ,    evitarc  i:oii 
P'issot  ?  Iiifcliv,  si  pcrturbalus  ;  crudclis,  si  scciiriis 
lioc  fcril.  Mciius  ciiiin  ccrtca  se  faclain  luccm  vidc- 
ret,  el  mirarctiir  bonam  ',  quam  a  sc  gcnilam  faccrct 
malam  :  qu.-w  sic  ab  eo  rcpulil  tenebras  inimicas,  ul 
ei  ficrcl  inimica.  IIoc  enim  culp.x  iinpiilabitiir  dam- 
nandis  in  glolio  illis  rcliquiis,  quod  crrare  sc  a  priorc 
lucida  sua  nalura  piss;u  sunt ,  cl  inimica;  luminisan- 
clo  exstitcrunl  :  quod  aiitcquam   eis  accidcrcl,  cx 
:cternitale,  si  ncsciebanl  hoc  sibi  fuluruin,  ;ctcriias 
Ignoranliic   lcncbras;  si  aulem  scicbaiit,  xlcrnas  li- 
moris  lciicbras  palicbantur.  Ecce  vcrc  pars  cl  sub- 
slaiilia  dci  vcslri  in  siiis  tenebris  cx  .Ttcrnilalft  vcr- 
sata  est  :  ncc  po.>lca  lucem  novam  niirata  cst,  sed 
alias  lciiebras  alienas  *,  quas  .sempcr  timcbal,  incur- 
rit.  Porro  ipse  Dciis,   ciijus  illa  pars  crat ,  si  eidcm 
parli  &UX   fuiurum  tantum    malum    timebat,    ctiam 
ipsum  occupaveraiit  limoris  tencbrae  :  si  aulem  boc 
futurum  nc^ciibat ,  ignoraiili;c  lenebris  c;rcabatiir  : 
si  autcm  boc  parti  su;c  futurum  scicbat ,  ct  iion  time- 
lial,  pcjorcs  sunl  lcncbrai  tanla;  crudclilalis ,  quaiii 
vel  igiioranti.-c  vcl  timoris  :  ncquc  eiiim  liabebat  deus 
vcstcr  qiind   in  ipsa  carne,  quam  non  a  Dco,  sed  ab 
llylc  fictaiii  dcmenli<siiiic  crcdilis,  sic  laudat  Apo- 
stolus,  Sipatilur  uhkiu  iiieiubrum,  coiupuliuntur  oinnia 
membra  (I  Cor.  xii,  26).  Scd  non  accusamus  '  :  prx- 
scicbat ,  timebat,  dolcbat ,  scd  qiiid  facerel  non  ba- 
bebat.  Iii  his  er^osiic  miserise  tcncbris  ex  ajtcrnilate 
vcrsatiis  csl  .    iicc  posica    novam  luccm  ,  quoc  ab 
illo  tenebra*;,  fugarct ,   miratus  csl ;  scd  alias  tenc- 
bras  ,   qiins  scmpcr  timiiit,  mngiiu  iiialo  su;c   liicis 
espertus  esl.  Quanto  niclius,  iion  dicam  pr.Tccpuiai 
darcl  sicut  Deus,  sed  preccpliim  aceipcrcl  sicut  lio- 
mn;  quod  boiio  suo  custodiicl,  malo  suo  contciiiiic- 
rel,  in  uiroqiie  tamcn  motu  aiiimi  libcra  volunlate 
ulcretur,  polius  qnam  coiitra  voluntatem  ad  conlene- 
1  rnndani  liicem  suam  inevitabili  nccessilaie  prcmc- 
leliir?  Naiii  illiid  miillo  nliqiie  niclius  csscf,  ul  pr.x- 
ceptum  darcl  hiiiiiaiKC  iialiirie  quaiii  pcccaiuram  cssc 
nesciret,  quam  naluram  suam  divinam  *  necossitalc 
pressus  peccare  compcllerct.  Evigilatc,  et  dicitc  no- 
bi»  qnomodo  vincit  '  tciiebras,  qiicm  vincit   ncccssi- 
las.   Ii;cc  jam  crat   apud   illum  iioslis  major,  a  qna 

'  Aliquol  Mss.,  lucetn  videns  mirarelur  bonam.  NoniiuUi, 
Utceni  nderet  boiunn ;  oniisso,  et  miraretur. 
'  sola  ferc  edilio  U)v.,  alienasque. 

•  1'hiresMss.,  .vrf  nnn  accuseiiinn. 

'  Kdiiio l.KV.,  dirina.  (asligaliir  ox  cdilionilnis  uliis ct  MSS. 

*  .*Uvinni  Mss.  Iioc  6l  jroxi:iio  hco,  ucU. 


vicliis  ct  jiissiis  ciim  minoro  pugnavit.  Quaiilo  meiiiis 
iicscirct  (|iioabcjus  facic  fugissct  Adain,  (|iiain  ip^e 
priino  a  lacic  dur;c  ac  dira;  ncccs>ilalis,  ct  poslea  a 
facic  diversx  atque  adversae  gcntis  qiio   fiigerct  nnii 
liabcrct?   Quaiilo   mclius  natiiroc  human;c   iiividcrel 
vitam  beataiii,  quaiii  natiirani  divinam  d;iret  iii  misc- 
riam  :  dcsidcrarct  saiigiiiiicni  cladipem  sacriricioium 
potius,  quam  ipse  loiies  cliam    idolis  maciarclur, 
iiiixtus  adipi  ct  sanguini  omnium  viclimarum  :  pcr- 
turbarelur  zelo,  si  illa  sacrilicia  et  diis  aliis  olTcrren- 
lur,  potius  (piaiii  ipsc  ligaliis,  non  solum  in  omnibus 
fructibus  ',  vcnim  ctiam  in  oninibiis  carnibiis,   pcr 
oiiiiics  aras,  omnibus  d;cinonibus  olfcrretur?  Qiianto 
mclius  vcl  liiiiiiaiia  indigiialione  commolus  ac  turbi- 
dus  iwccaiilibiis  cl  siiis  ct  aliciiis   irasccrcliir,  quain 
ipsc  noii  soliim  iii  oiiinibtis  irascciilibus,   sed   ctiaiii 
iii  omnibus  timcntibus  liirbarclur,  in  pcccantibiis  niii- 
nibus  coin(|uiiiarclur,  indamn.Uisoninibiis  piiiiirctnr; 
ubicpic  ligaliis  cx  illa  sua  parlc ,  (iiiain  ad  talc  dedo- 
cus  innoccnleiii  ipsc  dainiiavit,  ut  pcr  illain  viiKcrel 
qiiod  timcbal;  cliam  ipsc  sub  lam  cxiliosa  ncccssilato 
daninalus,  ul  ci  damiiala  pars  cjiis  pnssct  ignnscerc, 
si  cum  jam  iiiiser  sil,  vcl  liumilis  esset?  Nuiic  auleiii 
qnis  fcrat  rcprelieiidi  a  vobis  Dciiin  iiasccnlcn  siiis 
alicnisquc    pcccanlibiis,   ciini    deiis   qiicin    fingitis, 
nicmbra  siia,  qiKc  coacius  cocgit  irc  iii  faiices  pcccuti, 
posiea  daninct  in   globo?  Qwod  qiiidem  cum  faciet, 
ut  dicitis,  irain  iioii    babcbit.  Scd  miror  si  froiitcm 
liabcbil   iiifcrciidQ  in  cos  qiiasi  vindiciam,  a  qiiibus 
pelcrcdcberet  vcniam,  eldicere  :Obsccro,  igncscilc, 
nicmbra   mea   estis;   quando  cgo  in  vos  istiid ,  nisi 
viclus  ncccssilate,  facere  posscm  ?  Sciiis  cl  vos,  qiiod 
luiic  quando  vos  luiii  misi ,  hnrrendiis   bostis  criipe- 
rat  :  quod  auicin  niinc  vos  liic  illigo,  tiaico  nc   rur- 
sus  erumpat.  Jam  ccrlc  cliam  illiid  fatcmini,  niulto 
melius  csscboiniiium  millia  ob  nullain  vcl  lcvcm  cul- 
pam  lemporali  morte  inlerficcrc,  quain  mcmbra  sua  , 
id  csl,  mciiibra  Dei,  subslantiam  Dci,  ct  plaiicDcum, 
el  in  pcccali  voragincm  tnidcrc,  ct  pmxx  scmpitcr- 
uji  coHigalionc  damiiarc.  Si  cnim  esset  illis  mem- 
bris  pcccaiidi  vcl  non    peccandi  liberum  arbitrium  : 
qiianqii:iiii  dc   stibslanlia  Dci ,   qiuc  vcrc  substantia 
Dci  csl ,  ac  pcr  hnc  oinnino  incomiiiutabilis,  qucin- 
adniodtiiii    lioc   dicalur,  non    iiivcnilur.   Dcns  ciiiin 
omniiio   pccearc  iion  polest,  siciit  negarc  sc  ii>siini 
non  polcst  (II  7'f»H.  ii,  15) :  homo  aiilciii  potcst  pcc- 
carc,  cl  Dcniii  iiegarc  ;  scd  si  nnlil,  iioii  facil  :  si  crgo 
isiis  membris  dei  vcstri,  vclul  anini.x  liumanx  ac  ra- 
tinnali ,  cssel,  ut  dixi,  pcccandi  vcl  iion  pcccaiidi  U- 
beruin  voluiilatis  arbilrium  ,   rcclc  forlassc  pro  gra- 
vibus  criiiiiiiibus  illo  glnbi  siipplicio  plcctcrenlur  : 
nunc  autem  libcrlalcm  volunlalis  illas  parliculas  ha- 
buisse,   dicere  non   poicstis  ,  qiiain  tolus  dcus  ipsc 
non  babuil  :  quia   si  eas  iioii  millcrcl  in  peccaliiiii , 
lolus  a  tcncbrariim  gentc  pervasiis  pcccare  cogcrclur  : 
qiiod  si  cngi  non  posscnl ,  peecavil,  cum  eas  eo  inisil 
nlii  cogi  posseiil ;  ct  idco  magis  ipse  illo  velut  parri- 
cidali  culco  digiius,  qiii  hoc  fccil  libero  imperio,  qnan» 

'  Aiu.  c(  Fr.  el  1  Iiiii s  Mss  ,  fnigibui. 


«IS  CONiUA  FAUSilJM  M\ 

lllx  i|ii;noltlcinpcran(Io  illuc  ioriinl,  nlii  roctf:  vivf'n<li 
:irl)ilriiiiii  iibcruui  pcrdidcruiil.  Si  aiileiii  ad  pcccaii- 
diiin  cl  ipsc  invasus  alquc  posscssus  co^i  possct,  iiisl 
pcr  su.x>  parlis  primo  flagilium  ,  dciiidc  suppliciuin  , 
sibi  providisscl,  iiiillaqiic  fuil  iii  dco  vcslro,  ncc  in 
ojiis  parlibus  libcra  voliinlas  :  iioii  sc  lin^al  jiidiccin, 
Rcd  agnoscjil  rciiin ;  non  quia  passiis  csl  qiiod  no- 
lubat ,  sed  quia  sc  siniulat  jusla  rclribucrc,  dainiian- 
doeosquos  novil  maluni  passos  cssc  polius,  quam 
fccissc  :  quod  ad  lioc  tanluin  siiniilat,  iic  viclus  invc- 
nialur;  qiiasi  aliquid  prosit  aliciii  iniscro,  si  fclix  aiil 
fortiinalus  vocctur.  Ncmpc  jam  cl  lioc  mclius  crat,  iil 
deus  vcsfcr  sine  ullo  xquilatis  examine  bominibui» 
ncc  jusiis  ncc  pcccaloribus  parccrct  (qiiod  in  repre- 
liciisionc  Dci  iioslri  Fauslus  nibil  inlclligcns  iiUiiniiin 
posuii),  qiiam  iii  mcnibra  sua  sic  sscvircl :  iil  paniiii 
sit  quod  ca  incvpiabilitcr  vcncnanda  '  liostibus  obtii- 
lil,  iiisi  ctiani  falso  crimine  iniqiiitalis  accuscl.  Qiiui 
idco  morito  dicit  pciidcre  lam  iinmane  ac  sinc  fiiie 
sujiplicium  ,  qiiod  errarc  se  a  priore  sua  lucida  na- 
liira  pasf^a  sunt,  ct  inimica  lumini  sanclo  exstitcriint. 
Unde,  nisi  quia  ,  ut  ipse  dicit ,  ita  eranl  invisoerata 
primac  avidilati  principum  lcnebrarum  ,  nt  origineni 
su;iin  rccolcre,  scqiie  ab  boslili  natura  disccrncic 
non  valercnt?  Ergo  animoc  hiijusmodi  nihil  nialiips.x' 
fecerunt,  sed  innocentcs  tantum  malum  perpcsscc 
sunt.  Quo  facicnle,  nisi  illo  primilus,  qui  ut  a  se  in 
tantum  malum  procederenl,  imperavit?  Pejirem  eigo 
expcrla)  sunl  patrem,  quam  hostcm.  Pater  eniin  eas 
ad  tanlum  malum  misil;  hoslis  aiitem  tan(iu;im 
Itonuin  appelivit,  cupicns  perrnii ,  noii  nocere  :  ille 
sciens  nocuit ,  ille  iiesciens.  Sed  deus  infirmus  atque 
inops  alitcr  sibi  consulerc  non  valebal ,  prius  adver- 
siis  hostem  improbum ,  et  post  adversus  inclusum. 
Sallem  crgo  non  accusel  eas  ,  quarum  obedientia  tu- 
tus  est ,  quarum  morte  sccurus  est.  Si  enim  coaclus 
est  pra'liari ,  niimquid  et  calumniari?  Nam  quando  se 
errare  a  priore  sua  lucida  natura  passa;  sunt  cl  ini- 
micx  luinini  sancto  exstiterunt,  ad  hoc  utiqtie  ab 
liosle  coactcc  sunt,  ciii  si  rcsistere  non  valucrunt,  iii- 
nocenles  damnantur:si  autem  valuerunt,  nec  volue- 
runt,  qiiid  adhuc  tam  fabulose  inducilis  naturam 
mali ,  cum  a  propria  volunlatc  sit  origo  peccati?  IIoc 
cnim  ccrte  sua  culpa,  non  vi  aliena  feceruiit,  quod 
ciim  posscnt  malo  resislere,  noliierimt.  Quod  eiiini  ' 
si  facercnt,  bcne  faccrent;  si  aiitem  iion  faccrcnt , 
graviter  iinmaniterque  peccarenl  :  si  potucrunl,  ct 
non  fecerunt ,  nlique  noliierunt.  Si  eigo  nolnerunt , 
voluntaiis  crimcn  est ,  non  nccessilatis.  A  volunlate 
igitur  inilium  pcccati  :  unde  autem  initium  peccali, 
indc  initium  niali,  vel  facicndi  contia  jiisltim  prac- 
ceptum  ,  vel  palicndi  secundum  justum  judicium. 
Proinde  nulla  causa  csl  cur  qux'rcntes  unde  sit  ma- 
lum,  irruerilis  in  hujus  crroris  lam  magniim  maliim, 
nt  naluram  tot  bonis  abur.dantem  ,  naluram  mali  di- 
ceretis ;  et  in  natura  summi  boni  anle  commixtioncin 

•  vaiicanus  codex,  qiiod  ea  in  expialione  sui  venenanda. 
'  lii  e<Jitionc  i.ov.  oniissum,  cninr,  ol  |  rava  ioducia  cst 
vocuin  interiniiicUo. 


NICILKIJII,  S.  AUCUSTLM  ;,(, 

iiatiii;!;  hiali,  borrciidum  iicccssilalis  malum  ponere- 
lis.  I-ii  liiijiis  ciiini  ciToris  vestri  causa  supcibia  csl , 
qiiain  non  liabebilis,  si  nolitis  :  sed  vos  duiii  vullis 
illudquo  irruisiis,  quoquomodo  defcndcre,  aufcrtis 
oiifjiiicm  pcccali  a  voluntatis  arbitiio ,  ct  ponitis  in 
vana  cl  falsa  fabula  naturarn  mali.  Ac  pcr  lioc  restai 
iit  dicaiis  cliani  illas  animas  in  borribili  globo  xterna 
colligationc  damnandas,  non  voluntale,  sed  nccefisi- 
lale  ininiicas  lumini  sanclo  cx.stitisse  ;  lalemqiicdeiini 
vcstrum  judiccm  constitiiatis,  apud  quem  nibil  prod- 
cssc  possitis  cis ,  ipiarum  causarn  demonslrata  ne- 
ccssilalc  dcfcnditis  ;  ct  lalcm  regcm,  a  quo  fiatiijjiis 
vcslris ,  liliis  el  membris  illius  ,  quorum  ininiicilias 
adversiis  vos  et  ipsiim  ,  non  voliinlate,  sed  ncccs-i- 
tatc  cxstilissc  pcrhibclis,  ncc  indulgentiam  impclrarc 
valcalis.  0  iniinanissiraam  crudclitalem  !  nisi  qiiod 
convcrtitis  vos  ad  ipsiusdcfcnsioncm,  ut  eum  quoquc 
ista  qiiod  neccssitate  faciat  excusctis.  Si  ergo  posse- 
tis  iiivenirc  alteruni  jiidiccm,  qui  libcr  vinculo  ncccs- 
silalis  modcrator  cxisicrel  aqiiitaiis;  islum  ccrlc  iii 
illo  globonon  furinsccus  ligeret,  sed  cuni  ipso  lcrri- 
bili  hosle  iiitus  includcrct.  Cur  enim  non  jiiste  piior 
sit  ad  poeiiam  damnalionis,  qui  prior  cst  ad  crimcii 
ncccssit;itis?  Qiianlo  crgo  mclius  eligeretis  deum  in 
comparationc  pejoris,  non  qualcm  colimus ,  scd  qua- 
le,n  nos  colcre  vel  fingilis  vel  putatis,  qui  sine  ullo 
a?quitalis  examine,  sine  ulla  dislinctione  damnatio- 
nis  el  disciplinac,  non  parccret  scrvis  siiis  ',  iicc  justo 
ncc  peccatori ,  potiiis  quam  non  parcerct  mcinbris 
suis,  vel  innoccnlibus,  si  necessitas  crimcn  non  esl ; 
vel  illi  obtemperando  factisnocentibus,  si  et  necessi- 
las  crimcn  est :  utab  illo  in  aeternum  damnarentur, 
cum  quo  vel  simul  absolvi ,  si  post  vicloriam  respl- 
raretlibertas,  velsimuldamnari  dcbuenint,  si  et  posl 
vicloriam  tantum  sallcm  valcret  neccssitas,  ut  aliquid 
valeret  et  squitas.  Sicut  autem  deum,  non  illum  ve- 
rum  et  sumraum  qnem  colimus  ,  sed  alium  nescio 
quem  falsum  confingitis,  quem  nos  coferc  vcl  arbitra- 
mini  vel  calumniamini,  ([ui  tamen  ciiam  ipse  niiillo 
est  mclior  deo  vestro  ;  ambo  enim  non  sunt,  et  a 
vobis  ambo  finguntur  :  scd  mcliorcm  fingitis  ciim , 
quem  lanquam  nostrum  accusaiis ,  quam  eum  quem 
vestrum  adoralis. 

CAPUT  XXllI.  —  Sic  el  Patiiarchas  et  Prophelas 
non  tales  vituperatis,  quales  honoraniur  a  nobis ;  sed 
quales  Libris  noslris  non  intelleclis  malevola  vanit;ile 
finxistis  :  quos  tamen  etiam  ipsos  quales  fuisse  susjii 
caml;ii,  parum  cst  si  dicam  vestris  Elcctis  oninia  Ma- 
nichaei  mandata  servaiilibus,  nisi  eiiam  oslendam  ipso 
deo  vestro  csse  mcliores  :  quod  iion  aggrediar  dcmoii- 
strare ,  nisi  prius  sanclos  patres  noslros  Patriarelias 
et  Propheias  a  criminalionibus  veslrjs,  adjuvanlc  nic 
Domino,  advcrsum  corda  carnalia,  pcrspicua  ralione' 
defendcro.  Et  vobis  quidem,  Maiiich;ci,  sic  respondere 
siifficerct,  ul  eliam  vitia  qu.e  putatis  nostrcrum,  iau- 
dibus  vcstrorum  pr;cpoiienda  docercmus;  addcntes 
ad  cumulum  confusionis  vestra^  ut  ctiam  deus  vcstcf 

'  Ain.  F.r.  et  Mss.,  non  pnrrercl  in  aervis  suis. 
*  sit-  i,lur.;s  Mss.  .\i    etliU,  o^ultjne. 


il7  LIBER  VIGKSIMIJS  SECU.NDLS 

loiigt!  pcjor  invcnirelur  liumiiiibiis,  qu^ilos  noslros  pu- 

Cros  fiiisse  jact.ilis.  Sic  crgo,  uldixi,  vobis  rcspoiidorc 

sulficcret  :  sed  quoiii;im  nonniiili  eliani  pralcr  >cslra 

vaiiilo(|uia  siia  spoiile  conimovonlur,  viiaiii  I^roplicla- 

nim  in  Volcre  Tcsiaincnlo  coniparaiiles  viLc  Aiw)sto- 

lorum  in  Novo  TcstJmcnlo ,  noc  valenles  disccrnerc 

CDiisucludiiicm  tcinporis  illius  quo  promissio  velaba- 

lur,  a  consiiciudiiie  tcmporis   isliiis  quo   proinissio 

rcvelalur;  cis  magis  respondere  com|icllor,  qui  vel 

lemperantiam  suan»  audcnt  pr;vfcrrc  l'iopliclis  ,  vel 

neqiiilia;  su:c  quaTunt  patrocinia  de  Propliclis. 

CAPIIT  X\IV.  —  Qiia  in  rc  lioc  priinum  dico ,  il- 
lorum  liominiim  non  lantuin  linguam ,  vcrum  ctiam 
vitaiii  fuissc  proplioticam;  lotuniiiiic  illuJ  rcgnum  gon- 
lis  lIebra>orum ,  mngiiiim  qucnidain  ,  quia  el  magiii 
ciijusdani ,  fuisse  proplietam.  Quociica  quod  ad  cos 
quidcm  atlincl,  qiii  iilic  crant  enuliii  cordc  in  sapicn- 
tia  Dei ,  non  solum  in  iis  qiKC  dicobant,  sed  etiam  in 
iis  quan  racicbant ;  quod  autcm  ad  cxleros  ac  simul 
(imncs  illius  gcntis  homincs,  in  iis  qux  in  illis  vel  dc 
illis  diviiiilus  (icbaiil,  proplietia  ventiiri  Christi  cl  Ec- 
clesix  pcrscrutanda  cst.  Oinnia  cnim  illa  ,  sicut  dicit 
Aposlolus,  figurce  uosird'  fiterunt  (I  Cor.  x,  G). 

CAPUT  XXV.  —  Sic  aulem  isti  in  quibusdam  faclis, 
a  qiiorum  aliiiudine  longc  sunl ,  rcprchendunl  lan- 
quam  libidinem  Propliclariim,  sicul  iiunnulli  ctiam  sa- 
trilegi  Paganonim  ropicliendunl  tanqiiam  stulliliam 
vcl  potiiis  Uinqiiam  demcnliam  Christi,  quia  tcmporc 
nnni  non  congruo  poma  qua^sivil  in  arborc  ( Malili. 
XXI ) ;  ant  puerilis  ciijiisdam  fatiiilalis  alTectum  quod 
iiitliiiaio  ciipile  digiio  scribebal  in  terra ,  et  cum  lio- 
minibiis  interrognnlibus  respondissct ,  rursus  Iioc  fa- 
ccre  coepil  (Jouu.  viii).  Niliil  cnim  sapiunl,  nec  intcl- 
ligunt  in  magnis  animis  quasd:im  virtulcs  vitiis  par 
Toruni  cssc  simillimas ,  nnnniilla  spccie  ,  sed  niill  i 
a^qiiilatis  comparatione  '.  Similcs  autcm  sunt  qui  iii 
mngnis  isla  reprchcnduiit,  pucris  impcrilis  in  schola, 
qui  cnm  pro  magno  didiccrint,  nouruii  numeri  singii- 
laris  vcrbum  numcri  singularis  cssc  rctldcndum ,  re- 
prclicndiinl  lalituc  liiigux  doctissinuim  auctorcin,  qiiia 
dixit,  Pars  in  frusla  secanl  (Yirgil.  jEneid.  lib.  1,  vcrs. 
212).  Dobuil  ciiim,  inquiunt,  diccrc,  Sccat.  Et  quia 
norunl  Roligioncm  dici ,  culpant  cum  qnia  gcminala 
lillcra  d  xit,  Rclligione  pnlrum  {Id.,  lib.  2,  vers.  715). 
Unde  non  ab^urde  fortissc  dicalur,  iii  genere  siio, 
quan:uin  distant  sclicmala  ol  mctaplasmi  doctorum 
a  solcccismis  ct  barbarismis  impcritorum,  tanium  di- 
slare  ligurata  facta  Propbelarum  a  libidiiiosis  pcccalis 
jiiiriiioriim  :  ac  pcr  lioc,  sicul  pucr  in  barbarismo  rc- 
|ireliensui,  si  de  Virgilii  melaplasmo  sc  vcllct  dofeii- 
dcre,  ferulis  cxdcretur ;  ita  quisquis  cuin  ancilla  siix 
lonjugis  volutatus,  Abrahac  factiim,  quod  dc  Agar  pro- 
lein  genuerit,  in  exemplum  tlcfensionis  assumpscrit, 
utiiiam  non  plane  ferulis ,  sed  vcl  fustibus  Cdcrciliis 
cmcndctur,  ne  cum  ccleris  adulteris  a-terno  supplicio 
puniatur.  Minimx  quidcm  ill;r  res,  ist:c  autciii  nia;^iiic 
sinl;  nec  ad  hoc  iude  ducta  simililudo  csl,  ul  sclieina 


4IS 


•  4)ujunt  \;ss..  ni(//a  (vqitai.latis  comparatione.  Quidani, 
nuUa  (K.iuilatc  comparalionis. 


sAcianicnto,  el  soloecismus  adiiltcrio  coa)qiiclur  :  vc- 
riinilainen  proportione  sui  cujiisquc  gcnoris,  quod  iii 
illis  lociititinum  i|uibiisdam  virtntibus  scu  viliis  perilia 
vel  iinporilia,  lioc  in  liis  niornm  qn:imvis  longe  iii  di- 
vciso  gencre  viruilibus  seu  vitiis  sapiciili.i  vol  insi- 
piciitia  valct. 

CAPLT  XXVI.  —  Quaproptcr,  nc  in  qu;rqiie  lau- 
tianila  vcl  viliipcranda  ,  acctisantla  vcl  d(J"ontlontla, 
coerceiida  vcl  rolaxaiida  ,  damnanda  vol  absolvcnda  , 
appclenda  vel  vitanda ,  temere  irriiamus ,  iii  quibus 
omnibus  pcccata  seu  rectc  facta  vcrsantur,  prius  quid 
sil  peccatum  considerarc  debemus;  tiinc  deinde  in- 
spiccie  facta  Sancloriim,  Libris  conscripta  ilivinis,  nt 
si  qiia  ct  ipsorum  poccala  iiivciierimus,  ob  qu;im  uli- 
lilalcm  sint  ctiam  ipsa  condila  littcris ,  mcmoria^qiic 
mand:ila  ,  diligcnti  quantum  possumus  ralione  vidca- 
mtis.  QiKc  aulein  rcpcrcrimus  sliillis  scii  nialcvolis  vi- 
dcri  pcccata  cssc  qua;  non  sunt,  iicc  lamcn  in  ois  cmi- 
noni  aliqna  exempla  virtutum,  li.xc  qnoque  inlucamur 
(iuam  ob  causam  illis  inserla  sint  Litteris,  quas  ad  uti- 
lilatom  vitai  pricscnlis  regcnd;e  ct  futura;  adipiscend;o 
coiiditas  salubriter  crcdimns.  Porro  autcm  qu;i:cum- 
tpic  in  factis  Saiictorum  clucciit  documenta  juslilix', 
iiullus  vel  imperilorum  dubitat  dcbuisse  conscribi.  Do 
illis  crgo  potcsl  esse  qu;T,>stio,  qua?  vel  iiianiler  scripta 
vidcri  possunl,  si  ncc  rccle  f:icla  apparcnt,  nec  pec- 
cata  suiit;  vcl  etiam  perniciosc,  si  poccata  cssc  con- 
vincunlur,  ne  valoanl  ad  iniitationcm ,  sive  in  ipsis 
libris  reprehensa  non  sinl,  et  ideo  piitari  etiain  possiiil 
non  cssc  pcccata  ;  sive  illic  quoqiic  reprelicnsa  sint, 
sotl  sub  facili  spe  vcnix  commitlantur,  quia  ct  in  saii- 
clis  invcnta  sunt. 

CAPUT  XXVII.  —  Ergo  peccaium  est,  faclum  vel 
(lictum  vcl  concnpitum  aliqiiid  conlra  rctcrnam  legcm. 
Lcx  vero  xterna  cst,  ratio  divina  vel  volunlas  Dei , 
ordinem  naiuralem  conservari  jiibciis,  pcrlnrbnri  ve- 
tans.  Quisnam  igitur  sit  in  hominc  nalnrnlis  ordo , 
i;u;rrendum  cst.  Constat  cniin  homo  cx  anima  et  cor- 
pore  :  sed  boc  el  pecus.  Niiili  anlcm  dnbitim  cst,  ani- 
mnm  corpori ,  nntiirali  ordiiic  pra;ponciitlnni.  Veriini 
aiiima;  hominis  inest  ralio,  qu:x;  pccori  non  iiiesl.  Pro- 
inde,  sicut  anima  corpori,  ila  ipsius  animac  ratio  coe- 
leris  ejus  parlibus,  quas  Iiabenl  ct  besliae,  nalursc  lege 
pr.Tpoiiilur  :  inque  ipsa  rntionc,  qu;e  partim  contcni- 
plaliva  cst,  partim  octiva,  prociil  dubio  contcmplalio 
prsoccllit.  In  h:ic  cnim  ct  imago  Dci  est,  qua  pcr  fiJem 
ad  speciem  rcformnmiir.  Aciio  itaquc  ralionalis  con- 
lcmplationi  rationnli  dcbol  obcdirc,  sive  pcr  litlem  im- 
poranti  ',  siciili  csl  qiinmJiii  pcregrinamiir  a  Domino 
(II  Cor.  V,  C) ;  sive  per  spccicm,  quod  crit  ciim  simili;3 
ci  erimus,  quoninm  vidobimus  cum  siciili  cst  (I  Joan. 
III,  2),  cfTccti  elinm  in  spiriliiali  rorporc  cx  gratia  cjiis 
aqunlcs  Angelis  ojns  (MatiU.  xxii,  50),  re(C|)ia  sto'a 
prima  immortnlitalis  cl  iiicorriiplionis  ,  qua  inducliir 
hoc  mortnlc  ct  corruptibilc  nostriim,  ut  absorbcntiir 
mors  in  victorinm  (I  Cor.  xv,  ;)3,  54)  jiistiiia  pcrfccta 
pcrgratiam.  Qnin  cl  snnrti  ac  sublimcs  .\ngoIi  liabcnl 
conlcmplalioiioin  ot  aciionciii  siiam  ;  id  cniin  sibi  agtrn* 

>  .\m.  Fr.  cl  ilerique  Mss.,  opcrnnU. 


419  rONTIlA  FaUSTUM  MAN 

duin  iiM|icr9iil,  quod  iltu  (|ii(Mn  coiiliMii|il.iiitiii,  jiilxt, 
ciijiis  xlcrno  iinperio  iilicmlilcr,  (|uia  suavilor,  Kcr- 
viuiil  :  iios  vcro,  (|iiorum  corpus  inorlunin  csl  proplcr 
pcccniuin,  antc(|n:im  viviliccl  Dciis  (^l  niorl:ili:i  corpora 
noslni  pcr  iniial)il;inlcm  S|)iriluin  (;jus  in  iiohis  (Hom. 
VIII,  10, 11),  pro  modiilo  iiinrinilalis  noslrx  sccuiiduin 
a'lcrn:im  lcgcin  (|ua  naliiralis  ordo  scrvaliir,  jusic  vi- 
vinius,  si  viv:iinns  ex  lidc  non  ficta,  (piic  pcr  dilcclio- 
iicm  cpcralur  {Cnlal.  v,  G)  :  liahcntcs  in  conscienlia 
liona  spcm  rcposilam  in  ccclis  iininorlaiitalis  ct  incor- 
riipiioiiis ,  cl  ipsius   pcrliciciidu;  justilix  usquc  ad 
(luaiiidain  inclT:il)ilitcr  suavissimam  salurit:itcin,  (|iiain 
iii  isla  pcrcgrinalionc  oportct  csuriri  ac  siliri,  quanidiu 
per  lidciii  aniliulamus,  non  porspccicm  (II  Cor.\,  7). 
CAPU  T  XXVIII.  —  Quaproptcr  liominis  aciio  scr- 
vicns  (idoi  scrvicnti  Dco,  icfrcnal  onines  niortales 
dclcctaiioncs ,  et  eas  cocrcct  ad  natiiralcm  niodum, 
ineliora  inferioribus  ordinata  dilectioiic  pnoponeiis. 
Si   eniin   niliil  dclecLircl  illicilum,  neiiio  pcccarct. 
Peccat  crgo ,  qui  dclcclalioncm  illicili  rclaxat  potiiis 
qiiam  rcfrcnat.   Cst  autcin   illicitiiin,  qiiod  Icx  ilia 
prohibct,  qua  naluralis  ordo  scrvaiiir.  Utrum  autcm 
sil  aliqua  rationalis  crcatura,  quam  niliil  possil  illici- 
luin  dclcctarc,  maj^na  (|u;cs;io  esl.  Quod  si  csl,  non 
in  00  generc  faclus  est  hoino  ,  ncc  illa  naiura  ange- 
lica,  quae  iii  verilalc  non  stciit :  sed  in  eo  gencrc  isla 
ralionalia  facta  sunt ,  ul  incsset  eis  possibilitas  fre- 
iiandi  dclectaliuncm  ab  illicito,  quam  non  frcnando 
peccavcrunt.  Magna  csl  itaque  el  humana  creatiira, 
<](iandoquidcm    ))cr  cam  possibilitalcm  instauratur, 
per  quam  si  vohiisset,   nec  cecidisset.  Magiius  ergo 
Domiiius,    cl  laiulabilis  valde   {Psal.  XLVii,  2),  qui 
condidit  cam.  Condidit  cnini  ct  infcriores ,  quac  non 
possunl  pcccarc ;  condidit  et  mcliorcs  ,  qii;c  iiohint 
peccarc.    Bestialis   enim   naiura   non   peccat,   qiiia 
nihil   facil  contra  setcrniim  lcgem,  cui  sic  subdila 
esl,  ut  cjus  p:irticcps  esse  non  possit.  Uursiis  angclica 
subrnnis  natura    non  pcccat,  quia  ila  parliceps  csl 
lcgis  a^lernae  ,  ut  solus  eam  delcctct  Deus ,  cnjus  vo- 
lunlati  sine  uilo  expcrimento  tentationis  ohtcmpcrat. 
Honio  autein,  cujiis  propier  pcccatum  tcntaiio  (>st 
vita  snpcr  terram  {Job   vii,  i),  subdal  sibi  quod  habet 
cominune  cum  bestiis  ;  subdat  Deo  qiiod  habct  com- 
mune  cum  Angclis  :  doncc  justitia  et  immortalitate 
perfecta    atque   percepta ,   ab  istis  exaltetur,   illis 
ajquctur. 

CAPUT  XXIX.  —  Mortales  autem  dclcclaliones 
usiiue  ad  reparandam  scu  cusiodicndam  isiam  nior- 
lalem  salutcm ,  sivc  uniuscujusque  hominis  ,  sive 
ipsius  huinani  generis ,  vel  exciland.ne  vel  rclaxandai 
sunt  :  ultia  si  [trolapsic  fuerint,  et  contra  lemperan- 
liai  rationem  liominein  non  se  regcntcm  abripucrint, 
libidines  erunt  profecto  illicita?  ac  lurpcs,  el  dign;e 
I  dolorihus  cmeiidari.  Quod  si  etiam  pcrturbatum  re- 
ctorem  in  tanlam  voragincm  perdits  consuetudinis 
nicrgant,  ut  vel  inullas  fore  crcdens,  confossionis  el 
poenitentix  ncgligat  medicinam,  qua  corrcctus  cmcr- 
g;it;  vcl  pcjore  morte  cordis  contra  illain  »lernam 
providentix  lcgrm  blasphcnium  cis  palrocinium  dc- 


'  M-i:i  M,  S.  AUGUSTIM  4^ 

fcnsionis  adliibcal,  alquc  ita  diciii  fungatur  oxlrc- 
niuni  :  noii  jam  cmcndatione,  scd  daiiiiiaiii)iie  di- 
gniim  lcx  ill.i  irrcprolKMisibilis  ccnsct. 

CAPUT  XXX.  -^  i*:icriia  crgo  lege  consiilla,  qua 
ordjucin  n:iliiralcm  conscrvari  jiibcl  ,  pcrtiirbaii 
vclat,  vidcaniiis  quid  pcccavcril,  id  csl,  quid  conlra 
istain  lcgcin  fcecrit  patcr  Abraham  in  liis  quaj  vclut 
inagna  crimina  Fausliis  objccil.  Ilabendce ,  inqiiil, 
prolis  itisana  flafjrans  cupidine,  el  Deo,  qui  id  jam  xibi 
de  Sara  conjugepronmeral,  minime cred,n%,  cum  pclhce 
volutatus  sil.  Insana  vero  istc  Fauslus  criminandi  cii- 
pidiiate  ca.'catus,  et  hjTCsis  suaj  nefas  prodidit,  cl 
Abralia;  concubiluni  ncscicns  erransque  laudavit.  Sic- 
ut  ciiiin  lox  :ilorna,  id  cst,  voliintas  Dci  crcatiira- 
rum  oiniiium  coiiditoris  conscrvando  naiunli  ordini 
consnlcns  ,  noii  ut  satiandx  libidini  scrviatur,  scd  iit 
saliili  gencris  prospicialur,  ad  prolcm  tantummodo 
prop.ng;mdani ,  morlalis  carnis  dcleclalioncm  domi- 
nalu  ralionis  in  concubilum  rclaxari  sinit :  sic  e  con- 
Irario  pervcrsa  lcx  Manichxorum,  ne  dcus  coruif, 
qucm  ligalum  in  oninibus  seminihus  pbmgunt,  iii 
conccptu  fcmiiKC  arciius  colligctur ,  proleni  aiite 
omiiia  dovil;iri  a  concumbcnlibus  jubet,  nt  dcus  eo- 
rum  turpi  lapsu  potiiis  clTundatur,  quain  crudcli  ncxu 
vinciatur.  Non  igitiir  Abnliam  prolis  liabcndx'  iiisana 
cupidiiale  flaginbal,  scd  Manicliaius  prolis  dcviiand:e 
iiisana  vanitatc  dolirabat.  Proiiidc  illc  naturai  ordi- 
nem  servans,  iiilill  humano  concubilu  agebat,  nisi  iit 
homo  nasccrctur  :  istc  pcrversiiatem  fahul.c  obscr- 
vans,  niliil  in  quolibetconcubitu  tlmcbat,  iii.si  iie  dcus 
captivarclur. 

CAPUT  XXXI.  —  Ubi  autem  Faustus  in  faclo 
Abrahx  velut  conscientiam  culpal  uxoris,  ibi  malo 
quidem  aniino  et  intcntionc  viiupcrandi,  sed  lanicii 
nescions  et  nolcns  utrumquc  collaiidat.  Ncqiie  cniin 
conscienliam  suam  flngitio  coiijugis  niiscuit,  qiio  ille 
suam  libidinem  turpi  et  illicita  volnplate  s;itiarct  : 
scd  etiam  illa  nalurali  ordine  filios  volcns,  scqiie  ste- 
rilem  sciciis,  ancillaris  nteri  fecundilalem  in  usum 
jiiris  siii  potestate  licita  vindicavit;  non  cedons  viro 
concupisccnlis,  sed  jubens  obcdicnti  {Gen.  xvi,  2-4). 
Noque  hoc  inordinata  supcrbia  :  quis  cnim  ncscil 
uxorcm  marito  tanquam  domino  dchcre  scrvirc  ?  Sed 
qiiod  ad  membra  corporis  atlinet,  quibiis  sexus  ipse 
distinguitur,  Apostolus  dicit,  Simititer  et  vir  sui  cor- 
poris  polestalem  non  liabct,  sed  mulier  (I  Cor.  vii,  4)  : 
ut  cum  in  caitcris  actibus  ad  humanam  pacem  perii- 
ncntibus,  mulier  viro  dcbcat  serviiutem,  hujus  unius 
rci,  qua  scxus  utriusque  carnali  sortc  discernitur,  el 
carnali  commixtione  conccrnitur,  siinilom  in  se  ha- 
bcant  potestatem,  vir  in  iixorcm,  et  uxor  iii  virum. 
Proleni  igitur,  qiiam  de  sc  habcre  Sara  iion  potcrai, 

dc  ancilla  liabore  voluit  :  ex  eo  tameii  seminc  ,  cx 
quo  et  de  sc,  si  possel,  Iiabere  debebat  '.  Nuiiqu;im 
hoc  faccret  mulicr,  si  in  corporc  viri  carnali  concii- 
pisccnlia  lcncrclur;  zolarcl  cnim  polius  polliceni, 
non  facercl  matrcin  •  iiunc  vcro  proptcrca  sic  prop;.- 

•  In  \:ss.  deiiderabat. 


441  LinKR  VICKSIMl 

gandi  volunl.is  pia  fuil,  quia  concumbeudi  voUml.is 
libidinosa  *  noii  fuit. 

CAPUT  XXXII.  —  Illud  sane  dcfondi  non  polosl, 
li  Abraliani ,  sicut  Faiislus  objocil,  nrmime  crodoiis 
Dco,  qui  sibi  jam  prolem  de  Sara  promiseral,  de  Agar 
suscipcre  voluil.  Sed  aperlissime  falsum  esl  :  noii- 
dum  liuc  promisoral  Dous.  Rocenseaiil  Scriplur;u  11- 
liiis  superiora,  qui  voluiil;  iiivenieiil  beinini  Abraliam 
j:»m  luisse  promissam  lcrrani  el  innumerabilis  mulli- 
tudiiiis  abundantiain  {Gen.  xii,  5),  nonduiu  laiiien 
fuisse  palofaclum  qiiomodo  illius  seminis  csscl  fulura 
propagalio,  ulrum  ex  carnc  Abrab.e,  si  de  sc  ipse  ge- 
nerarol;  an  ex  volunlale,  si  aliquom  rorle  adoplaiel  : 
doiiidc  si  de  cariie  ipsius,  ulriim  ex  Sara,  an  cx  alia 
prorsus,  nondum  maiiifesialum  fuil.  Lcgaiit,  iiiquam, 
<|ui  volui.l,  ct  iiivenieiil  Kauslum  aul  falli  imprudcn- 
tcr,  aut  fallcrciinpudoiiier.  Uaque  Abraliam,  cum  sibi 
\idercl  non  nasci  filios,  cl  tamcn  semini  suo  faclain 
-promissiDnein  lenerel,  primo  dc  adoplione  cogitabat. 
II.ic  indical,  quod  cuin  Dco  loqiiens,  ait  de  vcrnaculo 
siio,  Utc  luvrts  numt  eril  :  laii(|iiam  diccrcl,  Quia  de 
iiie  ipso  miUi  someii  iioii  dedisti,  iii  isto  comple  quod 
inco  soniini  promisisti.  Si  eniiu  semen  cujusque  non 
appcllarctur,  iiisi  quod  do  ejus  carne  nasccrctur,  iicc 
iios  appollaret  Apostolus  semon  Abraln-  {Ijiilnt.  iii, 
29),  qui  cerle  origincm  carnis  ab  iilo  non  ducimus, 
sed  imilatione  fidei  semen  ejus  facti  suiiius,  crcden- 
Iti  in  Clirisium,  ciijns  caro  ex  illius  carne  propagata 
esl.  Tuiic  ergo  Abraliam  audivit  a  Doiniiio,  Aom  liic 
eril  hares  tuus  ;  sed  qui  exiet  de  nlero  luo,  ipsc  erit  hw- 
ret  luus  {Gen.  xv,  3,  4).  Jam  luiic  »  adoplionis  cogi- 
talioiie  sublata,  ciim  de  se  ipso  semen  spcraret 
Abraliam ,  rcslabat  incerlum  ,  utrum  cx  Sara,  aii  ex 
alia  :  qiiod  illi  Dcus  occullaro  voluit ,  doncc  prius  ex 
anciila  Yclus  Tcslamentum  figurarctur.  Quid  crgo 
iniium,  si  vidons  Abraliam  sierilcm  usorem,  cupien- 
tom  sibi  prolom,  qiiam  parcre  i|>sa  non  potiiit,  ex 
f.iniula  sua  el  ex  niarilo  provenire,  non  sua;  caniali 
lupidilati  ccssil,  scd  conjiigali  potestati  obtcmpcra- 
\ii;  credens  lioc  Saram  cx  Dci  nutu  voluisso,  qui  jam 
ex  se  ipso  illi  hccredem  promiserat ,  scd  ex  qua  fc- 
inina  non  prrcdixcral  ?  Frustra  igitur  Fauslus  ad  ob- 
jicienduiii  Imc  crimcn  in^^anus  insiluit,  lanquam  iiifi- 
delom  Abraliam  infideliler  argucns.  Cxtera  cniin  cic- 
cilale  iion  crcdcndi  ncc  valuil  intcHigere,  boc  aulem 
libklinc  1  alumniandi  iicglexil  et  legore. 

CAPLT  XXXIII.  —  Quod  aulem  justum  el  fidclem 
viruin  malrimoiiii  sui  iiifamissimum  nimdinatorcm 
appclians,  avaritia;  ac  venlris  causa  duobus  icgibus 
Abimelecli  el  Pliaraoni  diversis  tcmpoiibus  Saram 
cunjugem  suara  sororcm  mentitum,  qiiia  crat  pulcher- 
rima,  in  concubitum  asserit  venditasse,  non  orc  ve- 
ridico  a  turpitudine  scparat  honeslatem,  sed  orc  ma- 
lcdico  tolum  vertil  in  crimeu.  Hoc  enim  .\brahoc  fa- 
cluin  lonocinio  simile  videtur,  sed  non  valentibus  ex 
illius  xlernx  lcgis  lumiiie  a  peccatis  rectc  facia  dis- 


*  sic  Am.  Er.  et  plurcs  Hss.  At  lx)v.,  voluplas  libidi- 

•  nifl.  Kr.  et  Ka».,jam  tuau. 


S  SECLNDUS. 


m 


ccrnere  :  quibus  et  coiistanlia  pcrtiiiacia  viJoii  [»»- 
test,  ol  virtus  fiduci.c  vilium  piilai  i  audaoi.o,  ol  t\»X' 
cumquo  siiiiilitor  objiciiintiir  qiiasi  noii  reclc  agciili- 
bus,  a  non  rccte  ccriiciilibus.  Nc(|iie  ciiim  Abmliaia 
flagitio  conscnsit  uxoris,  cjusquc  vendidii  adiilic- 
riiim  :  sed  sicut  illa  ratiiulaiii  siiam  iioii  libidini  iiiaritt 
pcrmisit '  ,  scd  officio  goiicraiidi  iiilro  inliilit ,  no. 
qiiaqiiam  turbato  ordinc  nalurali,  ubi  <'jus  polcsla» 
crat,  jubcns  potius  obedienli,  quain  ccdens  concu- 
pisccnti ;  sic  et  ipsc  conjngem  caslam  et  casto  conie 
sibi  coli;erenlcin,  do  ciijiis  aniiiin,  ubi  piidiclli.o  vii  ■ 
liis  liabitabal,  nuilo  iiiodo  dubilabal,  taoiiit  nxorom, 
dixit  sororcin;  nc  se  occiso,  ab  alienigenis  atipic  iin- 
piis  captiva  possidorctur ;  ccrlus  de  Dco  siio  quod 
niliil  cam  lurpe  ac  flagitiosiim  pcrpcti  siiicrct.  Noc 
eiim  fidcs  ac  spcs  fofollit  :  naiiu|uc  Pliarao  lerritus 
iiionslris,  niultisque  pntpter  eam  nialis  afniiliis,  ubi 
cjiis  essc  uxorem  divinitus  didicit,  ill.ncsam  cum  Iio- 
nore  rcslituil ;  Abimelech  auteni  somiiio  commoni- 
lus  atqiie  odoctiis,  similitcr  fecil  {Gen.  xn  et  \x). 

CAPUT  XXXIV.  —  Nonnulli  qiiidora,  non  calu- 
niiiiosi  et  nialedici,  sicut  Fauslus,  sed  eisdcm  Libris 
Iioiioroin  debitum  deferentes,  quos  iste  vel  non  in- 
tolligoiido  roprclicndit,  vel  rcprohendondo  non  iii- 
tclligit,cum  lioc  Abrahac  faclum  coiisidcrarciil,  visnin 
ost  cis  quod  a  firmitatc  fidei  subdefoccrit  alqiie  lilu- 
bavcrit,  ct  limore  inorlis,  sicut  Doiniiiiim  Pi  trus 
( Mutlh.  XXVI  ,  70-74),  ita  iste  iicgaveril  uxorciii. 
Quod  si  ista  ncces^e  essct  intelligi,  pcccaium  homiiiis 
agnoscercm ;  nec  ideo  cuncta  ejus  mcrita  dolcla  al(iuo 
oblittera^i  censerem,  sicut  nec  illius  apostoli  :  quan- 
qiiam  culpa  iion  sit  aiipialis,  ncgare  uxorcin,  et  ne- 
gare  Salvatorem.  Nuiic  vcro  cum  habcam  quod  intel- 
lij^ain,  nehoc  iiitolligam,  nuUa  caiisa  cogor  lemeritalo 
labi  ad  reprehcndoiidum,  qiicm  ncrao  convincit  ti- 
inore  lapsuin  fiiisse  ad  raentiendum.  Neqnc  enim 
iilrum  ejus  uxor  csset  interrogalus,  iion  csso  rcspoii- 
dit :  sed  cum  ab  eo  qusrcrctur  quid  ci  esscl  illa  mii- 
licr,  iiidicavit  sororem,  non  negavil  uxorem  :  tacuit 
aliquid  vcri,  non  dixit  aliipiid  falsi. 

CAPUT  XXXV.  —  Aii  nsque  adeo  desipimiis,  ut 
hic  Faiistum  scquamiir,  qni  ait  sororem  mcntilum, 
qiiasi  goiiiis  Sar.c  aliunde  didiccrit,  cuin  id  sancia 
Scriptiira  non  apcrucril?  Puto  jiisium  csse  ul  in  ea 
rc,  qnam  novcrat  Abraham,  nosautcm  non  novimus, 
P;itriai'('h:(;  polius  crcdainus  loquonli  qnod  scit,  quaiii 
Manich  lo  criminanti  qiiod  noscit.  Ciim  igilur  Abra- 
liain  co  tompore  vivcrcl  in  rebiis  humanis,  qiio  qiii- 
(lcm  jam  fralres  ex  ulroque  aut  ex  altero  vel  alicra 
pareiitc  natos  necli  conjiigio  non  liccbat,  filios  autcin 
fr;itrum  aliosqiie  longiiiquiore  gradu  goneris  cnnsaK 
giiineos.iinlla  Iege,nulIapotestale  proliibitaconsiieludi* 
jiiiigebat;  quid  mirum  si  sororem  siwin,  id  est,  ex 
palris  sui  sanguine  procreaiam  liabebat  uxorem? 
Nam  lioc  ipsercddcnli  sibi  eain  regi  dixit  de  patre  csso 
sororem,  non  dc  inaire  :  ubi  ceric  ul  sororcm  raenti- 
rctur,  nullo  jam  tiraore  cogcbatur,  qiiando  illc  uxo- 

•  Am.  ct  Er.,  non  libidinc  mirito  jiermisH. 


V 


m 


CONTIIA  FALSIUM  MANU 


rcir)  cjns  csse  ilidicenil,  el  cam  (liviniiii.s  lcrriins  ciirii 
lioiiorc  rcddib.it.  F^ialrcs  aulcm  sivi;  soroics  (jfnciali 
nomiiic  cons.iii;{uiiii;os  vi;!  consaii;,'uincas  solcrc  a|iiiil 
velcrcs  nppcllari,  Scri|)tiira  tcslaiur.  Nain  cl  Toliia» 
<licil  Dco,  ciim  orarel  anlcquam  misccrctnruxori,  Et 
nunc,  Domine,  tu  scis  quoniam  uon  Itixuria;  causa  ncci- 
pio  sororem  meam  {Tob.  viii,  9)  :  cuin  cssel  iila  non 
cx  concubitn  cjnsilcm  palris,  ncc  cx  codein  malris 
ulcro,  sed  cx  cadcm  stirpc  cognalionis  cxorla  ( Id. 
VI,  II  el  VII,  2).  Et  Lolli  rraler  Abralia;  dicilnr  (  Gen. 
xiii,8),  cnm  palruns  cjns  cssct  Ahraliam  (Id.  xi,  31): 
cx  qiia  vocabiili  consucludiiic  ctiam  fralrcs  Doinini 
vocaiitur  in  Evangelio,  non  utiquc  qnos  Maria  virgo 
pepercrat,  sed  cx  ejus  consanguiiiilale  omncspropiii- 
qui  {Mallh.  xii,  40). 

CAPIJT  XXXVi.  —  Dicel  aliquis:  Cur  iion  polins 
ita  de  Deo  suo  prxsumpsli  Abrahani,  ut  rateri  non 
timcret  uxorcm  ?  Neque  ciiim  Dciis  ?.b  illo  inorlem 
iion  polcrat  ropcllcre  quam  timebal,  ciinKiuc  cum 
conjngc  sua  ab  omiii  pcniicic  iii  illa  pcrcgrinatione 
liilari,  iil  nec  uxor  cjus,  qiiamvis  csset  pnlcbcrrima, 
appetcrclur  ab  aliqiio,  iicc  proplcr  illam  ipsc  iicca- 
1  elur.  Polerat  sanc  lioc  efficcrc  Dens  :  quis  ila  sit  dc- 
mens  ut  Iioc  negcl?  Scd  si  iiiterrogatus  Abraliam,  il- 
laih  feminain  indicarel  uxorem,  duas  rcs  lucnlas 
cominillerel  Dco,  ct  suara  vilam,  et  conjiigis  piidici- 
liam.  Pertiiict  autcm  ad  sanam  doctrinani,  qnando 
habclqnod  facial  homo,  non  lciilarc  Dominum  Deum 
snum  {Deut.  vi,  iG).  Neque  cnim  et  ipsc  Salvalor 
noii  pi  lcral  tueri  discipulos  suos,  quibus  lamea  ail : 
Sx  vos  persecuti  fnerint  in  una  civilttte,  fugite  in  aliam 
{Mattli.  X, 23). Cujusrci  piior  cxcmplum  pia.buit. Nam 
cum  potesiniem  baberet  poiieiidi  aniinam  suam,  iicc 
eam  poueiet,  iiisicnm  vellei(J()rtH.  x,18),inyEgypluin 
tamen  iiifans  porlanlibus  parentibus  fiigil  {Mallli.  ii , 
14)  :  el  ad  dicm  feslum  non  cvideiiler  ,  sed  lalen- 
ter  ascendit,  cum  alias  palam  loquerctnr  Jud;cis  ira- 
scenlibus  ct  inimicissimo  aniiuo  audiciilibus,  nec  ta- 
nien  valentibus  iii  eum  inillcre  manus,  qnia  nondum 
vcncral  hora  ejiis  {Joan.  vii,  10,  30)  :  non  ciijiis 
horye  iiecessi  tale  cogcretiir  mori ,  sed  cujns  hora;  oppor  - 
lunilatedignareCiirocciili.  Qniergo  palam  docendo,  el 
argucndoellamcu  inimicornm  rabiem  valcre  in  se  ali- 
<|uid  noii  siiieiido,Deidcmonsiral)at  polcsialem;  idem 
lameii  fugieiido  cl  latendo  bominis  insiruebalinfirmi- 
latem,  iic  Dcum  leiilare  andcal ,  qnando  liabet  quod 
facii.t,  ut  quod  cavcie  oportct  cvadat.  Ncipie  ciiim  et 
aposiolns  Paulus  desperaverat  adjulorium  proleclio- 
ncmipie  divinam,  fidemqiie  perdideral,  quando  pcr 
niurum  in  sporta  submissus  cst,  ut  iuimicorum  manus 
cffngeret  {Acl.  ix,  25).  Non  crgo  in  Dcnm  non  crc- 
ilendo  sic  fugit :  Scd  Deum  icnlando  sic  fugore  no- 
luissct',  cuiii  sic  fiigcre  poluissel.  Proindc  ciim  iiiier 
I  gnotos  proplcrexcellenlissimani  pnlcliriludincin  Sarc, 
ei  ejiis  pudicilia  cl  mariti  viia  cssel  in  dubio,  ncc  ul- 
rnmiine  lueripossct,  Abrabam,  veruiniamcniinum  lio- 
rum  posset,  id  csl,  viiam ;  ncDenm  sunm  lcnlarcl.lecil 

*  Er.  I.ug(l.  vcn.,  jerf  Deum  tentarct,  si  fiigcr^  nolutsset. 
Lov.,  scd  j;eum  tentando  fugerc  noliii,scl.    U. 


:im:(im,  s  alglsti.m  Jiii 

«pioil  p'iluit  :  qnod  aulcin  noii  poluil  :  illj  commisil. 
Qi\\  crgo  sc  lioiniiicfri  (/(ciiilarc  iion  valnit,  innritum 
si;  (Kcnltavil,  iic  occidcrclur;  uxorcm  Deo  cr<;didit , 
ne  polliicrelur. 

CAPLT  XXXVIL  —  Qnanqnam  scrupnlosius  dis- 
piitari  [lossit,  nlrntn  illius  mnlieris  pndiiilia  violare- 
lur,  eliain  si  qiiisqnaiii  carni  cjiis  conirnixliis  forcl, 
cnrn  id  in  se  fieri  pro  inariti  vila,  ni-c  illo  iichcieiitc, 
sed  jubeiilc  poriniiicrel,  ncqnn^piain  lidcm  dcscrens 
conjngalcm  ,  cl  [lOtcslatcm  iion  abnucns  marilalem  ; 
siciit  illi;  ndnllcr  rion  fiiit,  qnando  uxoris  oblemf^c- 
raiis  polcslati,  de  aiK.iila  prolein  gcnerarc  consen- 
sil  (a)  :  scd  propter  vim  principiorum,  qnia  '  non  ila 
duobiis  viris  vivis  ad  concunibciidnm  rcminasul>dilur, 
sicnt  diKc  fcniin;c  uiii  viro;  niulio  vcrius  et  lionesliu^ 
illud  .nccipiinus,  qii.)d  p:iler  Abraliain  ncc  tenlavil 
Deum,  qtiando  vil.i;  sn:e  (|uan!tiiii  p  itnit  Iiomo  con- 
siilnit,  et  speravil  in  Deum  cui  pndiciliam  conjiigis 
comincndavit. 

CAPUT  XXXVIII.  —  Jam  vero  in  bac  rc  gcsta  al- 
qiic  in  divinis  Libris  posita  fidelilerque  narrala  , 
qiicm  non  deleclctetiam  factnm  prophelicum  perscrn- 
lari,  clsacramcnii  osiinin  pia  fide  slndioqnc  pulsare, 
niaperial  Dominus  ct  oslendal  quis  tunc  in  illo  ligura- 
batur  viro,  clcujus  sil  iixor  qn:c  iii  liac  pcregrina- 
tionc  alqnc  inlcr  alicr.igenas  pollui  maculariquc  no« 
siniiur,  ul  sit  viro  stio  sine  niacula  cl  ruga?  In  glo- 
ria.ii '  (iiiippe  Cbrisli  reelc  vivil  Ecclesia,  ut  pulcbri- 
liido  cjns  bonori  sii  viro  cjus,  sicul  Abraham  proptf  r 
Sara;  pnlchrittidinem  iiiter  alienigenas  bonorabalur: 
eiqiie  ipsi,  cui  dicilur  in  Canticis  canticorum,  0  put' 
clira  iiiler  mulieres{(lant.  i,~)\  ipsins  ptilebriliidinis 
merilo  regcs  olTernnt  munera  ;  sicnl  Sira;  obliilit  rex 
Abimclceh,  plns  in  ea  mirans  formaj  decus,  quod 
amare  potuit,  el  violare  non  poluit.  Esl  cnini  ct 
sancla  Lcclesia  Ooniino  Jesn  Christo  in  occnllo  usor. 
Occulle  qiiippc  alqiie  intiis  in  abscondilo  sccrclo  spi- 
rilnali  anima  bumaiia  in!ia;rcl  Veibo  Dei,  ul  sinlduo 
in  carne  una  :  qnoJ  magnum  conjngii  sacramenlum 
in  Cbristo  et  in  Ecclesia  commendat  Aposlolns 
{Ephes,  v,  51,52).  Proinde  regnuni  terrcnnm  s:eciili 
liujus,  cujus  figiiram  gerebanl  regcs  qni  Sarani  p<il- 
luerepcrmi.ssi  non  sunl,non  cxperlum  esl  nec  invenit 
Ecclesiam  conjngem  Cliristi,  id  esl,  quam  fideliler  illi 
tanqiiam  principio  viro  suo  *  subdila  cobaererct,  nisi 
cum  violare  lenlavii,  et  divino  lestimonio  i)er  fideni 
marlyrura  cessit,  correplumqtie  in  poslenoribus  regi- 
bus  bonoravit  raunerc,  qunm  corrcplioni  su;psubdcre 
in  prioribiis  non  evahiit.  N:im  qnod  tunc  in  codem 
rcge  prius  ct  poslcrius  figunitum  csl,  Iinc  in  islo 
regno  prioribus  cl  poslerioribus  legibus  adiinpletnr. 


'  km.  clEr.,  qua. 

'  sic  i.oiiores  vss.  Edili  vero,  in  glorvi. 

'  Editi  vulgo  inale,  Linquam  prwcipuo  liiO  siio.  Noiinuili 
Mss.,  lanquam  principi  ac  viro  suo.  Melins  >  ss.  alii,  tni- 
qiiniu  princi].io  vi  o  .-?;o  ;  c;uia  iiraiio  a.iic  cJixil,  pioplcr  vim 
principionmi  fieri  u:  ?io;i  i!a  diiobits  rirui  livis  f-^miiia  sui)- 
diilur,  .'iicut  d.a  feminai  uni  tiro. 

(«)  vi.ie  liliruiii  1  dc  Scrmonc  r»oniiai  iumoDte,  caj).  iG. 
nn.  id,  50. 


Wb 


LinEU  VIGESIMUS  SLCUNDUS.  Vih 

siipplicio  ignis  xtcnii.  Siciii  aiiiem  uliuil  gcius  lio- 
niiniim  in  cjus  uxorc  flgiiraluiii  ost,  coruni  sciliccl 
qui  pcr  graliain  Doi  vocali,  rciro  respitiunl ;  non 
sicm  Paulus,  qni  ca  qii.-c  rciro  siinl  ohliviscitiir,  cl  iii 
ca  qii:T;  anle  sunt  cxleiidilur  {Pliilipp.  iii,  15).  Uiidc 
ct  ipse  Doniinus,  Nemo,  inquit,  impoitens  nianum  sn- 
per  aratrum,  ct  respicicns  relro,  apttis  est  regno  cwlo- 


CAPUT  WXIX.  —  Cimi  aulcni  (liciliir  ilc  palrc 
esse  sororeiii  Clirisli  Ecclesiam,  iioii  de  iiiairc,  noii 
lerrcnae  gcncralionis  qiia;  cvacuabilur,  scd  grali.c  cce- 
lestis  qu3e  iii  ;vteriiiim  mancbil,  cognatio  conimcn- 
datur.  Sociiiiduui  quam  graliam  gcnus  morlalc  non 
irinius,  accepla  potcslale  ul  filii  Dei  voccmur  cl  si- 
inus(I  Jo«n.  111,  \).  Noquc  cnim  lianc  graliam  dc  Sy- 
iiagoga  matre  Cliristi  sccundum  carncin,  scd  dc  Dco      '"«»«  {Luc.  w,  62).  Ncc  iliud  excmplum  lacuil,  qiio 


palie  |)crco|>imus.  Ilaiic  vero  cognalioncm  tcrrcnam, 
qu;o  ad  niorlcm  tomporalilcr  gciicrat,  vocans  in  aliam 
vilaiii  ubi  niillus  morilur,  iicgare  nos  Christus  do- 
cuit,  non  faleri,  cum  discipulis  ait  :  Ne  vobis  dicatis 
palrem  in  terra  ;  unus  est  eitim  Pater  veslcr  qni  in  coclis 
esl  {)laltlt.  XXIII,  9).  Ciijus  rei  pra-buit  cxcmplum, 
(|uaiido  ct  ipse  dixil  :  Qtice  milti  malcr,  aitl  qni  fra- 
trcs  ?  Et  eitendcns  manum  sttper  discipulos,  nil :  Hi 
suitt  fratres  iitei.  Et  nc  qulsquain  in  lioc  vocabulo  tcr- 


nos  lanquam  sale  coiidirel,  ut  iion  falui  nogligercmiis, 
sed  prudoiilcs  cavcrcmus  hoc  malum.  Unde  ct  illa, 
nt  lioc  admoncrcl,  iii  staluam  salis  convcrsa  cst. 
Nam  cum  pnccipcrcl  ul  sc  quisque  pcrscvcraiilii.siina 
anlcriorum  inioiilioiic  ab  iis  qux  rclro  suiil  cripcrct, 
Mcmcntote,  ini|iiil,  u.xoris  Lotli  {Id.  xvii,  32).  Sic 
oliam  in  ipso  Lolh,  qiiaiido  cum  co  filio;  concubuc- 
riinl,  non  iliud  quod  cum  a  Sodomis  libcralus  esi, 
scd  aliud  aliquid  (iguraliim  csl.  Nam  lunc  illc  ipse 


reiiam  cogiiaiionem  cogilarct,  adjunxit,  Et  quicumque      Loih  fiituroc  Lcgis  vidoliir  gestassc  pcrsonam,  quani 

qiiidaiii  cx  illa  procrcati  cl  sub  Lcgc  positi,  niale  in- 
lcliigciido  quodam  modo  inebriant »,  caque  non  lc- 
gitime  ulendo  infidcliiaiis  opcra  pariiint.  Dona  est 
cnim  Lex,  ail  Aposlolus,  si  quis  ea  tegilime  utatur 
(I  Tim.  I,  8). 

CAPUT  XLIL  —  Ncc  idco  lamcn  lioc  faclum  vel 
ipsius  Lotli  vcl  ejus  /iliarum  juslificamus,  quia  si- 
gnificavil  aliqiiid  quod  futuram  quorumdam  pcrversi- 
talcm  prccnuiuiarct.  Aliud  enim  ilL-c  ut  hoc  faccrenc 
iiitcnderunt,  aliud  Dcus  qiii  hoc  ficri  pcrmisit,  ut 
cliam  indcaliquid  doinonstrarel,  nianenle  rcclo  judi- 
cio  suo  supcr  pcccauim  hominum  lunc  prxscnlium, 
cl  vigilanlc  providcntia  sua  pro  significationc  fuluro- 
rum.  Proindc  illud  facliim  cum  in  sancta  Scriptura 
narratur,  prophciia  cst  :  cuin  vcro  in  illorum  vila 
qiii  hoc  comniiscrunl  considcralur,  flagilium  est. 

CAPUT  XLIIL  —  Nec  rursus  lanla  reprchensione 
aiquc  accusalionc  rcs  digna  esl,  qiiantam  in  eaiii 
Faustus  ininiicus  cl  ccpcus  cvomuil.  Consuliliir  cnini 
a;lerna  lcx  iila  ordincm  naluralcm  conservari  jubens, 
pci  lurbari  vctans,  et  non  iia  dc  hoc  faclo  judicat,  ac 
si  illc  in  filias  ncfaria  libidiiic  exarserit,  ut  earum  in- 
cestato  corporcJrucrctur,  aut  cas  habcrei  uxorcs  :  sed 
iicc  dc  illis  feminis,  ac  si  in  sui  patris  carncm  cxse- 
crabili  amorc  flagrasscnt.  Ralio  qiiippc  justitia;  iion 
tanliim  quid  faclnm  sil,  verum  cliam  quare  faclum 
sii  iniuelur,ulcx  causissuisfaciapcndcntialibramento 
aipiiiatis  cxaminet. Cum  igitur  illse ad conservationcm 
gciiciis  prolcm  qiixrcreni,  qiii  uliquc'  in  eis  humanus 
crat  ct  naluralis  affecliis,  iicc  se  crcderent  invenire 
possealios  viros,  velut  cxiisto  illa  conOagratione  orb(i 
lorrarum  ,  ncque  ciiim  disccrnere  poierant  quousqiKi 
ignis  ille  saevieril,  miscere  se  patri  voluerunt.  Polius 
quidem  nunqiiam  esse  malrcs,  quam  sic  uli  patrc 
debucrunt :  verumlamcn  multum  inierest,  quod  ea 
causa  usre  sunt,  quain  si  concupisccntia  tam  fiino2l;e 
voliiplalis  ulcroiitur. 

CAPUT  XLIV.  —  Ab  illo  autcm  opere  ita  patnv» 
abliorrere  scniicbaitt,  ut  id  sc  iinpleluras  cssc  noii 


ficeril  volunlatem  Putris  iiici,  ipse  milii  fratcr,  el  inalcr, 
et  soror  esl  {Id.  xii,  48-50)  :  lanquam  dicercl,  De 
Dco  patie  lianc  cognaiionem  appello,  non  dc  Sy- 
nagdg  I  lualre.  Ad  xteriiam  quippc  vitam  niiiic  voco, 
ulii  inimortalitcr  ratus  suni ;  non  ad  lcmporalcni, 
uiido  ul  vocarem  mortaiis  cffoclus  sum. 

C  vrUT  XL.  —  Quod  crgo  Ecclesia,  cujus  uxor  sil 
occullatur  alienigenis,  cujus  aulcm  soror  non  tacctur, 
lia-c  iiilcrim  causa  facile  occurrit,  quia  occullum  cl 
difflcile  ad  iiitolligendum  est,  quomodo  aiiima  liu- 
mana  Vcrbo  Doi  copulelur,  sivc  misccatur,  sive  qiiid 
inolius  et  apliiis  dici  pote^t,  cuni  sil  illud  Dciis,  ista 
crcaiura.  Sccundum  lioc  enim  sponsus  et  sponsn,  vel 
vir  ct  uxor,  Chi  istus  ct  Ecclesia  dicunlur.  Qiia  vcro 
togiiatioiic  sinl  fratrcs  Chrislus  ct  omnes  sancti, 
gnitia  divina,  non  consanguinitate  terrcna,  hoc  esl, 
dc  palre,  iioii  dc  matre,  ct  cffjbilius  diciliir,  cl  ca- 
lacius  auditur.  Nam  cl  intcr  sc  omncs  sancli  pcr 
camdcin  graliam  fratrcs  sunt  :  sponsus  autcm  cxle- 
rorum  suciotati*  nullus  illorum  est.  Proindc  Chri- 
sluni,  qiiamvis  exccUentissima;  juslilia;  atqiie  sapien- 
li;c,  tameii  liomincm  mullo  facilius  ct  proclivius  aliC' 
iiigcnx  credidcrunt,  iioii  quidcm  falso,  quod  Iiomo 
c^sot  :  scd  quoinodo  ctiam  Deus  cssoi  ignorave- 
runl.  Ilinc  ct  Jcrcmias  :  El  homo,  inquit,  est,  et 
quis  agnosccl  cum  {Jerem.  xvii,  9)  ?  Et  Itomo  est ; 
(piia  prodilur  quod  frater  csl.  Et  quis  agnoscet 
eitm?  qiiia  occiillatur  qiiod  sponsus  cst.  ILrc  dn 
palre  Abrahamadvcrsum  impudcntissimam  ct  impori- 
ti!>simani  ct  calumniosissiinam  Fausii  voccm  satis 
dicla  siiit. 

CAPUT  XLl.  —  Loih  aulem  fralcr  ejiis  juslus  ol 
hospiialis  in  Sodoinis,  el  ab  omni  SodomiUiriim  coii- 
laniiiiatioiie  piirus  alqiie  iiitcgcr,  ex  illo  inccndio 
qiiod  enit  similitiido  fuliiri  jiidicii,  mcruit  salvus 
o\adore;  lypiim  geslans  corporis  Christi,  qiiod  in 
omiiibus  s;inctis  el  nuiic  iiiior  iiiiqiios  alqiic  iinpios 
gemit,  quoriim  factis  non  conscntit,  et  a  quorum 
rommixlionc  in  sxculi  fine  lit)erabitur,  illis  damnatis 

'  Fditi,   c(rlerorum  socielale.    F.rr.iUun  enion(l.inius  cx 

Sanct.  Algvst.  VIII. 


'  A|)ud  Er.  lM'^d.  von.,  iiiebriantes. 
'  Ixiv.,  quia  tUique. 


M. 


fQuatorx:  J 


427 

('rcJcrciil,  iiibi  cju^  ignoraiili:iin  procurarcnt.  Nain- 
(|iic,  nl  scri|iUiiii  osl,  inciiriavcriiiil  cuni,  cl  sc  nc- 
scioiili  niisciicrunl  {(ien.  xix).  0"^P''f|>lf'''  ciilpandiis 
csl  qiiidcin,  non  (aiiicii  qiiaiiliiin  illc  iiiccstiis,  scd 
qiiiinliiiii  illa  mcrclur  clirictas.  N.nn  cl  liaiic  lcx 
:c:criia  cuiidcnin:it;  (|nia  cibiiin  ct  |)Otiiin  ad  ordincin 
naturalcni  non  nisi  gralia  conscrvandaj  salutis  adniit- 
lit.  Quamvis  crgo  iiilcr  cbriosiim  cl  cbrium  [)liii  imum 
inlcrsit :  nani  nec  cbriosiis  scmpcr  cst  cbrius,  ncc 
quisquis  aliiiuando  cbrius,  conscqucntcr  ebriosus  csl : 
taincn  in  liomine  jiislo  hiijus  ipsius,  clsi  non  cbriosi- 
tatis,  al  ccrlc  cbriclatis  caiisa  quucrenda  cst.  Quid 
enim  landcni  cogcbal  ut  filiabus  suis  cicbra  vina  nii- 
sccntibus,  aul  forlasse  ncc  mixta  crcbro  porrigcnli- 
bus,  conscntiret  aut  credcrel'?  An  ad  hoc  filias  ni- 
miam  liislitiam  fingcnlcs  ita  voluil  consolari,  ul  il- 
liiisdeslilulioniset  matcrni  luctus  dolor  de  cogilatione 
mcntis  ebri;c  fiigarelur,  etiam  ipsas  tanlumdem  bi- 
bcre  existimans,  et  aliqua  fraude  agenlcs  nc  bibc- 
rent?  Scd  eiiam  lalcm  irisiibus  suis  adhibere  conso- 
lationem  quoxnodo  virum  jusium  decuerit,  iion  vide- 
mus.  An  aliqua  Sodomitarum  arle  pcssiiua  etiain 
paiicis  poculis  patrem  sic  inebriare  potuerunl,  ul  il- 
lud  peccalum  cum  ignorante,  vel  potius  de  ignoranle 
coinmilterenl?  Scd  mirum  si  hoc  Scriplura  divina 
lacuissel,  vel  servum  suum  Dcus  sine  aliquo  volunta- 
lis  ejiis  vilio  pcrpcti  sincret. 

CAPUT  XLV.  —  Nos  lamen  Scripliiras  sanclas, 
non  hominum  pcccaia  dcfcndimus.  Non  sic  autem  de 
hujus  facli  purgalione  salagimus,  quasi  hoc  Deus 
nosler  aul  ficri  jusserit,  aut  faclum  approbaverit ;  aut 
ita  jiisU  homines  in  illis  Libris  appellentur,  ut  si  vo- 
lucrint  peccare,  non  possiiit.  Cum  ergo  in  Litieris 
quas  isli  reprehenduiil,  Deus  huic  facto  nuUum  jusU- 
Uai  teslimonium  perhibueril,  qua  demenlia  temeri- 
lalis  hincillas  Litteras  accusare  conlendunt,  cum  aliis 
carum  locis  apertissimc  inveniantur  divinis  praeceptis 
isla  prohibcri?  Unde  in  illa  re  gesla  de  opere  filia- 
rum  Lolh  narraia  isla  sunt,  noii  laudaia.  Quaedam 
vero  eiiuntialo  judicio  Dei,  quacdam  tacilo  narrari 
oporluit  :  ut  quando  promitur  quid  inde  judicaverit 
Deus,  inslruatur  nostra  imperiiia ;  quando  autem  la- 
cclur,  vel  exercealur  periiia,  ut  quod  alibi  didicimus 
recolamus;  vel  excutiatur  pigrilia,  ut  quod  nondum 
uovimus  inquiramus.  Deus  ergo,  qiii  novit  et  de  ho- 
minum  opere  nialo  facere  opera  bona,  gentes  quas 
voluit,  ex  illo  semine  propagavit,  non  Scripturas  suas 
propler  hominum  peccala  damnavit.  Prodidit  quippe 
ista,  non  fccit;  et  cavenda  admonuit,  non  imiianda 
pjoposiiit. 

.  CAPUT  XLVI.  —  Mirabili  sane  impudenUa»  Fau- 
6tus  Isaac  quoque  filium  Abraha;  criminatus  est, 
quod  Rebcccam,  quae  uxor  erai,  sororem  finxerit 
(Jd.  XXVI,  7).  Genus  enim  Rebeccoe  non  tacitum  est, 
ci  eam  per  notissimam  propinquiiatem  sororem  ejus 
fuisse  manifestum  est  (Id.  xxiv).  Ut  autem  taceret 
uxorcm,  quid  miruni,  aut  quid  parvum,  si  imilatus 


CONTftA  1- AUSTU.M  .MAMCJI^UM,  S.  AUCUSTLNI  1« 


•  Quidam  wss.,  cederet. 

*  Ajiquol  Mss.,  imptudentia. 


cslpatrcm;  cuni  eadcni  jusiilia  dcf.nidatur,  qua  pa- 
ter  cjiis  de  .siniili  objiclo  inculictliis  invciilus  est? 
Qiix  igiiur  pro  Abrali:im,  quod  ad  lianc  rem  aiUnei, 
advcrsiis  criininanlciii  Faustiirn  diximus  (Snpra, 
capp.  33  ZG),  cadcm  cli:iinpro  I.sa:ic  filio  cjus  valcnt; 
qii:«  rcccnscrc  non  cil  difficile  :  nisi  forte  sludioso- 
riim  riliquis  qiiairat,  in  cujus  figiirae  sacramento  acci- 
I»iciidiini  sil,  quod  rex  alii;nigeiia  Rcbcccam  viri  siii 
corijiigcm  lunc  cssc  cognovii,  quando  cum  cum  illa 
ludcnlcm  vidit;  quod  non  cogiiovisset,  nisi  cuin  con- 
ji.'ge  ille  sic  ludcrct,  qiiomodocum  ea  qiinc  conjux  iioii 
cssct  ludcre  non  dcceret.  Quod  cum  sancli  conjiigaii 
faciunl,  non  iiianitcr  faciimt,  sed  prudentcr  :  desccn- 
dunt  cnim  quodam  modo  ad  fcminei  scxus  infirmila- 
tcm,  ul  aliquid  blanda  hilaritate  vel  dicant  vcl  fi- 
ciaiit;  non  eiiervantes,  sed  tempcrantcs  virilem  ri- 
gorcm  •  :  quod  tamen  ei  quae  uxor  non  est  qiii  dixeril 
aut  lccerit,  turpis  cst.  Verum  hoc,  qued  ad  morc» 
humanilalis  pertinet,  dixeriin,  nc  quisqnam  durus  ct 
sine  afTcctu  id  ipsum  pro  crimine  objiciat  s.incto  viro, 
ijuod  cum  conjuge  sua  luserit.  Tales  enim  homincs 
iiiliumani  si  aliquem  gravem  virum  ludicrum  aliquid 
garrientem  pucris  etiam  parvulis  viderint,  quo  eoruiii 
lacleum  sensuni  alTabili  et  nutriloria  facilitale  per- 
mulccat,  tanquam  delirantem  reprchendunt :  obliU 
unde  creveriiit,  aut  ingrali  quod  crcverint.  Quid  aii- 
tem  sibi  velit  iii  sacramento  Chrisli  el  Ecclcsici», 
quod  lanlus  Patriarcha  cum  conjuge  luserit^  conjii- 
giumque  illud  inde  sit  cognitum,  videt  profccto  quis- 
quis,  ne  aliquid  errando  in  Ecclesiam  j)ecc€l,  secre- 
lum  viri  ejus  in  Scriplurissanctisdr.igenlcr  intuetur  : 
et  inveiiit  eum  majestatem  suam,  qua  in  forma  Dei 
aqualis  est  Patri,  paulisper  abscondisse  in  forraa 
servi  [Pliilipp.  ii,  6,  7),  ut  ejus  c.ipax  esse  humana 
infirinitas  possct,  eoque  modo  se  conjugi  congruenter 
aptaret.  Quid  enim  absurdum,  imo  quid  non  ctf^nve- 
nientcr  futurorum  prajiiuntialioni  accommodatum,  si 
Prophcta  Dei  carnale  aliquid  lusit,  ut  eum  caperet 
affeclus  uxoris ;  cum  ipsum  Verbum  Dei  caro  factum 
sit,  ulhabitarct  in  nobis  {Joan.  i,  14)? 

CAPUT  XLVIl.  —  Jam  vero  fiiio  ejus  Jacob  quod 
pro  ingenti  crimine  quatuor  objiciunlur  uxores  {Gen. 
XXIX  et  xxx),  gencrali  pr.TclocuUone  purgatur,  Quan- 
do  enim  mos  erat,  crinicn  iioii  erat  :  el  nunc  proplcr- 
ea  crimen  est,  quia  mos  non  esl.  Alia  cnim  sunt  pec- 
cata  conlra  naluram,  alia  conlra  mores,  alia  conira 
praecepta.  Quae  cum  ita  sint,  quid  tandem  crimini'? 
est ,  quod  de  pluribus  simul  babitis  uioribus  objici- 
tiir  sancto  viro  Jacob  ?  Si  naluram  consulas,  noii  la- 
sciviendi ,  sed  gignendi  causa  illis  mulieribus  uteba- 
tur  :  si  morem,  illo  tempore  atque  in  illis  terris  hoc 
factilabatur  :  si  praeceptum,  nulla  lege  prohibebatur. 
Nunc  vero  cur  crimen  est,  si  quis  hoc  faciat,  nisi  quia 
61  moribus  et  legibus  hoc  non  licct?  Quoe  duo  quis- 
quis  contempserit ,  eliamsi  tantummodo  causa  gcne- 
randi  uU  possit  feminis  pluribus,  peccat  tamen  ,  et 
ipsam  violat  humanam  societatem,  cui  necessaria  esl 
propagatio  filiorum.  Sed  quia  homincs,  aliter  se  Iia- 

'  rlerique  Mss.,  vigorem  ■■ 


m 


LIBER  VIGESIMUS  SECUNDUS. 


4S0 


benlibiis  j;im  nioribus  el  Icgibus,  iion  possunt  clole- 
clari  uxoniin  inulliludinc  nisi  libidinis  niagiiilutiino, 
ideo  emiit  cl  pulant  iiaberi  oiniiino  iion  poluisso  uxo- 
res  inullns,  nisi  flagrantia  coiicupisccnti;c  carn  ilis  el 
sordidx  voluplatis.  Comparantes  cnim,  non  alios  (juo- 
nnn  aniini  vinntein  prorsus  nossc  non  possunl,  sed, 
sicul  ail  Aposlolus,  scmctipsos  sibimciip>is  (II  Cor. 
X,  12  ),  non  inlelligunt.  Et  qui;i  ipsi  cliainsi  uiiam  ba- 
biicrinr,  ad  caindem  non  solo '  gcnerandi  officio  du- 
cli  virililer  accediinl ,  sed  sxpe  coeiindi  slininlo  victi 
ciicrviter  pcrtrahuntiir  ;  qiiasi  veracilcr  sibi  videnlur 
conjicore,  quam  majnrc  biijusmodi  morbo  pcr  niult.ns 
alii  capliventur ,  quando  sc  vidcnl  in  una  tcmpcran- 
liam  non  possc  scrvare. 

CAPUT  XLVIII.  —  Verum  nos  cis  qiii  Iianc  virtu- 
lcm  non  habcnl,  ila  de  saiictorum  virorum  moribus 
judicium  commillcre  noii  dcbemus,  sicul  de  ciborum 
snaviuitc  ac  saliibrilate  judicare  fcbrientes  non  sini- 
nuis  :  potiiisqiie  illis  ex  sanorum  sensu  el  pracceplo 
mcdicanlinin',  ipiam  ex  cornm  xgritudinis  alTcclionc 
alimcnta  pr;rparamus.  Proinde  isti  si  voiunl  non  f;il- 
sx  atque  adumbralx  ,  sed  verae  ac  solidx  pudiciti;c 
capcre  sanitatcm  ,  divince  ScripUirx"  tanquam  libris 
mcdicin.ilibus  crcdant ,  non  fruslra  tam  magnnm  ho- 
norcm  sanctilalis  tribiitum   quibiisdam   viris  etiam 
plures  uxorcs  habcntibus ;  nisi  qnia  fieri  polest  ul  im- 
pcrnlor  carnis  animus  lanta  temperanlix  poteslate 
pra^polleal,  ul  genilalis  doleclationis  molum  insitiim 
nalura:  morlaiiiim  cx  providenlia  gencrandi  lcgcs  im- 
positns  non  perniillat  excedcrc  Aiioquin  possnnt  isti, 
malcdici  polius  calumnialores,  quam  veridici  judices, 
eiiam  sanctos  Apostolos  accusare,  quod  non  cbarita- 
le  gchcrandi  filios  vit*  scternsc,  sed  cupiditalc  laudis 
humanx,  pnpiilis  lam  mullis  Evangelium  pnrdicavc- 
rint,  Ncque  cnim  dceral  illis  evangelicis  patribiis  per 
onmcs  Chrisii  Ecclcsias  fama  prKclara  lot  linguis  lau- 
danlibus  comparala  :  inio  vero  tanta  aderat,  iil  m.ijor 
hominibiis  ab  bominibus  honor  et  gloria  dcferri  non 
debcal.  Ilanc  in  Ecclcsia  gloriam  pcrversa  volunlate 
Simon  perditus  concupivit,  qiiando  ab  eis  pecunia  vo- 
luil  c.necus  cmcrc ,  quod  illi  divina  gratia  eademque 
graiuita  mcrucrunl  {Act.  viii,  18-20).  Hujus  avidus 
glorise  fuisse  iiitelligitur,  quem  se  volcntem  scqui  Do- 
Hiinus  in  Evangelio  revocat  diceiis  :  Vulpei  foveas  fia- 
benl^  et  volucre$  cceli  diversoria  ;  Filius  autem  hominis 
non  habet  ubi  caput  reclinet  {MaUh.  vm,  20).  Videbat 
ciiim  euin  dolosa  simulatione  tcncbrosum  ct  venlosa 
clalione  jactaium  ,  non  habere  fidei  locum  nbi  se  in- 
ciinantcm  doctorem  hiimilitatis  exciperct;  quia  in  di- 
stipiiblu  Christi  non  illius  graliam,  scd  suam  gloriam 
rcqiiircbal.  Iloc  amore  glori.TC  corrupli  cranl,  quos 
Paulus  apostoliis  nolat,  ijiiod  per  invidiam  el  conten- 
tionein  non  casle  Chrislum  annuntiarcnt  :  quibus  ta- 
men  prxdicantibus  gaudet  A postolus  (P/»i/ip|).  i,  15- 
18),  sciens  lieri  posse  ut  diim  illi  sectantur  biimana; 
gloriae  cupidiialcm  ,  tamen  his  audiiis  fidclcs  nasce- 

•  Sic  melioros  Nss.  At  edili ,  mn  solum. 

•  Edili  Am.  fx.  el  pleriqiie  Mss.  et  prwceplo  medicanw.e 
SoiiuuUi,  et  prcecepto  medtcamina 


rentiir ;  non  cx  eoriim  iiivida  cupiditate,  qua  se  volc- 
banl  vcl  ;cqiiari,  vcl  anieponi  aposCoIic;c  gloria;-,  Scd 
pcr  Evaiigcliiim,  qiiod  ctiamsi  non  caslc,  lamen  annun- 
tiabaiit ;  ul  de  malo  illorum  Deus  operarciur  bonum  : 
sicul  ficri  potcst  ut  lionio  adconcubitiim  non  ingrcdia- 
lur  volunlalc  gcncrandi,  scd  luxuriandi  libidinc  ra- 
pialur;  ct  lamcn  nascatur  bomo,  bonuin  Dci  opiis  dc 
fccundilale  scminum ,  non  dc  turpiuidine  viliorum. 
Sicut  crgo  .vancti  Aposloli  auditoribus  admiranlibus 
doctrinam  suam  condclcctabaiitiir,  non  aviditale  coii- 
sequcnd.x'  laudis,  sed  cliarit;ile  scminand;c  verilatis ; 
ila  sancti  Patriarcha;  conjugibus  excipicntibus  scmcn 
sunm  misccbantur ,  non  concnpiscentia  percipicnd;c 
voluptalis,  sed  providcnlia  propagaiid;c  succcssionis : 
ac  por  hoc  ncc  illos  ambiliosos  multitndopopuloruin, 
ncc  illos  libidinosos  mulliludo  facicbat  uxorum.  Scd 
quid  de  viris  loquar ,  quibus  cxccllcnlissimiim  tcsti- 
monium  divina  vocc  pcrhibetur,  cum  ipsas  feminas 
satis  eluceat  nibil  aliiul  in  concubilu  appclisse  quam 
filios?  Quippe  ubi  se  ininime  parcre  vidcrunt,  fainu 
las  suas  dederunt  viro  siio',  ut  illas  maires  facerent 
rarne,  ipsK  ficrcnt  voluiitalc. 

CAPUT  XLIX.  — Nam  ct  illud,  quod  mcndacissima 
rriminatione  Faustus  objecil,  babiiissc  inlcr  se  velut 
(|ualnor  scorta  cerlamcn,  qiia^nam  cum  ad  concubiluni 
rapcrcl,  ubi  hoc  legerilncscio,  nisi  Ibrte  in  cordesuo 
lanquam  in  libio  nefariarum   fallaciarum,  ubi  vcre 
ipsc  scorlabaiur,  sed  cum  serpcnte  illo  de  quo  Apo- 
stolus  timebat  Ecclcsiac ,  qiiain  virginem  castam  cu- 
picbat  uni  viro  exliibcre  Cbristo  ,  ne  sicut  Evam  de- 
ccpcral  astulia  sua  ,  sic  et  illorum  menlcs  a  Chrisli 
castilale  avcrtcndo  corrumpcrot  (II  Cor.  ii,  2,  3).  Ita 
cnim  biiic  scrpcnli  amici  sunl  isli,  iil  eum  pra^slilisse 
polius  *  quam  nocnissc  contendant.  Ipse  plane  Fauslo 
pcrsuasit ,  pcctori  adulterato  falsitatis  semina  infun- 
dens  ,  ui  has  male  concepias  calumnias  orc  immun- 
dissinio  I  arercl,  ct  stilo  audacissimo  etiam  memorix 
conimcndaret.  NuIIa  enim  ancillarum  virum  Jacob  ab 
altcra  rapnil,  nulla  dc  illius  coiicubilu  cum  altera  li- 
tigavit.  Idco  niagis  ordo  crat ,  quia  libido  non  erat; 
ct  tanto  firmiiis  scrvabantur  conjugalis  polestatis  jura, 
qiianto  castius  vitabatur  carnalis  cupiditalis  injuria. 
Quod  cnim  cl  ab  uxore  conducitiir  ,  ibi  vcra  nostra 
m:inifcslatur  asscrtio  ,  ibi  pro  se  adversus  malcdicta 
Manicbxoriim  ipsa  veritas  clamat.  Quid  enim  opus 
crat  ul  cum  allcra  condiicerct,  nisi  quia  ordo  alicrius 
cral  iit  ad  cam  inaiiius  intrarct?Nequc  enim  ad  Liam 
nunquam  accossissct  ^,   nisi  eum  conduxissct  :  scd 
ulique  jusiis  ad  eam  vicibus  accedcbat,  de  qua  tot  fi- 
lios  procreaveral,  et  cui  obedierat  nt  etiam  de  ancilla 
procrearct,et  de  qua  postea  non  conducenteprocrea- 


'  valicanus  codex,  aposlolicce  grnticB.  Alil  qiiidam  Mss. 
apostolica;  doctrincc. 

>  lx)v.,  dedenmt  viris  sids.  F.diti  aulcm  alii  et  Mss.,  de- 
.lerunt  viro  suo.  Itaqiie  quod  seiiuiiur,  facerent,  respicil 
ijisas  uxores  qua  dederuul. 

»  llic  a|iud  lx)V.  aiidiUir,  homini. 

•  Am.,  seque  cnim  ad  ulium  nunquam  accessisse'..  F.r.  ct 
l.ov.,  ycque  emn  ad  altain  tuiquum  accessisset.  casliganiur 
exVlss. 


iZ\  CONTR.V  KAUSTLM  MAN 

vil.  Scd  liiiic  U;icli<;l  nnfloni  li;i!)r.b:\l  iri  ordiiic  iil 
inaiicrcl  cimi  viro  :  Itiiic  |K;iies  (:;imi  polcsbs  iila  ei;ii, 
Jc  qua  pcr  Aposlolun»  vox  ccrlc  Novi  Teslainenli 
iion  lacuil,  diccns,  Similiter  ct  vir  non  hubct  polettutcm 
vu  corporis,  scd  niulier.  Idco  jani  cuin  sororc  pacla 
cral,  cni  facila  dchilrix  carn  Iranslegarclad  dclntorcrn 
suiiin.  Nain  lioc  noniinc  id  appcllal  Aposiolus  :  Uxo- 
T  i,  inqnit,  nV  dcbilum  reddut  ( I  Cor.  vii,  4,  5).  Cui 
crgo  vir  dcliitor  crat ,  jain  acccpcrat  a  sororc  qnod 
elcgorat  voliinlatc  ,  ut  ci  darct  quod  liabcbat  in  po- 
»cslalc. 

CAPUT  L.  —  Ilic  vcro  illc,  qucm  F:>uslns  tanquam 
iinpudicum  clausis  vcl  polius  cxslinclis  oculis  crimi- 
natur,  si  coiicupiscciili;fi  non  jnsliiiic  scrvns  cssct , 
iioiinc  pcr  totum  dicm  in  voliiplatcni  illius  nodis 
a;stuarct  ,  qua  crat  cum  pulcliriorc  cubiturus  :  quam 
rerle  amplins  diligcbat ,  el  pro  qua  bis  scptena- 
rium  *  annorum  laborcin  graluitum  pcndcrat?  Cnin 
crgo  jam  dic  pcracto  in  cjus  irct  amplcxus  ,  qnando 
indc  averlcrctiir,  si  talis  esscl,  qualcni  Manichxi  ni- 
Iiil  inlclligcntcs  opinanlur?  Nonnc  plaeilo  conlom- 
plo  mulicrum ,  inlraret  potius  ad  speciosam  suam  , 
qnsc  illi  noclcin  ipsam,  iion  solum  conjugis  morc,  ve- 
rnm  cliam  ordinis  jiire  debebal?  Uterctur  polius  ipsc 
polesiate  maiilali,  quia  ct  uxor  non  hubct  potcslalcm 
eorporis  sui,  scd  vir;  ct  pro  co  lunc  servitulis  illarum 
vicissiiudo  faeiebat :  conjiigali  crgo  poleslate  multo 
vincibilius  ulcrelur,  si  formrc  dcsiderio  vinceretur. 
Bed  00  meliorcs  feminac  invenircntur,  si  illoe  pro  filiis 
concipiendis,  ipsc  aulem  pro  concubitus  sui  voluptaie 
«•crlaret.  llaquc  vir  lenipcrantissimus ,  et  plane  vir, 
qnia  tam  virilili-r  feminis  utcbatur,  iit  delectalioni 
carnali  non  snbjicerclur,  sed  dominarclur ,  magis 
quid  dcberc! ,  qnam  quid  ei  dcbcrelur  allcndil;  nec 
ad  propriain  volnptatcm  sua  potcstatc  abiiti  voluil, 
scd  iiiius  dcbiii  reddilor  quam  exacior  esse  maluit. 
Unde  conscquens  cral  ul  ci  reddcret ,  quam  pro  sc 
id  accipere  illa  cui  dcbebalur  clcgit :  quo  earum  pla- 
cito  pacioquc  comperto,  cum  repentc  atque  inopinaie 
a  pulcherrima  conjuge  rcvocarelur,  et  ad  minus 
decoram  vocarclur,  non  ira  excanduit ,  non  tristitia 
nubilatus  esl,  non  enervilcr  blandus,  ul  sibi  polius 
Rachel  noctcm  rcdderet,  iiiter  ambas  salegit :  sed  ma- 
vitus  justus  ct  providus  pater,  cum  illas  prolis  curani 
gerere  viderct,  cl  ipsc  nihil  aliud  de  concubilu  qu»- 
rcrct,  carum  voUintati  oblemperandum  jndicavit,  quac 
sihi  singiilalim  filios  oplabant ;  suae  *  nihil  minui,  cui 
ainb;e  pariebant.  Tanquam  diccrct:  Yobis  inier  vos  , 
ul  vultis ,  cedite  atquc  concedile  quccnam  vestrum 
(iat  mater  :  cgo  (|uid  conlcndam ,  quando  sive  hinc 
sivc  iiide  nascenti  non  erit  alius  pater?  Hanc  profecto 
inodcstiam,  hanc  concupiscentioe  coercitionem  ,  et  in 
commixlione  corporum  conjugalinm  solum  appetitum 
po.^icriiatis  humanrc,  ut  erat  acutus  Faustus,  in  illis 
Liilcris  ct  inteUigeret  et  laudaret,  nisi  ejus  ingenium 
dclestabili  secta  dcpravatnm,  el  quid  reprehenderel 
qiixrerel ,  et  unam  nuplialis  convenlionis  honesta- 

»  sic  Am.  Er.  el  »)lurosMss.  At  Lov.MsseptenQrum. 
*  Er.  I.ugd.  et  Ven.  lialient,  sibi.    M. 


ICII.n  M,  S    AUCUSTINI  i» 

(cni ,  qiia  iiiarcs  cl  lemin;e  lihcrornm  prnrrcand  >- 
ruiii  c.insa  copnlanlur,  lioc  criineii  inaximuni  de- 
piil:irel. 

CAPUT  Ll.  —  Nuiicjam  dcfcnsis  Patrl;ircha;  mo- 
ribus,  rcriilaloqiic  crimine  qnod  ncfarius  crror  objc- 
cit ,  de  libcio  '  ut  possnrnus  ,  mysteriorurn  sccrela 
rimcmur,  pnlseinusqiic  fidci  pietate,  tit  nohis  apcria- 
tur  a  Doniino  ,  quid  rcrnm  figuravcrint  qiialnor  isLc 
tixorcs  Jacob,  qnarnm  dua:  libcrx  ,  dii.'c  ancilhc  fnc- 
runl.  Videmtis  cnim  Apostolum  ,  in  libera  cl  ancilh 
quas  liahuit  .Abruham ,  duo  Testamcnla  intelligeie 
{Galul.  IV,  22-24 )  :  scd  ibi  in  una  el  una  facilius  ap- 
paret  quod  dicilur;  hic  autem  duu;  sunt  cl  dure. 
Deinde  ihi  ancill.c  filiiis  exhaeredatnr,  liic  vero  aneil- 
hirum  (ilii  siniul  curn  (iliis  libcrarum  tcrnm  [iroinis- 
sionis  accipinnl  :  undc  hic  procul  dubio  aliiinid  ;iliiid 
signincalur. 

.  CAPUT  LII.  —  Quanquam  enim  diias  lihcras 
iixorcs  Jacob  ad  Novuin  Teslamcntnm,  qno  in  lihcr- 
l:itcm  vorati  snmus,  existimem  perlincre,  non  laincii 
frnslra  dnx  sunt  :  nisi  forie  quia  (id  quod  in  Scriptn- 
ris  adverlictinvcniri  potesl)du3e  vit;c  nobisin  Cliristi 
corpore  pra;dicaniur ;  una  tcmporalis  in  qaa  labora- 
mus  ,  alia  aeterna  in  qiia  dclcf  taiioncm  Dei  contcm- 
plabimur.  Islam  Dominns  passione  ,  illam  resurrc- 
ctione  dcclaravit.  Admoncnt  nos  ad  hoc  inlclligcndum 
illarum  etiam  nomina  feminanim.  Dictinl  enim  qnod 
Lia  inlerpretatur  Laborans ,  Rachcl  autem  Visuni 
principium,  sive  Verbum  cx  quo  videtur  principium. 
Aclio  crgo  humanse  mortalisque  vil.T,  in  qiia  vivimiis 
ex  fide  ,  mulla  lahoriosa  opcra  facicntcs  ,  incerli  quo 
cxiiu  proveniant  ad  utilitatcm  eoriim  quibns  consulerc 
voliimus ,  ipsa  est  Lia  prior  uxor  Jacob  :  ac  per  lioc 
ct  infirmis  ocnlis  fuisse  commemoratur.  Cogitationcs 
enim  morlalium  limidac ,  ct  incertac  providentiae  iio- 
sir;ic  (Sap.  ix,  14).  Spes  vero  lelcrnre  contcmplationis 
Dci ,  habcns  ccrlam  et  delectabilem  inlelligonliain 
vcritalis  ,  i|)sa  est  Raclrcl  :  unde  etiam  dicitur  boni 
facie  ,  ct  pnlchra  specie.  Hanc  enim  amat  omnis  pio 
studiosus,  et  propter  hanc  scrvil  gralinc  Dci,  qna  pcc- 
cala  nostra  ,  clsi  fncrint  sicut  plia-nrcium  ,  tanf|iiain 
nix  dealhantur  *  ( Isai.  i ,  18  )  :  Lab;in  qnippc  intcr- 
prctalur  Dealbatio,  cui  servivit  Jacob  propter  Rachel 
{Gen.  xxix,  17,  50).  Neque  enim  se  quisquam  con- 
vcrlit  sub  gratia  remissionis  peccatorum  servire  ju- 
stitiae ,  nisi  ut  quieie  vival  in  verbo  ex  quo  vidclur 
principium ,  quod  est  Deus  :  ergo  propler  Rachcl , 
non  propter  Liain  *.  Nam  quis  tandem  amavcril  ii> 
opcribus  justilioelaborem  aciionum  atquepassionuiii  ? 
Qais  eam  vilam  propter  scipsam  cxpetiverit?  sicut  .- 
ncc  Jacob  Liam  :  sed  tamen  sihi  nocte  supposiiain  f 
in  usum  generandi  amplexus  et  fecunditatem  cjus 
expertus  est.  Dominus  enim  eam  ,  quia  per  seipsam 
diligi  non  poterat,  primo  ul  ad  Rachel  perveniretur, 
tolerari  fecit,  deinde  propter  filios  commendavit.  Ita 

»  Lov.,  de  libro.  verius  edili  alii  et  Mss.,  de  libero,  id 
est  pro|;ria  sponle. 

«  Lov.,  dcalbabuntnr . 

8  Hic  in  excusis  additum,  scrtifMr ;  quod  vcrbum  abest  a 
Mss. 


153  LIBER  VIGKSIMUS  SKCU.NDIIS. 

vcro  utiusqiiisqiic  ulilis  Doi  servus ,  sub  dcalbalionis 
pcccatonim  suoruu)  gratia  constilutus  ,  quiil  aliud  iu 
sua  convcrsiouc  '  niedilalus  csl ,  quid  aliud  conio 
gcstavil,  quid  aliud  ndaniavil,  nisi  doctrinam  sapicii* 
tiaD^Quam  plerique  sc  adepluros  et  pcrcopluros  pu- 
laiil  slalim  ut  se  in  sopiem  pntceplis  logi»  exorcuo- 
rint ,  (\ux  sunt  de  dileclionc  proximi  ,  nc  cuii|uam 
liomini  nocoaiur;  id  csl ,  Honora  palrcm  el  matrem  , 
Non  mcechaberis ,  Non  occides ,  Non  furaberis  ,  Non 
falsum  testimonium  dices ,  Non  concupisces  uxorcm 
proximi,  Non  concupisccs  rcm  proximi  (  Esod.  xx,  12- 
47)  :  quibus  quantum  potucrit  observatis,  posiea- 
quani  liomini  pro  concupita  et  sperata  pulclicrrima 
dclcctatinnc  doctrinae,  pcr  tcntalioncs  varias  ,  quasi 
j)or  liujiiss.TCuli  noclem,  toleranlia  laboris  adli;vsorii, 
volut  pro  Uacliel  Lia  iiiopiiiala  coiijuncta  sil ;  cl  liaiic 
siislinel  ut  ad  illam  pcrveniat,  si  perseverantcr  amat, 
accc|)tis  aliis  septem  pra'Coptis  :  ac  si  dicatur  ci,  Scrvi 
atios  scplem  annos  pro  Raclicl ;  ut  sil  ^  paupcr  spiiilu, 
iiiilis  ,  lugcns  ,  csuriens  siticnsque  juslitiam  ,  iuiseri- 
c<irs  ,  mundicors,  p.icificus  (.Va»/i.  v  ,  3-9).  \cllct 
enim  liomo,  si  fieri  posscl,  sine  ulla  lolcraulia  labo- 
ris,  quai  iii  agendo  palieudoque  amplecteiida  cst, 
statim  ad  pulchra;  alquc  pcrfccuu  sapientiit  dclicias 
perveiiirc  :  sed  hoc  non  polcst  in  torra  niorienliiim. 
Hoc  cnim  vidclur  signilicare ,  quod  dictum  csl  ad 
Jacob  ,  Non  esl  morit  in  loco  nostro  ,  «/  minor  nubat 
prius  quam  luajor  (  Ccn.  xxix  ,  27  ,  2G  ).  Quia  non 
a!)surdo  major  appcllatur,  qu;e  temporo  prior  cst. 
Trior  est  autem  in  rccta  hominis  cruditione  labor 
opcrandi  qux  jusla  sunt ,  quain  voluplas  iiitclligendi 
quan  vcra  suiit. 

CAPUT  LIII.  —  Ad  hoc  valet  quod  scriplum  cst , 
Concupisli  sapicntiam,  serva  mandata,  ct  Domintis  pra:- 
bet  illam  tibi  {Eccti.  i,  33).  .Mandala  iiliquc  ad  jusli- 
tiam  peitinciilia  :  jiistiliam  autem  qux  cx  fidc  esi, 
qii.T  inicr  tentationum  incerla  versaiur  ,  ut  pie  cre- 
dondo  quod  nondum  inieliigit,  eliain  intclligcnliae 
mcritiini  con<;equatur.  Quantum  enim  valet ,  qiind 
niodo  commcmoravi  cssc  scriptum,  Concupisti  sapien- 
liam,serva  mandata;  el  Dominus  prwbet  illani  tibi;  tan- 
Inni  ol  illud  valere  arbitror,  Sisi  credideritis,  non  inlelli' 
geiis  ( Isai.  vii ,  9 )  :  ut  justitia  ad  fidcm,  ad  sapienliam 
vero  intelligciilia  pertinerc  monstrelur,  Proindc  in 
liis  qui  flagrant  ingenli  amore  perspicu;e  veritatis  , 
non  est  improbandum  studium,  sed  ad  ordinem  rcvo- 
cindum  ,  ut  a  Odc  incipiat ,  et  bonis  luoribus  nitalur 
peivonirc  qno  tendit.  In  eo  quippe  quod  versatur  * , 
Tirtus  est  laboriosa  :  in  eo  vcro  quod  appetit ,  lumi- 
nosa  sapientia.  Quid  opus  cst ,  inquil ,  crcdcrc  ,  quod 
non  mihi  ostenditur  manifestum  ?  Aliquod  vcrbum 
prome ,  quo  vidcam  rerum  omnium  principium.  Id 
enim  est  in  quod  maxirae  ac  primitus  inardoscit ,  si 
veri  studiosus  est  aniiuus  ralionalis  :  cui  respondca- 
Inr,  Pulchriim  esl  quideni  quod  desideras  etamari  di- 
giiissimum ;  scd  prius  nubit  Lia  ,  et  posica  Rachcl. 


434 


I 


•  Am.  Er.  cl  plerique  Mss.,  cmversalione.  Corruple. 

•  Apud  Er.  Lui^d.  von.  U)\.,  sis.      M. 

•  \m.,quoversalur.  vaticaniis  unus  codex,  quod  adver- 
$atur.  Alii  Mss.  cum  Ani.  ct  ET.,quodvcrsatur. 


Ardor  crgo  islc  ad  id  valcal,  ut  ordo  non  rccusclur , 
sed  polius  tolorelur;  siue  quo  iion  potosi  ad  id  pcr- 
veniri,  quod  tanto  ardorc  diligitiir.  Cuni  autein  pcr- 
vontum  fuerit ,  simul  liabcbitur  in  lioc  s.tcuIo  ,  iion 
sohim  speciosa  intolligenlia  ,  sed  eliam  laboriosa  jii- 
slilia.  Quamlibot  eniin  acute  sinccrilorqiie  ccrnalur  a 
inortalibus  incommulabile  boiium,  adliiio  corpus  qiiol 
corrumpilur  aggraval  animam  ,  et  dcpriniil  icin-na 
iiihabilalio  scnsum  muita  cogitantcm  {Sap.  ix,  15). 
A(l  iiiuiin  ergo  lcndciidum,  scd  proptcr  lioc  mulia  fo- 
rond.i  siint. 

CAPUT  LIV.  —  Ilaquo  dii.x^  siiiil  uxoros  Jacob  li- 
bor.nc  :  ambai  quippc  suiil  fili;c  rcmissionis  pcccato- 
ruin  ,  lioc  cst  dcalbalionis  ,  quod  csl  Laban.  Vcrum- 
laiiicn  una  anialur ,  ct  allora  lolcralur.  Sed  qiia; 
toKralur,  ipsa  prius  ct  uberiug  recutidaHir,  ut  si  non 
proptersc  ipsam,  cerle  propicr  filios  diiigalur.  Labor 
cnim  justorum  maximum  frucluiii  habcl  in  cis  qiios 
regiio  Dci  gcnorant ,  inter  luullas  lciilaliones  cl  iri- 
bulationcs  pr.Todicaudo  Evangeliuiu  ;  cl  cos  pioplcr 
quos  sunl  iii  laboribus  abundantius ,  iii  plagis  supra 
modum,  in  morlibus  sxpius  (11  Cor.  xi,  25),  propler 
quos  habcnl  foris  pugn;is,  inlus  timorcs  {Id.  vii,  5), 
gaudium  et  coronain  stiam  vocant  {Pliilipp.  iv,  1 ). 
Nascuntiir  atitcni  ois  facilius  alqiic  copiosius  ex  illo 
scrmone  fidoi ,  quo  prcdicant  Cliristum  crucifixtiin 
(ICor.  1,23),  ct  qtiidquid  luimanitalis  cjus  ciiius 
liuinana  cogilatioiic  porcipilur,  ct  iiifirinos  ctiam  Liixi 
ociilos  non  portmb;it.  Raclicl  aulcm  clara  aspcctu  , 
mcntc  exccdil  Deo  ( II  Cor.  v,  13  ),  et  vidot  in  prin- 
cipio  Vcrbum  Deum  apud  Deum  {Joan.  i,  1  ),  cl  vull 
pTrere,clnon  polcsl;  quia  gencralioncm  cjus  quis 
cnarrabit  (/sflf.  liii  ,  8)?  Proindc  vila  qtiae  sludio 
conlomplationis  coinpclil,  ul  ca  qticc  cariii  siinl  invi- 
sibilia  ,  non  infirmis  ocuiis  inenlis,  pcr  oa  qu;c  facta 
sunt,  intellocla  coiiSjiiciat,  el  sempilernain  Dci  virlu- 
lom  ac  diviiiitatcm  inofl^abiliter  cernal  {Rom.  i,  20), 
vacare  vult  ab  omni  nogotio  ,  et  ideo  stcrilis.  Aflc- 
clando  quippc  otium  ,  quo  sludia  contcmplalioiiis 
ignescunt,  non  contcinporalur  infiruiilali  hominum  , 
qui  in  variis  prcssuris  sibi  desiderant  subveniri.  Scd 
qiiia  et  ip.sa  procreaiidi  cliaritatc  inardescit  (viilt 
eiiim  docere  quod  novil,  neque  cum  invidia  tabc- 
scente  iter  Iiabere  [i'ap.  vi,  25] ),  videt  sororem  la- 
bore  agcndi  alque  paticndi  filiis  abundanlem  ;  el 
dolet  potius  currere  bomines  ad  cam  virlir.cm,  fiii;i 
corum  infirmitatibus  neiessiialibusiac  coiisnlilur, 
qiiam  ad  illam  unde  divinum  et  iiiconiinulabile  ali- 
quid  discitur.  Ilic  dolor  liguratus  videtur  in  co  qiiod 
scriptum  est,  Et  zelavit  Rachel  sororem  suam  {Cen. 
XXX,  1  ).  Proinde,  quia  liqiiidiis  purusque  iiitellectus 
de  illa  suhsiantia  qucc  corpus  non  cst,  ac  per  boc  ad 
carnis  sensum  non  pcrlinct ,  vcrbis  cariie  edilis  ex- 
priini  non  potcst ;  cligitdoclrina  sapicnti;c  per  qiias- 
libcl  corporcas  imagines  cl  similitudincs  utcuroqiu! 
cogilanda  insinuare  divina  ,  quain  ab  officio  talia  do- 
condi  cessare  :  sicut  elcgit  Racliel  ex  viro  suo  et  an- 
cilla  susciperc  libcros,  quam  sinc  filiis  oinnino  rema- 
ncrc.   Bala  quippc   iulcrprclari  dicilur  liivotcrata  : 


435  CONTIIA  FAUSTUM  MANU 

Itaiic  liabiiil  aiicillam  Haclicl.  Dc  vclcrc  (|"ip|ie  viia 
carnalihussciisihiisdcclila  coriicii;:ccoiu:ilaiiHir '  iina- 
giiics  ,  cliani  ciini  aliiiuid  dc  spiiiluali  cl  incoimiiu- 
taliili  stihslaiilia  diviiiilalis  audiliir. 

CAIUiT  LV.  —  Siiscipil  cl  Lia  de  ancilla  sua  fi- 
lios  ,  ainorc  lial)cnd;c  numcrosioris  prolis  acccnsa. 
Invcniinus  aulcni  Zclph:im  cjiis  anciliain  inUTprclari 
Oi  liians.  Quaproiilcr  in  pra;dicalioncm  fidci  eviui- 
gelicae  quorum  os  liial  cl  cor  non  liial.  ciim  in  Scri- 
pluris  advcrlcriimis ,  li;cc  iiitclli|^iiur  ancilla  Lix'. 
Scriplum  csl  cnim  dc  qiiibusdain  :  Populus  hk  labiis 
me  lionorat;cur  autein  corum  longe  etl  a  me  {Isai. 
XXIX,  13).  Kl  lalibiis  Aposloliis  dicit  :  0"»  prwdicut 
non  furandum  ,  furaris  ;  qui  dicis  non  aduUerandum  , 
adulteras  (  Rom.  ii ,  21  ,  22).  Ycrumlamcn  iil  cliam 
per  lianc  condllionalcm  *  libera  illa  uxor  Jacob  la- 
borans  lilios  b;Bredcs  regni  suscipial ,  ideo  Dominus 
dlcit  :  Qua;  dicunt  facite  ;  quce  autem  faciunt ,  facere 
nolite  {Maltli.  xxiii ,  3).  Unde  in  labore  vinculorum 
vila  aposlolica  ,  Sive  ,  inquit,  occasione,  sive  verilate 
Cliristus  annuntielur,  et  in  lioc  gaudeo ,  sed  et  gaudebo 
{Philipp.  1,18):  tanquam  cl  ancilla  pariente  dc  prole 
niimcrosiore  Uciala. 

C.APUT  LVI.  —  Est  vero  quidam  Ux  fctus  ex 
beneficio  Racbcl  edilus  ,  cum  virum  suum  secum  de- 
bita  nocte  cubiturum,  acceplis  a  filio  Lioe  maiuirago- 
ricls  malis ,  cum  sorore  cubare  permiltit '.  De  boc 
autem  pomi  genere  opinari  quosdam  scio  ,  quod  ac- 
ceplum  in  escam  sterilibus  feminis  fecundiialcm  parit; 
ac  per  hoc  putant  omni  modo  inslilisse  Rachcl ,  ut 
hoc  a  filio  sororis  acciperel  cupiditate  pariendi  : 
quod  ego  non  arbitrarer  ,  nec  si  tunc  concepisset  \ 
Nunc  veio  cum  posl  Liic  duos  alios  ab  illa  nocie  par- 
lus,  Doininus  eain  prole  donaverit ,  nihil  est  cur  de 
mandragora  tale  aliquid  suspicemur,  quale  in  nuUa 
femina  experli  sumns.  Dicam  ergo  quid  sentiam  : 
dicenl  binc  forie  mcliora  docliores.  Cum  enim  liKC 
mala  ipse  vidissem ,  ct  propter  istum  ipsum  sacra 
leciionis  locum  id  milii  obtigisse  gratularer  ( rara 
cniin  res  csl) ,  naluram  eorum  diligenter,  quanlum 
potui ,  perscrutalus  sum  :  non  aliqua  a  communi 
sensu  rcnioliore  scienlia.  qnae  docet  virtutes  radicum 
ot  potcstatcs  herbariim;  sed  quantum  mihi  el  cuilibcl 
liomini  renuntiabat  visus ,  et  olfactus ,  el  guslus. 
Proinde  rcm  comperi  pulchram  et  suaveolenlem  ,  sa- 
pore  autem  insipido  :  et  ideo  cur  eam  mulier  tani- 
opere  concupiverit ,  ignorarc  me  falcor ,  nisi  forle 
proptcr  pomi  raritalem  ,  et  odoris  jucundilatem.  Cur 
vero  ipsam  rem  gestam  sancia  Scrlptura  lacere  no- 
luerit ,  qu3c  non  utique  talia  desideria  muliercularum 
nobis  pro  magno  insinuare  curaret,  nisi  aliquid  in 
eis  magnum  quacrere  commonerct ,  nihil  amplius 
conjicere  valeo  ,  quam  quod  ex  illo  communi  scnsu 
mihi  suggerilur,  ut  illo  mandr.ngorico  pomo  figurari 

«  omnes  prope  Mss.  babent,  cogitanlur. 

*  lx)v.,  conditionem.  At  Am.  Er.  et  noslvi  omnes  Mss., 
eonditionalem  :  iniellige,  ancillam  Os  hiantem. 

»  Ain.  Er.  el  noslri  Mss.,  cubilare  pernutttt. 

*  sola  Erasmiana  edilio,  quod  ego  quoque  arbitrarer,  si 
tmc  concepissct. 


UjVAAI,  S,  AUCUSTFM  43« 

intclli;;am  famam  bonani  :  non  cani  quoe  conrcrliir, 
f  iiin  I.Midanl  lioinincm  paiici  justi  alqiic  sapicntcs  ; 
bcd  ilhini  popularciii  ,  qiia  cliam  major  ct  clarior  no-  | 
lilia  coinparalur  :  non  ipsa  pcr  sese  cxpctenda  ,  sed 
inlcntioiii  boiionim  ,  qua  geiicri  hiimano  consuliirit, 
pcrnccessaria.  Undc  dicil  Aposloliis,  Oporlct  eiiam 
lestimoninm  habere  bonum  ab  eis  qui  forit  suiit  (]Tini. 
III  ,  7)  :  qiii  licct  parurnsapiant,  rcddunt  tamcn  plc- 
rumque  labori  eorum  ,  pcr  qiios  sibi  consulitur,  ct 
splendorcm  laudis  ,  et  odorem  bonx  opinionis.  N<,'C 
ad  islam  gloriam  popiilarem  primi  pcrvcniunt  corum 
qiii  sunt  in  Ecclesia  ,  nisi  quicumque  in  aclionurn  pe- 
liculis  et  labore  versantur.  Projacrea  Lia;  filius  mala 
mandragorica  invcnit ,  exicns  iii  agrum  ,  id  csl,  ho- 
iifslc  ambulans  ad  cos  qui  foris  sunt  :  doclrina  vcro 
illa  sapicnlia; ,  qiia;  a  vulgi  slrepito  remotissima  ,  in 
contcmplationc  vcrilalis  dulci  deleclatione  defigilur, 
hanc  popularem  gloriam  quantidamcumque  non  as- 
scqucrclur,  nisi  pcr  eos  qiii  in  mcdiis  turbis  agcndo 
ac  siiadcndo  populis  pracsunl ,  non  ut  prrcsint ,  sed 
ut  proiint  :  quia  dum  isti  acluosi  cl  ncgotiosi  homi- 
ncs,  pcr  quos  multitudinis  administraiur  utilitas  ,  ct 
qiiorum  auctoritas  populis  chara  est,  tcslimonium  per- 
hibcnt  etiam  vitoe  propter  sludium  conquircndae  el 
coiilemplandic  vcritalis  oliosj!,  quodam  modo  mala 
mandragorica  per  Liam  perveniunl  ad  Rachcl.  Ad 
ipsam  vero  Liam  per  filium  primogcnilum  ,  id  est, 
per  honorem  fecunditalis  cjiis,  in  qua  esl  omnis  fru- 
clus  laboriosoe  atque  inter  incerla  tenlationum  peri- 
clitantis  aclionis  :  quam  pleriqiie  bono  ingenio  praediti 
sludioque  flagrantes,  quamvis  idonei  rcgcndis  populis 
e^se  pussinl ,  tamen  vilant  propler  turbulcntas  occu- 
pationes,  cl  in  doctrinac  olium  toto  pcclore,  tanquam 
speciosne  '  Racbel  feruntur  amplexura. 

CAPUT  LVIL  — Sedquia  bonum  est  ut  eliam  hxc 
viia  laiius  innolescens  popularem  gloriam  mereatur, 
injuslum  est  auiem  ut  eam  consequatur,  si  amato- 
rcm  suum  adminislrandis  ecclesiasticis  curis  aplum 
ct  idoncum  in  otio  detinct ,  nec  gubernationi  com- 
munis  ulililalis  impertit  ;  proplerea  Lia  sorori 
su:K  dicit,  Parum  est  tibi  quod  virum  meum  accepisii , 
insuper  et  mandragorica  filii  mei  vis  accipere  ?  Pcr 
unum  virum  signilicans  eos  omnes  qui  cuin  sint 
agendi  virtute  babiles,  ct  digni  quibus  regiraen  Ec- 
clcsioe  committalur  ad  dispensandum  illi  fidei  sacra- 
menlum,  accensi  '  studio  doctiinac  aique  indagandoe 
ci  contcraplanda;  sapienlisc,  se  ab  omnibus  actioniim 
niolesliis  removerc,  atque  in  otio  disccndi  ac  docendi 
condere  volunt.  Ita  ergo  diclum  est,  Parum  esl  tibi 
quod  accepisti  virum  meum ,  insiiper  et  mandragorica 
filii  mei  vis  accrpere  ?  ac  si  diccretur,  Parum  est  qiiod 
homines  ad  laborem  rerum  gerendarum  necessarios 
in  otio  deiinei  vita  studiorum  *,  insiiper  et  popularem 
gloriam  requiril? 

CAPUT  LVIII.  Proinde  ut  eam  jusle  comparet, 

»  ApudLHgd.  Ven.,  t««<jfHaniwispmos(P.  M. 
»  Apud  Er'.  lAigd.  ven.  l.ov.,  ad  dispensandum  fidei  40" 
cramentum  :  illi  accensi,  ctc.      M. 
3  Aliquoi  Mss.,  rila  studiosorum. 


«7 


LIBER  VIGESIMUS  SECU.NDLS. 


m 


impcrlil  Raclicl  virum  sorori  SU3C  illa  iiocle  :  ul  sci- 
liccl  (iiii  virlulc  laboriosa  regimiiii  populorum  accom- 
modaii  suni,  eiiamsi  scienli»  vacare  delegerani , 
suscipianl  expericnliam  lenlalionum  curarunviiie 
sarcinam  pro  ulililalc  comniuni  :  nc  ipsa  doclriiia 
sapientix  ,  cui  vacare  slaluerunl  ,  blaspliemelnr,  ne- 
que  adipiscalur  ab  imperilioribiis  populis  cxislima- 
lioncm  bonam  ,  quod  illa  poma  signilicant ,  ct  qnoil 
necessarium  esl  :id  cxliorlalionem  discentium.  Sod 
plane  ul  lianc  curain  suscipiaiit  ,  vl  cogunlur.  Salis 
el  Iioc  sigiiificatiim  csl ,  quod  cum  venirct  de  agio 
Jarol),  occurrit  ei  Lia  ,  cuinque  dctinens  ait  :  Ad  me 
intrttbii  ;  cnudnxi  eiiim  le  pro  maiidriigoris  filii  mei 
(Geii.  XXX,  ii-16).  Tanquam  diccrcl :  Doctrin.-c  qiiam 
diligis  vis  cnnferri  bonain  opiiiionem  ?  iioli  dcrngci  c 
officio  mii  lalioreni.  Uxc  in  Eccles^ia  gcri ,  quis:;iiis 
.iilverteril ,  ccriiit.  Expcriinur  in  cxcmplis,  qiioil  iii- 
leilit^iuniis  in  libris.  Qiiis  non  vidcal  Iioc  gcri  loln 
oibo  lcrrarum  ,  venire  liomincs  '  ex  opcrihus  s;KCiili 
ct  irc  in  olium  cognosccnd^e  cl  coiitoiii|)laiida:  vcri- 
l:itis ,  tanquam  in  amplexum  Raclicl;  el  excipi  dc 
ti-ansvcrso  ecclesiastica  noccssilale,  alque  ordinari  in 
l.iborem,  tanqiiam  Lia  diccnlc,  Ad  me  intrabis  ?  Ou\- 
liiis  ca»te  niyslerium  Dei  dispcnsaiitibus  ,  ul  in  nocto 
liiijiis  s:cculi  filios  gencrcnt  fidei ,  laudalur  a  populis 
cliam  illa  vita ,  cujus  amorc  convcrsi  spcni  sxculi 
rcliquerunl ,  el  ex  cujus  professiono  ad  miscricor- 
diam  regeiid.e  plcbis  assumpti  sunt.  Id  enini  agniit 
in  omnibus  laboribus  suis ,  ul  illa  professio  quo  sc 
converterant ,  quia  lales  reclores  populis  dedit ,  la- 
tius  ct  clarius  glorificetiir,  tanquam  Jacob  non  recu- 
sante  noctem  Lia: ,  ul  Rachcl  pomis  siiavcolenlibus 
et  ciare  nilcntibus  potialur  :  qu.x  aliquaiido  el  ipsa  , 
pntslante  misericordia  Dei,  per  se  ipsam  parll, 
vix  tandcm  qiiidem;  qiiia  perrarum  esl  ut ,  In  princi- 
pio  erat  \ erbum  ,  et  Verbum  erat  apud  Dcum,  et  Deus 
eral  Verbitin  {Joan.  i,  I),  et  quidijnid  de  liac  re  pic 
sapienterque  dicilur,  sinc  phanUismalc  carnalis  cogi- 
taliunis  el  saliibriter  vel  ex  partc  capiatiir. 

CAPUT  LIX.  —  Haec  de  tribiis  pali  ibus,  Abraham, 
Isaac ,  et  Jacob,  quoriim  se  Dcum  appcllari  voluit 
Deus,  quem  catholica  Ecclesia  colit,  adversus  Fau- 
sti  calumnias  dicta  sufrecerint.  De  quorum  irium  ho- 
ramum  meritis  aique  pietate,  el  longe  rcmota  a  ju- 
dicio  carnalium  alliludine  propheli.T ,  noii  est  iiunc 
disserendl  lociis  :  lanlum  ab  lii«  criminibus  ,  quibiis 
eos  inalcdica  cl  veritalis  iiiimica  lingua  piilsavit,  de- 
fendcndi  fiierunt  *  in  hoc  prxsenli  opcre  nostro;  ne 
conlra  Scripluras  sanctas  et  salubrcs  aliquid  sibi  di- 
ccre  vidcrentur,  (|ui  eas  perversa  et  adversa  mcnie 
legerunt,  dura  pctulaniibus  conviciis  inseclanlur  eos, 
i|ui  illic  cuin  tanlo  lionore  prjcdicantur. 

CAI'Ur  LX. — Caclcruin  Lolhfralcr,  id  csl  consan- 
giiiihus  Alirahx,  nequaquam  istis  coniparandus  est, 
dc  quibus  Deus  dicit,  Ego  sum  Deus  Abraliam,  et  Deus 
Isaac,  et  Deus  Jacob  (Exod.  iii,  6) ;  nec  in  corum  nu- 
nuTO  deputandus,  quibus  illa  Scriptura  usquc  iii  fi- 


'  >io  Mss.  Fdiii  vero,  venire  omiics. 
*  AiulF.r.  l.iigd.  ven.  \.i>\.,  fucrant. 


M. 


nem  peihibel  justiu;e  lc  timoninm  :  quamvis  iiiter 
Sodomilas  pic  casleque  versaius,  hospitalilaiis  ctiani 
mcrilis  commendalus,  ab  illius  lcrrx-  inccndio  libcr 
ratus  sit,  el  ejus  posleris  tcrra  possessionis  '  proplcr 
Abraham,  qiii  palrinis  cjiis  fiicrat,  dono  Dci  data  sit 
(Cen.  xix).  Il;ec  nobis  niciila  in  iliis  Libris  laiulanda 
pr>  ponuntur,  non  ebricias,  noii  incestiis  (i^cKr.  ii,  *.)): 
scd  ciim  hominis  ejiisdcin  ct  rcclc  faclum  ct  pvcca- 
tum  scriptum  invenimits,  aliud  insiinialur  imitaiidiim, 
aliiid  prxcavcndiim.  Porro  si  pcccaliini  Loih,  ciii 
pcrhibiiiim  est,  aiilciiuam  pcccarct,  jiisliliic  lcstiiiio- 
niuin  (Sap.  x,  G),  non  niodo  iion  dccolorat  divinilnlcm 
Dei  vel  scripturx  illius  vcriiatem,  vcrum  ctiam  laii- 
daiidam  diiigcndamqiio  commendat,  qiiod  tanqiiani 
spcculi  fidelis  nitor,  :«di!iolaruiii  sibi  pcrsonarum  noii 
solum  qux  pulchra  atqiic  intcgra ,  vcrum  ct/am  qiix 
doformia  viiiosaqiic  sint,  indical ;  quanlo  niagis  fa- 
clum  Jud;c ,  quod  cum  sua  nuru  concnbuil  (  Gen. 
xxxviii,  15  18),  niliil  omniiio  affcrl,  undc  aucloritas 
saiicia  culpcliir  :  qux  in  illis  Libris  fuiidala  pcrsi- 
slens,  non  tanlum  paiicissimorum  Manich.xorum  ca- 
lumniosas  argutias,  vcrum  ctiam  gcntiiium  lol  lanlo- 
rumque  populorum  horreiidas  inimicilias  divino  jurc 
coiitemnil,  quos  pcne  jam  tolos  a  nefaria  superstitionc 
simnlacroruni,  ad  unius  Dci  veri  cullum  chrisliano 
impcrio  subjiigavii,  cdomilo  orhc  lcrrariim,  non  vio- 
leniia  bcllici  ccrtaminis,  ^ed  iii\irt;c  polcnlia  verita- 
tis?Ubi  cnim  Littcrarum  iilariim  laudalus  csl  Judas? 
Qiiid  dc  illo  boni  Scriplura  illa  lcslala  est,  nisi  quod 
in  prophctia  Chrisli,  qni  ex  cjus  tribn  prxnuiiliabatur 
in  carnc  vcnlurus,  bcnediclionc  palris  sui  prx  cxtcris 
commcndatus  eminuit  (Id.  xlix,  8-12)? 

CAPUT  LXI.  —  Ciclcrum  ad  id  ,  quod  ciini  Fau- 
stus  fornicalum  commomoravii,  addimus  nos  aliud, 
qiiod  fralrem  suuin  Joscpii  in  ^gyptum  veiididit 
(/(/.  xxxvii,  2C-28).  Nuniquid  cujusiiuam  mcmbra  di- 
storta  depravant  iucem,  qux  cuncla  dcmonslral?  Sic 
iicc  cnjuspiam  malefacta  malam  Scripluram  faciunl, 
(|iia  prodenle  lcgcnlibus  innotescunt.  Consulta  qiiippc 
xtcriia  Icx  iila,  qux  ordincm  naturalem  conservari 
jnbct,  pertiirbari  vciat,  non  iiisi  propagationis  causa 
slaiuit  homiiiis  cr.ncubiium  fieri,  ct  lioc  non  nisi  so- 
cialitcr  ordinalo  connubio,  quod  non  pervertal  vincu- 
Inm  pacis  :  el  ideo  prosiilutio  fcminarum ,  non  ad 
siibsliliiendam  prolom,  sed  ad  saiiaiulam  libidincm 
liroposilarum  ,  diviiia  alqiic  a  loiiia  lcgo  daiiiiialiir, 
Omncm  quippcdehonestat  cmpiorem  turpiludo  veiia- 
lis :  ac  pcr  hoc  Judas  clsi  graviiis  peccassct,  si  nurum 
sciens  cum  ca  concumbere  voluisset  (  si  cnim  vir  cl 
uxor,  siriit  Dominiis  dicil,  non  jam  duo,  sed  uim  caro 
cst  (  Mutlh.  XIV,  0  ),  non  aliter  iiiirus  cst  depiilanda 
(|uam  filia  )  ;  tamen  eum,  qu;iiiliim  in  ipso  crat,  dc- 
formiler  cum  nicrclricc  cubassc  non  dubium  cst.  Al 
illa  qux  socerum  fofollit,  non  c;irnis  cjus  coiicupiscen- 
lia,  nec  merctricix  mcrcedis  cupidilalc  peccavit :  scd 


'  I.ov.,  terra  promisMoni.s.  vorlus  odili  ;ilii  ol  rtTeoinii.} 
Mss.,  Jerirt  possessidiiis.  Forlo  aild.-iKium,  .si/o;.  l)o  loiia 
qu:L'  |)OsU'ris  li»lli  ,  Mo»l)iiis  N'ilicol  ;il(|iio  Auiiiioiulis  iu 
1'osscssiouoiii  •lata  <'3t,  dicilur  in  DouloroiiDiuii  laj'   2. 


459 


C()NTI\A  FAISTUM  MANICIIIIM.  S.  AUGUSTINI 


4i0 


vx  ipso  saiigiiinc  proI'Tn  rcquircn^,  cx  quo  tluol)US 
jmn  (ralril»us  nupla,  lcrlio  f|UO(|iic  dcncgMlo  lialicrc 
iKin  poluit  •,  palri  coriim  soccro  siio  fclaiKliiin  corpus 
riamlc  subjccil,  pigiiorc  iiicrccdis  acccplo,  (|uoil  non 
ad  ornaincnluin,  scd  ail  tcsrnnoiiiinn  rcscrvavit.  Mc- 
lius  qiiidcin   sinc  liliis  rcmancrcl,  qiiam  siiic  jiirc 
iiialriinonii  inalcr  ficrcl  :  Iniigc  laiiicn  a!ia  inlcnlionc 
peccavit,  quod   filiis  sui*  patrcin   providit  soccrum 
siiiiin,  quam  si  ciimi  silii  roiirii[ti-sct  .idullcriim.  Dcni- 
(luc  cum  jiissii  cjiis  priKliKcrcliir  ad  morlcm,  ct  vir- 
^'am,  monilc,  atqiic  anniilum  proliilissct,  dicciis  ab  co 
sc  gravidatam,  cujus  pignora  illa  cssenl ;  ubi  ca  quae 
dedcral  illc  cogiiovit,  islam  magis  quam  sc  jiislilica- 
lam  cssc  rcspondit,  quod  ci  filium  suum  maritum  con- 
jungcrc  noliiissct;  qua  dcstilulionc  compulsa,   illo 
inodo  polius  (luam  nullo  modo   postcritalcm,  non 
alinndc  quam  ab  cadcm   stirpc  conquircrct.  In  qua 
scntcntia,  non  eam  justilicatam,  scd  cam  magis  qiiam 
se  juslificatam  diccns,  ncc  ipsam  laudavit,  sed  in  sui 
comparationc  prscposuil ;  dcsidcrium  sciliccl  liabcndai 
prolis,  quo  ducla  illa  sc  socero  supposucral,  miiius 
«ulpans ,  quain  libidinosi  conciibiius  ardorcm ,  quo 
ipse  vclul  ad  mcrelriccm  victus  inlravcrat  :  sicut  qiii- 
husdam  dicilur,  Justificaslis  Sodomam  (  lizecli.  xvi, 
52  ),  id  esl,  tanlum  pcccastis,  ut  vobis  Sodoma  com- 
parala  jiista  vide^liir.  Quanquam  eliamsi  Ii.tc  mulicr 
non  in  pejoris  facti  comparalione  niinus  culpala,  scd 
omnlno  a  socero  laudata  intclligatur  :  quae  tamen 
lonsulia  illa  seterna  lege  jiistiiise,  qusc  naturalcm  or- 
dinem  perlurbari  vetat,  non  utiqiie  lantummodo  cor- 
porum,  sed  maxime  ac  primitus  animorum,  quia  in 
procreandis  filiis  ordinatam  societiUem  nen  custodi- 
vil,  meriio  culpabilis  invenilur  :  quid  mirum,  si  pcc- 
catrix  a  peccatore  laudaiur? 

CAPUT  LXII.  —  Quod  ita  nobis  Fauslus,  vcl  ipsa 
Manicbsea  perversitas  arbitratur  advcrsum  ,  quasi  no- 
bis  in  illius  Scripturae  veneratione  dignoque  pracconio 
vilia  hominum,  qii.ie  illa  commemorat,  necessc  sit 
approbare  :  quin  polius  neccsse  est  ut  qiianlo  illam 
rcligiosius  accipimus,  tanlo  fidenlius  iila  culpemus, 
quae  pcr  cjus  veritatem  certius  culpanda  didicimus. 
Ibi  enim  fornicatio  et  omnis  illicitus  concubitus  di- 
vino  jure  damnalur  {Exod.  xx,  14,  17)  :  ac  per  hoc, 
cum  lalia  quorumdam  facla  commcmorat,  de  qiiibus 
co  loco  suam  taceat  sententiam,  judicanda  nobis  per- 
mitlit,  non  laudanda  praescribil.  Quis  enim  nostrum 
in  ipso  Evangelio  non  delestatur  Herodis  crudelita- 
lem,  cum  de  Chrisli  naliviiate  sollicitus  tol  infantes 
jiissit  occidi  (  Mallh.  ii,  16  )?  At  lioc  factum  ibi  noii 
viluperaliir,  scd  lanluin  narraliir.  Sed  ne  boc  Mani- 
chai  vesaiia  inipudciitia  falsum  esse  contendant , 
quia  et  ipsam  Cbristi  nativitatom,  qiia  Ilerodes  per- 
luibatuscsl,  ncganl;  ipsorum  Jud;eorum  immanila- 
tera  et  ca?cilatem  legant,  qucmadmodum  illic  lantum- 
niodo  narretur,  non  viluperctur,  el  lamen  ab  omnibus 
detestetur. 
CAPUT  LXIII. — Sed,  inqiiiunl,  isle  Judas,  qui 

•  Sic  Am.  Er,  o|  Mss.  At  Lm.,  terlio  volidl,  deneqalo  lia- 

ic-e  iwii  potuii. 


cuin  sua  nuru  concubuil,  inl  i  duodccim  Patriarciias 
compiitatur  (  Gcn.  xxxv,  22-20).  Quid  enim,  cl  illi; 
Jiidas,  qui  I)(iminum  tradidil,  iionne  inlcr  diiodccim 
Aposlolos  niimcratiis  cst,  cl  ciim  eis  unus  cx  cis  'm\ 
[•ricdicandiim  Lvaiigclium  diaboliis  missiis  csl  (Mallli. 
X,  2  ">,  ct  Joan.  vi,  71,  72j  ?  Scd  adhuc  rcspoiKlciil  cl 
diciint  :  Illc  post  lalu  facinus  laqiico  buo  pcrcmplus  cl 
Apostolorum  iiumcro  cxcmptus  cst  {Malth.  xxvii,  5); 
islc  aiitcm  pnsl  liaiic  tiirpiludiiicm,  inlcr  fralrcs  siios 
al)  illo  patrc,  cui  lam  inagnum  tcsiini(iiiium  I)cus  (ii-r- 
liibct,  praxipue  bcncdictus  ct  su(>cr  omncs  land.itns 
cst  {Gen.  xi.ix,  8  12).  Qiiinimo  binc  cxprcssius  appa- 
rcl,  noii  ad  ipsuin,  sed  ad  Cbrisluni,  qiii  ex  cjus  tribu 
pianiiiitiabatur  in  carnc  vcnlnnis,  illam  pcrlincrc 
prophetiam  :  et  idco  magis  flagiiium  ejus  divinaScri- 
plura  taccrc  non  debuit,  sicut  non  tacuit,  ul  in  vcrbis 
|)alris  cjiis,  qiiibus  post  illud  dcdccus  ita  laudatur, 
quia  ipse  non  agnoscitur,  alius  rcquiratur. 

CAPUT  LXIV.  —  Quanquain  Fauslus  denle  malc- 
dico  lioc  ipsum  inlclligatur  mordcrc  voluisse,  qiiod 
Chrislus  a  nobis  cx  cjiis  Iribu  venisse  prxdicatur  : 
maxime  qiiia  iii  gcneralionibus  (lairuin  ejus,  qiias 
Maiib;ieusevangelisla  commcniorat,  (jiiSinZara,  quem 
Thamar  illa  ex  illo  conceplu  pcperit,  invenilur(Jf  <(»/<. 
XIII ;  GcH.  xxxviii,  30  ).  Nam  si  slirpem  J.icob,  noii 
Chrisli  genciaiionem  vcllcl  rcprehendere,  habcbal 
inngis  primitivum  Ruben,  qui  paieriium  thorum  ne- 
faria  Hbidine  violavit  {Gen.  xxxv,  22)  :  qualem  forni- 
cationcm  AposlohiS  nec  in  Gcntibus  dicit  auditam 
(ICor.  v,  1).  Qiiod  factum  etiam  ipse  paier  Jacob, 
cum  eos  benediceret,  supcr  capul  ejiis  accusando  ct 
detcstando  non  tacuit  {Gen.  xlix,  3,  i).  Hoc  cigo  cri- 
men  poiius  Faustus  objicerel,  ubi  non  error  ex  habitu 
meretricio,  sed  omnino  volunlaria  contaminatio  pa- 
terni  lectuli  apparet ;  nisi  et  ipsam  Thamar  plus  odi&- 
set,  quod  illo  concubilu  nibil  aliud  quam  parere  cu- 
perel,  quam  si  sola  libidine  carnalis  voluptatis  arsis- 
sel ;  et  Christi  progenitores  culpando  Incarnaiioni 
cjus  fidem  derogari  voluissct :  ignorans  miser  verissi- 
niuiii  ct  veracissimum  Salvalorem,  non  solum  loquen- 
do,  sed  eliam  nasccndo  magistrum  exstilissc.  Fideles 
cnim  ejus  venturi  ex  omiiibus  geiitibus  etiam  exem- 
plo  cariiis  ipsius  discere  debuerunt,  parcntum  suormn 
iniquitales  sibi  obesse  non  posse.  Prohide  sponsus 
ille  suis  congruens  invitatis,  qui  vocaturus  crat  ad 
nuptias  bonos  el  malos  {Mallh.  xxii,  10),  eliam  nasci 
voluit  de  bonis  et  malis  :  ut  propheliam  Paschae  qiia 
praiceptus  est  manducari  agnus  acceptus  ex  ovibus  cl 
capris  {Exod.  xii,  3-5),  tanquam  justis  el  injuslis,  :ul 
sc  pracfigurandum  pracessisse  firmarcl.  Docuraenla 
qiiippe  Dei  et  hominis  ubique  coiiscrvans  parcntes  ct 
bonos  et  malos  proptcr  convcnientiam  humanitalis 
iion  sprevil,  partum  autem  virginis  propter  miracu- 
lum  divinitatis  elegit. 

CAPUT  LXV.  —  Inaniter  ergo  Faustus ,  in  se 
ipsum  poliiis  deiite  sacrilego  sacvicns,  sanctam  Scri- 
pluram,  quam  totus  jam  mundus  mcrito  vcneratur, 
accusal  :  quac,  ul  supra  dixi,  laiiqiiam  spcculi  (idclis 
iiiior,   nulliiis  accipil  adulandam  pcrsonaui,  scd  cl 


i'A 


laml.imla  cl  viUipcranJa  Iioiuiauin  facia  vol  ipsa  ju- 
(lical,  \cl  le-oiiliiiiis  judicaiula  propoiiil  ;  ucc  soliim 
iiouiincs  ipsos  vcl  viUiporabiles  vcl  laudabiles  iiili- 
iiiaiis,  voruin  eliaiu  qii.odaiu  iii  viiiiperal)ilil)us  lau- 
(laiida,  el  iii  laudabilibus  \iUii>oraiida  iidii  laccns.  ^o- 
«pie  euini  qiiia  vilupcrabilis  hoiuo  oral  SaiJl,  ideo  noii 
csl  budabilc  faclun»  cjus,  quod  guslaUuu  do  aiiallic- 
inale  lain  diligoulcr  scrulalus,  lam  sevore  viiidicaro 
coniUus  esl,  obediens  Dco,  qiii  lioc  fieri  pioliibiicral 
(\lleg.\iv,  24-i5)  ;  vol  quod  pyllionos  el  veiilri- 
l.upios  do  rcgno  suo  delcvil  (Id.  xwiii,  3) :  aul  quia 
laudabilis  cral  David,  ideo  pcccala  cjiis,  qu;e  Dcus 
quoque  arguil  por  propholaiu  (II  Reg-  xii,  \-\'t),  vel 
approbanda  vcl  imilanda  suul.  Sicul  uoc  iu  Ponlio 
Pilalo  viuipcranduiu  csl,  quod  advcrsus  accusalioncs 
Judaeorum  inuocculoin  Dominum  judicavil  (Joan. 
xix,4,  6):  ncc  in  Pouo  laudandiim  csl,  quod  eum- 
dciu  Domiuum  ter  nogavii  (Matih.  xxvi,  70-71);  vcl 
nnde  ab  ipso  saiaiias  appellalus  osl,  ([uod  non  sa- 
jHcndo  qu;c  Dei  sunl,  eura  voluil  a  passionc,  hoc  esl, 
a  noslra  salule  revocarc  :  paulo  anle  ergo  dicliis  bca- 
Uis,  paulo  post  diclus  csl  salanas  (Iil.  xvi,  2-2, 
23,  17).  Scd  quid  in  illo  obliuucril,  aposlolaius  ojiis 
cl  marlyrii  corona  lestalur. 

CAPUT  LXVI.  —  Sic  ilaque  cl  rcgis  David  Icgi- 
nius  pcccata,  sed  logimus  eliain  rccle  facta.  Iii  quo 
aiitciu  prxvalucrit ,  ol  uiide  quid  viccrit,  salis  in 
proiiiplu  csl,  iion  malevoLc  cxcitati,  qiia  iii  saiictos 
liibros  cl  viros  Faustus  irruebat,  scd  rfciigiosae  prii- 
dciitix,  qiia  ct  nucloriias  divina,  oi  mcrila  hiimana 
possiiiit  ceriii  alquc  discerni.  Nam  lcgaiil  iili  cl  vi- 
dcaiil,  in  David  plura  Deuiu  redargiiissc  qiiaiii  Fau- 
fttiim  (II  Rt'g.  XM,el  xxiv) :  sod  ibi  csl  ct  poDuitcutia; 
.•■acriticium,  ibi  esl  illa  incomparabilis  mansuetiido 
ii»que  ad  immanissiinum  et  alrocissiinum  iuiiiiicum, 
«pii  qiiotics  illi  csl  iu  nianus  foriissimas  datus,  tolics 
»b  illo  est  de  manibus  piissiiiiis  dimissus  illxsus 
( I  Reg.  xxiv,  et  xxvi).  Ibi  mcmorabilis  humilitas  sub 
flagcllo  Dei,  el  cervix  regia  dominico  jugo  ita  siib- 
dita,  ul  armalus  ct  comitatus  armaiis,  amara  cx  ini- 
uiici  orc  convicia  palieiilissime  sustincrot;  suumque 
comilcm  arccnsum  iracuudia,  quod  lalia  rcx  cjus 
audirel,  cl  jam  jamque  in  conviciatoris  capiit  dextcra 
ultricc  pergentem,  modestissime  refrenaret,  rcgali 
fcii.c  jussioni  diviui  timoris  pondus  adjiciens,  ol  di- 
ccns  mcritis  suis  hoc  reddilum  superno  judicio,  quo 
HIc  injiiriosus  missus  essct,  ut  in  eum  taiia  jacularc- 
'ur  opprobria  (II  Reg.  xvi).  Ibi  in  gregem  sibi  coin- 
iui»uiii  lanla  diioctio  pastoralis,  ut  proeis  ipse  vellel 
uiori,  quando  popiilo  numerato  iieccatum  clationis 
cjus  sic  puuiro  placuit  Doo,  ut  cuindem  numcruiii 
niinucrot  morte  muIU)rum  ,  cujus  mullitudiHe  cor 
ivgis  fueral  supcrbia  perlontalum  :  in  quo  occullo 
jiidicio  Dous,  apiid  qiiciunoii  cst  iniquitas  (Rom.  i\, 
i  l),  ct  quos  novorat  iiidignos  Iiac  vita,  subtraxit  liuic 
vita;;  el  in  illo  qui  dc  houiiuum  copia  se  cxlulcral. 
tumorem  auimi  hiimaui  ojusdom  copicc  diminulioiic 
sauavit.  Ilii  lam  rcligiosus  Dci  tinior,  sacramontui:i 
Chrisli  iii  sancla  uuclione  M-i\abal,  ul   cor  ojns  pij 


L1BEI\  VIGKSIMIS  SECUNDUS.  441 

soHiciUidiiio  Iropidavoril,  iiuaiido  cxiguam  parlicu- 
lain  de  vcste  ipsius  Saiilis  laicnler  abscidil,  ut  iia- 
bcrct  unde  illi  (idcm  faccrcl  qiiam  nollct  cuiu,  cum 
possct,  occidoro.  Ibi  laiii  prudons  iii  (ilios  et  taiila 
cloiupnlia,  ul  ciim  iiiiiocoiitcm  |>ueniiii,  pio  qno 
agroUinto  mullis  lacryiiiis  ct  liiimililaiis  sordilms 
sese  abjiciiMis  Domiiium  fucrat  doprccatiis,  moriuiim 
nuu  iuxcrit;  idom  jiivonom  lilium  parricidali  iuroro 
prxcipiteiu,  qui  cl  palonuim  cubilo  sliipris  iicfariis 
iiiacuiaveral,  ol  coiitra  palroin  scolcstum  bolluin  ge- 
rcbal,  ct  voliot  conservalum,  cl  flcret  uccisum  :  ani- 
ni.o  scilicct  taiitis  criiuinibus  involulx  scnipilernas 
pi;cvidoiis  pa>iias,  qiiiliiis  cvadcndis  cuin  por  pa^iii- 
leiitiam  corrigoiuluiii  vivero  ciipiebat  humiliatum 
(\l  Reg.  xviii).  iia-c  ct  alia  mulla  laiidaiula  cl  iiiii- 
tanda  in  illo  sancto  roperiuutiir  viro,  si  noii  pervcr- 
sus  animus  cam  Scripluram,  qu:c  de  illo  io(|uitur, 
pcrscrutctur,  maxiiiic  si  lucnic  sulKlila  ot  pia  el  plane 
fideli  seqiiamur  scntcuiiam  Dei,  qui  ojus  iioveiat  oc- 
ciilla  cordis,  ubi  in  conspcciu  cjiis  qui  falli  non  po- 
tcst,  ita  placuil,  ut  otiam  filiis  suis  iiiiilaiidus  ab  illo 
piopoiiorolur. 

CAPUT  LXVii.  —  Qiiid  ciiiin  aliud  qiiam  cordis 
cjus  profunda  ccrncbat  Spiriliis  Dei,  qiiaiido  corrc- 
plus  per  Propliclam  dixil,  Peccavi;  coutinuoquc  ad 
lioc  unum  vcrbum  audire  mcruit  quod  acccpcrit  vc- 
iiiam?  Ad  quam  rcm,  uisi  ad  scnipiternam  salulcm? 
Nequc  eiiim  prslermissa  csl  iii  illo,  sccundum  Dei 
comminalionem,  flagelli  palerui  discipliua,  ut  el  con- 
fcssus  in  acternum  libcraretur,  cl  afflictus  lcmpora- 
liter  probaretur.  liaud  vero  mediocre  fidei  robur 
fuit,  aut  parvum  niilis  et  obedientis  animi  indicium, 
cum  audisset  a  Propheta  qiiod  sibi  Deus  ignovissol, 
ct  tamcu  qiix  fucrat  comminalus  conscqucnter  eve- 
nissent ,  non  se  diccre  Proplicta;  deceptum  esse 
mendacio,  ncc  murmurarc  advcrsus  Dcum,  quasi 
falsam  pcccatoruin  cjus  iiidulgenliam  pronuutiavcril. 
Iiitelligcbai  enim  vir  altc  saiiciiis,  et  non  conlra 
Dcuni,  sed  ad  Deiim  ievans  aniinam  suam,  nisi  Do- 
niiiius  cssct  coiililonti  poeuilcntiiiue  propilius,  quan- 
luin  poeuarum  ;olernarum  ejiis  cssent  digiia  pcc- 
cata  :  pro  quibus  cum  tcinporalibus  emcndaiioiiibus 
urcrelur',  vidcbat  crga  se  ct  mancre  veniam,  et  non 
ncgligi  mcdicinam.  Cur  auteni  Saiil  per  Sanuielcm 
correplus,  cum  diccrct  cliam  ipse,  Peccaii  (\  Reg. 
XV,  24),  non  meruit  aiulirc  qiiod  David,  quod  ci  Do- 
ininus  ignovissct?  Num  pcrsonanim  acccplio  esl 
apud  Dcnin  ?  Absit  (Galat.  ii,  6).  Sed  in  siinili  voce 
quam  scusus  liiimaiius  audicbat,  dissiuiile  peclus  crat 
qiiod  diviiius  ociilus  disccrnob;il.  Qiiid  talibiis  docc- 
mur  cxcmplis,  iiisi  rcgnum  coe!oruin  iiitra  n<>s  csso 
(Luc.  XVII,  28),  ct  de  inlimis  noslris  Dciim  colerc  nos 
dcbcre,  ut  cx  abuiulanlia  cordis  os  loqnalur  (Maiih. 
XII,  54) ;  non  aulciii  ut  populi^  cuiii  labiis  honorct, 
cor  autcm  coruin  loiige  sit  ab  oo  (/(/.  xv,  8) :  iicqiio 
judicarc  alilcr  audcamus  dc  iioniiuibus,  quorum  iii- 
tcriora  viderc   non  possumiis,  quam   Dcus  qui   hoc 


'  Noniiulli  codiccs,  vleretur.  Am.,  rcrcrelnr.  Kr.,  verbe- 
riiretur. 


ii5 


CO.MIIA  rAUSrUM  M\.MCIIyEL.\l,  S.  AUGUSTIM  ili 


poUisl,  cl  falli  aiil  c<)irijiii|ti  iioii  polcsl ;  nijus  ovi- 
di  iilissiinaiii  sciilcnliain  <lc  David  cuin  (iiviiia;  Scri- 
|.liirai  conliiical  lain  snljiiiiiis  auclorilas,  niulluiii  ri- 
ili!ii(la,  \ol  polius  dolciida  csl  alilcr  senlicns  liiimaiia 
loincrilas?  Kis  cpiippc  divinis  libris  dc  aiiti(|uis  viris 
crcdcnduin  csl,  (jui  lain  i(iiii;c  fulura  dixcrunl,  (pia; 
prajscnlia   nunc  vidcnlur. 

CAI'UT  LXVIII.  —  Qiiid  a!iud  in  Evangeiio  di- 
scimiis,  cuin  cadcin  vox  Pclri  audilur  confitcnlis 
ClirisluniKiliuinl)ci(.l/(W//t.  xvi,  lli),  (piic  ciiain  d.x- 
moiiioruni,  paria  vcrlja,  scd  loiigc  iinpari  corde  cinil- 
tcnliuin  {Luc.  vni,  28)?  Proindc  in  simili  voce  fidcs 
Pclri  laudalur,  dainionioniin  iinmunditia  coliihclur  : 
a  (pio,  nisi  ab  illo  (|ui  non  aurc  humana,  scd  divina 
ineiile  radices  intcrnas  vocuin  iliarum  nosscl  inspi- 
ccrc,  et  sinc  ulla  lalsilale  discernere?  Quam  inuiti 
enini  et  alii  liomincs  dicunt  Clirislum  Fiiium  Dci 
vivi,  iiec  tamen  Pclri  nioriUs  coniparanlur  :  non  so- 
luin  illi,  qiii  dictuii  sunt  in  iilo  die,  Domine,  Domuie, 
ct  audituri,  Discedilc  a  me  {Mallh.  vii,  22,  23) ;  seJ 
eliani  illi,  qui  scgrogabunlur  ad  dcxtcram  {Id.  x\\, 
55),  iii  quibus  plurimi  nec  unquain  Cliristuin  vcl  sc- 
niel  negavcrunt,  nec  cjns  pro  noslra  salulc  passioiicm 
improbavcruiit,  ncc  Gcntes  judaizare  coegcruiil  (6'a- 
lal.  II,  14);  et  laincn  Petro  qui  liaic  fecil,  sedcnli  in 
diiodeciin  sedibus,  ct  non  solum  duodccim  iribus, 
vcruin  cl  angcios  judicanli  imparcs  npparcbunl?  Iia 
etiam  niulli  nullius  appclcntes  uxoreni,  nullum  ma- 
riluin  appolitaj  usque  ad  mortcm  persequcnles,  la- 
nicn  Davidicum  mcriluin,  cum  iste  ilia  fccisset,  apud 
Deum  liabere  non  possuiit.  Tantiim  inlerest  quid 
cuique  in  se  ipso,  quanlumque  displiceat,  ut  penitus 
exslirpctur ;  el  quid  pro  co  fructirerum  et  opulenlum 


sccnti  :  liiinc  ilaquc  talcm  ac  tantum  viriim,  absil  a 
iiobis  iil  cx  iiialrdico  Fausli  ore  pensenius  ;  scd  ex 
ore  plaiic  vcridici  Dui,  qui  vcraciicr  liomincm,  qiiein 
fcccrat,  noverat  :  qnando(|uidcm  cliam  peccata  hi> 
iiiiniiiii,  (|ii:f:  ipsc  non  f:icil,  ct  iii  diflitciitibus  nl 
jud(;x  agnoscit,  el  in  (;on(ilciilibub  iit  patcr  ignoscil. 
Ex  orc  omninocjus  Moy»cii  servum  ejus  etamamiis, 
ct  adiniramur,  ct  qiianlum  possumus  iniilamur,  ciim 
siiniis  longe  iHiiis  merilis  infcriores ,  eliarn  nullo 
yEgyplio  vcl  occiso,  vcl  exspoliato,  nnllo  bcilo  g<;bto, 
(pioriim  illc  aliud  futuri  indoie  dcfcnsoris,  alia  iin- 
posito  impcrio  Dci  fecil. 

CAPUT  LXX.  —  Ut  iiitcrim  omittam  ,  quod  cum 
pcrcussisscl  yEgyplium  (/:,'j:o(f.  ii,  12),  quanquam  illi 
Dciis  non  prx^ceiieril  '  ,  in  pcrsona  tamcn  prophetica 
ad  lioc  divinilus  /ieri  perinissum  est,  ut  fuluruin  ali- 
qiiid  pra-signarct  :  undc  nunc  non  ago  ,  scd  oiiinino 
laiiquam  iiiliil  significaverint  facia  ilia  discutio  ;  coii- 
siiltaqiie  ilia  ajlerna  lcge  reperio  non  debui^^se  lioini- 
ncni  ab  iilo ,  qui  nuliam  ordinatam  polestalein  gcre- 
bat ,  quamvis  injuriosum  et  improbum  ,  occidi.  Ve- 
rumtamen  animx  virlutis  capaces  ac  fcrliles  pwxmil- 
lnnt  sx\)Q  vilia,quibus  lioc  ipsuni  indiceut ,  cui  vir- 
tuli  sint  poiissimum  accommodalx  ,  si  fucrini  prx-cc- 
ptis  excultae.  Sicut  enim  el  agricola;  quam  lerrani  vi- 
derint,  quamvis  inuliles,  tamen  ingentcs  herbas  pro 
gigiicrc,  frumenlis  aplain  csse  pronunliant ;  et  iibi 
filicem  *  aspexerint,  licet  eradicandam  sciant,  validis 
vilibus  hahilem  intelligunl ;  ct  quem  montcm  olcaslris 
silvcscere  aspexerint,  oleis  esse  uiilem  cnliur.i  arcc- 
dcnte  non  dubilant  :  sic  ille  animi  motus,  quo  Moy- 
scs  pcrcgriiium  fratrem  a  cive  iuiprobo  injuriam  per- 
pftienlcm  ,   non  observato  ordine  poleslaiis  ,  iiiuitiim 


iiigeiiti  fcracilatc  consingal  :  quia  et  agricolae  pius      egse  non  pertulit  ,  non  virtulum   fructibus   iniililis 


placent  agri,  qni  spiiiis  etiam  inagnis  eradicatis 
ccnleniim  proferun!,  (niain  (pii  nuilas  uiiquam  spinas 
liabueriint  ct  vix  ad  ti  iccnum  pervcniunt. 

CAPUT  LXIX.  —  Sic  et  Moysen  famulum  Dei 
fidclissimum  iii  tola  domo  cjus,  ministruin  icgis 
sanctop,  el  mandati  sancli,  justi,  el  boni,  cui  Apo- 


erat,  sed  adhuc  incultiis,  vltiosa  qiiidcm,  scd  raigna! 
fcrlilitalis  signa  fundcbat.  Ipse  denique  per  angclum 
suum  divinis  Moysen  vocibus  evocavit  in  monte  Siiia, 
per  quem  Hheraretur  ex  ^Egyplo  popuius  Israel ;  eum- 
que  miraculo  visionis  in  ruho  flammante  et  non  ar- 
denle,  verbisque  dominicis  ad  frugem  obedienlia;  prx- 


slolus  allcslalur  {Hcbr.  m,  5,  et  Rom.  vii,  12) ;  natn  paravit  {Id.  ni ,  4)  :  qui  eiiam  Saulum  Ecclesiam  per- 

cjus  liaiC  vcrba  sunl  quae  commemoravi  :  ministruin  sequentcm,  de  coelo-vocavit,  prostiavit,  erexit,  im- 

cliam  sacramenlorum,  non  jani   prsestanlium  salu-  plcvit;  tanquam  percussit ,  amputavit ,  inseruit ,  fe- 

lcin,  sed  adhuc  promittenlium  Salvatorem  :  quod  et  cundavit(Ac/.  ix,  4).  Illa  nanique  Pauli  sxvitia  ,  cum 

Salvalor  ipse  confirmat,  dicens,  Si  crederetis  Moijsi,  secundum  aimulationem  patcrnarum  traditionum  per- 


crederelis  et  milii ;  de  me  enim  ille  scripsit  {Joan.  v, 
46) :  unde  suo  loco,  quantum  satis  visum  esl,  contra 
impudenles  Manichxorum  calumnias  disscruimus; 
luinc  ergo  Moysen  famulum  Dei  vivi,  Dci  veri,  Dci 
summi,  labricatoris  cceli  et  terr*,  non  de  alieiio,  sed 
de  nihilo,  non    premenle   necessilate,  scdaffluenle 


sequebatur  Ecclcsiam  {GalUt.  \,  14) ,  jtutans  officiuin 
Deo  se  faccre,  tanquam  silvestrc  erat  vitium,  scd 
niagmT;  fcracilatis  indicium.  Hinc  erat  etiam  illud  Pe- 
iri,  cum  evaginato  gladio  volens  defendere  Doniinum, 
aurem  persccutoris  ahscidit  :  quod  factum  Dominus 
salis  minaciter  cohibuit ,  diccns ,  Ueconde  gladium  ; 


bonilale,  non  per  sui  niembri  poeiiam,  sed  per  sui      qui  enim  gtadio  usus  fuerit,  gladio  cadet  {Mattli.  xxw, 
vcrbi  potenliam  :  hunc,  inquam,  Moysen,  humilein      gj  ^  ^^),  liie  autem  ulitur  gladio,  qui  nulia  superinre 


in  recusando  tam  magnum  ministerium  {Exod.  iv, 
10),  subditum  in  suscipiendo,  lidclem  in  scrvando, 
strenuum  in  exsequeiido;  in  rcgendo  populo  vigi- 
lantem,  in  coirigendo  vehcmcnicm,  in  amando  ar- 
dcnlem,  in  suslinendo  paticnlcm  ;  qui  pro  eis  quibus 
pra)fail,  Dco  se  inicrposuil  co;  sulciiii,  opposuil  ira- 


ac  legitima  poteslate  vel  jubenie  vel  concedentc,  in 
sanguinem  alicujus  armatur.  Nam  ulique  Dominus 


«  luxtaF.r.  l.ugd.  ven.  lov.,  pKBcip^rcr.    M. 
»  l-.dilio  im. ,   feliccm    castit;al\ir  ex   cdilLS  al.is  ct 
Mss. 


4i5  LIBER  VIGESIMUS  SECUNDUS. 

Jusscrat  ul  fofrum  discipuli  ejiis  ferrent,  scd  non 
JHSserat  ul  ferircnl.  Quid  ergo  iiicongruuiu  ,  si  Pelrus 
|)Ost  hoc  peccaluin  faclus  est  paslor  Ecclesiae ,  siciit 
Moyses  pttst  percussum  iCgyptium  faclus  est  rcclor 
liiius  Synagoga;?  Uierque  enim  non  detcslabili  imnia- 
nilate ,  sed  emcndabili  animosilaie  justiliaj  rogulam 
excessit  :  «lerque  odio  improbilaiis  alienae,  &ed  illc 
fralerno,  isie  dominico,  licet  adliuc  carnali,  tamcn 
amore  peccaTit.  Resecandiim  boc  vilium  vel  eradican- 
dum;  sed  lamen  tam  magnum  cor,  lanquam  leria 
Irugibus,  ita  ferendis  virtulibus  excolenduin. 

CAPUT  LXXI.  —  Quid  ergo  jam  de  exspolialis 
i€gyptiis  Fauslus  objicit,  nesciens  quid  loauatur  ? 
Qiiod  faciendo  Moyses  usque  adeo  non  peccavil ,  ut 
non  facioiido  peccaret.  Deus  enim  jusserat  {Exod.  m, 
21 ,  22  ;  XI ,  2 ,  W  xii ,  55  ,  36) ,  qui  utique  novit  non 
solum  sccundum  facta  ,  verum  eiiam  secundum  cor 
hcminis  ,  quid  unusquisque ,  vel  pcr  queni  pcrpoli 
debeal.  Cariialis  ilaque  adliiic  ille  populus  eral ,  el  re- 
ruin  lerreiiarum  cupidilatc  occupalus  :  it^gyptii  vero 
sacrilegi  ct  iniqui ;  nam  et  auro  illo,  hoc  est,  Dei 
rreaiura  male  ulenles  ad  Creaioris  iiijuriam,  siiis  ido- 
lis  serviebant ,  et  homines  peregrinos  labore  graluilo 
injusle  ac  vehemenler  afllixerant.  Digni  ergo  erant  el 
isii  quibus  talia  jubercnlur,  ei  illi  qui  talia  palereii- 
tiir  :  el  forle  secundum  suas  voluniateselc-igilaliones 
Ilebra>i  magis  permissi  sunt  facere  ista,  quam  jussi; 
scd  eis  Deus  permissionem  suam  iier  famulum  suiim 
Moyson  innotcscerc  voluit ,  (juando  mandavit  ul  di- 
ccret.  Fieri  autem  potest  ut  siiil  aliac  caus;c  occuliis- 
sim:B,  cur  hoc  illi  populo  divinilus  dictum  sit :  sed 
(livinis  imperiis  cedendum  oblemperando ,  non  resi- 
stendum  est  dispulanilo.  Aposloius  dixil  :  Quis  emin 
cogmvil  semum  Domini  ?  aul  quis  consiliarius  ejus  fuit 
(liom.  XI,  54)  ?  Sive  ergo  ista  sit  causa ,  quam  dixi , 
sive  alia  qux-liuel  in  secrela  ct  abdila  dispositione 
Dei  lateal,  cur  lioc  pcr  Moysen  illi  populo  dixerit,  ut 
ab  ;€]p'yptiis  sibi  commodaiida  pelercnt  qua;  aufer- 
rcnt ;  hoc  tamcn  conhrmo,  nec  fruslra  nec  iniqiie  di- 
2ium  esse,  ncc  licuissc  Moysen  alitcr  quam  Deus 
dixeral  facere,  ul  peiies  Dominum  essel  consilium 
jubcndi,  penes  fiiuuliim  aulcm  obsequiiim  perageiidi. 

CAPUT  LXXII.  —  Sed  Deus,  iuquit,  verus  et  bo- 
iMis  nullo  modo  lalia  jussisse  credeudus  est.  Imo  vero 
lalia  rccle  noii  jubcl ,  ni.-i  Dcus  verus  el  bonus  ,  qui 
et  soliis  novil  quid  ciiique  jubendum  sit,  el  solus  ne- 
mincin  quidipiam  incongruum  perpeli  siiiit.  Cu.'lernm 
ista  imperila  et  falsa  bimilas  cordis  humani  contradi- 
cat '  ct  Chrislo,  ne  Dco  bono  jubenle  impii  niali  ali- 
qiiid  pnlianlur,  ciim  dicliirus  est  Angelis  :  Colligite 
primum  zizania  ,  el  ullignte  fusciculos  ad  comburcndnm. 
Qiii  tamen  hoc  ipsuin  innpporlune*  faccre  voleiites 
servos  prohibuit  ,  diccns  :  Se  forle ,  cum  vullis  colU- 
fiere  zizauia ,  cradicelis  siinnl  el  triticum  (Mattli.  xiii , 
50,  29).  Ita  solus  Deus  vcrus  el  bonus  iiovii  quid, 
quando,  quibus  ,  per  quos  ficri  aliquid  vcl  jubeai  vcl 
ptrmiltat.  Polcrat  ctiain  ista  humana  ,  non  boniias  , 


446 

sed  planc  vanitas  '  oidom  Domino  conlradiccre,  cum 
desiderio  iioxio  diomonos  in  porcos  ire  volontes  pe- 
tcnlesque  pcrmisil  {Id.  viii ,  31  ,  52)  :  praseriim  qiiia 
Manichxi  non  solum  porcos ,  vcrum  eliam  minuta  et 
abjecta  animalia  ,  bomiiium  aiiimas  babcrc  crcdido- 
runt.  Qiia  vanitatc  improbnta  et  abjccia  ,  illiid  tameii 
constal ,  Dominum  nostrum  Jcsum  Clirisliim  Dei  uui- 
ciim  Filium,  ac  pcr  hoc  Deiiin  vcrum  cl  bonuni , 
morlem  pororiim  alionorum  ' ,  peiniciom  qualium- 
cumi|iie  aiiimiiiiiiiim  ,  cl  grave  daiiinum  hominum,  de- 
sidorio  d.Tinoiium  ooiicessissc.  Qiiis  aiitcm  dcmentis- 
simu8di.\crit  quod  cos  ah  lioniinihus  noii  poluissctex- 
cluderc ,  eliamsi  eornm  iioxiac  voluiilali  ncc  porcO" 
riim  exiliiim  pr.Tstaro  voluissct?  Porro  si  spirituum 
damnatorum  el  igni  a.noriio  jam  destinaloriim  ,  quam- 
vis  sujva  et  iiiiqua  cupidilas  ,  a  Crcatore  atque  ordi- 
natorc  oimiium  naturarum  ,  oocnito  quidcm  ,  scd  ubi- 
que  *  justo  modcraminc  ,  in  id  quo  sc  inclinaverat , 
relaxala  cst ;  qiiid  absurdiim  csl ,  si  jEgyplii  ab  Ile- 
brxis ,  Iiouiiiics  inique  doininaiitcs  ab  honiinibus  libc- 
ris,  quorum  eliam  merccdis  pro  eorum  lam  diiris  ct 
injustis  laboribus  fueraiit  dobitorcs,  rcbus  terrenis, 
quibus  cliam  rllu  sacrilogo  in  injiiriam  Croatoris  ulc- 
banliir,  privari  meiuorunl?  Quod  tamen  si  .Moyses 
sua  sponle  jussisset,  aul  hoc  Hebrxi  sua  sponle 
fecisscnl  ,  profccio  pecasscnt  :  quanqiiam  illi , 
non  quidem  hoc  faciendo,  qiiod  vcl  jusserat  vel 
permiserat  Dcus ,  sed  lamon  lalia  fortassc  cupicndo 
peccaveruiil.  Qiiod  aulcin  hoc  raccre  divina  disponsa- 
linnc  perniissi  sunt,  illius  jiidicio  justo  bonoqiie  por- 
niissi  sunt ,  qui  novil  et  poenis  vcl  cocrcore  improhos, 
vel  erudire  suhjectos ;  el  pr.xccpta  validiora  darc  sa- 
nioribiis,  cl  quosdam  iiiedicinalos  gradiis  infirmiori- 
bus  ordinare.  Moyscs  vcro  iiec  ciipiditalis  argiicndus 
esl  in  illis  rebus  desideralis,  nec  conlumacia;  in  divi  • 
iiis  imperiisquibuscumque  contemplis. 

CAPUT  LXXIII.  —  Quxdam  enim  facla  ,  lex  iHa 
aiicrna  quae  ordinem  naluralem  conscrvari  jubct,  pcr- 
lurbari  vctat,  ita  mcdio  qiiodam  loco  posiiit  liomini- 
bus  ,  ul  in  eis  usurpandis  merilo  rcprcbcndalur  auda- 
cia ,  in  exscqncndis  aulcm  (d)cdicnlia  jiire  laudelur. 
Tanlum  inlcrcst  in  ordinc  nalurali ,  quid  a  qiio  aga- 
tur,  cl  siib  quo  quisqiie  agat.  Ahraham  si  filium  spontc 
immolarot,  quid  ,  nisi  horribilis  ct  insanus?  Dco  aii- 
lcm  jubente ,  qiiid  ,  nisi  fidelis  ct  devoiiis  apparuit 
{Gen.  XXII  ,10)  ?  Quod  iisiiuc  adco  ipsa  vcrilas  clamat , 
ut  ejus  voce  deterrilus  Fauslus,  ciim  in  ipsum  Abra- 
liam  quid  dicerct,  uiigiiibus  cl  dcnlibns  quxrcns,  usque 
ad  calumniosum  mendicium  pervcnirel,  hoc  lamcn 
reprebendcre  non  audcret  :  nisi  fortc  non  ci  vcniret 
in  mcntem  *  faclum  ita  iiobile  ,  ul  non  Icctuin ,  noc 
qiixsilum  aniino  occurreret ,  ut  dcnique  lol  linguis 
canlatiim  ,  lot  locis  piclum  ,  ct  aiircs  ct  oculos  dissi- 
mulanlis  fcrirct.  Qiiaproplcr,  si  iii  occidcndo  lilio 
spontancus  motus  exsecrabilis,  Dco  aulem  jiibcnle 


'  Sola  edilio  lov.,  conlradicit. 

*  Edili,  importunc.  Emend.iniur  cx  manuscripiis. 


'  so,ilem  Mss.,  improhita.t. 

'  Ant.  F.r.  ol  uluiiiDi  Mss.,  nwrte  jHronim  utinorwn. 

'  lliiros  Mss.,  st'd  n.ique. 

*  Aiiquol  .Msb.,  twn  ci  venerit  in  mrntcm. 


ai 


COiNlUA  lAUSrUM  MANICH/KUM,  S.  AIXUSTINI 


4i8 


obscciiiiil  iiis  rainiilalii»  ,  iioii  soliiiii  iiiciil|>:il)ili8  ,  vc- 
riiiii  cliaiii  iaiHlaljiiis  invciiilur  ;  qiiid  Moyscii ,  Fau- 
sh! ,  rcinclicndis  ,  (juod  cxspoliaril  yEgyptios/ Si  le 
irrilal  vcliil  liumana  faciciilis  ini|)rol>itas,  divina  tcr- 
rc?.l  jiihcnlis  aiictorilas.  An  talia  (icri  volciilcni  cliani 
i|)smn  Dciim  vilupcrarc  paralus  cs  ? /{«/i  crjjo  rt/ro  , 
tatatias  ;  nequc  eniin  sapis  qna:  Dei  sunt ,  sed  qua:  sunt 
liuminnm  {M'Ulh.  xvi  ,  23).  At(|uc  ulinain  lioc  siciit 
Pctriis  aiidirc  diyniis  fiiisscs  ,  atcpic  id  (piod  in  Dco 
8(Misn  inlirino  rc|)rclicndis,  postca  pr.cdicassch  ;  (jucm- 
admodnm  illc  glorioso  pra;conio  poslca  gcnlibus  .•in- 
nunlialiat ,  (|uod  ci  primo ,  cuni  Dominiis  vcllcl  ficri , 
dispiicchat. 

CAPUT  LXXIV.— fjuainobrem,  si  jam  landcm  in- 
tclligil  liumana  durilia  atipic  in  rcbus  rcclis  vDliintas 
prava  atqiic  pcrvcrsa,   plurimum  intcressc,   ulriim 
aiiquid  liumana  cupidilalc  vcl  lcmcritalc  adinillaiiir  , 
aii  Dci  parcatur  impcrio  ,   qui  novit  quid  ,  qiiando  , 
«|iiibiis  pcrmillal  aut  jubeat,  quid  cuique  faccre  pa- 
tiqiic  convcnial;  ncc  bclla  pcr  Moyscn  gcsta   mirctur 
aiit  borrcat,  quia  ct  iii  iilis  divina  secutus  impcria  , 
iion  s.Tcvicns,  scd  obcdicns  fiiil :  nec  Deus,  cum  ju- 
bcbat  ista ,  syeviebal:  scd  digiia  dignis  rctribuebat  , 
dignosquc  lerrebat  '.  Quid  enim  culpatur  in  bcllo  ? 
An  qiiia  moriunlurquandoque  morituri,  utdomentur* 
in  pacc  vicluri?  Hoc  reprelundere  tiraidorum  est , 
non  religiosorum.  Nocendi  cupiditas,  ulcisccndi  cru- 
dclitas  ,  impacalus  atque  implacabilis  atiimus,  feritas 
rebcllandi ,  libido  dominandi ,  ct  si  qua  similia,  bacc 
siinl  qua;  in  bellisjure  culpantur;  qua^,  plerumque  u( 
etiam  jure  punianlur,  adversus  violentiam    resislcn- 
liiim,  sive  Dco,  sive  aliquo  legilimo  impeiio  jubcnte, 
gcrciida  ipsa  bella  suscipiunlur  a  bonis  ,  cum  in  co 
rerum  humanarum  ordine   inveniunlur,  ubi  eos  vcl 
jiibere  talc  aliqiiid,  vel  in  talibus  obedire  jusle  ordo  ipse 
constringit.  Alioquin  Joaniies,  ciimad  eum  baptizandi 
mililcs  vcnirent ,    dicenles ,  Et  nos  quid  faciemus  ? 
rosponderet  eis ,  Arma  abjicite  ,  militiam  istam  de- 
scrite;  neminempercutite  ,  vulnerate,  proslernite  *. 
Sed  quia  sciebat  eos ,  cum  liaec  militando  facerent , 
iion  essc  homicidas,  scd  ministros  legis  ;  et  non  ul- 
tores  injuriarum  suarum ,  scd  salutis  publicse  defen- 
sores  :  responditeis,  Neminem concusseritis,  nulli  ca- 
lumniam   feceritis  ,  sufficial  vobis  stipendium  veslrum 
{Luc.iu,  14).  Scd  qiiia   Manichoci  Joanncm  aperte 
blasphemare  consueverunt,  ipsum  Dorainiim  Jesiim 
Chiistum  aiidiant  hoc  stipcndium  jubentera  rcddi  Cx- 
sari  ,   quod  Joannes    dicil  debere  sufficerc   miliii. 
ficddile  ,  iiiquil  ,  Cwsari  quw  Cwsaris  sunt ,  et  Deo  quw 
Pd  simi  {Mallk.  xxii,  21).    Et  ad  hoc  cnim  Iribula 
pnrslanlur  ,  ut  propier  beila  nccessario  militi  slipen- 
diiim  praebealur.  Merito  el  illiusCenlurionisdicenlis, 
El  ego  liomo  sum  sub  potestale  constitutus ,  habcns  sub 
Dir  milites;  et  dico  liuic  ,  Vade ,  et  vadit ;  cl  alii,  Veiii, 
ei  veiiit ;  et  servo  nieo  ,  Fac  lioc  ,  ct  facit ;  rideni  lauila- 
vit  {Id.  viii ,  9,  10) ,  non  illius  mililia;  de?crtioiieni 

'  Quidam  Mss.,  indiqnosque  teriebnt. 

*  Am.  Er.  claliquouiss.,  ra  doinmentur. 

'  Migd.  cl  von.  vcrl)uii),  neminem,  lcr  rppetuni,  Iioc 
mtxlo,  ncmincm  pcrciitite,  uciiiiii  in  vidncraic,  lumincm 
ViVslcrnUc.      M. 


impcravit.  Si-ddciuslis  qiiidcm  iiijuslisqucbcllitinuiic 
disputarc  loiigum  esl ,  ct  noii  ncccssarium. 

CAI'UT  LXXV. —  Inlcrcsl  cnim  quibuB  causisqui- 
busqiic  aiicloribus  liOmiiics  gcrcnda  bcliabuscipianl  : 
onlo  tamcn  illc  naliiralis  rnoiialiiim  paci  accommoda- 
liis  hoc  poscit ,  ut  suscipicndi  l)clli  aiiclorilas  aUpic 
consilium  pcnes  Principcin  sit ;  exsequciidi  autciii 
jiissa  bcllica  minislcriuin  militcs  delicanl  paci  salu- 
ti([iic  commurii.  Ijclliim  autcm  ipiod  gcrondinn  Dco 
auctorc  suscipiliir,  rcclc  suscipi ,  dubilarc  fas  iion 
cst ,  tcl  ad  tcrrcndam  ,  vi  1  ad  ohtcrendam ,  vcl  ad 
Kubjiigandain  morlalium  siipcrhiain  :  qiiando  nciliud 
quidcm  qiiod  liiiniana  cnpiditatc  gcritur,  non  soluin 
incorriiplibili  Dco  ,  scd  ncc  sanclis  cyis  obcssc  ali- 
qiiid  polcsl;  quihiis  potius  ad  excrccndam  paticntiam, 
ct  ad  humiliandam  animam,  fcrendamquc  palcrnam 
disciplinarn  ctiam  prodcssc  invcnitur.  Neque  cniin 
babcl  in  cos  qnisquam  ullam  potestalcm  ,  iiisi  ciii 
dala  fiicrit  dcsuper.  Non  est  ciiim  polcstas  nisi  a  Dco 
{Uoin.  xiii,  i) ,  sive  jubente  ,  sive  sincnte.  Cum  crgo 
vir  jiisius  ,  si  fortc  sub  rcge  homine  cliarn  sacrilego 
mililcl ,  rcctc  poscit  illo  jubcntc  bellare  civicoe  pacis 
ordiucm  scrvans;  ciii  quod  jubctur  ',  vel  non  essc 
conlra  Dci  proeceptum  cerlum  cst,  vcl  ulrum  sil,  ccr- 
liim  non  esl ,  ila  ul  fortassc  rcum  regem  facini  ini- 
quilas  impcrandi ,  innoccnlcm  autera  militcm  oslcii- 
dat  ordo  servicndi  :  quanlo  magis  in  adminislralionc 
bellorum  innocenlissirac  diversatur,  qui  Dco  jubcnlc 
bclligciai,  quem  male  aliquid  jubere  non  posse  , 
nemo  qui  ci  servit  ignorat 

CAPUT  LXXVI. —  Si  aiilem  proplerca  piitant  iion 
poiuisse  Dcum  bellum  gcrcndum  jubere,  quia  Domi- 
iius  poslea  Jesus  Chrislus  ,  Ego ,  inquit,  dicu  vobis  , 
non  resistere  adversus  malum  ;  sed  si  quis  te  percusseril 
in  maxillam   tuam  dextram ,   prabe  illi  et  sinistram 
{Maith.  V,  39);  inlelligani  lianc  pra;paralioncm  non 
esse  in  corpore,  sed  in  corde :  ibi  cst  cnim  sanctum 
cubile  virtutis ,  (juae  in  illis  quoque  anliqiiis  justis 
noslris  patribus  habitavit :  sed  eam  rcrum  dispensa- 
tioncm  ac  dislributioncm  tcmporum  ordo  posccbat , 
ut  prius  apparcret  eliam   ipsa  bona  lerrena  ,  in  qui- 
bus  et  humana  regna  et  ex  hostibus  victoriac  dcpii- 
tanlur,  propter  qiiae  raaximecivitasimpiorum  diflTusa 
per  mundum  supplicarc  idolis  et  da;monibus  solct , 
non  nisiad  unius  Dei  veri  potestiitera  atque  arbitrium 
pertincrc.  UndeetVetusTeslamcnliim  secretum  regni 
ciBlorum  tempore  opportuno  aperiendum  promissio- 
iiibus  lcrrcnis  operuit ,  ct  quodam  modo  umbrosius 
opacavit.    Ubi  aulcm   v(?nil  plcniludo  tcmporis,    iit 
Noviim  Testamentura  revelaretur ,  quod  figuris  Vete- 
ris  velabaliir ,  evidciili  testificatione  jam  demonslran- 
dum  eral ,  cssc  aliam  vitam  pro  qua  dcbet  lia-c  vita 
conlemni ,  et  aliud  rognum  pro  quo  oporlel  omnium 
terrenorum  regnorumadvcrsilatumpalicnlissinie  sus- 
tineri.  Proinde  pcr  quorum  confessioncs,  passioncs  , 
ct  mortes  hoc  Deo  placuit  aticstari ,  martyres  appcl- 
lantur ,   qui   laline   leslcs   intcrprelanlur  :   quonini 
iiumcrns  tantus  cfiloruit,  ut  si  eos  Cbristus ,  qui  de 

'  IQ  ),liis.,  cumid  quodjubetur. 


4i9 

cirlo  Saulum  vocavil .  cl  cx  hipo  facUini  oveni ,    in 
incdinni  lupoiuin  niisil  (Acl.  w) ,  congrcgalos  vcllcl 
arin  irc  aKpic  ailjiivarc  pngiiaiilcs  ,  sicut  llcbncos  pa- 
Hcs  adjuvit,  qiuB  gcnlcs  rcsislcrcnl  ?  qu;c  regna  non 
rctlcrcnl  ?  Sc<l  ul  prxclarissiinuni  icsliniouiiim  vcri- 
lali  pcrliibcreuir,  qiia   jain    '   ilocciiduiu  cral ,   non 
proplcr  lcniporalcin  iii  liac  vila,  scd  proplcr  xlcrnain 
posl  lianc  vilam  fclicilaicm  Do  csse  serviiMidmn,  ca 
qua!  vulgo  infclicilas  dicilur  ,  pro   illa  folicilalc  sub- 
cunda  fucraicl  fercnda.  llaquc  in  plcniUidinc  lciupo- 
ruin  niins  Dci  facUis  cx  nuilicrc ,   faclus  sub  Lcgc  , 
iil  CdS  qiii  sub  Lcgc  cranl  rcdimcrel  {Galat.  iv  ,   4  , 
5),  faclus  ex  seinine  David  secundum  carncin  {Hom. 
1,3),  niillil  discipulos  velul  ovcs  iii  incdium  lupo- 
rum  ,  cl  nioncl  iie  Umcanl  cns  qiii  corpiis  occidiint  , 
aiiiniamautein  non  possunt  occidcrc  ;  promilUl  ctiam 


LIBF.R  VIGESIMUS  SECUNDlJS.  4S0 

vidcliir ,  qiiod  aliud  U\(iC  nciis  pr.ccopil  dispcnsalo- 
ribus  V(!lcris  Tcslamcnli  ubi  Ntivi  gralia  vclabalur  , 
aliud  |»r:cdicatoribus  Novi  Tcstaiiiciili  iibi  Vcleris  ob- 
scuritas  rcvclatur,  attcndanl  ipsiiiu  Domiiium  Cliri- 
stum  mulaiilcm  ipuc  dixciat ,  ct  aliud  diccntcin  : 
Quairdo  tnhi  i'Os  ,  iii(|uit,  sim'  sdccido  el  pcrn  el  cnlcen- 
meiilis  ,  nniiiijuid  aliijuid  dt-fuil  vvbis?  Al  ilti  dixerunt  , 
Niliil.  Dicit  ergo  eis  :  Sed  nunc  qui  liabet  sacculum  , 
tollat ,  similitcr  cl  peram  ;  cl  qni  non  liabet ,  vendat  lu- 
nicam  suam,  el  cmat  ijlndiuin.  Isli  ccrle  si  isla  diversa 
in  Tcslaincnlis  singulis  iiiveiiircnl ,  Vctcre  et  Novo  , 
etiain  cx  lioc  clamarcnl,  duo  sibi  Tcstamcnla  essc 
conlraria.  Quid  crgo  nunc  rcspondcbiint,  cuin  Ideni 
ipse  dicit,  Anlea  misi  vos  sine  saccuto  et  pera  el  calcea- 
menlis,el  niliil  vobis  defuit :  hmhc  aiilcm  </hj  liabet 
siicculum  ,toltal ,  siiiiiliter  el  peram ;  et  qiii  liabct  luni' 


ip^ius  corporis  renovandam   iiilogrilatem  usqnc  ad      cn»i,  t)i'»(/a(  ct  m»/(//(((/iHm.' Janinc  intclligunl  qucin- 


capilli  rcparalioncm  {Mattli.  x,  16,  28,  30)  :  Pclri 
gladium  rcvocal  in  vaginam  ;  aurcm  iniinici  pra^cisam 
rcparat  ad  prislinam  forniam  :  dicit  se  lcgionibus  Ai>- 
gclorum  impcrarc  poluisse  ad  dclcndos  inimicos,  nisi 
calis  bibendiis  esset,  quem  patcrna  volunlas  dcdisscl 
(/(/.  XXVI ,  52,  53  ;  Luc.  xxii,  51  ,  42,  et  Joan.  xviw, 
II);  bibil  prxcedcns  ,  propinat-sequcnlibus  :  virtu- 
lcni  palicnlia-  suo  rcvclat  »  pnccc|>lo,  suo  con(irin:it 
cxcmplo.  Propter  quod  Deus  illum  suscitavit  a  mortuis, 
et  donavit  ei  tiomen  quoa  esi  super  omne  nomen  :  ut  in 
nomine  Jcsu  omne  genu   (lccimur ,    ccclciltum,  terre- 
slrium,  et  infernorum  ;  et  omnis  lingua  confilcatur  quia 
DominusJesus  in  gloria  est   Dei  Piitiis    {Pliilipp.  n  , 
9-11).  Ucgnavcrunl  bic  ergoPalriaicba;  el  Priqiln  l  r, 
ul  el  ista  rcgna  Dcum  darc  et  aufcrre  oslcndoiclnr  : 
mm  bic  rcgnavcruiit  Aposlolict  niarlyrcs,  ut  icgninii 
rflelorum  dcsidcrandiini  poliiis  pandcrctur.  Illi  rcgos 
bclla  '  gesscriint ,  ul  lalcs  qiioque  victorias  apparcrcl 
Dei  volunlatc  pricslari  :  isli  non  rcsistcndo  inlcrlccii 
.«uiil^ut  potiorcm  esse  do.-crcnl  vicloriam  pro   liilc 
veritalis  occidi.  Quanqua.n  cl  illic  Proplicl:i'  novoranl 
mori  pro  vorilale,  sicul  ip<c  Domiiius  dicit,  /1  san- 
(juine  Abct  usque  ad sanguinem  Zacharice  {Muuli.  xxiii, 
35) :  et   liic  poslcaquam  conpil  *  implcri ,   cpiod  sub 
fifjnra  S;ilomonis  (qui  lalinc  inlcrprctalur  P.icificiis) 
de  Doinino  Clirislo  (ipse  csl  cnim  pax  nostra  {Kphcs. 
II ,  14)  in  Psalmo  propliclatum  est,  Et  adorabunt  eum 
oinncs  rejes   terra: ,  omnes  gentcs   servient  ilti  {Psat. 
Lxxi,  II);  chrisliani  quoquc  impcralorcs  plonam  gc- 
rentcs  liduciam  |iiclalis  in  Cliristo,  dc  iniiiiicis  sacri- 
Icgis,  qui   spcni  suim  in  sacramcntis  idolorum  d;c- 
monuinquc  posueranl ,  gloriosissimam  vicloriam  pcr- 
tcperunl;  cum  apcrtissimisnotissimisquedociimcnlis, 
dc  quibus  nonnulli  jam  scriptum  incmoii:c  coniincn- 
darunl,    illos  fallercnt  vaticinia  dajmoniorum ,  lios 
firmarcnl  prxdicia  sanctorum. 
CAPUT  LXXVIL— Si  autem  lioc  mirum  istis  Taiiis 


'  Nonniilli  codicps,  quia  jam. 
*  Am  Kr.  ol  cisiercieiisis  ctidex,  rclmil. 
»  \m.  clVs.,  llti  regibella.   Nonniilii   Mss.,   ///»  reqimi 
hlla 
^  Kditii.  lov.,  Quanqjunn  etiHi--    F.t  ideo  postea  quam 
■xtrit.  I  asli,;alur  ei  Mss. 


admodiim   nnlla    inconstantia   priccipicnlis,  scd   ra- 
tionc  dispcnsanlis,  pro  tcmpormii  divcrsitalc,  pr;C- 
ccpta  ,  vcl  consilia,  vol  pcrmissa  inutcntur?  Nam  si 
dicunt  ccrti  myslcrii    gr;iiia  lioc  de  tollcndo  sacculo 
cl  pcra  ct  cmendo  ghidio   locutum    luisse ,  cur  non 
adinittunt  ccrti  mystcrii  gratia  eiimdcin  unum  Dcum 
Uinc  Proplieias  gcrcrc  bclla  jiississc  ,  iiuiic  Aposlolos 
probibuisse?  Ncquc  ciiiiii    in  co  quod   cx   Evangolio 
commcmoravimus,  vcrba   taiilum   Duinini   fucrunl : 
scd  ct  obtomperaiitiiiin  quoqiicdiscipulorum  facla  sc- 
cuta  sunt.  Nam  ct  liiiic  siiic  sacculo  etpcra  icrunl,  cl 
nibil  cis  dcfuit;  sicul  cjus  intcrrogatio  ct  corum  rcs- 
ponsio  declaravit.  El  nunc  dixcruiil  ci,  cum  dc  gladio 
cmendo  jussisset ,   Eccc  sunl  hic   duo  gtadii.  El  illc 
rcspondil ,  Suflicit.  Hinc  ct  Pctrus  armatus  invcnlns 
cst ,  cuinaurcm  pcrsoculoris  abscidit  :  ubi  sponlaiica 
cjiis  cocrcctur  audacia  (Lhc.  xxii,  55,  56,58,  50, 
51);  quia  non  iit  jussus    fucrat  fcrrum  tollcrc ,  ila 
jussus  fucrat  ct  ferirc.  Lalebat  corte  Domini  voluntas, 
ciir  arma  porlari  pr.TCcpisset ,  qnibiis  eos  uli   noluis- 
scl.  Vcriimlamcn  ad  illiiin  cimi  ralionc   pr.Tcipcrc  , 
ad    istos  autcm  sinc    iclraclalione    prxcepta  faccrc 
pcrtincbat. 

CAPUT  LXXVIIL —  Calnmniosa   crgo  impcritia 
Moyscs  roprclicnditur  quod  bclla  gcsscrit,  qui  ininus 
rcprcliciidi  dcbuit,  si  sua  sponlc  gorcrct,  qiiain  si  Dco 
jiibcnlc  non  gcrerct :  ipsuni  vero  Dcniii  ,  quod  lalij 
jnsscrit,  auderc  rcprchcndcrc  ,  vcl  Dciim  justum  cl 
bonum  talia  juhcre  potuisse  non  crodcrc,  hominiscst, 
utmilius  loquar,  cogilarc  iioii  valciitis  diviiuc  provi- 
dcnli;e  pcr  cuncta  siimma  alque  ima  lendenti  iicc  no- 
vum  esse  quod  oritur,  ncc  perire  quod  morilur ;  soj 
in  suo  singula  quxque  ordhie  sive  naturarum  sive 
inerilorum  vcl  ccdoi c  ,  vol  succodcrc,   vcl   inanoic  : 
hominum  aulcm  rcclam  volunlalcin  divina;  logi  coii- 
jungi ,  inordinalam  vcro  ciipidiiatcm  divin;c  logis  or- 
dinc  cocrccri ;  ut  ncc  boniis  aliud  <iuani   pracipiUtr 
velil ,  ncc  nialns  amplius  qiiam  pcrniittilnr  p(jssit ;  ila 
saiic,  iil  non  inipnnc  possit  qiiod  injiislc  volueiit.  Ac 
pcr  lioc  iii  omnibiis   quai   buniana  iiiliniiilas   borrol 
niit  timct,  sol.i  iniquilas  jiire  damnatur  :  caleia  sunJ 
vcl  Iribula  n:>turarum  ,  vcl  inerita  ciilparum.  Fii  au- 


X 


451  CONTllA  FAIJSTLM  MAN 

leiii  liomo  iirMiiiiis,  ciim  propicr  sc  iiisiis  (lili^il  rcs 
proplcr  aliiid  assuiiiciidas  ,  cl  proplcr  aliiid  ai.pclil 
rcs  proplcr  sc  i|)Sas  diligcndas.  Sic  cnim  ,  quanlum 
in  ipso  cst,  pcrlurlial  iii  scordincm  iialiiralcin,  qucm 
lex  xlerna  cinscrvari  jnhcl.  Fil  aulcm  lioiiio  jimiis, 
cum  ol)  aliud  noii  appclil  rcliiis  uti,nisi  proplcrqnod 
divinilus  Inslilula;  siinl;  ipso  aiilcm  Dco  frui  proplcr 
ipsum  ,  seqiie  cl  amico  in  ipso  Deo  proptcr  cumdem 
ipsiimDeuin.  Proplcr  Dciitn  ciiim  aniat  amiciiiii ,  qiii 
Pci  aiiiorcin  amat  in  ainico.  Sivcautcni  iniqnilas,  sivc 
justitia,  nisi  cssct  in  voiunlatc,  non  csscl  in  potc- 
slate.  Porro  si  iii  polcslalc  non  essel ,  nulluin  pra;- 
niiiim  ,  nulla  poena  jusla  csscl :  quod  iicmo  sapil , 
nisi  qni  dcsipit.  Ignorantia  voro  cl  iiifirmilas  ,  ut 
vel  ncsciat  hoino  qiiid  vcllc  debcal ,  vcl  non  oninc 
q»od  volucrit  possit ,  cx  occullo  poenarum  ordiiieve- 
nit,  et  illis  iiiscrnlahilibus  judiciis  Dei,  apud  qucm 
non  esi  iniquitas  (Hom.  ix,  i4).  Prodiluiii  cst  cniin 
iiobis  peccatum  Adam  (idcli  cloi|uio  Dci ;  et  quia  in 
illo  omnes  moriunlur,  ct  qui:i  pcr  illiiin  pcccatum  in- 
travil  iii  bunc  munduin ,  el  pcr  peccalum  mors,  ve- 
racilcr  scriptum  csl  (Id.  v,  12-19).  Et  quia  cx  liac 
poena  corpus  corrnmpitur  ct  aggravat  aniniam  ,  ct  de- 
primit  lerrcna  liabiialio  sensiiin  muita  cogilanlem 
{Snp.  IX,  15),  vcris^imum  iiobisquc  notissimiim  csl  : 
cl  quia  de  liac  justa  |  oeiia  iioii  liberat  iiisi  misericors 
giMlia,  ccrlum  esl.  El  Iiiiic  Apostoliis  gcmebuudus 
exciaiiiat  :  Infelix  etjo  liomo  !  quis  me  liberabil  de 
corpore  morlis  liujus  ?  Graiia  Dei  per  Jesum  Cliristum 
Dominum  nostrum  {Rom.  vii,  24,  25).  Sed  qax  sit 
dislributio  judicanlis  et  miserciilis  Dei ,  cur  alius  sic, 
alius  auleni  sic  ;  occullis  fit  ( ausis,  justis  tameii.  Non 
lamcn  idco  nescimus  oninia  isia  judicio  aut  miseri- 
( ordia  Dei  lieri,  licel  in  abdito  posilis  mensuris  el 
numeris  ct  ponderibus,  quibiis  omiiia  disponunlur  a 
Dco  crcatore  omniuni  qiiai  naluraliter  sunt  {Sap.  \\, 
21);  nec  auclore,  scd  lamcn  ordinatore  etiam  pecca- 
lorum  ;  ul  ea  qua;  pcccala  non  essent ,  nisi  conlra 
iialuram  essent,  sic  judiccntur  et  ordinehtur,  neuni- 
\ersilaiis  naturam  lurbare  vcl  turpare  permiltantur, 
meritorum  suorum  locis  et  conditionibus  dcputata. 
Qiiae  cum  ita  sinl,  ct  cuui  per  boc  secrelmn  judicio- 
rum  Dei  molus(|uc  humaiiarum  V(duutatum  cisdem 
prospcritaiibus  alii  corrumpanlur,  alii  tcmpcranter 
utantur;  ct  cisdem  adversitatibus  alii  deficiant,  alii 
proficiant ;  cumque  ipsa  humana  mortalisquc  vita 
teniatio  sit  super  terrani  {Job  vii,  1):  quis  hominum 
novit  ciii  prosil  aut  obsil  in  pace  regnare  vel  servire, 
vclvacarc,  vel  mori;  in  bello  autcm  vel  imperare, 
vel  pugiiare,  vel  vincere,  vel  occidi  ?  cum  hoc  tamen 
constet,  el  cui  prodest,  non  nisi  perdivinum  prodesse 
l)eiieficitim;et  cui  obest,  non  nisi  per  diviuum  obesse 
judiciiim. 

CAPUT  LXXIX.  —  Quid  ergo  insilimus  iii  tcine- 
rarias  repreiiensiones,  atque  utinam  hominiim,  et  non 
Dei  ?  Servieriiit  dispensatores  Veteris  Testanienti , 
iidcmquc  prxnuntiatores  Novi  Tcstanientl ,  peccato- 
les  occideiulo ;  scrvierint  dispensalorcs  Novi  Testa- 
nienti ,  iidcmque  cxposilores  Vetcris  Tesiamcnti ,  a 


lCJLi: LM,  S.  ALGUSTINI  4?)1 

pcrcatoribiis  moricndo  :  Deo  tamcn  i  ni  ulriqiie  scr- 
vicruiil,  pcr  diversa  (rt  ( ongriia  lciiipora  docciili  bona 
tciii;iuralia  cl  a  «c  pclcnda  ct  proplcr  se  conlcmneii(ia, 
niolcslias  tcmporales  et  a  «e  posse  imperari'  el  pro- 
pter  sc  (Icbcrc  tolcrari.  Qiiid  crgo  crudele  Moysesaui 
niaiidavii  aut  f.cit.ciim  (Oininissum  sibi  populum 
sanclc  Zfdaiis  ct  uiii  vcro  Dco  '  subditiim  cupiitns, 
poslcaquam  cognovit  ad  fabricandum  el  coleiidum  ido 
liini  (lcfliixissc  mcnieiiique  iinpudicam  prosliluisse 
d.cnionihiis,  in  [)aucos  corum  viiidicans  gladio,  quos 
Dcus  ipse  qiicm  ofreiiderant ,  alto  ct  sccrclo  judicio 
feriendos  voluisscl  niox  ferlri*,  et  in  prcscnli  salu- 
hiiler  tcrruit,  et  disciplinam  in  postcnim  saiixit  ? 
Nain  (MJin  niilla  crudclitalc,  sed  magna  dilcclionc  fe- 
cisse  quod  fecil,  qui*  non  in  verhis  ejiis  agnoscal 
oiaiilis  pro  peccato  corum,  et  diccntis  :  Si  dimitlis 
illis  peccalum  ,  dimilte;  sin  autem ,  dele  me  de  libro  tuo 
{Exod.  xxxii)  ?  Coniparans  ergo  unusquisque  pic 
prudcns  illam  cjcdem  et  hanc  prcccm,  vidcl  profeclo 
apcrtissiine,  videt  quaiitum  nialiim  sit  animx  per  si- 
mulacra  dsemonum  fornicari,  quando  sic  sxvilqui  sic 
amat.  Sic  plane  et  Aposiolui» ,  non  crudeliier,  sed 
amabililer  tradidit  honiincm  satana;  in  interitiim  car- 
iiis,  ut  spiritus  salvus  sit  in  die  Domiiii  Jesu  (I  Cor. 
V,  5).  Tradiditet  alios,  ut  discerent  non  hlasphemare 
(I  Tim.  I,  20).  Legunt  scripturas  apocryplias  Maiii- 
chaei ,  a  nescio  quibus  sutoribus  fabularum  sub  Apo- 
stolorum  nomine  scriptas  :  quae  suorum  scriptoruna 
(emporibus  in  aucloritalem  sancta;  Ecclesiae  rccipi 
niererentur,  si  sancti  et  docti  liomines  ,  qui  tunc  in 
hac  vita  erant  et  examinare  talia  potcrant ,  cos  vera 
locutos  esse  cognoscerent.  Ibi  tamen  legunt  aposto- 
lum  Thomam  ,  cum  esset  in  quodam  nuptiarum  con- 
vivio  peregrinus  et  prorsus  incogiiilus,  a  quodam  rai- 
nistropalma  percussum,  imprecalum  fuisse  homini 
continuam  sacvamque  vindictam.  Nam  cum  egressus 
fuisset  ad  fontem  ,  unde  aquam  convivaniibiis  mini- 
slraret ,  eura  leo  irruens  interemit ,  manum.iue  ejus, 
qua  caput  Apostoli  levi  ictu  percusscrat ,  a  corpore 
avulsam ,  secundum  verbura  ejusdem  apostoli  id 
optantis  atque  imprccanlis,  canis  inlulit  mensis,  in 
quibus  ipse  discumbebat  Apostolus.  Quid  hoc  videri 
crudelius  potest  ?  Verum  quia  ihi,  nisi  lamen  fallor, 
hoc  eiiam  scriplum  est ,  quod  ei  veniam  in  soeculo 
fuluro  petiverit,  facla  est  compensatio  benelicii  majo- 
ris ;  ut  el  Apostolus  quam  charus  Deo  esset,  per  hunc  ti- 
niorem  commendarelur  ignolis,  et  illi  postbanc  vilam 
qiiaiidoque  finiendam  in  a;ternum  consuleretur.  Utrum 
iila  vera  sit  autconficta  narralio,  nihilmcanunc  iiiter- 
est.  Cerle  enim  Manichxi ,  a  quibus  illx  scripturae , 
quasCanoneccIesiasticus  respuit,  tanquam  vera;  atque 
sincerai  acceptantur,  saltem  hinc  cogunlur  faleri,  vir- 
tulem  illam  patientix  ,  quam  docet  Dominus,dicens, 
Si  quis  le  percusserit  in  maxillam  <«am  dexteram,  prabe 

'  Fditi,  impetran.  At  Mss.,  imperari  :  excepto  unocor- 
bcieiisi,  qui  ljal)cl,  temperari. 

*  Corbeiensis  codex,  et  uni  viro  Deo. 

'  In  Mss.  plerisque,  voluiisel  inferri ;  oniissa  i  arlicUiJ, 
inc.i .  lii  Corbeiensi  aulem  liliro,  voluissel  aufcrn. 


i:i'  LIBER  ViGLSIMUS  SECINDUS 

iili  et  iinislnmi  {Malilt.  v,  39),  possc  ossc  in  prrpa- 

rilione  corJis,  cliamsi  non  exliibcaturgcsUi  corporis, 

el  expressioiic  vcrbonun  :  quandoquidcm  Aposlolus 

palnia  percussus ,  polius  Doum  rog.ivil   ul  injurio-.o 

iiOMiini  iii  fiiiuro  saeciilo  parccrclur,  iii  pncscnli  au- 

l<M))  illa  injuria   non  inuUa   rcliiuiucrclur,  (luaiu  vcl 

|iia'l)uii  rcricnli  allcram  parlcm.aiil  nl  ilcruin  rcrirct 

adiiionuit.Tcncbal  ccrle  iiilcrius  liilcotiouis  alTocluii), 

01  eMcriiis  rcqiiirebal  corrcctionis  cxciiipluii).    Sivc 

lioc  vcruin  sil,  sivc  coiiriciun),   cur  iiolunt  crcilcre 

lali  animo  famulum  Dci  Moyson  idoli  fabricaturcs  et 

adoratorcs  gladio  proslravisse;  cura  cl  in  ejus  verbis 

satis  apparcat ,  ila  iiujiisiiiodi  pcccalo  eum  vcniam 

dcprccaium  ,   ul  nisi  impeliarcl ,  dcleri  se  vcllcl  do 

libro  Dci  ?  Va  quid  ^iiiiilc ,  igiiolus  liomo  palina  per- 

oussus;  et  Deus  ex  itgypii  scrvitulc  liberans,  pcr  di- 

visiiin  marc  irajicicns,  Ihictibus  persequciitcsiiiiuiicos 

operiens,  idolo  sibi  pr;elalo  dcrclictusalque  coiilem- 

ptiis  ?  Si  autcin  pocuas  ipsascouiparemus,  quid  simile 

forro  inlerimi ;  ol  a  feiis   irucidari   aique  laniari  ? 

quauduquidcin  judiccs  publicis   legibus  scrvienles , 

inijorib  criiiiinis  reos  bcstiis  subrigi  ,   (tiiaiii  gladio 

|tcrciili  jiibeut. 

CAPUT  LXXX.  —  Rcblat  ininaledioisetsacrilcgis 
roprchciisionibiis  Fausti ,  quibiis  nunc  rcspondco, 
qiiod  Iuciitus  Domiiiiis  ad  Osee  proplielam  dixil  : 
Accipe  libi  uxoicm  fornicariam,  ct  fac  fitios  de  fonii' 
earia  (  Osee.  i,  2  ).  Iii  qua  Scriptura  sic  cxc><  caluin 
cst  iminundum  cor  eoruin,  ut  nec  apcrtissima  vorba 
cvaiigclica  intclligant  Domini  diccntis  ad  Judxos : 
Meretrices  el  pnblicani  prcrcedenl  vos  in  recjno  cwlorum 
(  ilatili.  XXI,  31  ).  Quid  eiiiin  advcrsum  cleinciiliae  ve- 
rilatis,  quid  iiiimicum  fidei  cbrisliana*,  si  niereiri.\ 
relioia  roniicatione,  in  castum  conjugium  coinniuie- 
lur  ?  El  qiiid  tani  iiuongruum  cl  alicnum  a  Me  Pro- 
pliclo;,  quain  si  iion  crcdcrcl  omiiia  peccala  impudi- 
c.c  dimissa  csse  in  melius  commutalx*  ?  iDque  cimi 
incretricem  Propheta  fecit  uxorcm,  cl  ad  viiam  cor- 
rigeudam  miilieri  consullum  est,  et  figurjc  sacranicii- 
lum,  do  qiiomoxloqueinu.,  cxpressum.  Scd  qiiis  iioii 
vidcat  iii  Iioc  faclo  quid  potius  Mauiclia;oruii)  olTcii- 
dat  errorem?  Scilicet,  quia  solent  dare  operam  me- 
lelriccs  ne  gravidae  fiant.  Proiiide  istis  foriiicaria 
magis  prrmaiiens  placebat  ut  deum  ipsorum  non  li- 
garct,  quam  uiiius  viri    facta  uxor  ut  parercl. 

CAPUT  LXXXL  —  De  Salomoiie  aulcm  quid  di- 
cam,  nisi  quia  gravius  ipsius  fidelis  Bt  sanctae  Scri- 
ptur.i;  lcsliinonio  rcdnrguitiir,  qiiam  pctulanlibus  et 
ri  igacibus  Fausli  coiivioiis?  llla  ciiim  de  illo  el  qiiid 
boiii  prius  liabuissct,  et  quid  maii  facicndo,  boniim 
in  qiio  primiim  fiieral,  rcliquisset,  veraciter  (idcliter- 
qiic  locutaost(  III  Reg.  iii,  xi,  et  Eccti.  XLVii ) :  iste 
niilcm  oculis  clau>is,  vcl  poiius  cxstinctis,  non  quo 
linnine  manifesiantc  ducebatur,  ibat;  sedquo  male- 
voleiitia  praDcipiianle  forcbalur  ,  irruebal.  lloc  ipso 
'nim  inagis  iusiuuavcrunt  sancti  Libri  religiosis  lc- 
cioribus  et  electoribus  '  suis,  quam  casle  babueriiit 
kaiR  ti  viri  plures  uxores  ;  quod  Salomon,  qiii  eas  noii 

'  QuidamMss.,  et  (lilcctoribus. 


451 

illo  inodo,  sed  magis  ad  libidinem  qiiam  aJ  pro|ia 
gincin  liabuil,  iinprobalus  est  ct  reprohcnsus  lus 
verbis,  ut  appcll.-.relur  amator  mulioruin;  et  indead 
proruiuliim  idololalri.c  lapsus  auiuc  donicrsus  ,  ea- 
dem  vcritale  pcrsoiiani  nullius  accoiiiaute  pro- 
dcrctur. 

CAPUT  LXXXII. —  Nunc  ergo  jain  pcrlractilis 
pcrsoiiis  oinnibiis,  pcr  quas  Faustus  piitavii  scriplii- 
ras  Voteris  Testamcnti  osse  culpandas,  rcdditoqiio 
suo  cuiqiie  sormonc  congruo,  quo  vel  dofonsi  siinl 
liomines  Dci  adversus  hxToticoriim  cariialiuinqiic 
calumiiias,  vcl  rcprohcnsis  hominibus,  tamen  Scri- 
pliiia  laudabilis  vciicrabilis^iue  moustrata  csl :  vi- 
dcamus  ileinceps  ox  ordine,  qiio  cos  liomiiics  Fau- 
stiis  accus;indo  conimomoravit,  quid  otiam  siguiricciit 
ipsa  facia  liominum,  qiiid  proplicli:e  geraiil,  qii:c  fii- 
tiira  pr:eniiiiticiit  :  qiiod  jain  feciiiiiis  de  Aliraliaiu 
et  Isaac  ct  Jacob,  qiioruin  se  Dciis  ila  dici  voliiii 
(  Exod.  111,  15  ),  tanquain  soloniii)  csscl  Doiis,  qui 
Dous  est  universsc  creatunc  :  iion  frustra  uliqiic  tan- 
tuin  cis  tribuens  honorcm,  nisi  quia  noverat  in  eis, 
quod  solus  ctiam  pcrfccic  siiinnicquc  iiosse  poler;il, 
siiiccrain  pra-cipiiamqiic  tharilaliMii  :  ol  qiiia  iii  eis 
tribus  Palribus  quodaiii  modo  consumiiiavil  magiuiiii 
ac  iiiirabile  sacramentiim  fiituri  populi  siii,  qiiodpcr 
libcras  gouuoriiiil,  noii  solum  iii  liborlaloin,  sicul  pcr 
Saiain(  Ccn.  xxi,  i,  2  )cl  Rcbcccaiii(  Id.  xxv,  21  ) 
cl  Liam  ot  Uacliel  ( Id.  xxix  ei  xxx  ) ;  vcrum  ctiani 
in  scrvitulcm,sicut  per  eanidem  Rciicccam  naliis  ost 
Esaii,  ciii  dictuin  cst,  Eris  .lervus  fratrit  lui  (  Id. 
XXVII,  40  )  :  cl  pcr  aiicillas  noii  soluin  in  scrvilulcm, 
sicul  pcr  Agar  ( Id.  xvi,  15  ) ;  vcrumcliain  iii  liberla- 
tcm,  sicul  per  Balam  clZelpliam  ( Id.  xxx  ).  Ila  ciiiin 
et  in  popiilo  Dci  cl  pcr  spirilualcs  liberos  '  nascuntiir 
non  soliim  in  laiidabilom  libi'rlalcm,  qucmadiiio- 
diim  illi  quibus  dicilur,  liiiitatores  iiiei  estote,  sicitt  et 
cgo  Clirisli  ( 1  Cor.  iv,  IG  )  ;  veriim  eliain  in  damna- 
bilcm  serviiutcm,  siciil  per  Philippum  Simon  (  Act. 
viii,  15  )  :  et  pcr  cariialcs  scrvos,  nascunlur  nonso- 
liiin  iii  (lamiiabiicm  scrvitiilcm,  qiii  cos  iinitanliir  ; 
veriiinct.amii)  laudaijilcin  liborlatcin,  (|uibiis  dicilnr, 
Qiiw  dicunt,  facite ;  quw  autcm  faciunt,  facere  noliie 
(  Mattli.  XXIII,  3  ).  IIoc  niagiium  sacramcniuin  qiiis- 
qiiis  in  Doi  iminilo  prudenler  agnovcrit,  unitalcin 
Spiiiliis  iii  vinciilo  paois  iisipic  iii  rnioiii  quibiisdaiii 
Ct  h.orciido,  (|uo>d.iiii  lolerando  ciisliidil.  Focinius  lioc' 
cl  de  Lotli ;  qiiid  cjus  laudaiidum,  qiiid  ciilpandiiin 
Soriptiira  narravcrit,  quid  inlclligenduin  de  tola  illu 
re  gcsla  signilicavcrit  (  Gen.  xix),  demonstraulcs. 

CAPUT  LXXXIIL  — Soquilur  ul  Judc  factiim  con- 
sidcrcmus,  qtiodcum  sua  iiuru  concubuil(/(i.  xxxviii), 
quid  signilicaverit  fulurorum.  Sed  prius  praeloquen- 
diim  cst,  ne  (|ucmquam  parv;T;  coiisidcratioiiis  olTon- 
dal  ',  qiiod  de  quibusdam  inalis  operibns  honiinuin 
in  Scripluris  sanclis,  qiioDdam  non   mala,   sed  bona 

•  \.ov.,etper  .<ipiritualcs  liros.  Moliiis  edili  alii  et  vss., 
et  per  spiriludes  Itberos  ;  ulsii  aivilliesis  ad  illud  (iiuhJ  |.o- 
slca  dicilur,  et  per  carnulcs  servos. 

'  >ic  Aiii.  ir.  ct  ileiiquc  Mss.  Ai  l.ov.,  prais  cotiii.lera^ 
tioiiii 


m 


CONTIIA  lAUSTLM  M ANICII/ICLM,  S.  AUGUSTINI 


m 


liiiiii"»  siguincaiiliir.  Scrval  «Miiiii  iilii(|ii<;  (liviii;!  pro- 
vidfiilia   virluleiii  boiiilalis  sua;,  iit  (iiieiiiadniniliitii 
cx  adiilleroruniconcuiiilu  fonnalurcl  nascilur  lioiiio, 
<lc  lioininuni  operc  niaio  Ijoiuun  opus  Dei,  Riciit  in 
pra;c(!(Ieiili  scrmonc^  jain  ilixinius  (  Supvn,  aip.  48  ), 
(le  IVeiinditaK;  scininmn,  iion  lii:  liirpiliidine  vitionnii ; 
ila  in  Seri|»liiris  |»roi>iielicis,  iioii  lantuni  hona  lioiiii- 
inim,  vcruin  ctiain  cl  maia  facta  narrantibus,  (pioniam 
proDliolica  csl  ipsa  narralio,  significelur  aliquid  dc 
inalis  (>peni)iis  homiiium  eliam  fuliiroruni  honoriim, 
iion  peccaiilis  opcrc,  scd   scribenlis.  Ncqiie  cnim  .lii- 
das,  cum  ad  Thamar  concnpisccntia  viclus   inlrarct, 
lianc  sus;  liiiidinis  inlcnlionem  gercbat,  ut  inde  aii- 
quidsignificarelur,  quodad  salutcm  hominum  perli- 
iieret :  siciitiicc  Judas  illc  qui  Domiiium  fradidit,  iioc 
iiilcndil,  ut  aliquid  indc  gcrerclur,  quod  ad  eaindem 
salutem  hominum  pcriinerel.  Porro,  si  de  lam  malo 
opere  Jud  e  illius  tani  boniim  opus  Doniinus  fiicit,  ut 
ojusdem  suac  pnssionis  sauguine  nos  rcdimerct;  quid 
mirum  si  Proplieta  cjus  de  quo  ipse  ait,  De  me  enim 
iUescripsU  {Jocm.  v,  46  ),  ex  malo  faclo  Judae  isliiis, 
honi  aliqnid  significavit,  nt  suo  ministerio  nos  docc- 
rct  ?  Ea  quippc  hominnm  facta,  sancto  Spiritu  dispo- 
nente  atque   inspirante,  collegit  Propiicta  narraior, 
quorum  intcrpositio  nonvacarela  prxsignatione  re- 
rum  quas  intendcrat  prophetare  :  ad  significanda  au- 
lem  aliqua  bona,   niiiil  intcrest,  facla  iila  quibus  oa 
significanlur,  scu  bona,  seu  maia  sint.   Quid  eiiim 
mca  interest,  cum  volo  aliqiiid  legendo  cognoscere, 
utrum  cx  minio  rcperiam  scriptos   nigros  jEthiopes, 
ot  ex  alramento  candidos  Gallos  ?  Verumiamen  si, 
non  scripturam,  sed   picturam  talcm   viderem,  sinc 
dubitalione  reprchcnderem.  Ila  in   factis  hominum, 
qasc  ad  imilandum  vitandumve   proponunlur.  magni 
inlerest  bonanc  an   mala  siiil  :  qiia;  autcm  ad  signi- 
ficandum   scrihuiitiir,   sive  diciiiitiir,  niliil    rcferl   in 
moribus  faciontiiim,  qiinm  laiidcm  repreliensioncmvc 
mcrcanlur,  si  modo  hahciit  aliquam  rci,  de  qua  agi- 
tur,  ncccssariam  pr;ofigurandi  congruenliam.  Sicut 
cnimCaipli:^  in  Evangclio,  quantum    ad  cjus  iioxiiim 
perniciosumque  animum   pertincbat,  quanttim  deiii- 
(|ue  ad  ipsaverl)a,  si  in  cis  volunlaiem  dicenlis  alten- 
«ias,  quibusagehatut  justus  injusie  necaretur,  utique 
niala  crant :  laineii  magnum  bonum  illo  nesciente  si- 
giiincabaiit,  quando  ait,  Expedil  ut  umis  moriatur  ho- 
mo,  ct  non  lolii  grus  percut  :  dictumque  de  illo  est,  Hoc 
(lulemasenon  dixil,  sed  cum  esset  ponlifcx,  prophe- 
tuvit  quia  oporlebut  Jesum  mori  pro  qente  (  Id.  xi,  50, 
fjl ).  Ita  faclum  Judac  sccundum  iHiusIibidinem  ma- 
lum  fuit,  sed  illo  nesciente  magnum  bonum  significa- 
'  vit  :  a  sc  ipso  quippc  maluni  fecit,  sed  non  a  se  ipso 
.  lionum  signiOcavit.  Hoc  autem,  quod  necessario  prse- 
loquendum  putavi,  non   ad   hoc   tanlummodo  Judae 
laclum,  sed  eiiam   ad  caitcra  valcat,  si  qua  occurro- 
rlnt  maia  opera  hominum,  quibus  honuin  aliipiid  a 
liarrante  prophetatum  est. 

CAPUT  LXXXIV.  —  Iii  Thamar  ergo  nuru  Judic 
intelligitur  plebs  regni  Jud;cornm,  cui  de  tribn  Juda 
reges  lanquam  marili  adhibcbanlur  :  merito  nomen 


( jtis  Ani;iritudo  iiitcrprolalur  ;  ipsa  (Miim  Doniinorol 
iispoculuiii  dcdil  (  Mattli.  xxvii,5i  ).  Diio  autom  gc- 
iicr:i  |)rincipum  qui  iioii  r(;clc  operabanlur  iii  picbu, 
unuiii  coruin  qui  ohcrant,  allcrum  eoruin  qui  nihi! 
proderaiit,  significaiitur  iii  diiohus  filiis  Jud;i;  :  qiio- 
riiiii  uiius  crat  malignus  vcl  sxvus  anlc  Domiiiiiiii, 
alier  iii  tcriam  rundebat,  uc  semen  darel  ad  fccuii- 
dandam  Tliamar.  Ncc  sunt  amplius  quam  duo  gcncra 
Iiomiiium  imililia  gencri  liumano  :  uniim  nocciiliiim, 
aitcrum  pra;slare  nolcnliuiii  ct  si  quid  boni  iiai)(;iit 
iii  Iiac  lcrrcna  vita  pcideiilium,  lanqiiani  in  tonani 
lundcntium.  Et  quoniam  in  maio  prioreKtqui  nocct, 
quam  ille  qui  non  prodest,  ideo  major  dicitur  mali- 
gnus;  iilc  autern  ficquciis,  qui  fundeiiat  in  lomni. 
Nomcn  quoqiie  majoris,  qui  vocaitatiir  llcr,  iiiler|irc- 
talur  PoIIicius,  qualibus  tuiiicis  induti  suiit  |irimi  lio- 
miiies  in  pccnam  damnalionis  Qux  dimissi  ex  p;ir.i- 
diso  (  Gen.  iti,  21  )  ;  scqueiitis  nomcn  qui  vocahalur 
Aynan,  inlcrprelalur  Mcftror  eorum  :  quoriim  ,  iiisi 
quihus  nihii  prodest,  cum  iiabeal  unde  prodcsse  pos- 
sit,  aiqiie  id  perdat  in  tcrra  ?  Majus  porro  maiiim  csl 
ablatx  vitx,  quod  significat  pcllicius,  quam  non  ad- 
juloe ,  quod  significat  moeror  eorum :  Deus  lamcn 
ambos  occidisse  dictus  est,  ubi  figuraiur  regriiim  la- 
libus  hominibus  abstulisse.  Tertius  vero  fiiius  Jud.r, 
qiiod  illi  mulieri  non  jungitur,  significat  lcntpus  ex 
quo  reges  plcbi  Judacorum  coepcrunt  do  tribu  Juda 
non  ficri  :  et  ideo  erat  quidem  filius  Jud;c,  sed  ciim 
maritum  Thamar  non  accipicbat  ;  qiiia  erat  eadem 
trlbus  Juda,  sedjam  popuio  indcnemo  rcgnahat.  Un- 
de  et  nomen  ejus,  id  esl,  Sclom,  inlerpretalur  Dimis- 
sio  ejus.  Non  pertinent  snne  ad  iianc  significalioncm 
viri  sancti  et  jusli,  qui  licel  ilio  tempore  fucrint,  ad 
Novum  tamen  perlinent  Tcbtameuliim,  cui  prophe- 
tando  scienter  utiles  fuerunt,  qnalis  David  fuil.  Eo 
saiie  tempore,  quo  jam  Judxa  coeperat  regcs  ex  tribii 
Juda  non  habere,  non  est  computandus  IlcroJes  ma- 
jor  iii  rogihus  ejiis,  tanquam  maritus  Thaiuar  :  erai 
enim  alienigena,  nec  ei  sacramenlo  il!o  myslic«  un- 
clionis  tanquam  conjugali  foedere  coharcbat ;  sed 
lanquam  cxtraneus  dominabatur,  quam  polestatem  a 
Romanis  cl  a  Caesare  acceperat.  Sic  ct  ejus  filii  le- 
Irarch;!;,  qiiorum  erat  nnus  Ilerodes  palris  noiiiiite 
appelialus,  qui  cum  Pilato  in  passionc  Domini  con- 
coidavit  (  Luc.  xxui,  12  )  :  isli  ergo  alieiiigena;  iisqne 
adeo  non  dcpulabantiir  in  rcgno  illo  mystico  Juda;o- 
nitit,  ut  ipsi  Juda^.i  pul)licecl;imarent,  frcndenles  .*id- 
vorsiim  Christum,  Nos  non  habemus  regem,  nisi  Cwsa- 
rcm  ( Joan.  xix,  15  ).  Neqiie  Iioc  verum,  nisi  illa  uni- 
vorsali  dominatione  Homanorum  :  qiiippe  eiiam  C;o  • 
s;-ir  rex  erat  non  proprie  Jiidjcorum  ;  sed  iit  Chri- 
stiim  ncgarent,  et  huic  adularent,  ideo  se  laU  voce 
damn;irunt. 

CAPUT  LXXXV.  —  Illo  ergo  tempore,  quo  jam 
de  tribu  Judaj  regiium  dcfocerat,  veniendum  eiai 
Chrislo  veroSalvalori  Domino  nostro,  qui  non  obos- 
set,  mullumqne  prodesset.  Sic  enim  fuerat  prophol;i- 
tum  :  Non  deficicl  princcps  cx  Juda  ,  neque  dux  de  fc- 
moribus  ejus ,  donec  veniul  cui  rcposilum  est  :  el  i))s( 


iR7 

exspcclalio  Qcntium  [iien.  xi.ix,  10).  Jain  iilo  lcinporo 
oinne  qiioquc  niiigislerium  Jiuhuoriim  ,  ci  iiiyslica  , 
uuile  clirisli  voc:iban(iir,  unclio  ips:)  dcfccerai  scciin- 
diim  priiplicliain  Daiiielis.  Tunc  vciiilriii  rcpositiiin 
erai,  exspcclalio  gcinlum,  el  unctns  csi  Sanciiis  saii- 
toruni  (Dan.  i\ ,  21-27)  olco  exsullaiioiiis  pne  parli- 
ci|>ibus  suis  (Pso/.  xLiv,  8).  Naliis  esi  eniin  llcrodis 
iiiajoris  lcmpore  (Matih.  ii,  I),  passns  est  anicin  nii- 
noris  Ileroilis  lctraicli.u  '  (Lkc.   xxiii,  7  .  -id).  Ilujiis 
il;u|iie  vcniciilis  ail  oves  qiue  pcrioraiil  doiniis  Uracl 
{Mailli.  XV,  21),  lignram  gcssil  ipse  Judas  cuni  iret 
ad  tondeiidas  oves  suas  in  Tliainna,  quod  inlcrpreia- 
lur  Dcficicns.  Jani  eniin  (Jcfccciat  priiiccps  cx  Jiida, 
et  omnc  magistcriuni  al(|iic  iinctio  Jiul.roruni,  ni  vc- 
iiiri'l  cni  reposituni  erat.  Vciiil  aulcm  cnm  siio  pa- 
siore  Odollamite,  cuj  iioinen  eial  Iras;  el  interprcta- 
lur  Odollamitcs,  Tcslinionium  in   aqua.    Cum   lioc 
|.iaiic  lcslimonio  Dominiis  vcnil ,  liabcns  quidc:ii  tc- 
sliinonium  m:ijiis  Joannc  {Joan.v,  5G) ;  scd  lamcn 
pfoplcr  oves  inlirmas  lioclcsiiinonio  cst  usus  in  aqna. 
Nam  et  ipse  Iras,  qnod  noinen  illiiis  pasloris  fuil ,  in- 
lerprelatur  Fralris  mci  visio.  Vidil  omniiio  fratrcni 
suuni  Joanncs,  rialrcm  sccnndnm  scmcn   Al)iali;v^  , 
sccundum  cognalioncm  Mariic  nialris  ejus  cl  Klisa- 
belli  inalris  sujc;  cumdenuiuc  Dominnm  el  Deum 
siium,  quia.  sicui  ipse  ait ,  ex  pleniiudine  ejiis  acce- 
pil  (Id.  I,  IG).  Vidil  omniiio,  cl  idco  in  natis  miilic- 
rum  m;ijor  illo  non  exsurrcxil  (ilalili.  xi,  II)  :  (|iiia 
ex  omnibiis    prTiinnliantibiis  Clirislum,    ipsc   vidit 
quod  niulii  jiisli  ct  Proplielre  cupicrunt  vidcre,  cl  non 
vidcrunt  (Id.  xiii ,  17).  Saliilavil  cx  iitcro  (Luc.  i, 
44);  agnovit  pcrfccliiis  cx  coluinba,  cl  idco  l;inqiiam 


I.IIJI-R  VIGliSl.ML'S  SFXU.NDUS.  '  45^, 

monilc  ,  etvirgain  ;  vocatiunc  signainr,  jnslincaiione 
di-coratur,  glorificatlonc  cxaltai.ir.  Q„06  cnini  prmic- 
stinuvit,illosct  vocavit :  nuos  autcm   vocavil ,  iUos  et 
JHSl,f,cnvit    :  el  (j„os  j„siif,cavit ,   iUos  et   g!orif,cnvit 
(no,n.  vm,30).  Scd  1.:vt,  uldixi,  adli.ic   in  occullo, 
iibi  fii  el  conccplio  sancl;c  nbcrlatis.  Millilur  i.iKc.ii 
promissus  li.cdus  lan(|uam   mcrctrici ,  li;cdiis  cxpr.  - 
bratio  i)cccali ;  pcr  cumdcin  Odollamitcm  ,  tai.q.iam 
incrcpanlcm  ct  diccntcm,  lUwraiio  viperarum  (Mutih. 
Jii,  7).   Scd   i.on   cam    invcnil  pcccati   cxpn.braiio. 
qiiam  mntavit  coiiressionis  amariiudo.  Posl  vcn.  j:iin* 
publicatis  sigiiis  ',  annuli,  monilis,  cl  virg;c,  vicii  ic- 
iiHMcj.idicaiitcs  Ji.d.eos,  qiiorumjam  pcrsonam  Judas 
ipsc  gcslabat,  qi.i  bodi(V|uc  dic.nl  iion  Iiinc  c.^sc  po- 
pulum  Cbristi ,  nec  babcrc  nos  scmcn  Abra!.:e  :  ^ed 
prolalis  ccrlissimis  documcntis  iiostnc  vocalionis,  j.i- 
siificaiionis,  glorificalioi.is,  sine  dubio  co.inindcntur. 
01    i.os   magis  qi.am   sc  jiistincaios  essc  latcbimtur' 
Ei.uclcatius  ba!c  ct  mcmbratim  q.iodam  modo  ariicii- 
ialimqiic  scrularcr  alqiie  dissercrcm,  quanl.im  intcn- 
lioncm  mcam  Dominus  adjnvaret,  nisi  n.e  ab  bac  I .- 
boriosiorc   diligei.iia ,   finicndi  hiijus  operis,    quod 
pl.is  q.iam  vclicm  jam   prolixum    csl,  c.ira   pn.hi- 
berct. 

CAPUT  I.XXXVII. —Nunc  pcrcalum  David  (|[ 
Reg.  XI),  qiiid  in  prophctia  signi(ic..vcrit,  q.iania  p..s- 
sum  brcviiaio  pciMrii.gam.  Nomii.a  .|.iippe  ipsa  in- 
l.T|,rela!a  s..lis  osKmi.I.u.i  ,p,id  eiia.n  l.oc  r:ui.m,  pr;v- 
liguravcril.  David  ii.lcrprctalur  Maiiu  fo.iis ,  sive 
Desidcrabilis  :  et  qnid  fortius  Lconc  illo  dc  tribii'j.,d'. 
qui  vicit  m.ind.im  (Apoc.  v,  J>)  ?  el  qiiid  dcsidcrabi-! 
liiisiIIo,dc   quo  propl.cla  dicit,    Vniicl  desideratu» 


Odoliaiiiitcs  vcre  tcstimoniiiiii  perbil.uil  iii  aqua  (Id.  omnibus  cjcnlibut  (Aggai  11,  8)  ?  ncrsabec  iiilcrpict:itiir 
III,  21,  22).  Veiiil  autcm  Dominiis  ad  ..ves  l.mdcndas,  Pmeiis  satictatis  ,  sive  Putcus  scpiimns  :  qii.ui.Iibct 
hoc  esl,  exonciMmlas  sarcinis  laboriosis  ,  cx  quibus      amem  harum  nominis  li.ijus  inicrprciaiiomim  in  id 


Ecclcsia;  laudal;c  iii  C:.iilicis  canlicorum  dciitcsesscnt 
vclut  grcx  dclonsarum  (Cunt.  iv,  2). 

CAPUT  LXXXVI.  —  Jam  Tbamar  Ii:ibilum  mu- 
lel ;  nam  et  Commulans  iiilerprelaliir  Tliamar :  scd 
in  ca  prorsus  iiomen  amaritudinis  inaneat;  iion  illiiis 
;.inariliidinis  in  qiia  Doniino  fcl  nii.ii.slravit,  S(;d  iliius 


qiiod  diccrc  i..lc..di s  ,  assiimamus  ,  saiis  congruit. 

Nam  ei  iii  Canlicis  canlicoriim  spons;i  illa  Kcclcsia 
csl,  qua;  vocalur  puteus  uqua:  vivw  (Cant.  iv,  15)  ;  et 
buic  pulcoscplen:.iii  numeri  nomeii  in  Spi.iuis  sancli 
signilicaiionc  c.njm.giiur;  proptcr  raiioncm  Pciite- 
cosles,  qiio  dic  de  cado  n.issi.s  S|.irii.is  sancius  vc- 


in  qua  I'clrus  aiiiarc  llcvit  (Mullh.  xxvi,  75).  N:im  ct  ""  (^*<^'-  "  •  ^  4).  Dc  sc|)limai.is  cnim  consi:irc  ("imi- 

Judas  lalincConfe.ssioest.  Confcssionicrgoa.iiaiitudo  *'^'"  '"*-'**l""'  '^iem .  Tobi;c  qno(|.i,;  Scri|.iura   lcstatur 

misceatur,  ut  vera  roenitenlia  prxsigi.etur.  Ilac  poj-  (Tob.u,  sec.  LXX).  Ad  quadragiiit:i  novem  aulcm 

niteiilia  fccundalnr  Ecclcsia  in  omnibusgciitibus  con-  'I"*'^  ^si  scpiics  scplcni  ,  u..iim  additur,  qno  uini.il 

liliila.  Oporiebul  ci.im  CUrisinm  puii,  ct  resnrtjcreteT-  commendaiur.  In  liac  r.lione  vivit  apostolic;i  ill.i  sen- 


tin  die,  et  prwdicari  in  nomiue  ejus  paeuilenliam  et  re- 
ntitsionem  peccaiorunt  per  omnrs  gentes,  incipicniibut 
ab  Jcrusatem  (Luc.  xxiv,  4G,  47).  Nam  el  ipsc  habi- 
iiis  mcrctricius ,  coi.fessio  pcccatorum  est.  Typnm 
qiiippo  jai.i  Kcclcsix'  gcril  Tham.ir,  cx  Cciilibus  cvo- 
vjliv,  S(.'dcns  cuin  I.oc  liabiiu  ad  portam  yEi.aii,  vid 
/Enaim  ,  quod  inlcrprctaiur  Fontcs.  Cucuiril  ci.im 
^clul  ccrvus  :id  fontcs  a.piariim  ,  pervenire  ad  snncn 
AbrahiK  :  illic  a  noii  agiiosccnie  fcialur,  qiiia  de  iJU 
pra-diciiim  cst ,  Populus  quem  non  coguovi ,  scrvivil 
tn/ii  l/VW.  xvii,45).  Accepit  in  occullo  aunuhim  , 

«  Km.  Kr.  ri  \  hircs  M.ss.,  lctrarchin. 
S.*.>(;t.   AiGiST.   MII. 


Icntia  :  Su/fcrenies  iniiccm  in  dHeciione,  siudcuies  srr- 
vare  unitatem  spiiitus  in  viuculo  pacis  (Ephes.  iv.  2,  5) 
Dono  ita.|iie  spiritii;.li ,  boc  est  scpionario,  uJxl  ,.«1 
Kclesi:i  piitciis  saticlatis  :  ,|ni:.  f.,cius  est  in  ca  (on, 
aqua;  suncnlis  in  vitum  wlcrnum,  ,|t,aii,  qui  I,;,bu,-ril ». 
nousiliel  in  (vlernum  (Joun.  iv,  II,  13).  Crias  vcrc- 
qni  fiicrat  n.ariliis  cjiis,  quid  aliud  qinm  diaboliim  ,  o 
luiiiis  siii  i.itcrprciaii.Mie  significal  ?  C.jiis  erant  pes- 
simo  c)nj..gi„  deligati  omiics  ,|.u,s  gralia  Dei  libciai, 

g„]sf''  """""'"  "''■  """  '"'    '■'  '■'■•  *'  '■'■'■ '  rmch  si 

[Qttinzt  ) 


AW 


CO.MKA  I  ATlSilJM  SIA 


iil  l']c<;lc»ia  siiic  maciila  cl  rii{;:i  Siil\alori  proinio  co- 
luilcltir  {Kplics.  v,27).  llrias  n  iiih|iu;  inicrprcliilnr 
Liix  iiiea  Doi :  CIiclUciis  '  aiiloiii,  Aliscisiis,  sivc  (|iio(l 
iii  vcrilalc  non  slclil  {Joan.  viii  ,  44),  scd  a  Iiicu  siia 
fitiperna  ,  qiiam  dc  Dco  liahclial ,  siipcrbi.c  incrilo 
nbscisus  esl;sivc  (inoJ  cadcndo  vcris  viribiis  pcnli- 
lis,  transfigiiral  sc  lamcn  in  ang  .Iiini  liicis  (H  Cor.  xi, 
14),  audciis  adliiic  dicrrc,  Liix  nica  Dcicsl.  Krgo  islc 
qnidi:m  David  gravilcr  sctdcratcqiic  peccjivil ;  qnod 
srcliis  cjiis  cliani  pcr  proplicLiin  Dcus  argnil  incrc- 
panlo,  ct  ipsc  abluil  pocnilcntlo  :  vcruinlaincn  ille 
ditsiilcrabilis  omnibus  gcnlibiis,  adamavil  I^ccicsiani 
siiper  tcclnni  sc  lavantcin,  id  cst ,  muiid;inlcni  se  a 
sordibus  su>cnli  ,  cl  domiim  liitcani  spiriluali  conlcin- 
pl.itionc  iransccndenlem  alqiic  calcnnlem  ;  cl  inclioala 
<  niii  illa  priniic  conventionis  nolilia  ,  post  :ib  ea  pcni- 
Ins  scparalum  diiiboiuin  occidit ,  cam(|uc  sibi  pcrpc- 
itio  connnbio  copiilavit.  Oiicrimnscrgo  pcccaliim,  sed 
proplieliam  non  exstinguamiis  :  amcmiis  illinn  David 
quantnm  amandus  est ,  qui  nos  a  diabolo  pcr  miscri 
4:ordiam  libcMvil ;  amcmus  el  istiim  David,  qiii  tam 
gravc  in  scTuInus  iniquilalis  p(£nilcnli:c  liumililale 
sanavil. 

CAPUT  LXXXVni.  —  Jam  de  Salomone  qu;d  di- 
ram,  quem  vchemcnlcr  argiiit  saiicia  Scripliira  ai(|uc 
condcmnal  (III  lleg.  xi) ,  niliilque  de  poeaileiilia  cjns 
>cl  in  cuin  indnlgenlia  Dei  nmiiino  commcmorat? 
Ncc  milii  prorsus  occurril,  quid  sallcni  iii  alicgoria 
boni  significet  Ikkc  ejiis  flenda  subversio;  nisi  forte 
qnis  dicat  mulicres  alicnigenas,  qiiarum  amore  cxar- 
scral,  signilicare  Ecclesias  eleclas  de  Gcnlibus.  Pos- 
set  hoc  fortasse  non  absurde  inlelligi ,  si  illac  proplor 
Salomonem  dcserercnt  dcos  suos  ,  etcolcrcnl  Dcinn 
cjus   :   cnm  vcro  ipse   prouier  illas  ofTi-ndil  Deiim 
siium,  el  coliiit  deosearum,  non  esl  quid  inde  boni 
conjectare  possiinus.  Ncc  lamon  niliil  arbilror  signi- 
licare;  sed  malum,sicut  de  uxore  filiabusque  Loib 
diximus.  Apparel  enim  in  persona   Iiiijus  Salomonis 
el  mira  cxccllontia,  el  mira  subversio.  Quod  igilur  in 
illo  diversis  tcmporibus  cxslilit,  prius  bonum,  et  po- 
sterius  maliim ,  hoc  in  Ecclcbia  in  islo  adliiic  saeculo 
simul  uno  lciiiporc  oslcndilur.  Nani  bono  illius,  bo- 
nos  Ecclesi;R;  nialo  auloin  illiiis,  malos  Ecclosioo  si- 
giiificaios  piilo  :  ianf|iiain  in  unilaie  uniusarea;,  sicut 
in  iI!o  uno  liomine,  bonos  in  granis,  malos  in  palea  ; 
nt  in  unitatc  uniiis  scgelis,  bonos  in  trilico,  malos  iu 
zizaniis  {MaUli.  iii,  12,  el  xiii,  30).  Si  quid  liinc  saiie 
his  quac  de  illo  scripta  siint  diligcnlius  porlraclalis  , 
sivi  mibi,  sive  doclioribus  al(|ue  melioribus,  aliiid 
probabilius  elucere  potucrit,  nunc  tamcn  non  eam 
rem  ita  dimisimus ,  ut  inlenlionein  nostram  in  alia 
prnpor;intcm,  laniiu;im  intcrrupla  sericscoiilcxtionis 
iniptdi;)!. 

CAPUT  LXXXIX.—  Dc  Osce  aniem  propbcla,non 
a  mc  opus  csl  dici  quid  illa  jnssio  faclumvc  signilicct, 
qiiod  dixit  Dominiis  ad  Osee,  Yade,  et  accipe  libi 
vxorem  fornicalionis  ,  el  fac  filios  de  foniicalioue  ;  cuin 

'  Inv.,  trelliwus.  At  Mss.,  rhcUcvnx,  uli  .scris  tum  csl  aj  ud 
\W  ,  jjl,  ( clluvits,  ul  a,  11(1  .\iii.  et  l.r. 


.mciij;i;m.  s.  auglstim  4go 

saiis  hoc  ipsa  Scriptura  demonstret  unde  ct  quarc  sil 
dictuin.    Scqiiitur   eniin  :  Quoiiinm  fornirain  {oniini- 
Oiliir  lerra  u  Doiiiino.  l.l  ubiil ,  et  uccepit  Comcr  filiatl 
f)i'bclaiiii ;  et  coneepil ,  et  pcperil  ei  ftlium.   El  diaa 
Domiim»  nd  eum  :  Voca  nomen  ejut  Jezrahel ;  quoniam 
udlinc  iiiodiciim  ,   el  visilabo  saiKjuiiicm  Jezruliel  super 
doiiium  Juda,  el  (luiescere  fiiciam  el  uterlam  reynum 
domtis  hrad.  Et  erit,  tn  illa  die  conteram  arcum  Jsriiel 
in  valle  Jezruhel.  El  concepit  udliuc ,  ct  peperit  filiam 
l''.t  di.tit  ei  Doiiiiniis  :  Voca  nomen  ejus,  Absque  mineri 
cordla  :  iinid  non  uddam  ullra  misereri  domiti  Isrtiel,  sed 
oblivione  obliviscar  eorum;  et  domuiJuda  miserebor,  et 
salvabo  eos  in  Domino  Deo  suo,  elnon  salvabo  cos  in  urcu, 
et  in  ijladio  ,  el  in  beilo ,  el  in  eqiiis,  et  in  equitibus.  ICt 
(ibluctavil  eam  qua;  eral  absque  misericordia  ,  et  conce- 
pil ,  ct  peperit  ftlium.  El  dixit  ei  Dominus  :   Voca  no- 
men  ejus,  Non  populus  meus ;  (]uia  vos  non  populns  metts, 
el  cgo  non  ero  vester   Dciis.  Et  erit  numerus  filioritm 
Israel  quasi  arena  maris ,  qnce  sine  mensura  esl ,  et  non 
uuinerabitur ;  et  erit  in  loco,  ubi  dictum  est  eis  ,   Non 
populus  meus  vos,  diceliir  eis ,  Filii  Dei  vivi.   Et  con- 
ijregcibuntuT  filii  Jiida  el  filii  Israel,  et  pouent  sibimcl 
caput  unum ,  et  asccndent  de  terra ,  quia  magnus  dies 
Jezraliel.  Dicile  fralribiis  vesliis  ,  Populus  meus  :  et  so- 
rori  vestrce,  Misericordiain  cousecula  {Osee  i,  2,  ii,  I). 
Cum  ergo  jussi  el  facii  hujus  figuram  ipse  Dominus 
per  camdcm   Scripturam  evidcnter  aporiat,  cnmqiie 
ap:isl(p|ic;c  Litlenc  lianc  proph.-iiam  completam  in 
Novi  Testamenli  prxdicalione  lestenlur  :  quis  cst  qui 
audoal  dicere,  non  proplerea  jiissuni  ct  factuin  ,  pro- 
plcr  qiiod  se  jussisse  et  Propbctam  fccisse  ,  ipse  iii 
sanclisLilleris  quijussitexponit?  Ait  enim  Aposiolus 
Pauliis  :  IJt  notas  faceret  divilias  gloriv  siice  in  vasa 
misericordice ,   quce  preepuravit   in    gloriam;   qttos  et 
vocavit  nos ,  non  solum  ex  Judocis ,   verum  etiam    ex 
Genlibus  :sicut  el  Osee  dicil,  Vocnbo  Non  plcbem  uieam, 
plebem  meam  ;  et  Non  dilectam,  dilectam  :  eteril  in  loco, 
ubi  dictuin  est  eis  ,  Non  Populus  meiis  vos ,  ibi  voca- 
buntitr  ftlii  Dei  vivi  {Rom.  ix,  25   2(').   Iloc  ergo  de 
Centibus  propbelalum  Paulus  oslendit.  Unde  cl  Pe- 
Irus  scribens  ad  Gcnles,  Prophcta  qnidem  ipso  non 
nominato,  propbeliam  lamen  ejus  verbis  suis  inseril, 
dicciis  :  Vos  antcin  genus  elcclitm,  rcgale  sacerdoliuin , 
geiis  snncla ,  popnlus  acqnis-lionis ,    qiio  virlnles  eju» 
(innuntielis ,  qni  de  tenebris  vos  vocarit  in  illud  adini- 
rabile  luincn  suuiu  :  qui  aliquando  non  popidus  ,  nunc 
auleiu  populus  Dei  ;  quorum   uHqnaudo  non  miserliis 
esl ,   nuuc  aiilem  miscrelur  (I  Pctr.   ii,  9,  10).    Ilinc 
evidenler  apparel,  quod  pcr  Propbetam  diclumest, 
Et  erit  numerus  filiorum  Israel  quasi  arena  maris ,  qu(e 
sine  mensura  esl ,  et  non  uumcrabilur ;  el  qiiod  consc- 
qucntcr  adjunclnm  esi ,  Et  erit  in  loco  ,  ubi  diclum  est 
eis ,  Non  populus  meus  vos ,  dicelur  eis,  Filii  Dei  vivi  : 
non  omnino  de  illo  Isracl  csse  diclum  ,  qui  est  seciin- 
diim  cariicm;  scd  de  illo  de  quo  Apostolus  Gcnlibus 
dicil ,  Vos  ergo  Abralice  seinen  estis  ,  secuudnm  promis- 
sioucin  liceredes  {Galal.  iii,  29^.   Scd  quoniam  et  de 
illo  Jud;roriim  •  mulii  crcdidcrunt  el  crcdiluri  sunl 

'  l-.r.  ct  I.OV.,  dc  illa  Jiidiva.  M  >iss.,  de  illo  Judcvonm : 


(fl.ini  inde  oraHl  el  A|H).sloli ,  intli;  loi  luillia  (in.i'  in 
Jcrusalcm  Aposlolis  sociala  snni  [Aci.  ii,  il  ,  ci  iv, 
4],  iiule  tcclcbi.e  ilc  qnilnis  ad  Gaiaias  ilicil,  Eram 
aulem  ignotus  fncie  Lcclesiis  iudivosqua:  suul  in  C.liristo 
[Cuht.  i,2i]  :  niule  cl  laiiidcni  angnlarcm  in  Psal- 
Hiis  appellaUini  Doiiiinuiii  [Psal.  cxvii,  2-2]  sic  inler- 
pretalur,  iinoil  iluos  paiieus  \i\  se  ip>o  conjunxeril , 
circumcksioiiis  vidcliccl  cl  |MM|nilii ,  ul  duos  coudenu 
M  se  unum  mvttm  liominem  ,  (aciens  pncem ,  ct  com- 
viutaret  utrosque  in  uno  corpore  Dco  ,  per  crucem  inter- 
ficiens  iniminlias  in  semelipso  .  cl  reniens  evangelizarel 
pacem  iis  qui  loncje  et  iis  qui  prope,  id  esl ,  Gcnlibns 
loiige  el  Jud.cis  prope  ;  ipse  est  enim  pax  nostrn  ,  7«/ 
fecil  utraqtte  unum  [Ephcs.  11 ,  i  1-22] ) ;  mcrilo  el  isle 
Iiroplicla,  (ilios  Juda  ponens  pro  Jnd.cis,  el  filios 
kraei  liro  Cciilihus,  Kt  congregabunlur,  iiiqiiil , /;7(/ 
Judu  et  filii  Israel  pariler,  et  ponent  .<iibimet  cuput  unum, 
et  atcendent  de  terra.  Iluic  ilaquc  proplicli;e  laiu  iii.i- 
iiifesle  ipso  rcrum  effetiu  declaralx,  qui^qnis  conlra- 
dicil ,  non  soluni  propliclicis  ,  vcriim  cii.iinaposlolicis 
Lillcris;  iicc  soluin  tiuibiislibtl  li.l>ris,  vcruin  iii;uii 
robiis  iinplclis  cl  clarissiinn  luce  pcrfnsis  ,  inipndcn- 
lissime  conlradiiil.  Alinnid  crgo  forlassis  diligo;iliii- 
ris  requirebal  iiucniionis  Jiuhu  factnni,  nl  li;i:c 
rornic.iria,  (|U;e  significal  Lcclc.-iani  dc  gciUiliiiin 
superslilionum  proslilulione  colicclam ,  in  li;ibitu 
iniilicris  illius  qn;c  Tliainar  appcllala  csl,  posscl  ag- 
lujsci  :  Iiic  aulein  cniii  ii>sa  Scriplura  sc  aperiat , 
cuinquc  .Aposlol  )ruiii  oinsdii  ntilins  Liltcris  illiislrc- 
lur,  iiuid  liic  iilicrius  imiiioramnr,  ac  non  jani  vide- 
nius  quod  icsLU  de  f.iiiinIo  Dci  Moyse,  (|uid  eiiain 
ipsa  signinceiU  qn;e  Faiislns  objccil  ? 

CAPLT  XC. — Qiiod  iniiii  lialrciiidciendcns,  occi- 
«lil  itgyplium  ,  ciiivis  facillinie  otcnrril,  injiiriosnm 
nobis  in  liac  pcregrinatione  di:d)oluiii  a  Doniino 
Cbristo  nobis  defcnsis  occidi.  Quod  vero  in  nrena 
«iliruit  iiUerempluin  {Exod.  11 ,  12) ,  manifcsliim  csl 
rjns  jam  morlicinam  prxscnliam  iii  cis  latere ,  qiii 
non  liabeiU  slabile  finidanientum.  Uiide  Ecclcsiain 
nominus  super  |ielrani  adifical;  el  eos  qni  audiiinl 
verbiim  ejns  el  faciunl ,  comparat  prudenti  viro  qni 
a-dificat  doinum  siiani  super  pctram  ,  iie  lcntalioni- 
bus  ccd.U  el  corriMt :  ill.is  antcm  qui  andiiint ,  et 
iioii  raciunt,  coinparat  slullo  aHlilicanli  siipcr  nrcnain, 
ciijus  tentala  dumus  ,  ruiiia  fil  magna  (Mallli.  vii, 
21-27). 

CAPLTXCI.— QnodvcroevspoliavitiCgyptiosjiissii 
Diiinini  Dci  sni  ii.jivd.  111,  22,  xi,  2.  et  xii,  55, 
r>()),  iiiliil  iiisi  justi>sinic  jnlieiUis ,  (juid  pra-fignra- 
\erii ,  jam  in  quibiisdani  libris,  qiios  dc  Doctrina 
tlirisli.ina  pr.ciiotavi ,  qu;intiiiii  iniiii  tunc  occurrit  , 
iiic  recolo  posuisse  (Lib.i,  cnp.  -10)  :  (jiiod  nnro  ci 
:irgciilo  et  veslc  yEgyplioruin  sigiiifical:i'  sml  qn.id.nii 
(lociriiio;,  qu;c  in  ipsa  consucludinc  Gcnliuin  11011 
inulili  studio  discanlur.  Sed  sivc  boc  significii,  sivc 
iliud  quod  ex  ip>is  Genlibus  aiiinix  prc:ios;r  Inn  |ii::ni 
vasa  aurea  et  argentca  ,  ciim  snis  ntii|ii(;  corporibus. 


L.ni.U  VlGLSIMllS  SECI.NDIS.  -iO» 

qiiod  \csl(S  signilicaiil ,  adjnngnnl  sc  piipnlo  Dci ,  nl 
siiniil  dc  lioc  s;ccnIo  l:uiqnam  dc  .ligypto  iibcicniur; 
sive  lioc  ergo  ,  sive  illud  ,  sivc  aliiiuid  alitul  biiii-  fue- 
ril  figiiraiiim  ,  ccrtuni  csl  lamen  cis  qni  lias  Liltcns 
pie  lcgiiiU ,  non  friislra  nciiue  sinc  pncnnntinliinio 
rtilnrornin  csso  iila  jiissa  ,  facla  ,  coiiscripla. 

C.\rLT  \CII. — Jani  porro  dc  bcllisqiVepcrMoysoii 
gcsta  sunt ,  nimis  longuni  cst  oninia  pcrtraclnrc.  Sa- 
tisergosit  qiiod  de  illo  bcllo  gcslo  cnm  Ainalccli 
(Exod.  xvii ,  8  IG) ,  jam  snperius  iii  Iinc  ijiso  opcrc, 
(pio  Fausto  rcspoiulco,  qiiaiUnin  salis  pro  snsicplc 
ncgotio  vidcbaliir,  quid  propliclue  pr:rmitl(^rcl ,  (piiil 
inyslcrii  coiitiner.i,  exposni.  Ninic  illiul  vidcamiH, 
in  q-io  crndclil:ilis  viliuin  solent  objiccrc  Mnysi,  vel 
iiiinii  i  Iiiiriiiii  I.iilciaruin  ,  vil  cxj  crlcs  oiniiiiim  lil- 
leniruni  :  quod  qiiitloiii  Fausliis  iioii  cxprcssc  po^iiil , 
ciim  dicerct  qnod  crudclia  mulia  el  iiinndnrit  ct  fc- 
Ctiit.  Scd  qiiia  novi  quid  inaxime  ct  invidiosc  jactarc 
consticvcrinl ',  idco  ipsc  hoc  cominen-.oravi,  siipc- 
riusi|uc  dcfcndi ,  nc  quidi|iiani  iii  co  f.iclo  essc  ( ri- 
minis,  vcl  ipsi  Manicluviqui  coriigi  vclle::t,  vel  ipii';- 
qiiam  alius  iinperiloriim  ant  impiornm  putarct  Nunc, 
anlcin  (iuid  cliam  piOpli(ii(;r  significntionis  liabiicrit 
rei|iiireiulnm  est,  qiiod  cx  eis  ninllos,  qiii  sibi  ;il)s- 
Ciitc  ipso  idoliim  f.ibric:ivt.iiiiU  ,  siiic  n1l:i  ciijiisq;:;uii 
neccssitndinis  disliiiciiono  jus-,ii  inlorimi  (!d  xxxiij. 
Facilo  csl  ut  intelligatur  hoininiini  illoiuin  inio- 
rcmptiiiiicm,  sigiiificnre  viliornm  laliuin  iiisccu- 
lioiiem»,  qualibus  illi  ad  eanidcm  idololaliiain  dcnn- 
xerunl.  In  talia  quippe  vitia  s;cvirc  iios  jiibcl  Ps;»l- 
nius,  ciim  dicil  :  Irascimini ,  ct  nolits  peccare  (Ps<l. 
IV,  r).  In  lalia  vitia  s.x'vire  nos  jubet  Apostolus,  cnni 
dicil  :  Morlificale  membra  vesira  qna  sunl  super  ler- 
ram;  fornicalionem  ,  immunditiam ,  luxuriam,  coneu- 
piscentiam  malam  ,  el  avarilium  ,  quw  est  idolorum  ser- 
vitus  (Coloss.  111 ,  5). 

CAPUT  XCIII. —  Scd  qiiiilsibi  vclit,quod  priiis  fe- 
cit,  ut  ipsuni  vituliim  igiie  coinburcrct ,  iiiiiiiitalini- 
(pie  concideret,  cl  in  aqiiam  sp:irgcrcl,  el  polimi 
popnlo  darcl ;  majorom  iiilciitioiicin  pciscrutaii(l;c  si- 
giiificalioiiis  inquiril.  Si  cnini  tabulas,  quas  digitt» 
Dei,  hoc  cst  opcratioiic  Spiritns  saiicti ,  Kr'pt;is  ac- 
ccpcral ,  idco  fregil^qiiia  intligiios  cos  ipiiliiis  cas 
Icgcrcl,  jiidicavit :  si  deniquc  nl  ali  cis  ilb;  \  il iili:s  pcnilus 
abolcrctur,  inccndil  cuin,  coiitii\it,in  atpia  s)iaisil 
atqnc  submersil,  ulqiiid  et  potiini  htic  popiilo  iledit? 
Qiicm  non  excitct  f;iclnm  linc  ad  inqnirendam  et  inlcl- 
ligcndam  proplictic;im  signilicationein  ?  Occurrnt  cr^o 
j:iin  iiUciitis  mcntilius  ,  tiinipinm  di;iboli  corfHis  in  vi- 
tnlo ,  idcst,  lioinines  in  oinnibus  gcntiliiis ,  qiiibns 
ad  lia:c  sjicrilcgia  caput,  Iioc  est ,  auctorest  dialmliis. 
.'\ui-cum  prnplcrca ,  (|iii:i  videiilnr  i(liil(il:ilri:r.  ritiis 
vcliU  a  s:i;>ioiililM;s  iiislitnii  :  tlc  qnibiis  dicit  Apdst  - 
liis,  (^KOHiV/jH  cognoscenles  Deum,  uon  sicut  Deum  glo- 
rificaverunt,  atil  gralius  egrrunt ;  sed  evanuerunt  in  co- 
gilationibus  suis,  ct  obscuratum  esl  insipiens  cor  eorum  : 
diceules  s:  csse  sapientes ,  siulli  fmti  sunl ,  et  iimmt^- 


■.'1  cst ,  de  illo  lMat'1  scciuiduin  carnein ,  qui  cst  Judoco- 
ruuj. 


'  si.-  Mss.  rdil.i  vero,  fOHxi/frcci/. 

'  \isb.  (-111  liuiit  vcrl  uiii,  iiisicitlionem. 


4C3 


CONTRV  FAIISHJM  MAMCII>^IJM,  S.  AlJCCSTINr  4^'. 


veiitHt  (jloriam  vicorruptibHis  Dei  iii  tiniilitudiiieiu  iinn- 
^liiiis  corruptibilis  liominis ,  et  vclncnun  ,  el  quadrttpe- 
diim  ,  et  serpenlittin  (lioin.  \ ,  21-27)).  V.x  U:\(:  (|ii:isi 
sapioiilia  islc  viliiliis  aiirciis,  (|ii:iii;i  sol(;l»:iiil  A^-y- 
|ili(iriiin  clinm  ipsi  prim.iKts  cl  tniKiuam  tUnM  lioiiiincs 
julorarc  (igmcnla.  Iloc  cigo  viliiio  sigiiilicaliim  csl 
oiiinecorpns,  iiJ  csl,  omnis  sociclns  Gciililiiim  ido- 
I(»lalri:c  dcdiloniin.  Ilanc  sacrilcgam  S(»ci(;t;aem  l)o- 
miims  Clirisliis  illo  igtic  comburil,  dc  (jiio  iii  Kvan- 
gclio  (licit,  Igncm  veiii  miiteiein  lerrnm  {Liic.  xii,  ^19): 
m  qiioniam  iion  cst  qni  sc  abscondat  a  calorc  cjiis 
{Psal.  XVIII,  7),  dnm  in  cnm  crcdunl  Ccntcs  ,  igno 
viitntis  cjns  diabolica  in  cis  forma  solvalur.  Toliim 
«iciiide  corpiis  illiid  comminuilur,  id  csl.ab  illa  mal;c 
conspTali(»nis  connalione  discissnm ,  vcrbo  vcrilalis 
liumilialur  :  ct  commimilum  in  aquam  miltilur,  iil 
<(.s  Isracliuc  ,  id  cst,  Evangclii  pr.Tdicalorcs,  cx 
U.iplisuio  in  sua  moinbia,  lioc  csl,  iii  corpus  domi- 
nicumtransfcraiit.  Qiiornm  Israclitarum  Pctrode  ipsis 
Gcnlibiis  diclum  est,  Macta  et  mandiica{Act.  \,  13). 
Si,  Macta  el  maudnca  ;  quare  non  cliam,  Concidc  ci 
l»ibc?  Ila  iilc  viliilus  per  ignem  zcli  et  acicm  vcriti 
t't  aqnam  Baplismi ,  ab  eis  potius  (luos  absorbcre 
conabatiir,  absorptiis  esl. 

CAPUT  XCIV.  —  Si  crgo  b.TC  qnoqiie  loca  Scri- 
plurariim,  dc  quibns  eisdem  ScripUiris  calumni:iiiliir 
lurretici,  perscrulala,  et  quodam  modi»  intcrr(»gala, 
<|uanio  vidcnlur  obscm  iora ,  taiito  miiabiliores  in  se 
inyskriorum  lliesauros  latcre  respoiidenl ;  quanio  in.i- 
gis  impiorum  blaspbcma  ora  obmulescere  omnino 
debeiit;  cum  oppilanUir  apeilissima  vcrilalc,  conlra 
quain  piaifocalo  spirilu  qiiid  mussitcnt,  non  invc- 
iiiunl;  ct  malunl  niiseri  manifcstalione  ejussuas  faii- 
cesoblur.iri,  quain  suavilale  peclus  impIeri?Clirisliim 
igitur  sonanl  ba'C  omiiia;  capul  illud  quod  jam  asccn- 
dit  in  coclum,  cl  lioc  corpiis  cjiis  quod  usqiic  in  finem 
laborat  in  lerra ,  scribcnlium  Liileras  vere  sacras 
omnis  pai  turivit  iiilcntio  :  nec  esse  quid^jnam  credcn- 
dum  csl  Librorum  propliclieoriim  conlextione  naria- 
Unn,  qiiod  iioii  siguiiicct  rrupiid  fuliiroriim ;  nisi  qiia; 
idco  posila  suiit,  nt  ex  cis  qiiod:im  modo  reiigenUir 
ca,  qu3e  illum  regem  populumque  ejus,  sive  propriis, 
sive  figuralis  locutioiiibns  rebusve  pnBnniilienl.  Sicut 
enim  in  cilliaris  cl  bnjusccmodi  oiganis  mnsicis,  iion 
quidcm  omnia  qii;c  langimlur,  canorum  aiiquid  reso- 
nanl,  scd  lanlum  (Iiord:i'. ;  c:rlcra  tanieii  iii  tolo  ci- 
tbar:c  corpore  ideo  Hibricala  sinil,  nl  csset  iibi  vlnci- 
rcnlnr,  uiidc  ct  quo  U;ndcrenlur  il!;r,  (inas  ad  canti- 
lcnac  suavilalem  modulalurus  el  p^ncussurus  csl 
artifcx  :  ita  iii  bis  propbelicis  narralionibus,  quai  de 
rtbus  gcslis  bominnm  propbelico  spiriln  deligiiiitur, 
ant  nliqnid  jnm  sonanl  significatioiie  fiilnroriim  ;  aiit 
si  nibil  tale  significanl ,  ad  lioc  inlerpommlur ,  ut  sit 
ui!d(iillasi«iiiiicantia  lampiam  sonantia  coniicclanUir. 

CAPUT  XCV.  —  Ilas  au'cm  rerum  gesiarum  allc- 
goric:is  narrationcs,  si  nolunt  liarelici,  sicut  a  iiobis 
cxponnnlnr,  accipcrc  ,  vcl  ctiam  niiiil  eas,  nisi  quod 
proprit!  si  naiit ,  si^nificare  contcndunl;  non  esl  lu- 
ctaridnm  cimi  hominibu-;,  qui  dicuiil,  Non  .s;ipil  palalo 


riico,  qiiod  sapcrc  dicis  tno  :  diini  inmcii  ea  qii.-e  di- 
viiiilnspr.ccipimiliir,  aiil  morcs  piclatcmqnc  fonnare, 
aiil  ali(|iiid  figiirilo  siguinc;irc  vcl  crtNlanlor  vel  iii- 
tellig;iriliir,  aiii  ulrunupic  polius  qiinrn  riculnim  :  dtim 
lanicri  ct  ipsa,  (|U:c  fignralc  dicla  vcl  f:icl3  inlcllignn- 
inr,  ad  eo^-dcni  inorcs  boiios  pi<;latcm(|uc  rcfcrantnr 
Ac  pcr  lioc  cliam  si  Maiiicli:f'is,  vd  (piibnviiic  aliis, 
dc  bis  fitrnris  rcrnm  geslanim  noslcr  displicol  iiilel- 
Icclus,  vel  ratio,  vei  opinio;  illiid  snfficial,  qiiod  pa- 
Ircs  nostri,  quibus  Dcus  perhibct  bon.TC  vilaR  alqnc  in 
suis  prxccpiis  obcdicnlia;  lcstirnoniiim  ,  ea  vcrilatis 
rcgiila  dcfciiduiitiir,  qii.c  nisi  pravis  et  dislorlis  ( or- 
dibns  displiceic  iion  [lossil ;  cl  quod  ca  Scriptnra,  cni 
perversilas  erroris  illius  ininiica  est,  in  qnibnslilK'! 
homimim  f:ictis,  qii:e  vcl  laiidavil  vcl  rcdargnit  vol 
lanliim  nai  rata  iiobis  jiidicnnda  proposuit,  ipsa  incul- 
pabilis  vciierabilisi|ue  porsislil. 

CAPUT  XCVI.  —  Quid  vero  ulilins  alquc  saliibriiis 
pie  legcnlibus  vel  audienlibus  ili.is  s;icr-as  Lilteras 
consnli  ac  prospici  poluil,  qnani  iil  non  srdiim  in  cis 
laudabilcs  iiomincs  ad  imilandiim  ,  cl  rcprcbci  sibilcs 
ad  cavcnduni  proponerentur ;  voriim  cliam  qux-dam 
bonornm  dcclinaliones  el  lapsus  in  maliini ,  sive 
iiidem  denuo  correcti  in  viam  rcdeanl ,  sive  irrc- 
vocabilcs  maneanl;  el  rursus  qna;dam  malornm  niii- 
t:itiones  ct  proveclus  in  bonum  ,  si'.e  pcrsovoraliiri , 
sive  in  prislina  iterum  rc.Iapsnri;  ul  neqne  jusli  in 
snperbiam  securilate  exlollantnr,  nec  iniqui  conlra 
mediciiiam  dcS|:eralione  obdurcninr?  At  illa  qiix  nc- 
qiie  ad  imit;iiidum  ne(|ne  ad  cavendum  facla  liomi- 
iiiim  pcriiiiciil,  ot  t^iiocn  in  sancla  Scriptiira  repe- 
riunliir;  aut  ad  illam  connexionem  posila  snnt,  qiii- 
bus  cccasionibiis  ad  res  necessarias  vcnialur  ,  aiil  co 
ipso  qiio  vidcnlur  superflua  ,  satis  adnionenl ,  in  eis 
qii;rri  oporlcie  niysiic.c  alicujus  sigiiific;itionis  oracu- 
Iiini.  Ncipic  enim  de  Iiis  libris  loqiiiniur,  in  quibus 
iinlia,  vcl  pauca  ac  noii  multa  aperlissima  pioplielico 
spiiilu  pra'nunliata,  jam  quoque  ipsis  rebus  implciis, 
aiiclorilatcm  divinam  fidelissima  et  pneclarissirna  ve- 
riUilis  liicc  teslanUir  ;  nl  omnino  dcsipiat ,  quisquis 
cos  siiperfiue  vel  quasi  falne  loculos  aliqiiid  put:it , 
qnibus  non  solum  omnia  hominiim  ingeniorumqnc 
genera  subdita  viJet,  veruin  eliam  hoc  ab  eis  pncdi- 
cliim  logil,  pcrfcclumque  cognoscit. 

CAPUT  XCVII.  —  Numquidnam  ergo,  si  qiiisquam 
legens  facliim  David,  ciijus  eiim  Domino  argiienlc  ac 
minanle  poeiiituit,  inde  sibi  ad  pcccandimi  fomitem 
praibcat ,  illa  Scriptura  culpanda  esi ;  ac  non  tanlo 
scvciius  i!Ie  damnandiis,  quanlo  potius  ad  se  vuliie- 
raiidum  aiit  occidendiim  abut\  voluil  ea  rc,  qiia;  ad 
sanandum  libcrai.diimqiie  conscripia  est?  Quia  eniin 
homines  in  pcccatum  lapsi ,  vel  superbia  iicgliguiii 
pcEiiitentia!  mcdicinam,  vcl  rccipiendx'  salulis  veiiiic- 
qiic  promeicnd:e  diffideiitia  peniliis  perenni,  de  lanio 
viro  exempliiin  propositum  esl,  quo  sanenlur  .Tgioti, 
non  quo  bi  qui  sani  sunt  saucicniur.  Neque  enim  ine- 
ditina;  viiiiim  esl,  si  vel  insani  sc  ipsos,  vcl  maligiii 
alios  fcrramciitis  incdicinalibiis  perimant. 

CAPLT  XCVIII.  —  Sed  lamen  hi  paircs   no^J.-i 


40^  Mni:u  victsiMij 

l':»iiiaicli;c  alniic  Pro|iliel;c  quibiis  la.n  illiiNlre  lesii- 

iiioiiiiun  saiiclilalis  alqne  pielalis  ea  Sirii»Uira  pcrlii- 

bel,  quiiiii  saluli  gencris  liumani  divinilus  ilispeiisa- 

lain  iiiin  n0g.1l,  nisi  (piis(|iiis  aul  eain  iie-cii,  aut  0111- 

nein  sciisiiin  ralionalis  (Oiisidcralionis  aiiiisit,  clianisi 

libiJinosi  el  crudeles  fnisseiil,  sicut  cos  Maniclia'oruin 

orror,  vcl  ixUins  fiiror  accusal ;  noniic  eliain  sic,  1101» 

dico  Eicdis  eoruni,  scd  ip>-o  eliam  deo   iliorum  do- 

nionstrarcnlnr  esse  mclii  res?  Noiinc  nielius  esl  cuiii 

pcllicc  voliilari  viruin  ciiin  feiiiina,  quain  cssc  since- 

rissimain  lucein  cl  niiscendo  se  lciiebris  inqninari? 

Ecce   bonio  avarilia?  ac  vcnlris  cansa  ii\iircni  siiain 

sororcin  ini-nliln^,  iii  ali(uum  conciibitum   vcndidil  : 

quanlo  ille  pcjor  cl  exsecialiilior  csl ,  qiii  naiuraiii 

suani  ad  libidinem  desiderniilium  simnlando  coapla- 

(.mi,  gralis  eis  polliicndam  corriini|)eiidamque  subje- 

cit?  Jitin  cum  filiabns  ipii  cliain  scioiis  concubueril, 

iioiiiic  ii.inus  inali  peipetial ,  (|iinm  (|ui  meiubra  siia 

oniiiitiin  Inliuni  pejorumipic  liirpitudinum  libidiiiibiis 

niiscct  ?  Quid  cniin  lale  ab  iinniiindis  flagiiinsisipic 

roinmiltilur,  ubi  non  doiis  vcstcr,  Manicluci,  lurpilu- 

dii.ibus  omnibus  poUuatur?  l)cnique,  si  verc  Jocob  , 

u(  nit  Fauslus  ,  inier  quatuor  uxorcs  foeda  concupi- 

sccntia  lanqnam  liircus  errarel ,  nullam  prcpa^inis 

ciirain  gcreiis,  sed  lasciv;c  siiliiis  voluplaiis;  (iiianio 

iiiiiius  iniser  esset  doo  veslio,  i|iii  noii  solnm  in  ipso 

ci  in  cjiis  qiinliior  uxoribns  onine  iilud  dedecus  luxu- 

ria;  paierctur,  omnibns   eoriiin  corporibus   iiiolibiis- 

(|uc  concrclus  ;  scd  in  ipso  liirco,  qiicin  viro  illi  sor- 

didns   cnmparavil,   omi.eni   illuin   geiiitalom   inotinn 

c.ibMeinqiie   pcrpelilur,   ct  ubiquc   tiirpi  condilionc 

pcrniivlus,  in  capro  innammatiir,  in  capra  scminatur, 

iii  bacdo  generalur?  Ac  pcr  boc  ctsi  Judas  non  lan- 

iiiin  fornicator,  sed  cliam  sciciis  nurus  su;c  ncfarius 

inccstalor  evistcrel,  in   illius  qiuiquc  inccsii  libidiiic 

deus  \esler  lixrerct,  sordcrct,  ardorcl.   David  aulem 

iniqiiilatis  poenituil,  qiiod  uxorcin  adainnvcrit  alienam, 

viruinque   cjus  niaiidarit  occidi  :  at  voro  dcuin  vc- 

slriiin  qiiando  poenilcbil,  qiiod  a  lariaroo  geiiorc  ina- 

sciilino  ac  fcmiiiino  principum  lciicbraruin  ad:imatiis, 

coium  libidini  sua  menibra  concessit;  nec  [naritiiiii, 

cujus  coiijiigcm  adamavcrat ,  sod  suos  filios  in  mein- 

bris  d.cmoniini,  a  quibus  dxnionibus  ipse  fuerat  ad- 

ainaliis,  occidil?  Scd  ctsi  non  pouiiluisscl  David,  noc 

jiistitia:  sanil;ilcm  tali  nicdicina  rccepisbct,  cliain  sic 

isto  deo  Manicbicoriim  melior  exstitissel.  Isle  (iiiippc 

uiio  ipso  r.iclo  piitciiius.  ct  aliis  talibus  qiiotqiiollibci, 

qiiam  iiiulia  iinus  lioino  possct  admillore  ;  ille  aiiieni 

jn  oinnibus  oinniuni  lalibus  faclis  coiiinii\lione  illa 

inembroruni    siiorum    turpari   polluiqiio  coiivinciliir. 

El  Osee   propbela  accusatiir  a  Fauslo  :  qui  si  mcro- 

tricem  lurpi  concupiscentia  captivatus  adainassct  al- 

que    du\i»set  ,  aniinas    ccrle  aiiibornm  ,   ct  biscivi 

ainaioris  ,  ct  obscocn;L'  merclricis  ,  p.u  los  cl  iiiciiibra 

naliininiquc  dei  veslri  cs^c  pr;cdicatis  :  illa  ergo  ine- 

relrix  ;  quid  enim  nnibiani  veibis,  ct  iion  pl.uie  di- 

cai»?  illa  meretrix  esset  deiis  vester.  Ncqiic  enim 

polestis  dicerc  qiiod   scrvala  ;ilqnc  in(Oiru|ila  su:c 

sanciitite  nntnr.T,  illi  meretricio  corpoii  iioii  lig;itus, 

bcd  prx'icuialu&  incidci  cl  :  scd  cl  iniiuiuaiisiiinia  Ctbo 


S  SECUNDLS.  4G6 

isia  moinbra  dci  veslri,  ct  ob  Iioc  magna  piirgaliono 
indigcre  f;ileniini.  Illa  eigo  mcrclrix  ,  de  qiia  lioini- 
nciu  Dei  aiidotis  argiicro,  dons  vcsior  cssel,  etiamsi 
iioii  csset  iii  nieliiis  caslo  conjiigio  (onimul.ita  :  aul 
si  noii  vultis,  parlicnlam  ccrlc  dci  vcslri ,  liix*!  mi- 
iiiiDam  ,  iioii  ncgalis  ilbim  aniinam  nierelricis.  Iloc 
crgo  jam  inclior  doo  vestro,  qiioniam  ipsa  una  incie- 
Irix  esset,  ille  autcm  condilioiio  su:c  illins  coinini 
tioiiis  univeiso  goiieri  tciiobrariim  ,  iii  (imiiibus  me- 
relricibiis  prostitiiitiir  ,  iii  omiiibus  doniqiic  ni:iiilius 
ac-  femiiiis  lale  v;ir;C(pie  f(nnioantibiis  et  seso  cor- 
riinipoiilibns,  volut;ilur,  solvilnr,  illigaliir,  rursus  iii 
eoruin  rclibns  voliilandiis,  solvcndiis,  ligai.diis,  doiicc 
ad  nllimiini  qlobiim  pars  immiindissiina  deivcslii, 
tanqiiam  iiicxpiabilis  nicrctrix  pcrdiicaliir.  II;cc  sci- 
liccl  mala  ,  lias  tiirpiludines,  lia:c  dedccora  a  nieni- 
bris  suis  dcus  vcslcr  amoverc  iion  poliiit,  ct  boslis 
inimanis  iieoossit  ito  compiilsiis  ad  isla  pervcnil  :  ne- 
qiie  cnini  poliiit  iiiteriiiiere  iiijurio.^um  atquc  violen- 
tinn,  suis  vcl  civibus  vcl  parlibus  salvis.  Qiianlo  ergo 
illc  molior,  qiil  occiso  yEjnyiilio  fialrcm  dofoiidil,  il- 
bvsum  ,  quom  mirabili  vanilati;  Faiis'iis  arguil ,  ct 
deum  suum  mirabiliorc  ca'ci!atc  non  rcspicit  f 
Qiianto  nieliiis  ipse  vasa  aurca  ct  argentca  abstulissel 
di;  gcnlc  iEgyprmrum  ,  qiiani  cjiis  nicmbra  dopr;eda- 
rclur  geiH  tcnebiariim?  Et  taineii  ciiin  bclliim  lam 
inivcriim  ip^e  gcssi^sct ,  culloics  cjiis  f;iniuIo  Doi 
noslri  objiciiint  (|;i()d  bolla  gesserit,  iii  ipiibus  scinpor 
cuin  suis  omnibiis  victor  dc  bostibus  iriuinpbavit, 
qiii  caplivi  vcl  captiv;c  Moysc  beHigcraiile,  dc  poi^ulo 
Isracl  diici  potiierunt  :  quod  ct  dcus  vcslcr  si  potuis- 
sct,  utique  fccissct.  Iloccrgo  non  cst  malos  arguero, 
scd  felicioribiis  iiividere.  Qii.t.  aulem  criidelilas  Moysi, 
qiiod  in  populnm ,  qui  gravilcr  in  Deiim  peccaverat. 
gladio  vindicavit?  Cujiis  lamcn  peccali  vcniam,  sc 
pro  illis  etiani  di\iii;c  vindictic  oflercns,  dcprccatiis 
est.  Verumlamcn  si  ct  hoc  non  misericorditcr,  sed 
criidcliter  fecissct,  cliam  sic  melior  dco  veslro  e^scl. 
Neque  ciiim  qucmqiiam  suoruin  iiiiiocoiitium  ct  obc- 
(licntium,  si  ad  boslis  cunciiin  disriimpeiuliim  niissus 
fuisset  ct  caplivntus,  iillo  niodo  eiim  poslea,  si  \icis- 
sel,  ipsc  damnaret :  qiiod  iaclurus  cst  dous  iste  dc 
siia  parte,  quam  configel  iii  gbibo,  quia  obcdivil  jii- 
bcnti ,  qiiia  iii  bostilos  ciincos  pro  s:ilule  rcgiii  cjiis 
propiisila  siia  niorle  procossit.  Sed  iii  bac ,  inqiiil, 
scrie  sneciiloruin  jain  malis  pcrmixta  alquc  coiicrel;i 
iion  obtcmpcravit  prxccptis.  Qua,'ramiis,  quare.  Si 
prcpi  ia  voliiiit:ile,  vera  culpa  cl  jusia  poiiia  :  sed  j.uii 
si  voluiil;is  cst  10:1,  niilla  est  ad  |>e(  c:iiiiluin  natiir.i 
conlraria  ,  et  idco  Mahicli.coriiin  oiiinis  convicla  cst 
ct  cvorsa  failacia.  Si  anloni  ab  lioslc  oppressa  qno 
iiiissa  cst,  si  alieno  in;iIo  snperala  cui  rosislere  iiou 
valiicral,  iiiiqiia  |)o;iia  cl  inagna  criidclilas.  Sod  ad 
cxciisandiiiii  proforinr  Doi  nccossilas,  Taloin  cobiiK 
dciim,  qui  iioliint  colorc  Deuin.  Saiie  qiiod  faleniiiiin 
est,  etiain  ipsi  cultores  cjiis ,  qnamvis  talcni  doniii 
colcndo  sinl  pnssinii  ,  nicliores  lanien  illosinil,  (p:ia 
saltein  suiil  :  illc  autcin  iiibil  cst ,  nisi  lictio  f:il>.ilati!i 
ct  cogitatio  \atiil:itis.  Scd  j:iiu  cxtera  Fau&li  aigt:*.a 
doliranienia  \iJeaiiiui. 


4»;7 


CONTUA  lALSILM  MAMUl.LL.M,  S.  AL(,L.sri.NI 


«/;y 


LIBi:n   VIGESIMVS  TEHTllS 


CAMJT  PIUMLM.  —  FALhTUS  (li.\il  ;  l)is|.ul;iiili 
iiiilii  :ilii|iiniiilo,  qiiiiliiiii  «;x  iiiiiiicrosa  |ilcl)(;  rc^poii- 
«lciis  ail  :  Acci|iis  J(,'siiiii  itc  Miiria  naliiin?  Ciii  cgo  : 
Oiicniiiain,  in(|iiain,  dii  is  Jcsnm?  Nani  pliircs  iii  IIc- 
)  laisnio  riicrniil  Jcsiis  :  nniis  (|ni(l(!in  Navc  (ilius,  cli- 
S(i|iuliis  Moysi  {F.xod.  xxxiii,  i\,  et  Kccli.  xi.vi,  1); 
:i!tcr  vcro  (iiiiH  Jdscdccli  saccidolis  rriagni  {Agijici  i, 
1);  ilein  aliiis  qui  dictus  csl  filins  David  (Rom.  i,  l-r>), 
«lius  vcro  Filiiis  Dci  (Marc.  i,  1)  :  qiicninam  eigo 
isioMim  dc  Maiia  natiiin  qiKTiis  ex  iiio  iitriiin  acci- 
liiaiu?  Lliqiic,  iniiuil,  Filinin  Dci.  Ciii  cgo  :  Ll  qno 
auclore  qiiove  magislro  doccnlc  isiud  a(>cij)iaiii?  Al 
iilc  :  Malt!i;Bo,  iii(|uil.  Cui  rnrsiini  cgo  :  Quid  enim 
Mallliaeus  scripsil?  El  illc  :  Liber  tjenernlionis  Jesn 
Clirisli  fitii  David,  filii  Abraliam,  elc.  (Mutlli.  i,  1). 
Tuin  cgo:  riilavcrain,  in(|uain,  qnia  csses  dlcliirus, 
Liljcr  gcneratidnis  Jcsn  Chrisli  Filii  Dci ;  cl  mc  pa- 
laveiaii)  ad  prKscribenduni  :  sed  quia  minc  fideli:er 
iv^piliiluin  ineniorasti,  ndinonendus  lanliini  es,  ul  id 
«|iiOil  rrcilasli,  considcrcs.  Ncque  cnini  M.ili!i:cus  liic 
sc  Dci  Filii  ge;icralioncm  scribere  faietur  iiisliluissc, 
sod  filii  David. 

CAI-UT  IL  —  Ut  ergo  huic  inlerim  diceiili  cre- 
dain,  filius  David  cril  inilii  de  Maria  n;itus  :  adbuc 
de  Dei  Filio  iii  iioc  omni  gencralionis  tcxlu  null.^t  fit 
iiicnUo,  usqiie  adbaptismum  scilic;  l,  frustraque  calu- 
luiiinmvos  ingerilis  scriplori,  taiiqnam  Dei  ille  Filiuin 
in  uleio  mulicris  incluseril.  Al  vcio  liic  clamilal,  iit 
videlur,  el  inscriplione  ipsa  sna  se  prorsns  ab  Isoc 
sacrilcgio  vindicat,  David  riliiiin  p,i'rhibens  ex  illa 
stirpc  oriunduni  se  scripsisc,  noii  Filium  Dci.  Nani 
Jcsnni  quidcm  eum,  qiii  sil  Filius  Dei,  si  scriptoris 
liiijus  iiiciilcin  propositu:iiqu(!  coiisidcrcs,  iioii  laiii 
ille  dc  Maria  virgiiie  vull  nos  accipcre  procrcaluin, 
«inain  facium  aliquando  pcr  baplisinum  apiid  fluenla 
Joidanis.  Mic  cnim  dicil  baptiz  itiiin  a  Joaniie  eiiin, 
«iucin  David  in  cxordio  firnim  dcsigiiavit,  facluin  ali- 
(jiiando  esse  Filium  Dci  (Id.  \n,  IG,  17),  post  ann^s 
(IiintaxMl,  secundum  Lnc;ii  fidcin,  fcrme  triginta,  ubi 
clvox  lunc  audila  esl,  dicensad  cum  :  Filius  mcns  es 
tn  ;  ego  liodie  geiiui  le  (Luc.  lu,  25,  22).  Yides  eigi  id 
quod  anlc  aiinos  triginia,  iit  liuic  videlur,  de  M;uia 
iiatum  csl,  iioii  essc  ipsiim  Filiuin  Dei,  sed  id  qiiod  de 
l>;iplisino  poslca  f.icluiii  est  ad  lord;iiiem,  id  csl  lio- 
iiiinem  novuni,  taiiqitaMi  iii  r.obis  cmn  crcdiinus  ad 
Deum  ex  Centililiilis  errore  convcrsi  :  qiio.l  ipsiim 
tamen  iicscio  iilrum  salis  ciim  ca  fide  faciat,  qnam 
vos  calliolicam  nominalis;  scd  interim  sic  Malthaio 
vidclur,  si  suiit  ipsius  h;cc.  Ncqiie  enirn  usqiiam  in 
liarlurilionibiis  Mari;\!  dicliim  lcgitiir  illiid,  Filius 
metis  es  lu,  ecjo  liodie  genui  le  ;  aul,  Hic  <}st  Filius 
tiieus  dilcitisaiinus,  in  quo  bene  coinidacui  :  sed  iii  cx- 
pialionc  cjiis  apiid  Jordanem.  Qiiod  si  ct  tn  credas  iia 
ul  scriptnm  cst,  cris  jam  quidcin  MiifJKcanus  ;  sic 
cuim  milii  dicciulu:ii  csl  :  Ciilliolicns  voro  ii('(]in([i:am- 


N.iiii  c;itlio!icam  fidrin  noviinns;  qni;  laulo  lon;:e  an 
csl  ab  liac  pioli.-ssionc  .M;illh:ii,  qiianto  procul  c^l  cl 
a  vcro.  Siqnidem  syinboliim  vcslrnin  ita  sc  liabcat, 
ul  crcdatis  in  Jesum  Clirislum  Filiiim  Dci,  qui  sil  n.v 
lus  cx  virginc  .M;iiia  :  vcstriim  csl  cigo,  de  Mari;i  ac- 
ci|i('rc  Filiiiin  Dci ;  Matili.ci,  ab  Jord^inc;  iiosliuin, 
ex  Dco :  ac  pcr  lioc  laiu  vobis  Mallli.i-us,  si  liu;c  cjiis 
pro  ccrto  sunt,  conlrariiis  esl  iii  prorcssioiic  isia  sua, 
(inam  noliis;  nisi  quod  paiilo  prudenlior  voLis  invcn- 
liis  cst,  ut  orlum  cx  feinineo  scxu,  David  filio  ascri- 
bcret  iiiagis,  quain  Filio  Dei.  Quapropier  dc  diiobus 
vosunuin  faterioporlct,  aut  liuncnoiicsse  .MattUa:uin, 
qui  Ii.TC  videtur  asscrerc  ;  aul  vos  non  lenere  aposio- 
licain  fidcni. 

CAPUT  III.  —  Nos  vcro  quannis  dc  Ii;ic  scntcnli.i 
iicino  prorsus  dciicial,  cx  Dco  accipicndi  Filium  Dci, 
tanicn  ut  multtim  im|)rudcnliic  coiicedainu-^,  ul  adi- 
gamnr  el  falsis  crcdcrc,  cx  Jordanc  noliis  eril  factus 
Jostis  Dei  Filitis,  qiiam  iiadis  cx  uleio  miilicris.  Quan- 
qiiam  nec  ipse  qnidcin  illc  qiicm  Maria  pcpcrit,  si 
ullus  cral,  rcclc  David  filiiis  appellclur,  nisi  eum  con- 
stet  cx  palre  Josepli  scminatiim.  Quod  qtiia  nogalis, 
illud  ctiam  laleamini  neccsse  cst,  iie  ipsiim  quidem 
cssc  David  filiuin.  Qtioiiiam  quidem  generalio  al> 
Abroham  iisqiie  ad  David,  el  a  David  Joscpli  adtisqiic 
dcducitur,  per  oinnes  sciliccl  Ilebr.Torum  patres  :  ex 
quo  quia  Jesus  concepttis  iion  csi,  ut  legilnr,  i,cc  fi- 
lisiserit  David  :  longeque  demens  csl,  qiii  qncm  siiic 
coitti  Josi  ph  de  Maria  nnluin  dicluriis  erat,  hiiiic  in 
principio  posueril  esse  filium  David.  Cum  crgo  ueipse 
qiiidem,  qui  sit  ex  Maria  genitiis,  David  rcclc  filitis 
apiiclletur,  qtiia  non  sil  natus  cx  J(jseph  ;  quanio  m;i- 
gis  Filius  Di.'i? 

CAPUT  IV.  —  Proinde  nec  virginis  ipsius  origo  ex 
hac  Iribu  fuisse  monslratur.  undc  conslat  esse  David: 
dico  anlein  Jiidani,  de  quo  Judsi  reges  :  sed  cx  tribii 
Levi,  unde  sacerd  iles  :  qtiod  ipstim  palam  csl,  qiiia 
eadem  palremhabuerit  sacerdolem  qiieindam  nomine 
Joachim,  ciijus  lamen  in  liacgeneralionennlla  usquani 
habita  mcnlio  est.  Quomodo  ergo  ad  liaiic  Davidic:e 
cognaiiiinis  prosapiain  Maria  periincre  dicotur,  in  qiia 
eam  nec  paliem  habcre  vidcas,  nec  mnritum?  .\c 
pcr  lioc  ncc  illc  David  filius  eril,  qnisqnis  ex  ea- 
deiii  naseilur  :  nisi  ejus  hanc  genitriccm  sic  ad- 
inoveas  Joseph  ,  nt  ejus  aut  filia  probctur  aul  coii- 
jux. 

CAPUT  V.  —  Algusti.nus  respondit :  Fidescatho- 
lica  eademque  apostolica  est,  Dominum  nostrum  et  ■ 
Salvatorem  Jesum  Christtim ,  el  Filium  Dei  esse  se- 
ctindum  diviniiniom ,  cl  lilium  David  secundum  car- 
nom  :  quod  ila  probaimis  ex  cvangclicis  el  aposlolicis 
Lillciis,  iit  nemo  possit  contradicere  probationibus 
nosliis  ,  nisi  qui  ipsis  Litteris  contradicil :  non  sicot 
sibi  Fauslus  isle  proposuil ,  nescio  qucm  paiica  vcroa 
dixisso,  cl  conlr;i  ojiisdom  F;iusli  vcrsipollis  aslijUa?» 


im 


iiiilla  postoa  It^slimonia  proliilisse.  Qiioil  cgo  ciim  fc- 
cfro,  iiiliil  ci  qiiod  respDiiiloal  loiuaiichil ,  ni^i  illii<l 
qiio  viin  maiiifcslissim*  vcrilalis  iii  Scripliii is  saiulis 
expresse  illiulere  alqnc  evilarc  conalur,  nl  falsa  ila 
cl  (liviiiis  coilicibns  inmiissa  icspoiuloal.  Onain  ilo- 
mciiliam  ,  fiiriosamqiic  praesiimplitincm  ol  .ui.laoiam, 
jam  suporins  iii  iioc  opeie  ,  qnanlum  sulliccrc  vi-iiin 
osi,  refulavi  :  ncc  eadcm  rcj.elero  oporlel,  ut  niodnin 
&ermonis  cliam  cogilemus.  Qiid  igilur  opus  esl  di- 
sporsa  per  Soriplnras  oinnti  iiu;rroro  alqiio  coliigeic 
lo^liinonia,  qulbns  oonira  i^linii  priibcmns,   in  I-ihris 
inaxima;  diviiixqnc  auclnriialis  ,  euindem  dici  Filiiim 
Dei  unigenilum  scmpor  Deiim  apiid  Doum,  qui  diciuir 
eiiam  liiius  David  proplor  acccplam  forinam  scrvi  cx 
virginc  M.iria  conjugo  Josepli ?  Nniic  inlorim,  qiiia  dc 
Malllixo  voluil  dispnlare  ,  iicc  a  nic  loiiis  MalllKci  li- 
bcr  iiuic  sermoni  iiiseri  polosl,  legal  qiii  volueril ,  el 
videal  qucmadinodiim  .MaUiiyeiis  eum,  qnom  p:ircnics 
ejus  ciinincrauirns  dioil  (ilium  David,  ii:irrainlo  usqiie 
ad  |iassionein  rcsurreciionouKiuc  perdiiojil;  ncoalitim 
qiiam  ipsum  dical  a  virginc  Maria  dc  SpiiiUi  s;inclo 
coiicepUim  cl  naUim.  Cni  roi  adhibcl  el  lcstimonium 
do  pri>pliol:i  :  Ecce  liigo  accii>'u:l  in  uloo,  el  puiiel 
filiuni,  el  vocubnnl  nomcn  ejus  luuin.niiel,  (inod  est  in- 
urpretaluin ,   ^obiscuin  Dcus(lsai.  vii,  11;  Mallli.  i, 
2or).  tnindcmque  baplizalum  a  Joanic,  andisse  de 
calo,  llic  csl  Filius  meus  dilectus,  in  qito  inilii  coinpla- 
ciii    {}lattli.    111,  17  ^  :  de  quo  dictuin  erat  j:un   ex 
parUi  viiginis,    ^obiscuin  Deus.  Nisi  forle  visnm  sit 
Faiislo  miiiiis  csse  quod  dicUis  Cst  Dcus ,  quam  quod 
dictiis  cst  Filiiis  Dci.  Ex  lioc  cnim  conjiccre  conaliis 
est,  MaUliito  non  essc  visniii  qiiod  Filius  Dci  facUis 
.Ml  iiisi  ox  baplisino,  (piia  ibi   facla  csl  vox  de  coelo, 
llic  e-U  Filiiis  mcus  :  cuin  itloin  ovangolibla  jain  supe- 
riiis  .idhibuerit  diviiium  ex  propheia   leslimonium  , 
iibi   ipsc  parlus  virginis   iippellalus  cst,    ^obiscum 
Deiis. 

C.APLT  VI.  —  Iliinc  saiic  miscriiin  dclire  garrii- 
liim  doljfiniis  inliieriat(|iic  obst^rvare,  iion  prxlorinit- 
letitom  ,  iibi  potnerit,  iectori  vaniloquiornm  suorum 
rli:iin  tle  ScripUirarnm  lcstiinoniis  nehiilas  orrniiderc 
l.il^ilntis  :  siciil  dc  Abraham  dixil,  quod  \)co  iion  crc* 
(iidcral  dc  Sara  sibi  liliuin  promillonli ,  qnando  cuiii 
aiicilla  concubuit;  cnm  Scriptiira  leslcUir,  nonduiu 
illi  parliim  Sar;r  fuisse  promissum  {Gen.  xvi,  4,  cl 
xMi,  17):  voi  quod  uxorcin  su;im  stirorem  inenliliis 
sil;  ciim  genns  S.irse  nusqnain  in  illis  Liltcris  lcgcril, 
i|iiilinstli;  iiac  ro  litlcs  liaboiida  est  (Id.  xii,  15,  el  xx, 
"i,  li) :  et  de  tilio  cjiis  Isaac,  quod  ctiain  ipse  Rcbcc- 
cain  fal>o  dixcrit  sororem  siiam  ;  cum  gcnus  cjns  ibi 
aporlc  scriptiim  sit  (/(/.  xxvi,  7,  ct  xxiv)  :  ct  do  Ja- 
ci»b,  qnod  quolidic  ceilamon  esscl  inler  ((ualuor  ejus 
iixores ,  quxnam  illum  de  agro  venientem  prior  ad 
coiioubilum  niperet ;  quod  illic  oinnino  uiisipiam  lu- 
pisse  coiiviiicilur.  Ecce  qnalis  iinino  ineinlacos  di\i- 
norum  Libroriiin  scriplores  se  odisse  glori^ilnr,  qni 
etiam  de  evaiigelico  tanlx  auclorikitis  ciilinine  oiniii- 
biis  nolo  ',  montiri  sic  audcl ,  ut  non  MalilKcnin  ,  iir^ 


LIUEU  VIGESIMUS  TEUTIUS.  470 

apostolici  nominis  pomlcro  coniprimatiir,  scd  nescio 
qtiein  aliiim  snb  M;illli;oi   noininc  volil  piilari  scri- 
psisse  dcCliristo,  quoil  noii  viilt  civdcrc,  cl  quod  ca 
luinniosa  vorsiilia  rcfut;irc  conalur. 

C.\PIIT  VII.  —  Sic  crgo  de  cccJo  dictnm  esl  ^uper 
aqtiam  Jordanis,  llic  esl  Fiiius  ineus  dilcclus,  in  qiio 
miln  coinpiacui ;  qucniadinodiim  dictiim  osl  el  iii 
monlc  (.Matilt.  xvii ,  ii).  Neipic  ciiiin  qiiia  et  ibi  do 
cuilo  vt)x  ipsa  sonuit,  Filius  Dei  antc  iioii  luit :  (pian- 
doquidoin  cx  nloro  virginis  ille  accepil  fonnam  servi , 
qui  cum  in  fonna  Dei  esset ,  non  rapiiinm  arbitraius  csi 
csse  (cqualis  Deo  {Pliilipp.  ii,  7,  G).  Deniipic  idem  ipso 
apnsioliis  Paulns  alio  loco  apcrlissime  dioii,  Cum  au- 
tem  venit  pUnilndo  tcmporis,  misit  Deus  Filium  suiim, 
factum  ex  mulierc,  factum  sub  Lege  {Calat.  iv,  -4)  :  inii- 
licrcm  scilicet  inore  loculionis  licbraic;c  foininam 
appellans.  Ipsc  crgo  cst  Filius  Doi ,  qui  ot  Dominus 
D;ivid  secundiim  divinilalem;  ct  idein  ipsc  lilins  Da- 
vitl,cx  scmiiie  David  sccu:idnin  carnoin.  QnoJ  si  no- 
bis  crcdore  iion  prodcsscl,  non  iioc  tam  atlonle  ideiii 
apostoins  Timollieo  coiiimend;irei,  diccns,  Memor 
eslo  Clirisium  Jesum  resurrexisse  a  morluis,  e.r  semine 
David  ,  seciindiiin  Fvangelium  menm  (W  Tim.  ii ,  8). 
ConU-a  qiiod  Evangolinm  quisipiis  arind  anminiiavc- 
lil,  iit  anathcma  sil ,  magna  cura  fideles  admoiiuil 
{Calal.  1,  8,  9). 

C.APUT  VIII.  —  Quid  crgo  jain  moveal  sancli 
Evangolii  scclalorcm ,  quod  sine  concuhitu  Jose|i!i 
Cliristiis  natus  cx  virginc,  filius  taiiien  D.tvid  appel- 
laltir,  cum  gcncralionum  scricni  non  usque  ad  Ma- 
riam,  scd  usquc  ad  Josepli  Maltlix-us  evangclisia  pcr- 
diical?  Primo,  quia  mariti  ejns  fncrat ,  propler  viri- 
ieiii  scxiiin  ,  poiius  iioiior;inda  porsona  :  ncquc  onim 
quia  concubilu  non  pcrmixlus,  id^^onon  in:iriUi$,  ciini 
ipse  Maltlurus  narrcl  ab  angclo  M;iriain  conjugcm 
ipsius  appcllaiam,  qni  narrat  qiiod  iion  ipsiiis  conciH 
bitn,  sed  de  Spirilii  sancto  conceporat.  Qno  I  si  non 
Malili.cus  apnsloliis  isla  vora  ,  scd  aiiipiis  alius  siih 
cjus  110  iiinc,  siciii  Maiiicluei  pulant,  ca  falsa  conscri- 
beret;  itaiie  sibi  eli;im  ipse  iii  rebus  aponissiinis  et 
tain  dc  proximo  (.onicxlis  contraria  loqucrctiir,  ul 
qiicin  diccrol  David  Filitiin  de  Maria  virginc  sine  cu- 
jiisqiiam  viri  concuhiUi  natiiin ,  cjusdom  parcnles 
gradatim  ennnierans,  iistpic  ad  eiim  sine  aliipia  ra- 
lione  perduccret ,  (pinn  iion  commixtum  Marix  ipsc 
dixissol?  Si  cnini  aliiis  cnumerarcl  progcneratorcs 
Chrisli  a  David  tisqiic  ad  Josepli ,  dicens  oum  tilium 
David,  et  aliuseum  sinc  ullitis  viri  concuhitu  cx  Maria 
virginc  iiaiuin  diceret ,  ncc  cum  niiuin  David  appci- 
iarct;  nec  sic  continuo  ptitare  dcberemus,  cos  sib* 
hscc  conlraria  locntos  fuissc ,  iit  vel  amho  vcl  umu> 
coruni  falsitalis  convincerclur.  Cogilarc  onim  dcbe- 
reinus  ficri  poUiissc  nt  ambo  vcra  dicerciit,  ut  el  Jo- 
scph  maritus  Mari:c  dicorelur,  habeiis  e;mi  conjngoiii 
continenlcr,  noii  conciihilii ,  scd  alTeclu;  noii  cnni- 
inixtione  corpnrnm,  sed  coptilaliono,  qtiod  esl  clia- 


'  Ani.  rr.  c\  I  l,ur>»s  mss.,  dc  F.vnng'lh  nnto.  F.i  r\  'h,4  -ni 


rius,  animonim  :  cl  idco  iion  dcbnissc  viruin  viiginis 

Mss.  noiiiiiilli,  dc  Lvangeli",  lanlo  nuclorilfitii  iulininr  ciniiu 
rns  iiolp. 


471 


CONIKA  1  AUSIUM  MAMCIl.LUM.  S.  AUCUSTIM 


m 


iiialrih  (^liribli  separaii  a  kcric  |iarciiliiiii  (lliilHli;  cl 
ipHaiii  Mariaiii  iiliqiiain  di;  slirpu  Daviil  vunaiii  saii- 
giiiiiis  diiccrc,  Ul  caro  Clirisli  eliaiii  ox  vii't'iiic  pru- 
crcaia  siiic  Davicl  suinino  cssu  non  posscl.  Cuiri  vero 
tinus  i(lcinr|iic  n.irrator  iilriiiiii|ti(;  (li(:;it,  iiirunii|iic 
coinniiMid(;l,  <  l  viruiii  Mariic  Johoitii  cl  Clnisli  viigi- 
ncin  inalrcin,  cl(ylirisluiii  cx  sciiiiiie  David  el  Joscpli 
iw  scric  pr()gcn(.>raloruin  (^lirisli  cx  David  :(|uid  rcslat 
nl  crcdal ,  (|iii  viill  '  diviiio  Kvangclio,  quain  liujrcli- 
toniin  fabiilis  crcilcrc,  nifti  cl  Mariani  iion  fiiisso  cx- 
trancani  a  Cdgiialioiic  David,  cl  oain  Joscpii  coiijiigcin 
lion  fruslra  appollalam ,  proplor  orditicin  soxiis  cl 
nniinortiin  cotira;dorationcm ,  quamvis  ci  iioii  lucril 
carne  conmiixliis  ;  cl  Joscpli  poliiis  jjropicr  digiiila- 
toin  viriloiii  ab  ordiiio  gciicralionuin  iliarum  non  riiisbc 
boparaiidutii,  nc  boo  ipso  vidcrctur  ab  iila  fcmina  sc- 
paiatus,  cui  cuin  conjungcbal  mcntis  affeclus ;  cl  iic 
lioiuiiics  fidelos  Chrisli ,  id  quod  silii  conjitgos  carne 
inisccnlur,  lain  inagiiuiii  in  conjugio  depulareiil,  ul 
siiie  lioc  conjugos  esse  non  crcdorein  :  sod  polius  dis- 
ccrcnl  lidolia  conjugia,  inuilo  familiarius  se  adliacrere 
iiicinbris  Cbrisli ,  qiianlo  poluissoni  iinilari  parcnles 
Clirisli? 

CAPUT  IX.  —  Nos  crgo  crediiints  eliain  Mariam 
liiissc  in  cognalioiie  David  ,  ijuia  Soripluris  eis  crcdi- 
iniis,  (\»x  iiltuniqite  dicunt,  el  Cbii.simn  ex  seniiiie 
David  socunduiii  cartioni  (liom.  i,  3,  et  II  Tini.  ii,  8), 
tt  cjiis  nialrcin  Mariain,  noii  ciiin  viro  coticunibendo, 
scd  virginem  {ilaUh.  i,  18,  el  Liic.  i,  27).  Quisquis 
ilaque  dicil  Mariam  ad  cousanguiiiitatcm  David  non 
jerlinuisso,  manifoslum  est  qitod  islarum  Scripliira- 
ruiti  lam  cxcclienli  aucloiitali  obluclelur  :  ipsc  ergo 


iiiipsifiscl  iii  tribti  I.cvi .  iioii  abnurdo  dicorclur  oliaiii 
(iliiis  David  ,  quisquiK  dc  illa  el  iii  Iribu  Lovi  iialiiii 
iiiisscl :  ita  bi  nialor  iliius  Joacbim  ,  quoin  iMireni 
Maria:  Fauslus  coinmcmoral,  dc  tribii  Juda  (U  (;cneru 
David  nupsil  iti  liibii  Lovi,  iioii  iiiimcrito  cl  Joacbiin, 
ci  Maria,  ot  liliiis  Mariic  cliain  sic  cx  David  scmiiK} 
vcracitcr  poibilxintiir.  IIoc  ergo  poiiuR,  vcl  lalc  ali- 
quid  crodeicm,  si  illius  apocryplia*.  Bcriplur.T,  ubi 
Jo:icbiin  paior  Marix  logiiur,  aiicioii  alo  deiitiercr , 
(juam  incnliri  r.vangcliiiin  in  quo  scripliini  cst,ci 
Josum  Clirislum  I'iliitin  Dei  Salvalorcm  noslrum  cx 
Komino  David  sccundum  carncin,  cl  pcr  virgincm  Ma- 
riam  procrcalum.  Sitfficit  crgo  iiobis  qiiod  Scriptiiru! 
quu3  bdc  dicunt,  cl  quibits  cicdimus  ,  ab  iiiimicis  suis 
dc  nulla  possunt  f.-.lsilato  conviuci. 

CAPUT  X.  —  Non  mibi  crgo  vicissim  dical  :  Klsi 
cgo  iioM  ostondo  Mariam  non  fiiisse  de  cognalionc 
David,  tu  quod  iiido  fiioril  oslciido  llocenim  ostendo 
clarissimo  iilaiie  aiquc  fortissiioo  documeiilo ,  qitoJ 
Scri|ittira  cotifirmalissimx  aiictoritilis  cl  Cliii^itm 
dicit  cx  seminc  David,  ct  rjiis  matrein  sinc  ullius 
concubilu  virgincm  .Mariam.  Qiiani  vcro  sibi  Fausliis 
cujusdarn  qiiasi  lurpiiiidinis  visus  cst  vcrocitndlssi- 
mus  (lctestator,  cum  dicorel  :  Frmlra  vos  calinnuiain 
iugeriiis  scriptori ,  lanquam  Dei  ille  Filium  in  utero 
mulieris  incluserit !  ^on  plane  Calboli&i  fidos,  qnae 
Cliristiitii  Doi  Filium  iiatutn  secuiidinn  cariiein  crodit 
ex  virginOjiillo  inodo  eumdem  Dei  Filiuin  sic  in  iiiero 
inulieris  iticludit,  quasi  extra  noti  sil,  quasi  coeli  et 
lerr.-E  adminislraiioncm  deseruerii,  qiiasi  a  Palre  to- 
cesserit :  sed  vos,  Matiicbx'i,  ccrdc  illo,  quo  niliil 
poiestis  nsi  corporalia  pbantasmala  cogitaro,   151.1 


cotivincat  noti  eam  portiiiui&se  ad  semen  David  ,  cl      oinnino  t.oii  capitis,  qiiomodo  Oci  Verbuiu  ,  Dei  Vir- 


Iioc  oslcndat ,  non  ex  quibuscumque  litteris ,  S(;d  ec- 
tlesiasliois,  canonicis,  caliiolicis.  Alia;  (piipjic  apud 
iios  iion  babeiit  ad  lias  rcs  uUum  poiidiis  aitctoritatis  : 
ipsae  siinl  eiiiin  quas  recipit  cl  leiicl  licclosia  loto 
orbc  dilTusa ,  qiiu!  per  illas  csl  etiam  propbelala  ;  cl 


tus  atqiie  Sapienlia,  iii  se  manons  et  apud  Palrem,  et 
uiiiversanicroattiram  regeiis,  porlcndal  a  fiiie  usqno 
.id  liticm  forlilcr,  el  disponat  oiiinia  suavilcr  (  Snp. 
VIII,  i  ).  In  cujus  disposilionis  admirabili  ct  itioiribili 
facilitale  sibi  eliain  malrein  iu  lorra  disposuii,  ct  pro- 


quomadinodum  proinissa,  sic  roddita.  Ac  per  boo  il-  ^^f^f  gervos  suos  de  corruptionis  serviluic  libcrandos 

hid  quod  dc  generalione  Mari:c  Faustits  posuit,  (jiiod  j„  g.,  fonnam  servi,  lioc  est,  morlalc  coipus  accepit, 

palrom  habuorit  ex  tribu  Levi  sacerdotcm  qucmdain  acceplum  inonslravil,  inonsiratumquo  ei  moric  pro- 

iiomiiic  Joacliiiii,  qnia  canonicum  noii  est,  iioii  me  sliatuin,  resurreclioiio  sursuin  erexit  ',  ei  lan  iiiain 

conslriiigit :  sed  cliamsi  hoc  credcrom ,  ipsitni  potius  leniplum  solittum   ilorum  Kdificavil.  Vos  tainen  qui 

Joacbim  dicercm  aliquo  modo  ad  David  saiigtiineai  |,.,.g  ci-edoro  qiiasi  .'acriloga  formidaiis,  nmi  menibr.i 


portiiiuissc,  ct  aliqiio  modo  ex  tribu  Juda  iii  tribiuii 
Levi  fuisse  adoptatiim ,  vol  ipsum  vol  ejus  aliquem 
progciicraLorom,  vol  corte  in  iribu  Levi  ita  iiatiiin,  ut 
de  stirpe  David  consatiguitiilalcm  aliquam  ducerel  : 
sicut  ficri  potitissc  id<  m  Fausliis  faletur,  ul  Maria  dc 
tribu  Lcvi  esset,  qiiaui  lamoii  couslal  iradilam  viro 
qui  fticiil  do  slii  po  D.ivid  ,  id  cst  do  Iribu  Juda  ;  el 
ilu  dicil  poluissc  accipi,   Cliristum   filium  David,  si 


dei  veslri  in  uliTO  virginis,  scd  in  iitoris  oinniiim  fc- 
minarum  carnalium  ab  clopliar.tis  usqiie  ad  iiiu.-.ca-> 
includilis.  An  ideo  vobis  vidotur  vilior  vcras  Cbrislus, 
qtiia  sio  Vcibuin  dicimus  caniem  factum  in  ulero 
virginali,  vil  nulla  sui  comniuiaiionc  in  nauira  pro- 
pria  inviobibililor  permaneiis,  lcm|ilum  sibi  bomineni 
coaptaril ;  ot  idoo  vobis  clnriis  csl  doiis  vcsior,  quu 
l.)l  vinculis  carnium  colligatus  cl    inquinatus   in  illa 


Maria  lilia  Joseph  fuissol ».   Proiiidc  si   filia  Joscpb       p;„.,c  qua  ctiam  in  gl(d>o    figondus  csl,   binc   causa 

siippeiits  deprecaiiir,  aut  oliam  |ionituso|»prcssusae- 

•  1.0V.,  qui  tuamlt.  F.diti  autein  alii  cl  Mss.,  qui  vnll  clt-  '  ^;,,;,,,,  v 

vino  Lvanqelio,  quam.  clc.  sic  voro  passiin  Au;.,'UsliiHis.  piet.ui  noii  siiiiuu  . 

»  Istml,  si  Murin  iHu  JOM'Vli  fmxt,  ahosl  al)  oclilis  siii. 
t;r.  cl  nouuullis  Mss.  -  i  Pltiros  v.ss.,  n<rar;/ .rtuji. 


<^^^<i^Q^}^» 


47; 


LIBEU  VIGESIMUS  CUAUTLS. 


171 


LIBER  VIGESIMUS  QUAIITUS. 


CArUT  PKIMIM.  —  Faustus  aixii  :  Qnid  iia  hn- 
luiiiciii  ncgatis  lieri  a  Dco  ?  Non  qniJeni  iios  uiiiiiira- 
li.iiii  lioniincni  a  Pco  licii  pcriicgamus  :  scJ  (|njs  ,  el 
qnando,  cl  qucinadnioduiM  liat,  lioc  qu.rrinins.  Q:io- 
iiiaiiiquideiii  suiit  sccnndnni  .\po>tolun)  lioinincs  duo, 
quoruni  allcruin  (|uidcin  iiilcrduni  cxteriorein  vocat, 
plerumqnc  vero  terreniiin  ,  i)onmni(|uain  cliain  vcic- 
reni ;  allerum  vero  inleriorein  cl  coelcstcm  dicil  ao 
iiovnni  (  Iloin.  vi,  vii,  ;  1  Cor.  xv  ;  II  Cor.  iv  ;  Kpli.s. 
III,  IV,  el  Coloss.  iii).  lloriim  crgo  iilcr  fial  a  Dco, 
qua-riiiiiis.  Quuniain  (|iii(lcm  cl  nativilaiis  iioslra'. 
tcinpora  duo  siint;  ununi  illiid,  (|uo  n(^s  irrclitos  car- 
iialibiis  vinciilis,  in  liiccin  lianc  iiaiura  pnKlnxit  ; 
altcruin  vcro,  cuni  verilas  iios  es  criore  coiivcrsos, 
.id  se  rcgencravit  initialos  ad  lidoin.  Qu(kI  tcmpus 
secundo;  naiivitatis  in  Evangclio  Jesii  significans, 
dicil  :  .Yisi  qHts  mlus  fiierit  deiiiio  ,  von  polest  videre 
rtijiium  Dei.  Qiiod  cnm  Nicodcmus  parnm  inlelligcns 
lixsilarci,  cl  qualilcr  id  ficri  posscl  percontarclnr  : 
Ucqiie  eiiim  possc  liomincm  scncin  in  uternin  inalris 
inlroirc,  cl  itcruin  nasci  :  Jcsus  ci  rcspondens,  ^isi 
quii  iialus  ftteril,  iiiqnil,  er  tiqm  e:  Spiritu  sitiicto,  tion 
polest  vidtre  regnttm  Dd.  El  sciiuitur,  Qttod nitscilttr  dc 
carne,  caro  est ;  et  qitod  nascitur  de  spiritu,  spiritits  est 
(Joan-  III,  oG).  Qnaproplcr  si  et  nalivilas  noii  ca 
sola  csl  qiia  iii  cirjioicgigiiimur,  scd  ct  ilia  alia  qna 
leiiasciniiir  spiriiu,  iioii  niiiior  a'(|ue  cnia  cst  ct  lioc 
ipsuin  qtucrere,  in  quanani  e.iruni  iios  faciat  Dcus. 
Modus  qno(|ue  nasccndi  duplex  est ,  nnus  iile  furoris 
ct  intiinpcranlix  propriiis  ,  quo  sniniis  a  geiicratoi i- 
Ijiis  liirpitcr  el  |  cr  libidincm  sali  ;  alli  r  vero  bonc- 
stalis  ct  sanclimonia;  ,  qiio  iii  ( lirislo  Jcsii  pcr  Spi- 
litiiii)  sanctnm  sub  bonoriim  doctrinis  disciplinati 
suiniis  '  ad  lidein  :  imde  cliam  omnis  rcligio,  ct 
inaxiir.c  cliristiana,  ad  sacniincntnm  rudes  infanlcs 
appcllat.  Q;iod  el  ipsiim  sigiiilicans  Aposlolus  ait  : 
Filioti  mei,  qiton  iteruni  partttrio,  donec  formelttr  Cliri- 
$tas  in  vubis  (Gnlat,  iv,  19).  Qiiarejam  iion  qiixrilnr, 
iilruni  Dcus  liomiiicin  riciat;?cd  qnaiido,  ct  quein, 
cl  qiicmadnxidiim  facial  :  iiam  si  cum  in  ntcro  lingi- 
innr,  ut  fcre  Gciiiibns  placel  cl  Judivis  el  ipsis  vobis, 
tuiic  nos  Dcus  ronnal  ad  iinagiMcm  siiain  ;  el  vetcrcs 
lios  facil,  cl  p'T  furorein  .ic  libidinein  creal,  qnod 
Laiid  .stio  nlniiii  diviniUiti  cjiis  convciiiat.  Si  vcro 
ciiiu  crcJiiniis  cl  ad  iiD-liorcin  vilx  convcriimur  »la- 
tiint  lunc  fonnaniiir  a  Dco,  nt  lcrc  Cliristo  placct  ct 
ejus  Aposlolis  cl  nobls ;  profccto  ct  novos  iios  facil 
Dens,  cl  boncslc  facit  ac  piire  :  qno  quid  con.scnta- 
iieuni  quidvc  conveniens  inagis  sancla;  cjus  cst  ac  vc- 
iierabili  niajcstati  ?  Quod  si  cl  vos  auctorilatcm  Paiili 
non  spcniitis,  cx  ipso  vobis  quemnnm  ,  ct  qnando,  ( t 
qiicmadniodum  Deus  bomincm  faciat,  ostcndcmiis. 
Dicit  ad  Eplicsios  :  L't  deponatis  secundnm  vriorem 
conicrsaiioiiein  vitcrcm  liominem,  f/ni  corrnmpilur  pcr 

'  .\iu.  cl  nvslri  oinm-sVbs.,  dtMipiiUiti  siimii^ 


desideria  '  erroris  :  renovamini  iiulem  spirilu  inaitit 
vcslrir,  el  induite  uovuin  lioiiiinem,  qtti  sccuuditm  Deitm 
creatus  est  in  juslitia  cl  sanclilale  veriitttis  ( /'.'/j/ics.  iv, 
Si^ii).  ViJcs  crgo  qiiando  crcaiur  boino  ad  iiiiagi- 
iicm  Dci,  vidcs  bic  cl  liomincm  osicndi  alloi  iim,  el 
iialivitatem  aliam,  et  aliiim  iiasccndi  nioduin.  Nani 
cnin,  KMiilc  vos  cl  induite,  dicil,  tcmpiis  ntique  cre- 
diilitatis  signincat  :  ciini  viro  boniincin  iioviim  a  Dco 
( icari  lcslaliir,  tiiin  indical  vcicrein  nec  ab  ipso  cs.se, 
nccsccundiiin  cuiii  rormaluin.  Et  cuin  prosC(piitnr  di- 
cciisilliim  quidem  ficri  iii  sanclilate  ct  jnslitiacl  vcri- 
taic,  tiincdc:>ignatal([HC(lcnioiislrat  altcriim  illiim  iia- 
liviiitis  inorcin,  qiioni  dixi  longc  (lissimilem  liuic,  qiii 
torpora  nostra  furiosis  gcniloruin  complcxibus  scmi- 
iiavil;  quemque  cliani  ostendit  cx  Dconoii  esse,  ciim 
ilbiin  solum  inonsiravil  csse  cx  Dco.  Nccnon  ct  ad 
Colosscnscs  idipsiim  dciiiio  dicil  :  Esspoliate  veterem 
lioinincm  cum  actibus  siiis,  ct  indiiite  novuin,  qiti  reno- 
Viilur  in  agnitione  Dci  *,  secundum  imnginem  cjiis  qui 
creavit  eum  in  vibis.  Et  binc  crgo  iion  soliiin  lioini- 
iicin  novnin  ostcndil  cuiii  cssc  qucm  Dcus  lacial,  scd 
quaiido  cliain  ct  qitibus  modis  formclur,  cdocuit,  id 
e>l,  in  agnitione  Dei,  quosignilicalnrcrcdiilitatis  lcni- 
piis.  Et  adlnic  ,  secundum  imaginem,  inqiiil ,  ejus  qiii 
creavil  eum  :  ul  cx  boc  liqncat  velercni  lioi;.inem  nec 
iiiiagincin  csse  Dci ,  ncc  ab  ipso  formaliim.  Nam  ct 
illiid  qiiidcin  qnod  scqiiilur  ,  diccns,  ibi  iion  est  mn- 
scitlus  cl  feininn,  Judaus  ct  Gra;cus,  Barbitrtis  el  Scij- 
llia  (Coloss.  III,  9  11  )  :  inagis  ac  inagis  ostcndit  iia- 
tivilatcin  hanc,  qua;  nos  inarcs  fccil  ac  fciniiias, 
Grscos  cl  Jiidaos,  Scyibas  ct  Barbaros,  non  cain 
csse  iii  ijiia  Dcns  opcratiir ,  cnm  bomincm  fonnat ; 
scd  illani  qu.-r;  nos  omni  cxutos  nationum  variclalu 
scxiisipic  ct  conditioiiis  unuin  rcddit,  ad  iiislar  cjus 
r|i!i  niins  est,  id  esl,  Cbristiis  :  siciit  idcm  nirsiis 
a|ioslolus  dicil,  Qiiot<iitol  in  ''.hiisio  baptiznli  sttnt, 
Cliiistum  iiiduerunt  :  non  esl  Jiidwits  nrqne  Grwcus, 
iiuit  est  mnscutits  tieqite  fcmiitn,  nuii  est  servtis  cl  tiber; 
sed  omiies  in  Cliristo  nnuin  suitt  (Gntnl.  iii,  27,  2S). 
Eigo  luiic  fit  liomo  a  Dco,  ciim  lit  iiniis  cx  iniillis, 
iioii  ciiin  cx  niio  divisns  cst  iii  iiiulla.  l)i\isil  aiitciu 
iios  priinns  ortns,  id  cst,  corpnralis  ;  sccundiis  adu- 
iial,  intclligibilis  ac  divinus  :  coqne  rectissimc  nog 
bimc  qiiidcii)  corporis  nalura;  ascribcndum  pulavi- 
iiiiis,  illuin  vcro  supcrn;c  m.ijcsiali.  Qiiaproplcr  ideiii 
nirsiim  .iposlolus  ad  Corinlbios  dicil ,  In  ('lirislo  Jesu 
pcr  Kvangettum  ego  vos  gentti  ( I  Cor.  iv ,  l.S)  :  cl  ad 
GalaUis  dc  scmclipso,  Cttin  plncuit  ei,  qtti  me  segrega- 
vit  de  utero  mnlris  mcw,  itt  revetnrcl  Filium  siiitin  in  nte, 
ttl  cum  nniiuiiliarein  in  Gentes,  continuo  non  acqitieti 
curiii  etsanguini  (Gnlat.  i  ,  15,  10).  Vides  cigo  nbi- 
ipic  euin   in  liac  altcra   iiali\iiale    iiostra,   spiriluali 


1  >«ir  Aiii.  F.r.  cl  Mss.  M  I.')v.,  sccintdiim  desi'tciia. 
•  Nyaiiuili  Mbb.  Inc  ct  i.fia, i«  aymtimicinPci. 


V 


i75  CO.NTIIA  I'AUSIIJ\I  M\SU: 

fiiiiilaxal  ',  asscvcraMlcMi  iios  a  Doo  foriiiaii ;  iioii  iii 
lirioiT.  illa  obsciciia  ac  |iro|)iiiliosa ,  qii;c  inis  niliilu 
|ir.i;s(aiiliiis  nc(|iJC  iiiuiidiiis  aiiiiiialibiis  ca;lci'is  iii 
iilcro  iiialnrno  clcoiicc|iil  ol  liirinavil  cl  gcniiil.  Qiia 
«ic  rc  aiiiinadvcrlcrc  si  vohiciilis ,  iiivcniclis  liac  in 
jiarie  nos  non  lain  profcssionc  a  vohis  distarc,  qnaiii 
jnlcllcclii.  SiqirKlcin  vobis  iilaciicril  lioc  vclcri  cl 
cxlcriori  linniiiii  ac  lcrrcno  Irihiicrc,  iil  sil  a  Dco 
fonnaliis;  nos  vcro  coiilra  caiicsli  lioc  dcdcriiniis  , 
cl  inlcriori  ac  novo  lioinini  dcfcraimis  :  iicqiic  id  lc- 
inere  aiii  prifsmnplivc,  scd  a  Cliriso  discciiles,  cl  cjiis 
Aposiolis,  qtii  priini  cadciii  in  minido  (lociiissc  inon- 
slrantiir. 

C.\PUT  II.  —  AuGUSTiNts  rcspondil  :  Panliis  qiii- 
dom  aposloliis  inlcriurcni  lioinincm  in  spiridi  mcn- 
lis  * ,  cxlcriorcm  vcro  iii  corporc  atqiic  isia  morlali 
vila  vull  inlclligi  :  non  laincn  ulriiinqiic  Iioriim  simii! 
<luos  lioinincs  etim  dixissc  aliqu.iiido  in  ojtis  Lillcris 
lcgilur ;  scd  unum  ,  qtieiti  loliini  Deus  fcccril,  id  csl, 
cl  id  qiiod  inlerius  cst,  ct  id  qnod  cxlcrius  csl  :  sod 
cum  ad  imagincm  suam  iion  fccil ,  nisi  sccuiulum  id 
(|iiod  inlerius  csl ,  non  snlum  incorporetini ,  vcriim 
«•liam  rationale,  qtiod  pccoribus  iioii  iiiesl.  Non  ila- 
(pie  uiium  Iioiniiicm  fecil  ad  imagincm  suam,  elal- 
lcrum  fccit  non  ad  imaginem  suain  :  scd  qtiia  lioc 
iilriiniqtie  iiitcrius  ct  exlcrius  siiniil  untis  homo  esl , 
liiinc  untim  boniinein  ad  imagiiicin  snaiii  fccit ,  iion 
sccundinn  id  ipiod  babet  corpiis  corporalcinquc  vi- 
lam  ;  scd  secundiiiii  id  qiiod  Iiabet  ralionalem  nien- 
lcm  ,  qtia  cognosrat  Dciim ,  ct  omnibtis  irralionali- 
bus  cadcm  raiionis  excelleniia  pi\Tponatiir.  Sod  illud 
inlerius  coiicedit  Fausliis  a  Dco  fieri ,  Cutn  <  renova- 
lur ,  I  iiiquit ,  «  in  agniiione  Dei ,  secnndum  imaginem 
ejiis  qui  creavil  eiim.  >  Ilaiic  Aposlolicam  plane  agno- 
sco  senteiitiain  {Coloss.  iii ,  iO)  :  quare  ipse  altcram 
non  agnoscil,  Dens  posnil  membra  ,  singulum  qnodque 
eorumin  corpore  prout  voluit  {lCor.  xii,  18)?  Ecce 
Deus  eiiam  exlerioris  liominis  eflector  ab  codem  apo- 
stolo  prx'dicaltir  :  qnarc  inde  cligit  qiiod  pro  sc  putat, 
el  tacel  aiil  rcspiiit  qiiod  Manicbiici  fabiilas  anipntal? 
ItcMu  ctim  de  lerrcno  cl  coelcsli  Iiominc  disscrerct 
idcin  Paulus,  inler  morialcm  immortalemque  disccr- 
iions,  inicr  id  qiiod  in  Adam  stimus ,  cl  illiid  qtiod  in 
Cbrislo  criiniis,  ex  ipsa  Loge  ,  ex  ipso  iibro  ct  cx 
ijiso  loco  adbibiiit  lcrrcni  ,  id  csl ,  animalis  corporis 
tcslimoniiiin,  ubi  sci  ipttini  est  quod  Dcns  etiam  tcrro- 
iiiim  Iioiniiiem  fecil.  Nain  cuni  agoret  quomodo  rc- 
stirgenl  morlui ,  et  quo  corpore  vcnient ,  cum  dcdis- 
sot  siinilittulinem  de  sominibus  fninionloruin  .  (piod 
iiuda  grana  semiiientiir ,  el  Dens  illis  dct  corpus 
qiioinodo  voluci  il,  iiniciiiqnc  seminuin  propriiim  cor- 
pus  :  nbi  nibilomiiiiis  Manicba>i  evertit  errorem,  qui 
et  grana  el  bcrbas  el  omnes  radices  ac  frutices  gen- 
lcin  tcnebraruni  dicit  crcarc ,  non  Deiim ;  el  in  cis 
formis  atque  generibus  reriun  Deuin  poiius  crcdil  al- 
igari ,  quam  horum  aliquid  opcrari  :  ciim  crgo  con- 
.ra  Manichx'i  sacrilogam  vanitalcm  cliam  isla  dixissct, 

*  v]n\(]\}o.y.s^.,  fifirilualinmdunldxat.  " 
'  AiJi.  i;r.  ct  Mss.,  per  spiritum  mcntis. 


M.LLM,  S.  ALCL.STI.M  47G 

vciiil  ad  cariiiiiin  dillcrcntias  :  Non  omnii,  inqiiil , 
taro  tadeni  cmo  :  indc  ad  corponini  coelcslium  alqiw 
lcrrcslriiirn  ,  indc  ad  muialioncm  curporis  noslri  qiia 
licri  possil  'piriliialc  alqiic  ca;lcs!c  :  Seminatur  ,  ii  - 
qiiil ,  in  contnmdiu  ,  tnrg<-t  in  gloria  :  teminalur  in  in- 
firmitale,  surgel  in  virtule  :  teminalur  corpus  animale  , 
surgel  corpus  spiritunle.  Alqiic  indc  volcns  oslcndeic 
origincm  corjioiis  aninialis  :  Si  e»/,  iiiquil ,  corput 
animale ,  est  et  spirilnaln ;  sicnl  scnpium  esl ,  Factus 
cst  primus  liomo  .\dnm  in  animam  liientem  (lCcr.  xv  , 
5ri  45).  Iloc  autein  in  Gciicsi  scripliim  esl(6'e;i.  11,  7), 
iibi  narratur,  qiiomodo  Deiis  bominciii  feccrit,  <l 
corptis  qiiod  dc  lcrra  forniavcrat  animavcril.  Vclcrcin 
autciii  boiiiincin  iiibil  aliiid  A|0stn|us  quam  vitaiii 
velcrem  dicil,  qii  1:  in  pcccaio  csl ,  in  qiio  scciindiiin 
Adam  viviliir  :  dc  qiio  dicil,  /Vr  unum  fiominem  pec- 
calum  inlravil  iii  mundum,  el  per  peccalum  mori ;  et 
ita  in  omms  homines  perlransivil ,  in  qno  omnes  pecca- 
verunt  {liom.  v,  12).  Lrgo  lotns  illc  liomo,  id  csl, 
et  inleriore  el  exleriore  sni  parte,  invcleravil  pro- 
ptcr  pcccatum,  et  pocn.-c  morlali:alis  addictiis  csl :  rc- 
iiovatiir  aulcm  niinc  scciiiidiiin  inleriorcin  lioininein  , 
iibi  sccunduin  sui  Oealoris  iinaginein  reformatur, 
cxucns  se  injustiliam,  Iioc  esl ,  vclcrcm  bomincm  ; 
cl  iiiducns  jiissiliam,  boc  cst,  novum  liomincm.  Tiinc 
airtcni  ciim  resuigcl  corpus  spirituale  ,  quod  semina- 
liir  aiiiinale  ,  ctiam  cxlerior  pcrcipiet  ca-Icstis  halii- 
Itidinis  digiiilatcm  :  iit  toliim  qiiod  croatum  csl  rc- 
creetur,  et  totuin  qiiod  faclum  est  reliciatur,  illo  rc- 
creaiile  qui  crcavit,  el  rcficiente  qiii  fecil.  Q  oil 
brevitcr  explical,  iibi  ait  :  Cor;;HS  qmdcm  morlnum 
est  propter  pcccalnm  ,  spirilns  anlem  lita  est  proplcr 
jusliliam.  Si  nutem  Spiriius  ejns  qui  suscilavit  Jesn^n  a 
morluis ,  Iv.bilat  in  vobis ;  qui  suscilavit  Chrislum  a 
vwrluis,  vivificnbil  et  mortaliacorpora  vestra  per  inha- 
bitantem  Spirilum  ejus  in  vobis  {Bom.  viii ,  10,  II  ). 
Nam  qiiis  calholica  verilale  iiistriiclns  igimrat,  se- 
cimdum  corpus  esse  alios  homines  masculos,  alios 
leminas,  non  secundum  spiriliim  mcnlis  ,  iii  quo  rc- 
novamur  sccundiim  imagincm  Dei?  Vcnimiainen  «piia 
utrumquc  Dcus  fccit,  rursum  idem  apostolus  leslis 
csl ,  ubi  dicit  :  Neque  mulier  sine  viro ,  neque  vir  sine 
muliere  in  Domino  :  sicul  enim  mulier  ex  viro ,  ila  el 
vir  pcr  mulierem;  omnia  auiem  ex  Deo  (I  Cor.  xi  ,  II, 
12.  Qiiid  ad  hajc  dicit  inepla  fallacia  bominuin  alie- 
ii:itorum  a  vita  Dei  pcr  ignorantiam  ,  qux;  esl  in  illis 
propicr  c;ocitaiem  cordis  eorum  (Ephes.  iv,  18), 
nisi,  iii  apostolicis  Lilleris  quod  voliimus  verum  esl, 
quod  nolumus  falsum  cst?  Sic  deliraiit  ManicIiJii  : 
sed  resipiscaiit ' ,  et  non  sint  Manicbsci.  A  quibus  si 
qua;ritiir  (quoniam  *  interiorem  homincm  renovari 
ad  imnginem  Dci  fatentur,  el  iioc  tcstimonium  ullro 
cliam  proferiinl  :  tiinc  aut^in  dicit  Fausliis  qiiod 
Deus  faciat  homiiiom,  qiiando  interior  in  Dei  agiii- 
tione  rcnovatur) ,  iitrum  eum  ip-e  feccrit  (|ui  reficit, 
ipsc  condiuerit  qiii  reiioval ;  respoiidebunt ,  Ipse. 
Ctii  responsioni  eonim  ,   si  adjiciamus ,  qiiu^rciUei 

'  lij  Mss.,  sic  dclirenl  iuanicliwi,  el  reniinscnnt. 
'  ^ola  eHli'.io  I,ov.,  qnomodo.  Minas  Licuc. 


4T7 


lunh(li)  ciiin  l(.rm;ivoiil  quoiii  nuiic  refornial :  qii;«- 
ifiil  iilii  se  aiiscdiitlaiil,  iie  falnilac  su:e  liodecus  apo- 
lire  coKanliir.  .Neqiie  eiiiin  diciuil  a  Deo  fornialiMH 
vel  coiidiluin  vil  iiisliliiliiin  ,  soii  ile  siil)Slaiili;i  ejiis 
pailcin  prorsiis  cjus  ailveisus  hosles  inissani  :  iiec 
peccato  inveleiMUiin  ,  sed  iiecessilale  caplivaluni  el 
tlerorinaUim  ali  ininiicis,  el  cailera  qiKe  jain  l;odol 


LIl  Ell  \IGt:SIMlS  QLIMLS.  ;78 

diccre.  Ilii  cniin  el  primuni  lioinincni  commemorant, 
noii  quoin  dieit  .\puslolus  do  lcrra  torrenum  (I  Cor. 
XV,  47),  sod  iioscio  quciii  siiuni  propriuin  ex  arra 
inondacioniin  prosilieiilcm  :  de  ipio  F;iiislus  tarot 
oniniiio  ,  ciiiii  de  lioiuine  sibi  proposuoiil  (|ii;eslio- 
ncm  ;  linions  iic  aliqiio  modo  cis  conlra  quos  dispu- 
tat  ,  iiin<ilcso:il. 


LIBEll  VIGESTMUS  QUINrUS. 


C.\PLT  iqUMLM.  —  F.viisTUS  dixil  :  I>cus  lincin 
liabel,  aul  inlinilus  esl?  Si  oralio  vcsira  noii  fallit , 
qiKU  dicil  ,  Doiis  Abialiain  ,   el  Deus  Isaac  ,  el  Deus 
Jacob  (  Exod.  in,  lo  )  ,  liabol  linein  Deiis  :  nisi  forte 
allcr  csl  liic  dc  qiio  perrogas,  el  aller  qiiem  oralis  : 
alioi|uin  circiimcisionis  teriniiius,  qui   Abraliam   el 
Isaac  el  Jacob  a  gonliiim  c;incraruin  socielalc  dissi- 
giial  (  (-.71.    xvii,  9-li),   oliani  Doi   ipsiiis  circa  cos 
teniiiiial  pole^Uilom.  Cujus  ;iiiloiii  liiiila  potesias  esl, 
el  ipse  noii  caret  fine.  Den.que  iie  anli(|uorum  (jui- 
dem  liac  oratione  meniioncin  lacilis,  qiii  anie  Abra- 
l.ani  rnerunl ;  Enoch  dico  ,  cl  Nne  ,  el  Soin  (  Gen.  v  ), 
■AC  roliqnos  corinn  similcs,  qiios  fuissc  quidein  jusios 
in  pnpulio  non  negalis ,  sod  quia  iidem  circumcisio- 
iiis  iiisigiii  carcbanl,  ne  ipsornm  (|uidcm  vuliis  esse 
Deum ,  scd  solius  Abrahae  ct  scuiinis  cjiis.  Igiliir  si 
c>t  iiniis  ct  inrmiliis  Dous  ,  quid  sibi  viiU  lucc  iiivoca- 
liojiis  vcsinc  lain  diligeiis  el  solliciia  cautio,  ut  non 
contciiti  nnminasse  Deum  ,  adjiciatis  ct  ciijiis  ,  Abra- 
liam  scilicel ,  et  Isaac  el  Jacob  :  tanquam  iii  turba 
ali<iua  deonim  enalura  aut  naufiagiuin  passura   vc- 
sira  oralione  ,   nisi  ad  signum  navigct  Abrabx  ?   Lt 
Ininc  qnidcm  '  corla  de  causa  Jiidicos  orare  liaud  ab- 
jiurdiim  est ,  utpote  circumcisos ;  sic  enim  circum- 
cisionis  se  invocarc  designant  Dciiin,  propter  deos 
praqnitii  :  vos  vcro  cur  lioc  ipsiini  facialis,  paniin  in- 
tilligo;  cuin  minime  geralis  signum   quod  liabiicrit 
Abrabam  ,  ciijiis  vos  invocatis  Dcum.  Vere  enim , 
qiiod  inteiligi  dalur,  cognitionis  mutua;  causa  ,  ne  a 
se  sciliccl  iiivicem  obcirarciil,  nolas  sibiinel  hiijus- 
inodi  allornis  '  impnsnisse  vidcnlur  Jiid;ci,  ac  Judso- 
ruiii    Deus  :  attiue   ipse  qiiidem   eos  circumcisionis 
obscoeno  charactere  signavil ,  quo  iiirK  umqiie  lerra- 
runi  fuerint ,   ubicumqiic  gciiliiiin  ,  por  circiimcisio- 
n(^:ii  l;micii ,  ipsius  csse  nosiaiiiur;  iidoiii  vcro  suimi 
vicissiin  Dcuin  parenluiii  suoniin   cogiioiiiine   sigiia- 
vcriint ,  quo  ubicumqiie  et  ipse  fucrit ,    in   magiia 
ijiiamvis  deoriim  frei|uciilia,  cuin  Dous  Abraliam  aii- 
Jierit,  et   Deiis  Isaac  ,  el  Deiis  Jacob,    proiiiiiis  se 
invocari  cognoscal.  Quod  fere  iii  iiiultis  licri   solet 
uniim  liabcnlibus  nomen  ,  nl  eoriim  nomo  appcilatiis 
respoiidcat ,  nisi  audito  cognomine.  Sic  namqiic  ct 
pastor  atque  arnienlarius  pccoribiis  nolas  iiiiiruiil,  nc 
coriini  qnisqiic  pro  suo  nsiirpct  alieniiiii.  Qiiibus  qiiia  ct 
vossiiniliier  facilis,  Dciim  Abribaiiidicciites,  clDciim 
Isaac  ct  Dcum  Jacob,  non  soluin  lincm  oslondilis  liabcrc 

'  sic  nliqiiol  Mss.  F.iiili  vcro,  F.l  hwc  qAdein. 
»  i-jsUTckMisis  co<l<\\,  alWina». 


Deiiiii,  scd  qiiod  silis  cliam  vos  ab  codom  alioni  ,  si- 
giii  ojiis  ac  sacramcnli  cxpcrles ,  quod  cst  viriliiim 
niulilalio  ,  per  qiiam  idom  suos  aniioscit.  Quaproptor 
Iiic  si  esl  Dous  qiiem  colilis,  liqucl  ex  linc  admodiim 
qiiod  liabcat  liiicm.  Si  vero  inriniliim  Dciim  esse  vul- 
tis,  liuic  vos  ante  rcnunliare  nccesse  est ,  el  oralione 
niiilala  cnoris  pr.neterili  vcstri  |)a'niludiiicm  gercre. 
El  lioc  quidein  di(  luin  ita  est,  iit  de  veslro  vos  vi- 
cisse  vidcamiir  :  alioqiiin  summiis  ct  verus  Deus , 
iilnim  sit  idem  innniius  nccne ,  si  qiucritiir  ,  dc  hoc 
vero  nos  honi  et  mali  conlrariclas  brcvilor  potcril 
eddccrc.  Quoniam  quidcm  si  non  e>t  in:iliim  ,  profe- 
cU)  iiilinitiis  osl  Dcus  ;  Iiabut  autcm  fiiioin,si  maliim 
cst  :  conslat  aiitcm  csse  malum  :  non  igiliir  iiiflnitus 
esl  Dcus  :  illiiic  eiiim  esse  mala  accipiunt ,  ubi  bono- 
riiin  est  litiis. 

C.\rUT  II.  —  AiGUSTi.MS  rcspondil:  Absit  ut  Iioc 
vos  quisqiiam  inierrogel,  qiii  vos  novit,  aul  de  liac 
omnino  re  cum  talibus  disputct.  Prius  cnim  cstis  a 
iigmciilo  carnalium  corporaliumquc  rogilationum  pia 
fidc  ct  (|uanliilacimiqiic  vorilatis  ndione  mimdaiidi, 
ut  spirilualia  qiioqiio  modo  et  cx  qnaiilacumqiic  parle 
cogilarc  possilis.  Quod  qiiamdiii  non  potcslis  (ha^rcsis 
qiiippe  vestra  iiihil  aliud  novit,  qiiam  et  corpiis  et 
aniinam  ct  Deiim  per  locoruni  spalia  vol  finila  vel 
iiifinila  dislendere,  ciim  solum  corpus  lalia  occupel 
spatia  ,  vcl  spatiis  talibus  occupctur) ,  consultius  fe- 
ceritis,  si  vos  huic  qiia;stioni  non  commiscucrilis  • , 
nbi  iiec  dorere  potcstis  aliquid  vcri,  sicul  ncc  in  CX' 
lcris;  noc  disccrc  cslis  idonei,  quod  fortassc  polestis 
in  cirlcris,  si  siipcrbi  liligiosique  iion  sitis.  Ciim  cnim 
qiiari  co^pciil ,  quomodo  sit  Dcus  fiiiiliis,  f|ucin  iiul- 
liis  locus  capit ;  qiiomodo  innnilus  ,  quem  toluiii  Fi- 
liiis  novil  :  qiiomodo  finilus,  immensus  ;  quomodo 
iiifiniliis,  pcrfccliis  :  quoniodo  finitiis,  niilliim  habens 
modiiin  ;  qiiomodo  iiifinilas  ,  niodus  oninium  :  oiiiiii& 
cogilalio  canialis  cvanrscil ;  et  si  v.ilt  se  ficri  quod 
iiondum  esl,  prius  cx  co  qiiod  esl  cnibescit.  Qiiapro 
ptcr  Iioc  qiiod  nobis  *  pn>poiiilis  de  Deo  finito  el  iiili- 
nito,  mclius  laccndo  fiiiitis,  doncc  a  finc  Lcgis,  qiiod 
csl  Chrislus,  lam  longc  abcrrare  desinalis.  Dc  Dco 
auicni  Abialiam  cl  Isaac  et  Jacob,  ciini  ipse  sit  omnis 
crcalura'.  verus  Deus ,  cur  illo  nominc  sc  popiilo  siio 
iiisimiarc  volucrit,  jam  quanUim  sal  oral  dixinius.  De 
ciiTiimcisione  eiiam  in  snpcrioribiis  biijiis  opcris  pir- 

'  I.OV.  et  quidam  Wss. ,  liuic  qiKCslioni  non  rommise 

ritU. 
>  licri^iuc  Vs->  ,  lobti 


479  CONrilA  I  AIJSHJU  iiWICII.IiLVI,  S.  ALGLSMM  m 

lil)iis  conlra  caluiiiiiins  iinpcrilas  sirpc  resimiidiiiiii».       mnl  eorum  el  meiit  el  conscieiitiit  (..I.  i ,  15)  ;  ridoit- 
Isli  aulciii  sigiiuiii  iii  i>;irlc  corpoiis  coiifriia  (li\inilii»       les  cos,  cl  dicacilcr  insullaiilcs ,  lenilcr  adiiioiieiiius  , 


datuin,(|uo  caniis  cxspoiialio  (igiirala  csl.si  (picniad- 
nioduin  dicluin  sil,  Oiimia  uiunda  iiiuudis,  cliristi  ma, 
iion  liaMclica  niciilc  cogitarenl,  niillo  modo  irridc- 
rcnl.  Scd  quia  vcruni  csl  ct  (juod  scquilur,  linnnindix 
uulem  cl  iiiftdelibus  niliil  est  viunduni  ;  ii'd  polluta 


si  KCciindiiMi  i|>sos  circunicisio  lur|iis  csl  ,  iKiii  eos 
Iiiljcrc  (juod  il>i  ridcanl ,  scd  quod  lugcant;  qiiia  dcu!! 
coriiin  cl  ilii  particul.ji;  qiia'  pr.(;(:idilur,  cl  illi  s:iii){uiiii 
qui  dibtillal,  illigalus  el  inqiiinalus  adinixtus  csl. 


LIBER  VIGESIMUS  SEXTUS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Faustus  dixil :  hism  si  naliis 
noii  esl,  qiioinodo  inorluus  esl?  Iloc  jain  saiic  wm- 
jeclura  esl  :  conjccliiris  aiitcni  ncmo,  iiisi  quciii  pro- 
baliones  dcfcccrint ,  iitilur.  Ilcspondebinius  laincn 
eliain  ad  lioc  ,  nec  aliuiide  qiiam  de  liis  quac  crcdcre 
soletis,  «[Tercnles  excmpla  :  quae,  si  vcia  siinl,  coii- 
lirmabiint  et  nos  ;  si  falsa  ,  deslriienl  et  vos.  Dicis 
ergo  :  Qtioniodo  iiiorliius  csl  Jcsiis,  si  lioino  iion  fiiil? 
El  ego  abs  te  requiro  :  Elias  quomodo  niorluus  non 
cst,  cum  fueril  bomo?  An  liuic  mortali  pr.x-lcr  rondi- 
lionein  suam  licuit  jiis  iiiiinorialilalis  invadcn;,  Cliri- 
slo  noii  licuit  immorlali  de  morlc ,  si  ncccssc  fuil , 
aliquid  usurpare?  Et  si  Klias  in  celernuin  vivil  coiiira 
naliiram ,  Jcsum  ad  Iriduum  tanlum  ciir  iion  niagis 
contra  naiurain  niori  poluisse  concedas  :  pr.rserliin 
ciNn  cliain  Iioc  non  soliim  de  Elia  credatis,  scd  el  de 
Moyse  alque  Enoch ,  quod  sint  iminorlales,  el  ipsi 
rapli  cum  corporibus  suis  in  cccluni  ?  Quapropter  si 
boc  argumento  recle  colligilur  Jcsum  fiiisso  bominem, 
quia  mortuus  est;  poterit  codcm  iiihilominus  argu- 
inenlo  colligi  et  Eliain  nou  fuissc  hoinincnl  ,  qiiia 
mortiius  non  esl.  Falsuin  est  aulem  non  fuisse  Eliain 
lioininem,  qnamvis  iinmortalis  credalur  :  falsum  aiqiie 
eril  Jesuiii  fuissc  bominem,  quamvis  ajstimetur  nior- 
luus.  Et  si  milii  vera  dicenli  vis  crcdcre,  uterque  eo- 
rum  apud  Hebraios  falsam  traxit  opinionem,  Jesiis  de 
niorlc,  et  de  immortalilate  Elias  :  nam  ncc  hic  mor- 
tuus  est,  nec  ille  iion  inorluus  :  sed  vos  quod  vullis, 
credilis;  quod  non,  redigiiis  ad  natnram.  Qiiaproptor 
si  qiiid  nalurai  proprium  sil  quxritiir,  ilia  qiiidcm  iicc 
immortalem  niori  vuli,  nec  iiou  inori  inorlaleiii.  Si 
vero  polcstalcm  in  Dco  alque  bomine  ad  criicicnda 
qiiac  vclinl  (|ua?riinus,  magis  puto  Jesuin  mori  poluis- 
6C ,  quam  non  inori  Eliain  :  m.ijor  enim  polestas  in 
Jcsii  qiiam  in  Elia.  El  si  lu  impolenliorem  contra  na- 
tiine  licentiam  levas  in  ca^liiin ,  consecrasque  perpe- 
liiilali,  nalurx  el  conditionis  cjus  oblitus;  cgo  Jesum, 
poluisse  mori ,  si  voliiil ,  cur  iion  cnncedam  ,  etiainsi 
vere  niortem  illam  fuissc,  el  iion  morlis  liguram  con- 
sonliam?  Ut  enim  ab  iiiilio  suinpla  hominis  siinililu- 
diiie  omnes  bumanae  condilioiiis  simulavil  afTeclus  , 
fcip  ab  rc  non  crat,  si  in  fine  quoqiie  consignand.-c 
a!C<»nomiae  gnilia  fnissel  visus  el  mori, 

CAPUT  II.  —  Practerea  illnd  quoqiie  commemoran- 
duin,  quia  si  qiiid  cuique  per  naiuram  liceal  quxrilur, 
circa  omnia  id  qiiaeri  deberet  quse  Jesus  gessit ,  non 
rrca  niorlem  lanliimmodo  ipsius.  Nam  et  c.TCiim  a 
nLliviiptft  lumcu  vidcre  nalura  ncn  siiiit ;  quod  taincn 


Jesus  |>otenlcr  operalus  vidctur  erga  hujus  gencris 
cx-cos  ' ,  adeo  ut  Juda;i  cl  ipsi  exclamarcpt,  ab  inilio 
sxciiii  nuiiqiiam  liiisse  visiiin,  iil  aliqiiis  aperuisset 
oculos  caeci  nati  {Jonn.  ix)  :  iii:inum  ai  idam  sanasse, 
voccm  ac  vcrbum  privalis  liis  per  naturam,  redonassi?, 
niorluis  el  iii  labem  jam  rcsolulis  corporihus  conipage 
rcddila  vitaicm  redinlcgr.isse  spiriium,  qucm  non  ad 
sluporem  adducai  ,  el  cogal  qiiodam  modo  miniin.j 
credere  cogiianlem  quid  liceal,  quidve  non  liccat  pcr 
naturam  ?  Qiiap  tanien  omnia  nos  communiler  facln 
ab  eodem  crcdiniiis  Clirisliani  ,  non  coiisidcraliniie 
jam  naturrc,  scd  poleslaiis  lanlum  et  virliilis  Dci. 
Lcgiliir  id  qiioque  ,  quod  dc  siipcrcilio  inonlis  jacta- 
tus  aliquando  a  Jud;cis  ,  ilhcsus  abieril.  Qui  ergo  dc 
sublimi  monte  pnccipilaliis ,  mortuiis  non  cst ,  qiJia 
ntiqnc  noliiit;  cur  non  polueril  ctiam  mori  ciiin  vor 
luil?  Et  hoc  quidcm  nunc  a  nobis  ila  responsum  sil, 
quia  vobis  placelargumentari,  el  arma  lenialisalicna, 
dialcclice  dispiitare  voleiiles  :  alioqiiin  nobis  nec  Jesiis 
morlnns  est,  nec  est  immorlalis  Elias. 

CAPUT  III.  —  AiCLSTi.Mis  respondit :  Qnidqiiid  de 
Enoch  ct  de  Elia  et  de  Moysc  Scriplura  sancla  ,  ccr- 
tis  et  magnis  suae  fidei  documenlis  in  summo  cnlmine 
auclorilalis  locala  tcsiatur  ,  hoc  credimus  ,  non  qiiod 
Fauslus  iios  credere  suspicalur.  Quid  sit  auiem  se- 
cundum  naturam  ,  qiiid  conlra  nalurain,  hominos  qiii 
sicut  vos  errant ,  nossc  noii  possunl.  Dici  aulcm  hii- 
mano  inore  conlra  naturam  esse ,  quod  csl  conlra 
natura;  usum  mortalibus  nolum  ,  iiec  nos  ncgamus  : 
sicnt  iliud  est  quod  Aposlolus  ait,  Si  tu  ex  ualurali 
incisus  olenslro,  et  coutra  ualurain  inserlus  cs  in  bonam 
olivam  (  Rom.  xi  ,  24  ) ;  id  esse  contra  naliiram  dixil, 
quod  est  conlra  consueiudinem  naiur.-c,  quam  nolilia 
huinana  comprehendit ,  ut  oleaster  inserlus  in  olea  , 
iion  olcastri  baccas  ,  scd  olivae  pinguedinem  ferat. 
Deus  aiilem  creator  el  conditor  omniuni  nalurarum, 
nihil  contra  naturam  facit  :  id  enim  erit  cuique  rei 
naturali ,  quod  ille  feceiit ,  a  quo  e«t  omnis  modus  , 
numcrus,  oido  naliinc.  Scd  ncc  ipse  liomo  contra  na- 
tiiram  quidi|uam  facil,  nisi  ciiin  peccat,  qiii  tamcn 
supplicio  redigilur  ad  naluram.  Ad  naturalcir.  quippe 
jiistili;c  ordincm  pertinel ,  ut  aut  peccala  noii  fiaiit , 
aul  iuipiinila  csse  non  valeant :  quodlibet  liorum  sii , 
naiuralis  ordo  servaiiir,  si  non  ab  anima,  cerle  a  Deo. 
Vexanl  eniin  peccala  coiiscicntiam  ,  ipsiqiie  animo 
noceiit,  ciim  luce  juslitiac  peccando  privatur,  ciiamsi 

•  Edilio  Er.  cl  unus  codex  vaiicaiins ,  opcialus  lidctur, 
Ligo  liujiis^eneiis  ceccos  iUuminassc,  etc. 


ti,\ 


r.inrn  \\c.v^\ 


noii  coiisoqiiaiilur  tlolores  ,  qni  vel  conigtntlis  in^e- 
i.intiir.  vil  iion  corrcciis  iiltinii  ivsorvaiitiir.  Sod  con- 
ira  naluiam  non  iiicoiigruL'  diciiiuis  aliquid  l>i'iini  fa- 
(vro,  qiiod  facil  conlra  id  quod  noviiniis  in  iinlnra 
Itanc  ciiiin  eliam  appollamus  nalnram  ,  ccgnilnm  iio- 
l>is  cursiim  soliliimqnc  iiatiir.c  ,  coiilra  (|iicm  nfiis 
ciim  aliquid  facit,  magnalia  vel  miialtilia  noiniii.iiil'!!-. 
Conlra  illam  vero  siimmam  nalnrc  lcgein  ,  a  noliiia 
remoiam,  sivc  impiornm ,  sive  adliuc  inrirmoriim, 
lam  Dcus  millo  modo  facil  ,  (iiiam  coiilra  se  ipsiim 
iion  facil.  Spirilualis  aiilcin  eadcniiiue  ralionalis  chm- 
liira,  in  qno  g('iiere  cl  aiiiina  hiimaiia  csl,  qiiaiilo  ain- 
pliiis  illiiis  incommulabilis  legis  Incisqne  fil  paniccps, 
taiilu  magis  videl  quid  fii-ri  possil,  (|iii(lv(!  noii  pnssii  : 
qu.inlo  aulcm  icmolior  iiide  fuciil,  co  inagis  miraiiir 
insolila  ,  quo  mimis  cciiiil  fiilura. 

C.\PUT  IV.  —  Ac  pcr  lioc  quid  de  Elia  raclum  sil, 
nescimiis  :  lioc  de  illo  laiiion  cifdimiis.  qnod  vcrax 
Scriplura  lcslalnr.  Illud  saiic  sciiuus  ,  lioc  dc  illo 
raclmn  quod  Dci  volunlas  lial>el ;  qnod  aiilcm  Hei 
Tolunias  iioii  lialiet ,  lieri  dc  qiioipiam  omiiino  non 
posse.  Proiiide ,  si  inilii  dicaliir  posse  ficri  ut  car», 
verbi  gralia,  hiijus  vel  illins  hominis  in  corpus  cocbv 
ste  mulclur  :  coiiccdo  ficri  possc,  sod  iilriim  fiitnrnm 
sil  noscio  ;  cl  ideo  ncscio ,  qiiia  (|uid  liab(\it  di'  li.ic 
re  Dci  voluntas,  mc  latcl  :  illiid  ino  tamcn  iion  laici, 
sinc  diibio  fulnrnm ,  sic  hoc  l>ci  voliiiiias  liabct. 
Poiro  si  aiidiam  ipiod  aliipiid  fiiliiruin  er:it,  scd  Dciis 
fccit  iic  lieiet  ;  lidissime  rcspoiidcba ,  lllud  pulius 
rulurum  cral  quod  Dcus  fccil ,  non  illud  ,  i|iiod  si 
fiilurum  cs>et,  hoc  focisset  '.  Nam  Dcus  quod  fadu- 
ruserai,  ulique  sciebal,  ct  idco  siniul  scicbal  illiid 
Inluriiiii  iioii  luissc,  qnod  iic  fioicl  facturus  cial  :  ot 
iuocul  diibio  polius  voruin  csl  qnod  scil  lk'us,  qiiam 
(|uod  opinalnr  homo.  Undc  lani  iioii  possunl  luttirn 
iion  fieri,  qiiaiii  non  fuisse  facta  pricterita  :  quoiiiam 
iioii  cst  in  Dei  volniilate,  ul  eo  sil  aliquid  falsiiin, 
qiio  vcrum  cst.  Qiiaproplcr  omnia  qu.nn  vcrc  lutiira 
sunl,  sine  dubio  liciil ;  si  aiilem  facia  iion  fiiorinl, 
fulura  non  eranl  :  ita  omnia  ipix  vorc  prxlcritasiinl, 
siiie  dnbio  pnclcricriint. 

t.^rtT  V.  —  Quisqiiis  ilaqiic  dicil,  Si  omnipolcus 
esl  Deiis,  faciat  ut  quai  f.icla  suiil,  fa(  la  iioii  fiioriiit  ; 
non  vidcl  boc  sc  dicerc,  Si  omnipotcns  est,  f.iclat  iil 
ea  quac  vera  suiit.  eo  ipso  quo  vcra  sunl  falsa  sini. 
Polesl  eniin  faccre  ut  aliqiiid  iion  sil  (juod  cr;it;  tiiiic 
cnim  facil  ul  non  sil  ,  quando  id  csse  invcncril  dc 
quo  li.il  :  vclul  oiim  alii|uom  ,  ipii  cocpil  cssc  iinbccii- 
do,  facit  noii  esso  moriondo  ;  hbc  cnim  factiim  in- 
vcnil,  de  quo  fiorct.  Quis  atilom  dicat,  iit  id  i.uod 
jam  non  est,  faciat  non  essc  ?  Qnidiiuid  oniin  pnr- 
lcrilum  cst,  jam  non  csl  :  quod  si  ol  de  ipso  lini 
aliiiuid  potesl ,  adbuc  esl  dc  qiio  fial ;  et  si  csl ,  qiio- 
inodo  prxlcrilum  cst  ?  Nuu  crgo  ost ,  quod  vcre 
di^iiiius  luissc  :  kcd  iUoo  vcruin  csl  illud  fiiissc,  qnia 
in  noslra  scnlcnlia  voruin  cst,  noii  in  oa  rc  ipi  c  jam 
iiou  cst.  Sciilcnlia  quippe  (pia  dicimus  aliqiiid  fui^sc, 
kleo  vera  esl,  quia  illud  dc  qiio  diciinus  ,  jam  non 

»  Er.  Luj^d.  vcn.,  Iioc  mnfecisxcl.      M. 


>rUS  SRXTIS.  4S^. 

csi.  Ilanc  sciilcniiam  Doiis  falsrmi  faccrc  non  pol.Ni. 
qiiia  iion  c.sl  conh  iriiis  voriiali.  Qiiod  si  qiioras  ubi 
sit  lijnc  vcra  scnlonlia  :  priiis  invoniuir  in  aniino 
noslro,  ciiin  id  veriiin  scimus  ct  diciiiius.  Scd  si  cl 
dc  aniino  iioslro  ablaia  ruoril,  cum  id  quod  sciinus 
oblili  fiiorimiK,  n.ancbit  in  ipsa  vorilale  '.  Sciiiikt 
riiiiii  voriim  orit  fnisso  illiid  qiiod  cral,  cl  noii  o.st  ; 
cl  ibi  vcriim  oril  jaiii  fiiisse  qiiod  crat .  ubi  vonmi 
crat  niit(;i|(iain  ficrei  fuinrum  csse  qiiod  iion  erat. 
Iliiic  vorilali  Doiis  non  polost  ;id\orsari  ,  iii  qiio  ost 
ipsa  siiinma  cl  iiiooinmnlaliilis  vcritas,  qiio  illiislr.iliir 
iit  sit ,  qiii(l(piid  iii  quorumqiic  aiiimis  ci  nioiitibiis 
vori  csl.  Omiiipotontcm  aiilciii  Doiiin  iion  itadioimiis, 
ac  si  cnm  oliam  mori  possc  crcdamus  ;  cl  quia  hoc 
iiiMi  poicst  ,  iiloo  non  sit  diccndiis  omiiipolcns.  Illc 
p'aiie  omni|iotoi'S  voio  soliis  diiiiiir  (|ui  vorc  osl,  ct 
a  qiio  solo  cst  qiiiili|ui(l  ali(pio  modo  csl  vcl  spirilnab' 
vcl  corporalc.  Qiiia  iiiiivcrsa  crcaliira  siia  tilitiir  ui 
ci  placci  :  placcl  aiiioin  illi  seciindiim  vcram  ircom- 
iiititabilcm([iic  justiii:iin  ,  (|iiod  ipsc  sibi  cst,  oiiinia 
mnlabilia,  ciim  ipso  sit  iiicoiiimulabilis,  miilaiis  *  pro 
mcriiis  sivc  naliirarnm  sive  faclorum.  Niimqnid  ergo 
dicliiri  sumiH  qiiod  Klias  cuiii  cssct  croalura,  niul:iri 
noii  posscl  \c\  iii  detorius  vol  in  moliiis  ;  aiit  co  iiio- 
(lo  iioii  piisscl ,  qui  cssi-t  liumano  geiicri  iiisnliliis, 
Si-oundmn  Dci  omnipoicnlis  volniitalem?  Qnis  Iioo 
vcl  sliiliissimiis  dixerii  ?  Cnr  crgo  quod  dc  illo  in 
Soriplura  vcracissim;i  positiun  esi ,  non  crcd;inius  ? 
nisi  |iulciniis  lioc  soliiiii  |  ossc  fnccrc  Dciim  ,  qtiod 
viiliMO  coiisuovimns. 

CArUT  VI.  —  Sod  si  lioino  fiiit ,  inquil,  Elias,  ct 
poluil  non  iiiori ,  ciir  Clirislns  ciim  botno  noii  rucril, 
iioti  potiicrit  mori  ?  Tale  cst  ac  si  qiiisqnam  dicorot : 
Si  |)iitiiil  iialtira  bnmiiiis  in  aliquid  ir.oliiis  commii- 
tari,  ciir  Doi  naliiia  in  dolcrius  non  polucril?  Sinl  e, 
quia  hominis  csl  nnliira  mulabili^,  Doi  autcin  inconi- 
niulabilis.  Posscl  cniin  ctaliquis  pariter  insanissimiis 
dlcorc  :  Si  bomiiii  pntcsl  doiiarc  tii  rcgnot  iu  .tn  r- 
niim  ,  cur  non  cl  sibi  f;icerc  tit  damtiolur  iii  ator- 
iium  ?  Non  licc,  iiiqnit,  cgo  dico,  scd  tridiiannm 
sallcm  mortcm  Doi ,  a!lern:c  *il;c  iKuninis  coinparo. 
1'lanc  si  sic  accipcrcs  triduan;im  iiiorlom  Dci  ,  nt 
rnro  in  illo  morcrctur ,  qii;im  do  moit;iliniii  goiioro 
assnnipsil ,  vcrum  sapcros  :  iiniii  isiaiii  iridiiaiiam 
Cbrisli  niortein  pro  ;ptcriia  vita  liomiiium  f.Ktani 
vcriins  cvangclica  pr.cdioat.  Cum  aiitcm  volis  Iridii.v 
iinm  moricin,  nulla  morl:  !i  assnmpla  croatura,  iii 
ips;i  diviiia  naliir;i  idco  ii>in  :ibsiirdo  cicdi,  qiiia  p  i- 
lost  bumniia  nattira  imtnorialitnlc  donari  ;  profocio 
sic  desipis,  quomodo  (pii  ncc  Dciim  nosti ,  iicc  dima 
Dei.  Dciiidc  ipiomodo  illtid  ,  quod  siipr.i  posni ,  non 
dicis  ac  scnlis,  Dcum  sibi  forissc  *  imdo  (lamiioliir 
in  .•olcniiim  ,  (pciiido  p:irs  illa  doi  vcslri  iti  globo  iii 
pcrpeluum  coiifigeinr?  An  cl  boc  dicturus  cs,  (\uh 
|;ars  lucis  liix  csl,  cl  jiars  Dci  Dciis  noi;  est  ?  Postrc- 
iiio  ut  sine  ulln  ratiocinalione  ct  pbiiin  fidci  vcrital^ 

'  pliTi(',(i(>  Mss.  cni  Am.  ct  Er.,  nuuicbU  ipsa  ve:ila:e. 

*  sola  cdilio  tr  ,  mulair. 

»  .*m.  Kr.  ol  I  lori(iiio  n  ns    sibi  ittni  fccii>it. 


m  (AmiW  I  AISilJM  M\N 

:i  iioliis  niidialis.  riir  Kliaiii  iKiininiMH  [iiilntii,  r.'i|)tiiiii 
C3bC  diviiiiltis  dc  loria  (rcil.iiiius ,  (liirisliiin  ;iiil<;in 
ol  cx  virgiiic  vcpa  naliiin  ,  ct  iii  ciik c  vcrc  iiior- 
liiiiiii  :  ii.cc  idco  crodiiiiiis ,  (|iii:i  cl  illiid  dc  Klia  ,  'l 
lioc  (!<;  (>liri>l<)  s:iiicl:i  Scri|pliir;i  lcsl:iliir  (IV/i.v/. 
II ,  11  ;  Mallli.  I,  2"),  el  xvii,  f,0 ) ,  ciii  iiciiio  piiis 
iiisi  (|iii  crcdil ,  iii.si  iiiipiiis  iicnio  iiiiii  crcdil  '.  Illiid 
aiiloni  de  Klia  vos  ncgilis,  (|uia  omiii:i  siiniilalis  : 
dc  Clirisio  aiilcm  qiiod  iiasci  iioii  poliioril  cl  iiiori 
poliicril,  iioc  vos  dicilis  ;  sod  cjiis  cx  virj,'iiic  iialivi- 
lalcni  iudlain ,  niorlcin  aiilcm  iii  criicc  rals;iiii  rnissc 
coiilcndilis ,  lioc  csr  eliam  ipsam  iinllain,  sod  ad 
IndilicandDS  liiiinanos  ociilos  siniiilalain  ;  ad  iiiliil 
aliiid ,  nisi  iil  :d)  cis  qni  isla  crcdidoiiiil ,  eliam  vohis 
oinnia  menlieiilihus  ignoscaliir. 

CAr*l]T  VII.  —  Qiiis  aiilein  volii'-.  proponat,  qiiod 
sibi  qiiasi  cx  persoiia  calliolici  Fanslus  proponit , 
Jesus  si  nalns  non  esl,  quomodo  morluus  esl  ?  nisi  qni 
parum  considerat  ipsum  Ad;im  ot  n;Uiim  iinn  esse, 
el  tamcn  mortniiin  osse?  Si  volnis-cl  orgo  Filiiis 
Dci  indc  sibi  liiimanam  carncm  ver:inii|ne  rormare, 
nnde  formavit  el  illi  primo  lioinini.  qiioniam  omnia 
per  ipsiim  f;icta  simt  {.loan.  i ,  5 ) ,  qiiis  ciim  iion  p)- 
luisse  audoat  arfirmarc  ?  Si  dcniiiiie  de  coelesli  vcl 
aerea  vcl  Iminida  crcaliira  corpiis  assuin[tliini  vcllct 
commutare  iii  liuman;c  carnis  verissiniam  (|iialilatcin, 
in  qua  et  vivere  ut  morlalis  lioiiio  possel,  ct  mori, 
lioc  eum  potiiisse  farero,  qiiis  nogarct,  omnipotenlcin 
omnipoteniis  Filiuin  ?  rostrcmo  si  voluissct  de  millis 
elemenlis  corporeis,  qii;e  pcr  eiim  crcala  suiit,  cor- 
pus  assumcrc  ,  sed  prorsns  ex  niliilo  sibi  crcaic 
verain  carncm ,  sicul  pcr  ciini  creata  siint  ciincla 
qn;c  noii  cr;inl  ;  qnis  iiostrum  coiitradiccre  ,  qiiis 
nostru;n  fiori  iioii  poliiisse  contonclorot  ?  Noii  oigo 
ideo  crcdimus  natuin  cx  virgiiic  M:iria  ,  qiiod  aiiier 
in  vora  canic  cxisieic  alque  liominihus  a|>p;irere  non 
posset  :  sed  qiiia  sic  scripliim  est  iii  ca  Scripliira, 
cui  nisi  cre  iid  riiiius ,  nec  cliri-.li;iiii  nec.  salvi  csse 
poiTiiniis.  Crcdimiis  crgo  ex  Maria  virgine  iialuin 
Chri>liim,  qui;i  sic  scripliim  esl  in  Evangelio  :  credi- 
niiis  crncinxiim  ct  inortiiiim  ,  quia  sic  scriptiiin  csl 
iii  Evangelio  :  ct  vcre  naliiin  ct  vere  morluum,  qiiia 
verilas  cst  Evaiigelinin.  Ciir  autcm  iila  omnia  iii 
c;iriic  cx  ulcro  fcmin;c  assiimpla  pali  voliierit,  sum- 
iiia  coiisilii  penes  illum  est  :  sive  qnod  utrumque 
sexiiin,  qiiom  crcavcr.it,  cliain  lioc  inodo  conimen- 
daiidum  lioiioiandiiiiii|iie  jiidic:ivii,  assumcnJo  for- 
maiii  viri ,  et  ii:iscoiido  do  foinina  ;  sive  aliqua  alia 
causa,  qiiccnam  illa  sit,  iion  lciiiere  dixeriin.   Illiid 

•  Lov.,  impius  nemo,  nisi  qui  non  credil.  1'alsiim  et  ex 
Mss.  conigenduin  lioc  iiiodo,  nisi  inipius  nenio  nun  crc- 
dit. 


icii.F.iiM,  s.  Ai;(;i]sri.vi  m 

l:inion  liil(;iilor  dic:iiii ,  iioc  ali;or  radtiiii  (>>se  ,  (|ii.i>ii 
evangolica  vcrilas  docnii ;  iicc  alilcr  ncii  oportiiiiic, 
(|iiain  [).'i  sa|iiciili:i  judicavil.  Evangolii  ndoni  oiiini- 
hiis  li.ireticorurn  (lispiilationibus  aiitoponiinus  :  coii- 
siliiiin  aiiloiii  sa|iiciiti:c  Dci  supra  oiiiiie  consiliii;ii 
crcalnr.c  ciijusciini(|iic  laiidaiiitis. 

CAPLT  VIII.  —  Tanicn  F.iusliis,  iil  sihi  crcdanins 
liorl:iliir  (liccns ,  FJ  si  vnlii  vera  dicenli  vis  crederc, 
ulcrque  eoruin  apud  llebraios  fidsani  Iraxil  opinioneni, 
JcsHs  dc.  niorle,  el  de  iiinnorlulitate  Klias  :  ciiin  |»aiilo 
pist  dicat,  IJl  eniin  ab  iiiilio  sumpta  hominis  siniiHln- 
dine  oniiies  humauce  cond  tionis  siinulnvit  affeclus  ;  sic 
ub  re  non  eral ,  si  in  ftne  quoque  consignandce  oecono- 
niiic  gratia  fuisset  visus  ct  mori.   Ilonio  pisssimc  ;ic 
filLicisiime .  qiioniodo  lihi  cgo  crcdain ,  qiiasi  vora 
diconli ,  ciiiii  Clirislnm  dicas  morlcm  poliiissc  nic.i- 
liri  ?  Ergo  ille  menliehatiir,  quando  dicchal,  Oportet 
1'iHuin  liominis  occidi,  el  lerlia  die  resur.jere  {Luc. 
XMV,  7);  ct  tu  noii  monliiis,  ct  dicis  ut  tihi  vcra 
diconli  credaiiins  ?  Vcracior  crgo  1'ctriis,  qiiaiido  ci 
dixil,  Abbit,  Domine ,  non  fiet  istud ;  et  iiiide  mcrnit 
audire  .  Iledi  retro,  salanas  {Mallh.  xvi,  22,  2.j).  Ft 
iilc  quidein   non   lioc  iiiiVucluose  audivil,    qui  oani 
postoa  veritat  iin  inortis  Christi  us((iie  ad  sii:iin  iiior- 
leiii  correclus  porrcctii-que  praedicavit.  Vcrum  si  illo, 
qui:i  lantum  putavit  Cliristum  non  moriluriim,  audirc 
meruit,  Salanas ;  lu  quid  mereris  nudire,  qni  iioii 
nogas  mortuum,  sed  etiam  dicis  morlein  fuissc  mcii- 
tilum  ?  Sed  ideo  ,  inquis  ,  morteni  qiioqiie  simula.sse 
credendus  cst,  qiiia  oinnes  liiiinaii:c  co:idiiionis  simii- 
lavit  afTectus.  Qiiis  cnim  ti1)i  lioc  coiitra  Evaiigeliuin 
concessiirns  esl ,  (jnod  oiniics  liiiiiiancc  condiiionis 
siinnlavit  afrectiis  ?    rrorsns   si  '  dixil  evang' lisla, 
Dormivit  Josus  (/(/.  viii,  24) ;  .si  dixit,  Esnrivit  (/(/. 
IV,  2),  silivit  {Jo:in.  xix  )  ,  coniristalus  esl  {Matlh. 
xxvi,  57),  cxhilaratus  esl,  el  si  qua   lalia  ;  oiiinia 
vcra  suiU,  qiise  ila  narraia  siint,  iit  non  cum  siinu- 
lasse ,   sed  plane  fccisse  vel  exliihuisse  conscripla 
sint,  saiie  non  necessilaie  condilionis,  sed  magislerii 
voluntate,  et  divina  oliam  polesiale.  Nam  liomo  p!e- 
niinqiie  elsi  nolil,  irascilnr ;  elsi  nolit,  conlrisiatiir ; 
clsi   nolil,   doniiil;  clsi   iiolit,  esiiril,  ac  silil  :  ille 
autem  omnia  isl;i  %  (|iiia  voliiit.  Sic  etiam  nasciinliir 
homines  atqiie  paliiiniur,  non  qiiia  volunt,  nec  qnod 
voluiit^;  il!e  autoin  etiam  isia ,  (|uia  voluil.   Taiiien 
vera  Iixc  et  de  illo  fidolilor   vov.cilorqne  conscripta 
siint,  ut  quis:|uis  Evangelio  cjus  crodideril,   vorit;ile 
inslrualnr,   non  iiiendaciis   illiidatur. 

•  .Am.  Er.  el  plures  Mss.  lioc  et  iTOxiino  loco  i  ranereunt 
p;:viiciil;un,  si.  Paulo  post  apud  I-ov.  et  >'ss.  legitur,  els* 
qiiid  aliud.  Apud  Am.  el  Er.,  et  siqiia  trili  i. 

'  in  cditis,  fecit,  quia  voluil.  Ahosl,  fecit,  a  Mss. 

'  Plures  Mss.,  necquando  volunt. 


LIBER  VIGESIMUS  SEPTIMUS. 


CAPIJT  PKI.MUM.  —  Faustus  dixit  :  Si  natus 
iioii  esl  Jesus,  nec  passiis  cst  :  si  autcm  pa&sus  est, 
ergoet  nalus  est.  Non  vobis  expedil,  milii  crodilo,  iii 


his  rebus  consequcnliam  qu.trcrc  nalurje;  alioqniii 
inlirmabilur  oniiiis  veslra  fides.  Nain  el  vos  Jc.^^uiii  ex 
viigitic  nalum  siiic  virl  coitu  crcdilis  ,  el  si  ex  consj- 


m                                     i.iBKR  vicKsiiirs  onTAVus.  m 

(|iienlibus  jtriora  probaiida   suiit,    ciil    iioc   f.il>niii.  cl   iiasci  polnil  iion  s.Uns.ct  p.ili  noii    pnrlns  :  sul 

i'oteril  cniin  el  vobis  respoiulori  in   linnc  inoilnin,  iiiuint  linriim  volnit ,  alttMuni  iiohiit.  Nasci  eiiiin  iidii 

(juia  si  naliis  esl  ex  feiniiia  Jesiis,  crso  el  seminalns  saliis  voliiit,  pali  aiilein  iioii  partiis  iioluil  :  ipiia  pai- 

i'x  viro   esl  :  si  vero  seininalus   ex  viio  non  est ,  tiis  es!  pnssus.  Dicis  milii  :  Undc  seis?  Qnia  liuc  in 

ergo  ncc  natus  ex  feinina  est.  I'oluil  autem,    iil  vos  Kvangelio  verilatis  lego.  Si  aiilem  libi  dieam  ,  Diule 

credilis,   iiasci   iion  salus  :  (|iiare  ergo  iion   potuerit  seis  isia  (|ii;e  dicis  ?  Manicli:ei  iiiilii  opponis  aiictorila- 

eJ  pali  non  parlus?  lein  ,  et  dieis  esso  in  Kvan^-elio  ralsitateni.  Kgo  aiileni 

C.\rUT  II.  —  AicusTiNus  rcspoiidil  :  Neino  lilii  Manicli:vo  ista  dieenti  noii  erederem  ,  nec  si  n^  n  milii 

proiK)nit  (|uod  lihi  propunis,  nisi  iniper.liis  i|uein  de-  Clirisliim  nientitiiin  essc  laudaret.  Qiiod  (piidem    iii 

ei|)is,  iion  inslructus  a  (|iio  convinceris  '.  Nam  Jesiis  C.lirislo  iion  inveiiil,  sed  ipiid  ipse  diligat  prodil. 

»  lu  Mss.,  comiiicari:s. 


LIBER  VIGESIMUS  OCTAVUS. 


C.\rUT  PRIMLM.  —  Falstus  (Jixil  :  Sed  non 
po'eral  mori,  iiisi  natns  esset.  El  ego  respondeo,  Nec 
nasci  poleral  ,  nisi  Deiis  iion  essel  :  aut  si  polnil  et 
Deiis  esse  el  nasci,  qiiarc  iion  ct  iioii  nasci  poluerit 
el  inori  ?  Vides  ergo  iilile  salis  non  es^e  ,  in  liis  coii- 
sccpientiam  (iu:ererc  ,  aiit  aiguineiilis  anniti ,  euiii  de 
relnis  agilur  qux  pcrtineanl  ad  Jesuiii.  Sed  qii;eren- 
diim  poiiiis  e>l  ,  quid  ipse  de  se  ,  quidve  Aposloli  sui 
de  eodem  pr:edicariiil.  Ipsaipic  adeo  pertractaiida  ge- 
nealogia  est,  el  videndiim  si  sihi  conveniat ;  nun  ex 
cohjectura  passionis,  nativilalis  ejiis  exqiiircie  veri- 
lalcin  :  qiiia  et  p:iti  non  iiaiiis  potiiil,  ct  naius  miniinc 
pali ;  pncserlim  ipsis  vobis  fateiitibiis  Deo  csse  iiiipos- 
siliile  niliil  :  quod  cril  el  ipsum  rabum,  si  lioc  con- 
stileril,  iion  poluisse  inori  noii  luitiini. 

CAPUT  II.  —  AiiGUSTiNUS   respondil  :   llcruin  ac 

s:i'pe  libi  proponis ,  qnod  noii  audis  ab  eis  a  qiiibiis 

confularis.  Nemo  tibi  dicil,  Non  poteral  inori,  iiisi 

ii:iliis  e>set  :  quia  mortnus  est  .\dani ,  qnainvis  iiaiiis 

iinn    fiiissel     Sed  dicitur  tibi  :  Naliis  est,   qiiia    lioc 

sancluin  Kvangeliuin  ,  noii  ncs(  io  quis   li;ircticus  lo- 

qiiilur  :  niorliius  est,  qnia  lioc  iii  sanclo   Rvangelio, 

non  in  liliro  alicujiis  liaTClici  legilur.  Sed  tu  qiii  pro- 

iiibes  argumeuLiri,  cum  de  rebus  ngilur  qii.T:  pcrliiicnt 

ad  Je>um ,  et  (luxrendnin  ccnses  quid   ipse  de  se, 

<|uidvc  Aposloli  siii  de  eodcni  pr;vdicariiit,  cnm  cno- 

pero  Matiluvi  Ev;ingernim  recilare  a;  ostidi  (^jns,  ubi 

iiarratio  nativila.is    ejus    lnia   eoiilexiliir  ,  conliiino 

diecs    illaiii    narrarioiicin  iidii  cssc  Maitli;vi,   q  i:im 

Mallb.ci  esse  dicil  univcrsa  Kcclesia,  ab   aposlolieis 

sedibususipicad  pr:i;>eiilcsepisCopos  ccrla  successione 

pcrducia.  Tu  milii  quid  coiilra  leclmus  cs?  ArK|nem 

forte  libruin  .Manicba-i ,  ubi  Jcsiis  neg;ilur  esse   iialus 

CK  virgiiie.  Sicut  ergo  ego  credo   iliiiin    libniin  esse 

Maiiicb;vi,  quoniain  ex  ii>so  lcinpore  qno  M;iiiiclia'ns 

vivebal  in  cariie.  p(  r  discipiilos  ejus  ccrta  siiccessioiic 

pr;vpositoriiin  vestrorum   ad    vcstra  usque  lcmpora 

(iistodilns  ati|iie  perdiictns  esi ;  sic  et  istiiin  libriiin 

credilc    essc   Malth  ci  ,  qiiein   cx    illo    tciiipoie  qiio 

MatlbnLuis  ipse  in  carnc  vixii,  ni>n   inlerriipia  seiic 

lemporiim    Ecclesia   ceria    comiexionis    sncccs-ionc 

iisquc  ad  tempora  isla  pcrihixil.    El  dic  milii,  ciijiis 

.ibro  potiiis  credere  debcanins  ;  cjnsiie  apostoli  ,  qni 

Chrisio   cuin  adliuc  in  teira   essct ,    adli;esciMt ,   aii 


iiescio  ciijns  Pers;e,  qui  laiilo  posl  nalns  est?  Sed 
arniin  forte  profcrcs  libriim,  ipii  nomeii  liabe;il  alicii- 
jiis  npostdli,  qiicm  a  Cluisto  conslat  elcclnm  ,  et  ibi 
Cliristiim  naiiini  ex  Maria  non  esse  leciiiriis  es.  Ciim 
crgo  nccessc  sit  alerum  lioruni  librornm  essc  nicnda- 
ccm,  ciii  iios  poliiis  ccnscs  (idem  accommodare  dcbc- 
re  ?  Eine  quoiii  illa  Ecclesi:i  ab  ipso  Cliri>to  inclinata 
et  per  Apostolos  provecta  ccrla  succcssioiium  scric 
iisipie  ad  lucc  tcmpora,  tolo  tcrrarum  oibe  dilatata, 
ab  initio  traditiim  ct  conservatum  agiioscit  alqiic 
approbat;aii  ei  qiicm  eadcni  Kcclcsia  incogniiuiPii 
reprob;it,  ciiin  eliain  prorcratnr  ab  honiinibiis  ita 
veracibiis,  ni  Christiim  laudent  esse  nicnlilum  ? 

CAPUT  III.  —  Ilic  dictnrns  cs,  Gencalogia  ipsa 
considcretiir  duoriim  Evaiigelii  librorum  ,  iilrum  sibi 
coiivcniat.  Jam  liiiic  aiibi  in  lioc  opcre  dixiniiis, 
qiiod  dicendum  fuit  {Supra  ,  lib.  3,  cnp.  5).  Ncqiic 
cnim  vos  niovel,  nisi  qucmadmodiiiii  diios  palrcs  po- 
tuerit  iiabere  Josepli.  Quod  si  cogitanlibus  iion  occiir- 
risset  unus  qui  gcnuit,  aliiis  qui  ^uloplavil,  nec  sic 
facile  dcbuislis  adversus  taiitam  aiiclorilalom  pr;vpro- 
peram  proferre  scnientiam  :  nunc  vero  si  vel  admo- 
iiili  cogil;ilis  (|uain  lioc  fieri  potuerit,  Ev;ingelio  sini- 
pliciter  ciediie  ,  et  vos  polius  lam  malc  ac  pcrvcrse 
argiim(-iit:iri  dosistite. 

CAPU  r  IV.  —  Quod  autem  putat  quxreiidum  esse 
Fausuis,  qnid  de  se  Jesus  ipse  pncdicavcrit ;  cui 
i;on  jiistiiin  vidcaiiir?  Sed  iiunKinid  lioc  sciri  polest, 
nisi  di.Ncipulis  cjiis  narraiiiibus?  Qiiibus  si  non  credi- 
liir  aimuntianlibus  qiiod  dc  virginc  iialiis  sil,  (|uoiiio- 
do  eis  lides  liabebitnr  aiiniiiitianlibiis  <|tiid  de  se  ipsc 
pru.'dicavcrit?  Si  eniin  iirolal.-c  fiicrint  aliipKi;  liltene, 
qii.-c  niillo  alio  iiarrinie  iiisins  pioprie  (.liristi  cssc 
(licantur;  iiiide  (ieri  p  !|('r;il  ui  si  vcrc  ipsiiis  esseiit, 
iKiii  legercntiir,  iion  accipercnliir,  iion  pr;vcipiio  ciil- 
niine  aiictoritalis  enrmerent  in  cjiis  Ecclcsia,  quu;  ab 
i|)SO  per  Aposlolos  succedeiitibiis  siliimet  cpisropis, 
iisquc  ad  lixc  teinpora  pro|):igala  (!ilal;iliir;  inullis 
iii  ea  jam  complctis,  cpi.e  anlc  iira-dicLi  siiiit,et  usqiio 
iii  linem  qn;e  rc.^l:iiit,  siiie  duiiio  riitinis  atqiio  vciitii- 
ris  ?  Quia  ct  ilUc  littera;  si  nrorcrrenliir,  utiijue  cnn- 
sideiaiuliini  erat  a  (|uibiis  prorcricniiir.  Si  ab  ipso  , 
illis  primiliis  siiie  dnlxo  profeni  potiicrunt  ,  ipii  iiinc 
eid  III  coinrcbanl,  el  pci  illos  etiain  ad  alio-  )cive« 


41»/                                      CO.NYRV  rAU^riJ.I  NnMCILEUM.  S    AUCIJSTINI  ;gg 

hiro.  Qiioil  hi  ricliin)  csscl.  pcr  ilias  (jiiaK  commciiia-  CArUi  V.  —  Scii  raloiicm  ,  itiqiiil ,  profcro,  qiia 

ravi  pnrpositoriim  cl  |»o[Mil(»riim  '  siicccssioiic^  Cdii-  dcm(».'islrcin   Scripturis   illis  noii    esi.c   ('rcdcndiiin. 

finnatissiina  aiictorilalc  (iarcsccrciit.  yiiis   C.-.I   cr},")  Ccrlc  noii  argumchlaijs?  lOl  tainrn  iii   ipsa  qncMpic 

mni  (Icncns,  qiii  liodic  crcdal  cssc  cpislolam  (iliri>li  argmnciilalionc    siipcraris.    Ad  lioc   ciiiiii    rudigitur 

q»niu  protiiicril  Manidiatu-;,  cl  iioii  crcdat  f.icia  vd  oinnis  arxnmcnlaiio  lua,  ut  ad  exlremum  rrcdal  ani- 

dicla  cssc  Olirisii  (|ii:c  scripsil  Mallii:cus?niit  si  eliaiii  inji,  idco  sc  in  lioc  mmido  cssc  rniscram.  (|iiia  niiiic» 


dc  Mallli:)'0  iilrmii  ipsc  isla  srripscrit  dubilal,  dc 
ipso  qiioipic  Mallii co  ii(in  poiius  id  crcdal,qiiod  invc- 
iiit  in  Ecdcsia,  qii;K  ah  ipsiiis  Mattlinci  lcm|ioril)iis 
usqiic  ad  Iioc  lcmpns  C('rla  siicc(!Ssionuni  scric  dcda- 
raliir;  cl  crcd;il  iicscio  ciii  c\  Iransvciso  dc  rcrsidc 
posl  diiccnlos  vd  ampliiis  aiuios  vcnicnli,  ct  sii;id(;iili 
iit  illi  potiiis  qnid  Cliristiis  dixcril  fcccrilqiie  crcda- 
»ur  :  cum  ipsc  apostoiiis  P;iuliis  posl  asccnsioncin 
Poiiiim  dc  c(i'!o  voc;iliis  {Act.  i\),  si  noii  iiivcnirct 
in  cariic   Aposlolos,  (piihiis   rommimicaiido  ct  cnm 


ri:i  siia  l)co  siio  siilivcnit ,  nc  illc  rcgno  privarctur : 
cjusipu!  iiatiiiam  atqiic  siiijslaiitiam  usqm;  adeo  csse 
iiiiitaltilcni ,  corruplibilcin  ,  violabilcin  ,  coinqimial*i- 
lciii,  ul  pars  cjus  qu.cd;im  ncc  inundari  valeal.  ct  ab 
ipso,  (pii  eam  fciciis  in.ioccnlcm  dc  siiis  visceribiis, 
niliil(|uea|»iid.sc  pcccaiiti  iii,  l:iiilj;coiitariiinalioni  pcr- 
miscuil,  ajleriio  globi  siippiicio  pimiatiir.  I»le  fmis  cst 
omniiim  argumciiiaiioiium  fabularuinqiic  vcstrarum  : 
qiiarmn  iilinam  sit  fiiiis  scd  in  corde  ct  in  ore  vcslro, 
iil  aliqii;indo  lam  cxsecrand.is  blasplicmias  crcdcre  ac 


quibiis    confcrcndo   Evangcliiim,  cjiisdcin   socictitis  dicere  desinalis.  Scd  cx  ipsis,  inqiiii ,  littcris  probo  , 

cs.se  appareret,  Ecclcsia  illi  omniiio  non  crcdcrcl?  qiiam  eis  non  nbiqiic  crcdendum  sil ,  qiioniani  con- 

Scd  ciim  cognovisscl  ciim  lioc  amiuiitiaiil(;ii),  (jiiod  iraria  sibi  loqminiiir.  Cur  non  crgo  dids  poiiiis  nus- 

etiam  ilii  amiunliabanl.  ct  in  eorniii  commimionc  at-  qiiam  eis  csse  crcdcndiim,  tanqiiaiii   inconslanilbiis 

qiin  imitntc  vivcntcm,  acccdentibus  eliam   pcr  cmn  scscqne   irnpiignanlibiis   teslibns?  Scd   iioc ,  iiiqiiil, 

lalibus  signis,  qiialia  ct  illi  op(;rabintiir  ;   ila,    ciim  cligo,  qiiod  coiisciilaneum  video  veritali.  C'ii  verilali? 

Domiiio  commendanlc,  meriiit  aiicloritatem,  nt  verba  Fabulai  sciliccl  liia;,  habcnti  in  capite  bclliim  Dei ,  in 

illius  lindie  sic  audiaiiliir  iii  Ecclcsia,  taiiqiiain  in  illo  niedio  contaminationem  Dei ,   in  fine  damnaiioiicm 


Clirislus,  sicut  ipse  vcrissime  dixil,  loculus  andi:itur 
(II  Cor.  XIII.  5).  El  pntat  Manicli.Tiis  crcdi  sibi  dc- 
bere  ab  Ecclesia  Clirisli  ,  loipiciili  coiitia  Scripluras, 
tanta  cl  tam  ordinala  auclorilale  firmatns  :  pnr  qiias 
ci  prccipue  commcndatum  est,  ntquisquir.  illi  annun- 
li;ivcril  prancrqii.am  quod  accepil,  anatliema  sit  {Gnl. 
1,8,9). 

«  ^oiinulli  Mss.,  pywposilonim  el  ipostolorwn. 


Dci.  Et  nusquam,  inqiiit,  creditur  litteris  sibimcl  ad- 
vcrsis  atqiie  conlrariis.  Scd  ideo  tibi  boc  vidclnr, 
qiiia  non  inlelligis  :  nam  et  quidquid  protulisli  qiiod 
lale  vidcrctiir,  dcmonslralum  cst  qiiam  noii  intdli- 
gas;  cl  quidquid  prolnlcris,  dcnionslrabitur.  Niilla 
ergo  caiisa  e?t  quare  illis  Lillcris  lanla  aiiclorita'e 
praeditis  non  credarnus  :  el  plane  isla  maximn  caii.s.i 
est  cur  eos  qni  aliud  amimitiant  analliciiicnius. 


I 
i 


LIBER  VrGESIMUS  NONUS, 


CAPUT  PRIMUM.  —  Falstus  dixit :  Ergo  magia 
crat,  qudd  visiis  ac  passiis  ost,  si  natus  noii  csl.  Ea- 
dem  iii  te  vicissim  argtimcntalio  reiorquclur,  ut 
niagia  el  illnd  fueril,  (piod  nlero  portatiis  ,  aiit  quod 
cdilns  sil,  si  scminaliis  non  riiil.  Exlra  legcm  naliir.^e 
esse  conslal  virginom  popcrisse,  multoquc  magis  iii- 
venlam  ctiam  post  partiim  virgincni.  Qiiare  ergo  et 
lioc  pr;vtcr  natiiram  r.oii  vis  ut  conligcril ,  pali  eiim 
polnissc  volcnlcm,  siiic  sorlc  nalivit;itis?  Milii  crede; 
quantiim  ad  rcm  allincl,  ulriipie  i;i  boc  nalnnc  con- 
tiai ia  prolitcmiir  :  scd  lioc  inlcrcsl ,  qiiod  nos  lionc- 
sla,  vos  Inrpiler  :  nos  passionis  cjiis  rationcm  aliqiiam 
leddimus  el  probabilem  ;  vos  nalivitatis  ant  nullam 
pi;cslalis,  niit  faUam  :  dcni(pie  nos  specie  tcnus  pas- 
snm  coiililcmur,  iicc  verc  morimim  ;  vos  pro  ccrto 
piicrperium  fnisse  crediiis  ,  ct  ulcro  muliebri  porta- 
lum.  Aui  sl  ila  noii  cst .  fateamini  et  vos  qnia  lioc 
cliam  imaginarie  sil  fictiim,  ut  vidcreliir  natiis  ,  et 
oiniiis  nobis  crit  proHigila  conlenlio.  Nam  illud  qiii- 
dcin,  qnod  s;rpe  afrirm^ire  soletis,  necessario  eum  csse 
iialnm,  (piia  alias  liominibiis  videri  aiit  loqui  non  pos- 
St;t,  ridi(ulum  cst ;  niiii  imiliotics,  ul  j;im  prol;aliim 


a  noslris  '  csl,  .\iigcli  et  visi  bomiiiibiis  et  locuti  csse 
moiislrciitiir. 

CAPU T  II.  —  AuGU>TiNUS  respondil :  Non  vobis  di- 
citnr  rnagia  csse,  nl  qiii  natus  non  fuerit,  inoiiatiir; 
nam  lioc  in  Adam  f:iclum  essc  jam  siipra  cominemo- 
lavimiis  :  sed  et  si  nuiiqiiam  facliim  fiiissct,  el  Domi- 
iiiis  Chrislus  ita  veiiire  voluisset,  iit  non  ex  virgine 
assiimpta ,  sed  tamcn  in  vera  carne  appnrens,  nos 
vera  niorle  redimeret,  quis  cum  iion  poiuissc  dicerc 
audcict?  Sed  illud  mcliiis  ciat  quod  fccit,  nt  ctiam  de 
virgiiic  nasccrelur,  et  ulrnmqiie  scxum,  pro  qno  li- 
herando  moriluriis  crat ,  dignarctnr  eliam  coinmen- 
dare  naseendo  ,   masciilino  suo  corpore  ex  fcmina 
procreato  :  conlra  vos  ipsos  maximc  faclo   ipso  lo- 
quens,  vosque  subvertcns,  qiii  masciiliim  et  leminnm 
non  Dci ,  scd  diaboli  opus  csse  pra:dicaiis.  Scd  illiid 
est  quod  magi;tt  simile  dicimini  asscrerc,  quod  pas- 
sionem  mortcmquc  cjus  specic  tcnus  faciam  ,  et  fal- 
lacitcr  dicilis  adumhralam,  ut  mori  viderctur  qui  no  i 
moriebatur.  Ex  quofit  ut  ejiis  qnoque  rcsnrreclionei  i 

'  F.(l!lio  F.r.,  a  i'c.s()is. 


489 


LIBER  TRIGCSIMUS. 


100 


umbnticnm ,  imnginariam  ,  fjllacemque  dicaiis :  iie- 
queciiiin  ojiis  (jninoii  vcre  moiiuusosl,  vera  csscrc- 
siirrfclio  polest.  Ila  lil  ul  cl  cicalrioes  tliscipulis  ilii- 
)iiiaiitibus  faisas  ostendL-ril ;  ncc  Tlioinas  v^ritale 
conlirmains,  scd  f.dlacia  deceptus  ciainaril,  Domiitus 
iHetu  et  Deus  iiieus  {Joan.  w  ,  28)  :  el  lanieii  per.-<u:i- 
(iere  conaiiiitii,  liii|;iia  vos  loijui  vcnini  ,  ciiin  (Iliii- 
siiiin  dicaiis  tolo  corpore  fnisse  meiilitum.  Ilxc  suiil 
«|u.u  vobis  olijiciiintur,  qui  talem  Christum  vobis  rin- 
xi&lis  ,  cujiis  discipuli  veri  non  silis  ,  nisi  meiidaocs 
%os  qiio.|ue  fnerilis.  Non  aulein  ideo  niagia  videri 
|>olebt  nata  ex  virgiiie  lioiuinis  cai-o,  qiiia  caro  Ciirisli 
soia  ila  nata  cst :  sicul  ncc  illa  magia  cst ,  quia  sola 
Ctirisli  caro  dic  lciiio  rcsurrexil ,  nuiiqtuiin  ulleriiis 
inorilura.  .■\Iioqniii  oiiinia  miraciila  Doi  initgica  eruiil, 
quia  siiigiilariler  f.icla  suiil  :  scil  vere  facla  siinl,  vo- 
ruinqne  osteixloniiit,  lum  oculos  liominum  pncsligiis 
falhiciliHS  iliuseTUiit  :  qua;  quidem  coiitra  naturam 
ploriimquc  appelianttjr,  non  quod  naliirccadversenlnr, 
scd  qiiod  iialiirc  modiim,  qui  nobis  c^l  iisitatus,  ex- 
codaiii.  Ilepellat  crgo  Doiiiinus  a  iiarvuloruin  suoruin 
mcjitibns  ,  <|und  quasi  admoncndo  Faustus  pcrsua- 
dere  conatus  est,  nt  cliam  nos  imoginariam ,  non  ve- 
ram  nali\ilaicin  Cliri>ti  profile:imur  :  atqiie  ita  iiitcr 
nos  omiiis  conlen'.io  liiijaiur  ;  iinn  vcro  maiieal  nobis 
ad>'er6'is  illos  potius  pro  veritale  certainen ,  quam 
cum  illis  in  falsil:ile  concordia. 

CAPUT  III.  — Veriinitamen  qiux^ro  ab  eis,  si  noslra 
contcnlio  terniinatiir  ciim  Iioc  di\erimus,  cur  hoc  ipsi 
non  diounl?  Cur  ipsi  mortcin  iion  Ycrain,  sed  imagi- 
nariam  Chrisli  aflirmanl ;  nali-vKalcni  aulem  nofl  sal- 
leni  lalcm,  scd  prorsus  nuliam  dicerc  delegerunl?  Si 
auclorilalis  evaiigflic;e  poiidcre  crubuerunt ',  ei  ideo 
non  ausi  sunl  Clirisiiim  non  saltem  imaginarie  passtim 
dicerc  :  nativitatcm  quoqiie  ejiis  eadeni  evangdica 
leslatur  aucl«i  ilas.  Elsi  enim  diio  evangi  lislaj  ipsum 
partiiinMariai  narraveriinl  (.)/«<//«.  i,2j,  et  Lhc.  ii,7); 
nullus  taineii  Evangc!i>laruiniacuil,qnodliabuerilnia- 
irem  Jesiis  (  Mattli.  n,  11  ;  Marc.  iii.  o2;  Luc.  ii,  53, 
et  Joan.  ii,  \).Kn  ideo  pigiiil  cliani  hoc  prjcdicare  si- 
mnlatum,qniagcneraionesaliasM;rtili.xus,al.asLiic.is 
exscqtiUur,  unde  viilcnliir  non  sibi  convenire?  Sed  d:i 
Iwminem  qni  non  inlolligat.  pulabil  eliani  in  mul  is 
qu3e  ad  Clirisli  passionom  perliiionl,  Evangolislas  siiii 
non  convcnire  :  da  vcro  qni  inleliigal,  et  nbiqiie  con- 
vcniunt.  An  quia  mortein  siniularc  Iionostum  esl,  na- 


nos  horlalur  hoc  confiieri ,  qno  possil  nostra  conlen- 
lio  piolligari?  Uiide  cigo  inilii  viilealiir  nativilalom 
Clirisli ,  iiec  saliem  sicut  iiiorlom  siiiiul;iiaiii ,  sed 
prorsus  nullam  prajdicaie  voliiisse ,  in  conscqHcnli 
seimone  apparebil,  ubi  alleri  rcspdiulebinuis  qujo- 
stioni. 

CAPUT  IV.  —  Absit  autem  ut  sil  in  membir;  .c.in- 
ctoram  eliam  genitalibus  aliqua  tuipiiudo.  Dicuntur 
quidein  inlionesta,  quia  noii  habciil  eam  spcciem  de-' 
coris,  qiiain  iiioinbra  cpue  iii  |iroiiiplu  locaia  suiil  (<:), 
Scd  vidole  quid  dical  AiHisloliis,  cuiii  cx  ipsa  nieiii- 
broruin  corporis  noslii  uiiilale  at([ue  coin|)age  cliari- 
talem  persnadel  Ecclesix.  Multo  magis ,  inqiiil ,  fjuce 
videntur  membra  corporis  inlirmiora  csse ,  nccessariu 
suiil ;  cl  quK  videnlur  vilioru  csse  corpuris,  iis  abuiidan- 
tiurein  lionorein  circumponinius  :  el  (/na'  inlioiicsia  sunt 
nostra  ,  abundantiorcm  Ituncstatem  liubent ;  (jiuv  aulcin 
honesta  siint  noslra ,  non  opus  liubent :  sed  Deus  tcin- 
peravit  corpus,  et ,  cui  decrat,  majorem  lionorcin  duns, 
ut  non  essent  scissura  in  corpore  (I  Cor.  xii  ,  22-25). 
1  iicilus  iiaque,  et  teinpcraiilia;  logibus  non  stibjcctiis 
membrorum  illonim  usus  est  lurpis ;  iion  ipsa  mcni- 
bra,  qux  non  soluin  in  exccllcnli  inlogrilate  cx'libcs 
et  virgines  sorvant,  sed  ipsi  coiijiig:ili  s:incli  p;Urcs  ac 
nuiires,  sic  eis  goiieralioni  tanluinniodo  coiisulonles 
nlebanlur,  ut  ille  iiatiiralis  inoiiis  nullo  inodo  liirpis 
esscl,  qui  non  libidini ,  scd  ralioni  sorvircl.  Quanto 
inagis  eigo  in  sancta  virgine  Maria,  qiiac  Clirisli  car- 
nem  lideconcepit,  niliil  liabncruiit  turpiludinis  mem- 
bra,  quo;  nec  huinano  licil0(|ue  conceplui ,  sed  divino 
tanlum  parlui  servicrunl?  .Merito  plane  sic  iiunestata, 
ul  nobis  Chrisluin,  qucm  cordibus  inlegris  credendo 
conciperemus,  ctroiifilciidoquodamniodo  parereinus, 
eliam  corporaliler  scrvata  inlcgritatc  Iransfundorct. 
Nullo  inodo  cniin  Clirislus  malrcm  nascendo  faccrot 
doteriorcm  ;  ut  cui  munus  focunditalis  atlulcrat ,  dc- 
cus  virginilatis  aufcrrct.  llxc  veraciter,  non  fallacitcr 
fiC.a  sunl :  scd  nova  sunt,  sed  iiisolita  suiit,  sed  con- 
tra  naturx  cursum  notissimum  suiit,  qiiia  inagiia , 
quia  mira,  quia  divina  ;  et  cu  magis  vcra  ,  cerla ,  fir- 
inata  *. 

El  Angcli ,  inqiiit,  visi  ct  loiui  siint,  quamvis  na- 
li  non  fuerinl.  Quasi  nos  dicamus  Clirihluin  ,  nisi  na- 
scerctur  cx  foinina  ,  nec  vidcri ,  nec  loqui  poliiisse. 
Potuil,  scd  noluit :  el  lioc  mclius  cst  quod  voluil.  Iloc 
aiiicm  euni  voluissc  ideo  certuin  est,  quia  hoc  fccit , 


tivilaiem  auleni  eliam  siiniitare  lurpe  csiVCurergo      qui  nihil  ncccssil;ite  ,  sictit  deus  vestcr ,  facercl,sod 

omnia  voluiilatc.  Iloc  vero  eum  fecisse,  idoo  iion  du- 


*  Sic  .\m.  Er.  et  ()luros  |  roJia;  nol.-e  Mss.  Ab  his  i;ro()ius 
rccediiiu (piaiuor  vaticaai,  qiii  Libeul,  n  auctoiilatts cvan- 
^elica'  pondera  erubncrimt.  ln  alio  Vaiicano  et  in  cislcr- 
cieiibj  Iej,'ilur  :  scd  auctorilatis  evmgcliciv  pondere  premi 
erubnerunl.  In  ediiioue  L<jvanieiisiuin  :  ii  aucloritati  eva..- 
qeliae  respondere  erubuermt. 


bitamus,  quia  uon  cuii|uam  hxrolico,  scd  cjus  Evau- 
gclio  crcdimus. 

'  Er.  Lugd.  et  ven.,  firmi.      M. 
((,)  II  Uelraot ,  cap  7,  ii.o. 


LIBEIl  TRIGESIMUS. 


CAPUT  PRIMUM.  —  FitSTrs  dixit  :  De  vohis  jam  ■  in  liypocrisi  ioqiientfs  mendacium  ,  cauleriatam  liaben  • 

duduni  Paiilus  scripsil ,  quia  diicedent  quidam  a  fide  ,  tes  conscientiam  suain  ,  proliibenles  nubeie ,  abstincf.ee 

intcndentes  tpiritibut  tcdnctoriit,  doclrinis  dwmoniorum.  a  cibis  quos  Deus  creavit ,  ud  percipicndum  cumgrutiU' 
Sasct.  August.  VIII,  iSeize.] 


491 


CONTP.A  FALHTIJM  M AMCII.F.rM,  S.  AIT.USTINM 


rum  aclinne  fidelibns  (I  Tim.  iv  ,  1  -.").  Niiiif|ii:im  |)l:iiir; 
lil)i  of^o  licc  nl)  A|>i)sl()lo  (licla  csst;  coiiscnscritn,  iiisi 
iuilca  roiililr^aris  i|)-c,  Moyscn  cl  iMoplicias  docliiii.is 
alliilisiic  (la;n)onioi'mn  ,  cl  scdiiotorii  spiriliis  ac  ina- 
ligiii  liiissc  iiJlcr|)rclcs  ,  qiii  a  porcitia  cl  c;vJcris  ca;-- 
nihiis,  f|nas  iininiiii(l:is  vocaiil,  soilicilc  doccai.l  alis- 
tinciKluin.  IV,  liis  cf.:^o  i)riino(l(;lil)cr:ii)(liitn  voljiscsl, 
oi  (li'!  iiMiitiiin(|ii(;  co;,'ilaii(liiiii ,  li;cc  (|ni  delicant  ac- 
ci|)i  '  ,  iii  Deoiic  ipsi  li:rc,  an  in  da;monio  lociili  vi- 
ilcanliir.  Il;ic  cniiii  lcniis.aiil  Moyscs  ct  Projilicia;  no- 
liisciiin  dainnali  cnint ,  aiit  cl  nos  ciiin  illis  :il)S(iliiti. 
N(^(|iic  cniin  jii-la  lia;c  niinc  vcstra  sciilcntia  cst,  iil 
i;os  qiiidcii),  (|<ii  siilnni  in  plclio  saccrdolalc  lioniiiinm 
gcmis  ccnscamns  a  carnibus  alisiincrc  dchcrc  ,  d  c- 
moiiii)niin  docIiiiKC  videannir  voliis  assccl:ilori!S  :  vc- 
slios  vcro  Pioplictas,  ali|iic  ip  iiin  adco  Moyseii,  qni 
Iirimus  non  anlisliiilius  soluin  ,  scd  omni  confiisc  lio- 
iiiimim  geiiori  suilla  iiilcrdixciit ,  ct  lcporina  ,  ct  lic- 
ricina  "  carac,  cl  sopiis  ac  lolliginibiis,  caetcrisquc  ge- 
iicribiis  piscium  cnrciitibus  Sfiunma  {Lcvit.  xi),  non  in 
f^l)irilu  seduclorii)  Iioc,  iicc  in  doctriiia  d:emoiiionim  , 
sod  in  Dco  |)oiiiis  cl  in  sanclo  Spirilii  lociilos  csse  ar- 
bilrcmini.  Igitiir  tit  hnc  libi  inlcrim  Pauluin  dixi5?e  con- 
codain,  vicliis  lamoii  abs  tc  non  aiite  fuoro  ,  qiiam  lu 
Moyscn  damnavoris  ct  Prophclas  :  iit  qiiod  ralione 
;;onvictus  cl  vcrilate  inmqiiam  forlassc  focissos  ,  id 
iiunc  vcntris  caiisa  f.iccro  vidcaris  ,  blasphcmare 
Moyson. 

CAPUT  n.  —  Eslvcrocl  aliud  de  tribus  puciisapiid 
vos  in  Daiiiclc,  quo  vcliemcnlcr  perinde  confuiide- 
iuiiii ,  si  isiiid  consliterit,  a  cibis  abslincre,  daemo- 
iiioriim  csse  rcligio.  Illi  cnim  non  t.Tiitum  ab  inlcrdi- 
ciis  Lcge ,  scd  cli.ini  a  coiicossis  abslinuissc  Icgiinliir 
(Dan.  I,  12)  :  quos  vclicmeiiler  mirari  solelis ,  el  in 
martyribiisniimcrnrc;  ciim  sinl  cl  ipsidoclrinamasse- 
culi  d:cmoiiionim  ,  si  lioc  esse  Aposloli  teslimonium 
consla!.  Ad  Iicc  clDnnioI  ipsc  tribus  hcbdomadisdic- 
rnm  jcjuaassc  sc  pcrhibct,  ct  cnrncm  iioncdissc,  noc 
bibissc  viniiiii,  dum  cxonirei  pro  pnpiilo  siio  (  Id.  x, 
2, 5).  Qiiid  ergo  cl  Irc  in  doelrina  se  d:cmoniorum  ma- 
giiincnt,  cl  de  soduclorii  spiritiis  commcnlo  gloriam 
caplnt  ? 

CAiUT  III.  —  De  vdbis  vero  quid  dicam?  id  csl,  de 
cbiislianioribus  apud  vos,  (|UoruiTi  nonniilli  qiidem 
porcina  ,  pl,'ri(|ue  vcro  qundriipedc  omiii ,  alii  ctiam 
cniicto  aiiimali  poniiiis  absrnicnl  ,  fcriquo  ob  lioc  iii 
ociilis  cos  omnis  Fcciesia,  cl  siiinma  ciim  vcnerniione 
siisci];icns,  soliim  non  dcos  e\i.slimal.  Nec  viiletis,  iii- 
dociles,  quia  si  hoc  veriim,  cl  ah  Ai)osl;i|o  dictiiin  lc- 
slimoniuin  csl,  d;cmoiiiori!m  c  ipsi  sunt  liidificnii  do- 
(Iriiiis.  Qiiid  vcro  cl  do  illo  dicciiiiis ,  qiiod  snne  Iru 
strnri  qnis  nudont  ant  alnK^garo,  ciim  conslci  hoc  itiler 
omncs,  el  asiiue  per  orboin  lcrrarum  qiiotatinis  omni 
cum  sttidio  cclebrclur  in  conventu  calholico?  Dico  au- 
lcm  Qu.ulragcsimam  ,  qnam  qui  iiitor  vos  rite  obser- 
vandarn  pulaverit,  ahsiinoat  necessc  cst  omnibus  his 

*  r.r.  I.ugd.  ven.,  ecquid  dcbeat  accipi.  Lov.,  ha^c  qnid 
Qcheanl  accipi.      M. 

•  i.uv. ,  hircvia.  vcrius  cdili  alii  ct  Mss. ,  hericina,  aut, 
triciiiu 


m 

qii:i'capiliilmii  liora  Dco  ;id  pcrclpif  inliim  nohi.^^rr.-a- 
t)  dirit.cl  d  i;i)ioiiioniiii  iiisiipcr  (hHlriiiain  vocal  abs- 
liii(;iiiiain  iir.cdicloruin.  Oiiid  cigo  ct  \os,  <  harissiini? 
riiiin*;  liiiic  d  (■moiiionim  viviiis,  ciiiii  h:i  c  a  vobis  pas- 
8:onis(>hrisli  cclebr.iniiir  mysleria,  ct  iicdiictorii  spi- 
riliis  fiaiido  c.ipiiiiiiii ,  ct  iii  hypocrisi  loipiitiiiiii  mcn- 
d:iciiim,  ct  caiilcriatam  hihctis  conscicininin  vestnm? 
Qiifid  si  horiirn  iiihil  vos ;  ncc  nos  igiliir.  Qiiid  crgo 
sibi  vull  capitiiliim  lioc ,  aitl  a  qiio  scriptiim  pnlahi- 
inns ,  ct  cotili  a  qiios  ,  qnod  ncc  Veleris  Tcstanicrili 
lr:iditioncs  ,  ncc  Novi  ronfirmol  scila?  Siqiiidi;iti  lioc 
ab  omiiibns,  iit  cx  vohis  ipsis  apparcl;  iliud  vcro  a 
«iuibusdam  qiiainvis ,  ahstineri  tamcn  docct  :  scnlcn- 
lia  vcro  h.TC  vcslra  cunclam  pcnitiis  carnalium  ciho- 
rum  ahstincnliaiii ,  d:ciiio;iioruiii  vult  cssc  doctrinas. 
Ciii  si  ct  vos  crcditis ,  c:)dem  srcpius  dixero  ,  damtia- 
lc  Moyscn  ,  reitunri;ilc  Propheiis,  fcrte  parcm  et  dc 
vohis  ipsis  sentcntiam  :  qtiia  iit  illi  sempcr  a  qiiibus- 
dain  cihnrum,  sic  vos  inlcrdiim  abstinctis  ab  omtiibus. 

CAPUT  IV.  —  Aut  si  Mnyscs  vobis  cl  Prophot.-c  , 
ciim  csfas  dijndioant ,  Dci  lcgcm  «aiicire  vidcntiir,  el 
noii  d;cinoiiiorum  ;  si  Oaiiicl  in  Spirilu  sanclo  ohscr- 
vavit  tres  hebdomadas  ;  si  Ananias  ,  Azai  ias  ,  ct  Mi- 
sael  pucri ,  divinac  mentls  insliiiclu  ,  oleribus  uli  ma- 
Iiicrunt  ct  Iogiimi;)ibus;  si  dcnitiuc  in  vobis  quolqiiot 
abstinent,  non  a  d.xmoiiiis  impulsi  id  faciunl;  si  Qua- 
drngesiina  sine^ino  ct  carnibus  non  supcrstiiiose  a 
vobis,  sed  divina  lege  servalur  :  videlc,  qu.xso,vi- 
dcte ,  ne  summrc  dementicc  hoc  sil  a  Paulo  dicluin 
piitare,  quod  dx-monionnn  doclrina  sit  abstincniia 
omnis  ciborum,  el  prohibeic  nuberc  :  quemadmodnrn 
iiec  illud  quod  dicit  etiam  virgincs  dicarc  Christo,  d;c- 
moiiiorum  csse  doctiinas;  quod  vos  pcrinde  sine  con- 
sideralione  legentes ,  ul  c-Tctcra  ,  ad  nos  subinde  re- 
spiciiis  :  nec  videtis  hinc  ct  virgincs  vestras  dxmo- 
iiioniin  doclrina  ca,ilas  nolari ,  cl  vos  cssc  antistites 
d  !  nioniorum  ,  qiii  ccrtatim  «emperad  Iianc  ens  inci- 
letis  professionom  suasionibus  vcslris,ul  pone  jam 
mnjor  in  Ecclesiis  omnibus  virginiim  apud  vos  ,  qtiam 
mulicrum  numorosiias  habealur?Quid  crgonon  etvos 
j.imdosistitis  a  lalibiis  incoeptis?  Quid  in  fr;iudommi- 
scras  inducilis  fili^is  homiiiiim  ,  si  noii  in  cis  Christi 
vdliiiiins  iinpletiir,  sed  da^moaiorum?  Et  lamen  Iioc 
iiobis  primo  respoiidontis  veliin,  utrum  om  lino  xigi- 
nos  facorc,  doctriiia  sit  d;cmonioniin  ,  aii  s(il'iin  [M 
iroliibitioiicm  faccie  tiubondi?  Si  por  proiiibitionem  , 
iiiliil  ad  nos  :  nam  el  ipsi  tam  slulunn  judicamus  in- 
hibere  volentcin  ,  qinii)  iicf;is  et  iin|iiuin  salis  nolen- 
lem  co^:cre.  Si  vcro  f.ivcre  huic  quo;;u„'  proposilo  cl 
iion  reluclari  voleuli,  id  qiinquc  doclrinam  putalis  es- 
se  dsemonionDi!,  tncco  iitiiic  vcsirum  pi  ricuhim,  ipsi 
jnm  timeo  ,\poslolo,  nc  d^cmonioriim  doclrinam  iti- 
lulisse  liiiic  lconium  vidi^nlur,  cuiii  Tbcclam  oppi- 
giieraiam  j;im  th:)l;inio,  in  amorem  sermone  siio  por- 
peluae  virgiiiila;is  inccndil.  Qtiid  vcro  cl  de  magislio 
ipso  diccmus ,  ac  sanciimonii  loiius  auclore  Josu ,  ot 
liujus  ipsius  professionis  piicllarum  crelibe  sponso  ' , 
qui  in  Evangcliu  tria  gcncra  taxans  spadonum,  unuiu 

'  in  vss.,  calile  spono. 


.i05 


LIRI-R  TRIGESIMUS. 


m 


nulivum,  aUcruin  racliliuin,  lertium  vuluiitariuiii,  eis 
taineii  |ialm:iiu  attribuil ,  qiii  ie  ipsos,  iiiijiiit,  spado- 
!!(•$  f,ceruiit  propler  reijnum  cwlorum  (Mattli.  xix,  1-2); 
sigiiificans  viigiiies  el  piuMOS  ijiii  iiubeiuli  ip^a  a  cor- 
<libus  suis  cxsccta  cupiililate  ,  spadoiiuin  vicc  in  ejiis 
Kcelcsia  scmpor ,  taiuiuam  in  domo  rcgia  conveiseii- 
i(ir?Qiiiil  crgo,  el  lioc  vobis  doctrina  videliir  esseda!- 
iiiouiorujn  ,  el  in  scductorio  spiritu  dicluiu?  l.l  (piis 
oril  alius  iu  Deo  lo^picns ,  si  Paulus  cl  Clirislus  i\x- 
nioiu^M-uin  probantur  Tuisse  saccrdotes?  Milto  cnim 
ca-leros  ejiisilem  Domiiii  nostri  Apostolos,  Pe4riiiii  el 
Aiidream  ,  Tlioimm  cl  illiiin  inexpeiteiii  Venoris  in- 
ler  cxleros  beatum  Joanncm  ,  ipii  per  divcrsa  profcs- 
sioiieni  •  boni  i-lius  inler  virgiiiesac|)uorosiliviiio  pnv- 
conio  cccineriint ,  formam  iiobis  at(]iieadeo  vobis  ip- 
sis  racicndarum  virtjinum  rclinquenlcs.  Sed  lios  (|ui- 
dcni,  ul  dixi,  pnuierco;  qiiia  eos  vos  cxclusistis  cx  ea- 
iione,  facilequc  nionte  «acrilega  veslra  da  moiiiorimi  iiis 
j>olebtis  importare  doctrinas.  Niim  igilur  et  dcClirislo 
eadem  diecre  p:)teritis  ,  aiit  dc  nposiolo  Paiilo  ,  qiiem 
similiter  ubique  constat ,  ct  vcrbo  semper  prxliilisse 
iiupiis  iimuptas,  cl  id  opcrc  (pi0(|ac  ostcndissc  crga 
s^MictisMinam  Tlieclam^Quod  si  lixc  da-moiiioriimdo- 
ctriiia  noii  fuit,  qiiam  ct  Hiecla;  Paulus,  et  cietcri  c;c- 
leris  annuntiaveruiit  AiK)sloli,  ciii  crcdi  jam  potcril 
lioc  ab  ipsocssc  incmoralum  ,  lanqiiam  sil  dxmonio- 
nim  voluntas  ei  doclriiia,  eiiam  persiiasio  saiictimonil? 
Noii  crgo  esl  iiitcrim  quod  vos  cxislimciis  solis  lior- 
laiuciitis  virgincs  facore,  cl  non  proliiliiiioiic  nubciidi. 
Nobis  ciiim  qiio.|iic  lioc  ipsnin  insituin  cst :  ct  dcmeiis 
tirofeclo  ille,  non  lanliim  stulliis  piitandus  cst,  qui  id 
oxistimel  lege  privala  prohiberi  posso ,  quod  sil  pii- 
lilica  conccssiim  :  dico  autem  lioc  ipsiim  niibcrc.  Qua- 
liroplcr  cl  nos  liortamur  quideni  volcnles  iit  pcrma- 
iieant ,  iion  lamen  cogimus  iiivilas  ut  acccdant.  Novi- 
iiius  eiiini  qtianlum  voliiiitas,  quantum  el  iialurcc  ij  sius 
vis  ctiam  coiitra  legem  |  ublicam  vnlcai,  nedum  adver- 
siis  privatam.cui  respondtTC  sil  liberiim,Nolo.  Si  igi- 
tiir  hoc  iiiodo  virgiiics  facerc  sine  criiiiinc  est ,  extra 
culpam  suinus  et  iios  :  sin  quoquo  gcncrc  viigines  fa- 
cere  crimeii  e>t ,  rei  cstis  ci  vos.  Jam  qua  mcnlc  aut 
coiisilio  lioc  adveraUiii  iies  ca|)iiuhim  iHofeiatis  ,  cgo 
non  video. 

CAPUT  V.— AtxfSTiNLS  rcspoiidil :  Audicrgo.quod 
CAfifiiciis  le  non  videre.  qua  mcnlc  aul  consilio  lioc 
adversiim  vos  capiiulum  proferamiis  :  non  qiiod  a 
carnibns  absliiicalis,  iiain  lioc  a  quibiisdam  ct  primi 
pilrcs  iioslri  fecerunt,  sicut  coinmcnioras ;  non.tnincn 
ra  d:imnaiidi,  sed  signilicaiidi  gratia,  quod  iion  inti  I- 
liRitis,  et  uiide  jam  qiia;,(uiii  suf(iccrc  vidcbatiir,  in 
Mipcrioribus  p;irtibus  operis  liujiis  lociilus  siim  : 
ct  Cbristiani,  uuii  luTrelici,  sc^d  Calliolici,  edomaiidi 
corporis  causa,  proplcr  aniiuain  iii  oralionibus  ain- 
pliiis  bumiliandam ,  non  quod  illa  csse  imniimda 
credanl.  iion  soliim  a  carnibus,  vcriiin  a  qnibusdam 
c;iam  lerru;  (ruclibus  abslincnt ;  vcl  seniper,  sicul 
paiici,  vcl  certis  diebus  ai^iue  temporibiis  sicul  pcr 
Quadragcsimam   fcrc  omncs,  quanlo  magis  quisipie 

•  lu  Mss.,  posicstiotiem. 


vel  miniis  seu  vun.«rii ,  scu  poiuerll.  Vos    auiem 

ipsam  creatiirain    negalis     l»onain  ,    el    iniiiuindani 

dicitis,   ([uod    cariics  diabolus  o^ierelur   f;eculeiiliord 

materia  niali ;  ac  per  lioc  cas,   laiiqiiain  immundiora 

cl  Iruculentiora  dei  vcstri  vitieiila,  cxliorrentes  abji- 

citis.  Aiiditoribus  auteni  vestris,  quos  iaiMpiam  dis- 

liiictos    a  geiiere  sacerdottnn  dixisti,  seciiiidum  ve- 

iiiam  Ikcc  cdeiida  conccdiiis  :  sicul  quibusdain  con- 

cedit    Aposloliis    secuiidiim    vcniam  ,   non    omiiem 

concubitum   C()iijiig:Ueni,   eliain   (pii   fit   sola    causa 

generaiuli ;  scd  euin  (|tii  lit  per  iiicontiiieiitiam,  sed  la- 

iiieii  cum  conjugc  (I  Cor.  vii,  5,  (»).  Neqiic  cniiii  coiue- 

dilur  sccuiidum  veniaiii,  uisi  peccatum.   lloc  vos  do 

omiii  carnium  cibo  scnlilis,  lioc  cl  ipsi  ab   lucresi 

vcsira  didicistis  ,  cl  vestros  atidilorcs  docelis  :  sed 

illis  quod  sil  igni)sceiiduni,    propler  qnod  vobis  nc- 

ccssaria  ministraiit,  ul  dixi,  conceililis,  iion  (licciitcs 

iioii  cssc  pcccaliim,  sod   pcccaiilibiis  vciiiiun  largicn- 

lcs  ;  vos  anlein  ab  omni  tali  lanqtiam  mala  et  iinmiin  - 

da   conlagioiic   abslinelis  :  ac  pcr   lioc  illud  (piod 

scqaiiur  ea  vcrlia  Aposloli,  quibus  commcnioratioiiem 

btijus  capituli  lerminasli^  ipsum  csl  oninino  quod  iios 

facil  lioc  testimonium  vobis   objicerc  :  quod  et   tii, 

puto,  sciebas,  ul  ca  verba  primo  non  poiicres,  cl  no- 

bis   iii  cxtrenio  dicercs^  Qua  mente  aul  consiiio  lioc 

adiersnm  nos  capitulum  proferatis,  ego  non  vidco  ;  cum 

boc  ipsum  iiostriim  consilium   taccre  quam  comine- 

niorarc   malueris.   Cuin    cnim    Apostolus    dixissel, 

Abstincntcs  a  cibis  quos  Dcus  crcaiil  ad  pcrcipienduni 

cuni  gratiarum  actione  fidelibus ;  scculusail,  El  iis  qni 

cotjnoverunl  verilatciu  :  quoniam  omnis  crealura  Dei 

bona  c&t  ,  ct  niltil   abjiciendum  ,  quod  cuni  graliaruin 

actione  periipitur  ;  sandificutur  enim  per  verbum  Dei  et 

ora!ioneni  (I  rii«.  iv,  5-5).  IKcc  siinl  qu.e  ncgatis  ;  Iioc 

aiiiiiio,  liac  voluiilatc,  hac  opinione  ab  cscis  liiijusmo- 

di  lcmpcralis,   quod  non  signiricalionc,  scd  natura 

malac  cl  iiiimuiidaj  siiit.  Qiia  iii  rc  crcalorein  caruin 

siiic   dubio   blaspliematis  :  lioc  csl  qiiod  pcrtin,  t   ad 

doctrinam  dxinoiiiorum.  Niililc  crgo  niirari  lioc  dc 

lobis  tanto  anle  a  snncio  Spiritti  prophetatum. 

CaPUT  VI. —  Itcrum  siadvirgiuitatcmsicadiiorta- 
reniiiii,  qnemadmodiim  horlalur  apostolica  doctiina, 
Qui  dat  nuptum,  benc  fncit ;  et  qui  non  dat  nuplum, 
melius  fiKil  (I  Cor.  vii,  58) :  ut  boiium  cssc  niiplias  di- 
cerclis,  scd  mcliorcm  virginitalcm,  siciil  Eacil  Cccle- 
sia,  qiiac  vcrc  Chrisii  cst  Ecdesia  :  noii  vos  Spiiilus 
sanctus  ila  pnciiuiiti.irct,  diceiis,  proltibenles  nubcre 
(1  Tini.  IV,  3).  Ille  ciiim  proliibcl,  (|ui  hoc  nuiliiin  essii 
dicit,  noii  qui  huic  boiio  aliiid  mcliiis  :iiileponit.  Deiii' 
qiic  vos  cuin  pra-cipiie  coiicnbitum  detcstamini,  qui 
sulus  boneslus  cl  conjiigalis  c>t,  cl  qocin  malrimonia- 
les  (|ti()qiic  laliiila^  pne  sc  gerunt,  Liberorum  pro- 
crcandorum  causa  :  tiiulc  vcie  iioii  taiii  concumbere, 
qu:im  nubcre  probibclis.  Concumbilur  ciiiin  eti:.m 
causa  libidinuin  ,  uubitiir  aiitem  nonnisi  filiorum. 
Ncc  ideo  vos  dicalis  non  prohibcrc,  qnia  multos 
veslros  Anditores  iii  lioc  obcdirc  nolenlcs  vcl  noii  va 
lciilcs  salva  amicitia  tolcralis.  Iliud  cium  habctis  in 
doctrina  vcstri  crroris,  hoc  in  nece^siiale  socieiaiis,"~ 


/: 


m 

lliiic  csl  qiiod  pnulo  anlc  (lisliilorain  (lir.cro.rur  vohis 
inors  Cliiisli  visa  sil  vcl  fallax  cl  siiinilala  |ira'(lican 
(la,  cl  iioii  (!liani  nalivilas.  Morlnni  (iuipi).;  laminnn 
sc|»aralioiicin  aninia;,  id  est,  n:»liir;i;  dci  vcslri  a  cor- 
pore  inimicoriiin  cjus,  Iioc  cst  a  liKiiw-nlo  dialx.li. 
praulicalis  aliine    laiidalis  :  ac    pcr  lioc  rcin  di;<ii!in 


CONTRA  FAUSTDM  MANICII/EUM,  S.  AUGIJSTINI 


40C 

(luomodo  dis|ili(cl,  (|iii.i  non  roncubiiit,  cl  Uimcn  pc- 
pcril.  Vidclis  cr^ro  niiiltiiin  inlcresse  inlcr  liortantcB 
ad  vii(;iniiati'ni,  bono  ininori  lioniim  amplius  praupo- 
nciido  ;  et  pr^drihcnles  nnlicre,  concuhilnm  propaga- 
lionis,  (|iii  soliis  propric  nuplialis  (;sl,  vclicnienliiis 
acciisiindo  :  niiilliiin  inlcrcsse  intcr  abslincnlcs  a 
luissc  crcdidislis,  (piani  Cliiislns  ctsi  non  moiiciis,  «ibis  propler  sacramenti  signilic.lioncm ',  vel  pro- 
lamenmorlcm  simnlans  comnicndarcl.  Iii  nalivilate  p!cr  corporis  casli};ati(mcm;  et  abstincntes  a  cibis. 
antem  qnia  non  solvi,  scd  lig;iri  poliiis  dcnm  veslnim  'I""s  Dciis  creavit,  dicendo  rpiod  cos  Deiis  non  crcavil. 
crcditis,  lianc  nec  saltcin  fall:icil("r  ima},Mnaliim  1'roinde  illa  doclrina  cst  Proplietarnm  ct  Aposlo- 
Clirislnm  cicdcrc  voliiistis  :  ila  nt  non  sic  v(d)is  .Ma-  1"'<"",  '«•'•c  d;cmoi.ioruiii  mendaciUxiiiornm. 
lia  displiccrct,  si  coiiciilmissct,  el  iion  coiiccpis^-el,  '  MnM^s.  At  cdhl,  prnplcr  sacniiam  significutionem. 


LIBER  TRIGESIMUS  PRIMUS. 


CAPUT   rUIMUM.— FAUSTUsdixit  :  Omnia  mundn 

mundis,  immundis  aulcm  el  colnquinalis  niliil  mnndum ; 

scd  inquinata  sunl  corum  et  mens  et  conscicntia.   IIoc 

riuoquc  ipsum  ,  ulnim  vohis  cxpodial  a  Paiilo  dicliim 

crcderc,  considcrandnm  cst  :  Iiaclciius  cnim  noii  lan- 

tiim  dacmoniis  cxagilalos  cnnslilil  Moyscnet  Prophe- 

las,  ciim  taiitas  dc  cihonim  diffcienliis  Inlcrint  lcgos  ; 

scU  ctiam  qnod  immundi  ipsi  fi  crint  ct  coinquinali 

iTiciilc  atquc  conscicntia  sua,  ut  congnic   in  ipsos  el 

illud  cadcre  possil  qiiod  soquilur,  Deum  se  scire  pru- 

filentur,  operibus  autem  ncgant   (Tit.  \,   15,   10).  Cui 

aulem  hoc    magis  compclit,quam  Prophelis  alque 

Moysi,  qui  longe  aliter  vixisse  pnihantur,  quam  Dei 

cignitorihus  congruehat.    Ego    lamen  nunc  nsqiic, 

pnclcr  adiiltcria,  el  fraudt^s  cl  homicidia,  niliil  aliud 

cssc  pulavcram,  unde  conscienlias  pollulas  hahnisse 

viderenlur  Moyscs  cl    Proplietic  :  nunc  aulcm  hoc 

demnnslranle  capiiiilo,  scire  jam  dalur  eiiam  liinc  eos 

infpiinala;  inenlis  fuissc,  quia  aliqiiid  pulaverinl  in- 

quinalum.  Quorsum  crgo  lalibus  eliam  nunc  vos  vi- 

sionem  diviii;c  majesl;itis  contingcre  poluissearhilra- 

miiii,  cum  sil  scriplum,  nisi  eos  qui  corde  piiri  fne- 

lint,  Deiim  videre  non  possc  (Matlli.  v,  8)?  Al  vero 

iii  eliam  si  casti  ab  illicitis  faciiiorihus  exsiitissanl  ; 

sola  tamen  lucc  ahslincndi  a  quihnsdam  cscis  super- 

slilio,   si  mcnlcm  conlaminat,   divinilatis  cis  potnit 

ncgasse    conspcclum.    Evanuil    ergo    jani,    atquc 

cxslincla   simul   est  Danieiis  qiiotiue  illa  ac  trium 

pncrorum  glorialio :  qui  ct  i|>si  ns(|iic  ad  Iiaiic  pra;di- 

cationcm   quae  ccnset  niliil  iinmiindum  ,   caslissimi 

planc  ac  hon.-c  menlis  juvciies  habiti  sunt   iii  Juda- 

isino.  qnia  scilicel  palernanini  nicmorcs  tradilioiiiim, 

a  Genlium  d;ipihiis,  el  maximeimmolaiis,  onini  cum 

stiidio  se  co:iservavcrint  illihalos  (Dan.  i,  12).  Nunc 

cnim  deniuin  apparuil  el  ipsos  coniaminalos  fuisse 

nicntihus  ei  consciontia.  tum  inaximo,  cum  cs '  a  san- 

gniiie  el  cihis  foralihiis  ;ibsliiiehant. 

CAPUT  II.  —  Sed  iilos  fortassc  excusct  ignoran- 
(ia  ;  nccdum  enim  apparente  christiana  hacfide  qiia; 
doccrel  oinnia  csse  miinda  miindis,  qii.xdam  et  ipsi 
piitaverint  esse  non  munda  ;  vos  vero  ,  qiia  nunc  cx- 

'  Am.  F.r.  ct  plures  Mss.  oniillual,  os.  Alii  Mss.  cjus  loco 
hahcnt,  omnes. 


cusalionc  ulimini,  si  Panlo  clamanle  nihil  cssc  non 
iiiundum  ,  cl  doctrinas  dx-moniorum  apfieilantc  ci- 
borum  abslinciiiiam  (1  Tim.  iv,  i,  3)  ,  et  niente  pol- 
Iiilos  vocanle  ipii  aliquid  piitaverint  inqnin:iliim,  non 
soliiin  abslinctis  ,  uldiximus,  sed  eti;iin  gloriam  ca- 
I  latis  exinde,  et  eo  acccptiores  vos  croditis  Christo, 
quo  critis  ahsiincnliorcs  a  cibis;  id  est ,  secnndum 
lianc  senlcnliam  ,  quo  mcntibus  inquinati  magis  et 
magis  conscientia  vestra  polluli  ?  Quid  ,  qiiod  ctiam 
ciim  Ires  in  mundo  rcligioncs  sint,  quce  menlis  pur- 
gationem  pariler  in  caslinioniis  cl  abstinentia ,  ritu 
quamvis  divcrsissimo  reponunt,  dico  autem  Judxos, 
et  Christianos,  ct  Genies ,  cx  quanam  istarum  reli- 
gionum  sermo  hic  veniat,  non  potest  inveniri ,  qui 
docet  nihil  essc  non  sanctum?certe  cx  Jndaismo 
minimc;  itidem  ex  Paganismo ,  quia  ip<um  qnoqne 
discriminat  cibos  ;  nec  qnidquam  inlcrest ,  nisi  quod 
Hebr:cus  in  quihiisdam  animaribus  a  Pagaiiis  dissen- 
tit.  Restat  christiana  fides,  cujus  si  proprium  hoc 
essc  putas ,  nihil  cxislimarc  pollutum,  priiis  esl  ut 
falearis  in  vobis  csse  neminem  christianum.  Omnes 
cnim  apud  vos  ,  iil  c;clcra  rcticeam  ,  rnorlicina  ta- 
nien  cl  inimohila  inquinauienlum  existimant  essc  iion 
parvum  (Act.  xv,  29) :  aut  si  ct  a  vobis  jiire  Christi;i- 
nitaiis  hoc  agiiiir,  ne  hujiis  quidem  ergo  rcligionis 
sonientia  est,  qua;  oinnem  penitus  immiindoium  ahs- 
linonliam  tollit.  Quorsumergoa  Panlo  id  dici  poluit, 
quod  nulli  sit  religioni  convenicns  ?  Etcnim  Aposio- 
lus  noii  (am  religionein  cxuit,  quam  rilum  mulavit , 
cum  ex  Jud;co  factus  est  Christianus.  At  vero  qui 
hoccapilulum  scripsit,  videlur  illc  niihi  nulla  pror- 
sus  rcligionc  fuisse  subnixus. 

CAPUT  III.  —  Quapropter  ,  si  quid  de  cactero  in 
Ixsionem  iiostru;  fidci  de  Scripturisqujerentes  inwc- 
nerilis ,  tunc  demiim  id  nohis  opponere  memenloie  , 
cum  vohis  pervidoriiis  non  esse  conlrarium  :  qucm- 
admodiim  ei  illud  ,  quod  de  Petro  soletis  afferre,  tan- 
qiiam  idem  viderit  aliquando  de  ccelo  dcmissum  vas , 
in  quo  essent  omnia  gcncra  animalium  et  serpentcs; 
alqiie  co  altoiiiio  et  admirante  ,  vox  audita  sit  diceiis 
adeum,  Petre,  quidquid  iii  vase  vidcs,  macta,  et  man- 
duca.  Cui  idem  respondens  :  Domine ,  commune  ,  in- 
quit,  et  immundum  non  conlingam.  Et  ilerum  vox  ad 


497                                                      UBEU  TRIGES1.UUS  SliCUNDUS.  4'J3 

oiim  :  QitOii  ego  saiHlilumi ,  immuiulum  ne  vocnvetis  iis  q»x  siiinclKiitl ,  non  smclc  noc  juslo  iilcbanUir  : 

t.Aft.  X,  I  l-l,')).  Qiiotl  quidtMn  ipsniii   licci  ct  pcr  ;il-  siinl   oinnes   qnicioin    iii(i(lolcs,   scii   vos  pracipue , 

ic"oriani  alinil   qniikiam  ,   el  non    indinciviiliain  vi-  .MnniclKri ,  qnibiis  omnino  nihil  cs(  miiiulnm.    Ncque 

(lcalur  significare  ciboruin ;  laiiicn  qiiia  vobis  el  liitc  cnini  cibiis  ipsc  qiicm  siimilis  ,  qiiainvis  enm  magna 

iia    iiilclli"cie  pl.iccl  ,   vcscamini   igitnr  mccssc  csl  ililigcnlia  (piasi  a  cariiis  coiitaginnc  scpirclis ,  iiiim- 

I  assim  bi'lluis  omnibus  ,  cl   ccliiclnis  '    cl  colnlnis  ,  ilns  csl  vobis  ,  qiicm  creainm  iiisi  a  diaboio   noii  ili- 

ac  rcliqno  oinni  gencrc  scrpcntino  juxla  borania  l*o-  c.iis.    In  illo  cliam  dcuin  veslrnm  ligaium  al|uc  pol- 

iri.  llacloniis  ciiim  vere  iliclo  audieiilcs  vos  csse  pio-  lulnni  vos  cdcndo  purgarc    pcrbiboiis.    Yos  saltcm 

babilis  voci   quam    fcrliir   audissc  :  cl   lanien  bnjns  vobis  miiiidi  vidcrcinini ,  qnonim  vcnlribns  morcliir 


quo'|ue  mcmincrilis  scinpcr  ,  quia  .Moyscs  liinc  cl 
ProplicLe  damnaii  suiit ,  qui  de  iis  qnio  sanclilicave- 
rit  Dciis  juxla  vocis  linjiis  sonlcnliam  ,  muila  pula- 
vcrinl  esse  pollula. 

C.\rL'T  IV.   —  .\i(u:sTiMS  rcspnndil  :    riim   ait 


illc  piii|^:iri.  Scd  cl  vcslra  coipora  iiainram  cl  opili- 
cium  gcnlis  lcnebrarimi  cssc  coiilcndilis  ,  anitnasau- 
loin  vcslras  ipsis  adliiic  corporibiis  inquin:ilas.  Qnid 
ergo  vobis  csl  ninndnm  ?  Non  qii.x  siiniitis  ,  noii  (pio 
niiltilis  ca   qu:c  snniitis ,    non   vos  ipsi    qni   suinpla 


Aposloliis,  Omiiia  mtiiida  miiiulis  {Til.  i,  15).  natnras  pnrgatis.  Vidclis  cigo   proplcr  (pios   tiinc  islam  son- 

ipsas  iiilclligi    voluit,qii.ls   Deus  creavil ,  scciindiim  lcntiani    dixit    Apostolus  :  laiein  t:imcii    dixit,   qii.i; 

illud  qiiod   Moyscs  in  Cciicsi  scripsil .  Et  fecil  Dcus  omncs  inlidclcs  cl  iinmnndos  tencrct ,  sed  vos   pre- 

omnia  :  el  ccce  bona  iviWf  (ft'c«.  i,  31 );  non  signilica-  cipiic  maxiinoqne   conviiicerct.    Omiiia  ergo   mundn 

lioncs  ,   secundiim   qnas  Doiis  por  cuindcin   Mnyson  muiulis  ,  sc(undnin  naUiram  iii  qiia  crcala  snnl  :  n'  ti 

ab  iinmiindis  mnnda  discrcvil  (Lcvil.  \i)  :  undo  ipiia  lanicn  omiiia  sccunduin  sigiiirualioncm  imin  la  prinio 

nnilia  ct  iniiliis  locis  jam  dixiniiis  ,  niinc  brcvilcr  ail-  popiilo   Jiubcorum  :   nec    iiobis   omnia  ,    vcl  proplcr 

monuisse   snlToccril.  Proindc  illos  qni  jam  lemporc  salulcm  corporis,  vel  proi»lcr  c.oiisiicludincm   liiima- 

revelalionis  Novi  Tcslanicnti  ,  aiibtic  illis  umbras  fu-  n;u  sncictalis,   apta  siint  ;  scd    ciiin  sua   cniiino  rcd- 

liiroriim  ita  cusiodioiidas  pnlarcnl  ,   ul  sinc  iis  G.  u-  dinilnr  cl  nalurab;m  ordiiiciii  scrvant ,   onuiiit  mnndu 

tcs  salulcm,  qiix' in  Cbristo  cst,  perci|)cre  non  posse  sunt   mitndis  ;  immiindis  anlem  el  infidclibus  ,  qnalcs 

conienderenl,  immundos  dicit  Aposiolus,  qund  car-  pnrcipue  vos  cstis  ,  niliil  est   muiidum.    C:«'lcra  j:ini 

naliicr  sapcTcnl  ;  et  iiifidclos,  qiiod  lompiis  gnili*  a  verba   Aposioli  qn;c  seqiinnlnr  ,  vos  ipsi    vobissaiii- 

I.cgis  tciiiporc  noii  discerncreiil.    Qnibiis  idoo  dicit  brilcr  diccrclis,  si  canlciialain  vcstram  con^^ciciitiam 

iiibil   cssc  niundum  ,   quia  c(  iis  quLC  respucbanl ,  ct  sanari  vollctis.  Scipiiliir  oiiini  :  ^t'(/   poilula  sunl  eo- 


Aliipuil  Mss.,  el  ecliiiiis. 


rum  et  mens  el  conscientia. 


LlBEll  TiUGESlMUS  SECUNDVS. 


CAVUT  1'RIMUM.  —  Faustcs  dixit  :  Si  accipis 
Kvongelium ,  credere  omiiia  debcs ,  qn.ne  in  eodoin 
vcripla  simt.  Qiiid  enim  tii ,  qnia  Votns  accipis  Tosla- 
nientuin  ,  idcircone  crcdis  oiiinia  passini  q»x  iii  co- 
dem  scripla  siinl  ?  Neinpe  solas  iiulidoin  excerpcnlcs 
pro|dietias  qnx'  rcgem  Jud:cis  venlurum  signilicabant, 
(piia  ipsum  pnlatis  essc  Jesuni ;  ei  pauca  qna>dain 
disciplin.-e  civilis  pra^cepta  commiinia  ,  ut  cst ,  Non 
oceidet ,  Non  moscltaberis  {E.xod.  \\,  15,  M) ;  ca;(era 
prxicrmillilis  ,  cl  arbitraminl  csse  non  mliius  aique 
cadcm  quae  Panlus  pulavit  slcrcora  (Pltitipp.  iii,  8). 
Quid  orgo  percgrinnm  boc  ,  aul  qnid  miniin  csl ,  si 
el  ego  dc  Tesl;imeiito  Novo  purissinia  ipi.Tipie  legons 
el  mcjc  saluli  convcnieniia  ,  ea  pr.rtcrniilto  qii.i!  a 
vcslris  inajiiribus  indncla  fallacilcr,  cl  iii;ijc>la(cin 
ipNius  cl  graliam  dccolorant  ? 

CAPUT  II.  —  An  si  Patiis  Teslamcnlinn  babct 
aliqiia  iii  quibus  pariim  dcbe:it  andiii  (  Palris  eniin 
csse  vultis  Judaicam  legem  ,  cujus  iiuvimiis  quain 
inulla  vobis  borrorem ,  '  quam  mulla  pndorem  fa- 
ciaiil,  ul  qnanlum  ad  aninium  jamduduni  ipsi  jndi- 
caverilis  eam  non  cssc  sinccram  ,  qnanivis  paiiim 
Paler  ipsc ,  ut  creditis ,  digilo  suo  cam  vobis,  par(iin 
Moyscs  scripseril,  fidclis  cl  in(cger),  solius  Filii  pii- 
taiis  Tcsiaincnlum  iion  potuiiise  corrumi  i ,  solum 


non  babere  aliqnid  qiiod  iii  se  dcbcal  iinprobari? 
prrscrtim  qiiod  ncc  ab  ipso  scrip(um  coii^iat ,  ncc 
ab  cjns  Aposlolis,  scd  loiigo  posl  tcmpore,  a  quibiis- 
dam  inccni  nomiiiis  viris,  (|ui  ne  sibi  non  baberctnr 
fides  ,  scribentibiis  qiix  nescircnt ,  parliin  Apostido- 
rnni  nomina  ,  partim  coruin  qiii  Apostoios  scciiti  vi- 
dorcnlur,  scriptorum  suoruin  frontibtis  indiderunl , 
asseveraulcs  secuiidum  cos  se  scrip^issc  qii;e  scripse- 
riiit.  Qno  inagis  iiiilii  vidcntur  injnria  gravi  alTccissc 
discipulos  Cbristi  :  quia  qiise  dissona  iidcin  cl  repii- 
gnantia  sibi  scribercpt ,  ea*rercrrcnl  ad  ipsos  ,  ct 
socundiim  cos  lucc  sciibcie  se  prolitercnlnr  Fvaiige- 
lia  ,  qii;c  taiilis  sint  rcfcrta  erroribns  ,  taiitis  contra- 
rictatibiis  narralionum  siuuil  ac  scnlonliarnm  ,  nt 
nec  sibi  prorsus  ,  ncc  inter  se  ipsa  coiivcniaii(.  Qnid 
crgo  aliud  est ,  quam  calnmniari  bonos  ,  ct  Clirisli 
discipiilorum  concordem  coeliim  iii  criiiKMi  dovocaie 
dis(ordi;e?  Qii:r  qiiia  iios  lcgcnlcs  ,  auini:idverlimiis 
cordis  obliilu  smissimo  ,  a-qiiissimum  jiidicavimus 
ulilibns  acccplis  cx  iisdcm,  id  cst,  iis  qua;  ct  fidcm 
nostram  a;dinccn( ,  cl  Cbrisli  Doinini  ;il(pic  cjns  P.i- 
tris  omnipo(ciili5  Dci  propi»i;int  gloriam  ,  ca-lcra  ro- 
piidiare ,  qu.-c  iicc  ipsorum  inajestali,  ncc  fidci  iio- 
str.c  cr.nvcirani. 
CAPU  r  III.  -  rioiiidc  iiec  vos,  ul  diccrc  cwpcraia, 


m  CONTIIA  FALSTL.M  MA 

ric  TcslMinciilo  Volcrc  circiintcisiorKuii  rrodili'*  :ifr i- 
(>icnilain  cariinlilcr ,  ({iiaiiivig  iui  Bil  scri|)liiiii  ( (•in. 
xrii,  914);  iicfinc  kiiI»  oiio  :io  vacalionc  cnliiiiliini 
8:il)l):itiiin,  qiiniinis  iti  l('f,':iliir  [Exod.  xxxi,  \7>);  simI 
iicc  s:icri(icii.s,  iil  Moy^i  viilcliir,  ol  iiiiiiinhilioniltiis 
placandiini  Dciiin  (Levil.  i) :  soil  li:i;c  qiiidcin  iil  aliciia 
jirorsiis  cl  (troriii  a  rilii  tlirisli;iiio  posit:i,  nc  niilla  cx 
parle  prohaliilia  coiil('nipsi.«>lis.  Q.nhim  voro  ooriini 
cliam  divisislis  in  diio,  ol  p;irliin  qiiidciii  :iinpIeorniiiiii, 
parliin  vcro  rcspiiilis  :  iil  Pasolia  ,  qiiod  esl  cl  i|)suiii 
Tesianiciiii  Veloris  annivcr.salc  sacrum  ,  ciijns  in  ce- 
khraliono  cum  sil  sori|iliini  vobis,  non  solum  agnum 
waolarc  cdeiidnm  suh  noolo,  sod  oliain  dichiis  seplcm 
alisiinerc  fcrnionlo,  cl  csso  coiitciilos  azymo  ciiin  pi- 
cridiis  ( Exod.  xii ) ;  vos  Pasclia  qnidem  assuniilis, 
prcctcrmillilis  vcro  rilum  illuin  ac  inoi-om  ,  quo  caii- 
liim  esl  idcm  dcbcrc  servari.  Ilcin  sop!om  dioriim 
liobdomadas,  id  Cst,  Pciilocosloii,  (luain  pcriiidi;  M  y- 
scs  ccrlo  qiifKlam  sacrificioruin  cl  gcncrc  et  liumoro 
inibuciidain  censel  (Lcfi/.  xxiii ),  vos  aqiie  colilis; 
scd  daiiinala  p:irle  ejus,  id  esl,  lilalionibus  ipsis  et 
sacriliciis,  qiiia  ii:rc  oum  clirisliaiia  fide  non  con- 
gruiint.  Dc  mandato  vcro  abslinendi  a  cibis  coniinu- 
iiibiis  visiim  vobis  est  ct  vcbcmenlcr  credilum  ,  mor- 
tioiiia  qiiidcm  ct  immolala  essc  sane  immunda  [Ach 
XV,  29  )  :  de  porciiia  vcro  idcm  credore  noluisiis,  ncc 
ilc  leporc  aiil  horinacio,  nei|iie  dc  miillis  ct  lolligiiii- 
bus,  c;vtcrisque  qu;c  vobis  sapiicro  genoribus  pisciiiin  ; 
q»amvis  eadom  Moyses  omnia  inimunda  csse  tcstclur 
(Eevil.  xi). 

CAI'UT  IV.  —  llla  vero  jam  ne  audirc  qiiidcm  vos 
vellc  crcdo  cx  Tcslamcnlo  Velere,  nediim  adinitlcre, 
id  est,  soccrosdormirecum  nuribus,  tanqnam  Judas; 
palrcs  cum  niiabus,  taiiquam  Lolb;  Prophctas  ciim 
Airnicalricihus,  tanquam  Osee  :  marilos  nxoriim  siia- 
riim  noclcs  anialoribus  veiidcrc,  lanqiiani  Abraham; 
dnabus  gcrmanis  sororibus  unuin  niisccri  marilum  , 
lanquani  Jacob;  rcctores  populi.  ct  quos  maxime  en- 
ilicos  crcdas,  millcnis  et  ccnlcnis  volulari  cum  scor- 
tis,  t:inqiiam  David  ct  Salomonjaut  illud  iiem  quod 
legc  uxoria  cauliiin  in  Deuleronomio  est,  debcreuxo- 
rcm  dcfunoli  fraliis,  si  ideni  siiic  filiis  ohieril,  super- 
sliti  fratri  nubore  ,  el  cunideni  soboleni  ex  eadeni  in 
locum  suscilare  fralris  :  quod  facere  si  noluerit  vir  , 
«Jebcre  mulicrculam  aptid  m;ijores  nalu  deponcre  de 
hac  impiclate  cognali  siii  qucrclam,  ut  iidem  acoer- 
situm  eum  ce:isoria  gravitatccocrceaii!,;  qiii  si  perne- 
gaverit,  apiid  eos  non  ferat  impune,  sed  excalccalus 
dextri  pedis  calccamonto,  a  pnodicla  mulierecaodalur 
in  faciem  ,  ol  conspiilus  ac  nialcdicliis  recedal,  babi- 
lurus  hoc  opprobrium  sempiternum  in  progenie  sua 
(  Deut.  XXV ,  5-10 ).  Haic  igitur  atque  alia  bujiismodi 
sunt  Tcstamcnti  Vetcris  el  exempla  et  jiira  :  qu;c  si 
bona  sunt,  cur  non  imitamini?  si  mala ,  ciir  non  da- 
innalis  auclorem,  id  csl,  Tostamentiim  ipsum  VeUis? 
Aul  si  falsa  bspc  ei,  lanquam  nos  de  Novo  credimus  , 
cliam  vos  piilatis  inserla,  pares  ergo  sumus.  Dcsinitc 
iam  proiiidc  id  a  nobis  cxigcrc  iii  Tc:^!amc:ilo  Novo  , 
«^uod  vos  non  scrvaiis  in  Yclcre. 


ni(;iij:l'.m.  s.  alci  sti.nt  m 

CAI'UT  V.  —  L(piido:ii  cgo  qii;i:tliiiii  arbi  mr , 
(|iiatcnii3  id  jam  persiiasiirn  csse  voluistis,  ut  sil  et 
IU!0  cliain  Tcslamcntum  Velus.  comniddiiis  salis  aiqiic 
oxciisatiiis  vobis  ost ,  noii  sorvanlihiis  cjiis  iiiandata  , 
si  raloamiiii  inooii;,'riiis  osso  adjcolioiiibus  vilialinn  , 
(|iiani  si  iiiviolaliim  idi m  sporiiaiis  et  iiicorrii|iluiii. 
rroindc  lianc  de  vobis  ogo  sculciiti;im  iiabui  seni|M;r  , 
ol  b.bco,  qiioUos  qiiu;rilur  ciir  prrcvariccniini  Tcsla- 
nioiili  Voioris  jnssa  ,  quod  ojiis  aiit  iit  sa|)ionlos  con- 
loiiiiiilis  {aW.\,  aut  ut  contiiniacoscl  iii(kv(,li  ncgligilis 
vor.i.  Jntcriin  quia  inc  ad  crcdciida  ofnnia  qiix  Novi 
Tcslaiiionli  moiiumcntis  inscrla  sunt,  cogis,  si  ipsiini 
aooipi;ini ;  soias  et  tc,  qiiantum  ad  animuiii,  niulla  nori 
crodoro,  qu;c  iii  Votcre  sint  Teslamoiilo,  qtfamvis 
ipsiim  tc  ppofitcaris  sccipcrc.  Ncqiic  ciiiin  cl  illiid  in 
coiilossis  cx  eodcni  babcs  cl  crcdibilibus  ,  c.-se  male- 
diiluiiiomiicm  qui  pcpendor.tiiiligno  {Deul.wi,  23); 
qiiia  id  iili(|ue  pcrtinoal  cl  ad  Josum  :  autcnm  qiioquc 
iii  malcdictis  baberi  ,  qui  iion  susciiavoril  sciiicn  in 
Isracl ;  quia  id  virgiiics  q;ioqiic  omnos  comprobcndat, 
ct  pueros  Dci  :  aul  fundilus  inlcrilurum  eimdc  gc- 
ncrc  suo,  qiii  iioii  fiieril  caincm  pr:ipiilii  circumcisus 
(Cen.  x\ii,  14);  quia  Iii;C'qiioqiie  adomiioni  pcrliiical 
chrisiiaiium  :  aui  lapidibus  exs:iiigi:eniliim  euiii  qui 
solverit  sabbaium  (Num.  xv,  55)  :  aul  iion  parccn- 
diim  ci  qiii  unum  qiiodlibct  Tislamcnli  Volciis  nian- 
datuin  rupcrit.  Qua;  oninia  si  tii  crcdas,  firnnimqiic 
liabcas  quia  sinl  eadem  a  Dco  mand:ila  ,niibi  crcde  , 
nianus  prior  injccisses  ii>  Cbrislum  ;  nec  nunc  irasce- 
rciis  Jiid;cis  ,  qui  hiinc  aiiimis  ac  viribus  persccuti, 
Dci  sui  mandata  complcrint. 

C.APUT  VL  —  Equidem  haiid  ig-ioro  qiiin  vos  hxc 
noii  audealis  diccrc  falsa,  sed  quia  sinl  cadcm  pro 
tooipore  lunc  mandata  Judxis  usque  ad  adventuiii 
scilicct  Jesu  :  qui  quoiiiam  venorit  ab  codem  pntnuii- 
tialus,  iit  vullis,  Velore  Toslamenlo,  ipse  jam  docoai., 
quid  accipicndum  nobis  cx  codem  sil ,  ot  quid  rclin- 
qucndum.  Sed  an  prophctac  Jesiim  pncsaj^iverinl ' , 
poslea  vidcbimus  :  intcriin  ad  Iioec  mc  nunc  rcspon-  jj 
dere  oporlet,  qiiia  si  Jesus  per  TesiameiUum  Velus 
anHiinliatiis,  nunc  dijudieat  et  carminai ' ,  docct- 
que  pauca  ejus  accipienda  esse ,  repudianda  vero 
qnamplurima ;  et  nobis  raracletus  ex  Novo  Tesla- 
nienlo  promissus  perinde  docet ,  quid  accipcre  ex  eo- 
dem  dobeamus,  et  quid  repiidiare;  de  quo  ullro  Jc- 
siis,  ciim  oum  promitleret,  dicit  in  Evangclio,  Ipse 
vos  inducel  in  omnem  verilatein,  el  ipse  vobis  annuiuia- 
bil  onwia,  ct  commcmorabit  vos  (Joan.  x\i,  13).  Qua- 
proplcr  liccat  tantumdem  et  nohis  in  Teslamenio 
Novo  per  Paraclctum,  quanliim  vobis  iii  Vctcre  lioere 
osiendilis  pcr  Jesurr  nisi  forle  pliiris  vobis  Tesia- 
menlum  videtur  Filii  ille  quain  Palris,  si  modo  Palris 
esl,  ut  cuin  ex  illo  reprobeniur  tam  niu!la  ,  Imjus  so- 
lius  nihil  non  debeat  approbari ;  prrscrlim  qiiod  nec 
a  Christo  scriplura  constat ,  ut  diximus,  nec  ab  ejiis 
Aposlolis. 

CAPUT  VII.  —  Quapropier  ,  ut  vos  ex  Vcicre  Te- 

'  Am.  F.r.  ol  Mss.,  pra^sngavervU. 

'  Ain.,  tcnntnat.  '^midaui  Mss.,  detcrminat. 


SOf 


LIUKR  TUIGKSIMUS  SECLNDLS. 


m 


slamonlo  s^jLis  ailinilliiis  propliciias  ,  ci  illa  i]tt.v  sn- 
perius  (lixiiuiis,  civilia  alqiie  ail  disciplinam  viLc  co:ii- 
miiiiis  pcrliiienlia  prxccpla;  siipcrscdi.-.lis  vcn»  jieri- 
loiiien,  el  s;icririci;i,  cl  sabb;iliiiii  el  observalioticm 
cjus ,  el  azyiiia  :  qiiiJ  :ib  ro  esl ,  si  cl  iios  de  Tcsla- 
Hicnlo  Novo  sola  accipicnlcs  ca  qii;e  in  lioiiorcm  cl 
kiudcni  Filii  in:ijcsialis  vcl  ab  ip^o  dicui  compcrimus, 
vel  ab  ••jiis  Aposlolis,  scd  jam  pcrfcclis  ;>c  iidelibus, 
dissiiniilavimiis  c;rtci'a  ,  qii.c  :iut  simplicitcr  tunc  ct 
igiioiantcr  a  riidibiis  dicla,  aiil  oliliqiio  el  iiialii^in'  ab 
inimicis  dbjecta,  aul  impnidontiT  a  scri;>ioribus  alVir- 
ij>ala  suiil.  ct  poslcris  Iradila  ?  dico  aiilom  lioc  i|i>nin 
ii;i|iim  cx  reiiiina  luipilcr,  ciiciimcisimi  Jiid;i!ce,  sa- 
criiicasse  Geiitililcr,  b;iplizalti!ii  liumililcr,  circumdii- 
ciuiii  a  diabolo  per  deserta,  ct  ab  co  lcniainm  qiiain 
iiiiserrimc.  Ilis  igilur  cxceptis,  cl  si  quid  ei  ab  scii- 
pioribusci  TesLimciito  Velcre  falsa  sub  teslincalioiie 
iiijeclum  cst ,  crcdimiij  c;elci  a,  prrcipiie  criu  is  cjtis 
iiiyslicain  lixiuneiii,  qiia  nnsir.e  aiiim;c  jiassioiiis  ir.oii- 
sirantur  viiliicra ;  lum  pr;i'ccpla  saliilnria  cjiis,  tu:ii 
pambolas,  cuiiclumqiie  scrtroneni  dcilicum  ,  qiii 
Riaxime  duaruni  pra-fcrciis  n:iliir:irum  discrolioiiciii , 
ipsius  cssc  iion  vcnil  in  diibitiin.  Ndiil  (Tg)  esl  j;iiii 
cnr  mc  oiniiia  crcdcre  exisrmics  dcberc  ,  qu:c  c  'iiti- 
nciil  Evangclia  ;  cum  lu  ,  nt  supra  osicnsnm  csi,  Tc- 
siamenli  Veieris  supreinuin  liquorein  vix  summis,  iit 
aiuiil,  labris  atliiigas. 

C.W  LT  VIII.  —  .\LCt'STixrs  rcspnndil  :  Niis  Yclc- 
ris  Tcslamcnli  Scripturas  nniiics,  iil  digiiiimcsl,  vcras 
divitiasqiic  laudamus  :  vos  Scriptui  as  Novi  Tcstimeiili 
l;iiiqiiaiii  Tdsalas  corruplas(pic  piilsalis'.  Nos  ca  (pue 
iiuiic  de  Libris  Teslamenli  Veieris  nnn  obsorvaiiius  , 
coiigruciilcr  taiiien  illotcmpdrea:  pie  illi  popiilo  fuisse 
|ir:t'cepi3,  iiobisqiic  in  eis  ipsis  quu;  noii  ubscrvamiis, 
significaia  qii;c  iiitel.igaimis  cl  spiritualilcr  loneaiiius, 
ni)ii  solum  dftimus,  sed  in  aposloliois  qiioqtie  Lilloris 
n^tciidiiiius  ct  doccmus  :  vosatitcm  oiiiiiia  qux  iii  11- 
bris  Novi  Tcslamculi  non  arcipitis,  oiiinino  rcprclion- 
dilis;  ncc  a  Cliiislo,  iiec  ab  Apostoiis  cjus  dicla  vcl 
conscripia  a-sevcratis.  Videlis  crgo  (luaiituin  inlcr 
jios  ct  vos,  qiiod  ad  liaiic  rem  atlinot,  dislel.  Ciim 
jlaquc  a  vobis  qiucrilur  ,  quare  non  omiiia  in  libris 
Novi  Teslamciili  accipilis,  scd  in  cis  libris,  in  quibiis 
npprobalis  aliqiia,  multa  respiiilis,  rcprclieiidiiis,  ac- 
cusatis,  a  corruploribus  inserti  esse  conlciidilis;  iio- 
lile  iii  cxeiiipluin  as-umcrc  dislinclioiiem  fulei  vc!  ob- 
scrvaiionis  noslrx,  scd  ralioncin  rcddilc  prxsumplio- 
nis  veslre. 

CAI'L'T  IX.  —  A  nobis  cnim  si  qiipcraliir,  cur  iioii 
co  ritu  colamtis  Deum  ,  qiin  cnliicruiit  llebrxi  palrcs 
leniporc  Veteris  Tcslamcnli  :  rcspnndemus,  alind  no- 
bis  Denm  prccopisse  per  patrcs  Novi  Testamciiii ; 
iieque  lioccontra  VelusTcst:imcnliim  ,  cuin  et  iu  illo 
id  anle  sil  prcdicliim.  Sic  cnim  lioc  ipsum  pnrnun- 
liatum  esl  per  propbelam  :  Ecce  dics  teniunt,  dicit 
Dominus ,  et  comummcibo  super  domum  Israel  el  supcr 
domtim  Juda  Testamsutum  Novum;  noit  secundum  Tc- 
ilameutum  quod  (cci  patribus  corum,  in  dic  qua  apjne- 

^  KonnuUi  Uss.,  adpalK. 


ItJmli  manitm  eorum  ,  til  ijit\rem  eos  de  leiia  Ai<iij]>li 
[JereiH.  xx\i,  jI,  32).  Eecc  ipiia  cl  li<>c  pioplielaUiin 
esl,  noii  pcrscvoratiirum  iliiidTesl:inionlutii,scd  fiilu- 
nim  Novimi.  llicsi  olijooluiii  fueiil,  noii  iios  poniiiore 
ad  domiiiii  IsimcI  el  (luiiumi  Jiida;  o\  doolii;ia  apo- 
stulica  iios  derendimiis,  quia  seiiicn  Abraluc  Clnislimi 
cssc  docet  Aposlolus,  nobisqiie  ad  corpiis  (<jiis  pcrti- 
nonlibiis  dicit ,  Lrcjo  Abralnv  semen  estis  {Galul.  iii, 
29  ).  1'oiro  si  qii;csilum  a  iiobis  fucril,  cur  illiiis  To- 
slameiili  atioloril;iloiii  teiioamus ,  ciijus  ritiiin  noii 
obscrvaiiiiis ;  et  ad  lioc  cx  Liileris  aposiolicis  rospon- 
deiiiiis  :  ait  ciiiiii  Apostoliis,  ISemo  ergo  vos  judicct  in 
cibo  cl  po!u,  out  in  parie  diei  fcsli,  aut  nconun:af,  aut 
sabbatorum,  quod  csl  uinbra  futurorum  (  Coloss.  ii,  IG, 
17  ).  Iia  quippc  cl  cur  ea  logi  aKyic  accipi  oportcal, 
oslciidit ,  id  c4,  ne  proplietiaiii  exslitiguamus  ,  quia 
ih  uiiibra  facla  suiit  fiiliirorum  ;  cl  cur.uc  iios  noii  de- 
bere  cos  qiii  nos  liinc  judicaic  voluei  iiil,  qtiod  corpo- 
raliter  jam  iion  obsei  veiiiiis  :  sicut  alibi  l;ile  quiddaiii 
dixil,  Uwc  in  fujiira  contingebant  iUis;  scriptasunt  au- 
tempropter  correplionein  noslram,  in  quos  finis  sceculo- 
rnm  obienit  (I  Cor.  x,  1 1).  Ciiiii  ergo  talc  :ili(|uid  l(!gi- 
tur  iii  iiisirumoiilo  Yclcris  Toslaiiicnti,  quale  a  iiobis 
obscrvari  vcl  jiissum  iion  csl  iii  Novo  Teslamcnto,  vel 
etiain  proliibituiii,  qiiid  signilicet  (pixreiidum  csl,  noii 
ropreliciidciuliim;  quia  co  ipso  ipio  jaiii  noii  obsirva- 
tiir,  noii  damnatiiin ,  sod  iinplelum  probalur  :  uiidc 
mulla,  ct  sa^pc  j;im  dixiinus. 

CAPljr  X.  —  Velnt  lioc  ipsuin  quod  modo  non  iii- 
lelligens  Faii^tus  inaiidatis  Vcteris  Teslamenli  pro 
criminc  nbjccit ,  qiiod  usorcm  fralris  :id  lioc  fralcr 
jiissns  esl  dticerc,  ul  non  sibi,  sod  illi  sobolom  siisci- 
l;iret,  ejiisquc  vocaret  iiomiiie,  quod  iiidc  ii;»sccielur' 
{Deut.  XXV,  o-lO);  qtiid  aliud  iii  figiira  pncuKmslrat, 
nisi  quia  uiiusqiiisque  Evangolii  praHlicalor  ila  dcbet 
iii  Ecclc.-^ia  laborare,  utdcfuiictofralri,  Imc  eslClnisto, 
sii6citel  seiiicii  ,  (|iii  pro  nobis  mortuiis  csl;  cl  (|ti()d 
snsciialuni  fucril,  cjus  nonicii  accipial?  Dcniiiue  lioc 
imploiis  Aposlolus  ,  non  jam  carnalitcr  iii  praeniissa 
sigiiilicationc,  scd  spirilualiicr  iii  coinplela  vcrit:itc, 
qiios  in  Clirislo  Jesu  pcr  Evaiigoliuin  se  goiiuisse 
cnmmemoral  { I  Cor.  iv,  io),  siicccnsot  eis ,  cl  cns 
incrcpans  corrigit ,  volciiles  cssc  Pauli  :  ISumquid 
Paulus,  inqtiit,  pro  vobis  cruciftxus  eat?  aut  in  nomine 
Pauli  baptizati  estis{  Ibid.,  ii,  13)?  Tanijuam  dicerel, 
Doluncto  fralri  vos  gciiui ,  Cliristiani  voc^iiniui ,  iioii 
Paiiliani.  At  vcro  qiii  clcclus  ub  Ecclesia  iiiinistci  iiini 
cvangelizamli  rcnucril ,  ab  ipsa  Ecclosia  mcrilo  di< 
giioque  cnntcmnitiir.  Ilnc  cst  cnim  qtiod  iii  cjiis  fa- 
ciem  jiibctiir  exspuerc,  non  s;ine  sine  signo  Iiujiis 
opprobrii  ,  ul  calcenniciitn  jicdis  uiiius  cxualiir,  iio 
sil  iii  corum  sorle,  (piibiis  ipse  Aposloliis  ail,  lA 
culceali  pcdes  in  prayarulioncm  Evmigelii  piicis  (Eplics. 
VI,  15)  :  ct  de  quibus  commomorat  pro|ilicla,  Quain 
speciosi  pedes  eoium  qui  annuitliant  pacem,  qui  aniiun- 
tiimt  bona  {Isai.  lii,  7)  !  Qui  ciiim  sic  cvangclicam 
fiilcm  tciicl ,  ul  ct  silti  prosit ,  ct  Ecclc.>.i.'C  proJcsso 
iion  rciiual,  bonc  iiilclligilur  utrofpie  pcdc  calccalus. 

•  Ajn.  Er.  ( t  Mss.,  qitod  indi.iem  noiicrclur. 


•M)3  CONTHA  FALblUM  MAMCH.LIJM,  S.  AUCIJSTI.M 


fjOl 


Qiii  aulcin  sibi  piilal ,  (|ui.i  (TCilitlil ,  saiis  CS8C  con< 
sulliim ,  curain  vcro  lucraiidoniiii  i'(;rii<,'il  alioriiin  , 
(liscnlccali  illiiiK  iioii  (igiiMlum  si^^iiilicabil,  sod  iii  kc 
iinplolnm  porlaliil  op|)rolniuiii. 

CArUT  XI.  —  Qiiid,  (pind  cl  I*ascli:i  a  nol>is  oltjicil 
celcbrari,  ncc  fiiiod  ila  ut  Jiidxi  ccicljramus  insiillal, 
cum  ovciu  magis  nos  lialicamiis  in  rc  pncscnlis  Evan- 
g.slii ,  non  iii  umbra  Inluri ,  cjnsqnc  occisionein  ciirii 
(piolidic,  Uim  maxiinc  aimivcrsaria  solcmnilalc,  rioii 
venluram  i)r;i;sigiiciiius,  scd  faclam  commcmorcmus? 
IJco  saiic  dics  Paschoc  solcmnilalis  iiosirjc  ad  dicm 
cclclirationis  umbralicai  Jiidacorum  non  occurrit , 
ul  ct  dominicum  dicm,  (juo  ClirisUis  rcsiirrcxit,  com- 
plcctcrcmur.  Azyma  vero,  qui  rcclu;  (idci  Clirisiiaiii 
sunt,  non  in  iermcrjto  vctcris  viUc,  hoc  csl  maliliic, 
scd  iii  ipsiiis  fidci  veritatc  ct  siiiccrilale  custodinut 
{l  Cor.  v,8):non  seplem  diebns,  scd  onini  die ; 
(juod  sigiiificalum  csl  inimcro  dierum  scplciiario,  qno 
([uolidie  omnis  volvitnr  dics.  Qnod  el  si  arMiuanlum 
laboriosum  esl  in  hoc  socciilo,  qnoniam  angusla  cl 
arcla  via  est  quaj  ducit  ad  vitam  {Mailh.  vii,  13) ; 
merces  tamen  ccria  servalur  :  ii;un  ipsc  labor  signi- 
ficatus  csl  iliis  picridiis  ,  (piod  aliiiiianlum  subamara 
sint. 

GAPUT  XII.  —  Pcnlccoslen  eiiain  ,  idesl,  a  pas- 
sionc  el  resurrcctionc  Domini  qninquagesiinum  diem 
celebramus,  qno  nobis  sanclum  Spirilum  paraclclum, 
qucm  promiseral,  inisit  {Act.  ii,  14)  :  quod  fnlurum 
eliam  per  Judaiorum  Pasclia  significatnm  est ,  cuin 
qiiinquagesimo  die  post  celebralioncm  ovis  occiste  , 
Moyscs  digilo  Dei  scriptam  lcgem  acccpil  in  monle 
{Exod.  xix-xxxi).  Lcgile  Evangclium ,  ct  advcrlile 
ibi  Spirilum  saiictum  appellalum  digilum  Dei  {Lnc. 
XI,  20).  Ea  qnippe  aniiiversai  ie  in  Ecclcsia  celcbran- 
uir,  quae  insigniler  exCL-Ilenlii  certis  dicbns  Hicta 
sunl;  ut  eorum  nccessariam  salubrcmque  niemoriam 
lcstivilas  concclcbrola  cuslodiat.  Si  vuliis  ergo  nosse 
quare  celebramus  P.isclia  :  quia  tunc  pro  nobis  iin- 
molatus  esl  Cbristus.  Si  viiltis  nossc  quare  non  illud 
ritu  Judaico  celebremus  :  qnia  illa  eral  venluri  vcri 
prajfignralio,  h;iec  complcti  commcnioratio;  futurum 
aulcin  el  prccicritnm  nec  ipsis  verbis  noslris  eodem 
modo  enunliatur;  unde  jain  salis  in  lioc  opcre  locuti 
sumus. 

CAPUT  XIII.  —  Si  aulem  el  lioc  qusrilis,  cur  cx 
omnibus  cibis,  a  quibus  iu  iiinbra  futurorum  popnlns 
est  ille  probibilus  ,  nos  monicino  el  imniolalilio  non 
vescimur  :  et  hoc  audile,  et  calomniis  vanilalis  verum 
aliquando  pr.Tponile.  Cur  enini  non  cxpcdi;U  immo- 
lalitio  vesci  Cbristi:ino ,  AposloIus  dicit  :  Nolo  vos, 
iiiquit,  socios  fieri  dwmoniorum.  Ncque  ciim  ipsam 
immolalionem  reprebcndit ,  quam  faciebant  patres, 
prxfigurantcs  sanguinem  sacrificii ,  qiio  nos  Chrislus 
redemil :  Sed  quw  immolanl  Gentes,  divmoniis,  inqnit, 
immolanl ,  et  non  Deo.  Dcinde  adjecit  quod  dixi  : 
Nolo  vos  socios  fieri  doemoniorum  { I  Cor  x  ,  20).  N;im 
si  nalura  ipsa  iuimolatili*  carnis  csset  immunda  , 
uliqne  el  nesciontnm  conlaminarel.  Neque  cnim  eo 
la^mis  ipsa  essci,  qiio  miiius  ab  scicntc  acci^creiur :  „ 


8f'd  propicr  conscientiam ,  iie  dx-monibus  commiiiii- 
(;:issc  videatur.  .Murlicinum  antcm  pulo  quod  ad 
cscain  usus  hominum  non  admisil ,  eo  quod  non  oc- 
( isonim ,  scd  mortnonim  animalium  mnrbida  caro 
cst,  ncc  aiila  ad  salulcin  corporis,  ciijiis  caiisa  sunii- 
mus  alimcnlnm.  Nam  (luod  dc  cHiindendo  bauguin« 
anlifiuis  in  figura  pra:ccpium  esl,  id  c»l ,  ipfti  Noe 
posl  dilnvium  {Gen.  ix,  (i),  quod  jain  quid  sigiiificarct 
(»^lciidimus,  plcrique  inlclligiint  {jUt.  xv,  2(^.  Ki  in 
Attibus  AposU>Iorum  boc  lcgc'  prxccptum  ab  Apo- 
stolis  ,  ut  abstinercnt  Ccnlcs  Uiiitum  a  fornicatioiic , 
el  ab  imrnolatis,  ct  a  sanguine;  id  cst,  nc  quidquarn 
cdcrent  (lariiis ,  ciijiis  saiigois  non  cssct  cffusus. 
Quod  alii  non  sic  intclligunt ,  scd  a  saiiguinc  prxce- 
ptum  essc  abstincndum,  ne  quis  liomicidio  se  contar 
ininet.  IIoc  nunc  discutcre  longiim  est,  et  non  ncccs- 
sarium  :  quia  cl  si  lioc  tunc  Apostoli  pr.Tccpcrunt, 
ul  ab  animalium  sanguine  abstincrcnl  Cbrisliani, 
iic  pra;focalis  carnibus  vescerenlur,  clcgisse  rnibl 
vidcalur  pro  lempore  rem  facilcm,  cl  iicf|naqnanv 
obscrvantibus  oncrosam,  in  qua  cum  Israeliiis  cliam 
Ccntes,  proplcr  angnlarem  illum  lapidcm  duos  iii  se 
condcntcm  {Epltes.  ii,  11-22),.  arniuid  communitcr 
ol>servarent ;  simul  cl  admonercntur' ,  in  ipsa  arca 
Noc,  quando  Deus  hoc  jussit,  Ecclcsiam  omniuni 
genlium  fiiisse  figuratam  ,  cujus  facti  prophelia  janv 
Gcnlibus  ad  fidem  acccdcnlibus  incrpicbat  impicri. 
Transacle  vcra  illo  tcmpore  ,  qiio  illi  duo  parieles, 
unus  ex  circumci^ione,  altcr  ex  pr.Tputio  venicntcs^ 
qnamvis  in  angnlari  lapide  concordarcnt ,  tamcn 
siiis  qiiibusdam  proprictatibus  dislinctius  eniincbcnl,. 
.'<c  ubi  Ecclcsia  Gentium  laliseffecta  cst ,  ut  in  ea 
nullus  Israeliia  cariialis  appareat ;  qnis  j:im  hoc 
Christianus  observal,  ut  lurdos  vel  minuiiores  avi- 
ciilas  non  attingat,  nisi  quarum  soHgiiis  effnsus  cst , 
aul  Icporcm  non  cdat ,  si  manu  a  ccrvice  percussii? , 
iiullo  cruento  vulnere  occisus  est'  El  qui  forlc  paucl 
adliuc  tangere  ista  formidant ,  a  cxlcris  irridenlur  : 
ila  omnium  animos  in  hac  re  lcnuit  illa  sciileniia 
verilatis,  Non  quod  inlrat  in  os  vestrum  ,vos  coinqiii- 
nat,  sed  quod  exit  {Matth.  xv,  11);  iiuHam  cibi  nalii- 
ram,  quaiw  socictas  admitlit  Iiumana,  sed  qux  iniqiii- 
tascommiliil  pctcal;i,  condcmnans. 

CAPUT  XIV.  —  Jam  vcro  de  anliquorum  faclis,  et 
qua;  stullis  alqiie  inerudilis  vidonLur  peccat;i ,  dniii 
non  snnl,  et  (jua;  vere  peccala  siinl,  fiuam  obcausaiu 
conscripta  sint ,  scrvala  magisque  commendala  Stri- 
plunc  ipsius  vencralionc,  siifficicnli  jam  scrnion»! 
monslravinuis  :  nccrion  de  nialcdicto  ejus  qiii  peridel 
in  ligno,  et  ejus  qiii  non  siiscilaveril  scinen  in  Israci, 
jam  primum  suo  loco  respondimus  ,  cum  hj>c  ante 
diiueremusobjecta  (Swpra,  lib.  22)  :et  prorsus  omiiia, 
sive  de  qulbus  sirigillatim  jam  aiuerioribns  liujus 
operis  parlibus  disseruiinus ,  sive  qux  in  isto,  cui 
respondemus,  serinone  suo  Faustus  similia  posuit , 
una  nrmissiiiia  verilaiis  ratione  defendimus,  quain 
de  sanctarum  Scriplurarum  auctorilate  pcrcepimiis. 

'  in  Mss.,  legi. 

»  Am.  Er.  ei  plcrique  Mss.,  «(//iwweiK 


5or» 


LIDKU  TRICESIMUS  SECINDIJS. 


50« 


Qiijccumque  scripla  sunl  iii  iliis  libiis  Veieris  Tesla- 
inenli,  omiiia  vorissiiiic  alquc  iililissiinc  pro  alcrna 
viia  scripia  csse  laiidamus  ,  accipimus,  nppiohaiinis  : 
sril  (\iix  U\  liis  mnndala  '  corporali  oporalioiic  iion 
oliscrvaimis,  cl  rcoiissimc  lunc  maiulala  inlelliginius, 
cl  umbras  fulurorum  esse  didicinuis ,  el  niinc  jam 
implcri  cogiioscimus.  Ac  pcr  iioc  quisquis  ilia  tunc 
rliam  opcra  ,  qua:*  ad  signincaiidum  agi  jubcltanlur , 
non  obscrvabal ,  p<tnas  diviniliis  constilulas  rcctissi- 
mo  judicio  pcrsolvebat,  sicul  nunc  si  qiiissacramonta 
Novi  Tostamenti  pro  lcmporis  raliunc  dislincta  fuoril 
ausus  sacrilega  lemerilale  violare.  Quemadmodiim 
cnim  lunc  jusli  viri ,  qui  pro  illis  sacramentis  nec 
inorlem  recusaverunt ,  jure  laudantur;  ila  miuc  pro 
istis  marlyros  sancti.  El  siciil  a'gor  non  ilcbot  roprc- 
liondcrc  medicinalom  doctrinnm ,  si  aliiid  illi  liodic 
pra^cepcrit,  aliud  cras,  prohibens  eti«in  quod  anlc 
pra'cepcr;it;  sic  cnim  sc  habct  sanandi  cjus  corpoiis 
ralio  :  ita  gonus  bumaniim  ab  .\dam  usqiic  in  fincin 
sxculi  ,  qiiamdiii  corpiis  quod  corrumpiliir,  aggravat 
animam  {Sap.  ix,  Vi) ,  xgriim  alqiic  saiicium ,  non 
debci  divinam  reproboiuKrc  mcdiciiiam  ,  si  in  qiii- 
biisdam  lioc  idem  ,  iii  (|mbiisdam  vero  aliud  prius, 
a!iud  poslerius,  obsorvandum  esse  prxcipit ;  pr.TSor- 
tim  qiiia  se  aliud  prcccpliiram  cssc  promisit. 

C.\PUT  XV.  —  Niilla  crgo  comparatio  cst,  qiiam 
Faustus  obicndit,  ila  vobis  Paracloluin  ex  Novo  Te- 
Blamonto  qiiod  credais  elogissc,  et  quoil  rcspiialis 
dcmouslravisse ,  cum  ipse  Novo  Testamenio  fuerit 
proplietatus ;  sicut  nobis  Cbristiis  fccit  ex  Velcrc,  qiio 
similitcr  prophetatus  csi.  Ilic  cniin  nliqua  vorisimili 
rationc  diccretiir,  si  cssel  aliqiiid  in  Veteris  Tcsta- 
nicnii  libris,  qiiod  nos  d  ceicmus  nou  rccte  dictiim, 
non  diviniltis  jussum ,  noii  vcraciltr  scrijtlum.  Nihil 
liorum  dicimus  :  sed  accipimus  omiiia ,  sive  qn;c  ob- 
servamus,  ut  rccte  vivamus;  sive  qux  non  obser- 
vamus,  iit  lamen  ct  ipsa  luiic  in  prophoiia  jiissa  ct 
oliservala  nuiic  jam  comp!cri  vidcamus.  Deinde  Pan- 
cleium  siciit  promissiim  legimus  in  iis  libris ,  qiiorum 
non  omnia  vullis  accipere ;  ita  et  missiim  logimiis  in 
eo  libro,  quem  noininarc  eliam  fomiidalis.  Iii  Actibiis 
quippc  Apostolorum,  siciit  et  sa^pc  cl  paulo  aiitc  com- 
nicinoravi,  aporlissime  l-giliir  missus  die  Pciitecostes 
Spiritns  sanclus,  qui  eiiam  opere  manifosiavit  quis 
esscl.  Linguis  cnim  omnibus  loculi  sunt,  qiii  eum  pri- 
milus  acccpcrunt  {Acl.  ii)  :  ut  boc  etiam  signo  jiro- 
niittcret  in  linguis  omnibus,  hoc  csl,  in  omnihiis  gon- 
lihiis  fiitiiram  Ecclesiam ,  qux  illuin  sicut  Patrem  el 
Filium  verissimc  prxdicarel. 

CAPUT  XVI.  —  Vos  ergo  jam  dioitc  qiiarc  non  uc- 
fipiatis  oninia  ex  libris  Novi  Testamenti ;  iitrum  qiiia 
iiou  sunt  Apostoloriim  (bribti ,  an  qui;i  pravi  aliqiiid 
doiMierimt  Apostoli  Chri^ti.  ResponJelis,  Quia  non 
sunt  Apo>tolorum  Cbristi.  Nam  illa  vox  altera  Paga- 
norum  est,  qiii  dicunl  Apo-^tolos  Chrisli  non  recta  do- 
cuisse.  Vos  ergo  quid  dicitis  ,  uiide  ostendiiisSciiptii- 
ras  illas  non  ab  Aposlolis  ministratas?  Rcspondotis, 

•  Fdiiio  liiv.,  mmidaln  xitit.  Minus  reclfc 
»  llures  Mss.,  clvnn  opcrc,  quo. 


Qiiia  mului  sunl  in  cis  el  inier  se  et  silu  conirarni. 
Oiiinino  filsissimiim  est ;  vos  iioii  intolligilis.  Nain 
qiiidipiid  tale  prolulit  Faustiis,  qnod  vobis  ita  vido- 
rotur ,  ita  iion  osse  monstratiim  e>t  :  ct  quidipiid  l;de 
a  vobis  prolatiim  fiicrit ,  lioc  diuoliimiis.  Qnis  aiitoiii 
feral,  lorloroiii  vol  anditorcm,  Scriptiinm  lanl;i!  aii- 
cloritatis  niciliiis  qii.im  vilium  sii:e  larditaiis,  niuleie 
culparo?  An  boc  dii  itis  vos  Parat  lotiim  docuisso,  Scri- 
pluias  istns  Apostolorum  non  csso,  sed  siib  eoriim 
nominibus  ab  aiiis  csse  conscriptas?  IIoc  saltom  do- 
cote,  istum  ipsiim  Paraolctum  essc,  a  quo  didicisiis 
Iktc  Apostolorum  non  esse.  An  dicetis ,  Ip-um  Cliri- 
stus  promisit,  el  misit?  Respondotur  vobis  ,  Omnino 
istum  Christiis  nec  promisit,  nec  misit;  et  simul  osleii- 
diliir,  qiiando  miserit  qiiem  promisit.  Quod  crgo  cum 
Chrislus  miscrit,  Iioc  probalc.  Uiide  asserilis  porso- 
iiam  vcslri  aiicloiis,  vcl  potius  doceptoris?  Rcspon- 
detis,  cx  Evangclio  vos  probare.  Ex  qiio  Evnngclio? 
Quod  non  toimn  accipitis,  quod  fals;iiiim  ossc  vos  di- 
citis.  Qiiis  orgo  tcslen  siiiim  priiis  ipsc  dicat  falsilate 
esse  corruplum,  et  lunc  prodiical  ad  tcsiinioniiiiii? 
Si  enim  qiiod  vullis  ei  credimiis,  ci  quod  non  viillis 
ei  non  credimus,  jam  non  illi,  sed  vobis  credimiis.  Si 
aiitom  vobis  crcdore  volloinus,  teslom  a  vohis  non 
exigoremiis.  Deinile  paracleliis  S,iirilus  sancliis  sic 
csl  promissus,  ut  diccretiir,  Ipsc  vos  imlucel  in  omnein 
vcrilalem  (Joan.  xvi,  15):  quouiodo  vos  autcin  ille  /»- 
duccl  in  vcrilaleni,  qiii  vos  docet  (^liiisiiim  csse  f;ill;i- 
cein?  IIuc  acccdil,  qiii  si  omnia  qii;o  do  proinissione 
Paraclcti  in  Evangclio  legiinliir,  lalia  csse  domonstra- 
rotis,  iit  noii  omiiiiio  nisi  de  MaiiicliTO  vcslro  possciit 
inlelligi ,  siciil  ostondiiniiir  iii  Proiihelis  ca  esse  diota 
dc  Clirislo,  qiuc  in  aliiim  ondorc  omnino  iion  possinl ' ; 
lameii  ciim  ca  de  iis  codicibiis  proforiciis,  qiios  diriiis 
infalsatos ,  boc  ipsiim  illic  falsum  cl  a  corriiploribiis 
iiKijoribus  vestris  immissuni  esse  diccrcmus,  qiiod  illic 
de  Maiiicbajo  sic  scriptum  logcrelis,  iit  de  alin  intcl- 
ligcrc  non  possenius  :  qiiid  facerelis,  dicilo  iiiilii,  nisi 
clamarolis,  niilio  niodo  vos  potuisse  f.il-are  codicos, 
qiii  jnm  in  iiiaiiibus  esscnt  omnium  Cliristianurmii  ? 
Qiiia  mox  iit  facerc  cocpisselis,  vcliislioruiii  exonipla- 
riiim  voriiaie  convinccromini  Qna  igitiir  caiisa  a  vobis 
corniiiipi  iion  possciit,  hac  c;iusa  a  iicminc  potiioriiiit. 
Quisquis  cnim  Iioc  primilus  aiisiis  css<t,  iiiiiltoriini 
codicum  vctusliorum  colhitione  coiifniarotiir  :  iiiaxi- 
mc,  quia  noii  iina  lingua,  sid  niiiitis  ondom  Scripiiira 
conliiicrotur.Nam  ctinin  niinc  noniinILc  codiciim  iiicii- 
dositates,  vel  de  anliiiuiorihus,  vol  dc  lingua  prane- 
dcnie  omcndanlur.  Ita  ergo  nut  cogimini  voiaccs  illns 
codiccs  conntcri ,  el  conliiui:»  cvortiint  harosini  vo- 
sliam  ;  niit  si  f.dlnces  eos  dixerilis,  coi iiiii  anciorilnle 
Paraclclum  iion  polerilis  asscrere,  ol  vos  everlitis 
hxresim  vcstram. 

CAPUT  XVII.  —  IIuo  .acoedit,  quia  oa  dicta  siint  iu 
promi>bione  Pararlcli .  m  Mniiioboiini  posl  lam  mnl- 
tos  annos  veiiiontoiii .  nh  isla  siispicione  prorsns  cx- 
cluJanl.  Qiiia  cnim  post  resurrcclioiiom  cl  asccnsio- 
nem  Doiniui  conlimio  vontii-us  ernl  Spiritiis  s.iiicius, 

'  \[\u\  r.r.  lugd.  von.  l.ov.,  jw.vsHHf.    M. 


ti07 


(O.vnn  rAU.sTLM  Mv.nk 


a|icrlissiiil>:  iliiliiiu  csl  a  .l(»;iiiiic  :  Sjiiiilns  ciiiin  ikhi- 
ituin  crnl  antna ,  (fiilx  Jesits  iioiiitinn  fiicial  cliiiiliiiiinii 
{.lotiii.  VII ,  39).  Si  li:rc  ilainic  caii-a  nal  iil  iion  tli- 
rcliir,  (|iiia  iioikIiiiii  cral  <l.irirK:aliis  .lcsiis,  piociil  liii- 
l)i()  clarilicalK  Jcsii,  jaiii  caiisa  cial  iil  slatim  dar  lui . 
Naiii  ol  Calapliryg^c  sc  proiuissiiiii  Tara^  Icluiii  siiscc- 
pisse  dixcrunl,  el  liinc  a  (idc  calliolica  dcvianinl,  ( o 
iianlcs  prohilicre  qiiod  l»aiiliis  conccs.sil,  cl  daiiinaic 
scciinilas  nuplias  (|iias  illc  pcrmisil ;  siil)  liis  vcrliii 
insidiaiilcs ,  fiiiia  scripliiiii  csl  dc  ParOcIclo ,  Ipsr.  vos 
inducel  in  omncm  vcrilnlem  :  qii;ssi  vidcliccl  noii  om- 
nem  verilatem  Paiihis  cl  ca-lcri  Aposloli  dociiissciil, 
ac  lociini  Calaplirvj^ariiiii  Paradclo  rcscrvasscnl.  .\il 
lioc  Cl  iliiid  iravcniiil,  (luod  Paiilus  ail,  Ex  piirle  cniin 
scimus,  el  ex  parlc  propUelamus ;  cnm  anleni  venerit  fitioil 
perfectum  est,  quoil  ex  parle  est  evncuabiiur  (1  Cur.  xiii, 
9,  10)  :  nl  scilicol  ox  panc  scioiis  ol  pro|)licl;m>  Apo- 
sloliis  dixcrit ,  Quod  vnlt  fncint ;  non  pcccat  si  nubut 
{Id.  VII,  oG) ;  elidoo  pcrfoclnin  Parachli  Plirygia;  lioc 
evacuavcril.  Ad  iixcciim  cis  dicniin  focril,  qiiod  sinl 
Ecclosiac  tanto  anlc  proinissa;  el  lolo  orbc  diinis:c 
aiiclorilalc  damnali ;  re^pondcnl,  liiiic  cliain  iii  sc  il- 
Iiid  cssc  complctiim,  qiiod  dc  Par;icloti)  diclum  csl, 
quod  miiiidus  cniii  accipcre  noii  polcsl.  Noiino  ista 
suiit,  qn.t;  etiam  vos  dicere  solclis,  Ipse  vos  inducet  in 
onincm  veritntem;  el,  Cum  venerit  ipiod  pcrfeclum  cs'., 
quod  ex  pnrlc  est  evncnabilur ;  cl,  Mundus  eum  nccipcre 
von  polcsl  {Joiin.  xiv,  17),  dc  vestro  Minicli;co  (^sse 
pncdicliim?  El  qii;c  tandom  potcrit  h;«rcsis  cxoriri 
snl)  Paracloli  iioiniiie,  (iii;c  noii  liac  omiiia  vcri.simi!i- 
tcr  silii  aiide;it  cnaptaro?  Nimiquid  ciiim  cst  Iiscicsi.s, 
qiiai  non  vcrit:ilcin  sc  nominct,  ct  (piaiito  cst  supcr- 
bior,  laiito  magis  se  ctiam  pcifoclam  nomincl  verita- 
lem ;  ul  et  in  omnom  verilalcm  se  polliceaiur  iiiduce- 
re,  cl  doctriiiam  Apo>loloriim  suo  crrori  conlrariam, 
quasi  pcr  illani  vciicrit  qiiod  pcrfcctmii  csl,  evacimrc 
conctur?  El  quoiiia!n  tcnct  EccIosi;i,  (|uod  vcliemeii- 
lius  Apostoliis  ccmmendavil,  Si  quis  vobis  evangcliza- 
verit  prwtcrfiuam  quod  accepisiin ,  analliema  sil  {Calat. 
1,9);  ciiin  cocporit  ;ii:ud  aiiniip.liaiis  ab  iinivcrso  orbe 
anailicmari ,  coiilimio  dical,  IIcc  csl  qiiod  scriptum 
esl,  Sliindus  eum  acctpere  non  polest? 

CAPIJT  XVIII. —  llndcergo  probare  poteritisqioJ 
a  vobis  exigilur  ,  P;iraclctiim  csse  illum.  a  qiio  didi- 
cislis  qiiod  evaiigolica  scripla  non  siiiit  Aposiolorum? 
Quandoijiiidom  cti;im  nos  probamus  non  csse  Para- 
clctuin  Sjiriliim  sancttim,  nisi  qui  Jesii  clariiicalo 
mox  vciiil.  Idco  oniin  twndum  eral  datus,  quia  non- 
dum  Jesus  fuerat  clarificalus.  Prob;inius  oliam  i(isiini 
indiiccic  in  omnom  vcritalcin  :  (|iiia  iion  iniraliir  iii 
vcrilalem  iiisi  per  cliaritatom ;  cliaritas  aulcm  Dei, 
dijfusa  cst,  ait  Aiiostolus,  in  cordibus  nosiris  pev  Spiri- 
tiim  sanclum  q:A  datus  est  nubis  {liom.  v,  5).  Docemiis 
cliam  iion  dixissc  Paiilum,  Cnm  vcnerit  quod  perfectuin 
cst ,  I  isi  dc  perfiClionc  illa  qii;c  iii  jjcrccplione  vit;e 
rclorn:c  futtira  esl.  Iloc  Ciiini  ctiin  loqiierC.ur,  Vide- 
vnts  eiiiin,  iiiqiiil,  hmmc  pcr  spcculum  in  wiiigmale,  tunc 
mttcm  fiicie  ad  fdcicni  (I  Cor,  xiii,  10,  I:')  llio  ccrte, 
nisi  :ij<(  !ie  iitsunirc  ■•oliic.r  lis,  ralcbiiuiai  non  vos  vi- 


;iii,uM.  s.  AiiGiJ.vn.Ni  m 

(lcrc  Dciim  f.o  io  ad  facicm.  Noii  ci};o  ad  \o8  V(.nil 
illiid  qiiod  pcrfccliiiii  csl.  iloc  cniiii  niudo  plam:  (iiid 
dc  li;ic  re  bciisciil,  stlis  A|OSti  liis  cxpl.cavii  :  ncc 
(iitiiriiiii  cst  lioc  saiiclis  ,  ni^i  cuiii  factiiin  riiciit  i|ii' d 
cli:im  Ji;imics  (iicit ,  ///(i  I)ci  sunius  ,  ct  nuiiduiii  ap- 
paruil  qiiid  criinui ;  ncimus  uulcm  quia  cuni  appnrueiil, 
siniilcs  ei  crimus ,  iiuuuiain  ridibimus  tvm  »ii uli  eti 
(I  Juaii.  III  ,  2) ;  tiiiic  iiilrodiicciilo  iii  0:i  nciii  vcrila- 
lcm  Spiiilu  saiKlo,  ciijiis  niinc  pi;,'iius  arcc|iimiis. 
Qiiod  aiitem  dicliiin  cst,  Mundus  cuin  accipeie  non 
pulcst,  dc  iis  iitii|iie  dicliim  csl,  qiii  .srdciit  in  Si  r  ptn- 
ris  iiiiiiidi  noniinc  ajipcifiri,  :iii;alorcs  iiinndi ,  vd 
iiii|iii,  vol  carn.ilcs  :  dc  (pi:ilili:is  dicil  Aposlolus,  Ani- 
ninlis  autcm  liumo  non  percipil  quw  suiil  Spir.lus  iJei 
(I  Cur  11,  U).  Dc  hoc  ciiiiii  itiundo  cssu  dicuninr, 
i|Maiii(liii  noii  po^siiiil  sapcrc  niiipl!iis  qiiani  siinl  i»l;i 
corporc:i,  (pi.o  iii  lioc  miii.do  sc:iS0i  iiiit :  siciit  noc  vos 
aliiid  .<-apilis,  qiii  ciini  liiccm  isl:iiii  solis  cl  Iiiiia-  mi- 
r.rcmiiii,  lalia  vobis  omi>i:i  diHiia  liiixi  tis,  aiicloie 
iilo.van:loqiio,  queiii  dcccpli  ct  deccplorcs  Paiacb  liiiii 
dicilis.  Proimlc  niillo  iiiodo  valculfs  ostcniloic  qiio- 
niodo  sil  llo  Paraclotns,  noii  cst  mide  docc;itis  lir- 
ii:i-siii;a  ;  liqua  anciorilale  vos  foiKpcri-so  (iuoiii:ul- 
nioduin  h:cc  scripta  cv:ingclicn,  cx  (piibiis  iioji  oninia 
vi:I;is  acci])cre,  iion  sinl  Apistotoruin  Cbri.->li.  Ucslul 
cigo  iit  dic;itis,  lioc  vos  ca  raiionc  coiii|m  rissc,  quia 
l;ilia  ilii  siiiil,  qii;c  Cliristi  gloriain  docolorcnt  :  scili- 
col  (ini;i  natiis  cx  virgine  ibi  narr;iliir,  qiiia  circiiin- 
cisus,qiiia  pro  illo  olditmn  sacrilioi  iin  quod  !iii  c 
onercb:itiir,  (piia  b:iiilizaiiis,  quia  tenlalus  a  dia- 
bolo  esl. 

CAPUT  XIX. —  Ilis  auleni  esceptis,  et  tcslimo- 
niis  ex  Vclcri  Teslamenlo  qirc  illis  inscrla  siint  Lil- 
lcris,  o.Ttcra  vos  scciindiim  id  quod  Fanslus  loq.nlur, 
falcmiiii  accipcre,  el  praripue  crucis  ejus  nujsticam 
fixioneiv,  qua  passionis  aiitinw  vcsirw  vuliura  dcmon- 
sirantur.  Dcinde,  iiiquil,  pracepta  salutaria  ejus,  et 
pnrabolas,  cunclumque  scrmoncm  deificum,  qiti  miixime 
duaruin  prwferens  naturarum  discrelionem,  ipsius  esse 
non  venit  in  dubium.  Vidctis  crgo  id  vos  agcre,  iit 
omiiis  de  inedio  Scriptiirarum  aulciatur  aucloritas, 
ei  suns  cuique  aninius  auclor  sit,  qiiid  in  qiiaquc  Scri- 
jiliira  probct,  quid  iniprobel  ;  id  est,  iit  noii  aucto- 
ril:iti  Soriplurarum  subjiciatiir  ad  ndcm ,  sed  sibi 
Scripturas  ipse  siibjicial  :  non  ut  ideo  iili  pl.iceatali- 
qiiid,  quia  hoc  in  siiblimi  auctoritate  scriptuin  legi- 
tiir;  scd  idco  rcclc  scri|>tuiii  vidcalur,  qiiia  Iioc  illi 
pbicuil.  Quo  lecommittis,  anima  niisera,  iiirirma,  car- 
nalibus  ncbulis  involula  ?  qiio  lc  commitlis?  Ueniove 
ergo  auctoritalein,  vidcamus  :  rcmove  auctorilalein  , 
rcdJe  raiionem.  Eone  ratio  lua  perducitiir,  ut  iiisi 
Doi  natiira  violabilis  corruptibilisque  credatur,  cxitiini 
llicatriciiin  longa  illa  nibula  ve>lia  repcrire  noii  pos- 
sit?  Postreino  unde  scis  oclo  csse  tcrras  el  (loccm 
coelos,  quod  Allas  mundum  fcrat,  splendilciieiisqiie 
siispciidal,  cl  inniimerabilia  lalia?  uiidc  scis  Iktc  ? 
Plane,  iiiqiiis,  Manich:ous  ine  docuit.  Sed,  infclix, 
crcdidisli  ;  iiciiiic  cniin  vidisti,  Si  crgo  ad  inillia  fa- 
bulosoruiii  iiliaiilasin  iljiii,  quibus  lur;iicr  sra^iilata 


hO'J 


cs.  lc  nHCtorilr\li  ignolissiinx  ol  fiiriosissimn  siilnli- 
»li-li.  ul  iiloo  lii"c  oimiia  crecleres,  (niia  iii  illis  con- 
Si:ri;ila  sniil  lihris,  (|iiibus  iniserabili  criorc  crcdeii- 
(liiiii  essc  ccnsuisii  ,  ciiiu  libi  iinlla  iKinnnslrcntur ; 
ciir  iion  poiius  ovaiigelicc  auilorilali,  l.un  fimtlnlr, 
lam  slabiiilx',  lania  gloila  ditTamntit',  aliiuc  a!>  Apo- 
Sloluium  leiniioribiis  us.iu.!  ail  iioslra  leiniiora  por 
siicccssioiics  corlissimns  » oiiiniciiilal:r,  noii  lc  subilis, 
iit  crc«l.iS,  ut  vidiMS  ',  iil  iliscas  otiain  omnia  illa  <iiia; 
te  orrcndmil,  ex  vana  ct  pervcis.i  opiir.one  le  olTeii- 
derc  :  poliusquc  csse  veriiiu,  naluram  incominiilabi- 
lcm  Dci  :>rKiu  d  niorlalis  assMiiipsissc  creaturx,  in 
qua  incommutabili.er  pcrmanpns,  iion  fallaciter,  scd 


LinER  TRIGESIMUS  Tl.imUS.  .MO 

qiiis  moveat  qn:psiionem,  ot  srriipuliim ro:.tiadiclio- 
n  s  iiii|iiiij:al,  diceiis  libios  qiios  pnir  rtis  .M;iiiioli:fi, 
inn  c>sc  Manieh:vi  ;  qnid  facturi  cstis?  Noiinc  |m)- 
tiiis  cjiis  delirainenla  ridebitis,  qui  contra  rcm  taiita 
comievioiiis  ct  siiccossioiiis  scri.>  coiiliniialaui,  iiiipii- 
tleiilinm  linju»  vociscmiiLu?  Siciil  ergoocrliuii  esi  il- 
los  libros  cssc  Manicluci,  cl  omniiio  rid<*ndiis  ost  i|iii 
cx  iransverso  venicns  laiito  posl  naliis,  lilcin  vobis 
liiijiis  contradioiioiiis  iiitonderil ;  ila  certiim  csl  M.i- 
iii(  Ikoiiiii  vel  M.\nioli;i;iiS  cssc  ridrndos,  aul  cliam 
ditleiidos,  qni  taiii  rimdala!  auclorilati,  a  lomporibiis 
Aposlolorum  iisqiic  ad  lianc  lcmpora  cerlis  succcs- 
sioiiibiis  cu-.lodil:u  alquc  pcrdiiclie,  audcanl  lalc  ati- 


vcracitcr  faccrcl  atqne  palerotur,  ciuidiiiiid  camdom  «inid  dirorc. 
crc;itiiraiii  faccre  ac  p:Ui,  pro  gonciis  biiiii:ini,  iimlc 
5Uiiipl;i  cr.il,  slme  coiii^nierel,  (;uam  violabilcin  cl 
corriiptibilcmcrcdcrc  Doi  iiatnram,  iiec  iiiqi!iiial;im;it- 
qneopprossaniloLiin  possdiberari  alque  purgari.sed 
a-tonia  globi  poen;i  siimiiia  Dei  iiccossiaicdainiiari? 

CAPUT  XX.  —  S'd,  inqiiis,  propieroa  cicdidi  ipuc 
iion  milii  oslondil,  quia  duas  niluras,  boui  scilict  cl 
niali,  niilii  iii  lioc  ipso  inundo  cvidciitcr  oslcndil.  Al 
hoc  ipsiiin  cst,  inftlix,  uiidedeeopli  es  :  quia  si(ul 
in  illa  ScripUira  cvaiigi'Iic;i.  ita  in  lioo  mimdo  niliil 
iiiali  piilarc  potiiisli,  nisi  (luo  lims  carnalis  scnsiis 
olTeiisiis  csl,  sicut  sprpcntem,  igiicni,  veiicnum,  cl 
siiuilia  ;  ncc  aliqnid  buni,  iiisi  qiiod  iiinidem  tiuim 
carnalein  sensum  aliqua  jnounditalc  permulsit,  sicul 
^aporum  jucundilas  ,  ct  odonim  suaviias,  et  lucis 
biijusaspcctus,  ct  si  (piid  aliiid\cl  amibus,  vcl  oculis 
tiiis,  vcl  naribus,  vel  palaio.  vcl  palpaliii*  simililcr 
forlc  blandituin  e»t.  Alsi  univcrsam  crealiiram  iia 
priiis  asjiiccres,  ut  auclori  Deo  tribucres,  qiiasi  Ic- 
geiisinagiium  (inemdam  libruin  iialunT;  rcrum  ;  alqiie 
ila  si  qnid  ibi  lc  offcnderet,  causnm  lc  lanqiiain  lio- 
inincni  latcrc  pns^^c  polius  crcdcrcs,  qnam  iii  opcri- 
biis  Dfi  qnidquam  rcprebcndere  aiidorcs  ;  nimqinm 
iiicidisscs  in  5acri!cga.s  nugas  ct  bhisidicnia  ligmcnla, 
qiiibiis,  non  intelligcns  uiidc  sil  maluiii,  Dcum  imiilcic 
conaris  Kinnib^is  nialis. 

CAmT  XXI.  —  llic  jam  si  qiiairalis  a  nobis,  nos 

niidc  sciamus  Apostnloruiii  csse  ist:is  I.iltoras  ;  brcj- 

viter  vobis  rcspoiulcmus,  iiide  iios  sciio,  niide  ei  vos 

sciiis  illas  lillerascssc  Maiiicluci,  qiias  niiscrabilitor 

hiiic  aiicloritaii  pr.rpouilis.  Si  eiiim  cl  hiiic  vobis  ali- 

•  Km.  cl  vss.,  ut  rivas. 

'  Es  >:ss.  a.ldidiiiius,  vil  palpnliii. 


CAPLi  r  XXII.  —  Jam  crgo  auclnrilas  Manicli;oi 
conferciida  cst  aiictoritati  Apostoiormn.  Nam  l.iileras 
islonim  istas  cssc  laiii  ccrtuin  cst,  quam  illa»  illius. 
Qiiis  aiitcin  M.iniclucum  Aposlolis  conip:ir.it,  nisi 
(|uisqiiis  sc  a  Cliristo,  qiii  misit  Aposiidos,  scjiarat? 
Aiit  diias  natiiras  sibimct  cl  ex  pnipriis  principiis  ad- 
vcrsas,  quis  iiiiqu  im  sapuit  in  vcrbis  Chrisli ,  iiisi 
(i;ii  iion  sapil  vcrba  Christi  ?  Aposloli  crgo  lanqunn 
disciiiuli  vcritaiis,  iiativilatcm  (^hri^li  pnodicaiil  pns- 
sioiiomi|ue  veracein  :  M;inich;cus  aiileiii  jaclat  se  iii- 
duccrc  iii  oninoni  veril.ilcm,  et  vull  induocre  in  t;il  m 
Christiiin,  iu  qiio  ipsiiis  passionis  pncdicat  falsitatoni. 
Isti  Cbrislum  in  cariie,  qnam  dc  Abiali;c  siisceiwt 
scmino,  circumcisiim  :  illc  Deiiiu  iii  ipsa  sua  n;itiiia 
a  lonobraruni  gcnlc  coiicisiim.  Isli  pro  cariio  Cliristi 
iiifaiile  '  saoririciuMi,  qnod  tiiiic  pic  fiobal,  obbitiiin  : 
ille  non  cariiis,  scd  ipsiiis  divin;c  subslanli.r  mcin  • 
briim,  0  iiiiilnis  d;omonib!is  imiiiolaiidinn,  n;itiir.c  ad- 
vois;o  gontis  illatiiiii.  Isli  Cbristum  oxem|di  pr.ibonJi 
caiisa  bapiizalimi  iii  Jordaiie  :  ille  Dcuin  ipsuiii  pcr 
seipsmii  iii  teiiebraruni  coiilamiiialione  siib:iiersiiiii, 
iK  c  to;um  cincrsiirum,  scd  qiiod  ojiis  mimd.;ri  iion 
potiicrit  ;rlcriia  dimiialioiic  piiiiioiidmn.  Isli  carncin 
Clirisli  a  d.omonum  duce  lenlaiam ;  ille  partcin  Dci 
a  dj^inoiiniii  gcnlc  pobsessam  :  ct  isli  qiiidem  il- 
lain  leiilaiain,  ul  docorcl  rcsislerc  tcnlalori ;  ille 
ill;im  po^scssam,  iit  patii  non  possii  rcsliliii,  nec  vi- 
clori.  Dinii|iie  M:ini(li;»Mis  ex  doolrina  dxmonioriim 
aliiid  amiiiniat,  ut  qnasi  cmiiicniinr  sit :  Aposloli 
vcn  cx  (loclrina  Chrisli  coiiimondant ,  iit  qiiisquis 
aliiid  amiuniiaverit,  aii;illiein;i  sit  {Galul.  i,  8,  9). 

'  1'liiros  \'ss.  omillunt,  infitnte ;  ciijus  loco  ediUo  Er.  ha- 
bel,  liv.mle. 


LIBEIt  TRIGESIMUS  TEItTIUS. 


CAPUT  PRIMLM.  —  Faustls  dixil  :  Sciiptiiin  ost 
iii  Evangelio,  Quiii  niitlti  veniciil  ab  orienle  el  occi- 
dcnte,  et  r.xun.benl  ciun  .Abrali^nn,  el  Isaac,  et  Jacob 
in  Ttgno coelorum  {Muttli.  viii,  H).  Yos  ergoquarc  iioii 
accipitisPatriircbas?  Absit  iios  qnidemcuiquam  invi- 
derc  morlaliiim,  qiicm  Deus  forlc  misoralionc  rcspi- 
ciens  sua,  dc  perdilioiie  iin  iu:i;ii  rednxei  ii  ad  s;ilutiin  : 
sed  hoc  sanc  nos  cjus  cssc  jam  clcmcntia;  [K)iiiinus 
qui  QiLcriustii,  non  illtiis  niciili  ciij<is  fuissc  n^ifarc 


iion  possis  iiiiprobabilcin  vilim  :  ac  pcr  lioc  ct  Jii- 
d;norum  patrcs,  Abiali  im  sciliccl,  ot  Isaac,  ol  Jacob, 
si  esl  lioc  pro  ccrlo  dc  iisdom  Chri  ti  tc>timoniiini 
qiiod  affertis.  qiinnqnnm  fucriinl  ipsi  liiiidem  n^igitio* 
sissimi,  ut  ferc  Moysos  iii(!ic;;t  coruiii  proncpis,  sivc 
qiiis  alius  liistori;c  liiijns  conililor  c>l,  qiue  dioiliir 
Gcnescos,  qui  coriiin  vilas  iiobi-.  odio  oinni  faslidio- 
quc  dignissimas  scripsit  ;  sinl  tamcu  cl  ip.-i  j  im  in 
rcjruo  ciX'lorum,  siiit  iii  loco  qiiiMU  noc  crcc'idcrr.nt 


5tl 


COMIIV  FAUSTUM  MAMCII/EUM,  S.  AUGUSTIM 


Sli 


uii<|(i;iiii,  iicc  spcravcraiil,  iil  fon;  cx  coriiiii  lii|iiitlo 
lihris  :i|>|i:in;l  :  diiinmodo  laiiicii  coii»lcl ,  vohis  cli;»Mi 
confllenliljus,  loiigo  iiilervallo  clc  totra  ;ic  |iu;ii:ili  iu- 
fcroruin  cnsloilia,  nbi  sc  vil;c  iiicrita  cocn:cl).int,  ik 
Chrislo  Domino  iiostro  lilicratos  ,  pcr  cjns  sciliccl 
niyslicam  passioncin  pcrvciiire  ad  Imc  ipsiini  polnis- 
sft,  si  pcrveiicriiiii,  (piod  scriplnin  •  dc  eis  csl.  Neipie 
ciiiin  ijuia  cl  lalronem  qiiciiidani  ile  cnico  lihciavil 
idein  nostcr  Doiniiius,  cl  iiiso  codein  die  secnin  fu- 
li:rum  dixit  cuin  in  p:>radiso  I*atris  sui  {Luc.    xxiii. 


Cciilnrioiicni,  qni;«  csscl  ol  ipsc  geiililis,  iii  qiio  lauica 
lanln  luisscl  fides  inveiila  ;  (ilios  anlcm  regiii  appcl- 
l:iiis  Jud;cos,  in  i|nihiiK  tiulla  Ci^tel  iiivcnla  (ides.  Al 
vcioljicas,  (|ii:in(piam  cl  ip&e  iil  iieccssarinni  Ikk;  ii 
incmoiahdi;  inlcr  (^lirisli  niir.ihilia  gc-la  iiiscrciidiini 
piilavcrit  Evangclio  siio  ,  de  Ahraliam  tamcii  iliic,  ct 
l.^aac,  cl  Jacoh  niillain  facil  inciitioncin.  (Jiiod  si  rpiw 
dicat  idcirco  |ir;i;leriiiisissc  cuni ,  rpiia  dieluin  id  jam 
salis  riiiss<;l  a  iMalllKCO  ;  cur  crgo  gcslnm  ipsuiii  com- 
mcmorat  crga  Ceiitiirioiicm  cl  piicrum  cjii^,  (pnid 


Ao),  quisquam  iiividcril,  aiil  iiiliiiinanus  adco   csse      u;qiic  longc  salis  iiisiiiiialnin  jam  rnissct  nohis  M;iltli:ci 


p:>lesl,  nl  lioc  ei  displiccat  tanlnc  henignitatis  offi- 
ciiiin.  Sed  tamcn  iion  idcirco  diccmus  et  latronum 
vilas  ac  morcs  nohis  pro!);ihilcs  esse  dchcre,  qiiia 
Jesiis  iatroni  indnigcnliam  dcderit;  aiit  qnia  puhlica- 
nis  el  mcrelricihus  ignovcrit  crrala,  dixcrilqiic  qnod 
ctiain  prrcedcrcnl  ipsi  ad  rcgnum  coclDriim  cos  qiii 
.«c  siipcibe  gesscrnnt  (Matllt.  \\i,^\).  h\  injiistitia 
namqnc  cl  in  adullcrio  doprcliciisam  inulicreni  (iiiam- 
dam  Judicis  accusaiitihus  ahsolvil  ipsc,  prajcipiens 
ci  ul  jam  pcccare  dcsinerct  (Joan.  viii,  5-1 1).  Qua- 
pnipler  si  horum  lale  ipiid  ct  circa  Ahraliam  cgil,  et 
Isaac,  et  Jacoh,  i|isi  gialias  :  dccel  cuin  lalia  niicrari 
circa  animas,  qni  solcin  suum  oriri  facit  super  honos 
cl  malos,  cl  pluit  siiper  jnslos  et  injuslos  (Mtttih.  v, 
45).  Scd  lioc  laincn  milii  iinum  iii  opiiiionc  liac  vcstra 
inoieslum  cst ,  cur  id  de  Jiidacorum  tantiim  palrihus 
sentialis,  ac  iion  de  c;cleris  qiioquc  p:itriarchis  Gcii- 
lium,  quod  et  ipsi  scnscrint  aliqnaiido  noslri  Lihcr.v 
loris  hanc  gratiam  :  pncscrlim  ciim  de  ipsoruni  (iliis 
niagis  christiana  conslct  Ecclcsia ,  quam  de  scmiiie 
Ahrah;e,  Isaac  et  Jacob.  Sed  ais  uliiiue,  illos  qnidcin 
idola  coluisse,  Iios  vero  omnipolenlem  Oeuin ,  idcir- 
coque  solsm  ipsorum  curam  habuisse  Jcsum.  Ila  Dci 
onniipotenlis  culliira  iii  larlara  detrudil,  cl  Filii  cgel 
iiuxilio  qui  coluit  Palrem?  Sed  vidcris  ^  :  coiiscnlia- 
nius,  inqiiam  ,  hactcnus  in  cocluin  reduclos  eos ,  noii 
qiiia  inercrcntur,  sod  qiiia  vincai  divina  cleinculia  viin 
pcccatornin. 

CAPUT  II.  —  Vcrnmlamen  ulrum  el  hoc  a  Chrisli) 
dicluin  sil,  dubios  etiain  nos  el  incerlos  scrihcnlinm 
ipsa  varietas  facit.  Nainquc  cum  duo  cvangclisla;  Mal- 
ihanus  ct  Lucas  de  cenlurionc  quodam  pariler  narrent, 
cujus  puer  tunc  infirmarolur,  ct  propter  qucin  visiis 
liieril  hoc  ipsum  dixissc  Josus,  quia  scilicet  tantam 
fidem  non  invenisset  iii  Israol,  quaniam  iii  illo  Iiomine, 
genlili  quamvis  et  pagano,  co  quod  dixerit  idom  noii 
se  fuisse  tam  dignum ,  ul  suh  t(;clum  suuin  intrarq^ 
Josus,  sed  id  rogare  lanlum  ,  iit  jiibcret  vcrbo  ,  et  sa- 
naretur  puer  suiis;  solus  laiuon  Mallli;ciis  hoc  a(]jioil 
Jiisum  proseculiim  csse,  iit  diceret ,  Amen  dico  vobis , 
quia  mnlli  venicnt  ab  oricnte  et  orcidettle ,  el  recmnbent 
cttin  Abraliain,  et  haac ,  ct  Jacob  in  regno  ca:loruin  ; 
fiUos  aiilcm  regni  miltenl  in  lcnebras  cxleyiores.  Miilios 
(iuidoni  qui  vcnluri  furciil  p;iganos  significaiis,  proptcr' 


•  Forte,  si  pervencrunl,  qtw  scriptiim,  elc. 

*  feic  Ani.  01  Mss.  Al  Kr.  el  l.ov.,    i  ro,   vidcris,  babcnt, 


JtidkVis,  oiiii.ssa  iiilori  uncliouo. 
*  1'oric,  p;  ahir. 


solcrtiaV  Scd  f;ilsiiin  cst.  NauKpic  cl  dc  ohsecralionc 
ipsa  ailvcnieiidi  J(;suin ,  M.itllia-iis  quidcm  dicil,  (piod 
idcm  pcr  scmelipsum  Ceiiluiio  venerit  ad  ciiin  r(>g;i- 
turus  mcdelam  :  Lucas  aiitcm  noii,  sed  (piia  iinjnics 
natu  ad  cuin  miserit  Judu-oruin  ,  qui  iie  fortc  spcrnc- 
retur  ab  codom  tanquam  gcntilis  (qiioniam  quiilcin  ' 
Jesnm  voliint  cssc  plane  Judu;iim) ,  pcrsu;idore  in- 
gressi  sunl  ei  dicenles,  dignum  cssc  ciii  id  pr.cstarct, 
qiii)ni;im  qiiideni  diligcrol  geiilem  siiain  ,  ct  synago- 
gam  ipse  x'dificassct  sibi  (Id.  viii ,  5-13,  et  Luc.  vii, 
2-10)  :  tanquam  cl  hoc  ad  Doi  Filiuin  perlincrct ,  si 
a;dificalioni'm  syn:ig()g;c  siia;   Juila;i    de  Cciiliiriune 
pag:ino  incriiciinl.  Nec  laineii  onmif:iriain  el  Lucas 
hoc  vcrbnm  rcticuit,  piilo  recogilans  nc  forte  fuissi  t 
vcruin  :  sed  locuni  laincn  mutat  applicaique  id  altcri 
cnidam  c:iusx  longe  dissimili,  id  csl,  ubi  dicil  Jcsiis 
ad  discipiilos  suos ,  Contendite  intrare  per  angtisliiin 
ostium  :  multi  euiiti  venienl  {jucerentes  iulrare,  et  iton 
poterunt.  Cum  auiem  intraverii,  iiiquil,  paterfantilias,  et 
clauserit  janunm ,  incipietis  foris  stare  el  pitlsare  ,  di- 
centes  :   Domiite,   aperi  nobis.   Et  respondens  dicel : 
Nescio  vos.  Tunc  incipietis  dicere  :  Mandncnvimus  et 
bibimus  coram  tc,  et  in  plateis  nostris  et  stjnagogis  do- 
ctiisli.   El  diccl  vobis  :  Nescio  unde  eslis ;  disccdite  a 
nte  omnes  ,  operarii  iniquitatis    Ibi  eril  flctus  el  stridor 
denttum,  ctiin  viderilis  Abraltam,  et  Isaac,  el  Jacob,  ct 
oinnes  Propltetas  inlroeunles  in  rcgitum  Dei,  vos  auicm 
expelti  foras :  el   venient  ab   orientc  el   occidenle  et 
tttistro  ct  aquilone,  et  recnmbent  in  regno  Dci(Luc.  xiii, 
2i  29).  lloc  vcro  ipsuni  qiiidem,  qiiia  mulli  exclii- 
dciitur  a  regno  Dei ,  qui  scilicel  nomen  tanlummodo 
CTirisli  porlaverint,  scd  non  feccrinl  opcra  cjus  ,  nec 
M;ilt!i;oiis  scribere  prx-icrmisit  (Mattli.  vii,  21);  sod 
dc  Aljraliam  illic,  et  Isaac  ,  et  J;icoh  nnllam  la<.il 
omninomonlioiieni.Iicm  de  Centiirione  cl  puero  ejns 
cliain   Lucas  qnidcm   sciipsil ;    sed   .Tqiie   ipse    de 
Ahraham  illic,  cl  Isaac,  et  Jacoi)  nihil  omniiio  lesia- 
liir  :  nt  qiiia  ubinam  diclum  sit  cerlo  coiistare  iion 
piissit,  iiihil  piohibeat  cliam  noii  crcdcre  quia  sit 
diciiim. 

CAPUT  III.  —  Ncc  immcriio  nos  ad  hujusmodi 
Soiipiinas  lain  iiiooiisonantes  cl  vaiias,  niiniiuam 
saiio  siiie  jndicio  ac  ratione  aurcs  alferimns  :  sed  con- 
tomplanles  omiiia,  ct  ciim  aliis  alia  cnnrerenles,  per- 
poiidimns  ntnim  corum  quidque  aChrislodici  potiicrit 
iiecne.  Mulia  cnim  a  ni.ajoi  ihus  vestris  clnquiis  Doniin 

*  Lov.,  quoniam  liinc  qitidam.  Am.  ei  Er.,  quctnam  rn 
qmlem.  ai  ^:.s.-  ,  qy,aii.iin  qiid.in;  oniisso.  Iiiic. 


515 

noslrl  insf^rla  vciba  sunt ,  qncc  noniinc  signnia  ipsius 
cum  ojns  rnlc  iion  congruant :  pr.TSci iim  qiii;i,  ul  jnm 
s.rpc  probalum  a  noliis  cst,  inc  ;il>  i|'So  h.i'C  siinl,  ncc 
alt  ojiis  Aposloiis  scripta  ;  setl  niiillo  posi  coriim  as- 
suiiipiioncm  a  iicscio  qnibiis  ct  ipsis  inlcr  sc  non  con- 
cordantibiis  scini-Juil;f  is  por  fani:is  opiiiioncsqiic  coni- 
pcrta  siiiit :  qiii  tamcn  Diiinia  cadon)  iii  Apostoloniin 
Diiniiiii  confcrcnics  nomina,  vol  eonim  qni  sociili 
Ap.islolos  vidorpnliir,  ormrcs  ac  niondaoia  siia  sccim- 
dnm  cos  se  sciipsissc  mcnlili  sunt  Sed  vidoris  t  dc 
lioc  inloriin,  ut  iiiqnam  ,  capitiilo  tociiin  n.in  nimiiim 
ogo  coiifnderiin;  ciiin  inilii  iiliid  satis  ad  |)i;vsidiiim 
sil  qtiod  ante  posiii,  cl  quod  iicc  ipsis  vobis  nognrc 
liccl,  ante  Domini  nostri  advenlum  ralri;irohas  onnios 
Isracl  el  Propliolas  larl;irois  iii  lciiobris  j;ionisse  pn) 
incritis  suis  :  undc  si  unqiiam  libcrali  a  (llirislo  ad 
liiiiion  rodiicli  siint,  qnid  lioc  ad  odiiim  aUiiicl  vil;e 
ipsoruni  ?  Odinins  cnim  iios  el  rospiiimus  iion  (iiiod 
Tiicruiit,  id  csl,  homincs,  scd  qualcs  fueniiil,  id  osl, 
nialos;  ncc  qnod  niinc  siint,  id  csi,  piiig:ilos,  sod 
qiiod  fueniiil,  id  ot ,  iiiqmros  :iliqii:indo,  Ac  pcr  lioo 
iiobis  inleriin,  ntcumqnc  vos  id  cssc  vullis,  iiiliil 
obslal  capiiiilnm  lioc :  cum  sive  esl  vcrum,  Cliristi 
4<ic  miscralio  conimcndelirr  ct  boiiilas  ;  sivc  f:il>iiin  , 
8criplo;il)iis  ojus  crimcii  inlixroal :  nos  ulrovis  niodo 
iii  liilo  sunius,  ut  somper. 

CAPllT  IV.  —  AcciSTiSLS  rcspoiidil :  Qnomodo 
in  liilo,  miscr?  Qnomodo  in  luio  ,  qiii  le  Palriarchas 
odissc  d.cis  iinpiiros ,  cL  Deiim  adliiic  plangis  impu- 
ruin  ?  Certc  il!is  I'airi;ircliis  post  advciilinn  Salv:itoris 
prxsliiam  puigaiionom  et  d;itam  bcalam  rcqniem  con- 
cessisli;dcusautcm  vcsierclposladvinlum  S;ilvator;s 
adlinc  jacctiii  lonebris,  adliuc  llagiiiis  omiiibiismergi- 
liir,  adliiic  in  impiiris  oninibiis  volulatiir :  ila  noii  soliim 
vnla  illoruiii  honiiniim  nielior  cral  deo  vcslro  ,  veriiin 
etiam  mors  ipsa  feiicior.  In  qiiibus  aiiiim  scdibiis 
craiil  jtjsli ,  qni  exicranl  cx  b;ic  vita  pri;isqiiain  Cliri- 
-stiis  in  carne  vonisscl,  cl  ulrum  ctiani  ipsos  ad  aliqnid 
melius  passio  Chrisli  lran>tuleiit ,  qui  iii  cum  vciilu- 
rum,  pissurum,  rcsiirrccturum,  non  t:iiiliim  crcdidc- 
ranl ;  venim  cliain  hoc  ipsum  ,  sicul  oportcbat ,  pro- 
phclico  spirilii  pncnunliaveranl,  in  Soiiptiiris  sanelis 
indagandum  est,  si  qiio  modo  ad  lii|uiduin  iiidagari 
potesl  ;  noii  hinc  lcmcrilalcs  opiiiaiiliiim  coiiseclambc 
qiiorumlibet  hominnm,  i.edum  lam  cxsecrabilis  li;rre- 
sis  pcrvcrsilalcs  *  iiiniis  lo:igc  a  voril:itc  abcrranliiim. 
Frustra  sibi  sanc  pcr  hanc  obli(|uilalein  polliceliir 
Fausliis,  aliqiiid  posl  hanc  vitam  ciii(piam  possc  pr;c- 
stari ,  qiiod  sibi  pncsiandum  iii  bac  \il:i  iii>n  coiiipa- 
r.ivcrit.  Boniim  cst  vob's  iil,  diiiii  bic  vi\ilis,  istum 
rcrmquatis  crrorem,  ct  vcrilatcm  caiholicic  fidei  co- 
gnoscatis  atcpie  lcncatis.  Alioi|iiin  loiigc  aberil  (|Uod 
sibi  poliiccliir  injustus,  cuiii  lieri  c(Bperil  quod  injiislo 
niiiialus  cst  [)ciis. 

C.\PIJT  V.  —  I)e  vila  autcm  Palriarcharum  jam, 
quantum  salis  arbitralns  sum,  homini  nialcdico  noii 
pauca  rcspundi :  (|uibus  non  uliquc  in  mortc  coricciis, 


'  Ila  Donr.idli  Mss.  Al  eUili,  perre  sitate 


LiDER  tr:gksi.mls  TERTIUS.  Sli 

vel  posl  passioncm  suam  jnslificalis ,  lcslimoniur.t 
Domimis  pi^rhibcbat.  cum  Jiid.oos  .admonerct,  iit  si 
Abrali:c  filii  ossent ,  facla  Abrab:f  facoronl;  cl  quod 
idem  Abraham  ojrsdem  dioin  videre  conciipivcrit , 
gavisiisqiio  fuerit ,  ciim  vidissct  {Joan.  viii ,  39,  50) ; 
cl  (piod  iii  ojiis  siuum.id  c.->l,  iiescio  cujus  qiiict.a;  fc- 
lieil:ilis  magnuin  abdilumquc  sccretiini ,  abslulcrinl 
Ai'gi|i  panperom  ilbim  xrumnosum  a  divile  siiper- 
bionte  contompliim  {Luc.  xvi,  23).  Qiiid  dicam  de 
apostolo  Paulo  ?  An  foiie  ct  ipsc  post  morlcm  jiisiiH- 
calniii  l.md.il  Abnih  iiii,  qiiod  priusqiiam  ciroumeido- 
icliir  crodidit  Doo  ,  ct  depntaltim  cst  illi  ad  jusliliam 
{Uom.  IV,  5)  :  quod  tanti  pciidit,  ut  nos  iion  ob  aiiud 
dicai  lilios  ojiis  csse  cllcctos  qiii  (>jiis  carne  propag^iti 
non  siiinus,  iiisi  (|iiod  ojus  fidci  vcstigia  scqnamur  ? 

Ci AriJ  T  VI.  —  Sed  (piid  vobis  faei;im  ,  qiios  coiilra 
tesiimonia  Scripturarum  ita  obsurdefccit  iniquilas,  ul 
qiiidiiuid  advorsiiin  vos  inde  prolaliim  fiicrii  ,  non 
essc  dictnm  ab  Apnslolo,  s^ed  a  nescio  quo  f.ilsaiio 
sub  cjus  iiominc  scripluni  csse  diccre  audoatis  ? 
Usque  atlco  a  cliiisti;ina  doclriiia  aperlc  aliciia  csl 
qnam  pncdicatis  doclrina  d;iMnoiiioriim  ,  ul  cam  siib 
clirislian.c  doclrinjc  nomiue  dcfciidorc  nulla  cx  parle 
pofsilis,  nisi  dicalis  f:ilsas  csse  Scripliiras  Apostolo- 
runi.  Inrcliccs  inimici  anim.x  vcslnx}  ,  qu:c  unqiiani 
liltcrx  ullum  Iiabcbunt  pondus  auctorilatis,  si  ev;in< 
gdicic  ,  si  apostolic;u  non  habcbunt  ?  De  quo  libro 
cerlum  crit  cnjiis  sit ,  si  Littenu  qiias  Aposioloruni 
dicit  cl  tcnct  Ecclcsia  ab  ijisis  Apostolis  propagaia 
clpcr  omncs  genles  laniacniincnlia  dcclaraia,  ulriim 
Apostolorum  siiil  incertiim  est ;  ct  boc  crit  certiim 
scripsisse  Apo^tolos,  quod  huic  Ecclcsia;  conlraiii 
liarotici  pi-ofeninl  aiiclorum  siioriim  nominibiis  aii- 
pclhili,  lo::go  post  Aposlolos  cxistentium?  Qiiasi  vero 
cl  in  lillcris  s:t'Ciilaribus  non  fucrunt  cerlissimi  aii- 
clores,  sub  quoruin  nominibus  postca  niulla  probila 
siint ,  ct  idio  rcpudiita  ,  qnia  vel  liis  qiia;  ipsoruin 
cssc  coiislarcl  minimc  congnicrunt ,  vcl  co  lcniporc 
quo  illi  scriiiseriiil,  ncqiiaqiiam  iiinolcsccrc  ,  cl  p  r 
ipsos  vcl  f;imdiarissiiiios  coriim  in  postcros  prodi 
commondaiiquc  mcruoruiil.  Nonne,  utalios  omitt.im, 
sub  llippocnitis  mcdiei  nobilissimi  noinine  quidain 
libri  prolali  ,  in  auctoi  italcm  a  mcdicis  non  reccjiti 
siiiil?  .Ncc  cos  adjuvii  noiiiiuII:i  simililudo  rcruin  at- 
ipic  vcrborum ;  quaiido  comparali  eis  quos  vcre  llip- 
pncralis  csse  constarei,  impares  jiulicali  siiiit ;  cl  qued 
ab  00  tcmporc,  qiio  ct  c.i  lcra  scripta  ejiis,  non  inno- 
tiicninl  quod  vcrc  ojus  esscnl.  Ilosaiitem  libros,  (iiii- 
Lus  illi  qui  de  Iransvcrso  profcnintur  comparati  rc- 
spuuntur,  uiide  constat  esse  Ilippocratis  ,  unde  si 
(juis  hoc  ncgcl,  ncc  saltc;ii  refcllilnr,  sed  ridoliir,  iiisi 
qiiia  sic  eos  ab  ipso  llippocraiis  lempore  usqMC  ad  lioc 
tcmpus  cl  dciiiccps  succcssionis  serics  coinmeiida\  It , 
iit  binc  dubilarc  dcmentis  sit?  Platonis.  Aristolclis  , 
(iiccn)iiis  ,  Varronis,  aliorumqiic  cjiisniodi  auciorum 
libros,  iiiide  novcrunl  boniines  i|iiod  ipsorum  siiit,  ni.-  i 
c;idcin  lemporum  sibiinet  sueccdciitium  conlcslalione 
fonliiu»?  Miilli  mulia  de  lilicris  ccclesiasticis  con- 
scripscrui.t,   non  quidcm  aucloril:ile  canoiiica  ,  snl 


m 


CONTr.A  !■  MST.  M.VNICll.,  S.  .MCUSTI.NI  LIIW.IS  TIIIGF.SIMLS  TKRTIIJS. 


tiie 


aljqiio  adjiivaiuii  sliidio  sive  discciiJi.  IJmlc  coiislal 
qiiid  cnjiis  sit,  ni.^i  (,iiia  liis  lciiipDiiliiis  qiiilHi;»  <'•• 
(|uis(iuc  scrij>sil,  quilHis  poliiil  in.Uiiuavil  ali|iic  cdi- 
dil,  cl  indc  in  alios  al(|iic  alios  conlinnala  nolilia  la- 
liiis<iiic  ruinala  ad  poslcios  ,  cliain  ns.iiic  ad  iidslra 
lcmiiora  iicrvcncruiil ;  ila  ul  iiilciiOi;ati  ciijus  »iuis(ii.c 
iibcr  sit,  iion  Iia;silt!iiiiis  quid  rcspondcrc  dcbcaiinis? 
Scdrjiiid  pcrj^aiii  iii  loiigc  pr:c!cril:i  ?  Kcce  isUis  lillc- 
ras  (pias  haliciiiiis  in  iiian.il)ns,  si  posl  ali(|iiaiituin 
lcnipus  vilc  Iiujiis  iiosiia;,  vcl  illas  (iiiis(lii:iiii  F;«nsli 
essc,  vol  Iias  iicnil  cssc  iiicas  ;  undc  coHvinciliir,  iiisi 
qiiia  illi  qui  niiiic  isla  novcrunl  ,  notitiaiii  siiaiii  ad 
longc  cliain  posl  f^itmos  coiuinnatis  postcrormn  siic- 
ccssionibus  Irijiciiint?  Qii:c  ciini  ita  siiil,  qnis  lan- 
deni  lanlo  fiirorc  c;ccalar,  nisi  d;ciiionioruin  niciida- 
ciloquorum  maliliie  alqnc  faliaci.c  coiiseiiticndo  sub- 
versus  sil,  f,ni  dical  lioc  niercri  non  potuisse  Aposlo- 
loruin  Kcclcsiani,  lam  (idain,  lani  jiumcrosani  fialriiin 
concordiam,  ut  conini  scripta  fidditor  ad  postiros 
Irajiccreiil,  cum  corum  Ciillndras  iisqiic  ad  prycscnlcs 
cpiscoposcerlissima  succcssione  scrvavcrinl,  cum  Iioc 
qualiumcumquc  Iiominmn  scriplis,  sive  cxlra  Ecclo- 
siam ,  sivc  iii  ipsa  Lcclcsia  ,  laiita  facililalc  prove- 
nial  ? 

C APLIT  MI.— Sed coiilraiia,  inqnil,  inler  sc  scriivta 
eoruin  repcrinntiir.  Maligni  inaio  studio  Icgitis,  slulli 
noii  intoUigilis,  c:cci  non  videtis.  Qnid  cnim  magnuin 
eral  isia  diliscnler  inspiccrc ,  el  coninidcm  scriplo- 
ruiii  m;igiiam  ct  salulnein  ijivcnirc  congruciiliain  ,  si 
vos  conlciilio  noii  pcrvei  lercl,  cl  si  piclas  adjuva- 
rcl?  Quis  ciiim  mniiiam  duos  liisloricos  Icgcns  de 
una  rc  scribcnlcs  ,  ulrunuiuc  vcl  utnimlibel  eoruin 
aul  f.illcre  aul  filli  aibilraius  est ,  si  unus  eoruni 
dixil  quod  alius  prxlermisit ;  aul  si  aller  aliquid 
brevius  complexus  esl ,  e;;mdcm  lamcn  senteiitiain 
salv;im  inlegranKiue  cuslodicns  ,  alier  aulcm  tan- 
quam  membralim  cuncta  digossil,  i;l  non  solum  qiiid 
factum  sit,  venim  eliam  quemadmodiim  f;ictiim  sil , 
inlimarcl?  Sicul  Fansuis  liiiic  Kvangclioium  veriiali 
voluil  caliimniari  ,  quia  ]\Ialtli;nis  aliqnid  dixit,  quod 
Lucas,  ciim  idim  n:urarel,  diccrc  pr.clcrmisit :  qiiasi 
i;egavcrii  Lucas  dixisse  Cliri.-tum,  quod  euni  scripsit 
dixissc  Mallh;cus.  Uiiic  omnino  nuUa  uiiquam  qu;cstio 
fuil ,  nciiue  hoc  objici,  nisi  ab  omniiio  iinprudenti- 
bus  cl  nihil  harum  rcriim  considerarc  volentibus  seu 
valeiililius,  potest.  lUud  sanc  cl  requiii  iiitcr  fideles, 
cl  objici  ab  iiifiJclibiis  solct,  scd  eiiam  ipsis  vel  pa- 
rum  crudilis ,  vcl  nimis  coiilcnliosis  iiihi  admoniti 
resipueriiit,  quod  Matlliacus  dixit,  Accessil  ad  cum 
Cenlurio,  rogaiis  eum  ,  el  dicens  ;  Lucas  autcm  quod 
miserit  ad  cum  scniores  Jiidxoruin  ,  lioc  ipsiim  ro- 
ganlcs  de  pucro  ejus  qui  a>grolabal,  ul  eiiin  saiiarel ; 
el  cum  appropinquarcl  domiii,  miscrit  alios  per  quos 
diccrct,  non  csse  se  dignum  in  ciijiis  domum  iiilrarcl 
Jcsus  ,  ncc  sc  ipsiim  dignuin  ut  venircl  ad  Jesum. 
Quomodo  crgo  sccundum  Malth  cum,  accessil  ad  eum 
rogans,  cl  diceus  ,  l'uer  mcus  jacel  in  domo  paralyticus, 
et  male  torquelur  {Matih.  8,  5-15,  et  Luc.  vii,  2i0)  ? 
IIoc  crg )  i:iic!ligiiur,  .Mauhxum  brcvitcr  senleiiliam 


ips:iin  v('i:im  '  iiitcgramqiie  complcxurn  ,  dicciiluiii 
(liiod  ceiiliirio  iiccessciil  aJ  Jcsuin  ,  ct  noii  diccii- 
liiii  ulriiiii  pcr  sc  ipsiini  accesseril,  an  per  alios  : 
cl  quod  ci  dc  pucro  siio  illiid  dixciil,  noii  cxprimeii- 
lciii  nlrum  per  se  ipsum  di.xeril,  an  per  alios.  Qiiid 
cidiii  ?  nonnc  talibiis  lociitioniijus  liuiiiann  ph-na  esl 
consuetiido,  cuni  diciiiius  aliqucni  ad  aliiiuid  iiiulium 
acccsMS^c,  ciiani  qiiciii  niiiduni  dicijnus  pervenisse? 
Noniic  ct  ipsani  pci  vcnlioncin,  ciii<iiia^i  vidctiir  iioii 
^«'SC  (juod  adiii  j;ini  po.-sii,  ctiaiii  pcr  alios  (ieri  usit;i- 
lissiine  loipiiiiiiir,  sa:pc  dicciido,  Egil  ilie  causain 
suain,  pervcnil  ad  jiidicem  ;  aut ,  Tcrvcnit  ad  illum 
vel  illnm  potcnlcm  :  cuiii  plcruin(|i!c  id  faci:it  pcr 
amicos,  noii  viso  co  prorsus  ad  qiieiii  qnisqiie  dicilur 
pcrvenissc?  Uitde  cliaiii  lales  liomincs,  quiciiinque 
ad  piilciiliuin  (|uodaiii  modo  inaccessibiles  animos , 
sivc  per  se  i|iS'is,  sive  per  alios  ambiiionis  arlc  per- 
tingiint,  jani  ctiaiii  vulgo  reivcnlore-»  vo  anlnr.  Qiiid 
crgo?  (  uni  Icgiiniis  ,  oblivi<:Ciiiiur  qui'iii:iiliii(Mlum  lo- 
qui  solcamus?  An  Scriplura  Dei  aliler  iiobiscum 
fiicrat  (|iiam  iiouro  more  locnlura  ?  El  Iioc  qiiidcm  de 
comniuni  loqucnili  consuctudine  pervicacibus  lurbu- 
Icnusqiic  rcsiiOiideiini. 

CAPUT  VIII.  —  C;clcrum  qui  hicnon  liiigiose, 
scd  placide  ac  fidelilcr  (]uscriiiit,  acccdant  ad  Jesum, 
iioii  caiiic  ,  scd  corde  ;  non  corporis  prcseiitia  ,  scd 
fidci  polcntia,  sicul  illc  cciiturio  :  tunc  mclius  qiiid 
M.iIIIkcus  dixcrit  seiitient.  Talibiis  eiiim  diciliir  iii 
rs:iliiio  :  Accediie  ad  eum ,  et  illuminumini ;  et  vullus 
veslri  non  eruhescent  (Psal.  xxxiii,  C).  Uiidc  cciitiirio 
illc  ad  Christiim  magis  accesscnil ,  ciijus  (idem  ila 
laudavil ,  quam  illi  ijisi  per  quos  vcrba  siia  misit. 
Iliiic  rci  simile  cst  eliain  illud  quod  Domi:ius  ait, 
Teligil  me  aUquis;  quando  mulier  qii;e  fluxum  san- 
guinis  p:liebalur,  t:ing".ns  fimbriam  vestimenli  cjiis, 
salva  f  cla  cst  lloc  enim  niirabiliter  discipnlis  siiis 
diccrc  vidcb  tur,  Quis  me  lctigil  ?  et,  Tetigil  me  ali- 
quis ;  cuiu  cum  turba  comprimcrct.  Dcnique  Iioc  ci 
respondorunl  :  Turbce  le  comprimunl,  el  dicis,  Qnis 
me  tcligit  (  Luc.  viii ,  45-46)  ?  Quemadmodi;in  ergo 
iili  preincbaiil,  sed  illa  teligit;  sic  iili  missi  crant  ad 
Chrislum  ,  scd  Cenlurio  m.igis  acccssit.  Ita  Mattbxus 
et  morcm  noii  usquc  adeo  inusitalae  locutionis  serva- 
vil,  ct  niystice  aliqnid  intimavit :  Lucas  aulcm  ei  Iioc 
ijisum  qiieniadniodum  geslum  cssct  oslnndil,  iil  binc 
adverlerc  cogereniur,  Ulud  Matlb;cus  qiicmadnii)du;ii 
dixeril.  Yellcm  sane  ul  aliquis  istorum  vanorum,  qiii 
biijiismodi  qiucsliuncuhiS  qiiasi  inagnas  calumn.ose 
objicinnl  Evangelio  ,  narraret  aliquid  idem  ipse  bis 
numcro,  non  f;ilsum  nec  f;iliaciler,  sed  omnino  id 
voicns  iniiniiiic  et  exponcre  ,  et  stilo  excipcrentnr 
vcrba  ejus  ei(iuc  rccitarenlnr ;  ulrum  non  aliquid 
plus  minusve  dicerct,  aiit  pra-poslcro  ordine,  noti 
verboriim  tantitm ,  scd  etiam  rcrum  ;  aut  iitrum  iion 
aliqitid  ex  sua  sentenlia  diccrcl,  lanqiiain  alius  dixc- 
rit ,  qiiod  cum  dixisse  non  audierit,  sed  voluissc  at- 
qiie  scnsisse  plaiie  cognovcrit ;  aul  ulrura  non  aljeu- 

»  So!a  cdilio  I.ov.,  pl  nani. 


J!{7  AOMONITID 

jiis  broviter  coiii|ilociLMcliir  sciitcnli.u  vorilalcm  , 
cnjtis  roi  nniea  qiiasi  cxprcssiiis  arlioiilos  cxplicassiU  : 
ei  si  (|ui(l  cst  aliiul  qiiod  fortas>;c  possil  ccrlis  rcgiilis 
compicliomli,  quoinoclu  fial  ut  vcl  iii  (liioruin  siiigii- 
lis  ejiisdcm  roi  iiarralionilxis,  vd  iii  diiabus  uniiis  ox 
una  cadoimiiic  ro,  iiuilia  diversa  iiivciiiantiir,  iiiira 
tamcn  advcrsa;  ct  miillu  varia,  nulia  contraria.  Sic 
sohiinliir  oninia  dc  (]uiliiis  silii  isti  miscri  colluni  li- 
gnnl ,  ut  s|>iritiiiii  sui  crroris  iiitus  lcncant ,  el  luil- 
liim  cxlrinsocus  salntis  adinillant. 

OAPUT  IX.  —  Quaproptcr ,  post  omnos  Fausli 
cnliimiiias  rcrntalas ,  duntaxal  lioriim  cjus  capitulo- 
riim  qiiihiis  lioc  oporc,  qiianium  Dominiis  adjiivaro 
digiialiis  est,  siiflioionter,  iit  arbitror,  prolixoqiie  ro- 
spoiidi  ;  liroviier  \os  admoiicu  ,  qiii  illu  taiii  ncrando 
ct  oxsocrabili  crrorc  loncmiiii ,  ut  si  aucioriiatom 
Scrijitiirai  um  oiiinibns  |iraTerciidam  ^cipii  viiltis,  cain 
s«'i|iiaHiiiii  qii;c  ab  ipsius  |ira'Sonli:«  Cliris!i  lciii- 
p.iiibiis    pcr    dispcnsationcs   A|»(isloloiiim ,   et  ccr- 


ri!8 
tas  'ab  corum  sodibiis  siioccssion.^s  opiscoporum,  iis- 
qiio  ad  li.oo  tompora  lolo  oi  be  torranini  cu.slod.ia,  com- 
inondala.  clarilicala  pcrvoiiii.  IMonini  videbilis  eliaiii 
Ycteris  Testameiili  ol  obscura  icvelari  ,  cl  pra-diota 
coniplcri.  Sl  autom  qiiasl  ratioiie  niovcmiiii  ;  primiini 
cogilolis  qirmain  silis  ,  qiiaiii  miiiiis  idoiici  ad  com- 
probondcnd.ini  natiiiani,  iion  dicam  Dci,  scd  aiiiimc 
voslnc  :  compreliciideiidam  saiie  ,  quciiiadinoduin 
vcllc  ant  voluis^e  vus  dicitis,  certissiiiia  rationc,  iiuii 
vanissinia  crcdiilititc  :  qiiod  ciim  miiiimc  potiieritis 
(siiie  dubio  cniiu  qiiaimliii  lalcs  eslis ,  iiiillu  mudo 
|)olerilis),  ilbid  saUoiii  (|ii(hI  oiiini  bumaiKU  ntcnti  cst 
iiaturalilor  insitum ,  si  inodo  id  pcrverso!  opinionis 
pravilalc  iion  turbctiir,  Dei  naluram  alqiie  subslan- 
liam  iiioommutabiloin  omiiino,  omniiio  iiioorriiptibi- 
lcni  cogiialo,  vel  crodilc,  et  maniolcei  conlinuu  nun 
criiis  ,  ul  ali(piaiido  et  caihulioi  e>so  possilis. 


'  Ani.  Ir.  oliloriiiuc  Mss.,  el  cwlcrus. 


IN  SURSEQUENTKS  DISPUTATIONES  CONTUA  FELICE.M , 

Yide    Ub.  2,  cap.  8,  Uolractalionum ,  tom.  1,  col.  G33,  verhis ,  Conlra  Manichajum,  usqm 

ud  col.  03i,  verbis,  Sepliuio  idus  deceiubris.     M. 


ma 


ADMONITIO. 


f)e  iisdciii  coiilia  Feliocin  dispiilalionibiis  Possidiiis  iii  Angiisiini  Vila,  cnp.  IG,  scribil  :  <  Ciini  qnodam  clian\ 
I  Feiice,  dc  niimoro  corum  qnos  liloclos  diciint  iidiMii  Maiiicli;ri,  (iuqiio  ilij  puiicm  vcneral  eumdom  scmina- 
t  tiinis  crrorcin ,  pnhlicc  iii  nippononsi  C(c!c>ia  iiolariis  exoipicntibiis  dispulavil  hcaiiis  Aiigustinus,  popnlo 
i  astaiitc ;  ct  pusl  sccuiulam  vcl  lcrliam  collalioncm  iilc  manicliaMis  frusliala  vanilatc  et  crrorc  illiiis  sccla;  ad 
«  noslram  convcrsiis  est  fidein  atijiie  Ecclcsiain,  siciit  eadcm  rclocta  docero  potcril  scriptiira.  »  Ubi  trcs  Possi- 
dhis  ind.cat  habitas  collationcs,  ca  sciliccl  compiilala  ,  qiiani  sinenolaiiis  piidie  Cfislornm  publicorum  habuil 
cnm  Felicc  Augiislinns  :  umle  inilio  libri  priiiii  ait,  «  Hootcrno  dic  scis  le  dixissc  qiiod  possis  dofenderc  scri- 
«  ptnras  Manich:oi.  >  (n  piiorcm  islam  collalioncm  respicit  cl  illiid  qiiud  dicil  Feli\,  lib.  I,  cap.  14  :  i  Si  inilii 
«  aliiileiis  scriplnras  Manicliaii,  quiiKjiio  anctores  qiios  libi  dixi.  i  lnlclligo,  «  liesicrno  die  dixi  :  »  nam  ipso 
dic  Gesioriim  iiiliil  nolalur  de  quiiique  illis  auctiribiisdictiim  ante  a  Folico. 

Coiifcr  cpislolam  Angiisrmi  79,  piesbytcro  ciiidaiii  maniclixo,  qiKMii  nos  iii  lomi  socundl  pr;i;falione  Feli- 
ccm  essceuiijcclabamiis,  soriplam.  Ad  bunc  ipsmii  spnclarc  vidctiir  piofessio  a  Felicc  (iu' dini,  convcrso  cx 
M;inicb;coriim  h;cresi,  palain  f:jc  a  de  sihi  nolis  Maniclrcis,  qnam  in  Appcndioe  Imni  quinti  Aiinalium  cdlilit 
Baroniiis,  descriplain  ex  Gervasiani  Parisiensis  collegii  codice,  iii  qiio  posl  lilirum  de  ILereslbus  ad  Qiiodvull- 
doum  lixc  Icgiinliir  :  «  Ego  Crcsooniiis  iiiiiis  cx  Manicli:i'is  scripsi,  qiii:i  si  disccsscro  aiileqnam  Gesla  subscri- 
«  baiilur,  sic  siin  babondns  acsi  Maiiii  b :riiin  noii  anailicmavorini.  Folix  conversiis  cx  M;inicli;cis  dixi  siib  le- 
«  slificaliunc  Oci,  me  omi.ia  vera  coiifilori,  dc  quo  soio  cssi;  M;inicli:oos  vol  .Maniolrras  in  parlcs  Cxsarienses, 
«  Mariain  et  Lampadiam  uxorcni  .MciTurli  argontarii,  ciim  quihus  ctiam  Eloctnm  Eucharislum  pariter  oravi- 
«  nins,  C;rsariain  ct  Liicillam  filiini  suam,  Candidam  (pi:o  cominoraliir  Tbipas;r,  Victorinam  Ilispaiiam,  Sim- 
«  plioianum  .Viit^nini  pitrum,  P.iiiliirn  cl  sororcni  siiam  qiii  snnt  Hi|i|)oiio,  qilas  eliam  por  Mariam  cl  I.ampa* 
«  diam  svivi  esso  M;iiiiolux':is.  Huc  lanluni  .scio  :  (;uod  si  aliud  invciiluin  f;iorit  me  S'jirc  supra  qu.un  di\i,  mo 
•  reuiii  cgo  ipsc  cunfilcor.  » 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EHSCOPI 

DE   ACTIS  CUM  FELICE  MANICIJyEO 

%\M  V>\w  '"*. 


LIBEIt  PRIMUS. 

ACTA  puim;e  diei. 


CAPUT  PIllMUM.  —  HDMorio  Augnslo  scxliim  con- 
snle  ',  seplinio  idiis  deccinbris,  Aucustinos  cpiscopns 
EccIesix'calliolic;c  llippnnercgieiisium  rcgionuin  *  di- 
xit :  llcslcriio  die  scis  lo  dixisse  qiiod  possis  dcli;n- 
dcre  scripliiras  Maniilnci,  cl  asserere  qund  vorilalein 
liabcanl ;  ^i  lioc  placel  libi  iiodie  faCL-re,  aiil  praesuinis 
le  posse,  dic. 

Felix  pianicb..'Ciis  dixH  :  Ei.'0  nic  non  nogo  dlxissc 
dcfendcrc  lcgcin  incam,  si  proferanlur  auclores  lcgis 
ine.T  in  incdio. 

El  cum  Angiistinus  opisropMS  opistolam  Maiiich;vi, 
quain  Fundamcnli  appollant,   piotiilisscl ,   dlxil :  Si 


probct  qiiod  iii  Evangelio  scriptum  est,  Cliristo  dl- 
ccnte  :  Vado  ad  Patrem;  et  utitlam  vobis  Splnlum 
satictum  paracletum,  qui  vo$  inducat  in  omiiem  verila- 
lem  (  Joan.  xvi,  13).  Hoc  lii  milii  exlra  scripliiram 
istam  proba  esse  scripturam  Spiritus  sancli,  quod 
Ciiiislus  proinisit  ubi  omnis  voritas  rcpcrialur  :  ct  si 
invciicro  vcritalcm  in  aliis  codicibiis  qui  ad  Mai:i- 
ciijcum  non  pertinent,  ct  Cliiislus  illos  tradidil  :  sic 
enim  dictiim  esta  Ciiristo,  quia  Spirilus  sanctus  par»- 
okjlus  ipsc  in  omncm  vciitalcm  inducel :  sccuadiim 
Chrisli  scrmoiicm  ego  scripturas  Manichjci  recuso. 
Al'c.  dixil  :  Quoiiiam  ergo  tuproliare  non  potuisli. 


logero  cx  Iioc  codice,  quem  me  vidos  forre,  episiolain      qiiomodo  sit  Maniclixus  aposlolus  Ciirisli,  el  cxigis 


ManicIiuM  qiiam  Fundanieiili  appclialis,  poles  agno- 
sceicaii  ip^a  sil? 

Fel.  dixit  :  Agnosco. 

AuG.  dixil  :  Accipe  lu  ipse,  el  logo. 

Et  cum  accepissel  codicem  Fclix,  legil :  Maniclicens 
aposiolus  Jesu  Cluisti  providentiu  Dei  Palris.  Hoec 
snnl  salubria  veiia  ex  pcrenni  ac  vivo  fonle ,  quce  qui 
uudierit  el  iisdem  primilus  crcdidcrit ,  deiiide  quce  insi- 
nuala  sunt  cuslodierit,  nunquam  erit  niorti  obnoxiuSf 
verum  ceterna  el  gloriosa  vila  fruelur.  Nam  profecio 
beatus  est  judicandus,  qui  hcx  divina  iiistrucltis  ccgiii- 
tione  fucrit,  per  quam  liberutus  in  seuipiterna  vitu  per- 
munebit. 

At'G.  episcopus  dixil  :  Agnovisti  cerle  cpislolam 
llaiiichaii  vcslri  ? 

Fel.  dixil  :  Agnovi. 

AuG.  dixil  :  Pioba  nobis  crgo  quomodo  Manicha^us 
islc  sitaposiolus  Jesu  Christi.  Non  eiiimeum  in  Evaii- 
gciio  iiiler  Apo.ilolns  legiiniis  aliquando  :  ct  quis  fue- 
rit  ordinatusin  lociim  Jiid;«  Iradiloris,  novimus,  id  esl 
S.1I1CIUS  Mailhias  (  Acl.  i,  26  ) ;  el  qiiis  postea  Domini 
voce  dc  coelo  vocauis  sil,  boc  esl  Pauliis  apostoliis  ' 
(Id.  ix) ,  omnes  rccognoscunt.  Istum  ergo  .Manichaium 
pruba  nobis  apostolum  esse  Cliristi,  qiiod  in  capite 
epistoloe  suse  ausus  est  ponere. 

CAPUT  II.  —  Fel.  dixil :  El  Sauclltas  lua  mihi 


ut  ogo  probem  quomodo  miserit  Siiiritum  s  mctum 
paracletum  qucm  promisil,  ut  tunc  respiiasscii|  l;iras 
Manichcci,  si  invencris  im|)Ictam  promissioncm  Chii- 
sli  pncter  scriptiiras  .M;inichmi  :  qiiamvis  prior  ad 
iiitcrrogiita  mea  respondcre  debneris,  tamon  eccc 
prior  ipse  respondco,  ct  ostendo  libi  qiiando  misgiis 
sil  Spiritus  saiictus  qiiem  Chrislus  promisit.  El  accc- 
d;i  ad  Evangoliumcl  ad  Actus  Apostolniuni. 

CAPUT  III.  —  Et  cum  acccplsset  codicem  Evan- 
golii,  reciiavit  :  Dum  autem  liwc  loquunlur,  Jetus  slelil 
in  mcdio  eorum,  et  dixit  eis  :  Pax  vobis ;  ego  sum,  no- 
lite  tiinere.  Et  cum  logcrct,  dixil  :  IIoc  posi  rcsuirc- 
ctionem.  Et  cuin  dixisset,  legit ;  Conlurbali  vero  ei  con  • 
lerrili  existimabant  se  spiriluin  videre.  Et  dixil  eis : 
Quid  turbati  cslis,  et  cogitaliones  ascendunt  in  corda 
vestra?  Videtemanus  meas  et  pedes  meos,  qiiia  cgoipse 
sum  :  patpale,  el  videle,  qiiia  spirilus  carnem  el  ossa 
non  liabct,  sicut  me  videlis  liabcre.  El  cum  hac  dixisset, 
oslendit  eis  manus  et  pedes.  Adliuc  aulem  illis  non  crc- 
denlibus,  ct  miranlibus  prce  gaudio,  dixil  :  Ilubetis  liie 
aliquid  quod  nianducctur?  At  illi  obtulerunl  ei  partein 
piscis  assi  et  favum  mcllis.  Et  cum  manducasset  corain 
eis,  snmens  reHqnias  dedit  eis,  el  dixil  ad  eos  :  Ilaec 
sunt  verba  quce  locutus  sum  ad  vos,  cum  adhiic  essem 
vobiscum,  quoniam  ncccsse  est  impleri  omnia  qu(V  scri- 
pla  sunl  in  lcge  Moysi,  et  Prophclis,  et  Psalinis  de  me. 


ADMOMTIO   PP.    BE.NEmCTINORUM. 

Acta  cnm  Kelice  eniendavimu»  ad  Mss.  victorinum,  Floriacensera,  Casalensem,  ad  varias  lccliones  triuna  Belijicorum,  el 
ad  eciilioiios  Ain.  Er.  el  l,ov. 

C omparavmus  pralerea  eas  omncs  editiones  initio  Retr.  ct  Confcss.,  t.  1,  memoratas.    M. 

>  Edilionos  Am.  ot  F.r.,  septks  ionsnle ;  reluctaulibus 
omnilius  Mss.  el  istiioc  loco  el  ui  isetraclaliouibus. 
»  forle,  iiipponensium  regiorum. 
•  tr.  Luijd.  cl  vou.,  hic  esl  1'aulus  aposlolus.   M.  (a)  Scriiili  an.no  cbrisli  40i,  die  7  et  12  decembris 


521 


DE  ACTIS  CUM  FtLICE  MAMClKilO,  S.  AUGISTIM  LIUi: K  PlilMlS. 


5*i 


Tuiic  aperuit  illis  seusum,  ut  inteHigcrent  Scripturas  : 
et  dixit  eis,  Quonitim  sic  icriptum  est ,  et  sic  oportcbat 
CUrislum  pali  et  visurgere  a  morluis  die  lerlio,  et  piiv- 
dicari  in  nomine  ejns  piy;niteutiam  et  remissionem  pecca- 
torum  in  omnes  genles,  incipienlibus  ab  Jerusalem  Vos 
(lutein  estis  tesles  lioium.  Et  ego  millam  promissum 
Patris  mei  in  vos  :  vos  aulcm  sedele  in  civitule  ifuoad- 
usijue  induamini  virlutem  ex  alio  (  Luc.  xxiv,  36-49). 
Ll  cuin  roddidisscl  codiccm  Kvangelii,  accepil  Acliis 
Aposlolonim,  el  ilixil  :  Audivimus  iii  Evnngelio 
commeiiionisse  Evanpolistam  saiiclum  promissioncm 
Ciirisli,  qiia)  e^t  in  Evangolio  secuiitlum  Joaimom, 
queni  pr;vsciis  Fclix  commcnioravil.  tbi  eniin  dixit 
Domiiiiis ,  Mitlo  vobis  Spirilum  sanclum  paraclelum 
(Joan.  XVI,  7),  Joannes  evangelista  scripsit.  Iloc  au- 
lom  quoil  niodo  I  gi,  Luoas  evaifgclisla  ailesUilusest, 
it  coiisoiiuitveritati  apostoli  Joaniiis.  Videamuseliain 


liginti)  :  \  iri  fialies,  u,,ortel  udimpUri  scripturam 
istam,  quam  pra'dixil  Spiritus  sunilus  ure  saurli  Davul 
deJudii,  qui  fuit  dcduclor  illorum  qui  coinprelitnieruul 
Jesum,  quouiam  annumeratuserat  inter  nos,  qui  hubuit 
sorlem  liujus  minislerii.  IIic  ergo  possedit  ntjriim  de 
tnercede  injuslitiiv  sua",  ci  cvllum  sibi  alligavit,  ei  dejc- 
ctus  in  faciem,  disruplusesl  mcdius,  el  effusa  suul  oiiiuia 
viscera  ejus.  Quod  el  cognitum  facliim  est  omuibus  qiii 
inliabitabant  Jerosolijmam,  ita  ul  vocarelur  uger  ille 
ipsorum  Ungtia  Aceldemach  ,  id  est,  ager  sanguinis. 
Scriplum  esl  enim  in  libro  Psalinurum  :  Fiat  villa  ejns 
desertn,  et  non  sit  qui  inliabitet  in  ea,  et  cpiscopaluin 
ejus  accipiat  aller.  Oportel  itaque  ex  liis  viris  qui  con- 
veneruiit  tiobiscum  in  oinni  lempore  quo  inlroivit  super 
nos  '  el  excessit  Diniiiius  Jesus  Clnistus,  incipicus  a 
baplismoJoannis  usifue  in  illum  diem  quo  assimplus 
esl  a  twbis,  teslem  resurreclionis  ejus  nobiscum  esse.  l-.i 


quoniodo  perfectum  est  qiiod  promisit  Doiniims,  et      siatuit  duos,  Joseph  qui  vocabatur  liarsabas,  quiet  Ju- 


quoiuodo  iiiif  letum  :  ul  cuin  fueril  ex  canonicis  Li- 
bris  saiicta;  Ecolcsix  exprcssa  inipletio  promissionis 
^^«iiDtai,  paracletum  Spiritum  sanclum  alterum  non 
,|ii.t'iaiiius,  ne  in  seductonim  laqueos  incurramns. 

CAPUT  IV.  —  El  recilavit  ex  Aclibus  Aposiolo- 
riim  :  Primum  quidem  serinonem  feci  de  omiiibus,  o 
Thcopliile,  quce  coepit  Jesus  facere  el  docere,  in  die  quo 
Aposlolos  elegit  per  Spirilum  sanclHin ,  el  prcccepit 
yradicare  Evangelium  :  quibus  prabuit  se  viviim  posl 
pnssionem  in  mullis  argumentis  dierum,  visus  eis  die$ 
^juadraginla,  el  docens  de  regno  Dei,  et  quomodo  con- 
rersalus  esl  cum  illis.  Et  proecepil  cis  ne  discedcrcnl  ab 
Jerosolymis ,  scd  suslincrcnt  poliicilaiioncm  Patris  , 
quam  audistis,  inquil,  ex  ore  meo;  quoniatn  Joaimes 
quidcm  baptizavit  aqua,  vos  aulein  Spirilu  sancto  inci- 
pielis  baptizari,  quem  el  accepturi  eslis  iwn  post  multos 
islos  dies,  usque  ad  Penlecoslen.  Illi  ergo  coiivenientes, 
iiUerrogabant  eum  dicenles  :  Domiiie,  si  in  hoc  tempore 
prcesenlabit  regnum  Israel?  lUe  aulem  dixit  :  Nemo 
putcst  cognoscere  tempus,  quod  Patcr  posuit  in  sua  po- 
testate ;  sed  accipielis  virtulcin  Spirilus  sancli  siiperve- 
tiientem  in  vos,  et  eiilis  tnihi  tesles  apud  Jerosolijmam, 
el  in  lota  Judcea  et  Samaria,  et  usque  in  tolam  terram. 
Cum  hccc  dicerel,  nubes  suscepit  eum,  el  sublatus  est  ab 
cis.  I.l  quomodo  conleniplantes  eranl  cuin  irelin  cuelum, 
ecce  duo  viri  adslubaiil  tllis  in  vesle  alba,  qiti  dixerunt 
ad  cos  :  Yiri  (Jaiilcci,  quid  statit  respicientcs  in  cceluin? 
Isle  Jcsus  qui  assumptus  est  in  caelum  a  vobis,  sic  veniet 
qucmndinodum  vidislis  euin  euntein  in  ccvlum.  Tiinc 
reversi  sunl  Jerosotyinain  a  monle  qui  vocalur  Elaon, 
(;iii  est  jiixla  Jerosotymam,  sabbali  liabens  iter.  El  cum 
iiilroissent,  asccnderunt  in  superiora,  ubi  habilabnnl 
Pelrus  et  Joannes,  Jacobus  el  Andreas,  Philippus  el 
Tliomas,  Barlholomceus  et  Slaliliwus,  Jacobus  Atphati, 
it  Simon  Zclotcs,  el  Judas  Jacobi.  El  erant  perscveran- 
les  omnet  unanimes  in  oralionibus,  cum  mulieribus,  el 
ilaria  quce  fiierat  mater  Jesu,  et  fralribus  ejus-  El  in 
iiebus  itlii  exsurrexit  Petrus  iu  medio  discentium  ',  el 
iixit  (  fuit  aulcm  turba  in  uno,  huminum  quusi  ceiilum 

'  F>liii ,  in  medio  fraintm.  At  Mss.,  discenUum.Grxcc  cst, 
^"iuilteitii. 

Sanct.  Algust.  VIII. 


stus,  et  Mallhiam.  Et  precatus  dixil  :  Tu,  Dotnine, 
ctrdium  oinnium  intetteclor,  osleiide  ex  liis  duobus  quem 
elegisti  ad  suscipiendum  tocum  hujus  miimleiii  el  an- 
tiunlialionis,  a  qtia  exccssit  Judas  ambularc  in  locuiu 
tuvm.  Et  dederunt  sortes  suai  *,  et  cccidit  sors  super 
Mallhiam,  el  siinul  depulalus  esi  cum  undecim  Aposlo- 
lis  ditodecimus.  Et  cum  legisset,  dixit  :  Audivinuis 
qiiis  ordiiialus  ost  in  locuin  Jud;e  Iradiloiis  ,  quod 
paulo  aiile  coinmemoravi,  ne  quisquam  per  fraiideni 
irrepal  in  Aposiolorum  numeruni,  el  nominc  aposto- 
lalus  fallat  ignaros. 

CArUT  V.— Nunc  videamus  quod  promisimus,  quo- 
modo  impleta  sit  Cliristi  promissio  de  Spiritu  saiiclo. 
El  cum  dixissct ,  legit  in  loco  :  Tempore  quo  supple- 
tus  est  dics  Pentecostes,  fucruiil  omnes  siinut  in  uno.  Et 
ftictiis  esl  subito  sonus  de  ccclo  ,  quasi  fericlitr  flatus 
vcheinens  ,  et  imptevil  lolam  illain  doinum,  in  qua  cranl 
sedentes.  Et  viso}  sunt  illis  liiigum  divisce  quasi  ignis , 
qui  cl  insedit  super  unumquemque  eoritm.  El  implcti 
sunt  omnes  Spiritu  sanclo,  et  coeperunt  loqui  variis  lin- 
gttis  ,  qnomodo  Spirilits  dabal  eis  pronuutiare.  Jcroso- 
lymis  autem  fuerunt  habilatores  Judwi,  homincs  ex  oinin 
iiatione  qua;  est  sub  coelo.  El  cum  facla  essel  vox ,  col- 
lecln  esl  lurba  el  confusa,  quoniam  audicbat  uniisquis- 
que  suo  serinone  cl  suis  linguis  loquentes  cos.  Slupe- 
bant  auiem  et  atlinirabaiitur,  ad  iiivicem  diccntcs  :  ^'ouue 
omncsqui  loquunlur,  natione  sunt  GaliUei?  Et  qnomodo 
agiiosciinus  in  iUis  scrinonem  in  quo  ttati  sumiis  ?  Piir- 
tlii  ,  et  Mcdi  ,  ct  Elamila! ,  el  qui  habilanl  Mcsopola- 
tniain  ,  Judwam  et  Cappndociain  * ,  Ponlum  cl  Asiam  , 
Plirygiamque  et  Pamphijliam  ,  Aigtjplum  et  partcs 
Libyoe  qum  est  circa  Ctjrenen,  et  qui  advenerant  liomaiii, 
Jiida-iqiie  et  Proselyti ,  Crcteuses  cl  Arabes  ,  audicbant 
loquenlcs  ittos  suis  tinguis  tnagnalia  Dei  {Act.  iii , 
11).  Et  cum  rocilarct,  dixit  :  Audisti  iiuiic  j.im  Spi- 
rilum  sancluin  ,  quoiiiodo    sil  Diissus?Quod  a  nic 


*  Editi,  inter  nos.  At  Mss.,  super  tios.  Juxta  Crxciim,  cpli'e- 
mih. 

'  Arldidinius,  sims,  ex  Mss.  In  grxco  osl,  autdn. 

'  r.tlili  (crcbanl,  iriiu:niiim  et  t  uppndocii.m  Imcndaatiir 
o\  Mss.,  qui  islliic  grxco  et  latino  lcxlui  vul^'al:c  c;4ison- 
liuaU 


fVii-sepl.J 


r.*23  I)K  ACTIS  Cl»I  Fi:i,K.K.  M 

rxogisii  pn)lt:<vi ;  siipcrcsl  iit  ol  lu  facins  quod  pio- 
iiii-iisli  :  (]>i(iniai)i  inveiiiniiis  qiiarido  inisii  Spiriliiin 
8:iiicltiiii ,  qiiwii  proiiiisil ;  lespiias  iilaiii  scripturarii, 
ipise  sul)  noiiiinc  Spiiitus  saiicli  rnudarc  voluil  vcl 
/cctori^ni  v(>(  aiidilorem. 

CAPIT  Vi,  —  Fel.  dixit  :  Ego  non  nogo  id  qiiod 
(iixi ,  qiiia  cuin  probatiini  inilii  fiicrit  qiiod  Spiiilus 
sanclus  dociierit  vcritalcm  quain  qu:cro  ,  illam  re- 
spuo.  Iloceiiim  Sanclitastua  milii  lcgit,  ubi  Spiritum 
sancuini  Aposioli  acceporunl ,  et  in  ipsis  Aposloiis 
iinuiii  quo^ro  ipii  me  duceal  de  inilio,  dc  iiicdio,  ct  dc 
fiiie. 

Atc  dixit  :  Si  lcgcrls  hocdixisse  Domiimm,  Milto 
voLis  Spiritum  saiictum,  qui  doceat  vos  iniiium,  ine- 
iliiim  ct  (inciii;  bcne  me  astriiigis  ul  ostend;iin  quos 
docucrit  Spiriliis  sanclus. 

Fel.  dixit  :  Qiiia  sanctiias  lua  hoc  dicit,  quod 
Aposioli  ipsi  accepcruiit  Spiritum  sanctum  para- 
clctum ;  itcruin  dico ,  de  Aposlolis  ipsis  qiiein  vo- 
lueris,  doc(.-al  me  quod  me  Maniclixus  docuit, 
:iiii  ipsius  doclrinain  evacuct  de  duodecim  qiiein  vo- 
liieris. 

AuG.  dixil :  Absil  longe  a  fide  Apbsiolonim  ' ,  nt 
doctrinam  doccant  sacrilegi  Maniclixi.  Sed  qnoniam 
dicis  uniim  ipsorum  debere  evacaare  doctrJii;iin  Ma- 
niclixi ,  modo  autem  sancti  Apostoli  non  sunt  in 
corpore ;  ego  minimus,  non  solum  omniuin  Aposlo- 
lorum  ,  sed  omnium  episcoporum  ,  (nam  ad  nieriia 
Apostolorum  quando  aspiro?)  quanlum  inilii  Domiiius 
dc  ipso  Spirilu  suo  largiri  digiiatus  cst ,  evacuo  do- 
clrinam  Manichx>i ,  cum  coeperint  lcgi  seqnenlia 
iilius  epistolx ,  quam  tu  ipse  Maiiiclixi  e  se  iion 
nrgas. 

Fel.  dixil  :  Dixisti  qiiia  Apostoli  de  corpore  re- 
cesscrunt ,  scripuirj;  eorum  valent  usqne  iiunc :  el 
qtiia  dixit  Saiiciitas  tua  ,  et  quia  dedisli  poteslalem 
diccndi  qtuc  voluerimus  sine  ulla  formidine  ,  dixisti, 
Evacuo  legiiin  Manicliaji  :  el  ogo  dico ,  Oinnis  homo 
tneudax,  solus  Deus  verax  {Ptal.  cxv,  2  ;  Rom.  iii,  4); 
Scriptur:fi  Dci  loqiuinlur. 

CAPLT  Vll.—  Adg.  dixit :  Tu  quidem  et  homo  es, 
et  sicul  res  ipsa  modo  indicalura  est,mendax.  Et 
quoniam  loculus  es  quae  voluisli ,  non  de  Scripliira 
Dci ;  opoiiei  et  me  loqiii  quod  volo.  Si  enim  veriias 
csi  Manicha-i  tui ,  nec  a  me  destrui  poterit  :  si  fal- 
sitas  esl ,  quid  inlerest  a  quo  destruatur  ?  Tamen 
qiiia  de  Aposlolorum  scriptura  dixisti ,  quod  elsi  illi 
non  sint  in  cor,  ore  ,  sunt  liic  scripturse  eorum  :  ante 
assumpti  sunt  Apostoli ,  quam  error  Manichxi  iiatus 
in  mundo  fuerat;  proplerea  non  inveniuntur  scri- 
ptiirac  Aposlolorum  evidcnier  conlra  Manich  etiin  dis- 
serenles.  Venmitin^en  quod  aposlolus  Paulus  in 
Spirilu  isto  sancto  paraclelo  quem  acceperat,  futu- 
rum  pr.Tvidcrit  de  talibus,  qualis  Manichaeus  fuit, 
qiiales  eslis  el  vos ,  recito  ut  agnoscas.  Et  arccpia 
Epislola  apostoli  Pauli  ad  Timolheum  legit  :  Spiriius 
ttutem  manifesle  dicit  quia  in  novissimis  lemimibus  re- 

*  vox,  ^postolorum,  abest  a  niaausoriptis. 


sm.um,  s.  AuniisTiM  524 

tcdi'iil  qitidum  u  fide,  iittendentct  fpiiilibiii  tednctoribu», 
dnctriiiis  dtPnioniuruin  in  liiipocriti  menduciloiinorum  , 
ctinleriatam  liabenles  (ontcienliam  tuam ;  prohibentet 
nubere  ,  abslinere  a  cibit  quot  Dent  ereavil  ad  perci' 
piendum  cum  grutiarum  actione  fidilibus  ,  et  Ut  qiii  co- 
gnoverunt  verilatem  :  quia  oninis  creatura  Dei  bona  etl, 
et  uiliil  abjiciendum  quod  cum  ijruiiarum  actione  per- 
cipilur;  sanclificatur  enim  per  rerbum  Dei  et  orutionem. 
Hcec  prcecipiens  fratribus  ,  bonut  erit  minitter  Jitu 
Cliristi  (I  Ti»j.  iv  ,  I-C).  r.l  ciini  lcgcret,  dixit(:  Ego 
boc  dc  vobis  ,  et  de  talibiis  qiii  dicuiil  aliqiiani  crcj- 
luram  Dei  immundain  esse,  el  qui  dicunl  oiniiem 
concubiliim  et  qui  (it  cum  uxore,  foriitcalioiiem  esse; 
hoc  est  cnim  qiiod  ait,  Prokibenlet  nupiias ;  per  Spi- 
rilum  prophetia;  designnturn  et  expressum  esse  dico. 
Tu  autem  si  negas  omnem  concubitum  fornicalioneni 
csse,  aut  si  dicis  omnem  cibum  humanum  licilum  ct 
ad  cdendum  concessum  hominibus  ,  mundum  esse  , 
non  es  de  illis  quos  prophelavil  Apostolus.  Si  aatem 
inveniris  in  iisqu.^e  dixi,  eccc  hahes  apostolum  Pau- 
lum  destruentem  et  evacuantem  doclrinam  Maiiicbnei 
fuluri.  Ilaque  responde  ad  id  quod  inlerrogo  :  Omnis 
coiicubitus  fornicalio  est,  an  concabitus  ciiin  uxorc 
non  esl  peccatum  ? 

CAPUT  Vlli.  —  Fel.  dixit :  Iterum  mihi  recitetur 
quod  dixit  Apostolus.  Et  recitatum  esl :  Spiritus  au- 
tem  manifeste  dicit ,  et  caetera  quae  supra  sunl.  Fel. 
dixit :  Manichxus  non  a  flde  rcccssit,  sicul  dicit  Paii- 
lus  ,  sicut  cxteri  recesserunt  a  fide  quasi  in  seclam 
suam  :  Manichxus  aulem  a  nuila  secla  recessit,  ut  di- 
catur  quia  a  fide  recessit. 

AuG.  dixit :  Quoniam  te  video  nolle  respondere  ad 
quod  intcrrogaris ,  ne  inveniaris  vel  non  tenere  Spi- 
rilum  sanclum,  quem  jam  probavimus  missum  essc 
Aposlolis ,  vel  non  esse  in  eorum  numero  qiios  futu- 
ros  Paulus  designavit,  ubi  ei  vos  ipsos  prophelavii ; 
breviier  respondeo  :  Ut  secundum  tuura  iiitellectum 
accipiam  quod  dixisli,  Uecedenl  a  fide  :  quia  non  re- 
cedunla  lide,  nisi  illi  qui  fucruiit  in  aliqua  fidc;  Ma- 
niciixus  autem  in  nulla  fide  fiiit  a  qua  recesserit,  sed 
in  qiia  fuit  in  ea  permansit  :  lioc  le  inlerrogo,  ulrum 
Manichxus,  vel  polius  doctrina  dacmoniorum  menda- 
ciloquorura  qux  fuit  in  Maniclixo,  nullos  Christianos 
calholicos  seduxerit ,  iit  recedercnl  a  fide.  Si  eiiim 
iniilli  a  vubis  ,  et  per  vos ,  ei  per  illam  doclrinam  se- 
ducunlur,  ul  recedant  a  fide,  et  inlendant  spiriiibus 
scducioribus ,  qiialis  in  Maiii(.h;«o  fuit ;  el  incipiant 
dicere  omnem  concubilum  esse  fornicationera ,  unde 
Aposlolus  dicit,  Prohibentes  nuptias  ;  et  incipianl  di- 
cere  ,  carnes  qiias  comedunt  bomines  ,  non  esse  Dei 
creaturam,  sed  dxmonum  f;icturam,  et  esse  immuii- 
ditiam  ,  nianifestum  est  de  his  prsedixisse  Spiriiiim 
sanclum  paraclelum  qui  erat  in  apostolo  Paiilo  ,  qiiod 
recessuri  erant  a  fide,  intendentcs  spiriiibus  sedueto- 
ribus,  qiialis  fuit  in  Manichxo.  Jam  ergo  qnia  ego 
respondi,  juslum  est  ut  tu  respondoas  ad  qiiod  in- 
terrogavi ,  utrum  noii  dicas  omnem  concubilum  essc 
fornicalioiiem  :  atil  si  ad  hoc  non  vis  rcspnndere  ,  ad 
id  quod  priino  interrogavi  rcspondc,  ut  probes  Mani- 


l 


S5r>  LIBER 

chacum  esse  apo«tolum  Clirisli  :  aiit  si  et  lioc  noii 
vis  ,  pernulte  mc  evacuarc  doctrinain  ipsius ,  qiioil 
proniisi  cum  legeretur  cpistola  ejus,  quam  dicitis  Fun- 
damenti. 

CAPUT  IX.  —  Fel.  dixit  :  Ego  respondeo  ad  id 
quoJ  dicil  Sanclitas  lua,  quia  iii  Paulo  venit  Spiritus 
sanctus  paraclctus. 

Ave.  dixit  :  Non  in  solo. 

Fel.  dixit :  Cgo  de  ipso  ago  :  quia  si  in  ipso ',  et  in 
omncs.  Et  si  iii  ipso  :  Pauliis  cnim  iti  allcra  Epistola 
dicit  :  Ex  parte  scimus,  et  ex  parte  propltetamut :  cum 
venerit  autem  quod  perfectum  est,  abolebuntur  ea  qucc 
exparte  dicla  sunt  (1  Cor.  xiii,9,  iO).  Nos  audientcs 
Paulum  lioc  dicere  ,  vcnit  Manichxus  cum  prxdica- 
tione  siia  ,  et  suscepimus  eum  sccundum  quod  Chri- 
sliis  dixit,  Milto  vobis  Spiritum  sauclHm  {Joan.  xvi , 
7).  Et  Paulus  venit  et  dixit  quia  et  ipse  venlnrus  est, 
el  postea  ncmo  venit ;  ideo  suscepiinus  Manichxum. 
F.l  quia  venil  Manichanjs,  et  per  suam  prxdicationcm 
docuit  nos  inilium  ,  mcdium  et  fliiem  :  docuit  nos  de 
fabrica  mundi ,  quarc  facta  est,  ct  undc  facta  cst , 
el  qui  fecerunt ;  docuit  nos  quare  dics  ct  quare  nox  ; 
docuit  nos  de  cursu  solis  et  lunai  :  quia  lioc  in  Paulo 
non  audivimus  ,  nec  in  caeterorum  Apostolorum  scri- 
pluris  :  hoc  credimus,  quia  ipsc  est  Paraclelus.  Ita- 
que  illud  ileruin  dico,  quod  supcrius  dixi  :  si  audiero 
in  allera  scriptura,  ubi  Paraclctiis  loqiiilur,  id  est , 
Spirilus  sanctus  ,  de  quo  voluero  intcrrogare  ,  ct  do- 
ciieris  me;  crcdo  et  rcnuntio. 

CAPLT  X.  —  AuG.  dixit  :  Dicis  te  idco  non  cre- 
dcre  Spirilum  sanclum  paraclctum  in  Paulo  apostolo 
fuisse,  quia  Paulus  dicil,  Ex  parte  enim  scimus,  et  ex 
purte  prophetamut  :  et  iiidc  pulas  Apostoliim  perhaoc 
verba  prxdixisse  vclutalium  venlurum  post  se,  qui 
prxdicarel  omnia  qux  ipsc  iion  potiiit,  quia  ex  parte 
dicebat ;  ct  hunc  tu  credis  esse  Manichxum.  Primo 
ergo,  ex  ipsa  leclione  Aposloli  osiendo  unde  dicebat 
lioc  Apostolus.  Deinde,  quia  dixisli  quod  Manichxus 
vos  docitcrit  initium,  medium  et  fliiem,  et  quomodo 
vel  quare  factns  sit  mundus,  de  cursu  solis  et  lunx  , 
el  de  uliis  qux  cnmmeniorasti ;  non  legitur  in  Evan- 
gelio  Dominum  dixi^se,  Millo  vobis  Paracielum  qui 
vos  doceat  de  cuisu  solis  et  lunx.  Chrislianos  enim 
Tacere  volebat,  non  maibematicos.  Sufncit  autcm  ut 
liomincs  de  his  rebus,  quantiim  in  scliola  didicerunt , 
iiovcrint  propter  hnni.inos  usus.  Clii  istus  autem  vcn- 
luriim  Paraclctum  dixit,  qui  inducal  in  nmncm  veri- 
lalcin  :  scd  non  ibi  ait ,  Initiuin  ,  mcdium  ct  liucin  ; 
non  ail,  Solis  etlunx  cursus.  Aul  si  putas  hanc  do- 
ctiinam  ad  illain  veritalem  perliiiere,  quam  per  Spi- 
riluiii  saiictum  Clirislus  promibit  ,  inlcrrogo  te  quot 
sint  slellx.  Si  accepisli  Spiritum  illum,  de  quo  dicis, 
ad  quein  periinct  doccre  isla  ,  qux  ego  dico  ad  disci- 
plinam  et  doctriiiain  chrislianain  non  pertincre  ;  opor- 
tet  nt  renanties  et  respondeas  milii.  Debilorcm  eiiiin 
te  fecisli,  ut  si  quid  de  talibus  iiilerrogavero,  si  noii 
responderis ,  iion  iii  te  appareat  S.iiritus  ille,  de  quo 
Jicluniesi,  Inducelin  omnemveritalem  (Joan.  xvi,  15); 

•  Mss.,  qt>ia  el  in  ipso. 


PRIMUS.  528 

si  illa  cst  veritas  quo  i>ta  pertinent.  Itaqiie  eligc  tibi 
utrum  velis  et  paraius  sis  mihi  de  his  rcbiis  rc- 
spondere,  tanquam  honio  qui  accepisti  Spirilum  qui 
inlroducit  inomncm  vcritalem,  ct  dicisqiiia  ad  ipsam 
veritatcm  perlinet  scirc  istainundana.  Itaqiie  ego  libi 
possum  ea  dicore  qux  pcrtinciit  ad  doctrinam  chri- 
slianam  :  tu  autcm  qui  puias  ad  eam  periinere  qno- 
modo  sit  factus  mundus,  et  qux  agantur  in  mundo, 
ad  omnia  milii  necesse  cst  respondeas.  Sed  plana 
cum  respondcris  ,  probatnrus  es.  Scd  anleqiiam  in- 
cipias  diccre,  si  forle  habes  qiiod  ille  conflnxerit, 
quein  seciitus  cs  ,  doceam  ego  priiis  quod  promisi , 
uiide  dicebal  Apostolns  ,  F.x  parte  scimu$  ,  el  ex  parte 
proplictamus. 

CAPUT  XI.  —  Dicebat  enim,  sicut  leclio  ipsamox 
indicatura  est,  quia  in  isla  viia  homo  cum  est,  non 
potest  assequi  omnia;  sed  ex  parle  assequilur  in  hac 
vita  :  ipse  autem  Spiritus  sanclus  ,  qui  ex  parie  do- 
cet  in  hac  vita,  post  hanc  vitam  introducet  in  omnem 
veriiatem.  Quod  nt  apertissime  doceatur,  audi  Apo- 
stolum.  Et  cum  diceret,  cx  Apostolo  Icgit  :  Sive  au- 
tem  prophetia  evacuabuntur,  sive  linguoe  cessabunt,  sive 
scientia  evacuubUur  :  ex  parle  enim  scimus,  el  ex  parte 
propltetamus ;  cum  autem  vcnerit  quod  perfectnm  est , 
quod  ex  parte  est  evacuabitur.  Cum  essem  parvulus  ,  lo- 
quebar  ul  parvulus,  sapiebam  quasi  parvutus,  cogitabam 
quasi  parvulus  :  cum  autem  factus  sum  vir,  evacuavi  ea 
qua;  parvuli  crant.  Yidemus  enim  nunc  per  spcculum  in 
csnigmatc,  tune  autem  facie  ad  faciem  (1  Cor.  xiii,  8-12). 
Et  ciim  legcret,  dixil :  Jam  dic  mihi  tu ,  si  tcmpora 
futura  Manich;ei  prxdicebat  Apostolus,  utrum  tu  vi- 
deas  modo  Deum  fucie  ad  facicm. 

C.\PUi'  XII.  —  Fel.  dixit  :  Non  lantum  cgo  pos- 
sum  contra  tuain  virtuicm ,  qiiia  mira  virtus  est  gra- 
dus  episcopalis ;  deinde  contra  leges  Impcratorum: 
et  siiperius  petivi  compcndive  '  ut  doceas  mc  qiiid 
est  veriias ;  et  si  docueris  me  quid  est  veritas,  paic- 
bit  quod  teneomendacium  esse. 

Aic.  dixit :  Apparuit  te  probare  non  pottiisse  apo- 
stolum  Chrisii  esse  Maiiiclixum  :  quare  autem  non 
potueris,  breviter  expono.  Dixisti  inde  te  probare  M.i- 
nichxum  esse  apostolutn  Christi ,  quia  paracletum 
venturum  promisit  Cliri.^tus  Spirilum  sanclum  :  el 
quia  iion  invenires  quandovcneril  quem  Cliristus  pro- 
misit,  hinc  te  credere  ipsum  esse  Manichxum.  At 
vero  ubi  probavi  per  Scripltiras  sanclas,  ccclcsiasti- 
cas,  canonicas  ,  (itiatido  venerit  apenissime  Spirilus 
sanctus,  quem  veniiiruin  piomisit  Dominus  Chrislus, 
convertisli  te,  ut  diceres ,  dcbere  libi  oslendi  quid 
docucrit ,  et  utrum  Manich;ci  doctrinam  evacuaveril. 
Cum  ergo  rcspondissem  Manichxum  post  AjKistdlos 
fuisse  in  carne;  illorum  autem  docirinam  ,  anleqnam 
Manichxus  natus  essct,  ab  ipsis  fiiisse  prxdicalain  : 
dixi  tamen  unum  ipsorum  Apostolorum  P.iuluni  por 
Spirilum  sanctum,  qui  in  omnos  Aposlolos  vencrat , 
prophelassc  eliam  dc  ista  vcslia  doclrina,  qiiia  futura 
erat,  el  eam  appcliassc  duciriiiam  daMiiunioruin  incn- 
daciloquoruin  ;  ubi  oslendi  ea  ,  qiix  dixit  Paulus  fu- 
Ltigd.  et  ven.,  contendive.    M. 


B27 


rn':  ACiis  (.i;.M  i  i.i.ici:  .m 


li!i:t  iii  ipsa  (IdCliina  ,  ail  vrsliaiii  |irtili!ssi(niciii  pfi  h- 
luTO,  i(l  cst,  |iroliil)ilioii('iii  mi|ili:iiiiin  ;  (iiiia  oiiincm 
coiiciiliiluiii,  cl  cuin  uxoro,  fornicalioiicin  csac  dici- 
lis  :  el  absliiichliam  a  cibis  (|iios  Dcus  crcavil;  (luia 
iiovi  vos  (|iios»lani  ciljos  diccrc  iinmuiidos,  ciim  ipsc 
sc(|ualur  cUiic:il,  (hiiuis  nealurd  I)i:i  bona  esl  (I  Tini. 
IV,  l-^i)iCuin  liic  a  lc  cxigcrcin  ul  respondcrcs,  di- 
xisli  MkiiiclKCUin  vos  doccre  inirmm  ,  uicdiimi  el 
riiicm,  cl  ciirsiim  sniis  cl  hin:c,  cl  c;clcra  lalia,  (iii:c 
(iim  cgo  oslciidcicm  ad  ciirisliaiiam  doclrinam  iion 
pcrliiioic  ;  rcspondisli  aposlolum  ipsum  rauliim  di- 
'  xissc,  f|ni:i  ex  parle  scii  el  cx  parlc  propliclal.  Dixi 
iios  noii  possc  scire  diviiia  ,  cnm  sunius  iii  liac  vila  ; 
'  cl  liic  vidcrc  per  spcculum  cl  in  a'iiigmale,  tunc  au- 
i  icni  lacic  ad  laciem  :  el  (luaesivi  a  le,  si  lioc  pulas 
Idixisseaposioliim  Paulum,  quod  venlurus  essei  Ma- 
yiiicli:cus,  (|ui  doccrcl  quod  non  polcral  Paulus,  per- 
linere  ad  le,  qui  lc  dicis  acccpisse  ipsum  Spirilum, 
vidcre  niodo  Dcum  facie  ad  facicni.  Quod  quia  iion 
poles,  niaiiifeslum  est  apostolum  Paulum  dc  illa  vila 
dixisse,  dc  «ua  dicil  el  Joannes  :  Dilcctissimi,  filii  Dei 
snmiis,  et  nondum  apparnil  quid  eriinus  :  scimus  autem 
ilitia  cum  apparueril,  similes  ei  eriinus  ;  quoniam  vide- 
bimiis  cum  siculi  cst  (I  Joan.  iii,  3).  IIoc  tii  cum  au- 
disses  ,  dixisii  le  non  v;ilcre  conlra  mcam  virlutem  : 
(juc  virlus  mea  non  esl ,  sed  si  aliqua  cst,  ab  illo 
m  hi  dala  esl  ad  redargucndos  errores,  qui  virlus  esl 
onmiuin  fidelium  suorum  ,  et  plcno  cordc  de  se  pra;- 
sumenlium.  Dixisti  eliam  quod  le  cpiscopalis  terreal 
«uclorilas  :  cum  videas  quaiila  pace  inler  nos  aga- 
niiis,  quanla  tranqiiillilate  dispulemus  ;  queinadnio- 
«hiin  populus  prx'sens  nullam  libi  viinfacial,  nulliim 
lcrrorem  iiiculiat,  sed  Iranquillissimus  audial,  sicul 
decel  Ciirislianos.  Dixisti  eiiam  timcre  le  leges  Im- 
pcrnlorum  :  hoc  pro  vera  fide  non  tinierol,  quemSpi- 
riius  sanctus  implerct  :  nam  cl  Pctrus  apostolus  in 
passione  Domini  limuit,  et  ter  ncgavit ;  ubi  aulem 
eum  paraclclus,  qucm  Christus  promiserat,  Spirilus 
sancius  implcvit,  pro  fide  Doniini  crucifixus  esl;  et 
illcqui  primo  habuil  negalionem  timoris,  postea  im- 
plevit  gloriosissimam  passioncm  confessionis.  Tu 
ilaque  cx  hoc  ipso  quod  limere  le  dixisli  leges  Impc- 
raloriiin  ,  quamvis  et  de  ca;teris  rebiis,  satis  apparet, 
nuod  non  inveneris  Spiritum  paraclelum  verilalis  : 
•■uia  el  si  non  timeres,  aliis  rebus  convinccrcris. 

Fkl.  dixit  :  Et  Apostoli  timiierunt. 

Alg.  dixit :  Timuerunt  ut  caverent,  non  ul  fidcm 
snain  comprehensi  edicere  diibitarenl.  Tu  autem  jam 
hinc  timere  debuisli ,  ut  non  hic  te  inveniremus  : 
j;un  in  medio  es;  quare  times,  nisi  quia  quod  dicas 
aon  habcs?Namet  si  Imperatores  limuisses ,  ante 
tacuissesj  Nunc  vero  cum  hesleriio  die  libelluni  Cu- 
ralori  dcderis,  et  publice  clamilaveris,  cum  codici- 
bus  luis  le  paratum  esse  incendi ,  si  aliquid  niali  in 
ipsis  fiicril  invenlum ;  unde  heri  leges  flagilabas 
quasi  forlis,  hodie  verilalcm  fugis  ul  timidus. 

CAPDT  XIII.  —  Fel.  dixil:  Non  verilalem  fu-io. 

Ai'G.  dixil  :  Dic  ergo ,  si  vides  Dcum  facie  ad  f;i- 
iem  ,   sccuiidum  pollicitationem  luam  ;  qnia  di^isli 


V.MCII.I.O,  S.  AIJCUSTINI  m 

apostoluin  PauluHi  dc  xobis  dixissc  quia  lam  piciiani 
vciitalciii  acccpluri  csselis  :  ul  iiilclligamus,  vel  cre- 
dainiis,  Aposlotum  liabuissc  cx  partc,  cl  le  lohnn. 

Ki.i,.  dixil  :  Non  vcrilalcm  fiigio,  «-cd  vcrilalcra 
qiKiTO.  Qiiod  tu  dicis,  quia  noii  tcnco,  probclar  iitilii 
pcr  Scrijiliiras  dcilicas  ;  lioc  qua;ro  jani. 

Ai(;.  dixil  :  Priiis  prolilcre  le  non  poluisse  probarc 
M:inicliU'um  aposlolum  Jcsu  Clirisli  :  ct  qiiaiitum  po- 
tuero,  cumomnia  exstirpata  liicriniconlrariadc  cordc 
tiio  pcr  ministcrium  mcuin,  don;iiile  Doinino,  iiiscro 
libi  qux  scil  '  &cieiilia  vcrilalis,  qu^  pcrduc.il  ad 
Dciim  ,  iiiitians  a  fide. 

Fkl.  dixit  :  Quia  hocdicis  lu  ,  ul  legcm  ineam  ne- 
gcm,  et  acci))i;im  allcram,  mcliorcm  dunl;ixal,  qnod 
qu;cro  cgo  ;  non  hoc  rcspondco  ,  ut  legcm  ineam  ns- 
gcm  antequam  aitcram  accipiam. 

AtG.  dixit  :  Scd  prius  de  vase  funditur  qiiod  ad- 
vcrsuin  iiabct,  et  sic  impletur  qiiod  boniiiii  cst  :  aiil 
si  adliuc  dubitas  fiindere,  dcfcnde  quo  pleniis  65. 
Osteiidam  cnim  tibi,  quanluin  mc  Domiiius  adjuvai , 
quanta  immundiiia  el  blisphcmiis  plena  sil  doclriua 
ManicliaM  ,  si  perinillas  ul  leg:iliir  illa  cpislola,  de 
ciijus  inilio  jam  traclavimus,  ct  non  poiuisli  probare 
aposloluin  Chrisli  esse  Manich:cum  :  sed  ideo  mora» 
innectis,  ne  csclera  legantur,  nbi  aperle  veslra  sacri- 
legia  deprcliendunlur;  aut  si  permitlis,  legan'ur. 

Fll.  dixit :  Pcrmilto;  qiiia  dixisli  oninia  iinn  uiida 
fundi,  et  sic  bona  iminilli :  lioc  eniin  diclum  esl  S.iii- 
ciitatis  tux.  Ad  quod  et  ego  dico  :  Nullus  aquam  fnn- 
dit,  nisi  aller  impleverit. 

Alg.  dixit :  IIoc  vides  quam  inconsideraie  dixcris, 
ut  mitius  loquar,  et  noii  dicain  insane.  Ulique  dc  va.^-e 
tibi  siiiiililudinem  posui  :  in  vas  plenum  nenio  po- 
tesl  aliquid  inittere,  nisi  fundalur  illud  quo  plenum 
erat. 

Fel.  dixit  :  Unum  dixisli,  et  ego  dixi  duo. 

AcG.  di.xit  :  Si  duo  vasa  dixisli,  vis  illum  pnrem 
luum  fundimiis  cl  implemus  illum  («),  ut  possis  tii  fun- 
dere  quod  babes  ? 

Fel.  dixit  :  Ainbo  uuim  aqiiam  hahemus. 

AuG.  dixit :  Cum  ergo  anibo  pleni  .silis  aqua  vc- 
slra,  quid  implebimus,  ul  duceamus  vos,  iiisi  aliquis 
vestrum  fuderit  qiiod  liabet?  Aul  si  bonum  esl,  ct 
ideo  debcl  teneri  ul  dcfcndalur  et  legatiir  illa  episto- 
la,  videamus  si  vel  cyetera  possunl  defendi,  si  iii  ipso 
inilio  dcfecisli  :  aiit  si  dicis  le  in  ilio  non  defecisse, 
proba  nobis  quomodo  Manieiiseus  sit  apostoius  Chri- 
sli. 

CAPUT  XIV.  —  Fel.  dixit  :  Chrislus  dixit,  Spiri- 
tum  saiiclum  missurum  se,  qui  iu  omnem  verilatem 
inducal. 

AuG.  dixit  :  Si  habes  illiim,  attende  ad  id  qiiod  le 
jamdudum  inlerrogavi.  Dixisli  enim  ad  ipsius  doclri- 
nam  pertinere,  eliam  isia  mundana  cognoscere  :  die 
milii  quol  sunl  stclhc,  si  inlroduclus  es  in  istain  om- 
nem  vcrilatcm. 

»  Er.  Lugo.  c\.\ea.,infcro  tibiquce  dt.Lo\.,infero  tibt 
qua;  sril.    M. 

(rt)  niiim  forlc  Felicis  parem  vocal  (^eseonium ,  cii.ini 
vcrla  rctuliimissuira,  in  Adiconilioue  Liice  Aclis  ira:G.\a 


5^9  I.IBEK 

Fel.  ilixil  :  El  ogo  ilico,  (luia  si  Paracleliis  per 
Apiisidlos  lotiiliis  est,  el  pt>r  raiilum  :  el  o;;t>  |h'Ii) 
Sancliiatein  luaiii,  ul  ilia  niilii  ostciulas  i]u:e  jair.  ilivi. 

Atc.  dixil  :  Coiifiterc  le  iion  poluisse  oslenilcre 
qiiod  ego  inleiTOgavi,  cl  oslendain  secuiuluui  Soii- 
pturas  quod  pcrtineat  ad  lidoin  cliri^lianain. 

Fel.  dixit :  El  ego,  si  inilii  alluieris  scripliiras  Ma- 
nicli;vi,  qiiinque  auclores  qiios  libi  dixi,  (piidquid  ivx 
iiitorrogavcris,  probo  libi. 

Auc.  dixit  :  De  ipsis  quimpic  auclorilius  csl  isla 
epislola,  ciijus  apcniinuH  prinoipiiim,  el  invcniiniis 
ibi  scripluin,  Mmticluvns  npostoliis  Jesti  Cliriiti  :  el 
video  qiiia  ipsum  principiuni  nou  inilii  espoiiis,  qiiia 
non  probas  quomodo  .Maniclueus  sit  aposlolns  Jesu 
Ciirisli. 

Fel.  dixit :  Si  in  isla  '  non  probo,  in  sccuiulo 
prubo. 

Auc.  disit :  In  quo  secundo? 

Fel.  dixit ;  In  Thesauro. 

Auc.  dixil  ;  Tliesanrum  istnm,  quem  ideo  lali  uo- 
niine  appclLuis,  ut  miseros  seducatis,  qiiis  scripsit  ? 
MauiclKCUS  ?  Nolo  mihi  ab  illo  probcs  ;  quia  ille  .Ma- 
niclueus  meniiiar,  dicendo  se  esse  quod  non  esl  *. 

Fel.  dixit  ;  Tu  prcba  niilii  pcr  allorum. 

Arc.  dixil  :  Quid  vis  tibi  probein? 

FtL.  dixit  :  Quia  mentitur  ManiclKtus. 

AuG.  dixit :  Quia  tu  noii  poles  probare  veruin  di- 
cere  Manichxum,  oporicl  ut  ego  probem  inentiium 
csse  .Manioli.Tum  7 

Fel.  dixit  :  Quare  non  potui  probare  ?  Numquid 
prolata;  siint  scriplunc  quas  ego  petivi,  cl  non  pro- 
bavi? 

Aic.  diiit  ;  Sed  scripturas  Manicli;ei  pctis,  quibus 
fi.lcm  noii  habemui  :  aliiinde  proba.  Ego  auiem  de 
ipsa  scriplura  .Maniclii-i  tibi  probomenliliim  csse  Ma- 
iiiclia'uin,  ct  blasphcnia^sc  Manicha'um. 

Fel.  dixil :  AITf  rantur  libri. 

AcG.  dixit  :  Pra.'seiis  osl  epislola  Manicha-i,  quam 
d.citis  Fiindamenti.  Inilium  in  .Tiiriioio  nullum  est, 
nisi  fundamentunj  :  si  enin  oslendero  in  ipso  fiinda- 
niciito  ruinam  focis-e,  ca^lcrain  ejus  consiruciionem 
uii]uid  qu;crimus? 

CAPLT  XV.  —  Fel.  dixil  :  lloc  dicis  ,  iii  ipsa 
ostondeiis  ruinain  csse  *  :  et  cgo  dico,  da  arbilios 
qtiniiiOs  et  tii  habcs,  cl  libi  probo  qiiia  non  men- 
lilur. 

Ai  G  dixil :  Absit  a  noliis  ct  a  gcncrc  hiiinauo  ul 
qu.iiilos  hic  vides,  lanlos  videas  .Maniclwus. 

Fel.  dixit :  Da,  dixi,  quie  a  le  petivi. 

Ai'G.  dixit :  Quos  vis  crgo  ut  dcm  tibi? 

Fel.  dixil :  Quos  lu  voliicris. 

AiG.  dixit  ;  Fgo  islos  do ;  si  liabes  incliorcs  , 
pctc. 

>  I.OV.,  si  iti  iilo.  Cxteri  libri,  si  iii  uta  :  suliaudi,  epiiUola 
nnidaiiicnti. 

'  i-r.  l.uj,'il.  ol  ven.  sic  exhihoni  hiinc  locuni:  Aug.  di.rit : 
Tlicsiiitriim  isium  imemidcotaliiwniine  appeiuiti.^i,  ui  mvic- 
rm  si^ducalis,  quis  scripsil  ?  Fel.  diiit  :  Mimicha'ns.  Ait.. 
uiril  :  .\olu  milii  iib  illo  probcs,  qitia  MiwicUa-us  mcutitiir 
duendo  se  esse  qiiod  non  cM.    M 

•  >ic  .Mss.  Ai  cdlli,  ostendc  in  tjwa  rtiinam  essc. 


PKIMUS.  530 

Fel.  dixit  :  Qiioiiiodo  islos  das? 

Ai'G.  dfxit  :  Pr;eseiitos  qiii  nos  aiitliiinl. 

Fel.  dixit  :  Isti  inihi  iion  lavciit. 

AuG.  dixit :  Eigo  tu  talcs  quairis  qui  libi  faveant, 
iion  qiii  veritali  ? 

Fel.  dixil:Qiii  me  audiant,  et  noii  t;inium  mo,  scd 
cl  ipsam  .scripturam,  ut  probetur  aii  vcnmi  dioil,  aii 
inoiilitur. 

Atc.  dixit  :  Vides  ergo  qnia  aiiiliiint.  Legamiis 
oielcra  :  quia  lu  isiam  opisiolain  Maniohoi  csse  coii- 
fossiis  es. 

Fi.L.  dixit :  Non  iiogo. 

AiiG.  dixit  :  Ergo  lcgalur. 

CAPUTXVL  — Fel.  dixit:  Arbilios  iion  h  bto. 
Et  adjecil  ;  Leualur  oaput  iliius.  Et  cuni  logeietur, 
el  ventum  esscl  ad  locuiii  ubi  scriptuin  h;i!icl  cadciii 
epislola,  l*ax  Dei  invisibilis  el  veritalis  notilia  sit  ciim 
fratribus  stiis  et  charissimis,  qui  mandatis  coileslibus 
credttnt  pariler  atque  deserviunt  :  sed  el  dexlera  luminis 
tucalur  et  eripial  vos  ab  oiiini  inrursione  maliqna,  et  a 
laqiieo  niundi ;  pietas  vero  Spiritus  suncti  intinia  veslri 
pecloris  adaperiat  ,  nl  ipsis  oculis  vidcatis  veslrtis 
animas;  Fclix  dixil  :  Da  scripturam  qu3e  isla  redar- 
gnal. 

AuG.  dixit  :  Adliui:  niliil  mali  nudivimiis,  nisi  (|iiod 
ausus  csl  Maniclicns  aposloluin  Christi  se  iiominaro. 
Nam  ca  qiix  dixit,  adhuc  ad  lectorinm  fallacix  pcrli- 
iicnt,  et  ad  ovinam  pctlein,  quibiis  cis  prius  dicit 
vcrba  bona,  iit  possit  introduccre  mala.  Scd  quid  ve- 
lit  pcr  li;oc  verba  introducere,  videamiis.  Si  oniin  ali- 
quid  mali  inlroduxcrit,  ct  ista  vcrba  inala  crunl  ot 
seductoria  :  si  aiitcm  aliquid  boni  in  poslcrioribus  et 
vcri  dixcril,  necessitatc  comprohcndcmiis  '.  I*crmiite 
crgo  loganlur  scquentia. 

Fel.  dixil :  Si  crgo  asseris  quia  iii  prinio  boiia  po- 
nunlur,  et  postea  mala  immiltiinlur ,  quomodo  o^'i> 
tibi  possum  crcdcre.  cuin  mihi  primo  bona  di.xc- 
rls  ? 

AuG.  dixil  ;  Ego  adliuc  isia  ncc  boiia  dixi,  i  cc 
mala.  Nihil  m;ili  adliuc  audivinuis,  dixi  :  iioii  dixi, 
Jani  alifjuid  boni  audivinius.  Malum  cnim  illud  soluin 
dixi,  quod  ausus  esi  diocre  se  aposlolum  Clirisii. 
Yerba  vcro  (\»x  dixil  in  coiiscipienlibus,  tiiiit:  ci  unl 
mala,  si  mali  aliqiiid  inlroduxcrinl ;  lunociunl  bona, 
si  boni  aliquid  iiilroduxeiiiil.  Perniiltc  ergoutscciuen- 
lia  legantur  :  niiarctimes? 

Fel.  dixil  :  Non  tiinco. 

Aic.  dixil  ;  Pcrinitte  crgo  ul  Iog;intur. 

Fel.  dixil  :  Lcgaiitiir. 

CAPUT  XVII.  —  Et  ciim  lcgoiclur,  ct  voiilum  cs- 
scl  ad  locuin  ubi  scripliim  Iiabcl,  Ita  mlcm  (uiitlntn 
sitnt  cjusdem  splcndidissima  regna  snpra  lucidiun  ci 
bealam  lerram,  ut  a  nullu  lo/./Mni»  aut  niovcri  iint  coit' 
cuti  possiiit ;  Aiignslinus  dixil  :  Tciiain  islain  qiiam 
dicil.  unde  habcbal?  Focil  eam,  aii  goiiuil  oani,  aii 
aitpialis  clcoiiitcrna  illi  eral?  Isl:im  dico  lcrram  luci- 
dam  ol  bcatam  qiiam  dicit. 

'  tn  Mss  ,  rcprclwdimttr. 


531  DE  ACTIS  CUM  KtLICE  M 

Fei,.  dixil :  Quoniodo  scripluin  csl,  /n  prinnpio  (e- 
cit  Dcu$  calum  et  terram,  el  lerra  erat  invisibilis  et  coin- 
(piinabilii  et  incomposila?  E^o  ila  iiilclligo  :  In  priiici- 
pio  fccil  Deus  coeliim  el  lcrram,  el  lerra  crat  :  quasi 
tlu;n  lerrx  milii  videiilur  csse,  secundum  quod  Mani- 
clixus  dicil  duo  rcgna. 

AuG.  dixil  :  Quia  Scripluram  commemorasli  no- 
slrani,  quam  solelis  blaspheinare,  ad  me  perlinel 
cxponerc  illam,  el  oslendere  libi,  sine  blaspliemia 
csse  illud  scriplum  ,  cl  cum  vcrilale  el  non  se- 
cunduin  Manichacum  ;  ul  deinde  lu  vel  in  secundis  mi- 
]ii  respondeas  quod  inlerrogavi. 

Fel.  dixit  :  Respondco. 

Auc.  dixil  :  Quod  scriplum  est,  In  principio  fecit 
Deus  coelitm  el  lerram;  breviler  complexa  esl  Scriplu- 
ra  quid  fccerit  Deus.  Deinde  quia  nondum  apparcbat 
Ikcc  lerra  quam  feccral,  anlequani  eam  distingucret 
cl  ornaret,,qualem  terram  feceral  Deus,  secuia  Scri- 
ptiira  exposiiit,  qiiaiis  lerra  crat  de  qua  dixeral,  hi 
principio  fecit  Deus  coelum  el  lerram  :  (anquam  cum  au  • 
dissemus,  Jn  principio  fecil  Deus  coelum  et  lerram, 
quicrcrenius,  qualcm  tcrram,  subjecil  et  ait,  Terra  au- 
tem,  id  est,  illa  quain  fecerat  Deus,  invisibilis  eral  et 
incomposita  (Gen.  i,  1,  2).  Non  ergo  duas  terras  dixit, 
sed  qiialis  illa  fucril  exposuit.  Tu  itaque  responde 
nuiic  mihi  quod  breviter  interrogavi :  Terra  ista  lu- 
cida  ct  bcala  quam  dicit  Manichaeus,  supra  quam  fun- 
data  erant  regna  Dei,  ab  ipso  Deo  facta  erai,  an  ge- 
niia  de  ilio  erat,  an  coaelerna  illi  erat?  Unum  de  iri- 
bus ,  nisi  molestum  est ,  sine  tergiversaiione  re- 
sponde. 

Fel.  dixit :  Ipsa  se  scriptura  inlerprelalur. 

AuG.  dixit :  Si  ergo  nosti  esse  hic  aliquem  locum, 
ubi  hoc  dicai  scriptura,  quia  illam  terram  vel  genuit 
Deus,  vel  fecit,  vel  coaeterna  illi  erat,  aperi  ad  locum 
quem  nosli,  et  lege  niihi. 

Fel.  dixil  :  Non  est  in  isla  scriptura,  sed  in  al- 
tera. 

AuG.  dixil  :  Credo  ergo,  quia  si  qua  est  illa  scri- 
ptura,  meminisii  quid  ibi  dixerit.  Ilaque  lu  mihi  re- 
sponde ,  qui  nosti  illam  scripturam  :  et  si  dixero  quia 
non  sic  habet,  convinces  me.  Si  aulem  sic  cognovero, 
secundum  hocdisputo  quod  tu  ipsc  respondcris'.  Dic 
ergo  an  fecerit  lcrram  islam  Deus  ,  an  genuerit,  an 
coailerna  illi  fuerit  :  qui  legisti  in  nescio  quo  libro, 
ubi  esse  hoc  scriptum  dicis. 

Fel.  dixit :  Quia  modo  Sanciiias  tua  inlerpretala 
cstScripluram  luam,  quomodo  voluisli  et  acceplavi,  et 
lu  sic  mihi  accepla  quidquid  dixero. 

AuG.  dixit  :  Inlerim  quod  interrogavi ,  si  nihil 
me  conlra  moverit  acccplo :  si  autem  aiiquid  mo- 
vcrit.molum  meum  indico  tibi,  ut  ad  ipsum  re- 
spondeas. 

Fel.  dixit :  Ego  non  respondi  ad  tua  dicta. 

AuG.  dixit  :  Quia  prius  cstutmihi  ad  id  quod  in- 
lerrogavi  respondeas,  lamen  feci  eliain  ut  tibi  prior 
re-pondeam  :  forle  non  te  movit ,  ideo  non  respon- 
disti,  forte  et  me  non  movebit,  cum  respondcris.  Re- 
sponde  ergo  ad  quod  interrogavi. 


\Mtn/EO,  S.  ALGUSTINi  552 

CAI'UT  XVIII.  —  Fel.  dixil  :  Rcspondeo.  El  ad- 
jccit  :  Dixisii  crgodc  lcrra  illa  in  qiia  Deus  iiabil:il, 
an  facla  est  ab  illo  ,  aii  frcneravit  illain,  an  cox-ler- 
na  iili  est.  Et  ego  dico  ,  quia  qtioniodo  Deus  xternus 
csl,  ct  faciura  apud  iiliini  nulla  est,  lotum  xlcrnuiii 
est. 

Auc.  dixit :  Non  iliam  crgo  gcnuit,  ncqoe  fccil  ? 

Fel.  dixil  :  Non,  sed  cst  illi  coaeleriia. 

Auc.  dixit :  Si  autem  genuisset  illain,  non  illi  essct 
coaeterna. 

Fel.  dixit :  Quod  nascitur,  finem  habet :  quod  in- 
natum,  non  habct  (inem. 

AuG.  dixit:Quibus  crgo  erat  ille  paler.autcu- 
jus  erat  pater  ,  quem  modo  patrem  noniinavil  ?  Si 
eiiim  nihil  gcnuerat,  paler  csse  non  polerat. 

Fel.  dixit  :  Sed  sunt  alia  qu:e  generavit. 

AuG.  dixit  :  Ilia  crgo  qux  generavit ,  non  Euiit  illi 
coxterna  ,  an  et  ipsa  coxterna  suni  ? 

Fel.  dixit  :  Coxterna  sunt  illi  quidquid  Dcus  ge- 
ncravit. 

AuG.  dixit  :  Ergo  crrasti ,  quod  superius  dixisli, 
Omne  quod  nascitur ,  (inem  habet. 

Fel.  dixil :  Inlerim  quia  secundum  g^neralioncm 
carnis  loculus  sum  ,  crravi. 

AuG.  dixit:  Modestissime  confessus  errurem,  me- 
rearis  intelligere  verilatem. 

Fel.  dixit  :  Faciat  Deus. 

AuG.  dixit  :  Altendeergo  jam,  ut  incipias  cogno- 
scere  errorem  scriplurce  hujus.  Si  quae  genuit  Deus  , 
coaeterna  non  sunt  illi,  melior  est  terra  ilia  quam  non 
gcneravit  Deus,  ubi  habitant  omnia  qux  generavii 
Deus,  quam  terram  dicis  ab  eo  non  generalam. 

Fel.  dixit  :  Coxquantur  sibi  omnia,  et  quae  gene- 
ravit,  et  quae  non  generavii,  id  est,  lerra  iila  iibi  coiiv- 
morabaiur, 

AuG.  dixit  :  Qiiid,  ipse  qui  generavit ,  sequalis  esi 
illis  omnibus,  aut  major  est  iilis  ? 

Fel.  dixit :  El  qui  generavit,  et  quos  gencravil,  et 
ubi  positi  sunt  *,  omnia  apqualia  sunt. 

AuG.  dixil :  Unius  crgo  substanliae  sunl? 

Fel.  dixit  :  Unius. 

AuG.  dixit :  Hoc  quod  esl  Deus  pater,  Iioc  suni  rilii 
ipsius,  hoc  et  terra  illa  ? 

Fel.  dixit  :  Hoc  unura  suiit  omnes. 

AuG.  dixit  :  Hiijus  ergo  terrae  non  est  patcr ,  scd 
inliabitator  ? 

Fel.  dixit :  Etiam. 

AuG.  dixit  :  Sic  nec  genuit  illam  ,  nec  fccit  illain, 
qiiomodo  ad  eum  pertineat  nisi  sola  vicinitale  noii 
video  ,  quomodo  si  habeat  aliquis  vicinuin  ironuni  : 
et  duae  jam  erunt  res  anibae  ingenitac ,  tcira  et 
pater. 

Fel.  dixit :  Imo  tres  sunt ,  pater  ingenilus ,  lerra 
ingcniia,  et  aer  ingenitus. 

AuG.  dixit:  Hoc  totum  una  substantia  cst? 

Fel.  dixit :  Una. 

AuG.  dixit:Etitafundata,  ut  a  nullo  unqiiam  mO' 
veri  aut  concuii  possit  ? 

«  Apud  Er.  l.ugd.  \en.  Lov.,  posUa  sunl.    M. 


I 


5.-5  LIBtU 

Fel.  (lixil  :  Molio  cl  concussio  liabcl  ilislaniiam. 

Atc.  tlixil :  Ilabeat :  sed  lamcn  lalia  fuerunl ,  ul  a 
iiullo  unquamnioveriaulconculi  possent? 

Fel.  dixit  :  Est  dislanlia  inlcr  movcri  et  con- 
culi. 

Aur..  dixit :  Non  inde  le  interrogo. 

Fel.  dixil :  Sed  inde  me  vis  tcnere. 

AiG.  dixil :  Quomodo  vis,  accipe  Moveri :  non  po- 
lerat  moveri  ? 

Fel.  dixit  :  Non  dico  quia  uon  poterat  inoveri,  scd 
nioiio  distantia  est. 

Alc.  dixil  :  Sed  ita  dixi,  Nec  movi-ri ,  nec  con(uli. 
Non  dixi,  Moveri  quidem  poiesl,  scd  concuti  uoii  po- 
tcst ;  aut ,  Conculi  quidoui  potest,  moveri  non  polesl : 
sed  ambas  rcs  dixi ,  non  posse  ncc  nioveri ,  nec  con- 
cuti. 

Fel.  dixil :  De  ambabus  rcbus  distanlia  esl  inler 
nM)veri  cl  concuti. 

CAPUT  XIX.— AuG.  dixit :  Legamus ergo  sequenlia, 
videamus  si  Deusisle  quifundala  liabebatregna  super 
lucidam  cl  beatam  tcrram,  qu;c  a  nullounciuam  moveri 
etconculi  possunl,  ncniinem  liniuit,  sicul  oporlcbalul 
nomineni  limcrel,  cujus  regnasicfundataeranl,  ul  a 
roilloaul  moveriautconcuti  possent.  Ellegit  sequen- 
tia  :  Juxta  umm  vero  parlem  uc  latus  Ulusiik  illius  ac 
tuncta:  icrrx.  El  cinn  legeret  inierrogavil:Quod  lalusV 
doxt<um,an  sinisirum? 

Fel.  dixit :  Hanc  libi  ego  non  possum  inlerprelaii 
scripluram  ,  et  exponcre  quod  ibi  non  est :  ipsa  sibi 
iiitcrpres  est ;  ego  non  possum  dicere,  ne  foric  incur- 
ram  in  peccalum. 

Aic.  dixil:  Legalur  lioc  crgo  quo<i  scquitur.  Et 
cum  Iegerei,etveniumessetad  locuin  ubi  Iiabel,  Lucis 
vero  beatitsimce  Pater,  scient  labem  magnam  ac  vastila- 
tem  quce  ex  tenebris  surgerct,  adversus  sua  sancta  im- 
pendere  scecula,  nisi  quod  exiinium  ac  prcEclarum  et 
tirlute  potens  numen  opponat ,  quo  superel  simul  ac  de- 
slruat  ttirpem  tenebrarum  ,  qua  exstincla  perpctua  quics 
lucis  incolis  pararelur;  Auguslinus  dixit :  Nunc  jam  quia 
coepcrunl  aperlae  blaspbemiae,  si  defendendas  putas, 
dicquidisla  gens  lenebrarum  ,  quamvidelur  Deus  li- 
muisse,  ne  magna  1  bcs  et  va  tiias  cx  tcnebris  in  re- 
gna  ejus  irruerent,  nocere  polerat  Dco ;  maxime  cu- 
jus  rcgna  superius  dixit  ita  fundala,  ul  a  nullo  un- 
quam  moveri  aut  concuti  possenl.  Quid  ergo  illi  fa- 
clura  cral  gcns  isla  ?  Potcrat  ei  nocere,  an  non  po- 
lerat?  Rcsponde  unum  e  duobus. 

Fel.  dixil  :  Ego  respondco  :  Si  nib  I  conlra  Deuni 
est ,  secundum  qiiod  dixit  scriplura  ManiclKCi,  quia 
cst  aUeruin  regnum  ;  pro  qiia  causa  Chrislus  niis^us 
est,  iit  nos  liberaretde  laquoo  mortisbujus?cujus  csi 
iste  laqiicus  et  mors?  Si  advcrsarius  nultus  conira 
Dcum  csi ,  ulquid  baptizali  sumus?  Ulquid  Euclia- 
ristia ,  utquid  Cbrislianitas ,  si  contra  Deum  niliil 
est? 

Aic.  dixit :  Quia  vidco  le  nolle  rcspondere  ad  id 
quod  le  inlerrogo,  et  te  inleriogare  ut  tibi  respoii- 
deam ;  el  boc  iion  rccuso  :  dnm  lamcn  memincris 
t^uia  libi   intcrroganti  cgo  rcspundco,tu  autcm  milii 


rillMlS. 


554 


inlcmiganli  rcspondcro  noluisli.  Scd  qiiia  mc  iirtci- 
rogasli,  aiidi  quod  inlerrogasti.  Nos  (piidom  diciinus 
liboralorem  Cbrislum  venisse ,  et  a  pcccaiis  nosli  is 
dioiinus  nos  libcrari ,  quia  nos  non  suinusdc  .«iubstan- 
lia  Dei  goniti ,  scd  pcr  ejus  Vcrbuin  faoti  a  Dco.  Miil- 
liim  autcm  intcrcst  inter  nalum  de  substanlia  Vci ,  ot 
faoliim  a  Dco  qiiod  non  est  de  substanlia  Dci.  Qnid- 
quid  orgo  fecit  Dcus,  potest  cssc  muliibile;  ipsc  au- 
leiii  Deus  non  cst  mutabilis  :  quia  non  possunt  xqiiari 
opcra  artilici  ct  conditori.  Tu  aulem  qui  paulo  aiiUi 
ad  inlcrrogationem  meani  dixisli ,  quia  et  Pater  qni 
generavil  ibi  lucis  filios,  et  aer,  et  ipsa  terra,  et  ipsi  filii 
una  substanlia  sunl,  el  a'qualia  tunt  omnia  ;  oporlcl  ut 
dioas  milii,  buic  subslantia:  utique  incorruptibili  quo- 
niodo  polcral  nocere  gens  lenobrarum.  Si  cnim  po- 
tcral  nucere  ci ,  non  eiat  natura  incorru|ilibilis  : 
si  aiilem  non  poierat ,  nulla  causa  erat  quarc  prac- 
liuin  agilarct  ,  cl  iliud  nunicn  quod  dicit ,  buc  mit- 
tcret. 

Fel.  di.\it  :  Dilationcm  pclo ,  nt  possiin  rcspon- 
dero 

Arc.  dixil  :  Quando  ?  Cras  intcrmissus  sufficit  ? 

CAFUT  XX.  —  Fel.  dixit  :  Inlcrmilte  mibi  trcs 
dies^  id  csi,  bodie,  et  cias,  ct  perendic,  aul  usque  ad 
dieni  qui  csl  postdominicum,  id  cst,  pridic  idus  dc- 
cembris. 

AtG.  dixit :  Vidco  te  dilaiionem  ad  rcsponden- 
dum  pctiisso ;  bumanum  est  ut  conccdatur  tibi :  scd 
si  respondcre  non  polucrisad  prxsiituiuin  dicm.quid 
ficl  ? 

Fel.  dixit  ;  Ero  victiis. 

AuG.  dixit  :  Quid,  si  fugcris? 

Fel.  dixii :  Ueus  cio  civitatis  'jijus,  el  ubique, 
ct  legis  ine.T. 

Auc.  dixit :  Iino  lioc  dic  :  Si  fiigcro  ,  sic  liabcar 
larquam  si  an9'bemavero  Manicbxum. 

Fel.  dixit :  IIoc  dicere  non  possum. 

Auc  dixit :  Ergo  apcrle  nobis  dic  quia  fugerc  co- 
giias,  et  nemo  le  tenct. 

Fel.  dixit  :  Non  fugio. 

Atc.  dixit  :  Ut  video ,  non  vis  quasi  viclus  abs- 
ccdcrc  :  sed  saltem  hoc  dic  ,  Si  fugero,  victus  suin. 

Fel.  dixit  :  Dixi. 

Auc.  dixil :  Et  uiido  apparcbil  te  rngissc  proplcr 
Gcsia? 

Fel.  dixit :  Jubc  ut  quem  clegero,  cum  ipso  sim. 

Auc.  dixit :  Elige  libi  aliquem  de  prxscntibus  istis 
fralribus,  qiii  ad  rancellum  stant. 

FcL.  dixil  :  Sim  ciiin  illo  qui  csl  iii  medio. 

Auo.  dixit :  Sicut  tibi  elegisti ,  usquc  ad  dicni  eiini 
illo  eris. 

Fkl.  dixit :  Etiam ,  et  ego  hoc  consonlio. 

Uo.NiFACius  dixil '  :  Prseslabil  Cbrisius,  ut  ^i  nnM 
illo  veniam,  chrisiianus  esL 


'  F.r  1  Uj^d.  veii.  1.0V.  hiec  el  superiora  sic  legunt :  ait.. 
dixit  :  I  Itqe  tibi  altquem  de  istis  prwsenlibus  frulribiis  qut 
nd  cuncellinn  stant.  I  el.  dixil  :  htiam  et  eqo  cnnsetilio  :  sed 
cinn  illo  qiii  cst  in  mcdio.  Aio.  dixil  :  f-icnt  libi  elegisli,  iis» 
quc  ad  dmi  cuin  dlo  ciis.  Bomfauos  dixil,  elc.    M. 


w:;  DK  ACiis  CLM  KKLici:  .MAM(:ii/i;o.  s  AU.usii.M  r,ztt 

Aii}{iibliiiiis  C|)i!>co|)iis  h)':clcsi:(:  c.illiolic;c    lli)>|)0-  Fulix  clirislianiis,  cullor  lc(;is  Maiiicli;i:i ,  lni)  i» 

iicrcgiciisis,  liis  iii  ccclfcsia  coram  populo  Ccslis  siib-      ccdcsia  corairi  popiiio  Geslis  subscripbi. 
ecripsi. 


LinEll   SECVNDUS. 

ACTA  SECUNDil':  DIEI. 


<8io®»;6» 


CAPUT  PUIMUM.  —  Cum  vcrilum  cssel  ad  diem 
prxslilutuni,  id  est,  ad  pridic  iduuin  dcceml)rium,  res 
MC  .igi  ctEi)it  in  ccciesia  Pacis.  Auccstinus  cpiscopus 
Erclcsi.c  ( alliolic3c  Ilipponercgiensium  rcgionum  dixil : 
rridem  ciini  sermoiicm  haberemus,  dilalionem  le  pe- 
tiisse  nicininisli ,  cum  ad  ea  quae  inlcrrogavcram  in 
prxseiili  rc^pondere  non  posses.  Si  ergo  lam  lalo 
lcmpmis  spaiio  ,  posl  diem  scilicet  quintum  aliqiiid 
excogitasti,  rcspondc.  IIoc  enim  tunc  interrogaveram : 
Si  Doo  iiocere  niliil  polerai ,  {|uare  bcllum  gcssit 
ciim  gcnte  qiiam  dicilis  tcncbrarum  ,  iii  quo  bello 
iialuru;  d;cnionum  misceret  substanliam  suam  ,  qu3e 
lioc  esl  quod  ipse  ,  sicul  jam  iiUcrrogalus  dixisli  ?  Si 
aulcm  noccrc  ci  poleral ,  non  incorriiptibilem  Deum 
coiilis,  qualem  veritas  cl  aposiolica  doclrina  te- 
stauir. 

Felix  dixil :  Ex  quo  a  Sanclitale  lua  recessi ,  ul  ad 
dicin  oonsliliilnm  reversus  essem,  ut  responderem 
ln;c  inlcrrogationi ,  qu.-ecuinque  vclies  iiiterrogare , 
vciilnm  esl  ad  diem  :  etqnia  nutlam  scripturam  intcr 
manus  babni ,  quia  imn  milii  snnt  rcddilae  unde  nie 
iiistrucre  possem  ;  nullus  enini  ad  ccrlamcn  exit,  nisi 
prins  mHiiilus'  fuerit,  el  nullus  litigalor  potest  sine 
siiis  chartis  liligare  ;  simililer  et  ego  sine  mea  scri- 
piura  rcspondere  non  possum. 

AuG.  dixit :  Istam  tergiversationem  tanlo  dierum 
si^.ilio  cxcogitasti ,  qii3C  le  in  causa  perdita  et  errore 
^acrilogQ  quid  respondcas  non  habentem  adjuvare  ni- 
liil  poieiii.  Notum  est  enini  onmibus  qui  aderant, 
q-.ios  cliam  nunc  adcsse  video,  tc  dierum  tanluni  dila- 
lioiicm  peliisse:  debuisse  aulcm  petcre  eliam  codices, 
quando  diialionem  peliisti ,  si  his  le  putabas  inslrui 
posse  ad  respondendum ;  quod  non  fecisli.  Novi  te 
peliisse  cndices,  non  qnidem  ad  inslructionem  inspi- 
liendos ,  verum  boc  longe  antequam  petcrcs  dilalio- 
nem  :  cum  vero  dilalionem  peliisli,  codicum  tibi  red- 
(Icndorum  et  inspiciendorum,  ut  esse  posscs  instru- 
ctior,  nullam  fecisli  menlionem. 

Fel.  dixil :  Modo  peto  codices,  reddanlnr  mihi,  el 
vciiio  ad  certamen  post  biduum  ;  et  si  victus  fuero, 
quod  deliberaveris,  subeo. 

Auc.  dixil :  Iludem  te  in  ista  scelerata  secta  non 
osse  puto,  quod  el  fateris.  Non  le  autem  habere  quod 
icspondeas,et>i  lu  non  falearis,omnisliomojanividel. 
Scd  quia  codices  tuos  rcpelis  ,  qui  sub  sigillo  pnblico 
cuslodiuntur,qmbus  inspeclis  dicis  le  inslriiclimi  ve- 
nireposse  post  biduum  ;  illud  qnod  jam  conslat,  ob- 
jcclis  quaestionibus  le  respondere  non  poluisse  rccolc. 

\  iui.  C\,  MS5.,  niilitatus. 


Tollc  aulem  codices  tiios  ,  el  dic  qu.d  inde  vcii» 
tibi  profcrri ,  qnod  modo  inspicias  et  rcspondcas. 

Fel.  dixit  :  Omncs  scripliiias  qu;c  niihi  sublaiaj 
sunt.  Ista  ciiim  cpislobi  Fundamenti  esl,  quod  el 
Sanclitas  lua  bcne  scil,  qu(jd  et  cgo  dixi ,  qiiia  ipsa 
coiitinel  inilium,  mfidium  et  finem.  Ipsa  lcgalur,  ct 
qiiidqnid  malum  objicitur  Icgi  ineae  ,  probclur :  cl 
nego  illam  ,  si  probata  fiicrint  illa  crimina  qux  obji- 
ciunlnr  legi  me.c. 

AuG.  dixit  :  Qiioniam  faleris  lianc  esse  epislolam  , 
ubi  doclrina}  vestrae  iniliuni ,  iiicdium  et  (inis  conli- 
nctur ,  hoc  inilium  qiiam  sil  sa  rilegiim ,  ubi  Deuni 
dicilis  pugnassc  contra  geniein  tenebrarum ,  el  ini- 
scuisse  naturse  dacmonum  poiiuendam  et  ligandain 
parlem  suam ,  quae  hoc  csl  qiiod  ipse;  lam  sacrile- 
giim  esl,  ul  ferri  vix  ab  audientibus  possit:  hoc  ob- 
jicitur  primo  scctae  veslrae  ,  sive  iniliuin  hoc  voces  , 
sive  mcdium,  sive  finem,  non  valde  id  curo  ;  hoc  ta- 
men  de  bac  episiola ,  quam  faleris  esse  M;in;cliaji , 
lecluin  csse  non  ncgas  ;  lioc  vobis  objiciiur,  lioc  de- 
fende ,  si  poles  ,  ul  ad  alia  vcniamus.  Unde  iiei  uni 
inleiTogo  :  si  Deum  incorruptibilem  colFlis,  qiiid  ei 
nocere  polerat,  nescio  quse  gens  adversa  quam  fin- 
gilis?  Si  niliil  ei  nocere  poterat,  nulla  causa  fnil 
qiiare  partem  suam  naturae  daemonum  commiscerct. 
Si  aulem  nocere  el  poterat,  non  Deum  incorruplitii- 
lem  colilis. 

CAPUT  II.  —  Fel.  dlxit  :  Manich^icus  dicil  diias 
esse  naluras,  ct  modo  inde  culpatur,  quia  dixii  dnas 
esse,  bonam  el  malam.  Christus  in  Evangelio  diias  di  - 
cil  cssc  arbores  :  Arbor  bona  mmqmm  facit  frnclum 
muluin  ,  el  arbor  mala  nunquam  facil  fructum  bonuin 
{Maltli.  VII ,  17).  Ecce  duas  naluras.  Dcinde  in  Evan- 
gelio  scriplum  est  :  yumquid  bonum  seinen  seminasii 
in  agro?  Undeapparuerunt  zizania?  IIoc  inimicus  fecil 
(Id.  xiii ,  27  ,  28).  Isle  inimicus  si  non  cst  extmnous 
a  Deo  ,  probeturmihi  :  si  ad  Dcum  pcriinel  iniinicus 
iste,  qualesemen  seminavii?  Iiem  in  Evangelio  scii- 
ptum  est,  Cliristo  dicente,  quia  iii  novissimis  lcni|0- 
ribus  ihronum  iii  medio  sa^culo  ponel ,  el  mittct 
Angclos  snos  in  oricnteni  el  occidenlem ,  sepleiilrio- 
nem  cl  meridicm  ,  et  congreg.ibil  omncs  genles  anle 
se,  et  separabil  illos ,  sicut  pastor  separat  agnos  ab 
hx'dis.  Et  ut  compendive  dicam  ,  agi:is  dicel  :  Iie  in 
regnum  quod  vobis  puratum  est  ab  origine  mundi.  Ila;- 
dis  dicel ,  qui  iu  sinislra  partc  siinl  :  Recedile  a  me  , 
qui  operati  Cftis  iniquitatein  :  nomen  ciiim  meum  lia- 
bnislis,  sed  opera  non  fccislis  ;  ile  in  ignem  (Btcrnum  , 
aui  paratus  est  diabolo  et  anoelis  ejus  {Id.  xxv,  31-41). 


o.x 


L\MA\  SKCU.NDUS. 


o.tS 


Qui  suMl  qui  nonieii  Ciiiisli  li  bfni,  ol  niriiinlur  iti 
ignciu  nclcrnuin  cum  diabolo  el  angelis  ejus ;  el  ad 
(juain  parlein  perlinenl  isli  .  quihns  Clirislus  iion 
poriniscolur,  el  noinon  ejus  porlanl?  IIoc  cnini  Ma- 
niclKCus  ilicil ,  (luia  quos  Clirislus  ilainnal ,  ipj^iiis 
iion  suiit.  Nain  Paulus  aposlolus  ilicit  :  Prudenlia 
rarnis  inimica  cst  Deo;  lcgi  enim  Dci  non  e&l  snhjecta, 
nec  enim  polcsl  (Rom.  viii ,  7).  lioo  Manitlirus  ilioil, 
qiiia  qu;e  iniinioa  osl  Doo  ,  ad  Douin  iion  porlinol  :  !>i 
auleiii  ad  Doiini  portinol ,  ipso  sibi  iniiniouin  recit  : 
lioc  BlanicliXMis  non  dicil.  Iteruin  Pauliis  dicil  :  Deus 
Keculi  hujns  exccccavil  mcnlcs  inlidelinm ,  ad  non  con- 
lcniplunilan  clarilatem  Evinigrlii  Cliristi,  qni  cst  imago 
Dci  (II  Cor.  IV,  i).  Ipso  Paulus  ileruni  dioil  :  Daius 
est  niihi  sliuiulus  carnis  ' ,  angeliis  satanie,  qui  me  co- 
lapliiiet  die  ac  nocle :  propier  quod  tcr  Domiiium  rogiivi 
vl  disccderet  a  me  ;  el  dixit  milii  :  Siifficit  libi  grnlui 
uica ;  u(im  virlus  in  infirmilale  probatur  ( Id.  xii  , 
7  9).  Eccc  quid  Aposlolns  dixit  ,  ccce  quid  Evange- 
lista  :  cuin  Manichxiis  hoc  asscral,  qiiia  est  exlia- 
neus  a  Dco,  qui  contra  Dciim  bcllavil  :  sive  quia 
Cliristus  crucifixus  est,  sive  quia  Aposioli  oiiines  pro- 
plor  Dci  niaiidaluni ;  islc  qui  eos  cnicirixil,  oui  inan- 
daluni  Doi  non  placot,  lioc  inihi  dicat  Sanclilas  tua  , 
si  ad  Douin  pertinet. 

CAPUT  III.  —  Arc.  dixit  :  Scripluras  Sanclas  , 
qiias  non  inlelligendo  longe  averilale  aberr.uis,  c  «ni- 
inoinorare  viduisli ,  volut  cx  eis  palrociniMin  adlii- 
bens  vaniloquiis  veslris.  Inter  omnia  tainen  ,  qiuc 
pnrlim  sicul  vere  Kcripta  sunt,  parliin  aliior  qiiam 
scripla  sunt  comnieinorasli ,  iiusquam  oslondorc  po- 
tiiisii  qiiia  Deus  regnis  suis  lioslilcm  natuiain  iiiinii- 
iieiitom  rcpcUerc  voleiis  ,  ut  habcal  quiolem ,  parlcm 
siiam,  quc-e  hoc  est  quod  ipse,  nalura;  conliaiiae  due- 
monum  miscens ,  colligari  ab  cis  el  conlaminari  fo- 
cort.  Iloc  anlem  est  quod  vobis  objicilur,  undc  quid 
rcspondeas  non  inveiiiciulo,commcmoraslidivinriruiii 
Scripturarum  capitula,  ubi  de  peccatoribus  dictum 
csl  qiiia  iion  pertincnt  ad  heatam  viiam,  quam  bonis 
ei  lidelihiis  donal  Deus :  cl  iias  vclut  duas  naluras 
accipi  Yoliiisti ,  secundiim  dcliramenta  Manichu^i. 
\cril;is  aulcm  dicil,  oninia  ista  qu£  vidcmus  et  qucc 
nonvidcmus,  quo:  naluraliter  siibsislunl,  a  Dco  fa- 
ria  esse :  in  quihiis  ralionalcm  creaturam,  oliam  ipsam 
raolam  ,  sive  in  .^ngclis  sive  in  hominibus  accepissc 
liberuin  arbilriuin  ;  quo  lihero  arbilrio  si  Dcoscrvire 
vellct,  secundum  voluiilatein  ac  lcgein  Dei ,  haberel 
apiid  eum  xtcrnam  felicilatcin  :  si  autem  iegi  ejus 
subdi  noluissct ,  sod  polosialc  sua  iisa  coiitra  ejiis  fe- 
cissot  impcrium  ,  socundum  ejus  jusliliain  pocna:  de- 
i>iUc  subjaceret.  Ihcc  omnipoleiilia  Dci  in  crcandis 
omr.ibus  ',  h;cc  justilia  iii  remunerandispeccatorihus. 
L>sc  autem  liherum  arbitriiiin  ,  alquc  indo  pcccare 
qiieinque  si  vtlit,  noii  p.eccare  si  nolit,  non  soluin  in 
ilivinis  Scripturis,  quas  non  inlelligitis,  sod  eliam  in 
vorhis  ipsius  Manichci  vestri  probo.  Circumclusiis 
i-niin  vidcl  polcnliam  vcritalis,  conlra  qiiain  conaliis 

,'  Editi,  camU  mea'.  Aliost ,  mcw,  .i  manuscri|.tis. 
•  Editi,  homviibus.  Moliiis  >iss.,  onmibiis. 


fiiorat  ali:im  natur.iin  quam  iion  (ecil  Deus ,  inducere 
conlia  Deum,  iioii  solida  vorilate  ,  scd  inaiii  phaiila- 
sniato  :  laincii  ad  confitendiim  voruiii  de  liboro  ar- 
Litrit),  pliis  in  co  v;»luit  iiatiiia  liiimaiia  in  qii:i  eiiin 
Dous  eflocit,qiiain  fabula  sacrihga  (luaiii  sibi  ipsc 
coiifinxit. 

CAPUT  IV.  Audi  crgo  do  lihor:)  ailiitrio,  piiino 
ipsiini  Dominiim,  uhi  diias  arhoivs  coiniiKMnoial,  qiia- 
ruin  mentioiiom  ipsofocisti  :aiidi  diceiitoiii,  .1///  fuciie 
arborem  bonam  ct  fructum  cjus  bonum,  aut  facilc  nrbo- 
rem  malam  et  fructuin  ejiis  inalum{Mailh.  \i\,  53).  Ciiin 
crgo  dioit,  Aulhoc  facile,  aut  illiid  fucite  ;  polosta- 
lein  indioat,  iioii  naturam.  Neiiu)  onim  ni-i  Dciis  h- 
ccre  arhoiem  potosl  :  sod  liabet  uiiusijuisipic  in  vo- 
hinlatc,  aut  cligere  qua;  hona  sunt,  el  essc  arhor  ho- 
na  ;  aiil  eligcre  qii;c  mala  sunt,  ci  e^sc  arbor  mala  ; 
iion  qiiia  niala  ipsa  qii;e  eliguiitiir,  aiiiiiiam  h.iheant 
iii  sc  ipsis  siihstantiani  ;  sod  (luia  Doiis,  oniiiia  qu:i; 
condidit,  gradibus  suis  coiididil,  gciioril)us([uc  distin- 
xit,  coelcslia  atque  leiTcna,  imniortalia  atqueniorla- 
lia,  et  omnia  boiia  in  suo  genere  condidit  :  aniniam 
hahentem  lihoriim  arbilriinn,  siih  sc  ipso  el  supra 
ca-tcra  coIK-cavil ;  iit  si  scrvircl  supcriori,  doinina- 
rotur  inferiori ;  si  autem  oflenderet  supcriorem,  po;- 
iiain  ex  infcriorc  scnliret.  Iloc  ergo  Doininus  diccns, 
Am/ /af//(;  illuil,  aii/ /■(ui/e  illud;  ostondil  essc  in  po- 
lcstate  qiiid  faccrcnt,  ipsc  securus  cl  ccrtiis  in  sc 
tanquam  Deiis ;  el  quia  si  boiiiiin  eligerciit,  pr;o- 
mium  ejus  accipe/cnl,  si  nialuin  cligcrenl,  poeiKini 
cjus  scnlirent :  scmpcr  auleni  illojuslus  esl  aul  rc- 
iiiuiior:itor,  aul  damnaior. 

CAPUT  V.  —  Audi  eigo  jain  riuoniadmodum 
Maiiich;eus  ipse  tam  pcrversus,  l:iiii  &u|)crbus ,  ut 
aliaiii  iiitroducens  n:>turam,  sc  :c(piale:ii  Doo  faccrel, 
Deuin  ad  se  ipsuin  doponcrct,  coiifossus  sil  lanieii 
cssc  lihcrum  arhiti  iuin  :  in  Tiiesauro  vcslro,  cui  la!e 
iiomoii  ad  dccipieiidos  homines  indidislis,  ccrte  sic 
lofpiilui,  qiiiid  el  tu  ipse  cognoscis.  ///  vero  qui  iie- 
gligenlia  sua  a  tabe  praidictorum  spirituuin  pnrgnri  se 
miiiime  permiseriiil,  mandalisque  divinis  cx  inlcgro 
paruin  oblcmpcravcrinl,  legemque  sibi  a  suo  libcralorc ' 
dalmn  plinius  servare  noliiciinl,  ncque  ul  deccbul  scsa 
guberndvcrint,  c:o.  Vidos  iii  liis  vcrbis  coiirirmatiiin 
esse,  ctiain  a  iicscicnie  quid  loquoreliir,  liberun) 
arbilriuiii.  Qui  cniiii  sorvarc  logein  iinn  viill,  in  po- 
tcslate  ojus  Csl,  si  \clii.  Noii  cniiii  dixil,  Non  |i(iiiiii- 
riiil;  sod,  noluerint.  IIoc  ccrlc  «|iiod  nolunl  scrv:iro 
logciii,  non  a  gciile  tcnchraruni  cogiintur  :  si  oiiiiii 
cogiintur,  non  noluiit,  sod  non  po.ssuiit  ;  si  aulc:ii 
iioliiiil,  noii  uli(|uc  coguniur  ut  iion  faciani,  sod  vo- 
lunlalc  sii;i  nolunl.  IIoc  crgo  qiiod  iii  coriini  voluiii:ile 
Csl  ut  iiolint,  pcccatumcst  ccrlc  siiie  aliqiia  nooc-^i- 
tatc  gcnlis  lenehrarum.  IIoc  agnosce  csse  picoatiiin 
siiie  ncccssitalo  gcnlis  leiicbraruin  :  el  iiido  vide^iin- 
de  veniaiil  omiics  ciiljix',  uiidcinoiila  oul|).iiiiiii,  iin- 
dc  distrihuliones  poenariim. 

CAPUT  VI.   —   Iliihclis  otiam  lioc   iii     siriptuiis 

•  sic  >lb3.  Ai  cdili,  a  Dco  liberatore. 


m  Dl-:  ACTIS  CLM  tlAA.li  M 

npocry|)liis,  r|n:i!>  cnnori  qiiidcin  catliolicns  non  ad- 
niitlil,  vohis  autcin  lanlo  graviorcs  siiiil,  i|iianto  a 
calliolico  canonu  scclndnnlnr.  Aliqtiid  cliain  indc 
cominemorcm,  cnjns  cgo  aucloritalc  non  tcneor,  scd 
lu  convinceris.  lii  Aclilius  scriplis  a  Leulio  ',  qnos 
tanqnain  Aclus  Aposlolornin  scriljil,  liabes  ila  posi- 
Inin  :  Eteniin  speciosa  ftgmeiila,  el  ostenlalio  siinulala, 
ct  coactio  visibilium,  nec  quideinex  propria  natura  pro- 
cedunt,  sed  ex  eo  hoiniiie  qui  per  se  ipsum  deterior  fu- 
ctus  est  per  seductionem.  Vide  queniadinodnin  liic,  et 
per  se  ipsum  dicit,  et  per  seditctionem.  Fuit  cnim  se- 
diictor  liominisdiabolus,  iion  nalura  peccalor,  sed  prior 
volnntate  peccalor.  Sed  qnia  cral  in  hominis  pole- 
slale  seduclori  non  conscniirc,  ideo  positum  est,  cl 
pcr  seipsum,  el  per  seductionem  :  ul  ineo  quod  posi- 
luin  est,  pcr  se  ipsum,  liberum  arbitriuin  ;  in  eo  vcro 
quod  posiluin  esl,  perseductionem,  intelligas  diabolum, 
non  o))pressoreni  invili,  scd  tenlalorem  voicntis. 

CAPUT  VH.  —  Proinde  quia  cgo  respondi,  ct 
qnantnm  potui  probavi  ea  qux  scripla  suiit  in  Libris 
sanclis  de  pcccaloribus  et  de  jnstis,  non  ad  diversi- 
lalem  naturariim,  sed  ad  distinctionem  merilorum 
pertinere,  in  quibus  merilis  non  necessitatem  nalura 
facit ;  sed  voiuntas  culpam ;  responde  lu  ad  illud 
quod  jam  interrogavi :  Si  Deo  nocere  niliil  potcrat, 
qiiarc  partem  suam,substaniiamsuam,  hoc  quod  ipse 
est,  polluendam  et  ligandam  dicnionibus  niiscucrit, 
quod  in  nuUa  divina  Scriptura  canonica  potueris  in- 
venire  :  si  autem  nocere  ei  polcrat,  non  Doum  incor- 
rnplibilem  colilis,  de  quo  Aiioslolns  dicil,  Regiauleni 
sc£Ctilorum  iinmorlali,  invisibili,  incorruplibili,  soli  Deo 
honor  el  gloria  in  scccula  sa;culorum{  I  Tiin.  i,  17  ).  De- 
iiiqiie  idem  dicit  :  Deus  hubitat  liicem  inaccessibilem 
{Ibid.w,  16  ).  Numquid  ad  illam  lucem  non  acce- 
dunt  sancli,  de  quibus  scriptum  csl,  Accediiead  eum, 
et  illuminamini  {  Psul.  xxxiii,  6  )  ?  Numquid  ad  illam 
iucem  non  accedunl  de  quibiis  dicitur,  Beati  mundo 
corde,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt  *  (  Maltk.  v,  8  )  ? 
Sed  quia  non  ad  eam  potcst  acccdcre,  iiisi  cui  Deus 
ipse  donaveiil  ut  accedat,  ideo  per  se  ipsain  inacces- 
sibilis  esl.  Nemo  enim  potesl  ad  eam  acccdere,  queni 
Deus  noluerit  ul  accedat  :  cui  aulem  donaverit,  ipse 
acccdei.  Qu".»modo  crgo  poterat  illa  gens  tenebrarum 
accederead  habilationem  Dei,  ubi  est  inaccessibilis 
Inx,  quo  non  accedit  nisi  cui  Deus  donaverit?  Aut  si 
diinnm  acceperat  a  Deo  ut  accederct,  ad  expugnan- 
duin  regnum  Dei  non  daret,  et  non  tiineret.  Si  autem 
donum  lale  non  dederat  ul  posset  accedere  ;  securus 
in  sno  regno  erat,  habitans  inaccessibilem  lucem: 
qnid  polerat  de  tenebrarnm  genle  metuere,  ut  ei  mi- 
sccret  partem  siiam  ,  snbstantiam  suam,  hoc  qiiod 
ipsc  est ,  ligandam,  premendam  ,  contnminandam  , 
ubi  non  solnm  miserabiliter  tenerelur  ,  sed  etiam 
lurpiicr  purgarctur  ?  Ut  enim  purgetur  inde  , 
dicilis  quod  audire    nefas  est,  sed  ad  vos  confun- 

•  in  viclorinis  codicibus  scribitur,  Levitio.  Apud  Am.  et  Er. 
Lentirio.  vide  infra,  librum  de  Fide  contra  ManicUaeos, 
cap.  5. 

'  Kr.  I.ngd.  Ven.  lov.,  nonmillis  bicomissis,  hanc  leclio- 
niMii  babcnt,  illumiiuimiin;  et  illud,  reali.  clc.    M. 


A.MCll.LO,  S.  AICUSTIM  jio 

dcndos  ct  f(irti;  salvandos  ,  taccrc  non  pohiu- 
iniis  :  iit  purgclur  iridc  pars  Dci,diciti8  iii  iiave  luci», 
quain  solern  appcllalis,  facientesinjiiriain  Crcatoriso- 
lis,  cl  ipsi  soli  qiicin  sic  di(  itis  faclum,  ubi  tanla  lur- 
piiiidocelebretur  :  dicilis  eiiiin  illic  posilum  Dcum, 
virlntes  suas  converlere  in  masculos,  ad  initandun 
concupisceiilias  d.cmonuin  feminarnm  ;  cl  eosdeiri 
riirsus  convcrlere  in  feminas,  ad  irrilandum  concu- 
pisceiilias  d:cmonurn  mascnlorum  ;  iit  cuni  (hcmoniis 
injiciunt  libidincm,  accciisis  iii  fornias  conliclas  a 
Dco,  rclaxcnlnr  niembra  eorum,  et  sic  evadat  pars 
Dei  qiia;  ibi  fueritcolligata.  Iloc  lanlum  opprobrinni, 
hor,  lanlum  sacrilegium  credere  ausi  estis,  cl  prrdi- 
cr.re  non  dnbitatis.  Ilaec  sunl  media  doctrinie  vcslra'. 
Finis  vcro  quis  est  ?  Qui^,  nisi  quia  non  potuil  Dcus 
totiini  piirgare?  Et  qnia  non  potuit,  factumm  inde 
dicilis  vcluileclorinmgciitilenebrarum,  ut  ibi  inictcr- 
num  daiiinelnr  qnod  purg.iri  non  poluit,  ct  iiihil  sna 
spontecomniisil.  Iia  ni  ul  deus  vcsier,  non  vcrus,  setJ 
ficlus,  nonalicnbi  constilutus,  sed  in  corde  vcsiro 
imaginalus,  partcm  suam  inisceat  infeliciler,  purgel 
turpiter,  damnct  crudeliter.  Ad  hccc  crgo  rcsponde, 
et  incipe  ab  illo  quod  dixi,  qunre  Deus  miscuil  islain 
partem  suarn,  cui  nihil  noccre  poterat ;  aut  si  poluit, 
quomodo  sit  incorruplibilis. 

CAPUT  YIII. —  Fel.  dixil  :  Crudelem  asseriiis 
Manich:cum  h?ec  dicenlem  :  deChrislo  quid  dicimns, 
qni  dixit,  Jte  in  ignem  ceternum  {  Matth.  xxv,  41  )  ? 

AuG.  dixit  :  Peccatoribus  hoc  dixiu 

Fel.  dixit :  Isli  peccniorcs  quare  non  purgali  sunl? 

Alg.  dixil  :  Quia  noluerurit. 

Fel.  dixit  :  Quia  noluerunt,  hoc  dixisli  ? 

AuG.  dixit  :  Hoc  dixi,  quia  noluerunl. 

Fei..  dixit :  Quare  noluernnt  ?  Estqui  non  vult  cu- 
rari  ?  csi  qui  non  vult  purgari  ?  est  qui  non  vull  illu- 
niinari  ?Quis  infiriiius  est  qui  non  vult  ad  sanitalein 
veiiire  ?  Sicrudele  esl  quod  .\Iauicli.xus  dixit,  quia 
aliqua  pars  Dei  qu3e  se  purgare  non  poluit,  iii  globo 
ligala  est  :  hoc  crudele  non  esl,  ut  Ctirislus  qui  dixit, 
Ego  propler  peccatores  veni ;  modo  ad  ignem  aeler- 
iium  illos  millal ,  cujus  nomen  porlaverunt  ?  Sed 
mandata,  credo,  non  potuerunt  complere.  Si  hoc  cru- 
dele  est,  crudelius  est  et  illud.  Si  illud  crudelius  esi, 
quia  Deus  illiis  non  poluit  purgare,  et  globo  ligavil  ; 
et  id  crudeliusvideturessc,  quos  Chrislus  non  poiuil 
purgare,  ad  ignem  selernum  miilere  :  hoc  mihi  San- 
ctilas  lua  exponat  de  ipsa  crudelitate. 

AuG.  dixit  :  Si  ea  quce  jam  dixi,  vel  intellexisses, 
vel  te  intelligere  falereris  (  fortassis  enini  non  haben- 
doquid  dicas,  finxisli  te  non  intelligerequod  aperlum 
est ),  isia  non  diceres.  Jam  enim  diximus  ei  probavi- 
mus  per  divinas  Scripluras,  esse  liberuin  arbilrium  : 
Deum  autcm  esse  liberi  arbilrii  jiislum  judicem,  re- 
muiieralorem  fidelium  eique  se  subjicienlium  etvo- 
lcntium  se  sanari,  dainnntorem  autem  superborum  cl 
impiorum.  Quiaergo  ad  peccatores  sanandos  venil, 
sanat  ulique  peccaia  confcssos,  sanal  pocnilenlcs : 
ncmincm  autem  pcenitcl  cum  alius  peccavit:  scd  si 
cst  pocnitentia  justa  et  verax,  unde  cl  ipsc  Donunus 


5il 


LlbEU  SECU.NDUS. 


U3 


dicil,  Nonveni  vocare  juttos,  $ed  peccalores  itt  poeni- 
tentiam  (  Mailh.  ix,  15)  ;  ipsa  poenilenlia  indical  iion 
alieniB  esse  nalurae,  sed  voluntalis  noslrae,  si  qnid 
forle  pcccainus.  Nani  si  alio  peccanle,  alium  poenilol, 
non  esl  isla  prudens,  sed  insaiia  poenileniia.  Seciin- 
duin  vos  auiem  nulla  peccaia  sunl.  Gens  eniin  leno- 
brarum  non  peccat,  quia  suani  nalurain  facit  :  nalu- 
ra  Incisnon  peccat.  quiaquod  facit,  facere  cogiiur. 
Nullum  ergo  invenis  pcccalum  quod  daninet  Deus, 
iiullum  iiivenis  peccalum  quod  pccnitenlia  possil 
sanari.  Si  aulem  poenilenlia  est,  et  culpaesl  :  sicul- 
pa  csl,  el  voluntas  esl :  si  volunlas  esl  in  peccando, 
nalura  non  esl  qu;e  cogal.  Sod  si  qiiid  iiilinniUUis 
paliiinlur,  qui  non  possunliinplorequod  volunt;  iinde 
Apo.',l(>lus  Pauliis  dicit,  Vid.o  aliam  lcgem  in  membris 
meis,  repugnanlem  tegi  menlis  mece,  et  captivantem  me 
in  tege  peccati,  qucc  est  in  membris  meis  (  Rom.  vii, 
25  )  :  nianifestum  est  hoc  venisse  de  traducc  priini 
peccati  Adam,  cl  de  consueludine  niala.  Nam  Iioilic- 
que '  libera  voluntate  faciunl  homines  consueludi- 
nem,  quam  ciim  fecerinl,  facile  superare  non  possunt : 
ipsi  ergosibi  dcse  ipsisfecerunt,  quod  conlraria  lex 
habilet  '  in  membris  eorum.  Sed  qiii  concipiiiiit  ti- 
inorem  Doi,  el  per  liberum  arbilrium  siibdunt  se 
sanandos  optimo  medico,  et  sicul  bono  curaiori,  ila  cl 
niisericordi  crealori,  pcr  Iiumilitatom  confessionis  el 
p<enitcnli3e  sanantur.  Snporbi  vcio  dicentes  so  jnslos, 
aut  dicendo  qiiia  iion  pcccaiil  ip-ii,  sed  aliiid  in  illis 
peccat,  etalia  nalura  de  illis  peccat,  peripsamsuper- 
biam  siiam  et  insanabiles  fiunt,  et  experiuntur  ju- 
stuin  jndicium  Dei,  qiii  supcrbis  resislil,  buinilibiis 
aiilein  dal  gratiam  (  Jacobi  iv,  6).  Non  est  ergo  in- 
dignum  ul  Deus  dical,  Ite  in  ignem  cetermim,  eisqui 
ejusmisericordiam  per  libeium  arbilriumrespuerunl : 
el  dicat,  Venite,  benedicti  Patris  mei,  percipite  re- 
gnum  (  Matth.  xxv,  41,  3i ),  eis  qui  per  libcrum  ar- 
bilrium  fidem  ejus  susccperunl,  pcccala  sua  confes- 
sl  sunt,  pGenitentiam  egerunt ,  displicucrunl  sibi 
quales  fuorunt,  etquales  per  eum  facli  suiil  illi  pl.i- 
cuerunt.  Tu  ergo  jam  ad  boc  quod  inlerrogavi  re- 
sponde  :  sed  impelrem  a  te,  ne  moras  superfluas  fa- 
ciamus  :  Si  Deo  nocere  iiibil  potorat,  qnare  huc  nos 
niisil  ?  Si  nocere  potorat,  non  est  incorrnpiibilis 
Doiis. 

C.\PUT  IX.  —  Fel.  dixit  :  Si  Doo  noccre  niiiil 
potcrat,  quare  hiic  Filium  suiim  misil? 

Atc.  dixil  :  Vidc  qiiemadmodum  semper  inlerro- 
gas,  el  ad  inlerrogala  rcspondorc  non  vis.  Audi  quod 
iiilcrrogisli ,  memenlo  lamen  to  ad  ea  qnrc  dico  non 
rospoiidere ,  me  autem  respondere.  Doo  nooerc  iiiliil 
potest  :  stt  tiliuin  snuin  misil ,  ut  carne  induerelnr, 
el  liominibus  appareret ,  peccatores  sanarot,  in  ipsa 
carne  pateretur  pro  nobis,  qiiain  sumpsit  ex  nobis. 
\n  sua  quippc  natura  pali  niliil  poieral ;  quia  in  prin- 
cipio  erai  Verbum,  el  Verbitm  erat  apud  Deum,  et  Deus 
^  erat  Verbum.  In  hac  nalura  ,  quia  Deus  erat  Verbuin, 
pati  nihil  ille  poteral.  Ul  autem  pati  pro  nobis  possei. 


Verbum  caro  faclum  esl,  el  liabilavit  in  nobit  (  Joan. 
1,  i,l'i).  Verbuin  caro  fuclum  cst ,  assumendo  car- 
neni,  non  nuilatum  in  carnoin  :  assiiinpsit  eniiii  hu- 
iiKinilatom,  non  ami^it  divinilalein.  Ilaquo  idoiii  Deus 
ot  idoin  bonid,  in  iiatura  Dei  a-qiialis  Palri,  in  natura 
hominis  factus  morlaiis,  in  iiobis,  pro  iiobis,  du 
nobis,  manens  quod  erat,  suscipiens  quod  non  erat, 
ut  liberaret  qnod  fecerat,  iion  quod  eral.  Non  csl 
ergi»  passio  Clirisli  ex  indigenlia ,  sed  ex  niiseri- 
cordia.  Pra-biiil  enim  exempliim  pali''nli;e  nobis  dc 
nobis,  id  esl  homini  de  honiine,  cariii  de  carne  : 
non  lamen  iii  illa  carne  ipsedeterior  factiis;  sed  caro 
iii  illo  nielior  facla  est.  P;irs  vero  dei  veslri,  nulla 
carne  assiimpla  (non  eniin  crat  in  genle  tenobrariim 
pro  qiia  paterelur),  descendil  ul  tenerctur,  ligaretur, 
pollueielur,  et  lurpius  quam  ligabatur  purgarctiir. 
Jani  eiiim  de  purgatione  ejiis  dixi.  ll:oc  omnia  qiianio 
iiidigniora  sunl ,  tanlo  utiqiic  faciliora  ad  inlelligeii- 
dum  quoniam  in  naiuram  Dei  isia  iion  cadunl.  El 
absit  a  pio  animo  atque  fideli  talia  de  Deo  credere, 
Deo  hono,  Deo  vero,  qualia  vos  credilis ;  iion  quem 
invonislis,  sed  qnem  (inxistis.  UesponJe  jain  nunc  : 
Si  Dco  nocorc  nihil  poterat,  pura  illa  subslanlia  ipsiiie, 
nulla  carnc  assnmpta  in  se  passura  ,  si  quid  passura 
erat,  non  in  carne  quain  susceperat,  quare  huc  missa 
esl  seciindum  veslra  vaniloquia? 

C.\PUT  X.  —  Fel.  dixit  :  Si  niliil  poterat  noceri 
Deo  a  parte  adversa,  et  Christo  nihil  poterat  noceri 
ab  adversa  natura ;  ad  quam  venit  Christus,  ul  eam 
liberaret?  Quia ,  ut  dicis,  propter  liberlatein  noslrani 
vcnit  :  ergo  in  caplivilalc  fuiiiius.  Si  in  caplivilate  to- 
nebamiir,  et  propteroa  Clirislus  venit,  ut  nos  libera- 
ret  dc  caplivitate,  qni  nos  tenebal  exlraneus  a  Deo 
erat,  aut  virtus  Dei.  Si  Dei  virtus  erat  qui  nos  lone- 
bat,  utquid  Cbrislum  niiltebal  ille  qiii  nos  lencbat  ? 
Si  in  ipsius  arbiirio  cnil  qiiando  vellet  diinittere  ,  ul- 
qiiid  Chrislus  crucifigilur  ?  Ncminem  auiem  LtcI 
Clirislum  crucifixiim.  Quid  illum  crucifixerunl?  Si 
Doi  virlusest,  niliil  nobis  noccbat.  Si  Dei  virluserai, 
non  fuimus  capti  apiid  illnm  :  sed  qiiasi  iios  cuiii 
noslro  priiicipe,  quasi  filius  cum  parenlibus,  non  au- 
tein  Uomani  ciim  Barbaris.  Non  oporlebal  ergo, 
quia  cum  virlulc  Dei  conslituti  erainus,  Doum  Filiiiin 
siiiim  niillere,  nl  dicaliir  qiiia  liber.ttor  nosler  veiiit. 
Si  p;irol  ergo  cum  virlntc  Doi  iios  consiitiitos  esse  : 
Aposlolus  dixit  ',  Chrislitn  nos  liber«vil  de  mnte' 
dicto  Legis ;  qitia  scriptum  est,  Malediclus  omnis  qni 
pcndet  in  tigno  (Gatat.  iii,  13;  Deut.  xxi ,  25). 
Iloc  eniin  Aposlolus  dicit.  Si  isle  qiii  maledicit 
omiies  qiii  pondoiit  in  ligno  ,  Dci  virtus  est  : 
Chrisliis  cnim  pcpcndit  in  ligno,  et  Apostoli  ipsius 
omiies  qui  addicli  sunl  pro  ipsiiis  pnrcepto  :  quis 
crgo  iste  est  qui  malcdicit  oinnein  qni  pendet  iii 
ligno? 

CAI'UT  XI.  —  AcG.  dixil  :  Quos  ClirisMis  redemit 
a  diabolo,  pcr  consensionem  siiani  loncbantiir  a  dia- 
bolo,  et  in  ejus  conditione  conslituti  erant  per  justuin 


'  Fr.  Lug<I.  ven.  l/)v.,  ho/lie.    M. 
•  In  Vi>s.,  qiiod  contra  cos  habilet. 


ven.,  f(/  tpostolus  di.rii,  adilila  vocula,  i</. 


543  ni-:  ACTIS  CUM  IKUCK 

\M  jiKlicium,  cui  scdiiconli  coiiscnscraiil  per  iiltcniiii 

aibilriiiin.  Sicul  aulcin  in  lioininis  polcslalc  fuil  dia- 

liolo  conscnlirc,  ul  caplivarclnr  ;  sic  in  ipsiiis  dialxili 

polosJalc  fiiil,  cuin  aiigclus  ossct,  poccarc,  nl  in  dc- 

lcrins  mnlarcliir.  iNiccaKir  orgo  angolus  por  iiljcriim 

arliilriiiin ,  suasil  pcccatum  homini  Iiaboiiti  lilioruin 

ail)ilrium  ;  ut  diaboliis  si  noluissct  non  pcccassct,  ci 

lioino  si  noluissct  non  conscnsisscl.  Cum  aulcm  jam 

ab  illo  cui  consonsorat  loncrclur,  non  qiiia  diaboliis 

aliquid  potuil ,  scd  quia  jusUiin  Dci  jiidicinm  fuil ,  ci 

ojus  legi  oblompcrare  noluil  :  qiiia  crgo  sic  invcnil 

Clirisliis  poccatorcs  sub  pcccalo,  redomit  connicnlos 

a  siiporliicnlc.  Quod  atilcin  iiiLogc  posilum  esl,  Ma- 

lediclus  omnis  qui  peudcl  in  ligno ;  uiidc  Apostoliis 

(licil,  Cliristus  nos  redemit  de  mulcdiclo  Lcgis,  factns 

/))o  nobis  malcdiclum ;  scriplum  est  enim ,  Mukdictns 

otnnis  qui  yendel  in  ligno  :  non  Lcgcm  rtpreliondil, 

scd  misericordiam  commcndavil.  Quia  enim  Adam 

prccaveral,  el  omiiis  illa  massa  ct  prop:tgo  peccaii 

malodicla  eral  ;   Dominus   aulem   cariicm  de    ipsa 

nnssi  suscipere  voluil,  ut  su^cipicndo  morlalilatom 

qu;o  de  poena  venerat ,  solverot  niortem ,  quod  de 

gialia  vcniebat  :  ideo  dicit  Lcx,  Maledictus  omnis  qui 

pendel  in  liqno.  Mors  cniin  ipsa  pendcbai  iii  liguo, 

qusD  mors  de  malcdicto  veniebat.  Qiiomodo  ergo  sus- 

cipiondo   mortom,  inlcrfecit  morlcm  ;  sic  suscipiendo 

nialcdictum ,  solvii  malcdiclum.  Uiido  et  Apostolus 

dicit,  Scientesquiavetus  liomo  uoster  simulconfixus  est 

cruci  cum  illo  {Rom.  vi,  6)  :  quia  de  vclcre  bomiiie 

iioslro,  id  esl,  de  sorlc  morlis,  qure  vcniebat  cx  me- 

rilo  ptccati,  suscipcrc  dignalus  est  canicm  ninrlalom 

de  virgine  Maria,  in  qiia  nobis  el  passionis  et  resiirro- 

clionis  prDcborcl  cxcmiilum  ;  passioiiis,  ad  firiiiandam 

poenilcnliam ;  resurrectionis,  ad  oxcitandain  spcin  : 

ut  duas  vitas  nobis  oslondorel  in  cariie,  qiiam  siisce- 

pit  de  vila  nostra  morlali,  unam  laboriosam,  allcram 

beatam  ;  laboriosam  ,  qiiam  tolerare  dobemus  ;  bea- 

tam,  quam  spcrare  dobemiis.  Toleramtis  aulem  labo- 

riosam   mcrito  poccaii  noslri  :   ille  auiem  oslendil 

eam  in  carne  sun,  '^ion  merilo  iniquitalis  sux,  sed 

onicio  misoricordi;«  su;r.  Nam  ul  noveris  bonam  esse 

Legcm,  quam  lu  rcprcbendcie  volnisti,  ipse  aposlolus 

Paiilus  quodain  loco  dixil  :  Lex  subintravil ,  ut  abun- 

daret  delictum.  .Adhnc  vidotiir  illam  rcprcbendcrc; 

sed  aiidi  qiiod  scqtiitiir  :  Ubi  autem,  iiiqiiit,  abnndnvil 

delictum,  superabnndavil  cl  gralia  {Id.  v,  20).  Dala  est 

enim  lex  siiperbis  liominibus,  et  viribus  siiis  loltim 

Iribuentibus,  nt  cuin  implerc  non  po-sent  logoin  da- 

laiii,   pr;evaricalores  iiiveiiircnlur,    et  facti  roi  stib 

lege,  potcreiit  misericordiam  a  Icgis  Condiloro.  Pn)- 

indo  paiilo  post  dicil  idem  aposiolns  :  Jtaqtie  lcx  qui- 

dem  sancta,  el  mandatum  sanctum,  el  justum,  et  bo- 

num.  Sod  ne  dicas  quia  de  alio  mandalo  dicit,  ul 

ostondal  qiiia  dc  illo  dicit,  dequo  paulo  anle  dixerat, 

Lex  mbintravit  ul  abundarel  deliclum;  stalim  sibi  op- 

posuii  qux'Slionem  :  Quod  ergo  bonum  ,  milii  factum 

est  mors  ?  Absit :  sed  peccatum  ,  ul  appareat  peccatum, 

per  bonum  milii  operalum  csl  niortem  {Id.  vii,  |2,  13). 

Eral  ciiim  peccat-jm ,  sed  iion  apparebat  peocalum  : 


MA.MCn.LO,  S.  AL'CISTINT  5U 

diil.i  osl  Icx  siipcibo,  fccil  conlra  legem,  el  ap- 
paruil  peccatiiiii  ,  quod  erat,  sed  non  apparcbai. 
Apparoiis  autcin  pcccatiim  liumiliavit  suporbum . 
biiiiiiliatus  stiiicrbus  faclus  ost  pa;iiilcii8  ,  de  |)0e- 
iiiicnlia  inipotiala  csl  misciioordia.  Audiiti  ergo 
quod  iiiternigasli,  rcsponde  qiiod  inlorrogo  :  Nibil 
nocore  poloral  gcns  lonobrarum  Deo;qiiare  buc  nii->it 
pirloin  siiam  miscondam  el  poliuoiidam  a  nanira 
d.imoniiin? 

CAI'L'T  XII.  —  Fel.  dixit:  Si  iii  arbitrio  noslro 
siimiis,  iicmo  ncmincm  cogat  :  quando  voluoro,  ero 
cbrislianiis.  Voluiilas  nobis  subjacel,  aul  cftiC  cbri- 
stiaiiuiii,  aiit  noii  csse. 

Ai;c.  d;x;t  :  Quia  voluntas  nobis  ailjacol,  manifo- 
sluni  esl,  ct  lioc  de  divinis  Scripluris  docui ;  qiiod 
coaclus  e-t  cliam  iiivitus  dicere,  etiam  ille  qiii  vos  iii 
islnm  iiidixil  crrorem.  Quod  aiitem  dicis,  Nemo  co- 
gatur,  quando  voluero,  ero  chrislianus  :  nemo  plane  te 
cogit;  qi'aiido  voliieris,  esto  :  quia  ex  vo'uiitale  tiia 
buc  veiiisli ,  et  ex  voluniate  tua  ista  disputasti.  Ci 
v;c  voluntati  malcn ,  si  mala  est ;  pax  boiia;  vo- 
luntati  ,  si  boiia  est.  Sive  autcm  inal  i  sil,  sivc 
bona  sit,  volunlas  est.  B^jnam  voluntatem  soquilur 
corona ,  malam  scquitur  poena.  Deus  judex  volun- 
lalum  esl,  creator  aulcm  nalurarum.  Si  ergo  putas 
cogi  le  ut  sis  chiistianus,  audi  a  nobis  oinnino  le 
non  cogi.  Cogita  potius  quae  audis  ,  peipondo,  in 
tua  volunlato  es  :  examina  ut  prudeiis ,  si  tamcn 
in  te  est  uila  prudentia  vel  humaiia  ,  utrum  ea 
qusc  dicla  sunt,  veritate  fulla  sinl ;  utriim  lii  ijjso  iii 
M;inicl»a[;i  veslri  defensione  defoceiis,  sicut  appaiol : 
etquando  volueris,  eslo  quod  nondu.ai  es,  et  dc-iiie 
esse  qiiod  es. 

CAFUT  XIII.  —  Fel.  dixil :  Ecce  jam  compcndive, 
ut  dixit  Sanctilas  tua  :  noc  cliarias  cumulomus  ' ,  si 
tibi  placet,  quod  petivi  pridein  ;  huc  veni ;  osicndc 
milii  vcritatcm,  ul  illud  quod  teneo ,  pareal  quia  ve- 
rilas  non  est ,  et  habcs  me  paralum  ad  credcndiim. 

AuG.  dixit  :  Jam  quidem  quod  tenes  ,  satis  apparel 
quia  veritas  non  cst.  Absit  enim  a  cordibus  vcrila- 
lem  qusereiitium  vol  tonenlium,  ut  credant  Dcum  sub- 
stantiam  suam  neccssitate  coactum  mersisse  d;cmo- 
num  nalunc  ligandam  atque  polluendam.  .\bsit  a  fide- 
libus  credore  Doum  ad  liberandam  substantiam  su;ijj) 
convorlere  se  in  masculos  contra  fcminas  ,  et  in  femi- 
nas  contra  masciilos  ad  eorum  concupiscentiam  irri- 
tandam.  Absit  a  fidelibus  credere  Dciim  subslaiiiiain 
suam,  quam  ipse  daemonibiis  mersit,  poslca  iii  a.'ter- 
niim  damiiare.  Iloc  crgo  qiiia  veritas  non  cst,  mani- 
festum  est.  Sod  qtiia  vis  tibi  pro  isia  falsitite  expulsa 
atque  convicla ,  patefien  verilalem,  si  quid  dc  cogiio- 
scenda  Hde  catholica  adhuc  movet ,  ab  inilio  Hdei  po- 
teris  erudiri.  Etciiim  aplum  perceplioni  veritatis  in- 
commuiabilis  facit  pia  fides  :  a  qua  fide  quisqiiis  iiici- 
pore  nolueril,  superbus  foris  remanobit,  etad  id  qii. 
tcndil,  vel  quo  viilt  pervenire,  perduci  non  potoril. 
Scd  quia  jam  illa  falsitas  manifesta  est,  anathema  l:il- 

•  Er.  Lugd.  ven.  el  l*v.,  omlssa  jnlerj  unctione,  sic  e- 
guiit.  Ina  ne  cliartas  cumutcnms.  M. 


I 


545 

siMiem  ,  ul  possis  incipcre  ai-.liis  essc  ad  cogiioscen- 

(lam  vcrilaleni. 

CAPUT  XIV.  —  Fel.  dixii  :  Ciim  appaiueril  milii, 
quia  mihi  non  appnivl,  quia  altera  milii  non  oslensa 
cst,  non  pitssum  anatiieniare. 

AiG.  dixit  :  AnailiemanJus  esl  crror  qui  dicit  cor- 
nipiibilem  Deum,  an  non  csl  analliemandus  ? 

Fel.  dixit :  Ilerum  dic. 

Alc.  dixit  :  Analliemandus  cst  crror  qni  dit  it  eor- 
ruilibilem  Dcum  ,  an  non  est  ai>atlicniai:dus? 

Fel.  dixit  :  Quairatur  si  dicit. 

Alg.  dixit:  Ego  lioc  interrogavi ,  Qiii  dicit  corru- 
piiliilem  Deum,  analhemandus  est,  an  non? 

Ff.l.  dixil  :  Qui  dieit  corruptibilem  Deuin  ,  ana- 
ibemaiidus  csi ;  lioc  mil.i  objicis? 

Alc.  dixit :  IIoc  interrogo. 

Fei.;  dixil  :  Corruplibilem  Deum  dicis ,  non  auiem 
quod  primo  dixisti ,  quia  pariem  suam  dodit  advci>a- 
riis? 

AiG.  dixit  :  Inlerim  quod  interrogo  rcsponde  :  Qiii 
dicU  corruplibilcm  Deumesse,  anathemjndus  cst,  an 
noii? 

Fel.  dixil  :  Valde. 

Aic.  dixit  :  Qui  dicit  coiTuplibilem  ossc  naliiram 
el  snbslaniiam  Dei,  analbeinandus  cst,  an  non  ? 

Fel.  dixit  :  Non  intellexi  quod  dixisli. 

Alg.  dixit  :  IIoc  dico  quod  omnis  liomo  iiitclligit, 
qiii  non  sc  fiugit  non  intolligere  :  Naturam  ct  sub- 
sianliam  Dei ,  id  esl ,  illiid  ipsum  quidquid  cst  Deiis, 
qui  dicit  esse  corrupiibilcm  ,  anathemandus  est ,  an 

11011  ? 

Fel.  dixii  :  Eiiam  anathemandus  est ,  si  probalum 
fucrit  cssc  verum. 

Alg.  dixit  :  Noudiim  tibi  dixi  ,  qiiia  Manichxus  di- 
cil  corruplibilem  natuiam  Dei ;  scd  hoc  tibi  dixi,  quia 
qiiieuuique  hoc  dicil ,  aiialbcmandiis  esl. 

Fel.  dixit  :  Et  cgo  re5.pondi,  Eliam. 

CAPLT  XV.  —  Alg.  dixit :  Pars  illa  qiKTe  tenebra- 
iiim  genti  mixla  cst,  dc  Dei  nalura  esl ,  an  de  aliipia 
alia  natura? 

Fel.  dixil  :  Dc  Dei. 

Alg.  dixil :  Quod  de  Dci  nalura  cst ,  lijc  esl  quod 
Dcis,  an  aliud  quid  quod  iion  esl  Deus? 

Fel.  dixit  :  Ita  esl  :  quod  de  Deo  esl,  Dcus  e4, 
sccundnm  quod  scriplum  e^t  :  Liix  Incet  in  tcitebiis , 
et  tenebrce  cam  non  coinpreliendeiunl  {loan.  i ,  5).  Dciis 
eiiiin  lunien  cst ,  el  tenebrce  in  eo  uon  sunt  (I  Joun. 
1.  5j. 

Auc.  dixit  :  Bene  respondisti ,  qiiia  el  qnidqnid  de 
Dei  naliira  est,  Deus  est,  etDeus  lnx  est,  et  lenebr.-e 
in  co  non  suul ,  et  lalis  lux  luxit  in  tcnebris  ,  cl  lene- 
brx  eam  non  comprchcndcrunt.  \ideamus  crgo  uiruin 
Manichxus  parlem  Dei  non  dicat  esse  comprebensain 
a  tcnebris,  non  clian>  teneri  ligatam  ,  non  etiain  ma- 
cuiatam  et  poliulam,  sic  ut  imligeat  miscricordia  libe- 
ratoris  et  piirgaloris.  Si  autem  b:cc  dicit,  secuiidiiin 
le  eliam  ,  ct  secundum  veras  confessiones  tuas ,  aiia- 
llicinandus  cst;  qnia  parlcm  Dei  cl  naturam  Dei,  quod 
esl  inse  Deus,  dicit  coinpiehciisam  a  lcncbris  et  liga- 


LIIiEU  SECl  NDllS.  .116 

lam  ct  polliiiam  :  quod  tu  ipsc  seciiniliim  Evangeliuin 
loiiuens  iion  potuisti  diccro;  sed  verum  dixisli ,  qiiia 
tnx  (uccl  in  tcnebris ,  et  lcnebra:  enni  non  coinprclieniic- 
runt.  Minicli.vus  orgo  aiiatbcmandiis  ,  qiii  di\it,  ipiia 
lii\  lenebrala  est  in  loncbris ,  cl  tenebr.o  oam  coin- 
prelieiiderunt. 

Fel.  dixil  :  Sed  et  qiii  polluilur ,  cl  qui  lcnelur , 
liberatur;  ot  nos  si  polluli  siiinus,  miindamur. 

Aic.  dixit  :  Sed  lioc  de  Dei  iiatura  non  reclc  dici- 
tur,  sed  dc  illa  qu;v  jiollui  potest,  recle  dicitur  :  qiiia 
polluitur  et  mundalnr  :  de  illa  vcro  qu:e  pollui  iion 
potest,  videsciim  (iiianlo  sacrilogio  dioalur,  Polluiliir 
ct  miindattir;  maxime  (|uia  sic  dioilis  qiianKlaiii  Doi 
parlem  ossc  pollutam  ,  ut  proplerca  ligeliir  iii  ;vier- 
niim  globo  tenebrarum ,  quia  non  poiuit  niuiidari. 
Ilocqui  non  anatbcmat,  falsiim  paiilo  ante  res|)ondit, 
qiiia  nmnis  qui  dicit  corruplibilem  Dcuin  ,  anathc- 
mandiis  est. 

CAPUT  XVI.  —  Fel.  dixil :  IIoc  qiiod  dixit  S.in- 
clilas  tua  ,  quia  pars  qux  se  noii  miindavil  ab  coiii- 
quinationc  genlis  tciicbrarnm  :  ct  sic  dicit  Mani- 
cIi;kus,  qnia  non  sunt  missi  in  rcgniim  Dei.  Iloc  onin 
asscris  lu  ,  quia  damiiati  siinl  :  si'd  Manichxuis  ncn 
Iiocdicil,  qiiia  damnati  sunt ' ,  sed  ad  cuslodiam  po- 
.sili  sunt  illius  gcntis  lcncbrarum. 

AiG.  dixil :  De  ista  parle  lecum  ago ,  qiiain  diois 
pollutam  purgari  :  poslca  si  opus  luerit ,  de  illa  qii;e 
ligitur  in  globo  ejus.  Iiilcrim  quae  purgalur,  polluta 
erat. 

Fel.  dixil  :  Qux  polluilur,  et  mundatur. 

Alg.  dixit  :  Qiii  crgo  dicit  naturam  Dei  et  substan- 

tiam  Dei,  ct  id  quod  Dcus  cst,  posse  pollui,  ligari,  in- 

qiiinari  a  gcnte  tenebrarum,  non  cst  anathcmandus? 

Fel.  dixit  :  Christus  unde  nos  niundavit?  uadc 

nos  liberavit? 

Alg.  dixil  :  Cbrislus  iion  parlem  Dci,  non  natii- 
ram  Dei  liberavit ;  sed  facturam  quam  fccit ,  in  pcc- 
oalum  cadentem  pcr  libcrum  arbitrium  ,  sua  miseri- 
cordia  liberavit.  Eam  rem  mundavit  qin-  pollui  potc- 
rat,  eam  rem  libcravit  qu;e  capiivari  poieial,  cam 
rem  sanavit  qiire  infirmari  poterat.  Modo  autem  de 
Deo ,  de  natura  Dci ,  dc  subslantia  Dei ,  de  co  qiiod 
Deiis  est  loquimur  :  pot.  rat  pollui,  an  non  poieral? 

CAPUT  XVII. —  FicL.  dixit  :  Anima  nosira  ex  Deo 
ost ,  qu:e  pollula  Cst?  Si  iion  esl  ex  Deo ,  iit(|iiid  pro 
illa  Christus  crucilixus  cst?  Si  crgo  paret  qiiia  Chri- 
slus  propter  animain  noslram  cruc  ifixus  est ,  pant 
quia  ex  Deo  est ,  et  polluia  eiai,  et  ipse  eam  mmi- 
davii. 

Aug.  dixit  :  Ego  non  solum  aniinam ,  scd  el  corpiis 
nostrum  el  omnem  crealuram  et  spiriliialem  et  cor- 
poralcm  ex  Deo  esse  dico  :  quia  lioc  Iiabei  callniliea 
fidos.  Sed  aliud  cst  quod  de  se  Peiis  gcnuii  ,  qiind 
hoc  est  qiiod  ipso;  aliudaulem  qiiod  fei  it  Deiis.  Quod 
Deus  genuil,  a;qiialc  est  P;ilri  :  quod  Di  us  fi-cil  ,  iidn 
e>t  xquale  condiluin  condiiori.  Alicd  nulcm  dicimus 
cx  Deo  essc,  quod  melius  diciliir  dc  Deo  csse,  ([ui^ 


'  lij  vss.,  sed  xianichcBus  lioc  dicit,  qiiia  non  danviau 
siiU. 


;i7 


DK  ACTIS  CUM  FELICE  MANICII/EO,  S.  AUGIJSTIM  548 


Ihk;  osl  (1110(1  i|).sc,  sicul  iinigcniliis  Kiliiis  ,  siciit  Vcr- 
l)uiii  cjus  pcr  (iiiod  f:icla  siiiil  oinnia  {Joan.  i  ,  3)   : 
alia  vero  sic  diciinus  cx  Dco,  (luia  dixil,  el  lacla  sunl; 
ni:uidavit,  cl  conslitul:»  sunl  (Psat.  cxlvmi,  5).  Ilinc 
cst  ;\iiiina  ,  cx  liis  (iu:r  fccit  Dous,  iion  illud  (inod  de 
sc  gcnuil  Dcus.  ld(;o  Vcrbiiin  iiuod  dc  sc  gciiuit ,  pol- 
liii  nou  potuit,  nccpotcst,  nec  poteril.  Anima  vcro 
qiKim  fecit  rcctricem  corporis  ,  ut  sei  virct  supcriori , 
(ioiniii.ircliir  infcriori,  id  est,  servirctDeo,  domina- 
reliir  corp :)ri ,  coiilcinpt:»  Dci  lcgc  pcr  pcccaliim  pol- 
hila  csl;  Dcus  aulcni  niisericordiam  pracstans  liis  (luj; 
f(!cit,  misit  Filium  pcr  qiicm  fecil ,  et  per  illum  refc- 
cil.  Qiiaiido  condcnduin  crat  quod  non  crat,  pcr  Vcr- 
l)uin  condiluin  cst  :  quando  relicicndum  cral  quod 
dcpravalum  fucrat,  suscep'-a  est  inde  crealura  de  vir- 
ginc  Maria,  ut  per  id  quod  erat  liomo,  demonslrare- 
tur  liomini  et  quid  suslimndum  et  quid  sperandum 
esscl.  Ilaque  natura  Verlii ,  substanlia  unigeniti  Filii 
Dci  nihil  passa  esl  vel  a  perseculoribus  Jud.cis,  vcl 
a  diabolo  angelo  malo  persequenle.  Sed  quia  induit 
se  cariic  ,  induil  sc  re  morlali,  re  passibili ,  re  mula- 
bili ,  in  eo  quod  se  indiiil ,  passus  est  quidquid  voluit 
ad  exeinpluin  palienlia) ,  et  reformavit  lioc  ad  exem- 
pluin  juslitiae.  Tu  modo  dic  mihi  de  Dci  p;irte,  quod 
Deus  est.  utruni  pollui  possit,  an  non.  Si  polest,  noii 
est  incommulabilis  Deus;  el  qui  hoc  dicil,  anathe- 
niandus  est  :  si  autem  non  polest ,  vides  analbcman- 
diim  esse  Manichsum  ,  qui  dicit  parlem  Dei ,  naturam 
Dei,  id  quod  est  Deus,  venisse  huc  puram  ad  geniem 
lenebrarum  ligatam  alque  pollulam,  ut  iiidigeat  solvi 
ac  mundari. 

CAPUT  XVIII.  —  Fel.  dlxit :  Hoc  lu  di.\isli  de 
aniina,  quia  ex  Deo  non  est. 

AuG.  dixit  :  non  dixi ;  sed  dixi  quia  ex  Deo  est, 
tanquam  a  Deo  facta,  non  tanquam  a  Deo  naia. 

Fel.  dixit :  Dixisti  de  anima  quia  non  est  cx  Dco, 
sed  factura  Dei ,  quia  sine  Deo  nihil  est :  hoc  eniia 
dicis  tu,  et  non  vis  asseverare  quia  ex  Deo  csi 
aiiim.i. 
AuG.  dixit :  a  Deo  est,  sed  facta  est  a  Deo. 
Fel.  dixil  :  Aut  facla ,  aut  missa,  aut  dala ,  cx 
Deo  est.  Ergo  si  ex  Deo  est ,  et  pollula  est,  et  vcnit 
Clirisius  eam  liberare  de  pollulione;  quid  culpas  .Ma- 
nichseum  ? 

AuG.  dixit  :  Quia  ego  dico  aniniam  non  naluram 
Dei,  sed  factam  a  Deo,  per  liberum  arbitrium  pcc- 
casse,  ct  peccalo  csse  pollutam,  et  per  Dei  misericor- 
diain  in  poenilentia  liberalam  :  lu  autem  ipsam  nalu- 
ram  Dci,  qiiod  Deus  csl,  Dcum  de  Dco  dicis  in  gente 
lenebraruni  caplum  alque  pollulum  :  el  mullum  iiiler- 
esl  inter  id  quod  de  se  Dcus  genuit,  et  quod  fecit  iion 
de  se,  sed  ex  niliilo,  id  est,  cum  omnino  non  esset,  a 
Deo  accepit  ut  esset,  id  est,  ul  instilueretur. 
Fel.  dixit :  Ergo  pars  Dei  est. 
AuG.  dixit  :  Jam  tibi  dictum  est,  non  est  pars  Dei  : 
et  accipe  quomodo  intelligas  Deum  omnipotenlem  fa- 
ctorem.  Oinnia  quae  riunt,elquodquisquefacit,autde 
se  est,  aut  ex  aliquo,  aul  ex  nihilo.  Hoino  quia  non  est 
omnipolens,  de  se  filium  facit :  ex  aliquo,  sicul  arlifex 


cx  ligno  arcain.cx  argcnlo  vasculum.  Potuit  enim  facere 
vasculuin,scdiion  poliiiifaccreargcnlum  :  potuit  facere 
arcam,  scd  non  poluit  facerc  lignum.  Ex  iiihilo  aulcm, 
ex  eo  qiiod  prorsus  non  est  faccrc  ul  sit ,  niillus  lio- 
minuin  polcsl.  Dcus  aulcni  qiiia  oinnipotcns  est,  et 
dc  sc  Filium  gcnuit,  ct  cx  niliilo  inundum  fccit,  et  ez 
liino  honiinem  formavit  :  ut  pcr  istas  Ires  potentias 
oslendcrct  clTifClioncm  suam  in  omnibus  valcnlein. 
Qiii '  dc  sc  quod  fccit,  nec  fccissc  diccndus  esl,  sed 
gcnuibse.  Qu(;d  autcm  cx  aliquo,  sicut  de  lerra  liomi- 
nem,  non  sic  fccit  honiincm  de  lerra,  utalius  ci  fecc- 
rit  ipsam  lerram  undc  laccrct  liominem  ,  quomodo 
fecit  Dcus  argcnlum  argcntario  unde  faccrct  vascii- 
lum  :  sed  ipse  fecit ,  ei  quod  non  ciat  ut  essct,  et 
quod  inde  rursus  csset,  quod  jam  ipse  cx  niliilo  crca- 
verat  ut  esset.  Sic  ergo  corpus,  sic  aniina,  sic  iniclli- 
gitur  universa  creatura  factaa  Deo;  non  genin  dc  Dco, 
ut  hoc  sil  quod  Dcus.  Proiiidc  modo  fortc  digcs  quid 
lciieas ,  et  quid  respiias.  Eligc  quid  sit  niclius.  Qiio- 
niain  videnius  mulia  inulabilia  ,  et  ipsa  lanien  bon.i, 
quamvis  mutabilia ;  miilla  morlalia,  et  ipsa   taincn 
bona,  qiiamvis  mortalia  :  boiiuin  auteni  oinnino  in- 
commiilabile  ipse  Deus  cst :  quid  inelius  sil  libi  lciierc, 
clige;  Deum  mulabilem  esse,  aii  qiiod  focii  Dcus  inu- 
labile  esse?  Quia  necesse  esl  iit  unum  dc  diiobns  di- 
cas.  Si  nolueris  admitlere  id  qiiod  fecit  Dcus  csse 
inulabile,  reslat  ut  dicas  ipsum  Dcum  cssc  miilabi- 
lcni.  Ut  aulem  ab  hoc  sacrilcgio  te  piirges,  ct  ab  hac 
Llasphemia,  ne  dicas  substantiam  Dci  cssc  mulabilcin ; 
quare  non  concedis  Deum  qui  vcre  est,  ct  incommu- 
labilis  est,  quia  ipse  cliam  dixil,  Ego  sum  qui  suni 
{Exod.  ni,  14),  focisse  oninia  bona,  scd  non  sibi  pai ia  ? 
Proindc  quia  ipse  incominulabilis  est,  non  esl  iniruin 
si  quod  fecit,  quia  ei  a^quaic  non  est,  non  esl  iiicom  - 
mutabilc,  sed  mutabilc.  Idcoet  pcr  libcrum.nrbilriiini 
poccarc  cl  pollui  potuii,  et  pcr  cjus  niiscricoidi;im  ii- 
bcrari. 

CAPUT  XIX.  — -  Fel.  dixit  :  Dixisli  homincin  fc- 
cisse  sibi  filium  :  nibil  intercst  inler  patrcin  et  fi- 
liuin.  Qiiia  hoc  crgo  prolulit  Sanclilas  liia ,  ct 
cgo  rcspondco  quia  Deus  ct  quac  facii ,  acqualia  suni 
sibi. 

AuG.  dixit  :  Quod  inlclligerc  noluisli,  quia  Iiomo 
tum  lilium  fiicil,  non  facore  proprio  dioilur,  sed  pro- 
prie  gcncrare  dicilur  :  sic  et  Dciis  Filiiiin  unicuin  gc- 
nnii,  dixi  tibi,  non  fecit.  Fccit  aulcm  illiid  quod 
ooquale  ei  non  est  :  qiiod  aulem  gcnuit,  .Tquaie  illi 
csl.  Ilaquc  cligc  tihi ,  utruin  vclis  dicere  iniitabileni 
Dci  faclurain,  an  mulf.bilom  Dei  naluram. 

Fel.  dixit  :  Quomodo  Deus  immulabilis  cst,  sinii- 
liicr  queni  genuil,  immutabilis  est ;  et  qiiod  focil ,  si 
dc  ipsiiis  natura  esl,  non  miitatur  (sed  de  niliilo  fecii, 
quia  opus  non  mulalur*). 

AuG.  dixit  :  Sed  jam  libi  diclum  csl  qnia  qurd 
fecit,  non  de  ipsius  nalura  est;  sed  ex  niliilo  fccil, 
quia  omnipotens  cst.  Non  erat,  ct  fecit,  iion  de  se, 


'  Er.  I.ugd.  ven.  Lox.,  quia.    M. 

*  id  parenlbcsi  inclusum  abcst  a  nostri(  Mss. 


I 


543 


LIBKR  SE( 


iiun  tle  aliqiia  re  (inMiii    ip,L'   iioii  fooeral ,  seJ  ex 
iiiliilo. 

Fel.  dixil  :  Ego  non  lioc  liixi  :  scd  dixi,  qiiia  Deus 
iniiiiiilabilis  esl,  ct  qnud  gcnuit  inunulabilc  cst ,  cl 
quod  recil  iiiinuitabile  est.  Noii  dixi,  undc  illud  fecit  : 
iiuii  huc  quxsivi,  uiide  recerit. 

Auc.  dixit :  Sed  a  me  audisli  quod  non  qua.'sisli,  ut 
jain  desincres  stulta  loqui.  Omnipotciis  Deus  et  dc  se 
poluit  generare ,  et  de  nihilo  faccre ,  ct  ex  co  quod 
jain  fcccrat,  aliquid  formare  :  de  se,  Filium  ;rqualein 
hibi ;  de  niliilo,  muiulum  et  uiiivers;uii  creaiiiram  ;  ex 
aliquo,  de  tcrra  homiiicm  :  quia  omnipolens  csl.  Quod 
(Tgo  de  se  ipso  est,  pullui  nuii(|uain  polest,  qiiomodo 
nec  ipsc  :  quod  autem  ab  illu  faclum  csl,  non  de  illo, 
el  polliii  potesl  per  libcrum  arbilrium,  ct  mundari 
per  ipsius  misericordiam  ,  condeinnando  (]iiod  pecca- 
vit,  et  agnoscendo  qiii  euin  creavit.  Tu  vero  qni  paii- 
io  ante  dixisti  quia  qui  Dei  partein  corruplibilem  et 
contaminabilem  dicit,  anallicmandus  cst,  ncgare  au- 
loni  non  poles  Manichxum  dixisse  quod  pars  Dci  in 
genle  tcnebrarum  comprchensa  atque  pollula  est,  et 
iiis  euin  verbis  blasphemasse  apparet,  itu  ut  pejus 
bl:isphcmare  forle  non  possct ;  aut  anathema  illum 
lalia  diccnleni,  aul  tu  cuni  illo  analbemandus  es  et 
abjiciendus. 

CAPUT  XX.  —  Fel.  dixit :  Manichxus  dicit  quia 
poUula  est  pars  Dei ;  et  Chrislus  dicil  quia  polluU 
est  aninia,  et  venit  liberare  illam  de  pollulione. 

Aic.  dixit  .  Sed  anima  non  cst  p.irs  Dei.  Nam  jam 
lu  cuiifessus  es  quia  Manicbxus  dixit  pollulam  par- 
lein  Dei  :  nos  autcm  polliilain  dicimus  aniniam  ex 
voluiilaie  peccati ;  non  esse  aulem  animam  parleni 
Dei,  noii  de  Dco  geniiam,  sed  a  Deo  faciani.  Sic  ergo 
diciiur  aniina  ex  Dco,  quomodo  diciuir  aliquod  opus 
rubri  ex  artificio  ejus,  vcl  ex  ipso  factum,  non  lamcn 
de  ipso  genitum  ,  sicut  filius  ejus.  Tu  ergo  quia  jam 
confessus  es  Manichxum  dixisse  poUui  pai  tem  Dei , 
el  jamdudum  dixisti  analliemandum  qui  dicit  corru- 
piibilcin  vel  contaminabile  nDcum.vel  naluram  ejiis; 
jain  anathemasii,  quod  iioi.  vis  falcri.  Hoc  enim  qiiod 
dixisii,  quia  polluilur  et  quia  mundalur,  lioc  ipsiiin 
quod  dicis,  Miindalur,  expressisli  quia  poIluilur;et 
iion  liabcs  undc  evadas  :  et  Manichxus  *,  ct  iii  dixi^li 
quia  polluitur  pars  Dei.  Anathema  crgo  MaHiclixuni, 
aut  aiiatlicmandiis  es  cum  Manichxo. 

Fel.  dixil :  Ego  non  a  Manichxodidici  qula  pollula 
esl  pars  Dei;  sed  a  Chrislo  didici  quia  propler  ani- 
iiiaiii  veiiit  qux  polluia  erat. 

AuG.  dixit  :  A  Christo  non  didicisli  quia  anima  pars 
Pei  est. 

Fel.  diiit  :  A  Christo  didici  quia  anima  ex  Deo 
est. 

Auc.  dixit  :  Et  nos  didicimus  qiiia  aiiima  cx  Des 
csi,  sed  non  cst  pars  Dei.  Sic  esl  cnim  aniiiia  cx  Dco, 
qooni^o  factura  cx  ariiCce;  iion  dc  Deo,  sicui  filius 
do  paire. 


'  Ei   l.ugd.  et  vcn.,  mde  evudat  nicmichcnii.  l.ov.,  eva- 
d'jt .  .ibeci,  et  Vuuichxui.  u. 


;UNDUS.  tso 

Ffl.  di.\il  :  De  pollutione  aginius  r  si  polliila  csl 
aniina  (pix  cx  Deo  est,  ot  polcsl  piirgari  a  Cliri^lo , 
qui  pro  illa  venit;  et  illa  pais  Dei  qiiam  Manichaus 
dicit ,  pollui  polest  ct  inundari  |)er  mandalum  ipsius 
Dei. 

AiG.  dixit :  Ecce  iterum  dicis  parlem  Dei  pollutam 
piirgari,  ot  paulo  antc  dixeras  analhcnianduiii  csse 
qui  illam  dicit  corruplibilem  :  modo  dicis  quia  pollui 
poluit;  ct  dicis  quia  mundari  potest,  ul  confirmes 
quia  pollui  poluit.  lioc  iios  de  parlc  Dci  non  dieimus  : 
sed  de  aninia  di(  iinus ;  quia  taiiquam  opus  ojus  cx 
ipsoest,  noii  tanquam  proles  de  ipso.  Redi  crgo  ad  id 
quod  dicis,  el  disccrne  quod  dicimus.  Aniina  iiec  Deus 
est,  nec  pars  Doi.  Tu  autein  Manichxum  dicis  dixisse 
pollui  parteni  Dci ,  quam  dicit  purgari ,  ul  confirincl 
quia  polluitur.  Reslat  orgo  ul  eum  analheines,  aut  isla 
sentiens  aiiaihemcris. 

CAPUT  XXi.  —  Fel.  dixii  :  Periinct  ad  Doiiin 
anima  qiix  per  peccatuin  coinqiiinala  csi,  an  noii? 

AuG.  dixit  :  Perlinel,  sed  noii  csi  pars  ejiis. 

Fel.  dixit  :  Non  lioc  interrogavi. 

AuG.  dixit :  Et  quid  intcrrogasti? 

Fel.  dixil :  Pertinel  ad  Dcum,  an  non  perlinct? 

Auc.  dixit  :  Jam  dixi,  elquia  pcrlinel,  et  quomodo 
pertinet. 

Fel.  dixit  :  Ego  quxro  uirum  vere  est  ex  Dco. 

AuG.  dixit  :  Ex  Deo,  non  de  Deo. 

Fel.  diiit :  Si  iiiliil  pecccalum  est ,  et  aniina  cx 
Deo  esl,  ei  polluta  est,  ct  veiiit  Chrisius  liberaro  eair., 
et  eam  liberavit  a  peccalo,  quid  culpamus  Mani- 
chxuin,  qui  dicii  pariein  Dei  poUutam  esse,  et  itei  uin 
niundari? 

AuG.  dixit  :  Quia  jam  confessus  cs  Manichxum 
dixisse  partem  Dei  esse  pollulain  ,  et  dicis  non  esse 
peccatum  lalem  blasphemiam  in  Deum  effuiidere  :  no» 
autem  diciinus  quidem  pcccasse  animam  per  liberum 
arbilriuin ,  et  poenitendo  purgari  per  niisericordiam 
Crealoris  sui ;  quia  non  est  ex  Dco  tanqiiam  parscjus, 
vcl  tanquam  prolesejus;  sed  ex  Deovel  a  Dco  facia  esi, 
lanquam  opus  ejus  :  quid  intersit  intor  nostram  fideiii 
elvestrain  perfidiam,  omnibus  manifcslum  est.  itaqiie 
secundum  verba  tua  superiora  ,  quia  concessisli  ana- 
themandum  cum  qui  dicil  corruplibilcm  naluram  Dci, 
qiiod  et  .Maniclixuin  diccre  manifcstum  est ,  quia  iio- 
Iiiisli  ut  essol  a  le  analhcmalus,  eriscum  illo  anaihc- 
inaius. 

CAPU T  XXII.  —  Post  lixc  ciim  niultis  verbis  in- 
ter  se  agerenl  : 

Fel.  dixit :  Dic  jam  tu,  quid  vis  faciam  ? 

Auc.  dixit  :  Ut  analhemcs  Maniolixum,  cujiis  siinl 
laiilx  islx  blasphemix.  Sed  si  ex  aniino  facis,  lunr 
fac  ;  neino  eniin  le  cogil  invilum. 

Fel.  dixit :  Dcus  videt  si  ex  animo  facio  ;  non  ciiim 
homo  potest  videre  :  sed  hoc  peto,  ul  confirincs  iiie. 

Auc.  dixit  :  In  quo  vis  ul  te  confirmem  ? 

Fel.  dixit  :  Prior  lu  anallicma,  ul  ct  cgo  posto 
anathcmcm. 

AuG.  dixit  :  Ecce  eliam  manu  mca  scribo;  volo 
enim  ut  ct  tu  manu  tua  scribas. 


'jM  I)K  N\TI,'U\  [{D.NI  CONTIIA 

Fi.i..  ili.vil  :  Se>l  ^ic  ;uiuili(riiii,  iil  siiridiiii  iiisiiin 
(|ni  iii  Maiiiclixo  luil,  el  |>cr  ciuit  ii>lalociiluscbt,aiiu- 
lliciiics. 

Aii;^iislimis  acccpla  cliarla  8(ri|isil  lia:c  vcrlia  :  Au- 
giislimis  c[)isc()|iiis  K(clcsi;i;  c;illi()li(;c  jairi  aiiailic- 
iiiavi  Maiii(-ii;cum  (;l  (loclriiiaiii  cjiis  ,  cl  spiriliiiu  (|iii 
per  euiii  lam  cxsccrabiles  Ijlasphcinias  loculns  esl, 
qiiia  spiritus  scduclor  crat,  lioii  vcrilalis,  scd  ncl;indi 
crroris;  cl  miiic  aiiallicnio  sujira  diclum  Maniclia;uni 
cl  spiriliiin  crroris  ipsius. 

Kl  ciiin  caiiidcin  cliarlam  Fclici  dcdisset,  etiam  illc. 
niami  siia  Ii;j;c  vcrba  scripsit  :  Ego  Felix  (pii  Maiii- 


MAMCII/liOS.  S.  AU(JUSTINl  551 

( li  10  crcdidcram,  iiuiic  analhemo  ciirn.  ct  doclriiiam 
ipsiiis,  ct  Kpiriliim  scduclorciii  (pii  in  iljo  fuil ,  rpij 
dixil  Dcuin  parlcm  suam  gciili  lcncbrarum  miscuitsc, 
cl  cain  tani  turpilcr  libcrare  ,  ut  virtules  suas  trant- 
(i(,Mirarct  in  fcininiisconlia  iiiasculina,  ct  ipsas  lierui  1 
iii  iii:tS(ulos  coiilia  fciiiinina  du;inoiiia,  ila  ut  \K)iiU:u 
rcliqiiias  ipsius  surt  pnrlis  conligal  in  .Tlcrnum  glolu 
tcncbrariim.  II;is  oniiies  ct  ca;leras  bbispliemias  M;»- 
nicluci  analliciiio. 

Aiigiisliiiuscpi>copiis,  bis  iii  ecclcsia  corain  p(.|)ii|.» 
Ccslis  subscripsi. 

Fclix  liis  Gcslis  siibscripsi. 


IN   OPUSCULUM  SUBSEQUENS, 

Yidelib.  2,  cap.  9,   Rctractationum,   tom.  1,   col.  63V  ,  a  ver6i«,  Liber  de  Natura  Boni , 
usqiie  ad  verha,  Dcus  cst  M. 


S.  AUREI.II  .aUGUSTINl 

HIPPONENSIS  EPISGOPi 


ATURABONI 

CONTRA  MANICHiEOS 

%\i)(x  \m\$ '"'. 


s^-S^-Oc 


CAPUT  PRIMUM. —  Deusstmmumhonumelmcom- 
mutabile^a  quo  cwlera  omnia  bona  spiritualiaet  corpora- 
lia.  Suinmoni  bonuin  qiio  snperius  non  est,  Deus  esl : 
ac  pcr  hocinconniiulabile  bomim  est ;  ideo  verea;lcr- 
num  ,  et  vcre  immorlale.  Ca;lera  oinnia  bnna  iioii 
nisi  ab  illo  sunl  ,  sed  non  de  illo.  De  illo  eoim  quod 
est ,  lioc  quod  ijise  est :  ab  illo  aulem  qu.K  facta  sunt , 
non  sunt  quod  ipse.  Ac  per  hoc  si  solus  ipsc  incom- 
niuiabilis  ,  omnia  qusc  fecit ,  quia  ex  nihilo  fecit , 
muiabilia  sunt.  Tam  enim  omnipolens  est ,  ut  possil 
cliam  dc  nibilo  ,  id  est ,  ex  co  qiiod  omnino  non  cst , 
bon:i  hiceie  ,  cl  magna  ct  parva  ,  et  ccelestia  ct  tcr- 
rcna  ,  cl  spiritualia  et  corporalia.  Quia  vero  el  juslus 
esl ,  ei  quod  dc  se  genuil ,  ea  quse  de  nibilo  fccit , 
noii  a;qiiavil.  Quia  ergo  bona  oninia  ,  sive  magiia  sive 
parva  ,  pcr  quoslibcl  rcrum  gradtis  ,  non  possunt  esse 
nisi  a  Deo  ;  omiiis  aulem  natura  in  quanlum  naiiira 
est ,  bonum  est ;  omnis  natura  non  poiesl  esse  nisi  a 
summo  et  vero  Deo  :  quia  omnia  eliam  non  summa 

ADMOSITIO    PP. 


bona  ,  sed  propinqua  summo  bono  ,  el  rursus  omnla 
etiain  novissima  bona  ,  qu.T.  longe  sunl  a  sumiiio 
bono ,  non  possunt  csse  nisi  ab  ipso  summo  bono. 
Omnis  ergo  spirilus  etiam  mutabilis  ,  et  omne  corpns 
a  Deo  :  el  Iincc  esl  omnis  facta  nalura  '.  Omnis  quippe 
nalura  aut  spiritus  ,  aut  corpus  est.  Spiritus  iiicoin- 
mulabilis  Dciis  est  :  spiritus  mutabilis  facla  nalura 
est ,  s&i  corpore  melior  :  corpus  autcm  spiritus  non 
est ,  nisi  cum  venlus  ,  quia  nobis  invisibilis  cst ,  et 
tamcn  vis  ejus  non  parva  seniitur  ,  alio  qtiodam  niodo 
spirilus  dicilur. 

CAPUT  II.  —  Quomodo  id  possil  ad  corrigcndos 
Manichwos  sufficere.  Propter  eos  auiem  ,  qui  cum  iii- 
telligere  non  possunt  omnem  naluram  ,  id  cst ,  oin- 
nem  spiriltiin  ct  omno  corpus  naturalitcr  bomim  csse, 
niovcnlur  spirilus  iniquilate  cl  corporis  mort;iIit;Ue  , 
et  ob  boc  aliam  nattiiam  maligni  spirilus  el  niorl:ilis 
corporis  ,  quam  Deus  non  fecerit,  conantur  iiiducerc  : 
sic  nrbilramur  ad  eorum  inlelleclum  ,  quod  dicimus 

BENEDICTINOKLU. 


I.ibcr  de  Natura  Boui  recogrndus  esl  ad  veleres  codices  qualiior  Vaticanos,  r.allicanos  novem,   Victorinuni,  Sorbonicnm, 
Corhcienscm,  Fossateiiseni,  ciilerciensem,  Casalenseni,  Bigolianum,  l^uduuensem  mnjoris  F.cclcsia;,  ad  uiuim  Augusli- 
neiisiuin  majoris  conveiilus  rarisieusis,  ad  varianles  leclioaes  ex  Beloncis  codicibus  descriplas  per  Lovanienses,  el  ad  odi- 
tiones  Ain.  F.r.  et  Lov. 
Comparavimus prcBterea  eas  omnes  editiones  initio  Retr.  et  Confess.,  t.  1,  memoratas.     M. 

•  Er.  Lugd.  cl  Ven.,  et  hoc  esl  omnis.  Lov.,  ct  hwc  ommaM. 

(n)  Scriplus  posl  aniium  401.  Collocatur  m  netractationibus  proxiine  post  libros  de  Actis  cum  Felice,  qui  sub  fineni  auui 
Mi  cuiiscriijti  sunl. 


5!)3 


LinF.R 


posse  i^rduci.  Falonlur  onim  omnc  l.onnm  non  osse 
jK>sse  ,  nisi  a  sutnino  cl  vcro  l>eo  :  qn(vil  el  vonnn 
esl ,  el  ad  eos  corrigemlos  ,  si  vcliiil  adveiiorc  ,  snf- 

Hcit. 

CAPIJT  III.  —  Moiiits,  spLxics  et  ordo  geiwraHa 
bona  (N  rebus  a  Dco  factis.  Nos  cniin  calholiri  Cliri- 
Sliani  Douni  cnliinns  ,  a  qno  Omnia  hoiia  sunl  ,  son 
magKa  sen  paiva  ;  a  (ino  esl  omnis  modiis  ,  sou  ina- 
gnus  seu  parvus  ;  a  quo  omnis  spccios  ,  seu  magna 
9CU  parva  ;  a  q«K>  omnis  ordo ,  scu  magmis  scti  pnrvus. 
<.hnnia  onim  qnanlo  magis  nK^lerala  ,  spe<iosa  ,  or- 
dinala  sunl  ,  lanlo  magis  uli.ine  bona  snnl  :  qnanlo 
aulem  minus  modcrala  ,  miuus  spcciosa  ,  niimis  or- 
dinala  siinl ,  niinus  bona  sunt.  Il;cc  iiaqne  tria  ,  nio- 
dus  ,  spccies  cl  onio  ,  ul  de  innnmerabilibns  laceani , 
<jM;e  itd  isia  Iria  pciliikcre  n>oiistranliir  ;  bac  ergo 
Iri;»  .  iiiodus  ,  spccics  ,  ordo  ,  tanqtiam  gcncralia  boiia 
sunl  in  rebus  a  Deo  faclis ,  sive  in  spirilu  ,  sivc  in 
corpore.  Dcus  ila:itic  siipra  omnem  crcaitir;e  inotitim 
csl ,  supra  «innem  speciem  ,  snpn  oir.ncm  ordinem : 
i>ee  s|ialiis  locornm  siipra  est ,  sod  inefraliili  et  sin- 
giiiari  potentia  ,  a  ipio  oinnis  modus  ,  oinnis  spccics  , 
OMinis  ordo.  Ihcc  Iria  ubi  magna  sunl ,  magna  boiia 
luiil  :  ubi  parva  smit ,  parva  bona'  snnl  :  ubi  ntilla 
Eunt ,  nullum  bonuin  cst.  El  nirstis  tibi  lia;c  iria  ma- 
gna  siurt  ,  magnae  n;.tura;  sunl :  ubi  parva  sunt ,  par- 
v;c  nalurx  sunt  :  ubi  nulla  suiit ,  nulli  nalura  esl. 
Oiiiuis  crgo  nalnra  bona  rsi. 

CAPUT  IV.  —  Miilnm  esl  corriiplio  viodi  ,  tpecici 
nvt  ordinis.  Proinde  cum  quierilur  uiide  sil  malLin  , 
prius  qucerenduin  osl  qnid  sil  maliim  :  quod  iiiliil 
aliud  csl  qiiam  corruptio  ,  vcl  modi  ,  vcl  spcciei ,  vcl 
ordinis  naluralis.  Maia  ilnque  natuia  diciltir  ,  qiue 
corrnpta  osl  :  nam  iiicorruiila  uliquc  boiia  est.  Sed 
cliam  ipsa  corrupla  ,  iii  quanltim  nalura  csl ,  bona 
csl ;  in  qtianiiim  corrnpla  cst ,  inala  esl. 

CAPLT   V.  —  Natura  excellenlioris  ordinis  elinni 

corrupla   mclior  iutcrdiim  inferiore  eliam   inrorrupta. 

Fieri  antein  pilesl ,  ivl  qna-dain  iialura  (itue  modo  cl 

specid  naluraii  cxccllciuius  ordin  :l;i  csl ,  etam  cor- 

rupla  mclior  sil  adhuc  qnam  csl  incorriipia  altera  , 

qux'  minorc  nio^ro  cl  spec  ic  naltiraii  inferius  ordinala 

csl  :  sicut  in  houiiniiin  a;stimationc  ,  S(!cunduin  qua 

litalem  qu.c  aspeo  ibus  ailjaccl ,  melius  cst  ulitiue 

corruptuiii  aurum  ,  quain  iiicorruplum  argenlum  ;  et 

meliiis  cst  corrupiuni  aigenlum  ,  qnain  plnnibnm  in- 

corriiiiium.  Sic  el  iii  nalinis  poicnlioribus  alqiie  spi- 

riliialibiis  melior  est  eliani  corrtiplns  pcr  nuiiam  vo- 

luiilatcm  spirilus  ratioiialis  ,  quam  irralionalis  incor- 

rupltis  :  et  melior  est  quilibet  spirilus  cliaiii  corru- 

plns  ,   quam   corpus  quodlibel  incorriiplum.    Meiior 

est  enim  natura  ,  qna;  cum  prrcsto  esl  corpori  ,  |)r;c- 

bet  ei  vilam  ,  quam  illa  cni  vita  pncbclnr.  Qiiaiiliiin- 

libcl  autem  corruptus  sit  spiritus  vitce  qui  factus  est , 

vilam  pr.fberc  corpori  polcsl  :  ac  pcr  boc  mclior  illu 

cst  ,  quamvis  incorruplo  ,  corrtiplus. 

C.APUT  VI.  —  Naturam  qucc  corrumpi  tton  potesl , 
tummum  bonitm  ;  qucc  poliSl  ,  aliijiiod  bonuin  esse. 
Corruptio  atiicm  si  omiicm  modiini ,  omiicni  specieni , 

bAJiCT.    AUGLST.    \'III. 


UNUS.  554 

omncm  ordiiicm  ivlnis  cprrii|)liliilil>iis  anroril  ,  ntilla 
nalura  rcmanobit.  Ac  pcr  lioc  oinnis  natiira  qu;e  cor- 
riiini)i  non  polost  ,  snnimnm  boinini  est  ,  sicut  DdS 
esi.  Oinnis  auiom  naluia  qux  corrum|ti  potosl  , 
ctiam  ipsa  aliquod  boiitim  est  :  noii  eniiii  posscl  ci 
rocore  corrnplio  ,  nisi  adiincndo  el  niiniiiMido  qnod 
boiitim  ost. 

C.\ri]T   VII.    —   Rationulium   spiiitnum   corrupllo 

alia  voluntaria ,  alia  panialis.  Cre;tliiris  aiilcm  prt;- 

st;inlissiniis  ,    lioc  e>l  ,   rationalibns  spirilibns  ,    Iioc 

prx'stilit  Deiis  ,  nt  si  noliiil ,  corrtnnpi  ii;)ii   possint  ; 

id  esl ,    si  obedientiam   conscrvaverinl  snb  Domino 

Dco    suo ,    ao  sio  incorruptibili    pnlcliriludini   ejt:s 

adluvscriiil  :  si  auiem  obcdienliaoi  coiiscrvarc  noliic- 

riiit ,  quoiiiam    volenles   con  umpuntiir  in  pcccatis  , 

nolcnlcs  eorrumpaiiliir  in  pocnis.  Tale  qtiippe  bonuiii 

cst  Deiis ,  ut  nemini  cum  desoronti  bcne  sit :  et  iii 

rebiis  a  Dco  factis  tain   magnum  boiiiim  est  iialura 

ralionalis  ,  iit  niilltim  sit  boiiiim  qtio  bcala   sil  iiisi 

Deiis.  reccnnles  igitur  iii  suppliciis  ordinantnr  :  (pue 

ordinalio  quia    coruni  natiinc   nnn   coinpctit ,   idco 

poena  cst ;  sed  quia  ciilpx  compeiit ,  ideo  juslitia  cst. 

C.VPUT   VIII.  —    Ex  reruin  infcriortnn  corruptione 

ac  iiiteritu  pulcliritudo  universi.  C:elcra  vcro  qiue  siiiil 

facta  de  iiiliiio  ,  qiue  ulique  inferiora  suiit  (iiuiiii  spi- 

riliis  ralionalis  ,    ncc  beala  pnssiinl  essc,  nec  miscia. 

Sed  ([uia  pro  modo  et  spccic  sua  cli:iin  ipsa  bona 

siinl ,  ncc  csse  quamvis  n-inora  cl  niinima  bona  ,  ni>i 

a  siimmo  bono  Deo  polncrniit  ,  sic  ordinala  siinl ,  ut 

ccdant  iiifirmiora  firmioribus  ,  el  iiivalidiora  forliori- 

bus  ,  cl  impolcntiora  polenlioribus  ,  alqiic  ita  ccele- 

stlbiis  lcrrcna   concordcnt   tanqnam  pnccellonlibns 

siibdila.    Fil   autoiii    dcccdenlibns   ct  succcdcntibiis 

rebus  lcmporalis  qniHlam  in  stio  gencrc  ptilcbiiliKlo, 

ut  nec  ipsa  qu;c  moriunlur ,  vcl  qiiod  craiit  csse  de- 

sinunl,  turpent  aut  lurbenl  inoduni  cl  spccicm  ct 

ordincm  univcrs.-e  cre:iturac  :  sicul  sermo  bciic  com- 

posiius  uliquc  pulclier  csl ,   qnamvis  in  eo  syllalue 

atqne  oiniics  soni   tanquain    nascciido  et  moriendo 

Iranscurranl. 

C.APUT  IX.  —  Poena  peccanti  nuturcc ,  ut  recle  or- 
diiiclur  ,  conslilula.  Qnalis  aiitcin  cl  qnaiil:i  ponna  ciii- 
qne  culp;c  dcbcalur,  divini  jndii  ii  osl ,  iion  iiinnaiii  : 
(|iix  ulique  cl  cum  cunvcisis  rcmiititur,  inagiia  csl 
buniias  apnd  Dcum  ;  ct  cum  dcbila  redditur,  nulla 
osl  iniquilas  apiid  Doum  :  qiiia  nielitis  ordinainr 
iialnra,  ut  jusic  dolcal  iii  snpplicio,  qu;tiii  ut  iiii|iiiiie 
gandcat  iii  pcccalo.  Qno:  laineii  cliain  sic  luibens  iioii- 
iiiillum  nioduin  et  spcciem  ct  ordinem  ,  iii  qiiacuiiii|no 
cxlrcinitaie  adhuc  ali^piod  boiiuin  esl  :  qux  si  oniniiio 
detrahantur  ,  oi  penitiis  consumanlur ,  idco  nnliuin 
boiiiini  erit,  quia  nulla  nalura  romancbit. 

CAPUT  X.  —  Naturw  corruptibiles  ,  quia  ex  itiliik 
factcc.  Omncs  igitur  naturx  corniplibilcs,  iiec  omn  iic 
nalurx  esscnl ,  nisi  a  Deo  cssent ;  ncc  con  uptibiL-s 
essent,  si  de  illo  esscnt,  quia  huc  quod  ipse  esi  csscnt. 
Idco  crgo  quocumque  niodo,  quacumque  spccio,  qu )- 
cumque  ordiiie  sunt,  quia  Deus  esi  a  qiio  f.icla;  sunl : 
idco  autcm  nuu  incoinniut:iliiles  sunt ,  qiiia  iiihi!  cbl 

fDix-huit. ) 


«55  f)E  NATUIIA  IM)M  (OMIlA 

uiuic  faciae  siinl.  Saciilcga  eniin  :iii(l:icia  coj-qiKi^ii- 
liir  nihil  cl  Dcus  ,  si  qualc  cftl  illiid  qiiod  de  Dco 
natiiiii  csl ,  talc  vclimus  cssc  iliud  qiiod  ab  co  dc 
niliilo  nictiiro  cst. 

CAPUT  XI.  —  Koceri  uec  Dco  pole$t ,  ucc  ulii  tia- 
turcc  nisi  ipso  permillente.  Qiiaproiilcr  iicc  iiatiirni  Dci 
noccri  oniiiino  potcst ,  ncc  alicui  natura:  siih  Dco  iio- 
«di  iiijusle  f)ote>t  :  qnia  ct  cuin  pecc:indo  injiistc 
:iliqui  iiDCCiit,  vohiiitas  injiisla  eis  iiiqiiitatur  ;  polc- 
slas  nnlciii  qiia  iioccrc  pcriiiilliinliir ,  iion  cst  nisi  a 
Deo,  qui  cl  ipsis  noscicnlibus  novit  quid  illi  pali  dc- 
lcaiii,  qiiilius  cos  iioccrc  pcriiiiltil. 

CArUT  XII.  —  Oiiinia  bona  nonnid  a  Deo.  Il;rc 
oiniiia  lani  pcispicun,  tnin  ccrla,  si  vellcnl;idvcrlcrc, 
qiii~ali;ini  naturani  iiiducunl ,  qiinm  non  fecil  Dciis ; 
iinii  tanlis  lilas|hrmiis  implerentiir,  ul  el  in  siimnio 
innlo  laiila  bona  poiicrcnt,  et  in  Deo  lanla  mala.  Siif- 
licit  eiiiin  ,  ul  snpra  dixi ,  ad  eorum  corrcclioncm, 
si  velint  alteiidcrc,  quod  cos  eiinm  invitos  cogit  ve- 
vitas  coiililcri ,  omiiia  prorsus  bona  non  cssc  nisi  a 
Dco.  Noii  crgo  ab  alio  sunt  magna  bona  ,  el  ab  alio 
pnrva  boiia  :  scd  et  magiia  cl  pnrva  bona  non  sunt 
iiisi  a  snmmo  bono,  qiiod  Dcns  est. 

C.\rUT  XI  I.  —  Doiia  singula  seuparva,  seu  ntagna, 
esse  a  Deo.  Conimemoremus  ergo  bona  quanta  potue- 
rimiis  ,  q'i;c  digniim  est  iit  Dco  auctori  tribiianuis,  et 
liis  sublalis  vidcamus  iilrum  aliqua  nntura  remnncbit. 
Omnis  viia  et  mngna  cl  parva  ,  omnis  potentia  et 
^inagna  clpnrva,  omnis  salusel  magna  cl  parva,  omnis 
incmoria  ct  magna  ct  parva  ,  omnis  virliis  et  magna 
ct  parva,  omnis  iiilcUcclus  el  magiius  ct  parvus,  omnis 
trniiquillitns  et  inngna  el  parva,  omnis  copia  ctmagna 
ot  parvn  ,  omnis  scnsus  ct  magnus  ct  parvus  ,  omoe 
liiir.cn  ct  niagnum  el  parvum  ,  omnis  suavilas  •  et 
niagnn  el  p:irva ,  omnis  mensura  et  magna  ctparva, 
oinnis  pnlcliiiludo  el  magna  et  pnrva  ,  omnis  pax  et 
inagna  et  parva  ,  et  si  qua  similia  occurrere  poierunt, 
maximeque  illa  quai  per  omnia  rcperiuiilur ,  sive  spi- 
jilualia  sive  corpornlin,  omiiis  niodus,  omiiis  spccics, 
oiiinis  o:do,  el  mngnus  ct  parvus,  a  Doniino  Deo  sunt. 
Quibus  bonis  omiiibus  qui  innle  uli  voluerit,  divino 
jiidicio  pcenas  luct :  ubi  aulem  nullum  boruin  omiiino 
fiierit,  nuUn  nntura  rcmaiicbrl. 

CAPUT  XIV,  —  Parva  bona  in  majorum  compara- 
tione  contrariis  nominibus  appetlanlur.  Sed  in  Iiis  omni- 
l)us  quxcumque  parva  sunt ,  in  majorum  compara- 
tioiie  conlrariis  nominibus  appcllantur  :  sicut  in  lio- 
ininis  forina  quia  major  cst  pulchriludo,  in  ejiis 
comparalione  simioe  pulcliritudo  deformilas  dicilur  : 
cl  r.iHil  iniprudentes  ,  tanquam  illud  sit  bonuin  ,  et 
lioc  malum ;  nec  intendunt  in  corporc  simiae  modum 
proprium,  parilitatem  ex  ulroque  latcre  membrorum, 
concordiiim  partium,  incoluinitatis  cuslodiam,  elcie- 
icra,  qiiaj  pcrsequi  longum  esl. 

CAPUT  XV.  —  Jn  simia;  corpore  pulchritudinis 
bcnum  inesse,  licet  minus.  Sed  ut  quod  dicimus  inlel- 
ligalur,  cl  nimium  lardis  salis  fial ,  vel  etiam  pcrti- 
naccs  et  apcrtissim;c  verilati  rcpugnantcs  cogantur 

*  Ua  Mss.  Al.in  edilis,  sauitas. 


MAMCII.4^()S,  S.  AlCUSTINl  »5« 

qiiod  vcMim  cst  cwtfitcri ,  inlerrogcnlur  ulrum  cor- 
por»  8iiiii;e  possil  iioccre  torriiplio,  (Juod  si  [witcM, 
ul  ra;diiis  fiat;  quid  minuit,  iiivi  piilchriluainis  Ix». 
iHiiii?  Uiidc  tnindiu  nliqiiid  reniancbil,  qu;iindiu  cor- 
poris  nalura  subsistit.  Proinde  si  corisumplo  bono 
natiira  tonsuniilur  ,  bona  ergo  e»t  nntwrn.  Sic  ct  lar- 
diini  dicimus  veloti  Contrariiim  :  scd  l;inien  qui  se 
oninino  non  movct,  iiec  taidiis  dici  polesl.  Sic  acnLe 
voci  conlrariam  vocem  ditimus  gravem,  vcl  cjnore 
aspcram  :  sed  si  oinnem  spccicin  votis  pcnilus  ad- 
imas  ,  sileiitium  est  ubi  vox  iiulla  esl  :  quod  lanicn 
silcntium  ,  eo  ipso  quod  vox  nulla  est,  tanquain  con- 
tniriiim  vnci  solel  opponi.  Sic  ct  liicida  el  obscur.-» 
lanqiiam  duo  coiitrnria  dicunlur  :  habenl  (amcn  <  i 
obsciira  aliqiiid  lucis ,  quo  si  penitus  careant ,  ila 
siiiil  l.ncbrsc  lucis  absenlia,  sicul  silentiuni  votis 
absciiiia. 

CAPUT  XVI.  —  Privaliones  in  rebus  decenter  a  Deo 
ordinaKv.  Qus  tamen  ctiain  privntiones  rcruiii  sic 
ordinanliir  in  iinivcrsitate  naliirx  ,  ut  sapientcr  con- 
si(ler;iiilil)iis  non  indccenicr  vices  suns  bnbeant.  Nara 
el  Deiis  ccrla  loca  ct  tempora  non  illuminando  ,  lene- 
bras  fccil  Inm  decenlcr  qunm  dics.  Si  cnim  noscon- 
tinendo  voccm  ,  dccenler  inlcrponimu.s  iii  I(y]uendo 
silenlium;  quniito  magis  ille  quarumdnm  rerum  pri- 
vationcs  dcccnlcr  facit,  sicut  reruin  omnium  peife- 
clusariifex?  Unde  el  in  hymno  Iriuin  pueroriim, 
eliam  lux  et  leiiebr.E  laudanl  Deum  [Dan.  iii,  72); 
idesl,  ejus  laudem  in  bene  considerantium  cordibus 
pariunt. 

CAPUT  XVII.  —  Natura  in  quantum  natnra  rst, 
nulla  mala.  Non  ergo  mala  cst ,  in  qunntiim  nnlura 
est,  ulla  natura;  scd  cuique  natiirx  non  esl  m;ilum 
nisi  ininui  bono.  Quod  si  niiiiuendo  absumerclur, 
siciit  nullum  bonum,  ila  nulla  natura  rclinqucrclur  > 
non  soluin  qualem  inducunl  Manichcci ,  ubi  tanla 
bona  inveniunlur ,  ut  nimia  eorum  ca:citas  mira  sit ; 
sed  quaIen>poiest  quilibet  induccre. 

CAPUT  XVIII. —  Hylen,  qua^  rerum  informis  ma- 
teries  antiquis  diccbalur,  m>n  esse  malum.  Nequeenim 
vel  illa  matcrics  ,  quam  antiqui  hylen  dixerunt,  ma- 
lum  diconda  est.  Non  eam  dico ,  quam  MnnichsRus 
hylen  appellat  demenlissimn  vanilalc,  nesciens  qnid 
loquatur,  formatricem  corporum  :  unde  recle  illi  di- 
clum  est,  quod  allerum  deum  inducat  :  neino  enino 
lormare  et  creare  corpora  nisi  Dcus  polest ;  ncqiie 
enim  creantur ,  nisi  cum  eis  modus  el  species  et, 
ordo  subsistit ,  quae  bona  esse  ,  nec  esse  posse  nisi  a 
Deo,  puto  quod  jam  etiam  ipsi  conGtenlur.  Sed  hylen 
dico  quamdam  penitus  informera  et  sine  qualilaie 
materiem ,  unde  ista;  quas  sentimus  qunlilates  for- 
mantur,  ut  antiqui  dixerunt.  Ilinc  enim  et  silva 
grajce  u)«3  dicilur,  quod  operanlibusapta  sit,  non  ut 
aliquid  ipsa  faciat,  sed  undc  aliquid  fiat.  Nec  isia  crgo 
liyle  malum  dicenda  est ,  quai  non  per  aliquam  spc- 
cicni  senliri,  sed  per  omnimodam  speciei  privalioncni 
cogilari  vix  potesl.  Habet  enim  et  ipsa  capacilatcm 
forraarum  :  nam  si  capere  impositam  ab  arliricc  for- 
mam  non  posset,  nec  materies  uiique  dicerctdr.  Poiro 


557  '^'^E'^* 

ti  bonum  aliqLoJ  e^il  forma,  uiulo  qiii  ea  prtcvalent, 
formosi  appellanlur,  sicul  a  siwcic  spcciosi .  procul 
diibio  bonum  aliqiiod  cst  eliam  capacilas  formx.  Sic- 
ul  ania  bonum  cst  sapicnlia.  ncmo  diibilat  qnoJ  bo- 
num  sil  capacem  csse  sapienlix.  El  qiiia  oinne  bonum 
a  Deo  ;  neminem  oportel  dubitarc.  cliain  isUun,  si  qua 
esl.  maicricni  nou  cssc  nisi  a  Deo.*^ 

CAPUT  XIX.  —  Esie  vere ,  proprium  Dei.  Magni- 
ficc  igiiur  et  diviiie  Dcns  nosler  famulo  sno  dixit ,  Ego 
$um  qui  $um  ;  et ,  Dices  filiis  Isracl .  Qui  cst  misit  me 
ad  ro$  (Exod.  iii,  14).  Vcrc  cnim  ipsc  csl.  qnia  in- 
comintitabilis  csl.  Omnis  enim  mnlatio  faciliion  csse 
qiiod  crnt  :  vcre  ergo  ille  est ,  qiii  incommutabilis 
est;  CTlera  qu.T  ab  illo  facla  sunt,  ab  illo  pro  s-o 
modo  esse  accppcrunt.  Ei  crgo  qiii  summc  csl ,  non 
poiesi  esse  contrarium  nisi  qnod  non  cst  :  ac  per  boc 
siciit  ab  illo  csl  omnc  quod  bonuni  est ,  sicab  illoesl 
oiime  qnod  naturaliicr  est «  ;  quoniam  omiic  qiiod 
naturaliicrcsl,  bonum  esl.  Oinnis  ilaqiie  nalura  bona 
esi,  cl  omnc  boiium  a  Dco  csl  :  omnis  cigo  natura  a 
Dco  est. 

CAPUT  XX.  —  Dolor  noHiiisi  in  mturis  bonis.  Do- 

k)r  aulem  ,  qnod  prxcipue  iiialum  nonnuUi  arbilran- 

tur,  sive  in  animo  sive  in  corpore  sil,  nec  ipse  polcsl 

essc  nisi   iii   naluris  boiiis.   Iloc  ciiim  ipsuin   quod 

resislil  *  ut  doleat ,  qnodam  niodo  rccusal  non  csse 

quod  crat ,  quia  bonum  aliquod  erat  :  scd  cum  ad  ine- 

liiiscogitur,  utilis  dolor  csl ;  cum  ad  dctcrius.  in- 

ntilis.  In  animo  cigo  dolnrem  facil  volunlas  resislcns 

polcstaii  majori  :  in   corpore  dolorcm  facit   sciisus 

resisiens  corpori  potcntiori.  Suiit  aulcm  mala  sine 

dolore  pcjora  :  pejus  est  cnini  gaudcre  de  iniquitatc, 

quam  dolere  de  corruptione  :  verumlamen  eliam  lalc 

gaudium  non  potcsl  esse  nisi  cx  adeplionc  bonornm 

inferiorum  ;  sed  iniquiias  cst  dcscrtio  mcliorum.  Ilein 

in  corpore  inelius  est  vulnus  cimi  dolorc  ,  qnani  pu- 

Irodo  sine  dolore  ,  qiiae  spocialilcr  corruptio  dicilur  : 

qiiani  non  vidit,  idcst,  iioii  passa  cst  morlua  caro 

Domini,  sicut  in  proplielia  pra,'dicliim  cral,  Ncc  dabis 

$ancium  tuum  videre  corruplionem  {P$al.  xv,  10).Nam 

viilneralum  esse  conlixione  clavorum  ,  rt  pcrcussum 

de  lanoea  quis  negal  (Joan.  iix  ,  18,  3i)  ?  Sed  eliam 

ipsa  qiKC  proprie  ab  bominibus  corruplio  corporisdi- 

ciliir,  id  est,  ipsa  puircdo,   si  adlmc  liabct  a  Iquid 

quod  alie  consiimat,   bonum  minuendo  crcscit  cor- 

riipiio.   Quod  si   penitus  absumpserit ,   sicnt  nulluin 

bomim  .  ila   nulla  naiura  rcmanebit,  qiiia  jam  cor- 

rnplio  quod  corrumpat  non  crit ;  et  ideo  nec  ipsa 

putrcdo  cril.  quia  ubi  sit  omnino  non  orit. 

CAPLT  XXI.  —  Modica  a  modo  dicta.  Idco  qiiippe 
cl  pirva  alque  exigua  jam  communi  loqncidi  iisu 
iiiodica  dicunlur,  qiiia  modus  in  eis  aliquis  rcstitil*. 
siiie  quo  noii  jam  modica  ,  sed  omnino  nulla  sunt. 
Illa  auiem  qu-?  propter  niinium  progressum  dicun- 
tiir  immodicn,  ipsa  nimictatc  culpantur  :  scd  tamcn 
i|isa  etiam  sub  Deo,  qiii  omnia  in  mensura,  el  iii  nu- 
mcro,  el  pondere  disposuit  (Sap.  xi,  21),  neccssc  ost 

*  Mss.  licc  unlum  loco,  quod  natitrale  esl. 

*  in  Mss.,  reslilit. 

*  sic  Mss.  Lditi  auicm,  rcsistit.  Miuus  l)cnc. 


LNUS.  55« 

ut  aliquo  modo  coliil)oantnr. 

CAPLT  XXII.  —  ilodus  aii  aliqita  ralionc  Deo  ipsi 
coiiveiiiat.  Deus  autcin  ncc  modum  liabeic  dicciidu» 
cst,  ne  finis  ejus  dici  putctur.  Ncc  ideoiaiiieii  immo- 
deratus  cst,  a  quo  modus  omnibus  tribuitur  n;bus,  ul 
aIii|UO  modo  cssc  possint.  Ncc  riirsus  niodcralniu 
oportet  dici  Dciini  ,  tanquani  ab  aliquo  nioduin  ac- 
cepcril.  Si  aulcm  dicamus  eum  sumnium  modum  , 
fortc  aliquid  dicimus ;  si  lamon  iii  oo  quod  dicimu« 
suminum  modum.  inlelligainus  snminum  bonuiii. 
Oiiinis  cnim  modiis  iii  qnanlum  modiis  cst  .  bonns 
est  :  unde  omnia  modcrata ,  iiiodo^ta .  modificala  . 
dici  sinc  laude  non  possuiit;  quanqiiam  siib  alio  in- 
tellcctu  modum  pro  fine  ponamus,  ot  iiuilnm  moduiii 
dicamus,  ubi  nulliis  cst  finis  :  qiiod  aliqiiando  cuin 
laiide  dicitiir.  sicut  diclum  osl,  Et  reijiii  cjus  non  erit 
finis  (Luc.  i,  53).  Posset  cniin  dici  ctiam  ,  Non  criC 
modu«,iit  modiis  pro  liiic  dictus  iiitolligcrctur  :  nam 
(|tii  nullo  modo  regiial,  non  nliqiie  rogiial. 

CAPIJT  XXIU.  —  Unde  iiiterduin   dicatitr  mntu» 

modus,  mnla  species,  malus  urdo.  Malus  crgo  modiis, 

vcl  mala  spccics,  vcl  malus  ordo,  aut  idco  dicuiitur, 

qiiia  minora  sunt  quam  csse  dcbucrunt,  aut  quia  noii 

his    rebus    accommodantur    qiiibus   accommodanda 

sunt ;  ut  ideo  dicantur  mala  ,  qnia  siint  aliona  cl  in 

congrua  :  tanquani  si  dioatnr  alii|uis  iion  bono  modo 

Cjjisse  ,  qiiia  niinus  egit  qiiam  dcbuit ,  aut  qiiia  ila 

egil  sicut  in  re  tali  non  debuit,  vcl  amplius  quam 

oportcbal,  vel  non  convcnienter  :  ut  lioc  ipsum  quod 

reprebenditiir,  malo  modo  actum,  non  ob  aliud  justo 

rcprcbendatur,  uisi  qiiia  non  csl  ibi  scrvalus  modus. 

Itcm  spccics  mala  vcl  iii  comparaiione  dicitiir  for- 

mosioris  atqiic  pulclirioris  ,  qiiod  isla  sit  miiior  spc- 

cies,  illa  major,  non  molc,  sed  dccorc;  aul  qiiia  iioii 

.  congru  t  liuic  rci  cui  adhibita  cst,  iil  alicna  cl  incon- 

vcniens  vidcatur  :  tanquam  si   nudus  liomo  in  foro 

doambulcl,  quod  non  ofTcndit  si  in  balnco  vidcalur. 

Simililcr  ol  oido  tiinc  malus  dicitur.  cum  niiiius  ipse 

oido  scrvatur  :  unde  non  ibi  ordo,  sed  putius  iiiordi- 

nalio  niala  cst,  cuin  aul  miniis  ordinatum  cst  qiiaiii 

(lebtiil,  aul  nun  sicul  debuit.  Tamcn  ubi  ali(|iiis  iiio- 

diis,  aliqtia  spccies.  aliquis  ordo  csl.  aliquod  boiiiiin 

ct  ali(|ua  nalura  csl  :  ubi  autcm  nulliis  modtis ,  nnlla 

spccics,  nullus  ordo  est,  nullum  bonum,  nulla  iia- 

lura  c.sl. 

CVI  UT  XXIV.  —  Teslimoiiiis  Srrip;uia:  probntui' 
Dtum  esse  incommutubilem.  Eiliuin  Dci  esse  qenituin, 
non  factum.  Ihec  qua:  noslra  fides  Iiabcl,  et  iilcuiiiqne 
ratio  vesligavii,  divinarum  Scriplurarum  lcslimcniii 
mimienda  sunl  :  ut  qui  ca  minorc  inlollcclu  asscqiii 
noii  possnnl,  divina;  auctorilati  crcdant,  ct  ob  boc 
intelligore  mcrcanlur.  Qui  aulcm  intclligiint,  sod  oc- 
clcsiasiicis  Littcris  minus  inslrucli  siint,  manisca  nos 
ex  nostro  intcllcctu  proferre,  quam  in  illis  Libris 
esse,  non  arbitreniur.  Itaque  Deiiin  essc  incommii- 
labilcm,  sic  scripliim  csl  in  Psalmis  :  Mutabis  ea ,  et 
mutubuntitr ;  tu  auleni  idem  ipse  es(Psal.  a,  27).  Et  iii 
libro  Sapicnti.-E  de  ipsa  Sapicntia  :  In  se  ipsa  iniiiicnt 
iiinoval  oinniit  {Sap.  vii,  27).  Uiidc  cl  aposlolus  Pju« 


rir,0  m  NyMIIUA  liOM  CO.NTi-.A 

liis  :  Invisibili,  iiicoriuptihiH  xoli  l>i'o(\  Tim.  i,  17), 
Kl  a|»<»sliiliis  Jacoltiis  :  Oiniit;  ilaliiin  opliinuni,  ct  uiiiiie 
donnin  perfcctum  itemrsum  cst  (Inccnilens  ii  1'aire  lu- 
viinum.  apiid  fiuem  von  esl  commulatio ,  nec  niomcnli 
(ibunibralio  {Jarohi  i,  17j.  Ilciii  qiiia  id  finoil  iJe  so 
yoiiuit,  lioc  esi  (|iiO(l  i|)>e  csl,  ila  al»  ipso  Filio  brcvi- 
ler  dicilur  :  F.ijo  el  Patcr  nnum  sunins  (Joan.  x,  50). 
Quia  aiitciii  iion  cst  faclus  riliiis,  (iiiippc  cum  pcr  11- 
liini  facla  siiil  oiiinia  ;  sic  scripliiin  csl  :  7n  principio 
erut  Vcrhiim,  et  Vcrbitm  erat  aj>ud  Deum,  cl  Deus  erat 
Vcrhum;  lioc  ernl  in  principio  apud  Deum.  Omninpcr 
ipsum  facla  sun'.,  ct  sine  ipso  factum  est  niliil  {Id.  i, 
4-3)  :  1(1  c^l,  non  csl  racliini  sino  ipso  ali(|niJ. 

CAPUT  XXV. —  lllud  Evangelii ,  Siiie  ipso  faclum 
esl  iiiliil,  malc  inlellectum  a  nonnullis.  Ncfiiic  cnini 
:)udicnJa  sunt  dciiramcnla  hominuin ,  qui  niliil  lioc 
loco  aliquid  iiilclligondiim  pulant,  el  ad  iiujusmodi 
vanilalem  proptcre:»  pulanl  cogi  possc  aliquem  ,  qiiia 
ipsum  «//«7  in  fine  senlcnliac  posilum  csi.  Ergo,  iii- 
quiuiil,  ractum  esl;  el  idco  quia  factum  csl,ipsum 
iiiliil  aliquid  est.  Scnsum  eiiim  pcrdiderunt  studio 
conlradiccndi  ,  nec  iiitclligiinl  niliii  inlcrcsse  utrum 
dicalur,  Sine  itlo  faclum  est  niliil ;  an  ,  Sine  illo  niliil 
faclum  est  :  quia  cl  si  illo  ordine  diccrclur,  Sineillo 
nihil  factum  esl ;  possent  nihilominus  diccre,  ipsum 
niliil  aliquid  esse,  quia  faclum  est  Qiiod  enim  revera 
cst  aliquid,  quid  iiitcrcsi  utrum  ila  dicatur,  Sine  illo 
facla  esl  domiis ;  an,  Sine  illo  domus  cst  facla  :  duin 
intcHigatur  aliquid  sine  illo  factum,  quod  aliquid  do- 
luus  est?  Ita  quia  dictuni  est,  Sine  itto  faclum  est  niliit; 
quoniani  nihil  nliqiic  non  esl  aliquid,  qiiando  vcre  ct 
propric  dicitur  :  sivc  dicatur  ,  Sine  illo  faclun:  cst 
niliit ;  sive,  Sine  itlo  niliil  factum  est ,  vcl,  niliil  est 
factum;  nihil  iiiterest.  Qiiis  auteni  vclit  loqui  ciim 
hominibus,  qui  hoc  ipsum  quod  dixi,  Niliil  interest , 
possunt  dicerc,  Ergoinlercslaliqiiid,quia  ipsum  nihil 
aliquid  est?  Ili  aulem  qiii  saniim  haljcnt  cercbrum  , 
rcm  maiiifeslissiniam  videnl,  hoc  idein  iiilclligi  cum 
dixi,  Niliil  inlere-t,  quod  iniclligerelur  si  dicerem  , 
Intcrest  nihil.  At  isti  si  alicui  dicant,  Quid  fecisli?  et 
ille  rcspondcal,  nihil  se  lccisse  :  consequeiis  est  ut  ei 
talumnientur  dicentes,  Fecisti  ergo  aliquid  ,  quia 
nihil  fecisti;  i|)Sum  enim  niliil  aliquid  est.  Ilabeiit 
ftutcni  et  ipsum  Dominum  in  fine  senlentia^  poneiitem 
hoc  verbuin,  ubi  ait :  Et  in  occulto  locutus  suin  niliil 
{Id.  xviii,  20).  Ergo  leganl,  et  taccant. 

CAPUT  XXYI.  —  Crealuras  ex  nihilo  factas  esse. 
Quia  ergo  Deus  oninia  qua;  non  de  se  genuit ,  sed  per 
\erbum  suum  fecil,  non  de  his  rebusqusejam  erant, 
scd  de  his  qiia;  oinnino  non  crant,  hoc  esl,  de  nihilo 
fecit,  ita  dicit  Apostolus  :  Qui  vocat  ea  quw  non  sunt , 
lanquam  sinl  '  {Rom.  iv,  17).  Apertius  autcm  in  libro 
Machabaiorum  scriplum  est  :  Oro  le  ,  fili,  respice  ad 
catuni,  et  lerram,  et  omnia  qum  in  eis  sunt  :  vide , 
et  scilo  quia  non  erant ,  ex  quilfus  nos  fecit  Dominus 
Deus  { II  Machab.  vii,  28).  Et  illud  quod  in  Psalmo 
ficriplum  cst,  Ipse  dixit,  et  facta  sunt  {Psal  cxlviii  , 

'  Sic  Mss.  Edlli  vcro,  tanquam  ea  qiiw  sunt. 


M A.M.II-EOS,  S.  AUCUSTINI  rj^o 

■'')  :  iii:inifcsliini  csi,  (|iioil  noii  de  sc  isla  gcniicril,  scd 
III  vcrbo  alHiicimpcrio  fcccrit.  Qiiod  aiilcni  non  dc  sc, 
uti(pie  dc  niliilo.  Non  cnim  eral  aliud  iinde  facerel, 
di;  quo  apcrlissimc  Apostolus  dicil :  Quoniam  ex  ipj, 
el  per  ipxuin,  cl  in  ipso  sunt  omnia  (liom.  w,  36). 

CAPUT  XXVII.  — Ex  ipso  e/I>cip,o  nonidemsiijni- 
ficare.  Kx  ipso  aulcm  non  lioc  .sigiiilical,  qnod  De  ipso. 
Qu(.d  ciiim  dc  ipso  esl,  polcst  dici  ex  ipso  :  non  aii- 
lem  omne  quod  cx  ipso  cst.  rcctc  dicitur  de  ipso.  Ex 
ipso  cnim  c(i;lum  ct  lcrra,  qnia  ipsc  fecil  ea  :  non  au- 
tcm  de  ipso,  quia  non  de  substanlia  sua.  Sicut  aliqiiis 
homo  si  gignat  filium,  ct  facial  doiniiin,  cx  ipso  filius, 
cx  ipso  doiiius  :  scd  (ilius  de  ipso,  d(jnius  de  lcrra  cl 
ligno.  Scdhocquiahomo  est,  qui  iKjn  potcsl  aliqnij 
ctiam  de  iiihilo  faccre  :  Dciis  autcm  cx  quo  oninia, 
pcr  qiicm  oinnia,  in  quo  oninia  ,  non  opiis  habcbal 
aliqua  maleria,  qiiam  ipsc  non  feccrat,  adjuvari  omni- 
polcniiam  siiaiii. 

CAPLT  XXVIII.  —  Veccatn  non  ex  Deo,  sed  ex 
voluntale  esse  peccanlium.  Cum  aulcmaudimus,  Omnia 
ex  ipso,  et  per  ipsum,  ct  in  ipso;  omiies  utique  naliiras 
iiilelligere  dcbemus(pia;  naluraliler  sunt.  Neque  enim 
ex  ipso  sunt  pcccata,  qua;  naluram  non  servant ,  sed 
vitiant ,  quae  pcccaia  ex  voluntate  csse  pcccaiitium 
nniltis  modis  sancla  Scriptura  tcstatur,  praecipuc  illo 
loco  quo  dicit  Aposlolus  :  Exislimas  autem  hoc,  o 
homo,  qui  judicas  eos  qiii  talia  agunt,  el  facis  ea,  quo- 
niam  tu  e/fugies  judicium  Dci?  An  divilias  benignitutis 
et  patientice  ejus  et  longanimilalis  contemnis  ,  ignorans 
qnoniam  patientia  Dci  tul  poenilentiam  te  adducit  ?  Se- 
cundum  duriliam  autem  cordis  tui  et  cor  impoenilens  , 
thesaiirizas  tibi  irnm  in  die  ira:  et  revetationis  justi  jn- 
dicii,  Dci ,  qui  reddel  unicuique  secundum  opera  sua 
(Id.  11,  3-C). 

CAPUT  XXIX.  —  Peccatis  nostris  Deum  non  inqui- 
nari.  Ncc  tameii,  cum  in  Dco  sint  universa  qu;c  con- 
didit,  inquinani  eum  qui  peccanl,  de  cujus  sapientia 
likilur :  Atlingit autem omnia prapler  suam  mundiliam^^ 
el  nihil  inqumatum  in  eam  incurrit  (Sap.  vii,  24,  25). 
Oporlet  cnim,  ut  sicut  Dcum  incorriiplibilem  et  in- 
commulabilem,  ita  consequcnter  ctiam  incoinquina- 
bilem  credamus. 

CAPUT  XXX.  —  Bona  etiam  minima  et  lerrena  esse 
a  Deo.  Quia  vero  et  minima  bona,  hoe  cst ,  terrcna 
atque  mortalia  ipse  fecil,  illo  Apostoli  loco  sine  dubi- 
tatione  intelligitur ,  ubi  loquens  de  membris  carnis 
nostrie,  Quia  si  gtorificalur  xtnum  membrum,  congau- 
dent  omnia  membra;  et  si  palilur  unum  membrum,  com- 
patiuntur  omnia  membra;  etiain  hoc  ibi  ail,  Deus  posuit 
mcmhra  ,  singutum  quodque  eorum  in  corpore  prout 
voluit:  el,  Deus  temperavit  corpus,  ei  cui  deerat  mnjorem 
honorem  dans  ,  itt  non  essent  scissurce  in  corpore ,  sed 
idem  ipsum  ut  pro  invicem  sollicita  sint  membra  (I  Cor. 
XII ,  2G  ,  18,  24,  25).  Hoc  autem  quod  sie  in  niodo  et 
specie  et  ordine  niembrorum  carnis  laudat  Apostolus, 
in  omnium  animalium  carne  invenis,  et  maximorum  et 


'  rdiii,  per  sur.m  munditiam.  At  Mss.  juxta  vulgatani, 
proptcr ,  etc. 


S6  I'»«IR 

miniinorum;  cuin  on.nis  caro  in  boiiis  lcrrcnis,  ac  per 
hoc  niiniinis  de|Hi(elur. 

CAPUT  XXXI.  —  Punire  ac  donare  peccata  per- 
eeque  ad  Deum  pertinere.  Ilein  quia  cuique  culpoj  qua- 
lis  el  quaiila  debealur  poeiia  ,  divini  jiidicii  esl ,  iion 
liuinani  ,  sic  scripluin  esl  :  0  aHiindo  divitiarum 
eaptenli<c  et  $cientice  Dei!  quam  inscrHtabilia  sunt  judi- 
:ia  ejui,  et  investigabiles  riiP  ejus  [Rom.  xi,  55)!  Itcin 
qiiia  boiii»a»e  Dei  donaiilur  pcccala  conversis ,  lioc 
ipsum  quod  Chrislus  missus  esl ,  salis  oslendil ;  qiii 
noii  in  sua  naiura  qua  Deus  est ,  scd  in  noslra  qiiain 
dc  reinina  assumpsil ,  pro  nobis  niorluns  esl  :  quain 
Dci  bonilaiem  ciica  nos  el  dileclioiiem  sic  prx-dical 
A|H)sl(»lus  :  Commendat,  iiiquil,  tuam  chnritatem  Deus 
in  nobis,  quoniam  cum  adkuc  peccatores  csscmus,  Chri- 
$tHS  pro  Hobis  moituus  est  •  multo  magis  nnnc  jnsiificati 
in  inuguine  ipsius,  salvi  erinius  nb  ira  pcr  ipsuni,  Si 
euim  ,  f«»i  inimici  esscmus,  rcconciliati  sumus  Deo  per 
tiiortem  Filii  ejus;  mullomagis  reconciliali,  salvi  erimus 
irt  vita  ipiius  (Id.  v  ,  8-10).  Quia  vero  eliam  ciim  pec- 
caloribiis  |>a>na  debila  reddilur ,  uon  csl  ii)ii|iiilas 
apud  Dcuin,  sic  dicil  :  Quid  diccmus?  ^uniquid  ini- 
quus  Ueus,  qui  infert  iram  (Id.  ni,  5)?  Uno  aulcin  loco 
cl  boniiatem  cl  severiialcin  ab  illo  esse  brcviter  ad- 
roonuil ,  dicens  :  Vides  ergo  bonitatcm  ct  severitateni 
Dei  :  />i  eos  qnidem  qui  ccciderunl ,  scveritatem  ;  in  te 
aulem  bonilatem,  si  pcrmnmcris  in  bonilale  (Id.  xi,  22). 

CAPUT  XXXII.  —  A  Deo  etse  el  ipsam  nocendi  po- 
testatem.  Ilein  qnia  eliain  nocenlium  poteslas  iion  cst 
nisi  a  Dco,  sic  scriplum  est  lo(|iiC!ite  Sapicnlia  :  Per 
me  rcges  rcgnant,  et  tyranni  pcr  mc  tenent  tcrram{Prov. 
VIII,  15).  Dicit  ct  Apostolus  :  Non  est  enim  poteslas  uisi 
a  Deo  (Rom.  xiii ,  {).  Dignc  aulcin  rieri ,  in  libro  Job 
scripluni  est  :  Qni  regnare  facit,  inqiiit,  hominem  hijpo- 
criiam  ,  propler  pervcrsitaiem  populi  (Jvb  xxxiv,  50). 
El  de  popiilo  Isracldicit  Deiis  :  Pedi  cis  rtgein  in  ira 
mea  (Osee  xiii,  11).  Injiisliim  cniin  noii  est  ut  iinpro- 
bis  accipieiilibus  nocendi  polcsialcm ,  ct  bonornm 
p:ilicnlia  prubeliir ,  et  mnlornm  ini(pii(as  pnnialur. 
Nam  pcr  polcstalem  diabolo  dalani ,  ct  Job  probatiis 
csl  ul  jiistus  apparcret  (Job  i  el  ii),  et  Pelrus  lciilatus 
ne  de  se  pra^sumcret  (Mutth.  xxvi,  31-55  ,  G9-75),  cl 
Panlus  colapbizatus  nc  se  exlollcret  (II  Cor.  xii,  7)  , 
el  Jndasdaninatus  utse  siispcnderet  (Matih.  xxvii,  5). 
<.nm  crgo  pcr  pulcstatem  qiiam  dialiolo  dedii,  omnia 
'uste  ipse  Deus  feceril;  non  tamcn  pro  b"s  jiisle  factis, 
scd  pro  ini(|iia  noccndi  voltmlaic ,  quo:  ipsiiis  diaboli 
fuit  ,  ci  reddelur  in  finc  siippliciuin  ,  ciim  dicelnr 
iinpiis  qni  cjus  ncq(iiu;c  consciilire  pcrscvcraverint  : 
lle  in  iguem  (eternum,  quem  paravit  Pater  meus  diabolo 
et  angeiis  ejus  (Id.  xxv  ,  41). 

CAPLT  XXXIII.  —  Amjelos  malos  non  n  Deo,sed 
peccando  faclos  esse  malos.  Quia  vcro  ct  ipsi  mali  an- 
geii  non  a  Dim)  niali  siint  condili  ,  sed  peccando  l.icli 
sunt  mali ,  sic  Pelrns  in  Epistola  siia  dicit  :  Si  enim 
Dcus  angelis  peccanlibus  non  pepcrcil,  sed  carceribus 
taliginis  inferi  dctrudcns  '  tradidit  in  judicio  punicndos 
tcrvari  (II  Pctr.  ii,  \).  Iliiic  Pelriis  oslendil  adliuc  cis 

*  In  Mss.,  trudens. 


UNUS. 


m 


ullimi  judicii  pocnam  dcbcri  ,  de  qua  Doniinus  dicit  : 
Ite  in  ignem  (eternum,  qui  paratiis  est  diabolo  ct  angeli» 
eJHS.  Qiiainvis  jain  poenaliler  '  hnnc  inferum,  lioc  csf, 
iiiferiorcm  caliginosiim  aerein  tanqnam  carccrcm  ac- 
ccpcrint :  qui  lanicn  quoniam  ct  cadnm  dicitur ,  non 
illud  ccelum  in  quo  siint  sidera,  scd  hoc  iiifcrius  ciijiis 
caligine  nubila  conglobanUir  ,  et  ubi  avcs  volilanl  ; 
nam  et  coeliim  nubilum  dicilur,  et  volaiilia  roeli  ap- 
pcllantur  :  sccunduin  hoc  .\pos(o!us  Paulus  cosdcni 
ini(pios  aiigelos,  conlra  quos  nobis  invidos  pie  viven- 
do  piignamns,  spirilualia  nequitice  in  cwlestibus  nonii- 
nal  (Ephes.  \\,  12).  Quod  nc  dc  illis  snperioribiis 
ca'lis  intelligalur,  aperle  alibi  dicit  :  Sccundum  prin- 
cipem  poteslatis  acris  hnjns,  qui  nunc  opcratur  in  (iiiis  * 
diffidenliw  (Id.  ii,  2). 

CAPUT  XXXI V.  —  Peccalum  non  csl  mala;  naturiB 
appetiiio,  sed  mclioris  dcserlio.  Item  quia  pcccaluin  vel 
iniqiiilas  non  csi  nppciitio  naliirarum  malanim  ,  sed 
descrliomcliormn;sicinScrip(uris  invcnitur  scriplum, 
Omnis  creatura  Dci  bona  est  (I  Tim.  iv,  4)  :  ac  pcr  hoc 
ct  omnc  lignuin  qiiod  in  paradiso  Deus  plantavit , 
iiti(|iie  boiium  cst.  Non  crgo  malain  naturam  hoino 
appetivit ,  ciiin  arborein  vclilam  tcligit  :  sed  id  (|uoJ 
nielius  erat  descrcndo,  faclum  malum  ipse  comniisit. 
Melior  qiiippe  Creator,  qnam  ulla  creatura  quam  con- 
didit  :  cnjiis  iiiiperiuni  non  crat  dcsercndum ,  ul  lan- 
gerctur  proliibilnm  ,  (piamvis  bonnm  ;  quoniam  de- 
serto  mcliore  ,  bonnin  crcatura»  appclcbaliir  ,  qiiod 
contra  Creatoris  iinperinm  tangcbatur.  Non  i(a- 
qiie  Dcus  arborem  malam  in  par.idiso  planiaveral; 
scd  ipse  cral  nielior,  qni  eain  langi  proliibebat. 

C.\PUT  XXXV.  —  Arbor  Adamo  vctita ,  non  quia 
mata  ,  scd  quia  homini  bonum  ut  subdilus  sit  Deo.  Ad 
liocei.iin  el  prohibocial,  ul  oslcnderet  anini."C  raliona- 
lis  nauirain  ,  iioii  iii  sna  poteslale,  sed  Deo  siibdilam 
csse  debeie,  cl  oidincm  su:c  saliitis  per  obcdientiam 
custodirc ,  per  iii(d)edieiitia.'.i  corruinpere.  Ilinc  ct 
arborem  quam  lan;.;i  vetnil,  sic  appcll.ivil,  diguoscen- 
lia;  boni  et  maH(Ccii.  ii  ,  9)  :  quia  ciim  cani  contia 
velitum  lcligissct,  expcrircUir  paMiain  pceeali  ,  cl  co 
inodo  dignosceret  quid  inttrcsset  inlcr  obcdicnliiC 
bonum  et  inobedicnti:c  innluni. 

CAPUT  XXXVI.  —  ?iulla  creatnra  Dei  mala,  sed  ea 
male  uliesl  malum.  Nam  qiiisita  desipia(,  n(  Dci  crea- 
turam,  niaxime  in  paradiso  plantalain  ,  vitnpcraiulani 
piitct;  quandoquidem  ncc  ipsct  spin;c  ac  tribuli,  qiios 
peccalori  in  labore  conlercndo  '  scciindum  Dei  judi- 
ciariani  voliint:ilein  lcrra  pcpcrit,  recte  vi(upcrcii(ur? 
Ilabent  cniin  ct  lales  licrb:c  moduin,  ct  spccicm  ,  cl 
ordinem  suuin  ,  qu;c  quisqiiis  sobrie  consideravcrit  , 
laudanda  rcperict  :  sed  ci  iiauirx  ista  mala  sun(  , 
qiiam  peccati  mcrito  sic  coerceri  oporicbat.  Non  esi 
ergo  ,  iit  dixi,  pcccatum  inalu  nalura;  appcii^io  ,  scd 
melioris  de>.erlio  ;  ct  idco  laclinn  ipsinii  niahini  est  , 
noii  illa  n:i(ura  qna  male  iititnr  pcceans.  M;iliiin  cst 
cniin  maleiKi  bono.  Unde  Apostolus  damnalos  qiios- 

'  1  uco,  pirniiUtcr.  iii  Mss.  !.>^'iuu'  ,  pnna. 

*  lilili,  iii  liliiK.  M  \;ss  ,  iii  filiis.  (Jiiccc  cil,  en  uiois. 

'  Kdili,  conurciiilos.  \eruis  M.ss.,  contcrcndo. 


503  DE  NATURA  BONI  CONTRA 

dam  (livino  jiidicio  roprclicridit,  qiii  coluernnt  et  tcr- 
vierunt  crcalura;  jwlius  quam  (Ireatori  {Koni.  i,  2.")). 
Noqiio  oiiini  croaliiraiii  ro|»roli(:mlil;  qiiod  qiii  foccrH, 
OcUori  facil  irijiiriaiii :  scd  cos  qiii  riiaio  usi  siirit  borio, 
iiicliitie  doserto. 

CAPUT  XXXVII.  —  Malis  peccanliinn  Dcus  bene 
uliiur.  Proirido  si  ciistodiaril  omrios  natiirac  modiirn, 
ct  spccicm,  cl  ordiricni  propriiim,  nulliim  crit  malurn  : 
.si  antcrn  his  bonis  qiiisqiic  male  uti  voliicril,  ncc  sic 
vincit  volniilatom  Doi ,  qiii  ctiam  injusios  justc  or- 
dinarc  novit;  iit  si  ipsi  pcr  iiiiqnilatem  volunlatis  siiui 
male  usi  fucrint  bonis  iilius,  ille  pcr  justitiam  potosta- 
lis  snae  bcne  utatur  malis  ipsorum  ,  rcclc  ordinans 
in  poenis ,  qui  se  pervcrse  ordinaverinl  iii  pcc- 
catis. 

CAPUT  XXXVIIF.  —  Ignis  wlernus  malos  crucians 
von  nialiis.  Nam  riec  ipsc  ii;nis  sctcrnii«!,  qiil  cruciatu- 
rus  esl  iinpios  ,  mala  nalura  cst ,  habens  modiiin  cl 
spcciein  el  ordincm  siium.nulla  iniquilate  dcpravnium : 
sed  cruciatus  est  damnatis  maliis,  qnoriim  peccalis 
cst  dcbilus.  Nequc  cniin  cl  lux  isla  ,  quia  lippos  cru- 
ciat,  maia  natura  esl. 

CAPUT  XXXIX.  —JElernus  ignis  diciiur,  non  sicut 
Dcvs,  sed  quia  sinefine.  ifltcrnus  autem  ignis,  non  sicut 
Dous  actcrnus,  quod  eisi  siiie  fine  sil ,  non  csl  tamen 
sine  iiiitio  •;  Deus  aiitem  eliam  sine  inilio  est.  Dcinde 
«juia  licet  pcrpetuus  '  peccatorum  suppliciis.  adhibea- 
tur,  niulabilis  lamcn  iiaiura  est.  lila  est  auiem  vcra 
a-tcrnitas  ,  quae  vcra  immortalilas;  lioc  est ,  illa  sum- 
iiia  incominutabilitas  ,  quam  soIi;s  Deus  habct  ,  qui 
mutari  omnino  non  polest.  Aliud  esl  cnim  non  mu- 
larj ,  cum  possit  mulari  ;  aliud  autein  prorsiis  non 
posse  mulari.  Sicut  crgo  dicitur  homo  bonus  ,  non 
lamen  sicut  Dciis  ,  de  qiio  dicluin  est ,  Nemo  boniis 
visi  unus  Deus  {Marc.  x  ,  18) ;  et  sicut  dicitur  anima 
immortalis  ,  non  lamen  sicut  Dcus  ,  de  quo  dictum 
cst,  Qui  solus  habet  iinnwrtalilalem  (I  Tini.  vi,  l(j) ;  ct 
Ricul  diciliir  homo  sapicns,  nnn  tamen  sicul  Deiis ,  de 
quo  diclum  esl ,  Soli  sapienli  Deo  {Roni.  xvi,  27)  :  sic 
diciiur  ignis  seiernus  ,  non  tamen  slcut  Deus ,  ciijus 
soliiis  immoiialitas  ipsa  est  vera  aeternitas. 

CAPUT  XL.  —  Nec  Deo  noceri  potest  nec  alii,  nisi 
Dei  justa  ordinatione.  Qu;r,  cum  ila  sint  seciiiidiim 
catholicam  (idemct  sanam  doclrinam,  ct  inlclligeiiti- 
hiis  perspicuam  veritatem ,  ncc  naluroe  Dci  noccre 
jiolcsl  quisquam  ,  nec  natura  Dei  nocere  injuste  cui- 
«piam  ,  vel  nocere  impune  palilur  qiiemquam.  0"' 
enim  nocel ,  ail  Apostolus,  recipiet  id  quod  nocuit ;  it 
von  est  personarum  acceplio  npud  Deum  { Coloss. 
111,25). 

(;aPU T  XLI.  —  Qnanta  bona  ManicUmi  ponant  in 
tifilura  mali,  et  qnanla  mala  in  nalura  boni.  Qiiod  M.\  - 
iiicli;»'i  si  vcllent  sine  pernicioso  studio  defendendi 
«1  roris  sui ,  el  cum  Dci  limore  cogitare ;  non  scolc- 
slissime  hlasphemarent  inducendo  duas  naluias,  unain 

>  F.r.  I.ugd.  voii.  l.ov.sic  habent  hntic  locnm :  A:ternus  ait- 
fein  iqiiis,  non  siciil  f>ei(s.a;leniii!i  dicitur  piopne,  qiiia  pio- 
Ijtcrea  iqiiis  anrrnus  est  quod  sine  fine  sit,non  esltamen  sine 
iuiiio.    M. 

*  Nif  .Mus.  icdili  autem,  perpetuis. 


MANfCILEOS,  S.  AUCUSTINI  5g4 

bonam  qiiam  dicunt  Deurn,  alleram  rnalam  quam  non 
fcccrit  Dcus  :  ila  errantcs  ,  ila  dolirantes  ,  iino  vero 
ila  iiisaiiicnles,  iit  non  vidcant ,  ct  in  co  qiiod  diciint 
n.ituram  sumiiii  mali,  poiierc  sc  tania  Ix^iia  ,  ubi  po- 
nunl  vitam,  potentiam,  salutcm,  mcmoriam,  inlelle- 
ciurn,  tcmpcricm,  virtuicm,  copiam,  sensum,  lumen, 
suavilatcm,mensuras,  niirncros,  pacem,  modurn,  si^e- 
ciem  ,  ordinem  ;  in  eo  auicin  qiiod  dicunt  summum 
honurn  ,  tanta  mala  ,  niortom  ,  rigritudinem  ,  oblivio- 
iicm  ,  insipicritiarn  ,  pcrtiirbationcm  ,  iin[K)tenliani  , 
cgeMatom,  slolidiiatom  ,  cx-cilaiem,  dolorcm  ,  iniqui- 
talem,  dedccus,  bclluin,  iinmoderalionem,  dcforniita- 
tcm  ,  pcrversilalcm.  Princjpcs  enirn  lericbrariirn  et 
vixisse  in  sua  natiira  diciint,  el  in  suo  regiio  salvo» 
fiiisse,  ct  mcmiiiissc,  et  inlcllexisse.  Sic  enim  concio- 
n:itiirn  ilii  dicunl  principem  lenehrarum  ,  ut  neqiie 
ipse  tal  a  dicere ,  neqiic  ab  eis  qiiibus  dicehat  audiri 
sinc  mcmoria  ct  intcllectu  poliiisset  :  cl  habui^sc 
tcmpericm  animo  et  corpori  suo  congruam,  ct  virtute 
polcnti.-c  rcgnasse,  et  copias  elemenlorum  suonim  ac 
fecuiidilales  '  habuissc,  el  sensisse  se  iiivicem  ac  siW 
vicinum  lumen,  et  oculos  habiilssc,  quibus  illud  longo 
conspicorent;  qui  ulique  oculi  sine  aliquo  luniiiie 
lumcn  *  videre  non  poterant ,  unde  recte  ctiam  lumi- 
na  nominantur  :  et  suavitate  suoe  voluplatis  esse  per- 
fruilos ,  et  dimensis  membris  atqiie  habitationibus 
determiiiatos  fuisse.  Nisi  aulem  etiam  qualiscumque 
piilcliriludo  ibi  fiiisset,  nec  amarcnlconjugiasua,  ncc 
parlium  congruenlia  corpora  eorum  consiarent :  quod 
ubi  noii  fuerit,  non  possunt  ea  fieri  quae  ihi  facla  esse 
deliranl.  El  nisi  pax  aliqua  ibi  esset,  principi  suo  non 
obedirent.  Nisi  modus  ibi  csset ,  nihil  aliud  agerent , 
quam  comederent ,  aut  biberent ,  aut  sievirent  •,  aiit 
quodlibel  aliiidsine  aliqua  societate* :  quanquam  ncc 
ipsi  qui  hoc  agebant ,  formis  suis  determinati  essent , 
nisi  modus  ihi  csset :  niinc  vero  talia  dicunt  eosegisse, 
iit  in  omnibus  aclionihiis  suis  modos  sibi  congruos 
hnhuisse  negarenon  possinl.  Si  auleni  sprcics  ibi  non 
fuisset  ,  nulla  ibi  qiialiias  natnralis  suhsisteret.  Si 
nuUns  ordo  ibi  fnisset ,  non  alii  dominareiitur ,  alii 
suhdereiitur,  noii  in  suis  elemenlis  congruenter  vive- 
renl ,  iion  deniqne  suis  locis  liaberenl  menibra  dispo- 
sita  ,  ut  illa  onfliia  qure  vana  isii  fabiilantur ,  agere 
possenl.  Dei  autem  naluram  si  non  mortiiam  diciini, 
quid  sccundum  eorum  vaniiatem  suscilat  Chrislus? 
Si  non  dicunt  a^gram  ,  qu:d  cur:it  ?  Si  non  dicunt 
ohlilam,  quid  commcmorat?Si  non  dicuntiiisipienlem, 
quid  docet  ?  Si  non  dicunt  pcrturhatam,  quid  rcdinte- 
grat?  Si  non  victa  et  capla  est ,  <fuid  liherat?  Si  non 
egot,  cui  subvenit?  Si  non  amisil  sensum,  quid  vege- 
lat?Si  non  est  cxcaecata  ,  quid  illnminat?  Si  non  est 
in  dolore,  quid  recreat?  Si  non  est  iniqiia  ,  quid  per 
l»r.Tcepta  corrigit?  Si  non  est  dedecorata  ,  quid  mun- 
dal  ?  Si  non  esl  in  bello  ,  cui  promillit  pacem  ?  Si  non 


*  rlurcsMss.,  fecimditatis. 

*  Sola  cdilio  l.ov.  hic  oinittit,  lumen. 

'  cislerciensis  Ms.,  aut  sitirent.  Qualuor  Valicani,  aut  kt- 
virent. 

*  lu  Mss.,  sine  aliqiia  satidale. 


5t.5  LlBi.R 

csl  iiHinodcraln,  cui  inoJtim  legis  iinponii?  Si  noncst 
(leroriiiis ,  quid  refornial?  Si  non  esl  perversa  ,  quid 
emcnilal?  Oiniiia  eniin  Uxc  a  Clirislo,  noii  illi  rci  pr;u- 
siaii  dicunl ,  qua?  facla  est  a  l>co  ,  el  arbilrio  proprio 
peccando  depravala  ;  sed  ipsi  naturx' ;  ipsi  subslanlijc 
Dci,  qux  hoc  cst  quod  Deus. 

CAPUT  XLII. —  Mdnic/iivorum  de  Dei  witura  bla- 
sphfmtee.  Quid  istis  Llaspliemiis  comparari  poiesl? 
Niliil  omnino,  scd  '  si  aliaium  perversarum  secla- 
lum  considercnlur  crrorcs  ;  si  aulem  isle  sibi  crror 
ox  parle  allera  ,  de  qua  iiondum  diximus  ,  coiu- 
pareliir,  adliiic  cliam  niulto  pcjus  el  exsecrabiliiis  iii 
Dei  naturam  lilaspheinare  convineilur.  Dicuiil  cnim 
etiam  iioiiniillas  aiiiinas,  quas  voluiit  esse  dc  sub- 
slantia  Dei  el  cjusdem  omnino  nnlurse ,  qiia:  iinn 
.-ponle  |>cccaverint,  sed  a  gciilc  lenebrarum  ,  qiiam 
iii;ili  naluram  dicuiil,  ad  quaindebcllandam  noiinltro, 
sed  palris  iinperio  desccnderiinl ,  supcraue  el  0|>- 
prcssa*  sint ,  afligi  iii  a.<icrnum  gbibo  horiibili  leiic- 
iM-arum.  Ila  scciindum  eoriiiii  s;Krilega  vaiiiloqiiia  , 
Dcus  se  ipsum  in  qiiadam  (lartc  a  iiiagno  malo  liliern' 
vil,  ct  rursus  se  ipsuin  iii  qiiadam  partc  damiiavil , 
qiiam  libcrare  abhosle  non  pntuil.cl  (anqiiam  dcipso 
liostcdeviclo  insupcr  irinmphavil.  U  scclestam  ct  incre- 
dibilcmaudaciam,  taliadc  Deocrcdendi.lalialoqiiendi, 
lalia  pr.vdicandi!  Quod  ciim  defendcre  conantur,  ut 
iii  pejora  irruant  claiisis  oculis  ,  dicanl  *  iiiala^  natu- 
rx  commixtioiioni  faccre  i^la^nt  bona  Dei  natura 
tania  mala  palialur  :  iiam  ipsain  apud  se  ipsam  niliil 
borum  pali  potuissc  vcl  possc.  Quasi  iiide  laiidanda 
sit  iialuia  incorriiplibilis  ,  qiiia  ipsa  sibi  iion  nocel,  et 
iion  quia  iiibil  ci  noceri  ab  atii|uo  potcst.  Dciiidesi  na- 
liira  tenebrarum  nocuit  nalura;  Dci ,  cl  naliira  Dei 
noruit  iiatunc  tencbrarum  ;  duo  crgo  inala  suiit  qiix 
sibi  iiiviccm  nocuerunt ,  el  nuliorc  animo  fuit  gcns 
tencbrarum  ,  qiiia  et  si  nocuil ,  nolciis  nncuit  :  ncque 
rnim  nocere,  sed  frui  voluit  bono  Dei.  Dcus  autem 
iilaiii  exstinguere  voluil,  sicut  Manichccus  apcrlissimc 
in  cpislola  ruinosi  sui  Fundamenli  delirnt.  Oblitiis 
enimqiKid  paulo  antc  dixer.it,  Ilaautem  [undula  suni 
ejusdem  splendidissima  regna  tupra  (ucidam  et  bealam 
terrartt ,  ut  a  nullo  utiquam  aut  moveri ,  aul  concuti 
possiiit ;  postca  dixil  :  Lucis  vero  bealissima;  Pnlcr  , 
sciens  labem  niagnain  ac  vastitaletn  qua;  ex  tenebris  snr- 
geret,  adversus  sua  sancta  itnpcndere  swcula,  nisi  aliijuod 
uiinium  ac  prwclarum  el  virlute  polens  tiutnen  oppo- 
wnt  *,  quo  superel  simul  ac  dcstrnal  stirpem  lenebrarum, 
ifua  exslincla  perpeiua  quies  lucis  incotis  pararetur. 
Kccc  liiiiuit  labcm  ac  vastilatem  impendeiitcm  s.eeuris 
siiis.  Cerle  sic  eranl  fundata  super  liicidam  ct  beatam 
lcrr.im ,  ut  a  nullo  uiiquam  moveri  aut  concuti  pos- 
.scni?  Ecce  atimore  nocere  voluit  vicina}  gcnti,  (iiiain 
dcstrnere  ct  ex!>lingucre  conntus  esl ,  iii  pci  |ieiiia 
qiiies  liicis  incolis  pararciur.  Qnnre  non  adtlid  l,  Kt 
|>erpetuiim  vinculiim  ?  An  illc  nniiiKC  qiias  in  globo 
tcncbiarum  in  a-lcriiiiin  coiiligil ,   non  craiit  incol.e 

•  vot,  sed,  abcst  nb  Fj.  I.ugd.  ven.  U)\.     M. 
»  I  iliii,   ne  in   pejora   irruant ,   clauUs  oculis    dicuut. 
Ejiie!ida:iiur  e\  \ls^>. 
»  I  Ui  iquc  Mis.,  /i/im'n  opponat. 


UNUs.  m 

lucis  ,  dc  quibtis  npcrle  dicit ,  quoJ  errare  se  a  priore 
lucida  sua  ttulura  passw  sint  ?  ubi  et  noleiis  coacttis  esl 
di>erc,  lil)cra  cas  voluii'ate  peccasse,  qui  non  vult 
I>eecalum  poncre  nisi  iii  necessiiate  iialura:  contra- 
ri;c  :  ubiqiie  ncscicns  quid  loqualur ,  ct  taiiqiiam  ipso 
jain  inclusus  sil  in  (cncbrarum  globo  quem  finxit  , 
qiuTreiis  qiia  exeat ,  ct  noii  iiivcniens.  Sed  dicai  qiuHJ 
viill  .sediiclis  ctmiscris,  a  (|uibus  niiillo  anipliiis  quam 
Chrislus  lionoratur ,  ut  lioc  pretio  lain  loiigas  ct  tain 
sacrilegas  cis  fabnlas  veiidat.  Dicat  quod  vull,  includ.tc 
in  globo  lanqiiam  in  carccrc  gentem  lenebraruin  ,  ct 
forinsecus  afligat  naturam  lucis ,  ciii  dc  bostc  exs- 
tiiicio  qtiietcm  perpetuain  prumittcbat  :  cccc  pcjor 
est  poena  lucis  (|iiam  icncbrarum  ,  pejor  cst  poena 
diviiKC  natur;u  qiiam  gciitis  advcrso;.  IUa  quippe  etsi 
iii  teiicbris  inliis  est,  ad  nntiiram  cjtis  perlinet  in  te- 
iicbris  liabilarc  :  aiiinui-  aiitcm  qu;c  hoc  suiit  quod 
Dcus  ,  non  poicrunt  rccipi ,  sicutdicit,  iii  rcgna  illa 
paciflca ,  el  a  vita  ac  libcrlatc  sanc(x  Iiicis  alienabuii- 
lur  ,  ct  configcntiir  in  prxdicto  horribili  globo  :  uiide 
et  adliwrebunl ,  iiiquit ,  iis  rebus  aniitiw  cwdcm  quas  di- 
lexcrunt ,  reliclw  in  eodcm  tenebrarum  globo,  suis  meri- 
lis  id  sibi  conquireiUes.  Ccrle  non  cst  libcrum  volunta- 
tis  nrbitrium?  Vidclc  quomodo  iiisanicns  qiiid  dical 
ignorat ,  et  conlraria  sibi  loquendo  pejiis  bellum  con- 
Ira  se  gerit ,  qiiam  contra  dcuin  ipsius  gcntis  teiicbra- 
ruin.  Deindc  si  prop:crca  damnanlur  animx  lucis  , 
qiiia  dilexerunt  lciicbras;  injustc  damnatur  gciis  tc- 
ncbrarum,  qux  liicem  dilexit.  Et  gens  qiiidem  tcno- 
braruin  lucem  ab  iiiitio  diloxil,  qiiam  elsi  violcnler  , 
tamcn  possidcrc  voluit ,  non  cxsiingucrc  :  lucis  au- 
(em  nalura  iii  bcllu  teiiebras  exsliiigiierc  voluit;  ea^ 
ergo  victa  dilcxit.  Qiiod  vuliis  eligiie  :  uirum  neces- 
siia(c  compulsa  ul  diligerct  lcncbrns,  an  volunlnlc 
scdiuta.  Si  iiecessiin(c ,  qnare  daninalur?  si  voiiin- 
(a(c,  quare  Dci  na(ura  in  tanta  iniqiiitatc  deprcheii- 
diiiir?  Si  necessiinte  Dei  natura  coacta  esl  diligcre 
tciiehias ,  vic(a  est  ergo ,  non  vicit  :  si  volunlnte , 
qnid  jaiii  miscri  dubitant  peccandi  volunlntcm  tri- 
buere  iialur£  qiiam  Dcus  cx  nihilo  fecit,  no  tribuant 
enni  luci  quam  genuit? 

C.^PUT  XMM.  —  Mata  ante  mati  commixtionem 
mulln  Iribui  nitlurw  Dei  a  Manicliwis.  Qiiid  ,  si  cliniii 
o.steiKlimiis ,  niite  cominixlioiicm  innli ,  qtiniii  rnbulosi; 
coiiiiclnm  deinciilihSiip.c  crcdiderunt,  iii  ipsa  lueis 
naiiirn  ,  quam  dicniil ,  mngiia  mnlu  fuisso?  (|iiid  ud 
isias  blaiplicmiasaddi  posse  videbitur?  Illic  eiiim  fuit 
anteciu  iin  piignareliir  ,  durn  ci  iiiovilnbilis  pngiiniidi 
ntccss;tis:  ciccjam  iiiagiiimi  inalum  nnteqiinm  buiio 
iiiisceredir  maliim  :  dienia  boc  nndc,  cum  adliiic 
nulla  esset  f  icta  commixtio.  Si  aulcin  ncccssitas  nou 
erat,  voltintas  ergo  erat:  iinde  ct  hoc  taiii  mngiiiini 
ninlum  ,  ut  Deus  ipse  iintura;  sii;e  nocere  vellel ,  riii 
iioreri  nb  hoste  non  poterat,  milteiido  cam  crudeliler 
miscendam ,  turpiter  ptirgaiidaiii,  iiiique  dauiiian. 
d.ini?  Ecce  quanlum  inalum  pcriiicios;c  et  iioxi;e  el 
iinmaiiissimcc  voliinlatis  ,  aiilcqiinni  ulliiin  innlum  (h; 
geiile  coiiiraria  niiscerctur.  An  forlc  ncscicbal  lioe 
evenlurum  meinbris  suis  ,  ul  diliscrcnl  tencbras  cl 


66/  DR  NATl;n\  RONI  CONTRA 

iniinicm  cxislorciil  sancl.c  luci  ,  siciil  ipsc  dicil,  lioc 
csl,  non  inntiiiii  Dco  siio ,  scd  ciiain  I>alii  dc  i|ii  i 
craiil?  LliKlecrgo  iioc  iii  I>co  lain  iiiji^^tiiuii  ignoranli.i; 
inalnm,aiitc(|iiam  uliiim  (Jc  gcntcconlrari.i  misccrclur 
in:ilimi?Si  aiilcm  liocriitiiriim  scicliat,  aulscmpiicrna 
in  illo  crat  crii(l(!litas,  si  dc  sn:c  ii:itnr:c  riiliira  con- 
laminalionc  cl  (Kiinnalioiic  tiiliil  dolchal ;  aut  scinpi- 
lcriia  niiscri:»  ,  si  dolcl);il  :  timlc  cl  lioc  l.ininm  iiia- 
inm  siiinmi  honi  vcstri  anlc  ullam  conimixtioncm 
siimnii  mali  vcslri?  Ipsa  cerleparlicula  natiinc  ipsiiis, 
()ii:i!  in  illiiis  globi  a-tcriio  viitculo  configilnr ,  si  li  tc 
sii)i  immiiicrc  nescicbal ,  etiam  sic  erat  iii  naiiira  I)ci 
se:npilcrna  ignoranlia  ;  si  aulcm  scicbat,  scmpitcrna 
iniscria  :  undc  lioc  lantum  malum,  anle(|u:iiii  iil!u;n 
d(^  gciilc  coiitraiia  misccreliir  maluin  ?  An  lortc  ma- 
gna  cliaritate  gaudeb:it,  qnia  per  cjus  poenam  pcrpc- 
liia  quies  cxlcris  liicis  incolis  parabalur  ?  Iloc  qnaiii 
iielas  sit  diccrc  quividct,  anailiemel  '.  Scd  si  lioc 
saltcm  ita  faccret,  ul  ipsa  luci  iiiimica  non  ficrct , 
possel  fortassc  non  tanqnam  Dei  natura,scd  taiuiuam 
aiiqiiis  liomo  laudari,  ([ui  pro  palria  sua  vcllct  mali 
ali(iuid  pali,  quod  quidem  malum  ad  lempus  possct 
osse,  non  in  x'lernum  :  nunc  vero  cl  illam  iii  globo 
lencbrariim  coiifixioiicm  dicunl  aclernam,  ct  non  cu- 
jiisqiic  rci  ,  scd  naturs  Dei;  et  utique  iniqnissimum 
et  exsccrabile  et  ineffabililcr  sacrilegum  gaudium 
crat ,  si  Dci  natura  g:\udebal  se  tenebras  dilecturain, 
cl  luci  sanctcc  inimicam  futnram.  Undc  lioc  laiii  iin- 
mane  elscelcslnm  ma!um  ,  antcqnam  ullum  cx  genic 
conlraria  misccrelur  maliim?  Quis  tam  pervcrsam  et 
lam  impiam  ferat  insaniam ,  summo  malo  iribuere 
laiita  boiia,el  siimmo  bono,  qiiod  Dcus  esl,  tanla 
niaia  ? 

CA!*UT  XLIV. — TurpiludinesincredibilesaManklKCo 
excogilatw  in  Deo.  Jam  vcro  quod  ipsain  pai  lcm  na- 
liir;c  Dei  dicunt  uliiqiic  permixiam  iii  coelis,  in  terris, 
sub  lerris,  in  omnibiis  corporibus,  siccis  cl  luimidis, 
in  omnibus  cariiibns,  in  omnibus  seminibus  arbornm, 
hcrbarum,  hoiiiiimm,  anim;ilium  :  nOn  polenlia  divi- 
nilaiis  sineullo  iicxu  incoinqiiinabiliter,  inviolabililcr, 
incorrnplibiliter  omnilms  rebus  administraiKJis  re- 
gcndisque  procsentcm,  qiiod  nos  de  Dco  dicimns  ;  sed 
ligatam,  oppressam,  polinlam,  quam  solvi,  libciari, 
jnirgarique  dicunt,  non  solum  per  discursum  solis  ct 
liin.T,etvirliileslncis,  verum  cliam  per  Elcctos  siios: 
lioc  gonus  ncfandissimi  erroris  qiiam  sacrilcgas  ct 
iiicrcdilflles  tiirpiiudincs  eis  suadcat,  cliamsi  non 
persuadcat,  lioiribilecst  diccre.  Diciinl  enim  virtiili-s 
Incis  iranslignrari  in  masculos  piitchros,  ct  opponi 
fcminis  gentis  tcncbrarum  ;  ct  e:isdem  rursiis  viriiitcs 
liicis  Iransfigiirari  in  feminas  piib  hr:is ,  ct  opponi 
masculis  geiilis  lcnebrariim ;  ut  pcr  piilcliiiiiulincm 
snam  infiammcnl  spurcissimam  iibidinem  prinrijium 

•  Am.  et  F,r.  :  noc  qitam  hcfas  sil  diccre,  nalura:  Dci  nc 
subveniri,  qiiicmnqiieandil,  anallicmalizarcl,  ^nc.  l.ov.,  iioc 
iiuam  nefas  sil  dicere,  nilura;  Dei  a  nalnra  Dci  sic  subvon- 
I  i,  quicumqne  andil,  anatliemaiizaret,  ctc.  Al  nielioris  noUe 
^Mss.,  omisso,  natnrce  Jiei  a  nutura  Dei  sic  snbveniri,  lia- 
bcnl ;  iioc  qnam  ncfas  sil  dicere  qui  videl,  (inatliemet.  sed 
ki  hoc  saltcm  ila  facerel  :  supiile,  illa  parlicida  natitrw 
J  it. 


MA.NlCiIyi:OS,  S.  AUGUSTINI  seg 

lcncbrariim,  cl  co  inodo  vitdi»  siibst.inlia,  lioc  t%l, 
l»("i  iialiira,  qiiam  (liciinl  iii  coriini  corporibiis  li};:uaiii 
lciicri.cx  conim  riicmbris  pcr  ip^ain  conciipiscciiti;iin 
relaxaii»,  soluta  fiigiat,  cl  siisccpla  vcl  pwrgata  lihc- 
rctur.  II(m;  infcliccs  lcgunt,  hocdicuiil,  hoc  aiidiiint, 
lioc  crcdiiiil,  hoc  in  libro  scplimo  Thcsanri  coriiiii 
(sic  cnim  appcllant  scripliiram  qiKiiiKlam  l^laiiich.i-i, 
nhi  ist:c  hhispliciiii.i;  conscii;,i:i;suni)  ita  po:>ilmii  Cbt: 
Tunc  beatut  ille  Pater,  qui  lucidas  nave$  hubct  diverso- 
ria  et  linbitacula  xeu  maqnitudineii,  pro  innila  libi  cle- 
mcntia  fert  opcm,  qna  exiiilur  et  liberatur  ab  impiis 
retinacntis  el  anijustiis  alipie  unijoribus  tuic  vitulit 
subslanlite^.  Itaque  invisibili  suo  nulu  illat  luai  virlu- 
les,  quw  in  clarissiina  hae  navi  habentur ,  transfigurat^ 
easque  purcre  facit  adversis  poteslatibus,  quw  in  lintjn- 
lis  cwlornm  Iractibus  ordinaiw  tunl.  Quw  quoniam  ex 
utronue  sexu  masculorum  ac  feminarum  consistunl  , 
idco  pranlictas  virtutes  partim  specie  puerorum  investiian 
parere  jnbct  generi  adverso  feminarum,  partim  virgininn 
lucidarum  forma  generi  contrario  niasculorum  :  scienK 
cas  omnct  liostiles  potcstates,  propler  ingenitam  sibi  le- 
talein  el  spurcissimam  concupiscentiam  facillime  capi, 
tttque  iiidem  speciebus  pulcherrimis  quw  apparenl  nian- 
cipiiri,  liocqne  modo  dissolvi.  Scialis  aulem  liunc  eunt' 
dein  nostrum  beutum  Patrem  hoc  idem  esse,  qucnl  etiam 
suw  virtules,  quas  ob  necessariam  eausam  transformat 
in  puerorum  et  virginum  intemeratam  *  similitudinem. 
Viitur  autcm  his  tanquam  propriis  armis,  altfue  per  cas 
suam  complet  voluntatem.  Harum  vero  virtutum  divina- 
Tum,  quw  ad  inslar  conjugii  contra  infcrna  genera  sta- 
tuuntur,  quwque  alacritate  ac  facilifate  id  quod  cogita- 
verint,  momeuto  eodem  efficiunt,  ptenw  sunt  tucidw  na- 
ves.  Itaque  cum  ratio  poposceril  ul  mascuUs  appnrcant 
ewdem  sanclw  virtules,  illico  eiiam  suam  effiijiem  virgi- 
num  pulcherrimarum  habitu  demonstrunl.  liursns  cum 
ad  feniinas  venlum  fuerit,  postponentes  species  virgi- 
nnm,  puerorum  investium  speciem  oslcndunl.  lloc  au- 
tcin  visK  decoro  itlarum  ardor  cl  concupiscentia  cresctt, 
alque  hoc  modo  vinculum  pessimarum  cogitationnm  * 
earum  solvitur,  vivaque  anima  qtiw  eorumdem  membris 
tenebatur,  hac  occasione  laxata  evadit,  et  suo  purissi- 
nio  aeri  miscetur ;  ubi  penitus  ablutw  animw  ascendunt 
ad  lucidns  naves,  quw  sibi  ad  vectalionem^  atque  ad  snw 
patriw  transfretationem  sunt  prwparalw.  Id  vero  qujd 
adliuc  adversi  generis  maculas  portut,  per  wstus  atque 
eulores  particulatim  descendil,  atque  arboribus  cwlcris- 
que  ptantalionibus  ac  satis  omnibus  miscetur,  et  catori- 
biis  diversis  inficitiir  *.  El  quo  pacto  ex  ista  magua  et 
clarissma  navi  figurw  puerorum  ac  virginum  apparent 
contrariis  potestalibus,  quw  in  coelis  degunt,  quwque 
igneam  liabenl  naturam ;  atqiie  ex  isto  aspectu  dcroro, 
vitw  pors  quw  in  earumdeni  tncmbris  habetur,  laxala 
deducitur  per  catores  in  terram  :  eodem  modo  eliam  illa 
allissima  virtus,  quw  in  navi  vitatium  aquarum  habital, 
in  similitudine    puerorum   ac  virginum  sanctarum  pct 

*  Aliquol  Mss. ,  sua  ritalis  substantia. 

2  Tres  vaticaui  Mss..  intemperal.im. 

»  Duo  Mss.,  pnshirariini  coqitutioitiim. 

'^  In  K.,eveclutioni'm.\T.  iiig(J.  vcn.lov.  sociili  su:niis.  \l. 

»  rlcii(iiie  .Mss.,  ct  coloiibus  diversii  iiiftgiiur. 


■ 


5W 


LIUER  tjNtjS. 


f)T(» 


•«(o<  angelos  apparet  his  polnUuibus,  quarum  natura 
frigida  csl  alqiie  humiUa,  quaque  incalisordinauv  suiil. 
Fa  quidcm  his  qua:  (emiiuv  suut,  iii  ipsis  (orma  pucro- 
ritm  appuret  :  masculis  vero,  virgiiium.  Hac  vero  mu- 
ttilione  el  diversilalc  diviuarum  persoiuinim  ac  pulclur- 
vimurum,  humidw  (rigidivque  tlirpis  prinripcs  mafcnli 
tive  (emiiKe.solvuntur,  ntquc  id  quod  iu  ifs/s  fs/  viUile 
(iigit  :  quod  vcro  rcsedcril,  In.xatum  dcducitur  iit  lcrnim 
ptr  frigora',  ct  cunclis  tcrrte  generibus  aJniiscctitr. 
Qiiki  bi>c  fc'r:«l?  (|uis  lioc  crcil:it,  non  dico  i(a  cssi\ 
so<l  vcl  dici  poliiisso?  Kcce  qiii  tloconlem  linicnl  nn;i- 
tliciiKire  Maniclia-um ,  cl  iioii  timciil  crcd^re  b.ro 
(acicntciu  et  h;vc  |inlicntem  Deum  ! 

CAPUT  XLV.  —  Turpitudiues  qua^dam  ne(ari(V  de 
ipsit  ilaiiiclnfis  nonimwerilo  crcdiia.  IVr  Eloctosniitem 
SUDS  |tiirg:iri  dicunl  oairdom  ipsain  commixtnm  par- 
lem  ac  naturam  Doi,  niaiuliio;mdo  scilioot  et  hibcndo, 
qnia  cai»  in  aliniciitis  omnibus  «lieunt  li^:ilam  leneri ; 
(juw  cuin  ab  Klect"s  velul  sanclis  in  rcroctionom 
corporis  ni;indiicondo  et  bibendo  assumiinlur,  pcr 
corum  sanctilaloin  solvi ,  sign;iri  et  liberai  i.  Ncc 
alieiidunl  miseri,  quaiu  non  incongrue  dc  illis  crcdi- 
tuin  sil,  qiiod  rrustra  negnnt,  nisi  eosdcm  libros  ana- 
tlicmnvcrint,  et  Manioli;vi  csse  de^tilcrini.  Si  cnim, 
sioiil  dicunt,  iii  omnibus  seminibus  esl  lignln  pars 
Uoi,  ct  ab  Lleclis  manducando  purgntur ;  quis  ni>n 
digne  credal  cosfacerc,  quod  inler  virtutes  cffloruin 
fil  principes  lciicbraruni  lieri  in  Tbesauro  suolegunl; 
i]uaiidoqiiidom  el  carncs  suas  de  genle  lciiebraruin 
•sse  dicuiit,  el  in  eis  ligatam  tenori  vilalem  illam  sul)- 
slantiam,  p.irlem  Dei,credeie  alque  arfirmare  iion 
diibitant?  Qux  utiipic  si  solvcnda  esl,  cl  manducando 
purganda,  sicul  cos  fateri  cogil  funcslus  error  ip>o- 
riim;  (iiiis  iion  vidoal,  quis  non  exliorreat,  quaula 
turpiiudo  et  quam  nefaria  consequatur? 

CAPIIT  XLVI.  —  Epislolce  Fundamenli  ne(aria  do- 
ttiina.  Namcia  quibusdnm  priiicipibusgenlis  tenebra- 
nini  sic  diouiil  Adam  priinum  boniinem  crealum,  iil 
loiiien  ab  cis  ne  fugoret  tenerolur.  \n  episloia  enim 
qiiani  Fundamenti  appelbint,  quomodo  priiiccps  lenc- 
hrnrum,  queni  palrem  primi  hoiuinis  inducuiit,  ad 
c;clcros  socios  suos  lciiebrarum  principcs  loculus 
lueri'.  ot  egerit,  ila  scripsit  .MaiiiclKcus  :  lniquis  igitur 
€omnientis  ad  eos  qui  adcranl  ait :  Quid  vobis  videlur 
Miiximum  hoc  lumen  quod  orilur?  Inlucmini  quemad- 
modtim  pobim  movet ,  conculit  pltirimns  polestutes. 
Qiiaproptcr  milii  vos  poiius  wquum  esl^,  id  quod  in 
resiris  vitibus  habelis  luminis  prwrogare  :  sic  quippe 
iUvu  mn^  qui  gloiiosus  apparuit,  imaginem  (ingain., 
pcr  quam  regmare  polerimus ,  tenebrarum  aliqiiando 
conversalione  liberali.  Ilwc  audicntes,  ac  diu  secuni  de- 
liOcrantes,  justis»imum  puiaverunt  id  quod  poslulubanlur 
yrtvbere.  Nec  enim  fidebant  se  idem  lumen  jugiler  re- 
liiittiros  :  unde  melius  rali  sunt  principi  suo  id  offerre, 
r.cquaquam  despcranlcs  eodem  se  paclo  '  rcgnatttros. 


'    \rK)uol  (>rol)X  nota}  Mss.,  pror  fnqore. 
•  Kr.  t.ii,'i!.  ven. :  (jttnpropter  mtni  wbis  opus  est.  .t.qitmH 
est  it  quoii.  clc.     M. 
»  \aticaiiuscodcx, /iuf^o. 


Quo  igilur  modo  lumcn  illud '  qitod  haoebuitt  pra-bttc- 
rinl,  considciiindtim  cst  i\nm  lioc  etiani  omnibtts  divtms 
scriptttris  arcunisqitc  caUcslibtts  asfwrsunt  csl  :  sapicnti- 
bus  vcro  qttoiuotlo  sil  datum  scire  minime  est  difficile  f 
uam  coram  aperieque  cognoscitur  ab  eo  qui  vere  ac  fide- 
liter  inlucri  volucril.  Quoniam  gorum  qui  convencranl 
(rcqucnliit  proiHiscua  cral,  (eminurum  scilicct  acmascu- 
Unuin,  impulit  cos  ut  inler  se  coirent  :  in  quo  coilu  ttiii 
scminaritnt,  alia:  gravida:  effecttc  sunl.  Erant  auteir 
parluf  iis  qui  genuerant  similes,  virct  plurimas  paren- 
Ittm  uti  priini  oitinentcs.  llax  sumcns  corum  princepi 
uli  ijraripuum  doniim  gavisus  est.  Et  sicuti  etiam  nune 
ficri  vidcmus,  corporum  (ormalricem  naturam  nwii  indc 
vires  sumenlcm  figttrare  :  ita  etiatn  ante  diclus  princept 
soilalium  prolcm  accipicns,  habenlein  parcnlum  scnsut, 
prudchliam,  lucem  simul  sccum  in  generatione  procrea- 
lam,  comedit ;  ac  plerisquc  viribus  sumptis  ex  isliusmo- 
di  esca,  in  qua  non  modo  incral  (ortitudo,  sed  mullo 
magis  asluliw  et  pravi  scnsus  cx  fcra  geniloritm  gente*, 
propriam  ad  se  conjugcm  cvocavit,  ex  ca  qua  ipse  erat 
slirpe  mananlcm  ;  ct  facto  cum  ea  coitu,  semiitavil,  ut 
cateri,  obuHdanliam  malorum  qitce  dcvoraverat  :  non- 
nihil  etiam  ipse  adjiciens  ex  sua  cogiiatione  ac  virlulet 
ul  esset  sensus  cjus  omnitim  eoium  qute  pro(uderat  (or- 
mulor  utque  descriptor ;  cnjus  coinpar  excipielmt  hccc, 
ul  scmen  consucvil  culla  oplime  terra  percipere.  In  ea- 
dein  eiiim  conslrucbantur  et  coHlexebantur  oninium 
imagines,  coclestiuvi  ac  terrenarum  virtulum,  ut  pleni 
videlicct  orbis ,  id  quod  formabaiur ,  timilitudineni 
obtinerct. 

CAPLT  XLVIL — Turpiludines  horribiles  cogtt  per- 
petrare.O  inonstriimscelcslum  !o  cxsccranda  perdilio 
et  labes  deceplarum  aniinarum  !  Omillo  quid  sil,  de 
nnlura  Dei  qiiod  sic  ligclur  ',  bxc  dicerc.  lloc  saltcm 
atlcnd:inl  miscri  dccepti  cl  errore  mortiforo  veneiia- 
ti,  quia  si  per  cortuin  masculorum  et  feminarum  liga- 
tiir  pars  Dei,  quam  se  nianducando  solvere  el  pur- 
gare  profitentur,  cogil  cos  hujus  lani  ncf;indi  erroris 
necessilas,  ut  non  solum  dc  panc  et  olcribus  et  po- 
iiiis,  qu.ne  sola  videiilur  in  manifeslo  accipcrc,  sed 
iiide  cliam  solvanl  el  purgcnl  parlcm  Dei,  undc  pcr 
concubitum  potcsl,  si  fcmin.Tc  utoro  concepta  fucrit, 
colligari.  Iloc  sc  faccre  quidnm  confessi  esse  in  pu- 
blico  judicio  pcrbibcntur,  iion  tantum  in  Paphlago- 
nia,  scd  cliam  in  Gallia,  sicut  a  quodam  Roinx  cbri- 
.sti:ino  calliolico  audivi  :  el  cuni  inlerrogarenlur,  cu- 
jiis  aiiclorilate  scripluro;  isla  facorent,  hoc  de  Thc- 
sauro  suo  prodidissc,  quod  paulo  aiile  commemoravi. 
Isti  aiitcm  cum  hoc  eis  objiciiur,  solenl  rcspondcre, 
nescio  qucm  iaimicum  suum  dc  iiiimcro  suo,  hoc  esl, 
Eicclorum  suorum  dcscivissc,  el  scbisma  fecisse, 
ntqiic  htijiisuiodi  spiiroissimani  li:orcsiin  condidissc. 
lliidc  manifcstum  csl,  quia  hoc  ctiam  si  i-sti  uon  fa- 
r.iunl,  de  ipsorum  libris  hoc  facinnl  quicumque  fa- 
ciuni.  Abjiciant  ergo  libros,  si  crimcn  exhorrent, 
quod  comniiltcrc  coguntur,  si  libros  teiienl;   aul  si 

•  In  Mss..  Imncn  iilcm. 
'  rluros  >Ns.,  »ir/i/c. 
*Km.ciVx.,lcgitur.\jo\,lcgctur.  castigaiuiu'  c\   vs» 


Sli  Secundi.m 

iion  coiiiiiiiltiinl,  miinilius  viverc  coiilra  suos  libros 
conniiliir.  Scil  (|uid  agunt,  ciim  cisdiciuir,  Aul  pur- 
gnto  liiinoii,  dc  (|tiilius  potucritis  Si-miiiibus,  iit  iiec 
ilbid  rc(  iisclis,  qiiod  vos  iioii  f.iccre  asscrilis ;  :iul 
Maiiicha:um  anullicmalc,  qui  cum  dicit  in  omnibus 
scMiiiiibus  cssc  piirlcm  Dci,  cl  concumbcndo  lig:iri  ; 
quid(|uid  aulcm  lumiiiis,  boc  cst,  cjiisdcm  (lartis  Dci 
ad  cscas  L]lcctoriim  pcrvcncrit,  maiidiicandu  purg;iri  : 
quid  vobis  suadcat  vidctis,  cl  eum  adhucaiiallicmarc 
<liibit;itis?  Quid  agunt,  inqiiam,  cum  hoc  cis  dicitur? 
Ad  quiis  teigivcrsationcs  sc  convertunl,  cum  aul  tani 
noraria  doctrina  sit  aiiallioiiianda,  aut  tam  noliiria 
turpiludo  facicnda,  in  cujus  comparatione  jam  iila 
omiiia  mala  qii.nc  inlolcrabilia  paiilo  aiilc  commcnio- 
rabam,  cos  do  nalura  Doi  dicerc,  quod  iiccessiiale 
oppressa  sit  ul  bcllum  gcrorct,  quod  aut  sompilcina 
ignorantia  sccura  erat,  aut  scmpitcrno  dolore  et  ti- 
niore  sollicila,  quando  sibi  veiiirot  corruplio  com- 
mixlionis  ct  viiiculum  seicrnse  damnationis,  quod  de- 
nique  gesto  bollo  sic  fucrit  captivata,  oppressa,  pol- 
lula,  qiiod  post  falsam  vicloriam  sic  fuluia  sil  in 
horribili  globo  in  actcrnum  confixa  et  ab  originis  su;c 
fclicitate  separata,  lolerabiiia  videanlur,  cum  per  sc 
ipsa,  si  considereiitur,  sustiiieri  non  possint  ? 

CAPUT  \Ly \\l.—  OralAugnstinus  pro  Manichwo- 
rum  resipiscenlia.  0  magna  patientia  lua,  Domine 
miscricors  etmiscrator,  loflganimis  et  multum  inisc- 
ricors,  et  verax  {Psal.  cii,  8);  qui  facis  oriri  solem 
luum  siiper  bonos  et  malos,  pluis  super  justos  et  in- 
jusios  (Matth.  V,  45);  qui  nonvis  mortem  peccatoris, 
qu mium  ut  revertalur  et  vivat  [Ezech.  xxxiii,  H); 


.M.\NI(;il/i:i  ji74 

qiii  partibus  corripiens,  das  locum' pcenitenlia;,  ut 
rolicta  maliiia  crcdant  in  le,  Dornine  (Sap,  xif,  2); 
qiii  palicnlia  tiia  ad  pa;iiilonti:im  adducis,  quainvis 
iiiiilli  socundum  diiriliain  cordis  sui  cl  cor  impoeni- 
tons  tlicsaurizcnl  sibi  iram  iii  die  irx  et  rcvelationis 
jiisli  judicii  lui,  qui  reddis  unicuii|iiesccundum  opera 
sua  (Ilom.  n,  i-G);  qui  iii  qiia  die  conversus  fuerit 
bomo  a  ncquitia  sua  ad  niisorit.ordiam  et  verilatom 
tuani,  omnes  iniquitatos  cjus  obiivisccris  (Ezech. 
xviii,  21)  :  prxsta  iiobis,  dona  nobis,  ut  pcrnostruin 
miiiislorium,  quo  cxsecrabilcm  et  nimis  liorribilem 
liiinc  errorcm  rcdargui  voluisli,  sicut  jam  mulli  libe- 
rali  snnl,  ct  alii  liberenlur,  et  sive  por  sacranicnlum 
s;incti  Daptisini  tui,  sive  pcr  sacrificium  coiilribulali 
spiritus  et  cordis  conlrili  ct  liumiliali  (Ptal.  l,  19), 
iii  dolorc  poenilenti.c,  remissioncm  peccalorum  ct 
bl;isplicmiaruin  suarum,  quibus  pcr  ignoranliam  tc 
oflonderimt,  accipcre  mereantur.  Tanlum  enim  vakt 
pr.TpoIlcns  miscricordia  el  poteslas  tua  el  verilas 
Baptismi  lui,  chivesqiio  regiii  coelorum  in  sancta  Ec- 
closia  tua,  ut  noc  dc  illis  dosperandnm  sit,  quamdiu 
in  hac  tcrra  pcr  luam  palicnliam  vivunt,  qiii  cliam 
scientes  quantum  malum  sit  lalia  de  te  senlire  vcl 
diccre,  propter  aliquam  lcmporalis  et  terrenae  coni- 
modilalis  consuetudinem  vcl  adeptionem  in  illa  ma- 
ligna  professioncdelinenlur,  si  ad  luam  inefTabilem 
bonitatem  saltem  incrcpali  tuis  correptionibiis  fu- 
giant,  et  omnibus  carnalis  vitx  iliecebris  coblesient 
vitam  xternamque  prjcpoii:inl  *. 

•  Editi,  partis  corripiens,  dans  locttm.  At  Mss.,  partibus 
corripiens,  das  locum  :  ul  ia  sacris  Bibliis,  Saii.  cap.  12. 

*  In  Mss.  addilur,  Amen. 


IN  SUBSEQUENTES  SCRIPTIONES, 

Vide  Hb.  2,  cap.iO,  Relraclationum  ,  tom.  1,  col.  634,  a  verbis,  Secundinus  quidam,  usque 
ad  verba,  Tua  in  me  benevolentia.  M. 

SECUNDINI  MANICHiEI 

EPISTOLA  AD  AUGUSTINUM. 


^'anichaci  doclrinam  commendat  luelurque  cum  Calholica;  fidei  reprebensione,  indigne  fereiis  quod  eam  scriptls  oppujjnet 
Augusiiuus,  quem  a  Maoichseo  timore  quodam  et  honoris  cupidilale  defecisse  iosimulat,  atque  ul  ad  illius  sectam  laudein 
redeal,  exhorlaiur. 


1.  Ilabeo*  ei  ago  graiias  ineflabili  ac  sacralissimx 
M.ijcsiali,  ejusque  primogeniio  omniiim  luminumregi 
Jcsu  Christo,  habeo  gratias  et  supplex  sancto  refcro 
Spirilui ,  qiiod  dederint  pra;buerinlque  occasionem  , 
|ua  cgo  securus  salularem  tuam  cgregiam  Sanctita- 
icin,  domiiic  merilo  laudabilis  ei  uiiice  percolende. 


Ncc  mirum  :  sunt  enim  ad  omnia  bona  prxstanda  et 
ad  omnia  mala  arccnda  satis  aptissimi ,  quique  tuam 
bcnevolentiam  suis  defendant  propugnaculis,  eripiaiil- 
qiie  ab  illo  inalo ,  non  quod  iiihil  est ,  aut  qiiod  fa- 
ctiune  passioneque  mortalium  gignitur,  sed  quod  p.i- 
ratum  est  ut  veniat.  Vae  autem  iili  qui  sc  eidom  pr;e- 


ADMOMTIO  rr.  BENEDICTI.NOttUM. 

I.iber  contra  Seaindinum  in  Bolgicis  codicihus  olim  frustra  quaesitus  l.ovaniensium  cura,  nunc  a  nohis  re;  erlns 
in  r.allicuuo  Ms.  opliuue  noue,  qui  iii  altliatia  s.  1'eti'i  in  valle  canioieiisi  assorvaiur,  cjusque  ope  uiullis  nic.Klis 
jiurgaius  esl. 

Comparnvimus  prcBterea  eas  omnn  editiones  initio  Retr.  ct  Confess.,  t.  1,  memoratas.     M. 

*  Apud  Er.  i.ii„'(J.  voii.  ci  l.ov.  hoc  esi  praca  nliulu  ii  Fpi-  aique  InwiubHi  ei  tuiice  pe  colindo  ■tugHstino,  secundin:t$. 
stola  bccuuiiiui  ad  Auijiisuujni  ;  roi.ino  meito  honortwiu      liabeo,  oic.      M. 


i;:5  t:pistola  ad 

Itueiil  occasionem.  Nara  dignuses,  qui  ab  iisdcm 
Inlia  muncra  conseqiiaris ,  iiJemque  verilalis  lii:e 
nutritores  cnici;inlur,  vere  lucerna ,  qiiam  in  c  rtiis 
lui  cnndelabro  dextera  posuil  verilalis ,  ne  furis  ad- 
Aeiilii  lliesauri  lui  dilapidolur  palrimonium  :  jnbe;iiit- 
que  sine  lapsu  illain  manere  domun\*,  quain  lii  noii 
siipcr  erroris  arcnam,  sed  super  scienlia)  lapidcni 
collocasli  :  illumque  a  nobis  repellant  atrocem  spiri- 
luni,  qiii  hominibus  timorem  immittit  ct  pertidiain  ; 
ut  aninias  averlat  ab  angusto  tramite  Salvatoris  :  cii- 
Jiis  omnis  impcliis  per  illos  principes  Tunditur,  con- 
tra  quos  se  Apostolus  in  Epliesiorum  Kpistola  cerla- 
nien  subiisse  fatclur.  Dititeniin  se  von  coiitra  canu-m 
et  $anguinem  hubere  certamen,  sed  adversus  principes  et 
poleslatet ,  adcersns  spiriiualia  nequilia;,  qucc  sunl  iit 
caleslibus  (Ephes.  vi,  12).  Et  revcra ;  qiiis  cnim  con- 
Ira  arina  babeat ,  ni>i  contra  armatum,  adversusillum 
qiii  moveiur  ?  l't  enim  bominumcorpora  arma  peccaii 
sunl ,  ila  salutaria  pra^cepta  arma  justitix  (/iom.  vi, 
15).  Iloc  Paiilus,  hoc  ipsc  leslalur  Manichxus. 

2.  Non  ergo  armorum  piigna  cst ,  scd  spiriliinm  , 
qiii  iisdcm  uliintur  '.  Piignant  aulcm  animariin)  gra- 
lia.  Ilorum  iii  mcdio  posita  esl  anitna,cui  a  principio 
naliira  sua  dedit  victoriam.  Hxc  si  una  cum  spiritu 
virliitum  feccrit*,  liabebit  cum  eo  vilnm  perpeliiam, 
illudqiie  possidebit  regnum  ,  ad  qaod  Doniiniis  nostcr 
invitat  :  si  vero  ab  spiritu  viiiornm  incipiat  tralii ,  el 
consentiat ,  ac  posl  consensum  poenitudinem  geral, 
li;ibobit  liaruin  sordium  iiidulgcntix  fontcm.  Carnis 
cniin  conimixiionc  ducltur,  non  propria  voluntate.At 
si  ciim  se  ip^am  cognovcrit,  consentiat  nialo ,  et  non 
se  armet  conlra  inimicum  ,  voluiilate  sua  p^ccavit. 
Quam  si  ilcrum  pudeat  errasse  ,  paratum  invcnict  mi- 
sericordiarum  auctorcm.  Non  enim  punilur  qiiia  pcc- 
cavit,  sed  quia  de  percalo  non  doluil.  At  si  cnm  eo- 
dcm  peccalo  sine  venia  recedat ,  tunc  cxcludciur, 
tiinc  virgini  sliilt:c  comparabitiir  ,  tiinc  liaTCS  erit 
sinisinc  inanus  ,  tiinc  a  Domino  pclletur  ex  convivio 
iiupiiarum  ,  irkTaniin  c.iusa  veslium,  ubi  fletus  crit  et 
Slridor  dentium,  ibitquc  cum  diabolo  ad  igncm  origi- 
nis  ipsiiis;  i|iieni  tiia  mira  prudcntia  aul  ex  arci^in- 
gelo  ractum  mcmorat ,  aut  nihil  csse  fatelur.  Ciir 
orgo  rcgnabunl  justi  ?  Cur  Apostoli  ct  mariyres  coro- 
iiabiinlur?  Toliim  proplcrea  ,  quia  vicerunt  niliil  ?  0 
quantum  frustritur  vincentis  polcnlia,  cum  advcrsa- 
riiis  nullius  virluiis  esse  pra>dicatur  !Mula,  qii.xso, 
scntenliam,  d 'pone  Punic;e  gentis  pcrndiain  ,  ct  re- 
Cfssioncin  tuain  ad  vcritalcm ,  quae  pcr  timorein 
facia  est,  converte  :  noli  l:is  mcndaciis  te  e.\ca- 
sarc  *. 

3.  I.cgit  eniin  aliqiianla  exile  meum  et  qiialcciim- 
qiie  Koiiiani  hominis  ingenium  ^,  reveiend;e  Wvji  l)i- 

'  lla  veUis  codex  Caraotcnsis  oiliinx  nolae.  Edili  aulcm, 
quibus  utiintur. 

•  FJili  liic  et  iii  siibseqiicnte  libro,  cap.  8,  cum  sfirilii 
virlutem  fecerit.  \u-\\\.-s  (  aiiioUMisis  Ms.,  ciim  spiritn  hrlit- 
liim  feceiit.  Nam  siiiiium  virlu:uiiisccuiidi;itis  o|>iKjiiiis]ii- 
rilui  vilioruni. 

•  velus  codex  Carnolfiisis,  noli  liis  mcndaciis  exciisare  : 
W\<\  lc,  recessioium  tuim. 

•  Fr.  1 11^(1.  ven.  I.ov.,  1 1  qimlecitmquc  csl  i.oinmn  liomiiiis 
iiiijciiiim.    M. 


AUGUSTINUM.  m 

pnationis  scripla  ,  in  quibus  sic  Imsccris  vcritati,  ut 
pliilosopliiiE  lloricnsius.  H;cc  ilaque  ciim  siispenso 
animo  agiliqne  oculo  itenim  itcrunKpic  rcpeiissem  , 
sunimtim  inveiii  ubi(itie  oralorein  ct  deuin  pone  totiiis 
cloquenliyc  :  nusiiuain  vero  comperi  clirisiianum  :  cl 
armatum  quidcm  contra  omnia,  affirmanicm  vero  ni- 
liil :  cum  te  magis  scicntia  perilum  dcbueris  osien- 
dere.non  sormonc.  Illud  vero  taccre  non  possiini 
ItKC  pa'.icntissini;c  Sanclitali  :  visus  cnini  mihi  es,  cl 
pro  cerio  sic  est,  el  nunqiiam  fuisse  Manicii;cum,  iicc 
ejus  te  poiuisse  arcana  incognita  sccreli  cognoscere  , 
atque  siib  Manicbxi  nomine  persc(|iii  te  llannibalem  ' 
atiiiie  Mithridatcin.  Ego  iiamqiic  faleor  non  tali  dili- 
gcntia  nec  lanta  indusiria  Anicianx  dointis  inicare 
marmora  ,  quanta  tua  scripla  pcrluccnt  eloquenlia. 
Ilanc  si  voluisscs  verilati  concordare,  magntim  utique 
nobis  exslitissct  ornanicnlum.  Noli ,  rogo,  contra 
tiiam  vcniic  naturani  ,  noli  cssc  erroris  lancea  ,  qiia 
lalus  pcrculilur  Salvaioris.  Vidcs  cnim  illum  et  in. 
omni  mundo  cl  in  omiii  anima  esse  crucifixum ,  quu: 
anima  nunqtiam  h:ibiiit  scccensendi  naturam  *.  Et  tu 
igitur  qni  cx  ipsa  cs  ,  diinitte ,  qux>so,  jam  vanas  in- 
cusalioncs,  stiperfluas  relinqnc  conirovcrsias.  Tanto 
temporc  ciim  parcntc  liio  in  inedio  lenebrarum  con- 
siiluliis,  iiuiiqu;im  subsaiinasii  :  in  medium  S'dis  ac 
lunic  invcntus  os  aconsator.  Qiiis  igitur  tibi  patronns 
crit  antc  jusluni  Iribunal  Judicis,  cum  et  dc  sermoiie 
cl  dc  opcre  coeperis  te  leste  convinci  ?  Pcrsa  <|uem  hi- 
cusasti,  non  adcrit.  Iloc  exccpio,  qnis  le  flentemcon- 
sobibiliir  ?  Quis  Puniciim  s;ilvabit  ?  An  cmendaluin  in 
Evangelio  cst,quod  spatiosa  via  non  dcducat  in  iiiter- 
itum  {Mallli.  vii,  15)  ?  An  f;dsum  in  Paulo  cst,  quod 
opcrum  singuli  suoriim  non  erunt  rcddituri  rationcm 
{flom.  xiv,  12)  ?0  ulinam  a  Manicbxo  recedens, 
Academiam  pctisscs,  :iul  Roinanorum  bolla ,  qni 
oinnia  supcrariint,  interprclaUis  fiii^ses  :  quam  magna 
ibi ,  quani  egregia  comperisscs  ,  et  noii,  castiis  bomo 
utiqiie  tolius  pudicilix  et  panpcrtalis,  isscs  ad  Jud:co- 
ruin  gciitcs  barbaras  moribus  :  cum  pr3nce|)lis  inscris 
fabulas',  et  adducis  uxorem  foriticariam  ;  et ,  facies  /i- 
lios  fornicariw ;  el ,  fornicando  foriiicubilitr  terra  a  Do- 
miito  (Osee  i,  2) ;  et,  iNo/i  luvabis  manus  post  coilum 
conjugis ;  et  ,  Mitle  manus  super  fcmitr  meuin  {Cen, 
XXIV,  2,  et  XLVii,  29);  ct ,  Macla  cl  manduca  (Act.  x, 
15,';  ct ,  Crescile  et  mitllipUcnmini  {Gen.  i,  28).  An  tibi 
leones  in  lacu  phtcucrunl  (Dan.  vi,  IG),  quia  cavex 
non  erant  ?  An  libi  sterilitas  Sarai  doluit,  cujus  pu- 
doris  distractor  maritiis  sororem  fingens  cxsiilcrat 
(Cen.  XII,  15,  et  xx,  2)  ?  Scd  forle  post  Dareiis  et 
Entclli  ccrtamcn  (Virj/i/.  JEneid.  lib.  5,  tim.  362-481), 
Jacob  ct  ipsiiis  pammacliiam  oxspectarc  volucras  (Gen. 
xxxii,  2i,  2.*))  ?  An  iiiiincruiii  Amorrhyeorum  {Josu 
X,  5),  an  pancjrpiim  in  arca  Noc  conspicore  disposue- 

«  Ediii  vulgo,  /lumt/m ,  hal)cnt,  loco,  iiannibalem.  Ca- 
sliganlur  cx  carnolensi  Ms. 

»  lla  carnotonsiscoilex.  Al  Lov.,  minquamliabuil  carsinn 
succcnsendi  nulurttm.  Fxlilio  Ain.,  (iiiem  succensendi  nalu- 
ram. 

*  lii  Ms.  Carnolensi,  isses  ad  Judccorum  qentis  biirbarie 
cum  monbits  titm  praceptis  fabttlas  :  el  udducis  ujo« 
rifH,  elc. 


5*5 


SFXUNDIM  MANlCIIyEl  KIMSTOI.A  AD  AUGIJSTINUSI. 


176 


ras(Cc«.  vii)?Novi  egolc  ha;c  sctnpcr  o»li«  li:tl)iiissc, 
novi  cgo  ic  scmpcr  inagiia  amavissc,  (|iia;  lcriMS  dcsc- 
rereiit.qux  ca^los  piMcrcnl,  qna;  corpora  ini»ili(ica- 
rciil,  quuj  aiiimas  vivilicarciil.  Quis  igitur  illc  csl  qui 
lc  r?pciilc  mutavii '.' 

4.  Quanquam  h.uc  lua;  Sanctilati  diccro  nimis  ab- 
surduiii  sit.  Ipse  cnim  noii  igiM)ras«|uam  pcssiinussit, 
qiiainquc  maiigniis,  (juiiiuc  cliain  lanla  callidiialc  ad- 
vcrsus  (idclcs  cl  summos  viros  militat,  ut  cl  Pclruin 
cocgcril  sub  iina  noclc  lcrlio  Doiiiiiium  ncgaic ,  el 
eidcm  resurgcnli  Tbomani  non  |toriiiiscril  crodcrc  : 
qu:v  laincii  vuliicia  curat:i  suiil  indulgcnlia;  mcdicina. 
illiid  vcro  qiiain  audaclcr  niolilus  sil,  ul  Domino  opli- 
niuin  scnien  seminaiili,  illc  zizania  misciicrit,  cllanio 
pastori  Iscariotcm  rapuerit ;  ct  ul  ad  iillimum  crucis 
suppliciuin  vciiireliir ,  in  pernicicm  ipsius  Scribas 
Pharisx'osque  acccndcrit,  ul  Barrabam  diinilli  claina- 
rcnt,et  Jesum  crucidgi.  Evasimus  igitiir  ,  qula  spi- 
rilualem  secuti  sumus  Salvalorcm.  Nain  illius  tanluin 
crupil  auilacia  ,  ut  si  iioslcr  Doniiiiiis  cariialis  foret, 
omnis  iioslra  fuisset  spcs  amputala.  El  tamen  iie  ipso 
quidcm  crucis  opprobrio  poluit  saliari  :  quiniiiio  in- 
saniens ,  binc  coegit  spiiiis  coionari,  illinc  accto  po- 
lari ;  binc  mililuni  lancca  perculi,  illinc  sinistri  latro- 
iiis  oro  blaspbemari  {Mallli.  xxvi,  xxvii;  Luc.  xxii , 
xxiii,  el  Joan.  xviii-xx).  At  poslea  taiiluin  ejuscrcvit 
iniquilas  ,  ul  ct  ipso  el  Apostolis  ejus  illuc  ascenden- 
libus  diversas  componcret  qua^stioncs ,  sub  eorum , 
quod  pejus  esl,  nomine  supcrslitiosisomnibus,  idcsl, 
cailiolici  vocabuli  dividens  dignitalem.  Omitto  nain- 
quc  qnalcnus  uniiniquemqiie  discipulorum  adversus 
niagistros  armavcrit,  quatenus  Hymenaeum',  quale- 
nus  Alexandruin  decepcrit(I  Tim.  i,  20),  quac  apud 
Anliocliiam  ,  qu;e  apud  Smyrnam,  quae  apud  Icoiiiuni 
coinniiscrit  :  ilia  nunc  addo  quoe  praisensaclilal  mul- 
liliulo,  a  qua  lanlum  virlus  procul  est,  quantum  po- 
pulo  clausa  est.  Ncc  cnim  virlus  est  ad  quam  tiirba 
pervenil,  et  Inrba  qiiam  maximc  fominarum.  Sed  ve- 
reor  clandeslina  eorum  puhlicare ,  ne  ab  aliis  or- 
dita  oriinina  geminenlur.  Quanquam  sapientum  est 
ulruttique  ferre ,  utrumque  ridere;  et  ad  illud  tantwm 
iiiti ,  qiiod  bcatitudinein  concilial,  quod  parluril  vi- 
l:im. 

5.  Et  lamen  ilerum  atquc  itcrum  supplex  dcpre- 
cor,  oro  etiam  atque  etiam  obsecro,  primuin  qiiidom 
veniam  largiri  digneris,  si  qiio  scrmone  fucrit  tiium 
litillatum  aureuni  pectus  :  ardore  enim  lioc  niniio 
fcci,  quia  nolo  lc  a  nostro  grege  divelli,  a  qiio  eliam 
ogo  ipse  abcrrans  peiie  perieram,  nisi  cilo  «le  de 
iiiiqua  communionis  liilisscm  naliira.  Deinde,  iit  con- 
cilies  le  illi,  qu;e  in  le  niliil  deliquil :  redcas  ad  illain, 
qu:n  tibi  et  in  dicrum  ciilpam  ',  non  crit  succcnsura. 
Ncc  cnim  seplies  lanluin  novit  ignosccre  :  qnininio 
babol  el  ligandi  et  solvendi  potesUalem.  Noli  te  fingcre 
palpare,  qui  dudum  vidisti  :  iioli  velle  discere,  qui 
potes  doceie.  Diinillc  bominuin  gloriam,  si  vis  Ciiri- 

'  r.arnotonsiscodo\,loco,////»i(?);(t'"»)i,li:ib('l,Wri)W</('»')». 
*  IdcMii  codcx  cariKilonsis,'  (//((/.■  tibi  .s/   redieri.^  ,  cidvuin 
noncrit  succcmuya.  luile  loyi^iiduiii,  ub  cuip.an. 


6to  placcre.  Tcuiporibiis  iiosliLs  rcnova  Pauliini,  qui 
cuin  l(;gis  Judaic:e  doctor  essct,  conseculus  a  Domiiio 
apostolatus  gratiam,  qiix  pulabai  coininoda,  conleni- 
psit  ut  sicrcora,  ul  Cliristiiin  lucrifaccrel  {l'hilipp. 
in,  8).  Subveiii  aiiiina:  lua;  tam  Iiiciduj  :  qub  ignoras 
quali  sitfurbora  vciiturus.  Noli  ornare  morliios  : 
qiiia  vivoroin  es  ornaiiicnluni.  Noli  comes  ess«  latt 
ilincris,  qiiia  Ainorrb cum  cxsjjcctal  :  sed  ad  arctain 
festina  viain,  ut  coiis<;quaris  vitaiii  iuternarn.  Dcsine, 
quxso,  uttro  claudere  Clirislum,  nc  ipse  rursiiin 
utcro  concludaris.  Desinc  diias  naluras  f:iccre  un:in) ; 
qiiia  appro|)inqual  Domiiii  judiciuiii.  V:i!  qui  acci- 
picnl,  qui  quod  dulcc  cst ,  in  aniuriluilininn  trans- 
fcrunt. 

6.  Scd  si  dubilas  dc  principio,  si  ambigis  Je  pngn:c 
cxordio,  polcril  diurno  tracLitu  pacificnquo  coIloi|Uio 
rcddi  ralio.  lilud  tamcn  iioluin  facio  lua:  sagacissiin;e 
boiiitali,  quia  sunt  qiiujdain  res  qiiac  exponi  sic  noii 
possuiit  ul  iiitclliganlur  :  cxcedil  enim  diviiia  ralio 
inoi  laliuin  pcctora  :  utputa  boc  ipsum,  quomodo  sint 
dua;  natura;,  aul  quare  pugnavcrit  qui  niliil  polcial 
pali  ;  nccnon  ctiani  de  sxculo  novo,  quod  idem  mc- 
inoral,  (piia  pra;ci>is  '  niaxim:K  illius  terrje  inoiibus 
boc  xulilicotur.  Quis  aulciii  admituit  inlor  divina 
praciiii,  soiliccl  nisi  figuram  facias  interprctantis  ad 
auditDrein  ',  qiiia  ab  lioc  verba  pi;cciduntur,  el  iii 
illo  compoiiunlur  ?  El  qiiainvis  tratlalor  multa  dixc- 
ril,  qu;e  tcncat  apud  seaiidilor  ,  tameii  a  iractatore 
non  recesserunt :  nisi  talilcr  ct  do  i!lo  seniias  sa;ciilo, 
et  id  (a)  (|iiod  diciiur  stiiliiini  s:ilis  et  iiiepluin.  Ita 
qiioquc  ct  de  pugna,  quod  iiisi  priiiio  conjicias  qiiia 
Dcus  lotiis  jiistilia  est,  ultiniuin  iwtem  facinus  cst 
invadcre  alicna  :  ad  Iioc  vero  cuni  veneril  coiitraria 
ii;ilura.  ille  quidcm  niliii  polerai  pali,  quia  prsscius 
crai,  visus  fuissel  fatinori  consciisi>se  nisi  piignassel : 
el  ideo  magnam  ojiposuit  venienli  virluiem,  iiti  jusli- 
tia  ipsiiis  nnlla  pollucrclur  sacrilegii  conscnsione.  Ila 
cniin  ab  co  juslus'  finilus  c^t,  iii  nec  ipse  pcccd  ali- 
qiiando,  nco  aliquando  conscnlial  pcccatiiri.  liliid 
cliain  qiiia  Dcus  iii  suo  rcgno  poicns  crat  in  natura  , 
ut  oiiiiii|)Olens  el  jiulex.  Ibec  siquidem  ita  dicia  sunl, 
iion  ul  illefaclus  esl.sodul  as-e^iniego  iion  valui  (b)  : 
adiiuc  non  salis  faciuiit  iierfidiii',  iicc  C;i-ciss()l  exurtiis 
csl,  nec  siirdis  vox  audita  est,  nec  dapcs  morluis 
piajparata;.  Quod  aiitem  loca  n:itui-is  assignari  non 
possiint,  boc  est  quod  condilio  buinana  inenarrabilc 
vocal  atqiic  ineffabile.  Silvator  auteiii  cui  lotuni  facile 
est,  duo  b;ccdexlrum  vocatac  lyevum,  intus  ac  foris, 
Venite  ac  Hccedile  {Maltli.  xxt).  Tu  autem  coiiversuin 
facis  (c)  et  pedcm  poiiis,  ut  esl,  Orbis,  vita,  salus  , 
lumen,  lex,  ordo,  poteslas  :  si  vocalcm  dicis  ct  inu- 
tain,   longam  vocas  brcvem,  quac  natiirse  b;cc  ni»ii 

'  Ila  Carnotensis  Ms.  At  editi,  pralerilis. 
'  caniotcnsis  codex,  sed  nisi  fignra  facias  temperantei 
ad  auditorem. 
3  sic  >!s.  Carnotensis.  .M  edili:  Ita  enim  lioino  justm 

(a)  liirte,  esl  w/,  jnxla  Morol,  Eleineat.  critic,  pag    51)0. 

A. 

(b)  rorlo,  eqn  valni,  dololo,  »0)1. 

((■)  Moiol.i  iviii  ,( liiic.i  a;.,'.  I()7,  ciiijcjlatsic  logcuduin.' 
luuiilcm  cuiit  icrbiiti'  f..cij.     \i. 


577  CONTR\  SFXUNDINUM  M\NICILEUM.  S.  AUOUSTINI  LIUER  UNUS.  578 

sonaiil,  (luo  pro  ccilo  sigiuficaiil,  el  ab  invicein  sc-  riiii|u.'    roihiou.ii ,    luin  luain     taliler    scrip,isseni  : 

par^ja,  t|tiam\is  ccnias  cxiiuios  ine  seiisus  suuiiiialiiii  leli- 

7.  Sed  lux  adiniran(hK  subliiniqiie  pruclonli;c  ciim  gisse,   pliirimnuiquc  cavissc,  ne  libi  uuillus  viderer. 

(aliu  a  Hie  cxponuulur,   talc  csl  qiiale  si  Jonlaiiis  Quocirca  lia'C  lidein  pones  tuam  repcrerinl  Sanclila- 

Oceaoo  aquain  coininodcl,  aut  snli  liicei  na  luceni,  aiil  tciu,  iiualilonpie  salvcmur;  alioquiu  millia  voliiminuin 

iw)pu|iis  opiscopo  saiiclitalem.  Quaiu  ob   rciu   feric  cxiiide  potcris  gcnorarc,  doniiue  incrito  laudabilis  cl 

oporlcl  quidquid  Uxc  cpistoia  coiilinel.  Nam  el  ego  unice  pcrcoleudc  Yale. 
nisi  luain  diviiiam  nosscin    paiienliam,  qiiae  facilo 


aar 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONENSIS  EPISCOPI 

CONTRA  SECUr>DIl>fUM 

MA]\ICHiT:U3I 

l£\iH^v  \m\$  ^"K 

IX>cel  Au^^ustinus  quarc  Manicba:'!  seclaiu  reliiiuerit,  oamque  ex  Secundiui  i|siiis  ciiislola  i»rolalis argunicnlis 
"  retellil. 

CAPUT  PRIMLM.— Tua  in  mc  bonevuleiitia  '  qu;T;      mci  arguis,  quasuiique  promere  ad  ociilos  tiios  el do- 
apparel  lilleris  tuis,  grata  milii  est :  sed  quam  tc      monstrareiion  possuin,  facile  de  ipso  mutares  senlcn- 


redamari  a  me  oporlel  amanlem  me,  tam  tristis  sum 
quod  lcnaeilor  iiihxsisti  siispicionibus  falsis,  partim 
adversus  me,  partim  adversus  ipsani  qu*  mulari  uon 
potcsl  veritatem.  Sed  quod  de  animo  ineo  non  veruin 
senlis,  facile  coiitcmno  :  lioc  cniin  sciitis,  qiiod  elsi 
in  me  non  aguosco,  ficri  laineu  potesl  iil  sil  in  ho- 
mine.  Ergo  eliamsi  erras  iii  nie,  noii  lamen  ita  erras, 
ul  me  de  hominuin  nuincro  eximal  tua  opinio  :  quia 
id  de  ine  credis  quod  licii  polcst  in  aniino  liuinaiio  , 
eliamsi  non  sit  factiim  in  animo  inco.  Nou  igilur  «ipus 
et  iil  libi  hauc  suspicionein  maguopcre  coner  aiifcrre. 
Non  ciiim  spcs  tua  peiidct  cx  me,  aul  boniis  cssc  iion 


tiain,  el  iiolles  amplius  teinerc  nfrinuarc  <piod  ncscis. 
CAPU T  H.  —  Ego  euim  faleor,  limo^-e  Maiiicli;t:os 
(fcserui,  sediiinorc  illorumvcrborum  quaeper  aposto- 
liim  Paulum  prulaia  suiit  :  Spirilus,  inquit,  manifcsle 
dicit,  (juia  in  novissiniis  temporibns  recedent  quidum  a 
fide,  atlendentes  spirilibus  sedncloribus  cl  doctrinis  dw- 
monioruni  in  litjpocriii  mendaciloquorum,  cautcriutam 
habentes  conscientiam  sufim,  jroliibentes  mibere,  absli- 
ttentes  a  cibis  quos  Dens  creavil  ud  pcrcipiendum  cum 
gratiarum  actione  fidelibus,  el  iis  qui  cognoverunl  v.ri- 
lalem.  Oinnis  enim  creatura  Dci  bona  est,  el  niliil  abji- 
ciendum  quod  cum  graliarum  actione  percipitur  (I  Tim. 


pnteris  uisi  cgo  fucro.  Seiiti  de  Augustino  quidipiid      iv,  1-4).  Quibus  vcrbis  ctsi  alios  forlassc  h;ereticos. 


libet  :  sola  mc  iii  ociilis  Dei  conscienlia  nou  aci  uset. 
Qiiod  eniin  ail  Apnstolus,  .W//ji  Hjiiiimum  esl,  ul  a  vo- 
bisjudicer,  aul  ab  liumano  die  (I  Cor.  iv,  3).  Ego  aii- 
lcm  vicem  tibi  iion  rcpcndam,  ulde  lua  mente  aliqiiid 
exislimare  in  inalam  partcm  aiidcam,  quod  inlueri 
uon  valeo.  Ncc  dico  quod  ine  subdole  lacerare  volue- 
ris  :  sed  laiitiim  de  tc  opiiior,  quanliim  de  lc  indicas 
vcrbis.  Quamobrcm  elsi  non  boua  de  nie  suspicalus 
sis,  quod  carnali  tiinore  alicujus  iiicominodilatis,  qua: 
de  vestra  societate  niilii  accidere  potcrat,  haTcsiiu 
M;inicli.-i:oruin  rcliqucrim,  vel  cupiilitale  hoiioris  quein 
in  Calliolica  adeptus  sum  :  laraen  iion  de  le  vicissiin 
inale  scnlicns,  credo  esse  beiievolam  suspicioiicm 
tiiam  ;  ct  hoc  non  criminandi  causa,  sed  corrigondi 
Sliidio  scripsisse  tc  exislimo.  Si  autem  mihi  accoinino- 
dares  credendi  benevolenliam,quoiiiain  latebrasaiiimi 

*  In  B.,  Rencvolentia  in  me,  etc. ;  at  F.r.  Lugd.  ven.  Lov., 
tua  in  me  benerolenlia ;  cui  leciioiii  adslipulalur  edilio  Bc- 
nediclina,  f.elractalionuin  libro  ^,  cap.  10.     M. 


taiiicn  niaxime  Mauichoios  brevitcr  aperte(|ue  dcscrl- 
psit.  iioc  crgo  timore,  ciim  in  puerili  iiigeiiio  saporeiii', 
mc  ab  illa  societaie  divulsi  :  amorc  qooque  houoris 
arsissc  me  fatcor,  iil  inde  discederem  ;  sed  iilius  lio- 
noris  de  quo  idein  dicit  apostolus,  (Jloria  aulcm,  ct 
lionor,  ct  pax  oniiii  operanli  bonnm  (liom.  ii,  10).  Qiiig 
auieiii  u|)Ci'ari  Ikuiuii!  conabilur,  qui  non  in  voluiilate 
mulabili,  scd  iii  iialura  incoininul;il)ili  maluin  csse 
piilaverit?  Uiule  ct  ipsc  bominus,  cis  ipii  boiia  se  lo- 
qiii  arbitraliauliirciiin  cssciit  mali  :  Aul  facile,  inquil, 
arborem  bonain  el  fruclum  ejus  bonum,  uut  facilc  urbo- 
rem  malam  el  fructum  eju$  malum  {Mattli.  xii,  35). 
Malis  vero  jain  iiiulatis  iii  bonuni  Apostolus  ait :  Fuisli* 
eiiim  aliquando  lenebra,  nunc  aulem  lux  in  Domino 
(Eplies.  v,  8).  Sed  si  non  vis  niihi  de  animo  nieo 
tredere,  cxisliuia  ut  libct ;  lantum  de  ipsa  vcritalc 

«  In  Camnteitsi  codice ,  serxts  snpitem.  —  Morol , 
F.Ieinenl.  crilic,  i  a:4^'.  I-S«,  18t»,  ceiisol  sic  legenduin:  cum 
xn  pueriU  inqenio    fer  vix  sapercm.     M. 


(fl)  In  BelracUlioni»>us  proxime  so^iiiilur  oj.us  de  Natura  Roni,  quod  libris  rontra  Felicem  in  fine  aniii  404  conscriptis  sub- 
Deailur  :  perlinoi  iiaipie  hic  liberad  an.iuin  circiler  Wo. 


:79  CONTilA  SKCIINDINI^M  M. 

cave  quiJ  scnlias.  Toiilalin  lc  non  apprclicridat  nisi 
Iminana  (I  Cor.  x,  17)).   Iliimanus  ciiini  crror  csi,  ul 
i(l  facliiin  essc  in  aniino  mco  crcdas,  quod  (icri  poluil, 
cliam  8i  iion  csl  faclum  :  cuin  vcro  sacriligam,  et 
non  solum  falsissimam,  scd  cliam  fallacissimain  falm- 
lam  Pcrsicam,  non  de  quolilicl  liominc,  scd  de  siiiiimo 
Deo,   mendaciis  coiilaminalissimis  conlcxlam  aiqiie 
conliclam  putas  cssc  vcrilaicm  ;  non  csl  lioc  modo 
l»r*tereundum,  ncque  laiila  mors  aiiiiiu:  conlcmncn- 
(la.  Esl  ciiiin  quod  tccuin  agi  possil  :  quia  non   sicut 
de  animo  mco  •  niltil  amplius  possuin  dicerc,  iiisi  ut 
crcdas  milii ,  quod  si  nolueris,  non  invenio  quid  fa- 
ciam  :  ila  eliam  cum  de  ipsa  lucc  animorum,  quam 
ralionalcs  mcntcs  quanlo  puriorcs,  tanlo  IranquiiPus 
inluenlur,falsumaliquid  exislimas,  non  tibi  poiesl,  si 
paiicnlcr  audias,  demonslrari  quam  sit  remolissiinum  a 
vcriialc  quod  sentis.  Siculenim-sensum  oculi  lui  scnlire 
iioii  possum,  nec  lu  mci,sed  tanlummodonobis  dcliac 
re  credere  vel  noncrcdeiepossiimus  ;  illam  vcro  spe- 
ciein  qu3e  ulriusque  noslrum  oculis  visibilis  siibjacct, 
inviccm  nobis  valemus  oslcnderc  :  sic  de  affcclionibus 
animorum  nostrorum  quas  proprias  liabcmus,  creda- 
miis  nobis,  si  placet;  si  aulem  iion  placet,  non  cre- 
damiis  :  rationem  autem  verilalis,  quse  nec  mea  nec 
tUa  cst,  scd  ulrique  nostrum  ad  contemplandum  pro- 
posila,  sine  pervicaciaj  caligine,  serenatis  mentibus 
pariter  altendamus. 

CAPUT  III.  —  Nec  alia  documcnta   tibi  profe- 

ram  ,  quibusManicbxi  error  apparct,  quam  ex  epislola 

tua.  Scribis  liabere  le  et  agere  gralias  ineffabili  ac  sacrati$' 

sima;  Majeslati ,  ejusque  primogenilo  omnium  luminum 

regi,  Jesu  Christo.  Dic  mibi  quoriim  luminum  sii  rex 

Jesus  Chrislus?  Eorumne  qu;c  fecit ,  an  eorum  quae 

gcniiil?  Nos  enim  dicimus  Deum  Patrem   gcnuisse 

Filium  tcqualem  sibi,  creasse  aulem  per  eiim,  liocest, 

coiididisse  ac  fecisse  crealuram  inferiorem,  qusc  uli- 

que  non  esl  quod  est  ille  qiii  fecit  et  pcr  quem  fecit. 

Iiaque  quoniam  per  eum  fecit  SKCuIa  ,  recte  ab  Apo- 

slolo  dictus  esl  Rex  sa:culorum  { 1  Tim.  i,  IT ) ,  tan- 

quam  supcrior  inferiorum,  ei  regendi  polen'?,  regeiis 

ea  quoR  rcgimine  indigeant.   Tu  autem  cum  Jesum 

Cliristum   regcm   Inminum  appcllas;  si  genuit   ea, 

cur  non  sunl  a^qualia  generanli  ?  Si    aulem    dicis 

snqtialia ,  quomodo  rex  eorum  est,  cnm  regem  ne- 

cesse  sit  rcgere,  nec  ullopaclo  ficri  possit   ul  sint 

ea  qua?  reguntur  ei  a  quo  regunlur  a^qualia  *  ?  qiiod 

si  non  geiiuil,  sed   fecit  bxc  lumina,   quaero  unde 

feceril?  Si  de  se  ipso  propagavil,  ciir  ergo  inferiora 

suiit?cur  degcneraverunl'?  Si  aiilem  non  de  se  ipso, 

dic  unde?  An  forleiiec  fecil  nec  genuit  Inmiiia  qui- 

bus  regiial?   Habent  ergo  origincm  propriam  alqne 

iiaturam,  sed  profeclo  invalidiorem  ,  ut  a  polenliore 

vicino  vel  patiantur  se  regi  vel  cupianl.  Nonne  cogno- 

scis,  si  ita  est,  excepta  gente  tenebnirum  jam  duas 

rsse  naluras,  alleram  alleriusegere  auxilio,  scd  neii- 

Iram  ex  alterius  pendere  principio?  Hanc  profecto 

•  Fditi,  quia  sicul  de  animo  meo ;  detracia  negante  parli- 
cula,  qiiaui  ex  carnotensi  codlce  resiituiinus. 

*  It-i  caruolensis  Ms  Edili,  similia. 

»  Ex  Ms.  eodem  addinius,  cur  dcgeneraverunt  ? 


\M   ll.HJM,  S.  AlJGl'STIN[  8« 

opiiiiniicm  tu  repudiabis,  quoniam  M.inichnco  maximo 
adveisa  csl,  ipii  noii   duas   naiuras,  regcin  luniinum 
ct  liimina  qii.i;  rcguntur,  sed  duas  natiiras ,  regnuin 
liiiniiiiiin  ot  rcgiiuiii  tcnohrariiin  persuadcre  coii.ilur.; 
Itcfiigies  igiliir  ail  id,  iilgeiiila  dicas  li:cc  luinina  :  ubl 
ctiin  qiKcsieroriir  iiilinniora  siiit,  coiileiiderc  forlasse 
Irntabis  :cqu:ilia.  Sed  cum  retulcro,  Qux  causa  cst 
ul  rcganlur?  negabis  regi.  Iliiic  rcsiwndebo,  Ciir  bi- 
bent  regom?  Ubi   non  video  quid    reslcl  ingonuilali 
tuac,  nisi  ut  te  poeiiile.it  l:ile  osliuin   posiiissc  in  epi- 
stola  tua  ,  pcr  quod  tii  ipse  exire  non  possis.  Scd 
etiain  cum  tc  poenilucrit,  et  dixcris  non  ideo  M:ini- 
cli:i'uin   victum  piitari  oportere,  quod  tu  aliquid  iii 
litlcris  luis  incautius  posuisti ;  innumcrabilibiis  locis 
de  iibris  M;iniclixi  rocilabfv,^  Rcgnum  lucis  ab  eo  vo- 
cari  quod   rcgiio  tenebrarum  naluralitcr   coi.stituit 
esse  conirariiim;  ncc  regnum,  sed  rcgna  :  qunndo- 
qiiidcm   in  ipsa  epistola  ru'nosi  Fundamenii  cuin  de 
Dco  Patre  loqucrclur,  Nullo,  inquil ,  in  regnit  ejus  aut 
indigente,  aul  infirmo  conslituto.  Ubi  autem  regna  siint, 
qiiis  lam  cxcus  est  qui  non  intelligat,  xquales  regcs 
iisquibus  regnant  omnino  esse  non  posso?  Qnid  igi- 
tur  tain  vicinum,  si  velis  adverlere,  el  tam  convciiiens 
boneslali  pectoris  tui,  quam  ut  te  iioii  poeniteat  illud 
in  epislola  posuisse  ?  Esl  enim  verissime  Je>us  Cliri- 
stus  rex  luniinum,  nullo  modo  !-ibi  ajqiialiuin,   sed 
subjectornm,   et  eorum  reclor  bealorum.  Poeniical 
aiitem  tc  potius  fuisse  .Manicb.Tctim.cujus  omiies  decc- 
plorias  macbinationes  veridica  frons  epistolx  tu:c  uno 
ictu  arietante  subverleril.  Quia  cnim  Christus  lumi- 
num  rex  est,  nec  de  se  ipso  geniiit  inferiora  quibus 
rex  essct;  nec  ea  vicina  sibi  quibiis  regnaret  assu:ii- 
psit,  qu:c  nec  genuerit  ipse  nec  fecerit,  ne  sint  duo 
genera  boni,  quorum  neulrum  sil  ex  allero  ;  sed  nec 
unum  iiidigens  altero,  quod  a  Iramite  veritatis  alie- 
nuin  cst  :  restat  ul  ca  lumina  quibus  regnat,  quoe  uti- 
quebona  siint,  quia  interiora  suiit,  non  genucrit  ;qui3 
propria  suiit,  noii  usurpaveril ;  sed  feccrit  cl  coiidide- 
ril  Deus. 

CAPUT  IV.  —  Si  volueris  qii;cicre  uiide  fecerit,  et 
imaginari  ccepcrisadjuloriummaieriae  quain  ipse  iion 
fccit,  ut  ibi  non  videalur  omnTpolcns^^faiere  qiiod 
vellet,  nisi  eiim  aliqtia  res,  qiiam  non  fecer.tt,  adjii- 
varct,  rursus  inexplicabiles  caiigines  erroris  palieris. 
Sed  dic.a  propbctica  sobrio  captu  inlelligeiitiae  subliini 
alqtie  ineffabili  majestati  aplissime  adjungenle,  Ipse 
dixit  ' ,  el  facla  sunt ;  ipse  mandavit,  et  creala  sunt 
{Psal.  cxLviii,  3)  :  ita  videbis  qiiomodo  dicatur  iii  ca- 
tlioiica  fide,  quod  Deus  de  nihilo  fecerit  omnia  bonaj 
valde  (Gen.  i,  31 ).  ^i  enim  de  aliquo  fecit,  utique 
aul  de  se  ipso,  aut  non  de  se  ipso  :  sed  si  de  se  ipso  ; 
non  crgo  fecit,  sed  genuit  :  cur  igitnr  inferiora  ge- 
nuit?  Nam  eorum  nisi  inferiora  essent,  rex  esse  non 
posset.  Si  non  de  se  ipso;  non  utiqiie  de  aliqiio 
qtiod  ipse  non  fecit  :  alioquin  de  alieno  fecit,  et  erat 
jam  bonum  quod  ipse  non  fcccrat,  unde  sibi  rcgnum 
siatiicrci.  Qiiod  si  ila  est,  incipil  non  esse  bonoruin 

•  M\i'],  ap:'rtissime  adjungunlur  :  rpsedi.ril,  inquiuul,et 
fuit.-i  si;iit. 


58t 


LIBEll 


I 


operum  crealor;  quia  cral  honum  qnod   ipsc   noii 
creaveral  :   noii  cniin  dc  nialo   alieno   iuiniiia   qiii- 
bus  regnarel  cfliccret.  Rdiiupiiiur    ilaqiie,  ul  si  de 
re  aliqua  fecit,  dc  iilafeceril  (juain  ipse  jam  fcccral. 
CAPUT  V.  —  lla  lit  nt  prinias  ori-incs  condcn- 
darum  renim  de  niliilo  Deuin  fecissc  faleainiir  :  nisi 
quia  foitc  ineffabilis  ac  sacralisiiin.-c  majcslalis  primo- 
geiiilum  Jcsum  Clirisluin  csse  dixisli,  non  secmiduin 
susceplioniMn  hominis,  in  qua   pcr  adoplioncin  voca- 
los,  sicul  Apostolus  dicit,   et  sicul  calliolica  crcJit 
fides,  fratrcs  '  halicre  digiialns  esl  quihus  cssol  primo- 
gcnilus  (/{oi)i.  VIII,  29);  scd  polius  secundiim  ipsam 
divinilalis  excellentiain  vis  euin  primogenilum  inlcl- 
ligi,  ut  illa  lumina  in  quihus  regnat  fralres  cjus  sint ; 
ni>n  facli  a  Patrc  per  ipsum,  scd  gciiili  a  Palrc  post 
ipsum;  ul  sint  ipsi  poslgcnili.  ille  primogcnilus,  oin- 
ncs  lamen  de   propria  Patris  eademquc  suhslanlia. 
Quod  si  ila  «redis,  primum  contradicis  Evaugelio, 
uhi   etiain  unigenitus  dictiis  est  :  El  vidiniu$,   '\iu\u\l, 
gluriam  ejia  Intiqtutm  uttigcniti  a  Patre  :  qiiainlo  '  iiullo 
nu)do  veruin  dicerelur,  si  sempilcrna  qiioque  virlus 
cjus  ac  divinilas,  qua  consuhsiantialis  est  Patri  el  esl 
ante  omneni  crcatiiram,  ex  cadom  suhstanlia  fralres 
hal)crct.  Ilaqiic  ciim  cl  unigcnilum  ct  primogciiitiim 
ciiin  diviiia  le>tentur  eloqiiia ;  unigeniluin,  qiiia  sinc 
fmtrihiis;  primogeniium,   qiiia  cum  fralrihus  :  non 
iiivcnics  qnomodo  nlrumque  de  illo  secundum  eain- 
doin  iiatnram  diviiiilatis  inleliigas.  Fidcs  vcro  calhr»- 
lica  qux'  iiitcr   Creatorcm   crcaluramque   di^linguit, 
nnll  im  palilur  in  his  duohus  nominihiis  intelligendi 
difflouliatom,  iinigonituin  ciim  accipiciis  sccundum  id 
quod  scri|ilum  csl,  Itt  prittcipio  erat   Verbum,  el  Ver- 
buiit  cral  apud  Dcuttt ,  et  Deus  erat  Verbttttt  (  Joaii.   i, 
M,  1)  :    priinogeniiiim    aulem  universae  crcaturae, 
seciindum  id  qiiod  Aposlolus  ail,  Ui  sit  ipse  primoge' 
tiitus  in  multis  fratribiis(  Coloss.  i,  18);  quos  ei  Palcr 
nd  rratoniam  sociclatem,  non  a  qiialitale  suhslanti^e, 
scd  adoplione  gralia;  gciieiavit.  Lcge  ilaqiie  Soriplu- 
ras,  nusqiiam  invenios  dc  Chrislo  diclum,  quod  ad- 
oplionesil  FiliusDei.  De  nohis  auiem  s:rpissime  logi- 
liir  :  Accepitlis  spirilum  ndopliotiis  fitiorum;  adoplio- 
uem  exspectnnies,  rcdetuplioncm  corporis  uoslri  (  Itom. 
VIII,   45,   23);   Vt  adoptionetti   ftitorum    rccipinmus 
(Galat.  IV,  4  );  Prwdeslinavit  tios  in  adoptionem  fHio- 
rtim  (Ephes.  i,  5)  ;  Cens  sancta  ,  populus  in  adoptio' 
nem  *  ( l  Pctr.  ii,  9  ) ;  Vocavil  vos  per  F.vanijcUum  iio- 
struitt  in  adoptionem  glotice  Domiiti  nostri  Jesu  Clirisii 
(II  Tltess.  II,  12,  13)  ;  et  si  qua  talia  rcconianli  vcl 
lcgcnli  occurrcrint.  Aliud  esl  onim  pcr  Pali  is  oxcol- 
liiiliam  esse  uniciim  Filium  Doi,  nliud  pcr  miscricor- 
doin  graliam  accipere  poioslalcin  filios  Doi  ficii  crc- 
donles  in  eum.  Dedit  eis,  inquit,  polestatcm  ftlios  Dei 

•  In  edilis  decrat,  fralrcs.  F.t  pnulo  posl  loco,  fralres  ejiis 
siitl,  legel>aiur,  seiitper  ejus  sinl.  llcnKiuo  iiira  in  odilione 
Ijuv.  ila  fereltalur  :  (nioniiim  tiulto  modo  verum  diceretiir, 
seinpi  erm  qtioque  virtus  ejiis  ac  dinnitas,  qiia  consubstan- 
lialti  esl  falri  el  cst  iinte  omncm  crciiliiram,  ni.^i  ex  eudctn 
sKbMintia  semper  Itcberct.  Mos  ahos(|ue  [>assiin  lcos  enieu- 
dauius  ex  caruolensi  Ms. 

*  lorle,  qtiod. 

'  sio  eiiain  lcgit  Ambrosius,  sctnioiic  G,  io  rsal.  118. 
Craece  esl,  Uios  eis  ptripoieMi. 


IINUS.  581 

/Seri.  Non  crgo  craiil  natura,  ciim  potcstalem  ul  fie- 
rcnt  accopcrunl  credcndo  in  ipsum,  cui  uiiico  non  p<- 
percil,  scd  pro  nobis  otnitibus  Iradidit  eum  ( Hom.  viii, 
32);  ut  apud  se  unigcniinm,  ad  nos  primogeniluin 
faccret.  Ex  illo  igitur  quod  unigcnilus  est,  non  ex 
carnc  ,  non  ex  sanguinc,  non  cx  voluniate  viri, 
no(|ue  ex  volunialc  carnis,  sed  ex  Deo  naius  esl  :  ex 
illo  aulem  qiiod  primogenilus  in  Ecclcsia  fralrihus 
facMis  csl,  Yerbum  caro  faclum  est,  el  liabilavit  in  ito- 
bis  (Joan.  i.  12,  14  ).  Nos  qiioque  in  quaiitum  nalura- 
litor  lilii  ine  ruimus  (  Epltet.  ii,  3) ,  hoc  est  viudicte 
filii ,  vinculo  morlalilalis  ohslricti  ,  qiiamvis  illo 
crcanle  alque  insiituentc  ,  qui  procul  dubio  a  suminis 
usque  nd  ima  ,  omnia  iii  niensura  cl  numero  ct  pon- 
dore  disponit  et  forinat  (Sap.  xi,  21),  lanicn  ex 
onriic  et  sangiiinc  el  ex  voluiilale  carnis  niti  sunius  : 
in  (pianlum  autem  acccpimus  poiesiatcm  lilii  Dci 
fiori,  iiec  nos  cx  carne  et  snnguinc,  aiil  ex  volun- 
lalc  viii  ,  aiit  cx  volunlnlc  carnis,  scd  ex  Dco  , 
non  (luidoin  coa-quanlc  naiura,  sed  ad'jplante  gratia 
nnsoiintir. 

CAPUT  VI.  —  Doiiide  si  jnin  conccdcrcm  non  esse 
uiiicum  P  ilri  Jcsiim  Chrisluin ,  secuiidum  ojusdein 
siihslaiili;c  diviiiiiatcin  ,  sod  liahcre  fratros  post  sc 
iintos  quihus  esset  primogoniius  ,  quomodo  lox  co- 
rum  csse  possct  ?  Quujso  te ,  an  auderos  dicere  co 
forliorem  naluin  csse ,  quo  priorcm  ?  Puderot  cerie 
ila  soiilire.  Non  autcni  ila  scnlis  :  quid  igilur  senlis? 
Leni  animuin  luuin  ,  et  plac.ihilom  te  reJdc  c<Hi.si- 
dsrnndoj  sine  periiiiacia  veritati.  Huc  ciiiiii  elinm 
ahs  terequiram,  qmunodo  inlclligas  priinogcniluni 
Jcsuin  Christuin  in  illa  di\ina  atqiie  opliiua  ater- 
naquesuhslantia  :  utruin  tcinporo  |trimusesl  "ciiiius 
ut  posteriorcs  natos  '  in  illo  logno  intelligamus  (piil 
b  is  est  primogenilus ;  ncqiic  possinius  diccie  qiiot 
horis  vel  diebus,  mcnsihiisquc  aul  aniiis  ninjor  sil, 
qiii  orlus  cst  prior;  sed  laincii  aliqiio  intorvallo  ati|ue 
spaliotemporaliiiasgencraiiones  disorelas  cssc  cogi- 
lcmus  :  an  vero  noii  lempoie,  sed  ipsa  excclhniia 
siihlimioris  utique  m.njostatis ,  qua  cliam  rcx  esso 
fratrihus  luminihus  nioruil,  priniogenilum  accipia- 
nius  ,  lanqiiain  iii  aliquo  geiiitiim  priiioipalu.  Si 
respondcris  eum  tempore  fiatrihus  prioroin  esse  al- 
qiio.  nmjorcm ,  ut  jam  ex  boc  ei  rcgiiiim  in  fiatres 
dolaium*  csse  conlcndas,  qiiod  cos  iiascondo  prai- 
cosscril ,  ct  aliquando  ip  c  fuerit  ciini  illi  noiidum 
(•s-onl;  quid  dicis,  fraler?  Ilane  prxcipilabis  cor 
lunni  in  Iioc  impietalis  ahruplum  ,  ul  cxi>tiines  in  il- 
latn  divinam  suminanique  na:uram  niiilahililaiem  tem- 
p  ris  cidcrc,  ct  cicdns  ihi  aliqiiid  cxisioio,  qitod  aiite 
iion  liiciit?  Aii  qiiia  oporlehal  indc  advorsus  tcnc- 
braruin  gcnlem  liiinina  progrcdi,  progrcssioncs  ipsas 
g rncraliotiCs  vocas  ,  quas  tempoialiler  factas  putas, 
iit  lomporalitcr  piignarcliir  ?  Non  crgo  potorat  uniim 
hiiucii  sufliccrc,  (|uihI  totum  illiid  hcllicum  negotiiim 
divina   vlrtule  peragerct.  Aul  si  niuliis  opiis  erat , 

•  in  rarnoicnsi  Ms.,  ut  posteriore  tempore  natos. 

•  Fxiiii,  rigniim  iintiper  delalum.  casliKaiiiur  ex  Cuno- 
tcnsi  .vs. 


583 


COMKA  SI.CLM)1NLM  MaNICH.EL.M,  S.  AlJCUSTINl 


jHJ 


liocnc  iri  spiriliialilMis   scnli(;ri(Iiiiii    csl  ',   nl   luign- 
siiiin  orliilrcmnr  adiliiin  fuissc  ,  (lua  simul  cxirc  non 
|i(»sscnl,  nl  cx  co  (luod  unus  c  rialrihiis  prior  cxisscl, 
cl  primogcniliis  dici  cl  rex  fieri  caclcris  mcrcrciur? 
Nolo   minulaliin  singula  pcrscqui ,   nc   iiigcnio  luo 
valciili  cx  paiicis  ciincla  conspiccrc  ,  niniis  oncrosus 
sini.  Erigcigilur  acicrn  mcnlis,  ncliulas  conlcriiioiiis 
abslcrgc.   Vidco    proleclo    ncrjue    sccniidum    loca  , 
iicquo    sccundum    lempoia  ,  molus ,    progrcssiis  , 
cxoitus ,  occasus ,  ullasve  convcrsioncis  *  ficri  possc , 
nisi  in  crcaiura  niulabili  :  (]uac  laincn  nisi  csscl  cx 
arlincc  et   conditore  Deo,  non  dixissel  Aposlolus  , 
Et   coluerunl ,    el    servicrunt  creaturw  polius   </urtnt 
Creatori,  qni  est  benedictus  in  soccula  {  Rom.  i,  2.">). 
CAPIJT  VII.   —  In  hac  enim  sentcnlia   maxiine 
duo  sunt  nccessaria ,  quye  mecuin  inluearis  peto  : 
unum,  quia  si  creatura  aliena  esset  a  Deo,  non  cjus 
creator  Deus  ab  Aposlolo  dicerelur  :  allcrum  ,  qnia 
si  unius  ejusdcmque  subslanlioe  Crcalor  et  crealura 
essct,  n(»n  rcprehcnderentur  quia  servicrunt  crca- 
tuTX  potius  quam  Creatorl ;  quoniam  cuicumque  scr- 
vissent,    ab    eadem  nalura    atquc   substantia   non 
recessissent.  Quomodo  enim    nemo   polest   serviic 
Filio  qui  non  serviat  et  Palri,  quia  ulriusque  est  uiia 
subslanlia  :  sic  nemo  polest  servire  creaturae  nisi 
serviens  Creatori ,  si  essct  ulriiisquc  una  substantia. 
Unde  si  jain  discernis   cl  sapis,  plurimuin  allen- 
dercs  esse  inier  Creaiorem   cl  crcaluram  :   aiqiie 
oportet  intelligas  prolem  Creatoris  non  esse  creatu- 
ram  :  nam  si  esset ,  non  essct  infcrior,  sed  aequalis 
ejusdemque  substantiai ' ;   ac  per  hoc  quisquis  co- 
lerct  eiiiue    serviret ,  simul  eliam  Crealori  ejus  et 
Patri  cullum   servilutemque  praiberet.  Cum  vero  rc- 
prehcnduntur  ab  Apostolo,  et  deteslabilcs  habcntiir 
qiii  coluerunt  et  servierunl  crealurae  potius    quam 
Creatori ,  satis  ostendilur  illius  et  hujus  diversas  cssc 
substantias.  Sicut  enim  non  potest  videri ,  hoc  est , 
intelligi  Filius,  nisi  in  ipso  intelligalur  el  Pater  ;  ipse 
enim  dicit,   Qui   mevidit,   vidit   et   Patrem  {Joan. 
XIV,  9)  :  sic  non  potest  coli  Filius,  nisi  in  co  colalur 
el  Pater.  Et  ideo  si  crcaiiira  Filius  esset,  non  colc- 
relur  sine  Crealore  ,  neque  damnarenlur  qui  ciea- 
tiiram  polius  quam  Crealorein  colueruiit.  Perspicis 
ila(|uejam  ,  ut  arbitror,  non  tibi  congiuere  ut  dicas 
primogcnilum  secretissimac    alque  inofrabilis  majc- 
sialis  ,  cl  omniuin  luminum  regem  Jesum  Christum  , 
nisi  manichaius  esse  destiteris ,  ut  crealuram  a  Crea- 
lore  diboernas;   ut  Jesus  Ciirislus  et  unigcnilus  sit 
secundum  id  quod  Vcrbum  Dei  est ,  Deus  apiid  Deum 
( Id.  1, 1 )  pariter  incommulabilis  el  pariler  aclerMus, 
noii  rapinani  arbitrans  esse  acqualis   Deo   (  Philipp. 
11,6);  et  primogenilus  omnis  creaiurae  ,  secundmn 
id  quod  in  ipso  condita  sunt  omnia  ,  in  coelis  ct  in 
lerra ,   visibilia  et  invisibilia.    Agnoscis  enim  ,   ut 

»  ita  carnolensis  Ms.  Al  editi,  hoc  nunc  spirituaUus  sen- 
tiendum  est. 

«  \  elus  codcx  Carnotensis,  tlUisve  convernones. 

»  F-dili,  nec  sibi  esse  inferiorem,  sed  wqunlem  cjiisdemqiie 
iuhtantice-  verior  velcris  codicis  Caruoiensis  leclio  Lic 
pcr  uos  resliiuta. 


ii[imi»r,    vcrlia    Apdstnli  ad  Colosscnses   (  Colost.   i, 
1o.  10). 

CAPIJT  Vm.  —  Qdapr(»ptcr  cum  abs  lc  qua;ro  , 

niidc  sil  facta  iinivcrsa  crcaliira  ,  (|iiarnvis  ia  suo  ge- 

ncrc  boiia  ,   Crcalorc   laiucii  inrciior,  alfjue  illo  iii- 

coinmiilabili  piTin.iiicnlc  i))S  i  miitahilis;  non  invcnic» 

qiiid  rcspoiidcas,  nisi  dc  niliilo  fjclani  cssc  fjtcaris. 

Ft  idco  potcst   vcrgere  ad  iiiliiliiin  ,  qiiando  pcccat 

illa  crcalura  ,  ct  porlio  qii;c  polcst  pcccare ,  non   iil 

niliil  sit ,    scd  ut  miiius  vigcal  ,  niiiiusquc  (irma  sil. 

Nam  minus   vigerc  et  minus  valerc,  si  oniiiiiio  pcr- 

ducasad  ullimuin  ,  rcmanct  nihil.  Diligit  ergo  S|>oiile 

vaiiilaicm  ,  cum  dcserta  soliditate  veritatis  opinabilia 

scquitur,  id  est  ,  mulabilia.  Cnm  aulein  iiidi::  mcrilas 

pociias  luil,  subjicilur  iion  spoiilc  vaiiit.ili,  sicul  sul)- 

jccta  cst  iii    liominc  pcccante.  Ilinc  eiiim  ait  Ajo- 

slolus,  Oinnis  creatuta  vanilati  snbjecla  est,  uon  spouie 

{  Rom.  VIII,  20  )  :  qiiia  ct  iii  homiiic  oinnis  csl.  Incst 

qiiippc  liomini  ct  invisibilc  qiiid  sccuiidiiin  atiimum, 

ct  visibilc  secuniluin  corjius  :  omiiis  autcin  crcaluia 

partim  cst  visibilis,    parliin  invisibilis  :   nec  taincii 

oiniiis  in  pccorc,  cui  mens  inlellcclualis  noii  inest. 

lii  spem  sane  subjcctam  esse  dicit ,  proptcr  niiscri- 

coidiam  libcranlis  per  rcinissioiicin  pcccaioriiin    ct 

adoplionem  graliac.  Tu  vcro  si  falcri  nolucris  a  Palrc 

per  Filium  iii  bonitate  Spii  ilus  sancli ,  quae  Trinilas 

consubsiantialis  ct  aclcrna  et  iiiconimulabilis  scmper 

manet,  de  nihilo   faciam   esse    crcaluram ,  bonain 

quidem,  sed  lamen  imparem  Creatori  alque  mulabilcm; 

cogeris  utique  sacrilegia  diccre,  ut  aliquid  Dcus  dc  bC 

ipso  genueiit  quod  non  sil  acqiiale  gigncnli,  et  pos- 

sit  siibjici  vanitali.  Aut  si  acquale  diveris,  erit  utrum- 

quc  muiabile.  Quai  m;ijor  impietas ,  qiiani    ista  cie- 

dere  ac  dicere  el  mallc  pervcrsa  opiiiioiie  Doum  in 

deterius,  qnam  correcta  ratione  se  ipsuin  in  inelius 

comniulare?  Si   auleni    timueris    d.ccrc   miiiabilcin 

Dcum,  qui;i  revera  inagiia  est  et  nportissiina  iinpiclas; 

dixeris  ciiain  cieaiuram   esse  iiicominiuabilcin,   ul 

eam   parcm   lacias  (jcatori ,  ct    niiius  ejnsdemqiie 

siibslanli;c  :  riirsustibi  liia  cpistola  rcspomlebil.  Uiidv) 

eiiim  csl  anima  ilia,  quain  ponis  in  mcilio  spiriluiim, 

cui  a  principio  dicis  natiitam    suam  dcdisse  victorinm; 

eiquc  legcm  condilionemque  proponis,  quia   si  una 

cum  spiritu  virtutum  fccerit ,  liabebit  cum  eo  vitam  per- 

petuam ,  illudque  possidebit  regnum  ad  quod  Don:inus 

nosler   invitat ;   si    vcro  ab   spiritu    vitiorum   iiuipiat 

tralii ,  ac  post  consensum  po;nitudinem  gerat ,  hubebit 

liarum  soraium  indulgentice  fonlem.  Ilis  ccrte   verbis 

ex  epistola  tiia  recognilis,  siinul  cliain  recognoscis, 

mulabilcin  lcanimae  consliliiisse  natuiam.  Aliqmmdo 

ciiiin  consenlire  spiritui  viiiorum  ,  ac  rursus  poeniiu- 

dinern  gcrerc,  qiiid  est  aliud  qiiam  nunc  In  mclius  , 

niinc  in  deieiius  commnlari?  Et  hoc  te  mauifestis- 

siina  vcritas  compulil  dicere.  Ipsa  enim  aniiua  liia  , 

si  dissimiilare  vclles  ',  urgcret  le  altendere  mulobi- 

lilatcm  siiam ,  et  toties  ex  quo  nalus  es  ,  per  varias 

voluniaies,    doctrinas    obliviones,  consensionesque 

«  sic  in  velon  codioe.  Al  in  oxcusis,  niA  dissimulare  vel- 
lcs.  Minus  rocie. 


5S5  Um\  UNUS. 

iiiui;)(a  ,  testis  slbi  flercl,  ac  miUa  cxlrinscciis  docii-       fccerit ,  scd   li;il)ucril 
iiieiila  quKrilarct. 

CAPUT  IX.  —  Nisi  forle  hoc  IC  ailjuvari  piilai  , 
ul  dicas  incommiiiaMlcin  csse  aiiiinain  ,  (|iiia  siil»- 
juiixisti  dicens  :  Son  ciiim  propiia  volunlale  pcccavil, 
»<?d  allCTius  duclu;  caniis  eniin  coinmixlione  diuilur, 
non  propria  voliinlate.  Iii  qiia  senleiitia  fi)rle  hoc  vis 
intelligi,  ut  sciliccl  aniuia  in  natura  propna  iil  in- 
commiilabilis,  iiialteiiiis  vcro  nalune  comfTiixlioiic 
inulabilis  :  qiia<;i  vero  (luxraliir  ciir  ila  sit  ,  ei  non 
qnia  ila  est.  Jain  boc  inodo  ciiam  llcctcuis  el  Ajacis, 
imo  vcro  cuncloruin  bominuin  alqne  animanliuin 
corpora  invulncrabilia  dicerentiir,  si  abesset  ictiis  el 
casus  ,  quibus  cis  vnlniis  possil  intligi.  Scd  niniirum 
p:oplcrea  soliiis  Acliillis  corpus ,  sivc  poelico  (ig- 
nieiito,  sive  ali(|ua  occiiltiore  vi  rcrum  invulnerabile 
diclum  esl  ',  quod  eliam  lcla  ciim  in^jTiicrcnt  ,  iioii 
penctrabatur  :  el  cx  qua  parie  pcnclrari  patuit ,  cx 
liac  uliquc  invuliicrabiie  non  fiiit.  Sic  anima  si  cssct 
iiicommuiabiiis  ,  ita  nullius  rei  pcrmixtioiie  coniinu- 
l:<relur,  situl  corpus  quod  esl  invulncrabilc  ,  nullius 
rei  conlaclu  ai:l  inipctu  vuliicralur.  U:u|iic  nos  quia 
Doi  Vcrbuiu  incontaminabile  dicimus,  etiaia  carnc 
niortali  cl  vulnerabili  assumpla  ,  ut  nos  el  morlem 
el  quxlibel  inconimoda  corporis  contcmnerc  doceret. 


r>^8 


'l(Mna   viciiiitato  conliguam 


naiuin  de  virginc  crcderc  non  tiincmus  :  vos  auleni 
quia  impia  pervcrsilale  contamin.ibilem  Filium  D<-i 
creJitis ,  carni  eum  permilti^re  formidatis  ;  ciijus  la- 
mcii  subslaniiam  aiiimu:  nalurain  *  cs->e  pcrbibcntcs, 
i(a  commixlum  carni  .issevcratis ,  ut  ctiain  in  dclcrius 
rommulatum  non  dubiiclis  opin.-ui.  Eligo  igiliir  qiiid 
vflis  :  uirniiiDeum  comnuitabilem  diccrc  vel  cicdere, 
ul  dc  comnuilabilis  Patris  snbslantia  comiiiiilabilcm 
prolcm  geniiam  esse  pariler  credas  ;  qua;  qiianU^  sit 
impiclas,  profccto  senlis  :  an  iiiconiinniabilem  Dcuin 
diccre,  scd  lamcn  de  siibslanlia  siia  prolein  gcnnisse 
iniilabilem  ;  qitod  nibilominiis  vides  quam  iiiipic  ab- 
suideqnc  dicalur  :  an  vcro  ila  Deum  inconimulab.loin 
coiiliteris  ,  ul  cliam  quod  dc  substanlia  sua  gcnuit , 
aujiialiler  non  mutctur,  paritcrqtie  sit  .sumiiuim  ac 
prxslaiiiissimum  boiium  ,  ipsumquc  siimmc  essc  ad 
cumdem  inodum  perinansionc  inviulabili  obtineat ; 
c;ctcra  vcro  inleriora  bona,  quain  crealuram  voca- 
mus ,  non  dc  ipso  ,  nam  esscnt  xqualia  ;  scd  taineii 
(|uia  bona  ,  Ipsc;  qnia  non  a;qiialia,  dc  nibilo  feccril  : 
(|uod  si  crcdis,  impius  iioii  cris  ,  ct  oblivisccris  Per- 
«as,  ct  noslcr  cris. 

CAPLT  X.  —  At  eniin  ait  Aposloliis  ,  A'o«  eu 
nobii  colluctaiio  advcrsus  carnem  et  sanrjutncm  ,  scd 
adversus  principutus  ct  poteslutcs  {Eplies.  vi ,  12), 
qui  *  ad  amorein  proprii  fasliis  cl  bonoris  voiunlaie 
impia  declinando,  aniinis  piis  reditnm  invideant.  Sed 
lioc  iiiiercst  iiiter  vcstram  0|.iiiioiicm  ct  noslram  (i- 
dcm,  quia  vos  eosdom  principes  cx  sua  projiria  qiia- 
dam  nalura  cxortos  ,  (|uain  Dcus   i.cc  geniicril  i.cc 

»  llacodcxCarnotensis.  At  cdili,  ocri(//tori  ul  in  rerum 
naiura  mvulnerubile  dicliim  ed. 

»  Au),  cl  Cariioleii>.is  Ms.,  cujits  tamen  substcntia  in  aid- 
m/r  niUnrain  cvx,  clc. 

=  sic  odili.  Ai  Mss.,  qua,'. 

8iXr,T     AtGLST.  VIII. 


adversus  Deiini  bclligerasse  aibilramini ,  eiqiie  intii- 
lisse  ante  •  coinmixtionem  boni   ct  niali.  Magniiin 
priino  neccssitaiis   nialum ,    quod    illis    siibslanliain 
suam  afnig(,.nd.im  poriiirl>an(l;inii|ue  ,  in  errore  coni. 
mutaiidam  alqiie  oblivionc  sui  peniliis  demcrgendam 
cnmmisccre  cogerelur,  ut  libcratorc ,   corrcciorc , 
emcndatore,  prapccptore  indigcrcl.  Quod  ccrnis  quam 
stiillc  fabuloscqiic  dicalur  ,  quanlo  scelerc  impielatis 
obstriiigat.  Nobis  aiitein  pcr  clirislianam  fidcm  pcr- 
suasum  cst,  non  csso  (oiilrarinm   Dco  qni  suininc 
cst ,  nisi  qiiod  omiiino  non  csl  :  qirulriuid  aiilcin  ali- 
(|iio  modo  est,  ab  illo  qiii  «ummc  esi  babcro  iil  qiioqui» 
iiioilo  sit ,  alqiio   iii  siio  gcncrc  bontm  cssc;  sed  alia 
magis  csse,  alia  niinus  :  alqnc  ita  oiiiisia  bona  qii.T  a 
condilore  Doo  facta  sunt ,  ccrlis  ac  distribiilis  gradi- 
bus  ordinata  partim  locoriim  intcixillis  ac  sedibus  , 
sicut  omiiia   corporalia  ;  parlim  mcritis  natnralibiis  , 
sicul  anima  pr;T-poiiilur  corpori  ;  p;irliiu  mcriiis  pia;- 
miorum  atqiie  pffinaritm ,  sicul  atiiina  vcl  allolIil;:r 
ad  quietcm  ,  vel  doloribus  subdilur.  Ac  pcr  hoc  illi 
principcs,   conlra  quos   babcre  nos  colluctalioncm 
dicil  Aposloliis  ,  panam  pcccaloruin  siioruiii  priores 
parutniiir  ui  iioceant.  Nulhis  enim  invidus  ul  allcruiu 
l.edal,  non  sibi  prior  ipse  lormcnlocsl.  Nocentaulcm 
infirmioribiis  fortiorcs  :  nam  nuUus  allerum  superat, 
nisi  qiioest  p<Hcnlior  :  scd  lamcn  ipsi  infirmiorcs  sunl 
priiitipcs  inicui  in   pr;cseiili  %  quam  si  in  sialu  pri- 
stiuo  alque  jicslitia  pcrmancrcnt.  Intercst  aulcm  uiide 
sii  quisqne  alio  forlior  ;  iiirum  corpore  ,  ut  cqiii  bo- 
ininibiis;  an  anim.-e  nalura  ,  ut  lalionale  irialionali  ; 
aii  afrcclionc  aniiiii,  ut  virluo>iis  injiislo';  an  ordine 
polcsia!is,iti  impcrator  inililc  aul  provinciali.  Po:e>las 
anlcm  a  suninta  Dei  poiestate  oinnino  dari  credilur ; 
s.Tpc  eliamdctcrioribus  iii  meliores,  id  est ,  iniquis  in 
eosqui  vcljam  teiicnt  jnsliiiam,  vel  adcam  tciiendum 
pirveiiitc  niluiilur :  ad  boc  eniiti  daliir,  iit  probati  pcr 
paiicntiam  manifesli  fianl(l  Cor.  xi,  i9),  vcl   sibi  ad 
spcm.velaliisad  imitalioiicm.  i'a>«/(?s,  inquit  Aposto- 
lits,  quoniam  tribulalio  palicnliamoperalur,  palientia  pro- 
bulioncm,  probalio  spem  {nom.  v,  5,  4).  Ex  qiiogencre 
certaminii  e^t ,  cuiii  Iioiuo  fidolis  advcisus  priiiciiies 
ci  poteslalcs  pr.Tvaricalorum  angcloriim,  cl  :idversus 
spirilualia   iicqnili;!;   colluclatiir ;    cum   illi  accipiunl 
lciilandi  polcslatem  ,  illc  pra'ccpla  lolcrandi  :  ex  (pio 
fil  iit  iii  reinfcriorc  siipcrciil,  in  polcnlioro  supcicii- 
tiir  :  supcraiit  plcruntque  corpiis  itifirniius,  ct  meiile 
rirmiorc  superanlur  \  Contra  vim  qiiippc  eorum  pa- 
lienlia  pitgnaliir ,  conlra  insidias  prudcntia;  iil  ad 
pcriiiciosam  consensioiicm  ncc  cogendo  nos  llecianl, 
iiec  fallendo  dccipiaiil.  Ouoniam  vcre  virliis  '  ci  s;i- 
pioiilia  Dei  cst ,  pcr  qiiain  facta  suiit  onuiia  ;  pn- 

»  F.diti,  intidisse  arle.  Carnoicnsis  codcx,  iiUuli  se  wite: 
supplc,  bclliini. 
»  vclus  codex  c.nrnolonsis  rmillil,  in  pra'fcnti. 
'  Jdcincodex  carnoioiisis,  ut  juslus  injiislo. 
*  FAai  r.r.  cl  I.OV.,  superalur  pleruiiiqiie  corpiis  infir 
diis,  el  tcnenle  lirmiorc  supe.-aliir .  (asliyaiilur  ope  codici 


ici« 


mtits, 
Canioicnsjs. 

»  Kdili :  Quoiiir.mjure  virliai,  clc,  |  auliKiuc  |  osl,  proplcr- 
ca  nilulfii.nl  qnw  facta  sniil,  cum  supeiiura,  clu.  Eiiicu- 
(ja:iiur  cx  coticiij  Cariiolciisi  codicc. 


(Dix-iicuf.) 


bf!l  CONTnA  SRCUNDINIJM  M 

ptorea  in  liis  (\»x  f;iCta  siinl,  (11111  siipcriorii  :nl  infi:- 
riora  (lc(  linnril,  ul)i  (;st  oiiiru;  pcccitiiiii  ct  omiic  (|iiO(l 
(licidir  rnaliirn,  vis  ioiilaliir  vii  tiilcin.  cl  f;iilacia  saiiicii  - 
liain  :  ciim  vcro  ca  qiix  dcciimvorant  rficiirriiiil,  cl 
mlciint,  inagtianiinilas  virtulcin,  doclrina  sai»iciili:iiii 
iniilatur.  Ipsiiin  f;tiam  Dcurn  l'alrcrn  pcccanlcs  iini- 
laiiliir  impia  siipcrbia,  jiisli  pia  lihcralitalc.  Spiriliiin 
«lcniqiic  sanctum  iniqnoriim  ciipidilas,  reclonim  clia- 
rilas  imitatur  :  ulriquc  lamen  ab  imilationc  Dei ,  a 
qiio  cl  pcr  qncin  ct  in  qiio  n:Uur;c  ipssc  facl;c  siint , 
rcccdcrc  ,  scd  iili  vlliosa  ,  illi  laudabili.  Ncc  inirnin 
8i  qiiando  proficicntcs  dcricicnlesque  confligunl,  imi- 
talio  dcficientium  a  proficienlium  imitalione  su|;era- 
tur  :  illi  cnim  clalionc  praccipitaiitur,  isii  liumililale 
consurgunt. 

Si  aulem  movel  cnr  mentc  forliorcs  infirmiores  sinl 
corpore;  non  est  minim  ,  ut  pcccatorum  remissione 
libcrati,  mortalitate  corporis  cxcrceanlur,  cujus  im- 
niorlalilnlc  corona!)unliir.  Non  cnim  facile  suppliciuin 
dcvilatur,  nisi  iile  qni  co  solvitur',  nieiilis  viccril. 
Unde  Aposloliis  :  Si  antem  Chrislns  in  vobis ,  corpus 
quidem  mortimm  cst  propler  fcccalum  ,  spiritus  autcm 
vila  esl  propter  juslitiam.  Si  autcm  Spiritus  ejus ,  (jui 
sitscitavit  Jcsum  Cltristum  ex  mortuis,  liabitat  in  vobis^qui 
suscitavitJcsumCltristum  ex  mortuis,  vivificabit  etmor- 
lalia  corpora  vestra  per  inhabitantem  Spiritum  ejus  in 
vobis  ( Rom.  viii  ,10,11).  Animus  igilur  morlJtJem 
proplcr  suppliciuin  pcccati  carncm  gcrcns,  si  commu- 
latus  iu  meliiis ,  non  secundum  niorlalem  carnem 
vixcrit;  ct  ipsam  in  melius  commulal ,  et  immoitalc 
corpus  babere  mcrcLilur  :  sed  boc  in  finc  ,  qiio  no- 
vissiina  inimica  dcsiruetur  mors  ,  cnm  corruplibile 
hoc  induerit  incorruplioiicm  :  non  fabuloso  illo  giobo 
vcstro;  sed  ea  mulatione  de  qiia  dicil,  Omnes  resur- 
(jemus,  sed  non  omnes  immulabimur.  Cum  cnim  exprcs- 
sissct  diccns ,  Et  morttii  resurgcnt  incorrupli ,  et  nos 
immutabimur  ;  luiic  contcxendo  subjunxit,  oslendens 
qualem  diccrel  immulalioncm  ,  el  ait  :  Oportet  enim 
eorruplibile  hoc  itiduere  incorruptioitem,  et  mortate  hoc 
induere  immortalitatem.  QuKSlionem  quippe  tractabat 
de  corpore  rcsurgcnlium  ,  quam  sic  posuerat  :  Scd 
dicet  aliqtiis  ,  Quomodo  resurgenT.  mortui?  quo  auiem 
corpore  venicnt  (I  Cor.  xv,  2G,  51,  52,  53,  35)?  Lcge 
itaque  lotuin  ipsum  locum  pia  cura  iiitenlus ,  non 
pertinaci  contcnlione  tiirbaUis  ,  et  ingenium  luum 
Dco  adjtivante  ,  nullo  cxplanatore  desideralo  ,  niliil 
aliud  quam  id  quod  dico  rcperics  :  et  tunc  ad  illud 
(juod  iractare  institucramus  animum  revoca  ,  ct  vide 
jam,  si  potcs ,  non  hoc  me  diccre  ,  quod  jiisti  contra 
niliil  pjgnant,  sed  conlra  eas  subslantias  qux  dclcce- 
runt  nou  slaiulo  in  vcrilalc. 

CAPUT  XI.  —  Dcficcre  autem  non  jam  nibil  csf , 
sed  ad  nibilum  tendcre.  Cum  enim  ca  qu;e  niagis 
sunt ,  dccrmant  ad  ea  qu;c  minus  sunt ,  non  illa  in 
qua;  dcclinant,  sed  illa  quK  declinant  deficiunl ,  el 
minus  esse  incipiunl  quam  erant :  non  quidcin  nt  ea 
siiitad  (pi:c  dcclinavcrunt,  scd  pro  suo  genere  miuus. 

*  In  excusis,  qiti  cos  solvit ;  melius  in  Carnotensi  Ms.;  qiii 
ea  solvilur.  Poslca  autcmlcgenduin  videlur,  mcliti.^  vvc-srit. 


\s\cujFjm,  s.  AucusTi.xi  m 

Non  criitn  ciiiii  aiiiiiiiis  ad  corpirs  (h;clinal ,  corpiiq 
(^nicilur;  scd  larncn  d<'feclivo  appclilu  (|i)odam  modo 
corporascil  :  ila  cl  an^'clica  qu:j:iiaiii  siibliiniUis,  ciirii 
rnagis  dclcctata  cst  suo  dominatu  in  se  i|isa,  ad  id  qiioil 
minus  csl  inclinavit  afrectutii  ,  ct  niinus  essc  C(i;pit 
qiiam  crat,  cl  pro  siio  gr:idii  tclcndil  ad  (liliiliifn.  Qiianlo 
cnirri  qu;cquc  rcs  rnirius  cst,  lanto  viciriior  nihilo  cst. 
Ciim  aiitcm  isti  dcfcctus  voluntaric  fiunt ,  recte  re- 
prclieiidiiiitur  ,  et  peccata  riorninanlur.  Cnm  aulcrn 
scqiruntur  islas  volunlari;is  dcfcclioncs  incomm(»da  , 
inolcsliac  ,  dolorcs  ,  advcrsilatcs  ,  qiiae  omnia  contra 
volutitalcm  paiimur  :  rcctc  utiqiie  pcccata  vcl  snp- 
pliciis  puniiintur,  vel  excrcllationibus  diluuntur.  Qu£ 
si  animo  scrcno  intucri  vclis ,  profcclo  desincs  aceu- 
sarc  naturas  ,  alqiic  ipsas  iii  crimeo  vocarc  siibslan- 
tias.  Siqiiid  aulcm  dc  li;ic  rc  copio^ius  explicatiiis(pie 
dcsidcras  ,  Icgc  Ircs  lihros  nostros  qui  inscribunliH' , 
De  Libcro  Arbilrio  ,  quos  in  Carnpania  Nolse  poleris 
invciiirc  apiid  Paulinum  nobiicm  Dci  faniulum. 

CAPUT  XII.  —  Nuiic  vero  mcminisse  debeo,  epi- 
slols  me  lua*,  qiiamTis  multo  longiore,  lamen  cpi-tola 
rcspondcrc.  Ideo  quippe  in  aliis  non  lacui,  ne  ubique 
cogar  cadem  diccrc.  Scd  proiniseram  ex  lilteris  luis 
libi  pcrsuadcre,  quam  falsa  credideris,  et  qiiam  vera 
sit  fidei  catholicae  assertio.  Cerle  enim  omnis  inter 
nos  discrelio  est ,  quod  vos  substanliam  quamdam 
inaliim  csse  dicilis  :  nos  vero  non  substanliam  ,  scd 
incliiiationem  ab  eo  quod  magis  est,  ad  id  (jiiod  minus 
esl,  malum  csse  dicimus.  Audi  igiiur  idipsum  •.  Ponis 
enim  in  epislola,  et  dicis  dc  anima,  quod  carnis  per- 
misiione  ducalurad  pcccatum,  non  propria  volunlale  : 
alque  ibi  slatim,  credo  cum  vidcres,  si  ila  est,  subve- 
niendum  esse  ab  omnipolenle  Deo  prorsns  omui 
aiiimsc,  nuUamque  ornnino  debcre  damnari,  quoniant 
iion  voluntate  pcccaret,  quo  constiluto  everlerelur 
senlentia  quam  Manich;t;us  de  suppliciis  animariim 
ctiam  de  lucis  parie  venienlium  terribiliter  pcrsonai ; 
vigilaiitissimc  subjccisli  diccns,  At  si,  cum  se  ipsam 
cognoverit,  consential  malo,  et  non  searmet  contra  inimi- 
cum,  voluntate  sua  peccavit.  Bene  quidem  quod  ali- 
quando  confiteris  fieri  posse  ut  sua  voluntale  anima 
peccct  :  sed  cui  tandem  malo  si  consenliaf,  volunlate 
sua  peccat?  Ei  ccrte  quod  subslantiam  dicis  esse. 

CAPUT  XIII.  — At  ego  jam  tria  quaedam  video  :  lu 
quoque,  ut  opinor,  mecum  vidcs.  Anima  eiiiin  eon- 
sentiens  malo,  ct  ipsum  nialum  cui  consenfitur  duo 
sunt ,  terlia  cst  autem  ipsa  consensio  :  non  enim  et. 
hanc  esse  animam  dicis ,  sed  animae.  Hornm  igitur 
trium,  ecce  anima  subsianlia  est;  malum  eliain  illud, 
cui  anima  consenliendo  voluntarie  peccat ,  ex  vestra 
opinalione  subsianlia  est :  quocro  igitur  quid  sit  ipsa 
consensio,  utrum  ipsam  substantiam  ,  an  iii  substaii- 
tia  cssc  dicalis.  Si  eniiii  substantiam  csse  dixeris,  iion 
jam  duas  substantias  ,  sed  tres  opinaberis.  An  pro- 
ptcrea  duas,  qnod  anima;  consensio,  qiia  consentit 
nialo,  ejusdem  suV.stanlia?  cst  cujus  ipsa  anima?  Jam 
crgo  quxro ,  malane  an  bona  sil  isia  consensio.  Si 
bona  est ,  non  uiiqtie  peccal  anima,  ciim  conscnliJ 

'  caruoicnsis  Ms.:  iudi  igititr  et  ipsum. 


nialo.  Non  solum  anum  vcriiasclamai,  .-od  iti  tjiKuiuc 
toribis,  luiic  cam  volmiliilc  pcocare.  Mala  osl  igiliii' 
i»ta  consensio  ,  ac  pcr  hoc  eiian»  animiK  subslanlia  ; 
si  cl  animae  subslanlia  est,  el  Ulruinqnc  uiia  subsian- 
lia.  Viilcsne  quo  coaclus  es ;  ul  animam  cl  illiiil  ma- 
liim,  non  jam  unam  subslanliam  bonam  ,  alloram 
nialan»,  scd  dnas  mahis  cssc  pcrliibcas?  Ilic  lonassc 
conabcris  conscnsioncm  culpabilom  non  animc  tii- 
buere  <\\ix  conscnlil  inalo,  scd  ipsi  malo  cui  conscn- 
lil ;  ut  lioc  modo  posbint  esse  du;c  snbstaiitiiC ,  una 
bona,  altera  inala  :  cum  anima  dc  paric  boni  csse  di- 
cilur;  conscn^io  vcro  cjus  qiia  consenlil  inalo,  ol 
nialum  ipsum  cui  fonscnlit,  simul  cx  alia  parte  cmi- 
siiliiilur,  el  anima  maiic  subslanli;c  ulrunMpic  dop;i- 
l;itur.  Quis  absmdius  deliraverit?  Non  ciiim  anima 
roiisontil,  si  non  est  cjus  conseiisio  :  ipsa  aulcm  coii- 
scnlil;  cjus  est  igiiiir.  Porro  si  ejus  ost  consensio,  ct 
niala  csl  isla  conscnsio  ;  cjus  esl  boc  maluni.  Nam  si 
ol  lioc  maliim  illins  mali  cst  cui  anima  conscnlil,  noii 
liibobat  ncccsse  boc  malum  prius.|nain  ei  consciilirct 
aniina.  Qualc  igiiur  bonum  est  aniina ,  ciijiis  adventu 
vd  duplicatur  illud  malum  ,  vcl  ut  milius  dicamus , 
angclur? 

C.\PL'T  XIV.  — Deiiidc  si  subslanlia  esl  ista  con- 
scnsio,  quam  inalam  essc  constat,  invcnimus  cssc  in 
animx  potcslate  ut  aliqiia  substaniia  niala  vel  sil  vol 
iion  sil :  qiiandoquidem  isla  conseiisio  in  animx  po- 
tcsialc  csl.  Nam  si  non  est  ,  non  crgo  sua  volunlnlo 
conscntit.  Tu  autem  pro  liac  conscnsionc  ,  volunlate 
sua  pcccarc  dixisti.  Ilabet  orgo  aiiinia  ,  ut  di.\i,in 
prtcstate,  ut  qii.xdam  ni:ila  snbstanlia  vcl  sil  vel  non 
sil.  Quid  Csl  aulem  aliud  snbstantia  quam  nalura? 
Erit  crgo  aliqua  nalura  qu;c  ncc  aninnc  naturalis  sil, 
qnoniam  si  nolil ,  non  ciit ;  nec  iili  inalo  cui  anim.i 
Tiilnntuc  consentit  :  noii  cniin  polcstis  diccrc  natu- 
rde  inalum  cssc  genlis  tcncbrarum  ,  qund  ibi  aMcna 
voIunl;ile  insiiluilur,  lioc  cst ,  aiiim.x  voiuiilatc.  Ciii 
crgo  naliirx  dopulabilur  isia  naiura,  id  cst,  isla  c-in- 
scnsio,  si  natura  esl  qux  neque  anim.-e ,  ncqiic  lenc- 
brarum  gcnti  naturalis  cst,  nisi  ul  contra  Maniclixum 
disputes,  non  duas,  scd  trcs  cssc  naluras?  Quia  ei  si 
aliqiiando  rnerunt  dux  ,  niinc  tamcii  j;ini  pobloaquam 
cxorla  est  isia  conscnsio,  trcs  uliquc  faclx  suiit.  Quam 
sanc  lcrtiam,  qux  nala  cst  cx  aniina  conscnticnic,  cl 
cx  malo  cui  consentit,  quasi  utriusqnc  filiam  cogcris 
diccre  :  scd  ciim  ex  duabus  naluris  nata  sil ,  quarum 
allcra  bona  csl ,  allcra  mala,  (|iixro  cur  iion  aliqnod 
iinutrum  nalum  sil.  Sicut  enim  cx  eqiio  et  asiiio  qnid 
n  iscitur,  nec  cquus  nec  asiiius  cst ;  ila  qiiod  dc  bona 
natura  cl  mala  natum  csl,  si  ct  ipsa  nalura  csl,  ncc 
bona  ncc  mala  csse  dobcbat.  Tu  aulcm  conscnsioncin 
malam  esse  coniileris  :  dicis  cniin  tunc  animam  vo- 
Iiinlate  sua  pcccarc ,  dum  conseniil  malo.  An  forle 
naturam  bonam  ct  naiuram  malam  quasi  duos  scxus, 
niasculinum  el  fomi.ninum  esse  arbi:raris ;  ul  auem- 
admodum  cx  masculoet  femina  non  aliqiiid  nculrum, 
scd  aul  masculus  aul  rcmina  gigniiur,  sic  ex  bono  el 
m:\lo  non  .Tliquod  terliiim,  quod  iicc  bonum  cssel  ncc 
u.alum  ,  scd  allcrum  maluni  cssc  conlcndas  intiim  7 


UNUS.  rm 

Qiiod  si  ita  ost ,  iibi  cst  illa  vicliix  anim.v  naliiia  7 
llanc  scparata  '  cst,  nt  non  allcrum  bonum  potius  na* 
scorotur?  Dciiidc  non  vides  tc  soxus  divcrsos  jam  di- 
(crc,  noii  naturas?  Nain  si  intor  boiium  ot  nialiiii» 
iiatiiraruni  cssol  divcrsitas  ,  iion  oi  irctnr  cx  utroqiio 
nisi  alijuod  tcrlinm,  quod  ncc  boiiuin  possel  essc  noc 
iiialum  :  aiit  cci  tc  bli  rilis  oss-et  ipsa  commixlio,  iioc 
iiidc  tcrlia  substantia  parorotur.  Si  ciiim  cx  illis  ani< 
malibus  qu;c  supra  commcmoiavi,  cum  sibi  misccn- 
liir,  niliil  aliud  (|uain  mulus  vcl  miila  gi^niliir,  qnod 
noijuo  lioc  ,  noipic  illud  sit ;  qnaMlo  magis  ita  fiori 
opiirluit  iii  lam  inagna  ct  sumnia  divcr.sitatc  boiii  cl 
mali  ?  Aut  si  nulla  ex  conim  commixlionc  nova  iia- 
luiM  cxisterct,  in;ila  iion  esscl,  ciiamsi  bona  csse  non 
possct.  Ucslal  igitur  ut  tam  iiicrcdib  lia  dcliramcnta 
vilarc  iicqucamus ,  nisi  illain  conscnsioncm ,  quam 
constal  malam  cssc  alque  ciiliiabiloin  ,  faloamur  noii 
csscsubstanliam,sed  iiialiquasubslantiacsscdicamiis. 
CAPUT  XV.  —  Doindc  in  qua  substanlia  sil,  dili- 
goniissimo  rciiuirannis.  Quanquam  cui  non  manifc- 
stum  sit,  ut  sicut  suasio  non  lit  nisi  in  siiadento,  iia 
conscnsioncm  non  esse  nisi  in  conseiiliente  naiura  ? 
Anima  crgo  cnm  conscniit  malo,  ipsa  substaniia  cst  *, 
ronscnsio  vcro  cjns  non  csl  subslanlia.  Jam  cernis  , 
nt  arbitror,  iii  qna  substaniia  sit;  id  est ,  in  anima 
esso  islain  coiisciisioncm  profocto  vides,  quam  con- 
sonsionem  pcccatum  csso,  ac  pcr  liocmnlum  csse  non 
iliibitas.  Ex  quo  jam  intolligis  fiori  posse  ul  in  bona 
subslantia,  siculi  csl  aninia  ,  sil  aliquod  malum  quod 
11(111  cst  substantia  ,  sicuti  cst  Ista  conscnsio  ,  ex  quo 
inalo  appelleuir  cliam  anima  m;ila.  Pcccatrix  eiiiin 
ntiqiic  niala  ost  :  pcccai  autom  ,  cum  consentit  malo. 
Un:i  igiliir  cadcmquc  rcs,  id  est,  aiiima  ,  in  quanlum 
substaiitia  cst ,  bona  csl ;  in  quantum  aulcm  habel 
aliqnid  mali  quod  noii  cst  siibstanlia,  id  csl,  consen- 
sioncm  islam,  iii  lanliim  nial:t  est.  Non  cnim  cx  pro- 
foclu,  scd  cx  dcfeciu  liabel  lianc  conscnsionem.  Dcfi- 
cil  qnippe  ciim  conscnlit  malo  ,  minusque  jam  essc  , 
ac  proptcrea  minus  valerc  incipit,  qiiam  valcbat  dum 
ntilli  consonticns  in  virlutc  consistcrct;  tanto  utique 
dcloiior,  (|uanlo  ab  eo  qiiod  summe  esl  ad  id  qiiod 
ininus  Csl  vcrgit,  ut  ipsa  cliam  minus  sit.  Quantoau- 
letii  minus  cst ,  tanto  utiquc  fil  propinquior  iiihilo. 
Qiiod  cnim  minus  quoquc  fit,  co  tciidil  ut  non  si' 
oir.iiino  :  quo  quamvis  non  porvcniat  ul  pcnitus  pcr- 
cundo  niliil  sit,  manifestum  cst  taiiicn  qucmlibct  dc- 
feclum  cxordium  csse  pcrcundi.  Apcri  ergo  jam  cor- 
dis  oculos,  et  inlucre,  si  pnies,  bonum  aliquod  cssc 
qiiamlibet  substaniiam  ;  ct  idoo  malum  e>sc  dcfectum 
snbsianlix,  quia  bonum  cst  csse  substanliam.  Ncc 
tamen  omncm  dofcctnm  cssc  culpabilcm,  sed  solum 
voluntarium,  quo  aninia  ralionalis  ad  ea  qux  infra 
illam  suiit  condila  conditorc  suo  deseiio  dcclinat,  af- 
fccluin  :  lioc  est  cniin  qiiod  pcccalum  vocalur.  C;ctor 
aiitein  defcctus  qui  non  sunt  voltiiit;irii ,  vel  poenalcs 
suiii,  ui  peccata  piniaiitur  moderatricc  sunima  alquo 

'  l-orie,  superata. 

*  sic  ciirnolousis  Ms.   .\t  cdili,  cuni  cottsentU,  mala  tpsa 
stibitiiuti'1  Cil. 


I 


m  CONTRA  Si:Cl]Nr)lNI]M  M 

oriliiialricc  ]ii-)lilia ;  vel  Dionsniii  reniin  iiiriiiiariiin 

iiitervcniiiiit,  nl  prrccdoutia  sii(:c(Ml('iitli)iis  ccdarit, 

;il(Iii(!  ila  oiiinis  lcmporalis  piilcliritinlo  vicibiis  snis 

nt(|iic  siio  gcnTcpcrajjaliir.  Siculciiiinscnno  pcragi- 

Uir  quasi  nioricntihiis  at(|nc  orieiitil)us  syllaljis,  qua'. 

pcr  morarum  ccrla  iiilcrvalla  tcnduiiliir,  cl  spatiis 

siiis  implelis  ordLnala  eoiiscipicntiuin  siicccssionc  dc- 

ceduut,  doiicc  ad  niicin  suiiiii  tota  pcrdiicatiir  oiatio; 

iicc  in  jpsis  dcciirrcnlibiis  sonis,  scd  in  loqiiciilis 

nKHleialionc  positum  csl,  qiiaiitum  prodiicalur  corri- 

isiaturvo  syllaba  ,  vcl  qiia  s|)(cie  littcraruin  singul.c 

siioriim  locorum  inomciila  custodianl ;  cum  ars  ipsa 

qu.c  scrmoiicm  facit,  ncc  sonis  pcrslrcpal ,  ncc  pcr- 

volvatur  •  varietuniue  lerapoiibus  :  sic  ortu  cl  occasu, 

ilecessu  atqiic  succcssu  rerum  tcmporalium,  ccrtis  ac 

definilis  Iraclibus,  doncc  rccurrat  ad  tcrminuin  prac- 

stitulum,  lcmporalis  pulchritudo  contcxitur.  Qiix  non 

ideo  mala  csl,  quia  in  spirilualibus  crcaluris  possii- 

mus-  inlclligerc  mirarique  meliora  :  sed  liabel  pro- 

prium  in  suo  gcncre  decus,  alque  insiiiual  bcne  vi- 

\ciilibus  summam  Dci  sapicntiam  ,  in  allo  sccrelam, 

supra  omnes  temporum  mclas,  fabricalricem  ac  mo- 

derairicem  siwm. 

CArUT  XVI.  —  Age,  nunc  attende  illud  quod  di- 

ccbas  malum  ,   cui  aiiima    coiiscnticndo  volunlaric 

peccat,  ulrum  substantia  sil  aliqua  ,  an  vcro  nec  ibi 

possis  accusare  substantiam.  Quacro  enim,  quid  alli- 

ciat  animae  consensionem,  an  irniat  illa  cassaiim,  et 

proplerea  consenlire  dicatur,  qnia  ejus  aliqiia  dele- 

clalione  movclur  ad  frucndiim.  Quod  si  ita  cst ,  non 

csl  conscqucns  ut  propterea  mahim  dicatiiF,  quia  non 

vccte  diligitur.  Si  enim  oslcndero  amari  aliqnid  malc, 

iibi  non  amati,  scd  amanlls  culpa  leneatur  ;  profeclo 

f.iteberis  cujusque  rei  spccicm  iion  csse  continuo  vi- 

liosam,  qu;a  vitiose  in  cam  cpnscnsio  ciipientis  illa- 

bitur.  Quod  qnanlum  me  adj,uvct,  |)0St  apparebit.  Sed 

iit  ostendam  quod  poUicitus  sum,  quid  potius  eligam, 

f;um  mc  rcrum  copia  circumfluat?  quid,  iaquam,  po- 

lius  eligam,  qiiam  id  quod  nos  ut  crcaluram  laudamus 

c(«Iestem  ,  vos  autem  ut  portionem  ipsiiis  Creatoris 

adoralis?  Quid  enim  iiiter  cuncla  visibilia  isto  sole 

pracclarius  ?  At  si  quisquam  ejiis  lucem  immodcratius 

conciipiscat,  infertsuisoculis^  bclla  jurgiorum,  si  ali- 

quam  potcslatcni  nactus  qua  pnssit  implerc  quod  ap- 

lielit ,  domos  eorura  oppositas  suis  fenestris  apcrlis 

jiHuelur,  quo  minus  '  sol  penclralia  cjus  coelo  aper- 

liorc  perfundat.  Numquid  ergo  solis  csl  vitium,  quia 

illc  lucem  istam  sic  dilcxil,  ul  eam  luci  justitise  pryc- 

ponere  auderet,  cl  volcns  liimcu  oculorum  carnalium 

ubimdantius  excipere  in   liabiiaciilum  corporis  ,  ja- 

iiuam  cordis  ct  acicm  menlis  contra  liinien  claudere 

irquitatis?  Vides  crgo  amari  posse  rcm  bonam,  amore 

iion  bono.  Quapropler,  cum  tu  malum  dicas  cui  con- 

scntiendo  anima  peccal ;  cgo  bonum  dico  in  gcncrc 

suo,  sed  tale  bonum  cui  animam  quo  esl  melior  con- 

scnlirc  non  dcccat.  Cum  cnim  sil  ipsa  coipore  supe- 

»  lii  carnnionsi  Ms.,  necprovolvaliir. 
*  l'orl(!,  inftirl  viliis. 

'  in  Ms.  coinolcnsi,  snu  fcneslris  auinta  qumiiinus,  elc. 
kocus  i^crplexus  el  meiulosus. 


\Nicii.ri:M,  s.  Aijcu.sTiNi  r,n 

rior,  DciiiiKpic  li.ibcal  se  siiperiorcm,  quimvls  in  or- 
dinc  siio  iialiira  corporis  boria  sit,  p(;ccat  laincn 
aiiima  ,  et  pcccando  lil  inala,  si  conscnsionem  diJe- 
ctionis  quain  supcrioii  Deo  dcbct ,  infcr.ori  corpori 
a(ljiiii{,'at. 

CAPUT  XVII.  —  Qiind  si  dicis ,  non  eam  Tocara 
tc  coiiS(;nsi  )ii(Mii  ciilpabilcm  ,  ciim  rcs  illa  diligilur  , 
qiia;  non  agit  ut  sibi  coiiscmiatur;  scd  tuiic  conscn- 
lirc  animam,cum  illum  cui  conscntil  aliquid  suadtl 
aul  aliqiiid  cogii;  ct  proplcrca  malam  esse,  qiiia  nt 
aliqnid  inali  coiiimitlatiir,  siiadct  aiil  orget  :  seciinda 
qu;cslio  cst,  et  oidiiic  suo  jam  jamqiic  ctiarn  ip.sa  Ira- 
clanda.  Scd  mcinincrimus  liic  prinium  poccali,  dc  quo 
satis  ,  ut  arbilror  ,  dispiitalum  esl  :  claruilqiie  fieri 
posse  nt  res  aliqua  in  suo  gcnere  bona  malc  diliga- 
liir  ,  cl  dilcctorc  culpato  *  ipsa  non  reprebcndalur. 
Qiiid  cnim,  si  lali  jain  dilectione  peccatrix  aniina 
atqiie  vitiosa  idcm  peccatum  allcri  persuadcal,  nonne 
cl  illa  (a)  qiisc  persuadenli  conscntit ,  tali  vitio  de- 
pravata,  quali  viiio  depravaia  illa  qinm  sequitur? 
Primum  ergo  peccatum  cst,  quarnvis  bonam  creatii- 
ram  Creatori  in  dileclionc  pra^poiicre  :  sccundiim  au- 
lcm ,  allerum  qiioijue  ut  id  (acial  vcl  suadendo  vcl 
cogendo  tcnt.irc.  Ncmo  enim  ad  praviiatem  vult 
aliiim  perdiicere,  qui  non  prior  ipse  depravalus  est. 
Voluiitate  aulcm  pcccant*,  qni  alios  ad  pcccatuiu 
perducere  cupiunj,  vel  stulta  benevolentia,  vel  mali- 
tiosa  invidcntia.  Quis  eiiim  filios  suos  nisi  pcrverse 
amaiido  monet,  ut  nullum  lucrum  turpe  existimcnt, 
sed  nndecumque  acquirant  amplam  peconiam?  Urt- 
que  non  odit  cos,  et  lameii  perniciose  persuadet.  T;i- 
lium  quippe  dilcctione  jam  ipse  corriiptus  est ,  cuna 
aurum  et  argenlum  malum  non  sit ;  qucmadmodum 
cl  ille  sol  ,  de  quo  superius  egimus;  sed  lamen  rci 
bon.ic  dilector  inordina!us  in  culpa  sit.  Invideniia 
vcro,  cum  alium  vull  quisque  peccare,  lionorcn\ 
diligit  immodcrata  superbia,  ct  in  eo  cupit  cxccllcre, 
alque  cxleris  anteire ;  qiiem  qiiidem  videt'amplius 
et  verius  deftrri  virlalibus,  hc  in  eo  supcretur,  cu- 
pit  alios  ad  iniquitatis  voragincm  ex  xquitalis  arce 
dcponi.  IIoc  modo  diabolus  suadcre  aiil  cogere  ad 
peccala  conatur.  Sed  numquid  ipse  bonor  in  ciilpa 
est ,  quia  eum  diabolus  perverse  atiiue  impie  dili- 
gendo  impiiis  factus  esl?  Aut  ipsa  cjusdem  diaboli 
angelica  substantia ,  quam  Deus  crcav.t ,  ideo  mala 
est,  quia  subslantia  esi?  Sed  cum  ejus  deserens  dt- 
lcctionem  ,  et  ad  suam  nimis  conversus  ' ,  ei  videri 
cupll  scqualts,  superbia;  tumore  dejeclus  est.  Noii 
ergo  in  quantum  subslantia  cst,  sed  quoniam  sub- 
stantia  facla  est ,  in  qiiantum  se  ipsum  ampliiis 
dilexit  qiiam  eum  a  quo  factus  est,  malus  est;  et  idco 
inalus,  quia  minus  est  quam  essct,  si  id  quod  summe 
est  dilcxisscl  :  dcfeclus  crgo  malus  cst.  Omnis  ergq 
dcfectus  ab  co  quod  cst,  tendil  ut  non  sil  :  sicul 

•  sic  vetus  codex  Carnoiensis.  At  ediii,  dileclione  cutpala. 
"  l'orle,  queni  quia  videt. 

3  klein  codex  Caraolensis,  lolmt  autem  (pd  peccttnt. 
^*  idcm  coiiex,  et  ad  sua  ninm  conversus. 
(fi)  Foiie,  nonne  est  illa,  jiixta  Morcl .  Eleai. Crilic,  pa;: 
soa.     M. 


593 

omnis  pro.eclus  ab  eo  tiuoJ  minus  cst,  londil  ul  \n.\- 

gis  sit.   Ilonor  quippc  sumnius,  qualeni  pielas  leli- 

giosorum  exliibct,  uli(iue  Deodebeliir.  Qni  ergo  amiil 

honorein,  Deum  iiniMtur.  Scd  huniilcs  ;iiiinKC  in  illo 

so  liononiri  voliinl ;  superbi ,  prx-  iilu.  Ad  Dcnm  ;ui- 

lcm  humilcs,  esceUiorcs  (iunl  injiislis  ;  conlra  Douni 

vcro  excclsi ,  humiliores  fiunl  jusiis  :  ea  scilicel  dis- 

pensalione  pnrmiornm     ali|ne   pnpiiarnm  ,  qni.\  illi 

Deum  .imavcrunl  supri  se, illi  pro  Deo  ain:uerunl  so. 

CAPUT  XVIII.  —  J  >m,  nl  arbilmr,  facilo  est  libi 

iiiielligerc  ex  ipsius  verbis  epislolx  luni»,  quibus  dixi- 

sli ,  aHiiuam  ,  chw  cunsenlil  muto  ,  votunUile  jurcaie  , 

nullum  maluni  cssc  naluram  inalain,  vol  dilcciioncin 

naluro;  malK  :  sod  ciim  omnts  nalurx  in  siio  gencic 


Lim.K  UMIS.  h94 

ita  iit  non  sil  in  ojus  polestalc  alilor  (accrc;  non  crgo, 
ut  dicebas ,  voluutatc  pcccat,  quando  non  Yolunlatc 
consoiilit.  Sed  ego  adhucqiia*ro,  untlo  in  illa  sil  posse 
docipi,  si  dooipilur.  Anlctpiam  ciiim  dcci|iorolnr,  nisi 
essel  iii  ea  ul  h'!C  pati  possol,  nunqnain  iitique  palc- 
rctiir.  QiiaiKiiiam  iiullo  niodo  nisi  voliinlalc  conson- 
lil :  si  aulem  cogilur,  cedcre  polius  qnain  consentirc 
dicenda  csl.  Sod  quoipiolihct  nominc  islud  appelles  , 
qu.cro  abs  le  acuio  ct  solorti  viro,  cl  a  luo  Komani) 
ut  gloriaris  ingciiio ,  unde  habeat  ista  boni  natura 
p.iti  posse  qiiod  patilur,  ut  consenl?at  nialo.  Sicui 
oniin  in  ligiio,  aiili>(|iiam  fi  angalur  ,  inest  fragilitas  , 
q.ix*  nivi  incsSi  t,  fiaiigi  oinuino  iion  possel;  ncc  idco 
non  csl  fragile  ligiuim,  si  nulliis  fraclor  acccdal  :  sic 


bona  sint ,  inalum  csse  pcccaium  qiiod  lii  voluntatc  (jiuvro  in  ista  naliira  ,  iinde  sil  quandam  vcl  fiagiliias 

animre,  cum  diligit  pro  ipso  Ciealore  crcaturam  ;  sive  vel  (lexiliilitas,  ante(|iiain  ad  malam  conscnsioiioni 

suo  nulii,  cuin  sil  mala  ;  sive  allerius  pcrsuasu  ,  cuiu  vel  vi  fiangaliir ,  \ol  sua^ione  noclaliir.  Aut  si  inali 

coiiscnlit  malo.  El  niliiloininus  sic  quoqiie  fil  mala  ,  viciuilalc  jam  fragilitas  ciat,  sicut  solenl  corpora  vi- 

conscquenlibus  suppliciis,  ut  pro  mcrilis  omnia  dis-  cina?  paludis  exlialalione  corruinpi ;  jam  ergo  corrn- 

ponanlur  a  Crealore  sunime  bono  in  croalura  bona  ;  piibilis  erat ,  si  potuil  eam  vioinilatis  illius  conlagio 

sed  non  sumine  bona,  quia  nou  oam  gonir.l  de  S';  ip^o,  peslilontiosa  corrumpcre.  Quoero  igilur  undc  illa  cor- 


sed  focil  ex  nibilo.  Tu  aucin  coiisliluisli  duas  luilu- 
ras,  quartim  unam  vis  bonain  esse  ,  alleram  malam  ; 
vel  poliiis  unam  boni,  alleram  inali  :  nam  mala  na- 
tui-a  ex  bona  eliam  pcccando  fil.  Fateris  tamcn  cam 
ualurain  qiiain  bonain  esse  diois  ,  nialo  coiisenlicndo 
malc  faccre,  hoc  esl ,  vultintale  peccare.  Al  ego  am- 
bas  bonas  essc  asscro  ,  sed  unam  earum  niale  facorc 
suadendo,  aliam  male  faccre  conseniiendo.  Sicul  au- 
lem  altcrius  consensio  i»on  est  naliira  ,  sic  ncc  luiju.S' 
suasio  :  sicul  cl  ista  si  non  consenlial ,  boiia  i>erma- 
nebit,  inlegriialcm  naturx  siicc  cuslodiens;  sic  illa  si 
non  suadcat,  emondalior  erit.  Si  vero  eiiam  peccatnni 
quod  non  suadet,  ncc  ipsa  commiltal ;  paritcr  criiiit 
inlogrcc  ,  atqiic  in  suo  gvncrc  laudabiles.  El  si  cniin 
bis  illa  pcccal  qtuc  cl  commiltit  ct  suadet ,  illa  autem 
semcl  si  lantummodo  ad  male  faciciidum  conseniial ; 
lamen  peccalis  fiunl  malac ,  non  nalura  sunt  nial*. 
Aul  si  propicr  suasionem  naliira  ista  inala  cst,  sic  et 
illa  propior  conscnsionem.  Sod  si  pnjus  libi  videlur 
esse  suaderc  qiiam  consenlire,  sil  isla  inala ,  ista 
pejor  :  non  timen  tanta  sit  accoptio  pcrsonarum  ,  cl 
non  tam  iniqua  in  judicando  gratificaiio,  ut  cuin  an;- 
Ikc  pecccnl,  qiiamvis  una  gravius,  altcra  lcvius,  uiia 
dicatur  nalura  mali ,  allcia  boni  :  ac  non  polius  aiit 
ainbai  bonx,  scd  illa  melior  quac  pcccat  niinus;  aut 
amba;  nial.c  ,  scd  ilh  pejor  quai  pcocal  ainpliiis. 

CAPLT  XIX.  —  Al  ciiim  iindo  esl  malum  faolum 
quod  peccaliim  vocatur,  si  niilla  csl  mal;  naliira?  Dic 
inihi  iiiide  sit  illa  consensio  mala  in  ea  iiatura,  quam 
bonam  esse  concedis  cl  pr.Tdicas.  Qiiidqiiid  cniin  pa- 
lilur,  ul  consenliat  malo,  noii  iilique  palcrolur  ,  nisi 
paii  possel.  Qu.oro  ilaiiiie  undo  haboat  ipsiim  pali 
posse.  Mclior  cnim  csset,  si  non  haberet.  Non  crgo 
nalura  siiinmi  boni  ,  qua  possel  cssc  aliquid  ineiius. 
Deiiide  si  babel  in  poloslale  vtl  conseiilire  vel  non 
conseiilire,  non  ergo  vicla  coiisenlil.  Qiiairo  igiitir 
uiide  Iiaboat  islam  consensiuncni  nialam  ,  nulla  coii- 
iraria  cogenie  nalura.  S  auieni  cogi'i:r  conicnlire  , 


rnplibililas. 

Qsiajso,  atlcnde  quid  loquar,  et  cede  pcrspicux  ve- 
rilali  :  non  cnim  qua>ro  unde  corruptio ;  rcspoiide- 
bis  cniin  ,  A  corruploro ;  cumdomque  corruploreiu 
iiosoio  qiiem  priiicijiem  gcnlis  lonobiar.iin  essc  con- 
lendis,  iit  oliaui  labulosis  logininibus  involuluin  cvol- 
vere  ac  lencre  vix  possil  :  tcd  qua-ro  unde  corriipli- 
bililas,  etiain  anloiiuam  corruplor  accedcrcl ;  qu.^e 
iiisi  csset,  aul  luiilus  cxisterct.  a;;t  nihil  noceret  cu- 
jiislibcl  cornipioris  accessio.  Cum  crgo  lu  invcncris 
undc  in  boua  iiatura  ista  corruplibiliias,  antcquam  a 
natura  coniraria  corrumpatur ;  aut  si  non  vfs  eani 
dicere  corrumpi ,  uiide  cerle  ista  mutabilitas,  nnte- 
quam  cx  liostili  advcrsit:itc  mularclur  :  non  cnim  iioii 
niuialur  iialura  iii  dolorius,  qiuc  lit  ex  sapienlc  slull.*», 
et  quic  obliviscitur  sui ;  tu  enim  isla  verba  apposui- 
sti ,  dlcens  ,  Si  cum  sc  ipsam  cognoverit,  comentiot 
malo  :  nuilatur  crgo  in  dctcrius  cum  oblivisoilur, 
sic  ut  se  ipsam  '  rursiis  commemoralam  cognoscal ; 
nullo  auicm  paclo  iiuiiari  poluisscl,  pisi  anleqiiaiu 
mularctur  essel  nuilabilis  :  cuin  crgo  tu  invcncris 
uiide  ista  mulabililas  in  substanlia  suinmi  boni,  anle- 
qiiain  csscl  ulla  boni  cl  mali  facta  coiiiinixlio;  pro- 
foclo  dcsiiios  a  me  (pucrojc  umle  sit  malnni.  Qiian- 
qiiain  in  nalura  summi  boiii  ,  si  eam  recte  cogilcs , 
nullam  prorsus  mulabilitatom  lcmpurisinvcniri,  nec  a 
se  ipsa,  ncc  alterius  cujuslibot  acccssu  possil  ,  siciil 
in  oa  natura  qiiain  Maiiicliiciis  liiigit,  ct  sumnic  bonant 
esse  arbilralur,  vol  oliaiii  sibi  crcdcnlibus  |!crsuadet. 
Qiixrc  atqiie  rcsponde,  si  potes,  nnde  isla  mntabili- 
las,  qux  non  invcnla,  sed  prodila  cst,  ciim  mora  ac- 
cedcrot(n)?  Miilari  onim  iicc  ab  lioslc  possot,  si  nui- 
tari  omiiino  non  pos-ol.  Cuin  auloiii  poluil,  iion  se 
fuisse  incommulabilein  donionstravit.  IKcc  crgo  niu- 

«  rdiiio  Am.  cl  Ms.  caniotensis.  si  ut  se  ipsam.  rorle 
liigeiKliiin,  citm  oblivi  rility  siii,  iit  se  ipaain. 

(a)  roiio,  qiice  non  viieca,  acd  pnnlita  al,  ctim  lio.lis  (iJ- 
est,  corrui  I-t)  accedcrct. 


m  CONTU.V  SI^CUNDIMIM  MAN 

laliilil:»S  ciim  CSSC  in  siil)Sl:irili:i  snmmi  boiii.  Iioc  C8l, 
in  siibblaiili:)  Dei  crcililnr,  si  coiilciiliosiis  iioii  cs , 
vidcs  quaiila  iiisi|)ioiilia  hlasiiliciiialiir.  Ciim  vcro  do 
crcaliira  laic  aliqiiid  diciliir,  quam  Dcus  ncc  j;tnuil 
ncc  prolulil  dc  siibslanlia  sua  ,  scd  lccil  cx  nihilo  ; 
noii  dc  summo  boiio  agilur,  scd  lamcn  dc  lali  boiio, 
quod  nisi  a  summo,  qiii  Dcusesl,  non  jiosscl  iiislilui. 
Dcus  qiiippe  s;.mmc  bonus  alqiic  incommiilabiliier , 
omnia  non  summc  nec  incommulaliililcr  bona,  scd 
lamcn  boiia  fccil,  ab  Angclis  coclorum  iis«pic  ad 
exlrcmas  bcslias  licrbasquc  lcrrarum,  pro  siia  ciijiis- 
que  digiiilalc  nalurx  omnia  locis  congruis  ordiiiala. 
Vcrum  in  his  ralionalis  crcaliira,  cum  crealoii,  hoc 
cst ,  fiictori  ct  iiisliliitori  suo  Deo  dilcclionis  obc- 
dicntia  cobncret ,  naluram  suam  iu  illius  rctcriiilate  , 
vorilate,  charitate  custodit :  cum  vcro  eum  contumaci 
inobedieiitia  dcscrit,  pcr  suum  liberum  arbilrium 
pcccatis  se  involvit,  pcr  illiusaulcm  jiistum  judicium 
supplicio  misera  afficitur  ;  et  hoc  cst  totuin  malum, 
partim  quod  injustc  facit,  partim  qiiod  juslc  patilur. 
lloc  lu  a  mc  non  quacras  iinde  sit,  cum  libi  j  im  i|)8e 
rcspondcris,  qui  dixisti,  quod  cum  se  ipsam  cognove- 
rit  anhna  ,  si  malo  consenscrit ,  voluntate  sua  peccat. 
Ecce  uude  cst  malum,  a  propria  scilicct  voluolate. 
Non  aulem  isla  natura,  scd  culpa  est;  ac  per  hoc 
etiam  contraria  nalur.^e,  cui  ulique  nocet  privando 
cam  bono,  quo  beata  esse  posset,  si  peccare  noliiis- 
set.  Hanc  tu  peccali  volunlatem  movcri  non  putas  iii 
aniina,  nisi  ex  alio  malo  quod  credis  esse  naluram  , 
quain  non  fecerit  Deus ,  camque  aniinam  naliirain 
Dei  csse  coniendis  :  ae  per  hoc  ista  mali  nesclo  qiioc 
italura,  si  hanc  in  anima  peccali  (a)  suadendo  facit, 
in  peccalum  viclus  dejicitur  Deus. 

C.\PIJT  XX.  —  Ecce  quanta  impietale,  qunm  ne- 
fariis  horrcndisque  blasphemiis  te  non  vis  exuere, 
ponendo  iii  natura  quam  noii  fccit  Deus,  vilam,  scn- 
sum,  scrmonem,  modum,  speciem ,  ordinem,  et  alia 
innumerabilia  bona ;  cl  poiiendo  in  ipsa  Dei  nalura 
nnte  uliam  commixlioncm  mali,  ipsam  mutabilitatem 
qiia  capi  polerat,  et  cui  timcre  cogebalur,  videns  ma- 
gnam  labem  ac  vastitatem  adversus  sua  sancta  impeu- 
dere  swcula,  uisi  aliquid  eximium  ac  prwclarum  et  vir- 
tute  potens  numen  opponerct  {Ex  Manichwi  Epislola , 
quam  vocabant  Fundumenli).  Et  ulqiiid  hoc  totum,  nisi 
iit  illa  Dci  naturn  atque  substantia  sic  implicatum 
leneat  liostem  subjccium,  ut  peccans  perfcrat  el  liga- 
lum ,  nec  tolum  evadat  purgala  jam  victum ,  et  ut 
damnata  servet  inclusum?  Pra3c!aram  vcro  excusatio- 
nem  '  bellicai  necessiiatis  in  Deo  vestro  invenistis, 
contra  illud  quod  vobis  proponilur,  ut  respondealis 
quid  faclura  erat  Deo  gens  lenebrarum ,  si  ciim  ea 
pugnare  nolui.^sct  :  quain  si  dixerilis  aliqnid  fiiisse 
iiociluram ,  fatebimini  corruptibilcm  et  violabilem 
Deum;  si  aulem  dixeriiis  qiiod  ci  nocere  non  posscl, 
quocrelur  a  vobis,  Cur  ergo  piignavii?  Cur  subslan- 
tiam  suani  corrumpeiidam  atque  violandam  etad  pec- 
cata  omiiia  cogcndam  hostibus  tradidit?  Conlra  i'.;lain 

•  llacarnotcnsis  Ms.  F,diti  vcro,  C.rr/Hs/OWOT. 
Cn)  vox\.CfpeccalivoUmtalcm- 


U.II/KIjM,  S.  Al  GLSTINl  r/>G 

crqo  comilexioii'  m  niinqiirim  cxiie  potuislis. 

.Magiiiim  ali(|iiid  vobis<;t  luluiii  invciiisse  vidcminl, 
iit  rcspondeatis  dicentes  :  Magna  est  iniquitas  appe» 
lcre  nliena.  cui  Deus  iniqniiiiti  praibuissct  asscnsum, 
si  cam  gciitcm  qiix'  lioc  aiisa  fueral,  cxpiifjnare  noliiis- 
sct.  Ilabcrct  isia  rcsponsio  qiialcnK:uinquc  iusiitix 
colorcm  ,  si  sallcm  in  ipso  bcllo  natur.i  Dci  vcstri  se 
intcgram  impolliitamqiie  servass(;t,  el  pcrmixla  liosli- 
libiis  mcmbris  niliil  iniqiiitatis  vcl  coactn  vcl  s<;ducla 
fccisset :  cum  vcro  taiiiis  facinoribiis  et  llagiliis  cam 
captivam  conscntire  diratis;  cum  dcniqiie  ab  illa  im- 
pietatc  lam  immani ,  qua  ctiam  lumini  sancto  ,  ciijus 
portio  cst,  cxslitit  inimica ,  ncc   toiam  pcrhibcalis 
possc  piirgari ,  unde  i!Ii    mcrito  rctribucre  credilis 
borrcndi  illius  globi  selerna  supplicia ;  quanto  satiiis 
erat  inimicum  liostem  in  sua  iniquilate  rcrmquere 
inania  molicnlem,  quam  tradere  ei  parlem  Dei,  011)11» 
vircs  haiirirct,  cnjus  d  corcm  corriiptiim  suae  iniqiii- 
lali  sociaret,  quis  non  vidcat?  Quis  tanta  obsiinalione 
cecclur,  ut  non  scntial,  non  attcndat,  quanlo  minore 
iiiiquilate  gens  tcncbrarum  frustra  naturam  invadere 
conarctur  alicnam,  quam  Deiis  iriv.idcndam  ct  nd  ini- 
qiiitatcm  cogrndam ,  ct  ad  poenam  ex  aliqiia  etiain 
pnrte  damnandam  tradcret  suam?  Iloccine   Inndom 
est  iniquilaii  conseiUire  noluisse,  et  lam  ingcntcm 
iniquitatem  sine  ulla  nefcssitnte  fccisse?  An  crat  ne- 
ccssitas ,  quod  ip-um  Manichxiim  dicerc  non  puduil, 
ct  vos  pudet?  Ille  quippe  ait,  vidisse  Deum  mngnmn 
hibem  ac  vaslilalem  adversus  sua  sancta  impendere  scB' 
culu,  nisi  aliquod  eximium  el  virlute  potens  nunien  op- 
ponerel.  Vos  aiilem  aciitiiis  videlicet  raliociiiamiiii, 
quam  si  '  Dcum  dixerilis  ea  neccssilale  piignnsse,  ne 
noccrct  ei  gens  teiiebrariim,  violabiiem  ct  coiriiplibi- 
lem  diccnles  Deum,  cui  nocere  ali(|uid  possel,  si  pu- 
gnare  noluisset.  Abigiie  crgo  ct  cxpcllilc  a  cordibus 
veslris  ct  a  fide  vcslrn,  ctiam  ipsam  pugnam;  lolam- 
que  illnm  fabulam  ,  impiarum  et  immtindissitnanim 
blas|ibeniiariim  horrore  conlcxtam,  landcin  aliijiiando 
analhcmale  alqiie  damnate.  Nam  quale  est,  obseero 
le  ,  quod  ,  ul  anle  diclum  esl,  violabilein  illam  nalu- 
ram  el  corruplibilem  Deum  dicere  non  tiinelis;  ut 
natura  Dei  vestri ,  si  fortiludinem  qua  non  capcrelur 
non  potnit  exercere,  non  potucrit  sallern  jusliiiam  c;i- 
pliva  servare  :  «iiiod  Danicl  poluil ,  qui  leoncs  aiisiis 
est  irridere,  qui  eorum  a  quibus  captivus  duclus  fiic- 
rnt  %  iniqiiitaii  eliam  pielate  suanullocompul.->us  ler- 
roreconsensit,  ncc  in  coiidilione  corporalis  serviiulis 
sequitatem  ac  libertaicm  aniini  paticnlis  et  sapieniis 
aniisit  (Dan.  vi    el  xiv).  Natura  vcro  Dei  capliva  du- 
cta  est,  iniqua  facla  est;  non  potesl  lotn  piirgnri,  co- 
gitur  in  fine  damnari.  Qiiod  malum  sibi  rutiiruni  si 
sciebat  ex  scternitnte,  illi  nulla  diviniins  de  se  dcbe- 
baliir  :  si  aulem  vcl  tcrris  vcl  regionibus  sibiinel  vi- 
cinitatc  conliguis  rcgnl  lucis  *  ct  genlis  teiicbianiiii , 

'  Ani.  codex  el  Carnolcnsis,  quasi. 

*  Sic  vetus  codex  Carnoieiisis.  Ai  cdili,  qui  legesonmcs 
av.sus  esl  irridere  eorum,  a  quibus  duclus  fuenil  :  invjni- 
lali  eliam,  clc. 

'  Fdiii ,  aibitrct  in  cirUate  contiquis  reqm  locis,  i\[c.  Fr- 
rala  liii'  imilln,  (\^ia-  ope  (  anioleiisis  cydiciscaiii^JLrj  innmi 
non  licuii. 


•J97  LIBER 

qii;fi  ab  hominrfaiis  f.ruJeiiler  mtcl!i^eiuibiis  riilenda 
M:ii)iciKcu3  narral,  iiien;iiral)iiia  esse  dixisli ,  ci  n;vc 
a  Ciirislo  appellari  dexleiain  el  sinistrain;  noviiiuis 
sic  appcliarc  Clirisliim  dexlcrani  el  sinislrain,  ul  non 
corporalia  loca ,  scd  bcaliludinem  miseriaiiKiuc  siii 
ciijiisque  mcrili  vciil  inlelligi.  Sed  cariiaiis  vcslra 
co;;ilalio,  adeo  a  iocis  corporalibns  non  recodil,  iil 
solem  istum  visibiiem  ,  ac  pcr  lioc  corporcuin  ,  qui 
coiitincri  nisi  corporali  luco  non  polcsl ,  el  Deuin  cl 
parteni  Dei  esse  dicatis.  Yerum  de  iiis  vobiscum 
agerc  stulium  esl  rqiiid  oniin  inoorpor.  iim  inlciligere 
potcritis,  qui  Dcum  incorruptibilcm  nondum  crcditisV 

CArUT  XXI.  —  Sed  videliccl  bonus  amicus  bc- 
iiigne  a  mc  objurgns,  Manioha^os  quod  reliqucrim,  cl 
nie  ad  Jud;i'Oruin  Libros  conluioriin.  Ipsi  suiit  (|ui 
vostruin  crrorom  f;iliaciainqiie  sulTocant ;  iii  eis  quippc 
prcphclalus  csl  Christus,  quaiem  Dei  verllas  rcddidit, 
non  qualcni  Maiiich:i'i  vanilas  flnxil.  Sed  lionio  urba> 
iiissimns  exagihis  anti(|uam  Soripliiram,  eo  qiiod  scri- 
piiim  sit  in  prophela,  El  fac  lilios  dc  fornicatione,  quo- 
tii(im  fornicabitiir  tara  a  Domino  {Osee  i,  2) ;  cum  au- 
dias  in  Evangeiio ,  ilcretrices  el  publicani  prwcedent 
i'os  in  regnum  ca;lorum  {Matih.  xxi,  olKNovi  iiiide 
venial  indigiiatio  tua  :  non  cnim  libi  Inm  foriiicaria 
displicct  in  fornicalione,  quam  qiiod  in  n:alrimonium 
commutata  csl,  el  convcrsa  ad  |)udicitiam  conjuga- 
lem;  ui)i  Dcum  crcdilis  vesirum  iii  procrcando  fllios 
arctioribus  c;)rnis  vinculis  colligari  :  ciii  pulalis  pnr- 
cltc  mcrclriccs  ,  quia  d;int  opcrnm  nc  concipinnt,  ut 
nb  oflicio  pariciidi  libenc  ,  libidini  serviantk.Feniiiix 
quippe  concrptus  apud  vos  c;ircer  est  ct  vinculum 
Dei.  Hiiic  libi  eliam  iilud  displiccl,  Er«»i/  duo  in  ccirne 
uiia;  cum  hoc  iii  Clirislo  atqiic  Ecclesia  sancla  inn- 
giium  niyslerium  commendct  Aposlolus  '  {Cen.  ii,  21, 
et  Ephes.  v,  31,  32).  Ilinc  displicct,  Crescite,  ct  mulii- 
plicumini  {Cen.  i,  28  );  ne  Dei  veslri  ninltiplicculiir 
crgastiila.  Me  aiilcm  fatcor  in  Ecclcsia  calliolica  didi- 
cisse ,  sicul  nniinam  ,  ila  ct  corpus,  qiiorum  alteriim 
pncditum  ,  altcrum  subdilum  csl;  ila  boiium  animx 
ac  bona  corporis,  non  csse  nisi  a  summo  bono,  a  quo 
siint  omnia  bona,  sive  mngna,  sivc  parva;  sive  coelc- 
slia,  sive  terre  Irin;  sivc  spirilunlia,  sive  corporalia; 
sive  (cmporalia  ,  sive  scmpiterna  :  nec  ideo  ista  rc- 
prehcndeiidn,  qiiia  il!a  prxferenda. 

CAPUT  XXn.  —  Illud  vcro  qiiod  inter  culpnnda 
p;Miis,  Uacta,  et  manduca  {Act.  x,  13);  crnm  in  Acti- 
biis  Aposloloruni  spirilualiter  pdsituin  esl.  Veruiiita- 
incn  ct  corporiliier ,  non  esl  cibus  in  viiupcralioiic  , 
sed  iuxus  :  prircipue  vobis,  ctiani  cnninlitcr  acccptn 
hxc  scntentin  placerc  delmit ,  ut  mactarclis  carncs, 
nc  sic  carceribus  fraciis  de  iniscra  custodin  deus  vc- 
sicr  aufugeret,  el  si  qux  ejus  ibi  rciiquia;  rcmansis- 
bciit,  mnnducando  cas  in  officina  aqualiculi  purgnic- 
tis.  Insullas,  qiiod  niilii  dolucrit  stcrililns  Snra;.  Noii 
plaiie  lioc  cgo  dolui,  qiiin  el  ipsn  propliclica  fuit.Ve- 
blris  aulem  sacrilegiis  labiilosis  coiigruil,  non  storiii- 
latcm  Sara;,  sed  fecnndiinlcm  dolcre;  quia  oinnis 

'  In  Carnolcnsi  Ms.,  ciim  Iwc  in  ( lirislo  alquc  Ecclesia 
mcramentnm ,  iwgniim  mijsiaii(ni  commcndct  ipo^to- 
liis. 


;JNU3.  508' 

fominx  iecrinditns,  durn  csl  Dei  cnlanvlas  :  unde  non 
iniruni  csl ,  qiiia  iii  vobis  iiinxinie  inipletur  qnod  de 
iniibus  prxdiclum  est,  Prohibentes  nuptias  (I  Tiin.  iv, 
3).  Nei|ue  ciiim  tam  concubilum,  quain  nuptias  dcie- 
slamini :  qiioniam  iii  cis  concubitus  cnusa  propngandi, 
non  vitium,  sod  officium  esl :  n  qiio  immunis  esl  con- 
tincnlia  viroruni  reminaruinque  snnctnrum;  non  qiiia 
sicut  malum  iilud  dcvitnverunt,  scd  quia  nieiius  elc- 
gcriinl.  Qiianqunin  patrum  ct  mnlrum,  qunies  Abra- 
liam  el  Sarn  oxslilerunt ,  ipsiim  offioium  conjngaie 
non  e\  iiuniaiia  socielate,  sed  ex  divina  dispensationc 
pensandum  cst.  Nam  quia  Cliristuin  in  carnc  venirc 
oportcbat,  ci  carni  propagandx  faniuiatum  esl  conju- 
gium  Snr;r,  ciii  virginilns  Mari;i;  '. 

CAPUT  XXIII.  —  Undc  el  illud  quod  impcritia 
laudabili  dcridciido  cominemoiasti,  Pone  manum  suh 
femore  meo,  Abraham  scrvosuodixit,  postnlans  juris- 
jurnndi  fldcm.  Pone,  inquit,  nirtiiHm  sub  feinore  meo , 
el  jiira  per  Dcum  coeli  {Gen.  xxiv,  2,  3).  Servus  qui- 
dem  ille  obediendo  jurabat  :  sed  Abraham  jubcndo 
prophctabnt ,  Deum  scilicct  cocli  iii  enm  carncm  esse 
venturuni,  qua;  fuisscl  ex  illo  feniore  propngata.  Vos 
hoc  aspernnmiiii,  delost;iinini,  abominamini,  casti  el 
mundi  homincs  :  qui  Filio  Dci ,  qiiem  iiullus  conta- 
clus  caniis  mutnrc  poluissel,  unuiii  virginis  utcrum 
forinidniis;  ct  Dci  vivi  '  naturam  miitaiam  ntque  pollii- 
tam  omiiium  feminarum  ,  non  hominum  tantum  ,  scd 
bestiarum  quoque  ulcris  implicatis  :  ac  per  Iioc  qui 
unuiii  Patri;ircha;  fomur  horretis,  qu;x;  tandem  fcmora, 
non  dico  Prophelnrum  ,  scd  quarumlibct  prostituUi- 
riim  invenilis,  ubi  non  per  licum  veslrum  illic  tam 
Inrpilcr  compcdiluni  jurarc  debcatis  '?  nisi  fortc  noii 
qiiidem  casle  tangi-rc  hiimani  corporis  mcmbruni,  scd 
pudot  jurare  pcr  Dcuni  lam  lurpiter  vinctum.  Tanla 
illic  deformitale  captivo  nomiiic  pancarpi  {a),  qui  \n 
ludicris  miincribus  cdi  solet,  propler  omnium  gcno- 
runi  qua;  ineianl  boslias ,  exagitaiis  aicnm  Noe  {Id. 
\ii ) ,  qua;  per  omne  genus  animnlium  futuram  cx 
omnibus  gcnlibus  figurabnl  Ecclcsiam.  Ubi  te  vcl  non 
advertentem  vci  ignornntem  gralulor  congriium  po- 
suissc  vocabuhim  ;  ■Tzv.y/.a.c-^zoi  eiiim  omnis  cst  fructus, 
quod  in  Ecclcsia  spiritualitcr  verum  esl :  cl  non  at- 
lendis,  Noe  cum  suis  inlcr  illas  feras,  quo  iihcsus  in- 
grcssus  esl ,  unde  ilKrsus  cgrcssus  esl ,  quain  felicior 
fucril  deo  veslro,  qui  ferina  rabie  gciitis  loncbrarum 
dilanialus  cl  devoratus  est.  lt;iquc  illc  non  pancnrpus, 
scd  plane  comparlus  *  fnctus  csl,  qui  omni  fcritato 
discerptus  est.  I.uctani  Jacob  cum  angclo  irridcs  {Id. 
XXXII,  24,  2d),  iibi  fiiinia  ciiin  carnc  Clnisli  lucia  po- 
puli  Isracl  proplielicc  liguiata  cst.  Sed  (|iiomodolibct 
inlcUigas,  qunnlo  inelius  deus  vcsler  cuiii  hoinine  lu- 
clarclur,  qunm   victus  atqiie  caplivus  a  da:mon(iiii 

*  Edili,  ciii  virqinilas  Muricc  pnrfertiir.  Sii|)erlluo  aildi- 
tuin,  prwferlur,  (juod  a  caruolcusi  Ms.  abusl,qiiia  su!)audi- 
iiir  ejus  l(jco,  famulala  Cot. 

*  rorlc,  restii. 

*  U\  ( t  l.ov.,  ubi  non  neuni  vestriim  illic  lam  lurpiirr 
compeditnm  vilure  dcbeulis.  casiij^-aiuiir  ex  (.arnolun!.i  Ms. 

"•  lii  vctere  codicetarnolcnsl,  fOHi;)(/iCHS. 

(h)  Moiel,  hlein.  crilio.,  pp.  5o0,  531,  sic  resliluendinii 
coiistaliuiic  locimi  :  scd  pndet  jnriirc  per  dciim  tam  tunji- 
tcr  rinctum,tanl,i  iltit-  dcfiirmilatc  captivum.  yvminc  inin- 
carvi.  M. 


509 


CO.NTKA  SKCUNDINUM  MANICII.llJM,  S 


j{(.'iiU;  diripnrclur.  Fiilso  Abrali.iin ,  qiiod  pinliciliiiiii 
toiijiigis  vciididcril  crimiiiai  is  :  nlii  iioii  csl  iiicnliliis 
sororcm,  sed  cautcla  liuiiiaiia  laciiit  iixorciii  (Gcn.  xii  et 
xx),  Dco  suo  commilleiis  cjiis  piidiciliain  conscrvaii- 
daiii;  (jui  nisi  facerclquod  faccrc  posscl,  iion  iii  Dcuiii 
(idcri;,  scd  Dcum  lenlarcjndicarclur.  Ncc  lanicii  rcsjii- 
cisdciim  vcslrmii,  qui  iioii  uxorcin  ,  sed  mcnibra  siia 
hoslibus  pollucnda,  corriimpcnda,  turpanda,  non  vendi- 
(lidit,  scd  gralis  dcdil.  Ad  qiiem,  si  posscl,  cerle  oplare- 
lis,  nl  lam  illibala  rcdirct  ab  iiiimicis  siiis  dci  vcslri 
pra'clara  natura,  quam  illibata  viro  rcddita  est  Sara. 

CAPLIT  XXIV.  —  Laudas  morcs  et  sliidia  quondam 
inea  ,  ct  qnreris  qiiis  me  repenle  niulaverit.  Dcindc 
circumloquendo  commemoras  aiiliquum  liostein  om- 
iiiiim  fidelium  atque  sancloriim ,  el  ipsius  Domini 
Jesii  Clirisli,  qiiem  vis  uliiiue  diabolum  inlelligi.  Qiiid 
ego  tibi  de  mca  mulalioiie  respondeam,  quam  nisi  co 
niodo  in  meiius  (ieri  credcrern,  non  uiique  mc,  vc- 
siro  errore  dcteslato  alqiie  damnato  ,  ad  calholicam 
Ecdesiam  fidcmque  confcrrcm?  Quod  utrum  rccte 
fccerim ,  id  esl,  a  malo  in  bonum  mutalus  sim  ,  lu 
niihi  ipse  solvis  quaestionem  in  codem  verbo  quod 
posuisti  mulationis  incae.  Anima  enim  mea,  si  (quem- 
admodiim  dicitis)  Dci  naliira  csset;  sive  in  melius , 
siciU  confido;  sive  in  detcrius,  sicut  arguis  ,  mutari 
omiiino  non  possct  :  nec  a  se  ipsa,  nec  a  cujusqnani 
vel  ali^^rius  impiilsu.  Unde  cum  errorem  islum  rdi- 
qui ,  el  elc-gi  eam  fidem  ,  ubi  Dei  natura  prorsus  in- 
commulabilis  pie  credilur,  ut  sapienter  intelligalur ; 
iion  dispJicet  mulalio  mca  ,  nisi  quibus  displicet  in- 
i",ommulabiIis  Deus.  Est  autem  diabolus  sanclorum 
adveisarius^.^TOn  quod  adversus  eos  ex  altcrius  nalu- 
ra;  contrario  principio  consurgat  inimicus  ,  sed  qiiia 
eis  invidct  honorcm  coelcslcm,  unde  est  ipse  dejectu?. 
Mutatus  enim  ipse  ,  alios  iimtare  molilur.  Nam  sicut 
a  vobis  Persic3e  illius  fabulyc  prolixitaie  describilur, 
si  non  mutalus  alios  muiat,  piofecto  niajor  et  victor 
csl  :  si  autcm,  sicut  alfirniatis,  sanctie  lucis;  no:i  ini- 
iiiicus  Dei  est ,  sed  amicus  ,  ct  illis  mclior  quos  deci- 
jiit,  qui  eos  lumini  sanclo  inimicos,  cui  est  ipsc  ami- 
ciis,  efficit '?  IJco  quippe  dicit  Manicha;us,  acterno 
supplicio  animas  in  illo  iiorribili  globo  damnandas , 
quod  enare  se  a  priori  lucida  sua  naliira  passce  sunt , 
el  iniimcce  Inminis  lunc  exstiterunt;  cum  ipsain  nienlem 
gentis  lenebraruin,  tencnd;e  apud  se  lucis  amore  fla- 
graniein  aniiTialiiiTn  corpora  creare  conlendat.  Ab  liis 
ergo  vaiiissimis  sacrilegisque  figmeniis  te  cura  ut  eii- 
pias  ,  miitandus  in  meiius  illius  adjutorio  ,  qui  nec  in 
nielius  iicc  iii  delerius  commutatur. 

CAPUT  XXV. —  Evasinms ,  inquis,  quia  spiritiia- 
lein  secuti  sumus  Salvatorcm.  Nam  illius  tautum  erupit 
audacia,  ut  si  noster  Domiiius  cflrnalis  forel,  omnis  uo- 
stra  fuisset  spes  ampulata.  Si  hoe  propterea  dicis,  qnia 
Cliristum  carnem  babuisse  non  crediiis;  in  ManichaiO 
spem  ponere  non  dcbctis,  qiiem  de  masculo  et  feniina 
procreatum,  sicut  caetcros  liomines  carnem  habuissc 
«onccdilis.  Cur  ergo  iii  illo  tanlam  spem  poiiilis? 
Nam  iii  hac  ipsa  cpislola  lua ,  cum  me  terrcrcs ,  ip.se 

»  A;uc]  l^r.  I.Uiiil.  vcn.  I.ov.,  rfjccit.  W. 


AUCUSII.M    I.IHEU  UNUS.  COO 

dixisli  :  (Juiii  itjilur  libi  patronm  erit  ante  jiittum  trihu- 
tiul  .ludiris  ,  rum  ct  de  termone  et  de  operc  caperi»  te 
teste  couviiici?  Pcrsa  (lucni  incutasti ,  non  aderil.  Iloe 
excepto  ,  quit  te  penlem  contolabitur?  quit  Punicuin 
«u/u«&i7.' Coiisolalorem  ijfiliir  et  salvatorcm,  Mani  ■ 
clia:o  cxcepto,  iiulliim  essc  possc  dixisli.  Qiiomodo 
crgo,  cum  dcCliii^li  passionibiis  agercs,  cvasissc  vos 
dixisii,  quod  spiritiialcifi  secuti  estis  Salvalorem,  ne 
scilicct  cum  posscl  in  carne  consiituUini  inimicus  oc- 
cidcre?  Ergo  .Maiiiclrcuin  veslrum  si  occidit  inimiciis, 
in  quo  carncm  invcnit,  ut  jam  vesler  essc  salvalor 
possel;  et  quomodo  dicis  ,  lloc  excepto,  quis  te  ficn- 
tem  consolabitur?  quis  Punicum  salvabit  ?  Wdea  quid 
sil  '  in  hxrcsi  cl  doclrinis  damonioriim,  iii  bypocrisi 
mcndaciloqiiorum  (I  Tim.  iv,  I,  2).  Vcraccm  Mani- 
chsum  de  Christo  vis  e.  sc  fallaci ;  ul  si  Cbrislus  in 
osiendeiida  carne,  inorle,  resurrcclione,  locis  denique 
viilnerum  atqiie  davorum,  qu;c  dubitantibus  di.^-cipu- 
lis  dcmonslravit  {.loan.  xx  ,  20  ) ,  totum  fallacitcr  ac 
mcndacilcr  gcssit,  tunc  Manicba;us  de  Cbrislo  vcriirn 
dixerit  :  si  aul(  in  Christiis  vciam  cariicm ,  ct  idco 
vcram  nioriem,  verain  resurreclioncm,  veras  cicalri- 
ces  oslcndit,  tunc  Maiiiclrrus  dc  Clirislo  racnlilus  sil. 
Ac  pcr  hoc  id  intcrcst  in  hac  causa  intcr  me  atque  tc, 
quod  tu  elegisli  veraccm  credcre  Manicha;iim  ,  Chri- 
sliim  crcdendo  fallaccm;  cgo  aulem  Maniclia;uin  po- 
tius,  sicul  de  aliis  rebus,  ila  de  Chrislo,  quam  Chii- 
stum  de  aliqua  re  (quaiito  magis  de  illa,  uhi  spem  crc- 
dentium  maxime  posuil ,  hoc  csl  de  sua  passione  et 
resurreclionc?)  menliium.  Nam  qui  dicit.Quando 
Clirisliis  post  illam,  qiiye  mors  cjus  puiata  cst,  app:i- 
riiii  discipnlis  hacsilaiilihus,  et  spiriium  se  videre  pu- 
tanlibus;  qiiando  dixil  :  Tangite  manus  meas  et  pedes; 
et  videte  ,  quia  spiritus  carncm  ct  ossa  non  liabet ,  sicul 
me  videtis  habere  (Luc.  xxiv,  59) ;  quaiido  uiii  eoruni 
minime  credcnli,  Miile,  inqiiii,  ditjitos  in  Litus  meum, 
et  noli  csse  incrcdulus,  sed  fidelis  {Joan.  xx  ,  27)  :  lo- 
tum  hoc  iioii  veraciler  oslendcbal,  sed  iiiendaciter : 
qui  hoc,  inqiiam,  didt,  non  pradcator,  sod  accusa- 
tor  esl  Christi.  Sed,  iiiquis,  Christiim  pra;dical  Mani- 
clia;us,  ejusiiie  se  dicil  apostolnm.  Ilinc  potius  dcle- 
standus  atque  fugiendus  esi.  N.im  hxc  accusando 
diceret  *,  se  saliem  jactarct  amatorem  veiilatis  ar  • 
gneiido  altcrius  falsilatcm  :  nunc  vero  ncsciens  incau- 
lu.sque  se  prodit,  saiisque  demonstrai  diligenter  iii 
tiicnlibus  ,  quid  agat  ipse  ,  quid  diligal ,  laudando  ac 
piadicando  mcntientcm.  Fugc  itaqiic,  amice,  tantani 
pcstem,  ne  te,  quo.l  ficri  non  potcst,  fallendo  vciii 
lidelem  facere  Maiiidi;i;us  :  qiialem  vuli  videci  a  Chri- 
sto  esse  factum  illum  discipulum  cui  dixit,  Mitle  di- 
ijitos  in  lalus  meum,  et  noli  esse  incrcdulus,  scd  fidelis. 
Sicnt  enim  sapit  dulcis^ima  vcritas,  quid  aliud  disci- 
piilo  Christus  dixit ,  nisi ,  Taiige  quod  gcslo  ,  tang* 
quod  gessi,  tange  veram  carncin,  tangc  vcrorum  vc- 
siigia  vuincrum  ,  t;inge  vcra  loca  da\orum,  et  cre- 
doiido  veris  noli  esse  iiicreJulus ,  scd  fidelis?  Sicut 

'  Forte,  quod  sis. 

«  ixlili  :  !\am  ciim  hccc  accusando  dicerel.  Ex[,ungeiida 

parlijula,  ctnn,  qyix  a  Ms.  Caniolonsi  al'est. 


6M  rsnnx  o?isculorum  m 

aulcm  (lesipil  Ma:\.cliX'i  sacriloga  vaiiilas  ,  qiiiil  alinil 
dixit  discipulo  (".lirislus ,  nisi ,  Taiige  qiiod  siimilo  . 
tange  quoil  faili»;  iiisi ,  Taiigc  falsain  cariicm  ,  lange 
falsorum  fallacia  vuliicrum  loca,  el  noli  esse  iiicrctlu- 
lus  meis  inendacibus  niembiis,  ut  crcdeiulo  falsis 
ywssis  esse  fidclis.  Tales  (idelcs  liabol  Manicli:i'us  , 
omnis  di>clrin;c  dxmoniorum  mcndacilixiuorum. 

CAPIJT  XXVI.  —  Fuge  isla,  o!>sccro,  non  te  dc- 
cipial  specios  paucilalis,  quoniam  ipse  Domiiius  dixit 
angustam  viam  esse  paucorum  (Mattli.  vii,  14).  Inlcr 
paucos  vis  essc,  scd  pessimos.  Nam  Ycruni  csl  quod 
pauci  sunl  omni  niodo  iiinocenles,  scd  iu  ipsis  no- 
centibus  pauciorcs  sunl  Iiomicidx'  qiiam  fures,  p.iu- 
ciores  suiil  inccslalores  quam  adulleri  :  deniqiie 
eliam  ips.x  aiiliquormn  vcl  fabulx  vel  liistoriiO  pau- 
ciorcs  liabent  Medeas  et  IMixdras,  quam  facinorum 
aiioriim  flagiliorumquc  intilicrcs;  pauciores  Oclins  ct 
Busiridcs,  quam  impiclalnm  aliarum  ct  sccleriim  vi- 
ros.  Vide  ergo,  ne  fortc  apud  vos  niinius  liorror  im  - 
piclalis  ficiat  nieriliim  paucilatis.  Talia  quippe  ibi 
lcgiiiilnr.  dicuniur,  credunlur,  ul  in  illun»  crrorcin 
magis  aliqiios  qiiam  paucos  irrncre,  vcl  illic  reiiia- 
iiere ,  miiandum  sit.  Sanclorum  aulein  paucilas, 
qiiorum  angusia  via  est,  in  com|>aralione  poiiitur 
nniliiliidinis  pcccatoriim  :  qii;c  qtiidcm  paiiciias  in 
niullo  nuijore  niimcro  pak-arum  lalol ;  sed  in  ipsa 
area  calliolic.t  Ecclcsiic  est  nunc  congreganda  et  iri- 
(uranda,  in  fine  autem  vontllanda  atque  piirgaida 
{Id.  III,  12)  :  ad  qiiam  lc  opoitel  conrcras,  si  fidelitcr 
fidelis  csse  desideras,  nc  (idcndo  filsis,  siciit  scri- 
pluin  est,  vcnlos  pasc;is  {Osee  xii,  1),  id  est,  immun- 
dis  spiritibus  csca  (i.is.  Si  eniin  Paiilus  aposiolus, 
quem  commenioras,  iion  sapienlum  Veteris  Tesla- 
iiienii  scrijiluras  lotamque  illnni  prophcticam  diepen- 
jalioncm  diclornm  alqiic  faclorum,  sed  camalom 
Jud  licx  propaginis  cxccUeniiam,  et  pro  Sj:  agogis 
patcrnx  genlis  erraniibus  et  Chrisliim  non  agnosccn- 
libiis,  zelum  perse<|uendi  Clirislianos,  quo  lanqunm 
laiidahili  accendebnliir,  el  jiisiii  am  qu.x  cx  Loi;e  ost, 
qua  Jud;ci,  noii  ibi  intellecla  [)i.i  gralia,  superbe  glo- 
rianliir,  Klanina  et  slercora  doputavil,  ul  Clirisinm 
lucrifaccrct  {PliUipp.  iii,  8,  9)  :  qiianlo  magis  lu  scri- 
pluras  illas  nefandarum  blasphemiariim  pleriissim:is, 
iibi  nalura  vcrilalis,  iialiira  suniini  boni,  naliira  Doi 


lOIUIM  .\UGUSTiNI. 

lolios  mulabilis,  toiies  vicla,  loiiei  cornipta,  et  ex 
parle  incxplicabililcr  inqninala  alque  ab  ipsa  vcrilate 
in  line  d.imnanda  describiinr,  iioii  siciit  sloicora,  scd 
sicui  vciiona  dcbos  abjicerc,  el  ad  Ecclesiam  caibc- 
licam,  (\ux  sicut.taiito  nnle  propliotata,  iia  suo  tcm- 
pore  revclala  csl,  finita  coiilentione  trar.sircf 

Qiiod  idoo  libi  loqnor,  quia  nie.ns  tua  nec  nalura 
niali  osl,  qnx  omniiio  nulla  csl ;  ncc  r.atura  Dci,  alio« 
quiii  iiicommulabili  frusira  loqucrer  :  sed  qnoniam 
niiilata  csl  dcscrendo  Dcum.  el  ipsa  mutaiio  ejus 
inaluin  cst ;  inutclur  conversa  ad  incomniulabile  bo- 
niim,  in  adjutorio  i|>siiis  incommutabilis  boni ;  et  ta> 
lis  cjiis  iiiulalio  eril  a  ni;do  libcraiio.  lianc  adinoiii- 
lioiicm  si  spcrnis,  duas  adliiic  credens  esse  iiaturas, 
uiiam  miilabilcm  buni,  qiix  maio  p^rrmixta  potiiil  in- 
juslitia;  consoiiliro,  allerani  incominuinbilcm  mali, 
qiKC  iicc  bono  ini.vla  |)oiuil  consenlire  jiisiiiia>,  proxi- 
inam  illam  pudend;im  fabulam  garris  exsecrabilcs 
tiirpcsquc  blasphemias  in  fornicatione  pruricntium 
auiium  scminantein,  ut  sis  in  eorum  grege,  de  qui- 
bus  prcdiclum  csl,  quod  erit  tentpus,  qnando  snnaiii 
doctriuam  non  suslinebuiit,  sed  ad  sua  dcsideria  coacer- 
vabunl  sibi  viagistros  prurientes  auribus,  et  a  verilatc 
quidem  auditum  situm  averlentes,  ad  fabulas  aulein 
coiiverlentur  (II  Tint.  iv,  3,  4).  Si  aulcm  banc  adino- 
nilioncm  priidonicr  accipis,  convcrsus  ad  incommu- 
tabilem  Dcuin,  muiatioiic  laiidabili  (ies  in  eis  de 
qiiibus  dicit  Aposlolus  :  Fuistis  aliquando  lcncbrce , 
nunc  autvin  lux  in  Doinino  {Eplies.  v,  8).  Quod  nec 
Doi  naTiriC  dici  po-;scl,  qiiia  nunquam  fuit  mala  el 
digiia  isti>  nomine  lencbrariim;  iicc  nalurx'  niuli,  qux 
si  cssol,  nunqiiam  posset  muiari,  nec  lux  fieri  :  sed 
rcclc  ac  vcraciler  hoc  dictum  esl  ei  naliirx,  qn.Te  in- 
commiilabilis  non  esl,  sed  dcscrto  incommntabili 
Iiiminc,  a  quo  facla  csl,  oblencbratur  in  se;  ad  illud 
aiitein  conversa  fil  lux,  non  in  se,  sed  in  Oomino. 
Non  cnim  a  se  ipsa,  qiioniam  non  csi  lumeii  verum, 
scd  illiiminala  lucet,  ab  illo  de  qiio  dictiim  est  :  Erat 
lunien  verum,  quod  illuminat  omuem  hoinincm  venicn- 
lcin  iii  liunc  mundum  (Joan.  i,  9).  IIoc  crede,  hoc  in- 
lellige,  boc  tcne,  si  vis  csse  bonus  parlicip;itione  iii- 
commntabilisboni,  iiuod  non  po:cs  esse  per  tc  :  qiiod 
iiec  amillcrc,  si  iiicommulabililcr  hoc  csscs;  nec  re- 
cipcic  pnssos,  si  incomiiiiil;il)ililor  lioc  noii  csscs. 


INDEX 

OPUSCULORUM  ALTORUM   AUGUSTLM, 

QLIBUS    VEL   EX    I-ROFESSO    VEL  OBITER    AGIT    CO.NTRA    MIMCHEOS. 


IH  I  TOMO. 


LN   IV   TOUO. 


Koarratio  in  rsal.  cxl. 


ne  Ijbero  Arhilrio  libri  iii. 

Do  Genosi  <  oiiira  Maiiicliioos  lihri  n. 

De  Moril)us  Kcolesi.c  i.ailioliaje,  t- 1  uo,  Mori'.)us  Manicli.Tonun  ni  v  tomo. 

libri  u. 
De  vera  ReliRione  liber  i.  Sormo  i,  ii.  xii.  l.  CLni,  clxxxh  el  ccxxxvti. 

Uulia  coulra  eosdeiii  ia  lihris  Coatossionum. 

M  VI   TOUO 

a  n  TOMO.  ....  ...  ....      , 

I.iber  de  Agone  rbristiaiio  et  liber  dc  Conlncntia. 

EiiistoIaLXTix  el  ccxxxvi. 

rrxlerea  viJe  in  biijus  \hi  Iodu  Appcndice  libru:n  doFldo  contra  MaDicli.Tos,  ol  'Jominouiloriiim  de  rc«i'ieadis  ManicUni 

qui  couvcrtuulur. 


Jrt^^WBf 


IN  OI»US  SUBSJiQUKNS, 


Vide   lib.  2,  cap.  58,    Ilelractationurn,  <om.  1,   co/.  0.'iV,  tvr^t.?,  Intcrca  (a)  libcr,  usyue  aJ 

verba,  Fratrcs  (Jil(!cti.s.simi.     M. 

(a)  Proxitne  atitc  rcccnsilis  llliris  (1<;  Aiiiiiia  ct  cjtis  origiiic,  (Joqtie  A^Jiillcrliiis  r:oiiju;{iis,  qui  liltri  a(J  aniium  4tU  perii- 
Di;ul,  si^Miificul  J;iiii  Augiisliiius  a  .sc  coiiscniJtds  itcr  idiMn  fcrc  titiiipiis  fiiissf.  siibst-qiiciilcs  coiilra  A(Jvcr»:iriam  l-egis  ct 
l>ro|)lii;iaruMi  liliros.  llujus  o|)cris  cuiii  lauclc  iiicmiiiitcuissioduriis  iri  lit).  lii;  iiistilulioiic  (Jiviiiarum  UUcrarum,  cap.  1.  C:^ 
pila  lihri  Advcrsarii  siu^'ula,  quoc  relelluiida  liictucruiit,  rccciiscntur  anle  fiiicni  lihri  i2,  iii  cap.  10. 


S.  AURELII  AU&USTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 
CONTRA     ADVERSARIUM 

LEGIS  ET  PROPHETARUM 


^^^K^^^^^J 


LIBER  PltlMUS. 


In  qtto  Vcleris  Testameiiti  loca  calumniose  reijrclicnsa  vin(Jicaiilur . 

1.  Libro,  qucm  inisisiis,  fra-       Quo  principio?  ejusne  quo  idein  Deus  esseccepil,  an  e% 


C.\PUT  PRIMUM. 
Ircs  dileclissimi,  nescio  cujus  lisnrctici,  iiivcnlo,  sicut 
scripsistis,  in  plalea  maritima,  cinn  vcnalis  codcx  ipse 
ferreliir,  el  concurrcntibus  lurljis  pcriculosa  curiosi- 
laieel  ileleclationelogerclur,  ut  qtiantoposscmcom- 
pciidio  responderem,  prius  qu;icsivi  ctijusnam  csset 
crroris.  Non  enim  soli  Manicli«l  Legcm  Prophclas- 
qiie  condcmnant ;  scd  cl  Marcionisl;c,  el  alii  nonnulli 
quoriimsccl^  non  ila  iniiotucrunt  populiscliristianis. 
Islc  aiitcm,  ciijus  nomcn  in  eodcm  libro  non  comperi, 
deleslatur  Deum  mundi  fabricalorein  :  cumManichsci, 
quamvis  librum  Geneseos  non  accipiaiil,  alqtie  bia- 
sphement,  DeQm  tamcn  bonum  fabricasse  muiidum, 
clsi  ex  alicna  natura  alqiie  maleria,  coiifitoantur.  Sed 
quanquam  non  mihi  a|)paruerit,  ciijus  scckc  sit  iste 
lilaspliemus,  defcndenda  esl  advcrsus  ejus  linguam 
.  Scriplura  divina,  qtiam  maledicis  disputalionibus  in- 
seclalur.  El  qnoniam  quoquo  modo  christianum  se 
videri  cupit,  unde  et  ex  Evangclio  et  ex  Ap  istolo  po- 
nil  aliqua  lestimonia;  ctiam  Scripliirisad  NovumTe- 
stamentum  pertinenlilius  refellendus  cst :  til  oslcnda- 
lurin  repreiicnsione  veterum  incoiisidcranlius  quam 
vcrsulius  in.sanire. 

CAPUT  H.  —  2.  Ac  primum,  quod  pius  pnterat 
rcligioso,  qunorit  iste  impius  orc  sacrilcgo,  qtiomodo 
accipiendum  sit  quod  scriptum  csl,  In  principio  fecil 
Deus  ccelum  et  terram  {Cen.  i,  1) :  quanquam  non  ad- 
didcrit,  laram,  dc  qui  posl  loqiiilur.  Qu;eril  ergo  : 

ADMONITIO   PP. 


eo  quo  illuni  csse  vacuum  la;duil?C\i\  rcspondetur,  qiiia 
iicc  Dcus  essc  coepil,  ncc  cum  vacalionis  sux  t;i;duit, 
qui  neque  arK|uando  non  fuil,  nec  cessando  torpuit, 
iicc  oporando  laboiavit:  nec  sine  ccelo  scdis  iiidigiiil, 
nec  faclo  coclo  sedcm  lanquam  finitis  erroribus  pere- 
griiius  invenit.  Potens  est  ciiim  bealissime  manere  iii 
semelipso;  lcm]do  aulcm  suo  quod  sunt  oimies  saii- 
cti,  el  Angcli  etliomines  ',  sie  impcrtiri  habitalionem 
suam,  ut  illi  ex  ipso  habeant  lalc  bonum  quo  bcaii 
essepossint,  non  ex  cis  illc  talem  domum  sine  qiia 
bcatiis  esse  non  possit.  Aiit  ergo  sic  intcHigcndiim 
csl  quod  scripliim  cs\,   In  principio  fecil  Deus  coelum 
et  lerram,  ut  principium   sil  ex  quo  esse  cceperunl ; 
noii  onim  Deo  coacierna  scmper  fuerunt,  scd  facla 
iniliuin  ex  quo  essc  iiicipercnt  acceperunt :  aut  cerle 
quia  iii  iirincipio  sibi  coxterno  fecit  Deus  coelum  et 
terranu  hoc  est,  iii  unigcniio  Filio.  Ipse  est  enim 
Sapicntia,  de  qiia  dicit  Apostolus:  Clirislum  Dei  Vir- 
tulem  et  Dei  Snpienliam  (I  Cor.  i,  24).  Et  Dco  qui  fe- 
cit  cocliim  el  lerram,  dicitur  in  Psalmo  :  Omniain  Sa- 
pientia  fecisti  {Psai.  ciii,  24).  Aul  si  de  Psalmo  isle 
non  vidt  accipcre  tcslimonium,  Apostolum  audial  de 
Chrislo   lifqiiciitcm  :  Quia  in  ipso  condita  sunt  omnia, 
in  ccelo  el  in  lerra,  visibilia  et  invisibilia  {Coloss.  i,  10). 
3.  Deiis  igiitir  nec  coepit  esse,   r.ec  dcsinet :  sed 
opera  ejiis  quxdam  incipientia  certo  fine  esse  dcsi- 
slunt,  sicut  tcmpora  et  lemporalia;  quxdam  incipicn- 

BENEDICTINORUM. 


Opns  isttid  conlra  AdTersaritim  I.e£;is  ct  Pro|  hctarum  recognovimus  ad  Gallicanos  Mss.  undecim ,  Gernianensem,  Cor- 
l>e.i(;usem,  I^emiciauim,  Micliaeliuuni ,  l-iscamuensem ,  Pralellensem ,  Cisterciensem,  Casalensem,  Sorhomcum,   (.ofc- 
beriiiium,  negium,  et  aJ  ununi  Valicanu^n;  ad  edilioucs  cliaiu  Aui.    I.r.  et  Lov.  et  ad  vananles  lecuoues  codicura 
Bclgicorum  apud  l.ov. 
Compuravimus  prcctcrea  eas  omna  ediliones  inilio  Rctr.  cl  Confcss.,  t.  1,  mcmoratas.  M. 

(fl)  scripli  circilcr  iiiillum  anni  m.  •  ^fla  'crc  cdilio  lx)v.:  omncs  Angeli  sanctt ,  et  Itomi' 


e05  COMliA  ADVERS.    LI.G.  tT  1'UOril 

(ia  pcrmancbuiil,  sicul  ipsa  s.Tnclorum  liominurn,  (pi:im 
percepluri  sunt,  vila  a-lerna.  Quod  isie  noii  viiiii,  (|iii 
piilavii  esse  dicendum  ac  definicndunt,  nulliim  esse 
sine  fmc  principium  :  nec  ipsuni  poluil  .nllcndcrc  nii- 
nierum,  ciijus  inilium  esl  al)  uno,  cl  finis  in  niillo. 
Nulliisqiiippenuinerus  quainlibol  m:>gnus,  vcl  diritur, 
vel  si  dici  jam  non  potesl,  cogilatur,  ciii  noii  addi 
possit  ul  major  sit.  El  piito  quod  istc,  quamlibct  hx- 
rcsim  siib  nomine  Cbristi  lcneal  contra  Cliristiim,  vi- 
lam  sibi  promitlil  in  Cbrislo,  utiiiiic  boalani,  cujiis 
luiic  potcritcsse  priiicipium,  cuin  vil:i!  Iiiijiis  inisor.c 
tinis  fuerit.  Rcspoiideal  ilaquc,  beala  illa  vita,  qiiain 
non  ncgat  babituram  vcl  baberc  priiicipiiim,  ulrum 
liabitura,  an  non  babitura  sit  fmem?  Si  dixoril  liabi- 
lurani,  qiiomodo  se  audebil  dicere  cbristianum?  Si 
diserit  iion  habituram,  ubi  cst  qiiod  ausus  esl  dicere, 
nullum  osse  sine  fine  principium? 

CAPUT  III.  —  4.  Qiiairit  ctiam  :  Si  mundus  iste 
bomm  atiquid  esl,  cur  non  olim  ex  iuilio  ab  co  factum 
esl,  quod  melius  fuil?  Quasi  se  ipso  aliquid  mclius  Deiis 
fecerit  mundiim  :  aut  ideo  non  dcbuerit  boc  boniim 
fieri,  quiu  non  csl  yquale  fiuienti.  Quod  aulcm  qux- 
rit,  cur  iion  i^lud  olim  cx  iiiilio  facluni  sil;  respoii- 
siim  b.ibeat,  Imo  vcro  olim  ex  inilio  faclum  est :  cx 
inilio  utique  siio,  non  Dei,  cui  nullum  cst  initium.  Si 
nulein  boc  iniiium  sigiiificari  poliiit,  co  quod  dictiim 
est,  In  frinci^iio  fecil  Deus :  (|uid  est  quod  calumnia- 
lur  velut  interrogans,  in  (juo  principio  fcccrit;  cuin 
ipse  riirsus  qiia>rat,  ciir  non  olim  ex  inilio  factiim  sit? 
rroinde  sua  verba  illi  rcplicnnda  sunt.  Nam  sicul  ipsc 
propter  id  qiiod  scriptnm  est,  7/j  principio  fecit  Deus 
cuetum  el  terrani,  argiinvMilalur  cl  dicil,  In  principio 
igilur  quo?  ejusne  quo  idem  Deus  esse  coepit,  an  ex  eo 
quo  ilium  esse  vacnum  lceduil?  ita  ct  nos  ad  id  qiiod 
ail,  Cur  non  istud  olim  ex  inilio  factnm  e.sl  ab  eo?  re- 
spondcamus,  el  dicamiis  ci,  Ex  initio  igitur  qiio?  cjusnc 
«|uo  idcm  Deus  esse  coejiit,  an  cx  eo  qiio  illuin  essc 
vacuum  txduit?  IIoc  qiiippc  illi  displicct,  quod  non 
olim  ex  iiiitio  Deus  fcccrit  ccelum,  cuin  dicil,  Cur  non 
olim  ex  initio?  Tanquain  cx  illo  inilio  faccrc  di^bucrii, 
ex  qiio  esl  ipsc  qui  fccit.  Cur  non  liic  (imuit,  nc  d.- 
cendo,  ex  initio  ex  quo  cst  ipse  Dcus,  euin  dcbuissc 
facerc  coeluin,  dicerelur  ei :  Ilabel  ergo  Deus  iniliiim, 
ac  per  boc  sccunduni  scntentiam  (unm  babebil  ct  li- 
nem ;  (u  cnim  dixisli,  niillum  csse  ini(iuin  sinc  (iiic? 
Porro  si  Dcus  carct  inilio,  qiiomodo  faccrcl  ali(|iii(l 
ex  inilio  ex  quo  ipse  esl'?  Ac  pcr  boc  cx  inilio  fccit 
i  lo  cx  quo  fecil,  id  est,  e\  qiio  coejiit  csse  qnod  fecil. 
Aut  crgo  deus  ipsoram  nibil  boni  unqiiam  fccit :  aul 
sccuiidum  isluni,  qnodcumqiieboiii  fccit.  cx  illo  iiiitio 
fccit  ex  quo  ipse  cst;  ct  liabcnli  inilium,  mcluendus 
cst  (iiiis  :  aut  sancLx  Scripdir.x  vcrbis  dcbct  acquie- 
sccrc,  el  intelligere  Dcuin,  qiii  ox  niillo  coepit  csse 
principio,  fccisse  coelum  ;i:  principio,  vcl  cx  qiiocoe- 
lum  essc  coepit,  vcl  in  Filio;  qni  Jud.iis  inleinigan- 
libus,  quiscssct,  principiuiu  sc  essc  rcspondit  {Joan. 
VIII,  25;. 

•  Ediii,  px  (juo  tmc  non  cst.  M  ^iss  carcnl  hir  nogaatc 
I  arliciiia. 


KT.,  s.  AicusiiM  Lmi:u  Pni.MUS.  C0€ 

5.  Nisi  (brto  dirlurus  cst,  aliud  iiiitium,  aliud  vero 
es-e  piiiicipiiim.  Si  crgo  ita  essct  scripium,  In  inilio 
fccil  Deus  calum  ct  lorram ;  niliil  contra  boc  istc  mo- 
vcretiir,  qui  divit,  Ciir  non  olim  ex  inilio  faclum  est  f 
quandoquidcm  logcret,  Iii  iiiitio  feci(  Deus;  non  exi- 
s(iinans  iinpium,  si  crodatiir  Dcus  babcrc  ini(ium,sed 
noii  liabcre  priiicipium.  Qiiod  si  i(a  est,  emendetur 
hoc  auc(ore  Evangolium,  ubi  scripdim  est:  In  prinei- 
pio  crat  Verbum.  Ciir  enini  non  etiam  bic  istc  dicat, 
Iii  prinoipio  igitur  qiio?  ojusnc  qiio  idcm  Vcrbiim  esse 
oa;i>it?  Kt  (jiiia  Deus  cral  Vcrbuin,  polest  etiam  sic 
dicere,  quemadinodum  in  boc  libro  dixit:  Ejusne  qno 
idein  Dcus  ess2  coepit?  Dicit  liio,  si  placct,  eliam  il- 
lam  dcfinitivam  suam,  ubi  aiidil,  In  principio  erat  Vei^ 
bum  :  dicat  cliam  liic,  si  audct,  Nullum  est  principium 
sinc  jine;  iit  ab  ipsis  e(iam  Manicli;cis,  qiii  cuin  for- 
tassc,  qiiia  iiiimicum  Lcgi  Prophedsqiie  repcriun(,  li- 
beiitissime  lcgunt,  judice(ur  insanus.  Quia  vero  diS' 
plicet  ei  Dcus  qui  fecit  mundum,  cur  non  displiccl 
per  quein  factus  est  mundiis?  De  Christo  enim  scri- 
pdim  est  •  In  lioc  mundo  erat,  et  mundus  per  eum  factut 
cst  {Joan.  I,  1,  40). 

CAPUT  IV.  —  G.  Iiitelligat  uliqiie  •  Deum  faccre 
boiia  posse,  boiiis  aulem  a  sc  facds  cgere  non  posse  : 
unde  nec  facicndis  egiiit,  qui  faclis  non  eget.  Sed 
summe  bonus  fecil  oinnia,  sibi  quidera  imparia,  sed 
tamen  bona.  Doniim  qiiippu  ctiam  iion  summum,  imo 
vcro  eliam  inliinum,  nisi  a  summo  bono  cssc  iion  pos- 
sct.  Mmis  au(cm  dc  Dco  male  sciitit,  qui  proptcrca 
boiium  csse  aliqiiid  nogat,  qiii;i  xquale  Dco  non  essc 
cognoscil.  Ita  eniin  iion  erit  ille  suinmum,  sed  infi- 
miim  boniim,  si  qiiid(|uid  eo  minus  es(,  jam  non  est 
boniim.  Porro  si  in  rcbiis  quas  condidit,  ca  qux  sunt 
prima  bona  valde  siinl  imparia  Conditori ,  quia  ille 
fccit,  hxc  facla  sunt ;  prolecto  qui  (aiibus  non  eguil 
ad  augcndain  bcati(udiiicm  suam,  miiUo  minus  infe- 
rioribus  atqiie  omnino  infiniis  cguissc  crodcndus  est. 
Qu.T  tamen  fecit  lanquam  bonorum  omiiium  conslilu- 
tor.  Naui  Dominus  Jcsus  *,  pcr  qiiein  faclus  est  mun- 
dus,  non  sola  coelcslia,  sod  eiiain  tcrrcstria,  eorum- 
qiic  tcrrcslrium  qii.x  videnUir  exigiia,  Deum  crcasse 
et  crcnre  sic  indical,  cum  dicit  :  Si  ergo  fenum  aqri 
qitod  liodie  est,  et  cras  in  clibanum  millilur,  Deus  sic 
vestit;  quanlo  magis  vos  modica'  fulei  {  Matlh.  w,  30 )' 
Uiiiis  ergo  at'|iie  idcm  Dciis  esl  inslilulor  cojli  et 
tcrru!,  stcllaruin  ct  bcrbariun ,   qiiidquid   meiisura, 
fdriiia,  ordiiic  siio  conslat  in  coelo  ct  in  (erra,  quid- 
quid  vivit  iii  coclo  cl  in  tcrra,  quidquid  sciitil  iii  coclo 
ct  in  (crra,  quidipiid  iii(cliigi(  in  coclo  ct  in  tcna. 
QiKc  non  solum  ilii  a  quo  siiiil  condila,  scd  ncc  iiilci 
se  csse  oportcbal  aiqimlia  :  ct  idco  sont  omnia  '.  Nain 
si  cssenl  a^qualia,  unum  gontis  bonoriim  essct,  non 
omiiia.  Nunc  vero  ideo  sun(  omiiia  bona,  qiiia  suiit 
aliis  alia  mcliorn,  c(  boiii(as  infci  ioruiii  addil  *  laiidi- 
bus  mcliorjm  :  el  iii  rcriim  bonaruiii  iiixi|ualita(c  ipsa 


•  sic  Mss.  F.diil  vcro.  inielligal  ilaqiie. 

*  lii  Mss.:  ;\nm  nomiiin.s  r.eux,  per  qnem. 


*  Idiliolov.  iiicaddit,  lona.  sii)iornuo 
'  Mc  (./(.'li-jies  Vsb.  M  l.ov  ,  adi 


iiiiorll 
dtlii>' 


60i  COMIIA  ADVi:ilSMllLM  LEGIS  E 

est  jticiitnln  gractalio,  iibi  miiiuruin  comitaralio  aiii- 
pliorum  cst  coniiiiondalio. 

CAPUT  V.  —  7.  Ea  vcro  qu;c  dicunlnr  nialn,  aiil 
vilia  sunl  rcruin  lionarnni,  qu.c  oiiinino  cxlr.i  rcs  l)o- 
nas  '  [)cr  se  ipsa  alicubi  ossc  noii  possiinl ;  anl  sup- 
plicia  pcccatoruin,  <[ȣ.  dc  jii->rni;c  pulciniiudiiio  ve- 
niiiiil.  Scd  ipsn  quoqiie  vilia  lcsliinoninin  pcrliibcnl 
bonitali  nalurarum.  Quod  cniin  malum  cst  pcr  viliuin, 
proreclo  bonum  est  pcr  naturam.  Viliuni  quippc  coii- 
tra  naluram  cst,  quia  nalura)  nocct  :  nec  noccrct, 
iiisi  boiiiim  ejiis  minucrcl.  Non  cst  ergo  malum  nisi 
privalio  boni.  Ac  pcr  boc  nusquam  cst  nisi  in  re  ali- 
qiia  bona  :  ct  si  noii  summc  bona,  quoniani  suinme 
bona  incorruptibilis  ct  immutabilis  pcrscverat,  ul 
Dens  cst;  non  tamen  nisi  in  boiia,  quoniam  lum  nocet 
nisi  minucndo  quod  boiium  cst.  Ac  pcr  Iioc  bona  sinc 
nialis  esse  possunt,  sicui  ipsc  Dcus,  ct  qu;cquc  supe- 
rlora  copleslia  :  mal;»  vcro  sinc  boiiis  csse  non  pos- 
sunt.  Si  enini  niliil  noccnt,  mala  non  sunt  :  si  aulem 
noccnt,  bonutn  ininuunl :  ct  si  amplius  noccnt,  ii;i- 
bcnt  adliuc  bonum  quod  miiiuanl :  et  si  tolym  consu- 
munt,  iiiliil  nalurue  rcnrmebit  cui  noceatur;  ac  per 
lioc  nec  liialum  crit  a  quo  noccatur,  quahdo  natura 
defucrit,  cujiis  bonum  noccndo  minuaiur. 

CAPUT  VI.  —  8.  Utrum  aulcm  aliqiia  nalura,  boc 
esl,  subslanti:i  irorsus  ad  nihilum  redigalur,  dispula- 
lio  siibtilissima  est.  Sed  fidcs  vcracissinia  '  Dco  can- 
tal  :  Mulabis  ea,  el  niutabuntnr :  tu  autcm  idem  ipse  cs 
{Psiil.  01,  27,  28).  Nec  focit  igilur,  nec  rogit  mulabi- 
lia  bona,  nisi  immutabile  boniim,  quod  csl  Dcus. 
Porro  bona  mulabilia  proplerea  bona  sunt,  quoniam 
a  summo  bono  facta  suat ;  proptcrca  nuilabilia  ,  quia 
non  de  ipso,  scd  de  nibilo  facta  sunt.  Quamobrer-i  el 
ipsa  mortalia,  qiiamvis  cx  aliqiia  parle  poenalia  sint 
eis  quibus  sola  immortaliias  potcst  perfectje  Iicatitu- 
dinis  implere  mensuram ;  Iiabent  lamcn  proprium 
decoris  locum  iii  pulcliritudine  lempoium  :  sed  major ' 
quam  bumanus  cst  sensus,  quo  talis  pulcliriludo  sen- 
tilur.  Fides  tamen  illa  qu:c  Deo  suo  dicit,  Omma  iti 
mensuTa,  el  numero,  el  pondere  constiluisti  (  Sap.  xi, 
21  ),  quamvis  amorc  vivcndi  conditionem  morlis  cx- 
borreat,  Crcatorcm  lamen  omnium  bonorum  eliam 
de  bonis  mortalibus  laudal.  Nam  iste  ipse  qui  repie- 
bendil,  ncc  Deum  csse  credit,  cujus  lerrena  opcra  vi- 
det  essc  morlalia,  eumdcm  sermoncm  siiiim,  qui 
usque  adeo  illi  iilacuit,  ul  cum  litleris  memoriacqae 
mandaiel,  nisi  vocibiis  ad  sua  qu;C(iue  vciba  perliiicn- 
tibus,  el  iiicipicnlibus  tamen  ct  dcficicnlibus,  iinplcre 
iion  possct :  ila  piilcbriiudinein  disputationis,  qua  viilt 
pcrsuaderc.  qnidqnid  oritur  ot  nioritur  bonuiu  essc 
non  possc,  nisi  oiienlibus  ct  morieiitibus  syllabis  noii 
potiiit  explicarc.  Quid  crgo  mirum  si  in  tain  magna 
univcrsitate  naiura)  cst  aliqnod  inninum  boniiin  iii 
ordinibus  tcinporum,  ([nod  non  permaiisione  rcnim, 
sicul  noimulia  subliinia  spiiilualia,  sed  pro  dccore  sui 

»  Apud  Lov.,  extra  res  omncs  boms.  Abest,  onuies,  ab 
edilis  aiiis  el  Uss. 

»  Editi,  veracissime.  At  Mss.,  veracissima. 

*  i:dili,  scrf  majorau.  Mclius  vcro  J:s.s.,  scd  mujor. 


!   PHOPMKTAUU.M,  S.  AUCISTINI 


608 


gciioiis,  inio  atqiie  lcrrono  cxoilu  occasuqiic  sil  puU 
clinim? 

9.  Qiix  cuin  iia  siiit,  non  caliimnieiur  dicenli  Scri* 
pliir;c,  Vidit  Dcus  lucem  quia  bona  est  (Gen.  i,  4)  No« 
soliim  oniiii  liiccm  quam  vooavil  dicm ,  ot  firmamcn- 
tum  qiiud  vocavit  cu:lum,  cl  solcin  ot  binain  otCrcl;ra 
sid(!ra  ;  vcriim  ctiain  ligiia  cl  licrbas,  cl  in  aquis  ac 
lcrris  qu;ocumqiic  mortalia,  ct  creavit  Dcim  summe 
boiius,  cl  vidil  (|iiia  bona  siinl  iii  gciicrc  alqne  ordine 
siio.  Ncc  timiiit  qiii  Spiritii  Dci  rcvolanlc  8cri[tsit  lnmc 
libriim,  fuluros  iinpios  rcprcbensorcs,  vaiiiloqiios,  cl 
mentis  scductorcs,  primitus  sua»,  deiiide  alionim, 
quos  delcclat  blas|ilicma  Io(|uacitas  :  quia  el  ipsos  in 
rpianlum  Iiomines  siint,  in  quantum  corpore  alqiie 
aniina  ralionali  coiistant,  iii  quantum  membra  corjio- 
ris  eorum  suisdiblinguiinlur  ofliciis,  et  coiicordissima 
differcntia  in  uiiilatem  su.x  pacis  mirabiii  ordinaiione 
conscntiiiiit,  in  qiiantum  aninia  eis  naturali  exccllcn- 
tia  praisiat  alquc  impemt,  iii  qiianlum  sciisus  carnis 
quinquc  partilos  implct  ac  veg<;tal,  dissimili  poieniia, 
sociali  convenientia,  in  quantum  etiam  menle  alque 
ralione,  qiiod  bcsli;>Iis  anima  non  valct,  polesl  sapere 
alque  intelligerc  *,  vidit  Deu5  qnia  boni  sunl ;  ot  ideo 
creavit.  Non  ciiiin  lantuin  crealos  po.-,tea  vidit ;  scd  ol 
creandos  anle  ))roc>idil :  et  quod  pcrversa  volunlate 
et  cxco  crrore  maligni  sunt,  noii  ideo  vidit  quod  iion 
csscnt  crcandi ;  pr.-cvidil  eiiim  ubi  sinl  ordinandi  :  et 
sic  cos  cx  ca^lem  massa  priiiue  praivaricalionis  mcrito 
damnala  fecit  vasa  irx',  si  usque  in  fiiiem  in  li:ic  ina- 
lignilale  perdiiraiit,  ut  prosint  vasis  miscricoidia* 
{[iom.  IX,  22,  23),  qiio  per  eorum  acumina  vanitaiis 
diligcnlius  arcaiia  verilaiis  inqiiirant.  Magna  quippe 
opera  Domiiii,  exquisita  in  omnes  volunlates  ejiis  [Psal. 
cx,  2).  Quid  autein  miruin  est  quia  displicot  liuniaii;e 
stullitiae,  quod  opera  sua  placent  divina»  sapienlia!' 
Qiiid  est  eniir.  aliud,  Vidit  lucein  quia  bona  esl,  nisi 
quia  pl;icuit  ei  *  ? 

CAPUT  VH.  —  iO.  Scd  istc  vaniloquus  blasplie- 
malor,  qui  scripsit  libruin  sacrilcgis  conviciis  plfiiuic 
(iu  qiio  ulinam  opus  cjus  displiccrct  ei,  et  non  |  ula- 
ret  qiiia  boniim  cst,  sed  videret  quia  malum  est),  vi- 
dele  quid  dixerit :  Adeo  antca  nescivit,  inqiiil,  lux  quid 
essel,  ut  modo  eam  primurn  videns  optimam  judicarel. 
Ergo  et  Doniiniis  Jesus  quando  auditis  verbis  Centu- 
rioijis  miratiis  csl,  et  dixit  discipuli:  suis,  Amen  dico 
vobis,  non  iiiveni  lantam  fidem  in  Israel  (  5Iaitli.  viii, 
10),  noscivil  anlea  fidos  iila  qiiid  csset,  ut  luuc  caiii 
priinum  vidcns  oplimam  judicarct.  An  veio  '  alius 
cam  iii  corde  Ceiuurionis  operabalur,  qiiain  i|)sc  qni 
niirabatiii  ?  El  profecto  ;implius  esi  unde  possint  bia- 
spliemare  iiisipienlcs  ct  inliilclcs,  quod  miralus  esi  Je- 
sus  quanlamcumque  bominis  fidcm,  qiiam  quod  vidit 
Dcus  liiccm  quia  boiia  esl.  Polest  enlm  qrtxpic  eliam 
solita  videre  quia  bona  suiil,  boc  esl,  sibi  ea  placita 
comprobare  :  (juisquis  auiem  miralur,  profeclo  sccun- 
dum   consueludincm  qua    Iiomines    loquunlur ,  in- 

'  sic  Mss.  Al  cdiii,  mn  potest,  sapere  atque  intelliQcrt 
possinit,  vidit  Deus,  etc. 
»  llures  vss  ,  nisi  placuit  ei ;  oiriisso,  quia. 
»  lu  Mbs.,  aul  vero. 


4U9 


L'BKR  VmWS. 


910 


opiiialum  alqiic  iniprovlstim  sibi  csse  significal  qiioil 
iiiiratur.  Scd  Jcsiis  qni  oninia  pr.cscielial ,  quoil  ini- 
ranilnin  aliis  conuncmlabal ,  miranilo  lauJabat.  Qnid 
aiUcin  Dous  vidil  a  sc  faclum,  qiiod  non  in  luce,  quod 
ipse  est,  prius  vidil  cssc  facienduin  ?  El  quid  tain  ne- 
cc&sario  saiicla  Siripliira  lo;ies  rcpclcrel.  (|iiam  qnod 
vidit  Deus  bona  esse  (piie  fecit ;  ul  liinc  inrormi-.rctnr 
pictas  lidclium,  non  pro  limnano  sensu,  qni  s:c|>c  eliam 
bonis  rebus  olTenditiir,  qii.irum  causas  atipie  oidiiiem 
nescil,  de  crcatura  visibili  at(pic  invisibili  jiidicarc, 
scd  laudanti  Dco  credere  ct  dsccre  ' /lanio  ciiiin 
quisque  f.icilius  ali^iuid  proliciendo  coj;noscit,  quanlo 


invcniicl.  Ergo  ct  ip«am  nciis  fccit.  Nec  mala  cM  pu- 
taiida,  qiiia  inlormis  :  sed  bona  cst  inlelligcnda,  qnia  • 
form:ibilis,  id  est,  formalionis  capax.  Qiioniam  si  boni 
aliqiiid  est  forma,  nonniliil  csi  boiii  cssc  capaccm 
boiii.  Sicut  vo\  eonrnsa  cst  clamor  sine  vcrbis,  vox 
vcro  arlicnlat  I  lit  ciim  formalur  iii  verba  :  esl  crgo 
illa  roMii.ibilis,  i>la  fomiala  ;  illa  qii:c  fi>rninm  capit, 
isia  qtix  )ialR'l :  nam  qtiid  borum  iiiide  (lal,  in  proinplu 
csl.  Neqne  onim  qnisipiam  dixerit  de  vorliis  fieri  so- 
nnm  vocis  :  s«^I '  poliiis  dc  vocc  ficri  verba  sonantia 
qtiis  iion  inlolligal? 
CAPUT  IX.  —  12.  Nec  pnlandiis  cst  Dens  infor- 


rdigiosius,  anieqnam  cognoiecret,  Deo  credidit.  Vidil      mcm  piitis  fecissomateriam,  cl  inlervallo  aliquo  intcr- 


ergo  Deus  lucem  qiiam  fccit,  quia  bona  esl,  quoniam 
quod  faciendum  placebat  ul  fierct ,  factum  placuit  ut 
mancrot,  quantnm  cnique  roi  cxislendi  sive  manendi 
a  Uinto  fabriciUore  fut  ral  con&tituenda  mensura.  Sed 
aiiiid  cst  lux  quoJ  est  Deus,  aliud  lux  qiiam  fecit  Deus. 
Iiiconiparabilitoraiitcm  melior  lux  ipsc  qiii  fccit,  ntillo 
nodo  jndiijens  '  ea  luce  quam  fecit.  Et  unde  iste  ca- 
hininialur,  cur  non  isia  bona  lani  olim,  qnain  oiiin  est 
ipse,  fecerit  Deus  ';  binc  polius  inleliigcndum  esl , 
quod  non  ea  foceril  eorum  indigns,  sine  qiiibus  cssc 
in  sua  porfccti  bealiuidine  potnit  sine  initio  sempi- 
lcrnus.  Idco  ipiippc  istoruin  facicndorum  causa  sola 
Dci  boniias  fuit,  qiiia  uccessilas  ejus  ulla  non  fuit. 
Quidqnid  ilaqiie  isle  conviciatur  Dco,  quod  velul  tunc 
primum  lucem  videril  «pii  fiiisscl  liicis  ignarus,  qiiam 
sit  insulsum  el  vaniim  vidcret,  si  lucis  ipsc  iiitus  ali- 
quid  haborct. 

C.APIjT  VIII.  —  1 1.  Qnin  eliam  stulliti.T  scribcnlis 
assignat ,  qnod   lcnebras  dixerit  sinc  iiiilio  scinpor 
fuisse,   luccin  voro  inilium  smnpsisse  de  tenebris  : 
quasi  legerit  iii  eo  libro,  cui  caliimniatiir,  tcncbras 
sempiternas;  cum   scri|>iuin    sil ,   In    principio  fecil 
Detts  calum  el  terram  :  lerra  aiitem  eral  invisibitis  rt 
iiicomposita,  et  leitebrw  ercntl  super  abtjssum.  Ex  illo 
crgo  lenebr.e  essc  ccepcrual,  ex  qtio  confusa  niolcs 
cocli  esse  cffpil  ac  terrx,  anlcqtiam  facta  esset  lux, 
qiia  iliuminareliir  quod  siiic  lucc  fneral  tcnebrostim. 
Quid  autcm  inconvcniens,  si  mundanx  matcrix  fue- 
rant  lenobrosa  primordia,  ut  acccdcnle  lucc  mclius 
qtiod  faclum  ost  rcdderetnr ;  el  tanquam  proficienlis 
bominis,  qiiod  posiea  fiitiirnm  erat,  lioc  modo  signi- 
ficareliir  afTeclio?  Qtiani,iiam  qni  munere  Dci  {>olucrit 
por.Npicacius  isla  rimari,  invcnicl  fortassc  in  crcaliirn, 
qu3e  iia  facta  n;irralur  siiic  intervallis  lemporalitim 
niorarnm,  distinclum  inirabiliter  ordinem  rcrum.  Nc- 
qiie  cnim  matcrics  onniino  nibil  est,  de  qna  in  libro 
Sapicntix  lcgilnr,  Qui  fecisli  mundum  de  mnteria  iit- 
formi  (Sap.  xi,  18).  Non  ergo  qnia  informis  dicta  ost, 
oinnino  nibil  esl  :  nec  Dco   ftiit  vcl   i[»sa  coxlcrna, 
lanqnam  a  nullo  facta  :  ncc  alius  eam  focit,  ul  li:il)c- 
rel  Deus  dc  qiia  facerel  mundiim.  Absit  cnim  ut  dica- 
lur  omnipotcns  non  poluisse  faccrc,  nisi  unde  faccrct, 

'  sic  meliorcs  vss.  Editi  vero,  credere  et  ccdere. 

*  in  B.,  indiqeret.  Rc^tiluimiis,  indigens,  ex  auctoritalc 
ediiioniun  Er.  i.u>,'d.  Von.  l  ov.      .M. 

»  lov.,  ipse  qui  fecerit  l>cut.  Abosl,  qui,  a nostris  Mss.  ct 
ab  Mu.  tx. 


posilo  tomporis  formasso  quod  informepriiis  feceral : 
scd  sicut  a  loqucnle  finiil  vcrba  sonaiiiia  ,  iibi  non 
prins  vox  informis  post  accipit  fiirmam  ,  sed  formata 
prorcrlur  ;  ila  inlelligondtis  cst  Dcus  de  matcric  qui- 
dcm  infonni  focisse  mniidnm ,  scd  simnl  cain  con* 
crcasse  ciim  mundo.  Non  tanicn  innlililor  priiis  nar- 
r;ilur  uiide  :iliquid  fil ,  ct  posloa  qnod  inde  fit ;  qnia 
ctsi  polcsl  ulrumque  simul  fieri ,  non  simul  polcsl 
nlnimqiK^  narrari. 

CAPUr  X.  —  15.  Sive  crgo  priiis  nomine  cocli  ct 
tcrr.-c,  vcl  lcrr.-c  invisiliilis  ct  iiicomposil:c  alqnc 
abyssi  toiicbrosx,  malcries  ipsa  iiilbrinis  significaia 
cst  rcrnm  nolarum  appcllalionibus^;  qiiia  ipsa  prorsus 
ignola  est  humanis  sonsibns,  ct  vix  ulcumqne  inlclli- 
gilur,  cum  rcs  in  dclciius  commulanttir ;  lan  |nam  ci 
propinqiicl  quidqtie  deformitis  ,  ncc  pcrveiiiat  tamcn 
ad  illain  inforniilalcm  quanlulacumquc  vcl  visibilis 
rcmancns  vel  intelligibilis  spccies  :  sivc  per  ccclum 
ct  tcrram  gciicralitcr  prius  insinnaia  sil  S|iirilualis 
corporalisqiie  nalnra ;  sive  aliqtiid  alind ,  qnod  liic 
salva  fidci  rcgiila  inlclli^i  p  ilcst  :  Dciim  lamcn  ve- 
rnm  cl  summum  cl  bonnm  fccissc  cuncla  qu;c  ccrni- 
inns,  et  qu.t:  moliora  non  cemimus  ,  qiiamvis  modus 
qiio  oa  fccerit  comprclicndi  lininana  nicntc  non  pos 
sil,  diibilarc  fas  non  csl.  Scd  cuin  islis  indoclis  bla- 
splicmaloribnsLillcrarum  saciarnm  iion  ca  rationnm 
siililililatc  agciidiiin  ost,  qna  isla  quxrcnda  sunl  el 
inlcr  pacificos  Dei  filios  dispntanda. 

CAPUT  XI.  —  1i.  Scdsi  pnlat  islc  advcrsns  Ji- 
bros  Lcgis  cl  Proph  taniin  sc  nossc,  qnod  dicit  se 
scirc  ,  s«/»imi(i)J  Dcum  incomparabilem  splcndorem  ir»- 
comprcliensibilis  esse  lucis  :  primo  andire  ab  eovclleni, 
cnjns  Incis  cxistiincl  cssc  splcndorein  snmmiim  Dcnm ; 
iiliiim  ci  ipsa  liix  Dcns  sil,  cl  tiinim  Paln^m  intolligat 
Iticcm,  ojnsqiic  splcndorcin  unigcniliim  Filitim,  qiiom 
lamen  confcssus  esl  sumimim  Dcum.  Qiiod  si  ila 
scntil,  approbo  cl  laudo.  Scd  qiiod  etim  qiicm  credit 
ossc  lunicii  de  luininc,  vcl  incomparabilcm  .splendo- 
rcm  iiicomprcbciisibilis  Iticis  ,  iion  cndit  cssc  opifi- 
ccin  muiidi,  iinprobo  ct  ciilpo  :  cum  ibi  logal,  Mundas 
per  eum  factvs  est ;  iibi  Icgil ,  Krat  lumen  verum  quod 
illuminat  omnem  homiiiem  venientem  in  Itunc  mundum 

•  Am.  Er.  el  Mss.  omillunt,  quia. 

»  llinc  rcniovinius   Klosscma ,    quod  a  Ms.s.  abcsl :  U 
vcro   111   cxcusis   iia   iiiscruiin  cral,  sed  pciiiis  de   vorc 
ficri  son.^m  verbi  :  rcl  putiiis  dc  locc  (icfi  veiba  «on<ui 
(irt,  clc. 


611  rONTIlA  ADYKUSAKIIJM  I,K(;iS  K 

'  (Jouii.  I,  10,  9).  Iiiiprolm  oliam  ,  si  ncscil ;  mngisriiu; 

Iniproho  alqiic  «loloslor,  si  scil,  cl  insidialiir  iil  dici- 

pial  ncsciciilcs  iii    vctciibiis   priiis  divinis    Liltcris 

8Cri|iliiiii,  Accedile    ad   ciiin,   et   illitmiiifiniiiii   {Vnd. 

xxxiii,  0);  ct,  Prccccplum  Doimni  lnciduin,  iUuiitinaiit 

oculos  (Psal.  xviii,  0);  el ,  lUumiiia  oculos  meos ,  tie 

unqnam  obdormiam  in  morlein  [Vsal.   xii,  4).  Nrf|iic 

ciiini  hoc  or:il):it  lionio  iilii|iic  niorlalis  ,  iic  niiqnain 

corporc  inorcrclur,  aul  cor()oralibus  ociilis  soiiiinis 

uc  vciiirct  optabal  :  sed  eos  uliquc  oculos  sihi  illii- 

niinari  pclcbat,  de  qnibiis  Apostolusdicit,  llluminalos 

oculos  cordis  vestri  (Eplies.  i,  iS). 

15.   Porro ,  si  huic  displicct  liiccni  iiiilinm  sutii- 

psisse  de  tencbris,  cliani  hoc  ciiim  vcrbis  garriiLc 

vanilatis  cxagilat ;  cidcm   apostolo  hoc   dicat ,   qiii 

scribcns  ad  lidolos  ait  :  Fmis/iS  aiuiiuindo  tenebra:, 

nunc  aulein  lux    in  Doiiiino  (  Id.   v,  8).    Qiiis   ciiini 

lioc  recit,nisi  illc,  qui ,  cuin  toncbr.i;  cssent  supcr 

abyssum,  dixit :  Fiat  lux ;  et,  facla  est  lux  {Gen.  i,  5)  ? 

Quod  apcrtius  alio  loco  idcm  apostolus  exprossii,  di- 

ccns  :  Deus  qui  dixit  de  lenebris  luinen  clarescere  ,  cla- 

ruit  in  cordibus  noslris  (II  Cor.  iv ,  G).  Si  autcm  linc 

piitat  Scripturis  deessc  propheticis ,  qiiod  Filius  sit 

lumcn  de  luniine ,  vcl  splcndor  lucis  ',  logat  qiiod  in 

cisdem  Litteris  logilur  de  Sapienlia  ,  Candor  est  eiiiin 

Iticis  anerna  {Sap.  vii ,  26)  :  aut  illud  in  prophelico 

rsalino,  Cantale  Domino  canlicnm  novum  ;  caiilate  Do- 

inino  ,  oinnis  lerra  :  cantate  Doinino  el  benedicile  uo- 

incn  ejus,  bene  nuntiate  diein  ex  die  salutare  ejus  {Psal. 

xcv,  i,  2).  Quis  esl  eniiu  dies  ex  die,  nisi  Filius  lu- 

nien  de  Iuinine?Salulare  aulem  Dci  esse  Clirisluin 

legat  iii  Evangclio,  dicenle  Simeone  sene ,   quando 

illnin  cognovit  in  manibus  malris  ,  carne  niiniiniim, 

spiritii   maximum  ,  acccploque  in   manus  suas  ait  : 

Nunc  dimitiis  servum  tnum,  Domine,  secuiidum  verbuin 

luum  in  pace ;  quoniam  viderunl  oculi  mei  sulntare  tuuin 

{Luc.  II,  29  et  50). 

CAPUT  XII.  —  16.  Ilic  si  responderit,  aliam  esse 

luccm  dc  qiia  dictum  est ,  Fuislis  aliquando  tonebrw, 

ttunc  aulitn  lux  in  Domino;  quia  spirilualis  Itix  incn- 

tis  esl  ista,  non  carnis  :  aliam  vero  illam  dc  qiia  scri- 

ptiini  est,  Dixit  Deus ,  Fial  lux  ;  et  facta  est  lux;  qii;« 

ad  oculos  pcrtinel  corporalcs  :  primo  coiililebiiiir  a 

liice  sumina,  quodcst  ipsc  Deus,  fioripotuisscqnaloiii- 

cumqiie  iiifimain  luccm,  honam  t.imen.  Deinde  ,  unde 

scit  cliam  qualis  et  quanla  sit?  poslremo,  ulriim  spi- 

rilualis,  an  corporalis?  Nisi  forie  fideles  homiiies,  qiii 

quamdiu  sunl  incorpore,  percgrinnnlur  a    Domiiio 

(II  Cor.  v,  6),  possunt  jam  mcrilo  ipsius  fidoi  liix  vo- 

cari,  ct  Angcli  non  possunt,  qui  scmpcr  vident  facicm 

Patris  {Maith.  xvni,  10)  ?  Uiide  ergo  scit  ulrum  lalis 

lux  primitus  facta  sii  ?  Undc  scit  quomodo  in  illa  Iiice 

vespere  el  mane  possit  inlolligi?  Quomodo  deniqiie 

senario  numero  pncsentala  fuerit  operibus  Dei,  el  in 

ca  seplima  rcqnicvcrit  Deus,  unde  ad  istos  dies  nohis 

notissimos,  qui  solis  eircnilu  rcvolvunlur  ,  scplenarii 

ipsius  numeri  qua;dam  forma  translata  esl?  Sed  cl  si 

liix  facta  est  corporalis,  nndc  iiovit  quomodo  cssc  po- 

»  Post,  vel  splcndor  lucis,  additum  apud  I.ov.,  (clerncc  : 
icd  suporfluo. 


f  pu  i'in;TAiaj\i.  s.  aij(;lsti.\i  ^jf 

liicril  antc  solcin  ct  aiilc  /iniiaiiiciitiim  ,  qiiod  colinu 
poslca  niinciip.-itum  csi,  rcinoia  ah  as[.cciibiis  tcrrc- 
nonim  iii  snpcrioribus  partibus  miindi,  ut  solus  Dcii» 
iiitcr  illaiii  lcncbrasipic  dividcrcl?  Nani  inlcr  istas  tc- 
iichias  qna?  iiobis  faciiinl  iiolissimam  iioclcm  ,  el  hi- 
cein  qiiic  nobis  facii  nolissinium  dicm ,  Inniinari» 
iiobis  visibilia  ,  nl  dividcrcnl ,  impcravit.  Quis  aiitcin 
fcrat,  quamvis  noii  sit  indignaiidum  jwiiiis  qiiain  ri- 
dcndiim,  indic.arc  isliiin  nohis  qii(»d  (liciii  hor.c  dcsi- 
giiciil,  Iioras  aiilern  sol  disccniat  :it(|no  dislcrininct, 
cl  vcllc  nt  crcdamus  qiiod  Moyscs  ista  nc  cicrit,  et 
idcodicm  aiilcipiam  sol  fiercl  nominaverit?  Sed  con- 
vciiiaiit  hoinincs  ad  libriiin  isiius  aiidicndiiin,  et  pro- 
ponaliir  eisqiiid  sit  cicdibilius  ,  nlriiin  isdiin  ncscire 
qiiamdam  luccm  el  qiioindam  diein  ,  qnem  scichat 
Moyses;an  Moysen  ncscisse  Islain  luceni  ac  dicm, 
qiicin  non  solurn  istc,verum  eliain  qiii  vcrha  cju» 
non  inl(;lligtiiil,  sciiinl. 

CAPUT  XIII. —  17.  Quid.qiiod  cliam  de  aqiiarum 
congrcgalione  iiigcrit  ncscio  quisimpcrilissimusqua;- 
slionem  ?  imo  vero  non  qu.Tstioiicm,  sed  rcprehen- 
sioncin  ,  tanqiiam  iion  rccte  diclum  sil,  Congregenlur 
aqiiw  in  congregationcm  uiiam,  et  appareat  arida  {Gen. 
i,9);coquod  aquisornnia  tcnehantur :  ignoransqucm- 
admodum  aqiia  in  aerios  vaporcs  lenuala  rarcscat , 
et  ncbtilosa  caligiiic  miillum  occupet  spatii,  oxigunrn 
vcro  si  congrcgaia  deiisetur  ',  ncc  jam  levis  volilct, 
scd  gravis  fliiilet.  Quid  ergo  niirum  ,  si  rara  terrain 
lexeral,  spissata  nudavit  ?  Quid,  si  etiam  divino  niitu 
in  magnos  siiius  lcrra;  *  suhscdil,  alqnc  ila  qnidqnid 
naturae  humid:c  per  totuin  ejus  jacchal,  in  parlcscon- 
cavas  confltiens,  rcccssit  a  c;cteris ,  el  qiiod  operie- 
hal  apcruit',  congrcgala  in  humiliora  succunibontia 
qtia  mare  inlcrflueret  el  circunifluerel ,  aique  aliiora 
dcscrciis  qiia  orhis  cminerei  ?  Oiniiio  quod  potesthic 
iiilclligi  sigiiilic.nlutn  cssc,  qnod  inforniis  illa  malerios 
atpi.^c  vel  abyssi  vocabulo  insinuaia  sil,  el  spccies  ac- 
ccpcrit  duorum  islorum  gravium  elemeiitorum  ,  hu- 
uioris  et  bnmi  *  :  et  ideo  dictiim  csse,  Congregelur 
aqua,  quoniam  labilis  et  mobilis  ei  spccics  dala  esl ; 
Appareat  aulom  arida,  quia  immobihs  fixa  esl'.  Nam 
illud  quod  magis  Prophelalibri  hiijiisaiiclor  intendil, 
ut  cjns  narratio  rerum  factamm  essct  etiani  prx'figu- 
ralio  rnlurarum ,  nun  esl  contcnliosis  et  infidclibns 
sensibus  ingeiendum.  Cuin  eigo  lot  exilus  pie  qu;c- 
rcntibus  paleant,  ne  tcmeie  lanla  reprehcndaiur  au- 
cloritas ;  iinde  isle,  nisi  diaholico  inslinclu,  iii  ois  rc- 
bus  eiigit  calumniari,  qtias  non  est  idoneus  pcrscrutari  ? 

CAPUT  XIV.  —  18.  Quod  vero  in  hominis  condi- 
lorcm  Dcum  caccus  et  ingratus  invehiliir,  ct  audct 
dicere  ei  qui  sc  finxil,  Quare  sic  me  fecisti?  cuin  omni- 
no  quomodo  sit  factus  ignorct,  iiiiillum  pr:ccipilis 
mcnlis  audacia  csl.  Sod  vasa  ira;  permittuntur  isla 
garrire,  nl  tanquain  de  negligenlix  somno  excilentur 


»  In  Mss.,  dcnsealur. 
»  Sic  poliores  Mss.  At  ediii,  terra. 
«  Plurcs  Mss.,  apparuil. 
*  In  prohx  iiola;  Mss.,  Iiumoris  ct  hvmidi. 
'  Fdiii.  iiumobilis  el  fua  est.  Parliculaiii,  ct,  aucliirilaie 
manuscriilorum  oxiiuuxiiuus. 


▼asa  miscricordiac  {nom.  i\.  20  25).  vl  slu.lio  respni»- 
dciidi  peslilenlibus  iniiediclis,  a.lliil)oaiil  curani  sa- 
lubribus  diclis.   Ecce  cuim  in  co  qnod  rcprchendil 
islc  hominis  Condilorcm  ,  quia  probibueril  eum  sii- 
mcrc  cibum  dignosceniije  boni  el  mali  (  Cen.  ii,  17  ), 
tanquameuinpccoribns  parcm  csse  voluisscl  ncscicii- 
libus  isla  discerncrc  ,  el  hoc  ci  ncgasscl  cui  polesla- 
lcm  dcdissel  in    heslias ,   quo  solo  homo  supcral 
beslias  ;  qiiam  necessarium  esl  vilne  bene  agpnd.f  , 
quod  discimus  '  qnxdam  infeliciler  disci  ,  el  felicins 
nopnullu  ncsciri?  Mi)rl>os  cnim  et  dolon^s  qnanlo  fc- 
licius  nescircmus?  Si  ergo  medicus  nos  ab  alii|UO  cibo 
proliiberel,  quo  acccplo  x^grolaturos  essc  prxscirel , 
el  ob  hoc  appellarel  cumdcm  cibum  dignosccnlise  sa- 
niiaiis  et  iinbecillilatis,  co  qnod  pcr  ipsum  iiomo  cuin 
ygrolare  coepisset ,  cxpcricndo  dignosccrcl  qnid  iii- 
lcresset  inter  contraciam  malam  valetudincm  et  pcr- 
dilam  sanilatcra  * ;  quod  utique  melius  ignorassct ,  et 
in  illa  quam  perdidil  sanilale  mansissel,  crcdens  ine- 
dico  pcr  obedientiam  ,  non  morbo  per  cxperientiam  : 
numipiid   lalcm  medicum  invidlsse  nobis  ejnsmodi 
scientiam  diceremus?  Qnis  dubitet  malum  esse  pec- 
ratuin?Kl  laincn  cuin  landc  dictum  est  de  Doinino 
Jcsn  Christo,  quia  iwn  noverat  peccalum  (II  Cor.  v,  21). 
Non  crgo  noveral  lioc  maliiin ,  atqne  ideo  illam  undo 
Adam  prohibitus  esl,  boni  et  mali  dignosccntiam  non 
habebal.  Ilic  si  qu.Tralnr,  Quomodo  quod  non  novc- 
rat,  argucbat?  neque  ciiiin   pcccaia  non  arguebal : 
Omnia  aulcm  quce  arguuntur,  sicut  dicil  Aposloliis,  a 
(umine  manifestantur  [Eplies.  v,  13) :  quomodo  igitur 
a  qiio  argucbanlur,  ignorabamur?  Nonne  mtissime 
respondebilur,  et  noverat ,  el  non  novcrai?  Rcctissi- 
inc  oinnino  :  noverat  enim  per  sapienliam.  non  nove- 
ral  per  expcricnliam.  Iluic  ilaque  diviiix  sapienti:c 
credere  dcbuit  Adam,  ul  ab  illa  mali  scienlia  qti:B  fil 
pcr  expericnliam,  prxccplo  Dci  obcdiens  lemperarcl. 
Sic  cnim  malum  nescissct ,  nisi  fecissct.  Fecil  aulcm 
sibi,  non  Dco.  Nihil  enim  faccre  poluit  volunlate  in- 
obedieiili;c  ,  nisi  quod  ipse  paierelur  lcge  juslitio). 
IIxc  cst  iiamque  poena  inobedicnli  iiomini  rcddila  in 
semetipso,  ul  ci  vicissim  non  obedialur  nec  a  scmct- 
ipso.  Dc  qua  re  nherius  in  aiiis,  et  maxime  in  quarlo 
dcciino  libro  deCiviiale  Dci  dispulavinuis. 

19.  Nuiic  aulcm  breviier  rcspondcrim  ad  id  quod 
ail  iste,  hominis  inslilulorem  a  magiio  bono  prohi- 
buisse  quem  fecerat ,  dum  eum  pccori  similem  sine 


dignoscenlia  boni  et  mali  essc  voluissct.  II.cc  cnim 
dignosccntia  iion  esl  hcali  hoiniiiis  sapieiilia  ,  scd 
niiseri  esperienlia  :  unde  lignum  nomen  accepil,  a 
cujiis  cibo  est  liomo  prohibilus,  ul  obedientia  com- 
niendarclur  qui  maxima  est  virlus ,  et ,  ut  sic  dixe- 
rim,  omnium  origo  malcrque  virtuliim ,  in  ea  naliira 
cui  sic  datum  est  arbili  inm  liherae  voliinlnlis  ,  nt  cam 
tamen  necesse  sit  vivcre  sub  poteslale  mclioiis. 
Quan(|iiain  non  defuerint  qnibiis  visuin  cst  ill.iin  di- 
gnoscenliam  boni  et  mali   magmim  aliquod  bonum 


'  s.ila  edilio  Ijo\.,  quod  dicimux. 
•  In  excusis,  et  bonmn  pentitum  !ic.uitate;n.   Abcst,  bo- 
fuuN,  a  VbS. 


LinF.U  PRIMUS.  614 

fuisse  :  cujiis  capaees  nondiim  rncriinl  qni  iianc  nsur- 
panlos  conira  vctiluin  ,  j^er  iiiubedientiam  pccca- 
vcriiiit. 

20.  Qnihiis  auiem  videlur  sic  hominom  licri  debiiissc, 
iit  pcccaie  no  lcl ;  non  cis  displiccat  sic  essc  racliim, 
ul  iioii  pos^el  peccarc  si  nollcl.  Niiinqiiid  eiiini.  si  mc- 
lior  cssel  qiii  non  posscl  peccare,  idoonon  bene  facius 
cst  qni  possct  et  non  pcccare?  Aut  vcro  hsi|uc  adco 
dcsipicndiim  est ,  iit  homo  vidcal  mclius  aliqnid  ficri 
dchiiissc,  ct  lioc  Dciini  vidisse  non  pnlct;  aiit  putet 
vidissc,  cl  crcdal  facerc  nolnissc ;  ant  volnissc  qnidem, 
scd  minimc  potuissc?  Avertal  hnc  Dcus  a  cordihns 
pioruin.  Si  crgo  ratio  rccla  demonslrat ,  raiionaicm 
crcaturam  illam  essc  mclinrcm,  qux-  nulla  iiiobedien- 
lia  deserit  Dcnm,  qnam  islam  qiia;  ita  descrnil  :  sciat 
qnisqnis  hoc  sapit,  ncc  illam  dccFSe  coelcslibus  rcbus 
qu;c  minquam  descril  Deiiin,  ncc  islam  iia  cssc  faclam 
ul  aliqiia  iicccssilate  descrere  cogcrctur  Deum ;  ct 
quia  volunlale  dcscrnit,  nihil  cx  lioc  diniinutum  sa- 
picnlissimis  disposilionihus  Dci ,  qiii  ct  maliS  bcne  ct 
pcrversis  rcclc  utiiur,  ct  dc  humano  genere  jusle  mc- 
ritoqiiedamnalo  familiam  sanciam  atque  nmncrosam, 
iion  ejus  nicriio,  scd  gratia  sua  faclam,  in  aitcrnuni 
regnum  se  tranNlalnruin  cssc  lestatur. 

21.  Qucc  cum  ila  sint,  ncc  Dcus  occiillarc  dcbuit 
lignuni,  quod  proplcr  consccnluram  hominis  mise- 
riam,  si  ex  illo  conlra  pridribitinncm  usurpato  digno- 
sccrct  a  quo  bonn  dccidisset,  ct  in  quod  malum  inci- 
disscl,  appcllavii  lignuin  dignosccnliac  boni  et  mali. 
Cur  enim  occuilarel  de  qno  mandalum  dahat ,  el  pcr 
qnod  obcdicnliam  commcndahal? Ncc  ignariis  fuit  ho- 
mincm  pcccaturnm  :  sed  siinul  ctiam ,  quid  jusli  et 
boni  fucrat  ct  dc  pcccanle  factnrus,  suinma  uiiqne 
divinilatc  pr;cscivit.  Ncc  institiiit  quod  ohcsscl ,  si 
bomo  sibi  ubcssc  noluisset  :  scd  potius  instiluil  qiiod 
prodcsset;  qnla  homo  non  siiie  bona  mcrccde  obc- 
dicnliam  cuslodisscl ,  ct  noii  sinc  utili  cxemplo,  ut 
eain  sancti  ejus  postcri  cuslodircnt ,  painas  inobe- 
dientix  pcrsidvissct.  Nec  voluil  qiiod  iion  poliiil :  hoo 
cnim  voiuit,  ut  aul  obcdicns  homo  cssct,  aut  iiiobc- 
diens  impune  non  cssct.  Ncc  infiucluosc  voluit,  qnod 
iiomo  iion  fucral  scrvalurus,  jiihere  :  quia  poena  toii- 
tcmploris  docuit  alios  ohcdirc.  Ncc  in  honiine  pars 
Dci  restitit  Deo  :  quia  si  hominis  anima  pars  Dei  cs- 
sel,  ncc  a  se  ipsa,  ncc  ab  aliqiio  decipi,  nec  ad  alii|uid 
niale  facicndum,  sive   palicndum ,   ulla  necessitaic 


cnmpclli ,  nec  iii  mclius  vel  delcriiis  mulari  omnino 
poliiissct. 

22.  Flalus  aulcm  illc  Dei  qiii  Imminem  aiiimavit 
(Cen.  I,  7),  fartus  est  ab  ipso,  nnn  dc  ipso  '.  Qiiia  iiec 
liominis  flatus,  hominis  pars  cst ;  nec  liomo  ciim  facil 
de  se  ipso ,  scd  ex  aerio  halilu  suinpto  et  clTuso  : 
Dens  vero  poluil  ct  dc  iiihilo,  cl  vivuni  rationalcm- 
quc  *,  quod  non  potcsl  homo.  Quamvis  iioiiniilli  exi- 
siimcnl  non  tunc  animalum  priinnm  homincni,  qiian- 
do  Dciis  in  cjus   faeicm   sninavil ,  ct   factiis  est  iii 

»  FAliliol.ov  ,  non  de  se  ipso.  Minus  benc. 

»  llic  Ani.  F.r.  cl  aliqiiot  >lss.  addiint,  poluit.  Quidam  co- 
(]ii:.'s,  reddere.  lx)v.  ciiin  noiuiullis  aliis  codicilnis,  faccre. 
uniiUiinl  iir;cc'.  :ii  riiaiuis.' rii.li. 


C15  CONTR.V  ADVKRSAIUUM  IJCGIS  ET 

aiiimam  vivani;  scd  lunc  acccpisse  Sjiirilum  saiiclum. 
Quodlibcl  aulcm  liorum  crctliliilius  oslciuhilur,  uiulc 
inmc  longiim  csl  dispularc  ;  aniiiiam  l:iiiii;ii  non  cssc 
parlem  Dei,  nec  de  substanlia  ct  iialura  cjiis  crcalam 
sivc  prolalam,  scd  cx  niliilo  faclam,  dubilarc  fas  iioii 
cst. 

CAPUT  XV.  —  23.  Non  ilaquc,  sicul  aii  iste  lila- 
•plicmiis,  invciiiliir  scrpoiis  in  loco  mcliore  (piam 
Dciis,  qiiia  pncvaluil  dcciiKTcliomincm  qucm  fcccrat 
Dciis  (  Gcn.  iii,l-G).Nullo  cnim  niodo  homo  dccipc- 
rcliir,  si  non  in  se  cxaliaio  cordc  rccessissct  a  Dco. 
Ycraquippe,  quoniam  divina  Cr.t,  illa  scntcnlia  :  Ante 
ruiuam  exallalur  cor  (  Prov.  xvi ,  18).  El  ubi  conlra 
Deiim  exaltalur,  ibi  ab  illo  dcsci  itur,  ct  in  fc  tciic- 
bratur.  Quid  aulci^  ruirum,  si  dum  tcncbralur,  ncscil 
qiiid  sequatiir  :  quouiam  non  a  sc  ipso  luiiicn  cst , 
scd  ab  illo  qui  cst  liimcn,  illuminalur?  Quod  crgo 
Dwis  scmper  iiiviclus  sil,  etiam  liomo  viclus  osteiidit : 
quia  victus  iion  fuisict,  si  ab  inviclo  non  rccessisscl. 
Quomodo  esl  autem  victor  homiiiis  dcccptor,  cum  a 
scmelipso  sit  etiam  ipse  dcceplus?  Uiulc  el  ille  qiii 
decepit,  el  ille  quem  decepit,  ambo  decepli  sunt,  rc- 
ccdcndo  ab  eo  qui  non  polesl  dccipi ;  ct  ambo  sunt 
\icti.  rccedcndo  ab  eo  qui  non  polcsl  vinci.  A  quo 
uiique  qiii  plus  recedit,  plus  viiicitur;  quia  tanlo  est 
jiiferior,  quanto  dclcrior.  Et  idco  necesse  esl ,  ul  qui 
iualum  allcri  prius  inferendo  vincerc  vidclur,  amplius 
ipse  bonum  amillcndo  vincatur  :  ncc  ficri  potest  ut 
ci  sil  locus  mclior,  cum  causa  sil  pcjor.  Et  quod  ad 
lcmpus  pr.Tvaluissc  visus  cst  diaboiiis  liominc  supc- 
ralo,  ciiam  sic  iii  aclernum  viclus  est  homine  repa- 
raio.  Noc  Dei  con(iteiitis  vcrba  sunt ,  scd  potius  ex- 
piobranlis  :  Ecce  Adam  faclus  esl  laiiquam  vnm  ex 
iiobis  (Gen.  iii,  22).  Sicut  cl  Aposlolus  nbi  dicil,  Do- 
iiale  mihi  hanc  injnriam  (II  Cor.  xii,  15),  ulique  a  con- 
irario  vult  intcUigi,  si  ad.-.il  pronunliator  doctus,  non 
calumnialor  indoctus. 

24.  Porro  aulem  ,  cui  di>^plicct  pcccator  proliibilus 
a  ligno  vilyp,  quid  nisi  impune  viill  male  vivcre?  Nec 
magnum  eral  Deo,  el  alio  quolibet  modo  vilam  sub- 
irahcrc  homini  quem  vivere  noluisset :  sed  quoniam 
rationalcs  animoe  de  sapicntia  vivunt,  quarum  niors 
est  insipicntia  ,  hujus  rci  significandic  gralia  lignum 
vitac  in  paradiso  Iructu  suo  mori  homincm  nec  cor- 
pore  siiicret.  Quod  ergo  inde  scparatus  Iraditus  est 
morli,  consumcndus  ajlale,  quod  nequaquam  illi  acci- 
dissel,  si  semper  eodcm  cibo  frueretur,  signilicalum 
cst  qiiod  priiis  ab  spiriluali  vit:e  ligno  propler  pecca- 
lum  anima  cjus  excliisa  cst,  ct  jta  '  quadam  sua  inte- 
riore  mortc  jam  morlua.  Nam  dc  sapicntia  scriptum 
est :  Lignum  vit(C  est  aniplectentibns  eam  {Prov.  iii,  18). 
Qiiod  isle  non  inlelligcns  ait :  Quatenus  crgo  ante  ma- 
Udictum  immortalis  homo  perpetuo  vivere  potcrat,  qui 
twndum  ex  ista  arbore  cibum  sMmpsera/ .' Quasi  ci  ali- 
quis  dixcril,  aut  in  illo  libro  alicubi  legerit,  quod 
iioiidum  Adam  sumpseral  cx  cibo  arboris  vilac.  Quin 
pxilius  inlelligcndus  est,  quoniam  indc  illi  vita  in  cor- 
pcrc  pcrpeiua  suppetcbat,  nc  veluslaieonsuracrclur 

«  Am.  ct  ilurcs  Mss.,  isla. 


PK()PI1ETARU.M,  S.  AUCUSTl.M  CIO 

x-latis,  ad  lioc  iiide  proliibitus  ,  ul  cx  pcccali  pcciia 
Jam  illi  csscl  neccssitas  moriis. 

2;i.  Quomodo,  iiiqiiil,  ex  Dei  mulediclo  mori  caepe- 
ril,  cum  vila  ipsa  nunquam  ex  ipso  inilium  sumpseril  ? 
Quasi  optavcril  ci  Dcus  morlciii,  sicul  homo  homiiii  : 
ac  non  Dci  vcrba  ad  senlcntiam  pcrliiicant  punicnlis, 
noii  ad  iram  malcdicenlis.  Puiiirc  autcm  morle  coF'- 
poraii,  fiiit  a  vitx  arborc  scparaic,  cum  jam  fuisset 
spiritualitcr  iiiorluus,  aiiiiiio  uliqiic  scparatus  ab  ali- 
nicnto  sapicnliui.  Dcus  itaque  quid  ei  contigisset  in 
aiiimo,  sigiiilicare  voluit,  separando  eum  a  ligna 
\[lx,  quo  sigiiificabatur  sapicnlia. 

2G.  Sed  ista,  inqiiil,  arbor  q>ia;  in  paradito  rila; 
fructiis  ferebat,  cui  proderal?  Cui,  iii-ii  illis  primis  lio- 
ininibus,  masculo  et  fciiiinx,  qui  in  paradiso  fuerant 
constiluli  ?  Dciiide  islis  de  paradiso  pro  mcrito  sux 
iniqiiitatis  cjcctis  maiisit  ad  mcmoriam  sigiiiiicand.c 
spirilualis  arboris  vilu:  :  quod  cst,  ut  diximus,  ipsa 
sapicnlia,  beatarum  cibus  immulabilis  animarum. 
ttriim  autcm  illo  cibo  vescalur  nunc  aliqui>i,  nisi 
forle  Eiioi  h  ct  Elias,  non  lemcre  assevcrandum  puto  : 
ligno  lanicn  illo  viUc,  quod  csl  in  spirituali  paradiso, 
nisi  alcrcniur  animx  bcalorum,  non  pro  muncre 
pictatis  ct  fidclissimx  confessionis,  latronis  animae 
ciedeiilis  in  Clirislum  Irgercmus  paradisuin  eodcm 
dic  fuissc  concessiim  :  Amen,  iiiquil,  dico  tibi,  hodie 
mecum  eris  in  paradiso  (Luc.  xxiii,  43).  Esse  aulem 
ii)i  cum  Cbribio,  hoc  est  esse  cum  vit:c  ligno.  Ipse 
csi  qui|)pe  Siipicnlia,  dc  qua,  ut  supcriiis  comme- 
iiioravi,  scriplum  esl,  Lignum  vitw  esl  amplectentibns 
eam, 

CAPUT  XVI.  —  27.  Numquidnam  ct  hoc  refcllen- 
dum  est,  quod  vclut  acuie',  ut  sibi  videtur,  irridel? 
Primo,  Deum  non  prrscisse  qiiod  conligit  :  deinde, 
implcre  noii  v^duissc  quod  magnopere  cogiiavit  :  ler- 
lio,  ad  malediclum  se  coavcitisse  siipcraliim.  Unde 
scil  Dcum  non  prcscisse  quod  conligil?  An  quia  con- 
ligit?  Qiiinimo  si  non  contigisscl,  nullo  modo  id  prai- 
scisset  fiilurum,  quia  non  eral  fnturum.  Aiit  si  pro- 
plerea  putat  non  pra;>cissc,  quia  si  pr.Tscissel,  ne 
conlingerct  providisset "  :  potest  boc  et  dc  Clirislo 
diccre,  qui  talcntiim  dcdit  liomini  nihil  acquisiluro ; 
qiiod  proplerea  utiipie  dederal,  ut  cjiis  augerelur 
pecunia,  quidquid  est  qiiod  illa  significat.  Ergo  qira 
conligil  ul  ilic  sua  pigrilia  nihil  aci|uircrcl,  lioc  non 
pncscivit  ille  qui  dedit?  diccre  eliam  potest^  non 
iniplessc  de  Iioc  liicro  Christum  quod  magnopere  co- 
gitavil.  Potesl  ct  illud  tcrtium,  ad  maledictum  se 
convcrlisse  supcralum,  quoniam  dixil,  Ligate  illi  ma- 
uus  et  pedes,  et  projicite  eum  in  tenebras  exlerioret 
(Matth.  XXV,  13-30)  :  sicut  dc  Adam  dictiim  cst,  ut  a 
ligno  vil;c  separatiis  morle  ctiam  corporis  pleclere- 
liir  (Cen.  iii,  24,  19).  lliiic  enim  homini  diserto, 
dcficientis  *  malcdicium,  vidclur  polentis  imperium. 

«  In  Mss.,  quo  velut  acute. 

*  Er.  ct  i.ov.,  prwiidisset.  Corruplc. 

»  F.x  aucloritate  Er.  Lugd.  ven.  I.ov.  rcstiluimus  voccm, 
potest,  quae  omiltilur  in  B.,  addita  tamca  bae  aduotaiione 
niarginali  :  «  subaudi,  pot'sl.  »       M. 

*  U".  cl  l.ov. ,  d  finientis.  restca  ctiam  loco,  po'entis, 


fii7 


LIUKft 


Dical  ergo  impolcnlcin  Cliri>liiin.  (Hirtuiam  tlo  acqiii- 
rciid»  spirilUiiii  pcCiiui:»  ih>i»  |!<)Uiil  qiioil  ciipicbal 
efliceie  :  ilicnl  xmiiluin  ac  iiialiliosiiin.  qiuul  scrvo 
6110  invideril  liioe:ii  ac  baliilcm,  (inein  projici  jnssit 
in  lciiQbras,  ubi  essel  fleuis  cl  slriiior  ilenlium.  Si 
aiilcin  (le  Cbrislo  isla  non  dicil,  iic  lioc  inodo  sc  in- 
ditcl  non  esse  clirisliannm ;  cur  aiidol  diccre  de  lio- 
niinis  condilorc  el  pcccali  morilo  damnaloro,  quod 
non  andet  diccre  dc  bominis  redcmplorc,  el  si  cjiis 
pra-ccpla  conieinpseril,  i^oena  a'tcriuc  moriis '  ullorc, 
codem  ipso  scilicelV  Nam  in  qucm  :ilium  nisi  in 
Cbrislum  lixc  malcdicla  ncsciciis  isle  j;ictilalur? 
quand  quitUin  ille  ail,  Si  crcderc^is  Moijsi,  crcderelis 
ct  milii;  de  ine  eiiiin  ilte  scripsit  {Joan.  v,  40).  Qtiid 
cniin  Paicr  sine  Filio  vel  liinc  fecit,  vcl  unqnain 
farii?  Si  crgo  saliibrilor,  non  f-oluin  bonitalcm,  vc- 
rmn  cliain  scverilalcm  Doi  sanola  SeriiiUira  commcn- 
dal.  quoniam  et  anialiir  Dcus  utililer  ct  timctur; 
iinde  Apostolus  codoin  loco  ulrumque  commemorat 
dioens,  Videsergobonitnlcin  et severittitem  Dei{lloin.\i, 
2i)  :  quid  csl  qiiod  \>W  insaiius  ct  prxocps,  cnm  cliri- 
siiaimm  csse  sc  jnciet,  boc  reprcbcndil  in  Deo  Pro- 
phclnriim,  quod  iii  Dco  invcnit  Apostoloruin  ;  qtio- 
ninni  idcm  Dous  est  ct  illorum,  ct  islorum? 

28.  Quod  aulem  do  illo  commcmoravi,  quem  pi- 
gru.n  scrvum  inisit  in  lenebras  cxteriorcs  soverilas» 
Dci,  ubi  nec  fuluroriim  iinprovidus  dicitur*  quia 
lali  pccuniam  suam  credidit,  nec  impotens  quia  ut 
lienc  agorel  non  ipse  rexil  S  ipsc  corrcxil,  nec  rcmu» 
lus  ac  maliiiosus  quod  a  luic  separatnm  in  tenebras 
misit  :  hoc  de  omnibus  p<E:iis  bominum,  quiC  lcgun- 
lur  in  prophelicis  Libris  iiiniclce  fuisse  pcccantibus, 
dcbet  fideiis  lector  advcrtere.  IIoc  ergo  eliam  de  di- 
luvio.  Ncqiie  enim  Dominns  Jesiis  non  lale  alitjnid 
fiitiiriim  in  suo  pncnunliavil  advcnln,  qnanJo  ait  : 
Sicut  in  diebus  Soe  mandncabant,  bibebant,  novella- 
baut,  cediftcabanl,  nubcbant,  uxores  duccbant ;  venil 
diluvium  et  perdidit  omnes  :  sic  eril  et  advenlus  Filii 
lioniinis  {Luc.  xvii,  ^6,  27).  lloc  et  de  obdur.itione 
cordis  IMiarnonis.  Netpie  cniin  Novi  Tesl:imeiiti  lille- 
raj  non  dicunt  de  (piibnsdain  :  Trudidit  illos  Deus  in 
reprob.:in  inenlem  ,  ut  fnciant  quce  non  conveniunt 
{lioin.  I,  28).  lloc  de  s;iirilu  mondaci,  qnein  Deus, 
qui  bene  utitur  etiam  milis,  jnslissimo  jtidicio  ad  im- 
pium  rcgem  decipicndum  niisil,  siciit  Miobxas  pro- 
phcU»  sibi  \ta  visionc  proiibctica  dcmonslrattim  esse 
tcstalur  (111  Heg.  xxu,  19-23).  Ncqiie  cnim  dubitavit 
tale  aliquid  dicere  aposlohis  Paulus,  cum  sc  sciret 
veris-imc  dicere,  ubi  ait  :  Mittet  illis  Deus  operatio- 
nem  erroris,  ut  credant  meiidacio,  et  judicentur  omnes 
qui  non  crediderunt  verilali,  scd  consenserunt  iniqnitali 

quod  in  polioriljus  Mss.  iiiveniimis,  liabent  cum  .\m.  ct 
nonnuilis  manuscriplis,  impoleniis  imperiim. 

»  I.ovanienses  tionnullorum  nuiiuiscriplorum  auctorilate 
hic  addideruQl;  plectetur ;  quod  ineriloabesl  ab  edilis  aliis 
el  Mss. 

•  »  Hic  rurstim  adJilo  vcrbo,  esl,  afnd  lx)v.  et  Er.  corrum- 
r  ilur  scns'is  hoc  luodi)  :  qttem  pitintm  servum  mi  il  in  tene- 
oras  cxlerioies,  sereritas  est  nei.  Heiu  iufra  iu  soia  edilione 
Lov.,  qtda  qitem  ittbeneaqeret. 

»  Alins  nec  fiitttroium  heusnesciits  dici'ur. 

^  ApiiJ  Am.  el  Er.  omis&um  eral,  ipse  rexil ;  scd  tamcn 
exsui  i  1  Mss. 

SaNCT.    -VlGUST.    Vlll. 


PRIWLS.  0  8 

(II  Tliess.  II,  10,  II).  Iloc  de  faclo  por  Moyscii,  cni 
Dens  dixil,   Accipe  oinncs  duces  populi,  ct  vicrtnia  illos 

I  Doinino  contra  solein  {.\'ttin.  .\xv,  .1)  :  lioc  cst,  iii  ma- 
nifeslo  pcr  dieni.  Vcl  qiiod  faciiim  idolnm  .Moyses  ita 
vindicavit,  ut  iicc  proxiino  suo  qiiiM|iio  parcerel, 
ferro  porimcns  iinpios  {Exod.  wxii).  .Ncque  ciiim  ol 
Dominus  Jcsns  non  dixil  :  Eos  aulem  qiti  nolttirunl  me 
regnare  sibi,  adducHe,  et  inlerftcile  coriim  tnc  {Ltic.  xi\. 
27).  llbi  profotlo,  qnia  inorlem  sigiiiiicat  animarum, 
inngis  esl  uliiiue  ilLi  lidelilms  borrcnda  ct  incliieiid.t 
quam  corporum.  1'iide  idcin  Dominiis  dii  it  :  Nornc 
limcre  eos  qiii  occidunl  corpus,  aniiiiam  au:cm  non  pos- 
suitt  occidcre ;  sed  potius  euin  tiincte,  qiti  po'csl  aiiim:iin 
ct  corpus  perdere  in  geliennam  {Mallli.  \,  28). 

2'J.  Iliijns  gcncris  mortes,  perqmis  aniiii;c  niiUnn- 
tnr  in  golioiiii:im,  si  quis  lideli  mciite,  ut  (ligiinm  c^l, 
cogiiavoril,  valde  vililor  '  a'sliiii;ibil  (iii:imIibol  ingon- 
lissimam  slragem  el  sanguinis  llnvios  inorlalitiiii 
corporum  ,  (piomodocumque  qnnndociimqiie  moriui- 
roriim.  Qiias  c;odcs  islc  cxnggoraiis,  ct  scbobislica 
vaiiitatc  doscribcns,  ad  blasplicmnndum  Deuin,  qtii 
talibiis  morlibns  cos  quibus  luijiismodi  lcrror  ulilis 
fueral,  flagoliabal,  horrorcm  inculit  mnrlaiibus  scnsi- 
biis,  el  aliquid  se  agcrc  pulal,  calccs  advorsus  sliinii- 
Itim  jacicndo  :  nl  ciim  de  morlo  rariiis  accnsal  Dci 
providoniiam,  morlc  cordis  mitlalnr  in  golicnnnm. 
Quis  niilcm  iilrinslibot  soxus  lioino  non  mallcl  gladio 
Irucidari,  ctiam  illo  modo  (|no  Irncidavit  saccrdos 
rhineos  foriiicnrios,  in  ips)  complcxu  nefaii.-c  volu- 
plalis  {Nuin.  xxv,  8),  lorribile  coiuliliiens  advcrsus 
cxsecrandas  ribidines  iiltioiiis  excmpliim ,  propicr 
quod  Deo  niaxime  placuit :  qnis,  inqnnm,  iinn  inallct 
tali  gcnere  morlis  interfici,  quis  non  poslrcmo  igno 
consumi,  vcl  ferinis  morsibus  pcr  ip^a-pudonda  la- 
niari,  quam  milii  in  gchennain  igiiis  jrtorni  ?  Ciir 
igitur  Deus  Christianorum  peccantcs  talibus  mortiliiis 
punial,  ut  post  corporis  interitum  transitorinm  ',  se- 
qiiatur  in  gchcnna  sinc  riiie  supplicium,  iii>i  qu  n 
Tostamcnli  ulriiisqiie  iinus  est  Dcn^?  Nam  posscnt 
Jndaii  dicorc  adversus  bujus  Impiolaiem,  qiiantum- 
libet  cxnggeret  bella,  c.xdes,  vulncra,  runcra,  san- 
guiiiein,  longo  incoin|iarai;iiitor  Di  o  nostro  Dciiin  se 
liabere  iiiiiii)rom,  longe  sciliccl  miiius  piiiiientcm 
transitoriis  morlibtis  corporum,  qtiam  flammis  pcr- 
pctuis  gehennarum. 

30.  At  cnim  proptcre.t  videlur  buic  Deus  Logis  cl 
Propheiarum,  qui  unus  et  vcrus  est  Deus,  crimine 
crudclitalis  arguendiis,  quia  propler  Icvissimas  cati- 
sas  vel  etiam  crubesccndas,  poeinam  morlis  vel  cor- 
poralis  inflixit;  qtiod  David  populum  iiumorasset 
(II  /?<•</.  xxiv) ;  qiiod  infantes,  sicut  istc  dicii,  filii 
lloli  snccrdolis,  de  ollis  vcl  cacabis  Dco  pr;ppniatis 
nliiiuid  dogiislasscnl.  Qua  in  re  non  disputo  qiinnluin 
cl  qiiam  pcrniciosum  elationis  vilium  lam  sancKr 
viio,  nl  vollot  Dei  popUlum  numcrarc,  suhrcpseiit, 
enrumqiic  morlibtis  iion  a^lcrnis,  sod  jam  jan.qiic  bii- 
inaiia    cundilionc   venluris,   ct  (cloritor   lr:iiisiinr:3, 


>  rdili,  viH.  AlVss.,  nliter. 

*  siss.,  posl  corpn.u  nwicin  Irannito^inn. 


{Ywyt.) 


m  coNTiu  AijVKiisAmuM  ia:'.\^  i; 

fiioril  n:)gi'llalim,  f|tioiiiin  ri;or:it  niiilliliKJirin  iiin:iliis. 
Noc  (Jico  (ilios  llili  iioii   (uissc!  iMf.inlcs  ',  iil  \-,u:  lo- 
<]iiiUir,  ncscions  qnid  |ii(|iia(iir ;  scd  cjiis  :cl:itis,  (inn 
I  ossciit  et  dcbcrcnl,   pro  sacriicgo  ausn  (luo  se  Do- 
iniiio  Dco  in  sacrificiis  prycfcrcbaiit,  digna  coerci- 
lionc  cDliibcri  :  (iiiod  nc;^lccluin  Deus,  iion  sibi  con- 
siilcns,  scd  po|mIo  cui  rcligio  picl;is(|iie  proluisscl', 
bcllo  Cliam   vindicavil  :  ubi  Dci  limorem   polucriint 
aiigcre  viciuri,  pcr  corum  morlcs,  qui  fucranl,  clsi 
.'Ciic^ccrcnt,  posl  non  longa  leniporum  sp:ilia  mori- 
liiii.  Moitibus  (iiiippc  corporum  Icijiinus  alios  eliain 
inorllios,  proiler  non  sua,  sed  alicna  pccc^Ua  (I  l(c/j.  ii- 
iv)  :  ubi  niagis  cst  in  dolore  cordis  pbiga  vivcntiuin, 
qu:tin  In  rcsoliitione  caniis  pccna  inoricntium ;  ubi 
aniiiKC  de  corporibus  cxcunles,  iiabcnt  catisas  suas 
vel  bon;is  vel  nialas,   non  proplcrca  graval.T,  qiiia 
cxtilac  :  an^niarum  vcro  morte  alius  pro  alio  pleclilur 
ncmo.  Sod  lioc  dico,  (luanium  exislinict  iste  fuissG 
peccalum,   qtiod   in  convivio  nupliali  iiivciilus   cst 
honio  vcslcm  non  habeiis  niiptialcm  :  pu(o  si  humana 
Coiibidcradop.c  ista  mcliamiir,  liuic  aliquanluluni  siif- 
ficcrc  dcbuilcrubescere;  cl  ul  plurimum  invitanlis  in- 
digiialio  prutcnderclur,  vestem  mulare  compelli  :  et 
laiiien  dicdim  cs(,  Ligate  illi  vianus  el  pedes,  el  pro- 
JTcile  riiin  in  lenebrus  cxteriorcs  ;  ibi  erit  (lctus  et  slri- 
dur  ilentmm  (Matili.  xxn  ,  11-13).  Sed  dicet,  Non 
lcvcm  culpam  signilicat,  vcslcni  non  habuissc  nuptia- 
lem,  quoniam  ista  parva  magnarum  signa  sunt  re- 
lum.  Sie  ergo  et  sacrificia  visibllia,  cum  sint  in  (er- 
lenis  rebus  exigua,  magnarum  et  divinarum  signa 
sunt  rcrum  :  in  qtiibus  filii  sacerdotis  se  ipsi  Dco, 
ciijus  hoiior   in  sacrificiis  altenditur,   pracfercbant. 
Nun  autem  ille  conviva  se  pr^tulit  sponso ;  sed  lan- 
tum  non  congruit,  quia  nuptialcm  lunicam  non  habc- 
b;it.  Veriiintamen  inter  ipsas  poenas,  quibus  ulrum- 
qnc  vindicatiim  est,  iile  quid  distel  advertit,  quam- 
«jue  incomparabilitcr  isla  illam  vincat  inteliigit,  qui 
corporalibus  cl  lemporaUbus  spirilualia  el  sempi- 
lcriia  pracponit. 

51.  Vcruin  qiiid  opns  csl  de  mysticis  significatio- 
nibiis  satrificiorum  veslisque  nuplialis  inconvenien- 
loin  carn;ilibus  sensibus  velle  iiiculcare  sermoncm? 
Ecce  quod  cst  manifcstius  proferamus  :  Evangelium 
Legi  veleri  comparans  Dominus,  et  non  illud  malum 
quod  bomines  ante  didiceranl,  sed  quod  ipse  doce- 
bal,  perfccdus  esse  coiiteslans  :  Audislis ,  inquit, 
qniu  dictnm  est  antiquis  :  Non  occides ;  qui  autem  OC' 
ciderit,  reus  erit  judicio.  Ego  aulem  dico  vobis  :  Qiti- 
cunique  iratus  fueril  [lalri  suo,  rens  eril  judicio  ;  qui 
uulcm  dixerit,  Raclia,  reus  erit  concilio ;  qui  autem  di- 
xerit,  Fatue,  reus  erit  geliennce  ignis  (Id.  v,  21,  22). 
Qiiid  tam  parvum  iii  pcccaiis,  quam  fratri  dicore, 
Falue?Qiiid  tam  inagnum  in  suppliciis,  quam  gc- 
hcnna  ignis?Si  in  Lege  vel  Prophclis  isle  invenisset 
aliquem,  quoniam  dixisset  fratri  suo,  Fatue,  lapidari 
jiissum  fuisse  divinilus,  (iuant;c  Dcum  crudciitalis 
argucrct?  Quis  non  aulem,  non  dicolapidari,  sed  per 

>  Ktiili,  filios  ireli  fuisse  mtantes ;  deu-aclo ,  non ,  (\uod 
Imc  rfvocainns  cx  Mss. 

»  iTAci,  ui  Mss.,  cui  rcligiomsptct.is  pro/uissct- 


I  paapiiRrAiujM,  s.  al-gijstim  6^0 

i-ingiilos  arliis,  iino  per  siii-iil;i  cor|<oii!,  fiu,la,  paii- 
l.itiin  at.|iie  miiiulaiim ,  vivcns  cl  scnlicns  ddani:iri 
con>,uniiquc  maluissct',  qiiam  gelicnn:r;  ignibus  m:i:i- 
cipan?  Absit  taiDcn  iil  criidolioreni  <|tii^qiiaiii  dicat 
LvangeliiDcum  quam  Lojjis  Deum,  inlclligonsuliiii!,- 
qiio  essc  uruim  ct  eumdorn  Douin,  in  Loge  lcrrcn- 
lom  cirnalibus,  in  Kvangolio  spiridialibus  pOiiiis;  ef 
ibi  el  liic  fidelorn,  nusqiiani  cnidoloiii. 

52.  Quid  illud  ?  nonnc  si  a  Clirislo  lingiiarn  repe- 
riret  alicnam  in  eumqtie  blas|ilicmam,  ct  qii,-ilis  csi 
hiijus,  inipia  garrulitale  daninabilem,  acorbiiis  cl 
amarius  cxagi(arelur,  quam  qiiod  iste  de  obsonio  sa- 
crificii  pryegustalo,  corporalcm  leniporalemqiie  p(p- 
nam  pro  sacrilegio  sic  indignatur  ingestam  ;  ubi  vcn- 
turum  se  Dominus,  elad  sinislram  positisgcnlibiis(rt) 
iniiiatur  esse  dicturum,  Ite  in  ignem  ceternum,  qiii  pn- 
rutus  est  diubolo  et  angelis  ejus?  l\\i\m  (aiiti  supplioii 
quacris  caiisam  ?  £s«npi,  inquit,  el  non  dedistis  miln 
mandiicare  (Id.  xxv,  i\,  42).  Ecce  pro  esca  lempo- 
rali,  non  ablala,  scd  non  data,  acteniiim  el  Iiorren- 
diiin  supplicium  comrainalur.  Et  rccte,  si  coiisiil.'i9 
verilatcm.  Pcrparvum  est  Ciiim  quod  in  eleemosynis 
daiur;sed  cum  pie  datur,  Kternum  inde  meriiuin 
comparalur.  Et  ideo  potius  quia  parvumestqiiod  da- 
tiir,  magna  impietale  non  dalur.  Unde  non  niirum  est 
quod  lantaj  slcrililati  vclut  infrucluosarum  arborum  , 
ignis  sclerni  supplicium  pra;paratur.  Si  aiitcm  citn- 
sulas  homincm,  ut  de  suo  rcspondcat  libi,  omnis 
homo  mendax  (Psa/.  cxv,  11),  conlemnit  ciilpani, 
cxaggerat  poenam  :  i:iam  quippe  non  videt  mciite 
caniali,  hanc  exliorret  carne  mortali.  Talis  est  isie 
in  omnium  Iiominum,  qui  puniuntiir  vel  corriiiinntiir 
in  Velcre  Tcslamenlo,  longe  miiioril)us  quani  legiin- 
tur  in  Evangelio,  corporalibus  pocnis.  Quod  cnim 
diluvium  comparari  aclernis  ignibus  poiesl?  qiia;  c;o- 
des,  quaj  vulnera,  qu.x'  corporum  mortes  criiciatibus 
sempiternis?  Vigiiiti  qiialuor  niillia  cadentium,  laiilo 
buccarum  slrepitu  iiiflat  insanus,  quasi  iion  innunie- 
rabilia  millia  quotidie  morianlur  loto  orbe  tcrra- 
rum?  Scd  transitoria  isla  corporis  mors  est :  quis 
vero  fcsiimare  possit,  quot  mlllia  siabunt  ad  sini- 
siram  ex  omnibus  geniibus,  quse  senipitemis  dam- 
naiida  sunl  ignibus? 

33.  Eal  isle  et  clamei  ore  apcrto  et  oculis  clausis, 
quasi  confessus  sit  Deus  siiam  crudetil;ilciii,  quia  di- 
cit  per  prophetam  :  Exacuam  sicut  fulgur  gladium 
meum,  inebriabo  sagiltas  meas  sanguine,  el  glndittt 
meus  manducubit  carnes  de  sanguine  vulneratonim 
(Deut.  XXXII,  41,  i2).  De  qiiibus  vcrbis  sic  Iste  ac- 
cusat  Deum,  velut  semper  huraanum  saiiguinem 
esurienlem,  qiiasi  dixerit,  Inebriabo  me  sanguinc; 
aut,  Mandiicabo  carnes  de  sanguine  vulneraloruni. 
Sed  qiiantumlibet  hanc  udlein  Dei  comminationcm 
lanquain  fscihoris  avidam,  et,  ut  dicit,  imola  crude-' 
litate  malis  tanlummodo  gloriantem,  vanus  et  vcsanus 
exhorreat ;  quid  aut  qtiantum  valet,  vcrbis  compa- 
rata  diccnlis,  Discedite  a  me,  malcdicti,  in  ignem  celer' 

'  F.r.  I.ugd.  el  ven.,  ouis  autcm...  non  matuissct.    M. 
(a)  vox,  genlibus,  reduudare  vLdelur. 


0"il 

tium,  qm  parntus  eit  diubolo  et  angelU  ejus?  Ibi  non 
^anguinc  incbri;.bunlur  sagiiur;  scd  non  saliabunlur 
nienibris    omnibus    flanunac  :  nec    carnes    gladius 
manducabit,  sensum   doloris    ciiius   aufercns  mor- 
luis,  quani  inferens  vulneralis;  scd  nenio  crucialibus 
sallem  moriendo  sublraiulur,  nc  in  morienlc  simul 
ciiam  ipsa  poena  morialur.  Cur  non  liic  dicil :  Co- 
leudumne  istum  an   potius  exsecrandum  fugienduuique 
esse  dicemus?  An    limet  de  Cbrislo  isla  dicere,  ne 
ipsius  ignisivterni  supplicium  non  cvadal,    quo  ille 
impios  prxparal  niillere;  cl  ignoral  niiser   ha;c  di- 
cendo  de  Dco  Propbetarum,  de  ipso  sc  dicere,  cujus 
i:ini   trcmendam  scvcriiaiem  in   Evangclio  formidat 
offendere  ? 

CAPl  T  XVII.  —  34.   Reprcbendil   etiam,    quod 
ptrnas  impiorum  significalas  per  uvam  feliis  el  bo- 
li  um  amariludiiiis,  et  furorcm  draconum  alque  aspi- 
dum,  collecias  dicii  eSoC  Deus  apud  se,  cl  signalas 
in  ihesauris  suis,  roddendas  in  lempore,  cum  lapsus 
fueril  peseorum  {Deut.  xxxw,  32-55) :  ignorans  ihc- 
sauros  liic  appcllalas  occuilas  disposiliones  Dci,  qui 
disponil  reddere    unicuiquc  sccunduin  opera   ejus. 
Lliidc  Aposlolus  dicil  :  7«  autem  sccundum  duritiam 
cordis  tiii  et  cor  impocnitens,  tliesaurizas  tibi  iram  in  die 
irw  et  revelaiionis  jiisti  judicii  Dei,  qui  reddct  unicuique 
sccundum  opera  ejus  {Rom.  ii,  o,  6).  Apud  qucmenim 
sibi  ihesaurizat  iram  cor  impa^nitens,  iiisi  apud  eum 
qiii  >ivos  est  judicalurus  et  mortuos?  Nequeenim  nc- 
sciuiil  eliam  illi  velercs  Libri  thesaiirum  desiderabi- 
lem,  de  quo  ibi  scriptum  esl  qnod  reqniescal  in  oro 
sapicntis  {Prov.  xxi,  20,  sec.  LXX).  Et  in  Proverbiis 
legitur,  qiiia  Deus  lliesaurizat  diligentibus   se  salutem 
{Id.  vni,  21)  ;  el  Isaias  propheia  dicit,  In  thesauris  • 
salus  noslra  :  ibi  sapicntia  et  disciplinu  el  pielas  ad  Do- 
nmum.  Hi  sunl  thesauri  juslitiae  {Isai.  xsxni,  6).   Sed 
vaniloqui  ct  inenlis  sednclores  adversantes  Litlcris 
Siiciis,  quas  intcHigerc  nolunl,  eligunl  ex  eis  aspera 
qiix  ibi  leguntur  ad  commendandam  severilalein  Dei; 
elde  Litieris  evangelicis  atque  aposlolicis  lenia  qux 
ibi  leguniur  ad  commendandam   boniialem  Dei  :  et 
apnd  liomiiies  imperitos  hinc  ingerunl  liorrorein,  inde 
qu.iTunt  favorein  :  quasi   diflicilcsit  ul  quisqiiam  si- 
miruer  blaspbemus  atquc  impius  eo  modo  adverselur 
Novo  Tesiamento,  quoiste  Veteri,  carpens  de  Vctcrc 
quibus  ibi  commendatur  Dei  bonitas,  ct  e  contrnrio 
de  Ndvo  qnibus  ibi  commendalur  Dei  scveritas ;  et 
cl.iinet  invidiosus  atqne  venenosus  :  Eccc  qni  Deus 
colendus  esl,    misericors  et  miserator,  longanimis  et 
mulla:  misericordia: ;  (jui  non  in  finem  irascelur,  neque 
in  CBternum  indignabitur ;  qui  non  secundum  peccata 
vostra  fecit  nobis,  neque  secundum  iniquilales  nostras 
retribuit  nobis ;  sed  quantum  dislat  oriens  ab  occidente, 
longe  fecit  a  nobis  pcccata  noslra ;  qui  sicut  miseratur 
pnler  filios,  sic  miseratur  limenle»  se  {Psal.  cii,  8-15) ; 
qui  dicit,  ^olo  mvrtem  peccaloris,  quanlum  ul  reverla- 
lur  et  vival  {Ezech.  xviii,  23,  el  xxxiii,  11).  Non  illc 


»  Fdili ,  /n  lliesauris  est.  Mss.  vero  carcnl  verbo,  est ; 
quod  iiec  apud  LXX  re|)criiur.  In  ii«l«!m  Mss.  oiniuilur,  ct 
pklii)) ;  cui  lauien  io  grxco,  rcspoiMlcl,  kui  eus^beia. 


LIDKU  PIUMUS.  C52 

qui  propter  lucrorum  avariiiam,  eiiain  cum  sorviim  , 
qui  non  perdidit  talenlum  qiiod   arrepcral,  tnntiun 
quia  non  amplius  acquisivit,  lig.ilis  manibus  cl  pcdi- 
bus  projici  jussit  in  tenebras  cxt(  liores,  ulii  e>sot  oi 
fletus  el   Slridor  denlium  {.Maiih.  xxv,  11  50)  ;  oi 
qui   hoininein  non  liabcntem   vestcm   nuplialem  do 
convivio  suo  tollit,  ct  siniiliter  alligatum  simili  sii|>- 
plicio  punit  {Id.  xxii,  11-15)  :  el  qiii  vcnienlibus  aJ 
se,  el  pulsanlibus,  et  diccnlibus,  Doniine,  aperi  uobis; 
respondet,  Non  vos  novi;  tantum  (|iiia  oleuin  scouin, 
quod   infundcrent    suis   lampadibus,   non    tuleriint 
{Id.  XXV,  1-2)  :  et  qui  propter  uiium  contumcliosum 
verbum  mitlil  in  gehennam  (/(/.  v,  22)  :  et  qui  pro 
lemporali   cibo   non  acceplo,    ignc  damnal  alonm 
(xxv,  41,  42).  Ihcc  al(|ue  hnjpsmodi  si  quis  vcsana 
niente  sacrilegus,  indc  lenia,  liinc  aspcra  colligal ; 
ac  sic  humincs  ulrarumque  Lillcrarum  imperitos  a 
Cbristo  tanquam  sxvo  et  crudcli  conetur  avcrteic,  ct 
ad  Dcuin  Prophctaruiu  miscricordein  niilemquc  con- 
vertere ;  noiine  cl  huic  ipsi  qni   hoc  facit  Vetei  i 
Tcstamcnlo,  quod  ab  hominc  similiter  sacrilcgo  pos- 
set  flcri  Novo,  impurus  alquc  impius  apparcbit?  Qui 
autcm  rcctc  colii  Dcum,  ol  profeclo  utriusque  Tcsta- 
meiiti  invenit  unuiii  Dcum,  ct  ejnsdem  unius  Dei  iii 
utroque  diligii  boniiatem,  in  utroque  metuit  sevcri- 
laicin :  in   illo  intelligcns  proinissum  Christum,   iii 
isto  accipiens  redditum  Chrislum. 

35.  Nonnc  prius  iii  illis  vclciibus  Lihrislccium  c^l, 
non  rcddendum  malum  pro  malo,  ubi  prxcipitur  iil 
si  jumcnlnm  inimici  sui  crrarc  quisquc  invenerit,  rc- 
vocet  doinino  ojus ;  ct  si  cecidisse  in  via ,  non  pci- 
transcat,  sed  lcvet  cum  illo  {Exod.  xxiii,  4,  5)?  Noiine 
ibi  prius  scriplum  est,  qnod  Apostolus  ponit :  Si  esu- 
ril  inimicus  tuus ,  ciba  illum ;  si  silit ,  polum  da  illi 
{Prov.  XXV,  21 ;  Rom.  xii,  20)?  Nonnc  ibi  priiis  ho- 
mo  Dci  Deo  suo ,  quod  ci  uliqiie  scit  (ilacere ,  dicii : 
Domine  Deus  meus,  si  feci  islud,  si  est  iuiquilas  in  wa- 
nibus  mcis,  si  reddidi  relribuentibus  mihi  mala  {PsaU 
vii,  4,  5)?  Nonne  ibi  prius  Jeremias  propheia  descri- 
bit  sancii  palientiam,  praibenlis  pcrculicnti  se  maxil- 
lam  {Thren.  iii ,  30)?  Nonnc  ihi  prius  pcr  alium  pro- 
plietam  pntcipilur,  ul  maliliam  iiiiiisqnisque  fralris 
sui  non  reminiscalur  {Levil.  xix,  18)?  Quid  esl  ergo 
quod  istc  bla.:phemus  hx>c  tanqnam  contraria  Voteri 
Testamcnto  dc  Novo  colligit,  aut  uirasquc  Litleras 
iiesciens,  aut  ul  dccipiat  iinperilos,  se  scirc  dissimu- 
Lins?  A  qiio  tainen  si  qu.-cratur,  uirum  noii  rcddat 
nialum  pro  malo ,  qui  pro  cibo  non  acccj:to  in  igneiii 
niillit  a.'lernum  ;  piofeclo  inibabilur,  cl  admonebiiur 
incomparabiliter  esse  miliiis  oculum  pro  oculo,  deii- 
tcin  pro  dente  homini  auforrc  {Exod.  xxi,  24),  ubi 
mensura  vindiclx  moduni  iion  traiisit  injurix ,  quaiii 
propier  non  exliibiiam  humanitaiem  ,  tanlam  rcpeii- 
dcre  sevcritatem  ,  ubi  transitoria  est  culpa ,  el  liiicin 
nnn  habci  poena  :  alqiie  ila  discel,  si  pervicax  non  csi, 
in  iilroque  Dci  uiiiiis  Tcslamciito  el  amandam  boiii- 
talem  el  linicndam  sovciilalcm.  Quamvis  ciiim  iii 
Veiere  Tcstamcnlo  proptcr  tcmporaliuin  boiMiriiin 
irumissionem  irialoruinqiii:  coinminaiiunem  ,  sci  vc>s 


f('2.j  i.i/.^l.t/t    .Ai/ >  r,ri  1  »i>iij 'I    •...'•1)    1,1 

p  uial  loiniifir.ilis  .1.',nis:il('Mi  ;  iii  Novo  aiilcm,  nlii  fidcs 
iiiiliclial  (li:iiil.iU;iii ,  <|iia  lc.x  possil  iiiiplrii  noii  ina- 
[;  s  limoio  pOR:i:c  qiiain  (lilocllonc  jiislili;c  ',  liboros 
|i,iri;il  ;plcriia  Jernsalcm  {(ialal.  iv,  22-31)  :  tanicn  ol 
illis  lompitiiliiis  fiiciiiiil  jiisli  spiiilii:ilt;s ,  qiios  non 
iiooidcljal  lillcia  jiiliciis,  scd  viuncalial  spiiiliis  jiivaiis 
(II  Cui .  III ,  0).  llndc  cl  (idrs  vciilnri  Clnisii  lialiilaliat 
nli(|nc  in  I'ropIicl!s.  v(;iiliiniiii  pnciiuntiantibiis  Cliri- 
sniin ;  cl  minc  siiiil  plminii  caiii.-vli^s,  fjni  vcl  hicrcses 
l;iciiiiil  iioii  iiilcllig(;ii(li)Scriiilmas,  vcl  in  ipsiCullio- 
Vu:\  aiil  adliiic  parviili  l:icl(;  riiitriimUir ,  anl  laii(|n:im 
paloa  pcrscvcrans  fiilmis  ignihns  prx'jiaranlur.  Sicnl 
aiili;in  Pcns  nnns  cl  vcriis  crcator  bonoriini  cst  ct 
tcnipnr^ilimii  cl  a:tirnormn  ;  ila  idom  ipsc  aiiclor  cst 
ainlioriim  Tcstaincntoi  iim  ;  f|iiia  ct  Noviim  iii  Vclcrc 
csi  lignralnm  ,  ct  Yeins  iii  Novo  csl  rcvcl.ilnin. 

30.  Ignosccndi  aulein  miscriiiors  niaiisnctudo,  pro- 

jilcr  (inam  dicliim  csl,  noii  soliim  scplics,  vciuin  eii:ini 

i('|ilii:igics  scpMcs  fiatii  rcmiilcnda  cs.->e  pcccata,  non 

ad  lii^c  valcl  ut  sil  ini(iuilas  impimita,  aul  lorpens  ol 

tioiniicns  discip.ina  ,  quod  poliiis  obsit  ([uam  diligens 

\igiians:pie  vindicla.  Clavos  quippc  rcgiii  coelorum  sic 

tlcdil  CliriMus  Ecclcsix",  iil  non  sohmi  diccrcl ,  Quai 

»olvcri:is  siiper  lernim ,  erunl   solnlii  rl  iii  cvrJiti ;  ubi 

:il)crlissiiiio  bomim  ,  ncn  iiialuin  pro  imilo  rcdiil  L^c- 

clcsia  :  vcriini  ct  ;uljiiiigoicl ,  Quw  ligaveriiis  iii  terra, 

iirniil  liqrAa  cl  in  coelo ;  (piia  bona  esl  ct  viiidicandi  ju- 

•  tiiia.  lllnd  ciiiin  qiiod  ail ,  Si  nec  Ecclesiain  audierit, 

sil  libi   lanqitain  clliiiiciis  et   pjiblicanns ;  gr:ivius  est 

iliia:ii  si  g'adio  ieiiiciiir,  si  nammis  absuincretiir ,  si 

t(;ris  siibrigcrcliir  ".  Niin  ibi  qnoqiie  snbjiinxit,  Anien 

ilico  vvbis,  (juw  lignvcrilis  supcr  lcrram  ,  eruiil  ligata  et 

i:i  caiis  {ilalili.  wiii,  17  22)  :  ut  inlclligcrctiir,  qii:iin 

giaviiis  sii  punilus,  qui  velul  rdiclus  cst  iinpimilus. 

il.c  dical  i  le  ,  si  placct ,  Siccine  inaiidala  Salvatoris 

jicccpinr.is  jubenlis,  Neniini  red(Hdc:ilis  maluni  pro 

ninlo ;  scd  si  quis  vos  percusseril  iii  unant  maxiliam, 

pricbcle  el  alteram  ;  et,  Diniillite  injurias  fratrihns  veslris 

( / (/.  V ,  o9 4 i ,  e/  XYiii,  55)  ?  Kccc ab  liominibus  non  rcd  - 

(loiilibus  ina  um  pro  nialo,  alligaliir  liomo  amarius  cl 

nifclicius  Kcclcsi.TC  clavibiis,  (piaiii  (piibiislibjl  g-avi-i- 

tiniis  ci  durissimis  lorrcis  vcl  ad;imanlinis  ncxibiis. 

Absil,  iiiquii,  ul  hocdic;ini,  qtioni.ini  ebrisliaiius  snni. 

Ik.c  si  vcre  c>-sel ,  nec  ilia  dixissel.  Qiioniam  Dcus 

rrophciarum  qiioruin   scripia   blasiihcinat,  ipse  osl 

Dcns  Aposiolorum  (piorum  scriplu  blaspheinarc  for- 

midal. 

C.\l  UT  XVUI.  —  57.  Sed  David,  hiquil,  Deumro- 
gnvit,  et  non  est  exaudilus,  nisi  oblate  sucrificio,  ut  lio- 
viiiiihus  qui  non  peccaveraiil,  pareerclur  (II  Reg.  xxiv)  : 
el  ideo  non  est  credendus  Ueus  vcrus,  qui  sacripciis  de- 
lectaiur.  Jam  de  poe:ia  occisornm  liominum ,  qnibiis 
(iuaiidoqiie  nioriiiiris  iiiors  illa  non  obfuit,  el  eorum 
i;inien  inortibns  tor  rcgis  scse  cxtollentis  nieriio  va- 
];ii!;\vil ,  siiperius  rcsiiondimus.  Dc  sacnficio  aiitom 
vildc  islo  iiibil  sapil  :  et  idco  fallilur,  qnia  jam  sacii- 
licia  lalia  non  olTert  Dci  popiilus  Dco,  po.oteaquam 

»  i'lori(jU(;  Mss.,  dclectationejustitia:. 

»  lii  (iuij  UbJaiii  \;t.s.,  siibjiceiclur. 


A    I»    'I    lfl« 


.ti/UD   )l  l.^l 


ktil 


vcnil  uniciim  saoiiliciiini,  ciijus  miibr:c  liiornnt  ilia 
oiiiiiia,  iioii   li(;c   iinpnibaiilia,  sed  lioc  signilii  anlia. 
Siciit  ciiiin  res  uiia  inultis  locuiiunibns  ct  mullis  lin» 
(;iiis  signilicari  polcst ;  sic  uniim  vcruin  el  singnktre 
b.icrili(iiHn  iiiullisest  anlea  sacrificidrnni  sr^nificnliim 
ngiii  is.  Dc  ijiiibiis  sin;;iilis  liic  dispnlarc  qiiain  sil  lon- 
giim ,  \idclis.  Uiiiiin  lamcn  siiant  insipicntes,  tanfi 
ad  inlelligeiiduiii,  ot  |  r.'r:cipitcs  ad  rcprclicndcinliim, 
qiiod  d;ciiion  sibi  sacrilicium  non  exigcrct,  nisi  |)co 
vcio  dcbcri  scint.  F.dsu-.  cniin  Deus  bic  se  viilt  l»o- 
norari  ab  cis  qnos  dccipil,  qiiomf-do  Tcrus  Dciis  ;il» 
cis  quibus  consulit :  ct  niaxinic  sacriliciuin  csl  qiioJ 
I  r.Tcipue  debelur  Deo.  Nain  obscqnia  ca-tcra  quu  di- 
viiiitali  cxliibcnlur,  aiisi  sunt  sibi  eliam  snpcrbi:i;  f;is:ii 
boiniiics  arrogarc.  Ilarissinii  aulciii  commenifinuiliir, 
(pii  sibi  ut  sacri/icarclur,  cum  regia  polestalc  posseiii, 
ausi  fuerint  impcrarc.  Quicumquc  lamcn  ausi  snnt, 
pcr  hoc  se  dcos  haberi  v(jluerunl.  Sacrificiis  auleii» 
Deiim  non  egerc,  quis  nescit?  Sed  noc  laudibus  nosiri» 
cgel.  Veium  sicut  nobis,  non  illi,  ulile  csl  l.iuda  o 
Deum ;  s.c  nobis,  non  illi,  ulilc  e^stoiTerre  saciiliciinii 
Dco.  Quoiii:iin  singulari  et  solo  vero  '  sacrilicio  pro 
iiobisCliristi  sangiiis  cffusus  esl  :  idco  piiinis  lenipo- 
iibus  ad  hoc  sacriliciuni  talibns  signincatinnibus  pro- 
plielaiidum,  immacuialorum  aninialium  sacrilici;i  Dcns 
sibi  jussit  ulfcrri ;  ul  quemadniodum  illa  hnmacuLiiai 
cranl  a  corporuin  viliis ,  ila  spcrarclur  immolandu:» 
esse  pro  nobis ,  qiii  solus  immaculalus  fuerat  a  pce- 
ealis.  Quaj  lempora  per  propliclam  sic  pia;ni!niiantiir: 
Deus  deorum  Doniinus  loculus  est ,  et  vocavit  terram, 
a  solis  ortu  usque  ad  occasum ;  ex  Sion  species  dccoris 
ejus.  Et  paulo  post  iii  eodein  ps;ihno  :  Audi ,  pofului 
nieus,  et  loquar  tibi ;  hrael,  el  tcstificabor  tibi  :  quuuimt 
Deus  Deus  tuus  eyo  sum.  Non  super  sacrificia  tua  ar~ 
guam  te ;  holocausta  autem  tua  in  conspectu  meo  snnt 
scniper.  Non  accipiam  de  doino  tua  vilulos ,  ncque  ds 
(finjibas  tuis  liircos.  Quoniam  mea:  sunl  omnes  besiiai 
5(7(0.',  pccora  in  monlibus  cl  boves.  Cognovi  ojitnia  vola- 
liHa  cali,  et  species  agri  mecum  est.  Si  esuric'ro,nm 
dicam  tibi :  meus  est  enim  orbis  terrge  el  plenitudo  ejus. 
Nuinquid  mnnilttcabo  carnes  tauroriiin  ,  aut  samjuinein 
liircoruin  potubo?  Immola  Deo  sucrifcium  laudis,  et 
rcdde  Altissiino  vuta  lita.  El  ilerum  iii  finc  psalini  cjiis- 
dcin  :  Sacrificium,  hiqwit,  landis  honorificabit  me,  ct 
ibi  via  qua  osleiidam  ilti  salulare  Dei  {Psal.  xux).  Jaiu 
dc  hoc  salulari  D(M,  quod  ipse  sil  Christus,  supra  coin- 
iiiemoravi  atque  monslravi  {Supra,  n.  15).  Qiiod  esl 
atilem  sacratius  laudis  sacriliciuui ,  quam  in  actione 
graliarnm  ?  El  unde  majorcs  agendjc  sunl  Deo  gra:i.T, 
quam  pro  ipsius  gralia  pcr  Jcsuin  Chrislum  Doniiniim 
noslrum  ?  Quod  tolum  fidiles  in  Ecclcsire  sacrificio 
sciuot,  cujus  umbrae  fu  runl  oin.ia  priorum  gcm  ra 
s;icrificioru»n.  Isli  antem  vaniloqui  reprehensores  Vc- 
lcris  Tcstamcnli,  ctiam  si  ca'tcra  quye  conimcmoravi 
dc  hoc  psalmo  minus  intclliguiit ,  sufneial  cis  quan- 
linn  ad  prioscnlem  quacslioiicm  atlinet,  quii  Den» 
rrophetaruin  ,  «|ui  Dcus  csl  eliam  Apostolorum ,  non 
nuindiicat  laiirorurn  carncs,  ncc  sanguincm  polal  hir- 

»  aiss » vere. 


G25 

rorum,  Talem  qiiipre  ewm  iiovonnl  saiicli,  (ini  i»leni 
rjiis  Spiriiii  isia  tlicebanl.  Un.le  illiid  qnotl  Davi.I  -ib- 
liilit.ut  pn|mlo  parccrclur,  nnihra  oial  rMluii,  t]\\:\ 
signific.iliiin  ost .  <\\uh\  per  iimnn  satMiliciiiin  ',  ciijns 
illa  ligura  eral  *.  saluli  p')|uili  spiriluaiiler  paniliir. 
Ipse  es»  cnim  Chrislus  JiSHS,  qiti  trnditus  est ,  sicut 
Apostolns  dicil,  proplcr  deinla  noslra  ,  ct  rcsnrrcxit 
yroplcr  jiislificalioneiH  nostram  (Rom.  iv,  2."))  :  ptopler 


L!B'.Tv  ruiMiJS.  em 

bcncdicinius,  nonnf  commKuiiulio  csl  snnguiais  Clirimi  * 
1'iinis  quem  fianijinius,  nonne  communicalio  cst  corporit 
Duiiiini?  Quiii  unus  pniiis  cl  uiium  corpiis  tnulli  sumus; 
omncs  ciiiiii  dc  uno  piiiic  pnrlicipumus  (I  Cor.  x,  14  'iO). 
lA  pio|.ter  hoc  sulijiiiixil,  \  idcte  Isrnel  sccuudum  cur- 
nem  :  nonne  qui  de  sacrificiis  manducanl,  socii  suiil  ol- 
laris?  Ul  inleHi^crcnl  ila  sc  jam  socios  es^c  lorpoii. 
(Iirisli,  (pieinadnioduin  illi  socii  sunt  aiiaris.  Ki  ipiia 


qund  eliam  dicit,  Pasclia  uosirimi  immolalus  esl  Chri-      nl  hoc  dicercl ,  ab  id.doi.  Iria  prohihobat ;  iiiide  I.kii 
stut  (I  Or.  v,  7). 

C.APUT  XIX.  —  38.  Unde  anlem  isli^  probare  cn- 
nalus  est,  ovitlcnler  scrvisse  diciiioniis,  (pii  sa(  riliciis 
ea  proineniil,  volons  hoo  inlelli^i  de  sanclo  Dav.d, 
ihi  e.idonrms  (luaiila  framle  iinpoiitorum  aiiimis  in- 
t.idietnr  osteiidil.  Adhibiiil  eirmi  Apnstidinn  lcslcin,  eo 
qiiod  dixoril,  Videle  Israet  carnuHlcr  :  noune  qui  cduut 


isle  scrmonis  oju<,  sicul  commeraoravi,  snmpsii  oxor 
diiiin  :  110  pnlnrcnl  idco  nnn  csso  curaiidnin  ,  si  dc 
s  icrinciis  odorciit  idiii()niin ,  ipiia  iddliim  niliil  csl, 
cxi^iimanios  sihi  Iicc  vclut  siipcrfltia  nm  nncore,  cnii- 
iirmavil  (|nidoiii  cl  ip^c  nilnl  ossc  idolum  :  iiec  idco 
se  isla  prohiberc,  quia  idolis  iinniolaiiliir  i]n:t^  non  ha- 
hciil  scnstim  ;  scd  quia  qnw  immolanl ,  inqtiil ,  id  es\ 


lioslins,  participes  sunt  allurs'*  Qitid  enjo?  dico  quod       idolorum  ciillorcs,  dtvincniis  ,  et  non  Dco ,  iininolnut. 
iflolum   sit   nliquid?   Sed  qui   sacrificant ,   tkcinouibus       A'o/o  ros  socios  rf(cmoii(orHin /;in.  Isliiin  sonsnm  veri- 


sacrificani.  Quod  non  iia  SLii,>ium  esl :  sed  ita,  Yidcle 
Israel  sccundum  carucm  :  nonne  qni  dc  sucrificiis  nian- 
ducant ,  socii  sunt  nllaris  ?  Qidd  crgo  ?  dico  quia  idotis 
imimlulum  esl  aiiquid,  aut  idolum  csl  aliqitid?  S.d  q::ia 
(fua;  iminolunl  \  dainoniis,  el  uou  Deo,  iinnwlaiU.  i\olo 


las  ipsa  dcclarat  :  qnia  in  tiiiipln  ciii  sorvich.il  carii.»* 
lilor  Israel ,  non  u!iqtie  idolum  co!chali:r.  N;iiii  si  s:i- 
crificia  (pi;T;  in  il!o  lcinplo  scciindum  vcloroni  Ligoiu 
ofTcreliaiilur  Oco,  laminam  idolornni  sacrificia  da:i  na- 
rcnliir,  vol  lanqnam  dainoniis  immolala,  iinilo  niod  » 


vvs  socios  dannoniorum  peri.  roluil  aulein  accidere,  nt  ipso  noniinus  Cliristns  lcproso  qncm  miindavcra»,  di- 

6ecundum  inii-rpr.lalic.num  vaiielalein  non  iii  rchus,  ccrcl  :  Vadc,  oslcnde  le  sticcrdoli ,  el  offcr  inunus  quoA 

bed  in  vcibis,  t|iiod  ogo  dixi,   sccundum  cariicm  ;  al.i  prcrccpil  Moqscs  in  lcsliir.cnium  illis  (lHaltli.  viii ,  4). 

f.idics  hahcaiit,  curnniiler  :  el  qiiod  cjo  dixi,  qui  de  Nondum  oniin  dcdoral  pro  sacriliciis  iilis  (ini:  ihus  snl 

siitrificiis  i»i«»k/«C'!ii/ ;  ali(pii  habeaiil,  edunt  Itosiias ;  corporii  saciiri(iimi,  nondiim  su>cilavcral  sui  corporis 

qnod  ipsc  posuil  :  el  quoJ  ogo,  socii  sunt  allaris ;  ha-  loinpliim.  N-.c  do  illo  lcmplo  cjicions  cos  qtii  bovca 

beant  aliqni,  pari.cipcs  sitnt  nltaiis :  et  qiiod  ogo  posi»i,  cl  coriiii!);is  vondchaiit ,  diccrol '  :  Domus  mca  donnts 

Quid  crgo?  dico  quia   idulis  inimoldluin  cst  aliqnid?  oalionis  vocaliilur ;  vos  aulein  fccislis  illam  speluncant 


u\\\\\\s  illc  posiicrit ,  aul  mimis  codcx  cju^  li;ibucril ; 
et  idoo  Lmtiimniodo  |)0suil ,  f/i(irt  »«/o/(ihi  cst  aliqiiid. 
tjuod  vero  scqnitiir  mullimi  ad  rcin  pcrlinel,  qnia  id 
:r!iler  posuil.  Aii  cniin  Apostolus  :  Scd  quin  qiia:  iin- 
mvtnnl ,  dannouiis  ,  el  non  Dco  ,  immolaiil.  Islc  aiilcnJ 


lutionum  (ld.-\\\,  15). 

CAPLT  XX.  —  59.  Sanc  de  apociyphis  iste  pn- 
stiit  lcsiimonia  ,  qu.ii  sub  nominibus  apnsioiortiiii 
Andrc.i!  Joamil  que  coiiscript;i  simt.  Qiuie  si  iilonm» 
c  soiil,  rocopla  essent  ab  Ecclcsia,  qii;c  ab  illoiini» 


(iixii,  Scd  qui  sacrificaiil,  damonibus  sacvificnut :  qiiasi  temporihtis   pcr   opiscoporuin   siicccssioiics  ccilissi- 

oiniies  qni  sacrilicanl,  non  sacrilicenl  nisi  d;cmoiiibus.  mns,  nsijue  ad  noslra  ct  d.  inccps  lcnipora  pcrscvc 

N  III  cnim  ail  Apnstoliis,  Qiii  sacrilicanl ;  scd,  7i(ffsn-  ral,  ct  iminnlat   Dco  in  corpnie  Chrisli   sacrificiiim 

crificant ;  vel ,  sicut  a  me  posilum  ost,  iinmolanl  :  illi  latidis,  cx  quo  Deus  deoritm  loculus  vocavit  lcrritm,  n 

sciliccl  ipii  idola  colunl ;  quw  saciificmil,  dtemoniis,  ct  goHs  orlu  usq"e  ud  occasum.  II;cc  qiiippc  Ecclosi;i  cst 

nou  f^eo,  «f.c»»//ca»i/,  sive,  i»»i»)io/o»it.  El  ideo  stihjiiii-  Israel   sccund;iin   fpiriluin;   a  (|iio  dislingtiilur  i!!o 

xil,  A'o/j  tJOS  socios  dceiuoniorum  peri  :  eos  quippe  ab  Isiaol  sccuiiduin  carncin.  qui  sorvicbat  iii  niiibiis  sa- 

i.lololatrla   prohibebat.   Propler  iiuod   eis  oslonderc  criliciorum,  qiiihus  signilicalKitiir  siiigulare  sacriri- 

voliiil,  ita  illos  lieri  socios  da.'moniorum,  si  idololhyla  ^.1,,^  (|,,od  iiunc  olTcrl  Isiai  I  seciiiidtiin  s^pirittim,  ciii 

sactificia  m.mdiicavorlnl,  qiiomodo  Uiacl  c;irnali-i  so-  tiiclum  aKpie  piLvditlum  est,  .li(f/i,  populus  meus,  et 

cius  orat  altaris  in  tcmplo ,  qni  dc  sacrificiis  mandu-  loffuar  libi;  hrael,  ct  lcslificabor  ibi  {l'sal.  xlix,2,  7) : 

cabat.  Ideo  qnippc  addidil,  c«rH«/i/fr,  vcl ,  s<;cu»nlii»»  ol  coetera,  qu;c  jani   siipra  coiiimonioravi.  l)c  Ikijiis 

c(ir»i^iii;  qnia  cst  Tsracl  spiritiialiior ,  vol  sectiiidiim  di,,,   joino  iion  accipil  viiulos,  noqiie  do  givgiliiis 

fpirilum,  qiii  vclercs  uinhras  j;im  non  soqu,t(ir,  sed  ej„3  Iitcos.  Lle  imniolal  Dc»  sacriliciiim  hmdis,  iioi. 

o;iin  consciiiicnli  m  qiKC  ilis  iinihris  pr.Tcedonlibiis  si-  seciindum   ordinem    Aaron,  scd  sccimdum   ordim  n; 

giiilie.ila  esl  veritale;ii.  Ilinc  cniin  caipil,  ul  lioc  dice-  MeUliisedcc.  Quod  iii  co  psalnio  pnsilum  csl,  qn.  ii> 

rot  :  Propler  quod,  dilectissiini  milii,  [ugile  abidoloruin  Doniiniis  Jesiis  in  Evangelio  dc  sc  conscriplimi  isso 

cullurn.  Doinde  sociiUis  ostcndit,  ad  qiiod  sacrilicinin  tcsl;Uur,  qtia^rens  a  Juda>is  rcspondoiilihusClirislunj 

jaiii  dcho;int  portiiiero,  diccns  :  Quasi  prudcnlibus  di-  filium  essc  David,  qnod  soliim  de  illo  c:iriinl  lcr  iio\»> 

co  ,  judicate  vos  quod  dico.  CaHx  bcncdiciionis  quein  raiit,quomodo  eum  David  inSpiriludixcrit  Doiiiiiiiii:i. 

Noslri  omnesi^lss.,  per  verum  sncrificium.  Tunc  cnim   I..ij..s   psalmi  commcmoravii  oxMr  •inM  : 

»  lia  i:i  Mss.  Ai  iii  eitiiis,  i//o/if7K»am»».r.  Dixit    Dominus    Domiuo    mco,    Scdc  a   (/..wii;    mnt, 
•  Fdiii  lio*;  laiitmii  l<  ci  ;i(l  luiu,  (jcnlcs ;  qnod  vcrhuiu  hic 
cl  iufia  sciiii'or  omiuu.il  Mss.  '  1 1  i  "P"'  ^'ss-,  di.i:eici. 


fia7  CONTR\  ADVKKSAKIUM  LEGfS  KT 

U')nec  ponnm  iniitinos  Ihds  scubeltum  pcdum  luoruni. 
Il»i  <niip|)C  cl  lioc  (licliiin  (!Sl  :  Juravit  Dominuf.,  ct  uort 
jxvnilcbil  eum,  Tu  es  tacerdos  in  wternum  sccundum 
vrdinem  Mclcliisedcc  [Malth.  xxii,  42-45;  Psal.  cix, 
1,4).  Noverunt  qiii  icgimt,  qirKi  proliilcril  Mclchi- 
*o.Aec,  qiiondo  bciicdixil  Abnliam  (6'en.  xiv,  iS,  19)  : 
i'.t  si  jam  stint  parlicipcs  cjus,  vidcnl  lalesacrilicium 
Miinc  offcrri  Deo  tolo  orbe  terrarum.  Dci  aulem  ju- 
caiio  iiicrcdulorum  esl  increpalio.  El  qiiod  Deuiii 
iion  p(£iiilcbit,  significatio  cst  qiiia  lioc  sacerdolium 
iion  nnilabil.  Mulavit  quippc  saccrdotium  seciiiidum 
ordincm  Aaron.  Undc  alius  propliela  dicit  ad  cum 
•|ui  carnalitcr  osl  Israel ;  Non  est  mihi  voluutas  m 
fobis,  dicil  Domitmsomnipoteni,  et  hostiam  non  accipiam 
de  manibns  vestris.  Ecce  quod  est  sccundum  ordiriem 
Aaron.  Cur  aulem  hoc  non  accipiat,  addil,  cl  dicit: 
Qnia  ab  orlu  solis  usque  ad  occasum  glorificalum  e$t 
vomen  memn  in  gcntibus,  el  in  omni  loco  incensum 
nfferlur  tiomini  meo,  et  hostia  pura ;  quia  mngnum  cst 
tiomen  mcum  in  genlibus,  dicit  Dominus  omnipotens 
(Malach.  i,  10,  M).  Ecce  quod  est  sccundum  ordinem 
Jlelciiisedec.  Inccnsum  cnim  quod  est  gracce  OuMia/«<, 
.s|cul  cxponit  Joannes  in  Apocalypsi,  oralioncs  sunl 
K^^iicloriim  {Apoc.  V,  8).  Dcus  quippc  ille,  sicul  cani- 
tiir  iii  Psalmo,  qui  vocavil  terram,  a  solis  ortu  usque 
ad  occasum ;  cui  lerra*,  id  cst,  cui  populo  difTuso  a 
solis  orlu  usque  ad  occisum,  diceret,  Non  accipiam 
de  domo  tua  vitulos ;  immola  Deo  sacri/icium  laudis 
(Psal.  xi.ix,2,  9, 14) :  ipse  per  bunc  propbetam  quod 
corti^siine  fulurum  eial  jam  velul  faclum  prjcdicans 
ail,  Ab  ortu  solis  usque  ad  occasum  glorificatum  est 
uomen  ineum  in  genlibus,  ct  in  omni  ■loco  incensum 
o/fcrlur  nomini  meo,  el  hoslia  pura ;  quia  magnum  esl 
uomen  meum  in  gcnlibus. 

40.  Non  eiiim  siciit  bominem  poenitet  Deura ;  sed 
sicut  Dcum  :  qiiemadmodum  non  sicut  bomo  irasci- 
lur,  ncc  sicui  bomo  miscrelur,  nec  sicut  homo  zelat; 
^ed  omnia  sicut  Dcus.  Pcenitentia  Dei  non  est  post 
crrorcm  :  ira  Dei  non  babet  perlurbali  animi  ardo- 
rem  :  misericordia  Dci  non  babcl  compalienlis  mise- 
riiin  cor,  unde  in  laiina  lingua  nomcn  accepit :  zelus 
Dei  non  babct  menlis  livorcm.  Sed  p(Bnilentia  Dei 
diciiur,  rerum  in  ejus  poteslale  consiitutarum  bomi- 
nibus  inopinala  mutatio  :  ira  Dei  est  vindicta  pcc- 
f.ili :  miscricordia  Dei  csl  bonitas  opilulandi' :  zelus 
Doi  est  providentia,  qua  noii  sinit  eos  quos  subdilos 
babet,  impune  amare  quod  probibct.  Unde  isie  qui 
tam  loquaciter  exagilavit  Dei  poenilentiam,  discat 
[irimo,  vix  inreniri  ali(|uid  quod  digne  de  Deo  dici 
possit ;  scd  plurima  et  pene  omnia  nos  de  illo  dicere 
loquendi  neccssitalc,  qiirc  magis  bomines  ex  bomi- 
nibus  meliuntur,  sicui  aiilcin  inleliigciida  de  ilio  siint 
vix  a  paucis  et  spirilualibus  inteiligunlur.  Piopter 
quod  providenlissime  Scriplura  divina  de  illo  incfTa- 
bili  loquens  ad  qii.Tdam  cliam  vcrba  dcscendit,  qiia; 
jam  boininibus  et  ipsis  carnalibus,  cum  de  Dco  scrino 
05t,  vidonlur  alisiirda  cl  iiidigiia  :  ul  ciim  liincntiir 
bla  sic  actipi,  (moniotlo  in   hoininibus  solcl,  el  dis- 

'  Sjr  ju  Mss.  Al  ia  e^Jills,  bomlcin  opitulantis. 


rnoPIIETAUUM,  S.  ALCUSTINI  (,i% 

( iiiiiintiir  qiiciiiadinodinn  <le  Dco  bcnc  accipi  pns^iiit, 
ilii  iliscattir  ctiaiii  il'a  qiic  biKiKniis  scnsiiius  iii  cis- 
(lcin  Scripluris  Dco  digna  vidcliantiir,  non  sccundum 
boniintim  inorcs  intciligi  vel  credi  oportcre.Ciio  cniiii 
vidctur  poGiiitenlia,  sicut  ab  liominibus  agitur,  non 
cadcrc  in  Dciiin  :  scd  non  ciio  vidclur  eliam  miscri- 
cordia ,  sicul  boinincs  miscrcntur,  non  cadere  iii 
Dcum.  Ex  illo  ergo  (piod  rcquircndum  falctur,  discit 
liomo  ct  boc  requirere,  quod  jain  suflicere  arbitraiia- 
tur.  Sic  crgo  qiiaiido  eum  pftnilct,  non  mutatur,  et 
mutal ;  siciit  qnando  irascitur,  noii  movctiir,  ct  vin- 
dical ;  ct  quaiido  miscrcliir,  non  doiel,  et  libcral ;  ct 
qiiando  zelat,  non  crucialur,  et  cruciat. 

41.  Numqiiid  aulcm  in  libris  Tesiamenli  novi  de- 
siinl  li.TC  verba,  qiiae  si  acci|)iantur  sicul  in  bomi- 
nibiis  inleliigi  solcnl,  iiulio  moJo  congruiinl  divini- 
lali,  el  gravem  p:iritiiit  oircnsioncm?  Cum  enim  de 
Christo  verissimc  dicat  cvangelisla,  quod  non  opus 
habebat  ut  ei  quisquam  teslimonium  perhiberct  de  ho- 
mine ;  ipse  enim  sciebat  quid  esset  in  homine  (Joan.  ii, 
25);  cur  ipse  qnibusdam  dicit,  Netcio  vos  {Muith. 
XXV,  12)  ?  Ipsos  denique  sanctos  suos  cum  prscscierit 
et  elegeril  anle  mundi  consiitulioncm  :  quid  est  qnod 
dicit  Aposloiiis,  Nimcautem  cognoscenles  Deum,  imo 
cogniti  a  Deo  {Gatat.  iv,  9) ;  quasi  nunc  eos  cogiio- 
vcrit,  quos  antea  nesciebat?  Qaod  vero  ait,  Spiriium 
nolite  exstingur.re  (I  Thess.  v,  19),  lanquam  exslingui 
Spirilus  possit,  quis  feral*,  nisi  qui  ea  priidenter  in- 
telligit?  Nonne  in  Evangelio  scriplum  est :  0«i  crci/iJ 
in  Filium,  habet  vitam  cclernam;  qtii  atilem  incredulus 
est  Filio,  non  videbit  vitam,  sed  ira  Dei  manet  super 
etim  {Joan.  m,  36)  ?  Calumnietur  ergo  et  buic  verbo 
isle  blaspheraus,  et  dical :  Qualis  est  qui  irasciiur, 
cum  scriplura  sil,  Iracundia  viri,  juslitiam  Dei  non 
operalur  {Jacobi  i,  20)  ?  Calumnictur  islo  modo  ct 
Apostolo  dicenli,  Nutnquid  iniquus  Deus  qiii  inferl 
iram  {Rom.  iii,  5)?  Jam  porro  si  quisquam  dicerct, 
Confundetur  Cbrislu«,  el  hoc  eo  tempore  quo  judi- 
caturus  est  vivos  et  morluos;  quis  eum  chrislianus 
patienter  audirel?  Tamen  in  Evangdio,  Qui  me,  in- 
quit,  confusus  fiierit,  et  verba  mea,  in  generalione  isla 
adultera  et  peccatrice,  et  Filius  hominis  confundelur 
eum  cutn  venerit  in  gloria^  Patris  sui  cum  Angctis 
sanclis  {Marc.  vili,  38).  Cur  autcm  orantes  dicimu^ 
Sanclificetur  uomen  luum  {Matth.  vi,  9),  si  scmpcr 
cst  sanctum ;  nisi  quia  verum  est  et  quod  scripinni 
est  de  qiiibusdam,  quia  polluerunt  nomen  Domini  Dci 
sui  {Ezech.  XLiii,  8)  ?  El  cur  diclum  esl  Doniiiio,  Me- 
tttento  tnd  cum  vencris  in  regnum  tuum  {Luc.  xxin,  12), 
si  nibil  obliviscilur ;  nisi  quia  iion  insipicnter,  scd 
iiilclligcnler  ei  dicilur,  Oblivisceris  itiopimn  tiosiratn  ct 
tribulationem  noslram  {Pscl.  xliii,  2-4)?  Ergo  el  scicn- 
ter  nescil ;  et  quod  sempcr  scivil,  aliqujndo  cogiio- 
scit;  et  cum  exstinguilur  a  negantibus,  inexstiiigui- 
bilis  pcrmanel;el  Iranquille  irascilur ;  el  confuiidi 

•  veteros  codices,   qidi   erual.  Forle  pro,  quis  ser- 

ral.  ,         ■      ,    • 

'  lii  R.,  in  qlorium.  Melius  cuin  Er.  ct  vulgala,  ut  (flo:  i  / , 
cui  iccti"iii  giiccuin  adsiiiulalur,  en  tc  d<Jxi.      .M. 


6'>9 

iioii  p«iesl,cliam  qnnmlo  (oiiruiiiliuir ;  cl  nomcn  cjns 
].ollul  iion  polesl.  i-liani  (luaiulo  polluilur ;  cl  obli- 
visci  non  potesl,  eliain  tiuaiuio  obliviscilur;  cl  ineiui- 
iiil.eliam  (luaHdo  aJinonelur.  Sic  esl  iiiclTabilis. 
Ilxccnim  ds  i\lo  dicunlur,  tle  quo  nibil  ab  homiiie 
vel  liomiuis  salis  dignc  cl  salis  compctcntcr  dioilur. 
yujc  cuni  ila  sint,  qnis  religiosus  non  islnm  cxsufnel 
iit  pulveiem,  quem  projicil  ventus  a  facie  tcrrrc 
(Psdl.  1,  i);  qui  tumcns  et  clatus  atque  irrncns  iu 
«icnlos  infirmorum,  eosqiic  perlurbans,  videtiir  sibi 
aliiuid  diccre,  argucndo  vcrba  in  Vclcrc  Tcsta- 
mcnlo  (\\rx  non  intellifiii,  nec  iuluendv)  qu;c  in  Novo 
iniciligil  ? 

ii.  lloc  autcm  de  panilcntia  Dci,  unde  factum  cst 
ul  loqucreniur ,  cum  commcmorarcmus  proplietiam 
de  Cliristo ,  ubi  diclum  csl ,  Juravil  Domiiius  ct  non 
fxeiiilibit  ciim  ,  Tu  es  saccidos  in  aternum  ,  sccuixlnm 
urdinein  Mclcliisedec ,  ad  commendanduin  sacrifi- 
cimn  saluiarc,  in  quo  pro  nobis  sacer  sanguis  clTusus 
esl,  cujiis  unii)rae  fueianl  sacrificia,  qnx  de  pc-co- 
ribiis  immaciilatis  jnssa  snnl  immolari  :  boc  crgo  de 
l^a'nilcnlia  Dei  ,  ne  sic  cam  pularcl  accipicndam  ,  nt 


LiBnn  rniMrs.  fiso 

apcrlioiibus  calumniatur  ,  qiinnto  magis  caligal '  iii 
nubibiis  ,  cl  deliraie  compcllitur  ?  Cui  tannMi  iit  cito 
respondeam  ,  ita  dico  Detim  admoneri  se  voluisse , 
quamvis  iion  sit  oblitus,  sicul  Cliiislns  doccri  sc  vo- 
luil  ubi  Lazarus  positus  fuerit ,  qiiamvis  non  csscl 
ignarus.  Nolo  enim  dicerc,  quos  arcus  ille  signiflcel  *, 
resplendens  e  nnbibus  rulgoie  ,  el  radiis  luminis  (ino 
rosclda  iliustralur  obscuriias  ,  grala  qnodam  modo 
confessione  rcspondens ;  cl  qnomodo  Dcus  non  pcr- 
dal  orbem  diluvio  spiriluali ,  dum  cst  corum  mcmor, 
quorum  iliumiiiat;e  nubcs  figuram  gernnl  :  iioniin 
eniin  iiomina  scripla  sunl  in  coclis  ,  iil  iiK^mor  sil  co- 
riini  ralcr  qui  esl  in  coelis  ;  qnoniam  non  dc  sno 
Iiiccre  se  sciunt,  scd  de  sole  justirKc.sicut  ilhc  nubcs 
de  solc  visibili.  Scd  cx  iilo  quod  commcnioravi ,  ur- 
geiidus  est,  quomodo  accipiat  Doiiiiuum  diccnlcm  de 
Lazaro,  L'bi  posuistis  eum  [Joan.  xi,  5i)  ;  ct  locus  ci, 
lanquam  ignorcl  ,  oslcndilur.  Nisi  cnim  aliqnid  ciiiii 
ista  ,  qua  ncscicns  vidcbatur,  iiKiuisiiionc  significasso 
raleamur,  quomodo  pncdicamus  Cliristum  non  sohim 
scissc  pr.TScnlia,  vcrum  eliain  fnlnra  pra^scisse?  Maxi- 
me  qnla  istc  in  cam  se  proccipilavit  inirabili  cxcilale 


ex  co  qnod  non  iiitelligil ,  in  bhsphemiariim  lalratus 
rabidiiS  insanirct ,  habebat  uudc  commoncrelnr  in 
proxinio.  Ipsc  qnippe  conimenioravil  Deum  (Hxisse  : 
Piciiikl  me  unTisse  Saul  in  regem  '.  lloc  aulem  scri- 
ptum  cst  Samncli  sancto  dictum  fuissc ,  per  quem 
Deiis  arguil  Saulcm  ,  quod  homini  qiicm  Dcus  occidi 
jiisserat ,  pepcrcissel ,  cxbibens  vclul  iniseiicordiam 
tonleuipUi  oljcdicnlia  :  qnasi  vcro  mcliu-,  iiossel  quid 
de  hoiuine  fieri  debiicrit ,  qiiam  illc  qi.i  hominem  fe- 
eit.  Lbi  quod  salubcrrimum  est  discimns  ,  ul  scmper 


scntcntiani,  ut  diccrot,  Ncmo  nisi  ignarus  inlerroqal  ? 
Ubi  cogitare  noii  poliiil ,  quolics  Clirisliis  irilerroga- 
vcrit.  \nnon  inlerrogal  qui  dicil  :  Quid  vobis  vidclur, 
de  Clirislo  ?  cujus  esl  filius  {Mullli.  xxii,  42)  ?  Quid  hoQ 
tcslimonio  manircslins?  Quod  si  nimiiim  durus  csl,, 
numquid  ctiam  ibi  ncgabil  inlcrrogassc  Christum,  ubi. 
sc  ipse  inlerrogrrc  lcstalur  ,  dirciis  :  Inlcrrogabo  vos. 
el  ego  unum  scrmoucm ;  qucm  si  dixerilis  milii ,  cl  cgo 
vobis  dicam  iti  qua  potcstale  liccc  facio  :  BaplismaJoaii- 
nh  unde  erat  ?  e  coclo ,  un  ex  hominibus  {Id.  xxi ,  11 , 


diviiium  pr;tccptu:n  ,  humanum  in  nobis  vincal  ."ifTo-      25 )  ?  Ubi  nunc  se  abscondel  loipiacissimns  coiitr.i 


tlum.  Idem  tamcn  Samuel  cui  dixcrat  Dcus,  Poewtel 

mc  unxisse  Suid  in  regem ;  dicil  evidentcr ,  Dcum  non 

loeniiere.  Nam  ila  scri|ilum  est :  Et  factum  est  verbuni 

Domini  ad  Samuel ,  dicens  ,  Pceiiilel  me  quod  consti- 

tuerim  Saul  in  regcm ,  quoniam  aversus  est  a  me ,  el 

verba  mea  non  custodivil  :  Et  paulo  posl  Sauli  dixit 

ipse  Saniuel  :  Disrupil  Dominus  rcgimm  hraelde  inanu 

tua  hodie,  el  dabit  illud  proximo  luo  bono  super  tc ,  ct 

diiidetur  Itrael  in  duo  :  el  non  convcrtctur ,  neque  pa;- 

nitebit  eum  ;  quoniam  non  est  sicul  liomo  ,  ut  pocniteat 

cum  (  I  P.rg.  x\,  11 ,  28,  29  ).  Ecce  qui  novcrat '  iii- 

lclligcre  Deum   sinc  miseria  '  miscranlcm  ,  sinc  ira 

irasccnlem,  sii;e  zclo  zelantcm,  sinc  oblivione  oblivi- 

sccniem,  sine  ignorantia  ncscicutcm,  sinc  poenitcnlia 

pocnilenlem  :  nou  islc  qui  sccundum  vcrbum  Dci  noii 

loqucndo,  el  Liltcras  ejus  non  coiisiderando,  cl  voccs      lincris  admoneri?  Nisi  hscc  pie  accipianlur,  doiicc,' 

caruin  non  advertendo ,  factus  cst  mutus  lalraior, 

cx'cus  leclor,  surdus  auditor. 

-43.  Obliviosus  ,  iiiquil ,  Deus  et  emortua  memoria 
arcum  posuit  in  nubibus  ,  qui  iris  dicitur,  unde  comino- 
iieatur  non  amplius  humanum  genus  delere  diluvio 
(Gcn.  IX,  12-17),  quid  agat  onmino  netciens,  cui  merito 
opns  sit  assiduo  monitore.  Iste  vcro  non  mcmoria  ,  scd 
anima  morlua  quid  loqualur  ncscicns  ,  si  in  rcbus 


Deum  ,  et  dcspcraiissimus  disputalor  ?  Ubi  cst  qiod 
ail,  Nemo  nisi  ignarus  iuierrogal?  Eccc  Cbrislus  igiia- 
riis  non  cst ,  ct  lamcn  inlcrrogal.  Ilis  nenipc  ocnlis 
rcprehendil  Prophelarum  Dcum  ,  quibus  non  videl 
Christuin.  Scd  in  talibus  intcrrogalionibus  apcrii^simo 
doctor  cst  Clirisliis.  In  his  aiitem  quando  oit,  (Jbipo- 
suistis  e«m?  cl ,  Quis  me  letigit  {  Luc.  viii ,  45)  ?  ct  si 
quid  dixissc  hnjusmodi  Icgilur ,  vidclur  doccri  vtllc 
quod  ncscil ,  ct  lamcn  scit.  Sic  crgo  cl  in  iilis  Libris 
Dcus  tanquam  obliius  admonclur,  scd  taiucn  absii  ut 
quidqii  im  unquam  obliviscalur. 

44.  Quid  illud  ipsnm  qnod  dixit  Doniinus  discipu* 
lis  suis  ,  Caudete ,  quia  nomina  vestra  scripla  sunt  in 
cwlis  (td.  X,  20),  nonue  vidclur  lanquain  ex  illo  arcii 
qui  rcfulgel  cx  nubibus,  vclut  quibusdam  in  coelo  Dciis 

llCCk 

fidcs  impctret  ut  intcHiganlur ,  nonne  ut  fabulosa  ri-[ 
dentur?  Quibus  ridcnlibus  ,  nisi  insipienlibus  ,  cl  (o 
ipso  quo  saiiienlcs  sibi  vidcnlur ,  magis  magisque  dc-, 
mentibus?  Qnis  eiiiin  co^ilal  quomodo  ad  menioii;ini 
Dci  scribanliir  in  ca'iis  scqiicntcs  Doniinnin  ,  derclin- 
qucnlcs  autcin  Domiiium  scribanlur  iii  terra  ,  de  (|ui- 
bus  prophcta  Jcremias  dicil  :  Vniversi  q  i  derelinquuni 
te  ,  confundanlur ;  receder.les  *,  super  laram  scribvi->. 


•  Mss.,  m  rcgnum. 
'  in  Mss.,  noveraiit. 


»  lla  Mas  Edili  ver',  siiic  misericordta. 


«  Mss.,  caliginatiir ■  Am.,  caligatur. 

*  sic  Mss.  I-^iili  aiilciii,  quiil  arcus  illc  sigiiificcl. 

»  Edili  adduiil,  a  lc ;  <iU(Ai  a  MiS.  abcsl  ci  a  tXX. 


G3I 


CDiMllA  AUVr.HSVIUlJM  Lr.dis  !•: 


tnr  {Jcrcin.  xvii,  17» )  ?  Qiios  bciie  iiilclligilur  sii^uili- 
cassc  Jcsiis  ,  (|uaii(l(>  Ju(Ju:i  victi  aUinc  conrusi  ,  ciiiti 
:i(i(liss(.'iit,  Qiii  siiic  peccuto  cst ,  prior  in  illitm  lnpidcm 
jticiiit,  uiiiis  post  altcrum  rcccsscnint.  Tuncaiilcin  illc 
(islcndcns  dc  ({uo  numcro  CBscnl ,  di|;;ilo  acribcliul  in 
tcrra  {Joaii.  viii,  7-9). 

CAPUT  XXI.  —  -45.  Si  putamus,  inqiiit,  merilo  coii- 
vcrsationis  smc  liomines  diluvii  excepisse  senlcnliam,  el 
Noc  justum  ad  reparatiuncm  crcatura:  melioris  esse  ser- 
tnlum ;  cur  exindc  pejores  oriuntur ,  el  in  eosdem  actu» 
\ita:  tordenlis,  liumani  generis  eliam  nunc  tiativilai  re- 
voliitur?  Ila  lioc  dicit ,  lanquam  vixeril  ciim  eis  qiii 
«liluvio  pcricnint,  el  iiide  novcril  quod  nunc  pejorcs 
oriiiiitur.  Scd  sive  in  pcjore  ,  sivc  in  eodcm  ,  sive  in 
mcliore  aclu  post  diluviufn  genus  vcrsetur  huinanum, 
liilo  Deo  diniitlcndum  essc  judicium  *,  qiii  novit  re- 
iiihiK.re  iinicui(|ue  sccundiim  mcrita  cjus  :  non  huic 
«aiii  rabido  adversus  Dominum  suum  latranti ,  vel 
asiiio  slullo  advcrsus  stimuliiin  calcilranli.  Aposlolus 
« lamal,  0  nlliliido  divitiarum  sapienticc  et  scientiw  Dci ! 
(jniim  inscrutabiliii  sitnt  judicia  ejus ,  el  invcstigabiles 
vitc  ejus .'  Quis  ciiim  cocjnovit  sensum  Domini ,  aut  quis 
consiliurius  ejus  fuit  {Roin.  xi,  53,  34)?  ct  isie  illi  cui 
iiiillus  cs!  consiliarius  ,  audel  csse  advcrsarius.  Quid 
:u!tcm  inlcrcst,  moiiluris  cunctis ,  quanlum  ad  mor- 
lcin  altinet  corporis,  utrum  siiigillalim,  an  simul  om- 
iies  paritcrque  nioriantur;  nisi  quod  cum  singuli  rno- 
riunlur ,  et  omnes  moriem  ct  omnes  de  mortuis 
paliuntur  dolorein  ;  cum  autem  simul  universos  rapit 
u;;tis  interitus,  siillcm  iicmini  relinquilur  luctus?  Vc- 
rum  etiam  altius  in  illo  diluvio  consilinm  Dci  fuit , 
quam  cor  infidelium  vel  novit  vel  capit.  Sed  nolo  me, 
«postolum  Pelruin  polius  audiat  iste  dicentem  :  In 
iliebus  Noe  cum  fubricaretur  arca ,  ecto  animas  salvas 
factns  per  aquam  :  quod  ct  vos  ,  inqiiit ,  stmili  forma 
r>iiptisina  salvos  facil,  non  carnis  depositio  sordium;  sed 
coiiscienlice  bonw  intcrrocjatio  in  Deum  per  resurrectio" 
rein  Jesu  Cliristi  (I  Pclr.  in ,  20,  21).  Ecce  habet 
cxposiliim  diluvii  s;icramonlum.  Ubi  proplcfca  est 
sxldiliiin  ,  pcr  resurrectionem  Jcsu  Clirisli,  ut  diem  iu- 
lclIii;crLmus  octavum ,  quod  significavit  in  arca  nu- 
incriis  bominum  :  oclavo  cnim  die  ,  hoc  est ,  post 
spptimiim  salibati  Dominns  rcsuricxit.  Sic  ergo  illa 
•|ua!  gesta  commemoranUir  ,  si  quis  intclligit ,  ctiain 
j)iO]ilicliaj  fiieiuiit.  Sed  istc  pr;iclcr  srcam  ,  id  esl , 
pr;cier  Ecclcsiam  conslilulus,  subinersus  est  diluvio, 
iion  nbliiliis. 

CAPUT  XXII.  —  46.  De  lcslin.onio  qiioque  Isaiai 

pi'Oi)liet;C  cahiinnialur    atque  blaspliemal ,  eo  quod 

(lixcrit ,  FHios  genui  el  cxaltavi ,  ij^si  autem  me  spre- 

vcruiU ;    ct  cosdcm    p;iiiIo  po.  t  .nppclhiveril   semen 

pcssimum  (isai.  i,  2-4),  lanqnam  se  osleiidens  genito- 

rcm  ninloriim,  cnjiis  filii  suiil  semen  pessimiim  :  ne- 

scicns  obhoccos  dici  scmcnpc^simum,  quoniam  gra- 

liac  Dci  qiia  cjus  filii  fiicli  fucianl ,   peccando  degc- 

neres  cxslilerunt,  eorum  filii  facli  quorum  imilatores 

csse  voliicrunt.  Undc  illis  :il:o  lncodicitur,  Pater  luux 

Amorrliwus,  ct  matcr  tuaCetliaa  {F.zecli.  xvi,  5):  qua- 

'  Filiii,  f)('i  diniitleiidiim  cssc  jvdicia.  concinnius  \'ss., 
rco judiciiim. 


T  l'Il^)l'IIKI  VIIU.M.  S.  AUGUSilNI  ^      034 

ruiii  ;{eiitiuin  i>iiiil  iinpiclaiein  iiiaiiliamquc  seciai , 
cx  qiiibiis  lanicn  carniB  ortgincm  iion  ducchaiit.  Scd 
solval  islc  (|ii;rslioiicin  cvaiigclicam ,  ubi  Dominui 
dicil:  Si  vos  cuin  tiiis  inuli,  noslis  bona  data  dare  fiUit 
teslria ;  qiianlo  macjis  Puter  veitcr  qui  in  coelit  est ,  da^ 
bit  bona  petenlibut  te  (Luc.  xi,  15)?  Dical  qnciiiad- 
inodiim  sil  bonus  Dcus  iiialoiuiu  pater  :  iilriiinqiic 
cniiii  Verilas  dixit.  Aiiiion  crant  iiiali  qnibiis  ail  ,  Si 
ergo  vos  ctim  tilit  mali?  Aiinon  b:ibcbaiii  Deiini  bo- 
nuin  patrcm  quibiis  ail ,  Quanto  magit  Pater  vctler 
qui  in  coelis  esl,  dabit  bonn  petentibut  te  ?  Porro  si  ii»:ili 
appcllali  sunt  proplcr  pcci  ala  ,  sine  quibus  nnn  csl 
in  hac  infirmilale  niorlaiiiiin  qiionimlibct  cli:iiii  vila 
juslorum;  quanto  convcnicnlius  scmcn  pcssimiiin 
diccreiur  ,  quod  nascerelur  impia  vohinlate  ,  ct  mo- 
ribus  cxsecrabilibus  pulliilarct? 

47.  Sed  liunc,  inqiiit,  Deuni  Dominus  Clirittnt  np- 
pcUavit  arboreqi  niulam  faci^ntcm  fi uclut  mdos.  hno 
vero  htijus  talia  scntientis  tanqii:iin  inala:  aiboris, 
iste  ipse  scrmo  blasplicmus,  frucluscsi  malus.  Nain 
hominem  malum  dixisse  Dominuin  arborcm  malani , 
ctijus  fructus  mali  csscnt  opcra  ni;:la ;  el  hominein 
bonum  arborem  bonam ,  cujus  fructus  boni  esscnt 
opera  bona  {Matlh.  vii,  15-2») ;  id  est,  ipsas  homi- 
num  voluntates ,  vel  malam  mali  hominis  ,  vel  bo!i:ini 
boni  bominis  diversas  esse  aihores  divcrsos  fnu  ins 
ferentes,  satis  cvidenler  ipsc  tcslatur,  dicens  :  Vto- 
nus  homo  de  bono  thesauro  cordis  sui  profcrt  bona  ,  el 
tnalus  homo  de  malo  tliesauro  cordis  sui  profert  mala, 
Quomodo  aiilem  dicerel,  Aut  facile  arborem  bonam  , 
et  fructiim  ejus  bouum ;  aul  facile  arborem  milam  ,. 
fructum  ejus  malum  {Id.  xii,  53,  53);  nisi  liniiio  jios- 
set  nunc  in  hoc,  nunc  in  iilud  muiaia  vohmiaio 
converli  ? 

CAPUT  XXni.  —  48.  Sed  ipse  Dcus  ,  iiiqtiit ,  pcr 
eumdem  proplictam  faletur ,  et  dicil ,  Ego  sum  Deis 
faciens  bona  et  creans  mala  {Isai.  xlv  ,  7).  Ita  jlatie  : 
ipsc  est  eniin  Deus ,  de  quo  dicit  Aposloliis  ,  Vidcs 
ergo  bonilatem  el  severitatem  Dci  {liom.  xi,  22).  Ilicc 
autera  severitas  cjus  damnabilibus  mala  est ,  qiiia 
malum  illis  damnalionis  importat.  Nam  quia  justa  esf, 
alio  modo  reperitur  bona  :  omne  enim  juslum  boniini. 
QuAni  vero  clegaiilcr  sibi  videlur  isie  verba  discu- 
tert  alqne  discernerc,  nesciens  qiiid  loqualur  ?  Qiian» 
doquidcm  hoc  ipsum  qnod  ila  jiosuil  hoc  testimo- 
nium  ,  ut  non  diccrelur,  Faciens  bona  el  mala  ;  au' , 
creans  bona  cl  mala ;  aul ,  crcans  bona  et  faciens 
mala  ;  sed  ,  faciens  bona  et  creans  mala  :  vult  verlere 
iii  crimcn  ;  et  conalur  oslcndcre  ,  qtiod  fil ,  forinsc- 
ciis  fieri  ;  quod  aulein  crcalur,  a|inil  ipsnm  csse  ci  ca- 
lorem ,  alque  inde  procoderc  :  iit  videlicel  DiUi^  Pro- 
phelarum  lanquam  extranei  a  se  boni  factor  aliqiian- 
do  fuissc  vidcatur ,  crcator  autcm  mali  lanquam  na- 
lnra  m:iliis  de  sc  ipso  profercns  quod  creavit.  Qiiac 
verba  si  cx  consueludine  considcremiis  1  iciiliniiis 
humanx,  ct  ficri  ct  creari ,  non  solum  filii  qiios  dc 
semetipso  quisque  gcncrat ,  vcriim  etiain  magislra- 
tiis  dictmlur  alqnc  nriics ,  et  qiipciiiiiqiic  ali.T  qii  c 
nuii  excanl  dc  ^'i;,';K,'iUc,  scd  furiiisecus  fitiiit.  Si  zii- 


6'3 


LIBnR  PHIMUS. 


c:;i 


l.iu  .iu;>nioilo  Scrii.liirjc  sanctiC,  (inibus  islc  insiilia- 
liir,  loiiuisoleaiil,  iKTScruieimir ,  aul  lioc  esl  facere 
quoO  «renre,  a  quo  lamen  (iislingnilur  gitincre  ;  cl 
v.iriandi  verbi  causa,  iioii  ad  aiiiiuain  reruin  dilTereii- 
liatn  dici  poluil ,  faciens  bona  c/  ircans  mnla ;  ciiin 
dci  eliaiii  ims.scl  ,  creans  bona  cl  fat  ieiis  iiiala  :  aul 
si  ullam  voliiissol  proplielicus  Spirilus  liic  esse  dislan- 
liant ,  niullo  acconiniodalius  sic  accipcrenlur  lixc 
verba,  ul  inlelligeremus  id  fieri,  (luod  si  non  fierel , 
oinnino  non  essel  ;  creari  aulein  ,  ex  eo  (juod  eral 
condi  aii(iuid  vol  conslilui .  siciil  diximus  croari  ina- 
gislratus  atquc  urlics  :  nam  cl  illi  ex  iis  qui  jain  lio- 
niincs  cranl  constiluuntur  in  lionoribus  ,  cum  magi- 
slraliis  creaiitiir;  el  ligna  el  lapidos  »iuil)us  conslruiin- 
lur  urbcs  ,  ntiipic  jani  oraiil,  sod  iiondiim  iii  ilLun 
reriini  racicm,  qiiam  videiuus  in  urbibiis,  qundam 
ordinc  el  compo^ilionc  vcneranl ;  quod  cuin  fit , 
creari  urbes  diciinlur.  Quod  eniin  Gr;i'ci  appeliaiit 
jtrjuv ,  lioc  niistri  aliiiiiaiulo  crearc  ,  aliiiiiaiido  con- 
sliluere,  aliipiaiido  condore  inlerprol:iiilur  ,  (juod 
&;i'pissiinc  idem  significal  in  illis  Lilleris  quod  est  fa- 
rorc.  Naiii  cl  fccil  Deus  liomiuem  ad  imiKjinem  Dei ,  el 
Dens  crenvit  hominem  inexterminubiUm  {Sap.  n,  25), 
I'  ginius  :  el  si  alii|uaiido  cum  aiiiiiia  dilTorenlia  dici- 
lur,  linc  rodius  polest  iiUeressc  qiiod  dixi ,  nt  facere 
i>\[  quod  oinnino  uon  erai ;  crcarc  autcin,  cx  co  qinid 
jain  erat  ordinaiido  aliipiid  conslituere.  Idooqiic  lioc 
liico  dictus  c^l  [)ous  crcans  mala,  qiioniam  poccanli- 
iius  ea  coiivcilil  in  m;ilum  disposiiionc  scverilatis 
bu.c,  qiue  lioiiitalis  ejiis  largilalc  bona  facla  sunl. 
Undc  dicit  apostolus  Pauliis  :  Clirisli  bonus  odor  $u- 
viiis  in  omni  loco  *,el  in  iis  qui  salvi  fiunl,  et  in  iis  qui 
pneunt :  (luibusdam  quidem  odor  vita;  in  vilam ,  ijui- 
busdiiiii  vcro  odor  morlis  in  morlem.  Scdcum  coiiliiiiio 
soipialiir,  el  dical,  Ei  nd  licec  qiiis  idoneus  (II  Cor.  ii, 
15,  16)?  noiiiie  imporluiii  qii(id:iin  niodo  snniiis  in- 
geroie  isla  carnalibiis  noii  sliidiosis,  sed  conteiiiiosis, 
niilli  mndo  idonois  ca  caporc  ,  qux  uliiiam  s:illom 
dosinerciil  rarpore? 

49.  (>uan!us  ipiippe  cnnflictiis  ndversus  Ariaiios 
ftierat  excilatiis,  iie  uiiigoiiitiiiii  Firiuin  diccronl  cssc 
crealuiam  ,  idcin  piitaiiios  croatiim  esse  qiiod  goiii- 
lum  ,  isle  forlassis  ignorat.  Sed  ul  ojiis  rcgola  lall:it 
atipie  dislorta  ,  ox  cotlom  prophclico  et  cvangelioo 
leslinioiiio.  qiiod  ipso  pnsnit,  pcrcussa  frangatiir  ;  sic 
Deus  loqiiiliir  per  pnipliciam  :  Ego  creans  lurem  el 
fiiciens  leiu  brns,  fiuirns  juitcin  el  crcans  nuila  {ls::i,  xlv, 
7).  Q<iod  ipse  iiec  loliini  ,  iiec  sicul  illic  lcgilur,  po» 
siiil.  Alqiie  illnd  quidein  facile  dissimulandum  osl , 
qiioil  pro  pace  poMiit  6o»i(i ;  qnoniain  pix  bona  csl. 
S>'d  illnd  pra'toroi:ii(iuiii  ni>n  esl  ,  (|uia  liiijus  sonteii- 
lio  pnrlom  siipoiioroin  d^lo  potuit  pra^-terire ,  iic  di- 
(crit  ,  crcans  luccm  :  quin  cu:ii  sil  liix  cli:iiii  CDiifi- 
tonle  ipso  nliipic  bona,  ab  encrcaiam  i;oliiit  counieri, 
(liioiii  non  viiil  crearc  nisi  iiiab.  M;igis  crgo  in- 
difrcrciil.-r  id  posiiiini  delicnius  arcipere,  croare  ct 
facorc  :  distinctioiiis  tamen ,  quain   sibi  istc  fecil , 

'  l.nv.,  nimm  n:o  m  omiii  /OiO.  Abesl,  reo ,  ali  o.lilis 
aliib  oi  <  s>. 


regula  fracla  csl ;  qiiiiniani  Ooih  Propliolanini,  quein 
de  verboquod  iKin  iiilolligil  cnliinl,  Ibi  lc:;iiiir  cn^a- 
tor  bonoruin  .  qiiod  noj;al.  li.  inqiie  ex  Evannelio. 
Neiiipc  nobis  tanqinim  pluriinnin  sitis  pariibiis  Tave- 
rel  ,  op|)OSuil  qiiod  Domiiitis  ail,  Arbur  boiia  banot 
frucius  fucil,  et  arbor  mala  mulot  fruclus  facii  {Mattli. 
vii,  17).  Ciir  ergo  non  secuiiduui  islum,  Creai,  dixii; 
non,  facit;  si  vcra  esl  cjus  differcniia ,  qiia  facion:etn 
a  crcanlc  distingiiil  dicens  ,  (|iiod  lit  ,  alioniim  csse  a 
fuionle  ,  quoniain  de  foris  accedil  ';  ipiod  anlcni  na- 
scitnr  ,  proprinm  ojir,  esse  qui  goneral  ?  lliiic  oniin 
exi>iiiiiat  Douin  gcncratorom  iii:doriim,  (|uia  diclum 
csl,  creans  mala  ;  piilaiis  quod  cl  Ariaiii  puiavcrunt , 
in  Scriptnris  illis  i.ihil  iiitcrcsse,  titriim  gcncrari  di- 
catiir  aliipiid,  an  creari  :  scd  cerle  inco  qiiod  Donii- 
nus  arborom  boiiani  fructiis  bonos,  malam  nialos 
non  dixit  crcare,  sod  faocrc,  vidcat  islc  siiain  rcgu- 
lam  fraclam  ,  ct  comprimal  lingiiain.  Qiiid  eiiiin  slut- 
lius,  qiiam  dicerc.  Doiini  Proplieiarum  esse  arborem 
ni;ilain,  ot  id  vellc  intolligi  in  eo  qiiod  Dominus  ail, 
Arb:^r  miila  fruclus  matos  facit  :  et  rursus  dicere,  A'o»i 
fdiil  mala,  sed  creal;  qnia  si  faceret ,  aliena  nb  illo  es- 
sent,  eique  forinsecus  accederent ;  cum  vcro  creat,  ipse 
illa  de  seipso  tanqiiam  radicilns  general  ?  Noii  cr;;o  dc 
isto  Doo  Dominus  ail,  Arbor  mala  malos  fructus  (acit: 
qtioiiiain  croal  niala  istc,  nnn  faoil.  Kocc  ipii  atidot 
ai  ciisarc  Proplictas ,  qiii  c\  Evanjilio  a  se  |iroductis 
tcsiibus  ivfia^atur. 

CAPUT  XXiV. —  50.  Ilcm  vciba  qiuvdam  cx  libro 
Dcntcriiiiomio,  veliit  iinpiira  cxliorrcscoiis  ,  impiirus 
cxagilat  :  qnasi  Deus  vorecnndari  debiioril ,  p::deiida 
iinpiis  irrogaie  vcl  pr;cniiiiliarc  lornicnla  ,  iicc  co 
coiiiniiiiari  iiiodo ,  iit  dicoret .  Qna'  mollis  iii  vodis  et 
tenera  niniis  fuerit,  cujus  experinicnluiu  non  accepit  pct 
ejus  nmbulare  super  terram  proe  leneriiudine  et  moUitie, 
el  zelabit  oculo  siio  virum  suum,  cl  jilium  suum,  el  fi- 
iinn  suam,  ct  secundas  suas,  et  quod  exicril  pcr  feniora 
ejus  coincdct  (l)eut.  xxviii,  5G,  5~).  liiio  vcro  (piaiito 
csl  liorribilius  ,  t;into  csl  torrihiliiis.  No(pic  cnini  a 
Propliela  moncndo  dioluin  cst,  scd  miiiai  do  :  non 
iit  Ikcc  homines  ficorcnt;  sed  ne  illa  faccrcnl  qii.-r; 
sonsns  pcrvcrsus  cxcrccl ,  ot  ad  hoc  porvcnircnl 
qii;t!  sonsns  humantis  cxlio  ret.  Quis  niitom  digne 
eloqiii  pnssit,  qiiam  sil  meiitis  oxsocraliilior  fanliias  , 
poenas  exliorrerc  meritorum  .  cl  iiicrila  iion  cavero 
pa^naruni?  Dicat  planc  Spirilus  sanclus  iiilaininalus 
ei  iiit  iiuiiinbilis ,  qtiod  audire  a:iiiiia  rcoiis.il  ininiun-. 
da,  cl  cssc  iioii  rociisal  iinmtiiuhi.  Iiiimiindiliani  (|nippo 
aversalur  carnis  oircnsis  sensibiis  oarn'S,  et  iminun- 
diiiam  diligil  siiain  cxstinctis  sonsibus  cords.  Dioat 
ii;cc  Spirilus  Dci ,  et  pcr  hnrroicm  lalia  mala  pa- 
liciidi  ,  inonlial  limorom  ninlof:ioiontli. 

51.  1(1  III  iinnique  Spirilus  oli.iin  por  Aposloliiin  lo- 
qucns,  sensus  iiiipios  non  esl  vercciindaltis  olfondcic, 
diiin  pios  vell  t  inslrucre  :  ubi  conimeniorala  impic- 
l:ite  ipiorumdain,  qiia  coluoriint  cl  servieruiit  croalii- 
r;c  poliusqtiain  Creatori,  subjunxit,  alquc  ail,  Propltr 

'  iii  Vbs.,  dc  forlt  accidit  :  et  iiifra,  foriusecus  ttccidt' 
r-ent. 


(irs  coNiriA  ADVFRSyUULM  LKGis  i:t 

lioc  liddidil  illo»  Vcns  in  pasnionci  iiiiiotninia;.  Nani  fe- 
viiiue  corum  iininulavciuiit  nnlurulein  nmni  in  cuni  timin 
fjui  c&l  conlra  natiirain  :  niniiliter  autcm  el  niasciili ,  re- 
liiiqucntcs  naturalcm  nsuni  fcinina;,  exancrunt  in  appe- 
liluin  suuin  in  invicein,  niasculi  in  tnasculos  deforinitutem 
operanlcs ,  et  niercedein  mutuam  quam  oportuit  crroris 
hiii ,  in  tcmetipsis  recipientcs.  Si  quisquam  iiiimiciis 
AposloH  vclicl  cx  liis  vcrl>is  Uilia  diccrc ,  qnalia  tlicil 
ox  l.ibronim  vftlcruni  qiiihustlain  locis  isle  hlaspiic- 
inus,  nonnc  liahcrcl  aniplam  maleriam  in  qna  loqua- 
■citer  insanircl ;  cl  qiianio  sibi  vidcrciilur  diserliora 
dicla  *,  lanlo  (loleslabiliora  nialodicla  jaclarcl;  maxi- 
ino  qiiia  dicium  cst,  Merccdcin  miituain  quam  oporluil 
erroris  sui,  in  scinctipsis  rccipienles?  Oportuissc  qiiipi  c 
Don  esl  verilus  diccre  A|M)Stolus,  ut  qui  creaturce  potius 
quani  Crentori  scrvierunt ,  eiroris  sui  mercedem ,  iion 
invili  hacc  lurpia  paticndo,  sed  lihenter  lacicndo,  rc- 
ciperenl  :  judicio  scilicet,  iion  alicujus  hominis  im- 
mundissimi ,  quem  lalia  delcciarcnt,  scd  ju!?lissiini 
Dci,  qui  tradidit  eos  in  passiones  ignominia; ;  ut  crimina 
criminibiis  viiidicciitiir,  et  siipplicla  pcccantiiim  iion 
sint  lormcnla  ,  sod  incremenla  vilioruni.  Sapicns  aii- 
lem  cum  hxc  audil,  ipsam  magis  in  hac  vita  iiain  Dei 
limel,  qua  homo  non  palitiir  qiiod  acriler  dolet,  scd 
facit  quod  tnrpiter  libet;  et  ejus  cui  lalia  judicia  displi- 
cent,  verba  insana  conleinnit,  quia  in  ipso*  poenam 
Pharaonis,  lioc  est,  iriduraii  cordis  agnoscit.  Si  enim 
qiiosdam  qui  non  probaverunt  Dcuin  liabere  in  notilia , 
tradidit  Deus  in  reprobam  menlem ,  ut  faciant  quce  non 
conveniunt  (Rom.  i,  25-28);  qiiid  mirum,  si  et  islum 
qiii  divina  blasphomal  eloquia,  tradidil  Deus  in  re- 
probam  mcntcm ,  ut  dical  quic  non  conveiiiunt?  Sic 
cnini  oporlet  liwrescs  esse,  ut  probati,  inqiiit  Apostolus, 
vianifesii  fiant  in  vobis  (I  Cor.  xi,  19).  Sic  vasa  irai 
locis  coiigruis  et  tcmporibus  ordinaniur,  ut  ctiam  de 
ipsis  nolas  faciat  Deus  divitias  gloria;  suoe  in  vasa  mi- 
jcricordia;,  qu?c  de  massa  ojusdem  damnalionis  fiuiil 
iii  honorem,  gralia  illius,  non  meritis  suis  {liom.  ix, 
22,  25).  Ille  qiiippc  donat  prodesse  nobis ,  non  solum 
quod  docet  vcrilas,  verum  etiam  quod  obstrepit  vani- 
las;  nt  cum  respoiidetur  inquictissimae  vanitati,  au- 
8cultcliir  siiicerissima;  veritati. 

52.  De  turpi  inalediclo  arguit  vanilas'  :  sed  tiirpe 
non  esse,  quibusdam  rebus  turpihus  nominatis  cavoii- 
dam  oslendcre  lurpiludincm,  miscricors  indicat  veri- 
las,  et  vecors  vincilur  vanitas.  Nam  de  lurpi  inalcdi- 
olo  polest  a  verbosis  impiis  rcprehendi  ct  apostohis 
I'aiiliis,  iibi  ail,  Vtiiiam  ct  iibscindanlur  qui  vos  conlur- 
bant  {Galat.  v,  12)!  quod  ctsi  bene  inlolligciilibiis 
bcnediclio  magis  appnret,  ut  fianl  spadonos  propicr 
regnum  coelorum;  polest  tamen  garrula  caccilas  eliam 
iii  Apostolo  hoc  rcprehendere ,  contendens  qiiod  non 
del)uerit  rem  honcslam  turpi  verho  enunliare.  Possuiit 
ct  ipsum  Dominum ,  qui  ejusdcm  continenlix  donuni 
cominendans  ait,  Sunt  qui  seipsos  castiaverunt  propter 
rignum  caitorum  {Multli.  xix,  12).  Legunt  qiiippc  isti 
lilterioncs  :  sic  eniin  polius  quam  lilteraii  appcllandi 

•  slc  Mss.  Ediii  vcro,  vidcretur  discrtiova  diccre. 
»  F.dili,  qiiia  ex  ipso. 

*  NounuUi  Mss.,  ncum  argnit  vamlas. 


PriOPIir.TAIll  M,  S.  ALCU^TINT  676 

suiit  qiii  lcgcndo  lillcratoK,  niliil  sapcre  didiccruiit  :^ 
legiiiil  ergo  apiid  (iiccTonem  (alc  aiiqiiid  ,  nnde  sihe 
vidoaiiliir  doclo  (^hriili  vcrba  ciilparo,  pcnlili  poliiis 
qiiam  |iorili.  Ilh;  nainque  cuiii  docorcl,  iii  Iransialioiio 
vcrborum  ob<-cu;iiiia(om  cssc  vitandam,  Nolo,  iiiquil, 
rfici,  »ior(e  Africani  cuKtratam  csserempubdcam  {Cic  ,  de 
Oratore ,  lib.  3).Sed  si  hoc  vcrhum  ipsc  quod  vitari 
volchat,  iit  vilaiidum  ostcndcrct,  non  vilavil,  ot  quod 
dici  iioluil,  ceactus  esl  diccre  ;  quanto  magis  rcs  qu.c 
verbo  codem  reclc  sigiiificatiir,  ut  ab  audicntc  possit 
iiitelligi,suo  verho  enunliatur?  Alqiic  ut  ad  illiid  rod- 
eamus ,  qiiod    islo  in  Dculoronomio  rcprohondit  :  si 
(jcero  vir  chxpionlissinius  ct  vcrborum  vigiiantissi- 
mus  apponsor  et  mensor,  quod  dici  noliiit,  dixil,  no 
diccrctur ;  quanto  melius  Dcus  magis  morum  quam 
vcrboriim  piilchriludinem  qusrens  alqiic  munditiam  , 
turpc  aliqiiid  non  tiiipitcr,  scd  minacilcr  dixit,  ut  hf;c 
lioricrciur,  ne  ilind  coinmittcrctiir  ',  propicr  q  od  ad 
illa  qua;  audire  horroris  cst,  venirclur?  Et  lainen  cuiu 
legitur,  aurcs  infidelitas  claudit,  avorlil  facicm,  oxa- 
spcrat  vultiim ,  lingiiam  vibrat,  blasplicmias  jaciila- 
lur.  Videle  si  non  sunt  isli  cx  islo  goncrc  hominum , 
qiii  loquentc  Chrislo  de  Sacramento  corporis  et  san- 
guiiiis  sui  dixorunl  :  Durus  esl  liic  serino ;  quis  potesl 
eum  atidire?  Nisi  quod  excusabiliorcs  sunl,  (jui  vcrba 
divina  quse  non  intclligebanl,  iion  in  n:alcdiclione,  scd 
in  benedictione  horribiiia  non  ferobant.  Mirum  enim 
non  est,  si  maledictum  quaiido  audilur,  horrctur ;  nec 
exigendum  est  ut  verbis  non  horrcndis  dicaiur,  qiiod 
ad  hoc  dicitiir,  ut  ab  exhorrenie  timeatur  :  Dominus 
aulem  lalia  diccbat,  qua;  ainari  praecipcrcl ,  non  li- 
meri ;  et  tamcn  qua;  infidelilas  sufTeiat,  Caro  mca  vers 
cibus  est,  el  sanguis  mcus  vere  potus  est ;  et,  Nisi  man- 
ducavcrilis  carncm  meam,  et  biberiiis  sanguinem  tneum, 
tion  habebitis  vitatn  in  vobis  {Joan.  vi,  61,  56,  54)?  Si 
ergo  Dei  Sapicntia,  verbis  sacramenlo  congruis  pa- 
sceiis  animaiu  credeiilem ,  non  curavit  insipientiain 
nauscantem  ;  quanto  magis  eadem  ipsa  Sapieniia,  uhi 
locus  et  tempus  limoris  fuerat,  non  amoris,  salubrem 
volens  imporlare  terrorem ,  non  curavit  insipientis 
errorem ,  quamvis  ejus  pracvideret  horrorcm  ?  Qn1s 
aiilem  islorum  spiritualem  novit  horrere  animnn,  foe- 
ditatem ,  cum  velut  sua  qnadam  fame  atqiie  egestate 
compellitur  comedere,  qnoe  de  suis  carnalibus  cogiia- 
tionibus,  tanquam  de  fomoribus  exeunt?Nam  iilius 
maledicli ,  quod  isle  velul  turpe  reprehendit,  rariis 
effectus  est';  vix  cnim  aliquando  tain  niagnum  est 
flagellum  famis,  ut  ad  nefanda  illa  compellat  :  isla 
vero  fame,  qua  miserorum  anima;  inopes  verilaiis  ea 
pro  vcrilatc  comcdunl,  quae  carnalibus  sensibus  pa- 
riunt,  usquequaque  plena  sunt  omnia,  tanlo  infelicius, 
quanto  nocet  amplius,  et  horretur  miniis. 

53.  Sed  puto  mc  uni  libro  illius  quem  misistis,  no- 
slro  non  uno,  ne  nimium  prolixus  sit,  respondere  dc- 
bere  :  proinde  hic  faciamus  hiijus  finem,  ut  ex  his  qu:K 
disculienda  resiant,  alius  inchoetiir.  Nescio  quo  enim 
modo  ita  libri  lermino  reficitur  lcctoris  inieiilio,  sicul 
labor  vialoris  hospiiio. 

•  Am.  et  Mss.,  ttc  aliiid  coinmilterefur. 
«  pr  l.ugd.  ei  Acn.,  pur  effccluscat.      M. 


637 


LIBER  SECUNDUS. 


m 


LIBEll  SECUNDIfS. 


lii  quo  Novi  Teslamentl  loca,  i\\ix  l.ogis  el  Proilielarum  Adversarius  velul  eis coiUraria  collogU,  (Jiscuiiunuir. 


-o«- 


CAPIT  PRIMUM.  —  \.  Jain  nunc  ca  disculienda 
(>uiil ,  qu,t  isle  dc  Novi  Tesiamenri  libris  sulTragari 
sibi  arbilrauir  advcrsus  proplicticas  Litieras,  lanqiiam 
eas  Aposloli  Christi  sua  senteiilia  condeninnverint. 
Qiiod  crj^n  profanas  el  aiiiles  fabiiias  el  ^enealogias 
innnilas  np[)ellassc  Apostoium  ciisliinal  divina  elo- 
quia  Lcgis  ct  Proplu-tarum ,  quia  dixit,  Profaiias  ct 
aiiiUs  fubuhts  Jcvila  (I  Tim.  iv,  7);  cl  alio  loco,  Ne 
iiilendut  fabulis  Judaicis  el  geiiealogiis  infinilis  ,  qum 
qucEsliones  piwslant  mngis,  quani  (cdificationein  {Id.  i, 
4) :  qtiis  ila  nisi  h.rreiicus  multum  cxcus  crrarcl?  Cur 
eiiim  lidc  Apostolus  ipsc  non  fccit ,  si  lias  csse  anilcs 
fabulas  jiidicavit?  Cur  dicil  ad  Galalas,  Dicite  milii , 
sub  Lege  volentesesse,  Legem  non  lcgislis?  Scriplum  est 
enim  quod  Abraliain  duos  filios  lialuil,  unum  de  ancilla, 
el  unum  de  libera  :  quce  sunl  in  allegoria;  hwc  enim  sunt 
dito  Testan.enta  {Calat.  iv,  21 -2i)  :  cl  ad  Coriiilliios, 
A  o/(*  enini  vos  ignorare,  fralres,  qiiia  palres  nostri  onines 
sub  niibc  fuerunt,  et  omnes  per  mure  Iransicrunt,  ct  omnes 
pcr  iloijsen  baptizati  sunl  in  nube  et  in  mari ,  et  omncs 
enmdein  cibum  spiritualein  manducavcrunt ,  et  oinnr$ 
cumdem  poluin  spiriliialem  bibtrunt  :  bibcbant  eniin  de 
spiriiuuli  seqvente  peira  '  ;  pelra  uulcin  erat  Uirislus 
{\Cor.  X,  1-4)? 

2.  Nescit  aulcm  habcrc  prcnlcr  Scripluras  lcgiiimns 
et  propliclicas  Judxos  quasdnni  iriditioiies  suas,  qii:is 
non  scriptas  habent ,  scd  menioriter  tcnent,  et  alicr 
in  alterum  loquendo  transfiiiidit ,  quas  deulcrosin 
vocani  :  ubi  etiam  diccre  audciil  el  credere,  Deum 
priino  liomini  duas  creassc  miiliercs  ;  cx  quibus 
lexunt  gcnealogias  ,  vcrc  ,  siciil  ail  Apostolus,  iiifiiii- 
las ,  pnricntes  infructuosissimas  quxstioncs.  Sed  si 
buic  lalia  niinquam  evenit  audire,  numquid  el  coiilra 
Evangclium  sic  obsiirdcsccre  dcbiiil,  ul  non  advertc- 
rel  verba  Domini  Clirisli,  quibus  aigiiit  Judxos,  quod 
de  pareiilibus  non  lionorandis  impiclatcm  doccrciil 
niios  suos  ?  Ibi  quippe  ct  Dei  pruxcpliim  quod  in 
Vgc  conscriplum  est ,  altcslando  commcmoravit. 
Nec  ob  aliud  eos  arguit,  nisi  quid  rejiccrciit  mandn- 
tiim  Dei,  ul  statuercnl  traditioncs  suas.  Cum  ciiini 
iiiterrognssent  Pbarisaei  et  Scribic,  Qiiare  discipuli 
tui  non  ambulanl  juxta  tradiiioiicm  seniorum,  scd  coin- 
munibut  manibus  manducaiU  panein,  ille  rcspondens 
dixil  cis  :  Bene  propliclavil  Isaias  de  vobis  liypocrilis, 
sicul  scriptum  est ,  Populus  liic  lubiis  me  lionorat ,  cor 
autem  eorum  longe  cst  a  mc.  In  vaiium  aiilein  mc 
culunt  docentes  doitrinas  et  proicepta  lioininuni.  Ilelin- 
qiienlcs  enim  mandulum  Dei,  lcneiis  tradiiionein  lioiiii- 
niini,  biiptisinala  urccorum  cl  cnlicum  ;  et  aliu  siniilia 
Itis  facitis  mulla.  Kt  dicebat  iilij  :  r.eiie  irriluin  fiicitis 
praxcplum  Dei,  ul  Iradilioncin  icslrain  scrvelis.  Moijscs 

'  \os.,bi'^ebaiit  avtcm  de  spirHitali  seqnente  eoa  pctra. 
At  vs,>.  oiuisso,  coi,  baheut,  biictuoil  cniin  ;  juxla  yijc- 
:uiii. 


enim  dixit,  Ilonora  patrem  tuuin  et  malrem  tuiim ;  cl, 
Qui  malcdixcrit  patri  aul  matri ,  morte  morialur.  \os 
autcm  dicitis  ,  Si  dixcrit  lionio  piilri  aut  matri ,  torban 
{qiiod  est  donum)  quodcuniqiic  ex  me ,  tibi  p*ofnerit  : 
et  ultra  non  diinilliiis  citm  qiiidqnam  facerc  pnlri  stto 
aul  matri,  rtscindentes  vnrbum  Dei  pcr  '  Iradnionem 
veslram ,  qttam  tradidislis;  et  similia  liujusniodi  multa 
facitis  {.Vnrc.  vii,  1-15).  Ubi  evidcntcrChrislus  oslcii- 
dit  ct  illam  Dei  essc  Lcgeiii  qiiani  profaiiiis  iste  bla- 
spbcmnt,  et  Judicos  habcre  siias  trndilioiics  a  Libris 
proplicticis  el  lcgitimis  alicnas,  quas  appcHnsse  Apo- 
siolum  profanns  fabulas,  et  aiiilcs,  ct  goncnlogias 
iiitcnninaias ,  non  hxre.icus  ,  scd  cailiolicus  leclor 
inlelligit.  Porro  si  vclim  lcslinionia  ruiicla  colligcre, 
qiiibus  oslcndam  quemadmodum  et  ipsc  Doininus  et 
Ai  osloli  cjus  Lcge  usi  fuerint  cl  Prophetis  ,  quas  iste 
aiiiles  fabulas  putnt,  qiianilo  suflicio?  nul  cui  non 
siifliciniil  isla  qu;e  (lixiinus? 

CAPUT  II.  —  3.  Ncc  iste  advcrsus  lucem  vocem- 
quc  dominicam  vel  apostolicam  tam  c.tciis  et  surdiis 
e>t,  iit  ignorct  (iucniadinoduni  a  Christo  ct  Apostolis, 
in  libris  ad  Novuui  Testniiiriiliiin  pcrliiicntibus,  con- 
lirmcliir  Lcgis  ac  Propholanim  ct  coniinciuleliir  nu- 
ctoritas.  Proinde  excogilasse  se  existimat,  qiio  paclo 
subtcrfiigial  molcs  tcsliinonioruni  in  cvnngelicis  ct 
apostolicis  Liitcris  dc  Libiis  vclcribus  posiioruni, 
qiiibiis  cjiis,  velil  nolil,  ccrvicala  lingiia  conleriliir. 
Ait  quippe  Aposlolum  pro  qiialilalibus  ingcniorum  in 
quiiiqiie  pcrsonis  loculiim  :  Insinuans  enim  rudi  adltuc 
populo,  inquit,  qitw  Dei  suiit ,  non  debuit  a  perfectiori' 
bus  incipere ,  et  consueludincm  nb  eis  vetustalis  exclit- 
dens  a  difficilioribus  incltoare,  ne  nuvos  adliuc  ad  fidcm 
perfecla  doclrina  turbaret.  Deiiide  volens  qiiasi  pro- 
bare  quod  dixit,  eumdem  aposlolum  dicenlem  coni- 
memoral  :  Cum  liber  siin  ex  oinnibus  ,  omnibus  me 
subjcci ',  ut  plures  lucrifacerein  :  et  fuclus  sum  Jiidwis 
tanquam  Judwus ,  ut  Judwos  lucrifuciain  ;  ct  iis  qui 
sub  Lcge  sunt ,  tanquam  qtti  sub  Lcge  essein  ,  cum  ipse 
tion  sim  sub  Lege ,  «/  eos  qtii  6ub  Lege  sunt ,  lucrifa- 
ciam ;  et  iis  qiii  sine  Lege  siinl,  lanquam  siiie  Lcge 
esscin ,  cum  sine  Lege  Dci  non  sim  ,  scd  siiii  in  Lege 
Clirisli ,  ut  Ittcrifnciain  cos  qui  sine  Lege  sitnt  :  faclus 
siiin  infirmis  infirmus,  ul  infirmos  lucrifaciam  ;  onini- 
biis  Oinnia  fnctus  suin,  ut  oinnes  lucrifaciain  (I  Cor.  ix, 
19  22).  Ilns  qualuor  pcisonas  vult  inlciligi,  in  qui- 
bus  Apostolum  loculum  putal ;  nnam  JuJa.'0rum, 
alteram  corum  qui  sub  Lcge  sunt ,  tertiam  eoruin 
qiii  sine  lcge  sunl ,  qiiarlnm  inlirinorum.  Quinta 
dcbetiir,  quoniam  qiiin(|ue  proniiscrnt  :  hniic  ut  ad- 
dcrcl ,  Alio  loco,  inqiiit ,  superius  jani  dixit ,  t  Sapien- 
linm  loqitiniur  inlcr  perfeclot  » {Id.  ii,  C) ;  ul  perfcclo- 

•  F.ilili,  proytc, .  Al  Mss.,  pcr. 

•  iii  edili>,  nu  scrvum  suijcci.  Aliesl,  scrvum,  a  Ms». 


CS9 


CONTRV  ADVKUSAMUM  LLGIS  KT 


riiin  vidcatiir  (|iiiiila  jtersoiia.  Moc  Idliim  proplerea 
niolilus  esl,  iil  !«i  qiuindo  aliipiid  rie  aposlitiica  pro- 
fcrrelur  Kpislola  ,  ubi  alteslnnliir  Evangelio  Lex  ct 
Proplietx,  lioc  dical  Aposloliiin  ,  iioii  siipieiililnis 
et  perfeclis,  sed  Jud;eis  loculuni  fiiissc  qiiasi  Judx-iiin, 
vel  eis  qui  sub  Lege  e»scnt ,  lanquain  esset  ct  ipse 
«ub  Logc  :  ac  pcr  lioc  subdolc  atque  incndaciier 
siniulaMlcin  sc  apud  imporrectos  :cdificarc ,  qund 
apud  perfcclos ,  non  menliendo ,  sed  vcra  diccndo 
(lcslnierct.  Hanc  vidclicct  ci  erroris  maobinalioncm, 
iicscio  quis  Fabricius  fabricavil ,  qiicm  vcltit  niagi- 
strum  vcritalis  Roma;  sc  invcnisse  glorialiir.  Qiiis 
iion  hoc  monslrum,  nou  dico  sciisus  clirisliaiius,  scd 
qualiscumquc  liuinanus  cxliorrcal  ? 

4.  Primo  cnini  consideranduin  est  qunm  sc  frau- 
dulcntissimum   et  niendacissimiiui  profiicalur ,  qui 
menticnlcni  pulat  ct  laudat  Aposlolum  :  et  quod  ille 
dixit,  non  fullenlis  astu,  sed  compalicniis  alTcctii, 
quia    divcrsis    animarum    morbis    tain    misericoidi 
corde  siibvenit ,  qiiam  sibi  subveniri  voluisscl,  si 
errore  vel  infirmilale  siniili  laborarcl,  bic  in  lalla- 
riam  deleslabiiciii  vcrlit.  Dcindc  qu;cro,  ad  Romanos, 
Corinlbios  Galalas  ,  Epbcsios,  Colossenscs  ,  Pbilip» 
p  nscs,  Tliessaloniccnscs  ,  quomodo  loqucbaliir  Apo- 
sloius?  Iii  qiia  illarum  quinquc  personarum  eos  esse 
dopiiiabat?  Procul  dubio  qiioniam  in  pra^pulio  Gen- 
l' s  crant ,  non  in  circunicisioiie  Isra(lit:r.   Ad  bos 
qiiippe  sibi  distribuliim  minisicrium  fuisse  lcslalur, 
«ilii  dicil  quod  ei  cl  Barnab.ic  dcxtcras  socielalis  dc- 
dciiiil  Pctriis  cl  Jacobus  ct  Joaniics,  ut  ipse  qiiideni 
cum  nnniaba  ad  Gentes,  illi  au'em  ad  ciicumci-io- 
i:eni  iicnt  [Cnlal.  ii,  9).  El  alio  loco  aperlissime 
dicit,  Quiimdiu  ego  suin  Geiilinm  npost  lus  :  cl  miillis 
aiiis  locis  proprio  quodain  muiicre  doctorcm  Gen- 
liiim  se  csse  tcsiatur.  Cum  cigocsscnt  sinc  Lcgc  lot 
^ciitcs    quibiis  Evangermm    ])ra'dica!);it ,  qnid   opus 
eral  ul  cis  Lcgcm  el  Propliclas  do  Cliristo  iiilrodu- 
ecrel   testes ,  eisque   imporlarel  ignaris  vinculum, 
siciil  isia  pcstis  ari.itratiir,  crroris,  a  quo  cos  fiiisse 
libcros  m;igis  dcbuil  gralulari  ?  Quid  opus  eral  ut 
ad  Romanos  sic  fuisscl  cxorsus  :  Paulus  scvvus  Clirisii 
Jesu,  rocdlns  apostolus,  segrcgatus  in  Evangelium  Dei, 
tjuod  anle  promiserat  per  Prophetas  suos  in  Scripliiris 
sanclis  de  Filio  suo,  qni  factus  esl  ei  ex  semine  David 
kccuadiim  carnein  {Rom.  i,  1-3)  ?  Qiiarc  non  sibi  po- 
lius  icrsoiinm  imponit  illorum  ?  Quare  .se  facit  tan- 
quam  sub  Legc,  eis  qui  fueraiit  sine  Lcgc  ?  Ulquid 
eis  dicit  :  Vobis  enim  dico  Genlibus ,  quamdiu  quidem 
ego  sum  Genlium  apostolus,  ministerium  meum  glorifi- 
ccibo  ',  si  quo  modo  ad  amulationein  provocem  carnem 
vieam ,  ut  salvos  faciam  aliquos  ex  illis.  Si  enim  reje- 
clio  illurum  reconcitiatio  esl  mundi,  quce  erit  assumplio, 
Tiisi  vila  ex  mortuis  ?  Si  autem  delibalio  sancta  est ,  el 
conspersio  ;  et  si  radix  sancta  est,  et  rami.  De  Israe- 
litis  quippe  ista  dicil ,  dc  quibus  aiile  j;im  dixerat : 
Quid  ergo  amplius  cst  Jndwo,  aut  quw  utilitas  circum- 
cisionis?  Multnm  per  omnem  modum.  Primum  qnidem, 
auia  credila  snnt  illis  eloquia  Dei.  Quid  cnim  si  qiiidam 
•  in  M&s.,  glorifico.  In  gr;oco,  doxaio. 


PROniETAIlUM,  S.  AUGU.STINI  Cft 

illorum  non  crediderunt  ?  numqitid  incrcdnUlai  iliu- 
rum,fidem  Dei  evacuabit  '  (Rom.  ii,  1-3)?  Dcinde  liic 
quod  coinmcmorare  caqtcram  ,  sequiiur  ,  et  dicil  : 
Quod  si  uliqui  cx  ramis  fracti  suiil,  lu  anlcm  cnm  rstet 
vleasler ,  insertus  ct  in  illis  ,  et  torins  radicis  fnctus  et 
ct  pingucdinis  olece,  noli  gloriari  adversut  ramot.  Quod 
si  gloriaris ,  non  tu  radicem  portas ,  ted  radix  te.  Uicl» 
ergo,  Fracti  tunt  rami  ut  ego  inserar.  liene ,  increduli- 
late  '  fracti  sunt  :  lu  autcm  fide  ttas ;  noli  (Uium 
sapere,  sed  timc.  Nam  si  Iteus  naluraiibus  ramit  non 
pepercit ,  tieque  tibi  parcel  ».  Vides  ergo  bonitatcm  et 
severitatem  Dei  :  in  eot  quidem  qui  cecidernnt ,  severi- 
talem ;  in  tc  aulem  bonitatem  ,  si  permanseris  in  boni- 
tale  :  alioquin  ct  tu  excideris ,  et  illi  si  non  pcrmansC' 
rinl  in  incredulitate ,  inserentnr.  Potens  cst  enim  Dcns 
ilerum  inserere  illos.  Nam  ,  si  tn  ex  naturali  incisus  es 
olenslro ,  et  conlra  nalurani  inserlns  es  in  bonam  oli- 
vam  ;  qnanto  magis  illi  qui  secundum  naturam  sunt, 
insereiilur  suce  olivw  ?  Nolo  enim  ros  ignorarc,  fratrcs, 
sacramcntum  hoc ,  ut  non  silit  vobis  sapientcs ,  qnia 
ccecilas  ex  parte  in  Israel  facla  est ,  donec  pleniindo 
Cenlium  intraret ,  et  sic  omuis  hracl  salnis  fieret  *, 
sicut  scriptum  est  :  Veniet  ex  Sion  qni  eiipiat  et  avertat 
impietalem  ab  Jacob ;  et  hoc  illis  a  me  leslamentum, 
cuin  abstulero  peccala  eorum  {id.  w;  13-27).  iNiniis 
longiim  csl  cuiicla  pcrcnrrcrc,  vcl  sicul  per  Scriplu- 
ras  ap(!StoIicas  iibiqiic  sjiarsa  suiit,  e;i  iii  ur.am  f.icicm 
congrcgaro.  Qiiid  opiis  cral  b;i'C  diccrc  Gcniibns  ? 
Cur  iion  poliiis  sine  Legc  faclus  esl  eis,  qnemadmo- 
diim  craiil  illi  sine  Lege  ?  Cur  non  poiiiis  dcos  eoriim 
l.iiulavil,  coruiiiqiie  sacrificia  |ir;id  cavil ,  si  ct  isla 
?( riplura  qnam  populus  Isracl  acccpii ,  et  illa  sacn 
Gonliiim  ,  siciit  itc  dicit,  ad  d.imonia  pcrtinebaiii  ? 
Quil ,  qiiod  Deiim  Israol  audet  Infclix  diccre,  noii 
soliim  (la>a!0iie;n  ,  venim  eiiam  ca  leris  d.cmonibus. 
pojoieai  ^  ?  Ci:r  crgo  Apostolus,  qui  omnibus  omnia, 
non  miscrii  ordia  compatiente,  sicut  veriias  oslendii, 
sed  aslnli:i  fallcnte ,  sicut  iste  dcsipil,  facliis  erat, 
non  potiiis  illorum  dxmoiium  quos  colcbanl  Ro- 
mani,  qiios  diemones  pulat  isie  n.itiores  ,  servuin  so 
csse  coiilinxil,  ut  fieret  tanquam  illi ,  ac  sic  cos  lu- 
crifacerel  ? 

5.  Nonne  ilem  dicit  ad  Epliesios  :  Propter  quod 
memores  estis,  quia  vos  quando  Gentcs  eratis  iii 
carne  ,  qni  diciniini  prwpuliuin  ,  ab  ca  qna;  dic-tur  cir- 
cumcisio  in  cnrne  manu  fncla ;  qui  eralis  illo  in  tem- 
pore  sine  Christo,  alienali  n  societale  hrael,  ct  pcregrini 
leslamcnlorum  el  promissionis,  speni  non  habentes,  cl 
sine  Deo  in  hoc  iniuido  :  nunc  autcm  in  Chrislo  Jcsu 
vos,  qui  aliquando  eralis  longe,  facti  eslis  prope  in  snit- 
guine  Chrisli.  Ipse  est  enim  pax  nostra,  qui  fecit  ulra- 
que  unuin,  et  mediuin  parietem  maceriw  solvens,  inimi 
citiani  in  carne  sua,  Lrgem  mand.torum  in  decretii 
evacuans  *,  W.  dnos  conderet  in  se  in  ttnum  novuin  homi- 

'  lla  Mss.  Ai  edili,  emcuciril. 

*  E(i\l\,  m  incrediditatc.  r^iriicula,  i.ij,  abcstaMss.  eia 
graeco  lexlu  .Aposloli. 

3  Sic  Mss.  Al  ediii,  ne  forte  nec  tibi  parcat, 

*  Plures  Mss.,  fiet.  Oiiidam  atii,  fi:  t. 
'  Anliquioros  codicos,  cnulcliorein. 

^  Editi,  icgcm  mandutorim  dccrctis  evacuans  :  oiiiissa 


641 


LICF.U  si: 


wt'»M,  f,.iieiis  pn,-cm,  ut  co.nmuturet  utrosque  in  uno 
fortore  Deo,  j)er  crucem  inlerficiens  inimicilias  in  se- 
i.icUpto  :  et  veniens  ivungeliiavit  pacem  vobis  qui  eralis 
longe,  et  pacem  liis  qui  prope;  quia  per  ipsum  liabemus 
nccessum  ambo  in  uiio  spirilu  ad  Palrcm.  Igilurjim 
non  estis  pcregtini  et  inquilini  :  sed  e^lis  ciies  snncto- 
rum  el  domeslici  Dei  ,  superwdificati  supra  fundamcn- 
/1/01  Apostubrum  et  Proplidtnrum,  ipso  sumino  angi-l.ni 
'„ipidj  exislente  Clirislo  Jisu  (/•./j/jfs.  ii,  11  -0)?  Dicil 
isle  bl;>s|ilicimis,  qnomodo  pr.'|)C  tliiil  invciilos  Israc- 
lilas,  qui  pi'j()ri  ,  qnoiiiadiuodiim  blasplioiiial,  d.i- 
nmni  sorvicl)anl,  ci  loiigc  craiil  Geiilcs,  qii;u  niiliori- 
|>iis  dxmoiiibiis  subdiuc  ruciaiil?  Quoinodo  diiil 
aliiMialdS  fnissc  a  snciclalc  Israc!  cl  pcrcgrinos  U'A\- 
iiiciitoriiin  cl  |iriimibsionis,  qnaiido  cr.uil  spem  i.oii 
iiabciiics,  cl  siiio  Dco  in  lii'C  miindo,  si  Israol  iioii 
Dci  '  popMliis  cral?  Coiiirn  islani  liiliam  ilarissimain 
el  cxccllciilissimam  vcrilatis  perslropilal  *  ali|iic  iii- 
siill:il  in^aiius  ,  dicciis  iii  pcrsni:is  (luiiiqi.ic  luciiium 
Aposlulum,  ul  alias  '  cx  aliis  f.illcrcl  ,  (ingeiido  se 
c.>se  (|U(!d  non  eral  :  ciim  vide.il  euin  Genlibiis  qu:c 
loiigo  fiicranl  a  Doo  rraolilarnm,  cnmdem  Dcuin, 
camdcm  Lcgcm,  cosdcm  Prop'ii'tas,  Tcstamonta  ca- 
d  111  pnrdioare.  Qiiis  de  ungnhni  lapide  prior  locutiis 
(SL  ?  No;iiic  proplieia  Spirilu  Dei  plcniis,  qiicm  posiis 
isla  *  blaspIioiMal?  Ail  eiiini:  Ecce  pono  in  Sion  tnpi- 
d,m  untjvlarcm,  eleclnm,  pretiosiim ;  et  qni  cre.Hderit 
in  enin,  non  erubcscct  (hid.  xxviii,  IC).  Qiiod  lcsli- 
nioniiim  coinmcmoravil  cl  apasiolns  Pclrus  {.\ct.  iv, 
i\,  cl  I  Pcir.  II,  G  8).  Noiinc  piius  in  Psalmo  pcrli- 
nrnlc  ad  LiHeras  s:icras  popiili  prioris  dictnm  csl  : 
Liipidcm  qucm  rrprobaveriinl  wdificanlcs,  liic  faclus  esl  in 
rnpul  anguli  (Piul.  cxvii,  22)?  Ilis  ciiiin  Liltoris  cru- 
diliis  Paulus  apostolus  posiiil,  qiiod  paulo  anto  coin- 
niciniir;ivi ,  ipso  summo  anguUiri  lapide  existenle  Cliri- 
sto  Jcsu.  Unde  ijisc  Dominns  Jud;cos,  iii  qnibus 
cajciias  cx  parle  facta  cst,  convjcii,  con'ii>osr|uc 
roddidit,  diccns  :  Numquid  legislis  in  Scripturis,  Ln- 
pidem  quem  reprobaverunt  wdificantcs,  liic  faclus  est  in 
cnput  anguli ;  a  Domino  factum  esi  istud,  et  est  mirabilc 
in  oculis  noslris  (.^latlli.  xxi,  i^)?  H:l>c  crgo  oimiia 
niendacitcr  Chri^lus  ex  Lcgc  ac  Proplielis,  incnd:ici- 
ler  Aposloli  profcrcbanl,  sicut  isle  blasplicmat,  ipiia 
videlicet  infirmi  nonJuin  poier;iiit  solid.im  c;ipcrc  vc- 
rilatem?  Ilaiie  cxciis  igiiorat  qnod  alitid  sit  luilrirc 
parvulos,  aliud  decipere  crcdulos ;  aliud  alore  ut  crc- 
scanl ,  aliud  agcre  ne  vivanl?  Talia  qiiippe  istc  dicit 
ac  scntit  de  Dco  Legis  el  Propljolarnm,  ac  de  ipsis 
oinniiio  Lilteris ,  ut  sccundiim  cjus  scntcnliam  qu.irn 
de  iliis  liabcl,  quando  Apostoli  prxdicabaiil  crcdciili- 
biis  Legis  cl  Prophctarmn  Dciiin,  cl  coiinrm;ibaiit  au- 
cioritJiein  laliuin  Scriplurarum,  non  lac  potaiidum 

[arlinila,  i/i,  qatm  bic  Uss.  omnes  graeco  lextui  consen- 
liuuies  rcpr;eoeniani. 

'  iijc  ediii  adduul,  el  cliristi;  quod  a  |:r3ecipuis  &Iss. 
al)c^t. 

'  bic  ilerique  Mss.  Al  Am.,  et  e.tceliVisiinam  reri- 
tnian  pirslrepit.  Er.  cl  Lov.,  el  excetlentisiiniam  veritatem 
perxtrepit. 

»  F.diii,  ut  alios.  At  >:ss.,  ut  aliis,   s.ipj.Ie,  p^rsonas. 

■»  lii  V!ss.,  pei,tis  iste. 


i:i  NDLS.  6J2 

videaniiir  dcdissc  pirvulis,  sed  vcncniini.  Qiio.l  do 
illis  (piisquis  ciTdil,  dcsip.i,  vancscil,  iii  nnii. 

G.  Lrgone,  ail  aliquis ,   frnslra    dixil    Aposioliis , 
iN'o;j  polui   vohis  U>qui  qiiasi   spiiiluaHbua  ;   scd  quasi 
carnalibus  :  quaai  parvnUs  in  Cliriilo,  Uic  vobis  po:uin 
dedi,   non   cscam  ;  iionduin  enim  potcrnlis  (1  Cor.  iii, 
1-2) ;  cl,  Sapicntiam  loquiinur  inter  p.rfcclos  ;  ct,  Aiih- 
maHs  lioino  uoii  pcrcipit  qua;  sunt   Spiritus  Dei  {  ///. 
11,  G,  11)?  Ab^it  iit  pulomus  cuin  inaiiilcr  iicc  vcim- 
cilcr  ista  dixisso.  .\i:iii(iuid  t:ii!  cn  idoo  crc(le;;diis  csl 
qucmqiiain  sibi  crcdciitinin    fallorc  vuluissc?  Dedit 
igitur  parvulis  parva  ,  non  falsa  ;  I.ioica  ,  iion  noxia  ; 
nuhituria,  iion  porompl-iia.  Porio  aulom,  si  non  csl 
vcruiii  qiiod  ail,  Filiiim   Dci  scciiiidniii   c;ii  neiii  f;i- 
ctiini  cssc  cx  scmiiic  David  ;  si   iion  cst  vornni  qiiod 
natiirales  raini  proplcr  incrcdnlit.ilcin  fracli  suiil,  ut 
in  radice  saiicla  Israclitarum  cx  Gcntibu«  venicns  fi- 
de!is  inscrcrctur  oloaslcr ,  ct  (iorol  parliccps  piiigiie- 
diiiis  olc;c;  si  nini  sunl  eloqnia  Dci,  scd  iioscio  ciijiis, 
iit  isle  blaspbcmal ,  pcssimi  d.emonis,  dc  (|nibus  di- 
cil,  Primum  quidem  qnia  crtdila  sunl  illis  cloquia  Dci 
{Ilom.   111,  2)   :  proloclo  (|iii  Ii  ic  parvnlis  dalial,  ipii 
h;ec  lanqnam  vera  pnodic.ibal,  qni  credi  vololiat,  do- 
lebal  miscros,  non  alebal.  Qnod  a  lidc  alipie  docirini 
vcracium  Cliristi  A|:osti<ioriiiii  qtioiiiam  cssc  sciiniis 
alicmim,  reslat  nl  ijisnin  taii(pi:im  pcslein  atipie  lio- 
sicmfidoi  christiaiKc  volioiiic:itissinie  dclosiomnr,  qiii 
taiita  excxcatiir  ct  praicipitalur  aiiicntia  ,  ut  iioii  vi- 
dcat  ipsum  saltcin  Timotlicnm  ,  cui  pulat  auctoritalc 
nposlolica  fnissc  pnuccptiiiii,  ul  lanqtiam  fabulas  aiii- 
lcs  vclcreni  Logoin  Piopbciasijiic  deviict,  ab  codein 
aposiolo  11011  lui>se  f.dlond  im,  cl  iii  iibi  qiiinta  per- 
fcolormn  pcrsona  fiiisso  d  •pnlaiidiim,  iil  ci  noii  men- 
dacilcr  loipicrciur,  dicens  :  Meiiwr  csio  Jcsum  Cliri- 
stum  rcsurrexisse  a  morluis  ex  seinine  D  ivid  secnndum 
Lrinigii.uni  meum  (11  Tini.  ii,  8).  Si  eniin  Clirislus  ox 
sciiiiiic  David    fabiilis  Hiii  ibus  pr.idicainr,  qiiomodo 
cas  jubeliir  iste  dcvilarc,  quibiis  jiibctnr  incinoriicr 
crcdorc?  Si  aiitcin  Cliristiis  ex  scmiiic  David  vcraci- 
lor  pra'dicalur ;  ibi  csl  radix  in  qiia  i  Ie;islcr  inscri- 
lur  ',  ncc  anilcs  siint  fabul:r,  nisi  pislcr  c:is  Sori|;lu- 
ras   deliranicnla    Judxornm,  ad    cain  (|iiam  vocanl 
dciilerosin  pertincnlia    :   non   illa   cloipiia  Dei  qua; 
crcdila  sunt  circumcisioni ,  ubi  cliain  carnales  Jiid;i'i 
Cl-ristiiin  cx  siiiiinc  David  vciitnrum  essc  didiccraiit, 
siciil  inlorroganti  Doiiiiiio  rospoiidebanl  (Mutlh.  xxij, 
42),  qiiamvis  cum  Dominum  ipsius  David,  non  sc- 
ciindum  carnem,  scd  sccnndum  divinitatcni  intclli- 
gorc  iion  valcrcnt ;  ulrumqiie  tamcn  csl  in  illis  clo- 
qiiiis,  ct  quod  ciedcbant,  et  quod  noii  intclligebaiil, 
ct  ,   De  fruclu  venlris   tui   ponam    super  sedem  luam 
(Psal.  cxxxi,  11),  propler  Cbristiini  ex  scmine  Da- 
vid  ;  ct,  Dixil  Doniinus  Domino  meo,   Sede  ad  dexle- 
rnm  mcam  {Psal.  cix,  1),  proptcrChristum,  Duminuin 
ctiam  ipsius  David. 

7.  Ilano  voro  fnllaciter  diccbal  Apostolus  :  Vcrita- 
tcm  dico  in  Cliristo,  non  mentior,  contettante  milii  ioH' 

'  Ila  Mss.  Al  cdiii,  ubi  est  radix  in  qua  oleastcr  inse,iiur  f 
^fc  aniles  siint,  elc. 


643  CONTK.V  ADVKKSMllUM  LMilS  Kl 

tcienda  nra  in  Si>iritH  mnclo,  iiuin  Irislilia  esl  inihi 
iviignu,  cl  continuus  dnlor  cordi  ineo  :  optnbmn  eniin 
ego  i\)te  minllienut  emc  a  Cliiisto  pro  fraliibui  nirif  co  - 
giinlis  sccimdum  carnein,  qiti  suiil  hrariila\  quoruin  ent 
udoptio,  et  gloria,  el  lcstuinnita,  el  Legii  conslitutio, 
et  obsequiiim ,  et  promissioncs  ;  quorum  patres  ,  ct 
ex  qiiibus  Cliristus  sccundum  carnein,  qui  est  tuper 
oiniiia  [>eus  beiiediclus  in  swcuh,  Amen  {Itoin.  ix, 
1-5)?  Vciitaicm  sc  diccrc  clmn.il  Ap()slolu.s  iii  ra|iile 
liiijiiscc  seiitciiliic,  cl  lioc  in  Clnislo  qui  csl  ipsa 
veriias,  coiitcslanle  sibi  consciciilia  sua  in  S|»irila 
SMnclo ,  oamqiic  scnlcnliam  pcr  Amcn  coiicludil  in 
fine  :  cl  dicit  isic  ,  Non  sunt  vcia  qii:c  hic  Aposloliis 
loqiiitiir,  fallit  innrinos,  qiiia  non  possiint  caperc  vc- 
jilaicm  ;  parvulos  vanilalibus  lactat,  ct  esuriciilibus 
filiis  diaboiicorum  mendacioruin  virus  inriiiidit  ul  nu- 
Iriat.  0  porteiitum  noii  soliim  a  Cliristianoruni  auri- 
l)us,  vcriiin  cliiim  a  liiiibus  chrisliani  orbis  arccn- 
duin!  Hjccciiie  adoptio,  hjcc  gloria,  Ikcc  teslamenla, 
Iwcc  Lcgis  conslitulio,  lioc  obseqiiium,  ha;  promissio- 
ncs,  hi  palrcs  cx  quibus  Cbrisliis  sccundum  cariiem, 
qiii  cst  siipcr  omiiia  Deus  bencdiclus  in  sacciila,  fa- 
bul.c  sunl  anilos?  Qiiod  jubelur  prxcipiie  teiierc, 
qiii  jiibctur  dcvilare  fabulas  aniles ,  fabulu;  sunl 
.'inilcs  ? 

8.  ScJ  c|uiJ  niirum  si  l.iiita  impiclale  dclirat ,  qiii 
Legis  vull  csse  dcslriiclor ;  si  qiiisdam  idcin  aposlo- 
lus  dicit  Vdlcnlcs  csse  Logis,  iion  dcstruclorcs,  sed 
doctorcs,  non  iiitelligere  iicque  qn;c  ItiquunSiir,  neque 
de  qnibus  afnrinanl?  Vcruiii  iios  illiiJ  quod  sei  uliis 
adjiinxit ,  advcrsus  utrosque  tcnoaiiius.  Conliiiuo 
qiiippc  nc  quis  e\islimarct  idco  illos  non  iiileHigcrc 
qu;c  loquiinliir ,  ncquc  de  qnibus  afrirmant,  ipioniam 
logis  niaK-c  voliinl  csse  doclorcs  :  Scinius  aulcm  ,  in- 
quit ,  quia  bona  Lex  esl,  si  quis  ea  tcrjiiime  ulalur 
(I  Tiin.  1,  7,  8)  H;cc  senlciilia  et  illos  rofulal  qiii 
Lei;e  uluiiliir  niale,  ct  cos  qiii  illani  opiiiantur  malam. 
Porro  si  bona  esl,  qua  demcntia  negalur  Dcus  boniis, 
qul  dcdit  Legem  boiiain  ?  Qu.tc  potest  videri  sufficere 
daninalio  bis  bominibiis ,  qiii  Lcgcm  (juam  sic  Apo- 
stolus  hmdat,  anilium  fabularum  iioininc  accusant  ? 
ct  hoc  sc  cxisiimant  facerc  cjusdem  Epistola;  tesli- 
monio  ,  ubi  cain  sic  Apostolus  laudai  :  volcnies  esse 
Lcgis ,  non  doctores  ,  sed  blasplicniatorcs  ,  non 
iiitcHigendo  quae  loquanlur  ,  ncquc  de  qiiibus  affir- 
meiil? 

CAPUT  HL  —  9.  Sed  fieri  non  poluil,  inquit,  «/  a 
Judworum  Proplietis  Salvatoris  nostri  annuntiaretur 
adventus.  Ciir  fieri  non  potiiil,  ciim  dicat  Apostolus, 
Qula  credila  sunl  illis  eloquia  Dei  (lioin.  iii,  2)  ?  Sed 
ante  Snlvatoris  advenlum,  inqiiit,  Spirilus  sanctus  ac 
divinus  non  eral  super  terram.  Hoc  vanitas,  iion  veri- 
las  loquitur.  Nam  quo  nisi  Spiritu  sancto  Prophelas 
suos  Dominus  implcvil ,  do  qiiibus  in  Epislolu)  exor- 
dio  dictum  esl  ad  Roniaiios,  qiiod  el  siipra  comiiio- 
inoravi  :  Paulus  servus  Cliristi  Jesu,  vocalus  apostolus, 
seqregalus  in  Evangelio  Dei ,  quod  anle  promiserat  per 
Vropiictas  suos  in  Scripluris  sanclis  de  FiUo  suo  ,  qui 
(unus  c),t  ei  ex  semine  Davld    secunduni    caincnt  ( Id. 


IMIOPIIETAUUM,  S.  AUCUSTINI  fiU 

I,  1-5).  Ei  lioc  quidem  lcslimoiiium  cli;im  i>l<;  [k>- 
snii,  probibons  cum  ad  qucm  scrihil  aliis  Propbciis 
cn;il(;rc  dc  (>liristo  ,  pralcr  illos  qnos  Prophclzc  cjiis 
ad  Roiii:inos  dicit  Apostoliis  :  quos  credo  non  .irbi- 
tiriiiir  Proplielas  fuisse  Jiidaiorum.  Scd  cujusiibcl 
cos  fuissc  gonlis  opinctur,  cur  ibi  non  advertit,  Quod 
ante  promiscrat  per  Proplietas  tuos?  Pcr  quoslibel 
cniin  l'rophol;is  suos  si  anlc  promi^it  Evangcliuin  de 
Filio  suo,  quid  csi  quod  istc  dicit  saiiclum  ac  divi;iuin 
Spiritum  siipcr  terram  non  fuissc  ante  Salvatoiis  ad- 
vcnlum  ?  Et  lamen  isti  undc  potuerunt  esse  proplicl:n, 
annuiitianlcs  Clirislum  cx  seminc  David  scciindiirn 
cariiom,  iiisi  ciijus  gcnlis  eral  ipsc  David,  de  ciijiis 
soiiiiiic  Clirislus  a  Propbclis  Dci  proinissus  cst  esse 
veiitiirus? 

10.  Sed  Lex  ,  inrjuit ,  per  Moyscn  data  est ;  verxlat 
autein  a  Chrislo  Jcsu  esl.  Non  ila  scriplum  cst  :  scd 
ila  ,  Lex  per  Moysen  dala  est ;  graiia  et  verilas  per  Je- 
suni  Chrislum  facta  est  {Joan.  i ,  17).  Lex  igilur  dala 
esl  p"r  Moysen  :  facta  esl  autcm  gratia  pcr  Jcsum 
Christnm  ,  cum  pcr  ejus  Spiritiiin  charilato  diffu^a  in 
cordibus  nostris  (  Rom.  v,  5  ),  fil  ut  qiiod  Lex  pr;ici- 
pit ,  implcalur.  Quod  enim  pcr  lilteram  jiibctur  ,  n<ni 
lillera  ,  scd  Spiritu  ini|Jctur.  Uiide  illud  qiiod  scri- 
piiim  cst ,  Non  concupisces  {Exod.  xx  ,  17);  per 
M  )ysen  Lox  cst ,  qui;i  jiibctiir  :  sed  pcr  Cbrisliun  fit 
gratia  ,  quanJo  (|iiod  jubolur  ,  implctur  :  vcritas  au- 
lem  facta  est  per  Chrisiuin  ,  propler  illa  quae  in  pio- 
plietia  Lcgis  suiit  promissa  ,  quia  in  Chrislo  cmiiicnt 
redJiia. 

11.  Apostoliis  vero  quod  ail  ad  Romanos ,  Qito~ 
modo  invocabunl  in  quem  non  crediderunl  ?  aut  quo- 
modo  credent  quem  non  audierunt?  dc  Genlibus  dixit , 
iion  dc  Jiidx'is  ,  sicut  hic  somniat.  Eos  eiiim  voiebat 
rLfollere  Doclor  Gentium  ,  qiii  putabant  genli  tanlum- 
modo  Jud:corum  ,  non  etiam  incircumcisis  Gcntibus 
Evangclium  praedicandum.  Quod  volens  ostendere, 
non  ad  Judaeos  tantum  ,  scd  ad  omnes  gentes  perii- 
iiore  .  prius  posuit  testimonium  de  propheta  ,  Erit » 
oninis  qui  invocaveril  nomen  Domini ,  salvus  erit :  ac 
dcinde  cum  dixisset ,  Quoniodo  auletn  invocubunt  in 
quem  non  crediderunt  ?  aut  quomodo  credent  quem  non 
ai«ii>rt(n{ .' continuo  subjiinxit ,  Quomodo  aulein  au- 
dient  sine  prtedicanle  ?  aut  quomodo  prccdicabunt ,  nisi 
mitlantur  (  Roin.  x  ,  12-15)?  Ila  refutans  cos  qui  ne- 
gabant  ad  incircumcisas  gentcs  prxd^caiores  Cbristi 
esse  mitiendos. 

12.  IUud  quoque  sicut  imperitissimiis  non  intclli- 
git ,  quod  scriptum  est  :  Piimum  Aposlolos^  dcinde 
Prophetas  { I  Coi\  xii ,  28  ).  Putat  eiiim  ante  Aposlo- 
los  non  fiiisseProphetas  ,  nesciens  eos  Prophetiis  illic 
comniemoratos  esse  ab  Aposlolo  ,  qui  post  Cbristi 
adventum  fuerunt  '.  Quos  qui  vull  nosse  ,  Aclus  Apo- 
stolorum  logat ,  ct  ilbid  qiiod  ail  ad  CoriiiliJos  ,  Pro 
phcla:  autein  duo  aut  Ircs  loquanlur  ( Id.  xiv,  29  ).  Sl 
autom  non  fucrunt  Prophetae  ante  Apostolos ,  ipii 
eraiit  illi  pcr  quos  Doiis  anle  proniisit  KvangtUum  dt 

'  ^;^  ,  q-d  post  cliriM  advenliim  vcnerunt. 


GiK 


LIBER  SK( 


Filio  siio  ,  qui  factus  est  ei  ex  semine  Davitl  secumtum 
carnem  (  /?c»hi.  i  ,  2  ,  3  )  ?  Quis  eral  qui  ilixil  :  Lapi- 
dein  queiH  rcprobaverunt  a^dificaiites ,  liic  factus  cst  in 
capi.:  nnjuli  (  Psal.  cxvii  ,  25)?  Quis  erat  qui  tlixil  : 
Thronus  '.r.rs  ,  Dcus  ,  in  sccculum  sauuli ,  virga  dircctio- 
uis  ,  virfja  regni  lui  :  dilexisti  jusiitiam  ,  ct  odisti  ini- 
(,uitatein ,  proplerea  uniit  te  ,  Dcus ,  Dcus  tuus  olco 
exsultationis  pr(F  parllcipibus  tiiis  (  Psiil.  xliv,  7,  8  )  ? 
QiioiniHlo  Dcus  ,  ctijiis  lliroiius  esl  in  s.vculiiin  sxculi, 
ungilur  a  Hco  ,  ni>i  CliriNtus  Jcsns  ,  qui  cx  ipsa  un- 
ctioiie  Chrisli  iiomcn  ncccpit  ?  Clirisina  qiii|»|>c  uiictio 
csl ,  Clirislus  unctus  cst.  Quis  cral  qiii  clixil ,  quod 
ipso  ClirisMis  do  sc  tcsMtiir  csse  |.rxdictiim  :  Dixit 
Doiiiiiius  Doiiiino  mco  ,  Sede  a  dexiris  nieis  ,  donec 
ponnm  inimicos  tnos  sub  pcdibus  tuis  ?  Et  lioc  Daviil  in 
Spirilu  dixissc  conlirinat  (  Psul.  cix ,  4  ;  Marc.  xn  , 
56 ),  qiicin  S|>iritum  ncg:\t  iste  fuisse  siipcr  tcrram 
.Tiito  Doinini  adveiiluin.  Quid  cst  quod  ail  Apostolus  : 
Dicit  autem  Isaias  ,  Eril  radir.  Jesse ,  et  qui  exsurgel 
regnare  in  gentibus ,  in  eum  gcntes  sperabunt  (  Rom, 
XV,  12  )  ?  Quis  erat  Spiriliis  qul  per  euindcm  Isaiain 
Liiilo  anle  pr?cdixit  :  Isle  peccata  nostra  porlat ,  et 
pro  nobis  dolet ;  et  nos  putavimus  eum  esse  in  dolore , 
et  in  plnga  ,  et  in  afpiclione.  Ipse  vulneratus  est  pro- 
pter  peccata  noslra  ,  et  infirmatus  est  propter  iniquilates 
nostrns  :  disciplina  pacis  noslrce  super  cum ;  et  livore 
cjus  snnati  sumus  :  omnes  quasi  cvcs  errnvimus  ,  homo 
in  via  sua  erravit ;  et  Doiiiinus  tradidit  eum  propter 
iniquilntes  nostras.  El  ipse  proptcr  aflliclionem  non 
aperuit  os  :  sicul  ovis  ad  victimam  duclus  est ,  et  sicut 
agiius  coram  tondentc  mutus  ,  sic  non  apcruit  os  suum. 
In  huniilitnte  judicium  ejus  sublalum  est  :  gencrationem 
ilUns  quis  enarrabit  ?  quia  tollelur  de  tcrra  vila  ejus.  Ab 
iniquitatibus  populi  mei  duclus  est  ad  mortcm  ( Isai. 
Liii  ,  4-8):  et  c;rlera  qux  Cdntexerc  longiim  cst. 
Lbi  eliam  de  Ecclcsia  tanto  ante  pr;t;diclum  esl , 
qiiod  al)  .\postolo  lcgimiis  comniemoraluin  ,  ct  nunc 
jam  videmus  iinplelum  :  Lcelare ,  sterilis  quw  non  pa- 
ris  ;  erumpe  et  exclama  ,  quce  non  parturis  ,  quia  multi 
filii  dcserta:  magis  qunm  ejus  qua:  hnbel  virum.  Dixit 
enim  Dominus,  Dilata  locum  lubernaculi  tui ,  cl  aulcco- 
rum  tuorum  :  fige,  ne  pnrcas  ,  protende  funiculos ,  et 
clavos  tuos  conforla  ;  adhuc  in  dexlris  et  sinislris  diiala  : 
et  semen  luum  possidcbil  genles  ,  et  civilates  deserlas 
habilari  facies*.  Noli  timcre  ,  quia  confusaes;  ncque 
reverearis  ,  quia  exprobrntum  tibi  esl.  Confusioncm  enim 
ceiernum  oblivisceris  ,  et  opprobrii  viduilatis  tuce  meinor 
uon  eris.  Quia  Dominus  qui  fccil  le ,  Dominus  sabaolh 
nomen  ei;  et  qui  eruit  te  Deits  Isrncl ,  Dcus  omnis  terra; 
tocnbitur  [Id.  Liv,  1-5  ;  Cnlal.  iv,  27).  Qiiis  csl  qiii  di- 
xil :  Videbam  in  visu  noclis,  el  cccc  cum  nubibus  ctcU  itt  fi. 
lius  hominis  erat  veniens .  el  usque  ad  velusUim  dierum 
pcrvenil ,  et  in  conspeciu  ejus  pra^latus  esl  :  ci  ipsi  datus 
e.sl  principnlus,  cl  lioiior ,  el  rcgnum ;  et  omiies  populi , 
tribns  ,  el  linguce  ipsi  servicnt  :  polestas  cjus  poics  as 
perpclua,  quce  non  transibil ,  et  regniim  ejus  non  cor- 
rumpctur  (  Dan.  vii  ,13,14)?  lixc  et  alia  miilla  at- 
qiic  manifesia  de  Christo  ct  Ecclcsia  unde  prx-dicta 
*  veieres  qukUiu  codiccs,  facicu. 


iLNOUS.  (i4»i 

siint ,  qii;«  sic  videmus  implcta  ,  ct  co:isonaii'.ilni8 
cvangclicis  aiqiic  a|)oslolicis  Litlcris  eliain  spcrainus 
iin|iIonda  ,  si  S|)irilus  Dci  anlc  advcnluiii  Clirisli  iioii 
fuil  supcr  tcrrain  ;  vel  si  a  i*roplielis  israol  noii  esl 
Cliristi  prciiiinliatus  advontus  ,  sicut  liic  dosipit , 
qui  Chrislum  ncgando  antc  promissuin  ,  non  habot 
unde  asscrat  missum  ?  Et  merito ,  qiiia  ipse  qucin 
pr:vdicat ,  ncc  inissus  cst ,  ncc  promissus  :  vcrus 
qiiippe  non  cst ,  scd  Uctns. 

CAPLT  IV.  —  13.  Jam  illud  non  miror ,  quod 
lioino  inerudiius  dc  Proplielis  Jiidxorum  existimat 
dictum  ,  qiiod  ait  A|)OSloIus  ,  Dixil  quidum  ex  ipsis 
proprius  eorum  propheta ,  Crclenscs  srmper  mendaces  , 
malx  bcslia; ,  ventres  pigri ;  tcslimoiiium  hoc  verum  est 
(  Tit.  1,12,15):  igiiorans  dictiim  csse  de  qiiodam 
Epimenido  ,  qni  Crctcnsis  fuil ,  in  ciijus  libris  hoc 
invciiitiir  ;  qiii  liomo  inlcr  i*ropholas  Dei  non  invCni- 
tiir  ,  ncc  ad  illa  cloqiiia  Dci  perliiict  ,  qu;c  Jud;eis 
dicit  credila  ,  qui  non  menlitiir.  idoo  non  commcino- 
ravit  Apostolus  nomen  ejus ,  sicut  solet  commemo- 
rarc  Prophclas  Dei  aliquando  diccns  ,  Sicut  el  David 
dicit  {Rom.  iv,  6  )  ;  Isains  autein  audel  el  dicit  {  Id.  x, 
20  ),  Sicut  el  Osee  tiicil  {  Id.  ix  ,  25  )  :  vcl  lacilis 
ooriim  nominibus  ,  cum  dicil ,  Sicul  scriplum  est 
{ Id.  i  ,  17  );  et  ea  Scriplnra  intclligilur ,  in  qua  cst 
aucloriias  Dei  :  aiil  evidontcr  Dcum  diccre  asseril  , 
cuin  aliquod  adhibct  tesiiinoniuin  dc  Lege  vcl  Pro- 
plietis  Dci  ,  quale  esl  illud  ,  Bovi  irituranli  os  non 
infrenabis.  Numquid  de  bobiis  ,  inqiiil  ,  cura  est  Deo  ? 
An  propler  nos  Sciiptura  dicil  {lCor.  ix  ,  9,  10)? 
ostendens  utique  in  eadcm  Scripliira  Dciim  loqiii. 
Vel  illiid  :  Providens  autein  Scriplura  ,  qiiia  cx  fide  ju- 
slifical  genles  Deus ,  prwnuntiavit  Abralm  dicens  ,  In 
seinine  luo  benedicenlur  omnes  genles  {  Galul.  iii  ,  8  ). 
Ipsam  Scripliiram  pm  Dco  pnsuit  ,  qiiia  Doi  est.  Vel 
illud  dc  Abraliam  ,  In  promissione  ,  inf|iiit  ,  Dei  non 
hwsitavil  incredutilate,  sed  confortalus  csl  fide ,  dans 
gloriam  Deo  ,  et  plenissime  crcdens  quia  quce  promisil , 
polens  eslet  facere  {  liom.  iv,  20  ,  21  ).  Coiilra  qiiain 
diviiiani  ct  apostolicam  voccm  ,  canis  islc  rabiostis 
obI;itrans  ,  ausus  est  diccrc  ,  Abrahani  Dco  siio  pro- 
millcnti  prolein  noii  crcdidissc ,  ignoians  illud  qiiod 
ait  ,  Si  mihi  centum  annos  habenii  nascclur  filius  {Cen. 
xvii ,  17),  admiranlis  cssc  gaiidiiiin  ,  non  dinidcn- 
liam  diibitaiilis.  Vcl  illud  :  Non  poiesl  excidere  veibum 
Dei.  Non  eniin  omnes  qiii  ex  hracl  ,  ii  sunt  Isracl ;  ne  ■ 
quequia  sunt '  semen  Abraliam ,  omnes  filii ;  sed  in  Isanc 
vocabilur  libi  semen  :  hoc  esl ,  non  ii  qui  filii  carnis ,  hi 
filii  Dei ;  sed  fitii  promissionis  depulantur  in  seinen 
{  Rom.  IX  ,  G-8  ).  Vol  illud  do  Elia  :  Sed  qitid  dicil  illi 
responsiim  divinum  ?  Reliqui  mihi  septem  niillia  viro- 
rum  ,  qui  non  curvaverunt  geiiua  anle  Baal  { Id.  xi  ,  4  ). 
Ilis  atque  hujusmodi  allestationibus  Dci  boni  ct  vcri 
csse  Scripluras  illas  ,  quas  istc  blasphcmat ,  a|ioslo- 
lica  commcndat  aui  toritas.  IJbi  autom  cliam  aliquid 
de  aucloribns  Gcniiuni  dicit  Apostolus  ,  non  cos  ap- 
pcllat  Pro|ihclas  Dei ,  ncc  illaruin  scrip^uiarum 
Doum  dicit  auctorcm  qiiamvis  ibi   aliqiia   vcra  rcpo- 

'  lia  M&s.  sccuudum  grxcum.  At  editi,  ucoite  giii  pmt. 


C17  COMin  AI.VKISSMIIIIM  LM.IS 

ri;it  ,  sicill  de  islo  ( Jctcni  ail  ,  lHxit  quidinn  ex  ipiis 
propruts  eorum  proplicta  ,  (Wetonei  tcmper  mciidaccs 
{  Tii.  J  ,  12  )  :  non  crgo  .liKloorinn  propriiis  ,  sed 
(JTlcnsiniu  ;  (iihkI  nliqiie  ad  linc  dittinii  osl ,  nc  Dci 
Iiroplicla  pnlarctnr.  Kt  in  Aciil<iis  Apo^lolonnn  ciim 
loqncrclnr  Alliciiiciisibus  ,  ait  de  Deo  :  In  illo  enim 
vivimtis  ,  et  tnovemur  ,  cl  sumtis  :  sicut  ct  (juidam  secun- 
dum  vos  dixcrunt  (  Act.  xvii  ,  28  ). 

14.  Scd  Apostotis,  iminil,  Domiuus  nostcr  iuterro- 
janlibiis  de  Judaiornm  Vrophilis  (fuid  scntiii  debcret , 
qui  dc  (idvciilu  ejus  aliquid  ciciitisse  in  praHeritum  puta- 
bantur,  coiumotus  tulia  eos  cliain  nunc  sentire ,  rcspon- 
dil  :  Dimisisiis  vivuin  qiii  iinte  vos  csl  ,  et  de  morluis 
fabulamiui.  Qnid  iiiirinn  ((iiiaiulofpiidein  lioc  teslirno- 
niiini  dc  scriplnris  iicscio  qnibus  apociypliis  prolulil), 
•si  dc  Prophclis  Dei  talia  tonlinxcrunt  lia^rclici ,  (pii 
easdein  lillcras  non  accipinnt?  Nani  in  Evangclio  Do- 
niinns  ,  qnod  non  est  apocryphiiin ,  scd  iii  luce  vcri- 
lalis  '  oinnil)us  noliiin  ,  cli.iin  posl  resnrrcctioncin 
discipiilis  iii  iiiiicrc  coniitalus,  incipiens  a  Moysc,  per 
oniiics  rroiilicias  ,  li:cc  dc  sc,  (|u:c  racla  fuoiaiit, 
pr.rditla  inonaravit  {Liic.  xxiv,  27  ). 

15.  De  ipso,  iiiquit,  iterum  arguit ,  ubi  dicit :  <  Multi 
mihi  diceitl  in  ilta  die  :  Domine ,  in  nomine  tuo  dcnmo- 
tiia  ejccinius ,  ct  in  noniine  tuo  proplietaviinus ,  el  in  -tto- 
viiue  luo  virtiitcs  tnultas  fecimus.  Et  tinic  dicain  iltis  : 
Ileccdite  a  mc,  quoniam  nnnqnam  vos  scivi ,  quia  ope- 
rali  cstis  iiiiquitatcm  »  (  Matth.  vii,  22  ,  23).  Absit  ut 
is!a  do  Pioi)!iclis  saiiclis,  in  quibus  cral  Moyses  et 
Ciclcri,  D.>i>  iniis  dixcril :  scd  dicliiiii  csldo  iis  qni 
posl  cjns  Evangcliiim  pradicaluin ,  iii  c^jiis  noiniiic 
sibi  ioqiii  viiiciiiiir,  nescicntos  quid  loqiianlur ;  in 
qi:il)us  el  isle  sihi  locuin  pcriturus  invciiil. 

16.  Illiid  q;!0.;uc  aii  dixissc  Do:iiiniiin  :  Ego  stim 
jamia  ovium  :  oinncs  ulii  quotqiml  anle  me  venerunl, 
fttrcs  siint  el  latroncs.^o.t  autcm  ila  scriptinn  est.*sed 
ita  ,  Omiics  quolquot  teneriint ,  fitres  snnt  et  latrones 
{  Joan.  X,  8).  Vonis^iC  quipjie  lioc  loco  inlcliigi  voliiil 
eos  qui  missi  non  fuisscnt ;  qnos  arguit  cliam  Jcic- 
niias,  diccns  ,  Hcec  dicil  Dominus  de  Prophelis  qui 
prophclanl  in  nomine  meo ,  et  ego  non  misieos  {Jerem. 
Mv  ,  15  ).  llli  iiiilcni  quos  insanus  iste  biaspbeinat ,  a 
Doiiiiiio  niissi  suiil ,  non  spontc  vcnerunt.  Quos 
ci  Domiiius  per  paraboiam  quidein ,  scd  apcr- 
tissiina  sigiiincalioiie  declarat  ,  ubi  dicit  :  Aiiam 
parabotam  audile.  Uomo  erat  palerfamilias ,  qui  plan- 
luvit  vincam ,  ct  scpem  circumdedil  ei ,  el  fodit  in  en 
lorcular,  ct  adificavil  turrim,el  locavit  eam  agricotis,  et 
peregre  profectus  esl  Cum  autein  leinpus  fructuum  ap- 
propinquassit ,  misil  servos  suos  ad  agricotas  ,  ut  acci- 
percnt  fruclus  ejits.  F.l  acjricotas  apprehcnsis  servis  cjus, 
utium  ceciderunt,  atitim  occiderunt ,  alium  vero  tapida- 
vcrtint.  Iterum  misit  alios  servos  piures  prioribus  ,  et 
feceruHt  »7/!*  siiitititer.  Novissime  auteni  misit  ad  eos 
fittum  suutn,diceiis  :  Verebuntur  fitium  mcum.  Agyicota; 
auletn  videntes  filium,  dixertint  intra  se  :  Uic  est  harcs, 

>    tcnitc ,  ocvidamus  cum  ,  et  habebimus  hccrcditatem  ejns. 
Et  apprehcnsiim  ejeccrunt  eum  foras  exira  vineam  ,  et 

«  rlur&j  Mss  ,  icd  duce  verilatis. 


lA  nioriiKiAmjM,  s.  AiJ(;i;sTiM  (»i« 

occidriuitl.  (um  erijo  veiiiril  Domiiius  vinea;  ,  qnid  \a- 
cicl  aijricotii  ittn'/  Aiunl  iUi :  Malos  mitlc  perdcl,  el  vi- 
ticam  suam  tocabit  aliii  aijricotis,  qui  rcddant  ei  fruciui 
lemporibus  luit.  Dirit  iltii  Jetus  :  Nunquam  tegiiiis  in 
Scripiuris  .  I.nnidem  qiem  reprobavcrunt  ocdificanles  , 
hic  fiicius  est  in  cnput  nnquti  :  «  Domino  facttim  eil 
islud  ,  et  rst  mirobilc  in  oculis  noslris?  Ideo  dico  vobis, 
quia  auferetura  vobis  regnuin  Dei ,  et  dabitur  genii  fn- 
cicnli  frticlus  ejtit  (  Matlh.  xxi  ,  33-4.3.  ).  Qiiid  lioc 
apcrliiis?  qiiid  cLirius?  ([iiid  cvidiiiiin-.  ?  Scd  istc  de 
illorum  nuincro  esl,  qui  servos  palrisf.imilias  bnju» 
hiDidavcruiit.  lloc  cnim  facit,  non  iclibus  saxcis  ,  scc' 
malcdiclionibus  dinis.  Nam  ei  pr  niilus  in  geiite  Ju 
d:pornm  viiieam  Dci  csse  plmlaiam  ,  niissosquo  I'ro- 
pljctas  anlc  ipsum  cssc  S:iIvaioiTs  advcntuin  ,  para- 
bola  ista  tcsl:iliir.  Et  cum  dicil,  Aufcretur  a  vobis  re- 
gitum  Dei  ,  et  dabilur  genti  facienti  fructut  ejut  ; 
qnod  rcgnum  dicit,  nisi  quod  sper;ib:inl ,  iion  quod 
arccpcr;inl ,  id  cst,  vii;c  alcrn;i;?  Unde  alil.i  dicil  , 
Scrutaiiiini  Scripturas ,  in  quibiis  putatit  los  vitain 
wternam  hubere ;  ipsce  lestiinoniuin  perhlbent  de  me  : 
( Joan.  V,  39  )  ;  el  alibi ,  Va?  vobis  legispcriiis,  (fui  tti- 
listis  cldvcni  scientiw :  ipsi  non  iitlroistis,  eleosquiin- 
Iroibiint  proltibitislis  (  Luc.  xi,52).  I>li«ne  molibns 
testiir.onioruin  imn  allcriliir  iniiiudons  va;iila.>?  (jnis 
bniic  aiidil ,  iiisi  qni  S:ripturas  sanclas  non  ainli; , 
aiit  lani  male  andil  qnani  in  cas  isto  cxcns  ia- 
curril  ? 

CAPUT  V.  —  17.  Sed  ait  de  cis  Dominus  ,  iiiquil  , 
iParentesvestrimanna  manducaverunt,  el  mortui  sunt» 
{Joan.  VI,  49)  :  docens  nemiiietn  ipsoruin  ad  Dotni- 
num  pcrliituisse  ,  qtiibus  mors  domiitata  esl.  Nemincm 
pl:iiic,  scd  paiciilum  illorum  quibus  lalii  loqiicbalur: 
paientcs  quippo  inrulelium  ,  qiios  nisi  inlideles  volc- 
bat  iiitoliigi  ?  Unde  alio  loco  dicit ,  V«;  vobis ,  Scr.bce 
ct  Pharisai  hypocritw,  qui  wdificalis  sepulcra  ProphC' 
larum,  et  ornalis  monumcnta  jtistorum,  et  dicilis:  Si 
fuissemusin  diebus  patrum  nostrorum,  non  esstinus  socii 
eorum  in  sanguiiie  Prophetarum.  Ilaque  eslis  tcstimo- 
nio  vobismetipsis,  quia  fitii  estis  eoruin  qui  Prophetas 
occiderunl.  Filios  uiique  dixil  imitalione  sceleris , 
non  propagiiie  gcneris.  Non  cniin  quod  cx  illis  secun» 
duin  cariicm  niti  ciaiit,  boc  cis  esse  potcrat  crimini; 
scd  quod  cis  sc  siiniles  infideli  crudcliiale  mons-tra- 
bant.  Ideoquc  conneclit ,  ac  dicil  :  Et  vos  implcte 
mensuram  palrum  vestrorum.  Serpentes ,  genimina  vi- 
perarum  ,  quomodo  fugietis  a  judicio  geheniice  •  ?  Jdeo 
ecce  ego  millo  ad  vos  Prophetas,  et  sapienles,  et  scribas, 
et  ex  illis  occidetis  et  crucifigetis  ,  et  ex  ittis  flagcllabi- 
tis  in  Synagogis  vestris ,  et  persequemini  de  civilate  in 
civitatem  :  ut  vetiiat  super  vos  omitis  sanguis  justiis,  qiii 
effusus  est  super  terram,  a  sangnine  Abcl  jusli  usquc  ad 
sanguinem  Zachariw  filii  Darachiw,  queni  occidisiis  iu- 
ter  lemptum  et  attare.  Amen  dico  vobis ,  venient  hwc 
omiiia  super  gciterationem  istam  {.Malih.  xxiii,  29-5G). 
Nciiiio  conslat,  ncinpe  inanifc^tum  est,  iinilaiido  csse 
islos  lilios  inalorum  ,  a  quibus  ProphoUc  sjncii  cl 
jnsii ,  ab  ipso  Abel  quein  fialer  occidil,   usquc  ad 

'  lu  Uss.,  fiigietis  judtcium  gehennw,  ■ 


RI9  LIDF.P»  SEClJNDrS.  650 

Z:icli:iiiam  (iticm  isli  occiJenint ,  porsoculioiios  iiii-       m:iJor  osl  iiliqiie  quoliliot  saiiclo  cl  jiislo  ,  poiiaiite 
piissiinas  cl  soeloratissimas  nerliiloruiil.  Nam  (nuiiiKnli)      corpiis  qiioil  corniiii|iiliir  ol  ag  ;raval  aniiuam  (  Hap. 


siipor  islos  voniol  '  illornm  sanguis,  qui  longe  aiilo 
viscnint  qiiam  isti  vel  nascorciiinr,  nisi  qnia  unimi 
geinis,  iina  conspersio,  uiia  massaesl  iinpiorum  ,  iini- 
lalioiif  sibimel  connoxorum?  Sinnil  fliam  declaratitr, 
m  codom  p')pii|o  riiissc  jiislos  al^iiic  Propliolas  Doi  , 
qnoriim  isti  ,  quihiis  Ikoc  lo^iiiilur  Dominus ,  a>difica- 
jianl  sepuicra ,  ornahanlquc  monimnMila.  Pejor  ergo 
i>tc  el  iinnianior  qui  oos  dofunclos  lingiia  malodica  la- 
C^ral,  qiiiliiis  lioiiiiro:ii  ot;a:ii  im|iii  doIort>l)aiit ;  et  in 
animam  suam  criidelilcr  s  ovions  oos  blasplionKil,  oum 
velil  vidori  chrislianus,  quos  Prupbotas  el  jnstos  as- 
scril  Christiis. 

18.  Jam  vero  (iiiod  adjiingfre  voliiit  sanclos  Pa- 
triarchas  ,  Ahr.diam  ,  Isaac  ,  el  Jacnb  ,  his  dc  quibus 
Doniiniisail,  Puties  vcstri  vianducaverunt  nianna  in 
deserlo,  el  niortui  sunt,  quia  el  isli  patns  morlui  sunl; 
iilruin  rraudulonlus,  an  c:icus  sil  poliiis  jiulicandiis  , 
incerlum  ost.  Sed  qiiodlibet  ooruni  oli;^al,  delostan- 
dus  est.  lliiic  enim  hoc  osiendoro  voluit ,  qoia  Doini 
nus  conmicmoralis  eisdem  palribus,  ail,  Son  est  Uats 
mortuorttin,  sed  vivoruin:  cum  polius  eos  vivcredixeril. 
Adhibilo  qiiippe  tcstimonio  do  Logc,  ubi  scriptiim  osi, 
Hgo  sum  Dcus  Abraham,  ct  Deus  Isaac,  et  Deus  Jucob  ; 
adjunxit,  Xonest  Dens  viortuoruin,sed  vicorum.  El  ad- 
j'Cil ,  Oinnes  cnim  ilU  vivunl  (ilatth.  xxii,  5-2,  et  Ltic. 
XX,  37,38)  :  viu  utique  vera  ,  qua  jiisli  vivunt , 
eri:ini  qiiando  corporc  inoriiintur.  SoJ  qiiando  hxc 
dicerol  isle  ,   si  vivcrol  ? 

19.  lii  liaiic  sciilenliam  vitll  accipi  ct  quod  ailDo- 
niinus  ad  Judxos  :  Neque  menostis,  neque  Patrcin 
meum  ;  sed  n  c  vcrbitm  Dci  liabeiis  in  vubis  ntanens 
(Joau.  viii  ,  19).  Qiiod  uti(|iic  conlrarium  iion  csl  ci 
»|Uod  dixil:  Tuliitis  cltivcin  scieniia:;  ipsi  non  iitiroisiis, 
et  cos  qui  introibanl  proliibuislis  (  Lttc.  xi  ,  52 ).  In  sc- 
nietipsis  enim  vcrbum  Dci  iion  li  ibcbant ,  scd  habc- 
banl  in  Lilloris  qiias  logcba  .1.  N:im  si  h:iborciil  in 
somclipsis,  ol  ipsi  iiilrarciil,  el  alios  iiilraic  pcrinil- 
lcrcnl.  Non  inlrare  aiilom  esl  non  intoHigcre.  Ecce 
quare  noc  ipsum  noveranl ,  ncc  cjus  Pairoin  ;  quia 
non  iiiloriigebanl  quod  legebanl :  non  qoia  Deiiiu  cl 
Cbrisliim  non  prxdicavoranl,  qiios  legebant.  Iloc  o>l 
orgo  iiilraro,  non  C!.sc  coiilcnlum  supcrficio  lillcrx  , 
ged  ad  intei  iora  intclligcnli;e  pervcnire. 

20.  Aigumoiilalur  cliain  de  Jounne  Daplisla  ,  qnia 
Doininus  ail .  In  natis  ntuliirtnn  non  CTsitrrexit  ntajor 
Joauite  Bnplisla :  qtii  aulcm  miitor  csl  in  regno  coelo- 
rttm  ,  mnjor  cst  illo  (  3/«///».  xi  ,  1 1  )  :  ila  vciiil  nilio- 
cinando ,  lan(|nain  Jo:iiincs  non  pcrliiieal  ad  rognum 
coilorun» ,  el  ob  boc  iiiu!lo  ininiis  cielori  rroplicla) 
illiiis  pppnli  .  (|uibiis  in.ajor  osl  Joaiincs.  ll:oc  :iulein 
verba  Domini  duobiis  niodis  possunl  roclissime  intel- 
ligi.  Aul  cnim  ngnum  caloruin  appellwit  oo  loco 
Domiiius  qiiod  iiondiim  accopimus,  et  in  qiio  non- 
dHin  suniiis  ;  nn.le  ot  iii  fine  dioliinis  cst ,  Venite, 
beitedicli  Patris  nt<'i  ,  perciptte  rcgitum  (Id.  \\\,  34): 
cl  quia  ihi  snnl  s;incli  Angcli  *,  quilibel  in  cis  minor, 

•  fr.  l.ugd.  veu.  Xos  ,  vcni'.    m. 

•  Aliquoi  M&s  :  et  qiii  ibi  s>iiit  mqJi. 

Sa>CT.    AUGIST     \\\\. 


IX,  15).  Aul  si  rcgniim  ccclorum  in  ea  .senlenlia  illic 
intolli;;i  voluit,  qiia  et  In  lioc  tcmporc  significaliir 
Ecok^ia,  ciijus  filii  sunl  omiies  abiiistitiiiioncgciieii^ 
hnmani  usqne  niinc ,  qtioiqnol  jiisli  cl  saiicli  esse 
polucrunt ;  profocto  sc  ipstim  Doiniiiiis  sigoificavil, 
qiiia  nasccndi  tempore  ininor  eral  Joaniio,  major  au- 
toin  divinilatis  .Tternilatc  ct  dominica  potcstalc. 
Proindo  socnnilum  priorcm  oxposilionem  ita  disiiii- 
giiilur  :  Innatis  muHcrum  nento  cvsurrcxit  major  Joan- 
ne  Baptistn  :  qui  aulcnt  luiitor  esl  in  regno  cotlorttm  ,  ac 
doiiide  suhinrortiir ,  major  illo  e..t.  Socundum  hanc 
aiilom  postcriorcm  ila  :/«  nnt's  mttUerum  nemo  exsur- 
nwit  ntnfor  Jonnne  Daptiata  :  qiii  nulcin  ntinor  est ,  ac 
(lcii(d&  subiiirorlur,  »/j  rcgno  cccloruin  mnjor  illo  est. 
Sed  uterquc  i:iielleciiis  qiiaiu  coiigruit  veritali ,  tani 
rcrellcnda:  htijtis  su^licil  vaiiilati.  Sive  cniin  (iiiilibct 
Angelus  c.nctcris  minor,  Joaniic  sii  nnjor,  &ivc  faie 
Dominiis  intolligatiir ,  Joannc  pr:icursoic  siio  .Tlato 
niiiior,  m.ajosialc  m.ajor,  nihil  inde  Pnipholis  c;eloria 
dorogatiir.Poluerimtonim  cssc  Joannialiqui  ;cqualcs, 
aliqtii  co  minorcs ;  nulliis  aulem  major,  projHcrscn- 
tci  liam  Pomini  :omiics  tamon  sancti,  el  justi,el  lioni. 

CAPUT  VI.  —  21.  Sed  iloyses  ,  iii(|uil ,  omnem 
spcni  fulttrw  rcsurrectionis  in  homiitibus  cxstinxit ,  qui 
mortalem  csse  aitimam  pronunliavit ,  qui  eam  esse  san- 
guincm  dixit.  Dciiido  raliocinando  magiiis  viribus  cona- 
Itir  ostciidcrc  ,  noii  csse  aiiiiii;im  s^iiignincm ,  et  labo- 
r:it  in  rc  maiiirosla,  non  iiilclligciis  Lcgcm  '.  Sicenini 
dicluin  esl,  Aiiiina  oinnis  carnissaiiguiscst  (Levit.  xvii, 
14)  ;  quoinodo  dicliim  cst,  Petra  eral  Cltristtts  (I  Cor. 
\  ,  A)  :  noii  qiti;i  boc  erat,  sod  quia  liiiic  significaba 
tur  *.  Noii  autcm  frnslra  Lcx  aiiimam  voluil  significar(j 
pcr  s:ingnincm  ,  rciii  snlicel  iiivi.-ibiloni  por  roni  visi- 
bilcin ;  nisi  (|uia  saii;.;uis  pcr  voiias  omnos  ab  ipso  cordo 
difriisiis  ,  in  iioslro  corporc  pliis  c.Ttoris  humocbus 
priiicipatur  ;  ila  ut  ubiciiiiKiuo  fiiorit  viiliiiis  iiiniclnm  , 
noii  liumor  :dius ,  sed  ipso  proccdat  :  ilaiiuc  aiiima , 
(piia  omnibnsqnibusconslaiiius  iiivisibililer  pnevalcl, 
illo  inclius  signiiicalur ,  qtiod  onmibus  i|iiibiis  consla- 
intis  visibilibus  prycvalol» 

2-2.  Illiid  aiilom  quod  Aposlolus  ait  (nain  ct  Iioc  t(V 
sliinonium  islc  posiiil)  ,  CViro  et  snnguts  regntim  Dci 
hon  possidibit  ' ;  non  facit  de  aniina  ,  sed  dc  rcsnrrc- 
ctionc  corporis  qu.cslioncni.  Vcrum  ot  isla  duobus 
inodis  solvitur.  Aiit  cnim  carnis  ct  sanguinis  noniino 
coriit|ilioiicm  caniis  ct  saiiguiiiis  niiiiciipavil,  qn;c  in 
ic>nrioclioiic  non  eril  :  anl  cariiom  cl  saiigniiicm,  lio- 
iniiics  nd  oninos  illoccbr;is  s;ccularium  voIuptAliini 
cai  ni  ct  sangniui  dcdilos ,  qiii  rogiinm  Doi  noii  possi- 
dcbtint.  Toliis  autom  islo  lociis  apostoiioi  sorinonis , 
iibi  scriptum  csl ,  Cnro  et  sangnis  rcgitnm  Dci  non  pos- 
sidcbit ,  si  considcrolnr  diligeniins,  magis  pcrsnadcbii 
coiTuplionom  carnis  sicut  iiunc  csl ,  his  cuni  vocabii- 
lis  appcilarc  voluissc  ,  aiinc  ad  cxponcndum  qiiid  dl- 

»  Aiiliiiiiiorcs  codicos,  ve  inlelliqamus  lcgem. 
»  Aiss.,  sed  qnii  Itunc  siiriiftnihil. 
•  sola  edilio  i.ov.,  uon  po.i.stJcbiint 

(Vingl-nne.J 


m  CO.NTUA  ADVKRSAUIUM  LEGIS  F. 

corot  ailjiinxiftSC,  Ncque  corruiilio  incorrupliouem  po$- 
tidebit.  Qiii:i  cum  facla  fuciil  <|m;c  in  iTSiiiT^^iiiuno 
6|)Cra(iir  illa  iiiiilalio,  iioii  uliqiic  rcinanchit  ulla  cor- 
niplio.  Qiiainvis  crgo  cl  posl  icsiiiTcclionciii  Doininus 
(Jixcril  discipiiiis  siiis  ,  Palpnle ,  el  videle,  qnia  spirilut 
carnem  et  ossa  non  huhct ,  «/(7//  me  videlis  Imbere  [Lnc. 
XXIV  ,  59)  :  laiiicn  sociinilinn  suhslanliani  caro  rTil  , 
iioii  sccnnduni  cornii)iioni'iii ,  (}ii;c  iinnc  carni  iioc  no- 
iiicii  iiiiponil.  Uiidc  ail  propln-la  ,  Omnis  cnro  fenum. 
Niintiniid  cium  ct  Doiiiini  qnam  lc-.avil  iii  cu  Inm  ? 
Qiio  crgo  iiHido  appcllavit  Proplicta  carnein  ,  iilii  ait , 
OiHiiis  caro  fcmun  ;  (licluriis  iiliiiuc,  Fcnum  aruit  {Isai. 
XL,  G ,  7)  :  eo  modo  ct  Aposloliis  ail ,  ('.aio  cl  santjuis 
reynum  Dei  non  possidcbit ;  quia  non  ibi  crit  corrnplio, 
qiia  nunc  sicul  feiium  natura  carnis  arescil.  Non  cnim 
jilia  scntciilia  cst,  Neque  corrnplio  incorrupiionem  pos- 
sitlebil  :  scd  hxc  rcpclilio  ,  sciilcntiu;  supciioris  cst 
cxposillo  :  ul  quod  ibi  dictum  cst ,  caro  et  sanguis ; 
liic  inlcUigamus  corruplionem  ,  noi  suhsianliam  car- 
nis  :  el  (|iiod  ihi  diclum  esl,  regnum  Dd  ;  hic  iiili-IIi- 
ganuB  incorru|)lioncm.  Alquc  ila  nihil  aliud  diclum 
jv.ilcmiis  ,  Caro  el  sanguis  regnum  Dei  non  possidcbit ; 
qiiam  si  diccretur,  Corruptio  incorruplioncm  non  possi- 
liebil  :  id  est ,  corniplio  carnis  ct  sangiiinis  iii  illius 
ngiii  incorruplionc  iion  eril ,  proptcr  immutalioncm 
hcilicfi  ,  '.ic  (jiia  inox  locutiis  adjiinxil ,  Oporlel  corru- 
pllbilc  lic  inducre  incorruplionem  (1  Cor.  xv,  50,  53). 
I(a  corniplio  qii;c  cariiis  cl  sanguinis  nomiiic  signifi- 
«■;ila  c^t,  in  rcj^ni  iliius  incorruplioiie  iioii  crit  :  ijiiia 
caro  qu.TC  niinc  corruplihilis  cst,  Uiiic  mulal;i  incorra- 
jiiihilis  eiii, 

25.  Moyscs  a  ilcm  [»onio  D«'i  si  animam  credidissct 
('Sse  moflalcm  ,  qu()d  uli^iue  crcdidisscl  si  c;im  saii- 
guincin  ,  iio;i  signilicalionis ,  scd  propriotalis  causa 
cs^e  (lixissel,  non  alio  loco  dicerel  :  Omnis  qni  leiige- 
ril  mortnnm  ub  omni  anima  hominis  ,  el  mortuns  fuerit, 
L'l  non  fucril  purificalus  ,  tabcrnaculum  Domini  polluil : 
cxlerctur  '  anima  illa  ex  Isracl ;  quoniam  aquci  asper- 
'sionis  noit  est  circumspersa  super  eum  ,  iininuiidus  est , 
■lidhui  inunundilia  cjus  in  ipso  est  {Num.  xix ,  15). 
Adliuc  uliqiie  dixit ,  eliam  post  iiiorl  ni ,  qiiia  non  cst 
piirificalus  :  ubi  piMfigiiralum  lavacrum  rogcncralionis 
iiilelligii  ,  quod  nunc  accipiiint  qtii  b:i|)(izaiilur  in 
Cliribto,  qiiisipiis  aiidil  fidelitcr,  Si  crcderelis  Moysi , 
crederelis  cl  niilii;  de  me  enim  illescripsit  {Joan.y,  AO). 

CAPUT  VII.  —  24.  Quid  auicm  iiiirtim,  si  isle  iir 
felix  a  lucc  vcrilalis  avcr^us ,  cl  ob  hoc  liici  verilalis 
adveisiis  ,  ca  qu;c  iicn  inlcliigit  in  Novo  Toslanioiilo  , 
Ohjicil  Volcri  Tcsianiento?  Sicut  cliam  illud  dc  apo- 
sloio  Paiilo  ,  iihi  :iil  ad  Coriiilliios  :  Quod  si  ministra- 
tio  moriis  ,  in  Utlcris  formala  lapideis  ,  facta  cst  in  glo- 
ria  * ,  ita  ut  non  possnit  filii  Isiael  inlendere  in  faciein 
Moysi,  propter  gloruim  vuUus  ejns,  Cjuoi  dcstruilur ; 
unare  non  magis  minislrulio  spirituserit  in  gloria?  Nam 
si  minislratio  damnationis  glorid  esl ,  mullo  niagisniini- 
slratio  justilicv  abundabit  in  gloria.  Etenim  non  glorifica- 

»  F.dili,  exnecrclnr.  Al  Mss.,  exlcreUir  :  cvcoi  lo  unoco- 
dice  ^orhoiiico  (lui  liahol,  exlcrn.incMtur.  ai  ud  l..\\,gncce 
est,  cktribescl:ii. 

*  lla  Msi>.  Kditi  vcro.i»  (//onVjBi. 


r  PiU)pni:TAni:M,  s.  augustix!  c:;2 

tnm  cst  in  hac  parlc  id  quod  declnraluni  esl  propter  ix- 
celi.ntem  clarjtalem.  Num  si  id  quod  detlrutlur  ,  in 
gloria  esl ;  mullo  magin  illnd  quod  inanct ,  in  gloriaei,l. 
rioc  modo  istc  posuil  vcrh;i  aposiolica,  nec  a  midiorc 
iiilorprelalionc  pliirimum  dislal.  Qiiia  crgo  dicta  e.>t 
ministralio  morlit  in  Ulleris  fornwla  lapideis  ,  Iiinc  cxi- 
stinat  quod  inorli  minis(ravcrit  .Moysos  ,  id  esl,  mor- 
lis  aiiclori,  nialigno  scilii  et  spiridii,  qiK-m  mundi  liii< 
jiis  islc  opina(ur  aiictorcm  :  ignonns  minislralionom 
iiiorlis  diclain  Legcm ,  8'-ouiidinn  illud  qiiod  alihi  di- 
cit,  Lillera  occidit ,  spirilut  aulem  vnifiral  (II  Cor.  iii , 
f»-ll).  Lcx  eiiim  qiiamvis  jiisla  ct  saiicl:i  et  hona, 
pncvaricatorihiis  inlulit  niorlcm ,  qiios  Dci  grati:i  non 
adjiivil  ad  jiistitiam  Legis  implendam.  0,iortchat  cniin 
ut  Tostamcnto  Velere  Lex  imponeroiur  suporbis ,  et 
dc  siia;  volunlati^  virtulc  fidcntibiis  ,  qiiae  noii  darel 
jiislitiam,  scdjuherct;  ac  sic  morlc  pra;varica(ionis 
impiicili,  ad  gr:itiam  confugerent ,  non  jubentcm  taii- 
lummodo  ,  sed  juvanlem  ,  qux  Novo  Testamenlo  csl 
revclata.  Iliiic  putaiit  isti  divinoruin  eloquioriim  hla- 
spbematores ,  mal;iin  fuissc  Logem  qun;  dala  est  pcr 
Moysen,  quia  dicta  csl  minislratio  morlis  in  lilteris  figu- 
rata  lapideis  :  non  intuenles  propter  cos  cssc  dictum, 
qui  suo  libero  arbidio  Lcgem  sufficere  arbitrabantur, 
ei  spiritu  gra(i:x;  non  adjuti ,  rci  pra;varicationi->  sub 
cjiisdcm  Logis  litlera  tenebantur.  Unde  alibi  dicil,  Lcx 
iram  operaliir  :  ubi  enim  lex  non  esl ,  nec  prcevaricaiio 
{Hom.  IV,  io)  :  binc  ostendcns  iindc  dixoril.Lrx 
iVtjm  oyeralur.  Neqiie  enim  cjas  prxvaric^ilio  inala  c»« 
scl ,  nisi  Lex  ipsa  bona  esset. 

25.  Miilium  est  ct  nimis  loiigiim  colligere  ,  qii:c  in 
haiic  sentcnuam  bcaius  dicit  Aposlolus,  Legom  distin- 
gncns  a  gralia ;  eo  quod  siib  ill;i  elidanlur  clati ,  «iib 
i-t;i  criginlur  clisi  ;  ct  (|uod  ill:i  in  lantum  hona  sit  ut 
boiia  jiibcat ,  lia;c  tantiim  '  iit  bona  conferat.  Illa  ju- 
s  ilia;  facit  audilorcm ,  isl;i  factorem.  Et  ideo  sub  illa 
poccalor,  iii.super  etiam  pra;varicalor  amissa  cxcusa- 
lioiiC  ignoranti;c  conviclus  jacct  :  sub  isia  vcro  cl  par- 
ccnlc  ct  Oj  itulaiite  ,  noc  qiii  *  niala  cst  operalus  ex- 
siinguiliir,  et  ut  bona  uperetur  accenditur.  Quid  e;go 
cst  mirum  ,  si  illa  diola  est  ministralio  moriis ,  ulii  lit- 
lcra  occidii,  nialum  piobihcndo  quid  fil ,  c(  boniim 
inipcrando  qiiod  non  fil;  is(a  vero  dicl'  est  ministratio 
spiritns  ,  ntiqiie  vivificantis  ,  nt  a  pr;i'V;iricatioij;3 
morlc  sorgamns,  cl  jusiiliam  non  rci  logamus  iii  la- 
bulis,  scd  liheri  in  cordibus  el  in  moribus  liabcamus? 
lloceslTes(ameniumNovumdistansa  Vctcrc;  qnia  ibi 
vetus  bomo  fi)rniidinis  coarctatur  angusliis,  liic  iiovus 
lioino  spatialur  lalitudine  cbaritatis. 

20.  Quod  aulem  dictum  est  de  minislro  Veloris  Tc- 
slanicnli  Moyse ,  (jnod  non  poierant  intendcre  filii  Israel 
in  facicm  ejiis,  propler  gloriam  vullus  ejus,  siginim 
eral  quia  in  Lcge  Chrijlom  iniellecturi  iioii  erant.  El 
ide»  volamcn  intcr  facieiu  .Moysi  ct  ipsos  jtosilum  er;:i, 
1(1  nun  inlctiderenl ,  sicul  scriptum  est,  filii  Israel  nsque 


'  F.  lili,  hcec  VI  tnnlmn.  M  |.Iorkpie  ac  .nioliores  Msi , 
lia'c  liintnm  :  alis^iiie  particula,  in. 
s  Kilili,  nec  qnhi.  rulioros  Mss.,  nec  qtU. 


6Ji3 


in  fiiiem  {u)  (il  Cor.  iii,  13).  Finis  auloin  Logis  quii 
csl  ?  Ad  lioc  iion  ego ,  scd  Ajioslolus  ipse  respoiidoal : 
Finis  enim  Lctjis  ,  iiKjuil ,  Cliristus ,  ad  jiistiiiam  otiini 
'-redenti  {Itom.  x,  ^).  Kiiiis  perliiieiis ,  iioii  iiiloiii- 
cicns.  Fiiiis  ipiippc  ilicilur  propler  (picni  liuiil  otiini.i 
qnxcniiii|uc  alitjuo  fiunl  oflicio.  Nain  inlcr  oriiciiiiu  ol 
liiioin  Loc  distat,  (|iio.i  oriicium  csl  iii  cis  qu:c  facore 
duiicinus ,  liiiis  piopior(|ueii)  r;iciinus.  Quia  ilni|ue  illa 
oiiiiiia  |)rop(ei' Clirisiuiii  licbaiil,  (|ucin  lilii  Isiael  in 
ci-.  qiiu:  licliaiil  iion  iir.cliigelinnl  ;  hoc  significabal  ve- 
lanicii ,  iiuod  cos  nsquo  iii  riiiein  non  sinob:il  inlcn- 
dorc,  id  csl,  usquc  ad  f.iciciii  Moy>i  ,  qu.u  signilica- 
b:it  Cliri^luni.  Sed  ideo dictiini  esl  ipiod  ovacuctur  li.ic 
^loria  ,  qiiia  oniiics  uiubru;  signiiicaiitcs  cv;Huanlur« 
cuin  rcs  qiix'  signilicatur  advcnorit.  Quomailinuduiu 


f.r.ii::i  secindus.  c3» 

concupiscentium  nescicbam  ,  tiiii  Ux  dicerel,  Ncn  ccn- 
cupisccs.  Occasione  anlcni  accepta  peccalum  pcr  mau- 
d-ilitm  operalnm  csl  in  nie  oninem  concupisrcntiiim. 
Sine  Lege  eniin  pcccatum  niortuum  cst.  lujo  aulem  vivc- 
bum  (liiquaiido  siiic  Lege  :  adveniente  anteni  nuindalo, 
peccatum  revixit.  Ego  auteni  mortiius  sum,  et  inven- 
ttim  cst  milii  mandatum  quod  erat  in  rilam,  lioc  esse  j>i 
vioriem.  Peccatum  ctii>H  occasiunc  acccpla  per  nian- 
daliiin  fefAlil  me,  et  pcr  illiid  occidit.  Itaquc  Lex 
qitidiin  sancla,  ct  mandutum  sanctum  et  justiim  cl 
boiinm.  Qtwd  cnjo  bontim  esl,  milii  factum  est  mors  ? 
Absit  :  Sid  pccciitum  ul  apparcal  pcccalutn,  per  bonuin 
tnilii  cppi-altim  csl  niorlcm  {  lloni.  \i\,  C  15).  Kcco 
qiiid  est  ministratio  mortis ;cccc  quid  csl,  Lillera  occU 
d,i  { II  Cor.  111,  C) :  cccc  qiiciiiadiiiodiim  Lex  uon  esl 


ciiiin  i^ciciilin  qua*  niiiic  est ,  evacuabtur,  siciil  idcin      pcccaiuin  ;  ct,  maiidatum  cral  in  vitum;  ct,  lex  sancla, 

cl  inaiuldlHin  sanctum  et  jusluin  et  bonum  :  cl  Uinicii 
(pii;i  de  ipso  boiio  iiilerliciiiir  iiiobodicns  nninia,  ulii 
Dei  non  adjuval  gralia,  minislraiio  mortis  facia  esl 
Lcx  in  Vetcri  Testamcnlo  proplcr  occidcntom  litte- 
r;iiii ;  ct  minislialio  vji;i'.  facta  csl  gr.ilia  in  iiovo  Te- 
sianioiito  propter  vivi(icaiiloin  spiriluin.  Qnod  Ci-t 
aiilein  ,  niinistratio  mortis  et  ininisirulio  damiiaticnis ; 
lioc  ost ,  Occusione  ucccptor  peccatum  per  mandalum 
opcratum  cst  in  me  omnem  concupiscentiam;  hoc  esl, 
Advciiiente  mandato  pcccalum  rcvixit ;  boccsl,  Inven- 
tiiin  est  niilti  tiitiiiduHtm  quod  cral  in  rilum,  lioc  esse  in 
tiiorlein;  hoc  c.>t ,  Occasionc  acccpla  pcccalum  per 
tiiandalum  fefcUit  me,  ct  pcr  ilhtd  occidil ;  hoc  csl, 
Lcx  stibinlravit,  ul  abuiidurcl  dci\ctum  {Rom.  v  ,  20) ; 
lioc  c.^l,  Lcx  iram  opcrulur  [Id.  iv,  15);  lioc  est, 
\irltis  peccati  Lcx  { l  Cor.  xv,  5G).  IVohibilio  cniiii 
pi^ciali  (piod  csl  Lox,  aiigol  profoclo  dcsidcriuni 
poccaiidi  :  (pi-xl  iioii  o\siingiiiliir,  iiisi  contrario 
d(!bii!crio  roolc  fa(ioi;di,  i.bi  fuks  per  dilectioncin 
opcrulnr  {Galat.  v,  C).  lloc  aiilcin  noii  piu-slat  lil- 
leiji  jiibcns^  scd  spirilus  jiivnns  :  noii  Lcx  ergo,  sc;| 
giatia ;  non  Velus  Testaniontiiin  /;;  serviiulem  gcne- 
rans,  qiiod  est  Agar ,  scd  Novum  iii  quo  non  sunt  an- 
ctllK  fiiii,  scd  liberce,  qua  iiberlale  Clirislus  nos  libcra- 
vit  {Id.  IV,  24,  51).  Lt  tamen  Lcx  saiicta  est,  clina'-- 
datuin  sanclum  ct  ju  tiim  el  bonum.  Per  Iioc  mnu- 
d;itum  sanctiim  cl  jiisliini  cl  boniim,  in  liis  qui  iioij 
liabcnl  spiriliim  Chii^li  opoinliir  pcc^alimi  omr.cni 
coiicupiscciitiam.  Qualcm  sc  fui.sse  in  Voterc  Tcsl;i- 
mciilocliam  ipsc  Aposlolus  oslcndens,  Occasione,  in- 
(piil,  accepta  peccalum  per  mandatitm  operatum  esi  in 
me  oinnem  conctipjsccntiam.  Pcr  qiiod  maiidatiim,  nisi 
r|iiod  ail,  Cottcupiscenliatn  ncsiicbam,  nisi  Lcx  diccret 
AoH  fOHcu/jisc^rs.^NiiiiHpiid  iuaiuiii  est  iioii  concupi- 
fcre?  Iino  maximc  bonum  ».  Bona  e4  crgo  Lox  qii.c 
boc  dicit :  sed  ubi  non  adcsi  vivilicans  spiritus,  bao 
ipsa  Lcx  qus  boniiiii  dicil',  occidil  :  qiiia  pcccati 
virlus  cst,  ciim  pcr  illaiii  0|)ei;itiir  omiioni  concu|  i- 
scentiam  ,  iiiflammaiido  proliiliitione  *;  quod  noii 
cxsiingnilur  pcr  jubciitcm  iiitoram  timorc  poDna\  Scii 

'  M'MorPSMss.,  maximtimboniini. 

»  s«.  Aiii.  olMss.  At  Er.  ol  uiv.,  qnuin  bonam  dicil. 

'  Nili,  inflaiiinmdoprohibilioncin.  (asiigaiKiir  cx  M:^, 


dicit  apostoliis,  cuiii  vonoril  illa  qiiaiii  dicil,  fncie  ad 
faciem  '  (I  Cor.  xiii ,  10  ,  12)  :  sic  cl  isla  qu;c  iii  uin- 
bris*  traditj  eranl  Judxis  in  Vetcrc  Tesinmeuto  ,  ne- 
cessc  fuil  cvacu:iri  rcvclnlionc  Tcstamenii  Novi. 

27.  Nec  sai;e  omnos  in  illo  populonon  iiitolligeb.ini 
Christum  pcr  illas  umbras  Test.imenti  Yeteris  ligura- 
tuin  :  iicqiie  cnim  hxc  ipse  Moyses  cl  Cicleri  Pro- 
phcto:  non  intciligcbant,  qiii  eum  postcris  prxnuiitia- 
baiit.  Nain  iii  ipsa  Ep;Uola  ad  Curinlliios,  ubi  hx<c 
dicuiilur,  qu;c  isie  non  iut(.>4ligciis  posuil  lanquam 
advor-a  cl  ininiica  Vcieri  Tcblanicnto,  ciir  dicit,  Ila 
benlet  auiem  eumdem  spiriium  fidd,  secuiiduin  quod 
seriptum  est,  Credidi,  proptcr  quod  et  locutus  sum  :  et 
nos  crediinus ,  propler  qitoJ  el  loquimiir  ( II  Cor.  iv, 
15)?  Lbi  ciiiiii  scriiiliim  cst,  Crcdidi,  propier  quod  cl 
loculus  snin  {  Psal.  cvv,  10)?  Ulique  iii  I*.-aliiii*s,  ad 
ill:i  Dci  ehxpiia  periincnlibiis,  que  credila  s:inl  Ju- 
d;L'is.  Eumdem  ,  inqiiil,  spiritum  fidei  liabenlcs  :  (|uid 
csl,  cumdein,  iii.>i  qiiem  h;ibobant  oliaiii  illi  pcr  qiios 
lioc  ininii^trala  sunt?Cur  eliuiu  in  cadcin  Epislola  dc 
I.cgc  lc^tiinoniuin  posiiit,  cum  pr:cmisisscl,  Ul  vestra 
iibundantia  sit  ad  illorum  inopiam,  et  illoruiu  ubundan- 
tia  fiat  invetlrum  iiwpiam,  ut  fiul  a?(/;ia/(/((s ;  siibjuu- 
j;ens  el  diccns  .  sicut  scriplum  est,  Qui  niullum,  non 
ubiindavil ;  et  qui  modicutn,  noii  defuil  illi  (II  Cor.  viii, 
1  i,  15)  ?  Cur  cis  imporlat  Logis  auctorilatom  ,  quain 
dicil  fuisse  niinislralionein  murlis,  si  co  niodo  iiilel- 
lexit,  qiiomodo  ista  peslisintclligil? 

2.S.  Alquc  ul  oinn.,s  aurcrantur  amljages,  quonain 
niodo  cl  Lex  ministiatio  inortis  rccte  dicla  sit,  cl 
l.;ineii  sancta  el  jusla  cl  bona  sil,  illud  rccolamus 
quod  in  Epistola  posiium  est  ad  Romanos.  Ciim  eniin 
dixissct,  lla  ut  serviatnus  in  novitule  spirilus  ,  el  non 
in  vetuttate  lilterce ;  (Hiifi  sculeuU^i  siiniiliina  cst  illi 
quain  iste  non  inlelligens  posiiil  :  coiitinuo  prospevil 
istos  futurus  verbosos  alipie  blasphemos,  qui  piilaluri 
essent  ex  Iioc  Lcgcm  fuisse  reprchensam  ;  moxiiuc 
subjunxit  :  Quid  crgo  dicemus  *  ?  Lex  peccatum  cst  ? 
Abtit :  ted  peccaium  non  cognovi  niti  per  Legem.  Xuin 

'  .^liquot  Mss.,  facietJi  ad  faciein  :  juxta  grxcuni,  prosd- 
pon  prbs  prosopon. 
»  1  lures  Mss.,  in  rerbis. 
*  l\  ^iss  ,  dicimits. 
(a)  t;r;cee,  cis  to  lelos. 


«55  rONTUA  ADVHiVSAIlllJM  LKGIS  K 

pcr  jiivanlciii  sj)iiiuiiii  Jileolione  ju->lilijc.  Idconii, 
Peccutum  ut  appiirent  peccatiim,  per  bonuin  milti  opc- 
rdluin  est  mortem.  Non  ciiini  :iit,  Pnr  iiiaium;  scd,  per 
*0H/(i(i.  Ilio  cvigilcnl,  si  possunl,  qui  Lcgcm  Dci  :it 
(|uc  cjus  iniuislrnm  Moyscn  cjcco  et  furioso  conle  rc 
|irclicii(luiil.  Iilco  (iiiippe  csl  niiiiistralio  niorlis, 
quia  pcccaium  pcr  lionum  (ipcralnm  est  inorlcm  : 
idcoesi  miiiislr;ilio  damnationis,  qnia  pcccalum  pcr 
boiium  opcratiini  csl  damiialioncm. 

29.  Non  autcm  omnes  qui  Chrisliani  appcllanlnr, 
ad  Chrisium  transcimt :  s'd  (piibus  aufcrlur  vclamcn, 
^iKid  in  Icclionc  Yclcris  Tcslameiiti  mancl.  Quienini 
Biint  in  VctcrcTestamciilo,  impedicnle  vclaiiiinc  iicc 
Vcliis  inlelligunl,  iicc  Noviim  :  qui  aulem  traiiscimt 
,iil  Clirislum,  rcmoto  velamine  jicr  Novuin,  intclligunt 
ol  Yctiis  cl  Noviim  (II  Cor.  iii,  14-16)  Utiiiameti-ti 
Cicci  oppngnalorcs  Legis  cl  Prophciarnm,  sic  Irans- 
c  nt  ad  Cliri>lum,  ut  iion  sin;  iii  cis  iii  quihus  ohve- 
I  iluin  esi  et  ipsum  Evangeliuin.  In  iiis  ciiiiii  ([ui  pcr- 
eiint ,  esse  ohvclatum  ait  Apostuliis,  In  quibus  Deus 
9(vciiii  hujus  exccvcnvit  tnentes  infidclium,  ul  non  ful- 
(jeat  illumimitio  Evangelii  gloriw  Cliiisti,  qui  eM  iinngo 
i.'ei  [Id.  IV,  4).  Ubi  miser  isle  Deum  sa-ciili  lnijiis 
vi;ll  intelligi  ni.-^liiiii  :  lanqnam  ilii  servicril  Mnyscs  in 
V,  icre  Tcsl;imeiito  ,  quasi  lioc  A[)ostoIus  dixcril.  Uhi 
si  iieces.sC  cssct  inlilli;;i  Doiim  s;vciili  linjiis,  dciini 
impiorum,  hoc  Csl,  diaholiim  ;  quoniam  omnes  dii  geit- 
Uvm  dwinonia,  ct  uliqiic  innlto  nrixime  princcps  d;c- 
ininiorum  :  non  niirtini  cssci,  (pi:iiuli)(|u  dem  (ju:)- 
iiimJam  dcus  cliam  vcnler  cst  diclus  :  ail  cniin  Apo- 
MiiUis,  quoruin  deus  veiiier  est  {PliiHpp.  iii,  19)  ;  iicc 
jiioodeus  vciiler  csl.  Ita  si  polcsl  dici  dcus  hujus  s:c- 
«tiii  dialiolus,  moii  idco  diaholus  dcusesl;  quia  itcc 
«I  ctnonia  stmt  dii,  qnamvis  dii  gcnlium  sinl  d;cmonia 
{Psal.  xcv,  5).  Polcst  qiiippc  sa^ctilnm  in  nialo  iiitel- 
4  gi  :  iindc  dicit  :iposloIiis  Pflrus,  Eripile  vos  dc  prcc- 
atnti  saiculo  maUgiio  (  II  Pctr.  i,  4).  Scd  cum  allcr 
piiieal  intcllcctus,  qiiid  necesse  csi  hic  diaholum  pti- 
l.iresigiiilicalum,  ac  non  poliiis  Deiim  verum,  justuni 
cl  hoiium  ,  qui  exc;T;caverit  nienles  iiifKlelium  s.-cciili 
linjus  :  iit  non  liic  distingnalur,  in  qubus  Deus  sceculi 
hiijus,  ac  deinde  siihinfcralur,  excacavil  mentes  inftde- 
liuin  ;  scd  ila  polius,  in  quibtis  Dcus,  ac  deinde  suhiii- 
hratur  ,  swculi  Itujus  exccecavil  tnenles  infidelium , 
tioc  esi  infidelium  sxculi  hujus  mentes  excxca- 
vir. 

OAPUT  Ylil.  —  30.  Sc.l  islis  non  placcl  nl  Deus 
honusmcnlescxcuicei  alltpiiirum.  Noii  eiiiin  allcndunl 
Salvaloris  vcrha  diccnlis  :  In  judicium  ego  in  hunc 
inundum  veni ,  ut  qui  non  vident,  videant ;  etquivident, 
urci  finnt{Joan.  ix, ')9)  llle  igitur  qui  secundiiin 
;iposiolica!ii  seiileiiliam,  cujus  vtilt  misereltir,  et  quem 
viill  obdurat,  prociil  diihio  qtiem  viill  ilhimiiiat,  et 
qu(!m  viill  cxca-cal.  Sed  iioii  cst  iniqtiilas  apiid  Dciini 
(  liom.  IX,  18,  li),  cui  dicit  Ecclcsia  :  M isericordiam 
il  judiciuincdutnbo  tibi,  Domine  {Psnl.  c,  I).  IIIiiniin:il 
t'r^o  miscricordia,  cxc;ccat  judicio,  uli^iuc  .'cquissimo, 
1  l.-^i  (:cciillis>inio.  lnscrulabiUn  cnim  sunl  judicin  cjus 
{aIoiu.  XI,  53).  Cui  tanien  dxiiur  :  Scdisii  superthro- 


T  Pft;)PIIKTAUUM.  S    AUCrSTI.Nl  CC 

num,  qni  judicnt  (equitatem  (  Ptal.  ix,  5). 

31.  Iliiic  Dco  sorvivil  Moyses,  CRleriquc  Prophcl:r. 
qiios  jnslossiiic  diihio  Doininiis  ip-;c  lesl^itiir.  Ilirniii 
(|iiip,)C  Jud.ci  scpnlcni  cnrislriichant  ,  et  moniiniciii:i 
orn;d)aiit,  qnihu^dicil  :  jEdificulit  tepulcrn  Propltrln- 
rum,  et  ornatis  monumenta  juslorum  (  .^laitli.  xxiii, 
29).S('diIli  oinncs,  clsi  pro  «ciiiporis  dispensationc 
Vclcris  Tcstanicnti  minislrahant  fi;.;iiris  '  ,  ad  .Nomiiii 
lamen  Tcslamcnlum,  qiiamvis  noiidum  rcvclainm, 
pcr  graliam  Dci  pcriinchanl,  ad  qiM  perlincl.al 
Ahraham.  Ilinc  quippe  isli,  si  remoto  velaminc  hge- 
rcnt,  inlclligcrcnt  ita  non  csse  inimiciim  Ev.tng.-linm 
Legi  quoc  data  est  per  Moyscn,  sicnl  inicr  se  non  siinl 
inimici  Ahraham  el  ipse  Moyses  :  qiios  utiqnc  et  isii 
eumdem  coluisse  confitcnlur  Dcum,  quamvis  ciim  sic 
blasphcment,  uteiim  Deuin  negent.  Et  tamcn  Ajkisio- 
liis  promissioiics,  qnx  facl:c  siint  Ahi;ili:c,  qira  .No- 
vtiin  Te-laiiicnlum  significahanl,  sic  (i|  ponii  L(>gi  (icr 
Moysen  datc,  ut  li:ec  diio  inler  se  inimica  vide  iiilnr. 
Quid  enim  aliud  ad  Roinanos  d.ch?  Non  enim  per  l.e- 
gem  promissio  Abiahw  aut  seitiini  ejus ,  ul  hwiex  etset 
muudi,  sed  per  jiistiiiam  fidei.  Si  enini  qtti  per  Legem, 
hairedes  sunt ;  exmanita  est  fides,  et  evncuaia  esl  pro- 
niissio.  Lexenim  iram  operalur.  Ubi  enim  Lex  non  ctr, 
nec  prwvaricatio  {lloin.  iv,  15-15).  Atlendanlqiiemad- 
moiluin  sic  (lis[iiiial,  veliiii  conlia  Lt^gem,  ut  ex  * 
priore  illa  qn:c  facla  est  ad  Ahraliam  protnis^ione 
convincf.t,  qiio  1  non  siiit  h  credcs  cx  Lcgc  qnicumqiic 
sinl  har(i.'sDci,  scdcx  pr.inii^sioiic.  Ile;iiqiic  ad  Ga- 
liias  :  Fralres  ,  itiqnil,  secundtim  hontinem  dico ;  In- 
men  hontins  confiriiintum  teslanienlum  neiiio  irriium 
fncit,  aut  snperordinnt.  Abraliw  dictw  sunt  promissionet 
et  sentini  cjns.  Non  dicit,  Et  seminibus ,  tamiunm  in 
mullis :  srd  lanquani  in  uno,  Et  temini  tuo,  quud  est 
Cltrislus.  Iloc  auicin  dico  ,  teslninentum  confirmnium  n 
Deo,  quw  pasl  qundringenlos  et  triginta  annos  fncUt  ext 
Lex,  non  infirmat  ad  cvacuandam  promismneiii.  Si 
enim  cx  Lege  haneditas,  jnni  non  ex  promiasione. 
Abrnhw  aulem  y.cr  rcproniissioncm  donavit  Deus. 
Qiiid  ergo  Le.x  ?  Transgressionis  gralia  propositn  eU  *, 
donec  veiiiret  semen  cui  proniissum  esl  {Galnl.  iii, 
\h  19).  Nescio  uiriim  isti  qni  Legem  non  intcllig:'ii- 
tcs  ciiiiiinanliir,  invcniant  alii|uid  ex  Ev;ingelio  vel  cx 
.".jiostolicis  Lilteris,  qtiod  ita  vide;ilnr  cidein  Legi  ad  - 
\cisum  esse  alqne  conlrariiim,  qiiomadmodnm  hic 
videliir,  quod  expromissionihns  qu:c  Alirah.-e  facl;c 
sunt  opjionit  Apoiloltis.  Si  crgo  legcm  odcnn.t , 
Ahraham  diliganl. 

CAPUT  IX.  —  39.  S(!(l  i:ec  hoc  volniil.  Nam  cl 
ipsi  [la  ri  gcnlinm,  ad  qiicm  [ironiissioncs  niclas  iiiinc 
in  oinnihus  gcntihus  videmus  iniplcri ,  criiiieii  fonii- 
c;tti(inis  ohjiciunl.  Isle  qni|i|)e  pnicnl  duhio  cui  rc- 
spondemii.scx  iilis  se  c.-sc  niatiifcsial,de  qnihiis  \^rv. 
dictum  csi  .\|.osiol()  dicciilc  :  Spinius  aulem  niauifesle 
dicit  quia  in  novissintis  temporibus  recedcnl  quid<mi  a 

•  Ain.  Er,  cl  jJures  vss.,  niiiiislr(.b:int  figuras. 
»  Sic  |ir:ecipui  Mss.  At  cdili,  ul  cnin. 

*  phires  Mss.,  posila  csl.  Nonnuiili  a  ilom  i;r'ia  ubi  co- 
(lomrepeiilo  iot^)  lcyiiur  cliaiii  aiiiJ  Lov.,  posita  eJ,  ha- 


C:,7  LIBEK  st: 

fide,  attendciiles  ipirilibits  seductonbiis  et  doclrims  d,c- 
moniorum  in  liypocrisi  nieiidiiciloquuriim  ,  caittiriatani 
habentes  conscienliam  suam,  proliibentcs  niibeie  (I  Tim. 
IV,  1-3).  Noii  cniin  reperiliir  Al>rali:\iu  aliqiio  se  coii- 
laininasso  adiilterio  :  (|noiii  nii  n<>n  liihrico  lil)itliiiis 
ainavil  ancillani  ;  scd  al)  iixore  acccpil,  qiiamlo  ii\or 
rjus  fecil  dc  jiire  suo  qiipd  voluil,  \olciis  liahcre  lilios 
de  marilo  siio,  qiiamvis  cx  ulcro  alieiio  (6V/i.  xvi, 
2-i)  :  ul)i  niill.i  omniuo  lasciviciuli,  scd  sola  cogilala 
esl  causa  geiicrandi.  i>lo  aulein  Abralix,  cliain  usiiue 
ad  dccri'|iilam  sciiccuilcin  ,  fornicaiioiiis  objicil  cri- 
men.  |irofcclo  qiiia  cl  posl  niorlcm  Sar:c  nUcrain  dii- 
xil  ( Id.  x\v  ,  I  ).  L'l)i  clsi  iiullum  inlclligcreiur  lei 
abdiix  sacriinenlimi  ,  propler  lioc  soliiin  id  faccro 
debuil  Ahraliam,  nc  pul;ircul  ii:eicliei  advtrsus  Apo- 
stoluin,(|uiliusciiain  Teruiliiaiius  aslipuialor  assislil, 
posl  uxoris  niorlcm,  crimen  essc  ducerc  uxorem.  Scd 
siciil  !>iiii  isle  vidoUir  invciiirc  in  aposlolieis  I/illcri» , 
t\u:v  tlical  coulia  Lcgcm  pcr  Moyscn  dalain,  vei  coii- 
tra  Teslamciitiim  Ycliis  ;  iuvcniat  et  aliquid  adversuin 
.\l)raiiani,  ()iiod  ex  cvangi>licis  '  Liueris  snnare  videa- 
lur  :  oniiiiiio  iion  invcnict.  Ubicumqiic  illc  uomiiMlur 
iii  liiiris  Te.stameuti  Novi  ,  ciiin  bonore  del)ilo  iiomi- 
iiatur  :  ita  iil  Jud:ei->  ilicercl  i|>sc  nominiis  ,  Si  filii 
Abraliiv  estis,  facta  .\brali(e  (acite  (Joau.  viii ,  39).  Ac 
per  lioc  isle  qni  bi:isphemat  Abraham,  Cinislum  pro. 
(ccto  biisplicmat,  qui  lalc  lcstiinonium  perhibct  Alira- 
h.r. 

33.  Sed  dicat ,  si  potcst ,  qnam  pcrsouam  iilarum 
qiiiiKpie  gcrcbal  Ap-  stoliis  (a)  ,  cum  sic  pr.x-dicari;t 
.Ahr.iiiain?  Si  cniin  eis  qni  smc  Lcgo  fiicranl,  facliis 
eral  (|uasi  csscl  el  ipse  siiie  Le^e ,  ilii  .\hraliaui  noii 
novurant  Er^o  alii|ucin  priucipem,  sivc  Roiuanoruin, 
sive  Grrcorum,  sive  aiiqiicin  |>hil'isopU  >riim  dcbiiit 
iiivciiire  qucin  talihus  pnedicaret ;  iil  eis  ,  sicut  liuic 
placcl,  lalcm  sc  qiiales  ipsi  ennl  rmgeudo  ,  congruc- 
ret :  lon  .\brah:im  ncscio  qiiem  alienigcn;>m  palrein 
geiilis  ilehr:ea>,  longc  ab  eorum  inoribus,  loiige  ab 
eorum  riliinis ,  iouge  ab  corum  cogualiouibus  nlie- 
uum.  Si  aulcm  Jiidxis  lanquam  Judictis  faciiis  ciat , 
aul  eis  i|iii  siib  Lcgc  ciaiit  l;iuquaiii  cs-ct  el  ipse  sub 
Legc,  nlquid  dicchat  iiort  essc  ii:prcdcs  cx  Lcge?  iil- 
(|iiid  dicehat,  Lex  iram  operciliir?  iitquid  dicchat,  Lex 
prcevaricnlionis  gratia  posila  f$(.'quod  a!i|iio  aiiimo  fcr- 
rc  uoii  iiossciil  qni  glorial)anlur  in  Lege.  Quod  si  ul 
inrirmiis  ioi|uehalur  infii  iiiis,  el  sic  eos  ,  ul  failacibus 
piacel.  faiieudo  lactabal,  cur  cos  ah  imibris  veteribu^, 
iii  quibus  inflrmi  quicscel)aut  .  sic  proliirbah:it  *  ,  iit 
diccrcl  :  Erce  cgo  Paulus  dico  vobis,  qiiia  si  circumci- 
duinini,  CliTistus  vobis  niliil  proderit  [Galat.  v,  2)?  Si 
aulcm  in  illa  pcrsona  qiiiuia  perfeclis  sapicntiam  lo- 
quchaliir ,  qualcs  solos  istc  diguos  putat  quos  non 
faliat  Apostoliis  ;  quare  a  conlrario  vult  esse  ipse  per- 
feeius  ,  ut  blasphemct  Abraiiam  ,  quem  sic  perfectis 
iaiid:it  Aposlolus  *,  maximc  in  illis  duobus  filiis  ejus  , 

<  Firiii  hic  addunt,  e(  apos/o/icu;  quod  a  (lcrisque  Mss. 
atx^t. 

*  VAh\,perlurbabat.  Al  Mss..  pro<»r6/jfra/ ;  si  valicanum 
codicem  excipias,  in  quo  lcgilur,  avocabat. 

»  ita  veius  codex  Gcrniaiicnsis.  r.cmigiaiius  vcro,  Cor- 

(n)  Suj  ra,  caj    i. 


CL.NDUS.  m 

uiiu  de  uiiei!i:i,  alio  du  iil)Cia?  Si  diSjiliccl  i  li  :>t>:i 
Lsmacie  Tcslameniuni  Vclus,  cum  Isaac  piaceat  Tu- 
siamcntum  Noviiin. 

3i.  An  el  coiilra  Apostolum  proposilurus  csl  i .1- 
lliedr:iiii  pesliicntia?,  cl  dispulaliiriis  dc  qualilale  II- 
giirarum  ,  al(|iic  dicuirus  noii  ruin  dcbiiisse  rigm;i.<i 
rcrum  lioncst:irniii  dc  rebiis  lurpibiis  diicere  ?  Uos 
ciiiin  tiii-|>is  hiiic  videlur,  ciiaiii  cuin  i|)sa  Sara  cmi- 
ciibitus  conjiigatis ,  i)ii:iiii  iiberaui  malicin  no  Iraiii 
.Ttcrnam  Jeriisalein  si,'iiific;irc  lcst>lur  DoctorGcii- 
tiiini  (iialat.  iv  ,  2i-^6)  ,  (|uamvis  nariuin  riig  is  CC 
rroiilis  ohdiical,  cl  crispalo  viillu  lianc  paralolani 
cxliorieal  doclor  pcsiileiitium  :  el  mullo  aiii|)lius  ct 
aspcrnahilius,  qiiaiido  aiidil  cuiiulom  Gentium  docto- 
rcm,  qiiod  scripUiiii  est  de  niasciilo  ct  fcmiiia,  Erunl 
duo  in  carne  una ;  addere  el  dicerc,  Sacramentum  lioe 
magnuin  est ,  ego  autein  dico  in  Cliristo  el  in  Ecclesia 
(Eplies  v,  31,  3-2).  Ilaiie  vero  uhi  esseiit  cognosccnda 
laiitu)  rci  sacranicnla,  id  esl,  sacia  sigiia,  ct  in  nj 
pudenda  ,  alque  iii  eis  vcibis  quibus  vcrccundia  de- 
betur ,  cognosci  non  dciiiiisse  iicc  dici ,  iioino  ist.j 
scicbal,  et  bcalus  Aj)()sloIus  ncsciei)at?  Eat  plane  isle 
retro  ciim  suis  siinilibus  soeiis  ,  qiii  dixcrunt ,  Durus 
esl  liic  si^rmo  ;  quis  eiim  polesl  aiidire  (Joan.  vi,  61)? 
Nos  aulcin  audiamus,  ct  intelligamus  duo  Tcsiaincnlu 
in  duobus  fiiiis  Ahrahx ,  duabusqiic  mulicribus  ejus 
commixtionc  fetalis  :  siciit  duos  in  canic  una  ,  Chri- 
slum  ct  Eceiesiam,  islis  nolenlibus,  siiie  ulla  obscoc- 
iiilatc  cognosciiiius  :  sicut  mcdialorein  Dci  cl  iio- 
ininum  iiomiucm  Clirisliim  Jcsutn  (  1  Tiin.  ii ,  5  )  , 
carnem  suain  nobis  manducandam  bibendumque  san- 
guiiiem  dantcm  ,  fidcli  corde  atque  ore  suscipimus  ; 
qiiamvis  liori  ihilius  vidcalur  huinanam  carnem  man- 
duc:irc  (|uaiii  pciiinere,  ct  humaniim  sanguincm  po- 
larequain  fuiidcre  :  alquc  in  omnibus  sanclis  Scri- 
ptuiis,scciiiidiim  saiix  fidei  reguiam  figurale  dictuin 
vci  faclum  si  quid  cxponilur,  de  quibuslibet  rebus  ct 
vcrbis  qiix  sacris  paginis  conlinenlur  ,  cxposilio  ill:i 
ducatur,  non  aspernaiilcr ,  sed  sapicnier  audiamus  ; 
et  reiinqu:unus  islum  inania  garrientcm,  clnesciendo 
qiiid  loqiiatur,  quadain,  si  dici  potest,  iinpcrita  pcrilia 
do  figuraruin  qualilalc  tractanlem.  Qiii  cum  dicil  rc- 
hiis  congniis  non  conlrariis  aiiquid  cssc  significan- 
diiin,  polest  vaiius  dicere,  semper  Dcum  iucido  auro, 
iiiinqiiain  nigro  atramenlo  scribi  oporlcre  :  quoniam 
Deus  iux  csl,  el  tenebra:  in  eo  non  sunt  ulla:  (I  Joun.  i  ,5). 
Iloino  est  cuiin,  qui  piilal  Aposlolum  ',  ul  congruerel 
iiilirmis  cl  impcifeclis,  inulta  falsa  ct  improbanda  di- 
xis^e ,  quia  testimoniis  qua;  de  Lcge  ae  Propbeiis  pu- 
nil ,  quain  venerahilitcr  Scriplnras  illas  accipiat  pcr 
Ej)istolas  ejus  opparet.  Nic  cogiiat  lam  pcrvcrso  scn- 
sii  posse  defeiidi  etiam  iila  (|U:e  in  vclcribus  Dei  Libris 
immundus  atqiic  iiii[iiu>  qiinsi  pius  ct  mundiis  borrc- 


l)eicnsis,  et  Colhcrlimis,  qiinre  contrnrins  r?  It  csse  ip%e 
peifiCtV',  vt  biispliemel  ^braliam,  qiiem  .\ic  perfcctiis  hiuitnt 
Apiistolm  ?  Fxlili,  qiiare  e  conlrario  vfilt  esse  ip.sc  perfiCtu.\ 
1(1  blusplicniel     braliam,  qiicm  sic  p.rfectimi  laudal   ipo' 

SlOlliS  ? 

»  sic  Am.  cl  Mss.  Al  Er.  ol  I  o\  :  yon  cst  euim  qiwd  puJcl 
4]mlol\im. 


G.li)  CONTRA  ..DVrUSAmiJM  IJXl.-J 

scil.  N;iin  si  ci  qiiis|ii:ini  dicat  siiiiifis  cjus,  Ea  qu.c  lc 
<i(reiuJiiiit  in  Lcgc  ao  Propliciis  falsa  siiiil,  spi!  proptcr 
innriiins  cl  iiiip  rfcclos  sic  ca  Spiriltis  sanctiis  porii 
voinit  :  qiiid  pari  sno  v,iiio  cotilra  iioc  icspoiKlc.il  non 
li;il)cl)i(.  Conviiici  ur  cnim  n'},'iil;i  f.ils.i,  SfcJ  siia  ;  iioc 
sapicnds  ac  docti,  scd  stulli,  siciil  ipsc  cst,  atipi  ■  in- 
erndiii  maiin,  siio  liimcn  gladio  jngnlatur. 

CAPUT  X.  —  3!j.  Posl  Ii;rc  sano  sacrilcgi  cl  v:ini 
lioniiiiis  sacrilcga  vatiiloqnia  ,  qnihiis  me  rospondis'  o 
Riifncientcr  c.xisliiiio  :  lioc  cst,  dc  iiiitio  Gcncscos  ;  do 
Incis  fahrica  ;  dc  dic  vcl  solc  ;  de  causa  constilucndi 
liomiiicni  ;  dc  pcccalo  Ad;i; ;  de  fabrica  lioniinis  ;  ^Io 
persuasu  scipcnlis ;  dc  maledicto  in  liomino,  et  dc 
Vitai  arboro  ;  do  pajnilenlia  Dci  ;  do  dilnvio  ;  dc  arcii 
in  nubihns;  de  indurali-me  cordis  i'liaraonis;  dc  spi- 
ritu  mendacii  sccunduni  Miclircain  piopliclam;  do  lc- 
fidmonio  Isaljc  propliol;c ,  proplcr  quod  ait  :  Filios 
genui  et  exallavi :  quibiis  rursuni  dicil,  Filii  scclcsti , 
semcn  pessimum  :  ct  qnod  itcm  apnd  cuni  scripliim 
csse  dlxil,  Ego  snm  Dcus  facieiis  bona  el  crcuns  mala : 
de  pcrdilione  popiili ,  mandalo  Moysi  ';  de  malodic(o 
quod  lurpe  exislimat;  de  Dci ,  (|uain  pii(at ,  coiifossa 
orudelitate;  de  studio  quod  pulal  maliti;^,  jnxta  D^ivid 
rcgcm  ;  dc  co  qnod  scriptum  cst ,  Pocnilel  mc  qiiod 
coiistituerim  Saul  in  rcgem  :  de  spiritu  Moysi,  cnjus 
Scriptnras  putat  dixisse  ApostoJnm  fabulas  aniles,  dc 
qiialitatc  (igurarnni ;  dc  Abraliam  ;  de  filiis  IlcJi  sa- 
«crdolis  ;  de  sacrificiis  ,  qna;  putai  non  nisi  d;cmoni- 
l)us  exliil)eri ;  de  Propbctis  Dei ,  quos  pntat  antc  ad- 
veiitnm  Do:iiiiii  iion  fuisse;  de  co  qiiod  in  Loge  posi- 
lum  est,  sangiiiiieni  essc  aiiimam  ;  de  Deo  cni  Moyses 
.servivit ,  quem  puiat  Denm  vcrnm  non  fnisse ;  de 
varietale  personarum  ,  in  qnibus  putat  Apostolum  lo- 
culiim  esse  fallaciter.  Qu;c  omiiia  non  hoc  ordine 
perseculus  snm,  qui  est  in  libro  ejus  ;  scd  sicul  iioslra; 
tlisputationis  sibimel  conncxa  series  poslnlavit. 

CAPUT  XI.—  56.  Posthajc  ergo  omnialittiluni  po- 
snit,  ila  se  bahcntcm  :  Discrctio  spiritnum  malignitalis 
ct  bonitalis^.  El  coepitconirariis  intersebievibus  cre- 
brisque  sentcnliis  laudare  Clirislum,  ct  accusare  Le- 
gis  Dcum  ,  lioc  modo  ,  velnt  eum  ad  qiiem  scrihobal 
cxhorlans  :  Quarc  igitiir,  frnter,  inqnit,  rcccdcntcs  ab 
iniquitale  prwleriti  erroris,  inlevdamus  Cliristam  veritin 
ac  summnm  Deum ,  non  Intjus  scecuU  priucipem  et 
ntuiidi  fartorem,  in  qiio  nos  peregrinari  swpissime  decla- 
ratum  est.  Inlendamus ,  inqnam ,  illum  piuin  ac  mitem, 
qui  nos  $nw  cognationis  ostendens ,  mundi  lumen  voca- 
vit :  non  illum  qut  secundum  scripluras  Judaicas  terre- 
nnm  nobis  iniliiim  assigiians  ,  in  tcrra  nobis  finem  in- 
dixj.t.  Jnlendamus  illuin  qni  nos  fratres  appellans ,  vi- 
gilure  ac  divina  sapere  persiiasil  :  uon  illiimqui  ncc  dig- 
noscentia;  quidem  sensum  liabere  permisit.  At(iue  boc 
iiiodo  caplera  muJla  conlexuit. 

57.  Cui  Joco  libri  ejiis  ila  respondeiidum  pulavi ,  ut 
ciiam  cgo  vos  exhortarer  :  lnlendamus  Chrisliitn  ve- 
rum  el  summum  Deum ,  veri  et  summi  Dei  unicum 

'  Am.  cs.  Mss.,  mandata  Moijsi.  Non  minus  bene,  ut  palet 
cx  libro  I,  cap.  16,  n.  28. 

»  Aliquol  Mss.,  maligni  et  bonitalis.  Forle  pro,  mnliqin 
el  boni. 


ET  PROMiriTAIUJM,  S.  AUGUSTI.NI  cCfr 

Filium ,  iion  liiijns  saicnll  mali-nnin  piiiicij.cni ,  sod 
laincii  mundi ,  lioc  cst ,  c(/:Ii  terr.xqiic  faclorcin ,  -|!ii 
nos  tanquam    pcrcgrinos  vitam  tcmpfraloin  ir,  hac 
.'igcrc  mortalilatc  pr;i;cepil.  Intondamus,  inqiiarii,  il- 
Inin  rni.soricordom  ac  niitcm  ,  qni  iios  fialros  stios  fe- 
citgralia,  non  natnra.  Ipse  cstenim,  iion  alius,  sicnt 
liic  pnlat,  qiii  socundntn  Scripturas  lerronnm  nobis 
corpns,  aniinam  voro  fiitu  dodil,  uirumque  faclens, 
II' n  coriim  aliqnid  gigncns.  Qui  nos  vigilaic  acdivina 
papcrc  jnssil  ol  focil.  Ipsc  cst  eiiim  ,  noii  alins,  sicnr 
hic  pii!at,qni  dignoscnliam  borii  .icinali  nepcccando 
cxpcrircmur,  adinonuit.  Qui  mis  ad  iinmor(alila(cin 
vocaiis  ,  ccelesiia  nohis  regna  promisil.  Ipsc  est  cnim, 
iion  aliiis,  sicnt   liic  pnlat,  qni  rios   post   pocc;Ui(n» 
roos,  ab  a:(orna;  vi(;c   felicitaie  sccrovit ,  cl  (ciTcno 
laborc  puiiivit.  Qui  nos  ,   rion   siciit  islc  dicit ,  niliil 
ignnrarc,  sed   ntilia   scirc  pr.xccpit  :  ncc  sicul  isio 
scnlit  alqiic  a  verit;i(o  disscndt,  scicntiain   daivina-.  ir 
in  iiohis  ,  qii:o  fil  s;;j)iondo  jnsliliam  ,  sod  qiKi;  fit   cx- 
periendo  peccatnin.  Qni  nos  qnod  crrore  nioricb:in;tir 
miseratus  csl.  Ipsc  cstcnim,  nnn  alius,  sicut  liic  pii- 
t;it,  qiii  nos  niorti,  iion  ex  qiiosapere  coepimus.qiHid 
istc  ait,  scd  cx  quo  dcliipiitniis,  doslinavit.  Qui  nos 
proprias  fucultalos  liortalnr  speriiere ,  imo  vcio  l<:co 
Intiore  rcconderc  {Mallli.  vi,  19,  20)  :  cum  ip^c  sit , 
non  aliiis,  uthic  pulat,qni  se  non  tantum  ccjulcsliuin, 
vcrum  eliam  lcrreiiornni  Dominuin  oslemlcns,  eaquu! 
impii  possidebant,   cxspoJialione  pIoclCiKli ',  suos , 
quibus  hoc  pro  tenipore  congruehat ,  aiirerre  atqne 
habere,  sivc  jussit ,  sive  pcrwiisit.  Qni  donal  dclicla 
conversis  :  cum  ipse  s^it ,  non  aliiis ,  ut  hio  pu  at ,  qtii 
in  lcrliam  elquarlam  progcnicm  relribuil  digna  pcr- 
versis.  Qui  non  omniiim,  sicul  isle  ail,  sed  corum 
quos  ante  praescivil  et  pisedestinavit,  deJicla  dimitlit. 
Ipse esl  autem  ,  non  alius,  sicuiliic  putat,qui  delicla 
quorumdam ,  ad  poenalem  animi  dolorem  torrorcmque- 
in.ijorem  ,  eliam  illorum  qui  ea  non  adniiseranl ,  non 
spirilualibus,  sed  corporalihusmorlibus  vindicavil,  ut 
condilio  morlalium  qna  fuerant  post  panlulum  mori- 
luri ,  etiam  islo  modo  serviret  Dei  providenliac ,  el  in 
iisnm  cedorel  disciplinnc.  Qui  nos  non  in  tolum  irasci 
proliibuil,  qnandoquidem  el  ipse  iralus  est  uhi  opor- 
tnit  :  sed  irasci  etnon  pcccarc  prx-cepit.  Ipse  cst  an- 
lcm ,  non  alius,  non  qui  vindicandi  cai:sas,  sicul  iste 
affirmal,  inqnirit;  scJ  vindicandas  caiisas*,  quando 
ipse  novit,  advcrtil.  Qni  nos,  ne  qunndo  jurarcmns, 
nionuit  :  ul  quoniam  falli  possunius  ,  loiigc  simus  a 
pcijurio  non  jnrando.  Ipse  esl  autem,  non  alius  ,  nl 
hic  putat,  qui  suae  senlenii?  verilalem  ad  incredulos 
iiicrepandos  ,  ubi  opus  esso  judicavit ,  etiam  junnido 
firmavil.  Sicut  autem  homo  jiirans   adliibet   lestein 
Deum,  ita  se  ipsnm  Dcns.  Qni  iios  in  fide  verbi  vcri 
starc  jussit.  Ipse  est  enim,  non  alius,  sicut  liic  pulat, 
non  qui  voluntalem  suam,  sicut  isie  blasphcmat,  sed 
qiii  ros  qnas  voluit,  non  mutala  vohintale  mulavit.  Qui 
nosviam  veriiatis  docuii.  Ipse  est  eiiim  el  Deus  Pro- 


«  vaticanus  codex,  pleclendo. 
'  rlures  tiss,.,  itidicandas  causas. 


661 


LIDLR  SECLNDIIS. 


CC2 


|ilicl:inim ,  qni  luiiKiuam  ,  sicnl  islc  caliimnialiir,  r.il- 
sis  promissionibus  snos  dccipit.  Qni  nosirrcprclicnsi- 
bilcsesse  niandavii.  Ipsc  esl  eiiim  cl  Dcus  Pioiibotn- 
nim  ,  qiii  niin.iuam ,  sicul  iste  criminalur,  sc  ip^c 
rcprilieiRlil ,  nec  oum  sicut  iKiminom  quidniKim  pav 
iiiiuil  :  si'd  rcriiiii  fuiurarum  nuilalionem  ,  qiias  sc 
iiiiiiaturmn  siiie  uila  sui  miitatione  ab;rlcrnitalcpr.c- 
scivil ,  vcliil  biimina  boiiiinibiis  lorulionc  pnvdixit. 
Qi,i  nobis  iram  Dei  meluondam  el  iii  Evangeiio  com- 
iiienilavil.  I|)sc  esl  oiiiin  cl  Propliolnrum  Deiis,  qui 
iion  sui  animi  pcrturbalioncm ,  sed  juslaui  sevcram- 
que  vindictam  ,  ira;  vel  indigiiationis  ivomiiic  nimon- 
pavit.  Qiii  altenmi  ab  allcro  noii  ulciiiniiuc  lcdi,  si  •! 
iiijiiria  liili  noluil.  Ipsc  csi  eiiim  cl  Prupl.cUiiuiii 
Peus,  qni  sive  por  bomines,  sive  por  Angelos  sanclos , 
eiiain  lcmponlibns  corporuiii  mortibus,  quos  voliiil , 
n'ililcr  aul  multavit,  aul  lorruit.  Qiii  docuil  ad  coii- 
ciiiiisorndum  iion  videndam  essc  n.nlieicin  ( 1/«////.  v, 
5S|.  Ip-c  cst  ciiiiii  iiui  el  in  Loge  dixii .  Non  concn- 
pisccs  (Kxod.  XX,  !7)  :  ncc,  sicul  islc  crimiiialur,  iii- 
dixit  scplcnas  siitgulis  nuplias,  sed  propngindi  cansa 
connubia  casla  porinisil.  Patrcsaiilcm  filiar.m  marilos 
noii  soliim  ip>c  iioii  fccil ;  veruni  oiiam  ne  fierii, 
siciit  alia  iiicosla,  |irobibiiii.  Qni  iios  socundiiin  iiite- 
rioriin  renovalioneni  in  spiriiu  nieiilis,  nec  inasciilos 
iii  sc,  nec  feniinas  esse  docuii;  cl  siail  Angclos  in 
a-leninm  secnm  futiiros  cssc  promisit.  I|iso  eslcniiii 
cl  Proplictaniiu  Dcus ,  qui  masciilum  cl  fiiniicim 
prop:igaiidi  generis  causa  nuptialicastiiatc  conjunxit ; 
cl  secuiidas  nuplias,  qiiac  in  Novo  quoqiic  Tcstamenlo 
permiiluiilur,  lioitas  csse  moiisiravil.  Uxorcs  aiitcm 
fr.ilrum ,  scd  sinc  filiis  deruiictonim  ,  ad  cxcilaiKiam 
(lefuncli '  postcrilalem,  noti  libidinis,  sed  pieiatisairc- 
clu ,  in  nialrimonium  sibi  cnpulare  prxcipit  :  palrcs 
vcro  filiaruin  coiijiii;iis  misceri  omninoprobibuit.Qui 
tios  snpcr  oiiine  goniis  serpcntum  calcarc  sjiirilualitcr 
jii>sil.  Ipsc  esl  cniiii  cl  Propbeiaruin  Deus,  qiii  |:o- 
pulo  iiilideli  ad  signifnanda  pcccata,  quoruin  veiicno 
iiivi^ibililor  nioricbantur,  vi^ibilcs  serpcntcs  quibus 
admoncrciitur,  immisil ;  el  |il:igacmeiidaloria  mortcs 
aniiiKirum,  mortibus  corporiim  figuravit.  Qiii  dixil, 
Ddie  cUemo/itjnam ;  et  ecce  oiiiuia  muiida  siint  vobis 
(Luc.  XI,  41).  Ipse  est  enim  ei  Propbetaruin  Dcus, 
qui  lalia  eliam  Propbclarum  voce  mandavil.  Nec  sibi 
voinil  priinogonitos  hnminum  filios  immolari ,  scd 
cnnsccrari  :  significans  priinogenitum  a  mortuis ,  in 
qiio  oporiebal  oinnes  a  inorle  perpclua  liberari.  Qui 
corriiplibilibus  cibis  incorruptibilcs  aiitoposuil.  Ipsc 
e.-l  eiiim  el  Propbrl;inmi  Deus ,  qui  sacrificia  quibus 
iioii  iiidiguil,  ad  sigi.ifiiandum  vcriiin  sacrilicium,  in 
umbris  fulurorum  pi;rccd(:rc  voliiil;  cl  discipliiuc  sc- 
vcril:ilc  mortibiis  oorporum  ,  loiige  mitioribiis  quarii 
siinl  a-lcrna  siipplici:i  gohcnnanmi,  pcrpclrala  sacri- 
logia  vindicavit.  Qiii  tcrrcuas  divili;is,  iioii  sicul  isie 
dicil ,  daninari  jiissit,  si;d  spiriiu^ilcscnilcntc.-quepr.T- 
posiiit.  Ipseesl  eiiim  ei  Pro|ihclarum  Deus,  qiii  facil 
ei  divitcs  benignissime  largicndo,  cl  paupcres  justis- 
lime  vol  non  d;ii'do,  vci  aufercndo.  Qui  nos  pro  iiii- 
'  t"or:c,  defuuctts.  , 


inicis  orarc  jussil.  Ipscesl  cnim  cl  Prnpbelanmi  Dcus, 
qiii  filios  p.irciiMim  maiiibiis  immolari  sibi ,  ut  islecri- 
minalur,  iioii  so!u;ii  nimqiiam  vnluil,  vcriim  cliain  iie 
id  fierel,  iii  I.ege  consliluit.  Qiii  sincaeco|)lione  pir- 
sonanim  bciioraoioiidiim  oinnihus  iiiliiiia\il.  Ipso  csl 
cnim  ct  Pnipbclaruni  Dcus ,  qui  (|uando  siiie  discre- 
tione  .Tlalis  aul  soxiis  occidi  bomincs  jiissit,  unde  scit 
isle  vol  (|iiisqiiaiii  qiiid  cis  posl  mnriciii  I)oii:c  coiii- 
poiisarinnis  aliribnit,  qiiorum  niorlibiis  vivcnlos  aiit. 
omond.ivil  aiil  terruitVQui  iios  -^cquo  aniino  iiijiiri;i3 
siislincrc  cl  donarc  prvcopil.  Ipsc  csi  enim  el  Pro- 
pliciarum  Dcns,  qui  ocubim  pro  ociilo,  dcntcm  pni, 
denlo,  inoilum  posuit  p  rii;v  ,  ik;  (juisqiiam  sibi  am- 
plius  piii.irct  delieri  vindiela',  qiiaiii  pcriiili-sel  inju- 
ii;u.  El  boc  ideo  ,  quia  de  s:ipioiitia  Doi  dictnm  esl, 
quod  Logciii  cl  miscrioordiam  iii  lingiia  portct.  Ncc. 
per  misericordiam  dcbila  debiloribiis  noslris  scicnter 
dimilleiciiuis  ,  iiisi  per  Lcgem  ipsa  ilcbiladisccrneic- 
miis'.  Qiii  in  taiiia  polcstalc  sc  Iiiimilians  ad  coiivcr- 
icndos  *  nos  faclus  bomo.  c.im  hominibus  cst  locuiii:^. 
Ipsc  cst  oiiim  ei  Deiis  Propbclarum ,  qiii  ciim  primis 
p;>lril)ns  csl  loculus  :  idco  pr;oier  sc  dicciis  iion  cs.^c 
alium  Dciim,  qiiia  ciiam  sumiiia  Triiiitas ,  inaiiciitc 
pcrsoiiarum  discreiione  '  uiiiis  e-.l  Dcus.  Qiii  AposUi- 
lis  suis  uigratis  darcnl  qii;c  gralis  acccp^iai.l.jussil: 
ad  sustonlatioiicm  lamcn  suaiii  ncc  aliaiii  tuiiicam  sc- 
ciim  fcrrc  idco  constituil ,  qi:ia  scculus  :idjiiiixit, 
liiijnns  cst  euim  operarius  meicede sua  {Mattli.  x,8  10) ; 
ut  (pii  Lvaiigcliiim  aimmiliabant ,  ex  Evangclio  vivc- 
rcnl  (I  Cor.  ix,  ii)  :  Dco  tamen  iiiuncraolTcrcndacsse 
moiistravil,  qtii  iiulliiis  iiidigct,  cl  intincra  sumcnili> 
plus  conferl.  Ipse  csl  cnim  el  Prophclariim  Dctis,  r|i;i 
cl  muiiora  suos  accipcrc  vclat ,  qtiibiis  cxcxcaiitur 
ociili  judic.inliuiit ;  cl  muncra  ipsc.quamvisnon  eg^al, 
accipil ,  ut  piciaie  facialopulentas  animasoITercntium. 
Qui  sablialis  homincm  curavit ,  oslctideiis  jam  ossc 
tcinpiis,ui  secuiHlum  propbctiam  Caiilici  caiilicoritm 
aspirarel  dies,  el  removcrentur  umbnc  (C(int.  ii,  17). 
Ipse  est  ciiim  ct  Pnipbetanim  Deus,  qui  bomiiiein 
ligiia  sabbalis  colligcnlcin,  (juia  nondiim  duorum^  Tc- 
sl;imentorum  tcmpora  di>tinguebal,  scd  Lcgcm  Dci 
coiilumaci  ct  iinpia  mcnlc  conlciiipscrat ,  lapidandiiiii 
cssc  inaiidavii;  ejnsquc  corponli  morlc  ^quaiii  post 
paululum  omni  bomini  quis  dubilel  adluiuram  ? ) 
sanxil  limorc  obcdioiiti;im  c;clcris  profntuiam.  Qui 
piO|ilcr  s;ilvan(los  Iiomincs  sc  venissc  dixit.  Ipsc  est 
enim  ct  Prupliclarum  Deus,  qui  justo  judicio  quo.s 
vnll  obdurat  :  sicut  in  Evangclio",  Venit  in  judicium  . 
non  solum  ut  qui  non  vident,  videant ;  scd  eiiaiii  ut  qut. 
vidcnt,  cwci  finut  (Joaii.  ix,  59).  Qtii  niaiid;ita  vila) 
pcrpetiia:  iiobis  dcdil.  Ipsc  cst  cniin  et  Pioplie!;>i  uiii 
Deiis,  qui  maiidata  sancla  cl  justa  et  bona ,  siipeibis 
tanien,  iion  de  ipsius  gralia,  scd  de  su.i  virlule  fiden- 
tibiis,  noii  qiiibus  viverciit,  scd  q-iibus  morcrcnlur  , 

'  lliirosvss..  itiyceremus. 

*  l!i  I r:(S(:iiilioril)tis  .V!ss.,  conforlnndo^. 
^  iiiiis.Jeiu  M.ss. , perjwnr/iKHi  propiictate. 

*  AJi(iuol  |irol).'E  nola;  Mss.,  jwh  quia  dnonim. 

»  sic  Mss.  Ai  edili,  qui,  sicid  m  Kiwijelio  uit,  vtnil  ''i 
miindum,  non  soltun,  etc. 


et;z  coNinA  advkhsauiijvi  i.igis  i;t  ikomie 

nt  coiivinccrcntiir  dedil.  Sicul  A|)Ostoli,  diccnto 
iiiio  ipsoriiin ,  bonus  odor  Chritti  crnnt ,  ct  in  hit 
ijui  siilvi  fiibaut,  et  in  his  /jui  pnibaul;  aliit  qui- 
(lcm  odor  vila  in  vitam  ,  aliii  odor  viorlit  in  mor- 
lem  (II  Cor.  ii,  15,  10).  Qiii  viliiilorum  saliis  .'ip- 
pnriiit,  d:iii»iiiccssuin  ciniidis,  liiigiinm  miilis  ,  niidi 
lum  surdis,  hiiiicn  c:rcis.  Ipse  csl  cnim  cl  Projiliet.i- 
rum  Deiis,  qui  c.idem  vitia  non  soliim  misericordis- 
feimc  snn:it ,  vcruiii  cti:)in  jiislissiinc  iinporlnl.  Ne(|iic 
cnim  dcbcl  cum  quisqnam  non  miiius  iiiipia  vanilnlc 
Cdiristo  pularc  coiilrarium  ,  et  istiim  boniim  dicere , 
Clirislum  aiilcm  inaltim  ;  eo  quod  isle  in  virgn  Aaroii 
aridum  lignum ,  cl  nnila  radicc  snbiiixiim  ,  florcm 
ferrefecil  cl  friictnm  ;  Cliristus  aiitem  arborcin  malc- 
diclo  arefecil ,  quia  nibii  iii  ca  pomorum  y  quoriiin 
nondum  eral  lempus,  invenit. 

CAPUT  XII.  —  38.  Dicens  aulcm  aliuin  esse  pacis 
cl  ch;irilatis  palrcm,  alium  bclli  ct  fnroris  auctorcin  ; 
illum  volens  iiilclligi  Chrislum  ,  liunc  autem  Legis  ct 
Propbelarum  Deiim  :  potesl  vanus  diccre  ipsiim  Chri- 
slum  sibicsse  coiitrarium,  nulduos  fuisse,  iioii  nnuin, 
inler  sc  sciliccl  rcpugnanlcs;  alium  qiii  dixit,  Paccin 
<to  vobis  (Joan.  xiv,  27);  cl  alium  qui  dixit,  !Son  vcni 
pacem  mitlere  in  tcrram,  sed  gladium  {Matth.  x,  oi)  : 
iiiaxime  quia  displicel  ei  res  aliqiias  bonas  malarum 
1  oniinibus  figurari.  Qnod  vcro  aliiim  dicit  csse  in- 
cestus  et  aduUerioriim  consciimi,  alinm  vero  pudicae 
castilatis  ct  sanctimonio)  dominum  :  illum  diaboliim 
inlclligat;  Proplietariini  aulem  Deum  noveril  non 
rninus  caslilalis  el  sanciimoiii;c  doniiinim  esse  qnam 
Christum  :  qiiia  Dciis  Apostulorum  idem  ipsc  et  Pro- 
pheiarum,  prioium  illis  lempore,  sed  lide  socioriim  ; 
ipse  cst  Deus  i;i  ntroqtie  Testamcnto  justi  aclus  el 
piarum  oralioiium ,  ipse  est  in  ulroqiie  aiictor  rcli- 
giosorum  sacrificiorum. 

53.  Vidctc  sane  unde  probare  volucrit  iiumanoruni 
corporum  vitia  ,  non  ad  Dcum  auclorem  ,  scd  polius 
ad  diabolum  perlinere  :  quin  Dominiis  ail  in  Evange- 
lio,  de  muliere  qnam  s.-inam  fecit ,  qnod  eam  sataiias 
alligavcrat  dcccm  cl  oclo  annos;  propler  quod  eral 
incnrva,  ncc  se  crigere  poteral  {Luc.  x:ii,  11-16)  : 
quasi  salanns  ,  ciiiii  hal)cal  scmpcr  cupiditalem  no- 
cendi,  noceic  cui(iiiam  possil ,  nisi  ab  Omnipotente 
acceporil  potcslalcm.  Nam  qnid  aiiiid  ,  non  soluin  tn 
iiliro  Job,  quom  piofcclo  islc  non  accipit,  sed  magis 
in  i|)S'>  Evangelio  declaratuin  csl,  ubi  spiritus  im- 
iiiundi  iicc  in  porcos  irent ,  iiisi  iioc  illis  benignus 
ipsc  Salvalor  petcnlibus,  qiios  ccrte  in  abyssum  pos- 
set  lelegare,  conccderel  (Mai.lli.  viii ,  51 ,  52)  :  rcm 
necessariam  doccrc  nos  volens,  ul  &cilicel  noverimus 
mullo  ininns  eos  posse  sna  poleitale  iioccre  iiomini- 
bus,  qui  iicc  pecoribus  qualibuscumqne  potiicrunl? 
Hanc  autcm  polcstalcm  Deus  bonus  occuita  nobis  ju- 
stitia  dare  potcsl,  injiislc  non  polest. 

40.  Deinde  quod  de  Aiiliclirisli  advcnlu  cl  clalione 
impia  dixil  Apostolus  ,  vuit  isle  ad  lioc  irabcrc  ,  ul 
ipsum  intclligamus  Propiictarum  Deum  :  uiulc  poliiis 
convincilur  illud  Dei  esse  templum ,  ubi  boiiiiiiem 
peccati,  fiiium  iiiterilus,  cxtollenlcm  se  supcr  omncm 
Ueum,  cl  super  omnc  quod  tolilur,  Apostolus  scssu- 


lAUlM,  S.  AlGliSTI.M  I.IIJEU  SECUNDUS.  601 
nim  csse  dixil  (11  'fheis.  n  ,  3,  4).  Deus  eiiiin  venis 
c»l,  iii  ciijus  tcinpio  f.ilsus  ille  scssiiruscsl  :  ad  quciii 
peitiiict  ftiain  iste,  qiii  snb  nMiiiiic  Chrisii,  qiiod  csl 
noiiicii  Di-i,  lioc  csl,  clirislininiin  sevidcii  vol.-ns, 
siipcn-xldHilnr  coiilri  Clnistni)';  scqnc  oslcndil  an- 
ticliristum,  iioii  iinuiii  illiiin  inajorcm  cclcris,  scd  cx 
his  alir|iicm  de  (|iiibiis  dii  ii  Joanncscv.ingclisla,  iN'«nc 
nulichrinli  mulli  facli  suiil  {\Joau.  ii,  18).  Eoscnim 
diceb;il  ba-iclici  s,  qui  tcni[ioribus  Apostoloriiiii  cs^o 
jam  ccrpcraiil.  lii  ;iulcm  c(i-pcriinl  csse  post  axcii- 
sioiieni  diiiilax:it  in  cajliiiii  Doinini  Jesu  Cliii.>ti,  ab 
illo  Siinoiie  mngo,  <|iicm  lcgimiis  iii  Aclibiis  Aposlo- 
loriim  bapii/.alnm  (Acl.  viii,  13).  Post  hunc  anlci» 
fncrniit  iioiiiiuHi  discipuli  cjus,  in  cadciii  impiclaic 
postcrioros  prioiibns  tuccedcnles  :  qiiorum  in  suc- 
cessione  qu:utns  exslitit  Dasilidcs  ',  qiii  primnsapcr- 
tius  ausns  est  diccn;,  Denin  (|ncm  gcns  Jnda-a  coliiit, 
noii  fuisso  vcruni  dciiiii.  Post  islos  fnit  quidam  ctiani 
Cnrpocratcs  ,  qui  ncgavit  isluin  visibilein  mundiim  a 
summo  Dco  crealum,  sed  a  quibusdam  virluliln:'» 
d;cinonioruni '  :  negnns  eliain  Lcgcm  qii;c  per  Moysrii 
d;ila  est,  Dcuin  dedissc.  Cerdon  poilca  snrrc.\il,  qiii 
primus  invcnilur  dixisse  duos  dcos,  uiiuin  bonuiii,  cL 
alteriim  maIum,longeantequam  Ii;cresisMamcliu;oniiii 
cmcrsissct,  quoriim  in  hoc  fnrioso  dcliramenlo  crmr 
est  nolior.  Hujus  Ccidonis  Marcion  discijiulus  fnil. 
Apclles  qiioque  lalia  docuit.  Fucruiit  cliaiii  a  quo- 
dain  Patiicio  nonnulli  Palriciani,  vci  si/iit  ',  siiniliier 
adversanles  di\inis  vetcribus  Libris.  Ili  onines  apcr- 
lissime  conlia  Deum  senliunt  Legis  ct  Propbelarnm, 
hoccst,  Dciiin  vcrum,  a  quo  faclns  esl  niundns.  De- 
aliqiia  islorum  li.xresi  esl  isle  :  nam  non  cum  pulo 
csse  Maiiichaiiim. 

41.  Scd  cujuslibel  sil  hacrelici  erroris,  vcl  ipe ,. 
vcl  F;iltricins  nescio  quis ,  ciijiis  se  gloriatiir  cs-e 
discipulum,  qunntnm  ad  Iiunc  libriim  allinet  qucm 
iiiisistis,  salis  ei  pulo  esse  responsum.  En  quippe 
fnroris  ejns  dejecta  suiit  roborn ,  es  quibus  omnes,. 
quas  iii  eo  voliimine  scripsit,  blasphcmia?  pullubirunt, 
impiisciinis  iii  Deum  maledictis  atquc  conviciis  varia 
loquacilale  frondcntcs.  Quarum  omncs  singillalim 
ramos  fciire ,  nimis  longnin  fuit :  sed  radiccs  ipsaj 
fneianl  ainpulandae.  Si  aiilera  recenseatis  qu;e  contra 
Fanstum  manicliaeum  scripsimus,  el  coiilra  .Adiiiian- 
tnm ,  qui  Miinich;ci  scciator  cuni  illc  viverct  fnissc 
jaclatur,  mnlta  reperielis  qiiac  adversus  isium  paritcr 
valeant.  El  forlasse  si  illa  iegcrciitur ,  vei  iion 
omniiio,  vel  non  mullum  neccssarium  fuissct  iiaic 
scribere. 

42.  Sane  post  finem  iibri ,  in  quo  finc  paucitatem 
hominum- in  suo  errore  commcndat,  qiiia  videlicet 
paucorum  c^l  sapienlia  :  quod  omnibus  hxrclicis  ad- 
versariis  Ecclesiac  calboIicDe  ,  qn:c  pcr  onines  lcrras 
copiosa  ferlilitale  difrundilur  ,  in  sua  cuiqnc  pmprin 
vanilate  commune  esl;  omnes  cnim  de  paucitale  glo 
riantur,  cl  ut  sedncerc  possinl  multiludincm  qu:i>- 


»  vetus  Ms.  Remigianus,  nassilides. 
*  in  Mss.,  lirtulibus  deoruni. 


3 1  ov.,  (jui  sunt.  Edili  alii ,  vel  sunt.  His  consenliunt  Mts. 
iii  quibus  Iwo,  Patriciani,  legilur,  ralricini. 


gG5  CONSfLTATK)  OROSII 

runl  •  :  pobl  liuiic  ergo  fincm  liltri,  nnsiis  :»lleriiis 
app:trel  exoiiiiinn,  ejiisdein  foisil:in  lioininisaiieloris, 
ejiiMlciii  Uunen  ,  qiiod  non  duljil.ilnr,  erroris.  Dispn- 
larc  aulein  loeper.a,  qiiod  caro  alinni  liabtrel  fabri 
faii>rein,  iton  Doinn  :  unde  cuiii  ptTpauta  dixissot,  in 
Ipso  exordio  crpla  liiiiia  siinl.  Sod  iilruni  ii«se  aiicli  r 
aii  scriplorcodiiis  iion  poiucril  implore  iiiii»d  coepe- 
ral.  itosiio.  Do  liac  lami-n  deinciilia  li"iniiiuiii  noii 
coiisideranliuin  quid  loiiiianliir,  ;idversus  Manicli;KOS 
niiilia  jain  scripsimus.  Kl  in  litijns  ip  iiis  operis  inilio 
id'inoi ,  qiiaiiltim  cxislimo  ,  jacla  siiiil  fiiiitl:imrnia  , 
mtilius   pitulcns   cl  pius   loclor  iiitr!lig:il,   iioii   idco 

siiliir.il daiii  cariicm  opcribus  !)ci ,   quoil  S|iiriliis 

inuia  sil  polior;  iiec  ideo  mala  esst!  isia  lemiioialia, 
qiiLi  nierilo  eis  pra-poiiunlnr  xlcriia  ;  i.oc  idoit  lioiia 
lcrro-ltia  dclc>l:iiiila ,  qiiia  sunl  ra^lcslia  melinra  : 
ciiiii  l>eiis  crenveril  omiiin  bona,  magnns  iii  iii:»giiis, 

•-  lia  iii  Mss.  Al  iu  udilis ,  et  seducerc  si  j>oi)SWt  muUUudi- 
ihVH  qucermit. 


AO  AUCUSTINU.M.  008 

scd  iioii  parviis  iii  parvis.  J:im  illud  aliud  i|uod  iii  so- 
deiii  codice  soribi  cu>p'ral.  Adiniai.li  0|iiis  csl,  illiiis 
discipuli  .M:iiiicli.ci  ,  (|iii  piwiioiniiie  .Add  is  *  diclus 
CSI  :  iibi  dt!  ulro  ;uo  Tc-.l:tmeiilii  vclul  iulor  se  co:.- 
Iraria  leslimoni.i  piofeiuiiliir  versipclli  dolosilale, 
\clul  inde  o^leiiil:iiur  ulriimqiic  ali  iino  Deo  osse  noii 
po^so,  sed  ;iltoriiin  ab  altcro.  Coiilra  liitc  auloin  iiia- 
ligiiiiin  macirmamcnlum  jamolim  scripsimtis,  ul  panl  > 
aiili?  coinmemoravi,  cl  ipsuiii  0|iusciiliiin  noslruiii 
lialtcre  vos  crcdo.  Quainvis  qu:i>daiii  siiil  perpauca  iii 
fiiic  ipsiiis  opcris  .\diiiiaiUi ,  qiiiliiis  iioii  rcspondi  : 
iicscio  i|uibiis  cuim  ,  iil  lieri  solel ,  iiiciiricniibiis, 
qu:i;  magis  viileb.intiir  nigerc,  ili.i  iiiterriipia  sic  rc- 
luaiiscrunt.  Sed  ,  ut  dixi,  iii  line  pcrpam  a  sttnl , 
qii:e  si  Domiiius  voluoril ,  (pianiocius  cxplicarc  cu- 
ralio. 

*  sic  auliqiiiures  Mss.  Al  cditi ,  qui  proprio  uomine  Md' 
dus. 


IN  SUBSEQUENTES  SCRIPTIONES, 

yide  lib.  2,  cap.  4i,  Rclraclalionum,  tom  1,  col.  Gi8,  vcrbis,  InliT  h;Ro  [a)  Orosii,  usque  ad 

col.  GW,  verbis,  Fili  Orosi.     M. 

(a)  Ilscc  illa  in  nclractalioiiibus  proxime  anlo  noinla,  sive  lcmpora,  si\e  Ojni.sciila,  iiUcr  qtiscse  nro.sii  CoiisullalioQi  da 
friticiliiaiiislis  el  urigonistis  res|>oudisse  lesialur  Augusliuus,  iticiduiil  inctirisli  auuu.u  circiler  .ilo. 


«e 


CONSULTATIO  SIVE  COM.MONITOIUUM 

OROSII  AD  AUGUSTINUM 

DE  ERRORE  PRISCILLIAMSTAUUM  LT  ORIGLMSTARUM. 


Be:ilissinio  palri  Aur.usTixo  cpiscopo,  Onosius. 
1.  J:<ni  quidem  suggcsscram  Sanclilali  lu:n,  scd 
Cuminonitorium  suggest:c  r>  i  luiic  offcrrc  mcditabar, 
cuiii  le  oxpcditiun  animo  ali  aliis  diclaiidi  nocessita- 
libus  cssc  scnsissem.  Scd  qiio:iiam  doniini  mei ,  Hiii 
tiii,  Eulropiiis  el  Paulus  episcopi ,  cadem  qiia  et  cgo 
puer'  vcstcr,  salutis  omninm  uiiliiatcpermoii ,  coin- 
inonilorium  jam  dcdcriml  de  aliquanlis  liKrcsibiis , 
iiec  lainen  omncs  sigiii(icariml;  ncccsse  fuil  mc  fcsii- 
iialo  cdcrc  el  coaccrvare  in  uitiim  oinncs  pcrdiiio- 
num  arborcs  cum  niditibus  cl  raniis  suis ,  el  oflerro 
igiiicnli  spirilui  luo,  iit  tu  viso  :igminc  pcrspcctaqtic 
ncqiiilia,  pcrmetiaris  qtiain  pnssis  disposilioiicm  ad- 
liibcro  virlutis  '.  Tti  taniuin,  bcalissimc  palcr,  mali- 
giias  nliorum  planlaliones  vcl  insertiones  cruc  alquo 
sufcide  ,  el  veram  sparge  scincnlcm ,  iiobis  de  lnis 
fontibiis  rigaluris.  Ego  leslcm  Deuin  spondeo,  cl  iii- 
crcmcntiim  oporis  liii  spcro,  i|iiia  lcrra  iila  qtic  iiiiiie 
i'igralos  fiiicltis  insinccri'  cttlia  oxliibol.si  e.im  do 
iti.mna   illo  recondiio  tti  apud  iiic  Uiaiid.indo  '  el  re- 

'  Korle,  preabyter. 

•  \aiica:ii  cudiccs,  qua  posiis  disposuione  studiitm  adlii- 
here  lirtiuis. 

*  F.dili,  in  siiicera  cuUura  exhibit,  li  eanidem  amo  illo 
recondiio  apud  le  mandando.  (Uibtiganlur  m!  siJio  M>. 
Sijjiiauiucubis,  !>eu  S.  ( igiranm. 


pletulo  visiiavcns ,  iisque  in  ccnlc.  imum  frnclum 
profii>a  aliqiiaiido  libciitis  ubcrtalc  proficict.  Pcr  le 
Dominus  Dcus  nosler,  pcr  te,  iiiqiiam,  beatc  paler, 
quos  casligavil  in  gladio ,  emondcl  iii  vcrbo.  Ad  le 
per  Deum  mis^us  siim ;  de  le  pcr  cum  spcro ,  diiiu 
coiisidcro  qiialilcr  :iciitm  csl ,  qiiod  Imc  vcnirciiu 
Agiioscii  ciir  \eiicrim  :  sine  voliinlaie,  sinc  nccessi- 
lale,  sino  conscnsii  de  patria  cgressiis  snm,  occiill:» 
qiiad.im  vi  aclus,  doncc  in  isiitis  torr.-c  lillus  allaliis 
siiiii.  Ilic  doiniim  iii  ciim  rcsipui  inlcllicltun  ipiod  :id 
lc  venire  inandabar.  Impiidonlcm  iiiiii  judiccs,  si  ac- 
cipis  cotifitcnlom.  Fac  nio  ad  dilectam  doiiiinaia 
meain  '  idoiieimi  iiegolialorom  invcnta  margarila 
()lalili.  xin,  40),  iion  fugiiiviim  scrviim  evcrsa  sub- 
slanlia  revcrti.  Dilacerali  uraviiis  a  docloribus  pra- 
vis,  qiiaui  a  crucnlissimis  hoslibus  siiiiius.  Noscoun- 
lomiir  offensam ,  lu  pcrvidcs  plagam  :  t]tiod  solimi 
sijpcrcsl ,  adjiivanle  Doiiiino  lar-^irc  mcdicinam.  Ric- 
viler  cigo  cl  qtiid  anie  iitale  pl;tiit:tiiiiii  conva- 
luit ,    cl   (|uid    ptislea    pejus    iiiscrtiiin    |irxvaluit , 

0Stclld:illl. 

2.  rriscilliaims,  primum  in  co  Maiiicli:ris  miscrior, 

'  rdiii,  ililcctum  dominnm  meum.  Ai  Mss.,  dilcctnw  do- 
vwtum  incwn  :  lalriain  scilicel,  adquam  revcru  cupit 


Cr,7  CONSni.TATli)  oiujs: 

r|Uoil  ex  Velcri  (|iiof|iic  Teslainciilo  li  i  rcsini  condi- 
inavit ,  (locciis  aiiiiiiain  (|ii;c  a  I)co  riala  sil ,  dc  (|iio- 
liaio  |iioiiipliiari(i  proccilcrc,  pi(»(il(;ri  aiilc  Dciiiii  sc 
piijinaliiiain,  iiistrui  adliorlalu  •  aiigclorurii  :  (Icliiiic 
ilcscciKlcnlerii  pcr  (piosd.mi  circiilos  a  |»rin(ipatiliiis 
malijjiiis  capi,  ct  sccnridiiin  vidiiilatcni  victoris  [iriri- 
lipis  \n  corpora  divcrsa  coiilrudi ,  cisipic  adscrild 
iliiroijrapluiin.  Uiidc  cl  Mallicsiin  pracvalcre  lirina- 
hat,  asscreiis  qiiod  hoc  chirograplmru  solvcrit  Cliii- 
sliis  ,  ct  nriixcril  criici  p'T  passioncin  siiani  :  siciil 
i|  sc  I>riscillianiis  in  quadarn  cpistoia  sna  dicil :  <  llu-c 
|iriina  sapiciilia  cst ,  in  anirnaruni  lypis  divinaruin 
virtuliiin  inlcIliL;cre  naturas ,  el  corporis  dispositio- 
ncin.  In  qua  oltligaluin  coeluin  vidctur  cl  lcrra,  oin- 
ncsquc  principatus  saculi  vidciitiir  adslricli  saiiclo- 
rum  dispositiones  siiperarc.  Nam  priinuin  Dci  circii- 
liim  el  miltcndarum  iii  carno  animarum  diviniim 
chirograpluiiu  ,  Angclorum  ct  Dci  cl  oinnium  aiiiina- 
rum  coiiscnsihus  fahricatuin  Palriarchac  lcneul,  qui  * 
coiitra  formalis  mililia;  opus  possidcril  :  i  cl  rcliqna. 
Tiadidit  aiitcm  iiomiiia  Palriarcharum  incmhra  esse 
aiiima;,  eo  quod  esset  Ruhcn  in  capite  ,  Juda  iii  pe- 
cloie,  Levi  in  corde ,  Benjauiin  in  femorihus  :  et  si- 
milia.  Coiitra  autem  iu  mcmhris  corporis,  cocli  sii^H» 
csse  dispos  ta  ,  id  est ,  arictem  in  capite,  taiiruin  iii 
ccrvicc,  gcmiuos  in  hrachiis,  cancrum  in  pectore,  clc. 
Volciis  suhintclligi  tciichras  aclcriias,  et  cx  his  priu- 
cipcm  mundi  processisse.  Et  hoc  ipsuin  conlirnians 
ex  lihro  qnodam,  qui  inscrihitiir  Memoria  Aposlolo- 
ruin,  uhi  Salvator  interrogari  a  discipulis  videlur  se- 
creto,  et  osiendcre  quia  de  parahola  evangelica  qiioc 
hahel,  Exiii  scminans seminare  scmensuum{Mallli.  xin, 
5),nonfucritseiiiinator  honus  :assei'cns,  qniasi  honus 
fuisscl ,  non  fuisset  negligens ,  non  vel  sccus  vi.im  , 
vel  in  petrosis  ,  vcl  in  incultis  jaccrcl  semcii ;  volens 
inlclligi  hiinc  esse  seminanlem,  qui  aniinas  caplas 
spargcret  in  corpora  divcrsa  quoc  vellct.  Quo  ctiam  in 
liiiro  dc  prhicipe  huniidorum  et  de  principe  ignis 
pliirirna  dicta  sunl,  volens  intelligi,  arte,  iion  poteii- 
tia  Dei ,  oninia  hona  agi  in  hoe  rnundo.  Dicit  eniiu 
esse  virginem  qu.midam  hicem,  qiiain  Deus,  voleiis 
darc  pluviam  hoininihiis,  principi  liuinidoruin  ostcn- 
dal :  qui  dtirn  eam  apprchcndcre  cnpit,  coinmotns 
consudet,  el  i  luviam  laciat,  cl  destituius  ab  ea,  niii' 
gitti  suo  tonitrua  concite*.  Triiiitalem  autcm  solo 
vcrho  loqiiehatur  :  nain  unionem  ahsqiie  uUa  existcn- 
lia  aut  proprieiale  asscrens,  suhlalo  el,  Palrciu ', 
Filium,  ct  Spiritum  sanctum,  hunc  csse  uimin  Cliri- 
stum  dicehat. 

3.  Tunc  duo  cives  inci,  Avitus,  cl  aliusAvitus, 
cum  jam  tam  tuipcm  confusionem  pcr  se  ipsam  vcrilas 
sola  nudarel,  peregiina  petieiunt.  Nam  uiiiis  Jcroso- 
lyinain ,  alius  Roinam  iirofectus  est.  Revcrsi ,  iinus 
reiulit  Origcnein ,  alius  Viclorinum  :  cx  his  diiohiis, 
allcr  alleri  cessil;  Priscillianum  tamen  ainho  (lamna- 
ruiil.  Viclorinum  parum  novinuis;  quia  adliuc  pcne 


»  ffa  valicani  Mss.  Al  cdil',  adoratu. 

*  Sola  edilio  l.ov.,  <]i!(V. 

*  in  \at'cauis  Mss.,  snbhilo  cl  ralrr,  riliiim,  ctc. 


1  \\i  AlJCUSn.NUM.  C03 

aiile  cditiones  sii  is,  Vicloriiii  scclator  cessil  Qrijjcpi. 
CoRpcriinl  crfjo  cx  Ori;,'cne  niagnidca  phira  |troporii , 
(ju;c  cx  iiioilica  occasioiic  vciil;is  ipa  pr^cccdcict.  Di. 
diciiimg  ('nini  dc  Trinitaie  doclrinaiii  salis  sanani, 
oinnia  qu;c  facta  csscnt ,  a  Dco  ficia  csse,  el  omnia 
hoiia  valdc,  ct  f^icla  dc  nihilo  :  liiiic  dcinde  Scriptn- 
rariiin  solutioncs  salis  S"hrias  '.  Oiiinia  li.rc  slalini 
a  sa[iicntihiis  (idcli  prisliiioruin  expnrjatioiiC  snvcftla 
siiiil.  Itcinansil  sola  olFcnsa  dc  nihilo.  Credcre  cniin 
pcisnas  im  cral  cs-c  anim.irn  :  rion  laincii  pcrsuadcri 
poicral  factam  csse  dcniliilo;  argiinienlanlcs,  qui:i 
voliintas  de  nihilo  cssc  noii  possit.  lloc  p.iiic  ii-^pic 
ad  niinc  maiiel  *.  Isti  vcro  Aviti  diio,  cl  cum  his  saii- 
ctiis  Dasilius  Gnccus  rjni  Ujhc  bcatissime  docehant ', 
qii  idain  ex  lihris  ipsiiis  Origeiiis  non  rccta,  iit  inipcp 
iiilcHigo  *,  tradidcriiiit.  Primiim  omniuin  aiitcqii:im 
facta  apparcrcnt,  scmpcr  iii  Dci  sapicntia  facia  inan- 
sisse  diceiiles ,  lioc  verho  :  Deiis  cnim  (|ua'cuinqiie 
fccit  faciendo  non  coepit.  Dcindedixcrnnl  Angcloruin, 
Principatuuiu,  Potcstatiiin,  aiiimarum  ac  d;ciiionimi, 
uiuiin  principium,  el  unarn  csse  suhstanliani :  el  vcl 
aichangclo,  vcl  anima:,  vel  d  cmoni  locum  pro  mcri- 
lorum  qualitate  datiim  esse,  utentes  hoc  vcrho  :  Ma- 
jorem  locum  inijior  culpa  promeruit.  Mundurn  novis- 
sime  ideo  csse  faclura ,  ul  iii  eo  anim;c  puig.ircntur, 
qiia;  antc  peccaveruiit.  Igncm  sane  a-lcrnum ,  quo 
peccatorcs  punianlur,  neqiie  esse  igiiem  verum ,  ne- 
qiie  aitcrnum,  praidicavenmt ,  dicenles,  diclum  csse 
ignem  ,  propria^  conscicnliai  punitionem  :  alernum 
autom  juxta  ctymologiam  gr.rcam,  non  esse  fierjic- 
tuurn  ,  eti:un  latirio  lcstimonio  adjecto;  quia  dictiim 
sit,  inwternum,  et, in sa-culum  saculi  {Psat.  ix,  G,  cic.) 
postposuerit  a;lcrno  :  ac  sic  omnes  peccalorum  aii;- 
nias  post  piirgationein  coi!scieiiti;e  in  unilatein  cor- 
poris  Cliristi'esse  rcdiliiras.  Volucrunl  etiam  dc  dia- 
holo  assercre,  sed  noii  pncvalucnml :  eo  quod  cum 
suhstanlia  in  eo  hoiia  f;icta  perire  non  possit,  exusla 
in  totiim  malitia ,  diaholi  aliquando  salvandam  cssc 
suhstanliam.  De  corpore  vcro  Domini  sic  iradideruiit : 
qnia  cum  ustpie  .'sd  nos  vcnicns  Filius  Dei  posl  lot 
niiliia  annorum,  oliosus  eo  usquc  non  fueril,  sed  pnK- 
dicans  remissionem  aiigclis,  polcstatihus  ,  atqiic  uiii- 
vcrsis  supcriorihus,  cum  qualilatem  form.i!  eoruiii 
quos  visitaret  assumeret,  us(|ue  ad  palpahilitalcm 
carnis  assumptioiii-.  spccie  Iransivisse  :  lioc  passione' 
el  resurrcctione  delcrminans,  rursns  doncc  usqiie  ad 
Palrcm  venirel  asccndendo  tenuasse  :  ila  iieque  dc- 
posiluin  unqiiani  *  fnissc  corpus,  ncc  iii  corpore  ullo 
rcgnanlcm  circumsciihi  Dcum.  Creaturam  quoqiu^ 
sulijcclam  corruptioiii,  non  volenlem  ,  intelligeiidam  ' 
csse  dicehaiil ,  solcm  el  lunani  et  slellas ;  et  ha-c  non 
clcmeularios  csse  fiilgores,  sed  ralionales  poieslates  : 
pnchere  autein  scrviiiuin  corniptioni,  proplcr  euin 
>  IQ  iisdeai  codicibus,  solutione  SfUis  sobrii,  omnia  I:<fc, 


etc 


2  valicani  codiccs,  usqne  adhuc  mmet. 

3  sigirainnensis  Ms.,  Iiwc  bcatimmn  edocebant. 

*  sic  Mss.  Al  cilili,  iH  unuc  painteUiguut. 

»  Ain.  elF.r.,  specie  crastlis  se  luic  pas^^ione,  clc» 

*  vaticaiii  \iss  cuiii  Am.  cl  i;r.,  usqi^ani. 
T  Ma.  clt.r.,  iitellectam. 


ili9 


AD  OROSIUM  CO.MRV  PIUSCIIX.  ET  OIUCKN  ,  S.  .\UCUSTI.M  LIDKR  UNUS.  C70 


qui  f^uhjccil  in  spe  {Rom.  viii,  20). 

•4.  Iloc  ,  sicut  rcliiuTe  jiolui ,  brcviter  cxposiliini 
est,  ul  perspeclis  oniiiibiis  inorbis  niciliciiiam  adlti- 
bere  feslines.  Esl  vcrilas  Clirisli  in  me,  qiiia  propler 
vciieraliiloni  rcverciiliam  Sanoiilalis  lii;f  esse  iinpii- 
dons  noii  aiKlerein,  iiisi  evidenli  jiidioio  cl  onrnialioiie 


Pci  ad  iilius  laiili  cl  lalis  populi,  cui  sioul  i^eooanli 
pl  ga  iniposila  est,  sio  posl  j»l;ij;;iin  cnra  dcbeliir,  re- 
niedia  piorciciida  lo  cloclum ,  inc  missnm  csse  co- 
gnoscereiii.  Moinoi'  iiioi,  boalissiiiM!  p:itor,  niullDruin- 
qiie  qiii  niccuin  voliil  ros  clnqtiinin  liiuiii  ut  snpcr  eos 
doscondal  ex>peclaiil,  csse  digiiare. 


S.  AUIIELII  AUGUSTINI 


UIPPONENSIS  EPISCOPI 


AD  OROSIUM 


CONTRA 


PRISCILIJANISTAS  ET  ORIGENISTAS 


CAPUT  PRIMUM.  —  1.  Rosponderc  libi  quacrcnii, 
dilocli^siinc  (ili  Oro^i,  iiec  ad  omnia  dcbco ,  qiix  iii 
ttio  Coininonitorio  posui-li,  noc  oninino  iioii  dobco, 
ne  sludiuiu  luuin ,  quod  mihi  gralissiinum  cst ,  coii- 
lcinpsisse  vidcar,  et  ob  hoc  iniomporanler  ofTeiidam. 
Nam  in  qnibusdam  opusciilis  noslris,  qu;e  vel  legisli , 
vcl  lc;^ere  poleris,  niiilla  dicia  suiit,  qu;u  valoaiil  ad- 
Tcrsus  haTCsim  PriscillianisUiruiii :  qiiamvis  i;on  milii 


crcala  csl :  hoc  qiiidom  jam  non  perlinct  ad  rodar- 
guendam  Priscilliaiii  sacrilcgam  vanitalom.  Sive  ciiiiu 
cx  iiibilo  facla  sit  anima ,  sivc  hoc  prop;crca  dicon- 
diim  iion  sil,  quia  Dci  voliinlate  facta  cst,  qua:  vo- 
liintas  ulique  noii  csl  iiiliil  :  lamcn  quia  farla,  ct  Dei 
natura  iion  est',  profeclo  hxrosis  illa  refollitur,  quae 
aniniaiii  primiliis  iiatiiram  Dci  essc  conlcndil,  ut  lia- 
l)e;it  uiulo  coiicinnet  *  ibi  (|uid(pti(I  aliud  falsit;itis  ad- 


cos  proposuoriin  rcrcllendos ;  sod  cnm  aliiid  ageiein,      jnngit.  Vcruin  quia  et  istam  qii;cstioneni  speriierc  cl 


etiam  hoc  ine  egisse  nunc  intelligo,  quando  ex  le  nii- 
(l.o  quid  illi  sentiant.  Qiiod  eiiiin  csl  adversiis  Maiii- 
fh.nis  niultis  a  nie  bicis  dc  anima  dis^inlatiim,  qii;e 
licel  sccuiidum  qui>md;im  modum  suum  sit  iiiimorla- 
lis,  i;imcn  in  detoriiis  derioicndo  el  iii  melius  p:oli- 
cichdo  miilabilis  esse  C(»nvinoiliir,  el  pcr  hoc  non 


indiscussam  relinqucre  noii  oportol;  quxTCiidumest 
ab  istis,  qui  propterea  nolunt  animani  ex  iiibilo  factain 
crodcro,  ne  voluiitaicm  Dci  qua  facla  cst  iiiliil  esse  asse- 
rant,  qiia^^roiiduiiiesiergo  abcis,  utrumniillam  crealu- 
ram  cx  niliilo  faclam  csse  falcantur.  Si  eiiim  id  pulaiit, 
vercndum  esl  ne  aliam  qnanidain  nalurain  conenlur  in- 


e-so  de  Dei  substanlia  diliioidissimc  ostondilur,  siiiml       duccre,  qu;cnequc  Deussit,  iiec  tamon  nihil  sil,  (piain 


i|iioqiic  Priscilliani  dogma  subvorlit.  IIoc  cniin  uiio 
rirmissimc  cniisiitiito,  (|uo(I  el  vorissimum  cst,  ct  in 
scipso  unusquisque  adinonitus  faciHiiiie  agnoscil,  no- 
que  illi,  neque  isti  inveninnl  undc  stias  fabulas  lcxant. 
Qnid  aulein  opns  est  ire  per  ampntaiidos  ranios  lo- 
<piacissimi  erroris,  cujus  radioem  clToilore  atipie  cx- 
stirpare  compoiidinm  e>l ;  cum  prsserlini  cl  ipsogra- 
luleris  ,  jani  illa  rabulosis^iiiia  delirameiita  apiid  vos 
csse  coiivicia? 

CAPUT  II.  —  2.  Sod  dc  aiiima  qii.Tslioncin  adlitic 
asque  versari,  iilriiin  eain  Dons  (qiioniam  particulam 
vcl  dentixioncm  ejiis  non  esse  jam  conslat)  cx  nihiio 
creasse  diccndus  sil ,  eo  ipiod  dnriim  el  impium  vi- 
deatiir  voluntatom  Doi  dicore  iiihil  cssc,  qiM  volcnle 


volul  niatoriam  sibi  subjcclaiii  iiisi  Deiis  liaberot,  unde 
facerct  i|uiil(iuid  focil  inveniic  iion  possct.  Nain  duni 
quxrilurunde  crcaluram  suain  Dcus  feccrii,  qua.'dain 
malcrios  qu;critur  :  siculi  est  fabro  lignuin,  vcl  qiiodli- 
bct  corpns ,  (inod  iiisi  babiu  ril ,  ca  facere  qtiae  ab  ojiis 
arlc  cxpcinntiir,  omnino  noii  poleril.  Cuir.  ergo  re- 
spoiidciiir,  Ex  niiiilo ;  i|uid  rcspondctiir,  iiisi  iiullain 
ei  subjcctam  fuisse  inaleriam,  qnam  ipsc  noii  lccoijii, 
iil  baliorot  uiide  f.iocrcl ,  si  quid  vcllot,  ct  qnain  iiisi 
haberol,  f.uerc  non  valorct?  .Malories  ipiippc  muiidi  , 
qn;c  in  rcbus  niutabilibtis  tilcnmqiic  digiioscitiir,  ab 
■pso  consliluta  cst,  a  quo  constilulus  cst  iniiinlus. 
Quaproptcr  ctsi  fccil  aliquid  Dous  anl  facit  ex  alia 
(piacninquc  re;  noii  lamcn  cx  oa  re  feoit  :iiil  f;icil , 


ADMO.MTIO    PP.    ltF..\EDlCTI.NOIlDM. 

Liber  ad  Orosium  coiUra  PrisciUianislas  cl  ori;,'  nislas,  o\  ^alicaais  dutilms  Mss.  ex  (|uinque  Gallicanis,  Colbcrtino,  Sor- 
boiiico,  sigiramnensi,  Viclorinis  duoLus,  et  ex  anllcpiioribus  clilioiiibus  corredus  csl. 

Comparnvimus  prcclerea  eas  omnes  eJiliones  inilio  llclr.  et  Confpss.,  1. 1,  memoratas.     M. 


(ff)  Scrii'lu:9  uiiuo  ClirisU  41v>. 


'  vss  ,  qma  facta  pxl,  nd.natura  noncal. 
'  lii   vicloriins    a!iis'inc   nonmillis   codiciSus,    connc' 
Clut. 


ITI  AI)  OUOSllJM  CONTUA  rillSCIL 

fiiain  ipsc  noii  fcccrit.  Qiinniolircm  s<'r|iiostrnta  p.ni- 
iiliini  aniina;  natiira,  si  fatciit^ir  Dcuni  alii|iii(l  rccissc 
lc  iiiliilo,  aitciidant  ct  viilcant ,  (|iii)l(|ui<l  ilinil  cst , 
Miin  vdiiiiilalc  fccissc ;  non  ciiiiii  ali(|iiiil  (i-ci-scl  iii- 
iliis  :  ncc  taincn  idco  caiiKlcni  vdhiiilatciii  iiiliil  c->sc, 
(iiia  voliintalc  :il)  illo  ali(|iii(i  c.k  niliiio  faclnni  csl. 
liir  ergo  dc  aiiinia  liincnt  diccrc,  qiiod  dc  aliis  qiii- 
Misiibcl  rcbns  non  diiiiiiant  diccn;  ?  Aiit  si  aniinain 
.intiiiiiinodo  voliiiilatc  Dci  iicrliibcnt  factani ,  ca'tcrn 
'iim  non  voliiiilalc  fccissc  conlcndunt ;  qnid  alisur- 
iiiis,  quid  insanius  dici  potcsl?  C)iiod  si  oniiiia  qiix 
ccit,  voliiiitatc  iitiqiic  fccit ;  ncc  lamcn,  ciini  lioc  di- 
imiis,  eamdeiii  voliitil:ileni  iiiiiil  cssc  diciimts  :  iioc 
:l  dc  aiiinia  :icci|iiaiil. 

CAPLT  III.  —  5.  Cum  cnim  dicilur,  Deus  cx  nibilo 
ccil;  nibil  aiiiid  dicilur,  iiisi ,  Non  crat  undc  facerel, 
l  l:imen  qiiia  voluil  fccit.  Usqiic  adco  igiliir  in  co 
;ii()d  cx  nibilo  fccil,  volimtas  iioii  iiibil  dicitiir,  ut  ipsa 
n;eci|»iie  conimcndctiir.  Nain  cui  dicilur,  Subesl  eniin 
ihi  cum  voles  imse  {Sap.  xii ,  18)  :  sivc  adsil  undc 
iat,  sivc  nnii  adsil ;  sat  csl  voluiit;is  ,  ubi  stimma  esl 
loleslas.  Qiiomodo  crgo  iii  co  (piod  dc  nibilo  cr«;aliir, 
oliintas  cicaiilis  nibil  cssc  pcrliiltcliir ;  ciim  proptcr- 
a  de  nibilo  crcari  aliqiiid  possit,  (|iiia  voUnitas  crcan- 
;s  etiam  sine  malcria  siiii  siiflii  ii?  ytiod  si  forle,  iioii 
oluiii  aniiriam,  sed  nullain  omnino  crc:itiiram  voliiiil 
itcri  ex  nibilo  f:u't;im,  ideo  quoniani  qiiidquid  Dctis 
cit,  voluiit.ilcf.  cit,  qu:c  volunlas  ul  i(|ue  non  cs!  niliil ; 
cspicianl  iiiide  scciiiidtiin  corpiis  f;iclus  sit  boinn. 
Icrie  enim,  sicui  Sciipliita  lcslatiir,  cniii  de  limo  ve! 
e  pulveie  tcrnc  Dcus  fccil  [Gen.  ii,  T),  ct  ptociil  dii- 
io  volunlale  fecil :  nec  tamcn  volimtas  Dei  ptdvis 
iit  linius  e  l.  Sicul  ergo  iii  eo  quod  cx  limo  f.icluiii 
st,  qiiamvis  voluntalc  sit  lactum,  noii  esl  volimlas 
mtis  ;  ila  in  co  quod  cx  niliilo  factniii  cst  ',  qu  imvi;s 
iluiilalc  sit  faclum,  noi!  esl  vo!tiiit:is  nibil. 

CAI*UT  IV.  —  4.  Jam  vcro  qtiod  dociidiim  addi- 
isli,  cx  Piiscil!i:ini  bairesi  ad  errorem  Oiigcnis  apud 
os  bomincs  luisse  dclapsos,  iiec  ;ib  illa  peste  po- 
lisse  sanari,  nisi  el  ipsa  mcdicina  inorbiiliim  aliiju  d 
ilulisset;  iioii  csl  qiiidcm  dnlnr  iste  ciilpandus  :  vc- 
taseiiim  debuit,  iioii  f.ilsitas  pellere  f:ilsiiateiii ;  nam 
oc,  mutare  esl  malum,  non  cvilare.  Vertimi;iiiicii 
ttia  de  i|)SO  Deo  crcaltiraruin  omnium  coiidiioic,  lioc 
it,  do  ipsa  coalcriia  el  iiicotn:i  iilabili  Triniiale,  ab 
is  (pii  ad  vos  libms  Origeiiis  alltilcrunt,  id  traditiim 
sse  commcmoras  qiiod  vcritas  babct;  contra  quain 
crilalom  Pri&ciilianus  S.ibclliantim  anti(|uum  dognia 
[;'tilitil,  iibi  ipse  Palcr  qtii  Filius,  qni  ct  Spiritiis 
iiiclus  perbibclur,  boc  istc  pcjor,  quod  ernm  dc 
iiiiiia  ila  seiilil,  iii  hoii  e;ini  propriain  velil  liabcrc 
aturani ,  sed  de  ipso  Dco  laiiqtiani  particubun  dc- 
iierc,  el  lam  dcformitcr  iiiquitiari  alqiie  in  deierins 
ummutari  cum  Manicha-is  audc.it  affirnMrc  :  noii 
arum  boiii  ex  libris  illis  provrncia  vcslra  pcrcciiii , 
'  ca  re  maxime  in  qua  capitaliter  crratur;  de  Crei- 
)re  (luippc,  iion  de  cicalura  ,  l:iin  l;ilsa  el  lam  iic- 
iiia  scntiunlur.  Siveeign  in  baiiC  fidcm  ipti  dc\i;i- 

«  feic  Mss.  [ex  Hiltilo  fadtim,  rjnainv^.] 


L.  KT  OUIGKN.,  S.  AU(.USTI.NI  07J 

vcranl  rcstitiiti  liiini,  sivc  (pji  cam  nondum  novcrani, 
illanini  dispuiatioinini  lcctione  didiccruiit,  lioc  se  g.iu- 
dcaiit  didicissc  quod  saiium  csl.  Quod  autein  cl  iii  eis 
crroris  cst,  (|iiaiiqiiam  lc  co^'no\issc  j:iiii  vidcaiii  ;  t.i- 
incii  qiiciiiadmodimi  conlra  tali.i  disscralur,  ibi  nic- 
liiis  disccre  poleris  ,  ubi  error  ipse  cl  uliin  cxorliis 
csi^ef,  iion  olim  prodiliis. 

CAPUT  V.  —  fi.  Qiiaiiiiini  possitin  laincn  eliam 
c;,'o  commonco,  ut  de  diaboli  aiig(.'loriiiii(|uc  cjiis  cor 
icctione  el  iii  prisiinum  slaiurn  rcparationc  sapcra 
iiiliil  ;iudcas  :  iioii  qiiia  diabob»  et  dxnionibus  invidc- 
nius,  eleo  modo  qtiasi  viccm  malcvolenlix'  rcjiendi- 
nius,cum  iili  non  ob  aliiid  iiisi  invidenli.c  siimulis 
agitati,  mislia  ilincra  qiiibtis  in  Dcum  tcndiintis  pcr- 
tiirbarc  cnictiliir;  scd  quia  ultimaj  seiitcnti;c  summi 
cl  veiacissiiiii  Judicis,  cx  iioslra  praisumplionc  ad- 
dcrc  iiiliil  (bbcmus.  Ipse  cnim  se  siniilibiis  eoruin 
diclurtim  cssc  pr.cdixil  :  lle  in  ifjnein  oelernum  ,  qni 
paraliis  esl  diiibolo  et  ang  lis  ejns.  Ncc  inovcrc  debcl , 
iil  boc  loco  a*lernuni  pro  diiiliirno  accipianius ,  qiiod 
alibi  scriptum  esl,  In  wlenivm  et  in  soecnlum  twcuU 
{Psat.  i\,  C).  Lalinus  quippe  intcrpres  n<diiii  dicere , 
lii  .xtermmi  et  in  .nclcrmim  atcrii!.  Scd  quoniani  id 
qiiod  aiwv  gra'ce  dicittir,  ct  s;cculuin  et  a'tcinuni  in- 
le!|Tcl:iri  potcst,  commodius  alii  inlerprcles  Iratistu- 
lcriiiil,  ]n  sacnhm  et  in  sceculum  sccculi.  Sed  iion  boc 
dicluin  cst  ubi  dictiim  esl,  llein  ignem  aternuin.  Noii. 
cnim  dicium  esl  alwva,  sed  kwhoj  :  quod  si  a  saeculo 
dcclinalum  esset,  saculare  laline  diccretur,  non 
alcrnnm,  quod  nemo  intcrpres  unqiia  matisiis  est  di- 
ccre.  Qiia|)ropler  licel  laliiie  s:cciiliiin  ciiiii  ;ili(|uo- 
fiiie  iiilclligaiur,  xtcrnum  vcro  nisi  id  quod  sine  (iiie 
cst,  non  sideat  appellaii ;  aiciv  aulem  grxce  arKiuaiido 
ateriium,  aliquando  sxculum  significare  intcHigatur  r 
l;inicn  quod  ex  hoc  nomine  derivalHr  el  appcilaiur 
ai-;r;u;,  Hcc  ipsi  Gr;T!ci ,  qiiaiiliim  cxisiimo,  soleiil  in- 
lclligcre,  nisi  id  quod  non  babcl  finein.  Nos  aiiicm 
si\e  aiuva  sive  oiioiJiov  hoii  solcmiis  diccre  iiisi  a-lcr- 
iiiim;  sed  aiuva  dicimus  cl  s;cciilutii ,  aicivtsv  auieiu 
n m  iiisi  a;lcrnum.  Qtiamvis  qiiidam  inlcrdiim  cli:ini 
a,'lern;ile  audeant  diccre,  nc  laiiujc  linguo;  decsse  vi- 
dcalur  ab  eodcin  noinine  derivalio. 

C.  Ei  fortasse  qtiidem  sccundiim  morem  Scriptiira- 
nim  inveniaiil  isti  aliqiiid  cli.im  aiijvtov  dictum,  qtiod 
sine  linc  non  sil,  sicut  Deus  iii  libi  is  Vcteris  Tcstamenti 
;issidiicdicit;  lloc  vobis  erit  legiiimum  a:tcrnum{Exod. 
xxviii,  43  ;  Leiil.  xvi,  54,  eic.)  ;  ipiod  grxcus  h:il)ct 
atijvtov :  ciitnde  talibus  sacratiicnliseo  inodo  sa-pe  pr:B- 
ciperet ,  qtiai  liiiem  fucianl  babitiira  ;  qiian(|iiain  si 
diiigciilius  dicta  intelliganlur,  ca  fortasse  qti;c  illis 
s:icrameiitis  signific;ibanttir,  fiiietn  non  eraiit  babilttra. 
l!a  eniin,  ne  longiiis  abcani,  diciinus  .Tlcrnuin  Deuin, 
iion  uiique  islas  dtias  bi  evis>ini;is  syllabas,  scd  qiiod 
cis  sigiiificalur.  Et  dixil  Apo^lolus  aacrna  tcinpora 
piiora  et  antiqiia  (II  Tiin.  i,  9),  qiiod  iii  gricco  lcgiliir 
Tipd  xpoiuv  aiunu;.  Ad  Titiim  eiiiin  scribens  ail :  Spem 
1  /  <c  aeiernw  qnam  promisit  non  mendax  Dens  ante  lem- 
poraatcrna  (7'i<.  i,  2).  Cum  autcm  relrorsum  lem- 
pora  a  consiituiiuiic  iiiundi  h  djcre  videantur  iniiium. 


175  LIBER 

t|Ui)ini)do  siiiil  :olcrna  ,  nisi  quia  xlcnia  ilixit  qn;c 
aiite  so  noii  liai)enl  niUim  leinpits? 

CAriT  VI.  —  7.  Sotl  (luisfinis  priideiiler  advcrlil 
qMOii  (licliim  csl,  lle  iu  iijntm  wleniutn  ,  illiul  osse 
ilirtiiin  qnnd  noii  liabol  (iiiein,  a  conlrario  proUtt  co 
i|iso  li  ci»  evangoliro  dc  vila  a.'tcri)a  quani  jusii  acce- 
liliiri  Miiil  :  iinn  oi.iin  ct  i|is:i  liiibct  iincin.  Ila  eniin 
couclu!<it  :  Ibunt  illi  in  (Diiltixiiutievi  aleinmn  ;  jutii 
itutem  ,  1/:  vitinn  aiernain  (  Mnllli.  \\\,  41,  4G).  In 
niro(|iic  gra-cns  tuivisv  lialjot.  Si  niisericordia  nos 
provocal  credcre,  non  fuiiirnin  iinpiorMui  sine  liiic 
sii|i])liciii!n  ;  qiiid  do  |ir.ciiiio  justoriiiii  cioililiiri  mi- 
iiius,  ciiiii  iii  iilr.i(|ue  p;iilo,  eodoin  looo ,  oadoiii 
i-entontia.,  cndein  vcrbo  piwiuiilioiur  ;itcrniias?  An 
iiciuin  oliain  Ju^tos  cx  lil.i  sanclilicationc  cl  viia 
aiorna  in  |>cccali)run)  iinniiinditiain  aiqiic  iii  inortoin 
rc|;ipsuros  esse  diccniii-.?  Absit  !ii>c  a  cbri^tian;o 
lidoi  sanil:iie.  Uiruinqiio  igiUir  sir.c  liin^  dictuin  osl 
ricrniini ,  lioc  o^l,  aiuvio;  :  iie  cnin  diaboli  poc:i:is 
doionins,  dc  rojjiio  Chrisli  dubileiniis.  Postreino  si 
;i  tcniiiin  el  ;ctoriialc,  lioc  csl,  cIcjv  oI  aiivtov ,  siib 
iiirocpic  iiil(  lectii  iii  Scri|!liiris  punistilct,  nli(|ii:ii(lo 
'linc  fne,  ali(piando  ciim  liiic  ;  qiiid  de  illis  pro|>tict:c 
fcrbis  rcsponsuri  siimiis  ,  iibi  soiipliiin  cst ,  Vtii/ijs 
eorutn  non  itiorielur,  el  igiiis  eonnn  noti  cxstiiignclnr 
{Isdi.  Lxvi,  24)?  QiialisciiiiKiiie  poeiia  ^.ignilicalii  sil 
noniine  vcriiiis  alqiic  igiiis;  ccrtc  si  iion  nKniciiir 
ncc  exslingiictor,  sino  fiiio  pr:cdKlaost:  noc  alitid 
agebat  Prcplicta,  cum  lioc  diccict ,  ni^i  ut  eani  sinc 
line   pri-diccret. 

<IA1'L'T  VII.  —  8.  Do  rcgiio  cliam  Clnisti,  iioii 
secuiidum  id  qiiod  in  principio  Vorbuin  Dciis  np' d 
Deiim  (Joan.  i,  I  ) ;  nam  illinc  neino  unquam  dtibil:*.- 
vit,  qiiod  sit  ro\  omniuiii  sxcnlorum  :  scd  sccundinn 
lioniinis  siisccptioncm  el  inodialoris  s:!crainonliiin  ct 
cx  virgiiic  iiicarn;ilioiiem  ,  apertissinic  dicttim  (st 
qiiod  nnom  ncii  sil  babilurum  ,  ubi  angi-iiis  loqucrs 
ad  Mariam  inatrem  fnturam  virginemque  mnnsiiniin, 
aif  iiilor  c;clera  :  llic  ait  Mnijnus  ,  et  filius  Allissiini 
vocabitnr  ;  el  dubit  illi  Dotninus  Dcns  scdctn  David  pu- 
Irit  ejus ,  et  rrgiinbil  itt  doino  Jiicub  in  wlcriiuni,  et  re 
gni  ejusnon  erit  finis  [Lnc.  i,  52,  5">).  S(!Ciindiiiii  qiiid 
rcgiti  ejut  tiun  erii  ftnis,  nisi  sociindiim  id  (|iiod  rcgiia- 
l'il  in  donio  Jucub"!  N;iiii  l.oc  iinod  ail,  »/i  Klnnnni  ; 
proplcr  ipsain  aiiilii;^iiil;itcm  cxposiiit  aiidcndo,  ngni 
ejtii  non  erit  fitiis  :  no  qiiisi|uain  a-lerniim  bic  sic  nc- 
ripercl,  quoniadiiindiim  s;i-ciiluiii  fincm  qiiandnlibct 
liabiliiriiin.  Niiiti(|uiil  aiilciii  rcgnuiii  in  domo  Jacob 
el  in  scdc  D;ivid  inlcMigi  pdlcsl,  nisi  iu  Lcclcsia  rl  iii 
co  popiilo  qiii  csl  rcgniini  (>jiis?dfc  qiio  cliam  dicil 
Aposloliis,  Cum  Iradidcrit  reijttum  Deo  cl  Patri  (I  Cor. 
XV,  2\),  id  cst,  cuin  pcrduvorit  s:iiictos  siios  :id  cmi» 
lcniplationcin  Patris .  ulii|iie  ot  ad  stiam,  scciiiidtiin 
id  (pnil  Dciis  csl  :i'(|i!:ilis  P:itri.  Noii  cniiii  sic  Iradit  , 
i:t  ijisc  aiiiillal  :  (pii;!  ol  Vuler  dcdit  Filio  liabcre  vitam 
in  tettretiiiso  {Joan.  v.  2G) ,  nec  iiliqnc  amisil  ip-e.  Ac 
pcr  Ik.c  si  rcgiii  cjiis  iioii  oril  (inis,  piofi  clo  sniicli 
cjiis  qui  suiil  reg:iu!ii  cjiis,  cuni  iilo  siiic  (iiic  rogii:i- 
buiil.  Quod  aulcin    illo    loco  d.cil  Ap^sl.-^lus ,  Dciudc 


LNLS.  6"»i 

finis.  cuin  tradidcrit  regnuin  Deo  el  Patii ;  ibi  (iiicin, 
non  coiisiiincnloiii,  sod  pcrlicionlom  signific:it  :  sioiil , 
(lioltim  est,  Fiiiis  enim  l,;ji$  Clirislus  ,  ad  jusliiiam 
ointti  crcdcnli  {lloin.  x  ,  4) ;  qiio  lox  pcrlicialiir  ,  non 
quo  aboloatiir.  Qiiod  1 1  illic  sigiiilical ,  nbi  :iii  :  ^on 
vcni  legein  solverc,  sed  ndiinplcre  {Mat:li.  v,  17). 

CAPUr  VIII.  —  9.  Qiiod  ;iuloni  dicuiilde  nitiona- 
lilius   orc:U(iris,  id  osl  ,  s:iiiclis  Angclis  el  iiiiniiiiidis 
d:oinonibiis  ,  ct  ipsis  aniiiuiliiis  hominuMi ,  (|iio(|  ni:i- 
joreni  locum    niinor   culpa  promonicril ,  qua  iiiipii- 
donlia  conenlnr  Kcclesi:!!  Cbrisli  pcrsn:idor(;,  iion  vi- 
(!co.  Molius  it;i(pic  cn-iliiiiii-.,  Doniii  iioii  poccatis   ra- 
lioiialiumspiritMiimnildiu.iiiiii  esscad  l;.bric:iiii  niiindi, 
iie  illa  scqiiaiiliir  '  absiinl:!.  (|iiod  duossolos,  vcl  Ircs, 
vel  (piatuor,  vcl   (|iii)i(pioilibct   Iiabcre   nobis   esscl 
nccesse  *  ,  si  p'iiriniiiiii  s,  iritiium  pcr  libcruin  arbi- 
Iriuiii  lanla  culpa  pncccdcrot,  quaiila  illos  in  siinili- 
biis  corjiorum  cailcsliiim    globis   oi)or:crct   incliidi  : 
scd  factum  csse    iniiiidinn  Dci  b()iiil;ilo,    ni:igiiiim, 
bt.i.nm  ,  a  snmmo  cl  non  faclo  bono  ;  in  «pio  lieiciil 
o:i  iiia  biiiia  v:ilde  scciiiiiliim    ii  itur:>iii  ,  ct  aliis  nlia 
moliora,  a  siinimis  crcaliiris  iisquc  ad  inlinia  dislin- 
ctisgradibusoidiiiala,  ut  co  nio.locssonloinnia,  (lu:ii 
iinn  cssoiit  sdla  potiora,  ct  li:ibcrcnl  ejiis  nnnieri  ter- 
niiiinm  ,  qiicm  coiisliiuoiidiim  :ipu(l  sc  vidit  omnium 
r.aiiirariiiii   crcaiiirarnni   condiuir    Doiis,   qiii  c:i  noii 
facladidicit,  scd    novcial  (>.sso  faciciida.  Undo  illiid 
qiiod  aiunl,  in  cjiis  .sap.eiilia  jani  fuis  c  facla  omiiia  , 
aiitcqiiam  iii  islas  fornias  el  niodos  proprios  piofer- 
rcnliir,  alque   iii  siiis  ordinibtis  app:ircreiit,  non  so- 
biic  dicitiir.    F;icla  enim    qiiando    os>onl,  :iiitc(piaiii 
ficia  csscnt  ?  Scd  in  Dei  sapionlia  omniuiu  facien- 
d;irum  reriim    laliones  csse   poliieruiil,  non  laincn 
r:icl;c.  Oiiinia  cniiii  pcr  ipsam  ficla  siinl,  non  ct  ipsa 
facla   esl  :  qiiia  ct    ips^i  csl   VciImiiii  do  qiio  dicilur, 
Oittnia  per  ipsum  fucla  suni  {Joan.  i,  5).  Novcnit  orgo 
Dcus  omnia  qii:c  fecit  anlcqu:ini  facorcl.  Nou  onim 
possiimus  cum  diccro  ignorala  fccisse  ,  ct  ci  noii  nisi 
ficla  didicisse;  noscisscquid  (;iccrcl,  scd  scisscqiiod 
fccil.  lloc  onim  si  de  ajiqiio   ariilico  liomiiie  dicoro- 
iniis,  insipiontissinie  s.iporeiniis.  Novcral  crgo  oa  fa- 
ciciida,  noii  facla  :  novcial  ut  facerei.  noii  qiii:i  foce- 
rai.   F'roinilc  qii.uiivis  jain  nota   esscnl ,  quia  iiisi  a 
scienlc  non  fioi  cnt ;  nnii  laiiicii  facia  esso  cccpcriint 
qu:e  ul   fioronl  sciobantiir,  nisi  posl  (icrent ,  qiue  m 
roctc  fiercnl  sciobanlur  anto(|iiam  ficrent'. 

10.  Cum  autcm  vcriias,  qux-  neqiie  opinalur  ineo- 
gnila,  ncc  aliqiiciii  (allil,  purgalioncin  nosiiam,  iiiiD 
vcro  ct  pcrfoclioiiem  oli;ini  post  resiirrcciioiicm  coi- 
poruin  spirilualium  us(|iie  ad  Aiigoli)ruiii  a-qiMliia^ 
t(?m  promillal  fuluiam  {Luc.  xx  ,  5G);  qnontodo  di- 
ciintiir  ipsi  sancli  Aiigdi,  qiiibus  piiigalissimi  .Tipia- 
l>'S  eriniiis  .  adliiic  a  pcco;ilis  siiis  csso  ptirgandi?  Kl 
cum  cceluiii  noviiin  ci  icriain  iiov:im  polliccaiur  Dous 

'  Magtia  Itic  m  Amcrbacliii  cl  Erasini  edilionibus  lacun» 
csl,  dciraclis  sc(iiiciitibus  |  liis  boxagiuta  vcrsibus ,' quji 
laiiwn  noslri  oinaos  M.ss.  Iiaiioiit. 

»  lia  vaticaiii  \iss.  Ai  l,ov.,  quod  duo  ;olcs,  vel  tres,  vel 
qiinluor,  vcl  qiwtlibct  vobis  essct  luxesse. 

»  Kx  sigiraiiinciisi  Ms.  sic  rcdinli  gratus  esl  locus  [qus 
ut  ficraU  scicbuntur  antequam  lifrcnt.] 


7!>  AI)  OROSIUM  CONTUA  PIUSCILI,    I  T 

ubit.tciiiiiiil  s:iii<;l()iiiiu  :il(|ii(;  ;il)  oiii:ii  i;il)i;  liiijnn 
rciili  piirj,Mloiiim  (  Isui.  lxvi,  2i2  ),  (|ii:»  Cmdciii  :if- 
riii:>liir  au(J;icia,  non  Ijiliiriiiii  fnissi;  iiiiiii(iuiii  ,  i«l 
>t ,  C(i;lum  cl  lciTam,  iiisi  iiroplcr  iicccssit;ilciii  pur- 
.(iidoruiiispiriluiim  raiioii;iliiim  ,  (jui  vcl  iu  coclo  vcl 
1  lcrra  iioii  cssciil  iii^i  pro  nrciitis  pC(x;»lorum  ? 
lnid  crgo  piirgalis  opiis  csl  ca^lo  iiovo  ct  lcira  iiov:i, 
I  purgati  ad  lioc  rcsiiluuiiliir ,  ut  siiil  (|iicmadiii()- 
uiii  fucruiit  anle  cadum  cl  lcrram  sine  coelo  ct  ler- 
a?  Qiiod  si  omnino  veruui  esscl ,  iios  usqnc  '  ad 
'■u\  qiiod  i)romittil  Scripiuia  ^nm  noslrain  teii- 
crc  dcberciiius.  El  si  indc  essemus  iii  ali(|iiid  mcliiis 
•anslercndi,  inuUo  rationabilius  lioc  luiic  j;iiii  il)i 
osili  discercinus,  qiiam  nunc  noii  soliim  lcnierc  crc- 
cremus,  v<jrum  etiaiii  iinpudeiilerdoccrcconarciiiiir. 
uiid  est  aiitcm  absurdius,  quam  diccrc,  Ccclum  cl 
;rra  mm  csscnt,  nisi  necessaria  csset  mmidi  slru- 
iiira  puigaiidis;cum  allerum  coelum  et  alleram  lcr- 
1111  promiilal  Scriplura  piirgalis  ? 
M.  Porro  de  sole  cl  luna  ca;lcrisqiie  sidcriluis, 
iiod  coelcsli:i  sint  corpora  vidciinis;  (piod  aniiii;ila 
liit  non  vidcinus.  Dc  divinis  hoc  Libris  lcgaliir,  ct 
redinius.  Nam  lcslimonium  ex  Apostoli  Kpislola 
iiod  abcis  dici  solcrc  posuisti,  cii.iin  dc  solis  liomi- 
ibus  inteiligi  polcst ;  qiioniam  in  uiioiiiioquc  hoiiii- 
c  cst  oninis  crcatura,  non  universalilcr  sicul  est 
Klum  cl  lerra  el  oninia  qH:«  in  eis  siiiil,  scd  genc- 
itim  quodam  niodo  :  quia  el  rationalis  iii  ilio  csi, 
iiam  vel  probanuir  habcrc  Aiigeli,  vel  crcduiiliir  ;  el, 
L  ila  dicam,  seiisiialis,  quu  cl  besliae  iion  carcnt  : 
lunliir  eniiii  et  scnsibus  et  scnsualibiis  motlbus  ad 
ppcteuda  ulilia  ei  vilanda  c(Hilraria  :  ct  vilalis  pri- 
ila  seusu,  (lualis  advorti  iii  arboribus  potcst ;  nam  el 
1  nobis  sine  scnsu  nostro  liunl  corporis  iiicremenla, 
l  capilli  nec  cum  pracciduiitur  senliunt,  el  tameii 
rcsciiiit.  Jam  vero  ipsa  corporalis  crealiira  eviden- 
us  apparcl  in  iiohis,  quoc  licel  ex  lerr;i  facla  atqiic 
irniaia  sit,  iiismit  tamcn  illi  ex  omnibiis  hujus  cor- 
orei  miiiidi  elcmeiitis  qiuvdam  parliculc  ad  lempe- 
ein  valeliidiiiis.  N;im  el  calorc  membra  vcgelaiilur, 
ni  esl  ab  igne,  cujiis  eli;;m  lux  pcr  ocnlos  emical; 
l  aere  venarnm  disciirsiis,  quas  arlcrias  vocaiil  , 
iqiie  spiranienla  piiliiionis  iiiipleiilur ;  el  liiimor  nisi 
5sel,  niilla  spulamcnta  coiinucrcnl,  vilaniquc  absu- 
leret  siccit:is.  Naiii  ct  ipsc  sangiiis  huinido  lapsii 
lias  vcuas  replcns  ,  (jiiasi  rivis  cl  fluminibus  pcr 
uncla  diflundilur.  Ita  iiiilliim  csl  crcalura;  gcniis  , 
iiod  noii  iii  homiiie  possii  agnosci  :  ac  sic  oiiiiiis 
rcaluia  in  eo  congeiniscilct  dolel,  revclationeni  filio- 
uni  Dei  exspectans  (  liom.  viii,  2-2,  23  )  ;  qiri!  per 
orporis  eliam  resurreetion  m,  etsi  noii  in  oninibus 
omiiiibus,  oinnis  lamen  a  corruptionis  serviiute  li- 
crabilur,  quia  cl  in  singiilis  oinnis  csl.  Eisi  uuo  alio 
lodo  melius  polesl  idem  lociis  aposlolicarum  Lillc- 
arum  intelligi :  non  tamcn  cx  eisdcm  verbis  coiise- 
iiens  esl  ut  boIciu  et  luiiam  el  sidera  congcmiscere 
rcdamus,  doiiec  in  saiculi  fiiie  a  corruptionis  servi- 

' '  FJilio  l^v.,  mn  mqtte.  F.niendalur  cx  nianuscriplis. 


()iiig::.n  ,  s.  algu.sti.ni  LinF.R  lnus.         otc 

liilc  libcrciiiiir. 

CAI'L'I  IX.  —  12.  Saiie  (pioniam  dixi  ,  Dc  divinii 
Lihris  lci^ilur,  el  crediinus  ;  iic  l«;  fnrsilan  fallat  quod 
(lc  lihro  snicAi  4ob  (irofcrre  assoleiit  qui  ha-c  assc- 
runl ,  uhi  scriplum  csl  :  Quomodo  cril  homo  jusitit 
coram  Domino,  vel  quomodo  sa  mundubil  nalus  cx  mu- 
licre  ?  si  tunw  prwcipil ,  cl  non  htcel  ,  ncc  slcUa:  sunt 
wnndw  ante  eum  ;  qnanlo  maijis  liomo  pniredo  ,  et 
lilius  liouMnis  vermis  (  Job  xxv,  4-0)?  Uiuc  ciiiin 
voluiit  iiitclligi,  cl  ralionalciii  spirilum  liahcrc  slclhis, 
cl  niundas  noii  cssc  a  pcccaio  :  scd  idco  iii  coeiis  cssc, 
qiii:i  ni:ijorcm  vcl  mtliorcm  locuin  iHiiior  ciilpa  pro- 
iiieniii.  NoD  pro  aucoriiatc  divina  islam  senienli:im 
ncipiendam  cssc  existiuio  :  iioii  cnim  eain  ipsc  Job 
cnuiili:ivil ,  ciii  singiilarc  qiiodain  inodo  tcstiiiioniuii* 
diviiiilus  pcrhibctur ,  (|uod  non  peccaverit  labiis  suis 
anle  Dominum  ( Id.  i,  22) ;  scd  unus  cx  ejus  amicis, 
qui  dicli  sunt  consolalores  mulorum  omnes  {Id.  xvi, 
2),  ct  divina  sciilentia  reproh;iti  suiil.  Siciil  anlein  iii 
Lvangeiio ,  qnanivis  vcium  sit  oninino  quod  dicia 
sinl,  non  lamen  omnia  qux  dicla  siiiii  vera  csse  crc- 
diinliir ;  qiioniam  mulla  a  Juda;is  f.  Isa  cl  iinpia  dicla 
csse  verax  Evangelii  Scriplura  leslalur  :  sic  in  hoc 
libro,  uhl  mult;c  pcr  on;c  locula*  esso  narr.inlur,  iion 
soliiiii  qnid  dicalur,  scd  a  quo  cliaiu  dicalur  considc- 
randuin  cst ;  ne  passira  qucc  in  saucto  iibro  qiioliiict  scri- 
|.ta  suiit  recipicntes,  cogamur  f:ilcri,  quod  absil,  vcra  cl 
jiisla  luisse,  qu;c  marito  sanclo  miiiicr  iusipieiis  siig- 
gercbal ,  ut  aliquid  adversus  Deuin  loqucns  ah  illa 
iiilolcrabiii  pce  a  muricndo  libcrarelur  ( /d.  IJ,9). 
Q.iod  non  ideo  dixcrim  ,  quia  illi  aiiiici  a  Doniino  re- 
piobali ,  ct  ah  ipso  sancto  Dei  scrvo  merilo  culpali , 
iiiliil  vcri  loqiii  poiucrunt  :  scd  qitia  non  ornuia  qii;i! 
lociili  suiil,  vera  pulanda  siiiit.  Q.iainvis  enim  advcr- 
suni  Job  n  hil  vcruiii  dixei  unt ',  poiesl  tameii  eliaiu 
ex  coruin  verhis  aliquam  sanain  sciiicnliain  iii  testi- 
monium  verilatis  assuinere  ,  qui  novit  sapienter  dicla 
disccrncrc  :  scd  qiiaiido  inqiiirenles ,  probari  iiobis 
ali^uid  vi.lumus  tcstimonio  sancloriim  cloquionun  , 
iioii  nobis  dicatur  crcde!iduni  esse  eiiaiii  (juod  in 
Evangclio  scriptum  est,  si  forte  evangeli>ta  eiim  lioc 
dixisse  coiiiiiicniorat,  cui  fidcs  li;ibciida  iiou  cst.  Nam 
dicluin  cst  illic  a  Jud;cis  Doniiiio  Chrislo,  Nonne  ve- 
rum  dicimus  ,  quia  Samnrilunns  es  et  dcemonium  linbcs 
{Joan.  viii ,  iS)  ?  Quaui  voccm  lanto  amplius  di  lo- 
siaiiiur ,  qiianto  uobis  Cbristus  esl  charior  :  ciiii-s:im 
laincii  csse  a  Jud;:  is  duliiiarc  nqn  possumus ,  qni 
cvangclicam  narralioncm  verissimam  credimiis.  Ita 
iicc  tvaugelistj;  derogamus  fidcm  scribenli,  el  Jiid;i;i 
voccMi  biasphemanlis  exsecrainur.  Nec  solum  impiis 
el  nelandis  iioniinihus  ,  sed  ncc  ipsis  i:i  fide  parviilis 
aiqiic  adliuc  rudibus  cl  iiidoi  tis,  qiii  f(>rle  ibi  loipicn- 
lcs  commcinoraiitiir ,  lanqnam  cannnicic  auclorilaii 
accommodamus  lidem.  Ncqiic  enim,  quia  ille  ciijiis 
CTci  naii  oculos  Dominus  apcnienit,  ait,  Scinius  quia 
peccalores  Deus  uon  exaudil  {Id.  ix  ,  51 ),  ideo  islain 


'  >!ss.:  (?!r(Jt«i'is  crgo   adversum  Job  nViU  verum  dtxc- 
rinl. 


(577  SERMU  AI\ 

siMilcmiaiii  pro  cvangclica  auctorilalc  sic  debenuis 
jicti|»«re.  utipssis  in  Evangclio  vcrbis  Doniini  rcsisla- 
nius,  (lui  cuni  qui  dixil ,  Uomine  ,  propilius  euo  tiiihi 
jhccalDri,  niagis  jiislidcaluni  dcscemliNse  tle  loniplo, 
(piaiii  riiarisxMun  jusiilias  suas  coniiiienioranleni  al- 
(]ue  jactanleni ,  divina  voce  firinavil  (Luc.  xviii,  iO- 
14).  Nec  succcnseat  isic  rccens  illiiiiiinalus  in  carne, 
qiiod  euin  dixiinus  iii  sux  fidoi  tyrocinio,  ipiando  kIIiiic 
(|uis  essel  qui  eiiin  sanaverat  nesciebat ,  niiniis  cir- 
ninispcctani  proliilisse  senteiiliain  ,  quia  peccalores 
Deu$  noii  exaiidit  :  cuin  ipsi  Apostoli  ,  pr  c  ca-toris 
••lecli  el  Doinini  laloribns  coliaTCiitcs  '  cjus  pic  ore 
pondoiilos  ,  iiiiilla  ropcriantiir  iiiiprobai;da  dixisso  , 
qii.c  (oninieniorare  prolixuin  ost,  ili  ul  bcaliis  Petrus 
tlc  quibusdam  verbis  suis,  non  soluiii  rcprcliendi,  scd 
ctiaiii  satanas  appollari  inerueril  (  SluHli.  xvi ,  23  ). 

CAPUT  X. —  13.  Quan  |iiain  in  coniparalione  jii- 
stiticc  Dei ,  si  ncc  saiicti  in  calis  Angeli  jnsli  osse  di- 
canlur  ,  non  niihi  vidoiur  iiiiporluna  scnlcnlia  :  iio:i 
qiiia  ut  lioc  esscnt,  a  justitia  lapsi  sunt ;  scd  quia  (a- 
<-i!  suiil,  el  Deiis  non  sunt ,  Untumquc  spirilu;ilis  lii- 
iiiinis  Inbere  non  possunt ,  quantuni  liabet  ille  a  qno 
lacti  sunt.  Ibi  eiitiii  suinma  jiisliiia  ,  ulii  suiiiiiia  sa- 
pientia  :  et  hoc  Deus  esl,  de  quo  dicluin  esi,  Suli  s.i- 
pienli  Deo  {Roin.  xvi ,  27).  Sed  alia  qu;i'slio  esi  , 
qiiaiiliiin  justitia'  ipsius  capianl  Angeli  ,  qii.iniuinqiio 
Hon  capiaiit.  Ciijiis  eiiiiii  parlicipalioiic  ju  ti  stiiit, 
cjns  coiiiparatioiie  nec  jiisti  suiil. 

CAPUT  XI.—  14.  Sed  alia  est ,  ul  dixi ,  isu  (pno- 
stio;  alia  de  sideribus  et  sole  el  luiia  ,  utrnm  vel  r:i- 
lioiialcs  liabcant  spiritiis  in  Iiis  conspiciiis  corporibus 
liicidi>(|ue  :  qux  corpora  esse  qui  dubitat ,  quid  sil 
oinnino  corpus  ignorat.  Ncqnc  ista  niultuin  ad  iios 
leriiiicnt,  ul  ca  sumnio  sliidio  iiid.agarecuremus,  q(i:c 
reniola  sunt  a  sensilnjs  nosiris  et  ab  intellectii  iiilir- 
jiiiiatis  liumaiuu  ,  nec  in  ipsis  Scripliiris  ita  posiia,  iil 
iiobis  coruin  sit  mandata  cognilio.  iino  vcro  iic  pr:c- 

•  sic  cum  JIss.  [cian  ipsi  ^posloli  Donwii,  prce  cccleris 
clccti  et  lateribtis  coliccrenles.] 


ANJM.^i  ns 

cipili  sus|A.ionc  in  f.ibnlas  sacrilogas  irruamns  ,  cl.i- 
mal  Scriiiliira  divina,  Alliora  te  ne  quwsieris,  et  fortiura 
lc  ne  scruliitus  fiicris  ;  scd  qiiw  libi  j^nvcepit  Dominus  , 
illa  cogila  seniper  {F.ccli.  iii,  2-2)  :  ul  iiingis  iii  i^lis 
toiiieraria  iir.osumpiio,  qii;im  oaiila  ignoratio  culpanda 
videalur.  Certe  ait  Aposlolus,  Sive  Sedes ,  sive  Duini- 
witiuncs  ,  sive  Priiicipnlut ,  sivc  Potcslales  {C^jIoss  i, 
IG).  Kl  csse  it:iqiic  Sodcs,  l)oiiiin:ilioiics,  Priiioipa- 
lus,  IVitostatcs  iii  co^Ie^tibiis  apparatibus  ,  firmissinie 
crodo,  ot  difforre  iiiter  sc  ali.piiil  indiibilata  lide  tcnco  : 
sed  ,  (pio  me  contoiiinas  ,  qiiem  magnuin  piitas  osse 
doctorem,  i|u:ciiaiii  isla  siiil,  et  ipiid  inlcr  sc  dilTcr.int 
nosoio.  Ncc  ea  sane  igiior:inli;i  pcriclilari  me  piito  , 
sioiit  inobcdiciitia,  si  lioiiiiiii  pr;i'cepla  ncglexcro  ;  ot 
ideo  putoSpirilu  Dei  pcr  auclores  nosiros,  soriplorcs 
saiiclorumeloquiorum,  iion  plenc  exposila,  scdnptiiii 
lacia  alqiic  perslricta  ;  ut  si  ciii  Torte  tali  qiiales  iins 
siimus  ,  pcr  altiorcm  rcvclalioiicm  aliquid  hujusmodi 
fiicril  domoiislralum  ,  non  se  inreriorcs  fuisse  crcdal 
oos,  pcrqiios  nobis  canoiiicarnm  Soriplurariim  sancla 
pi;i>oonia  ministrala  suiit.  Qiianliim  cniiii  (piisquo 
scieiido  profoccril ,  tanio  sc  inrra  illas  Litleras  iiive- 
iiiel  ,  qti;is  Dcus  lani|uam  firmamenlum  supra  omiiia 
biiiiiana  corda  constiluit.  Non  iiaquo  opus  csi  ptiis 
sapcre ,  sed  sapcre  ad  lempcranlimn  ,  sicut  unicuique 
Dcus  parlitus  cst  mensurmn  fidci  {Rom.  x\i,  3).  Doce- 
buiit  te  ista  fortassc  doclioros,  si  ad  illos  allor^is  Lxn- 
lam  discendi  sciciiliain  ,  quanl:iin  scieiitli  liabes  cu- 
raiii ;  iic  iiicogiiita  pro  cognitis  opinoris ;  ite  noii 
credeoda  crodas,  vcl  crodeiida  iion  crcdas.  Iiiio  doce- 
bil  ille  uiuis  Maj;istor  cl  vorus ,  sivc  per  illos  .  sivo 
qiiibiis  modis  voliieril  ,  (pii  tu  pro  sua  Lcclesia  l.ibo- 
rantcni  iiilus  iiispicii  ,  ubi  cl  hoc  iii  tc  conlulit  :  ipsc 
rcscrabit  lalius  vcritalem  ,  (pii  pnls:iHtem  porvidot , 
qiiani  donarc  digiiaius  esl,  cbarilalcm  (a). 

(a)  Hic  desinil  Traclalus  in  moliorihiis  >'ss.  neliqui  tri- 

f;inia  circilor  versus  cpii  siiperatiduiiUir  iii  excusis,  traiis- 
dli  Luc  luoraiil  ex  liiie  epislolx  Augusliui  ad  liieionymuiii, 
olim  ordiiie  28,  nuuc  IGG. 


AVGUSTl.M  SCniPT10.\ES  AU.E  ADVERSUS  PRISCILLIAMSTAS  HM  SU^T 

I.N   TOMO    II, 

F.|)islola  coxxxvii ,  ad  cerctium  cpiscopum. 


W   lOMO   VI, 

Coutra  Mcnilacium  libor  aJ  Conscnlium. 


IN  SUBSEOUENTEM  LIBUUM , 

Yidelib.2,  cap.^-2,  Uctraclalionuni, /^m.  1,   col.  650,  verbis ,  Inlar  hi2C  (a),  usque  ad  col, 

631,  verbis,  Hac  (iispulalionc  ro.spondeo.     M. 

(fl)  Iiif.uii)  loinpus  iiulicat  noslorum  cum  fmoriio  doiiali.sla  apiid  C.Tsaro.ini,  de  (juihus  in  proximc  antcccdenle  Rctracia- 
lionuiii  oaj  ilo  :  (pix' (josla  coiisif^naiiliir  lloiiorio  XII  ((l  lliootlcisio  \lll  coss.  Itaipio  sul.soi|iioiis  liiior  porlinot  ad  annniii 
'(liribli  ilS.  Iii  auli(iuis  ((Klicilius  liliilit:n  lialiol  :  a  i.ilier  \uroHi  Augiisli:ii  r.is; ouJeulis  coulra  peifidia.n  Ariaiioruin,  »  lu 
llelruclalionuin  exum,  laribus  :  «  CojUra  serniuuum  Ariaiiuruni.  » 


^i^imo  ^nanonim. 


l  l)i  mimcri  j  roplcrea  siinl  Ims  si:igulis  annotaii,  ut  cu;n  rosi  o:isio  li^j,'!  i'o>|.oril,  qiii  V(jlii(!ril  altoiidat,  ntrum  ouifiue  loco 
lc   tliligeiileniut!  re5p(iu.sum    sil^ipiia  uos.leiii  imiueros  haiicl  otiain  i,  .sa  responsio,  j.er  quos  cui  loco  respoadeaiur 

I  9ri>3l. 


a|Jc   diligenleniui: 
ipj  an-ai. 

1.  Dominns  no>tcr  Jt;susClinstds,  Dciis  nnigonilus,  2   Volnntaic  Dci  cl  Patris  sui  aiile  omnia  sxcula 

Constilutiis. 


^iniogo:  iiui  loliu-  croat'oais. 


;7«)  SKflMO  AHlA.NOIilM 

3.  Volmililc  cl  pnrrppto  ip.siiis,  ra;lc^ lia  rl  tcr- 
ri'Sliia  ,  visil)lli:i  cl  lii\isil)ilia  ,  corpora  cl  spiii- 
,iis  c\  iiiillis  cxstaiilihiis ,  iil  cssciit ,  sna  viiliilc 
ccil. 

A.  V.l  iiiilcqiinm  fiirfTol  iinivrs;!,  omiiiiirn  fiilii- 
•oniiii  Diiis  cl  Dominns,  rcx  ctcrc.ilnr  cral  constiin- 
ns,  cl  omniiim  fiiliiiorum  iii  n:iliir.ili.il)cnspr;vsci<'n- 
iaiii,  cl  i!i  raiieiulo  iii  omiiiliii-;  cx-pccl:in3  f>:ilris 
i!Ssioticm  ;  ipso  voliiiilnlc  ol  pr:rocpi<)  Palris  ilcsciii- 
liL  (lc  roclo,  ol  vciiil  iii  liniic  niniiiliiiii,  sicnl  ip~c:iit  : 
\ec  ciiim  n  inc  ipso  veni,  scd  ille  me  nii^il  {Joan.  ■viii, 

5.  Et  qnin  dc  omnilins  spiritnnlibns  ct  ralion:iliI)iis 


iiijiuinm;  ilu  ot  qui  cnrn^Mn  ojns  criKiflxcruiii,  Uivi- 
iiilnli  ipsiiiK  i'Oiiliinii'li:irn  iiiliiliriinl. 

8.  Is  rpii  v»>liiiii;iic  ct  [ir.TCcplo  F».ilris   lolam  di»- 
pi'iis:iiirinoni  ndimplcvii,    volimialc  et  pracreplo  Pa 
Iris  corpiis  suiim  a  iiiorlnis  siiscit:ivil ;   cl  *uiii   ips( 
coipr.ro,  iii  paslor  ciiiii  ovc,  ct  saccrcJos  ciiin  ol)I:i 
lionc,  cl   rox  ciim   purpnn,   ct  Dcus  cum  lcinplo  a 
l':ilrc  assiimptiis  esl  in  gloriam. 

9  Is  ipii  volniilato  I*nlris  (lcsrcmlit  et  asccmlit, 
volniilnlc  ol  pr.oor-pio  Pniiis  s<-(ltn  '  a  I  (loxl<;i:iiiicjiis 
nuilicns  P:ilrom  silii  (Jiooiilom  :  Sede  nd  deilermn 
iiiriim,  dviirc  yoiiam  immicnt  tuot  tcr.bcHnm  pediim 
litonini  (Psfit.  cix,  l).  Is  rpii  voliminlc  cl  pri-ccplo 


[rHlihns,  proplcr  rinnlitnlcm  '  cl  fnigililnlcm  corpo-  V:\l  is  soili-l  nrl  dcxlcram  cjiis,  is  voluiilnlc  ct  pr;c- 
is,  pnulo  ininiis  nU  Aiigelis  inforior  niinoialiis  lionio  ccp  o  P:ilris  iii  ci^nsnminntiinc  sa;ciili  vcniiirns  cst, 
■idolinlnr   (/'««/.    viii,  G)  :  ne  sc  vilom  spcrnrel,  ct  do      Aposlolo  vociforanle  cl  dicentc  :  El  ipte,  imjiiil,  l)o- 


nliilc  siia  *dospcrarcl ,  Dominiis  Jcsns  Iionorans  fa- 
;lnrnm  snnm,  dignnlns  csl  liumnnam  cnrncm  snscipc- 
•o;  ei  osloiulil '  qnin  non  csl  lioino  vilis,  scd  prctiosns, 
ioiil  scripliiin  e^l :  liin(iniis  homo cl  pre:iosiis  vir  {Piov. 
;\,  G,  sfc.  LXX).  El  idoo  soliiin  liomiiiom  Palri  si;o 
i.ircdom,  sibi  cniin  coli;rro(Ioin,  faccn;  di^iinlHs  csl; 
it  qiiod  miiuis  :icccpcrat  iii  iinlura,  plns  liaborcl  iii 
lonorc. 

C.  Cum,  inqiiil,  venil  pleiiiludo  temporis.  misit  Dciis 
'•7//HHJ  .'inuin  unlum  c.r  niulicre  (Gulnt.w,  4).  Ipsc  qui 


nnnus  tn  jiissu,  in  voce  nrchnngeli,  ct  in  liila  Dei  de- 
tcendel  de  aclo  (I  Thest.  iv,  15).  Is  qiii  volnntaie  ct 
|iT;cccplo  Pntris  veniol  *,  voluiilnto  el  pr.ocopio  P;i- 
tris  jiidioaliirnsc.st  loiinii  iiiiiiiduin  ina^qiiilitc,  cl  rcd- 
dilnrus  singiilis  seciiiidii.ii  fidciii  cl  <  por:i  siia  ;  sicut 
ips'  ail,  Piiler  juilicat  vem',ncm,tcd  omne  judicium  Fi- 
lio  ded  t :  itcni,  Siculi  nudio,  judico,  ct  jndiciinn  menm 
verum  cst ;  quia  non  quairo  voluntaleni  menm,  ted  vo- 
lunlnlem  ejus  qui  we  misil  (Joa/i.v,  22,  30).  Uiidc  ct 
Injiidicnndo  Palrs  pr.cscntiam  prxponil,  cl  snain  di- 


olniitnlc  r:ilris  c:iiiiom  sn-ci-pit,  ipse  ot  vo!iiii::ito  et      vinain  digiiilatem  ot  |)Olosi;ilcm  sccuiid:iiii  poslpoiii^ 
Ta"C(  p!o  ipsiiis  iii  corpoic  couvcis;itus  0.^1.  siciil  ipsc      dicciis  :  Vcnilc,  benedicli  Pntris  niei  {Mnith.  xxv,  54). 

Ergo  jii^^tns  jiidox  c-t  Filitis  :  jiidionntis  vcro  Iioiiorcl 


nl  :  Desccndi  deaelo,  non  ul  fnciiim  voliintalcm  mcam, 
d  voluntiitem  ejus  qui  me  niisil  {.Jonn.w,  o8).  Ijisc  cl 
oliinlalc  Pnlris  triginln  niiiiornni  bapliz;iliis,  v.ccct 
es'iinoiiio  P:ilris  innnirosiaius  {Luc.  iii,  21-'23),  vo- 
nnlalo  ct  |  ncooplo  Palris  Ev;\ngoliniii  rcgni  ca-Iotum 
)r;(  dicabnl,  siciit  ipsc  ail  :  Et  aliis  civilntibus  opnrlet 
ne  Evinujeiinin  prccdicnre ;  in  hoc  eiiiiit  iiiissiix  sinn 
Id  IV,  45] ;  el,  Ipsc  niihi  mandalum  dedil  qiiid  dicain, 
ul  quld  loqunr  {.loan.  xii,  -i!)).  Et  sic  v(ijniil;ilc  ct 
ir.-jcopio  Patris  ad  pasvioniMii  cl  mortcm  ptopciavit, 
icul  ipsc  nit :  Pnicr,  Iranscnt  cnlix  islc  n  me;  ncn  In- 
len  quod  eqo  volo,  scd  qmd  lu  vis  {Mniih.  xxvi,  39j. 
•A  Ap  >slolo  nsscrciilc  ol  ilioc.lc  :  Obediens,  iiiqnit, 
(iclus  Palri  usque  ad  moriem,  mcrlein  aulein  crucis 
Philipp.  II,  8). 

7.  Is  ct   in  cruoe  pciidons,  vi  Itiiilnlc  ct  pncccplo 
'alris  carncm  buiii;in.im,  (prtiii  de  sancla  virgine  .Ma- 


aiic:oril;is,  Patris  i  :  |  ci  iale^  logos :  siciiti  et  Spiritiis 
s:'.ncti  oniciosa  ad  ocalio  el  consolalio,  Uniijeiiiii  Dcj 
jiisli  judicis  cst  digi  il;is. 

10  Ergo  Filiiis  ;i  P:ilre  csl  gcflitns  :  Spirilus  snii- 
cins  |icr  Fiiiiim  est  nicliis. 

11.  Filiiis  Patrcm  pfaidicat  :  Spiiitiis  finncliis  Fi- 
liiiin  aiiiiiiiiti:il. 

\'2.  Primiim  et  pr.Tcipuiim  opns  osi  Filii,  grnit'>ris 
t;l()ri:ini  rcvclare  :  primum  cl pracipiiiim  csi  Ojnis  Spi- 
riiiis  saiicii,  iu  aninias  iiominiim  CJiiisti  d:giiil:itciH 
iiuinifoslne. 

\h.  Fiiiiis  tcslis  c.-^t  Palris  ;  Spirilus  lestis  esl 
Filii. 


Fjlio. 


Filiiis  luillitur  a  Palrc  :  S|iiritus  nutlitur  a 
Filiiis  minislcr  cst  Patris  :  Spirilus  sanetus 


in  suscepil,  iii  ni:iiiiis  liominiiin  dcrcrK|iiil,  ct  divini-       ii:iiii-lcr  csl  Fi  ii. 


item  siiam  i:i  nianiis  P;ilii-.  co;iiniciiil;ivii ,  dicoiis  : 
^alcr,  in  mnnus  luns  commendo  spirilum  meum  {Luc. 
xni,  4G).  Qiiia  Maria  moriiiirnm  cor|)US  poporit, 
lons  ai:lcm  imiiiort:ilis  imiiioi  t:)lem  Filiiim  gcniiii. 
irgo  niors  ('.lirisli  noii   diiiiintilio  csl  divinilnlis,  scd 


^G  Filiiis  jiil.eliir  a  Palie  :  Spirilus  s;inctus  jube- 
tiii-  :i  Filio. 

17.  Filiiis  snbditnsest  Patri  :  Spirilus  sanclus  sub- 
dilns  csl  Filio. 

\^.  Filiiis,  (|!W;  jiibct  Palcr,  hajcopcratnr  :  Spiritus 


cposilio  corp  iiis.  Siciili  enim  gcner.ilio  cjus  e\  vir-      .saiulns,  (pi:c  inandnt  Filiiis,  Ii;pc  loi|iiilur. 


,ne  non  fuit  corrni  lio  dca!il;itis  ipsius,  scd  siisccplio 
orporis  ;  il:i  cl  in  inortc  ejiis  iioii  fuit  passio  ol  de- 
3cli()  doalitatis  ip-iiis,  scd  scparnlio  c;iriiis  cjns.  Sic- 
ti  ciiim  qui  induiiicntum   consciiidit ,   iiidiilo    fui  il 


'  lln  Mss.  F.diii  voro,  inpfn;il::tem. 

*  lii  .\lss.,  et  ite  siiiiiti.ie  sua. 

*  Lr.  LuijtJ.  ven.  i  ov.,  osten.le-c.    M. 


i9.  Filitis  ndorat  cl  bonoral  Paircin*:  Spiriliis  san 
ctns  adorat  et  bonorat  Filium  :  ipso  Filio  diconl<!, 
Paler,  eqo  te  honorificavi  super  terrani,  opus  qnod  de 
disli  niHii  consunimavi  {Jonn.  xvii ,  i)  :   cl  de  Spirilii 
s:inclo  ail,  Ille  me  honorificnbit,  quiade  meo  nccipielf  el 

'  Ms>.  hlc  cl  iii  ra  liabent,  sedit. 
»  sic  M;is.  ^l  odiii,  vcnil. 


6S1 

uHnHnliabit  vobis  (Joan.  \\l,  li). 

20.  Fili-.is  A  se  non  poiesl  facere  quiclqiianj  {Id.  v, 
i9),  sed  in  omnibus  Palris exspeclal  nuliiin.  S|tiiilus  a 
8e  iionlDqiiiuir.seiJiiiomnibusCliristi  exspeclat  [\rx- 
ceptum  :  Ao;j,  iiiquit.ast'  loquetur;  sed  iiiKVcumquc  ait- 
dierit  loquetur,  et  vcntura  annuntiabit  vobis  (Id.  xvi,  io). 

21.  Filius  pro  nobis  iiiterpellal  Palrcni  :  Spirilus 
pro  nobis  postulal  P^iiiuin. 

22.  Totius  boiiitalis  et  sapicnlise  el  virlutis  Palris 
viva  et  Yera,propria  elconcligna  imagocsl  Filius  :  lolius 
sapiintiic  el  virtulis  Filii  manirestatio  csl  Spirilus. 

23.  Non  esl  pars  nec  porlio  Patris  Filiiis,  sed  pro- 
prius  el  dileetissimus,  perreclus  et  plenus  unigenilus 
Filius.  Non  est  pars  nec  portio  Filii  Spiritus,  scd  pri- 
nium  et  prxcipuum  opus  unigenili  Dei  prx  caitoris 
universis. 

21.  Pater  major  esl  Filio  suo  :  Filius  incomparabi. 
liter  major  el  mclior  cslSpiritu. 

25.  Pater  Deus  et  Dominus  est  Filio  suo  :  Filiiis 
Deus  ct  Duminus  csl  Spiritui. 

2G.  Pater  immobiliter  el  impassibiliter  volens  Filiiim 
gcnuil  :  Filius  sine  labore  el  ratigalionc  sola  virtiitc 
sua  Spirilum  Tecit. 

27.  Filius  ul  sacerdos  adorat  Denm  suiim,  ei  ab 
omnibus  adoralur  ul  Dcus  ct  creator  oiniiiiim  :  Palcr 
vero  soltis  iiullum  adorat,  quia  nec  majorcin,  ncc 
;rqualem  habet  qucin  adoret  :  iiulli  gralias  .igit,  (|uia 
iiulliiis  bcneficium  consecutus  est;  omnibus  utesscnt 
ob  bonitatem  suam  donavil ,  ipse  quod  cst  a  iiemine 
acccpit.  Ergo  hxc  trium  substanliarum,  Patris,  ct 
Filii,  et  Spiritus  sancii  distinctio,  et  trium  rerum,  Dei 
iiigeiiili,  ei  Dei  unigeniii,  ct  Spirilus  advocati  diffe- 
rentia  :  el  Patcr  Deus  et  Dominus  cst  Filio  suo,  ct 
omnium  qiuc  per  virtutem  Filii  voiuntaie  ipsius  facla 
sunt  :  Filius  minister  et  summus  sacerdos  est  Pulris 
sui ;  omnium  vero  opcrum  suorum  Duminus  et  Deus 
est,  Palre  volente. 

28.  Etsiculi  nemo  potestsine  Filio  ad  Patrem  trans- 
ire,  iia  et  nemo  potest  sine  Spiritu  sanclo  Filiiim  in 
verilatcadorarc :  crgoinSpirilusaiictoadoraturFiliiis. 

29.  Per  Filium  glorilicalur  Paler. 
30    Spiriius  s;incii  opus  et  diligeiitia  cst  sanctifica- 

le,  ct  sanctos  cuslodire;  el  non  solum  rationabilia, 
ut  qiiiJarn  pulaiit,  sed  cl  irralionabilia  plura  saiicti- 
licare  :  el  eos  qui  cecidcrunt  propier  suam  ncgligen- 
tiam,  ad  prirtiiium  slatiim  reparare ;  ignoraiites  do- 
cerc,  oblivisccntes  adinoncre,  peccanles  argiicrc , 
pigros  hortari,  de  saliite  siia  cogitare  ct  sollicile  age- 
re.  errantes  ad  viam  vcriiatis  dcducere,  iiifirinos  cu- 
rare,  et  fragiliutem  corporis  pcr  alacrilatem  anim.nc 
toiiiiiiere,  et  ad  amorcm  pieiatis  el  castiiatis  con- 
lirmare,  el  omnes  illamiiiare;  super  oiniiia  fidcm 
ct  charitatem  prxbere  singulis ,  pro  studio  qiio- 
qiie  et  diligcnlia  ,  pro  sinceritate  et  simplicitale 
mciilis  ,  pro  mensura  fidei  et  mcrito  convcrsationis 
graliam  ad  ulilitatem  dividore,  el  nnusquisquc  in 
quo  opere  el  proposilo  fucril  habilis,  iii  ipso  ordinarc. 
31.  Aliiini  e^se  a  Filio ,  ct  nalura  ct  ordine,  gradu 
aflc<tu,  digiiitaic  el  poteslate  ,  virtule  cl  opera- 

SiXCT.    AUGUST.   Vlll. 


SEII.MO  .MUANORUM.  gjjj 

lione  :  sicnt  ct  Filius  natura  cl  ordinc.  gndii  el  affe- 
c(u,  diviiia  digiiiiate  ct  poteslate,  unigenitus  Dcus 
aliiis  cstab  iiigcnilo  Deo. 

52.  Impossibilc  crpo  cst  uiiiim  cumdemqnc  cssc 
Patrcm  cl  Filiuiii,  gciicraiitcm  cl  nasconlcin  ,  ciii 
lesliiHoiiium  pcrliibetur  cl  cum  qiii  lestiinoiiium 
perliibcl  ,  inajorom  ct  eum  qiii  m;ijorcm  coiili- 
tctur,  cuin  qui  ad  dextcram  scilct  ct  stal  cl  cuin 
qiii  sedis  dcdil  lioiiorem  ,  euin  qiii  missus  est 
ct  cuni  qiii  misit ;  nec  discipulum  el  doclorcm  ,  ut 
ip>e  docuil  diceiis  ,  Sicut  docuil  me  Pater ,  sic  loquor 
{Joan.  VIII ,  28)  :  similem  et  iniitatorcm,  et  eum  cu- 
jus  csl  similis  ei  iiuitator  '  ;  euin  qui  orat ,  el  qui 
exaudit;  eum  qui  grati.is  agit,  et  qiii  beiicdicit  '  , 
ciiin  qui  suscepit  mandatum  ,  ct  ciim  qiii  dcdit  man- 
datum,  et  ministrum  puccipienli,  suppliccm  emi- 
nciili,  siiljdituin  supcriori,  primogcnitum  scmpileriio, 
uiiigonilum  ingciiilo,  sacerdotcm  Dco  unum  alquc 
eumdem  esse. 

53.  Sed  el  Dcus  sinc  priiicipio  pra>scius  eral  se 
niiigeiiiti  Doi  pucri  siii  patrem  fuluriim  :  Deiiin  au- 
lom  se  riiliiium  iiunqiiam  pra^scivit ,  quia  ingenilus 
cst,  el  iiuiiquam  ca'pit  nec  pra'scire,  nec  scire.  QuiJ 
ost  autem  pra;sciciitia  ,  nisi  futuroruin  scienlia  ?  Pa- 
ler  autem  geiiciando  Filium ,  ab  ipso  Filio  est  nuii- 
cupalus;  et  ipso  rcvclanle,  ab  omnibus  Clirislianis 
Dcus  et  Patcr  uiiigcniti  Dci  cst  cognitus  ,  ei  magno 
m.ijor  ct  boiio  melior  est  manifcstalus. 

54.  Etquia  Ilomousiani  dicunl  Salvatorem  nostrum 
huniilitatis  graiia  Ikcc  omnia  de  P.ilris  praiscientia  , 
01  de  siia  subjeclior.e  csse  loeutum ,  nos  vero  Cliri- 
stiani  credimus  r>atre  imper.intc  ct  Filio  obtempe- 
lanie  ha;c  omiiia  csse  eum  locutum ;  dicimus  et  pro- 
banius  quod  lixreiici  ex  suis  dictis  arguiintiir  et  re- 
irelienduntiir.  Si  enim  se  hiimiliavit ,  ipsa  humililas 
ejus  obcdieiitiam  osteiidit:  ipsa  vcro  obcdicntia  alium 
supra  eminenlem  ,  alium  sub>isleiilciii  et  subjeclum 
declarat,  sicuti  ait  Aposloliis ,  lluniiliavit  se ,  obe^ 
dicns  factus  Patri  usqiie  ad  morteni  {Philipp.  ii,8).  Et 
ipsa  humililas  ejus,  vcritas  est ,  iion  falsitas.  Quis 
eiiim  vel  quando  sa|)icns  coiitentus  est  se  huiniliare, 
iiisi  habeat  majorem  el  melioreni  cui  festinel  pcr  hii- 
niilit.ilem  placere  ?  El  ego ,  inquit,  quce  placita  sunl 
ei  facio  ajmper{Joan.  viii ,  20).  Seinel  enim  ante 
omnia  sa^cula  voluiitate  Dei  natus ,  ad  voluntatera 
ipsius  omnia  operaiur.  Si  aiilein  se  humiliavil,  et 
iiieiitiius  esl,  quod  absit;  et  si  verilas  rnenlitiir, 
quod  impossibile  cst ,  ubi  quis  qiijcral  veritalem  ? 
Sed  veritas  ncc  mentilur,  nec  variaiur,  qui  ob  hoc 
vcnit  ul  veritatem  doceret;  qui  noii  esl  igi;oranli:e 
doclor,  sed  veritalii  magistcr  ,  ut  ipse  dixil  :  Noliie 
vobis  vocare  niagislros  super  terram,  unus  est  enint 
magisler  vealer  Cliristus  {  Mallli.  xxiii  ,  10).  Si  autem 
dixerint  quia  propler  iiicarnalionem  suam  humiliaiis 
se  siiper  tcrram ,  propler  homincs  h;ic  Iof|iicbalur  , 

'  Er.  Lugd.  vcn.,  el  quem  imitatur.      M. 

*  Kr.  I.uj,'(l.  Veii.  I.OV.  bic  exhibciit  huuc  lociun  •  Fl  euiit 
qui  orat  ei  qui  e.raudil ;  et  eum  qui  gruluis  ugit,  ct  Qui  be* 
ncditit.    M. 

(Vingt-deux.) 


(AZ 


coNrriA  sr:iiMo:>hM  akia.no.ujm,  s.  aumjstim 


GXl 


osti-niliiiniis  «llis  mijnia  cl  liimiorn  cssc  illa  lcslimo  ■ 
iiia  ,  «ju;c  (lc  subjcclioiic  Kilii  in  Scripluris  siinl  po- 
i^ita  ,  (Ic  iis  (|iia!  in  l']vang(;lio  .'i^iinliir.  Si  ciiiiii  pro- 
plcr  lioiniiics  supcr  (crram  sc  luiiniliabut ,  cl  iioii  iil 
olicdicns  cl  sul>jccliis  filiiis  cum  incomparabili  dilC' 
clione  cl  graliarum  aclioiic  Palri  suo  oliscqiichaliir ; 
ijiiia  quaiiliiin  siihliiiiis  csl  iii  potcslalc  ,  tanttiiii  liii- 
iiiilis  cst  iii  obscipiio  :  anlc(piaiii  cariiciii  suscipcrel , 
(|uaic  jiissus  uljaiidivit,  (;l  iiiodo  scdcns  ad  dcxlcram 
l>oi  iiitcrpcllat  pro  nobis  {Iloin.  viii  ,  34),  ct  in  cor- 
porc  coiislilulus  siipcr  tcrram  in  cocio  sc  Palrcin  ro- 
g.ilmuni  promillcbat,  dicciis,  El  cgo  rotjabo  Palrem 
vieum,  el  uiium  adiwcatum  dabil  vobis  (  Joan.  xiv,  10)  ? 
l!l  si  adliuc  iii  liis  omnihns  propter  duritiam  ct  cxci- 
i:ilcm  cordis  sui  crcdcre  nolucrint ,  sed  ausi  fucrint 
(liccrc  quod  Iktjc  omnia  humililalis  causa  fiunt ,  posl 
consiimmnlionein  sxciili ,  nisi  se  naliira  cl  vohmtatc 
scirct  suhjcclum  cl  ohedicnlem,  ulquid  se  humiliarct, 
iihi  proplcr  homiiics  humiiilas  neccssaria  non  esl? 
Quod  aulem  cl  posl  consummalinncm  s.TCCuli,  qiiando 
illi  omnia  fiicriiil  suhjccla   (ICor.   xv ,  28)  :  quia 


modo  nalura  quidcm  oiiiiiii  sunt  suhjccla ,  ul  cna- 
lura  Creatori ;  voluiititc  aulcm  ,  pioptcr  lihcrum  ar- 
hilriiim  ,  non  oiiiiiia  illi  siilij.-cia  vidcmus  :  lunc  vcn» 
in  dic  jiidicii ,  qiiando  iii  iioiiiinc  Jcsu  omne  gciiu  flc- 
clctur,  ctt'!cslium  ,  lcircsliium,  ct  iiilcMioruin,  ct 
onmis  lingiia  confilchitur ,  qnia  Dominus  Jc  usChri- 
stiis  in  gloria  Dci  Palris  '  (  Pliilipp.  ii,  10  ,  ii  )  , 
ornnia  sinc  fine ,  ct  voliinlale  el  nalura  illi  cnintsuh- 
jccla  :  et  ipse  posl  ornniiim  sihi  suhj(,'clioncm  in  ca 
siihjcctione  el  charitatc  niancns ,  in  qua  scinper,  ct 
ip.se  ul  Filius  suhjeclus  cril  ei  qiii  illi  suhdidit  om- 
iiia  :  niillus  audicns  cliristiaiius  igiiorat ,  qiiia  fidcs 
cx  audilii  ,  audilus  autcm  pcr  vcrhum  Chrisli  (  Rom. 
X,  17):  ut  sit  Deus  omnia  in  omnihus  ,  sempcr 
monarchiam  el  poteslatcm  liabcns  omnium  ,  cui  glo- 
ria  et  lionor,  laus  ct  gratiarum  actio,  pcr  unigcni- 
tum  cjiis  Filium  Doininum  *  cl  Salvalorem  noslrum, 
in  Spirilu  sancto,  nunc  cl  pcr  omnia  saccula  sxcnlo- 
rum.  Amcn. 

'  Mss.,  aduloriam  Deiralris. 
*  Mss.  Deiim. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


HIPPONENSIS  EPISCOPI 


CONTRA 


SEEMONEM   ARIAr^ORUM 


LIBER  UNUS  ("^ 


«mrsTinnmnrinnnnnrjnjTP» 


CAPIJT  PRIMUM.—  1.  Eornm  pr;tccdeii;i  dispuia- 
tioni  hac  disputatione  rcspoiidco,  qui  cum  Dominuin 
uostrum  Jesum  Chrisinin  lalcnliir  qiiidem  Deum,  scd 
Deum  verum  cl  ciim  Palre  iiniim  Dcum  nolunt  fatcri, 
tluos  nohisindiicimt  deosdivcrs;c  disparisque  n.iliirrc; 
uiiuin  vcrum,  allcrum  non  vcrum  :  conlra  ilhid  quod 
scriplum  est,  Audi,  Israel ;  Domims  Deus  tuus,  Do- 
vtinus  unus  esl{Dcut.  vi,  4).  IIoc  cnim  si  de  Palre 
diclum  vdlimt  inlclligi,  sc([iiitiir  ut  Chrisliis  iion  sit 
Dominus  Dciis  iioslcr.  Si  anlcm  dc  Filio,  Paicr  mn 
crit  Domiiius  Dcus  iiosicr.  Si  vcro  dc  amhohiis,  pro- 
fcclo  Paler  et  Fiiius  unus  cst  Domimis  Deus  noster. 
Ac  pcr  hoc  illud  quod  in  Evangclio  scriplum  est,  Ut 
coguGscant  lc  uuum  vernm  Deum,  el  quem  ntisisti  Je- 
sum  Cliristum  {Joan.  wii,  5);  hoc  cnm  dixissc  acci- 
picndum  est,  Lt  te  et  qucin  misisli  Jcsum  Chiistum 
cognoscanl  unum  vcriim  Dciim.  Quia  ct  de  Christo 
diclum  est  a  Joannc  apostolo,  Ipse  csl  verus  Deus  et 
vifacelerna  (I  Joan.  v,  20). 

2.  Uein  cum  dicunl  Chrislum  volunlale  Dci  el  Pa- 
Irts  sui  ante  omnia  scecula  conslilulum,  cogiintur  confi- 

ADMONITlO   PP. 


lcri  Filium  P.iiri  cssc  cosclcrnum.  Si  enim  aliqurindo 
Paler  siiic  Filio  fiiil.eralaiitc  Filiuni  aliquod  tempus, 
qiio  Paler  sine  illo  solus  fuit.  Et  qiiomodo  erat  ante 
oiiinia  s.Tciila  Filiiis,  aiitc  qiicm  fuil  tempus  quo  sine 
iilo  cral  Patcr?  Porro,  si  aiile  omnia  tempora  Filius 
crat  ( iion  cnim  fllilcr  inlclligcndum  esl,  In  principio 
erat  Verbum;  cl,  Omnia  per  ipsum  facta  sunt  {Joan. 
I,  i,  3) ;  qiiia  ct  lempus  sine  aliquihus  crealurai  mo- 
tibns  noii  potest  esse,  et  ideo  pcr  illum  facla  confilc- 
miir  ci  tempora,  per  quem  facla  snnl  omnia ),  procul 
duhio  coxleriius  est  Patri  Filius.  Sed  volutilale  Palris 
dicunt  cottstilutum,  nolcnlcs  diccre  Dcum  de  Deo 
a-qualem,  genitum  alque  coaeternnm.  Nusquam  aulem 
lcgunl  voluntale  Patris  Filium  atite  otnnia  saxula 
constitutum.  Sed  hoc  proplerea  dicuiit,  ut  prior  illo 
vidcDtur  volunlasPalris,  qua  cum  consiitutum  volunt. 
Et  argiimentatio  eorum  lalis  esse  solet  :  inlerroganl 
cnim  ulriim  Patcr  Filium  volcns  an  nolens  geiiuerit; 
nt  si  responsum  fucrit  quod  volens  genuerit,  dicanl, 
Prior  est  ergo  voluntas  Palris.  Qiiod  aulem  nolens 
gcnucrii,  quis  polest  diccre?  Sed  iit  noverint  quam 

BEMEDlCTI^OntM. 


vidinius  hujus  ornsculi  Gallicanos  mannscriplos  cndicos  oclo,  Sorlionicum  ,  Cermanenscm  ,  Corheiensem ,  PrateUenscm , 
^;i(;liaeliiium,  Sagieiisem,  t\einensis  i:cclcsi;c  unum,  el  domini  de  Maraii  Tholosaiis  unum ,  praelcr  qualuor  vaticanos  .  coii- 
6uluiinus  cliam  vaiias  lcctioncs  Beluicoiuai  trium,  el  ediliones  Am.  Er.  et  Lov. 

Comparavmus  pra;tcrea  eas  omnes  ediliones  initio  Retr.  et  Confess.,  tom.  i,  memoratas.  M 

(«J  jcrnlus  anno  (hrisli  118. 


m 


LIBKU  LiNUS. 


G^6 


i,i:in;:i  loqnanlnr,  eliam  ipsi  intcrrogandi  snnt.mrum 
DensPul.Tvolonsan  iiolcns  sil  Dcus.  Non  oniniandc- 
l)nnl  enni ilicere,  nollc sc  esse  Deuin.  Si  crgo icsponde- 
rinl  quod  volens  sit  Deus,  eo  niodo  iilis  infcrcnd:>  cst 
vanilas  sua,  qua  dici  poles.1  prior  iilo  csse  vc.luntas 
ejns  :  qno  qnid  dicilnr  slnllins? 

C.xrUTll.  —  3.  Doindc  diiunt  cuni  voluntate  el 
pra.epto  Patrit,  coclestiu  et  lerrestria,  mibilia  et  invisibi- 
lia,  corpora  el  spiritus,  ex  milits  exstantibus,  ut  essent, 
sna  virluie  faisse.  Ulti  al)eisqn;irimns,ulrumcl  ip-ca 
Palrc  ex  nullisexslanliltns  laclns  sil,  hoc  ost,  cx  ni- 
liili).  Quod  si  diccre  non  andohimi:  ergo  Deiis  CJ-t  dc 
Dcn,  non  ex  niliilo  factns  a  Dc«».  Qax  rcs  indical  unam 
el  eaindem  Palris  Klliiquc  iialnram.  Ne(|nc  ciiiin  liomo, 
p.Tiis,  :ivis,  piscis,  possniil  ojnsdcm  n;.iur;c  gigiiero 
lilios,  cl  Dciis  noii  polnil.  Si  auleiii  lanlo  iiupiclalis 
abruplo  audcbunl  irc  prx-cipitcs,  ut  dicaiit  et  unigc- 
nilum  Filium  a  Palrccx  niliilo  constitulum;  qu;rranl 
pcr  quem  faolns  sil  a  Patre  c\  niliilo  Filius.  Non 
onim  per  scipsum  (ieri  pDluil,  lanquam  jmi  csset 
anicqiiam  ficrct,  ut  cssct  ipsc  |)or  qucin  fioret  idcin 
ipse.  El  qiiid  opus  eiat  cum  ficii  qni  jam  erat?  aul 
qnomodo  fiebat  ut  essel,  qni  j:ini  oial  ;mlC(|u;im  ficrcl? 
Porro,  si  por  (lUi-m  alinm  a  Palre  facliis  esl,  qiiii  cst 
ipsc  alius,  cuin  oiiinia  por  i|isum  facia  sinl?  §i  aiiloin 
a  Patrc  pcrncmincm  faclus  cst;  quDinodo  por  ncmi- 
nem  aliqnid  a  Palrc  faclum  csl,  cuni  per  Filium,  lioc 
csl,  pcrcjus  Vcrbnni  faot:!  sinl  omnia? 

CAPUT  III.  —  i-  Et  antequam    faccrcl,    iiiquinnt, 

universa,  omnium  fnturoruni  Dcus  el  Dominus,  rex  et 

creator  erat  conslitutus,  et  omnium  fulworum  in  natura 

habens  prwscientiam,  el  in  fnciendu  in  omnibus    exspc- 

ilans  Valris  jussioncm  ;  ipse  volunlaie  Pai,  is  dcscendil 

de  cacto.el  venil  in  liunc  mundum  sicul  ipse  ait  :  i  Ncc 

»mm  a  me  ipsoveni,  scd  illememisil  i  {Joan.  viu,  42  ). 

Vellem  ist.  ul  dicerent,  ulrum  duos  con>tituanl  crca- 

lorcs.  Quod  si  iiun  audcnl :  unus  cst  ciiim;  quoniam 

ex  ip-so,  ct  pcr  ipsuni,  ctin  ipso  suiit  oiiinia  (^01/1.  xi, 

50);  unus  qnippc  Dous  esl  ipsa  Triuilas,  cl  sic  unus 

Dous,  quomodo  uims  crcator  :  quid  csl  qiiod  diciinf, 

jiibcntc  Palre  creasse  omnia  Filium,  lanquain   Paler 

non  croavcril,  scd  a  Filio  creari  jnss.ril?  Cogilcnt 

qiii  cariuililer  sapiuut,  qnibiis  aliis  vcibis  jusscrit  Pa- 

lcr  unico  Vorbo.  F.irmant  enim  slbi   in  pliaiilasmale 

cordis  sui  qiiasi  duos  arnpios,  elsi  juxla  inviccm,  in 

suis  lamcn   locis  conslitutos,  mium  jnbcntom,  ;ilic- 

rum  obloinpcranlom.  Noc  iulcHiguiil  ips;im  jnssioucin 

?:»lris  ut  fiercnl  omnia.  non  cssc  nisi  Vcrbiim  P;ili  is 

pcr  quod  facta  sunt  omnia. 

Qnod  aulcin  miscrit  Palor  Filiuin,  ncgari  non  po- 
lcsl.Scdconsi«lerciii,si  |  ossiinl,qi;oinodoouiiiniisorit, 
ciim  ([uo  ips<!vcnil.  Aii  illc  mcniilus  csl  (jui  ail:  !\'un 
ium  solus,  qnoniam  Paler  mecum  en{Joan.  wi,  32). 
Sed  quomodo  libet  missuin  intcHigant,  numqnid  i.lco 
diveisa  naliira  cst,  qnia  PalcrmiUil  ct  millilnr  Filius? 
Nisi  forte  polcsl  lioino  p;iter  inillcre  homincm  filiuin 
uiiiiis  cjnsdeinqne  subsl  inlkT,  ol  non  pote^t  Dens  : 
cuin  liomo  missus  ab  liominc  millen:e  soparotiir, 
qnod   Pciis  11011  potcst.  Scd  ignis  milit   spIei;dorcm 


suum,  noc  polest  splendor  missiis  scparari  ab  fgr.o 
mittcnlc  :  quamvis  ct  ista  qnia  orcalura  c>t  vlsi- 
bilis,  non  omni  cx  parte  liuic  rci  sit  comparabilis. 
Ciim  cnim  splcndorcm  mitlit  igiiis,  longins  pcrveiiit 
splcndor,  quo  ignis  uo'\  iiervcnit.  Undc  splendor  ab 
ignc  qui  cst  in  luccrna  inissns,  si  loqni  possci,  non 
ulique  possct  vcrum  diccrc  in  paricic,  qiio  sine  lii- 
ccrna;  igne  pcrvenit,  Igiiis  qui  inc  misit  niccmn  e>t : 
potuit  anlem  missus  a  Palrc  Filins  diccre,  Paler  me- 
cum  est.  Cuin  igilur  li;cc  a  Palre  missio  Filii  prorsiis 
incflabilissil.noccapi  ulliiis  cogilalioiic  possil,  qnonio- 
d.ibincosleiidanlFiliiimallcriusalqucinfcrioriscsscn- 
li:r,  iion  invciiiiml;  qiiaudotpiidcm  iiec  lnmto  missus 
ab  liominc,  divcrsam  naturam  millciitis  ct  missi  cssc 
domonslrat. 

CAPUT  IV.  —  Ilic  aulcm  eliam  lioc  polcst  inlclligi, 
iil  eo  ipso  a  Patrc  Filins  niissns  esse  dicatur,  quod 
Filius  bomiiiibiis  apparnil  in  cariio,  non  P;iicr.  Qiiis 
cnim  niiuilur  i!lo  iibiesl?  Ubianlcni  non  cslSapion- 
tia  Dci,  qnnd  csl  Clirisius,  de  (p;a  lcgilnr  :  Aitingit  a 
fine  usqne  ad  fincm  forlitcr,  el  disponit  omnia  suaviler 
{Sap .  viii,  i )  ?  Cum   crgo   ubiqnc  sit  cliam   Filiiis, 
quo  millcndns  fucrat  ubi  iion  crat,  nisi  apparcndo 
siciit   non  npparobal?  Qnanqiiam  ct  S|)irilum  san- 
clum  missum  loganius,  qni  cerlc  in  nnilatcm  pcrson:c 
su.x  naluram  iion  assumpsitliunianam.  Ncc  s  solo  Filio 
iiiissns  cst,  sicut  scriptuni  est,  Cum  ego  iero,  mitlam 
illum  ad  vos  (Joan.  xvi,  7)  ;  sed  a  P.ilrc  quoqne,  sicnl 
sci  ipluiii  csl,  Quem  mittct  Patcr  in  nomine  meo(ld.  xiv, 
2G).  Ubi  oslcn  litur  qiiod  ncc  Palcr  sine  Filio,  ncc  Filius 
siiie  Paire  niisit  Spiritum  sanclum,  scd  ciim  pariler 
anibo  miscruiil.  Iiiseparabilia  qnippe  siintopera  Tri- 
nilalis.  Solus  Paler  non  lcgitur  niissus,  quoiiiamsolus 
iion  h;djol  anctorcm  a  quogcnitus  sil,  vcl  a  qno  procc- 
dat.  Ei  idco  non  proplor  naturai  divcrsitalcm,  qii:e  iii 
Tiiiiilale  mdla  csl.scd  pnpler  ipsam  auctorilatcm  so- 
Ins  Palcr  non  dicilur  n^issns.  Non  cnim  splondor  aut 
feivor  igiicm  ;  sod  igiiis  miilil,  sivc  splcndorem,  sive 
fervorem.  Quamvis   bajc  longe  siiil  dissiinilia ;   nec 
invcni;ilur  aliquid  vcl  in  spiriliialibus  vcl  in  corpora- 
libus  crcaluris,  quod  ci  Triiiil:iti,  qii;c  DeiiS  est,  me 
rilo  coiifeiauir. 

C.VrUT  V.  —  5.  Dicunl  ctiara  :  El  quia  de  omni 
bns  spiriluitlibus  et  ralionalibus  gradibus  ,  propler  qua 
liUttcm  et  frnglilittcm  corporis  p.mlo  minus  iib  Angelis 
infeiior  miitoraius  liomo  vidcbatur  (Psal.  vin,  6);  ne 
se  viLm  spertircl ,  et  de  salule  sua  dcspcrdret ,  Dominut 
Jcsus  lionorans  facluram  suam ,  dignalus  cst  liumanam 
ctirnem  suscipere,  el  ostendere  quia  non  est  liomo  vilis  , 
sed  prctiosus  ,  sicnt  scriptum  est :  1  .Mngnus  lionio  cl 
pieiiosus  vir  1  (Prov.  x\,  6,  sec.  LX\).  Et  idco  suluin 
liominem  Palri  suo  liccrcdcin  ,  sibi  cnim  coltccredcm  fi;- 
cere  dignatus  csl ;  ul  qnod  niinus  accep  rut  in  nalura, 
plus  liitberct  in  lionore.  Ilxc  diccnl  s  ,  lioc  volunt  in- 
lclligi,  qnod  bunian;im  carncm  si:ic  linmana  Anima 
Chrislns  assninpscrit.  Qikk  propria  h:crosis  Apollin  1- 
ristarum  est :  sed  cliam  islos,  id  esi,  Ari;inos,  in 
eornm  dispiitalionibus,  non  solum  TrlniLatis  divcrsas 
csse  naiuras^  sid  ctiam   lioc  scniire  dcprchenli» 


X7 


CONillA  .SLIIMONLIM  AIU 


miJS  ,  r|iioii  auiiiiain  iion  lial>i;:>l  ('.liii-jlns  liiirnaii:tin 
Veniin  iil  in  hujiis  (lispiilalionis  consefjiicnlibiis  evi- 
iluiilms  a|ip:ircl»il.  Niinc  ad  h:cc  coniin  vcrlia  qii:u 
firoposiiinius  Iik;  rcspondcmiis,  iil  rccolanl  iii  Kpi- 
siola  (|ii:c  ad  llchncos  c-l ,  ilc  Ciiristo  csse  iiili;l- 
lccliiin  qiiod  scripliini  esl,  Minorasli  euin  paiilo  minus 
iib  Angelis  {llebr.  i»,  7)  :  cl  vidcanl  non  ad  diver- 
sitatcin  ct  in.Tqiialilalein  naliinc  Palris  ct  Filii  valcrc 
(inod  dixil,  Paler  mnjor  me  est  {Joan.  xiv,28);  scd.id 
illiid  piitiiis  (luod  in  forma  servi  propter  infirmilalcm, 
iw(pi:il)aliclinoripoluit,  minor  etiam  Angclis  faclus 

esl. 

CAPUT  VI. —  G.  Ilem  (licunl  :    <  Cum,   »  inqnit , 

<  vcnil  pleniludo  temporis,  niisit  Deus  FiUnm  suum  natum 
ex  muliere  i  {Galtit.  iv ,  A).  Ipse  qui  voluntate  Patrit 
carnein  suscepit,  ipse  el  voluntate  et  praiceplo  ipsius  in 
forpore  conversalus  est ,  sicul  ipse  ait :  i  Descendi  de 
cixlo,  non  ul  faciani  votnntatem  meani ,  sed  voluntatem 
fji'S  qui  me  viisit  >  {Joan.  vi,  38).  ipse  et  voluntate 
Palris  triginla  unnorum  baplizatus  ,  voce  et  testimonio 
Pulris  manifeslatus  {Luc.  iii ,  21-23),  voluntate  ct  pne- 
ceplo  Palris  Evangelium  regni  coelorum  prwdicabat , 
ticut  ipse  ail ,  «  Et  aliis  civitatibus  oportet  me  Evange- 
Hum  prccdicare ;  in  lioe  enim  missus  sum  i  {Id.  iv,  43); 
el, « Ipse  milii  nmndalum  dcdil  quid  dicam,  aut  quid  lo- 
quar  >  {Joan.  xii ,  40).  Et  sic  voluntate  et  prmcepto 
Patri»  ttd  passioneni  et  m&rlem  pveperavit,  sicul  ipse  ait : 

<  Pater  ,  transent  a  ine  catix  iste ;  non  (amen  quod  ego 
volo  ,  sed  quod  tu  vis  i  {Matlh.  xxvi,  39,  59).  Et 
Apostolo  asserente  el  dicente :  t  Obediens ,  >  iuquii , 
♦  fnctus  Palri  usque  ad  mortem,  mortem  autem  crucis  > 
{  Philipp.  II ,  8).  Ills  tesiimoniis  sanctarum  Scriptu- 
rarum  quid  pcrsuadere  conantur,  nisi  propterea  Palris 
ct  Filii  divcrsas  esse  naturas,  quia  obediens  Palri 
ostenditur  Filiii&?  Qiiod  tamen  de  liominibus  non  u-ii- 
que  dicerent  :  ncqiie  cniin  si  liomo  filius  homini  p.Tlri 
suo  sit  obcdieiis ,  idco  amliorum  diversa  nalura  csl. 

CAPUT  \'II.  —  Qaanfinam  ct  hoc  ipsum  quod  dicit 
Jesus ,  Descendi  de  ccelo ,  non  nt  faciam  voluntatcm 
tncam,  sed  voluntatem  ejus  qui  me  mistt  {Joan.  vi,  58)  ; 
ad  illud  rcfcratur  qiiod  homo  primus  Adain  (tie  qiio 
dicit  Aposloliis,  Per  unum  liominem  peccatnm  intrnvit 
in  niundum ,  et  per  peceatum  mors ;  et  ita  in  onines 
liomincs  pertransiit ,  in  quo  omnes  peccaverunt  [  Rom. 
V,  12] ),  faciendo  vo!u!ilalem  suam,  non  ejns  a  quo 
tictus  cst ,  univcrsum  genus  humanum  propagine 
viti:»la  culpae  et  poenre  feeit  obnoxiuin.  Unde  a  con- 
lr;irio,  per  qiiem  libcrandi  fneramus,  non  fecil  volun- 
latem  suam,  scd  c|«s  a  qiio  missus  est.  Ila  qiiippe  hoc 
loco  diciiiir  volnntas  sua  ,  nt  iiilellig itur  esse  piopria 
conlra  volunl:itom  Dei.  Neqnc  enim  cum  obedimus 
Deo,  caqiie  obediciilia  dicimur  ejus  facere  voliinta- 
iem,  nolenlrs  id  lacinnts,  scd  volenlcs ,  ac  per  hoc  si 
volciiles  id  ficiinus,  qnomodo  volnnlalem  noslram 
non  facimiis,  nisi  qnia  iiia  diciliir  volunlas,  noslra, 
qnando  Sciiptiira  ila  lo(piilnr,  qa;c  inleiiigitur  esse 
piopria  coiilra  volnnlntcm  Dei?  Hanc  li:ihiiit  Adam,iit 
)v.  iilo  nioierciniir  :  hanc  nnn  liabnit  Chrislns  ,  i:l  iii 
i!!o  vivtsreiiius.   Uc  iia.nra  qnippc  liiiiuMia  lioe  rcclc 


\.N0IIUM,  S.  AUGUSTINI  (,W 

dici  (M)lest,  iii  qiia  cxstitil  pci  iiiobcirK;iilijin  voliiiiMs 
propria  ,  ipi.c  Dci  voliinlali  csscl  advcrsa.  C:i;teruiii 
quod  altinet  ad  divinil:itciii  Filii ,  una  cadcmqiie  vo- 
ln:it:is  csl  Patiis  ct  Filii  :  n(;c  polcst  ullo  iiindo  esse 
divcrsa,  ubi  cst  naliira   Trinilatis   immulaliilis  uni- 
vcrsa.   Ul  aiilcm   .M(;dialor   Dei  et  hoininuin   Ikjiiio 
Clirisliis  Jcsiis  ( I  Tim.  w,  t>)  non  faccrcl  propriam  , 
qn:c  Dco  advcrsa  csl,  volunlalcm ,  non  crat  laniiini 
liomo,  scd  Dcus  ct  Iioino  :  pcr  qnam  mirabilcm  singii- 
lareniqne  graliam  Iiumana  in  illo  sine  pcccato  ullo 
[losset  cssc  nalura.  Propler  Iioc  crgo  ail,  Detcendi 
de  coelo ,  non  ut  faciam  voluntatem  meam,  ted  volunia- 
tem  ejus  qui  me  misit :   iit  ca  causa  cssct  l»iil.'c  die- 
dicnliac,  qu.c  omiiino  siiic  ullo  peccato  cssct  honiinis 
qiicin  gercbat,  quia  dc  c(e1o  dcsccndcral  ;  Iioc  est , 
non  tanlum  liomo,   vcriim  ciiain  Deus  erat.  Un:im 
qujppc  osleiidit  esse  persoiiam  in  ulraqiie  nalura,  lioc 
est,  Dei  et  hominis,  m  si  duas  fjcial,  «piatcriiilas  in- 
cipiat  essc,   non  Irinitas.  Quoniam    ilaque  gciniii.i 
qnidcm  snbsianlia,  scd  una  pcrsona  est ,  proptcrea 
qiiod  diclum  cst ,  Descendi  de  coelo ,  rcferlur  ad  Diii 
excclleiiliam  ;  quod  vcro  adjunclum  esl,  noji  ut  faciam 
volunlatem  meam,  propler  Adaiii  qiii  fccit  suani,  refcr- 
titr  ad  hominis  obedieiiliam  :  utrumquc  antcm  Chn- 
sius  ,  id  est,  Deus  ei  honrro  ;  taraen  crfjedientia  iii  illo 
qux-  conlraria  est  inobedienliae  priini  Iioininis,  secun- 
dum  id  quod  horao  esl  commendalur.  Unde  ail  A^- 
Slolus  :  Stcut  enim  per  inobedienliam  unius  hominii, 
peecatores  constiluti  sunt  multi ;  tla  el  per  obcdienliam 
unius  hominisjusli  constituenlur  mulli  {Rom.  v,  19). 

CAPUT  VIII.  — Ncc  quia  dixit ,  hominis  ,  scp.'i»avil 
Deum  ,  qni  bominem  assnmpsit;  quia  ,  sicul  dixi,  el 
valde  commendandum  esl,  una  persona  cst.  Ipse 
namque  uiius  Chrislus  el  Dei  Filius  semper  natura,  el 
hominis  Filius  qui  cx  lcmpore  assumplus  est  gratia  : 
rvec sic assumptiis esl «l  pritis erealiis posi  assumcrctur, 
scd  ul  ipsa  assumptione  crearelur.  Ac  per  hoc  propler 
istam  niiilalem  personscin  utraquenalura  intelligendam 
el  Filius  hominis  dicitur  descendisse  de  roelis,  qiiamvis 
sit  ex  ea  quaj  in  tcrra  fuerat  Virgine  assumplus ; 
ct  Fiiins  Dei  dicitur  crucifixus  et  sepullus,  quamvis 
hacc  non  in  divinilale  ipsa  qua  .e.^^t.Unigeiiilus  Palri 
coaeternus,  scd  in  nalurae  humame  sil  in.^rmilalc  pcr- 
pessus.  Nam  Filium  homin-s  descendisse  de  coelo , 
ipsum  dixisse  sie  legimus  :  Nemo  ascendit  in  coelum, 
uisi  qui  de  coelo  descendit,  Filius  hominis,  qui  esl  in 
coelo  {Joan.  iii,  f3).  Unigeiiitiim  vero  Filium  Deicru- 
cifi.\um  el  scpultum,  omncs  ctiam  tii  Symbolo  cotifj- 
temur.  Umle  (h>t  ct  illnd  Apostoli  :  Si  cniin  coffiiom- 
sent ,  tiunqiiam  Doininum  gloiioe  cruci (ixissent  {  I  Cor. 
11,  8).  Hanc  iinilalem  persona»  Cliiisli  Jesu  Domiiii 
nosiri,  sic  ex  natura  utraque  constanicm,  divina  scili- 
cct  alqne  humana  ,  ut  qu ilibet  earuin  vocabulum 
eliam  alteri  imperliat,  cl  (Jiviiia  hiimaiire,  et  humaiia 
divin.T,  beatus  osleiidit  Aposlola' ,  ubi  nos  cum  ad 
Iiuniililalem  niiscricordem  per  Chrisii  exhorlaret  ir 
cxcniplnin  :  lloc  sentite ,  iiiqiiit,  m  vobis  qtiod  et  in 
C.lirislo  J.s«,  qni  cum  in  forina  Dci  cssel,  non  rapiiinm 
aibUrnlus  c>.l  css-:  {s.juitHs  Dco  ;  sed  se  ipsiim  cxiriUiii 


OS) 


i.iutii  i;nl's. 


690 


\it,  fonnam  Htvi  uicipiem  ,  in  aimititudiiiein  hominum 
factus  ,  et  luibitu  invcntiis  ul  homo  :  hiimiUuvil  se  ipsnin 
fitclus  obediens  usque  ad  moitem  ,  mortem  (lutem  crucis 
{Philipp.  II,  5  8).  Ciim  ergo  Clirisli  iiDiiien  ex  eo  illi 
sil  qiiod  seripliiin  esl  iii  pioplielia  ,  l /i.ii'  te  Deits  , 
Dius  tuus,  oleo  exsultationis  prw  pmti  ipibuslusiPsnl. 
\L\\,  8) ;  uiide  ad  id  qiiod  lioiiio  facliis  csl  perliiiel  id 
qiiod  formam  servi  accipicns  hubittt  csl  inventus  v( 
homo,  (|iii  uliiiue  lialiiliis  civpilex  lempore  :  de  ipso 
laiiien  eodeiiKpie  Cliri>io  diiium  osl  ,  Citm  in  forina 
Dei  esset ;  cnm  pmfeiio  iu  forma  Dei  anleiiiiam  al)  ilio 
f  irma  scivi  csset  acccpia,  noiiduni  cr.il  rilins  lionii- 
iiis  ,  sed  Filius  Dei ,  cui  Palris  a)(|ualiias  rapiiia  iion 
erat,  sed  nauira.  .Non  ciiiiu  eral  usurpando  claius,  sed 
lioc  eral  nalus,  el  ideo  verilas.  Nonduin  ergo  erat 
tllirislus,  quod  esse  cocpil  cum  semetipsum  cxiuanivil, 
non  furmani  Dei  amitlens,  sed  formam  seivi  accipicns. 
Verum  si  qu;cramus,  Quis  cst  ille  qui  cum  in  forma 
Di'i  essel  ,  uon  rapinam  arbitralus  cst  esse  cequulis 
Deo  ?  Rcspondtiur  iiobis  voce  aposlolica  ,  Chrislus 
Jesus.  Ergu  cl  illa  diviiiilas  luijus  Inimaiiitalis  iionieu 
aceepil.  Ilcm  si  quxranius  ,  qiii^nam  sii  faclus  obe- 
diens  usqne  ad  mortem ,  mortem  au'.em  crucis ;  rcctis- 
sime  respondelur,  llle  qui  cum  in  forma  Dci  esiet,  noit 
rapinam  arbitratus  esl  esse  cequalis  Dco.  Ergo  ct  isla 
liuinanitas  illius  divinitatis  iioinen  accepit.  Apparei 
lamen  idem  ipse  Clirislus  ,  geiiiin.T  gigas  siibsUuilix', 
fcccuiidum  quid  obedieiis,  secundiim  qiiid  a-qiiulis  Deo  ; 
seciinduin  qiiid  Filius  Iiominis,  sccundum  quid  Filius 
Dei  :  secuiidum  quid  dical,  Pater  mnjor  me  cst  (Joan. 
iiY,  28  )  ;  secundum  quid  ,  Eqo  el  Pater  unitm  sumus 
{Id.  X ,  oO)  :  6ecundiiin  qnid  ,  non  facit '  voluntalem 
buam,  scd  ejus  a  quo  inissns  cst  (/</.  vi ,  58) ;  seoiin- 
iliim  «piid,  Sicut  Puler  suscitat  mortuos  et  vivificat ,  sic 
et  Filius  quos  vull  vivi/icat  (Id.  v,  21). 

CAPUTIX. — 7.llcmseqiiunlurcldicunl:/s(;n';ifruce 
pcndens,  voluntate  et  prceceplo  Putris,  carnem  humanam 
quamdesancla  virgineMaria  susc,'pit,inmanus  homiuum 
dcreliquil,  etdivinitalem suamin  manus  Patriscomnwnda- 
vit,  dicens  :Puter,inmanusluascoininendo  spirilitm  nieum 
{Luc.  XIII,  46).  Quin  Mariamoriturum  corpus  pcperil, 
Deus  autem  immortalis  immortulem  Fiiium  cjenuil.  Erqo 
mors  Christi  non  diminutio  est  divitiitatis ,  sed  dcposi:io 
corporis.  Siculienim  (lencratio  cjus  cx  virginenon  fuitcor- 
ruptio  dealitutis*,  scd  suscrplio  corporis ;  ila  etin  niorte 
ipsiusnonfiiit  passioct  defectio  dealitatisipsius,  sedscpa- 
ratio  carnis  ipsius.  Sicuti  cniin  quiindumcntuin  consctii- 
dit,  induto  facit  injuriam;  ita  el  qui  cariiem  ipsius  cruci- 
fijerunt,  dninilati  ipsius  conlumcliam  inlulerunt.  Eccc 
in  quibus  verbis  siiis  omiiino  manireslaiil  ncgarc  se, 
qiiod  ad  uiiilalcm  personx*  Clirisli  <  (iaiii  biinKiiia  aiiiina 
pcnincat;  sed  in  Cbrislo  carnem  cl  divinilalcm  lantuin- 
iiiodoc.iiililcri.  Quaiidoqiiidem  ruin  peiiderel  in  iigiio, 
illiid  iibi  ail,  Palcr,  in  nianns  luas  coniinendo  spiriium 
vieuni,  diviiiilalciii  ipNani  volunl  cum  inlcllij^i  com- 
inciid  i;<i>cP;itri,  non  liunianiim  spiriHim,  quod  csl  ani- 

'  luMa  Vr.  I.u^'d.  Vcii.  l^v.,  faciat.     M. 

•  Kilili  lioc  ol  proximo  loco ,  iiocnoii  sii|'ra  ia  Scirinoiio 
Ariaiioruin,  rerchaiit,  dcilatis ,  ubi  velercs  'iss.  coiistaalcr 
LJ)ei)l,  dculitali:,. 


ma.  Meriio  iii  i>t:i  ipsa  dispiilalioue  s;iperius,  nlii 
voluerunt  intclligi  ('■lirisiuni  Palris  \oluntalcni  fecissc, 
iion  siiaiii,  liiiic  euin  niinoris  al(|iiedivcrs;e  puiaiilcs  essti 
iialur;e,  illud  coiniiieiiMrariinl  ipiod  ail,  Paler  ,  trans' 
eat  a  me  culi.i  isli' ;  iioii  lanicn  quod  cgo  volo  ,  sed  quoa 
tu  vis  :  illiid  aiitcm  nuluerunl  qiiod  ail ,  Tri&tis  cst 
anima  mea  usjue  ad  morlein  {Miitlh.  xxvi,  39,  38). 
Audiaiit  ergu  isla  coinineinoraiilibus  nubis  :  Trislis 
cst  anima  mca  usqne  ad  murtein  ;  l*olcstiitcm  habco  po- 
ncndi  uniniam  mcuni  {Joan.  x  ,  18);  Majorcm  hac  clia- 
ritatem  ncmo  habct ,  quam  ul  aiinnain  suam  ponat  pro 
aniuis  suis  (/(/.  xv,  15)  :  cl  quud  de  illo  iiiti^lleiteniiil 
Apostoli  proplieialuin  ,  Qnoniam  non  dcrciuKiitcs  ani- 
mammcaminiiifcrno  (Ps.j/.xv,  10;  Acl.  ii ,  31 ,  et  xiii, 
5:>).  Et  liisalque  biijiisniodi  saiictariim  Scripturaruiii 
lestimoniis  non  resisiaiil,  raleantiii-qiic  Cbristuiii , 
iion  tantum  carnem ,  scd  animam  qnoqtie  liumanam 
Verbo  uiiigenito  coapt;issc ;  ut  esset  una  poriona , 
qiiod  Clirislus  csl,  Yeibuiu  el  li  imo  :  sed  ipse  bomo, 
anima  ct  caro;  ac  pcr  boc  Cliristus  Vcrbum  aiiinia  et 
caro.  Et  ideo  S'C  iiitelligciidus  gcminnc  substanlix , 
divina)  scilicet  ct  bumaiKU ,  ul  ip^a  Iiumana  cx  anima 
conslel  et  carne.  Aul  si  co  inovenlur  quod  scriplum 
est ,  Yerbum  caro  faclum  esl  {Joan,  i,  14)  ;  nec  illic 
anima  iioniinata  esi  :  inlelliganl  carncm  pro  liomine 
po!>iiam  ,  a  parte  totuni  siguilicante  lociitionis  modo  ; 
siculi  est ,  Ad  le  omnis  caro  veniet  {Psal.  lxiv  ,  3)  : 
ilem ,  Ex  operibus  Legis  non  jnstificubilur  omnis  cara 
{Rom.  III,  20).  Quod  apertius  alio  loco  dixil ,  Ex  Lege 
nemo  juslificabilur  {Galnt.m,\\)  :  item(|ue  alio, 
Non  justificatur  homo  ex  operibus  Legis  {Id.  n  ,  16). 
ha  crgo  dixit,  Oinnis  caro;.\c  si  diccrct, Omnis  liomo. 
Sic  ilaqiie  dicluin  est ,  Veibum  caro  facium  est ;  ac 
si  dicerelur,  Verbum  liomo  factum  esl.  Verumiameii 
isii  cum  ejus  solain  bumanam  carnein  velini  intelHgi 
hominein  CbrisUim  ;  non  ciiiMi  iicgaliunl  Iioniincin  , 
de  quo  apcrli-siine  diciliir,  Vnus  medialor  Dei  et  ho- 
uiinum  hoino  Christus  Jesus  (I  Tini.  ii,  5)  :  niirorciuod 
nuliiil  consentire,  proptcr  liaiic  buinanam  quomudu- 
cumque  naturam  dici  potuisse  ,  Pater  major  me  esl ; 
non  proptcr  illam  de  qua  diciuin  cst ,  Ego  el  Palcr 
unum  siimus.  Quis  cniin  ferat,  si  qiianluscuinqiie  Iiomo 
dical,  Ego  el  Deiis  unuin  suinus?  Et  quis  non  acci- 
piat,  si  boino  dicat,  Deus  inajor  me  csl  ?  Qtiale  illud 
cst  quod  ait  beattis  Joannes  :  Major  est  Deus  coriii 
uoslro  (I  Joan.  iii ,  20). 

C.APUT  X.  —  8.  Itcm  diciinl  :  /«  qui  voluntale 
el  pra:cepto  Patris  totam  dispensationem  adimplcvit , 
voluntaleet  pracepto  Pairis  corDus  suuin  a  morluis  sii<i~ 
cilavit ;  el  cuni  ipso  corpore  ,  ut  puslor  cum  ove  ,  el  su- 
ccrdos  cum  oblatione  ,  el  i ca  cum  purpitru ,  et  DkH» 
cum  lemplo  a  Patre  assiiuivius  est  in  filori-nn.  Quotcii- 
duiii  esl  ab  eis  qi:i  ista  dicuiit ,  (^ii.iKmu  ovem  past<  r. 
reporl:ivciit  Palri.  Si  cniiii  carosine  aniiiia  cst  qufl.,» 
rcporl;i\il,  ipiid  csl  ovis  isla  iiibi  lerr;»  siiie  sensii , 
qu.c  iiec  :igcrc  gmlias  polcsl  ?  Quia  siiic  aniina  caiu 
qiiid  1'Olesi? 

C\PUT  \I.  —  9.  Iloin  seqminlur  et  dcuiil  :  /#  qui 
vvlunUHc  Paliis  dcs.endil  ct  asccndil ,  voiMitute  et  orOK 


G<Jl 


CONTIIA  *JF.flM()Ni;M  AHIANOIIUM,  S.  AtCLSTINI 


092 


ccpto  l*(itrii  sedit  ad  dcxtcTum   <jus  ,   uttdiem  Pdtiein 
sibi  diceiitcin  :  <  Scdc  ud  dextcunn  meain ,  dunec  ponain 
iitimicos  tuos  sctibelluin  pediim  tuorum  •  (/W.  cix,  \). 
h  qni  volttntate  cl  prwccpto   Palrin   scdil  nd   dexterum 
ejui  ,   is  voliiutate  et  praceplo  1'atris  iii  coniuiniitulione 
mculi  venturus  chI ,  A])oslolovoci{eruntc  el  dicente  :  <  Kt 
ipse  » ,  inqiiil,  <  Dominus  in  jussu ,  J»«  voce  ArcliungeU,  el 
in  luba  Dci dcscinJet  de  ccelo  » (I  Thess.  iv,  15).  /s  //«i 
rolintluteet  prwceplo  Patris  veniet,volitntate  el  prwcepto 
Pitlris  judicatttrus  esl  totnin   mnndum  in  wquitule ,  el 
reddilurus  singulis  secundum  fidem  et  opera  sua ;  sicul 
ipse  uit,  i  Paler  judicnl  ncminem,  sed  oinnejudiciumFi- 
liodedil  t:itein,  fSicutiaudio,judico,  et  judicium  meum 
verum  esl ;  quia  nou  qiiwro   voltintulem  rneum  ,  sed  vo- 
lunlatcm  ejus  qui  me  misil » {Joan.  v,  22,  30).  Vnde  et 
in  jitdicando  Patris  prascntiam  prwponit,  et  suam  divi- 
nam  dignilatem  et  polcslatem  secundam  poslponii,  di- 
cens  :  <  Venite,benedicti  Patris  meii  {Multli.  xxv,  54). 
Krgo  justus  judex  esl  Filius :  judicanlis  vero  lionor  el 
aucloritas ,   Patris  imperialcs  leges;  sicutel  Spiritus 
sancti  officiosa  advocatio  ct  consolatio  ,  Vnigeniti  Dci 
justi  judicis  est  dignitus.  Jam  ([ux  supcrius  rcspondi- 
nius,  ciiani  advcrsus  isla  siniiliter  valcnl.  Quod  enini 
volunlali  el  pnrceplo  Paliis  «bcdiens  esl  Filius ,  nec 
in  liominibus  denionslrat  diversam  iniparemque  na- 
tnrani ,  palris  pra'cipioiilis,   cl  filii    obedienlis.  Huc 
accedil  quod  Cluislus  non  laiilum  Dcus  csl,  qua  na- 
lura  a;qualis  esl  Palri ;  scd  cliani  honio  ,  qiia  n;ilura 
inajor  est  Palcr,  cujus  ctiam  non  soluni  Paler,  verum 
et  Dominus  est.  Nam  iiide  esl  et  iilud  proplielicum  : 
Dontinus  dixit  ad  me  ,  Filius  ineus  cs  lu  {Psal.  n ,  7). 
llii  est  quippe  inferior  subslanlia  qua  Paler    niajor 
sit,  el  servi  forma  cui  Domiiius  sit.  IlaiC  aulem  forma 
Inimanitatis  ejus,  qiiam  mancnte   forma  divinitalis 
accepit ,  ut  in  simiiiludincm  liominum  Oerct  et  babilu 
inveiiirelur  ut  homo  (P/H/jpp.  ii,  G,  7),  iii  judicio 
qiioque  apparebit,  qao  vivos  et  morluos  judicabit. 
Ideo  dictum  esl  de  Patre,  qiind  non  judicabit  qitem- 
quain,sed  omne  jttdicium  dedit  Filio  {Joan.  v,    22). 
Formam  namque  in  Cbrislo  Filii  bomiiiis  tuiic  ab  co 
jiulioandi  vidcbunt  impii,  de  qiiibus  dicluin  esl ,  Vide- 
bunl  in  quem  confixerunl  {Zacli.  xii,  10 ;  Joan.  xix,  37). 
Dei  vcro  formam  in  codem  ipso  Clnislo,  qua  sequalis 
«sl  Patri ,  utiquc  non  videbiiiil.  Undc  propbelia  pra>,- 
ccssil ,  Tollatur  inipus  ,  ut  non  vidcat  claritatem  Do- 
mini{Isai.  xxvi ,  10).  Quia  et  ad  boc  pcitiiiet,  Beati 
mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deitm  videbunt  {Malih.  v, 
8).  Deniquc  boc  aperlissiine  leslaiur,  ubi  dicit ,   Pole- 
statem  dedit  cijudicium  facere,  quoniam  Filius  hominis 
est  {Joan.  v,  27).  Noii  ergo  quoniam   Filiiis  Dei  est ; 
nain  seciindum  hoc  cox'leriia  illi  cum   Palre  et  una 
I  cademque  potcslas  est  :  sed  quoniam  Filius  bominis 
'est,  qiiod  essc  coepit  cx  leinporc,  ut  polestas  ei  da- 
relnr  in  tempore.  Quod  non  ita  diciiur,  lanqiiam  eam 
Eibi  et  ipse  non  doderil,  id  est,  natura;  iii  se  bumanai 
iion  dederit  potcstalem  illa  qu.x»  in  co  natura  divina 
est  :  absit  boc  crcdcre.  Quoiuodo  enim  aliqiiid  face- 
ret  Fatcr,  nisi  pcr  unigeniluin  Filium  ?  Ncc  siiic  Spi- 
ritu  saiicio,  f;nia  inscpaiabilia  suiit  opcra  Tiinilalis. 
Ac  ycr  Jioc  quud  potcsialcm  Filio  dcdii  quoniaui  Fiiius 


liomiiiis  esi ,  per  eiiiiidcin  i|ibtini  ipsi  dcdit  qunniain 
Filitis  Di.i  esl.  Omniu  cniin  per  ipsmn  'acla  tunt,  el 
sine  ipso  factum  est  niliil  {Jaan.  i,  3).  Scd  ho.Hirilicc  el 
coni|)(;iciil(!r  Iribuil  Palri  (|iio.l  cliain  ipse  lacil  iil 
Deus  ;  qui;i  de  P.ilrc  csi  Duii.^.  Ips*;  ii;iiii(|uc  Dcus  e.sl 
de  Dco  :  P.iler  aiilcni  Deus,  scd  noii  de  Deo. 

CAPUT  XII. —  Audivit ,  inqiiiiint,  uPutre,  <  Sede 
ad  dexleruin  meam,  >  et  idco  tedit  ad  dexleram  Patris  : 
t:iii(|u:iiii  p:ilcrna  jiibsioiic ,  noii  cliani  sua  id  feccrit 
polcslaie.  IIoc  quidcm  iiisi  spiritualiter  acceplum  fiic- 
rit,  Filio  P:iter  ad  sinistrani  erit.  Quid  cst  autein  P.i- 
tris  dcxlcra  ,  nisi  ailci  na  illa  inelf.ibilisqiie  felicilas , 
quo  pervcnil  Filius  boini:iis  ctiam  c.iriiis  iinmorlili- 
l;ilc  percciila  ?  N;iiii  si  ila  ul  nianuin  Dci  Palris,  iioa 
seciindum  lincament;i  corporis  qua:  in  Dco  tion  suiit, 
sed  sccuiiduin  cfTcclivani  virtulcm  s.ipienler  el  fidcli- 
ter  cogiicmus,  quid  iiilclligcmus  ,  nisi  ipsuin  Unige- 
iiituin  pcr  qiiem  facla  sunl  oninia  ?  De  quo  eliam  pro- 
pbcla  dixil  :  El  brucliiuin  Domini  cui  revelatuni  esl 
{Isai.  Liii ,  1)1  Quomodo  aulem  Filius  audit  Palrein  ? 
quomodo  dicuntur  a  Palre  multa  veiba  unico  Vcrbo  ? 
qiiomodo  iranseunter  loquiiur  ci  quem  stabililer  lo- 
qiiilur?  quomodo  aliquid  temporaliler  ei  dicil  in  quo 
sibi  co.elcrno  jam  eranl  omnia  quce  congriiis  quibus- 
quc  lemporibus  dicil  ?  Quis  liacc  aiideat  quairere  ? 
qiiis  valcal  inveiiire?  El  l:inicn ,  Dixit  Dominus  Do- 
mino  meo  ,  Sede  ad  dexleram  meam  {Psul.  cix  ,  \):  el 
quia  diclum  est ,  idco  faclum  est.  IIoc  cigo  jam  erat 
in  Yerbo  qiiod  Verbuni  caro  faclumesl  {Joan.  i,  14), 
Et  quia  in  Yerbo  ante  carnem  j:iin  erat  veraciler,  ideo 
in  canie  complelum  est  efficaciter  :  quia  in  Yerbo 
jain  eral  sine  temporc,  ideo  in  carne  coinplelum  est 
suo  lempore.  In  qua  carnc  ascendil  in  cocluni ,  qui  de 
cailo  non  recessit  etiam  cum  inde  descendit;  el  in 
qiia  sedet  ad  dexlerani  Palris  braciiium  Palris;  el  in 
qua  descensurus  est  ad  jiidicium  injussu,  in  vocear- 
changeli ,  et  in  tuba  Dei  { I  Thcss.  iv,  13). 

CAPUT  XIII.  —  Ubi  illi  minorem  volunt  videri 
Filii  poteslalem,  quia  injussu  diclus  csl  descensurus. 
Sed  q^icorendum  est  ab  eis ,  jussu  cujiis.  Si  Palris, 
inlcrrogandi  sunl  ilcruin,  quibus  lemporalibus  verbis 
jubeat  Pater  a;lcrno  suo  Yerbo  ul  descendat  de  coelo. 
Siquidem  ipsa  Dei  jussio  qua;  fiet  in  lcmpore  suo, 
jain  erat  anlc  oninia  lcinpora  in  ipso  Dei  Yerbo.  Quod 
si  Filius  Dei  per  hoc  qiiod  firnis  homiiiis  esl,  dcscen- 
dil  de  coelo;  ergo  pcr  hoc  quod  Yerbum  est,  pcr 
ipsiim  jiibetur  ul  descendat  de  coelo.  Nam  si  iion  pcr 
ipsum  Pater  jubel,  non  crgo  Palcr  per  suuin  Yerbuin 
jubct :  aut  aliud  eril  Ycrbum  per  qiiod  jubcaliir  unico 
Yerbo.  Et  miror  si  jam  illud  uiiicum  cril,  si  cl  a!iud 
erit.  FaclJJ  sunt  quidem  Patris  ad  Filiuin  qu;cdain 
eiiam  lemporaliler  voces,  sicut  de  nube  sonuit,  Tu  e» 
Filius  meus  dilectus  {Matth.  iii,  17)  :  non  tamen  ut 
Filiiis  unigenitus  per  illas  aliquid  disceret;  sed  lii 
polius  quos  ila  oporlebat  audire.  Ac  per  hoc  etiain 
ille  transeunlium  verborum  sonus  non  siiie  Filio 
faclus  esl  Filio  :  alioquin  non  omnia  per  ipsum  facia 
sunt.  Sed  nuniquid ,  cuin  jiibebiliir  ut  dcscendat 
(le  ccelo  ,  talibus  sonis  et  vocibus  opus  cr  t ,  qmbos 
Filius  patcinani  noveiil  voluniaiciu?  Abbit  bcc  crc- 


derc.  QuiJ(|uiJ  ergo  illuil  eril  quod  licri  «poi  tcbil  ad 
Filiuin,  non  faciet  I'ater  nisi  por  cunulein  Filiiiin.  Ad 
ipsum  scilicet ,  quia  Filius  hoininis  csl  el  faclus  cst 
inler  oiniiia.  Per  ipsuin  .lutem  ,  quia  Filius  Dei  est  et 
|)er  illuin  liunl  a  Palre  oniiiia.  Si  aulciii  ijuud  dicliun 
est ,  In  jussu ,  iii  voce  anliauffeli ;  ipsius  archangeli 
jiissuin  voluiit  iiiicllipi  ,  sicul  veiba  ipsa  videnlur 
soiiare  :  quid  eis  restal ,  iiisi  ul  Aiigelis  etiain  miiio- 
reindicaiit  unigoiiiiiim  Filiinii,  qiioruin  ju^sis  dbedirc 
perliibelur,  si  jubcnie  iniiior  e>t  cui  jiibelnr?  Qiiain- 
vis  qiiod  dictuin  Csl.  In  jussu ,  in  toce  archamjdi , 
possil  eliain  sic  intclligi,  ut  ipsa  vox  archangeli  jiissu 
l»ei  lieri  accipialur,  id  est ,  ut  angelus  qui  luba  Dei 
esse  inlclligcndus  esi ,  a  Doinino  Deojubealur  cinit- 
lere  voccn»  suain  ,  quod  inferiori  crcalura;  neccssa- 
riuin  eril  audire,  cuin  Filius  Dci  doscendet  de  coelo. 
Ipsa  esl  eniin  tuba  de  qua  dicit  alio  loco  :  Canel  enim 
tuba,  et  mortui  resurijcnt  incorrupti  (I  Cor.  xv,  52). 

CAPLT  XIV.  — Dixit  eigo  Filius ,  Sicut  atidio , 
jndico  (Joa«.v,50) :  sive  ex  humana  subjcciione,quia 
el  Filius  hoiniuis  est;  sivc  socinuluin  ill.ini  inooin- 
niut.ibilcni  siinplicemqne  naluram,  quic  sic  Cst  Filii , 
ut  laineii  ci  de  Patre  sil  :  in  qua  iialura_non  cst  aliud 
audirej,  aliud  videre,  aliud  esec;  sed  quod  esl  csse  , 
hoc  audirc  ,  hoc  vidcre.  Unde  ab  illo  ei  est  audire  ct 
viderc  ,  a  quo  illi  est  ipsniii  esse.  Nain  ct  iilud  qiiod 
alibi  ail,  A'c»i  potest  Fitius  a  se  (iiccrc  quidijnam  ,  nisi 
quod  viderit  Putrem  facientem ,  niullo  est  ad  inielli- 
geiidum  difllcilius  quani  hoc  qnod  isti  posucrunl,  nbi 
dixit,  Sicut  audio,  judico.  Si  cnim  non  poiest  FiHus  a 
sc  [acere  quidquum  ,  nisi  quod  vidcrit  Patrem  facien  • 
lcm  ;  qiioinodo  poloril  judicare,  si  Palrcni  iioii  vidoril 
judicaiitein?  Sed  Pater  non  judical  quemquam ;  omne 
qiiippe  judicium  dedit  Filio.  Judical  ergo  Filius,  acce- 
pto,  a  Patre,  non  aliquo,  sed  omni  judicio;  quamvis 
Pairem  non  vidcal  judicaiitcm ,  quia  ille  iiemincm 
jiidicat.  Quomodo  igilur  non  potesl  Filius  a  se  facere 
quidquam  ,  nisi  quod  videril  Palrem  facientem,  cuin 
judicel,  nec  Pairem  Nidcal  judicanlcm?  Non  enim  ait, 
Pion  polest.  Filius  a  se  facere  quidquam,  nisi  quod  au- 
dicril  Palrem  jubenlem ;  scd ,  quod  videril  Patrem 
facientem.  In  ista  inlcndanl ,  isla  cogitent,  ista  consi- 
dorenl;  el  corum  qiiodain  modo,  quanlum  fieri  polcst, 
excarnelur  inlenlio ,  qui  carnalibus  cngiialionibus 
nioliunlur  uiiani Trinil;»lis eaindemque  iiaturam  et  sub- 
slantiarum  sepaiaro  dislanlia  ' ,  et  poleslalum  gra^dli- 
bus  ordinare.  Ideo  eniin  dictum  est ,  quod  non  facial 
aliquid  Filius  a  se ,  quia  non  esl  a  se  :  el  idco  quid- 
quid  facil,  Palrein  videl  facicntcm;  quia  vidct  ex  ipso 
faciendi  se  habcre  polcnliam  ,  cx  qiio  se  \idcl  exi- 
stendi  Iiaberc  naiuram.  El  quod  ail ,  sc  non  posse, 
non  deficienlis  esl ,  scd  in  eo  quod  de  P;ttre  natiis  esl 
pcrmanemis  :  tanu|uc  !aud;ibile  csl  onuiipolcnlcm 
i;on  posse  iniilari ,  (piam  landabilc  csl  qiiod  omnipo- 
tcns  non  p<-tcsl  nuni.  Possct  ciiiiii  Filius  faccre  qnod 
non  vidissel  Palrcm  facicnlcm,  si  pos&el  faccre  quod 
per  illuui  non  facil  Patcr  :  hiic  e>t,  si  possi-l  pcccare, 

«  ?ic  Mss.  Editi  vero,  imnm  Trinittitem  eumdemque  nulu- 
-um  tl  subJanliani  srparare  diitanlh. 


U.MJ.S.  C94 

ne<|iie  iialurx  immulaliililer  boiuv,  qiuc  a  I'atrc  geniia 
csl,  convenire.  Iloc  autcin  qnia  non  polcst,  noii  do- 
ficieiiter  non  polost ,  sed  polcnlcr. 

CAPUT  XV.  —  Fadoin  namqiic  sunt  opera  Patiis 
ct  Filii,  iioii  quod  Filius  sit  idcm  ipsc  qiii  Paler  esl ; 
sed  quia  nulliiin  opus  cst  Filii ,  quod  non  per  eiini 
Palcr  facit;  ni'C  ulbim  Palris  ,  quod  non  pcr  Filimii 
simul  liicienlein  facit.  Quacumque  enim  Putcr  facH, 
Itivc  eadcm  Filius  simililfr  facil  (Joan.  v,  19,  2*2). 
Evaiigclica  csl  ct  isla  sentciilia  ,  Filii  ipsius  c«nj.c- 
quentcr  orc  prolata.  Non  siint  ergo  alia  Filii ,  cl  ali.i 
Palris  opcia,  sed  liax  endem  :  nec  dissimilitor  liuiil  a 
Filio,  scd  siinililcr.  ruiii  antem  non  ali;i  simi'ia,  scd 
li:vc  cadem  liant  a  Filio  qn;»!  niiiit  a  l'alr(>;  qiiid  csl  , 
simititcr  ,  nisi  iioii  dissimili  facilitale  ',  noii  dissimili 
polestate?  Si  cniin  liac  eadem  quidom  ambo  faciunl, 
sed  allcr  allcro  facilius  cl  polenlius,  noii  iilique  si- 
militer  ea  facil  Filiiis.  Ciim  voio  et  hwc  eadem  ct  si- 
militer,  profecto  nec  ali;i  suiit  Filii  qiiain  Palris  opeia, 
ncc  operantium  csl  diversa  poteniia.  Noc  ulique  sinc 
Spirilu  saiiclo  :  ncque  eniin  a  facicndis  amboram 
oporibus  ullo  niodo  ambonim  separabilur  Spirilus. 
Miro  ilaiiue  eodemque  uliqiie  diviiio  inodo  ab  oiniii- 
bus  fiiint  opera  omnium  ,  nb  oinnibus  cliam  singnlo- 
rum.Nain  omniuin  opcra  siinl  Cdlum  cl  lerra  omnis- 
que  crealura.  De  Filio  ipiippe  dicliiin  csl :  Omnia 
per  ipsumfacta  sitnt  (/</.  i,  5).  Qiiis  aiilein  ab  Spiritii 
sancio  audeat  alicnarc  opcra  (piaruinlibel  crealura- 
rum,  quem  cernil  opcrari  dona  ^anclornm,  deqiiibus 
scripiuin  est  :  Omnia  autcm  hax  opcralur  unus  alqne 
idcm  Spiritus,  dividens  propria  unicuique  proul  vull 
[lCor.  XII,  -11)?  Poslrcmo,  cum  sil  Clnislus  Dominus 
omnium  {Id.  viii,  6)  et  super  omnia  Deus  bcnedictus 
ia  sxcula  {Rom.  ix  ,  5) ;  quid  ex  omiiil)iis  ncgari 
polcsl  cliam  Spirilus  saiicli  opus,  qiii  csl  ipsuin 
Cbrislum  in  ulcro  virgiiiis  operaius?  Cum  cnim  an- 
gelo  fulurum  paituin  sibi  nunlianli  virgo  dixissct, 
Quomodo  ftet  islud  ,  quoniam  virum  non  cocjnosco ; 
rcsponsum  acccpit ,  Spirilus  sanctus  superveniet  in  le 
{Luc.  1,  34,  35).  Singuloriim  aulcm  opcra  dicuiiliir, 
quxad  unamquanuiue  coruin  manifeslanlur  periinero 
pcrsonam.  Sicul  natus  cx  virginc  noii  nisi  Filius 
{Matth.  I,  20-25) :  cl  vox  de  nube  ,  Tu  es  Filius  meut 
ditectus,  ad  solius  person;im  periinet  Palris  :  cl  specie 
corporali,  sicul  columba,  soliis  apparuil  Spirilus  san- 
cliis  (/(/.  III,  16,  17).  Tanien  ct  illam  carnem  soliiis 
Filii,  ct  iilam  vocein  solius  Palris,  ct  illain  spcciein 
solius  Spirilus  sancli ,  nuivcrsa  Trinitas  oxiemta  cst : 
iion  (piod  inv;iiidus  sit  unusquisqiic  eoruiii,  siiic  aliis 
quod  operatiir  implerc;  scd  non  potest  operatio  esso 
divisa  ,  ubi  non  solum  ajijiialis  est ,  veruin  cliam  in- 
discreta  nalura  :  ila  ut  cuni  trcs  siiit ,  ct  eoruin  sin- 
giiliis  quis(|iic  Dciis  sil,  ties  laincn  dii  non  sint.  Nam 
cl  Pater  Deus  est,  ct  Filius  Dciis  csl,  et  Spiritus 
sanclus  Doiis  (?«>t;  noc  Filiiis  idoin  (|ui  Palcr  csl ,  ncc 
idom  Spirilus  sanclus  qni  aut  Patcr  :iiil  Filius;  scit 
Paler  scmper  Pater,  ct  Filiusscinppr  Filiiis  ,  ol  am- 
biiruin  Spiriliis  iiunquam  ciiiipiam   coruiii  ?.<\l  Paier 

'  Kdiii,  fucidtale.  Mss.  aulcm,  facililate.  '. 


CONTflA  SKUMONKM  ArvlANOntM,  S.  AUfiUSTIM 


oy»i 


iil  FiliiiB,  scd  scmpcr  ulriiisque  SpiriUis  :  universa 
11111:11  Tiiiiil.is  umis  oslDcus.  Qiiis  il  upie  iicgei,  noii 
•alrciii,  iiori  Spii  ilmii  sanclum,  scd  Filiiim  amlHilasse 
iipor  aipias  (Mallli.  xiv,  2.^;)?  Solius  ei.im  Filii'  caro 
sl,  cnjus  caniis  illi  iicilcs  aquis  imposili  cl  pcr  ariiias 
lucli  siint.   Ahsil  aiilcin  nl  lioc  sine  I»alre  fcclssc 
rcdalnr;  cuin  de  snis  opcribns  univcrsalilcr  dical , 
^ttlcr  autem  in  me  matiem  [acit  opera  sua  {Joan.  xiv, 
lO)  :  aul  siiic  Spirilu  saiicio;  cum  simililcr  opus  sil 
r^ilii,  quod  cjicichal  d;cmonia.  Illius  qiiii^pe  carnis  ad 
lolum  Filiiim  pcrliiienlis  lingua  cral,  qua  impcraba- 
MT  dicmonibus  ul  cxircnl  :ct  lameu  dicil,  In  Spirilu 
;mclo  ejicio  dwmonia  {Maltli.  xii ,  28).  Ucm  quis  iiisi 
iolus  Filins  rcsurrcxil?  Quia  solus  mori  poluil,  qui 
carncm  habuil :  cl  lamen  ab  boc  opcre ,  quo  solus 
Filius   resurrcxit,  non  crat  Paler  alicnus,  de  quo 
5v,riptun\  cst ,  Qui  suscitavit  a  mortuis  Jesuni  (  Galut. 

I,  1).  An  forte  se  ipse  non  suscitavil?  Et  ubi  c-l  (luod 
ail,  Solvite  templum  lioc,  ct  triduo  suscitabo  illud  (Joan. 

II,  19);  ct  quod  poicslatcm  sc  bahcre  dicit  poncndi 
et  iterum  sumcndi  animam  siiam  (Id.  x,  18)?Qnis 
autem  ila  desipial,  ul  pulcl  Spirilum  soncium  resnr- 
reclioncm  bominis  Ciirisli  non  coopcratum,  cum 
ipsum  homincm  Chrislum  rueiit  operalus? 

CAPUT  XVI.  —  Est  in  homine  siniile  quiddam, 
quamvis  nequaquiiin  illius  Trinilatis,  quse  Deus  esl, 
excellenliac  comparandum  :  ille  eniin  Dous  cst ,  isla 
crealura  :  babel  tamen  aliqnid  cl  isla  ,  ubi  qualicum- 
que  modo  id  qtiod  de  illa  ineffabili  Dei  nalura  dici- 
Uif,   possit  intelligi.  Neque  enim   fruslra   non  est 
diclum  ,  Faciamus  Iwminem  ad  imaginem  tuam  ,  laii- 
quam  Paler  Filio  loqtierelur  ;    aut ,  ad   imagincm 
meam  :  sed  diclum  esl ,  ad  imaginem  nostram  (Gen.  1, 
26).  Quod  ex  persona  ipsius   Trinilalis   rectissimc 
ficcipilur.  Tria  ilaque  ista  in  homiiiis  aniina  cou;itc- 
nins,  niemoriam  ,  intelligciUiam,  volunlalem  :  ab  his 
iribus  fit  omne  quod  facimus.  El  cum  tria  isla  bene 
recteque  sese  babent,  bonum  et  reciiim  est  oinne 
quod  facimus;  si  ncc  mcmoriain  decipial  oblivio,  iicc 
error  intolligentiam  ,  nec  iniquilas  voluntalcm.  Ad 
Dei  quippe  imaginem  sic  rcformamur.  Omne  igilur 
opiis  nostnim  ab  his  tribiis  fil :  nihil  enim  agimus , 
qiiod  non  hajc  Iria  simul  agant.  Deinde  cum  de  singulis 
loquimur,   eliam  quod  ad  singiila  pertinet  ab  omni- 
bus  agilur.  Ncque  enim  sermonem  quera  de  sola  me- 
nioria  facimus,  memoria  sola  facit :  sed  iiilelligentia 
voliintasque  coopcrantur  eum ,   quamvis  ad   solam 
nienioriam  perlincnlem.   Hoc  et  dc  duobus  csDteris 
videre  facillimum  est.  Nam  quidquid  de  se  ipsa  in- 
lelligenlia  loquilur  ,  sine  inemoria  et  volunlale  non 
loquilnr  :  el  quidquid   de  se  ipsa  volunlas  dicil  aut 
scrihil,  sine  iniclligentia  m!moriaque  non  facit.  Qua- 
'eniis  sint  autem   isla  similia ,  el  rursus  qnanlum 
dissimilia  illi  incommulabili  Trinitati,  quse  Deus  est, 
loiigum  csl  enucle;Uissime  dispulare.  Scd  ideo  tantum 
lioc  commemorandum  pnlavi,  ut  eliam  de  ipsa  crea- 
tnra  aliquid  adliibcrem  :  unde  isli ,  »i  possunt,  iiilel- 
ji^aiit  qn;im  iioii  sil  ahsiirduni  qnod  de  Palre  cl  Filio 
'  \v\,  FiHi,  abcsl  a  Mss. 


ct  Spirilu  saiiclo  dicimiig.  inscparabilia  fieri  ab  omni- 
bus  opcri ,  non  solum  ad  omncs,  vcrum  cliam  ad 
bingiiliis  pertincntia. 

CAPUT  XVII.  —  Siciil  aiidil  crgo  Filiiis,  jndicat  : 
sivc  quia  ct  (ilius  bominis  csl;  bivc  qnia  non  dc  so 
ipso  csl,   scd  Vcrhiim  1'airis  cst.  Quod   cnini  riobis 
cst ,  cum  audimus,  verhuin  acci|>cre  ;  hoc  illi  est  a 
Patrc  Vcrbiim  csse.  Quoniam  sic  dici   poicst  Paler 
dcdissc  Filio  Vcrbum,  hoc  csl,  ul  Vcrhum  sil;  qiiem- 
admodum  dicitur  dcdissc  Filio  vitani ,  hoc  est,  nt  vila 
sit.  Ipse  namque  ail  :  Sicut  habet  Paler  vitam  in  te- 
melipio,  sic  dedil  Filio  liabere  vitam  in  temetipto  (Joan. 
V,  20).  Non  ulique  ut  aliud  sit  ipse ,  aliud  vita  qii;e 
in  ipso  cst,   scd  ul  cadcm   vila  sit  idcm  ipse.  Sicul 
nec  Paler  aliud  ^t  quajn  vjia  qiix  in  ipso  est :  sed 
eain  Filius  Patri  non  dcdil,  quia  Patrem  non  gcnuit : 
dcdit  autcm  Palcr  Filio  viiam,  gignendo  eum  vitam, 
sicut  esl  etiam  ipsc  vita.  Non  aulem  sic  genuit  Vcr- 
bum  tanqnam  cl  ipsesit  Verbum.  Vilam  quippe  cuin 
dicimus,  polest  esse  de  nuUo  aJio  ,  sicut  est  Pairis 
vila  ,  vcl,  quod  exprcssius  dicitur  ,  Patcr  vila,  cui  de 
alio  ni>n  cst  ut  sit  :  cum  vcro  dicitur  Verhum,  nullo 
niodo  polost  nisi  alicujiis  inlclligi,  ct  illius  ulirjue  de 
quo  esi.  Non  itaque  sicut  est  Filius  Deus  de  Deo,  !u- 
men  dc  lumine ,  vita  de  viia  ;  Ita  dici  potest  Verhum 
csse  de  verbo  :  quoniam  solns  est  Verbiim ;  et  sicut 
I^ri  proprkim  e^t  gcnnrare  Vcrjjiim ,  iia  Filio  pro- 
priiini  csl  cs£e  Yerbum.  Et  idoo  sicnt  audit  judical; 
qnia  sicut  gcnitum  est  Vcrbum  ,  iil  idem  Verbum  sit 
vorlias,  ila  sccundum  vcrilatem  jndical. 

CAPUT  XVIII.  —  Et  judicium  ejus  utique  justum 
est  ;  quia  uon  quwrit  voluntalem  suam  ,  sed  volunlatem 
ejusqui  ewn  misit  (Ibid.,  50).  Iloc  enim  dicens,  ad  il- 
lum  hominem  voluit  refcrre  inleniionem  nostram , 
qni  vohiniatem  suam  qnscrendo,  nonejus  a  quo  faclus 
esl,  non  habnit  justum  judicium  descipso,  sedjnstura 
judicium  habitum  est  dc  ipso.  Ipse  quippe  faciens  vo- 
luntalem  suam,  non  Dei,  morilurum  se  esse  non  crc- 
didil :  sed  hoc  judicium  ejns  non  juslum  fiiii.  Deni- 
que  fecit ,  et  mortui-.s  esl;  (juia  judicium  Dei  jnsliim 
est.  Quod  judicinin   facit  Dci  Filius   non  qnacreiulo 
voluniatcm  snam  ,  cum  sit  eli.Tin  hominis  liiius  :  non 
quia  ipsins  in  judicando  nulhi  voluntas  est;  quis  enim 
hoc  insi|)icnlissimiis  dixerit?  sed  quia  non  ila  esl  vo- 
luntas  cjus  propria  ,  ut  sil  a  volunlate  Palris  aliena. 
IIx'c  isii  si  cogiiarent ,  noii  carnalibus  cogitalionibus 
sic  Ti  iniiatis  polestates  vel  officia  gradjbus  irnparibus 
ordinaront ,   ul  tanqnam   tres  homincs  inncqualis  ac 
dissimiUs  dignilatis  facerent ,  tanquam  impcralorem 
Palrem  ,  judiccm  Filium ,  advocatum  Spirilum  san- 
clum.  Sccundura  quas  enim  judicat  Filius,  velut  im- 
pe^iales  leges,  Paliisesse  asserunl  :  in  quibns  hono- 
rem  et  auctoiitalem  Filii  consliliiunl  jndicanlis  ;  offi- 
ciosam  vero  advocalionom  et  consolalioncm  Spiritus 
sancli  ad  dignilatera  judicis  ,  boc  est ,  Dci  unigcnili 
pcrtinere  :  tanquam  jndicis  sit  digiiitas,  quod  liaheal 
advncatnm  ;  sicnt  iraperaloris  cst  dignilas ,  qnod  se- 
cuiidnra  sn:is  inipcri.ilos  Icgcs  jiidic.iluiiiiii  jiniiconi 
niillil.  Qua  bua  co^ilalionc  cain;ili.  tamoii  natuiJc  <•»• 


597 


LIBEIl  LNUS. 


C93 


versiialem,  de  qua  inler  nos  el  ipsos  maxima  qiie- 
slio  est,  in  liis  Iribus  personis  dcmonsirare  non  pos- 
Bunt.  Cuni  enim  ad  humanos  mores  isla  rororunl,  el 
ab  huuKuii  gencris  consucluJine  quaiu  cogilnmlo  pos- 
sjnt  capere  non  recedunl  (animalis  cnini  homo  non 
percipit  qu;c  sunt  Spirilus  Dci  [I  Cor.  ii,  14])  ;  quid 
aliud  nos  admonenl,  nisi  quia  el  imperalor,  et  judex, 
el  advocatus,  homines  sunt?  Proinde  judcx  iinpcra- 
tore  '  eliamsi  potcslale  minor  cst ,  non  minus  humo 
esl.  Nec  minus  quam  jndcx  homo  cst  advocalus , 
eliamsi  officio  vidclnr  judici  esse  suhjcctus.  Palris 
ergo  el  Filii  et  Spiritus  sancti,  etiamsi  disparem  cogi- 
tant  polcsialem  ,  naturam  saltcm  conliloanlur  :n|iia- 
lem.  Quid  qiiod  cos  dolcriore  eiian»  quam  humana 
est,  condilione  confingunl?  Fiori  eiiim  pnlest  in  ro- 
bus  humanis,  ul  qiii  judcx  fucrit,  ctiam  impcrator 
fial  :  hoc  isti  in  illa  Trinitale  noc  imperaloris  unico 
Fiho  prxslare  di^Miantur.  Qnod  si  forte  ex  huinani  ju- 
ris  velconsueliidinis  forniula,  mujoslalis  crimcn  eli;im 
in  filio  nimium  rcformidant,  advocato  ccrtc  puto  quod 
concedere  deheanl  ut  ad  judiclariam  potestaiem  ali- 
qujiido  pcrvcnial.  Ncc  iioc  quidom  volunt.  Dclerior 
ergo  est,  quod  absit ,  in  illa  Trinilato  ,  quam  in  gone- 
ris  huinani  mortaliiale  conditio. 

C.\PUT  XIX.  —  Porro  Scriptnra  sancia ,  qiia;  istos 
divinos  aclus  non  dilTorcmia  potcslatiini ,  sed  opcrum 
inefTabililale  nieliliir,  advocaunii  nostriimeliamipsum 
judicem  novit,  diccnle  apohtolo  Joaniie  :  Si  quis  pec- 
cuverit ,  advocutum  liabemus  ad  Pulrem ,  Jesum  tliri- 
$lumjus'um  (l  Joan.  ii ,  1).  Qiiod  eliam  ipse  significat 
ubi  dicit ,  Rogabo  Pulrem  ,  el  alium  adi'ocutum  dubit 
vobis  {Joan.  xiv,  iO).  Noqnc  onim  cssct  Spirilus  san- 
cius  «dvocalus  alius,  nisi  hoc  cssel  etFilius.  Qui  la- 
nien  ul  inseparabiliu  sua  el  Palris  opera  demonstra- 
rtt,  ail,  Cum  ipse  iero,  mittam  eum  ad  vos  (Id.  xvi,  7) : 
qiiamvis  alio  loco  dicat ,  Quem  millet  Pater  in  nomine 
meo  (Id.  XIV,  2G).  Lbi  ostondilur  quod  ct  Patcr  el  Fi- 
lius  miscrint  Spiritum  sanclum.  Sicut  oslcndilur  pcr 
prophclam  qiiod  el  Paler  et  Spirilus  sanctus  miscrint 
Filium.  Nani  qiiis  nisi  Filiiis  per  Isaiani  advcnttim 
suumprxnuiitians  dicil  :  Audile  me,  Jacob,  el  Israel , 
quem  ego  vocabo  :  ego  sum  primus,  et  ego  in  wternum  ; 
et  manus  mea  fundavit  terram ,  dexlera  mea  solidavit 
ccelos;  vocabo  illos,  et  aslubunt  simul ,  convenient  etium 
universi  ,  et  audient :  quis  iUis  uuntiavit  liwc?  Diligcns 
autem  te ,  feci  voluulalcm  tuum  super  Dabylonem  ,  ut 
tollatur  semen  Clialdceorum.  Ego  locutus  sum  ,  ego  vo- 
cavi ,  adduii  illum  ,  ct  p:  ospernm  viam  ejus  feci,  Con- 
venite  ad  me  ,  et  audite  ista  ;  uec  euim  ab  initio  in  ob- 
tcuro  loculus  sum  :  cuni  ficbant  tbi  eram  ,  cl  nunc  Do- 
minus  misit  me  et  Spiritus  cjus  (Isai.  XLViii  ,  12-lG)  ? 
Quid  evidciitius?  Lcce  ipsc  se  dicit  missum  ab  Sjiirilu 
sanclo  ,  qui  fundavit  tcrram  ,  el  solidavii  coclum.  Uhi 
agnoscilur  Lnigcnitiis  por  qucin  facla  suiil  oniiiia. 
Consolalorcm  voro,  quod  oflicium  laiiquam  pcrsonaj 
inlinix  in  illa  Trinilatc  isli  Spirilui  saiiclo  dcpulant , 
Deiini  dicit  Aposlolus,  sicut  in  Epibtola  cjus  lcgimus 
ad  Corinlliios  :  /«  qui  consolulur  liumiles  ,  consolalas 

» siji.,  ad  imperatorein. 


est  nos  Deus  in  prascntia  Tili  (II  Cor.  vii ,  6).  Saiiclo- 
rum  crgo  Deiis  est  consolator.  Ipsi  qiii|pe  sunl  l.iimi- 
los  :  niidc  Ircs  illi  viri  in  rainino  dicuiil ,  licnedicite  , 
siincli  el  liumilcs  corde ,  Dominum  (l)an.  iii,  87).  Doii:> 
esl  ilaquc  Spiiilus  sancliis  qiii  con>olalur  huiniles. 
Proindc  isti ,  aut  qiiod  nolunl ,  fiUcanlur  Dcum  esso 
Spirilum  sanctiim  :  aul  si  hoc  de  Paire  ,  vcl  de  Filio 
dicliiin  ah  Apostolo  voliint  accipi  ,  dosinaiit  consola- 
tioiiis  l.in(|uain  miinorc.  proprio  scparare  a  Patre  et 
a  Filio  pcrsonam  Spiriius  sancii. 

CAPLT  XX.  — Jam  illiid,  quud  idco  Spirilum  san- 
cluin  Filio  minorcin  conantur  oslciulcre,  (|uod  iste  sil 
illius  t:inqiiaiii  judicis  advocalus,  cliain  liominos  san- 
clos  eidoin  iiiira  c;vcilalc  pra:poiniiit ,  dc  (|niljus  ait 
idem  Dominus  :  Sedcbiiis  super  duodccim  scdcs ,  ju- 
dicantes  duodecim  tribus  hrael  (Maltli.  xix  ,  28).  Ihi 
rcspondcaiit,  qiiid  orit  Spirilus  sanctiis  :  ciim  Filio 
judex  ,  an  apiid  jiidiccs  cliam  homincs  advocalns^ 
Absil  aulcm  isla  a  fidoli  corde  vecordia,  ut  sil  judici- 
bus  minor  advocalns  Spiriliis  sancliis;  cum  illi  utiiiue, 
ut  judices  sint,  rcplcantur  Spiriiu  sancto  ,  scciinduin 
qiicm  vivenlcs  fiunt  spiritiialca.  Spiritualis  enim  om- 
uia  judicat  (I  Cor.  ii ,  15).  Quoiiiodo  crgo  minor  est 
judicc  qui  jndiccs  facil,  cum  f:icil  ul  judicis  illius  sint 
mcmbra  ct  suum  tcmpliim,  dicente  Aposlolo,  Corpora 
vcstra  membra  sunt  Clirisli  :  codoiiiqne  itidom  dicente, 
Corpora  vestra  lemplum  cst  Spirilus  snncti  qui  in  vobis 
esi  •  (Id.  VI,  15,  19)?  F.l  lanicii  si  apcrlissinic  logTOnt 
in  sanctis  Scrijiluris  Salomoiicm  rcgcm  lignis  et  lapi- 
dibus  jussu  Dei  tcnipliiin  struxissc  Spirilni  sanclo , 
Dcum  esse  Spirilum  sanclum  dubilarc  iion  possciit , 
cui  laiita  rcligionis  sorviius,  qua)  latria  dicitiir ,  legi- 
liine  cxhibcretnr  in  populo  Dci,  iit  illi  cliain  tcmplum 
fabricarctur ;  cuni  Dominus  dical ,  Domiuum  Dcum 
tuum  udorabis  ,  et  iUi  soli  servies  (Deut.  vi,  13)  :  quod 
in  gra;co  ost,  J.aTpeuaets.  Ct  cum  ncgaic  aiidciil  Dciim, 
qui  iion  ligna  el  lapidcs ,  scd  mcnibra  Clirisli  habcl 
lemplum !  Sic  enim  Spiritum  sanclum  snbjiciiint  po- 
tesiali  Cliristi,  cum  ejus  lcmphiin  mcinbra  sint  Cliri- 
sti  :  qucmadmoduin  ipsum  Filiuni  imiicrialibus  Icgi- 
bus  Dci,cuniipscsilVcrI)UinDci,  ncc  iiilo  iiiodo  impe- 
raloris  vorbiiiu  logibiis  snbjaccat,  scd  logcs  faciat  («). 

CaPUT  XXI.  —  10.  I>ti  sane,  qiionim  dispntalio- 
neni  acccpi,  cui  rcspoiideo,  non  aiidonlidonidicoiefa 
clum  cssc  qiiod  gcnitiim;  ct  duo  isla  disccriiiinl,  ila 
iit  a  Pairo  Filium  goniliim  dicaiit,  facluni  voro  a  FilJQ 
Spiritum  sanctiim.  Quodin  Srripiuris  sanciis  niiS(|U2n) 
logunl,  cum  Filius  ipsc  dicat  ,  quod  Spiritus  sanclus 
a  Palrc  inoccdal. 

11.  Filius  ,  inqiiiiinl,  Palrcm  pradicat  :  Spiritus 
snnctus  Filium  aniiuniiat.  Qiiasi  iion  aniiiinli:ivcri 
Filius  Spiriliim  sanctiim  esse  vcnturum,  aut  ct  Palcr 
non  pncdicavorit  Filiinn,  dicendo  :  llic  cst  FiliMi 
mcus  dilcctus  in  quo  bcue  complncui ;  ipsum  audite 
(Mattli.  XVII,  5). 

12.  Ac  por  hoc  non  soliini  Pari.s  gloriam  Filiitt, 

'  .\ni.  Fr.  ct  \"ss.,  temiUiim  in  vvbis  esl  Spiiiliis  suuctt, 
onjis-so,  qiti  in  vobis  est. 
(u)  Cou.or  CollaU  njui  cum  Maxiniiuo,  Aug.  n.  H. 


C99  CONTIIA  SlillMOMiM  AUIA 

Vtiiurn  ctiain  Fiiii  nloriam  revclut  Palt;r  :  ii<!c,  soluiii 
tilti  Spirilus  sanclus,  scd  oliain  Filius  manifciUU  Spi- 
riti  8  saiicli  (lignildlem. 

13.  Et  idco  sicut  Fi7/«s,  Putri,  iln  cl  Palcr  Filio  :  ct 
•icul  Sfiiritus  smtclus  Filio,  ila  ct  Fiiius  Spiriiui  saa- 
Clo  perliibet  testimonium. 

14.  A  Paln;  aul(!iii  ct  Filioinissus  esl  Spiritng  san- 
eius  ;  ct  a  Palrc  et  Spirilu  missus  esl  Filius. 

CArUr  XXII.  —  15.  FiUus,  iii(|niuiil,  minisl<r  esl 
Putiis  :  Spiiilus  sanclus  minisler  esl  Filii.  Nec  allcii- 
duiil  qiiod  islo  inodo  nicliorcs  faciuiit  Spiritu  s;iii(to 
Apostolos  saiiclos ;  ([ui  cuin  sc  Dci  miiiistros  csse  di- 
cuiil,  noii  cos  utiipic  isti  etiam  Dci  Patris  minisiros 
negabuiit.  Kjus  ipiippe  niinislri  f;icli  sunt ,  in  ciijiis 
nomiiie  etiain  baplizarunt,  id  cst,  Palris,  et  Filii ,  et 
Spiritus  saneli.  Ac  ler  lioc  sccunduiii  isloruin  vaiiilo- 
qiiia,  melioics  erunt  Trlnilatis  ministri;  si  proplcrca 
minor  est  Spirilus  sanctus  ,  ijuia  solius  niiiiistcr  est 
Filii. 

\6.  Filius,  xnqumtt,  jubelur  a  Putre  :  Spirilus  san- 
ctusjubetur  a  Filio.  Nus^piam  lioc  iii  Seripturis  sanclis 
leguiit :  qiiamvis  obediciilein  Filium  lcg;imus  secun- 
dum  formam  servi,  qiia  majorcst  Patcr;  non  seeun- 
diim  lormam  Dei,  in  qiia  umim  suiU  ipseet  p.iler. 

17.  Legilur  ilaque  iii  Seiipturis  saiictis  Filius  sub- 
ditus  Palri,  Ibi  est  cnim  forma  servi,  in  qua  et  pareii- 
tibus  liomlnibus  siibdilus  erat  ;  sieiit  Evangelium 
loquilur  :  Ft  descendit  cum  illis  ,  et  venit  ISazurctli;  el 
erat  subdilusiltis  [Luc.  ii,  51).  Non  autcm  alieubi 
sancla  Scriplura  dicil  Spiriiuin  sancluin  subdilum  Fi- 
tio. 

18.  Proiiidc  ct  quce  jubel  Palcr,  operalur  Filius 
propter  formam  sorvi  :  et  qu;c  Paler  operatur ,  ope- 
raluret  Filius  pro|)ler  foriiiam  Dei.  Non  enim  ait, 
Qiiaocumque  Paler  jubel,  li;ec  Filius  facit  :  sed  ait , 
Qucecumque  Paier  (acit,  liwc  ei  Filius  facil  simililer 
{Joan.  v,  19).  Porro  si  Spirilum  sanclnm  ideo  lixc 
loqui  dicunl  quse  inandal  Filius ,  (luia  scriplum  est, 
De  meo  accipiet  et  atmuuliabit  vobis  {Id.  xvi,  14) :  cur 
non  et  Filius  ea  loqiiiliir^iuai  mandatSpirilussaiictus, 
cuni  dicat  Aposloliis,  Quw  Dei  sunl  ueino  scil,  nisi 
Spirilus  Dei  (I  Cor.  u  ,  11) ;  ct  cum  ipsc  Jesus  dc  se 
ipso  impletiim  csse  confinnet ,  quod  scriptum  esl, 
Siiirilus  Domiiii  super  me ;  propler  quod  unxit  me  cvan- 
gelizare  paupeiibus  (Liic.  iv,  18,  21)  ?  Si  cnim  proptcr 
l)0C  unclus  est  evaiigelizare  pauperibiis  ,  quia  Spiri- 
tiis  Domini  supcr  enm  eral ;  quid  evangelizabat 
pauperibus,  nisi  quod  Spirilus  Domini  liabebat ,  quo 
repletus  erat  ?  Nam  ct  hoc  de  illo  scriptum  esl,  quod 
repletussit  Spirilu  sanclo  [Id.  iv,  1). 

CAPIJT  XXill.  —  19.  Filius  ,  inquiunt,  adorat  et 
honoral  Patrem :  Spirilus  sanctiis  adoral  el  lionoiat 
Filium.  Ilic  non  opiis  est  scrupulose  vclle  discernere, 
inler  honorare  et  adorarc  quid  dislcl :  propicr  formam 
enim  servi  dicuntur  isla  deFilio.  Dicanl,  si  possunt, 
ubi  legeriiit  adorari  Filium  a  Spirilu  saiiclo.  Quod 
e,nim  subjiciunt  unde  lioc  probarc  coiicnlur,  quia  vi- 
dftHcelscriplum  cst,  Paler,  ego  te  lionorificavi  super 
lenam^  opvt  qttod  dcdini  "{'/"'  coiKUHvnavi :  ci  de 


NOUUM,  S.  AUGUSTINI  700 

Spirilii  saiK  lo,  llle  me  honorificubit,  qniade  meo  acci- 
piel,  il  annunliabil  vobis  ;  ad  rcia  de  qiia  a^iiur  noii 
pirtim  t.  Ilitiiorat  eiiiiii  oninis  qiii  adorat,  iion  aiitcni 
adoral  omnis  qiii  lioiioral.  Nani  et  fratres  scciiridiim 
Aposloliiiii  iiiviceiii  sc  boiiorc  pra;vciiiunt  {Itum.  xii, 
10),  iiec  lamcn  inviccm  adoranl.  Alioqiiin,  si  liono 
rilicare,  lioc  est  adorare ;  dicaiit  ,  si  placet,  quot 
Filiuin  adorct  cl  Patcr  ,  et  lioc  jubenle  Filio  ,  qui  c 
dieit,  llonoii/ica  nie  {Joan.  xvii,  i,  5).  Quod  auieii 
dixit  dc  Spirilu  sariclo,  De  meo  accipiet ,  solvit  ipsc 
qu;x;slioiieiii  :  iie  pularclur  (piasi  pcr  i|iiosdarii  gradu» 
sic  esse  de  illo  Spiritus  sarictu-;,  qiiuinodo  cst  ijisedc 
Palre  ;  cuiii  anibo  de  I'alre,  illc  iiasealur,  ille  procc- 
dal;  qu;e  duo  in  illius  iialure  subliiiiilatc  disccrnere 
omiiiiio  difficile  cst  :  ergo  nc  boc  pularetur,  ut  dixi, 
coiitinuo  subjecil  ,  Omnia  quce  hubel  Puler  mea  sunt , 
proplerea  dixi,  De  meo  accipiet  {Id.  xvi,  14,  15).  Ila 
siiie  dubio  intclligi  voleiis  quod  de  Patrc  accipiat.  Sed 
idco  de  ipsiiis,  quia  oiniii;i  quu;  liabet  Pater,  ipsius 
suiit.  Ilac  aiitem  non  est  diversilalis  natura-,  sed 
uiiiiis  |irincipii  commendaiio. 

20.  Secuiidum  hoc,  ita  Spiritus  sanctus  non  a  se 
ipso  loquitur,  quia  non  est  a  se  ipso  qui  de  Palre  pro- 
cedit :  sicul  ncc  Filius  polcst  a  se  facere  quidquam, 
quia  nec  ipse  a  se  ipso  esl,  sicut  jam  supcrius  expo- 
sui  :  iion  quod  in  omnibus  nutum  Putris  exspectel ;  non 
cnim  ait,  Arsi  quod  videril  Palrcm  innuenlem  ;  sed  , 
quodviderit  Palrein  facienle.n  {Id.  v,  19),  secuiidiini 
ea  (iu;e  jam  dispulavimus.  Quodaulern  inoinnibusSpi- 
rilus  sanclus  Clirisli  prwcrptum  exspectet,  ut  dicuiit , 
lcgant  si  possunt.  Quod  ctiim  dictum  est,  Non  a  t>c 
loquelur :  iion  cstdiclutn,  Qiiu;cum(iuc  a  iiie  audicrit; 
scd,  quwcumque  audieril  loquclur  {Id.  xvi ,  15).  Cur 
aulem  diclui:i  sit,  paulo  aiilc  jam  clariiit  ex  ipsiiis 
qiiam  comincmoravi  Domiiii  cxposilione ,  ubi  ait, 
Omnia  quw  Itabel  Paler,  mea  sunt ;  propterea  dixi,  De 
meo  accipiet.  Uiide  aulein  accipiet ,  iiide  est  procul 
dubio  quod  ioqiielur;  (juia  inde  audit,  uiide  procedit. 
Scil  enim  Dei  Verbum,  procedendo  indc  uiidc  liasci- 
tur  Yerbum  ,  ila  ul  sit  coinmuniler  Spiritus  et  Patris 
ct  Verbi. 

CAPUTXXIV.  — Nec  moveal  quod  fuliiri  temporis 
verbum  Cst,  accipiet ;  qiiasi  noiidum  haleret.  Inditfe- 
renler  qiiipj^e  dicuiiliir  lempoi  is  verba,  quamvis  sine 
lempore  maiiere  inteUigalur  irlernitas.  Niun  etacce- 
pit,  quia  de  Patre  proeessit;  ct  accipit,  quia  de  Palie 
proccdit ;  et  accii^iel ,  qiiia  de  Patrc  procedere  nuii- 
qiiam  desinet  :  sicut  Deus  ct  esi,  et  fuil ,  et  erit ;  et 
tanien  iniliuin  vel  finein  lemporis,  nec  habcl,  nec  ha- 
buil,  iicc  habebit. 

CAPUT  XXV.  —  21.  Filius  ,  iiiquiunt,  pro  nubic 
iiilcrpcllal  Palrem;  el  Spirilus  pro  nobis  postulut  FiHum, 
Sicut  legunt ,  (juod  Filius  intcrpellat  Palrcm  ,  secun- 
duin  ca  qu^e  superius  iios  eliam  coniiiiciiioranies 
disscruimus  :  ita  iiivcniaiil  iiiidc  proleianl ,  (jiiod  Spi- 
ritiis  posluIclFiiium.  Quodeiiiiii  dieil  A()Osliilus,  Quid 
enim  oremus,  sicul  oporlct,  ncscimus ;  scd  ipse  Spiritus 
inlerpellal  gemilibus  inenarrubiHbus :  qui  aulein  scrula- 
lur  corda,   scit  quid  Spirilus  iapiat,  quia  secunduin 


701 


Deum  wterpfllal  pro  ionctis  (liom.  viii ,  2G,  27) ;  iiuo- 
modolibot  isli  accipiaiil  (niulluin  eiiiin  ad  eos  esl  lioc 
sic  accipere,  queiiiadinoduin  acci|)ieiidnni  csl) ,  non 
esl  dicluin  ,  liilerpoil.il  Clirisluni ,  aul,  inlerpoliat  Fi- 
rniin  :  inli-rjieUal  aulein  Spirilus  sauctus  dicluin  csl , 
quia  inlerpeiiare   nos  facil.  Sicut    Deus  dicil,  yunc 
cognovi  (Ceii.  xxu,  12);  ciuasi  anle  iiebciebal  :  tiiiod 
quid  esl  alind,  nisi,  Feci  ut  cogiioscas?   Inde  est  el 
illud  Aposloli,   AuHC  auteni   cognoscentes  Deuni,  iiuo 
cognili  a  Deo  (Gulat.  iv,  9)  :  ne  sibi    Iribuerent   ipiod 
cognoveranl  Ikuin.  Sicergo  ait,  cogniii  a  Deo,  iil  iii- 
lelligerenl  (luod  illos  gralia  sua  Dcus  feceril  cognito- 
res  suos.  Secunduin  isluin  lo(  ulionis  inodnin  di(  tnin 
est,  El  iwlite  coulristare  Spiritumsauctuin  Dei  (Kplies. 
IV,  50)  :  hoc  esl,  nolilenos  coiilrislare  qui  socnmluin 
Spii  ilum  Dei  coniristainur  ox  vobis.  Cliaritalc  (iiiippe 
conlrislabanlur,  qiiani  dilTundebat  S|iirilus  saiiclus  in 
cordibus  eoruin  (Ruiu.  v,  5),  et  per  lioc  eos  de  inalis 
fralruin  tristes  ipsc  faciebat.  Deniqucideni  aposlolus, 
Accepislis,  inquil,  Spiritum  adopdonis  (iliuruin,  in  quo 
claiuamus,  Abba,  Pater  (Id.  viii,  15):  cl  alibieuiiidcin 
seiisuin  coinnieinorans,  Misit ,  inquil  ,  Dcus  Spiriluin 
tilii  sui  in  corda  veslra,  claiuanleiu,  Abba  ,  Paler  (Ca- 
lut.  IV,  6).  Quoniodo  ibi,  iu  quo  clamamus,  qiioinodo 
hic,  clamautem,  nisi  (iiiia  clamantem  hic  ail,  clainaic 
facienlem?  Ul  aiitcni  sccuiidnin  ipsornin  sonsnni  sic 
accipianius  c/(/iit<i"<t')/i ,  lan(|uaiii  noii  clainaic  iios  fa* 
cial,  sed  ipse  clamct;  cccc  diceiido,  Abba,  Paler,  iion 
iiilerpellat  Filinin ,  sod  l'atrom   Non  cniin  aiidebuiil 
dicerc  liliuin  Cliri^li    c-s»;  Spiriltim  sancluin  :  iiani 
utique,  ne  hoc  dicorenl,  noii  goniluin  a  Filio,  sed  fa» 
ctum  dicere  nialuerunl.  Non  ergo  scimiis  pcrnos  ipsos 
quid  oremus ,  sicul  opurlot,  sed  ipse  Spiiitus  iiiler- 
pcllal,  id  esl  ,  iiiterpeliare  nos  facit  qiia)  suiil  sccun- 
duin  Doum  :  quod   iiisi  laciat,  iioii  orainus  ,  nisi  sc- 
ciinilum  istuni  niiiiulnin,  ad  cxpleiiJain  concnpiscen* 
tiam  cariiis,  et  coiicupiscentiam  ociiloruin,  et  ambilio- 
nein  sxculi,  qiKC  noii  sunt  a  l>atre,    scd  ex  niinulo 
sunt  (I  Joan.  ii,  IG).  Qiiainvis  nuniinlli  id  quod  dicliini 
esl,  Ipse  Spirilus  iulcrpellul  geniilibus;  dc  spirilu  ho- 
minis  intclligcndum  arbitrcnliir. 

C.^PUT  XXVl.  — 22.  Totius  boiiilalis  el  sapieiiliae 
et  virlulis  Patris,  vivaiii  et  vorain  ,  propriain  et  con- 
digiiam  imaginem  dicuiit  Filiiiin.  At  aposlolus  Taulus, 
non  virlulis  Doi  ct  sapienti.u  iinaginem ;  sed  Deuin 
ipsum  cssedicil,  Dei  virtutem  el  Dei  Sapienliam  (I  Cor. 
1,  21).  Eo  ipso  igitur  quod  iinagu  I^alris  cst  Filiiis  , 
Virtus  ojus  el  Sapieiilia  est.  Inugo  auleiii  ploiia  alqiiu 
perlecla ,  idest,  noii  ab  illo  ex  niliilo  facla,  scd  de 
illu  genila,  nihil  miiius  liabct  quam  ille  cujus  iniago 
esl  :  Palris  quippe  iniago  bumnia  ,  id  cst ,  ila  siinilis 
ut  in  ea  dissimilc  arKpiid  non  sit ,  Filius  esl  iinigeiii- 
lus.  Noii  sunt  lanien  ausi  diccre  iiiiagiiioin  Filii  Spi- 
ritum  saiiclnin ,  scd  manire^lalioiicin.  Proplcr  lioc  , 
nec  genitum,  sed  factum  ab  illocssc  dixerunt.  Qiiod 
deScriplurissaiictis  oninino  noii  lcgiint '. 

CAPUT  XXVII.—  23.  Qiiis  autom  cathidicus  dixc- 
ni,  partcm  Palris   osse   Filiuni,  aut,  parlcin   Fiiii 
*  Sic  >k>s.  Editi  vcro  non  inlelligunt. 


LinER  UNUS.  70J 

Spiritum  sanctum?  Qiiod  ila  iiogaiidiim  pulaveninl , 


taiiquam  inloriios  et  ipsos  ulla  indesii  qux^stio.  Ejus- 
dem   nalurie  dicimus  csse  Trinitatom ,  non  aiiquani 
ibi  persoiiam   partein  ciijuspiam    nuncupainus.   Sod 
quod  ila  iiegant  partein  Patris  esse  Filiuin,  ut  laineii 
dicant  proprium  et  dileclissimuin  ,  perfecium  ct  ple- 
iiiiiii  uiiigeniluin  Filinm  :  quivreiidum  estab  eis,  quos 
lilios  suos  facit  Dous    voluntaric  ,  gigncns  eos  verbo 
veritatis  ,  cnm  ad  eam  perfcciioneni  pervenerint ,  ut 
porfcctiorcs  csse  non  pussint ,  utrum  sint  eliam  ipsi 
piopriiet  dilcclissiini,  pcrfocli  el  ploni  filii  Dei.  Qiiod 
si  erunt,  nec  unigenitiis  ille  erit,  quia  :cqiialcs  miil- 
tos  hahobit ;  sed  lanluiniiiodo  priinogcnilus.  Si  autom 
non  erunt ,  quoinodo  accipienda   est  illius  plcnitudo 
alqiie  perfectio  ,  nisi  ul  sil  prorsus  gigiienti  aeqiialis  , 
ct  in  iiullo  oninino  dissimilis ;  atque  ut   id  brevius 
planinsiiue  '  dioaiiius ,  siiit   isli  lilii  gralia ,  iile  iia- 
tura  :  (|uia  in  islis  cst  parlicipalio  diviiiilatis,  in  illu 
plcnilndo?  Quaiiivis  cl  ille  qiiod  suscepit  homineni , 
ei  Verbuin  caro  facluin  esl  (Joan.  i  ,  14),  iioii  sil  iia- 
tura,sed  giatia  :  Verbi   laineii ,    quod   Patri  xquale 
cst,  poniianontc  nalura.  Deiiide   rospondeant ,   quia 
non  liliuin  ,  sod  prinunn  ct  prxcipuum  opus  Filii  pra: 
ca:teris  universis  dicunt    essc  Spiritum    saiiclum  , 
utruin   illi    filii  nicliorcs  fuluri  sint  S|)irilu  sanclo  , 
quos  volunlarie  geuuil  Palcr  verbo  verilalis  (Jacobi  i  , 
18)  ?  Quoniodo  cniin  non  cogiinlur  hoc  diccre,  cum 
procu!  dubio  nielius  silfilios  Csse  Palris,  quam  opus 
Filii?  ll;oc  cogitent ,  cl  eiiiciidont   vanas  iinpiasqiie 
blasplieniias,  ali|nc  faleanlnr  in  illa  Tiiiiilate  nullain 
pcrsonam ,  pruiler  quod  Filius  inancns  Deus ,  honio 
factus  est ,  otnnino  esse  creaturam,  ant  aliquid  a  Deo 
facium  :  sed  loluin  qniiJtpiid  illud  csl,  suinmum,  ve- 
rum,  iininutabilcm  Deuin. 

24.  Absit  cniiii  ut,  quomadinodum  sapiunt,  Pater 
major  $it  Filio  suo  ,  secundiiin  id  qiiod  iinigenituni 
Verbumejus  est :  sed  secunduin  id  qiiod  Verbum  caro 
facluin  esl.  Sed  quid  miruni,  qiiando  iii  cadem  cariie 
faclus  csl  cliam  Aiigelis  iiiinor?  Absil  ul,  qiieinad- 
modum  blaspliemant ,  iiicomparabiliier  inajor  et  nie- 
lior  sit  Filius  Spiritu  sancto  :  cl  qiiod  iiisanissimuin 
cst  crcdere,  templum  minoris  siiit  niombra  m:ijoris. 

CAPUT  X.Wlll.  —  25.  Patcr  quidom,  Deus  et  Do- 
minus  csl  Filio  suo  :  quia  iiiost  iii  co  foiiiia  sorvilis  , 
qii3e  proplielabaiur  ,  cuiii  dioerelur  ,  Dominus  dixit 
adme,  Filius  meiis  es  lu  (Psal.  ii ,  ?).  Cui  etiam  ia 
eadom  propheiia  dicit  idom  Filius  ,  De  ventre  mairi$ 
luea'  Deus  meus  es  tu  (Psal.  xxi,  11).  De  venlre  quippe 
inalris  ejiis  ,  iibi  lioniinein  assuiiipsil ,  Dous  cjus  esl. 
Qui  pniptcr  (|uod  euin  iion  soliim  aiiie  ventrcm  nia- 
Iris  ,  sed  anto.omnia  syecula  cox-terniim  geniiit,  Pater 
ejus  est.  Ubi  auieiii  vcl  in  soinnis  aiKliiTiint  Scriplu- 
r:im  saiiolain  dixisse  Filiuin  Dcuin  ct  Doniiiiuin  esse 
Spiritiis  sancti  ? 

"iG.  Pdlcr ,  iii(|uiiint ,  immobiliter  el  iinpassibiliter 
volens  Filiuw  genuit  :  Ftlius  sinc  labore  el  fatigalione 
sola  virluie  sua  Spirilum  fccit.  0  pra^cipuain  laudcni 
Filii  ct  Spiritus  saiitti !  Qiiasi  nos  Pater  mobiliier  cl 

>  cerraaucasis  codcx,  pleniutque. 


7«»5  CO.NTUA  SrilMONKM  A 

|ias.iil>ili(ci'  iiivilus  goiiiiciil  ,  (|iii  -iios  voliinlarie  y,o.- 
iiuit  vcrho  vci'il:ilis  :  aiil  Fiiiiis  ciiiii  hihon:  cl  hU[{.\- 
(iniic  c<uliun  et  lcrnrn  crcnvcrii  ?i1'](|iw!iil\ircrgo  ista 
opcra  sccuikIuiii  i>«tos,  vcl  Kilii)  vci  Si>iriliii  saiiclo  : 
aiil  si  iiiillo  iiioiio  :c(|ti:iiiliii- ,  (jiiiil  pioriiil  Imc  iliccrc  , 
III. (lc  iitili:)  iil  (|ii:i'stio;  (|iiO(J  sciiiccl  siiic  iiilo  l:iiiorc 
cl  laligalionc  vci  {{ignat  Pa:cr  ,  vcl  faci:it  Fiiiiis  ?  Vi- 
(lcaiii  saiic  (|ii(>iiio(lo  (Jicaiil ,  (|iio(I  8oia  virtiiti;  >tia 
Filiiis  lccoril  S|iiiiliitii  s;iiicIiiim.  l-to  ciiiiii  iiioilo  ro- 
gttiitiir  falcri ,  aii(|iii(l  fccissc  Filitiiii  i|iio(l  noii  vidc- 
rit  F'alrcin  f:iciciitciii.  An  placct  cis  diccrc  ,  (|iiiid 
eliain  Palcr  fcccrit  Spiridini  sanctiim?  Non  crgo  cuiii 
soia  virtulc  siia  lcccrit  Fiiius  '.An  alieruin  fccit  prior 
Palcr  ,  ut  possot  Fiiiiis  laccre  qiicm  focit,  qtii  nim 
potcsl  faccre  iiisi  qiiod  viderit  Palrcin  f.icientcin  ?  Ft 
quid  est,  quod  non  alia  similia,  sed  qucecnmque  Putcr 
facit,  lieec  eadem  Ftlius  facil  similiter?  Si  liacc  cogitare 
conenlur,  prociil  dtibio  ttirb:ibunlur  eis  omnia,  quic 
sibi  carnali  cogitalione  c<ini(ioiiiinl. 

CAPLT  XXIX.  —  27.  Verum  est  aulem  quod 
Pnter  omnibus  quwsunl ,  dedil  ut  essent;  et  ipse  quod 
est,  a  nemiiie  accepit :  sed  irqualitalcm  suam  ntiili  de- 
(lit ,  iiisi  Filio  qiii  iiatus  est  de  iiio ,  ct  Spiiitui 
saiicto  qiii  procedit  dc  iilo.  Quce  cum  ila  siiit ,  non 
cst  ista ,  quam  voliint  is(i,  diHcrentia  Trinitalis  ; 
qiila  indilTcrens  in  Trlnitale  nalura  ,  indilTcrens  in 
Trinitate  potenlia  est  :  ut  omnes  honorificent  Filium  , 
ticut  lionorificant  Patrem  ,  (|uod  ipse  ait  (Joan.  v,  19, 
25);  et  qui  voliint  pic  vivore ,  Doniinuiii  Dcmiti  suiim 
adorent,  ol  iili  soli  serviaiit,  quod  ct  aiitiqtiis  palri- 
bus  Dei  lege  prijeceptiim  est ,  iiec  ullo  modo  alitcr 
fiori  polest ,  ut  soli  Domiiio  Dco  nostro  ea  qii;R  Deo 
debelnrservilute  serviamus.  Ipsa  esl  enim  qiia^  gncce 
appcilaiur  >aT,c?ia.  Quod  vorbuin  ibi  posiiuin  est , 
ciiin  dicerelur  ,  llli  soli  servics  (Deut.  vi ,  13).  Nuilo 
niodo  ,  inqiiam  ,  Iioc  fiori  polosl ,  iiisi  ipse  Dominus 
Dciis  nostcr  uiiivcrsa  sit  Trinilas.  Alioquin  istam  sor- 
vilutem,  qua;  lalria  diciiur,  qiiam  noii  debcnt  servi 
eis  quos  sccundum  carnein  doininos  liabenl ,  sed  oni- 
nes  bomincs  soli  Doniiiio  Deo  suo  :  hanc  ergo  scrvi- 
ttfem  iion  exbib(!bimiis  Filio,  si  de  Patre  dictum  est, 
Et  illi  soli  servics  ;  ^wy  non  exbibebiinus  Patri,  si  de 
Filio  dictiim  csl ,  El  illi  soli  sei-vies.  Jam  vero  si  ali- 
qiiibiis  tcrr:io  mortiius  S|)iriliii  sanclo  templum  fabri- 
carenius,  qiiis  dtibitarcl  ei  nos  ialria  ,  id  est ,  i^ta 
de  qiia  nunc  loquor  sorviiiilo  servire  ?  Quomodo  ergo 
non  ci  serviiulem  ,  quai  lalria  dicilur  ,  exbibemus  , 
ciii  (emplum  iion  faoimus ,  sed  nos  ipsi  sumus  ?  Aut 
qiiomodo  non  cl  ipse  Detis  nosler  cst ,  de  quo  dicit 
Apostoltis  ,  i\escilis  qnia  timplum  Dei  eslis  ,  et  Spiri- 
lus  Dii  hi.bilal  in  vobis  ?  Et  paulo  post :  Glorificate 
ercjn  Deum  in  corpore  vcstro  (l  Cor.  ^i  ,  19  ,  20).  Coi- 
pora  autem  noslra  ,  templum  in  nobisdicit  esse  Spl- 
liiiiH  saitcti.  Cum  igilwr  et  Patri  ct  Filio  ct  Spiritui 
fraiicio  is(a  ,  (|iioc  latria  v(-cntur,  scrvitu(c  scrviamus. 
«iidianiusiinc  logcm  Dci  pr;x;cipicn(em,  iit  nulli  alleri, 
sod  soli  Domiiio  Deo  nosdo  baiic  cxbibeamus  ;  pro- 
ciil  duliio  uiiiis  c(  solus  Doiiiinus  Dous  noslcr  esl  ipsa 

»  7.\\  iiigcl.  veii.  I.ov.,  frcit  yiliiis.    M. 


UIANOUU.M,  S.  AUGUSTI.NI  704 

Trinitas,  ciii  uiii    cl   soli   lalciii   scrvilulem   pictatii 
jure  dcboiiiiis. 

CAF'UT  XXX.  —28.  Sicuti  nenio  potett ,  inquiinit, 
tine  Filio  ad  Palrem  Iransire  ;  ita  ct  neino  potest  tine 
Spiritn  sfinclo  Filiitm  in  vcritale  adorare :  qtiasi  ct  a.J 
I'iliuiii  siiic  Palrc  (pii«qiiaiii  possil  vcniic  ,  ciiiii  ip^a 
dical ,  Nemo  venit  ad  me ,  nni  Patcr ,  ani  miiit  me , 
traxeril  iltitm  (Joan.  w  ,  U) ;  aiit  aij  Spiritiim  saii- 
ctum  siiicPalre  ct  Filio  pcrvcnire  possomiis,  qiiicum 
nobis  sua  conforunt  gratia.  Quid  cst  ('niin  aliiid  ad 
eos  vciiire,  nisi  c(js  liabitaitl<;s  iti  iiobis  liabcre?  Iloc 
enim  modo  el  ipsi  ad  nos  vciiiunl ,  ciiin  Deiis  nbifpie 
sit,  el  nullocorporali  conliiieatur  loco.  Ipsc  Salvator 
dicit  de  sc  et  de  Patre  ,  Vcniemus  ad  eum  ,  et  mansio- 
nem  apud  eum  facieinus  (Id.  xiv ,  25j  :  et  dc  Spiriiu 
sancto  dicit ,  Nisi  ego  abiero ,  advocatus  non  veniet  a4 
vos  (Id.  XVI,  7).  Quid  esl  ergo  quod  dicunt,  Siculi 
nemo  potest  sine  Filio  ad  Patrem  transire ,  ita  et  nemo 
potest  sine  Spiritu  sancto  Filiuin  in  veritate  adorare  ;  <:l 
deinde  subjuiigunt ,  Ergo  in  Spiritu  sancto  adoratur 
Fi/ms.^^Numquidnam  ha;c  indicant  dilTcrenliam  nalu- 
rarum,  de  qiia  intcr  nos  et  illos  vcrtitiir  qu.Tstio  ? 
Nam  si  nemo  po(ebt  sine  Spiritu  sancto  Filium  in  ve- 
ritale  adorare ,  et  in  Spirilu  sancto  adoratur  Filius  , 
profcclo  veritas  estetiam  Siiritus  saiictiis  :  qiii.i  ciim 
in  illo  adoratur  Filius  ,  sictii  ab  eis  dic(uin  esi,  iu  v»;- 
ritate  adoralur.  At  ipse  Filiiis  ait :  Ego  sum  veritas 
(Id.  XIV,  6).  Ergo  et  in  se  ipso  adoralur,  cum  iii  ve- 
rilate  adoralur.  Ac  pcr  boc  ct  in  se  et  in  Spiritu 
sancto  adoraliir  Filius.  Qiiis  aulem  ita  sit  impius  ,  ut 
inde  separet  Pairem?  Quoniodo  enim  non  et  in  illo 
adoramus  * ,  in  quo  viviinus ,  movemur  et  s.umiis 
(Act.  XVII,  28)?  Proindc  adorari  Filium  in  Spirilu 
sanclo,  etiam  nos  dicimus  :  adorari  aulem  Filium  ab 
Spirilu  sanclo  ,  leganlsi  p  issunt. 

CAPUT  XXXI.  —  29.  Nam  per  Filium  glorificari 
Patrem ,  quis  nogat?  Sed  ct  Filium  glorificari  per  Pa- 
ircm,  negare  qtiis  audeat :  ciiidicit  ipse  Filius  ,  Clo- 
rifica  nie ;  cui  eiiam  dicil ,  Ego  te  glorificavi  (Joan. 
XII ,  28  ,  e<  XVII,  5,4)?  Glorificare  aulem  ,  et  hono- 
rificare  ,  et  clarificare ,  tria  quidem  vcrba ,  sed  res 
una  est ,  qiiod  gra;ce  diciliir  dofituv :  intorprcliuu 
autem  varieote  ,  aliler  alque  aiiter  positum  c.^i  in 
latino. 

CAPUT  XXXII. — ZO.Spirilussanctiopusetdiligentia 
est,  iiiquiunt,  sanctificare,  et  sanctos  custodire ;  et  non 
solum  ralionabilia,  ut  quidam  putant,  sed  el  irraiioiia- 
bilia  plura  sanclificare  :  et  eos  qui  ceciderunt  proptcr 
suani  uegligentiam,  ad  prisiinuin  slatuin  revocare;  igno- 
rantes  doccre,  obHviscenles  admonere,  peccantes  ar- 
guere,  pigros  hortari  de  saliile  stia  cogitare  el  sollicile 
agere,  errantes  ad  viam  verilaiis  deducere,  infinnos 
curare,  et  fragiliialem  corporis  per  alacritatem  animtc 
conlinere,  et  ad  amorem  pietalis  et  caslilatis  confirmafe, 
et  omnes  illuminare ;  super  oinnia  fidem  et  charitalcm 
prabere  singnlis,  pro  sliidio  qnoque  el  diligenlia,  pro 
simplicitate  et  sinceritate  menlis ,  pro  mcnsura  fidei  cl 

'  Sic  Am.  F.r.  et  mcliores  noslri  Mss.  Ai  Lov.  cuni  s,\\- 
quot  Mss.,  el  Hlum  iidoramus.  Miiius  beuc. 


703  Linrn 

tiurilo  conveisatioiiis,  graliain^  ad  ulitilalem  dividere 
el  unusqui&qite  iii  qiio  upcre-  el  proposito  fueiil  luihHis, 
iii  ipso  ordiiKirc.  Facil  li:i'C  qiiiiliMii  Spiiiliis  saiicliis  : 
ftcd  absil  ul  ^iiie  Filio  facial.  Qiiis  ciiiin  sic  dcviei  a 
via  vcrilalis,  iit  negcl  a  Chrislo  cuslodiri  saiiclos, 
lapsos  auleiii  in  sliluiii  prisliiiuin  re|)arari ,  igiioraii- 
les  doceri,  obliviscenles  ailnioneri,  peccaiiies  argui, 
pigros  liorlari,  erranles  ad  viain  verilalis  adiluci,  in- 
lirmos  saiiari,  cxcos  illuiniiiari,  el  c:clcra  qii:e  isii 
Spirilui  saiicio,  tanqiiain  soliis  ea  facial,  iribiienda 
piilaverunl?  l'l  eniin  di;  c;etcris,  nc  longiim  sii,  la- 
ceain  ;  quomudo  iie^abuiil  a  Cbristo  doccri  sanctos, 
qnibus  idein  dicil,  yolile  vocari  ub  hoininibiis  rabbi ; 
unut  esl  ciiim  maijisler  vcsUr  Uirislus  {Mallh.  xxin,  8)? 
quoniodo  iiegabuiit  a  Cbristo  illuniiiiari  cxcos,  do  qiio 
scriptinn  lcgiiiil,  Eial  limwn  veruiii,  quod  illuniinat 
omnem  homincm  (  Joan.  i,  9  )  ?  Spiritiis  crgo  sancliis, 
sicul  sine  Clirislo  iion  docet  aul  illuininal  queniquam, 
ita  sine  Clirislo  non  sanclilical  qiiidquam.  Ilkulaulcin 
<|Uod  per  piopliotain  Dcus  dicil,  Ut  sciaiil  quia  ego 
sum  qui  saiicliftco  eos  {Exod.  xxxi,  15) ;  clig;uil  a  qiio 
«lictuni  vcliiil  crederc.  Si  a  l'alrc,  ciir  ab  eo  separaiit 
opera  Spiritus  sancli*,  cum  sanctilicari  sanclos  ab 
Spirilu  sancto  lanquam  proprie  ac  separabililer  pii- 
taiit  ?  Si  a  Fiiio,  sallem  ab  ipso  non  scparciit  opcra 
siiictilicatoris  Spirilus  sancli.  Si  ab  Spiritu  saiicto, 
Deus  esl  vliam  Spiritus  sanctus,  quod  illi  nolunt,  qui 
pcr  Propbctani  dixit,  Ul  tciant  quia  ego  sum  qui  san- 
cli/ico  eos.  Si  autcm,  quod  meliiis  inleiligitiir,  vox  illa 
ipsius  Trinitatis  est  per  Propbclam ,  niillo  dubilantc, 
unus  csl  Deus  Patcr  el  Filius  cl  Spiriliis  sanclus,  cx 
quo  oinnia,  per  qiicm  omnia,  in  quo  oinnia  ;  ipsi  glo- 
ria  iii  sxcula  sxculorum.  Amcii  {liom.  xi,  36). 

CAPUT  XXXIII.  —  31.  Cum  ilaqiie  fatcaniur  ficri 
ab  Spiritu  sancto,  qiicc  ab  illo  fieri  coinmeinoraveruiit, 
non  est  ex  coconscqueiisqnoJ  adjiingiint  :  Atiumesse 
a  Filio  Spiriltim  sanctum  nalura  el  ordine,  gradu  el  nf- 
feclu,  dignilate  el  poleslale,  virlule  et  operulione.  Qu^n- 
doqiiidcm  ncc  liominum  divcrsa  natiira  cst,  quorum 
fieparabilia  opcra  cssc  possunl,  qiiod  Triiiilalis  cssc 
noii  possuiit.  Ordo  autcin,  gradus,  alTcctus,  qui  inve- 
iiitiir  in  creaturjc  di^parijlalc  <  l  inlirmilale,  nulliis 
cst  in  illa  co;vtcrna  ct  ici|uali  ct  iinpassibili  Triiiilitc. 
Digniias  vero,  potcstas,  virlus,  qiioiiiodo  non  a^qiialis 
e&l  omnibus,  qiii  cl  eadcm  et  similiter  operaiidir? 
Oiiod  cnim  dictinl  eos  opcratioiicdivcrsos.hoc  omnino 
f.ilsuin  esse  «•oiiviciiiius. 

CAPLT  XXXIV.  —  3^2.  Qiiod  aiilem  in  isto  scr- 
inoiic  subneclniit ,  Impossibile  esse  ut  inius  idenique 
sil  Pater  et  Fitius,  generans  et  nascens ;  ctii  leslimo- 
nium  perhibelur,  el  qui  lestimoiiium  pcrhibcl ;  mtijor,  et 
is  qni  majorcm  confitelur ;  is  qui  ud  dexieram  sedet  aul 
ilal,  cl  is  qiti  sedis  dut  Iton  rem ;  qui  missus  esl,  et  is 
qiii  misit ;  ucc  discipuliis  et  doctor,  ut  ipse  docuit  di- 
cens,  «  Sicuti  docuil  me  Pater,  sic  lo^juor  »  {Joait.  viii, 
2S)  :  siniilis  et  iinilalvr,  el  is  ciijus  cst  simitis  et  qncin 
iiiiittHur;  il  qui  ouit ,  ct  is  qni  e.xaudit ;  is  q:d  gralius 

'  Filili  ;idiliint,  ddnolifniis ;  i\u  y,\  ahi-st  a  viss. 
*  IIh:  Ixjv.,  sciii  ufn<il-ii  ii  sn.Uuj  uiiicli. 


INf*. 


706 


agil,  el  is  qui  benctlicil ;  is  qiil  lusci^it  mi,n:lulum ,  rt 
is  qiti  dcdil  mandalum:  ininistcr,  et  privc',p'h-its  ;  sup 
plex,  et  emiiivns;  subdiltts,  cl  supcrior ;  uni,jcnitus,  ct 
inueiiitus;  sacerdos,  cl  Dcus :  cx  parte  :iliqiia  verissinie 
diriiiit,  sed  ea  ciinlr:i  S:ibellianos,  ikiii  oonlra  Catlio- 
licos  dicaiit.  Illi  eiiiiii  uii.iin  el  eiiindcni  (licuiitFilitnn 
essc  qiii  Pater  est  :  n.)S  aiitein  Paticin  gi;;iieiilcin  cl 
Filiuin  geniliiiii  diias  diciiiius  es^e  pcrsoiiiis,  scd  iion 
duas  divcrsasqiie  naluras.  Noii  crgo  iiiins  ct  idem  esl 
Paler  ct  Filius,  sed  unuiii  suiit  Paler  et  Filins.  Qnod 
vcro  niajor  csl  Paler,  iion  peitiiicl  ad  nalmaiii  gi- 
gneiilis  el  geiiiti,  sed  bomiiiis  et  Dei  :  secuiidimi 
quam  formani  susccpti  bomiiiis,  cl  ad  dcxteram  P.i- 
Iris  scdet  vcl  sial,  et  orat,  etgialias  agil,  ct  sacerdos 
cst,  et  niiiiisicr  esl,  ct  snpplex  est ,  ct  subditiis  est  : 
sccmidum  aiitein  forniam  Dci,  iii  (|na  onqualis  est 
Palri,  unigenitiis  cst  ct  gigiicnti  coa  terniis.  El  licct 
sit  primogenilus  omnis  crealurw,  qitia  in  illo  coiidita 
suiit  omnia  ,  priusqiie  ille  esl  genitiis  (|uam  h;cc  con- 
dila;  lamcii  sciiipilernus  csl  siciit  Palcr,  iiec  ccrpit 
ex  leiiipore.  N;ini  cl  Palrcm  reclis>iiiie  dicimiis  prio- 
rcm  es?e  qiiam  miivcr-a  r|n:K  condidil,  (|nanivis  ge- 
iii:iis  non  sil.  Niliil  cnim  lam  priinnm,  qiiam  id  anle 
qtiod  niliil  est.  Scd  sicuti  iiibil  cst  aiile  Patrem ;  ila 
nibil  est  ante  unigciiitum  Filiiim,  P:ilri  uliqiic  co;e- 
tcrnuin.  Neqiie  enim  quia  illegcnuii,  ille  genilMS  csl, 
idoo  est  Palcr  tempore  anlerior.  Nam  si  iiiter  Palreni 
gigncntcm  cl  genilum  Filium  aliquod  lenipiis  esl, 
profcclo  lempus  csl  anle  Filium,  ct  non  cst  jam  Fi- 
lius  primogenilus  oinnis  crealura; ,  quia  cl  temptis  nli- 
que  crcalura  est  :  iicc  oHiJiJa  pcr  ipsum ,  si  lempus 
anlc  ipsum;  sed  o»i(j/a  per  ipsum  {Coloss.  i,  \o,  10) , 
niilliim  ergo  tem;  us  anteipsum.Ac  pcr  hoc,  quem- 
admodiim  ignis  ct  splendor  qui  cx  igne  signiiur  et 
circiimqiiaque  dilTunditur,  siiiiul  cssc  iiicipiiiiil,  ncc 
geuilus  a  gignenlc  pra*ccditur  :  sic  Deus  Pater  et 
Dcus  de  Deo  Filius  esse  simul  incipiunt,  quia  paiiler 
sinc  ullo  iiiilio  tcmporis  siinl,  nec  genitiis  a  gigncnle 
prapccditur.  El  siciil  ignisgigncns  ct  spleiidor  geniiiis 
coaivi  suiit;  ila  Dcus  Paler  gigiicns  el  Dcus  Filius 
gcnitus  coxterni  suiil.  Scd  (|uia  isie  est  de  illo,  noii 
ille  de  islo,  idco  et  mandalum  accipit  a  Patte,  cniii 
luandaltim  ipse  sil  Patris ;  cl  docel  cum  Paler,  ciiin 
ipse  sil  paierna  doclrina.  Sic  eniin  acci|iit  a  P:ilrc 
vilain,  cum  sicul  Patcr  ipsc  sil  vita  :  ita  cst  el  Pairi 
similis,  ut  in  iiullo  sit  omiiino  dissimilis.  Tcslimo- 
nimii  vero  cum  inviccm  sibi  pcrliibcanl  PaieretFi- 
liiis,  quomodo  isti  altcrum  coruin  faciant  tcstimonium 
pcrbiliciilcm,  el  alicrum  cui  lcstimoiiium  pcrbibcatur, 
igiioro.  Nonne  Pater  dicit,  llic  est  Filius  meits  dile- 
ctus  {Malih.  III,  17)?  Nomic  Filiusdicil,  Testiinoiiium 
pirhibel  de  me,  qui  misil  me,  Palcr  {  Joan.  viii,  18  )? 
Ciir  crgo  cos  iia  distiiigmiiil,  ul  Patrem  dicant  cui 
lcslimonimii  pcrliibcliir,  cl  Filium  qui  pcrhibcl?Cur 
usque  ad  ista  sunl  vani,  usquc  ad  ista  surdi,  usquc  ad 
islacaci?  Dc  Palrc  autcin  millcntc  el  niisso  Filio, 
jain  iii  siipcrioribus  liiijus  disputationis  parlibus  satis 

abmidc(iiie  traclalum  est. 
CAl'LT  XXXV.  —  55.    Nunqiia:n  sane,  ul  impic- 


707  ADMOMTIO  IN  COI.l-MIONKM  ET 

.;is  isi.T  (lclirat,  Pater  ])r<esc'im  eral  ne  niiiije.nili  Dei 
PitlrciH  fiilurinn  :  qiiia  riimqii.iiii  iioii  P.ilcr  or:il,  hn- 
boiis  Kiliiiiii  r,();i'loriiiiiii ,  ol  fjoiKr.nis  siiio  toiii|ioro 
por  qiioiii  ooiididit  tompora.  Kt  sitiil  Diiim  so  iion 
l»ra:scivil  ('iiliiriim  (|iio(l  soiiipor  crat ;  sio  iioo  1'iilrcni, 
(|nia  ciim  Filio  sonipcr  orat  :  tiec  innijuo  Filio  iniijor, 
nec  bono  melior  ;  (jnia  noii  Palri  (anliim,  sod  iiiiivoisu; 
Trinilali  (iioliim  osl,  Tn  es  Dens  aohis  magnux  (  Psiil. 
i.xxxv,  10).  Noo  (lc  Tatrc  lantiini,  sod  do  iiiiivorsa 
Trinilatc  rcclc  iiilclligilor  dixisso  idom  Filiiis  ,  Neino 
bomis,  nisi  unus  Deus  (  ilarc.  x,  18  )  ;  qiiando  ciim 
appoUavil  magislrum  boniim,  qni  ciiiii  noiidiim  inlolli- 
gol):il  I)ciim:laiiqiiani  diocrct,  Si  vocas  hoiiiim,  iiilolligc 
Douii!;  iicmo  cnim  boiius,  nisi  unus  Dcus.  Triiiitas 
ergo  unus  Dciis  solus  inagnus  cl  boniis ,  ciii  uni  ct 
soli,  sicul  prxcipit  lcx  cjus,  illa  quoi  lalria  dicilur 
servitule  scrvimus. 

CAPUT  XXXVf.  —  34.  Absit  autem  ul  dicamus  , 
bumililalis,  iion  vcritalis  gralia  Filium  aliqiiando  sic 
loqui,  ut  se  Palri  subjicial  ciimque  ni.ijorcm  esse  te- 
slelur.  Novimus  quippc  iii  Fiiio  formain  scrvi,  non 
ficlam  simulatairiqiic,  sed  vcram  :  propler  quem  sci- 
licet  Iiumaniim  Iiabitum,  cl  propter  qiiod  ipse  dc 
Palre,  non  Patcr  dc  illo  Deus  esl,  dicit  illa  omnia,de 
quibus  isti  occasioiicm  accipiiint ,  divcrsas  Patris  et 
Filil  credcrc  ac  pncdicarc  nnlnras.  Ei  ciim  se  lania 
isla  voragine  impictalis  immcrgant,  nos  lanqiiam  op- 
prubrio  novi  nominis  Homonsianos  vocant.  lla  eiiim 
sese  babet  calbolicai  verilatis  anliquilas,  ut  ei  omnes 
liacretici  divcrsa  noniina  imponant,  cnm  ipsi  sua  sin- 
gula,  sicut  ab  omnibus  appcilantur,  oblincant.  Ariaiii 
qnippeet  Eunoniiani,  iion  alii  Iia?rctici,  nos  vociiant 
lltiinonsianos,  qiiia  contra  eorum  crrorcm,  gr.Tco 
vocabulo  bp.ooitiio-i  defciidimus  Palrem  ct  Filium  el 
Spirilum  sanclum,  id  cst,  uiiius  cjusdcmque  snbslan- 
ti;o,  vel,  ut  cxprcssiiis  dicaliir,  csseutiic,  qiia;  cuiia 
gncce  appellalur  :  quod  planius  dicilur,  unius  cjus- 
demiiue  nalurx.  El  lamcn  si  qiiis  isloriim  qni  nos 
Ilomousianos  vocanl,  filium  suum  non  ciijiis  ipse 
cssct,  sed  divcrsae  dicerct  csse  iialura),  exiucrcdari 
se  ab  eo  maUol  (ilius  quam  boc  pulari.  Quanla  ilaqiie 
(mpiclalc  isli  cxcantur,  qui  cum  confilcanlur  uni- 
genitiim  Dci  Filiuin,  noluiit  ejusdem  naluiw  cnjus 
Paicr  Cbl  coii(ilcri,  sed  divcrsa;  alqiic  imparis  et 
multis  modis  rcbnsque  dissimilis,  lanqiiam  non  dc 
Deo  natiis,  scd  ab  iilo  de  niliilo  sit  crcalns  ;  ac  pcr 
hoc  ct  ipse  crcalura  sit,  gratia  filius,  non  naluia  ? 
Ecce  qui  nos  quasi  macula  novi '  nominis  vocaiit  IIo- 

•  Abesl,  novi,  a  Mss. 


LinnOS  DUOSCONTRA  M\XIMINLM.  708 

inousianos,  ncc  8c  ipsos,  cum  isla  fccnliunl,  iniucn- 
lur  insanos. 

CAIMJT  X.XXVn.  —  Qiiod  aiitcm  aiitc  omiiia s.-c- 
ciila  naimii  f.iioiiliir  riliiim,  (pioniodo  noii  si!)i  ipsi 
coiilririi  siinl,  onm  iialiim  (iiooro  anlc  omnia  sxcula, 
ciijiis  naiivit:ili  anKponiinl  :iliquid  leiiiporis;  quati 
non  aiil  saecula  aul  saiciiloruin  parles  qiixciiinqiia 
sint  tompora  ? 

Qiiod  voro  dioit  Apostolus,  cliiim  iii  futiiro  smoulo 
Palri  Filiuin  subjcclum  fnlurum,  ubi  ait,  Tunc  cl  ipse 
subjeclus  erit  ei  qui  illi  subjrcil  omnia  (I  Cor.  xv,  28); 
qiiid  niirum,quandoqiiidcrn  illa  in  Filioforma  liumana 
inansiira  cst,  qua  scmpcr  rnajor  a^t  Paliir?  fjiiarnvis 
non  dofiicrint,  qui  illam  tiiiic  Filii  subjeclionom, 
ipsius  hiimanx  forinae  In  divinam  substanliam  com- 
mulationem  intolligendam  pulaverint,  tanquam  Iioc 
cuiqiic  rci  subjiciatur,  qiiod  in  eam  vertilur  et  mula- 
liir.  Sed  nos  quid  liinc  sonliamus  oslendimus,  magis 
idco  dixissc  Apostolum  ctiam  tuncPalri  Filium  sul>- 
joctiim  fulunim,  nc  qiiis  iii  co  pularct  spiritum  et 
corpus  Iiumanum  aliqiia  convorsione  perilurum  :  ut 
sil  Dcus  omnin,  noii  laiitum  in  illius  forma  boniinis, 
si'd,  in  omnibus,  id  esl,  ul  ad  habcndam  vilam,  et 
saliandum  in  bonis  desiderium  nostrum,  nalura  di- 
vina  sufficiat.  Tunc  enim  Dcus  omnia  eril  in  omni- 
bus,  ciim  pra-lcr  ipsum  niliil  omnino  habere  velle 
coeperiinus.  Omnia  quippe  ipse  nobis  erit,  quando 
ipso  sufficienle  nibil  dccril. 

CArUT  XXXVIII.  —  Jussum  vero  obaudisse  Filiiim 
antequam  acciperet  carnem  ,  unde  iili  existiment  ne- 
scio.  An  acciporc  oorncm  jiissus  est,  nl  lioc  videaiur 
fccisse  jussus,  qiiod  fccil  missus?  Iteriim  ergo  ad  illa 
redeant,  quse  snpcrius  dispulala  suiit,  ei  quaerant 
alqiie  inveniant,  si  possiinl,  Pater  unico  Vorbo  quo 
aliojusserit  vcrbo;  el  utrum  dignum  fucrit  iit  lcm- 
porali  jubenlis  verbo  Veibum  subdcielur  a;lcriium  : 
atque  hinc  intclliganl  quia  noii  eum  Palris  jus.->io, 
lanquam  suae  non  fuerit  potestalis,  sed  seinelipsiim 
c.xinanivit,  formam  servi  accipiens.  Qiiod  aulcin  liu- 
luiUavil  semciipsum,  fnclns  obediens  usque  ad  morlem 
(PliHipp.  11,  7,  8) ,  jam  iiliiuc  accoperal  caincm. 

CAPUT  XXXIX.  —  Arbilror  mead  omnia  rcspon- 
disse  qiijc  conlinet  Arianorum  scrrao,  qui  nobis  ut 
ci  respoiideremus,  a  qnibiisdam  fratribus  missus  est. 
Qiii  ul  possel  inspici  ab  iis  qui  li;cc  logunl,  et  ulriirn 
ad  omnia  responsum  fueril  cxplorarc  dcsiderant, 
huic  eum  noslr.ic  disput:itionl  pra.'scribendum  piit:ivi- 
mus;  ut  prius  logalur  ipse,  ac  dciode  noslra  rcspon- 
sio.  Quoniain  noi\  ubiq'ie  textum  vciborum  ejiis 
intorposuimus;  iic  nimis  longuin  faceremus  boc  opus 
nostruin,  quod  tandcin  isto  fine  concludimus. 


IN  COLLATIONEM  £T  LIBROS  DUOS  CONTRA  MAXIMINUM. 

11  rc  opusculi  iii  Retraclationibiis  Augusliiii  fruslra  qu;cras ,  cum  sinl  poslerius  conlecia ,  anno  Chri^ti 
vidciicot  aut427,  aut  428.  Nam  Scgisvulliim  comilem  ,  a  qiio  se  missiim  Iliprdncm  Maximinus  in  Q)Iialionia 
salisoijuodis  exordic  profilclur,  vcnissc  in  Af"ri"am  conlra  !5o:rif.;ciuni  lliorio  cl  Aiduberc  Coss.,  Uoc  csl  anno 


700  COLI.ATIO  CIM  MAXIMINO  AIUA.NORUM  EPISCOPO.  710 

Chrisli  427,  scribit  Prospci-  in  Ciironico.  Huc  special  Sernionis  110  ( qui  olini  inlor  Sirmomlianos  IG)  lilnlns 
!n  hiiiic  nioduni  :  Coulra  quoddnm  dicUiin  Muxiniiui  Aiiiinoiuiii  episcopi ,  qiii  ciim  Sciiisviitto  comiti'  couslitutus  in 
Africa  blasplwmubai.  Quo  in  Sermonc  iil  ab  Angnslino  repriheiuiitiir ,  (|noil  Maxiinintis  ,  doininic.im  siMilon- 
liam  Joannis  ,  cap.  10  ,  ^  .  50  ,  Ego  el  Puler  unum  sumus  ,  dc  vohiiilatnni  Cdiicordia  mnligne  intcrpretans  , 
respondeb;'t  ipsos  eliam  Aposlolos  unnm  esse  cnni  Palre  el  Filio  ,  «luia  voluntali  Patris  ct  Filii  obsequunlnr. 
Sic  ille  blaspheinat  in  hac  (j)ilaiiun<: ,  dispuiniioiie  sua  puslroina,  n.  2'2. 

Dc  eadem  Collalioiie  Possidius  iii  ,\ugusiiiii  Vila  ,  cap.  17  :  Cum  iiisorum  qttoque  Arianonm  episcopo  quo- 
dam  Mdximino  cum  Golliis  ad  Africam  veniente  ,  apud  Uipponem  quam  pluiiinis  volentibus  atque  pelentibus  ,  et 
pi(ccliiris  interposUis  liris  contulil ;  et  quid  singuUv  asserucrint  parlcs  ,  scriptum  est.  Quw  si  stiidiosi  diligentcr 
legere  curaverint,  prorul  dubio  indagabunt,  vel  qiiid  callida  et  irralionabitis  liccrcsis  nd  seducenduin  et  decipicndnin 
profileatur ,  vel  qiiid  Kcctcsia  cntliotica  dc  diviiia  tcneat  et  prcedicct  Trinilale.  Sed  quoniam  ittc  Imrcticus  de  llip- 
pone  redic^s  ad  Carlliaginem ,  de  sua  mutta  in  cotlatione  loqitacitaie  viclorem  se  de  ipsa  Coltatione  recessisse  ja- 
clavit  ,  et  mcntitus  est ;  qu(C  utique  non  facile  a  divinw  legis  igiiaris  examinari  et  dijitdicari  possent :  a  vcnerabili 
viro  Auguslino  stv/w.  nlis  tcmporis  siilo  ,  et  itliiis  lolius  Cottationis  de  siugutis  objcclis  et  responsis  facta  est  rccapi- 
lulatio  ,  el  qw.tm  mliil  iile  objcclis  rcferrc  polueril ,  niliilontinus  demonslrntum  est  ,  addilis  siipptementis  ,  quw  in 
tempore  Collnlionis  angusto  cuncla  inferri  et  scribi  minime  potucrunt.  Id  eniin  cgcrat  nequili.i  lioniinis  ut  sua 
tiovissima  prosccutione  multo  longissima  totum  quod  rcmanserat  dici  spalium  occupnrcl.  Kl  iii  lndiculo  cap.  5, 
roccnsolur,  Coltalio  cum  Maximino  Arinnoruin  cpiscopo  :  cl  coiilinuo,  Ad  qiiem  supra  libri  duo.  Lhi  Possidius  a 
Cidlalioiic  scjungil  liiiios  ,  qui  in  anlc  cdilis  sic  eidein  cohirrehant  Collalioni  ,  ut  lia-c  priiniis  lihcr ,  alii  diio 
lihri  sccundiis  ac  lcrlius  inscripli  hgcrenlur  :  qiio  crrorc  carchant  voleres  codiccs,  lum  ndslri ,  tum  illi  qiios 
Tidii  Bcda  scii  Florus  ;  Collalionem  qui|ipc  aperle  dislingiiit  a  libris  conlra  Maximiniim  ,  ad  Rom.  cap.  8. 
Postcriorem  libium  ciim  Auguvlini  laude  cita  ctiam  Agalho  pnpa  in  synodo  G,  aot.  4. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

COLLATIO    CUM    MAXIMIIVO 

;  ^vtrtuoium  ^|)t^co))ow. 

1.  Cum  Augiislinus   cl  Maximiniis  llipponc-rcgio  dical,  Sine  causa   colunl  nte ,  doccnlcs   mandala   et 

iiiium  in  lociim   cnnvcnissent,    pr.TScnlihus   nuiliis,  prtecepta  hoininum  {Mattli.  xv,  9). 

lam   clcricis  quam  laicis,  Maximinus  dixit :  Ego  non  2.  Augustinus  dixil  :  Si  ad  isla  omnia  rcspnndcre 

ob  istam  causam  in  hanc  civllatem  advcni,  ut  altcr-  voluero,  id  ctiam  ego  ngcre  vidcbor,  ne  venialur  ad 

cationem  propoiiam  cuni  Religionc  lua,  scd  missus  a  causain.  Proindc  ul  cilo  agnniiis  (inod  instal  dic  niilii 

romiie  Segisvulto'  contcmplalione  pncis  advciii.  Rc-  fidem  tiiam  de  Palrc  et  Filio  el  Spirilu  saiiclo. 

vora  cnim  Eraclio  presbylero  amicali  paclione  mecum  Max.  respondil  :  Si  lidem  menm  posliilas,  ego  illain 

traciami,  responsum  dcdi  ut  valui,  ita  taincn  ab  ipso  leneo  fidem  quyc  Arimini  '  a   ircccnlis  et  Iriginia 

provocaiiis;  qni(iue  in  lanlum  exarsil,  ut  eliam  ad-  episcopis,  non  solum  cxposiln,  scd  ctiam  subscripiio- 

voiilum  iniiin  contra    me  provncarct.  El  qiiia  digii:ita  nibiis  (irinala  csl. 

esi  Rcligio  lua  sibi  facere  injuriam  *,  si  inlcrrogas,  5.  Auc.  dixit  :  Jnm  dixi,  et  hoc  ipsum  repcto,  quia 

in  qiiibus  valeo  responsnm  dabo.  Si  aliqnid  ralionn-  rcspondcrc  noluisti  :  Dic  fidein  (uam  do  Patre  el  Fi- 

bilodixoris,  necesse  esl  iil  seqiiar.  Si  quid  cnim  de  lio  el  Spirilu  sanclo. 

divinis  Scripturis  proliileris,  qnod  cominnne  esi  cum  MAx.respondit:  Cumcnim  non  defecerim  arcspon- 

oinnibiis,   nccesse  est  iit  audiamus  :  ccc  vcro  voccs  sionc,  cur  accusor  a  tua  Rcligione,  quasi  responsuin 

qujc  cxtra  Scripturam  siinl,  nullo  casu  a  nobis  susci-  non  dedcrim? 

piiinliir  :  pralcrca  cum  ipsc  Domiiiiis  moneat  nos  cl  4.  Air,.  dixit  :  Propteren  dixi  te  rcsponderc  no. 

ADMOMTIO    PP.    DENEDICTI.NORUM. 

Collationem  cum  Maxiinino  el  liliros  conlra  ipsuni  duos  casligavinius  juvaiilihns  Mss.  duohus  valicanis  ct  undecim  Calli- 
caais,  N>rlH)nico,  Fijssalonsi,  Arnulphonsi,  Micbaoiino,  fiislercionsi,  Hcinigiaiio,  corbeiensi,  I.audiincnsi  niajoris  Ecclebi». 
ransiensi  S.  Marlini  de  cainpis,  alloro  Parisionsi  collegii  nornardiaorum,  ot  Tholosano  doinini  do  Maran. 

Comparavimus  prwterea  eas  omnes  edilioncs  initio  Retr.  cf  ConLss.,  t.  1,  mcmoratas.     M. 

•  In  ante  edilis,  comilc  regis  multa.  la  Mss.  quibusdam,  • 
Con.ile  hcgisvulto.  Inaliis  veniis,  (omite  segisvuuo. 

*  bic  Usii.  Eciili  voro,  wiJii  facere  injuriam.  '  M;^.,  Arimino. 

(u)  ilabiia  auiio  ctinsli  127  aut  428.  Alias,  Cooira  Maximinum  Arianorum  episcopum  liber  primus. 


711  S.   AllGlJSTI 

liiisKO,  qiiia  ilmii  cgo  (|u:i!rcrom  iil  (Jircns  iiiilii  Jidcii» 
tii:iin  ilc.  Palic  cl  l''ilio  cl  Siiiriu»  siiMflo,  (|iiO(l  ct 
iiuiic  posco,  tti  iiiilii  iKHi  dixisli  fKhMii  (iiaiii,  scd 
iiotniiiasti  Ariiiiiii(;iisc  conciliiiiii.  Fid(!tii  liiniii  volo 
nossc,  (jiiiil  onMlas,  (|ii;d  sciiliiis  dii  Palrc  cl  Fiiio  cl 
S|iiiiUi  sanclo.  Si  t\\y,mvW,,  orc  tuo  audiain.  Noli  ine 
millerc  ad  ca  scripla,  (lua:  modo  aiil  |)ic  inaiiu 
non  siint,  ai:l  conim  aucloiilatc  noii  lciicor.  Dic 
quid  cicdas  dc  Palic  cl  Filio  cl  Spirilu  sanclo. 

Max.  rcsiioiidit  :  Non  ad  cxciisaiiduin  mc  Ariini- 
iicnsis  concilii  dccrclum  iiilcrcsse  voliii ,  scd  ut 
oslciidiim  aiiciorilalcin  I>alruin,  qui  sccuiulum  divinas 
Scriiiluias  niicm  nobis  Iradidcrunt  iilam  quain  a  di- 
vinis  Scriptiiiis  didiccrunt.  Sin  vero  placel;  quia 
corde  crediittr  ud  justiiiam,  ore  antem  coufessio  fu  nd 
salulem  {Rom.  x,  10)  :  instruc  i  clcnim  sumus  ct  pa- 
rali  ad  respondcndum  omni  exposccnli  de  i:oI)is  ra- 
lioncmdclidc  el  spoquyc  in  nol)iscsl(I  Pelr.  iii,  15)  : 
et  pnclorca  cum  Doininus  ii)se  Jesus  dicai,  Qui  we 
coiifessus  fuerit  coram  hominibus,  coufttebor  et  ego  eum 
coram  Patre  meo  qui  esl  in  coclis  ;  et  qui  negaveril  nie 
coram  homimbus,  negabo  et  cgo  eum  ccratn  Patre  meo  qui 
in  ccelis  est  {Matth.  x,  32,  35)  :  istud  pcriculum  ti- 
mcns,  quamvis  lcgcs  imperialcs  non  igiioro,  tainen 
pneceplo  S:iIvaloris  edoctus,  qui  mnnuit  nos  el  dixit, 
NoUte  timere  eos  qui  occidunl  corpus,  animam  autem 
non  possunt  occidcre  (/t/rf..28) ;  rcspondeo  evideiiter  : 
Crcdo  quod  uniis  est  Dens  Paler,  qui  a  nullo  viiam 
accepit;el  qnia  unus  eslFirms,  qiii  quod  est  ct  quod 
vixit,  a  Palre  acccpit  ul  es  cl ;  et  quia  unus  esl  Spi- 
vitus  sanclus  paracletus,  qui  esl  illiimin;ilor  cl  sancii- 
ficalor  animarum  noslrarum.  Et  lioc  de  divinis 
Scripturis  assero.  Si  jnbes ,  prosequor  lesiimoiiia  : 
siinariquoreprehendcril  Rcligio  lua,dabo  responsum 
iii  liis  in  quibus  rcprcliendi  vidcor. 

5.  AuG.  dixit :  Movet  nie,  quod  ila  posuisti  proprie 
illuminaiorcm  noslrum  Spirilum  saticium ;  qiiasi 
Cbristus  non  sil  illuminator  noslcr.  IliiiC  primo  abs 
le  volo  audire  quid  seiilias. 

Max.  respondit :  Nos  enim  utium  auclorem  Dcum 
Palrcin  cngnosciinus,  a  quo  illuininalio  oiniiis  pcr 
gradus  dcsccndil.  Nam  deniqiie  et  apiStolus  Paulus 
profert  dc  se  lestinionium  in  Aciibus  Aposlolorutn, 
dicens  .  Sic  ciiim  mandavil  nobis  Deus ;  el  iiiler  cxle- 
ra ,  Posui  tc  in  lumen  genlium  {Act.  xiii,  47).  Si 
Aposlolus  in  Innrme  gcnliuin  posilus  csl  ut  doclor, 
quanio  magis  Spiritus  saiictns,  qui  illutiiinator  esl 
Apostoli ;  iti  quo  ct  Ap"Slolus  loculus  est,  secundum 
ipsius  Apostoli  dicla,  quia  nemo  potesl  dicere  Doiiii- 
num  Jesum,  nisi  in  Spiritu  saitcto  (I  Cor.  xii,  3)  ?  Uli- 
que  illuminalor  cst  Spirilus  saiicliis,  qui  illuinitia\it 
Aposioium.  Scd  Spiriliis  sanctus  a  Clirislo  accepit, 
&ecntidum  ipsiiis  Clirisli  leslinionium,  sicut  ait  in 
EvangelioCbrisUis  :  Midia  habeo  vobis  dicere,  aed  non 
poiestis  porlure  modo  :  cum  autein  venerit  ille  Spiriius 
^eritatis,  diriget  vos  in  omnem  veritatem.  Non  enim  lo- 
quetura  se,  sed  qnwcuinqtte  audierit  loquetur,  et  ventiira 
auiiunlinbit  vobis.  Ilte  ine  clartficubit,  quin  de  meo  ac- 
€iviet,  el  xmuuniiabit   robis  {.lonn.  xvi,   12  14;.  Krgo 


NI  F.PISCOPI  »,,4 

Spiritus  sancliis  acccpit  a  Cbrislo,  secunduin  lenti- 
monium  Clirisli.  Sine  dubio  aul(  ni  Cbrisius  ipse  coiifl- 
lctur  (piod,  Doctrina  mea  non  est  mea,  sed  ejus  qui  me 
misit  Palris  (Jonn.  vii,  Ki);  fA,Quod  vidiet  audivi  apitd 
Palrem  meuni,  lofiuor(ld.  viii,  3S).  Sive  crgoChrislus 
doccns  nos  illuininal,  I»;iter  illuiniiiat  qni  eum  dcsli- 
navit ;  sivc  Spiritus  .sanclus  illuminal,  illuminalio  ad 
auclorcm  rccurril,  qiii  csl  fons  bonitalis  :  a  quo  con- 
scculus,  sivc  bcains  Apo.sloliis,  sivc  ctiam  oinncs 
sancli,  illuminnnl  quidcnt  crcdcnlcs,  scd  Uxc  illnnii- 
naiio  ad  unurn  auclorem  recurrit.  El  ca  de  causa  di- 
ccbat  proplicta  :  Dominus  iltuininatio  mea,  <i  salut 
mea  ;quem  tiniebo  {Psal.  xxvi,  1)? 

G.  Alg.  dixit :  Fgo  iion  nego  illnniinare  Spirilum 
sanclum;  scd  utrum  cl  Cbrislus  illuininel  per  se  ip->uni, 
el  Pater  ilbiminet  pcr  sc  ipsum,  aii  noii  illuminent  isii 
nisi  per  Spiriliim  sanclum  :  h  ;c  requisivi  breviter, 
hoc  reqiiiro. 

Max.  re.';pondit :  Credonon  latere  Rcligioncm  luamj 
be;ilum  dixisse  apostolum  Pauluin,  Cum  autem  beni- 
gnitas  el  humanitas  apparuit  Salvatoris  nostri  Dei,  non 
ex  operibus  justiiice  qttw  fecimus  nos,  sed  secunduin 
suam  misericordiam  salcos  nos  fecil,  per  lavacrum  re- 
generationis  el  renovalionis  Spiriius  sancti,  qtiem  effadit 
in  nos  abunde,  per  Jesum  Christum  Salvatorem  nostruin 
{Tit.  iii,  4-6).  Sccundum  hatic  regulam  dico  Spirilum 
sanctum  et  profiteor  illuminaiorem  per  Filium  :  ut 
anle  dictum  est,  Qitem  effudit  in  nos  abunde,  per  Je- 
tum  Christum  Salvatorem  nostrum.  Jara  dedi  respon- 
sum  :  quoniam  sive  Paulus  illuminai,  ad  auctorera 
DeumPatrera  rccurrit  hsec  illnminatio;  sive  Spiritus 
sanciusilluminat,adauctoremrecurritilluminalio:sive 
Chrislus  illuininal,  ad  aucloreni  recurrit  illumiiiatio.  Et 
hocraagislcrioCbrisiicdoctus.proscquor,  sicut  ail  ipse 
Cbrisliis  :  Oves  meai  vocem  nieam  audiunl,  et  sequun- 
tur  me;  el  ego  vitam  oelemam  do  eis,  cl  non  peribuitt  in 
alcrnum,  et  non  rapieleas  quisqttain  de  inanu  mea.  Pa- 
ter  meus  quod  dedit  mihi,  majus  omnibus  esl,  el  neino 
poteslrapereillud  de  manu  Patris  mei.  Et  ileruin  sic 
ait  ;  Egoet  Pater  unum  suinus  (Joan.  x,  27-50).  Ergo 
ad  dcfendeiidas  oves,  ad  illuminand.is,  Pateret  Filius 
uiium  sutit,  concoides  alque  unanimes  sccundiim 
hanc  ralio!:em  qiiiun  audisti,  Quoniam  ncmo  polesl 
raperc  de  nianu  niea  oves  qu:is  mibi  dedit  Pater  :  si« 
mili  niodo  ncc  de  manu  Patris. 

7.  AuG.  dixil  :  Res  loqiieris  necessariasquidem,  sed 
non  ad  causam.  Ad  interrogalioncm  meain  non  respon- 
di  ti,et  lamenmulla  dixisli.  Si  vclis,  relicla  qiia;slione 
qiKcinler  nos  verliliir,  reddere  totiimEvangclium.qui 
dies  sufficiunt,  qiianlum  temporis  spalium  nccessa-' 
rium  est?  Breviler  inihi  dic,  quoniam  intertogavi  te, 
uirum  ilhiininel  per  teipsum  Christus,  an  non  illumi- 
nel  nisi  per  Spirilum  sanctum.  Non  soluin  ad  hoc  re- 
spotidcrenoluisli,  scd  si  incnoti  f.illilqiiod  audivi,  ma- 
gis  Spiriluin  i-anclmn  per  Cbristum  illuininare  dixieli. 
Ma.\.  lespoiidil:  Noti  decct  in  rcligione,  pra'lerea 
Ciim  de  Dco  loquamur,  calumniam  iiifcrre.  Egoet  re- 
.sponsum  dcdi,  et  si  imn  siifficiiint  qii:c  diximus,  aii- 
diinus  tesiimo:iia,  qitia  pcr  Jesum  Cbrislum  Spiiitus 


7IJ  COLLATIO  CIM  MAXIMINO 

saiicius  e(Tnsii<.  osl  ii)  oiuncs  cretlontes.  Sic  cnim  legi- 
niiis  iH^aUiin  iVli  iiin  dixisse :  IIuhc  Jesum  su$ci(avit 
Deus,  cujus  nos  omues  tcslcs  sumus.  Uextera  itaiiue  Dci 
exttttatus,  et  ptvmissionc  Spiritus  suncti  acccpla  a  /'«- 
Irf ,  effudit  lioc  donum  quod  uunc  vos  ct  vidctis  ct  midi- 
lis  (Acl.  II,  32,  35).  I>ixi  eniin  quod  oiniiia  qu;ecuni- 
«juc  siiggeril  iiobis  S|hi  ilns  saiicliis,  a  Ciirislu  consc- 
CMliis  sil.  Recurrc  ad  leslimonia  anle  lala,  cl  invcnics 
iia. 

8.  AiG.  tlixil  :  Cuni  vis  conari  probarc  quod  ipsc 
hon  nogo.  in  lebus  sniKTfluis  necess;iriiiin  »eni|uis 
absuiiiis.  Ego  nou  nego  \wr  Clirisiuin  diOusuin  fuissc 
suiK-r  crcdcnlesSpiriluiM  s;nicluin.  Siiic  causa  hoc  pei 
taiilas  nioras  lt>slini«»niis  jintbaie  Vdbiisli,  qudd  ip^c 
conrueor.  Kgo  liocdixi,  bocqu.esivi,  iioc  ilcruni  dic«i: 
niruni  C!iri>lus  pcr  Spiiiitiin  sanclnin  illiuninel,  aii 
SjtirJius  sanclus  |>er  Ci.ristiiin  illumiiict;  nuia  divisli 
sinxTiiis  per  Clirisluin  iiluiuinare  Spiiilum  .saucluin. 
Si  aiilt  III  iioii  leiidis.  recileiiliir  verba  tna  iii  Gesiis, 
iil  apparealci  nosjnssisse  retilari,  el  prubabo  le  di- 
\issc  ijuod  i|ii.Tro. 

Max.  rc>poiitlil  :  IVobaiio  cral  ncccssaria,  si  non 
ipse  leiiiclipsuiu  placasses.  Jain  cniin  prosccuius  esin 
leslimoiiiis  qu.nc  proluli,  vel  iii  raiiono  qiiain  iledi. 
qiiod  el  ipsc  sic  liabcas.  Cum  finiia  sil  crgo  isia 
quxslio,  propouc  aliam  ad  qiiaiii  libi  respond.  ain. 
Nam  professus  cs  jam  in  qiKtslione  isla  salisractuin  libi 
fuissc. 

9.  AiTC.  dixil :  Dixisli  Spiritum  sanctum  pcr  Cbri  - 
stiini  iiliiininarc,  an  nondixistiV  Uogo  lc  ut  unuin  dc 
(riiubiis  brcviler  niibi  rcspondcrc  digncris.  Dixisli.aii 
nondixisli? 

M.VX.  respondil:  Ego  Spirilum  sanctum'  professus 
suin  sccuiidum  Salvaioris  inagistcrium,  qiiia  sive  illu- 
uiinal,  a  Chrislo  acccpil;  sivc  doccl,  a  Cbristo  accc- 
pil ;  oiniiia  qiKreumf|ue  gcril  Spirilus  sanotus,  ab  iini- 
gcnito  Deo  conscculus  c.')l :  etbi  parva  stiiil  lesiinionia, 
addo. 

10.  Aic.  dixit :  Ne  dic.it  nos  caluniniari,  leganlur 
ViM'ba  ipsius  paiilo  siiperiiis. 

.\nloiiius  nolariiis  ;id  locnm  icf ilavii :  Oico  Spiri- 
liiin  sanrtum  cl  prolileor  illiiiiiinaloreni  pcr  Filium, 
ul  aiile  dicliim  csl,  qneiU  effiidit  obundc  in  nos,  pcr 
Jesinn  tlirislnm  SiUvalorem  noslrum.  Cunu|iic  rccila- 
t  ini  csl : 

M'X.  rcspondil  :  Ul  vidcliir,  ipse  poliiis  dibilioni 
sliides,  iil  noii  ad  priiicipalein  c;iu-;ain  rccunamns, 
S'd  piM  lolum  diein  vis  argiiiniMilis  iioi  in  una  deli- 
neie  qiixslionc.  Nos  enim  recilamus,  quod  per  Fi- 
liiiin  Spirilus  sanclus  sil  cffusus,  cl  iion  tanlum  bca- 
tiiin  Paulum  tcsleni  prodiixiiiuis.  veium  cliam  el  l*e- 
Iriim  pri>>rcm  Aposiolonim.  Il.ibcl  eniin  proscciilio 
noslra,  qiiod  Spiriliis  sanclus  a  Christo  accepil,  sc- 
cundirm  prccedens  tcsliinoniiim  :  llle  me  clarificabil, 
qiiia  dc  mco  accijnet  cl  annuntiubit  vobis-  Idcm  iliileiii 
cuinpulsus  ilerum  dico,  qiiia  sivc  illuminal  Spiritiis 
sanclus,  sive  docet,  sivc  iiisiruil,  oninia  a  Cbrislo  con- 
secutuscsl;  quia  per  Chrislum  facta  sunl  omnia,  rt 
sine  ilto  fucium  est  nihil  {Joan.  i.  3).  Clnistus  dicil 
Sanct.    AtGLST.    >  III. 


AKIANOUIJM  EPISCOrO.  7U 

qiiia  a  gciiilorc  suo  oiniiia  lixc  conscculus  csl,  el  vivii 
piopler  1'alrein,  ct  omnis  lingua  conlilelur  quia  l)o- 
minus  Jesus  Cbrislus  in  gloriaesl  Dei  Palris  (Philipii. 
II,  11).  Et  qiiia  '  omnis  viri  capul  Chrislus  esl;  caput  au- 
tem  muUcris,  vir ;  aipul  aulcm  Chrisli,  Dcus  (I  Cor.  xi, 
3).  El  quia  Filio  Spirilus  saiiclus  csl  subjettus  :  ei 
quia  Filius  Palri  csl  bubjeclus,  ut  cbarissiiuus,  ul  obe- 
dicns,  ut  bonus  a  boiio  genilus.  Neccniin  Paler  con- 
trarium  sibi  geauil:  sed  lalcin  genuil,  <{ui  ciiain  cla- 
mat  cl  dicil,  Kqo  quw  placila  sunt  Palri,  facio  sempii 
(Joan.  VI II,  19). 

11.  AiG.  dixit :  Si  cl  Cbrisliis  illumiuat  per  Spiii- 
lum  sanclum,  et  Spiriius  .saiiciiis  iliumiiial  per  (^hri- 
sUnn,  par  polesias  csl.  Legcaiilem  luinibi  subjecliini 
Cbrislo  Spiiiliiin  saiuliini,  (jiiod  paulo  aiilc  dixisii. 
Quud  aiilcin  ilicis  Doininuin  dixisse  de  Spirilu  sancto, 
De  meo  accipid;  i<leodiciuin  cst,  qtiia  dc  Pairc  accc- 
pil,  ei  oinnia  qiKC  sunl  Talris,  siiic  dubioct  Filii  suni. 
Nain  ipsc  cum  lioc  divissel,  adjecil,  IJco  dixi,  Demco 
accipict;  quia  omnia  quw  habcl  Palcr,  mea  sunl  (Id. 
XVI,  li,  15).  Dicergoquod  inlcrrogavi,  ct  tcslinioiiiis 
prolia,  subjcctuin  Cinisto  Spiriium  sanclinn  :  cuni  po- 
lius  legamus  ipsiiin  diccntcin,  Spiritus  Domiiii  supcr 
me,  proptcr  quod  unxil  mc  evangelizurc  pauperibus  * 
(Luc.  IV,  18).  Si  su|>crse  ipsc  dixilSpiriluuuanclum, 
(|iioinodo  lu  dicis Spirilum  saiicliini  Chii^to  cssc  sub- 
jeclinn?  Dixil  autcm  Chrislus,  super  scSpiriiuin  saii- 
cluni :  non  quia  super  Vcrbuin  Dei  esl,  quod  csl  Dcus; 
sed  quia  su|>cr  hoiiiinem,  quod  Verbum  caro  lacluni 
esl.  Ubi  cnim  scriplum  csl,  Vcrbum  caro  factum  cst 
(Joan.  i,  U);  niliil  aliiid  csl  quam,  Vcrbum  iinmo  fa- 
ctuin  csl.  Quia,  \ idcbil  omnis  caro  saluiarc  Dei  (Isai. 
XL,  5);  niiiil  csl  aliud  ijuam,  Omiiis  lioino.  Ei,  In  leije 
uon  justificabitur  onmis  caro  (Ilom.  iii,  20);  nihil  esl 
aliud  quam,  Oinnis  hoino.  Proplcr  qiiod  crgo  Verbtuu 
caro  factum  est,  ei  illc  scmclipsum  cxiiianivit,  formani 
scrvi  accipiens  (Fhilipp.  ii,  7),  ex  ipsa  foiina  scrvi 
dixil,  Spirilus  Doitiini  supcr  tne.  Nain  par  poleslascsl, 
unasubslanliaesl,  cadcm  diviiiiias.  Ideu  quamvis  Tri- 
niiatcm  colamus,  quia  Taler  non  csl  Filius,  iiec  Fi-' 
liiis  esl  Paier,  ncc  Sjiirilus  sancius  aul  Palcr  aul  Fi-  • 
liiis:  lainen  ununi  Deumcoliinus,  (|iiia  ipsa  Trinitati»^ 
inclTabilis  ct  eiicolsa  conjimclio  iiinini  Dcuin  ost.  ndil, 
uiiuin  Dominum.  ideoquc  diciuin  est :  .Audi,  Israel; 
DotnitiHs  Dcus  tuus,  Dominus  iinus  csl  (Dcul.  vi,  A). 
Qiiid  noliis  viiltis  faoere  duos  dcus  el  duos  doniinos  ' 
Dicilis  Duniiiiuni  1'atrein  el  Dciiiii  ratrein,  dicicis  D.i- 
iniinim  Chrisliim  ctDcuin  Christum  :  iiitcrrog.-),  utruiu 
ainbo  siinul  uiius  sit.  Respondelis,  Diio  dii.  Siijxrest 
ul  cis  cl  leinpla  cl  idola  f;iciatis. 

Max.  rcspoiidit :  Religionis  aiictnres  i;uiiqu.iin  in  ca- 
Iumni;ini  vcrlunlnr.  Intcrrogasli  lestiinoiiia,  iii  ca  qu;i; 
prefcssus  suin  tcstinioniis  doccrem  :  et  ipsc  p;ires  ai- 
qiic  ?cquales  profileris  ircs,  Palrcin  el  Filinni  et  Spiri- 
luin  saiiclum.  Et  prxtcrca  cum  ires  a-qualcs  profcssns 

*  Mss.:0"t''  esl  et  qtiii,  oic.  ^ 

»  In  editis  addiliir,  misit  tne.  Abesl  a  Mss.  hoc  loco:  alir^.st 
ah  i|)sis  qtioiiue  i^dilis  in  supcriore  liliro,  cunlra  Scrinoiie:ii 


Anaiioriim,  ca[ 


<M 


»  Alitiuul  vss.,  irviitat. 


{Vingt-trois.) 


115  S.  AlKJliSI 

bis  ilcriiii)  coiivcrsiis  proliilibli  ({iiidriii  lcsliiiioniiiiii 
(livinariiiu  Sciipltiraruiii,  iion  :i(l  a:<|iialil:Uciii  pcrli- 
iicns,  scd  ad  siii^jiilarilalciii  omnipolcnlis  Dci,  (iiuxl 
1IIIIIS  sil  oniniuin  aiiclor.  Krgo^jiiia  cl  ;i  lilc  praccdi-,, 
ri  aucloritalc  inajor  cs,  prolcr,  inslruc  prius  lcslimo- 
iiiis,  quod  Ircs  sinl  aciiiialcs,  ircs  oiiinipolenles,  Irc» 
nnali,  ircs  invisihilcs,  trcs  incapabilcs :  cl  luncdc- 
Liiiin  ncccsse  csl  lcslimoniis  ul  ac(iiiicscamus.  Si  qiio 
ininus  rcddcrc  ralioncin  dc  divinis  Scripluris  noii  va- 
hicris,  necessc  mccst,  utad  omnia  qu;c  in  pracccdenii 
dixi :  sivc  cnim  ralrcm  soliim  qiii  (iiiod  vivit  a  nc- 
niiiic  accipicns,  sivc  Filium  *,  quod  siim  professu.s 
([uiu  qtiod  vivil  a  Palre  accepil,  sivc  dc  Spiriiii 
saiiclo  (lux'  dixi :  eliain  quania  dcsidcras  lcslinionia 
profcram. 

12.  AuG.  dixil:  Ego  quod  qu.icsivi  ul  dicerc  digna- 
rcris,  non  dixisli,  quo  lcslimonio  probares  subjcclum 
Clirislo  Spiiilum  sanclum  :  rc.>poiideo  t;imcn  ad  (;a 
(\ux  proposuisti.  Sic  non  dicimus  ircs  omnipotentcs, 
quomodo  iion  dicimus  ircs  deos.  Sl  cnim  de  singulis 
inierrogemur,  ulrum  Deus  sit  Pater;  rcspondcmus, 
Dcus:ulrum  Deus  sil  Filius;  respondennis,  Dcus : 
ulrum  Deus  sit  Spirilus  sanclus ;  rcspondemiis,  Dcih. 
Cum  aiitcm  de  omnibus  iiiterrogali  fueiimus,  utruin 
Ij-es  siiil;  rcforimus  nos  ad  divinam  Scriptiiram  dicen- 
tcm,  Audi,  hrael ;  Dominus  Detis  luus,  Dominus  unus 
cst.  El  in  *  liac  diviiia  pncscriplioiie  condiscimiis, 
camdcin  ipsam  Trinitatem  nnum  csse  Dciim.  Sic  cl 
dc  siiigulis  si  quacralur,  ulriim  Paler  omiiipolens  sii; 
rcspondemns,  Omnipolens  :  si  Filius;  hoc  idem  rc- 
^pondcmus:  si  Spiritus  sanctus;  ncc  ipsum  neg:iniiis 
omnipolenlem.  Neclamen  dicimus  ires  oinnipolenics, 
fiuomodo  noii  dicimus  tres  dcos:  scd  sicut  simu!  iili 
tres  unus  Deus,  sic  simul  illi  tres  unus  oninipotens 
est,  et  iiivisibilis  unus  Deus  Paler  el  Filins  ct  Spiritns 
«anclus  csl.  Siue  causa  ergo  i>utas  nos  nuincro  coar- 
clari,  cuin  divinitalis  polcnlia  etiam  rationem  nuineri 
cxcedat.  Si  enim  anima;  mulloruin  bominum  acceplo 
Spirilu  saiicto  et  quodam  niodo  confl;itoe_igiic-chari~ 
taiis  unain  animam  fcccrunt,  de  qua  dicil  apostolus, 
Frul  cnim  eis  antma  et  cor  unum  {Act.  iv,  32) :  lot 
cofda,  lot  niillia  cordium,  unum  cor  fecit  charit;is 
Spirilus  sancli;  tol  millia  animarum  unam  animam 
dixit  Spirilus  saiictus,  quam  ipse  unam  aiiimam  fecit : 
quanlo  magis  nos  unuin  Dcum  dicimus,  scmper  >ibi 
iiivicem  ct  inseparabilitcr  et  incflabili  charitale  coJiac- 
rcntes  Patrem  et  Filium  et  Spirilum  saiictum? 

Max.  rcspondil :  Ac  pcr  boc  pares  alque  «Tqiiales 
dixisti,  qiiod  quidcm  testimoniis  docere  non  valuisti, 
cl  ob  istam  rem  ad  aliam  causam  diverlisti.Nosenim 
iion  diffidimus,  scd  ccrla  cognosccntcs  fide,  quod  eral 
cor  et  anima  una  omnium  credentium.  Ncc  enim  lioc 
prKJudicat  rcligicni  nostra;,  scd  magis  concordal. 
Sine  diibio  cniin  si  omnium  crcdentium  eral  cor  cl 
aiiiiiia  una,  quarc  autem  non  Patcr  ct  Filius  cl  Spi- 
rilus  sanctus  in  consensu,  in  conveniontia,  in  clia- 
riiate,  in  unanimiiaie,  unura  esse  dicanlur?  Qnid 

'  lii  Mss.,  sir(j  rilius. 
*  \  tlcres  libri,  el  ex. 


liM  EPISOOPI  71« 

fiiiim  rccill  ilius,  qiKHJ  iion  placiiit  P.ilii?  Qiiid  pra*- 
ccpit  PalcT,  in  quibiis  non  obl«;iH|M;ravtl  Filiii»? 
Oiiando  enim  Spiritiis  saiicliis  coiilraria  Clirislo  aiil 
Patri  tiadidit  iii:iii(lat;t?  Kl  coiist;il  S(;('iiiidiiiii  S:d\alo- 
ris  sententiam,  quod  ail,  li.jo  el  l'aler  unum  tumu» 
{Joan.  X  ,  30) ;  tsse  illos  iH  coiicordia  cl  iit  conscitsn 
unum.  Siculaulcm  ipsr;  professus  c»,  Pater  Paler  e&t, 
qiii  nuiiquain  fuil  Filius  ;  Filius  Filiiis  cst ,  (jiii  sem- 
per  Filius  m;iiiet  ;  ct  Spiriliis  s;in(  liis  Spiriius  saii- 
clus  est ,  qiiod  cst  cl  (piod  leginius,  prohleinur  de 
Spiritu  saiiclo,  in  huuc  Spiritum  sanctiim,  qni  Uiiilus 
ac  talis  csl ,  ut  ctiam  Aii^cli  ipsi  conciipiscaiil  iti 
ciim  proS|)iccrc  (l  l'elr.  i ,  12).  Taniiis  esl  isle  Spi- 
ritus  sanctus,  ut  sufliciat  ubiqiic  oinniiim  [>o.slulalio- 
iics  suscipcrc ,  cl  ad\ocatione  fungi  '.  Et  in  lioc  lc- 
stein  prolero  bcaluin  Paulum,  qui  ail,  Sam  quid  orc- 
mus,  sicut  oporlet,  ueicimus  ;  ted  ipse  SiMrilus  potluLil 
pro  vobis  gemilibus  ineuarrubilibus  {Hom.  viii ,  2G). 
Qiiod  lcgo  crcdo,  qiiia  gemilibut  inenuTrubilibus  potlu- 
lul  Spiritus  sanclus.  Et  idco  isto  cruditus  iii:igi>lcrio 
iii  l;iiiliim  dico  siibjcctum  esse  Spiritum  saiictuiii ,  iit 
g(;initibiis  poslulet  pro  nobis.  Lnum  autciii  prolileikr 
Deum  ,  iion  ul  trcs  unus  sil ;  sed  uiius  Dcus  csl,  in-> 
comparabilis,  immeiisus,  ii)fii>i>J[is ,  inn;ilus,  invisibi  • 
lis,  qiicm  el  Filius  ipse  el  oravil  ct  orat ,  apud  qucm 
ei  Spiritiis  sanctus  advocatione  fiingiliir.  Nam  qiiia 
oral  Filius  Patrem  ;  quainvis  eiiim  solealis  oiiinia  iila 
tcsiimonia  (|uai  in  sancto  legimus  Evangclii),  corpori 
applicare;  attamen  nosirum  est  perscrulatis  divinis 
Sc.ripliiris  ostenderc,  quia  et  nunc  scdcns  ad  dcx:e' 
rain  Pairis  interpcllat  pro  nobis.  Ea  cuiiii  de  cjii.sa 
dixi,  ct  oravit  et  orat;  quia  nunc  ulii|iie  intcrpcllal 
pro  nobis  ,  sicul  ait  Ajioslolus  :  Quis  accusabit  advcr^ 
sus  electos  Dci  ?  Deus  qui  juslificai  ?  Quis  cst  qni  ron- 
deninel  ?  Christus  qui  mortuus  est,  imo  magis  qni  el  re- 
surrexit,  qui  et  est  in  dextera  Dei,  qui  et  interpellai  pro 
;io6is  (i/it(i.,  35,  54)?  i£qiie  cum  discipulis  positiis 
Christus,  sic  se  rogaturum  proinisit,  diccns  :  Si  dili- 
gitis  me ,  mandata  mea  servule ;  et  ego  royabo  1'atrcm  , 
et  alium  advocalum  dubit  vobis,  ut  vobiscum  sil  in  wtet- 
num,  Spiritum  verilatis,  quem  hic  mundus  accipere  uoti 
potest,  quoniam  non  videt  eum,  ncc  uovil  eum  :  vos  uu- 
lem  vidislis  eum ,  el  cognoscilis  '  eum  ,  quiu  apud  vns 
manel,  et  in  vobis  est  {Joan.  xiv,  15-17).  Si  sufficiui.l 
hxc,  beiie  esL:  si  quominus  ',  addarn  quaiita  jiibcs 
lestimonia. 

15.  Alg.  dixil  :  Ea  quae  nos  confitemur,  nobis  pro- 
bare  noji  delies.  IIoc  enira  faciendo,  nihil  aliud,  sic- 
ut  superius  dixi,  quam  necessarium  tcmpusabsuiuis. 
Scimus  Filiuin  Dci  Filium  csse  Dci  :  scimus  a  se  ipso 
non  csse,  sed  genilum  esse  a  Patre.  Patrem  vcio 
ipsum  ingeiiiium  esse,  a  nullo  esse,  a  nullo  vitam  ac- 
ccpisso  :  Fiiium  vero  a  Patre  accepisse  vitara  ,  sed 
non  ita  tanquara  fuerit  aliquando  sine  vila ,  ut  acci- 
perel  vitara.  Dedil  cnim  ei  vitam  ,  gigncndo  vilain  : 

'  In  Vl^.,etadvocalionem  fungere.  ilemque  infra,  et  Sjn- 
ritus  sanctus  advocationem  fuugil. 

'  Soia  cditio  i.ov.,  cognoscetis. 

'  Ani.  F.r.  et  Mss.:  ii  sulficiunt  ?  si  quo  non ;  omlssis,  liar, 
bene  est. 


717  COIJ.ATIO  i.m  M.WIMI.NO 

gigncnilo  cnm  v  Inm,  dcdil  ci  vii.im. /EiinaliUlcm  aii- 
letu  oslend-l  ilicenilo  :  Sicul  hnbci  Patcr  vilam  in  se- 
mctivso^sicdrait  ci  Fiiwritam  habereittseme{ip!^o{Joan. 
V,  26).  Vilani  in  sciiiclipso  li.thel  Palcr;  ;v(|ualcm 
vii;c  Pairis  vilam  iii  se  liabel  Filiiis  :  scd  LTmcii  Fi- 
liiis  a  sc  ipso  \ilam  iioii  acccpit,  qiiia  iion  a  sc  ipso 
n.itus  cst.  a  rairc  iiatus  cst.  GignciKio  dcdil,  nnii 
(|uia  jani  crat  Filiiis  sine  vita,  ct  dcdil  ei  vilam,  qiio- 
iiiotlo  iios  |)Cccaiores  facti  sunius  siiic  vila,  et  pcr  in- 
dulgciitiam  cl  grnliam  acccpiiiius  vilam  :  ille  vilam 
acccpil  a  Palie,  qiiia  viia  nalus  est  a  Palrc.  Ac  pcr 
lioc  lii  nun  pdliiisii  direre  siilijcctnni  cssc  Filio  Spi- 
riluiii  sanrtiim,  ni>i  qiiia  gcmiiibus  inicrp<<llat  pro 
iKilii-i.  Vidcliir  ciiim  tihi  illa  pcrfcctio  sanctitalisln 
geniilibus  scmpcr  cssc,  ncc  rcspirare  a  gcmcndo.  O 
a-lcrna  iiiiscriii !  Iiitrlligc  lociilioiicm,  ct  blasplieiniam 
devitabis.  Sic  enini  dictnm  csl,  Cemitibus  iiiierpellat ; 
ut  iiilclligercniiis,  Gcinilibtis  interpcllarc  nos  facit. 
Adcsl  cnim  mibis,  ct  inrundcndo  rliaritatcm  nobis, 
facit  nos  intcrpellarc  gemitibus.  Dciiiqiie  alio  loco 
cuiii  dicit  Apostolus,  C/fliHflH/em,  Abba,  Palcr  (Galat. 
IV,  G);  alio  loco  dicit,  /n  quo  clamamus,  Abba,  Pa- 
lcr  (Rom.  viii,  {5) :  esposuit  qnid  sit,  Clamantem, 
Ahba,  Pater;  dicendo,  In  qno  clamamus.   Ac  pcr  hoc 

qniil  csl,  Clamantem,  nisi,  clnmarc  racientem?  Do 
cxcnipluni  hHMilioiiis  litijns.  Noniic  Dcus  csi  oninium 
pra^sriiis  fntiirorum  ?  Quis  lioc  ncgabit  insnnus?  T;i- 
men  ait  Apostolus  ,  Sunc  autcm  cognoscentct  Dcum  , 
iHio  cognili  a  Dco  {Gaial.  iv,  D).  Si  niinc  eos  cognnvil 
Deiis,  iion  eos  novcrat ,  non  elcgcrat,  noii  praedcsli- 
naverat  ante  inundi  constitutioncm.  Scd  sic  dixil , 
Ninic  aulem  cognosccntes  Dcum,  imo  cogniii  a  Dco  ;  nl 
iiilclligercnl  Dcum  fccisse  in  cis  cognitionem  suam. 
Cognoscentct  Dcum.  Quid  esl,  Cognoscenles  Deum  ? 
Nolile  vobis  arrogarc,  nolite  superbire  :  Cognili  csiis 
a  Deo.  Quid  est,  cognili  estis  a  Deo  ?  Cogniiorcs  snos 
DcHs  vos  ferit  :  Dcus  vobis  dedil  ut  cognoscatis.  Q  lo- 
iiimlo  Cdl  cl  illud  Doinini  :  Nunc  cognovi,  dicil  Abialui; 
honiiiius,  Nunc  cognovi  quoniam  timeas  Dominum 
(Cen.  xxii ,  M).  Quaiido  altulit  (ilium  siium  ad  h'ilo- 
caiislum  Abralinm,  dicil  ei  Deus ,  Nunc  cognovi.  Ipsa 
csl  lota  Dei  prxscicntia  ?  lunc  cognovit,  quando  dixit, 
Nunc  cognovi  ?  Scd  quid  est ,  Nunc  cognovi  ?  Id  est , 
Niinc  cogiiosccre  te  fcci.  Si  crgo  lias  loculioncs  sictit 
Libris  divinis  eruditiis  agnosccrcs,  de  gcmitibus  illis 
qiiibus  dictuni  cst  gcmitibus  intcrpcllare  Spii itiim  san- 
ctuin,  non  eum  faccres  miserum.  Quid  eniin  est  aliud, 
scnipcr  gcmens  ,  quani  semper  miser?  Idco  nos  gc- 
mimus,  qiiia  iniscri  sumus.  El  gratiasSpiritui  sancio, 
qtiia  cliarilatc  a-leriii  s;rculi  ficit  nos  gemerc ,  pro- 
plor  quod  dictus  est  geineiis.  Farit  nos  clamarc  pro- 
ptcr  quod  diclus  esl  clamans.  Facit  nos  cognosccre 
Deum,  prt^pter  quod  dicluni  cst ,  Imo  cogniti  a  Defl. 
Facit  Abraham  Dcus  cognoscentem,  proplcr  quod  ei 
dixil,  Nunc  cognori. 

Max.  rcspoiidit  :  In  quibus  nns  reprchendis,  in 
ipsis  ipse  delegtTis.  Ccrtum  esl  enim  ,  et  divina  nos 
mniict  Sciiptura,  quod  cx  multiloquio  non  elTugics 
peccatum  ;  p:irccns  autem  labiis,  sapiens  cris  (Prov. 


AIIIANOUUM  EPISCOPO. 


71S 


X,  19).  Qtiamvisoliam  clsi  pcr  lotum  dicm  qiiisque 
dc  divinis  Scripiuris  profcrat  lcsiimonia,  iion  in  ver- 
bositatc  illi  impiilabitur  rcvcra  •  :  quod  si  aiil  liiiera- 
ria  aric  nsns ,  aut  exprcssionc  *  spiritns  sui  qiiisque 
concinnet  vcrba  q»x  non  conlincnt  sancl;c  Srripliinc ; 
ct  oliosa  sunl  ct  supiMlIna.  Snfliril  mibi,  qui  ad  isiam 
rcgulam  lc  addiixi ,  ut  profitcaris  qiiod  Paler  Pater 
csl,  qiiia  innatus  cst,  quia  a  ncniiiie  acrcpit  vilani ;  et 
qnia  Filius  a  Palrc  conscculus  csl  vilani;  et  qiiia 
Spiriliis  saiirliis  S|»irilus  sniicliis  cst.  Diccndo  autcm 
nnuin   Dcuin,    bciic  qiiidcm    farcrcs,   si   coiinicndo 
nniim  Dcuni ,  non  Palrcin  el  Filiiim  ct  Spirituni  san- 
otuni  unuiii  dicercs  Dcum ,  coiilra  luam  senicnliam 
vcniens.  A  nobis  iiniis  colitur  Dciis ,  iniiatus,  iiifc- 
rlus,    iiivisibilis,  qni  ad  hiiinann  conlagia  ct  ad  liii- 
niaiiam   carnoni   non   dcsccndil.    Est  aiilcm  et  Fi- 
litis  secnndiim  Apostolum  ,  iion  piisilliis,  scd  magiius 
Dciis  :  sirut  ait  bcalm  p.iuliis,  Exsprciantes  bealam 
spem  ct  advenlum  gloria;  mngni  Dei  ct  Salvnlori^  no- 
slri  Jesu  Christi  {Til.  ii ,  15).  hle  ciiiin  m:igims  Dcus 
Christus  dicil,  quod  asccndo  ad  Palrem  meum  el  Pa- 
Iretn  vcslrum,  Dcum  meum  ei  Dcum  vestrum  {Joan. 
XX,    17).    Dc  sua   enini   subjectionc  nnuin  staiuit 
Dcum.  Istc  cst  crgo  unus  Dcus ,   nt  jam  rccilavi- 
nius  teslimoniis ,  queni  Chrislus  ct  Spiritus  sancliis 
adoranl,  et  omnis  crcalura  veneratur  et  colil  :  liac 
ratione   niium   profilcmnr.    Non  laincn   quod  co|»u- 
laiio  vcl    pcrmisiio   Filii    cuin  Patrc,  aut  vcl  ccrte 
Spiritns   sancli    cum   Filio   vel    cum   Patrc  ,    faciat 
unum  Deum.  Scd  quia  ille  solus  unus  pcrfcclus  cst 
Deiis,  qui,  ut  ipsc  proscculiis  es,  viiam  a  neniine  ac- 
ccpit,  qni  Filio  dcdit  sno   cxcni[)Io  habore  vilam  iii 
scmeiipso  ;  copulatos  quidem  dicimus  in  charitalc  ct 
in  concordia.  Jam  ut  snpcrius  rcddidimus  rationein  , 
allerum  esse  Palrcm,  et  iion  ipsum  Filium,  ipse  nos 
inslruitSaUMlor,  dicendo  :  Sicgo  teslimonium  dico  de 
me,  leslimonium  menm  non  cst  verum ;  alius  esl  qui  le- 
tiificalur  de  me.   Et  ne  procsuniplorio  spiritu  qniilam 
pularenl,  quod  aiit  de  Joanne  Baptista  dixcrit  aliuin, 
aut  forte  de  Pclro  aposlolo  vcl  Paulo  ;  ipsc  prosccn- 
tus   est  :  Vos  tnisisiis   ad   Joannem,    el  testimonium 
reddidit  verilali.  Ego  aulem  testimoninm  ab  homine  non. 
accipio  :  sed  iicec  dico,  ut  vos  salvemini.  Ule ,  inqnit , 
lucerna  fuit  ardens  et  lucens ;  vot  aulem  voluislis  ad 
lioram  exsultare  in  lumine  ejus.  Ego  aulcm  hubeo  testi- 
monium  majus  Joanne.  Opera  quce  dcdil  mihi  Ptiler  ui 
perficiam  ea,  ipta  opera  quce  ego  facio,  testificanlur  de 
me,  quia  Paler  uie  misil.  El  qut  misit  me  Pater,  ipse  te- 
siificatur  de  me  (Id.  v,  51  57).  Quis  laiii  sUilins  c^t , 
ul  iion  inlelligat  qiioniam  alius  de  alio  tcsliinoniuiii 
porliibnit,  P.itrr  de  Filio  ,  qui  utique  cl  diccb.it  :  Ilic 
est  Eilius  tneus  dilectut,  in  quo  bene  complacui ;  ipsum 
audite  (Malth.  xvii,  5)?  Dilcclum  lcgo,  cl  crcdo  qiiod 
Patcr  est  qtii  diligil ,  el  Filius  qui  diligilur.  Unigeni- 
tum  aiidio  Chrisliim  ,   et  non  diibilo  qiiia  unus  nb 
uiio  est  genilus.   Primogcnilum  Pauliis  clamat ,  di 
cens  :  Qui  est  imago  Dci  invisibiits ,  primogcnitus  uni- 

«  Nonnulli  Mss„  res  vcra. 
» lx)v.,  expo!.iiime. 


719 


vcrso'  ,,rcalHr(v.  Fa  profilcor  sccimilmii  s(;iil(;nliaiii 
(liviiiarum  Scripliiranm) ,  qnod  osl  Filius  primo- 
jHeiiiliis,  cl  iion  iii;,'i!niliis  :  ol  (piia  iii  illo  creula 
xunt  omnia  qiue  suiil  iii  anlis,  c.l  (jia;  siint  in  trrra , 
visibilin  el  invisihiUn,  sivc  Tltroni,  sive  Doininiilioncx, 
sivc  Piincijmlns.  sivc  Potcslntcs  ;  omnin  pcr  ipsum 
facta  snnl  ,  et  in  ipso  creaia  snnt;  ct  ipse  est  anle 
omncs,  el  omuia  in  ipso  constant  (Co/oss.  i,  15  17)  : 
cl  isle  Filius  Dd,  Dons  nniKftniliis  ,  cmn  sil  aiile 
omiies.  Ipse  cnim  dicil  :  Qnod  vidi  apud  Patirin 
mcum,  loquor  {Joan.  viii,  38).  l.-lc  Filiiis  (;liani,  (inoii 
vos  carni  ascribilis  ,  in  sanclo  ail  Evangelio  :  Si  di- 
lifjcrctis  me,  (jauderclis  ul\(\ue ,  (iiioniam  vado  ad  Pa- 
trcin;  qiwniam  Palcr  major  mc  csl  {Joiin.  xiv  ,  28). 
Isla  cniiii  lcgeates  credimus,  cl  profilemnr  seciiiidum 
Aposloiuin  ,  qnod  ci  omnia  snhjccla  sinl  ul  magno 
Dco  (1  Cor.  XV  ,  25).  Isle  ciiim  inagnus  Deiis ,  qiiem 
lalem  genuil  Palcr,  nt  ipsc   proscculus  cs  ,  utiquc 


S.  .MJGIJsTIN!  KIMS' (Ml  TfO 

(lcril.  Si  forle  iicscis,  coiil;igia  uiii  dicuiilur,  ali(|uain 
coiilaiiiiiiationem  signilicaiit :  voluisti  crgo  Clirisl:iiii 
inlelligi  vcriisse  ad  liuniana  conlagia  :  crgo  Iniman:! 
rarne  in(|iiinatiini  prof(;ssiis  cs  Clirisliim.  Kgo  antcin 
(lico,  inio  caliiolica  liiies,  qnam  ciim  Kcclesia  (>lirisli 
lcneo,  Dominnm  noslriirn  Jesiim  Christnm  sic  racluin 
csse  Vcrbiim  carncm,  ul  nulla  clc  humano  gencrc  d 
de  liimiana  carnc  conlagta  paterciur.  Vci.ir  eiiiin 
mundarc,  non  coinqiiiiiaii.  Susccpii  crgo  aiiiiii.tm 
liiimanam,  ct  canieni  liiiiiian:iiii  sioe  nlla  p*Nle  con- 
l;igii  :  ct  ulriimqno  ,  id  csl  cl  animam  Immanam  cl 
carneinliiimanam,  in  se  ipso  salvaredignatus  csl.  Scd 
qiiia  de  cjns  invisibilitate  vcritati  ,  qii:iiitiiin  vidco  , 
noii  vis  a(^|iiie-.cere  ,  rogo  ul  cogiles  sccunilmn  c.ir- 
nem  ct  sccundum  liominem  fiiissc  visibilcrnChrisliiin. 
Nani  secundiim  id  ipiod  Vcibiim  cst  Dciis  :i|>(id 
Deuni,  ct  ipse  invisibilis  esl.  S:i|'i(,'ntia  Dci  cst  (Jliii- 
Stus  :  liuinaiia  safiiimtia  invi<>ibiiises(  ;  et  Dei  saitien- 


inajorcm  Patrcm  coufessusest,  iit  slaluat  illnin  niniin  li:i  visibiiis  eril?  (jiianliim  crgo  altinel  ad  iilain  naiu- 

Dcum,  in  cnjiis  ct  siiiu  dcscribitur  a  Joaiine  cvaiige-  lam  iii  qua  acqnalis  esl  Palri ,  pariter  esl  Dciis,  p:iri- 

lista.  Andi  utiqiie  '  ipsum  clamantcm  et  diccnteiii  dc  liromnipotens,  paritcr  iiivisibilis,  pariter  immorlalis. 

invisibilitate  oiniiipotcnlis  Dci ,  quod  Deum  nemo  vi-  Dixisti  cliam,  qnaiitum  advcrti ,  sic  accipienduni  csso 

dil  unquam;  unigenltus  Filius  qui  est  in  sinu   Putris  quod  ait  Apostolus ,   Qui  solus   liabel  immorlalilalcm 

ipse  nartavit  {Joan-  i  ,  18).  Ilinc  iiislriictus  Pauliis  (1  Tim.  vi,  16);  ut  in  liac  scnlcnlia  solus  Patcraccip: 

clama!,  et  di(il  :  Bcalus.et  solus  potens,  liex  regum  el  dcbcat.  Ergo  Ycrbuin  Dei  morlale  vis  csse?  Sapieii- 

Dominus  dominanliuin ;  qui  solus  liabcl  immortalitatem,  lia  Dci  non  csl  immortalis  sccundum  lc.  Non  inlelli- 


ei  luccm  habilai  inaccessibilcin ;  qucm  vidit  hoininum 
ncmo,  ncfjue  vidcre  polesl;  cid  honor  et  poteslas  in  sa- 
cula.  Amen  (I  Tim.  vi,  15,  Id).  De  hoc  iteium  dicit  : 
Soli  sapicnli  Dco  ,  per  Jcsum  Christum ,  cui  qloria  in 
swcula.  Amcn  {Rom.  xvi,  27).  Et  ideo  nnus  Dcus  a 


gis  quFa  non  polnisset  ullo  modo  mori  Fiiius,  nisi 
carnem  morlalcm  susccpissel  a  nobis  ?  Dcniipic  caro 
in  ilio  morlua  csl,  non  ipsc  morluus  csl  quantum  ad 
Deum  perlincl,  quantum  ad  divinilatem  atlinct,  qi»:i 
acqualis  esl  Palri.  Sic  cnim   hominibus  ait ,   Nolile 


nobis  pronuntialur,  quia  unus  est  snper  omnia  Deiis  limere  eos  qui  corpus  occidunl ,  cl  postea  non  habcnt 

innalus  ,  infeclus,  ut  proseciiti  siimus.  Filium  autcm  quid  faciant  {Luc.  xii ,  4):qui:i  anima   niori  iioii 

nalum  si  Paulo  non  credis  diccnii ,  primogeniluin  potest ;  Verbum  Dci  mori  potest  ?  Sapicntia  Dei  mori 

universae  creatura)  :  vcl  ipsi  Fiiio  crcde  dice.li  ad  polesl?  Unigenitus  ilie  non  asiumpta  carnc  mori  po- 

Piiatum,  cum  ci  diccrct,  Ergo  lu  rex  cs  ?  Ail  Cliri-  tnit?  Assumpla  aucm  caine  qna  faclus  est  lioino  , 

slus,  Ego  in  hoc  natus  sum  {Joan.  xviii  ,  57).  Nalnm  siciit  a^qu;ilem  sc  novil  quando  dicil,  Ego  rl  Paier 

lego,  profiteor  (jnod  lego  :  primogcnitnni  lego,  non  unum  sumus  {Joan.  x,  50);  sic  se  novil  niinorcm  , 

discrcdo  *  :  unigenitum  lcgo  ,  etiamsi  ad  eqnnleum  qiiia  V«-6um  caro  Factum  csl,  et  habiiiivil  iu  nobis  {Id. 


suspcndar,  alilcr  non  sum  diclurus  :  qnod  docciit  nos 
sanctae  Scriptura%  profitcor.  Tu  cnim  qui  dicis  quod 
unus  sil  Paler  cl  Filius,  dic  Palrcm  iinigpnilum,  dic 
primogenilum  :  dic  quae  sunl  Pairis  in  Filio,  dic  Fi- 
lium  unigenilum  ,  dic  innalum  ,  dic  qnia  nemo  eum 


I,  14).  Non  rapinam  arbitratus  csl  esse  wqnulis  Dco. 
Nalura  cnim  erat ,  non  rapina  :  non  cnim  usur|ia\it 
hoc,  scd  natus  csl  hoc.  Verumtamen  scmetipsum  exin- 
anivil,  formam  servi  accipiens  :  agnovisli  a^qualem,  jam 
incipe  agnoscere  minorem  :  formam  servi  accipiens,  in 


vidit  unquam  ,  neque  videre  polcst.  Prosequere  de      simililudinem  hominum  factus ,  ct  habitu  invenlus  ut 


Spiritu  sancto  lalia  qualia  de  Patre  lcgimus,  ut  ;vqua- 
lem  oslendasSpiritum  sanclum  Palii.  Dic,  rbgo,  habe 
nie  discipulum.  Prospqucre  de  Filio,  quod  Filius  sit 
innatus,  quod  sit  sine  origine.  Si  xqualis,  nli(|ue  la- 
lis  :  si  lalis ,  iitique  innatus  :  si  innalus,  ulique  ncc 
vidit  eum  quisquam  liominMm.  Da  leslinionia,  et  in- 
strue,  ct  docc,  ei  baljcbis  iiic  discipuium. 

14.  AuG.  dixit :  A  vobis  uiium  Dcuin  cnii  dixisli , 
sicut  te  loqiienle  advertcre  polui :  coiisequcns  est  ul 
aul  non  colalis  Cliristum,  aul  non  unum  Dciim  cola- 
tis,  scd  duos.  Dixlsli  etiam  de  Patre ,  quod  ad  bu- 
niaiia  coniagia  et  ad  bumaiiam  cainein  iion  dcscen- 

'  m  Mss.:  mdivi  utique. 

*  sic  Aiii.  r.r.  cl  Mss.  At  l.ov.  liabct,  discrciX). 


homo  {Philipp,  ii,  6,  7).  Elcce  qna  forma  major  est 
Pater  :  discerne  dispensationem  suscepti  hominis  a 
mancnte  immorlaiitcr  divinil;ite  ,  cl  non  crr;is  in 
verbis,  qua;  mulluni  amas  diccro,  ct  ea  non  dignaiis 
sapcre.  Profitcor  autcm,  siciit  dicis  Patrein  innainni, 
Filium  natum.  Sed  non  idco  sunl  divers.T!  nalurai  at- 
que  subslantioc,  quia  ilie  noii  n.Ttus  est,  ille  nalus  csl. 
Etenim  si  nalus  cst ,  Filius  est :  si  Filius  csl ,  veiiis 
Fiiius  est,  quia  unigcnitus  est.  Nam  cl  nos  dicti  suiimis 
filii  :  scd  numquid  unigenili  sumns  tol  filii  ?  Aliler  ille 
Filius  unigenilus  :  iile  natiira  Filius,  nos  graiia  fdii  : 
ilie  unigcnitus  de  Palre  naius  ,  lioc  est  quod  Paler 
sccnnduin  naturam,  sccunduin  substanliam.  Qui  aii- 
lem  dicil  ciim  proplcrca  quia  natus  cst ,  iico  alicrius 


Ti\  COLLATIO  CUM  MAXIMINO  AKIANORLM  EPiSCOPO. 

cssc  iinl.irv,   ncgnl  vcriiin  niiiim.   Ilalicmus  aniiMu 


7«4 


?cri|'lm:>m  :  Ul  siimis  in  vero  Fitio  ejus  Jesu  Chiisio; 
ipse  ett  Deus  nrus  et  vita  aterna  (I  Joan.  v,  20).  Qii:\rc 
rcrns  Dcuil  Qiiia  vcriis  DeiFilins.Si  cnim  animalihiis 
(Ifdiliil  iion  gcncrcnl  nisi  (luoilsiml ;  liomo  liomiiicm 
gcncral,  caiiis  cancm,  el  Dciis  Dcum  noii  gcncrai? 
Si  cigo  cjiisdem  subsiaiUi;e  esi,  (|uare  dicis  minorcm? 
An  forle,  quia  liomo  palcr  quando  gcneral  filiiim, 
e  si  honio  liomiiicm  gcneral ,  laincn  major  ininorcm 
gi^iicral?  Exsjiociciims  crgo  ul  cni.^calClirisuis,  (iiio- 
inodo  crescmil  homiiics  qiios  goncranl  liomiiics.  Si 
auicm  Clirislus  ex  ipio  nalus  esl,  qiiod  noii  csl  a  lem- 
porc,  sed  ab  a-lcmilale  ,  (|uod  csl  lioc  esl ,  el  laincn 
iiiiiior  csl ;  niclior  csl  liiimana  coiuliiio  :  (|uia  liomo 
vcl  crcsccre  polcsl,  cl  aliquando  vciiiro  liabcl  ad  a-la- 
lcni  palris  sui,  ad  robur  pairis  sui;  ille,  mm(|iiam  : 
()iioniodo  verus  filiiis  (n)?  Usque  adeo  aulcni  Filium 
agnoscimus  Dcuin  magiuiin,  ul  Pairi  dicanius  ivqiia- 
lcm.  Ilaquc  sine  causa  nnbis,  quod  vaKIc  prorncmiir, 
tcslimoniis  el  mullilo(|uio  prdbare  volnisli.  Dicil  aii- 
lcin,  Deum  mcum  el  Deum  vcstrum  [Joan.  xx,  17)  ; 
allciidcns  formam  hominis  iii  qua  eral.  CaUcriim 
(|iiaiiliim  alliiicl  ad  illud  qiiod  dixil  Joannes,  In  piin- 
cipio  ernt  \  erbum,  el  \  erbnm  erat  apud  Dtuin,  et  DiUs 
crat  Verbum(ld.  i,  1);  iion  csl  Dalcr  Dci  Dcus,  scd 
Deus  eslClirisli,  quia  Clirislus  racliis  esl  lionio.  Undc 
cl  i|)se  dicil  in  Psalinis,  cur  illi  sil  Palcr  Deiis.:  De 
ventrc  matris  mcw  Deus  mcus  cs  lu  {I'sul.  \\\.  i\). 
Oiiaiido  dicil  dc  veiilrc  malris  sibi  iilum  cssc  Dcum, 
osiendil  imipicr  lioc  esse  Dcum  Palrcin  Filio,  (|iiia 
lioiiio  csl  Filius,  secuiidii;ii  quod  Palcr  major  csi 
Filio.  Uiide  (licil,  /)curiri  incuin  ct  Dcuin  veslruin.  Iiuic 
csl  cl  illa  subjcclio  qiiiiiii  iioii  debcmiis  iniraii  scciiii- 
dum  hominem  rcddilam  Palri,  quaiulo,siculscri]itii:ii 
csl,  eliani  parenlibus  subditus  cral  {Luc.  ii,51):  cldo 
illo  scripluni  est,  Minorasli  eum  paulo  ininus  ab  Angelis 
(/'i<j/.  VIII ,  (j),  Vcllem  aulcm  lioc  cliam  aliijnibus 
Scripturarum  lcslimoniis  doccrcs  nos,  iibi  Ifgaiiir 
adorari  Palrein  a  Spirilu  sanclo.  A  Filio  auicin  acci- 
|iio,  elianisi  non  profcras  tcsliraonia,  quoniam  homo 
adoral  Dcum  '  :  admitlilur  facilc,  sccundmn  bomincm 
diclum,  quamvis  ncc  lioc  lcgas.  Tamen  spccialilcr  dc 
lc  cvigo,  ul  addraliim  Palrcm  a  S|iirilii  sanclo  lcgas 
iiiibis,  aiil  commcinorcs  tcsliiiioniiim  divinum  :  for- 
lassis  cniin  sit,  scd  mc  fugiat :  iit  si  invcneris,  rcspon- 
dcani  qiiDiiiodo  id  accipi  debc.il ,  sicut  de  gcmitibus 
Scri|>liir:ir(iiii  solciiini  loiutioiic  ropondi.  Qiiod  aii- 
lcm  dicis ,  quod  pcr  ilbni  copulatioiicm  iiicflabilcin 
iioii  sil  unus  Dcus  Palercl  Filius  ct  Spirilus  saiicttis  ; 
vis  nossc  quaiilum  val.  at  isla  copulalio?  Noii  cx  lo- 
ciilionibus  nostris,  sed  cx  divinis  cloquiis  ccrlc  ina- 
nifcstum  est,  aliud  csse  spiriluin  liominis.  aliud  cssc 
spiriliim  Dominum;  unde  diciliir,  Dominus  spiritus 
c$l  *  (II  Cor.  ili,  17) ,  id  cst ,  quia  corpus  nou  csl  :  cl 
lamcn  ait  Aposloliis,  Qui  adlixrel   ineretiici  ,    unuin 

«  sic  Mss.  Al  cdiii,  quoiiifim  liic  ndoral  ncim. 

*  Kilili,  Sfririliiin  iici  :  indc  dicilur,  ncits spiiilus  c.\/  a( 
Mss.  spir^ilum  Imiiiuntm ;  m:  siiliiiidc,  undc  (i/ri/Hr  (scilicel  II 
Cor.  cai».  5  )  lnmtntts  spiiilits  c.vf. 

(fl)rscnii.  130,  II.  5,  lom.  3. 


corpus  csl  ;  iiiti  autem  adharet  Doinino  tinus  spiritus  (sl 
(I  Cor.  VI,  IG,  17  ).  Si  crgo  i.sta  adh.csio  divcrsaruin 
ii:ilurarum  spiritus  (<|uia  aliud  est  hoininis,  aliud  Dci) 
lccit  unuin  spirilum ;  non  >is  ul  tantum  adh;ercat 
l';ilri  Filiiis,  ul  sii  umis  Dcus?  Iloc  accipc  eliam  de 
Spirilu  sanclo,  qui  Dcus  cst.  Cx*terum  si  Dciis  Spiri- 
lus  sanclus  non  csscl,  lcmplum  uliqiie  nos  ipsos  non 
habcrel.  Scriplum  esl  quippc  in  Aposlolo ,  iVesci/is 
quiit  tcinplum  Dci  estis,  cl  Spirilus  Dci  habitat  in  vobis 
(I  Cor.  ni,  lli)?  Kl  itcriim,  Sescitis  qitia  corpora  vestra 
tcmplum  in  vobis  csl  Spiritus  sancti ,  quem  hubelis  a 
Deo  (Id.  VI,  19)?  Nonne  si  tcmplum  alicui  sanclo 
angclo  cxcellcnlissimo  dc  lignis  et  lapidibus  faccrc- 
iniis,  anathcmarcmiir  a  vcritatc  Chrisli  cl  ab  Kcclc- 
sia  Dei ;  quoniam  crcatiira;  cxbibcrcinus  e.iin  scrvi- 
tiilem,  quai  uni  tanliim  dcbclur  Deo?  Si  crgo  sacri- 
lcgi  cssemus  facicndo  lcmpluin  cuicuinque  crcaliira;, 
qiiomodo  non  cst  Dcus  verus  cui  non  templuni  faci- 
mus,  scd  nos  ipsi  tcinpluin  sumiis?  Qiiomodo  aulcin 
divcril  Cliristus-,  Siciit  Itabct  Patcrvilam  in  seinclipso, 
sic  dedil  Filio  liabere  vilam  in  scmelipso  [Joan.  v,  2''), 
siipcrius  rcspondi.  Concordia  aulcm  ct  chariiaic,  quia 
(licis '  factum  fuissc  ut  uniiin  sinl  Patcr  cl  Filiiis ; 
qiinndo  inilii  protuleris  diclum  cssc  qiiod  iinum  siiil 
t\K\x.  siint  divcrsce  subslanlia3,  tunc  cogiiabo  (juid  dc- 
bcam  rcspondere.  Lcgimus  cniin  ,  Qui  plnnlal  el  qui 
ritjal  unum  sitnt  ( I  Cor.  iii ,  8)  :  scd  ambo  homincs 
craiit,  ejusdcm  subsiantix  fuerant,  non  divcrs;x;.  Itcm 
legimus  ipso  Christo  diccnlc ,  Ui  sinl  unum ,  sicut 
et  nos  unum  sumus  (Joan.  xvii  ,  11).  Noii  dixil ,  Ut 
ipsi  el  nos  unum  :  scd  ,  (/( ipsi  sint  unum  ,  in  nalura 
sua  ct  in  siibslantia  siia,  concordi  a;.nialit:itc  qiiodam 
iiiodo  unili  alipic  coiifl;ili;  sicut  Patcr  cl  Filiiis  cl  Spi- 
ritiis  sanclus  uiium,  piopicr  iiulividuam  caiiulcmqiie 
naiuram.  Aliud  cst  ciiiin  ,  untim  sunt  *;  aliiid  ,  iinus  ' 
est.  Quando  diciliir,  Uniim  sunt;  ctsi  non  dicatur  quid 
uniim  ,  inlelligilur  uiia  siibslanlia.  Quaiido  dicilur, 
Unus  est,  de  duabus  divcrsisqiic  subslanliis  ,  ncccssc 
cst  ut  quxralur  qiiid  unus.  Vcrbi  gralia,  divcrsa  sub- 
slanlia  cst  aiiiina  et  corpus,  lamcn  unus  homo  :  di- 
vcrsa  substantia  esl  spiritus  hominis  ct  spiriliis  Dei  , 
tamen  cum  Doinino  udhwrel ,  unus  spiritus  est  (I  Cor. 
VI,  17)  :  addidit,  spirilus;  ncui  dixit ,  Uiiiim  siinl.  Ubi 
autem  dicitur,  Unuin  siinl,  una  subslaiilia  signiflca- 
iiir,  qiiod  vos"  non  vultis,  et  audetis  dicerc  veriim 
Clirislum  Dei  Filium  vos  confilcri.  Non  aiitein  idco 
m:ijor  csl  Palcr,  quia  tcslimonium  dicit  do  Filio.  Nain 
ci  Propbcl;e  pcrhibucruiil  Filio  tcslimonium.  Aliiis 
csl  quidein  qiii  |:crhiliet  tcslimoniuin  ,  alius  cui  per- 
liibetiir  :  qiiia  P.ilcr  Palcrcst,  Filiiis  Filius  cst.  Non 
(piia  unum  non  sunt,  aiit  iinus  Deus  iion  suiil,  quando 
colia^rentcs  atquc  conjuncti  siinl,  quod  semper  suiil. 
Sic  autem  dicis  hinc  iiilcr  Patrein  et  Filiiim  cssc  di- 
versilalem,  qiiia  Pater  diligii  cl  Filius  diligiltir;  (|u:isi 
nogare  possitis  quod  Filiiis  diligat  Palrcni.  Si  ambo 
so  inviccm  diligiiiit ;  ciir  ncgalis  eos  uiiius  esse  iia  ■ 
liirnc  ■'  Qiiod  dixi  dc  Patre  undc  diclus  sil  major,  quia 

'  sola  cdilio  lov.,  qua  dicil. 

»  llic  M>s.  addunt,  el  tdtud  wifin  sumus. 


723 


proplcr  furniam  scrvi  iliclum  csl ;  lioc  ilico  oi  dc 
iiivisibililalc ,  qiioniam  visibilis  Filius  proplcr  c:un- 
ilcm  formam  scrvi  diolus  cs».  (^.»,lcriim  ,  quaiilum  al- 
liiiclad  ipsam  diviiiam  sultslanliaiii  ,  vcl  falris,  vcl 
Filii  ,  vcl  Spirilus  sancli  omniiio  csl  iiivisihilis.  Nam 
<|u:uulo  sc  palrilius  divinil^is  oslcmlcbal ,  pcr  sulijn- 
tlam  crcaliiram  Si!  invisiliilcm  dfiiionslralt:»t.  Nam 
pcr  ipsam  suam  naiunuii  iisqiic  adco  iiivisibilis  csl , 
ul  ipsc  Moyscs  ci  cnm  qiio  facic  ad  facicm  loqucba- 
lur,  diccrcl  :  Si  hiveni  gralimi  nnte  le ,  ostende  milii 
temetipsnm  manifcsle  (F.xod.  xxxiu,  II,  15).  Volebal 
cnim  ciim  vidcre  ,  sicul  vidclur  Ueiis  oculis  cordis. 
Ikaii iiiuin  mnndo  corde,  qnia ipsi  Denni  vidrbnnl  (Mattli. 
V,  8).  Sic  vo-lebal  vidcrc  Moyscs  cum  cui  diccbal , 
Ostcndc  milti  temetipsuin  manifeste  :  sicul  cl  iiivisibi- 
lia  Dci ,  pcr  ca  quae  facla  snnl ,  conspiciiintur.  Sic 
ciiim  ail  Aposlolus  :  InvisibiHa  eniin  cjus,  per  ec  qua: 
facta  suiit ,  intellecla  conspiciuntur,  sempiterna  quuquc 
virlus  ejus  ac  divinilas  (liom.  i,  20).  ICccc  iiilclligendo 
conspiciuiiliir  invisibilia  Dci  ,  ct  tainen  invisibilia  di- 
cuntur.  Et  omuia  pcr  ipsum  facta  siiiit  Cbristum 
(Joan.  1,  5),  cl  visibiJia  ct  invisibilia,  cl  ipsc  a  nobis 
credi  visibilis  polc>t?  Iliiic  cliam  dicis  dc  Patre  tair- 
tum  intclligi  deberc  qiiod  ail  Aposlolus,  Soli  sapienli 
Deo  (Rom.  xvi,  27).  Ergo  solus  cst  Palcr  Dcus  sa- 
jiiens,  ct  non  cst  sapiens  ipsa  Dci  Sapicnlia  ,  qiiod 
esl  Christns  ;  dc  quo  ail  Aposlolus  :  Cliristum  Dci 
Virlutemet  DeiSapienliam  (I  Cor.  i ,  21)!  Supcrcst  iil 
dicatis(quidcnimnonaudclis?)iiisipieiitemcsscSapien- 
liam  Dei.  Sicaulem  dicisPalrcm  infecium,  qiiasiFilius 
laclussit,pcr  quem  lacla  suntomnia.  Scilo  faclum  esse 
rilium,seU  in  forma  servi. Nam  in  forma  Dei  usquc 
adco  iion  est  factus ,  ut  per  illiim  facla  sint  omnia, 
Si  eiiim  ipse  factus  est ,  non  per  illum  sunl  omnia 
facta  ,  sed  caclera.  Non  itaqiie  dico  Filiiim  ingciii- 
lum  ;  sed  Patrem  genilorem  ,  Filium  genitum.  Iloc 
lamen  genuit  Paler  quod  est  :  alioqiiin  non  est 
verus  Filius ,  si  quod  est  Palcr,  non  cst  Filius ;  siciit 
de  partubus  animaliiim  supra  dixiinus;  quia  veri  lilii 
lioc  sunl  pcr  substanliam  quod  parentcs.  Qiiid  cst 
aulem  quod  poscis,  ut  oslendam  libi  scqualem  Palri 
Spiritiim  sanctum  esse,  quasi  tu  ostendoris  Piilrem 
inajorem  esse  Spirilu  sanclo ;  siciil  poluisli  oslendcrc 
dc  Filio,  proptcr  formam  servi  ?  Scimus  enim  diclum 
csse  Palrem  Filio  m:\jorem  csse,  qiiia  in  forma  seivi 
orat  Filiiis  ;  ct  adhuc  in  forma  est  liiimana  Filius  , 
quain  lcvavil  in  coelum  :  proplcrea  (ii<  liim  esl  de  illo 
quod  ct  iiunc  interpcllat  pro  nobis  (llum.  viii,3i^. 
Et  sempitcrna  erit  in  rcgno  liaoc  eadcm  forma  im- 
mortalis  :  propier  quod  diclum  csl ,  Titnc  el  ipse  Fi- 
ints  subjeclits  erit  ei  qui  illi  subjecit  omnia  (I  Cor.  xv , 
28).  Nam  de  Spiritu  sanclo  qiii  nullam  siiscepil  crea- 
luram  ad  unitatem  pcrson;c  suac ,  quamvis  sc  pcr 
subjcciam  creaturam  visibililer  el  ipse  ,  sivc  per  co- 
liinib:c  spcciem  ,  sive  per  linguas  igncas  sil  demon- 
sirare  dignalus  (Matlli.  iii ,  10,  e(  Act.  n  ,  5),  nun- 
quain  diclus  est  co  major  Palcr;  nunquam  dictus  cst 
Spirilus  sanclus  adora^sc  Palrem ,  nunquam  diclus 
cst  miiior  Palrc.  Scd  dicis  do  Filio  ,  Si  a'qualis  csset , 


S.  AUGUSTIM  EPISl^UPI  TU 

utiquelalis :'ulcHl,  iit  qiiia  noncsl  iiigcniliH^non  videa- 
tiir  lalis.  Posscs  diccru  iion  cssc  liomincm  qiicin  gcntiil 
Adain  ,  qiii.i  ipsc  Ail:iiii  iion  Cbl  geiiiliis,  scd  f:ictus  :i 
Dco.  Si  auUMU  [loliiil  Ad.uii  c»se  '  ,  et  iioii  cssc  gc~ 
iiitiis,  cl  larncn  lioc  gcncrarc  quod  crat  iptc,  iioti  vis 
iit  poliicrit  iJcus  Dcum  a-qualcm  Bibi?  Pulo  mc  libi 
ad  oiiiiiia  rcsiMjiidissc.  Scd  si  iion  vis  CSSC  discipu- 
liis  ,  iioli  cssc  miilliloquus. 

1.  Max.  dixit  :  I»qucris  quasi  aiixilio  principiim 
iiiiinilus,  riiliil  sccundum  limorcm  Dci.  Long.is  lioras 
siisliniii,  cxposiiisli  iil  tibi  visiiin  cst.  Rcs|K)iidemii8 
Dco  auxilianlc  ad  omiiia.  Ncc  cnim  tiiido  s<;rinonc  , 
scd  lestimoniis  divinariim  Scriplurarum  mimiii.  Tan- 
liim  sicut  nos  paticnlcs  fuimus  cxponente  tua  Rc- 
ligionc  ,  ct  ipsc  ciim  tuis  palienliamaccommoda  ,  iit 
ad  singiilos  luos  scrmones  dcmns  responsiim  ,  sic- 
ut  cl  ipsc  ad  nostros  rcs[Kjndisli  quod  libi  |'la- 
cuit. 

2.  Nos  Cbrisluin  colimus  ut  Dcum  omnis  crcalurr. 
Nam  qui  adoraturct  colilur,  non  laiitiiin  ab  Iioniitiiiiii 
natura,  vcrum  ctiam  ctab  omnibns  Virliilibiis  coelc- 
stibiis ,  aiidi  claiiianicm  bcatum  Paiilum  :  Iloc  eniiii 
sentile  in  vobis  quod  et  in  Clirislo  Jesu  :  qtii  ciim  in 
forma  Dei  esset ,  non  rapinam  arbitralus  est  esse  se  pa- 
rem  Deo;  sed  semeiipsum  exinanivit ,  formam  servi 
accipiens ,  in  simHiludinem  liominum  factus  ,  el  liabiiu 
iiivenlns  ttl  liomo  :  liumiliavil  semetipsum,  faclus  obe- 
dieiis  us'iue  ad  mortem  ,  ynorlem  aiilem  critcis.  Vropler 
quod  et  Deus  eum  superexallavit ,  et  doiiavit  ci  uomcn 
qiiod  est  super  omne  nomen.  Illiid  uti(|iic  quod  lu  in 
luis  proscculionibus,  sciens  quod  professioni  lux  erat 
contrarium  ,  subdiiccndum  putasli,  sciens  qiiia  lectio 
te  argiierel.  Nam  qiiod  omne  genu  fleclatur  Chrislo  , 
iiliqne  sic  proscqiiiiur  ipse  Paulus,  ciim  dixisset ,  Do- 
navil  illi  nomen  qiiod  cst  supcr  omnenomen  :  seqiiitur, 
Vt  in  nomine  Jesu  omne  gcnu  flcctalur,  coelestium,  ter- 
rcstrium,  etinfernoruin;et  oiiinis  lingua  confitealitr  qitia 
DominusJesus  Clirislusingloria  est  Dei  Palris  (Vliiiipp. 
II  ,  5-1 1).  Diccndo  cnim,  Ut  iii  nomiiie  Jesu  omne  geitu 
flectatur,  coelestium ,  lerreslriuin  ,  el  infernorum ;  uni- 
versa  conclusit.  Nibil  csl  iii  coelo  ipiod  non  gcnu  (le- 
clat  Cliristo  :  niliil  rcmansil  in  tcrra  qnod  iion  gciiii 
flcctat  Chrislo  :  nihil  in  infcris  qiiod  non  gcnu  flcclai 
Cliristo.  Et  lioc  Pjtcr  ei  donavit.  Possunt  ciiiin  pro- 
hare  qui  lcgunt,  si  ex  mea  auclorilate  vcl  cx  mul- 
libiquio,  iit  accusas,  haiic  prosculioiiem  feci  ,  aut 
ccrte  dc  aiiclorit;ilc  divinarum  Scripturariim  ic- 
spondco. 

3.  Dicis  Spiriium  .s.inctum  qiiod  a^qiialis  sit  Filio. 
Da  teslimoiiia  ,  ubi  adnr.ilur  Spiritiis  s:uictus  ,  ubi  ci 
cajlcslia  ct  lertesiria  el  infcrna  gciiu  flectani.  Nos 
cnim ,  quod  adorandiis  sil  Deus  Paler,  bcato  Panlo 
apostolo  cl.imantc  didicimus  :  Proplerca  flccio  genua 
mea  ad  Patrem  Doinini  nostri  Jesu  Clirisli ,  cx  quo 
omnis  pateriiilas  in  ccclis  et  in  lcrra  nominalur  (Eplies. 
III,  14,15).  Auctoritale  sanctarmn  Scripliirarum 
adoramus  Patrein  :  urqiic  ab  ipsis  divinis  Scripluris 
instructi,  colimus  ct  adoramus  Dcum  Christum.  Si 

I  Abest,  esse,  ab  Er.    U. 


7^:> 


COLLATIO  Cl)M  MAXIMINO  ARIANOftUM  l.PiSCOPO. 


726 


alicubi  .ulonniliis  sil  SpiriUis  sancliis  :  si  P.ilor  ci 
sic  porliibiiit  lestiinoninni,  si  Filins,  si  ipse  dc  so  isl:i 
ampK-KUj  est ,  loge  prxter  quaiu  dixiiuus  cx  divinis 
S  ^ripturis. 

4.  QiuhI  Chrislus  est  in  doxtcra  Dei ,  quod  iiilor- 
p<-|lai  pro  iioliis  {Roni.  viii ,  5l),sic  ciian)  in  alio 
Imo  ipse  prosoqitiliir  P;mlns  diccMS  :  Quiv  suisuni 
%uiit  quarite ,  ubi  Cltrialus  cst  in  dextera  Dei  scdcm 
{Culott.  III,  1).  Sic  ad  llebr.cos  ipsc  scribons  ail  : 
Vurificiiiioue  prccalorum  facla  ,  contalit  lut  dcxlcrain 
maiinitudiiiis  in  excelsis  (  llcbr.  i ,  5).  Sio  ntiipic  ol 
Spiiilus  sauctns  j.iin  aiilo  por  propliclain  pr.x-ciiiiic- 
rai  ,  (licoiis  :  DLril  Duminus  Domino  mco ,  Sede  a 
dcxiris  meis.  Sic  el  ipso  Filius  in  Evangelio  profossiis 
cst  [Psal.  cu.  I;  Uuttlt.  xxii,  44).  PrxMorea  ad  illtiin 
piiiicipein  qni  oniii  adjuraiis  diccbat  :  Dic  nobis  si  lu 
cs  Clirislus  Filius  Dci  benedicli :  ail  ipsc  ,  Eijo  suin  ; 
vclccrte,  Tu  dicis  :  et,  Ainodo  videbitis  Filiwn  honii- 
iiis  scdcnlcm  ad  dexlcram  virlulis  Dei  {Uarc  Xiv,  Gl, 
ii'i,  ct  Matih.  XXVI,  65,  C4). 

5.  Nos  cniin  Spiritiim  sancliim  compcteiitrr  lio- 
uorainiis  iit  doctorcni  ,  ut  dncalorom  *  ,  iit  illnniina- 
toroin ,  ut  sanctilicalorcni  :  Christum  colimns  ut 
crcatonMii  :  Patrem  cum  sinccra  devotiono  adorainns 
iit  aiictorem  ,  queni  el  uiiuin  anclorcm  iiImi|iic  oiiiiii- 
biis  proniintiamus.  Istx  cniin  calumniic  de  philoso- 
pliica"  arlis  instruclione  veniuiit.  Non  pnto  tc  miiMis 
logi-iso '  qnod  ait  Aposioliis  :  Quoniam  Chrislus  ulique 
cuin  tion  etset  peccator ,  pro  nobis  pcccalum  fecit ,  ul 
nos  efficcremur  justiti.i  Dci  in  ipso  {  II  Cor.  v,  21). 
Ncc  hoc  sanc  ad  te  forte  pervcnit ,  quod  dixcrit  Scri- 
plura  *  ,  Maledictus  oinnis  qui  pendet  in  ligno  :  qiiod 
iiilcrprctans  bcatus  aposlolns  Paulus  dicit,  Factus 
pro  nubis  maledictum  ,  »(  benedictio  in  genlibus  adiin- 
pleretur  (  Dcul.  xxi ,  25;  Galal.  iii ,  15).  Ncc  lioc  saiie 
p:Tvciiit  ad  le  ,  quod  ail  ipse  Pauliis  :  Primns  liomo 
Adam  de  lerra  terrenus,  secundus  liomo  Doininus  de  ca;lo 
coelcslis  advenit  ( l  Cor.  xv,  47).  Ergo  ct  Cliristiis 
siiscepit  hoiniiiem,  ut  ipse  exposuisli.  Et  ca  dc  cansa 
diximus  quod  ad  terrena  contagia  descciidit.  Non 
ciiiin  ignoramus  illiim  ^  secuiidum  quod  lcgimus  , 
C|iii  peccalum  non  fecil ,  tiec  inventus  esl  dolus  in  ore 
ipsius  :  qui  cuin  malediceretur ,  non  remaledicebat ;  cutn 
paterelur,  non  comminabatur  :  commendabal  atttcm  se 
jiidicanti  juste *  (I  Petr.  ii,  22,  25),  Ncc  Iioc  ignoia 
inusqnod  ait  B^iptisla  Joanncs  :  Ecce  Agnus  Dci ,  ecce 
qiti  tolitt  peccatum  mundi  (  Joan.  i,  29  ).  Consiat,  ut  ct 
ipse  prosccutus  es.  Nec  cnim  ad  oniiiia  obsliiiati  essc 
dobcmus ,  ut  non  qua;  bene  dicis  laudemus.  Valde 
niim  jiista  est  prosecutio  tua ,  i|nia  ob  hoc  venit 
Cliristiis,  ut  nos  potius  a  pcccatis  et  ab  iniqnitalibiis 
iiinndaret ;  non  tanien  ut  ipsc  contaminarciur  ,  sicnl 
rt  ipse  prosccuius  cs.  Certum  est  eiiiin  ,  quod  sccuii- 
dnin  divinitatis  sux  substantiam  illaiii  bcaLim,  qiiam 

'  Sola  edilio  Lov.,  diictorcm. 

'  Er.  Lugd.  et  ven.:  .vwi  putole  legisse.hoy.:  .Vflm  putote 
L(iis.se.  M. 

*  Kr.  Lugd.  el  Ven.  Lov.,  dixerat  Scriplura.       M. 

*  sic  Mss.  Edili  vcro,  illud. 

*  Ana.  etl-ov.,  scjiidicaiitiinjuitc.  AlEr.  et  roiiorcs  Mss. 
juste. 


Iiiibiiit  an(c  iniiiidi  coiislittilionom  ,  anle  saTula,  aiiie 
lompora  ,  aiilo  dics ,  aiilc  moiisos  ,  aiilc  aniios  ,  aii'.c- 
qiiam  quidipiam  cssot  ',anic  aliquam  cxcogitationcm, 
in  illa  l)cala  nalura  Dcus  natus  a  Patrc  est  *  . 

6.  In  Doo  cnim  coinparatione  digna  nii  dccel. 
IIoc  sanc  milii  displicct,  et  valde  nniiiio  dolni  in  tiia 
prosccntionc  :  ut  cnini  diccros  qiiod  homo  lioininoni 
gcncral,  ct  canis  cancm  ;  lain  foeda  comparatio  iii 
illam  laiitam  immcnsitalcin    produci     non   debuit. 

7.  Qtiis  atitcm  ignorat  quod  Dcus  Dciiin  goniiit , 
<|tiod  Domiiins  Dominum  gciiuil ,  qtiod  Ucx  Kcgcm 
gcnnil,  qtiod  Cicator  Crcalorcm  gonuil ,  qiiod  bonus 
bonum  gcnuil ,  qiiod  sapions  sapicntcm  gciiuit,  qiiod 
clomens  clcnienlcin  gonuil,  polciis  pntciitcin  ?  Nihil 
siiblraxil  Pator  iii  gcncraiulo  Filium.  Ncc  cniiii  invi- 
diis,  sed  ut  foiis  boiiitalis  t;inluin  bonuiii  gciiuit  :  cu- 
jns  bonitatis  tosiis  cst  omnis  crcalura ,  sccniidum 
tnam  ip>ius  prosccntioncin ,  qiiam  valde  laudo,  ubi 
dc  diviiiis  Scripturis  protulisti,  dicondo  :  Invisibiliit 
eniin  ejus ,  a  crealura  mundi ,  pcr  ea  quce  fucla  sunt , 
inlcUccla  conspicinntur  ;  sempiterna  quoque  virtus  cjus 
ac  divinitas  (  Hom.  i ,  20). 

8.  Adluic  autcm  adjicio ,  non  contraria  iiis  qn;c 
benc  suiit  dicla  diccns,  scd  consensum  accommodans  : 
qiioniam  cx  magnitndiiic  puIchriUidinis  condignc 
Cicator  corum  cognoscilur  atquc  colitur.  l)t  piito  de- 
dimus  ad  ista  rcsponsum  ;  quoniam  hoc  el  bcalus 
Panlus  ilcrnm  proscquitur  :  Quoniam  chirographutn 
quod  crat  contrarium  uobis ,  ipsiiin  lulil  Cltristus  de  mc- 
dio ,  affigens  itlud  cruci ;  et  exuens  se  carnem  ,  potcsta- 
tcs  et  principalus  transduxit  ftduciaVtler ,  triuniplians 
cos  in  .leinctipso  {Cotoss.  ii ,  14,  15).  Allamcn  cl  sic- 
ut  homo  qni  excrcitationem  libcralium  lillcrarum 
vel  rhctoric;c  arlis  non  fcci,  si  quod  viiinm  fccisscm 
iii  scrmonc ,  ad  sensnm  respiccrc  dcbuisscs ,  ct  non 
vitium  sermonis  iiilendens,  in  crimen  nos  inducere. 
Absil,  absit :  Unigciiilus  Deus ,  Dciis  cst  univcrsae 
crcalurx  ,  miindus,  incoinquinalns,  sanctus  ,  secu- 
rus,  nullain  in  sc  habcns  iminundiiiam.  Nam  qui 
non  lionorifical  Filium  ,  non  honoriftcut  Palrem  qui 
misil  illum  {Joan.  v,  25).Quodcnim  Verbumcaro 
faclum  est ,  el  liabitavil  in  nobis ,  evangclista  tcstatur  : 
Etvidimtis,  ait ,  gloriam  ejus ,  gtoriam  tanquam  uni- 
geniti  a  Palre,  plenum  graticB  et  veritalis  {Id.  i,  14). 
De  hoc  ipso  et  ante  jam  Yctus  Tcstamcnlum  praeci- 
nueral  * ,  diccns  ,  Lavabit  in  vino  stotam  suam  ,  et  in 
sanguine  uvce  opertorium  suuin  {Gen.  xlix  ,  11). 
Quod  lego ,  credo  :  qnoniam  Verbum  caro  faclum  est, 
el  Itabitavil  in  nobis.  llcruni  logo  bcatum  Panlum 
dixisse  :  Qui  transfigurabil  corpus  humititalis  noslrte, 
cunforme  fieri  imagini  corporis  gtorim  succ  (  Pliiitpp. 
III ,  21.  Credo  enim  quod  Clirislus  Dcus  a  Paire  gc- 
niius,  antc  omnia  sxcula  ,  ipsc  sibi  secundtiiii  S;ilo- 
inonem    |icrfcciam  ^  aidificassct  domuiii ,   sccundum 


I  In  Mss.,  anle  ut  qttidquid  esset. 

« iiori(pie  Mss.,  luntus  a  Palre  est.  Corbciensis  eorrectus, 
tr.ntum. 

»  vclCTCscodiccs  bic  et  su|ira,  col.  72j,  n.  4,  prmcnmie- 
rat. 

*  Am.  tr.  ct  Mss.,  prophctam- 


727 


S.  ADCUSTINI  FPISCOPI 


m 


<|iii»J    lcjjimus ,    Siiinciititi    i;j.ui    aibi   witificavit    do- 

iiium  { l'iov.  IX ,  1 ) :  qnam  «lomnin   vicc  Irmpli  .'ic- 

Cfpil. 

9.  N.im  ol  ij«c  (lcdisti  niionoiu,   soriirulimi  (|niil 

sil  visiliiiis  ,  scciiiKliim  (|iii(l  iiivisibilis  :  iil  |>iilo  miii 
rm-ns  liu;c  autliiio  ptTVcnil  .iil  aurcs  tiim  llcli^nonis. 
Nam  cl  in  prosncutionc  qii.uii  prosccuius  c» ,  compti- 
nliodfiii  accipiciis  :iiiim:c  ,  oslcndisti  pi.Tin  cl  justam 
r.nlioncm  cssc  nl  crcd;iniii5  cl  cogno>^camiis  ,  (luia  si 


hcrc.  Ifito  ciiim  onlinc  ascoinlc  snpcrius ;  cl  iiivcnic:» 
'|itcni:»dmo<l»m  csl  unus  iiiviHiljili»  l)cus  l».(lcr ,  i|iii 
siiporiorcm  non  hajjct  a  qno  circumiimpicialiii'  ;  qiii 
(piaiiliis  csl,  iiinniliis  csl ;  ipii  ncc  fiiiiri  vftrliis ,  m>c 
iiiciilc  concipi  poicsl  :  dc  cnju^  ni.i;;iiiliidiiic ,  noii 
soliim  Immana  lin-iia ,  scd  ctiam  cl  omncs  co^l^sUa 
virliitcs  pai  itcr  coadunalT  dicunt  ut  valcnl .  non  l.n- 
m(;ii  cxpli(  ani  ut  csl.  FMciius  cst  ab  (mini  ipiod  dici- 
liir.    Iluiic  ciiim    solus    Filiiis   coiidif,'iic   hoiioral  ct 


aiiiina  liiimaiia  in  corporc  posita,  ociilis  corpordihus  lamlat,  quanlo  plus  a  suo  gcniiorc  antc  omocm  cxco- 
vidcri  iion  polcst;  qiianlo  in:igis  Cnralor  aiiiina;  cor-  gitalioncm  cst  consccutus.  N.im  qiiia  ct  honont  cl 
poralibiis  ociilis  vidcri  non  pot(\st?  Nam  si  Angcli      follaudal  ct  glorificat  suiini  gcnitorcin,  quamvis  qna- 


scciindiim  natur.in  siirc  sulisiaiHiam  invisibilcs  liabcn- 
iiir;  quanto  niagis  Crcalor  Aiigcioniin  ,  qiii  taiila  ac 
l.ilia  fccll,  Ang(!los,  Archangclos  ,  Scdcs  ,  Domiiia- 
ii'iics,  Pniicipaliis,  Pdlcslales ,  Chcrubiin,  S(.'ra- 
pliiiii?  Ad  qiionni  »  iniiililiidiiicin  ,  ul  lcgiinus  in 
l';vaiig(;lip  ,  oiniic  gciius  liiiniaiium  ad  unam  coinpa- 
r;ivit  ovcin  ,  diccns  :  lldictia  noiKujiutu  iiovcm  in  mon- 
libiis ,  veiiit  quwrcre  uiinm  errauicm.  Nain  dcniqiic, 
Sic  eiU  gaHdinm,  ait,  in  ccclo  snpcr  uiio  peccatorc  poc- 
7iitentiam  agente ,  quam  in  uonaginla  novein  jiislis  qid 
non  indigent  pocnitculia  (  Litc.  xv,  4,  7  ).  Nam  qui  noii 
iiidigciil  poeiiilciitia  qiii  sunt,  nisi  uliquc  iilx-ccDlcsles 
virlutes ,  qiiibus  niliil  csl  cuni  liumana  natura  com- 
munc  ?  Coiisidcranda  esl  virlus  Unigcniti  Dci ,  ct  in 
ipso  adniiranda  esl  magnitiido  oninipotcntiac '  Dei 
Talris  ,  qui  lanlum  ac  lalcm  gcnuit  Filiuni ,  tam  po- 
lciilem  ,  lam  sapicntcm  ,  sic  plenum  ,  qui  tantas  ac 
tales  coolcstes  virlutes  fccit.  El  nc  vcrbosi  invenia- 
luur,  siculi  jain  cl  deiiolarc  nos  dign.-^tus  cs  :  quo<l 
quidcm  alquc  ulinam  coiiliiigat ,  ul  cl  nos  possimus 
dicerc  '  ,  Nos  stidli  proptcr  Vlirislum ;  cl ,  Tanqmm 
purgninenta  inundi  hujus  facti  suinus  ( 1  Cor.  iv  ,  10, 
15) ,  cl  si  quid  aliud  lua  Religio  de  nobis  voliicrit  ju- 
dicare.  Scinius  illum  qui  dixil  :  Quoniam  propter  te 
iinproperium  suslinui  tota  die  (  Psal.  Lxvni ,  8  ).  Ad 
quod  cxcinplum  nos  provocans  Paulus,  dicebal :  Imi- 
talores  mei  cslote  ,  sicut  et  cgo  Cliristi  ( I  Cor.  iv,  16): 
Nam  ct  Petrus  ail  :  Cliristus  passus  est  pro  vobis,  re- 
tinqurns  vobis  exemplum,  ut  sequamini  vcstigia  ejus 
(1  Petr.  11,  21 ).  Sccundum  divinilalis  siiac  substaii- 
liain ,  iioii  soliim  ab  hominibus  non  videtur  Fiiius, 
scd  cli:im  ncc  a  cocleslibus  virlutibus.  Polcst  cnim 
arcliaiige.us  angelum  *  videre ,  angcliis  aiiiinas  no- 
slias  spiiiliiales  ct  videre  ct  pcnclrarc  :  lioc  csl  uli- 
quc,  niajorem  inferiores  et  videre  et  penelrare.  Et 
sccunduin  Salvaloris  senlenliam,  ul  diccbal  luiic  ad 
illum  qui  sc  divitcm  jaclabal ,  Slutte  liac  nocte  cxpo- 
slulatur  aniina  tuu  a  te"  (  Luc.  xii,  20) ;  esl  oflicium 
angcli,  utaniniam  restiliial  ante  conspeciuin  Doniini. 
Non  tamcn  aiiima  polcst  angcliim  videre,  aut  cxhi- 


*  Edili  iiJem  Ani.  Er.  etMss.,  quariim. 

*  (>iuii;im  Mss.  omiltunt,  omnipotenliai.  Alii  cum  Am.  et 
Kr.  cjus  loco  Iial)enl,  omnipotcntts. 

*  \n  B.,  possumus  dicere.  Er.  Lugd.  Ven.  Lov.,  possimits 
dicerc.    M. 

*  lii  Mss. ,  arcltnngetim. 

'  Aui.  Lr.  et  iMss  ,  oiuillunt,  a  tc. 


liior  Evangclia  tcsianiur,  altamcn  in  compcndiiim 
rcrcrcns  ,  cis  qu.c  carni  solclis  applicare  poslposiiis  , 
j:im  nunc  prorcram  tcslimonh  ,  iibi  in  coilis  suiin» 
Palrcm  adorat.  Dicit  cnim  sic  Paiilus  ad  IIel)r.Tos  : 
A'on  enim  in  wanufactis  templis  inlravit  Cliristus 
cxtmplarinm  verilalis  ;  sed  in  i/MO  cwlo  modo  npparel 
pcrsoncc  Dci  pro  nobis  (  Uehr.  ix  ,  2i  )  ?  Iloc  uliqiic 
I  ost  Cliristi  rcgrcssum  iii  ccclis.  Poslcaquam  cniin 
(le  Cffilo  loculus  cst ,  diccns  ,  Saute  ,  Saute  ,  qnid 
uie  persequeris  {  Act.  ix,4)?  Postcaqnam  Spirilns 
sanctiis  ait ,  Segregate  milii  Darnabam  et  Pautum  in 
opus  ministerii  quo  vocavi  eos  {Id.  xiii  ,  2)  :  vociliis 
Paiilus  dicil ,  Non  in  manufaciit  lemptis  intravit  Jesui 
exemplariuin  veritutis  ,  sed  in  ipso  coeto  modo  apparct 
persoiiw  Dd  pro  nobis.  Et  quia  suggcssit  Rcligio  tiia, 
ul  ad  hoc  domus  respoiisum,  si  Filiiis  videat  Palrcm  ; 
lcgiiniis  in  Evangclio  :  Non  quia  vidit  Patrem  quisqnam, 
nisi  qni  cst  a  Deo  ,  liic  vidil  Patrem  (Joan.  vi ,  40  ). 
Vidlt  ergo  Palrem  ,  scd  vidit  incapabilcm.  Patcr  aii- 
tcm  sic  videl  Filium,  ul  tenons  in  sinu  suo  el  liabcns, 
secundiim  antelatiim  tosliinonium  ,  qiiod  Dcum  nemo 
vi(til  unqiiam  ;  unigenitus  Fitius  qiti  est  in  sinu  Putris  , 
ipsc  narravit  { Id.  i  ,  18).  Vidct  cnim  Paler  Filinni  nt 
Filiiim  :  Filius  vidct  1'alrcm  ut  Palrcm  immcnsum. 
Ilumanam  sapicnliam  invisibilcm  pronunliai  tua  Rcli- 
giositas :  ut  pulo  sufficit  Isaia;  dictum  dicentis,A'Mmr/«((i 
modicumest  vobis  certamen  prastare  hominibus?  El  quo- 
modo  Domino  prwstabitis  ccrtamen  {Isai.  vii  ,  13)? 
Ccrlum  est  :iulem  qiiia  non  est  modicum  homiiiibiis 
corlamcn  prcsiare,  cum  quando  quamvis  sit  illc 
quisquo  sapiens,  habeat  sapienliorem  qui  euin  videat. 
Deinde  hnjus  enini  sapiciilia  non  in  opere  ejus  pcr- 
sjticilur  ?  iioii  in  discipulis  probalur  ?  Non  ergo  invi- 
sibilis  esl  hiiinana  sapienlia,  qu.-e  comprehcRdi  potcst, 
qiKC  vidclur ,  qiia;  et  reprchendilur.  Dc  crclcro  au- 
tein  (lccel  et  ordinis  est,  dignis  tc  uli  comparalioni- 
bus ;  quia  de  Deo  loqueris ,  de  illa  immcnsilate ; 
cui  ctsi  comp.aralio  delur  ,  quanliim  fieri  polest 
secundum  cxcogilalum  humanum  ,  aiit  ccrle  sccun- 
dum  auctorilalem  divinarum  Scripiurarum  ,  n(m  pcr 
omiiia  comparaiio  ulla  digna  invenitur  ad  illuin  ,  qni 
cst  incomparabilis. 

10.  Ego  Patrem  solum  secundiim  antclaia  tcstimo- 
nia,  non  cuin  altero  et  terlio  dico  qiiod  unus  cst,  scd 
quod  solus  iiniis  cst  Dciis.  Si  vcro  solus  nniis  non  cst, 
pars  cst  Noo  cnim  cx  parlibiis  conip:isiliim  uiiuni  Ji- 


119 


COLr.ATlO  CUM  MAMMINO  AlilAiNOUUM  KPISCOPO. 


730 


co  Deum  :  srd  illc  qiioJ  e-l,  virliis  est  iii;,'onita  siiii- 
plix  :  FiliMsaiilconiiiia  saMMila  el  ipsc  virliis  csl  jje- 
niliis'.  Dc  liac  saiievirtule  Filii  beatus  Apostolus  di- 
rebal  :  Congrfgalis  robis  et  nieo  spirilii,  cnm  virtmc 
Domiiti  Jestt  (  I  Cor.  v,   4  ).  Oico    eiiim  et  proliieor 


pf)(oiiti;c.  Paii  mo<l.»  ct  sapi.iilom  soluiii  PaUoiu 
pra-dicat  hcalus  Paiilus  apostoliis  dioeiis  sie,  Soli  sa- 
pienti  Deo{  Rom.  xvi,  27  ).  Scd  m|uircnda  est  ralio, 
(|iiciuadiiiodum  solus  sapieiis  :  noii  quoJ  Cliristus 
iioii  sit  s:ipieiis.  Jam  protulisti  Clirisluin  Dei  Virtutem 


qiiodiios  saiKla  doceiil   Evangelia.  Et  ipiia  Spiriius      ei  Dd  Sapienliain  (  1  Cor.  i,24)  :  dedimiis  et  iios  te- 


saitctuselipHesilvirlus  in  sua  proprictate  :  deqiio 
Dotninus  lestinioiiium  perhihcl,  dicendo,  Vos  niitem 
sedete  (  ad  siios  disoiinilos  )  iii  civilatc  Jerusaleni,  quo- 
udufque  imlttumini  virtiile  ab  allo  (  Luc.  xxiv,  41)  ). 

11.  Si  ob  hoc  invisihilis  Filiiis  a  tc  pronuiitialur, 
co  qiiod  oculis  liiimaiiis  conlemplari  non  |>ossil ;  cur 
iton  el  ca*Ii'Stes  virtules  |)arilor  invisihilcs  pronun- 
lias,  qiiando  nec  i|>se  oblutihiis  humanii  vidori  pos- 
sint?  Fgoipiidciii  losliiiionium  prolnli  siiie  aliiiua  in- 
lorprctaiioiio  vorlwrum  meorum,  dicens  :  Benlus  ct 
soliis  polens ,  Rex  regum,  et  Dominus  doininantium 
{  I  Tim.  VI,  15).  Si  Siripturnin  rooitavi,  roprohendi 
iiiin  dcbui :  sin  vcro  perscruiaris  sonsiim  Scriplur;v, 
rcddo  rationcm. 

12.  Ail  enim  Aposlolus,  Bcatus  et  solus  potcns,  Rcx 
rff/Hni.  Solum  ditit  pol.-nloni  Patrcm,  iion  qiiia  Fi- 
lius  iioii  sit  poloiis.  Aiiili  igitiir  tcslimoniuni  do  Filio, 
ipsum  Spiritnm  samtimi  olamanlem  cl  diccnlem, 
Tollile  portas,  priiicipes  veslri  *  ;  et  elcvamiiii,  portcc 
a'liTnales,  ct  introihit  rex  fjloriw.  Kl  scqiiitur  :  Quis  est 
iste  rex  tjL  lia:  '.'  Kl  rosponsiim  iiilollige  :  Dominus 
forliscl  polens  (  Ptal.  \\\u,  7,  8).  yuomodo  noii 
polens,  cujiis  potenliam  omiiis  pricdicnl   crealura  ? 

13.  Qiioinotlo  iioii  sapicns,  dc  quo  Spiriliis  sanotus 
collaudans  cjus  snpioiiliam  rlamat  cldicit  :  Quam 
mngiiificata  sunt  opcra  tiui,  Doniine  !  Oiiviia  in  sapien- 
tia  fecisli  (  Psal.  ciii,  21  ).  Nam  ciim  omnia  pcr  Chri- 
6tum  sint  f;icla,  sine  duhio  illiim  Spiritus  sanctiis 
laudaiis  dicuhat,  Omnia  in  sapicntia  fccisti.  Kl  cum  ila 
hahoalur ,  rcquirciuhini  csl  crgo  qiioinodo  hoalus 
Pauhis  dicil,  Bentus  et  solus  polens?  Ut  piito,  idco  so- 
ium  polcntcm  dicil,  quia  soliis  cst  incomparabilis  in 
sun  potonlia.  De  cnjus  iiicompandiiiilatc  prophcta 
admirnns  dicobat  :  Deus,  qnis  similis  eril  libi  (  Vsal. 
Lx\xii,2)  ?  Vis  iiossc  qiiod  solns  e  l  poloiis  ?  Iiitiie- 
rc  Filium,  admirans  pnleiiliain  Filii.  In  ipMienim  ad- 
vertc,  quia  soluseslpotens,  (|ui  Uim  polonlcm  gcniiit. 
Paicr  ciiim  in  ilia  imiiiensa  polonlia  |)Otonteiii  crca- 
toroin  '  gonuil.  Filiiis  in  sua  ill:i  ;»  l*.ilre  acccpla  po- 
lciilia,  ul  ip^c  ail,  Omnia  milii  iradiia  sunt  a  Patre 
meo  (  Mailli.  xi,  27  ).  iioii  crcalorcin  crcavit,  sod 
creaturam  conslituit.  Islam  enini  potenliam  admiraiis 
Dei  Palris,  dicebat  Paiilus,  Bcatus  ct  soias  poleiis. 
Nam  si  cl  honio  polcns  ct  vcrus,  secuiuliim  ipiud  de 
iob  lcgimus,  Eral  Itonio  ille  verus  el  juslns  Det  cultor ; 
adbiic  el  rei;ioncin  illius  describeiis  dicit,  quod  csset 
polens  el  magnus  iuler  omnes  cx  parle  Oiicnlis  {  Job 
I,  1,3):  quoniodo  ergo  solus  polcns  Palor?  Scd  so- 
luiii  dicit  ob  lioc,  qiiia  nulliisci  comparniur,  qiiia  so- 
lus  est  lanla;   ni:igniludiiiis,   tanlx  polcsUttis,  lant;e 

•  *has,  genla. 

«  l-diii  vcilras.  \t  Mss.,  veslri.  El  sic  Au^'ustinus ,  Fna  r. 
iu  oiiiiHlem  |<s;iln)iiin  2o. 

*  >ola  odilio  im.  omittit,  crcatorcin 


slimoKia,  qiiod  oinnia  in  sapieniia  coiididil.  Sod  voro 
sohis  sajiiens  Palcr.  Credimus  Scripturis,  cl  vencra- 
iiiur  ipsas  Scriplurasdivinas  :  cl  iieqiic  apiccni  iiniim 
pra<lerire  optamiis,  limeiitespericulum  qiiod  in   ipsis 
diviiiisScripliirisest   posiliini  :   Vw  delrahcnlibus  aut 
uildcntibus  {  Deiil.  iv  ,    2  )  !  Vis    scirc   (piaiila     cst 
sapicntia  Palris?  Iniuore  Filiiim,  cl  vidcbis  sapien- 
(iaiii  Palris.  Kt  oa   i\\i   c;iiisa  ipse    ('hri^tiis  »liooh;i(, 
Qiiiine  vidit,  vidil  cl  Piilrcm  (Joan.  xiv,  9)  :  lioccsl, 
iii  ine  cjus  vidcl  sapioiiliam,    ojiis   lainlal   virlulem  ; 
illum  glorillcal,  qiii  inc  (antiim  ac  (nlcm  goiiuit  anlo 
omiii:i  sroiila,  uniis  uiium,  solussoluiu.  Noii  qu;creiis 
nialcriam  iinde  rnoorol,  noii  in  auxilio  aliqucni  acci- 
pions,  sod  nl  iiovil  ipsc  sua   virlule   el  snpientin  g(3- 
niiil  Filiiim.  Non,  ut  caluMiniam  racicntesdicilis,quo- 
iiinni  siouti  alia  crentiira  ox  nihilo  facta  csl,  ila  ct 
prontciniir  qiiod  ex  niliilo  qunsi  iiniis  dccrcaUiiis  sii 
fnctiis.  Qiiod  quidom  niidi  auclorilalcin  syiiodic;c  lo- 
ctioiiis,  (|iiia  in   Arimiiio  palres  nostri  iiitor  c;clcra  ct 
lioc  dixcriiiit  :  Si  quis  ex  niliilo  FHiiim  dicil,  et  noncx 
Deo  Dulrc,  aiiullicma  sit.  Si  vis,  sanc  tesiinionia  profo,  - 
ro.  Ail  cnim  sicboatus  apostolus  Joanncs  :  Qni  diligit 
genitorem,  diligil el  eum  qui  ex eo  uatus  esl  (\Joan.\,  1). 
14.  Miror  namqiie,  cli;irissimc.  Ciim  ciiim  ct  Spi- 
rilum  sanctum  dc  suhslanlia  Palris  esscdicatis,  si  Fi- 
lius  cxsiibslaiitia  Doi  Palrisesl,  dc  siihsl  ii'i;i   I';iiiis 
et  Spirilus  sanclus,  cur  uniis  Fiiiiis  cst,  ct  aliiis  iioii 
est  filius?  Quid  vobis  dcliiiuil,  cum  cx  cadem  sil  siih- 
stantia,  cuni  aiqualis  sii  Filio,  ul  dicis  ;  quarc  ciii  ii 
non  ct  ipsclisercsomnium   constitutus  ;  qiiarc  iion  ot 
ipsc  firms  ?  qunrc  non  cl  ipse   eo  vocahulo   vocnlur 
qiio  cl  Christiis,  Primogeniius  omnis  crealura:  (Colos^i 
I,  15  )?  Aulsi  scqualis,  jam  nonunusunigeiiilus,  ha- 
bcns  cl  altcrum    sccum  gonilum,  et  pra;tcrca  cx  ca- 
dom  siihsHnntia   Patris,  undc  ot  Firniin   dicilis   cssc. 
Qiiod  qnidem  ct  doloris  cst  audiic.  Noii  cnim  ad  ani- 
nia:  iiii^iniiitalcm  comporatis  illain  (antam   inngnili- 
ccnlinm,    sed  ad  fragilitalem   corporis.    De   corpore 
utiqiic   n  iscitur  caro,    corporalis  filius  :  non   tamcn 
aiiima  do  aiiimn  nasoitiir.  Si   orgo   nostra  animn    in- 
CDrruptibililor  goiicrat  ct  impassibililor,  iiullam  scn- 
tioiis   diiiiiniilio  ioiii,    noii    iiiqiilnalioncm  aliqiiam  ; 
sed  le}.'i(inic   sccun.tum  jiira  divina    gcneral   filiuiii, 
sapiontia  conscnsiim 'accommodans  corpori  ipsa  iiiio- 
gia  maiiol  :  qiiaiKo  magis   oinnipo(eiis  Deiis  ?  j.un  o( 
p;iuIo:inlc  dixi,  ad  qucm  oinnis  comparatio    humaiia 
silcat,  tamcn  ut  valcinusdicere  conamur,  quanto  ina- 
gis  Dcus  Patcr  iiicorriiptibilis  incorriiptihiliicr  goniiil 
Filiiim  ?  Coiinil  aiitcm  :  caiuiononi  inoam  (cno,  mi- 
queliiihcns  testimonia  sanctaruni  Scriptiiniruin  :  Cc- 

'  Ani.,  liliuin  sapirnlinn.  — I.ov.,  rl  sapicnlia.  viilo  lihruni 
socuniliinioiinlr;)  M;ixiniiiiiiiii,  oap.  i  i.  ¥.r.,qciicra(umfiliiim, 
sapicnlium  cim.vuiu.  I.ntiil.  Von.,  gcncral  filiiim  sapknltitm 
loiiicmu.  Alias,  r/  sapicntiam  conscnsum.  M. 


731  S.  AIJC.lJSTINr  KIMSCOll 

ncralioiiem  ejus  qui»    enarrabit  ( Itai.  i.iii,  8  )  /  Gc- 

iiiiil  iit  voliiil,   iil  potciis  '  ,  iiiliil  siihtralioiis,  iiiilla 

iiiviilia  intcrcipiciitc  potenteiii  gciiiiil.  Dixi,  religiobis 

11(111  (lcoct  caliiMiiiiam  faccre  :  cgo  Vcrlmiii  Doi,  Vor- 

Ikiiii  Doi    profiteor,   noii   iiiortalo,   iion  corriiptiliilo. 

Si(|iii(loin  corpiis  qiiod  siisccpit  pro  saliitc    nosira, 

claniat  (1(1  iilo  Scriptiira,  He^fuieacet  caro  nica  in  spe  ; 

lioc  est,  rcsurreclionis  spo  :  quoniam  non   derelinqnet 

nniinam  mcam  in  inferno,  ncque  dabis  sanctum  tiiuin  vi- 

dere  corruptioiiem  (  Psal.  xv,  9).  Si  cniin  illiid   ipiod 

sanolnm  voratiim  cst  Filiiis   Doi,  corriiptionom  non 

vidit,  qiiia   tortio  iilique   die   rcsurrexit  a    moriiiis ; 

qiiaiito  magis  divinitas,  qiix  suscepil  corpiis  iiicorrii- 

pliliilis   manct  ?  Cur   dicis  quod   noii  inleliir;is  ?   Si 

iion  lilii  ad  omiiia   rosponsum  dcdcro,   mcrito  sinc 

intolloctii  cssc  judicahor  :  siqtiominus  tanicn  nonosl 

religionis  injuriis  appcterc.  Ego  cnim  non  solnin  Fi- 

lii  Dci  sapienliain  immortalem  cssc  assoro,  sed  cliam 

comprolj:iI)o  qiiod  el  sanctonim  Dei  sapientia  iinmor- 

lalis  sit.  Nain  si  et  ipsi,   lioc  est,  eoriiin   corpora  ad 

immorlalilatom  rcvocanlur  ;  quanto    magis   corum 

viva  illas.ipientia,  qu.x  iisquc   ad  coiisiimmalioncin 

s;rculi  in  omnibus  credonlibiis  floroi,  utique  iminor- 

talis   mancl  ?    Licct   in    prolixitato   sennonis  pr.x- 

lormiserim    de  iinmorlalitale    omnipoleiilis  Dei ,  de 

eo  qiiod  dixit  beatus    aposlolus  Paulus  ,    Qui  solus 

liabel  iinmorlalitatem  (  1  Tim.  vi,  16  )  :  attanicn  re- 

plicabo  textum  ;  subsequar   aulcm  et  inler|>retalio- 

nem  Deo  favenle  etdonante  graliam.  Sic  ciiiin  soliis 

immorlalitatem  h.iberc  describilur,  sicut  et  sobis  po- 

tens,  siculi  et  solus  sapiens.  Quis  niilom  spiritualiiim 

hominum  ignorat,  quia    animn   liiimana   immortalis 

esl?  Praeierea  cum  Salvaloris  sil  scnloniia,  dicentis, 

Nolite  timere  eos  qui  occidnnl  corpus,  aniinam  autein 

non  pdssunl  oecidere  (  Mattli.  x,  28  ),  iil  immortaleni. 

Ciim  ergo  auima  sil  immortalis,   multo  magisoinncs 

coelesles  virlulesimmorlales  esse  conspiciiniis.  N.im 

cum  dical  Salvator,  Qiti  verbum  ineum  custodit,  mortem 

non  videbit  in  cclernum  (Joan.   viii,  51).  Et  si  qiii  ver- 

biim  Cliristi  ciislodit,  mortem  non  vidcbit  in  cetermtm  ; 

quanto  magis  ille  secundum  divinilalis  su;c  |iolon- 

liain  immortalis  est,  cujus  lantani  vim  liabct  vcrbum? 

In  eo  autcm  quod  dicit ,  Qui  solus  habet  immortali- 

tatem  ;    jam   reddidimiis  ralioncm.    Habct    quidem 

Filius  immorlalitalem,  sed  accipiensa  Patrc.  llabent 

cl  omnes  virtules  coelesles  immorlalitntem,  scd  ac- 

cipientes  per  Filium  ,  qiiia  omnia  per  illum  sunl.  Pa- 

ter  aulom  vere  solus  liabet  immortaiiiatem,  qiii  ipsaiu 

immorialitatcmaliundc  non  csl  conscctitus,  qui  geni- 

lorem  non  liabot ,  qui  origincm  non  babet.  Filius  nii- 

tem,  ut  ipse  prosocutus  es,  qtiod  ox  Palrc  sitgcnilus. 

Sa^pius  ajqualem  Filium  asseris  Pairi  :  ciiin  ipse  uni- 

genilus  Dous  seinper  el  iii  omnibus  aiiclorein  suiim 

pr.xdicet  Paircm  ,  a  qno,  ul  paulo  anle  dixi,  et  vilain  se 

conseculum  hoc  modo  profe^sus  est,  diceiis ,  S>cu{ 

Paler  liabel  vitam  in  seinctipso ,  sic  dcdit  et  Filio  litam 

liabere  in  semctipso  { Id.  v,  20).  liilucrc  igitur,  qiio- 


752 
iii.'iin  ot  immorCalilaloin  ct  incorriipiibiliLilcm  el  inac- 
oossibiliijti.ni  iiiirpK;  a  P;itio  ciim  vila  arc^pit.  Pator 
aiilom  liabot  iii  so  vilam,  non  :\h  alitpio  accipiens  :  et 
rilco  vorc  bnatiii  ct  tohn  polmt.  (Jijis  soinotipsiim 
exinanivit  (P/nlipp.  n.  7)  ?  Patcr  aiil  Filius  ?  Quis  cui 
por  obodioiiliam  fosliinvit  plaroro,  qiiam  qui  di- 
robat  :  lujo  quw  plariia  tnnt  ei  facio  tcmper  (Joan. 
viii,  2'J)  ?  Qiiis  est  islo  qiii  ad  inoniimonliim  Lazari 
vonioiis  dicobal  :  Paier,  gratiat  ago  tibl,  quoniam  an- 
disli  tiie ;  et  ego  tcicbain  quia  temper  me  audit,  ted 
proptereos  qui  circuiusKint,  dixi,  ut  credant  quia  tu  me 
iiiimli  (Id.  XI,  41,  42)  ?  Quis  uliipio  isie  cst ,  qui  ciun 
ca'ci  nati  oculos  fignrarct ,  diccntibiis  discipulis,  Qnit 
peccavil,  hic  aui  parentet  ejus,  ul  cmut  natceretur  ? 
ro-pondit ,  Neque  hic  peccavit ,  neqiie  parentet  ejnt ; 
scd  ut  mamfeslentur  opcra  Dei  in  illo  :  ine  oporlct  ope- 
rari  opera  ejus  qui  me  misit  (Id.  ix,  2  4)?  Iste  cst 
iiliqiie  Filius  charissimus  Palri ,  qui  cl  accipions  pa- 
iios,  non  priusfrcgil,  sed  priiis  in  cailimi  rcspexi',  ot 
gralias  ogil  suo  gonilori,  et  sic  frcgit  ol  disiribiiit. 
Sic  uliqtie  el  in  ipsa  passiono,  imo  inagis  proximiis 
passioni,  ul  referl  evangelista  (Matth.  xxvi,  2f.)  :  tl- 
oiiim  Doininus  Jesus  in  ea  nocte  qua  tradebatur,  acce- 
pil  paitem,  et  gratias  agens  fregil  (I  Cor.  x\,  23,  24). 
ilic  esi  Filius,  ut  jam  noii  obluiidam  oloqnoniia  sor- 
iiioiiis  vel  copia  testimoniorum  proferons  plnrima  ', 
sed  per  compcndiiim  hniam  ,  qui  usqiie  ad  passcris 
mortem  sine  permissione  Palris  nihil  liori,  lioc  inodo 
prx'dicavit,  dicens  :  Nonneduopasseres  asse  veiteunl ; 
et  unus  ex  illis  non  cadet  in  terram  sine  voluniute  Pa- 
tris  (Matth.  x,  29)?  Hic  sane  et  de  sua  pole>t:iie, 
(|uam  acccpil  a  Patre,  dicebat  :  Potestalem  liabeo  po- 
neiidi  animam  meam ,  et  polestatcm  habeo  iteruin  su- 
mendi  eam.  lloc  enim  proeceptum  accepi  a  Putre  meo 
(Joan.  X,  18).  Si  ila  referunt  Evangelia  ,  teneaiur 
quod  logimus :  si  quominus  aliud  aliquid  fortc,  aut 
iil  obliviosus  minusdixi,  reprchendar.  Nec  enim  lalis 
sum,  III  emendationcm  non  accipiam.  Pra-torea  cum 
cpiscopum  prsecipiat  beatus  apostolus  Paulus  doci- 
bilem  esse  (I  Tim.  iii,  2) ;  ille  est  autein  docibiiis,  qni 
qnotidie  et  discil  et  proficit  docendo  nieliora  :  non 
respuimus  ,  si  qiiid  melius  diclum  fiierit;  ad  omnia 
sunius  parati,  qiiamvis  injtiriis  afficiamur.  Yeruinla- 
men  ut  iion  obslrepatnr  verilati,  non  nostram  qiieri- 
murinjuriam,  sed  Dei  gloriam  prxdicamiis. 

15.  Cortiim  esl  qiiod  ail  Apostolus  ,  Qui  cum  in 
forma  Dei  esset.  Quis  enim  negat  Filium  esse  iii  forma 
Doi  ?  Qiiod  cnim  sit  Deus ,  qiiod  sil  Dominus ,  quod  sil 
Rex,  jam  puto  latius  exposuimus.  El  quia  non  rapi^ 
nam  arbitratus  est  esse  se  cequalem  Deo,  hoc  nos  beatiis 
apostolus  Paulus  insiruii,  quod  ille  non  rapuit,  nec 
iios  dicimus  ;  sed  quia  exinanivit  semetiptum,  factus 
obcdiens  Palri  usque  ad  mortem ,  niortem  autem  cruds 
(Philipp.  II,  6-8),  tolis  viribus  prxdicamus.  Nos  dicii 
sumus  filii  graiia,  non  natura  hoc  nali :  ideo  unigcni- 


*  rUircs  &ISS.,  voluil  ttl  potens  :  geiniuaio  scilicot  vcrbo, 
voluil. 


'  Sic  aliquol  Mss.  Alii  vero  quidam,  «/  sancli  non  obtim- 
d(im....profcrens  plurima.  Ediliones  Am.  et  Er.,  til  san- 
cliim  non  ODtundam  eloquentia....  proferens  pluriina.  \i>\  , 
ui  jam  non  ob  taiitam  eloqueiitiam  sermoitis,  vcl  copiain  lesti- 
moniorum  proferam  pluriina. 


753  COI.LATIO  CUM  MAXIMINO 

liiscst  Kilius,  quia  quoJ  cst  sccundum  divinilatis  sii.nc 
naluram  ,  lioc  cst  iialus  Filius.  Cui  furlc  si  ipsc  U:\- 
trcm  applicas,  quia  Spiriluni  s:inclum  parcm  :tti|ue 
aqualoin  asscris  Filio  ;  xquc  cl  dc  subslanlia  l\)tri$ 
cuni  cssc  prurilcris  :  si  ila  csl,  crgu  jaiii  non  est  uiii- 
gcniius  Filius,  cum  cl  aliter  sit  cx  cadom  subslaiuia. 
Nos  in  Patrcni  Deuin  innatum  ,  naturain  iion  acccpi- 
iiiiis  '  :  credimus  quod  ait  Cbrislus ,  Spintus  esl  Deus 
{JooH.  IV,  24).  Filius  n:)lus  cst ,  iit  dixiiuus  :  nos  ct 
vorum  Filium  prolitoinur,  ct  similoiu  Palri  iiuii  donc- 
gamus  :  pnvtcrca  de  divinis  Scriplurisiiislriicli.  Nain 
quia  divcrsas  accus:)mur  diccre  naiiiras,  hoc  scito, 
quod  nos  dicimus,  quod  P:ilcr  spiriiiis  S|)irilnni  gc- 
iiuit  *  antc  omnia  s^fcula,  Dcus  Doum  goiiiiit  :  ct  cx*- 
tcra  qu;c  jam  supcrius  dicla  sunt.  Vcriis  inn:iliis  Pa- 
tcr  verum  pciiuit  Filium.  Scd  cum  dicit  Duininiis  in 
Evaiigelio,  L't  cognoscnut  te  solum  Deum  vcrum,  ct 
tjuem  misisti  Jesum  Cltristum  ( /</.  xvii,  5);  sic  ^olum 
vcrum  dicit  Palrein,  quoinodo  ct  solum  bonnm ,  et 
soluin  polentcm,  quomodo  ct  solum  sapieiilcin.  Ul 
pulo  ncc  ipse  diaboliis  ausiis  csl  tliccre  quod  Paler 
noii  pcrfoctum  genuitantc  oninia  Filium'.  Non  enini 
proricicnloin  gcnuil.  llumo  ciiim  ,  cujiis  ct  accopisti 
comparalioiicm,  si  poterat  perfectum  mox  gcnerarc 
liliuin ,  non  parvuliim  gcncrarcl ,  qui  coagmcnlaiis 
aniii^  t.mdom  alii|uandu  cuiupleat  sui  gcnituris  vo- 
liiiit.iioin.  PattT  autoin  qui  vere  beaius  esl  et  sulus 
|)Otciis,  talein  geiiuit  Filiuin  qiialis  ot  niinc  csl,  qua- 
lis  ct  pcrmanet  sinc  fino,  non  pruliciciilein,  sed  pcr- 
rocliim  :  quii|iie  ct  pcrricliuncm  a  siio  gonitore  acco- 
pit,  a  qiio  ct  viiaiii  coiiseciilus  cst.  Salvaioris  cst 
seiilcnlia ,  In  ore  (luorum  aul  irium  testium  coitslabit 
omne  verbum  (Muith.  xviii,  16).  Protulisli  a|>o<ioli- 
cum  tcslimuiiium  ,  Qui  cum  in  forina  Dei  esset,  lon 
rapinam  arbitratus  est  :  qiiod  tiio  arbilrio  inlerpiola- 
lus  cs ;  :ci|ue  cl  nus  ,  iit  sensimus  ,  rospoiidiinus.  Iii 
auditurum  sane  crit  arbiirio  ,  quid  cl  gaiit  altoruin 
dc  duolius  :  aiit  ccrtc  scciindiim  scqiieutiam  loolio- 
iiis  Filiuiii  obcdioiitcin  P:ilri  approbont ,  qiii  sc  esi- 
naiiivit,  (ormam  accipiens  servi  ;  cui  ot  Palor  donavit, 
iil  diximus ,  uomen  quod  cst  supcr  omne  notnen  :  au 
lu:im  quisipic  iiilolligat  iiilcrprclaiioncm. 

16.  Ascendo  ad  Deum  mcuin  cl  ad  Deum  vestruin 
(Joan.  XX,  17),  Duininiim  pruplcr  rurin:iin  servi  di- 
xisse  ,  qiiam  susccpit ,  assoris ,  ut  putu,  iit  dicis  :  si 
ipsc  hiiiiiilians  se  in  corporc  dum  csscl  liumano  , 
quamvis  dcvicla  inurte  Iriiiinpbato  diabulo  post  re- 
surreolioncm  siiain  ,  islo  uiilur  sermonc  ^ ,  diccns , 
Ascendo  ad  Patrem  meum  cl  ad  Patrein  vcsirum  :  ubi 
j:)m  humilitas  carnis  neccssaria  non  erat ,  ut  dicis, 
propler  Judxos  :  scd  inlogra  rcgula  fidei  tradebaliir. 
Sicuti  et  in  alio  loco  post  rcsurrcctioncm  suam  ,  as- 
suinplis  discipulis  suis  in  monlem  Olivcii ,  dicebat  : 
Dula  csl  mihi  omnis  poteslas  in  caio  et  in  terra  :  euittet 
docete  omnes  genles,  bapiizanles  eot  in  nomine  Patris, 

■  Apud  l.iigd.  Vcn.  I;0V.,  accipimtu.    M. 

'  A|.iul  lov.,   Sjnriluin  lilium  qcnuit. 

»  in  oadeni  iHJilioiio  l.ov.,  fmlt-  oiniiiu  sarcida  [iliiiin. 

'  lii  Mss.,  i.v/as  ulilitr  sciiwmis.  sic  in  ii.sdcin  (ixlitilMis 
su|  ra,  col.  7il>.  n.  G,  ot  col.  7i8,  n.  9,  tirca  liucui,  uli  cum 
accu:>alivo  jun^il  Maxiiuiuus. 


.\RL\NORUM  EPISCOPO.  73i 

el  Filii,  et  Spirilus  sancti ,  doceiilcs  eos  serrarc  omitiii 
qiurcuiiufuc  mandavi  vobit  {Matili.  xxviii,  18-20).  Kl 
si  Filius  bumiliiatis  graiia  et  non  vcrilaiis  lioc  dixil, 
cur  aiisns  luit  .Apustolus  cadem  rcpolcre  cl  diccre  , 
Vl  Deut  Doiniiii  noslri  Jesu  Clirisli  Palcr  gloritc{Kphes. 
I,  17)  ?  Aut  ccrte,  Dcus  cl  Paler  Domiiii  uosiri  Jcsu 
Chrisli  scil,  qui  cst  benedictus  in  sacutn  (II  C.or.  xi,  51)? 
Nociiun,  lll  unanimct  in  uno  ore  hoiiorificclis  Deum  et 
Patiem  Doinini  nostri  Jftu  Clirisli{Hoiu.  xv,  6)?  ad- 
hiic  auloin  aggrogat  ct  dicit,  Uenedictus  l>eus  ct  Palcr 
Domini  nostri  Jesu  Chrisii  (II  Cor.  i,  3)  ?  Cur  sanc  cl 
anle  incarualioncm  Christi  ctiani  Spirilus  s:inctiis  ad 
Filiuin  diocbat  .  Proplcrca  un.xit  le  Deus,  Dcus  tuus 
{Psal.  XI. IV,  8)?  i^u.iin  iiiiolionom,  quamvisarguinen- 
lari  voluoris,  probare  iion  puicris  in  corporc  ractain  : 
siqiiidoin  bapli/.alum  logimus  {Mullh.  iii,  IG),  unctuni 
autom  iioii  logimiis  in  corpore.  Scd  ev  ipsa  leclionc, 
ciini  dioat,  Proplcrcii  olco  Iwliliiv  uii.rit  le  prw  consor- 
libus  tiiis,  Dcus,  Deus  tuus  :  iitii|ue  osicndilur  quoiiiam 
lalilia:  oleuin  pro  vocabulo  olci  illam  bctitiam  dcsi- 
gnat,  do  qua  diccbal  pcr  Salomoncm,  Ego  eram  aa 
qUem  iidijaiidcb.it  quolidie  ;  livlabar  nulcin  aulc  fnciein 
ejiisin  onini  teinporc,  cuni  la-lnrelur  orbe  pcrfcclo,  el 
Uvlaretur  in  filiis  hominuin  {Prov.  viii,  30,  51).  In  eo 
:)iiteiii  quod  dicit,  Ego  eram  ad  quein  adgaudcbal  qno- 
lidie  :  ulique  lcgiliir  in  libro  Ccncseos  ,  quoi)i:im  ad 
oiiini:i  upcia  Filii  P.itor,  ^iciit  Irgimiis,  El  vidii  Dcus, 
el  ecce  oiiinia  bona  vuldc  {Ccn.  i,  51);  laudans  Filii  sui 
opiis,  gaiidobat  et  hctabaiur  in  Filiu  :  n-quc  ct  Filius 
pcrrcota  voluiitale  Patris  kctabnliir  iii  cunspoclu  siii 
gonituris.  Omnit  Scriptura  divinilus  inspirnta  ulilis  est 
ad  docendum  (11  7'fm.iii,  16).  01)  qiiaiii  rom  ;io/i  trans- 
ibit  iola  unum  vcl  unus  apcr  {Mallh-  v,  18).  Duininus 
dixit,  Cocluin  ei  lerra  Iransibunl,  vcrbn  niitcin  mea  non 
pnvlcribiint  {Id.wiy,  5.^). 

17.  Cunslal  quod  iii  principio  cral  Filius,  ot  apiid 
Palreu)  crat,  ct  Dciis  or:it  :  ct  bic  erat  iii  principio 
apiid  Dciim  ,  ul  primugciiitus  oinnis  crcatune  :  cl 
oiniiia  p4!r  ipsimi  (.«cla  siinl,  et  sinc  ipso  ractuin  csl 
iiihil  (Id.  1, 1-3)  :  qiiod  in  Spirilus  sancli  pcrsuna  siis- 
cipi  non  polosl.  Ncc  ciiiiii  t;ilia  invenies  roforri  cx  di- 
vinis  Scriptiiris,  ut  cuiii  a:qualcin  asseris  Filio.  Si- 
qiiidem  et  Filius  in  principio  eral  :  Palcr  vcro  aiiie 
principiiim  ct  sinc  principio  est,  ut  ingi^nitus  cl  inna- 
tiis.  Lrat  aiiloni  in  priiicipio  ut  primogonilus  omnis 
crcalura;  (Coloss.  i,  15).  Anleomncm  cic:itiir;iiii  crat, 
anlequam  quidquid  cssct,  cl  apud  Deum  crat,  el  Deus 
crat,  et  bic  cr:il  in  priiicipio  apiid  Dcuin. 

18.  Quid,  si  audieris  Patrcm  dicontcm ,  Tccuin 
principiiim  in  die  virlutis  tuw,  in  splcndoiibus  san- 
ctorum ,  ex  ulero  anle  lucifcrum  gcnui  te  {  Psiil. 
cix ,  5)  ?  Ex  ventre  mati  is ,  qiiod  nec  Juduci  dil- 
lidimt ,  natum  profiteris  sccundum  carncni.  Et  cur 
ista  lestimonia  in  incdiiiin  non  pruferanliir ,  qua;  il- 
lam  nativilatcin  dcmoiisir.iut  iii  principio ,  sicut  cl 
pricccdcns  nu»  instruit  lesliinonium  ?  Si  propter  cur- 
piis  in  qiio  cxinaiiivit  .scinciipsum  ,  qui  cum  divet  et- 
sct,  proptir  nos  pauper  (actut  cst,  ul  ail  Apostoliis  (II 
Cor.  viii,  9),  dcbitorcm  bc  scntit  suo  gcnitori ;  mullo 


75S 


S.  AHiUSTIM  KIMSCOM 


73« 


l<i:<Kis  qiii  illiim  lanliiiii  ac  lalciii  griniil ,  tsi  dcliitaiii 
Miieralioiiciii  cl  dcbiliiin  oi)Scqiiiiim  ,  iil  cliarissimiis 
Jiliiis  iioccssc  csl  iit  8cini>cr  ofTcral  riio  gonilori.  Op- 
liiiio  pioscciiliis  es  iliccns,  qiioiiiam  r.i  |>ar(;iilil»iis 
|.io|>tcr  rormaiii  scrvi  csscl  suhjoclus  (l^uc.  ii  ,  .M). 
Si  oniiii  |>:.rcnlil)iissiil>jccliis  invciiiliir  (|iios  ipsecroa- 
\\i  ,  (jiiia  omiiia  pcr  ipsiim  sunl  facla  ;  nec  enim  posl 
toiiipora  ,  scd  aiite  lcmpora  novimus  Filium  goiiiliim 
a  Palri!  :  si  parciilib"is  siiliditiis  ,  ul  divinanim  Scri- 
pliiraruiii  aiiclorilas  lucc  clariiis  pra-dical ;  quaiilo 
iiiagis  uli(|uc  illi  siio  gonitori  csl  siilidiliis  ,  qiii  taii- 
lU'ii  ac  lalcm  gciiuit ,  scciindiim  quod  ail  aposlolus 
l';iulus,  C^iint  oiniiia  fucriiil  Filio  subjixln,  lunc  el  ipse 
FiliKb  subjcclus  eril  ilU  qui  sibi  subjecil  omnia  (I  Cor. 
XV  ,  28)  ?  IIoc  vis  ul  cl  a  iiobis  dicalur  ,  qiiod  c<ir- 
pori ,  imo  inagis  dispcnsalioni  ,  quam  pro  nostra  sa- 
liitesuscepil ,  omnia  subjccta  profilcamur  :  rcvcra  cl 
corpiis  I';it:i  subjcctuin  ,  non  Filiiiin  ipsum  iinigcni- 
luin  Dcuin.  Nos  cnim  scimuscl  crcdiniiis  qiiod  Patcr 
judicat  neminem  ,  scd  oinnc  judicium  dedil  Filio  ,  ut 
oinncs  honorificent  Fitium  ,  sicut  fionorificanl  et  l'a- 
trem  (Joan.  v  ,  22  ,  23).  IIoc  cnim  profilcmur  ,  qiiia 
cl  in  rcsurrcctionc,  cum  oinnia  fucrinl  Filio  siibj(!cta, 
cum  omiics  cum  iionorant,  ct  vcncranliir,  cl  adoranl, 
ncc  tiinc  saiie  Filius  cxtollit  sc  :  scd  cliam  cum  om- 
nibus  sibi  subjcclis  subdilus  Palri  lioc  modo  invc- 
nitur  ,  ut  dicat ,  Venite  ,  benedicli  Patris  mei  ,  possi- 
dcle  reijnum  paratum  vobis  ab  orifjine  mundi  (Matlli. 
XXV  ,  54). 

11).  Jam  diclum  cst  qiiod  ct  ipsc  pro  tuo  arl/iirio 
sccmidum  sciisniii  liiuin  visiis  cs  aliciiarc.  Slal  taiiien 
aposloliciini  diclnin  ,  qnia  sicut  oporlcl ,  orarc  ncsci- 
inus;  sed  ipse  Spirilus  poslulal  pro  nobis  geinilibus  inc- 
narrabilibus.  F.l  quia  argiiineiilo  visns  cs  obstiepcre 
diccns,  Ergo  tam  iniscndjilis  cst  Spirilns  sancliis,  ut 
gcmat?  Nos  cnim  non  miserabilcm  Spiriium  sancliim 
diiimus,  siquidcm  ex  ipsa  Icclione  glorii  Spirilus  san- 
cii  oslenditur,  quia  noii  pro  se  gemil  :  sed  andi  le- 
ciioneni ' ,  quia  pro  sanciis  (Rom.  viii ,  2G  ,  27).  Si- 
«piidcm  nec  Filius  pro  se,  sed  pro  nobis  Hli(|ue  poslu- 
lal  ct  inlcrpcllal  ,  sicut  jani  prolnli  in  pr;ccedcnti.  Qni 
iii  modico  fidelis  csl ,  et  in  majus  fidelis  invenilur  (Luc. 

XM.IO). 

20.  Ncc  cnim  aliler  as  cii  polesl  quod  Pater  el  Fi- 
lius  uniim  sint,  nisi  lioc  sane  modo  qno  tii  ipsc  ct  nos 
]  robare  possumus  liis  ipsis  exemplis  quibiis  nsus  cs. 
Naiii  si ,  ul  dicis  ,  ct  Apostolus  confirmat ,  Qui  adjun- 
(jil  se  Domino  ,  unus  spiritus  est  (I  Cor.  vi  ,  17) ;  Col 
iili(|ue  unus  spiritus  in  consensu  implcns  voluntatem 
Dei ,  secundum  Salvatoris  magisiei  ium  :  qiii  ctiam 
boc  niodo  nos  orare  docnit ,  ul  inler  cetera  precum 
iiogtrarimi  ct  hoc  dicamus  ,  Ftat  voluntas  lua  sicut  in 
coelo  et  in  lerra  (Matth.  vi  ,  10).  Terra  utique  nos  sii- 
iiiiis.  Sicul  ergo  in  coeleslibus  Dei  fit  volnntas  ,  ui  ct 
iii  nobis  boc  inodo  com|»lealur  qui  lioc  orainiis,  et  lioc 
r.iclis  adimplcamus  ;  ut  uiiiis  spiritus  efficiamnr  cum 
Dco,  quando  lioc  voliimus  qnod  Deus  viilt.  Nam  ct  ipse 

'  sic  iliMiqnc  Mss.  Alii  vcro,  scd  aut  dilectionc.  rdiii, 
ii'</  pro  dikciione. 


FiliiiH  passioni  pro\iiiius,  lioc  ad  binnn  guiiiloicm  iili- 
'pio  clamabai.  diccns  :  Abba  ,  Patcr  ,  Iranteat  a  me  ca- 
li.r  isle  ;  verumlamen  non  ticut  ego  volo  ,  ted  tieul  lu  lit 
(Murc.  xiv  ,  3G).  Dicendo  aiitem  ,  Non  ticut  ego  tolo  , 
sed  sicut  lu  vit ;  oslcndit  vere  siiam  volunlatcm  sub- 
jcctam  suo  gcnitori,  proptcr  cujiis  volunlatcm  facicn- 
dam  dococlo  descendit,  ut  ait  :  Detcendi  de  cwlo,  non 
nl  fiiciam  volunlalem  meam  ,  $ed  voluntatem  ejvt  qui 
minii  me  (Joan.  vi,  38).  Consonans  cri^o  el  convcnw  iii 
dA  Filii  volnnlas  ad  voluntaiem  Patris.  Iii  qiianfiiL 
iiiajor  est  Filius  ut  Deiis  ab  omni  crcatiira,  iii  lantiim 
inagis  consonans  volnnlali  Palris  invcnitur  ,  cl  inagis 
:i(lliiTct  siio  gcnitori.  Dico  enim  ,  adlixrct  suo  gc- 
iiilori  ut  cliarissimus  filius ,  in  aiiiorc  ,  ct  diloctio- 
ne ,  cl  unaiiimilale  ,  ct  coiiscnsu  ,  et  convenicnlia. 
Omnia  qii;e  profcrnntur  a  sanctis  Scriplnris  ,  plc- 
iia  vcncraiionc  snscipere  del)emus.  Nec  cnim  iii  iio- 
s  rnm  magislcriuin  dcvonit  divina  Scriplura  ,  iit 
a  iiobis  cmcndationcm  accipial.  Alrpic  iilinain  cl 
digni  invcniamur  Scriplurarum   discipuli  approbari ! 

21.  Suscipio  qua:  proliilisli ,  Nesciiis  quia  lemplum 
Dci  estis,  el  Spirilus  bei  habilat  in  vobis  (I  Cor.  iii,  IG)  ? 
Ncc  eiiim  Dcus  inbabilal  in  bomine  ,  qnem  noii  antc 
Spiriliis  sanctus  sanclificaverit  al(|uc  purgavcril.  Dc- 
iiique  cl  ad  Mariam  illain  beatam  virgiiicm  diccbalur, 
Spirilus  sanctus  supcrveiiiel  in  le  :  utiquc  ad  sanclifi- 
caiidum  oi  ad  purgaiidiim.  Deindc  seqiiitur  ,  El  virlus 
Altissiini  obumbrabil  libi  [Luc.  i ,  5.5).  Allissimi  aiilciii 
virliis  qiiod  Cbrisliis  sit,  jam  el  ipsc  prolulisti.  Ve- 
rilas  iion  cx  argnnicnlo  colligitur ,  scd  ccrtis  tesli- 
nioniiscomprobalnr.Obqiiam  caiis:»m  lesiiinoni;i  pro- 
lorre  dobctis  ,  qnia  Sjiirilus  sanclus  Deus  c>l ,  qiiia 
I>oininus  est ,  quia  Rex  esl ,  quia  Crcalor  est ,  qnia 
factor  esl,  qiiia  consedel  Palri  el  Filio  ,  qnia  ador;i- 
lur  ,  si  non  a  coeleslibus  ,  vel  cerlc  a  lerreslribns  ,  ul 
dicam  ,  forte  eiiim  ostensurus  es  ,  qiiia  vel  ab  infer- 
iiis  adoralur.  II.tc  cnim  diciniiis,  non  dcrogaiilcs  S|ti- 
riiui  sancto.  Est  eiiim  Spiritus  sancius  ,  ut  jam  supo- 
riiis  prosecuti  sumus  ,  sine  quo  nemo  poiesl  dicere  , 
Domiiiuin  Jesum  (1  Cor.  xii  ,  5).  Isle  eslSpiritus  saii- 
tiis  in  quo  clainainus  ,  Abba  ,  Puler  (Rom.  viii  ,  IdK 
Isie  csl  Spiritus  sanclus  lantiis  ac  lalis,  in  quein  eliam 
et  Ancjcli  prospicere  concupiscunl  (I  Pelr.  i,  12).  J:\- 
lis  csl ,  lam  potens  ,  iit  ubicpie  in  onini  crcalura  ,  sivc 
in  orici.te  ,  sive  in  occidcnle  ,  qiiam  cli;im  iii  scpicn- 
Irione  ct  meridiano  ,  quisquis  eiiin  adorat ,  noii  pcs- 
sil  dicere,  DominumJesuin,  nisiin  Spirilu sanclo.  Ta-( 
lis  csl  bnjus  nalura  ,  qui  ubiquc  pracscns  sit  omnibus^ 
invocanlibus  Deum  in  veritatc  (Psal.  cxliv,  18).  Tan- 
tus  ac  talis  cst ,  ut  nbi  quisqne  fiieril  bapiizaius  ,  in' 
eodem  niomenlo  ,  etsi  in  oriente  baptizelur  ,  ( tsi  iii 
occidentc  ,  et  ubi  et  ubi ,  adsit  Spiritus  sanctus.  Iii- 
tncre  qnanla  est  polcnlia  Spirilns  sancli.  Si  enim  qiiis 
dorogal  Spiritui  sancto,  derogat  uliqne  unigenito  Dro, 
por  qucm  omnia  facla  sunl,  et  sine  quo  faclum  esl  niliil 
(Joan.  1,3):  sicut  et  qui  non  honoriftcal  Filium  ,  non 
hoiioiiftcal  Patrcin  qui  eum  misil  (fd.  v  ,  25). 

22.  Dicis  qiiod  noii  dixorit  S:ilvator  noslcr  Ciirisliis, 
lll  ipbi  cl   iios  uiuim  ;  sod  ,  Vl  ip.^i  siiil  iinum  (ii  iia- 


Y-7  COLLATIO  CLM  MAXIMINO 

U>ri  sua  Ct  sui)slaiili:i  sua,  cniicorJi  ;v.iualil:»lc  '  quo- 
ihiiu  inodo  unili  aUiue  coiinali  :  cl  Paler  cl  Kiluis  ol 
Spirilus  sauclus ,  uiiuin  proplcr  ii.diviiluam  canulc.u- 
quc  naturam.  Rccilo  leclionein  ,  <|uain  lcgenlcs  p  )S- 
suiil  probarc  quid  Ciirislus  dixerii.  Sic  cniin  ail  in 
Evangclio,  ratrcin  suuin  oraiis  pro  discipulis  :  l^uur, 
(ac  «7/0«  unnm  ,  skui  et  nos  unum  sumns  :  sicul  cgo  in 
te  ct  tu  in  nte  ,  «/  W  Hti  '"  nobis  unnm  sint  ;  ut  cofjno- 
scat  hic  mundus  quoniam  tti  me  misiiti,  cl  dilexisli  illos 
sicul,Hcdilexisii(Joim.\u\,  21-^5). Quod  lego,  crcdo  : 
dil.clionis  fccil  niciHionciu  ,  cl  i.on  subslanlix'.  Cci- 
tuni  csl  autcni   ipsuiii  Salvatoivni  dixisse  ,  Qui  audit 
mnndula  nua  ,  el  cuslodit  ca  ,  ilte  est  iiui  dilitjil  me.  Q'ti 
uulem  diligil  me  ,  dilir"'r  aPutrc  meo  ,  el  njo  diligum 
illum  ;  el  veninnus  ,  cl  M«i»i$io»fin  apud  cum  laciemus 
{Id.  XIV  ,  21,  25).  Si  ciiiiu  laiila  illa  siibliuiiUis  al(|uc 
niaj.-sl:>s  Palris,  nccnon  cliain  Filii ,  inlra  iinaui  :vdi- 
cuh.m  ineulis  iioslne  recipilur  ;  qi:a.ilo  in:igis  uii.iue 
Filiiis  ccrluin  csl  cl  sinc  dubio  quo.l  cril  in  raire? 
Ila  laincn  ut  Filius,  ut  alius  a  Palrc  :  qui  quidem,  iil 
ipsc  cxposuisti ',  uiuim  suiil,  Palcr  cl  Filius;  nou  la- 
mcn  nnus  :  uniim  ad  c<mcordiam   pcrliucl ,  ui.iis  a.l 
iiuiiicruui  singularilatis.  Nain  ct  Pauli  bcali  le>liiiio- 
nium  protulisli ,  quod  libciili  aiiimo  suscepimiis  :  si- 
quidcin  liruuim  gciius  cst  vcrilalis,  quod  ab  ipsiscli;iin 
conlradicenlibus  promilur.  Uccitasti  cuim  Pauluui  di- 
xissc  ,  Kgo  planlavi ,  Apollo  rigai^il ;  sed  Deus  incre- 
mentiim  dcdil.  lluqiie  ncqiw  qui  planlal  eU  aliquid  ,  ne- 
que  qiii  rigat ;  sed  qiii  incrcmcntum  dni  Ihus.  Qui  plan- 
tul  anlem  el  qiii  rigat  unum  suiit;  uHusquisqiie  aulem  suam 
mercedem  acciiact  sccundum  suum  laborein  (I  Cor.  iii  , 
G-8).  Adverlc  igilur  ,  «|iu..  licet  uuiim  sint  coiicoidia. 
atlamcii  uniisquisque  siiam  meiccdcm  nccipiel  sccundum 
tnum  lahorcm.  li.luci-C  crgo  el  iibul  i\\u^\  I>oiuiuus  ail, 
Ego  el  1'ttler  unum  sumus  (Joan.  x  ,  50)  :  quod  cria 
li.lc  a  n  »bis  crcdilur  el  suscipilur.  Qiii   dicit  ,  t:go  ; 
Filius  csl  :  qui  dicii,  et  Paiir;  altcrum  P:ilrciii  oslcn- 
dil.  Umim  ait ;  noii  ,  iiuus.  S.i'!)'»'^  dicliiiu   csl  quia 
iiiiuin  ad  coucordiam  perlinel.  Quoinodo  iioii  iiiiuiii 
Palcr  cl  Firms  ,  ciiin  qiiaiido  cl.iiii;<t  F.liiis  ,  lujo  quK 
pUtcila  sunl  Piilri  fncio  seniper  (liL  vui,  29)?  Tuiic  dc- 
iiium  iiou  csscl  uuuiu  cuiu  Palrc  ,  si  contiaria  I>alri 
f  iccrel  aliqu:iiido.  Sic  autein  ct  Apostoli  uuum  sunl 
ciini  Patrc  et  Filio  ,  in  co  quod  iii  omiiib.is  ad  voluii- 
titcm  Dei  Pa^ris  rcspicienles  ,  ad   imilalioiiem  Filii 
siibditi   uiii  Dco  Pairi  ct  ipsi  iiivciiiui.lur  (a).   Kl  iiou 
liiitum  pro  Aposlolis  lcgiiiius  SalvaU)rcin  uiasse  ,  ut 
uuum  siiil,  sed  etiam  pro  crcdiluris  pi;r  tcrbuin  ill.)- 
nim,  diccns  :  Non  soluin  pro  his  rogo  ;  scd  et  pro  cie- 
diluris  per  vcrbum  illorum  in  me  :  ut  oinnes  uiiiim  sint, 
sicul  lu  Paler  in  mc,  et  cijo  in  le,  ul  el  illi  in  nobis  unum 
sinl  ;  ul  cognoscat  Uic  mundus  quia  lu  me  niisisli  ,  el  di- 
Uxisli  illos  ticut  me  dilexisli.  Dilcclionis  fccit ,  ut  di- 
ximiis  ,  meiitioncm  ,  cl  unu  divinilnlis.  Qiiis  aulcm 
ignorat  quod  Paiiius  ,  P.iiiliis  csl ;  ct  Ai.ollo  ,  Apollo 

«  Aliq.iol  M£S.,  concordia,  (cqualiiate.  Qnidam,  concordia: 

CPQiudiliile.  .....  1 

«  Kr.  iug<l.  cl  lov.,  quod  qinikm  erposuu.U.  >en.,  quod 

q;id  est  w;x).NWis/i.      M. 
(o)  vide  Auijuslini  scrm.  1  iO,  n.  4,  lom.  o. 


AmANORDM  F.PISCOPO.  m 

nsl  :  cuin  quando  dicat  ipsc  Paiiliis  ,  Phis  omnibus  il- 
lis  labnravi  ;  non  ego  autcm  ,  sed  giiilia  Dei  mecum  (I 
t"or.  XV  ,  10)?  Nain  qui  pliis  laborat ,  pliis  consequi- 
tur.  Veru;i.tamcn  nnum  siiiil,  iii  consonsu,  iu  coiivc- 
iiiontia  ,  in  dilcclione  ;  qtiaiid.)  id  faciunt  quod  Dciis 
vult. 

23.  Diiis  quod  iinus  cst  D  us.  Astriie,  si  Patcr  ot 
Filius  ct  Spiriliis  saiiclus  iintis  csl  Dcus,  an  solus  Pa- 
lcr  ui.us  D.-iis  dicpndus  est,  ciijus   Filius  Clirisliis 
iiostcr  csl  Dcus.  Jiid:iico  niore  liorlaris  nos  proClcri 
uiiiim  Doiim?  An  de  suliji^clionc  Filii   poliiis,  s.;ciiii- 
dtim  qiiod  lialNH  fidos  cliri^ii  ina  ,  ostondiiiir  iiiius 
csse  Dous,   ciijus  niiiis  noslcr  osl   Dimis  ,    ut  dixi- 
nius?  Naiii  qiiia  P:ilor   ct  Filiiis  non   osl  uiiiis,  vcl 
P:iiilo  crcde  diccnti ,   quod    por  singiilas   feie   Kpi- 
stoias  pronuiili:il,  dicciis  :  Gruiia  vobis  et  pax  a  Deo 
Patre  nostro  et  DominoJcsu  Chiisto  (Rom.  i,  7  ;  I  Cor. 
I,  3;  II  Cor.  i,  2;  Galal.  i,  3,  et  Ephes.  i,  2).  Adlnic 
afilom  :  Ihius  Dcus  Paier,  ex  quo  omnia ,  el  nos  in 
ipso  ;  el  wius  DoDiinus  Jesus  Chiislus,  per  quem  oinnia, 
el  nos  in  ipso  •  (  I  Cor.  viii ,  G  ).  Islc  csl  qui  a  iiobis 
Cliristianis  iimis  Dous  pr:cdicaiur,  qiiem  Filiiis  uniim 
piouuulial  bouuni  ,  iWcm^  :  Nemo  boniis ,  uisi  unus 
Deus  (ilarc.  x,  18).  Non  quod  Clirisliis  iiou  sil  boiius : 
ipse  eiiini  ait,  Ego  sum  pastor  bonus  (Joan.  x,  H). 
Non  quod  S|)iritus  saiictiis  non  sit  boiius  :  aiidi  pro- 
pliclam  claiiiaiitcm  ,  Spirilus  luus  bonus  dcducel  mc  in 
viam  reclain  (Psal.  cxi.ii,  \0).  Atidi  aulem  adliiic  S:il- 
valoris  te^limoiiium  dicentis,  lionus  homo  de  tliesauro 
cordis  sui  profert  bona  ( Luc.  vi,  45).  Nccnon  ctiam  H 
omiiis  croaiura  D.-i  bona  valtlc.  Si  crealura  bona ,  si 
lioiiio  boiiiis,  si  Spiiiliis  sanciiis  bomis,  si  Cliristus 
boiius,  qiiemadmndum  iinus  boiius  rc<|uiicndiiin  csl. 
Qiiia  iiliquc  sic  ait  Salvalor,  Nemo  bonus,  nisi  uuu3 
Deus  :  eo  quod  ipso  osl  loiis  bonitatis  ,  qui  quod  cst 
l)onus  ,  a  ncmiiie  acccpil.  Nam  ei  Cbristiis  qiiod  cst 
boniis,  a  suo  genilorc  est  ut  sit  boniis ;  el  omnis  crca- 
tuia  Dci  boii:i ,  pcr  Clii istuni  acccpit  ul  esscl  bona, 
Sed  sive  Filius,  sivcqiii  pcr  illuin  suiit  facii  ,  tle  illo 
uno  fontc  bonitalis  unusquis<[uc  s<;ciiiiduni  menstirani 
lidei  su3e  asstimp^eruiit  iit  cssciil  Lo.ii.  P:iler  aiilom 
unus,  qiiod  osl  boiius,  a  neiiiiiic  acccpil.  Et  idco  ail 
Cliristiis,  Nemo  cst  boniis,  nisi  vnus.  Sic  crgo  iintis  csl 
Deus,  quia  tmus  est  iiicomparabilis,  ipiia  imiis  csl  iiii- 
nieusns,  iit  jam  sumiis  prosccuii. 

24.  Non  ilonciiamus  qiiod  Filius  diligal  Pairom  , 
ciim  quaiulo  et  scriptiim  lc^iiniis  :  Ul  sci<,l  hic  mun- 
dus  qiiia  diligo  Palrein,  et  sicut  niandutum  niilii  dcdil 
Pater,  sic  facio  (Joan.  xiv,  31).  Coiistat  Filinm  et  di- 
ligi  et  diligero,  cl  maiidaluin  Palris,  iit  ipsc  asscrit , 
implerc.  Et  ideo  unum  siint,  s<"Ciii..l>iiii  quod  ;iit,  Eijo 
el  Paler  unum  siimus  (Id.  x,  30).  Naiu  iii  oo  quod  di- 
cit,  Qiii  me  vidil,  vidil  et  Pairem  (Id.  xiv,  9) ;  ccrla  (iile 
crcdciKlnm  csl  quia  qui  vidct  Filiuiii  ,  per  Filiiiin  vi- 
dol  ct  intelligit  Paircm. 

25.  Propler  forinam  scrvi,  majorcm  Palrem  profcs- 

>  Kdili,  per  ipsuin  At  Ms.s.,  in  ipso  :  ol  sic  lociiii.  a  Mavi- 
miiio  niii.us  nole  iioluUiiu  iioiai  AUjjusliiius  in  iilno  i, 
cap.  £),  11.  o. 


739  S.  AIT.IJSTIM  EPISTOI»! 

fiiis  os  :  (iiKxl  milii  iiiniitim  filiiltiim  cssu  viilcdir.  Sci- 
iiiiis  ciiiiii,  (|iii>«l  (;t  i|>s(;  proliilisli ,  iii  roriiia  scrvi 
eliam  enm  Angclis  iiiinurciii  f.K.liim.  tif.c  ciiim  srilis 
in  gli>riaiii  l>ci  prorusus  cs  ',  qiii  ad  loriii:ifn  scrvi  nia- 
jorcni  Piilrcin  prolileris.  Ad  rormaiii  scrvi  ct  Aii(,'cli 
majorcs  siinl.  Ncc  cniiii  aii  iioc  vcnil  Clirisliis,  iit  iios 
insiriicrcl  qiiod  ad  rorinani  scrvi  major  est  l'al<r  : 
sed  ideo  Vcrilas  ad  nos  venit,  ut  iili(|iie  doccrct  nos, 
at(nic  in^^iriicrct ,  qnod  Patcr  Filio  iiiajur  c<l ,  cl  lioc 
l''ilio  i|iii  niaf,'iiiis  csl  Deiis.  Nos  cniiu  sic  giori(i(  ;iiiuis 
Patreni,  ul  iiia;;iio  I)(;o  ni.ijorem  illiini  |iro(itcaiiinr, 
nt  alto  siiiiliinioirin  anniinlicmus  Aii  vero  isle  est 
debitus  lionor  Dci,  ut  ririna  servili  niajor  sit  Patcr, 
tu  vidcris. 

2G.  Dicis  qtiod  sc  divinitas  patriliiis  oslcndil  :  ct 
paulo  ante  proseculus  cs,  quod  uliqiie  divinitas  sit 
invisibilis.  Ostendit  se  sanc,  non  Paler,  (|ui  invisiiiilis 
est :  nc  si  dicainus  Patrcni  visuin  liiissc,  A|ioslo!iim 
reddamus  nicndaccm ,  qui  ail,  Qucm  vidil  homiuum 
tiemo,  nequevidere  polest  (I  Tim.M,  IC).  l'A  non  soliiin 
iiivcninuir  Novo  rcsistcre  Testamemo ,  veruin  eliam 
ci  Velcri  pnri  niodo  conlrarii  inveniiiiur.  Deiiiqiic  sic 
ait  Moyscs  :  Non  jiolesl  quisque  Deum  viderc  et  vivere 
(  Exod.  xxxiii,  20 ).  Ipsc  sane  Moyses  descripsil  in  li- 
bro  Geneseos,  qi:od  ab  illo  primo  liomiuc  Adam  us- 
qiic  ad  ipsam  incarnationein  seinpcr  Filius  visus  esl. 
Nam  si  lcstiiiionia  qii;cris,  iitiquc  babcs  positum  Pa- 
trem  ad  Fiiium  dicciitcm  :  Faciamus  liomiuem  ad  inia- 
ginem  et  similitudinem  nostram.  Sequilur :  Et  fecit  Deus 
lioniinem  {Gen.  i,  26,  27  ).  Quis  utique  Dens,  nisi  Fi- 
lius?  IIoc  utiquc  el  tu  in  tuis  iraclalibus  cxposuisti.  Isic 
crgo  Fiiius  qui  cst  propbeta  sui  genitoris  ,  qui  et  di- 
ccbat,  Non  esl  boniim  solum  esse  hominem;  faciamus 
ci  adjulorium  secundum   se  (  Id.  ii,  18) :  islc  Filiiis 
Adji  esl  visus,  sccundnm  qiiod  Icginius  Adain  diccn- 
lcm,  Vocem  tuamaudivi  ambulanlis  in  paradiso,  rt  abs- 
condi  me,  quia  nudus  eram.  Ilabes  uiiipie  (piod  Deus 
<lixit  ci,  El  quis  tibi  indicavit  quia  tiudus  eras,  nisi  de 
ligno  de  quo  prwceperam  tibi  ne  matidncareSr  ex  eo 
tnanducasti  [Id.  iii,  10,  H  )?  Hic  Deus  el  Abralix  vi- 
siis  esl  {Id.  xviii,  1) :  et  qiiia  Fiiius  visiis  est  Abrahx, 
si  vis  credcre,  utique  ipse  unigenitus  Deiis  in  sancto 
airirmavil  Evangelio,  dicens  sic  :  Abraliam  pater  vester 
exsultavit  ut  videret  diem  tneum,  et  vidit ,  et  gavisus  est 
(Joan.  VIII,  56).  Ilic  ciiam  Filiiis  a  Jacob  visus  est , 
qui  in  figtira  qua  erat  venturus,  id  esl,  hominis,  ante 
pramedilalus  coliuclasse  cum  Jacob  invenilur.  Uiidc 
et  Jacob  diccbat :  Vidi  Dominum  facie  ad  faciem ,  el 
salva  facta  est  atiima  mea.  Et  loct  ipsius  vocabulum 
nuiicupatum  esl,  Visio  Dei.  Iloc  ipsum  affirmans  iiti- 
qiie  Deus  ,  qiii  in  pnemediiaiione  colluctabatur  cum 
Jacob,  quod  in  passione  Cbrisli  impletum  videmtis. 
Ail  cnim  ad  ipsum  Jacob,  Jam  non  vocabitur  tiomen 
tnntnJacob,  ted  Israel  erit  tiomen  tuum  {Gen.  xxxii, 
23-30),  hoc  est,  Homo  videns  Deuin.  Ilunc  ct  in  Novo 
Testaniento  visum  probanins.  De  lioc  Aposioli  dicc- 
bant  :  Et  vidimus  gloriam  ejus,  gloriam  quasi  unigeniti 
a  Palre  (  Joan.  i,  14).  Ciclerum  si,  iit  ipse  coiiaris, 
•  Aiiud  Er.  Lugd.  ven.,  proveclus  es.     M. 


7«0 

Palcr  xisiis  (•S'.c  .nsscradir,  mendaccs  sunt  apud  vis  ' 

oiimcs  .S(ri|iliir.c.   Naiii  (li-ni(|nc   invisibib.-in    Palrein 

PatiliK  prcdicit  (I  Tim.  vi,  16),  ei  Doniinns  in  Kv:m- 

gciio  anirinal  {Joan.  i.  18).  Sipins  tios  .lociisas,  qiiod 

atiilcnlcr  ■.niyw.  pr.isuincntcr  ca  «|ii:c  non  siini  dia-n- 

(la  a  nobis  (lic:iiiliir,    qiiod    (juidcm   in  arbitrio  crit 

lcgcntiiiiii  probare.  Ncc  cnini  sic  loqiiinitir,  iit  alicn  • 

jiis  laudcm  conscquamtir  • ;  scd    studio  colligcnda! 

fratcrniUilis,  qii;f  nobisciim  cst »  :  aul  ob  qiiam  forlc 

et  ipsc  provocarc  nos  dign:iliis  cs,  iit  responsiim  dc- 

mus,  ul  in  nobis  illi  dciiolaii  sic  lua;  consentiant ,  ut 

dixerim ,  professioiii ,  necesse  fuit  mc  proptcr  tirno- 

icm  Dci  dare  tibi  responsum.  Siquidcin  iioii  taiiliini 

verbis  me  niidaie  coMaliis  es  a  discipiil:iiu  coriini ; 

vcruin  eti:iin  et  tiactalnni  tuum  dcdisti ,  ad  qiiod  ne- 

cessc  est  me  respondcrc  ea   qua;  dc   invisibililate 

omnipolcntis  Dei  prosccutiis  sum.  Etiam  et  ipse.  licet 

alio  proposilo  \  atUimcn  tuis  verbis  ainrmasti,  qtiod 

Spiritus  saiictns  iii  8f>ccie  columba:  sit  visus,  nccnon 

in  spccic  ignis  (  Matth.  u\ ,  \6  ,  et  Act.  ii ,  3)  :  Filiiis 

sane,  in  forma  liotiiinis  :  Pater  aiitem,  ncquein  spccic 

coIiinib;p,  nec  in  forina  honiinis;  nccaliqtiando  vonit 

se  in  formas,  sed  iiec  aliipiando  vertolur :  dc  qtio  scri- 

ptutn  csl,  Ego  sum  qui  sum,  et  non  sum  mutatus  (Exod. 

III,  14,  et  Malach.  iii ,  6).  Filius  sanc  in  forma  Dci 

conslitutus  jam  ,  ut  ipse  protulisti ,  fonnam  servi  ac- 

cepit,  qiiod  non  Pater  :  Spirilus  .-«qtic  sanclus  suscc- 

pit  speciem  columbae,  quam  non  snsccpit  Pater.  Scito 

crgo,  qiiia  unus  est  invisibilis,  uiius  etiam  incapabilis 

atque  immensus.  Oro  et  opto  discipnlus  essc  divina- 

riim  Scripturarum  :  nam  et  superius  credo  rctincre 

r.eligionem  tiiam,  quod  sic  dedi  responsiim,  qtii:i  si 

proitilcris  qiiod  Palcr  cl  Filius  et  Spiritus  sanciiis 

itnain  lubcant  virttiiem  ,  unam  subslantiain  ,  unani 

deil;itcin ,  unam  majeslatcm ,  unam  gloriam ;  si  affir- 

niavcris  de  divinis  Scripluris.   si   alicubi   scriptain 

lcctionem   protuleris ,   nos  divinarura  Scripturaritiii 

opiamus  inveniri  discipiili. 

Maximinus  episcopus  subscripsi  •. 

Et  posl  collalionem  praeseniium  Aiigustinus  ista 
di<  lavit  :  Auxilio  principum  miinitum  me  loqui  dixi- 
sii,  iion  secundum  timorem  Dei  :  sed  hominibus,  qiii- 
biis  donat  Deiis  intellectum,  satis  apparetquis  loqiia- 
lur  secimdum  limorein  Dei;  ui.ruin  qui  obedicnter 
audit  Dominiim  dicentem.  Audi,  Israel;  Dominus  Deus 
tuus,  Dominus  unus  est  {Deut.  vi,  4) ;  quod  iios  et  ob- 
tcmperanter  aiidimus  ,  el  lideliler  prxdicamus  :  an 
ille  qui  hoc  sic  audire  non  vult,  ut  dtios  dominos  duos 
deos  esse  contendat ;  atquc  ita  inlroducendo  duos 
deos  et  duos  dominos,  ostendat  se  iion  timere  untiin 
Dominum  Deuin  dicentem ,  Audi,  Israet;  Dominies 
Deustuus,  Dominus  unus  est.  Scis  autem  sermonem 
tiitim  prolixissimiim  occupasse  nobis  lempora  quibiis 
respondere  possemus ,  el  tantiim  diei  remansisse, 
qiiantum  omnino  non  sufficcret ,  ut  ca  qua;  dixisli, 

>  Eiiili,  apud  nos. 

*  Mss.,  ut  n  tnis  landem  consequamur. 


'  Ain.  el  Er.,  quw  volmciim  est. 

*  A|(ud  I.0V.  hic  aJdituin  eral,  occupnlus. 

*  *H)la  cdilio  lf;v.,  subscripail. 


711  COLLATIO  CUM  MAXIMLNO 

sallcni  nobis  relogorciilur.  Noveris  lamcii  omnia  qii.i* 
prolnlisli,  ul  probares  Deum  e«se  Filiuiii  Dti,  el  ina- 
giiuiii  Dcnni ,  ol  naluni  csse  cx  Palrc ,  el  alium  cssc 
ipsum  el  aliun»  cssc  Palrcm ,  quoniam  non  csl  Palor 
ipse  qui  Filius,  ad  ingenlcs  inoras  porliiinisse,  qnihiis 
noccssariuin  lcmpus  absumeres  :  quasi  nobis  abs  lo 
probaiidum  cssel  ,  quod  el  nos  essc  vcrum  f.ileiiiur. 
Non  eniin  dicimns  ipsum  cssc  Palrcm  qiii  esl  Filiiis  , 
ant  ipsuni  essc  Palrom  vcl  Filium  qui  csl  iii  ipsa  Tri- 
nitaic  Spiriius  sanclns.  Prorsus  alins  ost  illo ,  alins 
iilc,  ct  alins  ille  :  sod  siiiiul  oniiies  uiiiis  esl  Dominns 
Dcus.  Si  cnim  dixerimus  duos  esse  dominos  dcos  ; 
ununi  niagnnin,  allonim  m.ijorom  ;  uniiiii  bonuin,  al- 
tcrum  molioroin  ;  uiiniii  sapionlom  ,  alioruiii  sapien- 
liorom  ;   uniim   cleinoiitom,   altorum  clfmciiliorcm ; 
uiiiim  polcntom  ,  altoriiin  potcnliorcin ;  uiiuni  invisi- 
bilcm,  altcrum  invisibiliorom  ;  unum  vcrum,  alteriim 
veriorom ;  et  si  quid  aliud  isto  inodo  te  sontire  inon- 
sirasli ,  ut  dnos  domiiios  deos  iios  liabcre  snadores  : 
si  boo  orgo  dixeriinns,  argnet  nos  ipse  Dens,  dicciis  , 
qiKKl  jam  commcinoravi,  Audi,  Urael;  Dominus  Hcus 
lUHx,  Dominus   unus  est.  Tanqir.tm  dioat  nobis  :  FiUi 
hoininum,  usqiiequo  griives  corde?  ulijuid  diligilis  vuni- 
tnlein,  el  qii<eiitis  mendacium  [Piul.  iv,   5)?  L'lquid 
vobis  racilis  duos  doiiiinos  doos?  i|uarc  nic  clanian- 
tcm,  Audi,  Israel ,  noii  viillis  audirc  ,  Dominus  Deus 
luus,  Dominus  unus  al ;  sed  conlra  ino  clamalis,  Do- 
iiiiiii  dii  iioslri  domiiii  duo  suiit  ?  Nuinquid  lioc  faco- 
rotis,  si  l^raol  cssc  vcliolis?  Cum  boc  crgo  iioincn 
iiitorproielnr,  llomo  vidciis  Dcuni ;  rogo  le  ,  da  vc- 
niam,  si  lu  iion  vis,  cgo  volu  essc  Israel.  Voluqiiippe 
in  ooriiiii  coiisortio  coinpntari,  qnibns  doiialur  vidoic 
Doniii.  El  gralias  illi  agimus ,  qiiia  fa^  it  nos  vidorc 
uunc  ptr  speculum  in  wnigmate,  tunc  autem  facie  ad  /Vi- 
ciein,  sicul  Aposloliis  dicit  (I  Cor.  xii,  M).  Vidciiins 
ii:iqiie  doiriiile ipso,  clsi  adbnc  pcrspoculnm  inaiiig- 
inaic,  tnineii   viileinns,  qiiomodu  intor  se  iion  siiit 
duo  ista  coiilraria,  ul  ct  alius  Patorsit,  :ilins  Filiiis, 
alius  Spirilus  sanctus,  ct  lamcn  lii  ircs  siinul  uniissil 
Dominiis  Dcus.  Egi ,  sicut  poliii ,  iit  lioc  eliain  lu  vi- 
tioros  :  sod  rcsistcrc  inalnisti,  qnia  Israol  cssc  nidni- 


ARlANOnCM  EPISCOPO.  -»42 

sti.  Sod  si  lioc  viilcrc  adbuo  forsitaii  non  polc.'?,  crcile 
cl  viilcl  is.  Iiiioiliiicndo  onim  vidoniur  isla  iicn  ooulis 
cariiis  intuondo.  El  sois  utique  dixisse  pro|  botam . 
AiiJ  credideritis,  non  inteUiiiitis  (Isai.  vii,  9)  Cimiergii 
aiulis,   Dominns   Deus   tuns,   Doniinus  unus  esl ;  noli 
duos  doininosdeos  faocrc,  Palrcin  ot  Filiniii.  Et  cnin 
audis,  yesciiis  quia  corponi  vc^trn  teinpliim  in  vobis  tsl 
Spiritus  sancti  quem  liubetis  a  Deo;  ct  eodeiii  loco  '  : 
ISescitis  quia  corpora  vestra  membra  sunl  Cliristi  (I  Cor. 
VI,  19,  l;i)  :  oiini  orgo  Iix'o  aiidis  ,  iioli  nogiire  Douni 
csse  Spirilnm  sanctum,  nc  loinpinm  croatnra;  facias 
nicmbra  Croaloris.  Prius  crcde  istos  Ircs ,  ct  in  suis 
singnlis  |>orsiinis  Ires  osse,  ct  taineii  siinul  iion  Iros 
(loininos  deos ,  scd  uiium  Doiiiiniiiii  Dciiiii  csso  :  ct 
dabit  crcdeiili  ct  oraiiti   ipsc  Doininiis  iiitolloolum, 
ul  id  quod  credis,  cliani  vidcrc,   id  c^t ,  iiitclligoru 
merearis.  Nam  considora  diligonier  oiiinia,  qu:r  pro- 
lixa  dispulatione  dixisti,  ct  vidobis  cx  boc  crrore  de- 
sccndore,  qiio  f.icilis  dnos  dominos  dcos,  coiilra  cla- 
rissimain  vocem  Doniiiii  Doi  diccntis,  Dominns  Deut 
tuus  ,   Dominus  unns  esl  :  et  iicgatis  Douni  Spiritiiiu 
saiictiim,  cnjus  saiicluin  nogarc  noii  potcstis  toinplniii. 
Ila)c  intcriin  piisi  Cullationcni  noslram  ,  qiia  pra'seii- 
tcs  alternatim  locuti  sunius,  tc  adiiioiiuissc  sufroccrit : 
si  autcin  Dominus  volncrit,  (|uoni:iin  loiigum  cst,  cl 
lu  rcmcare  festinas,  prosccutiones  nostras  aiitc  ocii- 
los  corum  qui  logcre  volucriiit,  qiianta  polcro  per- 
spicuitalc  conslilnam,  cl  to  voris  qnidcm  tosliinoniis 
divinis,  falsa  tanion  vcslra  dngmala  probarc  voiui.NSC, 
volis  nolis,  ostendam. 

Fl  alia  manu  :  Anguslinus  cpiscopns  subscripsi. 

Iicmalia  iiiann,  Maxiiniiins  :  Cnm  cxplicucris  liuiic 
lil)>  liiim,  ct  ad  inc  transmisoris,  si  iioii  ad  omnia  re- 
spDiisnm  dedoro,  tunc  cro  cnlpabilis. 

Explicucre  Gesla.  Conluli  *. 


»  In  Mss.,ctaUo  loco. 

*  l,ov.,  mtonins  vera  Cesta  conlnli.  km.  ol  F.r.  |osl,  rr- 
sponsum  dedero,  baboiil  sic,  cnlpa  e.vplicidierix.  mloiii  n 
(.eatii  contnli.  Al  veiores  ootlioos,  timc  ero  cnlpiibilis.  i  x;  li- 
ciiere  cesla.  iontnli.  Aiuiqnissiiiuis  <:orl'oiensis,  lixplii: 
vere  Cestu  conlidi.  iCl  Mss.  oiiincs  oaront  uoiniue ,  aiuj 
tiiiis. 


prr-xj 


^'-•*^^ 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

IIIITONKNSIS  KPISCOI»! 
CONTRA 

MAXIHIINLM  IIyEKi:HCU]W 

^iutnorum  ©)jt^co))um 

JJBllI  DUO^'). 

LWER  PIllMUS  (»). 

Osleiiilll  Augusliijus,  ca  quac  ia  Colialionfi  ipsc  dixil,  Maximirmm  non  [)Oluissc  refellcrc. 


T>i>.pulationi  Maximiiii  Arinnoruin  cpiscopi  ,  ciijus 
prolixilalc  spaliuin  dici,  quo  pr;cscnlcs  conrcrcbaiiius, 
;ibstinij)sit,  rcsponsioiicm  dcbilain  rcddcns,  ad  ipsuiii 
luqiii  uliqiic  dcbco  :  sivc  adliuc  cxislimcl  conlradi- 
cendum  csse  cuni  legcrit,  sive  Domino  in  cjus  cordc 
-i.iiirai)iliier  operanle  inanifestat.nc  '  consentiat  vcritati. 
Qiiiil  libi  visum  est,  homo  arianc,  tam  mnlta  diccre  , 
ct  pro  cansa  '\\int  iiitcr  nos  agilur  nihil  dicerc  ,  quasi 
hoc  sil  rcspondere  possc,  qiiod  csi  laccre  noii  passi;  ? 
l'rius  itaque  ostcndam  rcfcllcrc  le  non  poinissc  qii;c 
dixi  :  dciiide ,  quantiim  ncccssariuin  vidcbilur ,  cgo 
rofeilam  qu;iR  i()Se  dixisli. 

CAPUT  PRIMUM.  —  De  duobus  diis.  Dc  diiobns 
diis  qiKC  ipse  dixisti ,  cgo  ccite  rcs]»oiidciis  verbis 
liiis  ,  ubi  aisti  a  vobis  uniim  Dciim  coli  :  Conscquens 
est,  iiiqiiam,  ut  aul  non  colads  Cliristum,  aut  nonmum 
Deum  colalis  ,  s.  d  duos.  Ad  lioc  tii  rcspondcre  cona- 
lus,  niullum  quidein  loculus  cs,  assorens  qiiod  cl 
Christum  Dcum  colalis  :  sed  duos  deos  a  vobis  coli 
quamvis  non  negaveris,  tamcn  noii  aiisus  es  confitcri. 
Sensisli  eniin,  duos  csse  deos  coleiidos,  christiaiias  au- 
rcs  ferre  non  posse.  0  quam  de  proxinio  lccorrigcrcs  , 
si  tiinores  credere  quod  dicerc  liniuisli !  Cuin  eiiiin 
<  laniet  *  Apostolus,  Corde  crcdilur  ad  jnstitiam ,  ore 
fonfessio  fu  ad  salulem  {Rom.  x,  lO) ;  si  ad  juslitiain 
pUlas  pertinere  qiiod  credis,  cur  hoc  ad  saliitem  eliam 
orc  non  confileris  V  Si  aulem  diios  dcos  coicndos  ad 
sahitem  noii  perlinet  coiifllcri,  sine  diibio  iiec  ad  ju- 
stitiam  pertinct  crcderc.  Qiii  ergo  non  vis  l;ili  con- 
fcssioiic  tcum  lcncri  os  tuiim  ,  quare  non  mundas  a 
lali  crcdulilate  cor  luum?  Tcne  cum  Catholica  fidem 
reclam ,  non  le  pudcat  emcndare  perversam.  Teiie 
cuin  Catliolica,  Patrcm  quidcm  non  esse  qiii  Fibus 
cst,  el  Filium  non  csse  qiii  Paicr  osl ;  ct  Deiim  csse 
Palrem,  Deum  esse  Filium  :  verumlameii  ninbos  s'- 
mul  non  duos  deos  esse,  sed  unnm.  Isto  modo  solo 
(icl  ut  et  Palrem  colas  cl  Filium  ,  ncc  lanicn  diios 
dcoscsse  colcndos  dicas,  sed  unuiii,  iic  realu  impic- 


»  Er.  Lugd.  ven.  ei  l.ov. ,  ninnifestce. 
*  F.r.    I.ugd.    ven.    Lov.  clanuil.      M. 
(a)  Scripli  circiler  aniium  428. 
{b)  Alias,  secuadus. 


M. 


(alis  tua  cohscienlb  compungatiir ,  quando  sonueriiit 
in  auribus  luis  dicta  diviiia  ,  qiiia  Nullus  Dais  ,  niii 
unjis  (I  Cor.  viii,  4) ;  ct ,  Audi  israel ;  Doniinut  Deut 
tuus,  Dominus  unus  est :  ct  quaiido  andis  ,  Dominmn 
Dcum  tuum  adorabis  et  iUi  soli  servies  (Deut.  vi,  4,  i3j; 
sccurus  possis,  non  soli  Patri,  8cd  etiam  Filio  c^  qH:e 
uni  Deo  debctur  servitulc  servire.  Memcnlo  crgo  lc 
non  rcspondissc  ad  illud  quod  objccerani ,  non  a  vo- 
bis  coli  nnuin  Douin,  scd  diios. 

CAPUT  II.  —  De  liumanis  contagiis.  Secnndo  loco 
cgi  tccum  de  vcrbis  luis,  uhi  dixcras,  Denm  Puirtm 
ad  liumana  non  descendisse  cofi/n^za;  qi  asi  Chri^^tiis 
illa  in  carnc  pcrpessus  sit  :  ct  adnionui  ,  qnoniodn 
contagiuin  iiilelligi  solcat,  iioii  utiqiie  nisi  in  nliqiio 
vilio,  a  (juibus  omnibiis  inmiunem  novimus  Chrislnm. 
Nec  ad  huc  qiiidquam  rcspondcie  potuisti.  Tcsliino- 
iiia  qiiippe  divina ,  qu;c  abs  lc  commomorata  snnt, 
niiiil  lc  adjuvare  polucrunt  :  noii  ciiim  cis  probarc 
potuisli  hiimano  Christuin  atlaiiiinatuni  essc  conia- 
gio.  Qiiod  enini  Apostoium  dixisse  commcinoras, 
Quoniam  Cltrislus  cuni  pcccator  non  csset ,  pcccatum 
pro  nobis  fccit :  Icgc  diligciitius  ,  ct  nc  forlc  mendiw 
suin  iiicurreris  codiccm,  aul  bilhiiis  inlcrpres  errave- 
ril,gr;icum  inspice  ;  ci  invcnies  non  Chrislum  pro 
nobis  focissc  pcccaium,  scd  a  Patrc  Deo  ipsiini  (>hri- 
stiim  facluni  csse  peccaluin  ,  idest,  sacri!iciuiii  pro 
pcccato.  Ait  cnim  Aposlolus:  Obsccramus  pioCltrislo, 
reconciliainini  Deo  ' ;  eum  qui  non  noverat  pcccalum  , 
pro  nobis  peccatum  fecit  (II  Cor.  v,  :20,  21).  Non  crgo 
fecit  ipsc  peccalum ,  sed  ciiin  Dcns  pio  nobis  pecc;i- 
luin  fecit,  hoc  cst,  utdixi,  sacriricinm  pio  peccal.i. 
Si  enini  rccol;is  vcl  rclegas,  invcnics  iii  iibris  Ycleris 
Tesiamenli  peccata  ap|)ellari  sacrificia  pro  peccaiis. 
Siinilitudo  ciiain  c;irnis  pcccali ,  iii  qiia  vonit  adnos, 
dicia  cst  ct  ipsa  pcccaiiim  :  3Iisii,  inquit,  Deus  Filium 
suum  in  similitudine  curnis  peccali ,  et  de  peccalo  da- 
miavit  peccatum  in  carne  [liom.  viii,  5) :  hoc  est,  dc 
simililudinecarnis  poccati,  qnx.  ipiiis  erat,  danin;i\il 

'  An*.  F.r.  ct  Mss.,  reconciliari  ico. 


14" 


LlllEU  PUIMIS. 


746 


pccciilmn  in  c:uno  poccali ,  (\\y~v  nostra  esl.  Proplcr 
hoc  cliain  do  illo  diciiiir  :  Quod  cnim  uwrtnus  cst  pec- 
cnlo,  morlmi$cstscmel;qiiodnutemvh'U,v'n'it  Dco{Hom. 
VI,  10).  Pccc.nlo  cuini  niortiins  esl  semcl.  i|uia  simili- 
tmiini  *  cnrnis  pcrcali  inorHnis  cst,  qnanilo  nioritMulo 
cxntns  cst  carne :  nt  pcr  lioc  niyslorinm  signilicaicl, 
cos  qni  in  morle  ipsius  b;ipliz;inliir,  inori  pocc;ilo,  nt 
vivanl  Deo.  Sic  cJiam  per  cniccm  fnclus  cst  pro  uohis 
vinlcdiclum  {Cnlnt.  m,  io).  Pendcns  (inippe  in  ligmi, 
moi-tom  qn:u  ile  malodiclo  nei  vciieral ,  snspfMulit  iii 
ligno,  aiquc  iia  i't'i(.s  homo  nostcr  simvt  coufi.rus  esl 
cruci  (I\om.\\,  C) :  i:l  non  mciHlacilerdictum  iiilelliga- 
tiir  in  l.cge  ,  Untediclus  omnis  qui  pendct  in  ligno 
{Devl.  XXI,  2o^.  0"'d  esl  ,  ninlidiclus  ,  nisi,  Tcria  es, 
ct  lu  lerram  rt)ii  (Ccn.  iii  ,  10)  ?  El  qnid  csl,  o/n/iis  ; 
nsi  qiiia  et  ipsc  Cin  istus ,  qui  cnm  osscl  viia  ,  mor- 
iniis  esl  lamen  vera  mortc  ,  non  ficta?Si  iiweili.^as 
ista  mysteria  ,  simul  inlclliges  non  esse  coiit.igia.  Sed 
qiiid  ad  nos  ,  si  more  liio  loiiucns,  coiilncliiin  forle 
morlaliiim  voluisti  appellare  conlagium ;  ciiin  l;imon 
nobi^cum  scnlias  ,  Dominnin  Jc?uin,  nec  in  spirilii, 
i»ec  in  carnc  iilliiin  habuisse  pcccatum? 

C.XPUT  111.  —  Dcinvisikiti  Dco.  Terlio  loco  de  in- 
visib;Ii  Dco  cum  agorcm,  admoniii  nl  crodcros  iiivisi- 
liilcni .  non  solum  P.itrcm,  scd  ctiam  Filinm  sccuu- 
duin  divinililein,  noii  sccnndum  carncin,  in  qiia  cnm 
visibilcm   morialibiis  apparnisse  quis  nogal?  nnde  ct 
alio  loco  postoa  disputavi.  Tii  aiitcm  codoiis  m.uiire- 
sii-^sim.x  vcritaii,  consensisti  esseinvii.ibilem  Filiiim  : 
ac  pcr  hoc  destruxisti  quod  dixeras,  u/in;»  invisibilein 
Pairem.  Scd  nirsus    tua  cons.cn5ionc  conturliatiis, 
quia   invisibilem  clinm  Filiiiin  csse  consciiscias,  au- 
sus  os  diccrc,  min  ra  vidori  a  m.ijoribns.m.ijoia  vcro 
a  minoribns  non   possc  vidori ;  diceiis  Angolos  vidcri 
al)  .\rcliangolis  ,  animas  ab  .\ngelis  ,  Angelos  vero  ab 
aiiimabus  iinn  videri  :  uiidc  ctiaiii  Christnm  scciin- 
dum  divinitaiis  su;c  snbstanliam  ,  non  soluiii  ab  bo- 
niinibns,  sed  iicc  a  Virlnlibiis  caMcslibns  videri  assc- 
rens,  ideo  Palrcm  soliim  invisibilcm  cssc  dixisti,  (|uia 
supcriorem  non  iiabot  a  quo  circuminspicialur.  Dic 
nobis,  rogo  lc,  qiiando  tibi  iiidicaveniiil  Arcliangeli, 
(|uod  ipsi  vidoant  Angolos,  non  aiitem  vidcanlur  ab 
Aiigclis?  Quibus  n.irrantibus  Angelis  cognovisli,  qiiod 
i|isi  videant  animas,  animx  illos  noii  videant?  A  qno 
li;cc  andisli?  undc  didicisli?  ubl  legisti  ?  Nonnc  mo- 
lius  divinis  Libris  aiiimnm  intcnderes,  iibi  logimiis  el 
ab  li^Miiiiiilius   Angolos  visos  ,  qtiandu  vulucriiiil,   cl 
qiioniodo    vulucruiit    videri,    jiibente    vcl    sinontc 
omnium  Creatorc?  Verumtamcn  (iui   dixeras,    ideo 
sotum  dirciidiim  iivisibilem   Patreui ,  quia   non  liabct 
superiorem  a  quo  eircuminspicialur  ;  confessus  cs  po- 
stca,  Filio  cssc  visibilem  ,  contra  le  ipsiim  pruforcns 
cvangelicu:n  tcstiinonium,  ubi  dicit  ipsc  Filius ,  iVon 
quiii  Pulrem  vidit  quisqnam  ,  sed  qid  esl  a  Dco ,  liic  vi- 
dil  Palrem  {Joau.  vi,  .Sli).  Ibi  tc  qiiidcm  vcritas  ap<T- 
tissime  vicii  :  scd  tu  nolens  ab  crrorc  liborari ,  nolui- 


'  Snla  0(^1110  Ijov.,  qitia  in  siimliludine.  Qiii.lam  Mss.,  qiiia 
sumlitt:diiie 

Sanct.  AtiitsT.  Vill. 


sli  saliibiitor  vinoi.  Cum  eiiiin  contia  te  conunoino- 
rassos  evaogolionm  tostimoiiium  ,  ipio  olarnit  a  Filio 
vid:T4  Pairem,  diconle  ipso  Filio,  Sedqiii  est  a  Dea  , 
liic  vidil  Palrcm;  mox  addidisli  de  tiio,  Scd  vidit  in- 
capnbitcui.  liilorim  qiiod  dixoras  pordidisli ,  soliini 
csse  invisibilom  P;ilrem,  qnia  iioii  liabol  siiporiorom  : 
qiiandoquidem  verilate  victus,  cnin  vidori  ab  inrerioie 
coiifossus  cs.  Vos  cnim  dicilis  iiiforiorcir:  Filitiin  a 
qiio  laiiicn  Patrcm  vidori,  lesle  Filio  cogonle  ',  dixi- 
sti.  Do  i.ic;ip;ibili  poslea  vidobimus ,  ut  ori:im  te  illic 
voi  iias  vincat.  Non  cnim  de  capabili  ci  inoapabili,  sotl 
de  visibili  ot  invisibili  iiitor  iios  (pi.xstio  vt  rsabatur  : 
in  (pia  qua'slione  si  tibi  ijisi  tii  ip^c  visibilis  cs,  vi- 
cliim  te  ossc  vidos. 

C APL'T  IV.  —  De  iuvnortnli  D  o.  Qiiarlo  loco  cgi 
tocum  dc  immortali  Dco  ctiam  Filio.  Qiiiini;im  lu  il- 
liid  qiiod  .lit  Aposlolns  ,  Qni  solus  liubet  immorlalila- 
leui  (\  Tim.  vi,  1(>)  ;  sic  inlolligi    vo'iiisli ,   taiKpian» 
de  solo  Palic  sil  dictum  :  cuin  ille  boc  iioii  tlc  Patre 
dixeril,  scd  dc  Dco  ,  quod  cst  Pa  cr  cl  Filius  cl  S|iiri- 
lus  sanclns.  Ostcndi  crgo  et  Filiuni  h;ibore  immorta- 
lilalein  secuiiduin  substaiiliain  divinitalis  su.r.  Nam 
secundiim  carncin  quis  ncgal  ctim  fiiissc  morlaloin  ? 
Tu  aiiteni  cum  niilii  rcsp'  ndorc  ad  liiinc  biciim  vcl 
les,  pcrspictia  veritaie  concltisu^,  cliani  Deiiiii  Filiiiiu 
immorialitalem  liabere  coiifiSs.iis  is.  Vicluscs  igitur 
in  00  quod  dicobas  do  Palro  laiittim  dixissc  Aposlo- 
luni,  quod  solus  babeal  iiiiiiiorlali:aloiii.  Noque  cnim 
proptcrca  viiiculis  vcrilalis  cbiboris  ,  qnnniam  dicis , 
llubct  qtiidem  Fitius  iuimorlutiialeui ,  scd  accipieus  a 
Palre.  Noii  (pi:rrilur  uiide  liabcat,  s;'d  nlium  liabeat. 
Tu  cnini  de  Palro  solo  vis  inlolligi  qiiod  scriplum  csl, 
Sotus  liabel  iminorlutiiutcm.  Prorstis  a  iiiillo  acccpiain 
Pator  babel  immorlalitalein,  et  a  Palre  acceptam  Fi- 
lius  liabct  imniortalitalom  :  tamen  elPaicr  ct  Filiiis 
liabct    immortalilalcm.  Alioipiin  si  cani  noii  h;ibct 
Filius  ;  Paler  cam  non  dcdil  Filio,  aiit  acccptani  por- 
didil  Filius.  Dedil  auleni  Paler  Filio,  ncc  pcrdidil  Fi- 
lius  :  nec  Paler  dando  perdidil  qiiod  generando  dedii. 
Ilabct   ergo  immorlalitalcm  ct  Paler  ct  Filins,  iioii 
P:itor  solus.  Cogoris  itaiitie  oonfilcri  iioii  dc  solo  Piitie 
dicliim  csse,  Qui  solus  luibct  iuimorlatilulem  .-qiiia  jam 
coaclus  cs  confiteri  qiiod  el  Filius  babeal  immorla- 
litaicm.   llabel  anlem  hanc  sotus,  scd  Dcus  :  quo;l 
iion  soltis  cst  Palcr;  ipiia  boc  csl  cl  Filius,  el  ntor 
qiie  atljuiicio  Spiritn  sanclouiiKS  cst  Dous.  Sed  qiiarc 
soliis  Dcus  diclus  sit  babore  iminortalilatcm,  cum  e! 
anima  pro  suo  iiiodo  sit  iinmorlalis  ,  ct  alia  spiriln.i- 
lis  coclcslisqiic  crcatnra,  poslca  vidobimiis  :  niiiic  aii 
tein  siinicil  iiobis,  ipiod  :id  ca  ipiuci  dixi,iiiliil  rcspoii- 
dorepoluisti,  ot  iion  solniii  P.ilrcm  ;  sed  qiiamvis  :ili 
ipso,  liaberc  tamon  ,    iiiimorlalilalem  cliam   Filiuni 
coactiis  cs  ctinnieri. 

CAPLT  V.  —  Viidc  major  sil  Pale.r.  Qniiito  lof  o 
oslondi ,  uiide  m;ijor  sit  1'alcr  Filio  :  quia  noii  Dco 
iiMJorcst,  uiido  illi  cnailcrnus  est  Filius;  scd  Iiomino 
ni.njor  esl,  quod  cx  tcmpore  factus  esl  Filitis.  llii 
ct.mmomoiavi  apostoliciiin  tcstimoninm  :  Qula  cuui  in 

'  iiic  apud  I-ov.  addilur,  veriMc. 

fYingl-qmtreJ 


7n 


CONTP.A  iMAXIMIMJM  AlllANOKlM  KflSCOrCM,  S.  ALCUSTINI 


71f> 


I- 


forma  Dci  cssct ,  tion  rapiiiam  arbitrnlus  esl  esse  wqua- 
lis  Deo.  N:\liira  qiii(»p(;   illi  fnciiil  hci  :jT|ii;ilil.'is  ,  iion 
raiiinn.   Ad  (|ii()(l  lu   rcspoiuUms  dixisli  :  Quis  eniin 
v.ciial  Filium  cssc  in  forma  I)ci?    Quod  ciiim  sit  Dcus , 
(juod  sit  Domiiius  ,  quod  sil  lirx,  jain  ])ulo  lalius  rxpo- 
sitimus.  Kt  I  (fuia  non  rapiiiam  (irbilralus  cst  esse  uujua- 
lis  Dco,  »  lioc  nosbealus  aposlolus  Paulusinstruil,  (juod 
ille  non  rapiiil,  nec  nos  dicimus.  Il;ix  vcrba   liia  non 
soliini  iiiliil  li:il)i;iil  advcrsiis  rios  ;  S(nI  inajfis  apparftiit 
«;ss(i  pro  iioliis.  Si   eiiim  coii(ilcris  l)(;i  rorniaiii  ,  ciir 
iioii  ap(;rtc  l)(;i  Filiiiin  Dco  conlilcris  :r(iiialcin  ?  Vrx- 
fiertim,  qiiia  dc  vcrhis  Aposloii,  iihi  ait,  ISon  rapinain 
■erbitralus  csl  esse  (E(fualis  Deo ;  \w\\  poiuisli  proliiis 
parlilius  iiivcnirc  qnod  diccrcs    El  (|iiia  hoc  dixissc 
Aposloliim  noii  poluisli  iicgarc,  iiico  dixisli,  ({uod  ille 
von  rapuit,  nec  nos  dicimus :  laiiiiuain  hoc  sit  non  ra- 
piiit ,  qiiod  csl  non  haliuit,  id  esl,  a^qualilaleni  Dei  : 
:ilqne  ila  diclum  sit ,  Non  rapiiiam  arbitratus  est  esse 
(L'(iiuiUs  Dco;   ac  si  dicerclnr,  Non  arhilratus  cst  csso 
rapieiidam  a^qualilalcm  Dei ,  co  quod  ah  Hlo  fueril 
:iliciia.  Ilaplor  ciiiiii  rci  aliciioc  «siirpalor  esl :  tan- 
qiiam  hoc  Filins,  cum  posscl,  rap("re  iioluisset.  Qiiod 
vidcs  qnaiila  iiisipieiilia  scntialur.  Rrtjoinlcllige  Apo- 
sioliim  ideo  dixissc  ,  Non  rapinain  arbitratus  est  esse 
a'qualis  Deo;  qiiia  non  alienuin  arhilralHS  est  esse 
quod  natiis  esl  :  scd  tameu  qnainvis  a-qualitatcm  Dci 
non  fucrit  arhilraius  aliciiam  ,  scd  suam  ,  semetipsum 
exinanivit ,  non  (iii.xreiis  qiicc  siia  sunl ,  sed  qua)  iio- 
slra  suiit.  Quod  ut  novcris  ila  esse  ,  altcnde  iiiide  ad 
jiioc  Aposlolus  vcnerit.  Cum  enim  Chiislianis  humili- 
latem  prsocipcicl  charilalis  :  Alter  allcrum,   inquit, 
e.vislimantes  supeiiorem  sibi,  non  quasua  suntunusquis- 
<pie  inlendentcs,  scd  ct  qua;  aliorum  •.  Dcinde  ul  exem- 
plo  CUrisli  liortarelur  non  sua  qu3erere  vel  inleiidcrc, 
scd  cl  qu;c  aliorum  sunt  :  Sin(juli  quique,  inqiiii,  lioc 
■ientite  in  vobis  quod  et  iii  Clirislo  Jesu  :  qui  cum  in  forma 
Dei  esset,  qiioo  illi  crat  sna,  non  rapinam  arbitratus  est, 
?ioc  est,  non  alienuin  arhitralus  esl,  esse  wqualis  Deo ; 
sed  tanien  qu*rens  noslra,  non  sua  ,  semeiipsum  ex- 
inanicii,  iion  fnrmam  Dci  amillens,se(l  formam servi  ac- 
(ipiens.  Noii  ciiiin  cst  mulahilis  illa  iiatnra  ut  se  ex- 
iiianiret  iierdciulo  quod  erat,  sed  accipicndo  qund  non 
rral  :  ncc  coiisnmendo  quoc  sua  sunt,  sed  assumendo 
(ina;  nosira  suiil;  ac  deindein  forma  scrvi  ohediendo 
^■ciit  homo  usqiie  ad  mortcm  crucis.  Propter  quod  et 
Dciis  eum  exaltavit,  el  donavit  ei  nomcn  auod  est  super 
ovinenomen  {1'liilipp.  ii,  6-9)  :  et  ca;tcra.  Hominiergo 
tiimuvit  isla,  non  Deo.  Neque  enim  cum  in  forma  Dei 
.e?sct  iion  excolsus  cr;it ,  aut  iion  ci  gcnua  flcctehant 
«.■a;lcslia,  terrcna  et  inferna.  Sed  ciim  dicilur,  Propter 
quod  eum  exallavit ;  salis  apparel  propler  qiiid  exalla- 
Ycril,  id  est,  propter  obedicnliam  usque  ad  mortein  crii- 
cis.  In  qna  ersjo  forma  crucifixus  cst,  ipsa  exallaia 
t  st,  i|)si  donatum  esl  nomen  quod  esl  super  omne  no- 
v:en;  ui  cum  ipsa  forma  servi  nominelur  Filiiis  u  i- 
gciHius  Dei '.  Non  ita^pie  facias  imparem  Dco  formam 

'  i.ov.,  sed  ea  qiue  aliorum.  At  Mss.,  sed  et  qua;  aliorum  : 
jiixta  grscum,  alld  Im. 

•  uic  edili  addunt ,  intelliijalur .  Malc,  et  rcluclanlibiis 


Dei  :  qiiod  n(;c  iii  ipsis  honiinihus  dicl  potcst.  Naiu 
Ciim  dictum  fiieril,  Islc  lioiiio  in  forina  Cbt  illius  ho- 
Minis,ncino  iiilclligit  nisi  a:quaU;8'.An  fortc  nr>n 
vis  sic  accipcrc  quod  dictnin  csl,  (lum  in  forma  Dei 
<;»«('<,  iil  i II  forma  Dci  Dalris  inlciligas  Filiuiii,  uhi 
iiihil  aiiiid  qii:iin  a.qiialilas  ap|i;ircl  aiiiborum;  scd,  m 
foriita  Dci,  |>ulas  iiilclligciidiim  iii  forma  sua,  quia  el 
ipse  uti(pic  Deiis  cst?  Non  muliuni.  curo  si  cliani  sk: 
iiilclligas.  Lhi  cniin  plcnitiidiikcm  formae  3;talis  iu- 
crcmcnla  noii  f;iciunt ,  scd  Dco  };igneiilc  perfcclns 
nalusesl  Filiiis;  procul  diihK)  si  fonna  Filii  Uyrwsi 
1'alris  non  csl  a;qualis,  iion  verus  esl  Fiirus.Scripliim 
csl  autcm  :  Vt  simus  in  vero  Filio  ejus  Jetu  Cliristo 
(1  Joan.  v  ,  20).  Fornia  igilur  vcri  Filii ,  formae  Dei 
I'alris  csse  non  polcst  iiia;qiialis.  Pr(Jiiide  ncc  Uuc 
loco  prosccutioiivs  mca;,  uhi  dc  verhis  Apostoli  a;qua- 
lcm  Patri  Filium  comprohavi,  respondcre  aliquid  pro 
veslr;i  iiilcnlioiic  poluisli. 

CAI'LIT  \T.  —  De  vcris  /ilii»  animalium.  Sexlo  loco 
iit  cjusJcm  naturx  ciijus  cl  Paler  est ,  oslcndercrn 
Filiiim,  ctiam  niortalium  fcius  animalium  immanilati 
veslri  crroris  objcci,  incn;pans  cor  vcslrum,  qui  ejiis- 
dcm  naiurac  ctijus  est  Paler,  nogaiis  esse  Deum  Fi- 
lium  ,  qiiamvis  vcrum  essc  Filiuin  non  negetis;  cumi 
Deus  ipse  dedcrit  animalil>us  hoc  geiierare  quod  ipsa 
SHnt  :  ubi  non  soluni  hominis  hominem,  verum  eliam 
caiiis  cancm  filium  nominavi ;  non  ad  simililudinein 
Dei,  scd  ad  conrusionem  delrahenlium  Filio  Dei  :  qui 
cum  videanl  corrupiibiles  morlalesque  naluras,  hahere 
tamen  nalurx  de  suis  parentihus  unitatcm ,  Filio  Dei 
vero  nolunt  concedere  communionem  walurai  uniiis 
habere  dc  Palre ;  cum  sil  inseparabilis  a  Palre ,  ct  in- 
corriiptibilis  slernusque  cum  Palrc.  Uiide  eliam  dixi. 
quod  melior  sit  sccundum  vos  humaua  condilio  ,  ubi 
coiicedilur  cresccre,  ut  ad  rohur  parcnlum  vel  cre- 
sccmlo  possint  filii  perveiiirc  :  Filius  autem  Dei ,  sicut 
dieitis  et  docelis,  niinor  Palre  genitus  sic  remansit , 
atqiie  ul  ad  Palris  formam  non  possel  pervenire»  nec 
crevll.  Hic  lu,  ut  apparerel  qiiam  magna  veritatismole 
prcmercris  ,  omniiio  ad  rem  non  respondisli  :  sed 
taiiqiiam  deficienti  flalu  '  anlielares,  reprehendendum 
nie  pulasii,  dicens  quod  tam  foeda  comparalio,  de  filio 
scilicet  hominis  sive  canis ,  in  illam  laiitam  immen- 
silatem  produci  non  dehuit.  IIoc  respondere  est ,  an 
potiiis  inopiam  responsionis  ostendcre  ?  Qu.isi  ego 
propierea  terrenarum  naturarum  ista  exempla  produ- 
xerim  ,  ut  incorruplioni  corruptionem  ,  immurlalitati 
morlaliialem  ,  invisibilihus  visihilia  ,  xlernis  lenipo- 
ralia  coajquarem  :  ac  non  polius  ut  vos  in  magnis  et 
summis  rebus  errantes ,  dc  rebus  parvulis  infimisque 
coiiviiiccrem ,  qui  non  videlis  bpnum  quod  Creator 
siimnie  hoiuis  dedit  cliam  exlreitiLs  vilibusque  crealii- 
ris  ,  iit  cum  longe  aliud  sint  quam  est  ipse ,  lioc  tamcii 
gciiercnl  quod  sunt  ipsae.  Nec  aliendilis  quid  niali  di« 
calis,  ut  cuin  liomiiies  et  canes,  et  ca;lera  hujiismotli 
babeaiit  lilios  veros ,  quos  illis  gignenlihus  creat  veri 
las,  non  sil  verus  Dci  Filius  ipsa  veritas.  Aut  si  saii- 

•  Am.F.r.  eiMss..  nisi  wqualis. 
»  Msi.,  delicriUt'^  fluius. 


^19 


i.inEu 


/fiO 


cia  ScripUira  cogcnlc  pcnniuilis  ul  vcriis  Fiiius  sil , 
rogannis  pcrn>illilc  ul  dfgcner  noa  sil.  Ki  ilogonor 
quomodo  ?  Aiidianl  calliolici ,  uiidc  cruboscaiil  Ikitc- 
lici.  Filius  viri  furlis  si  noii  liaboal  forlitudincm  ,  dc- 
gener  diciiur  :  lamcn  homo  csl,  quod  et  palcr  csl ; 
fili|ue  in  dissiinili  viia  ,  noii  csl  lamcn  alnMia  sub-lan- 
jlia.  Vos  unigoniuim  Dci  Filium  ila  dogonctcm  vullis, 
ul  ipsani  Palris  ei  substanliam  donogolis  :  minorcm 
naliim,  minorcm  rcmansi^ssc  jaclalis  ;  non  ullam  datis 
xlalem  (|ua  possii  augori,  non  dalis  camdcm  forinam 
qua  possil  ceqiiari.  Ciijus  n.^xlnra}  taiUa  siibtraliilis, 
iniror  vcrum  Fiiium  qiia  fronlc  dicalis  :  ni!<i  quia  in- 
fclicissimo  crrorc  iion  vos  putalis  ad  unius  Patris  glo- 
riam,  nisi  per  unioi  Filii  contumcliam  porvcnirc  («). 
C.\PUT  VII.  —  De  tiinyiiititdhic  Filii.  Soplimo  loco 
diii  :  Vique  adeo  aiUcm  FHium  agiioscimus  wnyiium 
Dcum  ,  ut  Palri  dicamus  wijualem.  Itaque  siiie  causa , 
iiii|uam,  )iobis  qitod  valde  profitcmur ,  tcs:imoniis ,  et 
muliiloquio  jnoban  voluisti.  Kl  liis  vcrbis  mcis  adilidi 
disputaiioncm  ,  iii  qiia  ralioncm  rcddidi,  quare  Filius 
cum  bil  Palri  a-qualis  ,  dical  eum  tamcn  Dciim  suiim  , 
ubi  nil  :  Ascendo  ad  Palrem  mcum  et  ad  Patrem  vc- 
stium  ,  Dcum  meum  cl  Dcum  vestrum  (Joan.  w,  17). 
Qiioiiiam  Ui  commcmoravoras  boc  cvangolioum  lesti- 
monium  ,  quo  te  probarc  cxistimasti  quod  Palri  Filius 
non  esscl  a>qualis.  Kgo  ilaque  tibi  ad  ista  rcspondens, 
dixi  Palrcm  proptcroa  ctiaiu  Deum  csse  unigcniii  Filii, 
qiioni.im  f.icUis  esl  lioino  ct  nalus  cx  feinina  :  ct  lioc 
esse  qiiod  dioil  in  Psilnio,  ubi  quod  fulurum  fiioral 
pr.Tnuiiltjvit ,  Dc  venlre  malris  mcw  Dcits  meus  e^  lu 
{PtaL  XXI,  II) ;  ul  o^lonilorct  pjtrcm  binc  cssc  Dciun 
suum  ,  qiiia  liomo  facuis  csL.IIomo  eniin  de  veiitre 
malris  cst  nalus ,  ct  sccnndum  bomincm  do  \irginc 
nalus  cst  Dcus  :  nt  noii  soliini  Palcr  illi  cssol  qui  cum 
de  se  ipso  genuil  ,  vcrum  cliam  Deiis  cjus  csset  quem 
de  vciitre  matris  boinincm  crcavii.  Ad  b.xc  lu  cuin 
respondcre  voluisses,  niulta  dixisti,  ct  multa  lcslimo- 
Hia  qu;c  lc  nibil  adjiivanl ,  protuliiti.  Quomodo  la- 
nien  diolum  sil ,  Dc  veulrc  mairis  mca:  Deus  mcus  a  tu; 
qiiamvis  cadcm  Scripiurw  sancl  c  vcrba  memorasses , 
nuUo  modo  invcnirc  polui^ti.  Cur  autcm  in  co  loco 
posucris  ps:iiini  allcrius  tcstiinonium  ,  nbi  scriiitiim 
est  ,  Tecum  priiicipinm  in  die  virlulis  lua: ,  in  splcndo- 
libus  tanclorum  ,  ex  utero  ante  luciferum  genui  le  (Psal. 
cix,  5);  omninii  noii  video.  Non  cniin  Filii  persona 
csl  dicenlis  ,  Kx  utcri)  Uio  ,  aul ,  Dc  vcnirc  luo  ,  Dciis 
nieus  cs  tu.  Ula  incrrabilis  gcnoratio  ctiam  si  ex  utcro 
Palris  accipilur,  Iioc  significatiim  cst ,  quia  de  SJ 
ijiso,  boc  csl ,  dc  substanlia  sua  Deus  Dcumj;cnuit, 
sicul  cx  ulcro  matris  qirando  natus  cst ,  hoiiio  bomi- 
ncm  gciiuil :  ul  inlclligcremus  in  ulrarpic  gcncratioiic 
non  divcrsas  ejus  qui  csl  natus,  cl  corum  de  quibus 
cst  nalus,  esse  subslanlias.  Divcrsa  quidcm  substaniia 
cst,  Dciis  Paler ,  et  bomo  malcr :  non  tamcn  divcrsa 
subsliintia  est ,  Dciis  P;itcr ,  ot  Dcus  Fdius  ;  sicul  non 
esl  diversa  subslanii;i ,  honio  maicr,  cl  bomo  filiiis. 
Scd  audi  quid  dicat  iii  propbetia  iste  Filius  :  De  vcn- 
tre  ,  inquil ,  matris  mcce  Deits  meus  cs  lu.  Noli  miillis 
(/')  vidc  .scrnv  139,  na.  i  ct  ^,  to:n.  h 


pniMis. 

verbis  ad  rcm  non  ncccssariis  conari  opcrirc  rcscla- 
ras.  Qiii  csl  P;iler  Filio  ox  nloro  siio,  de  vontro  ma- 
Iris  Doiis  cjiis  cst,  non  de  suo.  Ad  boc  orgo  prorsui 
niliil  rcspondorc  pouisti. 

CAPU  r  VIII.  —  De  suhjcciibiie  Fiiii  Octavo  loco  de 
subjcclioiic  qiia  subjoctiis  e.sl  Palii  Filiiis  ,  respondi 
libi  :  quniam  dixcras,  Dc  sua  suhjcclionc  unimi  sta- 
litil  Dcum.  r.o.spondi  crgo  ciiam  boc  sociindiim  bomi- 
nem  rccle  accipi ,  qimd  Fibus  subdiiiis  csi  P;ilri.  Nc- 
qiie  lioc  cssc  miranduin  ,  cuin  log.iiur  uiiquc  sociiii- 
diim  ipsam  scrvi  fi)rinam  cliaiii  p:iioiitil)us  siibdiius 
{Luc.  11  ,  5!)  :  ct  dc  illo  sil  scriiilum,  Minorasli  citm 
paulo  miniis  nb  Angclis  {PsiiL  viii ,  6).  Ad  qiiod  lu 
qua  i  rcspondons  dixisti  mc  opllinc  proseculum,  quo- 
ni:ini  cl  parcnlibus  propior  forniani  sorvi  csset  subje- 
clus.  Doindc  volciis  vcliit  pro  lo  cssc  ostondcre  ,  qiiod 
co:ilra  lc  csse  ccrncbas ;  ac  sic  iiiciuiis  niiiiusquc 
allentis  homiiiibns  ,  quicumqiic  csscnl  isla  leoturi , 
laiiqiiam  re.spondonlciii  te  faocre,  nbi  qiiod  diccres 
iion  habcbas  ;  adjniigis  cl  diois  :  Si  enii  i  fmrcntibits 
subjcclus  invciiilttr  quos  ipse  creavil ,  quia  omnia  per 
ipsitm  facta  suul :  nec  enim  post  tempora ,  sed  anlc  tem- 
pora  novimus  Filium  genitum  a  Patre  :  si  ergo  parenli- 
bus  ,  iminis  ,  siibdiluscral ,  ul  divinaritm  Scriplurarum 
aurlurilas  litcc  claiius  prwdicit :  qitanto  ma  jis  ulique  itli 
suo  gcnilori  est  sitbdilus ,  qui  laiilum  ac  t.ilcm  eitin  ge- 
nuil ;  secundttm  quod  ait  Pnulits  ,  Cum  omnia  fuerint 
Filio  subjecta ,  Ittnc  cl  ipse  Filius  sitbjeclus  erit  illi  qui 
sibi  subjecil  umiiia  (I  Cor.  xv ,  28)  ?  Ihcc  vcrba  liia  pos- 
sciita  inc  piitaii  dicta  csse,  cl  omiiino  mca  csse,  nis/ 
le  audie  .libus  cum  diccrcntur  ,  el  poslca  Iktc  cuncl.T 
legcnlibiis,  cvidontcr  apparcrol  tc  illa  dixisse.  Quis 
eniin  crcdercl ,  conscnlire  po<se  vos  nobis,  socundiim 
fiirmam  scrvi ,  ac  pcr  boc  non  sccundum  formain  Dci 
Cliristum  esse  subjcclum  ? 

CAPUT  IX.  —  Utrum  adorcl  Palrem  Spirilus  san- 
clns.  Nono  loco  nbs  te  qiia;.->iviinus,  iit  pcr  Scripturas 
divinas  ostenilcre.s,  si  valcros,  ntruoi  adorcl  Patrem 
Spiritus  sanctus.  IIoc  eiiiiii  dixcras  :  sed  sicul  ipsa 
tua  proscciilio,  cui  respondi,  satis  indical,  non  pro- 
bavcras.  Ad  hanc  crgo  inqiiisilioncm  mcam  vidcqiiid 
postcriiire  prosocntionc  rcsjiondoris.  Cum  enim  dixis- 
scs  qiiaiilum  voluisti  dc  judicio  Filii,  quod  el  nos  fide- 
lissimc  crcdimus;  et  de  subjcolionc,  qnam  seciindiiiii 
formam  scrvi  Filiiim  Palii  rcddore  non  ncgamiis  : 
ubi  venisU  iil  probares  a  saiiclo  Spirilu  adorari  Pa- 
trcm,  reilisii  ad  illosgeniiliis,  do  qiiibus  tibi  jam  anio 
respondorain ,  sccuiiduin  morcm  saiiclaruni  Scriptu- 
rariim,  qiia  lociitioiic  sit  dicUim,  Et  ipse  Spiritus  in- 
lerpcUtil  gcmilibus  ineiiairubilibus  {Rom.  viii,  26)  :  n  ; 
crcdamus  Spirilum  sanctiiin  iiun(|u.im  csse  siiie  gc- 
mitibus  possc,  qiioiiiam  iiuliis  dics,  niilla  liora,  nul- 
luin  momcnlum  loniporisinvenitur,  quo  non  a  saiiciii 
onitioncs  Dco  nbicuniquc  fiindanliir ,  ab  aliis  liic,  ab 
aliis  alibi.  ('-iim  tanicn  ab  orationibus  saiicloriim  nul- 
liim  sii  tcnipiis  iminiino,  qiiandoi|uidoni  diebus  et 
nnclibus,  ciim  alii  cibo  ac  p'»Ui  reficiiinUir,  alii  quod- 
lilicl  aliiid  agunt,  alii  dormlnnt,  non  utiqiie  desii:  t 
qiiO>  desidcrium  sancUim  oiarc  conipcllal ;  ita  (it  ut 


7f51  CONTRA  MAXIMINIJM  AIUANOH 

Spirittis  sniicliis  ,  qiii  tibiqtio  oiiinibiis  atlest,  :iliqiimi- 
ttiiiiiii  ccssarc  a  goiiiilibiis  iioii  siii;iliir,  qiioil  esl  cx- 
lioiiia;  iiiist;ria! ,  ciiiri  pio  qiiil)iis(:iiiii(|ii(;  oraiiliims 
r(>i;iiiir  gt;iiicrc  :  iiisi  {jciiiililiiis  iiiciiarrahilibus  iii- 
lcrpiliarc  sic  iiilclligaliir,  iil  dixi,  id  csl,  qtiia  gcnii- 
lilius  sniictortim  (Icsidcriorum  iiilcrpcllarc  sancios 
(acil,  qiiiliiis  alTfCtnni  piiim  gratia;  spiritiialis  in!iindil. 
Scd  ciim  siiuilcs  litcutiomim  niodos ,  quaiido  pcr  cf- 
licicntcm  sii,'iii(icatiir  id  qiiod  criicilur;  sicut  fiiguj 
pigrum  (liciimis ,  qui;^pigros  facil ;  ci  dicm  trislcm 
vcrncTumTliiiia  iristcsverniclos  facil;  ctiam  de  Scri- 
jiluris  sanctis  commcnioravcrim ,  ubi  Dcus  dicil  ad 
Abrabain  ,  Nunc  cognovi  {Gen.  xxii,  12);  quod  nibil 
cslaliud  quam  ,  Nunc  ul  cognosccrcs  fcci  :  non  cnim 
lunc  Dcus  dicendus  csl  cogiiovissc ,  quod  anlcqiiam 
ficrcliumquam  potiiit  ignorare  :  quosloculionismodos 
<lc  divinis  cioquiis  a  mc  prolatos,  quomodo  alilcr 
iiitcrprclarcris  iion  invenisti;  niillo  modo  ntiqiie  ad 
istos  gcmitiis  redire  dcbuisti.  Ncmo  enim  sic  de 
Spiiitu  sancio  sapit,  nisi  qui  sccundum  carnom ,  non 
sccuiuluin  spiritum  sapit.  Qtiamvis  et  si  tibi  conccdc- 
ictur,  quoiiiodo  lu  scntis,  sic  Spirituin  sanclum  in- 
tcrpellarc  pro  sanctis;  aliiid  esi  inlerpeliare  vel  orare, 
aliud  adorare.  Oniiiis  qui  orat,  rogat  :  noii  omiiis 
qui  adorat  ,  rogal;  nec  omnis  qui  rogat,  adorat.  Re- 
coJe  consueludincm  rcgum,  qtii  plcrumquc  adoranlur, 
et  nou  roganlur  ;  aliquando  rogantur,  et  iion  adoran- 
lur.  Ac  pcr  hoc  a  Spiritu  sancto  adorari  Palrem 
juillo  mcdo  demonstrare  poluisti. 

CAPUTX. —  Quomodo  sit  unus  Deus  Pater  et  FiUiis 
cl  SpirilHS  sanctus.  Decimo  ioco  egi  tccum  ut  intclli- 
gcrcs,  qiiomodo  per  incffabilem  copulationemsituntis 
Dctis  ipsa  Trinitas,qiiam  dicimus  unius  esse  subslan- 
li;c  :  qtiandoqiiidein  cliam  divcrsas  snbstantias  invc- 
uimus  ,  bocest,  spiritum  hoininis  etSpiritum  Domiiii, 
jier  copulationem  qiia  lionio  adiisret  Domino,  uiium 
spirilum  diLtum,  tibi  ait  Apostolus  ,  Qui  autcm  adlicv- 
ret  Domino,  unus  spiriius  esl  ( 1  Cor.  vi,  17).  Ad  quod 
tu  rcspondens ,  vcl  poiius  non  lacetis,  conatus  es 
oslcndcie  qiiomodo  Paier  ct  Filius  tinum  siiit,  nim 
unilate  naturac,  sed  voluntaiis.  Ilic  quidem  dicere 
solelis  :  sed  tunc  solclis,  cum  vobis  olijicilur  quod 
ait  Dominus,  Ego  et  Pater  unum  sumus  {Joan.  x,  50). 
Ego  autem  boc  loco  non  lioc  volui  probare,  qiiod 
Paler  et  Filius  ct  Spiritus  sanclus  iinum  sint ,  quod 
quidem  proptcr  uiiitalcm  substantiic  fidclissime  cerle 
credimus  ;  scd  quod  eadenn  Trinitas  unus  esl  Deus. 
Aliud  est  quippc,  uiium  siini;  aliud,  unus  est  Dcus. 
Disccrne,  Est,  ct  Sunt.  Nec  ait  Apostolus,  Qui  adlisc- 
rent  Doinino,  unum  sunt;  qiioniam  diversasubslantia 
cst  :  scd  ait  :  Qui  adliwret  Doinino ,  umis  spiritus  cst. 
Si  autcm  vos.  cuiii  dc  duobus  dicitur,  Uiius  cst,  el  di- 
cilur  quiil  unus,  sicut  dicil  Apostolus,  unus  spiritus 
es( ;  hoC  idcin  pulalisessc,  (|U()d  est  cuni  de  diiobus 
(licitur,  Uiium  sunt,  ncc  dicitiir  qiiid  iiiium  ;  sicut 
ait  Salvator,  Ego  et  Palcr  nnum  sunius  :  ciir  noii  dici- 
lis,  Pater  ct  Filiiis  umis  csl  Dcus?  Quare  qiiando  au- 
dilis,  Audi,  Isracl;  Doniiiius  Dcus  tuns,  Dominus  unus 
(sl  {Deut.  VI,  4) ;  de  Patic    lanluiii   vullis  inlcllisi? 


UM  EI'ISCOf'LM.  S.  AIJCUSTIM  754 

Ncmpc  I'atcr  Doniinus  Deus  cst,  cl  Filiiis  Dominus 
D(:u.s  ftsl  :  cur  noii  apud  vos  utcrquc  uniis  Doniinus 
F)cus  csl,  siciit  apiid  beatuiii  Aposlolum,  spirilns  lio- 
iniiiis  ct  Spiriliis  Domini  '  uuus  $pirilus  etl?  Qiiid  au. 
lcm  prodesl  caus.c  veslr.i; ,  quia  pcr  conscnsioncm 
volimlatis  lioc  dicilis  ficri  ?  Qiiod  quidern  fit.,  S(?d  ubi 
cst  diversa  naiura  ,  siciit  divcrsa  natura  esl  hominis 
cl  Doniiiii  :  ct  taincn  (]ui  ndhunel  Domiuo,  pcr  foii- 
scnsioncm  utiquc  voluiitalis,  unus  %pirilus  esl.  Si  cigo 
iion  vullis  pcr  unitatem  substanii.i; ;  ccrle  perconsen- 
sioncm  yqluntatis  dicile  ,  lamcn  aliquando  dicilc , 
quoquo  modo  dicite,  Pater  el  Filius  uniis  D(  us  est. 
Sed  iioii  dicitis,  iicquod  nuiKjuain  voluistis,  Cdgainini 
coufiteri  de  utroque  dictum  essc,  non  de  Palre  solo  , 
Audi,  Israel;  Dominus  Deus  tuus,  Dominuf  unus  esl : 
quoiiiam  sanclum  S[)irilum  iion  vullis  Dcum,  noii 
vultis  Dominum  confilcri.  Dicite,  inquam  ,  rali«iie 
qua  vullis  ,  Paier  cl  Filius  unus  Dominiis  Df  us  cst : 
ut  Patri  el  Filio  servienlcs,  iion  duobus  diis  (;l  duo- 
bus  domiuis  contra  pracceplum  Dei,  sed  Doinino  uni 
scrviatis  *.  Scd  nunc  de  bac  resaiis  dictum  sit.  Puio, 
cumistalcgeris,niiiil  lcrespondere  poluisscail  idquod 
de  Aposlolo  commemoravi,  qui  adhwrelDomino,  unus 
spiritus  est  :  si  conteniionem  dcposucris,  non  negabis. 
CAPUT  XI.  —  Dc  templo  Spirilus  sancli.  Undccimo 
loco,  Deum  csse  Spiritum  sanctum,  de  teiuplo  cjiis 
quod  nos  ipsi  snmus,  tcstc  Aposlolo,  osicndi  ,  uiii 
ait,  Nescilis  quia  templum  Dei  cstis,  el  Spirilus  Dei 
habitat  in  vobis  ( I  Cor.  ui,  IG)  ?  et  itcriim  ,  Nescitis 
qiiia  corpora  veslra  templum  in  vobis  est  Spiritus  sancli, 
quem  habelis  a  Deo  {Id.  vi,  19)  ?  Tu  autcin  ad  ista  re- 
spondisli  niliil.  Aisti  cnim  :  Suscipio  qua:  prolulisli  : 
<  Nescilis  quia  tcmplum  Dei  estis,  el  Spirilus  Dei  hcM- 
tnt  in  vobis?  >  Nequeenim  Deus,  inquis  ,  inliabital  in 
liomine,  quem  non  anlc  Spirilus  sanclificaierit  atgue 
purgaverit.  Atque  isto  modoiiitelligi  voluisti,  iion  Spi- 
riliim  sanclum  esse  dictum  Deum,  nec  templun) 
Spirilus  saiicii  iios  '  esse,  scd  Dci  :  et  lioc  cssc  di- 
ctum,  Tcinptum  Dci  estis.  Scd  idco  addilum,  Spirilus 
Dei  habitul  in  vobis  :  quia  purgal  Spiiitus  sancius 
templum  Dei,  non  siiuin  ;  ut  ciim  ipse  purgaveril , 
tunc  iilic  ihliabilel  Pcus.  Quem  sensuin  tuum  quanta 
sequalur  absurditas,  nolo  iiunc  dicere.  Illud  enim 
nuncosienderc  dcbcD,  quomodo  muUa  diccndo,  niliil 
quod  ad  rem  pertinel,  dixeris.  Dimisisli  eiiim  cau- 
sam,  el  perrexisli  in  laudem  Spiritus  sancti,  eamque 
copiose  conlra  le  ipsnm  exseculus  es.Contra  le  ipsnm 
ideo  dixi,  quoniam  iion  vis  eiim  dicere  Dcum,  cujus 
tantam  divinilatein  per  laudein  coactus  es  confiteri  ; 
ut  cum  situnus,  iibique  sit  pracsens,  et  nemiui  sancii- 
licando  desit,  ubicumque  quisque  christianus  esse  el 
Deum  orare  voluerit,  siinul  se  omnibus  exhibcndn, 
sive  iii  orieiitc,  sive  in  occidenle  baplizcntiir  in  Cliri- 
sto  :  boc  et  nos  dicimus.  Sed  quein  dicimus  talem  ac 
lantum,  alisit  a  nobis  nt  cum  ncgemus  Deum  :  qiiod 
ctiain  pcr  suum  tcmplum ,  quod  nos  ipsi  sumus ,  c'f 

'  oiiidam  Mss.,  Dominus. 

'  Ain.  i'.r.  ei  Mss.,  rl  rouiiiii  umiis  serviutis. 

^  .\l)esl,  »05,  a  \isi. 


755                                                                L'J^'^'^  PRIMUS.  ?M 

lissiine  el  facile  oslencliliir.  Ncque  cniin  nisi  Uoiis  iil  esl  Dcus   perfeclus  iii  sua  ,   f|uamvis  ilivcrsa,  noii 

nosler  esscl,    lem|>luiii   iios  ipsos  lialn  re  |HtUiissel  :  uiia  ;  quod  iiisi  in  ipsosiinus,  oiniiino  csse  non  possii- 

quoil   lu  ul  occullarcs,  el   iii  scrinone  liio  nuMiles  niiis.  Non  sicul  in  illo  sunl  onines,  quia  ipsc  coiilincl 

Iioininmn  a  lucc  veriialis  avericrcs,  ile  lemplo  Dei  oiniiia  qiuc  creavil ;  proplcr  quod  diclus  csl  «o« /oiij/e 

quodcumqiie  dixisli  ,  queiii  noluisli  inlelligi  Spiriliim  fosilus  ab  uiwquoque  uoslrum  ,  qiiia  in  illo  viviiuus ,  ct 

saiicluin;  do  leinplo  autoin  Spirilussaiieli,  quod  apei-  movanur,  ct  sumus  {.\cl.  xvii,  27,  28) :  scd  sicul  iii  illo 


lissime  demonslialiim  csl,  oiniiino  lacuisli.  Cuin  ciiim 
ub\  duo  tesliinoiiia  Tauli  aposloli  proposueiim  ; 
uinm  iibi  ait,  yescitis  quia  tcmpium  Dci  cslis,  et  Spi- 
ritus  Dci  Itiibitnt  in  vobis?  allerum  ulii  .lil,  Kcscilis 
tjuia  corpora  V'Slra  tcmplum  in  vobis  Spirilus  sancli  cst  ? 
qiiare  tani  rraudulenler  cgisli,  nt  ununi  Iiorum  coin- 
uiemorures,  quod  dictuin  est,   Templuni  Dci  eslis  ;  cl 


suiit  lales  qualibus  dicliun  est ,  Fuislis  enim  uliqumido 
tencbrw,  mmc  aulem  lu.r  in  DomiiioiF.plus.  v,  8).  Uiide 
et  illiid  est,  Cui  vult  nubat,  litntum  in  Domino  (1  Cor. 
vii,  59).  Noii  igilur  proferre  poliiisli  ubi  dictum  sit , 
Uiiiiin  suiit,  (|uorum  ost  min  un.) ,  sed  divcrsa  siib- 
siantia  :  et  tamen  '  iii  obscuro  loco  nobis  subrcpcrc 
voluisii ,  ut  diceres  Apostolos  umiin  csse  cuin  Patro 


allerum    laoeres  ,   qiiod  dioliim  esl ,   Corpora  vcstra      ct  Filio  ,  laiiquam  unuin  csscut  Aposioli  ct  Palcr  cl 


templum  in  vobis  csl  Spiritus  sancli?  Cur  lioc  iecisli  , 
rogo  te;  iiisi  quia  nullo  pacto  posscs  argumcnlnri 
quoinodo  Dcus  nostcr  non  cssct ,  qui  tcinpliim  nos 
ipsos  liabcret  :  quein  siiie  dub.o  Deuin  cognosccre- 
mus,  si  ci  lompliiin  de  lignis  et  lapidibus  por  divinain 
Soripturam  laoore  juboreniur? 

CAPUT  XII.  —  De  eo  quoil  Pater  ct  Filius  unum 
sint.  Duodccimo  loco  admoiiui  le ,  iit  proferrcs,  si 
posses,  qua  divina  auctorilalc  sil  dioluin,  qiiod  uiium 
siiit,  ubi  subslaiilix  sunl  divcrsai.  Tu  aiilom  respoii- 
dore  ad  Iioc  voloiis ,  niliil  talo  proferre  poluisli ;  sed 
magniscoarclalus  angiisliis  affirmare  ausus  es,  qiiod 


Filius;  cum  Aposlolonim  siibslanliam  manifcsluin  sit 
a  Palrc  cl  Filio  essc  divcrsam.  Scd  qiioiiiam,  Ul  i|)si 
ct  iios  iinum  siinus,  aut,  Nobiscuin  siiit  iinuin  ,  niis- 
qiiain  Cliri-iluin  dixisse  inanifcsliim  est ;  le  (|iiO(|iic 
nobis  responderc  noii  poluissc,  ct  fraiidcin  faccre  vo- 
liiissc  maiiifesliim  sit. 

CAPUT  XIII.  —  De  tcslimonio  quod  Patcr  perltibuit 
Filio.  Tcrlio  deoimo  loco  le  cominonui,  non  idco  Pa- 
trcin  Filio  cssc  majoicm,  quia  teslimoniiim  perliibiiit 
PaterFilio.  Nain  cl  Proplielas  ei  lcsrimoniiim  [icilii- 
biiisse  memoravi ,  qu'is  majines  illo  cssc  iioii  polos 
dicere.  Dixeras  enim  qiiod  Paler  Filio  perbibucril  le- 


AposloH  unum  sinl  cum  Patre  ct  Fdio.Quod  Clirislus      slimonium;  quod  sic  acccpi,  laiiqiiain  liiiic  ipse  pro- 


omniiio  noii  dixil  :  sic  eiiim  abs  le  dioluin  ost,  tan- 
q-iaiii  I'ator  el  Filiiis  ct  Aposloli  uiiiim  siiil.  Clirislus 
auicm  111)11  ait,  Ul  ipsi  et  i.os  unum  simus;  sed  ail , 
Vt  sinl  unum  ,  sicut  ct  nos  unum  sitmvs.  Nam,ut  vorba 
ipsa  cvaiigclica  ponam  :  Pat.r  sancte,  iiiqiiit,  scrvaeos 
in  iiomine  luo  quos  dedisli  milii,  ut  sint  unum  ,  sicut  et 
iiosuiium.  NiiiiKpiid  (lixit ,  Ut  nobiscum  siiilumim; 
aut,  Ipsi  ct  nos  siinus  unum  ?  Ilom  post  aliqiiaiituin  : 
Non,  inqnit ,  pro  eis  rogo  lautum ;  sed  et  pro  eis  qui  cre- 
diluri  sunt  per  vcrbHin  eorum  in  me,  ul  oinnes  unum  sint. 
Noquc  Iiic  dixii,  Ut  nobisciim  unum  siiil.  Deiiidc  sc- 


bare  volueris ,  illo  cui  tcslimonium  perbibiiit,  euiii 
csse  niajorein  :  scd  quoniam  poslcriorc  prosocuiioiu! 
Iiinc  omniiio  tacuisli ,  laoiliirniiaLem  tuam  iii  locuiii 
conseiisionis  acccpi ;  clsi  fiori  polesl  ul  ideo  comme- 
moravcrls  Palrein  Filio  perliibuissc  tcslimonium ,  u( 
hiiic  illum  esse  aliiim  ,  istuni  niilcin  alium  ,  noii  iit 
lllum  islo  probarcs  esse  m:iji)rem.  Aliuin  vcro  cssc 
Patrem  ,  aliiim  csse  Filiiiin  ,  quoniam  iion  est  Patcr 
ipe  qui  Filius ,  cl  vobis  cl  nobis  coiilra  S.ibellianos 
cst  dogma  commune.  llli  cnim  dicuiit,  non  :ili(im  ,  sod 
ciimdcm  Filium  esse  qui  esl  Paler  :  nos  aulem  aliiitii 


<iuitur  :  i)/cHMM,  Pfl/cr,  j«   ine  ct  eyo  in  le  ,  et  ipsi  in      qiiidom   esse  Palrcin  ,  cl  alium   Filium;  scd   lauioii 


iiobisitnum  sinl.  Et  hic  non  dixit,  Unumsimus;  aut, 
Unnin  nobiscum  sinl  :  sed,  Unumsint  in  nobis;  ut  qiii 
nalura  unum  sunl ,  qiiia  liomines  simt,  ctiam  in  Pa- 
trc  cl  Filio  sint  uiiuin ;  non  cum  ipsis  unum,  id  est , 
iion  ut  ipsi  et  isli  sint  uniim.  Adliiic  adjiingii,  ci  dicit : 
Vl  mundus  credal  quia  lu  me  misisti,  cl  ecjo  clarilatcm 
quttin  dcdisti  milii  ,  dcdi  illis ,  ul  siut  uiium ,  sicul  itos 
unum  sumus  :  rgo  in  eis  el  tu  in  ine,  ut  sinl  consummali 
in  uniim  (Joan.  xvii,  11-25).  Cuni  ergo  lotics  dixorit, 
Vt  sinl  uiium ;  non  tainen  aliciibj  dixil ,  Ut  ipsi  ct  nos 
simiis  unum ,  lioc  est,  ul  nobisciim  sinl  unum  :  sod 
aiit,  in  nobis  dixii ;  aiil,  sicul  nos ;  id  cst,  ip>i  sccun- 
diim  naluram  su:im,  nos  scciindum  noslr.nn.  Volcbal 
cnim  cos  qui  iialura  uniim  craiil ,  in  lioc  ipso  quod 
unum  eraiit,   cssc   pcrfcolos.  Non  enim  (|uia  dioil , 


quod  Palcr  cst,  lioc  csse  dicimus  Filium. 

CAPUT  XIV.  —  Dc  dilcctione  Palris  et  Filti.  Quarlo 
deoimo  l..co  ad  illud  quod  dixcras  ,  Dileclum  lcgo  ,  et 
credo  quod  Pitler  esl  qui  diligit ,  et  Filius  qtti  ditigilitr; 
respondons  dixi  :  Sic  autem  dicis  Itinc  inler  Pulrein  et 
Filiitm  essc  diversitatem ,  quia  Puter  diligit ,  et  Filiut 
diligilur;  qitasi  negar<;  possis  quod  et  Filius  diligal  Pa- 
Ircin.  Deiiidc  addidi  :  Si  ambo  se  invicem  dHigunl ,  eur 
uegulis  cos  unins  essc  ualunv  ?  Qiiod  iitiqiic  idoo  dixi , 
nc  Iiiiic  iinam  nnluram  ncgarciis  amboriim,  quia  il- 
liim  diligcie,  Iiiiac  diligi  ip<c  dixisli.  Ad  hoc  lu  re- 
spondons  conscnsisli  qiiidcm ,  qiiod  ot  Filiiis  diligal 
Patrcm  ,  svd  iiiiius  csse  n^iliir.-c  coiisenlire  noliiisti  : 
tanqiiam  Filius  ila  diligat  P:itrcm  ,  sioiil  cicatiir,'» 
Croalorein  ,  iion  sicut   unigciiiliis  goiiiiorem  ,  qiicia 


Eslute  ergo et  vos  perfecli  sicul  Puler  vcster  coelestis  per-  divcrsilale  siibslanlix'  vultis  cssc  de;;ciicioiii. 
feclus  est  (.Mullh.  v,  48);  vult  illos  Doo  nalur.e  unilale  CAPUT  XV.  —  De  iiivisibilitutc  Trinilalis.  Quiiiio 

coiijiingcre,  laiiqii:im  illoruin  cl  illius  iina  cademqiic  decimo  loco  dixi  pariicr  cssc  invisil.iloin  Trinitileiii » 
naluia  sil  :  sod  porredos  vull  cssc  in  iialura  siia,sic-  >  aiii.  r.r.  ol  Mss.,  tnmiiaiii. 


CONinA  MAXIMINUM  AFUANOnUM  KPISCOPUM,  S.  AUCUSTIM 


755 

iioii  soluin  Palrcin  :  bccI  a|)[uriii!>s(:  (aincn  vibibilein 
(<'iiiiiin  in  foniia  si:ivi,  pro[)lcr  (|iiain  ilixit,  l'(iter  ma- 
jor  titc  ctt  {Joan.  xiv,  28).  Scd  (|iiOMiain  i)aliilnis  scdi- 
vinitos  (lcmon.strahat ,  dixi  pcr  sul)jcct.un  crcatiirain 
i(l  rssc  ractwin  ,  non  pcr  natnrain  snain  ,  qiia  csl  invi- 
sibilisTrinilas.  AU[iic  iit  lioc  proiiaicm,  .Moy-cncoin- 
nicnioravi  ci  (licciilciii,  ciiin  ([uo  facic  ad  faciim  |(j- 
qiichatur,  Si  iitveni  fjraliuin  anic  tc,  oslcndc  inilii  tenict- 
ipsum  manifeste  {Exod.  xxxiii,  11,  13)  :ut  iiiteliigcrcs 
quomndo  cuin  vidcbal ,  qucm  sil)i  cu|)icb.>t  ostciidi ; 
quia  uli([ue  si  Dcum  iii  siibslantia  qua  Dcus  cst  vidc- 
rct,  profccto  nt  sc  iili  ostend(*rct  noii  rogarct.  Dixi 
elirm  csse  Clirislum  visibilium  et  invisibiiium  creato- 
rein  ,  iit  ipsuin  probarcin  per  substanliam  suam  non 
esse  visibilem ,  a  quo  crcari  noii  soliim  visibilia  , 
verom  cliam  invisibilia  potuerunt.  Ad  Ikcc  lu  rospon- 
(bre  conatus,  quam  mulla  quc  ad  rcm  non  pcriiiicnt 
dixeris,  intueanlur  qui  legunt  :  et  lamen  dc  Moyse , 
cur  sibi  Deum  ciim  qiio  loquebaliir,  vcllct  oslcndi ,  si 
e^us  naturain  substanliainque  cernebat ,  prorsus  iiiliil 
ausus  cs  dicere  :  ct  adliuc  affirmare  iion  deslitisii,  Oci 
Filium  invisibilium  creatorem  ,  et  antcqiiam  formam 
servi  acciperet,  iii  forma  Dei  fuisse  visibilem  ;  quem 
supcrius  in  forma  scrvi  videri  iioiiiisse  ,  in  siibstanlia 
vero  siiai  divinitatis  essc  invisibilem,  jam  fueras  et 
ipse  confcssiis. 

CAPUT  XVF.  —  De  solo  sapienle  Deo.  Sexto  de- 
cimo  loco  ,  quia  de  Patre  tantum  dixisse  Aposlolum 
dixcras,  Soli  sapienli  Deo  {Roin.  xvj,  27j;  ego  dixi  : 
Ercjo  solus  Palcr  cst  Dms  sapiens ,  et  non  esl  sapiens 
ipsa  Dei  snpientia,quod  cst  Chrislus;  de  quo  ait  Aposlo- 
lus  :  i  Cliiistum  Dei  Virtutem  el  Dei  Sapieiiliam  i  (I  Cor. 
1,  24)  J  Dciiide  addidi  :  Superestul  dicatis  (quid  eniin 
iionaudetis?  )insipienlem  esse  sapieiiliam  Dei.  Ad  ba^c 
tu  :  Sapientem  solum,  inqiiis,  Patrem  prwdical  Paulus 
heatus  apostolus ,  dicens  sic  :  i  Soli  sapienti  Dco.  i  Scd 
requirendaest ,  inquis,  ratioquemadmodumsolussapiens, 
non  quod  Cliristus  non  sil  sapicns.  Scqiicris  dcinceps  , 
et  adjungis  quoniodo  s.ipienlem  cor.fiLeaiis  et  Chri- 
slum  :  nain  post  iionnulla ,  quce  ad  rem  non  perti- 
neiitia  lexuisli ,  ut  scrinoiiem  lempiisque  produceres  , 
etiam  boc  iiiscruisli  vcrbis  luis  ut  dicercs  ,  Scd  vcre 
solus  sdpiens  Po^er  ;  qunsi  Apostolus  dixeiit,  Soli 
sapicnli  Palri.  Sed  dixit,  Soii  sapienti  Dco  :  qiiia  Deus 
esl  clFiliiis,  quod  ct  vos  vullis;  Dcus  cst  cl  Spirilus 
sanclus  ,  elsi  non  vnltis  :  ct  ista  Tiinilas  cst  solussa- 
picns  Dcus  ,  qui  iicc  poluit  unquam  esse  insipicns 
omnino,  ncc  polerit;  non  pcr  graliam  parliceps  sa- 
Iiieiilise,  scd  sa|>ieiis  inimobililate  alque  iinmula- 
bilitate  nalur;r.  Nam  si  tibi  dicam ,  lianc  vcio ,  o 
iiomo  qui  cbrisli;ino  nominc;  gloriaris,  Cbiisliis  siccst 
sapiens  ,  ut  nonsit  vere  sapiens  ?  crgone  Cluistusqui 
cst  vcriis  Deus,  non  est  vcro  s-apicns?  noniie  ila  sub 
liac  interrogalioiio  turbaberis ,  ut  coiitiniio  respoii- 
dcas  ,  Clirislum  vere  esse  sapienlem  ?  Quid  est  crgo 
quoddixisti,  Sed  vere  sobts  sapicns  Paler  ?  ^em[-)(i 
quo  [lervencris  ,  cl  a  (pianla  blaspbeiiiia  tc  dcbeas  rc- 
voirire,  jnin  scnlis 

CAnX  XMI.  -    Dc  infccio  Dcc   Si^piimo  decimo 


iococgi  tecum,  quod  etiaiii  Filius  ,  n(Wi  soliis  Palcr, 
liifcctns  sit,  lioccst,  fadiis  iion  sil.  Dixcras  cniin  idco 
a  vobis  unuiii  Dciim  |iroiiuiiliari ,  quia  unus  etl  tuper 
omnia  innatus ,  infeclui.  Flcspoiidens  ergo  huic  auda- 
ci;c  lu.i;  :  Sic  aulem  ,  in([uain  ,  dicit  Patreni  infectum, 
quasi  Filius  factus  sit ,  pcr  quem  fucla  tunt  oiiinia. 
Dcinde  addidi  :  Scilo  factum  esse  1'iliuin  ,  sed  in  forma 
servi.  Nam  in  foriiia  Dei  usque  adeo  non  esl  factns ,  ut 
per  illum  facla  sinl  omnia.  Si  enim  ipte  factus  etl ,  \n- 
qiiam  ,  non  per  illnm  facta  tunt  omnia ,  ted  ccetera.  Ad 
bxc  tu  cum  loti  tui  prolixitatc  s»Tmonis  ,  iia  nihil 
quod  diccrcs  invcnisii ,  ut  binc  oinnino,  lanqu.ini  iij 
non  audicris ,  coiiticcscercs. 

CAPUT  XVIIF.  —Deinyenito  Palre.  Octavd  dcciino 
loco  etiam  dc  iiiii:ito  P.ilre,  id  cst  ingcnito  ,  qiiia  ct 
hoc  dixcras,  lccuin  agciiduni  putavi ,  et  dixi  :  Non 
itaque  dico  Ftlium  ingenitum  ;  sed  Palrem  genitorem , 
Filiuin  genilum.  Iloc  lamen  geniiit  Palcr  quod  ett : 
alioquin  non  est  verus  Fiius  ,  si  quod  csl  Paler  non  est 
Filius  ;sicul  de  parlubus  animaHimsupra  jam  dixiinus. 
l£li;iiii  adlioctuiicc  veruin  iiec  falsiim  ali>,uid  pr(>tuli.->li. 

CAPLT  XIX.  —  De  wqiialilaleSpiritussancli  cum  Pa- 
tre.  Nonodccimo  loco  ,  quia  poposceias  a  me,  ut  osten- 
dcrciii  a'qualcmesseI'atiiSpiri'.umsanctiiin ;  respoiidi 
libidicens:  Qnidest  autem  quod  poscis  ,  ut oslendain  tibi 
a^qualem  Patri  esse  Spiritum  sanctum,  quasi  tu  Palrem 
ostendcris  majorem  esse  Spiritu  sanclo ;  sicut  potuisli 
ostendere  de  Filio,  propter  formam  servi?  Scinius  eniin, 
in([uam,  dictum  esse  Patrem  Filio  ntajorem,  quia  in 
forma  servi  erat  Filius  ;  cl  adltuc  in  fornia  est  humma 
Filius,  qiiam  tevavit  in  coelum  :  proplerea  de  illo  di- 
cluin  est  quod  et  nunc  <  interpellut  pro  nobis  t  {Ilom. 
viii,  3i).  Et  sempiterna  erit  inregno  liac  eadnn  furma 
immortalis  :  propler  quod  dictum  est  i  Tunc  et  ipse  Fi- 
i  lius  subjectus  erit  ei  qui  illi  subjecit  omnia  >  ( I  Cor. 
XV,  28).  iVfljH  de  Spiiitu  sancto  qui  nullam  suscepit 
creaturam  ad  unitatem  personw  sua:,  quamvis  sc  per 
subjcctam  crealuram  visibililer  et  ipse,  sive  p^r  coluiiiboi 
speciem,  sive  per  linguas  igneas  sit  dcmunslrare  digna- 
tus  {  MattU  III,  iQ  ,  el  Act.  u,  Z),  mtnquam  diclus  est 
eo  innjor  Pater ;  nunquam  diclus  est  Spiritus  adorasse 
Palrem ;  nunquam  dictus  est  minor  Patre.  Ad  Iisec  lu 
quasi  respondens,  non  tamen  respondisli.  Non  eniiii 
poluistiostendereSpiritusanc(oaIicubiP;itroin  dicliiin 
fuisse  m.ajorcm,  siculi  Filius  propter  formam  servi  di- 
xit,  Pater  major  me  est  {Joan.  xiv,  28).  El  cum  cgo 
dixerim,  Spiritiim  sanctum  non  ad  uniialem  pcrson;e 
sure  uliam  suscepisse  creaturam;  tii  ita  Siiintum  san- 
tlum  in  columba  et  igne  apparuisse  dixisii,  sicut  ap- 
pnruit  Cbristus  in  homine  :  qiiasi  columba  et  Spiriliis, 
vel  igiiis  et  Spiritus  una  persona  sil,  sicut  Vcrbuin  cl 
lionio  una  pcrsonaest.  Adhoram  quippe  apparuerunl 
illa  ,  qu3e  Spiriluni  sanclum  sigiiificando  monstrarent 
vibibiiitcr  iiivisibilem  ;  coiumba,  propter  aniorem  san- 
cium  ;  ignis  aulem  ,  propter  cbarilatis  lumen  atque 
feivorem  ;  etperaclo  significalionis  officio,  corporales 
illx  spccies  transierunt,  aique  esse  ultcrius  destite- 
runt;  sicul  columna  nubis.  nebulosa  per  diem  ,  luini- 
iiosa  per  nottein  {[■'.xod.  xiii,  21  22)  Dcnique  nc  luia- 


n' 


n'Uir  cohiniha  vcl  flamma  ad  siibsl;iiili;>iii  pcriimMe 
Spirilus  sanoli,  vei  (iinul  se  iii  ii;vc  visil)ilia  laiiUi;  iiia- 
jcstalis  iiauira  converieril ,  aul  in  unilaUMH  pcrson:e 
su;c  islasusceperil,  nuiKHiain  poslea  sic:ippai"isse  le- 
gil»rS|Mrilus  sancUis.  Clirislus  autoin,  qni  Iinmanam 
non  ad  liorain  sumpsil  enigiem,  iu  ipia  liomiiiilius  ;»p- 


LIBER  SECLNDUS.  75» 

laiiUinimoilo  tribiicn!^,  Filiunimut:ibilcm  crcilis!  Uni- 
genitum  pcr  qiiem  r;icla  suiit  omnia  miiuiliilem  (Tcdis : 
eum  (Je  quo  dicil  Evani^cliiim,  In  fmncipio  erat  Vcr- 
btttn,  el  Verbum  crat  apitd  Deinn,  vl  Deus  eral  Verbuni; 
ct,  Oninia  per  ipsuni  facla  sunl  (Jonn.  i,  1,  3),  iniita- 
liiiein  credis !  Quid   j;im    ditam  de  Spiiiiii  saucli). 


pareret,  ac  deiiido  illa  sjiccies  prxlerirel ;  sed  in  uni-  quando  illum  quem  vcruiu  Filiuni  Dei  el  vcruiii  con- 

l:Ucni   person;c  stix',  mauente  invisibili  Dei  fonna',  (itcris   neuin,   iimlabilcm  crcdis  ?   Quod   uliipie  non 

acccpil  visibilein  liominis  formam;   iion  soluiii  n;ilus  ncdcres.  si  formain  scrvi  a  forma  Dei  cssc  susec- 

csl  in  eadc  boiniiie  nialrc,  voruiii  ctiamcreviliuea,  et  p(:iui,  iioii  forin;im  Doi  iii  formam  scrvi  essc  miita- 

manducavil,  cl  bibit,  ot  dormivil  in  ca,  et  occisirs  csl  i;un,  tanqiiam  cjiliolicus  crcdercs;  ct  visibili  bominu 

iii  ca,  el  resnrrcxil  in  ca,  cl  asccndil  iii  ccebini,  cl  assnnipto,   perinansisse   invisibilcni  Deiim,  iioii  car- 

sodel  ad  dexltTam  Palris  iii  ca,  ad  judicaiidos  vivos  nalilcr,  scd  spirilualiter  cogilarcs  ;  ncc  coiilondondo 

cl  inorliios  osl  vonliirus  in  ca,  ct  in  rcgno  suo.ci  ipii  diflidoros,  sed  inUliijjondo  cons|)iceres  :  cl  Spirilimi 

iNj  subjti  U  oiiinia,  cril  sdlijooltis  iii  ca.   II.oc  tii  in  sanctuin  iiivisibili  stia  ni;iiieiite   nalur.t,  iiullo  iiiodo 

i»ca  respoiisioiic  brcviler  dicla,  quai  niiiic  aliquanlo  jn  ignjs  aiit  coluiiibu!  ^peciem  miitala  atqueconversa, 

latius,  ut  vel  sic  inlclligorcs,  cxplicavi,  attcndcrc  ct  pep  siibjcctam  crcatiiram  apparuissc,  sicul  voluil  vi- 

considonre  iioliiisli,  irriicns  iii  lantain  blaspbcmiani,  sibiliior  {Ac(.  ii,  5,  ci  Malili.  iii,  10),  tii  posscs  consi- 


ut  naluram  divinam  Dei  et  Spiritiis  saiicli  convcrli- 
biloin,  pndi  iiefas!  el  nmlabilom  dic.rcs.  Tua  nam- 
qiic  isla  sunl  verba  :  £a,  inquis,  quce  de  invisibiliiale 
omnipotentis*  Pei  proseculiis  sum,  cliam  ct  ipse,  licct 
alio  proposito,  attamen  tuis  verbis  alJinnasti,  quod  Sj)!- 
ritus  sanctus  in  specie  columbiV  sit  visus,  necnon  et  in 
specie  iguit  :  Filius  sane,  in  forma    liominis  :  Vater 


dcraie  (idcliUT.  Mcmeiito  tanion,  ncc  niajoreiu  l*a- 
licm  Spirilu  saiiclo,  iicc  adoratum  Talrcm  abSpiriiii 
6  i!iclo,  ullis  divinis  testimoniis  coiitra  propo^itioncm 
iiioam  lc  (Iomoiislr:>re  potuissc. 

C.\PUT  XX.  —  Licet  in(jenitus  Paler,  (cqualis  la- 
men  iilius.  Vi;j;osimo  liico,  quoiiiain  di.xoras  de  Filio, 
Si  wqualis  Patri,  utique   talis :  si  talis,  uiKjue  innalus ; 


autem,  neque  in  specie  columbcc,  nec  in  forma  hominis;      cgo  respnndcns  tibi  :  Scd  diois,  inqiiam,  dc  Filio,  Si 


ncc  aliquando  rertil  se  in  formas,  sed  nec  aiiquando 
vcrtetur  :  de  quo  scriptum  esl,  <  tgo  sum  qiii  sttnt,  cl 
I  non  suin  mulalus.  >  Deinde  adjnngis,  ct  dicis :  Fi- 
lins  sane  iii  forma  Dei  constilutus  jiim,  ul  ipsc  prolu- 
listi,  formam  servi  accepit,  qnod  non  Puler  :  Spiritut 
aque  sanctus  suscepit  specicm  columbce,  quam  non  si.s  • 
Cipil  Palcr.  Scilo  er(jo,  inqiiis,  quia  unus  esl  inusi- 
bilis,  unus  ctiain  iiuapubilis  atijue  immensus.  ll;cc 
iiuinqiiid  diccres,  si  secnndiini  spiriuim,  iioii  secun- 
duiii  carncm,  posscs  cogilarc  (juid  dicores  ?  Iloino 
os  ciiiin.  qiii  logis  iii  Scriptiiris  sanclis,  E(jo  sum  qui 
sum,  el  non  sum  mutatus  {F.xod.  iii,  14,  el  Malach. 
III,' G).  Et  cuiii  verba  ista  sint,  non  Palris  soliu<,  scd 
ipsius  Triiiiialis,  quic  uiiiis  csl  Deus ;  tu  ca  Tatri 


'  Edilio  Lov.,  scd  unitate  persono! .  manente ,  LiviJbilis 
Vei  fnrmu  acceyit,  otc. 
*  Ani.  Kr.  el  Mss.,  omiiitenenlis. 


a-qualis,  utujuc  lalis  ;  id  est,  ul  quia  nvii  cU  inqenitus, 
non  videalur  t(dis.  Posscs  dicere  non  esse  liumiiicin  queni 
geiiuil  Adam,qiiia  ipsc  .Sdain  non  esl  gciiilus,  sed  faclus 
a  Deo.  Si  autein  potuit  Adnni  cl  iion  esse  genitus,  et 
tamen  lioc  generare  quod  erat  ipse ;  non  vis  ul  potue- 
ril  Deus  Deuin  W(]ualeni  sibi '/  Ad  b;cc  noii  niirop 
iiiilliiiii  le  invcnissc  responsimi  :  sed  piaiie  laiido  noc 
rcspoiidcrc  conatum.  Alniie  min;)m  boc  ubiifue  fc- 
cisses !  nusqnam  cniiii  iii  sermoiiibiis  nosiris  quid 
reclc  rcspondercs  iiivenire  potuisli,  ct  lameii  pene' 
ubiquc  lacere  noluisli.  Sod  ciim  in  aliis  lam  miilu» 
dixcris,  causac  qua;  iiilcr  nos  agitur  iion  ncccssaria, 
cl  tempus  loqucndo  CDnsiimpscris;  gratiu;  tibi  ageiidiR 
siint,  iibi  nonnulla  sic  vidi^ti  te  reluiare  non  possc,  ut 
ca  mallcs  summo  silcntio  prxleiire. 

•  .\pii(l  Ijov.,  plette. 


LIBER  SEClTNDirS  ^'K 


nofollunlur  singiilaliin  qux  in  Cullationc  Maxiininus  dixU  ulliina  stia  (lispulatioiio,  ciijus  dispulalioiiis  sux  prolixitatc 

rcsi^oudeinli  lenipus  tuiic  criiuit  Augusliao. 


PRtFATio. — Rcsjamposlulatutineoquodrcliqnum 
cst,  opiUilante  Domino,  imploain  promi>sionem  meam. 
Iii  opcris  quippc  hujiis  exordio, PriHj,  inipiam^oslcnrfam 
rcfellere  le  non  potuisse  quoe  dixi  :  deinde,  quantum 
mcessnriunt  videbitur,  ego  refcllam  qucc  ipse  dixisli. 
Qiiia  crijo,  sicut  adjuvante  Dco  polui,  oslendi  ea  qn:c 
dixi  non  le  potuisse  rcfcllere;  siiporcst  ul  ca  (ju.c 
dixisli,  cgo  rcfcllam,  sicut  Deo  adjuvanlc  potucro. 
Priores  itaqnc  prosccutioncs   lu.is,  qiiibus   conlinuo 

(i)  Alas,  Tcrtius.  , 


rcddidi  mcas  in  hac  dispiilaiione  qu.ic  niinc  a  inc  sus- 
ccpla  est,  non  rolraclabo  :  iliam  vcro  iiltiuiam  laiu 
prolixam,  iit  inihi  die  illo  spatium  rcsponsiouis  ati- 
fcrrct,  ila  rcdargnam,  si  volncrit  qiii  nos  rcgil,  ul 
acquicscas  Ininiiii  vcrilalis,  si  contontionis  lcnebras 
non  amnvoris.  In  [irimis  ergo  supcrflua  liia  dotraliam 
nccessitali  rcsponsionis  n)C;c.  Catisa  (|iiippc  inlcr  nns 
agilur,  ntriini  Paler  ct  Filiiis  el  S;iiriliis  saiictus  di- 
versro,  ul  vos  dicilis,  aii  poiius,  iil  nos  dicimus,  unius 
siiit  cjiisJcmqne  -iib^iiiiii  i\3fL'iS<uift  Pflin^sii  ipsa 


CONTIIA  MAXIMINUM  AKIANOKLM  EI'ISCOI'UM,  S.  AIJGLSTIM  '00 


7."i9 

Trinii.si  :  ciirn  convcnial  iiilcr  iios  Piilrcm  iioii  cssc 
«|ui  csl  riliiis,  iicc  Kiliiiin  csse  qui  csl  I'jU;r,  ncc  Pa- 
Ircin  csse  vcl  Filinni  (|iii  Spirilns  sanctiis  csl.  Quid- 
qiiid  ij^iUir  l;in!a  tii.c  iirosocnlioiiis  prolixil.ilc  dixisli, 
uiide  ostcndcies  aliuiii  cssc  l^itrfin,  aliiini  cssc  Fi- 
liiiin,  aliiiin  csse  Spiritum  sancliiin  ;  quaiido  noljis- 
«;uin  agiiis.  supcrniiuin  prorsiis  cssc  cogno^cc  :  el  si 
tibi  cxpiigiiandi  occurrcrint  Sal)elliani,  in  eos  ista 
iiohis  voI)is(pie  coniiiiiiiiia,  si  placel,  tirina  convcrle. 
Mulla  cliaiii  loculus  cs,  ul  proltarcs  niagiiuin  Deiiin 
cssc  Doiniiiiiin  Jesuiii  Clirisluin  :  hoc  quid  ad  nos, 
cuin  Iioc  dicainus  cl  nos'  Laudcs  qiioque  Spiriliis 
sancli  inagiias  vcrasqiie  fiidisti  :  scd  iios  cas  angcrc 
po:-^siiiiius,  iion  ncgarc  :  non  iliiqnc  opiis  crat  ut  cas 
coiilra  iios  dicercs,  (pias  diciiiiiis  lccuin.  Cliristuin 
sedcre  ad  dextcrain  Palris,  iioniie  pariter  conlilc- 
iniir?  Qiiod  lamcn  testimoniis  diviiioriiin  cloquio- 
riini  sfc  piolmrc  voliiisli,  tanqiiam  id  alicubi  iicgare- 
iiiiis.  Chrisluin  in  cariic  vcnissc,  iilriipic  iioviinus  ct 
leiicir.us  :  sic  adliibuisti  ut  hoc  docorcs  diviiia  lcsli- 
ninnia,  laiupiain  rcpugiicmus.  Ilacc  et  alia  qua»  suis 
oslondaui  locis,  in  (iiiibus  opcrani  supervaciiam  con- 
trivisti,  iil  nioras  iicclcrcs,  tcmj^usque  produccrcs, 
coininemorando  allingcre  debco ,  noa  rcdarguere 
disputnndo. 

CAPUT  PRir.lUM.  —  Dicis  mc  avxUio  priucipum  mn- 
vilitm,  non  loquisecundtantimurcm  Dei ;  ciimsciasnobis 
csse  pr.Tceplum  orarc  pro  regibus,  ut  in  agnilionem 
venianlveritalis  (\Tim.  ii,2,  4)  :  qnod  in  quibusdam 
csse  implctnm,  nos  Deo  agimus  giatias,  vos  dolelis. 
Yerl)a  aiilcni  iioslrarecle  inlelligentibus  iisdicaiit,  qiiis 
nostruin  Io(iiialiiv  sccundiim  tiniorem  Dei  :  iilrum  qui 
sic  lauiial  Deum  Palrem ,  ul  ad  cjus  laudcm  refcrat , 
qiiod  sil)i  Filiiim  gcncravit  xqualcm;  an  qui  sic  geni- 
lorem  deiionestal  et  genilnm,  ul  cl  illum  dicat  non 
poluisse  gignerc  pcr  omiiia  sui  simiiem  liliu.m,  cl 
isluin  dicat  non  dogciierassc  jain  natum,  sed  degene- 
ie;n  ii;iliiin. 

CAPUT  II.  —  Dicis  vos  Clirislum  colere,  ut.Dcum 
omnis  crealurcv,  ciii  fleclitur  omne  gcnu,  coeleslium,  ler- 
rcsli iiim  el  infernorum  :  (\ucm  tanion  Deo  Patri  esse 
iion  vnltis  tciiualem,  quia  hoc  Pater  ei  doitavii  :  :\'.l 
cnim  Aposlohis  ,  Propler  quod  el  Deus  cum  exalluvil ,_ 
€l  donavit  ei  nomen  quod  est  supcr  omnc  nomen  ,  nl  in 
noniineJesu  omne  genu  flcclatur,  etc.  Ncc  qu^icritis  cui 
donaveril;  iilnim  lioiiiiiii ,  an  Deo.  Quomodo'  ciiim 
doiiavcrit,  cvidentcr  apparct.  Uumiliavit,  inqwit,  sc- 
vielipsum  usquc  ad  niortem ,  mortem  autem  crucis.  Pro' 
pter  quod  el  Dctis  eum  exallavit,  et  donavit  ei  nomen 
quodest  super  omne  nomen  (Pliilipp.  ii,  8,  9).  Si  crgo 
proplerea  donavit  ci  nomen  quod  cst  supcr  omnc  no- 
men,  quia  faclus  est  obcdiens  usque  ad  morlem  cru- 
cis  ;  numquid  anleqiiam  lioc  ficrcl,  non  crat  altiis  Dei 
Filius  Dcus,  Dei  \erbuin ,  Dcus  apud  Deiim;  scd 
posKaquam  propler  boc  exaltalus  est,  qiiia  facliisc  l 
obcdiens  usquc  ad  niortem  crucis,  luuc  coepit  cssc 
altns  Dci  Filius,  unicus  Dci,  Deus,  tuiic  coepil  habeic 
n  )incn  quod  csl  siiper  omnc  nomcn?  Quis  hoc  iiiii- 

» luMss.,  Quando. 


piciitis»iinus  dixcril  ?  IIoc  illi  crgo  don.iluin  c»t  ut  \tu- 
niiiii,  sc(  iindiiin  qiieiii  Filius  factus  cst  obedicns  iisque 
nd  inortcm  crucis,  quod  jain  liabcbat  idcm  ip6e  Dui 
Filiiis,  Deiis  dc  Deo  nalus  a.'qualiH. 

CAPUT  III.  —  (>bji(  is  milii  ,  qiiod  dicam  Spiriliim 
saiiclum  aqualein  cssc  Pilio.  Dico  plane.  Oa,  impiis, 
teatinionia  ubi  adoratur  Spiritiit  tunclut.  Ul  vidco,  biiic 
eum  vis  Ostendi  axpialem  Cliristo,  si  adoralur  ul  Cln  i- 
siiis.  Jam  crgo  conlilerc  Cliristnm  P:ilri  aqiinlcn», 
qiiem  tii  ipscadorari  coiifiioris  iil  Palrcm.  (^ikiIcs  aii- 
tcm  honiines  cslis,  quain  rcligio.sa;  huniililalis ,  qui 
Spirilinn  sanctum  adorarc  non  viillis,  cum  lcg.iiis, 
Lillera  ocridit,  Spiritut  auleni  vivifical  ( II  Cor.  iii,  0  )  ? 
Non  vullis  crgo  adorare  ,  (picm  vivi(ic;irc  aiiiinas  non 
ncgitis  :  (um  pat(;r  Abraliam  homiiK-s  adoraverit, 
qiiia  cmicesscruiit  ei  moiiiimentuin,  uhi  poncrcl  mor- 
tu;c  corpiis  ijxoris.  Sic  cnim  scri|)tnni  est  :  Venit  au- 
tcm  Abraliani  phingrre  Saram  et  tngcre.  Et  turrcjyit 
Abruliam  de  supra  morlem  ejus,  e:  dixil  (tliis  llclh  : 
Percgriiius  el  udvena  sum  ego  vobiscuin ;  dale  ergo  inilii 
possessioiiem  monumenti,  ubi  scpeliam  morluum  mcum. 
liesponderunt  autem  filii  lleth  ad  Abraltam  ,  dicentcs  : 
Absit  lioc,  doutine ;  audi  nunc  el  nos  :  rex  a  Deo  ta  es 
in  nobis ;  in  electis  mounmentis  nostris  sepeli  moytuum 
luum  :  nemo  e7iim  nostrum  prohibct  te  u  monumenio 
suo,  ul  sepelias  morluuin  luum  ibi.  Surgens  autem 
Abraliam  adoravil  plebcm  filiorum  Ileth  (  Gen.  xxiii , 
2-T).  Et  vos  Spirilum  saiictum  iion  permillitis  adorari, 
ut  ipsi  Dei  grati;c  remaneaiis  ingrati!  Sed,  Da,  iii- 
qiiis,  testimonia  ubi  adoratur  Spiritus  satutus  :  qiiasi 
iion  cx  iis  qiix-  lcgimus  ,  ahqua  ctiam  qiia;  non  lcgi- 
iiius,  iiilcHigamus.  Sed  iie  qujcrcrc  niulia  compcllar, 
tii  ubi  lcgisti  Palrcm  Dcum  ingcnilum  vel  innalum? 
Ei  tamcn  vcrum  est.  Quod  vcro  aliqiioties  dixisti , 
ctiam  Fiiio  csse  incomparabilcm  Patrein  ,  ncc  legis, 
iiec  vcrum  esl.  Si  autem  rchgioncm  qna  colilur  Deiis, 
siciit  digiiiim  cst  cogitares,  miilto  plus  esse  cerncKJs 
qiiod  habct  Spiritus  sanclus  tcmplum,  quam  si  ciim 
logercs  adoratum.  Elhoiiiines  eiiiin  ,  siciit  supra  do- 
cni,  a  sanclis  iiovinius  aiioralos  :  templiim  vero  noii 
est  facluin  ab  hominibus,  nisi  :tut  vero  Dco,  sicul  Sa- 
loinon  fecit;  aul  cis  qiii  pro  diis  habcntur,  siciit  gcn- 
tcs  quae  ignorant  Deum.  Spiriliis  aulem  sanctus,  qnod 
cuin  mogno  iionorc  dc  Deo  diclum  esl,  non  in  manu- 
(aciis  lemplis  liabitul  (  Acl.  xvii,  2i ),  scd  corjuis  no- 
slium  lcmplum  est  Spiiitus  saiicli.  Et  ne  corpora  iio- 
slia  contcmnas,  membra  simt  Christi  ( I  Cor.  m,  i9  , 
ili).  Qiialis  ergo  Dcus  ,  cui  tcmp'um  a;di(icatiir,  ct  a 
Dco,  cl  de  membris  Dei  ? 

CAI*UT  IV.  —  Dicis  Chrislum  esse  in  dextera  Dei , 
et  inlerpellare  pro  nobis  (Hoin.  viii,  54).  Qiiod  ciir  no^- 
bis  objicis,  si  cu:ii  non  sohiiii  Doinn,vcruin  cti;im 
hominem  ngnoscis?  Quid  le  igitur  aJjuvat,  qiiod  se- 
dcrc  ad  dexieram  Palris  assidiie  lcgitur?  Qiiid  nobis, 
iioii  ([uidem  iiianibiis  tosrnnoniis,  sed  laineii  inaniler, 
probarc  niteris  quod  falemur. 

CAPUT  V.  —  Dicis  vos  Spirilum  saucttim  con^pe- 
tcntcr  lionorare  nt  doclorem,  ut  ducalorem,  ut  ilUiuiina- 
lorcin,  ul  saiictificalorciii ;  Chii^Uiin  colerc ,  r,l  creat&^ 


7fl< 


r<m;  Palrciu  cuin  siiicera  derotione  adorare,  ul  aucto- 
rem.  Si  aiitiorom  pioploiva  dicis  Palrcm,  (|uia  tlo 
i|)bO  csl  Films  ,  iion  osl  auloin  ipse  de  Filio;  ol  (luia 
de  illo  el  Fiiio  sic  proccdil  Spiritus  sancUis,  ul  ip-,-: 
hoc  dederit  Filio  gigncndo  cuin  lalom ,  iil  ctiam  do 
ipso  procedal  Spiritiis  saiictus  :  si  crcalorcm  sic  dicis 
Filiuin,  ul  croalorom  noii  iioges  Palrcni  ncc  Spirilum 
saiicluiu ;  si  dcni(iue  Spiriluin  sancluin  sic  dicis  du- 
ctorein  ,  diicalorcm  ,  illmniiialorein,  sanclilicalorem, 
ul  hjcc  opora  nec  Palriaudc.is  aiifcrro  iicc  Filio  :  isla 
lua  eliain  noslra  sinl  vorba.  Si  aiilcin  l.ilia  libi  idola 
pi.iiis  iii  corde  ,  ul  duos  facias  deos,  umim  majorom, 
id  esl,  Patreni,  aliuin  minoreni,  id  esl,  Filiuin  ;  Spi- 
riluni  vcro  sanctum  ila  omnium  Irium  minimum  lin- 
^as,  ut  ncc  Dcum  nimciipare  digncris  :  non  liu;c  cst 
iiKslra  lidos,  (|uoiiiam  non  csl  christiaiia  fidos,  ac  per 
h<ic  ncc  fidcs.  Eliam  lioc  tihi  ignoscimus,  qiiod  iinpe- 
rite  usus  verbo  ,  Cltristuin  signilicasli  ud  lerrena  de- 
scendisse  coiitagia.  El  quia  lioc  in  le  corrigcre  voliii, 
ul  sciros  contagia  qiiomodo  ;>ppcllaie  dcboamus;  ca- 
lumnias  esse  istas  dicis ,  ct  eas  de  yliilosophica:  artis 
instntctione  ve^tire  arbilraris.  Suflicit  inihi  quod  ila 
puiasli  Chriitum  ad  lerrena  descendisse  con:agia, 
ut  lamcn  coiililorcris  nutlum  habui^sc  |)cccatum. 

CAPLT  M.  —  llliid  snnc  quod  commemoravi , 
parlus  aiiimalium,  qux  cuiu  lcrrena  siiit  at(|ue  inor- 
lalia,  hoc  laincn  gignunt  quod  ipsa  sunt,  nt  homo  ho- 
uiinem,  canis  canein  ;  piilo  quod  non  aspcrnaliis  lior- 
ruisli,  scd  le  aspcrnari  al^iue  horrcre  fiiixisli,  dicoiis, 
Ittin  faedaiu  coinparalionein  in  illain  lantain  iininensila- 
tein  noii  debnisse  prodnci.  Cur  enim  hoc  dixisli,  nisi 
iie  libi  dc  ipsis  corrnplibilibus  felibus  fauces  vcril.is 
prcmerel,  ct  le  respirare  non  sincrel ,  sicul  el  f;ici  ? 
Qaiidoquidom  crcalurain  corruptibilem  ccrnitis  ,  Ik  c 
qiiud  i|isa  esl  gignere  foluin  suum ,  et  Deum  Palrcm 
omnipotoiilom  credilis  non  potuissc  nisi  cjus  de{je- 
iirrai:le  naliir.i  g'gnere  unicum  sutim. 

CAPLT  Vil.  — Sod  dicis  :  Dominus  Dominum  gc- 
nuit ,  Deiis  Deum  genuit ,  Rcx  Regem  genuit ,  Creaior 
Crcatorein  genuil ,  bonus  bonuin  genuit,  sapiens  sapicn- 
tnngenuit,  clemens  clementcm,  potens  polenlem.  Si  siib 
hi<x  verbis  cavore  le  pulas  quod  voltis  objicilur ,  non 
vos  credcre  Dcum  polni-sc  gigncre  id  quod  csl  ipse  r 
cl  idoo  dicis,  Dominus  Dominum  genuit,  Dcus  Deunt 
genuit ,  el  c.i-lcra  :  tur  ergo  sicut  dixisli  ,  Polens  po- 
tenlem  ;  non  dicis,  Oinni|)oU'ii>ioinnipolcnlom?  Si  qiiod 
seiilis  vis  dicero ,  dic;  Doiniiius  major,  duniiiiuiii  mi- 
iiorcm  geiiuil,  Dcus  m.ijor,  dcmn  miiioroin;  llcx  ma- 
jor,  re{;i!ni  minorem;  Cro.itor  major,  crcalorem  mi- 
norem;  nielior  boiiuni,  sapioniior  sapienlom,  clcmcn- 
ti(<r  clcmeniom,  p  leiilior  pnleiilcm.  Si  autem  ista 
noii  dicis,  ct  nihil  niimis  (|uam  Palcr  babet,  Filiiim 
halicre  conscnlis,  cur  non  dicis  ifquaiem?  Et  illa 
•innia  ciir  non  sic  pcrcurris,  ut  dicas :  Dominus  xqu;i- 
lein  Doinimim  geuuii ,  Deus  «qualem  Deum ,  P»ox 
xqualcm  Kogcin,  Crcatorxqualem  Crealorem,  boiiiis 
a?qualitcr  bonum  ,  sapiens  a*qiialiter  sapieiitcm,  clo- 
nieiis  arqiialiler  clemciitcra,  potens  xqualilcr  potcii- 
tcin?  Si  aulcni  ncga«  ;oaua!cin,  apcrtc  dic  csse  dego- 


LIBER  SFXUiNDUS.  75* 

ncrcm.  Noii  ciiim  quem  dcum  niinoriMn,  de  Dco  nia- 
jnro  naliim  cs-^cdicilis,  sallcm  siciit  iiiraiilcm  cresccre 
sinilis,  ut  aliqiiaiido  siio  Palri  possil  csse  a-qualis.  AJ 
hoc  ciiiiii  ciim  porrccliim  dicitis  cssc  nalum  ,  non  ut 
liinc  l.iiis  cjiis  crcscorel,  scil  iil  minor  cjiis  nalura  re- 
niaiioret.  l.l  ciiiii  i>ia  sentiaiis,  scqiicris  lainou,  ol  di- 
cis  :  Mliil  sublraxil  Pater  in  gcnerando  Filiuin.  Quo- 
inodo  nihil  suhlraxit  in  gcnerando  Filiiim,  quem  non 
a>qualem  genuit,  sed  minorem?  An  idco  niliil  snb- 
Ir.ixit,  qiiia  iiiliil  ooriini  qii.T  gignondo  dcdil,  abvtulit 
goiiilo?  ita  <ano  nihil  subiraxit  :  sed  ct  liliis  lioniiiium 
qiii  prospere  nascunlur,  niliil  aiifert  Crealor  jam  na- 
lis  ;  quiii  poliiis  addil ,  til  acccdat  crcscciitibiis  qiioH 
iiascoiitibus  dcluit.  Qiiid  crgo  niagmim  dc  Palrc  dixi- 
sli  crga  iiniciim  Filiiim  ,  qiii  noii  cx  niliilo  vcl  cx  ali- 
qita  matcria  faclus,  sed  ex  ipso  natus  est?  Qiiid  ma- 
giiiiin  e!-l  quia  iioii  sublraxit  quod  dedit,  si  quod  dare 
poliiil,  non  dandosiihtraxil?  Ubi  esl,  qiiod  eum  invi- 
duni  noii  cssc  dixisti?  An  forlc  darc  noii  pottiil?  Ubi 
Cbl  omiiipolciilia  Dei  Patiis'''  Prorsiis  ad  liuiic  arlicu- 
luni  ns  colligiltir,  ul  DeusPalcr  xqtialcm  sibi  gignere 
Filium  aul  iion  polucril,  aiit  noliicrit.  Si  non  poluit , 
iiifirmus;  si  noUiil,  iiividiis  invcniliir.  Scd  ulrumqiic 
Iioc  falsiim  cst.'  Palri  igitur  Deo  Filius  vcrus  ;cqiialis 
cst.  Si  crgo.ul  laudas,  piaccl  libi  quod  a  nie  commc- 
inoratum  esl ,  Invisibilia  eniin  ejus  ,  pcr  ea  quw  facta 
si(nt,inietlcctaconspiciunlur  {Rom.  i,20)  :  poridqiiod 
factiim  cst  in  creatiira  visibili  ,  til  pirciilcs  iil  qtiod 
ipsi  siiiit  gcnereiit,  iiilcllige  invisibilcm  nalivitalcm 
vcri  Filii  Doi,  ne  Dcuin  Palrcm  dicas  id  quod  iion  est 
ipse  gonuisse.  Si  aulcm  hoc  genuit  quod  eA  ii^scj 
uiiam  Palris  cl  Filii  csso5ubslantiam  ncgare  iiolile. 

CAPLT  VIII.  —  Jam  vero  siV|iioiiti.i  qii;i;  sic  con- 
iiCMiisli,  ut  de  cruco  vol  iiicarnulioiie  Chrisli  probare 
iiobis  velles  quod  pariler  credimus;  servasli  mnrcm 
tiiiiin  :  sod  iiiliil  tibi  ad  isla  rcspondcns,  cliani  cgo 
sorvo  pri)iiii<sum  moiim. 


CAPLT  IX.  —  1.  De  invisibili  Filio  cum  agcrc- 
iniis,  qiiem  consensisti  cssc  invibibilem  sccmiiliim  di- 
vinilaicm,  qui  prius  solum  Palrein  invisibilom  essc 
prasumpscras,  ad  rcm  non  pcrtinciili:i  mulla  dixisli 
dc  iinisibilibus  cre:iluris  :  quod  p;)tcrtml  jiidicarc  qiii 
legcriiil.  Do  iiivisibiii  Deo  iiilcr  nos  agitur  :  ct  boc 
csl  ([uod  qiKcsrioncm  facil,  qiiia  vos  invisibilom  solum 
Palrem  diclum  pulalis,  ubi  Aposloiiis  ait,  Immoriali, 
iiivisibili  soli  Dco  (I  Tiin.  i,  I7).Si  dixissel,  Soli  Patri ; 
dillicilius  fortasso  qiucstio  soiveroliir:  qiiia  verodixil, 
soli  Deo ;  non  est  uliqtto  roiilra  nos  :  ct  Lnigcnilus 
(]iiippe  in  Dei  fornia ,  cl  Spiriltis  sancliis  in  siia  na- 
Itira  est  invisibilis.  Uiiiis  cniin  et  soliis  Dciis  a  iiobis 
ipsa  Trinilas  piLvdicattir.  Qiiod  iilruiii  vcriim  sapia- 
iiitis ,  in  aliis  locis  a  nobis  csl  dcnioiistralum,  ct  ubi 
a<lhuc  opus  fiicrit,  demonslrabitur.  Nunc  in  ista  qii;i:- 
stioiic  non  immerilo  polcst  movcrc,  quomodo  de  solo 
Deo ,  qui  csl  ipsa  Trinilas,  diclum  sit,  Invisibili  soli 
Dco  :  cum  sit  cliam  qtia-dam  iiivisibilis  crcalura  ; 
proplcr  quod  dictum  csl  do  Chrislo,  qiiia  in  ipso  con- 
diia  sunl  oinnia ,  visibiUa  ct  iiivisibilia  {Coloss.  1,  1C). 
Quia  01  go  suiil  dii  falsi  visibiies,  idco  diclume&l,  /n- 


7  «5 


CONTnA  MAXIMLNUM  AIUANOKUM  LPISCOPUM,  S.  AUGUSTINI 


764 


vi$ibili  tuli  Deo  lionor  et  fjloria.  Klsi  cnim  csl  crcaliira 
iiivisiliilis,  iKin  laiiicn  tleiis  iioliis  csl.  ScJ  cl  si  iion 
(licinm  csset,  toU  Deo;  scd  dicluin  csscl,  Itaji  (nttfm 
iwcnloinm ,  immortali ,  invinibili  toli  honor  et  (jloria  : 
quis  iiisi  Dciis  csscl?  Iloiior  cr(^o  cl  gloria  soli  Dco  , 
qui  Dcus  iiivisiliilis  csl ,  uou  qiii  soius  iiivisiliilis  : 
quoiiiain  cst,  ul  diximus,  cl  crculiira  invisibilis.  Ilciii 
qufcri  polcst  qiiomodo  dicluin  sil ,  Deum  neino  vidit 
unqmm  {Joan.  i ,  18);  cum  ejusdcin  Doiniiii  vorha 
sinl,  Nescitis  ijuia  Anijcli  eoruin  semper  videnl  faciem 
Patris  mei  qui  in  ca;tis  est  {Malth.  xviii,  10)?  Qii;c 
scntcnlia  vos  rcdarguil ,  qui  ncscilis  qiicinadiiiodiim 
clicaiis  invisibilcm  Palrcin.  Illud  aulcin  quod  ail , 
Non  quia  Putrcm  vidit  quisquam  ,  >ijsi  qiii  est  a  Deo , 
hic  vidit  Patrcm  {Joan.  vi ,  4G) ;  ad  lioniiiics  rclcrri 
polcsl  quod  dictum  cst,  quisquam.  El  quia  ipsc  liomo 
cral  qiii  tunc  loiiucbatur  in  carne,  ita  boc  dixil,  ac  si 
diccrct,  Non  qiiia  Patrcin  vidit  quisquam  boiniiiiiin, 
nisi  ogo  :  siciit  diclum  csl ,  Qnis  sapiens ,  et  iiilelliqet 
liwc  {Psal.  cvi ,  45)  ?  Non  ciiim  el  do  sanctis  Aiigclis 
id  accipi  potcst.  Uiidc  Aposloliis  dc  invisibili  Deo 
aperlius  posuit :  Qucmnemo  lioiiiinuin  vidit,  ncc  videre 
polesl  (I  Tim.  vi,  10).  Non  cnim  ait,  Ncmo ;  scd,  Nemo 
/iominuni.  Ubi  oslcnditqucmadmodum  iiitciligi  dcbcai 
quod  dictum  est,  Deum  nemo  vidit  unquam  ;  id  cst , 
iicmo  liominuin  :  siciit,  A'e»io  ascendit  in  ccelum  {Joaii. 
III,  15);  cum  Angcli  solcant  illuc  asccndere,  quia  so- 
leiit  inde  descendcre.  Ncc  tamen  Apostolus  dixit, 
Ncmo  bomiiium  potcrit  videre  Deu m  ;  sed ,  iVemo 
polest.  Polerit  cnim  liomo ,  sed  lunc  cum  ajlerniim 
erit  ndcliiim  pnemium  ,  videre  Deum.  Propler  quod 
Joanncs  apostoliis  :  Dilectissimi ,  inquit ,  fiUi  Dei  su- 
mus,  et  nondum  apparuit  quid  erimus  :  scimus  quia 
cum  apparuerit ,  similes  ei  eriinus ,  quoniam  videbimus 
eum  sicuti  esl{  I  Joan.  iii,  2).  Qiiid  eslergoquod  dicis, 
soluin  esse  invisibilem  Patrem?  quod  frustra  diceres, 
etiamsi  a  solo  Filio  vidcrclur.  Nunc  vero  cum  divina 
lesteiilur  eloquia  eum  videri  et  ab  Angelis,  videiidiim 
ctiam  ab  honiinibus,  cum  facii  fuerint  ffiqualesAnge- 
lis  {Matlh.  xxii,  50);  quid  est  qiiod  dicis?  Ubi  est 
qiiod  definirc  ausiis  es,  minora  videri  a  majoiibus, 
majora  autem  a  minoribus  non  videri?  Quod  quidem 
poslea  perdidisti,  quando  videri  a  Fiiio  coiifessiis  es 
Patrem ,  cuni  et  in  ijisa  substanlia  divinitalis  dicas 
Filium  minorem,  Patrenique  niajorom.  Sed  quid  di- 
cturus  cs  de  Angclis  ,  qui  semper  vident  faciem  Dei 
Patris?  Numquid  propter  regulam  tuam  ,  quam  sine 
considcratione  fixisti,  putandi  sunt  Angeli  Patre  Deo 
esse  majores  ? 

2.  Sed  clcgantcr  le  cxistimas  invenisse  quod  diceres, 
ubi  aisli  de  Fiiio :  ViditergoPatrem,  sedvidit  incapa- 
Vilem.  Necallendis,  quiactsi  vidit  iiicapabilem,  qiiem 
siciilputas,caperenonpoluil;  non  tamcn  invisibilem, 
qiiem  videre  potuit.  Tu  autcm  nobiscum  non  de  ca- 
pabili  ct  incapabili,  sed  de  visibiii  et  invisibili,  cum 
ista  diceres  ,  dispulabas  :  quia  iiec  Aposlolus  ail ,  lii- 
capabili ;  sed  ail,  Invisibili  soli  Deo.  Uiule  hoc  tcsti- 
moniuni  pro  le  adhibcndum  pulasli ,  iit  liinc  etiam 
decolorares  Fiiium,  taiiqiiam  ipse  in  Dei  Ibnna  invisi- 


bilis  noii  sit.  Si.-d  quoiiiam  vcrilatc  convFdiis,  elKilium 
coiifcssui  cs  iiivisihilciii,  pri-parasli  lihi,  qiianturn  cxi- 
Blinio  ,  sic  diccrc,  Invisihilis  iiivisibilcm  (;ciiuil;  quo- 
iiiodo  dixisti ,  poleni  polentem  :  ut  ciiiii  discutcrcris, 
hoc  a  lc  qiioiiiodo  dicoicliir,  rcspoiiilcrcs,  Iiivisibilior 
iiivisihiicm  gciiuil ,  sicut  polciilior  poiciilein.  sapieii 
tior  sapicntcin,  el  ca:lera  Hia.  Sed  qiiarn  sapicnlcr 
osleiidiKli  F^ilio  incapabilcm  Palrcm ,  Filiiiin  vero  ca- 
pahilciii  Palri.  Dixisti  cnim  :  Vidit  erqo  Patrem  ,  tra 
vidil  iiicapubilcm.  Paler  aulein,  iiiqiiis,  xic  videt  FUium, 
ul  tenens  in  siiiu  sno  et  habens.  Sic  noii  s  i|iiijiit ,  nisi 
qiii  carnalilcr  sapiuiit.  Sliium  qiiippe  lihi  niigis,  iit  vi- 
dco,  aliquam  capacilatem  majoris  Patris,  qiia  Filium 
niinorcm  capiat  atqiie  coiitiiicat :  siciit  lioinineiii  cor- 
poiaiiicr  capil  domus,  aut  siciil  sinus  iiulricis  cafiit 
iiifanlcm.  Figo  inler  niirabilia  Cliristi  cl  lioc  depiita- 
hilur,  qiiia  iii  forma  servi  crevil,  ct  major  cst  racliis 
quani  iii  forina  Dci  fiicrat,  ul  ciim  priiis  portarctiir  in 
siiiii  Patris,  iiuiic  scdeat  ad  dcxteraiii  Palris.  Ahjice 
isla  pucrilia  vcl  anicuiaria  pbantasmaia  de  corde  luo  : 
ct  siniim  Palris  ideo  dictum  accipc,  iit  iiitelligatur  isie 
geiiitus,  iile  gcnitor;  non  iit  illc  m;ij<ir,  hic  iniiior. 
Nam  si  incapahilis  est  Palcr,  Fiiius  vero  incapabilis 
non  esl,  non  veraciter  dictiim  cst,  Omnia  qux  habet 
Pater ,  mea  sunt  {Joan.  xvi,  15)  :  qiiaiidoqiiidcm  re- 
spondcri  ci  potest,  Ecce  incapabilitatcm  liahet  Pater, 
qiiai  non  est  lua.  Scd  quoniam  veraciter  dictum  csl 
qiiod  Veritas  dixil,  et  omiiia  quai  habel  Paler,  Fiiii 
simt;  non  potesl  non  esse  Filii  quantacumque  sit  iii- 
capabiiitas  Palris.  El  banc  Doniini  sententiam ,  ubi 
ait ,  Oinnia  quce  habel  Pater ,  mea  sunt ;  lanqiiam  re- 
ctissimam  rcgulam  ad  vos,  sive  convincendos,  sive, 
quod  magis  cupimus,  corrigendos,  per  mulla  adhihcrc 
dcbemus  :  ut  ubicumque  aliqiiid  Iribuilis  Palri  quod 
Filio  denegatis ,  ipsam  fidclissiniain  testem  coiitra  er- 
rorcs  vcslros,  vcl  conlra  mendacia  producamus.  Quid 
opiis  cst  autem  in  eo  tihi  resisterc ,  quod  liumanam 
sapicnliam  conteiidis  csse  visibilem ;  cum  ipsain 
aiiimam  liiiinaiiam,  in  qua  est  utique  buinana  sa- 
pieniia ,  invisibilem  esse  concesseris  ?  Sed  qiiod- 
lihet  scnlias  de  universa  invisihili  creatura,  quanliim 
ad  Deum  pcrlinet,  dc  quo  intcr  m%  agiiur,  saiis  lihi 
demonstralum  esl  non  esse  solum  iiivisibiiem  Pa- 
trcm. 

CAPUT  X.  —  1.  Piitas  Dcum  Patrem  ciim  Filio  et 
Spiiilu  saiicto  uiiuin  Dcufl»  csse  non  posse  :  times 
enim  ne  Paler  solus  non  sit  uous  Dcus,  sed  pars  unius 
Dci  qiii  conslal  ex  tribus.  Noli  timere,  nulla  fit  par- 
liiim  in  deilatis  uiiilate  divisio.  Unus  esl  Dcus  Pal/r 
et  Filius  et  Spirilus  sanclus,  lioc  est  ipsa  Trinitas. 
Unus  est  Deus,  de  quo  diclum  est,  quia  NuUus  Deus, 
nisi  unus  (I  Cor.  vin,  4)  :  et  qui  dixil,  Audi ,  Israet; 
Dominus  Deus  tuus ,  Dominus  uiius  esl.  Cui  uiii  et  soli 
Dco  servire  iios  sine  ullo  scrupulo  agnoscimus,  quan- 
do  audimus  et  lcgimus  :  Doininum  Deum  tuum  adora- 
bis,  el  itli  soli  servies  {Deut.M,  4, 15).  Ne  forle  propler 
bx'C  verba  ,  Christo  ciijus  niciiibra  sumiis  (I  Cor.  vi, 
15),  vcl  Spiriliii  sancto  ciijus  lciiiplum  sumus  (Id. 
III,  17),  servire  noliinus,  si  qiiod  dictum  csi,  Doaiiiio 


765 


LIBER  SECUNDUS. 


7C6 


Deo  luo  toit  tcnics,  sic  acccpcrimus,  lanquam  de  solo 
Patre,  el  non  de  ip>a  Trinilale  sii  diclum.  Vos  aulcm, 
cum  quxriiur  :•  vobis,  qiicm  crtdalis  csse  de  quo 
6cri|)tum  esl ,  Doiniiius  Deus  tuus ,  Dominus  unus  es( ; 
rcspoiidelis ,  Dcus  Paicr  cst.  Ilein(]iie  ciim  qii.Triliir 
de  qiio  Doinino  Dco  dictuin  sil,  Domiiium  Dnim  luuin 
adorabis,  el  illi  svli  servies;  rursiis  irspofidciis,  Dc  Dco 
Patre.  Tunc  vohis  dicilur  :  Si  Dominiis  Deiis  nostcr 
Domiiius  uiius  cst,  ol  hic  Patcr  cst;  quaie  vos  faciiis 
duns  dominos  dcos,  dicciido  ctiam  Christuin  cssc  l>o- 
niiniim  Dciim  ?  Ilcni  si  Patcr  cst,  ciii  uni  Domiiio  Dco 
ac  soli  scrviciidum  cst ;  quomodo  oblcm|>cratis  liuic 
prnDCcplo  ,  qui  tanquini  Domiiio  Dco  scrvitis  et  Chri- 
sto?  Neque  cniin  illi  soli  scrvil,  qui  scrvil  cl  liuic. 
Sccunduin  lidem  auicm  rcctam ,  qnicumi|iie  ipsam 
Triiiilatcm  unum  Douiinum  Dcuni  esse  iiostriiin  di- 
dicimus,  profccto  ciim  ci  soli  ca  quifl  Dco  dcbetur 
servitutc  scrvimus,  Domiiio  Dco  soli  nos  scrvire  con- 
fidimiis. 

2.  Ergo  ,  inqui<,  Deus  Puter  pnrs  cst  Dci.  Ahsil. 
Tres  cnim  pcr>on:c  siiiit  P;itcr  ct  Filius  cl  Spiri- 
tiis  sanctus  :  cl  hi  Ircs  qiiia  iiniijis  substanlia:  stmt , 
iiiiumsnnt,  ct  summc  uiium  suul,  ubi  nulla  naliira- 
riim,  iiiilla  cst  divcrsiias  voliinlaium.  Si  anlcin  n:i- 
liira  uniim  esseiit,  et  conscnsionc  non  cssciit ,  noii 
^uminc  unnm  csscnt :  si  vero  natiira  disparcs  cssciit, 
uiiuu)  iiou  csscnt.  ili  crgo  tres ,  qui  uniiin  sunl  pro- 
picr  incrrahilciii  conjiinctioiicm  dcilalis  ,  qua  incffa- 
hililcr  copiilanliir,  nniis  Dcus  csl.  Porro  aiitcni  Cliii- 
sliis  una  pcrsona  est  gcmin;!'  siihslaniia;,  quia  ct  Dcus 
ct  homo  esl.  Ncc  tamen  Deiis  pars  liujus  pcrsoiuv 
dici  polcst  :  a'ioqiiin  Piliiis  Dci  Dcu^  autcqnam  siis-> 
ciperct  furmam  scrvi,  noii  cral  tolus,  cl  crcvil  ciiin 
liomo  diviiiit:iii  cjiis  acccssil.  Qiiod  si  in  una  pcrsona 
ahsurdissime  dicilur,  ipiia  pars  rei  ullius  csse  noii 
poteslDeus;  quaiito  niagis  pars  Triniiaiis  essc  noii 
pDlest,  qnicumqiie  uiins  in  trihtis  ?  Dciiidc  uhi  ail 
Apostolus,  Qui  adhwret  Domino ,  unus  spiritus  est ; 
( I  Cor.  VI,  17  );  numquid  luijus  unius  pars  est  Domi- 
nus  ?  Si  enini  hoc  dicimus  ,  quid  aliiid  diccre  dcprc  - 
henilimiir,  nisi  qund  aiigcatiir  adhxreiite  hominc,  ct 
icccdciile  minualur  ?  Iii  Triiiilalc  igitiir  qiuc  Dciis 
cst,  ei  Patcr  Dciis  esl,  el  Filiiis  Deus  csl,  ct  Spirilus 
saiictus  Deus  cst,  et  siiiiul  hi  ires  uiius  Dciis  :  iicc 
hiijus  Trinitatis  tcrtia  pars  cst  unus,  iicc  m.^^jor  |  ars 
duo  qiiam  uiiiis  csl  ihi ;  nccm.ijiis  aliqiiiJ  suiitoinncs 
qiiam  siiignli  :  qnia  spirilualis,  non  corporaiis  est 
iii:»giiiludo.  Qiii  potcst  capcre,  capial  (  Mattli.  xix  , 
42  ) :  qiiiaiilein  iioh  polcst,  credal,  et  orcl  ut  qiiod 
crodit  intelligal.  Vcriiin  cst  enim  qiiod  dicilur  pcr 
propiiclam,  .Vi«j  credidiritis  ,  non  intelligetis  {  Isai. 
VII,  9). 

3.  Tu  ncmpcdixisti,  unuin  Deum  non  ex  partibus 
et»e  compotituin.  El  qiiia  de  Palre  hoc  vis  inlelligi, 
llle,  inquis  ,  i;t(od  est,  virtus  csl  ingeuita  ,  simplcx. 
El  laincn  in  liac  siinplici  virlulcquam  nmlta  commc- 
inoraveris,  vidc.  N;im  supcrioia  vcrba  lin  suiit  : 
Deus  Deuin  genuit,  Dominus  Dominum  gennit,  Rex  lle- 
gem  gcnuit,  Oeator   Vreatorein  geimil ,  bonus  bonum 


genuit,  snpitns  tapicutem  genuit,  clcmens  cicincntcm, 
potens  poteutciiK  Ciir  crgo  iii  virlutc  siTnpIici  ,  qiiod 
cst  Dciis,  non  limuisli  lot  commcinorare  viriut<s? 
Ut  cnim  omittam  qiiatiior  quas  loco  siipcriore  po- 
suisli,  ct  alias  qualiior  dicam,  quas  enuiitiare  usiialis 
iiominihiis  possimiis;  niim(|nid  honiias  ct  sapicnlia  ct 
clciiuMilia  cl  polciitia  parlcs  siiiil  iiniiis  virtiilis , 
(]u:iiii  simpliccm  e-se  dixisli  ?  Si  dixcris,  Partcs  suiit ; 
siniplcx  eigo  virtus  ex  partibus  constat,  ct  simplcx 
ist:i  virliis  te  dtlinicirtc  iiniis  cst  Dciis.  Uniim  crgo 
Dfiiiii  cx  parlihiis  coinposilum  e.ssc  dicis  ?  Non  dico  , 
inipiis.  Noii  suiilcrgo  partcs  :  ct  tamcn  qualuorsunt, 
cl  una  virtus  cst,  eadcmquc  simplcx  cst.  Si  ergo  iii 
uiia  Patris  persona  ,  ct  plura  invcnis,  cl  parics  noii 
invcnis ;  (|uaiito  inngis  P:ilcr  ct  Filius  cl  Spirilus 
saiiclus,  cl  proplcr  individuam  dcitatem  uniis  Dcus 
cst,  ct  propler  uniiisciijusquc  proprieiatem  lies  per- 
son;csiiiit,  ct  propler  singiilorum  pcrfcclioncm  partcs 
iiniiis  Dci  lion  siinl?  Yirlus  cst  Paier,  virlus  Filius , 
virtiis  Spirilus  saiictus.  lloc  vcriiin  dicis  :  scd  qtiod 
virtiilcin  de  virltitc  gcnitam,  cl  virtulcm  dc  virluto 
proccdcntcm  iion  vis  eaindcm  hahcre  naturam,  hoc 
fiilsiini  dicis,  hoc  contra  fidcm  rcctam  ct  calholicani 
dicis. 

CAPUrXI.  —  Redis  ut  quacras  a  mc,  quonioilo 
sit  iiivisihiiis  Filius,  unde  jaiu  dixi  supcrius,  qiiod 
visum  csl  diccndiim.  Scd  si  ob  lioc,  impiis,  FiUus  in- 
visibilis  a  le  pronuntinlur,  co  quod  ocuUs  humaiiis  con- 
lemplnri  non  possit ;  cur  7wn  ct  coclesles  virtulcs  paritcr 
invisibilcs  pronunlins,  qnaudo  nec  ipsw  obtutibus  liuma- 
nis  videri  possunt  ?  Ila  hoc  dicis,  quasi  possit  ah  ho- 
miiic  coniprchcndi  qiiis  ille  sit  modus,  quo  cadcstcs 
virtiiles  sunt  invisibilcs  ;  aut  ad  hoc  quxrcndum  csse 
dchcainiis  intcnli,  dicciile  Scriplura,  Alliora  tc  ue 
quwsieris  (  Eccli.  iii ,  22 ).  Qiiod  |.ra'ccptum  ipse  coii- 
tcmncns ,  ausus  es  diccrc  angclum  videri  ah  archaii- 
gclo,  archangclum  ah  angclo  noii  videri.  Salis  sit, 
quod  osleiidi  non  esse  conscqiicns  ut  ideo  crcdamus 
in  forma  Dci  visihilem  Filiiim,  qiiia  scriplum  cst, 
Jnvisibili  soli  Deo  ( I  jTjhi.  i,  17  ).  Qnod  lu  dc  Dalro 
sic  tc  accipcre  deinonslraha«,  laiiqtiani  Filius  invisihi- 
lis  non  sit,  cum  eum  ct  iiivisihilinm  creatorc:n  Scri- 
p;ura  lestctiir.Vcrunilamcn  ic-tal  indicas,  Aniboqui- 
dcm  invisihiles  suiit ,  id  est ,  ct  Paicr  ct  Filius  ,  sed 
Palcr  iavisibilior  cst  :  ac  sic  daiido  aliquid  Patri 
qiiod  iion  sit  Filii,  mendaceinlacias  cuindcni  Filiiim 
diccntfin,  Oinnia  qux  hubct  Palcr ,  mea  sunt  {Joan. 
XVI,  15 ). 

CAPUT  XII.  —  1.  IIoc  el  dc  poleniia  sapis,  quod 
sciliccl  sil  qiiidcm  potcns  cl  Filius,  sed  poicnlior  Pa- 
tcr  Filio  :  ut  ancloi  ihus  cl  doctorihus  vohis  polucril 
potcntcm  potc:;s,  ncc  poliiciil  oiniiipoicniem  gigiicic 
omnipolc:is.  Ac  pcr  hoc  &i  habcl  P.ilcr  oninipoicn- 
liaiii  qiiam  iion  h:ibcl  Filius,  falsum  cst  qiiod  ail 
Filius,  Oinnia  qua:  habet  Puler,  mea  sunt.  Dciiidc  si 
aliquid  facit  Palcr  ,  qiiod  faccre  non  polcst  Filiiis, 
merilo  dicilnr  polciilior  Palcr  (luam  Filiiis  :  ciiin  vcro 
dical ,  Quwcumque  Pater  facit,  hcec  el  Filius  similiter 
facil  (  Joan.  v,  19  ) ;  nonne  nieiiui  audilur  ipscquain 


71,7  C()NTR\  MAXIMI.NLM  AKIANOUL 

vos,  iiicliiisqiic  i|)si  crcililiir  doccnli  quaiii  ilccipicii- 
(iliiis  vohis?  Scd  jwteitliiim  PaUr  ,  iiKiiiis,  a  ncinine , 
I'iliusveroaccepil  a  Vntrc.  Kalciiiiir  cl  nos  [•"iliiini  ah 
illo  accepis^c  |)Olciiliani ,  dc  fiuo  naliis  csl  [lolciis  : 
Palri  vcro  polcnliain  iiiiiliis  dcdil ,  i|iiia  niillii>ciiin 
gcniiit.  (ji^nciiilo  cniiii  di-dil  potcnliain  l'.ili:r  Filio, 
siciil  oinnia  (|ii;c  lialicl  iii  siilislanlia  siia  ,  gignciido 
dcdil  ci  (|uciii  gcniiitdc  siibstantia  sua.  Si-d  (|ii:(!riliir 
ntriiin  lantani,  (pianta  ipsi  cst,  polciitiain  P.ilcr  Filio 
dedciil,  an  niinorcni.  Si  laiilain,  iion  soliiin  polcnleiii 
polciis,  vcruin  ctiain  oninipolenicin  gcniiissc  dicaliir, 
crcdaliir ,  inlclligalur  oiiinipotcns  :  si  ininoreni , 
qiiornodooinnii  qirc  lialicl  Palcr ,  Filii  suiil  ?  Si  Pa- 
iris  oiiiJiipolciitia  Filii  iion  ost,  (pioinodo  quoccumcjue 
Vatcr  fdcil,  liwc  el  Filius  simililcr  fucil  ?  quod  uliquc 
i:onpotcsl,  si  oninifiolcns  iion  esl. 

2.  Ac  pcr  Iioc  qiiod  ait  Apostoliis  ,  Bcatus  et  solus 
poteus  :  iioii  cogor  dc  Patrc  tanliiinmodo  accipcrc; 
sod  dcDco,qiiod  est  ipsa  Triiiilas.  Lo(|uens  ciiiin 
ad  Timollicum  :  Vrcvcipio,  iiiqiiit,  tibi  corain  Deo, 
qui  vivifieal  omnia,  et  Cliristo  Jesu  qui  lcslimoiiium 
reddidil  siib  Vouiio  Vilalo  bonam  confcssionem,  ttl  scr- 
vcs  mandalum  sine  macula,  irrepreliensibile ,  usquc  ad 
advenlum  Doniini  noslriJesu  Cltristi ;  quem  temporibus 
propriis  oslendel  beatus  et  solus  potcns,  Rex  regum  et 
Domiiius  dominanlium  ;  cjui  solits  liabet  immortalitatem, 
et  luccm  inliabilat  inacccssibilem ;  quem  nemo  liominum 
vidil,  nec  videre  potesl;  cui  esl  lionor  et  gloria  in  scccii- 
In  sceculorum.  Amen  (l  Tim.  vi,  13-lC).  Niliil  liic  vi- 
dco  dictum  quod  non  convcniat  Triiiilali.  Sed  utnunc 
laccam  de  Spiritti  sancto,  qncni  nec  sallcm  irj.norem 
Filio  Doum  vultis,  quia  omniiio  Deum  esse  non  vullis, 
sufficit  nt  vos  de  Palreconviiicamus  et  Filio.  Numquid 
eiiiin  qiiia  di.\it  Apostoliis,  Tesiificor  tibi  coram  Deo 
qui  vivlfical  omnin ;  Palor  soliis,  iion  et  Filius  vivifi- 
cat  oiiinia  ?  Si  dixeris  Palrcm  .solum  vivificare  omiiia, 
qudmodo  crgo  qua:cumque  Pater  facit,  liccc  cl  Filius 
similiter  facit  ?  Quandoqiiidem  Paler,  ut  piitas,  vivifi- 
cal  oiiinia,  quod  Fiiins  non  lacil.  Dcinde  iibi.aif, 
Sicul  Vaier  suscitat  mortuos  et  vivificat,  sic  ct  Filius 
qitos  vult  viviftcat  (Joan.  v,  21 ) ;  quomodo  vcrum  cst, 
si  Paier  sine  Filio  vivifical  omnia?  Proinde  quod 
addidit,  Et  Cliristo  Jesu  qiti  testiinonium  reddidit  sub 
Ponlio  Vilato  boitam  confessioncin ;  de  Filio  propric 
dicore  voluit :  quia  Filiiis  quidcm  sicwt  Paler  vivificat 
oninia ;  scd  sub  Pontio  Pihilo  iii  forina  servi  Filiuni 
novimus  passum  fuisse,  non  Palrem.  Dcinde  siilijnn- 
giliir,  Ut  scrves  mandatum  sine  macula,  irrcpreltensi- 
bile,  iisque  ad  advcnlum  Doinini  noslri  Jesu  Clirisli ; 
(jiiein  tcinporibus  propriis  oslendcl  bealits  et  soliis  po- 
lcns  :  quein,  soilicct  adveiitiim  Domini  Chrisli;  osten- 
dcl  iiiii|ue  Dous,  quod  non  soliis  est  Palcr,  qiiia 
scciiiiduin  veritatein,  non  sccundum  vcstrum  errorcni, 
Trinitas  iiniis  esl  Dciis  :  beatus  el  solus  potens,  Rcx 
regum  ct  Domiiius  (/oHii);fliUiu»i.  Numquid  enim  vel  vos 
dicerc  audelis  Filiiim  non  esse  Regcm  regiim  et  Do- 
niiniim  dominaiiliiiiii?De  qiioinlcrc;clcrascripuim  ost 
in  .\pocalypsi  Joannis:  Kl  ipse  calcat  torcular  vini  po- 
tsnlis,  clin  tunica  cl  in  fcinurc  Imbct  noincn  sciipiuin,. 


M  i:i'IS(.(JPUM,  S.  AUCLSTI.M  im 

Rcx  reijuin  el  Dominut  domtnantium  (\poc.  x\\,  15, 
l(j).  Si.-d  nc  forlc  dicaii»  (|U(i(l  nonicii  P.itris  FiliiiB 
lialiel  scri|)liiiii  iii  \csle  cl  iii  fcniorc  ;  alio  I(m:o  c]u»- 
dciii  libri  sii|ioiiiis  lcgilur  :  El  Aguut  vincet  <oi, 
quoniam  Douiinus  doiiiinanlium  csl  et  Ilix  regum  (Id. 
XVII,  i/i).  Qiiaproplcr  scciiiidiiiii  vos,  diio  suiil  regci 
rcgiim  cl  doiniiii  dominaiitiuin  :  cl  contra  vus  csl,  si 
dc  Patrc  tanliim  ait  Apo.slohj>,  Ikatus  el  solut  volentf 
Itex  rcgtiiit  tt  Dominus  dominanlium.  Vcruiii  aiitcni 
sccuiidiim  roclaiii  lidcm  ipsa  Triiiilas  uinis  cst  Dciis, 
bcatus  cl  soius  polens,  Ilex  regiim  el  Dominus  domi- 
nanlium,  qui  solus  habel  immorlalitaleni,  el  lucem  ha- 
biiat  inacccssibilem.  Et  qiioniodo  eril  veruin,  Accediie 
ad  cuin,  et  illuminamini  (Vsal.  xxxiii,  C) ;  nisi  quia  lioc 
ncnio  potesi,  si  dc  se  quisque  praisumpscrit,  S(.'d  si 
ipse  doiiavcril?  Immortalilatem  aulom  Dcus  liahere 
diciliir  sidus,  quia  csl  imniiitahilis  solus.  Iii  oiiini  cnim 
niutahili  natiira  mjnrmlla  mors  cst  ipsa  miitaiio,  qiii:i 
facil  ali(|uid  in  ea  non  essc  qiiod  eral.  Proiiido  cl 
ipsa  anima  humana,  qurc  propierca  diciliir  iinuiorta- 
lis,  quoni:im  qualilcrcuiiiqiie  sccundum  nioduin  suuin 
niinquam  desinit  vivcre,  hahcl  tamen  pro  ipu»  suo 
niodo  qiiaindam  mortoin  suam  :  quia  si  juste  vivchat 
ct  peccal,  morilur  jusliliaj;  si  pcccalrix  eralet  jiisli- 
fioatiir,  moriliir  pcccato  :  ul  alias  ejus  mulalioiics 
laccam,  dc  qiiihiis  loiigiim  csl  dispulare.  Et  croalu- 
raiuiii  iialura  coeicslium  niori  poluit,  quia  pcccare 
potuit :  nam  et  Angelip 'ccavcrunl,  et  da-moncs  facti 
siiiit,  (luoium  est  diaholiis  princeps.  El  qui  non  pec- 
caverunt,  peccarc  potucrunl.  Et  cui(umque  crcaiuraj 
Mlionaii  j)r;i  sialiir  ul  peccare  non  possil,  noii  esl  hoc 
n;ilura;  pro|tri;c,  sod  Dci  grali;c.  Ac  pcr  lioc  s:diis  Dcus 
Iiabct  immorialilatcm,  qui  iion  ciijusquam  gralia,  soi! 
nalura  sua,  nec  poliiil-,  ncc  polcst  aliqua  coiivcrsionc 
iiiulai  i,  nec  poinii  nec  pnteril  aliipia  niutaiiono  pcc- 
care.  Quem  sccuiiduin  naluram  qua  Deus  est,  nenio 
hominum  vidit,  nec  vidcre  polesl  :  sed  polerit  aliqiiaii- 
do,  si  ad  illiim  numeruni  hominiim  periinel,  dc  qiiibos 
dictiim  cst,  Beati  mundo  corde,  quoiiiam  ipsi  Deuin 
vidcbunl  [Malth.  v,  8).  Ciii  Deo,  id  esl  P;ilii  el  Filio 
ct  Spirilui  saiiclo,qiiai  Trinilas  unus  est  Dciis,  honor 
et  gloria  in  s:ccula  s;cculornm.  Amcn. 

3.  Ahsil  aiilein  ut,  qiioa.odo  putas ,  idco  sit  Pater 
polciitior  Filio,  qiiia  cre:ilorem  genuii  Pa:er,  Filius 
autem  non  geiuiit  crealorem.  Neque  enini  non  po- 
liiit  («) ,  sed  non  oporluit.  Iinmoderata  eiiim  essct 
divina  gcncraiio  ,  si  geuiliis  Filius  nciwtem  gigneret 
P;ilri  :  quia  et  ipse  ncjtos,  nisi  avo  fuo  proncpotcm 
gignorel ,  secundum  vcslram  inirahiiom  sapicnliain 
inipotens  dicerelur.  Siniililcr  eliain  illc  si  ncpoloin 
non  gigncret  avo  siio,  et  pronepolein  pmavo  suo, 
non  a  vohis  appellaretur  omiiipotciis  :  nec  implerctnr 
gcncrationis  series  ,  si  scmpcr  aller  ex  aliero  nastc- 

(a)  rleriqwe  ac  melioris  notse  Mss.,  yeqne  eniin  pot  it. 
AllaiiK-n  Magisler  Senl.  iii  1,  dist.  7,  cilal,  .sequc  eiimnon 
pidiiil  :  id  (^st,  11011  ex  iiniiolenlia  Filii,  sed  ex  rci  naii;ra 
viMil  iit  1'ilius  noii  goiiorot.  Neqiic  c:)giiiiur  iiilolliij;ci\', 
1'iliiiMi  poiiiisse  aliimi  gouoraro  iiliiiin,  qiiod  Augustiiiuin 
o.xisliiii.i.-^c  cicdil  1'olavit's  iii  lib.  7  Tlioolog.  dojjii.  do 
Inuilaio,  caii.  \o,  u.  0. 


7C9                                             M«i''i»  skci:n:>ls.  T7a 

reHir;  iioccair  perficorQl  iilliis.si  non  siifliciMvl  nniis.  Jcsus  ;  aii  wro  iioii   |u'r  Josuiu  r.lirislnin  siipio-iii, 

Oninipoloiis    il;iiiiio    oiniiipoloiiioin   goiuiil    1'iliiiiii  ;  sod  por  Josnm  Cliiisinin  gloriu  Deo  soli   sa|»iri'ii  , 

quoiiiain  qtiircuinque  Puler  facit,  hccc  et  Filiits  siniili-  vidoliir  aiiiliigiiiun.  Sed  qnis  andcal  dicerc  por  Ji-sniii 

ter  facil.  Filium  qiiippc  ipsiiiu  gciiuil  ulii|ne  I'airis  (".iirisliini  (icri  ul  sil  sapicns  Dcus  Pater;  ciiin  sccuii- 

naliira,  nnn  rocil.                          •  •'"'•'  siihslnnliaiu  suaiii  non  diibilandiiin  sii  eiini  esse 

CAPUT  XIII.  —  I.  In  illo  oli:im  toslimonio ,  nlii  snpifiiloin,  polinsipie  sil  subsiaiitia  Filii  per  gignon- 

ail  A|M)sl(>Iiis,  So/i  s«piV»Wi  i)i'o;  iinn  dissiiiiilis  orror  tcin  I\ilrom  ,  (piaiii  suhslantia  Palris   por  genilnin 


esl  veslor  :  sed  qnod  vobis  rcspoiuiimiis  dc  polciiiia, 
lioc  etiaiu  dc  sapioutia  rcspoiidoiuiis.  Si  oiiiin  dixis- 
scl  Apostolns,  Soli  sapionli  Palri ;  noc  sic  indo  Fdiuin 
scpararol.  Ntim  ouim  ipiia  in  Ap  icalyp-i  de  Filio 
legilur,  Ilabens  nomen  scriptinn,  quod  nemo  scil  wisi 
ipse  (Apoc.  XIX,  12) ;  ideo  Patcr  iiescit  lioc  nonien, 
a  qiio  cst  iiisoparabiiis  Fiiins  ?  Sicut  ergo  scil  ol 
Paler  qiiod  iioiiio  scire  dictus  cst  nisi  Filius ,  qnia 
inseparabiles  suiil  :  sic  cliani  si  dicluin  esscl ,  Soli 
sapienli  Patri ;  simul  inlelligi  dcbercl  cl  Filius ,  quia 
inscparabilos  sunl.  Ciim  vero  non  sil  diotiiiu  ,  Soli 
sapienli  Palii  ;  sod  Soli  sapicnti  Deo ;  el  Dciis  uiuis 
sil  ipsa  Trinilas  :  ninlto  csl  facilior  nobis  liiijus  solii- 
tio  quxslioiiis ;  ul  sic  intelligainns  soliini  Doum  sa- 
pientem,  sicut  iiilelleximiis  solnm  potcntcm,  id  csl, 
l'alrciii  el  Firmiu  cl  Spiritnm  saiictum  ,  qni  csl  uiiiis 
cl  solus  Doiis  ,  cui  soli  scrvire  jnssi  sniuiis  :  ne  malo 
intelligontes,  vcl  polius  iion  inlelligontes,  contra  lioc 
prxccptuin  faccro  vidcaiuiir,  qnia  cl  Domiiio  Clirisio 
ca  quae  Deo  debcliir  scrvitute  serviiuus.  Non  cniiu 
diclum  cst ,  Pominiim  Doiim  luiiiu  Patrcm  adorabis, 
fl  ilii  plus  servies;  iit  sorvirc  poriiiiltcroiiuir  ol  Filio, 
]>lus  laincn  Palri  lanqnam  luajori,  niiiius  aiilcin  Filio 
lanqiiam  miiiori  Dco  :  sod  diclum  cst,  Dominum 
Deuui  tuum  adorubis,  el  illi  suli  servies  (Deul.  vi,  13)  ; 
soli  soiliool  oinnipolonti ,  Soli  sa|)i('Uli  Dco  ;  iit  vos 
ropelleremini ,  qiii  noleiiles  accipcrc  iiiuiin  soluin 
Douin  Palrcm  ct  Filiiiin  cl  Spiritiim  saiiclum ,  et 
diceiiles  iinuin  Ddminiim  Doiim ,  cui  soli  scrviondiim 
tst,  iioii  csse  iiisi  Dcum  Pairom,  ct  lamon  cti;iin 
Filinni  Deuiii  ci  Dduruuiin  confiloiilos  ;  aperlissiiiic 
duos  dcos  el  dominos,  ninjorcm  unum,  niinorom 
alterum  dicilis  :  ct  rcos  vos,  sccnndiim  crrorcm  ve- 
strum ,  pncccpli  liiijns  violali  csse  nionsiralis,  qiiia 
iion  soliim  niajori ,  vcruiu  ciiam  nrinori,  ca  qua:  Do- 
iiiiiio  Dci  dobetur  serviiute  serviiis. 

i.  Ubi  aulem  dixit  Aposlolus ,  Soli  sapicnli  Deo  ; 
cum  scriborel  nd  Uomaiios ,  iii  linc  Epistohe  sic  lo- 
qiiitur  :  hli  autcin  qui  polens  esl,  iiiqnil,  i'o.s  conflrniorc 
sccundum  Evangi  lium  meuin,  cl  pracviiium  Jcsu  Cliri- 
$ti ;  secundum  revelationem  mijsterii  temporibns  wicrnts 
taciti,  manifestuli  aulein  tiunc  per  Scripturam  Propne- 
tarum  ;  secundum  pra:ceptum  ccterni  Dei ,  in  obcdien- 
tiutn  fidei  in  omncs  geules  cogniti ;  soli  snpienli  Deo 
)ter  Jesum  Christnm  ,  cui  gloria  in  swcula  saculornin 
[liom.  XVI ,  2o  27).  Hoc  csl,  Ei  qui  potens  est  vos 
tonfirmare ,  toli  sapienti  Deo  gloria  in  sacula  saxulo- 
rnm.  Quod  autem  inlorposiuim  est ,  per  Jcsuin  Clivi- 
xltiin  ;  ulruin  snli  s:ipioiili  Doo  pcr  Jcsnm  Ciu-isliim 
accipi  (lebeat,  iil  scilicet  soliis  Dcus  sapiens  per  Je- 
suin  Chrisliiin  s:ipiens  csse  iiilelligalur,  non  iiartici- 
pando,  scd  gigncndo  sapicnliam  ,  qnod  cst  Cliribliis 


Filiiim  ?  Iloslat  orgo  ut  soli  sapicnti  Deo  gloria  sil 
pcr  Jesuin  Cbristiim,  lioc  est,  olara  ciun  laiido  noli- 
lia ,  qiia  iniiotiiit  j^onlibiis  Deus  Trinilas  :  idoo  pcr 
Josiini  Cliristum,  qiiia,  ul  alia  tacoam  ,  ipsc  pr.i  copit 
baplizari  gciites  in  nominc  Palris  cl  Fibi  el  Spirilns 
s;uicli  [Malth.  xxviii,  19)  ;  ubi  pr;ccipue  coiiimondaia 
osl  liiijiis  in(Iividii:o  gloiia  Trinilalis.  Dcus  itaqiie, 
(piod  osl  ipsa  Triiiilas,  propttTca  solns  sapicns  reclc 
diciiiir,  quia  solus  socundum  subsl;iiitiam  siiain  sa- 
picns  cst :  non  sccundnm  accidcntem  vcl  accedonlcm 
parlioipationem  sapicnli.-c,  sicut  sapiens  csl  ralionalis 
qiiajciimqiie  crcatnra.  Qiiod  vcro  addiliim  cst,  fi(i,  iit 
dioeretur ,  cui  gloria ;  cnin  suflicerct  si  dicliim  esset, 
Ki  aulcin  gloria  :  inusilatain  iiostrx  lingUx  iiidicat 
locntioncm  ;  non  sciisum  qiicm  rcquiramiis ,  vcl  dc 
quo  ambigamus,  insinuat.  Quid  cniiu  scusni  doporil, 
si  dicainr,  Ei  gloria  ,  cui  pcr  Cbiislum  gioria  ?  lloc 
e>t  namqiic,  pcr  Jesum  Clirislum  cui  gluria  ;  qiiod  csl, 
cni  per  Je>um  Cbrisliiiu  gloria.  Scd  boruin  altcr  iii- 
usit;itiis,  alior  usitaliis  csl  ordo  vorbornm. 

CAPUT  XIV.  —  1.  Qu:oris  a  mc,  Si  de  substanlia 
Palris  cst  Eilius,  de  substanlia  Palris  cst  ctium  Spiiilus 
sanclus ;  cur  umis  Filius  sit,  et  alius  twn  sil  fiiius. 
Kccc  rcspondeo ,  sivc  c;ipias,  sive  non  capias.  De 
Patro  esl  FiTus  ,  de  P;itie  csl  Spirilus  sanctiis  :  scd 
illo  gf^niliis,  islc  proccdcns  :  idco  illc  Filius  esl  Pa- 
Iris,  de  qno  cst  gcnitus  ;  isle  anlcm  Spiritus  utriiis- 
qne,  qnoniam  de  iitroquo  proccdit.  Sed  ideo  cuiu  de 
illo  Filius  loqnorctur  ,  ail,  De  Palre  proccdit  (  Joan. 
XV,  2(>)  ;  qnoniam  P;itcr  procc?sionis  cjiis  est  aiiclor, 
qtii  lalciii  Filiuiu  goiiuit,  ct  gijiieiido  ci  dcdit  ul 
cli;>m  de  ipso  procedcrcl  Spiritus  sanclus.  Nain  iiisi 
procodcret  et  de  ipso,  non  dicercl  discipulis,  Accipite 
Spiritum  sanctum  ;  cuinqiic  iiisufflando  darcl  ( Id. 
XX,  22),  ul  a  sc  qiioquc  proccdcre  sigiiilicans,  jporlo 
ostcndeicl  fl;indo,  quod  spirando  dabat  occultc.  Qiiia 
crgo  si  nascerclur,  non  lantum  dc  Palre,  nec  lanliim 
dc  Filio ,  scd  dc  ambobus  utique  nascerelur ;  sine 
dnbio  (iliiis  diccrctur  ainborum.  Ac  per  Iioc  quia 
(ilins  amboriiin  nnllo  modo  esl ,  uon  oporluil  nasci 
euin  dc  ambobus.  Aniborum  est  ergo  Spiritus,  pro- 
ccdciido  dc  ambobiis.  Qiiid  autem  intcr  nasci  ct  pro- 
cco^cre  in'ci  sit,  de  il!a  cxccllenlissima  iialtira  loqtiens 
cvplic.irc  quis  potcsl  ?  Non  onine  qnod  procodil  na- 
scilur,  quaiiivis  oiur.e  proccdal  quod  nascitur  ;  sicut 
non  omnc  qiiod  bijics  cst  liomo  cst,  quainvis  bij^es 
sil  omnis  qui  homo  cst.  Ilxc  scio  :  distingucrc  autein 
inter  illam  gcnciationciii  cl  lianc  proccssidiiom  iic- 
S(io,  non  valco,  non  snfficio.  Ac  pcr  lioc  qiiia  ci  iili 
cl  isla  csl  ineffabilis,  siciit  proplicta  de  Filio  loqiicns 
ait,  Generalionem  ejus  quis  eiiarrabit  (Isai.  liii,  8)'  ila 
d'  Spirilu   sancto  verissimc  dioitiir,  Proccssioneiii 


771 


rONTRA  MAMMI.MM  AIUANOIU,' 


4>jii8  (|iiis  (Minn-iliil  '!  Salis  &il  orgo  nohis ,  (|iii:i  ikim 
osl  a  scipso  Firms,  srd  :ib  illo  <lc  (iiio  iinliis  «-sl  :  non 
osl  .1  scipso  Spiiitiis  siinctiis,  ^cd  ah  illo  <l<!  (ino  pro- 
OCilil.  VA  (|ni.i  (lc  iilro(|iic  proccdil,  siciil  jani  oslcn- 
(linuis  :  uiidc  cl  Sjiiriliis  Palris  diclus  csl ,  iibi  lcgi- 
liir,  Si  (lutcm  Spmlus  ejns  qui  susritnvit  Clirisluin  a 
viorluis,  Imbitnt  in  vobis  ;  cl  Spiiilns  Filii,  ul)i  lcgilur, 
ijni  (iuti'm  Spiritnm  C.lirisli  iwn  linbel ,  liic  non  esl  cjus 
{Hom.  VIII,  II,  0).  Non  ciiini  diio  siinl  Spirilns  sandi, 
lan(iuain  singuli  singulorum,  nniis  Palris,  aller  Filii ; 
sed  unus  polius  Palris  cl  Filii  :  dc  quo  uno  Spiriln 
scriplnin  csl ,  Etcniir,  'n  Spirilu  uno  nos  omnes  in 
unum  corpus  baplizali  sumus ,  sive  Judiei,  sive  Craci, 
sive  servi ,  sive  Uberi ;  cl  omnes  unum  Spiritum  potnvi- 
vius  (I  Cor.  XII,  io).  El  alio  loco  :  Vnum  corpus  el 
tmus  Spirilus  (Eplies.  iv,  4). 

2.  Qiiid  crgo  li.TC  Trinitas ,  nisi  unius  cjnsdcm(|uc 
sul)Staiili;c  csl?  Qiiandoquidcm  iion  dc  ali(jua  malcria 
vcl  de  niliilo  csl  Filius,  scd  dc  quo  cst  gcnitus  :  ilcm- 
que  Spiritus  sanclus  iion  dc  aliqna  malcria ,  vcl  de 
niliilo,  scd  indc  cst  undc  proccdil.  Vos  auiem  iiec 
Filium  dc  Patris  subit.mlia  gcnilum  viiUis,  el  l micn 
cum  nec  ex  nihilo,  ncc  ex  aliqua  malcria,  scd  ex 
Patre  csse  conccditis.  Ncc  vidclis  quam  ncccssc  sit, 
ul  qui  non  csl  ex  uiliilo,  non  cst  ex  aliqiia  re  alia, 
sed  ex  Deo ,  nisi  ex  Dei  substanlia  csse  non  possit, 
cl  boc  esse  qnod  Dcus  esl  de  quo  cst,  boc  csl,  Deus 
de  Dco.  Qiiocirca  Dous  de  Dco  nalus,  qnia  iion  alind 
prius  fiiit,  scd  nalura  co;iclcrna  dc  Deo  csl,  non  csl 
alind  qnam  csl  illc  dc  quo  cst,  boc  est,  unius  ejus- 
deinquc  naliirae ,  vcl  unius  cjusdemque  subslanli;c. 
Quod  cum  aiidilis,  quale  cor  habealis  ignoro,  qni 
pulalis  nos  sic  Filium  dicere  natum  csse  de  Palre, 
quomodo  nascunlur  de  corporibus  corpora  :  et  qiio- 
niam  corrnptibililer  isla  nascunlur,  accusalis  nos 
lanquam  gcneralioni  Lnigcniti ,  qwx  de  Palre  csl, 
corporalcm  passionem  corruplionemque  liibuainus. 
Carnalibus  quippe  cogitatioiiibus  pleni  substantiain 
Dei  de  se  ipsa  gignere  posse  Filium  non  pulaiis,  nisi 
boc  patialur  quod  substanlia  qn:indo  gignit  patilnr 
carnis.  Erratis,  non  scientes  S;.ripturas,  nequevir- 
lutem  Dei  (Matth.  xxii,  29).  Quando  legilis  ,  Ut  simus 
in  vero  Filio  cjus  Jesu  Cliristo  (I  Joan.  v,  20)  ;  vcriim 
Dei  Filium  cogilatc.  Ilunc  autem  Filium  nullo  modo 
vcrum  Dei  Filium  cogitatis,  si  eum  natum  esse  de 
substantia  Palris  negalis.  Num  cnim  jam  erat  bonii- 
nis  filius ,  ct  Deo  donante  faclus  cst  Dci  (ilius ;  ex 
Deo  quidcm  natus,  sed  gralia,  non  nalura  ?  An  forle 
elsi  non  bominis  filius,  tamen  aliqua  jam  erat  qualis- 
cumque  crealura ,  el  in  Dci  filiiim ,  Deo  mulanle, 
convcrsa  esl?  Si  nibil  borum,  ergo  aut  de  nibiloaut 
de  aliqua  subslanlia  natus  cst.  Sed  ne  crederemus 
de  nibilo  esse  Dei  Filium  vos  putare,  jam  nos  ab  ista 
sollicitudine  libcrasli :  aflirmasli  enim  non  vos  diccre, 
de  nibilo  esse  Dei  Filium.  De  aliqiia  ergo  substanlia 
est.  Si  non  de  Palris ;  dc  qiia?  Dicite.  Sed  non  in- 
venitis.  Jani  igiiur  unigenilum  Dei  Filium  Jcsum  Cbri- 
slum  Dominum  nostrum  dc  Palris  csse  subslanlia  non 
\os  nobiscum  pigcai  conliieri. 


M  I.PiSCOMM,  S    AUCUSTINI  772 

r>.   I';il(:r  cigo  (1  Filius  iiiiins  sniil  cjuiidemqiiv  siib- 
si;iiili;i'.  IIoc  csl  illnd  lloinonsion  ,  qnod  in  coiicilio 
Nic;iiio  advcrsns  b:crclicos  Arianos  a  catliolicis  Pa- 
tribns  vcril;itis  aiictorilatc  ct  auclorilalis  vcritalc  fir- 
inatiim  cst  :  qnod   poslca    iii    concilio  Ariniincnsi , 
proplcr  novitalcm   vcrbi  miniis  qiiam  oportuil  iiilel- 
iLCtiim,  qiiod  taineii  '  fid(;8  anli(|ua  pcpcrcrat,  multis 
pa>i(orum   frandc  dcccplis  ,    bi-rctio   iinpiclas   snl» 
b;(i(tic()   impci;ilorc  Con>lanlio  labefticlare   lcntavii. 
Scd  post  iion  loiigum  lcnipiis  libcrtatc  lidci  catboliCR 
pncvalente,  poslcaquam  vis  vcrbi,  sicut  debiiil  ,  iii- 
lcllccla  c-,1 ,  Ilnnioiision  illud  catbolicji;  fidci  s:uiil;ilc 
loiigc  lat(;qiie   dcfcnsiiin  cst.  Quid  est  eiiim  llomoii- 
sion  ,  iiisi   iiiiius  ejusdcinquc   subslanlia;?  Qnid  cst, 
inqiiain  ,  llomoiision ,  nisi ,  Ego  el   Puler   unum  jh- 
vius  (  Joan.  x,  oO  )  ?  Scd  nuiic  iicc  cgo  Nicicnum,  nec 
tu  dcbes   Ariminensc  tanqiiam  pncjudicalurus  pro- 
fcrre  concilium.  Ncc  ego  biijiis  auctorilatc ,  nec  iii 
illius    deliiieris  :    Scriptiirarum  auctorilaiibiis ,    non 
quonimquc  propriis,  scd  ulrisque  conimiiiiibus  lesli- 
bus,  res  cum  rc,  causa  ciiin  causa,  raliocuin  ralionc 
conccrlet.   Ulrique  lcginiiis ,    Vl  simns   in  vero  Filio 
ejus  Jesu  Cliristo;  ipse  est  vervs  Dcus  el  vita  mlerna. 
Utriquc   tanli   poiideris  niolibiis  cedamus.  Dic  crgo 
nobis,  ulrnm  isle  vcriis  Dei  Filiiis,  ab  eis  qiii  grnlia 
lilii  siiiit  biijns  iiominis  qnndam  propriclalc  discrclus, 
de  nulla  subsiantia  sii,  an  de  aliqiia.  Non  dico,  impiis, 
de  nulla ,   ne  de  uiliilo  dicam.  Ergo  de  aliipia  cst  : 
qua*ro,  dc  qiia  ?  Si  iion  de  Patris  ,  aliam   qu;f  re.  Si 
aiiain  iion  iiivcnis  ,  qnia  omniiio  non  invcnis;  Palris 
agnosce ,  cl  Filium  ciiin  Patrc  Homoiisioii  cniifi:cre. 
Caro  de  carne   nascitur,  filiiis  carnis  dc  snbslanti;! 
carnis  nascitur.  Corruptionein  de  modio  lollile ,  pas- 
siones  cnrnalesa  liiminc  mcnlis  abjicitc,  cl  invisibilia 
Dei ,  per  ca  qiuc  facla    snnt ,  intellecla   conspicilu 
(Rom.  I,  20).  Crtdile  Crcaiorein,  qui  dedit  carni  car- 
nem  gignere.  qui  dedii  parenlibus  vcros  carnis  filios 
de  carnis  snbstantia  geiicrare,  ac  sic  lilios  cuin  paren- 
llbus  unius  esse  subslnnliae  ,  multo  niagis  poliiissc 
vcnim  gigncreFiliiim  de  siia  subslaiitia,etunam  cuui 
vcio  Filio  liabcre  subslantiam,  mnncnle  iiicorruplionc 
spirituali ,  cl  longissime  liinc  aliciia  corrnptione  car- 
nali. 

4.  Nam  de  anima  quid  dixeris,  n(5Scio.  Verba  cnim 
liia  siiiit,  ubi  dicis  :  Nec  enim  ad  anima;  ingenuitatem 
comparalis  tantam  itlam  macjnificcnliam,  sed  ad  fragili- 
tatem  corporis.  De  corpore  ulique,  inqiiis,  nascilur  coro, 
corporalis  (ilius  :  non  tamen  de  aniina  anima  nnscitur. 
Post  istani  qiiasi  definilionem  tuam  ,  rursiis  affirmas 
animam  fiiios  gencrare.  Adjnngis  eniin ,  et  dicis  :  Si 
ergo  nostra  anima  incorruplibililer  general  et  impassi- 
bililer,  nullam  senliens  diminutionem,  non  inquinatio' 
nem  aliquam ;  scd  legilime  secundum  jura  divina  ge- 
nerat  filium  ,  sapientia  consensum  '  accommodans 
corpori ,  ipsa  integra  nmiel  :  quanto  magis  omnipoiens 

»  Mss.,  niinus  quam  potiiit  inteUectam,  quam  tamen,  elr. 

5  Kdiiio  F.iasnii,  liic  cl  suiira  in  coHalione  cum  vaxiiniiio, 
geiiernlum  jUiiini,  say.ientiuin  con  ciisu,  accoiumodans  cor- 
pori.  Miniis  rfcic.  lov.  consiaiilcr,  rt  fapientiii.  seii  i>aili- 
cula,  ('/,  ahobl  a  >lss. 


773 


I.IBKi;  SKCUNDUS. 


774 


Deus  ?  r.l  paulo  posl  dicis  :  Quanlo  magis  Dcus  Pater 
inurrupiibilis    wcorruptibiliicr    genuil   Filium  ?  J..'i» 
siipn  iliii,  nescire  ine  qirul  voliuTis  dc  anima  inlel- 
ii-i,  de  qiia  prins  dixisti  qnod  non  nascalnr  aniina  de 
aninia,  el  postu.,  qnod  aniina  incorriiplibililor  gigiial 
niiuin.  Si  aniniain  gignil,  qiioinodo  non  nascilnraniina 
deaninia?Si  carnein,  lu  videris  qnomodo   sil  caro 
verus  aniinx'  filins.  Clirislns  oniin,  i.ropur  qnein  pii- 
lasli  hanc  adliil»ondani  siinililiidinoin  ,  vcrns  csl  D>  i 
Filius.    Si  anliin   incoriuplil>ililer   gignere   aniinain 
liliiim  sic  accipi  volnisli,  qnomodo  ail  Aposlolus  ,  In 
Christo  enim  Jesu  per  Evangclium  egovos  genui  (/  Cor. 
IV,  15  );  cur  non  aliendis,  qnod  ywn  eraiii  ilkvanimic 
in  volere  vila,  qiias  per  Evaiigoliiiin  ronovando  Apo- 
stolus  genuil  ?  Verbiiin   aulein  Dei   Deus  nniijcnitus 
Filius,  siciit  jam  dispntavimus ,  non  prius  aliqnid 
fuit ,  ct  renovalione  esl  goneralus  a  Patre  ,  scd  cum 
Palre  scmpcr  fuil;  sicul  est  semper  aUjue  cril  mira- 
bili  atqne  incff.ibili  inodo  genitns  ab  rctcrno  coxlcr- 
nus.  Sed  si  ob  boc  inlroduxisii  hanc  dissiinilem  siini- 
litudinem ,  ul  asserercs  Dcum  Palrem  incorrnplibi- 
liter  gcnuissc  :  noli  laborare;  coniileor  onmino,  in- 
forruplibililer  goniiissc  Deum  Palrcin  ,  sed  qnod  est 
ipse  gcnuisse.  Iterum  enim  dico  bic,  quod  vobis  s.-cpe 
dicendnm  esl  :  Aul  dc  aliqua  subsianlia  nalus  est  Dei 
Filins  ,   aut   de   niilla.  Si   de  nnlla ,  orgo  de  niliilo  ; 
qiiod  vos  non  diccrc  jain  loncmus.  Si  dc  aliqiia,  noc 
lanion  de  Palris,  non  vorns  cst  Filius.  Si  de  Pairis , 
unius  cjusdcniqne   substanlia;  suiit  Patcr  et  Filiiis. 
Qiiomodo  aiitom   nihil  Filio  subtraxit,    nt  dicis  ,   si 
cjusdem  subsianli;o  ot,  el  lamcn  niiiior  est,  nccsicut 
infans  oroscore  potest  ? 

5.  Jam  voro  de  imniorlalitate  Dei ,  quia  non  Pa- 
trem,  scd  Deuin  qui  ot  Palcr  cst  el  Filius  ei  Spiritus 
sanolus  ,  siduin  habcre  immorlalilaiem  dixit  Aposto- 
lus.salis  snperius  disputavi ,  qiiando  ipsiim  aposlo- 
licuin  losiiinonium  et  posui  totum  ,  el  exposui. 

6.  Displicctlibi,  quod  aqnalcm  Patri  asseriinus 
Filiuin  :  quasi  possil  csse  iiucqu.ilis,  qiii  verus  cst 
Filius  ,  non  natus  ex  lempore,  sed  gigneiili  co;clcrnus, 
sicnt  splendor  ab  igne  genitus  gignenli  manifcslaliir 
jpqiixvus.  Scd  habel,  inqiiis  ,  Dei  Filius  auclorem  Pa- 
trem.  Si  proplerea  Deum  Palrein  Dco  Filio  dicis 
auctnrcm,  quia  ille  genuil,  genilus  est  isle;  qiiia  islc 
dc  illo  est,  non  illc  de  islo;  faleor  et  concedo.  Si  au- 
lcm  per  nomen  aucloris  minorem  vis  faccre  Filium, 
Patremqne  m.njorem,  nccojusdcin  subslanti;c  Filiiiin 
rnjus  est  Palor;  dclestabor  etrospuam  :  quia  ct  filius 
liominis,  in  qiianium  est  (ilius,  habct  auclorcm  de 
quo  natus  csl,  palrem ;  ncc  laincn  idco  non  est  ejus- 
dcm  subsiantix  cujus  est  patcr;  ot  qnod  i^te  ininor, 
ni.ijor  esl  ille,  polest  lamen  ad  rorin;un  palris  valcn- 
liamquepervonirecresccndo,  iiiqiia  patrem  propl^rea 
non  omni  inodo  invciiit  talem ,  (piia  ct  illc  dciccit 
senescendo.  Sic  enim  iiecesscest  varietiir  .Ttale  mor- 
lalitas,  nbi  tcmporalis  esl,  nm  ajlerna  nativilas.  Non 
juitem  illa  sic  esl,  ubi  ncc  crcscit  Filius,  nec  scne- 
scil  Pater.  El  ideo  amborum  non  iiiip;ir  csl  ict.ns;  qtiia 
ubi  esl  xlernilas,  non  est  xlas  :  idco  forin  i  non  iiii- 


par  amborum;  (|Uoniain  vcrns  Filiiis,  qui  non  ut  aii- 
gorolnr  cst  nalus,  nc  rcinanorot  dogoncr,  a-qualis 
cst  natiis.  Sil  orgo  nalivitale  hiimana  longc  mclior  el 
cxcolli-nlior  diviiia  iiativilas,  inoorriiptibili  ct  invio- 
laiiili  gononiliono  :  iioii  lainon  sil  doloiio;-,  divcrsi- 
l:ile  n;ituric. 

7.  Scd  vitam  Filius,  inipiil,  accepil  a  Patre.  Accc- 
pil  siciit  genilus  a  gignenlc.  Omnin,  impiit,   qnw  lia- 
bet  Piiler,  mea  sunl  [Joan.  xvi,  15).  Oinnia  ergo  qii:u 
liabot  Pater,   dcdit    illc  gignoiido,  accopit   iste  na- 
scoiulo.  Noc  daiido  illc  ainisit  qiiod  liabuit ;  nec  istc 
cum  csset  et  non  babcrct  acccpil  :  scd  sicut  ille  per- 
niansit  habons  oinnia,  cum  ca  (jikc  h;ibel  Filio  dedc- 
rit  oiitnia  ;   sic  islc  nuiiqiiam  fuil  siiie  omnibus,  qu;c 
iion  ogoiulo,    scd  iiascendo   acccpil  iit  Filius  :  quia 
iiiin(|uam  potuit  csse   non  nalus,  et  ea   sinc  quibus 
non  esi  natiis,  cl  csl  iinmut:ibilis  naliis,   scmpor  lia- 
biiil,  (|nia  scinpcr  esl  natiis.  Si  cniin   ali(piid  coriiin 
qu;c  Iiabot  Paler  non  dedil  Kilio,  falstiin  est  (piod  ait 
Filiiis  :  Oniniu  qua:  habet  Paler,  nica  sunt.  Scd  qiii;» 
voriiin  csl,  prorsns  oinnia   (pi;c    liabct  Palor,   dodil, 
ut  diximiis,   illo   gignendo,    accopil    i^lc   nasccndo. 
Ac  per  hoc  dcdit  illc  vitain,   qiiia   gcnuil  vilam;  ac 
copil  iste  vitam,  qiiia  naius  cst  vila  :  si  ininor,  si  do< 
color  ',  si  diversa,  non  cigo  qiiam  Palcr  h;ibuil  lianc 
dodit  Filio.  F.t  quomodo  voruin  cst,  Oninia  quw  hn- 
bcl  Paler,  mea  snnt?  Scd  qiiis  audc;it  dicere,  Voriiin 
non  esl  quod  Veritas   dixit?  Quaproptcr  «jcu/  habet 
Paler  vilain  in  semctipso,  sic  dedit  el  Filio  vilam  ha- 
bere  in  semetipso  (  /</.  v,  26).    Siciit    habct    d(.'dit, 
quod  habcl  dodit,  (pialoin  h:ibol,  lalcm  dedil;   quan- 
lain   habet,  taiitam  dodit.  Oiniiia   qii.T;  habct  Pator, 
Filii  sunl.  Non  ergo  aliipiid  iniiius  qiiam  Palcr  habet 
Filio  dedit ;  nec  ainisit  Patcr  vitam,  quam  Filio  dcdit. 
Vivondo  eiiiin  tcnuil,  quam  gignendo  dcdit.  Vila  esl 
aiitciii  ipsc  Pater,  vila  est  ipse   Filius.  Et  illc  quippe 
ct  isle  id  habet  quod  et  ipse  ' :  sed  illc  dc  nullc  vila, 
istc  viia  de  vila ;  sed  lalis  qualis  illa,    lanta  qiiaiila 
illa,  Itoc  oninino  qiiod  illa  ;  qiiia  vcrus  cst  Filius,  qiiia 
porfoclus  esl  Filius,  quia  non  cst  dogcncr  ab  iiiio  Dco 
Palrc  Dciis  unicus  Filiiis,  Palri  ergo   acqualis  cst  Fi- 
liiis.  Quidquid  cuin  dicis  a  Patre  acccpissc,  falciiiiir 
cl  nos  :  prorsusPater  dcdit,  Filius  accopil.  Sod  cuin 
Palcr  omnia   qiuc   babcl    gigncndo    dcdil,  fcqualoMi 
uliipic  gcnuit,  (pioniam  itiliil   niinusdcdil.   Qiiomodo 
ergo  lu  dicis,  qiiia  illc  dcdil,  illc  accepit,  ideo  a?qna- 
iein  Fiiiuin  Pairi  iion  csse  :  cuin  eiiin  ciii  d;ita  simt 
omiiia,   cl    ipsain    xqiiaIit:iloin    videas     accepissc? 
Scripluin  cst   qiiidcm,  Bciilum  csl  ma{jis  dure  quam 
accipere  [Acl.  xx,  35)  :  scd   in  hac  vita  iibi  cst  iiio- 
pia,  qiia  uliquc   inclior  cst   copi;i.    Mclius   cuim  cst 
habcrc,  qiiain  egorc;  cl  inclius  est  donare,  tpiani  ac- 
ciperc  ';  crogare,  qiiam  nicndicarc.   Ubi  anlom    ipii 
dedit,  gignendo   dodil  ;  ol  qiii   acciepil,  nascendo  ac- 
cepit  :  non  inopi  subvcnlum  esl,  scd  ipsa  copia  gc- 
neraia  cst.  Nec  poicsl  qui   acccpit  ci  qiii  dcdil  es&e 

«  F<Uli,  disrotor.  Al  Mss.,  drcolor. 

'  sic  Vss.  F:<iili  voro,  qnnd  esl  ipse. 

'  kut.  tr.  et  Vss.  oiiiiiluul,  qiium  accipere ;  crogare. 


775  CONTKA  MAXIMlNliM  Ar.lANOIU; 

inirqiiiilis.  qnia  el  lioc  ncccpil  iilcsscl  a!(|ii:ilis.  Niliil 
cniiit  V.avi'.  ininiis  li:il»cl  illo  qui  dicil,  Oiniiia  qud; 
habel  fulir,  mea  miit.  ylvniiilis  csl  i{;iliir.  Scd  f|iiia 
iemi-tipsinn  cxinanivil,  formam  servi  accipicns,  iion 
foiinain  l)i;i  |KM(lcns;  ila  factiis  csl  in  cadcm  scrvi 
lornia  obediens  usque  ad  mortem  crucis  (fliilipp.  u, 
7,  8),  iii  qna  i>atilo  niiniis  iniiioraliis  csl  ah  Aiigclis 
{Psal.  viii,  ()),  iil  I':ilii  i"  loiina  Dui  iiianercl  X'(iualis  : 
(liiia  non  esl  lorina  illa  niulahilis. 

8.  Quid  ila(|uc  niiruin  cst,  si  ca  qiim  commcrnoras, 
dicil,  /'.'i/o  iiua;  placita  snnl  Patri,  facio  semper  ( Joan. 
viii,  29)  :  cl  ad  inoniimciitiim  La/.ari,  Pater,  (jraliiis 
ago  tibi,  qnia  audisli  mc;  et  ego  sciebam  quia  sewpcr  we 
andis,  sed  propler  cos  qui  circumstant  dixi,  ut  crcdant 
quia  tu  me  misisti  (Id.  xi,  41,  42) :  ct  ilcruin,  Me  opor- 
let  operari  opera  ejus  qui  me  misit  (Id.  ix,  4)  :  cl  aii- 
l(<qiiain  iianes  fraiigercl,  piius  Palri  (jraiiiis  ecjit  (Muiili. 
XXVI,  2G;  Marc.  viii,  C,  et  Joan.  m,  H)?  Si  liis  alque 
Iinjusmodi  lesliinoniis  id  ostcndcrc  voluisses ,  (Hiod 
in  forma  servi  Filius  miiior  csl  Palrc,  cl  in  ipsa  for- 
ma  Dci  islc  d(!  illo  iioii  ilie  de  islo  cst;  quod  s:rpe  si- 
gnificans  ,  iniilia  ila  dicit ,  ul   cuin  non  inlclligeiites 
ctiain  iii  ipsa  divinilale  arbilrcniur  nrmorem  :  sic  t(i- 
ncrcs  reclain  regulam  fidci,  ut  non  contradicercs  ve- 
rilali ;  ncc  pcr  talia  tcstimonia  oppngnarcs  Evangc- 
lium  ,  sed  doccn^s.   Qiuc  suiit  cnim  placila   Palris  , 
qii;c  noii  niiit  et  Filii?  anl  uiulc  potcsl  lacere  Filius, 
nisi  qiia'  placita  sunt  Patri,  a  qiio  Iiabct  omnia  in  qui- 
l)us  a^qiialis  est  Palri?  Qiiomodo  non  gralias  agit 
Patri  de  quo  cst,  pra'scrtim  in  forma  servi  ,  in  qua 
illo  ininor  esl?  Quomodo  non  Patrem  rogat  ul  Iiomo, 
qui  cum  Patre  exaiidil  ut  IJeus?  Quis  autem  chrislia- 
iius  ignorat  quod  Pater  miserit,  missusque  sitFiliiis? 
Non  eiiim  genilorem  ah  co  quem  genuit,  sed  geniluin 
a  genitore  mitli  oportchat  :  verum  ha;c  noii  esl  in- 
jcqualiias  suhstaniiffi.scd  ordo  nalurse;  nonquodallcr 
prior  cTsct  allero ,  sed  qnod  altcr  esset  ex  allero. 
Oportehat  crgo  operari  eum  qui  missus  cst ,  opcra 
ejus  a  quo  missus  est  :  et  quiie  sunl  opera  Patris,  qiiai 
iion  sunl  et  Filii ;  cum  dicat  idem  Filius,  Qucccimujue 
Pater  facit,  hcec  et  Filius  similiter  facit  (Joan.  v,  19)? 
Opera  lamen  Patrisesse  dicit  :  non  cnim  obliviKilur 
a  quo  sit;  a  Palrc  qiiippe  illi  est  ut  operaior  lalium 
opernm  sit.  Hiec  autem  vos  ita  intelligilis ,  ut  hinc 
etiam  putelis  Patrem  Filio  esse  majorem,  quia  dixil 
passerem  non  cadere  in  leiram  sine  Patris  volunlate 
(Mattlt.  X,  29) ;  quasi  cadat  sine  volunlate  Filii.  An 
usque  adeo  minorein  vnllis  Filium,  ut  non  habcat  in 
potcstate  nec  passeres?  Sed  si  non  vultis  huic  regulac 
acquiescere  ,  ut  uhictimque  legeritis  in  auctorilate 
divinorum  eloquiorum  ,  quo  '  minor  Palrc  Filitis  vi- 
deatur  ostendi,  aut  ex  forma  servi  dicluin  accipiatis, 
in  qua  vere  minor  est  Patre;  aut  ideo  dictum  ,  quo 
non  dcmonslrelur  majer  vel  minor  ullus  esse  allcro, 
scd  demonsirctur  csse  aller  ex  altcro  :  si  huic,  iii- 
quam,  rcclissimajrcgiilainon  vultisacquiesccre;  cerle 
lamen  verum  Dci  Filitim  luilla  ralionc  dicclis,  si  iion 
ejusdcm  suhslanliie,  ciijiis  Pater  csl,  cuin  cssc  dica- 


M  I  PISCOPIJM,  S.  ALCUSTINI  770 

(is.  Li  ciiim  Iiumanuin  aliqnid  dicam  proptcr  infirmi- 
l:\tc.in  carnalium  :  cum  Iioiniiics  duo  sunt ,  paicr  cl 
liliiis,  si  ohcdicns  sit  p.'Hri  filius,  ct  aliqiia  cxislenlc 
(aiisa  rcgcl  patrcin  ,  (.'latias  agal  pairi,  aliquo  dcni- 
qiic  iiiitiatur  a  palrc,  uhi  sc  dicat  non  vcnis.se  faccre 
voluiilatem  suam,  sod  ejus  a  quo  missiis  cst ;  num- 
(piid  liinc  ostcndiliir  iioii  cjuMlcm  cujus  palcr  cst  csse 
siihslaiiii:c  ?  Ciir  crgo  uhi  dc  Kilio  Dci  lalia  lcgilis, 
slaliin  in  tanliim  sacril(!giiiin  corde  alquc  orc  prorui- 
tis ,  ut  vcri  Filii  Dci  iinam  eamdemqiie  cum  Palie 
snhstantiam  non  esse  crcdatis  alqiie  dicalis? 

9.  Qiiid  qiiod  ctiam  illiid  coinnieniorandum  pulasti, 
qiiod  inanilcslissime  ut  honio  loquitiir  :  Voleslulcm  lia- 
beo  ponendi  animam  meam ,  et  potestutein  liabco  itcruni 
sumendi  eam.  lloc  enim  prceceptum  dccepi  a  Putre  meo? 
Quid  lioc  adjuvat  caiisam  tiiam?  Numquid  enim  aliiid 
dixil,  nisi,  Polestalein  hahco  moricndi  ct  resiirgcndi? 
Qiiod  itaqiic  ail,  !\'emo  eam  tollit  a  me,  sed  e(jo  eain 
potio  a  me,  et  ilerum  sumo  eam  (Joan.  x,  18);  qnid  iii- 
tclligi  voliiit,  nisi  sc  noii  fuissc  inoriturum,  nisi  ipse 
voluissct?  Niimquid  tamen  nisi  liomo  cs-^ct,  iiiori  (il 
resurgcre  poiuisset?  Sicautem  intioduxisli  hoc  lesii- 
monium,  ut  pra'loquereris,  dicens,  II ic  sune  et  de  sua 
potestate  quam  a  Patre  accepit  diccbat,   «  Polestatein 
luibeo  ponendi  animain  meam ,  et  poleslalem  liabeo  ite- 
rum  sumendi  eain  :  >  tanqiiam  si  liomo  non  cssel,  po- 
siturus  esset  animain.  Ulhomoergo,  non  ut  Deus, 
accepit  hanc  poteslatem  :  quamvis  non  dixcril ,  Ilanc 
potestalem;  sed,  lioc  prceceplum  accepi  a  Patre  meo. 
Quis  auicm  ncscial  alind  csbc  pnecepliim  ,  aliud  po- 
lcslatem?  Iloc  enim  hahemus  in  polcslale,  qiiod  cum 
volumus  possumiis.  Pra;ccpluni  vcro  id  nohiscum  agit, 
ut  quod  jam  csl  in  potestatc  faciamus  :  si  aiilem  non- 
diim  est  in  poteslate,  oremus  iiohis  potestatem  dari , 
ul  quod  pra;ccplum  cst  implcamiis.  Quocirca  si  ea 
qiiac  aperta  sunt  vclilis  atlcndcrc,  ut  homo  acccperat 
hanc  potcstatem.  Scd  propter  contcnliosos  ego  ad 
utrnmque  coneludam  :  Si  ut  homo  acccpit  hailc  po- 
teslatem ,  nihil  tihi  prodesse  hoc  lesiimonium  el  tu 
vidc^s  ;  quia  si  ex  hac  potcstale  a  Palre  accepta  ,  nii- 
norem  Patre  Filium  vis  probare,  nec  nos  dubilamus, 
qiiod  in  quanlum  homo  est  Christas,  minor  cst  Patre  : 
si  atitcm  ut  Deum  vis  accepisse  hanc  polestalem  ,  gi- 
gnendo  cum  Pater  xqualem  sibi,  dedit  ei  omniiim 
rerum  tantam,  quanta  ipsi  Palri  cst  ',  poteslalem.  Si 
cuim  minus  habet  in  poteslaie  aliquid  quatn  Paler, 
iion  sunt  ejus  omnia  quae  hahet  Pater  :  sed  qiiia  cjus 
sunt,  lanlani  procul  dubio  hahel  poteslatem  quanlam 
Paler.  Prxceptum  quoque  aul  ut  hoino  accepit,  aul 
ut  Deiis  :  si  ut  liomo,  nulla  quaestio  e>t,  quia  ut  homo 
est  Patre  minor  :  si  ut  Deus,  non  hinc  oslcndilur  mi- 
nor;   qtiia  nascendo  id  accepil,  non  indigendo.  Iu 
\erho  cnim  unico  Dei  omnia  pra;cepia  sunl  Dci,  qii.^ 
ille  gignens  dedit  nascenii ,  non  cum  genuisset  addi- 
dil  indigcnti :  ac  per  hoc  lantum  genuil  quantus  cst 
ipsc;  quia  dc  seipso  genuit  vcrum  Filium,  ct  pcrfc- 
ctiim  goniiit  pleiiitudine  di\inilalis,  non  peiflcienduiii 


'  IU\\[\,  qnibns.  Coni^i.inins>'ss.,  r/.va. 


*  .\:ss.,  q:K;nta  ipsi-.ts  csl  Pal.  is. 


7n  LIBKR  SECUNDUS. 

alnlis  accessu  •.  Scd   Iiumiliiis  a  lc  qii;ero,  quare 
liliuin  humiiiis  quemlibcl  liomincm,  si  prxccpliim  ac- 
cipial  a  palre  ,  non  iMim  dicis  allLiius  csse  subslan- 
ti*,  el  Filium  Doi   Deum  ob  hoc  audes  neg:ire  pa- 
lern:B  esse  subslanli;o,   quia   prxccplum  acccpil   a 
Palre?  Prorsus,  el  pneceptum  a  Palre  accepi»,  el 
ejusdem  subslanliie  cst,  ciijus  e>l  ille  qui  deilil.  Qiiis 
le  conlradiccnlem  feral,  si  ad  le  audicndum  liomincs 
plres  rdiii|uc  concunant,  cjusdeni   ulriiiue  subst;iii- 
li*;  ncc  ideo  fllii  degeneies,  quod  ila  priecepla  eis 
dederinl  patrcs?  Sed  forlc  dicis,  palies  doclos  liliis 
indociis  dedisse  prrcepla.  Ilefer  nuiic  lc  ad  Dei  Fi- 
lium,  de  Dco  Palio  nalum  Dcnin,  qni  ulique  imper- 
feclus  cst  natus,  si  prxceplum  accepil  indoctus.  Qnia 
vero  perfeclus  est  nalus ,  pr;cceptunj  dcdil  ille  gi- 
gnendo,  acccpil  isie  nasccndo.  Nunqnam  cnim  verus 
Dei  Filius  indoclus  fuil :  filius  aulein  iiun(|u;\m  nou  fuil. 
C.\PUT  XV.—  1.  In  forma  Dei  Filiuin  esse  non 
negas,  et  Deo  Palri  squalem  ncgas,  majorem  Palris 
formam  pulans  esse  quam  Filii  :  lanqiiain  noii  li:i- 
bueril  Patcr  unde  formam  suam  complerel  u\  Filio, 
quem  de  se  ipso  geniiil ,  non  fecit  cx  nihilo,  iion  cx 
alio.  Aut  si  forniain  suam  in  unico  Filio  plenani  gi- 
gnere  poluil,  nec  lamen  genuit  plenam,  sed  minorciii ; 
quid  sequalur  allcndite,  et  iii  viam  rcdilc,  iie  coga- 
miiii  Palrcm  in^idum  diccre.   Dicilis  Deum  Filimn, 
dicitis  Dominum ;  scd  ul  diios  deos  dominosquc  facia- 
lis,  conlra  Scripluram  chtmaniem,  Audi,  Israel;  Do- 
minus  Deui  tuus,  Doimuus  unus  est  {Dcui.  vi,  4).  Quld 
autem  in  lioc  sacrilcgio  vobis  prodest,  quod  Palri  da- 
tis  t.nnlam  fitrmnm,  quanlam  non  datis  Filio?  Num- 
quid  si  unus  m:ijor,  alter  esi  minor,  ideo  non  suiit 
dii  el  dominl  duo?  Si  carere  cupilis  hoc  errore,  sic 
dicite  alium  esse  Palrcm,  alium  csse  Firmm,  ul  lamen 
fcimul  ambos  noii  duosdicntis,  sed  uiium  Dominutii 
Deum.  Dicilis  regcin  Filium  dc  rege  Patie  uiiqne  na- 
tum  :  nec  inluemini  in  generc  humano  filios  regum 
eliamsi  non  sunl  ex  regibus  reges,  csse  lamen  ex  ho- 
minibus  homincs ;  ncc  habere  potcslalem  cum  pa- 
iribusregiam,  el  lamen  e;imdem  lencre  naluram.Yos 
autem  Filio  Dei  regis  regnum  cum  Patre  concediiis , 
et  naluram  pnlernam  vanitalc  inipia  denogaiis;  eiim- 
que  Deo  Pairi  dicilis  in:i'qiialem,  qui  uon  rapinaoi, 
lioc  cst,  non  alienum  arbiliatus  cst  esse  wqualis  Deo; 
sed  tamen  non  intcndens  qu;e  sua  siiiil,  scd  qu;i:  iio- 
stra  suiil,  senielipsum  exinauivit;  non   formam   Dei 
perdens,  scd  formani  serii  accipiens,  in  qiia  esl  Palii 
factus   obcdiens  usque  ad  morlein  crucis   {Pliilipp.  ii , 
G  8).  In  qiia  lorma.enm  noii  vujiis  sic  agnosccre  Pa 
ire  Deo  minnrem  ,  ut  in  Dei  forma  Palri  noii  negelis 
a>qunlem.  <  Nos ,  >  inquis,  <  dicli  sunius  filii  gratia , 
iioii  iiatura  lioc  iiati :  ideo  unigcnitus  est  Filius,  quia 
qiiod  esl  secundum  divinitatis  sux  naluiam  ,  hoc  est 
iialus  Filius.  i  II.tc  non  lua  solum,  verum  etiain  iio- 
blra  suiil  verba.  Cur  ergo  quem  Dei  Filium  natnra 
«on  gralia  confileris ,  ejiisdem  nalurx,  cujus  Paicr 
cst,  iKin  essc  contendis,  nec  quid  inali  abs  lc  dicalur 


77« 


>  Sic  Am.  Er  el  Mss.  Ai  l^v.,  et  perfectam  genmt  pleni- 
tudinem  divinitatis,  non  perficimdam  cctalis  accessu. 

Sanct.  August.  VIII. 


atiendis?  Noiiiic  rcgis  De»  Filio  palernum  rcgiium  au 
ferres  lolenibilius  quam  n:ituram? 

2.  Dc  Spirilii   niilem   sanclo,   quomodo  e'  ipse  dc 
Dcosit,  iicc  tamen  el  ipse  filius  sil ,  qiioni.im  proce- 
deiidot  nou  nasccndo  legitur  esse  dc  Dco,  jnm  supe- 
rius,  qiianliim  salisvisum  est,  dispulavl.  Nos,  inqiiis, 
in   Palrcm   Dcum    iutialuiii,    naturam   nou  acicjiiiiius. 
\.l  t;inquain   ralionom  reddeiis,  cur  Dci  Pati is    iioii 
dicatis  esse  naliirain  ,  iiiox  adjungis,  ct  dicis,  Crcdi- 
mus  quod  ait  Chrislus,  <  Spirituest  Dcus  »  (Jonn    iv, 
21)    :    qiiasi  Chrislus  secundum  id   qiiod  Deiis  est, 
non  spiriltis   sil,    qucm    Inmcn   naluta  Filium  esse 
dixisli.  Non  eigo  Paler  ideo  nntiirJ  noii  esi,  qui:i  spi- 
rilus  csl.  Scd  forlc  quia  nalus  non  cst,  idco  ciiiii  iio:i 
vullis  csse  nalurnm ;  piilalis  cnim  quod  a  nascciido 
iialura  sil  dicia.  Scitoic  ergo,  qnod  UMaqii;i'(|i!C  rcs    /^ 
esse  dicUiir  \)cr  subslanliani,   lioc  cssc    iiliqne   por 
naturam.  Cerle  si  non  pulaiis  csse  diccnduin,  cjusdem 
Filium  ciijus  Paler  esl  esse  iialur;c  ;  dicile  cujiis  Pa- 
ler  esl  essc  subslaiili;e  :  ad  caiis.im  qux'  inier  uos 
agiliir,  sufficil  nobis.  Vcrnmlamen  admoncnili  eslis, 
ul  intucamiiii  (|uod  ail  Aposlolus,  Ilis  qui  natuva  iion 
sunt  dii,  servislis  (  Galat.  iv,  8)  :  ubi  cerle  nos  Deo 
qni  iinlur.A  csl  Deus,  servire  monslravil.  Vos  ergo  qu 
Dium   Paticin   non   naliira  Deuni  osse   frcdilis,  ubi 
cum  consiitiinlis,  adverlile  ;  et  si  ulltis  iii  vobis  pudor 
esl,  crubescile.  Ecce  nos  dicimus  vobis,  non  servi- 
mns  Deo  qui  natura  non  cst   Deus;  nc  siiniis  inlcs, 
quales  fucruiit  illi  qtiibus  dictum  csl,  Ilis  qui  naiura 
non  sunt    dii ,    servistis.    Vos    si   lales  csse  vultis , 
pelimus  nc   velilis,   cl  Deuiii  I*:Urem  t.nliiia   Dciim 
essc  dicatis  :  cjusqtie  Filiiim,  quem  nongiali;i,sed  iia- 
lura  Filiuin  jam  esse  dicilis,   ejusdcin  n:Unri-  cnjiis 
Palor  esl  non  negelis,  nc    iiiliil  aliud  qnnin  Filiuin 
esse  vcrum  iiegelis.  Quomodo  ctiim  diciiis,  el  vc- 
rum  Filium  vos  profileri,  el  Patri    siinilem   noii  ne- 
gare,  quando  eum  ncgalis  unius  cnm  P;i(rc  esse  sub- 
slanlioe?  Siciil  auicm  verum  Filitim  iisdioal  uiia  snb- 
slantia,  sic  non   vcrum  divcrsa  siil)slnnli:i.  Qiiomodo 
auleiii  Filium  Palri  similcm  dicilis,  cui   Paltis  sub- 
slaiitiam  dare  non  vuUis?Noniie  similishomini  est 
piclura  vei  stalua,  ct  tamen  filitis  dici  non    polcst, 
quia  divcrsa  subslanlia  esl?  Ilomo  ncmpe  ad  Dei  si- 
mililudine:ii   f.iclus  esl;   tameii    (|tiia  iinn  cst  uiiius 
ejusdcmquc  subsianiiic,  non  esl  verus  filius;  et  ideo 
fit  gralia   filius,  quia  non  cst  nalura.  Si  crgo  vultis 
Dei  Filium  verum  confileri,  prius  illiim  ac  prxcipuc 
dicile  unitis  ejnsdcmque  subslanliaj ,  ut  lan(|iinm  ve- 
riim  Fiiiiim  cl   Dci  Filium   per  omnia  siinilcm  Pniri 
csse  dicalis.   Nam  qiicm  subslanliam  pulaiis  habcrc 
divcrsam,  plus  eum  dissimilem  quain  similem  dicilis, 
el    omiiii)o  verum    Filium   denegatis.    Nam  vullis  * 
nossc ,  ad  oslcndendum  verutn    filium  quanlum  v.i- 
lcal  utia  cademque  substaiilia  :  eliamsi  liliiis  hominis 
liomo  in  quibusdam  simjlis,  in  quibnsdam   sit  dissi- 
milis  patri ;  laineii  qnia  ejusdem  subslaniia!  esi,  nc- 
gari  verus  filius  non  polest:  et  qiiia  vcrus  csl  filins  , 
ncg:iri  cjusdem  stibslatilia:  non  potcsl.  Vus  autein  ita 
'  sola  cdilio  Lov.:  \ec  vulti>. 

fVingt-cinq.J 


77!)-  CONTRA  lIAXI.il.NUM  ARIANOKUM  EflSCOPUM,  S   AUGrSTIM 


■/80 


tlicili»  vcril(;i  Oci  Filiiiui  simiiom  Palri,  iil  Milisia  lii! 
Vflilis  f:ssc  (livcrsrc,  ()cr  ()ii:iin  sol.im  |iol(!sl  lilin-<  vc- 
fHs  oslciiili.  Nam  diio  vcii  linmnK^s  cisi  imiliis  coriim 
(iliiis  silallcriiis,  iiriins  laiiioii  siiiil  (;l  cjnsdcm  siil)- 
slanliu!  :  liomo  aiilcin  allcrius,  liominis  vcriis  lllins 
iiiillo  inodo  polcsl  nisi  cjnsdcm  ciim  palrc  cssc  snl»- 
sl.>iili;p,  cli;imsi  noii  sil  pcr  omn  a  similis  i):itri. 
Qnocirc;»  vcnis  Dci  Filins  cl  iiniusciun  ralrc  siil>sl;iu. 
li.T!  esl,  qnia  vcriis  Filiiis  csl;  cl  pcr  omnia  csl  F'airi 
fiimilis,  qiiia  Uci  Filius  cst.  N(!qiic  cnim  siciit  contin- 
gil  in  riliis  liOMiinnm  vcl  qiionimcnmqiic  ani:iinliiiiii, 
ila  fas  ost  dictMc,  vcnim  J)ci  Filiiim  sulisl:iiili c  qni- 
dcin  uniiis  cssc  cnm  Palrc ,  scd  non  |  cr  omuia 
similcm  Patri.  Nic.xniim  igitiir  lciwlc  nohiscnm  coii- 
ciliinn  ,  si  VHllisClirisliiin  diccrc  vcriim  Dei  Filinin. 

3.  Diveisns,  inquis,  accusaiiinr  dicrre  nalttriis.  Ft 
qnid  aliud  dicisdc  Dco  Palrc  cl  Dco  Filio?  qnid  :iliud 
jlicis?  An  ideo  put:is  ab  isia  acciisalionc  piirgari  , 
quia  conlinuo  snlijnngis  diccns  :  Iloc  scilo  qnod  uos 
dicimus,  qnod  Pater  spiyitiisspirilum  gemiil  ante  omnin 
scccula,  Deus  Deum  genuil?  Iloc  qiiidcm  dicilis,  ct 
verum  dicitis  :sod  boc  lacnisli,  qiiod  f;ilsiim  ct  cxsc- 
crahilc  dicitis.  Spirilus  cniin  spiriluin  gr.niiil,  vcium 
dicilis  :  scd  lioc  vernm  c;i  iiilciitio;ic  vos  dicilis, 
quia  eliam  diversae  natiir.-c  dicilur  spiriUis.  Nain  di- 
vanx  iialunTC  sunl  Spirilns  Dei,  sivc  Siiiritus  Deus, 
cl  spirilus  Iioinjnis;  cl  lamenutcrque  dicitur  spirilus. 
Ucm  divcrsa?  nalune  sunl  spiriins  homiiiis  el  spiritus 
pccoris  ;  cl  tainen  niliilominus  uterquc  spiritus  diciliir. 
llcm  dicitur,  Deus  Deiis,  et  diciturdcus  homo  :  siciit 
diclum  est,  Dii  esiis  (  Psal.  lxxxi,  6  ).  El  sicul  d;ilus 
esl*  dens  Moyscs  Pliaraoni  {Exod.  vn,  1).  El  cum 
fiil  Dei  ct  Iiominis  divcrsa  subslantia,  lamcn  utcrque 
appellatur  Dcus.  Prorsus  veraciler  arguimini,  quain- 
vis  dicalis  de  Doo  Patre  cl  Deo  Filio,  Spiritus  spiri- 
r..m  genuit,  naturas  tamon  diversas  dicorc  :  el  quam- 
vis  dicalis,  Deus  Deiim  genuit;  cliam  sic  non  recedore 
a  divorsilate  naliinc,  quia  non  per  omiiia  similem 
Patri  cssc  dicilis  Filium.  Nain  si  pcr  omiiia  si- 
milcm  diccrelis,  consequentcr  iuleliigen  mini  quod 
eos  dicerclis  cliam  unius  cjiisdemque  esse  natnne 
sive  subslanti;c.  Si  crgo  ab  lioc  crimine  quod  vobis 
objicilur,  Dci  Pntris  et  Dei  Filii  vos  diccre  naluras 
csse  diversas,  pnrgare  le  cogitas  :  sicut  dicis,  Spirilus 
spiriium  gcnuil ;  ila  dic,  Spirilus  cjusdom  nalurae  sivc 
subslanli;c  spiriluni  gennil.  llem,  sicutdicis,  Deus 
Deuin  genuit ;  iia  dic,  Dcus  ejnsdem  naluiiC  sive  sub- 
siaiitiae  Dcum  gcnuit.  Hoc  si  crodideris,et  dixeris, 
nihil  de  Iiac  re  ultcrius  accusaberis.  Si  aiitem  hoc  non 
'Jixeris  ,  quid  prodesl  quia  dicis,  Yerus  iannlus  Puler 
verum  genuit  Filium  ;  cuin  procul  diibio  verus  Fiiius 
uon  sil,  si  non  esl  unius  cjusdcniqiic  subsianliai  cum 
illo  qiii  gonuit? 

4.  Dicit  qnidcm  Filius  ad  Palrem  ,  Hwc  est  autem 
vitn  ccterna  ,  ul  cognoscant  le  soluin  veruin  Deum  ,  et 
qiiem  misisli  Jesum  Cliristum  [Joon.  xvii,  5)  :  id  esl, 
lcclqiiem  misisli  Jesum  Cbrislum,  cognoscant  soliim 
vcrum  Doum.  In  qiiibus  verbis  vos  solum  Palrem  non 

*  Slc  Slss.  F.dili  aulcm,  dictns  cst. 


ciim  Filio  vcriiin  aocipicr»tos  flciHn  ,  qnio  :\\\uA  qii  im 
Filiiim  iicgnlis  vcruni  Dciim  ?  Qiiia  vero  P.iler  cl  Fi- 
lins  ,  noii  diio  dii  .  scd  iiniis  cst  Dciis  ;  sinc  duliio  cl 
Filiiis  vcrii»  csl  Dcus  ,  cl  adjiiiicU)  Spiritu  fiancio 
soliis  cRl  Dcus.  Ncqiic  cnim  movcrc  iios  debcl ,  qiiod 
nominalus  non  csl  l;oc  loco  Spiritiis  pancliis,  lanqiiam 
non  sil  Doiis  ,  :im  noii  sil  vcrus  Dciis-  Talo  esl  cniin 
hoc  qiialc  si  (juis  dic:il,  iicciro  Clirislnm  ca  qux  Dci 
sunt;  qnoniam  dixit  Aposlolus  sic  :  /:,'/  quw  Dei  tunl, 
ncinn  scit ,  nisi  Spirilus  Dei  (I  <j)r.  ii,  i\).  Iloc  cst 
Ciiini  ,  Nemo  scit ,  uisi  Spiritnt  I)ci ;  qiiod  cst  ,  Solns 
ca  Rcil  Spiriliis  Dei.  Siml  crgo  :ib  liac  scicntia,  qiiam 
non  li:ibcre  nisi  Sjiiritiis  Dci  diolii';  osl,  non  cxclndi- 
l;ir  Clirislus;  sic  ab  eo  quod  P:ili'r  cl  Chrisliis  dicliis 
esl  solus  vcrus  Deiis,  non  cxeliiditur  Spiritiis  sanciiis, 
Sic  el  nomen  illiid  quod  in  Aporalypsi  iioino  iiossc 
diclus  csl,  nisi  ipsc  qui  hoc  habcbal  scriplurn  (  Apoc. 
XIX  ,  12) ,  id  esl  Chrisliis  ,  noverat  utique  cl  Pnlcr, 
qiiod  nogare  non  polcslis;  iioveral  ct  Spirilus  snncliis, 
otinmsi  nogetis.  Spiritus  enim  oninia  scrutatur ,  elinm 
allitudines  Dei  (I  Cor.  n,  10).  Nisi  forlc  quia  scriiU- 
tor  dictus  csl ,  nognliir  approliendcre  :  nogotur  crgo 
Dciis  apprehcndorc  corda  et  rcnes  hominum  ;  scri- 
plum  cst  enim  ,  Scrulans  corda  et  renes  Deus  {Psal. 
vii,  \0).  Ila  crgo  diclus  est  solus  vcrus  Deus  Pater  cl 
Jcsiis  Ciiristus,  ut  ab  linc  vcritntc  dcilalis  iiiillo  inodo 
nlicnarclur  Spirilus  sanctus.  Non  aiilem  Filius ,  ut 
libi  vidclur,  solwn  polentem  ,  solum  sapientem ,  solum 
bonuin  Patrem  dicit  esse  Deum.  Deiis  aiitem  unus  ct 
so!us  esl  ipsa  Trinilas  ,  ut  oslcndiiiit  ea  qii:e  supcrius 
jam  siepissime  diximus. 

5.  Quod  autera  non  proficienlem  ,  sed  perfectum 
Deus  Paler  genueril  Filium  Deum;  verum  dicis.  Sed 
qnod  ipsam  Filii  perfectionem,  perfeclioni  Palris  non 
vis  ;eqiiare;hoc  falsiim  dicis ,  el  verilaii  qu;i  vcrns 
cst  Filius  conlradicis.  Ilomo  enini  si  posset  .  inqnis  , 
perfectitm  mox  generare  filium,  non  parvulum  genera- 
rel,  qui  coaugmenlatis  annis  tandem  aliquando  sui  geni- 
toris  jmpleat  voluntatem.  Yerissime  '  omnino  contra 
le  loqueris.  Scd  ut  ccmtra  le  non  sil  quod  loqucris  , 
agnosce  rcqualilalcm  Patris  cl  Filii.  Quia  et  liomo  si 
posset ,  firmm  mox  generarel  anqiinlcm  ,  ncc  cxspc- 
ciarel  annos,  per  qiios  in  forina  filii  posscl  voinntas 
ejus  impleri.  Deus  ergo  cur  non  a-qcalem  ge;iuil  Fi- 
liuin  ,  cui  nec  anni  iiecessarii  fueruiit  par  quos  id  im- 
plercliir ,  noc  ouniipotentia  defiiil?  An  forle  nolnil? 
Ergo ,  quod  nbsit,  invidit.  Sed  non  invidit  :  aqualom 
igitur  gennil.  Ac  por  lioc  unius  ejusden>que  siibst.in- 
tiae  :  qHandoqiiidem  homo ,  qiii  proptcrca  quia  non 
potesl  non  gigiiil  a^qiialem  ,  ojiisdom  lamon  siibsian- 
lia;  gignit  (ilium  ,  ciijiis  est  ipsc.  Qnod  si  non  essel , 
prnfecto  vcrus  (iliiis  esse  non  possel.  Quid  est  crgo 
quod  dicis  ,  Pater  tnlein  genuil  Filium  qualis  et  nuuc 
esl,  qualis  et  permanet  sine  fine?  Hoc  bene  diceres  ,  si 
Palri  acqualem  veriim  Filium  non  ncgarcs.  Cum  vcro 
perfectum  dicis  ,  cl  acqualera  negas  ,  el  lalcm  qualis 


>  Editi  :  Ferilalem  verisHme,  ctc.  At  Mss.  oinittuat  »•«/> 
/.  lcm 


781 


LIBER  SECUiNDlS. 


783 


est  naliis  sine  finc  pcrmanere  non  nog:is;  prociil  tlnliio 
ininorein  Palre  (ilium  siiie  fnie  niancrc  pionniuias. 
Ac  per  lioc  nasciliir  filius  liominis  minor  Palrc  ;  et 
quia  imperfeclus  nascilur,  cresccndo  ad  foimam  pcr- 
vcnil  palris  :  nalus  csl  filius  Doi  iniiior  Palie  ;  el 
quia  porfcctus  at^iiie  iininorlaiiicr  naliis  csl  ,  nulliin) 
accipil  iiicrcincntuin  ,  scd  cum  ipsa  pcrfcclio  a  fornia 
Patris  in  jEtcrnum  efiicil  alieiium.  Eccc  qu;B  crcililis  , 
occequjc  dicilis;ecce  sunl,  quod  pejn8csl,qii;cdocclis. 
Sed  in  auditorum,  iiiqnis  ,  est  arbitiio  ,  ut  cligdnt  alle- 
rum  de  duobiti  :  aut  obcdicntcm  Putri  Filium  ,  qni  «  «e 
exinanml,  formam  scrvi  accipiens » ,  cui  el  Valcr  <  donavil 
nomen  quod  e  l  super  omne  uomcn  >  ( Phtlipp  n  ,7,9); 
aut  interprctalioneni  tuam.  Prorsus  audilorcs  quihus 
donai  Dominus  iiitelkclum  ,  non  unuiii  dc  duobus 
istis  eliguiit,  sed  ulrumqiie;  id  esl,  cl  obcdieiitcni  Pa- 
iri  Filium  ,  el  inlerprelalioncm  ,  vcl  polius  c.\po!>ilio- 
nem  mcam,  qua  oslcndi  sic  obcdiciitcm  fuissc  in  for- 
nia  scrvi,  utformam  noii  ainitlerct  Dei,  in  qua  xqua- 
lis  est  Patri.  Tu  vcro  vide  quam  conlunieliose  Fiiio 
Dei  tribuas  obedicnliam  ,  cujus  minuis  in  divinilale 
naturam. 

CAPLT  XVI. —  l.Qii.iiulo  aulcin  a  inc  aiidisti 
proptir  Judccos  ,  humilitatis,  non  veritatis  (jratia  , 
dixisse  Filium  quud  Deus  ejus  sit  Pater  ejus  ?  Iloc  a 
me  ita  nunquani  audire  potuisli,  sicut  nunquain  dixi  : 
sed  piane  dixi ,  propler  formain  scrvi  dictum  essc. 
Sicul  aulem  ipsa  forma  servi  vcra  ,  non  falsa  est;  ila 
Patrem  suum  csse  eliam  proplcr  iilaiii  Dcum  suuin  , 
vcraciler  dixit ,  non  bumiiiler  finxil.  Quis  eniin  est 
bumilitatis,  fructus  ubi  dctrimeiiluin  est  verilalis  ? 
Tu  aulcm  islam  certissiiniim  vcrilatcin  ila  cs  refularc 
coiialus,  ul  diceres  ideo  vciba  ipsa,  quibus  ait  Donii- 
nus  ,  Deum  meum  et  Deum  vcslrum ,  ad  forinam  servi 
non  pertiiiere ,  quia  eis  vcrbis  post  resurrectioncm 
nsus  cst  Dominus ,  qiiasi  lormam  servi  rcsurrectione 
cunsumpscrit,  ac  non  potius  iii  mclius  commulaverit: 
qiiasi  noii  qui  morliius  cst,  ipse  cliam  resurrexerit ; 
quasi  non  forma  qux  occisa  csl,  ipsa  revixerit;  quasi 
non  ipsa  in  coclum  levala  sit ,  in  ipsa  Dci  Filius  sc- 
deal  ad  dexteram  [>:ilris,  in  ipsa  venturus  sil  ad  vivos 
et  mortuos  judicaiidos.  Nonne  clarissima  contcslatio 
cst  Aiigelorum  dicciilium  ,  Sic  veniet ,  quemadnioditm 
vidistis  eum  euntem  in  ccelum  {Act.  i  ,  11).  Ciir  ergo 
post  resurrectioiiem  non  diccrct,  Ascendo  ad  Patrem 
tneum  el  Putrem  vestrum ,  Deum  mcum  et  Dcitm  ve- 
ttrum  {Joan.  xi,  17);  quando  in  cadein  fornia  fiieral 
asccnsurus,  propler  quain  ex  lcmpore  Dcus  csl  cjus  , 
qiii  sinc  leinpore  Paier  esl  cjus?  Propter  quam  for- 
niam  non  soliim  posl  rcsurreclioncm  ,  veriim  cliam 
post  judicium  tubjeclus  eril  ei ,  qiii  illi  subjccil  omiiia 
(I  Cor.  XV,  28).  Quolquot  crgo  teslimoiiia  posuisii , 
qiiibus  probares  diciuin  csse  Dcum  Christi ,  eum  qiii 
l'aler  est  Chrisii,  disculerc  quemadmodiim  dicla  siiil, 
supernuum  jiidico  ;  sed  a  tc  fnislra  commemoraia 
esse  ,  puto  qiiod  ticc  tu  debe;is  dubilaie. 

2.  Jam  vero  illud  ubi  Dominus  in  eadem  carne 
quam  rcsuscilaverai  conslituius,  cl  cumdem  bomincm 
gcrcns  ,  ait  ad  discipulos  suos ,  Data  ett  milii  omnis 


potestas  in  ruclo  ti  in  terru  :  cuiiie»  doccte  onines  genlcs, 
baptizantes  cos  in  nuiniiic  Patris  cl  Filii  el  Sffirilus 
sancti;  docentcs  eos  servare  oninia  qucccumque  mandavi 
vobis  {IHatilt.  xxviii,  18-20) :  nlqnid  commcmoravcris, 
cl  (|iiid  iiuli'  probaic  volunris  ,  prorsiis  nescio.  Nuin- 
qiiid  ciiiin  ail ,  Dal;i  cst  mibi  a  Dco  meo  potcslas? 
Quod  si  dixissct ,  proplcr  ipsam  bumanam  formain 
dicium  fiiisse  anibigi  non  debcrct.  Quia  vero  non  dixil; 
(juid  islo  lcstimonio  volucris  agcre,  noii  inleIli^'o.  Imo 
iiilclligo  tc  id  cgissc  ,  ul  abundantius  loquercris.  Si 
cnim  laiuiuam  Dco  d;ita  est  h;ec  poieslas  ,  nascenti 
cam  Patcr  dcdil,  non  indigenti;  qiiia  gignendo  dcdit, 
non  aiigeiido.  Si  voro  lanquam  liomiiu  data  est  h:vc 
polcst:is  ,  qiiid  liiibot  (|iiscsiionis  ?  An  forlc  nos  admo- 
nerc  voluisli,  qiiod  baplizari  Domiiius  jusscrit  gciilca 
in  nomine  Patris  ct  Filii  ct  Spirilus  sancti?  Ubi  aii- 
dis  unum  nomcn  ,  ct  unam  non  vis  intclligcre  dcila- 
tcm. 

3.  Qiiod  auiom  dicis ,  et  ante  incarnalionem  Chri- 
sli  ,  Palrcni  diclum  ossc  Deum  ejus  ,  quoniam  scri- 
pimn  esl ,  Un.xit  te,  Dcus,  Dcus  tuus;  loiige  aiiteqiiain 
Chrisliis  veiiisset  in  carnc  :  ilanc  non  iiitclligis  in 
proplielia  csse  pracd.cluni  ,  tanquam  fiicril  ricliim 
quod  erat  fuliiriim?  Aiinon  sic  iii  propbclia  ait  ipse 
Domiiius  ,  Fodcrunt  manus  mcas  et  pedcs  {Psal.  xxi , 
18) ;  el  caelcrea  quibiis  passioncm  siiam  lanlo  anie 
pracnnntiavii,  el  quod  futurum  fuerat ,  tamiuam  jain 
facluin  esset  cxpressit?  Dicium  csl  ergo  in  prophoiia 
rerum  fulurarum  ,  lanquam  lociitionc  rcrum  praeleri- 
larum,  Unxit  te,  Deus,  Deus  tuits  olco  exsuliationis  prae 
participibus  tuis  :  parlicipesejiis  signilicans,  quifiitiiri 
fiioranl  scrvi  ejus,  socii  ejus,  ainici  ejus,  fratrcs  ojus, 
niembra  ejus.  Pnvdiclum  cst  crgo  qiiod  fulurum  erat, 
nt  ungerel  Deus  Christi  boiiiinem  Chrislum  :  iiui  lanicn 
sic  factus  est  homo,  ut  mancrct  Deiis.  Uiigcrelaiiiem. 
non  visibili  el  corporali  oleo  ,  sed  Spirilu  sanclo, 
qiiem  Scriptura  nomine  olei  exsullationis,  figurala,  iil 
solel ,  loculioiie  significal.  Dixil  autem  ,  Unxit ;  iinn 
dixil ,  Uiictunis  cst  :  quia  in  pncdeslinalione  jaiii  fa- 
ctum  erat ,  quod  siio  tcmpore  futurum  crat.  Ubi  lu 
timcns  ne  Spirilus  .sancliis,  qno  nnctus  esl  Christus  , 
major  videatur  esse  quam  Clirisuis,  quia  rcvora  iiia- 
jor  esl  hominc  Cbristo;  qui  ciiim  sancliGcal  ,  co  qui 
saiiciilicalur  cst  miijor  :  hoc  ergo  timeiis,  voluisli  olco 
cxsultalionis  eam  Ixtiliam  significalam  videri ,  qua 
Filius  exsullavil  ciim  Palre,  qu.mdocst  condiln  crea- 
tura.  El  commemorasli ,  ulsoles,  te!>timonia  caiisx 
tiia:  iion  iiecessaria  ,  de  kclilia  Palris  cl  Filii.  Sed 
quid  faclurus  es?  quo  iturus  ?  Quomodo  id  quod  est 
liice  clarius,  aut  ncgaturus,  aut  iii  aliiid  quodcumquc 
vcrsiirus  cs,  cum  rccitatur  tibi  qiiod  bcatiis  Pelrns  iii 
Aposlolorum,  Actibus  dixil  :  Huitc  Jesitin  a  Naza- 
rctli  ,  qitem  unxit  Dcus  Spirilu  sancto  {Act.  x,  38). 
Eccc  quod  proplict:tbatiir,  qiiando  dictiim  cst,  Unxil 
te  DiUs,  Deus  tuus  oleo  exsuliaiionis,  vcl,  oleo  lcclilice, 
prcE  participibus  tiiis.  Dcus  eniin  cui  dictuin  cst  in  co- 
dein  Psaliiio  ,  Tliroiins  luits ,  IJctis,  in  sa^culuin  swculi,; 
virga  dircctionis  ,  virga  rcgni  tiii  :  dilexisli  justiliain,  et 
odio  linbuisti  iniquilatcm;  propterea  unxtt  le  Deus,  Dcui 


783  CONTRA  MAXIMINIJM  AfUANORI 

fuus  {Psnl.  XMV,  7,  8)  :  a  Dco  Palrc  iinclns  csl  Filiiis, 
fjiii  sic  lioino  fiiclus  csl  iil  mancrcl  Dcus,  qua  iinclione 
|)leiius  erat,  id  cbl,  S|>iiilii  sanclo.  Proplcr  quod  do 
illo  scripluin  csl  :  Jcsus  autein  plcnus  Spiritu  sancto , 
rcvenui  cst  a  Jordanc  {Luc.  iv,  i). 

CAPIJT  XVII.  — l.Didsiii  pcrsona  Spirilus  sancli 
iion  possc  siiscipi  ip.od  dc  Filio  dicliiin  esl ,  Omnia 
per  ipsum  fucta  sunt  ,  et  sine  ipso  factum  esl  niliil 
{Joan.  1 ,  3).  El  lioc  ideo  dicis  ,  ul  (piiliiis  polncris 
pcrsuadcas,  qnod  vobis  malc  pcrsuasum  csl  ,  Spiii- 
lum  sancliim  non  csse  crcalorem  :  (|u;isi  Icgcris  , 
Omnia  pcr  ipsum  facia  sunl  sine  Spirilu  saiiclo  ;  aul, 
Oinnia  pcr  ncminem  facla  sunt,  nisi  pcr  ipsum.  Qiiaii- 
quam  si  ei  lale  aliquid  lcgcrcs,  sic  Spirilum  sancliini 
al)  Ijac  opcralione  ,  qiia  consliluta  csl  crcaiura  ,  cre- 
derc  non  dchercnuis  excliisum ;  siciit  1'  ilius  non 
excluditur  ab  ea  scicntia  de  qua  diclum  est ,  Qu(e 
Dei  suntj  nemo  scil,  nisi  Spiritus  Dei  (I  Cor.  ii,  M). 
Si  aulem  qiiia  non  esl  nominalus  ,  quod  etiam  pcr 
illiim  facta  sit  crcatura ,  quando  de  Filio  dicliim 
est  ,  Omnia  per  ipsum  facta  sunt  ;  ideo  putas  Dci 
Spiriliiin  non  esse  crcalorem  :  procul  dubio  ,  ncc 
in  eJMs  nomiiie  poteris  baplizalos  diccre  ,  quibiis 
ail  Potrus  ,  Agite  poenitentiam,  et  baplizetur  unus- 
ijuisqne  veslrum  in  nomine  Domini  Jesu  Uiristi  {Acl. 
II  ,  58 )  ;  quia  non  ait ,  Et  Spiriius  sancti  :  nec  in 
Patris  nomine ,  quia  nec  ipse  ibi  est  nominalus. 
Si  aulem  etiam  non  nomiiiatis  Patre  et  Spiritu 
sanclo  ,  in  nomine  Jcsu  Cbristi  jussi  sunt  ba- 
plizari  ;  et  lanien  inlclliguntur  non  baplizali  nisi  in 
nomine  Patris  et  Filii  el  Spirilus  sancli  :  cur  non  sic 
audis  de  Filio  Dei  ,  Omnia  per  ipsum  facta  sunt;  ut 
et  non  nominatum  intgUigas  ibi  cliam  Spirilum  san- 
cinm? 

2.  Nam  quid  excellentius  in  creaturis  quam  virlu- 

tcs  coilorum?  Scripliim  est  aulem  :  Verbo  Domini 

cceli  [irmati  sunt ;  et  Spiriiu  oris  ejus ,  omnis  virtus  eo- 

rum  [Psal.  xxxii,  G).  Dixcras  nenipe  non  me  lalia  re- 

pcrirc  in  Scripluris  divinis,  quibus  Spirilum  sanctum 

'scqualem  asseram  Filio.  Ecce  reperi  nbi  cliam  major 

possit  vidcri,  nisi  revocet  pielas,  quic  illum  veraciier 

couiiletur  sequalem.  Nam  utiqiie  majus  aiiqirKl  sunt 

virlHles  cceloruin  ,  qua;  finnal;c  sunt  Spirilu  oris  Do- 

iniiii ,  id  csl  Spiritu  sanclo,  qiiam  cocli ,  qui  Drmali 

sunt  Verbo  Domini,  hoc  cst,  unigenlio  Filio.  Sed  si 

constilas  vcritatem  ,  rcs  utraqne  ab  ulroque  firmala 

esl;  et  id  quod  de  uno  dicitur  el  de  altero  tacelur,  de 

ulroque  inlelligitur.  Quid  esi  autem  inconsideralius, 

quam  negareesse  creaiorem  Spirilum  Dei,  ciim  Oo- 

inino  dicatur  :  Auferes  spiritum  cornm,  et  deficient,  et 

in  puberem  suum  convertentur  :  emiltes  '  Spirilum 

ttmm,  et  creabuntur ;   et  innovabis  faciem  terree  {Psal. 

Cin,  29,  aO).  Nisi  forle  minus  idoneus  eral  Spiritus 

saiiclus  creandis  rebus  quae  fuerant  dcfectuia; ,  ciim 

sit  idoncus  creandis  qu3C  sunl   sine  fine  mansurjc. 

Paulo  anle  dixi  :  Quid  est  excellenliiis  in  creaturis 

<;uam  viriuies  coelorum  '  Quid  dicam  de  carne  Crea- 

*  Editi,  emitle.  At  Mss.,  emi«es.  Et  sic  Augustinus,  Enarr. 
xa  eumdeiii  tvsalmum  103. 


M  RIISCOPIJM,  S.  AUGUSTINI  7M 

loris  ?  Qiiaiidoqnidcin  Crealor  ipsc  pcr  qucin  facta 
siiiil  oiiiiiia,  1'unis,  ioqiiit,  qurm  eijo  didero,  caro  mea 
est  pro  muitdi  vitu{}oan.  vi,  ;>2).  Qiiid  crgo?  .Miindiis 
pcr  Filiuni  faclus  est,  cl  crcator  csl  Filius  :  caro  eiiw 
qii;c  dala  cst  pro  mundi  vila  ,  pcr  Spitiliim  sanctnin 
facta  csl,  cl  non  csl  cic:ilor  Sj.iritiis  sanctus?  Ctini 
ciiiin  virgoMaiia  dixissct  aiigclo  proiiiittcnli  cifiliutii, 
Quomodo  fiet  islud,  quoniam  virum  non  cognosco  ?  ri»- 
spondit  angcliis,  .S/;/n/u»  sauclus  supervcniet  in  te  ,  el 
virtus  Mlissimi  obumbrnbil  libi  ;  proptcrea  quod  na%ce- 
tnr  ex  te  sancAum,  vocabilitr  Filius  Dei  {Luc.  i,  ZA,  ZT}}. 
Ilic  lu,quod  in  coiiscquciilibusqiiodamlocotnaiprosc- 
cutionis  advcrti,  asscrcre  conabarisSpiritnm  sanclum 
pr.TCcssisse,  ut  iiiundarct  ct  «anclificTCt  virgincni 
Mariain;  ac  dcimle  vonirct  Virlus  Altissimi,  licc  vsl 
Sapicnlia  Dci,  qiiod  cst  Cliristns  {I  Cor."  i,  21);  cl 
ipsa  ,  siciit  scripliiin  cst  ,  xdilicaret  sibi  doniiin 
{Prov.  IX,  1),  hoc  est,  ipsa  sibi  crcaret  carnem,  noii 
Spiritussaiictiis.  Qiiid  eslcrgo  qiiod  ait  saiicium  Evan- 
gcliuin,  liivenia  est  in  utero  liabens  de  Spiritu  sanclo 
{Mattli.  1,  18)?  Ncmpc  obslructum  est  os  loquenlium 
iniqiia  (  I'sal.  Lxii,  12  ).  Si  ergo  cogitas  os  veraciicr 
apcrire,  n  in  soluin  Filium  ,  vcrum  ctiain  Spiritiiin 
saiiclum  crcalorem  caniis  Filii  confuere. 

3.  An  f.rle  diclurus  cs,  ca  facta  esse  per  Spiritiim 
sanctum  quac  commemoravi,  id  est,  quod  omnis  virtus 
coelorum  per  eum  firm;;ta  sil,  qiiod  per  cum  crcabun- 
tiir  liomiiics  deniio,  qiii  primo  ila  creantur  iit  conver- 
laiiiiir  in  pulvercm  suuin  ;  quod  ipse  carnem  opera- 
tus  est  Chrisli  (nam  de  anima  nolo  aliquid  diccrc  , 
ciijns  difticilliina  qiKc?tio  est);etsi  quid  aliud  per 
S|iiriluin  sanctum  crcalum  potiicrit  inveiiiri  :  non  t;i- 
nien  omnii,  sicul  per  unigenilum  Filiiim  ,  de  qno 
diclum  esl,  Omnia  per  ipsum  facta  sunt  ?  Si  hoc  dicis, 
non  liines  ne  libi  dicalur,  eo  poiiorem  csse  Spiriluin 
saiictum  Fiiio,  quod  eleqit  sibi  raeliora  qua;  facerei , 
nec  faccre  inferiora  dig'..ait!S  est?  Sed  quis  hoc  sapii, 
nisi  qui  desipit?  Facta  sunl  ergo  cuncta  pcr  Filiuin  ; 
absil,  ut  Splritu  sanclo  ab  Iioc  opere  separato  :  sictit 
de  illis  magnis  opcribiis  dictum  esl,  Omnia  autem  licee 
operatur  unus  atque  idem  Spirilus  (I  Cor.  xii,  11) ;  ncc 
lameii  abh'ac  operatione  Filius  separalur. 

4.  Magnum  saiic  aliquid  tibi  dicere  videris,  quia  di- 
cis  :  Filius  erat  in  principio  antequam  uliquid  esset ; 
Paler  vero,  ante  principium.  Ubi  iegisli,  ut  h:cc  cre* 
deres  ?  Unde  prajsumpsisli  nt  hnec  diccres  ,  ubi  ncc 
aucloritas  ulla,  nec  raiio  esl?Quid  est  enim  ante 
principium  ,  quandoqiiidem  quidquid  aiite  esset,  hoc 
csset  principium  ?  Si  ergo  Patcr  anie  '  princi[)ium 
est,  anlc  seipsum  est;qiiiaet  ipse  principium  est. 
Qiiid  esl  autcm,  In  principio  erat  Verbum{Joan.  i,  1); 
nisi,  In  Palre  erat  Filius  ?  Et  ipse  Fiiius  interrogaius 
a  Jud?eis  quis  cssct ,  rcspondit  :  Principium,  quia  el 
loquorvobis  {Id.  viii,  25).  Paler  ergo  principium  non 
dc  principio;  Filius  principium  de  principio  :  scd 
ulriimqiie  simul,  non  duo  ,  sed  unnm  principium  ; 
sicut  Paler  Deus  el  Filius  Deus  ,  ambo  aulem  siinul 
non  diio  dii,  scd  unus  Dciis.   Ncc  Spiritum  sancmu 

'  llic  aiud  I.ov.  omissum  cst,  cnte. 


73b 


ab  uir.iqiic  procedcnlcm  nogabo  csse  pnncipiuiu  : 
seJ  b;i'o  iria  siiniil  sicul  uniiiu  Dcum,  ila  unum  dico 
rs^e  priiicipiiiin. 

(:.\I'l]T  XVIll  —  l.  Quid,  si  audieris,  inqnis  ,  Pu- 
Ircin  (licciium,  «  Tcciim  piiiicipium  in  die  viriulis  luw  , 
in  sptciidurtbUs  sanctoruin,  ex  utero  ante  luciferum  ge- 
nui  te  I  (Psul.  cix,  5)  ?Ouiil  pioinillis  ,  vel  qiiid  nii- 
iiaris  ,  si  aiidieio  qnod  freqiicnler  auJio,  cl  lidoliler 
credo?  Sod  binc  le  niliil  adjuvari  .  cur  non  videas  , 
pluriiiiuni  iniior.  Sive  eniin  ex  pcrsona  sua  Imc  pro- 
pliela  dieal  ad  noiiiiiium  Je^uni ,  sive  ex  persoiia  Pa- 
Iris  ad  Filium,  cuni  ego  aiiibas  generaliones  Cbrisli, 
cl  L'X  Dco  l>;i(ic  sinc  lcniporc,  oi  cx  Uomiiie  malre  iii 
ple.iiiudiiie  lcinporis  accij)i:iin  ,  \encrer.  pr.ediceni , 
iioii  csi  lioc  icslinioiiiiim  adversuni  me.  Sed  nioras 
iuiieclerevoliiisse  indical  le,  ubi  ogo  polius  inlelligo, 
qii:ire  ex  ulcro  dixcril  genui  te  :  quia  hoc  el  lu  ex  pcr- 
bona  1'alris  accipis  dicluni.  Non  cnimquemadmodum 
corporis  buinani  suiil  mombra  disposila  ,  sic  babet 
ulorum  Deiis  ;  scd  verbum  iranslaliiiii  osl  a  corpoiali 
ad  iiuorporaiem  subslanliam  ,  ut  inlelligcrcmiis  de 
Palris  siibslanlia  peniluni  unigeniluin  Filium  ;  ac  per 
lioc  qiiid  aliud  quani  unius  ojiisdemque  subslanli.i;  ? 
Ego  iiaqiie  hoc  leslimonium  proferre  contra  le  debui : 
sed  gralias  ago  quia  commonuisli.  Considcra  ergo 
qiiani.iim  m:ili  sit .  quod  ojusdem  snbslanli.c  Firuiiii 
iiL>;;a:is,  qiiem  geniluni  conlilcinini  ex  utero  Paliis, 
iiijtiriam  gravissimam  faciontes  Deo  ,  tan(|uaiii  illud 
(piod  ipse  non  cssol,  ex  iitero  gignere  poluisset.  Non- 
iie  seiilitis  vos  gfnoialioncm  Doi  crcdere  viliosam  , 
prxdicare  monstruosam,  qiii  diccre  audetis  ex  utoro 
Dci  prooessissc  divcr.^am  naluram?Si  aiitcm  boc,  sic- 
iit  debclis,  liurreiis,  respuit.sque  nobiscum,  jam  tan- 
dem  concilium  Nicxnuiii  ct  Iloinoiisiuii  laud.itc  ac 
tcnolc  Mobisoum. 

2.  Quis  aulcin  non  vidcat  dofecluin  tuuni,  ubi  cum 
aiidisscs,  me  commcmoranie,  iii  propbclia  dixissc 
Clirisliiin  siio  P.itii  ,  De  ventrc  malris  mea:  Deus  meus 
es  tu  {Psnl.  XXI,  il  );  iit  inlflligorcmus  ojiis  na- 
Inrx  illimi  Csse  Deuin  q  !ain  Fil.us  ipsiiis  cx  tcmpore 
dc  veiitre  nialris  accopil,  Palrein  vcro  nalura;  illiiis 
ipiam  de  se  ipse  generavit :  lu  non  inveiiiens  qiiid  re- 
6|)Oiidore3,  lamcn  ne  laceres  dixisli,  Ex  venire  mairis 
Halum  propteris  Clnisium  sccumtum  carnem  ;  et  addi- 
disli,  quod  nec  Judcci  diffiditnt.  Ac  dciiido  qiucsisti, 
Cur  isln  teslimoiiia  in  medium  uon  proferanlur,  (juco 
illnm  natititnlem  demonstrant  in  principio,  sictU  et  pra- 
eedens  iios,  inquis  ,  inslruit  lcslimonium  ?  Quasi  cgo 
illam  nativiialeni  Chrisli,  iion  tomporalcin,  seu  .Tter- 
iiam,  propicrquam  dictum  osl,  In  principio  eral  Ver- 
bum,  iion  crcdani,  noii  pradicom,  non  am|ilecl:ir; 
scd  lanliim  ex  vcnlre  inalris  n.Uuiii  assoram  Cbri- 
stiim?  Ecce  cgo  dico  Dciim  Filiiim  dc  Deo  Pairc  siiie 
lonipore  geniinm.  Quomodo  sit  autem  ctiam  Dciis 
ejiis  qui  Palcr  cst  cjiis,  oslcndi,  proplcr  homincin 
quoni  suscppil,  et  in  quo  iialiis  cst  de  veiilre  mahis, 
sine  roncubilii  hominis  patris.  Ad  qiiod  i.robaiidiim 
tcs,rnnoniiiin  dedi  ,  ubi  ail  in  jiropliclia  P.itri  siio,  De 
vditre  maliis  mrtc  Dcus  mcuf  es  lu.  Tii  qiii  djcis  me  ex 


LIUER  SECUNDUS.  786 

ventre  malris  natum  proflleri  Cbrislum  .  qiiod  nec  Ju- 
d;ci  diflidiint,  qiiasi  cgo  istain  nativilatein  Christi  so- 
lam  piofiloar ;  noli  per  inaiiia  conari  evadcrc  ,  et  dic 
p  itiiisf|iiare  mibi  non  rosponderi'*,  ubi  dicitCbrisliis 
P.itri,  De  vcnlre  mntris  mca'  Deus  mcus  es  lu.  Ad  boc 
ciiim  qiioniain  vidisti  non  te  Iiaberc  quod  dicercs, 
aliani  uativiiatom  qii;e  Dei  de  Dco  cst,  intcrponcn 
dam  pulasli  qiia  fugcrcs.  Hogo  te;  qiiando  quid  ro- 
spoiidcas  non  habos,  quanto  inelius  taccrcs? 

3.  Si  propter  corpus  ,  inqnis  ,  in  quo  se  exinanivit , 
debitorem  se  sentil  sm  gcnitori;  mullo  magis  qui  iilum 
tantnm  ac  talein  genuit ,  necesse  est  ut  eum  veneretur, 
eique  o/fcral  sempcr  obscquium.  Qiiodlibct  de.  vonera- 
tione  et  obscquio  Filii  crga  Palrcmcarnaliler  scntias, 
P;.ler  cjns ,  nisi  de  ventre  matris  ojus  ,  iion  est  Doib 
ejiis.  Jam  quanlumvis  obscqiiaiur  Deo  Patri  Dous 
Filiiis,  qiioniam  vidoo  lo  non  inlolligere  quanta  si(  in 
illa  gcncralione  geniti  et  geniloris  a^qualilas ,  num- 
qiiid  idco  est  diversa  iiatura  patris  hominisel  hominis 
lilii,  qiioniam  (ilius  obsequiturpatri?  IIoc  cst  omnino 
iiuolerabile  in  vobis,  quia  de  obsequio  Filii  diversani 
viiliis  jirobare  substantiam  Palris  ot  Filii.  Prorsiis. 
alia  qiiaeslio  ost ,  Ulrum  sint  unius  ejusdemque  sub- 
slaiiti?e  Pater  ci  Filius;  ol  alia  quirslio  csl,  Ulrum 
Pairi  Filius  obsoqualur.  Intcrim  verum  Filium  non 
ncgoniiis,  qui  niillo  mndo  cst  vcrus  Filius,  si  noii  csl 
ipsiiis  ot  Palris  una  cademque  iialura.  Dicitc  orgo 
Doiiin  Palrcm ;  el  Dcum  Filiuin  uniiis  ojiisdemqiic 
csse  siibslanli;c.  Extorqueal  vobis  divinitas ,  qiiod 
hiinianitali  donavit  ipsa^divinitas.  Ohsequitiir  Iiomo 
palri  siio,  de  quo  iiatus  est  homo;  lanien  obsequcndo 
esse  non  desinit  homo.  Et  si,  non  dico  pariter  hono- 
ralHS,  sed  lionoralior  esset  filiiis,  gauderet  pater,  ncn 
invidcret :  honoraret  laincn  cliam  ille  palrem ,  elsi 
iion  parvulus,  accessu  augendus  :otatis  ,  sed  ei  natus 
csset  aBqualis.  ^tlqualem  vero  si  paler  Iiomo  potuiS- 
set ,  «ullo  diibitaiile  gonuisset.  Quis  crgo  audeal  di- 
core,  IIoc  nec  Omnipotons  poiuit?  Addo  ctiam,  quia 
?i  pnsset  homo  ,  iiinjnreni  se  ip-^o  melioremqiie 
gigiicret  filium  :  scd  m.ijiis  vel  moliiis  Deo  quidquain 
non  polest  essc;  ergo  ci  vcrum  Filium  credamus 
a'qiialein.  Quod  si  dixeris,  Eo  ipso  major  esl  Paler 
Filio,  qiiia  de  nullo  gonitus,  genuit  lamen  ^cqualem : 
ciio  respondcbo,  Imo  ideo  non  est  m.ijor  Pater  Filio, 
qiiia  .-cqiialem  goniiil,  iioii  minorem.  Originis  ciiiin 
qii.TSiio  est,  Quis  de  (jiio  sit  :  aoqualital^s  antem, 
Qunlis  aut  quantiis  sit.  Proinde  si  admittit  ralio  vcri  - 
talis  iit  a^(|iiali  Pairi  Filius  (»bsequ;itiir  rcqiialis,  non 
ni'g;uiius  obsoqiiiuin  :  si  auiein  por  obsoqiiium  niiiio- 
rom  natura  '  vuliis  credero,  prohibemiis  :  niillo  modo 
ciiim  Deus  Paler  ul  habere  uiiici  Filii  possel  obsc- 
quium.  vellel  denogare  naturam. 

4.  Parentihus  aiilcm  ut  cssct  sulHlitns  Clirisliis  , 
iion  divin.Tj  m.ijostalis  fuil,  scd  xlaiis  buinana;.  Frii- 
stra  ita(pie  dixisli  :  Si  parenlibus  fuit  subdilus  quot 
creavit  (  Luc.  ii,  5i  ),  quanto  magis  sno  genitori  qni 
enmtanlum  ac  talcm  genuit?  Itcspondelur  ciiiin  tibi  ; 


'  Ani.  01  F.r. ,  minnrcm  naliim.  rlurcs  Mss.,  mnorem  na- 
tuiaiH, 


787 


CONTUA  MAXIMINIJM  AHIANORIJM  FJMSCOI-IJM,  S.  AlJGUSnNI 


788 


Si  parciitibiis  fuil  suiKliliis  pro|)l('r  iiiuiiliaiii,  qnniilo 
iii:igis  Dco  propler  ips;iiii  lioininis  foriiMiii  ?  (Jii:iiii 
fonnam  cuni  iiniiiorl:iI(;iii  ficci  il,  iion  inorU;  pcnliiliv 
rit ;  (|ni<J  ntiraris  si  cliain  posi  hujiis  sicciili  liiicin  sul)- 
jcclus  eril  in  c;i  illi,  cpii  ci  siilijccil  oinnia?  Tii  aiilciii 
noii  proplor  fiirinain  scrvi  tlicis  Filinm  P.ilri  cssc  sub- 
jccliiiii ,  scil  (|uia  cuiii  tanliiiii  ac  tuicin  gciiiiil,  icl  cst 
inn^^niini  Dciiin,  quainvis  1'atrc  ipso  niiiiorcin  :  nbi  ct 
Patri  der(ig:is,  qiii  Filiuin  sibi  iiiiicuiT),  aut  non  poiuil , 
aiil  noluil  gigiicrc  »:qiialcni ;  cl  ipsi  Fiiio  i[ui  iinicus 
Palri  iiiin  eslgeiicratus  a-ipiulis,  el  idco  peiTcclus  esl 
iialus,  iic  un(|uaiit  vc|  crcbccmlo  ficrct,  qiiod  non  po- 
tuilcsse  nascendo. 

^.  Noii  autcin,  ut  pulas,  corpus  lanltim  Filii,  id  est, 
cori  us  boiiiinis,  veruin  eliain  biiinaiiuni  spiriluiii  Pa- 
iri  dicimus  esse  subjecliini  :  ct  secuiidum  id  quod 
liomo  lacius  cst  intclliginiusdicltim,  Cidn  aulem  omnia 
illi  subjecta  fuerint,  lunc  et  ipse  Filius  subjeclus  erit  illi 
qui  eisubjecil  omnia  (I  Cor.  xv,  28)  Sccundiiiii  id  quod 
Clirislus  est  capul  ct  corpiis  :  caput  sciliect  ipsc  S:il- 
vjilorqiii  snrrcxit  a  niortuis,  et  scdel  addextcram  Pa- 
iris;  et  Ecclcsia  quaj  esl  corpus  ejus,  plenitudo  ejiis, 
sicut  apcrlissime  dicil  Apostolus  {Coloss.  i,  18).  Ac 
pcr  boc  cuiii  omnia  Cbristo  subjecta  fuerint,  ct  capiti 
et  corpori  erunl  siiie  dubitalioiiesubjecla.  Nam  sccun- 
duiii  id  (|iiod  sinc  tempure  Deus  nalus  es!,  nihil  iin- 
qiiam  polnii  ei  non  esscsubjecliim. 

G.  Sciiniis,  quod  nos  commeinorandos  pulasti,  quia 
Paler  nonjudicat  quemquam,  sed  omnejudicium  dedit 


r 


CAPIJT  XIX.  —  Do  S|(irilus  saii' li  auleni  gcniiii- 
btis,  (pii.i  non  ijisc  gciiiit,  scd  ins|)iraii8  nobis  desidc- 
riinii  sancluni  iio..  r.icit  gcincre  (piaiinliii  piTcgrina- 
mur  a  Domiiio ,  jani  libi  snnicientcr  rcspondisse  me 
exislimo.  El  lalcs  dc  Scripturis  sanctis  loculioncs , 
qiiantiiiii  s;ilis  viilcbaltir  oslcndi,  (|uoiiiam  sic  diciltir 
gcmcre  Spiriliis  s:iiiclns,  qiiia  nos  facil  gciiicre  ;  siciil 
dixilDcus,  Nunc  cognovi  {Cen.  xxii,  Mj,  qiiando  co- 
gii()SC(;rc  bomiitcm  fccil.  Non  enim  tunc  cognovcral 
qiiod  tiinc  se  dixeral  cognovisse,  (|ui  omnia  scii  an^ 
lcipiatn  (ianl.  Ad  qiiod  lc  rcspotidcre  non  poluisse , 
qtiid  prodest  qiiia  sciilis,  quaiido  non  coiiscntis? 

CAPUT  XX.  —  l.  Jam  etiam  de  verbis  Doniini 


ubi  ail,  Ego  el  Vuter  unum  sumus  {Joun.  x.  "()) ;  nihil 
le  rcspoiidere  poliiissc  monslravi.  Sed  ut  bic  (juoquc 
ostendam,  si  exemplis,  ul  dicis,  qiiibns  ego  ustis  sum, 
vis  probarc  qiioinodo  diclum  sil,  Ego  el  Puter  unum 
sumus;  el  ob  hoc  commemoias  aposioliciim  lestimo- 
nium,  quod  a  me  positum  est,  ubi  ail,  Qui  adhceret 
Domino,  unus  spirilus  est  { I  Cor.  vi,  17  )  :  dic  el  tii, 
Cuin  adlia;rel  Palri  Filius,  unus  Deus  e.4.  Non  enim 
ait  Apostolus,  Qui  adlicEret  Domino,  uiiiim  sunl ;  sicul 
dictumcsl,  Ego  el  Pater  unum  sumus:  sed  ait,  unus 
spirilus  est.  Cum  autem  lu  non  dicas,  Cum  adhscrct 
Palri  Filius,  uiius  Deus  est ;  utipiid  et  tu  adbilics  hoc 
Aposloli  teslimnnium ,  ubi  ait,  Qui  adhoerel  Domino, 
unus  spiritus  est ;  nisi  ut  lc  eliam  a  tc  producto  teste 
convincam?  Nuncsaltem  distingue  dtio  ista,  <^u:x;  iion 
poluisii,  ctim  simul  essemus,  iii  nostra  disput;ilioiie 


fi//o  (/o(jn.  V,  22).  Vellem  tainen  diccres  iiobis,  quo-    ydistingitere.    Diligenlcr  ilaqtie   atleiide   quod    dico. 


itiodo  Paler  non  jiidicat  qtiemquam  ,  cum  dicat  ipse 
idenlidem  Filius,  Ego  non  qucero  gloriam  meant;  est 
qui  quoerat,  et  judicet  {Id.  viii,  50)  :  iit  scias  idco  di- 
clum,  Pater  non  judical  quemquam^  sed  omuejndicium 
dedit  Filio ;  qiioniam  jtidicandis  vivis  ct  rnorluis  for- 
ina  hominis  apparebit,  qu:im  non  habct  Pater  :  pro- 
pter  quod  ail  propbeta ,  Yidebunl  in  quem  pupugernnt 
{Zacli.  XII,  10).  Sed  iiivisibiliter  etiam  Patcr  eiit  cum 
^o,  quia  insoparabilis  est  ab  eo.  Si  enim,  Noh  s«m 
solus,  quoniam  Paler  mecum  est ,  ait  ipse  morilurus 
{Joan.  XVI,  52) ;  quanto  niagis  secum  babebil  Palrem, 
de  mortuis  cl  vivis  jiidicalurus?  Cum  illo  crit  eiiam 
Spiritus  sanclUL,.  Qiiomodoenim  deseret  eum  Spirittis 
sanctus  in  rcgali  sede,  qno  pltnus  rcgressus  est  a  Jor- 
danc  {Luc.  iv,  1)?  Quod  itaqiie  seripliim  esl  ad  He- 
Jira  os,  Nunc  aulem  necdum  videmus  onmia  subjecla  ei : 
eum  autem  modico  minus  ab  Angelis  minoratum  videmus 
Jesum  propter  passionem  niortis  {Hebr.  ii ,  8,  9] ;  do- 
ccre  nos  debet  quomodo  iiileliigenduin  sit  quod  scri- 
j)tum  esl  ad  CoiiiUbios,  Cw»«  auiem  omnia  illi  subjecta 
fuerinl  :  qu\n  sectiiidum  id  diclum  esl  quod  facius  est 
Jiomo ,  non  secundtini  id  quud  esl  Deiis.  Sic  crgo  in 
liomioc  apparens,  in  qiio  per  passionem  mortis  mino- 
ratus  cst  modico  minus  ab  Angelis,  vivos  et  morluos 
jnilicabil,  cpiamlo  dietiirus  esl  :  Venite,  benedicti  Pa- 
iris  mei,  percipite  regnum  {  Mallh.  xxv,  54  ).  Quo  tu 
loslimonio  non  bomincm,  sed  Deum  minorem  siio 
Polre  quasi  probare  voluisli  :  sed  sicut  ab  eis  qiti  in- 
telli|,'uiit  pcrspicilnr,  iion  probasti. 


Qiiaiido  de  rebus  duabus  aul  phiribus  dicilur,  Unus 
est,  vel,  una  cst,  et  additur  qiiid  umis  vcl  quiil  una  ; 
et  de  bis  qua;  diversa»,  et  de  bis  qiia;  suiit  uiiius  sub- 
sianlise  dici  potest.  Diversaj  sunt  eiiim  substanli.^  spi- 
rilus  hominis  et  Spiritus  Doinini ':  et  lamen  dictiim 
est,  Qui  adhwret  Domino  unus  spirilus  esl.  Uniiis  au- 
lcm  substanti:e  sunl  aiiimx  hominiim  ct  corda  homi- 
iliim ;  de  quibus  diclum  est,  Erat  illis  anima  una  el 
cor  unum  {Act.  iv,  52),  Ubi  autem  dicilur  de  duobus 
atit  pluribus,  U»um  sunt,  iiec  addilur  quid  unum  sint; 
rjon  divers;K  inlelligiinlur,  sed  unius  esse  stibslantix': 
sicul  diclum  cst,  Qui  plantat  et  qui  rigat ,  unum  stmt 
(I  Cor.  III,  8);  et,  Ego  el  Pater  unum  sumus.  Tu  ati- 
tem  qtii  Palrem  et  Filium  divcrsas  vis  esse  subslaii- 
lias,  invenire  non  poluisli,  ubi  de  diversis  substanliis 
diclum  fuerit,  Unum  sunl.  Et  qui  noii  vis  diccre,  Cum 
Filius  adbseret  Palri,  uiius  Deus  est ;  adbibuisti  et  t.-i 
apostolicum  leslimonium  quod  ego  adliibueram;  sed 
adbibuisli  contra  te  ipsum,  ubi  ait,  Qui  adharet  Do- 
mino,  unus  spirttns  est.  Si  eniin  de  bis  qui  divcrs:»' 
subslantiaR  sunt,  recte  dici  poiuit,  untts  spiriius  est; 
qiianlo  niagis  de  bis  qiii  unius  subslanliie  suiit  rocle 
dicilur,  Uiiiis  Deus  est?  Si  hxc  inlelligis,  non  te  ad 
ea  respondisse  jam  perspicis,  el  de  conscnsu  volunla- 
lis  te  inaiiiler  tam  mulia  dixisse  cognoscis.  Eliam 
iios  qiiippe  iiicomparabilem  consensiim  voluiiiaiis  at- 
qtie  individu;e  cbaritalis  Palris  ei  Filii  et  Spiritus  san- 
cli  coiifilemur,  proptcr  qiiod  dicinius  ,  \kv.r.  Trniljs 

'  AnliqmoTes  Mss.,  elSpiiilus  noniiiius. 


uiius  e^l  Dtas.  Sed  nos  hoc  cliam.  qiioJ  vos  noii  ili- 
cilis,  (liciiiius,  propliT  iinain  caimicinquc'  nMttirani  ;il- 
<|iic  siibslanli:>m  ,  lli  Ires  iiimm  snnl.  Ilvc  si  iliscrc- 
\cris,  cl  conlenliosiH  cssc  nolucris.  r.on  lc  nd  ca  ic- 
spoiidisse  aliquid  jain  vidcltis,  cl  de  liac  qnivslioiie 
procul  diiltio  jam  laccbis. 

2.  l'bi  aiilein  di\il  Filiiis  Palri ,  Verum  noii  qiiod 
ccjo  voh ,  ted  quod  (u  vh;  qtiid  lc  adjnval  qnoil  liia 
verl)a  siibjnngis  cl  ditis,  Oitendil  verevoiiiiilatcmsuiim 
tubjecinm  suo  genilori  :  qiiasi  nos  iiegemns,  hominis 
volimlalcm  volunlali  Dei  debcre  csscsulijcclain?  Nmi 
cx  naliira  liominis  lioc  dixisse  Dominiim  cilo  vidol  , 
qiii  l'icuin  ipsuin  s:iiicli  K\an;,'clii  p:iulo  allentius  in- 
l.iclur.  Ibi  enim  dixil  :  Trislis  est  aiiima  meti  usqiic  ad 
vtortem  (  Mallh.  xwi,  59,  58  ).  Numquid  cx  nalura 
uiiici  Vcrbi  possei  boc  dici?  Scd  homo  qni  putas  gc- 
nicre  naluram  S|iirilns  sancli,  cur  uon  cliam  nalnram 
Verbi  Dei  unigenili  Irislcm  dicas  csse  poluissc?  lilc 
lamen ,  ne  quid  diccrclur  lale,  non  ail,  Trislis  sum  ; 
qnamvis  eliamsi  h'C  dixissel,  nnn  iiisi  cx  nalura  ho- 
ininis  oporluissel  inklligi  :  scd  :iil,  Trislis  csl  amma' 
viea;  quam  sicnl  homo  uliquc  habebat  hiimanain. 
Quaiiquam  cl  in  boc  ipiod  ail ,  Non  quod  egovolo; 
uliud  se  ostendit  voluisse  qnam  Paler  :  qnod  nisi  liu- 
inano  corde  non  poluissel,  cum  inrirmilalem  noslrain 
in  suuin,  non  divinum  ,  fcd  luimaiiuin  Iransfigurarct 
arrectum.  llomiiic  qui|ipc  noii  assnmplo,  iiullo  modo 
Palri  dicercl  unicum  Vorbum,  Non  quod  ego  volo. 
Nnn(|uam  cniin  posscl  immnlabilis  illa  nalura  quid- 
quain  aliiid  velle  quain  Palcr.  Il;cc  si  disiingucrelis, 
Ariani  hxrctici  non  essdis. 

5.  Nam  et  illud  ipiod  dictiim  est ,  Descendi  de  coe- 
lo,  non  ut  faciam  volunlatcm  meam,  sed  voluntalcm  ejus 
qui  me  misit  {Joan.  vi,  58)  :  polcst  qiiidem  accipi 
eliam  sccundiim  id  qnod  el  UMigcnilnm  Verbiim  ;  ut 
idco  Yoliiiitatcin  noii  suain  dixeril  esse,  sed  Palris  , 
qiioniam  dc  Paire  csl  qmdquiil  csl  Filiiis;  non  esl  aii- 
tem  dc  Filio  qiiidqnid  cst  Pater  :  seciiiidnm  quod  di- 
cliim  esl  et,  ilcn  doctrina  non  est  mea,  sed  cjus  (jui  me 
viisit  (Id.  VII,  16)  ;  qnoniam  Palris  docliiiia  ipse,  csl 
qui  P.itiis  cst  Vcrbum  ,  et  uti(]iic  nnn  cst  a  se  ipso  , 
8cd  a  Palre.  El  nirsus  ciim  dicil,  Omnia  quas  habet 
Pnler,  mea  sunt  [Id.  xvi,  15)  ;  Patri  se  oslendil  tcqiia- 
Icm.  Non  absiirdiim  cst  lamen  ,  ut  eliain  lioc  sccun- 
diitn  id  qnod  bomo  f:ictiis  cst,  dixisse  accipiatiir  :  Dc- 
tcciidi  de  coelo,  non  ut  faciam  voluntalem  nieum,  sed  vo- 
lunlnlcm  ejus  qiii  me  luisil.  SccuiiduS  cniiii  Ad:im,  qtii 
tollit  pcccatum  miiiidi  ,  isto  niodo  se  discrevil  a  pri- 
nio  Adam  ,  pcr  quein  pcccalum  iniravit  in  niundnm 
{llom.  V,  12)  :  quia  islc  non  fccil  volunlaiem  suam, 
sed  cjiis  a  quo  missus  est;  cum  illc  recerit  siiam,  non 
ejiis  a  qiio  crcalus  csl.  Ncc  movcat  quomcdo  Cbrislus 
scciindnin  id  quod  bomo  csl,  dcsceiidoril  de  co^lo, 
cuiii  dc  iiiatre  qiia;  iii  tcna  crat  factns  sil  lioiiu).  IIoc 
Ciiim  proplcr  unilalcm  pcrson.x  dictiim  est,  quoniam 
iina  pcrsona  csl  Cbrisliis  Dcus  el  honio.  Proplcr  (piod 
Cliain  :  Nemo,  iiupiit,  asccndit  in  civlum,  nisi  qui  de 
coeto  descendil  ,  Filius  hominis ,  qui  est  in  ccelo  (Joan. 
III,  15).  Si  cigo  allciidas  dislinclionein  sub^laiitiarnm, 


LIBKR  SECUNDUS.  790 

Filius  Dei  de  roelo  desoendit ,  FiliiH  lioniinia  cnitt- 
lixus  est  :  si  iinilalem  peison;c,  cl  Filins  lioininis  dc- 
scendil  deco>lo,  cl  Filius  Dei  esl  criicifixus.  Ip^^e 
est  eiiim  noiniiius  glori;i',  de  (|Uo  ail  Aposlolns  :  Si 
enimcognovisscnl,  niinqnain  Doininum  glori(e  crucifi.Tis- 
sent  (I  Cor.  w,  8).  Piopler  lianc  crgo  iinitaicm  perso- 
n:r.  non  soliim  Filiuiii  liominis  dixil  desccndisse  do 
ccelo,  scd  essc  dixit  in  coelo,  tMiiii  loqueielur  in  lerra. 
Noii  ei-go  voliinlalcm  suam  fecit,  quia  peccalum  non 
fceil  :  sed  volimtalcm  fccit  illius  qui  euin  niisit.  Tunc 
cniin  facit  lioiiio  volunlatem  Dei ,  qnando  facil  justi* 
tiani  (iu;v  cx  Doo  cst. 

4.  Nec  sic  arliitremnr  a  Palre  missiim  csse  Filiiim, 
ut  non  sil  niissns  ah  Spirilii  sanclo;  cnm  vox  ipsiiis 
sil  per  propbelain,  Et  nunc  Dominus  niisit  me,  et  Spi- 
rilus  cjus.  IIoc  ciiiiii  Filinm  dixi-se,  iii(lic:inl  ca  qu;B 
giinl  dict:>  superius.  Nain  sic  ad  islavcrba  pervenluin 
esl  :  Audile  me,  inqiiit,  Jacob,  et  Israel  quem  ego  vo- 
cabo.  Eqo  suin  primus,  et  cgo  sum  in  wlcrnum;  et  ma- 
nus  mea  fundnvil  terram,  dexlera  men  sotidavil  catuiii. 
Vocabo  iltos,  et  aslnbunt  simul;  convcnieiil  eliam  uiii- 
versi,  cl  audienl.  Oh/s  illis  nunliavil  hax?  Diligens  l« 
feci  votuntalem  luam  supcr  Babylonia,  ul  lotlanir  seiiien 
Oinldivorum.  Ego  locutus  suin,  ego  vocavi;  addiai 
itliim,  el  prospera.n  viam  cjiis  fcci.  Convenite  ad  nic,  cl 
iiudiic  isla.  Ncc  eiiiin  ub  iiiilio  in  obscuro  locuius  suni  : 
cuin  fubaiit,  ibi  erain;  el  nunc  Dominus  misit  me,  et 
Spirilus  ejiis  (Isui.  xlviii,  I^i-IG).  Quid  hoc  aiierlius? 
Nec  sic  ;t  Patre  cl  Spirilu  sanclo  inissus  ost,  ul  sc  ip  a 
iion  miserit  :  sictil  a  Paire  o>ioiidiuir  tradiius,  iihl 
legiltir,  Qui  Fitio  proprio  non  pepcrcil,  scd  pro  nobis 
omuibustradidiicum  (liom.  viil,  32) ;  alio  aulcin  locode 
ipso  Filio  dicilnr,  Qui  me  ditcxii,  el  tradidit  seipsum 
prOitne  (Galat.  u,  20).  Quoniodo  autcin  non  facit  vo- 
luni;ilein  suam,  qui  dixil,  Sicul  Palcr  suscilal  niQrtuot 
el  rivificat,  sic  et  Filius  quos  vull  vivificat  {Joan.  v,  21) : 
ci  cuin  ei  diclnm  essct,  Si  vis,  polcs  nie  niundnre; 
respoiidil,  Voto,  mundare;  el  ad  verbnni  conliniio 
f.iclnm  esl  quod  vclle  sc  dixit  (Mallh.  viii,  2, 5)  ?  Sicnt 
aulcm  Filius  facit  vdlnntatcm  Patiis,  sic  ct  P;iler  facit 
volunlaleni  Filii.  Nam  Filius  dicit  :  Paler,  volo  ut  ubi 
egosiiin,  el  isli  sint  mecum  (Joan.  xvii,  24).  Non  dixil, 
Pclo,  vcl.Rogo;  sed,  volo  :  til  islo  volenle  facerct 
ille,  sicul  illo  volenle  faciebal  islc  :  el  non  alia  illc, 
ali;t  isle ;  sed  qu.TC  illc,  h;i'c  cliain  isle.  Quwcumque 
enim  1'aier  facit,  hcec  et  Filius  siinililer  facit  {Id.  v,  19), 
Vcrba  sniil  ipsius,  verha  verilalis  suiil,  falsa  csse  nou 
posstinl. 

CAPllT  XXI.  —  I.  Siiscipere  le  dieis  qiiod  proluli. 
Nescilis  quia  teinptnm  Dei  eslis,  et  Spirilus  Dei  habitat 
in  vobis  (1  Cor.  iii,  K) '!  QikuI  proposuisii '  dicero  idcf 
dictiim  esse,  quia  in  ncniiiie  liabilat  Deus,  qucin  non 
aiile  Spirilus  snncliis  siniclificaverit,  alqnc  purgnveiit , 
qtiasi  lcinplum  Deo  h:il)il:iliiro,  iion  sibi,  saiiclilicet  et 
purgclSpirilussancttis :  cuiii  Aposioliishincoslcnderii 
ipsum  csse  Detim,  cnjns  iios  dixeiat  lemplum  :  qttia 
iKin  ait,  cl  Spiriliis  Dei  sanclifical  el  pnrgat  vos,  tit 
Dcus  babilct  iii  vo!)is,  scd  ail,  Spirilus  Dei  habilut  in 

'  sic  aliipioi  Mss.  Al  cdili,  qrod  volimti. 


791  COiNTUA    MAXIMINUM  AUIA:>U 

robis  Ij°1'u|mi;  iri  lt;rii|ilii  siio  Dcns  iKiliiial  :  ii:iiii  (|ui<i 
t-sl  tcrripltiin  Dci,  riisi  li:il)il:i('iiliini  l)<;i  ?  Viilisli  ^iiilciri 
4;li:)in  tii  (•(iiisoiniciiler  cssc  Dciiin  rio-triini  ciijiis  Sii- 
iiiiis  l<!iii|iliiiii  :  ct  iiolnisti  iiliiiil  ti;sliinoniiiin  ciirniiic- 
inonirc  qnod  |in>tiili,  Nescilis  (fuiu  corpuf  rcsiriini 
li'inptiim  in  vohis  Spirilas  mnclienl^qucni  lifibclis  u  l)ro? 
J:iiii  cr^o  coiililcM;  Dciini  cssi;  S|»iriluin  s:iii(:liiiii. 
Neiinc  ciiiiii,  nisi  csscl  Dciis,  li;il)cn;l  Ktiiiplnm,  ci 
tcipiiliiin  noii  inaiiuf:icliim,  scd  .Tdilioiiliiin  dc  nicniinis 
Dci  :  Chiistits  cnim  suprr  oinnia  csl  Dciis  bcncdiclus  in 
Hcculu  fUoin.  IX,  ri),  ciijns  rnciiibra  siint  iiostrii  cor 
|ior;i.  Qtii  cniin  dixi'.,  Nescilis  quin  corpus  vcstruni 
(emplum  in  vobis  Spiritus  snncti  est?  ipsc  dixil,  Ne- 
scitis  quia  cc-pora  veslra  membra  sunt  Clirisli{l  Cor.  vi, 
19,  15)?  Ilaric  vcro  cni  dcligniscl  lapidibiis  Sali>inoii 
;c(lilic:ivil  lcnipliini,  Dcnscsi,  ct  cni  teniplnni  :r(liiica- 
(iir  dc  rnciiiliris  Chiisti,  hoc  cst,  de  mcinbris  Dci, 
D'iis  non  cst?  ciini  loqnensdc  Dco  licali<siiinis  iiiar- 
tyr  Stcph:»iius  dixcril :  Saloiiwn  (rdificwil  ei  doiiium; 
scdSnmmusnon  in  mnnufaclis  lewplisinlinbitat{/\ct.  vii, 
•17.  48).  El  lamcn  Chrisli  incnilira,  (|nornm  oapiit  csl 
8up  r  omncs  coelos,  lcmplnm  siinl  Spiritns  saiicli, 
(piem  conslal  venisse  dc  c(e'o.  Istiim  ncgarc  Dciim 
([iiid  c-l,  nisi  iion  c>sc  ct  noilc  cssi^  templimi  cjiis? 
Alio.piitiir  nos  Aposlolus  dicens  :  Qbsccro  anlein  vos, 
ficlres,  per  miseraiiones  Dci,  utexhibeatis  corporuvestra 
liostiain  vivam,  saiictam,  Deo  placenlem  {Rom.  xii,  1). 
Corpora  ilaiiuo  ri(iclimn  liostia  siiiil  Dco,  membra 
Clirisli,  lomplnm  Spiritus  sancli,  ct  Deus  non  est 
Spirilus  sanctus  !  Qiiis  Iioc  dicil,  nisi  iii  qiio  non  inha- 
jiital?  Qnoniam  in  qiio  babital,  utiquc  lemplum  cjus 
cst.  Deniiiiiccum  dixisset  AixisloIns  :  Ncscitis  quiu 
forpus  vestr7im  tewplum  invobis  Spirilus  sanctiesi, 
quem  habclis  a  Dco,  el  non  estis  vestri?  enipli  eni.n 
(jstjs  pre/!o>n«5f»io;conlinuoseculiisadjunxil,G7ori/i- 
cale  ergo  Deum  in  corpore  vestro  (I  Cor.  vi,  19,  20). 
Ubi  dilucide  osiendit  Deum  essc  Spirilum  sanclum, 
glorificandum  scilicct  in  corporc  noslro,  taiiqiiam  iii 
icmplo  suo.  Et  quod  Aiiani;c  dixil  ap  istolus  Pctrus, 
Ausus  es  mentiri  Spirilui  sancto?  alipic  ostendens 
Dcum  csse  Spirilum  sanolum,  Non  es,  inquit,  homi- 
nibus  mentitus,  sed  Deo  {Acl.  v,  5,  4). 

2.  Miror  aiilem  cor  vestrum,  qiiaiilum  sermone 
cxplicarc  non  pofsum,  qiiomodo  cum  sic  laudctis 
8pirilum  sanclnm,  iit  enni  sanciificjndis  fidelibus 
libique  asscralis  essc  pra-senlcm,  lamen  negare  au- 
(Icatis  Deiim.  Itaiie  Deus  non  cst,  qiii  replevit  orbcm 
terrarum?  Scriptura  cnim  dicit  :  Spiritus  Doinini  re- 
vlcvit  orbem  leirarum  {Sap.  i,  7).  Sed  quid  dicannis 
«lUOil  rcplevii  orbem,  qui  replcvit  orbis  etiam  Re- 
(icmptorem  ?  Doniinus  enim  Jesus  plenus  Spiritu 
sanclo  regressus  est  aJordane  {Luc.  iv,  l)  :  et  pr,Tsu- 
initis  dicere,  quia  ipsc  Dominus  Jesiis  Deus  erat,  ct 
Spiriliis  sanclus  quo  plenus  cral,  iion  crat  Dciis  ;  lani 
inale  scntienles  de  Spiritu  sanolo,  ul  noii  ci  iribualis 
^allcin  qiiod  tributum  esl  Moysi  fainnlo  Doi,  qni  non 
inuiiera  graliarum,  scd  plagarum  prodigia  in  codcin 
Spirilu  saiiclo,  qui;iipsc  cs^i  dicjitus Dei {Exod .  \u\,  \Q) , 
/Fgyniiis   iiigorcbat,    el  lanioii  Phar.^.oni   dcus  or.it. 


iiu>l  LIMSCOPUM,  S.  AIJGIJSTINI  7^5 

Ino  loco  crat  ad  afnigcridos  ^tgyptios,  cl  Pliaraoni 

(lciis  ci:it(/'.zo(i.  vii,  1):iil)i(|iic  adcstSpiritiis  sanclUH 

ad  hoiniiics  iri  .rtcriiarn  \il;irn  rcgcnerandos,  cl  rion 

csl  ci.s  Dciis !   Iriio  vcro  cst,  ct  Deus  vcrus  est,  quia 

vcri    Dci  rncnihra    tciripliiin  cjus  est.  Et  uti(|ne  snh- 

jccliiin  csl  lcrnpliini  illi  ciijiis  cst  tcm|iluin  :  qiiornodo 

ergo  Dciis  iion  cst,   ciii  suril  nicmbra  Dci  subjccta? 

Ac  pcr  hoc  et  Doniinns  est  tcmpli  sui  :  quis  cniin  hoc 

ncgct,  qnis  ita  dcsipiat,  ut  dical  non  cs&e  ali(|ucni 

dominiiin  domiis  sii.c?  Quomodo  crgo  Spiriliis  wnctus 

iion  cst  Doininus,  qni  Doniinus  cst  mcmbrorum  Do- 

inirii  ?  Ipsc  csl  quippc   Spiritiis  Domirii,  dc  qno  iiiio 

codcin(|ue    loco   dictum  est  :    Cum  autem  conversus 

fiierit  ad  Doininuni,  auferetur  vetamen.  Dominus  aulem 

Spirilus  est;  ubi   aulem  Spiritus  Domini,  ibi  tibertas 
(II  Lor.  III,  16,  17). 

3.  Jam  creatorem  supcrius  demonslravi  Spiriiinn 
sancium:  quomodo  autcm  rex  non  csl,  ciijiis  tcinplnm 
estqunc  mcnibra  siint  rcgis?  Qiiomodo  nori  conscd(;t 
1'alri  cl  Filio,  qui  replevit  Filiiim,  qui  mcinbra  Filii 
suam  possidel  domiim?  Nisi  forte  quando  Filiiis  rc- 
gressus  est  a  Jordanc,  plenus  eral  Spirilu  sanclo;  cl 
qiiando  scdorc  cocpit  ad  dexterarn  Palris,  exclusil  a  so 
Spiritum  sanclum?  Dcinde  cuin  de  Palre  procedat, 
quomodo  cum  Patre  non  scdcal?  Cuin  ipsa  scssio  noii 
sit  uliquc  cogitanda  carnaliler  :  alioqiiin  opinaluri 
sumiis  honorabilius  Filium  sedere  qiiani  Palrem ;  lio- 
norabilius  quippe  scdetur  ad  dcxtcram  :  et  vidcbiiiir 
esseconseqiicns  utPaterscdeatad  sinistram.  Postrcmo 
qiialis  vobis  persuaserit  spiritus,  ut  sancto  Spiriiui 
denegetis  quod  sanclis  hominihus  sancta  Scriptnra 
concedit,  vos  viderilis.  Ait  enim  Apostolus  :  Cum 
essemus  morlui  peccntis,  convivificavit  nosChristo,  cujus 
gratia  sumus  salvi  facti ;  el  simul  excitavit,  et  simul  se-> 
derefecil  in  ccelcstibus  in  Christo  Jesu  {Ephes.\i,5,()). 
Sancti  ergo  qiios  sanctificai  Spiritus  sanctus,  convivi- 
ficali  Clirislo,  ila  simul  sessiiri  praedeslinati  sunt,  ut 
jani  factum  dicat  Apostolii-,  qnod  ccrtuin  cst  adfiilu- 
rum  :  et  ipsi  Spirilui  sancto  subtrabilur  a  vobis  quis- 
qiiis  esl  ille  consessus,  tanqiiam  sedere  ciim  Patre  vel 
Filio  sit  indignus,  qiii  caijcm  sedc  eflicit  dignos.  Ciii 
iriovetis  etiam  qu;cslionem  quod  non  adoretur,  cl  hoc 
uiique  simillimo  eri-ore,  cum  Icgaiis,  ut  jam  snpra 
docui,  a  saiictis  etiam  homines  adoratos.  Et  tamcii  iit 
invidiam  blasphemantis  eviies;  ila  laudas  Spirilnm 
sanctum,  ut  tribuas  ei  quod  non  habet  ulla  crealur.i, 
et  delrabas  ei  quod  adipiscitur  ct  bumana  creatura. 

CAPUT  XXII.  —  1.  Dixisse  me  quod  commemo- 
ras  ,  falcor ,  et  nunc  dico  ,  quod  Salvator  nosler  non 
dixeril,  Ut  ipsi  et  iios  uniim;  sed,  Vi  ipsi  sint  unum. 
Et  de  his  evangclicis  verhis  satis  a  me  rccolo  jam 
fuisse  respoiisum  ,  cum  ostenderem  rcfellere  te  non 
potuisse  qiiaj  dixi.  Quoniam  poposci  ut  proferres  ubi 
logoris,  Unum  suni,  diclum  esse  de  aliqiiibus  rebns 
qu:c  non  esseiil  unius  cjusdemque  substantia^  :  ncquc 
prolulisli.  Quid  enim  tc  adjuval ,  qund  dilectionis 
conscnsione  affirmas  dicluin  esse  de  Paulo  et  Apollo, 
Qiti  plantat  aulcmelqui  rigat,  unum  sunt  (I  Cor.  111,  8); 
cn;n  etis  noii    otcndas   diversic   luiss'  siihs;.inli;c'' 


79!? 


LIBEU  SECUNDUS. 


79  i 


AihIjo  qnippe  homincs  craiit.  Si  eniin  n<r.»  ailigcrcni 
if»\iccin  ,  iialura  niium  csscnl,  dilecuone  non  cssenl : 
si  antcm  unum  nalnra  non  essent ,    nnum  dici  ilile- 
cfnme   non   possenl.    Poscit  crgo  Filins   ul  iia  sint 
unn.n  ,   qnomodo  ipsc  cl  P.iter  nnuin  suiit ;  id  cst , 
iion  soluMi  iialura  ,   quod   jam  eranl  ;   vcrum   cliam 
perfectione  cliarilalis  atquc  juslitiac,  pro  sum  capaci- 
tato  naturac  ,  qnantuin  in  Dei  rcgno  esse  polucrinl  : 
iil  ctiam  ipsi  guuuuiLJlUy'"  sinl  in  nainr.i  sna,  qneni- 
.•kimodum  Patcr  ol  Filins  sinnnic  nnum  sunl,  qnannis 
in    exccllcntiore  at^iue  iiKompariibiiilcr  mcliorc  na- 
lura  sua.  Dixil  ergo  ad  Palreni  Filins  :  Patcr  sancle , 
ferva  coi  in  noiiihie  luo,  qnot  dedisti  iiiilii ;  ut  sint  unum, 
sicul  et   ncs.  Non   dixit,    L't    sint   uiinni    nohiscuin ; 
aiil,  Ul  simus  unum  ipsi  el  nos.   Ilem  paulo  post  : 
yon  pro  liis  ciutem  roijo  tantum,  scd  ct  pro  eis  qiii  cie- 
dituri sunt  perverbumipsorumin  me;  ut  omnes  unum sint, 
sicut  tu  Paterin  me,el  ego  in  te,ut  et  ipsi  in  nobis  unuin 
sinl,  Ncquc  hic  dixil,  Ut  ipsi  ei  nos  niinm  simus,  sod, 
unum  sint  in  notis.  Quoniam  homincs  qni  nalura  nnnin 
sunl,  snnune  alque  pcrf.cte  secunduni  suum  niodnm 
ununi  c&se  non  possunt  juslili:c  plenilndine  ,    nisi  in 
Dco  pcrfjtianlur  ,  ul  unum  sinl  in  Palre  cl  Filio;  id 
est,  in  ipsis  uniim,  non  cum  ipsis  unum.  Adliuc  se- 
qnitur,  cl  adjungil  :  Ut  mnndus  credat  quia  tu  memi- 
tisti ,  el  eyo  claritalcm  quam  mihi  dedisti,  dedi  ilUs  ,  ut 
siiil  uniim ,  sicut  nos  uiium  sumus  :  cgo  in  eis ,  el  tu  in 
tne,  ut  siiit  coiisuimifiti  iii  unnm.  Nc(|ue  liic  dixit ,  Ul 
nohiscum  sinl  nnum,  ant,  Ut  ipsi  cl  iios  simns  nnum. 
Deinde  cuin  addidisset,   Ul  cognoscal  mundus  quia  tu 
me  misisii,  et  dilexisti  eos  sicut  el  me  dilexisti ;  secutus 
adjunxil,  Paler,  volo  ul  ubi  cgo  siim,  et  ipsi  sint  liie- 
cwn{Joan.  xvii,  11-21).  Vbi  «hih,  in([uil,  mccumsinl: 
non  ait ,  Unum  mccum  sint '.  IIoc  crgo  voluit,  nl  cum 
illo  essi-iil,  non  ul  illi  cl  ipse  unnm  cssenl.  Quid  cst 
qiiod  diccre  voluislT ,    Dilecliouis  fecit   meiitionem  ,  el 
non  subslanliiv  ?  Qnamvis  In  noii  eo  loco  isla  Domini 
verha  posueris .  qno  ah  ipso  sunl   posita.   Sed  quid 
ad  nos  ?  qnandoqnidem  non  ipsos  cl  sc  ,  vei  ipsos  el 
Pairem  dixii  aul  voluii  unum  essc ;  sed  ipsos  uniim 
esscvoluit,  qnos  novoral  nnius  csse  suh^t.mli.T.  Sic- 
ut  el  nos  ,    iiiqnii ,  unum  suinus  :  qnos  idcnlidcm  no- 
verat  unius  esse  suhslanlicc. 

2.  Tu  si  vis  aliquid  respondcrc,  ostendc  secundnm 
Scripluram  sanciam  de  aliqnihus  rebns  dici ,  Unum 
sunl,  quarnm  esl  diversa  snhsianlin.  IIoc  eniin  Cliri- 
bins  non  dixit,  (inod  lamen  tu  ansns  es  dicere,  id  esl, 
Aposiolos  unum  esse  cum  Patre  et  Filio  ,  in  eo  quod  in 
omnikus  ad  volunlalem  Dci  Palris  respicientes,  ad  iini- 
litlionem  Filii  subdili  uni  Dco  Palri  et  ipsi  inveniun- 
!ur  (a).  Hxc  diccns,  Dcnm  cl  liomincs  sanctos  nnum 


gaiili;c  videalnr,  si  lioc  de  se  ipso  ali(|uis  dicat.  Ilanc 
vero  qnisi|uam  vesti  um  clsi  iioii  aiidet  diccre,  Ego  el 
ncns  unum  sninns  ;  salicm   audcl  dicere ,    Panlus  el 
Deiis  imtiin  snnt  ;  sicul  inrunclantcr  dicimus,  Paulus 
el  .\p(.IIo   nnuin  siint ;    Deus  Paier  et  Dcus  Filius 
niinm  suiit?  Porro  ,  si  non   andelis  dicere  ,  Quilihet 
liomo  sanctus  ,  <|uilihel  propliela  ,  qnilihct  aposlolus, 
ct  Dcus,  unuin  suni;  (|uis  tc  urgehal ,  qiiifi  le  impin- 
gchat  ,    (jnis   le  pra:cipilahal ',  iit  diccres  ,  ii/jos/o/i 
uuuin  swit  cuin   Patre  et  Filio?   Uiiuin  sunl,   inqnis, 
Paler  el  Filius  ,  non  lamcn  unus  :  conlinno^inc  sub- 
jungis  ,   Ununi  ad  concordiain  pertinct ;    Unus,  ad  nu- 
mcnim  singularitatis.   Volehas  aulem   diccrc  ,    Unuin 
sunl,  ad  coiicordiam  perlinet ;  Unus  csl,  ad  numernm 
singnlaritalis  :  scd  lc  a  coiisidcialionc  vcrhoruin  Ino- 
rnin  impetus  dispulati(mis  avertil.    Nam  cl  Unuin  el 
Unus  ulique  ad   numcrum   pcrtincl  singiilareni.  Sed 
qiiod  verum  *  cst  ;  Unnin  snnt ,  proplor  id  (piod  ad- 
diiiiin  csl ,  Sniit ,    pluralem  indical  iiuincrum  ,  qiia- 
dani  singnlarilate  conncxiim  :  Unnsestantcm  ,  aper- 
lissime  esl  numerus  singularis.  Scd  niimquid  Aposlo- 
Iiis  diccrcl,  Qni  anlcm  adhccrcl  Domino,  unnm  sunl? 
Quid  enirn  alind  diccrel ,  si  lioc  diccret,  nisi ,  Homo 
saiictus,  cl  Deus,  unnm  siinl?  Sed  ahsit,  ahsit  ab  illa 
sapientia   ista   sententia  :  el  tamon  dixit,  Qi(i  autein 
adhwret  Domino,  unus  spiritus  est  (I  Cor.  vi,   17);  ut 
novcris  de  liis  dici,  Unuin  sniit,  qiu;  unius  suntejus- 
dcinque  suhslanliic  :  sicnl  ([nihtisdatn  liominihus  di- 
ctiiin  csl ,  Omnes  enim  vos  uiium  eslis  in  Clirislo  Jesn 
{Galat.  III,  28);  el  sicut  ail  ipsc  Clirislus,  Ego  el  Pa- 
lcr  unum  siimus  {Joan.  \,  50).  Cum  autem  tiiiuS  dici- 
t:ir,  ct  qnid  itnns  dicimr  '  :  el  de  divcrsis  siihstanliis 
dici  polcst,  sicnl  diclntn  csi,   Qtii  adliwret   Dumitio, 
iinus  spiiitiis  esl ;  cl  dc  rchus  iinins  suhsiantiu;,  siciit 
diclum  cst,   Eral  eis  aiiima  el  cor  unum  {Act.  iv,  32). 
/•>«/,  di.xil ;  non  dixil,  Eraiil  :  quoniam  dixil  cl  qnid 
cral;  id  csl,  anima  et  cor.  Sic  etiam  de  Palre  cl  Filio, 
cl,  Uiinm  sunt,  dicimns,   quia  nnins  stihslanlix  dua 
sttnt :  ct,  Unus  cst,  dicimus,  scd  addimns  qnid  imus; 
id  csl,  uiiusDens,  untts  Dominus  ,  nnus  Omnipolcns, 
cl  si  qnid  hnjusmodi.  Salis  me  vohis  duarinn  islarnin 
locnlionum  arhitror  inculcasse  dislaniiam.  Scrnlare 
iiaque  Scripturas  canonicas  vctercs  et  novas ,  el  iiiT 
vcni,  sipotcs,  uhi  dicta  sunl  aliqtta,  Unumsunl,  qu;u 
snnt  divcrsa!  nalunc  alque  suhstanlijc. 

0.  Sane  falii  tc  nolo  in  Epistola  Joannis  apostoli- 
uhi  ait :  7res  sunt  tesles ;  spirilus,  ct  aqua,  el  sanguis; 
el  tres  unwn  sunt  {IJoan.  v,  8).  Nc  forlc  dicas  spiri- 
Inm  el  aqu.im  et  sanguinein  diversas  cssc  snhslanlias, 
el  tamcn  diclum  esse  ,  Ires  unum  sunt  :  proptcr  hoc 
admonui  ne  fallaris.  H;cc  enim  sacramcnta  sunl  ,  in 


,»ssc  fecisli.  Polcsl  crgo  quisqnam  sanclornm  diccre  ,       qnihus  noii  qnid  sint,  sed  quid  oslcndanl  scmpcr  at- 


hlgo  el  Dciis  unum  sunms?  Ahsil  hoc  a  cordihiis  el 
oribus  sanclis.  Piiio  autem  quod  ct  vos  a  (luocnmqnc 
hoc  audialis,  hortcscilis ,  ncc  forlis  qnctnqnam  lio- 
ntinem  ,  quantolihcl  innncrc  sanciilalis  exccllal,  di- 
ccnlcm  ,  Ego  et  Dcus  unum  sumns.  Scd  forlc  arro- 

«  I.0V.  elquidani  Mss.  omiltual,  vo»  r.ii,  iinum  meciimsint 
(o)  vide  senn.  HO,  n.  I,  lom.  o. 


lendilur  :  qiioniam  signa  sunt  rcrnm  ,  alind  exislen- 
lia,  cl  aliud  significanlia.  Si  ergo  illa  i\»:v.  his  signifi- 
cantur,  intcHiganlur,  i|is.i  invcninnlnr  nnins  cssc  sulv 

'  A|u(J  Ki-.  i.ug(l.  ol  ven.,  quis  te  urgcbal ,  qiiis  prw- 
ri;il(mit  ?        M. 

«  .vj.nd  lov.  cl  qnos lain  viss  ,  vcrmim. 

5  sj,;  Vl^s.  Kditi  au!c;n,  rt  quid  unns  nalnra,  rt  'juid  u:m 
niljiiiliir. 


7')5 


CONTUA  MAXIMIMJM  AKIA.NOUIJM  EnSCOMM,  S.  AUGtSTI.M 


70G 


(.liinli.i*;  liiiMinain  si  dicanins  ,  l'(;tr:i   nt  :>(|ii:i   uniiin 
siiiil ,  volciiirs  per  |)('.(r:uii  sif^nincarf,  (Jiirisluni ;  por 
a^piam,  Spiriliim  «ancliiin  :  (inis  (Inl)ital  poirain    cl 
a(|nain  (Jivcrs:>s  cssc  naturas?  Si-d   (|iiia  Cliristiis  cl 
Spirittis  sanctiis  nniiis  suiil  (;jus(Ieiii(jni;  iiaturui ;  idco 
ciiin  diciliir  IVlra  cl  a(pia  uiiuin  sunl;   cx  ea  paric 
rectc  accipi  potcsl,  qiia  isl:i;  diiae  rcs  qiiarum  cst  di- 
vcrsa  iiatura  ,  alianini  quoqiic  signa  sunt  rornin  qna- 
iniii  csl  uiia  iiatiiiM.  Tria  ilaqiic  novimiis  dc  rorpore 
Doniini  cxissc,  (;uin  pciidcrcl  in  lijjiio  :  primo,  spiri- 
tiiin  ;  uiide   scripliim  csl,  Fa  incrmato  c/ipile  tradidil 
spiritum  ;  dciiidc  ,  qnando  latiis  cjus  laiicca  pcrCora- 
tiim  cst,    saiigiiincm  et  aqu.Tin  {Joan.  xix,  30,  34). 
Qu;c  Iria  si  pcr  sc  ipsa  inliieamiir  ,  divcrsas  liabciit 
8iiigula  qua;(|iiti  subsianlias;   ac  pcr  hoc  tion  siinC 
unum.  Si  vero  ea,  quoe  liis  significata  sunt ,  velimus 
inquirere  ,  non  absurde  occiirrit    ipsa  Trinitas  ,  qiii 
uiius,  solus  ,  vcrus,  summus  cst  Deus,  l*;itiT  el  Fi- 
lius  cl  Spirilussanctus,  de  qiiibus  vcrissimc  dici  po- 
luit,  Tres  suut  tesles  ,  et  Ires  unum  sunt  :  ul  iiomine 
epirilus  significalum  accipiamus  Dcum  Patrem  :  de 
ipso  quippe  adorando  loquebatur  Domiiius,  ubi  ail, 
Spiritus  est  Deus  {Id.  iv,  24).  Nomine  autem  sangui- 
ris,  Filiuin  :  quia,  Verbum  caro  factum  esl  {Id.  i,  14). 
Et  iiomine  aqu.ie  Spiritum  sanclum  :  cuin  e:iim  de 
aqua  loquerclur  Jesus,  quamdaliirus  erat  silienlibus, 
ait  evangclista,  IIoc  aulem  dixit  ae  Spiritu,  quem  ac- 
cepturi  erant   credentes  in  eum  {Id.  \u,  59).Tcstes 
vero  esse  Palrem  et  Filium  el   Spiritum  sancium  , 
quis  Evangclio  (.rcdit ,  ct  dnbital,  dicenle  Fiiio ,  Ego 
sum  qui  leslimouium  perldbco  de  me :  el  leslimonium 
pcrhibcl  de  me,  qui  misil  uie,  Palcr  {Id.  vni,  18)?  Ubi 
etsi  non  est  commcmoratns  Spirilus  sanctus,  non  la- 
men  inlclligilur  separalus.  Sed  nec  de  ipso  alilii  la- 
cuit,  eumqiie  leslem  salisapcrteqne  moiistravil.  Nain 
eiim  illiiiTi  promillercl,  ait :  Ipse  lcsliinoiiium  perliibebil 
de  nie.  Ili  sunt  Ires  tesles :  et  Ires  unum  sunt  {Id.  xv, 
2G),  qiiia  unius  siibs(anri:t:  sunt.  Qiiod  autcin  signa 
quibus  significali  suiit,  de  corpore  Domiiii  exLerunl, 
figuraverunt  Ecclesiam  prandicanlcm  Trinitatis  unam 
eamdemque  naturam  :  quoniam  lii  tres  qui  trino  mo- 
do  signific:iti  sunt ,  uniim   sunt;  Ecclcsia  vero  eos 
praedicans,  corpus  est  Cbristi.  Si  ergo  Ires  res  quibus 
significati  sunt,  ex  corpore  Domini  exierunt  :  sicut 
ex  corpore  Domini  sonuil,  ul  baptizarentur  gontes  m 
nomine  Patris  el  Filii  etSpiritus  sancti  {Mallli.  xxvui, 
19).  In  nomine  ;  non ,  In  nominibus  :  hi  enim  Ires 
iinum  sunt ,  et  hi  Ires  uniis  est  Deu«.  Si  quo  autem 
alio  niodo  taiiti  sacrnmenli   isla  profunditas  ,  qu.ne  ia 
Epislola  Jo:innis  legitur  ,   exponi   ct  iniclligi  polest 
scciindnm  ca(Iio'icam  fidem,  qu:c  ncc  confnndit  nec 
separat  Trinitatem  ,   nec  alinuil  Ircs  pcrsonas  ,  nec 
diversas  credit  esse  subsianiias,  niilla  raiione  respii- 
cndum  est.  Qiiod  eniin  ad  exercendas  inenles  fide- 
lium  in  Scripturis  sanctis  obscure  ponilur,  gratulan- 
dum  est,  si  muiiis  ntoJis,  iion  lanien  iiisipienler  cx- 
ponitnr. 

CAPUT  XXIII.    —  1.   Quid  csl  anlcm  quod  po- 
scis   ut   astru:>m  ,  Si    paler  et  Filius  cl  Spiiilus  scin- 


clu%  unut  ent  Deuf  :  cnm  hoc  3<;(riia(  vor^?  (•laiissiina 
Scripliin  divina  di(;ens,  Aiidi ,  Imicl ;  Doniinus  Diui 
Iniis  ,  Dnminns  uiius  esl  {Deut.  vi,4)?  Quodelvos 
iriipic  aiidiiclis,  si  Isiacl  es-^^;  vcllcti<!,  iion  carnaii- 
tcr  nl  Ji:d;(i,  s(;d  spiritualitcr  nl  Chrisliani.  Qui  cniin 
iion  viilt  fi(l(:Ii(cr;iudircqii(i(I  dictuin  ct,  Audi,  Isracl; 
Domiuus  Daus  inus ,  Dominus  unus  esl ;  snperesl  iit 
curn  qiii  lioc  dixit,  crcdat  cs^-e  inendacem.  Si  autcm 
incndax  ilic  iion  cst ,  vox  is(a  vcra  cs(  :  si  vox  is(a 
vcra  cst  ,  qna;slio  isla  finila  csl.  Piocnl  dubio  (]\u\)\Hi 
vos  vcrilascogil  Patrcmei  FiliuniclSpirituin  sancluin 
confitcii  iinum  Dominuin  Dcum.  Scd  Spirilnm  san- 
cliim,  cnjiis  lcmpliini  non  mannraclnm,  scd  corpiis 
cfet  noslrum  ,  cujiis  lcni|)liim  non  ligna  cl  lapidcs,  si-d 
incnibia  siint  Christi,  ncgalis  Deurn  :  dc  ipso  Christo 
qiiid  dicturi  estis ,  quem  Dcnm  et  Dominnm  cfvnfiic- 
niiiii  ?  l{cspondc(c  itaqiie  nobis,  ulrum  Patcr  ct  Filiiis 
iintis  sil  Dominus  Dous.  Si  cnim  non  csl  iiniis ,  di:o 
siinl  :  si  duo  siinl,  mcntidir  qiii  dicil,  Aitdi ,  Israel; 
Dominns  Deus  tuns  ,  Doniinus  unus  ett ;  meii(i(ur  qiii 
dicit ,  Videle  quoniam  ego  sum  Deus  ,  el  uon  esl  aliut 
prccter  iiie  {Id.  xxxii ,  .^9).  Sed  qoia  illiim  menlicn- 
tein  diccic  noii  audetis  ,  qiiare  vos  corrigere  dubita* 
tis ,  et  venire  vel  redire  ad  catholicam  fidem  ,  qiia; 
P;i(rem  et  Filium  ct  Spirilurn  sanctum  non  Ires  do- 
minos  deos ,  sed  unnm  Dominum  Deum  credit ,  et 
aiidit  clamantcm  populo  suo ,  Audi ,  Israel;  Dominut 
Deus  titus,  Dominus  unus  est ;  et ,  Videle  quoniam  ego 
suni  Doiuinus,  et  non  est  aliits  prceler  me  ?  Si  te  dicam 
siirdiini  et  cccum,  qni  nec  audis  isla,  nec  vides,  cori- 
tnmeliosum  sine  dubio  inc  pulabis.  Ecce  iion  dico  : 
cxpone  nobis  quomodo  accipias  ,  Audi,  Isracl;  Do- 
minus  Deus  tuus ,  Dominus  unus  esl  :  u\rum  ibi  sit 
inlclligendns  et  Chrisliis,  an  non  sil.  Si  enim  dixeris, 
Ibi  csl;  contilebcris  meouiii  Patrem  ct  Filium  iiniim 
esse  Doniiiium  Dcnm.  Si  aiitem  rcspondcris,  Chrisliim 
nnn  essc  ibi  intclligendum  ,  diios  contra  vocem  divi- 
nam  introdueturus  cs  dominos  deos  ,  quoniam  no:i 
ncgas  eliam  Christiim  esse  Dominiim  Deum.  Similitcr 
abs  le  qiKTro  qiiomodo  accipias,  Videle  quoniam  ego 
suiH  Doiuinus ,  ct  non  cst  alius  prccler  me.  Ibi  cst  ct 
Chrislus  ,  an  non  esl  ?  Si  ibi  csl ,  profecto  Pater  ct 
Filius  uiius  cst  Dominus  :  si  aulem  ibi  non  est,  cl 
Inmen  Domiiins  csl ;  nienlilur  qiii  dicii,  Non  est  alius 
prater  me.  Est  enim  alius  Dominus  Filiiis ,  si  iion 
uniis  cstDominus  Paler  elFilius.  Quanlumlibet  eniin 
excelleiitius  laudes  Patrem ,  et  infra  eum  deprimas 
Filium  ,  id  agis  ,  ut  ;ipqiiales  non  sint,  non  ut  duo  noii 
sint.  Clama  ,  qiianlumvis,  Patcr  est  major.  Filius 
niiiior  :  rcspondolur  libi ,  Duo  sunt  lamen  m.ijor  ct 
minor.  Nec  dictum  est ,  Dominus  Dens  uius  major, 
Doniiniis  uiius  est  :  sed  dictum  est,  Domir.us  Ihus 
Iwts ,  Dominus  unus  est.  Neque  dictum  est,  Non  est 
alins  rcqualis  mihi  :  sed  diclum  est,  Non  est  nlius 
Doniimts  prceler  me.  Aiii  ergo  confi(ere  Pa(reni  cl 
Filiiim  nnum  esse  Dominum  Deum  ,  aiil  aportc  ncga 
Domiiuim  Deuin  esse  Chrislum  ,  siciit  aperlc  nrgas 
Doininum  Deiim  csse  Spiiiluin  saiictiim.  Qiiod.  si 
fcccris  ,  islis  qiiidem  le  divir  is  vocibus  non  'jrg»bo; 


797 

sod  alia  tcslimoiii.»  iliviii:<  i>roft  ram,  (|uil>iis  lc  cl  iii 
isio  ciroic  doiestabiiioiein  coiiviiuaiii  '.  Nniic  anlnu 
el  si  ncgas  Uoininiiin  Dcum  c-sc  Spirilnm  sancliim, 
laincii  iit  islis  Dei  vocibus  conleraris  ,  satis  Ci,t  qiiod 
ChriNUiiu  Doniiiium  Doiiiii  coiilileris  :  qui  si  non  est 
cuiii  I'airc  imiis  Domiiiiis  Dcus,  iliio  tioiniiii  dii  iioslri 
eriint ,  el  falsx-  ill;u  Dci  voces  crunt ,  Dominus  Deus 
tuus  ,  Duminus  unus  esl ;  ct,  Non  esl  alius  pia'ter  me. 
Scd  qiiaiilo  meiiuscrunt  veslra  vcrbaemendala,  quain 
Dci  verba  meiidacia  ? 

i.  Qu;T;ris  a  mc  utriim  ,  Judaico  modo  te  liorter  pro- 
fiteri  unum  Deum  ;  an  de  subjectione  Filii  polius  secun- 
dum  quod  fides  luibct  Christinna  ,  oslendatur  unus  csse 
Deus,  cujus  Filiusnoster  esl  Dens.  Ila  Iioc  dicis,  qiiasi 
Jnda'oriim  sit  vox,  .11«//,  hracl;  Dominus  Deus  tuus, 
Doniinus  unus  esi ;  aut,  Ego  sum  Dvminus,  et  non  est 
alius  pra-ter  me.  Ipse  Dcus  lioc  dixit :  agnosce,  et 
tace  ;  vcl  poliiis  edissere  qiioinodo  verum  dixcrit, 
queni  niiiliis  noslrum  audet  aflirmarc  nieiilitmn. 
Edisscre,  iiiquam,  qiiomodo  veruni  sit,  Dominus  Dcus 
li:us  ,  Doniinus  unus  est ;  si  domini  dii  noslri ,  ul  di- 
citis,  diio  sunl ,  unus  inajor ,  aliiis  minor  :  edisscre 
quomodo  vcruni  sil ,  Fajo  sum  Dominus ,  et  non  est 
alius  pra:ler  me.  Qiiis  ciiini  hoc  dixcril  quxMO,  ulriim 
Paler,  an  Filius.  Si  Palcr  dixil,  Ego  sum  Dominus, 
el  non  e$t  alius  prater  me;  non  vcrum  dixil ,  qtiia 
est  aiiusDominiis  Filius.  Si  Filius  hoc  dixit;  ncc  ipse 
verum  dixit,  qiiia  cst  aiius  Dominiis  Paler.  Si  aiilem 
lioc  dixil  Triiiitas  ;  profecto  cl  veruin  dixil ,  cl  vo3 
falsiiin  diccre  oslcndit.  Trinilas  quippc  secimdiim 
rcctam  (idcm  ,  id  esl ,  Pater  el  Fiiius  et  Spiriius  saii- 
clus,  in  cujiis  nomine  baptizamur,  et  unus  Dominus 
Deus  nosler  esl ,  cl  pr.nutcr  ipsiiin  alins  non  esl.  Ipse 
est  enim  Deus  dc  quo  dicit  Aposlolus  :  Null:s  est 
Deus ,  nisi  unus  (I  Cor.  viii ,  4).  Nam  si  hoc  de  Palre 
acceperis  diclum  ,  iion  tibi  eril  Dciis  (>liristus  ,  qiiia 
non  polcsl  solvi  Scripliira  ,  dicens  ,  Nullus  Deus,  nisi 
unus  :  ut  hic  vobis  laceam  dc  Spiriiii  saiicto  ,  qiicm 
supcrius  Dominum  Dcum  osieiidimus  ,  vobis  neganti- 
bus.  Quapropler  si  Macedoniani  li:crclici  essctis ,  qiii 
de  solo  Spiritu  saiicto  catliolic;c  fidci  consontire  de- 
ircctant ,  Patrem  vcro  cl  Fiiimn  diios  quidem  esse, 
id  est,  illuin  Palrein  ,  illum  Filiuin  ,  et  ;rqualos  esse, 
alquc  unius  ejnsdcinquc  substanlirc  ,  nec  tamen  duos 
doiiiinos  deos ,  scd  ainbos  simul  iinuin  Domiinim 
Deum  esse  conscntiunl :  si  eigo  el  vos  saltcm  liacte- 
niis  errareiis,  non  ulii|ue  his  tlivinis  vocibiis  urgerc» 
mini.  Patrem  quippe  ei  Filium  assercrelis  uniiin  Do- 
niiiium  Dcum  dixisse  ,  Non  esl  alius  praHer  me.  Uti- 
nam  non  reslarel  agore  vobiscum,  nisi  iil  adjuiigere- 
lis  Spiriliiiii  sanclum,  et  non  dualilatem  ,  scd  Trini- 
tatem  diccretis  unuin  Dominum  Dcum.  Nunc  vero 
cuin  sic  asscrilis  Palrem  Domiiiuin  Dciim  ,  et  Filinm 
Dominum  Deiiin  ,  iil  siiniil  anibtis  iion  dicalis  iiiinm 
Dtiniiniim  Ociim,  scd  duos,  m:ijorem  uniiiii,  iiiiiiorem 
altertim  ;  prorsns  coiiftttliinini  gladio  vcritalis  diccnlis, 
Audi,  Isiael;  Doiuinus  Dcus  luus,  Ooniinus  unus  esl : 
qui  clamat,  Fgo  sum  Dominus  ,  et  non  csl  alius  prwier 

'  Er.  J.ugd.  vc!i.,  detestabiliorem  convincani.      m. 


I,I«EU  SECUNDUS.  798 

me.  Neqiie  ciiiiii  Dciis  P;itor  sio  tcHct  Israolii:s  a 
ciiltu  deoruin  revoc:irc  mnliorum  ajtpic  falsoriim  ,  ut 
eis  de  uno  Dco  ac  Domino  inciilirotur,  et  diccrct  non 
csse  prailCF  sc  alinm  Doininum,  ciim  seirct  Dcum  el 
Dominum  esse  siinin  Filiiim.  Absitut  veritas  et  veri- 
taiis  Pater  mondacio  tleeiporol  popiilum  suum  :  h:c- 
rctiooruni  sit  ha'C ,  non  catliolicoruni  lain  horrcnda 
ct  dctesianda  blasphomia.  Prorsus  Dcus  vcruin  dicit, 
lum  dicit,  Audi,  Isracl;  Dominus  Dcus  tuus,  Dominus 
unus  est :  qnia  Paler  et  Filius  et  Sp  rilus  sanctiis,  non 
trcs  dii,  scd  unus  Dous  ;  ncc  tres  domiiii ,  scd  iinus 
Dominiis  est.  Prorsus  verum  dicit,  Egosum  Dominus, 
et  nonest  alius  prccterme;  qiiia  iion  hoc  Pator  lan- 
lum  ,  sed  ipsa  Trinitas  dicit  :  hic  est  Dominiis  uniis, 
cl  noii  alius  pnclcr  ipsiim.  Nam  si  Patcr  diccrcl,  Fgo 
suin  Doininus,  et  non  ert  alius  prwter  me ;  negarcl  uli- 
qiie  Dominuin  csse  unigcnitum  Filium.  El  qiiis  no- 
slruni  auderet  cuni  Dominnm  con(iteri,  conlradiceiitc 
Palre  atque  tlicentc,  Fgo  sum  Dominus ,  et  non  est  alius 
prcctcr  me?  Ac  per  hoc  socundiim  rectam  fidcm ,  non 
Palris,  scd  Triniiatis  h;rc  vox  est :  el  Palrisergo,  ctFilii, 
ct  Spiritus  saiicti.  Obiicescant  igitur  lingii;e  ignoran- 
tium  vcritatem  :  li;rc  Trinilas  Dous  uiius  csl.  De  lioc 
uno  Deodicitur,  Audi ,  Israel;  Doininus  Dcus  luus, 
Dominus  unus  esl.  Ilic  Deus  unus  dicit,  Ego  sum  Do- 
minus,  et  non  est  alius  prater  me.  Subjectus  est  qiiidem 
Patri  litius  seciindum  formam  hominis  :  non  lainen 
sunt  dno  dii  ct  duo  domini  sccundum  formam  Dci ; 
scd  ambo  cum  Spiritu  suo  nnus  est  Dominiis. 

3.  Teslimonia  qua;  de  Paulo  apostolo  prolulisti, 
conlra  le  loqnuntur ,  et  nescis.  Dicit  cnim  ille  :  Cra- 
tia  vobis  et  pnx  a  Deo  Patre  nostro  el  Domino  Jesu 
Christo  [lioin.  i,  7;  I  Cor.  i,  3 ;  II  Cor.  i,  2;  Gulat.  i, 
3  ,  ct  Eplies.  i,  "2).  Quomodo  est  autem  Dominns  Jc- 
siis  Chrislus,  si  Pater  dieil,  Ego  sum  Domiuus,  et  uoh 
esl  alius  prceler  me?  Non  ergo  solius  Patris ,  ut  dixi, 
scd  Trinitalis  li:rc  vox  est.  Adliibes  alicrum  tcslimo- 
ninm,  et  ipsiim  oontia  to  ipsum,  nbi  ail  Aposlolus, 
Unus  Deus  Palcr  ,  ex  quo  omnia  ,  et  nos  in  ipso ;  et 
unus  Dominus  Jesus  Cltristus  ,  per  quem  omnia ,  et 
nos  in  ipso,  siciit  lii  lociilus  cs  :  Aposlolus  aulcm,  el 
nos  pcr  ipsuin  ail  ;  iioii  ail,  in  ipso.  Sed  boc  qiiid  ad 
caiisam  ?  Soleni  ista  contingcre  ex  memoria  profercn 
tibiis  toslimonia,  non  cx  codicc  illa  lcgcnlibns  :  quod 
ail  rem  jierrmot  poliiis  iiiiuere.  Eccc,  dixit  Aposlo- 
Ins,  Unus  Dcus  Pulrr,  cx  quo  oinnia,  et  nos  in  ipso, 
et  unus  Doniinus  Jcsus  Clnislus,  per  quem  oinnia,  et 
nos  per  ipsum  (I  Cor.  viii,  G).  Omniiio  duas  perstinas, 
unam  Patris,  allcram  Fiiii,  sine  ulla  confusione  oi 
sine  iillo  eriorc  distinxit.  Neiinc  oniin  duo  suiit  dii 
p;ilros,  scd  uiius  Dcus  Paler  :  ncc  duo  siint  domini 
Je>>ii  Chrisli,  scd  unus  Doniinus  Josiis  Christus.  Iii 
•lla  quippc  Trinilale  tiiije  Deiis  esi,  iinns  esl  Palcr, 
iion  iliio  vcl  ircs;  cl  uiins  Filius,  non  diio  vel  Ires; 
ct  uiius  ainboniin  Spiiiiiis,  noii  tliio  vel  ircs  :  el  lps« 
iiiiiis  Pator  ulique  Deus  cst,  ct  ipsc  iiniis  Filiuscliain 
vobis  falenlibns  Dciis  cst,  ct  ipsc  ainboruni  Spiriliis 
ctiam  vobis  ncgantibns  Dcus  cst.  Sic  cl  Doniiniiin  si 
qu.iras,    singnliim  qiicnique   rcsporideo ;  sed  siimil 


799  CONTllA  MAXIMINIJM  AUIANOIIUM  tri.SCOPUM,  S.  ALGUSTINI  800 

oiiiiics  iioii  ires  dominos  dcos,  scd  uiiiiiii  Doiuiiiiim      In-in.  (Jn.iiiivis  in  jjoc  .iposloliro  lcbtiinonio  <|ii'Mtad- 
Dciini  (lico.  Ilx'C  esl  fidcs  noslr.i,  quoiiiaiii  Iiic  fidcs      liibiiisli,  Dcus  dicalur  l*ali;r,  Doiniiius  Filius,  id  chl. 


csl  rccia,  qiKC  (idcs  cliam  calliolica  miiiciipaliir.  Tu 
aiilcm  qiii  liiiic  lidei  coiilradicis,  qii.nso  lc,  cxpoiic 
ii(»l)is,  (;liam  Jcsus  Clirislns  qiiomodo  sil  Doininu^, 
<|iii  non  Trinilalis,  .scd  soiius  Palris  cssc  asscris  vo- 
cem,  Ego  sum  Doininus,  el  non  est  atius  prccler  me, 
Ncinpc  Inrbaris  ;  ncmpo  (piid  n.spoiid(;as  iion  invcnis, 
nisi  qnia  laccrc,  qiiiindoconviiiccris,  non  vis.  Si  cnim 


lJiiH\  l)i:ii$  l'uler,  ei  quo  omitia ;  el  unus  Doiiiinns  Je- 
siis  l.liiislns,  per  (fuem  oiniiiu.  Scd  illnd  allcndc  ulii  di. 
(Iiiiii  csl.  0  uliiiudo  diiiiiurum  saiiienlia;  ct  scicnlia: 
Dfi!  Nam  sivc  Palcr  sil  islc,  fcivc  Filiu».  ex  ipso,  cl 
pcr  ijisum,  cl  in  ip%o  sunl  omnia.  Quomodo  crgo  t\ 
l*;ilrc  oniiiia,  iion  cv  Kilio;  cl  p(;r  Kiiiiim  oiiwiia,  non 
p  r  I».ilrciii  :  (piandoiiuidcm  qucmiibel  coriim   Apo- 


non  Dcus  Trinil;is,  scd  Palcr  lanluin  dixil,  E(jo  sum      £l'diis  volucril  lioc  loco  inlclligi,  Ez  ipso  ,  inquii,  el 


Dominus,  el  non  est  aHiis  prwler  me  :  prociil  dubio  iic- 
gavil  cssc  Dominiim  Filiiim  ;  (|iioiiiam  !>i  Dominiis  csl 
ct  Filiiis,  falso  diclum  esl,  Non  cst  ulius  Duiniiius 
prcclcr  nie.  Noii  ciiim  agilur  dc  Domino,  qnales  suiit 
Iioniincs  domini  lioininum  servoriim,  (|iios  Aposloliis 
sccundum  carncm  dominos  cssc  dicit  {Eplies.  vi,  5  ) : 
scd  dc  Domino  agitur,  cui  servilns  illa  (leluliir,  qn.v. 
graccc  ).Krptlx  dicilur,  secimdum  qiiain  dicluni  c  l, 
Dominum  Deuin  tuuin  adorabis,  et  illi  soli  servies  {Detil. 
VI,  13).  Qui  Domiiius  Dcus  si  non  Triiiilas,  scd  soliis 
est  Paler  :  prohibcmur  iilique  Domino  Cliristo  lali 
serviinlc  scrvire,  in  co  quod  audimus,  llli  soli  ser- 
vies ;  si  ila  dictiim  esl,  ac  si  diccrelur,  Deo  Palri  .soli 
scrvies.  Qui  profcclo  si  solus,  el  non  ipsa  Triiiilas 
dixil,  Ego  suin  Dominns,  et  non  cst  alius  prceler  me; 
iicgavit  csse  Filiuin  Dominiim  lalem,  qiiali  domino 
servitus  illa  dcbelur,  qiia  nonnisi  Deo  cum  vci  a  reli- 
gioiie  servilur.  Non  eiiini  dlxit,  Ego  suni  Domiiius 
inajor  aul  ineiior,  et  iion  est  tanlus  aul  lalis  praMer 
inc  :  sed  volcns  sibi  soli  ea  qiioc  Domino  Dco  debcdir 
servilulc  serviri,  Ego  siiin,  inr|nit,Z)o»iuH;(s,  cl  non  cst 
(diuspraler  mc.  Porro  si  vox  isla,  sicut  catbolica  (i- 
dcs  dicil,  uiiiiis  Dci  est,  qiiod  est  ipsa  Triiiilas;  siiie 
ulla  dubilaiione  buic  soli  servicnduni  csl  ea  scrvilulc, 
qiice  nonnisi  Domino  Deo  debetur,  quia  ipse  cst  Do- 
liiinus,  el  non  est  alius  pra;ler  ipsuin. 

4.  Deinde  qu;(To  quomodo  accipias  quod  diclum 
esl,  Unus  Deus  Pater,  ex  quo  omnia,  el  nos  in  ipso ; 
et  unus  Dominns  Jesus  Chrislns,  per  qucm  omnia,  ct  nos 
per  ipsum.  Numquid  iion  cl  ex  Filio  snnl  oiiinia  : 
quandoquidem  ipse  dicil,  Qnacumque  Puter  facit,  liac 
ct  Filius  siinililer  fucit  {Joan.  v,  19j?  Si  antcin  ita  dis- 
lingiiis,  nt  non  sinl  per  Palrem  oinnia,  sed  cx  Pairc; 
iiec  omnia  sinl  cx  Filio,  sed  pcr  Filiiim  :  qiiis  corum 
libi  vidctur  esse  ilic  de  quo  idem  apostolus  dicit,  0 
(illitudo  diviliarum  sapieniia;  ct  scienlice  Dei !  qnam  in- 
fcrulabilia  sunt  judicia  ejus,  et  invcsligabilcs  vice  ejus ! 
Quis  enim  cognovit  sensiim  Domini  ?  Aut  qiiis  cousilia- 
%ius  ejus  fuit  ?  Aut  quis  prior  dcdil  illi,  cl  rclribuetur  ei? 
Quoniam  cx  ipso,  et  per  ipsuin,  ct  in  ipso  sunt  omnia  : 
ipsi  gloria  in  scecula  saiculorum.  Amen  {Rom.  w,  33-56). 
Ulrum  Palcr  esl  inlelligcndus,  an  Filius?  Deuni  nam- 
que  prius  nominavit,  dicens  :  0  aliiludo  diviliarum  sa- 
pienliw  et  scienlice  Dei!  Postea  vcro  eum  Dominiim  ap- 
|)(f;lla vil ,  ubi  ait :  Quis  cniin  cognovit  sensuin Domini?  Scd 
hoc  non  babetcoiilroversiam  :  ulrumque  eniin  nomen 
ciiani  V(;s  ct  Palri  assigiKitis  el  Filio.  Neque  enim  sic 
dicilis  Deiim  Pdlrem,  nl  ncgctis  csse  Deam  Fiiium ; 
aul  Gic  dicilis  Deum  Filium,  ul  ncgclis  csse  DcMm  Pa- 


pcr  ipsum,  et  tn  ipso  sunt  omnia?  Si  ergo  sivc  dc  l'a- 
irc  sive  dc  Filio  ,  vcrissimc  lamcn  dicilur,  quod  ex 
ipso  et  per  ipsum,  ct  in  ipso  sunt  omnia ;  siue  dubio 
Palris  ct  Filii  dcmonslratur  xqiialilas.  Si  aulciii  ipio- 
iiiain  iion  nomiiiavit  Palrcm  cl  Fitium  cl  Spiriliim 
f^aiiciiim,  scd  Dcnni  ct  Dominum,  qiiod  cl  ipsa  Trini- 
t:is  dici  (lolcsl,  siiigula  Iiorum  Iriiiin  rcfcrri  ad  singii- 
los  voluil  :  ex  ipso  dicens,  proplcr  Paircm ;  et  per 
ipsum,  projitcr  Filium;ini/)so,  propler  S|iiriliim  san- 
cluin  :  cur  banc  TriiiiUitem  uniim  Dominum  Dciiin 
iioii  vullis  agnoscerc '!  Quandoquidem  iioii  ail,  Kx 
ipsis,  etper  ipsos,  et  in  ipsis ;  scd  ait,  ex  ipso,  ct  per 
ipsum,  etin  ipso  sunl  omnia  :  iiccail,  Ipsis  gloria  ;  scd, 
ipsi  gloria  in  scBCula  sceculorum.  Amen. 

5.  Falleris  sane,  qui  pulas  dc  Patre  solo  csse  di- 
ctum,  Nemo  bonus,  nisi  unus  Dcus.  Si  Chim  dixisscl, 
Ncmo  boniis,  nl.~i  uiius  Palcr;  ncc  sic  excbisnm  Fi- 
lium  ct  Spiritiim  saiicdim  ab  ista  uniiate  bonil;itis  vo- 
luisset  inlelligi  :  qiiia  ct  illud  quod  siinili  lociilioiKi 
diclum  est,  quam  supra  commemoravi,  Ea  quce  Dei 
sunt,  nemo  scit,  nisi  Spirilus  Dei{l  Cor.  n,  11):  non 
cxcludii  ab  liac  scientia  Filium  Dei.  Quanlo  ergo  no- 
bis  laiitudo  inlclligcntix  magis  patet,  quia  non  dixii, 
Nemoboniis,  nisi  unus  Pater ;  sed,  Neino  bonus,  nisi 
unus  Deus ;  quod  Cft  ipsa  Trinilas.  Qu.Trebat  qiiippe 
ille  cui  Iioc  rc^pondit  Jesus,  non  boniimqnalecnmque, 
sed  bonum  quo  lierel  bealus;  imoipsam  beatitiidinem 
veram,  id  esl,  vilam  dcsiderabat  astcrnam  :  el  iiiler- 
pelbiveral  lanquam  bomlnem  Chrislum,  ncscienscum 
esse  etiam  Dcum.  Dixeratenim  :  ilagiater  bone,  quid 
faciam,  vt  vitam  wlernam  consequar?  Tiinc  ait  ille  : 
Quid  me  dicis  bonum?  Nemo  bonus,  nisi  unus  Deut 
{Marc.  X,  17,  18).  Vel,  sicut  legilur  apiid  aliumcvan- 
gelislam,  qiiod  laiitumdem  valet,  Nemo  bonus ,  nisi 
solus  Deus  {Luc.  xviii,  19).  Tanquam  diccrct  :  Rccte 
me  appellabis  bonum  ,  si  me  noveris  Deum.  Nain 
qiiando  ine  nibil  aliud  quam  Iiominem  piilas,  quid  nic 
dicis  boniim?  Non  le  facit  boniira  nec  bealum ,  nisi 
bonum  immulabile  quod  solus  esl  Deus.  Nam  bonus 
angelus,  bonus  Iiomo ,  bona  ciotera  creatura  :  haec 
non  ita  bona  suni,  ut  ea  quisquis  adeptus  fuerii,  sit 
beatus;  nec  ulla  esl  beata  vita ,  sl  non  sit  seterna. 
Quomodo  autem  non  est  tale  bonum  Dei  Filius  vc- 
rus,  ciim  sit  vcrus  Deus  et  vita  selerna,  ad  quam  cu- 
piebat  illequi  inierrogaverat  pervenire? 

6.  Proiiide  cum  cgo  asscram,  Neino  bonus,  nisi  umn 
et  sotus  Deus,  de  ipsa  Trinitale  dictuin  esse,  qui  Dciis 
unus  et  solus  esl ;  lu  aulem  asscras  dc  solo  Dco  P.i- 
tre  dicluin  esse,  quia  ipse  dc  nullo  alio  Dcus,  dc  nuUo 


801  L1BE1\  SI 

alio  boniis  esl ;  Filiiis  anteni  ilc  Vmtc  Dohs,  de  Puire 
inagnus  el  boiiiis  csi  •  ililigonler;ilU'iuli'  qiiis  iiostniiii 
bone  seniiat  de  Deo  Patie  et  ile  Dco  Kilio;  iiiniin 
ego  qni  dico,  Deus  qnidcin  PaliT,  non  do  alio  Dco 
Deiis  est,  Deus  aiilem  Filius  dc  Patrc  Deo  Dius  est, 
sed  taiilus  isie  de  illo,  qii:intiis  ille  de  iiiitlo  ;  et  bo- 
nus  Paler  non  de  alio  bono  boiius  esl,  Filius  vero  dc 
Palre  bono  bonus  cs(,  scd  taiu  bonus  liic  de  illo , 
qiiam  bonus  illede  nullo  :  an  tu  qui  proplerca  dicis 
solum  csse  Palrem  Deuin  bonum,  quia  iiec  Dcus  est 
de  alio  Deo.ncc  boiius  de  alio  bono;  Filiiiin  vero 
ideo  Patri  non  cssc  co:eqnandum,  qui;i  de  illo  Dcus 
esl,  de  iilo  bonus  est?  In  qua  sentonlia  uiri'ni(]ue 
blaspbcin:is  :  c(  Palrein  scilicet,  quia  iion  lantum  gc- 
iiuil  qu:iiilus  est  ipsc,  ncc  t:ilcin  qiialis  cst  ipse;  ct 
Filiiim,  qiiia  kilis  tantusquc  iiasci  iioii  nioiuil,  qualis 
qu;intiisqiic  esl  iile  qni  gcnuit.  Denique  ista  ipsa  diio 
de  qiiibiis  agimus,  hoc  cst,  dcitas  cl  bonitas,  qiioiiiain 
dictiiin  esl,  Nenw  bonus,  nisi  nnus  Deus,  iii  liac  tiia 
opinione  doficiiiiit.  Tanlum  cnim  (iii;iiilus  e;l  ipsc,  ct 
talciii  qnalis  est  ipsc,  si  noii  potuil  gigiicie,  quoinodo 
Dcus  esll  si  noluil,  quomodo  bonus  csl? 

7.  Pater,  iliqnis,  fons  boniialis  est,  qui  quod  est  bo- 
niii  a  ueniine  accepit.  NiiiiKiirKl  idco  nriiius  binius  est 
Filiiis,  (|uoiiiam  qiiod  boinis  esl,  ab  co  Palrc  accopii, 
qiii  nascenti  Filio  taiilam  bonil:itcm  qiinntacum(|ue 
illi  cst,  qnia  Dcus  est,  darc  potuit ;  et  dedil,  quia  bo- 
nus  invidere  non  potuit?  Nam  si  niiims  bonilatis, 
quam  qiiod  ipse  liabet  unico  dedii,  niinus  boiiiis  est 
ei  ipse  qii:ini  debiiit  :  (|iiod  scntiro  demciili:e  cst.  Er- 
go  quantum  ipse  liabct  bonitalis,  laiiium  Filio  de- 
dil ".  Et  quia  natura  est,  non  gr.ilia  Filius  ,  na- 
scenli,  iioii  indigenti  dcdit ;  et  plcniis  plenum,  fons 
boiiilalis  fontcni  gcnuit  bonitatis.  Ac  per  boc  nec 
auxil  in  se  bic  quod  accepit,  nec  minuil  in  sc  ille  qui 
dcdit  *:.qnia  non  babct  immiilabililas  iinde  defi- 
ciat,  iion  liabct  pleiiiliido  quo  crcscat.  Quid  est 
autein  ipsa  boniias  ,  nisi  vila  vivificans  ?  Proin- 
dc  quia  fons  fonlem  gcniiit,  sicut  Pater  suscitat  mor- 
luo$  el  vivificat,  sic  el  Filius  quos  vull  vivificat  {Joan. 
V  ,  21).  Hoc  ipse  Filius  dixil,  iion  cgo.  Uiide  nierito 
Deo  Palri  dicilur,  Quoniani  apud  le  esl  fous  vilm.  Quis 
cst  autem  iste  fons  vit;c  apud  Paireni,  iiisi  dc  quo  di- 
cilur,  In  principio  erat  Veibum,  el  Verbum  crat  apud 
Deum,  et  Deiit  erat  Verbum  ;  hoc  cral  in  principio  apud 
Dcum  :  de  qno  ciiam  paulo  posl  dicliim  cst,  El  vila 
eral  lux  Iwminum  (Id.  i,  1,  2,  4)?  llxc  vita  lons  viiae 
esl,  el  liix  ista  lux  lucis  est.  Unde  cum  dicluin  essct, 
Apud  te  esl  fontvita:;  conlinuo  subjuiicium  cst,  Jn 
luniine  luo  videbimus  lumen  {Psal.  xxxv,  10),  lioc  est, 
in  Filio  luo  Spiritum  sancluni ;  qiiem  lu  i|u(Kpie  csse 
illiimin.>torem  in  Collationis  noslrae  prima  parle  pro- 
fessus  es.  Fons  ergo  dc  fonte,  Filius  de  Patre,  el  si- 
iiiul  ambo  fnns  unus:  lux  dc  luce,  Filius  de  Patrc,  ct 
siiiiul  aiiibo  lux  una  :  sicut  Deiis  de  Dco,  et  simul 
ambo  utiquc  Dcus  unus  :  cl  lioc  tutuin  nou  siiic  Spi- 
rilu  amboriim.  Ex  h<)C  foiile  bonitaiis,  cx  boc  fontc 

•  ouidam  Mss.,  tanlum  Cnico  diutil. 
«  sjc  ilss.  Ediii  vero,  quod  dedil. 


;CUNDUS.  802 

vil;p,  ex  boc  immulabili  luininc,  cx  bac  indcfiiiente 
ploniiudine,  id  esl,  Patrc,  el  Filio,  et  Spiritu  sanclo, 
uiio  Domiiio  Dco  solo,  secunduin  mcnsiiram  fidei  iu;c 
quiciimquc  veraciier  crcdnnl,  siimcntes  boni  fiiiiit,  vi- 
vincantiir,  illiiminantiir,  implcnlur.  Qiiibus  lu  unige- 
iiitum  Filiuin,  pace  tiia  dixeriin,  iiescio  qiia  incrodi- 
bili  lcmeritale  jiinxisii.  Tiia  quippe  isla  siiiit  vcrba  ; 
Sivc,  iiiqnis,  Filius,  sivc  qui  per  FiHum  sunt  facli,  de 
illo  uno  fonte  bonitatis  unusquisque  sccunduni  mcnsu- 
rum  fidci  suw  assumpserunt  ui  essent  boni.  Ubi  est  crgo 
quod  fuor.is  antc  confessus,  illuin  iialiii;i  Filiiiin  esse, 
nongraiia'?  Kcce  contra  sentcniiam  lu:im  venis  :  ecce 
jam  prodis  nefarium  sccrelum  h.cresis  vestrye,  quia 
unigenitum  vcrum  Dei  Filiuni,  vciuni  Douin,  non  na- 
tnra  Filiiun,  scd  gr.ilia  |)rofitcmiiii.  Si  ciiiin  ct  ipsc, 
sieut  vcrba  lua  clamanl,  sccnndum  inensurain  fidei 
sii;c,  ut  bonus  cssel,  assumpsil ;  gralia  est  ergo  Fi- 
lins,  noii  iialura  :  ct  fuit  aliqnaiido  non  bonus,  et  crc- 
dcndo  faclus  csl  boniis;  qiiia  ut  essel  boiius,  quemad- 
niodiim  dicis,  secuiiduin  mensuiam  (idei  sii;e  de  illo 
qiii  Paler  esl,  foiilc  bonilatis  assiimpsil.  Legiiniisqui- 
doiii  quod  Jesus  profuiebnl  csiate  et  sapientia,  et  gratia 
Dei  erat  in  illo  {Luc.  ii,  52)  :  sed  sccundum  foniiam 
liomiiiis  qiiani  pro  nobis  aceepil  cx  nobis,  iioii  secun- 
dum  foniiam  Dei,  in  (pia  noii  alicmim  arbitralus  cst 
esse  a'qualis  Dco  {Pliilipp.  ii,  G).  Venimtamen  cti;im 
in  ipsa  forma  hominis  lcgimus  cuiii  .Tlate  ets;ipicnti:i 
profecisso,  noii  tamch  ul  cx  non  bono  bo:ius  fioiet 
credendo  meruisse.  Ncquc  iiunc  iiiler  iios  qii:vslio 
vertitur  de  naiiira  filii  lioiiiinis,  iii  qiia  Dci  Filiusnii- 
nor  est  Patre :  sed  de  nalura  Filii  Dei,  iii  qu:i,  iil  nos 
dicimus,  vos  ncgaiis,  ffiqiialis  est  Patri  :  quia  Filius 
verus,  Filius  nnicus,  Filiiis  dc  vcro  Dco  vcius  Deus, 
in  nullo  dogeneravil  a  Patre.  Proinde  incomparabi- 
lem  Palreiii  Filio,  nec  in  Scripiuris  s;inclis  aliciibi 
legore  potuisti.  Nec  sana  lide  ip.se  dixisti  immcnsum 
ctiam  Palreiii ;  quoniain  proplcriM  dicis,  iil  Filiiim 
non  paritor  iiiimensuin,  sod  incnsiira  exisiiines  ler- 
niinatum.  Tccnm  liabclo  nicnsiiram  tiiaiii  ,  qua 
tiium  falsuon  domiiium  nicliaris,  cl  de  vcro  Domiiio 
mentiaris. 

C.\PUT  XXIV.  —  Dcnc  confilcris  qnod  cl  Palor 
diligal  Filiiim,  cl  Filiiis  diligal  Patrcm  :  scd  si  cl  lioc 
confilcaris,  quia  non  esl  niajordil('Clio  in  Patrc  qu;iin 
in  Filio.  Quia  eniin  naliir:i  (livinitalis  a^qu^ilcs  siint, 
a-qualiicr  sc  inviccm  diiigiiiil.  Facil  anlcni  Filins  sic- 
ui  lioiiio  mandaliim  P:ilris.  N;im  sicut  Deiis,  ipsc  Fi- 
lius  cst  mandatum  Pairis,  qui;i  ipse  csl  Vcrbiiiii  Pa- 
iris.  Uiide  alio  loeo  de  mandalo  Palris,  lioc  esl,  do  sc 
ipso  dicil :  Scio  quia  maudalum  ejns  vita  celerna  est 
{Joan.  XII,  50).  Qiiod  aulciii  ipsc  Dci  Filius  sil  \U:\ 
cetenia,  Scripliira  diviiia  teslaliir.  Ubi  aulem  ait,  Qui 
me  vidit,  vidit  el  Patrem  {Id.  xiv,  9);  quis  nesciatideo 
dicium,  quoniam  quisquis  per  inlelligcnliam  videt  Fi- 
liiim,  Patri  urKiiic  videt  CE(|ualcm?  Quod  vos  idconon 
viiliis,  qnia  pcr  oculos  cordis,  quantum  in  liac  vita 
videri  polcst,  Filiiim  iio:i  vidclis. 

>  p\\irciiMss.,nus  qrctia. 


CONTRA  MAXIMIMjM  afuanoiujm  episcoplm,  s.  augustini  m 

-  Pulas  non  rcclc!  ;i  nio  (licliim  csso,       hfmhinm  vidii,  urc  vidcre  potett  i\  Tim.  vi,  10),  do 


80.1 

CAI'UT  XXV 

qiKxi  pro|)l(>r  roiinrini  scrvi  (|ii;ini  siiS('.c|iii  Filiits  (/'/</- 
lipp.  II,  7),  iiKijor  sil  r;iter.  Tu  cnim  sccimdum  lcc- 
rcsim  vcslram,  iii  ipsa  Di-i  fornia  1'alrciii  Filio  viscssc 
m:ijorcm  :  cui  patcrn^im  sic  iiividcs  forniaiii,  iit  idco 
pcrfoclun»  vciis  naliim  osse  Filiiim  a:lcrna  p(!rfcclio- 
nc,  ne  ad  palcrnam  formani  sailoiii  crcscciido  valcat 
pcrvcnirc.  Scd  inanitcr  invidol  iionio  paternam  for- 
mam  Doi  Filio,  cni  I*at(;r  cain  iion  invidil,  (piia  a;(|na- 
lcm  sil)i  unicuin  gonuil.  Sod  dicis  iioii  os^e  I.'alris 
magiiam  gloriam,  si  ca  forma  scrvi  mnjor  cst,  qiia 
forina  sunt  m.ajorcs  ct  Angcli.  Vide  si  aliud  conaris, 
nisi  ad  unius  Patris  gloriam,  pcr  iinici  Filii  coiitume- 
liam  porvoiiire,  ut  sciiicct  non  aiigcatiir  Pater  in  glo- 
ria,  n',si  niinuatur  Fiiiiis  iii  uaiura.  Cohibe  te :  nescis 
et  Palri  cl  Filio  le  ingorcre  contumcliam,  si  nec  ille 
potuit  aul  noluit  gigncrca-qualcm  silii,  nec  iste  nascl 
a-qualis  Patri?  Non  se  viilt  Deus  ita  laudari  Palrcm, 
nl  Filiiim  dicatur  dc  se  ipso  gencrassc  dcgencrcin. 
Non  vult  bonus  Filii  dilcclor  ila  pr.-cdicari  formam 
suam,  ul  eam  non  poliicril  unicus  cjiis  vcl  nasccndo 
suniprc,  vel  crcscendo  comprclicndore.  Quod  aulom 
libi  videliir  nihil  magnurn  de  Dco  Patre  dici,  si  foniia 
scrvi  major  esl;  qua  m.ajores  videnlur  ct  Angcli :  non 
rectc  cngitas  quem  locum  in  rebiis  haboat  humana 
natura,  qiiae  condita  cst  ad  imaginem  Doi.  Majores 
Angeli  dici  possunt  homiiie,  quia  m;ijorcs  sunt  liomi- 
nis  corpore :  majores  .suiit  et  animo,  sed  in  forma 
quam  pcccati  originalis  incrito  corruptibile  aggravat 
corpus.  Natura  vero  liumana,  qualcm  naturam  Chri- 
stus  humanac  mentis  assumpsil,  qiia^  nullo  peccato 
potuit  depravari,  solus  major  est  Deus.  Denique  pro- 
pler  quid  dictum  sit,  Minorasti  eum  modico  mimts  quam 
angelos  {Psal.  vin,  6);  aperuit  Scriptura,  ubi  legitur, 
Eum  atilem  modico  minus  qnam  angelos  minoralum  vi- 
dimus  Jesum  proptcr  passionem  mortis  {Hebr.  ii,  9). 
Non  crgo  piopter  naluram  Iiominis;  sed,  propter  pus- 
sionem  mortis.  Natura  vcro  homiuis,  quae  menle  ra- 
tionali  et  iiitcUecluali  croaluras  caileras  aiilecedil, 
Deus  solus  csl  niajor :  cui  ulique  injuria  facta  iion 
est,  ubi  scriplum  csl,  Major  esl  Deus  corde  nostro 
(1  Joan.  III,  20).  Filius  crgo  Dei  susceptum  hominem 
levalurus  ad  Patreni  quando  dicebat,  Si  diligeretis  me, 
gauderetis  uliquCy  quia  vado  ad  Patrem ;  quia  Pater 
major  me  est  {Joan.  xiv,  28) ;  non  carni  sua;  solnm,  sed 
cliam  menii,  quam  gerebat,  Iiiinianac  Deum  Patrom 
utique  prxferebat  :  quaj  lola  siiie  dubio  forma  agno- 
Sciiur  servi,  quoniam  tota  servit  creatura  Crcaiori. 

CAPUT  XXVI.—  1.  Posirema  libi  disputalio  fuit, 
quomodo  sil  Deus  palribus  visus,  qu.indo  corpiis 
}iumanum  in  quo  viderelur,  nondum  accepcrat  Cliri- 
stus,  cum  invisibilis  sil  per  se  ipsa  divina  nalura. 
Quod  cum  etiam  tu  ila  confessus  fueris  ut  inter  c.tc- 
tora  nnn  soliini  Pairem,  sed  nec  ipsiim  Filium  in 
subslantia  divinitatis  suae  diceres  esse  visibileni,  iion 
solum  hominibus,  scd  ncc  ipsis  coelcstibns  poiesiali- 
bus  :  postoa,  niutata  senienlia,  dicis  eum  el  ante  in- 
cariiati(mem  suam  conspcctibus  appaniisse  morla- 
lium,  assercns  illud  qnod  ail  Apislolus,  Qucm  nemo 


(•oio  Deo  P;iirc  dictiim  essc;  Filium  voro  cx  lnitio 
generis  linmani  videri  solitum  esse  ab  liominibus. 
Qiiod  ciim  pndKire  voluisscs,  miilla  de  Scripturissan- 
clis  tosiiinoiiia  protiilisli,  qii;i;  to  nihil  adjiivare  po 
tiioruni.  Noii  onirn  lcjiis  aliciibi  scripsisse  Moyse;!, 
sicul.dicis,  qiiod  ab  illo  primo  liomine  Adam  usqiie 
ad  ipsani  incarn;itionom  semper  Filius  visiis  esl,  lloc 
cnim  cnm  doscribcre  proiiuntins  in  Conescos  libro, 
qiiod  ita  lalsuin  est,  iil  ctiam  ridiculum  sit.  Numqiiid 
cniin  liber  Gencseos  ,  ab  Adam  u-que  ad  incarnatio- 
ncm  Christi,  ea  quse  gesta  suni  coiitinei?  aut  ipse 
Moyses  usqiic  ad  lempora  incarnationisCliristi,  vel  in 
carne  vixit,  vel  ca  qiiac  f;icia  snnt  scrijisit?  H:cc 
dicis,  cl  piitas  lc  aliqnid  diccrc,  v(,l  piilaris  ab  ois 
qiii  ncc  isla  possunt,  quoe  tain  manifesie  falsa  sunl , 
cernere. 

2.  Doiiido  quod  commomorasPalrcm  ad  Filium  di- 
cenloin,  Faciamus  hominem  ad  imaginem  et  simililudi- 
nem  nostram  ;  qiiidhoc  ad  rcni  pertincl,  rcgo  tc?  (jiiid 
ad  rem  pertinel?  Tanlumne  libi  vajabal  loqiii,  ul  non 
atlcndeiis  qiiid  probare  suscepcras  ,  mernoriter  nobis 
et  inaniter  Scripluram  Geneseos  venlilares?  Num- 
quid  hinc  probalur  ante  carnem  susceptam  visus  ab 
hominibus  Chrislus,  quia  dixit  Patcr  ad  Filium,  Fa- 
ciamus  liominem  ad  imagincm  et  similitudinem  nostram  ? 
Deinde  adjiingis,  acdicis,  Et  fecil  Deus  hominem  {Gen. 

I,  26,  27)  :  aique  addis  ,  Quis  Deus,  nisi  Filius?  Et 
ut  inilii  de  opere  quasi  praescribas  meo,  Hoc  ulique, 
inquis,  el  tu  in  tuis  tractatibus  exposuisti.  Ubi  nolo 
quaerere  quam  vcrum  loquaris,  qiiando  video  nihil 
ad  causam  perlinere  quod  loqueris.  Agitur  quippe  in- 
ter  nos ,  ulrum  per  suae  divinitatis  substantiam 
Christus  visibus  apparuisset  humanis.  Et  tu  dicis, 
Fecit  Deus  hominem  :  et  addis ,  Quis  Deus ,  nisi 
Filius  ?  quasi  propterea  necesse  fuerit  ut  Iiomo 
Deuin  opificem  siium  viderel  oculis  carneis.  Hoc  si 
ita  essct,  omnes  homines  viderent  Deum  ;  quis 
enim  alius  eos  facit  in  utcris  matrum  ?  Adhuc  ad- 
jicis  talia,  el  dicis  :  Iste  ergo  Filius  qui  est  propheta 
sui  genitoris »  dicebut  :  c  Non  est  bonum  solum  esse 
hominem ,  faciamus  ei  adjuiorium  secundum  se  >  {Id. 

II,  18).  Si  qu3Pram  ,  quis  tibi  indicaverit  quia  Filius 
hoc  dicebat,  in  quibus  angustiis  le  vidchis?  Sciiptura 
enim  qua;  dixit ,  In  principio  fecil  Deus  coelum  el  ter- 
ram ,  non  exprimens  utrum  Pater,  an  Filius,  an  Spi- 
ritus  sanclus,  an  ipsa  Tiinitas  fecerit,  qiii  unus  est 
Dens;  per  caetera  etiam  ita  commemorat  Denm ,  ut 
dical  Et  fecit  Deus,  Et  dixit  Dcus  ,  per  qn.Tqiie  opeia 
cjus,  quorum  illum  asserit  conditorem.  Siniili  crgo 
loculione  ait ,  Et  Dixit  Deus ,  Faciamus  hominem  ud 
imaginem  et  similitudinem  noslram.  Et  fecit  Deus  homi- 
nem  :  nec  alilcr  locuta  est,  ubi  ait,  Non  esl  bonum  csse 
hominem  solum ;  faciamus  ei  adjutorium  secundum  so. 
Unde  igitur  libi  persuasum  est,  caelora  superiora  Pa- 
ircm  dixisse,  hoc  autein  Filium?  Unde,  quxso,  dis- 
linguis,  undc  discernis  Patrera  dixisse,  Fiat  lux{Id. 
l,  1-27),  cl  cxtera  ;  Patrem  deniqne  dixisse,  Faciamuf 
liomincm  ;  ct  Filiuin  dixisse,  Faciamus  ei  adjutortum  : 


80.">  LIBEU  SECIIXDLS 

riiin  lilti  Scripliin  u!ii(nie  iioii  ilicnl  hi.>i,  Dixit  Dciis  ? 
Qnx  est  isla  leiiicrilns?  qii;v  |iraesiiiiip'.io?  Dcinile  ciiin 
ideo  Palrciii  majorcin  solealis  assererc,  quia  dixil, 
Fial^lioc,  niil  illiul ,  Iniiqiiam  jiiiiens  Filio  ;  Filiiim 
vero  itlco  niinoicm  ,  qiiia  jiissa  perfccil  :  qiiiil  ilicUiri 
JSlis,  iibi  scripliim  csl,  Fdciamus  liotninem?  Noii  cniin 
iil  sicul  in  supcriorihus,  Fial  lionio,  tanquam  id  jus- 
bcrit  Filio  :  scd,  Faciamus,  iiiquit,  homincm.  Quod  noii 
qnxro  qucm  dixissc  nrliilreris  :  jam  cniin  vcrba  liia 
lcncnius,  quod  Palcr  lioc  dixeril  Filio.  Ciir  cigo  non 
ail,  Fial,  vel ,  Fac;  scd  ail,  Faciamiis?  An  c.xlcra 
Deus  impcravil,  cl  Filius  fccit ;  homincm  vero  amlto 
feceriiiit,  scd  Palrc  ct  jiibcnto,  cl  coopcrantc  ,  Fiiio 
autem  non  jiibenle',  sed  lanUim  jnssa  facieiitc?  Scd 
si  proplirca  Paircm  jiibenlcm  inleliiyis,  qiiia  scriplum 
esl ,  Diiil  Deiis ,  Faciamiis  /io»h»ic»i  ;  ergo  jussit  et 
Filiiis;  qnia  lu  ipse  non  Paircm  accipis  dixisse,  sed 
Filium,  Faciamiis  ei  adjuloiitim.  El  siciit  iiliid  iibi  di- 
ciuin  cst,  Et  fccit  Dcus  liomiueni ;  obedissc  jiilicnti  Pa- 
tri  Firmm  vis  videri ,  qiiia  Paier  dixcrnl ,  Faciaiu.is 
koininein  :  ita  cliain  ubi  legiinus ,  El  immisil  Doininiis 
soporcm  in  Adum ,  el  sinnpsit  vnain  dc  coitis  ejus{Gcn. 
H  ,  21 ) ,  cl  0;vtcra  ,  qiiibus  oslcndiinr  facliim  lioniini 
esse  adjiilorium,  obcdisse  P.ilrem  jubcnti  Filio,  le 
auclore ,  iniclligainus ;  quia  non  Patrcm,  scd  Filium 
Uixissc  asscris,  Faciamus  ci  adjuloiiuni. 

5.  Scd  li:rc  ila  loqiior,  qiiasi  ad  causam  (\\\x  a  nobis 
ugitur ,  qnid.;uam  pcrliiicat,  quodlibct  liinc  voliicris 
credcic  aul  suspicari.  Prorsus,  sicul  dicis,  Pater  jus- 
scril,  ubi  dictiim  est,  Faciamus  Iwminem  ;  et  Filius 
oliedierit,  ubi  dictiim  est,  Et  fecit  Deus  lioininem  : 
prorsus  5.icul  te  deleciat,  Filius  dixcrit,  ISon  cst  bonum 
tulum  esse  hominein  ;  faciamus  ei  adjutorium ;  scd  lalia 
dicens  ipse  non  jusserit ,  quia  lioc  vultis  :  qnomodo 
u>tcndis  Filiuin  qui  bomincin  fetcril ,  ab  bomiiie  vi- 
siiiii?  Qiiomodo  osteiidis  Filium  qui  dixit,  Non  est  bo- 
iium  hominein  esse  solum;  faciamus  ei  adjulorium,  ab 
koiniiie  visum ,  vel  ab  ipsa  muliere,  si  eam  factam 
non  vis  a  Patre,  ne  Filio  Patcr  olicdisse  videalur; 
sod  ipsc  eam  Filius,  tanqy  in  sibi  jiilicns  sibiqiic  obc- 
dicns,  cl  faciendam  dixil  el  fecit?  Dcmoiislra  Filium 
visuin  esse  a  viro ,  visum  cssc  a  mulicrc.  Dcinonstra- 
turum  le  quippe  promiseras,  et  anlcqiiam  incarnarc- 
lur  visum  fuisse  bumanis  aspcctibiis  Filium.  Ostcnde 
promissa.  Quid  pcrgis  in  vacua?  Quid  deludis  exspc- 
ctationem  noslram,  iiec  cxhibes  pollicilalionem  tuam? 
Muliiplicas  verba  non  necessaria,  ut  uccessaria  occn- 
pes  lempora.  Si  proplcren  visus  est  a  viro  Filius  qnia 
lccit  eum  ,  ct  propierea  \  isus  ab  cjiis  mulicre  qiiia  fe- 
cit  eam ;  defini ,  si  audcs ,  non  posse  Deuin  Filium  et 
opcrari  videntia,  cl  a  suis  operibus,  quamvis  alia  vi- 
deiiiibus,  non  vidcri.  Si  aulem  boc  potest  DeusFilius; 
ipsc  quippe  usqiie  nunc  opcralur  ciiitcia  vidcnlia,  et 
Uainen  coruin  a  sc  ipso  crealis  oculis  non  videiiir ; 
qiiid  cst  quod  dixisti?  Ciir  isla  de  libro  Gencscos  iii 
tun  scrmonc  posuisti?  cur  nnbis  ncccssnria  tcmpo- 
nini  spalia  siipcrfliia  loquacilalc  Pmisii? 


806 


•  Pditi,  et  cooperante  Filio,  Fili"  aulcm  iionjubenle.  c»". 
Castii^aiilur  ex  v:st>. 


i.  Sed  isle,  inqiiis,  Filius  visus  esl  Adiv ,  srcunilinn 
quod  Irgiinus,  Adam  diccnlcm,  «  Vocein  tuam  audivi 
deainbiiliintis  in  pnradiso  ;  ct  ahscondi  iiie  ,  quia  nndiit 
snin  >  {C.cn.  iii,  10).  lloc  eigo  priiis  dicercs,  lioino 
bone,  iiide  incipercs  pioinissa  moiistrare.  Quaiinis  el 
bic  Adam,  \occm  litain,  iii(|nil,  iiudifi  :  iion  ail,  Fa- 
cicm  vel  spccicm  luam  vidi.  i:t  qnod  ail,  Abscondime, 
qiiia  nudus  sum ;  videri  sc  n  Dco  timiiit,  non  a  sc  Deuin 
visiiin  essc  monstravit.  Nam  si  vox  (|iiando  aiidiliir, 
scquilur  visio ;  visiis  cst  ct  Dcns  Palcr  qiioties  voce 
atleslatiis  cst  Filio.  Noviiiiiis  qnippc  in  Evaiigclio  vcr- 
ba  Palris  sonantis,  aiquc  diceiilis,  Tu  es  Filius  meu$ 
dileclus,  elc.  (.Uflic.  i,  \\),  iibi  aiiditus  ab  honiiiiibus, 
non  tanieii  visns  c>l.  Ac  per  lioc  et  iii  illis  vcrbis  qu;c 
adjmigis,  iibi  dici». ,  Quis  nunliuvil  libi  quia  nudiis  es? 
ct  scquciilia  ;  poliiil  audiri,  ct  non  vidcri  Deus.  Non- 
(liiin  iiaiiiic  aliqiiid  cx  co  qiiod  proniiscras  dixisse  te 
^ido  :  el  dic  tandem  aliipiid  (|Ui  d  discnlcrc  debeamus, 
aiil  qiiod  pio  iiia  catisa  essc  f.iteainiir. 

K.  Ilic  Deus,  inquis,  el  Abyaliai  visus  est.  Visum  csse 
Dciim  Abiahaj  ncgare  non  possiiinus.  Scriptura  quip- 
pe  fidclissinia  apiTlissiine  lioc  loqiiilnr,  dicciis  :  Visut 
csl  aulciii  illi  Deus  ad  qucrcuni  Miniibrc.  Sed  iici|uc  liic 
expics^um  est ,  iiiriim  Paler  an  Filiiis.  Cum  aulcin 
narrarct  Scripiura ,  quoiiiodo  ci  visiis  sil  Deus,  trcs 
viros  illi  apparuisse  dcclarat,  in  qnibus  magis  ipsa 
Triiiilas,  qiii  iinus  est  Dcus,  recle  intelligi  poiest.  De- 
niijuc  ires  vidct ,  cl  non  dominos  ,  scd  Domiiiuin  ap- 
pellat ,  quoniain  Trinitas  Ires  quidem  persona;  sunt, 
sed  unus  Dominus  Deus.  Sic  autein  narralur  qiiod  vi- 
dil  Abraliam  :  nespiciens ,  inqiiit,  oculis  suis  vidit ,  ct 
ccce  Ires  viii  stubanl  super  ciini ;  et  vidcns  procurril  in 
obviam  illis  ab  oslio  tabernaculi  sui ,  et  adoravil  supcr 
terram ,  et  dixil :  Domine ,  si  inveni  graliam  ante  te ,  ne 
pralcreas  servum  tiium.  liic  vidcmiis  tres  viros  appa- 
niissc,  el  unum  Dominum  dici ,  unutiiqnc  nominuin 
rogari  iie  prx'lereat  servuin  stium ,  quoiiiam  congruit 
Dco  visilare  famulos  suos.  Deinde  trcs  personas  plu- 
ralilor  alloqiiilur,  diccns  :  Sumatur  nunc  aqua ,  et  la^ 
vein  pedes  vestros,  et  refrigcrate  sub  arbore,  et  sitmam 
panem  ,  el  manducate ,  et  poslca  transibitis  in  viam  vc~ 
strain,  propler  quod  declinastis  ad  servuin  veslrum.  Ma- 
nifestum  est  cos  tanquam  honiincs  invilari  :  noii  cnini 
talc  illis  prscbcrclur  obscquium  ,  quo  indigcntia  rcfi- 
ccrent  corpora,  nisi  homincs  pularciitur.  Et  Scriplijr.'» 
pluralitcr  cos  rcspondisse  commcmorat  :  ait  enim,  Et 
dixerunt  y  Sic  fac  queinadinodum  dixisti.  Non  ait,  Et 
dixit ;  sed,  dixcrunt.  Dcinde  cuin  csset  parata  rcfeclio, 
ditit  Scriptura  :  El  apposuit  ante  iltos,  et  ederunt.  Nou 
ail,  Apposiiit  aiite  illum,  et  edil.  Sed  ubi  ad  id  ven- 
tuni  cst,  ut  Abrali;c  filius  proinilterclur  ex  Sara,  quia 
divinum  offcrcbalur  bcncnciuin  ,  non  ut  hominibus 
liumanum  exbibebalur  obsequium,  uniim  narrat  Scri- 
ptiira  dircnlcm,  Vbi  esl  Sara  uxor  tua  ?  Non  cnim  ail, 
Dixcruiit  autcm  ad  illum  :  scd  ait,  Dixit  aulem  ud  il- 
luin  :  Vbi  est  Sara  uxor  tua?  Qiiis  aiilcm  hoc  dixcrit , 
postea  maiiifeslat;  ubi  cuin  risisset  Sara  ,  ait  cadcm 
Scriptiira  :  Et  dixit  Doininus  ad  Abrultam  :  Quare  risil 
Sara  in  seinelipsa  ?  cl  cxlcrA  usquc  ad  liiicm,  tnnquain 


807  CONTRA  MAXIMINIIM  AIUANOIU: 

iiniis  DomiiMis  singiiliirilor  l<»(|iiilnr.  Ac  |)o-.l  liiic ,  iil 
lioiiiiiics  |iliiralil<;r  aliirft  ii:irr:iiiliir ,  t;l  ilicilur  :  /'.c- 
$urgenli:»  uiitcm  iiide  viri,  conspderinit  in  facicin  Sodo- 
morum  et  Gomorrhee ;  Abinham  vero  aiiibnhtbnl  cum 
iUis,  deducent.  Knrsns  aiiu-iii  rcdil  S(Ti[>iiira  ad  siii- 
giilarcin  niiiiHTiitn  ,  ac  (Ii(  it  :  Doiniuiix  aiilem  dixit  : 
Nuinquid  cclabo  c(jo  pncro  mco  Abiahiiin  i\iia:  eijo  facio? 
Deinde  iiroinillilur  Ahralne  pru-ciara  cl  copiosa  poslc- 
rilas,  cl  Sodoiiiornm  dciiiinlialiir  inlcriliis.  Siqiicns 
aulein  Scri|>Uira  dicil  :  l''t  conversi  iiide  viri ,  vcncruiit 
in  Sodoma  ;  Abraham  aulem  erat  adhuc  stans  anle  Do- 
minum.  Et  appropians  Abraham  dixil :  Ne  simul  perdas 
iuslnm  cum  impio;  el  erit  juslu$  lanquam  iinpius?  Kl 
;H)St  colloculionein  Domini  at(|ue  Ahralhc,  scf|iiiiur 
Scriplura,  et  dioit :  Abiit  autem  Doininus,  uldesiit  loqui 
ad  Abraham,  et  Abraham  regressus  cst  in  locuin  siiuin. 
Venerunt  autem  duo  ancjeli  in  Sodoma  ad  vesperam.  Ili 
sunl  de  quibns  piulo  aiile  dixcral  :  Convcrsi  inde  viii 
venerunl  in  Sodoma.  Sed  duos  esse  non  exprcsscnl, 
cum  ab  inilio  trcs  viros  dixisscl  npparuisse  Abralix', 
el  hospiialiter  ab  illo  esse  susccptos,  qiios  et  abeu:  lcs 
dcduxit,  ambulans  cum  eis. 

6.  Fortassis  crgo  jam  proiiunti:ire  feslinas,  unuin 
fuisse  in  cis  Domiiium  Cliristum,  qui  siiigulariler  pro- 
niillebat  et  respondebat  Abrahic  ;  duos  vero  illos,  an- 
gelos  cjus ,  qui  venerunl  iii  Sodoma  lanqtiam  missi 
angeli  a  Domino  sno.  Sed  cxspecla  :  quid  properas? 
Consideremus  omnia  diligenter,  ac  priiis  intueamur 
verba  Domiiii  Idquenlis  Abrahae  :  Clamor  Sodomorun, 
inquit,  el  Gomorrhce  muUiplicatus  est,  et  peccata  eorum 
magna  valde.  Descendens  ergo  vidcbo,  si  secundum  cla- 
morem  ipsorum  venientem  ad  me  consummant.  Hic  se 
ipsum  descensurum  dixit  in  Sodoma ,  quo  tamen  nou 
ipse  descendit ,  sed  angcli  duo.  Ipse  quippe  abiit ,  ut 
dcsiit  loqui  ad  Abraham ;  Abraham  autem  regressus  est 
in  locum  suum.  Venerunt  aulem,  sicut  diclum  est,  duo 
angeli  ad  vesperam  in  Sodoma.  Quid,  si  el  in  iliis  duo- 
Lus  angelis  unus  Dominus  invenilur,  qiii  secundum 
verbum  suum  in  ipsis  angelis  descendil  in  Sodopia? 
Nonne  manifestum  erit  in  tribus  illis  viiis  iinum  Do- 
minum  visum  fuisse,  ubi  quid  aliud  quam  ipsa  Triiii- 
las  figurata  esl?  Sed  videamus  utrum  nobis  sancla 
Scriptura  demonstrel,  etiam  in  illis  duobus  angclis, 
tit  dixi,  unum  Dominum  inventiim,  ne  forte  Iiacc  ex 
nostro  corde  aflirmasse  videamur.  Venerunt  ergo  duo 
angeli  in  Sodonia  ad  vesperum;  Loih  vero  sedebat ,  ul 
scriplum  esl,  juxta  portmn  Sodomorum.  Videns  autem 
Loth ,  surrexit  in  obviam  illis ,  et  adoravit  in  facicin  in 
lerram,  Vides  nempe  hic  a  justo  viro  angelos  adoratos, 
et  lu  non  vis  adorari  Spiritum  sanctum,  quem  vos  qiio- 
(jue  omnibus  angelis  *  sine  ambiguilale  pracponilis? 
Sed  dicturus  es,  Homincs  esse  credebat ;  nam  et  in 
Iiospitium  lanquam  homines  invilavit.  Hoc  inagis  esl 
coiitra  te,  qui  dicis  non  adorari  Spirilum  sanctiim, 
omnibus  Angclis  pruiferenduin  ;  cum  videas  et  ho- 
niincs  iiiferiores  Angelis  a  juslis  hominibus  adorari. 
Sed  adhuc  dicturns  es ,  Dominum  adoravit :  eum 
quippe  iii  duobus  illis,  quos  pulabal  esse  homiiies, 

•  in  cdiiione  Lov.dccst,  ■^ngelis. 


M  i:i'ISCOI'IJM,  S.  AUr.USTINI 


808 


l.'iii(|iiaiii  iii  pio|»Iiclis  cssc  cognovit.  Jaiii  crgo  pro- 
iialiiin  csl,  qiiod  ine  p(r  Scriplitrain  (.anclam  dc- 
iiioiistraliiniin  c^sc  proiniscrain,  ciinidcrn  Duiiiiiiiim 
qui  dicius  fncrat  abiissc  ul  ccssavit  loqui  ad  Ahra- 
haiii,  in  iilis  duobus  angclis  dcicendisse  in  Sodonia, 
sicut  dixcral,  ct  in  cis  ab  lioiiiiiie  jiisto  agniinin 
fiiissc.  Kxhihuit  itaque  hospitaiilatem  quomodo  san- 
Clis  hominibns  Dei,  in  quibiis  Dcum  cssc  cognovii, 
ciim  cos,  sicut  eliam  ipse  Abraham,  angeh.s  csse 
iicscircl.  Ili  ciiim  I'alriarch:e  suiit  significali  in  Epi- 
stol;i  ad  Hchrx-os,  ubi  de  hospil.ilitaie  loqiieiis  aii : 
Per  hanc  qiiidam  nescienlet,  hospilio  receperunt  an- 
gclos  {Ilebr.  xiii,  2).  Receplis  crgo  eis  Loth,  ncscicns 
qiiod  angcli  essent,  cogiiosccns  lamcn  sicui  ip-o  Do- 
niiiio  dcnionslranle  cognoscere  potuit,  qiiis  in  eis 
essel,  iit  ca  qiiui  intcrca  facta  sunl  t;iccJiii,  cxii",  ciim 
eis  de  Sodomis :  quod  anlcqiiam  (iorel,  siciit  Scri- 
ptuia  loqiiilur,  dixerunt  viri  ad  Lolh  :  Sunl  tibi  hic 
gnieri,  aiit  filii,  aut  filice?  aul  si  quit  libi  aliui  esi  in 
civitute,  ediic  de  loco  hoc  :  quoniam  perdimus '  jioj 
locutn  hiinc ;  quia  exaltalus  est  clamor  eorum  anle  Do- 
minum,  et  misit  nos  Doininus  conterere  eum.  Ecce  ubi 
app:irel  iliud  liicendium  Sodomoruin  per  aiigelos  fa- 
clum,  quos  misit  Dominus;  in  quibus  tanieii  et  ijise 
cral  :  neque  enim  sic  mitlit  suos,  ut  recedal  ab  eis. 
Iii  eis  crgo  descendit  in  Sodoma,  quod  se  facturum 
esse  prxdixerat,  quando  cum  Abraham  loquebatur : 
qiiod  posleaquam  fecil,  abiisse  ipse  diclus  est,  et  an- 
geli  venisse  in  Sodoma  ad  vesperam.  Deinde  paulo 
posl,  mox  ut  eduxerunl  illum  foras,  et  dixerunt, 
sicut  eadcm  Scriptura  narral,  Salvam  fac  animam 
tuam ;  ne  respexeris  relro,  nec  slctcris  in  tota  regione ;  in 
moiile  salvuin  te  fac,  nequaudo  comprehendaris  :  dixit 
Lolh  ad  illos,  Oro,  Domine,  quia  invenit  puer  tuus 
misericordiam  ante  te,  elc.  Quae  cum  finissel  loqueiido, 
et  elegisset  sibi  civilaiem  pusillam  iit  qna  salvaretur, 
seqtiilur  Scriptura,  el  ei  dicit  esse  responsum  :  Ecce 
miratus  suin^  faciem  tuam  el  super  verbum  hoc,  ne 
everlerem  civilalein  de  qua  locutus  es.  Fesiina  ergo  ut 
salvus  sis  ibi  :  non  enim  polero  faeere  verbum,  donec 
tu  illo  inlroeas  {Gen.  xviii  et  xix).  Quis  hoc  ei  re- 
sponilit,  iiisi  ille  cui  dixerat,  Oro,  Domine?  Hnc  au- 
lem  ad  anibos  dixetal,  non  ad  unum,  sicul  aperlis- 
sime  scriplum  ost,  Z>i,ri(  aulem  Loth  ad  illos,  Oro, 
Domine.  Agiiovil  ergo  ^  Loth  unum  Dominum  in  an- 
gelis  diiohus,  sicut  Ahraham  unum  agnovii  in  Iribus. 
7.  Non  esl  cur  dicatur  :  llle  abierat  qui  Doniiiius 
erat  ct  cum  Abraliara  locutus  eral ;  duo  vero  aiigeli 
ejus  eranl  qui  in  Sodoma,  illo  abciinle*,  veneriinl. 
Onines  enim  Ires  viridiclisunl  qui  apparueriiiil  Abra- 
hae,  sicul  Scripliira  solel  viros  eliam  angelos  niincu- 
pare.  Ncc  eorum  alicui  uiii  promplius  el  humilius 
Abiaham  ohseculus  est  quain  duobiis,  eed  sequalilcr 
omnibus  pcdes  lavit,  aiqualiler  omnibus  epulas  mi- 

♦  Sic  Mss.  Editi  vero,  perdemus. 

«  Editi.  miseralus  sum.  At  Mss.,  miratus  sum  :  uli  lil  ro 
16  de  civilale  Dei,  ca[>.  29,  juxia  gr»ciim  L\X,  cthaumasaf 
quod  dici  poiesl,  reveiitus  sitm,  suspexi. 

s  In  Mss.,  .iqnoniti  ergo. 

*  sola  lereiidilij  L<j\.,j;;bcnte. 


809  LIBER  SECUNDUS.  81U 

nisiravil.  Ergo  in  omnibus  Doum  viJil.  Propler  qvioii  gavisus  cst ;  ciir  non  dicni  Clirisli  iiitcliigimus  lem- 
ScripUira  prxdixenU,  (niod  visus  fueral  Dous  Ahrali;e  piis  Clirisli,  (\\\o  tTal  venlurus  in  carne,  quod  Ahra- 
ad  quercuin  Maiiibre,  sub  cujus  unil)ra  arboris  Ircs  liain  siciit  ct  alii  Pr<>p|jcl:v  in  spirilii  poiiiil  vidcrft 
viros  pavit,  quos  oculis  corporis  vidil  :  in  cis  vcro  alqiic  gaudcrc?  Noqiic  liic  ij;itnr  (|uod  proposueras 
Deum,  non  corporis,  sed  cordis  oculis  vidil,  id  cst,      ct  pollicitus  fucras,  probare  potiiisti. 


iiilellexit  alipic  cognovil ;  sicul  Lolli  in  duobus,  cuin 
qiio  non  plur  iliicr,  sed  singulariler  loqucbalur,  eique 
respoiidebat  ctiani  ipse  lani|uaiii  unus.  rrinio  quippc 
Abraiiain  pcr  tros  viros  iilum  audivit,  poslea  pcr 
unum,  qui  duobus  in  Sodoma  cuntibiis  numens  io- 
culus  cst  cuin  co  ;  Lolli  antem  per  duos,  lamen  et 
ipsc  uiium  Dominum,  qncni  pro  libeiaiioiie  siia  ro- 
gabat,  el  qui  ci  rcspondebat,  audivil :  cuin  ambo,  id 
cst,  et  Abraham  cl  Lotb,  lioniincs  piilarenl  eos  qui 
angerjeranl;  Dcum  vero  in  eis  inlclligercnt  qui  eral, 
non  pulareiit  csse  qui  non  erat.  Qiiid  sihi  ergo  viill 
isla  visibilis  Trinilas  et  intclligihilis  uiiitas,  nisi  ut 
nobis  insinuarctur  qiiod  ila  tres  csscnl  Palcr  et  Fi- 
liiis  ct  Spiriliis  sanclus,  ut  tamcn  simul  non  tres  dii 
ct  domini  esseiit,  sed  uiius  Dominus  Deus  ?  Tu  aiileni 
dixisli,  Uic  Deus  vistis  est  Abraliw  :  sciens  te  legisse 
qund  scriplumcst,  vi^iiin  csscDeum  Abraluc  ad  qucr- 
cum  Mambrc  :  et  volcns  quasi  probare  Dominum 
Filium  visum  esse  illi  patriarclui',  declinasti  ab  illis 
tribus  viris,  ct  cos  omniiio  lacuisli,  in  qiiibus  narrat 
Scriplura  Deum  visum  fnisse  Abrah;c;  ne  tu  ipsc  nos 
admoncrcs  unius  esse  substanli;e  Trinilalcm  Dcum, 
sicut  unius  eranlsubstantion  trcsviri  qiiosvidit  Ahra- 
liain  :  cum  prcdixissct  Scriptiira,  Yisus  esl  Dcus 
Abrahce,  nec  tamen  tres  deos  essc,  qiiia  el,  Visus  cst 
Deus,  dictiim  est ;  non,  visi  siint  dii  :  ct  ipse  Abia- 
liam  Ircs  vidit,  et  unum  adoravit  :  a  qiio  prxieriri 
noluil ;  ab  uno  rcsponsa  divinilatis  accepil,  Nec  ali- 
qiiosduos  eorum  duos  cssc  dcos  sensit,  scd  unum  in 
uinnibus  :  quia  ct  Lolli  duos  vidil,  ct  lamcii  uniim 
Dominum  agnovit.  Ubi  mihi  videntur  pcrangelos  si- 
gnificari  Filius  ct  Spiritiis  saiicius  :  quoniara  se  itli 
angeli  inissos  esse  diserunt ;  et  de  Trinilaie  quje  Dens 
est,  solus  Pater  non  legitur  missus;  legunlur  aulem 
niissi  cl  Filitis  cl  Spirilns  sanctns  ;  quorum  non  idco 
esl  diversa  natura  :  nain  et  illi  viri  pcr  quos  signifi- 
cali  sunt,  uniiis  erant  ejusdemque  nalur.T.  Ilaiic  ergo 
Scriplnram  qiia  convinci  posscs,  asluto  silenlio  devi- 
lasii.  Et  cuiii  dixisscs,  Uic  Deus  visus  esl  Abraliw : 
volens  Filium  sohim  visum  pu.lari  in  eo  quod  in  Ge- 
nesi  h^gilnr,  visiim  csse  Dcuin  Abrahx,  qnomodo  sit 
visus,  dicerc  noluisii,  nc  ihi  non  solus  Filius,  scd 
Trinilas  agnoscerclur  Dcus. 

8.  Dixiili  antcm  :  Si  vis  credere,  quia  Filiu^  visns 
est  Abraliw,  ulique  ipse  Unigenilus  in  sancto  affirniavit 
Evangelio  sic  :  *  Abraliam  fater  vcster  exsultavil  ut  vi 
derct  dicm  meum  ;  ct  vidil,  ct  gnvisus  esl.  >  {Joan.  viii, 
56).  0  di^putare,  o  prohare  promissa  !  quasi  dixerit 
Dei  Filiiis,  Abrahain  paicr  vester  concupivil  nic  vi- 
dere  ;  et  vidit,  ct  gavisns  est.  Qnamvis  el  lioc  sic  ad- 
hiic  possct  ii.lclligi,  qnod  sanclus  Palriarcha  oculis 
cordis  vidoril  Doi  Filiuni,  non  oculis  carnis,  uiide 
inter  nns  verlitur  quxsliu.  Scd  ciiin  dixcrilChristiis, 
Abraham  concupirit  videre  dieni  meum  ;  et  vidit  ,  et 
Sanct.   AuGiST.  yiU. 


9.  Posl  hx>c  venisli  ad  Jac(d),  qui  Inclaiiis  cst  cuni 
Angclo,  qiicm  scriptura  ipsa  Gcneseos  et  homincni 
dicit  cl  Deum.  Nam  ita  legilur  :  liemansil  aiilem  Ja^ 
cob  solus,  el  luctabalur  homo  cum  illo  usque  in  mane. 
Vidit  autcm  quod  non  potest  ad  eum,  et  tetitjit  laiiludi- 
ncm  fcmoiis  cjus,  et  obstupuit  '  latiludo  femoris  Jacob, 
dum  Uictarctur  cum  co ;  ct  dixil  illi  :  Dimitlc  me  ; 
asccndit  enim  aurora.  Ille  autcm  dixit :  Non  tc  dimil- 
tam,  nisi  me  beuedixeris.  Di.xit  autem  ei :  Quod  est  «o- 
mcn  tuum?  Ille  aulem  di.vit  :  Jacob.  El  dixil  ei :  Non 
vocabitur  ampUus  nomcn  tnum  Jacob ;  scd  Israel  erit 
nomen  luum,  quia  valiiisii  cum  Dco,  ct  cuin  liominibus 
potcns  es.  liogavit  autcm  eum  Jacob  dicens  :  Enuntia 
mihi  nomen  tuum.  Et  dixil  :  Quare  hoc  interroqas  tii 
nomcn  nicuni  ?  Et  bcncdi.ril  eiim  ilUc.  Et  appellavil 
Jacobnomcn  loci  illius,  Aspcctus  Dci  :  Vidi  enim  Deitm 
facie  ad  faciem,  ctsalva  facta  est  anima  mea  ((ien. 
xxxii,  24-30).  Ex  ista  lectione  unicum  Dci  Filium  et 
anlequam  vcnissel  in  carne  visibililer  apparuisse  co- 
naris  oslcndore :  ubi  elsi  non  absurde  Clirislns  iiitel- 
ligitur  rignralus,  piopter  prophcliam  fiitura  nunlian- 
tcm,  quia  fuliirum  eral  ut  Jacob  in  filiis  suis  qui  crii- 
cifixerunt  Christnm,  praivaluisse  Chrislo  viderctur  ; 
et  in  filiis  suis  videret  Cbrislum  facic  ad  faciein,  et 
salva  fierct  anima  Israelitarum  qui  fideliter  hoc  vide- 
runt  :  taincn  hunc  homincin  qui  luctatus  cst  cum 
Jacob,  Osee  prophcla  evidentcr  angelum  dicii.  Sic 
cnim  apud  enm  scriptuin  csl  de  Jacoh  :  Inutero  sup- 
planlavit  fraircm  stiuin,  el  in  labore  pravaluil  Deo,  et 
confortalus  est  cum  angelo,  ct  potuit  {Osee  \u,  3,  4)- 
Sicut  crgo  in  Genesi  ille  qui  luctatus  cst  cum  Jacob, 
ct  homo  el  Deus  dicilur  *  ;  ila  et  ab  hoc  proplicta  el 
Deus  ct  aiigclus.  Ac  per  hoc  ita  qui  erat  angclus. 
dictus  esl  liomo,  quomodo  illi  dicti  suiit  viri  qui  ap- 
parucrunt  Abrahx,  quando  ncscienles  '  el  ipse  et 
Loih  liospiiio  reccperunt  angelos.  Dcus  ergo  crat 
in  angclo,  sicnl  est  Deus  in  honiinc,  inaxime  qiian- 
do  pcr  homiiicm  loqnilur.  Ita  vero  pcr  hunc  an« 
gelum  figuralus  est  Christus,  sicut  per  homiiiein. 
Nam  ct  Isaac  filius  Abrah.nc,  quid  crat  in  figura. 
nisi  Christus,  quando  sicut  ovis  ad  immolanduni 
duclns  cst  (  Isai.  liii,  7  ) ,  et  qiiando  siciil  Do- 
miniis  criiccm  siiam,  ila  et  ipse  sibi  quibiis  fucrat 
imponcndns  ligna  porlahat?  Postrenio,  quid  mi- 
ramur  pcr  angeliim  figiiraium  csse  Jesum,  si  noii 
solum  pcr  homincm,  veruin  etiam  per  peeiidcm  ligii- 
ratus  esl?  Nam  quis  alius  eral  ille  arics  qui  CGrnihiu 
tenebalur  iii  vepre,  nisiChrisluscrucifixus,  vel  spinis 
eliain  coronalus.  Ilunc  autem  arietcm  pro  filio,  Cui 
paiccre  jussus  cst ,  iinmolavit  Abraham  (  Cen.  xxii, 
G  13).  Iia  cnim  homiiii  parci  Deusjussii,  ut  lanicn  e-< 


'  m  viss.,  obsiiptiit. 

*  Mss.,  el  neiis  scilitr. 

*  Mss.,  quando  videntes. 


fVingt-siT.J 


811  CONTIIA  M.WnilMM  AlllWO» 

\HXOT0. ,  piojttcr  |i!isftioiioiii  Cliiisli ,  qna:  illo  moJo 
()r;niiitili:il)>iliir,  iiiysl«M'iiiiii  Bacii  s:iii^iiinis  iiii|ili.-i'K- 
liir.  Si  (;r},'0  pnlas  iiroprir-iaU' ,  iioii  li„'Mia,  (^liiisliini 
Ciiibse  aii(;(.>liiiii,  (|iii  liK.laliis  (;^l  ( iiiii  Jaioli;  polcs  di- 
ccre  propriclalc,  noii  figiira,  Clirisliini  fuisscariclcin, 
«|iiciii  palriarcha  iniiiioiavil  Ahraiiani  :  (xXes  poslrc- 
no  (liccic  proiiriclali; ,  iion  (igiira  ,  riirisliim  riii^^c 
pclrain  ,  i|ii:c  pcr(nss:i  li^iio,  silieiiti  jiopiilo  poliiiii 
l;ii},'issiiiiiiiii  fiidil  (  F.xod.  xvii,  C  ).  Sic  cniin  dicil 
Aposiohis  :  Bibebanl  cmni  <le  spinluali  seqnente  petra  ; 
pelra  aulem  eral  Cliristuii  ( I  Cor.  x,  4  ).  Figiinc  isi;c 
»10:1  rts  ips;c  fiicruiil ,  (iiiilms  ligiiris  |)r.cccJciilil)US 
res  sigiiilicahaiilnr  cs-.c  vcnlur.c  :  ipKc  figiirc  pcr 
snhjcclain  Dco  crealurain,  cl  maximo  por  Angclorum 
«linislcriuin,  inorlariuin  cxiiihchanliiraspcclihus,  Dci 
(inidem  agcnlc  polcnlia  ,  sed  lanicn  laleiitc  naliir.'», 
give  Talris,  sive  Filii,  sive  Spirilns  saiicli. 

16.  Fruslra  ilaqiie  as>eris  Filium  Dei  visiim  fiiissc 
nb  lioiniiiihus,  Palrein  aiilem  non  fuisse  visuin  :  ctiin 
per  suhjcclam  sihi  crealinam  cl  Paler  viilcri  potiicrit, 
ct  Filius,  cl  Spirilus  sancliis ;  pcr  siiam  vcro  siihslan- 
liain  iiullus  illiirum  visus  csl.  Eigo  Deiis,  sicut  iiifir- 
mis  honiinum  scnsihus,  magis  signilicatus  quam  de- 
nionstralus  esl.  Non  ilaqiie  visus  cst  siciil  esl  :  lioc 
quippe  in  iutura  vita  promiliilur  sanclis.  Undc  dicit 
apostohis  Joannes  :  Uilcclissinii,  nunc  fitii  Dei  sumus, 
et  nondum  apparuit  quid  erimiis  :  scimus  autem  quia 
cum  apparucril,  siiitiles  ei  erimiis,  quoniam  videbimus 
eum  siculi  est  (I  Joan.  111,  2).  Vidcrunt  crgo  cl  iii  hoc 
suiculo  Aposloli  Domiiiuin  ;  viiorunl,  sed  non  sicut 
esU  Dcnique  .Moyscs  eum  sihi  ciipichal  oslcndi,  quam- 
vis  cuni  eo  facie  ad  faciem  Scripliira  iiidice  loqnerc- 
lur  {Exod.  xxxiii,  13,  II).  Quod  ciim  in  mca  siipcrius 
prosccutione  dixissem,  quasi  non  aiidicris  pr;ctcrisli, 
cum  lihi  cjiisdem  mex  prosecuiionis  rccilari  ex  tahu- 
lis  universa  voluissem.  Non  aulcm  discernens  quid 
sil  vidcri  Deum  per  substanliam  suam,  et  quid  sit 
viderl  Dcum  per  subjectam  crealuram ,  in  tanlain 
hlasphemiam  decidisti,  ut  unigenilnm  Dci  Filium  per 
lioc  ipsum  quod  Deus  esl  mutahilcm  diceres  :  quando- 
quidem  soli  Palri  putasti  esse  trihucndum  quod  scri- 
ptnm  essc  dixisli,  Ego  sum  qiii  sum  ,  et  non  sum  mu- 
tatus ;  quasi  Filius  vel  Spirilus  sancliis  sit  mulatus 
quando  visihililer  apparuil,  vel  illc  qiiod  constal  nalus 
cx  femina  ,  vel  iste  in  specie  coluinh;e  aut  igneis  liii- 
guis  se  huinanis  aspectibiis  monslrans.  Unde  jain  re> 
spondi  lihi  in  eo  sermonc,  uhi  osicndi  non  le  refel- 
lisse  quse  dixi.  Niinc  vero  nl  inleliigas  quomodo 
dixeril  Deus,  Ego  sum  qui  sum,  et  non  sum  mutatus  , 
vel  quod  scriplum  magis  invciiiliir,  Ego  enim  Domi- 
nus,  et  non  mutor  {Id.  3,  14,  et  Hlalacli.  3,  G) ;  quo- 
niaiffi  non  soius  Paler,  sed  Deus  uniis  hoc  dixil,  quod 
est  ipsa  Trinilas  ;  Psalmum  allende  ubi  legilur  :  Tu 
in  principio,  Domine,  terrain  fundasli,  et  opera  manuum 
tuarum  sunl  cceli  :  ipsi  peribunl ;  lu  autem  permanebis  : 
et  omncs  sicul  vestimentum  veterascent,  el  velul  tegu- 
vientum  mutabis  eos,  et  mulabuntur  ;  lu  autem  idein 
ipse  es,  et  anni  tui  non  deficienl  {Psnl.  ci,  26-28).  Hoc 
autem  ad  Filium  Dei  dictum  esic  in  Epislohi  qiix-  est 


IM  1,1'hCOI'L'M,  S.  AUCUSTI.NI  814 

.1(1  llcbra-os  Kancla  Scripturii  lchlaUii  (11, br.  1,  II) - 
12).  Qiiis  vcro  iion  intclligat,  iihi  dicilur,  Cieli  ntuta- 
buiitur  ;  tu  autim  idem  ipne  es  ;  niliil  dici  alind,  niti  , 
Tii  iioii  Miiil;iris?  Ac  ()cr  lioc  cii.-im  Deo  Filio  convcnil 
diccrc,  Ego  nnn  qui  tuin,  et  iion  suin  mulalut ;  ypI  , 
Ego  eniin  Doniiiiut,  et  non  mulor.  Quod  tu  idco  «oli 
P:ilri  assignasli,  iil  in  s;n:i  siih^-iaiili^i  crcdcrctiir  css  r 
iiiuLihilis  Filius  ;  lamiuain  il:i  su^cipcril  lioiiiincm,  1  t 
in  hoininem  vcrlerctiir.  Ilaiic  l:iiilani  blasphciniaiu 
noii  cmcndahi':,  nisi  crcdideris,  in  assumplioiic  horni- 
nis  acccssissc  Filio  quod  iion  cral,  non  aulein  rcecs- 
sissc  vcl  dclccissc  qiiod  crat. 

11.  Dcinde  qu.iTO,  quis  npparticrit  .Moysi  in  igiM: 
qiiaiido  ruhiis  iiinainniah:itnr,  cl  rron  urchatur.  Qiiaii- 
quaiii  ct  iilic  angclum  apparuisse  Scriiiliira  ipsa  dc- 
clarat ,  dicens  :  Apparuit  autem  illi  angelns  Doinini  in 
flamma  iijnit  de  rubo.  Iii  angolo  anlcm  Dciim  fuissc  , 
quis  duhilct?Scd  qiiis  Dcus  eral?  ulrum  Patcr,  ;:u 
Fi.ius?  Dicdirus  cs,  Filius  :  non  vis  ciiim  Palreui 
ullo  iiiodo,  vcl  pcr  suhjeclam  crcaliirain,  visibus  ap- 
paniisse  morlalimn.  Sed  qiiodlihet  hoiiini  clig;is,  ad 
iitriirnqiic  respondco.  Si  P;iler  cr;il,  ajiparuit  ct  Patcr 
huminibiis  :  si  Filius  crat,  iion  iniitalur  et  Filius.  Uii 
cnim  cum  qiississct  Moyses,  quis  essel  qui  cum  mit- 
lcrcl ;  ille  respondit  :  Ego  suin  qui  sum.  Quod  qiiid 
csl  aliud  ,  n:si,jWulahnisnon  sum  :  sicul  prophelicuni 
iestimonium  ipse  posuisli,  Ego  sum  qui  suin,  et  noit 
sum  mutatus  ?  Dixil  eliam  rursus  ad  .Moysen  :  Ego 
suin  Deus  Abraham,  el  Deus  Isaac,  el  Deus  Jnrob  {Exod. 
Mi,  2,  U,  G,  13).  Aude,  si  poies,  negare  Deiim  Palrera 
Dcum  csse  Ahraliam,  el  Isaac,  et  Jacoh  ;  si  non  ipse 
de  riiho,  sed  Filius  loquebaiur.  Si  aiitein  Pater,  coii- 
liiere  eliam  Patiem  Dcum  hominibus  visum.  Si  vero 
uterqnc  est  Deus  Ahraham,  ct  Deus  Isaac,  ct  Deus 
Jacol),  quod  esse  anniiis ;  quid  ambigis  utrumqiie 
unum  Deum?  Jacoh  quippe  ipse  esl  Israel,  cujiis  filiis 
diciiur  :  Audi,  Israel;  Dominus  Deus  tuus,  Dominus 
unus  est  {Deut.  vi,  4). 

12.  Qiiaproplcr  vernm  esse  agnosce  qnod  dixi,  di- 
viniialem  non  pcr  suhsLuiliam  suam,  in  qua  invisi- 
bilis  ct  iininutabilis  est,  sed  per  crcaturam  sibi  suhje- 
ctam  mortaliuin  oculifi  appariiisse  cuin  voluil.  Non 
itaqiic  sicnl  accipere  vcl  accipi  nica  vcrha  voluisii, 
ego  divinitalcm  sic  patrihus  '  oslciidisse  se  dixi,  tan- 
qiiain  caiii  voluerim  credi  vi>ihilcm,  quain  prius 
invisihilem  dixeram  e>se  :  sed  dixi,  quaiido  se  palri- 
bus  diviniias  ostcndebat,  per  suhjeclam  creaturain  se 
visihilem  deinoiislr;ibat.  Nam  pcr  ipsam  suain  nalu- 
ram  usqiie  adeo  invisibilis  esl,  ui  \p,c  Moyses  ei  cum 
qiio  facic  ad  facicin  loqiiehaiur  dicerct  •.Si  inveni  gra- 
liam  ante  te,  osleiidc  milii  temelipsum  manifeste  {Exod. 
xxxiii,  11,  13).  Ecce  qund  dixi  :  relege,  ct  invcnics 
me  verum  dicere  ;  te  aiitei.,  noii  inteliigcre  voluissc,  ; 
vel  iion  poluisse.  quod  dixi.  Aiidi  ergo  idipsuin  rne 
aiiqiiaiito  planiiis  disscrenlcm.  Ego  divinitatem  Palris 
el  Filii  cl  Siiiritus  sancli  in  sua  nalura  alqiic  suhslan- 
lia  mortalibus  oculis  invisihilem  dico.  Eam  vero  sc  i» 

•  Plurcs  Mss.,  ralrti. 


815 


formas  visibilcs  vcrlere,  absil  ul  dicam,  quia  ct  iui- 
ii.iilahilcm  dico.  Rcsta  crgo  ul  aspcdibus  hiimanis 
«luaiido  sc  oslcndil  ul  voluit.  per  subjeclan»  inu-lliga- 
tur  Iioc  fecisse  crcaluram,  quic  polc^l  oculis  .ii>parrre 

IllOitalibus. 

lo.  Quid  est  aulem  quod  cum  de  Paire  dixisses  , 
Unutesl  iiivhibilis,  undcjam  salis  cst  dispulaluin  ;  ad- 
didisti,  Vnus  etiam  iiicapubiUs  alque  immensHS?  hica- 
pabilcm  quiacin  non  legimus  Deum.  Cur  saiie  dicas 
incapaliilein,  nescio.  Si  cnim  capi  non  polcsl,  quo- 
niodo  non  soluin  Fdius,  vcruin  eliain  Patcr  veniunt 
ad  hnmincm,  sicul  dicit  ipsc  Filiiis,  et  mansioiuMn 
apud  eum  f.iciunl  {Joan.  xiv,  25)  ?  Piito  quod  c.ipiat 
eos  apud  qucm  f.iciuiit  n  an^ionein.  \n  forle  dicis  , 
Non  ex  lolo,  sed  cx  parle  capiunlur?  Dic  quod  vis  : 
respondctur  ei.im  libi,  Non  sunl  ergo  iiicapabiles,  qui 
suiil  vcl  ex  p:irle  capabiks.  An  ideo  libi  non  suflitit 
incapabilein  diccrc,   scd  addidisti,  cl  immensum,  ul 
exponcres  qualcnus  incapabilem  dixcris  ?  id  esl,  quia 
lolius  capax  non  est  humana  natura ;  immensus  eirt 
cnim  ?  Veriiin  hoc  cl  dc  Filio  dici  polcsl.  Neque  ciiim 
quisquain  sic  cnpit  unigcnitum  Vcrbum,  ut  cjus  ca- 
paceni  sc  omni  inodo  aiidcal  profilcri.  Proisus  cliam 
ipsHin  non  esse  dubitamus   immensuin.  Nam  qiixro 
abs  le,  de  quo  acciplis  quod  scripUim  esl  :  Magnus 
cst,  et  iwn  liabct  finem ;  excehtis  et  immcnsus.   De  ipso 
quippe  paulo  post  dicitur  :  llic  Deus  iiosler,  non  wsti- 
viabitur  alius  ad  eum  ;  Itic  invenit  omnein  viain  disci- 
plinw,  cl  dcdii  eain  Jarob  puero  suo,  el  Isrnel  dileclo 
»110  :  post  lia-c  snper  lerram  lisus  est,  et  inlcr  liomincx 
conversalus  est  (liaruch.  iii,  2U,  56,  57,  58)  ?  Quis  cst 
iste,   responde  ?  Qiiis  csl,   inqii:im,  Magnus,   et  non 
habens  finem  ;  excelsus  ei  immensus ;  qui  supcr  terram 
visus  est,  et  inler  homincs  conversnliis  esl  ?  Vidco  qiios 
3CSIU9,  quas  p:\ri:iris  angiisli:is.   Tiincs  dicere,  Patcr 
esl ;  nbi  audis,  super  terrain  risus  esi,  el  inler  liomines 
coincrsatus  est.  Tu  eiiim  Patrem  p^  r  suam  subslan- 
tiam  revera  invisibilem,  nec  per  subjeciam  crealuram 
vis  cs-;e  ab  hominibiis   visum.   Tiincs  dicere,   Filius 
cst ;  uhi  audis,  non  habei  finem,  excelaus  el  immenstis. 
Tii  eniin  Pairem  taiilummodo  esse  contendis  immen- 
sum.  Times  dicere,  Spirilus  sanclus  cst ;  ubi  audis  , 
hic  Deus  nosler.  Tu  cniin  ncc  Deum  vis  esse  Spiritum 
sanctuin.  Quid  cs  acturus,  quid  rcsponsurus,  homo 
qui  noii  vis  esse  catholicus,  ut  Ciiristuni  sic  accipias 
in  forma  servi  supcr  terram  visum,  ct  inler  homincs 
convcrsatniu,  ut  lamen  in  forina  Dci  in  qua  invisibilis 
mansil,  conlitearis  immensum  ?  II ic  Dcus  noster,  uon 
astimubitur  alius  ad  eum.  Qiiis  alitis,  nisi  Antichristus, 
quein  vcrum  Chrislum  fides  vcra  non  xstimat,  scd 
eum  pro  vero  Chri^lo  exsecrabilis  Judxorum  error 
cxspeciat  ? 

14.  Si  oras,  el  petis,  ul  dicis,  discipuhis  esse  divi- 
narum  Scripturarum ,  ad  rem  pcrtincntia  leslimonia 
divina  considera.  Noli  pcr  multa  quu:  le  nihil  adju- 
vanl,  evag.iri  :  cl  gc  prudcntcr  taoerc  qnam  in.nnitcr 
loqui ,  quando  noii  iiivenis  quid  rcspondeas  manife- 
Missimo:  vcriluti.  Timcre  le  ostcndis  ,  iic  te  nudcni 


LintK  StCLNDlS.  tiU 

discipulis  luis.  Utinain  lu  Chrislo  sic  induaris ,  ut  di- 
sciptilos  tuos  magis  ipsitis  vclis  discipulos  cssc  quam 
tuos.  Nam  mc  non  pirnitct,  qiiantiini  Doniinus  donai, 
opcram  darc  ut  tu  1 1  disci|)iiii  tiii  sub  tino  magistrn 
sitis  coiidisciptili  mci.  Traclatui  aiitcin  mco,  cui  post 
tanluin  tempus  adhnc  tc  responsuruin  esse  promittis, 
si  ita  responstirus  .'S ,  iit  inodo  rcspondisti  vcl  intcr- 
rogationibiis,  vo!  proseculionibiis  mcis,  non  planc 
aliqiiid  respoiidrbis ;  scd  iit  homincs  non  intelligcntes 
quomodocuinque  dccipi:is ,  non  lacehis.  Ex  his  ergo 
(imnibiis ,  qiia*.  sicui  poiiii  disputavi ,  salis  apparei 
Palris  ol  Filii  ct  Spiritns  sancti  unam  essc  virtutem, 
unam  cssc  subslanliam,  unam  dciiatcm,  unain  majc- 
statcm  ,  nnain  gloriam  ;  quia  ipsa  Trinilas  cst  untis 
Doiiiinus  Deiis  nostcr,  de  quo  dictuin  est,  Audi,  Isracl; 
Dominus  Dcus  tuus,  Domimis  unus  cst  [Dcut.  vi ,  4). 
Tiinc  autein  dicluni  csl,  qiiando  Doininui  solus  dcd;i- 
ccbal  eos,  ct  non  fiiil  iii  eisdcus  alicnus.  Ncquc  cniiii 
non  eos  deducebal  ct  Christus,  cuin  dicat  Aposlolus. 
Neque  lenlemus  Chrislum,  sicut  quidam  illorum  tenla- 
veriint  (I  Cor.  x,  9);  aiit  Chrisliis  '  non  csl  Deus,  aut 
Christus  Dcus  cst  alicnus.  Ilic  est  crgo  Deus  Patcr 
ct  Filius  et  Spiritus  sanctus,  Trinilas  iinus  Deus  :  ciii 
uni  jubcmur  ca  qu;c  non  nisi  Dco  dcbelur  servitutc 
scrvire  ,  cum  audiinus  ,  Dominuni  Dcuin  luum  adora- 
bis,  et  illi  soti  servies  (Deut,  vi,  13).  Ncque  cnim  liac 
scrvilute  non  scrvimus  Christo  ,  iiijus  mcinbra  su- 
nius;  aul  Spirilui  sancto,  ciijus  templiim  sumus.  H:vc 
Trinilas  unus  Dcus  dicit :  Ego  6um  Dominus  ,  el  non 
est  alius  prceler  mc  ( Id.  xxxii,  59).  Ncque  enim  non 
est  Dominus  Christus,  (lucm  vos  quoque  Deum  et  Do- 
miniim  conlilemini ;  aut  Spiritus  sancius  iion  esl  Do- 
miiius  domus  sux,  hoc  est  tcni|ili  sui.  Ipse  csl  quippc 
Spirilus  Diimini  de  (pio  diciliir  :  Doniinus  autein  spiri- 
tus  est ;  ubi  autcm  spiritus  Domini ,  ibi  libcrlas  (II  Cor. 
III,  17).  IIxc  csl  Trinitas  iinus  Dcus ,  de  quo  dicil 
Apostolus  :  Nultus  Deus ,  nisi  unus   (I  Cor.  viii  ,  4). 
Non  enim  cum  Ii;rc  nudiiis,  Dcum  negare  unigcnituin 
audctis.  Ilic  Dcus  Trinitas  dicit ;  Ego  sum  qui  sum,  el 
non  sum  mutatus  (Exod.  iii,  li,  el  Matach.  iii,  (>).  Noii 
cnim  mulalus  cst  Chrisuis  ,  cui  dicilur  :  Mutabis  cik- 
los,  el  mutabunlur ;  tu  aulem  idem  ipse  es  (  Psal.  ci , 
27,  28)  :  aut   mntabitur  Spiritus  vcrilalis,    tum  sit 
imniutahilis  vcritas  ,  cui  tantum   hoiiorem  dat  ipse 
Christus  ,   ut   dical ,   Expcdit  lobis  ut  ego  eain  :  nist 
eniin  ego  abiero ,  Paraclelus  non  veniet  ad  vos  (Jouv. 
XVI,  7) :  et,  Quicumquc  dixeril  btaspliemiam  in  Filium 
hominis,  dimilletur  ei ;  qui  autem  dixeril  in  Spirilum 
snncium,  non  dimiltetur  ei  (Mallh.  xii,  52).  Et  cum  d(* 
se  ipso  dixcrit,  Ecce  ego  vobiscum  siiin  usque  ad  con- 
summationein  saxuti  (Id.  xxviii ,  20) ;  de  illo  dixil  , 
Ut  vobiscum  sil  in  octernum  (Joan.  xiv,  l(j).  Ilisalqiie 
hujusmodi  lcsliinoniis,  qtix>  omnia  qiucrere  et  colli- 
gere  longiim  est ,  si  pacificc  acquicscas  ,  ciis ,  quod 
orare  el  oplare  tc  dicis,  divinarum  Scripturaruin  di- 
scipulus,  ut  de  tua  fiatcrnitatc  gaudoamns. 


'  Edili,  quibus  cftristus.  Melius  Mss. ,  aut  (hiittui. 


815  ADMOMHO  IN  LlBIlOb  I>E  TUINlTATi:.  HlC 


/77'.  W  i.OSTliX  Mtl.WOS, 

is  TOMO  II.  —  K|  istohnciAX,  r.cxxxvni,  rxxxxix,  ct.xi.,  ii;xi.i  o.l  ccxi.ii. 

IM  TOMO  111.  —   ll'il(;UllUS  ill  JOUIl.   XVIII,  XX,  XXXVI,  XXXVII,  LIX  Cl  I.XXI. 

IN  TO.VIO  V.  —  Scniioiies  i.ii,  cxvii,  cxviii,  cxxxix,  cxl,  cccxli  ct  cccLXXxnr. 

======  I         — — — dlh^i»'      ■■     I      ■    -      ■    iM^iMMi 


ADMONITIO 

IN    LIBUOS    DE    TUIMTATE. 


Prolixum  de  Trinilatc  opiis  pcr  aniios  non  paucos  in  mnnibus  habuit  Auguslinus  ;  cum  illuil ,  ul  ipsc  ail 
Anrcrmiii  sciibil  ,  jiivenis  inclioarit ,  sonex  edidcril.  Quippe  id  facilc  inlermiltcb.it ,  quotics  alii  cnipiaiii 
incuinbcndum  crat  opcri  ,  qiiod  pluiibus  profuliirum  cx'Siiin;ibal  ;  nilus  islud  operosiiis  cl  minus  iililc  quaiii 
pleraquc  alia  ,  qudd  rcs  iniiius  neccssarijs  cl  a  paucioribus  inlclligendas  conlinerel.  Ilunc  laborcm  susccpit 
in  eorum  potissimum  graliam  ,  qui  fidci  auclorilalcm  non  rccipientcs  ,  mysleriorum  vcrilalem  ralione  dc- 
nionstrarl  sibl  volcbant.  Cum  eiiim  in  sacrarum  rcrnm  nicdilalionc  ,  cui  se  muxime  dcdiium  Vir  sanctus  in 
lib.  1  ,  cap.  3  ,  profilclur  ,  plura  in  dics  et  alliora  divino  illustralus  lumine  dclegcret ,  non  paliebalur  cbari- 
las  ipsuhi ,  qua)  cx  Dei  dono  acccpissct ,  aliis  dencgarc.  Sperabal  si(|uidcm  fore  ,  ut  aliis  minislraiido  qu.c 
legcrenl ,  ipse  quoqne  proficeret ;  ac  aliis  cupicns  respo.idere  quicrcnlibus  ,  eliam  ipsc  id  qnod  qn;creb.it 
iiveniret.  Ergo  suscepi ,  ait ,  lib.  \,  cap.  5  ,  hcBC ,  jubente  alque  adjuvanle  Domino  Ueo  noslro  ,  non  tam  cognita 
cum  auctorilale  disserere ,  quam  ca  cum  pietate  disserendo  cognoscere.  Tcstalur  in  lertii  libri  exordio  ,  stilum  se 
pcrlibenicr  fuissc  suppressnrum  ,  si  rcs  liujusinodi  a  Lalinis  invenircnlur  explicata» ,  aut  Grocci  qui  de  iis 
rebus  tractarunt ,  cssenl  laline  reddili ,  aut  alii  dcniqne  curam  rcspondendi  quxslioiiibus  ipsi  proposilis  , 
quas  ,  ait  ,  pro  persona  mea  quam  in  serviiio  Christi  gero  ,  neccsse  esl  me  pali ,  vellent  suscipere. 

Argumcnlum  suum  variasquc  proposilas  circa  id  qiisestiones  et  difficultates  hoc  ordine  pertraclal.  Iii  libro  i 
summa)  Trinilatis  nnitaiem  ct  ffiqualitatem  dcmonslrat  ex  Scripturis  :  earum  teslimonia  quce  contra  Filii 
a'qualitalcm  perperam  objcciantur  ,  quomodo  intcrprclanda  siiit  seciindum  caiholicara  fidem  ,  ostcndil. 

II.  Eamdcm  Trinitalis  aequalilalcm  asserit ,  probans  niliil  obstarc  quK  de  Fi!ii  missione  ac  Spiritus  sancli  , 
«leque  variis  Dei  apparitionibus  dicuntur  in  Scriptiiris.  Tiinilatcm  cnim  toiam  in  sua  natura  immulabilem  , 
iiivisibilem  ,  ubique  pncscnlcm  ,  in  missione  qiialibet  vcl  apparitione  inscparabililcr  operari. 

III.  Quacrit  an  in  pr*dictis  Dei  apparilionibus  corporea  tantummodo  crealiira  formata  sit ,  in  qiia  Deiis 
humanis  ostenderclur  aspectibus  ;  an  Angeli  jam  anlc  exisienlcs  ita  sint  missi  ,  ul  ex  pcrsona  Dci  loqueren- 
tur  ,  sivc  per  corporalem  speciem  de  corporca  creaiura  assumptam  ,  sive  pcr  suum  ipsorura  corpus  in  qiias 
vcllenl  specics  convcrsura  :  ila  ut  ipsa  Dei  esscntia  nunqnam  per  se  ipsara  visa  fucrit. 

IV.  Docel  ad  quid  missus  sil  Filius  Dei.  Ca^terum  ,  Fiiium  Dei  ,  quamvis  niissione  faclus  sit  minor ,  non 
idco  esse  minorem  quia  misit  eum  Pater  ,  nec  ideo  minorem  Spirilum  sanctum  quia  et  Pater  eum  niisil  cl 
Filius. 

V.  Pergit  ad  rercUcnda  hifrclicoriim  argiimeiila  illa  ,  qnoc  jara  non  e  diviiiis  libris ,  sed  e  suo  sensu  pro- 
rernnl.  Ac  primum  quod  objectant  gigncrc  et  gigni  ,  vel  genitum  esse  et  ingenilum  ,  quoniara  divcrsa  sunt , 
substaiitias  csse  diversas  ,  refellit ,  ostendcns  isla  de  Deo  iion  sccundiira  substantiara  dici ,  sed  relalive. 

YI.  In  eos  qui  contra  Filii  Kqualitaiem  disputant  ex  eo  quod  Chrisius  ab  Apostolo  diclus  sit  Dei  Virtus  ef 
Dci  Sapieutia ,  qnocslionem  proponit ,  annon  el  ipse  Patcr  sapicnlia  sit.  Cujus  lanlisper  dilala  solnlione , 
adhuc  probat  unitatem  et  aequalitatem  Palris  ,  Filii ,  ac  Spiritus  sancli ;  et  non  Deum  Iriplicem  ,  sed  Trinita- 
lcm  dici  et  credi  oporlere.  Tum  cxplicat  diclum  Hilarii  ;  jEternitas  in  Patre ,  spccies  in  Imagine,  usus  in 
Alunere. 

VII.  QuiPSlionem  ,  quoc  dilata  fuerat ,  resolvit ,  docetque  Patrem  ,  Filium  ,  ct  Spirilum  sanclum  esseunam 
virtulem  el  unam  sapieutiam  ,  non  secus  atqne  unum  Deum  el  unam  essenliam.  Qiioorit  poslea  quomodo  dica- 
lur  iii  Dco  ,  a  Lalinis  uua  cssentia  ,  tres  persona) ;  a  Gr;ecis  ,  una  cssentia  ,  ires  subslanlijc  vel  bypostases. 

VHL  Uatione  ciiam  rcddita  moi;slrat ,  noii  solum  Palrem  Filio  non  esse  majorcm  ,  sed  nec  ambos  simul 
aliquid  majus  essc  qiiam  Spirilum  sanclum  ,  ncc  quoslibet  duos  simul  in  eadem  Tiinitate  majus  aliquid 
quam  unum  ,  nec  omnes  simnl  Ircs  majus  aliqnid  (|uam  singulos.  Admonet  ul  ex  veriiatis  intellLClione ,  ex 
nolitia  siimmi  boni ,  el  ex  iusilo  amorc  justiliu),  iiitelligatiir  nalura  Dei  ;  pra;scrtim  vero  ui  ipsius  cogniiio 
pu;rraliir  per  cbaritalcm  ,  iii  qna  tria  (luocdam  velut  Trinilaiis  vestigiuni  iiiesse  observat. 

iX..  Trir.itatem  in  horaine  ,  qui  iinago  Dci  est ,  qiinmdam  inveniri  docel  :  menlem  ,  el  notiliara  qua  se  no 
vil ,  ct  amorcm  quo  se  notiiiamqtie  suam  diligil ;  cl  lioec  Iria  essc  inter  se  nequalia  et  uniiis  essenlix. 

X.  Aliain  in  hominis  mcnie  evidenlioiem  repcriri  Irinitatem ;  in  memoria  scilicel ,  inlelligenlia ,  el 
voliiiiiaie. 

XI.  Kliam  in  extcriori  homine  Trinilalis  aliaua  vcsligia  ,  veluli  in  rorpornli  visione  ,  deprehcndi. 


817  ADMUMllO  LN  LIBKOS  DE  TIUMTAIE.  g|8 

XIL  Pi-xinissa  distiiiitioiie  sapienliic  a  scienlia  ,  oslendil  in  ca  qiiue  proprie  scieiilia  dicitiir  ,  qnamdani  Iri- 
nii:ili>in  :  qunc  licel  ad  inleriorein  lioiuinein  jam  perlineai ,  nonduin  laineii  iniat^o  Dei  sit  appellanda. 

Xlll.  Keperlam  in  scieniia  irinilatein  exponit  per  coininend.itioiiein  lidoi  cliristiaiuc.  ' 

\IV.  De  sa|iii>iitia  lioniinis  ver:i  dicil ,  ipia  vidclicet  ineiniiiit ,  inleili^il ,  ei  diiigil  Deiini  :  ostendit  (|uod  in 
eo  ipsd  sil  lioniu  iin.igo  Dei  secmidiini  mewlem  ;  qiKe  qnidein  liic  reiiov;ilur  iii  ajiiilione  Dei  ,  lunc  vero  eril 
in  ca  i.r.agiiie  jMjrfecla  Dci  simililiidj  ,  qiiando  Dei  perfecla  cril  visio. 

XV.  Quidqiiid  in  siiperioribus  exposuil ,  compendiario  sermone  complectilnr  :  ac  poslremo  Triiiii;ilcm  ,  in 
ciijns  perfecla  visionc  iiobis  l)eala  viia  promiliilur  ,  oslciidit  a  nobis  liic  videri  taniuam  per  speciilum  el  iii 
;ciiigmale  ,  dum  videlur  por  iiiiagiiii>m  Dei  (|uod  nos  suiiiiis. 

Iliisce  libros  iii  Relraclationilius  collocat  inler  opusciila  circitor  anaum  Chrisli  400  conscripli ,  quia  illoj 
eo  leinpore  iiiclioavii.  In  opislola  120  ,  ad  Coiisentium  anno  410  missa,  n.  13,  meminil  operis  de  Trinilate , 
qiiod  iii  maiiibus  habebat ,  et  ob  argumenti  prx>staiiliam  ac  difliciillateni  noiidum  pernccre  potuerat.  Iii  IG'2  , 
ad  Evudium  ,  ipuc  ad  aimiim  il4  pcrliiiet  ,  scriiiit  n.  2  se  libros  de  Tiiiiitatc  iioiidum  edidisse  :  el  iii  1G9  ad 
eumdem  epislola  ,  qu;c  exeimte  aiiiio  415  scriplaest ,  se  iiondum  illos  complevisse  ,  n.  1  lestatiir.  E.v  epi- 
slola  143  ,  ad  Marcelliniim  data  sub  fliiem  aniii  412  ,  licet  intelligere  ,  ii.  4  ,  amicos  ab  eo  llagitasse  ,  ut  lios 
libros  publicaret ;  ipsum  contra  diuli  is  eos  retinuisse  ,  quam  vellent  et  ferrent.  Uiide  conjicias  priorem  ipsaiii 
piiblicatioiiem  ,  qu;c  opere  necdum  absolulo  facta  esl ,  non  pra!cessisse  aniuim  412.  Coiistal  aulem  alleram 
iioiinisi  longo  post  tcmpore  factam  ,  cuiii  ipse  in  iibro  13  cilet  illud  qiiod  scripserat  in  libro  12  dcCivitite  Dei, 
(|ui  ante  annum  4IG  pcrfcotus  no:i  fuit.  Libro  15  cil:it  Tractalum  90  in  Joaimem.  Ad  isliid  opus  Prosperuiii 
reinitlit  lib.  de  Pr;cdesliiiatione  Sanctorum  ,  cap.  8  ,  ralus  id  jam  iii  Galliis  haberi. 

Cassiodorus  s<'nator ,  in  Inslitut.  cap.  16,  laudat  quindecim  libros  ,  quos  Augustinus  de  sancta  Trinilale 
viirabili  profundilale  conscripsit ,  curiosa  inteiv.ionc  meditandos.  Eosdein  libros  e  lalino  sermone  in  gra:cuin 
transtulil  Maximus  Planudes  nionachus  ,  qiii  sub  Andronico  seniore  vivebat ,  circiler  anmiin  1550.  Demetriiis 
▼ero  Cydoiiius  sub  Joaniie  Cantacuzeno  ,  capiln  aliquol  vertil  ex  ejusdem  sermonibiis.  Has  versiones  Rom:c 
asservari  in  bibliotheca  Vaticana  ,  lcslalurPosscvinus  in  Apparalu.  Vidimiis  Indiccm  Ms.  codd.  Grxc.  hibliolli. 
Valic.  qui  esl  peiies  V.  C.  AiHoiiium  Faure  Docl.  Thcolog.  Paris.  ct  siinilem  alium  in  codice  Colberliiia;  bi- 

LliolheCOe  5125  ,  in  qilibus  h  OC  legunlur  ••  TsO  .uyxaoiWTiTOu  AOvouitwu  iniJAOnotj  i;ntw^i5s  ntpi  Tpiaosj  /3i6/ioi 
irivTt  nfd;  TOti  «i/a,  irtep  tx  t^j  XuTi.on  OiaXtxTOw  eij  ti^v  Ei)aSa  /*£T»jviyx«v  6  aojj&iTaTes  xa2  TiyatoiTaTO;  jxo/ii.y5ii  Ma- 
^c/iBi  \i'xa.tc\tlr,i,  lieni  :  ToO  itat.xoi.pKOV  A.\iyo\i7-iK\J  iTwxinou  lin:St/o;  x£pa).a(a  jx  tOv  «utoO  iiywv  irapsxSJ.igOivTa    «x  t^j 

A«Ti.»»v  ota/exTou  elj  tjjv  Ei/aoa  //tTrivjyxs  A»!/iV,Tftoj  o  Ku5&<v»i;.  Vidc  Allaliuin  ,  lib.  2  dc  ulriusque  Ecclesiu;  Con- 
seisione  ,  cap.  17,  §  4. 

Doinino    beatissiino  ,  el  sincerissima  cli:'.riiale  vonerando  ,  sancto   fratri  et  consacerdoii  papoe  Aureliu 

AtGiSTiNus  ,  in  Domino  saiulem. 
Ue  Trinilale  ,  qu:c  Detis  suinmus  ct  verus  cst ,  libros  juvenis  inchoavi  ,  senex  cdidi.  Omiseram  quippe  hoc 
opiis  ,  po>leaqiiaiii  coni|ieri  pnoroplos  niiiii  esse  sive  subreplos  anlequam  eos  absolvercm  ,  el  rclraclalos  ,  ut 
iiiea  di>positio  fuerat ,  expolircm.  Non  cnim  siiigillatim ,  scd  oinnes  sinuil  edere  ea  ralione  decre.veram  ,  quo- 
niain  praMcdeiiiibus  consequentes  iiiquisitione  proliciciite  iicctiintur.  Cum  ergo  per  eos  iiomines  ( (|uia  prius- 
(|uani  velleni  ,  ad  (piosdam  illorum  pervenire  potuerunt )  dispositio  nica  iicqiiivissct  impleri ,  inlerrupiara 
dictalioneni  reliquoram,  cogitans  lioc  ipsum  iii  aliquibus  ineis  scriplis  coiiqueri,  ut  scircnt ,  qui  possent,  non 
a  nie  fiiisse  eosdem  libros  edilos,  scd  ahlalos  |iriusquam  milii  editione  niea  digni  viJerenlur.  Vcriim  nnilto- 
nim  fralrum  vchementissima  postulatione,  ct  maxime  tua  jussione  compulsus,  opiis  tam  laboriosum,  adjuvanle 
Domino  terminare  curavi  :  eosque  emendalos  ,  iion  ut  volui ,  sed  ut  polui ,  ne  ab  illis  qui  subrcpli  jam  iit 
maitus  h^tminum  exicrant,  pliirimum  discrcparcnt,  Vencralioiii  lua;  per  filium  nosiruin  condiaconiim  charis- 
simum  misi,  et  cuicumque  audiendos,  describondos,  legcndosquc  permi^i  :  in  (juibus  si  scrvari  niea  disposilio 
potuisset,  essenl  profecto  etsi  ea.sdem  senlentias  hahcnles,  mulio  lamcii  enodaiiores  atque  planiorcs,  quanluni 
lerum  taiilarum  explicandaruin  difnciiltas  et  raciillas  noslra  palcrelur.  Sunt  aiitcm  qui  priinos  qualuor  vcl 
poiius  quinqiie  etiam  sine  prooemiis  habeiil,  et  duodecinmm  sine  cxtrema  parle  non  parva  :  sed  si  eis  hxe 
editio  polucrit  innotescerc,  omnia  si  volncrint  ct  v:il(ieriiit,  emendabunt.  Pelo  saiie  ul  hanc  cpislolam,  seor- 
suni  qiiidem,  sed  lamen  ad  cnpiit  eorumdem  librorum  jubeas  anteponi.  Vale.  Ora  pro  nic. 


/n  librn.f  de  Trinitale  vide  lib.  2,   cap.  15,  Rclraclationum,  tom.  1,  col.  C35,  a  verbis,  Li- 
bros  dc  Trinitalc,  n.  1,  usr/ue  ad  verba,  De  Trinilate  disserimus,  n.  3,  col.  630.     M. 


fwp 


>f  »«11M 


S.  AURELII  AUGUSTINI 


im»l»ONKNSIS  KIMSCOPI 


DE  TRINITATE 

liiijtt  qtitn^^ctm  o. 


L/BETJ  PRIMirs. 

In  quo  secundum  Scripturas  sacias  osicndilur  uniias  ct  sequalitas  snminae  Trlniutis,  et  quscJam  loca  contra  Filii  aequaliia- 

lein  allata  diluuntur. 


<^l^m>le> 


CAPUT  PRIMUM.  —  i .  Scribit  contra  eos  qiii  ralione 
ttbtttentcs  calumniantur  fidcm  Trinitalis.  Error  dispu- 
tantiuni  de  Deo  ,  ex  IripUci  causa.  Scriplura  sncra  re- 
motis  falsilatibus  eveliit  gradalini  ad  divina.  Immortali- 
las  vera.  Fide  nutrimur,  ul  liabiles  ad  divina  capienda 
efficiamur.  Loclurus  liacc  qunc  de  Trinilate  disscrimns, 


iicct  qui  sccimdum  corpns  dc  Dco  sapiunl ;  et  conim 
qui  secundum  spiritualem  rrealuram  ,  sicuti  est 
anima  ;  et  corum  qui  ncqiic  scciindum  corpns,  ncque 
secundum  spirilualem  creattiram,  ct  tamen  dc.  Dio 
falsa  existimant,  eo  remotiores  a  vcro,  quo  id  qiiod 
sapiunl ,  nec  in  corpore  reperitur,  ncc  in  f.icio  el 


prius  oporlet  iit  novoril ,  stilum  noslrum  advcrsus      condito  spirilu,  nec  in  ipso  Creatore.  Qui  eiiim  opi- 


corum  vigilare  calumnias,  qui  lidci  conlcmnentes  in- 
iliuni,  immaturff  et  pervoiso  rationis  amore  fallun- 
tur.  Quorum  nonnulii  ea  quaj  de  corporaiibus  rebus, 
sive  pcr  scnsns  corpnroos  oxperla  noverunt  *,  sive 
qiioe  nalura  iiiimani  ingonii  cl  diiigentiac  vivacilate  vel 
arlis  adjulorio  percoperunt ,  ad  res  incorporeas  ct 
spiritiiales  iransferrc  oonantur,  ut  ex  iiis  illas  mctiri 
atquc  opiiiari  veliiil.Sniit  ilcm  alii  qui  sccundum  liu- 
niani  animi  naturam  vel  alTcclum  de  Deo  sentiunt,  si 
quid  sentiunt ;  ct  ex  lioc  errore,  cum  dc  Doo  dispu- 
lant,  sernioni  *  sue  distortns  et  fallares  rognlas  fi- 
gunt^Esl  ilcm  aliud  liominum  gcniis ,  eoriim  qiii 
iiuiversam  quidem  crealurain,  qu;e  profecto  niulabilis 
est,  nitunlur  transceiidere  ,  ut  ad  incommulabilem 
^iibslanliam  qii;o  Deiis  est,  eriganl  inlentioncm  :  sed 
niortalitalis  onere  proegravati,  cum  el  videri  volunt 
scire  quod  nesciunl,  et  quod  volunt  scire  non  possunt; 
praosumpliones  opinioniim  suarum  aiidacius  affir- 
inando,  intercludunt  sibimet  inlclligentia)  vias,  niagis 
eligenles  scnlenliam  suam  non  corrigcre  pervcrsam, 
qiiam  mutare  defensam.  Et  hic  quidem  omnium  nior- 
Lus  est  triuni  generuni  qu3c  proposui  :  ot  eorum  sci- 


nalur  Deum,  verbi  graiia,  candidum  vel  rutilum,  fal- 
lilur;  sed  tamen  liacc  inveniunlur  in  corpore.  Rursiis 
qui  opinatur  Deum  nunc  oblivisccnlem ,  nunc  recor- 
danlem,  vel  si  quid  linjusmodi  est,  n;liiloniiniis  iii 
orrore  est;  scd  tamen  haec  inveniuntur  in  animo.  Qui 
aulem  putat  ejus  esse  potentia;  Deum ,  ut  soipsiim 
ipse  geniierit,  eo  plus  erral,  quod  non  solum  Deus  ita 
non  est,  sed  nec  spirilualis  nec  corporalis  crcatura  i 
milla  enim  omnino  rcs  cst  qux  se  ipsain  gignat  ul  sit. 
2.  Ul  ergo  ab  hujusmodi  ftilsilalihus  huinanus 
animiis  purgarciur,  sancta  Scriptura  parvulis  con- 
grucns,  nullius  generis  rorura  verba  vitavii,  cx  qni- 
hiis  quasi  gradatim  ad  divina  atque  siiblimia  iiosler 
intelleclus  velul  nntritns  assurgcret.  Nam  et  verbis 
cx  rebus  corporalibus  sumplis  usa  est,  cum  de  Dco 
loquereiur;  veliit  cum  ail,  In  tegmine  atarum  tuarum 
proiegc  me  {Psal.  xvi ,  8).  Et  de  spirituali  creatura 
niulia  translulit,  quibus  significaret  illiid  quod  ita  noii 
esset,  sed  ita  dici  opus  esset ;  sicuii  cst,  Ego  sum 
Deus  zelans  (Exod.  xx  ,  5) ;  et ,  Poenitet  me  hominem 
fecisse  {Gen.  vi,  7).  De  rebiis  autem  quxomnino  non 
sunt,  non  Iraxit  alicjiia  vocabula,  quibus  vel  figurarct 


ADMO.MTIO   PP.   BEXEDICTI.NORLM. 

pe  Trinitate  libri  quindecim  recognili  diligenter  et  correcli  sunl  ad  Callicancs  triginla  Mss.  Turonensera  Ectleii;c 
s.  Gratiani,  Carnotenscs  abbatioe  s.  Pelri  duos,  Andegavensem  ai)l)alia^s.  Alhini,  Uudunenses  duos,  majoris Ecclesiae  scili' 
cot  ac  vincentianoe,  Remenses  tres,  unum  calliedralis,  alios  duos  ne;nigians  Eecleslai,  ad  Tbeodericeuseni,  Beniguiaunm, 
I  Inriacensem,  viadocineasem,  Micbaelinum,  praiellenscm,  Beccensem,  Lyrensem,  Germ;inensem,  Cisterciensen,  lUgo- 
tiaiuim,  coliegii  Kavarra;i  tres,  Sorbonici  quinque,  Doiiiiiiicauorum  mjjoris  conventus  Parisiensis  unum,  Auguslinensiuni 
iii;ijoris  conventus  unum,  ad  undecim  valicauos,  ad  varias  lectiones  Belgicorum  quinque  ai  ud  l.ov.,  laudem  ad  cdilion&i 
Ainerbacbii,  Erasnii  et  Theologorura  Lovaniensium. 

Comparavimus  prccterea  eas  omnes  cditiones  initio  Relr.  el Confess.,  t.  i,memoratas.      ^l 

«  Mss.  novemdecim,  notaverunt. 
»  Mss.  duo  valicani,  sermone. 

'  neperiimis,  figunt,  in  M.ss.  quinque.  In  cdilis  autem,  fiii-. 
iivnt. 
(«)  liicl-oali  virsus  aii!\uni  iOO,  absoluti  circiler  a;inum  W- 


8il 


DE  TRINITATE,  S.  ALGIJSTIM  LIBEIl  PIllMLS. 


m 


lociiliones,  vcl  spissarel '  xiugmata.  Uiule  periiiclo- 
^ius  et  iii;i!iiiis  evaiiescmil,  qui  lerlio  ilio  generc  er- 
roiis  a  verilaie  secliidunlur.  iioc  suspicando  de  Deo, 
(|iM»d  nciiue  in  ip->o ,  neque  iii  iilla  crealiira  inveniri 
polesl.  Relius  cnini  qiKC  in  croaluia  inveiiiiinlur,  so- 
Icl  Scripliira  diviiia  veiut  iiifanlilia  oblect:inieiita  for- 
inare,  quibus  inrirnuirum  ad  quiLTcnda  superiora  ct 


cis  invideainiis  periliani ;  alque  ita   indign  iiilcs  pcr. 
liirbalii|iio  disceduiit. 

CAPLT  II.  —  4.  De  Trinitalc  quoniodo  lioc  in  opcre 
dissi-rendum.  Quapiopicr  adjiivanie  Doniino  Dco  no- 
i.lro  suscipieinus  ei  eaiii  ijisini  (niain  n;igii:int,  qiian- 
luni  possunitis,  rcildeic  ralioiieni,  (jnod  Trinilas  sil 
unus  cl  solus  ei  vcrus  Dciis,  ct  (jiiani  rccle  Paler  ct 


iiiferiora  descrenda,  pro  sno  inodulo  laiiqnani  passi-      Filius  ct  Spiriliis  sanclus  uiiiiis  cjiisdcnique  substan- 


bus  nioveretiir  alTectus.  Qiix'  vcro  pr(ipric  de  Deo  di- 
cuntiir,  qu;vqiie  iii  milla  crealura  iiiveniiinlur,  raro 
ponil  Scripiiira  divina  ;  sicul  iMud  qiiod  diciuiu  e»l  ad 
Moysen  ,  Ego  sum  qui  snm  ;  cl ,  Qitl  est ,  misil  me  ad 
i-os  (Exod.  III,  1  i).  Cnni  cniin  e>sc  aliipio  iiiodo  dica- 
liir  el  corpus  cl  aiiimus ,  iiisi  proprio  qiiodain  modo 
vcilcl  inieliigi ,  non  id  uliipie  dicerel.  Et  iilud  ipiod 
ait  Aposlolus,  Qtti  solus  liabet  immortalitatem  (I  Tim. 
VI,  1C)  :  cum  el  aninia  niodo  quodam  inimorlalis  esse 
dicaliir  el  sit,  iion  diceret,  solus  liabet,  nisi  qiiia  vera 
ininiorliiilas  incomimitabilitasest,  quani  iiulla  politst 
liabere  creatura  ;  quoniam  solius  esl  Creatoris.  lloc 
ct  J;icol>us  dicit  :  Oinne  daluin  optiimtm ,  et  omne  do- 
uuni  perfectum  desursum  esl,  descendens  a  Palre  luini- 
nuni,  upiiii  quein  non  cst  cominulatio  ,  nec  menieuti  ob- 
Uinbratio  {Jacobi  i,  17).  lloc  el  David  :  Mulabis  ea  , 
el  mutabuntur ;  tu  veroidem  ipse  es  (Psal.  ci,  27,  28). 
5.  Proiude  substintiani  Dei  siiic  ullu  sui  cominii- 
latione  miilabilia  facicntem,  et  sinc  ullo  siio  lcnipo- 
rali  niolu  leinpoi-alia  crcanlem,  iiilucri  cl  pleiie  nossc 
diffu  ilc  csl :  el  ideo  est  necossaria  purgalio  nienlis 
noslru>,  qiia  illud  inclTabilc  inc(T:ibililer  vidcri  possil; 
qiu  nondum  prxdili ,  lide  nulrimur,  et  per  qiia^dam 
lolerabiliora  ,  ut  ad  illud  capienduni  np;i  et  liibilcs 
criiciamur,  ilinera  diicimur.  Lnde  Aposiolus  in  Chri- 
sto  quidem  dicil  essc  oinncs  tiiesauros  sapienlioi  et 
scientiucabscondiios  (Coloss.  ii,  5)  :  euin  tanieii  quain- 
vis  jam  gralia  cjus  rcnatis ,  sed  adiiuc  carnalibus  cl 
animalibiis,  tanquani  parvulis  in  Clirislo,  non  cx  di- 
vina  virtuie  in  qiia  a-qiialis  est  Palri ,  sed  ex  liumana 
inrirmiiate  cx  qua  crucifixus  csl ,  commcndavit.  Ait 
namqiic  :  Xeque  enim  judici^vi  me  scire  tUiqitid  in  vobis, 
iiisi  Jesum  Cliris'.Hin ,  et  liunc  crucifi.tuni.  Di  inde  se- 
cutus  ail  :  Et  ego  in  infirinilale  ,  et  liinore,  et  tremore 
multofui  apud  vos  (l  6"or.  ii,  2,  5).  El  piulo  {•O^l  dicit 
cis  :  El  ego,  fralres,  non  poiiti  loqui  vobis  quasi  spiri- 
luolibus,  sed  quasicjrnalibus.  Quasi  parvulisin  Cliristo, 
lac  poluin  dedi  vobis  ,  non  escnm  :  nondum  eniin  pote- 
ratis  ;  sed  nec  adhuc  qitidem  potestis  (Id.  nt,  1,  2).  Iloc 
cum  diciiur  (|uibusdam,  irascuiiliir ,  el  sibi  ciinlume- 
liose  dici  pulant ;  et  pleruiiiqne  iinilunl  crederc  eos 
piilius,  a  quibus  lioc  aiidiunt,  non  liabere  (jiiod  di- 
caiit,  quaro  se  caperc  non  possc  (juod  dixerinl.  Kt 
aliqiiando  alTerimus  cis  ralioneni,  non  (|uain  petunt 
<:iim  de  Dco  (|ux>runt ;  quia  ncc  ipsi  cam  valent  su- 
niere,ncc  noifortassc  vel  apprelieiidrre  vel  proferrc  : 
so>J  qiia  demonstretureis  qiiain  sint  inbabiles  minime- 
qiie  idoiiei  percipiendo  quod  exigiiut.  Sed  quia  noii 
andiunt  qiiod  volunl,  aiit  callide  iins  agcrc  pulaiit  iit 
iiosliMm  (iCciiUeinus  iinpcritiam  ,  :iut  iii;ilili(isc   ipiod 

•  Lilili,  syi  aret.  Al  Vss.  j  NTiqnc,  i/isiwf/. 


tia;  vcl  esseiili;e  dicatnr,  credaliir,  iiilclligalur ;  iit 
iion  qiiasi  iioslris  cxciis.ilioiiilius  illiidaiilur ,  sod 
reipsa  experiantur,  ct  c>se  illud  Miinmnm  bomiin. 
quod  purgati.ssiniis  meiilibus  ccrniliir,  cl  a  sc  pio- 
pleroa  cenii  coinprelicniliiine  non  posse,  ipiia  hu- 
iiiaiKc  nieiilis  acies  invalida  iii  l;iiii  cxcellonli  liice 
non  figiiur,  nisi  por  jnsiitiam  fidei  niilrila  vegcleliir. 
Sed  primuin  secunduin  auctoriiatem  Scripiuraruia 
saiiciarum ,  ulriim  ita  sc  lides  babcal ,  domonstran- 
dum  cst.  Doiiide  si  volucrit  ot  adjnveril  Dcus,  islis 
g;irrulis  raliocinaloribus,  clalioribiis  (luain  c.qKiciori- 
l)us,  alque  ideo  morbo  pcriculosiore  laboranlibus,  sic 
fortassc  scrviemus ,  ut  iiiveniant  aliipiid  undc  dubi- 
t;iro  iion  pns^int,  ct  ob  Iioc  in  eo  (|uod  invonire  ne- 
quixeriiit,  de  suis  menlibus  polius  quam  de  ipsa  vcri- 
tale,  vel  de  nostris  disputaiionibus  coiiqucraiilur  : 
atipie  ila  si  quid  eis  erga  Deuin  vel  ainoris  est  vel  ti- 
inoris,  ad  initiuni  fidei  ct  ordiiiein  rcdeaiil,  jam  sen- 
lieiites  qiiaiii  salubrilcr  iii  sancti  Ecclcsia  mcdicina 
fideliiim  constituta  sil,  ut  ad  pctcoplioncm  incommu- 
labilis  voritaiis  imbccillem  nieiitPin  observata  pietas 
sanol,  nc  iii  opinionem  noxi;i'  falsilatis  tcmeritas  in- 
ordinala  pr;ccipitel.  Ncc  |iigebit  aulem  inc ,  sicubi 
b;csilo,  qux'ieie;  iiec  pndebil,  sicubi  erro,  djscere. 
CAi'LT  III.  —  5.  Quid  a  suis  lectoribui  exposcat' 
Augustiiius.  Leclorwn  tardiuruni  errores  uuclori  ho». 
Iribuendi.  Proinde  quis(|uis  b;c(;  lcgil,  tibi  paiiter  cer- 
lusest.  peig;it  mecuiii ;  ubi  parilcr  li;csilat,  quairat 
inociim  :  ubi  crrorcin  suuin  cognoscit,  rede;it  ad  ine; 
ubi  meum  ,  revocct  me.  Ita  ingrediamur  simul  cbari- 
t;ilis  viain,  lciidoiites;id  oiim  de  quo  dictnin  cst,  Qua:- 
rile  fiicicin  ejtis  seinpci  (Psal.  civ,  4).  Kt  lioc  placilum 
piuin  atque  liiiuni  corani  Domiiio  Deo  nostro  cum 
oiiinibus  itiieriin  ',  qui  ca  (lua)  scriiio  legiint,  et  iiv 
oiiiiiibiis  scriplis  incis ,  niaximoquc  in  liis  ubi  qu;cri» 
liir  nnilas  Trinil:ilis,  Palris  ot  Filii  et  Spiritiis  sancti  ' ; 
(pii;i  nec  pei iciilosiiis  ;ilicubi  et latur,  ncc  laboi iosius 
aliqiiid  qiia-riiur ,  nec  frticluosiu^jWiijuid  invoniliir 
Qiiisqiiis  crgo  citm  l(>git  dicil ,  lloc  non  bonc  dictuiii 
est,  (|Uotiiam  non  inlelligo;  loculionem  tiioatn  ropro,- 
bendit  ',  iion  lidoiii  :  ol  forle  verc  poiuit  dici  pla- 
iiius;  vorumiatncn  iiullus  Iioiiiiiium  ita  loculus  cst,  nt 
in  omtiibusab  oiiitiibus  iiilclligerelur.  Vidcat  crgo  ciii. 
Iioc  in  scrmoiic  mco  displicot,  ulruin  iilios  in  l;ilibns 
rebus  quivstionibiisque  versatos  inlolli^ii,  ciitn  iiic 
iioii  inlelligil :  ct  si  ila  est,  ponat  I.brimi  ir.oiim,  vet 
etiam,  si  boc  viJctur,  abjiciat;  ct  eis  poiius  i|Uos  in- 

•  Ltiv.,  i»i/(;)?»«  Aliicmlicc-s,  i«i(!JjHi. 

»  sic  ^is-s.  sii|.ia  viginli.  Ai  oilili  liabeut,  1'otcr  el  lilins 
et  spiritits  .\iinciits. 

3  in  c.\cusis,  repreJwndii».  Si-d  nioliu.s  iu  Vss. ,  reprf' 
Iwndit 


:\ 


g23  '  m^   IIIIMTAIK, 

lolligil,  opcrai:!  cl  lcmpus  iiii|iciidal.  Noii  laiiicn  pro- 
plcrca  pulct  mc  laccrc  dchiiissc,  quia  iioii  laiii  cx- 
pcdile  ac  dilucidc  quam  iili  qnos  intclligil,  cloi|ui 
polui.  Ncquc  cnim  oiiiiiia  (|u,i:  al)  omuil)us  conscri  • 
liunlur,  iii  oiimiuiii  iii:imis  viMrnmt  :  cl  licri  polcsi  ul 
iioimulli  qui  ctiaiii  li;i'C  iiostia  iiilclligcic  valoiil,  illos 
planiorcs  iioii  iiivcniaiil  lihros,  cl  in  islos  saltcm  iii- 
«idanl.  Idcoqnc  utilc  csl,  plurcs  a  pliirilnis  ficri  di- 
verso  slilo,  non  di\crsa  lidc,  cliani  dn  quxstionibus 
rMsdcm,  ul  ad  plurimos  rcs  ipsa  pcrvcniat ;  ad  alios 
sic,  ad  alios  autcm  sic.  Al  si  ille  qui  se  ista  non  iii- 
lellexisse  coiuiucrilur,  nulla  uiiquam  de  talibus  rebus 
diligeiitcr  ct  aciitc  disputala  inlelligere  potuit ;  sccum 
agat  votis  ct  studiis  ut  pioliciat,  non  mccum  qiicrclis 
el  conviciis  ul  laccam.  Qui  vero  liscc  lcgcns  dicil,  In- 
lelligo  quidcm  qiiid  diclum  sit,  sed  non  vere  diclum 
esl;  asseral,  si  placct ',  scntentiam  suam,  ct  redar- 
guat  nicam,  si  potest.  Quod  si  cum  cliarilatc  cl  vcri- 
lale  feccril,  miliique  etiam  (si  iii  liac  viia  maneo  ») 
cognosceiidum  faccre  curaverlt ,  ubcrrimuin  Iructum 
lahoris  Iiujus  mci  ccpc-ro.  Quod  si  inilii  non  poluerit, 
quibus  id  potucril,  nie  volcntc  ac  libentc  pncsiitcrit  : 
cgo  tainen  in  Icgc  Domiiii  incditor,  si  iion  dic  ac 
nocie  {Psal.  i,  2),  sallcm  quibus  lemporum  parliculis 
possum;  et  meditaliones  meas,  nc  oblivione  fugiant, 
slilo  airgo :  sperans  de  miscriconlia  Dei ,  quod  iii 
omnibus  veris  quai  certa  mibi  sunl ,  pcrscverantem 
nie  faciet;  si  quid  aulem  aliler  sapio,  id  quoque  mibi 
ipse  revelabit  (Philipp.  ni ,  15),  sive  per  occultas  in- 
t-pirationes  atque  admoniliones,  sive  per  manifesia 
cloquia  sua,  sive  per  fraternas  sermocinaliones.  Hoc 
oro,  et  lioc  depositum  desideriunuiuc  meum  penes 
ipsum  halieo,  qui  milii.salis  idoneus  est  custodirc 
qu«  dedit,  et  reddcre  qu;c  promisit. 

6.  Arbilror  sane  nonnullos  tardiorcs,  in  quibusdam 
locis  libiorum  nieorum  opinaturos  me  sensisse  (juod 
iion  sensi ,  aut  iion  scnsisse  quod  sensi.  Quorum  er- 
rorem  milii  tribui  non  dcbere  quis  nesciat ,  si  veliit 
nie  sequciites  iiequc  appiehendentes  deviavcrint  in 
nliquam  faUilatem  ,  dum  cogor  per  quaidam  densa  el 
opaca  viam  carpcre  :  quandoquidem  nec  ipsis  sanctis 
divinorum  Librorum  auctorilatibus  ^  uHo  inodo  quis- 
qiiam  rccle  tribuciit  tam  mulios  et  varios  errorcs 
hacrelicorum  ;  cuiii  omnes  cx  eisdein  Scripluris  falsas 
atque  fallaccs  opiniones  suas  conenlur  defendere? 
Admoncl  me  plane  ac  mibi  jubet  suavissimo  imperio 
lex  Ghrisli ,  hoc  est  cliarilas ,  ut  cum  aliqiiid  falsi  in 
libris  meis  me  sensisse  homines  putant  quod  ogo  non 
sensi ,  alqiie  idipsum  lalsum  alteii  displicct,  alleii 
placel,  malim  me  reprebendi  a  reprcheiisore  falsiiatis, 
quain  ab  ejus  laudatore  laudari.  Ab  illo  enim  quam- 
vis  ego  noii  recte,  qui  Iioc  non  ecnseriin,  error  lamen 
ipse  rccte  viiuperatur  :  ab  hoc  aulem  nec  cgo  recle 
laudor  a  quo  existimor  id  scnsissc  qiiod  vituperal  ve- 
ritas ,  nec  ipsa  seiitentia  quam  viliiperat  verilas. 
Ergo  in  nomine  Doniini  susccptuin  opus  aggredia- 
nuir. 

•  ScxdecimMss.,  imerat  vl  placet. 

*  Edili,  bidum  iii  iinc  vila  mcmeo.  Abcst,  dnm,  a  Mss. 
^;ss.  tros  e  vaiija.iis.  nuc(oril;us. 


S.  AKJLSTIM  «21 

CAPLT  IV,  --  7.  Qua;  «i/  doclrina  fidi-i  calUolicve 
dc  Trinilule.  Omiics  qiios  lcgcie  polui ,  qui  aiile  nic 
scripscrunl  de  Triiiilalc  ,  quu:  DeiiJi  est,  divinorum 
Libroriiin  vctcrum  ct  novoriim  calliolici  tractatores, 
lioc  iiilcndcriint  sccundum  Scnpluras  doccrc ,  qiiod 
Pater  cl  Kilius  ct  Spiriiiis  sanctus,  unius  ('jiihdcniqiiu 
subsiaiiliu;  inscparabili  aupialitate  divinain  insinuent 
iiiiitntcin  ;  iilj^oipiejion  siiil  Ircs  dii,  s(xd  unus  Dcus  : 
qiiiimvis  Palcr  Filiuin  gcnucrit,  et  ideo  Filius  non 
sit  qiii  Datcr  cst;  FiliiiMpie  a  1'alre  sil  geiiitus ,  cl 
idco  Pater  iion  sil  qiii  Filius  cst ;  Spiritusque  baiicliu 
nec  Palcr  sil  nec  Filius ,  sed  tantum  Pairis  et  Filii 
Spiriius,  Patri  ct  Filio  cliaiii  ipse  coaqualis,  et  ad 
Trinitatis  pcrtineiis  unilalcm.  Non  laincn  eamdcm  Tri- 
nit:itcm  nalam  dc  virgine  Maria,  et  subPoiitio  Pilalo 
crucilixam  cl  sepuluim,  lertio' die  resurrexisse,  et 
in  cujluin  ascendisse,  scd  tanluininodo  Filium.  Nec 
eamdcni  Trinilalcm  dcscendisse  iii  spccie  columboi 
supcr  Jcsiiin  haptizatum  (ilallli.  iii ,  IG);  aul  dic 
Pentccostes  posl  ascensioncm  Domini ,  sonitu  faclo 
de  c(£lo  quasi  ferreiur  flatus  vebcmens,  et  linguis  di- 
visis  vclul  ignis  sedissc  siijicr  unumq'iemque  eoriim, 
sed  tanliimiiiodo  Spiritiim  sanctum  (Acl.  ii,  2-4)  Ncc 
eaindcm  Trinilaiem  dixisse  de  coelo,  Tu  es  Filins 
meus  (Murc.  i,  11),  sive  cuin  baptizatus  esl  a  Juanne, 
sive  in  monte  qiiando  cum  iilo  crant  Ircs  di-cipiili 
(Matlli.  xvii ,  5);  aut  quando  sonuit  vox,  diccns ,  Et 
clarificavi,  et  iterum  clarificabo  (Joan.  xii,  28)  :  sed 
lantummodo  Patris  voceni  fuisse  ad  Filium  f.iciam ; 
quainvis  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctiis,  sicut 
inseparabiles  sunt,  ita  iiiseparabililer  ('percnlur.  Ila;c 
el  mea  fides  est,  quando  li;cc  cst  catholica  (idcs. 

CAPUT  V.  —  8.  Difficultales  de  Trinitate  :  quo- 
modo  tres  unus  Deus ,  et  inseparabililer  operantes  pra!' 
slent  qucedam  sineinvicem.  Sed  in  ea  nonnulli  pertur- 
bantur,  cum  audiunt  Deum  Patrem,  et  Deum  Filium, 
et  Deuin  Spiritum  sanctum,  et  taiiien  hanc  Trinita» 
tem  non  Ires  deos  ,  sed  uiiiim  Deum  ;  el  quemadmo- 
dum  id  inlelligant  quxrunt :  prajsertira  cum  dicitur, 
inseparabiliter  operari  Trinitatem  in  omni  re  quam 
Deus  operatur,  et  tamen  quamdam  vocem  Patris  so- 
nuisse,  quaj  vox  Filii  non  sil;  in  carne  autem  natum, 
et  passum  ,  el  resurrexisse ,  et  in  coelum  ascendisse 
noiinisi  Filium;  in  colunikc  autem  specie  venisse 
nonnisi  Spiritum  sanctum  :  iiitelligcre  voliinl ,  quo- 
modo  et  illam  vocem,  quac  nonnisi  Patris  fuit,  Trini- 
tas  fecerit ;  et  illam  carncm,  in  qua  nonnisi  Filius 
de  Virgine  natus  est ,  eadem  Triniias  creaverit ;  et 
illam  columba;  spcciem,  iii  qiia  noimisi  Spiritus  san- 
ctus  apparuit,  illa  ipsa  Trinitas  operala  sit.  Alioquin 
non  inseparabililer  Triniias  operatur,  sed  alia  Pater 
facit,  alia  Filius,  alia  Spiritus  sanclus  :  aut  si  qux- 
dam  simul  faciunt,  qu;cdam  sine  invicem  ,  jam  non 
inseparabilis  cst  Trinilas.  Movct  ctiam  qiioiiiodo  Spi- 
rttus  sanclus  in  Triiiilate  sil,  quein  nec  P;ilcr,  ncc 
Filius,  ncc  anibogeniierinl,  cum  sit  Spirilus  et  Palris 
el  Filii.  Quia  eigo  qu;erunt  ista  homiucs ,  ct  Lvdio 
uobis  suot;  si  ipiid  liinc  cx  dono  Dei  sapil  infirinilas 
noslra,  edisscramus  eis  ut  possumus,  ncquc  cu:ii  in- 


825  Ll»tR 

vidia  labesccnle  iler  liabeainus  (Sap.  m,  25).  Si  dici- 
mus  niliil  iios  Jc  lalibiis  rcbus  cogilaic  solcic,  iiiou- 
limur  :  si  auicm  falcmur  babilare  '  isla  in  cogilaiio- 
iiibiis  nosiris,  quoniain  rapinnn'  aniore  iiulaganJ;c 
vcriUUis  ,  flagilaiil  jurc  cliarilalis  ul  cis  iiurucniiis 
quid  biiic  cxcogilare  polucriiiius  :  iion  quia  jani  ac- 
*  ccpcrim,  aut  perfcclus  sim  ;  (  nain  si  Paulus  aposlo- 
lus,  qunnlo  magis  cgo  longc  iiifra  illius  pcJcs  jaccns 
non  mc  arbilror  approlienilissc?)  soil  pro  iiuuliilo 
mco,  si  ca  quje  rclro  siini  obliviscor,  cl  iii  anlorior.i 
iiie  exlciido,  el  sccuiidiini  inloiilioncin  so(|iior  ad  pal- 
mamsnpcrnx  vocalionis  (PliiUpp.  iii,  12-f-J),  quan- 
luin  ejusdom  via;  pcregoriin,  ol  quo  porvcneriiii,  uiule 
inibi  iii  liiiein  nliqiuis  iiirsiis  cst ,  ul  apcriain  dosi- 
doratiir  a  ine  ,  illis  dcsidoiaiitiliiis  qnibus  iiic  sor\irc 
cogillibcra  cbaritas.  Opurlct  aiilom,  et  doiiabit  Dcu», 
iil  cis  minisiraiido  i|ii:e  legant,  ipso  i|iioquo  pronciain; 
ct  cis  ciipicns  rcspoiidorc  quLoientibus,  ipse  qno(|iie 
iiivoiiiatii  (|iiod  qiKvrobaiii.  Elrgo  siiscopi  liac,  juboiile 
ai(|uc  adjuvaiitc  Uoniiiio  Deo  iioslro,  non  lain  cogniia 
ciim  auctoriiate  disscrcre ,  qiiam  ca  cuni  pietalc  dis- 
sorondo  comio^cerc. 

(!.\I'LiT  \'l.  —  9.  fUium  essc  vcnon  Dcniu  ejus- 
dem  ciim  Palrc  siibstiiiilia'.  i\on  solns  I'iilcr,  scd  Trini- 
Ins  dicin  inimorluHs.  Mon  ex  solo  Putrc  oniniri,  scd 
etiam  ex  Filio.  Hpiritum  sanciHin  cssc  verum  Dcuin 
Patri  et  Filio  a'qualcm.  Qui  divcrunt  Doniiiiiini  u\- 
slrnm  Jcsuiii  Cbristuin  liOii  cssc  i)cuiii,  aiil  iioii  cssc 
verum  Dcuin,  aul  non  ciiin  Patrc  uniini  ct  solum 
Dciim,  aul  non  vcre  *iniiiiorl.ilom,  (piia  mulabilcin, 
maiiireslissima  di\iiiortiin  lcsrnnonioruni  cl  consona 
vocc  convii  ti  siinl ;  uiide  suiit  illa  :  In  prir.cipio  erat 
Vcrbum,  el  Veibuni  cral  apud  Dcum,  el  Deus  erat 
Verbuin.  Manifostuin  esl  ciiiin  qnod  Vcrbuin  Dci,  Fi- 
lium  Dei  unicum  accipiinus ,  dc  qiio  posl  dicit,  Ei 
Verbum  curo  factum  est ,  et  liabilavil  in  nobis,  proptcr 
iiativiiatem  incjrnaiioiiis  cjus  ,  qiia-  fact;v  csi  in  tem- 
()ore  ex  Virgine.  In  co  aulcm  declarat,  nnn  lanlum 
Deum  esse,  sed  eiiam  cjiisdcm  ciim  Pairc  siibsianiix, 
quia  cum  dixissot,  Et  Deus  evut  Vcrbim  :  lloc  erat,  iif- 
qiiit,  in  principiu  apud  Dcum;  oinnia  pcr  ipsuin  facla  sunl, 
et  sine  ipso  ftictum  esl  niliil  (Joan.  i,  I,  14,  2,  5).  Ne- 
(|iie  enim  dicit,  omnia ;  nisi  quo:  facta  suiil,  id  csl 
otnnem  crcaluram.  Unde  liqiiido  apparcl  ipsuin  fa- 
(tum  non  esse  per  qiiem  facla  siint  oninia.  Et  si  fa- 
ctiis  iion  esl,  crealura  non  cst  :  si  autcin  croatura 
iion  esl,  ejusdem  cnm  l'atre  subst;)nti;i!  csl.  Oinnis 
enim  substantia  t\ux  Dous  non  est,  creatura  esl ;  cl 
(lua;  crcatura  non  esl,  Deiis  est.  Et  si  non  est  Filius 
ojiisdem  substaiitix  ciijus  Patcr;  ergo  facla  substan- 
lia  est  :  si  facia  subslanlia  cst,  non  oniiiia  pcr  ipsum 
facla  suiil  :  at  omnia  per  ipsum  facta  sunt ;  unius  igi- 
tur  ejusdemque  cuiii  Patre  subslaiiti.o  est.  Fi  idco 
iion  tantum  Deus,  sed  et  verus  Dcus.  Quod  Idciii  Joaii- 
ncs  apertissime  in  Epistoia  sua  dicil :  Scimus  qiiod  l''i- 
lius  Dei  veneril,  et  dcderit  nobis  iiiteilectum  ut  cognosca- 
mus  verum  Deum,  et  simus  in  vero  Filio  ejus  Jesu  Clni- 
1(0.  Hic  est  vcrus  Dcus,  el  vita  teterna  {\  Joan.  v,  20). 

'     ''aticanus  codex, /iflfrcrc.  .\bii5  ^aiicimis,  lifiiieii. 


PlilMUS.  8i6 

10?  llinc  etiamfconsoquonler  inlolligitur  non  tan- 
tiuiiiiiodo  de  Patre  dixisse  apostolum  Pauliim,  Qui 
solus  habet  immorlaliintem ;  sed  dc  uno  et  solo  Dco 
qiiod  est  ipsa  TrinilasJNoquc  oniiii  ipsa  vila  a'teriia 
morlalisesi  sccuiuliini  aliipiain  niulabililatoin  :  :ic  por 
lioo  Filiiis  Dci,  ipiia  ri(((  ivicrna  cst,  cuin  P.1I10  ctiani 
ipso  iniclligitiir,  iibi  diclum  est ,  Qui  solus  liabet  ini- 
moriiiliiatcin.  Ejus  enim  vil:c  xlcrno)  ct  nos  partici- 
pos  facli  ,  pro  niodiilo  nostro  ininiorlalcs  cffloimur. 
Sod  aliud  ost  ipsa  oiijiis  pariicipes  eflioiiiiur,  vita 
xlcrna  ;  aliiid  iios  qiii  ojus  participalione  vivcmns  in 
a-lcrnum.  Si  cniin  dixissct,  Qiiem  lcmporibus  propriis 
ostoiidol  Palcr  bcalus  et  solus  poiens,  Rex  regiim  et 
Doiiiiiius  doiiiiiianlium,  qiii  soliis  liabel  iinmorialila- 
lcm,  nec  sic  iiidc  soparaluiii  Filiuin  oportcrol  inicl- 
ligi.  Noqiic  cnim,  qiiia  ipse  Filiiis  alibi  loqueiis  voce 
Sapiciiti:c  (  ipse  est  eiiini  Doi  Sapicnlia[I  Cor.  1,  24]  ) 
ait,  Ctjrum  cwli  circuivi  .so/a  (Ecdj.  xxiv,  8),  sopa- 
ravil  ase  Palrem  :  quanlo  magis  crgo  noii  esl  iicccsse 
III  tantiimmodo  de  Pairc  praicr  Filiiiin  iiitolligaliir, 
qiiod  dictum  est,  Qiii  solus  liubct  immortalilntem  ,  ciini 
ita  dictnni  sit  :  Ut  scrves  ,  ir.quit,  mandalum  sine  ma- 
cuta,  irrepreltensibile,  usque  in  advcnlum  Doini  li  nostri 
Jcsu  Clirisli :  (lueni  lcinporibus  propriis  ostendel  beatus 
el  solus  pot,  ns,  licx  rcgum  ct  Dominus  dominanlium  ; 
qui  sotus  liabet  iinmortalitalcm,  et  tucem  liabitat  inacccs- 
sibitein ;  quem  nemo  hominum  vidit,  nec  vidcre  polest ; 
citi  est  Itonor  et  gtoria  in  smcuta  saicutorum.  Amcn 
(l  Tiin.  VI,  14-lb).  In  qiiibus  vcrbis,  ncc  Patcr  pro- 
prie  nomlnalus  cst,  nec  Filius,  nec  Spiritiis  sanclns ; 
Vscd  bcttlvs  et  solus  potens,  Rcx  regum  et  Dominus  do^ 
minantium,u\uoi\  csl  unus  ct  solus  ct  verus  Dcus  ipsa 
Triiiiias.I 

II.  Nisi  forle  quae  sequuntur,  pcrlurbabunl  bunc 
intclloclum,  quia  dixit,  Quem  nemo  Itominum  vidit, 
nec  videre  potest :  ciim  boc  cliam  ad  Clirisluni  perli- 
iiere  sccundum  ojus  divinitalcm  accipiatiir,  quam  noii 
vidcrunt  Judaei,  qui  tanicn  carnem  vidcrunt  ct  cruci- 
lixcrunt.  Vidcri  autem  diviniias  '  liumano  visu  buIIo 
inodo  polcsl  :  scd  eo  visu  vidctur ,  quo  jam  qui  vi- 
deiil,  noii  bomincs  scd  ullra  boniiiics  smit/  Recle 
crg(i.ipsc  Dous  Trinilatis  inlolligilur  bcalus  cl  solus 
;)o/(?«s,loslendciis  advenlum  Doinini  noslri  Jesn  Christi 
teinporibus  propriis.  Sic  cnini  diclum  est ,  Sotus  habel 
iinniorlaHlalem  ;  quomodo  dioliim  csl,  Qui  facil  niira- 
bilin  solus  (Psat.  lxm,  18).  Quod  vcliin  scirc  dc  qui» 
]  diciiiin  accipianl  :  si  dc  Palrc  laiitutii,  ipiomodo  orgo 
i  '  veriim  esl,  qiiod  ipse  Filiiis  dicil,  Qnwcumque  enir.i 
Piitcr  facit,  hnc  eudcm  et  Filius  facit  simitilcr  ?  An 
(piiilqiiam  cst  iiilcr  mirabilia  iiiirabiliiis  qnam  rcsus- 
cilarcct  vivificarc  niorltios '.'  Dicit  antoiii  idoiii  Filius, 
Sicul  Pater  suscilat  mortuos  tl  vivificat,  sic  et  Fitius 
qitos  vull  vivificat  (Joan.  v,  19,21).  Quoniodo  ergo 
soliis  Paier  facit  mirabilia,  ciini  b.cc  voiba  ncc  Pa- 
troiii  tanlum,  nec  Filium  l;iiiiiitii  poriiiiit;mt  iiitol!igi, 
sod  iiliipio  Dcuin  iiniim  voruiii  soliiiii,  id  csl,  Patreui 
li  Filiam  et  Spiriluin  sancluin  ? 

'  sic  inMss.  M  in  vdilis,li.'co,  (iirj/(i((7';.  habotur.7rj»i{((j. 


827 


Di:  TmNITATK 


\i.  Il(;iii  cniii  (li<;it  iiloni  ;ipo.sU»!iis  ISobis  unnt 
lh'ii.s  l'(itci,  i-iiiuo  omniii,  et  nof  in  ip»»  ;  d  unns  Do- 
ininus  Jcku$  Clirintui,  pcr  ifuem  onniiii,  cl  not  pei 
il>mni  (l  Cor.  vili,  G)  ;  qnis  dnliiua  (mimi  oiiinia  qn  i; 
crcrila  siinl  (liccMT,  siciil  Ji);iiiii<-s,  Oinnia  pcr  ipum 
fiictit  mitfi  OiKiTO  iUKine  de  (|U()  (iicul  alio  ioco,  (Jno- 
uiaiH  cx  ipso,  cl  per  ipsum,  el  in  ipso  suiil  omiiiii :  ipti 
gloria  iii  twcitla  swculorum.  Aiiien.  St  ciiiin  tlc  1'alrij 
ci  Filiocl  Spirilu  saiicU),  nl  biiigniis  pcrsonis  siiijjiil.i 
tribnaiilnr;  Kx  ipso,  ex  1'alie  ;  prr  ip$um,  pcr  Filiuiii ; 
iu  ipso,  iii  Spiritn  saiiclo  :  iiiaiiircsUiin  ([uod  I';iler  el  i 
Filiiis  el  SpiriUis  saiiclns  uiius  Dcnscst,  (|naiKlo  siii-  | 
gularitcr  iiilulil ,  Ipsi  gloria  in  saecula  smculorum.  i 
UikIc  ciiini  co!pil  liunc  seiisnin,  iioii  ait,  0  (iltiludo 
iiiviliiirum  sapieulia:  el  scicnliw  Pauis  ,  anl  Filii,  anl 
Spirilus  saiicli;  scd,  sapientia:  cl  scientiai  Dei !  Quiim 
inscrulubilia  suntjndicia  ejus,  el  invesliijabites  via:  ejusl 
Qitis  enim  cocjnovil  mentem  Domini  ?  Aul  (jiiis  consilia- 
rius  ijus  fiiit?  Aulquis  prior  dedit  illi,  et  retribuelur  ei? 
Quoiiiam  ex  ipso,  et  per  ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia  : 
ipsi  (jloria  in  saicula  swculorum.  Amen  {Rom.  xi,  33- 
36).  Si  autem  hoc  de  P.ilre  tanlummodo  iiilclli;^!  vo- 
luiil,  quoniodo  crgo  oiuiiia  per  Palrem  sunl,  siciil  liic 
diciuir;  cl  oniiiia  per  Fiiinni,  sicul  ad  CoriiilUios  ulii 
ail,  Et  unus  Domimts  Jesus  Cliristus,  pcr  quem  ouniia  ; 
ctsicnl  in  Evangtilio  Joannis,  Omnia  par  ipsum  facta 
siinl  ?  Si  eiiim  alia  per  Palrcnn,  alia  per  Filiuin,  jain 
n  )ii  ojnnia  per  Palrom,  iicc  omiiia  perFilinni.  Si  au- 
lem  omnia  per  Patrem,  et  omnia  per  Filiiim  ;  eadem 
perPalrem,  qiiac  per  Filium.  .(Equalis  csl  eigo  Palri 
Filiiis  ,  ct  Inseparabilis  operalio  esl  Pa  ris  et  Filii. 
Quia  si  vel  Filiiim  lecil  P;iler  qiiem  non  fecit  ipse  Fi- 
lius,  non  omnia  per  Filiuni  facla  sunt  :  at  otnnia  per 
Filium  facla  sunt;  Ipse  igitur  factus  non  est,  ul  cum 
Palre  facerct  omnia  quce  facla  sunt.  Qiianqnani  ncc 
ab  ipso  vcrbo  lacuerit  Apostolus  ,  ei  aperiissimc  oin- 
niiio  dixcril,  Qtii  cum  in  Dei  forina  esset,  non  rapinam 
arbiirnlus  est  esse  a:qualis  Deo  {Philipp.  ii,  (5)  :  iiic 
ncnm  proprie  Palrem  appcllans,  sicut  alibi,  Capitt 
anlein  Clnisti,  Dcus  (I  Cor.  xi,  o). 

13.  Siniililcr  cl  de  SpiKlu  saiiclo  collecia  sunt  le- 

slimoiiia,  quibus  anle  nos  qtii  liaec  dispulaverunt, 

abundanlius  usi  sunt,  quia  et  ipse  Deus,  et  non  crea- 

lura.  Quod  si  non  crcaliira  ,  non  laiiluin  (  Dcus  nam 

el  boniines  dicli  suiit  dii   [Psal.  lxxxi,  6]),  scd  eliam 

verus  Deus.  Ergo  Patri  et  Filioprorsus  .Tqualis,  et  in 

Trinilalis  unitale  consubslaiiliaiis  cl  cox'lernus.  Ma- 

xiine  veroillo  locosalis  clarel,  quod  Spiritus  sanctus 

noii  sil  crcaliira,  ubi  jubcmur  non  servire  crcalura;, 

s  ul  Creaiori  {Rom.  i,  25)  :  non  eo  modo  quo  jnbemur 

per  cliarilalem  servirc  inviccin  {Galat.  v,  13),qiiodesl 

gncce  oou/euciv;  sed  eoinodDqnolaiitum  DeoserviUir, 

qiiod  est  grsce  /«Tpsustv.  Unde  idololalra;  dicuntur 

qui  simulacris  cam  servilutem  exliibcnt  qune  dcbclur 

Deo.   Seciindum  hanc  enim  servitutem  dictum  est, 

Dominum   Deum   tuum  adnrabis.   cl   illi   soli   servies 

{Dcut.  VI,  13).  Nam  el  lioc  dislinclius  iii  gr,(!ca  Scri- 

pluia  invcnilur  ;  )aTf«ui£[s  cnim  habcl.  Porro  si  lali 

geivilulc  crcaluroc  scrviic  piobibcnuir,   quandoqni- 


,  S.  AUCUSTINI  im 

ilciii  diclinii  csl,  Doniiiiiiin  Deuin  luum  udiiiiibi$,  el  illi 
soli  servirt ;  uiidi;  cl  .\()OSloliis  deloslaliir  cos  qiii  co- 
bicniiil,  cl  f.crvicriiiit  creatur.i;,  poliiis  quani  Crea- 
tori  :  iioii  csl  iiliipit:  crealura  S|)iritus  sanclus,  cui  ab 
oiiiiiibiis  sanclis  lalis  scrviliis  cxbib(;liir  diccnle  A|  o- 
sUdo,  iV«j!  enim  tiimii»  circumcitio,  Spirilui  Dei  ler- 
vicules  {1'liilipp.  iii,  3),qiiodcst  iii  j^rx-co,  yarpiW*,-. 
plmcs^eniiii^codices  eli:iiii  latini  sic  liabcnl,  qiii  Spi- 
riliii  Dii  tcrvimut  ;  graci  anU'iii  oiiinos,  aiit  pcnc 
oiiiiics.  iii  iKiiiniillis  aiilem  cxcniplaribus  lalitiit  iii- 
venimiis  iioi»,  Spiiiliti  Dei  terviinus ;  sed,  tpiritu  Deo 
ttrvimnt  {a).  Scd  qui  iii  lioc  * nnni,  ct  auctorilati 
graviori  ccdcre  detrectanl  ,  iiiiiii(|iiid  ct  illiid  varium 
in  codicibiis  riperiuiit  :  yiscitis  qiiia  corpora  veslra 
leinplum  in  vobis  est  '  Spiritus  siincti,  quem  liabetit  a 
Dio  ?  Qiiid  aulein  insaiiius  magisqnc  sacrilcgiiin  est, 
(piam  ul  quisipjnm  dicere  audcal  niembra  Chrisli 
leinplum  esse  crcatnre  miiKjris  sccunduin  ipsos, 
quam  Clirisliis  est?  Alio  cniin  loco  dic't  ;  Corpora 
veslra  membra  sunl  Clirisii.  Si  autem  quo:  menibra 
sunl  Cbrisli,  tcmpluiii  csl  Spirilus  saiicii,  nun  e>i 
crcatura  8|iiritus  sanctus  :  qiiia  cui  Corpns  nO:^lriini 
lempluin  exhibcimis,  necessc  csl  nt  buic  eani  scrvi- 
Inlcm  debeamus,  qua  nonnisi  Dco  serviendiim  e.^t, 
qua;  gra;ce  appelbiliir  ja.-:pHv..  Uiide  consequenter 
dicii  :  Clorificale  ergo  '  Deuin  in  corpore  veslro  (I  Cor. 
VI.  19,  15,  20). 

CAPUT  VII.  —  44  F»7/««  quomodo  minor  Patre  ac 
sc  ipso.  His  et  talibiis  divinarum  Scripturanim  testi- 
III  niis,  qnibus,  nt  dixi ,  priores  noslri  copiosius  iisi, 
cxpiignivcnml  li:crclicorum  talt;s  calumnias  vel  er- 
lics  ,  in^iualiir  (idei  noslroe  iiiiilas  et  aiqualitas 
Tiiniatis.  Sed  (|uia  mulia  in  sanclis  Libris  propler 
incarnationem  Verbi  Dei,  quae  pro  salute  noslra  ro- 
paranda  ficia  esl ,  ut  medialor  Dei  et  hominiim  essct 
hoino  Christus  Jesus  (I  Tiin.  ii  ,  5) ,  iia  diciinlur,  iit 
majorem  Filio  Patrem  signilicent,  vel  cliam  aperlis- 
sinie  ostcndant;  erraverunt  lioniiiics  nii::us  diligenter 
scrulantes  vel  inlueiiles  universam  serioni  Scriptura- 
rum,  et  ea  qiiae  de  Chrislo  Jesu  secunduin  honiinein 
dicla  sunl,  ad  ejus  substanliam  qux  antc  iiicarnalio- 
iiem  sempitorna  eral ,  et  sempitcrna  est ,  transferre 
conali  sunt.  El  il!i  quidem  dicunt  niinorcin  Filiuin 
cssc  qiiam  Paler  cst,  quia  S'riplum  est  ipso  Domiiio 
diceiiLe  ,  Piiler  major  me  est  {Joan.  xiv,  28).  Verilas 
autem  oslendit  seciindum  islum  modum  eliam  se 
ijiso  miiiorem  Fiiiiim.  Quomodo  enim  non  ctiain  se 
ipso  minor  facUis  esl .  qui  senulipsum  exinanivil,  for- 
mam  servi  accipienn?  Neque  eiiiin  sic  accepit  roriiiam 
scrvi  ,  nt  aniiiierel  lorniain  Dei  ,  in  q;ia  eral  a;(pialis 
Patri.  Si  crgo  iia  acccpla  est  fornia  servi ,  iil  noii 
amiucrclur  forma  Dei ,  cuin  et  in  fi»rnia  «^Tvi  el  in 

1  Etlili,  tcmplfin  est  qui  in  vobis  est.  At  Mss  ,  templum  in 
vobisesl.  Atque  ila  proferl  consianier  Augusiijus  ia  su|  e- 
rioiibuslibriscoulra  Ariaaorum  Sernioneui,  et  coutra  Maxi- 
iniauin. 

*  Kdili  addunt,  et  portale ;  quod  a  Mss.  cl  a  grseco  textu 
AposloH  al)cst. 

(«)  Tripliceni  liujusoe  loci  leclionom  afTcrt  nirsum  Aiigu- 
6liiiHS  i:i  libro  ad  Boiiiiyciiim  lerlio,  caii.  7.  I|  su  ii  eunidein 
lociiin  in  Uvliois  «Kiicibus  falsilorum  porliiia  niulaUini 
fujsso,  iiKinet  Aiubrosius  iu  lib.  2  de  Spirilu  sauclo,  caj'.  (i. 


62j  LIBtlR 

foniia  Dci  idcin  ir.si;  >il  Filius  uiiigenilns  Dci  Palris  , 
iii  fornia  Dci  a*qualis  Palri ,  iii  fnrma  scrvi  inediatur 
Dei  ct  liominuiii  Iionio  (Iliristiis  Jcsus ;  qiiis  iioii  iii- 
telligat  qiiod  iii  fornia  Dei  cliam  ipsc  se  ipso  niajnr 
est,  iii  foriiia  aulem  servi  cliani  se  ipso  niiiior  esl  ? 
Non  ila(|iie  imincrilo  Sciiptura  ulruiu(|ue  Jicil,  et 
xqiialcm  Patri  Filiuin  ,  ct  Patrcm  iiiajorem  Filio.  IN 
lud  ciiim  proplcr  formam  Doi ,  lioc  anlein  proplcr 
foiniam  scrvi,  sine  ulla  confusione  iiitclligilur.tt  li;vc 
iiobis  regula  per  oiiines  sacras  Seri|ituras  dissolvcndo; 
liiijus  qiix^tionis ,  ex  uiio  capiiulo  Epislohe  raiili 
apostoli  promitur,  ubi  nianifostius  ista  dislinctio  coni- 
iiicndatur.  Ait  ciiiin  :  Qui  cutn  in  foiina  Dci  esset,  uon 
riipinani  arbitraiiis  est  esse  wqualis  Dco  ;  sed  semet- 
ipsuni  cxinanivit,  forniant  sirvi  accipiens,  in  similitudi- 
ucm  honiimim  factus,  et  liahitu  invenlus  ut  liomo  {Plii- 
tipp.  II .  6  ,  7  ).  Est  crgo  Dei  Filius  Deo  Patri  naluia 
a>(|uaris ,  Iiabitu  niinor.  In  forma  ciiiiii  servi  quam 
accepil,  niinor  est  Palre  :  in  fornia  aulcm  Dei  in  qiia 
cral  etiam  aiitequam  hanc  acccpisset,  aqualis  csl  Pa- 
tri.  In  forma  Dci,  Verbum  per  qiiod  facia  suiit  oninia 
{Joan.  I,  5) :  in  forma  autein  servi,  factiis  ex  muliere, 
factus  sub  Lege ,  ul  eos  ijui  sub  Lcgc  crant,  redimc- 
rcl  {Galnt.  iv,  1,  5).  Proiiide  iii  forina  Dei  fecit  Iiomi- 
neni :  iu  forma  scrvi  faclus  est  homo.  Nam  si  Pater 
tantum  sine  Filio  fecisset  bomiiiem,  non  scriptum  cs- 
SCt,  Faciamus  liominem  ad  imaginem  et  similitudinem 
noslram  {Gen.  i ,  3C).  Ergo  qiiia  forina  Dei  accepit 
fonnam  scrvi,  utruinqiie  Deus  ct  iilnimqiie  li>mo  ;  sed 
nlrumqiie  Deus  projitcr  actipienlcm  Dcum,  utrumque 
aulcni  bomo  proptcr  acceplum  bominem.  Neque  eiiim 
illa  susccplioiic  allenim  eoruiii  in  alierum  conversuin 
alqiie  mulalum  e^t  :  nec  diviiiitas  qiiippe  in  crcaliiram 
miilala  est,  ut  dcsislcret  esse  divinitas;  iiec  cieaiuia 
iii  diviiiiialem,  ul  desisleret  csse  crealiira. 

CAPUT  VIII.  —  1.5.  Scripluras  de  suhjcclionc  FiUi 
siib  Patre  perperam  inlellectas  explicnt  lieijnum  Palri 
uon  sic  Iradet  Clirislus  ,  ut  adiinat  tibi.  Contcmplalio 
promissd  finis  oinnium  aclionuin.  Spiritus  sanctiis  ad 
Itraiitudiiiem  nostram  snfficit  perindc  ac  Pater.  Iliiid  au- 
leiii  (jiiod  (licit  Aposloliis,  Cum  aulem  ci  omiiia  siibje- 
cta  fiierint,  luiic  el  ipse  Filius  stibjcctus  erit  ei  qui  illi 
siibjccit  omnia  ;  aut  ideo  dicUim  e^l,  iic  qiiisiiuam  pii- 
tarcl  habitiim  Clirisli,  qui  cx  liumana  crcalura  suscc- 
p  iis  esl,  coiiversum  iri  poslca  in  ipsaiii  divinilaiem, 
vi-l,  ut  corliiis  cxprcsserim,  deilaiem,  qu:c  non  cst 
crcalura,  scd  est  iinilas  Triiiilalis  iiicorporea  et  incom- 
iiiulabilis  et  sibimcl  ciiisiibsianlialis  et  coaterna  na- 
tiira.  Aiil  si  quisqu.ini  cfiiiieii(lit ,  ui  ali(]ui  senserunt, 
il;i  dictiim  ,  Et  ipse  Filitis  subjectus  crit  ei  qui  illi  sub- 
jccit  onmia,  ut  ipsain  subjcctioneiii ,  coinmutaiioiieiii 
ct  conversioncm  credai  fuluram  creatiiraR  in  ipsain 
substanliam  vel  essenliam  Creatoris ,  id  cst ,  ut  qu;c 
fucrat  substanlia  crcalura;,  fiat  subsianlia  Creal.iris  ; 
( crlc  vel  boc  conccdii,  quod  non  Iiabei  ullain  dubiia- 
tioncm,  nondiim  Iioc  fiiissc  facturn  cum  Doniinus  di- 
ciret ,  Pater  major  nie  est.  Dixil  enim  lioc  non  soliiin 
aiiteqiiam  asccndissct  in  ca^liiin  ,  veruin  eliaiii  aii- 
t('qii:iin  pnssus  r(.'surrcxis-cl  a  ninrliiis.  Illi  ;)ti)cii)  fjni 


PIU.MUS.  S50 

pulaiit  liunianam  in  co  iiaiiraiii  in  deit;ilissiibslantiaiii 
mut.-iri  al(|ue  converli,  ct  ita  dictuui,  Tuiic  et  ipse  Fi- 
lius  subjectus  eril  ei  qui  ilti  subjecit  omnia ,  ac  si  dice- 
retnr,  Tunc  et  ipse  Filiiis  boininis  ot  a  Vtrbo  Dei 
susccpia  liiimana  iiaiui;i  comniutabitur  in  ejus  natu- 
ram  ,  (|ui  ci  snlijecil  oinnia  ;  liiiic  fiiluruni  putant , 
cum  post  dieiii  judicii  tradiderit  regnuni  Deo  et  Pairi. 
Ac  per  Iioc  cliain  sccundum  istam  opinionein  adliuc 
P.iter  in.ijor  cst,  qiiain  qiia}  dc  Virgine  scrvi  forma 
accepta  esl.  {}\uh\  si  alii|ui  cl  boc  affirniant,  quod 
jani  fucrit  iii  Dei  substanliam  mutalus  homo  Christus 
Jesiis ;  iliud  certe  negare  non  possunt ,  qiiod  adliuc 
naliira  homiiiis  mancbat ,  qiiando  anlc  passionem  di- 
cebal,  Quoniam  Patcr  major  me  est :  unde  niilla  ciincta- 
lio  csl  sccundiim  lioc  dicluiii  csse  ,  qiiod  forma  servi 
inajor  cst  Patcr,  cui  iii  foriiia  Dei  xqualis  est  Filius. 
Nec  qiiisquam  cum  audierit  qiiod  ait  Aposloliis  ,  Cinn 
autem  dixeiit,  quia  omnia  stibjecta  sunt  ei  ,  nianifestum 
quia  pra'ter  cum  qtii  illi  subjccit  omnia  (I  Cor.  xv ,  28 , 
'■Li  ,  27) ,  ila  existimcl  de  Patre  inlelligcndum  ,  quod 
subjeciTil  omiiia  Filio,  ut  ipsuin  Filium  sibi  oninia 
siibjecisse  noii  pulet.  Quod  Apostolus  ad  Pbilippenses 
osteiidit  dicciis  :  Nostra  autem  cottvcrsalio  iii  corAis  est ; 
unde  et  Satvatorem  cxspeclamus  Dominum  Jesuin  Cliri' 
stum,  qui  transfigurabil  corpus  liumilitatis  nostrce,  con- 
-  forme  ui  fiat  corpori  gloriic  suoe,  secundum  operationeni 
suam  ,  qua  possit  eliam  sibi  subjicere  omnia  (  Pliilipp. 
III ,  20  ,  21).  Inseparabilis  enim  opcralio  est  Palris  et 
Fiiii.  Alioquin  nec  ipsc  Paler  sibi  snbjecit  omnia,  scd 
Filius  ci  siibjecit,  qui  ci  rcgiium  Iradit,  ct  evacual 
oiniiem  principatiim  ct  omncm  potesialem  ct  virtu- 
leni.  De  Filio  qiiippe  ista  dicia  suiit :  Cum  tradiderit, 
inqiiit ,  regnum  Dco  et  Palri ,  cum  evacuaveril  omncm 
principalum  et  oninem  polestatem  et  virtiilem.  Ijise  onim 
subjicil,  qui  evaciiat. 

16.  Nec  sic  arbilrcmur  Clirisium  Iraditiiriim  rc- 
giium  Deo  ct  Palri ,  iit  :idiniat  sibi.  Nam  cl  lioc 
quidain  vaniloqui  cr(;dideruiil.  Cuin  cniin  dicitur  , 
tradidcrit  mjnum  Deo  et  Palri ,  non  scp;iralur  ipse  ; 
quia  sinnil  cum  Paire  umis  Dcus  cst.  Sed  divinarum 
Sciipluraruin  inctiriosos  '  el  coiilcnlionuin  sludiosos 
fallil  verbiiin  ipiod  posiluni  cst ,  donec.  Iia  n;imqiie 
seqiiilur,  Oportct  cnitn  illutn  rcgnare,  donec  ponat  om- 
ncs  inimicos  suos  sub  pedibus  suis  (I  Cor.  xv,  24,  25)  : 
laniinain  cum  posiieril,  iioii  sit  rcgnaluriis.  Ncc  inlcl- 
ligiinl  ila  uScliiin,  siculi  c>t  illud  :  Confirmalum  cst  cor 
ejtis  ;  non  commovebilur  ,  donec  vidcal  super  inimicoi 
suos  (Psa/.cxi  ,  8).  Non  eiiim  cum  videril,  jani  com- 
inovcbiliir.  Quid  crgo  csl,  Cum  tradiderit  regntim  Deo 
ct  Palri?  quasi  modo  non  liabcat  regnuin  Deus  cl  Pa- 
ler  ?  Sed  quia  onincs  justos  ,  in  quibiis  nunc  n^gnat 
ex  fide  vivcnlibus  mcdialor  Dei  el  boininum  hoino 
Chiislus  Jesus  ,  pcrduclurus  csl  ad  spcciem  ,  quam 
visioneni  dicit  idcm  apostolus,  Facie  ad  faciem  (I  Cor. 
XIII  ,  12) ;  ila  diclum  cst,  Cum  Iradidcrit  rcgnum  Dcu 
ct  Palii,  ac  si  diccretur ,  Cuin  peidiixcrit  crcdeiile» 
ad  conlcmplationcm  Dci  ct  Patris.  Sic  ciiiin  dicit : 
Oiiinia  milii  tradita  sunt  a  Palre  weo  :  ct  ncnio  novit 

'  sic  Mss.  idili  nutem,  cunosos. 


131  DK  TUIMTATK 

FUium,  tihi  Vulcr ;  cl  nniiio  iiuvil  1'tiliem,  tiiti  i'ilius, 
et  cui  volnerit  l''Hiti»  rcvelare  {  MuUh.  xi  ,  27 ) .  Tiiiic 
rcvcl:il)iliir  :i  Filio  Palcr,  cum  evacuavcril  oiiinem  prin- 
cipdlniH  el  omneiH  poleslatcm  ct  virtulcm  ;  iil  <:.->l,  iil 
iicressaria  iioii  sil  disiiciisalio  siiiiililii<liiiiJin  p<;r  aii- 
gclicos  priiicipiUtis  cl  poli:slalcs  cl  virliilcs.  Kx  qiia- 
riiiii  pcrsona  noii  iiiconvcnicnlcr  iiili-lligilnr  ilici  in 
Caiilico  canlicoriiiii  ail  sp<iiisain,  SiiiiiHludincs  uuri 
fnciemits  tibi  cum  diilinctionibus  argcnti ,  quoudustjue 
rex  in  recubilu  suo  est  {Cant.  i,\\,  sir.  LXX)  itl  cst, 
quoadusqiie  Clirisliis  in  sccrelo  siio  csl ;  (|uia  vita  ve- 
stra  abscondita  est  cum  Clirislo  in  Deo  :  ciim  (Uirislus  • 
apparuerit  vila  veslrn ,  lunc  cl  vos  cwn  ipso  appiircbilis 
in  gloria  {Coloss.  iii,  3,  4).  Qnod  aiilci|ii:ini  fial,  vidc- 
mus  nuuc  per  spcculuni  in  wnigmatc,  lioc  csl  iii  siinili- 
liidiiiibus;  tunc uutem,  fncie ad  fnciein  (I  Cor.  xiii,  12). 
il.  Uxc  ciiim  iioljis  coi.lcmplatio  promillitur  aclio- 
nuin  omniuin  fiiiis  atqiic  iitcrna  pcrfuctio  gaudioriim. 
Filii  ciiim  Dci  sumus,  ct  nonditm  upparuit  quid  criinus : 
scimus  quia  citm  npparueril,  similes  ei  crimus,  quoniam 
vidcbinius  eum  sicuii  esl  (I  Joan.  iii,  2).  Qiiod  enim  dixit 
ramiilo  suo  Moysi,  Ego  sum  qui  sum.  II ac  dices  filiis  Is- 
rael :  Qiiiesl,  misitmcadvos{lLxod.  iii,  14);  lioccdnteiii- 
plabimur  cuin  vivcmus  iii  a'tcriiuin.  Ila  qiiippe  ail  : 
Hcec  aulem  est  vila  aelerna ,  ut  cognoscant  te  unum 
verum  Deum ;  cl  quem  misisti  Jesitm  Cliristum  (  Joan. 
xvii,  3  ).  Hoc  fict  cum  veiierit  Dominus,  cl  illumina- 
veril  occulta  tenebiaium  ( I  Cor.  iv,  5  ),  cum  tcne- 
brse  morlalilaiis  Iuijus  corniplionisque  Iraiisierint. 
Tunc  erit  inaiie  nosinim ,  dc  qiio  in  Psalmo  dicitur  : 
Mnne  astabo  libi ,  el  contemplabor  {  Psal.  v,  5). 
De  liac  conlemplalione  inlelligo  dicliim  ,  Cum  tradi- 
derit  regnum  Deo  et  Patri  :  id  est ,  cum  perduxeril 
jiistos,  in  quibus  niinc  ex  lide  vivcnlibus  regnat  me- 
diator  Dci  ct  lioininiim  lionio  Clirisliis  Jesus  ,  ad 
conlemplationcm  Dci  ct  Palris.  Si  dcsipio  hic , 
corrigat  nie  qui  niclius  sapit  :  niilii  aliud  non  vi- 
delur.  Neque  enim  qua^reinus  aliud  ,  cum  ad  illius 
contemplaiionem  pervenerimus,  qu;c  nunc  non  est, 
quamdiu  gauJium  noslriim  in  spe  cst.  Spes  aulein 
l/fuce  vidctnr,  non  esl  spes :  quod  enim  videt  quis ,  quid 
speral  ?  Si  aulem  quod  non  videmus  speraimts ,  per 
patientiam  exspeclamus  {Rom.  viii,  24,  25  ),  quoad- 
nsque  rex  in  recubitu  suo  est.  Tunc  crit  quod  scri- 
plum  est  :  Adimplebis  me  loBlilia  citm  vultu  tuo  {  Psal. 
XV,  11  ).  Illa  bullia  nihil  ampiius  requiretur;  quia  ncc 
erit  quod  amplius  requiralur.  Ostendeliir  enim  nobis 
Paler,  et  sofficiet  iiobis.  Quod  bone  intcllexcrat 
Philippus  ,  ut  diceret  Doinino,  Oslendc  nobis  Putrcin, 
et  sufficit  nobis:  sed  noiidum  inlellexerat,  eo  quoqiie 
inodo  idipsum  se  potuisse  dicere,  Domine,  oslcnde 
nobis  te,  el  sulficit  nobis.  Ut  enim  hoc  iniolligeret, 
rcsponsum  ei  a  Domino  est,  Tanto  lempore  vobiscum 
sum  ,  et  non  cognovistis  me  ?  Pliilippe  ,  qui  vidit  me  , 
vidit  et  Palrem.  Sed  qiiia  volebal  cum  cx  fide  vivcre 
anteqiiam  illud  possel  vidcic ,  secutus  esl,  et  aii  : 
Non  credis  quiu  ego  in  Palre,  cl  Puier  in  me  esl 
{  Jonn.  XIV,  8,  10  )  ?  Quamdiu  enim  suimts  in  corporc, 

»  rr.  Lugd.  vcn.  I.ov.  hic  addunt,  inquit.   M. 


,  S.  ALCLSil.Nl  832 

prrcqriiiamur  a  Domino.  Per  fidem  etiim  ambulamut, 
uon  per  speclem  (II  Cor .  v,  G,  7).  Coulciiip!.ili(» 
quippc  nicrces  csl  fidci ,  cui  merceili  |)cr  fidcm  corda 
iiiiiiiil:iiiliir;  sicul  scripliiiii  c-l  ,  Mundans  fidecorda 
coriim  {  Acl.  xv,  9  ).  Probalur  aulciii  qiiod  illi  coii- 
lciiiplationi  corda  inundcntur,  iiia  inaximc  scntcntia  : 
Ilcnli  mundicordes ,  quoiiium  ipsi  Deum  videbunt 
(  Mulili.  v,  8  ).  Ki  i|iiia  li:i-(;  e.^t  vila  a;tcriia  ,  dicit 
Diiis  iii  Psaliiio  :  J.ongitudine  dieruin  replebo  eum  , 
cl  oslendam  illi  sulutare  mcum  {  Psal.  xc,  IG  ).  Sivc 
crgo  aiKliamus,  Oslcndc  nobi»  Filiiim ;  bive  audia- 
iiius  ,  Oslende  nobis  Palrem  :  tantnnidcin  valet ;  qiiia 
iicul<;r  siiic  :illcio  potcst  osteiidi.  Uiiuin  qiiippc  siiiit, 
siciil  cl  ipse  ait  :  Ego  el  Putcr  uiium  sitmus  { Joan. 
X,  30 ).  Dciiiquc  propter  ipsam  inseparabilil:iiem  , 
sufficientcr  alitiuando  niiminatiir,  vel  Palcr  solus  , 
vcl  Filiiis  soliis  adiiiiplclurus  nos  Ia;litia  cuiii  vuliu 
suo. 

18.  Ncc  inde  scparalur  utriu.squc  Spirilu.s ,  id  csl 
Piilris  cl  Filii  Spiiitus.  Qiii  Spiritus  sanclus  proprie 
dicilur  Spirilus  verilulii ,  quem  Itic  mundus  uccipere 
uon  potest  {  Id.  xiv,  17  ).  Ili;c  csl  eiiiin  plennm  gau- 
diuni  noslrum,  qiio  ainplius  iion  cst ,  fiui  Tiinitaic 
Dco  ad  ciijus  irnagiiicm  facii  sumus.  Propter  hoc 
aliqiiaiido  ita  loqnilur  de  Spirilu  sanclo  lanqnam  solns 
ipse  sufficiat  ad  bealiludiiicm  nostram  :  ct  idco  sohis 
sufficit,  quia  separari  a  P.ilre  el  Filio  noit  polest ; 
sicul  Palcrsoliis  snfficil,  quia  scparari  a  Filio  et  Spi- 
ritii  sancto  non  potesl ;  et  Filius  idco  suificil  solns, 
qiiia  separari  a  Palrc  ct  Spiritu  sancio  non  potesl. 
Quid  eiiim  sibi  viill  qiiod  ait,  Si  diliyitis  iiie  ,  man- 
dala  mea  servate  ;  et  ego  rogabo  Patrem  ,  et  alium  nd- 
vocatum  dubit  vobis ,  ut  vobiscum  sit  in  aternum, 
Spiriluin  verilalis ,  quem  liic  mundus  accipere  non  po- 
lest  {Ibid.  5  15-17),  id  csl,  dileclores  mundi  ?  Animulis 
eniin  homo  non  percipit  ea  quce  sunl  Spiiitus  Dei 
{  I  Cor.  II  ,  14  ).  Scd  adhiic  potiisl  videri  ideo  di- 
ctum  ,  Et  ego  rogabo  Patrein,  el  alium  adcocaium  dabil 
vobis ,  qiia^i  non  solus  Filius  sufficial.  Illo  ;iuleinloco 
ila  de  illo  dictuni  esl  tanquam  solus  omnino  suf« 
ficial :  CKm  mim/  ille  Spirilus  veritatis,  docebil  vos 
omnem  veritatem  {  Joan.  vi,  15  ).  Numquid  ergo  se- 
p:iralur  binc  Filius ,  tanqiiain  ipse  non  doccal  omiiein 
vcrilatem ,  aul  quasi  lioc  impleal  Spiritus  sanctiis 
quod  minus  potuit  docere  Filius?  Dicanl  ergo,  si 
placei ,  majorem  esse  Filio  Spiritum  sancliim  ,  qiicm 
ininorcm  illo  solent  dicere.  An  quia  noii  dicluni  cst, 
Ipse  solus;  aut,  Nemo,  nisi  ipse,  vos  docebil  oinnem 
vcrit;ilem  ;  idco  pcrrnitlunt  ut  ciim  illo  doci-re  cre- 
daiur  et  Filius?  Aposlolus  ergo  Filium  separavil  ab 
sciendis  iis  quae  Dei  sunt,  ubi  ait,  Sic  et  quce  Dei 
sunt ,  nemo  scil ,  nisi  Spirilus  Dei  {  I  Cor.  ii,  11  ) ; 
ut  jam  isli  pcrversi  possint  ex  hoc  dicere ,  qund  ct 
Filium  non  doceat  quaj  Dei  suiit  nisi  Spiriliis  san- 
ctus,  tanquam  major  minorem  ;  ciii  Filiiis  ipse  l:in- 
tum  Iribuit,  ut  diceret  ,  Qttia  liac  loculits  sum  vobis, 
Iristitia  impkvit  cor  vesirum.  Sed  cgo  vcritatem  dico  : 
expedit  vobis  ul  ego  eam  ;  nam  si  non  nbicro  ,  advo' 
calus  non  venicl  nd  vos  {Joan.  xvi,  6,  7  ). 


8:,3  '  LIBLR 

CAPUT  IX.  —  /h  nna  persona  inln-dnni  iiilcUi- 
gtailiir  onnies.  IIoc  aiilein  dixil ,  noii  piopltT  in- 
.'Ktiu:iiilntcin  Vcrhi  Dei  cl  Spirilus  sancli ,  sed  mn  pian» 
iinpetliineiito  ossel  pncsenlia  Filii  lioniiiiis  apntl  cos, 
tpiominii-i  veniret  illc  qui  iniiior  iion  cssel ,  tinia  sc- 
niclipsiim  non  exinanivit ,  formani  servi  accipicn^  , 
siiciil  Filiiis  (PliUipp.  ii.  7).  Oportcbat  ergo  ul  au- 
ferrolur  al»  oculis  eorum  fornia  sorvi ,  qMaiii  in- 
liiciiies  ,  litic  soluin  esse  Clirisluin  pulahaiil  ipioti 
vi(|ei)aiil.  Inde  CSl  cl  jlliid  .^iiod  nil ,  Si  ililigcrctis 
Mie,  ^audcreiis  utitiue  ,  quoniam  eo  ad  Palrcin  ;  qitin 
Palcr  ntiijor  tnc  esl  {Joan.  xiv,  28)  :  id  esl,  proploiva 
nie  oporict  ire  ad  Patrein,  quia  dum  mc  ila  vitlctis, 
ex  lioc  ipioti  vitlelis,  n^slimatis  i|uia  miiior  suin  Pa- 
Ire,  atque  ila  circa  crcatiiram  siis('epinmi|iic  iialii- 
tum  occupali,  rrqualilatein  ipiain  ciini  Palrc  liabeo 
non  intelligilis.  Indecsl  el  illud  :  iN'o/i  nie  tangcre ; 
nondttm  enim  ascciidi  ad  Patrcin  {Id.  xx,  17).  Tactiis 
enim  lanquam  tineni  facil  nolionis.  Ideoqiic  iiolcliat 
in  00  essc  niicm  intcnli  cordis  in  sc,  ut  lioc  ipiod  vi- 
deliatiir  lanluminoilo  puiarclur.  Ascensii)  aiiltMn  ati 
Palrcm  eral  ila  vidcri,  sicul  xqiialis  csl  Palri,  ut  ihi 
esset  rinis  visionis,  qu:c  suflicil  nobis.  Aiiqii:indo 
item  de  Filio  soio  dicitur,  quod  ipsc  siifliciat,  cl  in 
cjus  visittnc  incrccs  tota  proniitlilur  dilcclionis  '  et 
dcsidcrii  nnsiri.  Sic  ciiim  ait  :  Qiti  Itabct  tnandata 
mca  et  cuslodit  ea,  ille  cst  qui  diligit  tne.  Qui  nulem  me 
diligil,  diligcinr  a  Pulre  meo  ;  et  ego  ditigam  eum,  et 
oslendam  iiie  ipstim  ilti.  Nnmquid  iiic,  qiiia  non  dixit, 
Oslciidam  illi  ei  Paireni,  ideo  separavii  i>airom?  Scd 
quia  veriim  csl,  Ego  cl  Pater  tmutn  sumus ;  ciim  Pa- 
tcr  osteiidilur,  el  Filius  ostenditur  tpii  iii  illo  csl ;  ct 
cuni  Fiiiiis  ostendilur,  ciiain  Pater  ostciidiliir  qui  in 
iilo  est.  Sicut  ergo  cum  ait,  Et  ostendam  me  ipsum 
ilti,  iiilfiligitiir  qiiia  ostondit  cl  Palrcm;  ila  cl  in  co 
qiiod  dicilur,  Cum  tradidcril  rcgiiutn  Deo  et  Palri,  in- 
lelligilur  quia  nnn  adimitsibi.  Qiioniam  cuin  pcrdu- 
cci  credentes  ad  conlemplalionem  Dciet  Pairis,  pro- 
ffcto  pcrducct  ad  contemid.ili(inenisu;im,  qui  dixit,  Et 
ostendam  illi  me  ipsum.  El  ideo  C()iisc(|iieiiler,  cuin 
dixissel  ilii  Judas,  Domine,  quid  factuin  est,  quia  oslen- 
$urus  et  te  nobis,  el  non  huic  tnundo  ?  respondil  Jcsus, 
et  dixil  illi  :  Si  quis  ditigit  tne ,  sermonem  tneutn  ser- 
tabit;  el  Pater  tneits  ditigct  itlitm,  et  ad  cuin  venieimts, 
et  mansioncm  apud  eutn  faciemus.  Ecce  ipiia  non  S'>liim 
se  ipsum  ostcndit  ei  a  quo  diligilur,  quia  simui  cum 
Palre  venit  ad  cum,  cl  maiisionem  facil  apud  cuin. 

19.  An  forlc  puiabitur  mansionem  indilectorc  siio 
facienlibiis  Patre  et  Filio  excliisus  esse  ab  hac  inan- 
sionc  Spiritiis  sancliis?  Qiiid  est  ergo  quod  superius  ail 
dc  Spirilu  saiiclo  :  Quem  liicmundus  accipere  twn  polesl, 
quoniam  non  videt  itlutn  :  uostis  illum  vos,  quia  vo- 
bisctim  nuittct ,  el  in  vobis  est  ?  Non  it:ique  ab  h:ic 
mansionc  scparalus  est ,  de  quo  diclum  est,  vobisciim 
manet,  el  in  vobit  ett.  Nisi  forle  quisqnam  sic  absurdus 
cst,  ul  arbilrctur,  cum  P.iter  et  Filius  vcnerinl  ul 
mansioncm  apud  dileciorcm  siium  faciani ,  disccssii- 
rum  inde  Spirilum  sanclum,  ct  lanqnam  locum  datu- 

»  Edili,  dclect.tiov.   .  Meliiis  Mss.,  dileciionis. 


PRIMUS.  834 

riim  cssc  majoribus.  Sed  liuic  carnali  cogitatiuni  occur- 
ril  Scriplura :  pauio  quippe  snpcrius  ait,  Etego  rogaoo 
Patrcm,  ct  atitttn  advocalum  dubit  vobis  til,  vobiscuin  sil 
in  tt-lerntim  {Joan.  xiv,  lG-25).Noncrgodiscedet  Palrccl 
Filio  vcnienlibiis,  sed  in  cadem  niansione  cum  ipsis  erit 
in  xlernum  ;  quia  iicc  iiic  sine  ipsis  vcnit,  ncc  illi  sino 
ipso.  Sed  propler  insinuationem  Trinitalis  ,  pcrsonis 
ctiam  siiigulis  noininatis  dicuntur  quxdam  scpara- 
tim  ' ;  non  tainen  aliis  separalis  intelligimtur,  propler 
ejiisdem  Trinitatis  unilalcin  unamquc  substanliain 
al(|ue  dcitatem  Patris  ct  Filii  ct  Spiritus  sancti. 

(",APU T  X.  —  20.  Quomodo  Clirislus  iradet  regnttm 
Dco  ct  Patii.  Tradilo  rcgno  Dco  et  Patri,  Cliristus  jam 
tion  iiitcrpclldbil  pro  nobis.  Tr;idol  iia(]ue  regnuin  Deo 
cl  P;ilri  Domiiius  nostor  Jcsus  Cliristus  ,  non  se  indc 
scparalo  ,  noc  Spiritii  saiiclo,  qiiando  perducct  crc- 
donlos  ad  conloniplalionom  Dci,  ubi  csl  rinis  omniuni 
bonarum  aciioiuiiii  ,  ct  rcqiiics  som|)iloriia  ,  cl  gau- 
dium  quud  nimqnain  aufcrelnr  a  nobis.  IIoc  enim  si- 
gnal  iii  eo  qiiod  ail  :  Itcrtim  videbo  vos,  el  gaudebit  cor 
veslruni ,  et  gaudium  vcslrum  ncnip  aufcret  a  vobis  {Id. 
XVI,  22).  IIiijus  gaudii  siinililudinein  prxsignabat 
Maria  scdcns  ati  podes  Doinini ,  et  iiitcnla  in  verbum 
cjus;  qiiicla  scilicot  ab  omnl  actione,  el  inienta  iu 
veril;item  secundum  quemdam  modum  ,  cujus  capax 
csl  isla  vita,  quo  lanion  pr:i'ngnrarel  illiid  quod  futu- 
rum  esl  iii  a^lcrnum.  .Marllia  quippe  sorore  sua  in  ne- 
ccssitalis  aclionc  conversanic  ,  qiiamvis  bona  el  utili, 
tamcn  ,  cum  rcqnics  siicccsscrii ,  tr:\nsilura  ,  ipsa  re- 
quicsccbat  in  verbo  Doniini.  El  idoo  Dominus  coii- 
qnerciili  Marih:n  qiiod  cam  soror  non  adjiivarel, 
rcspoiidit  :  Maria  optininin  partcm  etcgil,  quw  non  un- 
feretitr  ub  ca  {Litc.  x,  39-42).  Non  parleni  inalain 
dixii  quod  agcbal  Marllia  ;  scd  islam  opliinam  qiiae 
non  aiiferotiir.  ill:i  enim  qii;c  in  minislerio  iiidigciitijc 
cst,  ciim  indigcnlia  ipsa  iransierit ,  aufcrelur.  fioni 
quippe  opcris  transiliiri  merces  csl  requies  perman- 
sura.  In  iila  igitur  contcmplalione  Deus  erit  omnia 
in  omnibiis;  qiiia  nihil  ab  illo  aliud  rcquirelur  ,  scd 
solo  ipso  iliusirari  pcrfrui(|uc  siifficiel.  Ideoque  ille  in 
quo  Spiriius  iiitcrpellal  gemitibus  inenarral)ilibus 
{Rom.  viii ,  2d),  Vnatn,  inquit,  pelii  a  Domino  ,  lianc 
requiram ;  ul  inliabilcm  in  domo  Doinini  per  oinnes  dics 
vitw  mew ,  ut  contemptcr  detcclatioiicm  Domini  {Psal. 
xxvi ,  4).  Conlcmplabiinur  cniin  Dcuin  Palrcm  el 
Filium  cl  Spirilnin  sanctum  ,  Ciim  mediator  Dei  et 
hoiiiinum  iiomo  Clirislus  Jcsus  Inididorit  rcgnum  Dco 
ct  Palrl ,  ul  jaiii  iion  iiilcrpollol  pro  nobis  mcdialor 
el  sacordos  nostor,  Filiiis  Dei  cl  Filiiis  bominis ;  scd 
ct  ipse  in  quanliiin  saccrdos  esl  assniiipla  propler  nos 
scrvi  forina  ,  siibjoclus  sil  ci  qui  illi  subjecit  omiiia, 
ctcui  subjccil  oiiinia  ;  ut  iii  qii;inluin  Dciis  esl,  cum 
ilio  iios  subjccio^  babcal,  in  quaiilum  sacerdos ,  no- 
biscum  illi  siibjticins  sil  ( I  Cor.  xv,  24-28).  Quapro- 
pler  cuin  Filiiis  sit  cl  Dcus  cl  homo,  alia  substanlia 
iioino  poliiis  in  Filio  *  quam  Filius  in  Palre  :  sicul 


»  Abost,  separatim,  a  Mss. 

»  ^ic  iiiolioros  Mss.  Al  odili.  alia  subttaiitia  Deus,  alta 
liomo,  lionio  iwliits  in  filio,  elc. 


g^f;  I)K  TIUMTAir., 

Ciin»  aniiiia!  iiioa! ,  alia  sulj8iaiili;i  csl  :iil  aiiiiii:nii 
iiioaiii,  (|iiainvis  i:i  iiiio  lioiniiii;,  (|ii:iiii  atiiiiia  alleriii!« 
iioiiii.ii-i  ad  aiiiiiiain  iiicaiii. 

21.  Cum  i'.r;.o  tnididciit  reijnum   Deo  cl  Palri  ,  u\ 

c>l ,  ciiin  crcdciilrs  cl  vivciitcs  cx  lidi; ,  pro  (jiiilms 

niiiic  nicdialor  iiilcrpclhil ,  |)crdiixciil  ad  coiiU'iii|ila- 

lioiiciii  ,  cui  |)cici|iii'inl;c  siis|)ir;iiiiiis  cl  (,'rmiiiiiis  ,  ct 

cuni  haiisicril  lalior  cl  Kciiiiliis  ,  jaiii  iioii  iiiicr|)clla- 

bil  pro  nohis  iradilo  rcjjiio  Dco  cl  I'alri.  Iloc  si'^ni(i- 

cans  ail ,  Uwc  vobiscum  loculiis  ium  '  in  simililudini- 

bus  :  venict  hora  ,  quando  jam  non  in  simililudinibus 

loquar  vobis  ,  sed  manifesle  de  Ptilre  uunliubo  vobis  ;  id 

esl  ,  jaiii  iion  cruiil  simililudiiics  ,  cimi  visio  fucril 

facie  ad  racieiii.  lloc  csl  ciiini  qiiod  ail ,  sed  manifeslc 

de  Patrc  nunliubo  vobis  ;  ac  si  diccrcl,  manifeslc  P:i- 

Irein  oslcndam  vobis.  Nuntiabo  (juippc  ait,  (|uia  Vcr- 

Luin  cjus  csi.   ScquiUir  enim    cl   dicil  :  Jlla  die  in 

nomine  meo  petelis  ,  et  non  dico  vobis  quia  ego  rogabo 

Patrem  :  ipse  enim  Pater  amal  vos,  quia  vos  me  ama- 

stis  ,  et  credidislis  quia  a  Deo  exivi.  Exivi  a  Patre,  et 

veni  in  liunc  mundum  :  ilerum  relinquo  mundum  ,  el 

vado  ad  Patrem  {Joan.  xvi,  25-28).  Quid  esl,  A  Patre 

exivi ;  nisi ,  noii  in  ea  forma  qiia  sequalis  sum  Palri , 

sed  alilcr,  id  esl ,  in  assunipla  crealiira  miuor  appa- 

rui  ?  El  quid  csl,  Yeni  in  liunc  mundiim  ;  nisi,  formam 

servi,  quam  me  exinaiiiens  accepi,  eliam  pcccatorum 

qiii  muiidum  islum  diligunl ,  oculis  demonslravi  ?  Et 

quid  csl  ,  i<e»um  relinquo  mundum;  nisi ,  ab  aspeclu 

dileclorum  mundi  aufero  quod  viderunl?  El  qiiid  e^l, 

Yado  ad  Patrem ;  nisi ,  doceo  me  sic  inleHigcndiim  a 

lidelibus  meis ,  quoniodo  scqualis  sum  Palri  ?  IIoc  qui 

credunl,  digni  liabebunlur  perduci  a  fidc  ad  speciem  , 

id  est  ad  ipsam  visionem  ,  quo  perdiicens  dicius  cst 

Iradere  legnum  Dco  el  Patri.  Fidcles  qiiippe  ejiis  qiios 

redemit  sanguine  suo  ,  dicli  sunl  regiium  cjus  ,  pro 

<]uibus  nunc  interpellal  :  lunc  aulcm  illic  eos  sibi  fa- 

ciens  inlK-crerc,  ubi  jeqnalis  esl  Palri ,  non  jain  rog;i- 

l)il  Palrem  pro  eis.  Ipseenim,  inquit,  Puter  amat  vos. 

Ex  lioc  enim  rogal ,  qiio  minor  esl  Palre  :  quo  veio 

aiqiialis  esl ,  exaudit  ( um  Palre.  Uiide  se  ab  eo  qiiml 

dixit,  Ipse  eriim  Paler  amal  vos,  u\'u\nc  ipse  non  sepa- 

rat;  sed  scciindiim  «i  f;icit  inlcliigi  qux  siipra  com- 

inemoravi,  s:uis(|iie  iiisinuavi,  pleruniqiie  i!a  iioininari 

unainqiiamqiic  in  Trinilalc  pcrsonain  ,  ul  cl  ali;(;  iilic 

inlcllig;iiiliir.  Sic  ilaque  dicium  csl ,  Ipsecnim  Paler 

aiual  vos,  ul  conseqncnter  inleliigaUir  ei  Filius  el  Spi- 

viliis  sanclus  :   non  qiiia  modo  iios  non  amat ,  qiii 

proprio  Filio  non  pepercil ,   s^cd   pro  nobis  omiiibus 

Iradidil  cum  {Jiom.  viii,  32) ;  scd  lalcs  ncs  amal  Dens, 

qii:iles  futuri  sumiis  ,  noii  qiiales  sumus.  Qii:iles  eniiii 

ainat ,  lalesin  ;clcriuim  conservat :  (iiiod  liiiic  eril , 

ciim  tradiderit  regnum  Deo  et  Patri,  qui  nunc  iiileriiel- 

lal  pro  iiobis  ,  ut  jain  iion  roget  Patrem,  qiiia  ipse 

Paler  amat  iios.  Quo  aulcm  ineriio  ,  nisi  fidci ,  qsia 

crcdimus  anlequam  illud  quod  proinittilur  videamiis  ? 

Per  Iiaiic  enim  perveniemiis  ad  speciem ,  ul  lalcs 

aniut ,  quales  amat  ut  simns  ;   iioii  quales  odil  quia 

•  3cx  Mis.  :  iia^c  vcbis  lociUus  sum, 


.S.  AlGL.Sll.M 


8:i6 


siiiiiiis  ' ,  el  liorlalur  jc  prxslal  ne  lales  cshc  beiiiixir 
veliiiiiis. 

CAPLT  Xl.  —22.  JUgula  qiia  inlciliiiilur  Filiut  in 
Scripluiis  nuiic  (vqitalis  ,  nuiic  iiiinor.  Qiiaproptcr,  to- 
giiita  isla  rcguia  iiiteUigciidarum  Scriplurariim  dc 
Frlio  Dei ,  ut  dislinguamus  quid  iii  cis  sonct  sccuii- 
dum  fi)rmaiii  Dei  ,  iii  qiia  :iqu:ili8  cst  Palri  ,  cl  qnid 
secuiiduiii  forniam  scrvi  quain  acccpil,  in  qua  rnii.or 
est  Palre,  iioii  (.•oiitiirbabimur  lanqiiam  coiitrariis  ac 
icpugiianlibus  intcr  se  sanctorum  Librorum  sciit.n- 
tiis.  Narn  secundiim  forrnam  Dci  xqiialis  cst  Palri  <  l 
Filius  et  Spirilus  sanctns,  qiiia  iieuler  eorum  crealma 
cst,  sicut  jam  osieiidiriiiis  :  seciindum  aulem  foriii:iiii 
scrvi ,  minor  csl  Patre ,  quia  Ipse  dixil :  Pater  major 
me  est  {Joan.  xiv,  28  )  :  iiiinor  esl  se  ipso  ,  qiiia  de 
ilio  dicliim  e-t,  Scmelipsuin  exiiianivit  (I'lnlipp.  ii,  7j : 
iiiiiior  est  Spirilii  sanclo  ,  qiiia  ipse  ail  ,  Qui  dixerit 
blasphemiain  in  liiiitm  hominit ,  rcmiltetur  ei ;  qui  au- 
tein  dixerit  in  Spiritum  sanclum  ,  non  remittelur  ci 
{Matth.  XII,  52).  Et  iii  ipso  virtiiles  operatus  esl,  di- 
ccns  :  Si  ego  in  Spiritu  Dei  ejicio  da:mouia,  certe  snper- 
venit  super  vos  regnum  Dei  {  Luc.  xi ,  20).  Et  apud 
Isaiani  dicit,  quain  lcctioiicm  ipsc  in  synagoga  recita- 
vit ,  el  de  sc  completam  sine  scnipulo  dubitationis 
ostendit.  Spiritus  ,  inquit,  Domini  super  me;  propler 
quod  unxil  me  ,  cvangelizare  pauperibus  misil  me ,  piw- 
dicare  captivis  remissionein  {Jsai.  lxi,  \~,  Luc.  iv,  18, 
19),  ct  cxlera  :  ad  qiia;  Hicienda  ideo  dicit  se  mis- 
siim,  quia  Spiritus  Domini  est  supcr  cum.  Sccundiim 
formam  Dci,  omnia  pcr  ipsum  facta  sunl  (Joan.  i,  3)  : 
secuiidiim  formam  seivi ,  ipse  factus  est  ci  mulicre  , 
factus  sub  Legc  (  Galat.  iv,  4).  Secunduin  formam 
Dei ,  ipse  el  Paler  unuin  sunl  ( Joan.  x,  50  )  :  secun- 
duni  forniam  servi,  n^^n  vcnil  facere  volunlatem  siianT, 
sed  volunlatem  ejus  qiii  eiim  iiiisit  {Jd.  vi,  58).  S  cni  - 
duin  forinam  Dci,  sicul  liabet  Patervilam  in  semetipso, 
sic  dedit  et  Filio  vitam  hcbere  in  semelipso  {Jd.  v,  20)  : 
secunduiii  formam  servi  ,  tristis  est  anima  ejus  usque 
ad  mortem  ;  et ,  Pater,  iiiquit ,  si  fieri  poiest ,  Irnnsent 
a  ine  isle  calix  {Matth.  xxvi ,  58,  59).  Sccunduiii  foi'- 
iiiaiii  Dei  ,  ipse  est  verus  Deus  et  vita  wterna  { I  Joan. 
V,  20)  :  secundum  forniam  servi ,  factus  esl  obediens 
iisque  ad  mortem,  mortem  autem  cruch  {Philipp.  ii,  8). 

25.  Secuiidum  fi>iniaiii  Dei,  omnia  quae  liabut  Pa- 
lcr ,  ipsius  sunt  (  Jonn.  xvi  ,  15  )  :  Ct,  Omnia  mea  tua 
sunt ,  inquit,  el  tua  mea*  {  Jd.  xvii,  10).  Secundiim 
fi)rmam  servi ,  lu.ii  cst  doctrina  ipsius,  sed  iHiiis  ipii 
ciim  inisit  {Id.  \"ii,  iO). 

C.\Pl]T  XII.  —  Qua  ratione  Filius  dicatur  nescire 
dirm  et  horam  quam  scil  Pater.  Dicta  de  Chrislo  nlia 
sccundum  formam  Dei  ,  alia  secundum  formam  tirit. 
Dare  regiium  quomodo  etChrisli  est,  el  Christi  non  cst. 
Quomodo  Chrislus  et  non  judicabil,  etjudicabil.  El,  dc 
die  et  hora  nemo  scit ,  ncque  Angeli  in  coelo ,  ncque  Fi- 

»  Ediu  ,  qnia  mali  simus.  Abcst,  wmH  ,  a  manuscii- 

a  in  B. :  omnia  mea  tua  sunt,  mqint,  et  mea  tua.  Mclius 
I  um  F.r.  l.ugd.  ven.  ei  Lov.,  cmnia  tua  mea  sunt,  inquit,  et 
wea  tua  ;  si;cl  vcram  leelioiieni  exliibere  videnlur  graciim 
ul  Vul^ata  :  omnia  mea  titu  suiil,  inquil,  et  tua  mea.    K. 


rn 


l.lUVAi    I 


lius,  iiisi  Piiur  {Minc.xn\,  52).  llocenim  iioscii,  •iihhI 
neMienlcs  f;Kil,  iil  esl ,  qiKHl  noii  ila  sciebal  iil  lunc 
(lisci|uilis  int1ic:irel  :  siciil  (licliiin  csl  ad  Abi  ali:im , 
S'unc  cognovi  quod  (itneas  Deum  (  Cen.  xvii  ,  12  ) ,  itl 
esl,  iiuiic  feci  ul  tognosoei  cs ;  qiiia  el  ipse  sibi  in  illa 
lciil;ilioiie  priiii.iiiis  innoliiil.  Nam  el  illml  iiliqiic  ili- 
cliinis  eral  discipiilis  lcmiiore  (>p|)(irliiiio,  de  (|iio  fii- 
liiro  lamiuani  pix-lerilo  loquciis,  ail ,  iam  non  dicmn 
voi  servos ,  sed  mnicos.  Si-rvus  enim  nescit  volnntatem 
domini  sui  :  vos  autcm  dixi  amicos,  quia  omniii  quaruw- 
queaudivi  a  Palre  mro,  nola  vobis  feci  {Joan  w,  15)  : 
i|ti(>t]  iiomlum  fcccral  ,  scd  qiiia  ccrlo  faclurus  cr;il  , 
qii:i!.i  jaiii  frcisscl  Inculiis  csl.  Ipsis  cniin  ail  :  Mulla 
vobis  liabco  dicerc;  sed  uon  poteslis  illa  porture  modo 
{Id.  XVI,  1-2).  Iiilcr  qii.T  iiilclligiltir  cl,  Vedicet  liora. 
N:itn  cl  .\|»osl(ilus  :  ^eqve  enim  jiidicavi  me  ,  iiiqiiit , 
scire  aliqnid  in  vobis  ,  nni  Cliristum  Jesum  ,  et  liunc 
crucifixum  {  I  Cor.  ii ,  2)  .  Ris  enira  loqucbatur  ,  qui 
tapcre  aliiora  de  Chrisli  dcilale  non  poler;iiil  Qiiibus 
eliam  paiiio  |m)SI  dicil  :  Son  jwlui  vobis  loqui  quasi 
spiritutilibus,  sed  quiisi  carnidibus  {Id.  iii,  1)  Hoc  crgo 
iiilcr  illos  ncscicbal,  quod  per  illum  scirc  non  pole- 
ranl.  El  lioc  solum  se  scirc  diccbal ,  qiiod  eos  pcr 
illuin  scire  oporlebal.  Deniquc  scicbat  intcr  perfcctos, 
(|uod  inicr  parvulos  tiescieb;il  :  iiii  qiiippeait,  Sapicn- 
liam  lcquimur  inter  perfectos  { Jd.  ii ,  6  ).  Eo  nanique 
gencre  loculiouis  ncscire  quisquc  dicitur  qiiod  occul- 
lal ,  qiio  diciiur  fos.'a  Cicca  qu.x  occulia  esl.  Neqne 
eiiim  aliqtio  gcinTe  lo(|uuiilur  Scripturic  ,  quod  iii 
consuetudinc  liumana  non  invcniatur ;  quia  utique 
bominibus  loquiinlur. 

24.  Sccundutn  formam  Dei  diclnm  csl,  Anleomnes 
colles  genuit  me  (Prov.  viii ,  2>)  ,  id  cst ,  aiilc  oiiincs 
altitudincs  creaturarum  ;  et ,  Antc  luciferum  genui  le 
{Pial.  ci\,  5) ,  id  esl,  anleoniiiiaiempora  el  lempo- 
ralia  :  sccimdum  formam  aiilem  scrvi  dicliim  csl , 
Dominus  creavil  me  in  principio  viarum  suarum  ( Prov. 
Yiii  ,  22).  Quia  secuiidum  formam  Dei  dixit,  Ego  sum 
verilat;  ct  secundum  forniani  seni  ,  Ego  sum  via 
(Joan.  XIV,  6).  Quia  eiiim  ipsc  primogenitus  a  mor- 
luis  {Apoc.  1,5)  iicr  fecil  Ecclcsisc  sii:c  ad  rcgniim 
Oci  ad  vilam  xtcrnam,  cui  caput  csl  ad  immorlaiila- 
lcm  ctiim  corporis,  idco  crcatus  csl  in  principio  via- 
rum  Dei  in  o;!era  ejus.  Secuiulum  formam  enitn  Dei , 
principiiim  c.st  qiiod  cl  i(^(|iiilur  nobis  {Joan.  viii,  25) ; 
in  quo  priiicipio  lccit  Dciis  cociiim  ct  lcrram  {Gen.  i, 
i) :  secundum  autcm  formam  scj[vi  ,  Sponsus  procc- 
dens  de  tlialamo  suo  {  Psal.  xmii  ,  C  ).  Sccunduin  for- 
inam  Dci ,  Primogenitus  omnis  creaturee ,  el  ipse  nnle 
omnes  est,  et  oninia  in  illo  consianl :  scciiiiduin  formam 
scrvi ,  Ipse  cst  caput  corporis  Ecclesiw  {Coloss.  t ,  1.'), 
17,  18).  Sccuiidum  fonaam  Dei .  Doniinus  esl  glori;c 
( I  Cor.  II,  8).  Undc  manifcslum  cst,  qiiod  ipse  glori- 
ficel  sani  tos  suos.  Qiios  enim  prwdestinavit ,  ipsos  d 
tocavil ;  et  quos  vocavil ,  ipsot  et  justilicavH  ;  quos  uu- 
lem  justificavit,  ipsos  et  glorificavit  {Ilom.  viii,  50).  De 
illo  qiiippe  dicttim  esl  quod  justificcl  iiiipium  {Id.  iv, 
5)  ;  de  illo  dictum  esl  quod  sit  jiisliis  ct  juslilicans 
{Id.  111,  26).  Si  ergo  quos  jiisiificavil,  ipsos  el  glorili- 


HI.WU3.  »18 

c;ivil,  (|ui  jiislifical  ijiso  ct  ^lorincal ,  qiii  c^l,  iil  Jiw', 
Doiiiiiiiis  glori;e.  Sei  undiiin  fnrinam  t;imcii  scrvi  s:u- 
agciilibus  discipulis  ilc  giorilicalioiK;  stn  ,  rcspDiidil  : 
Scdcre  nd  dcxlernm  vel  ad  sinistram  mcam  uon  etl 
meiim  dare  vobis  ,  sed  quibus  parulum  csl  a  Patre  meo 
{Miittli.  x\  ,  23). 

25  Quod  aiiiem  paralum  cst  a  P.ilrc  cjus  ,  cl  Tih 
ipso  Filio  paratum  est  :  quia  ipsc  cl  Paicr  uniiin  siinl 
{Joan.  X  ,  50).  Jaiii  cniin  ostcndiinus  iii  liac  Triiiitale 
pcr  mtillos  diviiianmi  Im  iiiioiiiim  modos  cliam  de 
siiigiiii!)  dici  qiiod  oiiin  iim  ^sl ,  proplcr  inscparabilcni 
opcralioiicm  uniiis  ejusjemqiic  siibslanti:e.  Siciit  ct  de 
Spirilii  saiiclo  dicit,  (Jon  ego  iero  ,  mittam  illum  ad 
vos  (/(/.  XVI,  7).  Non  dixil,  Miltemus;  scd  ila  qiiasi 
laiitum  Fiiiiiscuin  tiiissiirus  cs.scl,  cl  iioii  P;ilcr;  ciini 
alio  loco  dical ,  llcsc  locutiis  sum  vobis  apud  vos  mn- 
ncns ;  ndvocalus  aulem  Spiritus  sauclus ,  quem  mitlil 
Pater  in  noiniue  meo  ,  ille  vobis  dcclurabit  omnia  {Id. 
XIV,  25  2<>).  Ilic  riirsusila  dictum  cst,  qit:isi  iioii  ciim 
missurus  cssel  el  Filius ,  scd  lanliim  Palcr.  Siciit 
crgo  isla,  ila  cl  illiid  qiiod  ait,  scd  cpiibus  puratum  est 
a  Patre  meo  :  ciim  Patrc  sc  inleliigi  voluil  parare  se- 
dcs  glori;c  qiiibiis  vellct.  Scd  dicil  aliqiiis  :  Hiic  cu-in 
de  Spiritii  saiiclo  loqueretur,  ila  sc  inissuriim  ait,  ut 
non  ncgarct  Palrcin  missiirum  ;  ct  alio  loco  ila  Pa- 
trem  ,  ul  non  iicgaret  sc  missurum  :  liic  vero  aperlc 
ail,  Kon  est  meum  dare;  alque  ila  sccutus,  a  Palrc  di- 
xit  ista  pr;vpar;ila.  Scd  lioc  eslquod  pruisiruximiis  ' 
secundum  forinam  scrvi  dictum  :  ut  ila  intclligcrcmus, 
Non  est  meum  dare ,  ac  si  dicerclur,  Non  cst  liiimana} 
polcstatis  lioc  (larc  :  ut  pcr  illiid  inlcllignlur  lioc  d.ve, 
pcr  quod  Deus  xqualis  esi  Palri.  Non  esl  meuni,  in- 
quil,  dare,  id  csi ,  non  liiimana  polcslalc  ista  do,  scd 
quibus  paratum  est  a  Pahe  mco  :  sed  j;im  tii  iiilellige, 
(|iiia  si  umnia  quw  liabet  Paler,  mea  suiil  {Id.  xvi, 
15),  ci  lioc  uliquc  meiim  esi,el  ciim  Pairc  ibla  paravi. 

21).  Namcliilml  (|u:cro,  quomododicliim  sil,  Si  quis 
non  uiidil  verba  nicu,  ego  nonjudicabo  illum.  Fortassis 
cnim  il;i  bicdixil,  Ego  non  judicubo  illum ,  qiicmad- 
inodiim  ibi ,  Non  est  meum  dare.  Scd  qiiid  liic  scqui- 
tui?  jVoh  enim  veni,  iiiqnil ,  uljudicem  mundum  ,  sed 
ut  salvum  facium  mundum  :  deimle  adjungit  ct  dicil , 
Qui  nie  speniit  cl  non  uccipit  verba  mea ,  habel  qui  sc 
judicel.  Ilicjam  inlclligercmus  Palrcm,  nisi  adjuiigc- 
rcl  el  dicercl  :  Verbum  quod  locutus  sum,  ipsumjudi- 
cabil  ttliim  in  novissimo  die.  Quid  igilur,  jam  iicc  Fi- 
lius  jiidicabil,  quia  dixit,  Ego  non  judicabo  illum?  nec 
Palcr,  scd  vcrbum  quod  locutiis  esl  Filius  ?  Imo  audi 
adiiuc  quod  sequilur  :  Quia  ego.,  iiiqiiit ,  non  ex  me 
toculus  sum  ,  sed  qui  me  misit  Patcr,  ille  mandatum 
milii  dcditquid  dicam,  et  qiiid  loquar;  et  scio  qiiia  iiianda- 
tiim  cjus  vitaatcrna  est.  Quw  ergo  cgo  loquor,  ila  ut  dixit 
niilii  Pater,  sic  loqiior  {Id.  xii ,  il ,  'oQ).  Si  crgo  non 
jitdical  Filias  ,  sed  verbiim  quod  loculus  cst  Filiiis  ; 
ideo  aulem  judicat  verbiim  quod  loculiis  cst  Filiiis  , 
quia  non  c\  sc  lociiliis  e-l  Fiiius  ,  sed  (|ui  inisit  curu 
Patcr  mandattim  dedit  ci  quid  dicat ,  ct  quid  loqna- 

«  lla  in  vss.  At  in  cdilis,  prwstiin.zimus. 


B39  m  TUIMTATE,  S.  ALGUSTINI 

liir  :  P:il(;r  iiti(|iio  jiiilical,  ciijiis  vcrliiiin  cst   qiiod 

lociilus  est  Kiliiis,  alqiic  ipsiiiii  Vcrliiiin  P:itris  idcin 

ipsc  csl  Filiiis.  Noii  (tnini  .'iliiid  (;sl  ni:wi(l:iiiun  P:i(ris, 

nrnul  Vcrliiiin   l':ilris  :  n:un  ol  vcrlinin  lioc  :ip|)(ll:i- 

vit,  cl  inaiidaliun.  Vidc:iniiis  cri{o  iic  forlc  i|iii>d  ait , 

E<jo  nnn  ex  nte  lociKus  sihk,  Iioc  inl(;lli;ji  voliicril  , 

Kgo  noii  cx  iiic  natiis  siini.  Si  cninri  Vcrlnini  1'atris 

loi|iiitiir,  se  ip^iiin  ioqniliir,  qnia  ipsc  csl  Vcrhiiin 

Palrit;.  I*lcriuni|ii(;  (Miiin  dicit,  Uedii  niilii  Paler  :  in 

qiio  vuit  inlclligi  i|nod  cum  gcniierit  1'alcr  :  iion  ut 

tanqiiain  jani  cxislcnti  cl  nonliabcnti  dedcrit  aliqiiid; 

sed  ipsiiin  dcdissc  nl  liabcrct ,  gcnnissc  cst  ut  csscl. 

Non  cnim  sicul  crcatura,  ila  Dei  Filius  anle  incarna- 

tionem  ct  antc  assuniplani  crcaluram,  unigcnitiis  pcr 

quein  facla  sunl  omiiia,  aliud  est ,  et  aiiiid  liabcl  : 
;   scd  lioc  ipsiiin  est,  qnod  est  id  qiiod  liabct.  Qiiod  illo 

loco  manireslius  dicitur,  si  (iiiis  ad    cnpienduin  sit 

idoneus ,  ubi  ait  :  Sicut  liabel  Paler  vilam  in  semet- 
ipso,  ita  dedit  Filio  vitam  liaberc  in  semetipso  (Joan, 
V,  20).  Ncque  enim  jam  e.xistenti  et  vitam  non  ha- 
benli  dedil  ut  baberct  vilam  in  semelipso,  ciim  co 
ipso  quod  esl,  vila  sit '.  IIoc  est  crgo,  dedil  Filio  vi- 
tam  liabere  in  semelipso ,  gciiuit  Firmm  esse  *  incom- 
mutabilcm  vitnm  ,  qiiod  est  vila  .xlerna.  Cum  crgo 
Verbuin  Dei  sil  Filius  Dci ,  ct  Filius  Dei  sit  verus 
Deus  et  vita  (Clernu  ,  sicul  in  Epistola  sua  dicit  Joaii- 
nes  (I  Joan.  v,  20);  etiam  bic  qiiid  aliud  agnoscimiis, 
cum  dicit  Dominus,  Verbum  qaod  locutus  sum,  ipsum 
judicabit  eum  in  novissimo  die ;  el  ipsum  vcrbum,  Pa- 
tris  verbum  esse  dicil  et  mandatum  Palris  ,  ipsum- 
que  mandatum  vilam  a-lcrnam?  Et  scio ,  inquii,  quia 
mandatum  ejus  vita  wterna  est. 

27.  Qu;cro  itaque  qiiomodo  inteliigamus,  Ego  non 
judicabo;  scd  verbum  quod  loculus  sum  judicabit :  qiiod 
ex  conscquentibiis  apparct  ila  dictum  ,  ac  si  diceret , 
Ego  non  jiidicabo;  scd  vcrbiim  Palris  judicabit.  Ver- 
bum  aulcm  Patris  csl  ipse  Filius  Dci.  Siccinc  inlel- 
ligcndum  est,  Ego  non  judicabo,  scd  cgo  judicabo? 
Quomodo  potest  istud  esse  verum,  nisi  ita  :  Ego  sci- 
licet  non  jndicabo  ex  potcstale  humana ,  (juia  Filiiis 
hominis  sum  ;  scd  ego  judicabo  ex  polestaie  Verbi , 
quoniam  Filius  Dci  sum.  Aut  si  contraria  et  repu- 
gnantia  videnlur,  Ego  non  judicabo ,  sed  ego  judi- 
c:ibo  :  quid  illic  dicemus  ,  ubi  ait ,  Mea  doctrina  non 
est  men?  Quomodo   niea  ,   quomodu  non  mea?  Non 
cnim  dixil,   Ista  doclrina  non  est  mea  ;  scd,  Mea 
doctrina  non  est   mea  :  qtiain  dixit  sunm ,  eamdcin 
dixit  non  suam.  Quoinodo  islud  verum  cst ,  nisi  se- 
cundum   aliud  suam  dixerit;  sccuiidum  aliud  ,  non 
siiam  :  sccundum  fQrmam  Dei ,  suam;  sccundum  for- 
niain  servi ,  non  suain?  Cum  enim  dicit,  non  estmea, 
ted  ejns  qui  me  misil  {Joan.  vu,  16),  ad  ipsum  Ver- 
bnin  1103  lacit  rccurrerc.  Docirina  enim  Palris  est 
Verbiim  Pairis,  qui  est  uniciisFiliiis.  Quid  sibi  et  iilnd 
viilt,  Qui  in  me  credit ,  non  in  me  credit  [Id.  xii,  44)  ? 
Qiioniodoin  ipsum,  quoinodonon  in  ipsuin?  Quomodo 


•  Vctcres  aliqui  codices,  vita  wleina  sit. 

*  Am.  ei  Kr.  omitlunt,  esse;  cujus  loco  unus  e  valicanis 
M*s  lial)et,  c.v  se. 


HAd 
lain  contrarium  sibiifuc  advcrsum  poUisl  intelligi,  Qui 
in  me  credit ,  inqiiit ,  non  in  mc  credil ,  ud  in  eum  qui 
me  tnisit  :  nisi   ita  inlclligaB,  Qui  in  mc  crcdit,  non 
iii  lioc  qiiod  vidcl  crcdil,  iic  sit  Ppcs  nostra  in  crca- 
tiira  ;  scd  in  illo  qui   susccpit  crcaluram  ,  in  qua  hu- 
maiiis  oculis  app:ircrct,  ac  sic  ad  se  ;i;qualcni  Palri 
coniciiiplandiim  pcr  lidcm  corda   mundarct?  Ideoqiie 
ad   Paircm  rcfcrcns  iiilciitioiicin  crcdcnliuni  ,  et  di- 
cciis ,  Ao;j  in   me  credit ,  ted  in  eitm  qui    me  misit  , 
non  uliqiic  se  a  Paire,  id  cst  ab  illo  qui  euiii  niisit , 
voliiit  scpnrari  :  s(,'d  ut  sic  in  euin  credcrclur,  quo- 
modo  in  P;ilrcin  cui  cst  :cqiialis.  Qiiod  afK;rtcalio  lfx;o 
dicit,  Credite  « in  Deum,  et  in  me  crcdite  (Joan.  xiv,  1)  : 
id  est ,  Sicut  crcditis  in  Dcum  ,  sic  et  in  inc ;  qiiia  cgo 
et  Patcr  unus  Dciis.  Sicuti  ergo  bic  ,  lanqiiain  abstu- 
lil  a  se  fidcin  lioiniiium  ,  et  iii  Patrem  transtulil,  di- 
cendo  ,  Non  in  mc  credit  ,  sed  in  eum  qui  me  miail ,  a 
qiio  t.imcn  se  utiqnc  non  scp;iravit  :  sic  cliam  (|uod 
ait ,  Non  est  meum  dare,  sed  quibus  paratum  ctt  a  Patre 
vieo,  piito  clarcre  secunduin  quid  utriimquc  accipieii- 
dum  sit.   Tale  est  enim  et  illud,  Ego  non  judicabo ; 
ciim  ipse  jiidicaturus  sit  vivos  ct  morluos  (II  Tim.  iv, 
1)  :  sed  quia  non  cx  poteslate  biirnana,  propierea  re- 
currcns  ad  dcilatem  ,  siirsum  crigil  corda  hoininum, 
proptcr  qii.Tc  sublevanda  descendit. 

CAPUT  Xlll.  —  28.  De  eodem  Cltristo  diversa  prw- 
dicantur,  ob  diversas  naluras  Injposlaseos.   Cur  PiAcr 
dicilur  non  judicalurus ,  scd  judicium  dedisse  Filio. 
Nisi  lamcn  ipse  idem  essct  Filius  liominis  proptcr 
formam  servi  qiiam  accepit ,  qui  est  Filius  Dei  pro- 
pter  Dei  forniara  in  qua  esi;  iion  diccrct  Paulus  apo- 
sloliis  dc  princi[ii!)us  liiijus   s.TciiIi  :  S'i  enim  cogno- 
vissent,  nunquam  Doininmn  glorice  cruci ftxissent  (I  Cor, 
II ,  8).  Ex  forina  ciiim  servi  crucifixus  csl ,  el  tnmea 
Doininus  glori.c  crucifixiis   c>t.  Talis  enim  erat  illa 
su^cgplio,  (|iu;  Dcuni  homiiiem  RicerenTel  honiincni 
Deiim.  Qiiid  tamcn  propter  quid,  et  qnid  sccundum 
quid   dicaiur ,  adjuvaiite   Domino  prudens ,  et   dili- 
geiis,  cl  pius  lector  intelligit.  Nam  ecce  diximus  quia 
secundum  id  qiiod  Deus  est,  glorifical  suos ,  secun- 
dum  lioc  ulique  iiuod  Dominus  glorioe  est;  el  t;imcii 
Dominus  gloriae  crucifixus  est,quia  recte  dicilur  ct 
Dcus  crucilixus,  non  ex  virtutc  divinitatis,  sed  cx  in- 
firmilatc  carnis  (II  Cur,  xm  ,  4)  :  sicut  diciiniis,quia 
scciindiim  id  quod  Deus  est  judical,  hoc  est  ex  poic- 
stnte  diviua ,  non  cx  biimnna  ;  et  tamen  ipsc  honio 
jiidicatiiruscst,  sicut  Doniinus  gloria;  crucilixus  esi: 
ila  cnlin  apcrte  dicil,  Cuin  venerit  Filius  hoininis  in 
gloria  sua,  et  omnes  Angeli  cuin  co,  tunc  congregabuitnr 
a>ite  eum  omnes  gentes  (Malth.   xxv,  31,  32j;  ct  c:p- 
lcr:i  qu;c  de  futuro  judicio  usqiiead  iiltiniaiii  scnleii- 
liam  in  eo  !oco  prxdicanliir.  Et  Judoei,  qiiippe  qui  i;i 
m;ilitia  persevernnles,   in  iilo  judicio  piiiiiciidi  siinl  , 
sicutialibi  scriptum  est,  videbunl  inquem  pupugerunt 
(Zach.  \ii,  10).  Cuni  enim  et  boni  ctmali  visuri  sinl 
jiidicem  vivoriim  cl  morluorum ,  prociil  diibio  eiiin 
vidcrc  mnii  iion  potcrunt,  nisi  scciindum  forinam  qna 
filiiisbominis  est ;  sed  tamen  in  claritatc  in  qua  ju- 
»  Ediii,  c  iditis.  At  Mss.  coRstanter,  credite. 


8li  LIBER  miMUS 

dicabit,  1)011  iii  Iminiliialc  iti  qiia  jiuiicaliis  csl.  Cx- 
lerum  illani  Dei  fonniim  in  qua  xH|nalis  csl  Patri  , 
procul  dubio  inipii  non  vidcbiinl.  Non  eiiiin  siiiil 
innndicoides  :  Ih-ati  eiiiin  inuiidicotdes  ,  quouiumipsi 


84t 


cerelur,  Pater  uoh  judicut  queimjHmu.  Sccunduin  licc 
cnim  quod  xqualcm  Patcr  geimil  Filium,  judicat  ciim 
illo.  Secundum  hoc  crgo  dicUim  cst ,  qnod  in  jndicio, 
noii  forma   Dei ,    sod  fornia  (ilii  hominis  appareliit. 


Deum  videbnnt  (  Malth.  v,  8)   Et  ipsa  visio  Cst  facic       Non  quia  non  jndicabit  qiii  dcdil  onine  judicium  Fdio 


ri  facicm  (I  Cor.  xiii,  12),  qii;c  '  siimmum  prxMniuin 
proniitlitur  jiislis;  et  ipsa  nel ,  cum  iradci  rogiinm 
Doo  cl  Palri ;  in  qiio  ct  suai  ryrnKc  visionem  vull  in- 
lelliiji,  subjccia  Deo  universa  crcatura,  ct  ipsa  in  qua 
Filius  Dei  filius  Iiominis  faclus  csl.  Quia  sccnndnin 
h;uiC  el  ipie  FiliHS  Uiiic  SHhjeclHS  illi  eril ,  ^hJ  ei  subjc- 
cil  oiunia  ,  ut  sit  Deus  omnia  iu  omiiibus  {Id.  xv,  2i, 
2S).  Alioquin  i.i  Filiiis  Dei  judex  in  forma  qiia  a-qua- 
lis  est  Pairi,  ctiam  iuipiis  cuni  judicaturus  cst  appa- 
rcbil,  quid  est  quod  pro  magnodilcctori  suopollicelnr 
diceiis  ,  Et  ego  diligam  eum,  et  ostendam  me  ipsum  illi 
(Joan.  XIV  ,  21)?  Quaproptcr  Filius  Iiominis  judicatu- 
rus  est ,  itec  lainen  ex  humana  potestale,  scd  ex  ca 
qua  Filius  Dei  est  :  et  riirsus  Filius  Dei  judicalurns 
cst,  iiec  tamen  in  ca  forma  apparcns,  in  qua  Deus 
est  xqualis  Palri ,  scd  in  ca  qua  filius  liontinis 
esl. 

iO-  llaqiic  utrumque  dici  potcsl;  ol,  Filius  hominis 
judicabit;  el ,  Non  Filius  hominis  jiidicabit  :  quia  Fi- 
liiis  honiinis  judicabit ,  ut  vcrum  sit  quod  ail,  Cum 
veiierit  Filius  homiuis  ,  luitc  cougrcgabiintur  aule  euin 
omnes  gentes  ;  et  non  Filius  lioniinis  judicabit ,  ul  ve- 
ruin  sit  quod  ait ,  Ego  non  judicabo  ( Id.  xii ,  47  ) ;  ct, 
Ego  non  quano  gloriam  meaiu ;  est  qui  quarat,  et  judicet 
{Id.  viii ,  50).  Nain  sccundum  id  quod  in  judicio  noa 
forma  Dei ,  sed  forma  filii  hominis  apparebit ,  nec 
ipse  Pater  judicabil ;  sccundum  hoc  enim  diclum  est, 
Pater  non  judicat  quemquam ,  sed  omne  judicium  dedii 
Fiiio.  Qiiod  utrum  ex  illa  loculione  diclum  sit,  quam 
supia  cominemoravimus ,  ubi  ail ,  Sic  dedit  Filio  lia- 
bere  vitam  in  semelipio  {Id.  v  ,  22,  26) ,  ul  signifi- 
carct  quiasicgenuitFilium:anexilla  de  qua  loquilur* 
Apostolus  dicens,  Propter  quod  eum  suscitavil  *,  et  do- 
navit  illi  nomen  quod  esl  super  omne  nomen.  lloc  cnim 
de  filio  liominis  dictuin  est  ,  secundum  qucm  Dei  Fi- 
lius  excitalus  est  a  niorluis.  Ule  quippe  in  forma  Dci 
xqualis  Palri ,  cx  quo  *  se  exinanivit,  formam  servi 
accipieiis,  in  ipsa  forma  scrvi  et  agit,  et  palilur,  et 
accipit,  qux  consequenter  conlcxit  Apostolus :  llumi- 
liavil  se ,  factut  obediens  usque  ad  mortem,  mortem  au- 
tem  crucis  :  propler  quod  et  Deus  iUum  exaltavit,  ei 
donavit  ei  nomen  ,  quod  esl  super  omne  nomen ,  ut  in 
uomiiie  Jesu  omne  genu  fiectatur,  caeleslium,  terre- 
tirium  ei  iuferitorum ,  et  omnit  lingua  con/iieatur  quia 
Vominus  Jesu»  Chrittut  in  gloria  ett  Dei  Patris  (  Phi- 
iipp.  XI ,  ti-ll  ).  Ulruni  crgo  secundum  illam,  an  se- 
cundum  istam  loculionem  diclum  sit ,  Oiitne  judi- 
(ium  dedii  Filio ,  satis  hinc  apparet ,  quia  si  secuii- 
duin  illud  dicerctur  secundum  quod  dictum  esl  , 
Dedil  Fiito  habere  vitam  in  semelipso;  non  uliquc  di- 

>  Edilio  Er.  el  qtiidum  Uss. .  qua. 

*  Mss.,  an  ex  ilia  qua  loquitur ;  omisso,  de. 

*  l^aulo  |>o>l  ul  iii  vul^jaia,  eiallavU;  juxia  grsoum , 
uperupsosen. 

»  Kditi,  fx  qtia.  Concinnius  qiiidam  Mss.,  ex  qtio. 

Sanct.  Algust.  VIII. 


cum  de  illo  dicat  Filius  ,  Est  qui  quwrat ,  et  jiidicet 
scd  ila  cst  diclum  ,  Paler  non  judicut  qucmquam ,  sea 
oiniie  judicium  deditFilio;  ac  si  diceretur,  Palreni 
nemo  videbit  in  judicio  vivorimi  et  inortuorum ,  seJ 
omnes  Filium  :  quia  et  filitis  Iiominis  cst ,  nl  possit 
Cl  ab  impiis  videri ,  cum  ct  iili  videbunl  iii  quem  pu- 
pngeruiit. 

50.  Quod  ne  conjicci-e  potiiis  quam  apcrlc  demon- 
slrare  videamur,  profcramus  ejusdem  Doniini  cerlain 
nianifesianiqu»  scnlenli.im,  qua  oslendamus  ipsain 
fuissc  causani  ut  diceret,  Pater  uon  judicat  quemqtiam, 
tcd  omne  judicium  dedit  Filio,  qiiia  judex  in  forma 
fllii  hominis  apparebil,  qux  forma  iion  c^tPalris, 
sed  Filii ;  nec  ea  Filii  in  qua  aequalis  est  Patri,  sed  in 
qua  minor  est  Patre;  ut  sit  in  judicio  conspicuus  ct 
bonis  el  malis.  Paulo  enim  posi  dicil :  Amen  dico  vo- 
bis ,  quia  qui  verbum  meum  audil  et  credil  ei  qui  mi- 
tit  me,  habet  vitam  aternam ,  el  in  judicium  non  veniet, 
tcd  transiel  a  morte  in  vilain.  Ilacc  vila  xterna  est  illa 
visio,  qu;c  noii  pcrtiiicl  ad  malos.  Deinde  sequilur  * 
Ainen,  aiuen  dico  vobis ,  quia  veniet  '  liora,  el  nuitc  est, 
cum  morlui  audient  vocem  Filii  Dei ,  et  qui  audieriiil 
vivent.  Et  hoc  proprium  est  piorum  qiii  sic  audiunt 
dc  incarnatione  ejus ,  ut  crcdant,  qiiia  Filius  Dei  est; 
id  esl,  sic  cum  proptcr  se  factum  accipiunt  minoreni 
Palre  iii  forma  servi,  ut  credant  quia  xqualis  est  Pa- 
tri  in  forma  Dei.  Et  idco  scquilur.et  hoc  ipsum  coin- 
meiidans  dicit :  Sicut  etdm  Faler  habet  vitam  in  semet' 
ipso  ,  ita  dedit  et  Fiiio  vilam  liabere  in  semelipso. 
Deiiidc  veiiil  ad  visionem  suae  clarilalis ,  in  qua  ven- 
turus  est  ad  judicium ;  qua:  visio  commuiiis  erit  et 
iuipiiset  justis.  Scquitur  enim  et  dicil :  Et  potestatem 
dedit  ei  et  *  judiciuin  facere,  quoniam  Filius  hominis 
est.  Puto  niliil  esse  manifeslius.  Nam  quia  Fiiius  Dci 
est  xqualis  Patri,  non  accipii  baiic  potcstatem  judicii 
faciendi ,  sed  habet  illam  cum  Patre  in  occulto :  acci- 
pit  autem  illam,  ut  boni  et  mali  cum  videant  judican- 
lem  ,  quia  filius  hominis  est.  Yisio  quippe  filii  liomi- 
nis  cxhibebitur  ct  malis  :  nam  visio  forinx  Dci  non- 
nisi  mundis  corde  ,  quia  ipsi  Deum  videbunt ;  id  est , 
solis  piis  quorum  dilectioiii  hoc  ipsum  promittit,  quia 
sc  ipsum  ostendct  illis.  El  ideo  vide  quid  sequatur  : 
Nolile  mirarihoc,  inquil.  Quid  nos  prohibet  mirari, 
nisi  illud  quod  revera  miralur  omnis  qui  iion  inlelii- 
git ,  ut  ideo  diccrct  Patrein  dedisse  ei  potcstatem  et 
jiidiciiim  faccrc ,  quia  filius  liominis  esi ;  cum  m;igis 
quasi  lioc  cxspcctarelur  ut  dicerel ,  quoniam  Filins 
Dci  esl?  Sed  quia  Filium  Dei  secundum  id  quod  in 
forma  Dei  xqualis  est  Patri  videre  iniqui  non  pos- 
sunt ;  oportet  aulem  ul  judicem  vivorum  cl  morluo- 
ruin  ,  cum  coram  Judicabuiitur  ,  cl  justi  vidcant  ci 


'  1'lurcs  Mss.,  venil. 

•  Edili  oniillunt  copuiaiUem  parliculain,  et ;  qux  bic  iu 
Mss.  i'l  iii  gra'CO  reperiltir. 

(Yingt-sept.) 


?13  I)E  TUIMTATf:, 

iiii(|iil  :  Nitile,  inquit,  hoc  niirari ,  quoniam  veniet 
Iturn  ,  in  qua  omnes  qni  in  monumentis  sunl ,  audient 
tocem  ejuB :  el  prodient  qtti  bona  tjesscrunl ,  in  resur- 
rectionem  vitw ;  qui  autem  mata  gcsseruut ,  in  resur- 
rcctionem  judicii  {Joan.  v,  22-'i9  ).  Ad  lioc  crgo  opor- 
UhM  iit  idco  accipercl  ill:iiii  potcstalcin  ,  qiiia  (ilins 
iiominis  cst,  ut  rcsurgcntcs  omiics  vidcrcnt  cum  iii 
lorma  ,  iii  f|ua  vidcri  ;il)  omnibus  polcst ,  scd  alii  ad 
(l;imnationom ,  alii  :id  viiam  .{■tcrnam.  Qua;  cst  niilcm 
vita  a;tcrna  nisi  illa  visio,  (|ii:c  noiK.oiiccdilur  iiii|)iis? 
Ut  cognoscant  te,  inqiiit ,  unum  vcrum  Deum,  et  quem 
misisti  Jesuni  Clirisluni  (Id.  xvii,  3).  Quomodo  el  ipsum 
Jesum  Cliristum  ,  nisi  quemadmodum  unum  v(  rum 
Dcum  ,  qni  oslcndcl  se  ipsum  illis  ;  non  quomodosc 
ostend(  t  eliam  punicndis  in  forma  fllii  liomiiiis  ? 

31.  Sccundum  illam  visioncm  bonus  esi,  sccunduni 
<]uam  visioncm  Deus  apparet  muiidis  corde  :  quoni:im, 
Quam  bonus  Deus  Israel  rectis  corde  (Psal.  lxxii,  1)! 
Quandoautem  judicein  videbuiU  in:>li,  iion  eis  videbi- 
tur  bonus ;  qnia  non  ad  cum  gaudcbunt  cordc,  scd 
turic  se  plaiigcnl  omiies  Iribus  lernc  (/Ipoc.  i,  7),  iu 
numorontique  maloriim  oinnium  el  infidelium.  Proplor 
boc  cliam  illi  qiii  eiim  dixeral  mugislrum  bonuni, 
qudcrenti  ab  eo  coiisilium  conscqiicndae  vllae  aeterniv, 
rcspondit  :  Quid  me  inlerrogas  de  bono?  Nemo  bonus, 
nisiunus  Deus(Matili.  xix,  17).  Cum  et  bomincm  alio 
loco  dicat  bonum  ipse  Dominus  :  Bonus  liomo,  inquit, 
de  bono  thesauro  cordis  sui  profert  bona;  et  malus  lioiiio 
de  malo  lliesauro  cordis  sui  profert  mata  (Id.  .\ii,  33). 
Sed  quia  ille  vitam  aelernam  quxrebat,  vila  aulem 
selcrna  cst  in  illa  contemplalione,  qua  non  ad  poenam 
vidclur  Deus,  sed  ad  gaudium  sempiternuin  ;  et  non 
inlelligebat  cum  quo  loquebalur,  qui  taiitummodo 
cum  filium  hominis  arbilrabalur  :  Quidmeinierrogas, 
iiiquit,  de  bono?  id  esl,  Istam  formara  qiiam  vides, 
quid  inlerrogas  de  bono,  el  vocas  nie  secundum  quod 
vides  magislrum  bonum?  Haec  forma  filii  hominiscst, 
ba;c  fornia  accepla  est,  hoec  forma  apparcbil  in  judicio, 
iion  lanlum  justis,  sed  et  impiis ;  et  hujus  formae  visio 
non  erii  in  bonum  eis  qui  male  agunt.  Est  aulem 
visio  formse  mea;,  in  qua  cum  essem,  non  rapinam 
arbilraius  sum  esse  tequalis  Deo,  sed  ul  hanc  accipe- 
rem  me  ipsum  exinanivi  (Philipp.  ii,  6,  7).  Ille  ergo 
jnus  Deus  Paler  et  Filius  et  Spiritus  sanclus,  qui  non 
ipporebitnisi  ad  gaudium  quod  non  auforetura  jusiis ; 
eui  gaudio  luturo  suspirat  qui  dicit,  Unam  petii  a  Do- 
mino,  lianc  requiram;  ut  inhabilem  in  domo  Domini  per 
omnes  dies  vitce  meoe,  ut  conlempler  delectationem  Do- 
mini  (Psat.  xxvi,  4)  :  unus  ergo  Deus  ipse  cst  soliis 
bonus,  ob  hoc',  quia  nemo  eum  videt  ad  luclum  et 
planclum,  sed  taiUum  ad  salutem  et  lactiliam  veram. 
Secundum  illam  formam  si  meintelligis,  bonussum: 
Ei  autem  secundum  hanc  solam,  quid  nic  inlorrogas 
dc  bono?  si  inter  illos  es'  qui  videbunt  in  quem  pupu' 

•  in  M&s.,  ad  lioc. 

•  Omnes  prope  Mss.,  eris. 


S.  AlJGUSTi.NI  8U 

gerunt  (Tach.  xii,  10) ;  ct  ipsa  visio  malurn  eis  crit, 
qiiia  pcjcnalib  crit.  Kx  ista  sciitcnlia  dixiss<:*  Doniinuni 
Quid  me  interrogas  de  bono?  Nemo  bonus,  niii  unus 
Deus,  bis  dooiimonlis  qii.c  rommomoravi  probabile 
cst,  quia  visio  illa  Dci  qua  coiilcinpi:il)imur  incommu- 
t:ibilcm  alqiie  humanisoculis  invisibilom  Dei  siibslan- 
ti.im,  quaj  soli»  sanclis  promillilur,  qiinrn  dicit  aposto- 
Iiis  Paulus  ,  fncie  ad  faciem  (I  Cor.  xiii,  12);  cl  do 
(pia  dicil  aposlolus  Joann(;s,  Siiniles  ei  erimus,  qno- 
niam  videbiinus  eum  sicuti  est  (l  Joan.  iii,  2)  ;  ct  dc  (|iia 
dicilur,  Unam  petii  a  Doinino,  ul  contempler  delecta- 
tionem  Domini ;  ct  dc  qua  dicit  ipse  Doininiis,  El  ego 
diligam  eum,  el  oslendam  me  ipsum  illi  (Joan.  xiv,  21 ) ; 
cl  proplcr  qu:im  solain  (Ide  corda  miiiid:uims,  iit 
simus  beati  mundicordes,  quoniam  ipsi  Deuin  videbunt 
(Maith.  v,  8);  et  si  qua  alia  de  isia  visionedicla  sunt, 
qiiae  copiosissime  sparsa  per  omncs  Scripluras  invc- 
nii  quisquis  ad  eam  qiixTcndam  oculuin  arnoris  iiilcn- 
(iil  :  sola  cst  summum  bonum  noslrum,  cujus  adi- 
piscendi  causa  prsecipimur  agere  qnidqiiid  recle 
agimus.  Visio  vero  illa  fibi  liominis  quae  prjcnuntiala 
csi,  cum  congregabunlur  ante  eum  omnes  genles,  et 
dicent  ei,  Domine,  quando  te  vidimus esurientem  el  sitien- 
tem?  et  csetcra,  nec  bonum  erit  impiis  qui  millenlur  iii 
ignem  .Tlenium,  nec  summum  bonum  erit  justis.  Adhuc 
eiiimvocateosad  legnum,  quodeis  paratumestab  ini- 
tio  mundi.  Siculeniiu  illisdicet,  Ile  in  ignem  ceiernum  ; 
ila  istis,  Venite,  benedicli  Patris  mei,  possidele  paralum 
vobis  regnum  (Id.  xxv,  37,  41,  34).  Et  sicut  ibunt  illi  iii 
ambuslionem  setcrnam  ;  sic  jusii  in  vilam  xlernam. 
Quid  est  auiem  vita  aelerna,  nisi,  ut  cognoscant  le,  in- 
(\\ui,unumverumDeum,  etquemmisisliJesum  Christum? 
Sed  jam  in  ea  claritate  de  qua  dicitPatri,  Quam  habui 
apud  te,  priusqu..m  mundus  fierel  (Joan.  xvii,  3,  .5). 
Tunc  cnim  tradet  regnum  Deo  et  Palri  (I  Cor.  xv,  24), 
ut  inlret  servus  bonus  in  gaudium  Domini  sui  (Matlh. 
XXV,  21,  25),  et  abscondat  eos  quos  possidet  Deus  in 
abscondilo  vullus  sui  a  conturbaiio:ie  hominum, 
eorum  scilicet  qul  tunc  conturbabuntur  audientes  il- 
lam  senleiitiam  :  aquo  auditu  m:iIo  justus  non  timebit 
(Psat.  cxi,  7),  si  modo  protegatur  in  labernaciilo,  id 
e-4  in  fide  recla  catholicoe  Ecclcsia;,  a  contradiclione 
linguarum  (Psal.  xxx,  21),  id  est  a  calumniis  hx- 
reticorum.  Si  vero  esl  alius  inlelleclus  verborum  Do- 
mini  quibus  ait,  Quid  me  inlerrogas  de  bono  ?  Nemo 
bonus,  nisi  unus  Deus;  dum  lamen  non  ideo  ciedalur 
majoris  bonitalis  esse  Patris  quam  Filii  subslanlia, 
secundum  quam  Verbum  est  per  quod  facla  sunt 
oinnia,  nihilqiie  abhorrel  a  sana  doclrina  :  securi 
utamur,  non  uno  tantum,  sed  quotquot  reperiri 
poluerint.  Tanto  enim  fortius  convincuntur  haeretici, 
quanio  plures  exitus  palent  ad  eorum  laqueos  evitaii-  i 
dos.  Sed  ea  quae  adbuc  consideranda  sunt,  ab  alio  jam  \ 
petamus  exordio. 

•  Ediii,  Ex   ista  sententia   cognoscas  dixisse.  Abest » 
cognoscas,  a  Mss. 


045 


L,IIii:,l(    M!,l.Ui>Ul)5. 


8;g 


LIBER  SECUJS^DUS. 


um  defeudil  Aiiguslimis  a'(|ualilaleni  iTiuiialis,  il  tle  liiil  missionc  ac  S|iiriliis  sancti  agens,  variisquo  Dei  api-ari- 
is,  demouilral  uou  idoo  uiinureiu  esse  uiilleule  iiui  luissus  esl,  quia  ilie  misil,  liic  missus  est  :  sed  lYiuilalem  per 


Rursum  I 
licuibus,  demouiirai  uou  uieo  iiiiiiureiii  i-bsc  uiiuiuiu  ijui  uii^us  cai,  ijuia  iui;  luisu,  mc  iiiiisiis  esi  :  seu  iruuiaiem  [k. 
omuia  aijualem,  parilcr  iu  sua  nalura  imuiuUibilem  el  invisibilem,  el  ubique  pra^senlem,  iu  niissiono  seu  apiiai ilionc 
qualibel  luseiarabililer  operari. 


-•©«- 


PR0(EMiU3i. —  1.  Ciim  hoinincs  Dcuin  quxriinl,  cl 
ail  intclligcnliain  Trinilalis  pro  captu  inlirinilatis  liu- 
manx  aniinuni  inlcndunt ;  cxpcrti  diriiciillatcs  lai)0- 
riosas,  sive  in  ipsa  acic  iiicntis  conantis  intucri  in;ic- 
cessiliiicin  lucem  ,  sivc  iii  ipsa  nuilliplici  el  iniilii- 
moda  lociiiionc  Litlciarum  sacrarum  ,  ubi  niilii  iion 
Tidctur  nisi  allcri  aniniam  ',  ut  Cliristi  gralin  glorili- 
cala  dulccscal  *  :  cuin  ad  aliquid  ccrhim  discussa  oinui 
ambiguitatc  pervcneriiit ,  racillimc  dcbcnt  ignoscorc 
crranlibus  iii  lanli  pervcsligatione  sccrcti.  Sed  duo 
sunt  qux  in  crrorc  hoininuni  diriicillime  tolcrantur; 
jiroesuinplio ,  priusquam  vcrilas  palcal;  el,  cuin  jam 
Iintuerit ,  pnvsumptu;  defensio  falsilatis.  A  quibus 
duobus  viliis  niinis  inimicis  invcntioni  vcritalis,  el 
iraclalioni  divinorum  sanclorumquc  Librorum,  si  iiie, 
tit  prccor  et  spero  ,  Deus  dcrcndcrit  alquc  inun°crit 
sciilo  bonse  voluntatis  sux  {Psal.  v,  13)  ct  gialia 
misericordiic  suc  ,  non  cro  segnis  ad  inqnirendain 
sub^lantiain  Dci ,  sive  pcr  Scripturam  cjus  ,  sive  pcr 
crealuram.  Qikc  utraquc  nobis  ad  hoc  proponitur 
intucnd.i  ,  iit  ipsc  quxralur ,  ipse  diligatur ',  qui  el 
iiiain  inspiiavit ,  cl  istam  creavit.  Ncc  irepidus  cro 
nd  prorerciidaMi  scntcntiam  mcam,  in  qun  ni.gis 
amabo  inspici  a  rcc.is  ,  qiiam  limebo  mordcri  a  pci- 
versis.  Gratnntcr  enim  suscipil  oculuin  ^  cohimbiiiiim 


scd  ctiain  se  ipso  niinor  invcnlus  csl ,  non  se  ipso 
qiii  fuil ,  sed  sc  ipso  qui  csl;  quia  forma  scrvi  acce- 
I  la,  forniam  Dci  non  amisil,  sicul  Scripturarum,  qiix* 
in  superiore  libro  commoniornvimns,  tcstiinonin  do- 
cncrunt  :  suiil  l.imcn  (|ii;vdam  iii  divinis  cldfiuiis  i(a 
posila  ,  ul  ambiguiim  sit  ad  quam  poiius  rcgulam  rc- 
foraiitur ;  ulrum  nd  cnm  qua  iiitclligiinus  minorcni 
Filium  in  assiimpln  crcntura,  an  ad  eam  qua  iiitelligi- 
mus,non  quidcni  minorem  cssc  Filium,  scd  a>qiialeiii 
Patri  ,  tamcn  ab  illo  huuc  cssc  Dcuni  dc  Dco  ,  luinou 
(le  luiniiic.  Filium  qiiippe  dicinius  Dcum  dc  Deo  : 
Palrcm  autcin  ,  Deiim  taiitum;  non ,  de  Dco.  Undc 
nianirestiim  cst  quod  Filius  habcal  alium  de  qiio  sil , 
ct  cui  Filiiis  sil;  Paicr  autem  non  Filiuni  de  quo  sii 
habcat,  sed  tantum  cui  Pntcr  sit.  Omnis  cnim  filius 
de  patre  cst  quod  est,  ci  pairi  filiiis  est :  nullus  aulem 
paler  de  filio  csl  qiiod  esl ,  scd  filio  palcr  est. 

5.  QiiaLdam  itaqiie  ita  ponunliir  iii  Scriplnris  dc 
Palre  et  Filio,  ul  indiccnl  unilalcm  ;rqualiialemqiic 
subslanli;c,  sicuti  esl,  Ego  el  Paler  unum  $umu$ 
{Joan.  X  ,  30) ;  et ,  Cum  in  forma  Dei  esset ,  non  rapi- 
nam  arbilralHs  est  esse  cequalis  Deo  {Pliilipp.  n,  C);  ct 
quitcumqiic  talia  sunl.  Quaodam  vero  ita,  ut  minorcin 
ostcndanl  Filiuin  proplcr  formam  scrvi ,  id  est ,  pi  o- 
pter  a>siimpiam   creaiurain   niuiabilis    human;cque 


piilclicrrima  cl  modcstissima  cliarilas  ;  dentoiii  aulcm      substaiiti;c  ,  siculi  cst  quod  alt ,  Quoniam  Pater  niajor 

me  est  {Joan.  xiv,  28) ;  et,  Paler  non  judicat  qucm- 
quam,  sed  onnie  judicium  dedit  Filio.  Nam  paulo  posl 
conscquenler  ait,  Et  potestalem  dedit  ei  et  judicium  fa. 
cere  ,  quoniam  Filius  hominis  est.  Quaedam  porro  ila  , 
ul  iiec  minor  ncc  ajqualis  tunc  ostendalur,  sed  tanHiiu 
quod  de  Palre  sit  intimclur ,  ut  est  illud ,  Sicut  habet 
PMter  vilam  in  semetipso  ,  sic  dedit  Filio  vitam  habere 
in  semelipso ;  et  illud  ,  Neque  enim  potesl  Filius  a  se 
facere  quidquam  ,  nisi  quod  viderit  Patrem  facienlcm 
{Id.  V,  22,  27,  26,  19).  Quod  si  propterea  dictuni 
acccperimus  ,  quia  in  forma  accepta  ex  creatura  mi- 
nor  cst  Filius  ,  conscquciis  erit  ut  prior  Paler  super 
aquas  ambulaverit,  aui  aliciijus  allcrius  aeci  nati  dc 
spiito  cl  lulo  oculos  aperucrit,  et  cxtcra  qua;  Filins 
in  carne  apparens  iiilcr  homines  fecit  {Matth.  xiv,  2C, 
et  Joun.  IX  ,  6,  7),  ut  posset  ea  faccre  qui  dixit  noii 
posse  Filium  a  se  facere  quidquam,  nisi  quod  viderit 
Palrem  facicntem  :  quis  aulem  vel  dclirus  ita  sen- 
tiat?  Heslat  ergo  ut  ha;c  ideo  dicta  sint,  quia  incom- 
mutabilis  cst  vita  Filii  sicut  Patris,  ei  tamcn  de  Pn- 
tre  est ;  et  inscparabilis  est  opcratio  Patris  et  Filii . 
sed  lamen  iia  operari  Filio  de  illo  est ,  de  quo  ipse 
est ,  id  est  de  Patre ;  et  ila  videt  Filius  Palrem ,  nt 
quo  eurn  videt  hoc  ipso  sit  Filius.  Non  enim  aliud 
illi  estesse  de  Patre,  id  est  nasci  de  Patre,  quara  vi- 
dcrc  Patrcm;  aut  aliud  vidcre  operanlem,  quam  p;iri-' 


caninum  vcl  cvital  cautissima  humilitns,  vcl  retundit 
golidissima  voritas  :  ningisque  oplabo  a  quolibcl  rc- 
preheiidi,  quam  sive  nb  errante,  sive  ab  adulante  lau- 
dari.  Nulliis  ciiim  rcprehcnsor  formidandus  csl  ama- 
tnri  vcritntis.  Elciiim  nut  inimicus  reprehensurus  cst, 
aut  amicus.  Si  ergo  inimicus  insultat ,  fercndus  cst  : 
ninicus  autem  si  errat,  doccndus  ;  si  docel,  audiendus. 
Laudaior  vero  ct  errans  confirmat  errorem,  el  adu- 
lans  illicit  in  errorcm.  Emendabil  ergo  me  justus  in 
miscricordia,  et  arguet  me  ;  olcum  autem  peccatoris  non 
impinguabit  cnpnt  meum  (  Psal.  CXL,  5  ). 

CAPUT  PRIMUM.  —  2.  Regula  duplex  ad  inlelli- 
gendas  Scripturarum  locutiones  de  Filio  Dei.  Locutiones 
iriplicis  generis.  Qiiamobrem ,  qnanqunm  firmissime 
leneamus  de  Domino  nosiro  Je>u  Chrislo ,  ct  pcr 
Scripluras  disseininatam,  el  a  doclis  catholicis  carum- 
dem  Scriplurnrum  tractatoribus  dcmonslrniam  taii- 
qiiam  canonicam  rcgulam,  quomodo  intelligatur  Dei 
Filius  ct  iqiialis  Patri  secundum  Dci  formam  in  qua 
cst ,  cl  minor  Palre  secundum  scrvi  formam  quam 
acccpit  (  Philipp.  ii,  6,  7 ) ;  in  qua  forma  non  soluin 
Paire,  sed  etiam  Spiritu  sancio  ,  ncque  hoc  tanlura  , 

»  Aliquoi  Mss.,  atleri  tdam. 

•  rlures  codices,  dilucefxat. 

'  MichaeliQus  coiJcx,  intelligtitur. 

*  Pterique  Mss.,  osculwn. 


847  DE  TRINITATE. 

ler  opcraii :  scd  iileo  non  a  sc,  quia  iioii  csla  se.  Kl 
id('0  qiia;  vulcrit  1'alrem  fafieiitem  ,  ha-c  ecidcm  facit  cl 
Filiiu  similiter ,  (iiiia  dc  I*alrc  esl.  Ncrinc  ciiiin  alia 
simililcr,  siciil  piclor  alias  labulas  pingil,  qucniadmo- 
diiin  alias  ai»  alio  plctas  vidcl;  ncc  cadc.in  dissiniiliter, 
sicul  c<ir|ius  casdcin  litleras  cxpiiinil ,  quas  aniinus 
cogiUi-vil  :  scd  qu(vcumque ,  impiil,  I'aler  facit,  liwc 
eadem  ct  facit  Filiun  simililer  (Joan.  v,  19).  El,  Ikcc 
eadem  dixil ;  el,  similHer  :  ac  pcr  lioc  iiiscparabilis  cl 
par  esl  operatio  Patri  ct  Filio  ,  sed  a  Patre  esl  Filio. 
Idco  non  polcst  Filius  a  sc  faccrc  quidquain  ,  nisi 
quod  vidcril  P.ilrcm  facicnlcm.  Ex  liac  crgo  rogiila  , 
■qua  ita  loquunlur  Scripturac,  «l  non  aliiim  alio  inino- 
rcm,  scd  lanlum  vclint  ostcndere  quis  dc  quo  sil , 
nonnidli  cuin  scnsnm  conccperuiil ,  tanquam  minor 
Filius  diceretur.  Quidam  autcm  noslri  indocliorcs  ,  et 
in  liis  ininime  eruditi ,  dum  hxc  secundiim  'orinam 
scrvi  conantiir  accipere  ,  el  cos  rectus  intellecliis  non 
sequitur,  pcrtiirbantur.  Qiiod  ne  accidat ;  tcncnda  c  -l 
liaec  regula  ,  qua  non  minor  est  Filius  ,  sed  qiiod  dc 
Patre  sit  inliniatnr  :  quibus  verbis  non  inxqualitas  , 
scd  nalivilas  ejus  ostenditur. 

CAPUT  II.  —  4.  Ex  utralibet  regula  inlclligi  quas- 

dam  locutiones  de  Filio.  Suiit  ergo  quxdain  iii  sanclis 

Libris,  ut  dicere  coeperam  ,  ita  posita  ,  ul  ambiguuin 

sit  quonain  refercnda  sinl :  utrura  ad  illnd  quod  pio- 

pter  assumplam  cieaturam  minor  est  Filius ;  an  ad 

illud,  quod  quamvis  ajqualis,  tamen  quia  de  Patre  sil 

indicalur.  Et  mihi  qnideni  vidctur  ,  si  eo  modo  am- 

biguum  est,  ul  explicaridiscernique  non  possit,  ex 

utraiibet  regnla  sine  pcriculo  posse  intelligi,  sicut  est 

quod  ait ,  Mea  dochina  non  est  mea  ,  sed  ejus  (\ui  me 

misit  {Id.  vu  ,  H)}.  Nam  etex  forma  servi  potcsl  ac- 

eipi,  sicut  jam  in  libro  superiore  iractavimus  {Supra, 

iib.  \ ,  cap.  12)  ;  et  ex  forma  Dei ,  in  qiia  sic  a-qualis 

1  est  Patri,  irt  tamcn  de  Patre  sit.  In  Dei  quippe  forma, 

)  sicut  non  est  aliud  Filius ,  aliud  vita  ejus  ,  sed  ipsa 

vita  Filius  cst;  ita  non  est  aliud  Filius,  aliud  doctrina 

ejus,  scd  ipsa  doctrina  Filius  cst,  Ac  per  hoc  siCut  id 

quod  dictuin  esl ,  dedil  Filio  vitam  ,  non  aliud  intelli- 

gilur  qnam,  Genuit  Filium  qui  esl  vita;  sic  etiam  cum 

dicilur,  DediiFilio  doctrinam ,  bene  intelligitur ,  Ge- 

nuit  Filium  qui  esl  doclrina  :  ut  quod  diclum  est , 

Mea  doctrina  non  est  mea,  sed  ejus  qui  me  misit,  sic  in- 

lelligaiur  ac  si  dictum  sil ,  Ego  non  sum  a  me  ipso, 

scd  ab  illo  ipii  me  misit. 

CAPUt  lll.  —  5.  De  Spiritu  sanclo  qucedam  ex  al- 
tera  tantum  regula  inldUguntur.  Nam  et  de  Spiritu 
sancto,  de  quo  non  diclum  esl,  Semetipsum  exinanivit, 
fnrmam  servi  nccipiens;  ait  laiiicn  ipse  Dominus  :  Cum 
antemveneritilleSpirilus  veritatis  ,  docebit  vos  omticm 
veritalem.  Non  enim  loquetur  a  semetipso,  sed  quwcum- 
quc  audiel  loquctur,  et  quce  venlura  sunl  annuntiabit  vo- 
bis.  llle  me  clarificabit ;  quia  de  meo  accipiel ,  et  an- 
vuniiabit  vobis.  Posl  hxcverba,  iiisi  continuo  secutus 
dixisset ,  Omnia  quoecumque  habet  Pater ,  mea  sunt  : 
propterea  dixi ,  Quia  de  meo  accipict,  et  annunliabil  vo- 
bis  {Joan.  xvi ,  13-15);  crederetnr  fortasse  ita  natus 
de  Christo  Spirilus  sanclus ,  qucinadmodura  ille  de 


S.  AUGUSTINl  SiS 

Patrc  Dc  SC  quippc  dixcral ,    Uea  docltina  iion  eU 
niea,  ted  ejut  qui  me  mii,it  :  dc  Spirilu  auleni  saiictn  , 
ISoii  etnm  lo(jmtur  o  teiiiclipso,  led  qucccunique  audiel 
lo(iuelur;  ct,  Quia  de  meo  accipiet,  el  annuntiabit  vobit. 
Sed  quia  reddidit  caiis:iin  cur  dixcril ,  de  meo  acci- 
piet ;  ait  »;itiin  ,   Omtiia  qu(ccuinqiie  liabet  Pater  ,  mea 
sunl ;  propterea  dixi ,  Qiiia  de  mco  accipiet  :  rcslal  ul 
iniclligiitur  cliarn   Spirilus  sanclus  dc  Pairis  '  lir- 
berc  ,  sicut  ct  Filiiis.  Quoniodo  ,  ni^i  secundniii  id 
qiiod  siipn  dixiiiius  :  Cuin  aulein  v^twrit   Puraclehit 
(jucm  ego  mitlnm  vobit  a   Patre ,  Spiritum  verilatis  qui 
a   Palre  proccdit ,  ille  tcslimonium  perliibebit  de  me 
{Jodti.  xv,2C)?Procedcndo  itaqiic  aPalre,  dicitur  iion 
loqui  a  scmctipso  :  ct  sicut  non  ex  eo  fit  ul  ininor  sil 
Filius  quia  dixit,  Non  potest  Filius  a  se  facere  quiJ- 
quam,tiisi  quod  viderit  Patrcm  facientem  {mi\  eiiiin  lioc 
ex  forma  scrvi  dixit,  sed  ex  lorina  Dci,  sicut  jam  oslcii- 
diinus:  h.xc  autem  verba  non  iiidicantqiiod  miiior  sii, 
scdquoddcPalresii);  ita  noii  hiiiccincilurut  niinorsit 
Spiritussanclus,  quia  dictum  cst  de  illo,    Non  enim 
loquelur  a  semelipso,  sed  quwcumque  audiet,  loquelar  : 
secundum  hoc  eiiim  dictum  cst  quodde  Paireproce- 
dil.  Cuni  vero  ei  Filius  de  Patrcsit,  cl  Spiritus  san- 
ctus  a  Patro  procedat,  cur  non  ambo  Filii  dicaiilnr, 
ncc  ambo  gcniti,  scd  ille  unus  Filius  unigonitus,  liic 
aulcm  Spirilus  sancinsncc  (ilius  nec  gcnitiis  ,  quia  si 
gcnitus  nlique  Filius,  alio  loco,  si  Deus  donavcril ,  ol 
quanlum  donaverit,  disscrcmus  {Infra,  lib.  13,  cap.  25). 
CAPUT  IV.  —  (5.  Gloriftcatio  Fitii  a  Palre,  non  ar» 
guit  inwqualilalcm.  Verumiamen  liic  cvigileiit,  si  pos- 
siint,  qui  lioc  etiam  sibi  suffragari  putaverunl,  qiiasi 
ad  demonstrandum  Palrem  Filio  majorem,  quia  dixit 
Filius,   Paler,  clarifica  me.  Ecce  el  Spiritus  sancuis 
clarilicat  eum  :  numquidnam  ct  ipse  major  est  illo  ? 
Porro  autem  si  propterca  Spiritus  sanclus  clarificat 
Filiuin  quia  de  Filii  accipiet,  et  ideo  de  ejus  aceipiet 
quia  omnia  qu;i?  habet  Pater  ipsius  sunt ;  manifestum 
esl  quia  cumSpiritus  sanctus  glorilicat  Filiuni,  Palcr 
glorilicat  Filium.  Unde  cognoscitur  qiiod  omnia  qu» 
habetPaternon  tantuniFilii,  sed  etiamSpiritus  sancti 
sniit,  quia  potcns  esl  Spiritus  sanctus  glorilicare  Fi- 
liuiii,  queinglorificatPaler.  Quod  si  ille  qui  glorilicat, 
eo  quem  glorificat  major  est ;   sinant  ut  sequales  siiii 
qui  se  invicem  glorificant.  Scriptum  est  autem  quod 
et  Filius  gloiificet  Patrera  :  Ego  te ,  inquit,  glorificavi 
super  terram  {Joan.  xvii,  1,  4).  S;ine  caveant  ne  jiuie- 
tur  Spiiilii»  sanctiis  major  ambobus,  qiiLn  glorificat 
Filiumqucin  glorilicat  Paler,  ipsumauteninec  a  Palrc 
nec  a  Filio  scriptum  est  glorificari. 

CAPUT  V.  —  7.  Filius  et  Spiritus  sanctus  non 
ideo  minor  quia  missus.  Filius  eliain  a  se  ipso  tnissus. 
De  missione  Spiritus  snneli.  Sod  in  bis  convicti  , 
ad  illud  se  convertunt  ut  dicant,  Major  cst  qiii 
niiltil,  quam  qui  iniltilur  :  proinle  niajor  e^t  Paier 
Filio,  quia  Filius  a  Patre  se  missum  assidue  coiii- 
raeinorat;  inajor  est  et  Spiritu  sancto,  quia  de  ilio 

>  Editi,  de  Patre.  At  Mss.,  de  Potris.  sic  exprlmere  sol  i 
Ausustiiius,  id  est,  de  Patris,  aut,  de  ipsius  :  ulii  cital  illuJ 
ifilii  •  Ttp  mco  cccioiet. 


840 


LIBtR  SECUNnilS. 


m 


dixil  Jesus,  Qtttm  miUel  Pater  in  nomiiie  meo  {Joan. 
XIV,  26).  El  Spiriliis  sanclus  ulroqiio  niiiior  cst  : 
r|iiiu  el  Palcr  euin  niillii,  sionl  coininonioravinnis  ;  el 
Kilius,  cuni  dicil,  Si  uulein  abiero,  mitlam  euin  nd  vos. 
Qua  in  qu.TBstione  prinuim  iiuxto,  uiule  elquo*  inis- 
sus  fit  Fiiius.  E(jo  ,  iiKjuil,  a  Puire  cxii,  el  reni  in 
huiic  mundiim  {Id.  xvi,  7,  28).  Ijgoa  Patie  oxiro,  ol 
veiiire  iii  hiino  niundiiin,  lioc  cst  niilti.  Quiil  igitiir 
est  ipiod  dc  illo  idom  ipsc  ev.ingelista  divii,  /»i  lioc 
mundo  erat,  et  muudus  per  eum  (actus  est ,  cl  mundus 
eum  noH  cogitovil?  doinde  conjiingil,  >>i  sua  propria 
venit  {Id.  i,  10,  II).  Illiic  ntiquc  inissus  esl,  quo 
venil  :  al  si  in  liuiic  inuiidum  inissus  esl,  qiiia  oxiit  a 
Palre,  cl  venil  in  liunc  miindiim,  cl  iii  hoc  miindo  eral ; 
iiliic  ergo  missus  cst  iibi  erat.  Nam  el  illiid  quod 
scripiiim  est  in  propliota  Deum  dicere,  Ca-tum  et  ter- 
ram  ego  impleo  {Jerem.  xxiii,  21)  ;  si  dc  Filio  dictiiin 
csl  (ipsum  ciiiiii  nnnnulli  volunl  inlelligi  vcl  Proplic- 
tis  vel  in  Prophctis  locnlum),  quo  inis^us  csl,  iiisi 
illuc  uhi  eral?  Ubiquc  ciiim  erat  qui  ail,  Coelum  et 
lerramego  impUo.  Si  aiitom  de  P.ilrc  dictum  esl,  nbi 
esse  poluit  siiic  Verbo  suo  el  siiie  Sapicnlia  sua,  quac 
perlendit  a  fine  usque  ad  (inem  fortiter,  et  disponit  om  - 
nia  suaviler  {Sap.  viii,  1)?  Scd  ncque  siiic  Spiritii 
siio*  usquiim  esse  potiiil.  Ilaque  si  ubique  esl  Dcus, 
ubique  esl  etiam  Spirilus  cjiis.  liluo  cigo  cl  Spiritns 
sanclus  inissus  est  ubi  eral.  Nam  cl  illo  qiii  nou  invc- 
liit  locuin  qiio  ircl  *  a  facie  Dei  et  dicit,  Si  ascendero 
incoelum,  tu  ibi  es;  si  desceiulero  in  ir.fernum,  ades  ; 
iibiqiie  volensinlclligi  |)ra'scnlem  Doum,  priiis  immi- 
iiavil  Spiritum  ojiis.  Nam  sic  ait  :  Qiio  abibo  ab  Spi- 
rilu  luo  ?  et  quo  a  facie  tua  fugium  ( Psa/. cxxxviii,  8,7)? 

8.  Quocirca  si  et  Filius  ct  Spiritus  sanctus  iliuc 
niittitur  ubicrat,quxrcndum  est  qiioniodoinlclligatiir 
ista  missio,  sive  Filii,  sive  Spiiilussani  li.  Palcr  eiiim 
suliis  nusqiiam  legilur  missiis.  El  dc  Filio  qiiidom  ita 
scribil  Apostolus  :  Cum  autem  vcuit  plcnitudo  icmporis, 
misit  Deus  FiUum  suum,  facttim  cx  muliere,factum  sub 
Lege,  ul  eos  qui  sub  Lege  erant  redimeret  {Galat.  iv,  4,  5). 
Misit,  inquil ,  Filium  suum  factuin  ex  mutiere.  Quo  np- 
mineqiiiscalliolicusiiesci.it,  noneum  privationcin  virgi- 
iiiiatis,  sed  dilTorentiamscxus  hobnvo  loqucndi  morc 
significare  voluisse  ?  Cum  itaque  ait,  ilisil  Dcus  Filium 
suum  facluin  ex  muliere,  satis  oslcndit  co  ipso  missum 
Filiuin  quo  factiis  esl  cx  mulicre.  Quod  crgo  dc  Deo 
iiatus  est,  in  hoc  niundo  erat  :  qnod  auteni  de  Maria 
nalusesl,  in  hunc  mundum  injssus  advenit.  Proinde 
mitti  a  Patre  siiie  S|>iritu  saiiclo  iion  potiiit :  non  so- 
IiiiiHluia  inloHigitiir  Palcr  cum  cuiii  misit,  id  esl, 
fecitex  femiiia ,  iion  utiijue  siiie  Spirilii  siio  fecisse  ; 
veriim  ctiam  qiiod  manifostissime  alque  aperlissimc 
in  Evangelio  dicitur  virgini  Marix  quxrenli  ab  aiigc- 
lo,  Quomodo  fiet  istud?  Spirilus  sanctus  supervcniet  in 
le,  et  virlits  Allissimi  obunibrabil  tibi  {Luc.  i,  31,  5o)  : 
cl  Mattha;us  dicit,  liiventa  est  in  ulero  liabens  dc  Spi- 
rilusancto  {Mattk.  \,\%).  Quaiiquam  ct  apud  Isaiain 


'  Editi,  el  quorHOdo.  riastiganlur  cx  Mss. 

'  Edili,  sim  ^piritu  saiuto.  M  Mss.,  sine  spiritu  suo. 

*  tu  11.,  eat.  Lr.  I  ugil.  von.  Ix3v.,  iiet. 


M. 


propliciain  ipse  CIiri.Nltis  iiilelligilur  de  advciila  suo 
futuro  diocrc  ,  El  nunc  Dominus  miiiit  me ,  et  Spiiilu$ 
cjus  {Isai.  XLviii,  !(!).  f 

9.  Forlasso  alii|uis  cogat  utdicainiis  eliam  a  sc  ipsi» 
missum  ossc  Filimn  ;  quia  ille  Mariin  coiiceplus  et 
parlus  oporaiio  Triiiilalis  cst,  qua  crcanto  om:ii:i 
croantur.  Ft  qiioinodo  jain,  iii(|iiit,  Paler  eum  niisil, 
si  ipse  se  misit?  Ciii  priniiim  rrspoiiiho,  qinrrciis  ul 
dical,  si  poiesi.  quomodo  Pater  eiim  sniictificavil ,  si 
sc  ipse  sancliricavit?  Ulruniqiie  cniin  idein  Doininus 
ait  :  Quein  Paler,  inqiiil,  sanclilicavit,  el  midt  in  liunc 
mundiim  ,  vos  dicilis  ,  Qnia  hlaspliemas  ;  iiuoniam  dixi, 
Fitius  Dei  suin  {Joan.  X,  oG).  Alioautem  iooo  ait :  Et 
pro  eis  sanctifico  me  ipsum  {Id.  xvii,  19).  ilem  qiiicro 
qiiomodo  eum  Pater  tradidit,  si  sc  ipsc  Iradidil? 
Uiriimque  eniin  dicit  apostoliis  Paulus  :  Qtti  Filio, 
in(|uit,  proprionon  pepercil,  sed  pro  nobis  omnibus  tra- 
didil  illum  {Rom.  viii,  32).  Alibi  autcin  de  ip^o  Salva- 
tore  ait  :  Qtit  me  dilexit ,  et  tradidit  se  ipsum  pro  me 
{Calat.  II,  20).  Credo  respondcbit,  si  hxc  probcsapit, 
qiiia  una  voluiilas  cst  Palris  ct  Filii ,  ct  inseparabilis 
oporalio.  Sic  crgo  intelligal  illain  incarnationem  el  ex 
Virgine  nativiiatom,  iii  qua  Filiiis  inlclligitur  missus, 
iina  cademque  opcratione  Paliis  cl  Filii  inseparabili- 
lor  esse  faclain,  non  iiliqueindescparaloSpiritu  san- 
cti),  do  qiio  apcrte  dicitur,  Inventa  est  in  ulero  Itabent 
dc  Spiiitu  saiiclo.  Nam  cliain  si  iia  quxramus ,  cno- 
daiius  fortassis  quod  dicinnis  apparcbit  :  Qiiomodo 
niisit  Deus  Filium  suum?  Jiissit  ut  veiiirel,  alqucille 
jubeiiti  oblemperans  vcnil;  an  rogavil,  aii  laiitummo- 
do  adinonuil?  Scd  quDdlilicl  liorum  sit,  vcrbo  utii|uo 
faolum  esl,  Dei  autein  Vcrbum  ipse  est  Dei  Filius. 
Qiiaproptcr  cum  eum  Palcr  vcrbo  misit ,  a  Patre  et 
Verbo  ejus  factum  cst  nt  mitiereliir,  Ergo  a  Palre  el 
Filio  niissus  est  idcin  Filius,  quia  Vcrbum  Pairis  est 
ipse  Filius.  Quis  enim  se  tamsacrilega  indunt  opinio- 
ne,  ul  putcl  lemporalc  vcrbiim  a  Patrc  lactum  csse,ul 
xlernus  Filius  mittercliir  ct  in  carne  appareiet  ei 
tcmpore?  Sed  uiique  iir  ipso  Dci  Verbo  qiiod  erat 
in  principio  apud  Deuin  cl  Deus  crat,  iu  ipsa  scilicet 
Sapiontia  Dei,  sine  tcmpore  eral,  quo  tempore  illam 
in  carne  apparere  oporlcret.  Ilaque  cum  siiie  ullo  in- 
itio  lemporis  in  principio  csset  Verbum ,  et  Verbum 
essel  apud  Deum  ,  et  Dcus  cssel  Vcrbiim  ;  siiic  ullo 
tcinpore  in  ipso  Verbo  crat,  quo  lcniporc  Verbum 
caro  fieret,  et  habitaret  in  nobis  {Joan.  i,  1,  2,  li). 
Qux  plonitudo  temporis  ciiin  venissel,  misit  Dcus 
Fiitum  suum  ,  factuin  ex  mutiere  {  Galat,  iv  ,  4  ),  id 
cst,  facliim  in  tomporc,  iil  incariialiiin  Verbumhonii- 
iiibns  apparcrel;  qnod  iii  ipso  Vcrb^  sine  lemporc  * 
crat ,  in  quo  lcmpore  licrct.  Ordo  quippe  tcniporum 
in  xterna  Dci  Sapieiilia  siiic  tomporc  cst.  Cuin  itaqiie 
hoc  a  Palre  ct  Filio  facluin  cssct,  ut  in  carne 
Filius  apparcret ,  congiucnter  dicliis  cst  niissus  ille 
qui  in  ea  carne  apparnit;  misisse  aulem  ille  qui  in 
ea  non  apparnit.  Quoniam  illa  qu;u  coram  corpo- 
reis  oculis  foris  gerunlur ,  ab  intcriore  apparalu 
natiiraj  spiriiualis  cxistunl ,  ct  proplerca  conveiiien- 
ler  missa  dicunlur.  Forraa  poiro  illa  susce;ili  hoiiii- 


8'il 


DK  TUIMTATE,  5.  AUGIJSTINI 


Rr;? 


iiis,  Filii  pcrsona  csl,  non  eliam  Palris.  Qnaproitlcr 
r.ilcr  invJMbili»  iina  cum  Filio  sccum  iiivisihili , 
.Mimtlcm  Fiiiiim  visihilem  facicndo  misissc  cuiii 
diclus  csl  :  qui  si  co  modo  visibilis  ficrct,  ul  cuiii 
Palrc  invisibilis  essc  dcsislcrcl,  id  cst,  si  sub- 
slanlia  invisibiiis  Verbi  iu  crcaluram  visibilcm 
inulala  ct  iraiis  cns  vcrlcrclur,  ila  missus  a  Palrc 
iulclligerelur  Filius,  ut  lanluin  missus  ,  non  cliam 
.'  <"um  Palre  millcns  invciiircliir.  Cum  vcro  sic  acccpla 
esl  forma  servi ,  ul  mancrcl  incommiilabilis  forina 
Del,  manifcsliim  esl  quod  a  Pairc  et  Filio  non  appa- 
renlibusfaclum  sit  quod  apparcrel  in  Filio,  id  cst,  ut 
ab  invisibili  Palre  cum  invisibili  Filio,  idcm  ipse  Fi- 
lius  visibilis  milterctur.  Cur  ergo  ail,  Et  a  nie  ipso 
non  veni  ?  h\fn  lioc  sccundum  formam  servi  dictum 
cst,  sccundum  quam  diclum  est,  Ego  non  judico 
quemqnam  {Joan   viii,  42,  15). 

10.  Si  crgo  missus  dicitur  in  quanlum  apparuil  fo- 
ris  in  crcalura  corporali,  qui  inlus  iu  nalura  spiriluali 
oculis  mortalium  sempcr  occullus  est,  jam  iii  prom- 
jilu  est  intclligcre  eliam  de  Spirilii  sanclo  cur  missus 
ct  ipsedicatur.  Facla  esicnim  (juxdam  crcaiurx  spe- 
cies  ex  lempore  in  qua  visibiliter  oslendcretur  Spi- 
rilus  sanctus,  sive  cum  in  ipsum  Doiniiium  corporali 
specie  veliil  columba  descendil  (Wa/(/j.  iii,  16),  sivc 
cum  dcccm  diebus  peraciis  posiejusasccnsioncm,  die 
Pcniecosies  factus  esl  subito  de  coelo  sonusquasi  fcr- 
rclur  flalus  vebcmcns,  ct  visic  sunt  illis  lingu:c  di- 
visa;  lanqnam  igiiis,  qui  ct  inscdit  supcr  unumqiicm  - 
queeorum  {Act.  u,  2-4).  Hxc  operaiio  visibililcr  ex- 
prcssa,  et  oculis  oblata  morlalilnis,  missio  Splrilus 
sanctidicla  esl;  non  ut  apparcrct  cjus  ipsa  subsian- 
lia,  qua  ct  ipse  invisibilis  et  iiicommutabilis  est,  sic- 
ul  Palcr  cl  Filius  :  sed  ul  exlcrioribus  visis  hoini- 
num  conla  commola,  a  lemporali  manifestaliane  ve- 
nieniis  ad  occuliam  acterniialem  semper  prxsenlis 
converlerentur. 

CAPUT  VI.  —  11.  Non  tic  assumpta  crealura  a 
Spirilu  sancto,  ut  caro  a  Verbo.  Ideo  aulem  nusquam 
scripinm  esi,  quod  Deus  Pater  major  sit  Spiritu  san- 
cio,  vel  Spiritus  sanctus  niiiior  Deo  Palre,  quia  non 
sic  cst  assumpta  crealura,  in  qua  apparerel  Spiritus 
s:inctns,  sicut  assumplus  est  filius  hominis,  in  qua 
foniia  ipsiiis  Yerbi  Dei  persona  prssentaretur  :  iion 
iit  haberet  Vcrbum  Dci,  sicnt  alii  sancti  sapientes, 
scd  prae  parlicipibus  suis  (flefcr.  i,  9) ;  non  utiquc 
qnod  amplius  habcbiU  Vcibum,  ut  esset  quam  cxteri 
cxccllentiore  sapienlia,  scd  qnod  ipsum  Verbum  eiat. 
Aliud  est  enim  Verbuin  incarne,  aliud  Verbum  caro; 
id  est,  aliud  est  Vcrbum  in  homine,  aliud  Vcrbum 
'  liomo.  Caro  cnim  pro  bomine  posita  est  in  eo  quod 
f.it,  Verbum  caro  factum  est  {Joan.  i,  14)  :  sicut  et  il- 
liid,  Et  videbit  omnis  caro  pariter  salulare  Dei  {Luc.  ui, 
6).  Non  enim  sine  anima  vel  sine  menle  :  scd  ita  om- 
tiis  caro,  ac  si  diceretur,  Omnis  homo.  Non  ergo  sic 
csl  assumpta  creaiura,  in  qua  appareret  Spiriliis  san- 
clos,  sicul  assnmpia  est  caro  illa  el  humana  illa  for- 
ina  ex  virgine  Maria.  Neque  enim  columbam  bealifi- 
cavil  SpiriUis,  vel  illum  flaliim,  vel  illum  igncm,  sibi- 


(|uc  et  pcrsonx  suu;  in  uniljtom  iialiitiinu|uc   >  o:;- 
jiinxil  in  .i;(cnium  :  aiit  vero  niulabilis  ct  coiivcrlibi- 
iis  csl  natura   Spiritiis  s:iiicli,  ul  non  hxc  cx  crea- 
tura  (icrent,  scd  ipse  in  illud  atquc  illud  miitabililcr 
vcricretur, sicul  aqua  in  glacicrn.  Scd apparucrunt  isU'», 
Kiciit  opportunc  apparerc  dcbucrimt ,   creatiira  ser- 
vicnte  Crcaloii,  ct  ad  iiiiluin  cjus  incoiiimul:ibilit.T 
in  sc  i|iso  pcniian''nlis,  ad  cum  signilifandiini  ct  dc- 
monslrandiim,  sicul  signilicari  el  dcinoiisirari  mortali- 
biis  oportcbat,  nintata  at(|ue  conversa.  Proinde,  quaii- 
qiiam  illa  columba  Spiiilus  dicia  sil(.Ua{//i.  iii,  IG),  cl 
dcilloignecum  diccrctur,  ViscE  sunt  illit,  inquit,  lin- 
guce  divisa:  velut  ignis,  qui  et  insedit  super  unumtiuemque 
eorum,  et  coeperunt  linguis  loqui,  quemadmodum  Spiri' 
lus  dabnt  eis  pronuntiare  {Act.  ii,  3,  4),  ut  o.itendcrcl 
pcr  illum  igncm  Spiritum  dcmoiislralum,  siciit  ^cr 
c(dumbain  :  non  lanicii  ita  possurnus  dicerc  Spiritum 
sanctum  et  Deum  cl  columbam  ',  aut  cl  Dciim  ct 
ignem,  sicut  dicimus  Filium  cl  Dciim  et  homincm  : 
ncc  sicut  diciinus  Filium  agnum   Dci,   iion  soliini 
Joanne  Baplisla  diceiite,  Ecce  Agnus  Dei  {Joan.  i,  29j; 
scd  ciiam  Joanne  evangelisla  vidcnle  Agnum  oecisum 
in  Apocalypsi  {Apoc.  v,  6).IIIaquippe  visio  prophdicQ 
i;on  esl  exhibila  oculis  corporeis  per  formas  corpo- 
rcas,  sed  in  spiritu  per  spiriluales  imagines  corporum. 
Columbam  vero  illam  et  ignem  oculis  viderunl,  qui- 
ciimque  viderunt.  Quanquam  dc  ignedisceptari  polcst, 
Hirum  oculis,  an  splritu  visus  sit,  propler  vciba  sic 
posila.  Non  enim  ait,  Yiderunt  linguas  divisas  vtlui 
igaem  ;  sed,  Visoe  sunt  eis.  Non  aulcm  sub  eadcm  si- 
gnilicalione  solemus  diccre,  Visum  esl  milii,  qua  dici- 
mus,  Yidi.  El  in  illis  qiiidcm  spiritualibus  visis  ima- 
ginum  corporalium  solel  dici,  ct,  Yisum  est  milii ;  ci, 
Yidi  :  in  isiis  vcro  quae  per  expressara  corporalcm 
speciem  oculis  dcmonslrantur,  non  solet  dici,  Yisum 
esi  milii ;  sed,  Yidi.  De  illo  ergo  igne  poiest  esse  qiia;- 
Stio,  quomodo  visus  sit;  ulrum  inlus  in  spiritu  lan- 
quam  foris,  an  vere  foris  coram  oculis  carnis.  De  illa 
vero  columba  qu3c  dicla  cst  corporali  specie  dcscen- 
disse,  nullus  unquam  dubilavit  quod  oculis  visa  sit. 
Nec  sicut  dicimus  Filium  pelram  (scripliim  ea  enim, 
Petra  autem  eral  Cliiislus  [I  Cor.  x,  4]  ),  ita  possumiis 
dicere  Spirilum  columbain  vel  ignem.  llla  cnim  petra 
jam  erat  in  crcalura,  ct  per  aclionis  modum  nuncu- 
pata  est  nomine  Christi  qucm  signincabal ;  sicut  lapic 
ille,  quein  Jacob  posilum  ad  caput  eliam  unclione  , 
ad  signilicandum  Dominum  assumpsil  ( Cen.  xxviii, 
18);  sicut  Isaac  Christus  erat,  cum  ad  se  immolan- 
dum  ligna  portabat  {Jd.  xxii,  6  ).  Accessit  istis  actio 
qu3cdam  significativa  jam  existenlibus  :  non  autem, 
sicut  illa  cohimba  et  ignis,  ad  haec  tantummodo  signi- 
(icanda  repente  exsliterunt.  Magis  isla  similia  niibi 
vidcnlur  flammsc   illi  quae  iii   rubo  apparuit  Mo}'.>i 
{Exod.  111,  2),  et  illi  columnae  qiiam  popuhis  in  ereino 
sequebaiur  {Id.  xui,  21,  22),  et  fulguribus  et  tonitruis 

i 

*  l'Uros  ^!ss.,  non  tamcn  ila  possnmus  dicere  f^piritum 
sancliim  itnam  personam  spiritum  snnitimi  el  Deuni  ci  co-  ^ 
liinibam. 

»  >ic  Am.  Er.  ct  Mss.  At  l.ov.,  posuit  ad  cnpul,  etia:»  un- 
ctionem. 


855 


LIBER  Sl 


]ii;c  lieliaiit  cuinLexdareturinmoiue(Ejorf.  XIX,  1G). 
A(l  lioc  enim  iilarum  rerum  corporalis  exsliiil  spe- 
cies,  ul  aliciuid  significaret  al(iiie  prxteriret. 

CAPUT  VII.  —  i2.  Dubitalio  de  apparilioiiibus  di- 
viiiis.  Propler  lias  ergo  corporales  foniias,  qii;e  ;ul 
eum  signincandiim,  ct  sicut  liuiiianis  seiisibus  (»por- 
lcbat  dcmoiistrandtim  teinporaiiler  cxstilorunt,  uiissus 
diciiur  eliam  Spiritus  sancliis  :  non  laiiien  iiiinor  P.i- 
Ire  diclus  csl,  sicut  Filiiis  proi^ter  rorniaiii  sorvi ; 
quia  illa  forma  servi  inli;vsit  ad  uiiilateiii  persoiur, 
ilkc  vero  species  corporales  ad  dcmonslranduni  (|uiid 
opns  fuit  ad  lcmpns  appanieruiit,  et  esse  poslea  de- 
stilei^nt.  Cur  crgo  iion  ct  Pater  diciliir  niissus  per 
ilias  spe<:ies  corporales,  igncm  rubi,  ctcolumnam  nu- 
bis  vel  ignis,  et  fulgnra  in  monte,  elsi  qiia  laliu  lunc 
apparuerunl,  cum  eum  corain  locnlum  Palribus,  teste 
Scriplura  didicimus,  si  |>cr  illos  crcatnnc  modos  el 
riirmas  corporalitor  expressas  et  liumanis  aspeclibus 
pra^senlatas  ipse  demonslrabalur?  Si  aulcm  Filius 
pcr  ea  demonslrabatur,  cur  tanto  post  dicitnr  niissus, ' 
ciim  cx  femina  faclus  esr,"siciil  .Aposlolns  dicii,  Cuin 
uulem  veiiit  plenitudo  temporis ,  misit  Deiis  Filiinn 
suuin  facluin  ex  muUere  {Galat.  iv,  4)  :  quaiidoquidcm 
cl  antea  mitlebaliir,  cuin  per  illas  crcalnnc  mutabi- 
les  furinas  Pulribns  a|)pnrel»al?  Aiil  si  non  recte  pos- 
set  dici  missus,  iiisi  oum  Verbum  c;)ro  factum  est ; 
cur  missus  dicilur  Spirilns  saiictiis,  ciijus  nulla  talis 
incorporatio  facia  est?  Si  vero  per  illa  vi.^ibilia  quse 
in  Legc  et  Proplietis  coinmoiidaiitiir,  nec  Paler,  nec 
Filius,  sed  Spiritns  sanclus  '  osleiidcbatur  ;  cur  eiiam 
ip^e  nuiiC  dioilur  niissus,  cum  illis  iiiodis  et  aiilea 
mitlerelur? 

13.  In  liiijus  perplexilate  quxstionis,  adjuvantc 
Domiiio  priinum  quairendnm  cst,  ntrum  Paler,  aii  Fi- 
lius,  an  Spirilus  sanctns  ;  aii  aliquando  Palcr,  ali- 
quaiido  Fiiiiis,  alii|uaiido  Spiritus  sanclus  ;  an  siiie 
ulla  disliiictione  pcrsonarum,  sicut  dicilur  Dcus  unus 
et  soliis,  id  est,  ipsa  Trinilas  per  illas  creaturae  for- 
nias  Palribus  apparucrit.  Deinde,  quodlibet  liorum 
inventuin  vis(im\e  fuerii,  uinini  ad  lioc  opiis  lanlum- 
modo  creaUira  formala  sit,  in  qua  Dens,  siciii  tunc 
oporluisse  judicavit,  liumanis  osienderelur  aspecli- 
bns  :  an  Angeli,  qui  jam  erant,  iia  millebanlur,  ulex 
persona  Dei  loiiuerentnr,  assumenlos  corporalcm  spc- 
ciem  de  crcatura  corporca,  in  usum  minisleni  siii, 
8icut  cuiquc  opus  essct ;  aut  ipsum  corpus  suum  cui 
iion  siilHliintiir,  sed  subditum  rogunl,  in  species  quas 
velU-nt  accommodaias  atque  aplas  actioiiibiis  suis  mu- 
lantes  al(|ue  vertentcs  sccundum  altribntam  sibi  a 
Crealore  poientiam.  Postremo  videbimus  id  quod 
quxrere  institueramus,  ulrum  Filiiis  et  Spiritus  san- 
rlus  et  aiilea  iniltcbanlur  ;  et,  si  niiilcliantnr ,  quid 
iiilrr  illam  mis.>ionem,  el  eain  qnam  in  Evangolio  le- 
giniiis,  dislet  :  an  mi^sus  non  sil  aliquis  eoriim,  nisi 
<  iim  vel  Filius  f;ictus  csset  cx  Maria  virgine,  vcl  cum 
Siiritiis  sanctns  visibili  spccie  sive  in  columba,  sive 
iii  igiieis  liiigiiis  apparuil  (a). 

•  s«^ila  fere  edilio  l/>v.,  nec  Spiritiis  suiictus. 
(a)  \  ide  infia,  lib.  3,  c;ip.  I,  u.  i. 


CUNDUS.  854 

CAPUT  VIIL  —  14.  Tola  Trinitus  iitvisibHit.  Oiiiil- 
lainus  igilur  eos  qiii  niinis  carnalitcr  nalurain  Yerbi 
Dei  alqiic  Sapicnliam,  qiux  in  se  ipsa  maneiis  innovat 
oniiiia,  queiii  unicnin  Dei  Filiiim  dicimus,  non  Sdliim 
imitabilem,  vorum  cliam  visibilcm  esse  pulavcrur.t. 
Ili  cniin  mnllum  crassnm  cordivinis  rebus  inqniren- 
dis  aiidaciiis  qiiam  religiosiiis  altiilernnl.  Aniina  qnippe 
cum  sil  snbslanlia  spiriiualis,  cnmqiic  eliani  ipsa  fa- 
cla  sil,  noc  pcr  alium  fioii  polnerit,  nisi  per  qiiom 
facia  siint  oninia,  ct  siiic  qiio  factnm  esl  nihil  {Joan. 
I.  5)  qnainvis  sit  miilabilis,  non  est  tamcn  visibilis 
(jMod  illi  do  Vorbo  ipso  atqiic  ipsa  Doi  Sapienlia,  pe. 
qiiam  f:icia  csl  aniiiia,  crodidorunt ;  cuni  sit  illa  iioii 
invisibilis  laiitum,  quod  cl  aiiima  est ;  sed  eliam  in- 
commutabilis,  quod  aiiima  iion  est.  Eadcm  qni|ipc 
incommnl.iliiliias  ojus  commemfrala  est  iit  diccreliir, 
lii  se  ipsa  mniieiis  innovat  omnia  {Sap.  vii,  27).  El  isti 
(|iii(lom  riiinam  erroris  siii  divinarum  Soripltirarnm 
lestimoiiiis  qiiasi  fulclre  conanlcs,  adhibciil  I'anli 
apostdli  sciitenliam  ;  ct  qiiod  diclum  cst  de  uno  solo 
Deo,  in  qiio  ipsa  Trinilas  inielligitnr,  lanlum  de  Pa- 
tre,  non  et  dcFilioct  de  Spiritu  sancto  dictiim  acci- 
piunt,  Regi  aulem  sccculorum  immorlali,  invisibili,  soti 
Deo  lionor  et  gloria  in  scccula  swculonun  (I  Tim.  i,  17); 
cl  illiid  alterum,  Bealus  cl  solus  polens,  Uex  reguin, 
et  Dominus  dominantium ;  qui  soliis  linbet  immorlalita- 
lcm,  et  luccin  habitat  inaccessibilcm ;  quein  neino  liomi' 
num  vidil,  nec  videre  potesl  {Id.  vi,  15, 16).  Ilacc  queni- 
admodiim  inlolligenda  sinl ,  jam  salis  nos  disscruisse 
arbitror. 

CAPU T  IX.  —  15.  Contra  eos  qui  crcdebaiil  soliim 
Patrein  immorKtlem  et  invisibilein.  Pacifico  sludio  quce- 
reiida  veiitas.  Vcrum  illi  qui  isla  non  de  Filio  iiec  de 
Spirilu  sancto,  sed  tantum  dc  Palre  accipi  volunt , 
dicnnl  visibilem  Filium,  non  per  carnem  de  Virgine 
assimipiam,  sed  eliam  anlea  pcr  se  ipsum.  Nam  ipse, 
inquiunt ,  apparuit  oculis  Palnim.  Quibus  si  dixcris, 
Qifomodo  crgo  visibilis  per  sc  ipsum  Filiiis ,  ila  ct 
morialis  per  se  ipsiim,  ut  conslcl  vobis  quod  lanlum- 
modo  de  Patre  vultis  inlclligi,  quod  diclum  esl,  Qui 
solus  habel  immorlalilalem  :  nam  si  propter  carncm 
susceplam  morlalis  esl  Filius  ,  proptcr  lianc  sinitc  uC 
««il  et  visibilis  :  rcspondenlj  nec  propler  hanc  se  mor- 
lalem  Filium  diccre ;  scd  situt  cl  ante  visibilem,  ita 
ct  aiite  morlalem.  N.im  si  propler  carnom  Filium  dr- 
cuiit  csse  morlaleni,  jam  non  Palcr  sinc  Filio  solus 
habet  immorlalilalcm  ;  qiiia  ct  Vorbnm  ejus  ,  per 
quod  facta  sunt  omnia,  habol  immorlalitatem.  Ncquc 
onim  qiiia  carnem  assnmpsit  morlalem  ,  ideo  amisit 
immortalilalcm  suam  :  quandoquidem  nec  animx 
htimaiKC  lioc  accidere  poluit ,  ut  cum  corpore  more- 
relur,  diceiite  ipso  Domiiio,  Nolile  limcre  eos  qui  cor- 
pus  occidunl ,  animam  autem  non  possunt  occidere 
{Matlli.  X,  28) :  aul  vero  ctiam  Spirilus  sancius  car- 
ncm  assumpsit,  de  quo  ulique  sine  dubio  lurbabun- 
tur,  si  proptcr  carncni  morlalis  esl  Filius,  quomodo 
accipiaiit  Palrcm  lantummodo  siiie  Filio  el  sine  Spi- 
ritu  sancto  habcre  immortalitatem ;  quandoquidcm 
Spirilus  sanctus  iion  assumpsit  carncm  :  qui  si  non. 


m 


r>E  TriiMiATt;, 


liabcl  immorlalilalem,  non  trgo  j^roplcr  carncm  mor- 
talis  csl  Filius  ;  si  aiilcm  liabcl  S|)itiliis  r>anclus  im- 
moMalilalcm ,  non  dc  Palre  lanlimimodo  diclum  csl, 
Qui  solus  liabcl  imnwrluUtalem.  (Jiiocirra  ila  8C  arlti- 
irantur  ct  anlc  incarnalioncni  pcr  sc  ipsuni  morlalcm 
Filium  posse  convinccrc  ,  r|uia  ipsa  niuiabililas  non 
inconveniciilcr  morlalilas  dieilur,  secundiim  quani  cl 
anima  dicilur  mori  :  non  quia  in  corpus  vcl  in  ali- 
quam  alicram  substimliam  miilalur  cl  vcrlitur  :  sed 
m  ipsa  sua  siibslanlia  quid(|md  alio  modo  nuiic  cst 
ac  fuil ,  sccundum  id  quod  deslilil  essc  quod  crat, 
mortale  depreliendilur.  Quia  ilaqui; ,  inqirmnl,  anlc- 
quam  nalus  esscl  Filius  Dci  dc  virgine  Maria,  ip-e 
apparuit  patribus  noslris  ,  non  in  una  eademquc  spo- 
cie,  sed  niulliformiler,  aliler  atque  alilcr,  el  vjsibilis 
csi  per  sc  ipsum,  quia  nondam  carne  assumpla,  sub- 
fitanlia  cjiis  conspicua  mortalibus  oculis  fuil;  elmor- 
talis,  in  qunntum  mulabilis  :  ila  et  Spirilus  sanclus, 
qui  alias  coluniba ,  alias  ignis  apparuit.  Unde  non 
Trinilati,  aiunt,  sed  singulariter  el  proprie  Palri  tan- 
tummodo  convenil  quod  dictum  cst,  Immortali,  invi- 
sibiti ,  soli  Deo ;  el ,  Qui  solus  habel  immortalilalem , 
et  tucem  inliabitat  inaccessibilem  ;  qucm  nemo  homiuum 
vidil,  nec  videre  potest. 

16.  Omissis  ergo  isiis,  qui  nec  animse  subsiantiam 
invisibilem  nosse  potuerunt,  unde  longe  remolum  ab 
eis  erat  ut  nosscnt  unius  et  solius  Dei ,  id  est,  Patris 
«l  Filii  et  Spiritus  sancli,  non  solum  invisibilem,  ve- 
rum  et  incommuiabilem  permancre  substantiam,  ac 
per  hoc  in  vera  et  sincera  immortalitale  consistere  : 
uos  qui  nunquam  apparuisse  corporeis  oculis  Deum 
wec  Patrem,  nec  Filium,  nec  Spiritum  sanclum  dici- 
Mius,  nisi  per  subjeclam  suac  poteslati  corpoream 
creaturam,  in  pace  catholica  pacifico  studio  rcquira- 
inus,  parati  corrigi ,  si  fraterne  ae  recie  reprclicndi- 
inur;  parati  eliamsi  ab  inimico,  vera  tamen  dicenle , 
inordemur;  utrum  indiscrete  Deus  apparuerit  patri- 
bus  noslris  antequam  Christus  venirel  in  carne,  an 
aliqua  ex  Trinilate  persona,  an  singillaiim  quasi  per 
vices. 

CAPUT  X.  —  17.  Anindiscrele  DeusTrinitas  Pa- 
Iribus  appartierit,  un  aliqua  ex  Trinitate  persona.  Appari- 
tio  Dei  Adamo.  De  eadem  apparilione.  Yisio  Abrahm. 
Ac  primum,  in  co  qiiod  in  Genesi  scriplum  cst,  locu- 
tum  Deuni  cuni  liomine  quem  de  limo  finxerat,  si  ex- 
cepta  figurala  significalione,  ut  rei  geslsi  fidcs  eliain 
ad  lilleram  lencaiur,  ista  iraclamus,  in  specie  horai- 
nis  videtur  Deiis  cum  hoinine  tunc  loculns.  Non  qui- 
dem  expresse  hoc  in  libro  posiium  esi,  sed  circum- 
stanlia  lectionis  '  id  resonat ,  maxime  illo  quod  scri- 
plum  cst,  voccm  Dc!  audivisse  Adam  deambulanlis  in 
paradiso  ad  vespcram  ,  et  abscondisse  se  iii  medio  li- 
giii  quod  eral  in  paradiso.Deoque  dicenti,  Adum,  ubi 
es?  rcspondisse,  Audivi  vocem  luam,  et  abscondi  me  a 
facie  tua,  quoniam  nudus  sum  {Gen.  ni,  8-10).  Qiioino- 
do  enim  possil  ad  litteram  inlelligi  talis  Dei  dcambu- 
latio  cl  collociilio,  nisi  in  spCcie  liuniana,  iion  video. 
Neque  enim  dici  potcst  voccin  solam  laclam  ubi  deam- 

'  Edili ,  loculiouis.  At  Mss.,  lectioma. 


S.  AUCUSTLNf  S5C 

hulasse  dicius  cst  Dcus,  aut  eiim  qui  deambnhibal  in 
loco  non  fuisse  visibilem,  cum  ct  Adam  dicat  qnod  m: 
abscondcrit  a  facic  Dci.  Quis  cral  ergo  ille?  ulruni 
Patcr,  ;ui  Fiiiiis,  an  Spirilus  sanctus?  An  oinnino 
l)ciis  indiscrclc  ipsa  Triiiilas  ,  iii  forma  lioinini»  ho« 
niini  loqiicbaliir?  Conlcxlio  quidein  i|isa  Scripturaj 
niisquam  iransire  scnlilur  a  pcrsona  ad  pcrsonam  : 
scd  illc  viilclur  loqni  ad  priniuiii  hominem  qui  dicc- 
bat,  Fial  lnx ,  ct,  liul  firmamenlum  {Gen.  i,  3,  C),  <l 
Ciclcra  per  illos  singulos  dics;  qiiciii  Deuin  Palrcni 
solemus  accipere ,  ditentem  ut  tiat  qnid(|nid  faccre 
voiuit.  Omnia  enim  per  Vcrbiim  siium  fecit,  (|U(  d 
Verbiim  cjiis  unicum  Filinm  cjus  Keciiiidiim  rcclam 
fidei  rcgiilam  novimus.  Si  crgo  Dcus  Patcr  loculiis  cst 
ad  prinium  hominem,  ei  ipsc  dcambulabat  in  paradiso 
ad  vespcram,  el  ab  ejus  faclc  se  in  medio  ligni  p:ira- 
disi  pcceator  abscondcrat  :  cur  jain  non  ipsc  inlclli- 
galiir  appririiisse  Abraii.c  ct  .Moysi,  cl  quibus  voliiit , 
et  quemadmodiim  voluit,  pcr  subjectam  sibi  coinn.ii- 
tabilcm  alque  visibilem  cieaturam  ,  cum  ipse  in  ipso 
f^atque  in  subslaniia  sua  qna  csl  incoiiiniulabilis  alijiio 
invjsibilis  mancal?  Sed  fieri  potuil  nt  a  persona  ad 
personam  occiihc  Scriplura  ir.msiret,  etcum  Palrem 
dixisse  narrasset,  Fiat  lux ,  el  cactcra  quue  per  Ver- 
bum  fecisse  commemoralur,  jam  Fihuin  indicarel* 
loqiii  ad  primum  hominem,  non  apcrtc  hoc  explicans,. 
sed  eis  qui  possent  intelligcndum  intimaiis. 

18.  Qiii  ergo  habel  \ires,  quibns  hoc  secrelum 
possit  menlis  acic  penctrare ,  nt  ei  liqnido  appareal 
vcl  posse  eliam  Palrem  ,  vcl  non  posse  nisi  Filium, 
cl  Spiritum  sanclum,  pcr  crealuram  visibilcm  liunia- 
nis  ociilis  apparere,  pergai  in  lucc  scrulanda,  si  po- 
lest ,  etiam  verbis  enunlianda  atqiie  Iractanda  :  re» 
tamen,  quantum  ad  hoc  Scriplurse  teslimonium  atli> 
net,  ubi  Dcns  cum  hominc  loculus  csl,  quantum  exi> 
slimo  occulla  est  :  quia  eliam  utrum  solerel  Adam 
coiporeis  oculis  Dciim  videre,  non  cvidcnter  apparet; 
ciim  pr.xsenim  magna  sit  quxstio,  cnjusmodi  ocull 
eis  apcrli  rucrinl,  qnaiido  vetilum  cibum  guslaverunl 
( Id.  lu,  7  )  :  lii  enim  ,  anlcquam  guslassent ,  clausi 
erant.  Illud  lamen  *  iioii  tcmere  discrim  ,  si  paradi- 
simi  corporalom  quemdam  locum  illa  Scriplura  insi- 
nual,  deambulare  ibi  Dcum  nisi  in  aliqua  corporca 
fonna  niillo  modo  potuisse.  Nam  et  solas  voccs  facLos 
qiias  audirct  homo,  nec  aliquam  formam  vidercl,  dici 
poiest  :  nec  quia  scriptum  cst ,  Abscondit  se  Adam  a 
facie  Dei;  conlinuo  scquitur  ut  solcret  faciem  ejiis  vi- 
dere.  Quid  si  cnim  non  quidcm  videre  ipse  poterat, 
sod  vidiri  ipse  nieiuebai  ab  eo  cujus  voccm  audierai, 
et  deambulanlis  prssenliam  senserat?  Nrtin  et  Cain 
dixil  Deo,  A  facie  lua  abscondam  me  {Id.  iv,  14)  '.  ncc 
ideo  fateri  cogimur,  eum  solcre  cernere  facicm  Dci 
corporcis  oculis,  iii  qualibct  forma  visibili  ,  qiiainvis 
de  facinore  suo  vocem  interroganlis  secumquc  io- 
quentis  .ludissct.  Ciijusmodi  autein  loquela  lunc  Dcus 
exterioiibus  liominum  auribus  insonarct,  maxime  ad 
primum  boiniiiem  lo(|uens,  ct  invenire  dillicile  esl  , 

•  sic  I  If^riqiie  Mss.  Al  edili,  per  rHinm  indicaU  ! 

»  ;'!iir;'s  Ms-i  ,  ?(/.'•.'.'  latUn-.n.  ' 


837 

cinon  hocislo  sermone  suscepimus.  Vcrumtamcn  si 
80l;c  voccs  cl  sonilus  ficbanl ,  quibus  quxdam  scrc.i- 
bilis  prx<scnlia  Dei  primis  illis  hominibus  prxbcrc- 
tur,  cur  ibi  pcrsonant  Dei  Palris  non  intelligam  ne- 
Bcio :  quaniKxiuiJein  persona  cjus  oslcndilur  et  in  ea 
voce,  «nn  Jesus  in  moulc  coram  iribus  discipnlis 
prifnlgens  apparuit  ( Mallh.  xvii  ,  5)  ;  cl  in    illa, 
qnandosupcr  liapliialnm  coUimba  dcscendil  (/</.  ni, 
17);  et  in  illa  ubi  ad    Palreni  de  siia  cbirilicauoiic 
clainavil ,   eique  respoii^um   est ,   E(  clarilicavi ,    et 
iterum  clari[icabo(Joan.  xn,  28).Non  quia  ficri  po- 
liiit  vox  sine  opere  Filii  ct  Spirilus  sancli  ( Triniias 
quippe  iiiseparabiliter  operalur  ) ;  scd  quia  ca   vox 
facta  est ,  qiuc  solius  (icrsonain  Palris  ostcnderel  : 
sicut  liuinanam  illain  formam  ex  viigine  Maria  Trini- 
las  operata  esl,  scd  solius  Filii  persona  est;  visibiloin 
iiamque  Filii  solius  personam ,    iiivisibilis  Trinilas 
operata  est.  Nec  nos  ali^iuid  proliibet,  illas  voces  fa- 
tlasad  Adam,   non  soluin  a  Trinilato  faclas  iiilelli- 
gere,  scd  eliam  pcrsonam  demonstrantes  cjusdem 
Trinitatis  accipere.  Ibi  cnim  cogimur,  nonnisi  Palris 
acciprre,  ubi  diclum  csl,  Hic  at  Filiutmeus  dilcchts 
{  MatiU.  III,  17  ).  Neque  cniin  Josus  eliam  Spiritiis 
sancli   filius,  aul  cliam  siius  lilius  credi  aut  inlelligi 
j.otest.  Et  ubi  sonuit,  Et  clarifuaii,  et  ilerum  clarift- 
cabo,  nonnisi  Palris   person.im  fatenmr.    Responsio 
qiiippe  esl  ad  iliaiii  Dimiini  voccm  q«ia  dixcral,  Patcr, 
clarifica  Filium  tuutn  :  quoti   non   poluil  d  ccre  nisi 
Dco  Palri  tantinn  ,  non  et  Spiritui  sanclo,  cujiis  non 
eral  filius.  Ilic  aulcm  ubi  scriptum  esl,  El  dixil  Do- 
mimis  Dcus  ad  Adam,  cur  non  ipsa  Triiiitas  iiilelliga- 
lur,  nibit  dici  polcst. 

l'J.  Similiier  eiiam  quod  scripliim  cst,  Et  dixit 

Dominus  ad  Abralmm  :  Exi  de  terra  tua  ,  et  de  co>- 

gnalione  lua ,  et  de  domo  patris  lui,  iion  est  apertum  , 

utruni  sola  vox  facla  sit  ad  aures  .\br:dix,  an  el  ali- 

qiiid  ociilis  ejus  apparucrit.  Paiilo  post  aulcin  ali- 

qiianto  apcrtius  dictum   est,   Et  visus  est  Dominus 

Abralice,  et  dixil  iUi  :  Seniini  tuo  dabo  terram  liunc 

{Ven.  XII,  1,7).  Sed  nec  ibi  expressum  est,  in  qua 

specie  viMis  sit  ei   Dominus;  aut  utrum  Pater ,  an 

Filius,  an  Spirilus  sanclus  ei  visus  sit.  Nisi  forle  ideo 

piitnnt  Filium  visuir.  esse  .\bralia;,  quia  non  scriplum 

cst ,  Visus  esl  ei  Deus ;  sed  ,    Visus  est  d  Dominus. 

Tanqiiam  cnim  proprie  videlur  Filius  Dominus  vo- 

cari ,  diccnle  Aposlolo  ,  Nam  et  si  sunt  qiii  dicuntur 

dii  sive  in  caelo  sive  in  terra,  sicuti  siint  dii  multi  el  do- 

mini  mulli  :  uobis  tamen  uniis  Deus  Pater,  ex  quo  om- 

nia,  et  nos  in  ipso  ;  ct  unus  Dominus  Jesus  Christus,  per 

qnem  omnia,  el  uos  per  ipsuin  (I  Cor.  viii,  .'>,  C).  Scd 

tumet  Deus  Paler  luullis  locis  inveniatur  dictus  Do- 

niinus,  sicuti  csl  illud  ,  Dominus  dixit  ad  me  :  Filius 

vieus  et  tu,  ege  hodie  geniii  te  (  Psiit.  ii,  7 ) ;  el  iliiid, 

Dixit  Dominus  Domino  mco :  Sede  ad  dexlerani  mcain 

{Psal.  cix,  I  )  :  cuin  eiiam  Spirilus  sanclus  Doniiniis 

diclus  invenialur  ,  iibi  .\postoIus  ait ,  Dominus  nutem 

Spiriius  est ;  el  nc  quisqiiam  arbilraretiir  Filium  si- 

LMi.li'aiiiin,  ct  idco  dictum  spiiiluin  propicr  iucorpo- 

ream  subslaiiliam,  scculus  coiilcxuii,  ibiautem  Spi- 


LIBEU  SECLNDUS.  85« 

riliis  Domini ,  ibi  libcrlas  { II  Cor.  iii ,  17  ) ;  Spirituin 
niitem  Domini  Spirilum  saiicttim  esse  nemo  dubitave- 
ril  :  neque  hic  ergo  evideiiior  aiqwrot,  ulrum  aliqna 
ex  Triiiitate  pcrsoiia  ,  an  Doiis  ipso  Triiiilas  ,  de  qiio 
iino  Deo  dictuin  est ,  Dominum  Deuin  tuiim  adurnbis  , 
et  ilti  soli  servies  {  Deut.  vi,  13 ),  visus  rncrit  Abraba'. 
Sub  ilicc  autem  Manibrc  trcs  viros  vidil ,  quibtis  cl 
invitatis  bospitioqtie  siisceplis  cl  cpiilnnlibiis  ininislra- 
vil.  Sic  tamcn  Sciipliira  illam  reni  gost.ini  nanaie 
ccvpit,  iit  noii  dical,  Visi  siinl  ci  trcs  viri ;  sed,  Visus 
est  ei  Dominus.  Atque  iiide  coiisoqtientcr  cxponons 
ipiomodo  ei  visus  sit  Dominus  ,  attcxit  i  arrationein 
cle  tiibus  viris  ,  qiios  .\braliam  per  pliiralein  nTlnie- 
ruin  iiivital ,  ut  liospilio  suscipiat ;  ct  poslea  singnla- 
riter  siciit  unum  alloquitiir  ;  ct  siciit  uniis  ei  de  Sara 
filium  pollicetur  ,  quem  Dnininiini  dicil  Scriptiira  , 
siont  iii  cjusdem  narrationis  exordio,  Visus  esi,  iiiquit, 
Dominus  Abrahw.  Invitat  ergo ,  et  podes  lavat  ,  ct 
dodiicit  abeunlcs  lanqnam  bomines  :  loiiuiinr  auieni 
taiiqiiam  cum  Doniino  Deo  ,  sive  cuin  ei  proniitiitiir 
filius  ,  sive  cum  ei  Sodomis  immincns  intcritus  iiidi- 
caliir  (  Gen.  xviii). 

CAPUT  XI.  —  20.  De  eadem  visione.  Non  p.n-vam 
noqiie    transitoriam    considcraiionom   po>tuIat   iste 
Soripturoe  locus.  Si  enim  vlr  iinus  visus  fuisscl,  jiin 
illi  qui  dicunl  et  priusqtiam  de  Viigine  nasccrelur 
per  siiam  substanliam  visibilem  Filiuin ,  qiiid  :>liiid 
qtiain  ipsiim  csse  clamarcnl?  Quoni.tiii  dc  Patre,  in  • 
quiunt,  dicluin  csl ,  Invisibiti  soti  Deo  (I  Tim.  i,  17). 
Ft  tamen  possem  adbiic  quxrcre,  quomodo  ante  sus- 
coptam  carnem,  habitu  est  invenlus  ut  /lonio;  quan- 
doqiiidem  ei  pedes  loti  sunt,  el  humanis  epulis  epula- 
tus  cst?  Qiiomodo  islud  lieri  poteral,  cum  adliiic  in 
forma  Dei  essct,  non  rapinam  arbilratus  esse  aqualii 
Dco  ?  Numquid  enim  jam  scmelipsuni  cxinanierut,  for- 
mam  servi  accipicns  ,  in  simitiludine  liominiim  faCus , 
et  habitu  inventus  uthomo  {Pliitipp.  ii,  G,  7)?cum  hoc 
quando  fcccrit  per  partum  Virginis  novcrimus.  Quo- 
modoigitur  anlequam  hoc  fccisset,  utvir  unus  appa- 
ruil  Abralix?  An  illa  forma  vera  non  erat?  Possem 
ista  qiijcrere,  si  vir  unus  apparuissct  Abrabic,  idem- 
(lue  Dei  Filius  crcderctur.  Cum  vcro  trcs  viri  visi 
suiit,  ncc  quisqiiam  in  eis  vel  lorma  ,  vel  alate,  vcl 
polestate  major  cacteris  dictus  esl ;  ciir  non  hic  acci- 
piamus  visibililer  insinu:ilam  pcr  crcaturam  visibilem 
Trinilalis  xqualilaiem,  attpic  iii  iribus  pcrsonis  unam 
camdcmquc  subsianliam? 

21.  Nam  iie  qiiisquam  piitarcl  sic  intimaliim  unum 
in  tribus  fuisse  iiiajorcm,  el  cuin  Dominum  Dci  Fi- 
liiim  inlclligciiduin  ,  duos  i^utcin  alios  angclos  cjus  ^» 
quia  cuin  ires  visi  sint ,  uiii  Domino  illic  loipiilur 
Abraliain  ;  sancta  Scriptnra  fuluris  talibus  cogit:ilio- 
nibus  alque  (ipinionibus  coctradiccndo  non  priciermi- 
slt  occurrcre ,  qiiando  paulo  posl  duos  angclos  dicit 
vcnisse  ad  Lolli ,  in  quibus  ct  illo  vir  jiislusqiii  de 
Sodomorum  incendio  mcruit  libcrari ,  ad  uiium  Do- 
miniim  loquitur.  Sic  cnim  sequilur  Scriplura  dicens  : 
Abiil  autpn  Dominus     poslquam   cessavit  toqucns    ad 

'  rlcriquc  Mv,.,  dimaiilem  iltos  aiujdos  (jus. 


89  DE  TRrMTATi:, 

Anmhnm  ,  et  Abrabam  reversus  est  ad  locum  suiim. 

CArUTXII.— V'i«ioLo»/j  exculitur. —  Ycnciiniluiitem 
(luo  angcli  in  Sodomis  vcsiiere.  Ilic  allcnliiih  coiiside- 
randiini  csl ,  qnod  oslcndcrc.  iiislilui.Cuiii  liibiis  ccrle 
loqiielialiir  Alnalnin ,  cl  cuin  Doinimini  sin^nhu itcr 
nppcllavil.  Forlc  inquil  aliqnis  '  :  Unuin  ex  liibiis 
aKnoscelKit  Doarniuni  ;  alios  auieni  duos,  aiigclos 
cjiis.  Quid  silii  cigo  viiU ,  qiiod  consequcnter  dicit 
S  riplina  ,  Ahiit  aiitcm  Dominus  postqiiam  cessavil  lo- 
qnens  nd  Ahrnlinm  ,  et  Abrahum  revcrsus  est  ad  tociim 
suum  :  veniruiil  nutciii  duo  mujiii  in  Sodomis  vespere  ? 
An  forle  iilc  iinus  alisccsserat ,  qui  Dominiis  agnoscc- 
balur  iii  iribiis  ,  cl  diios  angclos  qui  ciim  illocranl  ad 
consiiniciida  miscral  Sodoina  ?  Er^o  scquenlia  videa- 
mus.  Venerunt ,  inqiiit ,  duo  angeli  in  Sodomis  vespere. 
Loth  autem  sedebal  ad  portam  Sodomorum.  Et  cum  vi- 
dissel  eos  Loth ,  surrexit  in  obviam  illis  ,  et  adoravit  in 
facicni  super  tcrram  ,  et  dixit :  Ecce  ,  domini ,  divertite 
tn  domtm  pueri  vestri.  Hic  raanifeslum  esl ,  el  duos 
angclos  fuisse ,  el  in  bospitiuin  pluraliler  invilaios , 
ct  bonorifice  appellatos  doininos  ,  cum  forlasse  bomi- 
ncs  pularentiir. 

22.  Sed  rursum  niovct,  quia  nisi  angcli  Dei  cogno- 
scercnlur,  non  adoraret  Loth  in  faciem  siiper  terram. 
Cur  ergo  tanquam  tali  humanilate  indigentibiis ,  et 
hospilium  praebclur  ct  viclus  ?  Sed  qnodlibel  hic  la- 
teat ,  illud  nunc  quod  suscepimus  exsequamiir.  Duo 
apparcnt,  angeli  ambo  dicuiitur*,  pluralitor  invitan- 
tur,  lanquam  cum  duobus  pluralilcr  loquilur,  donec 
cxcalur  a  Sodomis.  Deinde  sequilur  Scriplura  el  di- 
cit :  Et  factum  esl  poslquam  eduxertint  eos  foras ,  dixe- 
runl  :  Satvans  salva  animam  tuam ;  ne  respexeris  retro , 
tteque  stes  in  liac  tuiiversa  regione  :  in  monlem  vade , 
cl  ibi  salvaberis ,  ne  forte  comprehendaris.  Dixit  autem 
Lolh  ad  eos ;  Rogo ,  domine  ,  quoniam  invenit  puer 
ttais  ante  te  misericordiam  {Gen.  xix  ,  1-19) ,  ctc.  Quid 
csl  hoc  quod  dixil  ad  eos,  Rogo,  domine,  si  jani  ille 
discesserat  qui  Dominus  erat,  et  angelos  miserat?  cur 
dieitur  ,  Rogo ,  domine ;  et  non  ,  Rogo ,  domim  ?  Aul 
si  unum  ex  eis  voluit  appellare ,  cur  ait  Scriptura  , 
Dixit  autem  Loth  ad  eos  :  Rogo ,  domine  ,  quoniam  in- 
venit  puer  tuus  ante  te  misericordiam  ?  An  el  hic  inlel- 
ligimus  in  plurali  niimero  duas  personas?  cum  aulem 
iidem  diio  tanqiiam  unus  compellanlur,  unius  substan- 
ti;c  uiuim  Dominum  Deum  ?  Scd  quas  duas  personas 
hic  inlelligimus?  Patris  el  Filii,  an  Palris  et  Spiritus 
sancti,  an  Filii  et  Spirilus  sancli?Hoc  forlecongruen- 
lius  quod  nllimum  dixi.  Mi^os  enim  sedixerunt, 
quod  de  Filio  el  de  Spirilu  sancto  dicimus.  Nam  Pa- 
trem  missnm  nusquam  Scriplurarum  nobis  occurrit. 

CAPUT  Xlll.  —  23.  Visio  in  rubo.  Moyses  autem 
quando  ad  populum  Israel  ex  iEgyplo  edticendum 
missus  est,  sic  ei  Dominum  apparuisse  scriptiim  esi : 
Pascebat,  inquit ,  oves  Jethro  soceri  sui  sacerdotis  Ma- 
dian ,  et  egit  oves  in  desertum ,  et  venit  in  inontem  Dei 
llotcb.  Apparuit  autem  itli  angelus  Domini  in  (lamma 


«  Er.  Lugd.  ven.  Lov.,  Forte:  inquiet  aliquis.    M. 
*  unus  c  valiranls  Mss.,  Duo  apparent  aiigeli,  atnbo  di- 
cwi'.ur  dvmini. 


i.  AUC(JSTINI  800 

ignis  de  rubo.  Et  vidit  quia  in  rubo  arderet  ignis  ,  rubut 
vcro  non  comburebutnr.  Et  ait  Moyses  :  Ibo ,  et  vtdebo 
visum  itlud,  quod  tam  magnum  vidi ,  iinoniam  non  com- 
buritur  rubus.  Cum  ergo  vidit  hominusquiavenitvidere, 
clamavit  eum  '  Dominus  de  rubo  dicens  :  Ego  sum  Deut 
pntris  tni,  Ueut  Abraliam,  et  Deus  Isnac  ,  ct  Deits  Ja- 
cob.   {Exod.  III,   1  0).  Et  bic  |»rimo  angcbis  Domiiii 
dictus  csl ,  dcinde  Deus.  Nitmquid  crgo  angclus  csl 
Dciis  Ahraham  ,  cl  Dciis  Isaac  ,  et  Deus  Jacoh?  Poicst 
Cigo  rcclc  iiilcHigi  ipse  Sal\ator,  dn  qno  diiil  Apo- 
slolus  :    Quoruin  putrct ,  et  ex  quibus  Christus  secun- 
djim  cnrnem ,  qui  est  tuper  omnia  Detis  benediclus  in 
sarula  {Rom.  ix,  5).  Qui  crgo  supcr  omnia  est  Dcus 
bcncdicliis  in  saccula  ,  non  absiirde  ctiain  hic  ip-c  iii- 
teiligitur  Dcus  Abrabam,  el  Dcus  Isaac,  el  Deus  Ja- 
cob.  Scd  cur  priiis  angeliis  Domini  diclus  est ,  cuin  de 
riibo  in  flainma  ignis  apparuit?  utriim  qiiia  unus  ex 
niiillis  Angeliscrat,  sed  per  dispcnsationem  pcrsonam 
Doiniiii  sui  gcrebal ;  »n  assiiinptum  crat  ali(|uid  crea- 
tunc ,  quod  ad  prascns  negotiiim  visibililer  appare- 
ret,  et  unde  voccs  sensibilitcr  edcrenlur,  quihiis  pr.-c- 
senlia  D(iininipcrsui)jcclam  crealufain  corporcisi-liaia 
scnsibus  bominis,  sicut  oportebat,  exliibeielur?  Si 
cnim  unus  cx  Angclis  eral,  qiiis  facile  aflirmare  pos- 
sil  ulrum  ei  Fiiii  persona  niiiiUanda  imposita  fucril> 
an  Spirilus  sancli ,  an  Dci  Patris ,  an  ipsius  omnino 
Ti  inilalis ,  qui  est  unus  et  solus  Deus ,  iii  diccret , 
Ego  sum  Deus  Abraham,  et  Deus  Isaac,  el  Deus  Jacub  7 
Neqiie  eniin  possumns  dicere  Deiim  Abraham,  et  Deuin 
Isaac,  ct  Deum  Jacoh,  Filium  Dei  esse ,  et  Palrem 
non  csse;  aut  Spi.ritum  sanctum ,  aul  ipsam  Triiiita- 
t(  m  ,  qiiam  crcdimus  el  inlelligimiis  unum  Deum  ,  au- 
dcbit  aliquis  negare  Deum  Abraham  ,  et  Deiim  Isiac, 
ct  Dcum  Jacob.  Ille  enim  non  est  illornm  palruin 
Deus,  qiii  non  est  Deus.  Porro  si  non  soliim  Pater 
Dcus  cst ,  siciit  omnes  ctiam  hnrretici  roncednnl ;  scd 
eliam  Filius ,  qtiod  ,  velint  noliiit ,  cognnlur  fateri, 
dicenle  Aposlolo,  Qui  esl  super  omnia  Deus  benedictm 
in  sa:cnla  ;  et  Spiriiiis  sanctus,  diceule  ipso  Aposlolo, 
Ctarificale  ergo  Denin  in  corporevestro  ;  cum  siipra  di- 
ceret ,  Nesciiis  qiiia  corpora  vesira  templum  in  vobis 
esl  Spirilus  sancli ,  quein  habelis  a  Deo  (I  Cor.  vi,  20  , 
19)  ?  cl  lii  tres  uniis  Deus  ,  sicut  catholica  sanilas  cre- 
dit  :  non  salis  elucet  qiiam  in  Trinilale  personam  ,  et 
utrum  aliquam  ,  an  ipsiiis  Trinitatis  gerebat  ille  ange- 
lus ,  si  unus  ex  cocteris  Angelis  erat.  Si  autem  in  usum 
rei  prajsenlis  assumpla  creatura  est,  quse  et  humanis 
oculis  appareret,  et  auribus  iiisonaret,  ct  appeilare- 
Uir  angelus  Domini ,  et  Doinimis ,  el  Deus  ;  non  poiest 
hic  Deiis  intelligi  Pater,  sed  aut  Filius,  aut  Spirilus 
sanctus.  Quanquam  S|)iritum  sanctum  alicubi  angelum 
dictum  noii  recolam ,  sed  ex  opere  possit  inlelligi :  di- 
ctum  cnim  de  illo  est,  Quce  ventura  sunt  annuniiabit 
vobis  {Joan.  xvi ,  15) ;  et  iitique  Angelus  graece  ,  latine 
Ntiiilius  iiiteipiet;itur  :  de  Domiiio  autem  Jcsu  Christo 
cvi^iilissime  legiinus  apud  proplietam  ,  quod  magni 
coiisilii  Angelus  diclus  sit  (isaj.  ix  ,  6)  :  cum  ctSpiri- 

«  Fxliii ,  rtamavit  ad  eum.  rarticula,  ad,  abesl  a  ms.<!.  ci  a 
grxco)-XX. 


8CI 


LIBER  SECUNDUS. 


m 


itis  saiK  lus  ,  cl  Doi  Filiiis ,  sil  Deus  cl  Doniinus  angc- 
loruni. 

C.\l'l]T  XIV.  —  2i.  De  vlsione  in  columna  ttubis  ct 
igiiis.  Ilein  iii  cxilu  filioruni  Isracldo  ifliiyplo  scri|ilinii 
os(  :  Deus  auttiii  pra-ibal  illus,  die  quideiu  in  colnmnu 
uubis,  et  osleiidebal  illis  viam  ;  nocte  autem  iu  cotuiinia 
igiii»  :  ct  non  deficiebat  columna  nubit  die ,  et  columnii 
igiiis  nocteuute  populum  [Exod.  xiii  ,  21  ,  22).  Quis  »1 
liic  Juhilel  per  suhjeclani  crealiirain  canulcnKiuc  cor- 
ivireain,  iion  |>cr  suaiii  subsiantiain,  Dciiin  uciilis  op- 
p.>ruissc  niorialiuin  ?  scd  utruin  Palrcin  ,  an  Filiiini  , 
aii  S|)iriluin  sanctuin  ,  an  ip.^ani  Trinilatcm  iinuni 
Detim  ,  simililcr  non  appan  I.  Ncc  ihi  lioc  disiiiigui- 
liir  ,  (ju  iitiim  cxislimo,  ubi  scripluin  est :  Et  majesias 
Domiiii  ojiparuit  in  nnbe  ,  el  locutus  est  Domiuus  nd 
lloyscn  ,  dieens  :  Exaudivi  murmur  (Hiorum  Isracl  {Id. 
XM  ,  i0-l2),.elc. 

C.\PL'T  XV.  —  25.  De  visionein  Sina.  An  Trinitas, 
an  alhjua  proprie  persona  in  ea  visione  loqtubalur.  Jaiii 
voro  dc  nnliibus  ,  el  vocibus  ,  et  rulgiiribiis  ,  el  liiba  , 
ct  fumo  iii  monlc  Sina  ,  cnm  dicereuir  :  Sina  auiem 
uions  funiabal  tolus ,  propterca  quod  dcsceiidissel  Dcus 
in  eum  in  iyne  ,  et  ascendebal  funius  lanqunm  fumus  for- 
nacis  :  "t  menle  confusus  cst  omnis  poputus  veliemen- 
ter ;  fiebant  aulein  voces  tubce  prodeunles  forliler  valde  : 
Moijses  loquebatur ,  et  Deus  rcspondebnt  ei  voce  (Id. 
XIX,  i8,  19).  El  paulo  po^l  dala  Lcgcin  deceinpra>cc- 
ptis,  coiiseqiienler  dicilur  :  Et  oninis  populiis  vidcbat 
voces ,  cl  lanipadas,  el  voces  tubce,  el  monlem  fuinan- 
tein.  E(  paulo  posl  :  El  slnbat ,  inqiiit ,  dm'iis  populus  a 
longe  ;  Moyses  autem  inlravil  in  nebulain  ubi  eral  Deus  , 
el  dixit  Doiuinus  ad  Moysen  (Id.  xx ,  18,  21),  elc, 
Quid  hinc  di;  am  ;  nisi  quod  nemo  tam  vecors  cst , 
qui  crcdat  fuinuin  ,  ignein,  nubes,  el  nebulam,  ct  si 
qiia  hnjusinodi ,  Verbi  e(Sapienli:c  Dci  quod  es(  Cliri- 
s(us,  \el  Spirilus  sancii  esse  substantiam  ?  Nam  dc 
Palrc  Deo ,  nec  Ariani  lioc  unquam  ansi  sunt  dicere. 
Ergocrealura  scr\iciite  Crcalori  facta  sunt  illaoinnia, 
c(  liunianis  sensibus  pro  dispcnsatione  congrua  prc- 
scnlala  :  iiisi  forle,  quia  dictum  cst,  Moyses  aulcm  in- 
travil  in  iicbulam  ubi  erat  Dcus ,  hoc  arbilrabilur  carna- 
Its  cogilalio,  a  populo  quidcm  ncbtilam  visam  ,  iiitra 
nebulam  vcro  Moysen  ociilis  carneis  vidisse  Fiiiuin 
l)ei,qiiem  deliranles  hxrclici  in  suastibstantia  visum' 
vuluiit.  Saiie  viderit  eum  Moyscs  oculis  cnrncis,  si 
oculis  carneis  potcst  videri ,  non  modo  Sapientia  Dei 
qiiod  est  Clirisliis,  sed  vcl  ipsa  ciijuslibct  hominis  cl 
qtialiscunique  sapicnlis  :  aut  quia  scripdim  cst  dc  sc- 
nioribus  Israel  ,  quia  viderunl  locum  ubi  steteral  Dcus 
Israel ,  et  qui.i  sub  pcdibus  ejus  lanquain  opus  lapiJis 
sapphiri ,  et  tanquam  aspcdus  firmanieiiti  coeli  (Id. 
XXIV,  10),  propterea  crcdendum  est  Vcrbum  el  Sa- 
pientiam  Dei  per  siiani  substaiitiain  in  spatio  loci  (cr- 
Tcni  s:c(isse,  qiix  perlendi(  a  fine  usque  ad  fiiicui  for- 
i'iler,  el  disponit  ornnia  suaviter  (Snp.  viii ,  l);e( 
/ta  cssc  inutabile  Verbum  Dei ,  pcr  quod  fac(a  sun( 
omnia  (Joan.  i  ,  3)  ,  ul  inodo  sccontraliat,  inodo  dis- 
(cndat  (nniiidctDuininus  a  lalibus  cogitationibus  corda 

*•  Lnus  c  \aiicaiiis  Mss.,  viiibUcin. 


fidcliuni  suortim)  :  scd  per  siibjcclain  ,  iit  STpc  dixl- 
nuis ,  crcadirain  oxhibciitur  lixc  omiiia  visibilia  ct 
scnsibilia  ,  ad  signilicanduin  invisibilem  atqiie  inlclli- 
pibilcm  Dcuin  ,  non  soluiii  Palrcin  ,  sed  ci  Firniin  cl 
Spiri(uin  saiicdim  ,  ex  qiio  oniiiia  ,  pcr  qiicni  oiiinia, 
iii  quo  oiniiia  (Rom.  \\,  56)  ;  qiiamvis  iiivisibilia  Dei, 
a  crealtira  luiindi  ,  pcr  ca  qiiro  fac(a  suiit  in(cllecia 
ci-nspicianliir  ,  scinpi(criia  <iuoqtic  virlus  ejus  ac  di- 
\iiii(as(/(/.  1,  20). 

26.  Scd  quod  a((inct  ad  id  quod  nunc  susccpiiiiiis  , 
ncc  in  montc  Siiia  video  qiieniatlinodiini  apparcat  pcr 
illa  omnia  qux  morlaritim  scnitihiis  tiTi-ibililer  osieii- 
dchanliir,  ntruni  Dcus  Trinilas.  aii  P;ilcr,  aii  Filiiis, 
an  Spiridis  sanclus  propric  loiiinbatiir.  Vcriiinl.iiiicn 
si  quid  liinc  siiic  aflinnandi  lciiierilatc  modcslc  alqiic 
ciinctanlcr  conjcciare  conccditnr,  si  iii»a  c\  Trinitate 
persona  polest  intclligi  ,  ctir  non  S|)jridnii  saiicdim 
potius  inlclli^'inius  ,  qiiando  et  tabulis  lapidcis  Lcx 
ipsa  qti:v  ihidala  csl,  digito  Dci  scripta  diciiur  (/','.rod. 
XXXI,  18),  qno  noniinc  Spiritum  sanctuin  in  Evaiige- 
iio,  signilicari  novimns  (Luc.  xi,  20).  Et  qiiinqua- 
ginla  (lics  nnnicrandir  ab  occisioiic  agiii  et  cclcbra- 
(ione  Paschic,  usiine  ad  dicin  quo  lixc  (ieri  ccepivi 
sunt  in  monlc  Sina ;  siciil  post  Doinini  passioncm  ab 
ejus  rcsurrcclione  qiiinqtiaginla  dics  niimcranlur,  et 
venit  promissiis  a  Filio  Dei  Spiriliis  sancltis.  El  iii 
ipso  cjus  advciitn,  (incm  in  Apostolonim  Aclihus  le- 
giiiius,  per  divisioncin  linguarum  ignis  apparui(,  qni 
ct  iiiscdil  stiper  iinumqncnique  eorum  (.\cl,  ii,  1-4) : 
qnod  Exoiio  congriiit,  ubi  scriptum  est ,  Sina  autem 
mons  fnmabal  tolus,  proplerea  quod  desceudit  in  eutn 
Deus  in  igne;  el  aliqiianto  posl,  Aspeclus,  inqiiit,  ma- 
jeslalis  Domiiii  tauquam  iqnis  ardcns  iuper  verlicem 
montis  coram  (iliis  Israel.  Au(  si  hxc  idco  fac(a  sunl, 
quia  ncc  Palcr,  nec  Filius  illic  eo  modo  pr.cscnlari 
poieran(  sine  Spirilu  sanc(o,  quo  ipsam  Legcin  scribi 
oporlebat :  Deiim  quidcm,  non  persubslantiain  suam 
qux  iiivisibilis  el  inconimutabilis  manel ,  scd  pcr 
illam  spcciem  creaturx  illic  apparuissc  cognoscimus; 
scd  aliquain  cx  Trinilale  pcrsonam  signo  qiiodam 
proprio  ,  qiiantiim  ad  inei  sensus  capacilalcm  perli- 
net,  non  ^idcmus. 

C.\PL'T  XVI.  — 27.  Moyses  quomodo  vidcrit  Deum. 
Esl  ctiam  quo  niovcri  jdcriquc  solcnt,  qiiia  scii|>(um 
esl,  Et  locutus  est  Doininus  ad  Moysen  facie  ad  faciem, 
sicut  quis  loquilur  ad  aniicinn  suvm  :  cuin  paulo  posl 
dicat  idcm  Moyscs,  Si  ergo  inveni  gratiam  ante  te,  os- 
tende  milii  temetipsum  nianifeste  ,  ut  videam  te ;  ut  siin 
inveniens  gratiam  anle  te,  et  ul  sciam  quia  populus  tuus 
esl  gens  licec :  et  paulo  post  itcrum  dixit  Moyses  ad  Do-  ' 
ininuin,  Ostende  iiiilii  majcslalein  lunm.  Quid  cst  Iioc, 
qiiod  in  omnihus  qux  supra  fichant,  Dcus  videri  pcr 
suain  substantiam  putabadir,  undc  a  miscris  crcdidis 
csl,  nonpercrealuraiii,  sed  pcrscipsiim  visihilis  Filius 
Dei ;  ct  quod  in(ravcra(  iii  iicbulain  Moyscs,  ad  hoc  in- 
(rassc  vidcha(ur,  ul  oculis  quidcm  populi  ostcndeietur 
caligo  nchulosa,  ille  autcm  intus  verha  Dci  tanquani 
cjiisfacicm  contemplatus  audiicl  clquomodo  dicluin 
csl ,  Locutus  cst  Doiuinus ad Moyscn  facic ad  facicm,  sicut 


81,3  l'i:  THIMTATE, 

quis  loqnilur  nd  amicum  luum  :  cl  cc.c.n  idcm  (li<'it,  Si 
itivcni  (iruliam  anlc  le ,  oilende  milii  leinclipmim  mani- 
fctlc ?  ^o\(',r:\l  (iliqiic  qnod  coriioralilcr  vidchal ,  ct 
veram  visioncm  Dci  s|iirilii:ililcr  roquircbal.  F.oculio 
(piippc  illa  qiix  (icbal  iii  vocilms ,  sic  iriodificahaliir, 
taiiqiiain  csscl  aiiiici  loqncnlis  ad  ainictiin.  Scd  Dcimi 
1'alrcm  quis  corporcis  ociilis  vidcl?  Kl  qiiod  iii  priii- 
cipio  cral  Vcrlaini ,  cl  Vcrbiiin  cral  apiid  Deiim,  cl 
Dciis  crat  Ycrbiim,  pcr  qiiod  facta  siml  omiiia  (Joan. 
I,  1,  7)),  qiiis  corporcis  ociilis  vidcl?  El  SpiiiHim  sa- 
pienli;c  quis  corporcis  oculis  vidcl?  Qiiid  csl  aiitcin, 
Oslendc  milii  tcmetips^n  mani[esle,  ul  videam  te;  nisi, 
oslcndc  milii  subslanliam  tuani?  lloc  aiitcm  si  iioii 
dixisset  Mityscs  ,  utciiiiKiue  fcrendi  esscnt  stulii,  qui 
piilaiit  pi!r  ca  qnse  supra  dicla  vcl  gcsla  suiit,  subslan- 
liam  Dci  ociilis  ejiis  fuisse  conspicuam  :  cum  vero 
liic  apcrlissinie  dcmonstrctur,  nec  desidcranli  hoc 
fuii-se  conccssum;  quis  audcat  dicere  pcr  similes 
formas  ,  quic  liuic  quoque  visibililer  apparucraiil , 
non  creaturam  Dco  scrvicnlcm ,  sed  boc  ipsuin 
quod  Deus  esl  ciijusqiiam  ociilis  apparuissc  mor- 
taliuiii? 

28.  El  id  quidcm  quod  postca  Dominus  dicit  ad 
Moy.icn ,  non  poleris  viderc  fuciem  meam ,  et  vivere : 
non  eiiiin  videbil  liomo  facicm  meam  et  vivet.  Et  ail 
Dominus  :  Ecce  locus  penes  me  est ,  et  stabis  super  pe- 
Iram ,  slaliin  ul  transiet  mea  majeslas ,  et  ponam  le  in 
specula  '  pelra;;  el  lcgam  manu  mea  super  te,  donec 
iranseqin ,  cl  auferain  munum  ineam ,  el  lunc  videbis 
poslcrioramea;  nain  facies  meq  non  apparebit  tibi 
(Exod.  xxxui,  II  25). 

CAPUT  XVII.  —  Posteiiora  Dei  quomodo  visa.  Re- 
surrcctionis  Chrisli  fides.  Calliolica  Ecctesia  sola  esl  lo- 
cus  unde  vidcnlur  posleriora  Dei.  Posleriora  Dei  ab 
Jsraelilis  visa.  Dcum  Patrein  soluni  numjuain  P(ilribu$ 
visum  exislimare  lemeraria  opinio  est.  Noii  incongrucii- 
tcr  cx  persona  Domini  noslri  Jesu  Cliristi  pr.xfigura- 
lum  solct  inlelUgi,  ut  posteriora  ejus  accipianlur  caro 
cjus,  iii  qua  de  Virgine  ualus  est,  et  mortuus,  el  re- 
surrexit ;  sive  propier  posleriQritatem  *  mortalilalis 
jiosicriora  dicia  sint,  sive  quod  eam  prope  in  fine 
s.Tciili ,  boc  est ,  posterius  suscipere  dignalus  est : 
facies  autem  ejus  illa  Dci  fQrma ,  in  qua  non  rapinam 
arbitralus.csl  esse  xqualis  DeoPatri  (Pliilipp.  ii,  6), 
qnam  ncmo  iiliquepQlest  vidcre  et  viverp;  sive  quia 
posi  banc  vilam  ,  in  qua  percgrinamur  a  Domino  (11 
Cor.  v,  C),  cl  iibi  corpus  quod  corrumpilur  aggravat 
aiiimam  (Sff/).  rx,  15),  videbimus  facie  ad  faciem,  s,\c- 
iil  dicit  Apo^toliis  (I  Cor.  xiii,  jl.2)  (de  bac  eniin  vit?i 
jn  Psalmis  dicilur,  VerMi^ffaHien  universa  vanilas  omnis 
hoino  vivcns  [Psal.  xxxviii,  G];  cl  lierum ,,  OMoniam 
noH  juslificabitur  coram  tc  Qnms  vivens  [Psal.  cxlu,  2]. 
in  quayliaietiam,  secundum  Joamiem,  nondum  appa- 
ruitquid  erimus..Sciinus  autem,  iiiquitr:  quia  cum  ap- 
paruerit ,  similes  ei  erimus ;  quoniam  videbi^nus  euin 
siculi  esl  [l  Joan.  ui,  2.]:.quod  utique  post  hancyitam 

'  Edili  hoc  loco,  in  .spe/imfrt.  Scd  aliis  inferius  locis, 
ftkul  jibk^uc  velcrcs  ilcrique  ccnhccs,  in  speenla.' 
'  »  rlcriciuc  Mss.,  ;'i;.iJ/c'Hii<«<cm.  - 


S.  AUCUSTI.M  861 

iiit(Hi(5i  voluil,  cuiii  morlis  dcbitum  feolverimu.s,  el  rc- 
siirrcctioiiis  |iromissiim  rcccpcrimiis) ;  sivc  quod  cliam 
nunc  in  qiianlnm  Dci  Sapienliam  pcr  qnain  f:icla  t>nnt 
omnia,  spirilnaliicr  iiitclli^imus,  in  Uinlum  carnalibus 
:ilTc(libns   morimur,  nt  morluuin  iiobis  liunc   mun- 
diiiii  dt-putanlcs  ,  nos  quoqnc  ipsi   liuic  mundo  mo- 
riaiiiiir,    itt    dicamus    r|uod   ail   Aposlolus,   Muiidut 
milii   crucifixu»  cil  ,   el  e<jo  niundo  (  (Julnl.   vi,   1  i  ). 
I)c  liac  cnim  inortc  itcni  dixil,  Si  aulem  morliii  eHit 
cum  (Jirislo,    qitid  adhuc  vcliil  viieutes   de  hoc  niundo 
derernilis  (Cohss.   li,  20)?  Non  crgo  immcrilo  ncmo 
poleril  facieni,  id  est,    ipsam  iiiunifcstalionem  Sa- 
piciili»;  Dci  vidcre  et  vivere.  Ipsa  esl  enim  spccies  , 
cni  contcmpland:!;  siispirat  omnis  qiii  affcctat  Deurn 
diligi.ic  cx  toto  cordc,  et  cx  tola  aninia,  ct  cx   lota 
mciile  :  ad   quarn  ccmti-mplandain  cli:im    proximum 
qnanlum  polcst  a-Jificat,  qni  diligit  et  proximuni  sic- 
ut  se  ipsum  :  in  quibiis  duobiis  pr.cceptis  tuta  Lex 
pcndel  cl  Piopbcta,'  (Mallh.  xxii,   37-40).  Qnod  si- 
gnificaliir  cliam  iii   ipso   Moysc.   Naiii  ciim  dixisset , 
proptcr  (lilcclionein    Dei  qiia  prccipue  flagrabat,  Si 
inveni  yraliam  in  conspeciu  luo,  oslende  niihi   leinel- 
ipsuin  manifeste,   ul  sim  inveniens  (jruliam  ante  te  ; 
contiiiuo  proptcr  diiectioiiem  eliam  proximi  siibjecil 
alque  ait,  Et  ul  sciam  quia  populus  luus  esl  gens  Itax. 
Illa  est  ergo  spccies  qua;  rapit  omnciri  animam  latio- 
nalem  dcsiderio  sui,  lanlo  ardentiorcm  qiiaiiU)  niun- 
(liorein,   et  tanlo  mundiorem  quaiilo  ad  spiriliialia 
rcsurgenlcm  :  taiiio  aiitem  ad  spirilualia   rcsurgcn- 
tcm,  quanto  a  cariialibus  moricntcm.  S<d  dum  pcr- 
cgrinamur  a  Domino,  ct  pcr  fidem  anibulamus,  non 
pcr  spcciem  (II  (^r.  v,  C,  7),  postcriora  Chrisli,  lioc 
cst  carnem,  per  i|)sam  fidem  videre  tlcbcraiis,  id  est 
in   solido  fidci  fuiidamento  slantcs,  qiiod  sigiiificiit 
petra  ;  et  eam  de  laH  lutissima  specula  iutucntcs,  in 
calbolica  scilicelEcclcsia,  dcqiiadiitum  esl,  Ei  super 
hanc  pelram  (edificabo  Ecclesiam  meum  (MaltU.  xvi , 
18).  Taiilo  cnim  ccrlius  diligimus,  quam  viJere  dcsi- 
deramus    faciem   Chrisli ,   quanto   in    posterioribus 
€jus  agnosciinus  qnaiitum   iios  prior  dilcxcrit  Cliri- 
Stns- 

29.  Sed  in  ipsa  carne  fides  resurreciionis  ejus  saU 
"vos  facil,  alque  juslilical,  Si  enim  credideris,  iiiquit , 
in  corde  tuo,  quia  Deus  illum  suscilavil  a  morluis,  salvus 
eris  (Romi  x,  9)  :  el  iterum,  Qui  tradilus  esl,  inquit , 
propler  dclicla  noslra,  et  resurrexit  propler  juslifica- 
tionem  noslram  (Id.  iv,  25).  Ideoque  merit«m  fidci 
noslrae  resurrectio  corporis  Domini  csl.  Nam  mor- 
iiiarn  esse  illam  carnem  in  cruce  passionis,  etiam  ini- 
mici  ejus  creduut,  sed  resurrexisse  non  crcduiil. 
Quod  firmissime  iios  credcnlcs,  tanquam  de  polne 
soliditate  contuemur  :  unde  cerla  spe  adoplionem 
-oxspcclamus  redcmptionem  corporis  nostri  ( Id. 
Tiii,  25) ;  quia  hoc  \n  membrisChrisli  speramus,  qu;c 
nos  ip.si  sumus,  quod  perfectiim  csse  in  ipso  taniuam 
ii)  capile  noslro  fidei  sanilale  cognoscimus.  litde  non 
vuU,  nisi  cum  Iransieril,  vidcri  posteriora  sua,  ut  in 
cjus  rcsurrectionem  credatur.  Pascha  enim  liebrajiiin 
verbum  dicilur,  quoij,  Transilus  inlerprelalur.   UiiJe 


8C! 


UBEfl  SF.CUNDUS. 


868 


cl  Joanncsevangclisla  Jicil :  Ante  diem  feslitm  Pusclice, 
scient  Jetus  iuia  veiiit  hora  ejut,  ut  transcal  de  fioc 
vimido  ad  Fatrtin  (Joan.  xiii.  \). 

30.  Ilocaulem  qui  cicduiii,  iiec  lamcn  in  Callio- 
Wca  ',  sed  in  schismalc  aliquo  aul  in  li.Tcresi  crediint , 
iion  de  loco  qui  esl  pencs  euin  videnl  poslcriora  I)o- 
niini.  Quid  eiiini  sibi  viill   (|uod  ait  Doniinus ,  Ecce 
locHs  ett  penes  me  ,  et  staHs  lupcr  pctriim'.'  Qiiis  lociis 
lcrrenus  csl  pciies  Doiiiiiiiim  ,  iiisi  hoc  csi  pcncs  cnin 
qiiod  euin  spirilii  ililcr  atlingit?  Nain  qiiis  lnciis  non 
esl  penes  Doniiiium  ,  qui  altingit  a  Hnc  iisqiic  ad  11- 
ncm  fnrtilcr,  ct  disponit  oiimia  siiavilcr  {Snp.  viii,  i); 
ct  ciijiis  dictuii)  cst  coelum  sodcs,  cl  tcrra  scabcllum 
pfdiim  cjus;  cl  qiii  dixil ,  Qiiaiu  domum  n-dificabitis 
milii  ?  aut  qitis  locus  qnietis  mew  ?  Nonne  maiius  niea  fe- 
cit  lia-c  oinnia  (Jsai.  lxvi  ,4,2)?  Scd  videiicei  iiitclli- 
gitur  locus  pcnes  eiiin   in  quo  statur  siipcr  pclrani  , 
ipsa  Ecclesia  catiinlica  ,  ubi   snliibritcr  vidct  Pascha 
Domini ,  id  est  Iransitiim  Domini,  ct  postcriora  cjiis, 
id  esl,  corpus  ejiis,  qui  crcdil  in  resurreclioncm  cjii-;. 
Et  tlubis  ,  iiiqiiit ,   super    pctram  ,    statim   ul  iransict 
mea  niajestas.  Revcra  cnim  statiin  ut  traiisiit  m:>Jcsias 
Doniini  in  clarilicalione  Domini  qiia  rcsiirgeus  nscci:- 
dit  ad  Paircm  ,  solidati  sunius  siiper  pclram.  El  ipse 
Pclriis  lunc  solidatus  c^t ,  iil  ciini  Hducia  pra;dicai'cl, 
quem  ,  priusquam  essct  solidatus ,  tcr  timorc  iiegavc- 
rat  {Matlh.  xxvi,  70-7-i) ,  jam  quidem  pr;cdcslina- 
tione  posiius  in  specuia  pclrx,  scd  adhuc  manii  Do- 
mini  sibi  supcrposita  nc  videret.  Poslcriora  eiiim  ejiis 
visurus  crat,  et   nondum  illc  transierat ,  uliquc  a 
morte  ad  vitam,  noiidum  rcsurrcciione  clarificaius 
erat. 

31.  Nam  et  quod  sequitur  in  Exodo,  et  dicit,  Tc- 
§am  manu  mea  super  tc ,  donec  transeam ;  et  aufcram 
manummeam,  et  lunc  videbis  posteriora  mca  ;  miilli 
Israolit.T  qiionim  liiiic  figiira  eral  Moyscs,  post  rcsiir- 
rcctionem  Domiiii  crediJeriint  iii  eum  ,  lanquam  jam 
videiiles  posteriora  ejus,  rcmola  manu  ejiis  ab  ociilis 
suis.  Unde  et  Isaix  talem  prophetiam  evangclisia 
commcmoral :  Incrassa  cor  populi  liujus,  et  aurcs  corum 
oppila,  et  oculos  eoruin  grava  {Isai.  vi ,  10;  Malth. 
XII! ,  15).  Dcnique  iii  Psalmo  non  absurde  inlelligitur 
cx  corum  pcrsona  dici ,  Quoniam  die  ac  nocte  gravata 
est  super  me  mnnus  tua.  Die  rorlasse  ,  cum  maniresla 
iniracula  facercl,  nccabeis  agnosceretiir;  »oc/e  aulem, 
cum  in  passionc  morerctur,  quando  ccrtius  piilave- 
runt ,  sicut  qucinlibcl  Iiomiiiem  ,  percmplum  ct  exs- 
tinctum.  Scd  quor.iain  cuin  Iransissct  ut  cjiis  postc- 
riora  viderenlur,  pra>dicanle  sihi  apostolo  Pelro, 
quia  oportebal  Chrislum  pali  el  resurgerc,  compiincti 
Mint  dolore  pcenilcnliu;  {Acl.  ii ,  37  ,  41)  ,  ut  fierct 
in  b.iplizatis  quod  in  capitc  cjus  psalmi  dicitur,  Beati 
quorum  remissa  iunt  iniquitales  ,  ct  quorum  tecta  sunt 
piccala  :  proplerca  cum  diclum  csset,  Cravata  esl 
tuper  me  manut  tua  ,  tanquam  Domino  transcunlc  , 
ut  jam  removcrcl  manum  ,  et  viderenlur  posleriora 
ejus ,  sequitur  vox  dolentis  et  confiteniis ,  et  ex  fide 

»  Fxliti,  i:osl,in  catliolira,  adduiit,  fide.  Quidam  Mss.,  pace. 
Quo  loco  veiius  subiniollii^iiur,  Ecclcsia. 


rcsurreciionis  Doniini  pcccntoriim  rcmissionem  accl- 
pienlis  :  Convcrsiis  siiin,  '\iu\nU,  in  a'rnmim  mea,  cum 
inligirclur  milii  spinn.  PcCiOlitm  mcum  cogiiovi,  el  in- 
jitilititiin  mciim  non  openti.  Di.vi,  Proiiuniiuboutlvcrtum 
me  iiijittiiliam  meam  Doniino,  el  lu  remisisti  iinpietatem 
eordis  mei  {Psal.  xxxi,  1-5).  Ncqiic  cnini  tanlocarnis 
niihiio  debemiis  iiivolvi ,  ul  pulcmus  faciein  iiuidcni 
Doiiiiiii  csse  invisibiiem,  dorsuiii  vcro  visi!)i!e  :  qiiaii- 
diKliiiilem  in  fornia  scni  ulrunKiuo  visihililer  appa- 
ruil;  in  forma  aulcm  Dci  absil  ul  tale  aliqnid  cogi- 
ictur  :  absil  ut  Verbum  Dei  cl  Sapicuiia  Dei  cx  uiia 
parlf!  h;»bcat  faciem,  ct  cx  alia  dorsuin,  sicut  corpiis 
hiimaiiuin,  aut  omniiio  ulla  spccic  vcl  molionc  sivo 
loco  sive  tempore  commutelur. 

32.  Quapn.picr,  si  in  illis  vocibus  qiia;  fichant  in 
Exodo,  ct  il!ib  oiniiibus  corporalihus  dcmonslralioiii- 
hus  Dominus  Jesus  Chrislus  oslcndchatur ;  aut  alias 
Cliristus ,  siciit  loci  hujtis  considcraiio  pcrsiiadet; 
aliasSpiritus  sanctus,  siciit  ea  qiia;  supra  diximiis  ad- 
monenl  :  non  hoc  cflicitur,  ul  Dcis  Pater  nuiiquam 
lali  aliqiia  spccie  Palrilms  visus  sil.  Mulla  eiiim  talia 
\isa  f.icta  suiil  illis  lemporibus ,  iioii  cvidciiler  no- 
miiialo  cl  designalo  in  cis  vcl  Palre,  vel  Fiiio,  vel 
Spiritii  sanclo  ;  sed  lamen  pcr  quasdam  valde  proha- 
hilcs  significalioncs  iioniiullis  iiuliciis  exisieiilibus, 
ul  nimis  tenierarium  sit  dicerc,  [kuin  Paircni  iitiii- 
qiiam  Paliihus  aul  Piopliclis  pcr  aliqiias  visibiles 
forinas  apparuissc.  Ilanc  cnim  opiiiioiicm  illi  pcpe- 
rerunt,  qui  non  potiierunt  iii  imilalc  Trinilalis  intcl- 
ligere  quod  dicluni  csl,  Ilegi  autem  sccculorumiminor- 
tali ,  invisibiti  soli  Deo  (1  lim.  i,  17);  ct,  Qiiein  nemo 
hominum  vidil,  nec  videre  polesl  {Id.  vi,  IG).  Quodde 
ipsa  substantia  simima  suinmeque  diviiia  et  iiicom- 
nitilabili,  uhi  ct  Patcr  ct  Filiiis  ei  S|iirilu3  sanctus 
unus  cl  solus  DcMscst,  pcr  sanam  (idem  inlelligitur. 
Visiones  autem  ill;c  per  crcaturam  commiuahiieni 
Dco  iiicommulahili  subditam  faci;c  suiit,  non  proprie 
sicuti  cst,  scd  significalivc  sicut  pro  rcrum  causis  ci 
lcmpoiihiis  oporliiil,  o;>lciidenles  Dcum. 

CAPUT  XVIII.  —  33.  Visio  Danictis.  Quanqiiam 
ncscio  qiicmadmodum  isli  iiilelligant  (juod  DaiiieU 
apparueril  Anliqtius  dierum,  a  quo  Filiiis  hominis, 
qiiod  proplcr  nos  essc  dignatus  csl,  acccpissc  iiilelli- 
gilur  rcgiiimi,  ab  illo  sciliccl  qui  ci  dicit  iii  Psalmis, 
Filius  meiis  cs  lu,  cgo  hodie  gcnui  le  :  posluta  a  me,  et 
dabo  tibi  geiiles  haredilatem  tuam  {Psal.  ji,  7,  8) ;  el 
qiti  oniiiia  subjecit  stib  pcdibiis  cjiis  {Psal.  viii,  8). 
Si  crgo  Daiiieli  ct  Patcr  dans  rcgniim,  et  Filiiis  acci- 
piciis,  app;irueriml  iii  spccie  corporali ;  quomodo  i.vli 
dicuiil,  Palrcm  nuiiquam  visum  essc  Piophelis,  cl 
ideo  soliim  dcherc  inlclligi  invisiliilem  quem  ncino 
hominiiin  vidil,  nec  videre  potcst?  Iia  cnim  narravil 
Daiiiel  :  Aspiciebam,  inqiiit,  dotuc  ikroiii  posili  sunt, 
et  Vetuslus  dierum  sedcbul :  et  indumculum  ejus  qunsi 
nix  atbuin,  ct  capitlus  capitis  ejus  qitasi  lana  mitndu  ; 
thronus  ejits  flamma  ignis  ,  rolw  ejus  ignis  flagrans,  et 
(lumen  ignis  trahcbal '  in  conspectu  ejut,  El  mille  mil- 

'  fAili,  transibat.  Mss.propeonincs, /rfl/jc6rtt;juxta  IXX, 
eilken. 


Hbl  Dl-:  TIU.MTAii:, 

tiii  dcserviebant  ci,  el  dcna  iiiillia  denum  milliuin  as- 
nistcbant  ei.  Et  judicium  collucavit ,  ct  tibri  ajicili 
iunl,  clc.  El  pimlo  post  :  Anjiicicbam,  inqiiit,  in  vi- 
sionc  noctis  :  et  cccc  cuin  cirAi  nubibus,  (luitiii  FiliHs 
ftoniinis  vcnicns  erat,  et  usque  ad  Vclcreni  dicrum  pcr- 
venit,  et  oblatus  est  ei.  Et  ipd  dalus  cst  principalus  ct 
honor  et  rcfinuin ;  et  oinnes  populi,  tribus,  el  tinrjua: 
ipsi  servicnt.  Poteslas  ejus,  poleslas  aHerna,  qua;  non 
pratcribit ,  et  rcgnuin  ejus  non  corrumpctur^  [Dan.  vii, 
9-14).  Eocc  Pater  (iaiis,  ct  Filiiis  accipiens  rcgnuiii 
scnipilernuin,  et  siinl  ambo  in  conspcctu  prophc- 
tanlis  visiiiili  specic.  Non  ergo  iiiconvenienter  crc- 
ditur  cliain  Pater  Deus  co  niodo  solere  apparcrc 
mortalihus. 

34.  Nisi  fortc  aliquis  dicel',  idco  iion  esse  visibi- 
lcin  Palrem,  quia  in  conspectu  sonmianlis  apparuit ; 
idco  aulem  Filium  visibilem  ct  Spirilum  sancliim, 
quia  Moyses  illa  omnia  vigilaiis  vidit.  Quasi  vcro 
Verbuni  et  Sapienliam  Dei  vidcril  Moyses  carnalibus 
oculis,  aut  videri  spiritits  vel  humaiius  possit  qui 
carnem  islam  vivilicat,  vel  ipse  corporcus  qui  ventus 
dicilur;  quanto  minus  ille  Spirilus  Dci  qui  omniiim 
liominum  et  Angclorum  mentcs  iiicfliabili  exccllenlia 
diviiiae  substanlia;  supcrgrcdiliir  ?  aiit  quisquam  tali 
pru;cipilelur  errore,  ut  audeat  dicere  Filium  el  Spi- 
ritum  sanctum  eliam  vigilaiilibus  homiiiibus  essc  vi- 
sibilem,  Palrem  aulem  iioiiiiisi  somniantibus  ?  Qiio- 
inodo  crgo  de  Patre  solo  accipiiint,  Quem  nemo  ho^ 
minum  vidit,  nec  videre  potesl?  An  cum  dormiimt 
homines,  liinc  non  suiit  homines  ?  Aut  qui  formare 
simililudinem  corporis  polest  ad  se  signilicandum  pcr 
visa  somniaiitium,  non  polcst  formare  ipsam  corpo- 
rcam  creaturam  ad  se  significandum  oculis  vigilan- 
tiiim?  cum  ejus  ipsa  subslanlia  qua  esl  ipse  quod 
est,  nulla  corporis  similitudine  dormienti,  nulla  cor- 
poiea  specie  vigilanii  possit  ostendi  :  scd  non  solum' 
Palris,  verum    etiam    Filii  et  Spiriius  sancii.   Et 

*  Editi,  quod  non  corrumpelur.  Abest,  quod,  a  Mss.  et  a 
versione  LXX. 

*  Er.  Lugd.  ven.  et  Lov.,  isisi  forle  aliquis  dicat.    M. 
»  TresMss.,  el  non  solum. 


S.  AUGUSil.M  gfjs 

certe  qni  vigilanliuin  \isis  mov«!iiiur,  ni  non  Pa- 
Irem,  scd  tanlum  Filiuin  vcl  Spiriliiin  feancUim  crc- 
dant  corporalibus  bominuin  app-iruisse  conspectibus; 
iil  oiniilaiii  taiitain  laiiludiiK^in  6aiiclarum  pagina- 
rum,  cl  tani  iniillipliccin  carum  intclligcnliarn,  iiiide 
neino  sani  capiti->  afnrmart;  debct,  iiu->quain  perso- 
narn  Patris  per  aliquam  «pccicm  corporaleni  vigi- 
lantiiim  oculis  dcnionstratain  :  sed  ul  hoc,  ul  dixi, 
oinillam  ;  qiiid  diciint  de  Palrc  noslro  Abraliam,  cui 
ccrlc  vigilanli  ct  miiii^lranli,  cuin  Scripliira  pra:mi- 
sisset  dicens,  Visus  est  Dominus  Abraha:,  non  unus 
aul  duo,  sed  Ires  apparucrunl  viri,  quoruni  nulliis 
cxcclsius  aliis  cminnisse  diclus  est,  iiiillus  hnno- 
ralius  elRilsisse,  nullus  iinpcriosius  cgisse  (Gcn. 
xviii,  i)  ? 

55.  Quaproplcr,  quoniam  in  illa  Iripartita  noslra 
dislribulioiiC  priiniiin  quu;rere  insliluimus  {Supra, 
cap.  7),  ulruin  Paler,  an  Filius,  an  Spirilus  sanclus; 
an  aliquando  Paler,  aliquando  Filius,  aliquando  Spi- 
riins  sanclus;  an  sine  ulla  distinciione  personarum, 
sicut  dicitur,  Deus  unus  ct  solus;  id  esl  Trinitas  ipsa, 
per  illas  crealurae  formas  Palribus  apparucrit  :  inler- 
rogatis  qu;c  potiiimus  ',  quanlum  sulliccre  visum  esl, 
sanclarum  Scripturariim  locis,  nibil  aliud,  qnanluin 
exislimo,  divinoriim  sacramentorum  modesta  el  caula 
coiisideratio  persuadel ,  nisi  ut  temere  non  dicamus 
quaenam  ex  Trinitate  persona  ciiilibet  Pairum  vel  Pro- 
phelarum  in  aliquo  corpore  vel  simililudine  corporis 
apparuerit,  nisi  cum  continentia  lectionis  aliqua  pro- 
babilia  circumponil  indicia.  Ipsa  enim  natura ,  vel 
substantia,  vel  essenlia,  vel  qiiolibet  alio  nomine  ap- 
pellandum  esl  idipsum  quod  Deiis  est ,  quidquid  illud 
est,  corporaliter  videri  non  potest  :  per  subjectam 
vero  creaturam,  non  solum  Filiura,  vel  Spirilum  san- 
clum  ,  sed  eliam  Pairem  corporali  specie  sive  simili- 
tudinc  morialibus  sensibus  significalionem  sui  dare 
poluissc  credendum  esl.  Quae  cum  ila  sint,  ne  inirao- 
deralius  progredialur  secundi  hujus  voluminis  longi- 
ludo,  ea  quae  restant,  in  consequentibus  videamus, 

'  Mss.  duodecim,  interrogatisque  prout  potuimus. 


LIBER  TERTIUS. 


m  quo  quaerituf ,  an  in  illis  de  quibus  superiore  libro  dicUim  est,  Dei  apparitionibus ,  per  corporeas  species  factis,  tan- 
lummodo  crealura  formata  sit,  in  qu.i  Deus  sicut  tunc  oporluisse  judicavit,  humanis  ostenderelur  aspeclibus;  aa  angeli 
qui  jam  aniea  erant  iia  miltebaulur,  ul  ex  |;ersona  Dei  loquerenlur,  assumenles  corporalem  speciein  de  crealura  cor|  o- 
rea,  aut  ipsum  corpus  suum  in  species  quas  velleul  accoin  noJalas  actionibus  suis  vertentes  secuiidum  attribulam  sibi  a 
Creatore  polenliaiu  :  ipsa  autem  Dei  essenlia  nuaquani  per  se  ij  saui  visa  luerit. 


Pr0(KM113m.  —  l.  Cur  de  Trinitate  scribat.  Quid 
a  lecloribus  desiderel.  Quid  dictum  sil  in  superiore 
libro.  Credant,  qui  volunt,  malle  me  legendo  quam 
Icgenda  dictando  laborare.  Qui  autem  hoc  noluntcre- 
dere,  experiri  autem  et  possunt  et  volunt,  dent  quae  * 
legendo  vel  meis  inquisitionibus  respondeantur  vel  in- 
lerrogatioiiibus  aliorum ,  quas  pro  mca  persona  quani 
in  scrvilio  Cbristi  gero,  el  pro  studio  quo  fidem  no- 
siram  adversum   errorem  carnaliiim  et  animalium 

»  Editi,  denique.  Eaicndanlur  ex  muuuscriptis. 


homimim  muniri  '  inardesco,  nccesse  esl  me  pali :  et 
videant  quam  facile  ab  islo  labore  me  temperem,  el 
quanto  etiam  gaudio  stilum  possim  habere  feriatum. 
Quod  si  ea  quae  legimus  de  his  rcbus,  sufficienter  edila 
in  lalino  sermonc  aul  non  sunt,  aut  noii  iiiveniunlur, 
aut  certe  difficile  a  nobis  invenii  i  qucunt ,  grxca)  au- 
tem  linguae  non  sil  nobis  tanlus  habitus,  ut  lalium 
rerum  libris  legendis  el  inlelligendis  ullo  modo  repc- 
riamur  idoiiei,  quo  genere  litterarura  e.\  iis  qiix  noLis 
•  Lov.,  munire. 


3C9 


LIBEU 


l»i.uca  inlerprelata  sunt,  non  dubito  cnncia  qnx  uii- 
liler  quaerere  possumus  conlineri ;  fralribus  aulein 
non  valeain  rcbisiere,  jure  quo  eis  scrvus  faclus  stint 
nayilaiilibiis,  ut  eoruni  in  Cbrislo  laudabilibus  slud  is 
lingua  ac  siib)  meo,  quas  bigas  in  me  cbarilas  ayilal, 
maxinic  serviam  ,  ego<iue  ipsc  mulia  que  nc>cieb:ini, 
sciibendo  me  didicissc  conlilear  :  iion  dobel  liic  la- 
bor  mi'iis  cuiquam  pigro,  aul  niulliiin  doclo  videri 
superlluus,  cum  niullis  impigris  mullisquc  indoclis, 
Inler  qnos  ctiam  milii ,  non  parva  ex  parle  sil  neces- 
sarius.  E\  bis  igilnr  (\i\.v.  ab  aliis  de  bac  re  scripla 
jain  Ifginius,  pluriimiin  adiiijniculati  el  adjuli,  ea  qiuc 
(leTrinilale,  uiio  sumnio  sunimeque  boiio  Dco,  pic 
qu.xri  el  disseri  posse  arbilror,  ipso  ciborlanle  qux- 
rciida  alijue  adjuvante  disseronda  snsrei  i  :  ul  si  alia 
iion  siiiil  liujusmodi  scripla  ,  sil  qiiod  babeaiit  el  le- 
gaiil  qui  volucrinl  el  valuerinl ;  si  aulein  jam  suiit, 
lanio  faciliiis  aliqiia  inveniantur,  quaiito  talia  plura 
csse  potuerint. 

2.  Sane  cuni  iii  omiiibus  lilteris  meis  non  soiuin 
pium  lectorein,  scd  etiain  liberum  correclorem  desi- 
derem,  multo  maxiine  in  bis,  ubi  ipsa  magniludo  qux- 
stionis  urmam  tam  muUos  invcnlores  babcre  possct, 
ijuam  miillos  coiilradiclores  liabet.  Verumtamen  sicul 
leclorcm  nieum  iiolo  inibi  esse  dedilum  ',  ila  corre- 
clorem  nolo  sibi.  IIIc  me  non  amet  aiiiplius  quain  ca- 
ibolicam  fldein,  iste  se  non  ainet  amplius  quam  ca- 
lliolicain  vciilalcm.  Sicut  illi  dico,  Noli  meis  litlcris 
quasi  Scripluris  canoiiicis  iiiscrvire;  sed  in  illis  ot 
quod  non  ciedebas,  cuin  invencris,  incunrt mier  cre- 
de,  in  istis  aulein  qiiod  certum  non  babebas,  nisi  cer- 
tiim  intellexcris ,  noli  iirmitcr  rctinerc  :  ila  illi  dico, 
Noli  mcas  lillcras  ex  lua  opinionc  vcl  conleiitionc, 
6cd  ex  divina  letlione  vel  inconcussa  ralioiie  corri- 
^ere.  Si  quid  in  eis  veri  compreheiideris ,  existendo 
non  est  mcum,  at  inlelligendo  ct  amando  el  luum  sil 
ct  meum  :  si  quid  aulem  falsi  conviceris,  crrando 
riieril  ineum,  sed  jam  cavendo  ncc  luuin  silnccnieuni. 

3.  liinc  itaque  terlius  bic  liber  sumat  cxordium, 
qiiousqiic  socundus  perveaerat.  Cum  cniiii  ad  id  ven- 
tuin  cssct,  ul  vellemiis  ostcndcre  non  idco  minoiem 
Paire  Filiuin,  quia  ille  misit,  bic  mjssns  cst,  nec  ideo 
iiiinnrcm  ulroqiic  Spiriluin  sanclum,  qiiia  ct  ab  illu  et 
:ib  il!o  niissus  in  luvangelio  legitur  :  siiscopiinus  bnc 
qii.Trere,  cum  illuc  missus  sil  Filius,  ubi  crat,  (piia 
in  hiinc  mundum  vcnil,  el  t/i  hoc  uiundo  eiat  (Joaii.  i, 
lU) ;  cnin  illiic  cliam  Spiritus  sanclns,  ubi  el  ipse  eral, 
(pioniain  Spirilus  Domini  replevit  orbem  teiraruni ,  et 
hoc  quod  continet  omnia  tcienliam  habct  vocis  {Sap. 
1,7):  ntrum  proplerea  niissus  sil  Doiiiiims,  quia  e\ 
uccullo  in  cariie  naius  est,  et  de  sinu  Palris  ad  oculos 
homiiiuin  in  forma  servi  lanquam  egrcssiis  apparuil ; 
ideo  ctiam  Spirilus  sancliis ,  quia  el  ipse  corporali 
specie  quasi  columba  visus  est  (Mailh.  iii,  IG),  et 
linguis  divisis  vclul  ignis  {A.ct.  ii ,  3)  :  ul  boc  eis  fue- 
fil  initti,  ad  aspeclum  monalium  in  aliqL«5  fonna  cor- 
porea  de  spiriluali  sccreto  procedere ;  quod  Patcr 
qiioniam  non  fecit,  tantummodo  niisisse,  non  etiam 

*  SoU  fere  edilio  Lov.,  dcbilum. 


TER-i  lUS.  8T0 

inissus  csse  dictus  sii.  Deindc  qiixsiium  cst  cur  et  Pa- 
ter  iioii  aliqiiaiulo  dicliis  sil  missus,  si  pcr  illas  spccics 
corporales  qu:e  ociilis  aiilicpioriim  appariioriiiit  ipse 
deinoiislrabalur.  Si  aiilcin  Filius  tuiic  demonslraba- 
lur,  cur  tanlo  posl  missus  diteietur,  cuin  pleniludo 
temporis  venit,  ul  ex  reiiiii;»  nascerclur  {Galat.  iv,  4); 
qiiaiidoquidcin  cl  anlea  millebitiir,  cuiii  iii  illis  Ibr- 
niis  corporalitcr  apparebat.  Aul  si  iion  reclc  inissus 
dicercHir,  nisi  ciim  Yerbnin  caio  factuin  esl  {Joan.  i, 
14);  cur  Spiiiius  sanclus  missiis  Icgaliir,  cujus  iiicar- 
iialio  talis  iion  facia  esi.  Si  vcro  por  illas  antiiiiias 
deinonsiraliones,  nec  Paler,  necFiliiis,  scd  Spiritus 
sanctiis  oslendebatur;  cur  ciiain  ipse  nimc  diccrelur 
missus,  ciini  illis  modis  cl  anlca  niiilcrelur.  Deiiide 
subdivisiiiiiis,  ul  Iiac  diligcnlissime  Iraclarentur,  el 
iriparlilam  feciinns  qux'siioiiein,  ciijns  uiia  pars  in  sc- 
cnndo  libroexplicala  est,  du;c  siiiil  reliipia;,  de  quibiis 
deinccps  disscrere  aggiciliar.  Jain  cniin  quicsilum  at- 
que  Iractatum  est,  in  illis  anliqiiis  corporalibus  for- 
mis  ct  visis,  non  tanUiiiimodo  Palrcm  ,  nec  laiitnm- 
inodo  Filium ,  ncc  lanlitnimodo  Spirilum  sanclum 
apparnisse,  sed  aut  indifrerentcr  Doniiiiiiin  Dcuin  qiii 
Trinitas  ipsa  intelligitnr,  aut  quamlibct  ex  Trinitale 
pcrsonain  ,  quain  lectionis  tcxlus  indiciis  circunislan- 
libus  signincarci. 

CAPUT  PRIMU.M.  —  L  Quid  deinceps  dicendum. 
Nunc  ergo  priinum  quccramus  qnod  seqiiilur.  Nain  sc- 
cundo  loco  in  illa  distribulione  posilum  csl,  utruin  ad 
hoc  opiis  lanlummodo  creatiiia  forinala  sil ,  in  qua 
Deus,  sicut  luiic  oporluissc  ju  licavit,  liumaiiis  oslen- 
derelur  aspecljbus  :  an  Angeli,  qui  jain  eraiit,  ita  mit- 
tebaiitur,  ut  cx  persona  Dci  loqnercntur  ,  assunientcs 
corporalem  spcciem  de  crcalura  corporea  in  iisiini 
minislcrii  sui ;  aiil  ipsuin  corpus  snum,  cui  non  sub- 
duiitur,  sed  subdilnin  rogunl  *,  muiaiiles  alque  vcr- 
lentes  in  species  quas  vellent ,  accommodatas  alque 
aptas  aclionibus  suis ,  secundum  allribnlam  sibi  a 
Creatore  potcnliam.  Qiia  qiiirslionis  parlc,  (iiiaiiiu;ii 
Doniiiius  dedoril,  pertraclata ,  poslreino  vidcndiini 
eril  id  quod  inslilucrainns  inqnirere  ,  nlruiii  Filiiis  el 
Spirilus  sanclus  ct  aiitea  miliebaiilnr;  ei  si  ita  es(, 
qnid  inter  illam  niissioiiem  cl  cain  qiiain  tii  t^vans^ol  o 
lcgiinns  dislel  :  an  inissiis  noii  sil  ali(|nis  coium,  i  i  i 
ciim  vel  Filius  factiis  esl  cx  Maria  virgine,  vol  ciini 
Spiritus  sanclus  visibili  spccie,  sive  in  coluiiiba,  sive 
iii  igiieis  linguis  apparuit  {Supia,  Ub.  2,  eap.  7,  n.  I."5). 

5.  Scdfaleor  cxcedere  vircs  iiilenlionis  iiic;c,  nlruin 
Aiigcli  nianciilc  spiriluali  sui  corporis  qiialitate  ];cr 
lianc  occullius  operanles,  assuinaiit  ex  inrerioribus 
elemenlis  corpulenlioribus,  (|uod  sibi  coaplaluin  , 
qnasi  aliqnain  vesle  n  mulent  ct  veriant  in  quaslibct 
specics  corporales,  ctiain  ipsas  vcias,  sicnl  aqua  vera 
in  vcruin  vinuin  convcrsa  cst  a  Doiniiio  {Joan.  ii,  9)  : 
an  ipsa  propria  corpora  sua  iransftirmcnt  in  (piod 
voluerint,accommodate  '  ad  id  quod  agunt.  Sed  quod- 
libel  honiin  sil,  ad  pncscnlem  (pi:i:slionem  non  pcr- 
lincl.  Et  quamvis  hu:c,  quoniam   boino   sum,  nnU« 

•  Edili,  gerunt.  Pleriquc  Mss.,  regunt. 

*  lla  Mss.  Al  edili,  accoinnwdala. 


871  i>K  TKINnATI', 

ftxpcrimcnlo  po.vsiin  ooinprchciulcrc,  siciil  Ang<-li  t|ui 
lific  :»giiiil,  ci  niajjis  ca  noruiil  (|iiani  cgo  novi,  qua- 
tcnus  niutcliir  CDrpiis  mciiin  iii  :ilTcclu  '  voluiiliili» 
nic;r,  Bivc  (|uo(l  iii  iiic ,  sivc  (|ii<iii  cx  ^iliis  cxp(!rlii8 
siini  :  (piiti  lioriiin  Liiiicn  cx  (liviii.iniin  Scripluraruin 
:»ucloi  iUiliiius  crcdnii ,  iiunc  noii  opus  csl  diccre,  ne 
cogiir  prol);irc,  cl  (i:il  scrnio  longior  de  rc  qu.i  non 
iniligct  pncsciis  (piicslio. 

C.   Illuil  niiiic  vidciuluin  csl,    ulruin   Angcli  lunc 

a;,'cbaiil  ct  illas  corponim  spccics  apparciilcs  oculis 

lioiniiiiim,  ct  illas  voccs  insoiianles  auribus,  ciim  ipsa 

scnsibilis  crealura  ad  nutum  scrvicns  Coiidilori  • ,  in 

quod  opiis  crat  pro  lcmpore  vcrlciialur,  siciil  iii  libro 

Sa|)icnlix»  scriptum  cst :  Crealura  enim  tibi  faclori  de- 

servicns,  extcndilur  in  (ormentum  adversum  injuslos,  et 

tenior  fil  ad  benefaciendum  iisqui  in  teconfulunt.  Vro- 

pter  hoc  el  tunc  in   omnia   se  transfigurans ,  oninium 

tiutrici  fjratia;  tuce  drxerviebat  ad  voluntalem  liorum 

qui  te  desiderabant  {Sup.  xvi,  24,  25).  Pcrvciiit  cnim 

potciilia   voliiiilalis  Dci  *  per  crcatiiram  spiriiualcm 

usque  ad  cffcctus  visibiles  atqiic  scnsibiles  crealuru) 

corporalis.Ubienim  imn  operalurquod  vull  Dei  oiimi- 

poteiitis  sapicntia  ,   quoR  pcrlcndit  a  fme  usque  ad 

fiiiem  rorlitcr,ct  disponit  omiiia  suavilcr  (Id.  viii,  1)? 

CAPUT  II.  —    7.    Voluntas   Dei    causa    superior 

omnis  corporeai    nmtalionis.   Exemplo  id  demonstra- 

tur.   Sed  aliiis  cst   ordo    naluialis  in    convcrsionc 

et  mutabililate   corporum,  qui  quamvis  eliam  ipse 

-  ad  iiuium  Dei  scrviat,  perscverantia  lamen  consue- 

ludinis  amisit   admiratioiicm  :  siculi    siint  quoe  vel 

brcvissiniis,  vel  cerle  non  longis  intervallis  lem- 

porum,  coelo,  lerra,  mariqnc  mutantur,  sivc  nascen- 

libus,  siv<)  occidciitibus  rebus,  sive  alias  alitcr  alqiie 

aliter  apparcntibus  :  alia  vcro  qnamvis  ex  ipso  ordi- 

iie  venieiilia,  tamen  propter  lon-iora  iirtervalla  leiw- 

\)orum  niinus  usitaia.  Qu;c  licel  mulli  stupeanl,  ab 

inquisiloribus  hujus  swciili  comprcbensa  siint,  el  pro- 

gressu  gencrationum  quo  s  cpius  repetita,  el  a  pluri- 

bus  cogiiita,  eo  miiuis  niiia  suiil.  Siculi  sunl  derecliis 

liiniinarium,  et  raro  exislentes  qiiaedam  species  side- 

rum ,  el  lerrac  molus  ,  et  monstruosi  partus  animan  - 

tium,  et  qusecumque  similia,  quorum  nihil  fit  nisi  vo- 

luntatc  Dci,  sed  plcrisque  non  apparet.  Itaque  licuil 

vanitati  pbilosophorum,  etiamcausis  aiiis  ea  tribuere, 

vcl  veris,  sed  proximis,  cum  omnino  viderc  non  pos- 

scnt  supcriorem  ca.'leris  oiiinibus  causam,  id  est  vo- 

lunlalem  Dei  ;  vel  falsis,  et  ne  ab  ipsa  quidem  per- 

vesiigationccorporarnim  rerum  atque  molionum,  sed 

a  sua  suspicione  et  errore  iirolatis. 

8.  Dicam  si  potcro  quiddam,  exempli  gratia,  quo 
hsec  apertiorii  sint.  Esl  cerle  in  corpore  humano  quac- 
dam  nioles  carnis,  et  lormai  species,  el  ordo  dislin- 
clioque  membrorum,  et  temperatio  valetudinis  :  hoc 
corpus  inspirata  anima  regit,  eademque  rationalis ;  et 
ideo  quamvis  mulabilis,  lamen  quae  possit  illius  in- 
commutabilis  sapienlia;  parliceps  esse,  ul  sil  partici- 

'  Dccem  Mss.j  in  affectum. 
»  F-diti,  conditoris.  ai  mss.  conditi. 
'  sic  Mss.  magno  consensu.  At  editi,  sapientia  volunlatis 
cei. 


S.  AUGUSTIM  H72 

putio  ejut  in  idiptum,  t.|ciil  in  Pi^altno  i>criptiim  c*t  de 
omnibiis  sanctis,  cx  qiiibus  lan()uam  lapidibus  vivia 
xdificaliir  illa  Jcriisalcm  matcr  noslra  x.u-.mn  in  coe- 
lis.  Ita  ciiim  (■aniliir  :  Jerusalem,  qna:  (f.dificatur  ul  n- 
vitas,  cujiis  pnrlicipntio  ejut  in  idipsum  {l'tul.  (.xxi,  7)). 
IdipKttin  (|iiippc  b(»c  loco  illiid  Kiimnium  et  inrninniii- 
tabile  bonum  intclli|;iiiir,  qiioii  Deus  cst,  atquc  sa- 
picnlia  voluiilas(|iic,  ipsius.  Ciii  c:iiii;itur  alio  loco  : 
Mulabis  ea,  el  mulabuntur  ;  tu  vero  idcm  ipte  et  {Ptul. 
ci,  27,  28). 

CAPUT  III.  —  De  eodem  argumento.  Consliliin- 
miis  crgo  animo  lalcin  sapicntcm,  cujus  aiiima  raiio- 
iialis  jain  sit  particcps  inconiiniitabilis  aRlcrnacque  vc- 
riLitis,  quam  de  omnibus  suis  aciionibus  consulat,  ncc 
aliquid  oinnino  faciat,  quod  non  in  ea  cognoveril  essc 
faciendum,  ul  ei  subdilus  eiqiie  obiempcrans  rcclc 
facial.  Isie  si  consiilta  summa  ralione  divince  jiisliii:c, 
qiiam  in  sccrcto  audirct  aure  cordis  sui,  caquc  sibi 
jubenle,  in  aliqiio  ofiicio  miscricordiac  corpus  laborc 
fatigarel,  agriludincmque  conlraliercl,  consultisqiic 
medicis  ab  aliodiccrclur  causam  morbi  essc  corporis 
siccilatem,  ab  alio  aulcm  humoris  irnmodcralionem  : 
unus  corum  veram  causam  diceret,  aller  errarel, 
uterque  tamen  de  proximis  causis,  id  csi,  corporali- 
bus  pronuntiaret.  At  si  illiiis  siccitatis  caiisa  quncrcre- 
lur,  el  inveniretiir  volunlarius  labor;  jam  venlum  es- 
set  ad  siiperiorem  causam,  quoc  ab  anima  proflcisce- 
relur  ad  afficicndum  corpus  qubd  regit :  sed  nec  ipsa 
prima  essei ;  illa  enim  prociil  dubio  siiperior  cral 
in  ipsa  incommulabili  Sapicntia ,  ciii  hominis  sa- 
pientis  anima  in  charitate  serviens,  et  inelTabililcr 
jubenli  obcdiens,  voluntarium  laborein  susceperat  : 
ila  nonnisi  Dei  voluntas  caiisa  prima  illiiis  spgritu- 
dinis  veracissime  reperireliir.  Jam  vero  si  in  la- 
boie  officioso  et  pio  adhibiiissct  illc  sapiens  ministros 
coilaborantes  secum  in  opcrc  bono,  nec  lamcn  eadem 
voluntite  Deo  servientos,  sed  ad  carnalium  cupidi- 
tatum  '  suarum  mcrcedem  pcrvenire  cupientes,  vel  in- 
commoda  carnalia  devitantes  ;  adhibuisset  eliam  ju- 
meiita,  si  hoe  cxigcrct  illiiis  operis  implendi  prociira- 
lio,  qiioe  utique  jumenta  irrationalia  essenl  animantia, 
nec  ideo  movercnt  mcmbra  sub  sarcinis,  quod  aliquid 
dc  illo  bono  opere  cogilarent,  sed  nnturali  appctitu 
sua)  voluptatis  et  devilatione  molestise;  poslromo  aJ- 
hibiiissct  etiam  ipsa  corpora '  omiii  sensii  carenlia, 
qu;c  illi  operi  essciil  neccssaria,  frumentum  scilicel, 
el  viiium,et  oleum,  vestem,  nummum,  codiccm,  ct  si 
qua  hujusmodi ;  in  his  certc  omnibus  in  illo  opcre 
versantibus  corporibus,  sive  animatis  sive  inaniinaiis, 
quaecumque  moverentur,  allererenlur,  repararentur, 
extcrminarentur,  reformarenlur,  aho  atque  alio  modo 
lociset  lemporibus  affecia  mutarenlur  :  num  alia  es- 
sct  istorum  omnium  visibilium  et  mutabilium  facto- 
ruin  causa,  nisi  illa  invisibilis  et  incommutabilis  vo- 
luntas  Dei  per  animam  justam  ,  sicu^sedem  Sapien- 
tioR,  cunctisiitens,  et  malis  *  et  irrationalibus  animis  , 

*  Plures  Mss. ,  carnalium  volimtalum.  Duo,  voluptatum. 

*  Edili,  corporea.  AlMss.  corpora. 

*  Etliti,  et  malis  ralionalibus,  et  irrntionalibus.  Apud  .Mis 
vox,  ralionalibus,  sul)inteiligcnda  relinquilur. 


873  LIBKI^  TEUTIUS 

cl  poslremo  corporibus  ,  sivc  qu;c  illis  iiispirarcntur 
cl  aniniareiiliir,  sive  oinm  sensu  cireiilibus,  cuiii 
piiiiiiliis  uleiclur  ipsa  bona  aiiiiiia  cl  saiicla ,  qiiaiu 
sibi  ad  piuiii  el  rciigiosiiin  obsoiiaiuiii  siiinliiiissel? 

CArU T  IV.  —  9.  Deus  omufhus  creaturis  ulitur  ut 
vuU,  el  visibilia  facil  ad  se  ipsum  demonsirauJum. 
Quod  crgo  dc  imo  sapiciilc,  quamvis  adliiic  inorlalc 
corpiis  gcslaiile,  quamvis  cx  parlc  viJciilc,  posuimus 
exempli  gralia  ;  lioc  dc  aliqna  doiiio,  ubi  aiiquorum 
laliuin  Bocielas  cst,  hoc  de  civilaie  vcl  cliain  de  orbc 
lerrarum  licel  cogilare,  si  pencs  sapieiites  sanclcquc 
ac  pcrrccle  Deo  subdilos  sil  priiicipalus ,  el  regimcn 
rerum  liumaiiarum.  Sed  lioc  quia  iioiidiim  e^l'  (opor- 
tel  cniin  nos  in  hac  pcrcgriiiaiione  prius  morlaliler 
exerceri,  el  pcr  vires  mansiietiidiiiis  et  patientix  in 
flagellis  erudiri) ,  illam  ipsam  siipernam  atqiie  coe- 
leslcni ,  unde  peregrinamur,  patriam  cogileiiiiis.  lllic 
enim  Dei  volunlas,  qiii  facil  angelos  suos  spirilus,  ct 
ininislros  suos  ignoiu  fl;>granlem  {Psal.  ciii,  4),  in 
spiritibiis  summa  pace  atque  amicitia  copiilatis ,  et  in 
uiiam  voluiitaiem  quodain  spiriluali  charitalis  ignc 
coiiflaiis,  tanquam  in  cxcelsa  etsanclaetsecrela  scde 
pr.xsideiis,  velut  in  domo  sua  et  in  templo  suo,  iiidc 
se,  qiiibii^dam  urdinatissimiscreatur:e  inoiibus ,  pri- 
iiio  spiritualibus,deindecori>oralibus,  pcr  ciincta  dif- 
fundil,  ct  utitur  umnibus  ad  incominutabile  arbilriuin 
sentcniix  sua>,  sive  incorporeis  sive  corporcis  rebus, 
sive  rationalibus  sive  iriationalibus  spirilibus,  sive 
bonis  per  ejus  graliam  sive  inalis  per  propriain  vo- 
iuiilatem.  Sed  quemadmodum  corpora  crassiora  et 
infLTiora  per  subtiliora  ct  poienliora  quodain  ordine 
reguntur;  ita  oninia  corpora  per  spiritum  vitoc ,  ct 
spiritiis  vilic  irrationalis  per  spiritum  vit;n  rationa- 
lem ,  cl  spirilus  vit;c  ralionalis  desorlor  alque  pec- 
calor  per  spiritum  vitje  ratiunalcm  piiim  ct  justum  , 
el  ille  pcr  ipsum  Deum,  ac  sic  univcrsa  crealiira  per 
Cre.Uorcin  suum,  ex  quo  cl  per  qucin  ct  in  quo  etiam 
condiia  atque  instituta  esl  {Coloss.  i,  Iti) :  ac  pcr  hoc 
volunlas  Dei  esl  prima  cl  summa  causa  oinnium  cor- 


874 


giiam  quijipe  ejus,  ncc  niembranas  iicc  atraintntunri, 
iiecsignilicantes  sonos  lingna  cdilos,  ncc  sigiia  litlc- 
rariiin  roiiscripla  peliiciilis,  rorpiis  Cbiisti  ct  sangui- 
neiii  dicimus ;  scd  illud  t:uilum  quoil  cx  fruclibus 
lerrae  accepiuin  ct  prccc  mysiica  conscciatum  riio 
siiminiu$ads:ilutcm  spirilualeni  in  mcmoriain  prono- 
bis  Dominic;e  passionis  :  quod  cum  pcr  manus  liomi- 
niim  ad  illain  visibilcm  speciem  pcrducalur,  non 
saiictificatur  iit  sit  tam  ni:ignum  Sacramentum,  iiisi 
operante  invisibilitcr  Spiritii  Dci,  cuin  haic  omni.'» 
qiKc  per  corporales  niotus  in  illo  opere  fiunt,  Deus 
opcretur  ,  movens  primitus  invi-ibilia  niinistrorum, 
sive  animas  hoiuiniim,  sive  occultoruni  spiritnuiii 
sibi  subdil:is  servitutes):  qnid  niirum  si  cliani  iii 
creatnra  coeli  ol  lerrx.  maris  etaeris,  facit  Deus  qu;c 
vult  sensibilia  atque  visibilia,  ad  se  ipsiiiii  iii  eis, 
sicut  oporteie  ipse  novit,  signiricandum  ci  dcmon- 
slrandnm,  non  ipsa  sna  qua  cstapparenle  subslantia, 
qua:  omnino  incoinmulabilis  est,  oinnibusqiie  spiri- 
lilius ,  qiios  crcavit,  inlerius  secretiusque  subli- 
niior? 

CAPUT  V,  —  H.  Miracula  cur  non  consueta  opera. 
Vi  cnim  divina  tolain  spiritualem  corporalomqne 
administrantc  crealuram ,  omiiium  annorum  ceriis 
dicbus  advocaiilnr  aijiire  niaris,  el  eflundunlur  snpcr 
f:iciem  tcrraj.  Sed  cum  boc  oranle  sanclo  Elia  racluni 
esl,  qnia  piacccsscrat  tam  conlinna  el  lam  loiiga  sc- 
renilas,  ut  dericerenl  fame  homiiies,  nec  ca  hora  qiia 
ille  Dei  servus  oravit,  aer  ipse  aliqua  liumida  facic 
mox  fiitur;B  pluvia;  sigiia  pra;tiilerat,consccutis  laniis 
ct  lam  vclociter  imbribus  apparuilvis  divina,  quibus 
illiid  dabatiir  dispensabaliirqiic  iiiiraculum  ( III  Reg. 
xviii,  45).  Ita  Deus  opcralur  solemnia  fulgura  alque 
lonilrua  :  scdquia  in  moiite  Sina  inusiiato  inodo  (ie- 
bant,  vocesque  illjc  non  strepilu  coufuso  cdebanlur,  sed 
eis  qua)dam  signa  dari  ccrlissimis  indiciis  apparebat, 
miracula  erant(Exo(i.xix,  lG).Quis  atlrahilhumoreni 
per  radicem  viiis  ad  botrum,  etviniim  facit,  nisi  Deiis, 
qui  et  homine  plaiitantc  cl  rigante  incrementum  dat 


poralium  specierum  atquc  motionum.  Nibil  enim  fit      (I  €or.  iii,  7)?Sed  cum  ad  nulum  Domini  aqua  ia 


visibiliter  ct  sensibiliter,  quod  non  de  inleriore  invi- 
sibili  alque  inielligibili  aula  summi  Impcialoris,  aut 
jiibcaliir  ,  aut  permitlalur,  secundum  inefTabilcm 
jubtitiain  prx-miorum  atque  paniarum  ,  graliarum  ct 
rctribulioiium,in  ista  tolius  crealura^  amplissima  qua- 
dam  immensaque  republica. 

10.  Si  ergo  apostolus  Paulus,  qnamvis  adbuc  porla- 
rcl  sarcinam  corporis,  quod  corruiiipitur  el  aggravat 
aniinam  {Sap.  ix,  15) ,  quamvis  adliiic  ex  partc  alque 
in  xnigniale  videret  {l  Cor.  xiii,  12) ,  optans  dis- 
iolvi  ei  essc  cuin  Chrisio  {Philipp.  i,  25) ,  ei  in  sc- 
inelipso  ingemisceiis,  adoptionem  cxspectans  rcdem- 
ptionem  corporis  siii  {liom.  viii,  25),  potuil  tamcn 
significando  prxdicare  Dominum  Je-mn  Cbrislum  , 
aliter  per  linguain  suam,  aliter  per  Epistolam,  aliter 
per  Sacrainenlum  corporis  et  sanguinis  ejus  ( iicc  lin- 

♦  Ediiio  lx)T.  :  sed  hoc  qnidem  nondum  est ;  ac  posl  vcr- 
bum,  erudiri,  addiia  pariiculri,  ut.  !>ic  conMeciil  sequcntia  : 
ul  illaiu  ipsatu,  etc.  La->ligninr  cx  iuaiiuuri|>lis. 

Sanct.  Algust.  Vlli. 


vinum  inusiiala  celcritate  conversa  esl,  etiam  stnltis 
fatentibns  vis  diviiia  declarata  est  {Joan.  ii,  9).  Quis 
arbusta  fronde  ac  flore  vcstit  solcmniter,  iiisi  Deus? 
Veruin  cum  floruil  virga  sacerdotis  Aaron,  collocuta 
csiquodam  modo  cuiii  dubilantc  humanilatc  divinilas 
{Num.  xvii,  8).  Et  lignis  cerlc  omnibns  cl  oinnium  ; 
animalium  carnibus  gignendis  atque  formandis  com-  [ 
iiiunis  est  tcrrena  malcries :  ct  quis  ea  facil,  nisi  qui 
dixit  ul  li.TC  tcrra  produccrct  (6'cn.  1,  24),  cl  iii 
eodcm  verbo  suo  qiia;  creavit,  regit  aiqne  agit?  Sed 
cum  camdem  matcriam  cx  virga  Moysi  in  carnem  ser- 
|>enlis  proximc  ac  velociter  vertit,  niiraculum  fuil 
{Exod.  IV,  5),  rei  quidem  mulabilis  ,  sed  lanicii  in- 
usitata  mutalio.  Qnis  autem  animal  qnxquo  viva  na- 
sccntia,  nisi  qui  cl  illum  serpcntcm  ad  lioram,  sicul 
opus  fucrat,  aniinavit? 

CAPUT  VI.  —  Sola  vnrielas  facit  miracuhtm  .  Et 
quis  reddidit  cadavcribus  aiiinias  suas,  ciiin  resurgo- 
rent  niWWn  {Ezech.   xxxvii,  1-10),   nisi  qiii  animal 

(Yingt-huU  ) 


875  I)K  rmNiTATi;, 

rarni'R  In  ul<'ri'.  malniin,  iit  ori.iiiliir  inoriliiri '  ?  Scd 
'(■iiin  liiint  illa  coHliiiualo  (|ii.isi  r|ii(<(J  nn  fliivio  |:il»i>n- 
tiiiin  manantiiiniqiw:  rcruin,«t  ex  occnllo,  in  preni- 
tiini,  .'it(|ii(!  ex  proiiipio  in  (KX-iiItiiin  usilalo  iliiicr*; 
traiisciinliiiin,  naliiralia  dicunliir  :  ciini  vero  adino- 
i\o\h\\%  lioiniiiibiis  inusitala  niuluhililaic  ingcruiilur, 
iii.igiialia  iioniiiinnliir. 

CAPliT  VII  —  12.  Miracula  magna  prnr  magicas 
aites.  Ilic  vidcoqiiid  inlirin:c  cogitationi  possil  occur- 
rcic,  cur  sciliccl  ista  niiraf  iila  cliain inagicis  arlibus  li- 
aiil :  nam  cl  magi  Plianonis  siiiiiliier  scrpenles  fecc- 
ruiil,  ct  alia  similia.Sed  illud  amplius  esl  admirandum, 
qiioinodo  magorum  illa  polcntia,  quae  serpenles  fa- 
ccrc  poltiil,  iihi  ad  inuscas  miiiulissiinas  vcnliim  est, 
omnino  dcfccit.  Scyniplics  ciiiin  iiniscuhe  sunt  bre- 
vissim;c,  qua  lcrlia  plaga  superbus  populus  ^Egyp- 
tioriim  coidebaiur.  Ibi  cerle  deficienies  magi  dixc- 
riinl  :  Digilm  Dei  esl  lioc*{Exod.  vii,  fil  viii,  ).  Unde 
intclligi  dalur,  ne  ipsos  quidcin  transgrcssorcs  an- 
gclos  el  acrcas  poieslalcs,  in  imam  istain  caligincin 
lanquain  in  siii  gcncris  carccrein,  ab  iUius  sublimis 
aubereae  puriiatis  habitalioiie  delrusas,  per  qiias  ma- 
gica;  arles  possunt  quidquid  possunt,  valcre  aliquid, 
iiisi  dala  desupcr  potesiale .  Dalur  auleni  vcl  ad 
fallcndos  fallaccs,  siciit  in  iEgyptios,el  in  ipsos  eliam 
inagos  dala  osi,  iit  in  eorum  spirituum  seductione 
vidcrcntur  admirandi  a  (|uibus  fiebant,  a  Dei  veritale 
ilamiiandi ;  vel  ad  adinoiiendos  fideles,  ne  lale  ali- 
(piid  facere  pro  magno  desiderent,  propter  qiiod 
eliam  iiobis  Scriplur*  auclorilalc  sunt  prodita  ;  vel 
ad  cxercendain,  probandam,  manifeslandamque  jus- 
loriim  palientiam.  Ncfiue  ciiini  parva  vi>-ibilium  mira- 
cillorum  poleiitia,  Job  cuncia  qii;c  Iiabebal  amisit, 
ct  filios  el  ipsam  corporis  sanilalcm  (Job.  i  el  ii). 

<3.\PUT  VIII.  — 13.  SolusDens  creat  etiam  illa  qum 
vxagicis  artibus  transformanlur.  Nec  ideo  putandum  est 
islis  transgressoribusangelis  ad  iiuliim  servire  hanc  vi- 
sibilium  rerum  maleriam ,  sed  Deo  potius,  a  quo  ha-c 
poleslas  dalur,  qiiantiiin  in  sublimi  el  spiriluali  sede 
Micomiiiulabilis  judicat.  Naiii  et  damnalis  iniqiiisetiani 
in  melallo  scrvil  ^  aqiia  ct  iguis  et  lerra ,  ut  faciant 
inde  quod  vohint,  sed  qii.intum  sinitur.  Nec  sane 
crealores  illi  mali  aiigeli  dicendi  sunt,  quia  per  illos 
niagi  resisleiiles  famiilo  Dei  raiias  et  serpentes  fece- 
runl :  non  eiiim  ipsi  eas  creaveriiiit.  Oinnium  qiiippe 
rerum  quae  corporaliler  visibililcrque  nascuiilur,  oc- 
^  culla  qua^dain  semina  iii  islis  corporeis  mundi  Iiujus 
elementis  latcnt.  Alia  sunl  eiiim  Ii:r.c  jam  con«picua 
oculis  noslris  ex  rruclibus  et  animanlibus,  alia  vero 
illa  occuUa  istoruni  scminum  semiiia,  unde  jubenie 
Creatore  prodiixit  aqua  prinia  natatilia  ct  volatilia, 
.'  lcrra  auiein  priina  siii  geneiis^germina,  et  prima  sui 

^  «  Hic  cdili  addnnl;  SimUiter  et  de  commimimateria,qua; 
in  ciMSts  mundi(dibus  con.siilil,  snbito  ad  tempus  prodire 
arietcm  el  columbam  conslituit,  quibits  unus  vigor  carneus 
el  in  tcmpore  et  e.x  lempore  accessionis  et  recessionis,  7ion 
dtspar,  sed  inusilulus  apparuit.  Abcst  ab  omnibus  proiie 
Itss. 

»  Edili,  est  liic.  M  Mss.,  est  lioc  ;  juxta  graecum  LXX. 

»  Apud  Er.  l.ugd.  ven.  Lov.,  serviunt.        M. 

*  (^uidvn  Mss.  \tf)C  priore  loco  praptcreunt,  s«»  generis. 


s.  AU(;usriM 


87« 


Rcncris  ariimalia  (Ccn.i,  20-2.'>).  Ncqu(»  cnim  iniic  ii> 
hujusccmodi  fotiis  ila  prodiicla  suiit',  ut  iii  cis  qu:c 
producta  sunl  vis  illa  consumpla  8it :  M-d  pleruin(|iie 
desunt  congruic  tcmpcramcnlorum  0(Tagioiies,  qnibus 
erurnpant,  ct  sp(;(.'i(;s  suas  pcragant.  Kcce  enim  bre- 
vissimus  surculus  semen  csl ;  naiii  convcnienlcr 
mandatus  tcrrac  arlwrcm  facit.  iliijus  aulcin  surculi 
snbtiliiis  scmen  aliipiod  cjnsdcm  gcncris  granumest. 
et  huc  usque  •  nobis  Tisibilc.  Jani  vero  hiijiis  ciiain 
garni  semen  qu:imvis  ociilis  vidcre  nequ(;amus,  ralionc 
lamen  conjicere  possomus  :quia  nisi  talis  aliqna  tis 
esscl  in  istis  clcmentis,  non  plcrumquc  nascerenturex 
tcrra  qii;e  ibi  scminaia  non  essenl ;  nec  animalia  lam 
miilta,  nulla  marium  fcminarumqiiecommixlionepr.T;- 
cedente,  sive  in  lerra,  sivein  aqua.qua;  lamen  crcs- 
cunlelcoeundoalia  pariunt,  cum  illa  nuliiscoeuntihus 
parentibus  orta  sint.  Et  certe  apcs  semiiia  filiorum 
non  coeundo  concipiunt,  sed  lanquam  sparsa  per 
lerras  ore  colligunt.  Invisibdiumeiiimseminum  crca- 
tor,  ipse  crcMor  est  ommum  renim  :  qiioniarn  qua;- 
cumque  nasccndo  ad  oculos  nostros  exeunt,  cxoccul- 
lis  seminibus  accipiunt  progrediendi  primoidia,  cl 
incremenla  debitje  magniliidinis  distinclionesque 
forinarumab  originalibus  tanqu.im  rcgulis  sumiinl. 
SiCHl  ergo  nec  parentcs  dicimus  crcatorcs  hominum, 
nec  agricolas  crealores  frugum,  quamvis  eorum  ex- 
trinsccus  adhibilis  molibus  ista  creaiida  Dei  virtiis 
interiusoperetur :  ita  non  soluin  malos.scd  nec  bonos 
Angelos  fas  est  putare  crealores,  si  pro  siibtililale  sui 
sensus  etcorporis,  semma  rerum  islarum  nobisoccul- 
liora  noverunt,  et  ea  per  congruas  temperationes  ele- 
nienlonim  lalenter  spargiiiil,alque  ila  gignendarum 
rerum  et  accelerandorum  iiicreinentoruiii  prxbent 
occasiones.  Sed  nec  boni  hxc,  nisi  qtiantiim  Deus 
jubet,  nccniali  haccinjustefaciiinl,  iiisi  qiiantum  juste 
ipse  permilttt.  Nam  iniqui  malilia  voluntalein  siiam 
liabel  injustam ;  potestatem  aiilein  non  nisi  justenc- 
cipil',sivead  pcenam  suain,sivead  aliorum,vel  p<B- 
nain  maIorum,veI  laudem  bonorum. 

14.  Ilaqueapostoltis  Paulusdiscerncnsinlerius  Deura 
crennlcni  atque  lormiintem,  nb  operibus  crealura;  qii;e 
adinoventur  extrinsecus,  et  de  agricnltiira  similitii- 
dinem  assumens  art  :  Ego  plantavi ,  ApoUo  rigavil; 
sed  Deus  incrementum  dedit  (I  Cor.  :ii,  6).  Sicut  ergo 
in  ipsa  vila  noslram  menlein  jiislificando  formare 
non  polest  nisi  Deus,  pra^dicare  aulem  Evangeliuin 
extrinsecus  et  homines  possuiit,  non  soliim  boni  per 
veritatem,  sed  etiam  mali  per  occasionem  (Philipp.  i, 
i8):  ila  crcalioiiem  rerum  visibilium  Deus  inlerius 
operatur ;  exieriores  auteni  operationes  sive  bonorum 
sive  malorum ,  vel  Angelorum  vel  hominum,  sive 
etiam  quorumcumque  animalium,  secundum  imperium 
suum  et  a  se  impertitas  distribuiiones  potestaium  et 
appeiitioncs  commoditatum,  ita  rerum  natursc  adhiliet 

»  Edili,  tunc  hujuscemodi  fetus  ita  producti  smt.  At  Mss., 
tunc  in  liujuscemodi  fetus  (id  esi,  ad  gigDendos  feius  sui 
gcaeris)  ila  producta  sunt. 

*  in  muliis  Mss.,  et  lioc  ufque. 

*  sic  plerique  ac  meiiores  Mss.  Edili  vero,  volv.ntalCm  lia- 
bcnt  injustam,  polestatem  autem  notmisijuste  acd\mni. 


1 


877 


LIBER  TEKTIUS. 


878 


jn  qnacreal  omnia,  qucmadinodmn  lorrx  agricullu- 
ram.  Quapropier  ila  non  possum  dicereangelos  m:ilos 
magicis  arlihus  cvocalos,  crealorcs  fuisse  ranarum 
aique  scrpeniium;  sicul  ncm  possum  dicere  homines 
nialos  crealores  esse  segelis.quam  per  eorum  operam 
videro  •  exoriam. 

15.  Sicut  nec  Jacob  crcalor  colorum  in  pecoribus 
(iiil.qnia  bibcntibus  iii  conceptu  matribus  varialas 
virgas  quas  iiituerenlur  apposuit  {Gen.  xxx,  41).  Sed 
nec  i|is;c  pecudes  creatrices  fuerunt  varictatis  prolis 
sii.i;,  quia  inlixscrat  aniinx  illarum  discolor  plianla- 
sia  ex  contuilu  variarum  virgariim  pcr  oculos  imprcs- 
sa  ,  qnx  non  potuit  ni/i  corpus  qiiod  sic  alTccto  spi- 
ritu  aiiimabalur ,  ex  compassionc  cominixtionis  afli- 
ccre,  uiide  teneris  fetuum  primordiis  colorc  icnus  as- 
peigerettir  *.  Ut  euim  sic  cx  scmctipsis  arnciantur  , 
vel  aiiiina  ex  corporc,  vcl  corpus  cx  aniina,  congrux 
rationes  *  id  faciunt ,  qux  incommutabililer  vivunl  in 
ipsa  summa  Dei  sapientia,  quam  nulla  spatia  locorum 
cajiiunt ;  el  cum  ipsa  sit  incominutabilis  ,  nihil  corum 
qux  vel  commutabiliter  sunt  dcscrit,  quia  niliil  corum 
nisi  pcr  ipsam  crcatum  est.  Ut  enim  de  pccoribus  noii 
virg.ne ,  sed  pecora  nascerentur ,  fecit  hoc  incommu- 
tabilisel  iuvisibilis  ratiosapicnlix  Dei.perquamcrca- 
ta  sunt  omiiia  :  iit  aulcin  dc  varietate  virgarum  ,  pc- 
corum  conceptorum  color  aliijuid  diiceret ,  fecit  hoc 
anima  gravidx  pccudis  per  oculos  alTecla  forinsecus  , 
ct  inlcrius  secuin  pro  suo  modulo  formandl  rcgulam 
irahens,  quam  dc  iniima  potcnlia  sui  Crcatoris  accc- 
pit.  Sed  quanta  sit  vis  animx  ad  afncicndain  atqiic  mu- 
tandam  materiam  corporalem  (cum  tamen  cre.itrix 
corporis  dici  non  possit,  quia  oinnis  causa  mutabilis 
sensibilisquc  substanlix,  omnisque  modus  et  numerus 
ct  pondus  cjus  undc  cfficitur  ut  ct  sil,  el  natura  iia  vel 
ita  sit,  ab  intclligibili  ct  incommulabili  vit^t,  qux  su- 
per  omnia  est ,  cxistii ,  et  pcrvciiit  usque  ad  exirema 
alquc  terrena),  multus  scrmo  est,  ncquc  nunc  ncces- 
sarius  (a).  Veruin  propterea  factum  Jacob  de  pecori- 
bus  commcmorandum  arbitratus  sum,  ut  intclligere- 
tur,  si  homo  qui  virgas  illas  sic  posuit,  dici  non  po- 
test  creator  colorum  in  agnis  cl  hxdis;  ncc  ipsx  ma- 
trum  aniinx  ,  qux  conceptam  pcr  oculos  corporis 
|iliai!tasiam  variciatis  ,  seminibus  carnc  conccptis , 
quanlum  natura  passa  est ,  aspcrscrunl ;  multo  mi- 
nus  dici  posse  ranarum  serpentiumque  crcatorcs  an- 
gelos  malos ,  per  quos  r.agi  Pharaonis  tunc  illa  fece- 
runt. 

CAPLT  IX.  —  i6.  Causa  originalis  omnium  a  Deo. 
Aliud  est  enim  cx  intimo  ac  summo  causarum  cardine 
rondere  atque  administrare  crcaturam ,  quod  qui  fa- 
cit ,  solus  crcator  cst  Deus  :  aliud  autein  pro  distri- 
buiis  ab  illo  viribus  ct  faculialibus  aliquam  opcralio- 
ncm  forinsccus  admovere.ut  tunc  vel  tunc,  sic  vcl  sic 
exeat  quod  creatur.  Isla  quippe  originaliter  ac  prinior- 


crcata  snnl;  scd  accepiis  opporluniiatibus  prodcunt. 
Nam  sicut  inatres  gravidx  sunl  felibus,  sic  ipsc  niun- 
dus  gravidus  cst  caiisis  nasccnlium  :  qux  in  illo  non 
creanlur,  nisi  ab  illa  sumina  essentia,  iibi  ncc  oritiir, 
nec  moritur  aliquid,  nec  incipit  esse,  nec  desinii.  Ad- 
hibere  autem  forinsccus  acccdenles  » causas,  qux  ta- 
mctsi  non  sunt  naturales ,  tainen  sccundum  natiirani 
adliibcntur,  ut  ea  qux  secreto  nalurx  sinu  abdila  coii- 
tinenlur,  erumpanl  cl  foris  crecntur  quodain  modo 
cxplicando  mcnsuras  et  numcros  ct  pondcra  sua  qux  ia 
occullo  accepcrunl  ab  illo,  qui  omiiia  in  mcjisura  ct  nu- 
mcro  et  pondcrc  disposuit  (Sap.  xi,  21);  iion  solum  mali 
angcli,scd  ctiammali  liomincs  possunt,siculcxemp!o 
agriculturx  supra  docni. 

17.  Scd  nc  dc  animalibus  qiiasi  diversa  ratio  ino- 
vcat,quod  habent  spiritum  vilx  cum  seiisu  appctcndi 
qiix  sccunduni  natiiram  sunt,  viiandiqiic  coniraria  ; 
cliam  hoc  cst  videre  quam  niulii  lioiiiincs  novcrunt , 
ex  quibus  herbis  ,  aut  carnibiis ,  aut  (lunruincunique 
rcrum  quibiislibet  succis  aui  bumoribus,  vcl  ita  po- 
sitis,  vel  ita  obrutis,  vcl  ita  contriiis,  vel  ila  comniix- 
tis,  qux  animalia  iiasci  solcant  :  qnorum  so  qiiis  taiii 
dcniens  audcat  diccre  crcatorcm  ?  Qiiid  ergo  miriiin  , 
si  quemadmodum  potest  nossc  <iuilibel  nequissimus 
homo,  nndc  ilii  vel  illi  vcrines  niusc.iiiiuc  nascantur  ; 
ita  mali  angeli  pro  sublililate  sni  scmsus  in  occullio- 
ribus  clementorum  scminibus  norunl,  iindc  ranx  ser- 
peniesque  nascantur,  et  hxc  pcr  certas  et  noias  lem- 
peraiionum  opportunilatcsoccultisinolibns  adliibcndo 
faciunt  crcari,  non  crcant?  Scd  illa  honiines  qux  so- 
lent  ab  hominibus  fieri ,  non  niiranUir.  Qiiod  si  quis- 
qiiain  celcritales  incrcmenloriim  forlc  miiatur,  quod 
illa  animantia  lam  cito  facta  sunt ;  allendat  quemad- 
inodiim  ct  isla  pro  modulo  facullalis  hiiiiianx  ab  lio- 
minibus  procurentur.  Unde  enim  fii  ut  e.ulem  corpora 
ciliusvermcscanl  xstatcqtiam  liienie,  ciiius  incalidio- 
ribusquam  in  frigidioribus  Iocis?Sed  hxc  ab  iKiiniiii- 
bus  lanto  difficilius  adhibeniiir,  (juanlo  desuiil  sensiinni 
subtilitalcs,  ct  corporum  mobilitates  in  niembris  ler- 
renis  et  pigris.  Unde  qualibuscumqiie  angelis  vicinas 
causas  ab  elemcnlis  conlrahere,  qiianio  facilins  est , 
tanto  mirabiliores  in  hujusmodi  operibus  coriim  exi- 
stunt  celeritatcs. 

18.  Sed  non  est  crcator,  nisi  qui  principaiilcr  ista 
format.Nccquisquam  hoc  potcst,  nisi  illc  {jcnesqnein 
primitus  sunt  oninium  qux  sunt  mcnsurx ,  nuineri  , 
el  pondcra  :  el  ipse  est  nnus  creator  Deus ,  cx  ciijtis 
ineffabili  potentalu  fitetiam  ut  qiiod  posscnt  lii  angeii 
si  permitterentur ,  ideo  non  possint  quia  noii  permit- 
tuntur.  Neque  enim  occurrit  alia  ratio  cur  noii  potiic- 
rinl  faccre  minutissimas  muscas,  qiii  ranasscrpeiites- 
qiie  fecerunt,  nisi  quia  m.ajor  aderat  dominaiio  pio- 
hihentis  Dei  *  per  Spirilum  saiirlum  ,  quod  cliani  ijisi 
magi  confessi  siiiit,  diccnlcs,  Digittis  Deiest  hoc  (Exud, 


dialilcr  in  quadam  toxlura  elementorum  cuncla  jam  vii,  12,  et  viii,  7,  18, 19).  Quid  aulein  possiiit  pcr  na- 

luram  ,  ncc  possint  pcr  proliibitionem  ,  et  qtiid  per 

«  Apud  Kr.  i.upd.  ven.  ix)v.,  rW^o.      M.  ipsiusnaturxsuxconditioncmf.icerc  noiisiiianlur  hu- 

•  inio  taiittini  Mss.,  color  extcriii.%  axjyergcrelnr.  ' 
'  lieriiiue  Mss.,  conqnienlia;  raliunis. 

(a)  De  hocvide  iii'ra  lil).  II,  rap.  2;  ct  de  Civitatc  Dei.  '  Sic  vss.  Al  eilili,  nccidenlcs. 

li'i.  12,  cap.  2o,  cl  lil>.  18,  cai»  H.  '  bic  Mss.  Ai  edili,  proliibeiuii ;  omiiiso,  DH. 


670  M:  TlllMTA n- 

miiii  ex|il'iri»rc  (liflicilcobl,  iiini  vcni  iiii|)(K^iliilc,  ni-i 
[ler  illiid  cloiiiim  Dci,  i|ii()(i  Aposlolir.  coiiiincinonil  d:- 
C<!ns  ,  AUi  dijndicatio  sinriluniu  fl  Cor.  xil ,  10).  No\i  • 
iiiiis  eiiiiii  lioniinom  posso  .'unlinl.irc,  ol  nc(|iic  iioc  pos- 
se  si  non  pcrmillaliir,  volarc  aiilcm  nnn  possc  cliaiii- 
si  pcnnillaliir.  Sic  cl  ilii  aiif,'cii  qii:c(lam  possiinl  fa- 
rcrc,  si  pormillaiiliir  ab  ang^jlis  |ioicnlioril)iis  cx  iiii- 
pcrio  Doi  :  qiiicdain  vcro  non  possiml ,  ncc  si  ab  cis 
pcrmillaiilur;  qiiia  iilc  non  pcrmillil,  a  qno  illis  osl 
l:ilis  iialiirc  modiis,  qni  oliam  pcr  angclos  suo,  cl 
iila  ploriiiiKpie  non  pcrmillil ,  qu;c  conccssil  ul  pos 
siiil. 

19.  Excoplisigilur  illis,  qn:c  usilalissimolrinsciirsn 
lcmponim  iii  rciiim  natur;c  ordiiic  cor|)oralilcr  fiiinl, 
siculi  smil  ortiis  occasusqiio  sidcnim,  gciicralioiics  ol 
niorlcs  aiiimalium,  scminiim  cl  gcrminum  iiiiiuincra- 
bilcs  divcrsitatcs  ,  nebiil;c  ct  niibes ,  nivcs  cl  pluvi.'c  , 
fiilgnra  cl  loiiitru;i,  fulmina  et  grandincs,  vciili  cl  igncs, 
fiigiis  ctjcsliis,  cl  oiiiiiia  lalia  :  cxcc|ilis  cliam  illis 
qune  in  codcm  ordiiic  lara  sunt ,  siciit  dcfcclus  lumi- 
num,  ct  spccies  iinisitata;  sidcnim,  cl  nionstra,  et  ler- 
rjc  motus,  ct  similia  :  cxceplis  crgo  i!,tis  cmnibus , 
quornm  quidem  prima  ct  siimma  caiisa  iioii  esl  nisi 
voliintas  Dci  :  undc  cl  in  Psalmo,  ciim  qn:rdam  hiijiis 
generis  cssenl  commcmorata,  Irjnis,  grundo,  nix,  gla- 
ctes,  spirilus  teinpestatis ;  iic  qiiis  ca  vel  fortuitii ,  vel 
caiisis  tantimimodo  corporalibus,  vcl  etiam  spirilu;ili- 
bus,  l;'nicn  prdcr  voluiil;item  Dei  exislcnlibus  agi  cre- 
dcret,  conliiiuo  subjccil,  Quw  faciunl  vcrbuni  ejus  [Psdl. 
fXLviii ,  8) : 

CAPUT  X.  —  Qnot  iiiodis  creatnra  assumitur  ad  si- 
(jnificandum.  Eucliarisiia.  Sed  his,  utdicere  coepcram, 
oxceptis,  alia  snnl  illa  qiia;  quamvis  cx  eadem  matcria 
torporali ,  ad  ali  |uid  lameii  diviiiiius  annuntiandiim 
nostris  scnsibiis  admovenlur,  qua^  proprie  miracula 
ct  signa  dicuiilur,  iiec  iii  omnibiis  qii.ne  nobis  a  Do- 
miiio  Dco  aiiiiunliaiitur,  ipsius  Dei  pcrsoiia  siiscipilur. 
Ciim  aiilcin  suscipiliir,  aliquando  iii  aiigdo  dcinoii- 
stralur,  arKjuando  in  ea  specic  qiioc  nnn  esl  qiiod  an- 
gelus ,  quamvis  per  angeliiin  disposita  miiiistrelur  : 
rnrsus  cum  iii  ea  specie  sus^cipilur  qnx  non  est  quod 
iuigcliis,  aliquando  jam  cral  ipsuin  corpus,  ct  ad  hoc 
dcmonslrandiim  in  aliqiiam  mulaiionein  assumilur ; 
aliquaiido  ad  lioc  exoritur,  ct  re  pcracta  riirsus  absu- 
miliir.  Sicut  eliam  cuin  liomines  annuntiant,  aliqiian- 
do  ex  sua  pcrsona  verba  Dei  loquunlur ,  siculi  cuin 
prajinittiliir,  Dixil  Dominus ;  aut,  ll(ec  dicit  Dominus 
{Jerein.  xxxi  ,1,2);  aut  tale  aliquid  :  aliijuaiido  au- 
tcm  nihil  lale  pnemiitenlcs ,  ipsam  Dei  pcrsonam  in 
sc  suscipiunt,  sicuii  esl,  Inlellectum  tibi  dabo,  el  con- 
Kiiluam  te  in  via  qua  ingredieris  {Psal.  xxxi,  8).  Sic  iion 
soium  in  dictis,  verum  etiam  in  factis,  Dei  persona 
significaiida  imponilur  proplictLC,  ul  eam  geral  in  ini- 
iiisicrio  propheli.c  ;  sicut  cjus  pcrsonam  gerebat  qui 
vestiinciitum  suum  divisil  in  duodccim  paries,  ci  ex 
cis  dcccm  scrvo  regis  Saloinonis  dedil,  regi  fuliiro 
Isracl  (III  Reg.  xi,  50,  31)  :  aliquando  etiam  res  qu;t; 
non  eratquod  propheta,et  erat  jamin  lerrenis  rebus, 
ia  hiijusinodi  significalioiicrn  assumpla  csl ;  sicul  sim  - 


,  S    Al'f.SJVriNl 


880 


iiiii  vis'»  J.icob  cvij5il:iiis  fccit  dc  lapidc  ,  qi|.|ii  ,|or. 
iiiicns  li:ib<bal  ad  ciipiil  {Grn.  xxviii,  18)  :  a^iquiiiiilo 
ad  hoc  fil  cadciii  spccics,  vcl  ali.jniiidiliiin  manMira, 
si(ulpoliiilKcrpciisillc:cnon'.cxaliaiijsiiierciiio(iV«m. 
XM,  9).  siciii  [lossiinl  cl  lilicrx;  vcl  pcrulo  ininislcric 
lr:insiliira,  siciirpanis  ad  hoc  f.icliis  in  accipicinlo  Sa- 
cr:iinciilo  coiisuiiiiiiir. 

20.  Scd  qnia  Ii.tc  lioniinibu»  nola  snnt ,  qnia   pcr 
homines  fiunl ,  liondrem  laiiqu;im  rcligiosa  possnirt 
lcibcrc,  sliijiorcm  laii;ii:im  iiiii;i  non  possiinl.  Ilaqiic 
iila  qii.c  pcr  Aiigclos  fiiinl,  qiio  diinciliora  ci  iguoiio- 
ra ,  00  mirabiliora  sunl  nobis  ;  illis  aiilcrn  laiirpi:im 
sti.-p  acliones  n()l,x  atqiie  faciles.  Loquilur  cx  pcrsnna 
Dci  aiigcliis  homiiii ,  diccns  ,  Ego  sum  Deus  Abrahum, 
et  Dcus  Isaac ,  et  Deus  Jacob;  ciim  Scriplura  praedi- 
xissct,   Visus  esl  ei  angclus  Domini  {Exod.  iii ,  G  ,  2)  : 
loqnitiir  cl  lionio  cx  |)eison:i  Domiiii ,  dicens,  Audi  ^ 
populus  mcus,  el  loqunr  libi ;  Israel,  et  lettificnbor  tibi ; 
Deus  Dcus  t>ius  ego  sum  {Psal.  i,xxx,  9,  11).  Assiim- 
pta  csi  viig,.  ad  significitioncm ,  cl  in  s-Tpcnlcm  an- 
gelica  facullate  ninlata  csl  [Exod.  vii ,  10)  :  qii;c  fa- 
cullas  ciim  desil  hoinini ,  assuinplns  csl  L-imeii  c  l  ab 
homine  lapis  ad  lalcni  aliquam  si^inificatiiinem  (G'f/i. 
xxviii,  18).  Intcr  faclumaiigeli  et  factum  hominisplu» 
rimum  distat :  illud  ct  mirandum  el  inlelligenJum  est, 
hocaulcm  tanlummodo  intelligendum.  Quod  ex  ulro- 
quc  intclligitur,  forlassis  uniim  cst;  at  illa  cx  quibi^s 
inlelligilur,  divcrsa  sunt  :  tanqiiarn  si  noineii  Domini 
et  auro  et  atramenlo  scribaltir;  illud  cst  piciiosiiis , 
illiid  vilius  ;  qnod  tamen  in  ulroqtie  signilicalnr,  id- 
ipsuinest.Etquamvisidemsigiiificavcritexviig:iMoy-i 
scrpens,  qiiod  hipis  J:icob ;  inelius  lamcn  aliquid  I.i- 
jiis  Jacob,  quam  serpenles  inagoriim.  Nam  sicut  ui\- 
ciio  lapidis  Christum  in  carne,  inqua  Uiictus  est  olco 
cxsullalionis  pra;  participibus  suis  {Psal.  xliv,  8) ;  iia 
virga  Moysi  conversa  iii  serpenlem  ,  ipsuin  (Jiristiim 
faclum  obcdienle.-n  usque  ad  morlem  crucis  {Philipp. 
II,  8).  Undc  ait,  Sicul  exallatil  Moijscs  serpmlem  in 
creino;  sic  oportct  exallari  Filium  hominis,  ut  omnisqui 
credil  in  ipsum ,  non  pereat ,  sed  habeal  vilam  wternam 
{Joan.  111,  14,  15)  :  sicut  inluentes  illum  serpenlein 
exaltatum  in  cremo ,  serpcnlum  morsibns  non  pcr- 
ibant.  \etus  enim  homo  noster  confixus  esl  cruci  cum  illo, 
ul  evacuaretur  corpus  peccali  {Rom.  vi,  6).  Per  serpen  • 
tem  enim  intelligitur  mors,  qn;T;  facla  est  a  serpeme 
in  paradiso  {Gen.  iii),  modo  locutionis  per  efficientem 
id  quod  efficitur  denionslrante.  Ergo  virga  in  serpen- 
lcm,  Christus  in  morlcm  :  et  serpens  rursus  in  virgam, 
Chrislus  in  resurrectionem  tolus  cum  corpore  suo , 
quod  esl  Ecclcsia  {Coloss.  i,  24),  quod  in  fine  lem|K)- 
ris  erit,  quem  serpcntis  cauda  significat,  quain  Moyses 
lenuil,  ul  redirel  iii  virgam  {Exod.  iv,  4).  Serpentc» 
autcm  magorum  tanquam  morlui  sxcuii,  iiisi  creden- 
lcs  in  Christnm  lanqnam  devorati  in  corpus  ejus  in- 
iravcrint,  rcsurgere  iii  illo  non  polcrunt  {Id.  vii,  12). 
Lapis  crgo  J;icob,  nt  dixi ,  melius  aliquid  significavit 
quam  serpcntes  magorum  :  al  enim  facium  magoriiin 
niiilio  mirabilius.  Vcrum  haec  ita  non  prxjudicant  rebus 
iii*.cl!igciidis,  tanquam  si  hominis  nomea  scribalur  air- 


881 


LIBER  TERTIUS. 


m 


ro,  el  nei  alramenlo. 

21.  Illas  eliaiii  nubes  el  ignes  quomoJo  fccciinl  vol 
assnini>s.Tiiil  Angeli  ail  significanilnin  qnod  anminlia- 
iaiil,  eliain  si  Dominus  vel  SiMiilus  sancins  illis  cor- 
|i<ir:tlibns  formis  osicndebatiir,  iiiiis  novil  bominum  ' 
sicnl  infaiilcs  non  novernnl  quoJ  in  allari  noiiiliir  ol 
|H'ncla  piclatis  ceIei)ialione  consumitur,  unde  vcl 
(|noiiioilo  coiificialnr ,  unde  in  usuni  religionis  assu- 
inalur.  El  si  niinqnain  dUcaiil  expcriinenlo  vcl  suo 
vel  alionnn  ,  cl  nuiKinam  illam  spcciem  rcrum  vi- 
ileant,  nisi  iutfr  cclclnaiiones  Sacr.imentorum  cuiu 
offciUir  ct  datur,  dicaturquc  illis  aiicloritate  gravissi- 
ina,  cnjns  corpiis  ct  sanguis  sit,  niliil  aliud  credcul , 
nisi  Kinniiio  iii  illa  spccie  noiniiiuin  oculis  apparnissc 
inorl;ilinni.  el  de  latore  lali  pcrcusso,  li(|Uorcin  illiiin 
(iinnino  llukisse  [Joaii.  xix ,  5i).  Mibi  antem  oniiiino 
utile  esl  ut  meinineriin  virluin  mcanim  ,  fraticsque 
ineos  admoncam  ul  ct  ipsi  memincrint  snarum  ,  ne 
iilira  qnnm  tutnm  esl  biimana  progiediatnr  iiifirmilr.s. 
Qiicmaiiinodum  oniin  bx'C  facianl  Angcli  ,  vcl  polius 
|)eus  (pioinadmodiuu  bxc  facial  pcr  Angelos  suos,  el 
(|uaniuin  lieri  veiit  cliain  per  angelos  malos ,  sive  si- 
iiondo  ,  sive  jubcndo  ,  sivc  ccgondo  ,  cx  ocoulla  scde 
altissinii  impcrii  sui ;  iioc  oculorum  acic  pciielrarc  , 
iicc  fiducia  ralioiiis  euucleare ,  iiec  provectu  nicnlis 
comprebendere  valoo  ,  ul  t:im  ccrius  liinc  loqnar  :i(l 
oninia  qiia,'  rcqniii  ilo  h  s  rebus  possnnl,  qiiain  si  es- 
sem  angoliis,  aiit  propbcta,  aiil  apostolus.  Co3i<n//oHfs 
eiiiiii  inorlaHuin  limidiT  ,  cl  incerlw  providenlia;  noslrai. 
Corpus  eiiim  qnod  corrumpllur ,  agijravtU  animain  ,  et 
deprimil  terrena  inliubitalio  sciisuni  mulla  coijitantein. 
Et  difficil,'  astimamus  quw  in  terra  sunt,  et  qvos  in  per  ■ 
spcctu  sunt,  inveniinus  cum  lubore  :  quai  in  cwlis  sunl 
uutein,  quis  invesliiji.bil  ?  Scd  qiiia  sequilur  et  dicil , 
Sensum  aulein  tuum  qitis  scict  ,  >//*J  tu  dederis  sapien- 
tiam  ,  el  miseris  Spiritttm  snnclum  tuum  dc  ullissimis 
(Sap.  IX,  1417)  ?  qua;  ia  ccclis  s>unt  qiiidcm  ,  non  iii- 
\esligamus,  qno  leiuin  genere  et  torpora  angelioa 
bocuiidum  propriam  dignilatcm  ,  ct  corum  qii^cdam 
corporalis  aclio  conlinctiir;  sccundnm  Spirilum  ta- 
iiicn  Dei  inisi^iun  iiuliis  de  allissimis  cl  imparlitam 
ejns  graiiam  iiicntibus  iiosiiis  ,  audeo  fidiu ialilcr  di- 
cerc,  nec  Deuin  Patrem  ,  ncc  Veibum  cjus,  ncc  Spi- 
riluni  ejns  ,  qnod  Deus  unus  csl ,  per  id  qiiod  csl , 
alcpie  idipsnm  esl,  ullo  modo  cssc  inut.ibilein,  ac  pcr 
boc  multo  miiiiis  essc  visibilcin.  Qnoiiiain  siiiit  qiiyc- 
(i.iin  quamvis  miiiabilia  ,  ikhi  tainon  visibilia  ,  sicul 
iio.lr£  cogilaliones  ,  el  memoiia;  ,  cl  voluntalcs  ,  cl 
omiiis  incorporea  crealura  :  visibile  autcm  i|iii(l(piam 
non  est,  qiiod  non  sil  miit:il)ilo. 

CAPL T  XI.  —  1'ssenlia  Dci  nuitqitum  pcr  sc  oppii- 
Tuit.  Aiigelorum  miiiisierio  faclw  divinw  Palribus  uppit- 
rilionet.  Objectio  ex  hquendi  modo  ducla  diluilur. 
Apparitionem  Dei  ipsi  Abraliw  pciindcac  Moijsi,  per 


saiiclum  ,  qiiandoqiiidem  inilio  modo  inul;ibilis  e.^l  , 
iiiillo  niodo  potosl  ips:i  pcr  soinelips:iiu  csse  visibilis. 

22.  1'roiiidc  illa  oinnia  qu:o  Palribiis  visa  snnl  , 
ciim  Deiis  illis  scciinduin  suam  dispcnsationcin  lom- 
poribus  coiigniam  pr:vscnlarctiir ,  ner  crealiiriin  la- 
cla  osso  maiiifostiim  osl.  Et  si  iios  lni '.  (juomodo  c». 
miiiisiris  .\ngelis  fcccrit ,  pcr  Angolos  lanicu  css<j 
faotii,  noii  cx  iioslro  scnsu  dicimus  ,  iio  cuii|uani  vi- 
do:imiir  plns  sapore  ;  scd  sapimus  ad  toniporaiitiam  , 
sioul  Dous  iiobis  partitus  cst  monsinMin  lidei  {Hoin. 
XII,  5),  ot  cicdiiniis,  propler  ipioil  otloquinuir  (11  Cor. 
IV,  13).  Exslal  enim  anclorilas  divinarmn  Scriplura- 
rum,  niide  mcns  noslra  deviare  non  debel ,  nec  reli- 
cio  solidamoiito  divini  olo(niii  por  siispicionuin  siia- 
ruin  abrupta  pr:ooipitari ,  ubi  noo,  sonsus  corporis 
regil,  noc  perspiciia  ratio  vcrit:itis  eluccl.  Apcrlissi- 
inc  qiiippe  scripluin  csl  in  Eplslola  ad  llcbr:cos,  cnin 
dispensalio  Novi  Tcbtamoiiti  a  (lispensaiione  Vcteris 
Testanioiili  secuiKltim  congriioiiii:im  s:ooulortim  ac 
temporum  disliiigiicrettir ,  iioii  laiiliim  illa  visibilia  , 
scd  ipsuni  eiiani  sermonein  per  .\ngeIos  faclnm.  Sic 
enim  dicil :  Ad  quem  autem  Angeloruni  dixit  uliquando: 
Sede  ad  dcxtcram  meam  ,  qiio  usiiue  ponum  inimicos 
luos  scabellum  pedum  luoruin  ?  iSonne  onmes  sunt  ini- 
nislri  spirilus,  ad  ininistralionem  missi,  proptcr  cos  qiti 
fnluri  sunl  liwrcdilale  possidere  salulcm  [llcbr.  i  ,  13, 
{■i)l  Iliiic  oslniidil  illa  oinnia  iion  soiuin  per  Angolo» 
facla  ,  sed  ctiam  pro;.lcr  iios  faota  ,  id  ost ,  jiroiitcr 
po|)uluiii  Doi,  cui  promiitilur  lia'redit:is  vita.'  a'lorii:v. 
Siciit  ad  Coriiilhios  cliam  scriplum  csl  :  Omnia  liwc 
iii  figura  contingebant  illis  ;  scripla  sitnl  aulem  ad  cor- 
reptionem  nostram  ,  in  quos  finis  swculorum  oiveitit 
( I  Cor.  X  ,  11).  Dciiide  quia  tinic  pcr  Angelos,  nune 
aulem  per  Filium  scrino  faclus  cst,  coiiseqnciitcr  apcr- 
lcque  dcmonstrans  :  Proptcrea  ,  iiiquit ,  abitndaiUius 
oporlet  attendere  nos  eu  quw  uudivimus,  ne  forte  defluu- 
inus  :  si  cniin  qiti  per  Angelos  didus  cst ,  .s^rHio  fuchis 
esi  linnus,  et  oninis  prwvaricutio  et  inobedieiilia  juslain 
accepit  mercedis  rclribulioiiein ;  quomodo  nos  effuqio- 
mus  ,  tuntain  negligenles  salulem  ?  Et  qu:isi  qtucrel-es 
quain  salutem  ,  ut  ostenderct  se  de  Novo  Teslameiuo 
jam  diocre,  id  esl,  sermonc  qiii  iion  por  Angclos,  sed 
per  Doniiiiiim  factns  est  :  Quw  cum  initium  ucccpisset, 
iiiquit,  ut  enarraretur  per  Dominuin  ,  ub  iis  qui  audie- 
runt ,  in  nos  confirinata  est ,  conteslante  Deo  sigiiis  et 
porlentis,  et  variis  virlittibus,  el  Spirilus  suncli  divisio- 
nibus  sccundum  sitam  voluntalein  (Hebr.  ii,  1-4). 

25.  Scd  ,  ait  aliqnis  ,  cur  crgo  scriplum  csl ,  Di.xit 
Dominus  ad  Moijsen ;  et  non  polius,  Dixit  Angelus  :id 
Moyscn  ?  Quia  cum  vcrba  judiois  prxco  proniintial , 
iioii  scribitur  iii  gestis ,  llle  pr:cco  dixit ;  sed  ,  llle  ju- 
dex  :  sic  eliam  Io(|uenle  proplieta  sanclo  ,  clsi  dica- 
niiis  ,  Propbeta  dixit ,  nibil  aliiid  quain  Dominum  di- 
xisse  intelligi  volunius.  Et  si  dic;inius,  Doininus  dixii. 


Angelos  factain  esse.  Idnn  prubulur  ex  tege  dula  Mogsi  propbelam  non  biibirabiiiins,  sod  quis  per  euin  dixorit 

pir  Angelos.  Quid  dictitminlioclibro,quiddiceiidumin  admoncmus.   Kl  illa  (piidoin  Scriptnra  sa'pe  aperit 

jo(/M^>//e.Quaproplor  siibsl:intia,  vol,  si  meliiisdicilur,  angebiin  esse  Domimim  '  ,  qno   loqucnlc  idcnliaeiii 
essciilia  Doi  ,  ubi  pro  inodulonustroi.x  (|u:iiitiilacum- 
qiic  p;>rli<ulainirlligimnsrntrcmel  Filium  ci  Spiiiium  '  rloriqnc  Mss  ,  imiini. 


183  nr:  trinitate. 

diciliir  ,  Domimis  dixil ,  sicul  jam  dcinonslraviinns. 
Si;d  propler  cos,  qui  cniii  Scripliira  illic  angclum  iio- 
iiiiiiat ,  i|)siiin  per  sc  ipsnm  Filium  Dci  voliml  inlcl- 
ligi  ,  qnia  proplcr  aiinuiiliarioncm  palcrna;  ac  suu; 
voliinlalis  a  proplicla  dirtus  csl  angclus  :  proplerca 
voiui  cx  liac  cpistola  ma.-iircslins  tcslimonium  d  irc  , 
ulii  iion  diclum  csi,  pcr  Aiijjclum  ;  sed  per  Angetoi. 

24.  Nam  ct  Slephanus  in  Aclibiis  Apostolorum  eo 
uiore  nariat  lixc,  qno  ctiam  in  Libris  vctcribus  con- 
scripta  sunt  :  Viri  fralres  el  patres ,  audite ,  inquit  • 
Deiis  gluriiv  apparuil  Abrulm  patri  nostro,  cunt  esset  in 
Mcsopotamia  '  {Act.  vii,  2).  Nc  quis  antcm  arbilrare- 
inr  lunc  Dcuiii  gloriic  ,  per  id  quod  in  se  ipso  esl , 
riijnsqnam  ociilis  apparuisse  morlalium ,  in  conse- 
qiicnlibiisdicit,  qnodMoysi  angclus  apparuerit.  Fugit, 
iii(|uil ,  /Vof/ses  )/j  verbo  isto  ,  et  fnctus  est  inquilinus  in 
lerra  Muduin  ,  iibi  genuit  fdios  duos.  Et  comptetis  illic 
quadrayiiita  aiiiiis,  npparuit  illi  in  deserto  montis  Sina 
angelus  Duiniiii  in  flainma  ignis  in  rubo.  Moijses  autem 
videns,  mirubatiir  visum.  Qui  cum  accederet  considerare, 
factn  est  rox  Domiiii  dicens  :  Ego  sum  Deus  palruin 
liiorum  ,  Dcus  Abralmm  ,  et  Deus  Isaac,  et  Deus  Jacob. 
Treiiwfaclus  aulem  Moijscs ,  non  audebat  considerare. 
Dixitqite  iUi  Dominus  ,  Solve  calceamentum  pednm  tuo- 
rum  (l<:xud.  ii ,  15-iil ,  7) ,  clc.  Ilic  certe  el  angclum 
et  Domiiium  dicil ,  eumdemque  Denm  Abraham  ,  et 
Deum  Isaac,  el  Dcum  Jacob,  sicul  in  Genesi  scnptum 
est. 

25.  An  forie  quisqiiam  diclurus  cst  quod  Moysi 
per  angelum  apparuil  Dominus,  Abraliye  vero  per  se 
ipsum?  At  hoc  a  Siepliano  non  quseramus  :  ipsum  li- 
brum  unde  Sicphanns  ista  narravii,  interrogemus. 
Numquid  enim  quia  scriptum  est ,  Et  dixit  Dominus 
Deus  ad  Abraliam  [Gen.  xii,  \);  et  paulo  post,  Et  vi- 
sus  est  Dominus  Deus  Abrahai  (Id.  xvii,  i)  :  proplerca 
isla  non  per  Angclos  facta  snnt?  Cum  alio  loco  simi- 
liler  dicat,  Visus  est  autem  ei  Deus  ad  iticem  Mambre, 
sedenti  ad  ostium  tabernaculi  sui  iiieridie ;  el  tamcn 
coiise(|ueiito:'  adjnngal ,  liespiciens  autem  oculis  suis 
vidit ,  et  ecce  tres  viri  slabant  super  eum  * ;  de  quibus 
jam  diximus  (Id.  xvni ,  1,2).  Quomodo  eniin  pole- 
runt  isti ,  qiii  vel  a  vcrbis  ad  inlelleclum  noluiit  as- 
snrgere ,  vcl  facile  se  ab  iiilellectu  in  verba  pra;ci|)i- 
lanl ,  quomodo  polcrunt  explicare  visiiin  esse  Deuin 
in  viris  tribus,  nisi  eos,  sicut  eliam  consequeiilia  do- 
cciit,  angelits  fuisse  faleanlur?  An  quia  non  dictuni 
esl,  Aiigelus  ci  locutus  csl,  vcl ,  apparuil;  propierea 
dicere  audcbunl,  Moysi  (luidein  illain  visionem  ac 
vocem  per  angelum  faclam ,  qiiia  ila  scriptum  est ; 
Abrabje  autem ,  quia  cominemoraiio  aiigeli  non  est 
facta  ,  per  subslaniiam  suam  Dcum  apparuisse  at(|ue 
.sonuisse?  Quid  quod  nec  apud  Abraham  de  angido  ta- 
citum  esl?  Nam  ita  legitur,  cum  iminolandus  liliiis 
ejus  pnKciperolur  ^ :  Et  factum  est  post  lioec  verba,  ten- 
itivil  Deus  Abraliam,  el  dixil  ad  eum  :  Abraliam,  Abra- 


>  Am.  et  quidain  Mss.,  in  Mesopotamia  stjiiw. 

*  r.r.  et  Lov.  Iioc  loco  habent,  propter  enm.  sed  con- 
staiilcr  Mss.  ut  sui.ra,  Ubro  2  coiitra  Maximlnuin,  cap.  2'J, 
n.  o,  super  eum.  Giicce  apud  l.xx,  epano  uuti.u. 

»  Mss.  pleriqiie,  peterctur. 


S.  AUCUSTI.M 


tSl 


/i«»i.  Et  itte  dixit :  Ecce  ego.  Et  dixit  ei :  Accipe  filium 
luum  dilectum,  quem  ditigis,  Itaac,  et  vade  in  terram 
excettum  ,  et  offer  eum  ibi  in  liolocauttum  tuper  unum 
monlium  quem  tibi  dixero.  Cerlc  liic  Deu»,  non  angc- 
Iu8,  commcinoratus  esl.  Paulo  posl  vcro  ita  se  h.dtcl 
Scrip',ura  :  Extendent  autem  Abraham  manuin  luam  , 
stimpsit  gladium,  occidere  •  fitium  tuum.  Et  tocavit  eum 
augetus  Domini  de  cceto  ,  et  dixit  ei :  Abraham ,  Abra- 
ham.  Et  dixit  :  Ecce  ego.  Et  dixit :  Ne  injiciai  manum 
tuam  lupcr  puerum,  neque  facias  ei  quidquam.  Quid  ad 
hoc  rcspondetur?  An  dicturi  sunt  Dcum  jussisse  ut 
occidcrctur  Isaac ,  et  ang(;lum   probibnissc ;   porio 
ipsuin  patrem  adversum  Dei  pri-ceplum,  qui  jnsseral 
ul  occidcret ,  obtempcrassc  angclo  ul  parcercl?  Ki- 
dcndus  cl  abjiciendus  hic  sensiis  est.  Sed  neqne  linic 
lam  crasso  *  et  abjcclo  ullum  Idcnrn  Scripliira  csse 
permiltil,  continuo  siibjungcns  :  Nimc  enim  cognovi 
quia  times  Deum  tu ,  et  non  pepercitli  fitio  tuo  dilecio 
propler  me.  Quid  cst,  propler  me;  nisi   proplcr  ciim 
qiii  occidi  jiis':crat?  Idem  igilur  Deiis  Abralia:  qui  an- 
gelus,  an  poiius  per  angeliim  Deus?  Accipe  sequeniia  : 
certe  jam  hic  angelus  nianifcstissime  cxpressus  esl; 
attende  lanien  quid  coiilcxaiur  :  Respiciens  Abraham 
cculis  suis  vidit ,  et  ecce  aries  unus  tenebatur  in  arbore 
gabech  cornibus ;  et  abiit  Abraham  ,  et  accepit  arielem  , 
el  ohtulil  eum  hotocaustum  pro  Jsaac  filio  suo.  Ei  co- 
gnominavit  Abraham  nomen  toci  itlius ,  Dominus  vidit , 
ut  dicant  hodie  quod  in  monte  Dominus  visus  etl :  siciit 
paiilo  anle  quod  dixit  Deus  pcr  angeluni,  Nunc  eniin 
cognovi  quia  limes  Deuin;  noii  quia  tunc  Dciis  ccgiio- 
visse  inlelligendus  cst ,  sed  egisse  ut  per  Deuin  ipsc 
Abialiam  cognoiceret  quanlas  haberet  vires  cordis  ad 
obediendum  Deo  usque  ad  iminolalionem  nnici  filii : 
illo  inodo  locutionis  quo  signilicalur  per  efficientein 
id  qiiod  efficilur,  sicut  djfiilurfrigus  pigrum  ,  quod 
pigros  facit;  ut  ideo  cognovisseTnceretur,  quia  ipsum 
Abraham  cognosccre  fecerat,  quem  poierat  laierc  0- 
dei  su;c  firmitas ,   nisi  tali  experimenlo  probarelur. 
Ita  et  hic  cognominavit  Abrabam  nomen  loci  illius, 
Dominus  vidit :  id  est,  quod  videri  se  fecit.  Nam  con- 
tiiiuo  secntus  ait,  Ut  dicant  hodie  quod  in  monte  Domi- 
ntis  visus  est.  Ecce  idein  angelus  Dominus  diciiur  : 
quare,  nisi  quia  per  angelum  Dominus?  Jam  vero  in 
eo  quod  sequilur,  propiiclice  omnino  loquilur  ange- 
liis,  el  prorsus  aperit  quod  per  angeliim  Deus  loqua- 
tur.  Et  vocavit ,  inqiiit,  angetus  Domini  Abraham  ite- 
rum  de  cibIo,  dicens :  Per  me  juravi,  dicit  Dominus,  pro 
eo  quod  fecisti  hoc  verbum ,  et  non  pepercisli  /itio  tuo 
dilecto  propter  me  {Id.  xxii),  etc.  Ilaec  cerle  verba,  ut 
dicat  ille  per  quem  loquilur  Dominus,  Ha'c  dicit  Do- 
minus,  etiam  Prophetse  solent  habere.  An  Filius  Dci 
dc  Palrc  ait,  Dicii  Dominus  ,  el  ipsc  est  ille  Angelus 
Patris?  Qiiid  ergo?  dc  illis  Iribus  viris  iionne  respi- 
ciunl  qnumodo  urgeantur,  qui  visi  siiiit  Abraha;,  cuin 
praidicluiii  csset,  Visus  est  ei  Dominus?  An  qiiia  viri 
dicli  sutit,  non  craiit  Angeli?  Danielcm  lcganl  diccn- 
lem,  Ecce  vir  Oabricl  {Dan.  ix,  21). 

'  Fxliii,  votens  occidere.  Abest,  votens,  a  Mss.,  el  a  qtxcq 
LXX. 

'  in  vss.,  tani  grosso. 


885  LinEU  QU 

26.  Scd  qiiid  ul(ra  dilToriinus  ora  corum  evideiilis- 
siinu  atque  gravissimo  alio  documeiilo  oppilare  ,  ubi 
NDii  aiigeliis  singulariler,  ncc  viri  pluraliier,  sed 
oiniiiiio  Angeli  dicuntur,  per  quos  sernio  non  quilibet 
faclns,  sed  lcx  ipsa  dala  luiiiiireslissimc  ostendilur, 
i|uam  ccrle  nullus  ndelium  dubitat  Dcuni  dedisse 
Moysi  ad  snbjugandum  pnpuluin  Israel ,  sed  tamen 
per  Aiigelos  dalam?  Ila  Slepliamis  Uxiuiltir  :  Durn 
lervice,  ini|uit,  et  tton  circunicisi  corde  et  nnribus,  vos 
seiiiper  Spiritui  smicto  restilislis ,  sicut  ct  patres  veslri. 
Quem  I*rophetarum  non  persecuti  suiit  pntres  vcstri^ 
F.t  occideruiit  eos  qui  prxitunliabaiil  de  adveiit.i  Justi, 
cujus  tiuiic  vos  prodilores  et  interfectorcs  fuistis,  qui  ac- 
cepislis  lc(jeiii  iii  ediclis  Angelornm ,  iiec  cuslodistis 
{Act.  VII,  5t-55).  Qiiid  !ioc  evidenliiisYqiiid  lanta  au- 
cloritalc  robnsiius?  In  cdiclis  (|tiidein  Aiigeluriim  lex 
illi  popiilo  dnla  est :  sed  Domiiii  Jesu  Cliristi  per  cniii 
disponebalur  el  prxniiuliabatur  advenlus ;  el  ipsc  taii- 
({uani  Ycrbum  Dei  miro  el.  iiiclTabili  niodo  cral  in 
Angelis ,  iii  ((4mrum  cdiclis  lcx  ipsa  dabalur.  1'iidc 
Uicit  iii  Evaiigclio ,  Si  crcderclis  Moijsi ,  crederelis  cl 
iiiilii;  de  me  citim  itle  scripsit  {Joaii.  v,  iC).  Per  An- 
gelos  ergo  iiinc  Domiiiiis  loipiebatiir,  per  Angclos 
Filius  Dei ,  medialor  Dei  cl  liominiim  luttirus  c\  sc- 
iiiiiic  Abraluv  suiini  disponcbat  advcnlum,  nt  invoiii- 
rel  a  (|uibus  recii^erclur,  Cdnritentcs  se  rcos,  qnos  lcx 
iioii  impleta  reccrat  traiisgressdics.  Uiide  ct  Aposlo- 
liis  ad  Calalas  dicit ,  Qnid  enjo  le.v?  Trttitsgrcssioitis 
grniiu  posita  est  ' ,  doiiec  venircl  semen  cui  proinissum 
ist,  disposituin  '  per  Angclos  in  miniu  .)ledintoris  {Ca- 
lul.  lu,  tO)  :  lioe  csi  disposilum  pcr  Aiigclos  iii  inaiiu 
sua.  Non  cnim  nalus  est  )H;r  coiidiliunem,  scd  per 
|H>leslatcm.  Quod  autcin  iioii  arK|uem  cx  Angclis  dicit 
nicdiatorent ,  sed  ipsiim  Dominum  Jesiiin  Cbristimi , 
iii  ipiaiiitiiii  liomo  lieri  digiiatus  cst ,  liabes  alio  loco : 
Unus,  itiqiiil,  Dcus,  et  nnus  mcdinlor  Dci  et  Itomiiium, 
ttomo  i.lirittus  Jcstis  (I  Tim.  ii,  5).  Iliiic  illiid  Pasclia 
in  iiilerreciione  agni  (/.'.lor/.  xii)  :  liiiic  illa  omnia  qiia! 

'  1'iiirt'S  Mss.,  projmiln  esi.  Crxce  esl,  prosetellie. 
'  Kdiii,  disjmitn.  Ai  |iloriipic  Msi.,  disfHjsittim ;  rcfe- 
roiidu  a<l  b(.'iii(-ii. 


AKTUS. 


886 


de  Cbrislo  venluro  in  carne  atquo  passuro ,  sed  ct 
resurrecturo  in  lege  figurantur,  quaj  data  esl  i'i  edi- 
ctis  Angelorum ,  in  quibus  Angelis  eral  uliqiio  3t  V:\- 
ler,  cl  Filiiis,  et  Spirilus  sancius  ;  ei  aliqitando  Paler, 
aliquaiido  Filiiis,  aliqtiando  S|)iritns  sancliis ,  ali> 
quando  sine  ulla  distiiiclioiie  pcrsoii:e  Deus  per  iltos 
figiirabatur,  ctsi  visibilibus  et  sciisibilibiis  rormis  ap- 
parciw,  per  crenluiam  lameii  suain,  iion  per  subsian- 
tiam  ,  cui  videiuLe  corda  mund.inlur  per  li:ec  omnia 
(|ux<  ocidis  videnlur  cl  auribiis  auditmtiir. 

27.  Scd  jnm  saiis,  (pKnilnm  oislimo,  pro  eapiu 
iKXsiro  dispulattini  el  demotislratum  est,  qiiod  in  lioc 
libro  susec|)erainiis  ostcndere  :  coiistitiiipie  elproba- 
bilitatc  ralioiiis  (pianlum  boiiio  vel  poiitis  qiianluin 
cgo  potui,  el  rirniilatc  aiictorilalis  (|(iaiiluin  de  Scri- 
|iliiris  saiictis  diviiia  eloqiiia  patticriinl,  qiiod  :inrt(piis 
paliibus  noslris  aiite  ineariiatioiicm  Salvatoris ,  ctiiii 
Dens  api»arerc  dicebaliir,  voccs  illx  ac  species  corpo- 
ralcs  |)cr  Angelos  faclK  sunl;  sive  ipsis  loqucnlibus 
vel  agenlibiis  aliqiiid  ex  persona  Dei,  sicnl  etiam  Pro- 
plieias  solercostendimiis;  sive  assumenlibusex  crea- 
liira  quod  ipsi  iion  cssent ,  ubi  Dcus  flguratc  demon 
sliarctur  liomiiiibiis ;  (|uod  genus  significationum  neo 
Proplielas  omisissc,  inultis  exemplis  docel  Scripliira. 
Siipcrest  igiltir  jam  ul  videamus ,  cum  et  nato  pcr 
virgincm  Domiiio,  ct  corporali  specic  sicut  columba 
descciideiile  Spiriui  sancto  [Matth.  iii,  t6),  visisqiie 
igncis  liiignis  sonilu  facto  de  coelo  die  Pentecosles 
post  ascensioncm  Doniini  {Acl.  ii,  t-4),  non  ipsuRi 
Dei  Vcrbiim  pcr  subslanliain  suam  qna  Palri  a;quale 
atqiie  co;elenium  est,  nec  Spiritus  Pairis  cl  Filii  pei- 
siiain  siibstaiiliain^qua^Upse  utrisque  acqunlis  *  aiquc 
co.Tlernus  csl,  scd  ulique  creaiiira  *  qiine  illis  inotlis 
formari  ct  cxiblere  poluit  corporeis  atqiie  niortalibus 
sensibus  appariicrii,  fjuid  inler  illas  demonstraiioiiei 
el  lias  propiielales  Fibi  Dei  ei  Spirilus  sancti,  qiiam- 
vig  per  crc.iliiram  visibilem  faclas,  iiilersit :  qnod  a-i 
aliu.  voluininc  comniodius  otdiemtir. 

'  vcn.,  utrinsqiietrqnalis.  I.ov.,  utrisqne  wqnulis,cum\i:A2. 
atliKJiatioiie  iii:ir^iii.ili  :  «  Alias,  ntri:jne  (cqnnlls.  »     M. 
*  Ita  Jlss.  Wili  vero,  sed  utique  per  crenlnram. 


LlBElt  QUAUTUS. 


Rxplirai  ad  (piul  niissus  sil  Filius  Hci  :  (.lnisio  vidclicet  pro  peccntorilius  morienlc  pc^rsiiadcndum  nobis  fuissc  imprimis 
«'I  tpi.iiiiiiin  iiu<>  (lilexera  licus  et  i|iinles<lile.verit.  ()|>|>urluiie  oiiuiii  iii  ad  cunleiiiplanduin  Deum  el  cohirreiiduMi  beo 
iiniiiilar.Miiiir,  xorlnini  iii  carnc  vonisse.  Ipsiusniurie  iina  cl  sini|lici  <lti|<licoiii  nuslram  soluiain  osse  ;  ubi  edisscril  (itiein- 
:itliii<xliiiii  siiii|>liiiii^alv.ituris  iiosin  (lu|Jonosiro  cuiicinai  a<l  &aliiloin,  ol  de  |i<-rrociioiic  nunieii  senaril,  in  (luein  nnnioriiin 
i|<r>a  siiii|'li  a>l  ilii|  liiiii  ratiodedncitur,  lusiiisn;;ii.  lH)coi  C(>lli^i  uinncsex  niiiliisin  unuin  |ier  unuin  inedialurein  \ila;  ( liii. 
stiitii,  I  iT  (|iioiii  suliini  v<Ta  tit  aiiiina'  |'ur(;atiu.  r.atonini  Kilnini  Doi,  iptaiKptnni  niissionc  laclus  sit  niinor  |  ro|  tor  iifirncini 
si>r\i  <,<iani  siiscopii,  iion  taiiien  idoo  iiniiurein  rairc  seclinduui  lorinain  Dci  iptia  ah  qiso  missus  esl :  eamdenupie  dc  Sj  i- 
riius  saiicti  niissiuiic  ralioiieiii  Cbsc  doniunstrai. 


PROor.uitv.  —  t.  Scicntia  Dci  n  Dcn  peienda.  Scieii- 
liam  terrcstrimn  c(vlostitimipie  reriiiii  iiingni  astiniarc 
solot  geiiiis  limiiaiiiim  :  iii  quo  prorecto  meliorcs  siint 
quiliuicscicnli,i'prn-|Miniininosscsenieli|isos ;  laiidabi- 
lionpio  csl  animiis  cni  iiula  cst  vcl  iiifirniitas  Siia,  (piatu 
ipii  ca  iion  rcf|)ecia  ,  vias  sideruiii  scriitatur  cliaiii 
i-ognitnriis,  atit  qni  j:iiii  cognilas  loiiol,  igtiorans  ipsc 
i\\.i  ingrediatur  ad  siltilem  a'  firmitaicm  suniii.  Qiii 


vcro  jani  cvigilnvil  in  Dcum  ,  Spirilus  sancli  caloro 
cxritatiis,  Dtqiic  in  ejus  amore  coram  sc  viliiit ,  ad 
cmnquc  inlrarc  volens  nee  valcns,  eoquc  sibi  luconlo 
attcndil  in  sc  ,  invcniiipic  se  ,  siiamqiio  xgritiidiiiem 
illius  mundili.i:  coiilempernri  iion  possc  cognovit ; 
flcrc  diilcc  liabct ,  eniiKpic  (lepiecari,  ut  ctiam  atqiic 
cliani  niiscrcnttir .  doiiec  exuiit  tolam  miscriam  ,  cl 
prccari  cuiu  fidiicia,  jaiii  acccpio  {iraliiiio  pignorc  u- 


gjj7  I)E  TIllNITA TE  , 

liilis,  pcr  ejiJS  iiiiiciJin  S:ilv:il(trcrn  lioiiiinis  cl  illiimi- 
iinlorcin  :  Iiunc  ila  ni,'C(ilciii  *  cl  doiciilcin  sciciili:i 
lioii  infliit ,  f|ui:i  chiiril.is  :cililical  (I  Cor.  viii  ,  I  ) ; 
pncposiiil  ciiiin  sciciiliain  S(:iciiU;c  ,  jir.cposuil  scin; 
in[iliiii(3lcm  Sitaill ,  lictgis  qiiani  scin;  iiiuniii  in(i;iiia  , 
fundameiila  tcirarurn  ,  cl  fasligia  coclonim  :  cl  liaiic 
ap|)(men(Joscioiiriaiii,  apposiiildoliticm  (Eccle.  i,  18)  ; 
dolorem  pcrcgiinalioiiis8u:c  cx  dcsitlcrio  palri;c  f.ii;i', 
rl  coiuliloris  cjius  licali  Dci  sni.  In  lioc  gciicrc  liomi- 
iiiim  ,  iii  lamilia  Clirisli  lui  ,  Doniiiic  Dcus  iiicus  ,  si 
inlor  paupercs  liios  gcmo,  da  inilii  de  paiie  luo  rc- 
.vpoiidcrc  liitmiiiibus  (|ui  noii  csuriunl  cl  siliuiil  jiisli- 
ti:im  (Muttli.  v,  0),  scd  saliali  siiiil  el  abiiiKlaiit.  Sa- 
li.uit  aiilcm  illos  plianlasma  eorum,  iio»  veritas  tua  , 
iiuain  rcpcilciido  resiliimt,  et  in  siiani  vanilalcm  ca- 
diiiit.  Ego  cerlc  seiilio  qiiani  iniilta  (igmcnta  pariat 
cor  Imm.umm  :  ct  (piid  esl  cor  nieum  ,  nisi  cor  liu- 
inaniim?  Scd  lioc  oro  Deiim  cordis  mei ,  ul  iiiliil  cx 
cis  figmeiilis  pro  solido  vero  criiciiiein  in  lias  litteras, 
scd  inde  vcnial  in  eas  (jiiidfiuid  per  me  venire  polue- 
rit ,  iinde  iiiilii  ,  qiiamvis  projeclo  a  facie  oculorum 
Miurum  (  ihul.  xxx  ,  23 ),  et  de  longiiiquo  rcdire  co- 
iiaiili  ',  per  viam  qiiam  slravit  humanitale  ^  divinilas 
Uiiigenili  sui,  aura  verilalis  ejus  aspergilur.  Qiiam  in 
(:iiiuim  liccl  inutabilis  liaiirio,  in  quantum  in  ea  nihil 
inulabile  video,  nec  locis  ct  temporibiis  ,  siciit  cor- 
pora;  ncc  solis  lemporibus  ct  quasi  locis  ,  sicut  spi- 
riluum  nostrorum  cogitaliones ;  ncc  solis  lemporibus, 
ct  nulla  vel  imagine  locorum,  sicul  qux-dam  noslrarum 
inenlium  raiiocinaliones.  Omiiioo  eiiim  Dci  essenlia  , 
«lua  est,  niliil  miitabile  habel,  ncc  in  aclernitale ,  nec 
iWerHale,  nec  in  voliinlalc  :  (luia  a  tcrna  ibi  cst  ve- 
rilas  ,  scleriia  cliarilas ;  et  vera  ibi  est  charitas,  vera 
alernitas ;  et  chara  ibi  cst  x'iernitas ,  chara  ve- 
rilas. 

CAPLT  PRIMUM.  —  2.  Per  agmlionein  infirmi' 
tatis  nostrw  perficimur.  Verbum  incarnalum  tenebras 
iiostras  pcUit.  Scd  qufjniam  exsuiavimus  ab  incommu- 
labili  gaudio ,  iiec  tamen  inde  pniccisi  alque  abrupti 
Mimus,  ul  non  ctiam  in  islis  miiiabilibus  cl  leinpora- 
libus  aitcrnitaicm,  veriiatem  ,  bealiludinem  qu:crere- 
iiius  (ncc  inori  cnim  ,  nec  falli ,  nec  perturbari  vo- 
luinus ) ;  niissa  sunl  nobis  divinitus  visa  congrua 
pcregriiialioni  nostra; ,  quibus  admoneremur  non  hic 
c>se  quod  qu;Erimus,  sed  illuc  ab  isla  *  esse  redeun- 
dum,  undc  iiisi  penderemus,  hic  ea  non  quaereiemus. 
Ac  primum  nobis  persiiadendum  fuit ,  quanlum  nos 
diligeret  Deiis  ,  ne  desperatione  non  audereinus  erigi 
in  eiim.  Qualcs  aulem  dilcxcril ,  oslendi  oportebat , 
nc  tanquani  de  inerilis  nostris  superbienles,  magis  ab 
€0  resiiireinus  et  in  noslra  forlitudine  magis  defice- 
rcmiis  :  ac  per  hoc  egit  iiobiscum  ,  ut  per  cjus  forli- 
iiidineni  polius  proliceremus ,  alque  ila  in  infirniilate 
hnmililalis  perficerclur  virtus  charilalis.  IIoc  signi- 
licat  in  Psaliiio  ,  ubi  ail :  Pluviam  volunlartam  segre-. 

•  Omncs  propo  Mss.,  ita  egeutem. 

*  Uemecsis  vetuslissimuscodex,  et  de  longitiquo conatUi ; 
oiuisso,  redire. 

^  Kdiii,  huiiianitati.  Melius  Mss.,  humanitate. 

<>  fdiii,  nd  ipsn.  At  Mss.,  (7bis(fl;scilicet  peregrinatione. 


S.  ALGUSTI.M  880 

gnns,  Deits  ,  lioBredituli  lua ;  et  infirmutu  eti ,  lu  leio 
pcrfecisti  eam  (  Psul.  lxvii  ,  10).  Plu.iam  qnippe  \o- 
liiiitaiiain  iioniiisi  gratiam  vull  iiil(;lligi ,  non  incritis 
rcddilam,  scd  gratis  dataiii,  uiidc  ct  graiia  nominaliir: 
(lcdit  ciiini  cam  ,  noii  (jiiia  dii;iii  cramiis  ,  scd  qnia 
volu.t.  Iloc  cognosccntc-. ,  iion  (idenlcs  in  iiobis  cri- 
miis;  cl  lioc  csl  inlirmari.  Ipsc  vcro  pcrficil  ims,  qui 
ctiain  Paiilo  apostolo  di\it  :  Su/ficil  libi  ijralia  mea ; 
nam  virlus  in  inftrmitate  parficHur  (II  Cor.  xii.fl). 
Persu:iilciidum  crgoenit  homini  fpiantum  nos  dilcxcrit 
Dciis,  cl  qu:iles  dilcxcril :  qiianlum,  iie  dfjspcraremus ; 
qnalcs,  nc  superbircmus.  Iluiic  locuin  Apf>s!olu8  per- 
nofcssarium  sic  cxplicat  :  Comniendut  autcin  ,  in(|int, 
suam  cliaritnlem  Deus  in  nobis  ,  (juottium  cum  odltuc 
pe.ccutores  cssemus  ,  Cliristus  vro  twbis  niorluns  esl ; 
mullo  magis  justiftcati  nunc  in  sanguitte  iptiut ,  talvi 
eriiiius  ab  ira  per  ipsum.  Si  cnim  cum  inimici  etsemut, 
reconciliati  sumus  Deo  per  mortem  Filii  cjus ,  niullo 
tiiagis  reconciliali  sulvi  erimus  in  vilu  ipsius  (  liom  v , 
8  JO).  Ilcin  alio  loco  :  Quid  ergo.  iiifpiit.  dicemus  ad 
Ihvc?  Si  Deus  pro  nobis,  qiiis  cotttra  nos?  Qui  proprio 
Filio  non  pepercit,  sed  pro  nobis  omnibns  Iradidii  illuin  , 
quomodo  non  et  cum  illo  tiobis  omiiia  doncvil  {Id.  vii, 
31  ,  32)  ?  Quod  autem  factum  nobis  aiinunli;ilur,  hoc 
fuiuriim  ostendebatur  ct  antiquis  juslis,  ut  [icr  e;im- 
dem  lidcm  eti:im  ipsi  humiliati  inlirniarentur,  ct  infir- 
mali  pcrficerenliir. 

5.  Quia  igitur  iinum  Verbum  Dei  est,  per  quod  fada 
sui.t  oiniiia,  tpiod  est  incommiilabilis  verilas,  ibi  priiici- 
p  ililer  '  aique  incommulabiliter  sunt  omnia  i^imul  ; 
iioii  solum  qiiae  nunc  sunt  in  bac  universa  creatura  , 
verum  etiam  quac  lueruiil  ct  quye  fulura  sunt.  Ibi  aii- 
lcm  nec  fueruiil ,  nec  futura  sunl ,  sed  laniummodo 
sunt ;  et  omnia  vita  sunt ,  ct  omnia  ununi  sunt ,  et 
niagis  uiium  cst  et  una  viia  est.  Sic  cnini  oinnia  per 
ipsnm  f;icta  sunt ,  ut  quidqiiid  faclum  est  in  liis  ,  in 
iiio  vita  sit ,  et  facia  non  sit  :  quia  m  principio  non 
faclum  est  Verbum  ,  sed  erat  Verbum  apud  Deum  ,  ei 
Deus  erat  Verbum,  et  omttia  per  ipsum  f.cla  sunl ;  ncc 
pcr  ipsum  omnia  facta  cssent ,  nisi  i|)S(iin  esset  aiite 
oinnia  ,  factumqne  non  esscl.  In  iis  aulem  qua;  per 
ipsum  facla  sunl,  ctiam  corpus  quod  viia  non  esl,  per 
ipsnm  non  fierel ,  nisi  in  illo  ,  aiilequain  (ieret ,  vita 
essel.  Quod  eniin  faclum  est ,  jam  in  illo  vita  erat ,  et 
non  qualiscumque  vita  :  nam  et  anima  vila  est  cor- 
poris  ,  sed  et  hsec  facla  est ,  quia  mulabilis  est ;  et 
per  quid  facta  est ,  ni&i  pcr  Dei  Yerbum  incom- 
nnilabile?  Oinnia  enim  per  ipsum  facta  sunt ,  et 
sine  ipso  faclum  est  nihil.  Quod  ergo  factum  est ,  jan» 
in  iUo  vila  erat,  et  non  qualiscuiiupio  vita,  sed  vila 
erat  lux  hominum  :  lux  uliqiie  ralionaliiim  meiitium  , 
pcr  quas  homines  a  pecoribus  differunl ,  et  idco  sunt 
bomincs.  Non  ergo  liix  corporea,  qiia}  lux  est  car- 
nium  ,  sivc  de  coelo  fulgeat  ,  sive  terrenis  ignibus  ac- 
ccndaUir,  nec  humanarum  lantiim  carniuin,  scd  etiam 
bciluiiiarum  et  usque  ad  minutissimos  quo(|ue  vermi- 
culos.  Oiunia  cnim  Iixc  vidcnt  istam  luceiii  :  at  illa 

*  Sic  Mss.  plerique.  At  editi,  ubi  principaliter.  Ft  rursuni 
paulo  fost,  iibi  autem  ,  pro,  ili  autein. 


889 


LIBKR  QUAUTUG. 


890 


viia  l«is  lioniituim  eral ;  ncc  longe  posila  ah  unoquo- 
que  noslrnm  :  in  illa  cnim  vivimus ,  el  movemur.  el 
sunius  (  Act.  xvn,  27.  28). 

C.XPliT  U.  —  4.  Quomodo  per  Verbum  iucnrnalum 
redilimur  hubiles  percipiendx  verilali.—Sed  luxin  hiic- 
bris  luccl,  el  tenebra:  eain  non  comprelienderuiH .  Toiic- 
bne  aulem  sunl  i-lultc   meiiles   honiinum,  prava  cu- 
jiidiUUe  alqiie  inlidelilalc  c;ccalx\  llas  ul  curarel  al- 
i|ue  sanarel    \'erbum,   por  quod   Tacla  sunl  omnia, 
caro  factum  est,  et  liabitavil  in  nobis  (  Joan.  i,  1-14  ). 
Illuminalio   quippc  iiosira  parlicipalio  Veibi    esl,  il- 
lius  scilicel  vila;  qiia^  lux  csl  lioininnm.  lluic  autcm 
parlicipalioni  proi-sus  iiiliabilcs,  el  minus  idonei  cra- 
inus,   proplcr  immundiiiam  pcccalornm.    Mundandi 
ergoeramus.    Pono  iniiinoriim  el  suporhorum   nna 
mnndalio  ost   sangnis  jiisli,  el  humililas  Dei :  ut  ad 
conicmplaiidum   Douni  quod  nalnra  non  siimus,  pcr 
eum  innndarcmur  facinm  qnod  nalura  sumus,  ct  quod 
pcccato  iion  sumus.  Dciis  cmm   n.ilura  nm>  suimis  : 
liomincs   nalura  sunius,  justi   peccalo   iion  sumus. 
Deus  ilaqne   faclus  homo  juslus,   inlercossil  Dco  pro 
homine  pcccalorc.  Non  enim  congruii  pcccator  jii- 
sio,  scd  congrnit  homini  homo.  Adjiingens  crgo  nobis 
simililudinem   hunviniialis  suK,  abslulil  dissimilitu- 
dinem  '  iniquitalis  iiosirx  :  el  faclus  parliceps  mor- 
lalitalis  nostnn,  fecit  nos   parlicipes   divinilatis  siinc. 
Mei  ito  quippe  mors  peccatoris  venicns  cx  damnatio- 
nis  necessiLite,  solula  est    per  morlcm  jusli  vonien- 
icm  ex  misericordiaj  voluntale,  dum  .simplnm   cjns 
coiigruit  diiplo   no^tro.  Ilrrc  enim   congriieniia,  sive 
ccnvonicntia,    vel  concincnlia,  vcl  consoiiantia,  vcl 
si  qiiid  commodius  diciliir,  (|uod   uiiiim   cst   ad  duo, 
in  omni  conipaginatione.  vcl  ,  si  inelius  ditiiur,  co- 
aplatione  crealune  ,  valci   pluiimum.  Hanc  cnim  co- 
iiplationcm,  sicul  milti   nunc  occuirit,  dicere  voliii, 
quain    Gra-ci  asjuoviav  vocanl.  Neqiie  nunc  locus  cst, 
""nroslcrilJSnfqnantum   Vdlcal   consonanlia    simpli  ad 
ilnplura,  qiuE  niaxima  in  mtbis  rcpcrilur*,  et  sic  no- 
bis  insila  natnraliler,  (  a  quo  utiqiie,  nisi   ab  eo  qui 
nos  creavit?  )  ut  nec  imperili  possint  eam  non  senlire, 
sive  ipsi  cantanles,    sive   alios  audieiilcs  :  per  lianc 
quippe  vuces  acnliorcs   graviores(|ue  concordant,  iia 
iit  quisqnis  ab  ca   dissonncrit,  non  sciciitiam,  cnjiis 
cxpertcs  sunt  pluiimi,  scd  ipsiim  seiisum  audilus  no- 
slrivehementcr  olTendiil.  Sed    hoc  ut  demonstrctur, 
l.ingo  sormoiie  opus  cst  :  ipsis  antcm   amibus   exhi- 
lcri   polcst    ab    co  «lui    noMt   in   rcgulari    moiio- 
cliordo. 

r.APLT  III.  —  5.  Vna  mors  et  resurrectio  corporis 
Cliristi,  dupHci  nostrw  niorti  uc  resurrectioni  corporis 
et  aniniiv  concinil  ud  salutem.  Duplm  morii  nostrce 
tjnomodosimiila  mort  Cliristiimpensa.  Vernm  qnod  in  • 
stal  in  praisenlia  *,  qiiantum  donat  Deus,  edissoien- 
diini  eiil  qnemadmodiim  simplum  Doniini  ct  Salvalo- 
lis  nostri  JosiiChribti  dupl »  iiDsiro  ciingniil,  cl  qiio- 

*  Sic  Mss.  Al  oilili,  simi.itudiiwin. 

'  liic  aliiiMol  Vs,s.  omiiui.il,  in  uolis.  Pi  sl,  rcpeiitui, 
eihli  foiohanl,  iit  sil  uobis.  («rriii  lo. 

'  Ani.  oi  (luio  ^lb.-^.  :  I  c.iiin  quod  ituAat  imprcvsfnin- 
rvm- 


dam  modoconcinat  ad  salntem.  Nos  ccrlc,  qnod  ne- 
ino  christianus  amhigil,  ot  anima  et  coiporo   inortui 
siimns  :  anima,  proptcr  peccatum  ;  corpore,  propler 
paMiam  pecoati,  ac  per  hoc  et  corporc  propicr  pecca- 
luni.  lltriqiie  anlom  roi  nostre,   Id  cst,   ct  anim:ccl 
corpori,  nuHlicina  cl  resiirrcclione  '  opus   eral,  ut  iii 
melius  rcnovarelur  quod  crat  in  dctcriiis  commuta- 
lum.  Morsaulcm  animx  impielas  cst ;  el  mors  corpo- 
ris,  corruptibililas,  pcr  quam    fit  ct  anima;  a  corpo- 
re   abscessns.  Sicut  cnim  aniina  Dro  doscrcnle,  sic 
corpus  aiiima  dcsercnie   morilnr  :  uiuJe  illa  iit  insi- 
piens ;  hoc,  cxanimc.  Rcsuscilatur  enim  aniina  *  per 
poeniicntiain,  et  in  corporc  adhuc  mortali  renovatio 
vii.T  iiichoatur  a  fide,  qua  crcditiir  iii  oum  (|ui  justili- 
cat  inipium  (  Rom.  iv,   5  ),  bonisi|UC  moribus  augc- 
tiir  et  roboratur  de  die  in  diom,  cum  iiiagis  magisquc 
renovatiir  interiorhomo  (  II  Cor.  iv,  10  ).  Corpus  ve- 
ro  lanquam  homo  exterior,  quanto  est  luccvitadiii- 
tmnior,  tanto  magis  magisque  corrnmpilur,  vel  aela- 
tc,  vcl  morbo,  vcl  variis   aflliclioiiibus,  doncc  veniat 
ad   uliimam  *(|ua;  ab  omnibus    mors  vocatur.  Ejus 
anlom  resurredio  dilforlur  in  fiiicm  ;  cnm  ct  ipsa  ju- 
siincalio  nostra   pcrficicttir  inclTabililer.  Tunc  cnim 
similcs  ci  erimus,  qnoniam  videbimus  eum  siciiti  cst 
(l  Jofl/i.  III,  2).    Nimc  vcro   quamdin   coipus   qnod 
cornimpilur  aggravat  animam  (  Snp.  w,  l'j ).  ct  vita 
liumana  supcr  lerram  tola  lenlalio   est  (/o^  vii.l), 
non  jnstificabitnr  iii   conspoclti   cjiis  onniis   vivens 
(  Psfl/.  cxLti,  2  ),  in  comparalionc  juslili;c  qiia  acqua- 
bimiir  Angelis,  ct   gloria:  qii:e  revclabiliir  in  nobis. 
Dernortcaulcm  animx  a  mortccorporis  disiinguenda, 
qiiid  plnra  documcnta  commcmorem ;  cum  Dominus 
iii  iina  scntcnlia  evangclica  utram(|iic  mortem  cuivis 
facilc  discerncndam  posiicrit,  iibi  ait  :  Sine   morluos 
sepelire  morluos  suos  (  Maltli.  viii,22  )  ?  Sopclicndum 
quippe  corpus  morluum  crat :  scpultores  aulcmcjus 
per  infidelilalis  impielaicm  ^"  in  anima  mortiios  iiitel- 
ligi  voluit,  quales  exciianlur  cum  dicilur,  Surge,  qui 
dormiSfel  etsurge  a  mortuis,  et  illumiitabitte  Christusi 
(  Eplies.  v,  li  ).  Dctosiatitr  autcm  quamdam  morleir 
Aposlolus,   diceiis    dc  vidiia  :  Quw   aulem  in  delici^ 
agil,  vivens  morlua  esl  (  I  lim.  v,  G  ).   .\iiima  ijjilur 
jam  pia,  ({luo  fiiil  iiiipia,  proplcr  juslitiam  fideidici' 
tiir  ex  morle  revixisse  alqiie    vivcre.  Corpns    aulein 
non  tantnni  moiiturum  proplcr  aiiimuiabsccssiim  qiii 
futiiriis  est,  sed  propler  lanlam  infirmitalcm  '  cainis 
ct   saiiguinis  ,    quodam   in  loco  in    Scripluris  oliam 
mortuum  dioilur,  loqucnie  Apostolo  :  Corpits  (fuidcm^ 
iiiquit  mortitum  est  propter  pcccatum,  spiriius  nnlcm 
viiaest  propler  justilinin.Uvc   viia  cx  (idc  facla  esl  ; 
qiioniam  jnslus  cx  fiilo    vivil(  lioin.  i,  17  ).  Sod  (piid 
SC(|uitur  ?  Si  aulem  Spiritns   ejus  qiit  suscitavil  Jesuiu 


'  1'liiros  Mss.,  medicinn  ex  re  ■urrcctionc. 

'  1  lurcs  Mss.  :  /icsiisciliitiir  crgo  aniiiia. 

'  Ir.  I.iigd.  von.  Ixiv.  addiiiil,  «///icfiojiom;  iii  I».  deo.sl 
li:oc  v(»x ;  sed  nolalur  iu  marginc  :  «  siiliauiii,  alfliciia- 
iicm  »     M. 

*  Aiii.  ol  oiniios  foro  \:ss  ,  pcr  inlidelitaleui  iinpiclalis. 

»  lldiii,  prvpler  iiilirmiiutem  tantum.  Al  Mss.,  piopter  in- 
fumHitcin  tnntain. 


m  I)K  TIUNITATK, 

a  worluis,  habilal  in  vobis  ,  </«»  imiituvit  ('Jnistiim  Je- 
tuin  a  UKirtuis  ,  vivificabit  el  mortuliu  rorpora  vettra 
V'r  iiihubitunlcm  Spiritum  ejut  in  vobis  (Hoin.  viii  , 
lU.  II  ). 

G.lliiicorgo  (lnpl;u  inorli  iioslra;  Salvntor  nostcr 
ItiiiKMKlit  siniplain  siiain  :  cl  ad  racicndaiii  iilrain(|ne 
rcsiis<  ilaliuiicin  noslrain,  in  sacrainciiK»  cl  c\cin|ilo 
pra>|)osuil  ct  proposuil  unain  siiam.  Neqnc  ciiiin  Tiiit 
pcccator  aut  iinpiiis,  ut  ci  tanrpiain  spiriln  inorluo  in 
iiilcrioic  lioniiiic  rcnovari  opus  csscl,  et  taiu|uain 
rcsipiscciido  ad  vilain  jiistitiic  rcvocari  :  scd  iiidntus 
carnc  inortali,  ct  sola  inoricns,  sola  rcsurgcns,  ea 
soia  iiobis  ad  ulrum(pic  concinuit,  cuin  in  ca  ficrct 
inlcrioris  liomiiiissacramcnluin,  cxtcrioriscxcmplum. 
Iiitcrioris  cnim  lioiniiiisnostri  sacramcnlo  dala  cslilla 
vox,  pcriinensad  mortem  animxnoslrxsignificandain, 
iion  sdlnin  in  Psalmo,  vcrum  eliam  iii  cruce :  Deus 
meus,  DcHS  meuSy  utquid  me  dci eliquisti  [Psal.  xxi,  1, 
et  Matlh.  xxvii,  46  )  ?  Cni  voci  congruit  Aposloliisdi- 
ccns  :  Scicntcs  quia  vetus  homo  noster  simul  crucifixus 
cst,  ut  evacuetur  corpus  peccati,  ut  ultra  non  serviamus 
peccato.  Crucifixio  quippe  inleriorislioiiiinis  poenitcn- 
ti«  dulores  iiitclligniilur,  ct  continentia;  qiiidam  sa- 
lubris  crucialus,  per  quam  morlem  mors  iinpietatis 
)tcrimitur,  in  qiia  nos  reliqnil  Dcus  *.  Et  ideo  per  ta- 
lem  crnccm  evacu;ilur  corpus  peccati,  ut  jam  noii 
exliibeamus  membra  noslra  arma  iniquitalis  peccato 
(  RoHi.  VI,  6,  13).  Qiiia  ct  inlerior  liomo  si  uliqne 
renovatur  de  die  in  dicm  (  II  Cor.  iv,  16  ),  profccto 
vctus  cst  antcquam  renovelur.  Intus  namque  agitur 
quod  idcm  apostolus  dicil :  Exnite  vos  veterem  homi- 
nem ,  et  induite  novum.  Qnod  ita  consequenler  expo- 
nit  :  Quapropter  deponentes  mendacium ,  loquimini 
rm/arem  (/ip/jes.  IV  ,  22-25).  Ubi  antcm  deponitnr 
meiidacium ,  nisi  intus,  ut  iiihabitel  in  monle  saiicto 
Dci  qiii  loquitur  verilalem  in  corde  siio  {Psat.  xiv, 
i,  3)?  Uesnrrectio  veio  corporis  Domini  ad  sacra- 
incntnm  iuterioris  rcsurrectionis  nostr.e  pcrtinere 
ostcndilnr,  nbi  postquain  resurrexit,  ait  muiieri  : 
Noli  me  langere ;  nondum  enim  ascendi  ad  Patrem 
vieum  {Joan.  xx,  17).  Cui  iiiysterio  congruit  Aposto- 
lus  diccns  :  Si  autem  constirrexistis  cum  Christo  ,  quce 
sursum  sunl  quarite ,  ubi  Christus  est  ad  dexteram  Dei 
sedens  ;  qucc  sursum  sunl,  sapile  {Coloss.  iii ,  1,2). 
IIoc  est  cnim  Christum  iion  langere,  nisi  cuin  ascen- 
dcrit  ad  Patrcm  ,  non  de  Chrislo  sapere  carnaliler. 
Jam  vero  ad  excmplum  mortis  exterioris  liomiiiis 
nostri  Domiiiicx  carnis  mors  pertinet,  quia  per  talcni 
p;issionein  inaxime  hortatus  est  servos  suos ,  ul  non 
tiineanl  cos  qui  corpus  occidunt,  aniinam  autein  noii 
possuiit  occidere  (Matth.  x,  28).  Propler  quod  dicit 
Apostolus  :  Vt  suppleam  quce  desunl  pressurarum 
Chrisli  in  carne  mea  {Coloss.  i,  24).  Et  ad  exemplum 
lesnrrectionis  exterioris  hominis  nostri  pertinere 
iiivcnilur  t:esiirrectio  corporis  Domini,  quia  discipulis 
.'lit  :  Palpate,  el  videlef  quia  spirilus  carnem   et  ossa 

'  Editi,  in  qua  rws  mn  dereliquit  Deus.  M  indioris  nolai 
Mss.,  in  qua  ?(os  reliquil  (sivc,  relinquil)  ncus  :  id  esl  in 
luorle  el  crucifixioiic  iiilcrioris  hominis  noslri,  tloloril  us 
vidcUcct  |ia-nitcnli£  ac  conlincnlise  crucialu. 


S.  AUCUSTINI  8'j2 

non  hnbcl,  sicut  me  videtit  habere  {Luc.  xxiv,  50).  El 
unus  cx  discipulis  cliaiii  cicatriccs  ejns  conlrodaiis. 
cxclaniavit  diccns,  Dominut  meu»,  et  Deut  nteut  (Joan.  t 
XX,  28) !  Et  ( urn  Hlius  cariiis  toia  iiitcgrilas  appare- 
rct,  demonstratum  cst  iii  ea  (piod  suos  cxliortans 
dixcrnt  :  Capiltut  capitis  teslri  non  peribit  {Luc.  xxi, 
18).  Undc  ciiini  priiiio,  Noli  me  tanijere,  noudum  enim 
ascendi  ad  Patrem  meum  ;  el  uiide  anlcquam  ascen- 
dat  ad  Palrcin  a  discipulis  tangitnr,  nisi  qiiia  illic 
iiisinuabatiir  inl(;rioris  lioniiiiis  sacraniciilnm ,  i.  c 
praibcbainr  cxteri<iris  excinplnm  ?  An  fortc  qnis(|uain 
ita  esl  absiirdns  alqiie  avcr»us  a  vcro,  iit  audcat 
diccre  a  viris  eiim  lactum  anteqnam  asccndcrcl ;  a 
innlicribns  aiitein,  ciim  ascciidisscl  ?  Pnplcr  hoc 
cxeinpluin  futuric  noslra,'  resuricclionis  in  corporc, 
qnod  prxccssit  in  Domino,  dicil  A|>osti>liis  :  Initium 
Chiistus,  deinde  qui  sunt  Christi  (I  Cor.  xv,  23).  De 
corporis  ciiim  .'•csurrcctione  illo  loco  agebaluc ,  pro- 
plcr  qnain  ctiaiii  dicit  :  Traiisfiguravit  *  corpus  humi- 
Utatsnostrwconformecorpori  gloriw  suce  {  Philipp.  iii, 
21).  Uiu  crgo  inors  noslri  Salvatoris  diiabus  niortibus 
iio-itris  saluli  fuit.  Et  una  ejus  rcsurrectio  duas  nobis 
resiirreclioiies  pr.x'Stitit ,  cuin  corpiis  cjus  iii  ulraqnu 
re,  id  csi,  ct  in  morte  et  iii  resurreclione,  ct  sncra- 
nicnto  intcrioris  hominis  nostri ,  ct  exeinplo  extc- 
rioris ,  medicinali  qiiadam  convenientia  ininistia- 
tum  est. 

CAPUT  IV.  —  7.  Ratio  simpti  ad  duptum  ex  per- 
feclione  senarii  numeri.  Senarii  perfectio  in  Scripturit 
commendata.  Annus  sennrio  numero  pottet.  Hsec  aii- 
tein  ralio  simpli  ad  diiplum  oritur  quidem  a  ternario 
numcro;  unnm  qiiippe  ad  duo,  tria  sunt :  sed  lioc 
lolum  (|uod  dixi,  ad  scnarium  pervenit;  unum  enim 
et  duo  ei  tria  sex  fiunt.  Qui  nuincrus  proplerea  pcr- 
icclus  dicittir  quia  pnrtibus  siiis  coinpletur  :  habet 
ciiiin  illas  tres,  sexlain,  tertiam,  dimidiain;  ncc  nulla 
p;irs  alia,  qnx  dici  possil  quola  sit,  invenitur  in  eo. 
Sexta  ergo  cjiis  uniimest;  terlia,du(»;  dimidia,  tria. 
Ununi  aulem  et  duo  el  tria  coiisummant  eumdein  se- 
nariuni.  Ctijiis  perfectionem  nobis  snncta  Scriplura 
commeiidat,  in  eo  inaxime  quod  Deus  sex  dicbiis 
perfecit  opera  sua,  et  scxto  die  facius  est  homo  ad 
imaginem  Dci  {Gen.  i,  27).  Et  sexla  .Tiale  gencris 
humani,  Filius  Dei  venit  ct  faclus  csl  filius  bominis, 
ut  nos  rcformaret  ad  imaginem  Dci.  Ea  quippe  niinc 
.X'tas  agilnr,  sive  milleni  aiini  singnlis  di^lribiuinliir 
xtatibus,  sive  in  divinis  Lilleris  memorabilcs  alqiie 
insignes  qtiasi  arliculos  teinporuin  vestigciiins,  iil 
prima  .Ttas  inveiiiatur  ab  .Adam  usqiie  ad  Noe,  inde 
sccunda  usqiie  ad  .\braliain  :  et  dcinccps,  siciit  Mal- 
tha^us  cvangeiista  distinxit,  ab  Abnibnm  us  |iie  ad 
David,  a  David  u>qiie  ad  transmigralioncm  in  Raby- 
loniain,  atqiie  inde  usque  ad  virginis  parlnin  {Matih, 
i,  17)  Quoe  Ires  alales  coiijniiclai  illis  du;ibus,  i|uiii- 
que  faciunt.  Proinde  sexlain  inchoavil  naiivilas  n>:- 
niini,  qu;c  nunc  agitur  iisque  ad  occultnm  lcinporis 
fiiicm.  Hunc  scnarium  numcrnin  qiiamdnni  teniporis 
gcrcre  fignram,  ctiaiii   in  iila  ratioiie  Iripariilx  (iis- 

'  ArK[uol  Mss. ;  rramfigurabit. 


m 


LIDEU  QUAIITUS. 


fc'Ji 


lril)nlion5s  agnoscimus  .  qiia  iinum  tempus  compu 
tsiiiiis  aiiie  Logem  ;  allerum,  sub  Lege  ;  lerlium,  sub 
gnlia.  In  quo  lempore  sacrameiilum  rcnovalionis 
accepimus  :  ul  in  fme  temporis  etiain  resurreetione 
carnis  omni  ex  parte  renovaii,  al>  universn,  non  so- 
luin  animx',  veruin  etiam  corporis  iiifirmitate  sane- 
mur.  Unile  inleiligilnr  ii!a  mulier  in  lypo  Ecclesix-  a 
Domino  sanata  et  erecia,  quam  curvaverat  infirmilas 
alliganle  satana.  De  talilms  enim  occiiltis  bostihus 
plangit  illa  vox  rsalini  :  Curiavcrunt  aiiimam  meam 
{Ptal.  Lvi,7).  IIxc  autem  niulier  decom  et  octo  aniios 
habebal  in  infirmitaic,  quod  est  tir  scni.  Menses  aii- 
lem  aiinorum  decem  et  octo  inveniunlur  iii  numero 
solidi  quadrali  scnarii,  qnod  esl  sexies  seni,  el  lioc 
«cxies.  Juxla  quippe  est  in  eodem  Evangelii  loco, 
arbor  quoque  illa  ficulnea,  cujus  miseram  sierilita- 
tcin  etiam  terlius  annus  arguebat.  Sed  ila  pro  illa 
iiilcrcessum  est,  ul  dimitteretur  illo  anno,  ul  si  fru- 
cliim  ferrel,  bone ;  sin  aliter,  excidcretur  (Luc.  xiii, 
6  17).  Nam  et  tres  anni  ad  eamdem  triparlitam 
di>tril)uiionem  periiiicnt,  et  menses  Irium  aniio- 
rtim  quadralutn  senarium  faciunl,  qtiod  esl  sexies 
seiii. 

8.  Aniius  eliam  ttiiu>,  si  duodecim  menses  integri 
coiisidereiitur,  quos  (riceni  dies  complcnt  (lalem 
quippc  nienscm  vctcrcs  obscrvaverunt,  quein  circui- 
tiis  lunaris  oslendit),  senario  numero  pollct.  Quod 
eiiim  valeiil  sex  in  priiiio  ordine  nunieroriim,  qni 
CKiisial  cx  iinis  iit  perveiiiaturad  decem  ;  boc  valcnt 
scxaginia  iii  socundo  ordino,  qiii  constat  ex  de.iis  ut 
porveiiiatur  ad  ccninni.  Sexageiiarius  ergo  iiumeriis 
diertim,  sexla  pars  anni  est.  Proiiide  per  senarium 
priini  versus  multiplicatur',  tanquam  senarius  se- 
cundi  versus,  cl  fiuiil  sexiis  scxagcni,  trecenli  ct 
soxaginla  dics,  qui  suiil  inlegri  duodecim  inenses. 
Scd  quoniam  sicut  menscm  circnilus  lunx  ostendil 
lioniinibtis,  sic  aniius  circuilu  solis  aniinadversus  est; 
rcsUint  aulein  qnini]iie  dies  et  ([uadrans  dici,  ut  sol 
impleat  curMiin  suum  annuinqiic  concludat  :  qiialuor 
eiiiin  qiiadraiiles  faciunl  uniim  diem,  quem  iiecesse 
csi  intercalari  excurso  quadriennio,  quud  bisscxtum 
voc.int,  iie  lempornm  ordo  turbetur  :  etiam  ipsos  dies 
qiiinqiie  et  qnadrantcm  si  consideremus ,  senariiis 
iiiiinorus  in  eis  piiirimnm  vaiet.  rrimum,  quia  siciit 
fiori  solel  ul  a  parte  totum  computetur,  non  sun.t  jam 
dies  qiiinque,  sed  potius  sox,  ut  qiiadrans  ille  acci- 
pialur  pro  die.  Deinde,  quia  in  ijisis  quiii'|ue  diebus 
scxia  |)ai .  ineiisis  est  :  ipse  autem  quadrans  sox  lio- 
ras  lialiel.  Toliis  uiiim  dics,  id  est,  ctim  sua  iiocle, 
vigiiiti  (piatnor  li()ru:  siiiit,  qiiaruni  pars  qtiarta,  <pi:c 
esl^iuadr.iiis  diei,  sex  lione  inveniuntur  :  ila  in  anni 
cursii  sonarius  nuiiicriis  |ilurimum  valet. 

C.\PUT  V.  —  i).  Senariui  ilem  in  (edificatione 
cor\iorii  Cliritti  oc  templi  Jerotoltjmitani  commcndalui. 
Nec  immerito  in  a'dilic.ilioiie  corporis  Domiiiici,  in 
cujus  figura  loinpliini  a  Jinlxis  destructnm  Iridno  sc 
resuscitaluniin  ossc  diccbai,  numcrus  ip->c  seiiarius 

'  K.iiii,  niJ*/;ij)/iVa>i//<;.  m- iius  Mss  ,  uinlliplicatitr  :  nu- 
merus  ^iJj.iLOi  s  aarius. 


pro  anno  positus  inlelligitur.  Dixerunt  enim  :  Qu.i- 
draijinta  et  tex  amiii  ccdificatum  eit  icmplum.  Et  qun- 
dragios   sexies  seni,  fiiint  duccnli  sepluaginla  £ei 
Qiii  iiumerus  dicrum  complet  iiovem  nienses  el  se» 
dies,  qui  lanqiiani  deccni  incnses  parieiilihus  fcininis 
iinpiilanlur  :  noii  qiiia  onmes  ad   sexluin  diom  |io>l 
noiiuin  monsem  pcrveiiiiint,  sed  quia  ipsa  perroclio 
corporis  Domiiii  tot  diebus  ad  partuin  perducla  com- 
perilur,  sicut  a  majoribus  traditum  suscipiens  Eccle- 
six  cusiodit  niiotorilas.  Octavo  enim  calendas  aprilis 
conceplus  credilur,  quo  et  passiis  :  ila  momimcnto 
novo  quo  sepullus  est,  ubi   nullus  erat  niorliioruni 
positus  (Joaii.  XIX,  41,  42),   nec  aiite,  nec  poslea, 
congruit  ulerus  virginis  quo  conceptuS  esl,  ubi  iiullus 
seiniiialus  est  inortalium.  Nalus  auieni  iradiiur  ociavo 
calendas  jannarias.  Ab  illo  crgo  die  usque  ad  isluni 
computali',  ducenti  septuaginla  et  sex  reperiunlur 
dies,  qui  seiiarium  numcrum  quadragies  sexies  lia- 
bent.  Quo  numero  annorum  teiiipltnn  a-dilicatnm  est, 
qiiia  co  nuinero  scnarioruin  corpus  Doinini  perfectuin 
est,  qtiod  morlis  passione  deslruclum,  Iriduoresusci- 
lavit.  Dicebat  enim   hoc  de   templo  corporii  iui  (Id. 
II,  19-21),  sicut  cvidcnlissimo  et  robustissimo  Evan- 
gelii  teslimonio  declaralur,  quo  ail  :   Sicut  ftiit  Jonas 
in  ventre  ceti  tribus  dicbus,  ct  tribus  noctibus ;  sic  erit 
Filius  liominii  in  corde  terra;  tribus  diebus,  et  tribus 
noclibus  (Matth.  xii,  40). 

CAPUT  VI.  —  10.  Tritluum  raurreclionii ,  in  quo 
etiamapparet  ratio  simpli  ad  duphtm.  Ipsum  aulcm 
tridiitiin  noii  loium  ct  plenum  fuisso,  Soriplura  lestis 
Csl :  scd  prinius  dics  a  parte  extreina  totus  annume- 
ratiis  est;  dics  vero  tertius  a  parte  prima*,  et  ipse 
totus;  modius  aulem  iiitcr  cos,  id  Cbl,  seoundus  dies 
absolulc  toius  viginti  qualuor  horis  siiis,  duodeciiii 
iiocturnis  et  duodecim  diurnis.  Crucifixus  cst  ciiini 
primo  Jud;coruin  vocibus  hora  teriia,  cuni  csset  dics 
scxla  sabbali.  Deinde  in  ipsa  cruce  suspensus  cst 
liora  sexta,  et  spirilum  tradidit  liora  nona  (Id.  xxvii, 
23-50).  Sepultus  cst  aiilem  cumjam  sero  fnciuin  esict, 
sicul  sese  habent  verba  Evangelii  (Mtirc.  xv,  42-46) ; 
qiiod  intelligilur,  iii  (ine  diei.  Undclibet  crgo  inoipias, 
cliain  si  alia  ratio  reddi  potest ,  qiiomodo  noii  sit 
contra  Evangelium  Joannis  (Joan.  xix  ,  14),  ul  liora 
tcrlia  ligiio  suspensus  inlelligalur ;  totuin  diom  *  pri- 
mum  non  conipreliendis.  Ergo  a  parte  exlrcnia  totus 
compiilabitur ,  siout  loriiiis  a  parle  priina.  Nox  onim 
usqiit  ad  dilucultiin,  quo  Doniini  rcsurreotio  declarata 
cst,  ad  terlinm  diem  pertinet  :  qiiia  Dcus  qiii  dixit  de 
lcnebris  lucein  claroscerc  (II  Cor.  iv,  (J ),  tit  per  gra- 
tiam  Novi  Teslamenti  ol  parlicipaiionein  rcsiirrectio- 
nis  Clirisli  audircmus ,  Fuinii  cuim  iiliqnaiido  tencbrce 
nunc  aiitem  lux  in  Domino  (  F.plics.  v ,  8  )  ;  insiiiiial 
nobis  quodain  niodo  (ju.id  a  iioclc  dios  siimal  initinm. 
Sicut  cnim  priini  dies  projiler  fiiliiniin  liominis  la- 
psiiin  a  luce  iii  iioolein  (6'.'>i.  i,  4,  fi)  ;  ita  isii  propter 
liominis  rcparalioneni  a  teti<-bris  ad  liicom  coni|mian- 
lur.  Ab  hora  crgo  niorlis  usqiio  ad  dilucu'um  resur- 

•  Fililio  Von.,  coinpiitari.  M. 

»  l.ov.,  ij  (o/h;ii  dicm.  Abost,  m',  ah  aliis  libris,  ei.  abesse 
debol. 


m 


DE  TUIMTATr 


icclionis  hor£  stiiit  quailragiiit:i ,  iil  cliaiii  ipsa  liora 
lioiia  coniniiiicrcliir.  Cui  iiuinnro  ooiigrnil  o.liaiii  vil  i 
0JII8  s«()cr  lciram  posi  rcsiirniclioiicin  in  qnadragiiila 
«licbns.  El  csl  isli;  iiiinicriis  frcfiiicnlissiiiius  in  Scri- 
pliiris  nd  iiiKiiiuaiKluin  inystcrium  porrcclionis  in 
qiiadriparlilo  iuuikIo '.  Ilahenl  eniin  f|iiaiii(lain  pcr- 
fcctionem  dccem  ,  cl  ca  (iualcr  miilliplicala  raciiint 
qiiadraijinla.  A  vcspcrc  aulcni  sepuiliirui  usipie  ad 
diluculiini  resurrectioiiis  Iriginta  scx  liorc  sunJ,  qiii 
cst  quadraius  scnariiis.  Referlur  aulcm  ad  illam  ra- 
lionem  siinpli  ad  diipluin,  nbi  cst  coaplalionis  maxi- 
nia  oonsonanlia.  Duodccim  enim  ad  viginli  qualuor 
simplo  ad  dupluin  conveniunt,  et  liiint  Iriginla  scx  : 
iiox  tola  cum  die  toto  et  noctc  tola ,  ncquc  lioc  siiie 
illo  sacramcnto  quod  siipra  memoravi.  Non  absurde 
quippc  spiritum  diei  comparainus ;  corpiis  autcin, 
iiocli.  Domiiiicuin  enini  corpus  in  morte  ac  resurre- 
ctione,  ct  spirilns  nostri  figuram,  et  corporis  gcrebat 
exemplum.  Etiam  sic  ergo  apparet  illa  ralio  simpii 
ad  diiplum  in  lioris  triginla  sex,  ciim  duodccim  con- 
fcruiilur  ad  viginti  qiialuor.  El.  horuni  quidem  nume- 
j  rorum  causas,  cur  in  Scripturis  sanciis  posili  siiit*, 
polcsl  alius  alias  indagare,  vcl  quibiis  istae  quas  cgo 
rcddidi ,  praiponenda*  siiit,  vel  ajqiie  probabilcs  ,  vel 
isiis  eliain  probabiiiores  :  frustra  tamen  eos  csse  in 
Scripluris  positos,  et  iiuilas  causas  esse  mysticas  cur 
illic  isii  nuineri  comnieniorentur,  neino  tam  stultus 
iiieplusque  contenderit.  Ego  autem  qiias  reddidi ,  vel 
ex  Ecclesiae  auctorilate  a  majoribus  iraditas  ^,  vel  cx 
divinarum  lcstimonio  Scripturarum  ,  vel  ex  ralione 
iiiiineroriim  similitiidiniiinque  collcgi.  Conlra  ratio- 
nem  neiuo  sobrius,  coiilra  Scriptiiras  nenio  chrislia- 
i.us,  conlra  Ecclesiam  nemo  pacilicus  seiisorit. 

CAPUT  VII.  —  11.  Qnomodo  per  unnm  Medialorem 
ex  mullis  colligamHr  in  unum.  Iloc  sacramcnluin  ,  hoc 
sacrificiiim  ,  hic  saccrdos  ,  hic  Deus  ,  aiitequain  niis- 
sus  vcnirel,  faclus  ex  femiiia,  oninia  qiuc  sacrale  at- 
que  mystice  patribns  iioslris  pcr  angelica  miracula 
apparucruiit,  sive  qii;e  pcr  ipsos  f.icla  sunt,  siniililu- 
dines  hiijiis  fucrunt,  ut  omnis  creatura  faclis  quodam 
modo  loqucretur  unnm  futurum  in  quo  esset  salus 
universorum  a  morle  reparandorum.  Quia  enim  ab 
uno  vero  Deo  et  summo  per  impietatis  iniquitatcm 
resilieiites  et  dissonantes  delluxcramus,  et  evanuera- 
mus  in  inulta  ,  discissi  per  mulla  et  inhierenles  iii 
multis  :  oporlebat  nulu  el  impeiio  Dei  miseranlis,  ut 
ipsa  mulla  venlurum  conclamarent  unuin  ;  ct  a  muliis 
conclamalus  veniret  uiius ,  et  multa  coiitestareiilur 
venisse  unum  ;  et  a  mullis  exonerati  veniieinus  ad 
Viiuin,  et  miillis  peccalis  iii  anima  morlui,  el  prop'er 
pcccalum  in  cariic  morituri  ,  amaremiis  siiie  peccalo 
iiiortiium  in  carne  pro  nobis  unum ;  et  in  resuscitatiiin 
oredentos,  et  cum  illo  per  fidom  spirilu  resiirgenles , 
justificaremur  in  uiio  juslo  facli  iinum  :  iicc  in  ipsa 
carne  nos  resurrcctiiros  despcTarcmiis ,  cuin  mulla 
iiicmbra  inliicrcmur  praicossisse  nos  capiit  ununi ;  iii 
qiio  nunc  per  fidem  munJati,  cl  luiic  prr  specioin 

'  Fdili,  in  qtiadripartilo  modo.  Mcndose. 
»  sic  Mss.  Al  cdili,  pomw  sint. 
»  r!'jrcs  Mss,,  (radila. 


,  8.  .\UGL'STINI  H\H, 

rcdinlograli ,  ct  por  .Mcdiatopcm  Deo  reconcilLali  hje- 
rcaniiis  iini,  frii.iniiir  iino  ,  porinaiicainus  unuiii. 

C\I'LT  VIII.  —  12.  Qiiontudo  Clirislm  vull  omnet 
in  $e  unum  eue.  Sic  ipsc  Filius  Dei ,  Vcrbiim  Dei ,  et 
idcin  ipsc  rncdiator  Dei  cl  liominum  Filius  lioininLs 
(I  Tim.  11,  5) ,  a-qiialis  I*alri  por  divinitatis  unilalcin  , 
ol  partioops  no&tor  '  por  liuinanilatis  susccptioiicm  , 
ralrein  inlerpoUiJiis  pro  iiobis  [>er  id  quod  homo  eral 
(Uom.  viii ,  34) ,  nec  Linicii  tacens  qufkl  Deiis  ciim 
Palre  uiium  erat ,  inler  cclcra  ila  loquilur  :  Non  pro 
lits  aulein  rogo ,  iiiqiiit ,  lantum.  ted  el  pro  ei$  qui  crC' 
diluri  stint  per  verbiim  eorum  in  me  :  ut  omnei  umin 
sint,  siciit  lu  Pater  in  me,  et  ego  in  te,  ut  et  ipti  in  no- 
bis  unum  sint ;  ut  mundtis  credat  ,  fiiiia  tu  nie  misitli. 
Et  ego  claritatem  tjuam  dedinli  milii ,  d.di  cis  ,  ut  tinl 
unum,  sicul  et  nos  nnum  sumus  (Joan.  xvii,  20-22). 

CAPUT  IX.  —  Sequitur  de  eodem  argumento. 
Non  dixit ,  Ego  et  ipsi  unum  ;  quamvis  per  id  qiiod 
Ecclesiai  caput  est  et  corpus  ejns  Ecclesia  (Eplics. 
I,  22,  23) ,  posset  dicere  ,  Ego  el  ipsi  ,  non  iinum  , 
sod  uniis ,  quia  capiit  ei  corpus  uniis  est  Cliri>tiis  : 
scd  diviniLitem  suam  consubstantialem  Patri  osieii- 
deiis  *  (propter  quod  et  alio  loco  dicil  ,  Ego  et 
Pater  unum  stimus  [Joan.  x,  30] ),  in  siio  genore  , 
hoc  cst ,  in  ejiisdem  iialurje  consuiisiantiali  parili- 
tate,  vult  esse  suos  unum ,  sed  in  ipso ;  quia  in 
se  ipsis  non  possent,  dissociati  ab  inviccm  pcr  diver- 
sns  voluptales  *  et  cupiditatcs  ct  immunditias  pecca- 
toniin  :  uiide  mtindanlur  per  Medialorom  ,  ut  sint  in 
illo  unum  ;  noii  tantum  per  eamdcm  naluram  qua 
omnes  ex  hominibus  *  mortalibus  aEqnaJes  Angelis 
liunt ,  sed  etiam  per  eamdem  in  eamdcm  beatitudi- 
ncm  conspirantem  concordissimam  voliiiilatein  ° ,  in 
uiium  spiritum  quodam  modo  igne  chariiatis  confla- 
lam  ®.  Ad  hoc  cnim  valct  quod  ait,  Ut  sint  unum.  sic- 
ut  et  nos  unuin  sumus  :  iil  queinadmoduin  Pater  ct 
Filius,  non  tanlum  a^qiialilate  subslaiiti:e,  scd  ctiani 
voluntale  unum  siint ;  ila  et  ii  inter  quos  et  Deiim 
medialor  est  Filius,  non  tantum  per  id  quod  ejiisdoin 
natiirai  sunl,  sed  etiani  per  eamdem  dilectionis  socicta- 
lcm  unum  sinl.  Dciiidc  idipsum  quod  Mcdiaior  esl,  por 
quem  reconciliamur  Deo, sic  indicat,  Ego,  iiiqnit,  in  eis, 
el  tu  in  me,  ut  sint  consiimmali  in  untim  (Id.  xvii,  23). 

CAPET  X. —  \^.  Ut  Cliiisttis  mediator  titce ,  ita 
diabolus  mediator  mortis.  Uaic  est  vera  pax ,  et 
cuin  Creatore  nosiro  nobis  firma  connexio,  purgaiis 
et  reconcilialis  per  Mcdialorem  vitc  ,  sicut  macu- 
lali  et  alienati  ab  eo  recesseramus  per  mediato- 
rcm  morlis.  Sicut  enim  diaboius  superbus  homi- 
neni  supcrbicnlem  perduxit  ad  morteni ;  ita  Cbri- 
stus  humilis  hominem  obedientcm  rediixil  ad  viiani  : 
qiiia  sicul  illc  elalus  cecidit,  et  dejecit  consentieniem  ; 
sic  isle  humiliatus  surrexil,  etcrexit  crcdcntem.  Quia 
enim  non  perverenat  diabolus   quo  ipse  porduxorat 

'  slc  Am.  et  plerique  Mss.  At  Er.  et  lx)v. ,  particeps 
nostri. 

^  i:dili,  ostcndena,  lioc  rdt.  Abcst,  lioc  ait,  a  Mss. 

3  i'liiri"s  Mss.,  volnnliiles 

'*  Kdili,  lioiiii)ics  e.r  lio:iiinibiis.  Miiins  lico''. 

*  sic  V  .ss.  Kdiii  auloin,  per  eamdem  rlimitatem  in  euia- 
(trm  be:ilitiidiiicm  roii^piriintes  concordisfima  volimtatc. 

*  Quidam  mss.,  confluti. 


jg7                                                               •  l«EI\  OUARTUS.  m 

(niorieni  (|nippe  spiriius  iii  iin|»iel;ilc  gcslabal ,  si>d  gloriain   Dci,  (Uin  iii  in  onincin  lerram  cxiil  soniis 

niorlcm  carnis  non  snbicrat,  qnia  ncc  indiimcnlinn  oonim,  el  in  nnes  orbis  lemc  verba  eornm(i^«fl«. 

susceporal )  ,  magnus  liomini  vidcbalnr  princeps  in  xviii,  2,  5).  Via  nobis  fnil  ad  mortein  pcr  pi-ccalum  iii 

Jt-Kionibus  da>nioiinm ,  pcr  qiios  fali;iciaiiiin  iTt;miin  Adain.    /Vr  uiium  quippe /lOHiiHf;»  jicicatum  intiavii 

exerccl    sic  bomiiicm  per  elationis  lyphiiiii,  polciilia!  iii  tuuiuliim,  ct  jicr  pcccaluni  mors;  cl  ila  iii  omiies  ho- 

iiiiam  insliti;e  cupidiorcm ,  aul  por  falsain  pliiloso-  miiics  pcrtraiisiit  ,  iii  quo  omiies  pccc.werunl  {Hoin.  V  , 


phiain  iiiagis  iiiflans;  aul  pcrsacra  sacrilcga  iriciiens, 
III  ipiiliiis  eliam  niagicx  faUacia; ,  ciiriosioros  siipor- 
bioresiiue  aniinas  docoptas  illusasqiic  pnocijiilaiis  , 
siibdiluin  lcnct  '  ;  polliccns  olinin  |.iirgatioiiom  ani- 
mv  ,  pcr  eas  qiias  Te/«Ta;  appollant ,  tiansfigiir.iiuio 
se  in  aiigi^lum  bicis  (II  Cor.  xi  ,  i4)  por  niiiltifiirmem 
niacbinalionem  in  signis  ct  prodigiis  mendaoii. 

CAPU T  XI.  —  U.  Miracula  quw  a  dwmoiiibus  fiiiiil, 
spernenda.  Faoile  csl  eiiim  Siiirilibns  nequissimis  per 
aerea  corpora  racerc  niulta,  qiirc  mircnliir  aiiim;e  tor- 
renis  corporibiis  aggiaval;c  ,  etiain  mclioris  afl"octiis. 
Si  eiiiiii  corpora  ipsa  lcrrena  nonnnllis  artilius  cl 
exercitalionibus  modilicala  ,  in  spcclaculis  iboalricis 
lanta  miracula  boininibiis  cxbibcnl,  ul  ii  qui  iiiiiiquani 
vidcrunl  lalia,  n.irrala  vix  crcdant :  quid  magnuin  esl 


12).  Hujus  vix  medialor  diabolus  fuit,  persuasor  pec- 
cati,  el  pr.Tcipilator  in  niortcin.  Nam  cl  ipsc  ad  ope- 
randaiii  diiplam  inorlom  iioslram ,  simplam  attulil 
suaiii.  IVr  iiiipiotalein  naiiiquc  morluiis  esl  in  spirilii, 
carne  uticpie  morluus  non  csl :  nohis  aulem  cl  iinpie- 
latom  pcrsuasil ,  cl  pcr  lianc  '  ul  in  morlom  cariiis 
veniro  mcrcremiir  eirccil.  Uiium  ergo  appelivimus 
iniqiia  suasione,  altcriiin  nosscculumcstjustadamna- 
lionc  :  pro[itcrea  qiiippc  scriptum  cst,  Deus  mortein 
iion  fccil  (Sap.  i,  15),  qiiia  causa  morlis  ipse  non  fuit; 
sed  lamen  pcr  cjus  rctributionem  juslissimam  niois  * 
irrog:ita  cst  poccalori.  Sicut  supplicium  judex  irrogai 
rco  ,  caiisa  lamen  siipplioii  non  csl  jusliiia  judicis  , 
sed  merilum  criminis.  Qiio  crgo  nos  mcdiator  moriis 
Iransmisil ,  el  ipsc  non  venil ,  id  esl ,  ad  morlem 


diabolo  el  angolis  ejus ,  de  corporcis  clomentis  por  carnis ;  ibi  nobis  Dominus  Deus   nosier  mcdicinam 

aeroa  corpora  faccre  qua;  caro  mirctur  ;  aiit  ciiain  emendalionis  inscruit,  quam  illc  noii  mcruit,  occulla 

occuliis  inspirationibus  ad  illudcndos  buinanos  sciisns  ct  nimis  arc;ina  ordinaiionc  diviiia;  altiequc  jiistilix. 

pliniilasmata  imaginum  macbinari ,  (|nibus  vigilaiitcs  Ul  ergo  sicul  per  unum  liomincm  mors,  ila  cl  per 


dormicniosve  decipial,  vel  furentes  exagilcl  ?  Scd  sic- 
ul  (ieri  potcsi  ul  bonio  vita  .ic  inoribiis  molior  spe- 
ciel  iicquissiinos  boiiiiiies  ,  vel  iii  fiine  anibubinits  , 
vel  multimodis  niotibus  corporum  multa  incredibilia 
facienles,  iiec  ullo  modo  facere  talia  concupiscat,  noc 
eos  propterea  sibi  pra-ponendos  existimct :  sic  aniiiia 
fidclis  el  pia,  non  soliiin  si  vidcal,  vcriim  ctiain  si 
jM-opter  fragilitatem  carnis  exliorreat  miracula  d;cino. 
noin  ,  non  ideo  lamen  aul  iion  se  posse  lalia  dob-bit , 
anl  ob  lioc  illos  meliores  esse  jndicabil ;  cum  sit  * 


uniim  bomincin  ficrct  resurrcctio  mortuorum  ( 1  Cor. 
XV  ,  21  ,  22) ,  quia  magis  viiabanl  boiniiics  qnod  e\i- 
tare  noii  poteraiit  ,  mortciii  cariiis  ,  quani  niortcm 
S])iritiis,  id  est,  magis  poenam  qiiain  meritum  pcenx 
(nam  non  pcccare,  aut  noii  cuiatur,  aut  paruin  cura- 
liir ;  non  mori  aut(;m  qiianivis  noii  (d)iineatiir,  velie- 
mentcr  satagilur)  ;  xiuc  Mcdialor  oslcndcns  ,  quam 
non  sil  mors  tiiiienda  ,  qux  pcr  liuinanam  conditio- 
nem  jam  cvadi  non  potcst,  scd  potiiis  impictas  ,  qux 
pcr  fidem  cavcri  polcst ,  occurril  nobis  ad  nncin  quo 


prrsertiin  in  societalc  sanctorum  ,  qui  pcr  virtutcin      venimus,  sed  non  qiia  veniinus.  No>  eiiim  ad  inortcm 
Doi  cui  cuncta  subjccla  sunt ,  ct  mininie  fallacia  ,  el      per  pcccatum  vcnimus ;  ille  ,  per  jusliliam  :  cl  ideo 


innlio  majora  feceruiil ,  sive  homines ,  sive  Angcli 

boiii. 

CAPUT  XII.  —  15.  Diabolus  morlis  ,  Christus  viltr. 
mediatoT.  Nequaqiiam  igilur  pcr  sncrilcgas  siniilitudi- 
nos  cl  impias  curiosilatcs  ct  inagic;is  consccralioncs 


cinn  sil  mors  nostra  poeiia  pcccali ,  mors  illius  facta 
csl  lioslia  pro  pcccato. 

CAI'UT  XIII.  —  i6.  Mors  Christisponlauea.Quo- 
modo  vitw  Mediator  mcdiatorem  mortis  expngiiavit. 
Qnomodo  diabolus  suos  inducul  in  contemptuin  morlis 


aiiinia!  piirgnnlur  et  reconciliaiiliir  Deo  :  quia  falsus  Chiisti.  Quapropier  cum  spiritus  corpori  prxponatur, 

I  inedialor  iioii  trajicit  ad  superiora,  scd  polius  obsidcns  morsquc  sit  spiritus  a  Doo  dcseri,  iiiors  autem  corpo- 

inlercludil  viam  pcr  afl^eclus,  qiios  tanlo  maligniorcs,  ,.j^  ^  f,p\y\iy^  doscri ;  caque  sil  poena  in  morte  corporis. 

qiianlo  siipcrbiorcs  sii.-c  socictaii  *  inspirat  ;  qui  non  ^^  spiritusquia  volcns  dcseruit  Deum,  dcserat  corpus 

possunl  ad  evolandum  pcnnas  nutrire  virtiitum  ,  sed  invilus  ;  ut  ciiin  spiritus  Deuin  descruerit  quia  voluil» 

|M»tiusaddfmorgendiim  pondcracxaggcrarc  viiioriiin,  deseral  corpus   cliamsi  noluerit ;  nec  deseral  cum 

lanto  gravius  aniiiia  ruiliirn,  qiianio  sibi  vidotiir  cvo-  voliicrit,  nisialiqiiam  sibi  viin,  qua  ipsum  corpus  per 

cia  sublimius.  Proindc  ,  sicut  Magi  fccorunl  diviniliis  jmalur  ,    intulcrit  :  domonstravit  S|iirilus  Mcdiatoris, 

iiioniti  (.V(J»/».  II,  i2) ,  quos  ad  hnmililaiem  Domini  q,,.,,,,  „„iia  poena   peccati  usquc  ad  morlem  carnis 

adorandain  slclla  perduxil ;  ita  el  iios,  non  qna  vcni-  acccsserit,   quia  nim  eani  deseruit  invitus,  sed  qiiia 

mns,  scd  por  aliain  viam  iii  palriam  rcdirc  debcnius,  yoluil,  quando  voluit,  quomodo   voliiit.  Quippc  Doi 

quam  rex  bumilis  dociiil,  el  (|nain  rex  siipcrbus  litimili  Verbo  ad  unit.itcin  commixtus  hiiic  ait  '  :  Potealatem 


regi  adversarius  obsidere  non  possii.  Et  nobis  enini , 
ul  adorcmus  bumilem  Cbristum  ,  coeli  eiiarraveruiiL 

•  Sic  ilures  Mss.  Ali»  vero  cum  Am.,  prcccipiUuit,  subdi- 
lum  lenem.  Kr.  ot  Lov.,  piiceitjitiU,  suiJUuin  tciu-ns. 

»  Witi,  cum  sii.t.  At  Mss..  cian  nil  :  aiuua  scilkot  pia. 

•  £r.  el  i-lorique  .Mss.,  socieUUi*. 


habeo  poncndi  animain  meam,  et  poteslutem  habeo  ile- 
rum  sumendi  eam.  Nemo  toUit  eam  a  me,  sed  ego  pono 

«  omnes  propc  Mss  ,  et  propter  hanc. 

»  sic  plorique  Mss.  K.dili  vero,  ;i(«|jssi»ia  mors. 

»  sic  Mss.  tdiii  voio,  conmiixlus  est  liomo.  /iiHC (/i/.  Jlale. 


B3D  I)E  TIUNITATK,  S.  AUCUSTIM 

c"»i  1  nic,  cl  ilcvim  $Hmo  eam  (Jo««.  x,  iH).  Kl  lioc 


m 


III  ixiiiio.  inir.ili  sunl,  sicul  Rvarigcliiiiii  loqutlur,  <|iii 
|)r:i;sciitcs  crniil,  cuin  posl  illam  voccin,  iii  (|iia  fi^u- 
r.iin  pcccali  noKtri  oirulil,  coiiliniio  iruliiiil  spiriliiin. 
Loiiga  cniiii  nioiic  crucialianlur  lifjno  siispcn^i.  Linic 
laironiliUs,  iil  jain  iiioroiciitiir,  ct  dc  ligno  aiitc  sah- 
lialum  dcponciciiliir,  crura  confracla  sunl.  Illc  aiitcm 
quia  inorlims  invcnlus  cst,  miraculo  fiiil.  Iloc  cti.un 
Pilalum  lcgirniis  fui^sc  iniraliim,  cinn  al)  ipso  scpclicn- 
dum  corpus  Doiiiiiii  pctcrclur  (Marc.  xv,  37,  59,  43, 
41,  et  Joan.  xix,  30-54). 

17.  Illc  ilaiiuc  dcccptor,  qni  fuil  liomini  medialor 
ad  morlcm,  falsoque  sc  opponil  ad  vliam  rionilne  pur- 
galionis  pcr  sacra  et  sacriflcia  sacrilega ,  qiiibus  sii- 
pcrbi  scdlicunlur,  quia  nec  parlicipalionem  niortis 
nostnc  liaberc  potuit,  nec  rcsurreclioncm  sutc,  siin- 
plam  quidem  suam  morlem  addiiplam  nostram  poluil 
afierre  :  simplam  vcro  resurrectionein,  in  qua  el  sa- 
cramentiim  esset  reiiovalionis  noslra;,  el  ejus  qua;  in 
fine  futura  est  evigilalionis  excmpliim,  iion  utiquc 
poluil.  lilc  proinde  qiii  spirilu  vivus  carnem  suam 
morluam  resuscilavil,  verus  vil;c  Mcdiaior,  illum  spi- 
rilu  morluum  ct  morlis  nicdiatorcm  a  spirilibiis  iii  se 
crcdciiliuin  foras  misit,  ut  non  rcgnaret  intrinsccus, 
sed  forinsccus  oppugnaret,  nec  tamen  cxpugnaret. 
Cui  se  ipsc  quoquc  lenlaiuluiii  pricbuil,  ul  ad  supe- 
randas  cliain  tentalioncs  cjus  medialor  essel,  non 
solum  per  adjulorium,  vcrum  eliaiii  per  cxemplum. 
At  ille  primilus  ubi  per  onines  adilus  ad  inleriora 
moliens  irreperc,  expulsus  est,  post  bapiisma  in  ere- 
mo  complela  omni  tcntalione  illecebrosa  {Mallh.  iv, 
1  H),  quia  vivum  spiritu,  spiriiu  mortuus  iion  inva- 
sit,  quoqiio  niodo  avidus  morlis  liumanyc  convertit 
se  ad  laciendam  niortem  quam  poluii,  el  pennissus 
est  in  illud  quod  ex  nobis  morlale  vivus  Mediator  ' 
acceperat.  El  ubi  poluil  aliquid  faccrc,  ibi  ex  omni 
parle  dcviclus  est;  et  unde  accepil  exterius  potesta- 
lcin  Dominica;  carnis  occidend;c,  inde  interior  ejus 
poleslas,  qua  nos  tenebat,  occisa  est.  Faclum  cst 
enim  ul  viiicula  pcccalorum  multorum  in  miiltis  mor- 
libus,  pcr  uuius  unam  niortem  quam  peccatum  nul- 
lurn  pncccsserat,  solverenlur.  Qiiam  propierea  Doini- 
nus  pro  nobis  indebilam  reddidil,  ul  nobis  debita  non 
noceiet.  Noquc  ciiiin  jiire  ciijusqiiam  potestalis  cxii- 
tus  est  cariie  ,  sed  ipse  sc  cxiiit.  Nani  qui  posset  rnin 
inori  si  nollel,  procul  dubio  quia  voluit  mortuus  est : 
el  ideo  principalus  et  poleslales  exemplavii,  fiducia- 
liicr  triumphans  e:is  in  scmelipso  {Coloss.  ii,  15). 
Morle  sua  quippe  uno  verissimo  sacrificio  pro  iiobis 
oblaio ,  quidqiiid  culpanim  erat  unde  nos  principa- 
liis  et  poteslales  ad  luenda  suppiicia  jure  deliiicbanl, 
piirgavit,  abolevil ,  cxsiinxit ;  ct  siia  resurrcctioiie  in 
novani  vitam  nos  pra^destiiiatos  vocavit ,  vocaiosju- 
stificavit,  juslificalos  glorificavil  (  Rom.  viii,  50  ).  lia 
diabolus  homincm,  quem  per  consensioncm  sedu- 
clum,  taiiqiiam  jiire  iiitegro  possidebat,  ct  ipse  nulla 
corruplioiic  carnis  el   sanguinis  seplus,   per  istam 

»  iJims  e  valicanis  Mss.,  ttta:  Medtutov, 


roiporis  niorlalis  fragllilalcrii,  niuii:,  cgenocl  infirnio 
lanlo  siipcrbior,  qinnld  vclul  dilior  et  forlior,  qii;isi 
p:innosocta;ruinnoso  domiiiab.itiir,  in  ipsa  inorte  car- 
iiis  aniisil.  {\w)  cniiii  cadeiilcin  noii  sccutus  inipiilit 
pcccalon;in,  iiUic  dcscciidcnlciii  porseciitus  conipulil 
Kcdoinplorcin.  Sic  in  niortis  consorlio  Kilius  I)(;i 
nobis  licri  dignatus  csl  arnicii»,  qiio  non  pcrvenieiido 
iiicliorem  sc  nobis  alque  majorcm  putabat  inimicus. 
Dicit  eiiirn  Hcdcmplor  nostcr  :  ilajorem  dilectionem 
nemo  habel ,  quam  ut  animam  tuam  ponat  pro  amicis 
tuis  {Joan.  xv,  13).  Quocirca  etiam  ipso  Domino  sc 
credcbat  diabolus  supcriorcm,  iii  quanlum  illi  Domi- 
iius  in  passionibus  cessit;  quia  et  dc  ipso  inlollociuni 
cst  qiiod  in  Psalino  lcgilur,  Minuitti  eum  paulo  minus 
ab  Aiigelis  (Psal.  viii ,  G)  :  ut  ab  iniqiio  volut  xqiio 
jurc  adversum  nos  agentc,  ipse  occisus  innocens  curn 
jiirc  a^quissimo  supcraret ,  atque  ita  capiivitalcra 
pniplcr  pecoaluiii  f;Klam  captivarcl  {Ephes.  iv,  8), 
nosqiie  libcraret  a  captivitaiepropicrpeocaiuiii  jusl:i, 
suo  jiislo  sangiiine  injuste  fuso  rnoriis  cliirognpliuin 
dclcns,  el  jiistificandos  rcdimons  pcccaiorcs  '. 

18.  Ilinc  ctiam  diaboliis  adliiic  suos  illudit,  qiiibus 
se  per  sua  sacra  vclut  purgandis,  cl  polius  iniplican- 
dis  atque  mergendis,  falsiis  mcdiaior  opponit,  quud 
superbisfacillime  persuadetirriderc  atqiiecoiilemnere 
mortem  Chrisli,  a  qiia  ipse  quaiito  cslalienior ,  lanlo 
ab  eis  credilur  sanctior  atqiie  divinior.  Qui  lamcn 
apiid  eum  paucissimi  rcinanserunl ,  agnoscenlibus 
gcrilibus  et  pia  humilitaie  bibenlibus  prclium  suurn  , 
ejusqiie  fiducia  desercnlibus  liostem  suum,  et  concur- 
rentibus  ad  redemplorem  siium.  Ncscii  enim  diabo- 
lus  (piomodu  iilu  et  insidiante  et  furente  ulalur  ad  sa- 
liilem  fidelium  suorum  excellcntissima  sapicntia  Dci, 
a  fine  superiore,  quod  e>t  initiumspir'itualiscrealura', 
usque  ad  finem  inferiorcm,  quod  est  niors  corporis, 
perlendtns  forliler  ct  disponensomnia  siiaviter  (S«p. 
VIII,  1).  Atlingil  eiiiiii  ubiquc  propler  suaiii  mundi- 
tiam,  ct  niliil  inquinatum  in  cain  iiicurrit  ( Id.  vii, 
24,  25  ).  A  morie  aulcm  cariiis  alicro  diabolo,  undc 
iiimiuiii  siiporbus  incedit,  inors  alterius  geiieris  pr;e- 
paralur  iii  seierno  igne  tartari ,  quo  non  solurn  ciiiii 
terrenis,  sed  eliarn  ciiin  aercis  corporibus  excruc  iari 
spiritus  possint.  Superbi  autem  homines ,  quibiis 
Chrislus,  qiiia  morluus  esi,  viluit,  ulii  nos  Inm  ina- 
gno  emit  ( I  Cor.  vi,  20  ) ,  et  istam  niorlem  reddunt 
cum  hominibus  cundilioni  ajrumnosa;  naiurx,  qu:e 
trahitur  a  primo  pcccato,  et  in  illam  cum  illo  pr;):ci- 
pitabunlur.  Qiiein  propterea  Chrislo  pra;posucrunt, 
quia  eos  iii  istam  dejecit,  quo  per  d  staiilem  natunim 
ipse  non  cccidit,  et  quo  propler  eos  pcr  ingenicm 
iiiisericordiam  ille  dcscendit  :  et  tamcn  se  da^moiii- 
biis  essc  meliorcs  non  dubitant  credere ,  eosi|ue  ina- 
lediciis  omnibus  itisectari  detestarique  non  cessant, 
quos  certe  alienos  ab  hujus  morlis  passione  noverunt, 
propler  qiiam  Cliristum  contemnunt.  Nec  sic  volunt 
considerare ,  qiiam  fieri  potucrit  ut  in  se  mancns, 
nec  per  se  ipsum  ex  ulla  partemutabile  Dei  Vorbuiii, 

•  .sic  vss.  At  edili,  suo  proprto  s,vigume....  justilicando 
redimcns  peccutoies. 


901 


UBEU  QIARIUS. 


9«>2 


IMT  iatofioris  lamcii  nalurv  susccplionem  aliquid  iii- 
fcrius  p;Ui  possel,  qin>d  immundus  d;rnion,  quia  lcr- 
renum  corpus  noii  habet,  pali  non  possil.  Sic  cum 
siiit  ipsi  daiinonibus  mcliores,  lamen  qnia  carnem 
porlaiil ,  mori  sic  possuiil ,  qucmadniodum  mori  d;u- 
ni'uies ,  qiii  iioii  cain  porlaiil ,  noii  iiliqiie  pos- 
siiiit.  Et  cum  de  morlibus  sacrificiorum  suorum  ' 
iiiuKuiii  pra'sumant,  qiire  se  fallacibiis  superliisque 
spirilibus  immolare  non  senliunl,  aiit  si  jaiii  '  scn- 
liuiit,  aliquid  sibi  prodesse  arbilranliir  ptTndoruiii 
cl  invidorum  amiciliam  ,  quonim  iiileiitioiiis  nuHuin 
ncgotium  est,  nisi  impediiio  rediliis  iiostri. 

C.M'UT  XIV. — 19  ClirisUis  perfeclissima  victima  pro 
viuudandisvitiisuostris.  In  omni  sacrificio  quatuor  consi- 
deranda.  Non  iiiteHigunt  ne  ipsos  quidein  superbissi- 
mosspirilus  bonoribus  sacrificiorum  gaudere  poluisse, 
nisi  uiii  vero  Deo  proquo  colivolunt,  veruin  sacrifi- 
ciuin  dcberelur  :  neque  id  posse  rite  offeni,  nisi  per 
saciTdotem  sanctiim  et  juslum  :  iiec  nisi  ab  eis  ac- 
cipialiir  qiiod  offerlur,  pro   quibus  olTertur,  atqiie  id 
sine  vitio  sit,  ut  pio  viiiosis  mundandis  possilofferri. 
Iloc  ccrte  omnes  ciipiunt,  qui  pro  se  oderri  sacrifi- 
cium  Deo  volunl.  Qiiis  ergo  tam  justus  et  sanctus 
saccrdos,  qiiam  uniciis  Filius  Dei,  qui  non  opus  lia- 
licret  per  sacrificium  sua  purgare  peccala,  nec  origi- 
nalia,  nec  ex  bumana  vita  qux  addunlur  {llebr.  vii )? 
Et  (|uid  tam  congruenler  ab  bominibus    sumerelur 
qiiod  pro  eis  oirerreliir,  qiiam  liumana  caro  ?  Et  quid 
taiii  apluni  iiiiic  immolalioni,  qnam  caro  niorlalis?  Et 
qtiid  tam  muiidum  pro  mundandis  viliis  mortalium, 
quam  sinc  iilla  coiilagionc   carnalis   concupisceiilipe 
caro  nata  in  uicro  et  ex  iitero  virginali?  Et  qiiid  lain 
graie  offerri  et  suscipi  possct,   quam  caro   sacrificii 
iiostri,  corpus  cffeclum  sacerd()tisnostri?Ut  quoniam 
qiialuor  considerantur  in  omni  sacrificio;  ciii  offera- 
lur,  a  quo  offeratur,  quid  offeratur,  pro  quibus  offe- 
r.itur ;  idem  ipse  uniis  verusqiie  Medialor,  per  sacrili- 
cium  pacis  reconcilians    nos  Deo,  unum   ciim  illo 
mancret  cui  offerebat,  unum  in  se  faceret  pro  quibus 
offerebat,  unus  ipse  essel  qui  offerebat,  ct  qiiod  offc- 
rebat. 

CAPUT  XV. —  20.  Superbi  putantes  se  propria 
virtute  posse  purgari  ad  videndum  Deum.  Sunl  aulem 
quidam  qui  se  pulant  adcontemplandum  Deuni  ct  in- 
hxrendum  Deo  virtutc  propria  posse  purgari  :  quos 
ipsa  siiperbia  maxime  maculat.  Nullum  cnim  vilium 
cst  cui  magis  divina  lcge  resislalur  ,  el  in  quod  ma- 
jus  accipiat  *  dominandi  jus  ille  superbissimus  spiri- 
lus,  ad  ima  mediator,  ad  summa  inicrclusor  :  nisi 
occulle  insidians  alia  via  devitetur;  aut  pcr  populum 
deficientcm,  quod  inlerpreialur  Amalec,  apcrle  sse- 
viens,  el  ad  terram  promissionis  repugnando  trans- 
ilum  negaiis,  pcr  crucem  Domini  qus  Moysi  manibus 
cxteiisis  esl  prxligurala  ,  supcretur  (Exod.  xvii, 
8-16).  Hiiic  eniin  purgationcm  sibi  isli  virluie  pro- 
pria   polliotnliir ,  quia    noiiiiulli    eoruni   polucrunt 

•  Fdiii,  et  de  riiibux  sacrificinriim  suorvm. 

•  \a  !i>ss.,  aul  si  etiain. 

•  lu  edius,  nuiqui  accipial. 


acicm  mcniis  ullra  oiiinem  crcatiir.ini  lr:insiiiiit(T«\ 
et  liiccm  iiicommulabilis  vcrilatis  qiiaiitiiliciiiiiqiie  e.< 
parle  conlingcre  :  qiiod  cbrisiianos  miiltos  cx  fide 
iiitcrim  sola  vivcntes ,  nonduin  poliiissc  dcridcnt. 
Scd  qiiid  prodest  supcrbienti,  el  ob  hoc  crubcscciili 
lignum  consceiiderc,  de  bmginqiio  prospiccre  palriani 
transmariiiam?  Aut  quid  obcst  humili  de  tanlo  iiiter« 
vallo  non  cam  vidcre,  in  illo  ligno  ad  cam  vciiicnli, 
qiio  dodign;ilur  ille  porlari? 

CAPHT  XVI.  —  21.  Philosoplii  veteres  de  resurre- 
ctione  ac  rcbus  futuris  uon  consulendi.  Ili  ctiam  resiir- 
reclionein  carnis  nos  crcJcre  rcprclicndunt,  sibiqiic 
poiiiis  eliani  de  liis  rcbus  crcdi  voluiit.  Qnnsi  vcro, 
qiiia  prxcelsam  iiicommntnbilcmqiie  siibslanliam  pcr 
illa  qux  facia  sunt  inlcUigcre  i>olueruiit  {Hom.  i.  20*, 
proplcrea  dc  convcrsionc  rerum  mutabilium,  aul  de 
conlexto  s.TCulorum  ordiiic  consulcndi  sint.  Nuinquid 
enini  quia  verissime  dispul:inl,  et  dociimciilis  ccrtis- 
simis  pcrsuadent,  xlernis  rationibus  omnia  teinpora- 
lia  ficri,  propterea  potuerunt  in  ipsis  ralionibus  per- 
spicere,  vcl  ex  ipsis  colligere  qnot  sint  aniin.'iliuni 
gener.i,  qii.ne  seniina  siiigiilorum  in  exordiis,  qui  mo- 
dus  in  increnicnlis,  qui  numcri  per  conccplus,  pcr 
orlus,  per  .xlales,  pcr  occasus,  qui  molus  in  appelen- 
dis  qnx  sccundum  nnturam  suiit,  lugiendisqiie  con- 
Irariis?  Nonne  isla  oninia,  non  per  illam  incommuta- 
liilcm  sapieniiam,  sed   pcr   locorum   ac   lem|)0rum 
hisloriam  (|u;csierunt,  et  ab  aliis  experla  alque  con- 
scripta  crcdideruiit  ?  Qiio  minus  mirandiini  csl,  nullo 
modo  cos  potiiisse  prolixiorum  sxculiirinii  sericm  vc- 
sligarc,  cl  (|uamdam  nielam  liiijus  cxcursus,  qiio  lan- 
quani  fluvio  geiius  dccurril  hiimanum,  atqiie  iiide 
conversionem  ad  suum  ciiiquedcbilum  tcrminum.  Ista 
cnim  ncc  hislorici  scribcre  potucruiit  longe  fiitiira  et 
a  nullo  cxperla  alque  nnrrata.  .\ec  isti  pbilosophi  cx- 
teris  meliores  in  illis  suinmis  .i:tcriiisque  ralionibus 
intellcctu  lalia  contcmplali  sunt :  alioquin  noii  cjnsdem 
generis  prxlerita  qux  potuerunt  hislorici  •  iiiquire- 
rent,  sed  poiius  et  fuiura  prxnosccrent ;  qiiod  qiii 
potuerunt,  ab  eis  vaics,  a  noslris  Prophcix  appcllati 
sunt. 

CAPUT  XVII.  —  22.  Fulura  quot  viodis  prccscian- 
tur  Pliilosoplii  ncc  illi  qui  inter  anliquos  exccHueruiit 
consulendi  sunt  dc  resurrectionc  morluorum.  QiiniKpiam 
et  Prophelaruin  nomcn  iion  oiiinii.o  alicniini  cst  a 
rntcriseorum  :  sed  plurimtiin  inlcrcsl,  ulruni  cxperi- 
mento  prxterilorum  futura  conjicianlur ;  sicnt  iiicdii  i 
miilla  prxvidendo,  eliam  lilleris  mandaveninl,  qiix 
ip  i  cxpcrla  notaverunt;  sicut  deniqiie  ngricolx  vel 
ctiam  iiaut;r  mulla  prxnunliaiil  (lalia  eiiim  si  c\  lon- 
gis  inlcrvaliis  temporum  fiant,  divinatioiics  pui.intiir): 
an  vero  jam  venlura  processerint,  et  longe  visa  ^e- 
nicnlia  nunliciitur  *  pro  aciito  scnsii  vidcntiiiin,  qiiod 
cum  faciunt  acrex  potcst;ilcs  divinaie  cicduiiliir ; 
lanipiam  si  quisquam  de  moiitis  vcriice  :iliqiiciii  longe 
vidcat  venicnlcin,  et  proximc  in  canipo  babil;inlibus 


'  Fdili,  Imtorice.  Midius  Mss.,  Iiutoriri. 
»  sola  feri!  edilio  1  ov.,  praisenseriiit,  et  lcngc  \isa  c#- 
mciitia  nuiilunil.  Miuus  buac. 


m  HK  THI.MTATI 

anlc  niiniiot  :  aii  ah  Angolis  sanclis,  (|tiihus  c.-i  ficus 
|)Ui'  Yorlxiin  S.'ipiciili.'mu|iic  siiniii  iiMlicnl,  iilti  ct  fii- 
liira  ct  pr:i>loriia  slaiil,  v«>l  (piil*iiMl:iiii  pr:i:tiiiiili<-iiliir 
lioiiiiiiiltus,  vcl  al)  cis  aiidita  rursiis  ad  alios  lioiniiics 
traiisnrtlluiitiir  :  :iii  ipsoriiiii  liominuin  (|ii(iruniil:irii 
niciilcs  iii  l:iiittiin  cvcli:tntur  Sjiiritu  sniicto,  ut  iion 
pcr  Angclos,  scd  j  cr  sc  ipsas  futurorum  slantos  cau- 
sas '  in  ipsa  suniin:i  rcruni  arcc  conspici:int.  Audiunt 
eiiim  isla  ct  aerc.c  potestates,  sive  Angclis  ea  niin- 
tianlibus,  sivc  liomiiiihtis  :  ct  t:intuni  aiidiunl,  qiian- 
lum  opus  cssc  ille  jndical,  ciii  subjccla  siinl  oiiiuia. 
Miilta  cliam  prcdicuntiir  iiistinctii  (juodam  cl  impulso 
spiritu  *  ncsciehtiuni  :  siciit  Caiplias  ncscivit  quid 
dixil,  sed  cum  cssct  pontifcx  proplietavit  (  Joaii.  xi, 
51). 

23.  Ergo  dc  succossionibiis  sapcnlorum  cl  dc  re- 
surrcciioncmoriuoruin  pliilo-oplios  nec  illosconsiilcre 
debemus,  qiii  Creatoris  atcrnitatcm,  in  i;uo  vivimiis, 
movcmur  cl  sumus(Ac{.xvii,28),quanttiin  poliicruiit 
intcllexerunt.  Qui^ipcr  ca  qu:vfacla  suiil  cognosccntes 
Dcum,  non  sicut  Dcuin  glorificaveriiiit,  aut  gratias 
cgerunt,  scd  dicentes  se  esse  sapientcs,  stnlti  facti 
siint  {Rom.  i,  20  22).  Gt  ciiin  idonci  non  cssciit,  in 
sclcrnitalem  ^  spirilualis  inconunutabilisque  n:Alura; 
aciem  mcntis  tam  conslanter  iiiligcrc,  ut  in  ipsa  sa- 
piciitia  Creatoris  alqiie  Rccloris  nnivcrsiiatis  vidcrent 
volumina  sroculorum,  qii:e  ibi  jam  esscnt  et  scmper 
essent,  hic  aulem  futura  esseiil  ul  non  csseiit;  alque 
ut  ihi  vidercnl  coiivcrsiones  in  melius,  noii  soliiin 
nnimorum,  sed  eliain  corporum  hunianorum  usque  ad 
sui  modi  perfoclioiiein  :  cum  crgo  ad  hsec  ibi  videnda 
nullo  modo  esseiit  idoiici,  ne  ad  illud  qiiidcm  digni 
habili  sunt,  ulcis  ista  per  sancios  Angelos  nunliarcn- 
lur;  sive  forinseciis  per  sensus  corpoiis,  sive  intcrio- 
ribus  revelaiionibus  in  sniritu  oxprossis  :  sicut  palri- 
bus  nnstris  vera  pielale  pr;Editis  h;i;c  denionstrata 
sunt,  qui  ca  praedicenles,  vel  dc  prxscnlibus  signis 
vel  de  proxiinis  rebus,  ila  ut  pr.icdixcrant,  factis  fidem 
facicntcs ,  auctorilalem  cui  de  loiige  fiituris  usque  in 
sscculi  finem  crederetur,  liahere  ineruerunt.  Polesla- 
les  autein  aercac  siipcrbaf;  atque  fall.iccs,  cliam  si  qu;c- 
dam  de  socieiaie  et  civitaie  sanctorum  et  de  vero  Mc- 
diatore  a  sanclis  Prophelis  vel  Angelis  audita  per 
suos  vatcs  dixisse  reperiunlur,  id  egeriint,  nl  per  h;rc 
aliena  vera  eliam  ndoles  Dei,  si  posseiil,  ad  sua  falsa 
Iraducorciil.  Dcus  autcm  per  ncscienlcs  id  cgit,  ut 
veritas  uiidiqiic  rcsonarct,  ridclibus  in  adjiiloriuin, 
impiis  in  testimoniiim. 

CAPUT  XVlll.  —  24.  Filius  Dei  incarmtus  est  ut 
per  (idem  mutidali  evcliamur  ad  incommutabilem  verita- 
tem.  Quia  igitur  ad  xterna  capessenda  idonei  non 
cramus,  sordesque  peccatorum  nos  pr:cgravabant 
/emporalitim  rerum  amore  coniiacla?,  el  dc  propngine 
niortalilatis  laiu|u:im  natur.ilitor  iiiolitx,  piirgaiidi 
eiamus.  Purgari  autcm  ut  conteinperaremur  xtcrnis, 

»  Edili,  instantes  causas.  Mclius  Mss.,  stanles  causas.  Ex 
Lisvaiicaiius  (luidam  postea  habet,  in  ipsa  summa  rerum 
uite  comjncianl. 

»  Plures  Mss.,  impulsu  sjnrilus. 

•  Aliquoi  Mss.,  in  wtermtM. 


,  S.  AUGUSTINI  90  4 

noii  nisi  pcr  lentpiralia  posscmus,  qualibus  jam  con- 
lriiipcr:ili  lincli;iriiiir.  Saiiitas  ciiini  a  niOrho  plurimiim 
di-l:it  :  scd  iiiedi:i  ciir.ilio  ',  nisi  iiiorbo  congruat,  n«n 
pcrducil  ad  sanilatcrn.  Inutilia  tcrnpordia  decipiiint 
:rgiolos,  utilia  lenipoialia  suscipiunt  sariandos,  el  Ira- 
ji(  iuiit  ad  alerna  sanalos.  .Mens  atilem  ratioiulis  sic- 
ut  purgata  coriteni|)latioricni  dcl>el  rehus  iclemis ;  sic 
ptirganda  ,  leinporalihiis  fldcm.  Dixit  qiiidam  ct  illo- 
ruiii  qiii  quondain  apud  Grxcos  sapienics  hahili  suitt: 
Qiiantum  ad  id  quod  ortum  e$t  a;lernitat  valet,  tantiim 
ad  fidem  veritas.  VA  profecto  est  vern  sonlenlia.  Quod 
cniin  nos  temporalc  diciinus,  lioc  illc  quod  ortuiii  est 
appellavit.  Kx  quo  genere  cliam  nos  sumus,  non  laii- 
tuin  secundum  corpus,  sed  ctiam  secundum  aniiui 
mutahililalem.  Non  eniin  proprie  vocatur  :r:lcrMiiin, 
qiiod  aliqua  cx  parte  mutalur.  Iii  quantum  igitur  mii- 
tahiles  sumus,  in  tanlum  ab  sctornitale  distamus. 
Proiniltitur  aulein  nohis  vita  a:tcrna  pcr  vcrii.ntcm, 
A  cujtis  pcrspicuitate  rursus  tanluin  disiat  fides  no- 
stra,  qtianlum  ab  Klerniiatc  mortalitas.  Nunc  erso 
adliibcmus  fidem  rcbus  tcmponlitcr  gestis  propler 
nos,  et  per  ipsam  niundaiiiur  ;  ul  cum  ad  spcciem  vc- 
neriinus,  queinadinodum  succedit  fidei  verilas,  iia 
morlalitiili  siiccedat  xlcrnitas.  Quapropler  quoniam 
fidcs  noslra  fict  vcrilas,  cum  ad  id  quod  nobis  creden- 
iibus  proniitlitur  lervcnerimiis  :  proniiiiitur  auieni 
nobis  vila  a-terna  ;  et  dixil  Verit:is,  non  qiia;  fiet  sic- 
ut  fulura  est  fides  noslra,  scd  qtise  sempcr  est  Vcri- 
las,  quia  ibi  est  aetcrnit.u ;  dixil  ergo  Vcritas,  Hcec 
est  autem  vilu  wterna,  ul  cognoscant  te  unum  verum 
Denm,  et  quem  misisti  J esum  Chrislum  (Joan.  xvii,  5): 
cnin  fides  noslra  vidciido  ficV  verilas,  ttinc  mortaliia- 
lcin  noslram  commutatain  tcnebit  jEleriiitas.  Qiiod 
donec  fial,  et  ut  fiat,  quia  rebiis  orlis  accommodanius 
fideni  creduliiatis,  sicul  in  a;iernis  speramus  vcrita- 
tim  conlemplationis,  ne  fides  mortalis  vita;  dissona- 
rct  a  verilatc  a^tcrna;  vitae,  ipsa  Veritas  Palri  coxterna 
de  lerra  orta  esi  {l'$al.  lxxxiv,  12),  cum  Filius  Dci 
sic  venil  ut  fierei  lilius  hominis,  et  ipse  in  se  excipe- 
ret  fidem  nostrani,  qua  nos  perduceret  ad  veritaiem 
suam,  qui  sic  suscepit  mortalitatem  noslram,  ut  non 
amitlcret  a;ternitatem  suam.  Quantum  enim  ad  id 
qtiod  orlum  est  selernilas  valet,  laiilum  adfidem  veri- 
tas.  liacrgonospurgari  oporiebat,  ut  i!lc  nobis  fierct 
orlus  qui  maneret  xternus,  ne  alter  '  nobis  esset  in 
fide,  aller  in  veritate.  Nec  ab  eo  quod  orti  sumiis  :id 
«terna  transire  possemus,  nisi  a;terno  per  oriuin  iici- 
struin  nobis  sociato  ad  a.'tcrnilatein  ipsiiis  Irajiccrc- 
niur.  Nunc  itaque  illuc  quodain  modo  sccula  est  fides 
nostia,  quo  ascendit  in  quem  credidinius,  orltis,  nior- 
luus,  rcsuscitatus,  assumplus.  llorum  quaiiior,  diio 
priora  novcramus  in  nobis ;  scimus  eiiiin  hoinines  et 
oriri  et  mori  :  duo  aulem  rcliqua ,  id  est  resiiscilari 
ct  assumi,  juste  in  nobis  fulura  sperainus,  quia  in 
illo  facta  credidimus.  Ilaque  in  illo  quia  et  id  quod 
ortum  erat  transiii  ad  xternitalem,  iraiisilurum  est  ct 
noslrum,  cura  fidcs  pervenerit  ad  veritatem.  Jam  eniio 

»  Edili,  med!ci  curatio.  Castigantur  ex  manuscripli&. 
•  Lov.,  ncc  uUer. 


905  LIBKi;  QU 

credeiilibus,  ul  iii  veibo  lidci  niaiuTeiil,  el  imle  ;ul 
vtTilalem,  ac  pcr  lioc  ad  xlerniiaiem  poriliicli  a 
inorle  liberarciitur,  ita  loquilur:  Si  mansmtis  in  verbo 
meo,  vere  discipuli  viei  eritis  '.  El  (|uasi  quaToront,  Qiio 
friictu  ?  sccutiis  ail :  El  cogiioscctis  verilatem.  V.l  rursus 
quasi  diccicnl,  Quitl  prodo^t  niorlalibus  voril.is?  F.t 
veritnt,  iiM|uil,  liberabil  vos  {Joau.  viii,  51,  32).  Uiide, 
nisi  a  inorlc,  a  corriiplione,  a  mtilabiliiale?  Veritas 
i]uippo  iniinurlalis,  iiicorrupta,  iiicoiiiinntal)iIis  pcr- 
nianct.  V(  ri  anlom  iimnorl;iliias,  vcra  incorrtiptibili- 
(as,  vcra  iiiconiinut:ibilitas,  ipsa  est  icleriiitas. 

CArUT  XIX.  —  25.  Fi7»ii«  quoinodo  mitsus  et  prcc- 
nuitliaius.  Qitomodo  missione  nativilittis  in  curne  faclus 
minor  sinc  dclrimenlo  a'i\ualitalis  cum  Patre.  Ecic  ad 
(juod  inissus  osl  Filiiis  Dci ;  iiiio  vero  ccce  qiiid  cst 
missuni  esse  Fillinn  Doi?  QiKccuinque  propler  lacicii- 
dam  fideni,  qna  niuiidaremur  ad  contcmplnndam  veri- 
latem,  iii  robus  ortis  ab  atcrnilalc  prolalis  cl  ad  ;cler- 
niUilem  rclatis  lemporaliter  gesUi  sunt,  aul  testimonia 
niissionis  bujns  rucruiit,  aut  ipsa  inissio  Filii  Dei.  Scd 
tcsiimonia  quxdam  venluruin  prxnuntiaverunt,  qiue- 
(lain  venisse  lestata  sunl.  Faclum  quippe  croaluram  i 
por  quein  facta  esi  omnis  crcatura,  omnem  cicaturam 
tcstcni  babore  oporlebat.  Nisi  eiiim  nuiltis  missis  prx- 
dicareiur  unus ,  non  nuillis  dimissis  teneretiir  unus. 
El  nisi  lalia  csscnl  testimonia  qux  parvis  inngna  esse 
vidcrciitiir,  noii  crodcreliir ',  ut  niagnos  facerei  ma- 
giius,  qiii  ad  pnrvos  niissus  esl  parvus.  Iiicomparabi- 
litcr  eiiim  majora  Filii  Dci  facta  sunl  conluin  el  lcria 
el  omnia  qux  in  eis  sunt,  quia  omnia  pcr  ipsuin  facla 
sunt,  quain  signa  et  porlenla  qu;c  in  cjus  tcsiimonium 
proriipcrunt.  Sed  lameii  liomines,  ut  Uxc  iiiagna  pcr 
ciiin  facta  parvi  crodercnl',  illa  pnrva  tanquam  ma- 
gna  trcmueruiil. 

26.  Cum  crgo  venil  plenitudo  tcmporis ,  misit  Deus 
Filium  suunt  faclttm  ex  muliere,  factum  sub  Lcge  (Ga- 
lat.  IV,  4);  usqiic  adco  parvum,  iit  faclum ;  co  ilaqiie 
inissum  ,  qiio  factitm.  Si  ergo  major  miliit  miiiorcin  , 
ratcmur  et  nos  faclum  minorem ,  et  in  tantum  mino- 
rem  in  qiiantum  faclum,  el  in  tantum  factnm  in  quan- 
tiiin  missuni.  Misil  cniin  Filium  sttum  faclum  cx  mu- 
ticre ,  pcr  qiicm  tamcii  quia  facla  sunt  nmiiia ,  non 
solum  priusqiiam  facliis  mitterelur,  sed  priusquam 
csscnl  oiniiia,  eiimdein.mitlcnli  confilcniur  xqualcm, 
quom  diciiniis  missuui  minoiem.  Quomodo  ergo  ante 
isiam  plcnitudinem  lemporis,  qua  cum  milli  oporte- 
l.-at,  priusqiiain  inissiis  essel  videri  a  Patribus  potuil, 
rum  cis  aiigelica  qiixdam  visa  deinonsirarentiir,  quan- 
do  nec  jain  missus  sicut  xqiialis  esl  Patri  videbatur? 
I'iidc  enim  dicil  Pbilippo ,  a  quo  uli(iue  siciit  a  cxtc- 
ris,  cl  ab  ipsis  a  quibus  crucifixus  cst  in  carne  vide- 
balur,  Tanto  tempore  vobiicum  sum,  et  non  cognovisiis 
me?  Pliilippe ,  qui  me  vidit,  vidit  et  Patrem ;  iiisi  quia 
videbatiir,  cl  non  videbaiur?  Videbatur  sicul  missus 
f.iclus  fuoral,  iion  vidcitaliir  sicul  pcr  eum  oinnia  fa- 
cta  er.^^nl.  Aut  unde  eliam  illud  dicit,  Qiii  liabcl  mun- 

•  lu  siss.,  estis. 

*  i'osl,  non  ciedereliir,  cdili  addunt,  ille  ita  magnus;  quod 
niorilo  al)csl  a  Mss. 

»  Am.  F.r.  etprope  omne^Mss.,  crcdcrenlur, 

SaNCT.  AtGlST.   VIII. 


.\iiTi;s. 


90« 


dala  mea  el  seivttl  ea,  ipse  esi  gni  diligii  mc ;  ci  qui  di- 
iigil  me ,  diligelur  a  Palre  mco  ,  et  ego  diligam  eum  ,  et 
manifcslabo  ei  me  ipsum  (Joan.  xiv,  D,  21) ;  cum  csscl 
nianifeslus  ante  oculos  liomintim  :  nisi  quia  canicm , 
quod  Vorbum  iii  ploniiudiiio  loinpinis  f.icliim  ciai  , 
suscipioiidaiii  '  noslne  ruloi  ponij^obat;  ipsur.i  autoiii 
Vcrbuin  pcr  quod  omnia  facia  craiil,  purgnix  pcr  fi- 
dcni  moiiii  contcmpiaiidiim  in  xicriiilale  scrvab;il? 

C.VPU  T  XX.  —  27.  Miltens  el  iiiissus  aunialis.  FiHiis 
cttr  dicitiir  missus  a  Palrc.  De  missioiie  Spiriliis  sancli, 
quomodo  et  a  quo  missiis  xil.  Pater  lolius  deilalis  prin- 
cipium.  Si  aulein  sccimdum  boc  missus  a  Patro  Filii:s 
dicilur,  quia  illc  Pnlcr  cst ,  illc  Filiiis,  iiiillo  niodo 
iinpedit  ut  credamus  ;oqunIcin  Patri  ossc  Filiiim  oi 
consulislaiilinlem  ct  co;ctcriiuin  ,  el  tamcii  a  Palrc 
missuin  Filiiim.  Non  quia  illc  innjor  csl,  illc  niinor  : 
sod  quia  illc  Pntcr,  ille  Filiiis;  ille  genitor,  illc  gciii- 
tiis;  illo  n  quo  cst  qiii  niillilur,  ilie  qui  cst  nb  eo  (|iii 
niillit.  Filitis  eiiim  n  Palre  cst,  non  Pator  n  Filio.  Sc- 
cuiidiim  lioc  jain  polcst  infclligi,  iion  tanluiii  idco  dici 
niissiis  Filius  quia  Vcrbuni  caro  faclum  est  (Id.  i. 
3,  18.  14),  sod  idoo  missus  ut  Vcrbuin  caro  ficrcl,  ct 
pcr  pra'scntiam  corpor;ilein  illn  qtix  scripla  sunt  ope- 
rarclur  ;  id  csl,  ut  iion  tanlum  lioino  niissus  inlclliga- 
tur  qnod  Verbum  faclum  osl',  scd  cl  Vorbiim  missum 
ut  liomo  fierel  :  quia  non  secundum  imparcm  poic- 
slalem  vel  substantiam  vel  aliquid  quod  in  co  P;ilii 
noii  sit  .xquale  missus  est ;  scd  secundum  id  qtiod  Fi- 
lius  a  Palrc  est,  non  Palcr  a  Filio.  Vorbum  ciiim  P;i- 
tri«  esl  Filius,  qiiod  cl  Sapicnlia  cjus  dicilur.  Qnid 
crgo  miruin  si  initlitur,  iion  quia  inxqiialis  cst  Pnlri, 
Scd  quia  osl  manatio  qitwdam  clarilalis  omnipolenlis  Dei 
sincera^l  Ibi  autem  quod  niaiial  cl  dc  quo  nianal  uni  :s 
ejusdemqiie  subslanti;c  est.  Ncquc  cnim  sicut  a^pia  dc 
foraminc  tcrrx  aiit  lapidis  rnanat ;  sed  sicut  lux  dc 
liicc.  Nam  quod  diclum  csl,  Candor  est  ciiini  lucis  wUr- 
nw;  qtiid  aliud  dicluin  csl,  qtiam,  Liix  est  Iiicis  xtcr- 
n,x?  Candor  quippc  lucis ,  quid  nisi  iux  csl?  Et  idio 
coxterna  Iiici,  de  qua  lux  esi.  Maluii  aulem  diccrc, 
Candor  lucis,  qnam,  Liix  lucis;  ne  obsciirior  pularo- 
tur  isin  qux  mnnat  quam  illa  dc  qun  manat.  Ctim  cniin 
nudilur  candor  ejiis  csse  ista,  f;icilius  cst  iil  pcr  lianc 
luccre  illa,  quam  lixc  minus  lucere  crcd;iliir.  Sed  (piia 
cavciidum  non  erat ,  ne  minor  lux  illa  pulnrcliir  qii.i; 
istam  gcnuit  (lioc  enim  nullus  unquam  barclicus  au- 
sns  est  dicere,  ncc  crodendum  est  aliqiicm  nusuium), 
iili  cogitntioni  occurrit  Scriplura ,  qiia  possct  vid.  ri 
obscurior  lux  isla  (|ii;c  manat,  qiinin  illa  do  qiia  ii  n- 
nat  :  quain  su.cpicioncm  tulit,  cum  ail,  Candor  esl  il- 
liut,  id  cRl,  lucis  xtcrnx  ;  al^itic  ita  ostciidil  xqtialem. 
Si  ciiim  h;cc  minor  esl,  obscurilas  illius  csl,  iioiicai.- 
dor  illius.  Si  aulcin  majnr  csl,  iioii  ex  ca  inanat :  noii 
cnim  vinccrct  de  qua  genita  est.  Qtiia  crgo  cx  iila 
manat ,  non  est  major  qiiani  illa  :  qiiia  vcro  non  ob- 
scuritas  illius,  sed  candor  illius  csi,  non  rsiiiiinor; 


•  InMss.,  stiscipiendfe. 

«  Er.  el  l-ov.,  caro  factiimest.  Alicsl,  caio,  abaJiisU- 
liru. 
'  llss.  liic  et  infra  conslanlor  babeiit,  sinccris. 


(  ViTKjl-ueiif  J 


907  DF.  THINMTATf: 

a^qiialis  csl  crgo.  Ncqnc  li()C  movcn!  dclicl,  (piifl  «licta 
cst  manalio  fjuwdam  clarllalls  ownipolenlis  Dei  siucera  : 
t:iii(|ii»iii  ipsa  noii  sil  oiimii)()liMis ,  sciJ  oinnipolciiiis 
iiiaiialic.  Mox  ciiim  dc  illa  diciliir,  Kl  cum  sil  una , 
omnia  potesl  {Snp.  vii,  'Hi  27).  Qiiis  csl  aiil(;m  oiimi- 
|)Olcns,  nisi  (lui  omnia  polcsl?  Ab  illo  ila^inc  niillilur, 
a  quo  cmanat.  Sic  enim  cxp(;lilur  '  ah  illo  qiii  ainai)at 
cam  cl  dcsidcrabat.  Emitle ,  iiiqnil,  illam  de  sanciii 
coelis  tuis,  el  milte  illam  a  scde  mafjnilitdinis  tucv ,  ut 
niecum  sil,  el  mecum  laborel  (Id.  ix,  10),  id  est,  Do- 
ccal  mc  laborarc,  nc  lnborcm.  Laborcs  cnim  cjus  vir- 
lulcs  sunl'.  Scd  alitcr  millilur  ul  sil  cuin  liominc, 
alilcr  missa  cst  ut  ipsa  sit  liomo.  In  animas  cnim  san- 
ctas  se  transfert ,  alque  amicos  Dei  et  Propltctas  consli- 
tuit  (Id.  vii,  27),  sicul  eiiam  iinplet  sanclos  Angclos, 
et  omiiia  talibus  minislcriis  congrua  pcr  eos  opcialur. 
Cum  autcm  vcnil  pleniludo  tcmporis  missa  cst  (Galat. 
IV,  4),  noii  ut  inipleret  Angclos,  nccutcssct  Angelus, 
nisi  in  quantum  consilium  Patris  annunliabat,  qiiod 
et  ipsius  crat ;  ncc  ut  csset  cum  hominibus  aut  in  ho- 
niiiiibus,  hoc  cnim  et  antea  in  Palribus  el  Prophetis  : 
sed  ut  ipsum  Ycrbum  caro  ficrct,  id  est,  homo  fierel  : 
in  quo  futuro  rcvclato  sacramcnio,  cliam  eorum  sa- 
pientium  atquc  sanctorum  salus  essct,  qui  priusquam 
ipse  de  virgine  nasceretur,  de  mulieribus  nali  sunt, 
el  in  quo  facto  atque  praidicalo  salus  sit  omnium  cre- 
dcnlium,  speranlium,  diligentium.  Hoc  enim  magnum 
pietatis  est  sacramentum,  quod  manifeslalum  est  in  car- 
ne,  juslificatum  est  in  spirilu,  apparuit  Angelis,  pritdi- 
catum  est  tn  gentibus,  creditum  est  in  mundo,  assumptum 
est  in  gloria  (I  Tim.  iii,  16). 

28.  Ab  illo  ergo  mitiilur  Dci  Verbuni ,  cujus  esl 
Verbum  ;  ab  illo  mitlitur  de  quo  natum  est :  niitlit 
qui  genuit ,  mitlilur  quod  gcnilum  cst.  Et  tunc  uni- 
cuiquc  mitlilur,  cum  a  quoquam  cognoscitur  atque 
percipitur,  quantum  cognosci  et  percipi  po^st  pro 
capiu  vel  proficienlis  in  Deum ,  vel  pcrfectai  in  Deo 
animce  ralionalis.  Non  ergo  eo  ipso  quo  de  Paire  na- 
lus  est ,  missus  diciiur  Filius  :  sed  vel  eo  quod  appa- 
ruit  huic  mundo  Vcrbum  caro  faclum ;  unde  dicit, 
Exivi  a  Patre,  el  veni  in  liunc  mundum  (Joan.  xvi,  28) : 
vel  eo  quod  ex  tempore  cujusquam  mente  pcrcipitur, 
sicut  diclum  est,  Miite  itlam,  ul  mecum  sit,  el  mecum 
laboret.  Quod  ergo  natum  est  ab  aetcrno,  Kternum  esl : 
Candor  est  enim  lucis  ceterna;.  Quod  aulem  miltilur  ex 
lempore ,  a  quoquam  cognosciiur.  Scd  cum  in  carne 
nianifeslatus  cst  Filius  Dei ,  in  hunc  mundum  missus 
est ,  in  plenitudine  teniporis ,  factus  ex  feinina.  Quia 
enim  in  sapienlia  Dei  non  poterat  mundus  cognoscere 
per  sapientiam  Deum ;  quoniam  lux  Iticet  in  tenebris , 
et  tenebm  eam  non  comprehendertmt :  placuit  Deo  per 
stultttiam  prwdicationis  salvos  facere  credentes  ( I  Cor. 
I,  21);  ul  Verbum  caro  ficret,  cl  habilarct  in  nobis 
(Joan.  I,  5, 1-4).  Cum  aulem  ex  lenipore  cujusque  pro- 
fectus  mcntc  percipitur,  initli  quidem  dicilur,  sed  ncm 
in  bunc  muiiduin  :  iieque  enim  seiisibilitcr  apparet, 
id  est,  corporeis  sensibus  prieslo  cst.  Quia  et  nos  se- 

•  Am.  el  Mss.,  Sic  enim  et  petitur . 

» liic  ai4id  l.ov.  addilur,  de  quibusjam  dictumest. 


,  S.  AIJGLSTI.NI  908 

cuiidiim  qucd  mcntc  aliquid  xlcriium ,  quantum  pos- 
huinus,  capimii<^,  non  in  hoc  inundo  suinus  :  elomnium 
jiistonim  spiiilus,  ctiam  adliuc  iii  hac  carnc  viven- 
tiiiiii  ,  in  r|iiaiiliim  divina  s.ipiimt,  non  sunt  in  hoc 
iMiiiiilo.  Scd  Patcr  cum  cx  lemporc  a  qurjquam  co- 
giioscitur,  iion  dicilur  missus  :  non  enim  habct  de 
qiio  sit ",  aiil  cx  quo  proccd.it.  Sapiciitia  quip[)e  di- 
cit,  Ego  ex  ore  Aliistimi  prodivi  (Eccli.  xxiv,  Ij) ;  el  dfi 
Spirilu  sancto  dicilur,  A  Patre  procedil  (Joan.  xv, 
2G)  :  Patcr  vero,  a  nullo. 

29.  Siciit  crgo  Pater  genuit,  Filius  genitus  est :  ita 
Patcr  inisit,  Filius  missus  est.  Sed  qiiemadmodum 
qui  gcniiil  ct  qui  geiiitus  est,  ita  ct  qui  misit  et  qui 
niissus  cst  unum  sunt ;  quia  Pater  et  Filius  umim  sunl 
(Id.  X,  30).  Ita  eliam  Spirilus  sanclus  unum  cum  eis 
cst ;  quia  liac  jria  jjnum  sunt.  Sicul  cnim  natum  esse 
est  Filio,  a  Patre  esse ;  ila  milll  esl  Filio,  cognosci 
quod  ab  illo  sit.  Et  sicut  Spiritui  sancto  donum  Dci 
esse,  est  a  Palre  procedcre;  Ita  milli,  est  cognosci 
quia  ab  illo  procedat  *.  Nec  possumus  dicere  quod 
Spiritus  sanctus  et  a  Filio  non  procedal  :  neque  cniin 
frustra  idem  Spiritus  el  Patris  et  Filii  Spiritus  dici- 
tur.  Nec  vidco  quid  aliud  significare  volucrit,  cum 
sufflans  in  facicm  discipulorum  *  ait  :  Accipile  Spiri- 
tum  sanctum  ( Joan.  xx,  22).  Ncque  cnim  flalus  ille 
corporeus,  cum  sensu  corporaliter  tangcndi  proccdcns 
ex  corpore,  substantia  Spiritus  sancti  fuit;  sed  de- 
monslralio  per  congruam  significalionem ,  non  tan- 
tum  a  Patre ,  sed  et  a  Filio  procedere  Spiritum  san- 
ctum.  Quis  enim  dementissimus  dixerit,  alium  fuisse 
Spiiilum  *  quem  sufllans  dedit,  et  alium  quem  post 
asccnsionem  suam  misit  (Act.  ii,  1-4)?  Unus  enim  csl 
Spiritus  Dei,  Spiritus  Patris  et  Filii,  Spiritus  saiiclus, 
qui  opcratur  omnia  in  omnibus  (I  Cor.  xii,  6).  Sed 
quod  bis  datus  est,  dispensatio  certe  significationis 
fuit,  de  qua  suo  loco,  quanlum  Dominus  dederil,  dis- 
scremus.  Quod  ergo  ait  Dominus ,  Quem  ego  miltam 
vobis  a  Patre  (Joan.  xv,  26);  ostendit  Spiritum  et  Pa- 
tris  et  Filii.  Quia  etiam  cum  dixisset,  Quem  miltet 
Paler,  addidit,  in  nomine  meo  (Id.  xiv,  26);  non  ta- 
men  dixit,  Quem  mittet  Patcr  a  me  :  quemadmodum 
dixit,  Quem  ego  mittam  vobis  a  Patre  :  videlicet  osteii- 
dens  quod  totiiis  divinilatis,  vel,si  melius  dicilur,  dei- 
talis,  principium  Pater  est.  Qui  ergo  a  Palrc  proccdil 
et  Filio,  ad  eum  refertur  a  quo  natus  esl  Filiiis.  F.t 
quod  dicit  cvangelista  ,  Spiritus  nondum  erat  datus, 
quia  Jesus  nondum  erat  glorificatus  (Id.  vii,  39) :  qiio- 
modo  inlelligitur,  nisi  quia  certa  illa  Spirilus  saiicti 
datio  vel  missio  post  clarificationem  Chrisli  fulura 
erat,  qualis  nunquam  antea  fuerat?  Neque  enim  an- 
tea  nulla  erat,  sed  talis  non  fuerat.  Si  enim  antca 
Spiritus  sanctus  non  dabatur,  quo  impleli  Prophet;c 
locuti  sunt?  cum  aperte  Scriptura  dicat,  el  multis  lo- 
cis  ostcndat,  Spiritu  sancto  eos  locutos  fuisse  :  cum  el 

»  Editi,  de  quo  missus  sit.  Abest,  missus,  a  manuscri- 
ptis. 

«  Er.  ven.  Lov.,  ita  mitti,  est  cognosci  quod  ab  iUo  pro- 
cedat.     M. 

» Mss.  noii  habent,  in  fariem  disctpnlorum. 

*  Pleriinf^  Mss.,  tilium  fiasse  spiiUitm  sanctum  quem. 


909  LIBER  QU 

clc  Joaiine  Raplista  dictiim  sil ,  S}jiritu  sanclo  replcbi- 
turjam  inde  ab  titero  luairis  suce  :  cl  Spirihi  sanclo  re- 
plcliis  Zacliarias  iiivciiiUir  palcr  ojus  ,  ul  cle  illo  lalia 
diceret ;  el  Spirilu  sanclo  Maria ,  ul  lalia  do  Doniino 
qncm  gestabat  iilero,  prxdicarct  [Luc.  i,  15,  41-79); 
Spiritu  sancio  Simcon  et  Aima ,  iil  magiiiludinem 
Cliristi  parviili  ag:noicerenl  (/</.  ii,  ^ri-oS)  :  (luomodo 
ergo  Spiritus  nondum  eral  datus ,  quia  Jcsus  nondum 
eral  darificatus ;  nisi  quia  illa  dalio,  vel  donalio ,  vel 
missio  Spirilus  sancti  lialiilura  crat  qiiamdam  pro- 
prielatcm  suam  in  ipso  adventu  ,  qualis  anlea  nuii- 
qiiam  fuil?  NuNquam  enim  icgimus ,  linguis  quas  non 
novcraut  hnmincs  loculos,  vcnicnte  iii  sc  SpiriUi  san- 
cto,  sicut  tunc  faclum  cst,  cum  oporlerel  ejus  advcn- 
tum  signis  scnsibilibus  demonstrari ,  ul  oslcndcrelur 
lolum  orbeni  lerrarum  atquc  omnes  genles  iii  linguis 
variis  consliluias  ,  crcdituras  in  Clirislum  pcr  doiium 
Spirilus  saiicti;  ut  impleretur  qiiod  in  Psalmo  cani- 
tur,  Non  tunt  loqucla:  neque  sermones,  quorum  7ion  au- 
dianlur  voces  eorum;  in  omnem  tcrram  exivil  sonus  eo- 
rum,  et  in  fincs  orbis  tcrrw  veiba  eorum  {Psal.  xviii, 
4.5). 

50.  Verbo  itaque  Dei  ad  uiiilatem  personx  copula- 
lus,  et  quodam  modo  comjiiixtus  est  bomo,  cum  ve- 
niciite  plenitudine  temporis  missus  cst  in  luinc  mun- 
dum  faclus  cx  femina  Filius  Dei ,  ul  csset  ct  (ilius 
bominis  proplcr  filios  bominiim.  Ilanc  pcrsonam  an- 
gelica  nalura  rigiirarc  aniea  potuit,  ul  prxnuntiaret; 
non  cxpropriare,  iit  ipsa  csset. 

CAPUT  XXI. — De  sensibili  demonslradonc  sancli 
Spiritus,  et  de  coccternilale  Trinitatis.  Quid  diclum  sil 
el  quid  diccndum  reslct.  Desensibili  aulem  dcmonslra- 
lione  Spiritus  sancti ,  sive  per  columba;  spcciem 
(Mallh.  III,  16),sive  per  linguas  igneas  {.ict.i\,  5), 
cum  ojus  subslantiam  Palri  et  Filio  coxternam  pari- 
lcrqiic  incommutabilom  subdiia  et  serviens  crcatnra 
tcmporalibns  motibiis  et  formis  ostcnderct ,  ciim  ad 
cjus  person.x  unitatcm  ,  sicut  caro  quod  Vcrbum  fa- 
ctum  est  {ioan.  i,  14),  non  copularelur,  non  audco 
diccrc  nibil  tale  faclum  csse  antca  Scd  planc  fiden- 
ler  dixerim  ,  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  sanctum 
uiiius  ejusdcmque  siibstanli;c,  Dcum  creatorcm,  Tri- 
nilalcm  omnipotcntem  inseparabililer  operari  :  scd 
ita  non  possc  pcr  longe  imparem  maxiincque  corpo- 
rcam  crcaturam  inscparabilittT  dimonstrari ;  situl 
per  voccs  noslras  ,  qu:n  ulique  corporalilcr  sonant, 
non  possunt  Patcr  et  Filius  et  Spiriius  sanclus,  nisi 
suiset  propriis  inlcrvallis  tcmponim  ccrla  se|.arationc 
dislinctis  ,  qux  suac  cujiisqiic  vocabuii  syllabx  occii- 
pant,  nominari.  In  sua  qiiippc  subslanliaqua  sunl , 
iriajiiiiiin  suiit,  Pater  el  Filius  cl  Spiriliis  sancliis, 
nullo  lemporali  motu  siipcr  oinnem  crcatiiram  id- 
ipsum  sine  ullis  inlervallis  tcmporum  vel  locorum,  ct 
simul  unum  atque  idem  ab  atcrnilalc  in  nctcrnitntcm, 
taiiquam  ipsa  sptcrnilas  qux  sine  veritaleet  cliaritale 
non  csl  :  in  meis  autcm  vocibus  scparati  sunl  Palor 
cl  Filins  et  Spirilus  sanclus,  nec  simul  dici  pouicriini, 
el  in  liitcris  visibilibus  sua  separatim  locoriim  spaiia 
lci:ucrunl.  Et  qncmadmodiim  cum  mcmoriam  mcam 


VRTUS.  91» 

ct  intcllcclum  cl  voluntalcm  no:nino,  siiigula  qiiidoiu 
noniina  a.l  rcs  singulas  referuntiir,  sed  lanicn  ah 
oiiinibus  Iribiis  siiigiila  facta  suiit ;  niiilum  cnim  lio- 
rum  irium  nomiiiiiin  csl ,  quod  non  et  mcmoria  cl 
intcllectus  et  voluntas  mea  simiil  operala  sinl  :  ila 
Trinitas  simiil  opcrala  esl  ct  vocem  Patris,  ci  cariicm 
Filii,  cl  columbam  Spirilus  sancli,  cum  :id  porsonas 
singiilas  singula  luvc  reforantur.  Qua  simililudino  ul- 
cumque  cognoscilur  inscparabilcm  iii  sc  ipsa  Trinila  - 
tcm  pcr  visibilis  creatura;  spccicm  scparabililcr 
dcmonslrari,  cl  inscparabilem  Trinilalis  opcntioncin 
ciiam  in  singulis  cssc  robus,  qux  vol  ad  Palrcm,  vel 
ad  Filium,  vcl  ad  SpiriUim  sanctum  dcmonslrandum 
prO|iric  pcrtincre  dicunlur. 

31.  Si  crgo  a  mc  qiixrilur  ,  qiiomodo  factx  sinl 
vol  voccs  vel  scnsibilcs  formic  atque  specics  anle  in- 
carnalionem  Verbi  Dci,  qux  lioc  rulurum  praifigura- 
ronl  :  pcr  Angelos  ea  Dcum  opcralum  essc  rcspon- 
dco  ;  qiiod  etiamScriplurarumsanclarum  tcslimoniis, 
qiianliim  exislimo  ,  salis  oslondi.  Si  autcm  quieritiir, 
i|)sa  incarnalio  qiiomodo  lacla  sit  :  ipsum  Vcrbuin 
Doi  dico  carncm  factiim  ,  id  cst,  bominem  f:iclum  , 
noii  t:imcn  in  boc  quod  factuin  csl  conversiim  alqiie 
mut  itum  ;  itasanc  facluin,  ut  ibi  sit  non  lanlum  Vcr- 
biim  Doi  ct  bominis  caro,  sed  cli;im  ratioiialis  bomi- 
nis  anima,  alque  hoc  totum  el  Dctis  dicalur  pro|»tcr 
Deiim  ct  bomo  proptcr  bominem.  Quod  si  diflicilc  in- 
tclligilur,  nicns  fidc  purgctur,  magis  magisquc  absli- 
nendo  a  peccalis ,  et  bcne  opcrando  ,  ct  orando  curn 
gcmilu  desideriorum  sanctorum,  ut  per  divinum  ad- 
julorium  proficiendo  ,  et  intciligat ,  ct  amct.  Si  aiilcni 
quxritur ,  post  incarnalionem  Vcrbi ,  quomodo  facia 
sit  vel  vox  Palris,  vel  spccies  corporalis  qua  Spiritiis 
sanctus  demonslralus  est  :  per  creaturam  qiiidein 
facla  ista  non  diibito;  sed  ulrum  tanlummodo  corpi»- 
ralem  atqucsonsibilem,  an  adbibito  spirilu  eliarn  ra- 
tionali  vel  intcllecluali  (boc  enim  quibusdam  placuit 
appcllarc,  quod  Gritci  dicunt  voepiv),  non  qiiidem  ad 
unititem  pcrsonx,  (quis  enim  liocdivcrit  ,  ut  quid- 
quid  illud  esl  creatunc  per  qnod  sonuil  vox  Patiis  , 
ila  sil  Dcus  Paler,  aulquid(iuid  illud  ost  creaiurx  in 
qiio  per  coIumb;c  specicin  vel  pcr  igneasliiigiias  Spi- 
ritus  sanctus  dcmonslraliis  cst ,  ila  sil  Spiritus  san- 
clus,  sicut  cst  Doi  Filiiis  liomo  ille  qiii  ex  virgine  fa- 
cliis  est?)sed  tondummodoad  minisleriiun  pcr.igcnd.n 
signilicationis  ,  siciit  oportiiisse  Deus  judicavii :  an 
aliipiid  aliiid  intclligcndum  sit,  invcnire  difficile  est , 
et  temere  affirmarc  non  expcdit.  Qiiomodo  tamon 
isia  sine  rationali  vcl  inlollocluali  crcaliira  polucriiit 
fieri,  non  vidoo.  Ncqiie  adbuc  lociis  cst  cxplioarccur 
ila  scntiam,  quanlum  vircs  Dominus  dcdcril.  Priiis 
enim  siinl  discuticnda  el  rcfollenda  li;crotiooniin  ar- 
giimenta  ,  qux  non  cx  diviiiis  Liiiris,  sed  ex  raiioni- 
bus  suis  proforunl,  i|uil»iis  sc  vclienicnler  cogcic  ar- 
bilranliir,  teslimonia  Scriptiirariira  qii:c  de  P;ilre  el 
Filio  et  Spirilu  sancto  siint ,  ila  cssc  intclligenda  iit 
ipsi  volunt. 

52.  Nunc  aulcm  non  idco  minorcm  Filium  quia 
missus  cst  a  Palrc,  ncc  idoo  minorrm  Spiriliim  san- 


»1!  DK  TIIINITATK,  S.  AUGISTINI  Dli 

cluiii(|iii:i  cl  Pjtcr  euiii  iiiisil  cl  Filiiis,  sumciciiter  ,      lcr  .i|iparerc  ,  absurdisbiinc  Lamcii  aiil  a  Filio  qiiem 
qiiaiiluin  nrbilror,  (leinonstr;(tuiii  ( sl.  Sive  ciiiin  pro-      genuil ,  aut  a  Spiritu  s.iriclo  qiii  de  iilo  proccdil,  mis- 


ptcr  visibilem  crcaliirain,  sivc  polius  propler  pniici- 
cipii  coninicndalioncin ,  iion  propicr  inu.-qualitatcni 
vcl  imparilitatcin  vcl  (lissiii)iiiludiiiciii  suljstantiu:  in 
Scripturis  Uxc  posita  iiiteiiiguntur  :  quia  ctiam  si  vo- 
luissel  Doiis  Patcr  pcr  snlijcclain  creaturain  visiliili- 


fcus  dicerelur.  hlc  igitur  kil  liujus  voluiiiinis  modus 
deiiiceps  in  c.cleris,  adjuvantc  Doinino,  illa  lixrclico- 
rurn  vcrsulissimn  argunicnta  qiiaiia  sint ,  ct  qiicmad- 
modum  rcdarguanlur  vidcljiiiius. 


LiBER  Qirijms. 


V(;nil  ad  hjprclicorum  argumcnla  illaqua;  non  cx  divinis  l.iliris,  scdcx  rationilms  suis  f.rofcrunt :  et  co«  rcfellit  qni- 
Ihis  idco  vidclnr  non  camdcm  1'alris  acl'ilii  cssc  siihstaiiliam,  qiiia  omiie  quixJ  dc  Dco  dicilur,  sucuiidum  sul>stantiarn  rljci 
pulniit,;  ct  projitcrca  cl  gigiicre  cl  gigui,  vcl  gciiiliiin  c.s.sc  cl  iiig<!iiituin,  (ii.'oniam  divcrsa  sunt ,  (xdIc.kJuiiI  .snhsl^iiiiias 
(!ssc  divcrsas;  dcinoiislraiis,  noiiomiie  qiujd  dc  Dco  dicitiir  sccuiidiim  siihstantiain  dici,  siciil  swjiiidmii  sulstanliam  dici- 
lur  hoiuis  cL  m.ogmis,  clsi  qiiid  aliud  ad  se  dicilur;  scd  dici  cliam  rclativc,  id  cst  n(jn  ad  se,  sed  ad  aliquid  qiirxJ  ij.se  rioa 
cst,  sicut  ralcr  ad  lilimn  dicilur,  vcl  Oomiiius  ad  (Tcaliiram  siiii  ser\iciitcm  :  uiii  si  quid  rcialive,  id  cst  aJ  alifiuid  qui^J 
i]isc  11011  (;sl,  cliamcx  tcmijorc  dicilur,  siculi  csl,  //omiue,  re.{u(jiuTn  fuciuses  nobis ;  uiLil  ci  accidere  quo  inutelur  sed 
onmino  ipsum  iii  iiaUira  vcl  cssenlia  sua  iinmutahilcni  iicrmaacrc.  ' 


■o^-8SS8-^ 


et  vidcat  utrum  ibi  videat  iilla  lineamenla  formarum, 
nitores  coloruin  ,  spatiosam  grandilalem ,  parlium 
distanliam,  molis  disiensionem  ,  aliquas  per  locorum 
inlcrvalla  moliones  ,  vel  quid  ejusmodi.  Nibil  certe 
istorum  invenimus  in  eo  ,  quo  in  natura  noslra  niliil 
melius  invenimus,  id  esl,  in  noslro  intelleclu ,  quo 
sapieiiiiam  capimus  quantum  capaces  sumus.  Quod 
ergo  iion  invenimus  in  meliore  noslro  ,  non  debemus 
in  illo  quarere ,  quod  longe  melius  esi  meliore  no- 
.  slro  :  ul  sic  inlelligamus  Deum  ,  si  possumus ,  qiian- 
/lum  possumus,  sine  qualilaie  bonum,  sine  quanlitale 
magnum,  sine  indigentia  creatorem  ,  sine  situpracsi- 
deiitcm  ',  sine  habitu  omnia  coniineniem ,  sine  loco 
ubi(|ue  totum,  sine  lempore  sempiiernura,  sine  ulla 
ad  inlelligenda  aique  explicanda  quoe  intendo ,  et  vc-    |  sui  mut.itione  mutabilia  facientera  ,  nihilque  patien- 


CAPLT  PRIMUM.  —  \.  Qitid  a  Deo  ,  quid  a  lectore 
auctor  exposcat.  Jn  Deo  niliil  mntabilis  et  corporei  co- 
gitandum.  Iliiic  jain  cxordiens  ca  dicere,  qiiue  dici  ut 
cogilanlur  vel  ab  hoinine  aliquo ,  vel  cerle  a  nobis 
non  omiii  modo  possunt  :  quamvis  el  ipsa  nostra  co- 
g^latio,  cuin  de  Deo  Trinitate  cogilamus  ',  longe  se 
illi  de  quo  cogiiat,  imp;irein  senlial,  neque  ul  csleum 
capiat,  sed,  ut  scripUim  est,  ctiam  a  lanlis  quaiitns 
Paulus  apostolus  bic  erat ,  per  speculum  el  in  oenig- 
viuie  videatur  (I  Cor.  xiii ,  12),  primiim  ab  ipso  Do- 
mino  Deo  noslro  ,  de  quo  semper  cogilare  debeinus, 
et  de  qiio  digne  cogitare  non  possumus,  cui  laudando 
reddendaestomni  temporebencdiclio  {Psal.jwni,  1), 
el  cui  enuntiandonulla  compelit  dictio,et  adjiiiorium 


niam  precor  sicubi  offendo.  Memor  sum  enim  ,  non 
solum  voluntalis,  verum  ctiam  iiifirmilalis  meoe.  Ab 
bis  eliam  qui  ista  lectiiri  sunt,  ut  ignoscant  pelo,  ubi 
me  magis  voluisse  qiiam  potuisse  dicere  adverterint , 
quod  vel  ipsi  melius  inlelligunl,  vel  proptcr  mci  elo- 
quii  difficultatem  non  intelligunl  :  sicnt  ego  eis  igno- 
sco,  ubi  propter  suam  larditalem  inielligcre  non  pos- 
siint. 

2.  Facilius  auiem  nobis  invicem  ignoscimus,  si  no- 
verimus,  aut  ccrle  credendo  firmum  lennerimus  ,  ea 
quac  de  nalura  incommutabili  et  invisibili  sumineque 
vivenle  acsibi  sufficiente  djcuntur,  iion  ex  consuetu- 
dine  visibilium  alque  mutabilium  et  mortalium  vel 
'cgenarum  rcrum  esse  metienda.  Sed  cum  in  his  eliam 
quae  nostris  corporalibus  adjacent  sensibus,  vel  quod 
nos  ipsi  in  interiore  bomine  snmus,  scienlia  compre- 
hendendis  laboremus  ,  nec  sufficiamus  :  non  tamen 
impudenier  in  illa  quaj  supra  sunt  divina  et  inefTabi- 
lia,  pietas  fidelis  ardescit;  non  quam  suarum  virium 
innat  arrogantia,  sed  quam  gralia  ipsius  Creatoris  et 
S;ilvaloris  inflammat.  Nam  quo  intellcclu  Deum  ca- 
pil  homo ,  qni  ipsum  inteliectum  suum  quo  cum  vult 
capcre  nondum  capit  ?  Si  auiem  hunc  jam  capit,  at- 
tendat  diligcnter  nibil  eo  esse  iii  sua  natura  mclius  , 


'  F.r. 
mus. 


l.ugd. 

M. 


ven.  lx)v. ,  cimi  de  Dci  Trinilute  cogila- 


tcni.  Quisquis  Dcum  ita  cogital,  etsi  nondum  potest 
I  omni    modo    invenire  quid  sit;   pie  tamen    cavcl, 
quanlum  potest,  aliquid  de  eo  scnlire  qnod  non  sit. 

CAPUT  II.  —  3.  Deus  sola  incommuiabilis  essentia. 
Est  tamen  sine  dubilatione  substanlia ,  vel,  si  ine» 
lius  hoc  appellatur,  essenlia,  quam  Grxci  cv^mv  vo- 
cant.  Sicut  eiiim  ab  eo  quod  est  sapere  dicta  csi 
sapienlia,  et  ab  eo  quod  est  scire  dicta  est  scieniia ; 
iia  ab  eo  quod  est  esse  dicta  esl  csscntia.  El  qiiis 
magis  est,  quam  ille  qui  dixit  famulo  sno  Moysi,  Ego 
suni  qui  sum  ;  et ,  Dices  filiis  Israel  :  Qui  esl,  misil  me 
ad  vos  {Exod.  m,  1-4)?  Sed  ali;(;  qux  dicuntur  cssen- 
tioe  sive  substantix,  capiunt  accidentia,  quibus  in  cis 
fial  vel  magna  vel  quantacumque  mnlalio  :  Deo  au- 
lem  aliquid  ejiismodi  accidere  non  polest;  cl  ideo 
sola  est  incommulabilis  substaniia  vel  essenlia  ,  qiii 
Deus  est ,  cui  profec^o  ipsunTesse,  unde  essentia 
nominata  est,  maxime  ac  verissimc  competil.  Quod 
enim  mutatur,  non  servat  ipsum  esse;  et  quod  muta- 
ri  polest,  eliamsi  non  mutelur ,  polesl  quodfuerat  non 
esse  :  ac  per  hoc  illud  solum  quod  non  tanlum  non 
mutatur ,  verum  etiara  mutari  omnino  non  poiesl , 
sine  scrupulo  occurrit  quod  verissime  dicatur  esse. 

CAPUT  lil.  —  4.  Arianorum  argumentum  ex  voce 
genili  el  ingenili  desumptum  diluitur.  Quamobrem  ul 

'  Sic  Mss.  At  ediU,  ftrwsoUem. 


915 


LIBER 


jain  cliam  de  iis  quae  iioc  diciuiliir  ui  cogiianiur, 
iiec  cogii;iniur  ul  sunt ,  respondcre  incipiamus  lidei 
iioslnE  adversariis  :  iuler  iiiulta  qux*  Ariani  advcrsus 
calliolicam  fidein  sulcnt  dispularc ,  lioc  sibi  maxiinc 
callidissimiim  macliiuamcntum  proponcrc  vidcntur, 
cum  dicunl :  Quidquid  de  Deo  dicitur  vcl  iiilclligitur , 
non  sccundtim  accidons  ,  sod  sccuiidum  subsiaiitiain 
dicitur.  Quaproptcr  ingcnituin  esse  Patri  secunduni 
substantiain  cst,  el  gciiituin    cssc  Filiu  sccunduin 
subslantiain  est.  Divcrsmn  csl  autcm  ingonituin  essc, 
et  genitum  csse  :  diversa  cst  ergo  suiislanlia  Pairis 
ei  Filii.  Qiiibus  respondemus  :  Si  quidqiiid  dc  Dco 
dicitur,  socundum  substanliam  dicitur;  ergo  quod 
diclmii  cst,  Ego  el  Pater  iiiinm  sumus  {Joan.  x,  50), 
6i-cundiiin  substanliam  dicluin   cst.  Una  csl   igiliir 
substantia   Patris  ct  Filii.  Aiit  si  lioc  non  secundum 
substantiam  dictum  cst ,  dicilur  ergo  aliquid  de  Dco 
non  sccuiidum  substanliam  ;  et  idoo  jain  non  cogi- 
nnir  secundum  substanliam  intciligcrc  iiigcnitnm  cl 
gciiiUiin.   Itcin  dicliiin  csl  dc  Filio,  Non  rapinam  ar- 
bilratus  esl  esse  (ajualis  Deo  ( Philipp.  ii ,  6) :  quaeri- 
nius  secundum  quid  roqualis.  Si  enim  non  seciindum 
subsiaiitiam  dicilur  spiiualis,  admillunt  ut  dicntiir  ali- 
qiiid  dc  Dco ,  non  sccunduin  substantiain  :  adiiiiltnnt 
ergo  non  sccundum  substantiam  dici  ingeniluin   ct 
gcnitum.    Quod  si  proplcrea  non    adiniltunt,  qiiia 
oiniiia  de  Doosecundum  substantiam  dici  volunl,  se- 
cundMm  subsiantiam  Filiiisxqualis  cst  Patri. 

CAPUT  IV.  —  5.  Accidens  arguit  semper  aliqHam 
-ei  mutationem.  Accidcns  autcm  non  solcl  dici ,  nisi 
qiiod  aliqua  niutalioiie  cjiis  rci  cui  nccidit  ninilli 
polest.  Nam  etsi  quppdain  dicunlur  accidentia  insepa- 
mbilia,  qiise  gncce  appcllantur  uyiipi^rcf,  siciit  cst 
pluni.-c  corvi  color  iiigcr ;  amitlil  cum  lamcn ,  non 
quidcm  qiiamdiu  pluma  est,  sed  quia  iion  scniper  est 
pliiinn.  Quapropter  ipsa  maleries  mutabilis  est,  et  ex 
co  quod  desinit  cssc  illud  aninial  vel  illa  pluma ,  to- 
tumquc  illiid  corpus  in  lcrram  mutalur  et  verlitur, 
amiliit  utiquc  etiam  illum  colorcm.  Quamvis  et  acci- 
dens  quod  separabile  diciiur  ,  non  sepnrationc  ,  sed 
iiiiitntionc  amittatur;  sicuti  cst  capillis  bominum  ni- 
gritudo,  qiioniam  dum  cnpiili  sunt  possunlalbesccrc, 
scparnbile  accidcns  dicitiir  :  scd  diligonlor  intuenti- 
bus  SRtis  appaict ,  non  scparatione  qiiasi  cmigrare 
aliqiiid  p  capile  duin  cancscil ,  ul  nigriludo  inde  can- 
dorcsiicccdentc  disccdal  ct  aliquocat,  sed  illam  qua- 
riinlcin  coloris  ibi  vcrli  nlqiie  miitari.  Nilii!  ilaque 
accidens  in  Deo  ,  quia  nihil  mutabilc  aut  amissibilo. 
Quod  si  et  illud  dici  accidoiis  placcl ,  quod  licet  non 
amittatur,  miiiuitur  tamcii  vel  aiigctur,  sicuti  cst 
animGC  vita  :  nam  ctquamdiu  auima  cst,  tamdiii  vivii, 
el  quia  scinpcr  anima  est,  snipcr  vivil ;  scd  quia 
niagis  vivit  cum  sapit,  minusquc  cum  dcsipit,  lit  ctiam 
hk  aliqua  mutatio,  non  ut  desit  vita  ,  siculi  docsi 
iiisipicnti  sapienlin,  scd  iit  miniissil  :  nec  lale  ali- 
qiiid  in  Doo  (il ,  quia  onuiino  incommutnbilis  mancl. 
CAPUT  V. — 6.  In  Dco  uiliil  sccunUnni  accidens  dici- 
lur,  scd  scctindum  substantium  aut  iecundum  relationem. 
Qiiainobrcin   iiiliil  in  co  sccundum  accidcns  diciliir, 


QUINTUS.  914 

qiiia  nihil  ci  accidit;  ncc  tamcn  omnc  quod  dicitur, 
secundum  subsiantiam  dicitur.  In  robus  cnim  crcatis 
atque  muiabilibus  quod  non  sccundum  substantiani 
dicitur,  reslat  ut  sccuiiduin  accidcns  dicatur  :  omnia 
enim  acciilunt  cis,  qiuc  vcl  aniitti  possunt  vel  iniuui, 
ct  magnitudines  ct  qiialkatcs;  ct  quod  dicilur  ad  ali- 
quid,  sicut  amicili;v\  propinquilatos,  sorvitutos,  simi- 
litudines,  Kqualilatcs ,  et  si  qua  liujusmodi ;  cl  situs 
ct  habitus,  ct  loca  ct  lempora,  cl  opcra  atquc  passio- 
nes.  In  Doo  aulcm  nibil  quidcin  socundum  nccidons 
dicilur,  quin  niliil  in  co  mulnbilo  cst;  iicc  lanicn 
omne  quod  dicitur,  sccundiim  siibslnntiam  dicilur. 
Dicilur  cniin  ad  aliquid ,  sicut  Patcr  ad  Filium ,  ct 
Filius  ad  Patiem,  quod  iion  est  accidons  :  qiiia  ct  ille 
sonipor  Palcr,  cl  ille  scmpcr  Filius;  ct  iioii  ita  sem- 
por  qiiasi  cx  quo  iiatus  cslFiiius,  ut  cx  co  quod 
iiunquam  dosinal  esse  Filius,  Pater  non  desiiiat  essc 
Patcr;  sed  ex  eo  quod  senipcr  natiis  cst  Filiiis,  nec 
coipit  unqunm  cssc  Filius.  Qiiod  si  nliqunndo  csso  coe- 
pissct,  aul  aliqunndo  ossc  dcsincrot  Filius,  socundiim 
accidens  dicerolur.  Si  vero  quod  dicilur  Pator,  nd  se 
ipsuin  dicerctiir,  non  ad  Filium  •  el  quod  dicilur  Filius, 
ad  sc  ipsuin  diceretur,  non  nd  Pntiem ;  sccunduni 
substantiam  diccretur  cl  illc  Palcr,  ct  ille  Filius  :  scd 
quia  cl  Patcr  non  dicitur  Palcr  iiisi  ex  co  quod  cst  ci 
Filius,  el  Filius  non  dicilur  nisi  ex  eo  quod  habcl 
Patrcin ,  non  sccundum  subslantiain  li;cc  dicuniur  : 
quia  non  quisqiie  eoruin  ad  se  ipsum,  sod  ad  invicem 
atque  ad  alierutruin  ista  dicunlur  :  neque  secundum 
accidens,  quia  et  quod  dicilur  Palcr,  ct  quod  dicitur 
Filius,  Ktcrnum  atquc  incommulabile  csl  eis.  Quam- 
obrem  quamvis  divorsum  sit  Patrem  esse  et  Filium 
csse,  non  csl  tamcii  divcrsn  siibslnntia  :  quia  lioc  ' 
non  sccuiulum  substanlinm  dicuntur,  sod  sccundum 
relaiivum;  quod  inmcn  rclativum  noii  esl  accidcus, 
quia  non  esl  mulabile. 

CAPUT  Yl.  —  7.  Occurrit  hccrelicorum  caviltationi' 
bus  in  eadem  voce  geniti  et  ingenili.  Si  aulcm  huic  sic 
putaiit  resistendum  csse  sermoni,  quod  i'nter  quidein 
ad  Filium  dicitur  et  Filius  ad  Pdtrem  ,  ingcnitus  ta- 
men  cl  gcuilus  ad  sc  ipsos  dicunlur,  non  ad  alter- 
ulruin  :  non  enim  liocesl  dicorc  ingonilum,  qiiod  cst 
Patrem  dicere;  quia  elsi  Filiura  non  genuissct,  niliil 
prohiberet  cum  diccre  ingenitum  :  et  si  gi^Miat  qiiis- 
qiie  lilium,  non  ex  co  ipsc  ingcnitus  est,  quia  gcniti 
liomincs  exaliis  homiiiibus,  gignunl  et  ipsi  alios  :  in- 
quiunt  crgo  :  Pater  ad  Fiiiuni  dicitur,  ct  Filius  ad 
Palrcin  ,  ingcnitus  aulcm  ad  se  ipsum ,  ct  gcnitus  ad 
se  ipsum  diciliir  :  el  idco  si  quidquid  ad  se  ipsuni  di- 
cilur,  secundum  substantiam  dicitor,  diversum  est 
auiem  ingcnilum  csse  el  genilum  cssc  ;  divcrsa  igi- 
tur  substantia  osl :  lioc  si  dicunt,  non  intclligunl  de 
ingcnito  quidcm  aliquid  se  dicerc,  quod  diligcntiiis 
pcrtractandum  sit,  quia  nec  ideo  quisquc  palcr  qiiia 
ingcnitus,  nec  iiigenitus  idco  quia  pater,  et  proptcro;i 
noii  ad  aliquid,  sed  ad  se  dici  putaliir  ingcnilus  :  g«- 
nilum  vcro  mira  c.Tcciialc  non  advcrtunt  dici  iion 
posso,  nisi  ad  aliquid.  Idco  qiiippc  filius  quia  genitus, 
'  F.dili,  liocc.  \J  Mss.,  hoc. 


(M5  DJi  Tm.MTATIi;, 

ul  quia  (iliuii  iilii|iie  {^cniliii).  Siciil  aiilcni  niius  ad 
|t;»lrci)i,  sic  {,'(;iiiliis  ad  Rciiiloicin  n;fcruir;  cl  sicnl 
[ial(;r  ad  niiiiiii  ,  ila  gcnilur  ad  gciiiluiii.  Idcor|UC  alia 
itolio  cst  qiia  iiilclligilur  gcnilor,  alia  qua  iiigcnilu.s. 
Nani  quanivis  dc  Patrc  Dco  ulriinii|uc  dicalur,  illud 
taiiicti  ad  gcnittini ,  id  cst ,  ad  Filiuin  dicitur;  quod 
iicc  illi  iicgant  :  lioc  aiilnn  (|uod  ingcnitus  dicitur,  ad 
sc  ipsutii  dici  pcrliiiicnl.  Diciiiit  crgo  :  Si  aliipiid  ad 
se  ipsum  dicitur  Palcr,  qiiod  ad  sc  ipsiirn  dici  non 
poIcstFilius,  ct  qiijdqiiid  ad  sc  ipsum  dicitur,  sccun- 
dum  subslantiam  didtur,  ct  ad  se  ipstirn  dicilur  in- 
gcnitus,  qtiod  dici  iion  polcsl  Filiiis ;  crgo  secunduin 
substanliam  dicitur  ingenitus,  qiiod  Filius  quia  dici 
non  poiest ,  noii  cjusdem  est  substantiaj.  Cui  versu- 
lioe  rcspondcltir  ila  ,  ut  ipsi  cogaiiitir  diccre  sccun- 
dum  quid  sil  aoqitalis  Patri  Filiiis  ;  ulrum  sccundurn 
id  quod  ad  se  dicitur,  an  secundiim  id  quod  ad  Pa- 
trem  dicilur.  Nou  cnim  sccunduin  id  quod  ad  Patrcm 
dicitur,  quoniam  ad  patrein  (Hius  dicilur,  ille  autem 
non  filius,  sed  pater  cst.  Quia  non  sic  ad  se  dicunlur 
pater  cl  filius,  qiiomodo  amici  aiit  vicini.  Uclative 
quippe  aniicus  dicitur  ad  amicuin  ;  et  si  aiqiialiter  se 
diligunl ,  eadem  in  ulroque  amiciiia  esi :  et  relative 
A'icinus  dicitur  ad  vicinum ;  et  quia  acqualilcr  sibi 
viciiii  suiit  (  quaiituin  enim  iste  i!li ,  lantum  et  ille 
liuic  vicinaliir  ) ,  eadem  in  ulroque  vicinitas.  Quia 
vcro  Filius  non  ad  Filium  rclative  dicilur,  scd  ad 
Patrem ;  non  secundum  hoc  quod  ad  Patrem  dicilur, 
«qualis  est  Filius  Palri :  restat  ut  sccundum  id  aequa- 
lis  sit,  quod  ad  se  dicitiir.  Quidquid  auj^m  ad  se  di- 
cilur,  secundum  subslanliam  dicilur  :  restat  ergo  ut 
secundum  substaiitiam  sit  sequalis.  Eadem  esl  igitur 
ulriusqiie  substantia.  Cum  vcro  ingeiiilus  dicilur  Pa- 
ler,  non  quid  sit,  sed  quid  non  sit  dicitur.  Cum  au- 
lem  relativL'm  negalur,  non  sccundura  substantiam 
negatur,  quia  ipium  relalivum  non  secundum  sub- 
slaiitiam  dicitur. 

CAPUT  YII.  —  8.  Negatio  addild  iion  mtUal  prwdica- 
menlum.  IIoc  exemplis  planum  faciendum  est.  Ac  pri- 
inum  vidcitdum  est  hoc  significari  cum  dicitur  genitus, 
([uod  significatur  cum  dicitur  filius.  Ideo  enim  filius, 
quia  genitus  ;  et  quia  filius,  utique  genilus.  Quod  ergo 
dicitur  ingeiiitus,  lioc  ostenditur,  quod  non  sit  filius  : 
sed  genitus  et  higeniius  commode  dicuntur;  filius 
aulem  laiine  dicilur,  sed  iitfilius  ut  dicatur  non  ad- 
iniltit  loquendi  consuetudo.  Nihil  tamen  intellcctui 
demitur,  si  dicatur  non  filius ;  quemndmodum  ctiain 
si  dicatur  noti  genitus,  pro  eo  quod  dicitur  ingenilus, 
nihil  aliud  dicilur.  Sic  enira  et  vicinus  et  amieus  re- 
lative  dicuntur,  iiec  tamen  potcst  invicinus  dicl  quo- 
modo  dicitur  inimicus.  Qiiamobrem  non  est  in  rebus 
considerandum  quid  vel  sinat  vel  non  sinat  dici  usus 
scrmonis  noslri ,  sed  quis  rerum  ipsarum  inlellectus 
cluceat.  Non  ergo  jam  dicamus  iiigenilum  ,  quamvis 
dici  laline  possil;  sed  pro  eo  dicamus  non  genitum , 
qiiod  tantum  valet.  Num  ergo  aliud  dicimusquam  non 
lilium?  Ncgativa  porro  isla  particula  non  id  cfficit,  ut 
(|iiod  sine  illa  relative  dicitur,  eadom  profiposita  sub- 
6laiuialiler  dicitur  ;  sad  id  lunluin  negatur,  quod  siiie 


S.  AUGUSTIM  91« 

illa  aicbatur,  sicul  in  cxleris  pracdicam^nlis.  VduC 
cuiii  dicirnus,  Homocst,  bubsianliain  dcsignamu».  Qui 
crgo  dicil,  Noii  liomo  csl ,  noii  aliud  gcnusjjrxdica- 
nicnli  cnunliat ,  scd  lanluin  illud  ncgati  Sicut  ergo 
sccundum  substanliarn  aio ,  Iloino  est :  »ic  secuiiduin 
siibstaMliarn  ncj,'o,  ciini  dico,  Non  Itomo  est.  Kt  cum 
qiiaiilur,  qiianlus  sil;  cl  aio,  Quadrupedalis  esl,  id 
esl,  qiiaiuor  pedum,  siicundum  quantitaicm  aio  :  qui 
dicit,  Non  quadrupedalis  cst,  secundum  quanlitalem 
negat.  Candidus  csl,  sccundum  qualitatem  aiu  :  Non 
candidus  cst,  secundum  qualitatem  nego.  Propinquus 
cst ,  sccunduin  rclativitni  aio  :  Non  propinquus  est, 
secumliim  rclalivum  itcgo.  Sccunduin  situm  aio,  cum 
dicu,  Jacct :  seciindiim  situm  nego,  cum  dico,  Non 
jacet.  Secunditm  habiltim  aio,  cum  dico,  Armatus  cst: 
secimduin  Itabilum  nego,  cuni  dico,  Non  arinatuscst. 
Taiitumdum  autcin  valet  si  dicam ,  Inerinis  esl.  Se- 
cuiiditm  lcmpus  aio,  cum  dico,  Hesiernus  esl :  secun- 
dum  tcmpus  nrgo,  cum  dico ,  Non  liesternus  est.  El 
cuin  dico,  Homa;  csl,  sccuudum  locuin  aio  :  cl  secun- 
dum  locum  nego,  cum  dicu,  Non  Romx  est.  Sccundum 
id  quod  cst  facere  aio,  cum  dico,  Ca;dit :  si  aulem  di- 
cam,  Noii  cadit,  secundum  id  qiiod  est  facere  ncgo,  ut 
oslendam  non  lioc  facere.  Ei  cum  dico,  Yapulai,  sccun» 
dum  pracdicamcntum  aioquod  pali  vocalur  :  et  secun- 
dutn  id  nego,  cuin  dico,  non  vapulat.  El  omnino  nulluin 
prycdicamenti  genus  est,  seciinduin  quod  aliquid  aicre 
volumus ,  nisi  ut  sccundum  idipsum  praedicameitlum 
negare  convincamur,  si  praeponcre  ncgalivam  parii- 
ciilam  volueritnus.  Quoe  cum  ita  sint,  si  subslanliali- 
ter  aierem,  dicendo,  Filius;  substantialiier  negarem, 
dicettdo,  Non  Filius.  Quia  vero  relalive  aio,  cum  di- 
co,  Filius  est;  ad  patrcra  enim  refero  :  relalive  nego, 
si  dicam,  Non  filius  est;  ad  parentem  enim  eamdeni 
negaiionem  refero ,  volens  ostendere  quod  ei  parens 
non  sit.  At  si  quantura  valet  quod  dicitur  filius,  lan- 
tumdem  valet  qiiod  dicitur  genitus,  sicut  prxlocuti 
sumus ;  tanlumdem  ergo  valet  quod  dicitur  non 
genrtus ,  quantura  valet  quod  dicitur  non  filius.  Re- 
lative  autem  negaraus  dicendo ,  Non  filius :  relaiivc 
igitur  negamus  dicendo,  Non  genilus.  Ingenitus  porro 
quid  cst,  nisi  non  genitus?  Non  ergo  receditur  a  re- 
lativo  praBdicamento,  cum  ingenilus  dicilur.  Sicut  enini 
gcnitus  non  ad  se  ipsum  dicilur,  sed  quod  ex  geni- 
tore  sil :  ita  cum  dicitur  ingenitus,  non  ad  se  ipsuin 
dicilur,  sed  quod  ex  geiiitore  non  sit  oslenditur.  In 
eodem  tamen  prsedicamenlo  ,  quod  Relalivum  voca- 
lur,  utraque  significatio  vertitur  :  quod  autem  rela- 
tive  proiiuntiatur ,  non  indicat  substantiam  :  ila 
quamvis  diversura  sil  genilus  et  ingenitus  ,  non  indi- 
cat  diversara  subslanliara  :  quia  sicut  filiiis  ad  palrem, 
ct  non  filius  ad  non  patrem  refertur;  ita  genilus  ad 
genitorem,  et  non  geniius  ad  non  genitorem  refera- 
lur  necesse  est. 

CAPUT  Ylll.  —  9.  Quidquid  subslantialiler  de  Dej 
dicilur,  de  singulis  personis  sinyulariler  el  simul  de  ipsa 
Trinitate  dicilur.  In  Deo  una  essentia ,  Ires  Grwcis  hy- 
poslases ,  Latinis  trcs  personw.  Quapropter  illud  prae- 
cipue  teneamus,  quidquid  ad  se  dicilur  praeslantissinia 


917 


LIBER  QUINTUS. 


918 


ill.i  cl  di\iii3  huliliihitas,  sobstaiUiuliler  dici ;  qtiod 
auieiu  ad  aliquid ,  noii  subslanlialilcr,  sed  rclalive  : 
lanlainqiic  viin  csse  ejusdeni  subsUnliK  in  Palrc  et 
Filio  cl  Spirilu  sanclo ,  ut  quidquid  dc  siiigulis  ad  se 
ipsos  dicilur,  iion  pluraliler  in  suinma,  sed  singulari- 
ler  accipialur.  Quein.idinoduin  eniin  Paler  Dcus  csl , 
et  Filius  Deus  cst,  ct  Spirilus  sanclus  Dciis  csl,  quod 
sccuiiduin  substanliani  dici  ncino  dubilat  :  iion  taincii 
Ires  deos,  sed  nnuin  Dcuni  diciiiius  eain  ipsam  prx- 
slantissiinam  Triiiilalcm.  Ila  inagiius  Paler,  inagnus 
Filius,  inagmis  Spirilus  sanclus  :  non  lamen  ires  ma- 
gni,  sed  unus  magiins.  Non  cnim  dc  Palre  solo,  sicut 
illi  pcrverse  senliunt ;  scd  de  Palre  ct  Filio  cl  Spiritu 
sanclo  scriplum  csl,  Tu  cs  Dcus  solus  mnfjnus  ( Psal. 
Lxxxv,  10).  El  boiius  Palcr,  boniis  Filius,  bonus  S|ii- 
rilus  sanctus  :  nec  ircs  boni,  sed  unus  est  bonus ,  dc 
quo  dicluui  esl,  Nemo  boiius ,  »'m  unus  Deus.  Elcnim 
Doniinus  Jesus,  ne  ab  illo  qui  dixerat ,  Magisler  botie 
(  Luc.  xviii,  19,  18) ,  lanquain  bominem  coinpellaiis  , 
secunduin  liominem  tanluinmodo  inlelligcrclur,  idco 
non  ait ,  Nemo  bonus  ,  nisi  solus  Paler ;  sed ,  Nemo 
bouus,  uisi  unus  Dcus.  !n  Patris  enim  nominc,  ipse  per 
se  Paler  pronunlialur  :  in  Dei  vero,  et  ipsc  el  Filius 
ct  Spiriliis  sanclus  ,  quia  Trinilas  unns  Deus.  Sitiis 
vcro,  et  habilus ,  ct  loca  ,  el  tempora,  non  proprie, 
sed  Iranslalc  ac  per  similitudincs  dicuntur  in  Deo. 
Nain  et  sedere  supcr  Clicrubim  dicilur  (  Psal.  lxxix, 
2);  quod  ad  situm  dicilur  :  el  abyssum  lanquam  ve- 
slimentum  amiclus  {Psal.  ciii,  G) ;  quod  ad  liabiluin  : 
cl,  Anni  lui  non  deficienl  {Psal.  ci,  28) ;  quod  ad  tem- 
pus : et,  Si  ascendero in coelum,  lu ibi  es  {Psal.  cxxxviii, 
8);  quod  ad  locum.  Qiiod  autem  ad  faciendum  atli- 
iiel,  forlassis  de  solo  Deo  verissime  dicalur  :  solus 
eniin  Dcus  facit  el  ipse  non  fit,  neque  palilur  quaii- 


ligilur  cuin  diciniiis  subslaiitiain  :  iion  audemiis 
dicerc  uiiaiii  esscnliam  tics  subslaiitias  ;  sed  uiiain 
cssenliam  vel  subslanliam.  ires  aulem  pcrsonas ; 
qticmadmodum  mulli  Lalini  isia  iraclantcs  el 
digni  auctoriiate  dixerunl,  cum  aliiim  modnm  aplio- 
rcm  non  invenirenl,  qiio  enunliarenl  veibis  quod  sine 
verbis  intclligcbanl.  Ueveia  eniin  cuin  Paicr  non  sit 
Filius ,  cl  Filius  non  sit  Patcr,  et  Spiritus  sanclus 
ille  qui  etiam  douum  Dei  vocatur,  ncc  Palcr  sit  nec 
Filiiis,  ires  uliqiie  sunt.  Ideoquc  pluraliler  dicUiin 
Cil,  Eijo  et  PaUr  uuum  samus  {Joan  x,  30).  Non  eiiim 
dixil,  Uiium  esl,  quod  Sabclliani  dicuiil;  scd,  unum 
5ui»us.Taincnciiinqux'rilur  quid  Ircs,  magna  prorsns 
inopia  liumaiuim  laliorat  cloquiuni.  Dicluin  cst  lainen, 
Tiespersona>,non  utillud  dieeielur,  sod  nc  lacciclur. 
CAPUT  X. —  li.  Qua:  Deo  absolule  conveniunt  ut 
essentia,  de  Trinitate  singulariler  dicunlur,  non  plura- 
liier.  Sicut  crgo  non  dicimiis  trcs  cssenlias ;  ita  non 
dicimus  Ires  inagniludincs,  neque  tres  inagnos.  Iii 
rebus  eniin  qux  parlicipalioiie  magniludinis  magnii 
sunl,  qulbus  cst  aliud  esse,  aliud  magnas  esse,  sicut 
magiia  donius,  ct  magnus  nions,  et  magiius  animus ; 
iii  liis  cigo  rcb;is  aliud  esl  magniliido,  aliud  quod  ab 
ea  magniludine  magnum  est,  el  prorsus  non  lioc  ost 
magniludo  quod  csl  niagna  domus.  Sed  illa  cst  vcra 
magiiiludo,  qua  non  solum  magna  est  donius  qux 
niagna  cst,  cl  qiia  inagnus  csl  mons  qiiisquis  magnus 
cst ;  sed  cliain  (|ua  magnum  cst  qiiidqiiid  aliud  ma- 
gnuin  dicilur  :  iil  aliiid  sil  ipsa  magniludo ,  aliud  ea 
qu:c  ab  illa  magiia  dicunlur.  Qux  magniludo  uliqtie 
primilus  magna  esl,  multoqtic  cxccllcnlius  quam  ea 
qn.T  participationc  cjus  in.Tgna  sunt.  neusaulcm  quia 
non  ca  magniludine  magnus  csl  quoe  non  cst  quoJ 
csl  ipse,  ul  quasi  parliccps  cjus  sit  Deus  cum  magnus 


tuin  ad  ejus  subslanliam  perlinel  qiia  Dcus  est.  Ila-  r^est;  alioquin  illa  erit  major  magniludo  quam  Deus, 


quconinipolens  Patcr,  omnipotens  Filius,  oinnipotens 
Spiritiis  sanctus  :  nec  tamen  Ires  omnipotentes ,  scd 
uniis  Omnipolcns,  ex  quo  omnia  ,  per  quem  omnia,  m 
quo  omnia;  ipsi  gloria  {Rom.  xi,  56).  Quidquid  ergo  ad 
se  ipsum  diciiur  Dcus,  et  de  singiilis  personis  singu- 
lariter  dicitur  ',  id  csl,  de  Palrc,  et  Filio ,  ct  Spiritu 
sanclo,  et  simul  do  ipsa  Trinilale,  iion  pluralilcr,  scd 
singulariler  dicilur.  Qnoiiiam  quippe  non  aliud  est 
Deo  esse,  et  aliud  magnum  esse,  sed  hoc  idem  illi  est 
esse  quod  magnum  csse  :  proplerea  sicut  non  dici- 
nnislros  essenlias,  sic  non  dieiinus  tres  magnitudines, 
Bid  unam  csscnliam  ct  unam  magnitudinem.  Essen- 
liam  dico,  quE  oCiia  grxce  dicilur,  quam  usitatius 
snb^tanliam  vocamus. 

10.  Dicunt  qiiidem  ct  illi  liyposlasim;  scd  nescio 
quid  volunt  iiilcresse  iiitcr  usiam  et  liyposiasim  :  ita 
ut  pleriquc  noslri  qiii  bxc  graeco  Iraclant  eloquio, 
tlicere  consneverint,  nta.j  ov-jlen,  Tf<tj  Inoswtii,  quod 
cst  laiinc,  unam  csscniiam,  tros  substanlias. 

CAPUT   IX.  —  Personce  ires  non   proprie  diclw. 


Dco  autcm  non  cst  aliquid  majus  :  ca  igitur  magnilu- 
dinc  inagnus  est  qua  ipse  est  eadcm  niagniiudo.  Ec 
ideo  sicut  non  dicimus  tres  esseniias,  sic  nec  ires 
niagniiudines  :  hoc  esl  enim  Dco  esse,  quod  est  ma- 
gnum  esse.  Eadem  causa  nec  magnos  ires  dicimus, 
sed  uniim  magnum  :  quia  non  par.icipalione  magni- 
ludinis  Dcus  inagntis  est,  scd  se  ipso  magno  magnus 
esl;  quia  ipse  sua  est  magniludo.  IIoc  cl  dc  bonitaie, 
el  de  ajternilaic,  et  de  omnipotenlia  Dei  dicluin  slt, 
omnibtisquc  oiniiino  prxdicamoiitis  qiiK  de  Dco  pos- 
suiit  pronunliari,  quod  ad  sc  ipsum  dicitur,  non 
iranslale  ac  per  siinililudinem,  scd  propric  :  si  taincn 
de  illo  proprie  aliquid  dici  orc  hominis  polest. 

CAPUT  XI.  —  12.  Quid  in  Trinilale  relalive  dica- 
tur.  Qiiod  •  autem  pro|irie  singula  in  cadcm  Trinitalc 
dicunlur,  nullo  inodo  ad  se  i|isa,  scd  ad  inviccra,  aul 
ad  crealuram  dicuntur ;  el  idco  relalive  ,  non  sub- 
slanlialilcr  ea  dici  manifeslum  csl.  Sicut  enim  Tri- 
nitas  unus  Deus  dicitur,  magnus,  bonus,  xternus, 
oiniiipolcns,  idcmquc  ipsc  sua  sic  dici  polcst  deilas, 


Scd  quia  nnstra  loquendi  cnnsuctudo  jam  oblinuit ,  ut  \    jpsc  siia  niagniliido,  ipsc  sua  bonitas,  ipsc  sua  xtcr- 
hoc  iDlcUigalur  cum  dicimus  esscnliam,  quod  inlcl-      niins.  ipsc  siia  omnipolcnlia  :  noii  sic  polcsl  dici  Tii- 


»  rlurcs  Mss  ,   wmlitcr   dicUur.   Sonnulli ,   ler  dici- 


Hu. 


'  sula  fcrc  cdiliol.OT.,  Qiia:. 


919  I)K  TUIMTATK, 

nil;is  PalL-r,  iii-,i  forU'.  Iraiihlate  ad  crcaliJraiii  proiiKr 
aJ(>|ilioiiciii  lilioruiii.  Qiiotl  ciiiiii  kcripluin  csl,  Audi, 
Itrmil ;  Dominns  Dcus  luus,  Dominus  unus  esl  (  Deut. 
VI,  4),  non  uli(|uc  cxccplo  Filio,  aul  exccplo  Spiriiu 
Kaiiclo  0|)Orlcl  inlclligi,  (|ucin  uiiiiin  Doiniiiuiii  Dciiiii 
iiostruni  rccle  diciirius  cliani  patrcin  iiostruni  pcr^ra- 
liain  suain  nos  rcgciicianlcni.  Tiinitas  autcin  Filius 
nullo  modo  dici  polcsl.  Spiritus  vcro  sanclus  sccun- 
duni  id  ([iiod  scripliini  esl,  Quoniam  Deus  spiritus  ett 
{Joan.  IV,  2i)  ,  potcsl  (piidcin  univcrsalilcr  dici,  quia 
cl  Pater  spirilus  cl  Filius  spiiilus,  cl  Palcr  sanctus 
et  Filius  sanctus.nTafiue  Pater,  cl  Filius,  el  Spirilns 
sanctus,  (juonians  unus  Dcus,  el  uli(jue  Dcns  sanctus 
est,  cl  Ocus  spirilus  esl,  potest  appcllari  Trinilas  cl 
Spiritus  sanclus.  Scd  lamcn  iilc  Spirilus  santlus  (pii 
non  Trinitas,  scd  iii  Trinilalc  inlciligilur,  in  co  quod 
propric  dicitur  Spiritus  sanctus,  rclalive  dicitur,  cum 
et  ad  Palrcm  cl  ad  Filium  rercrlur,  quia  Spirilussan- 
clus  et  Palris  elFilii  Spiritus  est.  Sed  ipsa  rclalio  non 
apparel  iii  hoc  nominc;  apparct  aulem  cuin  dicilur 
(loiium  Dei  {Aci.  viii,  20)  :  donum  eniin  esi  Patris  et 
Filii,  quia  et  a  Palre  procedil  {  Joan.  xv,  26  ),  sicut 
Domiiius  dicit ;  el  quod  Aposlolus  ait,  Qui  Spiritum 
Cliristi  non  habet,  liic  non  est  ejus  {Rom.  viii,  9),  de 
ipso  ulique  sanclo  Spiritu  ait.  Donum  eigo  donaloris, 
et  donator  doni,  cum  dicimus ,  relative  ulrumque  ad 
invicem  dicimus.  Ergo  Spiritus  sanclus  ineffabilis  est 
quaedam  Patris  Filiique  communio;etideofortassesic 
appellatur,  quiaPalri  etFilio  polesl  eademappellatio 
oonvenire.  Nam  lioc  ipse  proprie  dicitur,  quod  illi 
communiler  :  quia  ct  Paler  spiritus  et  Filius  spiritus, 
ct  Paier  sanctus  ct  Filius  saiiclus.  Ut  ergo  ex  nomine 
quod  ulriquc  convenit,  ulriusque  communio  significe' 
lur,  vocatur  doniim  ainborum  Spiritus  sanctus.  Et 
liajc  Triniias  unus  Deus,  solus,  bonus ,  magnus, 
;cternus,  omnipotens  ;  ipse  sibi  unitas,  deitas  ,  ma- 
gnitudo,  bonitas,  seternilas,  omnipolentia. 

CAPUT  XII,  —  13.  In  relativis  vmtuis  interdum 
\lesunt  vocubuta.  Noc  movcre  debet,  quoniam  diximus 
rclative  dici  Spirilum  sanctum,  non  ipsani  Trinitalcn», 
sed  eum  qui  est  in  Trinitale,  quia  non  ei  videtur 
vicissim  rcsponderc  vocabulum  ejus  ad  quem  refcr- 
tur.  Non  cniin ,  sicut  dicimus  servum  domini  ct  do- 
minum  servi,  filium  palris  ct  patrem  fllii ,  quoniain 
isla  relalivc  dicuntur,  ila  etiam  hic  possumus  dicere. 
Dicimus  enim  Spirilum  sanctum  Patris,  sed  non  vi- 
cissim  dicinius  Patrem  Spirilus  sancti,  ne  filius  cjus 
inielligalur  Spiritus  sanclus.  Item  dicimus  Spirilum 
sanctuin  Filii,  sed  iiondicimusFilium  Spiritussancli, 
ne  pater  ejus  inlcliigatur  Spiritus  sanctus.  In  niuliis 
enini  relalivis  hoc  contingit,  ut  non  inveniatur  voca- 
bulum,  quo  sibi  vicissim  respondeant  quae  ad  se  rc- 
fcruntur.  Qiiid  enim  tam  manifeste  relalivc  dicitur 
quam  pignus  ?  Ad  id  quippe  refertur  cujus  est  pignus, 
ct  scnipcr  pignus  alicujus  rei  pignus  est.  Num  ergo 
ciim  dicimus  pignus  Patris  et  Filii  ( II  Cor.  \ ,  5  ,  et 
Kplies.  1,  14  ) ,  possumus  vicissim  dicere  Palrem  pi- 
iiioris  aut  Filiuin  pignoris?  Al  vero  cum  dicimus 
il(<nuin  Patris  ei  FiUi,  non  quidesn  dicere  possuinus 


S.  AUCUSTI.M  920 

Palrcin  doiii,  aiil  Filiuiii  doiii;  scd  ul  lircc  sibi  vicia- 
.'•im  respondcaiil,  dicimus  doiium  donatoris,  ct  do- 
naiorem  doni  :  quia  hic  potuil  inveniri  uhitalum  voca- 
hulum,  ijlic  non  poluil. 

CAPUT  XIII.  —  14.  Principium  quomodo  in  Tri- 
nitate  relaiive  dicatur.  Diciliir  ergo  rclativc  Paler, 
Idcuiquc  riilalive  dicilur  principiuin,  cl  si  quid  forle 
aliud  :  8(;d  1'ater  ad  Filium  dicitur,  priiicipium  vero 
ad  omnia  qiia;  ab  ipsosiirit.  Ilcin  dicitur  rclative  Fi- 
lius,  rclalivediciliir  cl  Vcrburn  ct  Iiiiago;  cl  in  orniii- 
l)U5  his  vocabulis  ad  Palrcin  rcfiTlur  :  nihil  aulom 
liornm  Paler  dicitiir.  Et  principiiim  dicitur  Filius  : 
cum  enin>  diccrclur  ei,  Tu  qui$  e»  ?  rcspondit,  Prin- 
cipium,  qui  et  loquor  vobis  {Joan.  viii,  2."j).  Sed  num- 
qiiid  Patris  principium?  Creatorem  se  qiiippe  oslen- 
dcre  voluit,  cuin  se  dixil  essc  priiicipium  ;  sicut  et 
Palcr  principium  esl  crcalurae,  eo  quod  ab  ipso  sunt 
omnia.  Nam  el  creator  relative  dicitur  ad  creaturam, 
sicut  dominus  ad  servum.  El  idco  cum  diciinus,  cl 
Palrem  princi|)ium,  et  Filium  principiuin,  noii  duo 
principia  crealura;  dicimus ;  quia  cl  Patcr  cl  Filius 
simul  ad  crcaturam  unum  principium  esl,  siciil  unus 
crcator,  sicut  uiius  Deus.  Si  autem  quidquid  in  se 
manct  et  gignil  aliquid  vel  operalur,  priiicipium  est 
ei  rei  quam  gignit,  vel  ei  quam  operatur;  non  possu- 
mus  negare  eliam  Spiritum  sanctum  recte  dici  prin- 
cipium ;  quia  non  eum  separamus  ah  appellatione 
creatoiis  :  et  scriplum  est  de  illo  quod  opcrelur,  el 
in  se  utiqiie  manens  opcralur;  non  enim  in  aliqiiid 
eorum  qua;  operatur,  ipsemulaturet  vertiiur.  Eiqiia; 
operalur,  vide  :  Unicuique  aulem,  inqiiit,  daturmnm- 
festalio  Spirittts  ad  ulllitatem.  Alii  quidem  dulur  per 
Spiritum  sermo  sapienlia; ;  alii  sermo  scienllce  secundum 
eumdem  Spirittim ;  alteri  autem  fides  in  eodcm  Spiriiu; 
alii  donaiio  curationum  in  uno  Spiritu ;  alii  operalio 
virtutum ;  alii  prophetia ;  alii  dijudicalio  spirituum  ; 
alii  genera  linguarum.  Omnia  cntem  liwc  operatur  unus 
atqne  idem  Spiritus,  dividens  propria  unicuique  prout 
vuU,  ulique  siciil  Dcus.  Quis  eniin  tanta  illa  potest 
operari  nisi  Deus  ?  Jdem  autem  Deus  qui  operatur 
omnia  in  omnibus  (  I  Cor.  xii,  6-11  ).  Nam  et  sigllla- 
tiin  si  inlcrrogemur  de  Spirilu  sanclo,  verissime  re- 
spondemusquod  Deus  sit;  et  cumPalre  et  Filio  siinul 
uiius  Deus  est.  Unum  ergo  principium  ad  creaturara 
dicitur  Deus,  non  duo  vcl  Iria  principia, 

CAPUT  XIV.  —  15.  Pater  et  Filius  uuicum  pritt- 
cipium  Spiritus  sancti.  Ad  se  autem  invicem  in  Trini- 
tate,  si  gignens  ad  id  qiiod  gignit  principium  est, 
Pater  ad  Filium  principium  est,  quia  gignit  eum  '. 
Utrum  autcm  et  ad  Spirilum  sanctum  principium  sit 
Patcr,  quoniam  dictum  est,  De  Palre  procedit ,  nou 
parva  quaestio  est.  Quia  si  ita  est,  non  jam  principium 
ei  taniuin  rei  erit  quam  gignii  aut  facit ,  sed  eiiain  ci 
quam  dat,  Ubi  et  illud  eluccscit,  ul  potest  * ,  quod 
solet  mulios  movere,  cur  nonFilius  sit  etiam  Spiritus 
sanctus,  cum  et  ipse  a  Patre  excat,  sicul  in  Evangelio 

'  in  Mss.,  quia  getiuil  eitm. 

'  Edili,  titpotc.  At  Mss.,  tit  potcst. 


m 


LIBEIV 


Itgilur  (Joan.  xV,  2G).  Exiit  enim,  nonjnoniotlona- 
lus.  sctl  quomodo  datus;  et  ideo  non  dicilur  filius , 
4ui;»  neqiie  naluresrslcul  Unigenilus,  ncque  faclus  ut 
per  Dei  graliam  in  adoplionem  nascerclur,  sieuli  no«. 
Quod  eniin  de  Palre  nJlum  est,  ad  Palrcm  soluni  re- 
forlur  cum  dicilur  Filius  ,  et  ideo  Filius  Pairis,  noii 
et  iioslcr  '  :  qnod  auleni  dattiin  csl,  el  ail  cuni  (|iii 
dedit  rererlur  ,  el  ad  et>s  qnibus  dcdit ;  i(:ii]iie  Spiriius 
sanctus,  noii  C^iituni  Palris  cl  Filii  qui  dederunl  ,  sed 
eiiani  noster  diciltir  (|iii  at^cepiiniis  :  siciit  (liciiur, 
Domini  salus  qui  dat  salntem  (Pwl.  lu  ,  9) ,  cadeiii 
ctiaiii  iiONlra  saliis  est  qni  accepimii>.  Spiritus  erf;o 
et  Dei  cst  qui  dedil,  el  no  ler  qni  accepiinns.  Non 
ille  ST)irrtus  nostcr  qiio  >umus,  quia  ipse  spirilus  c>t 
lioniinis  qni  in  ipso  C8t :  sed  alio  inodo  iste  iiosler  csf, 
quo  diciuiiis  ct,  P</»i^'h  iiostrum  da  nobis  {Malllt. 
VI,  11).  Quaiiquam  et  illum  spirilum  (|ui  honiinis  di- 
citur,  utique  acceplinus.  Quid  enim  Itabes ,  imiuil  *, 
quod  non  acccpisti  (1  Cor.  iv ,  7)?  Sed  aliud  cst  qnod 
accepimus  ut  esscuius ,  aliud  quod  accepimus  ul 
saiicti  essemns.  Uiido  scripluiii  esl  et  dc  Joanne,  quotl 
in  spiritu  el  virlute  Eli;i^  venircl  {Luc.  i ,  17) :  dictus 
csl  Eliic  spirilus,  scilicei  Spirilus  sancliis  qiiein  ac- 
ceiil  Elias.  Iloc  ct  de  Moyse  iiilelligeiidum  e-t ,  cum 
ait  ci  Doiiiiuus,  TolUim  de  spiritu  tiio,  et  dabo  eis 
(yum.  si,  17) :  hocest,  dubo  illis  de  Spirilu  sanclo, 
qiiem  jam  libi  dcdi.  Si  ergi  cl  qnod-datur,  princi- 
pium  liabei  cum  a  quo  ditiir,  tpiia  iioii  alitinde  nccejiil 
iiliid  qiiod  ab  ipso  |ii'ocedil ;  ralcnduni  cst  Palrein  cl 
Filinm  principium  cssc  S|tirilus  sancti,  non  dno  priii- 
cipia  :  scd  sicul  Palcr  et  Filius  iinus  Dciis,  et  ad  crea- 
torain  rclaiive  uiius  crcalor  cl  uiius  Dominus,  sic 
rclative  ad  Spirilnm  saiictiim  unnm  priiicipinm ;  ad 
croaluram  vero  Patcr  cl  Filiuj  ct  Spiriius  sanclui 
uiiuin  priitcipiuiii ,  siciit  uniis  crcator  cl  unus  Do- 
luiiius. 

CAPUT  XV.  — 16.  An  Spiritus  sanclus  esset  donum 
el  antcquam  dareiur.  Ulterius  *  autein  qu:crilur, 
ulrum  (pieniadmtidiim  Filiiis  noii  boc  laiitum  habet 
nascendo  ut  Filius  sil,  sed  omniiio  ut  sil ;  sic  et  Spiri- 
tus  sanclus  eo  qiio  d.Uur  habeal  non  tantuin  ul  donum 
sit,  sed  (imnino  nt  sit :  ulrum  ergo  erat  ante(|uam  d:i- 
reliir,  scd  nondum  crat  doniim ,  an  co  ipso  qiio  d.v 
turus  erat  cum  Deiis  ,  jam  donum  erat  el  antequam 
daretiir.  Sod  si  non  procedit  iiisi  cum  datui-,  ncc  pro- 
ccderel  ntiipic  prius  |uaiu  cssetcui  daretur  ;  qiiDinodo 
jain  crat  ipsa  snbbtaiilia ,  si  non  csl  iiisi  quia  daliir  : 
sicut  Filins  noii  lanliim  ut  sit  Filius,  quod  relative 
dicilur,  sed  oinniiio  ut  sil  ipsam  subsiantiam  ^  nascendo 
h:ibct?  An  scnipcr  proccdil  Spiiitus  sanclus,  ct  n>in 
ex  temporc  ,  scd  ab  xtcrnilate  procedil ;  sed  quia  sic 
procedcbat  ut  essct  donabile;  jain  donum  erat,  elan- 
leqnam  essct  cui  daretur?  Aiiter  enim  inteiligitur 
cum  diciiur  doiiiiin ,  aliler  ci:in  dicilur  donatum. 
Nam  donum  poiesi  esse  el  anicquam  detur;  donaium 

«F,r  l.iigil.  vcn.  Lov.,  etnon  nosler.     M. 
»  F.r.  I.ugd.  \en.Lov.,  inqiiil   ^jhjsIoIiis.     M. 
*Am.  el   ilures  Mss. ,  interius.  Tros  alii   Mss.  ,   intc- 
nin. 
*  rlcriqiioMbS.,  ipsti  siibslnnltti. 


OUINTUS.  92i 

aiiicm  iiisi  datum  rucril  nullo  modo  dici  polest. 

CAPLT  XVI.  —  17.  Quod  de  Dco  ex  tenipore  dici- 
tur,  relative  dicitur,  non  accidenlaliter.  Noc  nioveat 
quod  Spirilus  sanclus  cum  sit  coaelernus  Patri  et 
Filio,  dicitur  tamcii  aliiiuid  ex  tempore ,  veluii  hoc 
ipsiiin  quod  doiiaium  diximiis.  Nam  sompilcrnc  Spi- 
rilns  doiiiim,  lcmporaliler  autcm  donatum.  Nam  et  si 
dominiis  noii  dicitur,  iiisi  cuin  habcre  incipit  scrvnm^ 
otiam  ista  appellatio  rclaliva  ex  tempore  est  Deo  : 
non  cniin  sempilcrna  creitura  cst,  cujus  cst  illc  Do- 
miiius.  Qnomodo  ergo  obtinebimus  iiec  ipsa  relaiiva 
esse  accidcnlia  ,  quoniain  niliil  accidil  Doo  tempora- 
liter,  quia  non  esl  mulabilis  ,  sicut  in  cxordio  liujiis 
di<pulalionis  Iractavimns.  Ecce  Dominum  esse  iion 
sempilornum  liabet,  ne  cogamur  eliam  scmpiternam 
crcaturam  dicere,  quia  ille  sempileriie  non  domiiiare- 
tur.nisi  cliamista  scmpilcrnc  r.imularctnr.  Sicnt  aulcm 
noii  potest  csse  servus  qni  non  habct  doniinum,  sic  ncc 
domiiius  qni  non  habct  sorvum.  Et  quisquis  exstilcrit 
qui  xternuiii  qiiidcm  Doiim  solum  dicat,  lempora  au- 
lem  noii  essc  xloriia  proptor  varielatem  cl  nuilabiii- 
tatcm ,  scd  tcmpora  tamen  non  in  temporc  cssc 
cccpisse  (non  cniin  erat  teinpus  antcquam  inciperciit 
tempora,  cl  ideo  non  in  tempore  accidit  Deo  ut  Domi- 
nus  essct,  quia  ipsorum  lcinporum  Dominus  erat,  qnaj 
ulique  non  in  tcmpore  essc  coepcrunt) ;  quid  respon- 
dobit  dc  liominc,  qui  iii  lemporc  ractns  cst,  cujiis 
niique  Dominus  non  crat  aiilequam  esset  cui  esset? 
Corle  vel  ut  Dominus  hominis  essel ,  cx  leinporc  ac- 
cidit  D(!0  :  et  ut  oinnis  aurerri  videalur  coniroversia  , 
cerie  ut  tuus  Doininus  esset,  ant  nieus,  qui  modo  esse 
coepiiiius,  ex  tempore  accidil  Deo.  Aut  si  ot  lioc  pro- 
pier  obscuram  quxslioncm  aninix  videlur  incerliim, 
qnid  ul  esset  Dominus  populi  Israel  ?  Quia  etsi  jam 
crat  anim:c  natura  ,  quam  ille  populus  liabebat,  quod 
modo  non  quxrinius ;  tamen  illc  popnlns  iiondum  crat, 
et  qnando  esse  coepit  apparel.  Poslremo  ut  Dominus 
essel  hiijusarboriset  liujus  segotis,  cx  tcmporc  accidil, 
qnai  modoosse  CKpcnml.  Qiiia  cisi  nialoiies  ipsa  jam 
crat,  aliud  csl  tamen  domiiium  cssc  iiialeriu},  aliud  essc 
dominiim  jain  racUc  naturse.  Alio  enim  tempore  est 
cliam  liomo  dominus  ligni,  el  alio  tcmpore  dominns  est 
arc;o,  quamvis  ex  ipso  ligno  rabricat;p,  qiiod  uliipie 
iion  crat,  cuin  ligni  domiiuis  jam  e-sol.  Quoinodo 
igiiur  obliiiebimus  iiiliil  secundnm  accidons  dici 
Donin,  nisi  quia  ipsins  natura:  nihil  accidit  quo  mu- 
tcliir,  ut  ca  siiil  accidenlia  rclativa,  qu;c  ciim  alitpui 
inulalioiie  rcrum  dc  quilius  dicunlur,  accidunl.  Sicut 
amiciis  relative  dicilur;  neqiie  enim  esse  incipil, 
nisi  cum  amSre  coepcrit  :  lit  ergo  aliqua  inutatio  vo- 
luntatis,  ul  amicus  dicatur.  Nunimus  autem  cuni  di- 
cilur  pretium,  relative  dicitur,  ncc  tamcn  mutatu$ 
cslcum  esse  coepit  prclium  :  ncqne  cum  dicilur  pi- 
gnus,  etsl  qua  sunt  similia.  Si  crgo  nummus  polosl 
nulla  sui  miitaiionc  totics  dici  rclaiivc,  iit  ncquc 
cum  incipit  dici,  nequc  cum  desinit,  aliquid  in  cjus 
natnra  vel  lorma,  qua  nuiiimusesl,  niutaiioiiis  (ial ; 
quaiito  racilius  dc  i!la  incommuiabili  Dei  subslantia 
(tcbcmus  acripcrp,   nl  iia  dicatiir  rolative  aliqnijj  ad 


j>27>  DE  TKIiNITAiK, 

crcalurarri,  iit  qiiamvls  tftm|»oralilcr  iliciid.ildici,  nori 
taiiicn  ipsi  subslaiillx  Dei  accidissc  alifinid  iiilclli- 
gaiiir,  sed  illi  crcaliira;  ad  (|iiaiii  dicilur?  bomine, 
iiiquit,  refiigiuiH  faclus  e$  tivbis  (/*»«/.  lxxxx,  i). 
Ilofugiurn  ergo  iioslrum  Dciis  rclalivc  dicitiir,  ad  iios 
ciiim  rcfcrliir,  cl  tunc  refiigium  noslruiii  (il,  cuiii  ad 
eum  rcfugimus  :  numqiiid  luiic  fit  alirpiid  iii  cjus  na- 
tura,  quod  antcquam  ad  ciim  refugcreinus  iion  crat? 
In  nobis  crgo  lit  aliqna  mutalio  :  dclcriores  cnim 
fuimus  aiitcqiiam  ad  cum  refugcrcmus,  et  cflicimiir 
ad  cuin  rcfiigiendo  meliores  :  in  illo  autcm  nulla. 
Sic  ct  patcr  nostcr  esse  incipit,  cum  pcr  ejus  graliam 
rcgcncramur,  quoniam  dedit  nobis  potcslatcm  (ilios 
Dei  fieri  {Joun.,  12).  Subsiaiilia  ilaquc  nostra  muta- 
tur  in  meiius,  cum  fiiii  ejus  cificimur  :  siinulct  illc 
pater  noster  essc  incipit,  scd  nuila  commulalionc 
6IIX  substantix.  Quod  crgo  lomporalilcr  dici  incipit 


S    AUGUSTINI  9W 

Dciis  quod  anlca  iion  diccbatur.  maiiifestum  c!>i  ic- 
l;ilivc  dici  :  iiori  t:iiiien  sccundum  accideiis  Dei  qiiod 
ei  aiiquid  accidcrit,  scd  planc  sccuiidum  accidens  ejiii 
ad  quod  dici  aliquid  Dcuh  incipit  relalivc.  Et  qiiod 
ainicus  Dci  juslus  cssc  incipit ,  ipse  mulaliir  :  Diii» 
aulem  absil  ut  lcmporalilcr  aliquem  diligat  • ,  quasi 
nova  dilcctione  quuc  iii  illo  aiite  non  cral,  apiid  quem 
nec  pra:tcrila  trangierunt ,  ct  fulura  jam  facta  sunt. 
Itaque  omncs  sanctos  siios  anie  iniindi  constilulionciii 
dilexit,  sicut  praidcslinavit :  scd  cum  convcrliiiilur  et 
invcniunt  iiluiii ,  tunc  ineipcrc  ab  eo  diligi  dicunliir  , 
ut  eo  modo  dicatur  quo  poiest  liumano  alTeclu  capi 
quod  dicilur.  Sic  eliam  cuin  iratiis  malis  diciliir,  et 
yilaeidus  bonis  ;  illi  mulanlur,  non  ipse  :  sicut  liis  iii- 
firmis  oculis  aspera,  nrinis  lenis  esl ;  ipsorum  scilicet 
mutatione,  iioii  sua. 
•  Sic  Mss.  Edili  aulem,  atiqmndo  dilujat. 


LIBER  SEXTirS. 


In  quo  proposila  qiuesliono,  quomodo  dictus  sit  Clirislus  ore  aposlolico ,  Dei  virtm  et  Dei  tapienlia ,  dis;  ulatur  utrum 
Paler  non  sit  ipse  sa|iieiilia,  sed  tanlum  sapientise  Paler,  an  sapieiilia  sapieutiam  genucrit  :  et  dilala  paulis[ier  s(jlutione, 
I  robatur  umlas  el  seqiialitas  Palris  et  lilii  ac  spiritus  sancli  :  et  non  Deuni  triplicem,  sed  Tri:iitatem  credi  oporlere.  illud 
postrcmo  loco  exi^licaiur  Hilarii  dictum :  « .tternitas  iu  Palre,  species  in  linagiae,  usus  in  Munere. » 


CAPUT  PRIMUM.  —  1.  Fj/i«s  seciindum  Aposto- 
lum  virtus  et  sapienlia  Dei  Palris.   Hinc  raliocinalio 
Calkolicorum  contra  priores    Arianos,    Difficullas   an 
Paler  iion  sil  ipse  snpientia,  sed  tantum  sapienlim  Pa- 
ter.  .<Equalilatcm  Palris  et  Filii    et  Spirilus  sancli 
putaiit  nonnulli  ex  hoc  impediri  quominus  iiitelli- 
galur,  qiiia  scriptum  cst,  Cliristum  Dei  virlutem   et 
Dei  sapientiam  :  ul  ideo   non    videatur  a:qualilas, 
quia  iioii  esl  Paler  ipse   virtus   et  sapientia  ,   sed 
geniior  virttitis  ct  sapientia;.  Et  revera  non   me- 
diocri  inleiitione  (juairi  solet,  quomodo  dicatur  Deus 
virtulis  et  sapienliai  Pater.  Aitenlm  Apostolus,  CVirt- 
slum  Dei  virtulem  et  Dei  sapienliam  (I  Cor.  i,  24).  Et 
liinc  nonnulli  iioslri  adversum  Arianos  hoc  modo  ra- 
tiocinati  sunt,  eos  duntaxat  qui  prius  se  adversum 
caiholicam  (idem  extulerunt.  Nam  ipse  Arius  dixisse 
fcrtur,  Si  filius  est,  natus  cst ;  si  nalus  est,  erai  icm- 
pus  quando  non  erat  filius  :  non  intelligens  cliara 
natum  esse  Deo  sempiternum  esse,  ut  sit  coKiernus 
PalriFiiius,  sicui  splendorqui  gignitur  ab  igne  aiqiie 
diiTunditur,  coajvus  est  illi,  et  essel  coa;tcrnus,  si 
esset  igiiis  a;iernus.  Unde  quidam  posteriores  Ariani 
abjecerunt  islam  sententiam,  fassique  sunt,  non  ex 
lemporc  coepisse  Filium  Dei.  Sed  inler  dispulationes 
quas  habebant  noslri  adversum  eos  qui  dicebanl,  Erat 
tempus  quando  non  crat  Filius,  hanc  etiam  nonnulli 
ratiociuationem  inserebaiit  :  Si  Dci  Filius  virtus  el 
sapientia  Dei  est,  nec  unquain  Deus  sine  virlute  ct 
sapientia  fuit,  coaeternus  esl  Deo  Patri  Filius  :  dicit 
autem  Aposlolus,  Christum  Dei  virtutem  et  Dei  sa- 
pientiam  ;  et  Deum  aiiquando  non  babuisse  viriiiiem 
aut  sapieniiam,  dementis  est  dicere  :  iion  igitur  erat 
tempus  quando  non  crat  Filius. 
3.  Qiia;  raticcinatio  ad  id  cogil,  ul  dicamus  Dcum 


Palrcm  non  esse  sapieniem,  nisi  habendo  sapieniiara 
quam  genuil,  non  existendo  perse  Paier  ipsa'  sa- 
pientia.  Deiiide   si   ita  est ,  Filius  quoque  ipse  sicul 
dicitur  Deus  de  Deo,  lumen  de  lumine,  videndum  est 
utrum  possit  sapienlia  de  sapientia  dici,  si  non  est 
Deus  Pater  ipsa  sapientia,  sed  tantum  genitor  sapien- 
tix.  Quod  si  tenemus,  cur  non  et  magnitudinis  suoe, 
et  bonitatis,  et  aeterniiaiis ,  et  omnipolentia;  sure 
geniior  sit,   ut  non  ipse  sit  sua  magnitudo,  et  sua 
bonitas,  et  sua  seternitas,  et  sua  omnipotcftlia,  sed  ea 
magnitudine  magnus  sit  quam  genuii,  et  ca  boniiale 
bonus,  et  ea  aeternitate  a;ternus,  et  ea  omnipoteniia 
omnipotens  quoe  de  illo  nata  est,  sicui  non  ipse  sua 
sapientia  est  *,  sed  ea  sapientia  sapiens  est  qnae  de 
illo  nata  est?  Nam  illud  non  est  formidandum,  iie  co- 
gamur  multos  filios  Dei  diccre,  pra;ler  adoptionem 
creaturae,  coaelernos  Palri,  si  magniludinis  sua;  ge- 
nilor  est,  et  bonitalis,  et  aeierniiaiis,  et  omnipoien- 
liae.  Huic  enim  calumnia;  facile  respondeiur,  sic  non 
effici,  quia  mulla  nominala  sunt,  ut  il!e  muliorum 
filiorum  coa;ternorum  sit  patcr  ;  quemadmodnm  non 
elficilur  ut  duorura  sit,  cum  dicitur  Christus  Dei  vir- 
tiis  et  Dei  bapienlia.   Eadem  quippe  virtus  qua;  sa- 
pientia,  et  eadem  sapienlia  qna;  virtus  est  :  ila  igi- 
tur  *  eliam  de  cajteris,  ut  eadem  sit  magniiudo  qiia; 
virtus,  et  si  qua  alia,  qua;  vel  supra  commemorata 
sunt,  vel  commemorari  adhuc  possunt. 

CAPUT  11.-5.  Qiice  dc  Patre  et  Filio  simuldicun' 
tur,  quoenon.  Sed  si  non  dieitur  iii  se  ipso  nisi  quod 
ad  Filium  dicitur,  id  est,  paler,  vel  geiiilor,  vcl  priii- 
cipiuin  ejus;  si  cliam  gignens  ei  quod  de  Sc  giguil,  i 

'  Pliires  Mss.,  z/MC. 

»  Aliquoi  Mss.,  siciit  non  ipse  ipsa  sua  sapientta  esl. 

'  F.oili,  Hnuc  ufHur  ?  (.asligaulur  cx  »1SB. 


LIBER 

conscqiicnter  principium  esl ;  quiJquid  autein  '  aliud 
dicilur,  ciim  Filio  dicilur,  vel  polius  in  Filio,  sive 
niagiuis  ca  ni:igi<iludine  quain  genuil,  sive  juslus  ea 
jiislilia  qiiain  genuil,  sive  bonus  ea  bonitaie  quam 
genuil,  sivc  polens  ea  polenlia  vel  virtiite  quain  gc- 
iiiiit,  sivc  sapiens  ea  sapionlia  quam  gcnuit  :  niagni- 
ludo  aulein  ipsa  noii  dicitur  Pater,  scd  inagnitudinis 
generator  :  Filius  vero  sicul  in  se  ipso  dicilur  Filius, 
qiiod  iion  cuni  Paire  dicilur,  scd  ad  Patiein,  non  sic 
ei  in  se  ipso  magnus,  scd  cuin  Patre  ciijns  ipse  ma- 
giiitudo  est :  sic  el  sapiens  cum  Palre  dicilur,  cujus 
ipse  sapieiilia  est ;  sicutille  sapiens  cuin  Filio,  quia  ea 
sapicnlia  sapiens  esl  quain  gcnuil  :  quidquid  ergo  ad 
se  (licuiilur,  iion  dicitur  alicr  sine  allcro,  id  csl, 
qnidquid  dicuntur  quod  subsiaiitiani  eorum  ostondat, 
.•iinbo  simuldicuntur.  Si  lucc  ita  suni,  jam  ergo  nec 
Deiis  e>l  Pater  sine  Fiiio,  nec  Filius  Deus  siiie  Patrc, 
sidainbo  siinul  Deus.  Flquoddictumcst,  In  principio 
erat  Verbum  ;  in  Palre  erat  Verbum,  intelligilur  :  aul 
si  iii  primipio  sic  dictuin  Cst,  ac  si  diccretur,  Anle 
oinnia  ;  quod  soquilur,  Et  Verbum  eral  apud  Deum, 
Verbum  qnidera  solus  Filius  accipitur,  non  simui 
Pater  ct  Filius,  tanquam  anibo  unuin  Vcrbum  (sic 
euim  Vcrbum  qiiomodo  Im:igo,  non  auicni  Paler  et 
Filius  simul  ambo  imago,  sed  Fiiius  solusimago  Pa- 
tiis,  quemadmodum  cl  Filius:  non  enim  ambo  simul 
filius) :  qiiod  vero  adjnngitur^  Et  Verbum  erat  apud 
Detim ;  mullum  est  ut  sic  iiitclligatur,  Verbum,  quod 
soliis  est  Filius  ,  crat  apud  Deum,  quod  non  soius 
esl  Patcr ,  sed  Patcr  et  Filius  simul  Dcus.  Scd 
quid  mirum,  si  in  duabus  quibusdam  rebiis  loiige  in- 
tcr  se  diversis  potest  lioc  dici  ?  Quid  enim  tam  di- 
Ycrsum,  qiiam  aniinus  cl  corpus  ?  Polest  tamcn  dici, 
Aniinus  erat  apud  hominem,  id  cst,  in  liomiiie  :  cum 
aiiimus  non  sit  corpus,  liomo  autem  animus  simul  cl 
corpiis  sit.  Ul  etiam  qiiod  consequcnter  scriptum  est, 
El  Deus  eral  Verbuin  {Joan.  i,  \),  sic  inteiligatur  : 
Verbum  quod  non  est  Paler,  Dciis  crat  siiiiul  cuin 
Palrc.  Itane  ergo  dicimiis,  ul  Paler  sit  generator 
magnitudinis,  hoc  esl  generator  virtutis,  vel  gcne- 
ralors.ipienlix  sux  :  Filius  autcm  magniludo,  virtus, 
ct  sapieiilia  :  Deus  vero  magiius,  omnipolens,  sa- 
picns,  ambo  siinul?  Qiiomodo  ergo  Deiis  de  Deo, 
liiiiier.  de  lumine?  Noiieniin  simul  ambo  Dciis  dc  Deo, 
scd  soliis  Filius  dc  Deo,  sciiicel  Patrc  :  ncc  ambo 
siniul  luincn  de  liimino,  scd  solus  Filiiis  de  luiiiine 
Patre.  Ni»i  rortc  ad  iiisinuandum  cl  brevissime  iiicul- 
caiidum  qiiod  coaiiernus  est  Palri  Filius,  ila  dictum 
esl,  Densde  Deo,  et  liimen  de  lumine,  el  si  quid  hoc 
modo  dii  iliir,  ac  si  diceretnr,  Hoc  qiiod  non  e>t  Fi- 
lius  sine  P:itre,  de  lioc  quoil  iioii  cst  Patcr  siiic  Filio, 
id  esl,  hoc  liimen  quod  lunun  iioii  est  sine  Patrc,  dc 
boc  Itiminc  Patre  quod  luincn  iioii  cst  sinc  Filio  : 
ut  cum  dicilur,  Deiis  qiiod  iion  est  Filius  siiie  Palrc, 
et  de  Dro  quod  non  csi  Patir  siiic  Fiiio,  porfccie  in- 
lclligalur  quod  non  pr;rcessit  gcnilor  iilud  qnod  ge- 
iiuil.  Quod  si  ita  est.  hoc  solum  de  cis  dici  non  po- 

'  lluc  revocnmus  particuia.n.  nr.trni,  qne  in  anle  cdilis 
veincre  eipuncu  lueral. 


SEXTUS.  026 

tcst,  illud  de  illo,  qiiod  siinul  anibo  non  sunt.  Sicut 
Verbiim  de  vcrbo  dici  non  poicst,  quia  non  simul 
aiiibo  verbnm,  sed  solns  Filius  :  nec  imago  de  ima- 
gine,  quia  non  simul  ambo  imago  :  nec  Filius  de  Fi- 
lio,  quia  non  siinul  ambo  filius,  secundum  qiiod  di- 
citur,  Ego  et  Pater  uiium  sumus  (Joan.  \,  30).  Uiiuin 
lumtis  eiiiin  dictnin  est,  Qnod  illc,  lioc  et  cgo  scciin- 
diim  essentiam,  non  secundum  relativum. 

CAPUT  III.  —i.Uniiatein  essenlicB  Palris  et  FiHi 
lidbiri  ex  verbis,  Uniim  suinus.  Filiut  et  in  sapieiilia 
ct  in  cwleris  a^qualis  Patri.  Et  iicscio  utrum  iiive- 
niatur  in  Scriptiiris  diclum,  u;iinn  sunl,  qnoruin  cst 
diversa  natura.  Siautcm  aliqiia  plura  cjusdem  naturaj 
sint,  et  divcrsa  scntiant,  iion  suiit  unum  et  qiiantum 
divcrsa  scntiunt.  Nain  si  jam  unum  esscnl  cx 
co  qnod  lioiniiics  eranl,  noii  dic«  ret,  Ut  sint  tinum, 
sictit  nos  unuin  [Id.  xvii,  H),  cum  suos  discipulos 
Palri  commcndarct.  At  vero  Pauliis  et  Apollo,  quia 
et  ambo  homincs,  cl  idem  scnlicbant :  Qui  plautat, 
inqnil,  ct  qui  rigat,  unuin  sunt  (I  Cor.  iii,  8).  Cuin 
ergo  sic  dicilur  iiiiuni,  ut  iion  addatur  quid  iinuni.  et 
plura  unum  dicantur,  cadcm  natiira  atquc  csseiiti:i, 
non  dissidens  iiec  disscnliens  signiticalur.  Ciim  vero 
additur  quid  unum,  potcst  aliquid  significari  ex  plu- 
ribus  unnm  factuin,  ([uainvis  diversis  natura.  Sicut 
anima  el  corpus  non  sunt  uliqiic  unum  ;  qiiid  enim 
t;im  diversum?  nisi  addatur  aut  subintelligatur  qiiid 
uiium,  id  est,  unus  lionio,  aut  uniim  aniinal.  Inde 
Aposlolus  :  Qui  adhwret  merctrici,  inquit,  uiiuin  cor- 
pus  cst  :  noii  dixit,  Unuin  suni,  aiit,  Unum  est ;  sed 
addidit ,  corpus,  taii(|uam  ex  duobus  diversis  miiscu* 
lino  et  feininino  uniini  corpus  adjunctioiic  composi- 
tiim.  El,  Qui  ndliwrel  Domiiio,  inqnit,  unus  spirilus  ett 
(Id.  VI,  10,  17)  :  non  dixit,  Qui  adlueret  Doinino, 
uiiiis  esl,  aul,  unum  sunl ;  scd  addidit,  spiritus.  Di- 
versi  sunt  ciiim  natura,  spiritiis  bominis  et  spiritus 
Dci  • ;  sed  inlioerendo  fit  uiius  spiriiiis  ex  divcrsis 
duobus,  ita  ut  sine  liumano  spirilu  bealus  sit  Dci 
spirilus  alquc  pcrfcctiis,  bcaius  autcm  hoininis  spi- 
rilus  non  nisi  cum  Dco.  Ncc  fruslra,  nl  existimo, 
cum  tanla  in  Evangclio  secundum  Joanncm  et  toties 
dicerel  Dominus  de  ipsa  uiiilatc,  vel  sua  cum  Palre, 
vel  noslra  iiivicem  nobiscum;  iiusqiiam  dixit,  Ut  nos 
et  ipsi  unum  :  sed  ,  Ut  tmum  sitit,  sicut  et  nos  unutn 
sumus  (Joan.  xvii).  Pater  crgo  el  Filius  unum  suiit, 
uiiquc  scciindum  uniiaiem  subsianli.x,  ct  unus Deus  est, 
ct  unus  magnus,  et  unus  sapiens,  sicut  Iractatum  cst. 

5.  Unde  ergo  major  Paler?  Si  eiiim  major  ,  magni- 
ludine  major  :  cuin  autcm  magniiudo  Filius  ejus  sit, 
ncc  ille  uliqiie  major  csl  eo  qiii  se  genuit,  nec  ille 
liiajor  est  ca  magnitndine  qua  inagnus  cst :  crgo  xqua- 
lis.  N:iin  unde  a-qualis,  si  noii  co  quo  cst,  cui  iion  cst 
aliud  csse,  et  aliud  magnuin  esse  ?  Aut  si  a^ternilale 
Pater  major  est,  non  est  xqualis  Filius  qiiaciimqiie 
re.  Undc  eniin  a-qualis?  Si  inagniUKlinc  di\eris,  iion 
cst  par  magniludo,  qu:e  ininus  :clcriia  csl,  atqnc  ila 
cxlcra.  An  forte  in  virtutc  icqualis  cst,  in  sapientii^ 
vero  non  cst  a>qu;ilis  ?  Scd  qnoinodo  est  xqiialis  vir- 

'  rlurcs  Mss  ,  et  ^piritus  Deus. 


M7  »K  TIU.NH  ATE, 

tus  qu.-n  miiuis  sapil?  An  iii  snpicniia  a;(|ii;ili3  cst, 
iii  virlulc  aulciii  iioii  esl  ifqiiaiis?  Sitd  (|iioiiiO(lo 
aiqualis  csl  saiiiciilia,  qu.i;  iiiiiius  polciis  csl  ?  llcsUU 
crgo  ul  si  ii)  iilln  rc  acqiialis  iioii  C6t,  iii  oiiuiihus  iioii 
sil  :uqiialis.  Al  Scriplura  claiiial,  Non  rapiiiam  arbi- 
trulus  eil  csse  anjunlis  Deo  {Vhilifip.  w,  G).  Cogitur 
crgo  rpiivis  advcrsarius  verilalis,  qui  iiiodo  •  lcnelur 
aposlolica  auctoril:itc,  in  qualibet  vel  una  re  a-qua- 
lein  Doo  Kiii.iiii  coiililcri.  Lligal  quaiii  volucril  :  hiiic 
ei  osteiideinr  iii  oiiiiiibus  csse  xqualem,  qua;  de  sub- 
staiitia  cjiis  (liciiiitur. 

CA1'UT  IV.  —  0.  Scquitur  de  eodem  argHmeitto. 
Sic  eiiim  virtutcs  quoc  sunl  in  animo  humaiio , 
quamvis  alio  atqiie  alio  modo  sii)gul;e  intelligan- 
liir ,  nullo  uiodo  tamcn  separaiitur  ab  invicem  , 
ut  quicumque  fucrint  a^qualos,  vcrbi  graiia,  in  forti- 
tudiiie,  ffrqiialcs  siiit  cl  priidentia,  cl  lempcrantia,  el 
justilia.  Si  enim  dixcris  scqnalcsesse  istos  forlitudine, 
scd  illum  pncslaie  priidciilia  ;  seqnitur  ul  liujns  fi>r- 
litudo  miiins  prndens  sit,  ac  per  hoc  ncc  lortiludiiie 
a;quales  sunl,  quando  cst  illius  forlitndo  prudciilior. 
Alque  ita  de  cx'teris  virtntibns  invenies,  si  omncs 
cadem  considcratione  percurras.  Non  cnim  de  viribus 
corporis  agiinr,  soddeaiiimi  forlitudinc.  Quanlo  ergo 
niagis  in  illa  incommulabili  a'leniaqnc  substantia  in- 
comparabiliter  simpliciore  quam  est  aiiimus  huma- 
nns,  liaec  ita  se  haheiit  ?  Ilumano  quippe  animo  non 
hoc  est  csse  quod  esl  foriem  esse,  aut  prudentem  , 
aul  jusium,  aut  temperanlem  :  poiesl  enim  essc  ani- 
mus,  et  nnllam  istarum  habere  viriutem.  Deo  aulem 
hoc  est  esse  quod  est  fortem  esse,  aut  jusium  esse  , 
aut  sapienlem  esse,  et  si  quid  de  illa  simplici  multi- 
plicitale,  vel  multiplici  simplicilale  dixeris,  quo  sub- 
slantia  ejus  signilicctur.  Quaraobrem,  sive  ita  dicatur 
Deus  de  Deo,  ul  etsingulis  hoc  nomen  conveniai,  non 
lamen  ut  ambo  siaiul  duo  dii,  sed  unus  Deus  sit.  Ila 
enim  sibi  cohoerent,  quemadmodum  et  in  dislanti- 
bus  *  diversisque  substanliis  fieri  Apostolus  leslis 
est.  Nam  el  solus  Dominus  spiiitus  esl,  et  solus  ho- 
ijiiiiis  spiritus  utique  spiritus  est,  lamen  si  haercat 
Domiiio  uniis  spiritus  est  :  quanto  magis  ibi,  ubi  est 
omniiio  inscparabiiis  atque  jctcrna  connexio,  ne  ab- 
surde  dici  videatur  quasi  filius  amborum,  cum  dicitur 
••Filius  Dci,  si  id  quod  dicilur  Dcus,  non  nisi  de  ambo- 
bus  dicitur  simiil :  sive  quidqiiid  de  Deo  dicilur  quod 
substanliam  ejus  indicet,  non  nisi  de  ambobiis  simul, 
iino  do  ipsa  siniul  Trinitale  dicitur?  Sive  ergo  lioc, 
sive  illud  sit,  quod  diligentius  disculiendum  est,  nunc 
unde  agitur  satis  est  videre,  nullo  modo  Filium  a;qua- 
lem  esse  Patri,  si  in  aliquo  scilicet  quod  pertineat  ad 
significandam  ejus  subslantiam  in.xqualis  invenitur  , 
sicut  jam  ostendimus.  Apostolus  autem  dixit  xqua- 
lcm.  In  omnibus  ergo  a:qualis  est  Pairi  Filius,  et  est 
unius  ejusdemquc  substanlix. 

CAPUT  V.  —  7.  Spiritus  sanclus  etiam  Palri  et 
Fitio  mqualis  in  omnibus.  Quapropler  eiiam  Spirilus 
sanctus  in  eadem  unitate  subslantia)  et  atqualitate 

'  Editi,  qui  aliquo  modo.  At  Mss.,  qui  modo,  id  est  sal- 
'  1'lcrlquc  Mss.,  quod  dinm  in  rtislanlibus. 


S.  AIGUSTINI  m 

consistit.  Sive  ciiim  sit  uiillas  amborum,  slvc  siincli- 
tas,  sive  charitas,  sivc  itJco  niiilas  quia  cliarilas,  «i 
idco  charitas  quia  sanclitaft,  manifcstnm  cst  quod  noc 
aliquis  duurum  csl  qiio  ulorquc  coiijiingilur,  quo  ge 
nitiis  a  gigiiciitc  diligalnr,  goneralorcinquc  suum  di 
ligat,  sinlque  non  particijiatione,  sed  cssentia  sua  , 
ncqne  dono  supcrioris  alicujus,  scd  suo  proprio  ser' 
vantcs  unitalem  spiritus  in  vinculo  pacis  {lCphet.  iv, 
3).  Qnod  iiiiitari  pcr  graliam,  et  ad  Dcum,  et  ad  n09 
i|)SOs  jiibomnr.  Iii  qiiibns  duobns  pr.cceptis  lota  Lcx 
pondct  cl  Propheia;  (3/a<//<.  xxii,  57-40).  Ita  sunl  illa 
tria,  Dcns  uiius,  solus,  rnagnus,  sapiens,  sanclus, 
bcatus.  Nos  autem  ex  ipso,  et  per  ipsuiii,  et  in  ipso 
beati  ;  quia  ipsius  miinere  iiiter  nos  iinum,  cum  illo 
aulcm  unns  spiritus,  quia  aggiutinatur  aniina  noslra 
pnst  eum.  Et  nobis  hsercre  Deo  bonnm  est,  quia  perdet 
oninem  qui  fornicatur  ab  co  {Psal.  lxxvii,  28,  27). 
Spiritus  ergo  sanctus  commune  ali(|iiid  est  Palris  et 
Filii,  quidqnid  illud  cst.  At  ipsa  communio,  consubstan- 
tialis  el  coailerna :  qux  si  amicilia  convcnienter  dici 
potest,  dicatiir;  sedaptiusdiciturcharitas.  Elhxcquo- 
qnc  snbstantia,  quia  Deus  substantia,  et  Deus  chariias, 
sicut  scriplnm  est  (1  Joan.  iv,  16).  Sicut  aulcm  sub- 
stantia  simul  cum  Putre  et  Filio,  ita  simul  magna,  ct 
simul  bona,  ct  simul  sancia,  ct  quidquid  alind  ad  se 
dicitur  :  quoniam  non  aliud  est  Deo  esse,  et  aliiid 
niagnum  esse  vel  bonum  esse ,  ct  ca;lcra ,  sicut 
supra  oslendimus.  Si  eniin  minus  magna  est  ibi  cha- 
ritas  quam  sapientia,  minus  quani  est  diligitur  sa- 
pientia  :  scqualis  est  igitur,  ut  quanta  est  sapientia 
tantum  diligatur  :  est  auiein  sapientia  xqualis  Pairi , 
sicut  supra  disputavimus  :  aequalis  est  igilur  eliam 
Spiritus  sanctus  ;  et  si  aequalis,  in  omnibus  sequalis 
propler  summam  simpliciiaiem  quce  in  il!a  substantia 
esl.  Et  ideo  non  amplius  quam  tria  sunt ;  unus  dili- 
geiis  eum  qui  de  iI'o  est,  et  unus  diligens  eum  de  quo 
esl,  et  ipsa  dileclio.  Qua;  si  niliil  est,  quomodo  Deus 
dileclio  cs«.'  Si  non  cst  snbslanlia,  quomodo  Deus 
subslanlia  esl? 

C.APUT  YI.  —  8.  Quomodo  Deus  substaniia  simplex 
ei  multiplex.  Si  autem  qux-ritur  quomociO  simplex  et 
muliiplex  sit  illa  substanlia ;  animadvertenda  cst 
primo  crcalura  quare  sit  muniples,  nullo  aulem  moda 
vere  siinplcx.  Et  prins  corpus  universum  ulique  par- 
tibus  constal;  ila  ut  sit  ibi  alia  pars  major,  alia  mi- 
nor,  el  majus  sit  univcrsuin  quam  pars  quxlibcl  aut 
quantalibct.  Nam  et  ccelum  et  terra  partes  sunl  uni- 
versa;  mundanaj  molis  :  ei  sola  tcrra,  et  solum  coelum 
innumerabilibus  pariibus  constat,  et  in  lertia  sui 
parte  minor  est  qiiam  in  cxtcra,  et  in  diinidia  niinor 
quam  in  toia ;  et  tolum  miindi  corpus  quod  diiabus 
plerumque  parlibus  appellari  solet,  id  esl,  coblnm  cl 
terra,  utique  majus  esi  quam  solum  coelum  aiit  sola 
lerra.  Et  iii  unoquoqiie  corpore  aliiid  esl  magnitiido, 
aliud  color,  aliud  figura.  Potestenim  et  diminula  ma- 
gniiudine  manere  idem  color  et  cadem  figuia,  ct  co- 
lore  mulato  mancre  eadcm  figura  et  eadem  magnitii- 
do,  et  Hgura  eadem  non  manenle  tam  inagnum  csss 
el  codcm  inudu  culoratum  :  Ci  quxcumque  alia  siniiil 


m 


dicunlur  de  corpcre,  possunl  cl  simul  el  plura  sine 
cxleris  commulari.  Ac  pci  hoc  niulliplcx  essc  con- 
vincilur  nalura  corporis,  simplex  autcm  nulio  modo. 


CrcaUira  quoque  spiritualis,  sicut  cst  anima,  csl  qui- 
dem  in  corporis  comparalione  simplicior  :  sinc  coin- 
paratione  auiem  corporis  mulliplcx  cst,  ctiam  ipsa 
non  simplex.  Nam  idco  simplicior  esl  corporc,  quia 
non  mole  diffundilur  per  spatium  loci,  sed  in  uiio- 
quoque  corpore,  el  in  loto  tota  cst,  ct  in  qualibct 
ejus  parte  tota  cst ;  et  ideo  cum  fil  aliquid  in  quavis 
cxigua  parlicula  corporis  quod  scntiat  anima,  quam- 
vis  non  fial  in  toto  corpore,  illa  lamcn  lota  sentit , 
qnia  lotam  non  lalet :  sed  tamcn  etiam  in  aninia  cum 
aliud  sit  artificiosum  csse,  aliiid  incrlem,  aliud  acu- 
lum,  aliud  mcmorem,  aliud  ciipidilas,  aliud  limor  , 
aliud  Ixtitia,  aliud  trislilia,  possintque  cl  alia  sinc 
aliis,  el  alia  niagis,  alia  minus,  iniuimcrabilia  cl  in- 
iiiimerabililer  in  animx  natura  invcniri ;  manireslum 
cst  non  simpliccm,  sed  muliipliccm  esse  naiuram. 
Nihil  cnim  simplex  mulabile  esl ;  omnis  aulcm  crea- 
lura  mutabilis. 

CAPUT  \\\.—Deu$  TrinUas,sed  non  Iriptex.Dcus  vcro 
miiltiplicitcr  quidem  dicilur  magnus,  boniis,  sapicns, 
bcatus,  verus,  el  quidquid  aliud  non  indignc  dici  vi- 
delur  :  sed  cadcm  magnilud )  cjus  esl,  qu;c  sapienlia  ; 
non  cnim  molc  magnus  esi,  sed  virtuie  :  ei  cndcm 
bonitas  qune  sapienlia  el  magnitudo,  et  eadem  veril;>s 
qu;c  illa  omnia  :  et  non  est  ibi  aliud  bcalum  esse,  ct 
aliud  magnum,  aut  sapicniem,  aul  verura,  aulbonum 
essc,  aut  omnino  ipsum  csse. 

9.  Nccquoniam  Trinilas  cst,  ideo  Iriplcx  pulandus 
cst :  alioquin  minoreril  Patersoliis,  aul  Filius  soliis , 
quam  simul  Pater  cl  Filius.  Quanquam  non  invenia- 
lur  quomodo  dici  possit,  aiil  Paler  solus,  aiil  Filins 
solus;  cum  scmpcr  alquo  insoparabililer  ct  ille  ciim 
Filio  sit,  et  ille  cum  Palrc  :  non  iil  ambo  sinl  Pyler, 
autambo  Filius  ;  ^(^d  quia  scmper  in  inviccm,  nculcf 
solus.  Quia  vero  dicimiis  et  Deum  solum  ipsam  Tri- 
niialem,  quamvis  sempcr  sit  cum  spiriiibus  ct  aniina- 
bus  sanctis;  sed  solum  dicimus  quod  Deus  cst,  quia 
non  et  illi  cum  ilio  Deus  sunl :  ita  solum  Patrcm  di- 
cimus  Patrcm  ,  non  quia  scparatur  a  Filio,  sed  quia 
iion  sinnil  ambo  Palcr  sunt. 

CAPUT  VIU.  —  Dei  nnlurce  nulla  ftt  acccssio.  Cum 
ilaquc  lanlus  esl  solus  Paler,  vcl  solus  Filius,  vel  so- 
lus  Spiriliis  saiictus,  quanliis  esl  simul  Palcr  el  Filius 


LIBER  SEXTUS.  93C 

igilur  Dco  cum  adberct  arquali  Palri  Filius  aqiialis, 
aul  Spirilussanclus  Palri  el  Filio  ;rqualis,  iioii  lit  ma- 
jor  Deiis  quam  singuli  coruiii ;  qiiia  iion  est  (pio  cre- 
6cat  illa  perfectio.  Perfecius  auteni  sivc  Paier,  sive 
Filius,  sive  Spirilus  sancius  ,  el  perfecliis  Deus  Paler 
ct  Filius  el  Spirilus  sanclus  :  cl  idco  Trinitas  pulius 
qiiam  tiiplex. 

CAPLT   IX.  —  10.  An  una  vel  tres  simul  persoim 
dicanlur  solus  Deus.  Et  quoniam  oslcndiinus  quomodo 
possit  dici  solus  Patcr,  quia  non  nisi  ipse  ibi  Paler ; 
considoraiida  est  illa  scntenlia  qua  dieilur,  Deum  vc- 
ruin  Solum  noii  esse  Palrem  soluin,  sed  Pairem  et  Fi- 
lium  cl  Spirilum  sanclum.  Si  qiiis  enim  inierrogel , 
Paier  solus  ulrum  sit  Dens  :  qiiomodo  respondebilur 
nou  esse,  nisi  forle  ita  dicamus  ,  esse  quidem  Palrem 
Deum,  scd  non  cuin  esse  soluin  Deum  ;  essc  aulem 
solum  Dcum,  Patrem  el  Filiuni  el  Spirilum  sancliiin? 
Sed  quid  aginius  dc  illo  tcslimonio  Domini?  Patri 
cnim  dicebat,  clPalrem  noiiiinavcral  ad  qucm  loqiie- 
balur,  cum  ait :  IIwc  est  aulem  vila  ivlcrna ,  ut  cogno' 
scanl  le  unum  verum  Deum  (Joan.  xvii,  3).  Quod  qui- 
dein  Ariani  sic  solciil  accipcre,  quasi  non  sil  Fiiiiis 
vcrus  Deus.  Quibus  exclusis  videndiim  cst  an  inlelli- 
gere  coganiur,  cum  dicium  cst  Patri ,  Vt  cognoscaut 
lc  unum  («)  vcrum  Deum ;  lanqiiam  lioc  iiisiiuiarc  vo- 
lueril,  quia  el  solus  Paler  Deus  verus  esl,  ne  iion  iii- 
lelligeremiis  Deum  ,  nisi  ipsa^  tria  simul ,  Palreni  tt 
Filium  ct  Spirilum  sanclum.  Num  crgo  ex  Doiniiii 
lcsiiinonio,  ct  Patrcm  iinum  vcrum  Deum  dicimiis, 
el  Filium  unum  vcrum  Deum ,  el  S|iiriliim  sanclum 
imiini  veriim  Dciim,  el  simiil  Palrcm  el  Filiuni  ei  Spi- 
rilum  saiictum,  id  est ,  simiil  ipsam  Trinilatcm,  noii 
trcs  vcros  dcos,sed  unum  veriim  Deum?  An  quoniam 
addidil,  Et  quem  misisli  Jcsum  l.liri^lum  ;  siibiiiidieii- 
dum  esl,  unum  vcrum  Deun ;  ct  ordo  verboriim  esl , 
(//  te  ct  quem  misisti  Jesum  Clirislum,  cognoscant  unuin 
veruin  Dcum?  Cur  ergo  lacuil  dc  Spirilu  sancto?  Aii 
quoiiiam  conscqiiens   esl  ul  iibicumquc  noniinaliir 
unum  t;inla  pace  uni  adhaercns,  ul  pcr  lianc  iilruni- 
que  unum  sit,  jain  cx  boc  inlclligatur  eliani  ipsa  pax, 
qiiamvis  non  commeinorcliir  ?  Nam  el  illo  loco  Apo- 
siolus  vidciur  qiiasi  pra;lermitlere  Spirilum  saiu  tum, 
el  lamen  cliam  ibi  inlclligiliir,  ubi  ait,  Omiiia  sunl  ve~ 
slra;  vos  autem,  Cliristi;Clirislus  autein,  Dci  (i  Cor.  iii, 
22,  25)  :  el  iterum,  Caput  mulieris,  vir ;  caput  viri , 
Clirisliis;  caput  aulem  Clirisli,  Deus  [Id.  xi,  3).  Scd 


ct  Spirilus  sanclus  ,  nullo  modo  Iriplex  dicendiis  cst.      rursus  si  Deus  nnn  iiisi  omnia  siiniil  iria  ,  quomodo 

capul  Cliristi  Deus,  id  e-.t,  capiit  Clnisti  Trinilas,  cuiii 
in  Triiiilaie  sit  Christus  ut  sit  Tririil;is?  An  qiiod  esl 
Pater  cum  Filio,  capul  cst  ei  qiiod  cst  soliis  Filius? 
Cum  Filio  enim  Paler  Dcus,  solus  aulem  Filitis 
Chrislus  csl  :  maxime  quia  jam  Veibuui  caro  raeliim 
loquiliir,  secundum  quain  liiiinilil:ilem '  ejus  etiam 
major  cst  Paler,  sicul  dicil,  Quoniam  Paler  major  me 
est  {Joan.  xiv,  28) ;  ut  hoc  ipsuin  Dium  esse,  qiiod  illi 
cum  Palrc  iinum  csl ,  capiitsil  hominis  Mcdialoris, 
qiiod  ipsc  soliis  csl  (  l  Tim.  ii,  5  ).  Si  eiiiin  incnletu 


Corpora  qiiiiipe  adjunrlione  sua  cresciinl.  Qnaiiivis 
ciiim  qui  adhxrct  uxori  sux,  uniim  corpus  sit;  majus 
tamen  corpus  Qt,  quam  si  solius  viri  essct ,  aiit  solius 
uxoris.  In  rcbus  autem  spiritualibus,  cum  minor  ma- 
jori  adhxrescit,  sicut  creaiura  Crealori,  illa  fit  major 
qiinm  crat,  non  ille.  In  iis  enim  qux  noii  mole  niagiia 
sunt,  hocesl  m.ijiis  csse  quod  csl  melius  csse.  Melior 
aulcm  fil  spiritus  alicujus  creatur.TC,  cum  adli;iret 
Crcalori,  quam  si  non  adli;ereat:  ctidcocliam  m.njor 
quia  nieriOr.  Qui  crgo  adlifvrct  Domino,  uuus  spirilus 
est  (I  Cor.  VI,  17)  :  sed  lainen  Dominiis  non  iileo  fit 
major,  quannis  fi.it  ille  qui  adh;tret  Doinino.  In  i;)so 


•  lla  |.lcriquo  vss.  Al  etiill,  liumanitatem. 
(«)  tlra-ce  ost,  nionon. 


951  DK  rniMTATK 

rcclc  (liciiniis  principnlc  liominis.  id  cst,  l;iri(|iiain  c;i- 
piil  iiuiiinnx  sul)sl:iiiti:c  ,  curn  ipsc  liomo  ciiiii  iiicnlc 
sil  lioiiio;  cur  non  muito  congriiciilius,  miillo(|iic  nia- 
/gis  Verbum  ciini  Palrc  quod  simul  Dcus  cst,  caput 
csl  Chrisli ,  quamvis  Chrisliis  liomo  nisi  cum  Verlio 
quod  caro  racluin  cst,  iiilclligi  non  possil?  Scd  hoc, 
Hl  jam  diximus,  nliquaiilo  diligcnlius  postca  considc- 
rabimus.  Nunc  nutcin  a.-qualilas  Trinitalis  et  una  ca- 
dciiique  subslanlia  ,  quantum  breviler  potuimus,  de- 
moiistrata  est,  ut  quoquo  modo  se  liabct  ista  qu:cstio, 
(|uam  disciilicndam  acriorc  inlcnlione  dislulimus,  ni- 
hil  iinpcdiat  quominus  faleamur  summain  xqualila- 
lem  Palris  ci  Filii  ct  Spirilus  sancli. 

CAPUT  X.  —  H.  Atlributa  per  llilarium  singnlis 
persouis.  Trinilas  in  rebus  fuctis  reprwsentatur.  Qiiid:ini 
cum  vclict  brevissime  singularum  in  Trinitatc  perso- 
narum  insinuarc  propria,  Aulernitas,  inquit,  in  Patre, 
species  in  Iningine,  usus  in  Munere.  Et  quia  non  me- 
diocris  auctorilalis  in  tractatione  Scripluraruin,  et  ns- 
scrtioiic  (idei  vir  cxslitit;  IJilarius  cniin  lioc  in  libris 
suis  posuit  {Lih.  Ide  Trinilate);  horuin  verboruin,  id 
est,  Palris,  ct  Imaginis ,  et  Muneris,  actcrnitatis ,  et 
specici,   et   usus,    abdilaiu  scrutatus  iniclligcn:iain 
quantum  valeo,  non  cum  scciiluin  arbilror  in  aetcrni- 
talis  vocabulo,  nisi  quod  Paler  non  habct  Patrein  de 
quo  sit,  Fiiius  autem  dc  Palre  est  ut  sit,  atque  ul  illi 
coscternus  sil.  Imago  eiiim  si  perfecle  implel  illud  cu- 
jus  iin:igo  est ,  ipsa  coocqualur  ei ,  noii  illud  iniagini 
SU3C.  In  qua  imagine  speciem  nominavit,  credo,  pro- 
pler  pulchritudinem,  ubi  jam  esl  lanta  congruenlia  , 
el  prima  aequalitas,  et  prima  similitudo ,  nuUa  in  rc 
dissidens,  el  nullo  modo  inaequalis ,  et  nulla  ex  parte 
dissimilis,  sed  ad  identidem  respondeiis  ei  cujus  iina- 
go  est.  Ubi  est  prima  ei  summa  vita,  cui  non  est  aliiid 
vivere  et  aliud  esse,  sed  idcm  esl  esse  ct  vivere  :  et 
primus  ac  summusintellccius,  cui  non  esl  aliud  vivcre 
et  aliud  iniclligere  ,  scd  id  quod  est  intelligere ,  hoc 
vivere,  hoc  esse  est,  unum  omnia  :  tanqiiam  Verbum 
perfectum,  cui  non  dcsil  aliquid,  et  ars  quxdam  om- 
nipotentis  alque  sapientis  Dei ,  plena  omnium  rntio- 
nura  vivenliuin  incommutabilium ';  el  omiies  unum 
in  ea  ,  sicut  ipsa  unum  de  uno,  cum  quo  unum.  Ibi 
iiovit  omnia  Deus  qua;  fecit  per  ipsam,  ct  ideo  ciim 
decedant  et  succedant  tempora ,  non  decedii  aliquid 
vcl  succedit  scientix  Dei.  Non  enim  bacc  quac  creaia 
»  Plures  Mss.,  el  incomniutabiliiim. 


,  S.  AUCLSTIM  934 

suiil ,  idco  sciuntur  a  Deo  ,  quia  facta  sunt  :  ac  nofi 
poiiiis  idco  facla  sunt  vcl  mulabilia,  quia  immulabi- 
liler  ab  co  sciuntur.  Illc  igitiir  incffabilis  qnidam  com- 
plcxus  Pati  is  ct  iin:iginis  non  csl  siiic  pcrfruilionc  • , 
sinc  charilate,  sinc  gaiidio.  Ilia  crgo  dilectio,  dclecla- 
tio,  fc!icil:is  vel  bcatitudo,  si  tamen  aliipia  hiiman:» 
voce  dignc  dicitur,  usus  ab  illo  appcllalus  est  brcvi- 
ter,  et  csl  in  Trinilalc  Spiriliis  sanctus,  noit  gcnilus , 
scd  gcnitoris,  genilique  suaviias,  ingcnti  birgilate  at- 
quc  ubertale  perfundens  omnes  creaiuras  pro  captu 
carum,  ut  ordinem  suum  tcneaiil  et  locis  suis  aapiie- 
scaiit. 

12.  Ilacc  igitur  omnia,  qiia;  arie  divina  facla  sunt , 

et  unitatcm  qiiaind;iin  iii  se  oslendunt ,  ct  speciem  , 

et  ordincm.  Quidquid  enim  horum  cst,  et  unum  ali- 

qiiid  csl,  sicut  siinl  nnlura;  corporum,  et  ingcnin  nni- 

marum  ;  et  aliqua  spccie  formalur,  sicul  sunt  figunc 

vel  qu;iliiatcs  corporiim  ,  ac  diiclrinaj  vel  aries  ani- 

maruni;  ct  ordinemaliqiicm  pctil  aul  tencl,  siculsunl 

pondern  vcl  collocaiiones  corporum ,  alque  amores 

aul  delcctalioncs  animnrum,  Oportel  igitiir  utCrcalo- 

rcin,  pcr  ea  quac  facla  sunl,  inlellcclum  conspicien- 

tes  {Roni.  i,  20),  Trinitalem  intclligamus,  ciijus  in 

crealura,  quomodo  dignum  est,  apparel  vesligiuiii. 

In  illa  enim  Trinitatc  summa  origo  cst  reruni  omniiim, 

ct  perfeclissima  pulcliritudo,  cl  bcatissima  delcctatiO. 

Ilaque  illa  tria,  et  ad  sc  '  invicem  determinari  viden- 

tur,  et  in  se  inlinita  suiit.  Scd  hic  in  rcbus  corporeis, 

non  tanlum  est  rcs  una  quantum  trcs  simul,  et  plns 

aliqiiid  sunt  duoe  qiinm  una  rcs  :  cxlcrum  in   illa 

summa  Trinitate  tnnlum  cst  una  quanium  trcs  siinul, 

nec  plus  aliquid  sunt  duac  quam  una.  El  in  sc  infinila 

sunt.  I;a  et  singula  sunt  in  singulis,  el  omniu  in  sin- 

gulis,  et  singula  in  omnibus,  et  omnia  in  omnibus  ,  et 

unum  omnia.  Qui  videt  hoc  vel  eif  parte,  vel  per  spe- 

culum  et  in  aenigmate  (1  Cor.  xiii,  12),  gaudcat  cogno- 

scens  Deum,  et  sicut  Deum  honoret,  et  gratias  agat  : 

qui  autein  non  vidct,  lendnt  pcr  pietalem  ad  vidcn- 

dum  ;  non  per  caccitnlem  ad  cnlumniandiim.  Quoniam 

unus  est  Deus,  sed  lamen  Trinitas.  Ncc  confuse  ac- 

Cipiendum  esi,  Ex  quo  omnia,  per  quem  omnia,  in  quo 

omnia  :  nec  diis  multis,  sed  ipsi  gloria  in  scecula  $wcu- 

lorum.  Amen.  {Rom,  xi,  56). 

>  in  Mss.,  perfectione ;  vel,  perfunclione. 
*  Mss.,  a  se. 


LIBER  SEPTIMVS. 


In  quo  siiperioris  libri  quacslio,  quse  dilata  fuerat,  explicalur ;  quod  vidclicet  Deus  Pater  qui  geniiit  Filium  virlutem  et 
sapienliam,  non  soluin  sit  virlutis  et  sapientiaj  1'ater,  seu  etiam  ipse  virlus  el  sapientia  :  similiter  et  Spiritus  sanclus.  Xec 
tamen  Ires  esse  virlutes  aul  tres  sapienlias,  scd  unam  virtulem  et  unam  sapientiam,  sicutunum  Deum  et  unam  esseuliam 
osteiiditur.  Deinde  quaerilur  quomodo  dicalur  in  Deo,  a  Latinis  una  essentia  ,  Ires  personoe ;  a  Graecis ,  una  essenlia ,  tres 
substantia  vel  hypostases :  et  utrumque  eloculionis  necessitale  dici  monslralur,  ut  ne  omnino  laceremus  inlerrogati  quid 
Ires  siiit,  quos  tres  esse  veraciter  conlitemur,  Palrem  scilicel,  et  Filium,  et  Spiritum  sauclum. 


CAPUT  PRIMUM.  —  1.  Redit  ad  qucestionem ,  an 
qiiwlibel  Trinitatis  persona  per  se  sit  snpienlia.  Quam 
difficile ,  quave  ratione  solvatur  quwstio  proposita.  Jam 
nunc  quaoramus  diligentius,  quanlum  dal  Dcns,  qiiod 
paulo  antc  dislulimus  :  Ulrum  ct  singuln  quaHjne  in 


Trinitate  persona  possit  el  per  sc  ipsam  non  cum 
CLCteris  duabus  dici  Dcus,  aut  mngnus,  aut  sapiens  , 
aut  verns,  aut  omnipotcns,  aut  jusius,  et  si  qiiid  aliud 
dici  de  Dco  potest,  non  relative,  scd  ad  sc  ipsiim  ;  ao 
vcronon  dicanlur  ista,  nisi  cum  frinitns  inlcHigilur. 


953 


Hoc  enim  qassiioncra  facit,  quia  sciiplum  csl ,  Cltri- 
$tum  Deivtrlutevi.  ct  Dei  sapieutiani  (l  Cor.  i,  21)  : 
ulrum  iia  sil  paKr  saiucntiic  aliiiie  virlulis  sua\  ut 
hac  sapientia  sapiens  sit  quam  genuit ,  et  iiac  virluie 
polensquam  genuil;  ctquia  scniperpotenset  sapiens. 
sempor  genuil  virtutem  el  sapienliam.  Dixeramus 
cnim  si  ila  est ,  cur  non  et  magnituilinis  su:c  paUT 


LinF.U  SEPTIMUS.  034 

incffabilia  raricupimus,  ut  aut  dicamus  Clirlstum  noii 
essc  Dei  virlutcm  et  Dei  sai^ientiam  ,  atquc  ila  impn- 
denler  et  impie  resislamus  Apostolo  :  aiit  Clirisluni 
quidcm  Dei  virtntem  et  Dei  sapientiamessefateamiir, 
sed  cjus  Palrem  non  cssc  patrem  virtulis  ct  sapicnti;c 
sunc,  qnod  iion  niinus  impiiim  est;  sic  enim  ncc  Chrisli 
crit  paier,  qiiia  Chrislus  Dci  virtus  et  Dei   snpicnlia 


sil  nua  magnus  est,  ct  boniiatis  qua  bonus,ct  jiisliiiaj      est  :  anl  non  esse  Palrem  virtiile  siia  poicnlcm  ,  nc- 


la  sunt?  Aul  si  hxc  omnia 


qua  juslus ,  et  alia  si  qu 
pluribus  vocabulis  in  eadem  sapientia  cl  virtuie  in- 
tclligunlur  ,  ul  ca  sit  magnitudo  qux  virlus,  ca  bo- 
nitas  qu«  sapienlia,  el  ea  rursus  sa|)ientia  qu.-c 
virtus,  sicat  jam  tractavimus;  racminerimus  ,  cum 
aliquid  horum  nomino ,  sic  accipiendum  esse,  ac  si 
omnia  commemorcm.  Quxritur  ergo  an  Pater  ctiam 
singulus  sit  sapiens,  atquc  ipsa  sihi  ipse  sapicntia,  an 


quc  sapienlia  siia  sapirnlem;  quod  qiiis  audeat  di- 
cere?  aul  aliiid  in  Patre  intclligi  csse,  aliud  sapicntcm 
cssc,  ut  noii  hoc  ipso  sil  qiio  sapiens  est;  qiiod  dc 
aiiiina  intelligi  solel ,  qu;c  alias  insipiens ,  a!i;is  sa- 
picns  esl,  veliit  natura  miilabilis,  et  non  summc  per- 
rcclciiuc  sim|>Iex  :  aul  Patrem  non  esse  aliqiiid  ad  sc 
ip^um ,  ct  non  solum  quod  Palcr  esl,  sed  omnino 
qiind  est,  ad  Filitiin  rel;ilive  dici.  Qiiomodo  crgo 
ila  sit  sapiens  quomodo  diccns.  Vcrbo  cnim  quod  gc-  cjusdcm  cssentiaj  Filius  cujus  Palcr,  q-iandoquidem 
nuii  dicens  est ;  non  verbo  quod  proferlur,  el  son:il ,  ad  se  ipsum,  nec  cssenlia  esl,  nec  omnino  cst  ad  se 
el  iransil;  scd  Verbo  quod  eratapud  Deum,  et  Dciis  ipsum,  sedetiamesse  ad  Filium  illi  est?  Atenim  mullo 
eral  Verbum,  et  omnia  per  ipsum  facta  sunt  {Joan.  magis  unius  pjusdcmque  esscnliye  ,  quia  una  eadem  • 
I,  1,  3)  :  Verbo  Kquali  sibi,  quo  sempcr  at(|ue  in-  qiie  cssenlia  Palcr  el  Filius;  quandoquidcm  Patri  non 
commutabiliter  dicit  se  ipsum.  Non  esl  enim  ipse  ad  se  ipsum  esl  ipsum  csse ,  sed  ad  Filium,  quam  ' 
verbum,  sicul  nec  filius,  nec  iinago.  Dicens  auiem  :  csseniiam  gcnuit,  ct^iia  cssentia  esl  qiiidiiiiid  est.  V 
exceplis  illis  temporalibus  vocibus  Dci ,  qu;u  in  crea-  Neulcr  ergo  ad  se  est,  et  ulcrquc  ad  inviccm  rclative 
tura  fiunl ;  nam  sonant  ,  et  transeunt :  diccns  ergo      diciliir  :  an  Palcr  solusnon  solumqiiod  Palcrdicilur, 


ir.o  cosctcrno  Verbo  ,  non  singulus  inlclligiiur,  scd 
cum  ipso  Vcrbo ,  sine  quo  non  esl  uiicpie  dicens. 
hane  el  sapiens  siculdicens,  ul  iia  sil  sapienlia  , 
sicul  Verbum,  el  hoc  sit  Vcrbum  csse  quod  est  esse 
sapientiam ;  hoc  eiiam  esse  virtutem,  ut  virius  et 
sapientia  et  Verbum  idem  sit,  cl  relaiive  dicatur, 
sicut  Filius  et  imago  :  alque  illc  non  singulus  poiens, 
vel  sapiens,  sed  cum  ipsa  virtutc  et  sapientia  quam 


sed  oninino  quidquid  dicitur  rclalive  ad  Filium  dici- 
lur ;  illc  autem  dicitur  ct  ad  se  ?  ct  si  ila  est,  quid  di- 
ciiur  ad  sc  •  ?  an  ipsa  essentia?  sed  Patris  essenlia 
ostFilius,  sicul  Patiis  virtus  et  sapieiilia,  sicut  Verbum 
Palris  el  imago  Patris  :  aiit  si  cssenlia  dicitiir  ad  so 
Filius ,  Pater  autcm  non  esl  csseiiiia,  scd  gcniior 
csscnii.-c,  non  est  auicm  ad  se  ipsiim ,  scd  liac  ipsa 
cssenlia  quam  geniiit,  sicut  hac  ipsa   mngniludine 


genuil;  sicul  non  singulus  diccns,  sed  eo  Vcrbo,  el      magnus  quam  geiiuit;  crgo  el  magniludo  dicitur  ad 


cum  eo  Verbo  qiiod  gcnuit ;  atque  ita  magnus  ea  ct 
cum  ea  magnitudine  quam  gcnuit?  Et  si  non  alio 
magntis,  olio  Dcus,  sed  co  magnus  quo  Deus,  quia 
non  aliud  illi  est  magnum  esse ,  aliud  Deum  esse  ; 
conseqiicns  est  ut  nec  Dcus  singulus ,  scd  ea  et  cum 
ea  dciiate  quam  genuit,  ul  sic  sit  Filius  deitas  Palris, 
siciit  sapienlia  et  virtus  Patris,  et  sicuti  est  Vcrbuin 


se  Filius,  ergo  et  virlus,  el  sapienlia ,  el  Verbum,  et 
imago.  Quid  autem  absurdius,  quam  iin:iginem  ad  so 
dici  ?  Aul  si  non  idipsum  est  imago  et  Verbuin,  quod 
esl  virlusct  sapiciilia,  sed  illa  rclative  dicuntur,  liacc 
aulcm  ad  sc,  non  ad  aliud;  incipit  non  ea  sapicntia 
quam  genuil,  sr.pieiis  cssc  Paler,  quia  noii  potesl  ipse 
ad  eam  rclalive  dici,  et  illa  ad  eum  rclalive  non  dici. 


el  imago  Patris.  Et  quia  non  aliud  illi  est  esse,  aliud.     Oinnia  enim  quaj  rclative  dicunlur,   ad  inviccm  di- 


Deum  esse,  ita  sit  eliam  esscntia  Palris  Filius,  siculi 
est  Verbum  ct  imago  ejus.  Ac  pcr  hoc  etiam  cxccplo 
eo  quod  Patcr  cst,  non  sit  aliquid  Palcr,  nisi  quia  csl 
ei  Filius  :  ut  non  lanlum  id  quod  dicilur  Patcr,  quod 
nianifestum  cst  eum  non  ad  sc  ipsum,  sed  ad  Fi- 
lium  rclalive  dici,  el  ideo  Palrem  quia  cst  ci  Filiiis  ; 
sed  omnino  ut  sit  quodad  sc  ipsumest,  idco  sit  quia 
gcnuil  cssenliam  suam.  Sicul  cnim  magnus  est,  non 
nisi  ea  qiiam  genuit  magnitiidinc  ;  ila  et  cst  non  nisi 
cn  qiiaiii  genuil  esscntia  ;  quia  non  esl  aliud  illi  cssc, 
aiiud  magnum  esse.  llanc  igitur  paler  cst  csscnli.Tj 
s.ijc,  sicul  palor  est  magniludinis  siix,  sicul  patcr  est 
virtutis  ac  sapienliac  sux?  Eadem  qiiippecjus  magiii- 
ludo  qujc  virtiis,  ct  eadem  essentia  qurc  magniludo. 
i.  Hxc  disputalio  nala  esl  ex  eo  qiiod  scriplum 
est,  Christum  cssc  Dei  virlutein  el  Dei  sapietitiutn. 
'>u.TpropttT  in  cas  ai  guslias  scrmo  coarciaiur,  ot;ni 


cuniui.  Resial  itaqtic  ul  eliam  esscnlia  Filius  relaiive 
dicalur  ad  Palrem.  Ex  quo  tonficitur  inopinaiissiiiius 
sciisus,  ut  ipsa  csscnlia  non  sitcssenlia;  vcl  certc 
ciim  dicitur  esscnlia,  non  esseniia,  sed  relativum  in- 
diceliir.  Quomodo  cum  dicitur  dominus,  non  essentia 
indicatur,  scd  rclalivum  quod  '  rercrlur  ad  scrviim; 
cum  autcm  Iionio  diciliir,  vel  aliqiiid  t;ile ,  quod  ad 
se,  nonad  aliuddicitur,  tunc  indicalur  csscnlia.  Ilomo 
ergo  cum  dominus  dicitiir ,  ipsc  homo  cssentia  cst, 
domiiius  vcro  rclaiive  dicilur  :  homo  enim  ad  se  di- 
cilur,  doniiniis  ad  servuiii;  hoc  aulcm  undc  agimus  , 
si  essenlia  ipsa  relativc  dicilur,  essentia  ipsa  noii  Cbl 


•  niin  Mss.,  qticm. 

«  Kdili,  ad  1'utran  et  ad  se?  ct  s»  Ua  ctt^  qnid  diclur 
in  r  i!io  ad  se  ?  Al  .Mss.  carcnt  vcrbis,  arf  Palr;tn,  ei,  m 


ri!h, 
>  tdili,  qm.^i  y.ss.,  qiiod. 


0r>5  I)K  TIUMTATi; 

csscnlia.  IIuc  acccdit,  qiiia  oniiiis  cssoiitia  qiiu:  rcla- 
tivc  dicitur,  csl  ciiMin  aiiiiuiil  cxceplo  rclalivo  :  sicul 
lioino  (loiiiiiius,  cl  lioiiio  scrvus,  cl  C(|uus  juincnluui, 
ct  nuininus  arrlia  ,  liomo  cl  cquiis  cl  numnius  ad  se 
dicuntur,  cl  sui)Slanli;c  snnl  vcl  csscnlij;;  (loniiiiiis 
vcro  ct  scrviis  cl  jiimciiluni  cl  arrlia,  ad  ali(|uid  rc- 
lalivc  dicuntur.  Scd  si  iion  csscl  liomo,  id  ost  ali({ua 
siibslantia,  nou  cssct  (|ui  idalivc  doininus  diccrclur : 
cl  si  iion  csscl  c(|iius  (]u.cdam  cssciilia ,  non  cssct 
quod  juiii(;ntum  rcialivc  diccrcliir  :  ila  si  nummus 
iion  csscl  alii|iia  subslanlia,  ncc  arrlia  pisscl  rclalivc 
dici.  Quaj)ro|)ler  si  el  Palcr  non  csl  dliquid  ad  sc 
ipsiim,  iioii  csl  omiiino  qui  rclativc  dicaiiir  ad  ali- 
qiiid.  Non  cnim  ,  sicut  ad  aliquid  coloralum  rcfcrtiir 
color  ejiis,  iicc  omnino  ad  se  diciiur  color,  sed  scm- 
per  alicujus  colorall  esl;  illud  aulein  cujus  color  esl, 
ctiain  si  eo  quod  coloraliiin  dicitur,  ad  colorcm  re- 
fcrlur,  tamcii  id  (juod  corpus  dicilur,  ad  se  dicitur  : 
ullo  niodo  ita  pulaiidum  csl  Patrcm  non  dici  aliquid 
ad  se  ipsum  ,  sed  quidquid  dicitur  ad  Filiuin  dici  ; 
cumdem  vcro  Filium  el  ad  se  ipsum  dici,  el  ad  Pa- 
ircm,  cum  dicitur  inagiiiludo  inagiia*elvirtus  potens, 
uliquc  ad  se  ipsum,  cl  magnitjjdo  alque  virlus  inagni 
et  potenlis  Palris,  qua  Paler  niagnus  el  potens  csl. 
Non  ergo  ila,  sed  ulrumijue  substantia  ,  el  utrumqiie 
una  subslantia.  Siciit  autcm  absiirdum  est  dicere , 
caudidum  non  esse  candorein ;  sic  absurdum  esl  di- 
cere,  sapientem  nou  esse  sapieniiam  :  et  sicut  caiidor 
ad  se  ipsum  candidus  dicilur,  ita  et  sapientia  ad  se 
ipsam  dicitur  sapiens.  Scd  candor  corporls  non  est 
esscntia;  quoniam  ipsum  corpus  essenlia  cst,  et  illa 
cjus  qualilas  :  undc  et  ab  ea  dicitur  candidum  corpus, 
cui  non  hoc  est  essc  quod  candidum  esse.  Aliiid  enim 
ibi  forma,  et  aliud  color;  etulrumque  non  in  se  ipso, 
sed  in  aliqua  inole,  qu;c  molcs  nec  lorma ,  nec  color 
esl,  sed  formata  ct  colorata.  Sapicnlia  vcra  ct  sa- 
pieiis  est,  et  se  ipsa  sapienscst.  Et  quoniam  quxcum- 
que  anima  participatione  sapientiae  fit  sapicns,  si 
rursus  desipiat ,  manet  lamen  in  se  sapienlia,  nec 
cuin  anima  fuerit  in  stuUitiam*coinmulala,  illa  muta- 
tiir  :  non  ila  csl  in  eo  qui  ex  ea  fit  sapicns ,  quem- 
admoduin  candor  in  corpore  quod  ex  illo  candidum 
cst.  Cum  enim  corpus  in  alium  colorem  fueril  muta- 
luni,  non  manebil  candor  ille,  sed  omnino  esse  de- 
sinet.  Quod  si  et  Pater  qui  genuit  sapienliam,  cx  ca 
fit  sapicns,  neque  hoc  csl  illi  csse  quod  sapcre,  qua- 
lilas  ejus  est  Filius ;  non  proles  ejiis,  ct  non  ibi  erit 
jam  siinima  simplicitas.  Scd  absit  ut  ilasit;  quia 
veie  ibi  cst  suinnie  siinplex  essentia  :  lioc  crgo  est 
ibi  esse  quod  sapere.  Quod  si  hoc  est  ibi  esse  quod 
sapcre,  non  per  illam  sapienliam  quam  genuilsapiens 
csl  Patcr;  alioquin  non  ipse  illam,  sed  ilia  eum  ge- 
I .  iiiiit.  Qitid  enim  aliud  dicimus,  cum  dicimus,  Iloc  iili 
'  est  esse  quod  sapcre,  nisi,  Eo  est  quo  sapiens  cst  ? 
Qnaproptcr  qiix  causa  illi  est  ut  sapiens  sit,  ipsa  illi 

'  Apud  F.p.  et  lov.  corrumpilur  sensus  additi  rariicula, 
f.rqo,  et  iirava  iuduela  vocuin  intcr|ninctiono  iii  liuiic  mo- 
diiin  :  etad  se  ipsum  dici,  el  ad  palran.  cum  cnjo  dicilur 
maqnitndo  maqnn. 

•  Korlc,  in  sluUum. 


.  S.  AIOUSTIM 


950 


caiisa  Cht  iit  sit  :  proindo  si  snpicnlia  qunm  g(;nuit  , 
causa  illi  cst  ut  sapicns  sil ,  ctiain  ut  sil  i|)ha  ilM 
causa  esl.  Qiiod  ficri  non  polcst,  ni&i  gigncndo  cum 
aut  fjiciendo.  Scd  iicque  gcnilriccm  ,  ncque  condilri- 
ccin  P;itris  ullo  inodo  qiiisqiiaiii  dix(;rit  sapienliain. 
Qiiid  ciiiin  iiisaiiiiis?  Krgo  ct  P.ttcr  ijise  '  sapiciilia 
cst  :  cl  ila  dicitur  Filius  6a|)iciilia  Patris,  qiioiiiodo 
dicilurlumcn  Patiis;  id  csl,  ut  qiiemadinodum  liinicn 
dc  luminc,  cl  nlriimqiic  unum  lumcn  ;  sic  iiilclliga- 
tur  sapicntia  de  sapi(;iui:i,  ci  ulriiinqne  iina  sapicntia  : 
crgo  cl  una  cssenlia  ;  qiiia  boc  c  t  ibi  cssc  qiiod 
sapero.  Quod  cnim  esl  sapienti.c  sapcre,  et  potcnii.r; 
possc  ,  ct  rctcrnitati  .cternain  cssc,  jiistiti.c  justam 
essc,  magniludiiii  magn.im  csse ;  boc  cst  cssentiac 
ipsuin  cssc.  El  quia  iii  iila  siinplicit;ite  iioii  cst 
aliud  sapere  quam  cssc,  cadcm  ibi  sapicntia  cst  qujc 
cssenlia. 

CAPUT  II.  —  3.  Pater  el  Filius  simul  una  sapienlia, 
sicut  una  essentia ,  tameisi  non  simul  unum  Verbum. 
Patcr  igittir  ct  Filius  simul  iina  esseniia,  el  uiia  u  a- 
gnitudo ,  ct  una  veritas ,  el  una  sapicntia.  Scd  non 
Paler  et  Filius  simul  ambo  unuin  Verbum  ,  quia  non 
simul  ambo  unus  Filius.  Sicut  cniin  Filius  ad  Patrcni 
rcfcrlur,  non  ad  se  ipsum  dicitur ;  ita  el  Yeibuni  ail 
euin  cujus  Vcrbum  cst  refertur.cum  dicitur  Verbuin. 
Eo  quippe  Filius  quo  Verbum ,  et  eo  Vcrbum  quo 
Filius.  Quoniam  igitur  Palcir  et  Filius  siinul  nnn 
utique  unus  Filius  ,  coiisequens  esl  ut  Pater  el  Filius 
slmul  non  amborum  unum  Verbum.  Et  pioplerca  non 
eo  Verbum  quo  sapientia ;  quia  Verbum  non  ad  se  dt- 
cilur ,  sed  tanliim  relative  ad  euin  cujus  Vcrbum  esi , 
sicut  Filius  ad  Patrem  :  sapientia  vero  eo  quo  cs  eii- 
tia.  Et  ideo  quia  una  essenlia,  una  sapienlia.  Quo- 
iiiam  vero  et  Vcrbum  '  sapientia  esl,  sed  non  co 
Verbum  quo  sapienlia;  Vcrbum  ci:iin  relalive,  sa- 
pientia  esseiilialiler  intelligilur  :  id  dici  accipiainus 
cum  dicitur  Verbum,  ac  si  dicalur,  naia  sapienlia,  ut 
sil  cl  Filius  et  imago.  Et  h;cc  duo  cum  dicunlur,  id 
est,  nala  sapientia ,  in  uno  eorum  eo  quod  est  nata, 
cl  Vcrbum ,  et  imago,  et  Filius  intelligatur ,  et  iii 
his  omnibus  nomiiiibus  non  ostendaluressentia,  quia 
relative  dicunlur  :  at  in  altcro  quod  cst  sapientia ,  q}\o- 
niam  ct  ad  se  dicilur,  se  ipsa  cniin  sapiens  est,  eliam 
essentia  demonsirctur,  et  lioc  ejus  esse  qiiod  sapere. 
Unde  Pater  et  Filius  simul  una  sapleniia,  quia  una 
essentia  ,  ct  singillaiim  sapientia  de  sapienlia  ,  sicut 
esscnlia  de  essentia.  Quaproplcr,  non  qnia  Patcr  non 
cslFilius,  cl  Filiusnoncst  Palcr,  aut  ille  ingenilus, 
ille  aulem  genitMS.  ideo  non  una  esscnlia  :  quia  Iiis 
nominibus  relalivaeorum  ^stenduntur.  Uterqueaiitem 
simu.  una  sapienlia  ,  et  una  essenlia  ,  ubi  hoc  est  esse 
quod  sapcre  :  non  autem  simul  utcrqiie  Verbum  aui 
Filius,  quia  non  hoc  est  csse  quod  Verbum  aiil  Fi- 
lium  esse  :  sicut  jara  sat!s  ostcndimus  ista  rclaiive 
dici. 

CAPUT  III.  ■ —  i.  Sapienliw  nomine  cur  Filiu.i  po- 
tissimum  insinuetur  in  Scripluris  cum  et  Patcr  it  Spiri- 


*  sic  hcnt?  mulli  Mss.  At  edili,  ivsa. 
>  H\c  ai'ud  I.0V.  addilum,  ct. 


937  LIBEU  SEPTIMLS 

tits  saiiitHS  sil  snpientia.  Spirilum  sancluin  siinul  cum 
Palre  et  FHio  unam  snpienliam  esse.  Cur  ergo  in 
Scripliir  s  iiuiM|ii:un  fore  cle  sipieiilia  qiiiil(iiinni  dici- 
lur,  nisi  ul  osiendalur  a  Deogoniia  vel  fre:ila?gfnila 
scilicot,  |)<r  qn;iiii  f;icia  sniil  (ininia  :  cie:ila  vem  vol 
facla,  sionl  in  lioininilius  ,  ciiin  aJ  c:iin  (iii;u  non 
creata  el  facla,  sed  goiiita  csl ,  coiiveiluntur  cl  illu- 
slranlur  ;  iii  ipsis  eniin  iil  ali(;uid  (|no(l  voretur  eorum 
sapienlia  :  vcl  ilkul  Scriplnris  pr;on:iiiti;inlibus  aul 
narrantilius ,  (\\uni  Ycrbum  curo  fuilum  est ,  ct  luibila- 
vii  in  nobis  [Jojn.  i,  11);  lioc  iikuIo  oniin  Ciiriblns  fa- 
cta  sapicnlia  esl ,  quia  faclus  esl  lioiuo.  Aii  proplcrca 
iion  l(>i|nitiir  in  iliis  Libris  sapiotitia,  vol  du  illa  diri- 
tiir  ali(|ui(l ,  ni>i  (piod  cain  de  Ooo  naiani  Osloiulat , 
aut  fatt.iin  ,  qiianixis  sil  ol  P.ilor  ipse  '  sapionlia,  qnia 
illa  nobis  sapioiiiii  conunendanda  orat  et  imitanda, 
ciijus  iinitalioiie  forinainiir  ?  Pater  cniiu  cam  dicit,  ut 
Veibum  ojiis  sil;  non  qiioniodo  proferlur  cx  ore  ver- 
bnm  soii;ins,aiit  anc  proniiiitiationem  cogitatur  : 
spaliis  enim  leinp  iniin  lioc  coinpictur,  illud  :iutem 
X'tcrnum  e>l,  ei  illiiiitinando  dicil  nobiseldc  se  el  du 
l'atrc,qiiod  dicendum  est  liominibus.  ideoquc  ait, 
Keino  uovil  Filium  ,  iiisi  Paler ;  cl  iiemo  novit  Patrem, 
uisi  Filius ,  et  cui  vulucril  Filius  revclarc  {Maiili.  xi, 
27)  :  quia  [)cr  Filium  reveial  Paler,  id  cst ,  por  Vcr- 
biim  suum.  Si  enini  lioc  verbiim  quod  nos  proferimus 
lemporalo  el  Iransilorium  ,  ct  se  i|!Siiin  ostoiidit,  ct 
illud  de  quo  loquimur;  qiianto  niagis  Vorbum  Dei, 
por  (piod  faita  suiit  oinnla  ?(Juod  ila  oslcndilPatrom 
sicuti  esl  Patcr  :  quia  ct  ipsuin  ila  cst ,  el  boc  est 
quod  Pator,  si>cundiiin  qiiod  sapiontia  est  et  essenlla. 
Nam  seciindum  qiiod  Voritiim  ,  noii  lioc  csl  qiiod  Pa- 
ler  :  quia  Vcrbiim  i;o:i  osl  Pator,  cl  Verbum  rolative 
dicitur,  sicul  Filius ,  quod  ulique  iion  est  Palcr.  El 
ideo  Cbrislus  virlus  ct  sapicntia  Doi ,  quia  de  Patre 
\irtiile  cl  sa|iionii.i  cliain  ipsc  virtus  ct  sa|>ieniia  cst, 
sicut  lumeii'  do  Patre  lumiiio,  et  fons  vit»  apud 
Deum  Paticm  ,  utiqiie  fonlem  vilac.  Qnoniam  apud  te, 
'uiqu\l,es((ons  vila: ,  etin  lumine  luo  viilebimns  luinen 
{Psat.  XXXV,  10) :  (|nia  sicul  Pater  habel  vilain  in  semet- 
ipso,  sic  dedil  Filio  hubere  vilani  in  semclipso  {Joan.  V, 
26)  :  et  eral  lumcn  verum  quod  illuminal  omnem  homi- 
nem  renientemin  liunc  niundum,el  liinien  lioc  Ycrbum 
crat  apud  Deum ;  sod  cl  Deus  eial  Yerbum  {Id.  i,  0,  \). 
D,'us  aiiteni  Itimen  esl ,  et  tencbrcc  in  eo  non  sititl  ullw 
(\  Joan  I,  5):  lumoii  voro  iidii  corponile,  sed  spiri- 
tuale  :  neqiie  ita  spiiilualo,  iit  illumii.ationc  factnm 
&it,  qucmadmodu;ii  diclum  c>l  Aposlidis,  Vos  esiis 
Itimen  mundi  {Mullh.  v,  14);  sed  luinen  quod  illuminat 
tuincm  hominem  ,  ca  ipsa  ot  suiiimi  sapionlia  Deus  , 
nnde  nunc  agimus.  Sapiontia  crgo  Filius  dc  sapicntia 
Patre ,  sicut  lumen  dc  liiininc  ,  ci  Deus  do  Deo  ,  iil  et 
singulus  P;itcr  lumcn,  cl  singiiliis  Filius  linncn  ;  ot 
sinsuliis  Pater  Dcus ,  cl  >iiigiiliis  Filiiis  Deus  :  cigo  ct 
siiigiiliis  P:itcr  s:ipionlia  ,  cl  singuius  Filius  sapiciilia. 
Ei  sicut  iiiruinquc  simul  iiiium  lumen,  ct  nnus  Dcus, 
iic  ulrunique  ui  a  sapientia.Sod  Filius  factus  est  nobis 


9."5S 
sapiciilia  a  Dco,  eljustilia  el  sanclificalio{\  Cur  i,  7,0), 
(iui;i  tcinpiiialitcr  iios  ad  oiiiii  converlinius ,  Jd  cst, 
csaliqiio  lcmporc,ul  cuin  illo  manoaiiuii  in  aMcrniim. 
Kl  ipseex  (|iiO(l:iiii  lompore  Ycrbum  caro  factum  est , 
cl  hiibitavil  in  itt  bis. 

5.  Pioploio.i  igiUir  ciim  pioiiii.lialiir  iii  ^'cripliiris, 
aut  eiianaliir  al  qnid  de  sa|iioiiiia  ,  sivc  diocnle  ipsa 
sivccnm  de  illa  dioitiir,  Filius  nobis  potissimum  insi- 
niiatur.  Ciijiis  imaginis  cxcmp'o  ct,-Hos  iion  disceda- 
n.us  a  Doo,  qiiia  ot  iios  imago  Doi  sunius  :  noii  (|iii- 
dom  aMjnalis,  f.iola  (|ni|>po  a  Palie  pcr  Filiiiin  ,  iion 
iiala  de  Palre  sicul  illa.  El  nos  ',  qiiia  illuminamiir  lii- 
niine;  illa  voro,  ciuia  lumon  illiimiiiaiis  :  cl  idco  illa 
siiic  cxomplo  iiolii-  oxompiiiiii  osl.  Ne(|iio  oiiini  iinita- 
Iiir  [iiacodoiiloiii  :ili(]iicni  :id  P.iliciii  aiiiio  nunquam 
est  oinnino  sciiarabilis ,  quia  idipsum  esl  quod  iile  de 
quo  cst.  Nos.aulem  nilentes  imitaniur  maiieiitcm,  ct 
soquiiniir  si:iii[em,  ct  in  ipso  anibulaiiles  lcndimus 
ad  ipsiiin  :  (|iii:i  f:icius  csl  noljis  \i.i  loniponilis  pcr 
liiiiiiiiilatom*,  qiuc  mansio  iiobis  tclerna  est  por  divi- 
nilatcni.  Quoniaiii  qiiippe  sjiirilibus  mundis  inlclle- 
oiiialibiis,  (pii  suporbia  noii  l.ipsi  sunt,  in  forma  Dei 
ot  Doo  a'qualisol  Dons  iuxbol  cxonipliim  :  iil  scidom 
cxeniplum  redeundi  ctiaiii  iap^o  |ir;olicrol  lionii;ii,  qui 
pioptor  immiiiurniam  peccaioium  pceii:im(|uc  morta- 
lilalis  Douni  viderc  non  poierat ,  semetipsum  exinani- 
vit,  iion  iniilando  diviiiilalcm  sii:iiii,  scd  noslrani  innia- 
bilil:iloin  assuniendo  ;  et  fornKim  scni  accipienK  {Plii- 
lipp.  II,  7),  venitnd  nos  in  Ituitc  mtiiidttm  (I  Tim.i,  15), 
qiii  in  lioc  mundo  erat,  quia  mundus  per  euin  factus  esl 
{Joan.  I,  10);  uloxcmplnm  snrsuni  videiilibus  Douin, 
exempliim  doorsuiii  miranlibus  lioiiiinoiii ,  cxciiiplum 
s:inis  ad  permaiienduin ,  excmpliiiii  inlirmis  ad  oon- 
valcsccndum,  cxcmplum  moriluris  ad  iioii  lirnendum  , 
cxemplum  mortuis  ad  resurgendiim  esscl,  in  omnibus 
ipse  primaiuin  leucns  {Culoss.  i,  18).  Qiiia  ciiim  lionio 
ad  braiiludinom  sequi  noii  dobobal  iii-i  Doiiin,  ct  scii- 
tirc  non  poterat  Deuin  ;  sciiucndo  Deuni  lioiiiinem  fa- 
clum  ,  sequeretur  siiniil  et  quem  scntiie  poierai ,  ct 
quem  scqui  debebal.  Amemus  crgo  cum  ct  inlurrea- 
mus  illi,  cliariiaic  diflusa  in  cordibus  nostiis  pcrSpi- 
ritum  sanctum ,  qui  dalus  csi  iiobis  {Uoin.  v,  5).  Non 
igilur  mirum  ,  si  propler  excmplum  quod  nobis  ul  rc- 
formcmur  ad  imagiiicm  Dei  pr;obot  iniago  a'qualis  Pa 
tri ,  cum  dc  sapiciitia  ScripUiia  loquilur,  de  Filio 
loquitur,  qucin  soquimur  vivondo  si|iieiiter  :  quam- 
\is  et  Paler  sit  sapienlia  ,  sicut  lunicn  cl  Deus. 

6.  Spiritus  quoque  sanctus  sivc  sit  suiiima  cbarilas 
nlriimque  conjungeiis  nosqiic  subjungcns,  quod  idco 
non  indigiie  ditiiur  rpiia  scriplum  est ,  Deus  charilus 
est  (I  Jottn.  IV,  8)  :  qiiomndo  non  eH  otiain  ipse  sa- 
|iioiitia  ;  ciim  sil  l.iincn,  qiioni:im  Deuslumen  <?5{?sivc 
alio  iiiodo  ^  osscntia  Spirilus  sai:cii  siiigillatim  ac 
piopric  noininaiida  cst:  quoniain  Deus  est,  ulique  lii- 
men  esl  :  tl  quoniam  liinicn  csl,  uliipic  sapicntia  esl : 
Deum  aulem  esse  Spiritum    s:incluin,  Scripiura  cla- 


•  sola  fcre  cdilio  I/)v.,  ipsn. 

•  I.OV.,  lunien  I  e  .  'bosl,  rci,  al'  aliis  liliris 

SaNCT.    AlGlST-    VIII. 


«  Uiius  0  valicaiiisMss.,  Fl  nos  litmen,  qiua. 

*  l.ov.  ad  iiiarKinciii  :  «  Alias,  hunuiniUilcm.  » 

*  lX)V.,  sive  ergo  Itoc  iiiodo,  sive  alio  mudo. 

(Trentc.J 


939 


DK  TFlIMTATi;.  S.  ALCUSTINI 


940 


iiinl  apiid  Aposloliim  f|iii  dicil  ,  Nmilii  qnia  tcniplnm 
/>d  fs/is?  SlaliiiKiuc  suhjicil,  h.t  Spirilin  l)ei  liubiliil 
iii  vobis  (I  Cor.  iii ,  iO).  Dcus  cniiii  lialiilal  iii  lomplo 
siio.  Non  cnim  lanquam  minislcr  lialiilal  Spirilus  Dci 
in  tcm|)lo  Dci,  cum  alio  loco  cvidcntius  dical :  NeHci- 
lis  qiiin  corporn  vcslrn  feiupliim  iii  vobis  esl  Spiritus 
simcti,  qncm  linbetis  u  Deo  ,  ei  non  cslis  veslri  ?  Empli 
enim  estis  ^pretio  mngno  :  qloriftcate  ergo  *  Denin  in 
corporc  veslro  (  Id.  vi,  19,  20)  Quid  csl  aulcm  sa- 
piciilia  ,  nisi  liimcn  spirilualc  el  incoinmulabilc?  Est 
cnim  ct  sol  istc  lumcn,  scd  corporalc  esl ;  ct  spiri- 
liialis  crealiira  lumeii,  sed  non  incommulabilc.  La- 
mcn  crgo  Pater,  lumcn  Filius  ,  lumen  Spirilus  san- 
ctus :  siniul  aulcm  non  tria  lumina,  scd  unum  lumcii. 
Et  idco  sapicntia  Pater,  sapienlia  Filius,  sapicntia 
Spiritus  sanclus ;  et  simul  non  Ircs  sapientioc,  sed  una 
sapienlia  :  ct  qiiia  Iioc  esl  ibl  esse  quod  saperc ,  una 
cssentia  Patcr  ct  Filius  cl  Spiritus  sanclus.  Ncc  aliud 
est  ibi  csse  quam  Deum  esse  :  unus  ergo  Dcus  Pater 
el  Filius  el  Spiritns  sanclus. 

CAPUT  IV.  —  7.  Qua  necessitale  Grmci  tres  hijpo- 
stases  dixerint  ;  Latini,  tres  personas.  Scriptura  nullibi 
dicit  tres  pcrsonas  in  Deo.  Iiaque  loqiiendi  causa  de 
iiicffabilibus,  ul  fari  aiiquo  modo  possemus,  quod 
eir.iri  nullo  modo  possumus,  dictiiin  est  a  noslris 
Graecis  una  essentia,  tres  siibsiantioc  :  a  Latinis  au- 
lom,  una  essenlia  vcl  subslantia,  Ires  pcrsonse;  qiiia, 
siculjam  diximus,  non  alitur  in  sernione  nostro,  id 
est,  latino,  essenlia  quam  subslanlia  solel  intelligi  ■ 
{Lib.  5,  capp.  2,  8).  Et  dum  intclligiUur  saltera  in-^ 
scnigmalc  quod  dicilur,  placuit  ila  dici,  ul  diccreliir 
aliquid  cum  qiiacreretur  qiiid  Iria  siiit,  quae  Iria  esse 
fides  vera  pronunliat ,  cum  cl  Palrem  non  dicil  esse 
Filiuin,  et  Spiritum  sancliim  qiiod  est  donum  Dei 
nec  Palrem  dicitesse  nec  Filium.  Cum  ergo  quKritiir 
quid  tria,  vcl  quid  ires,  conforimus  nos  ad  invenien- 
dum  aliquod  speciale  vel  gcncrale  nomen,  quo  com- 
pleclamur  hxc  tria,  ncque  occurril  aiiimo  ,  quia  ex- 
cedit  supereminentia  divinilatis  usilali  eloquii  facul- 
tatem.  Yerius  enim  cogilalur  Deus  quam  dicilur,  et 
vcrius  est  quam  cogilatur.  Cum  eniiii  dicimus  non 
cumdem  esse  Jacob  qui  est  Abraliam,  Isaac  au- 
tem  nec  Abraliam  esse  nec  Jacob,  ires  esse  uiique 
fatemur,  Abraham,  Isaac  ct  Jacob.  Sed  cum  quserilur 
quid  trcs,  rcspondemus  tres  homines,  noniine  speciali 
eos  pluraliler  appellantcs;  generali  aulem,  si  dicaiiius 
tria  animalia  :  homo  enim,  sicut  veleres  definierunt, 
animal  est  ralionale,  morlale  :  aul  sicut  Scii(itur?e 
noslrae  loqui  solent,  tresanimas,  cum  a  parle  meliorc 
lotum  appellari  placet,  id  esl,  ab  aniraa,  ctcorpus  el 
aniraam,  quod  esl  tolus  liomo  '.  Ita  quippe  dictiim 
csl  in  jEgyptum  dcscendisse  cum  Jacob  animas  se- 
ptiiaginla  qniiique,  pro  tol  hominibus  {Gen.  xlvi,  27, 
ci  Deut.  X,  22).  Ilcm  cum  dicimus  equuni  luum  non 
eiiin  esse  qui  meus  est,  ct  lcrlium  alicujus  alierius 
iicc  mcum  esse  ncc  luum,  fatcmur  tres  esse  :  ct  in- 

'  Edili  addunt  hic,  et  portate ;  quod  abest  a  Mss. 

^  i"r.  i,iigd.  ven.  r.ov. ,  ciini  corpus  et  anima  sit  tulus 


'lomo. 


M. 


lcrrogariti  qtiid  Ires,  rcs|ioiideiiius  trcs  cqiios  noininc 
speeiali,  (.'cncr.ili  aiit(;iii  Iria  aniinalia.  Itoin  ciim  diri- 
niDS  bovein  non  csse  cquum,  cancm  vcro  ncc  bovrm 
csse  ncc  cqiiuin,  tria  qurcdam  dicimus  :  ct  pcrcon- 
taiitibiis  quid  iria,  non  jam  speciali  nominc  dicimiis 
tres  cqiios,  niil  tros  bovos,  aiit  trcs  cancs,  quia  non 
cadoin  spccic  conlincnlur  ;  scd  generali,  iria  aiiima- 
lia  ;  sivc  supcriorc  goiK;rc  ,  ircs  substantias,  vel  tro» 
creaturas,  vol  trcs  naturas.  Qii.ccumque  aulcin  phi- 
rali  niimero  cniintiantur  spccialilcr  uno  nominc,  cliain 
gcncralilcr  cnunliari  possunl  uno  nomiiio.  Non 
autcm  omnia  quac  gcncraliter  nomine  uno  appcllan- 
lur ,  ctiam  specialitcr  appellare  uno  nomiiic  possu- 
mus.  Nam  Ires  eqiios,  quod  est  nomen  spcciale,  etiam 
animalia  Iria  dicimus  :  ei|uiim  vero  et  bovem  et  ca- 
ncm ,  aiiimalia  tria  tanlura  dicimus  vcl  snbsianlias, 
qii»  sunt  geiicralia  nomina,  ct  si  quid  aliiid  dc  his 
genoraliler  dici  potcsl ;  tres  vcro  equos,  aiit  boves, 
autcanes,  qiiac  spccialia  vocabula  sunt,  non  ea  pos- 
suraus  diccrc.  Ea  qiiippe  uno  noraine  qiiamvis  plura- 
IKcr  cnuntiaraus  qux  coramuniter  Iiabcnt  illud  qiiod 
eo  nomine  significatur.  Abraham  quippe  et  Isaac  ct 
Jacob  commuiie  habcnl  id  quod  csl  homo ;  ilaqiic  di- 
cuntur  ires  homines  :  equus  quoque  el  bos  et  (aiiis, 
commune  habent  id  quod  est  aniraal ;  dicunlur  ergo 
tria  animalia.  Ita  tres  aliquas  lauros,  eiiain  tres  ar- 
bores  dicimus ;  laurum  vero  et  myrlum  el  oleam, 
lanUim  Ires  arborcs  vel  trcs  subslanlias,  aul  Ires  na- 
lirras :  alque  ita  tres  lapides,  eliam  Iria  forpora  ;  la- 
pidem  vcro  el  lignum  ct  ferruin,  tantum  tria  corpora, 
vel  si  qiio  cliani  superiore  gcnerali  nomine  dici  pos- 
snnl.  Paler  ergo  el  Filius  et  Spirilus  sanctus,  quo- 
niam  tres  sunt,  quaeramus  quid  ires  sinl,  et  quid 
commune  habeant.  Non  enim  comraune  illis  cst  id 
qiiod  Paler  cst,  ut  invicem  sibi  sint  patres ;  sicut 
ainici,  cum  relative  ad  allerulrum  dicantur,  possunt 
dici  Ires  amici,  quod  inviccm  sibi  sunt.  Non  aulem 
hoc  iW,  quia  tanlum  Patcr  ibi  pater;  ncc  duorum 
pater,  sed  unici  Filii.  Ncc  Ires  filii,  cum  Paler  ibi  non 
sit  filius  ,  nec  Spirilus  sanctus.  Nec  tres  spiritus 
sancli,  quia  et  spirilus  sanclus  propria  significatione 
qua  etiam  donum  Dei  dicitur,  nec  Patcr  nec  Filius. 
Qiiid  igitur  tres?  Si  enim  trcs  person.T,  commuiie  est 
eis  idquod  persona  cst:  crgo  specialehoc  autgcner.ile 
noraen  esi  eis,  si  consuetudinem  loquendi  respicimns. 
Sed  ubi  est  naturse  nulla  diversilas,  ila  gcneraliter 
enunlianlur  aliqua  plura,  «t  etiam  specialiter  enun- 
tiari  possint.  Nalurae  enim  differcnlia  facit  ut  laurus 
cl  myrtus  et  olea,  aul  eqiius  el  bos  ct  canis ,  non  di- 
canlur  speciali  nomine,  islsc,  tres  lauri ;  aut  illi,  tres 
boves :  sed  gcnerali.ei  isl;Ti,  ires  arbores;  ctilla,  iria 
aiiiraalia.  Hic  vero  ubi  nulla  est  essenlix  diversitas  , 
oporlet  ul  spcciale  noincn  liabeant  haec  tria,  quod  ta- 
nien  noii  inveniiiir.  Nam  persona  generale  nomeii  cst, 
jn  taiUum  ul  eliam  Iiomo  possil  hoc  dici,  cum  taotum 
intersil  inter  homincm  el  Dcura. 

8.  Dcinde  in  ipso  generali  vocabulo,  si  propterea 
dicimus  Ires  personas,  quia  commune  est  eis  id  quod 
pcrsona  csl  (alioquin    nullo  modo  possunl  ila  dic:, 


941 


qucmadmodum  non  dicnnliir  Ires  filii,  qnia  non  com- 
mnne  csi  eis  id  quoil  csl  (iliu^) ;  cur  non  cliam  Ires 
deos  «licimus?  Ccrlc  cnim  quia  P.ilor  pcrsona,  el  Fi- 
lius  persona,  cl  Spirilus  saiiclus  persona,  idco  Ircs 
person:e  :  quia  crgo  P.ilor  Dens,  cl  Filiiis  Deus,  el 
Spirilus  s.nnclus  Doiis,  ciir  non  Iros  dii  ?  Aul  qnoninm 
proplcr  incflabilem  conjunclionom  li;cc  tria  siiiiiil 
iiniis  JJeus;  cur  non  eiiam  una  persona,  ut  iia  non 
possimiis  diccre  ircs  pcrsonas ,  qiiamvis  singulam 
quamque  appellcmus  pcrsonam,  quom.idmodiim  non 
possunius  dicorc  Iros  doos,  quamvis  quein(|uc  singu- 
lum  appollomus  Doiim,  sivo  Paircm,  sive  Filiiim,  sive 
Spirituin  sanclum?  An  qiiia  Scriplura  non  dicit  trcs 
deos?  Sod  nec  tres  pcrsoiias  aliciibi  Scripturam  rom- 
mcmoraro  iiivcnimiis.  Aii  qiiia  ncc  Ircs,  ncc  unam 
l>crsonam  Soriplura  dicit  li;cc  tria  (logimus  cnini  p :!r- 
sonani  Doii.ini,  iion  pcrsonam  Dominum) ,  proplcrea 
licuil  loqiicndi  el  dispinaiidi  ncccssitate  Ircs  pcrsoiKJS 
diccre,  non  qiiia  Scripliira  dicit,  scd  quia  Scripliira 
non  coiitradicit  :  si  aulcm  dicercmiis  tres  dcos,  con- 
tradiccrcl  Scriplura,  dicens,  Aiicti,  Israel ;  Dominus 
Deus  luus,  Deus  unus  cst  (Deut.  vi,  4)?  Cur  ergo  et 
tres  cssoniias  non  licct  dicore,  qiiod  siniililcr  Scri- 
pliira,  sicul  iion  dicil  ,  ila  noc  conlradicit  ?  Nam  cs- 
scnlia  si  speciale  noinc  «  cst  communc  Iribus,  ciir  non 
dicantur  tres  esscnliac  ,  sicul  Abraliam,  Isaac,  ct  Ja- 
cob,  ircs  homiiies,  quia  lionio  specialc  nomcn  csl 
communc  omnibus  liominilius  ?  Si  auicm  spocialc  no- 
meii  non  esl  esscniia,  scd  goncralo,  qiiia  bomo,  ct 
pecus,  ct  arbor,  ct  sidus,  et  angelus  essentia  diciliir; 
ctir  non  dicuntur  istae  trcs  esseiiti;v! ,  sicul  trcs  cqui 
dicuntur  tria  animalia,  ct  trcs  lauri  dicuntur  trcs  ar- 
borcs,  et  ircs  lapides  tria  corpora?  Aut  si  proptor 
unitatcm  Trinilatis  non  dicuntur  trcs  esscnli;c,  scd 
una  essentia  ;  cur  non  proplcr  camdem  uiiiialcm  Tri- 
nitaiis  noii  dicuntur  ircs  substantisc  vcl  ires  pcrsonae, 
sed  una  siibslanlia  el  una  pcrsona'  Quam  cnim  est 
illis  coinmiinc  nomcnc>scntix  ,  ita  ut  ^ingulus  quis- 
que  dicatur  Cascnlia,  tam  illis  commune  cst  vel  sub- 
slanlix  vei  personac  vocabulum.  Qiiod  eniin  de  per- 
sonis  secundum  nostram ,  lioc  de  subslanliis  sociin- 
dum  Grxcorum  consuctudiiicm  ,  ca  quaj  dixiinus, 
oportet  Intelligi.  Sic  eniin  dicunt  illi  tres  sub- 
slantias  ,  unam  cssemiam  ,  quemadmodum  nos  di- 
cimiis  trcs  personas,  unam  essenliam  vel  subslan- 
tiam. 

9.  Quid  igitur  rcslal,  nisi  nl  fatcamur  loquendi  ne- 
ccssiUite  parta'  hxc  vocabula,  cum  opus  csset  co- 
piosa  dispulaiionc  advorsum  insidias  vel  erfores  liae- 
relicornm  ?  Cum  cnim  conaretiir  liumana  innpia  lo- 
qiicndo  proferrcad  hominiimscn-us,  qiiod  in  secrclario 
menlis  pro  captu  lenct  ile  Domiiio  Deo  crcalore  siio, 
sive  pcr  piam  fidem,  sive  per  qiialemcumquc  intel- 
ligpnliiim,  limiiit  dicere  Ircs  esscntias,  nc  intelli- 
poretiir  in  illa  summa  xqualilatc  ulla  divcrsilas. 
Kiirsiis  non  csse  tria  qii.odam,  non  polcrat  dicerc, 
quod  Sabollius  qiiTF  dixit/linixresim  lapsus  csl. 
Cortissiine  quippe  dc  Scripturis  cognosciiur  quod  pic 

'  AliquolMss.,  parlila. 


LIBKR  SEPTniUS.  949 

crcdondiiin  cst,  el  aspectu  mciitis  •  indiibilala  pcrce- 
plioiic  porslriiigiiur,  el  P.ilrom  cssc,  ct  Filiiini,  cl 
Spiriium  sancliiin  ;  ncc  Filium  essc  ciimdcin  (|ui  I'a- 
ter  cst,  ncc  S|iiriluin  sanotum  oiimdcm  essc  vcl  Pa- 
ircm  vel  Filium.  Qu;tsivit  qiiid  tria  diccret  :  el 
dixit   subslantias  sivc   pcrsoiias,  qiiibiis    nominibus 


non  divcrsitatom  iiitolligi  volnii. 


sod  singiilariiaioin 


noluit ;  ut  non  solum  ihi  unitas  iutclligaiiir  ex 
eo  quod  diciiur  mia  csscniia,  scd  ct  trinitas  cx  eo 
qiiod  diciinlur  trcs  sul(Slaiiti;c  vcl  pcrson.TC.  Nam 
si  lioc  cst  Dco  csse  qiiod  subsistcro,  ila  non  eranl 
diccnd;c  tres  subslanli;r,  tit  non  dicuiiliir  trcs  csscn- 
tii'  :  qiicinadmojuiii  qiiia  lioc  csl  Deo  csse  quod  sa- 
poro,  siciii  non  tros  csseiiti:is,  ila  noc  trcs  sapienlias 
dicimus.  Sic  ciiim  quia  lioc  illi  cst  Doiim  csse  (|iiO(I 
cst  csse,  tam  trcs  csscnlias  qiiam  ircs  doos  dioi  fas 
non  cst.  Si  aiilcm  aliud  cst  Doo  csso,  aliiid  subsislcre, 
sicul  aliud  Dco  essc,  aliiid  Palrcm  csse  vcl  Domi- 
num  cssc  ;  quod  ciiim  csl,  ad  sc  dicitiir,  Palcr  auleni 
ad  Filium  ct  Dominus  ad  scrvicnlcm  crcaiiiram  di- 
cilur  :  relative  crgo  subsistit,  siciit  rclaiive  gigiiil  ct 
relativc  doininatiir.  Ila  jam  siibslantia  lum  crit  sub- 
slantia,  quia  rclaiivum  eril.  Sicut  ciiim  ab  co  qiiod 
est  esse  appcllatur  esscnlia,  ila  ab  co  quod  csl  suh- 
sislcre  snbslantiam  dicimus.  Absurdum  cst  aulcm  ut 
subslaniia  rclativc  dicatur :  omnis  cnim  res  ad  se 
ipsain  siihsislit ;  quanto  magisDcus? 

CAPUT  V.  —  10.  Jn  Deo  substanlia  abusive  dici- 
tur,  essentia  proprie.  Si  lamcn  digiium  csl  ul  Dciis 
dicaliir  subsistere  :  de  his  enim  rebus  rccte  inlelligi- 
tur,  in  quihus  siihjoclis  suiil  ea  qu;B  in  aliqiio  suhje- 
cto  essc  dicuntur,  sicut  color  aut  forma  in  corpore. 
Corpiis  ciiim  suhsistil,  ct  idco  snhslanlia  est  :  illa 
vcro  iii  siibbisleiile  atquc  suhjccto  corporc,  qiiae  non 
substaiilix  sunt,  scd  in  siihslaniia  ;  ct  idco  si  es.sc 
dcsinat,  vel  ille  color,  vcl  illa  forma,  non  adimunt 
corpori  cssc  corpus,  quia  non  lioc  ei  csl  csse,  quod 
illam  vel  illam  formam  colorcmvc  rctincre.  Res  crgo 
mut:ihiles  neqiie  simplices,  proprie  dicuntur  sub- 
slanlise.  Dcus  autcm  si  suhsistit  ul  suhslantia  propric 
dici  possit,  incsi  iii  eo  aliqiiid  tan(|ii:ini  in  suhjocto, 
ct  iion  cst  simplcx,  cui  hoc  sit  essc  qiiod  illi  cst  quid- 
qiiid  aliiid  '  dc  illo  ad  illum  dioitiir,  siciil  magnus, 
omiiip  iiciis,  honus,  ct  si  qnid  liiijiismodi  de  Dco  non 
incongrue  dicitiir  :  ncfas  est  aulcm  diccre  ut  subsist;il 
el  suhsit  Dcus  honitati  suao,  ntqiic  illa  bonitas  non 
siibstantia  sil  vcl  potius  esscntia,  ncquc  ipsc  Deus 
sit  bonitas  sua,  scd  in  illo  sit  tanquam  in  suhjecto  : 
unde  manifcstum  cst  Dcum  ahiisivc  siibstanliam  vo- 
cari,  ut  nomiiic  usitaliorc  intolligatur  csscntia,  qiiod 
vcrc  ac  propric  dicitur;  ila  ut  forl;isso  solum  Deuiu 
dici  oporlcal  cs^entiam.  Fsl  cnim  vere  snlus,  quia  in- 
commulahilis  cst,  idquc  nomen  siium  f.imulo  siio 
Moysi  cnunliavit,  cum  ait,  Ego  sum  qui  sum  ;  ct,  rfi- 
ces  ad  eos  :  Qui  est,  misit  mc  ad  vos  (Exod.  iii,  14) 
Sed  tamen  sivc  csscntia  dicalur  (|iiod  propric  dicitur, 
sivc  suhstantia  quod  ahusive ;  utrumque  ad  sc  dici- 

'  sic  Mss.  Ediii  auleni,  et  aspeclus  menlis. 

»  Edili,  et  quidquid  aliud.  Alicsl,  et,  a  nianu^iplis- 


j,i;5  Dli:  TlllNlTATi:, 

liii ,  iion  ichilivo  ad  ali(iiiiii.  lliidc  Ikic  o^l  Doo  rssfi 
i|iioil  siiljsislcrc,  el  idco  si  nna  cssciilia  Trinilas,  iiii  i 
(>ti  iiii  siil)Stanlia.  Forlassis  igiliir  roiiiniodiiis  di(  iiii- 
tiir  ircs  pcrsonrc,  (|iinMi  Ircs  siihslanlia.'. 

CAriJT  VI.  —  11.  Curin  TrimUUe  non  dicatur  uihi 
pcrsona,  et  tres  esscntiw.  De  Trinitate  quid  crcdercde- 
liel  qui  svpra  dicla  non  capit.  Ilomo  cl  ad  imaqinem  et 
imago  Dei.  Sed  nc  n(d>is  vidcar '  siifrngari,  liocfiKO- 
quc  r((|uirainiis.  Qiian(iiiam  ct  illi,  si  vclleiil,  sii  iil 
diouiil  Ircs  sulislantias,  trcs  liyposlascs,  posscnt  di- 
oorc  Ircs  pcrsonas  tria  prosopa.  Ulud  aiilcm  nialiio- 
ruiil,  qiiod  fortc  scruiidum  linguoc  su;r;  consiicludi- 
noiii  aptiiis  dicorclur.  Nam  ct  in  pcrsonis  cadcm  ra- 

V  lio  csl  :  non  eiiim  aliiid  osl  Dco  cssc,  aliud  pcrsoiiam 
rssc,  sed  omnino  idcm.  Nam  si  csse  ad  se  dicilur, 
porsoiia  vcro  relativc;  sic  dicnmus  tr(iS  por-onas, 
1'atrom  cl  Filiiim  ct  Spiriliim  sanclum,  qiieuiiulmo- 
dum  dicuntur  aliqui  ircs  amici,  aut  trcs  propin(|ui, 
aiil  ires  vicini,  qiiod  sint  ad  inviccm,  iion  quod  tiiius- 
qiiisquo  corum  sit  ad  sc  ipsum.  Qiiaproptcr  qnililiel 
ex  eisaiiiicuscst  duoruin  c;otcrorum,  aut  proiiiriqiius 
aul  viciiuis,  qiiia  lioc  nomina  rcialivam  .<;igni(i(alio- 
iiem  liaboiU.  Uuid  crgo?  miin  placel  ut  dicamus  Pa- 
Irem  personam  esse  Filii  et  Spiriius  sancli,  aul  Filium 
personam  esse  Palris  el  Spiritus  sancli,  aut  Spiri- 
tum  sanclum  personam  esse  Patris  et  Filii  ?  Sed 
nequc  pcisona  ila  dici  alicubi  solct,  ncque  in  liac 
Triiiilaie  cuiii  dicimus  personam  Palris,  aliiid  dici- 
mus  quam   sulislaiiliam  Palris.  Quocirca,   iit  sub- 

V  staiili:!  Paliis  ipse  Paler  csl,  non  qtio  Paler  esl,  sed 
quo  cst;  ita  ct  persoua  Palris,  non  aliiid  qiiain  ipse 
Pater  c^t  :  ;id  se  qtiippe  dicitur  persona,  noii  ad  Fi- 
lium  vel  Spirilum  saiictiim  ;  sicut  ad  se  dioitur  Dctis 
el  niagiius,  cl  bonus,  cl  juslus,  el  si  quid  aliud  hiijus 
modi.  Et  qucuiadmoduui  lioc  illi  csl  esse  qiiod  Dcum 
csse,  quod  niagnum,  quod  bonum  essc;  ila  hoc  iiii 
est  csse,  quod  personam  csse.  Cur  crgo  non  lucc  nia 
simul  un;mi  pcrsonam  di(  iinus,  sicul  unam  csscnliatn 
el  unum  Deum,  sed  trcs  dicimus  persouas,  ciiin  ires 
Deos  aut  ircs  essenlias  non  dicamus  ;  nisi  quia  vo- 
lumus  vel  unum  aliquod  vocabulum  servirc*  liuic  si- 

I  gnilicalioni  qua  inlelHgilur  Trinilas,  ne  omniiio  tace- 
I  remus  inlerrogati,  qiiid  Ircs,  cum  Ires  csse  fatcre- 
mur?  Nam  si  geiius  esl  essciilia,  spccies  aulem  sub- 
stautia  sive  persona,  iit  noniiulli  sentiuui,  omill» 
illud  qtiod  jam  dixi,  oportere  appellari  trescssenli;is, 
ul  appellanlur  tres  subsianliae  vcl  person.T,  sicut  ap- 
pellaiilur  Ircs  equi,  eiHlemque  aniniaiia  tria,  cum  sil 
spccics  eqiiiis,  aiiimal  gcniis.  Ncqiic  enim  spccies  ibi 
pluralilcr  dicta  csl,  cl  goniis  singiiiaiitcr,  tanquam 
dicerelur  tres  cqui  unum  animal :  scd  sicut  Ires  equi 
speciali  nomine,  ila  Iria  anrmalia  gonerali  nomino. 
Qiiod  si  dicunt  subsiaiiliic  vel  porsonrc  iiominc  mn 
.'.pocicin  signilioari,  sod  ali(|uid  singu!arc  alqiie  indi- 
viduuin ;  ut  subslanlia  vcl  persona  iion  ila  dicalur 
sicut  dicitur  homo,  quod  communc  est  omnibiis  lio- 

'  Sic  Am.  Er.  et  aliquol  Mss.  At  l.ov.,  videat.  Noiinulli  Mss., 
videalnr. 
*  j'Lures  Mss.,  senwe. 


S.  ALCLSTIM  m 

minibiis,  sod  qiiomodo  dioiliir  liic  lioino,  volul  Ahia- 
li:iiii,  v(  liii  |.a;io,  vclut  Jacob,  vol  h  qnis  alius  qiii 
(•li:iiii  digilo  i'r:osens  dcmoiislrari  povsit  :  sic  quoqiio 
iilos  oadom  r.ilio  oo;;soquc|iir.  Siciit  oniin  dicimliir 
Abraliam,  fsaac  ct  Jaoob  tiia  individiia,  ita  trcs  lio- 
inines,  ct  trcs  aniin.T.  Ciir  orgo  el  Patcr  ol  Filius 
ol  Spiritiis  s;iiiotU5,  si  scoundiiin  gonus  cl  fipccicm  ol 
iiidividuum  otinm  isla  dissorimii';,  non  i(a  dioiinlur 
ir.s  ossonli;o,  iit  trcs  subslaiili;c  seii  pcrsofi:o?  Sod 
lioc,  iil  dixl,  omitlo  :  illiid  dico,  si  csscnlia  gcniis  est, 
iina  c^scntia  jam  non  liahcl  specics ;  sicut  qiiia  gomi» 
osl  anim;il,  unuin  aniinal  jam  non  hahot  spocios.  Noii 
siint  orgo  trcs  species  uiiiiis  csscnlia;,  Patcrct  Fdiiis 
ct  Spiritus  sanclus.  Si  aulcm  spccies  csl  essonlia, 
siciit  spccies  est  homo,  ires  vcro  ilbc  quas  appcHa- 
iiiiis  subst.inlias  sive  peis(.nas,  sic  eamdom  speoiom 
comniuniter  habeiit,  qiiomndmodum  Abrahim,  Fsaac 
et  Jacob  speciom  qu;c  honio  dioilur,  cominunilor  ha- 
bent;  non  sicnt  homo  subdividitur  in  Ahraham,  Isanc 
ct  Jac(d),  ila  unus  liomo  ct  in  aliquos  singulos  hoini- 
nes  subdividi  polcsl  :  omiiino  cnim  non  i^otost,  qiiia 
iiniis  homo  jaiu  singiilus  hoino  cst.  Car  orgo  iina  os- 
scntia  in  tres  subslantias,  vcl  porsonas  subdlvidittir  ? 
Nam  si  essoniia  spccies  esl  sicut  homo,  sic  est  iina 
esscntia  sicul  unus  I.omo  :  an  sicut  dicinnis  ;iiiquos 
tros  hominos  cjusilem  scxiis,  ojusdem  tcmpcrationis 
corporis,  ojusdemqne  aninii,  unam  csse  nalurani ; 
tres  cnim  sunl  homines,  scd  una  nalura  :  sic  etiam 
ibi  dicimus  Ires  substanlias  unam  (?ssen'iam,  aiit  tres 
pcisonas  unam  sul)S!anti:im  vol  essentiam?  lloc  vero 
ulcuinqtie  simile  esl,  quia  ci  \\'tercs  qui  laiine  loouti 
sunt,  antcqiiam  lialicrenl  isla  nomina,  quaj  non  diti 
csl  ut  in  usum  vcnerunl,  id  esl  csseniiam  vcl  sub- 
siaiitiam,  pro  his  natoram  diccbanl.  Non  itaque  se- 
ciindum  geniis  ct  spccics  isla  dicimus ;  scd  qiiasi 
secundum  commiincm  eanidomqiie  malcri:im.  Sicut 
cx  eodeni  auro  si  fiercnt  Ircs  slalu;r,  diceremus  Ires 
siatiias  unnm  aurum,  nec  tamen  diccromus  genus 
auriim,  spccios  aiilom  slatuas  ;  noc  aurum  spocicm, 
staluas  vcro  iiidividua.  NuHa  quippe  spccies  indivi- 
dua  sua  transgrcdilur,^  ut  aliqiiid  extra  compreben- 
dat.  Cum  enim  dcfiiiiero  quid  sil  homo,  quod  esl 
nomcn  spcciale,  singuli  quiqiie  homiiies  qui  stint  iii- 
dividua  eadcm  dcfinilionc  continenlnr,  nocaIi(|uid  ad 
cam  pertinct  quod  homo  non  sit.  Cum  vero  auriim 
definicro,  non  sola)  statuoc,  si  aurcaj  fuerinl,  sed  ct 
annuli,  ct  si  quid  aliud  de  auro  fuerit,  ad  auruin  por- 
linebil,  elsi  nihil  inde  fiat,  aurum  dicitur,  quia 
eliamsi  iion  siiit  aure;c,  non  idco  non  erunl  slalu.T. 
Item  nulla  specios  excedil  dcfinilionem  goneris  sui. 
Ciim  enim  dcfiniero  aniinal,  quoniam  generis  hnjiis 
species  est  equus,  omnis  equus  atiiinal  osl,  iion  au- 
tom  statua  omnis  aunim  cst.  Ideo  quamvis  in  Iribus 
slatuis  aureis,  roclc  dicamus  tres  siatiias  untim  aii- 
rum;  non  tamenita  dicimus,  ut  gcniis  aiirum,  spo- 
cics  vcro  slatuas  intclligamus.  Ncc  sic  ergo  Trinil;iten:» 
diciinus  Ircs  pcrsonas  vcl  stibstanlias,  unam  cssen- 
tiam  el  unum  Dcum,  taiKpiam  cx  uiia  nmlcria  iria 
(ji:a;dam  lubsislant,  eti;imsi  quidquid  illud  e^t,  in  hi» 


945  lAHEW 

Iribiis  explicaluin  &il.  ^ioii  eniiii  aliijuiil  aliud  ojtis 
csseiilia;  osl  pnxiter  islain   Trinilalein  :  lamen   in-s 
personas  ejusdein  essenli*,  vcl  Ires  personas  niiam 
esseniiain  dicimus  :  ires  anicm  puMsoiias  cx  eailem 
csscnlia  iion  dicimiis,  quasi  aliiid  ibi   sil  quol  esscii- 
lia  esl,   :tliud  i|iiod  pcrsoiia ;   sicul   Ircs   siainas   ex 
ciideiu  auro  possumus  dicerc;  aliud  onim  illuc  csl 
esse  aurum,  aliud  essc  slaluas.  Et  cuin  dicuiiliir  Ircs 
liomiiics  una   natiira,  vcl  Ircs  liomiiics  cjiisdom  na- 
lurx,  possuiil  cliaiu  dici  Ircs  lioitiiu 'S  cx  cadcin  n;i- 
tura,  quia  cx  eadcin  nalnra  ct  alii  lies  lales  hoinincs 
possiiiit  cxislore;  iiiillavero  csseiilia  Trinilalis,  iiiillo 
nodo  alia  qii.Llibcl  pcrsona  ex  cadom  cssonlia  poloht 
existcre.  Dciiulc  iii  liis  rcbus  iion   lanliiin  csl  uiius 
lioiuo,  ({uaiiium   ircs  liomines  siinul;  cl  plus  siinl 
aliquid  liominos  duo,  quain  uiius  liomu  :  ct  in  slnluis 
aoqualibus  pltis  aiiri  esl  tres  simul  i|iiain  singiihe,  cl 
niimis  aiiri  cst  iiiia  qnam  diuc.  At  in  Deo  non  iln  ost : 
iioii  cniin  iiiiijor  osseiiiia  csl  Pator  et  Filius  ct  Spiri- 
tus  sanciiis  siiniil,  qiiani  solus  Pater  aul  solus  Filius  ; 
&ed  tres  simul  ilhe  substanlioi  sivc  pcrson:»,  si  ita 
dicond.c  siml,  aM|u:iles  simt  singiilis  :  (|tiod  aninialis 
lioino  nim   pcrci|>ii.   Noii  cniin  potcsl  cogitarc  iii>i 
nioles  ct  8i):\tia,  vel  niiiiuta  vcl  gr.indin,  voliianlibns 
iii  aninio  cjns  pliantaMn  tlib:!S  laiiqiiam  inriginibiis 
cor|ioriim. 

ii.  Ex  (jiin  immuiidiii.i  doiicc  piiigclur,  oiodat  iii 
l\itroin  ol  1'iliiiin  ct  Spiriuim  saiiclum  ,  iiiiiim  Dciim, 
solum,  magiunn,  oinnipolcntcm,  bonum,  jiislum,  mi- 
i-ericordcm,nmniiim  vi  ibilium  cl  iiivisibilium  condi- 
torein,  ot  qiru!<|uid  d^;  ilio  pro  luimana  facullalcdlgnc 
vorcque  dici  polosl.  IScquc  cuin  aiidieril  Palrom  soluin 
Dcuin ,  scparct  inde  Filium ,  aiil  Spiritum  saiictuni  : 
cum  eo  quippc  solus  Deus,  cuin  quo  ct  nnus  Dciis  csl ; 
quia  et  Filium  cum  iuidimus  solum  Dcum  ,  siiic  ulla 
separalione  Palris  niit  Spiriius  saiu  ti  oporlct  accipcrc. 
Ati|ue  ita  dic.it  unam  csscntiam  ,  ut  non  cxistimcl 
aliud  alio,  vcl  niajus ,  vcl  mclius ',  vel  aliqua  cx  parte 
diversmn.  Non  lanien  ut  Palcr  ipse  sit  ei  Filius  ct 
Spiritus  sanclus,  et  (|uid(itiid  nliud  ad  altcriitrum  siii- 
gula  dicunlur ;  sicut  Vcrbum  (luod  non  dicilur  iiisi 
Filius,  aul  Doiuiin  quod  noii  dicilur  nisi  Spirilus  san- 
ctus  :  proptcr  quod  ciiaiii  pluralcm  iiunicriim  admil- 
lunt ,  sicut  in  Evai  gello  striplum  csl  :   lujo  ct  Vuter 
i.nian  mmus  {Joan.  x,  30).  Et  unum  dixil ;  ct,  sumus : 
u»iun),  sccunduni  csscnliam,  qiiod  idcm  Dous;s«hi«s, 
secundum  relalivum,  qnod  ille  Palcr,  hic  Filiiis.  Ali- 
qiiando  el  tacelur  nnilas  e.^scnti^n,  ct  sula  |iliiralitcr 
rolaliva  coinmomoiaiilur  :   Yenienius   ud  euni  ego  et 
Pater ,  et  liabilubimus  ufud  cum  (Id.  xiv,  23).  Veuie- 

'  Quiila-n  Mss. ,  rel  majus,  t'</  ntinu-^.  I  liircs  voro,  vel 
mitJHs,  vel  ndniis,  vel  nuiii.i. 


OCTAVIS.  9|g  ' 

mus  ct  liabitabiinus,  plumlis  nuiucrus  Cst.  (piia  pr.c- 
dictuin  esl,  i:g()  et  Puter,  id  cst,  Filiiis  ol  l'alor,  qiKc 
lelalivc  ad  inviccm  diciinlnr.  Aliqiiando  lalcnter  oin- 
nino,  sicnt  iii  Goncsi  •  Fuciamus  lioininem  ad  imnginein 
et  similitudinem  nosf.ain  ((Un.  i,  2G).  Fl  fuciumus ,  ol 
nostrum,  iilui:ililcr  diclum  esl,  ot  iiisi  cx  iclalivib  ac- 
cipi  non  oporlct '.  Non  eitim  ut  faccrenl  dii,  aut  ad 
imaginom  ot  siiniiiludinein  deoruiii;  scd  ul  faccrenl 
i*utorct  Fiiiuscl  Spirilus  sanctiis ,  ad  imaginom  Pa- 
liis  et    Filii  cl  Spiriliis  sancti,  ut  subsistorct  lioino 
imago  Dci.  Dcus  aiilcin  Trinitas.  Scd  qtiia  iioii  om  - 
nino  a-qiialis  ficbat  illa  imago  Doi,  tanqiiam  noii  ab  illo 
iiala,  sod  ab  co  crcaia,  linjus  rei  signiHcaiida;  cau.sa , 
ila  imago  cst  ut  ad  iinagincm  sit :  id  csl,  iion  a^qualiir 
parililatc,  scd  (luadain  simililudinc  acccdil.  Nononim 
locorum   inlcrvallis,   sed  siinililudinc  acccdilur  ad 
Dcum  ,  et  dissimiliiudinc  reccdltur  ab  co.  Sunl  enim 
qui  ila  disiingtiunl,  ui  imaginem  vclint  essc  Filiuni  : 
liomincm  vcro  lu.-n  imaginoni,  scd  ad  imaginoin.  Kcfoi- 
lit  aiilem  cos  Apostolus  dicciis  :   Vir  qiiidem  non  debel 
vdare  cnpul,cuin  sit  imago  et  gloria  Dci  (I  Cor.  xi,  7). 
Non  dixit,  Ad  imagincm  -sed  iinago.  Qux  tamcn  imago, 
cuiii  alibi  dlciliir,  Ad  imuginein,  noii  quasi  ad  Filiuin 
dicitur,  qiiaj  iinago  :c(iualis  cst  Palri ;  alioqiiin  non  di- 
coret,  ad  imaginein  uoslram.  Qiiomodo  ciiim  uoslraui , 
cuin  Filius  solius  Patris  imago  sit?  Sed'proplcr  im- 
p.ircm,  ut  diximiis,  similiiiidiiicm  dictiis  cst  lionio  ad 
imuginein  :  ct  iJco  uostrain  ,  iil  imngo  Trinitaiis  cssct 
liomo;   iion  Trinilaii  a'qualis  sicut  Filius  Palri ,  scd 
accodcns,  ut  dicium  cst,  qiiadam  siiiiilitudine ;  sicut 
iii  dislantibiis  sigiiilicatur  qu;cdam  vicinilas,  non  loci , 
scd  cujusdam  imilalionis.  Ad  lioc   cnim  el  diciliir  , 
Jieformainiui  in  novitate  meutis  vestra;  {[lom.  xii,  2)  ; 
qnibus  itcm  dicil ,  Estote  ilaque  imitatores  Dci ,  sicut 
fxlii  charissimi  {Eidies.  v,  Ij.Novo  ciiiin  homini  dici- 
t"jr  :  Qui  renovatur  iu  agnitionem  Dei ,  sccunduin  inui- 
giuem  ejus  qui  crcavil  eitin  {Coloss.  iii,  10).  Aut  si  jnm 
placcl  propter  dispulandi  ncccssilalom  ,  eliam    excc- 
ptis  noininibus  rclativis,pluralcm  numcrum  admittore, 
ut  uno  nomine  rcspondeatur,  cuni  qiixritur,  quid  Iria, 
cl  dicere  trcs  substaiilias  sive  trcs  personas;  nulluj 
molcs  aul  intorvalla  cogilenlur,  iiulla  dislanlia  (iiiaii- 
lukccitmqtic  dissimilitudinis,  ut  ibi  *  ii)telligalur  aliud 
alio  vel  paulo  minus,  quocumque  modo  ininus  cs>e 
aliud  alio  polcst :  ut  ncqiic  pcrsoiinrum  sit  confusio , 
iiec  lalis  dislinciio  qua  sil  impar  :iliquid.  Qiind  si  in- 
tcllcclu  capi  noii  potesl ,  lide  tencaltir,  doiicc  illiice-  ^ 
scat  iii  cordibiis  illc  (|iii  ait  pcr  propliclam,  A'/.si  crc- 
dideritis,  uon  iiitelligctis  {Isai.  vii,9). 


'  '•ic  Mss.  r.diii  vcfo,  uon  polest. 
■  1'luics  .Mss.,  aiU  ibi.  Kl  qui(Jani,  aut 


ubi. 


LIBEIl  OCTArUS. 

Ja  quo  ralionc  rodd.ta  iiions'ral,  noa  solum  Palrcm  l"ilio  non  csse  niajoroin,  sod  ncc  anilxis  siiiiul  alKiiiid  iii.tiiis  cssii 
qiiaiii  ?|  iiiluiii  saiKliiin,  iicc  (it:(;slil'cl(iiios  siiiuil  iii  cadcin  ■Iriiiilalc  iiiaiiis  c.sso  alic[ui(i  qiwim  (iiuiiii ,  iu-c  oiniics  biii.til 
trcs  iiia;us  aliqoi  i  cs>o  ciuaiii  sliiyulDj,.  Dciiulc  ayil  ul  cl  cx  vcrilalis  itilcllcclioiic  ,  cl  ex  notilii  miiiiiiiI  lioiii ,  cl  ox  insiio 
auiorc  jusliliic,  |  ro|  lor  (itiiiiii  ilili^^itui' aniiiuui  jttxliis  al)  a.rniio  cliaiii  iioadiiiii.iuslo,  inlclli.i;aUir  ij.sa  iialtira  Dci  :  iiiaxi.ne 
vero  ailinoiicl  ui  Di-i  cog.iilio  (juxralur  i  cr  cliarilalciu,  (iu;c  iii  Scrii/ltuic,  D.-ttb  dicilnr  ;  qua  iii  (.iKirilatc  cliiuii  IriuiLalis 
v^os-Ui^iuiii  qiKxlcJain  incsse  oliservat. 

Proof.hu  M   — !•    Fi>'hyjn%  suprriut  dictorum.  \{c-       guta  in  dilficilioribus  fidci  (iua'stion)bus  icrvunda.  \)\x\- 


947  DE  'miMTATE, 

niHS  alihi,  oa  dici  propric  in  illa  Trinilatc  distincic  ail 
siiipiilas  pcrsonas  pcrtincnlia  ,  f|ii:c  rclalivc  diciinlnr 
ad  inviccm,  sicut  Palcr  clFilins.  cl  iitriiisf|iic  noniiin 
Spiritiis  sancliis  :  non  cnirn  Palcr  Trinitas.  aiit  Filiiis 
Trinitas,  aiit  Trinilas  noniiin.  Qnod  vcro  ad  sc  di- 
ciiiilnr  siiigiili,  iioii  dici  |iliira!il(;r  trcs,  scd  nniirn 
ipsa  !i  Trinilalcrn ' :  siciit  Dciis  Paicr,  Dciis  Filiiis  , 
Dciis  Spiriliis  sanctiis;  cl  hoims  Palcr,  lioniis  Filins, 
boniis  SpiritiiS  sanclns  ;  ct  omnipotcns  Palcr,  omni- 
liolcns  Filins,  ornnipolcns  Spiritiis  sancliis  :  ncc  la- 

^  nicn  Ircs  dii ,  anl  trcs  boni ,  aul  Ircs  omnipoientcs; 
sed  iinns  Dciis  ,  boniis  ,  omnipolcns  ipsa  Trinitas  ;  el 

'  qnid(|ni(l  aliud  non  ad  in\iccm  relalive,  sed  ad  se  sin- 
guli  dicuntiir.  IIoc  cnim  scciindiim  csscntiam  dicuntiir, 
quia  boc  cst  ibi  cssc ,  quod  magnum  cssc  .  qiiod  bo- 
niirn  esse ,  quod  snpienlcm  csse ,  el  quidqnid  aliiid 

.  ad  sc  iinaqu.Tqiie  ibi  pcrsona,  vcl  ipsa  Triniias  dici- 
tiir.  Ideoqiic  dici  trcs  personas,  vel  trcs  siibslantias, 
non  iit  aliqua  inlelligalur  divcrsitasessentix,  sed  ut 
vel  iino  aliquo  vocabulo  rcspondcri  possil,  ciim  dici- 
tur  qiiid  Ircs,  vel  qiiid  tria  ;  tanlamque  esse  sequalita- 
tem  in  ca  Trinitatc,  iil  non  soliim  Palcrnon  sil  major 
quam  Filius,  quod  atlinct  ad  divinitatcm  ,  sed  nc-c 
Pater  ct  Filius  simul  majns  aliquid  sint  qiiani  Spiritus 
sanctus,  aiit  slngula  qunoque  pcrsona  quxlibet  trium 
minus  aliqnid  sit  quam  ipsa  Trini'as.  Dicla  simt  hrcc, 
et  si  smpius  versando  rcpclanlur,  familiarins  quidcm 
innolescHnt  :  sed  ct  modus  aliquis  adbibendus  est , 
Deoqiic  supplicandum  dcvotissima  pietale ,  ut  intcl- 
lectum  aperiat,  et  studium  contenlionis  absumat,  quo 
possil  mcnte  cerni  essenlia  verilalis ,  sine  ulla  mole, 
sine  ulla  mobilitale  *.  Nunc  ilaque,  in  qnantiim  ipse 
adjuval  Creator  mire  misericors  ,  altendamus  b?cc  , 
quoe  modo  inleriore  quam  superiora  '  traclabimus, 
cum  siiit  eadem  :  servata  illa  regula ,  ut  quod  inlel- 
lcclui  nostro  nondum  eluxerit,  a  firmitale  fidci  non 
dimittalur. 

CAPUT  PRIMUM.  —  2.  In  Deo  non  essemajus  quid 
tres  quam  unam  personam ,  ratione  monslraiiir.^)\c\- 
mus  enim  non  esse  in  hacTrinitate  majiis  aliquid  duas 
aut  tres  personas  quam  unam  earum  :  quod  non  capit 
constietudo  carnalis,  non  obaliud,  nisi  qiiia  vera  qiirc 
crcata  sunt  sentit  ut  potest;  veritalem  autem  ipsam 
qiia  creata  sunt  non  potest  intueri  :  nam  si  posset , 
niillo  modo  esset  Iiix  ista  corporea  manifestior  quam 
hnc  qiiod  diximus.  In  substantia  quippe  veritatis,  quo- 
niam  sola  vere  est ,  non  est  major  aliqua,  nisi  qunn 
\erius  esl*.Qiiidquid  aulem  inlelligibile  atqne  incom- 
mulabile  est,  non  aliud  alio  verius  esl ,  quia  apqnc 
incommntabiliter  aeternum  est  :  nec  quod  ibi  mngniim 
dicilur,  aliundc  magnum  est,  quam  eo  qiio  vere  ea". 
Quaproplcr  ubi  magniludo  ipsa  veritas  est ,  quidquid 


S.  AUGUSTINI 


918 


«  Sic  pleriquc  Mss.  At  editi ,  sed  unam  ipsant  mntta- 
lem. 

»  !n  Mss.,  mntnbililate. 

'  F.fiili ,  qiia;  modo  tnm  tntertcra.  At  Mss. ,  qua;  modo 
interiore;  id  (^sl,  ralione  inngis  inlima  atqiie  snbtiliore. 
P.emensis  cocicx  habel,  quw  modo  interiore  quam  stipc- 
riore. 

*  Qualnor  Mss.,  rertor  est. 

*  flericiuc  Mss.,  quod  lerc  esl. 


plus  babct  inagniludinis  ,  nccessc  cst  ut  pbis  hajjcat 
vcrilalis  :  qiiiilqnid  crgo  plus  verilatis  non  li.ibcl,  noii 
Iiabct  pliis  cliam  magnitudinis.  Porro  ,  qnid(|iiid  plu» 
liahct  vcritaiis,  profecto  verius  est ,  siciil  majii»  csl 
qnod  pius  babct  magniliidinis  :  hoc  crgo  ibi  cst  majiis 
qiiod  verius.  Non  autciii  vcrius  cst  1'alcr  ct  Filiiis 
siinul,  quam  singulus  Patcr,  ant  singnliis  Fiiiiis.  Noii 
igilur  majus  aliquid  utrumqiic  simul,  qiiam  siiiguliim 
cornin.  Et  qnoniam  .'c(|iie  vere  est  cli.im  Spiritus  saii- 
ctus,  ncc  Pater  et  Filius  sirnul  majus  aliquid  cst  qiiain 
ipsc,  qiiia  ncc  verius  cst.  Patcr  quoqne  cl  Spiriius 
sanctus  simul,  quoniam  vcritate  non  siipcrant  Filium ; 
non  cnim  vcrins  suiit;  nec  magnitndine  supcrant.  At- 
que  ila  Filiiis  ct  Spirilus  sanctus  simiil  tarn  rn.ignuin 
aliquid  sunt  quarn  Paler  solus ,  quia  tam  vere  sunl. 
Sic  el  ipsa  Trinilas  tim  magniim  est,  qiiam  unaquj'- 
que  ibi  pcrsona.  Noii  eiiiin  ibi  majorcsl,  qiia:  verior 
non  cst,  ubi  esl  ipsa  vcrilas  magnitudo.  Quia  in  es- 
sentia  verilalis,  hoc  esl  verum  csse  quod  esl  esse;  et 
hoc  est  esse  quod  csl  niagnum  csse  :  hoc  esl  crgo 
magnum  esse ,  quod  vcrum  esse.  Qiiod  igilur  ibi 
aequc  verum  est,  eliam  acque  magnum  sit  nccesso 
esi. 

CAPUT  II.  —  3.  Respuenda  omnis  corporatis  cogi- 
tatio,  tit  Deus  capialur  qnomodo  Deus  est  verilns.  In  cor- 
poribus  aulem  fieri  potest  ul  acqiie  vcrum  sit  hoc  aii- 
rum  atque  illud,  sed  majiis  hoc  sit  quam  ilind  ,  quia 
non  eadem  ibi  est  magniiudo  quae  vcritas ;  a!iiid(|iie 
illi  est  aurum  csse,  aliud  magnum  esse.  Sic  ct  in  ani- 
mi  natura  ,  secundiim  quod  dicilur  magnus  animus  , 
non  secunduin  hoc  dicitur  verus  animus.  .Aniinum 
enim  veriim  habel  etiam  qui  non  esl  magnanirnus  : 
qnandoquidem  corporis  et  animi  essenlia,  nnn  csl 
ipsiiis  verilatis  essentia,  sicutest  Trinilas  Deus  uniis, 
sohis,  magnus,  verus,  verax,  verilas.  Quem  si  cogi- 
larc  conamiir,  qiinnlnm  sinit  et  donat,  nullns  cogite- 
tur  per  locorum  spatia  contactus  aut  complexiis,  qiiasi 
trium  corporum;  nulja  compago  jiinclurae,  sicut  tri- 
corporem  Geryonem  fabulae  ferunt  :  sed  qnidqiiid 
animo  lale  occurrerit ,  ut  m.ijus  sit  in  tribus  qiiam  in 
singiilis,  minusque  in  uno  quam  in  duobus,  sinc  ulla 
dubitationc  respuatur  :  ila  enim  respuitur  omne  cor- 
poreum.  In  spiritualibii?  autem  omnc  miilabile  qiiod 
occurrcrit,  non  pulctur  Dciis.  Non  enim  parvae  noii- 
ti.T  pars  est,  cum  de  profnndo  islo  in  illam  siimmila- 
tcm  respiramus,  si  anteqiiani  scire  possimus  quid  sil 
Deus,  possumus  jam  scirc  qnid  non  sit.  Non  est  cniri 
cerle,  nec  lerra  ,  nec  coelum  ,  ncc  qiiasi  tcrra  el  coe- 
lum ,  nec  tale  aliquid  qiiale  videmiis  in  coelo,  ne« 
quidquid  tale  non  videmus  '  ct  est  forlassis  in  coelo. 
Nec  si  aiigens  imaginatione  cogilationis  luccin  solis, 
qiiaiilum  polcs ,  sive  quo  sit  niajor,  sive  quo  sit  cla- 
rior,  niillies  tanlum ,  aut  innumerabililer,  neque  lioc 
csl  Deus.  Ncc  sicnt  cogitantur  '  Angeli  mundi  ppiriliis 
coelestia  corpora  inspirantes  ,  alqiie  ad  arbitrium  qno 
scrviiinl  Deo  mutanies  atqiieversantes,  nec  si  omncs, 

<  ?ic  Am.  clMss.  At  Er.  ct  I.ov.,  nec  tale  aliqnid  qnidqnid 
non  videnvts. 
»  Forte,  \cc  si  cogitcnlur. 


949 

cura  sint  millia  milliiim  (1  Apoc.  v,  11),  iii  umim  col- 
lali  unus  fiaiil ,  nec  lale  aliiiuid  Dfus  esl.  Nec  si  eos- 
dem  spirilus  siiie  corporibus  cogiles,  quoJ  qniileiu 
carnali  cogitalioni  difficillimum  csl.  Ecce  vide,  si  po- 
les,  0  anima  pra^gravala  corpore  quod  corrumpiiur, 
ct  ouusla  tcrrenis  cogilalionibus  mullis  el  variis  ;  eece 
vide,  si  poles  :  Deus  Verilas  csl  (  Sap.  w,  15).  lloc 
enim  scriplum  est,  Quoniaiu  Dcus  lux  est  (  l  Joan.  i, 
5)  :  non  quomodo  isti  oculi  vident,  sed  (luomodo  videt 
cor,  cum  audis ',  Verilas  est.  Noli  quxrere  quij  sil 
veritas;  stalim  enim  se  opponenl  caligincs  iiiiaginuni 
corporalium  el  nubila  plianiasin;\luni,  ci  perUirbabunt 
serenilalem  ,  qu3D  primo  iclu  diluxit  libl ,  cum  di.  e- 
rcin,  Veritas.  Ecce  in  ipso  primo  ictu  quo  vdut  co- 
ruscalione  perslringeris  ,  rum  dicilur,  Veritas  ,  iiiane 
si  poies  :  sed  non  poies ;  relaberis  in  isla  soliia 
alque  lerrena.  Quo  tandem  pondere ,  quirso,  lelabe- 
ris ,  nisi  sordium  conlr.iciarum  cupidiiaiis  visco  el 
perfgrinalionis  erroribus  ? 

CAPIT  III.  —  4.  Quomodo  cognoscalur  Deum  esse 
summum  bonum.  Aniinus  nonnisi  conversione  ad  Deum 
fi(  bonus.  Ecce  iterum  vide,  si  poles.  Non  amas  ccrle 
iiisi  bonum  ,  quia  bona  esl  terra  allitudine  monliimi 
cl  lemporamenio  collium  el  planilie  cam;oruni,  et 
bonum  pr.cdium  amoenum  ac  ferlile  ,  cl  bona  donuis 
paribtis  menibris  disposila  et  ampla  el  lucida,  el  bona 
aiiimalia  animaia  corpora  ,  et  bonus  acr  modeslus  et 
salnbris,  et  bonus  cibns  suavis  alque  aplns  valetudiui, 
el  bona  valctudosiiie  ddloriliuscl  lassilndine,  cl  boiia 
facies  lioininis  diincnsa  pariliter  cl  aflecta  iiilarilcrct 
luculentcr  colorala  ,  et  b.  nus  animus  amici  consen- 
sionis  dulcedine  el  ainoris  fide,  ct  boiius  vir  justiis,  et 
bonx-  divitioe,  quia  facile  expediunl,  et  bonuni  coelum 
cuin  sole  el  luiia  et  t.tellis  suis,  ct  boni  Angcli  s:incia 
obedicnlia,  ct  bona  loculio  suavilcr  docens  et  coii- 
gruenler  moiiens  *  audLenlcm  ,  et  bonum  carmcn  ca- 
norum  numeris  ct  senlenliis  grave.  Qaid  plura  et 
plura?  Boiium  lioc  el  bonuiu  illud  :  loUe  boc  ct  illud, 
ct  vide  ipsuni  bonum,  si  poles  ;  ila  Deum  videbis,  non 
alio  bono  bunum,  sed  bonuin  omnis  boni.  Nequeenim 
iii  his  omnibus  bonis ,  vcl  qua;  commemoravi ,  vel 
quae  alia  cernunlur  sive  cogitaiilur,  diceremus  aliud 
alio  melius  cum  vere  judicamus,  nisi  csset  nobis  iin- 
pressa  nolio  ipsius  boiii,  secundum  quod  et  probare- 
mus  aliquid,  et  aliud  alii  pntponeromus.  Sic  araandus 
est  Deus,  non  lioc  el  illud  bonnm,  sed  ijisum  bonum. 
Qii:crendum  enim  bonnm  animx,  non  cui  supcrvoli- 
lel  judic.indo,  sed  cui  h  iTcal  amando  :  et  qiiid  hoc  , 
iiisi  Deus?Noii  bonus  animus,  aut  bonus  angelus,  aut 
bonuin  coelum;  scd  bonum  bonum.  Sic  cnim  forle  fa- 
cilius  advcrtilur  qiiid  volim  dicerc.  Ciim  cnim  audio, 
verbi  gratia  ,  qiiod  dicilur  aniinus  bonus ,  sicut  duo 
veiba  suiit,  ita  ex  eis  vorbis  duo  qu;cdain  inlclligo  : 


LIBEIl  OCTAVUS.  050 

video  agendiim  esse  volunlate  ;  non  quia  idipsum  quo 
animus  csl,  non  est  aliqnid  boni;  nain  Miide  jam  di- 
citur,  et  vorissimo  dicitiir  corpore  molior?  sed  idoo, 
iiondum  dicitur  bonus  aiiiniiis,  (|uoniam  restat  ei  acliu 
voliintatis,  qua  sit  pnvstanlior;  qiiam  si  negloxerit , 
jiiro  ciilpatur,  roctCfiuo  dicilur  non  bonus  aniinus. 
Di.^lat  cuini  ab  co  (jui  lioc  agit :  cl  quia  iilo  lauJaliilis, 
profccto  iste  qui  hoc  non  agit,  vituperabilis  est.  Ciiin 
vero  agit  hoc  studio ,  et  fit  bonus  animus,  nisi  se  ad 
aliquid  convertat  quod  ipsc  non  est,  non  polest  hoc 
asso(|ui.  Quo  se  aiitom  convertat  iit  fi;it  bonus  animus, 
iiisi  ad  boiium,  cnin  lioc  amal  cl  ap|)etil  ct  adipisci- 
tiir?  Undc  se  si  rursus  avcrtat ,  fiatque  non  boiius  , 
lioc  ipso  quo  sc  avcrtit  a  boiio,  nisi  mancat  in  sc  illnd 
bonum  undo  sc  avorlit,  iion  esl  quo  se  ilcrum,  si  vo- 
luerit  emcndare,  convcrlat. 

5.  Quaproptcr  nulla  csscnt  mutabilia  bona ,  nisi 
esset  incommutabile  bunum.  Cum  ilaque  audis  bonum 
lioc  et  bonum  illud,  qux  possunl  alias  dici  eliam  non 
bona ,  si  polucris  sine  illis  qii;c  parlicipalione  boni 
boua  suiit ,  perspiccre  ipsum  bouum  cujus  participa- 
tione  bona  sunl;  simiil  enim  el  ipsum  inlolligis,  ciini 
audis  hoc  aul  illud  bontim  :  si  crgo  polueris  illis  de- 
traclis  pcr  se  ipsum  perspiccre  bonum,  pcrspexe- 
ris  Deuin.  Et  si  ainore  iiiliLCScris,  continuo  bcati- 
licabcris.  Pudoat  aulom  ,  cum  alia  non  amcntur  nisi 
quia  bona  sunl,  eis  inlia;rendo  nou  amare  bonum 
ip^iini  unde  bona  sunt.  Ulud  etiam,  quud  animus , 
lantiim  qiiia  cst  animus,  cti;im  nondiim  co  niodo  bo- 
iius  quo  sc  con\ertit  ad  iiicoiiiiiuitabilc  bonum;  sed  , 
ul  dixi,  taiilum  animus,  cum  ila  iiobis  placet  ul  euin 
omni  etiam  luci  corpore;c  cum  bene  intelligimus, 
prairoramus ,  non  iii  se  ipso  nobis  placel,  sed  iii  illa 
artc  qua  faclus  cst.  Inde  cnim  approbalur  factus,  iibi 
vidotur  fuisse  facieiidus.  ILcc  cst  veritas ,  et  simplex 
boiiuin  :  non  cnim  csl  aliud  aliquid  quam  ipsum  bo- 
ntim,  ac  per  hoc  ctiam  suinnium  boiiuin.  Nun  cniut 
minui  vcl  augeri  bonum  polest ,  nisi  quod  cx  alio 
boiio  bonum  est.  Ad  hoc  se  igitur  aiiimus  convertit 
ul  bonus  sit ,  a  quo  habet  ut  animiis  sit.  Tunc  crgo 
voluntas  nalura;  congruit  iil  perficiatur  in  bono  ani- 
nins,  cuin  illud  bonum  diligitur  •  conversionc  volun- 
lalis  ,  unde  est  ct  illud  quod  iion  amillitur  nec  aver- 
sione  voluntaiis.  Averlcndo  eniin  se  a  siimmo  boiio, 
aniiltil  animus  ut  sit  bonus  animus;  non  autem  amil- 
til  iit  sil  animus ,  cuin  ct  hoc  jam  bonum  sit  corporc 
molius  :  lioc  ergo  ainillit  voluntas  ,  quod  volunias 
adipisciliir.  Jam  ciiini  orai  aniiiius,  qiii  convcrli  ad  id 
vtllct  a  quo  cral  :  qui  autcin  vcllet  esse  ante(|uam 
csset  nondum  eral.  El  lioc  cst  bonum  nostruin  ,  ubi 
vidcmus  ulrum  csse  dobuorit  aut  dobcat,  qnidquid 
esse  dobuisse  aut  dcbcrc  comprohondinuis;  ct  ubi 
vidomus  csse  iion  poluisse  nisi  cssc  debuisscl ,  quid- 


aliud  quo  animus  csl,  aliiid  quo  bonus.  El  qnidem  ut  quid  eliam  quomodo  csse  debuerit  non  compreliendi- 
animus  csset,  non  cgit  ipsc  aliqnid;  non  cniin  jam  mus'.  Hoc  crgo  boniim  non  loiige  positum  est  ab 
cratqiiod  agerct  ul  cssel  :  til  aulcni  sil  bonnsaninuis,       mioquoque  noslrum  :  in  illo  eniiii  vivimus  ,  el  inove- 


'  tdiii,  cimi  aiidit.  Ai  Mss.,  cum  avdis.  Gcriiiaiieusis  co- 
4i'.\,  (  wn  eiiim  aiidis,  olo. 
•  1'luros  .Mns.,  movens. 


'  aIkiuoI  Mss.,  cnin  ad  illud  boniiin  diriqilur. 
'  Kilili,  compi  eliendimiis ;  «iuiissa  larlicula  uoyaiilc,  quae 
repcriiur  iii  Vss. 


951 


I)K  THINITATK, 


miir,  «t  siimiis  {Acl.  xvii,  27,  28). 

CAfUT  IV.  ~  G.  Deiis  prius  fide  uon  eirante  coijno- 
scendits  ,  ut  amuri  possil.  Scd  dilcclioiic  slaiMliiiii  os'. 
ad  illud  ot  iiiliaToiiduiii  illi ,  ul  prxsciilc  pcrfnianujr 
a  qno  siiniiis ,  (nio  absciitc  noc  essc  posscnuis.  Ciiin 
oiiiin  per  liilcin  adliuc  anibulamus ,  non  per  spccicin 
(II  Cor.  V  ,  7)  ,  noiidiini  uti(|iio  vidornus  Douin  ,  si(  ul 
idoni  ait,  facie  ad  faciein  (1  Cor.  xm  ,  12)  :  (inein  ta- 
men  nisi  nunc  jain  diligainus,  imn^iuain  vid(;ljimiis. 
Scd  qiiis  diligit  qiiod  ignorat  ?  Sciri  onim  aliqiiid  ( t 
non  diligi  potest  :  diligi  autcin  quod  ncscilur,  quaio 
uiriiin  i)().ssil ;  qnia  si  non  potcsl ,  ncmo  diligit  [)ciiiii 
aiitC(!iiam  sciat.  El  qiiid  fist  Dcum  scire  ,  nisi  eum 
meiitc  conspicerc,  firmoquc  pcrcipcre?  Non  enim  cor- 
pus  esl ,  ut  carneis  ocnlis  inquiralur.  Scd  ol  prius- 
qiiain  valcamus  conspiccic  alipie  porcipere  Dcum  , 
sicut  conspici  ct  pcrcipi  potcst ,  quod  miindicordibiis 
licet ;  Beati  enim  mundicordes,  quia  ipsi  Deum  vidcbunt 
(Miitlli.  V ,  8)  :  nisi  per  fidcm  diligatur,  non  potcrit 
cor  iiiundari ,  quo  ad  ciim  vidciuliim  sit  aptiim  ct 
idononin.  Ubi  sunlcnim  illa  tria,  proplcrquaciu  aiiimo 
sedificqnda  omninm  divinorum  Librorum  macliina- 
inenla  consurguiit ,  fidts ,  spcs  ,  chariias  (I  Cor.  xiii , 
13) ;  nisi  in  animo  credenlc  qiiod  iiondum  videl,  ct 
Bpcrantc  aiqiio  anianle  qiioii  cicdit?  Amatur  ergo  el 
qiii  '  ignorauir;  sod  lamcn  credilur.  Nimirum  autem 
cavendum  est ,  nc  credcns  animus  id  quod  non  vidct , 
fingal  sibi  aliqnid  quod  non  est ,  et  sperct  diligatqne 
quoil  falsuin  esl.  Quod  si  fit,  iion  erit  cliarilas  dc 
cordc  puro  et  conscicnlia  bona  el  fide  non  ficla  ,  qnse 
finis  pra;cepti  cst,  sicut  idem  aposiolus  dicit  (l  Tiin. 
1,5). 

7.  Nocesse  est  autem ,  cum  aliqiia  corporalia  lecla 
vcl  audila  quae  non  vidimus,  credimus,  fingat  sibi 
oliqiiid  animus  in  lincamcntis  formisque  corponim  , 
sicut  occurrerit  cogilanli ,  quod  aul  verum  non  sii , 
aiit  etiam  si  verum  est ,  quod  rarissime  potesl  acci- 
derc :  non  hoc  t.imen  fide  ut  lon  amiis  quidquam  prod- 
est,  scd  ad  alind  aliqiiid  uiile ,  quod  pcr  hoc  insi- 
nualur.  Quis  enim  h^genlium  vel  audionlium  quoe  scri- 
psit  apostolus  Paulus  ,  vel  quae  de  illo  scripia  sunl , 
non  fingat  animo  el  ipsius  Aposloli  faoiom ,  el  omnium 
quorum  ibi  nomina  commemoranlnr?  El  cum  in  lanla 
hominum  mulliludine  quibus  \'.\£  Liltcrsc  noloc  sunt , 
alius  aliter  lineameiUa  figuramque  illorum  corporiim 
cogilet ,  quis  propinquius  cl  similiiis  cogilel,  utiqiie 
incertum  est.  Nciiue  ibi  occiipatiir  fidcs  noslra ,  qiia 
facie  corporis  fuerinl  illi  liominos  ;  sed  tanliim  quia 
per  Dei  graliam  ila  vixcrunt,  et  ea  gcsserunt  qii.x- 
Scriplura  illa  leslatur  :  boc  el  ulile  cst  crodcre,  ct 
non  desperandum  ,  et  appetondiim.  Nam  el  ipsius 
Pominicoe  facies  cariiis,  iiiniimerabilium  cogilalionum 
divcrsilale  variatur  et  finijilur  ,  quo;  tamcn  iina  eral , 
qiirceumque  crat.  Ncqiie  in  fide  nostra  quam  de  Do- 
mino  Jcsu  Chrislo  habemns ,  illud  salubre  est  quod 
sibi  animus  fingil,  longe  forlasse  aliler  qiiain  res  se 
liabet,  scd  illud  quod  socundum  spcciem  do  liominc 

*  Er.  I.ugd.  \  c.'i.  I.c;v.,  ct  fjuo.l.    M. 


S.  AUCLSTINI  952 

f:ogilamus  :  li.ibciniis  ciiim  quasi  rogulxriter  infixam 
hninan.i;  naliira:  nolili:im  ,  sociindiiiM  qiiam  quid(pti<i 
t;ilo  aspiciinns  ,  statiin  bominom  osse  cognoscimus  vel 
liominisrormam. 

CAPIJT  V.  —  Qiiomodo  Trinilns  diligatur  iiicoijnita. 
Sccundum  hanc  notitiam  cogitatio  noslra  inforinalur, 
ciim  credimus  pro  n(djis  Donm  lioininom  factuin  ,  ad 
hiimilitalis  cxcmplum  ,  cl  ad  domonslrandam  crga 
nos  dilectionom  Dei.  IIoc  enim  nobis  prodcst  credcre, 
ei  firmum  atque  inconciissum  corde  rdinere  ,  humi- 
liialem  qua  iialiis  csl  Deus  cx  fcmina  el  a  morlalibiis 
pcr  lanlas  contumclias  poiductns  ad  mortein  ,  sum- 
mum  essc  mcdicamontum  qiio  suijcrbix  nostrrc  sana- 
rclur  tumor ,  cl  alttim  sacramenlum  quo  pcccali  viti- 
culum  solvcreliir.  Sic  et  virlulem  miraculornm  ipsiiis 
ct  resiirrcctioiiis  ojns  ,  qiioiiiam  noviniiis  quid  sitoiii- 
nipotoiitia  ,  de  omiiipolonte  Deo  credimiis  ,  ct  socun- 
dum  species  et  gencra  rerum  vel  natiira  insila  vel  ex- 
perientia  collecia,  de  faclis  hujusccm(jdi  cogitamus  , 
ut  non  ficla  sii  fi.les  nostra.  Ncque  enim  noviiiiU'>  fa- 
ciem  virginis  Maria;,  cx  qiia  ille  a  viro  inlacta  neque 
in  ipso  partu  corrupta  mirabilitcr  natiis  cst.  Nec  qui- 
bus  membrorum  lineamentis  fueiil  Lazarus ,  ncc  Be- 
thaniam ,  nec  scpulcrum  lapidemque  illum  quem  re- 
moveri  jussit  cum  cum  resiiscilarct,  vidimus,  nec 
monumentum  novum  excisum  in  pelra  unde  ipse  rc- 
surrcxil ,  nec  montcm  Olivcli  unde  asccndit  in  coc- 
lum  :  iieqne  omnino  scimus,  quicumquc  isla  iion  vi- 
dimus  ,  an  ita  siiit  ul  ca  cogiianms  ,  inio  vcro  proba- 
bilius  cxistimamus  non  esse  ila.  Namque  ciim  alicujus 
facios  vel  loci  vcl  liominis  vel  cujuslibet  corporis 
eadcm  occurrerit  oculis  noslris ,  qua;  occnrrebat  aiii- 
mo,  cum  eam  prius([uam  vidercmuscogilabamtis,  non 
parvo  miraculo  movemur  ;  ita  raro  et  pcne  numpiam 
'accidit  :  cl  tamcn  ea  firmissime  credimus,  qtiia  sc- 
cuiidum  specialem  generalemque  noliiiam  quLC  certa 
nobis  est ,  cogiiamus.  Credimus  enim  Dominum  Je- 
sum  Christum  natum  de  virgine  quae  Maria  vocabatur. 
Quid  sit  aulem  virgo  ,  et  quiJ  s.l  nasci ,  et  quid  sit 
nomen  proprium  non  crcdimus,  sed  prorsus  novi- 
mus.  Ulriim  autem  illa  faties  Marix'  fuorit  quac  occur- 
rcrit  animo  ciim  isla  loqiiimur  aut  recordamur ,  nec 
novimus  omniiio  ,  ncc  credimus.  liaqtie  hic  salva  fide 
licet  dicere  ,  Forle  talcm  habebat  faciom  ,  forlc  non 
laieni  :  Forle  autem  de  virgine  iialus  est  Chrislus  , 
nemo  salva  fide  chrisliana  dixerii. 

8.  Quamobrem  quoniam  Trinitatis  aeleruitalem ,  et 
ajqualilalem,  etunilalcm,  quanlum  datur,  intelligerc 
cupimus,  prius  aulem  quam  inlelligamus  credere  de- 
bomus ,  vigilandumque  nobis  est ,  ne  ficta  sit  fidcs 
noslra  :  eadem  quippe  Triniiate  frucndum  est ,  ut 
beate  vivamus;  si  autcm  falsum  de  illa  crediderimus, 
inanis  erit  spcs ,  et  non  casla  charitas  :  qtiomodo  igi- 
inr  oam  Trinitatom  quam  non  novimus,  crcdendodi- 
ligimus  ?  An  secuiidum  specialem  gencralcmvo  noli- 
tiam  ,  sccuadiim  quam  diligimus  aposloluin  Panlnm" 
Qui  etiam  si  non  ea  facie  fuit  qux  nobis  occun  il  de 
illo  cogilaiilibus  ,  ct  h  »c  pciiitiis  ignoiamus ,  novimus 


9o3  LIBEU  OCTAVUS 

laincn  qiiiil  sil  hoiiio.  Ul  enim  loiigc  iion  cainus  ,  Iioc 
stiimis  :  cl  illuiii  lioc  ruissc  ,  cl  aiiiiiiani  cjus  corpoii 
copulalain  inoil.iliicr  vixisse  niaiiifLSluni  esi.  lloc  crgo 
dc  illo  creilimus ,  quod  iiivcnimus  iii  iioljis ,  ju\ia 
speciem  vel  geiiiis  ,  (|uo  liumana  oinnis  naiura  pariler 
coiiiinclur.  Qniil  igilur  ile  illa  cxcellcnlia  Tiinilalis 
sivc  spccialiler  sive  generalilcr  iiovinius,  (|uasi  iiiuILt; 
sint  lales  trinilatcs,  qiiarum  aliqiias  cxpcrli  suinus  , 
ut  per  reguiain  siniililiHlinis  imprcssani  vcl  specialcm 
vcl  gcneralcm  noliiiam,  illain  qunquc  lalcin  cssc  cre- 
Jainus  ;  atipic  ita  rein  (piaiiicrcdiinus  el  iioiulum  novi- 
nius ,  cx  parililale  rci  qiiam  novinius  (lilgamus  ? 
Quod  uti(|iie  non  ila  esl.  An  queinailmodum  diligiinus 
in  Doinino  Jcsu  Clirislo,  qiiod  rcsurrcxil  a  morlnis, 
qiiamvis  inde  ncmincni  iiiiqnam  rosurrcxissc  vidcri- 
nius,  iia  Triiiilalem  quam  iioii  vitieinus  ,  el  qiialcm 
nuliam  unquam  vidimus  ,  possumus  crcden.lo  dili- 
gere  ?  Scd  quid  sit  mori ,  cl  qnid  sit  vivere,  uliqiie 
scinnis  :  quia  cl  vivimus  cl  moi  liioi  ae  niorienlcs  ali- 
qiiaiido  vidimiis  ct  expcrli  suinus.  Qiiid  esl  aiilem 
aliiid  resurgerc,  nisi  rcviviNCcre,  id  csl,  cx  mortc  ad 
vitam  rcdire?  Cum  ergo  dicimus  cl  crcdimus  esse 
Triiiilalcm ,  novimus  qiiid  sit  Trinilas,  quia  novimus 
(;uid  sint  Iria  ;  sed  n.m  li:)C  diligimus.  Nam  id  ubi 
vidiiiiiiis,  lacilc  lialK-miis,  ul  alia  oinillam ,  v<'l  mi- 
caiidu  digitis  Iribus.  An  vero  dili^imus,  non  qiiod 
oiiinls  Irinilas,  sed  quod  Triiiilas,  Deiis?  iloc  crgo  di- 
ligiiiius  iii  Triiiilale,  (luod  Deiis  esl  :  scd  Dcuiii  nul- 
litin  aliiim  vidimus ,  aul  noviuius  ,  qiiia  uinis  cst 
Dcus,  ille  solus  qiicin  nonduin  vidiiiuis,  ct  crcdcndo 
diligimus.  S(?d  ex  (|ua  renini  nolaruin  simiruudinc  vcl 
comparalionc  crcdamus ,  (|iio  etiam  noiidum  notun) 
Di:um  diiij^ainus  ,  hoc  qiKirilur. 

(JAPUT  M.  —  9.  Quomodo  nondum  juslus  jnstum 
cognoscal  qucm  diligit.  Redi  ergo  mecum  ,  ct  conside- 
remus  cur  diligamus  Aposlolum.  Numqiiidnam  pro- 
plcr  human  im  spcciem  ,  qiiam  nolissimain  liabcnuis  , 
eo  quod  credimus  eum  liominem  fuisse  ?  Non  uliiitic  : 
aiioqiiin  niiiic  iion  est  qiicm  diligamus ,  quandoqiii- 
dem  Iionio  illc  jani  non  cst ;  anima  enim  cjiis  a  cor- 
pore  si  parata  est.  Sed  id  qiiod  in  illo  amainus  ,  ciiam 
nunc  viverc  credinnis  :  ainanuis  cnim  animum  jiisluin. 
Ex  qiia  crgo  gencrali  aul  spcciali  rcgula ,  iiisi  qiiia 
scimus  ct  quid  sit  aiiimus  ,  el  quid  sit  jtisius  ?  El  ani- 
nius  quidcm  quid  sil,  non  incoiigriic  nos  dicimus 
ideo  nosse  ,  quia  el  nos  liabcnins  a:  imiiin.  Ncque 
enim  iinquam  ociilis  vidimns ,  et  cx  siinililiidinc  vi- 
sorum  pluriiiin  nolicncm  gciicralcin  specialciiive  pcr- 
ccpiinus  ;  sed  potius,  ul  dixi,  qnia  cl  iios  liabeinus. 
Qiiid  cnim  lam  iiitiine  scitur  ,  scque  ipsuin  esse 
scnlit ;  qiiain  id  quo  cliam  c;clcra  scnliiinlur  ,  id  csl , 
ipse  animus?  Nam  ct  nioltis  corporiini ,  qiiibiis  pr;c- 
ter  nos  alios  vivcre  sonrniiiis,  ex  nostra  siinilitu  liiie 
agnoscimus  :  quia  el  nos  ila  niovcmus  corpus  vi- 
vcndo ,  siciil  illa  corpora  inoveri  ndvertiiniis.  Ncqnc 
eniiii  cnm  corpiis  vivuin  moveiiir,  apiMiliir  ulla  via 
ociilis  no^liis  ad  vidcndiiiii  aiiiiiiiiiu  ,  rciii  (|u.e  ociilis 
vidcii  non  polest  :  scd  illi  moli  aliqiiid  inessc  sen- 
limus    qualc    nobis    iiicst  ad  movcndiim   simililcr 


molein  noslram  ,  qiioil  esl  vita  cl  aniina.  Nc  |iie 
qiiasi  binnaiKC  prudciiti;c  ialioiiis(|ue  propriiiin 
cst.  Et  bcsli;c  quippe  sciirnint  vivcic,  non  taiitiim  sc 
ipsas,  scd  cliam  sc  invicem  .iliiiic  alleriilrum,  el  nos 
ipsos.  Nec  aniiiias  noslras  videiil,  sed  ex  niolibiis 
corporis,  idqnc  slaliin  cl  facillimc  quadam  coiispiia- 
lioi:c  nalurali.  .\niinuin  i;;ilur  cujuslibct  el  cx  iioslro 
no>iniiis,  ct  ex  nostro  rrediinus  qucin  non  noviiniis. 
Non  c:iini  lanliim  seiilimus  aninium,  scd  eliam  scire 
possiiiiiiis  qiiid  sit  aniinus  coiisidcraiioiic  iioslri  : 
lialieiiiiis  eiiiin  aninium.  Scd  quid  sil  jtislus,  uiide 
iioviiinis?  nixeiamiis  cniin  nos  Aposloium  non  alia 
causa  diligerc,  nisi  (|uod  sit  juslus  aniinus.  Novi- 
nnis  crgo  el  quid  sit  juslus,  siciit  el  qiiid  sit  anit- 
nius.  Scd  (|iiid  sit  animiis,  ul  dicliim  esl,  novimiis 
cx  iiobis  :  iiic-<l  cnim  aniiniis  nobis.  Qiiid  aiilcm  sit 
jusliis  undc  noviinus,  si  jusli  iion  siimus?  Quod  si 
ncino  novil  ipiid  sil  jiislus  nisi  ipii  jiisius  CA,  ncmo 
diligit  jusluin  nisi  ju~lus:iioii  enim  polost  diligcrc 
qucm  jnslum  cssc  crcdii,  ob  hoc  ipsiiin  qnia  jusliim 
c?se  crcdil,  si  quid  sil  jiisliis  igiioral ;  sc^cuiKltim  qncd 
snperiiis  demonslravimiis,  ncniincm  diligcrcqiiodcre- 
dil  cl  111)11  videl,  nisi  cx  aliqua  rcgiila  noiili.c  gciicra- 
lis  sivc  spccialis.  Ac  pcr  Iioc  si  iioii  diligiljUsliiin  iii^i 
jusliis,  qtionioilo  volcl  (piisfjuc  jiistus  csse  (|ui  non- 
diim  csl?  Noii  ciiiiii  vtilt  (iiiis(|iiniii  cssi;  quod  iion  di- 
ligit.  Ut  auicni  sil  jiislus  qtii  noiidum  csi,  volcl  ulique 
juslus  esse  :  utautcm  vclit,  diligii  jnslum.  Diligilergo 
jiislum  el  qiii  nondiini  jiislns  csl.  Diligcre  aulcm  ju- 
SiUiii  noii  polcsl,  (pti  qtiid  sil  juslus,  igiior;il.  Proinde 
novil  quid  sil  jusliis,  cliain  qui  nondiim  est :  ubi  crgo 
novil?  iium  oculis  vidit?  An  ullum  corpus  juslum, 
vclul  albiim,  aiil  n;gri;m,  aut  qiiadrum,  aiil  rolun- 
duin?  Quis  boc  dixeril?  Al  oculis  non  vidit  nisi  cor- 
pora.  Juslus  aiiiem  in  boniinc  non  csl,  nisi  animus  : 
el  cuin  homo  juslus  dicilur,  cx  animo  dicilur,  non  cx 
corpore.  Est  en:m  qumibim  pulcliriliido  aniini  jiislitia, 
qua  pulcliri  sunthomincs,  pleriqiic  cliam  qiii  corporc 
dislorli  alqiie  dcfoinics  sunl.  Sicul  aulciii  aiiiiiiusnon 
videlur  oculis,  ila  noc  pnlchriludo  ejiis.  Ubi  crgo  no- 
vil  qiiid  sil  juslus,  (|iii  noiidum  csl,  atipic  ut  sil  diligit 
jusliini?An  signa  (nnodam  per  moliim  corporis  ciiii- 
caiil,  qnibus  ille  aut  iiic  Iiomo  cssc  jiisliis  apparcl? 
Scd  uiidc  novit  illa  sigiia  cssc  aiiiiiii  jusli,  ncscicns 
qiiid  omnino  sil  jt^sliis  '  Novit  crgo.  Sed  ubi  novimus 
quid  sit  justus,  ciiam  cum  jusli  nondum  sumus?  Si 
cxlra  nos  novimus  ',  in  corporc  aliiitio  novimus.  Scd 
noii  cst  ista  res  corporis.  Iii  nobis  igiliir  novimusqiiid 
sii  jusliis.  Non  ciiiiii  alibi  boc  invenio,  ciim  qinoro 
nl  Iioc  clnqiiar,  nisi  apud  ine  ipsum  :  ct  si  inleriogcm 
alinm  qiiid  sit  jiislus,  opud  se  ipsuni  quaMit  <\m<L 
respondcal;  cl  qnis(iiiis  biiic  venim  rcsponib  ic  po- 
tuil,  :ipiid  se  ipsiini  qiiid  rcsiiondcicl  invcnil.  ElCir- 
tbagii.cm  qiiidcm  cum  cloqoi  volo,  apnd  inc  ipsiim 
qii;cro  ul  cloquar,  cl  apud  iiie  ipsiiin  invciiio  plnnla- 
siam  C;iilliagiiiis  :  scd  cam  pcr  corpiis  accepi,  id  csl 
pcr  cor|)oris  sensiini,  qiioiiiiiii  prascns  iii  ea  corporo 


■  I  lciiijuo  Siis. :  61  cxira  qnum  nos  nomius 


955  DK  rr.liMTATK, 

liii,  ol  cain  vidi  al(|iic  scnsi,  mciiioiia(|iic  nMiiiiii,  ul 
a|)iiel  iiic  iiivciiiicm  dc  illa  vcrbum,  ciiiii  cam  vcllcin 
diccie.  Ipsaenim  pliaiiiasiacjus  in  mcmoria  nica  vcr- 
1)11111  cjus,  non   sonus  isle  irisyllaljiis  cuiii  Carlliago 
iiomiiialur,  vcl  cliam  ta(  ilc  nomcii  iiisiiiii  prr  spalia 
KMiiporuiii  cogitatiir;  scd  iilud   cpKjd   iii   aniiiio   iiico 
ccriio,  cum  lioc  trisyllabum  vocc  prorcri),  vcl  aiite- 
<lii;»ni  profciam.  Sic  el  Aloxaiidriam  cum  clo^pii  voio, 
(|iiam  iiuiKiuam  \idi,  prxsto  csl  apud  ine  pliaiilasina 
cjiis.  Ciim  ciiim  a  multis  audisscm  cl  crcdidissiMn 
magiiam  csse  illam  uibcm,  sicuL  iiiilii  narrari  potuil, 
(iiixi  aniino  mco  imagiiiciii  cjiis  quaiii  potiii  :  cl  lioc 
cst  apiid  nie  verbum  (^jus,  cuni  caiii  volo  dicere,  aiite- 
qiiaiii  voce  qiiin^iiic  syilabas  profcram,  quod  nonien 
cjus  fcrc  omiiibus  iioluin  cst.  Quam  lamen  imagiiicin 
si  cx  animo  meo  piofcrrc  posscin  ad  oculos  lioiiiiiium 
qui  Alexaiulriam  novcruiil,  prof(!Clo  aut  omiics  dice- 
rciit,  Non  cst  ipsa;  aut  si  diccrem,  Ipsa  cst,  muitum 
mirarcr,  alqiie  iiituciis  iii  animo   mco  ipsam,   id  esl 
imagineiii  quasi  picturam  ejus,  ipsam  lanien  esse  iie- 
scircin,  sed  eis  credercni  qui  visam  lencrcnl.  Non  au- 
lcin  ila  qii.Tro  quid  sit  justus,  ncc  ita  iiivenio,  nec  ita 
inlueor,  cimi  id  eloquor;  nec  ita  probor.cum  audior; 
iiec  ila  probo,  cuin  audio  ;  quasi  lalc  aliquid  oculis  vi- 
derim,  aiit  ullo  corporis  seiisu  didicerim,  aut  ab  eis 
qui  ita  didicissciit  audierim.  Cum  ciiim  dico  et  sciens 
dico,  Jusiiis  cst  aiiimus  qui  sciciilia  alijue  ratione  in 
vila  ac  moribus  sua  cuique  dislribuit;  non  aliquam 
rcn>  abseiilem  cogiio,  sicul  Carlliagincm,  aiit  lingo 
u.l  possum,  sicut  Aievandriaiii,  sive  ita  sit,  sive  non 
ila  :  sed  prrcseiis  quiddaiii  ceriio,  et  cerno  apiid  ine, 
etsi  iion  sum  ipse  quod  ccrno,  et  multi  si  audianl  ap- 
probabiint.  Et  quisquis  me  audil  atque  scienler  ap- 
probal,  apud  se  et  ipse  hoc  idcin  ccriiil,  eliamsi  iion 
sil  et  ipse  quod  ceriiit.  Jusliis  vero  cum  id  dicil,  id 
quod  ipse  cst  cernit  ct  dicit.  Et  iibi  ctiain  ipse  cernil, 
iiisi  apud  se  ipsiim?  Sed  lioc  miruni  nonest :  iibi  enim 
se  cerncret,  nisi  apiid  se  ipsum?  lUud  mirabile  est  ut 
apud  se  animus  vidcat  quod  alibi  iiusquam  vidit,  et 
verum  videat,  et  ipsum  veruiii  justum  aiiimum  videat, 
et  sil  ipse  animiis  et  non  siljustiis  aiiimus,quem  apud 
sc  ipsum  videt.  Num  cst  aliiis  animus  jiistns  iii  aiiiino 
noiiduin  jiisto?  Aul  si  non  cst,  quem  ibi  vidct,  ciim 
videt  el  dicit  qiiid  sit  aniiiuis  justus,  ncc  alibi  quain 
iii  se  ipso  videt,  cum  ip^e  non  sit  animus  juslus?  An 
illud  quod  vidcl,  vcnlas  cst  iiitcrior  pr.X'Seiis  animo 
qui  eam  valet  intucii?  Neqiie  oinnes  valenl  :  el  qul 
intueri  valent,  Iioc  etiam  quod  intueiitur  noii  oiiiikis 
sunt,  lioc  esl,  non  suiit  eliam  ipsi  justi  aniini,  siciit 
possunt  vidcre  ac  dicere  qiiid  sit  justus  animus.  Qiiod 
unde  csse  poterunt',  nisi  inIia;rcndo  eidem  ipsi  for- 
mai  qiiam  inluenlur,  ut  inde  formentur  el  sint  justi 
animi;  non  tanlum  ccrnenles  et  dicenlcs  justum  esse 
animum  qni  scientia  atqiie  raiione  in  vita  ac  moribus 
sua  cuique  dislribuit,  sed  ctiam  ul  ipsi  juslc  vivant 
justeqne  morali  sint,  sua  ciiique  distribiiendo,  ut  ne- 
mini  quidquam  debeant,  nisi  ut  invicem  diliganl  (Rom. 
xri,  8).  Et  unde  inlia-retur  illi  formac,  nibi  amando? 
»  Kdili,  podicriuH.  At  iii(>liiis  Mss  ,  polenmt. 


S.  AUCUbTI.M  »5« 

Cur  ergo  aliiiin  diligimus  qiicm  crcdimus  jnstuni,  el 
iion  diligiiiiiis  i|)Sain  forinam  ubi  vidcmus  qwid  sit  ju- 
sius  aniinus,  ut  cl  nos  justi  csse  possirnus?  An  vero 
nisi  el  istaiii  diligcrcmits,  niillo  modo  cum  diligcrc- 
nius  qucm  diligiiniis  cx  ista,  scd  dum  jusli  iion  8U- 
iiMis,  niiiius  cain  diligiiiiiis  qiiaiii  Hl  jnsli  cssc  valca- 
nius?  Iloino  crgo  qui  credilur  juslu-.,  cx  ca  ((jriiia  et 
vcritatc  diligilur,  qiiam  ceriiit  et  intclligit  aj^udscillo 
qiii  diligit:  ipsa  vcro  forma  cl  vcritas  noii  cst  (pio- 
iiiodo  aliuiidc  diligalur.  Ncque  eiiim  invcnimus  ali- 
quid  talc  praUcr  ipsain,  ut  carn,  cum  in(;ognila  c^t, 
crcdcndo  diligamiis,  ex  eo  quod  jam  lale  aliquid  iio- 
vimiis.  Quidi|uid  ciiiin  tale  aspexcris,  ipsa  est :  etnnn 
estquid(|uam  tale,  (pioniam  sola  ipsa  talis  est,  (pialis 
ipsa  est.  Qui  crgo  amat  liomincs,  aut  quia  jusli  siiiit, 
aiitutjusti  sinl,  amare  dcbct.  Sic  eiiim  cl  semctipsuin 
amare  dcbct,  anl  qiiia  justus  est,  aul  ul  justus  sil: 
sic  ciiim  ditigit  proxiiiium  lanquarn  sc  i|)sum  siiie 
ullo  periculo.  Qiii  cnim  aliter  se  diligit,  injiislc  se  di- 
ligit,  qiioiiiam  se  Ad  lioc  diligil  ul  sit  injuslus  :  ad  lioc 
ergo  ut  sit  malus,  ac  per  hoc  jam  non  se  diligil.  Qui 
enim  diUgil  iiiuiuilalem ,  odil  animam  suam  {Psal, 
X,  6). 

CAPUT  VII.  —  10.  De  vera  dilectione,  per  quam  ad 
Trinitatis    cognilionem  pervcnitnr.    Qucerendus  Deus, 
non  exlerius,  appetendo  mira  facerc  cum  Angelis;  sed 
interius,  imilando  bonorum  Angelorum  pietatem.  Qua- 
propter  non  cst  prxcipuc  vidcndum  io  hac  quuiStione, 
quae  de  Trinitate  nobis  est,  et  de  cognoscendo  Dco, 
nisi  quid  sil  vcra  dilectio,  imo  vero  quid  sit  dileclio. 
Ea  quippe  dilcctio  dicenda  est,  quac  vera  cst;  alio- 
quin  cupiditas  est :  atque  ita  cupidi  abusive  dicunlur 
diligere,  quemadmodum  cupere  abusive  dicuntur  qui 
diligunt.  Haec  est  aulem  vera  dilectio,  ut  iiihacreiitcs 
vcritati  juste  vivamus  :  et  ideo  contemnamus  omiiia 
mortalia '  prae  ainore  liominum,  quo  eos  volumus 
juste  vivere.  Ila  cnim  et  inori  pro  fratribus  ulililer 
parati  essepoterimus,  qiiod  nos  Domiiius  Jesus  Cliri- 
stus  exemplo  suo  docuit.  Cum  enim  duo  praccepta 
sint  in  quibus  tota  Lcx  pendet  et  Proplieia;,  dileciio 
Dci  et  dilectio  proximi  {Matlli.  xxii,  57-40j ;  iioii  iin- 
merilo  plerumqiie  Scriptura  pro  utroque  uiiiini  ponit: 
sive  tantum  Dci,  siculi  est  illud,  Scimus  quoniam  di- 
ligentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum  {Roni. 
viii,  28) ;  et  itcrum,  Quisquis  autem  diligit  Deum,  liic 
cognitus  est  ab  illo  (I  Cor.  viii,  5) ;  et  illud,  Quoninm 
cliaritas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spirituin 
sanctum  qui  datus  est  nobis  {Roin.  v,  5) ;  etalia  miilta: 
quia  et  qui  diligit  Dcum  conse(|ucns  estiit  faciatijuod 
praicepit  Deus,  et  in  taiitum  diligit  in  quanium  lacii; 
consequens  ergo  esi  ut  el  proximum  diligat,  quia  huc 
praecepit  Deus  :  sive   tantuin   proximi   dilectionem 
Scriplura  coininemorat,  sicut  cst  illud,  Invicem  onera 
vestra  portnte,  et  sic  adiinplcbilis  legcm  Cliristi  {C.c.lal. 
VI,  2) ;  ct  illud,  Oiunis  enim  lcx  in  uno  sermone  iinplc- 
tur,  in  eo  quod  scripiuin  est,  Diliges  proximum  luuni 
lanquam  te  ipsum  {Id.  v,  14);  et  iii  Ev:ingcIio.  Omnia 
qua:cumque  vultis  ut  faciant  vobis  liomtnes,  ita  el  vot 
'  in  Miis.,  teniporalia. 


Uj? 


facits  iUis;  liac  enim  esl  Lex  et  Prophela'  (Mattli.  vii, 
12).  El  pleraquc  alia  n  peiimus  in  Lilicris  sanctis,  la 
«Itiibus  sohi  dilcclio  pioxiini  ad  poifoclioncin  pracipi 
vidcliir,  Cl  Liocri  dc  diioclionc  Dci;  cum  in  iitnHpio 
prcccplo  Lcx  pciulcat  cl  rrophct.c.  Scd  cl  lioc  idco, 
«piia  cl  qiii  proxiimiin  diligil.  coiiscqucns  csl  ul  ci 
ipsain  prx'cipuc  dilcclioiicin  dilgal.  Drus  :>ulcm  di- 
leclio  est,  el  qui  manct  in  dilectione,  in  Dco  manet 
(I  Joan.  IV,  IG).  Conscciuciis  crgo  csl  ul  prxri|tue 
Dcum  diligat. 

II.  (Jiiaproplcr,  qui  qu.crunl  Dcum  pcr  islas  Po- 
lcslalcs,  qux«  niuiido  ]ir;csiinl  vcl  parlibus  muiidi, 
niiri-riinliir  ab  co  loitgiMpio  jaclantur ;  non  iiilorv;illis 
locoriim,  scd  divcrsil  tic  anVcliium  :  cxlcrius  citim 
cuiiaiilur  irc,  cl  iiilcriora  siia  dosoriml,  (piibus  iitle- 
rior  esl  Dciis.  Ilaqiic  clianisi  aliquam  saiictain  coclc- 
slcin  Potcslalcm  vcl  aiidicrint,  vcl  ulcumqne  cogila- 
vcriitl,  r.tcia  iiiai;is  cjiis  appoliiiil  qii.o  Itumaiia  miralur 
iitlirmilas,  noii  imilaiilur  piotalom  i|ua  diviiia  ro<piics 
conip.iratiir.  .Maluiit  citim  s  porbc  lioc  possc  qiiod  aii- 
ge!u>,  i|uam  devote  lioc  cssc  qiiod  aiigclus.  Non  enim 
sanclus  qiiisqu.nn  potcsiatc  sua  gaudct,  scdejusaquo 
li:ibct  posso  qnidipiid  coiigriiciitur  potcsl  :  ot  novil 
potcnliiis  cssc  coiijiingi  Oiintipolciili  |)ia  voluiitalc, 
qiinm  prnpria  potcstatc  ct  *  voluiitate  possc,  quod 
conlreiciscant  qui  talia  non  possimt.  Ilaipie  ipsc  Do- 
ininiis  Jcsiis  Cliribliis  l:ilia  r.arciis,  iit  mirantcs  docc- 
rct  am|tliora,  ct  teiiiporaliluis  iiisoliiis  inlcnios  atqiic 
siispciisos  ad  a'toruaal(jiie  iiitciiora  coiivcrlerct :  \'e- 
nitc,  iiiipiii,  ad  mc,  omncs  qui  lubuiatis  ct  onerali  eslis, 
ct  reficiam  vos;  tollite  jugum  meum  super  vos.  Et  non 
ait,  Discilc  a  mo  (piia  (|iiali'i(liiaii03  mortuos  suscilo; 
scd  ail,  Discilc  a  iiic  iiniu  inilis  suin  cl  ItumUis  corde. 
l'utcnlior  cst  ciiiiiT  ct  tutior  solidissima  liumililas, 
qiiam  vcntosissima  cclsitudo.  Elidcoscqiiitiir  diccns: 
Kl  inveniclis  rcquiem  aiiimabus  vcstiis  [Mallli.  xi,  28, 
29).  Dil cc lio  cnww  non  iiiflnlur  (I  Cor.  xiii,  i) :  cl  Deus 
dilcciio  csl  (I  Joan.  iv,  8)  :  ct  fidclcs  in  dilec.ione  ac- 
quiesceut  illi  [Sap.  iii,  9),  rcvocati  a  slrcpilu  qui  foris 
csl  ad  gaudia  silcntia  *.  Eccc  Dcus  dileciio  esi :  uiquid 
iinus  ct  currimiis  iii  sublimia  coclorum  el  ima  icrra- 
rum,  (pixrciitcs  eum  qui  estapud  nos,  si  nos  vclimus 
cssc  apiidcum? 

CAPUT  VII!.  —  12.  Quodqui  fratrem  diligit,  Deum 
diligat ;  quia  amai  ipsam  dilcctionem  qua:  ex  Dco  est, 
et  Deus  est.  Ncmo  dical  :  Non  iiovi  (piid  diligam. 
Diligat  frairoin,  ct  diligct  camdcin  diloctioncm.  .Magis 
eniin  novit  dilcctioncin  qiia  diligil ,  quam  fralrcm 
qucm  diligit.  Ecce  jain  potcblnotiorem  Dcum  iiabcre 
quam  fialrcfli  :  planc  notiorcm  ,  (piia  pncscitliorein  ; 
notiorcm ,  quia  iiiteri<ircm  ;  notiorcm  ,  quia  cerlio- 
rem.  Amplcctere  dilcclioncin  Dcum ,  cl  dilcoiione 
amplecterc  Doum.  Ipsa  csl  dilcclio  quai  oinnes  bonos 
Angelos  ,  el  omnes  Dei  servos  consocial  vinculo  san- 
ctitalis  ,  nosqiie  ct  ilbis  conjungil  inviccm  nobis ,  cl 
Eubjungil  sibi.  Ouanlo  igliir  saiiioies  bUiiius  a  Imiiorc 


HUEK  OCTAVUS. 

s 


m 


'  In  aiilt!  ••(lilis  ()inis.siim  oral,  polcitatc  et 
'  Kdili,  ad  naudin  •  iUntii.  f 
kntia  Alil,  ad  gaudii  sUentia. 


'  Kdili,  ad  naudin  nUntii.  Ai  >l5s.  iliires,  ad  gaudia  si- 

■■    ad  c      '"    ""  "' 


iipcrbia; ,  lauto  sumus  dilcclionc  plcitiores  :  ct  qiio, 
nisi  Dco  pleiius  csl ,   qni  plcitus  csl  dileciionc?  At 
cnim   charitalcm   video .   cl  qiiaiiimn  possum  oam 
nicntc  conspicio  ,  ct  cicdo  Scripluncdiccnti  quoniam 
Dcus  cluiritns  cst ,  el  qui  manel  in  cliariiale  ,   in  Deo 
manet  (IJoan.  iv.  10)  :  sed  cuni  illani  vidco,  iioii  in 
ea  vidco  Trinitalcm.   Inm  vcio  vidcs  Triiiilatcm  ,  si 
cliaril;itcm  vidcs.  Sod  commoncbo,  si  polcro  ,  ut  vi- 
derc   le   vidcas  :  adsit  iaii:um   ipsa  ,    ul  niovoainur 
cliariiaie   ad   aiiipiod   boiium.    Qtiia    ciim   diliginu.s 
cliaritalcni,  aliquid  diligeitlcm  diligimus,  propler  Itoc 
i|>Mim  qiiia  dili^<ii  aliq^.id     Ergo  qnid  diligit  cliarilas, 
ut  possil  otiam   ipsa  cli;iiiias  diligi  ?  Cliarilas  eiiiin 
non  csl  ,  qii;c  itibil  diligit   Si  aiilom  so  ips;im  diligil, 
diligal  ali(piidoporlol,  nl  cltaiiiatoiii  '  scdiligal.  Sicut 
cnim  vcrbiim  indical  aliqnid,  iiidicat  cti  im  sc  ipsiim, 
sed  non  se  vorbiun  indicat ,  iiisi  se  aliqiiid  iiidicarc 
iiidicct  :  sic  cl  cliarila^  diligii  qiiidoin  se  ,  scd  nisi  se 
aliqiiid  dili-ciilom  diliyal ,  iioii  (Iiarilalom  .sc  diligil. 
Qnid  crgo  diligit  cliarilas,  nisi  quod  cliarilaic  diligi- 
inus?  Id  aulein,  ut  a  proximoprovcliamiir,  fialcr  esl. 
Dilcctioncm   aiilcm  fralcrnam  qiianlum  commcndet 
Jo;tiuics  apostolus  ,  aitcndamus  :  Qni  dlligil ,    impiit, 
fralrein  suum,  in  lumine  mancl,  el  scandalitm  in  eo  non 
csl  (Id.  II,  10).  Manifcstum  esl  quod  justilia;  pcrfe- 
ciionem   in  fratris  dilcctione  posucrit  ;  nam  in  quo 
scandalmn  non  cst ,   ulique  pcrfoclus  csl.  El  tamcii 
vidotiir  dilcclioiicm  Dci  tacui.ssc  :  qiiod  miiiqiiam  fa  • 
ccrct ,  iiisi  qnia  in  ijisa  Iralcrna  dilcclioiie  viill  iiHel- 
ligi  Dciim.  Apcrtissimecnim  iii  cadeni  Epistola  paulo 
post  ila  dicit  :  Dilcclissimi ,    diligaiiius  inviccm  ,  quia 
dilcclio  ex  Dco  csi ;   el  oinnis  (jui  dilujil ,  cx  Dco  natus 
est ,  et  cognoscit  Deuin.    Qui  non  diligil  ,   non  cognovit 
Deum;  qitia  Deus  dileclio  est.  Ista  conlcxiio  salis  aper- 
toque  declarat,  camdcm  ipsam  fratcrnam  dilcclioncm 
(nam  fratcrna  dilccliocsl,  qua  diligimiis  invicem)  non 
solum  ex  Dco,  sed  eiiain  Deum  essc  *  t;iitia  aiuiori- 
taie   praedicari.    Cum   crgo  de  dilcctionc  diligimus 
fratrem  ,  de  Deo  diligimns  fratrcm  :  ncc  ficri  potest 
iit  camdcm  dilcctioncm  noii  pnccipuc  diiigamus,  qua 
fialrcni  diligimiis.  Unde  colligilur,  dno  illa  prcccepta 
non  posse  essc  sinc  inviccm.  Qnoniam  qiiippe  Deus 
dilcciio  est ;  Dciini  ccrtc  diligit,  qiii  diligii  (lilccli(i- 
nem  :  dilcctionem  antcm  neccsse  est  iit  diligat ,  qiii 
diligil  fratrcm.  Et  idco  |  aulo  post  ail ,  Non  polesl 
Deum  diligere  quem  non  vidct ,  qui  fralrcm  quem  videt 
non   diligit   (  Id.  iv  ,  7,  8  ,  20  )  :  qnia  Iiax  ilii  caiisa 
cst  non  vidcndi  Dcum  ,  qiiod  non  diligit  fialrcm.  Qiii 
cnim  non  diligit  fraircm  ,  iion  cst  in  dilcclionc  ;  ct 
qui  non  cst  in  dilcclionc,  non  cst  in  Dco ,  qiiia  Dous 
diicclio  est.    Porro  qui  iioii  cst  iii   Dco ,   iion  csl  in 
liimine  :  qiiia  Deus  lumen  esl,  el  lencbrw  in  co  non  sunt 
ullai  (Id.  I,  5).  Qiii  crgo  non  cst  iii  luniinc ,  qiiid  ini- 
riim  si  non  vidcl  lumcn,  id  est,  non  vidct  Doum, 
qiiia  in  tcncbris  cst?   Fralrcm  aulcm  vid(!t  liumano 
visii  ,  qiio  videri  Dcus  non  potcst.  Scd  si  ciim  quem 

•  Solaforc  e(,Tiio  lov.,  itt  cliaritWc. 
'  Rdiii,  |)Ost,/;cHHjmc,  iiisoruiil,  quein  videinus.  ?cil  ba 
dus:  voccs  a  Mss.  absuul. 


0JJ9  FiK  TUI.NITATK, 

vidcl  liiiinrmo  visii  ,  spiriliinli  cliaiilalu  iJiiigiTit,  \i- 
(lcrcl  Dciiiii,  (|Mi  csl  ipsa  cliarilas  ,  visu  iiilirioi<;  i|iii) 
vidcri  potcsl.  It;u|iic  (|iii  rralrcin  r|tic[ii  vidcl  noii 
diiif,'il ,  Doiim  ,  qiioin  proplcrca  non  vidct,  qiiia  Dciis 
dilccliocsl,  i|iia  carcl  ipii  rratrcni  noii  iliiig  i  ,  (pio- 
modo  polcst  diligcrc  ?  Ncc  illa  jam  (lUifslio  inovc.il, 
(|iianttim  fralri  cliarilatis  dcbcamus  impciidcrc,  (|iiaii- 
lum  Dco  :  incoinparahiiilcr  pliis  (iiiain  iioliis  Dco, 
fratri  aiilcni  r|iiaiilnm  iiobis  ipsis  :  nos  aiileni  ipsos 
taiilo  niagis  dilii^iiiiiis,  (|uaiilo  magis  diligimus  Dcuin. 
V.x  una  igiliir  cadcm(|ue  cliaritatc  Deum  proximnm- 
(|iio  dili^iit/iis  :  scd  Dcitm  proptcr  Deum  ,  nos  aulcin 
cl  proxiiiiiim  proplcr  Doum. 

CAPUT  IX.  —  13.  Jn  dilecllonem  juslorum  acceii- 
(limvr  ex  ipsa  (lileclione  incommutabilis  formoijuslilice. 
Quid  eiiini  esl,  qu;r,so,  quod  cxardcscimus  ,  cum  au- 
dimus  ct  lcgimiis  :  Kcce  mtiic  tempus  acccptabile,  ecce 
nunc  ilies  salulis  :  nullam  in  quoquam  danlcs  offensio- 
nem  ,  ul  non  rcprelicndatur  ministerium  noslrum  ;  sed 
in  omnibus  commendanles  nosmetipsos  ni  Dei  niinislros, 
in  multa  palientia  ,  in  tribulatioiiibiis  ,  in  neccssitalibus, 
in  angustiis  ,  in  plarjis,  in  carceribus  ,  in  seditioiiibus,  in 
laboribus  ,  in  viijiHis  ,  iii  jejuniis  ,  iii  castitate,  in  scieii- 
tia ,  in  loncjanimilate ,  in  bonitate,  in  Spirilu  sancto,  iii 
cliarilate  non  ficta  ,  in  verbo  veritalis  ,  in  virtute  Dei  : 
per  arma  justiliw  ,  a  dexlris  et  a  sinistris  ,  per  gloriam 
el  igiiobilitutem  ,  per  infamiam  et  bonam  famam  ;  ut 
Sfdnctores  ,  et  veracrs  ;  ut  qni  ignoramur  ,  et  cognosci- 
inhr;  quasi  morientcs  ,  et  ecce  vivimus;  ut  coerciti ,  et 
non  mortificali ;  ut  trisli's  ,  seinpcr  autem  gaudentes ; 
sicut  egcni,  nniltos  aulein  dilanles ;  tanquam  niliil  lia- 
benles,  et  omnia  possidentes  (II  Cor.  vi,  2-10)  ?  Quid 
cst  quod  accciidinuir  in  dilcclioncm  Pauli  aposloli, 
ciini  isla  Icgiiiius,  ni^i^iuod  crcdiimiseum  ila  vixissc? 
Viveiidiim  lamen  sic  csse  Dci  iuinislris ,  noii  de  ali- 
qiiihiis  aiiditiim  crcdiiniis  ,  scd  iiiliis  apud  nos ,  vel 
poliiis  siipra  nos  iii  ipsa  vcritaie  coiispicimus.  Illtim 
ergo  qucnri  sic  vixisse  credimns ,  cx  lioc  qusd  vide- 
iiuis  diligimns.  Et  nihi  hanc  formaiu ,  ciuam  soruper 
slahilcni  ;ilqiie  i:.conumilahileiii  ceniiimis  ,  proecipue 


S.  AUGUSTI.M  Qdd 

diligoremiis  ,  rioii  idco  diligonimus  ili.uin  ,  qiiia  cjus 
vilam  ,  ciim  iti  carnc  vivcrct ,  lniio  form;i;  co;iptalam 
cl  coiigriionlcm  fuisso ,  fidc  roliiicimis.  Sed  iiescio 
ritiomodo  ;imidiiis  ot  iii  ipsiiis  foriirc  clnrilaiciii  cx- 
cil;imiir,  |»or  (idcm  ipia  crodimiis  vixissc  sic  aliquoiii ; 
clspcm,  qua  nos  qiioqiie  ila  posscvivorc,  qiii  liomi- 
nos  suiiius,  cx  co  quod  aliqiii  liominos  ila  vixcruiil, 
ininiinc  dospor.-imns,  ul  lioc  ct  dcsiilcronius  ardcnliiis, 
ct  ndcntius  prccomiir.  Ila  el  ipsorum  vilun  faoit  a 
iiobis  diligi  tormx  illius  diloctio  ,  secundum  qnam 
vixissc  crcdiiiiliir,  cl  illoriim  vila  crcdila  in  eaindcm 
formam  flagrnnliorcm  cxciial  cliarilalom  :  ul  rpianto 
nagraiiiius  diligimus  Dcum,  taiito  ocrlins  i-,erciiiiis(|iie 
vidcamus  ;  qni;i  iii  Dco  coiispiciniiis  iiicommtil;il)ilcm 
formain  jtislitia!,  scciindiim  qinim  liomiiicin  vivere 
oportcrc  judicamits.  Valcl  crgo  fides  ad  cogniiioticm 
ctad  dilcclioiiom  Dci,  non  fanqitam  oninitioincognili, 
aiit  omniiio  iioii  dilccli  ;  scd  (itio  cogtioscalur  inani- 
fcstius,  ol  quo  firmius  dilig  iliir. 

CAPUT  X.  — '■  1  i.  Trin  qnwdam  in  charilale  ,  velul 
vestigium  Trinitatis.  Qiiid  ost  autcm  diloclio  vcl  cli;i- 
rilas,  (|uam  l;intopere  Scripliira  divina  l.iiiii:il  cl 
pncdicat,  nisi  amor  honi  ?  Amorauiem  a!ictijiis  aman- 
lis  est  ,  el  aniore  aliqnid  amaiur.  Kcce  Iria  suiil; 
aiiiaiis,  el  quod  amatur,  el  amor.  Quid  eslcrgoamdr, 
iiisi  quxdam  vita  duo  aliqua  copulans  ,  vcl  copiilare 
appeicns,  amantcm  sciliccl,  ct  quod  amatur  ?  El  hoc 
cliam  in  externis  '  carnalibiisque  amorihus  ila  esl  : 
sed  ut  aliquid  purius  et  liquidius  bauriamus,  calc;ila 
carne  ascendanius  ad  aniiiinm.  Quid  amal  aniinus  iii 
ainico,  nisi  aiiimum?  El  illic  igilur  Iria  suiit  :  amans, 
et  quod  amatur ,  et  amor.  Restat  ctiam  hiiic  asceii- 
dcre ,  el  superius  isla  quaercre  ,  qunntum  homini  da 
lur.  Sed  bic  paululum  reqiticscat  intenlio  ,  iioii  ut  se 
jam  existimel  invenisse  quod  qiionrit ,  sed  sicul  snlcl 
inveniri  locus  ,  uhi  qu«rendum  esl  aliquid  ;  nonduin 
iilud  inveiilum  est,  scdjam  invenlum  csl  uhi  quxTa- 
lur  :  ita  lioc  dixissc  sufTccerit,  ul  lanquam  ab  articulo 
aliciijus  cxordii  CKlera  conlexamtis. 

'  Am.  F.r.  clMss.,  inextremis. 


LIBER  NONL^S. 


Triiiitatcm  iii  lioniiiic,  qiii  imago  Dci  csl,  ([uamdaiu  iiiessc;  nicuicm  scilicet,  ct  nolitiam  qua  se  novit,  et  amoreni  ([iio  se 
noliliaiiuiiie  siiam  diligii  :  aUiuc  liicc  Iria  a^pialia  i;iicf  sc,  el  uiiius  osteadmiuir  osse  cssenliic. 


CAPUT  PP.IMUM.  —  \.De  Trinitate  quomodo  in- 
quircndum.  Trinilalem  cerle  qua;rimus,  iioii  qiiamli- 
hcl ,  sed  illam  Triiiiiaiem  quae  Deus  est,  vcnisqiic  ac 
smnnius  ct  soliis  Dcus.  Exspecla  crgo ,  quisquis  liaic 
audis :  adbuc  cnim  qua;rimus,  et  talia  qiuierentem 
ncmo  jusle  rcprchendil;  si  lamen  in  fide  (irmissimus 
iluaTal,  quod  niit  nosso  aut  eloqiii  dilficillinnim  est. 
^ffirmantem  vcro  cito  juslci|ue  reprebcndit,  rjuisquis 
mclius  vcl  vidct  vcl  docei.  Qitwrite,  iiiquit,  Dcum,  el 
vivel  anima  vcslut  [Psal.  lxviii,  33).  Et  iic  quisquam 
sc  tanquam  a|?prchendisse  lemere  gaudeat :  Quoirite, 
inquit,  faciem  ejus  semper  (Psdl.  civ,  4).  Et  Aposlolus; 
Si  qttis  se ,  iiKiuii  ,  puKil  idi(jnid  scire ,   nonduinscil 


qiiemiidmoduiH  scire  oporteat.  Qnisquis  attlem  diliojl 
Deiim,  liic  cognilus  est  ab  illo  (I  Cor.  viii,  2,  5).  Ncc 
sic  quidcm  dixit ,  Cognovit  iilum;  qu;v  pcrictilosa 
pr;rsumptio  est :  sed  ,  cocjnitus  est  ab  illo.  Sic  el  alilii 
cnm  dixisset,  Nunc  auteni  cogitoscenles  Deitm;  stalim 
coirigens,  imo  cogniti,  inquil ,  «  Deo  (Galat.  iv,  9)  : 
maximeque  illo  loco,  Fralres  ,  inqiiit,  ego  mc  ipsiim 
non  arbitror  appreliendisse  :  unum  aulem  ,  quw  rclro 
oblilus,  in  ea  qucc  ante  sunt  exlentus,  secuiiditm  iiitenlio 
nein  sequor  ad  palmam  supernw  vocalionis  Dci  in  Christo 
Jesu.  Quolqitot  ergo  perfecli ,  lioc  sapiamus  {PUilipv. 
III,  15  15  ).  Perfcclionem  iii  hac  vita  dicil,  iioii  almd 
(ic.am  ca  qii;c  rclro  suiil  olilivisci  ,  ct  iii  c;i  qii;c  aRia 


9GI  LIBER 

suiil  exlcndi  secmuliiin  iiiloiilionem.  Tnli^siin;!  osl 
cniin  qiiaMciilis  inlcnlio  ,  doiicc  appicliei.dalnr  illtid 
qno  lcndiimis  cl  qno  cxtcndinuir.  Scd  ca  rccla  in- 
leiilio  csl,  qu>t;  proliciscilnr  a  lidc.  Ccrla  cnini  lidos  • 
iilcunuiiic  inclioal  cognilioncni  :  cognilio  vcro  ccrta 
iion  perlicicliir,  nisi  post  lianc  vitani,  cnin  vidchimns 
f.icie  ad  facicm  (l  Cor.  xiu,  1-2).  lloc  crg.i  sapiaiims, 
ul  novcrimus  inliorem  csse  arTectuin  vcra  qnxrciidi , 
quain  incognita  pro  cognilis  prxsumciidi.  Sic  ergo 
quxrainus  laiiqnatn  invcntnri  :  cl  sic  invonianuis, 
laiKpiam  qu.csiluri.  C.um  cnim  cunsumwavcrit  liomo  , 
luiic  iiicii)ii  {EccCi.  xviii,  G).  Dc  crcdcndis  niiila  iiili- 
(lclilale  diibilciims,  dc  iiitclligcndis  imlla  tcmcrilate 
ariirmcnuis :  iii  illis  auelorilas  lcncnda  csl,  in  Iiis 
veritas  cxqnircnda.  Qnod  crgo  nd  islam  qn.isiionom 
r.ltinct,  crcdaimis  ralicm  el  Filimn  cl  Spirilmn  san- 
ctum  essc  umim  Doum  ,  miivcrsx  crcatnric  coiuliio- 
rcm  atquc  rcclorein  :  ncc  Palrcm  esse  Filium  ,  ncc 
Spirilum  samlnm  vcl  Patrcin  cssc  vcl  Filinm ;  scd 
Trinitalcm  rel.aarmn  ad  inviccm  pcrsonarum,  cl 
unitatcm  a'qiialis  esscnlia}.  IIoc  aulcni  qiKcramus 
inlelligcrc  ,  ab  eo  ipso  qncin  inlclligcrc  volnmus, 
nuxiliuin  precaiilcs,  et  quantum  Iribuilqnod  intclligi- 
nnis  cxplioare  laiila  cura  ct  sollicituilinc  pietalis 
ciipiontcs  ',  iit  cliain  si  ali([iiid  aliud  pro  alio  dicimu?, 
iiiliil  lamcn  indignum  dicamus.  Ul  si  quid ,  vcrbi 
pralia  ,  dc  Palrc  dicinuis  ,  qnod  Patri  propric  non 
conveiiial ,  aut  Filio  convcnial ,  anl  Sjiirilui  smiicIo, 
aut  ipsi  Trinilali  :  cl  si  qnid  de  Filio,  (|nod  Filio 
proprie  non  congrual ,  sallcm  congrnal  F'atri,aiit 
Spirilui  sanclo,  aul  Trinilali :  ilem  si  qiiid  dc  Spiriiu 
sanclo,  quod  proprictatcm  Spirilussancti  non  deccai, 
non  lamcn  alicnnm  sil  a  P.itrc  anl  a  Filio,  anl  ab 
nno  Deo  ipsa  Trinitalc.  Yeliili  nunc  cu[iimus  vid(;rc 
ulruin  illa  cxccllciitissima  cliaritas  propric  S|iiril>.is 
sancliis  sit :  quod  si  non  cst,  aul  Paler  esl  cbaritas, 
aiil  Filius,  aut  ipsa  Trinilas;  quoniain  resislerc  noii 
possumus  ccrtissimoc  fidei,  ct  validissima;  auctorilaii 
Scriplunt;  diccntis,  Deus  cliarilas  esl  (I  Joan.  iv,  IG)  : 
non  tamen  dcbcmus  deviare  sacrilcgo  crrore,  ul  ali- 
quid  de  Trini;ate  dicainus  quod  non  Cicalori ,  scd 
crcaliirx  polius  C(mvcniat ,  aul  inani  cogilalione  fin- 
galnr. 

C.\PUT  II.  —  2.  Consideranda  liia  illa  quce  repe- 
rinntur  in  cliarilate.  Qn;c  cum  ita  sint,  allcndanuis 
ista  tria ,  qu.-c  iiiTcnisse  nobis  vidcmnr.  Nondnm  de 
supcrnis  loqiiimur  ,  iioiulum  de  Dto  Palrc  ct  Filio  ct 
Spiritu  sancto;  scd  dc  li;ic  iin[)ari  imaginc,  allamcn 
imaginc,  id  csl  Iiomine  :  r.imiliarius  cnim  cam  cl  fa- 
ciliusfortassis  iiituolnr  mciilis  nostr;c  infirmitas.  Eccc 
cgo  qui  hdc  qiirrro  ,  cnm  ali([iiid  amo  tria  siml :  ogo 
ct  quod  amo,  el  ijse  aiiiDr.  Non  ciiiin  anio  :.inoroin , 
nisi  amanlom  anicm  :  nam  nonestamor,  iibi  iiiliil 
amatur.  Tria  crgo  siinl;  amans  ,  ct  qiiod  ainaliir,  ct 
amor.  Quid,  si  noii  amom  nisi  iiic  ipsum?  nonnc  duo 
crunt;  quod  amn,  ct  amor?  .\in:ins  cnim  ct  qnod 
amatiir  ,  boc  idcin  cst ,  qnanJo  sc  ipsc  ainat  :  siciil 
ainare  cl  amari ,  eodcm  modo  idipsum  esl,  cuin  hC 

•  veibum,  cupicnies,  addiJiinus  cx  sexdccim  Mss. 


NONUS. 


902 


qiiisqiic  aiiiaf.  F.,ul  m  (|ii:p;>o  ros  bis  dioitnr.onm 
diiilnr,  Aniat  se ,  el  amalur  a  se.  Tmic  ciiim  non  osl 
a!iud  alqiic  ;iliiid,  ainarc  et  amari ;  sicul  iion  ost  aliiis 
alqnc  aliiis,  amans  cl  amalus.  At  vero  aiiior,  cl  qnod 
amaliir,  oli;un  sic  dno  sunt.  Non  cnim  cnm  qiiisqnc 
sc  ani.it  ainor  csl,  nisi  ciim  amaliir  ijisc  amor.  Aliiid 
cst  auloiii  aiirire  sc ,  aliiid  cstamaro  amoroni  smim. 
Nun  cniin  ainatur  amor,  iilsi  jam  aliqiiid  anians  :  qnia 
ubi  niliil  aniatur,  nullus  est  ainor.  Duo  ergosiml, 
ciim  sc  ([nisqiic  amat ;  amor,  cl  qnod  amalnr.  Tdiio 
cnim  ainaiis  it  quod  amatiir  iinum  cst.  Uiido  vitleUir 
iion  cssc  conscqucns  ul  nbicumqnc  amor  fncrit ,  jam 
tria  inlelligantiir.  Anfcramus  cnim  ab  Iiac  considcra- 
lionc  cxWr.x  (juac  inulta  sunt,  quibus  bomo  coiisial  : 
alqiic  iit  li.TC  qn;r,  iiniic  reqnirimns,  quaiilum  in  his 
rcbiis  possnmiis,  liqiiido  rc[)oriamus ,  de  sola  mcnle 
Iraclcmus.  Mens  igitiir  cum  amat  sc  i|)sam,  duo  qux- 
dam  ostendil ,  incntcm  ,  cl  amorcin.  Quid  cst  autcin 
ainarc  sc,  iiisi  sibi  pricslo  cssc  vcllo  ad  friicndum  se? 
Et  ciim  lantum  sc  vull  cssc,  qiianlnm  cst ,  {)ar  mciiti 
volimlas  cst,  ct  amanli  amor  K(|iialis.  Et  si  aliqiia 
subslanlia  est  amor  ,  non  csl  uliqiie  oorpus,  scd  spi- 
rilus  :  ncc  mcns  corpus  ,  sed  .«■piriliis  csl.  Nequc  ta- 
mon  amor  ct  mciis  duospiritus,  scd  iiims  spirilns  ; 
ncc  esscntix  du;c,  sed  una  :  ol  tameii  diio  quicdam 
nnuni  siint,  amans  el  ainor;  sive  sic  dicas,  qiioJ 
amalnr  ct  amor.  El  hccc  qiiidem  duo  rclalive  ad  in- 
viccm  dicnnlur.  Anians  qui|lpo  ad  anuircm  rcferlnr, 
ct  amor  ad  amanlcm.  Amaiis  cnim  aliquo  amore 
amat ,  ct  amor  alicnjus  amanlis  cst.  Mcns  vcro  ct 
spirilns  non  rclalive  dicunliir,  scd  esscnliam  demon- 
stranl.  Non  cnim  (|uia  mcns  ct  spirilus  aliciijus  Iio- 
niinis  cst ,  idoo  mcns  ot  spirilns  osl  *.  I\olracto  cniin 
co  quod  bomo  csl,  quod  adjuiicto  corpore  dicitur ; 
rctracto  ergo  corporc  ,  inons  el  spiritiis  manct :  re- 
iracto  autem  amanlc ,  nullus  cst  amor;  ct  rclr..cto 
amore,  nullus  cst  amans.  Idcoquc  qnantum  ad  invi- 
cem  rcferunlur ,  duo  suul  :  quod  aulcm  ad  sc  i[isa 
dicuntur ,  ct  singula  spirilus,  ot  sinuil  ulrnmque  mms 
spiritus;  ct  singula  mcns  ,  cl  siiiuil  ulriimqne  iina 
incns.  Ubi  crgo  trinilas?  Allcndamus  quanlum  possii- 
nius,  cl  invoccmns  Iiiccm  sempilcrnam,  nt  ilinminel 
tcnebras  noslras,  ct  vidcamus  in  iiobis  ,  (|n;inlnm  si- 
nimur,  imagincm  Dci. 

CAI'UT  in.  —  3.  Triiiilulis  imago  in  mcntc  liominh 
nosceiilis  se  ct  amantis.  Mens  se  ipsam  per  se  ipsam 
novit.  Mcns  cniin  aniare  sc  ipsam  iioii  [uitcsl,  nisi 
cliam  sc  novcrit :  nam  qiiomodo  ain:it  quod  ncscil? 
Aut  si  quisqnam  dicit  cx  nolilia  gcnerali  vel  spcciali 
nicntem  crederc  se  csse  lalcm  ,  qualcs  alias  cxpcrla 
cst,  ct  ideo  amarc  sc  ipsam,  insipionlissimc  loqnilnr. 
Uiidc  cnim  mons  aliqiiam  montcm  iiovil,  si  sc  non 
novit?  Ncqiic  cniin  ut  ocnlus  corporis  vidct  alios 
oculos,  cl  sc  noii  vidot;  iia  mensnovit  alias  inenies, 
ct  ignorat  semoti[isain.  Per  oculos  enim  corporis 
corpora  vidLmns  ,  quia  radios  qiii  pcr  cos  emicant  cl 
quid(|nid  ceinimns  l;ingniil,  refiiiigore  ac  rol(in[iiere 
in  ipsos  non  possumus ,  nisi  cum  specula  intucmur. 

»  sic  Mss.  At  odili,  etspiritus  manet. 


SC3  ni';  TniNITATE, 

Qiioil  siihlilissimc  ohscurissimoqiic  (lisscrilnr,  doncc 
apcrlissiiiu;  (lemoiislrcliir,  vcl  il:i  so  rcm  liahcrc,  vcl 
non  ila.  Scd  qiioqiio  moilo  sc  habcal  vis  qiia  pcr 
oculos  ccriiimiis ;  ipsam  ccrle  vim,  sivc  siiil  radii , 
sivc  aliiid  alifiuid  ,  orulis  ccrncrc  iion  valcmiis  ;  scd 
iiicnlc  (|ii;nimiis,  ct  si  (i(;ri  potcsl,  cliam  Iioc  niciite 
comprcliciidimus.  Mcns  crgo  ipsa  sicul  corpor<^arum 
rcrum  notitias  pcr  scnsus  corporis  coUigit,  sic  incor- 
porcarum  pcr  scmctipsam.  Krgo  ct  scmctipsam  por 
sc  ipsam  novit,  quoniam  csl  incorpoica.  Nam  si  iion 
sc  novit,  non  sc  amat. 

CAPUT  IV.  —  -4.  Tria  tinum  cl  acfnulia,  mem  ipsa, 
el  amor,  dnolilia  rjus.  Tria  endem  subslanliaUler  esse, 
ac  relalive  dici.  Tria  eadem  esse  inseparabitia.  Tria 
eadcm  non  partium  instar  juncta  el  commixta  esse ; 
sed  esse  unius  essenlia:,  uc  relaliva.  Sicut  autem  duo 
qu:vdam  siint ,  mens  ct  amor  cjus,  cum  se  aniat;  iia 
qimlam  duo  sunt,  meiis  cl  notilia  ejns,  cumsc  iiovit. 
Igitur  ipsa  mcns  et  anior  cl  nolitia  ejus  ,  iria  qux'd;un 
sunt,  ct  lisec  iria  unum  siint ;  ct  ctim  pcrfccta  suiit, 
ajqiialia  sunt.  Si  enim  minus  se  amat  quam  est,  ut 
vcrbi  gratla,  tanlum  sc  amet  hnminis  mcns,  quanlum 
Skmandum  cst  corpus  houiinis,  cum  plus  sit  ipsa  quani 
corpus;  pccc;>t ,  ct  non  cst  pcrfoctus  amor  ejus.  Itein 
si  amplius  se  amat  qiiam  est,  velut  si  tanlum  se  amcl, 
quanlum  amandus  est  Dcus,  cum  incomparabililer 
minus  sit  ipsa  qiiam  Deus;  cliam  sic  nimium  peccat, 
et  non  peifcctiim  habet  amorem  sui.  Majore  auiem 
perversilaie  ct  iniqiiilate  peccat ,  cum  corpus  tantum 
amat ,  quantum  amandiis  est  Dcus.  Itein  nolilia  si 
minor  esl,  qnam  csl  illud  quod  noscilur,  et  plene 
nosci  polcst ,  pcrfecta  non  est.  Si  autem  major  csl, 
jam  supeiior  cst  natura  quae  novit,  qiiam  illa  qiiae 
nota  est  :  sicut  major  est  notiiia  corporis,  qiiam 
ipsum  corpus  quod  ea  notilia  notum  est.  llla  cnim 
vila  quxdam  cst  iii  ralinne  cognosccntis  :  corpus  au- 
lcm  non  est  vita.  Et  vilo  (luailibel  «suolibet  corpore 
major  esi,  non  mole,  sed  vi.  Mens  voro  ciim  se  ipsam 
cognoscil;  non  so  supcrat  notilia  sua  ;  qiiia  ipsa  cogno- 
scit,  ipsa  cognoscimr.  Cum  ergo  se  totam  cognoscil, 
n^que  sccum  quidqnam  aliud,  par  illi  estcogiiilio  sua  : 
quia  ncquc  ex  alia  iialura  est  ejiis  cognilio,  cum  se 
ipsam  cognoscit.  Et  cum  se  totam  nibilqiie  ampiius 
percipit,  ncc  minor  ncc  major  esl.  Rccte  igitur  dixi- 
mus,  hcrc  tria  cum  perfecia  sunt,  csse  conscquentcr 
irqualia. 

5.  Simul  etiam  admonemur,  si  ulcumque  videre 
possumus,  haic  in  anima  cxistere  ,  ct  t:in';uani  invo- 
liita  evolvi  utsentiaiUur  cl  dinumerentur  substanlia- 
lilcr,  vel,  ut  ila  dicam,  csscnlialitcr,  non  tanqu:\m  in 
siilijccto,  ut  color,  aut  figura  in  corpore,  aut  ulla 
;ili,»  qiialilas  aut  quantitas.  Quidquid  eiiim  tale  csl, 
non  excedit  subjcctiim  in  qiio  est.  Non  cnim  color 
islc  aut  figura  Iiujus  corporis  polcst  esse  et  alloriiis 
corporis.  Mens  autcm  amore  quo  sc  ;imat,  pot>st 
amare  el  aliud  prsctcr  sc.  Item  non  se  sohim  cogno- 
scit  mcns,  scd  ct  alia  miilta.  Qiiamobrom  iion  amor 
ol  cognilio  taniinam  in  subjccto  insuiit  mcnti ;  sed 
6ubsl:in;i:irncr  ctiam  isla  suut,   sicut   ip  a  mcns   : 


S.  ALGIJSTINI  904 

quia  ct  si  rolativc  diciiiitur  ad  inviccm,  iii  sua  taiiicn 
sunt  singula  qnrcquc  siibstanlia.  Ncc  sicut  color  ct 
coloratum  rclalivc  ita  dicimliir  ad  invicem  ,  ul  color 
in  siihjccto  colorato  sil,  non  liabens  iii  sc  ipso  pro- 
priam  siibsl.'inli;im;  qiioniain  coloraliim  corpus  sub- 
slaiitia  osl  ,  il!e  aulciii  iii  subbtanlia  :  scd  sicut  duo 
amici  eliam  duo  sunt  homincs,  qii.n  suiit  subsian- 
ti:c  ;  ciim  homincsnon  rclativc  dicantur,  amiti  aulcm 
rclaiivo. 

C.  Scd  ilcm  qnamvis  substantia  sit  amans  v«;l 
£cicns,  substantia  sit  scienlia,  subslanlia,  sit  amor, 
scd  amans  et  amor,  aut  scicns  el  scienlia  relative  ad 
sc  dicantiir  sicut  amici ;  mcns  vcro  aut  spiritus  non 
sint  rolativa,  sicut  ncc  bomincs  rclativa  sunt  :  non 
tamcn  sicut  aniici  homiiics  possiinl  scorsum  es»e  ab 
invicem  ,  sic  amans  et  amor,  aul  scicns  cl  sciejjlla. 
Quanqiiam  pt  aniici  corporc  vidcntiir  soparari  posse, 
non  animo,  in  qiiantiini  aniici  sunt  :  vcrumlamen 
fieri  poicst  ut  amiciis  ainicum  eliam  odisse  incipiat, 
et  co  ipso  amicus  esse desinat,  nesciente  illo,  et  adliuc 
amante.  Amor  autem  quo  sc  inens  amat,  si  esse  de- 
sinat,  simul  ct  illa  dcsinet  csse  amans.  Item  notilia 
qiia  se  mens  novit,  si  esse  dcsinal,  simul  et  illa  nosse 
se  desinet.  Sicut  caput  c.ipitati  alicujus  ulique  caiut 
est,  etrclative  adse  dicuntur,  quamvisetiam  subsian- 
tisc  sint  :  nam  et  caput  corpus  est ,  et  capitaium; 
et  si  non  sit  capiit  ' ,  nec  capitatum  erit.  Sed  baic 
pr.-Bcisione  ab  invicem  separari  possunt,  illa  non  pos- 
sunt. 

7.  Quod  si  sunt  aliqua  corpora  quac  secari  omnino 
ct  dividi  nequeunl ;  lamen  nisi  partibus  suis  consla- 
rent,  corpora  non  essent.  Pars  ergoadtolum  rclalive 
dicitur;  quia  omnis  pars  alicujus  tolius  pars  est,  et 
totuni  onii.ibus  partibus  totum  csl.  Sed  quoniam  el  pars 
corpiiscst,(!ttotum;  non  tanlum  ista  relativedicuntur, 
sod  etiamsiibstantialitersiint.  Forlassi-orgo  mcns  to- 
tiimcst,etojus  qiiasi  partesamor  qiioscainat,  elscicn- 
tia  quascnovit,  quibus  duabus  parlibus  illud  lotum 
constat?  An  Ircs  sunt  rcqiialcs  parles,  quibus  totum 
uniim  complolur?  Sed  nulla  pars  lotum  ,  cujus  pars 
esl,  complcctitur  :  mens  vero  cum  sc  totani  no\il, 
hoc  eslperfcctenovil,  pcr  totum  ojuscst  notitia  ejus  ; 
et  cum  se  pertccte  amat,  totam  sc  ainat ,  et  per  lo- 
tum  ejus  est  amor  ejus.  Num  crgo  sicut  ex  vino  et 
aqua  et  melle  una  fit  potio,  elsiiigula  per  tolum  siiiit, 
et  tamcn  tria  sunl  l  nulla  enim  pars  est  polionis, 
qua)  non  habeat  liKC  tria ;  non  enim  juncta,  vclul  si 
aqua  ct  oleum  cssciit,  sed  omnino  commixla  siinl ; 
et  substanli.c  sunt  oiiincs  ,  ct  lotus  ille  liquor  uiia 
(lii;odam  est  ex  iribus  confecia  substantia) ;  lale  a!i- 
qiiid  arbilrandum  esl  esse  siinul  hxc  tria  ,  menlcm, 
amorem,  noiiiiam?  Sed  non  unius  suhslaiitix  sunt, 
fiqiia,  viiium,  ct  mol,  (|iiamvi5  cx  eorum  comniixlione 
fi:it  uiia  substai!ti;i  poiioiiis  Qiioniodo  autcm  illa  iria 
non  siiil  (jiisdcm  subsiiintiac,  non  video;  cuiii  mcns 
ipsa  sc  amcl,  atqtie  ipsa  se  ncncril;  at(|uc  iia  siiit 
li.TC  tria  ,  ut  iioii  altcri  alicui  rerum  mciis  vcl  amata 

»  Edili,  ct  d  non  sil  corpus.  At  Mss.,  caput. 


965  MnF.R 

vcl  noi.i  sii.  Uiiiiis  crgo  cjiisilcnifnie  csscnruc  ncccsso 
csl  lixc  iria  siiil  :  cl  iilcu  si  l.iiiqii.ini  cnmmixlionc 
foiifiisa  csscni ;  miilo  moilo  csscni  iiia,  iioc  rcfcrri  atl 
inviccm  posscni.  Qiicniadinoiliiin  si  cx  iino  ctHlonuiuo 
aiiro»lrcs  anmilos  siniilos  f.icias,  qu.imvis  co:inoxos 
sil)i  ,  rcforiinliir  ad  iiivicom ,  qiiod  siinilos  siint ; 
omnis  ciilin  similis  alicui  similiscsl;  cl  trinilas  nii- 
iiiiluiiim  cst,  ct  iiniiin  aiiriim  :  al  si  inisocanliir  silii, 
cl  pcr  loiam  singiili  niassain  siiam  coiispcrganliir, 
inlorci.lol  lil.i  liinil.is,  ci  oinniiio  non  oril;  ao  iion  so- 
liiiii  iiniim  aiiriim  iliictnr,  siciil  in  illis  trihiis  anniilis 
(licclialur,  sc«l  j.im  iiiilla  anrca  iria. 

CAPUT  V.  —  8.  /•->!  /r»Vi  esse  singnla  hi  se  ipsis, 
ct  imircin  loia  in  lulis.  Al  in  illis  iribiis,  ciiin  sc  iiovil 
iiionf  cl  ainat  sc,manct  trinilas,incns,amor,  iiolilia  ; 
ct  niilla  cominixlionc  confimtlimr  :  qiiamvis  ct  sin- 
giila  siiil  iii  somclipsis,  ct  inviccm  tola  in  totis ,  sivc 
singula  iii  liinis,  sivc  hiiia  in  singulis.  Ilacpic  onmia 
iii  omiiihtis.  Nain  cl  mcnscst  ulii|uc  in  sc  ipsa,  (|ut)- 
iiiam  ad  sc  ipsam  mcns  diciliir  :  qiiamvis  m^sccns, 
vot  iiola,  vol  noscihilis  ad  siiam  notitiam  rclativc  di- 
catiir  ;  amans  qnoipic  ct  amaia  vcl  ainabilis  .ad  aino- 
rcm  rcfcralur,  <|iio  sc  aniat.  Kt  notilia  quamvis  10^0- 
ratiir  ad  inonlcm  cognosccntcm  vcl  cogiiilam,  tamcn 
ct  ad  sc  ipsam  nota  cl  nosccns  diciliir  :  non  cnini  sibi 
rsl  incognita  nolilia,  qiia  sc  mcns  ipsa  cognoscil. 
Kt  amor  quamvis  rcfcralur  ad  montom  amantcm,  cii- 
jiis  amor  cst;  tamcn  cl  ad  .'^c  ipsiiiii  csl  anior,  til  sil 
ctiain  in  sc  ipso  :  quia  ct  amor  amatur  ,  ncc  alio  nisi 
amorc  amari  iK)lcst,  id  esi  sc  ipso.  Ila  suni  lia^c  siii- 
gula  in  sc  ipsis.  In  altornis  atitom  ila  stmt,  qiiia  cl 
mcns  amans  in  amorocst,  ct  ainor  in  ainanlis  nt)iilia, 
cl  nolilia  in  monlc  nosct^nlc.  Singula  in  binis  ita  sunt, 
qiiia  mcns  qux  sc  novil  et  amai,  in  aniore  ct  noiilia 
sua  esl ;  el  amor  amantis  mcnlis  scscquc  scicnlis, 
in  mciitc  notiliaquc  cjus  esl;  cl  notilia  mentis  sc 
scioiilis  ct  amanlis  in  mcnle  alqiic  in  amorc  ejiis  cst, 
qiiia  scientem  se  amal,  cl  amantcm  se  novit.  Ac  pcr 
lioc  el  bina  in  singulis  ,  quia  mcns  qu.T.  sc  iiovit  ct 
amat,  cum  sua  nolilia  csl  in  auiore ,  et  cum  suo 
amore  in  notilia  :  amor  qtit)quc  *  ipsc  et  nolilia 
siinul  sunt  in  mentc,  qiix  se  amat  el  novit.  Tota  vcro 
iii  lolis  qucmadmodum  sint,  jam  siipra  ostendimus, 
cum  sc  tot^m  mens  amat ,  et  toiam  novit,  et  totum 
aniorem  siium  novit,  tdlamqiio  amat  noiiliam  siiam  , 
qiiando  tria  ista  ad  se  ipsa  perfi  cia  siiiit.  .Mlro  ilaqiic 
niodo  Iria  ibla  inscparaliilia  sunt  a  semctipsis,  ct  la- 
inen  coriim  singnliim  i|tiod  |iic  siibstantia  csi,  el  si- 
,mil  omnia  iina  .Mibsiantia  vol  ossenlia,  cum  relalive 
di.'.':inliir  ad  iiivitom. 

CAPUT  VI.  —  9.  Alia  nolilia  rei  in  ipsa  re ,  alia 
iii  ipsa  a:terna  veiilatc.  Quod  cx  alerna;  veiilatis  rcgu- 
lii  jndicium  dc  rebus  eliam  corporeis  fiat.  Scd  cum  se 
i|.'am  n  ivit  liiimaiia  mons  ct  amat  so  ipsain,  non  ali- 
quid  incommulaliiic  iiovit  el  amal  :  alitcrt|uc  iiniis- 
quisqiic  liomo  loqiionilo  cniintiat  mentcni  siiam,  qiiid 
in  se  ipso  agatiir  attendcns ;  aliler  aulcm  humanam 
meiitcm  speciali  aut  gcncrali  cognitione  definit.  Iia- 

•  Sdiii,  amor  qiiippe.  Conclnnius  Mss.,  aivor  quoqne. 


NONUS.  906 

qiic  ciim  inihi  de  -u.i  propija  loquitiir,  ulrunTiiitolli- 
gat  hoc  ant  illiid ,  an  non  intolligat,  ot  ulrum  velil, 
aii  ntilit  hoc  ant  illud  ,  crcdo  :  cum  voro  de  bumana 
spooialiior  aiit  gonoralitcr  voriim  tlicit,  agnosco  et 
approbi».  Uiidc  inaiiiroslum  csl,  aliud  unuiiwpiomquc 
viilorc  in  sc  ,  qiintl  sibi  aliiis  diccnti  credat,  iion  la- 
iiieii  vidoat ;  aliud  aiilcin  in  ipsa  VTrilalc,  quod  alius 
qtioipic  possit  inliieri  :  quorum  altcriim  muiari  pcr 
tompora  ,  altoriim  inconimulahili  ;rtornitalc  coiisi- 
storo.  Nctiuc  onim  ooulis  corporeis  miilias  nionlos 
vitlcndo,  p»-r  simililutliiicm  colligimiis  gcncraloni  vcl 
spccialom  monlis  liumann:  iiolitiam  :  scd  intiicmur 
iiiviolabilom  vcrilalcm,  cx  qiia  pcrfcctc,  quaiitiim 
possumus,  doliniamus,  non  qiialis  sit  iiniiisciijiisquc 
homiiiis  mcns,  sed  qiialis  cssc  sempilernis  rationibus 
dcbcat. 

10.  Undc  ctiam  phantasias  rorum  corporalium  pcr 
corporis  sensiim  Ii;iustas,  cl  qiiodam  motlo  infiisas 
niomori.i!,  cx  quibiis  ctiam  ca  qu;c  noii  visa  sunt, 
ficio  phaiitasmalc  cogilantur,  sivc  alilcr  quam  sunt', 
sivc  forluilu  siciiti  sunl,  aliis  omnino  rcgulis  supra 
mciilcm  noslram  iiicommiitahililer  maiieiitibiis  ,  vel 
approbarc  apiid  nosmclipsos,  vcl  inipioharc  convinci- 
miir,  cumrccicaliqiiid  approhanius  aut  improbamus. 
i  Nani  clcum  rccoIoCarthaginis  mocnia  qua;  vidi,  et 
ciim  lingo  Alcxandriic '  quic  non  vidi,  easdimque  ima- 
ginarias  formas  quasdam  qnibusdam  pra^fereiis,  ralio- 
nnhiliicr  pra-foro  ;  vigcl  clclaiei  dtsnpcr  judicium  vc- 
rilalis,  ac  sui  jiiris  incorruptissiiiiis  regulis  firmum  est : 
ct  si  corporalium  imaginum  quasi  qiiodam  nubila 
stihlcxiliir  ,  non  t;imcii  involviiur  afqHC  confunditur.O 

M.  Sod  intorcst  ulrum  cgo  siih  illa  vel  in  illa  ca- 
liginc  ,  laiiqu:im  a  coelo  porspicuo  secludar ;  an  sicut 
iii  altissimis  montibus  accidere  solel,  inler  utrumque 
acre  libcro  frucns,  cl  sercnissimam  luccm  supra ,  el 
dcnsissimas  ncbiil.is  sublcr  aspiciam.  Nam  unde  iii 
me  fialcrni  amoris  innammalnr  ardor,  cum  audio  vi- 
rum  aliqucm  pro  lidci  pnlchritiidine  ct  firmilale  acria 
tormcnta  tolcrasse  ?  Et  si  mihi  digito  ostendatur 
ipse  liomo  ,  sludt^o  mibi  conjungcre  ,  notum  facerc  , 
amieilia  colligare.  Itaquc  si  racultas  daiur,  acccdo  , 
alloqiior,  scrmonom  conforo ,  alTcctum  meum  in  il- 
bim  quihus  vcrbis  possum  exprimo,  vicissimqiic  in 
co  fiori  quem  in  me  b:ibcal  alqnc  cxprimi  volo,  spi- 
riliialomqne  complexum  credendo  molior  ,  quia  per- 
veslignre  tam  ciio  ct  ccrncre  penilus  ejus  interiora 
no!i  possiim.  Amo  ilaqiic  fidelem  et  fortem  virum 
amorc  raslo  atqiie  germano.  Qiiod  si  mihi  inler  no- 
stras  loquelas  falcaiur,  aul  incautus  '  aliqtio  modo 
sose  indicct ,  qiiod  vel  de  Dco  crcdat  incongrua  ,  ai- 
que  in  illo  quoqiie  carnalc  aliquid  dcsidercl,  ct  |»ro 
lali  erroic  illa  pcrtiilcrit ,  vel  spcraix  pecuni;c  cupi- 
ditale,  vel  inani  aviditale  laudis  human.x ;  stalim 
amor  illc,  quo  in  eiim  forebar ,  o/Tcnsus,  el  quasi  rc- 
percussus,  alqno  ab  indlgno  hominc  ahlalus,  in  la 
forma  pcrmanot ' ,  cx  qtia  eum  laleni  credons  am;i- 

•  Er.  I-ugd.  Vcn.  l^v.  addunt,  ma:nia.  iii  B.  doost  b^c 
vox,de  nua  ad  niar>,'incm  nolatur  :  «suLaiidi,  mvnia  »     .M 

«  A|iud  I.ov.,  iiiraittius. 

*  Editi,  non  iii  ca  foima  pcrmaiiet;  addila  coiUra  mentoui 


9C7  f>r-  TRINITATK, 

vcr;)in.*N.si  forlo  ad  lioc  :\ino  jani ,  iit  l.tlis  sil ,  cnm 
laliMii  iion  cssc  coiniiorcro.  Al  iii  illo  lioiiiinc  niliil 
innlaliiiii  osl  :  innlari  lanicn  polcsi,  «l  lial  qnod  cuin 
jani  essc  crcdidcrain.  In  mcnlc  anloin  mca  inulala 
ost  nliiino  ipsa  cxislimatio,  f|n;c  dc  iilo  :ililor  so  lia- 
bohal ,  ct  alilor  liabcl  :  idonuiiio  amor  ali  inloiilionc 
pcrfriiondi  ad  intcnlioiicm  consulondi ,  iiicoinmnla- 
bili  dosiiper  jiistitia  jubcnte  doncxus  csl.  Ipsa  vcro 
forma  inconciissa;  ac  stabilis  vcrilatis,  cl  in  fpia  fruc- 
rcr  bomiiic  bonuin  cum  crcdcns,  ct  in  qiia  consulo 
ut  boiius  sil,  eadom  lucc  incorruplibilis  siiiccrissi- 
m.Tqiic  raiionis  el  meac  mcntis  aspectum  ,  el  illam 
plianlasi.nc  luibcm ,  quam  dcsupcr  corno,  cnm  cntn- 
doni  liomincm  qiicm  vidcram  cogito ,  impertiirbabili 
jclornitalc  pcrfiiiidit '.  Itcm  cum  arcum  pulcbrc  ac 
requabiliicr  iiitortum  ,  quem  vidi ,  vcrbi  gratia  ,  Car- 
Ibagiiie,  animo  revolvo ,  rcs  qnxdam  mcnti  nuntiala 
per  ocnlos ,  mcmoriscqiic  Iransfusa  ,  imnginariiim 
conspcctum  facit.  Scd  aliud  nicntc  coiispicio ,  scciin- 
dum  quod  mibi  opiis  illud  placet ;  unde  oliam,sidis- 
pliccrct,  corrigcrem.Ilaquc  dc  islis  secundum  il- 
lam  (fl)  judicamus,  el  illam  ccrnimns  ralionalis  men- 
lis  inluilu.  Isia  vcro  anl  pniescnlia  scnsu  corporis 
tangimus,  aut  imagincs  abscntium  fixas  iii  memoria 
recordamur ,  aut  ex  carum  similitudinc  lalia  fingi- 
mus,  qnalia  nos  ipsi ,  si  vcllcmus  aique  posscmus  , 
cliam  0[iore  molircmur  :  aliter  fignranlcs  animo  i:na- 
giiics  corponim  ,  aut  pcr  corpus  corpora  vidcnlcs ; 
alilcr  aulom  raliones  arlemquc  ineffabiliter  pulchrain 
laliuni  (igurarum  supcr  aciem  menlis  simplici  intel- 
ligonlia  c;ipienles. 

CAPUT  \II.  —  12.  Verbim  iutus  ex  rebiis  in  celerna 
veritatecouspeclis  concipimus  et  gignimus.  Verbum  amore 
concipitiir  sive  crealurai  sive  Creatoris.  In  illa  igitnr 
.'clerna  verilate,  ex  qua  tcmporalia  facla  siint  omnia, 
formam  sccundum  quam  sunius  ,  el  secundum  quam 
vcl  in  iiobis  vel  in  corporibus  veraet  recta  ratione 
aiiquid  opcramur,  visu  mcnlis  aspicimiis  :  atf|iic  inde 
conceptam  rerum  veraccm  nolitiam ,  taiiquam  vcr- 
bum  apud  nos  babemus ,  el  dicendo  intus  gignimus; 
ncc  a  nobis  nascendo  discedit.  Cum  anicm  ad  alios 
loquimur,  verbo  inlus  manenli  minislerium  vocis 
adbibemus,  aut  alicujus  signi  corporalis,  ut  pcr  qiiam- 
dam  commemoraiionem  sensibilem  lale  aliqiiid  fiat 
etiam  in  animo  audicntis,  quale  de  loqucnlis  aiiinio 
non  rccedit.  Nihil  ilaquc  agiraus  pcr  membra  corpo- 
ris  in  faclis  dictisque  nostris,  quibus  vel  approbanlnr 
vel  improbanlur  mores  bominum,  quod  non  verbo 
apud  nos  iiitiis  cdilo  pr;cvcniinus.  Nemo  enijn  vo- 
lens  aliqnid  facit ,  quod  non  in  corde  suo  prius  di- 
xcrit. 

13.  Quod  verbum  amoie  concipilur,  sive  creatura;, 
sive  Creatoris,  id  est,  aul  nalurac  mulabilis  ,  aul  iii- 
fommutabilis  vcr-iialis. 

CAPUT  VIII.  —  Cvpiditas  et  charitas  quo  diffe- 
rnnl.   Ergo  aul  cupiditale,  aut  charilate :  non  qno 

Auguslini  parlicula  neganlo,  qua  noslri  omucs  carebanl  \:ss. 

•  sic  Ain.  el  Mss.  nuiguo  consensu.  Al  i:r.  el  l.ov.,  aqni- 
littc  ]hrfun(lit. 

{iij  Mi;,ai:ili,  fo:m"m  {ctcrna;  vcritalis. 


S.  AUCUSTIM  068 

non  sit  '  amanda  croatura  ;  scd  si  ad  Crc;ilo- 
rcm  icfcrliir  illc  amor,  non  jam  cupidilas,  scd  clia- 
ritas  cril.  Tuiic  enim  cst  ciipidilns  ,  cum  proplor  te 
ainalnr  croaiiira.  Tunc  iion  uicnlom  adjuvat,  sed 
corriimpil  fnionlom.  Curn  crgo  ant  p:ir  nobis , 
aul  infcrior  crcaliira  sil  ,  infoiiorc  nloniliim  cst  ad 
benm ;  pari  aiilcm  fruendiim,  sed  in  Dco.  Siciil  cnim 
lc  ipso,  non  In  lc  ipso  frui  dcbos,  sed  iii  co  qui  fecil 
lc  ;  sic  cliam  illo  quciu  diligls  lanqnajr  ic  ipsum.  Et 
nobis  crgo  ct  fr;ilribiis  in  Doinino  frua:nur ,  ct  indc 
nos  iicc  ad  nosmetipsos  rcmillere  ,  ct  quasi  rclaxaie 
dcorsum  versus  audcamus.  Nascitur  aulem  vcrbum  , 
cum  cxcogiialiim  placet ,  ant  ad  pcccanduin ,  aut  aJ 
rccte  faciendiiin.  Verbum  crgo  noslriim  cl  mcntfin 
de  qiia  gignilur,  qiiasi  mcdius  ainor  conjungit,  scqiie 
cum  cis  leriium  complcxu  incorporeo,  sine  ulla  con- 
fusione  constriiigit. 

CAPUT  IX.  —  ii.  In  nmore  spiritualium  vcrbuni 
natim  idem  qnod  conceptum  :  secus  in  amore  carnn- 
lium.  Conceplum  aulcm  vcrbum  ct  nalum  idip^uin 
csl ,  cum  voluiitas  in  ipsa  nolitia  conquicscit,  qiiod 
fil  iii  amorc  spiriiiialium.  Qui  ciiim  ,  vcrbi  gralia  , 
pcrfoctc  novit,  pcrfoctcque  amat  jiistitiam,  jam  ju.^tus 
csl,  cliamsi  nulla  exislal  sociindum  eam  forinsccns 
pcr  inembra  corporis  operandi  ncces.sitas.  In  amore 
aulem  carnalium  tcmporaliumqne  rcrum  ,  sicul  in 
ipsis  aiiimalium  fctibus  ,  aliiis  cst  conceptus  verbi , 
aliiis  partus.  lllic  eniin  qiiod  cupicndo  concipitur , 
adip^sccndo  nascilur.  Qiioi;ia:n  non  sulficit  avariiioe 
nosseet  amare  anrain,  nisi  ei  liabeat;  neque  nosse  et 
amare  vesci,  aul  concumbcre,  nisi  eliani  id  agat; 
iiequc  nosse  el  amarc  lionores  ct  impcria,  nisi  pro- 
veniant.  Quiie  tamen  omni:i  ,  ncc  adcpta  sufliciunt. 
Qni  enim  biberil  cx  liac  ,  inqiiit ,  aqua  ,  sitiet  ilerum 
[Joan.  IV,  15).  Ideoqiie  cl  in  Psalino  :  Concepit ,  in- 
quil ,  dolorcm ,  el  peperil  iniquilalem  {Psal.  vii,  13). 
Dolorcm  vel  laborcm  dicit  concipi,  cum  ea  concipiu.^- 
tur  qutc  nosse  ac  vcllc  non  sufficil ,  el  inardescit 
alque  a>grotat  aninnis  indigenlia  ,  donec  ad  ea  per- 
venial,  ct  quasi  parial  ca.  Uiide  eloganlcr  in  lalina 
lingiia  parla  dicunlur  ct  ropcrta  alquc  compcrla,  qiiaj 
vcrba  quasi  a  parlu  ducta  rosonant.  Qiiia  concupiscen- 
tia  cuni  conceperit,  parit  peccatum  {Jacobi  i,  \b).  Unde 
Domiiius  clamal,  Venite  ad  me,  omncs  qui  laboratis  et 
oneraii  edis  {Matili.  xi  ,  28)  :  cl  a!io  loco,  Vw  pra:- 
ijnantibus  et  mammnntibus  in  illis  diebus  {Id.  xxiv  , 
\d).  Cuin  ilaque  ad  parlum  vcrbi  refcrrel  omnia  vel 
rccte  facLa  vol  pcccala,  Ex  ore,  inqnil,  tuo  justiftcabe- 
ris,  ct  ex  ore  tuo  condemnaberis  {Id.  :;ii,  57)  :  os  vo- 
lciis  iiilclligi,  noii  Iioc  visibile,  scd  iiiteiius  iiivisibi!e 
cogiialioiiis  ct  coidis. 

CAPUT  X.  —  15.  .\n  sola  notitia  amata  sit  verbum 
mcntis.  ReclecrgoqujLrilur,  utrum  omnis  nolilia  vcr- 
bum  ,  an  lanlum  amaia  notitia.  Novimns  cnim  cl  ca 
qu;v,  odiinus  :  scd  ncc  coiicepla  ,  ncc  parta  dicend.i 
sunl  animo,  qax  nobis  displicent.  Non  eiiim  omnia 
qiKT!  qiioqiio  modo  langunt,  coiicipiunliir  :  sed  alia  * 

»  l.ov.,  non  qmd  non  sit. 

*  in  cdilis  inalL'  oinissuin  oral,  f.ed  alia. 


0G9  LICEU 

Ul  liinliiin  noia  sinl,  iion  lamcn  vorlia  tlicaniur ;  siont 
isla  (lc  (|uibu«i  nuiic  agiiuus.  Alilcr  cnini  ilicuntur 
vcrba  qux  spalia  lemporum  syllabis  lcnenl,  sive  pro- 
niinliiMilur,  sivc  cogilcntnr ;  alilcr  omnc  qiiod  notiiin 
c>i  ,  vcrbuin  diciliir  aiiiiiin  iinpivssuin  ,  (|ii:undi(i  do 
icciiioria  ptofcrri  cl  dcfiuii  i  polc.st,  qiiaiiivis  rcs  ipsa 
displiceat;  alitcr  cum  placct  quod  mciitc  concipitur. 
Sccundum  (|Uod  gcniis  vcibi  accipicndum  csl  qiiod 
ail  Apo>tolii8,  .Vtviio  diiit,  Domiiius  Jcsits,  »i/m  in  Sfi- 
ritu  sanclo  (l  (lor.  \ii,  5)  :  cum  scciindum  aliaiii 
vcrbi  notioiicin  dicanl  boc  ct  illi,  dc  quibus  ipse  Oo- 
niinus  ait,  Pion  omuis  qui  dicit  milii ,  Domine  ,  Do- 
minc,  inlrabit  in  rcgnum  cwlorum  [Malth.  vii,2l).  Vc- 
ruinlamcn  cuin  ct  illa  qu;c  odinius,  rccte  displiccnt , 
reclcqiic  iinprobaiilur,  approbaliir  coruiii  imprnbalio, 
ct  placel,  el  vcrbum  cst.  Ncquc  viliorum  notilia  iio- 
bis  displiccl,  scd  ipsa  vilia.  Nam  placcl  milii  quod 
novi  ct  definio  qiiid  sii  intempcianlia;  et  hoc  esl 
vcrbum  cjus.  Siculi  siiiit  iii  arle  nota  viiia ,  et  rcitc 
apiirobatiir  corum  nolilia,  cum  disccrnil  cognitor  spc- 
ciem  privationcmqiic  virlutis ,  sicut  aicrc  ct  negare  , 
esse  et  non  csse  :  attamen  virUiie  privari  atque  iii 
viiimn  deliccre,  damnabile  est.  F,t  delinirc  intcmpc- 
ninliiin  ,  vcibiiimiue  cjiis  diccre,  pcrliiiot  ad  ariciii 
nioriim  :  cssc  aulcm  intcmpcraiilem  ,  ad  id  pcrlincl 
(|iiod  illa  artc  culjiaiur.  Sicut  nosse  ac  definire  quid 
sil  soloecism;.s,  p;Ttiiicl  ad  arlein  loqucndi  :  facerc 
aiilcm,  vitiiiiii  cst  »juod  cadem  arlc  rcprelicndiiur. 
Vcrbiim  esl  igilur,  qiiod  nunc  disccrncrc  ac  insinuarc 
voliimiis ,  cum  amore  notiiia.  Cuni  itnquc  se  mcns 
novit  et  amat ,  jiingiUir  ei  amore  vcrbum  ojus.  El 
qnoniam  amat  noliiiam  cl  novit  ainorcm  ,  ct  verbuin 
in  amore  csl,  cl  amor  in  vcrbo,  ct  ulrumque  in 
amante  atqiic  dicenlc. 

C.\PUT  XI.  —  iG.-Mentis  se  ipsam  noscentis  ima- 
ginem  seu  verbuin  genitum  ipsi  ccquale  esse.  Scd  omiiis 
sccundiim  spcciem  notilia ,  similis  est  ci  roi  qnam 
novit.  Esl  ciiiin  alia  notiiia  secundum  privalionem  , 
qu.im  cum  improbamus,  loquimur.  El  liycc  privaiionis 
iinprobaiio  spccicm  laudat,  ideoque  approbatur.  Ha- 
Let  crgo  aniinus  nonnullam  spcciei  noirc  similitudincm, 
sive  ciira  ea  placet,  sive  cuiii  cjus  privatio  displicct. 
Quocirca  in  quantiim  Ueuin  novimiis,  similos  siimus  : 
sed  non  ad  a.»quarnatem  similcs,  qiiia  ncc  tantum  cum 
novimus ,  quanlum  ipsc  se.  El  qiicmadmodtim  ciim 
por  sensum  corporis  dicimus  corpora  ,  fil  coriim  ali- 
(|ua  similitudo  in  aniino  nostro,  quic  plianlasia  nic- 
mori;c  esl  :  non  enim  omnino  ipsa  corpora  in  ani- 
nio  sunt,  cum  ca  cogiiamus;sed  eorum  similitudincs  : 
ilaifuc  cum  eas  pro  illis  approbamus,  crramus;  error 
iiam(|ue  est  pro  alio  alterius  approbalio  :  mclior  esl 
lamen  imaginalio  corporis  in  animo ,  quam  illa  spe- 
cies  corporis,  in  quantum  haec  in  meliore  nalura  est , 
id  cst,  in  substantia  vitali,  sicuti  animus  esi :  ila  cum 
Deiim  iiovimus ,  quamvis  meliores  cfficiamiir  quam 
cramus  anicquam  nossemus ,  maximeque  ctim  cadem 
notitia  etiam  pUcila  dignequc  aniata  vcrbum  est ,  fit- 
quc  aliqua  Dei  sirnilitudo  illa  notitia  :  tamcn  inferior 
est,q(iia  in  inferiore  natura  esi ;  crcatura  quippe 
Sa>ct.  Alglst.  VIII. 


NONIJS. 


970 


animus,Cio;Uoi  atiicin  uvus.  Ex  quo  colligilur,  quia 
ciini  se  mens  ipsa  novit  alqtie  a|)piobat ,  sic  csl 
cadem  notitia  verbuin  cjiis ,  ui  ci  sit  par  omnino  ct 
aM|ualo,  alque  idcntidom  :  (|uia  nequc  inferioris  esscn- 
li;r  noiiiia  cst,  sicut  corporis;  neque  suporioris,  sicul 
Dci.  Et  cum  habeat  notilia  simililuditiom  ad  cam 
rom  qiiam  novit,  hoc  cst,  cujus  notitia  cst ;  hac  ha- 
hct  porfectam  ct  a?qu.alcm  ,  qua  mens  ipsa  ',  qtiai 
novii ,  esl  iioia.  Idooqiie  ct  imago  et  vorbum  est  , 
(|uia  de  illa  exprimitur  ,  cum  cogiiosccndo  cidoni 
conequ  ^tur  ,  ct  csl  gigncnti  a^(|uale  qiiod  gonituni 
ost. 

CAPUT  XH.  —  17.  Cur  sicut  nolitia  menlis  csl  ptolcs, 
iion  etiam  amor  partus  ejusdcm  sit.  Sotutio  quwstionis. 
Trinitulis  ijnatjo,  ineiis  cuin  sua  ipsius  notitia  et  amore. 
Quid  orgo  amor?  non  crit  imago?  non  verbum  ?  iion 
gcnitus?  Cur  enim  inens  nutiti;im  siiam  gignit ,  cum 
se  novit ;  ct  amorem  siium  non  gignit,  cuiii  se  amal? 
Nam  si  proplcioa  esi  notionis  suu;  causa  ,  quia  nosci- 
bilis  esi ;  amoris  eliam  sui  causa  csl,  quia  cst  amabi- 
lis.  Cur  utrumquc  iiaqiie  non  genuerit ,  difficile  esl 
dicere.  H;cc  cnim  qiiaisiio  etiam  de  ipsa  summa  Tri- 
nitate,  omnipotcnlissiino  crcatorc  Dco,  ad  cujus  ima- 
ginem  homo  faclusest,  solet  movcie  honiiiies ,  qnos 
veritas  Dei  pcr  humanain  loculioncm  invitat  ad  fidein, 
cur  non  Spiritus  qiioque  sanclus  a  Patrc  Dco  gcnilus 
vel  crcdilur  vcl  inlclligilur  ,  ul  filius  cliam  ipse  dica- 
lur?Quod  nunc  iii  mcnlc  hiinuna  utcumquc  invcsligarc 
conamiir,  ut  cx  inforiore  imagine,  iii  qua  nobis  fa- 
iniliariiis  natura  ipsa  nostra,  quasi  interrogala  respon" 
det,  excrcitaliorcm  mcniis  acicm  ab  illuminala  crca»- 
tura  ad  luincn  incommulabilc  dirigaimis  :  si  lameii 
vcrilasipsapcrsiiascrit,  siciil  Dci  Verbum  Filiuin  esse 
nullus  chrislianus  dubilat  ,  ita  choritalcm  esse  Spiri- 
tuin  sanctum.  Ergo  ad  imagincm  illam,  qux  creatura 
csl ,  lioc  est ,  ad  rationalcm  mentein  diligenlius  de 
li.ic  rc  interrogandam  considerandainquc  redeamus  , 
iibi  lcmporalitcr  exislcns  nonnuliarum  rerum  nolitia, 
qua;  antea  non  crat,  et  aliquarum  rerum  amor  ,  qiiaj 
antca  non  amabantur  ,  distincliiis  nobis  aperil  quid 
dicamus  :  quia  ct  ipsi  loculioni  temporaliter  dirigen-  ; 
doc  *,  facilior  cst  ad  explicandum  rcs  quaj  in  ordine  « 
toinporum  comprohenditur.  t 

18.  Primo  iiaqiic  manifestum  sit,  possc  fieri  ut  sit 
aliquid  scibile ,  id  est  ,  quod  sciri  possit,  et  tamcn 
itcscialur  :  illud  autcm  ficri  non  possc,  ul  sciaturquod 
suibilc  non  fueril.  Undc  liquido  tenendum  est  quod 
omiiis  rcs  quamcumqiic  cognoscimus  ,  congencrat  in 
nobis  noiitiam  sui.  Ab  uiroque  cnim  notitia  parilur, 
a  cognobccntc  cl  cognito.  Itaque  niens  cum  se  ipsam 
cognoscit ,  sola  parcns  cst  notiti;c  suae  :  et  cognitum 
cnim  et  cognitor  ipsa  est.  Erat  autcm  sibi  ipsa  nosci- 
bilis,  et  antequam  se  nosscl  :  sed  notitia  sui  non  erat 
iti  ca  ,  cum  se  ipsa  non  novcrat.  Qtiod  ergo  cognoscit 
sc,  parcm  sibi  notitiam  sui  gignil :  quia  noii  minus  so 
iiovit  quam  csl,  nec  allerius  csscntia;  est  nolilia  ejus, 
iion  solum  quia  ipsa  novit,  sed  etiam  quia  sc  ipsam  , 

I  Ixv.,  quia  mens  ipsa.  Malc. 
•  rleriquc  Mss.,  digerenda:. 


{Trente-une.J 


071  I)K  TRINITATF, 

sicnt  supra  diximus.  Quid  crgo  de  amorc  diccndum 
i;sl,  cur  non  cliam  cum  se  amal,  ipsum  quoque  amo- 
rcm  sui  gciiuisse  vidcalur?  Erat  cnim  amabilis  sibi  , 
cl  anleqnam  se  amarcl,  quia  polcral  se  amarc  :  sicul 
crat  sii)i  iioscibilis  ,  cl  aiilcciiiam  se  nossel ,  quia  po- 
tcral  sc  iiossc.  Nam  si  iioii  sibi  esscl  noscibilis  ,  nun- 
quain  sc  nossc  poluissel  :  ila  si  non  sibi  cssel  ama- 
bilis,  nunquam  se  amare  poluissct.  Cur  ilaque  aman- 
do  se  non  genuissc  dic;ilur  amorcm  suuin  ;  sicut 
cogiioscendo  sc  gcfiuit  noliliam  suam  ?  An  co  '  quidem 
nianifcste  ostenditur  hoc  amoris  esse  principiuin , 
unde  procedil :  ab  ipsa  quippe  mentc  procedit :  qu»  sibi 
csl  amabilis  antcquam  se  amel;  atquc  ila  principium  est 
amoris  sui ,  quo  se  amat  :  sed  ideo  non  rccle  dicilur 
^enitus  ab  ca,  sicul  nolitia  sui  qua  se  novit,quia  iiolilia 
jam  invciitum  est,  quod  partum  vel  reperium  dicilur, 
quod  saepe  praeccdil  inquisitio  eo  fme  quielura  ?  Nam 
inquisilio  cst  appelitus  invcniendi ,  quod  idcm  valct 
si  dicas ,  rcpericndi.  Qusc  aulcm  rcperiuntur ,  quasi 
pariuiitur  :  unde  proli  similia  sunt ;  ubi ,  nisi  in  ipsa 
notilia?  Ibi  ciiim  quasi  expressa  formantur.  Nam  clsi 
jam  eranl  rcs  quas  quaerendo  invenimus,  nolilia  laincn 
ipsa  non  crat ,  quam  sicut  prolem  nasccnlcm  dcputa- 
mus.  Porro  appeiilus  ille  ,  qui  est  in  quaerendo ,  pro- 
ccdil  a  quacrente ,  ei  pendet  quodam  modo  ,  neque 

»  Rditi,  in  eo.  Emendantur  ex  Mss. 


S.  ALCIJSTIM  ftTl 

rcquicscil  (inc  quo  inlcndilur,  nisi  id  quoJ  quicritur 
invcntum  qii.Trcnti  copiiictur.  Qiii  appctilus  ,  id  cst 
inquisilio  ,  qiiamvis  amor  csse  non  \idcalur  ,  qub  Id 
quod  nolum  cst ',  amainr;  hoc  ciiim  adliuc  ut  cogno- 
scatur  agitur  :  lanicn  cx  codcin  gcncic  quiddam  cst. 
Nam  volunlas  jam  dici  polcst ,  qnia  omnis  qui  qiia:rit 
invciiirc  vult;  ct  si  id  qua^rilur  quod  ad  notitiani  pcr- 
linoat,  oiiinis  qtii  qiix-ril  nos^c  viilt.  Qiiod  si  ardcntcr 
alquc  instantcr  vull ,  slinlerc  dicilur  :  quod  maxiinc 
in  as^cqiicndis  alquc  adipisccndis  quibusqiie  doclrinis 
dici  solct.  Parlum  crgo  mentis  antcccdil  appcliius 
quidam,  qiio  id  qiiod  nossc  volumus  quacrcndo  ct  in- 
vcnicndo ,  nascilur  prolcs  ipsa  nolilia  :  ac  pcr  lioc 
appclitus  illc  (|uo  concipitur  pariturquc  notilia,  parliis 
ct  prolcs  rccte  dici  non  potcsl ;  idemque  appeiiius 
quo  inliialur  rei  cognosccndx',  fit  amor  cognitic,  dnm 
tciiet  alquc  ampleclitur  placilam  prolcm  ,  id  esl ,  no- 
liliam,  gignenliquc  conjungit.  Et  csi  qiiicdam  iinago 
Trinitatis,  ipsa  mens,  ct  notilia  cjiis  ,  quod  Cit  proics 
ejus  ac  de  se  ipsa  verbum  cjus,  ci  amor  lcriius,  et 
lixc  tria  unuin  alquc  una  subslanlia.  Ncc  miiior  pro- 
les ,  duin  lanlam  se  novit  mcns  quanla  cst  :  ncc  ini- 
nor  amor  ,  dum  tantum  sc  diligit  quanlum  novil  cl 
quanla  cst. 

•  Plurcs  Mss.,  quta  quod  notum  est. 


LIBER  DECIMUS, 


in  quo  trinitatem  aliam  in  hominis  meute  inesse  ostenditur,  eamque  longe  evidentiorem  ap^arere  inmemoria,  intelli- 

gentia  et  volunlate. 


CAPUT  PRIMUM.  —  1.  Amorem  sludentis  animi,  id 

esl ,  scire  cupicntis ,  non  esse  amorem  p.jus  rei  quam 

tiescit.  Nunc  ad  ca  ipsa  consequenler  cnodatius  expli- 

canda  liinatior  accedat  inteniio.  Ac  primiim,  quia  rcm 

prorsus  ignotain  amare  omniiio  nullus  polesl,  dili- 

gen;cr  liitucndum  esl  cujusmodi  sitamor  sliidentium, 

id  est,  non  jain  scAcniiuin,  sed  adhuc  scire  cupientium 

qnamque  doctrinam.  Et  in  bis  qiiippe  rebus  in  quibus 

non  usilale  dicilur  sludium,  solenl  exislere  amores  ex 

auditu,  dum  cujnsque  pulchrilndinis  fama  ad  videndum 

ac  fruendum   animus  acccndilur  ,  quia   gencralilcr 

iw>vit  corporum  pulchriludincs,  ex  eo  quod  plurimas 

vidil,  cl  inest  inlrinsecus  unde  approbetur  ,  cui  forin- 

secus  inhialnr.  Quod  cum  fit ,  non  rei  penitus  inro- 

gnitai  amor  excilatur,  cnjus  genusila  nolum  esl.Cum 

autem  virum  bonuin  amamus,  cujus  faciem  non  \idi- 

mus,  ex  nolilia  virtutum  amamus  ,  quas  novimus  in 

'  ipsa  veritale.  Ad  docirinas  autem  cognoscendas,  ple- 

rumque  nos  laudantium  alque  priedicantium  accendit 

auctoritas  :  et  tamen  nisi  brev-tcr  impressam  cujusque 

doclrinai  haberemus  in  animo  nolionem  ,  nullo  ad 

eam  discendam  studio  flagrarcmus.  Quis  enim  scien- 

d;e  ,  verbi  gralia ,  rhetoric*  ullain  curam  et  operam 

impcndcrct,  nisi  ante  sciret  eam  dicendi  esse  scicn- 

liam  ?  Aliquando  ctiam  ipsarum  docirinarum  fines  au- 

diios  expertosvc  miramur,  el  ex  hoc  inardescimus  fa- 

vullatem  comparare  discendo ,  qua  ad  eos  pervenire 


possimus.  Tanquam  si  lillerasncscienlidicalur  qiiam- 
dam  csse  doctrinam  ,  qua  quisque  valeat ,  qnamvis 
longe  absenli ,  verba  mittcre  manu  facta  in  silenlio, 
quic  rnrsus  iile  cui  millunlur,  non  aiiribus,  scd  oculis 
colligal ,  idque  fieri  videal;  nonne,  duin  conciipiscit 
iiosse  quo  id  possit,  omni  studio  circa  illum  fincm 
movctur  ,  quem  jam  iiotum  tenet?  Sic  accendunlur 
sludia  discentium  :  nam  quod  quisque  prorsus  ignorat, 
aniare  nullo  p.icto  polcst. 

2.  lla  eliam  signum  si  quis  audiallncognilum,  vel- 
nli  veibi  alicujns  sonum,  quo  quid  signilicetur  igno- 
rat ,  cupit  scire  quidnam  sit ,  id  est,  sonus  ille  cui  rei 
commemorandae  inslilutus  sit  :  veluti  si  aiidial  cum 
dicitur  temetum,  et  ignorans  quid  sit  requiral.  Jam 
ilaquc  oporict  ut  noverit  signum  esse,  id  cst ,  non 
essc  inancm  illam  vocem ,  sed  aliquid  ea  significari  : 
alioquin  jam  notum  est  hoc  trisyllabum ,  et  ariicu- 
latam  spcciem  suam  impressit  animo  per  scnsum  au- 
rium  :  (juid  amplius  in  eo  requiratur,  quo  *  magis 
innoiescat,  cujus  omnes  litiera^  omniaque  soni  spatia 
iiota  sunt;  hisi  quia  simul  innoluit  signum  esse,  mo- 
vitque  scicndi  cupiditatem,  cujus  rei  signum  sil  ?  Quo 
igilur  amplius  noium  est,  sed  non  plene  notum  e^t, 
eo  cupit  aiiiraus  de  illo  nosse  quod  reliquum  est.  Si 
enim  laniummodo  esse  isiam  vocem  nosset,  eamque 

•  \Uquot  Mss.,  quod. 


973 


LIURR  W 


aiicujiis  rei  signum  essc  iioii  iio^sel,  niliil  Jani  (iiiv- 
rcrel,  sensibili  rc,  qManliim  polerai ,  sciitiendo  pcr- 
ccpla.Quia  veroiionsolum  esse  vdceni,  sedel  sigiium 
easc  j  im  iiovil ,  perfecle  id  nosse  vull.  Ncqtic  ullum 
pcrffcle  sigiium  nosciliir,  nisi  ciijus  rei  signum  sil 
cogiioscalur.  IIoc  crgo  (|iii  ardcnli  ciira  qiixril  til  no- 
verit,  sludioqiie  accciistis  insislil,  luim  polesl  dici  esse 
sineamore?  Quid  igilur  amal?Cerle  enim  amari  ali- 
qiiid  nisi  iiotum  non  potesl.  Nequecnim  ille  istas  Ircs 
syllabas  amat,  qiias  jam  nolas  habct.  Qiiod  si  Ir  c  in 
cis  amal ,  (itii;i  scit  eas  sigi;i(icare  aliqiiid  ;  non  iiide 
nuiic  agilur,  iion  cnim  lioc  iiosse  qiuerit  :  sed  in  eo 
qiiod  scire  studct,  quid  amct  inqiiirimus,  quod  |'ro  - 
fcctt)  nondtim  novit :  el  proplerea  miraniur  cur  amel, 
quoiiiam  lirmissiinc    novimus  amari   iiisi   nota   iioii 
posse.  Qiiid  eigo  amal,  nisi  quia  novit  olqiio  inluelur 
itl.  nilioiiibus  rerum  qu:e  sit  ptilcliriUido  doctriiiu;  , 
qua  coiiliiicnlur  noliliai  signorum  omnium;  ct  qux 
sit  utililas  in  ea  pci  ilia,  qiia  iiitcr  sc  liumana  sociclas 
seiisa  commtiiiicat,  ne  sibi  liominum  coclus  dcleiiorcs 
siiitqiiavis  solittidiiic,  si  cogilalioncs  suas  colloqiici;do 
noii  misceani.  llanc  crgo  spcciem  decoram  el  ulilein 
ccriiil  aiiiina,  el  novit,  ct  amat;  eamquc  in  sc  perfici 
studet ,  qiiaiitiiiii  polcst  ,  quisqiiis  vocum  signilican  ■ 
lium   qu;rcum']iic  ignorat  ',  inqiiirit.  Aliud  cst  eiiiin 
(|uod"eam  in  verilalis  liicc  c<;nspicit,   aliud  quod  in 
sua  facultatc  concupiscit.  Conspicit  namqiic  in  lucc 
vcritiitis  qtiain  magiium  ct  <|iiam  boiitim  sit  omnes  om- 
niiini  gentiiim  liiiguas  iiitelligcre  ac  loqiii,  nullamque 
ui  alicnigcna  *  aiidire,  ct  a  nullo  i'a  audiri.  Cujtis  noti- 
li;u  decus  cogilalione  jam  ccrnitur,  ainaturque  rcs 
iiota  ;    qiix  ita  conspicilur,  atquc  iiiflammat  stiulia 
discemium,  ut  ciica  eam  movcantur,  eiqtie  inbient  in 
omni  opera  quam  impendunl  consctiueiidx  tali  facul- 
lali,  ut  cti.iin  iisu  amplectantur  quod  ralioncpr.cno- 
scuni  :  atqiie  iia  quisque ,  cui  facultati  spe  propiti- 
<|ual ,  ci  ferveiitius  amore  inardescit.  Eis  doctriiiis 
qtiippc  sliidetiir   vclicmcnlius ,   qti;i' capi   posse  non 
dcspcrantur.  Nam  cnjiis  rei  adipisccnd  i;  spcm  qtiisque 
iion  gerit ,  atit  tcpide  aniat,  aul  omniiio  noii  amat  , 
qiiamvis  quaiii  pulclira  sit  videat.  Quocirca ,  quia  oiri- 
iiiuin  lingiiarum  scienlia  fere  ab  omnibus  dcsperatur, 
succ  genlis  (piisqiie  maxime  studet ,  tit  noverit.  Quod 
si  et  illi  ad  pcrfectum  percipiemLc  se  non  sufficcre 
&ciiril,  ncmo  tamen  lam  desidiosus  est  liujus  notitix, 
qiii  non,  cum  audieril  incognitum  vcrbum,  velit  nosse 
quid  iiltid  sit,et  si  potcst ,  quxrat  ac  discat.   Qiiod 
dum  quierit,  uliqiie  in  studio  discendi  cst,  ct  vidcliir 
amarc  rem  incognilam ;  quod  non  ita   est.  Species 
iiamque  illa  langit  animiim,  quam  novil  ct  cogilat,  in 
qiia  cluc(;t  dcxtis  coiisociandorum  animorum  in  vo- 
cibus  nolis  audicndis  atipie  reddendis  :  eaque  acccndit 
sliulio  qiixrcntcm   quidem  quod  ignorat ,  sed  noiam 
formain  ,  qiio  id  pcnineat ,  intuentem  cl  amantem. 
llaque  si  qu;trrenti ,  verbi  gratia  ,  quid  sit  lemctiim 
(  hoc  enim  exempli  causa  posueram  ) ,  dicatur,  Qiiid 

*  sic  .Am.  Er.  et  Mss.  At  Lov.,  sigmpcanliam  quaincum- 
qiie  ignorat. 

•  Ua  Am.  cl  Mss.  Al  Fj.  ct  I^v.,   «/  alicniqcnam,   Vorle 
lci,'Cii(ltim,  uiillimiqne  ul  nlirrmieiinm . 


CI.MUS.  071 

ad  ic  pcriiiict?  respondcbii,  Ne  forte  audiam  loquen- 
tcm,  el  noii  iiitelligam,  aut  iispi:im  lorte  id  Icgam,  ct 
quid  scriplor  senscril,  nesciam.  Kiuis  landcm  liuic 
dical,  Noli  intclligcre  quodaudis  ,  noli  nosse  qtiod 
lcgis  ?  Omnibus  cnim  ferc  animis  rationalibus  iii 
promplii  csl  ad  videndum  biijtis  pcrilia*  piilcliritudo  , 
qua  boniiiium  iiilcr  sc  cogitata  ,  signilitantium  vocum 
ciiuiitiatioiie  noscunttir  :  propier  boc  notum  deciis, 
ct  ob  lioc  amalum  qiiia  iiotum,  studiosc  qirtrilur  vcr- 
bum  illiid  igiioliim.  Iia^iiiccum  atidierit  at(|uc  cogno- 
vcrit  tcmcluni  a  veteribus  vinum  appcllatiim,  sed  jam 
cx  iisii  loqucndi  qiiem  nuiic  habcmus,  boc  vocabnluin 
cniortuum  ,  proptcr  nonnullos  fortasse  vetcrum  libr  js 
sibi  necessarium  dcputabit.  Si  autem  et  illos  siipcr- 
vacaneos  liabet,  forle  jam  nec  dignum  quod  incmoria' 
commcndet  exislimal ,  quia  vidct  ad  illam  si  ecieni 
doctrinx  quam  iiotam  ineiite  inluelur  atque  amat , 
miiiime  pertinere. 

3.  Quamobrem  omnis  amor  sliidentis  animi ,  hoc 
csl  volcntis  scire  qiiod  nescil,  non  cst  amor  cjus  rei 
qiiain  iiescil ,  sed  ejus  quain  scit ,  proptcr  (luam  vult 
scire  qiiod  nescit.  Aut  si  tam  curiosus  est ,  ut  non 
proptcr  causam  aliam  nolam,  scd  soloamorc  rapiatnr 
incogiiila  sciendi ;  discernendus  quidem  est  ab  stu- 
diosi  nomine  isle  curiosus  ,  sed  ncc  ipse  anial  in- 
cognita  ,  imo  congruenlius  dicilur,  Odil  incognita  , 
qui;  iiulla  esse  vull,  dum  vull  omnia  cognita.  Sed  nc 
qiiigquam  nobis  difnciliorem  referat  qiixstioncm , 
asscrens  tam  non  posse  qiicmquam  odisse  qtiod  ne- 
scil ,  quam  non  potest  amare  quod  iicscil ,  non  re- 
sislimus  veris  '  :  sed  intelligeiiduin  esl,  noii  boc  ideiii 
dici  cum  dicitur,  Amat  scire  incognila,  ac  si  dice- 
rctiir,  Amal  incognila.  Illud  cnim  fieri  polcst,  nl 
anict  quisqtic  scire  incogiiita  :  ul  aulem  aniet  iiicognila, 
iion  potcsl.  Non  eiiim  fruslra  ibi  est  posilum  scire  : 
qiioniam  qui  scire  amat  incognita,  non  ipsa  incognita, 
scd  ipsum  scire  amal.  Quod  nisi  baberel  cognitum , 
ncquc  scire  sc  quisquam  possctndenler  dicere,  iieque 
iicscire.  Non  solum  cnim  qui  dicit,  Scio  et  veriim 
dicit ,  necesse  est  ul  quid  sit  scire  scial  :  sed  eiiani 
qui  dicit ,  Nescio  ,  idque  fidenter  et  veriim  dicit ,  et 
scit  vcrum  sc  dicere  ,  scit  utique  quid  sit  scire  :  quia 
el  discernit  ab  scienle  nescientem  ,  cum  veraciter  sc 
iniucns  dicil,  Nescio ;  et  cum  id  se  scil  verum  diccre, 
iiude  scircl,  si  quid  sit  scire  nescirct? 

CAPUT  II.  —  i-  Nemo  piorsus  amal  incognita. 
Qiiiiibcl  igiliir  sltidiosus ,  qiiilibct  curiosus  noii  anial 
'iicogiiila,  eiiam  cum  aidcnlissimo  appetitu  instat 
scire  (luod  ncscil.  Aut  enim  jam  gencre  notum  habct 
qtiodamat,  idque  nosse  expelit,  etiam  in  aliqtia  rn 
singtila,  vel  iii  singulis  rebiis,  qua)  illi  nondum  not;tt 
forlelaudaiilur,  fingilque  aniiiio  imaginariam  formain 
qua  excitclur  in  amorcm.  Unde  aulcm  fingit,  nisi  cx 
iis  qurc  jam  noverat?  Cujus  timen  forma;  animo  figii- 
ratx  atrpic  in  cogilalione  nolissiiiKT,  si  eam  qu;e  l;iu- 
dabatur  dissimilcm  iiiveneiit,  fortasse  non  amabit. 
Quod  si  amaverit ,  ex  illo  aniare  incipict  ex  qtio 
didicit.  Paiilo  anle  quippe  alia  er.it  qux*  amabglur, 

•  sic  plcriqtic  Mss.  F.dili  vero,  non  resiiUmus  vcrliis. 


075  ifi'   iiwi>llAih, 

i|ii:iin  silii  flnlimis  rorinnns  oxliibcrc  consiiovcrat.  Si 
iiulcn»  iili  f()rm;c  similcrn  invciicril  (|iiam  (ama  pncdi- 
ravcral,  cni  vcre  pessil  diccro,  Jam  tc  amaltam;  ncc 
tnnc  uliciiie  amabal  incogiiilam,  qiiam  in  illa  simililii- 
(liiie  novcral.  Aul  in  spccic  scmpitcrna!  ralionis  vi- 
dcmns  alicinid  el  ibi  amamns,  qiiod  cnm  cxprossnm 
in  aliqua  rci  tcmporalis  cnigic  ,  iliis  qui  cxpcrti  siinl 
laudanlibiis  cl  crcdimus  ,  ct  amamus  ,  non  alir|iiid 
aniarnus  inooguitiim  ,  undc  jam  supra  salis  disserui- 
mns  :  aul  aliijuid  noliim  amamus,  proplcr  quod  igno- 
lum  aliquid  qiuci  imus  :  ciijiis  igrioti  amor  ncr|uaquarn 
nos  lcncl,  scd  illius  cogniti ,  qno  pcriincre  novirnus, 
nl  illud  cliam  quod  adhuc  ignolum  quirrimus ,  nove- 
rimus;sicut  dc  incognilo  vcrbo  paulo  ante  locutus 
siiin.  Aut  ipsum  scirc  quisqiic  ainal,  qiiod  iiulli  scire 
aliquid  cupicnti  csse  incognitiim  potcst.  Ilis  causis 
videntnr  amare  incognita  ,  qiii  scirc  aliqnid  voliint 
qiiod  nesciunl,  et  proptcr  ardentiorem  quacrendi  appe- 
lilum  sine  amore  esse  dici  non  pnssunl.  Scd  qiiam  se 
rcs  aliter  habeal,  neque  omnino  quidqnam  amclur 
incognilum.arbitror  me  pcrsuasissc  veruin  diligcnlcr 
iiitucntibus.  Scd  qiiia  cxempla  quae  dedimus  ,  eorum 
sunt,  qui  aliquid  quod  ipsi  non  suiit  nosse  cupiunt ; 
vidcndum  est  ne  lorlc  aliquod  iiovum  genus  appareat, 
ciiin  se  ipsa  mens  nosse  desideral. 

CAPUT  III.  —  5.  Quodmens  amct  seipsamnonin' 
cognilam  sibi.  Quid  ergo  amat  mens,  curn  ardenler  se 
i|)sain  quaerit  ul  noverit ,  dum  incognita  sibi  est  ? 
Ecce  eniin  nicns  semeiipsam  qnu  rit  ut  noverit ,  et 
inflammatur  boc  siudio.  Amat  igitur  :  sed  quid  amat  ? 
Se  ipsam  ?  Quoniodo  ,  cum  se  nonduin  novcrit ,  iiec 
quisquam  possit  amarc  quod  nescil?  An  ei  fama  prac- 
dicavit  speciem  suam  ,  sicut  de  abscntibus  solcmus 
audire?  Forle  ergo  se  non  aniat ,  sed  quod  de  se 
ftngil,  hoc  ainal,  longe  fortasse  aliud  riuam  ipsa  est  : 
:tut  si  se  mens  siii  similem  fmgil,  cl  idco  curn  lioc 
Jgmentum  amat,  se  amal  antcquam  novcrit;  quia  id 
quod  sui  siinile  cst  intuetur  :  novit  igitur  alias 
mentes  ex  qiiibus  se  fingat,  et  genere  ipso  sibi  nota 
nsl.  Cur  orgo  cum  alias  menles  novit ,  se  non  no- 
vil ,  cum  se  ipsa  nibil  sibi  possit  esse  praisenlius? 
Qiiod  si  ut  oculis  corporis  niagis  alii  oculi  noii  sunl, 
quam  ipsi  sibi ;  non  se  ergo  qnairat  nuiiquam  inven- 
iiiia.  Nunqnam  enim  se  oculi  prjeter  specula  vide- 
buiit  :  nec  ullo  modo  putandiiin  esl  etiam  rebus 
incorporeis  conlcmplandis  tale  aliquid  adliibcri  ,  ut 
inens  lanquain  in  speculo  se  novcrit.  An  in  ratione 
verilatis  a;lern;e  videt  qiiam  speciosum  sit  nosse  se- 
nieiipsam ,  el  boc  amat  quod  vidct ,  studetquc  in  se 
fieri?  quia  quamvis  sibi  nota  non  sit ,  notuin  tamen  ei 
est  qnam  bonum  sit ,  nt  sibi  noia  sit.  Et  boc  quidem 
permirabile  est,  nondum  se  nossc,  el  quam  pulcbrum 
sit  se  nosse,  jain  nosse.  An  aliquern  nnemoptimum, 
id  est  sccuritaiem  et  bealiludinem  suam  videt ,  per 
quamdam  occullam  memoriam  ,  qnae  in  longinqua  * 
eam  progressam  non  deseruit ,  et  credit  ad  eumdem 
liuem ,  nisi  se  ipsam  cognovcrit ,  se  pervenire  non 
l>osse?  Ita  dum  illud  amat,  Itoc  quxrit  :  et  notum 

*  rlerique  Mss.,  in  longinquum. 


h.  AUiiUsriwi  oir, 

ainat  illnd  ,  proplcr  i|iiod  qii;Mil  ignotiim.  Sed  cur 
nicinoria  bcalitudinis  sii.c  potuit,  cl  mcmoria  sui  cuin 
ca  pcrdnrarc  non  poluit ,  ut  lam  se  nossct  qnrx;  vull 
pcrvcnirc,  qiiarn  novil  illud  quo  vull  pcrvcnire?  An 
curn  sc  iiossc  amat,  non  sc  quam  nondum  novit,  scd 
ipsum  nosse  amat ;  accrbius(|iic  lolcral  se  iiisain 
dccssc  scicntiu;  su.c,  qua  vult  cuncla  comprcliendere  ? 
Novit  aiitem  ipiid  sil  nosse ,  et  dum  lioc  amat  quod 
novit,  ctiam  sc  cupii  nosse.  Ubi  ergo  nossesuum  no- 
\it,  si  sc  non  novil?  N:im  novit  qiiod  alia  noverit,  sc 
aiilem  non  noverit  :  Iiiiic  enim  novit  et  quid  sit  nosse. 
Quo  pacto  igiliir  se  aliquid  scicnlcm  scil,  qii»  na 
ipsam  ncscit  ?  Neqne  cnini  aliemm  menlem  scicnlem 
scil,  sed  '.e  ipsam.  Scil  igilur  se  ipsam.  Dcinde  cuni 
se  qii:rrit  ut  novcril ,  quajrenlcm  se  jam  novit.  Jani 
sc  ergo  novit.  Quaproptcr  non  polest  omiiino  ncbcire 
sc,  qua;  duni  senescientem  scil,  se  ulique  scit.  Si  au- 
lcm  se  nescicntem  nesciat,  noii  se  quu;rit  ul  sciat.  Qu;i- 
propter  eo  ipso  quo  sc  qujcrit,  magis  se  sibi  nolam 
(piam  ignotam  esse  convincitur.  Novit  cnim  se  qu;i:- 
rcntein  atque  ncscientcm,  dum  se  quxrit  ul  noverit. 
CAPUT  IV.  —  G.  Quomodo  mens  non  ex  parle,  ted 
tolam  se  cognoscat.  Quid  ergo  dicemiis?  an  quod  ex 
parte  se  novit,  ex  parte  non  novii?  Sed  absurdiim 
est  dicere,  non  eam  toiam  scire  quod  scit.  Non  dico, 
Totum  scil ;  sed  quod  scit ,  lota  scit.  Cum  itaqne 
aliquid  de  se  scit,  quod  nisi  tota  non  potest,  totam 
se  scit '.  Scit  aulem  se  aliquid  scientem  ,  nec  polcst 
quidquam  scire  nisi  tota.  Scit  se  igitnr  totam.  Deiinle 
quid  cjus  ei  tam  notum  cst,  quam  se  vivere  ?  Non 
poiest  autem  et  mens  esse ,  ct  non  vivere^  quando 
b  ibet  etiain  amplius  ut  intelligat  :  nam  et  anim:e 
besliarum  vivunl,  sed  non  intelligunt.  Sicut  ergo 
mens  tota  mens  est,  sic  tota  vivit.  Novit  r.utem  vi- 
vere  se.  Totam  se  igiiur  novit.  Poslremo  cum  se 
nosse  niens  quaerif,  mentem  se  esse  jain  novit  :  alio- 
qiiin  utrum  se  quaerat  ignorat,  et  aliud  pro  alio  for- 
sitan  qua;rat  *.  Fieri  enim  polest  ut  ipsa  non  sil 
mcns ,  atque  ita  dum  mentem  no.sse  quaerit ,  noii  »e 
ipsam  quuTat.  Qiiapropter ,  quoniam  cum  qux>rit 
mens  quid  sit  mens ,  novil  quod  se  quacrat,  profccto 
novit  quod  ipsa  sit  mens.  Porro  si  boc  in  se  novil 
qiiod  mens  est,  ei  tota  mens  est,  totam  se  novit, 
Sed  ecce  non  se  noverit  esse  menlem ,  cum  autem 
se  quairit,  boc  tanlummodo  noverit  quod  se  qua;rat. 
Potest  enim  etiam  sic  aliud  pro  alio  qua;rere,  si  boe 
nescit :  ut  autem  non  qua;ral  aliud  pro  alio  ,  procul 
dubio  novit  quid  qusral.  At  si  novit  quid  qua;rat, 
et  se  ipsam  quscrit,  se  ipsam  utique  novit.  Quid  cigo 
adliuc  quxrit  ?  Quod  si  ex  parte  se  novit,  ex  paite 
autem  adhuc  quaerit,  non  se  ipsam,  sed  pariem  siiam 
quaerit.  Cum  enim  ea  ipsa  dicilur,  tota  dicitur.  Dein- 
de  quia  novit  nondum  se  a  se  inventam  totam  ,  novit 
quanta  sit  tota.  Atque  ita  quxril  quod  deest ,  quem- 
admodum  solemus  quaerere,  ut  veniat  in  mentein 
quod  excidit,  nec  tamen  penitus  excedit ;  quia  potest 
recognosci,  cum  venerit,  hoc  esse  quod  quaerebatur. 

»  NonnuUi  Mss.,  tota  se  scU. 
*  Juxla  lov.,  qua^rit.     M. 


977 


LIDER  DFXIMUS. 


978 


Sed  quomoilo  nicns  vcnial  in  incnlcm,  qnasi  possil 
niens  in  nicnlc  non  csse  ?  Iluc  acccdil ,  quia  si  parlc 
jnvenla  ,  non  se  loiam  quicrit ,  tamcii  lola  sc  quxTit. 
Tola  crgo  sibi  pra.'Slo  esl,  cl  quid  adliuo  qu;vratur 
noii  esl :  lioc  cnim  dcesl  quod  quxritur,  non  ilia  qiuc 
qu;rrit.  Cuni  ilaque  lola  se  quccril,  niliil  cjus  decst. 
Aul  si  non  lota  sc  quDRrit ,  sod  pars  qiuTC  inveiila  csl 
qii.xTit  parlcin  qii;e  nondiiin  inventa  cst ;  non  sc  crgo 
iiicns  qiutM-il ,  cujus  se  niilla  pars  quxril.  Tars  cnini 
qux  invcnia  esl,  non  se  quxril  :  pars  aulem  qu.x 
nondum  inventa  est,  nec  ipsa  se  qu;e:it,  quoniam  ab 
ea  qiix  jam  invcnta  cst  parle  qii:rritur.  Qiiooirca, 
quia  nec  tota  sc  inens  qu;cril ,  n-c  pars  ejus  iilia  sc 
qiKcril,  se  mens  omnino  non  quxrit. 

C.\PUT  V. —  7.  AninhT  cur  prwceplum  ul  se  coguo- 
scui.  Vnde  crrores  tncnlis  de  sua  ipsius  substmUia. 
lUquid  ergo  ci  pracccptum  est,  nl  se  ipsain  cogiioscat? 
Credo,  Ht  se  ipsam  cogitct,  ct  sccundiim  naiuram 
snam  vival,  id  est,  ul  secundum  naiuram  suam  ordi- 
uiri  appclat,  sub  eo  scilicel  ciii  subdciida  csl,  supra 
e:i  quibus  pr;rpoiiendu  cst ;  sub  illo  a  quo  rogi  dcbcl, 
siipra  oi  qiia;  rcgcre  debcl.  Mulla  ciiim  per  cupidi- 
tatom  pravam,  laiiqiiain  sui  sit  olilila,  sic  agit.  Vidct 
enim  qu.rdam  iiilrinsccus  pulcbra ,  in  prxslnnliorc 
nalura  quse  Dcus  est  :  ct  cum  slarc  dcbcat '  ut  cis 
frualur,  volens  ca  sibi  iribucre,  ct  non  ex  illo  siiiiilis 
illius  ,  sed  ex  sc  ipsa  cs^c  quod  illc  cst,  avcrlilur  ab 
eo,  movclur(|ue  et  labitur  in  minus  et  minus,  quod 
putat  amplius  et  ampliiis  ;  quia  nec  ipsa  sibi ,  ncc  ci 
quidipiam  suTicil  rcccdciili  ab  illo  qui  solus  surficit : 
idooqiie  pcr  egcstaicm  ac  dinicullalcm  fit  niniis  in- 
lenla  in  aclioncs  suas  ct  inquictas  dcloctaliones  quas 
per  eas  colligit;  atqiie  ita  cupidilalc  acquirciidi  noti- 
tins  ex  iis  qu;c  Toris  sunt,  quorum  cogiiilum  genus 
amat  et  scnlit  nmilti  possc,  nisi  imponsa  ciira  lciica- 
lur,  pcrdil  sccurilatcm ,  tnnloqiie  sc  ipsam  miniis 
cogilat,  qiinnto  mngis  sccura  est  qund  se  non  possit 
aMiitterc.  Iia  cum  aliud  sil  non  sc  nosse ,  aliiid  non 
sc  cogiiare  (ncque  cnim  muliarum  dnclrinnriim  pc- 
rilum,  ignorarc  grainmalicain  dioiiiiiis,  cum  cam  iion 
cogiiat,  qiiia  dc  mcdicinx  arie  tiinc  cogilal)  :  cuni 
crgo  aliiid  sit  non  se  nossc ,  aliud  non  se  cogilare, 
lanta  vis  csl  amoris ,  ut  ca  qu:c  cuin  amore  diu  co- 
gi!;ivcrit ,  cisqiie  curx  glutino  iiili.i!seril ,  allrnbnt 
sccuin  eliain  ciim  ad  sc  ciigil^nidnm  quodniii  iiiodo 
redit.  Ei  qiiia  illa  corpora  sunt,  qu.i:  foris  pcr  sonsns 
carnis  adamavil,  corumquc  diiiturna  qiindani  fami- 
linritaie  iin|)Iicala  est ,  ncc  secum  potosl  inlrorsiim 
lanqiinm  iii  rogioiiem  incorporo;t  nnliir;c  ipsa  cor- 
pnra  iiiferro ,  imagiiics  coruiii  convoI\il,  el  rapit 
faclas  in  semclipsa  de  scmciipsa.  Dal  enim  ois  for- 
UKindis  qiiiddam  substanli;c  sux  :  serval  aiitem  ali- 
quid  quo  libere  de  spccie  tiliiim  iuiaginiim  judicel, 
ei  Iioc  est  niagis  niens,  id  csl  rationalis  intclligcntia, 
qti;c  servalur  ut  judicet.  Nam  illas  animx  partcs  qux 
corporum  simililudinibus  informaiitur,  etiam  cum 
bestiis  nos  communes  liaberc  scniiinus. 


CAPUT  VI.  —  8.  Fatlax  mcnlis  dc  te  ipsa  exisii- 
malio.  Erral  aiilcm  mens ,  cum  sc  islis  imaginibus 
t;iiilo  amorc  conjungil,  ut  cliam  se  csse  aliquid  liiijus- 
modi  cxistimct.  Ila  eiiim  conforinntur  cis  quodaiii 
modo ,  non  id  cxistendo ,  scd  piilando  :  noii  quo  so 
iniagincm  pulel ;  scd  omiiino  illud  ipsum  ciijus  ima- 
ginciii  sccum  liabcl.  Vigcl  qiiippc  iii  ca  jndioiuiii 
disccrnei.di  corpus  quod  loris  rolinqnil,  nb  iinngiiu; 
qiiam  de  illo  sccuin  geril  :  nisi  cuin  itn  cxpriniiinlur 
c;cdcm  imagiiies  Uinqiinm  foris  scntianliir,  noii  intus 
cogileiitiir,  sicut  dormicnlibus,  aul  furcntibus,  aut  iii 
aliqiia  ecstasi  accidorc  solet. 

CAPLT  VII.  —  9.  l*liilosopliorum  opinioncs  dc  ani- 
mw  substanlia.  Error  opinanlinm  animani  esse  corpo- 
ream  ,  non  venit  ex  eo  quod  animn  eorum  notiliw  desif, 
sed  quod  alicnum  quiddam  adjunqunt.  Invenire  quid, 
Cuin  ilaque  se  tale  aliquid  pulnl  ,  corpiis  cssc  so 
putal.  Et  quia  sibi  bcnc  conscia  cst  priiioi|)atus  sui 
quo  corpus  regit ;  liiiic  facluin  csi  ut  (iiiidain  qii.u- 
rcrcnt  quid  corporis  amplius  valcrel  in  corpore ,  el 
lioc  csse  mcntcm,  vcl  omnino  lolain  aniniain  cxisli- 
marcnt*.  Ilaquc  alii  sanguincni,  a!ii  ccrcbruin  ,  alii 
cor,  nonsicut  Scriptura  dicil,  Confilcbor  tibi,  Domine, 
in  toto  corde  meo ;  et ,  Diliges  Doniinum  Deuni  tuum 
ex  loio  corde  tiio  (Psal.  ix,  cx,  et  cxxx«\mi  ;  Deul.  vi,  5, 
ct  Matlli.  xxii,  57) :  boc  cnim  abulcndo  vcl  Iransfe- 
rendo  vocabulum  ducitur  a  corporc  ad  aniniam  :  scd 
ipsain  omnino  pnrliculnm  corporisquam  in  visccribus 
dilanintis  vidcmus ,  eani  essc  pulavcrunt.  Alii  ex 
minutissimis  individuisque  corpusculis,  quas  alonios 
dicunt,  concurrcntibus  in  se  atque  colixTcnlibus, 
caiii  confici  crcdidcrunt.  Alii  aercm,  alii  igncm  sub- 
slantiam  cjus  csse  dixcrunt.  Alii  cam  nullam  essc 
subslanliam,  quia  nisi  corpns  nullam  substantinni 
(•olcninl  cogiiarc ,  ct  eam  corpus  esse  non  invenic- 
banl  :  sed  ipsaiii  tcmpcralioncm  corporis  noslri  vel 
conipagcm  primordiorum,  quibiis  ista  cnro  tnnquani 
conncciitur,  esse  opinaii  sunt.  Eoque  bi  omncs  eain 
mori.ilcm  esse  senserunt,  quia  sive  corpiis  essei,  sivc 
arKjiia  compositio  corporis,  non  posscl  uliqiie  imnior- 
laliler  perinancre.  Qui  vero  ojiis  subslanliarn  vitam 
quamdam  ncquaqnam  corporenm ;  quandoquidcm 
vltam  omnc  vivum  corpus  aniniaiitcm  ac  vivificanlcin 
csse  repcrcruiit ;  ccnscquentcr  el  iminortalem,  qiiia 
vita  carere  vita  non  potesl,  iit  quisque  poluit,  pro- 
liarc  conali  sunt.  Nnni  dc  qiiinto  illo  nescio  quo  cor- 
porc,  qiiod  notissimis  quatuor  hujus  mundi  elemcntis 
qiiidnm  conjungcntcs,  liinc  animam  csse  dixerunl, 
Iioc  loco  diu  disscrcnduin  non  puto.  Aul  cnim  lioc 
vocant  corpus  quod  nos,  cujns  in  loci  spnlio  pnrs 
loto  minor  cst,  et  in  illis  anniimcrnndi  sunt  qui  meu- 
tem  corpoream  esse  crcdiderunt  :  aul  si  vel  oinnciu 
siibslanlinm ,  vel  oninem  mulnbilem  substantinm 
corpiis  appcllant,  ciim  scinnt  non  omncm  locoriiip 
spaliis  aliqua  longiludinc  ct  Intitudinc  ct  nllitiidine 
coiftineri,  non  cum  cis  de  vocabuli  quxsiionc  pu- 
gnaiidum  est. 


'  Kiliii ,  instnrc  debeni.  At  Mss. ,   stare  ;  cui  vcrbo  m  >\ 
ilIuJ  ial:u  resiM.iiiii.'i,  cl  l  bit<'r  in  miniis 


•  uiccdili  adcJiiiit,  )//  f.mpcdoclesft  Ericates opinati  sunl ; 
quod  omnino  abest  a  inaiiuscri(>tis. 


979  DF.  TfllNlTATE, 

10.  Ifi  liis  omnihiis  sciilciiliis  qiiisqiiis  viJct  iiiciilis 
ii.itiirnin  clcssc  substniiliain  ,  ol  non  cssc  corporcain  , 
iil  tsl ,  iioii  minore  siii  iiarlc  iiiiniis  occuiiarc  loci 
S{)uliiini  ,  ni:ijiis(iuc  niajore ;  siiinil  oimrlel  vidcal  cos 
qiii  opinaiiliir  cssc  corporeain  ,  iion  ol)  hoc  crrare  , 
t|iioil  iiicns  desit  eoriiin  nolili:c  ,  scd  qnod  adjungiinl 
ca  siiic  qnibns  niillam  possiml  cogilaro  naliiram.  Sinc 
phantasiis  ciiim  corporiini  fiiiidquid  jussi  fuerinl  ' 
togilarc  ,  iiiliil  oiiiniiio  csse  arhilraiitur.  Idcoqiie  noii 
se  ,  laiiquam  siiii  desil ,  mens  requiral.  Quid  cnim 
lam  cogiiilioni  adest ,  quaiii  id  qiiod  incnli  adcst  ?  aul 
quid  tam  iiienli  adest ,  qiiam  ij^sa  meiis  ?  Unde  ct 
ipsa  (\u;v.  appeliatur  iiiventio ,  si  verbi  originem  rc- 
tractemus ,  qiiid  aliud  resonal  ,  nisi  quia  iiivcnirc  est 
iii  id  veiiire  quod  qu;rrilur  ?  Prfiplcrca  ,  qiix  qiiasi 
nllro  in  meiitem  vcniunt ,  non  usitatc  dicuntur  in- 
vciita  ,  quamvis  cognita  dici  possint ;  quia  non  in  ea 
quacfcndo  lendebamus ,  ut  in  ea  vcniremus ,  hoc  cst , 
ea  inveniremus.  Quapropter  ,  sicut  ea  quac  oculis  aut 
ullo  alio  corporis  sensu  requiruiitur  ,  ipsa  mens  qux- 
rit  ( ipsa  ciiim  eliam  sensum  carnis  intcndit ,  tunc 
autem  invcnit ,  cum  in  ea  quoc  requiruntur  idem  scn- 
sus  venit ) :  sic  alia  quK  non  corporeo  sensu  inlcr- 
nuiiiio  ,  sed  per  se  ipsam  nosse  debet,  cum  in  ca  vc- 
iiil ,  iiivcnil;  aul  in  supcriorc  substanlia  ,  id  est  in 
Dco  ,  aut  in  cscleris  aniin?c  partibiis ,  siciil  de  ipsis 
imnginibus  corporum  cum  judicat ;  intus  enim  in  ani- 
ina  eas  invenit  per  corpus  imprcssas. 

CAPUT  VIII.  —  11.  Quomodo  se  ipsam  auima  in- 
qniral.  Error  animce  de  se  ipsa  unde.  Ergo  se  ipsam 
quemadmodum  qu?crat  cl  inveniat ,  mirabilis  qu.xstio 
est ,  quo  tendat  ut  quoerat ,  aut  quo  veniat  ut  inve- 
iiiat.  Qiiid  enim  tam  in  mente  quam  mens  cst  ?  Sed 
quia  in  iis  est  qiufi  cum  amore  cogiial ,  sensibilibus 
autem  ,  id  est  corporalibus  ,  cum  amorc  assuefacta 
est ,  non  valet  sine  imaginibus  eorum  csse  iiisemet- 
Ipsa.  Ilinc  ci  oborilur  erroris  dedecus  ,  dum  rerum 
scnsarum  imagincs  seccrnerc  a  se  noii  potesl ,  ut  se 
solam  videat.  Colixserunt  cnim  mirabiiilcr  glutiiio 
amoris  :  et  liycc  est  ejus  immundilia  ,  quoniain  diim 
se  solam  nititur  cogilare  ,  hoc  sc  pulal  esse  sine  quo 
se  non  potest  cogitarc.  Cum  igitur  ei  prscipitur  ul  se 
ipsam  cognoscat  ,  non  se  tanquam  sibi  delracta  sit 
qiiacrat ;  sed  id  quod  sibi  addidit  detrahat.  Interior 
cst  cnim  ipsa  ,  non  solum  quam  ista  sensibilia  qu;ic 
manifeste  foris  sunt ,  sed  etiam  quam  iinagines  eorum 
qiiai  in  parlc  quadam  sunt  animoe  ,  quam  habent  ct 
hestia; ,  quamvis  inteUigenlia  careant ,  qux  mentis 
cst  propria.  Cum  ergo  sit  mcns  intcrior ,  quodam 
inodo  exit  a  semelipsa  ,  cum  in  hacc  quasi  vcsiigia 
iiiiillarum  intentionum  exserit  amoris  afTeclum.  Qu.-c 
vesligia  tanquam  imprimuntur  memoriac  ,  qnaiido 
Uxc  qiiK  foris  sunt  corpnralia  sentiunlur  ,  ut  cliam 
tum  absunt  is.la  ,  prajslo  sint  tamen  imagines  eorum 
cogitantibus.  Cognoscat  crgo  semelipsam  ,  nec  quasi 
absenlem  se  quxrat ,  sed  inlentionem  volunlnlis  qua 
pcr  alia  vagabatur ,  siatuat  in  semctipsam  ',  ct  se 

•  Edili,  visifuerinl.  At  v,ss. ,ju£si  fucJint, 
»  rU'rim'e  Mss.,  in  sc  ipsa. 


S.  ALCUSTINI  Jivj) 

cogilct.  Ila  videhit  quod  niinqiiam  se  iion  anuivcril , 
nunqiiam  ncscicril  :  scd  aliud  sccuin  amaiido  ciim  co 
se  toiifudil  ct  coiKTCvil  qiioiKtm  niodo  ;  atquc  ila 
duni  sicut  iiniwn  divcrsa  conijdcctilur  ,  uiiuni  putavil 
csse  qufe  divcrsa  siint. 

CAPUT  IX.  —  12.  Mcn$  eo  ipso  te  cognoscit ,  quo  1 
inlellifjil  prwccplum  se  corjitoscendi.  Non  ilaqiic  vclul 
abscnlcin  se  qu;cral  ccriicrc  ,  scd  piaiscnlcm  se  ciirct 
disccriicrc.  Ncc  sc  quasi  non  noril  cogiioscat ,  scd  ah 
co  qiiod  '  altcrum  novit  dignoscat.  Ipsuni  eiiim  qiiod 
aiidit  ,  Cognoscc  lc  ipsam  ,  quomodo  agcrc  ciirabit , 
si  nescit ,  aut  quid  sit ,  Cognosce  ;  aiit  quid  sil ,  Tc 
ipsam  ?  Si  aulcm  iilrumqiie  novit ,  iio\  it  ct  se  ipsam  : 
quia  non  itn  dicilur  menti ,  Cognoscc  le  ijisnm  ,  sicut 
dicitiir  ,  Cognoscc  Cheruhim  ct  Scrapliim  :  dc  abscn- 
libus  cnim  illis  credimus  ,  secundum  quod  coelcstes 
qiiscdam  potcstatcs  csse  pra?dicaiitur.  Neque  siciit 
dicilur  ,  Cogiiosce  volunlalem  illius  homiiiis  :  qii;c 
nobis  nec  ad  scntiendum  ullo  modo  ,  ncc  ad  intelli- 
gendum  prrcslo  cst ,  nisi  corporalibus  signis  edilis  ; 
ct  lioc  iio  ^  ut  magis  crednmiis  ,  quam  iiitcUigniniis. 
Ncquc  ita  ul  dicitur  homini ,  Vide  facicm  luam  : 
quod  nlsi  in  spcculo  fieri  non  polest.  Nam  ct  ipsa 
nostra  facies  absens  ab  aspectu  nostro  est ,  quia  noii 
ibi  esl  qno  ille  dirigi  potest.  Scd  cum  dicitiir  ineiili , 
Cognosce  le  ipsam  ,  eo  icluquo  intelligit  quod  dictum 
est ,  Te  ipsam  ,  cognoscit  se  ipsam  ;  nec  ob  aliud  , 
qiiam  eo  quod  sibi  prKsens  cst.  Si  aulem  quod  dictiim 
est  non  intelligit ,  non  utiquc  facit.  Hoc  igitur  ci  pr.x- 
cipilur  ul  facial,  quod  cum  ipsum  pra^ccpuin  iiilclli- 
git ,  facit. 

CAPUT  X.  —  13.  3Iens  omnis  tria  de  se  ipsa  cerlo 
scil,  inlelliyere ,  esse ,  el  vivere.  Non  crgo  adjungat 
aliud  ad  id  quod  sc  ipsam  cognoscil ,  cuin  audit  ul  se 
ipsam  cognoscat.  Certe  enim  novit  sibi  dici ,  sihi 
scilicel  qu3c  est  ,  el  vivit ,  et  iiitclligil.  Sed  est  et 
eada^er  ,  vivit  et  pecus  :  inlelligit  auiem  nec  cada- 
vcr  ,  nec  pecus.  Sic  ergo  se  esse  el  vivcre  scit ,  quo- 
modo  cst  et  visit  iiitclligenlia.  Cum  ergo  ,  vcrbi  gra  ^ 
tia  ,  mens  aerem  se  pulat ,  acrem  intelligere  putat, 
sc  tamen  intell  gere  scit :  acrem  autem  se  esse  non 
scit ,  scd  pulat.  Sccernat  quod  se  putat ,  cernat  quod 
scit  :  hoc  ei  remaneat ,  unde  ne  illi  quidem  diibilavc- 
riiiit ,  qui  aliud  atqiie  aliud  corpus  esse  mentem  puta- 
veriini.  Neqiie  enim  omnis  mens  acrem  se  esse  exi- 
siim.it ,  &cd  alix  ignem  ,  alioe  cerebrum  ,  ali^rque 
aliud  corpus,  ct  aliud  aliae  ,  sicut  supra  commcmo- 
ravi  :  omnes  lamen  se  inlelligore  noverunl ,  el  cssc 
et  viverc  ;  scd  inteUigerc  .id  id  quod  inleUigunt  reic- 
runl,  esse  aulem  et  vivere  ad  so  ipsas.  El  nuIH  esi 
diibiuin ,  nec  qucmquam  intelligere  qiii  noii  vivat , 
iicc  qucmquam  vivere  qui  nim  sil.  Ergo  consequentor 
ci  csse  et  vivere  id  tiuod  inlelligil ,  iion  siculi  csl  ca- 
daver  qiiod  non  vivit ,  nec  siculi  vivit  aiiiina  qu;T)  iion 
inlciligil  ,  scd  proprio  quodam  codemqucpncslaiitiore 
inodo.  Itcm  velle  se  sciunt ,  ncqiie  hoc  posse  qiiem- 
qiiam  qui  non  sit  ot  tiui  non  vivat ,  pariler  .sclunl  : 
iteniqiie  ipsaiii  volnnt  ilcin  rcforuiit  ad  aliquid  ,  quod 

*  Sic  Mss.  M  ccliti,  co  quo. 


9SI  LIBER  DECIMUS. 

e;\  voluiilalc  vuluiil.  Mcinini^sc  ctiain  sc  sciunt ;  si- 
niulquc  siiuiil  quoJ  neino  mctninissct ,  nisi  cssct  nc 
▼iverel  :  sed  el  ipsain  inoinoriain  ad  aliquid  rofeii- 
nins ,  quod  ca  ineininiiniis.  Duobus  igilur  lioruin 
triuin  ,  menioria  ct  inlelligenlia  ,  niullaruin  reruin 
iioliiia  alque  scitiniia  conlincnlur  :  voluntas  aulcin 
adesl ,  per  quain  fniatniir  cis  vcl  ulainur.  Fruiinur 
cniin  cogiiilis,  in  qnibus  volnntas  ipsis  propler  se  ipsa 
dcleclala  conqui<'Scil  :  uliimtr  vcio  ois  (iii:o  ail  aliud 
rcreriinnsquo  fruoiuliini  est.Necest  aliavila  hoininuin 
vitiosa  alcpie  culp;»l)ilis  ,  quain  inalc  ulens  ol  inalc 
frbcns.  De  qtia  re  noii  cst  nunc  disserendi  locus. 

M.  Sod  qnoniain  de  niiliira  inontis  agilur  ,  rcnio- 
veamus  a  conNidcralione  iiostra  omnes  iiolilias  qua; 
capiuiitur  cxli  iiisecus  pcr  scnsus  corporis  ;  ct  ea  qiia5 
posniinus  ,  oinnes  mcnles  dc  sc  ipsis  nossc  ccrlasiitie 
essc ,  diligcnlius  atlendamus.  Utruin  cniin  acris  sit 
vis  vivciidi  ,  rcminiscciidi  ,  inlclligcndi ,  volcndi  , 
cogilandi  ,  scicndi  ,  judicandi  ;  an  ignis  ,  an  ccrcbri , 
aii  s<nguinis,  an  alomorum  ,  an  prxlcr  usitaia  qiia- 
tuor  clemenla  quinti  ncscio  citjns  corporis  ,  an  ip^itis 
larnis  noslrx  compago  vcl  lcniperamcntum  lucc  cfri- 
ccrc  valcat ,  dtibit.iverunl  homines  :  cl  alius  hi)C, 
iilius  alitid  affirmare  conaltis  est.  Yivcrc  se  tameii  et 
inemiiiisse  ,  ci  inlclligore  .  et  velle  ,  et  cogitare  ,  cl 
scire  ,  et  judic.ire  quis  dubilet  ?  QuanJoqtiidem  ctiam 
si  dubitat ,  vivit :  si  dubital  unde  dubitcl ,  meminil ; 
si  dubitat ,  dnbitare  sc  inlelligil  ;  si  dubiiat ,  cortus 
esse  vult ;  si  dubital ,  cogilal ;  si  dubilat ,  scit  sc 
nescire  ;  si  dubitat ,  jiidicat  non  sc  temcre  consentirc 
oporterc.  Quisqtiis  iffcur  arniiKle  dnbilat ,  dc  liis  om- 
nibus  diibilare  non  debel  :  qux  si  non  cssent ,  de  ulla 
rc  (Inbitarc  non  possct. 

15.  Ilicc  omnia  ,  qui  vel  corpus  vel  compositioncm 
scH  tcmpcralionom  corporis  essc  nienlein  putaiit ,  iii 
subjccto  cs>;c  volunl  vidcri  ,  ut  subslaiilia  sil  acr  , 
vel  ignis  ,  sive  aliquod  aliud  corptis  ,  quod  nicnlcm 
putant ;  inldligcnlia  vcro  ita  insit  htiic  corpori  , 
sicut  qualilas  ejiis  :  ul  illud  siibjoctum  sit ,  li:cc  in 
subjecio ;  suhjcctum  scilicet  mcns  quain  corpus  esse 
arhitranlur ,  in  subjccio  autcm  intelligcnlia  ,  sivc 
quid  aliiid  eoruin  qu.-e  certa  nohis  esse  commcmora- 
vimus.  Jiixla  opinantur  etiam  illi  qni  mcnlem  ipsam 
negant  esse  corpns  ,  scd  coinp.igincm  aut  tcmpcra- 
tionem  corporis.  IIoc  enim  inlcrcst ,  quod  illi  menlcm 
ipsam  dicuiit  csse  subslantiam  ,  in  qiio  snbjeclo  sit 
intclligcntia  :  istiautcm  ipsammentem  insubjccto  esse 
dicuiit ,  corpore  scilicct  ctijus  comiiositio  vel  lcmpe- 
ratio  est.  Unde  consequcntcr  cliam  intelligcnti;ini  qiiid 
aliud  quam  in  codcm  subjocto  corporc  cxisliinani  ? 

46.  Qui  oiiines  non  advoriiiul ,  incnlcm  nosse  se 
ctiain  cum  quaerit  se ,  sicut  Jam  oslendimus.  Nullo 
inodo  autem  reclc  dicitur  sciri  aliqua  res  ,  dum  ejus 
ignoralur  subsiantia.  Qiiapropter  ,  cum  se  mcns  no- 
vit ,  substantiam  suaiii  iinvit ;  et  cum  de  se  ccrla  cst , 
de  eubstantia  sua  certa  est.  Certa  esi  autem  de  sc  , 
sicut  convincunt  ea  qnx  supra  dicta  suiit.  Ncc  om- 
nino  ccrla  cst ,  iilrtiin  aer  ,  an  ignis  sii ,  an  aliquod 
corpus  ,  vcl  aliqiiid  corporis.  Non  cst  igilnr  aliquid 


982 
coruin  :  totumqiic  illud  quod  se  jubetur  ut  noverit , 
ad  hoc  perlinct  ut  ccrta  sit  non  sc  cssc  aliquid  coruin 
dc  quibus  incerta  csl ,  idque  soluin  csse  se  ccrla  sit , 
(piod  sohiin  cssc  se  cerla  csi.  Sio  eiiiin  coyilat  igncia 
aul  acrom  ,  ct  quidquid  aliiid  corporis  oogilat.  Ne- 
quc  ullo  modo  ficri  possct  ut  iia  cogiiaret  id  qiiod 
ipsa  csl ,  qucmadmodimi  cogit.it ,  id  quod  ipsa 
non  cst.  Per  phantasiain  quippc  imagin:iriam  cogilat 
h;v'c  omiiia  ,  sivo  igiicm  ,  sivc  aorom  ,  sive  illud  vcl 
illiid  oor|)us  ,  parlcinve  illain  ,  scn  compaginem  lem- 
pcrationemi|uc  corporis  ;  nec  utique  isla  oinnia  ,  seii 
aliquid  horuin  csse  dicilur.  Si  quid  aulcin  horunt 
essct ,  alilor  id  qnain  c;rlera  cogitaret ,  noii  soilicel 
pcr  iin;iginale  ligmcntum  ,  sictil  cogilaiittir  ahscnlia  , 
quac  scnsu  corporis  tacia  sunt ,  sivc  omiiino  ipsa  , 
sive  cjtisdcm  gcncris  aliqua  ;  sod  quadam  intcriore  , 
non  simiilala  ,  scJ  vera  prsscnlia  (  non  eiiim  quid- 
quam  illi  cst  sc  ipsa  prajscnlius  )  :  sicut  cogilal  vi- 
vcrc  se  ,  cl  mcminisse  ,  ct  intciligere  ,  ct  velle  se. 
Novit  cnim  h;cc  in  se  ,  ncc  imaginalur  qnasi  extra  sc 
illa  scnsu  leligerit ,  sicut  corporalia  quaeque  langun- 
tiir.  Ex  qiiontm  cogitalionihtis  si  niliil  sibi  affingal ,. 
ul  lalc  aliquid  cssc  se  pulct ,  qtiid(|iiid  ci  de  sc  ro- 
manet ,  hoc  solum  ipsa  cst. 

CAPUT  XI.  — 17.  In  memoria,  inlellirjenlia,  elvo- 
luntate  observalttr  ingcnium,  docirina  et  usus.  Memoria, 
inlelligcnlia  et  volnnlas  tuium  sunt  essenlialiter,  el  tria 
relalive.  Romotis  igilur  patilispcr  cxtcris,  qiioruin 
mcnsdeseipsa  cerla  cst,  tria  lucc  potissinnim  consi- 
dorala  tractcmiis,  mcmoriam,  inleliigentiam,  volun- 
t;item.  Iii  liis  cnim  Iribus  inspici  solcnt  cliain  ingenia 
parvtilorum  cnjiismodi  pricferant  iiidolcm.  Quanlo 
(|uippc  tcnacius  ct  faciliiis  puer  mcminit,  qiiantoquc 
aculius  intclligil ',  etsludet  ardcnlius,  taiito  csl  lau- 
dabilioris  ingcnii.  Ciim  vCro  dc  cujusqiie  doclrina 
qii;crilur,  non  qiianla  firmitalc  ac  facilitiile  meminerit, 
vel  qiianlo  acumine  inlclligat;  scd  quid  mcminerit, 
clquid  inielligat  quxritur.  Et  quia  noii  tanlum  (juam 
doctns  sit,  consideralur  laudahilis  animiis,  scd  eiiam 
qiinm  hoiuis  :  non  tantum  qnid  mcmineril  et  quid  iii- 
lolligal,  vcrtim  ciiam  quid  vclit  alicnditur;  non 
qiianla  flagrantia  vclit,  sed  quid  velil  prius,  dcinde 
quantum  vclit.  Tunc  cnim  laudandus  est  animus  ve- 
homentcr  amans,  cum  id  qtiod  amal  velicinentcr 
amandum  esl.  Cnm  crgodicuntur  ba?c  tria,  ingcnium, 
doctrina,  usus,  priinum  horum  consideralur  in  illis 
irihus,  quid  possit  quisque  memoria,  inlelligentia,  ct 
voluiitale'.  Sccundum  corum  consideratur,  quid  ha- 
hcat  qiiisquc  in  mcmoria,  cl  inlclligenlia  ,  quo  slu- 
diosa  voluntatc  pervencril.  Jain  vcro  usus  lcrtius  in 
voluniate  est,  pertractanie  illa  qux  in  memoria  et 
intelligentia  conlincntur,  sivc  ad  aliijuid  ea  referat, 
sive  eorum  fiiie  deleciala  conquicscut.  Uii  enini,  csx 
assumerc  aliqiiid  in  racultalem  volunlatis  ;  friii  cst 
autem,  uli  cum  gaiidio,  non  adhuc  spei,  sed  jam  rci. 
Proinde  omnis  qiii  fruitur,  utitur ;  assumil  enim  ali- 
qnid  in  facultalcm  volunlatis,  cuin  tine  delcctationis  : 


»  Mss.,  qiuoUoqiie  acrins  intelligit. 

*  Scpicra  Mss.  oniiiiuiii,  inlelUgenlia  el  volnnlale. 


983  DE  TRINITATE, 

iion  aulem  oiniiis  qtii  iililiir,  frdilur  ;  si  id  *  qiiod  in 
(ncullatcm  voliintalis  assiimit ,  iion  [iroplcr  iilud 
ipsuin,  scd  proplcr  aliud  appclivil. 

18.  Ila;c  i^ilurlria,  niomoria,  inlclligcnlia,  volun- 
tas,  qiioiiiam  noii  smit  trcs  vitx*,  scd  una  vila  ;  ncc 
iros  iiicntcs,  scd  una  mcns  :  conscquenlcr  uliciuc  ncc 
ircs  siibstanliic  siint,  scd  una  subslanlia.  Mcmoria 
quippc,  quai  vita  ct  mens  ct  substanlia  dicitur,  ad  sc 
ipsam  dicitur :  quod  vcro  momoria  dicitiir,  ad  aiiquid 
relativc  dicitur.  IIoc  dc  iiilcl!igcntl;i  quoqiie  el  de  vo- 
luntatc  dixcrim  :  cl  intciligcnlia  quippc  et  volunlas 
ad  aliqiiid  dicunlur.  Vita  cst  aulem  unaqu,Tque  ad  se 
ipsam,  ot  meiis,  ct  esscntia.  Quocirca  tria  Iikc  co 
suiil  uniim,  qno  una  vita,  nna  mcns,  nna  csscnlia  : 
ct  qni(l(|iiid  aliiid  ad  sc  ipsa  singiila  dicuntur,  etiam 
simul,  iion  pluraliter,  sed  singulariler  dicuntur.  Eo 
vero  Iria,  quo  ad  se  inviceni  reforuntur:  quoe  si 
.-equalia  non  esscnt,  non  solum  singula  singulis,  sed 
^iam  omnibus  singula  ;  non  utiqiie  se  invicem  cape- 
rent.  Neqne  enim  tantum  a  singulis  singnla,  veruin 
eliain  a  singulis  omnia  capiuntur.  Memini  enim  me 
Iiabere  mcmoriam,  et  inlelligentiam,  el  volunlalcm  ; 
ct  intclligo  me  intclligcre,  ct  velle,  atque  meminisse ; 
ct  volo  me  velle,  et  meminisse,  et  Inlclligere,  to- 
lamqiie  meam  memoriam,  et  intclligentiam,  et  vo- 
Iiintatem  simul  mcmini.  Quod  cnim  meinoriai  nieoe 
non  memiiii,  non  esl  in  menioria  mea.  Nihil  autem 
lam  in  memoria,  quam  ipsa  memoria  esl.  To- 
lani  igitur  memini.  Itein  qiiidquid  inlclligo,  intelli- 
gcre  me  scio,  et  scio  mc  velle  quidquid  volo  :  quid- 
quid  autem  scio  meniini.  Tolam  igilur  intelligenliam, 
totamqiie  volnnialcm  meam  meniini.  Similiter  cum 
li;ec  tria  inlclligo,  tola  simid  inlelligo.  Neque  enim 
<|uidquam  intclligibilium  non  intelligo,  nisi  quod 
ignoro.  Quod  autem  ignero,  ncc  memiiii,  nec  volo. 
Quidquid   ilaque  intcliigibilium  nnn  intelligo,  conse- 

*  Sic  Mss.  Al  editi,  sed  id. 


S.  .\ICISTIM 


981 


quenter  ctiam  ncc  mcmini,  ncc  volo.  Quidqiild  aiitcin 
intelligibilium  nicmini  ct  volo,  conscqucntcr  intclligo. 
Voluntas  ctiaiii  mca  lotam  intclligcnliani  iot:iBi(mo 
incmoriam  nicarn  cnpil,  dnin  toto  iilor  qiiod  iiiloliigo 
ct  mcinini.  Quaproplor  qiiando  invicom  a  singnlis  el 
tola  omnia  capiuntur,  a;qiiali.i  sunt  lota  fcingula  totii 
singnlis,  el  lota  singula  simul  omnibus  toiis  ;  cl  li:cc 
tria  uiiiiin,  una  vila,  nna  mcns,  iina  esscntia. 

CAI'LT  XII —iO.  MeminuKjoTrimUilii  in  tuiipsiu» 
mcmoria,  inteltigenlia  et  voluntale.  Jamnc  igitiir 
ascendendum  esl  qualibuscumque  intcnlionis  viribiij 
ad  illam  siimmam  el  altissimam  essentiam,  cnjus 
impar  imago  est  bumana  mens,  scd  tamcn  imago?  an 
ailliuc  eadcin  tria  distinctius  declaranda  sunt  in 
aniina,  pcr  illa  quae  exlrinsecus  scnsii  corporis  capi- 
miis,  ubi  tcmporaliler  impi  imitur  rerum  corporoarnm 
notiiia"'  Menlem  quippe  ipsam  in  mcmoiia  et  intoHi- 
geniia  ct  voluntale  suimctipsius  talcm  rcpericbamns, 
iil  qiioniam  semper  sc  no.sse  sciiiper(|ue  se  ip^^am  velle 
coinprehendcb.iturjSimuIeliamscmpersui  meininisse, 
somperque  se  ip?am  intolligcre  et  amarc  compre- 
licndcreiur;  qiiamvis  non  scmper  se  cogilare  discre- 
tnm  ab  eisquai  non  sunt,  qnod  ipsa  ost  :  ac  per  Iioc 
difficile  in  ea  dignoscilur  memoria  sui,  et  intelligeiilia 
sui.  Quasi  enim  non  sinl  hxc  duo,  sed  unuin  duobus 
vocabulis  appelletur,  sic  apparet  in  ca  re  nbi  valde 
ista  conjuncla  sunt,  ct  aliud  alio  nullo  prxccditur 
lompore:  arnorque  ipse  iion  ita  sentilur  esse,  cum 
eiiin  non  prodit  indigentia,  qnoniam  sempcr'  prajsto 
est  quod  amatur.  Quapropter  eliam  lardioribus  di- 
Iiicoscere  hsec  possunt,  dum  0  tractantur  qua)  ad 
animum  lcmporc  accediint  et  quK  illi  lcmporaliler 
accidunt,  cuin  meminit  quod  anea  non  meniinerat, 
ei  cum  videt  quod  antea  non  videbat,  et  cum  amat 
quod  antea  noii  amabal.  Sed  aliud  haec  tractatio  jam 
poscit  exordium,  propter  hujiis  libelli  modura. 

'  Editi,  non  semper.  Delenda  particula  negans,  quae  ab-i 

cst  a  Mss. 


LIBER  UNDECIMirS. 


Trinitatis  imago  qiisedam  monstralur  etiam  iii  exreriore  homine  :  primo  qiiidem  iu  his  quae  cernuntur  extrinsecus ;  ex 
oorpore  scilicet  quod  videlur,  cl  forma  qu»  indc  in  acie  cernenlis  impriniilur,  etutrumque  copulanlis  inlentione  voliin- 
latis  :  tanietsi  hsc  tria  neqne  iiitor  se  aequalia  sint,  neque  unius  substanlia;.  Deinde  in  i|iso  auimo  ab  liis  quE  exlrinsecus 
sonsa  sunt,  velul  inlroducla  observatnr  altera  trinilas,  seu  tria  quoedani  unius  substanlioe;  iniygiiiiilio  corporis  quaj  in 
niemoria  est,  et  inde  inlornialio  cuni  ad  eam  convcrlilur  acies  cogitantis,  et  utnimque  conjungens  inlenlio  voluniatis  :  quae 
niminim  altera  trinilas  ad  exteriorcin  qvioque  liominem  perlinere  dicitur  quod  de  corporibus  illaia  sil,  quse  senliuutur 
cxlrinsecus. 


CAPUT  PRIMUM.  — 1.  Vesligium  Triiiitatis  eliam  in 
exteriore  liomine.  Nemini  dubium  est,  sicut  interiorem 
hominem  intelligentia,  sic  cxteriorem  sensii  corporis 
pr;cditum.  Nitamur  igitur,  si  possumus,  in  hoc  quoque 
cxleriore  indagare  qualecumque  vestigium  Trinitalis, 
iioii  quia  et  ipse  eodem  modo  sit  imago  Dei.  Manifesta 
estquippe  aposlolica  sententia,  qua;  interiorem  homi- 
iiem  renovari  in  Dei  agnilione  '  {Coloss.  iii,  10)  decla- 
rat  secundum  imaginem  ejus  qui  creavit  eum  :  cum  et 
alio  loco  dicat,  El  si  exterior  homo  noster  corrumpilur, 
fnmen  inlerior  renovatur  de  die  in  diem  (II  Cor.  iv,  16). 

•  ^onnuUi  Mss.,  in  Dci  ag>iition(;m. 


In  hoc  ergo  qui  corrumpitur,  quicramns,  quernadmo- 
diim  possumus,  quamdam  Trinitalis  elfigiem,  et  si 
non  expressiorein,  tamen  forlassis  ad  dignoscendiim 
faciliorem.  Neque  enim  frustra  et'  iste  homo  dicitur, 
nisi  quia  inest  ei  nonnulla  interioris  simililudo.  Et 
illo  ipso  ordine  conditionis  nostr*  quo  mortalesatqiio 
carnales  effecti  sumus ,  facilius  el  quasi  familiariii: 
visibilia  quam  intelligibilia  perlractamus  :  cum  isia 
sintexterius,  illa  inlcrius,  et  ista  sensu  corporis  seii- 
tiamus,  illa  mente  intclligamus;  nosque  ipsi  animi 
non  sensibiles  simus,  id  esl,  corpora,  scd  intelligiiii- 
Ics,  qnoniam  vila  sumus  :  tamcn,  ut  dixi.  lanta  fai  la 


!«5 

est  in  corporibus  consucliulo,  el  ita  in  l';i'C  miro 
iiiodo  roljbeiis  foras  se  noslra  projccii  iiilcnlio,  ui 
fuin  al)  incerlo  corporuin  aMala  fucrit,  ut  in  spiri- 
luin  •  mullo  cerliore  ac  slabiliore  cognilionc  figalur, 
refugiat  ad  iita,  el  ibi  appelat  rcquicin  uiiclc  iraxil 
inlinuilaieni,  Ciijus  a-griUKlini  congrucnduin  cst  :  ut 
Ki  (luaiido  iiitcriora  spiriiualia  accoiniiKHlalius  di^liii- 
gucre  alquc  facilius  insinuarc  conamiir,  dc  corporali- 
■  bns  extcrioribus  biiiiililudinuin  documenla  capiainiis. 
Sciisu  igitur  corpnris  exlorior  liouio  pncdilus  sciilit 
rorpora  :  cl  islc  scnsus,  (juod  facilc  advcililur,  (luin- 
iiuiparlilus  csl  ;  vidcndo,  audiciido,  oHacicndo,  gu- 
Riaiidi),  langcndo.  Sed  et  niultuin  est,  el  non  iic- 
ccssariuiii,  ut  omnes  lios  qiiinquc  sensus  id  quod 
qii.iTiniusinlcirogcmus.  Quod  cnim  nobis  unus  coruin 
rcnunlial,  eliam  in  c.cicris  valct.  Ilaqiic  polissimuni 
;cslinionio  ulaiiiHr  oculorum.  Is  cnim  scnsuscorpo- 
ris  maximc  cxcellit,  et  est  visioni  menlis  pro  sui 
gcneris  divcrsilalc  vicinior. 

CAPUT    II.  —  2.    Trinilas  qimlam  in  visionc.  Tria 

qua  in  visione  sunt,  nalura  sua  diffcrre.  Quomnih  e.i  rc 

vltibili  gignatur  visio,seu  imngo  cjus  rci  qua;  vidilur. 

Exemplo  clarius  res  demonstratur.  Quomodo  Iria  illa  in 

ununi  coeunt.   Cum   igiuir  aliquod  cnrpus  vidcmus, 

li;cc  tria  ,  quod  raciltimuui  est ,  considcranda  sunl  ct 

ilignosccnda.  Priiiio,  ipsa  rcs  quani  vidciniis,  sive  la- 

pidcin  ,  sivc  alifiuam  flamniaiii ,  sive  quid  aliud  qiiod 

videri  oculis  polcsl ;  quod  uli(|ue  jam  esse  polcrat , 

el  anlcqiiam  vidcrclur  :  dcindi^  visio,  qu.T  non  cral 

piiusqiiam  rein  ilhim  objcclam  sciisui  scntircnuis  : 

lcriio,  qiiod  in  ca  rcfjua;  vidclur,  quamdiu  vidclur 

sciisum  dcliiict  oculorum,  id  est,  animi  inlentio.  In 

lils  igilur  iribus ,  iioii  solum  csl  manircsta  distinclio, 

*i'd  etiam  discrcla  nalura.  Priiiiiiiii  qiiippe  illud  cor- 

piis  visibilc  longe  allerius  nalura;  csi,  (juani  scnsus 

oculorum ,  qiio  sibimcl  iiicidcnlc  lit  visio.  Ipsaqiie 

\isio  quid  aliud,  qiiam  sciisus  cx  ea  re  qux  scnlitur 

informalus  apparel  ?    Quamvis  re  visibili    dclracta 

n..lla  sit,  ncc  ulla  omiiino  esse  possil  lalis  visio,  si 

corpus  noii  sit  quod  videri  qucal  :  nullo  modo  tamcn 

cjiisdem  subslanlia:  est  corpus  quo  formalur  seiisus 

oculorum ,  cum  idcm  corpus  vidclur,  el  ipsa  forma 

qux  ab  eodem  imprimitur  sensiii ,  qux"  visio  vocalur. 

Corpus  enim   visum'   in  sua  nalura  scpirabilc  esl  : 

sensus  autcm  qui  jam  cral  in  aniinanlc,  cliain  prius- 

quam  vidcrct  quod  videre  posscl ,  cum  in  alKiuid  vi- 

sibilc  incnrrcrct,  vel  visio  qu;c  lit  iii  scnsu  cx  vi^>i- 

bili  corporc ,  cum  jani  conjuncliim  csl  et  vidclur; 

sensiis  crgo  vel  visio,  id  cst  .seiisus  formaliis  exlrin- 

secus  ad  animaniis  iiattiram  perlinct,  omiiiiio  aliam 

qiiain  cst  illud  corpus  quod  vidcndo  scnlimus  ,  quo 

(^ciisus  non  ita  formaliir  ut  scnsus  sit,  scd  ut  visio  sit. 

Naiii  sensus  et  anlcobjcctum  ici  scnsibilis  nisicssctin 

iiobis,   non  dislarcmus  a  cxcis,  dum  iiihil  videmus, 

sive  in  tencbris,  sive  dausis  liiminibus.  Hoc  autcin 

dislamus,  qiiod  nobis  incsl  et  non   vidcntibus,  quo 

vidcrc  possimus,  qui  sciisus  vocalur  :  illis  vcro  iion 

•  rlcrique  Mss.,  ut  in  spiritu. 

*  codiccs  aliiiuoi,  n  visu. 


LIBER  LNDECIMUS.  9S« 

incsl ;  iicc  aliuiidc ,  iiisi  qt..)d  co  carcnt ,  cxci  appt-l- 
lanliir.  IlcnK|iic  illa  animi  inlcniio,  qu:c  in  ea  re 
(|u:iin  videmus  scnsum  lonet,  ai(|uc  ulruniqiic  con- 
jun-jit.non  lanluin  ab  ea  rc  visibili  nalura  diircrl  ; 
(|iiandoquidcin  islc  animus,  illiid  corpus  cst  :  scd  ab 
i|)so  quoque  scnsu  alquc  visione    :    qiioniam  soliiis 
aiiiini  csl  luvc  iiitciilio  :  sciisiis  aulem  ociilorum  non 
ob  aliiid  sensus  corporis  dicitur,  nisi  quia  ct  ipsi 
oculi  incmbra  sunl  corporis  :  cl  (|iianivis  non  sonlial 
corpiis  cxaninie  ,  anima  lameii  Cdmiiiixla  corpori  pcr 
inslriimcnlum  scnlit  corporciim,  cl   idciii  inslninicii- 
tiim  sensus  vocalur.  Qui  cliani  passioiic  corporis,  ciin» 
qiiisquc  excarcatur,   iiilcrceptiis  cxstingiiilur  ,   cuin 
idcm  maneat  aniiiius  ,   ct  cjiis  iiitcnlio ,    luminibus 
anii^.sis,  iioii    liabcal  qtiidcm  scnsiim  corpoiis  qiicin 
vidciido  exlrinsecus  corpori  adjiingal  alquc  iii  co  viso 
(igat  aspcclum ,  nisu  lamcn  ipso  indicct  sc  adcmpio 
corporis  sensii ,  ncc  pcrire  potuissc,  ncc  minui.  Ma- 
nct  eiiim  qiiidam  vidcndi  appctilus  intcgcr,  sive  id 
possil  licri ,  sivc  iion  possil.  Ilac  igilur  liia ,  corpus 
qiiod  vidolur,  el  ipsa  visio,  ct  qii;c  utruniqiic  conjun- 
git  inleiilio,  manifesta  sunt  ad  dignosccndiim ,  non 
solum  proptcr  propria  singuloruin ,  vcrum  cliain  pio- 
plcr  dilTcrcnliam  naiurarum. 

3.  At'itie  in  liis  cum  scnsuS  non  proccdal  cx  corpore 
illo  qiiod  vidclur,  scd  cx  corporc  sciitientis  animaniis, 
cui  anima  siio  qiiodam  iiiiio  modo  coiilcmpcralur  :  ta- 
incnex  corpoic  qiiod  videliir  gigniturvisio,  id  cst,  scn- 
siis  ipso  forinatiir;  ul  jam  iion  laiiliim  sciisiis  qiii  clinm 
in  lencbris  cssc  inlPgor  polcst,  duin  csl  incoluiiiilas 
oculorum,  scdcliam  scnsus  inlormalus  sit,  qu;e  visio 
vocalur.  Gigniliir  crgoex  re  visibili  visio,  scd  iion  cx  v 
sola  ,  iiisi  adsit  ct  vidciis.  Qiiocirca  ex  visibili  et  vi- 
deiile  gigiiilur  visio ,  ila  sane  iit  ex  vidcnlc  sil  sciisus 
oculoriim,  ct  aspicienlis  aiqiie  inlucnlis  inicnlio  :  illa 
lainen  informaiio  sensus,  qua;  visio  diciliir,  a  >o\o 
imprimalur  corporc  quod  vidctur,  id  cst ,  a  rc  aliqua 
visibili  :  qtia  dclracla  ,  iiulla  rcmanct  forina  qu;c  in- 
cral  scnsui,  dum  adcssct  illud  quod  videbatur :  scnsiis 
tamen  ipsc  rcmanct  qiii  crat  ct  priusquam  aliiitiid 
senlirclur;  velut  in  aqua  vcsliginm  tamdiiiest,  doiicc 
ipsum  corptis  qiiod  impriiniliir  incsl ;  quo  ablalo  iiul- 
lum  crit,  ciim  rcmancat  aqua  ,  qiiac  crat  cl  aiitcqu:iiu 
illam  forniam  cor|)oris  capcrct.  Ideoqnc  iion  pos- 
sumiis  quidcm  dicere  quod  scnsum  gignat  res  vi- 
.sibilis  :  gignit  lanieii  formam  velul  siiiiililudincm 
suam,  qiuc  lil  in  sciisu  ,  ciini  aliqiiid  vidciido  sciili- 
inus.  Sed  formain  corporis  quod  videmus,  ctformain 
qiix  ab  illa  in  seiisu  vidcntis  fil,  pcr  cumdcm  sensum 
iion  disccrnimus  ;  quoniam  tanla  conjunctio  est ,  iit 
non  palcat  disccrneiidi  locus.  Scd  raiionc  colligimus 
nequnquam  nos  poluisse  scntirc ,  nisi  ficict  in  scnsii 
noslro  aliqua  similitudo  cnnspccti  corporis.  Ncque 
cnim  cum  annulus  cci**  imprimiiur,  ideo  iiulla  iiiuigo 
f;icta  est ,  quia  non  disccriiittir,  nisi  ciini  fuerit  scpa- 
r;ila.  Scd  quoniam  posl  coram  sopar.ilam  nuinct  quod 
f;uliini  csl  iil  videri  possit ,  proplcrca  facilc  persua- 
dclui ,  (\\u  il  inciat  jam  cci-a;  fornia  imprcssa  cx  an- 
nulo  ei  anicquam  ab  illa  scpararclur.  Si  autein  liquidfj 


987  HK  TIIIMTATE, 

liiunori  ndjiingcrclur  anniiliis,  co  dclrat  lo  niliil  ima- 
^iiiis  aiipaicrcl  :  iicc  idoo  laiiioii  dis<;criit-ro  raiio  iioii ' 
iJi;l>oroi,  luissc  iii  illo  liuiiiorc,  aiilo'|iiaiii  dolialiorotiir, 
aiinuli  formani  facHm  cx  aniiulo  ,  qiia:  dislinguoiida 
i'sl  ab  ca  forma  qii.TC  in  annulo  csl,  iindc  isla  facla 
si  qii:o  dclraclo  ainiiilo  non  cril,  qiiamvis  ill:i  iii 
Miiniilo  niaiical  iiiido  isia  facla  cst.  Sic  sonsus  octilo- 
riiiii  non  idco  iioii  lialict  iiiiagiiiciii  cori)oris(|ii()d  vidclur 
qiiaiiidiu  vidclur,  i|iiia  co  dclracto  non  rcniancl-  Ac 
pcr  Iioc  lanliorilius  iiigcniis  dillicillinie  pcrsuadcri  po- 
tcst,  formari  in  sciisii  iiostro  iiiiagincrn  ici  visiliilis, 
ciim  eaiii  vidmniis,  cl  canulem  formam  cssc  visioiicm. 

4.  Scd  qui  forlc  advcrleriiil  quod  coinmemorabo  , 
11011  ila  in  liac  inqiiisilione  lahorabuiit.  PIerumr|iie 
ciiin  diuscule  allciidcriiniis  qu;cqiie  liiminaiia ,  cl 
(Jciiidc  ociilos  clauscrimus,  quasi  vorsaiiliir  in  coii- 
spcctu  quidam  lucidi  colores  varie  scse  conimutanles, 
ct  miiius  minusqiie  fulgenles,  doncc  oninino  dcsi- 
siaiil :  quos  intcl!igciidiim  esl  reliqiiias  csse  formaj 
illius  qiKC  facla  crat  in  scnsii ,  cum  corpus  lucidum 
vidcrctur,  paulatiinque  el  quodam  niodo  gradalim 
deri(iciido  variari.  Nam  ct  iiiscrtarum  feneslrarum 
cancelli ,  si  cos  forte  intuebamur,  sa-pe  in  illis  appa- 
riiere  coloribus  :  ul  manifeslum  sit,  haiic  aireciionein 
iioslro  scnsui  ex  ea  re  qua;  videbatur  iinpressain. 
Eral  ergo  ctiam  cum  videremus ,  el  illa  crat  clarior 
et  exprcssior;  sed  inullum  conjuncta  cum  specie  rei 
ojus  qiia;  ccinebatiir,  iit  disccrni  omiiiiio  non  posset; 
el  ipsa  cral  visio.  Qiiiii  cliam  ciim  luccrn;x!  Ilainmiila 
iiiodo  qiiodain  divaricalis  radiis  oculorum  qiiasi  ge- 
iiiinatur,  dua:  visiones  fiunl ,  cum  sit  res  una  qune 
Aidelur.  Singillaliin  quippe  afficiunlur  idem  radii  de 
suo  qiiisque  oculo  emicanles,  dum  non  sinunlur  in 
illud  corpus  inluendum  pariler  corijunctcque  concurre- 
re,  ul  unus  fial  ex  utroque  contuilus.  E[  idoo  si  iinnm 
oculum  clauseriiTius ,  non  geminum  ignem  ,  sed  siciiti 
csi  uniim  videbimus.  Cur  autein  sinislro  claiiso  illa 
spccicsde.sinil  videri  qux  ad  dexlrum  crat,  vicissimque 
dcxtro  clauso  illa  inlermoritur  qua;  ad  sinislrum  erat, 
et  longum  esl  ct  rci  pra^scnli  non  necossarium  modo 
qua;rerealqii(>  disserere.  Qiiod  enim  ad  suscepiamqua>- 
siionem  salis  cst;  nisi  fieret  in  sensu  nostro  quxdam 
iinago  simillima  rei  ejus  quam  cernimus,  non  secun- 
diiin  oculoruin  numerum  ilamm.Te  species  geminare- 
tur,  cum  qiiidam  ceniendi  modus  adbibiliis  fueril , 
qiii  possit  conciirsum  separare  radiorum.  Ex  uno 
quippe  ocuio  quolibel  mododediiclo.aiil  impresso,  aut 
jniorio,  si  aller  clausus  esl,  diipliciler  videri  aliquid 
qiiiMl  situnum  nullo  paclo  polest. 

^.  Qii;e  cum  ita  sint ,  Iria  h;vc  quamvis  diversa  na- 
liiia,  qiicmadmodum  iii  quimdam  unitalein  conlem- 
pcreiiliir  mcminerimiis;  id  est,  species  corporis  quae 
videliir,  ct  inipressa  ejus  iin;igo  seiisui  qiiod  esl  visio 
scnsiisve  forinatus ,  ct  volmitas  aiiiini  qii*  rei  scnsi- 
bili  sensum  admovel ,  in  eoque  ipsam  visioncm  lenet. 

•  vox,  non,  redundare  videtur.  Forle  sic,  transposilis 
^fjciSuis,  nec,  el,  /lon,  logendus  osl  lilc  iociis  :  i\on  ideo  ta- 
vtcn  (liHcemrre  ralio  debenl,  fnisse  in  illo  liumore,  unle- 
qiium  detralieretnr,  nec  anniili  formam  faclam  ex  anmdo, 
«tc      M. 


S.  AUCUSTINI 

lloriim  priiiiuiii,  id  CKt,  rcs  ipsa  visibilis  noii  pcrtinet 
ad  aiiiin:inlis  ii;iliiram  ,  iiisi  cuin  corpiis  noslriim  ccr- 
iiiiiiiis.  All(;riim  aulcin  ita  perlinel,  ul  iii  corpore 
fiat ,  ct  pcr  corpus  in  aiiiina  :  lil  ciiim  in  gcn-ii,  qiil 
iicqiic  siiic  cijrpiirc  e.-.l ,  ncque  sinc  anima.  Tcitiiiin 
vcrosoliiis  aniiii;i;  csl ,  qiiia  voluiilas  cst.  Cuiii  igiliir 
iioruin  Iriiiiii  l:iin  diveis.o  siib.statili:c  sint,  laiiicn  in 
laiitain  cociiiit  unilalcin,  ut  diio  priora  vix  intoicc- 
dciilo  jiidico  ralione  disccrni  valeant ,  spccics  vide- 
licct  corpjiris  qnod  videliir,  ct  imago  cjus  qurc  lit  in 
sciisii,  id  est ,  visio.  Voliinlas  aiilcin  l.iilam  vim  ba- 
bci  copulaiidi  li.cc  diio,  iil  ct  .seiisiim  lormandmn  :id- 
inoveal  ci  rei  qu;eccrnilur,  elin  ca  formalum  lcneat. 
Et  si  lain  violcnta  esl,  ut  possil  vocari  amor,  aiil  cii- 
piilit;is,  aiil  libido  ,  etiain  c;itcriim  corpiis  aniinaniLi 
voIioiiiciit(!r  ;ifficil :  ct  ubi  noii  resislil  pigrior  diirior- 
qiie  maleries,  in  similem  spociem  coloioniq'ie  Cdiii- 
miital.  Licet  vidcre  corpiisculum  cliain;ileoiitis  ad 
colorcs  quos  videt  facillima  convcrsionc  variari. 
Aliorum  autem  animalium  qnia  iion  cst  ad  convcr- 
sioncni  facilis  corpiilcnlia  ,  fclus  plerumqiie  prodiint 
lib'dines  malrum,  qiiid  cum  magna  dcloctatione  con- 
Si  cxerint.  Quam  enim  tencriora,  atqiie,  ut  ita  dixe- 
riiii,  rorniabiliora  sunt  primordia  seminum  ,  lam  cffi- 
cacilor  ct  capaciter  seqiiuntiir  inlontionem  maicriix 
anima;,  ct  qua;  in  ea  facta  cst  p!i;mtasiam  pcr  corpus 
quod  cupiilc  aspexit.  Sunl  cxcmpla  qiix  copiose  com- 
memorari  possint  :  sed  unum  sufficit  de  fidelissiinis 
Libris,  quod  fecit  Jacob,  ut  oves  el  capra;  varios  colo- 
riliiis  p;ircreiit,  supponendo  eis  variala  virgulta  in 
canalibus  aquarum,  qune  poiantes  intucrentur  eo  tem- 
pore  quo  conceperant  {Gen.  xxx,  37-41). 

CAPUT  III.  —  6.  Trium  miilas  in  cogilalione  fit 
memorice,  inlernce  visionis,  el  voluntatis  ulrumque  copu- 
lantis.  Sed  anima  rationalis  deformitcr  vivit,  cum  se- 
ciindum  trinilatem  exterioris  liominis  vivit;idcst, 
cum  ad  ea  qii.^e  forinsecus  sensum  corporis  fnrmaiit, 
non  laudabilem  volunlatem,  qua  bx-c  ad  utile  aliquid 
rofcral,  sed  lurpem  ciij)idit;ilem  qua  his  inliynrescai, 
accommodat.  Quia  eliam  delracla  spccie  coiporisqiia; 
corporaliter  scnii^balur,  remanet  in  memoria  siinili- 
ludo  cjus,  quo  rtirsus  volunlas  convcrlat  aciem ,  ut 
inde  formetur  intrinsecus ,  sicut  ex  corpore  objccto 
sensibili  sensus  extrinsectis  formabatur,  At(iue  ila  fit 
illa  trinilas  ex  memoria  ,  et  interna  visione ,  et  qu;c 
iitruinque  copulat  volimlatc.  Qure  tria  ciim  in  unuin 
coguntiir,  ab  ipso  coactu  cogilatio  dicilur.  Nec  jam  iii 
Iiis  tribus  divcrsa  subslantia  esl.  N(!qiie  enim  atit  cor- 
pus  illud  sensibile  ibi  est,  quod  omiiino  discrelum  csl 
ab  animantis  natura,aut  sensus  corporis  ibi  formalur 
ut  fiat  visio,  aul  ipsa  voluntas  id  agit  ut  form;iii(li  in 
sensum  sensibili  corpori  admoveat,  iii  eoque  form:i- 
tiiin  detineat  :  sed  pro  illa  spccie  cnrporis  qiiae  scn- 
tiebatur  cxtrinsccus,  succedit  memoria  relinens  illani 
specicm  qtiam  per  corporis  scnsum  combibil  anim:i ; 
proqtie  iila  visione  qu.^e  foris  erat  cum  scnstis  ex  cor 
pore  sensibili  formaretur,  succedil  intussimilis  visio, 
cum  ex  co  quod  mcmoria  lenet,  forinatur  acies  animi, 
01   al)scnlia   corpora  cogilanlur  :   voluntasque  ipsa 


980 


LIBER  UNDECIMLS. 


900 


qiiomodo  f"iris  corpori  objecto  formandiim  scnsum 
atlmovol);)t,  rornialumqiie  jiingohal,  sie  aciom  rocoi- 
(lanlis  aniiiii  convcriil  ad  nioinnriam  ,  ul  cx  eo  qiiod 
illa  rclinuil,  isla  formelur,  cl  sil  '  in  cogilaiioiic  si- 
inilis  visio.  Siciil  aulom  ralionc  disccrncbaliir  spccics 
visibilis  qua  scnsiis  corporis  formabalur,  ol  ojus  si- 
mililudo  quac  lieljal  in  scnsii  formalo  ul  cssel  visio 
(alioquin  ila  craiil  conji:nct:r,  ut  omnino  unn  cadom- 
quc  pntarcliir)  :  sic  illa  phantnsin,  cum  nnimus  coiji- 
lat  spccieni  visi  corporis  ,  cum  constot  cx  corporis 
siinililiidinc  quain  mcmorin  tcnol,  cl  ox  oa  qiuc  iiulc 
for.naiur  in  acic  rooordanlis  nnimi ;  tnmcn  sic  unn  ct 
singnlaris  apparct,  ut  duo  qu;cdam  csse  non  invc- 
nianlur  nisi  jndicanlc  rationc,  qun  intciligimus  aliiid 
csse  illiid  quod  in  monioria  manct,  cliam  ciim  nlinndc 
fogilamiis,  cl  aliud  llori  cum  rocordaimir,  id  csi,  ad 
incmoriani  rcdimiis ,  cl  illic  inveiiimns  oamdcm  spc- 
ciem.  Qiiae  sijnm  non  ibi  esscl,  ila  oblilos  iios  csse  di- 
coremns ,  ul  omniiio  rccolore  non  possomus.  Si  autcm 
acies  rccordnnlis  non  formarclur  ex  ca  rc  qu;T!  cral  in 
menioria ,  nullo  modo  (icrel  visio  cogitanlis  :  scd 
utriusquc  conjiinclio.idcsi.cjus  qiiamniemorin  tenet, 
et  cjus  qiix  inde  cxprimiliir  ul  formciur  acies  rocor- 
daiilis ,  qnia  simiHinia;  suiit,  voUili  unnm  facil  appn- 
rcre.  Cum  auteni  cogilaniis  acies  nvcrsn  iiule  liicril, 
atqiie  id  qiiod  in  mcmoria  ccrnebalur  dcslilcrit  in- 
lucri ,  nihil  formai  (|u;c  improssa  crat  iii  eadom  acie 
rcnianobil  :  al^iiic  iiide  roriiiabiliir ,  qno  riirsiis  con- 
Ycrsa  fueiit  iit  alia  cogilaiio  fiat.  Maiicl  lainen  illud 
quod  rciiquit  in  mcmoi  ia ,  qiio  nirsiis  cum  id  rccor- 
dnmiirconvcrlatur,  ct  convcrsa  formclur,  atquc  unuin 
cum  co  li:il  nnde  forinaliir. 

CAPLT  IV.  —  7.  Quomodo  fil  hccc  unitas.  Volunlas 
\cro  illa  qiia;  b;)c  atqiic  ilbic  fcrl  el  refert  aciem  for- 
niandnm,  roiijungilipic  formnlnm ,  si  ad  intcriorem 
plinnlasiam  tola  connuvcril,  atque  a  pr;csenlia  corpo- 
riiiii  qii.o  circiimjacont  seiisilnis,  alqnc  ;ib  ipsis  scii- 
siliiis  corjioris,  aniini  aciom  omniiio  averlcrit,  ati|iio 
ad  c;'iH  qu;c  inlus  cernitur  iiii;igincm  pcnil*is  ccnvcr- 
lcrit;  taiila  oironditur  '  siiniliiudo  spcciei  corporalis 
oxprcssa  cx  momoria  ,  ut  ncc  ipsa  rnlio  discorncre 
6iii:ilii:-,  ulrum  foris  corpns  ipsun»  vidcntur,  aii  iiiliis 
t;ilc  nlii|uid  cogitctiir.  Nnin  intcrdiim  liomines  iiiiiiin 
rouiialione  reruin  visibilium  vcl  illocii,vel  territi, 
oliam  ojiismodi  rejicnte  voccs  cdiderunt,  qiiasi  rcvera 
iii  niodiis  lalibus  aotioiiibiis  sivc  passionibus  vcrsa- 
rentiir.  Kl  inemiiii  iiic  audisse  a  quodam ,  qiiod  laiii 
cxprcssan:  el  quasi  solidam  spccieni  feniinei  corpoiis 
in  cogitando  corncru  solcrel,utci  se  qiiasi  nii>ccri 
sonliciis,  ;;:am  gcnilalihns  nucrcl.  Tnnliim  habct  vi- 
rHiiii  aniir.a  iii  corpits  suum ,  cl  tintuin  valot  ad  in- 
diiinciiti  qir.^.ilJlein  v<'rloiidam  atquc  miilaiidani,(|iio- 
iiiodo  huino  arriciatiir  indutiis,qui  coh;vrel  indiimenlo 
suo.  Kv  eodcin  gcnere  nfTociionis  cliam  illiid  cst , 
qnod  in  somnis  por  imagines  ludiinur.  Sed  |>liiriiiiiiiii 
dillcrl ,  utrum  .sopilis  sensibiis  corpoiis  ,  siciili  siiiil 
do;-mientium,aul  ab  inlcriore  coinp:igc  lurbaiis,  sic- 

'  llcriqiio  Mss.,  et  fit. 

*  rluicb  Mss  .  riji.miiiur.  F.I  noniiulli,  confundilio 


iili  sunl  Aironlium,  aiii  alio  qiiodam  modo  alicnnl«&, 
.liciili  siint  divinanlium,  vcl  propliolaiiliiiin  ,  nniini 
iiilontio  qiiadam  ncccssit;ile  iiicurrat  in  cas  qiia;  oc- 
ciirrunt  imagincs  ,  sive  cx  inemorin  ,  sivc  alia  aliqiia 
occnlla  vi,  per  ipiasdam  s;  irilnales  mixluras  similitor 
spiritmilis  siibsiaiili;o ;  an  sicut  saiiis  atqiio  vigilami- 
bus  iiiterduin  conlingil,  ut  cogilalionc  oociipaia  vo- 
liinlas  sc  avcrlal  a  sonsibiis,  nlque  ila  forimt  aniiiii 
nciom  vnriis  imnginibus  scnsibiliiim  rerum,  tanqiiain 
ipsa  sciisiiilia  scnliantiir.  Non  tanlnni  niitcm  cum 
appetoiido  in  lalia  volunlas  inloiidilnr,  niinl  isl.i: 
improssioncs  imnginuni ;  scd  eliam  cuiii  dcvilandi  ct 
cavcndi  cniisa  rapitiir  aiiimns  in  cn  conliionda  qnsc 
fiigiat.  rndc  non  solum  ciipiondo,  sod  ctiam  nicliicn- 
do ,  iiircitiir  vcl  scnsus  ipsis  sonsibilibns  ,  vd  acios 
nniini  fi)riiinnda  imaginibiis  soiisibilinin.  liai|iic  aiit 
inclus  aiit  ciipidit;is  qiianlo  vchomcnlior  liicrit,  laiilo 
cxprcssiiis  fornialiir  acics,  sive  scniicniis  cx  corporou 
qiiod  iii  loco  adjacct,  sive  cogllaniis  cx  imaginc  cor- 
poris  qiKC  mcmorin  coiiliiiclur.  Qiiod  crgo  cst  ad 
corporis  sensuni  nliqiiod  corpns  in  loco ;  lioc  csl  ad 
animi  aoicm  similitudo  corporis  iii  mcmorin  rctqnod 
c.>it  nspicienlis  visio  ad  cam  spccicni  corporis  cx  qu;i 
scnsus  formalur;lioc  osl  visio  cogilaiiiis  nd  imnginoiii 
corporis  iii  mcmorin  constitiilam  cx  qiin  formalnr 
acics  aiiimi  :  et  quod  est  intentio  volunlalis  adcorpus 
visum  visioncm(|uc  copulandam  ,  nl  (iat  ibi  quxdnm 
unitas  irium,  quamvis  corum  sit  divcrsn  natura  ;  hoc 
esl  cadcm  volunlntis  inlcntio  ad  copulnndnm  imagi' 
ncm  corporis  qu;c  csl  in  memoria,  ct  visioncm  cogi- 
lanlis,  id  csl,  forinam  quam  copil  acics  nnimi  redicns 
ad  mcmorinin  :  ut  fial  ct  hic  qu:i>dam  unitas  cx  tri» 
Inis ,  non  jnm  nnliir;c  diversilate  discrctis,  scd  uniiis 
ojusdcmquc  siibsl:inlix;  quia  boc  loliiiu  iiitiis  cst,  ct 
toliim  iinus  animiis. 

CAPUT  V. —  8.  Triiiilas  hominis  exlerioris,  seu  vkio- 
nis  exlcrna:,  non  est  imacjo  Dci.  Dei  simililudo  etiain  in 
pcccalis  appetitur.  In  exlcrnn  viaione  cst  </»««'  pnr.iis 
furma  corporis,  proles  visio,  ea  vcro  conjuiigcns  volnmas 
insinuat  Spiiilum  sanclum.  Siciit  aulcm  cuin  foriiia  ct 
spccies  corporis  inlcricrit,  non  po:esl  ad  cam  voliiii- 
tas  scnsum  rcvocarc  ccrncnlis  :  ita  ciim  iniago  quain 
mcmoria  gcrit ,  oblivioiic  dclela  e^l,  non  cril  qno 
nciein  aniini  formandain  voluntas  rccordando  rolor- 
qiicat.  Scd  qnia  pr;cvalcl  animus ,  non  soliim  ob!ila  , 
vcrum  etiain  non  scnsa  ncc  cxpcrla  conlingcrc ,  ca 
qii:e  iion  cxcidcriint  augendo,  minnciido,  commiitan- 
do  ,  ct  pro  arbilrio  componcndo,  sa^pc  imaginalur 
quasi  ila  aliquid  sit,  quod  aut  scit  non  ila  essc,  aiil 
nescit  ita  e^se.  In  qiio  gcnere  cavendum  est ,  nc  aiit 
menliatur  iit  decipiat ,  aut  opiiiclur  ut  dccipialur. 
Qiiibiis  duobus  malis  cvilatis,  p.iliil  ci  obsiint  iiiiagi- 
iiala  pbaiitasmala  :  sicut  niliil  obsunt  cxpcrla  sciisi 
bilia  et  retenta  memoriter,  si  ncque  cupidc  appe- 
lanlur  si  jiivant ,  neqiie  lurpiler  fugiantiir  si  olTcn 
diint.  Cum  nntoin  iii  his  volunlas  reliclis  mcliorii)US 
avida  volutatur,  immunda  fil  :  alqne  ila  ct  cuin  ad- 
siiiit  porniciosc,  cl  cnm  absunl  pcrniciosius  cogitan- 
tiii.   M;ilc   il;iquc   viviiur  ct   dcforniilcr  sccunduin 


091  DK  TIUNITATi:, 

Irinilalcm  liominis  cxlcrtoris  :  qiiia  cl  illain  Irinila- 
lcin,  qn:c  liccl  inlcrins  imagincliir,  exlcrior;!  lamcii 
iiiiaginatiir,  scnsiliiiinin  cor|ioraliiiini|iic  ulcndoruin 
n;Hisa  pcjicrit.  Nnlliis  cniin  cis  uli  |ioss(!l  cliain  hcne, 
iiisi  scnsanim  rcruin  iniagincs  mciiioria  leiicrcntiir  : 
ct  nisi  pars  maxima  volniilatis  in  snpcriorilms  atquc 
int.crloril)iis  li:il)ilcl ,  carinc  ipsa  qiia;  cominoihilnr, 
sivc  foris  corpoi  il)us  ,  sivc  inlus  imaginibus  corum  , 
nisi  qnidqnitl  iii  cis  capit  ad  mcliorcm  veriorcmquc 
vilam  rcfcrat ,  atquc  iii  co  niie  cujiis  iiiluit;i  lia^c 
agcnda  judicat,  acquicscat,  qiiid  aliud  faciinus,  nisi 
quod  nos  Apostoins  facerc  pntliibct,  diccns  ,  NoUte 
coiifonnari  liiiic  scuculo  {Pkom.  xii,  2)?  Qiiaproptcr 
non  csl  ista  Irinitas  imago  Dci  :  cx  nltiina  qiiippc , 
id  esl  corporea  creaiura ,  qua  stipcrior  est  anima ,  in 
ipsa  anima  fil  per  sciisum  corporis.  Ncc  lamcn  cst 
oinnino  dissiinilis  :  quid  cnim  non  pro  siio  gcnere  ac 
pro  suo  inodiilo  liabct  simililudincm  Dci  ,  quando- 
quidcm  Dcus  fccit  omnia  bona  valdc  {Eccli.  xxxix, 
21),  non  ob  aliiid  nisi  quia  ipse  summc  bonns  cst?  In 
qiuiiilum  crgobonum  cst  qiiidquid  esl,in  tantum  sci- 
licct,  qtianivis  loiigc  diblanlcin,  liabct  tamen  nonnul- 
lam  similitndincm  stimmi  boni;  et  si  nalnralcm  ,  uii- 
qic  rcctam  el  ordiiiatam;  si  aulem  vitiosam  ,  uliquc 
lurpcm  alque  pcrvcrsam.  Nam  et  animae  in  ipsis 
pcccalis  suis  non  nisi  quamdam  similitudinem  Dei , 
supcrba  ct  pra^poslcra,  et,  ut  ita  dicam,  servili  liber- 
lalc  scclanltir.  Iia  ncc  primis  parentibus  noslris  pcr- 
snadcri  pcccalum  possct ,  nisi  dicerelur,  Erilis  sicul 
(iii  {Ceii.  111,  5)i  Non  sanc  omne  quod  in  creaturis  ali- 
quo  modo  simile  cst  Dco ,  eliam  ejus  imago  dicenda 
csi  :  scd  illa  sola  qua  superior  ipse  solus  est.  Ea 
qtiippc  de  illo  prorsus  expriniilur,  inter  quam  el  ipsum 
iitilla  intcrjecta  nalura  est. 

9.  Yisionis  igilur  illius ,  id  esl  formx  quae  fit  in 
sensu  cerncnlis,  qnasi  parens  est  forma  corporis  ex 
qtia  fit.  Sed  parens  illa  non  vera ;  unde  nec  ista  vera 
pioles  est ;  neque  enim  omniiio  inde  gignilur  ,  qiio- 
iiiam  aliquid  aliud  adhibelur  corpori,  nl  ex  i!Io  for- 
mclur,  id  est  sensusvidentis.  Qiiocirca  id  amare,  alic- 
iiaii  est  (a).  Ilaque  volunias  qua;  ulrumqtieconjungil 
quasi  parcntein  et  quasi  proloin,  niagis  spirilualis  est 
quam  utrumlibct  illorum.  Naiii  corpus  illud  qtiod 
ccrniiiir  ,  omnino  spiiiluale  non  cst.  Yisio  vero  qua; 
(it  in  sensu  babcl  admixlum  aliciuid  spirituale,  qtiia 
siiic  anima  fieri  non  polest.  Scd  non  totum  ita  esl  : 
quoniain  iIlequiformatur,corporissensusest.VoIunlas 
crgo  qu;)c  utrum<iue  conjungit ,  niagis,  ut  dixi,  spiri- 
tiialis  agnoscilur,  el  ideo  lanqnam  pcisonam  Spirilns 
iubinuare  incipit  in  illa  triiiilalc.  Sed  magis  pertinet 
ad  scnsum  formatum,  quam  ad  iilud  corpus  unde  for- 
nialur.  Sensus  cnim  animantis  et  volunlas  animx  csf, 
iion  lapidis  aiit '  alicujus  corpoi  is  quod  videlur.  Non 
ergo  ;ib  illo  qiiasi  parenle  procedit ;  sed  nec  ab  isla 
quasi  prole,  boc  est,  visione  ac  forma  qua;  in  sensu 
est.  Pi  ius  enim  quam  visio  fieiret,  jam  erat  volunias  , 
qiia;  formandum  scnsum  cernendo  corpori  admovii  : 
scd  noiidum  crai  placilum.  Quomodo  cnim  placerct, 

(«)  11  r.ctract.,  cap.  13. 


S.  AUGUSTIM 


992 


qnod  nondnm  cral  visum?  Placilum  aiilcm  qiiicla  vo- 
Itiiilas  cst.  Idcoqtic  ncc  qu:isi  |iroIcin  visionis  possu- 
iniis  diccrc  voliiiilalt;in  ,  qui;i  crat  antc  visionem  ;  ncc 
qiiasi  parentcm,  qiiia  non  cx  voliintate,  sed  ex  viso 
corpore  formala  el  cxprcssa  esl. 

CAPUT  VI.  —  10.  [(cfiuies  et  finis  voluntatis  in  vi- 
sione  qualis  cemeri  debeat.  Kinciri  forlassc  volunlalis 
cl  rc(|tii<;m  possiimus  rcctc  diccrc  visioncm,  ad  l.o<; 
(Imitaxal  unum '.  Ncqiic  cnim  pro[»tcrea  niliil  aliiid 
vdjct ,  qiiia  vidcl  aliquid  quod  volcbat.  Non  ilaqiie 
oiiiiiiiio  ipsa  volunlas  lioniinis,  cnjus  finis  noii  cst 
nisi  bi\atilU(lo,  scd  ad  lioc  uniiin  intcrim  *  voluiil.is 
vidciidi  (incm  non  liabct  iiisi  visioiicin,  sive  id  r(f(i:tl 
ad  aliud,  sivc  non  refcrat.  Si  eniin  non  refert  ad  aliiid 
visioncm,  scd  lanliim  voluit  ul  vidcret ;  non  esl  dis- 
pntandum  quomodo  ostendalur  fincm  volunlalis  csc 
visiouem  :  manilestum  est  enini.  Si  aulcin  rcfert  ad 
aliiid,  vult  utiquc  aliud  ,  nec  jam  vidcndi  voluntas 
crit:  aul  si  videndi,  non  lioc  videndi.  Tanquam  si  ve- 
lit  quisqiie  vdere  c'calriccm  ,  til  inde  doceat  vnlnus 
fuisse  ;  autsi  vclit  vidcre  fcncslrain  ,  utperfeneslram 
vidcat  Iranseuntcs  ;  omnes  ist:c  alqiie  aliac  tales  vo- 
liiiilatcs  suos  proprios  (ines  habent,  qui  referuniur 
ad  finem  illius  voliinlalis  qiia  volumus  bcate  viverc  , 
et  ad  e;im  pervenire  vitam  quoe  non  rcfcratur  ad 
aliud,  sed  amanti  per  se  ipsani  sufliciat.  Voluntas 
ergo  videndi,  finem  habet  visionem  :  elvoluntas  hanc 
rcm  videndi,  fitiein  habel  hujus  rei  visionem.  Voluu- 
tas  ilaquc  vidcndi  cicatricem,  finem  sutim  expclil,  boc 
est  visioncm  cicalricis,  et  ad  eam  ultra  non  pcrlinci : 
volunlas  enim  probandi  vulnus  fuisse,  alia  volunlas 
csl,  quamvis  ex  illa  religctur,  cnjus  itcm  finis  esl 
probatio  vulneris.  Et  voliintas  videndi  fenestratn  ,  (i- 
ncm  habct  fenestrae  visionem  :  altera  est  eniin  qiirc 
e\  ista  ncctilur  voluntas  ,  per  feneslram  vidcndi 
transeuntes,  cujus  item  finis  est  visio  transeunliuin. 
Rectae  aulcm  sunt  voluntates  et  omnes  sibimet  reli- 
gaiae  ',  si  boiia  est  illa  quo  cunct;e  refcriinlur  :  si 
autem  prava  est,  pravae  sunt  omnes.  Et  ideo  recla- 
rum  voluntalum  conncxio  itcr  est  qiioddam  ascenden- 
tiiiin  ad  beatittidinem,  quod  ceriis  velut  passibusagi- 
tur  :  pravarum  autem  atque  dislortarum  voluntaiura 
iniplicatio  ,  viiiculum  est  quo  alligabitiir  qui  hocagit, 
nl  projiciatur  in  lenebras  exleriores  {Maiili.  xxii,  13). 
Bcali  ergo  qui  faclis  et  moribus  canlaiit  canticum 
giaduum  :  et  vaeiis  qui  traliiint  peccata,  sicul  resiem 
longam  {Isai.  v,  18).  Sic  est  autem  requies  volunla- 
tis  quem  dicimus  finem,  si  adliuc  referlur  ad  aliud  , 
quemadmodum  possumus  d  cere  reqiiiem  pcdis  cssc 
in  ambulando,  cum  ponitiir  ui^le  aliiis  innitaiur  qiio 
passibus  pergitur  K  Si  autcm  aliquid  ila  placet,  ut  in 
eo  cum  aliqua  delectatione  voUintas  acqtiiescai;  non- 
dum  est  tamen  illud  qiio  lenditur  ,  sed  et  hoc  refer 
turad  aliiid,  ut  depulettir  non  tanqtiam  patria  civis; 
scd  taiiqiiam  refectio,  vel  etiain  mansio  viatoris. 

>  il-c  cditi  addunt,  scilicet  videndum  corpus. 
«  Addunl  eiiili,  fcilicel  subicctiim;  qiiod  a  Mss.  aliert. 
3  sic  .Mss.  At  editi :  Recte  autem  siint  rolinitalcs  oinnes  st 
biinct  reliqatw. 
'"  [;\  Mss.,  cimi  passibus  pcrcjitur. 


995  LIBER  LNDKCIMIS. 

CAPUT  VII.  —  H.  TiiitUas  alia  iii  niemoria  reco- 
giloitiis  de  visione.  J.im  vero  iii  aiia  Iriiiilalo,  iiileriore 
qniJcin,  (iiiam  osl  isla  iii  scii^ibililms  ol  soiisibiis,  scil 
lameu  qiue  imJe  coiitepia  osl,  cum  jam  non  ex  cor- 
pore  sensus  cor|ioris ,  sed  ex  memoria  formalur  acies 
aiiimi,  cum  in  i|ts;i  momoiia  specics  iiiliasorii  corpo- 
I  is  (juod  foi  iiisooiis  soiisimus  ,  illam  spetiem  (pue  in 
iiiomoria  csl,  (piasi  paroiilom  dieimiis  ojiis  (piai  lil  iii 
pliantasia  cogilaulis.  Eral  onim  iii  memoria  cl  prius- 
ipiamcogilarclur  a  nobis,  sicul  eral  corpus  iii  loco  el 
prius(piam  seiiliroliir,  iil  visio  liorol.  Si;d  cum  cogi- 
talur ,  ex  illa  (|uam  momoria  lonel ,  exprimiliir  iii 
acie  cogiiaiilis,  et  remiiiiscendo  formatdr  ea  specics, 
fpioe  quasi  proles  est  cjus  qiiam  memoria  tcnct.  Sed 
iieiiue  illa  vora  parciis  ,  ne^pie  isla  vora  proles  esl. 
Acies  quippe  animi  qii;e  roriiialur  cx  memoria  cuin 
recordando  aliipiid  cogilamus,  non  ex  ea  specie  pro- 
ccdil  quam  niomiiiimus  visam  ;  qiiaRdoquidem  co- 
ruin  '  meminisse  iion  possemus ,  nisi  vidissemus  : 
acics  auicni  animi  qu.v  rominisceiido  formatur,  orat 
ctiam  priusquam  torpus  qiiod  meminimus  vidore- 
inus  ;  quaiilo  niagis  priusipiam  id  memori.x'  inaiida- 
lemus?  Qu.mquam  ilaqiie  forma  quai  fit  in  acie  re- 
cordanlis,  ex  oa  fiat  qiix'  inest  meniorix  ;  ipsa  lamcn 
acios  iion  iiide  exislil,  sod  erat  ante  isiam  *.Consc- 
queiis  esl  aulem  ,  ul  si  non  esl  illa  veia  parens,  nec 
ista  vera  sil  prolos.  Sed  el  illa  quasi  parens,  el  isia 
qiiasi  proles  aliipiid  insinuaiil,  unde  iiiloriora  alquc 
veriora  excrtilalius  cerlius^iue  videaiitur. 

12.  Diflicilius  jam  plaiic  disoerniiur,  ulruin  vidun- 
tas  qu:e  memoria3  copulat  visionem,  non  sil  alitujus 
corum  sive  parcns  sive  prolcs  :  el  haiic  discrelionis 
diinculiaicin  racil  ejusdcm  iialiirse  atqiic  substanlia^ 
parililas  el  a'quiditas.  I>«e(pie  enim  ,  sicul  foris  facilc 
discornebatur  formaius  sensusa  seiisibili  corpore,  ct 
volunUis  ab  utroque,  |)roplornaturx  divcrsilatein  qiix 
iiiest  ab  invicem  omnibiis  tribus,  de  qiia  saiis  siipra 
disseriiimus,  ila  el  liie  potesl.  Quamvis  enim  iKcclrini- 
las,dc(pia  nunc  quxrilur,  forinsecus  iiivccla  cstaiii- 
mo;  inlus  lamen  agitur,  et  noii  cst  quidquam  cjus 
pra*ter  ipsiusanimi  naturam.  Quoigitur  paclo  deinon- 
strari  potest ,  vo!uiita(cin  nec  qiiasi  parenlcm ,  ncc 
quasi  prulein  essc,  sive  corpore;e  .'>imililiidinisqu;e 
memoria  continctiir,  sive  ojiisipio;  iiidccum  rcoorda- 
mur  cxprimilur  ,  quando  ulrumqiie  in  cogilatido  ila 
copulat,  ul  lanquam  unum  singiilariler  app;ireat,  et dis- 
corni  nisi  raliune  iion  possit?.^tque  illud  priiiiumvi- 
dcndum  esi,  iion  csse  posse  volunlalemromiiiiscondi, 
nisi  vel  lolum ,  vel  aliquid  rei  ejus  quam  reminisci 
volumus,  in  penctralibus  niemoriai  leneamus.  Quod 
cnim  omni  modo  el  omiii  ex  parlc  oblili  fuerimus  , 
iicc  rcmiiiiscendi  voluntas  cxoritiir  :  quoniam  quid- 
qiiid  recordarivoluinus,recordali  jamsumusinniemo- 
na  nostra  csse  vel  fuissc.  Verbi  gratia  ,  si  recordari 
volo  quid  Iieri  ccenaverim,  aut  recordatus  jam  sum 
coinasse  me,  aut  si  ct  hoc  nondum,ceriecirca  ipsuin 

»  I.OV.,  ejits.  Ai  edili  abi  el  Mss.,  cormi,   id   est,  cl  cor- 
poris  visi  el  sjieciei  nioitiorix  coinmoiidalaj. 
•  .^liquol  Mss.,  nule  isla. 


m 

icmpus  aliipiid  recoidatus  sum,  si  nihil  aliud,  ipsum 
saliem  licsioriuim  dicm,  ot  (>jus  eam  parlein  qua 
cicnari  soiet,  et  (luid  sit  oociiare.  Nain  siiiiliil  lale  re- 
cordalus  essein,  qiiid  heri  ccenaverim,  recoidari  velle 
non  posscm.  tnde  inleiiiyipotcst,  volunlalem  reniini- 
scondi  ab  iis  (|uiilem  robiis  qu;e  memoria  conlinonlur 
procedore,  adjmiclis  siiiiul  cis  qu;c  inde  per  recorda- 
lionem  cerneiido  cxpriiiumlur,  id  cst,  cx  co|»ulaiio- 
ne  rei  ciijusdam  (piain  recordati  suiiius,  et  visionis 
qii;u  inde  facta  esl  in  acie  cogilanlis  cuin  rccoidall 
siimus.  .Scd  ipsa  (pi;e  utrumque  copulat  voliintas  , 
roquiril  et  aliud  (jiiod  qiiasi  vicinum  est  alqne  con  ■ 
liguuin  rccordanli.  Tol  igilur  liujus  gencris  trinil;ilcs, 
quot  rccordalioiics,  qiiia  nulla  esl  earum  ubi  non  Iixc 
Iria  sint ;  illiid  (]uod  in  nemoiia  lotonditum  cst 
ciiam  aiitoqiiam  cogitolur,  et  illud  qiiod  lit  iii  cogi- 
talionc  eum  coriiiliir,  ol  voluntas  iilrunKpic  conjun- 
gciis,  el  cx  utroqiie  ac  tcrtia  se  ipsa  ununi  aliquid 
complens.  An  poliiis  ila  cognoscilur  una  qu;edam  iii 
lioc  geiicrc  Irinitas,  ut  uniiin  aliipiid  goiieralilcr  di- 
camus  qiiidquid  corporaliiim  spocierum  in  mcnioria 
latct,  el  rursus  uiium  aliipiid  gcneralem  visioneiu 
animi  talia  rccordaiilis  atqiie  cogilanlis  ,  qiioruin 
duoruin  copulalioni  toriia  toiijiiiigilur  copulalrix  vo- 
luiilas,  ul  sit  lioc  lotum  untiiii  quiddatn  ex  qiiiljus- 
d;im  iribus? 

CAPLT  VIII. —  Variacogilandirado  Sed  quoniam 
noii  potcsl  acies  animi  siniu!  omiiia  qu;e  memoria 
tcnot,  tino  aspcctu  coiiHiori  ,  alicriianl  '  vitissim 
ccdondo  ac  succcdeiido  lriiiil;itos  togitalionuin,  alipio 
ita  lit  isia  inmimerabiliter  iiuiiierosissinia  iriniias  ; 
nec  lamen  infinita,  si  i.iimerus  in  memoria  n  coii- 
diiariim  rorum  non  cxcodatur.  E\  qiio  enim  ccepit 
uiiusqiiisfpie  scnlirc  corpora  qiiolibet  torporis  sonsii, 
ctiam  si  posstl  adjiingere  quoriim  oblilus  csl,  tertus 
ac  delcrmlnalus  profecto  numertis  foret ,  quamvis 
itiniimcrabilis.  Dicimus  eiiim  innumorabilia,  noii  so- 
Itim  iiinnila,  sed  eliam  qua;  iia  .Onita  sunt,  iit  facul- 
lalom  iiumeranlis  exced;int. 

15.  Sed  hinc  advorli  aliquanio  manifestius  polest, 
aliiid  esse  qiiod  reconditum  momoria  tenct,  ct  aliud 
qiiod  iiide  in  cogitalione  recordanlis  cxprimilur, 
quamvis  cum  fit  ulrius(|ue  copulaiio,  untiin  idemque 
vidcatur  :  quia  meminisse  n(ui  possumus  coiporuni 
speties,  nisi  tot  quot  sensimus,  el  quanlas  sonsimus, 
ct  sicut  scnsimtis :  ex  corporis  cnim  sensu  cas  in  me- 
moriam '  combibit  animus  :  visioncs  lamon  ill;c  co- 
gilanlium  '  ex  iis  qtiidcm  rebiis  qu;c  suiil  in  momo- 
ri;i,  scd  tamcn  iiinuincrabilitcr  alqiic  mmiino  iidiniic 
miiliiplicanlur  atque  variantur.  Ununi  quippe  solom 
mcmini,  qiiia  siculi  est,  unum  vidi  :  si  voliiero  autcin, 
disos  cogilo,  vel  trcs,  vol  quoiipiot  volo;  sed  ex  ca- 
dein  memoria  qua  uiium  meniini  fonnatur  acics  mui- 
los  cogiiaiitis.  Et  tantum  mcmiiii,  (|uanlum  vidi.  Si 
ciiiin  m:ijorcm  vel  minorem  meinini,  qiiain  vidi,  jani 
non  memiiii  qiiod  vidi,  el  idco  ncc  mcmini.  Quia  vcro 


'  F.r.  I.u^d.  ven.  Lov.,  alteriu.l.    w. 
*  Nor.iiiilli  Mss  ,  in  memoivi. 
•  Juxia  lx>v.,  cofiittiliunum.    .\i. 


9!>:;  I»::  iHiMTATR, 

iiiciiiini,  lanUini  mcniiiii  qiianlmii  vidi,  \(:l  in:ijorc:ii 
lanicn  pio  volunlalc  cogilo,  vcl  miiKircni  :  cl  iui  nie- 
inini,  nl  vidi ;  (ogiln  ;inlciii  si<iit  volo  ( inicnlcni,  cl 
iilii  volo  sianlcni,  inidc  volo  cl  ([oo  volo  vc:iLciilciii. 
yiCKlrnni  cliaiii  niilii  cojjilaic,  in  proinjtla  csl,  cnni 
iiKjniinciim  rdiiiiKliiin  ;  cl  cujuslilicl  coloiis,  cum  so- 
lciii  viiidcm  nuiKinam  vidciim,  <  l  iilco  iicc  niciniiK;- 
riiii  :  aKinc  ul  solciii,  ila  cu;tcra.  H;i;  aiiliiii  rcnini 
foiiiiic,  (inoiiiin:  corporilcs  ;ilfinc  scnsibilcs  suiil, 
eiral  (iiiideni  :inimiis,  ciim  cas  opinaliir  co  inodo  fo- 
ris  essc,  (luomodo  inlus  cogilat,  vel  cuin  jam  iiiieric- 
iiiiit  foiis,  cl  adliiic  iii  mcmoiia  rctincnlnr,  vcl  ciim 
alitcr  cliain,  qiiod  nicminimiis,  non  rccordandi  fidc, 
sed  cogilandi  variclalc  fonnalur. 

1-i.  yiiaiiqiiamsa'pissimccredamiiscti;im  vcra  iiar- 
raiitibus,  qiiix;  ipsi  scnsibus  pcrccperunl.  Quae  cimi  iii 
ipso  aiidilu  quando  narraiitur  cogitamus,  non  vidc- 
liir  ad  mcmoriain  rciorqueri  acies,  ul  lianl  visioncs 
cogiianlium  :  ncque  cniin  ea  iiobis  rccordanlibt  s, 
scd  alio  narraiitc  cogitamus  :  atquc  illa  irinitas  n>n 
bic  vidctiir  expleri,  quic  fil  ciim  spccies  in  mcmoria 
latens  ct  \isio  recordantii  lertia  voluntalc  copulan- 
lur.  Noii  enim  quod  lalcbat  in  mcmoria  mca,  scd 
quod  audio,  cogilo,  ciim  aliqnid  milii  narratur.  Non 
ipsAS  voccs  loqueniis  dico,  ne  quisquam  putcl  iii  il- 
lam  nie  cxisse  trinilatein,  qiiae  foris  in  sensibilibus 
et  in  setisibus  agitur  :  sed  eas  cogito  corporum  spc- 
cies,  quas  narrans  verbis  sonisque  significat;  (;uas 
utiquc  iion  reminiscens,  scd  audiens  cogilo.  Scd  si 
diligenliiis  consideremus,  nec  tiinc  excedilur  inemo- 
rio;  modus.  Nequc  enim  vcl  inlclligcre  possem  nar- 
ranlem,  si  ea  quae  dicil,  el  si  conlcs^a  lunc  priniiim 
audirem,  non  tameii  geiicraliier  singula  meminissem. 
Qui  eniin  mihi  narral,  vei  bi  gratia,  aliquem  monlcm 
silva  cxuium,  ct  oleis  induluiii,  ei  narrat  qui  niomi- 
nerim  species  ei  monlium  et  silvarum  et  olearum  ; 
quas  si  oblitusessem,  quid  diceret  omniiio  nescirem, 
et  idco  narrationem  illam  cogilare  non  possem.  Ila 
fit  ul  omnis  qui  corporalia  cogilal,  s-ivc  ipsc  aliqnid 
confingat,  sive  audiat,  aut  legal  vcl  pra;tcrila  narian- 
lem,  vcl  futura  pra;riunliaiilem,  ad  mcinoriam  suam 
recurrat,  et  ibi  repcriat  modum  alqiie  mensuram 
omniuin  formarum  qnas  cogilaiis  intuelur.  Nam  nc- 
(juc  colorem  qiicin  nimquam  vidil,  neque  figuram 
corporis,  nec  sonum  qiicm  nunquam  aiulivil,  iiec 
saporcm  (iiiem  nunquam  guslavit,  nec  odorem  qiiem 
iiunquam  ollecil,  iicc  nllam  contrectalionem  corporis 
quam  nunquam  sciisit,  polcst  (iiiisquam  omnino  co- 
gitare.  At  si  proplcrca  iiemo  aliqiiid  corporalc  co- 
gitat  nisi  quod  sensit,  qnia  iiemo  mcniinil  corporale 
aliquid  nisi  quod  sensit,  sicut  iii  corporibns  sen- 
tiendi,  sic  in  memoria  cst  cogilandi  modiis.  Scnsus 
eiiim  accipit  speciem  ab  eo  corporc  quod  scnlimus, 
et  a  scnsu  memoria ,  a  menioria  vei  o  acics  cogi- 
laniis. 

13.  Volunlas  porro  sicut  adjungil  sensum  corpori, 
sic  memoriam  seiisui,  sic  cogitanlisaciem  memoriae. 
Qu;r,  autcm  conciliat  ista  alque  conjungit,  ipsa  ctiain 
djsjungit  ac  scparal,  id  csl,  voli:ntas.  Scd  a  seiiljen- 


S.  ALCLSTIM  096 

dis  corporibns  molu  corporis  scparat  corporis  gcn- 
8US,  nc  aliqiiid  scntiamus,  aut  ut  scnlire  desinamus  : 
vclnli  ciini  oculo-*,  ;ibc(i  (|uod  vidcrc  iiolumiis,  aver- 
liiniis,  vcl  claudiiniis  :  sic  aiircs  a  sonis,  sic  narcs  :ib 
odoribiis.  Ita  ciiaiii  v(;l  os  cl  udciido,  vcl  :iliqni(l  cx 
orc  rcspucndo  a  sapoiibu^i  avcrsamiir.  Iii  taclu  qno- 
quc  \cl  snblrabimns  corptis  nc  t;ingamiis  qii'id  no- 
liimus,  vclsij:iiii  laiigcb:iiiiiis,  ;ibji(iiniis  aut  rcpclli- 
mus.  Ita  inolu  corpoiis  ;igit  \ol(inias,  nc  scnsns  cor- 
poris  icbus  sciisibilibus  copulctur.  Kt  agit  lioc 
qiiantum  polcsl :  naiii  cum  in  liac  aclionc  propler 
condilioncm  scrvilis  morlalilaiis  diinc(jitatcni  pali- 
Inr,  crucialns  est  conse(|uciis,  ut  voliiiit;iti  niiiil  rc- 
li(|ui  (ial,  nisi  lolcrantia.  Mcnioriam  vcro  a  scnsii  vo- 
luntas  avcrtit,  cinn  iii  aliud  intcnta  non  ei  sinit  in- 
liXTcrc  pra;seiilia.  Qiiod  aninvidverterc  facile  csi, 
cum  s:c|;e  cornn  loqiienteni  nobis  alif|iicni  ;iliiid 
cogit;indo  non  audissc  nobis  viib^mur.  F;(lsiiiii  csl 
aulcm  :  audivimns  eiiim,  sed  non  mcniinimu<,  siib- 
indc  per  aurium  sensuin  libcniibus  vocibiis  alicnaio 
nulu  volunlatiS;  per  quern  solent  iiifigi  mcmoria;. 
Vcrius  ilaque  dixeri:nus,  cum  l;ilc  aliquid  accidit,  No:i 
mciiiinimus,  qiiam,  Non  audivimus.  Nam  cl  lcgcnti- 
btis  cvenit,  ct  mihi  sacpissime,  ut  pcrlcct;i  pagina  vcl 
epistola,  nc8ci;im  qiiid  lcgcrim,  ct  rcpelam.  In  aliud 
qiiippe  intenlo  niiln  volnntaii-:,  non  sic  cst  adliibita 
memoria  sensui  corporis,  qiifimodo  ipse  scnsus  adlii- 
bilus  est  lillcris.  Ita  ct  :iinbulanles  inleiita  iii  aliud 
volmilalc,  nesciunt  qna  iransicrint  :  qiiod  si  non  vi- 
dissciil,  non  ambulassent,  aiit  inajore  inlcntione  pal- 
pando  ambulassenl,  praseriim  si  pcr  incognila  pcr- 
gcrcnt :  sed  quia  facile  ambulavcrunl,  uliqiic  vidc- 
runt  :  quia  vcro  noii  sicut  sensus  oculorum  locis 
qtiicumque  pcrgebant ,  ita  ipsi  seiisui  memoria  jun- 
gcbalur,  nullo  modo  id  quod  vidcrunt  eliain  rccen- 
tissimum  meininisse  poluerunt.  Jam  porro  ab  co 
qiiod  in  memoria  est,  animi  aciem  vcllc  avcrlcrc, 
iiibil  est  aliud  quani  non  inde  cogiiare. 

CAPUT  IX.  —  16.  Species  a  specie  vicissim  gicjni- 
tur.  \i\  liac  igitur  dislribulione  cum  incipiinus  a  spc- 
cie  corporis,  el  pervcnimus  usqiie  ad  speciem  qiire 
fit  iii  contnitu  cogilantis,  qualuor  spccics  repcrinnlur 
quasi  gradatim  natae  aitera  ex  altcra  :  secniida,  de 
priina  ;  tertia,  de  secunda;  quarta,  de  lertia.  A  spe- 
cic  quippe  corporis  quod  cernitur,  exovitur  ca  qux  fil 
in  sensu  cerneniis;  et  ab  hac,  ea  qu;r;  fit  in  memo- 
ria  ;  ct  ab  Iiac,  ea  qux  fit  in  acie  cogilantis.  Qnapro- 
ptcr  volunlas  quasi  parenlem  cum  prole  ler  copuiat  : 
primo  speciom  corporis  cum  ea  quam  gignit  in  cor- 
poris  seiisu;  el  ipsam  rursus  cum  ca  quae  fit  ex  ilia 
in  memoria ;  atquc  ibtain  qiioque  tcrlio  cum  ea  jux 
cx  illa  paritnr  in  cogitantis  intuilu.  Sed  media  copuia 
qii;u  sccunda  esl,  cum  sit  vicinior,  non  tam  simiiis 
cst  primoc  quam  terlia*.  Visiones  enim  duai  siinl; 
una,  senlientis;  allera,cogitaiitis  :  ut  autein  possit 
esse  visio  cogitanlis,  ideo  fil  in  memoria  dc  visione 
seiitieniis  siniile  aliqiiid,  quo  se  ila  converlat  in  co- 
giiaiido  acics  aiiiini,  sicul  se  in  ccrnendo  convcriii 

»  Plurcs  Mss.,  tcrtice. 


91(7  LIBKR  DUODECIMUS.  «jyg 

ad  corpus  acies  ociilorum.  Proplerca  diias  in  hoc  ge-  infniitaiem   quoqiic   numcri   raiio  rcnuulict,   quam 

nere  irinilalcs  volui  coinniendare  :  unam,  ciim  visio  iiulla  visio  corporalia  cogilanlis  apprcliendil.  Eadeiii 

senlicniis  fonnaliir  ex  corporc  ;  aliain,  cum  visio  co-  ralio  doccl  minulissima  eliam  corpuscula  infmile  di- 

gilaiilis  fnrmaliir  ex  memoria.  Mcdiam   vero  nolui,  vidi ;  cum  tainen  ad  cas  lcnuilalcs  vcl  minitiias  pci 

ijuia  ibi  non  solet  visio  dici,  cum  memorix  coinmcn-  venlum  fiieri!,  qiias  visas  meminiinus,  cxiliorts  mi 

daliir  forma,  (jiia;  fil  in  sensu  cerneniis.  Ubiiiue  la-  imlioresque  pliaiilasias  jam  noii   possumus   inliicri. 

nien  vohinlas  non  apparet,  iiisi  copulalrix  quasi  pa-  quamvis  nlio  non  desinat  peisoqui  ac  dividcre.  Ila 

rciilis  el  prolis.  Et  ideo  uiidccumque  procedal,   ncc  uulia  corporalia,  nisi  aiit  ca  (|u.i;  mcmininius,  aul  cx 

pareiis  nec  prolcs  dici  potesl.  i'S  quic  ineininiinus,  cogitamus. 

CAPUT  X. —  17.  Eliam  non  visis  addil  imaginado  (-APUT  XI.  —  8.  Nunwrus,  jwndus,  mensura.  Sed 

qua:  in  aliis  vidimus.  At  ciiim  si  iioii  inemiiiiinns  iiisi  quia  numerose  cogilari  possimt  qu.c  siiigillaliui  suiil 

quod  scnsiiiius,  iicipie  cogilamus  nisi  (iiiod  nicmini-  impressa  iiicmoria',  viilelur  ad  inciiioriaiii  mciibura , 

niiis;   cur  plcriimqiic  falsa  cogitamiis,   cum  ea  (hkb  ad  visionem  vero  numeriis  pci  tiiieie.  Qiiia  liccl  iium- 

scnsimus  non  utique  falso  meminerimus  :  nisi  quia  mcrabilis  sit  niiilliplicitas  (alium  visionum  ,  siiigiilis 

viluiitas   illa  quam   coiijunctricein  ae   scparalriccm  tanien  in  mcmoiia  pi.csciiplus  esl  iiitransgressibilis 

Jiiijiisccmodi  rcriim  jam  quintum  potui  demoiislrare  mo.liis.  Meiisura  igitur  iii  mciiioria,  iii  visionibiis  nu- 

cuiavi,  formaiidam  cogilaiilis  aciem  pcr  abscoiulila  mcrus  apparci  :  siciit  iii   ipsis  corpoiibus  visibililius 

mcnioriicducit  ut  libiliim  esl,  ctad  cogilaiid:)  ea  qtia;  iiKMisiira  qiKLHlam  est,  cui   numcio.issime  <:(Kiplalitr 

i:on  mcminimus,  cx  cis  qu:c  meminimus,  armd  liinc,  (ciisiis  videnlium  ',  cl  cx  nno  \i>ibili  iiiiillorum  ccr- 

aliiid  iiule,  ul  siimat  impcllil;  qu;e  in  unain  visioncm  iieiilium   formalur  nsjiechis  :  iia  nl  cliam  imiis  pro- 

cocuiitia  faciuiil  ;ili(iuid  (iiiod  ideo  falsum  dicaliir,  pJcr  duoniiii  oculi)rmii   niiinenim   plcruimpie   iiiiam 

quia  vel  non  esl  foris  in  rerum  corporcarum  iialura,  rcm  gcminala  specie  videat ,  sicul  snpia  docuiiniis. 

/el  non  dc  memoria   videlur  expicssum,  cum  tale  In  iiisergo  rebiis  uiide  visioiiesex|iriiiiuniur,  qiix'dam 

niliil  iios  sensissc  nicminimus?  Qiiis  enim  vidil  cy-  meiisura   est  :  iii  ipsis  aulcni  visionibiis  ,  niimerus. 

ciium  iiigrum  ?  et  propter(\a  ncmo  meniinil :  cogit;ire  VoUmlas  vcro  quae  isla  coiijungit  el  ordinal ,  ct  ipia- 

tatiicn  (;iiis  non  pote>t?  F  icile  esl  ciiiin  illam  (igii-  dam  imilate  copulat ,  nec  sciilieiidi  aul  cogitaiitli  ap- 

ram,  quam  videndo  cogimvimus,  nigro  colore  pcr-  pclitum  nisi  in   liis  rcbus  unde  visiones  ruriiKiniiir, 

fundere,  qiiem  niliilominus  in  aliis  corpnribns  vidi-  acipiiesccns  collocal,  ponderi  similis  cst.  Qiiaproptcr 

mus  :  cl  (piia  ulriiiii(|iie  scnsimus,  ulrmiKiue  niemini-  ]ixc  liia,  mensuram,  nninenini,  |)ondus,  cliaiii  iii  c:c- 

nius.  Nec  ;ivciii  qnadrup(idem  niemini,  qiii;i  iioii  vidi :  iciis  omnibus  rcbus  animadvei lciitla   |T;clibaverim. 

scd  pliantasiam  lubm  f:icillime  inlucor,  duiii  alicui  Nunc   interim  volunlaicm   copiibitiiccm   rci  visibilis 

forinaD  volatili  (pKilem  vidi,  ailjungo  alios  duos  pedcs  atque  visioiiis  qiiasi  parentis  et  |u-oI;s,  sive  in  seii- 


qiialcs  iiidem  vidi  {  Hclruct.  lib.  2,  cfl;;.  13, /i.  2). 
Quaproptcr,  diiin  conjuiicta  cogitamus,  qua;  singilla- 
tim  scnsa  memiiiimus,  videmur  iioii  id  qiiod  memi- 
nimiis  cogitare  ;  ciim  id  againus  moderanle  mcmoria, 
uiide  siiiiiinius  omnia  qu;e  multiplicitcr  ac  varie  pro 
iioslra  voliintale  componimus.  Nam  neiiuc  ipsas  ma- 
giiiliidincs  corporum,  (pias  nunqiiam  vidimus,  sine 
opc  mcmori:c  cogitainus.  Qu:iiitum  cniin  spaiii  solct 


tieiido ,  sive  in  cogilando ,  ncc  parciitcin  ncc  prolcm 
dici  posse  ,  quomodo  valni  el  qnibus  valui  demon- 
stravi.  Unde  tempus  ailmonel,  lianc  camdcm  triiiit:i- 
tcni  in  inleriore  liomine  requircre  ,  atqne  ab  i^lo  de 
quo  lamdiu  locutus  sum  animali  ati|iie  carnali ,  qui 
exlerior  dicitiir,  introi-sus  tendcie.  Ubi  speramus  iiv- 
veiiire  iios  possc  secuiuliini  liinitalcm  imiigiiiem  Dci, 
conatus  nostros  illo  ipso  adjuvaiite,  queiii  oiimia,  siciil 


occupare  pcr  magniludinem  raundi  nostcr  obiiitus,  in  res  ips;c  indicanl,  ila  ciiani  saiicla  Scripliira  iii  men- 

lanluin  cxlcndimus  qu.isiibct  corporum  inolcs,  cum  siira    el   niimcro    et    pondere    disposuisse    leslalur 

eas  maximas   cngiiamns.    Kt  ralio  quidcin  pcrgit   in  (Sap.  xi,  21). 

ampliora,   sed  pbanlasia  noii  seqiiilur.  Quippe   cuiii  »  rlcritiuc  Mss.,  sensu&videndi. 


LIBEll  DVODECIMUS. 

in  (loo  proinussa  dislinfiioiK^  sa|itMiiia;  a  scionlia,  in  ca  qux  |ro|.rie  .scicntia  nuiu'U|iaiur,  qiixve  inferior  cst,  iriiis 
qu;i'tl;ini  biii  geiieris  iriiiilas  oslentJilur  :  iiua;  licel  ad  inleriorciu  lioniiuein  jani  iicrlincal,  uonduiii  lanien  iinayo  Uei  vel 
auuciiaiida  vel  luianda. 


CAPUT  PHIMUM.— 1.  Ilomoexlerioretinlerier  qtia- 
lis.  Age  minc,  videamus  ubi  sit  quasi  quoddain  liomi- 
iiis  cxtcrioris  inlerrorisque  conliniuin.Qiiidipiid  enim 
lial)emus  iii  aniiiio  communecumpccore,  rccle  adliuc 
diriiiir  ad  extcrrorein  hominem  perlinere.  Non  cnini 
solum  corpus  bomo  exterior  dcpulabitiir,  sed  adjnn- 
cla  qiiadam  vila  sua,  qiia  compages  corporis  ct  omncs 
scnsus  vigtnl,  qnibiis  inslriictus  cst  ad  cxlcriora  scn- 
teiida  :  Quoruin  sensorum  imasijies  iniivic  in  mciiio- 


ria,  cum  rccord:iiido  revisuntur,  rcs  :(dliuc  agiiiir  ad 
exlcriorcm  liomincm  pcriinens.  Atqiie  iii  liis  omnibiis 
non  distamus  a  pccoie,  nisi  (|nod  frgiira  corporis  non 
proiii,  scd  erecli  siimus.  Qua  in  re  admoncmnr  ah 
co  qni  nos  rccil,  nc  ineliore  noslri  parlc,  id  cst  aninio, 
siiniles  pecoribus  simus  ,  a  quibiis  corporis  crectione 
distamus.  Noii  ut  iii  ea  quoe  suLlimia  snnl  iii  corpo 
ribus  animiim  projiciamus ;  nam  vel  iii  l;ilibus  qim;- 
icm  volunlalis  appclcrc,  proslcrncrc  csl  aiiimum.  ScJ 


., ,.,  DF.  TRINITATFm  S 

siciit  corpus  ad  ca  qu;c  sunl  cxcclsa  rorporuin  ,  id 
csl,  atl  coclcslia  naluraliler  crcclnni  esl ;  sic  aninms 
(|iii  siilislanlia  spirilualis  esl,  ad  ca  f|u;c  sunl  in  spi- 
riln;ilil)ns  cxcolsa  crigcndns  csl,  iion  clnlionc  snpcr- 
bi:i',  sod  pielalc  jiislili;c. 

CArUT  II.  —  2.  Ailernas  ralioim  in  corpornlibits 
homo  solus  animantium  perciint.  Possniil  aulcm  cl  pc 
cora  cl  senlirc  pcr  corporis  scnsns  oxlrinsccus  cor- 
por:\lia,  cl  ca  incmori;c  (ixa  rcniinisci ,  alqiio  iii  ois 
appcleic  condiicihilia,  fiigcrc  iiicommoda  :  vcrnm  CJ 
uolarc,  ac  non  sohim  naturalilcr  rapla,  scd  cliam  d(i 
induslria  nicmori;c  conmieiidata  rclincre ,  clin  chli* 
vioiicm  j;mijaiiupic  lahenlia  recordando  aiqnc  ccgi- 
iniido   rnrsus  iiiipriincre ;  ul  qiicmadmodiim  ex  co 
(piod  gcrit  incmoria  oogitatio  formalur,  sic  cl  hoc 
ipsum  qiiod  in  memoria  esl  cogiialione  firmelur  :  fi- 
ctas  etiam  visioiies ,  hinc  alque  iiide  recordala  qiia»' 
libct  sumoiido  et  qiiasi  assucndo ,  componcre  ,  inspi- 
ccre,  qiiemndmodiim  iii  lioc  rcrr.m  gcnere  qu;c  veri- 
similia  sunt  discernantiir  a  vcris,  non  spirilnalihiis, 
scd  ipsiscorporaiihus  :  h^ccatquc  hujusmodi  quamvis 
in  soiisihilihiis,  atquc  in  cis  qiuB  indc  animus  pcr 
seiisiim  corporis  traxit  agnnlur  atque  vcrser.tur,  noii 
siinl  laincn  nilionis  cxpcrlia,  noc  hominihus  pccori- 
hii;  qiie  communia,  Scd  suhlimioris  ralionis  esl  judi- 
care  »Ie  isiis  corporalihus  sccundum  rationes  incor- 
poralcs  et  sempilernas  :  quac  nisi  supra  meiilcin  hu- 
inanam  cssent,  iucommulabiles  profeclo  non  csscnt; 
alque  his  '  nisi  subjungerelur  aliquid  noslrum  ,  non 
sccundum  eas  posscmus  jndicare  de  corporalibus.  Ju- 
dicamns  autem  de  corporalibus  ex  ratione  dimensio- 
num  atque  figurafum,  quam  incommulabililer  manere 
niciis  iiovit. 

CAPUT  111.  —  3.  Ratio  superior  quix  ad  contemplu- 

tionem,  el  inlcrior  quw  ad  aclwnem  perlinet ,  in  menle 

una.  lUiid  vcro  nostrum  qnod  iii  actione  corporalium 

alqnc  tcmporalium  tractandoriim  ita  vcrsaliir,  ut  non 

sil  nobis  commune  cum  pecore,  rationale  quidem  est, 

scd  ox  illa  raiionali  nosinc  mentis  subslantia ,  qua 

subbairemus  intelligibiU  atipie  incommutabili  veri- 

lati ,  lanquam  duclum  et  inferioribus  Iractandis  gu- 

beriiaiidisqiic  dcpulatnm  est.  Sicut  enim  in  omnibus 

pccoribus  non   invcntum  cst  viro  adjntorium  simile 

illi ,  nisi  detraclum  de  illo  In  coiijngium  formarelur  ; 

it;i  menti  iioslr;io  qiia  supcrnam  et  iniermun  consuli- 

inus  vcrilatcm,  nulliim  est  ad  usum  rerum  corpora- 

lium,  quantiim  nalura;  homiuis  satis  est,  simile  ad- 

julorium  ex  anima;  parlibusquas  commimes  cuin  pe- 

corihus  habemus.  El  idco  qiiiddamration;ile  noslruin, 

non  ad   unitatis  divortium  separatnm,   sed  in  aiixi- 

lium  socieiatis  quasi  derivatum,  iii  sui  operis  disperr 

liUir  officium*.   Et   sicut  una  caro  esl  duorum  in 

masculo  ct  femina,  sic  inicllectnm  nostrum  el  actio- 

iiem,  vcl  consihiim  et  exsecutioncm,  vol  rationem 

ct  appeiilun\  ralionalcm,  vel  si  quo  alio  modo  signi- 

licanlius  dici  possunt,  una  meiitis  n;itura  complecti- 

lur  :  ul  quemadmcdum  de  illis  dictum  est,  £rM»j(  duo 

'  Editi,  in  his.  Abest,  in,  a  pierisque  manuscriptis. 
•  Oinnes  propc  Mss.,  olftcio.  Quidam,  olfuii. 


AUGUSTiM 


iOO<; 


in  carne  una  {Gen.  u,  24) ;  sic  dc  his  dici  possil,  Duu 
in  inciiU;  nna. 

CAPUT  IV. — 4.  Trinilas  et  imafjo  Dei  fn  ea  solii 
parte  menlis  ffua}  pertinel  ad  conleiiiplalionem  mlernO' 
rum.  Cum  igitur  disscrimus  dc  iiatura  nienlis  liuma- 
nx,  dc  una  qnadain  rc  di.sscrimus,  ncc  cani  in  hu:c 
duo  quae  commemoravi,  nisi  pcr  officia  gcminamus. 
ilaquC  cuin  iii  ca  qu:erimus  Irinitatem,  in  tot  i  qii;c- 
rimiis,  non  scp;iraiiles  aclioncm  ralionalem  iii  tein- 
poralihus  a  contcmpiationc  a:lcriionim,  ut  tertiuin 
aliqiiid  jam  qu.Tramus  qiio  Iriiiitas  implealur.  Scd  iii 
tota  n;itura  niciilis  ila  tiinit;itcm  repcriri  opus  esl,  ul 
si   dcsit  aclio  temporalium,  cui  opcri  ncccssarium 
sit  adjiilorium,  propter  quod  ad  lia;c  infcriora  ad- 
niinistranda  deriveliir  aliquid  menlis,  in   iiiia  iius- 
qiiam  dispertila   mcnte  trinilas  inveniatiir  :  cl  Tacla 
jnm  ista  distribulione,  in  co  solo  qnod  ad  contompla- 
tioiicin  pcrlinet  aitcrnorum,  non  solum  iriiiilas,  .scd 
cliam  imago  Dei;  in  lioc  autem  quod  dcrivalum  csl 
in  aclione  tcm|)oraiium,  etiamsi  Iriiiitas  possit,  noii 
lamen  imago  Dei  possit  inveiiiri. 

CAPUT  V.  —  5.   Opinio  fiiifjens  iinrifjinem  Triiiila. 
tis  in  conjugio  masculi   et  feinina;  ac  eoruin   prole. 
Priiiiile  non  mihi  videnlur  probabilcm  afferrc  scn- 
teiitiam,  qui  sic  arbitranlur  trinitatcm  imaginis  Dei 
iii  trihus  per^onis,  qiiod  altinel  ad  hiimanam  naiu- 
ram,  posse  rcpcriri,  ut  in  conjiigio  masculi  el  fomi- 
iise  alque  in  corum  prole  complealnr  :  quod  quasi 
vir  ipse  Patris  personam  intimet;  Filii  vero,  (juod  de 
iih)  ita  proccssit  ut  nascerelur ;  atqiie  ita  tertiam  * 
personriin  velut  Spiritus  dicunt  essc  mulicrcm,  qii.i; 
ita   de  viro  processil,  ut  non   ipsa  esset  filiiis  aut 
niia  [Gen.  ii,  22),  qiiamvis  ea  concipicnle  proles  iia- 
scereliir.   Dixit  enim  Dominus  de  Spiritu  Sancti», 
quod  a  Patre  proccdat  (Joan.  xv,  26),  et  lainen  Fi- 
lius  non  est.  In  liiijus  igitur  opinionis  errore,  hoc 
soluin  probabililer  alfcrlur,  quod   in  origine  factsc 
femiiia;,  secundum    sanctae  Scriplurae   (idcm   salis 
ostenditur,  non  oinne  quod  de  aliqna  persona  ila 
cxistii,  ut  persoiiam  alleram  faciat,  filiuin  possc  dici ; 
quandoquidem  dc  viri  persona  exstitit  persona  mii- 
lieris,  nec  tamen  cjus  fiiia  dicla  cst.  Caciera  sanc  ita 
siiiit  ahsurda,  iino  vero  ita  Ailsa,  ut  facillime  redar- 
guanlur.  Omitto  eniin  quale  sit,  Spiritum  sanctum 
nialrem  Filii  Dci  pulareet  conjugeml^aliis  :  forla-.sis 
quip|)e  rcspontJeatur  ha;c  in  carnalibiis  habcre  ofTcn- 
sionom,  dum  corporei  conceplus  partusquc  cogitan- 
tiir.  Quanquam  el  h*c  ipsa  caslissimc  cogitcnt,  qui- 
biis  inundis  omnia  miinda  siint  :  immundis  auteni  cl 
infidelibus,  quorum  pollula  snnt  et  mens  et  conscien- 
lia,  ila  nihil  est  raundiim  {Tit.  i,  15),  ut  quosdam 
eoruni  eliam  de   virgine   secundum   carnem  naliis 
Clirislus  ofTcndat.   Sed  tamcn  in   spirilualihus  illis 
suinmis,  ubi  non  esi  aliquid  violabile  aut  corrupti- 
hile,  nec  natum  ex  tempore,  nec  cx  informi  forma- 
liim,  si  qua  dicnntur  lalia,  ad  quorum  simililudincin 
cliiim  ista  iiifcrioris  crcaturae  gcnera,  quamvis  longe 
rcmoiissime  lacta  sunt,  non  debent  cujusi|uam  so- 
»  Edili,  ad  tertiam.  At  Mss.  carcnt  parlicula,  ad. 


1001 


briaid  pcrlurbare  pruilciuiain,  nc  caiu  vaiium  deviiat 
borrorcni,  in  perniciosuin  incurrai  enoreni.  Assue- 
scat  in  corporalibus  iia  spirilualiuin  reperire  vosligva, 
ul  cuni  iiiiJe  sursuin  vcrsus  duce  ratione  asccntiere 
cieperit,  ul  aJ  ipsam  inconimuiabilein  verlLiuin  per 
quam  sunl  facta  isla  pervcniat,  non  sccum  ad  suinina 


LIBEU  DLODtCIMLS.  iool 

cst  salus.  El  ilcruin,  .1  te,  iiiquil,  eiuar  a  tenlalioiit', 
ilin  Dio  mco  spfrans  ^  transtjndiar  murum  {Pi,at. 
Jvii,  30)  :  (luasi  alleri  dixcril,  A  le  eruqra  lentatione. 
Kt  ilcruin,  Populi  sub  te  cadent  in  corde  '  inimlcorUni 
rcgis  {Psut.  xliv,  C)  :  ac  si  diccrel,  In  corde  iniiiii- 
coruin  tuoruin.  Ei  qui|iperogi  dixcral,  id  csl.Doniino 


perlrabal  quod  contcninit  in  iiiliinis.  Nec  cniin  cru-      iiuslro  Jisu  Cbristo,  Puputi  sub  te  cadent;  qdcin  tH' 


buit  quidam,  uxorcin  sibi  cligere  sapiciiliam,  quia 
noinen  uxoris  i:i  prule  gigncnda  corruplibilein  con- 
cubituin  liigcril  cugilanli  :  aul  vcro  ipsa  sapienlia 
sexu  femina  esi  ',  quia  reiniiiini  gencris  vocabulo  et 
in  grxca  el  in  laliiia  lingiia  ciiunlialur. 

CAPUT  VI.  —  0.  Cttr  ilta  opinio  rcspnenda.  Non 
ergo  proplcrca  rcspuiinus  iblam  senlentiain,  quia  li- 
luenius  sanctam  ct  inviolabilem  alque  iiicoinmiitnbi- 
lein  charitatcm,  lanquain  conjugcm  Dei  Patris,  de 
illo  exislcnlcm,  sed  non  sicul  |)roiem  ad  gignenduin 
Verbum  per  quod  facla  sunt  omnia  cogii:\re  :  scd 
quia  eam  falsam  divina  Scriplura  evidcnler  ostciidil. 
Dixit  cniin  Dcus,  Faciamus  liominem  ad  imagincm  et 
wnililudinem  nostram  :  paulo  post  aiilcm  diclum  est, 
Et  fecil  Deus  liominem  ad  imaginem  Dei  {Cen.  i,  2G, 
27  ).  A' os/ram  cerle,  (luia  pluralis  esl  numcrus,  non 
recle  diceretur,  si  bomo  ad  uiiius  pcrsonx  imai^iiicm 
IJeret,  sive  Palris,  sivc  Filii,  sive  Spirilus  sancii  : 
sed  quia  ficbat  ad  imagincm  Trinilaiis,  propterca 
dicluin  est,  ad  imaginem  noslram.  Riirsus  autein  ne  in 
rrinilate  credendos  arbilraremur  ires  deos,  cuin 
sit  cadcm  Triniias  unus  Dcus,  Et  fecit^  inquit,  Deut 
liominem  ad  imaginein  Dei  :  pro  eo  ac  si  dicerel,  Au 
imagincm  suaiii. 

7.  Sunt  enim  tales  usitatO!  in  Lilleris  illis  locu- 
tioncs,  quas  nonnulli  etianisi  caiholicam  fidem  asse> 
runt,  non  lamen  diligcnler  advcrliint,  ut  pulcnt  iia 
dicturo,  Fecit  Dcus*  ad  imaginem  Dei;  quasi  dicere* 
lur,  Fecit  Paler  ad  imagincm  Filii  :  sic  volenles  as- 
serere  in  Scripturis  saiictis  Dcum  dlctum  ctiain  Fi- 
lium,  quasi  desiiil  alia  vcrissiina  ct  manifestissimn 
documenta,  ubi  noii  solum  Deus,  sed  etiam  verus 
Deus  diclus  csl  Filius.  Iii  lioc  ciiiin  lcslimonio  duin 
aiind  solvcre  intehdunt,  sic  se  implicanl,  utex|icdire 
non  possint.  Si  eiiiin  Pater  fecil  ad  imnginem  Filii, 
ila  ut  non  sit  bnmo  imago  Palris,  sed  Filii,  dissiinilis 
esl  Patri  Filius.  Si  autcm  pia  lides  docet,  siculi  do- 
ccl,  Filium  csse  ad  xqualitalem  csscnti.x  similoni 
Palri,  quod  ad  similitudiiieni  Filii  facluin  csl,  ne- 
cesse  esl  eliam  ad  siinililudiiicin  Pairis  faclum  sil. 
Dcindo«  si  bominem  Paicr  non  ad  suain,  scd  ad  Filii 
fccil  imagincm,  cur  non  ail,  Faciamus  homincm  ad 
imaginem  et  siinilitudinem  luam,  sed  ait,  nostrnm  ;  nisi 
quia  Triniiaiis  imago  fiebat  in  homine,  ul  Iioc  niodo 
essel  bomo  im.igo  unius  vcri  Dei,  quia  ipsa  Triiiitas 
unus  vcrus  Dcus  cst  ?  Loculiones  autcm  siint  iniiii- 
mcrabiles  tales  iii  Scripturis,  scd  lias  prolulissc  suf- 
fecerit.  Est  iii  Psalmis  ila  dictuin,  Domiiii  esl  satus, 
ei  super  popnluin  luum  benedictio  tua  {Psal.  iii,  0)  : 
quasialleri  dicluni  sit,  non  ci  de  qiiodixcrat,  Domini 

'  FjJiti,  fcinnea  est. 

*  tlic  edili  adUuQi,  lionwwm. 

Sa.nct.  August.  VHL 


gein  inlelligi  voluil,  ciim  diccrel,  in  cordciuimicorum 
rcgis.  Uarius  isla  in  Novi  Tciamenti  littcris  iiive- 
niiiiitiii-.  Sed  lameii  ad  Iloiiiaiios  Apostoliis,  De  Filio 
suo,  inquil,  qui  facius  esl  ei  ex  scminc  David  secunduin 
carnem,  qui  prwdcstinalus  cst  Fitius  Dci  in  virtule  se- 
cundum  Spirilum  sanciificalionis  cx  rcsurreclione  mor- 
tuorum  Jesu  Cluisii  Doinini  uosni  {Roin.  i,  3,  i)  : 
lanquam  de  alio  supra  diccrel.  Qiiid  cst  eniin  Filius 
Dci  pncdcslinalus  ex  resuncclione  morluorum  Jcsl» 
Cbrisli,  ni-,i  cjusdcm  Jcsu  Cliristi  qui  prajdcsiiiiatus 
cst  Filius  Dci  in  viriiile?  Ergo  (]ii()niodo  Iiic  cuin  au- 
diviinus,  Filiiis  Dei  in  viiiiilc  Jesii  Cliiisli,  aut,  Filiua 
Dci  sccundum  Spiiitum  sanctificatioiiis  Jcsn  Christi, 
aut ,  Fitius  Dci  ex  resnricctione  inortnoium  Jesn  Cliri- 
«/i;cuin  dici  potuissct  usilale,  In  viilulesua,  aul, 
Secundiim  Spiritiim  sanclificationis  su;c,  aut ,  Ex  rc- 
surrcclionc  inorluornm  cjus,  vel  morluorum  suoruin  ; 
non  cogimur  inlelligere  aliain  personam ,  sed  unain 
eamdcmquc,  sciliccl  Filii  Dci  Domini  nostri  Jcsii 
Chiisli.  Iia  cum  audimus,  Fecit  Deus  Itoiiiinem  ad 
imaginemDei :  quainvis  posset  usilatius  dici,  Ad  iina- 
pincm  suain ;  non  lainen  cogiinur  aliam  pcrsonain 
inlclligcre  in  Trinitale  ,  sed  ipsain  uiiam  camdcin.iuo 
Trinilatem,  qui  cst  unus  Dcus,  cl  ad  cujus  imagineiu 
faclns  cst  liomo. 

8.  Qaaccum  ila  sint,  sicamdein  triiiilatisimaginoin, 
non  in  uno ,  scd  in  tribus  lioniinibus  acccpcrimiis, 
paireet  malrect  filio,  iion  crai  crgoad  iinaginem  Dei 
facliis  homo  anteqnam  uXor  ci  ficrcl,  ct  anlequ:ini 
filiuin  propagarent ;  quia  nonduin  cral  niniias.  An 
dicil  aliquis  :  Jam  trinilas  crat,  quia  ctsi  nondnm 
forma  proprla ,  jam  tamcn  originali  natura  et  mulier 
crat  in  lalere  viri  cl  filiiis  in  liimbis  palris?  Cur  crgo, 
cuin  Scriplura  dixisset,  Fecil  Deus  liominein  ad  iina- 
ginem  Dei;  conlcxuit  diccns,  Fccit  Deus  enm  ;  mascu- 
lum  el  feminain  fecil  eos ,  et  benedixit  eoa  {Gen.  i  ,  27  , 
28)?  Vcl  si  ila  disiingiicndiim  esl,  Et  fecit  Deus  liomi- 
nem ;  ut  dcinde  infcralur,  ad  iinaginem  Dei  fecit  illiim ; 
et  tcrtia  subjunctio  sit,  mascutum  el  feiiiinam  fecil  eot. 
Quidam  cnim  limucrunl  dicere,  Fccil  euin  mascnlum 
et  feminam  ,  ne  quasi  inonstruosuni  aliquid  intellige- 
relur,  siculi  siinl  quos  hermaphrodilos  voc.anl  :  cum 
Cliam  sic  non  mcndacitcr  possil  iiilclligi  utruinque  iii 
numero  singulari,  proptcr  id  quod  diclum  csl,  Duoin 
carne  una.  Cnr  ergo  ,  ul  diccre  ccepcram ,  in  natura 
bominisad  imaginom  Dci  f.icla,  proitcr  masciiluin  et 
fcininani  non  coniniciiioral  Scripluia?  Ad  iinplendam 
qiiip|)e  iniagincm  Trinitalis  dcbiiit  adJerc  cl  fiiiuin, 
quainvis  adhuc  in  luinbis  palris   conslilulum,  sicul 

«  Plures  Mss.  omiltuDt,  spcrans. 

•  Edili,  in  corda.  Al  Mss.,  in  corde  :  cl  sic  Augustlnnsi 
euarr.  in  cuindcm  |isaliiiuin  il. 

(Trcnte-deuxJ 


1003  DE  TRINITATE, 

imilicr  cnl  iii  latcrc.  Aii  forlc  iamTacla  eral  cl  rini- 
licr ;  cl  Scripliira  brcvi  coriiplcxioiic  constriiixcral, 
(|iioiI  poslca  qiiciiiailiiioiliiiii  Hil  raclum,  (liligciitiiis 
cxplicarel;  cl  proplcrca  filius  commcrnorari  nori  po- 
liiit,  (jiiia  rioiKliiiii  cral  iialiis?  (piasi  cl  lioc  rion  po- 
lcral  ea  brcvilalo  coinplccli  Spirilus  sanctiis,  suo 
loco  poslca  naluin  filium  narraliirus,  sicul  inulicrcin 
de  viri  latcrc  assumplam  siio  poslrnodiim  loco  nar- 
ravit  (Gen.  ii,  21,  22),  cl  lanieii  hic  eam  nominare 
non  pr.Tlcrmisit. 

CAPUT  Vll.  —  9.  Ilomo  iinagu  Dei,  quomodo. 
Anuon  el  niulier  imacjo  Dei.  Dictum  Apostoli,  quod  vir 
inuigo  Dei  sit,  mulier  aulem  gloria  viri,  quomodo  figu- 
rnle  nc  mijstice  inteliigendum.  Nori  ita^pie  ita  dclicniiis 
iiitclligcrc  Iiomiiicm  faduin  ad  imagincm  sumin.c 
Trinilalis,  Iioc  esi  ad  imngiiiem  Dei,  ut  cadcm  imago 
in  Iribus  inlclligaliir  liominibus  :  pr.xscrliin  cuiii 
Apostolus  virum  dical  esse  imaginem  Dci,  el  pro- 
I)lcrea  vclamenliim  ei  capilis  dcmat,  quod  mulieri 
adhibenduin  monet,  ita  loqucns  :  Vir  quidem  non 
debel  velare  capnl,  cum  sil  iniago  et  gloria  Dei.  Mulier 
autem  gtoria  viri  est.  Quid  crgo  diccmus  ad  hajc?  Si 
pro  sua  pcrsona  inulier  adiinplct  imaginem  Trinila- 
lis,  curea  delracta  de  lalere  viri  adhuc  ille  iraago 
dicitur?  Aul  si  et  una  persona  hominis  ex  iribus  po- 
tesldici  iinago  Dci,  sicut  in  ipsa  suinma  Trinilate,  ct 
unasua-iiue  pcrsona  Dcus  esl,  cur  et  mulier  non  est 
imago  Dei?  Nam  cl  proplcrca  caput  vehire  prsccipi- 
lur,  quod  illc  quia  imago  Dci  esl  prohibcliir  ( I  Cor. 
XI,  7,  5). 

10.  Sed  videiidum  cst  qiiomodo  non  sit  contmrinm 
quod  dicil  .Aposlolus,  non  niulierem,  sed  viriiin  esse 
im;igiiieni  Dci,  huic  quod  scriptuin  csl  iii  Genesi, 
FecH  Dcus  liomineni,  ad  imaginem  Dei  fecil  eum;  nia- 
sculum  et  feniinam  fecit  eos,  et  benedixit  eos.  Ad  ima- 
giiiem  Dei  quippe  natiiram  ipsam  liumanam  faclnni 
dicil,  qux*  sexu  iilroqiic  complelur,  nec  ab  intelli- 
geiida  iniagine  Dei  scpaiat  feiniiKim.  Dicto  cnim  quod 
fecit  Deus  honiincm  ad  imngincm  Dei,  Fecrt  eum, 
iiKluit,  masculum  et  fentinani  :  vcl  certe  alia  distiii- 
clioiie,  masculuni  et  feminam  fecit  eos.  Quoniodo  ergo 
per  Apostolum  audiviinus  virum  esse  imaginem  Dei, 
undc  caiiul  vclarc  prol:ibelur,  mulierem  autem  non, 
2t  idco  ipsa  hoc  f.icere  jubctur?  nibi,  credo,  illud 
quod  jam  dixi ',  cum  de  nalura  humanac  menlis  age- 
rcin,  mulierem  cum  viro  suo  esse  imaginem  Dei,  ut 
una  imago  sit  lola  ilia  subslanlia  :  ciim  autcm  ad 
adjiitorium  dislribuilur,  quod  ad  eam  ipsam  solam 
attinet,  non  cst  imago  Dei;  quod  aulem  ad  viruni 
soluiii  atlinct,  imago  Dci  est,  lam  plena  alqiie  inle- 
gra,  quain  in  unuin  conjiincla  muliere.  Sicul  de  na- 
tura  liiiman;c  mcnlis  diximus,  quia  et  si  lota  con- 
lemplelur  verilatem,  im.igo  Dei  esl;  cl  cum  ex  ea 
dislribiiilur  aliqnid,  et  quadain  intentione  derivalar 
ad  actioiicm  rerum  tr niporalium,  niliilominus  ex 
qiia  parte  conspcclam  consulit  vcritatem,  imago  Dei 
est;  ex  qua  vero  intenditur  in  agenda  infeiiora,  non 

«  Apud  F.r.  f.iigd.  vea.  lJO\.,  nid  credo  illud  6sse  quod 
iam  dui.    .m. 


S.  AUCUSTINI  lOM 

fst  imago  Dci.  VA  qiioniam  quantumoumtiue  se  ex- 
lcndcril  iii  iJ  quod  x-leriiiim  C8t,  t  into  magis  iiide 
formatur  ad  imagincin  \)('.\,  et  propterea  non  estco- 
liibcnda,  iit  sc  inde  coiitiiical  ac  lempcret;  ideo  vir 
rion  dcbcl  velare  caput.  Qnia  vero  illi  ralioiiali  ac- 
lioni  qu;e  in  rcbus  corporalibus  temporalibiisque 
vcrsjilur,  pcriculosa  est  niniia  in  inferiora  progrcssio; 
dcbct  habcre  polcslalem  super  caput,  quod  indicat 
velamentMm  quo  significalur  esse  cohibenda.  Grata 
est  ciiim  sanctis  Angelis  s:icraia  et  pia  sigiiificaiio. 
Nam  Dcus  rion  ad  tcrnpus  vid<;l,  ncc  aliquid  novi  (it 
iii  cjus  visione  atqiic  scii-nlia,  cum  arKjuid  ternpor.a- 
liler  ac  Iransilorie  gcrilur,  sicnt  inde  africiutiinr  scii- 
siis  vel  carnaics  animalium  ct  horainum,  vcl  etiam 
coeleslcs  Angclorum. 

il.  In  isto  qiiippe  manifeslo  sexn  masculi  et  fcmi- 
ux  apostoliis  Paulus  occullioris  cnjusdam  rei  figuras- 
se  mystcrium  ,  vcl  hinc  intclligi  polest ,  quod  cum 
alio  loco  dical ,  veram  viduam  esse  desolatam  ,  sine 
filiis  ct  nepolibus,  el  tamcn  cam  sperare  deberc  in 
Dominum  ,  el  |)ersistere  iii  orationibus  nocte  ct  die 
( I  Tim.  V,  5) ,  hic  indicat  inulierem  seduclam  in  prx- 
varicalione  factara,  salvam  (icri  per  rdiorum  gene- 
ralionem  :  et  addidit,  si  permanserinl  in  fide  ,  et  dile- 
ctione,  et  sanclificatione  cum  sobrietate  {Id.  u,  15). 
Quasi  vcro  possit  obesse  bona;  viduae,  si  vel  filios  nou 
habuerit,  vel  ii  quos  habuerit,  in  honis  operibus  per- 
inanerc  nolucrint.  Sed  quia  ea  quoe  dicunlur  opera 
bona ,  tanquam  filii  suut  vitaj  noslra; ,  sccundiim 
qiwn  quicritur  cujus  vit3C  sit  quisque,  id  est,  quo- 
modo  agal  hrc  temporalia  ,  quam  viiam  Grxci  rion 
?M>iv,  sed  /?(ov  vocant;  el  hsec  opora  bona  maxinie  in 
officiis  misericordi;e  frequenlari  soleiil ;  oiera  vero 
miscricordi;c  nihil  prosunl,  sive  Paganis,  sive  Jud;ris 
qni  Chrislo  non  creduiil ,  sive  quibuscumquc  hacrcli- 
cis  vcl  schismaticis  ubi  fidcs  et  dileclio  cl  sobria 
s:mclificatio  non  invenilur  :  manifestum  est  quid 
Aposlolus  significare  voluerit;  ideo  figiirate  ac  niy- 
siice,quia  de  velando  mulieris  capitc  loquebaiur, 
quod  nisi  ad  aliquod  sccretum  sacramcnli  referatur, 
inane  remanebit. 

12.  Sicnt  eniin  non  solura  veracissima  ralio,  sed 
eli.im  ipsius  Apostoli  dcclaral  auctorilas  ,  non  secun- 
dum  formam  corporis  Iiomo  factus  est  ad  imaginem 
Dei ,  scd  sccundum  rationalem  mcntcm.  Cogitatio 
qiiippe  liirpiter  vana  est,  quic  opinatur  Deum  mein- 
brorum  corporalium  lineamenlis  circumscribi  atque 
riniri.  Porro  autem  nonne  idem  beatus  apostolus  di- 
cit,  Rcnovnmini  spiritu  mentis  vestrcc  ,  et  induite  novum 
liominem ,  cum  qui  secundum  Deum  creatus  esl  {Eplies. 
IV,  23,  24);  ct  alibi  aperlius,  Exuentesvos,  inquit, 
veierem  Itominem  cum  actibus  ejus  ,  induite  novum  qui 
renovatur  in  agnitionem  Dei  secundum  imaginem  ejus 
qui  crcavil  euin  { Coloss.  iii ,  9  ,  10 )  ?  Si  ergo  spiritu 
menlis  nostr;c  renovamur  ,  et  ipse  est  novus  homo 
qui  rcnovatnr  in  agnilionem  Dei  sccundum  imagincm 
ejus  qni  crcavil  cuni ;  nulli  dubium  est ,  non  sccun- 
dum  corpus,  ncqne  secundum  quamlihet  anirai  par- 
lcm  ,  sed  sccuiidum  raiioiialem  mentcm ,  ubi  poiesi 


1005                                                           LIBER  DUODECIMUS  1006 

esse  agniiio  Dei,  hoinincm  faclum  ad  imaginem  cjiis  universo  appclcns  ,  alqiie  id  s«a  lege  gubernnrc  mo- 

qui  creavii  eum.  Secuiidum  hanc  aiilcm  •  renovaiio-  lita,  qiiia  nihil  esl  anipliiis  nniversilaie,  in  curain  par- 

nein  cfliciinur  cliam  lilii  Dei  per  baplismum  Chrisli  ,  lilcm  Irudilur,  cl  sic  ali(|uid  amfilins  concupiscciido 

et  induentes  nuvum  hominem,  Christum  utiquc  indui-  niiiiiiilur ;  undc  el  avaritia  dicilur  radix  oiiunum  malo- 

mus  per  fidcm.Quis  est  ergo  qui  ab  hoc  consorlio  fe-  rum  ( I  Tim.  vi,  10)  :  (otumquc  illud  iiLi  arK|nid  pro- 

minas  alienet,  ciiin  sint  nobiscum  graliic  cohxredes  ;  priiim  conlra  logcs,  quihus  u.iiversitas  administratur. 


el  alio  loco  idein  apo^tolus  dic.it ,  Omnes  enim  filii 
Dei  estis  per  fidem  in  Cliristo  Jesu.  Quicumque  enim 
in  Chrislo  bnptizati  eslis  ,  Christum  induislis.  Non  est 
Judaus  ucque  Crcecus ,  non  est  servus  neque  liber ,  non 
est  masculus  neque  femina  :  oinnes  enim  vos  unnm  cslis 
in  Chrislo  Jesu  (Calat.  iii,  2G-28)  ?  Nuinqiiidnain  igiuir 
fidcles  femin3P  sc\uin  corjioris  amiscrunl  ?  Sed  quia 
ibi  renovanlur  ad  imaginem  Dei  ,  ubi  soxus  nullus 
I  est,  ihi  faclus  est  homo  ad  imagincin  Dei ,  ubi  scxus 
*  iiulius  est,  hocest  in  spirilu  menlis  sux.  Cur  ergo  vir 
pri>ptcrea  non  dcbet  c.nput  velare,  quia  imago  esl  ct 
gloria  Dci ;  mulier  autem  dcbct,  quia  gloria  viri  est , 
quasi  mulier  non  renovclur  spiriln  mcnlis  su;r  ,  qni 
renovatur  in  agnitionein  Dei  sccundum  iinnginom  ejus 
qui  crcavit  illum?  Sed  quia  sexu  corporis  dist:it  a  vi- 
ro ,  rile  poluit  in  ejus  corporali  velamenlo  figurari 
pars  illa  rationis,  qua»  ad  lemporalia  gubcrnanda  de- 
flectitur ;  ut  non  mancat  imaLio  Dei,  nisi  ex  qiia  par- 
te  mens  hominis  xlen.is  ralionibus  conspicicndis  vel 
consulendis  adhoercscil  *,  (luam  mm  soluin  mascuios, 
sed  etiam  feminas  haberc  manifestnm  est. 

C.\PUT  VIII.  —  15.  Deftexus  ab  imagine  Dei.  Eigo 
in  eorum  mcnlibns  communis  naitir.i  cognoscitnr;  in 
eoruin  vero  corporibus  ipsius  uniiis  menlis  dislribu- 
^  tio  nguratur.  Asccndentibus  ilaquc  introrsiis  quihus- 
dam  grndibus  consideralionis  pcr  animx  parlcs  , 
iindc  incipit  aliipiid  occurrcre ,  qiiod  non  sit  nobis 
commune  cum  bcsliis  ,  inde  incipit  ratio,  ubi  homo 
intcrior  j:im  possit  agnosci.  Qni  eliam  ipse  si  per  illam 
rationem  cni  tcmpnralium  rcrum  administralio  dele- 
gala  est ,  iminodcraio  progressu  nimis  in  exteriora 
prolabitur,  consentiente  sibi  capite  suo,  id  est ,  non 
eam  cohibente  atque  refrcnantc  illa  qux  in  spccula 
consilii  prxsidct  qtiasi  viriii  porlione,  invetcratiir  in- 
ter  inimicos  snos  (  Psal.  vi ,  8  )  virtutis  invidos  dx- 
monescum  suo  principe  diabolo  :  xternorumque  illa 
visio  ab  ipso  eliani  capilc  cuin  conjuge  veiitum  man- 
ducanie  siibirahiiur,  ut  lumcn  oculorum  cjus  nori 
sil  cum  illo  (  Psal.  xxxvii ,  11  )  ;  ac  sic  ab  iil.n  iilu- 
slr.ilione  vcrilatis  ambo  nudati,  alque  apcrtis  oculis 
conscientij^  ad  videndtim  quani  iiihonesti  .ntqne  inde- 
cori  remanserint,  lanqiiaiu  folia  dulcium  frucliinm, 
sed  sine  ipsis  fructibus ,  iia  sine  fructu  boni  opcris 
bona  vcrba  contcxunt ,  ut  male  viventes  quasi  bene 
loqucndo  contegant  turpiludinem  suain  (Gen.  iii). 

CAPUT  IX. —  44.  Sequiiur  de  eodem  arqumenlo.Vo- 
tesiatcni  qnippe  suam  diligens  .iniina,  a  communi  uni- 
verso  .1(1  privatam  pailem  prolabitur:  ct  aposlalica  illa 
supeibia,  cpiod  iniiium  pcccati  dicitur  (  Eccli.  x  ,  15), 
cum  in  universitate  crcaitirx  Deum  rectorem  secuta  , 
iegibiis  ejus  oplime  gubcrnari  potuissct,  plus  aliqnid 

•  Fr.  ct  Lov.,  iginr.  Ai  Am.et  Uss.,  autem ;  concinnius. 
»  EiLlio  \X)\.,  adhce^rtl. 


agore  nililur,  per  corpus  propriuni  gcrit,  quod  paiti- 
liter  possidct;  atque  ila  formiscl  motibus  corporalibus 
delectata ,  quia  intus  ca  secum  non  habet ,  cum  eoruin 
iinagiiiibus,  quas  mcmorix  fixit,  involvitur,  et  phaii- 
tasiica  fornicatione  turpilcr  inqiiinalur,  oinnia  oflicia 
siia  ad  eos  fines  refercns,  qiiibiiscuriose  corporalia  ac 
leniporalia  pcr  corporis  sensus  quxrit,  aul  tuinido  faslii 
aliis  animis  corporeis  scnsibus  deditisessc  aflcciat  cx- 
celsior,  aut  coenoso  gurgiie  carnalis  voltipialis  immcr- 
gitur. 

CAPUT  X.  —  15.  Cradus  nd  lurpissima.  Cum  crgo 
bona  voluntatc  ad  intcriora  cl  supcriora  percipicnda. 
qux  non  privntim,  scd  commuiiiter  ab  omnibus  qni 
talia  diligimt,  siiic  ulla  anguslia  vcl  invidia  casio  pos- 
sidcnlnr  amplcxii,  vcl  sibi  vel  aliis  constilit;  ct  si  fal- 
lalur  in  aliqtio  per  ignorantiam  tcmporalium,  quia  et 
hoc  temporalilcr  gerit,  el  modum  agciidi  iion  teiieat 
quein  dcbebal,  hiiniana  tentalio  est.  Et  magnnm  est 
hanc  vitam  sic  dcgcre ,  quain  vclut  viam  rcdeuiitcs 
carpimus,  ut  tcntalio  iios  non  approhcndat  iiisi  hu- 
maiia  ( I  Cor.  x  ,  13 ).  IIoc  enim  pcccalum  exlra  cor- 
pus  est,  iiec  fornicationi  deputalur,  ct  proptcrea  fa- 
cillimc  ignoscitur.  Cuin  vero  proplcr  adipisccnda  c.i 
qux  pcr  corpus  scntiunlur,  propier  ex|'.criondi  vcl 
exccllcndi  vel  contrectandi  cupiditalcm ,  itt  in  his  fi- 
ncin  boni  sui  ponat ,  aliquid  .igit ,  qiiiquid  agit ,  lur- 
piter  agil;  el  foriiicalur  in  corpus  proprium  peocana 
(/rf.  VI,  18  ) ,  et  corporcarum  rcrum  fallacia  simu- 
lacra  introrsus  rapiens  et  vana  meditatioiie  compo> 
nons  ,  iit  ci  ncc  divintim  aliquid  iiisi  lale,  vidcatiir  ', 
privatiin  avara  fclatur  erroribus,  et  privatiin  prodiga 
inanitiir  viribus  (o).  Ncc  ad  tam  (urpcm  ct  iniscrabi- 
Icm  fornicalionem  simul  *  ab  -exordio  prosiliret :  sed, 
sicut  scriplutn  est ,  Qui  modica  spernil ,  paulatim  de- 
cidet  (  Eccli.  xix  ,  I  ). 

C.^PUT  XI  —  16.  Imago  pccudis  in  homine.  Qiio- 
inodo  enim  colubcr  non  apcrtis  passibus,  sed  squa- 
inarum  minutissiinis  nisibtis  repit;  sic  lubricus  defi- 
ciendi  motus  negligentes  miniilalim  occupat,  et  inci- 
piens  a  perverso  appelilu  simililudinis  Dei ,  pervcnil 
ad  similitudincm  pccorum.  Indc  est  qnod  nudati  slola 
prima,pclliccastunicasmorl3li(aiemcruerunt.(6>n.iii, 
21).  Honor  enim  hominisvcrus  est  imagoct  simililudo 
Dei,  qux  non  custoditurnisi  ad  ipsum  *  a  quo  impriiiii- 
tur.  Tanto  mngis  itaqtie  inhxrctur  Dco,  quanlo  minus 
diiigitur  proprium.  Cupiditatc  vero  expcriendx  pote 
slalis  sii.x ,  qiiodam  iiiilu  suo  ad  sc  ipsum  tanquam 
ad  medium  prortiit.  Ita  cum  vull  cssc  sicut  ille  sub 

'  Er.  cl  l-ov.,  ul  ei  nec  ditiniim  aliqitid  placeat,  nisitale 
ndealur.  Melius  Am.  oi  mss.  verlx),  placeat,  ex(uncto,  ul 
el  nec  diviniim  aliquid,  nisi  tale  (id  csl,  oi&i  ([iiod  ejus  ge- 
neris  esl  de  quo  dicil)  videatur. 

«  sic  Am.  etjilures  Mss.  Alii  vero  cum  Er.  et  Ix)v.,  temeU 

*  Aliquot  Mss.,  niii  ab  ipro. 

(a)  11  r.elraa.  >  cap.  15,  n.  3. 


^OQI  Dli  TlllMTATi:,  S.  AlIGUSTINI 

iiullo,  cl  ab  ipsa  siii  incdiclalc  iKiMialilcr  ad  ima  pro- 


im 


pellilur,  id  csl,  ad  ca  r|iiib»s  pecdia  l;i;l:iiiUir  :  atqnc 
ila  cuin  sillionor  cjiis  similinido  Dci ,  dcd»;cus  aiilcin 
cjus  similitndo  pccoris ,  liomo  in  liouore  pcsilus  non 
intelletit;  compniatus  esl  jumentis  insipientilmst ,  el  si- 
milis  factus  est  eis  (  Psal.  xi.viii  ,  13).  Qua  igitur 
tam  longe  transirct  a  summis  ad  innma,  nisi  pcr  mc- 
diiimsui?  Ciim  cnim  ncglccta  cliirilalc  snpicntiic, 
quse  scmpcr  codcin  modo  mancl,  concii|>iscilur  scicn- 
lia  cx  mulabiliiim  tcmporaliumquc  cxpcrimenlo  ,  in- 
liat,  non  ffdilical  (I  Cor.  vm  ,  1)  :  ita  piagiavalus 
aiiimus  quasi  pondcrc  suo  a  beatitudine  cxpcllilur, 
cl  pcr  illud  su;c  mcdiclatis  experimcnlum  pocna  sua 
discit,  qiiid  intcrsit  inler  bonum  descrtum  malumque 
commissum,  nec  redire  polcsl  effiisis  ac  perdills  vi- 
ribus  ,  nisi  gratia  Conditoris  sui  ad  pcenilcnliam 
vocanlis  ct  peccaia  donanlis.  Quis  cnim  iiifelicem 
animam  libcrabit  a  corpoue  moriis  biijus,  nisi  gra- 
lia  Dci  pcr  Jesum  Christum  Dominum  iioslrum  (  Rom. 
\i! ,  24 ,  25  )  ?  De  qua  gralia  suo  loco ,  quaiilum  • 
ipsc  prjcslileril ,  disseremus. 

CAPUT    XU.  —  17.  In   interiore   liomine    quod- 
dam  secrelum   conjugium.  Cogitutionum  delectationes 
illicila:.  Nunc  de  il!a  parle  raiionis  ad  quam  pcr- 
linetscienlia,  id   est,   eogniiio  rerum  tempoialium 
aupie    mutabilium    navandis    vilai    hujus    aclioni- 
biis  necessaria ,  siisceptam  considerationcm ,  quan- 
lum  Dominus  adjuvat ,  peragnmus.  Sicul  enim  in  illo 
manifeslo  conjugio  duorum  bomiiium  qui  primi  facli 
sunl ,  non  manducavil  serpens  de  arbore  velita  ,  scd 
lanlummodo  manducandum  persuasit  :  mulier  aulem 
non  manducavil  sjla  ,  sed  viro  suo  dedit ,  el  simul 
manducaverunl ;  quamvis  cum  serpenle  sola  locula  , 
et  ab  eo  sola  seducta  sil  (  Gen.  ni ,  1-6  )  :  ila  et  in 
boc  quod  eliam  in  bomine  uno  geritiir  et  dignoscitur, 
occuUo  quodam  secreloque  conjngio  carnalis,  vcl,  ul 
ita  dicam  ,  q»i  In  corporis  sensus  inlendilur  ,  sensua- 
lis  animce  molus  ,  qui  nobis  pecoi  ibusque  communis 
est ,  seclusus  cst  a  ralione  sapienliiie.  Sensu  quippo 
corporis  corporalia  scntiunlur  :  ailerna  vero  el  in- 
commutabilia  spiritualia  ratione  sapienlice  inlclligun- 
lur.  Rationi   autcm  scientlx  appctilus  vicinus  csl  : 
quandoquidcm  de  ipsis  corporalibus  qurc  sensu  cor- 
porissenliunlur,  raliocinalur  ea  quae  scicnlia  dicilur 
aclionis;  si  benc,  ui  cam  notitiam  referat  ad  liiiem 
summi  boni ;  si  aulem  male  ,  ut  cis  fruatur  tanquam 
bouis  lalibus  in  qiiibus  falsa  beaiiludinc  conquicscat. 
Cum  crgo  buic  inleiilioni  mentis,  quac  in  rebus  lem- 
poralibus  et  corporalibus  propter  actionis  officium  ra- 
liocinandi  vivaciiale  versalur,  carnalis  ille  sensus  vel 
animaiis  ingerit  quamdam  illecebram  fiuendi  se ,  id 
cst  lanquam  bono  qiiodam  privato  el  proprio ,  non 
tanquam  publico  atque  communi  quod  csl  incommu- 
tabile  bonum,  tunc  velul  serpeiis  alloquitur  fcminam. 
H.iic  aulem  illccebrx  consentire  ,  de  ligno  probibito 
manducare  est.  Sed  isie  consensus  si  sola  cogitaiionis 
dcleciationecontentusest,  superioris  vero  auclori- 
late  consilii  iia  membra  reiinentur ,  ut  non  exbibean- 

«  Plerique  Mss.  et  editio  Am.,  quando. 


tur  iiiiquilatis  arina  (>cccato  (Hom.  vi,  15);  sic  ha- 
bcnduin  cxislimo  vclut  cibuin  vctitum  mulicr  sola  com- 
cderit.  Si  aulcin  in  conscnsione '  iiialc  ulcndi  rcbus 
qux'  pcr  sciisum  corporis  sciitiiiiilur  ,  ila  dccernitur 
quodcuinquc  pcccatuiii .  ul  si  polcslas  sit ,  cliam  cor- 
pore  compleatur ;  inlclligciida  e^t  illa  mulier  dcdis»e 
viro  suo  sccum  siinul  cdeiidum  illicilum  cibum.  Neque 
cniin  potcst  pcccatum  non  soluin  cogitandum  suavi- 
lcr,  vcrum  etiam  elficacitcr  pcrpeirjnduin  menle  dc« 
cerni,  nisi  elilla  mcntis  inlcnlio,  pcncs  qiiam  summa 
poiestas  csl  membra  in  ojtus  movendi ,  vcl  ab  operc 
coliibcndi ,  malx  aclioni  ccdal  ct  serviat. 

18.  Ncc  sane,  cum  sola  cogilalione  mens  oblecla- 
tur  illicilia,  non  quidem  dcccrnens  csse  facicnda  ,  te- 
nens  tamen  ct  volveiis  libcnter  quoe  slalim  ut  ailige- 
runl  aniinum  rcspui  dcbueruiil,  ncgandum  est  csse 
pcccatum,  scd  longe  minus  quam  si  et  opcre  statuaiur 
implcndum.  Etideo  dc  talibus  quoque  cogitationibiis 
vcnia  petenda  esl ,  peciusque  pcrcuiiendum  ,  aique 
diccndum  ,  Dimille  nobis  dcbila  nostra  :  faciendiiniqiie 
qiiod  sequilur ,   alque  in  oratione  jiingcndum,  tiiut 
et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris  {Matlh.  vi ,  12). 
Ncquc  enim  siciil  in  illis  duobus   jirimis  hominibus 
pcrsonam  suam  quisque  portabat,  et  ideo  si  soia  mu- 
lier  cibum  cdisset  illiciliim  ,  sola  ulique  niortis  sup- 
plicio  plecterelur ;   ita  dici  poie^t  in  bomine  uno, 
si  dclcclqtioiiibus  illicitis,  a  qiiihus  se  conttnuo  dcbe« 
ret  avertere  cogitalio ,  libcnter  sola  pascalur ,  nee 
facienda  decernanlur  mala  ,  scd  tanliim  suavitcr  in 
rceordalione  leneanlor ,   quasi  mnliercm  sine  viro 
posse  damnari  :  absil  hoc  credcre.  Hsc  quippe  una 
persnna  esl,  unus  hoino  esl,  totusque  damnabitur, 
nisi  li.TC  quae  sine  volunlale  operaiidi ,  scd  tanien  cuin 
voiuiitate  aninium  lalibus  oblcclandi ,  solius  cogita- 
tioiiis  senliiinliir  esse  peccala  pcr  Mediaioris  graliam 
remitianlur. 

19.  H;pc  iiaqne  disptilalio  qua  in  mente  uniuscujus- 
que  homiiiis  qucosivimus  quoddam  ralionalc  coiiju- 
gium  conlemplatiorris  el  actionis ,  ofliciis  per  quac- 
dani  singula  dislribulis ,  tamen  in  ulroque  mcnlis 
unitate  servala ,  salva  illius  verilalis  hisloria ,  quam 
de  duobus  primis  hoininibus ,  viro  scilicct  ejusque 
nuiliere,  de  quibos  propngnlum  esl  genus  humanom, 
divina  tradit  auctorilas,  ad  hoc  tantummodo  audienda 
est ,  ul  intelligaiur  Aposlolus  imaginem  Doi  viro  tan- 
Uim  tribiieiido ,  non  etiam  femina; ,  quainvis  in  di- 
vcrso  sexu  duorum  bomiiinm,  aliqiiid  tamen  signirv- 
care  voluisse  quod  in  uno  homine  qu.-ercretur. 

CAPUT  XIII.  — 20.  Opinio  eorum  qui  viro  mentem, 
muUcre  sensum  corporis  significari  senserunt.  Nec  me 
fugit,  quosd;im  qui  fuerunt  ante  nos  egregii  defenso- 
res  cailiolicae  fidei  et  divini  eloquii  tractatores  ,  ciim 
in  bomiiie  uno,  ciijus  universam  animim  bonain 
quemdam  paradisum  esse  senscrunt ,  duo  isla  requi- 
reront ,  virum  mentem ,  mulierem  vero  dixisse  cor- 
poris  sensuin.  Et  secundum  hnnc  dislributionem  qiia 
Tir  poniuir  mens,  sensus  vcro  corporis  mulier 

«  Edilio  l.ov.,  in  conscnsionem 


▼f- 


louy  LIUER  DLODIiClMUS 

dciilur  aple  omiiia  convenire,  si  conbidonia  traclei»- 
lur  :  nisi  quod  in  oinnibus  besliis  el  volalilihus  scri- 
pluin  es(  non  csse  iuvenliiiu  viro  ;idjiiloriuin  siinilc 
illi ,  el  lunc  csl  ei  mulicr  facla  de  lalerc  {Cen.  ii ,  20- 
iJi).  Propicr  qiiod  cgo  noii  pulavi  pro  inulicre  sen- 
suin  curporis  esse  poiiendiiiu  ,  (]uein  videnius  iiobis 
cl  bcsliis  csse  coinniuncni ;  sed  alii|uid  volui  quod 
beslix'  non  babercnl  :  scnsuini|ue  curpuris  inagis  pro 
scrpciite  inlelligenduiu  cxislinuvi ,  (pii  lcjjiliir  sa|iieii- 
lior  oinnibus  pccoribus  (errx*  ( /</.  iii ,  1).  In  eis 
quip|>e  naluralibus  bunis,  i|ux  iiubis  el  irralionabili- 
bus  aiiiinanlibus  videiiius  cssc  conuntiiiia  ,  vivacilale 
quadain  scnsus  cxcellit  :  iioii  illc  dc  quo  scripltiin  est 
iii  Epistola  qux  csl  ad  Ilebrxos ,  ubi  legitur  ,  perfe- 
ctorum  essc  soliduin  cibuin  ,  qui  per  habilum  exerci- 
latot  liabenl  sensut  ad  separanduni  bonum  a  malo 
(Uebr.  V,  14);  illi  qulppc  sensus  iiaturx'  raiiunalis 
sunl  ad  ialelligcnlijm  |>crtinentes :  sed  istc  seiisus 
quinquep;irlilus  iu  corpore ,  pcr  qucm  non  soluin  a 
iiubis ,  vcriiin  ctiam  a  bestiis  curporalis  spccies  mo- 
lusquc  scnlilur. 

21.  Scd  sivc  isto  ,  sivc  illo,  sivc  aliquo  alio  modo 
accipienduin  sil  ,  quod  Aposlolus  viruin  dixil  imagi- 
iicm  el  gloriam  Dei ,  niuliercm  aulcni  gloriaiu 
viri  (I  Cur.  \i,  7)  ;  apparcl  laincn  cum  sccuiidum 
Dcum  vivimus ,  inentcm  nosiram  iii  invisibilia  cjus 
inlciilam,  cx  cjus  xueriiilalc,  vcriiale,  tbariiaic, 
proficJcnter  debcre  formari  :  qtiiddam  v«ro  raliO' 
iialis  inlenlii  nis  iioslrx>,  boc  esl  cjusdcm  meiilis  ,  in 
usuin  mulabil.iim  corpoialiuiiique  reruiii,  siiie  quo 
liac  viia  non  agilur,  dirigeiiduiii  ;  non  ul  conlor- 
nieniur  '  iiuic  sa;culo  (Itom.  xii,  2),  (iiieiii  consli- 
luendo  In  boiiis  talibu»,eiia  ea  dciorqucndo  bca- 
liludiiiis  appclilnm;  sed  ul  quidquid  in  usu  lcmpo- 
laiiuni  ralionabililcr  facimus  ,  atcrnonim  adipisccn- 
dorum  conleinplalioiic  laciamus,  pcr  islu  iransounles, 
iilis  inhxrenlcs. 

CAPUT  XIV.  —  Inter  sapienliam  et  scienliani  quid 
distel.  Cuttus  Dei ,  amor  ejus.  Quomodo  per  sapienliam 
fiat  cognitio  intelUciualis  rerum  celernarum.  Habel 
cnim  ct  scicnlia  inoduin  suum  bonum  ,  si  quod  in  ca 
iiiflat  rel  inflare  assolet,  a;lcrnorum  charilalc  vinca- 
lur,  quxnon  inflai,  scd ,  ut  scimus,  acdificat  (1  Cor. 
VIII,  1  ).  Siiie  scientia  quippe  nec  virlutcs  ipsa;,  qiii- 
biis  recle  viviiur ,  possunt  haberi  ,  pcr  quas  li;t'C  vila 
miscra  sic  gubernctur,  ut  ad  illam  qux  vere  bcala 
esi ,  pervcnialur  xtcrnam. 

22,  Disiat  taiiien  ab  a-lcrnorum  conteuiplalioue 
aclio  qua  bcnc  uliinur  lcmporalibus  r£bus,el  illa 
sapicnlix  ,  haee  scientix  deputalur.  Quamvis  eiiiin 
cl  illa  qu;e  sapieiiiia  est ,  possil  scieoiia  nuiicupari, 
sicut  el  Apostolus  loquitur  ,  ubi  dicit ,  yunc  scio  €X 
parte ,  tunc  autem  coijnoscam  sicut  ei  cocjniius  suvi 
(IJ.  xui,  12);  (luam  scionliam  profeclo  coiileni|»la- 
iionis  Dci  vull  intcHigi ,  quod  sanctoruin  cril 
prxmium  suminnm  :  Uimen  ubi  dicil,  Alii  qui- 
dem  dulur  per  Spiritum  sermo  sapientia; ,  alii  sermo 
sci':ntice  secundum  eumdeni   Siiiritum   (Id.,  xii,8); 


1010 
h;i'c  ulique  duo  sinc  dubilalione  distinguit ,  licet  noii 
ibi  explicet  quid  intcrsil ,  cl  iiiidc  possil  ulruiiKpio 
dignosci.  Vcriim  Scripluraruin  sanctarum  iiuilii|iliecm 
co|iiam  scriilalus,  invenio  scripluni  csse  iii  libr<v  Jol>, 
eodem  saiulo  viru  loqticiile:  tlcce  pielasesl  snpieulia  ; 
abstinere  autem  a  malis  est  scicnlin  {  Job  xwiii  ,  28  ). 
Iii  liac  dilTercniia  inlclligendum  cst  ad  cinlcmplatio- 
iiein  sapicntiam ,  ad  actioncin  scicnliam  pcrtinere. 
Pielateiii  (|uippc  lioc  loco  posuil  Dci  cultum,  (|n:c 
gracc  diciiur  Otojiezi».  Nain  hoc  vcrbum  halicl  isia 
scnteiiiia  in  codicibus  gnccis.  Et  qiiid  esl  iii  xlernis 
cxccllcnlius  qiiam  Deus.  ciijus  solius  iininulabilis  esl 
nalura  ?  Et  qiiis  cullus  ejus,  nisi  nmor  ojus  ,  qiio 
nuiic  desidcnimus  euin  viderc,  crediiniisqiic  et  sprr;>- 
nius  nos  csse  visuros ;  et(|uaiiluin  proncinius  videmus 
nunc  per  speculum  in  cenigmale  ,  tunc  autem  in  manifc- 
sialionc  ?  iloc  cst  cnim  quod  ail  apostulus  Pauliis  , 
facie  ad  faciem{\  Cor.  xiii  ,  12)  :  lioc  cliam  qnod 
Joanncs,  Ditcctissinii,  nunc  fitii  Dei  sumus,  et  nondum. 
appuruil  quid  erimus ;  scimus  quia  cuni  appurueril ,  si- 
miles  ei  erimus,  qnoniam  videbimus  eum  siculi  est 
(\Joan.  III,  2).  Dc  bis  nl(|uc  liiijiisniodi  scrino  '  i|'.SQ 
uiihi  videtur  cssc  scrino  sapienliu;.  Abslinere  autem 
a  innlis  ,  (]tiani  Jub  scicniiain  dixil  cssc,  rcrum  pro- 
ciil  dubio  tcinporalium  cst.  Qiioniam  sccundum  tem- 
pus  in  inalis  suinus,  a  qiiibus  abslincrc  debenius  ,  ut 
aJ  illn  boiin  xMcrna  vcniinius.  Quamobrem  (luidijuid 
prudcnlcr  ,  forlilcr,  leiiipcr:iiilcr  ct  jusle  ngimus,  ad 
e:un  ))crliiicl  scicnli;im  sivc  disciprmain  ,  qtia  in  cvi- 
iniidis  ni:ilis  boiils(]iic  n|ipclendis  actio  noslra  vcrsa- 
lur;  el  quid(]iii"d  jirojitcr  exciii|)la  vcl  cavciida,  vcl 
iniilanila  ,  el  pi-o|iler  qtiariiiiMiue  rcnini  qii:c  iiostris 
acroiiiinixl.ila  suiil  usibiis  nccessaria  dQCUincnta  ,  hi- 
storica  cognilioiic  colligiinus. 

23.  Dc  his  crgo  sorino  cum  fit.,  cum  scicnli:c  scr- 
nioncin  pulo,  disccriiendiim  a  sermonc  sa|)ieiili:r,  ad 
quani  pcrlinciil  ca  qiia;  nec  fiicruiit,  nec  fiilura  sunl , 
scd  suiil,  ct  proplcr  eam  xtcrniiatcm  in  qiia  suni,  ct 
fuisse  ei  esse  ct  fuiurgi  cssc  dicuntur,  siiie  ulla  mu- 
tabilitatc  lemporum.  Non  cniin  sic  fucrunt  ut  essc 
desincrcnt,  nul  sic  futnra  suiit  quasi  iiuiic  non  siiit  : 
sed  idijisum  essc  scinpcr  iinbucrunl,  scinpcr  liabiliira 
sunt.  Manent  nulem,  noii  tanquam  in  spaliis  locoruin 
fixa  vcluli  corpora  :  SQd  in  natura  incorporali  sic  in- 
tellgibilia  prx>slo  sunt  niciilis  aspectibus,  sicut  isla 
iii  locis  visibilia  vcl  contreciabilia  corporis  scnsibiis. 
Non  aulem  soliim  rcrtini  sensibilium  in  locis  posila- 
riiiii  siiic  S]>atiis  localibus  nianeiit  intclligibilcs  incor 
poi;ilesquc  r.iliones;  veruiii  etiam  molioiium  iii  lciii- 
poribus  iranscuntium  siiic  lcmporali  trnnsilu  siant 
elinm  ipsae  uliquo  inlclligibiles,  iioii  sensibiIcs,_Ad 
qna»  inciitis  acic  pervcnirc  paiicorwin  esl ;  ct  ciim 
peiveni:ur,  quaiitiiin  fieri  polcsl,  non  iii  cis  inanel 
ilisc  pervcnlor,  scd  vrliiii  ncic  '  ij)sa  rcvcrbcrata  rc- 
pellilur,  cl  fit  rci  iion  lraiisilori;c  liansiiorin  cogil;»- 
lio.  Qu;c  lamcn  cugilatio  transicns  pcr  discijilinas 


'  rlurcs  Mss  ,  conformctur. 


»  Codiees  qiiidain ,   De  his  atquc  htijusmodi  sermoni^' 
bus. 
*  Plures  ilss.,  ncies. 


iOM  DE  TR1NITATE, 

(]u°il)'JS  cniJitur  nnimiis ,  momori:je  commcndatur,  ul 
sil  qiio  redirc  possil,  qna;  oogitnr  iudc  traiisirc  : 
quainvis  si  ad  mcmoriam  cogilalio  iion  rcdiri!l,  ;il<|uo 
quod  conimcndavcrat  ibi  iiivenircl,  vclnt  rndis  ad  hoc 
sicul  dncta  rucral  dnccrctnr,  id(|uc  invciiircl  ulii  |>ri- 
miim  iiivcncrat,  in  iiia  scilicel  incorporoa  vcrilatc, 
iindc  rursiis  qnasi  descriplnm  in  mcmoria  ngcrelnr. 
Neque  cr.im  sicut  manct,  verhi  gratia  ,  quadrati  cor- 
poris  incorporalis  ct  incommulabilis  ratio  ,  sic  in  ea 
manct  hominis  cogilatio  ;  si  tamcn  ad  cnm  sine  ph:m- 
.  tasia  spatii  localis  poluil  pcrvenire.  Aut  si  aliciijus 
arlificiosi  ct  musici  soni  pcr  moras  temporis  transeim- 
lis  numcrositas  comprchendalur.  sinc  temporc  stans 
iii  qiiodam  secreto  alloque  silcntio,  tamdiu  sahom  co- 
gitari  polest  quamdiu  polcsl  illc  cantus  andiri :  lamcn 
quod  inde  rapucril  elsi  transicns  mcniis  aspeclus ,  ct 
quasi  glnticns  in  venlrom  '  ila  in  mcmoria  reposue- 
rit,  polerit  reeordando  quodam  modo  ruminarc,  et 
in  disciplinam  quod  sic  didiccrit  irajicerc.  Quod  si 
fuerit  omnimoda  oblivione  deletnm  ,  rursus  doclrina 
duce  ad  id  vcnictur  quod  penilus  exciderat,  cl  sic  iii-r 
venietur  ul  crat. 

C.\PUT  XV. — 24.  CoHtra  reminiscentiam  Piatonis  el 
Pylliagorw.  Samius  Pylliagoras.  De  dilferenlia  sapienlicB 
a  scienlia,  et  de  qucBrmda  trinitale  in  scientia  tempora- 
lium.  Unde  Plalo  ille  philosophus  nobtlis  persuadere 
conalus  est  vixisse  hic  animas  hominnm,  et  antequam 
ista  corpora  gererenl :  el  hinc  cssequodea  quce  discun- 
tur,  rcminiscuntur  potius  cognita,  quam  cognoscuntur 
pova.  Retulit  enim,  pucrum  qncmdam  nescio  qua;  dc 
geomclrica  »  inlerrogatum,  sic  respondisse,  tanquam 
essel  illius  peritissimus  disciplino;.  Gradalim  qnippe 
atque  artificiose  intcrrogatus,  videbal  quod  videndum 
erat,  dicebatque  quod  vidcrat.  Sed  si  roeordaiio  hx-e 
essel  rerum  antea  cognilarum,  non  utiquc  oinnes  vel 
pene  omnes,  cum  illo  modo  inlerrogarcnlur,  hoc 
possent.  Non  enim  omnes  in  priore  vila  geomelra; 
1'uerunt,  cum  lam  rari  sint  in  genere  humano,  ut  vix 
possit  aliquis  inveniri  :  sed-  polius  credendum  est 
mentis  inlelleclualis  ila  condilam  esse  natnram,  ul 
rebus  intelligibilibiis  naturali  ordinc,  disponenle  Con- 
dilore,  subjnncla  sic  ista  videal  in  quadam  luce  siii 
gencris  incorporcn,  quemadmodnm  ocnfus  carnis  vi- 
del  qiia;  in  hac  corporea  luce.  circnmadjacent,  cujus 
l^liicis  capax  ciqiie  congruens  csl  creatus.  Non  eniin 
cl  ipse  ideo  siiic  magislro  alba  et  nigra  discernit , 
quia  ista  jarn  noverat  antequam  in  hac  carne  creare- 
lur.  Denique  cur  dc  solis  rebus  inlelligibilibus  id 
(ieri  polest ,  ut  bene  intirrogalus  quisque  respondeat 
qiiod  ad  qiiamque  pertinet  disciplinam  ,  etiamsi  ejus 
t'^iiarus  esi?  Cnr  hoc  facere  de  rebus  sensibilibus  nul- 
jits  polest,  nisi  quas  islu  vidit  in  corpore  constitutus, 

'  vss.,  JH  vent  e. 

*  gjc  ilgs.  Ediii  vero,  de  geomlria. 


S.  AUGUSTINI  1012 

aul  cis  qux  noveranl  indicantibus  credidit,  scu  lit- 
tcris  cujusqno,  seu  verbis?  Non  eniin  acquiescendnin 
cst  cis  qiii  Samitini  Pylhagoram  ferunt  recordalun» 
fnissc  lalia  nonnulla  qna;  fncrat  expcrtns  ',  cnin  hie 
alio  jain  fnissct  in  corpore  :  cl  alios  noniiullos  narrant 
alii,  cjnsmodi  aliqiii'|  in  suis  menlibiis  passos  :  qiias 
falsas  fiiissc  incmorias  ,  qiiales  plerumqiie  experimnr 
in  somnis,' quando  nobis  videniur  reminisci  quasi 
cgerimus  aul  viderimus .  qnod  nec  egimus  omniiio 
ncc  vidimus ;  ct  eo  modo  affcclas  esse  illorum  mentes 
cliain  vigilanliiim,  inslinclu  spirilnum  malignorum 
atqiie  fallaciiim,  quibns  curre  esl  de  revolulionibiis 
animarum  falsam  opinionem  ad  dccipicndos  hotnines 
lirmare  vel  sercre,  ex  hoc  conjici  polest,  qiiia  si  verc 
illa  recordarenliir  qua;  bic  in  aliis  antea  positi  cor- 
poribns  viderant,  mullis  ac  pene  omnibus  id  contin- 
gerel  :  quandoqnidem  ut  de  vivis  mortuos,  iia  de 
morluis  vivos,  lanqiiam  de  vigilantibus  dormientes, 
et  de  dormienlibus  vigilanles ,  sine  cessalione  ficri 
suspicantur. 

23.  Si  ergo  hccest  sapicnliae  et  scicnliae  recla  dis- 
tinctio,  ul  ad  sapicntiam  perlineal  a;ternarum  re- 
rum  cognitio  intelleclualis;  ad  scienliam  vero,  tem- 
poralium  rcrum  cognitio  ralionalis  :  quid  cui  pncpr»- 
nendum  sive  poslponendum  sil,  non  esl  difficilo 
judrcare.  Si  autem  aKa  est  adhibenda  discretio,  qua 
dignoscantur  ha;c  doo,  qux  procul  dubio  distare  Apo- 
stolus  docct,  dicens,  Alii  datur  quidem  per  Spiritum 
sermo  sapienlicc,  alii  scrmo  acientice  sectmdum  eumdem 
Spiriium ;  lamen  etiam  islorum  duorum  quae  nos  po- 
suimus  evidentissima  difTerenlia  est,  quod  alia  sit  iu- 
tellectualis  cognitio  selernarum  rcruin,  alia  rationalis 
temporalium,  et  huic  illam  praeponendam  esse  ambi- 
gil  nemo.  Relinquenlibus  ilaque  nobis  ea  qua;  sunt 
exterioris  hominis,  et  ab  eis  quoe  communia  cum  pe- 
coribus  habemus  introrsum  ascendere  cupientibus» 
antequam  ad  cognitionem  rerum  intelligibilium  alque 
gtimmarum  qure  sempiiernse  sunt  veniremus  ,  tempo- 
ralium  rerum  cognitio  rationalis  occurrit.  Eiiam  in 
hac  igilur  inveniamus,  si  possumus,  aliqiiam  trinita- 
tcm ,  sicut  inveniebamus  in  sensibus  corporis,  et  ia 
iis  quae  pcr  eos  in  animam  vel  spiritum  noslrum  ima- 
ginaliter  intraverunt ;  ut  pro  corporalibus  rebus  quas 
corporeo  foris  positas  altingimus  sensu  ,  intus  corpo- 
rum  similitudines  habercmus  iinpressas  memoriae , 
ex  quibus  cogilalio  formarelur,  lerlia  volunlaie 
utrumque  jungente  :  sicut  formabalur  foris  acies  oci^- 
lorum,  quam  voluntas,  ut  visio  fierel,  adliibebat  rci 
visibili,  et  utrumque  jiingebai,  eliam  illic  ipsa  se  ad- 
movens  lertiam.  Sed  non  esl  hoc  coarctandum  in 
hunc  librum,  ut  in  eo  qui  sequitur,  si  Dcus  adjuverit, 
convenienter  possit  ioquiri,  et  quod  invenium  fueril 

explicari. 

# 

>  Edili,  non  fueral.  Abest,  no»,  a  mani^iptia. 


<€Bg0i^^dS&^> 


!015 


LIBER  Tr.llTIUS  DECIMUS. 


lOU 


LlBEJi  TERTIUS  DECIMUS. 

IToscquilur  de  ».^.enlia,  \n  qua  vicklicct,  i"lia;n  ui  a  sa|.iciUia  dislinguilHr,  triuitalcin  quamdaui  inciuircre  libro  supe- 
•ii)ro  cai  it,  qua  ocaisionc  bic  liiloni  cliristi:i;uun  cou.iuend:uis,  ex|  lical  quoiuotlo  crcdeiiliuni  sil  lidcs  uiia  ct  coininnuis. 
ruin  bcatiludincui  oiuncs  vellc,  ncc  tamcn  ouiuiuin  csse  lidom  qua  ad  bcaliludinein    iieivonilur.  Hauc  aulcin  liJcm  ia 

.■     -    .  .1  .1*. ..ii;   \t\  ii.ki.fi.k  i.itciii'i*i»\  il   •\  iiiiMMirK    lli»i>     nici   liiM'  illllnl    lilki^r^pi   iiliiHlliiiifliii    '\    ili'kliiili    ilikiiiiii'il  ii     inir 


rioi 

1 


luin  boaiiiuuiiuMii  uiiiiiis  »c"i.  "v«- lui..^.. ^  .~v-  ..v.v....  .,...1  „....,....,. ,....v,. ..    ,...  ,v.. ......   ......^  ....^.  i.,  i...,  i..  ,1. 

Cbristo  essc  dcliuilaiu  qni  in  caruc  rcsinrcxil  a  iiuhIuis,  noc  msi  por  illuin  lihcran  «luomquani  a  diaboli  douiiualu  jior 
roini:S'Ouom  pcccalormn :  ot  luse  osloudil  diaholum  non  |>oloulia,  sed  juslilia  viiici  a  Clirislo  dobuis.se.  laiidoui  Iniins 
verb»  f'3L*i  duin  moniori:u  mandanlur,  incssc  (luaiihlam  inaniuio  Irinitalom,  (luia  ol  iiimonioria  suiil  vorbdriim  s/iiii,  cliam 
quando  hoiiio  inde  non  aiyitat ;  ol  iude  lormalnr  aci(»s  recordatiouis  ojus,  (luando  dc  his  cojjiiai;  cl  demuiu  voluaias  re- 
coniauUs auinc  cogilaiilis  nlruiiKiue  conjungil. 


<8!»«d'.8> 


C.\ri]T  PUIMUM.  ~  1.  Sitpimia:  cl  scientiw  olficia 

ex  Scripluris  discerttere  agijrcdilitr.  Ex  Jouiinis  cxordio 

iiHa  dicla  ad  sapienliam  ,  alia   tid  scicntiam  pertinere. 

Qitcedam  ibi  (idci  tantitm  auxilio  cognila.  Qnoniot(o  fi- 

dem  qua  in  nobis  est  vidcinus.  In  caticni  Joannii  nar- 

ratione  ,  alia  sunl  corporis  scnsu  ,  alia   liinluin  aninii 

ratione  cognita.  Iii  libro  supcriore  liujus  opcris  duo- 

ilecimo  salis  egiinus  iJisccriiere  ralionalis  mcnlis  of- 

liciuin  iii  lcmporalibus  rebus  ,  ubi  nun  sola  cognilio  , 

vcrum  cl  aclio  noslra  vcrsatur,  ab  cxccllcnlioie  ejiis- 

dcm  mcnlis  oflicio  ,  quod  conleni|iIaiidis  iclcrnis  ic- 

bus  impcndilur,  ac  sola  cognilionc  finilur.  Coiuino- 

di.us  aulcni  iicri  piilo,  ul  Uc  Scripluris  saiiclis  aliqnid 

iiiicrscram  ,  iiuo   facilius    possil   ulruiriqiie  dignosci. 

2.  Evangoliuni  suum  Joarncs  cvaiigolisla  sic  cxoi- 

siis  csl  :  Jn  principio  erat   Verbum  ,  et  Verbum  erai 

iipud  Dcum ,  et  Deus  erat  Verbum  :  Itoc  eral  in  prin- 

cipio  apud  Deum.  Oiniiia  pcr  ipsum  facta  sunt  ,  el  sine 

ipso  factum  est  nihil  quod  faciuin  cst  :  in  ipso  vita  erat, 

et  vita  erat  lux  liominum  ,  el  lux  in  tenebris  lucet ,  et 

tcncbrw  eain  non  comprehcndcnuU.  Fuit  homo  missus 

u  Dco,  cui  noinen  erat  Jounncs  :  hic  venit  in  lestimo- 

nium  ,  tU  lestimonium  perhiberct  dc  lumine ,  ut  oinncs 

credcrent  per  illum.  ^on  crat  ille  Uix ,  scd  ut  testimo- 

nium  perhiberet  de  lumine.  Krat  lux  vera  qitw  illumi- 

nat  oinnem  hominem  venientem  in  hunc  mundum.  In 

mundo  cral,  el  mundiis  per  ipsum  factus  esl,  ct  mundus 

eum  iion  cognovit.  In  propria  vcnit ,  et  sui  eum  non  rc- 

ceperunl.   Quotquol  autein  reccperunt  eum ,  dedit  eis 

poteslatem   filios  Dei  ficri ,  iis  qui  credunt  in  nomine 

ejus  :  qtti  non  cx  sanguinibus ,  neque  ex  voUinlate  car- 

iiis ,  neque  ex  voUmtate  viri,  sed  ex  Deo  nati  sunl. 

El  verbum  caro   facluin  cst ,  el  habitavit  in   iiobis.  Et 

vidimus  gloriam  ejus,  gloriain  quasi  Uniyeniti  a  Palre , 

plenum  gratice  el  veritatis  {Joan.  i,  1-14).  Iloc  totuin 

qiiod  ex  Evangclio  posiii  ,  in  pixcedcnlibus  suis  par- 

tibiis  liabcl  quod  iiiiinulabilc  ac   scinpilcrnum  csl  , 

cujus  cuntcmpiatio  iios  bcatos  facit :  iii  consequenti- 

bus  vcro  pcrniixta  cuin  lcniporaliiius  cominciiioran- 

tur  xtcrna.  Ac  pcr  hoc  ali<iua  ibi  ad  sciciUiam  |x;r- 

linent ,  aliqua   ad  sapicnliain  ,  biciit  iii  libro  iluodu- 

cimo  nosira   prxccssit  dislinclio.  Nain  ,  In  principio 

nat   Verbum  ,  el  Vcrbum  eral  apud  Deuin  ,    ct  Dcus 

erat  Verbum  :  hoc  erat  in  principio  apud  Dcuin.  Omniu 

pcT    ipsum   facla   sunt ,  el  sine  ipso  facium  cst  mhil : 

^iwd  l<ictum  est   in  ipso  vila  cral,  ct  vita  eral  lux   ho- 

minuin  ,  et  lux  in  tenebris  lucct ,  et  tcnebra  eain  non 

i^mpreheiiderunt ;  coiitcmplaiivam  viiam  rcquirit,  cl 


inlcllccluali  mentc  ccrnciuliim  cst.  t^n^  iii  ro  ([uamo 
magis  qiiisque  profecerit ,  taiito  fiet  sino  diibilatioiic 
sapionlior.  Sed  propler  id  ijuod  ait ,  Lux  lucet  in  tc- 
ncbris,  et  tenebnv  enm  non  comprchcnderunl  ;  fide  uli- 
(pic  opiis  erat ,  qua  crcderclur  (juod  iiou  vidorclur. 
Tenebias  quippe  intclligi  voluit ,  aversa  ab  liiijiisniodi 
liice  eamqiic  ininus  idoiiea  contiieri  corda  niorta- 
lium  :  proptor  quod  adjungit  ct  dicil ,  Ftiii  hoiiw  niis- 
sus  a  Deo,  cui  iiomcn  crat  Joanncs  :  hic  veuit  in  lesli- 
inoniuin,  ul  tcsliinouiiim  perhibcret  dc  Utmine,  ut  oinnes 
crcdcrent  per  illuui.  Iloc  jaiii  len)|)Oi  alilcr  gesUim  csl, 
ct  ad  scicnliam  perlinct ,  quye  cognilione  liislorici 
conlineitir.  Ilomincin  autein  Joanncin  in  |)hanlasia 
cogiUmiiis,  qu:c  de  liiiinaii;c  nalui*  nolilia  iinprossa 
cst  noslra)  nicinori;c.  Et  hoc^codem  modo  cogitant , 
sivc  qui  isla  non  crcdutit,  sivc  qui  crcduiit.  Ulris(|uo 
ciiiiii  noluin  est  quid  sit  Iioino',  cujiis  cxlcriorein 
parlcm  ,  id  cst ,  corpiis  per  corporis  liiiniMa  didice- 
ninl  :  intcriorcm  vcro  ,  id  csl ,  aniiiiani  iii  sc  ipMS, 
quia  ct  ipsi  liomines  sunl ,  cl  per  humanam  coiiver- 
salioncm  cogiiilam  leiicnt  :  ul  possint  cogiiare  qiiod 
dicilur  ,  Fuit  hoino  cui  noinen  crat  Joannes  :  qiiia  el 
iiomina  sciuiit  loquendo  cl  audieiido.  Qiiod  aulein  ibi 
est ,  Hiissiis  fl  Deo;  fide  teneiit  qui  teiieut :  ct  (|ui  fide 
non  leneut,  aut  dubilalione  anibignnt ,  aut  iiifideli- 
tale  derideiit.  Ulriquc  tamen,  si  non  sunt  cx  numero 
niiiiis  insiiiieiiliuni ,  qui  dicuiil  in  cordc  siio,  ISon  cst 
Deus  (Psal.  xiii,  1),  h;cc  audicnlcs  vciba  ,  uirumque 
cogilaiil,  ct  quid  sit  Deus  ,  el  (luid  sil  initii  a  Deo  ;  et 
si  noji  siciil  res  se  habent ,  at  ccrte  sicui  valcnl. 

5.  Fidcin  porro  ipsani  quain  vidcl  <pii.s(iue  in  cordc 
suo  essc ,  si  crcdit,  vel  noii  csse ,  si  iiin  cndil, 
alitcr  novimus  :  iion  sicul  corpoia  (luu;  videnius  ocu- 
lis  corporeis  ,  cl  per  ipsoriim  imagincs  quas  mcmoria 
Uincinus,  cliain  absenlia  cogilamus ;  nec  sicut  ea  (pi;e 
iu)n  vidimus ,  ct  cx  iis  qii;c  vidiiniis  cogilalioiie  ul  • 
cuiiKpie  formaniiis,  ct  inciiioiiu;  coiiiincndaiiius ,  qiio 
recurramiis  cuni  volucFinius,  ul  illic  ca ,  vcl  poiiiis 
qiialcscumque  iniagines  eoruiu  quas  ibi  fiximus ,  si- 
niililcr  rccordaiione  cornnmus ;  nec  sicil  honiinoni 
vivum,  cnjus  animain  clianisi  iioii  videmiis,  ex  n:>stia 
conjiciinus ,  cl  cx  inolibiis  coiporaiibiis  hnmiucin  vi- 
viim,  sicut  vidcndo  '  didiciiiitis ,  intiicmur  eliajn  co- 
gilando.  Non  sic  vidclur  fides  iii  cordc,  in  quo  esl , 
ab  co  ctijiis  cst  :  scd  cain  lci.el  ccrlissima  sciciilia  , 
clamatqiic  conscicntia.  Cum  itaqne  implcKM  crc- 
dcrc  jnbcamur,  (pii.i    id  qiiod  cicdcic  jubeniur,  vi- 

•  rlurcs  ^i$5.,  vi:cndQ. 


iOI»  DE  TUINl !  ATE,  S.  AUClSTINI 

(lcru   non    possuaius ;   ipsam   innicn  fidcni   r|ii.'ifido 

iiicsl  iii    n()l>is,  viijcmus  in  nobis  :  qnia  ct  rcrum 

jiliscnliiini   prxscns   est  fidcs  ,  (.t  ronim  qii.x    loris 

guiit  inius  csl  fidcs,  cl  rcriini  f|ii;c  iioii   vidciilur  vi- 

dctiir  fidcs ,  ct  i|isa  lamcn  lcniporalitcr  fit  in  CQr- 

flihus  liominum  ;  cl  si  cx  fidclibus,  infidclcs  fiunl , 

porit  ab  cis.  A!ii|unndo  autcm  ct  robus  falsis  accoin- 

luoUiilur  fidcs  :  lor|uiinur  cnjm  sic  ,  ul  dicamus,  Ha- 

(jita  cst  ci  fidcs ,  et  deccpit.  Qualis  fi(|cs ,  si  lainen  ct 

Ip-a  dicciida  cst  fiijcs,  non  culpabililcr  de  cordibus 

perit,  qu:>iido  cam  inventa  vcrilas  peliit.  Oplabilitcr 
aiitcm  rcrum  vcrarum  in  easdem  rcs  fidcs  transit. 
Noi)  ciiim  diceiidiim  est,  Pcril,  quando  ea,  quu5  cre- 
dcbar.l-.ir,  videiiliir.  N-.i.^nfjuid  cnim  adluic  fides  di- 
cendaesljCum  dclinila  sit  in  Epislola  ad  Slebr.Tos 
fidos  ,  dicliimque  sit  cam  esse  conviclionem  rcrum 
qiic  iion  vldciiliir  (llebr,  xi ,  1)? 

4.  Deiiide  (}<iod  sequitur,  Hic  venit  in  lestiinonium  , 
vt  testimonium  perkiberet  de  lumine  ,  ut  omnes  crede- 
renl  per  illum;  aclio ,  ut  diximus ,  lemporalis  est. 
Tcmiioialitcr  ciiim  lcstimonium  perliibetur  eliam  de 
^e  scinpilcnia ,  quod  est  intelligibile  lumcn.  De  quo 
jut  lestimoniuin  pcrliibcrel  venit  Joannes ,  qui  non 
frat  lux  ,  sed  ul  testimonium  perliiberet  de  lumine. 


Adjiingil  cnim  :  Erat  lux  vera  quce  illuminat  omnem 
liominem  venicnlem  in  liunc  mundum.  In  mundo  erat , 
ft  mundus  per  ipsum  factus  est ,  et  mundus  cum  non 
fognovil.  In  propria  venit ,  et  sui  eum  non  receperunt. 
Iljec  verba  omiiia  qui  latinam  linguam  sciunt,  ex 
jebus  iiitelligiint  qiias  noverunl.  Quarum  aliqux-  nobis 
jnnoluerunt  per  corporis  scnsus,  sicut  liomo,  sicut 
Ipse  mundiis ,  ciijus  lam  evidenlem  magnituflineni 
cernimus,  sicut  corumdem  verborum  soni ;  nam  el 
auditiis  sensus  esl  corporis  :  aliqu;c  aulcm  por  animi 
raiionem,  sicutid  qwod  dictum  esl,  Et  sui  eum  non 
receperunt  :  inlelligilur  enim,  Non  in  cum  credide- 
iunt,quod  quid  sit,  nullo  corporis  sensu,  sed  animi 
lationc  cognovimus.  Ipsorum  eliam  vcrboriim,  non 
sonos',  sed  significaliones,  parlim  pcr  corporis  seii- 
8UIM,  parlim  pcr  aniini  ralionem  didicinius.  Nec  ea 
verba  nunc  primum  audivimus  :  §ed  qna)  jam  audie- 
famus;  et  non  soluin  ipsa,  vcnim  eli;im  quac  signifi- 
parcnl,  cognila  mcmoria  tenebamiis,  el  Iiic  agnovimus. 
lloc  cnim  nomeii  dissyllabum  cum  dicilur,  mundus, 
quoniam  sonus  csl,  rcs  ulique  cnrporalis  per  corpus 
innoiuit,  |d  est,  per  aurem  :  sed  ctiam  quod  signi- 
fical  per  corpijs  innoluit,  id  est,  per  oculos  carnis. 
Muiidiis  quippc  in  quanlum  nolus  est,videnlibus  no- 
lus  cst.  At  hoc  vorbum  qualuor  syllabarum  quod  est, 
Credidcrunt,  sono  suo,quoniam  corpus  esl,peraurem 
carnis  illabilur  :  quod  aulpm  significat,  nullo  cor- 
poris  sensu ,  sed  animi  ratione  cognoscitur.  Nisi 
»}nim  quid  sil,  Credidcrunl,  per  aninuim  nossomus, 
jion  iijlclligcremus  quid  non  fccerinl  iili  de  quibus 
Uictum  esl,  Et  sui  eum  non  reccperunl.  Sonus  crgo 
verbi  fQrin.secus  instrcpit  auribiis  corporis,  ei  allingii 
&ciisiim  qui  vocalur  audilus.  Sjiecies  q:ioqiie  liomi- 
f.ip  cl  iii  nob:s  ipsis  noltis  nota  cst,  et  ioriiisccus  in 

^tdjli,  nun  solum  bonoi,.  /ibcst,  solum,  a  Mss. 


1U1C 

aliis  adcsl  corporis  scnsibus;  oculis,  cum  videlur; 

auribu»,ciim  andilur;  tactui.cum  tcnctur  el  tangimr: 

h.ibel  ciiani  in  mcmoria  noslra  iin:iginoin  suam,  in- 

corporalcin   quidcm,  s(-d    corpori    similcm.    Miindi 

dcniqiic  ipsiub  mirabilis  pulcbriliido  foikisccus  pre- 

felo  esl,  ct  aspectibus  mjslris,  cl  ei  scnsui  qui  dicilur 

lactus,  si  quid   ejui  altingimus  :  balK;l  ciiam  ipsc 

inlus  iii  mcinoria  noslra  iniagi.iem  s.iam,  ad  qiiaiii 

rccurrimus,  cum  eqm  vcl  sepli  parietibu<<,  vel  cliani 

in  lencbris  cogitamug.  Sed  de  liis  imaginibus  rerum 

corporalium,  incorporalibus  quicjem,  liabcntibus  ta- 

mcn  similitudines  corporum,  et  ad  viiam  exierioris 

bomiiiis  perlinentibus,  jam  satis  in   undccimo  libio 

loculi  sumus.  Nunc  auiem  agimus  de  homine  intc- 

riore,  et  ej.is  scieniia,  ea  quae  rerum  est  tempora- 

lium  et  miilabilium  :  in  cnjus  intentionem  cum  assn- 

niitiir  aliqiiid,ctiam  de  rcbus  adexleriorem  homincm 

perliiienlibus,  ad  lioc  assumcndum  est  ut  aliquid  inde 

doceaturquod  ralionalem  arJjuvet  scicnliam  :  ac  per 

hoc  reriim  quas  communes  cum  animantibus  irralio- 

nalibus    habemus,    ralionalis    usus   ad    interiorem 

liominem  pcrlinet;  nec  recle  dici  polesl  cum  irralio- 

nalibus  animantibus  eum  nobis  esse  communem. 

CAPUT  II.  —  5.  Fides  res  cordis,  non  corporis,  quo- 
inodo  communis  et  una  omnium  credenlium.  Fides  cre- 
dentium  una  non  secus  ac  volentium  voluntasuna.  Fidcs 
vero  de  qua  in  boc  libro  aliquanto  diulius  dispulare 
cerla  disposilionis  nostra;  ralione  compcllimur,  qiiam 
qui  habcnl,  fideles  vocantur,  et  qui  non  habeiii,  in- 
lidelcs,  sicul  ii  qui  venicntem  in  propria  Dei  Filium 
non  receperqnl,  qnamvis  ex  aiidilu  in  nobis  facia  sil, 
non  tamcn  ad  eum  sensum  corporis  pertinet  qui  ap- 
pellatur  auditiis,  quoniam  non  est  sonus  ;  nec  ad  ocu- 
los  hiijiis  carnis,  quoniam  non  est  color  aut  corporis 
forma;  iiec  ad  eum  qui  dicilur  taclus  ,  quoniam  cor- 
puleiilia;  niliil  babel ;  nec  ad  ullum  omnino  sensum 
corporis,  quoniam  cordjs  esl  rcs  isla,  non  corporis; 
necforis  cst  a  nobis,  sed  in  inlimis  nobis  ';  nec  eam 
quisquam  hominum  vidct  in  alio ,  sed  unusquisqne 
in  semctipso.  Deniqiie  polest  et  simulatione  confingi, 
el  puiari  esse  in  quo  non  est.  Suam  igitur  qqisque 
ficlem  apud  se  ipsum  videt  :  in  altero  autem  credit 
csse  eam,  non  videt ;  et  tanlo  firmius  credit ,  quanlo 
fruclus  cjus  magis  novil,  quos  operari  solct  fldes  per 
dileclionem  [GaUa.  v,  6).  Quaniobrem  omnibus  de 
quibus  Evangclisla  siibjungit  et  dicit,  Quotqnol  autem 
receperunt  eum,  dedit  eis  potestatem  /ilios  Dci  fieri,  iis 
qui  credunt  in  nomine  ejus ,  qui  non  ex  sanguinibus, 
neque  ex  voluntate  carnis,  neque  ex  volunlQte  viri ,  sed 
ex  f)eo  naii  sunt ,  fides  ista  communis  est  :  nun  sicut 
aliqua  corporis  forma  communis  est  ad  videndum 
omnium  oculis  quibus  prxsto  est ;  ex  ipsa  qiiippe  una 
omnium  cernentium  quodam  modo  informaiur  aspe- 
clus  :  sed  sicut  dici  potesl  omnibus  hominibus  esse 
facies  bumana  commuiiis ;  nam  hoc  ita  dicitur,  ut  ta- 
men  singuli  suas  habeanl.  E.\  una  saiic  doclrina  iin- 
prcssam  fidem  credeiilium  cordibus  singulorum  qnt 
iioc  idem  credunt  verissimc  dicimus  :  scd  aliud  suM 
'Sic  Mss.  Ai  edili,  in  inlimis  nostrts. 


mi 


LIBER  TERTIUS  DECIMUS. 


1018 


ea  quac  crcduiilur,  aliud  fides  qna  crcduiilur.  Illa 
(juippe  in  rcbus  suiit  iiua;  vel  esse  vel  fuisse  vcl  fuiu- 
r»  csse  dicuntur  :  Iixc  aulcm  in  animo  crcdcnlis  est, 
ei  lantum  conspicua  cujusest ;  quamvis  sit  ct  in  aliis, 
non  ipsa,  sed  simiiis.  Non  enim  numero  est  una,  sed 
geiierc  :  propler  simililudincm  tamen  el  nullam  di- 
versitatem  niagis  iinam  dicimus  essc  quam  mullas. 
Naiii  et  duos  humines  simiilinios  cum  vidomus,  uiiam 
fatiein  dicimus  el  miramur  amborum.  Facilius  ilaque 
dicitur  mulliis^ninias  fnisse  singulas  ulique  singiilo- 
ruin,  de  quibus  legimnsin  .\ciibus  Aposlolorum  qnod 
cis  fueril  anima  una  (Act.  iv,  M) ;  quain  ubi  dixit 
Apostolus,  Vna  fidcs  {Eplies.  iv,  5) ,  tot  cas  aiidct 
({uisquam  dicrre  quot  lidclos.  Et  tamcn  qiii  dicii,  U 
viulier,  magna  est  fides  tua  (ilatth.  xv,  28);  et  alleri, 
Modicae  ftdei,  quare  dubitasti  (Id.  xiv,  31)  ?  suam  cui^ 
quc  esscsignilicat.  Scd  i(a  dicilur  cadcm  crcdcntium 
lidcs  una,  qucmadmodum  cadcm  volcniium  volunlas 
una  :  cum  cl  in  ipsis  qui  boc  idcm  voliint ,  sua  vo- 
lunlas  sil  cuique  conspicua  ,  altcrius  autem  lalcat, 
quamvis  idcm  velil ;  ct  si  ali(]uibus  signis  sese  indi- 
cet,  crcditur  |M)lius  quam  vidctur.  Unusquisquc  au- 
tcm  sui  aiiimi  cunscius  iion  credit  ulique  banc  esse 
suam,  sed  plaiie  pervidot  voluniaiem. 

C.MHJT  III.  —  6.  \olunlatcs  quoedam  eaedem  Qmnium 
singulis  notcE.  Ennius  poeta.  Est  quxdam  sane  ejusdcm 
naiuni:  vivcniis  ot  rationc  utcnlis  lanla  conspirat  o,  iit 
cuiii  laleal  allcrum  qiiid  altcr  velil,  nonnullx  lamen 
sint  voluntates  omnium  etiam  singulis  not;e  :  et  cuiu 
quisi]ue  bomo  ncsciat  qnid  homo  aiius  uiius  vclil,  in 
quiliusdam  rcbus  |iossit  scirc  quid  omiics  veliiit. 
Uiidc  illa  cujusdam  mimi  facclissima  prx-dicalur  ur- 
baniias,  qui  ciiin  se  promisisset  in  thcatro  quid  in 
aiiimo  baberciil ,  et  quid  vellent  omnes,  aliis  ludis 
es>c  dicturum  ,  atquc  ad  dicm  constituluin  ingcnli 
cxs|)cclaiionc  majur  mulliludo  confluerct ,  snspcnsis 
cl  silcntibus  omnibus,  dixisse  pcrhibctur  :  Vili  vul- 
lis  einere ,  et  caro  vendcre.  In  quo  diclo  levissiini 
scenici,  omnes  tamcn  consclcntias  invenerunl  suas, 
ci<|uc  vcra  aiite  oculos  oinnium  consliluta  ,  ct  lamcn 
ini]iroviia  diccnli,  admjrabili  favore  plauscrunt.  Cur 
auieui  lam  magna  exs))cclaiio  fucta  esl  illo  promji- 
lciilcomnium  voluntaicm  se  esse^diciurum,  iiisi  quia 
latcnt  homincm  aliorum  liominum  volunlales?  Sed 
iiuinquid  ista  laluit  islum?  Nuniquid  qucmquam  laiel? 
Qiiq  landem  causa ,  nisi  qiiia  siint  (jua^dam  qux  non 
iiiconvciiieiilcr  in  alii^  de  se  (juisque  conjiciat,  com- 
paticntc  vel  conspiranlc  \ilio  seu  nalura' Sed  aliud 
Cbl  vidcre  volunlatein  suam,  aliiul,  (iiianivis  cerlis>iina 
tonjeclura,  conjicerealienam.  Namcondiiam  Komain 
lam  ccrlum  habco  in  rcbus  liuinanis  quam  Conslan- 
linopolim,  cum  Romam  videriin  oculis  nieis,  dc  illa 
vcro  nibil  novcrim,  iiisi  quod  aliis  lcsiibiis  credidi. 
Et  inimus  qgidcm  ille  vcl  se  ipsiim  inluciido,  vcl  alios 
quoquc  exjicricndo,  vili  vclleemcre,  ctcaro  vciidcrc, 
omnibus  id  crcdidil  essc  commune.  Scd  quoniam  ro- 
vcra  viliuin  c>l,  potcsl  ijuisquc  adijiisci  ejiismodi  ju- 
«liliam,  vcl  alicujus  allerius  vilii  quod  liuic  contrariuin 
csl  incurrere  pestilcniiam ,  qiia  liuic  rcsislal  et  vin- 


cat.  Nain  scio  ipsc  bomincni  ,  ciini  venalis  coJcx  ci 
fuissct  oblalus,  preliiqiic  ejiis  ignarum  ct  ideo  quid- 
damcxigiium  posccntem  ccrnerct  vcnditorem,  justuin 
prciium  qiiod  multo  am|)lius  cral,  ncc  opinanti  de- 
dissc.  Quid,  si  eliam  sit  quisquam  nequiiia  tanta  pos- 
sessiis,  ut  vili  vcndat  qua:  dimiscrunt  parcntcs ,  el 
caro  cniat  qu:o  consumant  libidiiics  ?  Non  est,  ut  opi- 
nor,  iiicrcdibilis  isla  luxurics  :  et  siquxrantur  lalcs  , 
rcpcrianlur,  aiit  cliam  non  quxsiti  fortassis  occiir- 
raiit,  i|ui  neqiiitia  majoro  (|iiani  tlicatrica ,  proposi- 
lioiii  vel  pronuntialioni  iheatricx  insullenl ,  niagiio 
prctio  stupra  cmcndo,  parvo  autcm  rura  vendendo. 
Largilinnis  cliam  gralia  novimus  quosdain  emisse 
fruincnla  carius,  cl  vilius  vcndidisse  suis  civibus. 
llliid  eliam  quod  vctus  iiocta  dixil  Ennius, 
Oinncs  niorlalesscse  laudarier  optant* ; 
pi  ofcclo  ct  de  se  ipso  et  de  iis  ([uos  cxjierlus  fucrat, 
conjccit  in  aliis  ,  ct  vidctur  pronuniiasse  lioniinum 
oninium  voluiilalcs.  Dcniquc  si  ct  miinus  illcdixisset, 
Laudari  oinncs  vultis,  ncnio  vcslruni  vult  viiupcrari ; 
simililcr  qiiod  esset  omiiiuni  volunlaiisdixissc  vidcre- 
tur.  Sunt  tamen  qui  vitia  sua  odcriiil,etin  quibus  si- 
bi  displicenl  ipsi,ncc  ab  aliissclaudari  velint,  gralias- 
que  agant  objnrganlium  bencvolcnlia;,  cum  idco  vilu- 
perantur  ul  corriganlur.  Al  si  dixissct ,  Omnes  bcati 
esse  vuliis,  niiseri  esse  non  vullis;  dixissel  aliquid 
quod  nullus  insua  iion  agnosccret  voluntate.  Quid- 
quid  enini  aliiid  quisquam  latcnter  velit ,  ab  bac  vo- 
luntate  qiirc  omnibiis  cl  in  omnibus  bominibus  salis 
notu  est,  non  rcccdil. 

CAPUT  IV.  —  7.  Beatitudinis  liabendw  voluntas  una 
omnium,  sed  de  ipsa  beatitudine  varielas  magna  volun- 
tatuin.  Mirum  csl  autcm  cum  capessend;e  at(|ue  reli- 
ncndx  bcatitudinis  volunlas  uiia  sit  omnium  ,  unde 
tanta  cxistat  de  ipsa  bcaliludiiie  rursus  varicias  at- 
que  diversitas  voIuiitatum,iion  quod  aliquis  eam  nolit, 
sed  quod   non  omncs  eam  norint.  Si  cniin  onincs 
eain  nossciit,  non  ab  aliis  piitarcUir  ossc  iii  virtule 
aiiinii;  aliis,  in  cor()oris  voIu|Uale;  aliis,  in  utra(|iie; 
el   aiiis  atque  aliis,  alibi  atque  alibi.  Ut  enim  eos 
quaqiie  resmaxime  dcleclavtl,  ita  in  ca  consliiucrunt 
vitam  beaiam.  Quomodo  igilur  fcrvcntissimc  aniant 
onincs,  quod  iion   omncs  sciuiit?  Qnis  potcst  aniarc 
quod  nescit  ?  sicut  jain  de  hac  rc  in  libris  superioribus 
dispulavi(Li6.  S,capp.iet  scqq.^ellib.^O,  cap.\,  etc.). 
Cur  ergo  bcitiludo  anialur  ab  oinribiis,  ncc  tamcn 
scilur  ab  omnibus?  An  forlc  sciunt  omnes  ipsa  quaj 
sii,  scd  non  omnes  sciiinl  ubi  sit ,  ct  iiide  conlcnlio 
csl?  Qiiasi  vero  dc  aliquo  niundi  bujus  agatur  loco, 
ubi  dcbcat  quisquc  vcllc  viverc,  qni  vult  bcate  vivero, 
ac  non  ita  quxralur  ubi  sit  bcaiitiido,  sicul  qnaTilur 
qu;c  sit.  Nain  utique  si  iii  cor|)oris  voliiplatc  csi,  ille 
bcaliis  est  qui  fruitur  cor|)oris  voluplatc  :  si  in  vir- 
tiitc  aniini ,  ille  qiii  liac  rruiliir  :  si   in  utra(|ue ,  illo 
qni  frnitur  utraquo.  Cnm  ilaquc  alius  dicil,  liealc  \i- 
vcre  Cbl  voliipialc  corporis  frui ;  alius  auiciii,  Beala 
vivere  est  virtute  animi  frui  :  noniic  aut  anibo  ne- 

*  Er.  LU(;d.  vcn.  cl  Lov.,  laudariexoptunt,  nialc.    l^. 


1019  I)E  TUINITATE. 

<*ciiiiif  (jua;  sil  bcala  vHa,  aul  iion  ambo  sciniil  ?  yuo- 
iiiodo  crijo  aiiibo  ainaHl  oain,  si  ncmo  polcsl  ainare 
quod  iicscil?  An  forle  falsnin  csl  qnod  pro  vcris^iino 
cerlissimoqiie  pasnimus,  bcate  vivore  oinncs  liomi- 
ncs  vcllc?  Si  ciiim  bealc  vivcrc  csl,  vcrbi  gralia,  sc- 
ciindum  animi  virlulem  vivcre  ;  quomodo  bcalc  vivere 
vult ,   qui   boc   noii  vnll  ?  Noiine  vcrins  dixcrimns  : 
Uimio  Isle  non  viiU  bcale  vivcre,  quia  non  viill  sccun- 
diim  virlutein  vivcre,  quid  soltim  esi  bc.itc  vivere? 
Non  igilur  omncs  beatcviverc  volunl,  iino  pauci  hoc 
voluiit,  si  non  est  bealc  vivcrc,  nisi  sccundum  virlii- 
lem  animl  vlvcre ,  quod  mulli  nolunl.  Ilane  falsum 
eril,  unde  ncc  ipsc  (  cum   Acadcmicis  omnia  duliia 
sinl)  Academicns  ille  Cicero  diibilavit ,  qiii  cum  vel- 
let  in  llortcnsio  dialogo  ab  aliqiia  re  ccrla,  de  qua 
nulliis  ambigeret,  sumeresu;Bdispulalionis  exordium, 
Beati  certe,  inquil ,  omnes  esse  volumus  ?  Absit  ul  lioc 
falsum  esse  dicamus.  Quid  igilur?  an  dicendum  est 
eiiamsi  niliil  sit  aliud  bcale  vivcre  ,  qiiain  sccundum 
vlrlulem  animi  vivere,  tamen  et  (lui  lioc  non  vult , 
beate  vult  vivere?  Nimis  quidem  hoc  videtiir  absur- 
dum.  Tale  est  enim  ac  si  dicamus  :  Et  qui  nonvult 
beate  vivere,  beale  vull  vivere.lslam  repngn  mtiam  quis 
audial,  quis  feral?  Et  tamcn  ad  banc  contrudit  neccs- 
silaSjSi  et  omnes  beatc  vellevivere  verum  est,  ci  non 
orones  sic  volunt  viverc,  quomodo  solum  beate  vivilur. 
CAPUT  V.  —  8.  De  eadem  re.  An  forte  illud  esl 
quod  nos  ab  bis  angiistiis  possit  eruere  ,  ut  qiioniam 
diximus  ibiquosque  posuisse  beatam  vi!am  qiiod  eos 
niaxime  delectavit,    ul  volnpias  Epicurum  ,   virlus 
Zcnonem  ;  sic  alium  aliquid  aliud,  nihil  dicamus  essc 
beate  vivere ,    nisi  vivere  sccundum  deleclationem 
suam ,  et  ideo  falsum  non  esse  quod  omnes  bcale  vi- 
vere  velint,  quia  omnes  ita  voluiit  ut  quemque  de- 
leclat?  Nam  ei  boc  populo  si   pronunliatum  esset  in 
theatro,  omnes  id  in  suis  volunlatibus  invenirent.  Sed 
hoc  quoque  Cicero  cum  sibi  ex  adverso  proposuisset, 
ila  rcdarguit ,  nt  qni  Iioc  senliunt,  erubcscant.  Ait 
enim  :  Ecce  autem  non  philosoplii  quidem,  sed  prompli 
tamgn  ad  disputandum ,  omnes  aiunt  esse  bealos ,  qui 
vivaut  ut  ipsi  vetint  :  hoc  esl  quod  nos  diximus ,   Ut 
quosque  deleclat.  Sed  mox  ille  subjecit  :  Falsum  id 
quidem.  Velle  enim  quod  non  deceat ,  idipsum  miserri- 
mum  est  :  nec  tam  miserum  est  non  adipisci  qnod  vetis , 
quam  adipisci  vetle  quod  non  oportcai.  Pra'clarissime 
omnino  alque  vcrissime.  Quis  namque  ila  sit  inenle 
cjccus  ,  et  ab  omiii  luce  decoris  alienus  ac  tenebris 
dedecoris  involulus ,  ut  eum  qui  neqiiiier  vivit  ac 
turpitcr  ,  et  nullo  prohlbenle ,   nullo  ulciscente ,  et 
nullo  saltem  rcprchendere  audente  ,  insuper  et  lau- 
dantibusplurimis,  quoniam  sicutail  Scriptura  divina, 
Laudalur  peccalor  in  desideriis  unima:  sum ;  et  qui  ini- 
qua  gcrit ,  benedicitur  {Psal.  ix  ,  5) ,   implet   omnes 
suas  facinorosissiinas  et  flagiiiosissimas  volimlates  ' , 
ideo  bcatum  dical ,  quia  vivil  ut  vull :  cum  profcclo 
quamvis  ct  sic  miser  csscl,  miiius  tamen  cssct,  si  nihil 
eorum  qux  perpcram  voluissel ,   habcrc  poluisset  ? 

•  sb  ^m.  Er.  et  aliquol  Mss.  At  editio  l.ov. ,  volupta- 
kt. 


S.  AUGUSTINI  1020 

F^tiam  mala  cniin  voliiiiiutc  vi.!  sola  quisque  ini^er 
cfnciliir  :  scd  miscrior  polestatc,  qua  dcsideriuni 
niala:  voliinlatis  inqilclur.  Qnaproptcr ,  quoiiiam  ve- 
riim  est  quod  omiics  bomincs  essc  bcati  vclint,  idqiie 
iiiiuni  ardciitis^iino  aiiiorc  appet.inl ,  et  propier  boc 
cuilcra  quiecuiiiqiie  appclunl ;  nec  qiiis^jijiiin  potcsl 
amare  qiiod  omniiio  qnid  vcl  qunlc  sil  iicscit,  iicc 
potcst  nescirc  quid  sit  qiiod  vellc  sc  scil;  scqiiiliir 
iil  omnes  bcalaiii  vitam  sciant.  Oinncs  aueui  beaii 
liabeiit  qiiod  volunl  ,  quanivis  no  i  omncs  qiii 
babent  quod  voluiil  continuo  sint  beali :  continuo 
aulem  misKjri ,  qui  v6l  non  liabent  quod  volunl ,  vel 
id  babenl  quod  non  recle  voliint.  Bcatiis  igitur  iion 
est,  nisi  qui  elhabelomnia  qu:c  vull,  ct  nihil  vullmalc. 

CAPUT  VI.  —  9.  Cur  cum  omnes  vetinl  bealitudi- 
nem ,  %d  etigatur  potius ,  quo  ab  ea  receditur,  Cum  ergo 
cx  bis  duobus  bcata  vita  consiet ,  atque  omnibiis 
nota  ,  omnibus  cliara  sil ;  quid  puiamus  cssc  caiisic 
cur  horiim  diiorum  ,  quando  utruini|iie  non  possnnt , 
magiseligant  homines,  ul  omnia  qiKc  volunt  habcant, 
quam  ut  omnia  bcnevelint  etiamsi  non  habcanl?  Au 
ipsa  est  pravitas  generis  humani ,  ul  cum  eos  non 
lateat,  nec  illum  beatum  esse  qiii  quod  vult  non 
habet,  necillumqui  qiiod  male  vnli  habet ;  scd  illnm 
qui  et  habet  quaccumque  vult  bona  ,  cf  nulla  vult 
mala ,  ex  his  duobus  qiiibns  bcnla  vita  pcrficitur  , 
quando  utrumque  non  dalur  ,  id  cligaiur  potius , 
unde  magis  a  beata  vila  reccditur  (longius  qiiippe 
ab  illa  est  quicumquc  adipisciliir  male  concupila, 
quam  qui  non  adipiscitur  concupila  ) ;  cum  po- 
tiiis  eligi  debuerit  voluntas  bona  ,  alquc  pra-poni , 
etiam  non  adepla  qux  appeiil?  Propinqual  eniin 
beato ,  qui  bene  vult  quxcnmque  vu!t ,  el  quce  ad- 
cptus  cum  fueril  bealus  erit.  Et  utique  non  mala,  sed 
bona  bealum  faciunt ,  quando  faciunt  :  qiiorum  bo- 
norum  habet  aliquid  jam  ,  id(|ue  non  p.irvi  a^sliman- 
dum  ,  eam  ipsam  scilicot  volunlalcm  bonam  ,  qui  de 
bonis  quorum  capax  cst  liumana  nalura  ,  non  de  ul- 
llus  mali  perpetraiione  vel  adeptionc  gaudere  deside- 
rat ;  el  bona  ,  qualia  el  in  liac  miscra  vita  esse  pos- 
sunl ,  prudcnli ,  temperanti  ,  forli ,  cl  jiisla  incnle 
sectalur ,  et  quanlum  dalur  asscquitur  ;  ut  cli;im  iii 
malis  sit  bonus ,  et  finitis  malis  omnibus  aique  im- 
pletis  bonis  omnibus  sit  beatus. 

CAPUT  VII.  —  10.  Fides  neccssaria ,  ut  aliqnando 
sit  liomo  beatus,  quod  nonnisi  in  futura  vila  consequetnr, 
Pliilosopliorum  superborum  ridcnda  et  miseranda  bea- 
tiludo.  Ac  per  hoc  in  isla  mortali  vila  crroribiis  ccrum- 
nis(|ue  plenissima  ,  pra?cipue  fides  esl  necessaria  , 
qua  in  Deum  creditur.  Non  enim  qiiaccum(|ue  bcna  , 
maximeque  illa  quibus  quisque  fil  bonus ,  et  illa  qui- 
bus  fiet  bealus,  unde  nisi  a  Deo  in  hominem  veniant , 
el  homini  acccda.-.t ,  inveniri  polcst.  (^uni  aulem  ex 
hac  vita  ab  co  qiii  in  his  miscrits  fidelis  el  bonus  est, 
vciilum  fucrit  ad  beatam  ,  lunc  erit  vcre  quod  nuiic 
esse  nullo  niodo  poie.si ,  ut  sic  homo  vivat  quomodo 
vult.  Non  ciiim  volel  niale  vivere  in  illa  feliciiaie,  aui 
volet  aliquid  quod  deeiil ,  aul  decril  qiiod  volucril. 
Quidquid  amabilur ,  adcrit  :  ncc  dcsidcrabitur  quod 


mi  LIBER  TERTIUS  DECI.MUS. 

non  aderil.  Omnc  qiiod  ibi  eril,   bonum  erll ,   cl 

summus  Deus  sumRuini  bunum  erit,  atque  ad  fruon- 

dum  amantilnis  pnrslo  erit ;  et  quod  esl  omiiino  boa- 

tissimum  ,   iia  scmpor  f(»ro  cerlum    eril.  Nunc  vero 

fecerunl  quidem  '  sibi   philosoplii,  sicul  corum  cui- 

que  placuii ,  vilas  boalas  suas ,  ut  qiiasi  propria  vir- 

tuie  possenti  quod  communi   morlaiiiim  condilionc 

non  polerant ,  sic  scilicet  vivere  ul   vcllenl.  Scnlic- 

banl    enim    alilcr   bealum    esse    nominem   possc , 

nisi  liabendo  quod    veilel ,    ct  niliil  pationdo   qiiod 

nollct.  Quis  autom  non   qualcmcuinquc  vilam   qua 

delectatur ,  el   idco  beatam  vocat ,  vellel  sic  esse  iii 

sna  polesl.iie  ,  ul  eam  possot  liabere  porpctuam  ?  Et 

tninon  quis   ila  est  ?  Quis    vult  pali  molcsli;is  quas 

fortiler  tolerct ,  quamvis  eas  velit  possilque  lolerarc 

si  patitur?  Quis  velit  in  tormcnlis  vivere,  eliam  qui 

,K)iest  iii  eis  per  patienliam  tenendo  justiliam  lauda- 

bililer  vivore?   Transitura  cogilaverunl   li»c   mala  , 

qui  ca  perlnloTunl,  vel  cupiendo  li.ibere,  vel  tiincndo 

amittere  qiiod  amabant ,  sive  nequiter  sive  laudabili- 

ter.  Nam  muhi  per  iransiloria  mala,  ad  bona  permaii- 

Mira  fortilcrlelcnderunt.  Qui  profoctospe  beati  sunt, 

oliain  cum  sunt  in  transiloriis  maiis,  pcr  q\ix  ad  boiia 

non  Iransilura  perveniuiit.  Sed  qui  spe  bealus  est  , 

iiondum  bealiis  est  :  exspcciat  namque  per  paiieii- 

tiam  beatiludinem  quam  nondumtenct.  Qui  vero  sine 

iilla  spe  tali ,  sine  ulla  tali  nicrccde  crucialur,  quan- 

tamlibet  adbibeat  loleranliam  ,  non  est  beaius  vera- 

citer,  sed  miser  forliler.  Ncque  enim  propterea  miser 

non  est ,  quia  miscrior  esset ,   si  etiain   impaticnlcr 

miseriam  suslinoret.  Porro  si  ista  non   palitur ,  qiioe 

nollet  pali  in  suo  corpore  ,  nec  tunc  quidem   bcaliis 

babendus  est ,   quoniam  uon  vivit  ut  vult.  Ul  enim 

alia  omillara,  qux  corpore  ilhcso  ad  anLmi  perlinent 

olTen>ioiies  ,   sine  quibiis  vivere  veilcmus  ,   ct  sunt 

inmimerabilia  ;  vellel  uiiquc  si  possct  ila  salvum  alque 

incolume  babcre  corpus ,  el  nullas  ex    co  pali  mole- 

siias,  utid  haberct  in  potcstale,  aut  in  ipsius    incor- 

niplione  corporis  :  quod  quia  non  habet ,  ac  pendct 

in  incerto  * ,  proroclo  non  vivil  ut  viill.   Quamvis 

enim  per  forliliidincm  sit  paralus  excipcre  ,  et  ffqno 

ferre  animo  qiiidquid  advcrsitatis  accidcril ;   maviilt 

lamen  ut  non  accid:it ,  ct  si  possit  facil ;  alquc  ita 

paratus  est  in  utruinque,  ul  qnanlum  in  ipso  csl  al- 

lcrum  oplet,  allomni  viiet ,  el  si  quod  vilat,  incurre- 

rit,  ideo  voleiis  forat,  quia  fieri  non  poluit  quod  vo- 

lt!bal.  Ne  opprinialur  ergosustinet:  scd  premi  nollel. 

Qiiomodo  ergo  vivil  iit  vull?  An   qiiia    volons   forlis 

csl  ad  forenda  qux  nollel  illaia  ?  Ideo  igilur  id  vult 

quod  potest ,  quoniain  quod  viilt  non  polcst.  llxc  cst 

tota  ,  utrum  ridenda  ,  an  potius  miseranda  ,  superbo- 

ruin  bealiludo  morialiuin  ,  glorianlium  sc  vivere  iit 

vdlunt,  quia  volentcs  paticnlcr  feriint  qu;e   accidcre 

sibi  nolunt.  Huc  csl   enim  ,   aiunl ,    quod  sapiciilcr 

dixit  Terontius , 

Quoniam  non  i  olesl  id  fleri  quod  vis, 
Id  velis  ([Ufxl  posi.sis  *. 

(m    nclreia,  act.  2,  scen.  1,  vers.  5,  6  ) 


1022 
Commode  hoc  dicliim  esse,  quis  ncg;it?  Sed  consi- 
lium  est  datum  inisero,  ne  esset  Iniserior.  Beaio 
autcm  ,  quales  se  esse  omnes  vulunt,  non  recie  ntc 
vere  dicilur  ,  Non  polest  fieri  qiiod  \is.  Si  eiiim  bea- 
lus  esl,  quidquid  viilt  fiori  polcsl;  quia  non  viili  quod 
fieri  non  potcst.  Sod  non  cst  morlalilatis  luijus  liioc 
vila  ,  ncc  crit  nisi  quando  et  immortalitas  orii.  Qurc 
si  nullo  modo  dari  homini  posset ,  frustra  eiiain  boa- 
titudo  quxTcrclur;  quia  sine  immortalilate  non  po- 
lesl  esse. 

CAPUT  VIII.  —  11.  Beatitudo  sine  inimortalitale 
non  potest  esse.  Cum  orgo  beati  csse  omncs  liomiiics 
velint ,  si  vere  volunt  ' ,  pi  ofccto  et  csse  immortales 
volunl  :  aliter  eiiim  bcali  esse  no:i  possent.  Dcniquc 
et  de  immorlalitatc  inlcrrognti ,  sicut  et  de  beaiilu- 
diiie ,  omnes  eam  se  velle  respondcnl.  Scd  qnalis- 
cunique  beatiludo  ,  qu;e  potiiis  ▼occtiir  qiiain  sil ,  in 
hac  vila  qiixMilur,  imo  vero  fiiigiliir  ,  diim  immorta- 
lilas  desperaiur ,  sine  qiia  vera  beaiitudo  esse  iion 
polcst.  llle  quippe  beale  vivil,  quod  jam  siipcrius 
diximus,  el  asiruendo  salis  (iximus,  qiii  vivil  ut  vult, 
ncc  malealiquid  vult.  Nemoaulem  male  vull  iinmur- 
talilatem,  si  cjus  Iiumana  capax  est  Deodonanle  na- 
liira  :  cujus  si  non  tapax  est ,  ncc  bealitndiniscapax 
est.  Ut  enim  homo  bcatc  vival,  opoitet  ut  vival, 
Quem  porro  moriciilom  vila  ipsa  deserit.  beata  vila 
cum  illo  maiicrc  qni  poiesi  ?  Cuin  aulem  deseril,  aul 
iiulenlem  deseril  procul  dubio,  aul  volcnlem ,  aut 
nculrum.  Si  nolcntem,  quomudo  bcaia  vita  ost,  quae 
ila  csl  in  vulnntale,  ul  iion  sil  in  potesta'e?  Cumque 
boaliis  ncmu  sit  aliijuid  vulendo  ncc  liabcndo,  quanto 
minus  cst  bcatus  qni  non  honurc  ,  non  possessiune, 
non  qualibct  alia  re,  sed  ipsa  bcala  viia  noleiis  de- 
serilur ,  qiiando  ei  nulla  vita  eril?  Unde  etsi  nullus 
seiisus  relinqiiilur ,  qiio  sit  miscra  (proplerea  ciiini 
beala  vila  disccdii,  quoniam  lota  vila  discedit),  miser 
est  taincn ,  quamdiu  scntit ,  quia  scit  se  nolenle  * 
consuini  propler  quod  caeiera  ct  quod  prac  cxlcris 
diligit.  Non  igitur  pute.sl  viia  ct  bcala  esse,  ct  nulen- 
tom  deserere  '  :  quia  bcatus  nolens  ncmo  fit ;  ac  pcr 
hoc  qiianto  magis  nolenlcm  dcserendo  miserum  facil, 
qtix  si  nolcnti  prxsto  essct  miserum  facerct?  Si  au- 
tcm  volcntem  deserit,  etiam  sic  quomudo  beala  viia 
crat,  quam  pcrirc  *  voluit  qui  habebal?  Re^tal  ut 
dicant  ncutrum  esse  in  aniino  beali ;  id  est,  eum 
deseri  a  bcata  vila,  cum  per  niorlcm  doseril  lola  viia, 
nec  nollc  nec  vcUe ,  ad  ulrumque  eiiim  paralo  ct 
x-quo  corde  "  consislere.  Sed  noc  isla  beala  ost 
vita ,  qux  talis  est,  ut  qucm  bealumfacit,  amore 
cjus  indigna  sit.  Quomodo  cniin  est  beala  vita,  qunm 
non  amat  bealus?  Aiil  quomudo  amatur,  qiiod  ulruni 
vigcat,  an  pcroat ,  indifrcrcnter  accipitur  ?  Nisi  lorto 
virtulcs  ,  <|uas  propler  solam  bcalitiidincm  sic  ama- 
mus,  pcrsuadcrc  nubis  audent ,  ul  ipsam  iicaiiUidi- 


•  Filili,  loco.  fpiidem,  habobanl,  quidam. 
f  Mss..  vendet  incer  o  ;  omissa  \  arlicula,  in. 
)  TercQtiusferl,  poMU.      u. 


I  Am.  el  Mss.,  ii  vernm  volmU. 

*  sic  Mss.  Al  cdili,  twl.  ttlcin  ;  uiiuiis  reclo. 

*  Edilio  lov.,  volentem  deserere.  ("asiigalur  os  edilisil^S 
el  Mss. 

'  In  Mss.,  (inire. 

*  Edili,  aniiHO.  Al  Mss.,  corde. 


^023  -  Dli  TKINITATi:. 

iioiii  noii  arncriiiis.  Qiiod  si  faciuiil ,  eliam  ipsas  iili- 
qiK!  ainare,  (lesislimiis,  quaiido  iliam  proplcr  qnam 
soliiin  i>las«maviiinis,  iioiianiamus.  Dcinile  qiiomodo 
eril  vcra  lain  illa  perspecta  ' ,  lam  examinal  i ,  lam 
cliquala  ,  tam  ccrla  scnlenlia ,  i)cato8  esse  omnes  iio- 
mines  vclle,  si  ipsi  qiii  jam  i)eali  sunt,  Ijcati  esse  nec 
iiolunt,  nec  voliint?  Aut  si  volunl,  ut  veiitas  clamal, 
ul  iiatura  compellil,  cui  siiinnic  i)onus  et  iinmulabi- 
iitcr  bcatus  Crealor  indidit  iioc  ;  si  volunt,  inquam, 
l»cati  essc  qui  I^caii  sunt ,  ijcaii  noii  esse  uliquc  no- 
Iiint.  Si  aulein  boati  non  essc  nolunl ,  procul  diiMo 
nolunt  consuini  el  pcrire  quod  beali  sunt.  Nec  nisi 
vivcntes  bcati  esse  possunt  :noIunt  igilur  pcrirequod 
vivunt.  Immorlales  ergo  esse  voluiil,  quicuinque  vere 
beati  vel  sunl  vel  osse  cupiunt.  Non  aulem  vivit 
l)eate,  cui  non  adcsl  quod  vult  :  nullo  inodo  igilur 
esse  polcrit  vita  veraciter  beata,  nisi  fucrit  seinpi- 
lerna. 

CAPUT  IX.  —  12.  Non  liumanis  argnmenlationibus, 
sed  fidei  auxilio  dicimus  beatiludinem  futuram  esse  vere 
sempiternam.  Ex  Filii  Dei  incarnaiione  credibilis  fit 
immortatitas  beatitudinis.  Hanc  utrum  capiat  humana 
nalura  ,  quam  tamen  desiderabilcin  confitetur ,  non 
parva  qusesiio  est.  Sed  si  lides  adsil ,  quae  inest  eis 
qiiibus  dedit  poiestalem  Jesus  filios  Dei  ficri ,  nulla 
qu3PStio  esl.  Ilumanis  quippe  argumentationibus  iisec 
invenire  conantes,  vix  pauci  magno  procdili  ingenio, 
abundantes  olio ,  doclrinisque  sublilissimis  eruditi, 
ad  indagandam  solius  animae  immorlalitatem  per- 
venire  potuerunt.  Cui  lamen  animae  beatam  vitam 
non  invenerunl  stabilem  ,  id  est  veram  :  ad  miserias 
eain  quippe  vitcc  hiijus  tliam  post  bealitudinem  red- 
ire  dixerunt.  Et  qui  eorum  de  bac  erubuerunt  sen- 
lentia ,  et  anlinam  purgalam  in  sempilcrna  bealilii- 
dine  »  sine  corpore  collocandam  pulaverunt,  talia 
de  mundi  retrorsus  a^lernitate  senliunt ,  ut  hanc  de 
aiiima  sententiam  suam  ipsi  rcdarguant  :  quod  bic 
longum  est  demonstrare  ,  sed  iii  libro  duodecimo  de 
Civit£»le  Dei,  satis  a  nobis  esl,  quanluin  arbilror, 
explicalum  (Cap.  20).  Fides  aiilem  isia  totum  boini- 
nem  immorlalcm  fuluniin  ,  qui  iiti(iue  constat  ex 
aninia  et  corpore  ,  el  ob  lioc  vere  beaium  ,  non  argu- 
menlalione  huinana,  sed  divina  auctorilale  promiltit. 
Et  ideo  cum  dictum  esset  in  Evangelio  ,  qund  Jesus 
decjril  potestatem  filios  Dei  fieri  iis  qui  eum  recepe- 
runl;  et  quid  sit  recepisse  eum.brevilerfuisset  cxpo- 
situm  ,  dicendo  ,  Crcdentibus  in  nomine  ejus ;  quoqiie 
modo  niii  Dei  fiiToni ,  esset  adjunctum  ,  Qiii  non  ex 
satiguinibus  ,  neque  ex  volunlale  carnis  ,  neque  ex  vo- 
luntate  viri  ^  sed  ex  Deo  nati  sunt  :  ne  isla  boiniiium 
(|uam  videmus  et  gestamus  infirmilas  tantam  excel- 
lcntiam  despcraret,  illico  annexum  est ,  El  Verbum 
caro  factum  est,  el  habilavil  m  nobis  (Joan.  i,  12-14) ; 
Ht  a  conlrario  siiadorcuir  qnod  incrcdibile  vidci)aliir. 
Si  enim  naluia  Dei  Filiiis  propier  filios  iioiniiiuin 
rnisericordia  factus  est  hominis  lilius  ;  lioc  esl  eiiim, 
Yerbum  caro  factum  cst ,  et  habitavii  in  uobis  homiiii- 

'  vMl\,  perfecta.  Mclius  Mss.,  perspecla. 
»  pclili,  in  sempitcrnam  bcatiludincm. 


S.  AUCUSTIM  1021 

biis  :  qii.tiito  esl  crcdibilius  ,  natiira  lilios  Iioininis 
graiia  Dei  filiog  Dci  ficri  ,  el  h;il)ilarc  in  Dco  ,  in  quo 
iiolo  cl  de  qiio  solo  esse  possiint  beali  parlicipcs  iin- 
morlalilalis  rjus  clTccli ;  proptcr  quoil  p<TSiiaden- 
diim  Dei  Filiiis  parliccjis  nostrui  inorlalitalis  cffe- 
ctus  est? 

C.\I'Ur  X.  —  13.  Incarnalione  Veibi  concenienlior 
non  fuil  modus  ulius  liberandi  hominis  a  morlatilat'.$ 
miseria.  lHerila  quoe  dicuntur  notlra ,  dona  sunl  Dei. 
Eos  itaque  qui  dicunt ,  Itane  deluil  Df;o  modus  alius 
quo  lil)eraret  homines  a  miseria  morUditalis  liujus, 
ut  nnigenilum  Filium  Deum  sibi  coacternnm  ,  homi- 
nem  ficri  vcllet,  inducndo  humanam  aniinam  cl  car- 
nem ,  morlaleinque  factum  morlcm  perpcti?  parum 
esl  sic  refellere  ,  ut  islum  moduin  qiio  nos  pcr  Me- 
diatorein  Dei  et  hominum  hominem  Christum  Jesum 
Deus  libcrare  dignalur,  asscramus  bonum  et  divinx 
congruum  dignitati  :  verum  etiam  ut  oslendamus  non 
aiium  modum  possibilem  Deo  defuisse ,  cujus  pote- 
stali  cuncla  aequaliter  subjacenl ;  sed  sanandu;  no- 
strae  miscFiae  convenienliorem  modum  alium  non 
fuisse  ,  nec  osse  oporluisse.  Quid  enim  tara  necessa- 
rium  fuit  aJ  erigendam  spem  noslram  ,  menlesque 
mortalium  condilione  ipsius  morlalitalis  abjeclas,  ab 
immortalitatis  desperatione  liberandas  ,  quam  ul  de- 
monstrarelur  nobis  quanli  nos  penderet  Deus ,  qiian- 
tuinque  diligcret?  Quid  vero  bujiis  rei  tanto  isto  iii- 
dicio  manifestius  atque  pr.T.cIarius ,  quam  nl  Dei 
Filius  immulabililer  bonus,  in  se  maiiens  quod  erat, 
el  a  nohis  pro  nobis  accipiens  quod  non  erat ,  prjcter 
sufe  natur»  detrimentum  * ,  nostrae  dignalus  inire 
consortium  ,  priiis  sine  ullo  malo  suo  merito  mala 
nosira  perferret;  ac  sicjam  credentibus  ()uaiiium  nos 
diligat  Deus,  et  quod  desperabamus  jam  speranlibus, 
dona  in  nos  sua  sine  nllis  bonis  meritis  nostris ,  imo 
prsDcedentibus  et  malis  merilis  nostris  ,  indeb^ta  lar- 
gitateconferrel? 

14.  Quia  el  ea  quoe  dicunliir  merila  noslra ,  dona 
sunt  ejus.  Ut  eniin  fides  por  dileclionem  operelur 
(Gtdat.  V,  6),  charitas  Dei  di/fusa  est  in  cordibus  noslris 
per  Spiritum  sanctum  qui  daus  est  nobis  (Rom.  \,  5). 
Tiinc  esiautem  datus,  qiiando  cst  Jesus  resiirrocti.  ne 
clarificatus.  Tunc  enim  euin  sc  missuriini  esse  pro- 
misit  el  misit  (Joan.  xx,  22 ;  vii,  59,  el  xv,  20)  :  qiiia 
luiic ,  sicut  de  illo  scriptum  est ,  el  ante  proedicium, 
Ascendit  in  altum ,  captivavit  caplivilatem  ,  dedil  dona 
Itominibus  (Ephes.  iv  ,  8,  et  Psal.  Lxvii  ,  19).  11  ic 
doiia  sunt  merita  noslra  ,  quibus  ad  suinmum  bonuni 
immorlalis  beatitudinis  '  pervenimus.  Commcndat  uu- 
lem,  inquit  Aposlolus,  charitatem  suatn  Deus  in  nobis, 
quoniam  cum  adliuc  peccatores  essemus  ,  Cltristus  pro 
nobis  mortuus  est.  Mutto  magis  juslificati  nunc  in  san- 
guine  ipsius,  salvi  ei^imus  ab  ira  per  ipsum.  Adhuc  ad- 
(|:| ,  ot  dicit  ,  Si  enim  cum  inimici  essemus,  reconciliaii 
sumus  Deo  per  morlem  FHii  ejus;  mullo  magis  recon- 
ciliitli ,  satvi  erimus  in  vita  ipsius.   Quos  peccatores 

'  Er.  ei  Lov. ,  pra;ter  animce  siiw  nalurce  dclrimenlmn. 
Abesl,  'Vtimw,  a  Mss.  et  editione  Ain. 
»  sic  Mss.  Ediii  vcro,  iinmorlulitalis  ct  bcalitudiwi,. 


1025 


dixit  prius,  hos  postcrius  ininiicos  Doi ;  ct  quos  piius 
juslilicalos   in  sanguinc  Jcsu  Chrisli  ,  eos  poslci  ius 
re«oncilidlos   per  nioriein  Filii   Dei;  ct  quos  prius 
salvos  :<b  in  per  iitsuin ,  cos  postea  salvos  in  vita 
ipsius.    NOn  ergo  anle  ist:uu  grali;iin  quoqiio  modo 
peccatores,  sed  in  talibus  poccalis  fuiiiius,  ul  injniici 
csseinus  Dei.   Supcrius  aulcm   idcni   apostolus  nos 
peccaiores  ct  iniinicos  Dci  ,  duobus  idenlidem  nonii- 
nibus   appcllavit ,    uiio  vcliit   initissinio,   alio  planc 
alrocissinio  ,   diccns  ,   Si  enim  Chrislus ,  cum  infirnii 
etsemus  adhuc ,  jusla   lcmpus  pro  impiis  morluus  e$t 
{Rom.  V,  6-10).  Qiios  infirmos  ,  eosdem  impios  nnn- 
cupavil.   Leve  aiiquid   videtiir   in(irniltas  ;   sed  aii- 
quando  lalis  cst,  nt  impietas  nominctur.    Nisi  lnnicii 
iiifirmilas  csset ,  mcdicum  neccssarium  non  babcrel ; 
qui  esl  hcbraice  Jcsus,  ^rxce  lon^.p ,  nostra  autcin 
locutione  Salvator.  Qiiod  verbuin  lalina  lingiia  anlea 
non  liabebat,  sed  babcre  polcral,  sicutpotuit  quaiido 
voluil.  Hlcc  autem  Aposloli  senlentia  prjcccdcns,  iibi 
ait ,  Adhuc  cum  inprmi  essemus ,  juxla  lcmpus  pro  im- 
piis  morluus  est ,   cobxret  bis  duabus  scquentibus, 
quarum  in   ima  dixit  pcccatorcs,   in  alia  ininiicos 
Dei,   lanqiiam  illis  singiilis  reddiderit  singula,pcc- 
calorcs  ad  inlirmos ,  iniinicos  Dei  referens  ad  ini- 
pios. 

CAPUT    XI.  —  !5.  Difjlcullas ,  quomodo  juslificali 
sumus  in  sanguine  Filii  Dci.  Scd  quid  esl,  juslificali  in 
tnncjuine  ipsius?  Qux' viscst  sanguinis  bujiis,  obsecro, 
ut  in  co juslilicciilur crcdcnlcs?  El  quiil  cst,  reconciliuli 
per  mortem  Filii  ejus  ?  itane  vero,  cum  irasccrctiir  nobis 
Deus  Paler ,  vidit  moricm  Filii  sui  pro  nobis,  et  pla- 
calus  csl  nobis?  .Nuniquid  crgo  Filius  ejus  us(|ue  adeo 
nobis  jam  |ilacaius  erat ,  iit  pro  iiobis  ctiam  dignare- 
liir  mori :  Patcr  vcro  nsqiie  adco  adhuc  irasccbatur,  ut 
iiisi  Filius  pru  nobis  morerclur,   non  placarctnr?  Et 
«|uid  est  quod  alio  loco  idcm  ipsc  doctor  Genlium  : 
Quid,  inqMil,  crgo  dicemusad  ha:c?  Si  Deuspro  nobis, 
quis  conlra  nos?  Qui  proprio   Filio  suo  non  pepercit , 
ted  pro  nobis  omnibus   tradidil  illum ;   quomodo  non 
eliam  ctim  illo  omnia  nobis  donavil  {Id.  viii,  31,  32)? 
Niimquid  nisi  jam  placalus  esset  Paler  ,  proprio  Filio 
non  parccns  pro  nobis  eum  tradoret?  Noiine  vidctur 
b.xc  illi  velut  advcrsa  cssc  sentcntia?  In  iila  moritiir 
pro  nobis  Filius ,  et  reconciliatur  nobis  Palcr  per 
inortem  cjus  :  in  bac  aulem  lanqiiam  prior  nos  dilc- 
xcrit  Patcr,  ipse   proptcr  nos  Filio  non  parcil,  ipsc 
pro  nobis  ciini  Iradit  ad  mortcm.  Scd  vidco  quod  ct 
antea  Patcr  dilexit  nos,  iion  solum  anleqiiam  pro  nobis 
Filius  morcretur,  sed antcquam  condcrct  mundum,  ipso 
leste  Apostolo  qui  dicit  :  Sicut   eicgit  nos  in  ipso  unle 
tnundi conslitutionem  {Ephes.  i,  4).  Nec  Filius  Palrc  sibi 
non  parcentc  pro  nobis  velnt  invitus  cst  tradilus,  qiiia 
el  de  ipso  diclumcsl,  Qui  me  dilexit,  et  tradidit  semet^ 
rptum  pro  me  {Valat.  ii,  20).  Oinnia  crgo  siinul  cl  Paicr 
el  Filius  ct  amborum  Spiriius  paritcr  ct  concoidiler 
operanlur  :  tamcii  juslificali  siinius  in   Clirisli  san- 
guinc  ,  et  reconciliati  sunius  Deo  jier  morlcm  Filii 
cjiis;  ot  quomodo|id  faclnm  sit ,  ut  potero,  etiam  liic 
qnautum  salis  videbitur  cxplicabo. 


UBEI\  TERTIUS  DECIMUS.  ,^3^^ 

CAPDT  XII.  —  iC>.  Omnes  proptcr  .\dct  peccalum 
traditi  in  potcslalem  diaboli.   Qiud.im  justilia  Dei  in 
poleslatem  diaboli   tradiuim   csl  g<nus   hiim.inum , 
peccato  primi    bominis    in   omnes  utriiisqiie  scxus 
commixlione   nasccnles  originaliter    transeuntc,   et 
parentum  pi  imoruin  debilo  uiiiversos  posteros  obli- 
ganle.  Ilivclradiiid  priiis  in  Gericsi  significaia  cst,  ubi 
cumscrpenti  dictiim  essct,  T erram  manducnbis  ;  ho- 
mini  dicUim  est,  Terra  es,  et  in  lerram  ibis  {Cen.  m, 
ii,  19).  Eoqiiod  diclum   esl ,  f«  lerram  ibis ;   mors 
coiporis  pra:nuntiata  cst,  quia  iiec  ipsam  fucral  ex- 
perlurus,  si  pcrmanstssct   ul  faclus  cst  rcctus  :  quod 
vero  vivcnti  ail,  Terra  c«;ostcndit  toliim  Iiominem  in 
d.iorius  commiilalum.  Talc  cst  enim,  Terra  es;  qualc 
isliid ,  ISon  perwancbil  Spirilus  meus  in  hominibus  isiis 
quoniam  caro  sunt  {Id.  vi,  5).  Tiinc  crgo  dcmoiisliM- 
vit  ciim  ei  Iraditum  ,  cui  diclum  fueral,  Terram  man- 
ducabis.  Apostolus  auicm  apertius  boc  pncdicat,  ubi 
diiit  :  El  vos  cum  esselis  morlui  delictisel  peccalis  ve- 
stris,  in  quibus  atiquando  ambulastis  secundum  sa^culum 
mundi  hujus,  secundum  principem  polestalis  aeris,  spiri- 
lus  hujus  qui  nunc  operalurin  fitiis  diffidenlice,  in  quibus 
el  nos   omnes  aliquando  conversali  sumus  in  desidcriis 
carnis  noslra;,  facientes  voluntatcs  carnis  et  a/fcclionum : 
et  eramus  nalura  filii  irce,  sicut  et  cwtcri  {Eplies.  11,  1- 
5).  Filii  diftidcnlise  sunt  in^ideles;  ct  quis  lioc  non 
cstnnleqiiam  fidclis  fiat  ?  Quocirca   omnes  bomines 
ab  origine  sub  principesunl  polcsiatis  acris,  qui  ope- 
ratur  in  filiis  diffidenli(v.  Et  quod  dixi,   Ab  origine , 
boc  est  quod  dicit  Aposloliis,  nalura  el  se  fuisse  sicul 
c.xieros  :  natura  scilicct  ut  est  dcpravaia  peccato, 
non  ut  recta  creata  est  ab  iniiio.  Modus  autcm  iste 
quo  traditus  est  homo  in  diaboli  potestatcm,  non  ita 
debet  inielligi,   lanqiiam  hoc  Deus  fecerit ,  aut  fieri 
jusserit  :  sed  quod  lanlum  permiscrit,  juste  tamen. 
Illo  cnlm  dcserente  pcccantem  ,  peccati  auclor  illico 
iiivasit.  Nec  ila  sane  Deiis  descruil  crcaiuram  suain  , 
ut  non  sc  ilii  exliiljcret  Deum  creantem  ct  vivilican- 
tem,  el  inlcr  pocnalia  mala  eliain  boiia  malis  inulla 
pra;siantem.  Non  cniin  conlinuit  in  ira  sua  miscraiio- 
ncs  suas  {Psal.  lxxvi,  10).  Ncc  honiin.Mn  a  lcge  siirc 
poicstatis  ainisit,  quando  in  diaboli  polcslale  esse 
permisit  :  qiiia  nec  ipse  diabolus  a  polesiatc  Oinni- 
potcntis  alieniis  est,  sicut  neque  a  boniialc.  Nani  et 
nialigiii  angeli  unde  qiialicumquc  subsisicrcnt  vila  , 
nisi  pcr  eum  qui  vivificat  omnia?  Si  ergo  commissio 
peccalorum  pcr  iram  Dei  justam  bomincm  subdidit 
diabolo ,   profeclo  rcmissio  peccatorum  pcr  reconci- 
lialionem  Dei  bcnignam  eruit  Iiominem  a  diabolo. 

CAPLT  XIII.  —  17.  Non  potentm ,  scd  justilia 
eruendus  liomo  fuit  a  diaboli  poteslale.  Non  auiem  dia- 
bolus  polentia  Dei,  scd  justitia  supcrandus  fuil.  Nam 
qiiid  Oinnipotcnle  polentius?  Aut  cujuscreaturac  po- 
tcslas  potcsiali  Creaioris  comparari  poicsl?Scd  ciim 
diabolus  vilio  pcrvcrsilalis  sua;  facliis  sil  amator  po- 
lenlix,  et  descrlor  oppugnalorque  jnstili*  ;  sic  ciiiiii 
ct  liomines  eum  tanto  magis  imilantur,  quaiito  ma- 
gis  neglccia,  vel  cliam  pcros3  jusliiia,  potenlix'  stu- 
deiit,  cjusque  vcl  adcptionc  Ixlanlur,  vcl  iiiflaminan- 


mi  m  TP.iNiTATi: . 

lur  ciipiditatc  :  placuil  Deo ,  ut  proptcr  crucndiiin 
homiiieii)  dc  diaholi  potcstale,  iioii  polciitia  diaboliig, 
scd  jiistiiia  vincercliir  ;  .'iti|iu:  ila  cl  lioiiiiiics  irnilan- 
les  Cliristum,  jusiitia  qiitKrorcnt  diabolnm  vinccre  , 
iion  polcnlia.  Non  quod  polcntia  quasi  mali  aliqnid 
iiigienda  sit ;  sed  ordo  scrvandns  csl ,  qiio  prior  csl 
jnstilia.  Nain  quanta  polcntia  polcst  csse  inorlaliuin? 
Toneani  crgo  mortalcs  justiliam  ,  poienlia  iininorla- 
libus  dabitur.  Giii  comparala  qiianlalibel  conim  lio- 
miiiuin  qui  polcnlcs  vocantur  in  tcrra,  ridicula  iiifir- 
milas  invenittir,  cl  ibi  fodilur  pcccalori  fovea  ,  ubi 
videntur  mali  pluriinum  posse.  Canlat  aulcm  justiis 
et  dicil  :  Bealus  liomo  quem  tti  erudieris  ,  Domine,  et 
de  lcge  tua  docueris  eum  :  ul  mitiges  ci  a  diebus  mali- 
gnis,  donec  fodiatur  peccatori  fovea.  Quoniam  non  re- 
pellet  Dominus  plebem  suam  ,  et  hxreditatem  suam  non 
derelinquel :  quoadusque  justitia  converlatur  ih  judi- 
cium,  et  qui  liabenl  eam,  omnesreclo  sunt  corde  {Psal. 
xciii,  12-15).  IIoc  crgo  icinporc  quo  differliir  p:iten- 
tia  populi  Dei,  non  repetlet  Dominus  plebem  suam,  et 
liwredilatem  suum  non  derelinquet ;  quantalibet  acerba 
et  indigna  ipsa  bumilis  alque  infirma  palialur,  quoad- 
usque  juslitia  qiiam  nunc  babcl  infirmitas  piorum  , 
convertatur  in  judicium  ,  boc  cst ,  judicandi  accipiat 
potestalcm  :  qnod  jusiis  in  line  servalur,  cum  pracce- 
denlem  justiiiam  ordine  suo  fucrit  potentia  subsecula. 
Potentia  quippe  adjuncla  jusiitise,  vel  juslitia  acce- 
dens  polenticc  *,  jiidiciariam  potestatem  facil.  Pcrli- 
net  autcm  juslitia  ad  volunlalcm  bonam  :  unde  di- 
cluni  cst  ab  Angelis  nalo  Christo  ,  Gloria  in  excehis 
Deo,  et  in  terra  pax  liominibus  bona:  volunlads  (Luc.  ii, 
14).  Polenlia  vcro  sequi  debel  juslitiam,  non  pnT^ire: 
ideo  et  in  rcbus  sccuiidis  ponitiir  ,  id  est  prosperis  : 
secundiu  aulem  a  scqticndo  sunt  dictae.  Cuin  eiiim 
beatum  faciant,  sicut  supcrius  disputavimus,  du,e 
rcs,  bene  velle,  ct  posse  qiiod  velis,  non  debei  csse 
illa  pervcrsitas,  qusc  iii  eadcm  dispulaiione  nolata 
esl,  ul  ex  duabus  rebus  qua;  faciunt  beatnm  ,  posse 
quod  velit  bomo  cligat,  el  vellc  qnod  oporlet  negli- 
gal ;  cum  prius  debeat  babcre  volunlatem  bonam , 
magiiam  vero  poslea  poleslatem.  Bona  porro  volun- 
las  purganda  esl  a  vitiis  ,  a  qnibus  si  vincitur  homo  , 
ad  hoc  vincitur  ul  niale  velit,  el  bona  jam  volunlas 
ejus  quomodo  eril?  Oplandum  est  ilaque  ul  poleslas 
nunc  delur ,  sed  contia  vitia,  propicr  quaj  vinccnda 
potcnles  nolunt  esse  bomines,  ct  volunt  propter  vin- 
ccndos  bomines  ;  utqnid  hoc,  nisi  ut  vcre  victi  falso 
vincant ,  iiec  sint  veritale,  sed  opinione  vietorcs? 
Vclil  bomo  prudcns  esse,  velil  fortis,  velit  lempi-raiiS, 
velit  justus  ,  atque  ul  ha;c  vcraciler  possit,  polenliam 
plane  optel,  alque  appelat  ut  polcns  sit  iii  s.ipso  ,  ct 
miro  modo  adversus  se  ipsuin  pro  sc  ipso.  Ca>lera 
▼cro  qiiae  bene  vult ,  et  tamcn  non  potcsl,  siciil  est 
iinmorlalitas  ,  ct  vera  ac  plena  felicilas,  desiderare 
non  ccsset,  et  patienter  exspcclei. 

CAPUT    XIV.  —  18.  Cliristi  mors  indebila  tibcravit 
9bnoxios  morli.  Qu.tc  est   igilur  justitia ,  qua  viclus 

•  Am.  ct  iileri(iue  Mss.,  accedente  polenliw.  F.t  nonnulli, 
ttccedente  poieniia. 


S.  AUCUSTINI 


10*8 


est  diabolus?  Qujp,  nisi  justilia  Jesu  Christl '  Etquo- 
modo  victus  csl?  Qiiia  ciim  in  co  nibil  morte  digiiuii» 
invcnirct,  ofxidit  eum  tamcn.  Et  utiquc  justuni  cst 
ul  dcbitores  quos  tcncbal,  libcri  dimiltaniur,  in  eiini 
crcdcntcs  quem  sinc  ullo  debito  occidil.  Hoc  est  qimd 
jiislificari  dicimur  iii  Chrisli  sanguine  (Wom.  v,  9). 
Sic  qiiippe  in  rcinissioncm  pcccatorum  noslrorum  in- 
noccns  sangnis  illc  effusiis  est.  Undcse  dicil  in  Psal- 
mis  in  morluis  libcrum  {Psal.  lxxxvii,  6).  Solus  cnim 
3  dcbilo  mortis  libcr  cst  morluiis.  Hinc  ct  in  alio 
Psalmo  dicil,  Quce  non  rapui,  lunc  exsolvebam  {Ptal. 
Lxviii ,  5) :  rapinam  volciis  iiileliigi  j^cccalum  ,  qiiia 
usiirpatum  est  contra  liciluin.  Undc  pcros  etiam  car- 
nis  su;e ,  sicut  in  Kvangclio  lcgilur  ,  dicit,  Ecce  venit 
princeps  mundi  Itujus,  et  in  me  nihil  intenit ,  id  est , 
niilluin  pcccalum  ;  sed  ut  sciant  omnes  ,  inquit,  quia 
volunlatem  Palris  mei  facio,  surgiie,  eamus  hinc  {Joan. 
xiv,  30,  31)  Et  peigit  inde  ad  passionem  ,  iit  pro 
debitoribus  nobis  quod  ipse  non  debebat  exsolverct. 
Numqiiid  istojure  acquissimo  diabolus  vincerelur  ,  si 
potentia  Cliristus  cum  illo  agerc  ,  non  juslilia  voluis- 
6el?  Sed  postposuitquod  potuil,  ul  prius  agerel  quoJ 
oportuit.  Ideo  auiem  illum  essc  opus  erat ,  et  bonii- 
ncm  ,  ct  Dcum.  Nisi  enim  lioino  esset ,  non  posset 
occidi :  nisi  Deus  esset ,  non  crederetur  noluisse 
quod  potuit ,  sed  non  potuissc  quod  voluit ;  nec  ab 
eo  jusliliam  polcnliac  pnclaiam  fnisse,  sed  ei  defuisse 
polenliam  pularcmus.  Nunc  vero  h'im\na  pro  nobis 
passus  est,  quia  bomoerol;  scd  si  noluissct*,  eliam  boc 
non  pati  poiuissel,  quia  ct  D.^us  eral.  Ideo  gralior  facia 
est  in  huniililate  juslilia,  quia  possct  si  noluissct 
humilitatem  non  perpeti  lanta  in  divinitate  polcnia :  ac 
sic  amoriente  lam  polcnte,  nobismortalibusimpoten- 
lilKis,  ei  commendaia  esljiisiiiia ,  el  promissa  poten- 
lia.  Horum  cnim  duorum  unum  fecit  ra^riendo,  alte- 
rum  resurgendo.  Quid  enim  justius,  qiiam  usque  ad 
morlem  crucis  pro  justilia  pervenirc?  elquid  poleii- 
tius  ,  qiiam  resurgcre  a  mortuis  ,  ct  in  coelum  cuin 
ipsa  cariie  in  qua  est  occisus  ascendere  ?  Et  jusiiti.i 
ergo  prius  ,  et  poienlia  postea  diabolum  vlcit :  justi- 
tia  scilicct ,  quia  nulluin  peccatum  babuit ,  et  ab  illo 
injnslissime  esl  occisus  ;  polentia  vcro  ,  quia  revixit 
mortiius,  nunquam  postea  morilurus  {Rom.  vi,  9). 
Sed  polcnlia  diabolum  vicisset,  ctiamsi  ab  illo  non 
potuissel  occidi  :  quamvis  m.ijoris  sil  potcntix  etiam 
ipsam  morteni  vincere  rcsurgendo ,  quam  vitare  vi- 
vendo.  Scd  aliud  est  propter  quod  jusliflcamur  in 
Cliri>ti  sanguine ,  cum  per  remissionem  peccatorum 
eruimur  a  diaboli  poteslale  :  hoc  ad  id  pertinet , 
qnod  a  Christo  justilia  diabclus  vincitur,  non  polen- 
lia.  Ex  iiilirmilate  quippe  quam  suscepit  in  caine 
morlali,  non  ex  iinmoriali  polenlia  crncifi.xus  eslChri- 
sliis  :  de  qua  tamcn  infirmilate  ait  Aposlolus,  Quod 
infirmumesl  Dei,  fortius  est  hominibus  (I  Cor.  i,  25). 
CAPUT  XV.  —  19.  De  eodem.  Non  est  ilaque  dif- 
ficile  videre  diabolum  viclum  ,  quaiido  qui  ab  illo  oc- 
cisus  cst  resurrexit.  Illiid  cst  majus,  et  ad  intelligcn- 
dum  profundius,  vidcre  diaboliim  viclum,  quandosibi 

*  SJc  Mss.  At  edili,  voluissct. 


io:9 


LIBLR  TERTIUS  DECIMUS. 


1030 


vicisse  videbatur,  id  esl,  qiiaiulo  Cliiislus  occisus  ost. 
Tunc  ciihn  sangnis  iHe ,  quoiuain  ejus  crat  qiii  iiul- 
liir.)  habuitoninino  poccaluin.  aJ  remissionoin  noblro- 
ruin  fusiis  esl  pcccatoruin,  ut  quia  eos  diabolus  ine 
rito  tenebal,  qiios  peccali  rcos  coiuliiione  inorlis  ob- 
sirinxil,  l'OS  pcr  euin  nuTilo  diiniltoret,  (luein  nullius 
pcccati  reuiii  i  i.inerito  poeiia  morlis  affecil.  Ilac  ju- 
slilia  viclus.  et  lioc  vincnlu  vinctus  cst  Torlis,  ul  vasa 
ejus  eriperciilur  (Mnrc.  iii,  27) ,  quai  apud  cum  cum 
ip.-o  el  aiigclis  ejus  ruei;iiil  vasa  irx ,  et  iii  va.^a  lui- 
sericordiaj  vorterentur  (Rom.  i\,  22,  23).  Ila^c  qiiippc 
▼erba  ipsiiis  Domiiii  nostri  Jcsu  Clirisii  de  caUo  ad  se 
facla,  cuni  primuin  vocalus  cst,  narrat  aposlolus  Pau- 
liis.  N.ini  iiiler  ca-lera  quaj  audivil,  eiiain  lioc  sibi 
diclum  sic  Io(|uilur  :  Ad  hoc  enim  libi  apparui,  ul  coii- 
s'iliiain  te  minislruni  el  leslem  eorum  qu(v  u  me  vides, 
quibus  eliam  prteco  libi,  libcraus  le  de  populo  el  de  ijen- 
ibus,  in  quas  egomillo  le  apcrire  oculos  caxorum ,  ul 
uvfrlanlur  a  lenebris,  et  a  poleslate  salana;  ad  Deum,  ut 
uccipianl  reiiiissionem  pcccutorum,  et  sortem  quw  in  san- 
ctis,  el  fidem  qucc  in  me  est  {.\cl.  xxvi ,  16-18).  Unde 
ct  cxhoilans  idem  apostolus  crcdcnlos  ad  graliaruin 
aclioncm  Doo  Patri  :  Qui  eruit  nos,  inqnit,  de  poleslate 
lencbraium,  et  traiislulit  in  regnum  Filii  cliaritalis  suw, 
iii  quo  hubemus  redemptionem  in  remissionem  peccalo- 
rum  [Coloss.  i,  13,  14).  In  hac  redemptionc  lani|uain 
prclium  pro  nobis  d:itus  cst  sangiiis  Cbristi ,  quu  ac- 
ceptodiabolus  non  ditalus  csi,  scd  lig.itiis  :  ut  nos  ab 
cjus  nexibus  solvereiiiur,  ncc  (picmquain  socuiii  eo- 
rum  quos  Cbristus  ab  oinni  dcbiio  libcr  indebile  fuso 
suo  sanguine  redemisset,  peccatorum  rciibiis  involu- 
tum  irabcrol  ad  sccundic  ac  scmpilernic  nioriis  exi- 
tiuin  (Apoe.  xxi,  8);  sed  hactenus  niorcrciiliir  ad 
Clirisli  graliain  porlinenlos  ,  iirxcognili  el  pncdcsli- 
naliclclecii  anto  conslitulioiicm  mundi  (I  Peir.  i,20), 
qualeniis  pro  illis  ipsc  morluus  cst  Cbristus,  carnis 
laniiiin  morle ,  non  spirilus. 

C.^PUT  XVI.  —  20.  Reliquice  morlis  ct  sccculi  mala 
cedunl  in  bonum  cleclis.  Quain  convenicnler  elecla  mors 
Chrisli ,  u(  justificareinur  in  sanguine  ipsius.  Ira  Dei 
quce  sii.  Quamvis  cnim  et  ipsa  mors  carnis  dc  pcccato 
primi  hominis  originnlilcr  veiicrit,  lamcn  bonus  cjns 
1  sus  gloriosibsiinos  marlyres  fccit.  El  idco  non  soluin 
ipsa,  sed  omnia  srrciri  liujus  mala,  dfdorcs  laborcsquc 
bominuin  ,  quani]u:im  dc  peccatoruin  ,  et  maxinic  dc 
peccati  originidis  iiieriiis  voniant,  undc  facia  csl  ct 
ijisa  vita  vinculo  moriis  obslricta ,  lamcn  cl  rcniissis 
p(^ccalis  rcniancre  (Icbuoriinl,  cum  quibiis  bomo  jiro 
vcrilate  ccrtarcl,  ct  undc  excrcerelur  virtus  fideliuin  : 
iil  novus  Iionio  pcr  lcstamcnlum  novuin ,  inlcr  niaia 
liiijiis  sxculi  novo  sxculo  praeianirutur ,  miseriim 
inam  meruil  vita  ista  damn:ila  sapicnler  lolcrans,  ct 
quia  finiclur  prudcnler  gralulans ;  bcatitudincm  vcro 
qiiam  libcrata  vita  futiira  sinc  fiiic  babitura  cst,  fidc- 
litcr  cl  patienier  exspc(  tans.  Diabolus  enim  a  domi- 
nalu  ct  3  cordibus  fideluim  foras  missus,  in  quoruin 
diiDtnatioiic  alqiie  infidclilale  licct  d:)mnaliis  ciiam 
ips<?  regnabat,  lantuin  pro  condiiione  morlaliialis  liu- 
jus  adversari  sinilur,  qaanlum  eii  expcdirc  iiovil,  de 


qno  sacM^  Littor.t?  porsoiianl  pcr  os  aposlolicum  :  Fi- 
delis  Deus ,  qui  non  permiltet  vos  leiUari  supra  id  quod 
poteslis ;  sed  faciet  cum  tenlalioiie  eliam  exilum,  ul  pc's- 
siiis  susliiiere  (I  Cor.  x,  15).  Prosunt  auteni  isla  mala 
(pi;c  lideles  pie  porforunl,  vcl  ad  cmcr.danda  peccala, 
vol  ad  exorccndam  piobandamque  justitiam,  vel  ad 
deinonslraiidam  vil:e  Inijus  iniseriam  ,  ut  ilia  ubi  erit 
boatitndo  vcra  alipic  perpolua,  ct  dcsidcrciur  ardcn- 
liiis,  ct  instanlius  inquiralur.  Sed  circa  cos  ista  ser- 
vanlur,  de  (luibus  Aposlolus  dicil  :  Scitnus  quoniain 
diligenlibus  Denin  oinnia  coopcrantur  in  bonum,  iis  qui 
secuiidnm  propositum  vocali  sunl  sancli.  Quoniam  quos 
aiile  pra-scivit ,  el  prwdcstinavit  conformes  '  imaginis 
Filii  sui ,  ul  sil  ipse  primogenilus  in  mullis  fralribus. 
Qiios  auletn  prwdesliiiavil,  illos  el  vocavil ;  et  quos  vo- 
cavil,  illos  el  juslificuvil ;  quos  aulem  jusli/icavit ,  ipsos 
ei  glorificavit.  Ilorum  pncdoslinatorum  ncmo  cuin  di.i- 
boio  pciibit ' ;  ncnio  usquc  ad  morlem  sub  diaboli 
potosiale  remanebit.  Deiiide  scqiiilur  quod  jani  supra 
commemoravi  (Cup.  11)  :  Quid  crgo  dicemus  ad  hwc? 
Si  Deus  pro  tiobis,  quis  contra  tios?  Qui  Filio  proprio 
non  pcpercit,  scd  pro  nobis  omnibus  tradidil  illum ;  quo  • 
iiiodo  non  et  cum  illo  otimia  nobis  donavil  {Rom.  viii, 
28-52). 

21.  Cur  crgo  non  ficrct  mnrs  Clirisli?  Imocur  non 
pr;clcrmissis  atiis  iniiumcrabilibiis  inodis ,  quibus  ad 
nos  liberandos  iili  possct  Omnipoiciis,  ipsa  polissi- 
mnni  oligcrctur  ut  lieret;  ubi  iiec  de  divinilalc  ejiis 
aiiquid  iniminiituin  esl  aul  niulaluin ,  et  de  buinani- 
tale  suscepta  tantum  bcneficii  coilatuin  cst  hominibus, 
ut  a  Dci  Filio  seinpilorno  codoniqiic  liominis  filio 
mors  lcmporalis  indebila  rcddeietiir,  qua  eos  a  scin- 
piuriia  mortc  dcbiia  liboMiet?  Peccaia  noslradiabo- 
lus  tciieb:it,  et  pcr  illa  nos  mcrilo  figebat  in  morie. 
Dimisit  ca  illc  qiii  siia  non  Iiabcb;it,  cl  ab  illo  imme- 
riio  csl  pciduclus  ad  morlem.  Tauti  v;ilnit  sangnis 
illc ,  lit  iicininom  Cbrislo  indiilum  in  ailcrna  niorie 
dcbiia  doliiicre  dcbiicrit,  qui  Chrislum  morle  iiidcbita 
vcl  ad  lempus  occidit.  Commendat  ergo  charilalein 
suam  Deus  in  txobis  :  quoniam  cum  udhuc  peccalorcs 
essonus ,  Chrislus  pio  nobis  murluus  est.  Multo  inagis 
juslificali  nunc  in  sanguine  ipsius ,  salvi  crimus  ab  ini 
per  ipsum.  Justificali,  in(|iiil,  in  sanguiiie  ipsius  :  jiisti- 
licali  planc  in  eo  quod  a  pcccatis  omiiibus  libcrati ; 
liboraii  aiilcni  a  pcccatis  oinnibiis,  (|iioiiiain  pro  iiobis 
csl  Tci  Filius,qiii  nnllum  b;ibebal,occisus.  Sr;/i'»  crgo 
erimiis  ab  ira  per  ipsum  :  :ib  ira  utiqiie  Dei,  qu.c  niliil 
cst  aliud  quam  jiisia  viiidicla.  Non  ciiiin  sicul  homi- 
nis ,  animi  pertiirbalio  csl  ira  Dei  :  sed  illius  ira  cst, 
cui  dicil  alio  loco  sancia  Scriplura,  Tuaulem,  Domine 
virluluin  ,  cum  traiuiuillilale  judicas  (Sap.  xii ,  18).  Si 
crgo  justa  divina  vindicia  tale  noincn  accepit ,  cli;ini 
rcconcilialio  Dei  qiix  rccle  inicliigiiur ',  nisi  cuni 
lalis  ira  finilur?  Nec  ininrui  cr;imus  Deo,  nisi  qucni- 
admoduni  justiti.c  sunt  inimiia  pcccata,  quibusremis 

'  lllc  edili  addual,  fieri;  quod  a  Mss.  cia  gra?co  lextu 
Aposloli  shest. 

»  Mss.,  perit. 

*  Rdilio  lo\.,  non  intelliffilur ;  pcrpcram  addita  DCj^anta 
parlicub,  qua  cUiiioucs  alix  cl  Mss.  carcul. 


1031  DF-  tuinitatf:. 

sis  lalus  inimicilix*  niiiunliir,  ct  rcroMcilinnlnr  jiislo  ' 
«juos  ipsft  jiislincat.  Qiios  lamcii  cliam  iiiimicos  uli- 
»|iie  dilcxil  :  quaii(i(i(|ui(lcm  proprio  l''ilio  non  pepercil, 
icd  pro  nobia  omnibus ,  cum  ailliuc  luimici  csscmus  , 
Iradidil  eum.  Ilcclc  crgo  Aposlolus  ficcuius  adjunxil, 
Si  enim  cum  inimici  ei&emut ,  rcconriliati  sumus  Deo 
per  mortem  Filii  ejus,  pcr  quam  lacla  csl  illa  rcmissio 
peccalorum ;  miillo  matjis  reconciliati  talvi  erimut  in 
vila  ipsius.  In  vila  salvi,  qui  pcr  morlem  rcconciliali. 
Quis  cnim  dul)ilel  dalurum  amicis  vilam  suam  ,  pio 
»|uibus  inimicis  dcdil  mortcm  suam?  Non  soluvi  au- 
lem,  iiiqiiil,  sedel  (jloriamur  in  Dco  per  Dominnm  no- 
slrum  Jesum  Clirislum,  per  quem  nnnc  reconcilialionem 
accepimus.  Non  solum,  ail,  salvi  eriiuus,  sed  et  glo- 
riunnir  :  ncc  iii  nobis  ,  sed  in  Deo ;  ncc  per  nos ,  scd 
per  Dominunt  nostrum  Jesum  Chrislum,  per  quem  nunc 
reconciliationem  accepimus ,  secundum  ea  quae  supc- 
rius  dispiilaia  siint.  Dciiide  subjungit  Apostolus,  Pro- 
pier  lioc  sicut  per  unum  liominem  peccatum  in  liunc 
mundum  intravil ,  et  per  peccatum  morS ,  et  ila  in 
omnes  homines  mors  perlransiit,  in  quo  omnes  peccave- 
runt  [Rom.  v,  8  12) :  cl  caslera,  in  quibus  prolixius 
deduobus  hominibus  dispulal;  uno  eodcmque  primo 
Adam,  per  cujus  pcccalum  cl  morlem  lanquam  ha;ie- 
dilariis  malis  posteri  ejus  obligati  sumus;  altero  au- 
lcm  secUiidO  Adaui,  qui  non  homo  tantum,  scd  etiam 
Deus  est,  quo  pro  nobis  solvente  quod  non  debebai, 
a  debilis  ct  paternis  et  proprils  liberali  sumus. 
Proinde  quoniam  propler  unum  illum  tenebat  diabo- 
liis  onincs  pcr  cjus  viiialain  carualem  concupiscen- 
tiam  gencratos,  juslum  esl  ut  proplcr  hunc  unuili  di- 
niittat  omiics  per  ipsius  immaculatam  gr.itiam  spiri- 
iiinlem  rcgcneratos. 

CAPUT  XVII. — 22.  Alia  incarnationis commoda. ShiiI 
et  alia  mulla  qux  inChrisli  incarnatione,  quoc  superbis 
displicet ,  salubriter  iiiluenda  atque  cogiianda  sunt. 
Quoriim  est  unum,  quod  demonslratiiin  cst  homiiii , 
qiienilocumhaberetinrebiisquascondidil  Deus:quaii- 
doiiuidem  sicDcoconjungi  potuilhumaiia  natiira,  ut  cx 
duabussubstantiisncreiuna  persona,a£pcxhocjam  ex 
Iribus,  bco,  anMnaetcarne:Ul  superbi  illi  maligiiispi- 
rilus,  qui  se  ad  decipiendum  qiiasi  ad  adjuvandum  nie- 
dioi  iiilcrpoiiunt,  non  idcose  audcant  iiomini  pru;po- 
nere,  quin  non  habent  carnem ;  et  maxime  quia  et  mori 
iii  eadcm  carne  dignatus  esl  ^''ilius  Dci,  ne  idco  illi  tan-' 
quam  dcos  sc  coli  persuadeant,  quia  vidcnlur  csse 
immortalcs.  Deinde  #  ul  gratia  Dei  iiobis  '  sine  ullis 
praecedciitibus  merilis  in  homine  Ghrisio  commcnda- 
retur  :  qiiia  nec  ipse  ut  tanta  unitate  Deo  vero  con- 
junctiis  uiia  cum  illo  persona  ^  Filius  Dei  ncret,  ullis 
est  pia;cedeiitibtis  mcrilis  assccutus;  sed  cx  quo  ho- 
mo  essc  coepit,  ex  illo  est  et  Deus  :  uiide  dicluin  est, 
Verbum  caro  faclumest  [Joan.  i,  14).  Etiam  illud  est, 
ttt  siipcrbia  hominis  q»K  maxime  impcdimciiio  cst  ne 
inhxre^tur  Dco ,  pcr  tanlam  Dei  humiliiatem  rcdar- 
gui  pusset  alqiic  saniri.  Discil  qiioque  homo  quam 

*  Sic  Mss.  Al  editi,  [)ro,juslo,  habeiUj  neo. 

*  Ediii,  in  nobis.  Eineiidaiilur  ex  Mss. 

*  Hic  etliii  adduiil,  id  esl,  ipse  honw  assumplus,  mox  ut 
fwmoetium  oeus ;  qux'  verba  uou  suiil  in  Mss. 


S   AUCUSTINI  ^032 

longe  reccsscrit  a  Deo,  et  quid  illi  Valeal  ad  mcdici- 
nalcm  dolorem,  qiiando  per  taleni  Medialorem  redil, 
qui  hominibus  ct  Dcus  divinilale  subvenil ,  et  h(imo 
innrmilatc  conveiiit.  Qiiod  auiem  majus  obcdicnliae 
nobis  praiberelur  excnipium  ,  qui  per  inobcdentiam 
pcricramus,  quaiii  Deo  1'airi  Dcus  Filius  obediens  Us- 
que  ad  tnortcm  criicis  {Philipp.  ii ,  8)?Quid,  pr;e- 
niium  ipsius  obedientia;  iibi  osicnderetur  melius  ', 
quarn  iii  carne  lanti  Mediatoris,  qua:  ad  vitam  resur- 
rcxil  xlcrnam?  Pcilincbal  ctiamad  jiisiiliam  bonita- 
tcmque  Creatoris,  ut  pcr  camdcm  raiionalem  crcaiii- 
ram  siiperarelur  diabolus,  quam  se  siiperasse  gau- 
dcbat,  ct  de  ipso  gcnere  veniciilcrn ,  quod  geiius 
origine  viliala  per  Unuin  tenebat  universum. 

CAPUT  XVIII.  —  23.  Cur  Filius  Dei  hominem  sns- 
cepil  de  genere  Ada,  et  ex  virgine.  Polcrat  cnim  uli- 
que  Deus  horainem  aliunde  suscipere,  in  quo  cssct 
medialor  Dei  et  hominum ,  non  de  geneie  illius 
Adam ,  qui  pcccato  suo  geniis  obligavit  humaiiuin  ; 
sicut  ipsum  qucm  primum  creavit ,  non  de  gcncre 
creavit  alicujus.  Poterat  crgo  vel  sic,  vcl  alio  quo  vcl- 
let  modo  creare  unum  alium  dc  quo  vinccrctui  vicior 
prioris  :  sed  melius  judicavil,  ct  de  ipso  quod  victum 
fuerat  gcncre  assumere*  homincm  Deus,  pcr  qucm 
generis  humani  vincerct  inimicum  ;  cl  lamcn  cX  vir- 
ginc,  ciijus  conceptum  spiiitus,  non  caro:  hdes,  non 
libido  pra;venil  {Luc.  i,  26-38).  Nec  inlerfuit  carnis 
conciipiscentia,  perquam  seminanluret  concipiunlur 
cailcri,  qui  trahunt  originale  peccalum  :  sed  ca  peni- 
tus  remotissiraa,  credendo,  non  concumbendo  sancla 
est  fecundata  virgiuilas;  ul  illud  quod  nasccbatur  ex 
propagine  primi  hominis,  tantummodo  gencfis ,  non 
cliain  criminis  origincm  duceret.  Nascebatur  namque 
non  iransgressionis  coiilagione  viiiaia  naiura,  scd 
omnium  talium  viiiorum  sola  medicina.  Nascebalur 
hoino,  inquara,  nullum  habens ,  nullum  habiturus 
omiiino  pcccalum,  pcr  quem  renasccrentur  libcrandi 
a  peccato,  qui  nasci  non  posscnt  sinc  peccato.  Quam- 
vis  cnim  carnali  concupisccnlia ,  qux  inest  gcnilali- 
bus  membris,  bcne  ulatur  castitas  conjugalis;  habet 
tamcn  motus  non  voluntarips ,  quibus  ostcndit  vel 
nullam  se  in  paradiso  aiite  pcccatuni  csse  poiuisse  , 
vel  non  talem  fuisse  si  fuit,  ut  aliquando  resislcret 
voluntati.  Niinc  autcm  illam  lalem  csse  scnlimus,  ul 
repugnans  legi  meiilis,  etiam  si  nulla  esl  causa  gcne- 
raiidi,  stimulos  ingeral  cocundi :  ul)i  si  ci  cediiur, 
peccaiido  satietur;  si  non  ceditur ,  dissciitieiido  frc- 
nclur  :  qu;c  duo  alieiia  fuissc  a  paradiso  aiitc  pccca- 
lum  ,  dubilare  qiiis  possii?  Nam  ncque  illa  honeslas 
faciebal  aliquid  indccorum  ,  ncc  illa  fclicitas  palieba- 
tur  ali(iuid  impacalum.  Oporlebal  itaque  ut  Ista  car* 
iialis  concupisccntia  nulla  ibi  cssel  omnino,  quando 
coiicipicbalur  viiginis  partus,  in  qiio  nihil  digniim 
morlc  fiicrat  invcnturus,  ct  eum  lamcn  occisurus  aii- 
ctor  moriis ,  aucioris  rita)  morte  vinccndus  :  vicior 


«  Er.  l.ugd.  vcn.  i.ov.,  Quod  prwminm  tanla:  obedieniug 
uii  Oitcnderctur  melius.    M. 

»  F.r.  Lugd.  vcn.  i.ov.  sic  leguiu  liuiic  locum ,  ut  de  Jjistf 
atiod  victnm  fiierat  qenere  assumeret.    M- 


1053  LICEK  TEKl 

priiiii  Ailaii)  ct  lcnciis  gciuis  iiiiuiaiiiim ,  victus  n  se- 
cundo  AJaiu  cl  uiiiillciis  gcuus  chi-isiiauiiin ,  libcra- 
tuni  ex  iiuiiKiiio  gcncre  al)  liuiiuino  ci-iininc,  pcr  ouni 
(|ni  non  orat  in  criininc,  i|iiauivis  csset  ex  gouere;  iit 
decepuir  ill<'  ali  eo  vincereiur  geiiere ,  (|uoil  vicerat 
ciiminc.  Et  lioc  ita  gcstum  est,  ut  liomo  iion  cxlolia- 
tiir;  sc(i  qui  glorialur,  in  Domino  glonclur  (II  Cor.  x, 
17).  Qui  ciiiin  viclus  Cst,  liomo  tanliini  eral ;  el  iilco 
victus  est,  quia  snpcibc  dous  csse  cupiebiU  :  qni  au- 
tcm  vicil,  cl  iioino  crat  et  Deiis;  ct  ideo  sic  vicit  na- 
tiis  ex  virgine ,  quia  Dciis  liumiiiter,  noii  qnomodo 
alios  sanclos,  regebat  illnm  liomincm  ,  scd  gcrebat. 
Ilax  tanla  Dei  dona  ,  cl  si  i|ua  alia  sunt,  (lua;  dc  li  ic 
re  nobis  et  (|ux'reic  nunc  et  dissercre  loiiguin  est, 
iiisi  Veriiuin  caro  lieret,  nuila  essciit. 

CAPLT  XIX.  —  24.  Qitid  ad  scientiam,  qud  ad  sn- 
picnliam  pcrlineat  in  Vcrbo  incarnato.  IIa>c  aulem 
oinnia  i|u.c  pro  iiobis  Yerbuiu  caro  factnni  teinpora- 
litcr  et  localilerfecit  et  pcrtiilit,  sccundum  distinclio- 
ncm  quam  deinonslrare  susccpimus,  ad  scicmiam 
pcrlinent,  non  ad  sapientiam.  Quod  antcm  Vcrbiini 
est  sine  lcmporc  cl  sine  ioco,  cst  Patri  coieternum  ci 
ubiquc  totuin;  de  quo  si  qui-quam  poicst ,  quanlum 
potcst,  vcraccm  proferre  sermoncm  ,  sermo  ille  crit 
sapicntix  :  ac  pcr  lioc  Veibum  caro  facluin, qiiod  csl 
Clirislus  Jesns,  ct  sapientix  tlicsanros  habet  ol  scieii- 
li:c.  Nam  scribens  Apostolus  ad  Colosscnses  :  Volo 
enim  vos  scire ,  inqiiit ,  quanlum  certamen  Itabenm  pro 
vobis ,  el  pro  iis  qui  sunl  Laodicice ,  el  quicumque  non 
viderunt  faciem  meam  in  carne;  ut  consolentur  corda 
eoruni,  coputali  in  charitute  el  in  omnibus  diviliis  pleni- 
litdinis  inlelteclus ,  ad  cognoscendum  mysterium  Dci , 
quod  est  Christus  Jesus,  in  quo  sunt  omnes  ihesauri  su- 
pienlitv  el  scientiw  absconditi  {Cotoss.  ii,  1-5).  Qnatcuus 
iioverat  Apostolus  ihesauros  islos  ,  quanlum  eorum 
peiietravcrat ,  ct  in  cis  ad  quanta  pervcncrat,  quis 
potcst  nosse?  Lgo  lamen  sccundum  id  quod  scriplum 
est ,  Unicuique  aiitem  nostrum  datur  manifestatio  Spi- 
ritus  ad  ulililutem  :  alii  quidem  datur  per  Spiritum 
sermo  sapientiw,  alii  sermo  scienlicB  secundum  eumdem 
Spiritum(\  Cor.  xii,  7,  8),  si  ila  inter  se  dislant  Ii.tc 
duo,  ut  sapicntia  divinis,  scientia  liumaiiis  altribula 
sit  rcbus,  ntrumquc  agnosco  in  Cbristo,  cl  mecnm 
omnis  ejus  lidelis.  Et  cum  lego  ,  Verbum  caro  farlum 
etl,et  habitavit  in  nobis ;  in  Vcrbo  inlelligo  verum 
Dei  Filium,  iii  carne  agnosco  vcrum  hominis  filium  , 
ct  ulrnmqiie  simul  in  iinam  pcrsonam  Dei '  et  homi- 
nis  ii.ellabili  cralia;  i;irgil;ile  Cfinjiinclnni.  Propior 
quod  seqniliir  et  dicit,  Et  vidimus  ijloruim  ejiis ,  glo- 
riam  quasi  Unigenili  a  Patre,  plenum  gratice  et  verilatis 
(Joan.  I,  \i).  Si  gratiam  referamus  ad  scieniiam,  ve- 
ritatcm  ad  sapieiitiam,  pnlo  nos  ab  illa  dnarum  isia- 
rum  renim  dislinctione,  qu;im  coinmcndavimiis,  non 
abhorrcre.  In  rebnsenim  pcr  ien);ius  oriis,  illa  suin- 
nia  gralia  cst ,  qund  liomo  iii  uniiaie  person;e  con- 
juiiclusest  Deo:  in  relius  vero  ateriiis  sunima  vcritas 
rccie  Iribiiitur  Dci  Verbo.  Quod  vero  ideni  ipse  esl 


IIS  DECI.MIJS.  1031 

Lnigenilus  a  Patrc  pltuus  '  giaii.c  et  vcrilalis,  id 
actuin  csl  ut  idcm  ipsc  sil  in  rebus  pio  iiobis  lempo. 
raliler  gcstis ,  cui  per  camdem  lidtiii  muiidamur,  ul 
onm  slabililor  oonteinplemiir  in  lobns  ;clcriiis.  Illi 
aulom  pr.ceipni  gentiuni  pliilos  phi ,  quj  invisibilia 
Dcl ,  per  ea  «lu.e  facta  sunl,  inlelljcla  conspiccrc  po- 
lucruiil,  laiiiei)  ipiia  sinc  M-jdialorc,  id  csl,  siiic  bo- 
mine  Cbrislo  pliilosoi)li;ili  snal,  (|ueiii  iiec  vcnliirum 
Propbelis,  iiec  voni^se  Aposlolis  crcdideruiit,  verila- 
tcm  dctiniieruiil ,  sicnl  de  illis  dicluin  csl ,  iii  iniqui- 
tatc.  Non  poliicrunt  eiiim  in  liis  rcrum  *  iiifimis  con- 
siiluii,  nisi  i|ii:crci-e  ali(|ua  media  per  qniE  ad  illa  qua; 
iiitollexerant  sublinii;i  pervenirent  :  atqiic  ita  iii  dc- 
ceptorcs  daMiionc^  ineideruiit ,  pcr  quos  factum  cst 
ul  inimularent  gloriain  incorruptibilis  Dei,  iii  siiiiill- 
tiidincni  imaginis  corruplibilis  honiinis  ct  voiucruni 
ct  quadnipeduni  el  serpenlinni  {nom.  i,  20,  18,  23). 
In  lalibiis  enim  foriiiis  cli.nn  idola  insliiucruiil,  sive 
colucruiit.  Sciciilia  crgo  noslra  Clirislus  cst,  sapicnlia 
(pioquc  noslra  idem  Ciiristus  est.  Ipsc  iiobis  fiJcm  dc 
rcbus  tcinporalibus  iiiscril,  ipsc  dc  scmpilernis  cxlii- 
bct  vcrilaicm.  Pcr  ipsum  pcigimus  ad  ip>um,  lcndi- 
mus  per  scienli;im  ad  sai>ieniiaui  :  ab  niio  lameu  co- 
denique  Cliristo  noii  recedimus ,  in  quo  sunl  omnes 
Ihesauri  sapienlia;  el  scientiw  abscondili.  Scd  nuiic  de 
scicntia  loqiiimur,  post  dc  sapiciitia ,  quanlum  ipse 
donavcril ,  loculuri.  Nec  isla  duo  sic  accipiamiis , 
quasi  non  liccal  dicere,  vcl  istam  sapienli;im  qua;  in 
rebus  hnmanis  cst,  vel  illam  scicntiam  qu:c  iii  divinis. 
Loquendi  eiiim  latiore  consuctudinc,  ulraquc  sapien- 
tia ,  utraquc  scicnlia  dici  potcsi.  Nnlio  modo  tamen 
scriptum  esset  apud  Apostolum,  Atii  dalur  scrmo  sa- 
pienlia ,  atii  sermo  scientice ;  n\s\  et  propric  singulis 
nomiiiibus  h;cc  siiigula  vocareiitur,  de  quorum  dig- 


liDClionc  iiiinc  agimus. 


Det 


'  rdiii,  in  una  persotia  Dei.  At  Mss.,  in  unatn  personam 


Sxyc.T.  AiT.isr.  VIII. 


CAPUT  XX.  —  23.  Qtiid  actum  in  hoc  libro.  Qtto- 
modo  gradaiim  perventum  est  ad  Irinitalcm  quamdum 
quce  in  scienlia  acliva  et  vera  fide  reperilur.  Jam  ilaqne 
\ideamus  quid  scrmo  islc  prolixus  cnecerit,  quid  col- 
logerit,  (luo  pcrvenoril.  Bealos  esse  sc  vclle,  onininm 
hoininum  cst  :  ncc  tamcii  omnium  cst  fides,  qua  cor 
mundante  ad  beatiluilinem  porvcniiur.  Ita  fit  ut  pcr 
islam  qunm  non  oiiines  volunt ,  ad  illam  tciidenduin 
sit  quam  ncmo  potcst  esse  qui  nolit.  Deatos  essc  sc 
vellc,  omiics  iii  corde  suo  vident,  laiilaiiue  est  in  hac 
re  natur.e  iiumanac  conspiratio,  ut  noii  fallalur  Iiomo 
qiii  liuc  cx  animo  suo  dc  aiiimo  conjicil  alieno  ;  deni- 
qiic  oiniics  id  volle  iios  novimns.  Mnlti  vero  immor- 
tales  se  esse  posse  desperant,  ciini  id  quod  omiies 
volunt ,  id  est  beatus ,  niiliiis  esse  aliicr  possit »  :  vo- 
lunt  tamcn  eliam  immorlalcs  esse,  si  possent;  scd 
non  crcdeiido  quod  pcssinl,  non  ita  vivunt  ut  possint. 
Ncccssaria  crgo  cst  lidcs  ut  bcatitudincm  conscqua- 
mur,  omnibns  humana;  nalure  bonis,  id  est,  el  aiiinii 
cl  corporis.  Hanc  aulein  fidcm  in  Chrislo  esse  delini- 
tam,  qui  in  carnc  resurrcxit  a  mortuis,  non  moriluriis 

»  Nonnulli  cditi,  et  ii-sa  Beucd.  Antuerpiana  cdilio.  vlc- 
mim.     M.  ' 

»  Plures  Mss.,  rebus. 

»  F.r.  Lui?d.  ven.  I.OV.,  sic  legunt  hunc  locum.CMjr.  tn 
qiiod  omnes  volunt ,  nutlus  aliter  possit.  M. 

^Trrntc-troi.f.J 


n):>.*;  DE  'rniNiTATi': 

iilleriU) :  iicc  iiisi  |)er  illuai  qucm(iuaiii  lihcrai  i  a  dia- 

Itoli  dominnlu,  pcr  rcmissionom  ppccaloruiii :  iii  ciijiis 

diaboli  parlihus  iiccesse  cst  mi.>,oraiii  csse  viiam.eaiu- 

dcmqiic   pcrpcliiam ,  qu;c   mors  esl   polius  diccruia 

quani  vita,   cadcm  Pidcs  liabct.  I)c  qiia  el  in  lioc  li- 

bro,  siciit  polni ,  pro  spalio  lcmporis  dispulavi ,  ciim 

jam  cl  iii  quarlo  libro  luijns  o|)eris  luulta  de  liac  re 

dixerim  {Cap.  19-21);  scd  ibi  proptcr  aliiKl,  liic  pro- 

plcr  aliud  :  ibi  scilicct  ut  ostendercm  cnr  ct  quomodo 

Xlirislus  in  plcniludine  temporis  a  Palre  sit  missns 

(Galat.  IV,  4  ),  proptcr  eos  qui  dicunl,  eum  qui  misil, 

et  cum  qui  missus  est,  anquaies  nalura  esse  non  posse; 

liic  autcm ,  ad  distinguendam  aclivam  scienliam  a 

coiitcmplaliva  sapicntia. 

26.  Placuil  (juippe  vclut  gradatim  ascendentibus  in 
utraque  rcquirere  apud  inleriorcm  hominem  quam- 
dam  sui  cujusquc  gencris  Irinitatem,  sicut  prius  apud 
exleriorem  quscsivimus;  nt  ad  illam  Trinitaiem  quae 
Dcus  est,  pro  noslro  moduio,  si  lamen  vel  lioc  possu- 
mus  ,  saltcm  in  Knigmatc  et  per  speculum  coniuen- 
dam  (I  Cor.  xiii,  12)  exercitaliore  in  \m  inrerioribus 
rebus  menle  veniamus.  IIujiis  igilur  vcrba  fidei  qiiis- 
quis  in  solis  vocibus  mcinoriaj  commendavcril ,  nc- 
scicns  quid  significcnt ;  sicut  soleiit qui  graecc  nesciunt, 
grseca  verba  lenere  memoriler,  vel  lalina  simiiiter, 
vcl  ciijusque  alterius  liiigu;ie,  qiii  ejus  ignari  sunt : 
i.onnc  Iiabel  quamdam  in  suo  aniino  Irinilatem,  qiiia 
cl  in  mtinoria  sunt  illi  vcrborum  soni,  cliam  quando 
inde  non  cogitat;  et  inde  formatur  acies  recordatio- 
nis  ejus,  quando  de  his  cogilat;  et  volunlas  recordan- 
tis  alqiic  cogilantis  ulrumque  conjungit?  Nullo  modo 
lamen  dixerimus  istiim,  cum  hoc  agit,  secundum  tri- 
iiitatcm  interioris  hominis  agere,  sed  pollus  exterio- 
ris  :  qiiia  id  solum  meminit,  et  quando  vult,  qiianlum 
vult '  intuctur,  quod  ad  sensum  corporis  perlinet , 
qiii  vocatur  auditus,  nec  aliud  quam  corporalium  re- 
rum,  id  esl  sonoruin ,  tali  cogilatione  imagines  ver- 
sat.  Si  autcm  quod  verba  illa  significant,  teneal  et  re- 

*  Lov.,  et  qmntum  vuU. 


,  S.  AUtiUSTIM  lOJO 

fol.it;  jain  qiiidcm   aliqnld   intcrloiis  homini.s  agil  : 
.sod  noiidiim  (licciidus  vel  puiandus  est  \ivcrc  sccuii- 
diim  iiiiciioris  lioniinis  lrinil:iicm  ,  si  ea  non  diligat 
qii.e   ibi    praidicantiir,   pr.Tci|)iiiiiliir,    promittuiitur. 
Poicst  eniin  etiani  ad  lioc  leii'rc  al(|iic  ifigitare,  ut 
falsa  essc  exisiimans,  conctiir  cliarn  redargnere.  Vo- 
Iiinlas  ergo  illa ,  qu;c  ibi  conjungit  ea  qn.c  memoria 
tcnebaniur ,  et  ca  qu.e  indc  in  acio  cogitaiionis  ini- 
pressa  sunt,  implet  quidem  ali(|iiain  trinilalem  ,  cum 
ipsa  sit  tertia  :  scd  non  secunduin  eam  vivitur,  quaii- 
do  illa  quae  cogilanlur  vel-il  falsa  iion  placent.   Cuin 
auiem  vcra  esse  crednniur,  ei  qu;e  ibi  diligcmla  siint 
di:iguntur,  jam  sccundum  trinilalem  iiiK  rioris  homi- 
nis  vivitur  :  secundum  hoc  enim  vivit  qnisque  qiiod 
diligit.  Qiiomodo  autom  diliganliir  qujc  nesciuntur, 
sed  lantum  •  crcduntiir?  Jam  qn.nstio  isla  Iractata  est 
in  superioribus  libris(Li7).8,  capp.Sel  seqq.,  et  lib.  18, 
cap.  I,  e/c),  el  invenlum  neminem  diligcrc  quod  po 
nitiis  ignorat;ex   iis  aulem  quae  nola  sunt  diligi , 
quando  diligi  dicunlur  igiiola.  Nunc  librum  istum  ila 
claudimus  ,  ut  adnioncamiis  qiiod  justiis  cx  fide  vivii 
(Rom.i,  17):quaj  fides  per  dileclionem   opcraliir 
[Galat.  V,  6),  ila  ut  virtules  qiioque  ips*  qiiibiis  prii- 
dcntcr,  fiirlitcr,  lemperanler,  ju^toqiie  rr  iliir,  omiics 
ad  camdein  referantiir  fidem  :  noii  cnim  alili  r  poic- 
ruiit  ver.TC  csse  virliites.  Qu;e  tamcii  in  liac  viia  non 
valcnt  lantum ,  ul  aliquando  no.n  sit  hic  ncccssaria 
qiialiuincumque  remissio  peccatornm;  qua;  non  fit 
iiisi  per  enm  qiii  sanguiiie  suo  vicit  principem  pecca- 
torum.  Ex  bac  fide  et  tali  vila  quoecumquc  noliones 
suiit  in  animo  fidelis  hon.inis ,  ciim  mcmoria  conii- 
nentur,  et  rccordaiione  iiispiciunlur,  el  voluntati  p!a- 
ccnl ,  rcdduiit  quamdam  sui  gcneris  Irinilatem.  SeJ 
imago  Dei ,  de  qua  in  eju.>  adjuiorio  post  loqiiemur, 
nondum  in  ipsa  est ;  quod  lunc  nielius  apparebit , 
cum  demonstralum  fueril  ubi  sit:  quod  in  futuro  vo- 
lumine  lecior  exspeciet. 

•  Sic  5iss.  At  Er.  et  Lov..  sed  tameiu 


UBEIl  QVARTVS  DECmVS. 

Dc  sapieutla  hominls  vera  d'cit,  oslendens  imaginem  Dei,  quod  est  homo  secundum  meniem,  non  proprie  in  transenn- 
1il)us,  veluli  in  memoria,  inlellectu  etamore,  sive  ipsius  temporalis  fidei,  sive  eliam  mentis  ciica  se  ipbam  versanlis,  sed 
in  permaQenlibus  rebus  coUocatam;  ac  eam  lunc  perfici,  cum  mens  renovalur  in  agnitione  Dei  secundum  iraaginem 
ejus  qui  creavil  hominom  ad  imagiuem  suam,  el  sic  percipit  sapienliam,  ubi  contemplaiio  est  aeternorum. 


« »jjao«-»«— 


CAPUT  PRIMUM.  —1.  Qux  sit  sapientia  de  qna  liic 
agendum.  Pliilosoplii  nomen  unde  exorlum.  De  scienliw 
nc  sapientice  dislinclione  quid  jam  diclum.  Nunc  de 
sapientia  nobis  est  disserendum  :  non  de  illa  Dei , 
i\nsi  procul  dubio  Dcus  est;  nani  sapienlia  Dei  Filiiis 
-ejus  unigeiiilus  dicilur  (EccU.  xxiv,  5,  et  I  Cor.  i,  2i) : 
»ed  loqncinur  de  bominis  sapicntia  ,  vera  tamcn  qiia; 
secniidum  Deum  est ,  et  verus  ac  prKcipuus  cultus 
.ejiis  cst,  qux  uno  nominc  e«ooi6£ia  gracce  appcllatur. 
Quod  nomen  nostri,  sicut  jam  commeinoravimus,  vo- 
lenles  ci  ipsi  uno  nominc  intcrpretari,  pietatem  dixe- 
runt ,  cum  pifitas  apud  Graccos  tvolSctu.  usilalius  iiun- 


cupelur :  eeosietia.  vero  quia  uno  verbo  perfecle  non 
polcst,  meliiis  duobus  interpretalur,  uldicalur  polius 
Dei  cullus.  Haiic  essc  bominis  sapienliam,  quod  et  iii 
duodccimo  Iiiijus  operis  volumine  jani  posuimus  (Cap. 
14) ,  Scriptura;  sanciae  aucloritaic  monstratur,  in  li- 
bro  Dci  servi  Job ,  ubi  legilur  Dei  sapieniiam  dixisse 
homini ,  £ice  pietas  esl  sapienlia;  abstinere  autem  a 
malis,  scientia  (Job  xxviii,  28);  sive  eiiam ,  ut  non 
nulli  de  gracco  imaTr/Jiri-'  inierprelali  sunt,  disciplina 
quac  ulique  a  disccndo  nomen  accepit,  unde  et  scieii- 
lia  dici  potest.  Ad  lioc  enim  quacqtic  rcs  discitur,  ik. 
scialur.  Quamvis  alia  nolione,  iii  iis  quic  pro  pcccalis 


!0i;  LIBER  QUART 

suis  nialu  qnisqnc  patilur  ut  corri$;alnr,  dici  8ol>  al 
disciplina.  Uiide  illud  esl  iii  Epislola  ad  llcbrxMS , 
Quit  enim  est  filiut,  cui  non  det  ditciplinnm  pater  cjus? 
el  illiid  evidcnlius  iii  eadein  ,  Omnis  cnim  ad  tempus 
disciplina  non  gauiiii  videlur  esse,  scd  trislitia; :  posleu 
tero  fructum  pacificum  iis  qui  pcr  eain  certarunt,  red- 
deljustiiia-  (llebr.  xii,7, 11).  Dens  crgo  ipse  sumiiia  sa- 
pieiilia,  cullus  aulem  l>ei  sapieiilia  csl  liominis,  de  qua 
nuiicluquimiir.  Nam  sapicnlia  liujus  mundi  stuliilia  esl 
apud  Dcum  (I  Cor  iii,  19).  Se(  uiidiim  iiaiic  ilaqne  sa- 
pienliam.qux'  DeiciilUiscsl.ailsaiiclaSoriplura  :  3/«/- 
titudo  sapicnlium  sanilas  esl  orbisterrarum  (Sap.  vi,26). 

S.  Sed  si  de  sapientia  disputare  sapienlium  cst , 
quid  agcinus  ?  Niimquidiiam  profilei  i  audebinnis  sa- 
pienliam  ,  ne  sit  noslra  de  illa  impudens  dispulatio? 
Noiinc  lcrrcbimnr  e«cmplo  Pylliagoraj  ?  qui  cum  au- 
6US  non  fuisset  sapienlem  *  profileri ,  pliilosoplium 
potius,  id  cst  amalurem  sapienTuc  sc  esse  rcspondil  : 
a  quo  id  nonien  cxortum  ila  deinceps  posleris  placuil, 
ut  quanlalibct  de  rebiis  ad  sapiciitiam  pcrtiiiciitibiis 
doctrina  quisqne  vel  sibi  vcl  aliis  viderctur  exccllcre, 
non  nisi  philosoplius  vocarclur.  Xn  ideo  sapicntein 
prolitcri  taliuin  hominumnullus  audcbat,quia  sinc  ullo 
peccato  puiabant  cs!>c  sapicnlem  ?  Iloc  aulem  noslra 
Scriptura  non  dicil ,  quae  dicit  :  Argue sapienlem,  cl 
amabit  te  (  Prov.  IX,  8  ).  Profecto  enini  judicat  babcre 
peccatum.quem  censel  argucnduin.  Sed  ego  ncc  sic 
quidcm  sapienlem  me  aiidcoprofilcri  :  satisest  niilii  , 
quod  eliam  ipsi  negare  non  possunt,  esse  ctiam  philo- 
sophi,  id  cst  amatoris  sapienti;c,desnpientia  dispula- 
re.  Non  enim  hocilii  facere  rfoslilerunl,  qui  se  aniato- 
res  sapieiitix  potius  qiiam  sa|iieiiles  esse  pruressi  suiil. 

5.  Dispulaiiles  aulein  de  sapieiitia,  dcfinierunt  cam 
diceiilcs  :  Sapicnlia  csi  rcium  liumaiiarum  divina- 
rumqac  scicntia.  Unde  cgoquoque  in  libro  superiore 
ulrarumque  rerum  cognilionem  ,  id  cst  divinarum  al- 
que  liumanarum  ,  ct  sapienliam  et  scienliani  dici 
posse  non  lacui  (Lib.  xiii,  capp.  i  ,  19).  Vcrum  se- 
cunduin  haiic  dislinciioncm  qua  dixit  Apostolus  ,  Alii 
dalur  sermo  sapientice,  alii  sermo  scienlia:  ( I  Cor.  xii,  8) ; 
isla  defiiiitio  dividcnda  est ,  ut  rerum  diviiiarum 
scientia  proprie  sapicntia  nuncupelur,  hiimanarum 
aulem  proprie  scicntiae  nomen  oblineat :  de  qua  vo- 
lumine  lcrtio  dccimo  disputuvi  ,  non  utiquc  quidquid 
sciri  ab  homiiie  potcst  iii  rebus  humanis  ,  ubi  pluri- 
nium  supervacancx  vaniiatis  et  noxix  curiosilalis 
est ,  huic  scienliu:  tribucns ,  scd  illud  tanluminodo 
quo  fides  saluberriina  ,  qux  ad  veram  beatitudinem 
ducit ,  gignilur,  nutriiiir,  dcfendilur,  roboratur  :  (|ua 
scienlia  iidii  polleiit  fidelcs  p!iirinii,  quomvis  pollcant 
ipsa  lide  plurimuin.  .\Iiud  csl  eiiiiii  scirc  tanluinmodo 
qiiid  liomo  crcdcre  debeat  proplcr  adipisccndain  vi- 
tam  beatnin  ,  qux  iion  nisi  aitenia  cst :  aliud  autem, 
scire  qucmadmodum  lioc  i|istim  et  piis  opitiilelur,  ct 
tonlra  inipios  defendalur ,  quam  proprio  appcllare 
VDcabulo  s(  iciitiam  videtur  Aposloliis.  Dc  qua  priiis 
cum  lo(|ucrer ,  ipsani  pra>cipue  fidem  conimendire 
curavi ,  a  tcmporalibus  Ktcrna  breviicr  anle  disliii- 

•  Editl,  sapicnlitmi.  .\t  Slss.,  sapientcm. 


US  DECiMlS.  lO-g 

guens ,  atquc  ibi  dc  lcinporalibus  divserens  :  atern.'» 
vcro  in  liuiic  librum  diirerens  ,  eiiaiii  de  rcbus  a-lcriiis 
fidein  temporalcm  quidem ,  ct  lemporaliter  iii  creden- 
tiuni  cordil)ushal)itare,neccssariain  tamcn  proplcradi- 
pisccnda  ipsa  alcrna  cssc  monstravi  (Lib.  mii,  cap.l). 
Fidem  quoque  de  leniporalibus  rebus  ,  (jnas  pro  i.obis 
xlcrnus  fecil  ,et  passus  cst  in  liominc,  quem  lcmporali  - 
ter  gessit,  alquc  ad  xteriia  provexil,  ad  camdcm  «lcr- 
iioruin  adepiionem  prodesse  disscrui  :  viriutesque  i|)- 
sas.quibus  in  liac  lcmporali  mortalitateprudciiter,  for- 
titer ,  lcmpcraiiter  .eljuste  vivitur  ,  nisi  ad  eamdcm  , 
licct  lcmporalem  fidein  ,  quae  tamen  ad  aiterna  perdu- 
cit,  referaiitur,  veras  non  esse  virlules  (lbid.,cap.  20). 

CAPUT  II.  —  4.  In  fidei  tcmporalis  retenlione, 
conlemplulione  ac  dileclione  trinilas  quwdam  ,  sed  non- 
dum  proprie  imago  Dei.  Quaproptcr,  quoniam  sicut 
scriptum  est,  Quamdiu  sumus  in  corpore,  peregrinamur 
a  Domino;  per  (idem  enim  ambutamus,  non  per  speciem 
(II  Cor.  V,  6,  7);  profeclo  quamdiu  jusius  cx  fide  vi 
\\l(Rom.  I,  17),  quamvis  secundum  hominem  inle- 
riorcm  vivai,  licet  per  eanidem  temporalem  fldem  ad 
verilalem  nilalur,  et  lciidat  ad  ;eterna,  tamen  in  ejus- 
dem  fidei  temporalis  relentionc ,  conieinplatione,  di- 
lcclione,  nonduin  lalis  est  triniias  ,  ut  Dei  jam  imago 
diccnda  sit :  ne  in  rebus  lemporalibus  constitula  vi- 
dcalur,  quac  consiiluciida  est  in  ailcrnis.  Mens  qui|)pe 
liuinaiia  cum  fidem  suam  vidcl,  qua  credil  quod  non 
vidcl,  non  aliquid  sempilernum  videt.  Non  eiiim 
scniper  hoc  crit,  quod  uli(|ue  non  crit,  quando  ista 
pcregrinaiione  fiiiila  ,  qiia  peregrinamiir  a  Domino, 
ut  per  fidem  anibulai  e  necesse  sit,  species  illa  succc- 
dcl,  pcr  quam  videbimus  facie  ad  faciem  (ICor.  mii, 
12  )  :  sicul  inodo  non  videiites,  laineu  quia  credimus, 
vidcre  merebiinur ,  aupie  ad  specicin  nos  per  fidem 
perduclos  essc  gaiidebiinus.  Ncquc  enim  jain  fides 
eiil,  qua  credaniiir  qu;e  non  videntur;  sed  specics, 
qua  videanlur  qux  credebantur.  Tunc  ergo  elsi  vilai 
hujus  morialis  traiisaciyc  memineiimus,  el  credidisso 
nos  aliquando  quas  iion  videbamus ,  memorilcr  re- 
coluerimus,  in  prxtcrilis  aique  Iransaciis  dcpulabi- 
tur  fidcs  isla ,  non  in  pncsentibus  rebus  semperque  ma- 
nentibus:ucpcrhooeiianitrinitasistaquxnuiicinejuft- 
dem  fidei  prxscnlisac  manentis  memoria  ,  conluitu  , 
dilectionc  consislil ,  tuiic  transacta  el  pra'terita  repe- 
ricluresse.iioii  pi;rnianens.  Exquo  colligitur,  utsijani 
iiiiago  Dei  csl  i^la  Irinilas ,  eliam  ipsa  non  iii  eis  quje 
semper  suiii,  sed  in  rebus  sithabenda  traiiseunlibus. 

CAIUl"  111.  —  Difjicultas  contra  id  quod  niox  di- 
ctuin  est,diluiiur.  Absit  aiitem  ut  cum  animx  nalura 
sil  imniorlalis,  iicc  ab  inilio  qiio  cr(;ain  csl,  unquam 
dcinccps  essc  dcsi^lat,  id  quo  niiiil  inclius  liabct,  non 
cum  cjus  iminoriulitale  perduret.  Quid  vcro  niclius 
in  fjus  natura  creatum  cst,  quam  qiiod  adsui  Creato* 
ris  imaginem  facla  cst  (  Gen.  i,  27 )  ?  Non  igilur  in 
fidei  rctentionc,  contemplalione,  dileciionc,  quaj  non 
crii  scni|)er,  sed  in  co  quod  semper  erit,  invenienda 
estquam  dici  oporleat  imaginem  Dei. 

5.  An  adlinc  utrum  ita  se  rcs  habcat,  aliqiianto  di- 
ligcntius  atque  absirusius  perscrulabimur  ?  Dici  eoini 


1«:,'J  Dli  TmNITATI' 

potcsi,  noii  pcrirc  islam  tiiiiiliilem,  etiaiii  cuiii  fiilcs 
ipsn  traiisieril  :  qnia  sicitt  niiiic  cam  ct  iiieiiioria  lc- 
iicmiis,  cl  cogilalioiic  ccniimus,  el  voliinliilc  dili^i- 
iniis ;  ila  cliaiu  liinc  cniii  c;iin  iios  li;ibiiissc  incnioiia 
li;iic!)iiiius,  cl  rccolcmus,  cl  lioc  iilriiiiuinc  lcilia  vo- 
lunlalc  jungciniis,  cadciii  Irinilas  pcnnaneljil.  Qiio- 
niam  si  nuUnm  in  nobis  qnasi  vcsligiuin  liansicns 
leiiqucrit,  profccto  ncc  iii  momoria  iioslra  cjns  aii- 
quid  Iiabcbiinii5  qiio  rccnrramns  cam  praclcrilam 
rccordanlcs,  at(|ue  id  uliiimquc  inlciilionc  tcrlia  co- 
pulanlcs,  ct  quod  cral  sciiicct  iii  nicmoria,  non  iiidc 
cogitanlibus  nobis,  et  quod  indo  cogiialione  formaliir. 
Scd  qui  lioc  dicit ,  iion  disccrnit  aliam  iiunc  csse  iriiii- 
laicin ,  quando  pncscntcm  fidcm  teiicmus ,  vidcniiis, 
amamus  in  iiobis;  aliam  tiinc  Culuram ,  quaiido  non 
ipsam,  scd  cjus  vclut  imagnariuin  vcsligium  in  iiic- 
moria  rccondiliim,  rccordalione  coiituebinuir,  et  duo 
liocc,  idesl,  quodcrat  in  memoria  rcliiicnlis,  ct  quod 
iiidc  inipriinilur  in  acie  recordantis,  tcrlia  voliiiilalc 
jungciiius.  Qaod  ul  possit  inlclligi,  sumamiis  cxcin- 
pluin  de  corporalibus  rebus,  dc  quibiis  iii  iibro  uiide- 
cimosalis  lociili  sumiis  (  Cap.  2  et  seqq. ).  Ncinpc  ab 
infcrioribusad  supcriora  asccndcnles,  vel  ab  exlorio- 
ribns  ad  inlcriora  ingredienlcs,  priniam  repcrimus 
irinilalcm  in  corpore  quod  videlur,  et  acie  vidcnlis 
(\yix  cum  videt,  inde  formalur,  ct  in  voliintatis  iiiten- 
tionc  qiia;  utiumque  conjungit.  Iluic  trinilali  similem 
coiisiiluamus,  ciim  fidcs  quaj  iiuiic  iiiesl  nobis,  tan- 
quain  corpiis  illud  in  loco ,  ila  in  noslra  memoria 
coiistiliita  csl,  de  qua  informitnr  cogit;Uio  rccordan- 
tis,  sicut  cx  illo  corpore  acies  inlucnlis  :  quibus  duo- 
bus,  nt  irinilas  implcalur,  amuimcralur  tcrlia  volun- 
tas,  qii:ie  fidcm  in  mcmoria  consiitiitam  ct  quamdam 

■  ejus  ctfigicm  in  conluilu  recordaiionis  imprcssam 
«onncclit  et  conjungit;  sicut  in  illa  corporalis  trini- 
tate  visionis,  forinam  corporisquod  vidclur,  cl  con- 
formalionem  quic  lit  in  cernenlis  aspectn  ,  conjungit 
inlcnlio  volunlaiis.  Faciamus  ergo  corpus  illud  quod 
ccrnebatur,  iiitcrisse  dilapsum  ,  noc  ejus  remansisse 
aliqnid  in  ullo  loco,  ad  qiiod  videndum  rccurral  aspe- 
clus  :  niimquid  quia  iijrtago  rei  corporalis  jam  tr;ins- 
aclaj  aique  pratcrilnc  rcmanet  in  memoria,  unde  iii- 
formetur  recordantis  oblulus ',  aique  id  nlriimqiie 
lerlia  volimlatc  juiigatur,  e:idem  trinilas  esse  diccnda 
rcsl,  qii;ic  fucrat  quando  spccies  in  loco  positi  corpo- 
ris  vidcbatiir?  Non  utiqiie,  scd  prorsus  alia  :  nam 
prscler  quod  illa  eral  extrinseciis,  iixc  inlrinsecus; 
illam  profcclo  faciebai  spccies  pra;scntis  corporis; 
Jianc,  imsgo  practcrili.  Sic  cl  in  Iiac  rc,  de  qua  minc 
agimus,  Cl  propler  quam  putavimus  adhibendum  il- 
lud  cxemplum,  fides  qufe  nunc  in  animo  nostro  cst, 
velul  illud  corpus  in  loco,  diim  tenetur,  aspicitiir, 
amalur,  quamdam  efficit  trinilatem  :  sed  non  ipsa 
crit,  qiiando  lidcs  iinoc  in  animo,  sicut  corpus   illud 

h\  loco  jam  nonerit.  Quoe  vero  tuncerit,  quando  eam 
rccordabimur  in  nobis  fuisse,  non  esse,  alia  profcclo 
crit.  Ilanc  enim  qiiae  nuuc  est,  facit  res  ipsa  procsens 
et  aiiimo  credcniis  affixa  :  at  illam  qu;t'  lunc  eiit, 

'  Slss.,  cogitnntis  oblulus. 


,  s.  AU(;usTiM  irno 

facicl  rei  pr.j;leritaj  imagiiialio  iii  rccoidaiili,  monio- 
ria  derelicta. 

C.\I*UT  IV.  —  (;.    In    inmorlalllale  animcc  ratio 

nuin  quwn-ndd  imuqo    iJci.    Triiiilus  in   vicnle  quo 

modo  monsiralfi  sit.  .\cc  illa  igitur  Irinilas,  qii;c  iiiiiic 

non  est,  imago  Doi  crit ;  iiec  isla  imago  Dci  esl,  qiiu; 

tiiiic  non  erJl  :  sed  ca  esl  inveiiicnila  in  anima  lionii- 

iiis,  id  cst  rationali,  sive  iiilcllecluali,  imago  Creato- 

ris,  qiia;  iiniiiorl;ililcr  iiiiinori:ililali  cjus   csl  insita. 

Nam  sicul  ipsa  iiiimoilalil;ts  aniiii;e  sccundum  qucni- 

dain  modum  dicitiir ;  liabot  qnipiie  et  anima  morlein 

suam,  ciini  vil;i  bcala  carct,  qiiuevcra  aniinc  viladi- 

cciida  csl ;  .scd  immorlalis  idoo  iiuncnpalur,  qiioniam 

qualiciiinqiic  vila,  cliamciim  iniscrrima  csl,  iiunquam 

dcsinit  vivcrc  :  iia  iiuamvis  ratio  vcl  iiitollcclus  iiunc 

in  easil  so|iiliis,  inmc  parvus,  nuiic  magnusappare;if, 

nuiiqiiam  nisi   raiionalis  et   inlclloctuilis  est  aiiima 

liuinana  ;  ac  pcr  lioc  si  socnndiim  lioc  f;icla  csl  :id 

iniagiiicm  Dci  quod  uliraiionc  al(|ue  iiilolleciii  ad  iii- 

lclligendum  cl  conspiciciidiim   Doum  polesl ,  profe- 

clo  ab  initio  quo  esse  coepit  isia  tam  ma^na   et  miia 

iiatura,  siveita  obsolcla  sit  hac  imago,  iit  pcne  nulla 

sil,  sive  obscura  atque  dcformis,  sive  clara  et  piilchia 

sil,  semper  est.  Dcniquc  deformilaiem  dignilalis  cjiis 

miseransdiviiia  Scripluia,  Quanqumn,  iiii|iiit,  inima- 

gine  ^  ambulat  liomo,lamen  vane  conturbatur :  llmauri- 

zat,  ct  nescit  cui  congregabit  ea  (  Psal.  xxxviii,  7  ).  Noii 

itaque  vanil;itom  imagini  Dei  Iribucrct,  nisideformem 

ccrnerelfaclam.  Nec  lantum  valere  illam  deformila- 

leni,  ut  auferal  qiiod  imago  cst,  satis   oslendil,  di- 

condo,  Quanquam  in  imagine  ambulat  liomo.  Qunpro- 

ptcr  ex  uliaque  parle   vcraciti  r   proiiunliari  poiest 

isla  scnfentia,   ut  qiiemadmodum  diclum  cst ,  Quan- 

quam  in  imagine  ambulat  homo,  tamen  vane   coniurba' 

tur  ;  ita  dicalur,  Quanquam  vaiie  conlurbatur  l;omo, 

tamen  in  imagine  ambulat.  Quanqnam  enim  magna 

natiira  sil,  taraen  viliari  poluit,  qiiia  summa  non  cst : 

ct  quanquam  viliari  polueril,  quia  suninia  non  esl, 

lainen  quia  summo;  naturx  capax  est ,  el  esse  parli- 

ceps  polcsl,  magna  natiira  cst.  Qiixramus  igiiiir  in 

hac  imagine  Dei  quamdam  sui  gcncris   irinilalcm, 

adjuvante  ipso  qiii  nos  fecit  ad  imaginem  suam.  Non 

enim  aliier  possumus  lia;c  salubriter  iiivestigarc,  et 

secundnm  sapienliain  qii.-e  ab  illo  esl  aliquid  invc- 

iiire  :  scd  ea  qiisc  in  superioribus  libris,  et  maxime 

in  dccimo,  de  anima  huinaua  vel  mcnte  diximus,   si 

lcctoris  vcl  mcmorla  leneaiitur  alque  recolantur,  vcl 

diligenlia  in  cisdom  locis  in  quibus  conscripla  sunt, 

recciiseanlur,  non  liic  dcsidcrabit  prolixiorcm  de  rei 

lanta:  inquisilione  sermoncm. 

7.  Intcr  cxteraergo  in  librodecimo  diximus,  liomi- 
nis  montem  nosse  semelipsam  (Cap.l).  Nihil  enim  tam 
novit  mons,  qiiam  id  quod  sibi  pra;slo  e  l :  nec  menti 
magis  quidquam  prxsto  esl,  quam  ijisa  sibi.  El  alia, 
quanlum  satis  visum  est,  adliibuimus  documenla,  qui- 
bus  hoc  cerlissime  probarctur. 

CAPUT  V.  —  Infantium  mens  an  se  noverit.  Qiiid 
ilaque  dicendum  esl  de  infanlis  mcnlc,  ita  adiiuc  par- 

»  Edili,  in  imaginc  Dei-  Abest,  Det,  amanuscriplis. 


tuii 


LIUER  QUAUTUS  DCCIMIS. 


1911- 


vuli  el  iii  tain  niagna  denicisi  icruin  ignoranlia ,  ul 
JHius  inenlis  lencbras  mons  hoininis  quiB  aliquid  no- 
vil  exliorreal?  An  eliam  ipsa  se  nosse  credenda  cst , 
sed  inlciila  niinis  iu  eas  res  quas  per  corporis  scnsus 
taiiio  inajore,  (luanlo  noviorc  Cirpil  dclcclalionc  son- 
lire,  non  igiioiare  se  polest,  sed  cogilarc  sc  non  po- 
leslY  Qiiania  porro  inlcntione  in  isla  (|ua:  foris  suiil 
sensibilia  feralur,  vcl  liine  soluin  conjici  polc>l,  quod 
lucis  liujus  liaurieiukc  sic  avida  est,  iil  si  quisqiiaiu 
iniuiis  caiilus  aul  nescieiis  quid  iiide  possit  accidere  , 
noclurnuin  lumen  posucril  ubi  jaccl  infaiis,  in  ea  parte 
ad  quain  jacenlis  oculi  possint  rclorqiieri,  ncccervix 
possit  iiinecti,  sic  ejiis  iiulc  iion  removcalur  aspcctus, 
ul  noniiullos  ex  boc  cliaui  slraboncs  ficri  noverimiis, 
eam  formam  tenentibiis  ocnlis,  quam  teneris  el  mol- 
libus  coiisuotudo  quudaui  modo  inllxit.  Iia  ci  in  alius 
corporis  scnsus,quaiiiuin  sinil  ilia  alis,  iutentione  se 
qiiasi  coaictanl  auiiiue  parvuloruiii ,  ut  quidquid  per 
carnein  olTcndit  aut  allicit,  boc  soluin  abhorreanl  vc- 
hementer  aul  appetant  :  sua  vero  intcriora  non  cogi- 
tent,  nec  possint  adiiioncri  ut  lioc  faciaiit;  quia  noii- 
dum  adiiionciitis  sigiia  uoverunt,  iibi  pr.ccipuum  lo- 
cum  verba  obiiiient,  qna;  sicut  alia  prorsus  nosciunt. 
Qiiod  antem  aliud  sit  non  se  iiossc ,  aliiid  non  sc  co- 
gilare,  jain  in  eodem  voluininc  ostendimus  (  Lib.  10, 
cnp.  5). 

8.  Sod  liaiic  a  tatem  omiltamus,  qux  ncc  iiitcrro- 
g:iri  potcst  quid  iii  se  agatur,  cl  nos  ipsi  ejus  valde 
iibliti  sunius.  Ilinc  taiilum  cerlos  nos  esse  sulTcccrit , 
quod  cuin  liomo  de  aniini  siii  nalura  cogitare  polueril, 
alque  invenirc  qiiod  verum  est,  alibi  non  invenicl, 
qiiam  pcnes  sc  ipsum.  Invcniel  autoin,  non  quod  nc- 
sciebat,  scd  unde  non  cogilabal.  Quid  ciiiin  sciinus , 
si  qiiodcsl  in  iiostra  inente  nescimus  ;  cum  omnia  qux 
sciinus,  noii  iiisi  inente  scirc  possimus? 

CAPUT  VI.  —  Iit  mente  se  ipsam  cogitante  trinitus 
qnaedam  quomodo  exislat.  Quid  in  liac  trinilate  prcRstcl 
cogitatio.  Taiila  esl  lamen  cogiialionis  vis,  ut  nec  ipsa 
nions  qiiodam  modo  se  in  conspectu  suo  ponat ,  nisi 
quaiido  se  cogilnt  :  ac  pcr  boc  ila  niliil  in  conspectu 
nientis  c^t,  nisi  unde  cogilatiir,  ul  nec  ipsa  mens,  qua 
cogitalur  quidquid  cogilaliir,  alilcr  possit  cssein  con- 
speclu  suo,  nisi  se  ipsam  cogiiando.  Qiir modo  aulcm, 
qiiando  se  non  cogital,  in  co.ispeclu  suo  non  sit,  ciiin 
8inc  se  ipsa  nunqiiam  esse  possil,  quasi  aliud  sit  ipsa, 
aliud  conspoclus  ejiis  ,  invcnirc  non  possum.  Hoc 
qnippe  dc  oculo  corporis  non  absurde  dicitur  :  ipse 
quippc  oculus  loco  suo  fixus  est  in  corpore,  aspcctus 
autem  ejus  in  ea  qu;B  extra  sunt  lendilur,  et  usque  iii 
sidera  oxlendilur.  Nec  esi  oculus  in  conspeclu  siio; 
quandoquidem  noii  conspicit  se  ipsum,  nisi  spcculo 
objecio,  iinde  jani  lociili  siiinus  {Lib.  10,  cap.  3) :  quod 
noii  fit  utiqiie  quando  sc  inens  in  suo  conspcclu  sui 
cogilationc  conslitiiit.  Numqiiid  ergo  alia  siia  parle 
aliam  parlem  suain  videt,  ciini  se  conspicit  cogitando, 
sicut  aliis  mcmbris  noslris,  quisiint  oculi,  alia  mem- 
bia  iioslra  conspiciinus,  qiue  in  nostro  pdssiinl  esse 
foiispcclu?  Qiiid  dici  absurdius  vcl  seiitiri  polesi? 
Undeigiliir  :iurortur  iiieiis,  ni:>i  a  i>e  ipsa?ct  ubi  j>o- 


niiurin  conspectu  kuo,  nisi  aiite  sc  ipsani?  Non  ergo 
ibi  eril  ubi  erat,  quando  in  conspcctu  suo  non  erat ; 
qiiia  liic  posita,  inde  sublata  est.  S(;d  si  conspicicnda 
niigravit  *,  ciuispcctura  ubi  maiiobit?  An  quasigcini- 
naliir,  iit  ci  illic  sit  cl  iiic,  id  est,  ot  ubi  conspicerc, 
el  ubi  conspici  possit ;  ut  in  sc  sit  coiispiciciis ,  anto 
se  C(>nspicua  ?  Niliil  horiim  nobis  veriias  consulta  ro  • 
spondot  :  (iiKUiiaiii  (|iiaiido  isto  modo  cogiuiinus,  noi: 
nisi  corponiin  liclas  iinagincs  cogilainus,  qiiod  ineii- 
teiii  iion  csse  paucis  cerlissimuin  est  niontibus,  .i  ()ui- 
bus  potcst  de  hac  re  veriias  consiili.  Proinde  reslat 
ut  aliipiid  portiueiis  ad  cjiis  nalurani  sit  conspectus 
ejus,  ot  in  (\tui,  qiiando  se  cogilat,  iioii  quasi  per  loci 
spatiuin,  scd  incorporoa  convorsioiie  revocclur  :  ciim 
vero  non  se  cugitat,  non  sit  quidein  in  conspectu  siio, 
ncc  de  illa  suus  formetur  oblutus,  scd  lamcn  novcrit 
sc  tanquam  ipsa  sit  sibi  mcnioria  sui.  Sicul  multariim 
disci|)liuarum  pci  ilus  ca  quue  novit ,  ejus  mcinorla 
conliiicnlur,  nec  est  inde  ali(|uid  in  conspeclu  mcntis 
ejus,  nisi  unde  cogitai ;  cxtera  in  arcana  qiiadam  no- 
titia  sunt  rccondila,  qua^  memoria  nuiicupalur.  Ideo 
triiiitatcm  sic  coiniiicndabanius,  iit  illud  undc  forma- 
lur  cogiiantis  obluliis,  in  memoria  ponercmus;  ipsam 
vcro  coiiforinalionoui,  tanquam  imagincm  qusc  inde 
iinprimitur  ;  et  illiid  quo  utrumque  conjiingilur,  amo- 
reiii  seu  voluiilaloiii.  Mcns  igitur  qiiandu  cogilationc 
sc  coiispicil,  iiilolligil  sc  ct  recogiioscit :  gigiiil  ergo 
biiiic  inlellcciuin  el  cognitionem  suain.  Kos  quippe 
incorpoiea  iniellccla  conspicilur,  cl  intclligcndo  co- 
gnoscilur.  Noc  ila  sanc  gignit  islain  iioliliam  siiam 
mcus,  qiiaiido  cogiiando  iiilellcciam  se  conspicil,  tan- 
quam  sibi  aiile  incogiiita  fdcril :  sed  ila  sibi  nota  erat, 
quemadiiioduin  nota:  suntrcs  quic  memoria  continen- 
tur,  etiamsi  non  cogitentur  :  i,uoiiiam  dicimus  lioini- 
nem  nosse  litteras,  eiiaui  ciim  de  aiiis  rcbus,  non  de 
lilieris  ccgilat.  Ilxc  auloin  duo,  gigucns  ct  gcnitum  , 
dilcctionc  lcrli:i  copiil.inlur,  qua:  iiihil  cslaiiud  qiiain 
voluntas  friieiidum  aliquid  appeicns  vel  tenens.  Ideo- 
qiie  cliim  illis  Iribus  noininibus  iusiiuiaiidam  mcntis 
pulaviinuslrinilaleiii,mcmoria,inielligenlia,voIunlate. 

9.  Sod  quoniam  nicnlem  semper  sui  mcminissc, 
sempcrque  se  ipsam  intelligere  et  amare ,  quamvis 
non  semper  se  cogitare  discrctam  ab  cis  quai  non 
suut  qiiod  ipsa  csl,  circa  ejusdem  libri  deciini  fiiicm 
dixiiiius  :  qu;erondum  cst  quonain  modo  ad  cogitatio- 
nem  pcrtiiieat  intellcctus;  notitia  voro  ciijusque  rei , 
qua:  inest  menli,  eliam  quaiido  non  de  ipsa  cogitaliir, 
od  solam  dicalur  menioiiam  pcrlincre.  Si  eiiim  boc 
ila  cst,  noii  babcbat  li;cc  Iria  ,  iit  ct  siii  memiiiisset , 
et  so  iiitelligeret,  ct  amarot  :  scd  mciniiicrat  tantiiin 
sui,  ct  poslca  cum  cogitarc  sc  coepit,  luiic  se  iiitcUexit 
alqiic  dilcxit. 

CAPUT  VII.  —  Exemplo  res  declaralur.  Qnomodo 
res  ad  juvandos  lectoves  tractata  sii.  Quaproplcr  dili- 
gciitiiis  illiid  considcrcmus  cxiiuplum,  quod  adhibui- 
mus,  iibi*  ostenderclur  aliud  essc  reni  (|uam(iue  «oii 
nosse  ,  aliud  non  cogitare  ;  fiorique  posse  iil  ncvcril 

«  Filili,  miqral)it.  Ajilitis  vcro  Mss.,  migraril. 
'  Aiii.i  II.  lujjd.  ^on.  I.ov.,  1.7.     M. 


mZ  DE  TmMTATE, 

hotno  aliqiild  quod  non  cogit.it,  qiiando  ;iliiiii(lo,  nori 
indo  cogitat.  Dtiaruni  ergo  vcl  pliiriiim  dis(:i|ilin:ii'iiin 
perilus,  qiiando  unam  cogiinl,  aliain  vel  aliasctiamsi 
non  cogiliit ,  novil  tnmcii.  Sctl  ntiinqiiid  recte  possu- 
nnis   diccre,  Isl»;   nmsicus   no\il  qtiidcrn    rniisicaiii, 
scd  nunc  cain  non  intolli^^it ,   quia  carn    non  cogi- 
lat  ;    inlcliigit    aulcm    nunc    gcomclricam  ,     lianc 
eiiiin   nunc  cogital^  Absurda  esl,  qiiantiim   appa- 
rel,  ista  scntcntia.  Quid  cliain  illa ,  si  dicamiis,  Istc 
inusicus  novil  quidein  musicam ,  scd  nunc  cam  noii 
amat,quaiido  cam  noncogilat;  amat  autcm  nutic 
geometricam ',  quoniam  nunc  ipsam  cogitat  :  nonne 
similitcr  absurda  csl  ?  Rcciissimc  vero  dicimus,  Iste 
quem  perspicis  dc  gcometrica  dispiilanlcm,  cliatn  por- 
feclus  cst  musicus;  nam  ct  mcminil  disciplin:e  ojiis  , 
et  intelligit  eam  el  diligit  :  scd  quamvis  eani  noverit 
et  amet,  nunc  illam  non  cogitat,  quoni:im  geometri- 
cam  de  qua  disputat,  cogilal.  Ilinc  admoncmiir  csse 
nobis  in  abdito  mcniis  quarumdam  rcrum  qtiasdam 
notitias,  et  tunc  quodam  modo  proccderc  in  meiliiim, 
atque  in  coiispectu  inentis  velut  .nperlius  constitiii , 
quando  cogitantur  :  lunc  enirn  se  ipsa  mons ,  ct  nie- 
minisse,  et  inlelligcre,  et  amnre  invenit,  eliani  unde 
noii  cogilabat,  qitando  aliud  cogilabnl.  Sed  iinde  diu 
non  cogitavcrimiis,  et  unde  cogilare  nisi  commonitl 
non  valemus,  id  nos  nescio  quo  eodemque  miio  mo- 
do,  si  potesl  dici ,  scire  nescinius.  Denique  rocle  ab 
ec  qui  commemoral,  ei  qucm*  commcmorat  didiiir: 
Scis  lioc,  scd  scirc  le  nescis  ;  coinmemorabo,  et  inve- 
nics  te  scientem  quod  te  nescire  ptitavcras.  Id  agtinl 
et  litterse,  quae  de  his  rebus  conscripla;  sunt,  quas  res 
duce  ralione  veras  esse  invcnil  leclor  :  non  quas  ve- 
ras  esse  credit  ei  qui  scripsit,  sicut  legitur  blstoria  ; 
sed  quas  vcras  esse  etiam  ipse  invenit,  sive  apud  so , 
slve  in  ipsa  menlis  luce  veritate.  Qui  vero  nec  admo- 
nitus  valei  ista  contueri,  magna  caecitate  cordis,  tene- 
hris  ignorantise  demersus  est  allius  ,  et  mirabiliore 
divina  ope  indiget ,  ut  possit  ad  veram  sapienliam 
pervenire. 

10.  Propier  hoc  itaque  volui  de  cogilaiione  adiii- 
bere  qualecumque  documentum  ,  quo  possel  osteiidi 
quomodo  cx  iis  qu3e  memoria  conlinentur,  recordan- 
lis  acies  informctur,  et  tale  aliquid  gignatur  ubi  bomo 
eogitat ,  quale  in  illo  erat  ubi  anlc  cogilationem  me- 
inincrat  :  quia  faciiius  dignoscilur ,  quod  tempore  ac- 
ccdit,  et  ubi  parcns  prolem  spalio  temporis  aniecedit. 
Nam  si  nos  rcferamus  ad  inleriorem  mentis  memo- 
riam  qua  sui  meminil ,  et  interiorem  intelligenliam 
(lua  se  inlelligit,  et  inlcriorcm  voluntatem  qua  se  di- 
ligit ,  ubi  bacc  Iria  siinul  scmpcr  sunt ,  et  sciiiper  si- 
mul  fucruiil  cx  quo  esse  conpcrunl.  sivecogitarcnliir, 
sivc  non  cogitarentur  ;  vjdebiiur  quidein  imago  iilius 
trinitatis  ct  ad  solain  memoriam  perliiicre  :  sed  qiiia 
ibi  vcrbtim  esse  sine  cogitatione  non  itotesi  (cogiia- 
nius  cnim  omiie  quod  dicinius,  cliam  illo  iiileriore 
vcrbo  qiiod  ad  nuUius  genlis  perlinet  linguam) ,  in 
liibus  potius  illis  imago  isla  cogiiosciiur  ,  memuria 

*  Kdiii,  idco,  qeoivdrkam,  liabobani,  geomclriam. 
»  llaMss.  Kdiii  vero,  cui.  M  Mss.,  qucm. 


S.  AUCUSTINI  |04i 

scilicot,   iiitolligonlia  ,    voliinlalc.   Ilanc  aiilem  nui.-c 

dioo  inloljigontiam  ,   qua  intolligimus  cogilanle» ,   id 

cst,  qiiaiido  cis  roporlis  qiia;  mcmoria;  praislo  fiic- 

raiit,  sed  non  cogilabantur,  cogilalio  nostra  forrna- 

liir;  01  cam  voluntalom,  mvo  amorcm  ,  vel  dilectio- 

ncm  ,  qu:c  islam  proletn  paronlemque  conjiingil ,   ct 

qiiodam  rnodo  ulrisque  •  comrnunis  est.  Ilinc  facturn 

est  ul  cti;im  por  cxtoriora  scnsibilia  qii.'e  per  oculos 

carnis  vidontur ,   logontium  ducerom  tardilatem  ,  in 

undocimo  sciliccl  libro  ;  alque  inde  curn  cis  ingrede- 

ror  ad  liomiiiis  inlerioris  cam  polontiam  qua  ratioci- 

naturde  lcmporalibus  rcbus,  differens  *  illam  princi- 

paliier  dominantem  qua  conlemplalur  xternas  :  at- 

qiio  id  duobiis  voluminibus  egi  ,  dnodecimo  utrnrnqiie 

disocrncns  ,  quoruin  unum  cst  supcrius  ,  alterurn  iii- 

ferius,  quod  superiori  subditum  esse  debet;  tertio  de- 

cimo  aiitem  de  munere  inferioris ,  qiio  humanarum 

rcriim  scientia  saliibris  continetiir ,  ut  in  bac  leropo- 

rali    vita   id    agamus  quo   conseqiiamur    aeternam  , 

qiianta  polui  vcrilalc  ac  brevitate  disserui  :  qtiaiido- 

qiiidom  rem  tam  multiplicem  atque  copiosam,  mul- 

tornm  atqiie  magnorum  disputalionibiis  mullis  ma- 

giiisqtic  celcbralam  ,  uno  slrictim  volumine  inclusi . 

osteiidens  etiam  in  ipsa  trinitaiem  ,  sed  nondum  quaj 

Dei  sit  imngo  dicenda. 

CAPIJT  VIII.  —  H.  Trinitas  quce  imago  Dei ,  jcnn 
qiicrrenda  in  principali  mentis  parte.  Niinc  vero  ad  eam 
jnm  pcrvonimiis  disputalionem,  ubi  principale  monlis 
Iiumanoo  ,  quo  novit  Deum  vel  potest  nosse,  conside- 
randum  suscepimus,  ut  in  eo  reperiamus  imaginom 
Dei.  Qiiamvis  enim  mens  humana  non  sit  ejus  naturae 
Gujus  est  Deus  :  imago  tamen  naturae  ejus  quanatiira 
meiior  nuHa  est,  ibi  qiisRrenda  et  invenienda  esl  in  • 
nobis,  quo  eliam  natura  nostra  nibil  habet  melius. 
Sed  prius  mens  in  se  ipsa  consideranda  esl  antequam 
sit  particeps  Dei ,  ct  in  ea  reperienda  est  imago  ejus. 
Diximus  enim  eam  etsi  amissa  Dei  parlicipatione  ob- 
soletam  atqiie  defurmem  ,  Dei  tamen  imaginem  per- 
mancre  (Supra  ,  cap.  4).  Eo  quippe  ipso  imago  ejus 
cst,  qiio  ejtis  eapax  cst,  ejiisque  particcps  esse  potesl; 
quod  tam  magnum  bonuin ,  nisi  per  hoc  quod  iniago 
ejus  est ,  non  potest '.  Ecce  ergo  raeiis  meminit  sui , 
intelligit  se  ,  diligit  se  :  hoc  si  ceniimus  ,  cernim.us 
Iriiiitalem  ;  nondum  quidem  Deuin  ,  sed  jam  imagi^ 
nem  Dei,  Non  forinsecus  accepit  memoria  quod  tone- 
rot,  nec  foris  invenil  quod  aspicerel  intelleclus,  sicul 
corporis  oculus  :  nec  ista  duo ,  velul  formam  corpo- 
ris,  et  eam  quo:  inde  facla  est  in  acie  contuentis,  vo- 
lunlas  foris  junxit  :  nec  imagiiiem  rei  quae  foris  visa 
est,  quodam  modo  raplam  et  in  memoria  rcconditam 
cogitalio  cum  ad  eam  convcrteretur ,  invcnit ,  et  inde 
formalus  esl  *  recordanlis  oblulus  ,  juiigente  iitrtim- 
que  tertia  volunlale  :  sicul  in  eis  osiendebamus  trini- 
latibus  ficri ,  quac  in  rebus  corporalibus  reperieban- 
lur ,  vel  ex  corporibus  per  sensum  corporis  inlrorsus 
quodam  modo  trabebanlur  ;  de  quibus  omnibus  in  li- 

•  Er.  Luo;d.  Ven.  Lov.  legunt,  utriqne.     M. 
«  Editi,  diasprens.  caslisanlur  c\  Ms;,. 

>  E<lili,  inlelliqi  non  potest.  Altcst,  inlcUiqi,  a  .Mss, 

*  piures  Mss.,  inde  infonnatus  est. 


1015 


bro  undccinio  disseruiinus  ( Cupp.  2  el  nqq.)  :  noc 
sicul  liebal  vel  apparcbal ,  (luaiido  dc  illa  sciciitia 
disscrcbamus ,  jain  in  honiiiiis  inlcrioris  opcribiis 
consliluln  ,  ijulc  dislingueiula  fuit  a  sapicnlia ;  unde 
qua  sciuiiliir ,  velul  adveiilili.i  siint  iii  aniino  ,  sivc 
cognilione  liiitorica  illala,  ul  sunt  r.icla  et  dicta  ,  qu;c 
teiiipore  peragunlur  et  iranscuiil,  vel  iu  n.Uura  rcruin 
siiis  locis  cl  regionibus  constilula  sunl ,  sivc  in  ipso 
liominc  qux  non  erant  oriunlur,  aut  aliis  docenlibus 
aul  cogi'jtionibus  propriis ,  sicul  (ides ,  quam  pliiri- 
Dium  ii  libro  lertio  deciino  commendavimiis  ;  sicut 
▼irtutes  ,  quibus,  si  verx  sunt ,  in  hac  morialitatc 
ideo  beiie  vivitur  ,  ut  bcalc  in  illa  qux-  divinitus  pro- 
millitur  immorlalitate  vivatur.  Ilxc  atquc  htijusmodi 
habcnlin  tcmpoie  ordinem  suum,  in  quo  nobis  trini- 
Us  mciuori.c  visionis  ct  ainoris  raciliiis  apparcbat. 
Nam  quxdani  eorum  pr.cveniuiit  cogiiilioncm  disccn- 
tium.  Sunl  cnim  cogiioscibilia  ,  el  anteqnain  cogiio- 
scanlur  ,  suique  cognilionom  in  discentibiis  gigniint. 
Sunt  aulem  vel  in  locis  suis ,  vel  qux  lempore  pra;- 
tcrierunl  :  quamvis  qiuc  praitericrunt ,  non  ipsa  sinl, 
sed  eornm  qua^dam  signa  pra'terilorum,  quibus  visis 
vcl  audiiis  cognoscanliir  fuissc  alquc  tran>isse.  Qua; 
Bigiia  vcl  iii  locis  sita  sunt,  sicut  moniimcnta  mor- 
luorum,  ct  quiccumquc  similia  :  vel  in  litteris  fidc  di- 
gnis.  sicut  e^t  omnis  gravis  et  approbandx  auctorita- 
tis  hii>loria  :  vcl  in  aniinis  coruiii  qui  ea  jain  iiove- 
runl;  cis  quippc  jam  nola  ,  claliis  uliquc  suiil  nosci- 
bilia,  qroruin  scienliain  pr.cvcncrunt,  ct  qiii  ca  nosse , 
illis  quiLus  nola  sunt  doccntibus  ,  possunl.  Qua>  ora-^ 
nia ,  et  quaiido  discuntur ,  quanidam  faciunl  irinita- 
tem  ,  specic  sua  qua>  noscibilis  fuil  cliam  anlcquam 
iioscerelur  ,  eiqiie  adjuncta  cogniiioiic  discentis  qu;c 
lunc  esse  incipil  quaiido  discitur ,  ac  tcrlia  voluntate 
qux  utrumque  conjungit.  Et  cum  cognila  fucrinl , 
alia  Irinilas ,  duin  recoluntur,  fit  jam  intcrius  in  ipso 
animo,  cx  iis  imngiiiibus  qux  cuin  disccrentur  sunt 
imprcssxin  memoria,  cl  informatione  cogitationis  ad 
ea  convcrso  recordaniis  a^pcctu,  ei  ex  voluntate  qux 
tcrtia  diio  ista  conjungit.  Ea  vero  qux  oriunlur  in 
animo  ubi  nou  fuerunt,  sicut  fides  ,  et  cxlera  Iiujus- 
modi,  ctsi  adventilia  videiitur,  cuin  doclrina  inseruu- 
tur ;  non  lamen  foris  posila  vel  furis  peracta  sunl , 
sicut  illa  qux  crcduntur;  scd  inlus  omnino  in  ipso 
animo  esse  coeperunt.  FiJes  cnim  non  est  quodcre- 
ditur,  sed  qua  creditur  :  cl  illudcreditur ,  ilia  conspi- 
cilur.  Tamen  qiiia  esse  ca-pit  iii  animo  ,  qui  jam  crat 
animus  aiitequain  in  illo  isla  esse  coepissct ,  advenli- 
lium  quiddiin  videlur ,  ct  in  prxlerilis  habcbiliir , 
quando  succcdciile  spocie  jain  essc  deslilcrit  :  aliain- 
que  nuiic  Iriiiilalem  facil  per  suum  pixscnli;iin  ,  re- 
tenla ,  conspccia  ,  dilecla;  aliam  tunc  facict  |)cr  quod- 
dam  sui  vesligiiim  ,  quud  in  mcmoria  prxleriens  dc- 
rcliqiii-rit,  sicul  jam  supra  diclum  c&t. 

C.\PL'T  IX.  —  \i.  An  jusiilia  et  calercc  virlutes  de- 
wianl  in  fulura  vila.  Ulruin  aulom  liiiic  cliam  virtu- 
les  ,  quibus  in  hac  morlalilatc  bcnc  vivitur  ,  quia  ct 
ipsx  iiicipiunlcssc  in  aiiimo,  qiii  cuin  sinc  illis  prius 
e»sct ,  tanicn  .ininuis  erat ,  desinanl  csse  cuin  ad 


L1BEI\  QUAUTUS   DLCIMUS.  10|S 

xlerna  perduxerint,  nonnulla  quxsiio  csl.  Quibusdaiu 
enim  visum  cst  desituras  :  ct  de  iribus  quidem  ,  pru- 
denlia,  forlitudine,  tempcraniia,  cuin  hoc  dicitur,  non 
iiihil  dici  videtur;  jii>tiiia  vero  iiiiniorlalis  cst,  et  ina- 
gis  tunc  |)erficielur  in  nabis,  (juain  csse  cessabil.  Do 
oinnibus  lanien  quatuor  magnus  aiiclor  cl()(|ueiili;c 
Tnllius  iii  llortensio  dialogo  disputaiis  :  Si  nubis,  in- 
qiiil,  cum  ex  liac  vita  emiyraveriinus  ,  in  beatorum  in$u- 
lit  immortale  a;vum,  ul  fabuUc  feruut ,  degcre  liceret , 
qiiid  opiis  csaet  eloquenlia ,  cum  judicia  tiulla  ficreni ; 
aut  ipsis  etiam  virlulibus  ?  Nec  enim  forlitudine  egerc 
mu$,  nullo  proposico  aut  labure  aut  periculo  ;  nec  jii$ii. 
tia,  citm  esset  niliil  quud  a\>peteretur  alieni ;  nec  tenipe- 
rantia  ,  71/0?  regeret  eas  qua:  nulla:  essent  libidinet ;  nec 
prudenlia  quidem  egeremus ,  nullo  deleclu  proposilo 
bonorum  el  matorum.  Una  igitur  essemus  beali  cogni- 
tione  natura:  el  scientia,  qua  sola  etium  deoriim  esl  vila  lau- 
danda.  Ex  qiio  inlelligi  potesl ,  ca:lcra  nccessilalis  essc, 
unum  lioc  voluiitniis.  Ita  ille  taiitus  oralor,  ciim  pliilo- 
sopliiam  prxdicarct,  rccolens  ca  qiix  a  |.liil(  soj^liis 
accepcral ,  cl  pra.clare  ac  suavilcr  cxplicans ,  in  hac 
tantnin  vita  ,  qiinin  vidciiuis  xrumnis  et  crroiibus 
plenam,  oinues  qnaiuor  nccessarias  dixit  csse  virtu- 
tes  :  nullam  vero  carum,  cum  ex  liac  vila  eniigravc- 
rimus,  si  liccat  ibi  vivere  ubi  viviliir  bcalo;  scd  bonos 
animos  sola  bcalos  essc  cognitione  ct  scicnlia  ,  huc 
est  contcmplationc  nalurx  qua  niliil  cst  niclius  et 
ainabilius  :  ca  est  natura  '  ,  qux  creavit  omni-s  cx- 
loras,  inslituilque  naluras.  Cui  rcgcnli  cssc  subditum, 
si  justitix  cst,  inimorlalis  est  omnino  juslilia  :  nec 
in  illa  rsse  bcaiitndine  dcsincl,  scd  lalis  ac  lania  erit, 
ut  pcifcctior  et  major  esse  non  possit.  Fortassis  et 
alix  tres  virlutes,  prudentia  siiie  ullo  jaiii  periculo 
crroris ,  foriiludo  sine  molcstia  lolerandoruni  maiij- 
rum,  tcmpcrantia  sine  repugnatioiie  libidiniim,  erunt 
in  illa  felicitate  :  utprudcnlix  sit  nullum  boiiu  n  Dco 
prxponere  vel  xquarc ;  fortitudinis ,  ci  rirmissimc 
colixrcre;  temperaniix,  nullo  defeciu  noxio  delectari. 
Nunc  autcm  quod  agit  justilia  in  subvcniendo  miseris, 
quod  prudeutia  in  prxcavendis  insidiis,  quod  forliludo 
in  perferendis  molestiis,  quod  lempcrantia  in  coercen- 
dis  delectationibus  pravis,  non  ibi  erit,  ubi  nihil  om- 
nino  mali  erit.  Ac  per  hoc  ista  virlutum  opera,  qux 
liuic  mortali  vilx  sunt  neccssaria,  sicut  fides  ad  quam 
rcferenda  sunt ,  in  prxtcritis  iKibebuntur  :  ct  aliam 
nunc  faciuiit  irinilatcm,  cuin  ca  prxsentia  teneinus, 
aspicimus,  amamus;  aliam  tunc  factura  sunt,  ciim  ea 
non  esse  ,  scd'  fuisse  ,  pcr  qnxdam  eorum  vestigia , 
qux  prxlercundo  in  mcinoria  dcrcliiiqiicnt ,  reper.e- 
mus  :  qiiia  ct  tunc  trinilas  erit ,  cum  illud  qiialecum- 
quc  vcsligium  ot  mcmoritcr  retincbitur  ,  ct  agnosce- 
turvcraciter,ctIiocutriiniquctcrtiavoIuiitatejungclur. 
CAPUT  X.  —  13.  Quomodo  menle  sui  recordante  te- 
que  inlelligenle  ac  diligenle  Irinilas  fuit.  In  oiiiniuni  isl;i- 
rum ,  qiias  comincmoravinius ,  lcinporaliiim  reruiu 
scientia  ,  quxdam  cognoscibilia  cognilionem  intcrpo 
sitione  lemporis  anlecedunt;  sicul  sunl  ea  sensibil;.' 


'  Plcriquc  Mss.,  in  qun  niltil  c.<t  meliiis  ct  amnbiliin,  tw 
natur»,  qua:  creuiit.  (.luiil.iin,  q:ia  iiViH  e.it  mclius  eic 


1047 


I)i:  TUINITATI-:, 


qux*  j:)m  oranl  iii  rebiis,  anlfiniain  cogno^tcrciiliir  ; 

vcl  ca  oiniiia  qux>  per  hisloriain  cognosciinlur  :  qnrr,- 

dain  vcro  simiil  essc  iiici|iiunl;  veliil  si  ali(|iiiil  vibi- 

bilo,  qiiod  omnino  non  crat,  antc  noslros  oculos  orin- 

tur,  cognitioiioin  noslram  nlif|iic  iion  prrccdil;  ant  si 

ali(|uiii  sonot,  uiji  adcsl  aiiditor,  siiniil  profcclo  iiici- 

piunl  csse,  siniiil(|ue  dcsinnnl  cl  soiins  ct  cjus  audilns. 

Verumlaincn  slvc  lcmporc  pnrccdmlia ,  sivc  siniul 

esse  incipicnlia  cognoscibiiia  cdgiiilioncm  gignuiit  , 

non  cognitione  gignunlnr.  Cogniti(me  vero  lacla,  ciini 

ea  qu3c  cognovimus,  posila  in  mcinoria  rccordalione 

revisunlur;  quis  noii  videat  priorem  esse  lempore  in 

incmoria  rclcnlionem  ,  quam  in  rccordalione  visio- 

ncm,  el  biijus  utriusque  lertia  voluntale  junclioncni? 

Porro  antcm  in  mente  non  sic  esl  :  neque  cnim  ad- 

vcntitia  sibi  ipsa  cst,  quasi  ad  se  ipsam  quoo  jam  crat, 

veneril  aliundc  eadcm  ipsa  qnoc  non  erat;  aul  noii 

aliundo  vcnorit,  scd  in  se  ipsa  qu.t;  jam  cral ,  nnta  sit 

ea  ipsa  qii;c  non  erat  ' ;  siciit  iii  nicnte  qiia;  jam  eral, 

oritur  fides  q;i3cnon  erat  :  aiit  post  cognilionem  sni 

rccordando  se  ipsam  velul  in  mcmoria  sua  coiii^litn- 

lam  viilet,  quasi  non  ibi  fuerit  anle(|uam  se  ipsam 

cognoscorol;  cum  profocio  cx  qiio  esse  coepil,  nun- 

qnam  sni  meminisse  ,  nunqnani  se  inlelligere ,  nun- 

quam  sc  amare  destiteril ,  sicut  jam  osiendimus.  Ac 

per  lioc  qiiando  adseipsain  cogitatione  convertilur, 

fit  trinitas,  in  qua  jam  et  vcrbum  possit  intcliigi  : 

formalur  qiiippe  ex   ipsa  cogilaiione  * ,   volnntate 

iitrumque  jiingente.  Ibi  ergo  magis  agnoscenda  csl 

iniago  qnam  quacrimus. 

CAPUT  XI.  —  14.  An  et  prwsenlinm  sit  memoria. 

Sed  dicet  aliquis  :  Non  esl  ista  memoria,  qiia  mens 

8ui  meminisse  perliibetur ,  qu;c  sibi  semper  est  pr;«- 

sens.  Mcinoria  eniin  praeleritorum  esl ,  non  praesen- 

tium  :  nam  quidam  cum  de  virtntibus  agerent,  in  qui- 

bus  est  eliam  Tiillius,  in  tria  ista  prudentiam  divisc- 

runt,  mcnioriam,  inlelligentiam ,  providenliam  :  nie- 

moriam  scilicet  pryetorilis,  inlelligentiam  pi;csenti- 

I)us,  providcnliam  rebus  tribneiites  fuluris,  qii;ini  non 

liabent  cerlam  nisi  pr.iescii  fiilurorum;  qnod  non  est 

niunus  lioniiniiin ,  nisi  detur  desuper,  iit  Propliclis. 

llnde  Scripinra  sapienlise  de  hominibus  aiens  *  :  Co- 

gitationes,  inqiiit,  viorlnlium  limidce,  et  incerKe  provi- 

dentiw  noslra;  {Sap.  ix,  l/t).Memoria  vcro  de  prccier- 

itis  ,  ct  iiitelligonlia  de   pr.Tescntibus  ccria  esl ,  sed 

prscsenlibus  uti^juo  incorpoialibus  '*  rebus  :  iiam  cor- 

poralcs  corpoialium  proesenles  sunl  aspcclibus  ocu- 

lomm.  Scd  qui  dicit  memoriam  non  esse  prcseiitium, 

altendal  quemadmodum  diclum  sit  in  ipsis  sicculari- 

bu'*  lilteris ,  nbi  majoris  fiiit  curae  veiboriiin  intogri- 

tas  qnam  vci  itas  reriini  : 

Ncc  talia  passus  Llysses, 
Oblitusvesui  esl  llLacus  discriiuine  lanlo. 

l€neid.  lib.  3  t^rs.  628,  629.) 

'  iiic  edili  addiinl :  sicvl  in  ipso  homine  qiiw  non  ernnt 
oriuntnr,  aitt  aliis  docenlibns,  aul  coqilnlionilms  propriis, 
iicul  fides,  sicvl  viriutes.  verba  huc  nialc  Iranslala  cx  c.i- 
j.ito  octavo,  supra,  num.  11,  col.  10«5,  lin.8-12. 

'  Sic  pleri(i(ie  M.ss.  i:diti  vero,  ex  ipsa  cognitio. 

*  Plures  Mss.,  aqcns. 

*  Am.  Er.  el  i  lerique  Mss.,  corpornlihus. 


S.  AUGUSTI.M  10 ;8 

Virgilius  cnini  ciini  sui  non  obliliini  dicerel  Llysscm, 
qiiid  aliud  inlelligi  voliiit ,  iiisi  q  lod  meminorit  sui? 
Cum  crgo  sibi  pr.cscns  esset,  niillo  modo  sui  memi- 
nissct ,  riisi  ad  res  prrfsenlcs  inemoria  piTlincrot. 
Qiiaproptor  sicnt  in  robiis  prsctciitis  oa  memoria  di- 
ciiur,  qua  fit  ut  valoant  rccoli  cl  rcoordari  :  sic  in  rc 
pnoscnti  (piod  sibi  ost  rncns,  iiiemoiia  sine  ahsnrdi- 
latc  dicenda  csl,  qna  sibi  pru;sto  cst  ut  sua  cogiia- 
tionc  possil  inlolligi ,  oi  ulrum(|ue  sui  amore  '  coii- 
jiingi. 

CAPIJT  Xil.  —  15.  Trinilas  in  niente  eo  est  imngo 
Dei ,  quo  meminit ,  inlelU/jit  et  diligil  Deum  ,  quod  est 
snpienlia.  IIxc  igilur  Iriniias  monlis  non  propierea 
Dci  cst  iniago ,  qui;i  siii  mcminit  mens,  ct  intolligil 
ac  diligil  se  :  scd  qnia  potost  eliam  meminisse,  et  in- 
lelligcre,  cl  amare  a  quo  facta  est.  Quod  cum  facit , 
sapiens  ipsa  fit.  Si  aulem  non  facit ,  eliam  ciim  sui 
riicminit ,  soseque  inlolligil  ac  diligit,  slulia  est.  Me- 
niinoril  it;tqiie  Dei  sni ,  ad  ciijus  imagincm  firta  est, 
ciimqiie  iiitelligal  aiqiic  diiigal.  Quod  ul  brcvins  di- 
cam,  colal  Dcum  rion  facliim  ,  ciijus  ab  co  capax  est 
facla ,  et  cujus  pariiceps  csse  potest ;  proplcr  quod 
scriptum  est,  Ecce  Dei  cullus  est  snpientia  (Job  xxviii , 
28)  :  et  non  siia  luce,  scd  siimm.-c  illius  lucis  partici- 
palione  sapiens  erit,  alqiie  ubi  a^tcrna,  iiii  bcala  rc 
gnabit.  Sic  enim  dicitiir  isla  hominis  sapientia ,  nt 
ctiam  Dei  sit.  Tunc  eniin  vera  esl  :  nam  si  liumana 
est,  vana  est.  Veriim  non  ita  Dei  qiia  sapions  esl 
Deus.  Neqiie  enim  participalione  sui  sapiens  est,  sic- 
ut  mens  pnrlicipatione  Dei.  Scd  qiiemadinodnin  di- 
cilur  eliam  juslilia  Dei ,  non  solum  illn  qiia  ipse  ju- 
stus  est,  sed  qiinm  dat  boinini  cum  jiislificat  impium, 
quam  coinmendans  Apostolus  ait  de  qnibusdam , 
Ignoranles  enim  Deijustiliam,  et  suamjustiliam  volen- 
tes  consliluere,  jusliiia:  Dei  non  sunt  subjecli  {Rom.  x  , 
3)  :  sic  eliani  dici  potcst  de  quibnsdam  ,  Ignorantes 
Dei  sapicnliam,  et  snam  volenlos  con><litucrc,  sapion- 
liae  Doi  non  sunl  siibjccli. 

16.  Est  igiliir  natura  non  facta  ,  qii;c  fecit  omnes 
cajtcyas  magnas  parvasqnc  naluras,  eis  quas  fecit 
sine  dubitalionc  pncslantior  ,  ac  per  hoc  liac  eiiam 
de  qun  loquimur,  ralionali  et  intellecluali,  qua;  ho- 
minis  mens  cst,  ad  ejus  qui  eam  fecit  imaginem  facln. 
Illa  aulem  cscieris  natura  prscsiantior  Deus  est.  Et 
qnidein  non  tonge  posilus  nb  unoquoque  nostrum,  sicut 
Apostolus  dicil;  adjimgens  ,  In  illo  enim  vivimus  ,  et 
movemur ,  et  sumus  (Acl.  xvii ,  27,  28).  Quod  si  sc- 
cundiim  corpus  dicercl,  elianide  istocorporeo  miiiido 
posset  inlelligi.  Nam  et  in  illo  sccnndnm  corpus  vivi- 
inus ,  movemur ,  et  sumus.  Uiide  sccundiim  menlem 
quiB  facta  est  ad  ejus  imaginem  ,  debel  hoc  accipi , 
excellentiore  quodam,  eodem(]ue  non  visibili,  sed  in- 
telligibili  modo.  Nam  qiiid  non  est  in  ipso,  de  quo 
divine  scriptum  est,  Quoniam  ex  ipso,  el  per  ipsum,  et 
in  ipso  sunl  omnia  {Rom.  xi ,  56)  ?  Proinde  si  in  ipso 
siinl  omnia  ,  in  quo  tandom  possunt  vivere  qua5  vi- 
vunt,  et  nioveri  quac  moventur,  nisi  in  qiio  sunl?  Non 
lamen  omncs  cum  illo  sunt  co  modo  quo  ei  dictum 

•  sola  fcrc  cdilio  l.ov.,«i«o/i. 


1049 


LII5i:U  QUAimjS  DFCIMUS. 


iOaO 


csl,  Eg)  semper  tecum  (Pial.  lxxii,  23).  Nec  ipse  cuiii 
omnibus  eo  in(»do  qno  dicimus,  Doininiis  vobiscnm 
Magna  itnqiic  liDiniiiis  inisoria  osl  cum  illo  noii  esse, 
sinc  quo  iion  polest  esse.  In  quo  ciiim  cst ,  procul 
dubio  sine  illo  iion  est :  el  tameu  si  ojus  non  incininil , 
euinquennn  inlelligit,  necdiligit ,  cuin  illo  non  est. 
Quod  aulcin  quisqiie  p-nilus  obliviicitur.  neccoinino- 
neri  ojus  uii(|iie  poiost. 

CAPLT  XIII.  —  17.  Quomodo  Dei  oblivhci  et  me- 
minisse  quis  possit.  Dc  visibilibiis  rebus  ad  banc  rein 
snninmns  cxcniplum.  Dicil  tibi  quispiain  quem  iion 
recognoscis,  Nosli  ine  :  cl  ul  coinmonoal ,  dioit  ubi  , 
qn:indo,  quomodo  libi  innotuerit :  omiiibusqiio  adbi- 
bitis  si^nis  quibiis  in  momoriain  revocoris,  si  iion  re- 
cogiioscis,  ita  jain  oblitus  es,  ut  oinnis  illa  nolilia  pe- 
nilns  delcia  sit  aiiiino  ;  niliil(]iic  aliiid  roslal ,  nisi  ut 
crcdas  ci  qiii  tibi  boc  dicit,  quod  alii|iiando  eum  no- 
veras  ;  aut  nc  boc  quidein  ,  si  (idedi;^iius  libi  cssc  (iiii 
loquitur  non  vidolur.  Si  aulcin  rcminisccris  ,  pro- 
fcclo  redis  in  memoriain  tuam  ,  et  in  ea  invenis  qnod 
non  fueral  ponitus  oblivionc  delolum.  Rcdeaimis  ad 
illud  propior  qiiod  adbibuimus  liiimaii;c  coiiversatio- 
nisexempbim.  Inler  c:clora  psalmus  nonns  :  Com<cr- 
lanlur  ,  inquil ,  peccatores  in  infernum  ,  omnes  genlcs 
quce  cblniscuntur  DeumiPsal.  ix  ,  18).  Porro  aiitem 
vigesimus  priniuj  :  Commcmorabuntur  ,  inquil,  el  con- 
rertenlur  ad  Dominum  imiversi  fines  terrce  [Psal.  \\\ , 
28).  Non  igilur  sic  craiit  oblit:e  islie  genlcs  Deiiin  , 
nt  ejiis  nec  commemoralic  rccordarcntur.  Oblivis- 
cendo  aiitem  Doiiin,  tanquam  obliviscendo  vitam  suam, 
convcrs3e  fiicranl  in  morlcin  ,  boc  est ,  in  inrcrnum. 
Comincmoral;c  vcro  coiivorluntiir  ad  Dominum  ,  taii- 
quani  reviviscenlcs  reminiscendo  vitam  suam  ,  ciijiis 
eas  habebat  oblivio  '.  Item  logilnr  in  iionagcsimo  lor- 
tio  :  Intclligite  nunc ,  qui  insipienlcs  cslis  in  populo;  et 
stnlli ,  aliquando  sapile.  Qui  plunlavil  aurem  non  au- 
diet  {Psul.  xciii ,  8,  9)?  el  cx-lcra.  Eis  cniin  dicliim 
est,  qui  Dcum  non  inielligeiido ,  de  illo  vana  dixc- 
runi. 

CAPUT  XIV.  —  18.  Mens  se  rccle  diligendo  diligil 
Deum,  qurm  si  non  diligal,  se  ipsam  odisse  dicenda  csl. 
Mens  etiam  infima  et  errans  pollet  semper  memoria  el 
intcllectu  el  amore  sui.  Ad  Denm  convcrlatur,  vt  ipsius 
recordando,  eumque  inlclligcndo  et  diHgendo  beala  sil. 
De  dilcclione  aiilem  Doi  plura  rcporitiiilur  in  diviiiis 
eloqiiiis  leslimonia.  Ibi  cnim  el  illa  duo  cons»»qucnt(T 
intellignnliir,  quia  nomn  diligit  cnjus  non  mcininit,  et 
quod  pcnitiis  nrsoil.  llnde  iiiud  cst  nolissimum  pne- 
cipuiimqnc  iinrccptiiin  :  Diligcs  Dominum  Deum  tnum 
(Dcul.  VI,  5).  Sic  ilnqiie  cnndita  csl  niens  lium.iiia,  iit 
lunKpiam  sui  iion  meminorit,  nuni|uain  sc  non  intelli- 
gnl,  nunqiiain  se  non  dilignt.  Scd  qnoninm  qni  odit 
aliq'iem,  nocere  ilii  stiidel;  non  ii.inorilo  ol  mcns 
liominis ,  qu:indo  sibi  nocol  ,  odissc  sc  diciliir. 
Nescicns  eniin  sibi  vult  inalc,  duin  non  piitat  sibi 
obesse  quod  vull :  sed  tnincn  mnle  sibi  vnlt,  qnnndo 
id  vult  quod  obsit  sibi  ,  niidc  iliud  scriptum  est,  Qiti 

'  rosl,  cujus  eas  hnhcbat  obHno.  in   cxcusis  addiluiii 
erai,  iit  e^l,  ciijus  ol'liur  fncrant. 


diligit  iniqiiiliilcm,  odil  animam  sua^i  (Psai  x,  6).  Qui 
ergo  se  diligeie  nnvii,  Doiim  diligit :  qui  vero  non 
ddigit  Doiim,  otiain  si  se  diligit,  quod  ei  nnluralilor 
iiKliliim  osl,  laiiicii  noii  iiiconviiiicnlc!'  odisse  sc  di- 
(iliir,  cum  id  ngil  quod  sibi  advcis;ilur,  ei  se  ipsnm 
laiiqnam  siiiis  iiiimiciis  inst>(|iiitiir.  Qui  profocio  e&l 
crror  iiorrcndiis,  iil  ciiin  sibi  oinnos  pnidesse  vclinl, 
iiMilli  non  f;u  iniil  nisi  (|nod  cis  |)(>niiciosi.ssimiim  sit. 
S:mi!cin  moibum  nnilnruin  animnlium  cuin  pooln  dc- 
scribciol  : 

Iit  (iiiqnil)  moliora  |  iis,  crroromqiio  liostibus  illum  ! 
Uiscissos  nudis  laiiialKnitdciitiliiis  arlus. 

{lirgil.  uorg.  lib.  3,  vers.  513,  514.) 

Ciiin  inorliiis  ilie  corporis  riicril,  ciir  dixit  orrorcm. 
iiisi  qiiin  omiic  nnimnl  rnm  sibi  iinliira  concilintnm 
sil  nl  sc  ciistodint  qiianlinn  polest,  inlis  illc  crnl  mor- 
bus,  iit  cn  quoriim  snliilcm  a|ipclcb:iiit,  sua  incinbra 
laniarcnl?  Cum  aulem  Dciiin  diligil  mciis,  cl  sicut 
dictum  esl,  coiiscquoiiter  cjus  niemiiiil,  cniiKpie  inlol- 
ligit,  rectc  illi  dc  pruximo  sno  pr.ccipilur,  nt  cuin 
sicnt  so  diligat.  Jain  eniin  sc  iion  diligit  pcrvorso,  scd 
rcclc,  cuin  Dcnm  diligil,  cujns  pnrlici|iniioiio  iin:igo 
iila  iion  soluin  esl,  vcruui  cliam  cx  vetustnte  rciio- 
vatur,  cx  deformiialc  rcformnliir,  ex  infclicilale 
bcaiific^.tur.  Quamvis  eniin  se  ila  diligni,  iit  si  nltcr- 
ulruin  proponatur,  inalit  oninia  qu:e  iiifi':i  sc  diligit 
pcrdcro,  (|iinm  pcrirc  :  lanien  superioiem  dc?cro!i(Io, 
ad  quom  soliiin  posscl  custodire  fiirtiiiidincin  siiain, 
eoque  frui  Inmino  suo,  cui  caniliir  in  Psalmo,  Forli- 
Iwlinem  meam  ad  le  cuslodiam  (Psnl.  lviii,  10) ;  cl  in 
aiio,  Accedile  ad  cum,  cl  illuminuniini{Psal.  xxxiii.G) ; 
sic  inririna  el  lcncbrosa  facla  csl,  ul  a  sc  quoqiio 
ipsa,  in  ca  qiia?  iion  sunl  quod  ipsa,  et  qiiibus  siipcrior 
cst  ipsa,  iiifclicius  labcrctur  peramorcs  qiios  iioii  ^a- 
let  vinccre,  et  crrorcs  a  qiiibus  non  viJet  qua  rodirc. 
Undc  jnm  Dco  miscrniilo  pooniicns  clamat  iii  Ps:iiiiiis  • 
Deseruit  me  forliludo  mea,  el  Inmcn  oculorum  mcorum 
non  est  mecum  (Psal.  xxxvii,  11). 

19.  Non  tamcii  iii  bis  tanlis  infirmitntis  ct  crroris 
malis  amillcre  polnil  natiirnlem  iiicmorinm,  iiilel- 
leclnni,  ct  amorem  siii  :  proplcr  quod  inerilo  dici 
poluil  (|iiod  suprn  commcmoiavi  (Cap.  4),  Quanquam 
in  imngine  ambulul  liomo,  lanien  vane  conlurbalur. 
Tlicsaurizul,  et  nescit  cui  congregabil  ea  (Psa/.  xxxviii, 
7).  Cur  ciiim  tliesnurizal ,  iiisi  qiiia  forliliido  cjiis 
dcseruil  ciim,  pcr  qnnm  Dcum  l!:iltons,  rci  niiilitis 
indigiMct  ?  Kt  cur  nescit  cui  congregnbit  ea,  nisi  qiiin 
lumeii  ociiloriim  ejns  non  est  cnm  eo?  Et  idco  non 
vidct  quod  Vcriiasail  :  Slulle,  liac  noclc  animam  tuam 
repelunt  abs  lc ;  ha:c  qiicc  prccparasli  cujus  crnr.t  [Luc. 
XII,  20)?  Verumlamcn,  qnia  cliam  tnlis  in  iiii;igiiie 
ambulal  bomo,  ct  hnbcl  mcmoriam.  et  inlcllcctuin, 
et  amorcin  sui,  bominis  mens  :  si  ei  maiiifcst:iretur 
qiiod  iilruinqiic  Inbcrc  non  posscl,  et  minin  c  (Iiiobiis 
pcriiiiltercliir  cligeic,  altcrum  pcrditiiriis,  nul  ibe- 
snnros  qnos  congrcgavit,  aut  mciitem ;  qiiis  iisqiie 
alco  non  babct  incntcm,  nt  thesanros  mallet  habcre 
qnain  mcntein?  Tbcsnuri  ciiim  mcntcm  possunt  ple- 
ninuiuc   snbvcrtcro   :   nt    inons   qnrn    non   ihosaiiris 


!OSI  DE  TllI.MTATi;,  S.  AlJfJlJSTI.NI 

iiubvcrtilur  siiic  uliis  tlicsaiiris  iacilius  ct  cxpcdiliiis 

|)otcsl  vivcrc.   Qiiis  vcro  uilos  Ihesauros,   iiisi   per 

iiiciilcin    |)0tcril  possidcrc?    Si    ciiiin    piicr  infans, 

qii.iiiivis  (lilissiiniis  iialiis,    ciini  sil  (loininiis  oiii.iiiiin 

(jiia;  jiirc  siinl  cjiis,  iiijiil  |)ossi(J('l  iiiciilc  s"pila  ;  (|iio- 

nam  taudcm  modo  (piis(|iiain  (|ui(l(|ii:iin  iiiciit*:  possi- 

deliil  amissa?  Scd  de  tlicsaiiris  qnid  lotpior,  qiiod  cis 

quililict  Iioininiiin,  si  lalis  oplio  proponaliir,   iiiavull 

carcre  qiiam  nicnlo ;  cuin  cos  noiiio  pi\Tpi)iiat,  iicnio 

comparct  luniiiiibiis  corporis,   quihus  non  ul  aurntn 

rarus  quisqiic  lioino  ,   scd  omiiis  homo  possidet  coe- 

Iiim  :  pcr  lumiiia  enim  corporis  qnisqiicpossidclqnid- 

qiiid   lil>eiiler  vidct?  Qiiis  crgo  si  tciicrc  ulriimquc 

non  possit,   et  allerulruni  cogaiur  ainillcre,  iioii  tlic- 

sauros  quam  oculos  nialit  ?  El  lanien  si  ab  eo  simili 
condiiioMC  qu.xralur,  ulruni  oculos  malil  aniiltcre,  an 
incntem;  qiiis  mcnle  non  vidcal,  cuni  oculos  mallc 
quam  mcnlem  ?  Mens  quippc  sine  cculis  carnis  hu- 
mana  est,  ociili  aulcm  carnissinc  niciilchclluiiiisunl. 
Quis  porro  non  homiiiem  se  malil  csse  eliam  carno 
cxcum,  quam  hclliiam  videnlcni  ? 

20.  IIjcc  dixi,  uteliam  lardiorcs,  qiiamvis  hrevilcr, 
commoncrcnliir  a  nie,  in  qiioruni  oculos  vcl  aures  h;c 
liltenic  veiicrinl,  quanliim  ineiis  diligal  se  ipsani  cliam 
infirma  et  crians,  malediligeiido  atjue  scctando  qux, 
fiunt  infra  ipsam.  Diligerc  pirro  so  ipsain  non  possel, 
Si  sc  oinnino  nescirct,  id  esl,  si  sui  non  nicminisscl ; 
ncc  sc  intclligerel  :  qua  iii  seimaginc  Dci  lam  polens 
est,    ul  ci  cujus  imago  est  valeat  inhocrcre.  Sic  cnim 
ordinata  est  naturarum  ordine,  non  locorum,  ul  su- 
pra  illam  non  sit  nisi  ille.   Deiii'|ue  cuin  illi  pcnilus 
adlKCScrit,   unus  erit   spiritus  :   cui    rci    altcstatur 
Apostolus,  dicens,    Qui  aulem  adlicerel  Doinino,  unus 
spirilus  esl  (I  Cor.  vi,  17) :  accedente  quidem  isla  ad 
participalionem    nalura^,    vcritatis ,   et    healitudinis 
illiiis,  non  tamen  crcscenlc  illo  in  natura,  vcrilatc  et 
healitudine  sua.    In  illa  ilaque  natura,  cuin  leliciter 
adhacscrit,    immutahiliter    vivel ',     el     immulahile 
vidchit  omne  quod  vidcril.  Tunc,     siciit  ei    divina 
Scriptura  proisillil,    saliahilur  iu  honis  dcsiderium 
ojus    (Psal.   cii,    5),    honis    immntabilihus ,     ipsa 
Triiiilale   Deo   suo   ciijus  iinago  esl  :  et  ne  uspiain 
deinccps  violclur,  eril  in  abscondito  vultiis  ejus  (/*sa/. 
XXX,  21),  laiila  uhcrlalc  ejiis  impleta,  ul  cam  nuii- 
quam  peccare  delcclcl.    Se  ipsani  vcio  nunc  qiiando 
vidct,  non  arujiiid  imniulabile  vidct. 

CAPUT  XY.  —  21.  Aniiiia  tamelsi  bealiludincm 
tperel,  non  lainen  rcininiscitur  bcatiludinis  amissa;,  scd 
Dei  renniiiscilur  ct  recjularum  jusliliw.  Regulce  immnla- 
biles  bene  vivciidi,  eliam  impiis  nolw.  Qiiod  idco  certe 
non  dubitat,  quoniani  misera  csl,  et  bcala  esse  desi- 
derat :  nec  ob  aliud  ficri  spcrat  hoc  posse ,  nisi  qnia 
cst  imitabilis.  Nam  si  mnlabilis  non  csset,  sicut  cx 
hcala  '  miscra,  sic  ex  miscra  beala  csse  non  jiosset. 
Et  qiiid  eam  fecisset  niiscrain  sub  omnipolenle  ct 
bono  Domino,  nisi  peccatuin  suiim  etjiistilia  notnini 
Sui  ?  Et  quid  eam  faciet  bcatam,  nisi  mcrituin  siiiiin 


10.")  2 


*  Wss.  omilliinl,  imimtlMliter  vivcl. 

*  lii  cdilis,  e.r  bealu  vitu.  Ahcsl,  vila,  a  inanuscrii  tis., 


ctiir.cmium  Domiiii  sui?  Scd  cl  mciitnm  cjus  giaiia 
esl  illiiis,  cnjiis  praiiniiim  eril  bcaiiiudo  ejiis.  Jusliiiam 
qMijij^c  ilarc  sihi  noii  [>otesl  qiiam  pcrditam  non  Iia- 
hcl    Hanc  cni;n,  cum  hoiiio  condcrclur,   acccpit;  cl 
pcccando   uiiqnc    pcrdidit.    Acci|)it  crgo  jiisiliiam, 
propicr  qnani  hcalitiidineiii  a(;ci|)crc  nicrealur.  Lnde 
vcracilcr  ei  dicilur  ah  Aposlolo,  qnasi  dc  suo  hono  su- 
p(Mbirc  incipioiili:  Quideniin  hubesquodnonaccepiiti? 
Si  aulem  accepisti,   quid  gloriaris  quusi  non  acceperis 
(i  Cor.  IV,  7)?  Quando  aiilein  hene  recordalur  Doinini 
sui,  Spiiitu  ejus  acccpto,   seniit  omiiino,  quia  hoc 
discit  iiitimo  inagisterio,  nonnisi  eju.s  gratuito  affectu 
posse  se  surgcre,  nonnisi  suo  voluniario  d(;fcctu  ca- 
dcre   potuisse.    Non   sane  reminiscilur  heatitudiriis 
suac  :   fuit  qiiippc  illa  et  iion  cst,  ejusquc  isla  pcnilus 
ohlita  esl ;   idcoquc  ncc  commemorari  potesl.  Credil 
aulcm  dc  illa  fide  dignis  Liltcris  Dei  sui,   per  ejus 
proplielam  conscTijnis,  iiarrautihus  de  felicilate  para- 
disi,  alqiic  illiid  primuin  cl  honum  hoininis  et  inaiuin 
hislorica  Iradilione  indicanlibus.   Domiui  aulcm  Dei 
sui  rcmiiiiscilur.   Illc  qnippc  semi^er  esl,   ncc  fuit  ci 
non  cst,  i;cc  cst  ct  iioii  fiiit  :  sed  sicut  nunquam  tmi 
erit,  ita   nunquam  non  cral.   Et  ubiqiie  lotus  est  : 
proptcr  quod  ista  in  illo  etvivit,  el  moveiur,  ct  est 
(Act.  xvii,  28) :  el   ideo  reminisci  cjus  polesl.  Non 
qiiia  hoc  rccordalur,  quod  eiim  noverai  in  Adam,  aut 
alihi  aliciihi  anle  liiijus  corporis  viiam,  aut  cuin  pri- 
muin  faclaesl  ut  inscrcretiir  huic  corpori  :  niliil  eiiim 
honim  omnino  reminiscilur ;   quidquid    horuin  est, 
ohlivionc  dclctiim  csl.   Sed  comincmoratur,   ut  con- 
vertatur  ad  Dominum,    lanquam  ad  eam  lucem  qii.i 
eliani^um  ab  illo  averleretur  quodam  modo  langeba- 
lurXNam  liinc  est  quod  etiam  impii  cogitant  ajterni- 
talem,  et  multa  recle  reprehendunt  recleque  laudant 
in  homiiium  morihus.  Quibus  ea  tandem  regulis  judi- 
cant,  nisi  in  quibus  vident  quemadmodum  qiiisquc 
vivero  debeat ,  etiamsi  nec  ipsi  codem  modo  vivanJ  ? 
Ubi  eas  vident?  Neque  enim  in  sua  natura,  cum  pro- 
cul   diibio  menle  ista  videantur,  eorumque  nienles 
constct  esse  mulahiles,  has  vcro  regiilas  immutabiles 
videat,  quisquis  in  eis  el  hoc  vidcre  potiicrit;  nec  in 
hahitu  suae  mentis,  cum  illa;  regulae  sinl  juslili», 
nicntes   vero   corum  constet  esse  injustas.  Uhinam 
sunt  ista;  rcgtihe  scriptcc,   ubi  quid  sil  juslum  et  in- 
jiislus  ngnoscil,  ubi  ccrnit  habendum  esse  quod  ij^se 
nnn  hahel?  Ubi  crgo  scriptic  sunt,   nisi  in  lihro  lucis 
illius  quac  veritas  dicilur  ?   unde  omnis  lex  justa  de- 
scribiliir,  ct  in  cor  hominis  qui  opcratiir  justiliam, 
non  migraiido,  scd  lanquam  iinpriincndo  Iransfertiir  ; 
sicut  imago  cx  aniiulo  ct  in  ccram  Iransit,  et  annuliiin 
non  relinquit.  Qui  vero  non  operatur,  el  tainen  videt 
quid  operandum  sit,  ipse  est  qui  ab  illa  luceavertitur, 
a  qua  tamen  langitur.  Qui  auteranec  vidctquemadmo 
diim  sit  vivendiim,  cxcusabiliiis  quidcm  peccat,  qui.i 
non  est  iransgrcssor  cognil:c'  lcgis  :  scd  etiam  ipse 
splcndore  aliquniies  uhique  pnosentis  verilatis  atlin- 
gilur,  qiiando  admonitus  confitelur. 

CAPUT  XVT.  —  22.  Imatjo  Dci  quomodo  refarmatur 

»  sic  Ain.  Ft.  ct  I  Iiircs  Mss  At  Lov.,  incoijiiilw. 


1053 


UUFAl  QIAIJTCS  DECIMIS. 


io:>i 


in  homine.  Qiii  vcro  coninuinorali  convertunliir  ad 
Dominuni  ab  ea  deforniilalc,  qua  per  cupitliiales 
snccularcs  conf'>rnial)aiilur  litiic  sxciilo ,  refornuuilur 
ex  illo ,  audieiiles  Aposloluni  dicciilein  ,  yotite  con- 
formari  huic  scvculo,  $cd  rcforinami)ii  in  uoiHtale  mcnlit 
vetlrce  {liom.  xii ,  !2  )  :  iil  incipiat  illa  iinago  al>  illo 
reformari,  a  quo  foriiiala  est.  Nnn  c:;im  reformarc 
se  ipsani  polest,  siciit  |)ottiil  deformarc.  Dicil  eliam 
alilii  :  /{t'rioi'<i))ii;ii  spiritu  mentis  veslrw ,  cl  induile 
tiovum  hominem,  cum  qui  secundum  Deum  creatut  esl 
in  juslilia  et  tanctilate  veritatit  (  Ephet.  iv ,  23  ,  24  ). 
Quodail,  tecundum  Dcum  crcatum  ;  lioc  alio  loco 
dicitur,  ad  imaginem  Dei  {Gen.  i.  27).  Sed  pcccaiidi), 
juslitiam  cl  sanclilatem  verilatis  aniisit ;  proptcr 
quod  hxc  imago  deforniis  cl  dccolor  facla  esl  :  lianc 
recipil ,  ciim  reformatiir  el  rcnovatur.  Quod  autcm 
ail ,  spiiilu  mcntis  vcslra: ;  non  ilii  dtias  rcs  inlclligi 
voluit,  quasi  aliud  sit  nieiis,  aliud  spirilus  mciilis  : 
Ked  qiiia  omnis  ineiis  spiritus  est ,  non  autein  omiiis 
spiritus  mcns  csl.  Est  enini  Spirilus  cl  Dcus  ( Jomi. 
IV,  24),  qui  reiiovari  iioii  polest,  (iiiia  iicc  vclcrasccrc 
polest.  Dicilur  cliaiii  spirilus  iii  lioiniiic,  qni  mcns 
non  sil ,  ad  quem  perlinent  imaginationes  similcs 
corporum  :  de  quo  dicit  ad  Corinthius  ,  ubi  dicit, 
Si  autem  oravcro  lingua  ,  spiritus  mcus  oral ,  mens  aU' 
lcm  mea  infrucluosa  cst  {l  Cor.  xiv,  14).  Iloc  cniiii 
ait,quando  id  qiiod  diciliir,  non  inlclligiiur  :  i|iila 
ncc  dici  polest,  nisi  corporalium  vocuin  imagincs 
8onum  ori»  spiritus  ccgitatione  '  praivcniant.  Diciiiir 
el  liominis  anima  spiritus  :  unde  esl  in  Evani,'(>lio, 
Et  inclinato  capile  tradidit  spirilum  {Joan.  xix,  30  )  ; 
quo  significalH  est  mors  corporis,  anima  excuiiie  *. 
Dicitur  spiritus  etiam  pecoris,  quod  in  Ecclcsiaste 
libro  Salomonis  aperlissiine  scriptum  est,  ubi  ait  : 
Quis  tcil  spirilus  filiorum  hominum  si  nscendet  ipse 
sursum ,  et  spirilus  pecoris  si  descendel  ipse  deorsum  in 
terram  {Eccle.  in,  21)?  Scriplum  esi  etiam  in  Gcnesi, 
ubi  dicit  diliivio  morluam  univcrsam  caniem ,  quw 
habebat  in  se  spiritum  vit(v  {Gen.  vii,  22}.  Dicilur  spi- 
ritus  etiam  venttis,  rcs  apertissime  corporalis  :  iinde 
illud  in  Psalinis,  Ignis,  grando  ,  «j.t  ,  glacies ,  spirilus 
tempestaiit  {Psal.  CTiLviM,  %).  Quia  ergo  lot  modis 
dicitur  spiritus  ,  spiritnm  menlis  diccre  volnit  eum 
spiritum ,  qiiac  mcns  vocalur.  Sicul  ait  eliam  idein 
apostolus,  In  exspoliatione  corporis  carnis  {Coloss.  ii, 
H).  Non  duas  uli(]ue  res  inlcUigi  voluit,  quasi  aliiid 
sit  caro,  aliud  corpus  carnis  :  sed  quia  corpus  nnilta- 
ruin  rcriim  nomen  cst  qiiaruMi  nulla  caio  est  ( iiam 
niulla  sunt  cxce|)ta  carnc  corpora  ctjclestia,  cl  cor- 
pora  terrestna),  corpiis  carnis  dixil,  corpus  quaj  caro 
est.  Sic  itaqne  spiritum  meniis  eum  spirilum  qiia; 
niens  est.  .Mibi  qnoque  apertius  ctiam  imagincm 
nominavit ,  scilicel  aliis  veibis  idipsiiiii  pnccipiens  : 
Extpoliantes  vot,  iii(|uit,  veterem  homincm  cum  aclibus 
ejut,  induite  novum  hominem,  qui  renovalur  in  agni- 
tione  Dei  tecundum  imaginem  ejus  qui  creavit  eum  (Id. 

«  Editi,  in  spiritus  cogiiatione.  Al,est,  i«,  a  nianuscri- 
\  lis. 
*  tdili  rursuni  i  (Jbt,  ammi  cxcuntc,  addeba.it,  dc  corpore- 


111,  9,  !0).  Qtiod  crgo  ibi  lcgitur ,  induite  uovum  ho- 
mincm  qui  secundum  Dcum  crealus  est ;  lioc  islo  loco, 
liidniie  novum  homincin,  qui  renovatnr  sccundum  imo' 
gincm  cjus  qui  crcavil  cuin.  Ibi  aiileiii  ait,  secunduin 
Dcitm ;  liic  vero,  sccundum  iminiiium  cjus  qm  crcavit 
eiim.  I'ro  eo  vero  (|iiod  ibi  posiiil,  in  justiiia  et  san- 
clilalc  vcrilalis  ;  lioc  posuil  liic,  in  agniiione  Dci.  Fil 
crgi)  isia  renovalio  rcformaiiofinc  nienli-,  sccinulum 
Dcuin,  vcl  scciiiiduiii  iiiiagiiicm  Dci.  Sed  ideo  diciliir 
sccundum  Dcum,  ne  sccunduin  aliam  crcaluram  licn 
putetur  ;  ideo  autcm  ,  secundum  imaginem  Dci,  ut  iii 
ea  re  inielligalur  (ieri  li;cc  rcnovalio,  nbi  est  imago 
Dci,  id  est  in  ineiile.  Qiicmadmodum  dicimus,  seciin- 
duin  corpus  morluum,  non  secundiim  spirilum ,  cum 
qui  de  corpore  fidclis  ci  jiislus  abscedit.  Qiiid  eiiiin 
diciiiins  secundtim  cor|)iis  inorluum,  nisi  corpore 
vel  in  corporc  ,  noii  anima  vel  in  aninia  morliitnn  ? 
Aul  si  dicamiis,  Secnndum  corjius  csl  pulclicr  ;  aul, 
Secundum  corpus  fortis ,  non  sccuiidum  animum  : 
quid  csl  aliud ,  qiiaiii ,  Coipore ,  non  animo  pulclicr 
aul  forlis  cst?  Kl  iiiiiumcrabililcr  ila  loqirmiiir.  Non 
ilaquc  sic  intclligaiiius ,  secundum  imaginein  ejus  qui 
creavit  eum ,  quasi  alia  sit  iinago  sccuiidum  qiiam 
rciiovaliir,  non  ipsa  qu;x;  rcnovattir. 

CAPUT  XVII.  —  23.  Iinago  Dei  in  mente  quomodo 
renovetur,  donec  pcrfecla  silin  easimHiludo  Dei  in  bca- 
tiludine.  Sane  isla  rciiovalio  ikiii  momciiio  uno  (it 
ipsius  coiiversionis ,  siciit  momcnlo  uiio  fil  ilia  in 
Bipiismo  renovaiio  rcmissione  omiiium  pcccalorum  : 
neqiie  enim  vcl  iiiium  quanUilumcmnquc  remanel 
quod  non  rcmillaliir.  Scd  quemadmodum  aliud  cst 
carcrc  febribus,  aliud  ab  innrmilaie,  qua;  febribus 
lacta  est ,  revalcscere ;  itemf|ue  aliud  est  infixnm 
teluin  de  corporo  dcmere ,  aliiid  viilnus  quod  eo 
factum  est  scciinda  curalioiio  sanare  :  ila  priina  ciira- 
liocsl  causain  rcmovere  languoris,  qnod  per  omiiium 
lit  indiilgcntiam  peccatorum  ;  sccimda  ipsum  sanare 
languorem,  quod  fit  paulalim  proficiendo  in  renova- 
lioiic  liiijus  imaginis  :  qiia;  diio  demonslranUir  in 
Ps;iImo,  iibi  legilur,  Qui  propilius  fil  omnibus  iniqui- 
tatibus  tuis;  quod  fil  in  B;iptisino  :  deiiide  scquilur, 
Qiii  sanal  omnes  languores  tuos  {Psal.  cii ,  3) ;  quod 
fit  (luolidianis  accessibus,  ciim  lia^c  iinngo  rcnovatur. 
De  qiia  re  Aposloliis  apcrlissime  loculus  csl,  diccns: 
El  si  cxUrior  homo  noster  corrumpiiur  ,  sed  interior 
renovatur  de  die  in  diem  (II  Cor.  iv,  IG).  Ucnovatur  au- 
tem  in  agniiione  Dci ,  boc  cst ,  in  juslilia  ei  sanclitate 
vcrila:is;  sicut  scsc  liabcnl  apostolica  teslimonia  qiuc 
p:iiilo  anle  coiimicmoravi.  Jn  agiiilionc  igiliir  l'ci 
jiisiiiiai|ue  et  sanclilaie  vcriialis,  qui  dc  dic  in  diein 
proficiendo  renovalur  ,  iransferl  amorcm  a  lempora- 
libiis  ad  a-tcriia,  a  viMbilibus  ad  intclligibilia,  a  car- 
nalibus  ad  spiriluali.i  ;  ;ilquc  :ib  islis  cupiditaiein 
fren;irc  alque  niiniiere  ,  illisqiic  se  cliaril.alc  ;illigare 
diligenlcr  insisiil.  Tantuin  anlcni  f;icil,  qnanliim  di- 
viiiitus  adjuv;iitir.  Dei  qii  ppc  scntenlia  est :  Sine  me 
nihil  poteslis  facere  {Joan.  \\,  [>).  In  qnn  profcctu  et 
acccbsu  lcneiileiii  Medi;itoris  fidem  cuiii  diis  vit;c 
liiijus  ullimus  quemquc  comocrcrit,  pcrduccndus  ad 


1055  I)E  llUMTATi:, 

Octiin  qiicin  coliiil,  ct  uh  co  poificicudiis  cxcipidur 
iil>  Angclis  sniiclis,  iiKOrrupliliilc  corpiis  iii  liiic  sic- 
ciiii  iioii  :m1  poniairi ,  sod  ail  gioriaiii  i'0(;c|iliii'iis.  In 
fiac  (|nippo  iiiiagiiic  luiic  porfecta  ciil  Ooi  siinililinlo, 
qiiaiido  l)(!i  pcrfccia  cril  visio.  Dc  qua  dicil  apostoliis 
Pauiiis  :  Videmus  nutic  per  speculum  in  wuigmalc, 
lunc  mlcm  facie  ad  fucifm  ( 1  Cor.  xiii,  12).  Ilom  dicil, 
Nos  autem  rcvelala  facie  (jlorium  Domini  spccutanles , 
in  eanidem  imaginem  transformarnur  de  cjloria  in  glo- 
riam,  tunguam  a  Domini  spiritu  ( II  Cor.  iii,  18) :  lioc 
c.nI  qiiod  (ii  dc  dio  iii  dicm  hciic  proficicntibus. 

CAPIIT  XVIII.  — 24.  Senlenlia  Jonnnis  an  intelli- 
gcnda  dc  fulura  nostra  similitudine  cuui  Filio  Dei  ipsa 
eliam  immorlalilatc  corporis.  Apostolus  autcin  Joan- 
iics  :  Dilcclissimi,  inquit,  nunc  filii  Dei  sumus,  et  non- 
dum  apparuil ,  quid  erimus  :  scimus  autcm  qnia  cum 
apparuerit,  sintiles  ei  erimus,  quoniam  vidcbimus  eum 
sicuti  est  {\  Joan.ui,  'i).  Iliiic  apparct  luiic  in  isla 
iniaginc  Dei  fieri  ejus  plenain  siniiiiludincni,  quando 
cjiis  plciiain  pcrcoperit  visioiiem.  Quanfjuam  possit 
Iioc  a  Joaiine  apostolo  etiani  de  immortaliiale  cor- 
poris  dictuin  videri.  Et  in  Iiac  qui|)pc  similcs  erimus 
Dco,  scd  laiilummodo  Filio,  quia  solus  in  Triiiitate 
corpus  accepit ,  in  quo  mortuus  rcsurrexit ,  atque  id 
ad  siipcriia  pcrvcxit.  Nam  dicitur  etiam  isla  imago 
Filii  Dei,  in  qua  sicut  ille  immorlale  corpus  habebi- 
mus,  conformes  facti  iii  bac  paite,  non  Patris  iina- 
giuis  aut  Spiritus  sancti,  sed  luntumniudo  Filii ,  quia 
de  hoc  solo  lcgitur,  et  fide  sanissima  '  accipitur, 
Verbum  caro  facium  est  (Joan.  i,  ii).  Propter  quod 
Apostolus  :  Quos  ante ,  inqiiil,  prwscivit  et  proedesti- 
mvit  conformcs  fieri  imaginis  Filii  sui ,  ut  sit  ipse  pri- 
mogenitus  in  multis  fratribus  {Rom.  viii,  29).  Primo- 
genilus  ulique  a  morluis  sccundum  eumdem  apostolum 
{Culoss.  I,  18),  qua  morte  scminata  est  caro  ejiis  iu 
contumelia ,  resurrexil  iii  gioria.  Sccuiidum  haiic 
imagiiiem  Filii,  cui  per  immorlalitatem  conformamur 
in  corpore,  eliam  illiid  agimus  qiiod  dicit  Idcin  apo- 
slolus,  Sicul  porlavimus  imaginem  terreni ,  portemus 
et  imaginem  ejus  qui  de  coelo  est  (I  Cor.  xv,  43,  49)  : 
ul  scilicel  qiii  secundum  Adam  morlales  fuiimis ,  se- 
cuiidum  Clirislum  immorlales  nos  futuros ,  lide  vera 
et  spe  certa  firmaque  lencanius.  Sic  eiiiin  nunc  eam- 
dem  imagincm  portare  possumus,  noiidum  in  visione, 
scd  in  fide;  nondum  in  re,  sed  in  spe.  De  corporis 
quippe  rcsurreclione  tunc  loquebalur  Apostolus,  cum 
hacc  dicerct. 

CAPUT  XIX.  —  25.  Joannes  potius  intelligendus  de 
perfecta  noslra  similiiudinc  cum  Trinitate  in  vita  celerna. 
Sapienlia  perfecla  in  bealiludine.  At  vcro  illa  imago, 
de  qiia  dicium  esl ,  Faciamus  liominem  ad  imagincm 
el  similitudinem  nostram  {Gen.  i,  2G);  qiiia  non  diclum 
est,  Ad  mcr.m,  vcl,  Ad  tuani  :  ad  imagincin  Trinilnlis 
faclum  liomiiicm  credimiis  ,  et  qiianla  potiiimus  iii- 
vcstigatione  coinprehendimiis.  Lt  ideo  secundum 
lianc  polius  et  illiid  intclligeiulum  cst  quod  r.it  apo- 
stolus  Joanncs  ,  Similcs  ei  erimus,  quoniam  videbimus 
cum  siculi  est :  qiii;i  et  de  illo  dixit ,  de  quo  dixcrat 

'  Sic  Am.  clJiss.  Al  F.r.  ct  im.,  sanctissima. 


S.  ALCLSTIM  |o:>G 

FiUi  Dci  sumus  { I  Joan.  iii,  2).  Ll  immorlalilas  car- 
nis  illo  porficiclur  inoinonlo  rosurrecliouis ,  de  quo 
ait  aposloliis  Paiiliis,  !n  ictn  oculi,  in  noristima  Utba, 
el  niorlui  resurgenl  incorrupti  ;  et  not  immntubimitr 
(I  Cor.  XV,  lil).  In  ipso  iiamipjc  iolii  oculi  anle  jiidi- 
ciiiiii  rosurgol  in  virtiilc  ,  iii  iiicorriiptione,  iii  gloria 
toipiis  spiriliialo,  qiiod  iiiiiic  sominatur  iit  infiniiilalc, 
corriiplionc,  coiitiimolia  corpiis  aiiiinale.  Imago  vcro 
qua;  renovatur  iu  spirilu  nieniis  iii  agnitionc  Dci,  iioii 
cxtcrius,  sed  ii.teiius  de  die  in  dicm,  ipsa  perficiclur 
visionc,  qu;e  tunc  cril  post  judicium  facie  ad  facicm, 
iiuiic  aiilem  proficil  pcr  spooiiluni  in  ;cnigmate  {1d. 
XIII,  12).  Proptcr  cujiis  pcrrcctlonem  diclum  intolli- 
gciiduni  esl,  Similes  ei  erimus,  quonium  videbimus  eum 
sicuti  cst.  Iloc  cnim  doiium  •  lunc  nobis  dabilur,  ciim 
diotiim  fueril,  Venite,  benedicli  Patris  mei ,  vostideie 
paratum  vobis  regmim  {Mattli.  xxv,  34).  Tunc  quippe 
lollelur  impius,  ut  non  videat  clarilalcm  Doinini  {htii. 
XXVI,  10),  qiiando  ibunl  sinislri  in  supplicium  a:ler- 
num ,  cuntibus  doxtris  in  vilam  a;lcrnam  {Matth. 
XXV,  46).  //(cc  est  autem,  sicul  ail  Verilas,  vita  cclerna, 
ul  cognoscanl  le  ,  iiiquit ,  unnm  verum  Dettm  ,  et  queni 
misisli  Jesum  Chrislum  {Joan.  xvii,  3). 

26.  llmc  conlemplalivam  snpienliam,  quain  pro- 
pric  puto  iii  Litteris  sanclis  a  scienlia  dislinclam  sa- 
pioiiliani  nuucupari,  dunlaxat  bominis,  qiia;  quidcm 
illi  non  est,  nisi  ab  illo  ciijus  [larlicipatione  vere  sa- 
pieiis  fieri  mens  rationalis  ct  intellectualis  potesl, 
Ciccro  commendans  iii  fine  dialogi  Ilortcnsii  :  Qua 
nobis,  inquit,  dies  noclesque  consideraulibus,  acuenlibus- 
que  intelligenlium ,  qua;  est  mentis  acies ,  cavcnlibusque 
nc  quando  illa  liebescat,  id  est,  in  plnlosopliia  viventi- 
bus  magna  spes  esl,  aul  si  lioc  quod  sentimus  et  sapimus 
morlale  el  caducum  esl,  jucundum  nobis  perfunctis  mu- 
neribus  humanis  occasum ,  neque  molestam  exsiinciio- 
nem ,  el  quasi  quietem  viloe  fore  :  aul  si ,  ut  antiquis 
pliilosopliis  liisque  maximis  longeque  clarissimis  placuit, 
aternos  animos  ac  divinos  habemus ,  sic  exisiimandum 
est,  quo  magis  hi  fuerint  semper  in  suo  cursu,  id  esl,  in 
ratione  et  investigandi  cupiditate,  et  quo  minus  se  ad- 
miscuerinl  atque  implicuerint  hominum  vitiis  et  errori- 
bus,  hoc  liis  faciiiorem  ascensum  el  reditum  in  ccelum 
fore.  Deinde  addcns  Iianc  ipsam  claiisulam  ,  repclcn- 
diique  sermoncra  finiens  *  :  Qtiapropter ,  inquit,  ul 
aliquando  terminelur  oratio,  si  aut  exsiingui  tranquille 
voluinus,  cum  in  his  artibus  vixerimus  ,  aut  si  ex  hac  in 
aliam  haud  paulo  meliorem  domum  sine  mora  demigra- 
re,  in  liis  studiis  uobis  omnis  opera  et  cura  poncuda  esl. 
Ilic  iuiior  homiiiem  lanti  ingenii ,  perfiinctis  niiincri- 
biis  liiimanis,  bominibus  in  pbilosophia  vivcnlibiis, 
qu:c  contemplalioiie  veritatis  hcalos  facit,  jucunduiii 
promitlere  occasum,  si  boc  quod  sentimiis  et  sapimiis 
morlalc  ct  caducum  cst :  quasi  hoc  morialur  ct  iiilei- 
cidat  qiiod  non  diligebamus,  vcl  potiiis  quod  atrocilcr 
odciamus,  ut  jucundiis  nobis  sil  ejus  occasus.  Vcriiin 
lioc  iion  didiceral  a  philosopbis,  quos  magiiis  laiidibus 
pr;cdicat ;  scd  ex  illa  nova  Acadcmia  ,  ubi  ci  duliilaiu 


'  ^oiiniilii  Mss.,  bonum. 

'  m^.,repelendo,  serntoncmquc  finicns. 


m 


LinrU  QUINTUS  OECIMUS. 


lOoS 


etiain  lie  lelxis  maiiifeslissimis  |il:icuil,  isla  senieii;i;» 
reiiolflpal.  A  jiliilosopliis  auUMii,  siciil  ipsc  coiiliieliir, 
nifljiiMiij  longeque  clarissiiuis,  atenios  aiiiiiios  cssc  ac- 
ceperal.  yElenii  qiiippc  aniiiii  noii  iiiconvoiiieiitcr  liac 
exhorlalione  cxcilanlur,  ul  in  suo  ciirsii  reperiaiiliir, 
cum  vciioril  vil;e  liiijus  extrenium  ,  id  esl ,  iii  rationc 


:iii|iie  impliconl  liomiiium  viliis  el  crioiibtis,  ut  eis 
f.ieilior  sil  rcgnissiis  ad  Deum.  Seil  isle  ciirsus  qiii 
coiislituilur  iii  aiiiore  attpic  invcsiigaiionc  vorilalis, 
non  siiriioit  iiiisoris,  id  ost,  omniliiis  oum  ista  sol:i  ra- 
liiiiic  mort;ilil)iis  siiio  (ide  Modiatoris  :  (|uiid  iii  liiiris 
siiperioriliiis  liiijiis  o|ioris,  maxinic  iii  quarln  el  teilio 


ct  invcsligaiidi  ci:pidil:itc ,  miiuisque  se  admisccant      dccimo,  quaiituin  potui,  dcmonslrarc  curavi. 


LWEU  Qiri.\TUS  DECIMVS. 

Principto,  quid  in  siiigulis  quatuordooiin  suporiorilus  libris  dioliim  sit,  ox|  onit  liiovilor  ac  siimnialim,  ooqiio  (ii'muin 
pervonisse  (iisj.iitalioiioiii  (loccl,  ul  rrinitas  qiue  Dous  ost,  j;iiii  iii  ij  sis  rolms  :ilorius,  iiicori-Malilius  ol  iiiiiiiiilaliililnis,  iu 
(iiiarmn  |.or.ocia  ct>iilciii|  lalioiie  iioliis  hoala  vita  ironiitliliir,  iiiqniratur.  tlinc  voro  rrinitaloin  ost(rii>iil  iiio  videri  a  noiiis 
•.amuiain  |icr  s|.ocuiuiii  rl  iii  u.Miii;iiiale  ,  diiin  viilolur  per  iiiiai^iiioiii  Doi,  (piod  iios suiiiu-; ,  iil  iii  siiii;iitiuii:io  oiiscuia  el 
ad  peisi  i.iomiuin  dilli  iii.  sic  ol  ex  vorbo  mcniis  iioslr;x;  Voriii  diviiii  goucr.ilio.ioin,  iioiiuisi  (iiniciiilor,  iroptor  eaiii  (iu;e 
iulor  ulrmiKpie  vorliimi  intoresse  otiseivatur  dis|i:irilas  quam  niaxima;  el  ex  diioolioiio  (pia;  a  voiiiiitale  adjuugilur, 
S].iritus  saucli  processioneiu  coujici  ulcuiiique  el  exj  litari  posse  deuioiistiat. 

CArUT  PRI.MU.M.  —  1.  Snpra  menlnn  Dcus.  Vo-  iiensibiliiim  rcriim  inqiiisilione  proficiltir,  el  mclior 
ientcs  in  lebus  qii;c  ract;c  suiil  ad  cognosceidiim  eiim  n  clionpic  fit  qiucrcns  lam  m;ignum  boiiiim  ,  quod  ct 
a  qiio  facla- suiil,  exercerc  lcclorcm.  j:im  pervonimiis  iiiveiiieiHlum  (|ii;oriliir ,  ot  qua-rcndiim  inveniliir? 
ad  ojiis  imagincm  ,  quod  est  bmno,  in  eo  qiio  c;vleris  Naiii  ot  qii:rriliii-  nl  inveniatiir  diiloiiis,  ct  iiiveiiitur 
animalibus  antcccHil,  id  cst  ralione  vel  inleliigenta,  ui  qinvratiir  avidins.  Scciindum  lii^c  accipi  polosl, 
el  (juidqiiid  aliud  do  anima  ralionali  vcl  inlollci  tuali  quod  dicluui  esl  iii  libro  Eoolosi;istico  diocre  sapieii- 
dici  potcsl,  quod  iiorliiioal  ad  cam  rcm  qu  o  nions  Umu  :  Qui  inc  maiidiicanl,  adlmc  csuricnt ;  et  qiii  bibuiit 
vocatur  vel  animus.  Quo  nomiiie  iioniiulli  auclores  me,  adltuc  sitient  (F.ccli.  xxiv,29).  M;iiiducaiit  ciiiiii 
liiigu:e  lalina*,  id  quod  excellit  in  hoinine,  ct  non  osl  el  Inluint,  qiiia  iiiveiiiuiit ;  ct  quia  esiiriunl  ac  eitiuiil, 
in  pecorc,  ab  anima  quai  iiiesl  ct  pecori,  suo  (iiiodain  adhuc  (lu.onint.  Tidcs  qu;cril,  intcllcclus  iiivcnit : 
loiiuciidi  more  distinguuiil.  Siipra  hanc  ergo  natiiram,       proptor  qiiod  ait  prophota  ,  lYJsi  crcdideiitis,  uon  in- 

telligelis  (Isai.  vii,  !))  Et  rursiis  iiitellectiis  cum  (|iiem 
invenit  adhiic  qu.Trit :  Dcus  onim  respexit  super  filios 
lioniinum  ,  sicul  in  Psalmo  sacro  canilur,  ut  tideret  si 
est  intcUigcns,  aul  requirens  Deuin  (Psal.  xiii,  2).  Ad 
lioc  crgo  debcl  liomo  cssc  iiilclligcns,  ut  requirat 
Dcum. 

5.  Satis  ilaque  rcmorati  fuorimtis  '  in  iis  qu.ic  Dcus 
fccil,  ul  per  ca  cognosccrctiir  ipse  qiii  fecil  :  Invisi- 
bilia  euiin  cjus,  a  creatura  mundi,  per  ca  qiice  facta  sunl, 
intellccta  conspiciuntur  (liom.  i,  20).  Unde  arguuntur 
in  libro  Sapiciilia!,  qiii  de  iis  quai  videntur  bona,  uon 
potucrunt  scire  etim  qiti  cst,  ncque  operibus  attendentcs 
agiiovcrunt  artificcin ;  scd  aitt  igiicni ,  aut  spiritum,  aut 


si  qiixrimus  aliquid  ,  ol  vorum  qu;rrimus  ,  Dcns  ( st, 

natuia  scilicet  non  creata,  scd  crealrix.  Qu:c  utriiin 

sit  Trinitas,  non  solum  crcdeiitibus,  divin;t  Scriptiiiac 

aiicioritale;  verum  cliam  Iiilelligontibus,  aliijua,  si 

possumus,   ratione  jain  deiiioiistrare  debcmus.  Ciir 

aiilem,  Si  possumus dixerim,  rcs  ipsa  cuin  qucri  dis- 

pulando  coeperil,  melius  indicabit. 

CAPUT  II.  —  2.   Dcus   incoiuprelicnsibitts  semper 

qua;rendus.   Trinitalis   vestigia  non  frustrn   qua:sita  in 

crealura.  Dcus  qnippe  ipse  quem  quacrimusadjiivabil, 

ul  spero,  nc  sit  infructuosus  labor  iiosler,  et  intclli- 

gamus  qiicmadmodum  dictuin  sil  in  Psalino  sacro  : 
Lcctetur  cor  quwreuliuin  Doiiiinum  :  qucerite  Dominum, 
ct  coufirniamini ;  qnwrite  facicm  cjtis  scinpcr  (Psal.  c\v,  citalum  aereiu,  aut  gyrum  steltarum  ,  aut  violenliam 
3,  4).  Vidciurenim,  quod  scmpcr  qiuorilur,  numpiam  aqunrum,  aut  luiuinaria  coeli ,  rcclores  orbis  lerrarum 
invcniri  :  ct  quomodo  jam  l.otabitur,  el  iion  polius  (t,.os  pulaveruut  :  quorttm  quidcm  si  spccie  delectati  liac 
contrislabitur  cor  qiixrcntium  ,  si  non  poliieriiil  in-  dcos  pulavcruut,  sciant  quanto  Dominator  eorum  mclior 
venire  quod  qu;rrunl?  Non  cnim  ait,  Lwteliir  cor  in-  fst.  Spccici  eniin  gcnerator  ea  creavit.  Aut  si  virtulein 
veuientinm  ;  scd,  (yua'rc;i/iuHi  JDoniiHKm.  Et  t.uncn  Do-  d  operationem  eorum  mirati  sunt ,  inlclligaut  ab  liis 
niinum  Dcum  inveniri  possc  dnm  qu;eritur ,  tcstalur  quanto  qiii  Itwc  constitttit  fortior  cst.  A  niaguitudine 
Isaias  propheta,  dum  dicil :  QiKvrile  Dominuiu,  ct  mox  ciiiin  spcciei  el  crealuro!  cognoscibiliter  potcrat  liorttm 
ut  inveneritis,  invocate  eum  :  ct  cum  appropinquaverit  Creutor  videri  (Snp.  xiii,  l-o).  II;ec  de  libro  Sapioiiti;u 
vobis,  dereimqual  impius  vias  suas,  ct  vir  iniquus  cogi-  pioplcrea  pdsui,  nc  me  fidclium  qiiispi:iin  fnistra  el 
tntiones  suat  (Isai.  lv,  6,  7).  Si  ergo  qu;esilus  inveniri      jiKinitcr  cxislimet  in  cnalura  prius  j  cr  qnasdam  sui 


potcst ,  cur  diclum  esl ,  Quarrite  faciem  ejus  semper  ? 
An  ct  invenius  forte  quarcndus  csl?  Sic  cniin  siint 
incomprehensibilia  rcquircnda  ,  nc  sc  cxi-timol  niliil 
invenissc,  qui  qiiam  sil  incomprchcnsibiie  quod  qii.x- 
rebat,  potiierit  invcnirc.  Cur  crgo  sic  qiKTrit,  si  in- 
comprcheiisibile  comprcbcndil  esse  qiiod  qua^ril,  nisi 
quia  cessaiidum  nonesl,  quamdiu  in  ipsa  incomprc- 


generis  trinilatcs  quod;im  modo  gradalim  ,  donec  ad 
nieiitem  hominis  pervenirem  ,  qua'sisse  indicia  sum- 
m.-c  illiusTrinilalis,  quam  quxrimus  cum  Dcum  qiiai- 

rimus. 
CAPUT  III.  —  4.  Omniitm  supeiiorum  librorum  bro 

«  lla  Mss.  FJiii  vcro,  remenwrati  fuimtts. 


!o:is) 


DK  TIUNIiATi:, 


liariiim.  Scil  q..o..iai..  disscrcmli  el  rati(.ci..a..di  i.c- 
tessilas  pcr  <i..aU.(..(leci...  lil.ros  ...ulla  i.os  d.ccc 
coini.ulil,  (!u;c  c....(:ln  si.....l  aspiccrc  ..c.  vMlcr....s,  ..l 
ad  id  (|.iod  apprcl.c.idcrc  v(.1m...us  ,  ca  cclcr.  cogila- 
tionc  rcrcra.....s;  facia...  (p.a..l.....  I)omi..o  a(lj.iva..lc 
poluero,ul(iuid.|.iid  i.i  singulis  voluminibus  ad  co- 
gnili()..cm  dispulalionc  pcrduxi ,  rcn.ota  dispulal.onc 
brevilcr  coi.gcra...,  cl  lan.p.an.  sub  uno  mcnl.s  aspc- 
ctu,  non  (p.cma.ln.odum  rcs  (\»x(\iio  pcrsuas.t ,  sed 
ipsa  .iu;c  pers.iasa  s.mt  pona.n  :  ne  tam  longc  sinl  a 
pra:c(>dcnlibus  co..S(,-q..eulia ,  ut  obr.vioncm   i.raicc- 
denlium  facial  inspcctio  (;o..se(iucnlium ;  aul-cc.te  s. 
fcccril,  cilo  possit  quod  cxcidcrit  relcgendo  r(;c<.lligi. 
5.  In  primo  libro  sccu.idum  Scripturas  sacras  un.- 
las  et  acqualitas  summa;  illius  Tri..italis  oslcndilur. 
In  secu.ido  et  lerlio  el  quarto ,  cadem  :  sed  dc  Filii 
n.issione  el  Spi.iius  sancli  dilige..tcr  ([uxstio  pc.tra- 
ctata  ires  libros  fecil ;  dcmonstralum.iue  esl  non  idco 
mi..orem  n.illcnle  qui  n.issus  csl,  quia  ille  misit,  hc 
missus  esl,  cum  Tri.iilas  q..«  per  omnia  jcqualis 
cst,  parilcr  (luoque  in  sua  .lalura  imn.ulabilis  el  in- 
vi^ibilis  cl  ubique  pracsens  inscparabililcr  opcrelur. 
In  q.iinlo,  pn.pler  eos  quib..s  idco  videtur  non  eam- 
dem  Palris  cl  Filii  esse  substantiam,  quia  omne  (luod 
de  Deo  dicitur,  scc.indun.  substai.tiam  dici  pulant,  tt 
proplerea  gignere  et  gigni ,  vel  gcilu.n  csse  el  ingc- 
i.ilum,  quoniam  divcrsa  su..t,  conie.idunl  subsiai.t.as 
esse  diversas,  dcmonslralur  noi.  omne  quod  de  Deo 
dicilur  secundura  subslanliam  dici ,  sicut  secundum 
subslanliam  dicilur  bonus  cl  magnus,  et  si  qmd  aliud 
ad  sc  dicil.ir;  scd  dici  etiam  relalive,  id  csl  non  ad 
sc,  sed  ad  ali.iuid  quod  ipse  non  esl;  sicut  Palcr  ad 
Filium  dicitur ,  vcl  Dominus  ad  cicaturam  sibi  scr- 
vienlem:ubi  si  quid  relative,idesladaliquid  quod  ip^e 
non  e^t,  eliam  ex  tcmpore  di(  ilur,  sicoti  est,  Domine, 
refugium  faclus  es  nobis  {Psul.  lxxxix,  1),  nibil  ci 
accidere  quo  mutetur  ,  sed  o.nnino  it.sum  i.i  nalu.a 
vcl  essentia  sua  immutabilen.  pcrma:icre.  In  sexio, 
quomodo  diclus  sit  Cbristus  orc  aposlolico,  Dci  virtus 
et  Dei  sapientia  (1  Cor.  i,  24) ,  sic  disputatur,  ul  dif- 
feralur  cadem  quacslio  diligenlius  retraclanda  :  utru.n 
a  quo  est  genitus  Chrislus ,  non  sit  ipse  sapicntia  ', 
sed  tanlum  sapientiaj  suae  pater,  an  sapientia  sapien- 
liam  genuerit.  Scd  quodlibet  horum  esscl,  etiam  in 
hoc  libro  apparuit  Trinitalis  aqualitas ,  et  non  Deus 
t.iplex  ,  sed  Trinilas  :  nec  quasi  ali.iuid  duplum  csse 
Palrcin  el  Filium  ad  siinplum  Spiriliim  sa.iclum  ;  ubi 
nec  tria  plus  ar.q.iid  sunt  quam  unum  iiorum.  Dispu- 
talum  esl  etiam  quomodo  possit  ii.lelligi  quod  ail  Hi- 
larius  cpiscopus  *  :  AHteniilas  in  Palre,  species  in  Ima- 
gine,  vsus  in  Munere[\n  scpiimo,  qu;islio  qu3C  diiala 
fueral,  explicatur,  ita  ul  Dcus  qui  gcnuil  Filiu.n,  ..on 
5ol..m  sil  Pater  virlulis  cl  sapicnliac  suac ,  scd  etiam 
ipse  virlus  alque  sapientia  ;  sic  et  Spirilus  sanclus  : 
nec  lamcn  simul  trcs  sinl  virlules  aut  t.es  sapienliuc, 
sed  una  virtus  et  una  sapienlia,  sicul  unus  Deus  el  ui.a 
essc.tia.  Dei..dc  quoRsiium  est,  quomodo  dicanlur  una 

«  (.uidam  mlcx,  eadem  non  sH  ipse  iapkntia. 

*  sola  cdilioLov.,  episcoims  sanclus. 


S.  AUCLSTINI  1000 

csscnlia,  ires  pcrso..%,  vel  a  quibusda.n  '  Grxcis  u..a 
cssci.r.a,  Ircs  si.bslaiili:c  :  ct  invc.tun.  cst  cloculioi.is 
ncccssitate  <lici,  ul  aliq.io  uiio  non.iiic  ciiuntiarctitur, 
cun.  qua;rilur  qiiid  lics  sii.l,  quos  Ires  csse  vcracitcr 
coi.ntc.i.ur,  P;.lrcm  sciiicet,  clFilium,  cl  Spiiitum 
sancluiiij)!..  oclavo,  ralioi.e  cti;.m  reddila  intcliigci.- 
tib.is  dar.im  csl,  ii.  subvlaniia  viritalis  i.on  solum 
P.ilrcm  Filio  iion  essc  umjorcm,  scd  ncc  arnbos  sirnul 
aliquid  inajiis  cssc  quam  soli.ii.  Spirilum  sanclum,  aut 
quoslibct  duos  in  cadcrn  Trii.italc  majus  essc  aliquid 
quam  ui.um,  aut  o.ni.es  sirnul  trcs  majus  aiiquid  esse 
quam  singulos.  Dciiide  pcr  vcritalc.i  (|uaj  inlellccta 
co..spicitur,  ct  per  bonuin  suminum  a  quo  csl  omne 
honiini ,  cl  pcr  justitiam  proplcr  quam  diligitur  ani- 
mus  justus  ab  aniii.o  cliam  noiidum  justo ,  ut  nalura 
non  soluin  iiicorporalis,  vcrum  ctiam  incommuiabilis 
quod  esl  Deus,  quanlum  (ieri  polest,  inlclligerclur  ad- 
monui :  el  per  cl.aritatcm  ,  quoc  in  Scripturis  sanctis 
Dcus  dicla  est  (I  Joan.  iv,  16),  per  quam  coepit  ut- 
cun.q.ic  ctiam  T.initas  intclligcnlibus  apiiarere,  sicul 
suiit  amans,  el  quod  amatur ,  el  amor.  Innoiio ,  ad 
imagii.cm  Dci,  quod  est  liomo  sccundum  mcntem, 
pcrvenit  disputatio  :  <H  in  ea  quxdain  trinitas  ^^¥^..1- 
tur,  id  esl,  meiis,  el  nolitia  qua  sc  iiovit,  et  amor  quo 
se  notiliamque  suam  diligit ;  ct  l.aec  iria  sequalia  inlcr 
se,  el  unius  ostcnduiilur  csse  esscnti.Te.  In  dccimo  lioc 


ideni  diligci.lius  subliliusquc  tractalum  est,  atque  ad 
id  pcrductuin,  ul  invcnirclur  in  nienle  evidentior  iri- 
nitas  ejus,  in  mcmoria  sciiiccl  ct  iiilciligei.tia  et  vo- 
luntate.  Sed  (|uoniam  el  hoc  compertiiin  est,  quod 
mcns  nunquam  esse  ila  potuerit,  ul  non  sui  ine.i.i- 
nissel ,  non  se  inlclligcret ,  et  diligerct,  quamvis  non 
semper  se  cogitarci ,  cum  auiem  cogiiarct,  i.on  se  a 
corporalibus  rcbus  cadcm  cogilalionc  discernerct ; 
dilata  csl  dc  Trinilale,  cujus  hac  iniago  esl ,  dispu- 
laiio  ,  ut  in  ipsis  etiam  corporalibus  visis  iiivenirctur 
triiiilas,  ct  disiinclius  in  ea  lectoris  exercerclur  int(?n- 
lio.  In  uudccimo  ergo  eleclus  esl  sensiis  oculorum,  in 
quo  id  qiiod  inventuin  essel,  etiain  in  cxteris  qualuor 
scnsibus  corporis  cl  non  dictum  possct  ag..osci  :  at- 
que  iia  exterioris  hominis  triniias,  prirno  iii  iis  qux 
ccrnunlur  extrinsecus,  ex  corpore  scilicel  quod  vidc- 
tur,  et  forma  quaj  i.ide  in  acie  cernei.lis  imprimitur, 
ct  ulrumque  copulanlis  inlentione  volunlatis  ,  appa- 
ruit.  Sed  hacc  tria  non  inter  se  aequalia,  nec  unius  csse 
substanlijc  clarucrunt.  Dcinde  in  ipso  animo ,  ab  iis 
qu;c  extrinsccus  scnsa  sunt  velut  intio;lucla  invcnla 
csl  allera  irb.ilas  ,  ubi  apparerei.t  eade...  tria  unius 
essc  subslanli;c,  imaginalio  corporis  quoe  ii.  mcmoria 
csl ,  el  ii.de  informatio  cum  ad  eam  convertitur  acies 
cogitaiilis ,  et  utrumquc  conjungens  intenlio  volunla- 
tis.  Scd  ideo  ista  triniias  ad  exteriorem  l.ominem  rc- 
perla  est  pertince,  quia  dc  corporibus  illata  esl  q..x 
se..tiunturexlrinsecus.  In  duodccimo  disccrnc.da  visa 
esl  sapicntia  ab  scic.lia,  el  in  ea  qux  prrjpric  scici.lia 
nuncupatur,  q..ia  inferior  est,  prius  quxdain  sui  gc- 
ncris  trinilas  inquirenda  :  qux  licel  ad  intcriorem  ho- 
mincm  jam  pcrlineai,  no.idum  tamen  imngo  Dci  vcl 
>  m  y.ss.,  vcl,  ut  a  quil'ux({am. 


^yp,,  LlBi-U  OIINTUS  Di:r.l.Ml)S 

appelhmtla  sil  vel  piilauda.  El  lioc  :igiliir  in  tcM  tio  tlo- 
cimo  libro  per  coininentlalioiieiii  lidei  tliiisti.iiue.  iii 
quarlo  ilecinio  autein  de  sapieiilia  Ijomiiiis  vcra ,  iJ 
est,  Uei  innnere  in  ejus  ipsiiis  '  Dei  |iarticipalioi:e  do- 
nala.  qii:«  ab  scieiilia  distiiicta  csl,  dis|)iil:itur  :  et  to 


1062 


al(|uc  iiilelligit  omnia ;  cl  scntil  mcnic  ,  noii 
corpore ,  (piia  spirilus  csl  Deiis  {Jonii.  iv ,  21). 
Non  auteiii  siciil  aiiimali:i  (|ii:i;  liiiiicui  corpora  , 
por  corpus  scnlit  Dous;  iion  oniiii  c\  aiiima  con- 
stat  cl  corporc  :  ac  pcr  hoc   simplcx    illj   naliira 


per\enit  disputalio,  ul  triiiiias  appanal  m  imagmc  sicul  intolligii  scnlit ,  sicul  soiiiil  intclligit ;  itlonKnn; 

Dci,  quod  est  liomo  secuiiduiii  monl.io,  ipuc  reiiova-  scnsiis  qui  iiilelloctiis  csl  iili.  iNoc  ila  ul  ali(iii:iiiilo 

tur  iii   agnitione  Dei  secundum   iiii:igincin  ejus  (jui  g^gg  dCbistal  aut  coepcril  :  immorl;ilis  cst  eiiim.  Noc 

creavil  lioininem  {Coloss.  m,  10)  ad  imagincm  suain  fiustia  de  illo  dictiim  cst  quodsoliis  li.ibcal  immorta- 

(Gen.  I,  27),  et  sic  percipil  sapionliam  ubi  contoin-  |i[;,ii.n,  (  i  r/i«.vi ,  IG)  a  nam  imiiioil:iliias  cjus  vero 

plaiio  c>t  x>toriiorum.  immortalitas  cst ,  in  ciijus  iialiira  iiulla  cst  co^niui- 

C.\PL'T  IV.  —  6.  Quid  univcna  natura  nos  de  Dco  i3(j^,  ip^^  ^.gj  (.jjj,,,,  ^.^y.^  x'toriiit;is  (jua  csl  iiiiiniit:ibilis 

doccat.  Jam  ergo  in  ipsis  rebus  alernis  ,  iiicorpora-  Deus,  slue  initio,  sine  (ine  ;  coiiseqiieiilcr  el  incorru- 


libus  cl  inconunutabilibus  ,  iii  qu:iruin  pci Tccla  con 
templalioiie  nobis  boala  ,  qiix  nomiisi  :vtcriia  csl , 
vita  promillilur,  Triiiitalem  qii;c  Deus  est  iiiquiramus. 
Neipie  eniin  divinoruin  Libroruin  tantuminodo  aucto- 
ritas  esse  Dcmn  pncdicat ,  sed  omnis  qu*  nos  cir- 
cuinsial ,  ad  quain  nos  etiam  pcrlincnius ,  univcrsa 
ips;»  roiuin  iiaiura  pioclamal,  liaberc  se  pra stantissi- 
iiuim  Coiidilorem  ,  qui  nobis  mer.lcm  ralion  niqiie 
natiiralcm  dodil ,  qua  vivenlia  iion  vivontibus  ,  seiisu 
prx-dita  non  seolienlibus  ,  inlelli^eiitia  iioii  inlelli- 
g,-ntibus.   imiviortalia   mortalibus ,  impotonlihus  po- 


plibilis.  Uiia  ergo  cadcmqiie  res  diritur  ,  sive  dicatur- 
xteriius  Dciis  ,  sive  immorlalis  ,  sivc  incorriiplibilis  , 
sive  imnuitabilis  :  iteiiupiocum  dicitur,  vivoiis,  cl  in- 
telligeiis,  quod  e>t  utiqiie  sapieiis,  hoc  idein  dicitur. 
Non  criiin  pcrccpit  sa|jiciitiain  qua  esscl  snpiens  '» 
6cd  ipsc  sapieiilia  cst.  Et  hxc  vita,  e:idi-mquc  virtus 
sive  potcnlia  ,  cadomque  specios ,  qu^i  polciis  ,  at(jue 
spcciosus  dicilur.  Qiiid  eiiim  polonlius  cl  specio>ius 
sapiciitia,  qiix  aliingil  a  flne  usqiie  ad  liiiem  forliter, 
ei  dis|)oiiil  omiiia  suaviter  (Sap.  vui ,  1)?  Bonitas 
ctiaiii  :itiiuo  juslilia  ,  iiiiiiiqnid  inler  se  iii  natura  Doi, 


tcnlia,  injustis  jusla,  spcciosa  deformibus,  bona  nialis,  gj^.^  j„  (>j^,s  oporibus  dislaiil ,  lanqtiam  du;c  diversye 

iiicorruplibiiia  corriiptibilibus  ,  iiiinuit^ibilia  mul;ibi-  siiit  qualilales  Dei;  una  ,  bonilas;  alia,  jiistitia?  Noii 

libus,  iiivisibilia  visibilibus,  iiicorporaliacorporalibiis,  uii(|ue  :  scd  qii:c  juslilia  ,  ipsa  bonilas;  et  qua;  honi- 

be:ita  misoris  pr;«rereiida  vidoaimis.  Ac  por  hoc  quo-  i^j  jpsa  beatitudo.  Ii.corporalis  autem  vcl  incorporeus 

ni;iin  rcbus  creatis  Creal6reiii  siiie  dubilatione  pr.e-  j.ieo  dicitur  Dciis,  ut  spirilus  crcdatur  vol  iiUolligalur 

poniiiius,  oporlei  ut  eiiin  cl  summe  vivere,  ei  cunrt.i  es^o,  noii  corpiis. 

seiitire  alque  inlelligero;  et  inori  ,  corrnnipi,  miU:in-  §   Proinde  si  dicamus,  .'Etcrnus,  immorlalis,  incor- 

que  iion  posse  ;  nec  coipns  csse,  sed  spirituin  omnium  rnpiibilis,  immut:>bilis ,  vivus ,  sapioiis ,  polens ,  spe- 

polciilissimum  ,  jiisiissimum  ,  speciosissimum  ,  opti-  ciosus,  jiistus,  boiius,  beatus,  spiritus;  liorumomnium 

mum,  beatissimuiii  r.iloamur.  iiovi^simum  qiiod  posiii   qiiabi  tantiimiiiodo  vidotur 

CAPUT  V.  —  7.  Qnam  difficile  deinonstrare  ralione  sigiiificarc  subslauliam,  caiicra  vcro  hiijus  subslantiai 

nalurali  Trinitalem.  Scd  lixc  omnia  qux  dixi,  el  qua;-  q„ulii;iies  :  sed  non  i:a  est  in  illa  iiieirabili  simplici- 

cuinquc   alia  siniili   more   loculionis   liuinaiKC  digiic  q„e  natura.  Quidquid  cnim   sccundum  qualilalcs  illic 

de  Deo  dici  videiitur ,  et   uiiiversae  Trinitati  qu;c  cst  ji^.,  videlur,  sociindum  subslantiam  vcl  cssentiam  est 

iinus  Dcus,  ct  personis  singulis  in  eadeni  Trinilalc  iiiielligendum.  Absit  cniin  ul  spiritus  sccunduin  sub- 

conveniuiil.  Quis  cnim  vol  unum  Dcum,  qiiod  cst  ipsa  staiitiam  dicalur  Deus,  et  bonus  sccundiiin  qualita- 

Trinitas,  vcl  Patrein,  vel  Filium.vel  Spirilum  sanotum  ;  i^.^^^  •  ged  ulrumqiie  sccundum  subslantiam.  Sic  omiiia 

aiideal  diccre,  aut  non  vivcniem,  aul  nibil  seniientom  coclera  quac  conimemoravimus,  unde  in  snpeiioribus 

vel  iiitelligi-nlcm,  aul  iii  ea  nalura  qua  iiitcr  so  prxdi-  lii^ris  multa  jam  dixinius.  De  quatiior  igilur  primis 

caiitur  xquales,  qiiemquam  esse  eorum  inortalem  sive  q„ae  modo  a  nobis  cnunuTaia  alqiie  digesta  sunl ,  id 

corruplibilem,  sivc  mul:ihilem  ,  sive  corporcum  ;  aul  e-.l,3etornus,  immortalis,  iiicorriiptibilis,  immulabilis, 

quisiiuam  ibi  neget  aliqucm  potontissimuin,  justissi-  unum  aliqiiid  eligamus  ;  qiiia  unum  quatiior  isla  si- 

mum  ,  siicciosissimum  ,  optimum  ,   bcalissiuiuin?  Si  guilicaiil ,  sicul  jam  disserui  ;  no  pcr  multa  distenda- 

crgo  li.TC  atque  hiijusmodi  oiniiia,  ct  ipsa  Trinilas,  ct  1,,^  inicntio  ,  ct  illud  poiiiis  quod  posituin  est  prius  , 

in  ea  singiili  dici  possuni ;  ubi  aiil  qiiomodo  Tiinilas  ij  csl,  xleriius.  IIoc  faciamus  ct  de  quatuor  secundis, 

apparebil?  Redigamus  itaque  priiis  h.xc  plurima  ad  qn;i.  sunt,  viviis,  sapiciis,  polens  ,  spctiosus.  El  quo- 

aliquam  paucitalem.  Qnne  vita  ciiim  dioitiir  iii  Deo  ,  i  niam  vila  qualiscumque  iiiest  ct  pecori,  cui  sapionlia 

ipsa  est  esscnlia  ejus  atque  iialura.  Non  it.iqiio  Dcusi  non  inesl ;  diio  voro  isla  ,  sapienlia  scilicet  attpic  po- 

vivil  nisi  vita  quod  ipse  sibi  esl.  Hxc  autem  vita  noii  lentia,  ita  sunt  iiilcrsc  in  hominccomparata,  ut  sancla 


Jalis  esi  qualis  incst  nrbori,  ubi  nullus  est  ii;tcllcctus, 
nullus  est  scnsus.  Nec  talis  qiialis  inesl  pccoi  i  :  liabct 
enim  vila  pecons  sensuin  quinquepartitum,  sod  iiilcl- 
loclum  habet  nullum  :  at  illa  vila  giix'  Dcus  cst,  scnlit 

>  sic  M^s.  Al  Er.  et  Ijov.j  id  est  dc  munerc  ejus  m  ip.st.vs, 
cti;.  \m.,  Ucslde  mmtere  in  cjiis  iuiius,  eic. 


Scriplura  diceret,  Melior  esl  sapiens  quain  forlis  {  Id. 
VI ,  1 ) ;  spcciosa  porro  eliam  corpora  dici  solciit  : 
unum  ox  his  quatuor  '  quod  eligimus.sapicns  cligatuf: 

>  sic  Mss.  At  cditi,  .voM  enim  perctpil  sapienliam  qua  fii 
(vel,  qua  sit)  sapiens. 
'  iJKO,  quatuor,  forlc  lcgcndum,  aqualibus. 


m: 


m  TIU.NITATK. 


quaiuvis  li;cc  qualuor  lii  Dco  iioii  itH'qii;ili:i  '  diccuda 
sinl;  noiiiiii:i  ciiiin  (|ii:iluor  ,  rc-  ludcin  uii;i  (!4.  I)e 
lcrliis  vcro  ulliinis  qii;iluor,  (|u;iiiivis  iii  Dco  iticiii  sil 
jusluin  (!sso  quod  iionuin  ,  (|niiil  hintimi  ,  i(icin(|ue 
spiriluin  cssc  quod  jusliiui  ct  hoiiiiiu  d  iicaluin  cssc: 
lainen  qiiia  in  lioiiiiiiiliiis  poicst  cssc  spiritus  non 
bcalus,  poto.'>l  cljiislns  cl  Ixums  iioikIuiii  l)(*;ilus  ;  qui 
vero  l)c:ilus  esl ,  profcclo  cl  jusliis  ct  ijoiitis  cl  spi- 
ritus  cst  :  lioc  poiiiis  clig;imus  qiiod  ncc  in  liomini- 
bus  cssc  siiic  illis  Iribus  polest,  (|uod  est  bcaltis. 

Ci\P"T  VI.  —  9.  Quomodo  iii  ipsn  simplicilitte  Dei 
sit  Trinitas.  An  et  (juoniodo  cx  momlratis  trinUutibus 
in  liomine  ostendatur  Trinitas  Deus.  Num  igilur  '  cum 
dicimus,  JLteriius,  sapiens,  bealus,  hicc  tria  siml  Tri- 
niias,  qii;T>  appcllalur  Deiis?  Rcdigimus  ^  quidem  illa 
duodecim  in  islam  paucilalcm  iriiim  :  scd  co  modo 
forsilau  possnmuset  ha>c  iria  in  unum  ;iliquod  horum. 
N.im  si  una  eadcmque  res  in  Dei  nainra  potest  esse 
sapienlia  ct  polcntia  ,  aut  vila  ct  sajiicntia;  cur  non 
uiia  cadcmque  res  csse  possil  iu  Dci  natura  aitcrnilas 
et  sapientia  ,  aul  hcaliludo  ct  sapieiilia?  Ac  pcr  boc 
sicul  nihil  iiilcreral  ulrum  illa  diiodeciin,  an  ista  Iria 
diceremiis ,  qnando  illa  mulla  in  istam  redegimus 
paiicilalcm  ;  iia  niliil  inleresl  utrum  Iria  isla  dicainus, 
aii  illud  unum  iii  cujiis  singularilatem  duo  ca;lera  si- 
militer  redii^i  posse  monslravimus  ^.  Quis  ilaqiiedispu- 
laiidi  modus  ,  qiuTnam  taiidem  vis  intelligcndi  alque 
potcnlia  ,  qu;e  vivacitas  ralionis  ,  qua;  acies  cogila- 
lioiiis  oslcndet.  ul  alia  jam  taceam,  hoc  unum  quod 
sapienlia  dicilur  Deus  ,  quoinodo  sit  Trinit:is?  Neiiue 
eniin  siciit  nos  de  illo  pcrcipimus  sapientiam ,  ita 
Deus  de  aliiiuo  :  sed  sua  est  ipse  sapienlia ;  quia  non 
est  aliud  sapientia  cjus  ,  aliud  cssentia  ,  cui  hoc  est 
esse  quod  sapientcm  esse.  Dicitur  qnidem  in  Scri- 
pturis  s.inctis  Clirislus  Dei  virlus ,  et  Dei  sapienlia 
( I  Cor.  1 ,  24 )  :  sed  qiiemadmodum  sil  iiitelligen- 
dum,  ne  Patrem  Filius  videaUir  facere  sapienlem,  in 
liliro  scptimo  disputalum  esl  {Cap.  i-5);^etad  lioc 
ratio  pcrvcnil,  ul  sic  sit  Filius  sapicnlia  dc  sapienlia, 
quemadmodum  liimen  de  luniiiie,  Deus  de  Dc).  Nec 
aliiid  potuimus  iiivcnire  SpiriUim  sanctuin  ,  nisi  ct 
ipsum  essc  sapienliam,  cl  siiiiul  oinnes  unam  sapien- 
tiani,  sicut  uniim  Deum,  uiiain  csseiiliam.  Ilanc  ergo 
sa|»ii'nliain  qiiod  est  Dcus,  quomodo  intclligimus  esse 
Trinilalein?  Non  dixi ,  Quomodo  crcdimus?  iiam  hoc 
inler  fideles  non  dehel  hiherc  quxslionenu:  scd  si  ali- 
qiio  niodo  pcr  inlclligontiam  possumus  videre  (iuod 
cicdiiiius,  qiiis  istc  crit  modus? 

iO.  Si  eiiirn  rccoiamiis  ubi  noslro  inlclicctui  coc- 
perit  in  his  lihris  Trinitas  ap|)arcre,  oclavus  occurrit. 
Ibi  quippc,  ul  poluiinus  ,  disputnndo  crigcre  tenlavi- 
luus  incnlis  iiilcnlionem  ad  intclligcndam  illam  pnc- 
siaiitissiinam  immulabilemquc  naluram,  qiiod  noslra 
mcns  non  est.  Quam  tamen  sic  intucbamur,  ut  iicc 
longe  a  nobis  essei,  et  supra  nos  csset,  non  loco,  scd 


*  liures  Mss.,  non  wqualia.  Melius,  si  tamen  siqra  pro, 
quod  eligimus,  legendum  sit,  cequalibus. 

*  lla  Mss.  Al  cdili,  nunc  igitur. 


'  Er.  Lugd.  Veu.  et  Lov.,  redeqimus.    M. 
*  1'liircs  Mss.,mentorar»/jMs. 


S.  AUGUSTINl  iOCi 

ips;i  siii  vcn.  labili  niiraI)irK|ue  pra',st;inlia,  ita  utapiid 
nos  cssc  siio  pr:i:sciili  iuniinc  vidcrclur.  Iii  qiia  lanicn 
iKihis  adliuc  iiulla  Trinitas  apparchat ,  qiiia  non  ad 
e;ini  qu:crcndaiii  in  fulgorc  illo  (irinam  rricnlis  aciem 
leiicb;iiiiiis  *  :  laiitum  quia  non  cral  :iliqua  molcs, 
uhi  cnidi  oporlcrct  iiiagiiitndiiicni  dnoruin  vel  triiiin 
pliis  cssc  quam  iiniiis,  ccrnchamiis  ulcumqiie.  Scd 
iihi  vcntuiii  cst  ad  cliarilalcm  ,  qu;c  iii  sancta  Scri- 
plura  Dcus  dicta  esl  (I  Joan.  iv ,  i6),  eliixil  |;aulu- 
lum  Ti  iiiilas,  id  cst,  am:ins,  ct  qiiod  amalur,  el  amor. 
Scd  qiiia  lux  illa  iucfTabilis  iiOblrum  rcverherabatohtii- 
Uim  ,  et  ei  nondum  posse  ohlempcrari  noslra;  mciiiis 
qiiodam  modoconvinccbatiirinfirinitas.ad  ipsius  uosiraj 
meiitis,  sccundum  quam  faclus  cst  bomo  ad  im;igiiiem 
Dei  {Gen.  i,  27),  velul  fainiliariorein  considerationein, 
rcficiend.c  lahoranlis  inlenlionis  causa,  iiilcr  co;pliiiii 
disposilumqiic  reflcximus  :  et  indc  iii  creaiura,  qiiod 
nos  sumus,  ut  invisihilia  Dei,  per  ea  qua;  facla  suni, 
conspiccre  inlellecla  posscinns  {Rom.  i,  20),  immo- 
rali  sumus  a  noiio  usquc  ad  quartum  dccinium  li- 
brum.  El  ccce  jam  quantum  necesse  fuerai,  aul  forle 
pliis  quam  nccesse  fueral,  excrcitata  in  inferioribus 
inlelligcntia,  ad  summam  Trinilatein  quae  Deus  est, 
conspiciendam  nos  crigere  volumus,  nee  valeinus. 
Num  ciiim  sicut  certissimas  videmus  trinitalcs,  sive 
qua;  forinsecus  de  rebus  corporalibus  fiunl,  sive  ciim 
ea  ipsa  qu;«  forinsccus  sensa  sunt  cogiiautur ;  sive 
cum  illa  qu*  oriunlur  in  animo  ,  ncc  periinent  ad 
corporis  sensus  ,  sicut  (ides,  sicut  virlutes  quac  sunt 
artes  agcndaj  vit.c  ,  manifesta  raiione  cernuiitur  et 
scienlia  conlinentur ;  sive  cum  mens  ipsa  qua  novi- 
nius  quidqiiid  nosse  nos  veracitcr  dicimus,  sibi  co- 
g«ila  cst,  vel  se  cogitat ,  sive  cum  aliquid  quod  ipsa 
non  est ,  a;ternum  alque  incommulabile  conspicit : 
nuni  ergo  sicut  in  bis  omnibus  ccrlissimas  vidcinus 
tri:Jtales,  quia  in  iiohis  fiunl  vel  in  nobis  siinl,  cum 
ista  mcminiinus ,  aspicimus  ,  volumus,  ila  videmus 
ctiam  Trinitatem  Deum ,  quia  el  illic  inlelligendo 
conspicimus  tanquam  diccntem ,  et  verbum  cjiis,  id 
cst,  Paircm  et  Filium,  atque  inde  prcccdcnicm  clia- 
rilalem  utriqiic  commiiiiem ,  scilicet  SpiriUim  sau- 
clum  ?  An  irinilaies  islas  ad  scnsus  noslros  vcl  ad 
animum  pcrlinenles  videmus  polius  quam  crcdimus  , 
Deum  vero  esse  Trinilalcm  credimus  potius  quani 
videmus  ?  Quod  si  ita  cst ,  profecto  aiit  invisihilia 
ejus,  per  ea  quo;  facla  sunt,  nnlla  inlcllecta  conspi- 
cimiis  ;  aul  si  uUa  conspicimus;  nonineis  conspici- 
mus  Trinilatem  ,  el  est  illic  quod  conspiciainus  ,  cst 
quod  eliam  non  conspeclum  credere  debcanius. 
Conspicere  aulcm  nos  iinmulabilc  bonum,  quod  nos 
non  sumus ,  libcr  octavus  oslcndit;  el  quarlus 
decimus,  cum  de  sapicnlia  qu3c  honiiui  ex  Deo  cst 
lofiucrcmur,  admonuit.  Cur  ilaque  ibi  non  agiio- 
scimus  Trinitatem  ?  An  hxc  sapientia  qiia;  Dcus 
dicitur,  non  sc  intclligit ,  non  se  diligil  ?  Quis  lioc 
dixeril?  Autquis  est  qui  non  vidcat,  ubi  nulla  scicn- 
lia  esl,  nullo  inodo  esse  sapicniiam '  Aut  vero  pu- 
tandum  est,  sapienliam  qua;  Dcus  est,  scire  alia  ct 
iicscirc  se  ipsam,  vcl  diligere  alia  ncc  diligcrc  sc 
'  .Aliqual  Mss  ,  tmdebamus. 


1065  LIBEK  ytl.N  l 

fpsam  ?  Qune  si  dici  sive  credi  slulluni  cl  iinpium  esl ; 
ecce  ergo  TriniLis,  sapienlia  scilicct ,  el  nolilia  sui  , 
el  dileclio  sui.  Sic  enim  el  in  hfmine  invcnimus  Iri- 
nilalem,  id  est,  menlem,  el  notiiiiim  qu.i  sc  novit,  ct 
dilectioncm  qua  se  diligit. 

CAPUT  VII.  —  11.  Uaud  facile  posse  cx  diclis  tri- 
nilalibits  deprehendi  Trinitatein   Deum,  Sed  hxc  Iria 
V    >(a  sunl  in  homine,  ut  nou  ipsa  sint  homo.  llomo  cst 
enim,   sicut   veleres   definicrnnl,   aninial    ralinnale 
niorlale.  Ilia  ergo  excellunl  iji  lioniine,  non  ips:i  snnl 
homo.  El  una  persona,  id  cst  siiiguiiis  quisqnc  liomo, 
habet  illa  Iri^i  in  meiite '.  Qiiod  si  etiam  sic  delinianins 
honiincni,  ul  dicaniiis,  Iloino  ost  substaiitia  ratioii;ilis 
conslans  cx  aninia   et  corporc  ;  iion  csl  dubiiini   ho 
mincm  lialierc  nniinam  qiiLe  iion  est  corpus  ,  liabcrc 
corpiis  quod  non  cst  aniina.  Ac  per  lioc  illa  iria  non 
iiiiino  sunl,  sed  hominis  sunt,  vcl  iii  lioinine  sunl. 
Dclracio  cliain  coritorc,  si  sola  .inima  cogiletnr,  ali- 
quid  ejiis  est  ineiis,  tanqtiam  caput  cjus,  vcl  oculiis , 
vel  Tacies :  sed  noii  lixc  ut  corpora  cogilanda  stnl. 
Non   igitur  aniina,  scd  qiiod  excellil  in  aninia  meiis 
vocatur.  Num  juid  autem  possumus  dicerc  Trinilaiem 
sic  csse  in  Dco,  ul  aliquid  Dei  sil,  ncc  ipsa  sit  Deus? 
Qiiapropler  singuhis  quisquc  homo,  qui  iion  secundum 
•mnia  qux  ad  naturam  perlincnt  ejus,  sed  secundum 
solam  menlcm  imago  Dei  diciliir,  una  personn  est,  ct 
iniagoest  Triiiilatis  in  mciilc.  Trinilas  vero  illa  cnjiis 
imngo  est ,  niliil  alitid  est  lola  quam  Deus  ,  iiiliil  c  t 
alind  lota  quam  Trinitas.  Nec  aliquid  ad  naturam  Dci 
pcrlinet,  quod  ad  illam  iion  pcrliiieat  Trinilatcm  :  ct 
trM  pec5.on3e  suiit  unius  esseiiti;r,  non  sicui  singulus 
quisqiie  liomo  un;i  pcrsona. 

12.  Ileniquc  in  lioc  iiiagna  diatanlia  cst,  quod  sive 
mentcm  dicamus  in  homine  ,  ejusque  notiliara  ,  et 
dilectionem,  sive  mcmoriain  ,  iniclligcntiam,  volun- 
tateni ,  nihil  mcntis  nieminimns  iiisi  per  memoriam  , 
nec  inlelligimus  niiii  pcr  inleliigciiliam,  nec  amamus 
nisi  per  volunialem.  At  vero  in  illa  Trinitalequisau- 
deai  dicere  Palrem ,  nec  se  ipsum,  nec  Filium  ,  nec 
Spiritum  sanciura  Inlelligere  nisi  pcr  Filium,  vel  di- 
ligere  nisi  pcr  Spiritum  sanctiim,  per  sc  aulcm  me- 
minisse  taniummodo  vel  sui  vel  Kilii  vel  Spirilus  san- 
cli;  eodemque  modo  Filium  ncc  sui  nec  Patris  me- 
minisse  nisi  pcr  Palrcm,  ncc  diligcrc  iiisi  per  Spiri- 
tum  sancliim ,  pcr  sc  anlcm  non  iiisi  inlelligere  et 
Pairem  et  se  ipsnm  ci  Spirilum  sanclnm  ;  similiter  et 
Spiritum  sanctum  pcrPalrcin  incminissc  et  Palris  et 
Filii  et  sui ,  ci  pcr  Filiiim  iiiiclllgerc  ei  Patrem  ei 
Filium  cl  se  ip^iim,  per  se  niKem  noii  i\Wi  diligcrcct 
sc  el  Palrem  et  Filiuin  :  laiiquain  meinoiia  sil  P;ilcr 
cl  sua  ct  Filii  et  Spirilns  saiicli ,  Filiiis  autem  inlcl- 
ligenlia  ct  sua  et  Paliis  ct  Spiriliis  sancii,  Spiriliis 
vcro  sanciiis  cliaritis  et  sua  et  Pairis  et  Filii?  Qiiis 
lircc  in  illa  Trinilalc  opinari  vel  arfirmare  pr.Tsumat? 
Si  eiiiiii  solus  ibi  Filius  intclligit  ',  ct  sibi  et  Palri  ct 
Spiritui  sanclo  ,   ad  illaiii  rcditiir  absurditatcin  ,   ut 

I  iQ  Uss.  aildiiur,  vel  meulem. 

*  Hic  edili  adijunt ,  ul  iiUeltigentia  sil ;  qiio<l  abesi  a 

SaNCT.    AlGLST.    VI 11. 


US  DECIMUS.  10G6 

Paicr  non  sit  sapiens  de  se  ipso,  scd  de  Filio;  nec 

sapieniia  sapientiam   genuerit,  scd  ea  sapientia  Pa- 

ter  dicalur  sapiens  csse  quam  geiiuit.  Ubi  ciiim  non 

C8t  inlelligeiiiia  ,  nec  sapioniia  polesl  esse  :  ac  pcr 

hoc  si  Pater  non   inlclligit  ipsc  sibi ,  scd  Filius  in- 

telligil    P;ilri,    profecto   Filius    Patrein     sapicnlem    . 

faoil.    El  si  hoc  cst  Dco  esse  quod  sapcre  ,   et  ca 

illi  essenlia  osl   (juc  sapicntia,  non    Filius  a  Patro, 

ipiod  veniiii    esl ;   sod   a   |-  ilio   potius    liabct   Patcr 

esseiitiam ,    qnod     absurdissimiim     atqiic     falsissi- 

mum  cst.   Ilaiic   absnrdiialcm    nos  in  libro  scplimo 

discussissc  ,   convicisse,   abjccisse    cerlissimum  esl 

{Capp.  I,  5).    ['M  cigo  Deus  Palcr  sapiens,  ea  qiia 

ipse  sua  cst  sapienlia  ,  cl  Filius   sapicntia  Palris  de 

sapicnlia  qiind  csl  P;ilcr  ,  de  quo  gcniins  cst  Filius. 

Quocirca  conscqiientcr  cst  et  inlclligcns  Patcr  ca  Jiua_ 

ipsc  sna  cst  inlelligcnlia  ;  ncquc  cnim  ossct  sapiens 

qiii  noii  essot   inte'ligciis  :  Filius  aulcm  intelligoiitia 

Palrisde  inlclligcntia  gcnilus  quod  csi  Paler.  IIoc  el 

de  memoria  non  inconvenienler  dici  potest.  Qiiomodo 

est  eniin  sapicns  qui  nihil  meminit,  vcl  sui   non  mc- 

minit?  Pioindc  ,  qnia  sapienlia  Palor  ,  sapicnlin  Fi- 

lius,  sicut  sui  meminit '  Palcr,  ila  cl  Filiiis  :  et  sicut 

sui  ct  Filii   meminit  Patcr,  mcmorianon  Filii ,    sei 

sua  ;   ita  sui  et  Palris  meminit  Filius,  memoria   noii 

Patris,  scd  sua.  Dilcctio  quoqiic  uhi    inillu  est,   i|ui.s 

ullam  dicatcsse  sapieiitian)?Ex  qiio  colligilur  itaesse 

Palrcm  dilcclioiicm  suam,  ul  iiitclligenliam  cl  memo- 

riam  suam.  Ecce  ergo  tiia  illa,  id  est,  mcmoria,  in- 

telligentia  ,  dileciio  sive  volunlas   in  illa   summa  et 

immulabili  esscntia  qtiod  csl  Dcus,  non  Palcr  cl  Filius 

el  Siiiriliis  sancliis  siint,  sed  Paier  soliis.  Et  qiiia  Fi- 

lius  qiioiiuo  sapionlia   osl  giinila  de  sapieiitia  ,  sicut 

ucc  Palcr  ci,   nec  Spirilus  sanctus  ci  intelligit ,  sed 

ipse  sibi ;  ita  iicc  P.ilor  ci  nieminit,  nec  Spirilns  saii- 

ctus  ei  diligit  ,   scd  ipsc  silii  :  sua  eniiii  csl  ol  ipse 

memoria,   sua  intelligentia,   sna  dileclio;  scd  ita  sc 

habcro,  de  Patie  illi  cst,  do  quo  iialus  est.  Spirilus 

eliain  sanclus  qnia  sapienlia  cst  proccdens  de  sapicn- 

tia,  non  Palrcm  habct  inemoriam,  et  Filium   inlelli- 

gentiam  ,  ct  se  dilcclionem;  neque  cnim    sapientia 

essct,  si  alius  ci  mcminissct ,  eiqiie  alius  inteiligeret, 

ac  laiilummodo  sibi   ipse    diligciel :  sed   ipse  liabci 

hxc  tria  ,  el  ca  sic  liabel,  nl  h;rc  ipsa  ipse  sii.  Vc- 

ruinlaiiicii  ul  ila  sil,  inde  ilii  cst  unde  proceJil. 

13.  Quis  ergo  liominum  poicsl  istam  s;ipieiili;im 
qiia  iiovil  Deus  omiiia  ,  iia  ul  iicc  ca  quie  dicuiitiir 
prxlerila,  ibi  pnitercant,  noc  ea  quae  dicuiitnr  fuln- 
ra,  quasi  desint  exsiicclcnlur  iil  vcniant,  sed  ct  pra:- 
krila  ct  rnlnra  cum  prosoiililins  sint  ouncla  pricsoii- 
lia;  necsiiigula  cOjjilciitur,  ol  ab  aliis  ad  alia  cogi- 
tando  Innseatur,  sod  in  imo  conspoolu  siniul  pr;rsio 
sint  univf-rsa  :  ipiis,  inqiiam  ,  bnininum  ooinprelicn-  ' 
dit  islaiii  sapienliam  ,  caiiidciii(|iie  prudenii;iiii,  eaiii- 
demqnc  scientiam ;  quandoqnidem  a  iiobis  ncc  no- 
stra  oomprchendilur  •?  Ea  qiiippe  qua;  vel  scnsibiu 


tnr 


'  Sic  Mss.  At  edili ,  sibi  memiiiU. 

»Editl,  comprehenduniHr.   Melius  M;a.     comDrefieiidi' 


(Trcntc-qualre.J 


1(1(57  DE  Tr.INlTATK, 

vftl  iiilelllgonliic  iiosliac  ;i(lsiim,  possiiniiis  ulciimque 
conspicore  :  ca  vero  quac  al)suiil,  cl  lamcii  adfucrun», 
|K;r  momoriam  novimus  ,  qiia',  ohliii  non  sumiis.  Ncc 
cx  luluris  praeteril;!,  sed  fiiiiini  cx  pnclet ilis  ,  non 
famen  (Irina  cogiiiiionc  conjicimiis.  Nnm  qiirisdam 
cogitaUoncs  iiosins,  quas  fuluras  vclul  manireslius 
alque  cerlius  proximas  quasi  *  prospicimus ,  memo- 
ria  facienle  id  a^'iinus,  cum  agcre  vaiemus  quanlum 
valemus,  qure  vidclur  iioii  ad  ca  quoc  futura  sunl  *, 
scd  ad  praleriLi  pcrliiicrc.  Quod  licelexpcriri  in  eis 
diclis  vel  canlicis  ,  quorum  si^riem  memoritcr  reddi- 
miis.  Nisi  enim  pnvvidcrcmiis  cogilalionc  quod  scqui- 
liir,  non  uliquc  dicerfmtis.  El  laincn  nt  prrcvidea- 
mus  ,  non  piovidenlia  nos  iiistriiil ,  scd  memoria. 
Nam  donec  fmialur  omne  (|uod  dicimiis,  slvecani- 
mus,  niliil  csl  quod  non  provisiim  prospectumque 
proferatur.  Et  tamen  cum  id  agimus,  non  dicimnr 
providenter,  sed  memoriler  cancre  vcl  dicere  ;  cl  qiii 
hoc  in  multis  ila  proferendis  valeiit  plurimum  ,  non 
sidet  coriim  providentia  ,  sed  memoria  prxdicari. 
Fieri  isla  in  animo  vel  ab  animo  nostro  novimiis,  ct 
ceriissimi  sumns  :  quomodo  aulem  fiant,  quanto  al- 
tenlius  voluerimus  adverlere,  lanlo  niagis  noster  et 
scrmosiiccumbit,  et  ipsa  non  perdnrat  inlonlio  ,  ul 
ad  liqnidum  aliquid  noslra  inlelligenlla ,  et  si  iion 
lingua  ,  pervciiiat.  Et  pulamus  nos,  utrum  Dei  pro- 
vidcntia  eadeni  sit  quse  memoria  cl  inlclligentia,  qui 
iioii  singiila  cogilando  aspiclt ,  sed  uiia,  aelerna  et 
immutabili  alque  ineffabili  visione  complectitur  cnn- 
-  cta  qua;  novit,  lanta  mcntis  infirmilate  posse  com- 
l.rcbendere?  In  hac  igilur  difficullale  ct  angiisliis  li- 
ht'l  cxclamare  ad  Dcum  viviim  :  Mirificata  est  scieiHia 
lua  ex  me;  invaluit,  el  noti  potero  ad  illain  {Psol. 
cxxxvni,6).  Ex  me^uippe  intelligo  quam  sitmirabilis 
ct  inconiprehensibilis  scicniia  tua  ,  qua  me  fecisli ; 
quando  ncc  me  ipsum  comprehendcre  valeo  quem 
fccisti  :  el  tamcn  in  mcditatione  mea  exardescit 
igiiis  (  Psal.  XXXVIII,  4  ),  ut  quseram  faciem  tuam 
semper  (Psal.  civ,  A). 

CAPUT  VIII.  —  14..  Deuin  nunc  videri  a  nobis  per 
specutum  quomodo  dicat  Apostolus.  Iiicorporalem  sub- 
stanliam  scio  esse  sapientiam  ,  et  liimen  esse  iii  quo 
videnttir  quie  oculis  carnalibus  non  videntur  :  et  ta- 
men  vir  taiiiiis  tamque  spiriliialis  ,  Videmus  7iunc , 
inquit,  per  speculum  in  ceiiigmate,  tunc  aulem  facie  ad 
faciem  (I  Co^.  xiii,  H).  Qiiale  sit  et  quod  sit  hoc  spe- 
culum  si  quaeramus,  profecto  illud  occurrit,  quod  in 
speculo  «isi  iiiiago  non  cerniliir.  Hoc  ergo  facere 
coiiati  sumus,  ut  per  imagiiiem  haiic  iiuod  nos  siimus, 
videreiiius  uicumquo  a  quo  facti  sunius,  tanquain  per 
Bpeciihim.  lloc  signilical  cliam  illud  qiiod  ait  idem 
aposlolus :  JSos  aulem revelata  facie gloriain  Domini  spe- 
lulmiles,  in  etniidem  imagiiiein  transformamur  de  gloria 
in  gbriinn,  taiiqurim  a  Uomini  Spiritu  (II  Cor.  iii ,  18). 
SpccuUmtes  dixit ,  per  speculum  videnles ,  non  de 
bpccuia  prospicienles.  Qiiod  in  gricca  lingiia  non  est 

»  Am.,  proximas  quasdam.  Nonnulli  Mss.,  proximas  qitas- 

liie.  . ,  ,         , 

'  l",r.  ci  I.OV.,  quw  ad  ea  nm  vtdenlitr  qvat  fitlura  siinl. 
fcn.,  (/»«'  nd  cam  non  videntur  qua  fittura  sunl.  M. 


S.  ALCUSTINI  1068 

aiiibigiiuni.uiidc  iii  laliii::iii  Iraiislataisunlapostolicaj 
Liticra;.  Ihi  quifipc  speciilum  iibi  apparcnl  imaginc» 
rcriim  ,  a  spcoula  de  ciijiis  altiludinc  longiiis  aliquid 
intiicmur,  cliam  soiio  vcrhi  distat  omniiio  ;  salisque 
api»arcl  Aposloliim  a  speoulo,  non  a  specula  dixissc, 
gloriam  Domini  speculunles.  Quod  vero  ail,  tn  eamdein 
iinagiuein  Iransformamiir  :  uliqiie  imagiiiem  Dei  vult 
inlolligi,  oamdeni  dicrns,  islam  ipsam  scilicet,  id  esl, 
qiiam  spoculaiiiiir;  qiiia  oadciii  imago  est  et  gloria 
Dei,  sicut  aliid  dicil,  Vir  quidem  uon  debet  relare 
caput  suitm,  citm  $ii  imago  et  gloria  Dei  (I  Cor.  xi,  7) : 
(le  qiiilHis  vcrhis  jniii  in  lihro  diiodocimo  disscrui- 
miis.  Transformamur  crgo  dicil,  de  form->  iii  rorm.im 
mutamur,  alqiic  iransimiis  de  forma  ohscura  in  for- 
niam  hicidam;  quia  et  ipsa  obscura,  imago  Dei  csi; 
ct  si  imago,  profoclo  eliam  gloria ,  in  qua  honiines 
creaii  suinus,  i>ra;siantes  ca>teris  animalibus.  De  ipsa 
quippe  iiatura  humana  dictum  est,  Vir  quidem  non 
debel  velare  caput ,  cum  tit  imago  el  gloria  Dtn.  Quaj 
natura  in  rebus  creatis  exccllentissima  ,  cum  a  suo 
Croaloic  ah  impielate  juslificalur,  a  deformi  forma 
formosam  iransfertur  in  formam.  Esl  quippe  et  in 
ipsa  inipielate,  quaiilo  magis  damnabile  vitium,  lanlo 
ccrlius  natura  laudabilis.  Et  propltr  hocaddidit,  de 
gloria  in  gloriam  :  de  gloria  crcalionis  in  gloriam 
justificationis.  Quamvis  possit  hoc  et  aliis  modis  in- 
lelligi,  quod  dictum  esl,  de  gloria  in  gloriam  :  de 
gloria  fidei  in  gloriam  speciei ;  de  gloria  qua  Olii  Dei 
siimus,  iii  gloriam  qua  similes  ei  erimus,  quoniam 
videbinuis  eum  sicuti  est  (I  Joan.  iii,  2).  Quod  vero 
adjunxil,  tanquam  a  Domini  Spiritu;  oslendil  gratia 
Dei  iiobis  conferri  tam  ppubilis  Irausformationi» 
notiuni. 

CA/*Ur  IX.  —  15.  De  oenigmalc  et  trcpicis  locu- 
tiuuibus.  Ilac  dicla  sunt  propler  qiiod  ait  Aposlolus, 
iiunc  pir  spcculum  nos  videre.  Quia  vero  addidil,  m 
(enigmute ;  niultis  hoc  incognitum  est  qui  eas  litleras 
nesciiint ,  in  qiiibus  esl  doctrina  qu^dam  de  loculio- 
num  modis ,  quos  Grseci  Iropos  vocant ,  eoque  gncco 
vocabulo  ctiani  nos  utimiir  pro  lalino.  Siciil  enim 
sclicniala  usilaiiiis  dicimus  quani  figuras,  ita  usitatius 
dicimus  iropos  quam  modos.  Singulorum  autcm  mo- 
dorum  sive  iroporum  nomina ,  ut  singula  singulis 
referantur,  difficillimum  est  et  iiisolentissimum  laiine 
enunliare.  Unde  quidam  inlerproies  nostri,  quod  ait 
Apostoliis,  Qu(s  sunt  in  allegoria  {Galat.  iv,  24) ,  no- 
lcnies  gra^cum  vocabulum  ponere,  circumloqucndo 
iiiterprctati  siinl  diccnies,  Quce  sunt  aliud  ex  alio  si- 
gnificantia.  IIiijus  autcm  lro[)K,j^ti  cst  allegoria!,  plures 
siint  species,  in  quihus  cst  etiain  qtiod  dicilur  xnigma. 
Definiiio  autem  ipsitis  itominis  generalis,  omnes  eliam 
specios  coinpleclatur  necesse  est.  Ac  per  lioc  sicut 
oinnis  equus  animal  est,  non  omne  animal  equiis  est : 
ita  omne  scnigma  allegoria  est,  non  omnis  allegoria 
a-nigma  est.  Quid  ergo  est  allegoria ,  nisi  tropus  ubi 
cx  alio  aliiid  inlclligilur,  quale  illud  est  ad  Tbessalo- 
niocnses  :  7<rt(/we  non  dormiamus  sictt  el  cceteri :  scd 
vigilemus ,  et  sobrii  siinus.  Nam  qui  dormiunt ,  nocie 
durmiunt;  et  q:ti  inebrianlur ,  nocle  ebrii  sunt:nos  au^ 


lcm  qui  dici  sumut,  sobrii  slmus[\  Tlwss.  v,  G-8) '  S.l 
Uxc.  allegoria  noii  esl  a'iiignia.  Nani  nisi  nuilinm  lar- 
dis  isle  sensns  in  prompln  est.  iEiiigma  esl  aulem , 
ul  breviler  explicem,  obscura  alI.>goria,  siculi  csl, 
Saiiguisuga:  erant  tres  ftlicc  '  {Ptov.  xxx,  15);  et  quoe- 
cumqne  similia.  Sed  ubi  allegoriam  nominavit  Apo- 
slolus,  non  in  vorbis  cam  reperil,  sed  iii  faoto ,  cum 
e  iluobus  liliis  Abrab;e,  uiio  de  ancilla,  altcro  de 
libeia,  quod  noii  dittum,  sed  etiam  faclum  fuit,  duo 
TesUamenla  inlelligenda  monslravil ;  quod  anle^inam 
cxponcret.  obscurum  fuit  :  proinde  allegoria  lalis , 
<lin>d  esl  gtiierale  nomen,  posset  specialilcr  ainigma 
iiominari. 

10.  Sed  qnia  non  soli  qui  eas  liileras  ncsciunl , 
qiiil.us  discuntur  Iropi,  qnaMunl  qnid  dixcrit  Aposto- 
liis,  nunc  iii  a-nigniaie  nos  vidcie;  vcrum  etiam  qui 
sciuiit ,  lamen  qiiod  sil  illud  xnigina  ubi  nunc  vide 


IJDKR  QLINTUS  DECIMUS.  1070 

liuii  ossc  di^scrui.  Simul  cniin  ntruinquc  nienlis  c^i 
iiniiis  ,  et  imngo  Dei  una.  Cum  vero  dc  inferiorc  dis- 
tinctius  ct  seorsum  agilur  ,  tunc  non  est  vocnnda 
iinago  Dei,  qunmvis  et  tunc  in  cn  noiinulla  re|ieriaiur 
simiiiliido  illius  Trinilalis;  qnnd  in  tcrtio  decinio  v()< 
lumiiic  o^lcndimus  {Capp.  \ ,  20).  Niiiic  crgo  siniiil 
do  iinivorsa  scieiitia  boininis  loquiinur,  iii  qua  iiobi« 
iiola  snnt  qu.vcunique  sunl  noia  :  qu;c  uliquc  vcra 
siini,  alioquin  nola  non  es>ent.  Nemo  cnim  f;dsa 
novii,  nisi  cuiii  falsa  osse  novitrquod  si  iiovit,  verum 
iiovil;  verum  cst  cniin  quod  i!Ia  faKa  siiit.  De  liis 
orgo  nunc  disscrimus  qua;  nota  cogitamus  ,  ct  nota 
suiit  iiobis  etiam  si  non  cogitontur  a  iiobis.  Scd  cerlc 
si  ea  dicere  velimus,  nisi  cogilala  non  possiimus. 
Nam  olsi  vciba  non  soiient,  in  cordc  suo  dicit  utique 
qiii  cogilat.  Unde  illud  cst  iii  libro  Sapienlix  :  Dixerunt 
apud  se  cogitantes  non  rccte  {Sap.  ii,   1).  Exposuii 


juHs,  nosse  desiderant :  ex  ulroque  invenienda  una      eiiim  quid  sit,  Dixerunl  apud  se ,  cumaddidit,  cogi- 


cst  senlenlia ;  et  ex  illo  scilicel  quod  aii ,  Videmus 
nunc  per  specHlum ; el ex  islo  quod  addil,  i«  (Biiigmate. 
Uiia  est  cnim  cum  tola  sic  dicitur,  Videmus  nunc  per 
speculum  in  anigmate.  Proinde,  quanlHm  milii  vide- 
lur  ,  sicut  nominc  speculi  imagiiiem  voluit  intelligi ; 
ila  nomine  xnigmaiis  quamvis  siiiiililudinem  ,  tamen 
obsciir.im,  et  ad  perspicicnd am  diflicilem.  Cum  igiliir 
specnli  ct  aniginatis  nomine  qux>cumquc  similitu- 
diiics  ab  Apostolo  significat;c  intelligi  possini,  qu:c 
accommodalo  suiil  ad  iiitolligendum  Dcuin,  co  moilo 
qiin  polosl ;  niliil  lamcn  est  accommodalius  qiiam  id 
qiiod  imago  cjus  non  frustra  dicilur.  Nemo  itai;iie 
miretur  etiam  in  islo  inodo  videndi  qui  conccssus  cst 
Iiuic  vii;!-,  per  speoulum  scilicei  in  xnigmaie,  iaborarc 
iios  ul  qudiiiodticiimquc  vidcamus.  Nomcn  quippe  liic 
iion  sonarel  a-iiij:niatis,  si  cssel  facililas  visionis.  Kl 
hoc  esl  grandiiis  rciiigma,  ut  iion  videamus  quod  iion 
videre  non  po>.sumus.  Quis  onim  non  videl  cogiiatio- 
nem  suaiii?  el  quis  videt  cogiiationom  siiaiii,  iion 
ooulis  cariialibiis  dico  ,  sod  ipso  iiilcriorc  ooiispeclii? 
Quis  non  eam  videt ,  et  quis  eam  vidct?  Qiiandoqui- 
dem  cogitalio  visio  est  animi  quxdam,  sivc  adsint 
ea  quae  oculis  quoqiie  corporalibus  videantur,  vcl 
cxteris  sentiantur  sensibus,  sive  non  adsiiil,  eleorum 
similitudines  cogilalione  cernanlur;  sive  nibil  eorum, 
sed  ea  cogilentur  qux  nec  corporalia  sunt,  iiec  cor- 
poralium  simililudines,  sicul  virtutes  et  vilia ,  sicut 
ipsa  deniquc  cogilatio  cogitatur;  sivc  illa  ipi.-c  jicr 
disciplinas  iradunlur  libcralesque  docirinas;  sive  i>lo- 
rum  omnium  causx  superiores  atque  rationes  iii  na- 
lura  immulabili  cogitenlnr;  sive  eliam  mala  ct  vana, 
ac  falsa  cogilemus  ,  vel  non  consenliciiie  sciisu  ,  vcl 
crranie  cnnseiisu. 

CAPUT  X.  —  17.  De  verbo  mcntis,  in  quo  lanquam 
tpeculo  et  tenigmate  videmus  Verbum  Dci.  Sed  nuiic 
dc  iis  loquamur  qux  noia  cogiiamus ,  et  babemus  in 
nntitia  eliam  si  noii  cogiiemus  ,  sive  ad  conteinplati- 
v.-uii  scit-ntiam  perliiieant,  quam  proprie  sapicnliam', 
sive  ad  activam  ,  quam  proprie  scienliam  nunciipaii- 


«  Qaidam  codices,  dute  filiee. 

•  lii  cxcubis  addiliini  bic  erat,  dutmus. 


tantes.  Iluic  similc  cst  iii  Kvangelio  ,  qiird  quidam 
Scribx  cum  audisscnt  a  Domino  dicliim  paraiytico, 
Confide ,  fili,  remitluntur  tibi  peccata  tua ;  dixerunt 
intra  se ,  Hic  blasphemat  Quid  esl  ciiim  ,  dixerunl  in- 
tra  se,  nisi  cogitando?  Dciiique  scquilur,  Et  cum 
vidisset  Jesus  cogilalioncs  eorum  ,  dixit :  fJlqiiid  cogi- 
latis  mala  in  cordibus  vestris  {Mallli.  ix,  2-4)?  Sic 
Matlli.xus*  Lucas  autcm  boc  ideni  ita  narrat :  Cwpe- 
runt  cogilare  Scriba:  ct  Phariseci,  dicenles  :  Quis  est  hic 
qui  loquitur  blasphemias  ?  Qiiis  potesl  diiuillere  peccata, 
uisi  solus  Deus  ?  Ut  cognovit  aulem  cogilaliones  eorum 
Jesus,  respondens  dixil  ad  itlos  :  Quid  cogitnlis  in 
cordibus  veslris  {Luc.  v,  21  ,  22)?  Quale  est  iii  libro 
Sapienli;c,  Dixerunt  cogitantes;  lale  bic  esl,  CogitavC" 
riinl  dicenles.  Va  illio  enim  ct  bic  osteiidilur,  iiilra  se 
alqiiL'  iii  corde  suo  dicere ,  id  est,  cogitnndo  diccre. 
Dixerunt  qiiippe  intra  se,  ol  diclum  est  cis,  Quid  co- 
gitatis?  El  de  illo  divite  ciijus  ubcres  fruclus  ager 
alUilit,  ait  ipse  Dominus,  Et  cogilabat  intra  se,  dicent 
{Id.  XII,  17). 

IS.  QiuTdam  ergo  cogitationes  locuiiones  sunt 
cordis,  nbi  ct  os  essc  Dominus  oslendit,  cum  ait  : 
Non  quod  intrat  in  os  coinquinal  hominem ;  sed  qtiod 
procedil  ex  ore,  hoc  coiiiquinal  liominem.  Una  .sciilcnlia 
diio  (iiiidaiii  liomiiiis  ora  coinplcxus  esl,  iinum  cor- 
poris,  alicrum  cordis.  Nam  iilique  unde  illi  bominem 
piitavcrant  inquinari,  in  os  intrat  corpoiis  :  unde 
aulom  Domiiius  dixit  inquinari  hominem ,  de  cordis 
ore  pioccdit.  Ila  quippe  exposiiil  ipsc  quod  dixerat. 
Nam  paiilo  post  de  hac  re  discipiiiis  siiis  :  Adhuc  et 
vos  iiiquit,  sine  intelleclu  estis  ?  Non  intelligilis  quin 
omne  quod  in  os  uilral,  in  ventrem  vadil,  et  in  secessum 
emitlilur  ?  llic  cerle  apertissime  demonslravit  os 
corporis.  Al  iii  cn  qiiod  scquiliir  os  cordis  oslciidens, 
Quceauteni,  inqiiit,  procedunt  de  ore,  de  corde  cxeitnl, 
et  ea  coinquinaiU  liominein.  De  cordc  enini  exeunl  cogi^ 
lationes  mnla;  {  MuHh.  xv,  10-20  )  ,  cio.  Qiiid  liac  cx- 
positionc  Iiicidiiis?  Noc  lameii  qnia  dicimus  locutio- 
iies  cordis  esse  cogitaliones,  idco  non  sunt  eiiain 
visiones  c\ort;e  dc  noliliae  visionibus,  quando  vor.-u 
sunt.  Foris  enim  ciim  pcr  corpus  hxc  flunl,  aliud  e»l 


1071  \}E  Tm.MTATi:, 

lucdlio,  atiiid  visio  :  inliis  aulcin  ciiin  cogilnmiis  , 
iitriimquc  uiiiim  csl.  Siculauititioet  visio  (]iioqii;i'(lniii 
suMt  iiitcr  bo  distniiti:)  in  sonsilius  corporis,  in  animo 
:iiitcin  non  esl  aliud  alquo  nliiid  vidcrc  ct  audirc  :  ac 
per  lioc  CHin  lociilio  foris  non  vidcalur,  scd  poliiis 
aiidialur,  lociiliones  tnnicn  interiores ,  lioc  est,  cogi- 
tnlioncs  visas  dixil  a  Doinino  sancliim  Evangcliuin, 
.011  aiidilas  :  Dixerunl,  inqiiit,  intrn  se,  Ilic  blasplie- 
rHa<;deindc  siibjiinxil,  Et  cum  vidisset  Jesus  co/jila- 
liones  eorum.  Vidii  ciso  qiiaj  diverunl.  Vidit  enim  co- 
giiatiunc  siia  cogiiaiioiics  corum,  quas  illi  soli  se 
putabanl  vidcrc. 

19.  Quisqnis  igilur  potesl  inlclligerc  verbum,  non 
soliim  aiitcqunm  soncl,  verum  etiam  nnlcqiiam  sono- 
riim  ojus  imagines  cogilatione  volvanliir  :  hoc  enim 
cst  quodad  niiliam  periincl  linguam,  earun»  scilicet 
quac  lingiioc  appcllanlur  gohlium  ,  qiiarum  nostra 
latinn  est  :  quisqnis,  inquam,  hoc  inlelligcre  potest, 
jam  polcst  viderc  per  Iioc  spcculiim  alque  in  Iioc  xm- 
gmalc  aliquamVerbi  illius  simililudinem,  de  qiiodi- 
eiiim  csl,  In  principio  erat  Verbum,  el  Verbum  erat 
riimd  Deum,  el  Deiis  crat  Verbum  {Joan.  i,  1).  Nccosse 
est  enim  cum  vcruin  loquimur,  id  est,  quod  sciinus 
loquimur,  ex  ipsn  scienlia  quam  memoria  tencmus, 
iiascalur  verbum  quod  ejusmodi  sit  omnino,  cujus- 
iiiodi  esl  illa  scicnlia  de  qua  nascilur.  Formala  quippe 
cogilalio  ab  ea  re  qiiam  scimus,  vcrbiim  est  quod  iii 
corde  dicimus  :  quod  nec  grxcum  est,  nec  lalinum, 
iiec  linguae  alicujus  alterius ;  sed  cum  id  opus  est  in 
eoium  quibus  loquimiir  perferrc  notiliam,  aiiqisod 
signuin  quo  significclur  assimiilnr.  El  pleriimqiic 
sonus,  aliqiiando  cliam  niitiis,  ille  auribiis,  illeoculis 
oxliibetur,  ut  |>er  signa  cor|)ora!ia  clinm  corporis 
scnsibiis  verbum  quod  mcnte  geriiiius  iniiotescat. 
]Nam  et  iniiiiere  quid  esl,  nisi  quodani  niodu  visibili- 
ter  dicere  ?  Esl  iii  Scripluris  sanclis  hiijus  scntcnti.-e 
tcslimoniuni;  nani  in  Evangelio  secundum  Joannem 
ila  legitur  :  Amen,  amen  dico  vobis,  quia  unus  ex  vobis 
tradel  me.  Aspiciebant  ergo  ad  invicem  discipuli ,  hmsi- 
tantes  de  quo  diccret.  Erat  ergo  unus  ex  discipulis  ejiis 
recumbens  in  sinu  Jesu,  quem  diligebal  Jesus  :  innuit 
ergo  liuic  Simon  Petrus  et  dicit  ei,  Quis  est  de  quo 
dicil  {Id.  XIII,  21-2 i)  ?  Ecce  innuendo  dixil,  quod  so- 
iiando  dicere  non  aiidcbat.  Sed  hsec  atqiie  hiijusmodi 
signa  corporalia  sive  niiribiis  sive  oculis  pncscntibiis 
(luibus  loquimur  cxliibcmus  :  invenlae  sunt  autein 
rilloraD,  per  qiias  pos-emus  cl  ciiin  absenlibus  colio- 
qiii  :  scd  isla  sigiin  siinl  vocum,  ciim  ips.nc  voces  iii 
sermone  iioslro  oaruiii  quas  cogilainus  signn  siiil 
icriiin. 

CArUT  XI.  —  20.  Verbi  divini  simililudo  qualis- 
ciirnque  in  verbo  nostro  non  exleriore  nc  sensibifi,  scd  in 
interiore  ac  mentali  qucerenda.  Dissimilitudo  qunm  ma- 
si"ia  inter  vi:rbum  ac  scientiam  noslram  et  Verbum 
acienliamque  divinam.  Proinde  voibiim  qiiod  forii? 
soiial,  signuin  cst  vcrbi  quod  inlus  liicct,  cui  ningis 
v»rbi  compclit  iiomen.  Nam  illiid  qiiod  profertiir 
cari.is  ore,  vnx  verbi  esl  :  vcrbiimquc  ct  ipsiim  dici- 
lur,  propter  illiid  a  quo  ut  foris  apparcret  assumptum 


S.  AIGUSTINI 


107i 


est.  Ita  cnim  vcrbum  nostrum  tox  quodam  modo 
corporis  fit,  assumcndo  cam  in  qiia  manifestctur  sen- 
sibusliominum;  sicut  Vcrbum  Dei  caro  fjctum  est, 
assiimendo  cain  iri  qua  ot  ipsum  rnanifoslarctur  sen- 
sibiis  boiniiiuin.  Et  sicut  verbum  nostrum  fit  vox, 
ncc  mulalur  in  vocem  ;  ita  Vcrbum  Dei  caro  qiiidem 
laclum  esl,  sed  absit  ul  mutaretur  in  carncm.  Assii- 
incndo  qiiippc  illam,  non  in  cam  se  consumondo,  et 
hoc  noslriim  vov  fil,  cl  illud  ciro  faclum  cst.  Qiiv 
propter  quiciimque  cupit  ad  qiialemciimque  &imirnu. 
dinem  Verbi  Dci,  quamvis  per  multa  dissimilem, 
pervcnire,  non  intucatur  vcrbum  nostrum  jjiiod  sonat 
in  auribus,  iicc  quando  voce  profertur,  nec  quando 
silcnlio  cogiialnr.  Omnium  namque  sonantium  verb.i 
linguaruin  ciiam  iii  siienlio  cogitanlur,  el  carmiii.'» 
percurruntur  animo,  tacente  ore  corporis  :  nec  soluiii 
luinicri  syllabarum,  vcrum  clinm  inodi  cantilenarum, 
cum  sint  corporales,  ct  ad  eum  ,  qui  vocaiur  audiiiis, 
scnsum  corporis  perlinontes,  perincorporc.is  qiiasdam 
imagines  suas  prxslo  sunt  cogitantibus,  ettacite  ciin- 
cla  ista  volventibus.  Sed  Iranseunda  siini  hxc,  ut  ad 
illud  pervcniatur  homiiiis  verbum,  per  ciijus  qualcm- 
cumque  simililudineni  sicut  in  ajnigniate  videatur 
ulcumque  Dei  Verbiim  :  non  illud  qiiod  factuni  cst  ad 
illum  vel  illiim  propheiam,  et  de  qiio  diclum  cst, 
Verbum  aulem  Dei  crescebat  el  multi plicabalur  {  Act. 
VI,  7  ) ;  ct  dc  qiio  ilcriim  diclum  cst,  Igitur  fides  ex 
audilu,  audilus  antem  per  verbum  Christi  {Rom.  x,  17); 
el  itcrum,  Cumacccpisselis  anobis  verbum  audilus  Dei^ 
accepistis  non  ul  verbum  liominum,  sed  siculi  est  vere 
verbiim  Dei  (I  Tlicss.  ii,  13).  El  innumernbilia  simili- 
ter  in  Scriptnris  dicuntur  dc  Dei  vcrbo,  qiiod  in  sonis 
mullarum  diversariimquc  linguaruni  per  corda  et  ora 
disseininalur  humana.  Ideo  auiem  verbum  Dei  dici- 
tiir,  quin  docirina  divina  liadilur,  non  humana,  Scd 
illud  Vei  bum  Doi  qu.-crimus  qualilercumqiie  per  hanc 
simililudinem  iiiiiic  vidcre,  dc  quo  d  ctum  esi,  Deus 
erat  Verbum;  de  quo  diclum  csl,  Omnia  per  ipsum 
facta  sunt;  deqiio  dictum  est,  Verbumcaro  factum  ett 
{Jonn.  I,  1,  3,  14) ;  de  quo  dicliim  est,  Fons  sapien- 
tite  Verbum  itei  in  excelsis  {Eccti.  i,  5).  Perveniendum 
esl  ergo  ad  illud  verbum  bominis,  ad  verbiim  raiio- 
iialis  animantis,  ad  verbum  non  de  Deo  nal.ie,  scd  a 
Deo  factae  imaginis  Dci,  quod  neque  prolaiivum  esi 
in  sono,  neque  cogilaliviim  iii  similitudine  soni,  quod 
nlicujus  linguae  esse  ncccsse  sil,  scd  quod  omnin  qui- 
bus  sigiiincalur  signa  pra;cedil,  et  gignilur  de  scien- 
iia  qiiae  manct  in  aniino,  quando  eadem  scienlia  inlus 
dicilur,  sicuii  cst.  ^iniillima  est  eniin  visio  cogiintio- 
iiis,  visioni  scicniidC.  Nam  qumdo  per  soniiin  dieitiir, 
vel  pcr  aliquod  corporale  signuni,  non  dicitur  siculi 
est,  sed  sicui  polcst  videri  audirive  per  corpus. 
Quando  ergo  quod  in  noliiia  esl,  hoc  est  in  verbo, 
lunc  est  verum  verbum,  et  veriias,  qualis  exspectatur 
ab  liomine,  ut  quod  est  in  ista  ,  lioc  sit  et  in  illo ; 
quod  non  est  in  ista,  non  sil  et  in  illo  :  bic  agnosci- 
lur,  Esl,  est;  Non,  non  {  Maiili.  v,  37  ).  Sic  accedit, 
qnnnliiin  potcsl,  ista  similitiido  imaginis  fnctx  ad 
illain  similitudincm  imaginis  nalac,  qua  Dcus  Filius 


1077; 


I.IUKll  QLINTLS  DKCIMIS. 


1074 


Patri  |ici'  onini.i  siiLsiariliuliUT  biinilis  |invdicatiii'. 
AniiiiadveHomla  i si  i.i  lioc  iriiiginalc  eliain  isla 
Vei-bi  Dei  siiiiiliiuilo,  quoJ  sicnl  de  illo  Verbo  dicliiin 
esl,  Oinnia  per  ipsuin  fiicla  sunt,  ubi  Deus  |)cr  uiii- 
gcititum  Verbuin  suuin  praidicaiiir  univers.i  fccissc ; 
\L\  lioiniiiis  oi>era  iiiilla  sunt,  (|ii;i>  inni  priiis  dicantnr 
iii  cordc  :  uiide  scri|iliin)  e^l ,  Initium  oniuis  op^iis 

_j.trbum  (Eccli.  xxxvii,  20).Sed  eiiain  liic  cum  veiuiii 
veriiuiii  c&l ,  lunc  csl  inilium  boni  opcris.  Yeruni 
aulein  verbum  esl,  cum  de  scicntia  bciic  opcrandi 
gignilur,  ul  cliain  ibi  servclnr,  Esl,cst;  iVon  ,  non : 
ul  si  csl  in  oa  scieiilia  i|iia  viveiidum  cst,  sil  cl  iii 
verbo  per' quod  o|H>raii(luni  cst;  si  non,  iion  :  alio- 
qiiin  nieiidaciuin  cril  vcrbuin  lale,  iion  vcritas;  c( 

inde  poccjluin,  iioii  opus  rcctnm.  Esl  et  Ikvc  iii  isl;» 

simililiidine  vorbi  nosiri  siiiiililiido  Vcrbi  Dci,  (|uia 
potcsl  esse  verbuni  iio.-.li  iim  quod  non  soqualiiropus; 
opus  aulcm  csse  nnii  po:cst,  iiisi  pr;cccdal  vcrbuin  : 
sU-ul  YiTbumDei  poiuilcsscnnlla  cxistentccrcalnra; 
crealura  vero  nulla  csse  posscl,  nisi  per  ipsuin  pcr 
quod  facla  sunt  omnia.  Ideoqne  noii  Dcus  Palcr,  iion 
Spirilus  saiictus,  non  ipsa  iriiiilas,  sed  snlus  Filius, 
qiiod  esl  Verbuin  Doi,  caro  racluin  est ;  qiiamvis 
Triiiitalc  faciciilc  :  ul  seqtientc  aU|iie  imilante  verbo 
iiosiro  ojus  exemplum,  reclc  viveieiinis,  lioc  esl,  nul- 
lum  liabenles  in  verbi  noslri  vel  coitlcmplalioiie  vel 
operalione  ntcndaciuin.  Vcruin  h:c;  linjns  imaginis 
csl  qnaiidoque  rulura  perfectio.  Ad  lianc  conscqucn- 
dain  nos  enidit  magisliT  boniis  fide  clirisliana  pieia- 
lisqiic  ductrina,  ut  revelata  facie  a  Lcgis  vclainine 
quod  csl  utitbra  fiiUiiornm,  cfloriam  Doniini  spccutan- 
let,  pcrspeculuin  sciliccl  iiitnentcs,  in  eamdeiu  imagi- 
uetn  Iraiisfomieiniir  de  tjloria  in  gloriain  ,  tauquam  a 
Domiiii Spiriiu{\l  Cor.  iii,  18),  secuiidum  su|icrioi'cm 
de  liis  v<Tb:s  dispnt  ilioitcm. 

^l.  Cum  ergo  liac  transformalione  ad  perfeclum 
fiicril  h  cc  iniago  renovata,  similcs  Deo  erintiis,  quo- 
itiam  videbinius  euni,  non  per  spociilum,  sed  siculi 
esl  {Joan.  iii.  2)  :  qiiod  dicil  aposloliis  I^.iuliis,  facie 
ad  faciem  (I  Cor.  xiii,  12).  Niinc  veio  iit  lioc  spcculo, 
in  Iioc  acijigm.tle,  in  h.tc  quiiliciiiniiiie  simililiidiiio, 
qiianl.i  sil  etiain  dissiniililudo,  qnis  pntest  oxplicaro  ? 
Aitingam  Uinien  aliqua,  ul  valeo,  qiiibiis  id  possil  ad- 
verti. 

CAPUT  XI i.  —  Acndemica  pliilosophia.  Primo  i|>sa 
scieiitia.  de  qiia  vcraciler  oogiiaiio  nosli-a  formatur, 
qu:indo  qu;c  sciiiins  io<|uiiiiiir,  qualis  aut  qiianta  po- 
lesl  liumiiii  provoiii;e,  qiiamlibel  perilissiino  aique 
dootissiitto?  biceplis  eiiiin  qux  iii  aninium  veniunl  a 
sciisibus  corporis ,  in  quibus  tam  miilta  alitor  suiit 
quam  vidcniur,  ul  Cdruni  vcrisimilitudine  niiniiim 
conslipalus,  sanus  sibi  csse  videalin  (|iii  insaiiil ;  unde 
Acadeniica  philusopliia  sic  invaluil,  ul  de  omnibus  dii- 
bilans  mullu  ntiscrius  insanirel  :  bis  ergo  excoplis 
qux  a  corporis  sensibusin  aniinum  veiiiunt,  quaiitiim 
roriim  reiiiancl  (|ii(»d  iia  scianius,  sicul  nos  vivcre 
si-iinus?  iii  qiio  iirnr^iis  non  mcluimus,  ne  ali<|u:i 
vorisiinililiidine  forle  fnilamur,  qiioniam  ccrtiiin  ost 
eliam  cum  qiii  lallitur  vi\crc;  nec  in  cis  visis  liuc  iia- 


l)Clur*.qii;e  objiciunlur  extriiiseciis.ul  iii  eo  sic  falla- 
liiroculns,  qiiomadmodiim  fallilur  cunt  iii  aipia  rcmus 
vidcliir  inrraclus,  cl  iiaviganlibus  tiirics  movcri,  cialia 
scxcciila  qiKc  aliter  sunt  (|iiam  videntur ;  quia  nec  pcr 
(iculiim  carnishoccernitur.  Inliinascienliaest  qna  noi 
vivorc  sciinus,  ubi  iie  illud  qiiidom  Academicns  dicc- 
re  polosl  :  Fortasse  dormis,  cl  iicscis,  et  in  somnis 
vides.Visa  quippc  somniaiilium  simillima  osse  visis  vi- 
gilaniiumquisignoral?  Scdqui  ccrlus  est  de  vitoe  sua; 
scienlia,  iion  in  ea  dicit,  Scio  me  vigilare;  scd,  Scio 
inc  vivere  :  sive  ergo  dormiat,  sivo  vigilcl,  vivit.  Nco 
iiica  scientia  per  soinnia  falli  polcst;  (|uia  etdormire 
el  in  soinnis  videre,  viventis  est.  Noc  illud  poiesl  Ac;i- 
deinicus  adversus  islam  scicnliam  dicere.  Furis  f.>i- 
tassis  ct  nescis;  quia  sani)riiin  visis  simillima  sunt 
cli:im  visa  furenlium  :  scd  (|ui  fiirii  vivii.  Ncc  C(mi- 
Ira  Academicos  dicil,  Scio  mc  non  fiirore  ;  scd, 
Scio  nte  vivere.  Nunqnam  crgo  Oilli  ncc  mcnliri 
polest,  qui  sc  vivcre  dixerilscirc.  .Mille  ilaqnc  falla- 
cium  visoruin  gencra  objiciaiilur  oi  qui  dicit,  Scio 
ine  vivere;  iiiliil  horum  liincbil,  qiiaiido  ct  qui  falli- 
tur  vivil.  Sed  si  talia  sula  pcrliiienl  ad  liumanani 
scieiiliam,  perpaiica  sunt  ;  iiisi  (juia  iii  unoiiuocpic 
geiicrc  ila  miiltiplicaiiliir,  nl  iioii  suliini  pauca  iioii 
sinl,  verum  ctiam  roperi;iiilur  per  iiilinilum  niinie- 
runt  lendeic.  Qui  eiiiin  dicii,  Scio  ine  vivere,  unum 
aliqiiid  scire  se  dicil :  proinde  si  dicat,  Scio  me  scirc 
nie  vivcrc  ;  dun  suni  jam  ;  iioc  vero  quod  scil  iia-c 
diio,  tcrtium  .scire  csi  :  sic  potast  addere  et  ipiar- 
lum,  el  qiiiiiliim,  el  iiinumciabilia.si  siiiriciiil.  Sod 
quia  iiiiiiimcrabilcin  nniiioriim  vel  coinpreliondeK! 
siiignla  addeiulo.  vel  dicere  inniiinciabililcr  iion 
potesl,  boc  ipsinn  ccrlissime  comiircliendit  ac  dicil, 
cl  vcruni  lioc  csse,  ei  i;iiii  iniiuinerabile,  ul  vcre  ojiis 
inrinilum  numerum  noii  possil  coiiipicliendore  ;icdi- 
cere.  lioc  el  involuiiialecertasintiliteradveiii  potesl. 
Quis  cst  eiiiin  cui  iioii  linpudenter  respondealur, 
Forle  fallcris,  diccnli,  Volo  beatus  e>se  ?  Elsi  dical, 
Siio  nie  lioc  vclle,  cl  lioc  inc  scirc  scio;  jain  liis  duo- 
busct  tcriiiim  potesl  addcre,  quod  liaec  duo  scial;  ct 
qiiarlum,  quod  iiscc  duo  scirc  se  scial,  el  simililcr  iit 
iiiliniluin  niimorum  pergcrc.  Ilent  si  quispiain  dicat, 
ijiiiie  nolo  ;  iioiiiie  sive  crrcl  sivi;  noii  cirel,  er- 
rare  lanion  euin  nollc  vcruin  eril?  Quis  cst  qui 
Imic  noii  impiidcnlissimc  dicat,  Forsitan  falleris? 
cum  profeclo  ubicumqne  fall.ilur,  falli  se  tameii  nollo 
non  fallilur.  Et  si  itoc  scirc  se  dicat,  addil  quantiiin 
viili  rcrum  nnmcriim  cogiiitarum,  et  niimorum  csse 
l)erspicil  infiiiitiim.Qni  ciiint  dicil,  Nolo  iiic  falli  el  bo« 
ine  noile  scio,  et  hoc  mc  scire  scio ;  jam  ct  si  non 
commoda  elocutionc,  potesl  hinc  inlinitum  nuntcrum 
oslendere  :  cl  alia  reporiiindir,  qu;c  :i(iversus  Acadc- 
niicos  vaioanl,  qni  niliil  :il)  lioiniiic  sciri  posse  coii- 
tcndunl.  Sod  niodus  adliibcndus  esl,  pra<serliin  qiiia 
in  opore  isto  nnn  hoc  siiscopinius.Sniil  indclibri  Iros 
nosiri,  primo  nosine  ciiiiversionis  lomporc  con- 
scripli.  (|uos  (|iii  potnerit  et  volueril  logere  lcr»ns- 
qiie  iiilclloxoril,  niliil  ciim  profccto  lyv.v.  abcisconlia 
•  iia  M.SS.  Ai  cdili,  hivc  liabcnlur.  Male. 


1075  DE  TlllNirATf: ,  S.  ALCUSTINI 

pcrcepiiotiem  vcrilalis  argiimciila  niiiha  invcnla  siinl, 


i076 


pcrmovcl)unl  («).  Ciiin  cniin  dno  siiil  gonci;i  icium 
qiv.v.  sciiiiiliir,  iiniiiii  eanim  (|n;e  por  scnsiis  coipoiis 
pcrcipil  aiiimiis,  allcrnm  cariiin  (|ii:c  pcr  sc  ipsnm  : 
multa  illi  i»liilosoplii  garricrunlconlra  cdrporisscnsus; 
aiiimi  aiilcm  (|iias(lam  firniissimas  pcr  se  ipsum  pcr- 
ccplioncs  roriim  verarinii,  (piale  illiid  csl  qiioil  dixi, 
Scio  me  vivcr  •,  nc(iiia(|iiain  in  diii/uim  vocarc  iioliie- 
rnnl.  Scd  absit  a  nohis  iil  ca  qii;c  pcr  scnsus  cor- 
poris  didicimiis,  vcra  cssc  dubitcmus  :  per  eos  qulp- 
l»c  didicimiis  (cclum  et  lerram,  ct  ea  qiii  in  cis 
nola  sunt  nobis,  quanlum  illc  qui  ct  nos  et  ipsa  con- 
didit,  iiinolcscere  nobis  vohiit.  Absil  eliam  ut  scire 
nos  negeniiis,  quoc  teslimonio  didicimus  aliorum  : 
alioquin  esse  nescimus  Oceanum  ;  nescimus  esse  ler- 
ras  .".ique  iirbes,  quas  celcberriina  fama  commendat ; 
iicscimus  fuisse  liomincs  et  opera  corum,  quoc  liislo- 
rica  leclione  didicimus  ;  nescimus  quK  quotidie  unde- 
oiimque  nunliantur,  et  indiciis  consonis  conleslanti- 
iMisque  '  firmantur ;  poslremo  ncscimus  in  quibus  lo 
cis,  vcl  ex  qiiibus  bominibiis  fuerimus  exorti ;  qnia 
h;cc  oinnia  icslimoniis  ciedidimus  aliorum.  Quod  si 
absiirdissimiim  csl  dicerc;  non  solum  noslrorum,  ve- 
riim  ctiam  el  alienorum  corporum  sensus  plurimum 
addidisse  nostr«  scientiae  confitcndum  est. 

22.  H;cc  igilur  omnia,  et  quai  per  se  ipsum,  et 
quc  per  scnsus  sui  corporis,  el  quae  tcslimoniis  alio- 
y\ti.n  percepia  scit  animus  bumanus,  Ibesauro  memo- 
riic  condila  tenct,  ex  quibiis  feMgniiur  verbum  verum  , 
quando  quod  scimus  loquimur,  sed  verbum  anleom- 
nem  soiium,  anle  omnem  cogitalionem  soiii.  Tunc 
enim  est  verbiim  simiHimiMii  rei  notac,  de  (iiia  gigni- 
lur  ct  imago  ejus,  quoiiiam  de  visione  sciciiti;R  visio 
cogilalioiiis  exoritur,  quod  est  vcrbum  lingii;c  nnHiiis, 
verbiim  vcrum  de  rc  vcra,  iiiliil  de  suo  babens,  scd 
lotum  de  illa  scienlia  de  qua  iiasciiur.  Ncc  inicrest 
qiiando  iddidicerit,  qui  quod  scil  loquilur;  aliquando 
eiiim  slatim  m  discil.  hoc  dicil;  dum  tameii  vcrbum 
sil  vcruin,  id  csl,  de  noiis  rebiis  cxorlum. 

CAPUT  Xrl.  —  Item  cle  differeni.ia  sciottice  ac  verbi 
mentis  noslrw,  u  scienlia  el  Vcrho  Dci.  Sed  niimquid 
Deus  Paler,  de  quo  nalum  csl  Verbum  de  Deo  Deus  ; 
numquid  ergo  Oeus  Pater  in  illa  sapicnlia  qnod  esl 
ipse  sibi,  alia  didicit  pcr  sensuni  corporis  S'ii,  alia 
per  se  ipsum  ?  Quis  boc  dical,  qui  non  animai  ralio- 
nale,  sed  supra  animam  rationalem  Dcuin  cogilal ; 
quantum  ab  cis  cogiiari  poiesl,  qui  eum  omniliiis 
animalibuset  omnibus  animis  prx-reiuiit,  (|uamvis  per 
specnlumelin  aenigmaleconjicienddvidcant,  nondiim 
facie  ad  facicm  siculi  cst  ?  Nnm^iuid  Deus  Palcr  <'a 
ipsa,  qu*  non  pcr  ( oipiis,  quod  est  ei  niilluin,  sed  per 
seipsum  scit.aliundeab  aliquo  didicil,  aut  nuiiliisvcl 
lcslibus,  lU  ea  sciret,  iudiguii?  Non  iilique  :  ad  om- 
nia  (inippe  scienda  qu3C  scil,  suificil  sibi  illa  peifeciio. 
Habcl  qiiidcm  nunlios,  id  est  Angclos,  non  tamen  (lui 
ei  quae  ncscil  annunlienl;  non  enim  sunt  ulla  (iii;c 
ncscial  :  scd  bonum  oorum  esl  dc  opcribus  snis  ejiis 

«  rleiiqnc  Msn.,  f(7)i.';/«»/J/>»'(7"C. 

^a)  l.itiri  ires  coiUr;i  Aciid(.'miv"s,  <om.  l. 


consiilcrc  veritalem ;  et  lioc  cstqu  «d  ei  dicuntur  lum- 
niilla  nunliarc,  non  ul  ipse  ab  cis  discal,  sed  ut  ab 
iiio  ipsi  per  Verbiim  cjus  sinc  corporaii  sono.  Nun- 
t»;int  ctiam  quod  volueril,  ab  co  missi  ad  qiios  volu- 
cril,  lotiim  ab  illo  per  illiid  Verbum  ejiis  aiidienlcs  ; 
id  est,  in  (.'jus  veritatc  invenientcs  qnid  sibi  facici;- 
diim,  qnid,  qiiibMS,  cl  qii;iiid>)   nuiiliandiim  sil.  Nain 
ct  nos  oramiis  cum,  nec  tairicn  ncccssitates  nostras 
docemus  eum.  Novit  enini,  ait   Vcrbuin  ejns,  Puler 
vester  quid  vobis  necessariuni  sit,  priusriuam  pelatis  ab 
eo  {Matilt.  VI,  8).  Nec  ista  ex   aliquo  tempore  co- 
gnovit,  iit  i)0:vsct :  sed  fulura  omiiia  lemporalia,  atqiin 
in  eis  ciiam  qnid  et  qiiando  ab  illo  politiiri  fueramus  , 
ct  quos  cl  de  qiiibus  rebus  vcl  exauditurns  vcl  non  cx- 
auditiiriis  essct,  sine  initio  anle  prsscivil.Universas  aii- 
temcrealiirassuas,  elspirilualcsetcorp(iralcs,nonquia 
suntideo  novii;sed  ideo  siinl  qii  a  iiovii.  Non  eniin  ne- 
scivit  quce  fueral  ciealuriis  Qiiia  ergo  scivit,  creavit; 
non  quia  creavit,  scivil.  Ncc  aliter  ea  scivit  creata, 
quam  creanda  :  iinn  cniin  ejus  sapienti;e  aliquid  ac- 
cessit  exeis;  sed   illis  cxislcniibus  sicut  oportebat, 
et  quando  oporlebat,  illa  mansit  ut  crat.  ita  el  scri- 
ptnm  est  in  libro  Ecclesiastico  :  An^equatn  crearentur, 
omnia  nola  sunt  illi ;  sic  et  poslqiiam  consunimala  sunt 
(Eccli.  xxin,  29).  Sic,  inqiiit,  iion  aliter,  cl  anlequam 
crearenlur,  et  postquatn  consummata  sunt,  sic  ei  noiu 
sunt.  Longe  csl  ergo  liiiic  scienli*  scicnlia  nostra 
dissi:iiilis.  Qu;caulem  scientia  Deiest,  ipsa  et  sipieiH» 
lia ;  el  qii3c  sapieiifia,  ipsa  essenlia  sive  snbstantia. 
Quia  iii  iliius  naturx   simplicitate  mirabili,  non  est 
aliud  sapere,  aliud  esse ;  sed  quod  est  sapere,  hoc  esi 
ct  esse,  siciit  el  in  siiperioribus  libris  srepe  jam  dixi- 
miis.  Nuslra  vero  scientia  in  rebusplurimis  proptcrea 
et  ;imissibiris  est  et  receptibilis,  quia   non   boc  esl 
nobis  esse  quod  sciro  vel  sapere  :  quoniam  esscpos- 
sumus,  eliam  si  nesciamus,  neque  sapiamus  ea  quaj 
armnde  didicimus.  Propler  hoc,  siciit  nostra  sciemia 
illi  scienli;c  Dei,  sic  el  noslriim  verbiim  qiiod  nascilur 
de  nostra   scienlia,  dissimile  est  illi  Verbo  Dei  qiiod 
nalum  esl  de  Palris  cssentia.  Tale  est  aulein  ac  si  di- 
cerem,  DePatris  scienlia,dePatris  sapieiitia;vel,  quod 
cst  expressius,  De  Palre  scieniia  ,  de  Palre  snpienlia. 
CAPUT  XIV.  — 23.  VerbtmDei  per  oninia  wquale 
Vatri  de  quo  est.  Vcrbiim  ergo  Dei  Pairis  unigcnitus 
Filius ,  per  omnia  Patri  similis  et  xqualis ,  Deus  de 
Deo,  himen  de  luinine,  sapienlia  de  sapientia,  essen- 
lia  de  essentia  ;  est  hoc  omnino  qiiod  Paler,  noii  ta- 
nicn    Paler ;  quia    isle   Filiiis,  ille    Pater.     Ac   per 
iioc  novit  omnia  qiia;  novit  Paier  :  sed  ei  nosse  de 
Paire  esi ,  sicut  esse.  Nosse  enim  cl  esse  ibi  unum 
est '.  Et  ideo  Patri  sicut  csse  non  est  a  Filio,  ila  nec 
nosse.  Proinde  tanqiiam  se  ipsum  dicens  Palcr  ge- 
nuil  Verbum  sibi   a;quale  per  oinnia.  Non   enim  sic 
ipsiim  int("gre  perfecteque  dixissel ,  si  aliqnid  minus 
aul  amplius  esset  in  ejus  Vcrbo  quain  iii  ipso.  Ibi 
siimine  iiliid  agnoscitiir,  Est,  est ;  Non,  non  {Matth 
v,  57).  Et  idco  Verbum  hoc  vcrc  vcritas  csl  :  quo 
niain  quidquid  cst  in  ca  scicnlia  dc  qua  genitum  cst . 
',  Ila  Mss  At  cdili,  iUi  umm  cs(. 


4077 


el  in  ipso  osl ;  quoJ  .iiiliin  iii  ea  non  csl ,  ncc  in  ipso 
esl.  El  falsuin  h;il»ive  ;irKpiiil  lioc  Vcrbum  niiiniiKnn 
poii'sl :  quia  iniin;il;>l)iliur  sic  se  liahol,  iil  se  lial)i!i 
de  quo  csl.  Non  eiiim  polcsl  Filiiis  a  se  faci.rc  qitid- 
qtiam,  iiisi  quod  vidcni  Ptilrem  facieitlem  (Joaii.y,  19). 
Poleiiter  hoc  iion  poiesl ,  ncc  est  infirmiias  isla  ,  sed 
firmilas,  qna  faisa  esse  non  potesl  veiilas.  Novil  ila- 
f]uc  oiniiia  Dciis  Paler  in  se  ipso,  novit  in  Filiu  :  sccl 
iii  se  ipso  laiiqiiani  sc  ipsum,  iii  Filio  tanquani  Vcr- 
hiini  suum ,  quoil  est  ile  his  omnibus  qu;n  siint  in  se 
ipso.  Omnia  siniiiiler  iiovit  ct  Filiiis  ,  in  sc  sciliecl, 
laiiquain  ea  i)u:e  iiata  sunl  de  iis  qu;v  Patcr  iiovit  iii 
6c  ipso  :  in  I'alic  auleiii ,  tanquam  ea  de  qnilnis  n;ila 
i>iiiil,  quo:  ipse  Filius  novit  in  se  ipso.  Sciunt  ergo 
invicem  Patcr  et  Filiiis  :  .«ed  ille  gigiiendo  ,  istc  na- 
seendo.  Fa  oinnia  <pi:e  suiit  in  eoniiii  scientia,  in  eo- 
ruin  sapicnlia,  in  eorum  essentia,  unusquisqtic  coi  uin 
Minul  videt;  non  particulalim  aut  siiigillaliin  ,  vclut 
altcrnaiite  cons|)eclu  hinciihic,  etiiide  huc,  et  riirsns 
iiidevel  indc  iii  aliud  atqiic  aliiid,  utaliqua  viderc  iioii 
pos.it  nisi  non  viileus  alia  :  scdf  ut  di\i,  simiil  onmia 
vidt-t,  quonim  iiulluin  Ci.t  quod  non  scmpcr  videt. 

24.  Verbum  aulcni  nostrum  illud  quod  non  habct 
soniim  ncquc  cogitationem  soni,  scd  ejus  rei '  qiiani 
videndo  iiilus  diciinns,  ct  idco  nullius  iingiix  esl ; 
alqiie  iiide  utcuinquc  similc  esl  in  lioc  xnigmate  illi 
Vcrho  Dei,  quod  etiam  Deus  est,  quoniam  sic  ct  hoc 
de  nostra  nascilur,  quemadmodum  ct  illud  dc  scicn- 
tia  P:ilris  nainm  cst  :  nostrum  crgo  lalc  vcrhuin, 
quod  inveniinus  cssc  ulcunu|uc  iili  similc,  qiiantuni 
sit  ctiam  dissiinilc  sicula  nubis  dici  polucrii,  non  pi- 
gcat  intneri. 

CAPUT  XV.  —  Quanla  sil  dissiinHiludo  verbi  noxdi 
el  Verbi  divini.  Verbuin  nosirum  seinpilernum  exse  uul 
dici  non  polesi.  Niimquiil  verbtim  iioslniin  dc  sola 
sricnlia  noslra  nasciliir?  Nonnc  mulla  dicimns  eli;im 
qu.e  iicscimus?  Nec  diihilantcs  ca  dicimus,  scd  vcra 
csse  arbitranlcs  :  qii:e  forle  si  vera  siiiit,  in  ipsis  rc- 
hiis  dc  quibns  lo(|uimur,  noii  iii  vcrbo  nostro  vcra 
sunl ;  quia  vcrbuni  vcrum  noii  est,  nisi  quod  de  rc 
qux  scitur,  gignilur.  Falsuin  esl  ergo  islo  niodn 
verbum  noslrum,  non  cum  mcnlimur,  scd  cniii  faili- 
Miur.  Cum  auleni  dtibilamus,  noiidum  csi  veibtim  dc 
rc  de  qua  dubilamus,  sed  dc  ipsa  dubilatione  verbuin 
csl.  Qunmvis  cnim  non  noverimus  an  verum  silunde 
dubilanius,  lamcii  dnbitnrc  nos  iiovimus  :  ac  pcr  boc 
cum  hoc  dicimus,  vertiin  vcrbum  est ;  qiioniam  quoil 
novimus  dicimus  Qiiid,  (piod  etiain  nK-iiliri  possii- 
inus?  Qiiod  cuin  riciiiiiis,  uliqtic  volcnles  et  scienlcs 
falsum  vcrbum  liahemns  :  ubi  verum  vcrbtim  cst 
ineiitiri  nos ;  Loc  eiiini  sciinus.  El  cum  meiiiilos  iios 
rs>e  coiiliicmur,  vcruin  dicimus  :  qiiod  sciinus  cnini 
dicimiis;  scimus  nainqnc  noscsse  meiitilos.  Vcrbniii 
aiilcm  illiid  qiiod  cst  Dciis  ct  polcnliiis  e^l  nobis,  l;oc 
iioii  polcsl.  Non  cnini  doIcsI  facere  quidqunin,  visi 
ilitod  videril  Pairem  fncieiitciit  :  ct  m  n  a  si;  ipso  lo- 
qniiur,  scd  a  Palrc  illi  c^l  onine  qnod  loqii  liir,  ciiin 

'  llir  vss.  aililiiiil,  qitnd  inlus  liirel,  rvi  iiinqia  lYrbi 
coinoclU  innnen  -•nu;  Uiiii  <->ir\  iniliocai  iii.-,  ii.iHrdihi. 


LIBEU  QLINTIS  DECI.MLS.  lOTS 

ipsnin  Paler  uiiiee  loquiiur  :  cl  magna  illius  Verhi 
poleiiii:!  esl,  non  posse  mcnliri ;  quia  non  polcst 
essc  illic  Est  et  non  (II  Cor.  i,  19),  sed  Esl,  esl : 
iVo/i,  iioH.  At  cniin  iicc  verbum  dicendum  esl,  qnod 
vermii  non  est.  Si  iia',  libens  assentior.  Qiiid,  cuni 
vcruin  csl  vcrbum  noslrum,  et  idco  recte  vcrbiim 
vooatiir,  numquid  sicnl  diei  |)otesl  vel  visio  de  vi- 
sioiie,  vcl  seicnlia  dc  scientia,  ila  dici  potcst  csscnlia 
de  esscntia,  sicul  illud  Dci  Vcrbum  niaximc  dicitur 
maxiincque  diccndum  est?  Qiiid  il^?  qnia  non  hoc 
csl  iioliis  csse,  qiiod  cst  nossc.  Miilla  quippc  iiovi- 
inus  q  i:e  pcr  mcmoriam  qnodam  modo  vivunl,  ila  cl 
olilivioiic  qnodam  niodo  inoriuiiitir  :  alqiie  idco  einii 
illa  j:im  non  sinl  in  nolitia  iiostra,  iios  taincn  siimus; 
cl  euin  scicnlia  iiostia  animo  lapsa  perieril  a  nohis, 
mis  l:iincn  vivimus. 

i5.  lila  cliain  qti;c  ila  sciniiliir,  ul  nuiitpiam  cxci- 
deic  po>siiil,  (luoiiiain  pr;rsc::lia  suiit,  ct  ad  i|)Sius 
aniini  iialuraiii  pcrlinciil,  ul  csl  illud  (|uod  nos  vivere 
scinius  (inancl  cnim  lioc  qiiaiiKliu  aiiimus  niancl,  et 
qiii:i  scinpcr  nianel  aninnis,  «t  lioc  scinper  manei)  : 
id  ergo  ct  si  qiia  rc|icriiiiitiir  siiiiilia,  iii  qnibus  itnago 
Dci  poiius  iiilticnda  csl,  cri;iinsi  scmpcr  sciunlur, 
tanieii  quia  non  scmper  ctiain  cogilantur,  quomodo 
dc  liis  dicalur  vcrbuni  sc-nipilernuin,  eiini  verbiiin 
iiosirnm  iioslra  cogitalionc  dicatur,  invcnirc  dillicile 
est.  Sempiternum  csl  cnini  aiiimo  vivcre,  senipitci'- 
iiuin  cst  scire  qiiod  vivil  :  nec  tamcn  scmpilcrnuni 
cst  eogiiare  vilain  siiaiii,  vd  cogilare  scicntiam  vil* 
su;e ;  qtioniam  cuiii  aliud  alqiic  aliud  eoepcrit,  hoc 
disinct  C()git;irc,  qnainvis  non  dcsinat  scire.  Ex  qiio 
lii,  ut  si  potesl  esse  iii  animo  aiiqua  scientia  scmpi- 
tciiia,  et  scm|iitcrna  csse  non  potcst  cjusdcm  scieii- 
li;c  cogilaiio,  ct  verbum  vcnini  nostrum  intimuiu 
nisi  iiostra  cogilalionc  iioii  tlic  Uir,  solus  Dctis  iiilel- 
ligalur  hahcre  Verbuin  .scmpileinuin  sibiqne  co;i'tcr- 
iiuin.  Nisi  forle  diccndum  est,  ipsain  possibiliiaicui 
cogitationis,  qitoniain  id  (juod  seilur,  eliani  qtiando 
noii  cogilalur,  polesi  lainen  vciacilcr  cogilari,  ver- 
btim  cssc  lani  perpcluuin,(piain  scicnlia  ipsapcrpclna 
csl.  Scd  qtioiiiodu  est  verbnm,  quod  noiidiiiii  in  co- 
gilationis  visione  rornialnin  csl  ?  Qiioniodo  ciit  si- 
niilc  scieniijc  de  (|na  ii;isriiiir,  si  ojtis  iioii  liabct  lor- 
iiiiiii,  et  idco  jain  voealtir  vcibum  qnia  polcsl  lia- 
bcrc?  Tale  estciiim  ac  sidicalur,  ideojam  vocaiiduiii 
esse  verbum  qtiia  potcst  esse  verbtim.  Scd  quid  csl 
(juod  polc>t  cssc  vorbuni,  ct   idco  jani  digiiiim  cst 


vcrbi  noniinc  ?  Qtiid  csl,  iiiqnam,  lioc  formabilc 
nondnmquc  furin:itiim,  iiisi  (piiddam  inentis  iiosir;<', 
qiiod  hac  alque  hac  volubili  qiiadani  inolionc  jacla- 
iiius,  ctiin  a  iiobis  nunc  lioc,  niiiic  illud,  sieut  in- 
vciitnm  rncrit  vcl  occtirreril,  oogiuilur?  El  Itiiic  fit 
vciiim  vcibum,  qti:indo  illud  (|Uod  iios  dixi  volubili 
inolionc  jactare,  ad  id  quod  soinius  pervenii*,  aupic 
inde  (unnatur,  cjus  omnimodain  siiniiiludinem  c;i- 
pieiis ;  ul  quomodo  res  qtiaqnc  scilur,  sic  ciiam  co- 


'  sic  odilio  IT.  Bonoilicl.  .Aiiiuor|,iaiia  ouiii  noniitillis  cdi- 
li<;  :r  in  |  liori  edilioiie  Bencdiclii.a  lojiiliir,  .s;7  ilii.     \\. 
'  liiili.  pciirne.U.  coiiciiiiiius  Vib>.,  iiiivcnil. 


/ 


4079 


i)i:  TlllMTATIi; 


gilclur,  i(J  cst,  biiic  \r>vt,  siiic  vocis  cogiialionc,  qiiaj 
profcrlo  alicujiis  liiiguBC  esl,  sic'  iii  coide  dicalur. 
Ac  per  hoc  cliiim  si  concedamus,  iic  de  conlroversia 
vocabuli  hiliorarc  vidcamiir,  jam  vocandiim  cssc  vcr- 
Lum  (|iiiddam  illud  mciilis  iiostra;  (luod  dc  noslra 
scicnlia  rormari  polcsl,  cliam  prius^iuam  formaluiii 
sil,  quia  jam,  ul  ila  dicam,  forniaI)iIc  esl ;  quis  non 
vidcal,  quanla  4iic  sil  dissimililudo  al>  illo  Dei  Ycrlio, 
quod  iii  forina  Dci  sic  csl,  ut  iion  anlca  fueril  forma- 
l)ile  prius(|uam  formalum,  ncc  aliqii:  ndo  cssc  pof-.sit 
informc,  scd  sil  forma  simplcx  ct  simiiliciler  xqualis 
ei  de  quo  est,  et  cui  mirabililer  coa^lenia  est. 

CAPUT  XVI.  —  Yerbum  nostrum,  etiam  cum  «('- 
miles  Deo  erimus,  nunquam  Verbo  divino  cowquandum. 
Quapropler  ila  dicilur  illud  Doi  Verbum,  ul  Dei  co- 
gitatio  non  dicaiur,  iie  aliquid  esse  quasi  volubilc 
credatur  in  Deo,  quod  nunc  accipiai,  nunc  recipiat 
forniam,  ut  verbum  sit,  eamque  possit  amillcrL-,  al- 
quc  informiter  quodam  modo  volutaii.  Dcne  quippc 
noverat  verba,  et  vim  cogitationis  inspcxoral  loculor 
egregius,  qui  dixit  in  carmine, 

Secumciuc  volulal 
Evenlus  belli  varios  : 

{Hrgil.  A.neid.  lib.  10,  vers.  lo9,  100.) 

id  est,  cogitat.  Non  ergo  ille  Dei  Fiiiiis  cogilalio  Dei, 
sed  Verbum  Dei  dicilur.  Cogiialio  qiiippe  nostra  pcr- 
veniensad  idquodscimus,atquciiidc  format:i,verbiim 
nosirum  verum  est.  Et  ideo  Verbum  Dci  sine  cogila- 
lione  Dei  debet  intelligi,  ut  forma  ipsa  simplex  in- 
lclligalur,  non  habens  aliqiiid  formabilc  quod  esse 
ctiam  possil  informe.  Dicunlur  quidem  eliam  in  Scri- 
pluris  saiiclis  cogitaliones  Dei  ;  sed  co  loculionis 
modo,  quo  ibi  et  oblivio  Dei  dicitur,  quai  uliqiie  ad 
proprieiatem  in  Deo  nulla  est. 

20.  Qiiamobrem  cum  lanla  sil  nunc  in  isto  ainig- 
mate  dissimililudo  Dei  et  Vcrbi  Dei,  in  qua  lamon 
nonnuila  similitudo  comperla  est ;  illud  quoque  fa- 
tenduni  est,  qiiod  eliam  cum  similes  ei  erimus,  qiiaiido 
videbimus  eum  siculi  esl  (I  Joan.  iii,  2)  (quod  ulifiiie 
qui  dixil,  hanc  procul  dubio  quac  nunc  est  dissimili- 
tudinem  altendii),  nec  tunc  nalura  illi  eriinus  xqua- 
les.  Semper  eiiim  iialura  minor  est  facienle,  qua; 
facta  est.  El  lunc  quidem  verbum  nostrum  non  crit 
falsum,  quia  neqiic  menliemnr,  neque  fiillemur :  for- 
tassis  eliam  volubiles  non  enint  iioslriK  cogilaliones  ab 
aliis  in  alia'  eunles  atque  redeunles,  sed  oinnom  scicn- 
liam  nostram  uno  siinul  conspeclu  videbimiis  :  tameii 
cum  el  hocfucril,si  et  Iiocfucril^formataeril  creatura 
»|uai  formabilis  fuit,  ut  nihil  jam  dcsil  ejus  foriiKO,  ad 
(luam  pervenire  deberel  :  sed  tamcii  coajquanda  non 
erit  illi  simpliciiali,  ubi  non  loimabile  aliiinid  for- 
inatum  vel  reformatum  est,  sed  forma ;  nequc  in- 
formis,  neque  forniala,  ipsa  ibi  cclerna  esl  immula- 
bilisqiic  subslaiitia. 

CAPUT  XVII.  —  27.  Quomodo  Spiritus  sanctus  di- 
talur  charitas,  et  an  solus.  Spiritum  sanctum  in  Scri- 
piuris  proprie  nuncupatum  esse  vocabulo  Cliarilatis.  Sa- 

'  ila  Mss.  At  (iflili, .«". 

>  Ldiii,  /;i  ntifis.  Mdius  Mss.,  in  nlia. 


,  S.  AlJGLSTi.M  1080 

tis  de  Patre  cl  Filip,  qiiantum  pbt  hoc  spcculum  at- 
(|iic  in  lioc  xiiigmato  vidcre  potuimus,  locuii  sumus. 
Nimc  de  Spiritu  saiicto,  quantum  Dco  doiiante  vjdere 
(oiicediliir,  disseicndiim  est.  Qui  Spiritiis  sanclus  se- 
(uiidimi  Scripluras  sanclas,  nec  Talris  solius  est,  nec 
Filii  solius,  std  amborum  :  el  ideo  coiiimunem  ,  (jua 
insicemse  diligunt  PalerclFilius,  nobis  insmualclia- 
riialcm.  Ut  aulem  nos  exerceret  scrmo  divinus,  non 
rcs  in  promplu  sitas ,  scd  in  abdilo  scrulaiidas  el  ex 
abdilo  eruendas,  majorc  studio  fecit  inquiri.  Non  ila- 
quc  dixil  Scriplura,  Spiritus  sanctus  charilas  est ;  quod 
si  dixisscl,  non  parvam  paricmqiixstionis  islius  abs- 
liilisscl  :  scd  dixil,  Deus  charitai  ent  ( IJoan.  iv,  iC) ; 
iit  inccrluni  sit,  ct  ideo  rc(|iiiiciidiim ,  utruiii  Deus 
1'aler  sil  cliarilas,  aii  Dcus  Filius,  an  Deus  Spiritus 
sanclus ,  an  Deus  ipsa  Trinitas.  Nequc  eniin  diciuri 
sumus,  noii  pro|!tcrea  Deiim  diclum  esse  charilalem, 
quod  ipsa  charilas  sil  ulla  substaiitia*,quai  Dci  digna 
sit  nomine;  sed  quod  doiium  sit  Dei,  sicul  diclum  est 
Deo,  Quoniam  tu  es  paiientia  mea  [Psal.  lxx,  5)  :  iic- 
(ine  ciiim  proplerea  dicliim  est,  qiii:i  Dei  subsianlia  est 
iioslra  palicnlia;  sed  qnod  ab  ipso  nobis  est,  sicnt  ali- 
bi  logilur,  Quoniam  ab  ipso  est  patientiamca  {Psal.  lxi, 
G).  Ilunc  quippe  seiisum  facile  rofellil  Scripluraium 
ipsa  loculio.  T.ile  estenim,  Tu  es  patientia  mea;qiiale 
est,  2'«  es,  Domine,  spes  mea  {Psal.  \c,  9);  cl,  Dcus 
vieus  misericordia  mea  (/*««/.  lviii  ,  18) ,  ct  muUa  si- 
milia.  Non  cst  aulem  dicliini ,  Domiiie  cliarilas  mea  ; 
aut,  Tu  cs  charilas  nica  ;  aul,  Deus  charilas  mea  : 
scd  ila  dicliim  esl ,  Deus  cliariias  esl ;  sicut  dictum 
est ,  Deus  Spirilus  est  {Jonn.  iv ,  2i).  Iloc  qui  iioii 
disccniit ,  iiiiclicctum  a  Doniino  ,  noa  cxpositionem 
quxrat  a  iiobis  :  noii  ciiim  a]  ertiiis  quid(|uam  pnssumiis 
dicere. 

28.  Deus  ergo  charitas  esl  :  ulrum  aulem  Pater,  aa 
Filius,  an  Spirilus  sanclus,  an  ipsa  Trinilas,  quia  et 
ipsa  non  tres  dii ,  sed  unus  est  Deus ,  hoc  quarilur. 
/'^ed  jam  iii  hoc  libro  superius  disputavi ,  non  sic  ac  - 
cipieudam  esse  Trinitalein  quae  Deus  est ,  ex  illis  iri- 
biis  quai  in  Irinilale  nostra;  menlisoslendimus,  ullan- 
quam  memoria  silomnium  irium  Paler,  cl  inlelligen- 
lia  omnium  Irium  Filius,  et  charilas  omnium  trium 
Spiritus sanctus, quasi  Paternec  inteiligal  sibi  nec  di- 
ligat,  sed  ei  Filius  inielligat,  ei  Spiriius  sanclus  ei  di- 
ligat,  ipse  autem  sibi  et  illis  tantum  mcmineril;  ctFi- 
lius  nec  meminerit  nec  diligat  sibi ,  sed  niemineril  ei 
P;iier,  et  diligat  ei  Spirilus  sancius,  ipse  autem  et  sibi 
cl  illis  tantummodo  intclligat ;  itcmque  Spirilus  san- 
cliis  nec  memineril  nec  inlclligat  sibi ,  sed  meminerit 
ei  Paler,  ct  iiitelligat  ei  Filius  ,  ipse  autcm  et  sibi  el 
illis  non  nisi  diligal  :  sed  sic  potius,  ut  omnia  tria  et 
omnes  et  singuli  habeant  in  sua  quisque  natura.  Ncc 
distent  in  eis  ista ,  sicul  in  nobis  aliud  esl  mcmoria  , 
aliud  est  intelligenlia,  aliud  dilcclio  sive  ciiarilas:  sed 
unumaliqiiid  sil  qiiod  omiiia  valeal,  sicut  ipsa  sapicii- 
lia  ;  et  sic  h:ibealiir  in  uniusciijnsque  nalura  ,  ul  qui 
babet,  hoc  sit  quod  habel,  sicut  immutabilis  simplex- 

'  Editi ,  (i:'.od  ipsn  churitas  nulla  tubstantia.  caslit^atilui 
cx  Mss. 


1081  LIBLll  QIINTL' 

que  subslanlia.,Si  ergo  hxc  iiilcUecta  siinl,  el  (jua»- 
luiu  nobis  in  lebus  lanlis  vidcre  vel  conjeclarc  con- 
cessum  est,  vera  cssc  claruerunt ;  nescio  cur  iion  sic- 
ul  sapieiilia  el  Pater  dicilur  cl  Fiiius  el  Spirilus  saii- 
Clii«,  et  siniul  onines  non  tres ,  sed  una  sapiextia ;  ila 
el  cbaritas  el  Paler  dicatur  et  Filiiis  et  Spiritus  san- 
clus,  et  siinul  oiiiiies  una  cbaritas.  Sic  enim  et  Patcr 
Deus,  et  Filius  Dcus,  el  Spirilus  sanctus  Deus,  cl  simul 
oinnes  unus  Deus. 

29.  El  tanien  non  fruslra  in  bac  Trinilale  iioii  dici- 
lur  Verbuin  Dei  nisi  Filius ,  iiec  Doiium  Dei  iiisi  Spi- 
ritus  sanclus  ,  nec  de  quo  gciiitum  csl  Yerbuin  el  de 
quo  pnicedit  princip:iliter  Spirilns  sanctus  iiisi  Deus 
Pater.  Ideo  autem  addidi ,  Priiicipaliler ,  »iuia  et  de 
Filio  Spiritus  sancius  procedere  reperiiur.  Sed  boc 
quoque  illi  Paler  dedil,  non  jam  exi!>teiiti  et  iioiidum 
babenti :  sed  quidi|uid  iiiiigenilo  Verbu  dcdil,  gigiieiido 
dedil.  Sic  ergo  eum  gcnuil,  ut  eliam  de  illo  Doiium 
conimiine  proccderel,  el  Spirilns  sanclus  spirilns  es 
set  aniboruiii.  Non  6^.1  igilur  accipieiida  iraiiseiinler  , 
sed  diligeiiier  inluenda  inseparabilisTriiiitalisistadis- 
t  iiclio.  iliiic  eniin  factum  est  ut  proprie  Dei  Vcrbiim 
eliam  Dei  sapientia  diceretur,  cum  sil  sapienlia  elPa- 
lcr  et  Spirilus  sanclus.  Si  crgo  proprie  ali(|uld  borum 
Irium  cliaiitas  iiuncupaiida  esl ,  quid  aptius  quani  ut 
lioc  sit  Spirilus  sanclus?  Ut  sciliccl  in  ilia  '  simplici 
summaque  nalura  ,  iion  sii  aliud  siibsiantia  ct  aliud 
cliaritas;  sed  substanlia  ipsa  sil  cbaritas,  ct  cbarilas 
ipsa  sit  subslaiilia ,  sivc  in  Paire,  sive  in  Filio,  sive 
in  Spiritu  sanclo,  et  lameii  proprie  Spiritus  sanctus 
cbarilas  nuncupelur. 

30.  Sicul  Lcgis  nonrmc  aliquando  simul  omiiia  ve- 
teris  Inslrunicnli  sanclarum  scripliirarum  sigiiiricaii- 
lur  eloquia.  Nam  e\  pro|)lieta  Isaia  teslinionium  po- 
nens  Apostolus  .  ubi  ait ,  In  aliis  linguis  el  in  aliis  la- 
biis  loquar  populo  /iuic;prxraisit  tameii,yn  Le(jcscr'.~ 
pluni  esl  (Isai.  xxviii ,  11  :  et  I  Cor.  xiv,  21).  Et  ipsc 
Doniiniis ,  In  Lege ,  inquit ,  eoruni  scriptuni  est ,  quia 
oderunt  me  gralis  [Joan.  xv,  2j)  ;  cum  liuc  lcgaliir  iii 
Psalino  (/'»«/.  xxxiv  ,  19).  Ali^iuando  autem  proprie 
vocatur  Lex  ,  qiuc  dala  csl  per  Moyscn  ,  secuiKliiin 
(juod  diclum  cst ,  Lex  et  Proplielce  usque  ad  Jonnneni 
{iiatlli.  XI .  15)  ;  et ,  In  liis  duubus  praxeptis  tota  Lcx 
pendel  et  Proplielce  {Id.  xxii ,  40).  Ilic  ulique  proprie 
Lex  appcllata  esl,  de  inoiile  Sina.  Propitciarum  au- 
tein  noinine  eiiam  Psaliiii  signilicali  suiil  :  et  lainen 
alio  loco  ipse  Salvator,  Oporlebal,  iiii|uit,  iniplerioni- 
'lia  quee  tcripta  sunt  in  Lege  ,  el  Proplietit ,  el  Ptalinis 
de  me  {Luc.  xxiv ,  44).  liic  rursus  Proplielarum  iio- 
iiien,  exceplis  Psainiis  ,  iiilelligi  voluit.  Dicilur  ergo 
Lex  uiiiversaliler  cuin  Propbciis  el  Psalinis,  diciiur 
ct  proprie  qiie  pcr  Moysen  dala  est.  Itein  dicuntiir 
coiiiniuniier  Prupbelie  siiiiul  cum  Psalmis  ,  dicunlur 
01  proprie  praeler  Ps^ilinos.  Ll  niuliis  aiiis  excmplis 
doceri  polesl,  mulla  rerum  vocabula,  el  universaliler 
poiii ,  el  pro|irie  quibusdain  rcbus  adliiberi ,  iiisi  iii 
rc  apcrla  viuinda  sil  longitudo  sermoiiis.  Iloc  ideo 
dixi  ,    ne   i{uis(|uam    |>ro)iicr(M    iios    iiicoinciiiiiiler 

'  i;dili,  in  illu  iriiiilutis.  \ox,  irvuuitts.  alicsl  ;i  Mss. 


S  DLCIMUS.  1084 

exisliincl  cbarilatcm  appcllarc  Spiritiim  sanitiim  , 
ijuia  et  Deus  Paler  ct  Deus  Filius  polesl  charilas  nuii- 
ciipari. 

51.  Sicul  ergo  unicum  Dei  Verbum  proprie  voca- 
mns  nomiiie  sapientix,  cum  sil  uiiiver^aliler  et  Spi- 
ritus  sancliis  el  Paler  ipse  sapientia  ;  ila  Spiriius  saii- 
clus  pr()|irie  nuiicupalur  vocabiilo  cbarilaiis ,  ruin  sit 
univcrsalilcr  chariias  el  Pater  et  Filius.  Sed  Dci  Vcr 
bum ,  id  est,  uiiigeniius  Dci  Filius  aperle  diciiu  esl 
Dci  sapieiilia,  ure  Apostolicn,  ubi  ait,  Chrislum  Dei 
virtutem  et  Dei  tapieniiam  (I  Cor.  i ,  21)  :  Spirilus  aii 
tciii  sanclus  ubi  sii  diclus  cbarilas  invcnimus ,  si  di' 
ligenter  Joannis  aposloli  srruleiiiiir  el(i(|niuin  ;  qui  ciiin 
dixissel,  Dileclissimi ,  diligamus  invicem  ,  quia  diUctio 
ex  Deo  est ;  secutus  adjunxit ,  Et  omnis  qni  diligit ,  ex 
Deo  nalus  est :  qui  nondHigit,  non  cognorit  Dfitm,  quia 
Deus  dileclio  est.  Ilic  inaiiircstavit  cain  se  dixissc  di- 
Icctioncm  Denm,  qiiain  dixil  ex  Dco  Dcus  ergo  ex  Deo 
e.»i  dileclio.  Sed  quia  ei  Filius  cx  ilo'  Palre  nalus  esl, 
et  Spirilus  sancliis  ex  Deo  Palre  proocdil,  qiicm  po- 
tius  coruin  bic  debcainus  accipere  dicliiin  esse  dile- 
ctionem  Dcum,  merito  quaritur.  Pater  enim  solus  ila 
Deus  est,  ut  non  sit  ex  Deo  :  ac  per  boc  dilcclioqiiu! 
ila  Deus  est ,  ui  ex  Deo  sit ,  aiit  Filius  esl ,  aul  Spi- 
rilussanclus. Scd  iii  consi-(|iiciitil)ns  ciim  Dcidilictio- 
iieni  comiiicniorasset,  noii  qua  iios  cimi ,  sed  qua  Ipsa 
dilexit  nos,  et  misil  Filium  suuin  titalorem  *  pro  pecca- 
lis  nostris ;  et  hinc  cxboriaius  essel  ut  et  nos  invicem 
diligainus,  alque  ila  Deus  iii  nobis  inaneal,  (|uia  uli- 
que  dileclioiiem  Deuiii  dixcrat ,  statim  volciis  de  b;ic 
re  aperlius  aliquid  el()i|ui ,  lii  Iwc,  inrLiiii,  cognosci- 
mns  qiiin  in  ipso  inanemus,  et  ipse  in  nobis,  quia  de  Spi- 
ritu  suo  dedil  iiobis.  Spiritiis  ilaqiie  saiicius  dequo  de- 
dit  iiubis ,  f;icit  iios  in  Dco  maiiere ,  el  ipsuiii  iii  no- 
bis  :  lioc  aulcin  facit  dilcclio.  Ipse  cst  igilur  Deus  di- 
ieclio.  Deniquc  paulo  posl  cum  iioc  ipsiiin  repeliisset 
aique  dixissel,  Deiis  dilcciio  esi;  coiilinuo  siibjccil,  Et 
qui  iiuincl  in  dileclione ,  in  Deo  manel ,  et  Dens  matict 
in  eo  :  unde  supra  dixcial,  In  lioc  cognoscimus  quia  in 
ipso  maneinus,  el  ipsc  in  nobit,  quia  de  Spirilu  suo  dc- 
dit  nobis.  Ipse  ergo  significalur  ubi  iegilur,  Deus  d- 
leciio  cfl.  Deus  igitiir  Spirilus  sanclus  (pii  proceditex 
Dco ,  cuin  dalus  fucril  lioinini ,  acceiidil  euin  iii  dilc  • 
clioncm  Dei  ct  proxiini,  el  ipse  dileclio  est.  Non  eiiim 
Ii  iljct  liomo  uiide  Deiiiii  diligal,  nisi  ex  Deo.  Propier 
<luod  paulo  posl  dicil  :  A'os  diiigamiis  cum ,  quia  ipse 
piior  ditexil  nos  (I  Joan.  iv,  7-19).  Apostoius  qiioque 
Paiiliis  :  Dilcclio  ,  iiii|iiit ,  Dci  di(j'usa  csl  in  cordihua. 
uostiis,  per  Spirilum  sanclum  qui  datus  esl  uobis  {tioin. 
V,  5). 

CAPUT  XVIIL  —  52.  Nultum  Dci  donum  clinrilate 
exccllenliiis.  Nulliim  cst  isto  Dei  doii')  exceliciilius.  So- 
liiin  est  quod  dividil  iiiter  filios  rcgiii  ;elerni  ct  lilios 
perdilionis  x'lernse.  Daiilur  cl  alia  per  Spii  iluiu  san- 
ctum  munera ,  sed  siiic  charilale  iiiiiil  prosuiil.  Nisi 
ergo  lantuiii  iinpcrlialiir  ciiiiiiie  Spiiilus  sanclus  ,  iit 
ciiiii  Dei  el  proximi  f;iciat  ain:ilorem ,  a  siiiislra  non 
liansfertur  ad  dcxlcram.  Ncc  Spirilus  proprie  diciliir 

'  lAJiii,  liberctoreiH.  aI  Mjs  ,  littttoiem.  Grjcce,  I  loamus, 
cap    1,  j.  10,  il.iiiiwn. 


^083  I'K  TIUNITATE, 

Uoimm,  iiisi  proplcr  dikclioncm  :  quam  qni  noii  lia- 
bucril,  si  iinguLs  hoininum  ioqualur  cl  Anf.',cl()ruiii  , 
son.ins  a;r;iiiicnlum  csl  cl  cyinl)aitiiii  linnicns  :  cl  si 
lial)ucril  proplieliain  ,  cl  scitii  il  oinnia  saciamcnla  , 
el  omncin  scicnliam  ,  el  si  liabucrit  omncm  fidcm  , 
ita  ul  monics  Iransferal,  niliil  cst  :  et  si  dislribiicril 
omnem  subsianliam  siiam,  cl  si  tradidcril  coriuis  smini 
iil  ardcal,  nihil  ci  (.rodcsl  (I  Cor.  xiii,  1-5)   Qnaniiim 
crgo  l)(miim  csl,  sinc  qiio  ad  iv.lcrnam  vilam  noinincni 
bona  lanla  pcrducunl?  Ipsa  vcro  diiecliosive  cliarilis 
(nain  unius  lei  esl  ulriiinqiie  noineii) ,  si  liabeat  cam 
qui  non  lofiuilur  iinguis  ,  ncc  liahcl  prophcliam  ,  ncc 
omnia  scil  sacramcnia  omnemquc  scicnliam,  noc  dis- 
iribuit  omnia  siia  panpcribus,  vel  non  habcndo  (|iiod 
disliihuaf,  vel  aliqiia  necessilate  prohihiliis,  iiec  ira- 
dit  corpus  suiiin  ut  ardeal,  si  lalis  passionis  iiiilla  lcn- 
lalio  est,  perducil  ad  regnum,  ila  iit  ips;im  fidem  non 
fuciat  ulilein  nisi  charitas.  Sine  charilale  quippe  (i.ies 
potest  qiiidem  esse,  sed  non  et  prodessc.  Propicr  qiiod 
ct  aposlolus  Panlns  ,  In  Clirislo  ,  Uu\mi ,  Jesu  ueque 
circumcisio ,   neque  prapulium  aliquid  valet ,  sed  ftdes 
qua;  per  dilectionem  operatur  [Galal.  v ,  0)  :  sic  cam 
discernens  ab  ea  fide,  qua  el  docmones  crediint  etcon- 
tremiscunt  (Jacobi  ii,  19).  Dileclio  igilur  qua;  ex  Deo 
est  etDeus  est,  proprieSpirilus  sanctus  est,  per  quem 
diffuiidilur  in  cordibus  nostrisDei  charilas,  per  qiiam 
nos  tota  inhabilat  Trinilas.  Quocirca  reclissime  Spi- 
rilus  sanclus,  cuin  sit  Deus,  vocatur  eliain  Doniim 
Dei  {Ac(.  VIII,  20).  Quod  Donuni  proprie  qiiid  nisi 
charilas  inlelligcnda  est ,  qii3C  perducit  ad  Deum  ,  et 
siiic  qua  quodlihct  aliud  donuin  Dei  non  perducil  ad 
Deum  ? 

CAPUT  XIX.  —  53.    Spirilus  sanclus  diclus   Dei 
Donum  in  Scripturis.  Dontm  Spirims  sancli  dicluni  pro 
Donum  quod  est  Spirilus  sanctus.  Spiritus  sanclus  pro- 
prie  Charilas  dicilur,  quamvis   non  solus  in  Trinitate 
charitas  8i7.  An  cl  hoc  probandinn  esl,  Dei  Donum 
dicliim  esse  in  sacris  Lilleris  Spirilum  sanctum  ?  Si 
et  hocexspeclatiir,  habemus  in  Evangelio  secundum 
Joaimem  Domini  Jesii  Chiisti  verba  dicenlis  :  Si  quis 
siiit,  veniat  ad  me,  el  bibat.  Qui  credit  in  me,  sicut  di~ 
cit  Scriptura  ,  (lumina  dc  venlre  ejus  fluenl  aqua  vivw. 
Porro  Evangelisla  seculus  adjunxil  :  Hoc  autem  dixil 
de  S'iiritu,  quem  acccpluri  eranl  credentes  in  eum  [Joan. 
VII,  57-39).  Unde  dicit  eliam  E'aulus  apostoius  :  Et 
omnes  unum    Spirilum   po'avimus   (l  Cor.    xii  ,    i3). 
Uirum  autem  donum  Dei  sitappellala  aqiia  isla,  quod 
est  Spirilus  sanclus,  hoc  quxrilur.  Sed  siciil  hic  in- 
venimus  hanc  aquain  Spiritum  sanclum  essc,  ita  in- 
venimus  alibi  in  ipso   Evangolio  hanc  aquam  domini 
Dei  appellatam.   Nam    Dominus  idem  (|uaiido  cum 
muliere  Samaritana  ad  piileiim  loqucbalur  ,  cui  dixe- 
rat,  Da  mihi  bibere ;  cum  illa  rcspondissct ,  quod  Ju- 
d;ci  non  coulerciitur  Samarilanis-,  respondit  Jesus,  ct 
dixil  ci  :  Si  scires  Donum  Dei,  el  quis  est  qui  dicit  tibi, 
Da  mihi  bibere;  tu  forrilun  pelisses  ab  eo,  et  dedisscl 
tibi  aquam  vivam.  Dicil  ei  mulier  :  Domine ,  ne.que  in 
quo  haurias  habes,  el  putcns  altns  cst ;  uiidc  ergo  habcs 
uquum  vivam  ?  cl  caHcra.  Hespondil  Jfsds,  ct  di.dl  e\  : 


S.  AUGrSTIM  1U84 

Omnis  qui  biberil  cx  hnc  a(fua  ,  gitiet  itcrum  ;  qui  au- 
tem  bibiril  ex  aqua  quam  ego  dubo  ei,  non  silicl  in 
telernum  :  sed  uqua  quavi  ego  dabo  ei  ,  ftet  in  eo  fon$ 
uquw  salientit  in  vitam  eclernam  {Joan.  iv,  7-14).  Qaia 
ergo  li:cc  aqua  viva  ,  sicul  Evangclisla  exposuit,  Spi- 
rilus  est  SJinclus ,  procul  diihio  Spirilus  Donum  Dei 
esl ,  do  qiio  hic  l)'imiiiiis  ail  :  Si  scires  Donum  Dei  , 
el  quis  e&t  qui  dicil  libi  ,  Da  mihi  bibere  ;  lu  forsitan 
pelisses  ub  eo  ,  et  dedissel  ttbiaquam  vivam.  Naiii  quod 
ibi  ail ,  Flumina  de  ventre  ejus  fltient  aquae  vivw;  hoc 
isto  loco,  Fiel  in  eo  ,  inqiiil,  fons  aquw  talientis  in  vi- 
tam  wternam. 

34.  Paiiliis  quoqiie  aposlolus,  Vnicuique,   inqiiit , 
noslrum  datur  gratia  secwidum  mensuram  donalionis 
Christi  :  alijue   iil  donalioncm  Cliristi  Spiritum   san- 
cliim  osiendcrct ,  scciiliis  adjunxit,  Propter  quod  di- 
cit :  Asccndit  in  altutn  ,  caplivavil  captivitalem  ,  dedit 
dona  hominibus  {Ephes.  iv,  7,  8).  Nolissimum  est  aii- 
tciii ,  Doininum  Jcsiim  ,  cum  posl  resurrectionem  a 
niortuis  asccndissel  iii  conlum  ,  dedissc  Spirilum  san- 
ctiim  ,  quo  iniplcli  i|ui  crcdiderant  ,  linguis  omnium 
gcnlium  loquchanliir.  Nec  moveal  quod  ait ,  dona  ; 
non,  donum  :  id  eniin  teslimoninm  de  Psalmo  posuit. 
Hoc  aulcm  iii  Psalmo  ita  legitiir  :  Ascendisli  in  nllun>, 
cnplivasli   caplivilalem ,   accepisli   doiiu  in   homiiiibus 
(Psal.  Lxvii ,  19).  Sic  eiiiin  plures  codices  liaheoi , 
et  niaximc  gra^ci ,  et  ex  hebr.i  o  sic  iiitcrpreialiiiii 
habemiis.  Dona  itaque  dixit  Apostolus  ,  (lueinadmo- 
dum  Propheta,  non  ,  donum.  Sed  cuin  Propheta  di- 
xeiit,    accepisti  dona   in  hominibus ;  Apostolus   ma- 
luit  dicere ,  dedit  dona  hominibus  :  ul  cx  ulroque 
scilicet  vorbo,   uiio   proidielico ,  apostolico    alieio, 
qiiia  iii  ntroquc  cstdiviiii  sermonis  aucloritas ,  sensus 
plenissimus  redderclur.  Ulrumque  eiiim  verum  est , 
et  quia  dedit  hominibiis  ,  et  quia  accepit  in  homiiii- 
bus.  Dedil  hominibus,  lanquam  caput  memhris  suis : 
nccepil  in  hominibus  idcin  ipse  utique  membris  suis, 
propter  qu;B  membra  sua   clamavit  de  ccelo  ,  Saute  , 
Saule  ,  quid  me  persequeris  {.Act.  ix  ,  4)  ?  el  de  quibiis 
niembris  suisait,   Quando  tini  ex  minimis  meis  feci' 
stis,  tnihi  fecistis  (Matth.  xxv,  40).  Ipse  ergoChrislus, 
et  dedii  de  coelo,  el  accepit  in  terra.  Porroauiem  dona 
ob  hoc  ainbo  dixerunl,ct  Prophela  et  Apostolus , 
qnia  pcr  doniim,  (|iiod  esl  Spirilus  sanoliis,  in  com- 
innnc  omnihus  menihris    Christi  niulla  dona  ,  qii.e 
sunt  quibusque  propria,  dividunlur.  Non  eiiim  sin- 
guli  quiquc  habent  omnia ,  sed  hi  illa ,  alii  alia  : 
quamvis  ipsum  donum  a  quo  cuique  propria  dividun- 
tur  omnes  haheaiit,  id  est,Spiritum  sanctum.   Nain 
et  alibi  cum  iniiUa  dona  commemorassel ,  Omnia  , 
inquit ,  hwc  operatur  tmus  atque  idcm  Spirilus ,  divi- 
deiis  propria  tinicuique  proul  vult  (l  Cor.  xii,  H).  QuoJ 
vcrbuin  cl  in  Epistola  qu;c  ad  Hebrajos  est  invenilnr, 
iibi  scriptum  est,  Atlestante  Deo   signis  et  ostentis, 
et  variis  virtutibus ,  ct  Spiiittis  sancti  dislributioni  '. 
(Hebr.  ii,  4).  Et  h.c  cuin  dixissel,  Ascendit  in  aliuin,^ 
oaplivavil  captivitatcm,  dedit  dona  homitiibus ;  Quod  nw 

'  Ploiiduc  Mi>ii.,  diviiiioiiilms 


108-,  Lllitll  QllN 

tem  ascendit,  ail,  quid  esl ,  iiisi  quia  et  desceiidil  iit  iii- 
feriores  partes  terrce  ?  Qui  desccndil ,  ipse  esl  et  qui 
asceiidit  super  omnes  ccclos,  ut  adimpleret  oinnia.  Kl 
ipte  dedit  quosdam  quidein  apostolos  ,  qiiosdain  aulem 
^'oplietas,  quosdam  vero  evaugelistas ,  quosdiim  autcm 
pastores  ei  doctores.  Ecceqiiarc  dicta  siiiil  cltpna  :  qiiia, 
giciit  alibi  dicil ,  yuiiiquid  omues  aposloli  ?  ninnqnid 
omiie$  prophetce  (I  Cor.  xii ,  29)?  el  CTtera.  Uic  aulcm 
adjtinxil  ,  .\d  consummationem  sanclorum  in  opus  mi- 
nisterii ,  in  mdificationem  corporis  Cltiisli  (F.plus.  iv , 
7-12).  Il.rc  esl  iloimis  ,  qiia; ,  sicul  Psalmiis  ranil  , 
aedincalurpostcaplivitaiein  {Psal.  cxxvi,  1):  quoniam 
qui  sunt  a  diabolo  eruli ,  a  qno  captivi  lencbantiir , 
de  his  a^dificalnr  domns  '  Chrisli ,  ini;r  domus  appcl- 
latur  Ecclesia.  Hanc  autem  caplivitalem  ipse  capli- 
vavil ,  qui  diabolum  vicit.  El  nc  illa  qu;c  fnlnra  erant 
sancli  capilis  membra  in  a^lcrnuin  siipplicium  secnm 
iraherct,  enm  jiisliti;v  piius  ,  dciiido  pit(en(i.i:  viiicu- 
lis  alligavit.  Ipse  ilaque  diabolus  est  appellala  c;ip(i- 
vitas,  qnam  captiva\il  qiii  ascenilil  in  aUnm  ,  cl 
dedit  dou.)  hominibus  ,  vel  acccpit  in  homini- 
|ins. 

55.  Pelrns  aulcin  apos(olus  ,  sicul  in  eo  libro  ca- 
tionico  legilur,  nbi  S(  ripli  snnl  Acliis  Aposloloruin  , 
loquens  de  Chrislo,  commotis  corde  Jud;eis  el  dicen- 
libus  ,  Quid  ergo  faciemus  ,  fralres  ?  monstrate  nobis ; 
dixit  ad  eos  •  .Agile  pceniteiitiam,  et  buptizetiir  uiiusquis- 
qiie  veslrum  in  nomine  Domini  Jesu  Cliristi ,  in  rcmis- 
tioneni  peccalorum  ;  et  accipietis  donum  Spiiilus  sancti 
(.\ct.  II,  37,  38).  itemque  in  eodem  libro  legitnr,  Si- 
nioncm  Magum  Aposlnlis  dare  volnisso  necuniam  ,  iit 
ab  eis  acriporet  pole>(alem  ,  qu;i  pcr  imposilioiiem 
nianus  ejiis  d;uclur  S|iiiilus  saiiclns.  Ciii  rclnis 
idem  :  Pecuiiia  ,  inqu  l ,  ttia  tecum  sil  in  perdltionein , 
qtiia  donum  Dei  (cslimasti  te  per  pecunias  possidere  (Id. 
vm,  18-20.  Et  aiio  cjiisdem  libri  loco  ,  cum  Pelrus 
Cornelio  el  eis  qui  cum  eo  fucrant  loqneretnr,  an- 
nunlians  et  prxdicans  Chrisliim,  ail  Scriptura  :  Ad- 
ftttc  loquente  Petro  verba  hcec ,  cecidit  Spiritus  sanclus 
luper  omnes  qni  audiebant  verbitm  ,  et  obstupuerunl 
qui  ex  circumcisione  fideles  simul  cum  Pelro  venerant , 
quia  et  in  nationet  donum  Spiritus  sancti  clfusum  est. 
Audiebant  enim  ilht  loquentes  tinguis,  el  magnificantcs 
Deum  {Id.  x ,  41-46).  Dc  qno  facto  sUo  quod  incir- 
ciimcisos  bapti/.nverat,  quia  priusqiiam  baplizarcntiir, 
iil  nodum  qn:KSiionis  hnjiis  anferret ,  in  cos  veneral 
Spiriliis  sanctns,  cum  Petriis  postca  redderct  ralio- 
nem  fratribus  qiii  orant  Jerosolymis,  et  hac  rc  audila 
niovebantiir,  ait  pnsl  c;clcra  :  Cum  caepissem  auiem  lo- 
qui  nd  illos  ,  cecidit  Spirilus  sanclus  in  illos,  sicut  et  iu 
nos  in  inillo.  Slemoratusque  suin  verbi  Doinini ,  sicut 
dicebnt  :  Quia  Joinnes  quidem  bapiiznvil  aqua,  vot  an- 
lein  bupliznbiuiini  Spirilu  taiuto.  Si  iqiltir  cequale  do- 
num  dedil  illis ,  siciil  cl  nobis  qui  credidinius  in  Domi- 
num  Jesum  CliTislnm  ;  ego  quis  crani  ,  qui  possein  pro- 
hibere  Datni  noii  dare  illis  Spirilum  sanctuni  {Id.  w  , 
13-17)?  Kl  mnlla  alia  sunt  leslimonia  Scriplurirum, 
qii:G  concurditt-r  ailcstanlur  Doninn    Dei  essc  Spiri^ 

*  Mss.,  corfus. 


lUS  DIXIMUS. 


im 


luni  sanctiim,  in  (|iianluin  datur  cis  qn.  por  enni 
diligiiiil  Deiiin.  Sed  iiiinis  loiiguiii  esl  cuncl;i  coili- 
gcie.  Et  quid  eis  satis  esl ,  qnibns  hxc  qua;  diximns 
!>aiis  nim  siint  ? 

30.  Saiie  admdiiendi  suiit,  qiiandoiinidem  Doniini 
Dci  jani  vidcnl  dieliim  Spiiilnm  sanclnm,  iitcuin  aii- 
diiinl,  Donum  Spirilus  sancli ,  illud  geiins  lociilionis 
agnoscaiil,  quod  dictum  esl ,  In  exspoliatione  corporis 
caritis  (Coloss.  ii  ,  11).  Sicut  enim  corpns  earnis  nibil 
est  aliud  quam  earo  ;  sic  Doiiuin  Spirilus  s;iiicli  niliil 
esl  aliud  qii;im  Spirilns  saiittus.  Iii  tantiim  ergo  Do- 
num  Dei  est ,  in  qu.iiitnm  daliir  eis  quibiis  d.itiir 
A|'iid  sc  aiileni  Deus  est,  etsi  neniiiii  deliir,  (inia  Deiis 
erat  Palri  et  Filio  co;iteriiiis  aiileqnam  cuiipiani  da- 
reliir.  Ncc  qiiia  illi  danl ,  ipse  datur,  ideo  miiior  esl 
illis.  Ila  eiiim  dalnr  siciit  Doiium  Dei  » iit  eliani  se 
ipsum  dcl  sicul  Deus.  Non  eniiii  dici  potcst  non  esse 
siia:  polcslatis  ,  de  qno  diclnm  esl ,  Spirilus  ubi  vult 
spirat  {Jonn.  iii ,  8)  :  Et  apnd  Apostoliim  ([uod  jani 
snpra  comiuemoravi ,  Oiiinia  liocc  operatur  uiius  alque 
ident  Spirilus  ,  dividens  propria  unicuique  proul  vult. 
Noii  csl  illic  conditio  dati  cl  dominatio  dantium  ,  sed 
concordia  d;ili  ct  daiiliiim. 

57.  Qiiapropler  si  '  sancta  Scriptura  proclamat, 
Deus  cltaiiias  est ;  illaque  ex  Deo  cst ,  et  iii  nobis  id 
agil  ut  in  Deo  inaneamus,  et  ipse  in  nobis ,,  ct  hoc 
iiidc  cognosciinus ,  quia  de  Spiritu  siio  dedil  nobis, 
ipsc  Spirilus  cst  Dciis  charilas.  Dciiidc ,  si  iu  donis 
Dci  iiiliil  niajiis  est  cliarila(e  ,  ct  nnlluni  est  majiis  do- 
num  Dci  (|iiam  Siiirilus  sanclus ,  quid  conscquentius 
qiiam  nt  ipse  sit  charitas,  qui  dicitnr  ct  Deus  et  ex 
Dco?  Et  si  chariias  qiia  Pater  diligil  Filium  ,  cl  Pa- 
trem  diligil  Filius,  iiicfTabiliter  communionem  de- 
monstrat  ambornm  ;  qiiid  coiivenicntius  quam  iit  ille 
dicadir  cbaritas  proprie  ,  qiii  Spiritus  esi  commnnis 
arabobiis  ?  IIoc  enim  sanius  crediinr  vel  inlelligitur , 
ut  non  solus  Spiritus  saric(us  cliarilas  sit  in  illa  Trini- 
tate,  scd  non  frnstra  proprie  charitas  nuiicnpetur, 
propler  illa  quo)  dicla  siiiit.  Sicnt  non  solns  est  in  ilia 
Triiiilate  ,  vel  spiriliis  vcl  snnctns  ,  qiiia  et  Paler  spi- 
rilus,  cl  Filiiis  spirilns,  ol  P;iier  saneliis,  cl  Filiiis 
saiiclns ,  quod  iioii  aiiibi^il  pictas  :  et  tamcii  islc  iiou 
frnsira  propricdicilur  Spiiilus  sanctiis.  Quia  cniin  e&t 
communis  anibobiis,  iil  vocatiir  ipse  proprie  quoJ 
ambo  coniniiiiiiler.  Alioqtiin  si  iii  illa  Triiiilale  solus 
Spirilus  s;inctus  est  ob:iril;is ,  profecto  et  Filins  iion 
solius  P;itris  ,  vcrum  cli^im  Spirilns  saiicli  Filius  in- 
venilur.  ha  cnim  iocis  iniinmerabilibus  dicitur  el  le- 
gilnr  Filins  unigenilus  Dei  P;ilris,  iil  l;imen  ct  illud 
vernm  sit  qiiod  Aposlolus  ail  de  Dco  Palre  :  Qui  eruit 
nos  de  polettate  tenebrarum ,  el  transtulit  in  regiium  Fi- 
lii  charilalis  siice  {Coloss.  i ,  13).  Non  dixil,  Filii  sui ; 
qiiod  si  direret,  veri.ssime  direret ,  qiiem;idnioduiii 
iliiia  s;epe  dixil  ,  verissime  dixil  :  sed  ait ,  Filiicliari- 
tiitis  sua;.  Filiiis  ergo  est  cliam  Spiriliis  sancti  ,  si  non 
csl  iii  illa  TriniUaie  charitas  Dei  nisi  Spirilus  sanclns. 
Qiiod  si  absurdissimuni  cst ,  rcslal  ut  non  solus  ihi 
sit  rliaril:is  Spiriliis  sanrtiis ,  scd  propler  illa  dc  qui- 

»  lii  Mss.,  sitH/.  rortc  uro.  tiut 


1087  i)H  tr:nitatf., 

biis  snlis  disserui ,  proprie  sic  vocetnr  :  qiiod  ;nil(!iii 
diclum  cst ,  Fitii  cliaritnlii  succ  ,  niliil  aliiid  iiilelliga- 
tnr,  (iiiain  Kihi  siii  dilccli  ,  (|iiaiii  Filii  poslreino  snb- 
siantix'  siin!.  Cliaiilas  (|iii|)|)C  l*alris  quae  in  iialura 
cjiis  csl  iiiciraljililer  simplici ,  niliil  est  aliiid  qiiain 
ejiis  ipsa  iialura  atqiie  sulj>t;inlia,  iit  sicpc  jain  di\i- 
niiis  ,  et  s;c|)(;  iieraro  rioii  piget.  Ac  |)cr  hoc  Filins 
chiiriialis  '  ejiis  niillus  cst  aliiis ,  qiiam  qui  de  sub- 
staiiiia  cjiis  est  genitus. 

CAPUT  XX.  —  58.  Contra  Eunomium  diccntem  Fi- 
Hum  Dei  non  noturw ,  seU  voluntatis  fssc  Filinni.  Epi- 
logiis  supradictoruni.  Qiiocirca  ridenda  esl  dialcclica 
Euiioinii,  a  qiio  Eunomiani  li;erelici  exorli  siinl  :  qiii 
cum  non  potuisset  inleliigere,  ncc  credere  voluisset, 
unigeiiilum  Dci  Yerhum  ,  per  qiiod  facta  sujit  omiiia 
(Joan.  1,  5),  Fiiiiim  Dei  esse  n;ilura ,  lioc  est,  dc 
subslanlia  Patris  geniuim  ;  non  naturae  vel  siibsiaiili;e 
siiye  sivc  esscnti;e  dixit  esse  Filium,  sed  filium  volun- 
latis  Dei ,  accidcntem  scilicci  Deo  volens  assercre  vo- 
luntatcm  qua  gigneret  Filiiim  :  videliccl  i  !eo  quia  nos 
aliquid  aliquaiido  volumus,  quod  anle;i  noii  voloba- 
inus ;  quasi   iion   proplcr  isla  nmlabilis  iiitclligaliir 
nostra  natiira,  quod  absit  ut  in  Dco  esse  cred^unu^. 
Neque  eiiim  ob  aliud  scriptum  est,  Multce  cogiiniiones 
in  corde  viri ;  consiliuin  aiitein  Domiiii  manel  in  wler- 
ituin  {Prov.  XIX,  21) ;  nisi  nt  intclligamus  sivc  cicda- 
inus ,  sicut  a;terniiin  Deum ,  iia  in  a^lernum  *  cjus 
esse  consiiium,  ac  per  Iioc  immulabilo ,  siciit  ipsc 
est.  Quod  autem  de  cogitationibus,  boc  cti:im  de  vo- 
luniaiibus  verissime  dici  polcst  :  Muilic  voluiilaics  in 
corde  viri  ;  voliintas  aulem  Domini  iiianel  iii  ;vlernum. 
Quidain  ne  filium  coiisilii  vel  voluiilalis  Dci  dicerent 
niiigenitiim  Verbum  ,  i()siim  consilium  seii  voIunt:ilcm 
Palris  idcm  Vcrbuni  csse  dixerunt.  Sed  nielius,  qiiau- 
lum  cxistimo,  dicitur  consilium  de  consilio,  et  vo- 
iiiiilas  de  voluntate,  sicut  substanlia  de  substanlia, 
sapientia  de  sapienlia  :  ne  absurdilatc  i'la  qiiain  jam 
rerollimus  ,  Filius  dicatur  Patrein  laccre  sapicntem 
vd  volentem,   si  iioii  babet  Palcr  in  subslanlia  suu 
consilium  vel  voluiilaiciu.  Acule  sanc  (jiiidam  respon- 
dit  li.Teielico  vcrsutissime  iiilenoganli ,  ulrtim  Deus 
Filium  voleiis  an  noleiis  genuerit  :  ut  si  diccrel ,  No- 
lens  ,  absiirdissima  Dci  miseria  sequereliir  ;  siautcm  , 
Volens  ,  conlinuo  quod   iiileiidebat  velut  invicla  ra- 
lione  coiicluderet,  non  iiatiir.c  cssc  Filium  ,  sed  vo- 
luulatis.  At  illc  vigihint  ssime  vicissim  quxsivit  ab 
co,  utrum  Dcus  1'atcr  volens  au  nolcns  sit  Dcus  :  ul 
si  responderct,  Nolciis ,  scqiiereliir  illa  miseria  quam 
da  Deo  credcre  magiia  insania  esl ;  si  aulem  diccret , 
Volens,  responderetur  ei ,  Ergo  et  ip.se  Deus  est  sua 
volunialc,  non  naliira.  Quid  ergo  reslabal,  nisi   ut 
obmulesccrct,  el  siia  intcrrogalione  obligatum  iiisolu- 
liili  vinculo  se  videret  ?  Sed  voluntas  Dei  si  el  proprio 
dicenda  est  aliqua  in  Trinitaie  persoii» ,  inagis  lioc 
nomen  Spiritui  sancto  compclil ,  sicut  chuntas.  Naiii 
quid  esl  aliiid  cbaritas,  quam  voluntas? 

»  Apud  l.ov.  :  charilate. 

'  sic  iionnulli  cdili  el  ipsa  l'P.  Bencdicliii.  cnilio  Anluer- 
I  iana ;  al  iu  iiriori  beiied.  edilionc,  »7«  tclcrnmi.    M. 


S.  AlJGL'STtNI  \m 

59.  Vidco  inc  de  Spirilu  sancto  iii  isto  libro  .»eciin- 
diiiii  Scriptiiras  sanctas  lioc  dispuUisse  ,  quod  lideli- 
biis  suriicil  scieulibiiH  j;im  Dciiin  esse  Splrilum  SdU' 
cium ,  nec  alteriiis  subslanli;e ,  nec  minorcm  quain 
est  Pater  et  l''iiius ,  quod  in  supcrioribus  libris  secun- 
diiiii   casdcm  Seripluras  vcrum  esse  docuimiis.    De 
(r(;:ilur;i  eliaiii  (|uaiii  fccit  Deus  ,  quaiitum  valiiimus, 
admoiiuimiis  eos  qui  rationem  de  rebus  talibus  po- 
sciiiit ,  ul  iiivisibilia  ejus,  per  ea  qux  facia  sunt,  sic-' 
ut  posseiil ,  inlellccta  conspiccrenl  (/fom.  i ,  20) ,  el 
maxime  per  rationalem  vel  inlcllcctmilem  crcaliiram, 
qua;  facla  esl  ad  imaginem  Dei  ;  per  quod  veliit  spe- 
ciilum ,  qiiantiim  posscnt,  si  posscnt ,  cernerent  Tri» 
nilalem  Deum  ,  in  iiostra  mcmoria.  intclligcnlia,  vo- 
Iiiiilate.  Quae  Iria  in  siia  menie  naturqliter  divinilus 
iiisiituta  quisquis  vivacitcr  pcrspicit,  et  quam  magnum 
sil  in  ca,  unde  potest  ctiam  scmpilcrna  iminulabilis- 
que  natura  recoli ,  conspici  ',  conciipisci,  reminisci- 
lur  per  memoriam  ,  inluetur  per  inlelligentiam  ,  am- 
pleclitiir  per  dilcctionem,  iirofeclo  rcperil  illius  sum- 
m;c  Triiiilalis  im;igiiiciii.  Ad  qii;im  suminam  Trinila- 
tem  reminiscendam  ,  videiidam,  diligcndam,  ul  eain 
rccordeiur,  cam  coniempleiur ,  ea  delccteiur,  lotiim 
debet  rclcrre  quod  vivit.  Veruin  ne  lianc  imaginem 
ab  eadein  Triiiitate  faclam,   et  suo  vilio  in  dete- 
rius  comniulaiam  ,   ita  eidem  comparel   Trinilali  , 
ut  omtii  modo  cxistimel  similem  ;  scd  potius  iii  qu;i- 
licuiKiuc   ista    simililudine   magnain   qiioquc   dissi" 
inililudiiicm  ccrnat ,  quautum  esse  satis  videbaiur, 
admonui. 

CAPUT  XXI.  —  40.  De  proposita  similittidine  Pa- 

tris  et  Filiiin  mcmoria  et  intelligentia  nostra.  Desiinili- 

tudine  Spiritus  sancti  in  voluntale  seu  amore  nostro. 

Sane  Deum  Patrcm,  ei  Dcum  Filium  ,  id  est,  Deum 

genitorcm  qui  omnia  qiix  siibstantialiler  habet ,  iii 

coocterno   sibi  Verbo  suo  dixit  quodam  modo  ,   et 

ipsuin  Verbum  ejus  Deum,  qiii  iicc  plus  nec  miniis 

aliqiiid  liabel  etiam  ipse  siibsiaiili:iliier  ,  quam  quo«l 

est  in  illo  qiii  Verbum  non  iiicndaciler  scd  veracilcr 

genuit ;  queniadiiiodum  potui ,  non  iit  illud  jam  facic 

ad  faciem ,  scd  pcr  hanc  similitudinem  in  a^nigmaie 

(1  Cur.  XIII  ,  15.)  qiiaiiluliimciiniqiie  conjiciendo  vide- 

retur  in  iiiciuoria  ct  iiilelligentia  menlis  iiostnc ,  si- 

giiilicare  ciiravi   :  iiiemori;c  tribueiis  omne  qiiod  sci- 

mus  ,  clianisi  iion  iiide  cogilemus  ,  inlelligeiitia*.  vero 

proprio  modo  quodam  *  cogilalionis  inforin:iiionem. 

Cogilando  cnim  quod  verum  invencrimus,  lioc  ma- 

xiinc  inlcHigerc  dicimur,  el  lioc  (|uidein  in  memoria 

rursus  rermquimiis.  Sed  illa  cst  abslrusior  profundi- 

tas  nostr;e  ineinori;c  ,  ubi  Iioc  eliain  primiim  cum  co- 

giUiremiis  invcnimus,  ct  gignitiir  iiiliiiiuin  verbuiii , 

quod  nulliiis  linguai  sil ,  l:in(|iiani  scienlia  de  scienlia, 

et  visio  dc  visione,  et  intelligenlia  qux  apparel  n 

cogitalioiie  ,   de  intclligentia  qiix  in  mcmoria  jaiii 

fuerat ,  sed  lalcbat :  quanqiiani  el  ipsa  cogitatio  quam- 

dam  sii;im  memoriam  nisi  liaberet ,  non  rcvertercliu 


'  KiJiii  adduiilliic  verhuin,  niiipUrli,  quod  oiiiilluiil  Msa. 
'  Idilio  l-ov.,  qiumdnm. 


«089 


LIBEn  QUINTUS  DECIMUS. 


1090 


a-l  c»  quac  in  memoria  reliqu^ral ,  onin    alia    co- 
gilarct. 

41.  De  Spiritu  aiilem  sanclo  iiihil  in  linc  xnigmaic 
qiiod  ei  siniile  vidcrelur  oslcndi ,  nisi  volunlalcm  iio- 
slram  ,  vcl  aniorcm  scu  dileclioncm  qn;c  v.ilonlior  osl 
volunUis  :  qnoniain  vohinlas  iiostra  qiuu  nobis  naltira- 
liUT  iiiesl,  sicul  ei  res  adjaciierini  vel  ociunciiiil  , 
quibus  alliciiniir  anl  ofTendinuir ,  ila  varias  afreclionos 
liabet.  QuiJ  crgo  ,  esl?  Numqiiid  dicturi  sumns  vo- 
liinlalem  nostram ,  quaiulo  recta  est ,  nescire  (|iiid 
appctat ,  (|uid  eviiel  ?  Porro  si  scil ,  profecto  iiiesl  ei 
sua  (|iKvdaiii  scieiilia  ,  qu;v  siiic  niemoria  ct  inlelligcn- 
tia  es><e  noii  possit.  An  vero  audicndus  cst  (piispiam 
dicens  ,  cliarilatcm  ncscire  qnid  agal,  qiuc  non  anil 
perpcram  ?  Sicut  ergo  inesl  intelligciilia  ,  inesl  dile- 
clio  illi  memoriie  principali  ,  in  qua  inveninius  para- 
lum  el  reoonditnm  ad  qnod  cogiiando  possumus  pcr- 
vcnire ;  quia  el  diio  ista  invenimns  ibi  ,  qnando  nos 
cogilando  inveuimus  el  inlelligerc  aliqiiid  et  ainare  , 
qiie  ibi  cranl  ct  qunndo  indo  iioii cogiiabamns  :  etsi(- 
ul  iiiest  ineinoria  ,  inesl  dilcclio  liiiic  inlelli)(enli;e 
quaj  cogilatioiic  formatur  ;  qnod  verbiim  veruin  sine 
ullius  genlis  lingua  intus  dicimus,  quando  qiiod  novi- 
nuis  diciiiius;  nain  nisi  reminisoendo  noii  redit  ad 
aliqnid ,  et  nisi  ainanda  redire  noii  cural  noslne  co- 
gilaiionis  intuitiis  :  ila  diieciio  qiuc  visioncni  in  me- 
inoria  conslilalam  ,  et  visionem  cogiialionis  indc  for- 
niatain  quasi  parentein  prDlein(|uc  conjungit,  nisi 
liabereC  appelendi  scieiiliam ,  qna;  sine  nieinnria  ot 
inlelligenlia  iion  polesl  cssc ,  quid  reclc  diiig*  rel 
ignorarot. 

C.XPUT  XXII.  —  42.  Quanla  dissimUlludo  inler  re- 
perlam  in  nobis  imaginevi  Trinilatit  et  ipsam  Trinila- 
tem.  Veriini  hx'c  (|iiaiHlo  in  nna  suiit  persona,  sicul 
est  bomo,  poicst  iiol>is  (piispiain  dicere  :  Tria  isla, 
memoria,  iniellectiis,  et  amor,  niea  siml,  iMmsiia; 
nec  sibi,  sed  niihi  agnnt  quod  agiini,  iino  ego  per 
illa.  Ego  enim  meinini  per  momoriani,  inleiligo  per 
inielligenliam,  amo  per  amnrera  :  cl  quando  ad  nic- 
nioriam  ineam  '  aciem  cogiialionis  adverlo,  ac  sic 
in  corde  mco  dico  qnotl  scio,  vcrbnmqnc  voriim  dc 
scicntia  niea  gignilur,  ulrumquc  ineian  esi,  et  scieiitia 
uliiiiie  ct  verbum.  Ego  ciiim  scio,  ogo  dico  in  inoo 
corde  quod  scio.  Et  quando  in  mcinoria  mca  cfigi- 
taiido  invcniojam  nic  iniciligcre,  jam  me  amare  ali- 
qiiid,  qui  intellectns  el  anior  ibi  erant  el  anleqiiain 
iiide  cogil^irem,  intolleclinn  nienm  ct  amoroin  meum 
iiive!iii)in  niemoria  iiioa.  qiio  ogo  inlelligo,  ogoaino, 
iion  ipsa.  Iicin  quando  cogitalio  inenior  cst,  et 
vult  rcdire  ad  ea  qii:c  in  memoria  reliqiierai, 
eaiinc  iiilcllecia  conspiccrc  alqne  inlus  dicere,  inea 
nieinoria  nicnorest,  cl  mca  vnlt  volnnlato,  non  sua. 
Ipse  qiioqiie  amor  meus  ciim  inominil  alquc  inleiligit 
quid  appetcre  debeat,  qnid  vilare,  por  meam,  non 
per  Buam  memoriam  mcminii ;  ct  pcr  iiilelligentiam 
ine;'.m,  non  per  suam,  qnidqnid  inlclligenlor  amat, 


»  sob  «iiftiii-.  l.'^T  ,  ]vr  mniiori^in  i;i 


am. 


inlolligil.  Quod  broviter  dici  potest  :  Ego  por  ora- 
iiia  illa  tiia  incmini,  ego  inielligo.  cgo  diligo,  ()ui 
nec  momoria  suin,  ncc  intelligcntia,  nec  dilcctio, 
S(nl  Ikcc  liabeo.  Isla  eign  dici  po^sunl  ab  uiia  per- 
sona,  qn;e  liabel  lixc  Iria,  noii  ipsa  cst  h;cc  tria.  In 
illius  vern  siiiiima;  siinplioilate  nauir;e  qn;c  Deus 
cst.  (|n.imvis  nniis  sit  Dcus,  ires  l:tnicn  persoii:e 
."uitl,  Paler,  ot  Filius,  cl  Spirilus  sanotiis. 

C.'\PU T    XXI  I.  —   4.>.    Prosequilur    dispnrilutem 
lriniliiti.%  qna-  in  liomine  est,  a  Trinilate  qua:  Deus  est. 
Trinitfis  pvr  speculnm  nnnc  videlur  au.Tilio   fidei,   ul 
postea  clanus  videri  possil  in  proinissa  visioue  facie  ad 
faciem.  Aliud  est  ilaqiie  trinilas  res  ip8a,aliiid  iiiiago 
iriniialis  in  re  alia,  pro|iter  quam  iinagincm  siiniil  et 
illud  iii  qiio  siint  b;cclria,  iinago  diciliir;  sioul  imago 
dicitiir  sinnil  ol  tabula,  cl  quod   in   ca  |)icliiin   csl; 
sed  propler  piolurain  qii;«;  iii  ea  esl,  simui  et  labula 
noinine  imaginis  ;ippe;i.iliir.  Vcriiin   in   illa  suinma 
Trinilale,  qu;e  incoinpar.ibililer  rebns  oinnibus  an- 
tecellil,  lanla  esi  insepanibililas,  ul  cniii  irinilas  hii- 
miniim  non  possil  dioi  iiiius  lionio;  in  ill;i  iinns  Deus 
f  t  dic;tlur  cl  sil,  iiec  in  nno  Deo  sit  illa  Trinil;is,  sed 
unus  Deus.  Nec  rursus  qiicniadiiioduin  ista  imago 
qiiotl  esl  honio  habens  illa  tiia  uita   porsona  cst,  ila 
cst  illa  Triniias  :  scd  Ires  persoice   sunl,  Pater  Fiiii, 
et  Filius  Palris,  et  Spirilns  P.ilris  et  Filii.  Qnaitivis    " 
eitiin  incmoria  Itominis,  et  maxiinc  ilia  quaiii  pecora 
11011  baltoiil,id  est.iina  res  inlclligibiles  ila  conlineii- 
liir,  ut  non  iii  cam  pcr  scn.sns  corporis  venorinl,  lia- 
bcal  pro  inodulo  suo  in  hac  imagiiie  Trinilalis  iiicoin  < 
parabililer  quidein  impareni,  sed  tainen  qualeincnm- 
quc    simililudinem     Pairis  ;    ilemque     intelligeiitia 
bominis,  quaj  pcr  iitlentioncm  cogilaiionisinde  for- 
maliir,  quando  quod  scilurdicilnr,  el  nullius  liiigux 
cordis  vcrbuin  cst,  babcat  in  siia   magna   disparil;iie 
nonnullam  siinililudiiiem  Filii  ;  el  ainor  bominis  de 
scientia  prucedcns,   et  nicmoriani  intelligeittiaiitqne 
conjnngens,  tanquam    parciiti    prolique    communis, 
unde  nec  parens  intelligilur  esse,  nec  proles,  babcal 
in  Iiac  imaginc  aliquam,  licet  valde  imparem,  siiiii- 
liliidincm  Spiriiiis  sancti  :  non   lainen,  siciil  in  i.sia 
iinagine   Tiinil;ilis   non   lucc  tria   iinns   hmito,   S(;d 
iinius  bomiiiis  siint,  ita  iii  ipsa  sninina  Trinii;ttc  cii- 
jiis  h;vc  imago  cst,  iinins  Dci  '  aiint  illa  Iria,  i^ed  niiiis 
Dens  esl,  cl  ircs  siint  iHx,  noii  una  persona.  Qnod 
sane  mirabiliter  ineiTabilc  est,  vel  inefT^ibiliier  ntira- 
bilo,  ciiin  sit  una  persona  Uxc  im;igo  Trinilalis,  ipsa 
vtro  suitima  Triiiilas  tres  per.son;e  sinl,    inseparabi- 
lior  est   illa  Trinitas  pcrsoiiarum    Irium,   qnam  h:rc 
unius.  Illa  quippc  in  natnra  divinilalis,  sivc   id  nic- 
lius  dioaliir  deitatis ',  qiiod  osi,   lioc  csl,    al<|ue   in- 
coniinnlabililcr  inier  sc  acscinpcr  ncqiKilis  osi  :  noc 
ali(|naitdo  non  fiiit,  anl  alilcr  riiil ;  iicc  aliqiiando  iton 
crit,  aiit  alilcr  erit.  Ista  vero  tria  qiix  siinl  in  inipari 
imagiiic,  cisi  non  locis  qiKuiiam   non   sniil  oorpora, 


'  Mss.,  non  unvts  nri,  ouin  noganlo  i  iirticula  qua;  iiio. 
rilooiitissi  \i(JcUir  in  odilis- 
»  Jlss.,  fi.T,  H>  nvliiis  dicUur,  deitatit. 


1091 

laineii  inlcr  se  iiunc  in  isla  vila  magi.iliuliiiiWiis  sc- 
l»:.iaiilur.  Nequc  enim  quia   moles  nulix  ibi  sunl, 
idco  noM  videinus  in  alio  majorcm  cssc    mcinoriam 
quam  inlcliigcnliam,  in  alioconlra  :  in  aiio  duo  lia;c 
ainoris  magniludinc  superari,  sive  sinl  ipsa  duo  micr 
se  aequalia,  sivc  non  sinl.  Alque  ila  a  singulis  bina, 
et  a  binissinguia,  et  a  singulis  singiila,  a  majoribus 
ininora  vincunlur.    Et  quando  inler  se  a;qualia  iuc- 
rint  ab  omni  languore  sanala,   ncc  tunc  uiquabiiur 
rci  naiura  immulabili  ca  res  qu»  per  gratiam  non 
mutabilur  «  :  quia  non  aequalur  creatiira  Crcatoii,  ct 
quando  ab  omni  languore  sanabiliir,  miilabitur  «. 

44.  Sed    banc   non  solum    incorporalom,   vcrum 
eliam   suinmc   insoparabilcni  ver.que  iinmiiiabilem 
Trinilaicm,    ciim  vcnerit  visio   qu:fi  fack  ad  faciem 
repromitlilur  nobis,  muiio  clarius  ccrtiusque  videbi- 
mus,  quam  nunc  ejns  imaginem  quod   iios  sumus  : 
per  quod  lamen  speculum  ct  in  quo  acnigmate  qui  vi- 
denl,  sicut  in  bac  vita  videreconcessum  csl,  non  illi 
sunt   qui  ca  quae  digessimus  ct  commcndavimus  in 
sua  mente  conspiciiml;  scd  illi  qui  cam  lanquam  ima- 
ginem  vident,  ul  possint  ad  eum  cujus  imago  csl, 
quomodocumqne  referre  quod  vident,  et  per  imagi- 
neiM  qiiam  conspiciendo  vidcnt,    etiam  illud  videre 
conjicicndo,   quoniam   nonduin  possunt  facie  ad  fa- 
ciein.  Non  cnim  ait  Apostolus,  Yidemus  nunc  spe- 
culum;   sed.  Videmus    nunc  per   spcculum  {l  Cor. 

xiu,  i2). 

CAPUT  XXIV.  —  Infirmim  menlis  litmance.  Qui 
ergo  videnl  suam  mentem,   quomodo  videri  potesl, 
etln  ea  trinilaicm  islam  de  qua  mullis  modis  ut  po- 
tui  disputavi,  nec  tamen  eam  credunt  vel  inielligunt 
esse  imaginem  Dei ;   speculum  quidem  vident,  sed 
usque  adco  non  vident  per  speculum  qui  esl  per  spe- 
culum  nunc  videndus,  ul  nec  ipsum  specuium  qtfod 
videniscianlessespecuhun,  id  est,  iraaginem.  Quod 
si  scircnl,  forlassis  el  eum  cujus  est  boc  speculum, 
per  boc  quairendum  el  per  boc  uicumque   inlerim 
videndum  esse  scnlir«:nt,  fide  non  licia  corda  mun- 
danle  (  I  Tim.  i,  5),  ul  facie  ad  faciein  possit  videri, 
qiii  per  spcculum  nunc  videlnr.  Qua  fide  cordium 
mundairiceconlempla,  quid  agunt  intelligendo  qu:v. 
de  naliira  mentis  buinan:c  subtilissime  disputanuir, 
nisi  ut  ipsa  qiioque  intelligentia  sua  lesiedamnenlur? 
In  qiia  ulique  non  laborarenl,  el  vix  ad  cerlum  ali- 
quid  perveniient,  nisi  paMialibus  tenebris  involuli  cl 
onerati  corpore  corruplibili   quod  aggraval  animam 
{S(ip.  IX,  15).  Quo  landem  merilo  infliclo  malo   islo, 
nisi  peccali?  Unde  lanli  mali  magniludiiie  admoniti, 
seqni  dcberent  Agnum  qui  tollil   peccatum  mundi 

{.loan.  i,  29). 

CVPUT  XXV.  —  In  beatitudine  tanlum  inleUigelur 
qumslio  cur  Spiritus  sanclus  non  sit  genitus,  et  quomodo 
de  Palre  ac  Filio  procedat.  Ad  eum  nainque  perli- 
nentes  etiam  longe  istis  ingenio  tardiores.  qiiando 
fine  liiijus  vitae  resolvuntur  a  corpore,  jus  in  eis  re- 
tincndis  non   habcnt  invidae   potestates.  Qiias   ille 


DE  TrilNliATi:,  S.  AIXUSTINI  1001 

Agnus  siiic  ullo  ab  cis  pcccali  debito  occisus,  iion 
pol(;iili;i  pnlostatis  prinsquam  justilia  sanguinis  vicil. 
Pniiiidc  libcri   a    diabdli  poU;,lale,  suscipiiinlnr  ab 
Angclis  sanclis,  a  inalis  Mnnibns  libcrali  pcr  Mcdia- 
loreni  Dei  et   iiominiim  iiominem   Jesum   Cliristum 
( 1  Tim.  11,  5)  :  qnoni:im  consonantibus  divinis  Scri- 
turis,  ct  vetcribus  cl  iiovis,  et  per  qiias  pr.cniiiilia- 
tiis  el  pci    qiias  annunlialus  est  Clirisliis,    tion  ett 
uliud  nomen  sub  caito,  in   quo  oportet  hominet  salvot 
fieri  {Act.  iv,  12).  Consiiliiunlur   aulcm   purgali    ab 
omni   conlagione  corrnplio;iis  '  iii   placidis   sedibus, 
doncc  reci])iaiit  corpora  sui,  sed  jani  iiicorrup;iliilia, 
qu;e  orncnl,  iion  oiicrcnl.   lloc  cniin    pi.tcnil  oplinio 
el  sapieiilissiino  Crealori,ul  spiritns  bominis  Deo  pie 
subditns,  babcat  fclicitcr  subdiluin  corpus,   el  sine 
fine  permaneal  ist;i  feiicilas. 

45.  Ibi  vcriuilcm  sine  ulla  difficullale  viJobimiis, 
eaque  clarissima  ct  ccrlissima  perfruemur.  Nec  ali- 
quid   quajremus    mcnle   rjliocinanle,   sed  coiitem- 
planle  cernemus  quare  iion  sit  Filiiis  Spiritus  san- 
clus,  cum  de  Palre  procedat.  In  illa  luce  nulla  erit 
quxstio  :  bic  vero  ipsa  experienlia  lam  miiii   appa- 
ruit  esse  difficilis,  quod  et  illis  qui    Iixc  diligenter 
alque  intiilligenter  legent,  procul  dubio  simililer  ap- 
parebit,  ul  cum  me  in  secundo  hujus  operis  libro 
alio  loco  inde  diciurum   esse  promiserim  {Cap.  3), 
qtioliescumquc   in  ea  creatura  qux  nos  sumus,  ali- 
quid  illi  rei  simile  ostendere  volui,  qualemcumque 
intellectum  ineum  sufOciens  elocuiio  mea  secuta  non 
fuerit  :  quamvis  |et  in  ipso  intellectu  conaluin   me 
senserim   magis  babuisse  quam  efTectum.  Et  in  una 
quidem  persona  quod  est  homo  invenisse  imaginem 
summx  illius  Trinitatis,  et  in  re  mulabili  tria  iila  ut 
facilius  inieliigi  possint,  etiam  per  lemporaiia  inter- 
vaiia  maxime  in  libro  nono  monslrare  voiuisse.  Sed 
tria  unius  personae,  non  sicut  bumana  poscit  inlen- 
tio,  tribus  illis  personis   convenire  poluerunt,  sicni 
iii  hoc  libro  quinlo  decimo  domonslravimus. 

CAPUT  XXVI.  —  Spirilus  sanclus  a  Chrislo  bi$ 
datus.  Processio  Spirilus  sancti  a  Patre  et  a  Filio  est 
sinetempore,  uec  amborum  filius  dici  polest.  Deinde  iii 
ilia  sumraa  Trinilale  quie  Deus  est,  inlervalla  lempo- 
nim  nuila  sunt,  per  quae  possit  oslendi  aul  sallcm 
requiri,  ulnim  prius  de  Palre  nauis  sit  Filius,  ct 
poslea  de  ambobus  processerit  Spirilus  s:iiiclus. 
QnoniamScriplura  sancta  Spirilum  euin  dicit  ambo- 
runi.  Ipse  est  eniin  de  quo  dicit  Aposlolus,  Quoniam 
autem  estis  filii,  misil  Deus  Spirilum  Filii  sui  in  corda 
vestra  (Gatat.  iv,  6)  :  et  ipse  csl  de  quo  dicil  idem 
Fiiiu^,  Non  enim  vos  esiis  qui  loquimini ;  sed  Spirilus 
Patris  veslri,  qui  toquilur  in  vobis  {Matlh.  X,  20).  Et 
multis  aliis  divinorum  eioquiorum  testimoniis  coin- 
probaliir  Patris  cl  Filii  esse  Spirilum,  qui  proprie 
dicitur  in  Trinilale  Spirilus  sanctus  :  dc  quo  item 
dicit  ipse  Filius,  Quem  ego  millam  vobis  a  Palre 
{Joan.  XV,  26);  ct  alio  loco,  Quem  mittet  Paler  in 
uomine  meo  {Id.  xiv,  26).  De  ulroque  autem  proce- 


"  in  cxcusis  omissum  fucral,  mulabilur. 

»  Mss..  uiiUitlny. 


*  Mc  Am.  el  Mss.  At  Rr.  el  l.ov.,  cogitrMone  corrupltO' 
nii. 


<093  I.inKH  QllNT 

Jere  sic  docclur;  quia  i|>se  Filius  ail,  De  Paire  pio- 
cedi,.  Klaim  rcsurrexissel  a  inorluis  el  appariiissel 
discipulis  suis,  iiisnfllavit  el  ail,  Accipite  Spiiititm 
sanclnni  {Joaii.  \\,  ;2-2),iil  eum  eliamile  se  prorcilerc 
o-  niidcrcl.  F>l  ipw  csl  virlus  qu;c  de  illo  exibat,  sic- 
iit  legiliir  in  Rvuiigelio  ,  et  saiiabat  omnes  (  Luc. 
vi.  i9). 

4G.  Quid  vcro  ruorit  cniisic  ,  ui  post  resurrcciioncm 
sua-u  ,  el  in  terri  priiis  tUiret  (Joan  xx,22),  et 
de  coelo  postea  niillerol  Spiritinn  sanctnm  ( .Act.  ii  , 
4  );  h  c  eijo  exislimo  ,  qiiia  per  ipsuin  doniim  dilTun- 
ditiir  cbarilas  in  cordihiis  iiostiis  (  Rom.  v,  5  ),  qua 
diligiiniis  Deiim  et  proximiim  ,  seciiiidiim  duo  illa 
prrccpta  in  qiiibus  tola  Lcx  pendet  et  Propliet;p, 
(  Malth.  XXII ,  37-40 ).  Hoc  significans  Dominns  Jcsus, 
bis  dedil  Spiritiim  saiictum  ;  semcl  in  torra  propter 
dilcctionem  proximi  ,  ct  iterum  de  ooelo  proplcr  dile- 
ctioiiein  Dci.  Et  si  forie  alia  ralio  reddauir  deSpiritu 
sancto  l)is  dato  ,  cumdem  taincn  Spiritum  sanctum 
daluni  ,  ciim  insufflnsset  Jesus  ,  de  quo  mox  ait ,  Ite  , 
baptizate  omnes  genles  in  nomine  Patris  et  Filii  ct  Spi- 
ritus  sancti  (  Id.  xxviii ,  19  ),  ulii  maxiine  commcnda- 
lur  hicc  Triiiitas  ,  ambigore  iion  dcbomus.  Ipse  esl 
igitur  qui  de  coelo  eliain  datus  esl  die  Pcntecostes  , 
id  est ,  post  dies  decem  quain  Domiiius  asceiiilit  in 
coelum.  Qiiomodo  ergo  Deiis  iion  est  qui  dai  Spiritum 
sanolum  ?  Inio  quanlus  Deus  est  qui  dat  Deiim  ?  Neqiie 
enim  aliquis  discipulorum  ejus  dcdit  Spiritum  san- 
ctum.  Orabant  quippe  ut  veiiiret  in  cos  qnibiis  manum 
imponchant ,  iioii  ipsi  euiii  dabaiit.  Qucm  morein  in 
suis  pr;oposilis  cliain  nuiic  scrvat  I^cclesi.n.  Deiiiqiie 
et  Simon  Magiis  ofTerens  .'\postolis  peciiniam  ,  non  ait , 
Date  et  milii  hanc  poteslatein  ,  ul  dein  Spiritum  san- 
clnm  ;  sed,  cuicunique ,  inquit,  iinposuere  manus, 
accipiat  Spiritum  sanctum.  Qiiia  noqiic  Scriptura  siipc- 
rius  dixerat  ,  Videns  autcm  Sinion  quod  Apostoli 
darent  Spiritum  sanctum  ;  sed  dixcrat ,  Videns  autem 
Simon  quod  per  impoiitionem  nianuum  Aposlolorum  da- 
relur  Spiritus  sancins  (  Act.  viii  ,  i9  ,  18).  Propler 
hoc  et  Dominus  ipsc  Jes.iS  Spirilum  sanclum  non 
solum  dcdil  ut  Doiis ,  scd  cliam  accepit  iit  Iiomo  ; 
proptewa  dictiis  cst  pleniis  gralia  (  Joan.  i ,  14  )  cl 
Spiritu  saiicto  '  (  Luc.  xi ,  52  ,  et  iv,  1  ).  Et  nianife- 
siius  de  illo  scriplum  est  in  Actibus  Apostoloruin  : 
Quonium  unxit  euin  Deus  Spiritu  sancto  {  Act.  x  ,  38). 
Non  utiqiie  olco  visibili ,  sed  dono  grati;c  ,  quod  visi- 
bili  signilioatiir  uiigiiento  quo  baplizalos  ungit  Ecclc- 
sia.  Noc  snne  liinc  uncliis  est  Cbrisliis  Spirilii  san- 
cto  ,  qiiando  siipor  ciim  baplizatum  vclut  columba 
desceiidit  (  Matlh.  iii ,  16  )  :  tiinc  ciiim  corpus  suum  , 
id  est  ,  Ecclesiam  suam  prxfigiirarc  dignalus  cst ,  in 
qua  prrcipiie  baptizati  accipiunt  Spirilum  sanctum  : 
sod  isla  myslica  el  invisibili  uiictionc  tuiic  intelligen- 
dus  cst  unctus  ,  quaiido  Ycrbum  Dei  caro  facluin  est 
[Joan.  I,  14);  idesi,  quando  liumaita  xiatura  sine 
ullis   prxcedentibus  bonorum   opcrum  merilis  Deo 


«  Er.  tjigtd.  Ven.  el  I/)v.,  propterea  cHctits  e.itplenus  gra- 
tia :  oniissi.s  vorliis,  et  spiritu  stnulo.     vi 


IS  DECI.MUS. 


»094 


Verbo  *  cst  in  utero  viiginis  copulata  ,  ila  ut  cum  illo 
ficret  una  persona.  Ob  lioc  ouin  coiiniciniir  naiiim  de 
Spiritu  sanclo  et  virgine  Maria.  Absiirdissimum  est 
eiiiin  ,  ut  credamus  euiii  ciiiii  j  iin  IriKinia  cssct  anno- 
ruin  (  ejus  eniiu  xtalis  a  Jo;iiiiie  b:ipti/.atiis  (  sl  [  Liic. 
III,  21-23] ),  accepisseSpiriliim  sanclum  :  scd  vcnisso 
iiliiin  ad  baplisiiia  ,  sioiil  siiie  ullo  oninino  pccoato  , 
ila  iion  siiie  Spiritii  saiioto.  Si  ciiim  do  rimiilo  ojns  ot 
pnvcinaore  ipso  Jonnnc  scri|)tnin  osl  ,  Spirilu  sanclo 
replcbilur  jam  inde  ub  utero  matris  sua'  (Id.  \  ,  15  ), 
quoniam  quamvis  soininatiis  a  palre  ,  laincn  Spiritiiin 
sanctiim  in  uloro  rormaliis  acccpit  ;  qiiid  de  liomine 
Clirislo  intclligoniliini  cst  vol  crcdondiiin  ,  ciijus  oar- 
nis  ipsa  conceplio  non  cariialis,  sed  siiiritualis  fiiii  ? 
In  co  eliam  quod  de  illo  scriplnm  csl ,  qiiod  acccpc- 
rit  a  Palre  promissionem  Spiriliis  saiicti  et  clTudcril 
( .\'t.  II  ,  33  ),  ulraque  naliira  monstraia  est ,  et  bii- 
iiiana  «oilicct  ct  divina  :  acccpit  qiiippe  iit  liomo  , 
cfTudit  ut  Deiis.  Nos  autem  aooipere  qnidcm  Iioc  do- 
num  possiimus  pro  modulo  noslro  ,  errundcre  aiilein 
siipcr  alios  non  uliqiic  possumns ;  sed  ut  boc  fiat  , 
Deiim  snpcr  eos  ,  a  (juo  lioc  dficilur  ,  invocanius. 

47.  Niimqiiid  crgo  possumiis  qiiarore  iilrum  jam 
processerat  do  Palre  Spiritus  sanctus  qiiando  nalus 
est  Filius  ,  nn  nondum  processeral ,  ot  i!Io  nato  de 
utroquc  processit ,  ubi  niilla  s:inl  teinpora  ;  siciit  po- 
liiimus  qii.Trore  ubi  invcnimus  lcmpora  ,  voluntalem 
prius  de  humana  mente  proccdere ,  iit  qua^ratiir 
quod  invenlum  prolcs  vocetiir ;  qna  jam  parta  seu 
genita  ,  voliintas  illa  porficiliir  ,  eo  fiiic  requicscens  , 
ut  qui  fuerat  appctitus  qii;ercntis  ,  sit  amor  fruentis, 
qiii  jam  de  utroqnc  ,  id  est ,  de  gigncnle  menle  ct  do 
genila  notionc  tanqnam  de  parenie  ac  prole  procedat? 
Non  possunt  prorsus  isla  ibi  qua)ii ,  ubi  nibil  ex 
tcmporc  inoboalnr ,  iit  conscquenti  pcrfioiatur  in 
lcmpore.  Qii:iproplor  ,  qiii  polost  inlclligere  siiie  lom- 
pore  geneiaiionem  Filii  de  Patre ,  intelligat  sine 
lcniporc  prncessionem  Spiritus  sancli  de  ulroque.  Fl 
qui  polcst  intclligerc  in  eo  quod  ait  Filius  ,  Sicut  ha- 
bet  Paler  vilam  in  semelipsu  ,  sic  dedil  Filio  vilam  ha- 
bcre  in  semetipso  (/oan.  v,  26);  non  sine  vita  oxi- 
slenti  jam  Filio  vilam  Palrcm  dedissc  ,  sod  ila  ciim 
sine  tcmpore  genuisse ,  iit  vita  qnani  Palcr  Filio 
gignendo  dedil ,  coa-tcrna  sil  vilyc  Patris  qiii  dedit  : 
inlelligat  sicut  habet  Pater  in  scmeiipso  ut  <Ic  illo 
proccdat  Spiritiis  sanclus  ,  sic  dedisse  Filio  ut  de  iilo 
proced:it  idem  Spiritus  sanctus  ,  et  utriimque  sine 
tompore  ;  atqiie  ila  diclum  Spiritiim  sanctnm  de  Pa- 
Ire  proccdcrc  ,  ut  inleiligalur,  qiiod  eiiam  procedit 
de  Filio  ,  dc  Palre  cssc  Filio  ».  Si  onim  qiiidqnid  hn- 
bet ,  de  P;ilre  habel  Filius  ;  de  Patre  liabet  uii(|ue  iit 
et  de  illo  procodat  Spiritiis  sanctiis.  Sed  niilla  ibi 
tompora  cogileiilnr  ,  qu:r  habcnl  prins  ot  poslerius  : 
quia  omniiio  iiulla  ibi  siint.  Oiiomodo  orgo  iion  absiir- 
dissime  Hlius  diceretur  aniborum  ,  ciim  siciit  Filio 
piacstat  cssenliam  sine  inilio  tcmporis,  sinc  ulla  mu 

'  sic  Mss.  At  editi ,  nei  rerbo.' 

*  Filiii,  e.vie  et  hilio.  r.\\  unxicims,  et,  auctorilate  mina; 
soripluruiii. 


1005  I>E  TRINITATE, 

tahililalc  nalurm  dc  Palrc  gcnonllo ;  lln  Spiriliii 
saiiclo  |pra'Slcl  ossciiliam  siiu;  iillo  inilio  lcmporis  , 
sineiilla  miiiabiiiialc  nalunc  de  ulroqnc  proccssio  ? 
I<I».'0  ciiim  ciim  Spiriiiim  sancliim  gcnitum  non  dica- 
nius  ,  diccrc  lamen  non  audeinus  ingcnilum  ,  ne  in 
hoc  vdcahuio  vcl  diios  palrcs  in  illa  Trinilatc  ,  vel 
duos  qui  non  siinl  dc  aiio  (iiiispiam  suspiccliir.  Pater 
cniiii  soliis  non  csl  dc  aiio  ,  ideo  soliis  a|ipeilaliir  in- 
geniliis  ,  noii  quidein  in  Scripluris  ,  sed  in  consuelu- 
diiie  dispuiaiilium  ,  cl  dc  rc  taiila  sermonem  qualem 
valucrinl  prolerciHiiim.  Filiiis  anlcm  de  Palrc  natiis 
est :  ct  Spiriuis  sanclus  de  Pairc  principalilcr ,  el 
ipso  sinc  ulio  lcmporis  inlervallo  dante  ,  communitcr 
de  uiroqnc  procedit.  Diccrclur  aiilem  filius  Patris  cl 
Filii  ,  si  ,  qiiod  aldiorrel  al)  omninni  sanorum  sensi- 
Lus  ,  eimi  ambo  genuisseiit.  Non  igilur  ab  ulroquc  est 
genilus,  sed  proccdil  ab  ulioquc  aniborum  Spirilus. 
CAPUT  XXVII.  —  AS.  Quid  liic  sufficiat  ud  solulio- 
nem  (inwstionis ,  cur  Spirilus  non  dicatur  genilus  ,  et  cur 
solus  Piiler  ingenitus.  Quid  agendnni  iis  qui  liirc  non 
inleUigunl.  Voium  qiiia  iii  illa  cox'leriia  ,  ct  rcquali  , 
el  incorporali  ,  cl  ineffabiiiier  immulabili  ,  atque  in- 
scparabili  Trinilalc  diniciHiniiiin  cst  gencralionem  a 
proccssione  dislinguerc  ,  siifficiat  inierim  eis  qiii  cx 
tciidi  non  valciit  ampliiis  •,  id  quod  de  Iiac  rc  in  ser- 
mone  quodam  profcrendo  ad  anres  popiili  clirisliani 
dixinius ,  diclumqiie  conscripsiinus.  Inler  c;rlora  cniin 
cuni  pcr  Scripliiraruin  sanclaruin  lcsliinonia  docuis- 
8cm  de  uiro(iue  proccdcre  Spirilum  s:mclum  ;  Si 
ergo  ,  inquam,  el  de  Puire  el  de  Filio  procedit  Spirilus 
sanclus;  cur  Filius  di3eit,t  De  Patre  procedit  {Joan.  xv, 
26  )?»  6'«r ,  putas ,  nisi  quemadmodum  solrt  nd  eum  re- 
ferre  el  quod  ipsius  c>/ ,  de  quo  cl  ipse  est  ?  Unde  et 
illud  est  quod  ail ,  «  Mca  ducliina  non  est  niea  ,  sed 
ejus  qiii  nie  niisit  »  {Id.  vii  ,16).  Si  igitur  liic  intclli- 
gilur  ejus  doctrina  ,  quam  tamen  dixil  non  siiani ,  sed 
Patris  ;  quanlo  magis  illic  intelligendus  esl  et  de  ipso 
proccdere  Spiritus  sanclus ,  ubi  sic  ait ,  «  De  Pulre 
procedil ,  »  ut  non  diceret ,  De  me  non  procedit  ?  A 
quo  autem  liabet  Filius  ul  sit  Deus  { esl  enini  de  Deo 
Deus),  ah  illo  liabel  vtiqiie  ut  de  illo  eliam  procedat 
Spirilus  sanctus  :  ac  per  lioc  Spiritus  sanctus  ut  eliam 
de  Filio  procedat ,  sicut  procedit  dc  Palre  ,  ab  ipso  ha- 
bet  Palre.  Ilic  ulcuinque  eliam  illud  intelligitur  ,  quan- 
tum  a  talibus  quales  nos  sumus ,  intelligi  potesl ,  cur 
non  dicatur  nalus  esse ,  sed  polius  procedere  Spiritus 
sanctus  :  quoniam  si  et  ipse  Filius  diceretur  ,  amborum 
utique  liHus  diceretur  ;  quod  absurdissimum  est.  Filius 
quippe  nullus  est  duorum  ,  nisi  palris  el  matris.  Absil 
uulem  ut  inter  Deum  Palrem  et  Dcum  Filium  aliquid 
tale  sus\ncemur.  Quia  nec  fiUus  liominum  simul  et  ex 
pulre  et  ex  malre  procedil :  sed  cum  in  matrem  procedit 
ex  palre ,  non  lunc  procedit  ex  mnlre  ;  et  cum  in  hanc 
lucem  procedit  ex  matrc  ,  non  tunc  procedit  ex  palre. 
Spiritus  autem  sanctus  non  de  Patre  procedit  in  Filium, 
et  d^  Filio  procedit  nd  sanclificandam  creaturam  ;  sed 
timul  de  utroquc  procedil  :  quamvis  lioc  Paier  Filio 

•  Edili,  non  vnleni  tn  nnixiius.  Abesl,  in,  a  ninmisoi-iptis. 


S.  AUGUSTI.NT 


ma 


dederit ,  ut  quemadinodum  dc  se  ,  ila  de  i/lo  quoque 
procedat.  Nequc  enim  postumug  diccre  quod  non  til  vila 
Spirilus  sttiiclus ,  cum  vila  Pater ,  vila  tit  Filiut :  ae 
per  hoc  ticut  Pater  cum  habeal  vitam  in  temetipso ,  dedil 
et  Filio  vitam  habere  in  temetipto ;  tic  ei  dedit  vitam 
procedere  de  itlo  ,  ticut  et  procedit  de  ipto  { In  Joannii 
Evang.  tract.  'J9,  nn.  8,9).  Hxc  de  illo  sermone  in 
Iiunc  librum  Iransluil ,  sed  fid^tlibus,  non  infidelibus 
loqucns. 

-iO.  Vorum  si  ad  hanc  imngmem  conluendam,  el 
ad  vidcnda  isla  qnam  vera  sint,  qu.x'  in  eorum  rnent*» 
siinl,  ncc  iria  sic  siint  ut  ires  persoine  sint,  sed 
omnia  tria  Iiominis  sunt  qnrc  un:t  pcrsona  cst,  minus 
idonci  sunt  :  ciir  non  dc  illa  summa  Trinilate,  qiia; 
Deus  est,  credunt  potiiis  quod  in  sacris  Lilteris  invc- 
niliir,  quam  poscunlliquidissimarn  rcddi  sibi  ralioncm, 
qiia;  ab  hum.^na  menle  larda  scilicel  infirmaque  non 
capitur?  El  ccrle  cuin  inconcusse  crediderinl  Scriplu* 
ris  saiiclis  (anquain  vcracissiinis  lcstibus,  agani  oran» 
do  ct  quxreiido  et  bcne  vivendo  ut  inlelligant,  id  cst, 
nt  quanlum  videri  polesl,  videalur  mente  qiiod  lcnc- 
liir  (ide.  Quis  lioc  prohibeal?  imo  vero  ad  lioc  quis 
non  hortclur  ?  Si  antem  propterea  negandum  putaiit 
isla  esse,  qiiia  ea  non  valcnlcx-cismcntibus  cernere  ; 
dcbeiit  ct  iili  qiii  ex  nalivitate  sna  caeci  sunt,  e>se solem 
negare.  Lux  ergo  lucet  in  tenebris  :  quod  si  eam  te- 
nebr.TC  non  comprchenduiit  {Joan.  i,  5),  illuniinenlur 
Dci  dono  prius  ut  sinl  fideies,  et  incipiant  esse  Iiix  \n 
coinparalione  infldciium  ;  aiquc  lioc  pracmisso  funda- 
meiito  scdificenlur  ad  videnda  (hkc  credunl,  iil  ali- 
quando  possint  videre.  Sunt  ciiim  (|uu:  ila  crcduntur, 
ut  videri  jam  omnino  non  possint.  Non  eniin  Chrisliis 
iterum  in  cruce  videndus  esl :  scd  ni.-i  hoc  crcdatiir 
quod  ila  racliim  alque  visuiu  csl,  ut  fiiliirum  ac  vi- 
dendum  jam  non  spcrelur,  non  pcrvenilur  ad  Cliri 
stum,  quaiis  sinc  line  videndus  est  Quantum  vero 
attinet  ad  iilam  suminam,  inefrjbilcm,  incorporaletn, 
immutabilemqtie  naturam  per  inlelligcuiiam  uicum- 
que  cerncndam,  nusquam  se  melius,  rcgeme  dunia- 
xat  fidei  regiila,  acies  humanse  inenlis  exercct,  qiiam 
in  eo  quod  ipsc  iiomo  in  sua  nalura  melius  cxteris 
animalibus,  nielius  eliam  cxleris  animx  sux  partibus 
habet,  quod  est  ipsa  mens  :  cui  quidam  rerum  invisi- 
bilium  tributus  est  visus.  ei  cui  (anquam  in  loco  su- 
periore  atque  inlerioie  honorabililer  pra;siden(i,  ju- 
dicanda  oinnia  niintiant  etiam  corporis  sensus ;  ct 
qua  non  est  superior,  cui  subdiia  regenda  esi ,  nisi 
Deus. 

50.  Ycruni  inter  h;cc  qux  mulla  jam  dix^j  et  niliil 
iliius  sunimx  Trinil;itis  ineffabililate  dignum  m« 
dixisse  audeo  profiteri,  sed  confitcri  potius  mirifica- 
(am  scienliam  ejus  ex  mc  invaluisse,  ncc  posse  mead 
iliain  {Psal.  cxxxvin,  6) ;  o  tn,  anima  mea,  ubi  te  csse 
sentis,  ubi  jaces,ubista3  S  donec  abeoqui  propitius 
factus  est  omnibus  iniquitatibustuis,  sanentur  omiies 
languores  tui  {Psal.  cii,  5)?  Agnoscis  le  cerie  in  illo 
esse  stabulo,  quo  Samaritanus  ille  r.orduxiteum  queai 

•  Mss.  (|iii(1am,  i/W  ;nm,  ubi  luibitas,  aiil  nbi  stas.  do 
nec,  ctt;.  Alii  iileri(|iii!,  ubijucef,  ubi  habiiat,  doiiec,  uir 


109"  Lini.U  QU> 

rojicni  miiUis  a  lalronibiis'  infliclis  viiliioiibus  >o:i.i- 
\i\um  (Luc.  X,  30  3i).  El  taimn  nuilla  vcra  vi,lisii, 
iioii  liis  ociilis  quibus  viiienliir  corpora  Cnloial:»,  sod 
cis  |)ro  quibus  orabal  iiui  dicobal,  Ocnli  inei  ridcunt 
ivfiitilinein  [Psal.  xvi,2).  Noinpe  crj;o  niiilla  vcia  vi- 
di>li,  caqiie  discrcvisli  ab  illi  luco  qua  lilii  lucciiic 
vidisli  :  allolle  ociilos  in  ipsani  luconi,  ot  eos  in  eani 
fige,  si  polcs.  Sic  cniin  videbis  qiiid  distol  nativil.is 
Verbi  Oei  a  processiono  Doni  Dei,  proplor  (|niid  Fi- 
liiis  unigenilus  noii  do  Pairc  gonitiin!,  alioqiii  fiater 
ojiisossei,  sed  procodoie  dixit  Spirituin  saiKluni  Undo 
cuiu  sil  coniinuiiio  qiixdani  coiisnb^tantialis  Palris  ot 
Filii  aiiiborum  Spiritu>,  non  ambDruni,  qiiod  absit, 
dictus  csl  lilius.  Sod  ad  lioc  dilucidc  poispiciiei|nc 
coniendum,  non  potos  ibi  aciem  (igcro ;  s<  io,  niui 
poles.  Voruni  dico,  milii  dico,  quid  iioii  possim  scio  : 
ipsa  lamcii  libi  oslendit  in  le  tria  illa,  iii  qnibus  tii 
suinmae  ipsiiis,  qiiam  fixis  octilis  conicmplari  nondiiiii 
vales,  iniaginem  Trinilalis  ngnoscoros.  Ipsa  osieiulil 
tibi  vcrbiim  verum  esso  in  le,  quando  dc  scienlia  liia 
gignitiir,  id  csl,  quando  quod  scimus  dicimus ;  qiiaiii- 
vis  nulliiisgentis  lingua  signiiicantem  vocem  vcl  pro- 
feramus  vel  cogilemus,  scd  cx  illo  quod  novimiis 
cogilalio  nostra  formclur ;  silque  in  acie  cogilaiilis 
imago  simillima  cogitatioiiis  cjus'  qiiam  memoria 
conliiicbal,  isia  duo  scilicet  vcliit  parcnlcm  ac  pro- 
loni  lerlia  voliii:lalc  sive  dilocliono  jungonlc.  Qnaiii 
quidem  viilunlalom  de  cogiiatioiic  procedcrc  (iicino 
cnim  vult  quod  omniiio  qiiid  vcl  qualc  sit  nescit), 
iion  lamou  csse  cogitalionis  imagincm  ;  el  idco  quain- 
dam  iii  liac  rc  inlelligibili  naliv.tatis  et  proccssionis 
iiisinuari  dislantiam,  qiioniam  iion  hoc  cst  cogitalione 
conspiceic  quod  a|ip.lcro,  vcl  cliam  pcrfrui  voluiila- 
le,  coniildiscornilipio  qui  polcsl.  Potuisliel  lu,  quaiii- 
vis  noii  polueris  iicquo  possis  cxplicare  suffuienli 
eloquio,  quod  intcr  iiubila  similitiidiniim  corpora- 
liiiin,  qu.o  cogitaiionibiis  Iiiiin;inis  occiirsare  noii  de- 
siniiiit,  vix  vidisti.  Sod  illa  hix  qux  noii  csl  quod  lii, 
el  lidC  libi  oslondil,  aliud  esse  illas  incorporeas  sinii- 
liiiidiiies  corporuin,  el  aliiid  Crse  verum,  quod  cis 
loprnbalis  iiilelligenlia  conliiemur :  hioc  et  alia  simili  • 
lcr  cerla  ociilis  luis  iiiterioribus  liix  illa  moiisliavii. 
Quie  igilur  causa  est  cur  acie  lixa  ipsam  vidcre  iioii 
p:)ssis,  nisi  uiiqiic  inlirmitas?  Et  quid  tibi  eam  fecil, 
nisi  iniquitas  '  ?  Quis  crgo  sannt  omnes  languores 
luos,  iiisi  qui  propilius  fil  oinnibusini(|iiit.itibiis  luis? 
Libniin  iiaqiie  islum  jam  landcm  aIi(|uniido  preca- 
lionc  melius  quam  disputniione  concludam. 

CAPLT  XXVIII.  —  51.  Conclitsio  tibii,  cuin  preca- 
tioiie  ct  cxciisaliune  de  multiloquio.  Domine  Dcus 
iiosler,  ciodimus  in  lc  Palrcm,  el  Filium,  clSpirilum 
sanctiim.  Neqiie  enim  diceret  Veritas,  Ile,  baptizatc 
omne$  gentes  in  nomiae  Patris  et  Filii  et  Spirilus 
snitcii  {Mattli.  xxviii,  19),  nWi  Trinilas  essos.  Nec 
baplizari  nos  jiilicres,  Domine  Dcus,  in  ejiis  noiniiic 
qiii  non  csi  Dominiis  Deiis.  Neque  dicereiur  voce  di- 

'  Sic  piuros  Mis.  At  eJili,  a  niitltis  latronib:is. 

*  oniuos  |.rope  Mss.,  coqnitionis  ejits.  Kl  iaf.-a,  coc/Hi- 
tione  procedere.  .ac  j.aulo  i-ost,  cogiiviwis  iniaqinem. 

*  lloriqua  Mss.,  Lt  q-im  tibieainfecit ,  ni'A  ulifine  iiiiqiii- 

SlSCT.   AfGLST.  yiU. 


ILS  DIXIMLS.  int)8 

vina,  .\udi,  lnracl ;  Dominits  D,;is  !uus,  Diii.\  itnus  o»! 
(I).ut.  VI,  4);  iiisi  Tiiiiil;i8  ili  csscs,  ul  iiiii;s  Donii- 
iius  Dons  esses.  Et  si  tii  Dms  Pjder  ipsc  osios,  ci  Fi- 
liiis  vorliuiii  liiiiiii  .losus  Cliri.iliis  ipse  Csses,  cl  doniim 
vi'struiii  Spii  iliis  sancliis  ;  iion  I.'t;oromus  iii  Litloris 
veiilalis,  Misit  Deits  filiuni  suuin  (C.tlut.  iv,  i,  cl 
Joaii.  III,  17)  :  nec  tu,  o  Ui.igcnito,  diccrcs  de  Spi- 
rilu  saiiclo,  Qucin  niitlet  Putcr  in  nomine  meo  (Joan, 
XIV,  2G)  ;  ci,  Qucni  ego  mittam  vohis  a  Piitre  (Id.  \v, 
26).  Ad  lianc  rcgiilani  fidci  dirigciis  inlciitionoiii 
moam,  qiiaiilum  polui,  q::aiiliim  iiic  pos^e  locisii, 
qu;rsivi  le,  ctdc>idera\i  intclloclii  vidcrc  qiiod  ore- 
didi,  ol  nHillum  dispntavi,  cl  I.iboiavi.  Domiiie  Deiis 
mciis,  iiua  spes  mcn,  oxaiidi  mo,  ns  f:ilig.itiis  iiolini 
le  qiiioriTo,  sod  {pi:rram  faoioin  liiam  scnipcr  aidon- 
tor  (P»nl.  civ,  4).  Tii  da  (pi;(  rondi  viros,  qtii  invoniie 
to  focisti',  ot  magis  mngisquc  invcniondi  lc  sponi 
dcdisli.  (!loram  te  cst  flrniitas  et  infinnilas  mo.t  :  il- 
lam  sorva,  islam  saiia.  Coram  le  csl  soicnlia  el  ij,'iio- 
ranlia  inea  :  iibi  milii  a|)cruisli,  suscipo  iiilranlem  ; 
u!)i  clausisti,  npcri  piilsaiili.  Mcmineriiii  tiii,  inlolli- 
gam  le,  diligam  le.  Atige  in  me  ista,  doncc  mc  rclor- 
nios  ad  iiilegrum.  Scio  scriptuin  csbc,  In  mulliloqnio 
uon  cffugies  peccatuin  (Prov.  x,  I'J).  Scd  uliiiam  pr;c- 
(licandii  vcrbuni  liiiiin,  ei  laiidaiido  le  laiitiiinniod') 
loqiierer!  iion  soluin  fiigorcm  i  ccc.-xlum,  scd  mcriluni 
boiiiim  acquiiercm,  qiiamlibct  miiltum  sic  lo(|iiorer, 
Nciiiie  cniin  hoiiio  dc  te  boalus,  |)cccaltiiu  pr;vcipoiet 
gcrniano  in  fldo  filio  suo,  cui  scripsit  diccns  :  Pra-dica 
verbiiiH  ,  insta  opporlune,  imporluve  ( II  Tim.  iv,  2). 
Niiinquid  dicciiduin  est  istum  non  multum  locutuin, 
qui  non  soltini  opporlunc,  vcruin  cii.iin  iiiiiiortiin« 
voibiiii)  tuuin,  Damiiic,  non  lacobal?  Scd  idoo  noii 
er;il  miilliiii),  tpiia  laiilum  crat  iiccossariuiii.  Lilior.i 
ino,  Doiis,  a  multiloipiio  (luod  p:itiiir  iiilus  iii  aiiim» 
iiioa,  miscra  in  conspcclii  liio,  cl  C(inrugie::te '  aJ 
miscricordiam  luam.  Non  ciiiin  cogiiationibus  lacoo, 
cli  im  lacens  vocibus.  Et  si  quidom  noii  cogilareni 
iiisi  quod  piaccret  libi,  iioii  utiqiic  rogarein  ul  mc  ab 
hoc  multiloiuio  liberarcs.  Scd  niullx'  sunlcogilaiioncii 
me.o,  lales  quales  nosli,  cogil;iiioiies  bomiiium,  qu(i- 
niam  vanx  simt  (Psal.  xciii,  II).  Dona  milii  iioii  eis 
coiisontirc,  etsi  qiiando  mc  dLlcclanl,  cas  niliilDminus 
iniprobare,  iicc  iii  cis  vclut  dormiinndo  immorari. 
Nec  iii  lantum  valoaiit  apud  nio,  ut  aliquid  in  opcia 
nioa  procodai  ex  illis  ;  scd  ab  cis  moa  s;illom  sil  tiiia 
sontcnlia,  liita  conscioniia,  te  luciilc.  Sapii-iisqi.idaiii 
cuin  de  te  loqiicretur  in  libro  siio,  qiii  F.cclesiaslicus 
proprio  nomiiie  jani  vocalur,  Multa,  iiiquil,  diciuius, 
et  non  perveiiimits,  et  consuinmalio  sermonuin  universa 
est  ipse(Eccli.  XLiii,29).Cum  crgo  pcrvciieriimisad  te, 
cessabunl  multa  isla  qiKc  dicimus,  ct  non  perveiiimus ; 
ct  niaiicbis  unus  oninia  in  omnibiis  (I  Cor.  xv,  28) :  el 
sinc  fine  dicemiis  unum  lauilanlcs  le  in  uiiiim,  el  in  te 
f;icti  cliani  iios  unum.  Domine  Doiis  uiie,  Dcus  Trini- 
tas,  qucncumqiie  dixi  in  bis  libris  dc  tiio,  agnoscani 
cl  lui :  si  qua  dc  mco,  cl  lu  ignoscc,    cl  lui.  AinciK 

'  In  Mss.,  qui  invcniri  te  fecisti. 
'  ijJili,  ct  confugient>'m.  rlurt/s  vcro  Mss.,  coiifii/]ic:ils 
ouiissa  parlifula,  ei. 

(Trentc-cinq.J 


APPENDIX 

TOMI  OCTAVI 

OPERUM  SANGTi  AUGUSTINJ, 

IN    QUO 

SUBDITITIA  ISTH^EC  OPUSCULA   EXHIBENTUU, 

scilicet: 

tkactatus  contra  qlinque  nyereses.  restitutus. 

sermo    contra   juditos  ,    paganos   et  aria-  qu/estiones  de  trinitate  et  de  genesi    ux 

nos-  alcuino  decerpt/e. 

dialogus    de    altercatione    ecclesi;e    et  de  incarnatione  verbi   ad   januarium    lj- 

SYNAGOGjE.  BRI    DUO    COLLECTI    EX   ORIGENE. 

DE     FIDE     CONTRA     MANlCOyEOS     LIBER    EVODIO  LIBER    DE    TRINITATE    ET    UNITATE    DEI. 

TRIBUTUS.  DE    ESSENTIA    DIVINITATIS. 

COMMONITORIUM    (vulgO    AUGUSTINl)    DE  RECI-  DIALOGUS  DE    UNITATE    SANCTvE   TRINITATIS. 

PIENDIS   MANICU/EIS    QUI    CONVERTUNTUR.  LIBER   DE    ECCLESIASTICIS    DOGMATIBUS. 
CONTRA    FELICIANUM    ARIANUM    DE   FIDE    TRINI- 

TATIS  ,    LIBER     VIGILIO     TAPSITANO    EPISCOPO 

Comparaviinus  eas  omnes  ediliones  initio  Rctract.  et  Confess.,  t,  1,  memoratas.     M. 
ADMONITIO  IN  SUBSEQUENTEM  SCIIMONEM. 


Traclatum  advcrsus  quinque  Hscreses ,  quem  Erasmus  hominis  erudili  quidem  ,  ct  arguii  el  facundi  esse 
ecnsuerat,  non  lamen  Auguslini,  nisi  forte,  ail,  juvenis  sni/jsi/,  Anguslino  sine  cunclatione  adjndicant  Lova- 
njcnses  et  Beliarmlnus,  aliiiiue  auctoritatc  Bedsc,  qui  ex  capite  ejusdeni  fractatus  qnarlo  et  quinlo  ciifct  quac- 
dam  in  caput  primum  Epistolai  Pauli  ad  Bomanos.  Ea  de  facto  vcrl)a  nomine  Augnstini  cilata  reperiuntat" 
non  solum  in  vulgata  Bedae  collectione  illa  auctiore,  quiti  vcrius  est  Flori  Lngdunensis;  sed  etiam  in  altera 
certa  Bedae,  quse  penes  nos  est  brcvior  in  PauUun  collectio  ,  nnniium  lypis  c<lita.  Vernm  scrmo  isie  diclus  co 
tcmpore  depreliendilur,  quo  Alrica  tenebatur  Arianorum  dominatu  ,  quando  j  nn  orlhodoxis  pasloribus  ,  aliis 
cxsilio  seu  fuga,  aliis  morte  sublalis  ,  li;t;relici  Calholicos  et  concei  lationibns  solliciiabant ,  ct  brgiiionibus 
pccimiave  corrumpere  tentabant.  In  capile  6,  Ubi  estis,  inquit,  fantes  lacrymaruni  ?  Quil>us  agricolis  loquor  1 
Alii  sunl  morlui,  alii  fugati.  Et  cap.  7,  Adversatur  (Arianus),  clamat,  litigal,  pugnal ,  turbas  congregat,  conlra 
Cliristum  diniicat.  Jlle  sanguinem  ftidit,  utredimal;  iste  pecuniam  spargit  ,  ut  perimat.  Similia  legunlur  in  ser- 
inone2  ad  Caiechumenos,  n.  2i,  et  sermone  de  Tempore  barbarico,  n.  10  ;  quae  tomo  scxto  ,  in  lempns  Van- 
dalicsc  perseculionis  post  Augustini  morlem  excitatix;  convenire  ob  ervavimus.  Prajterea  dictio  ncc  satis  ac- 
eurata,  nec  tam  seria  cst,  qnam  solet  esse  Augusllni.  Exempli  gratia,  in  cap.  3,  Dco  Palri  ad  gignendum 
Filium  conjugis  vice  fuisse  bonam  vol':niatem  docet.  Ad  hacc  quod  Augustinus  in  Dunatistas  scripsit ,  id  au- 
clor  in  Arlanos  torquet,  cap.  6  :  Quare  Uiigamus?  Si  tina  nobii  est  hcereditas,  simul  possideamus  ,  fratres  su- 
mus,  etc.  Credimus  iiaque  Bedam  hic  ,  quemadmodum  ct  in  snbdililia  CoUalione  cum  Pascenlio,  quam  iii 
secundi  tomi  appendicem  rojccinius,  dcceptum  esse  crrore  veterum  codicum  qui  hunc  traclatum  Augustirwi 
assignant.  IIujus  libri  menlionem  facit  Uiiicmarus,  lib.  de  non  trina  Deitate  ,  et  quia  pricconceptse  illius  opi 
nioni  valde  incommoda  eraiit  hycc  capilis  7  :  Gralias  tibi,  vera  et  una  Trinitas,  una  et  trina  Yeritas,  irina  et  uni 
Unitas,  ibi  multis  contcndit ,  a  pagina  scilicet  450  ad  464 ,  ea  a  falsario  et  impostore  aliqno  fiiisse  immissa 
in  Indice  Possidii  notatum  dicit  Bellarminus ,  in  covidelicet,  quem  interpolalum  edidit  Joannes  Ulim- 
merius  :  nusquam  vero  incoeteris,  tiim  editis,  tiim  scriplis,  quaevidere  nobis  licuit,  Possidiani  Indicis  excm- 
plaribus  invenitur.  Rccognovimus  Traclatum  et  emendavimus  ad  codices  Yaticanos  decem,  ad  Germanensem 
unum,  ad  Michaclinum,  ad  RcrDigianum  ,  ad  Ebrulphensem ,  ad  Arnulphensem,  ad  Cisterciensem,  ad  Fossa' 
tensem ,  ad  Colbcrtinum ,  ad  codiccm  V.  C.  domini  de  Maran  Tolosalis,  ad  Turonensem  S.  Gaiiani , 
et  ad  alium  Ecclcsiye  Lugdnnensis  codicem  ,  in  quibus  inscribitur  Libellus  adversus  quinque  liwreees,  sive 
contra  quinque  hostium  genera ;  quia  nenipe  est  conlra  Paganos ,  Judajos ,  Manicha:os ,  Sabcllianos  ts 
Arianos. 


-g^  ^j.joxriz 


^I^VERSUS  QUEIffQUE  HiERESES, 


-m^ 


8EC 


CONTllA  QUINOUE  IIOSTIUM  GENERA, 

TRACTATUS. 


C\PrT  PRIMUM.  —  1.  Qnhique  geiiern  liostiuiu. 
h  liiior  siiiii  ,  f;il(or ,  iioii  ncccssilaie  coj;oiil<' ,  scil, 
i|U  d  fsi  vchoinciniiis,  oli;\rii;\le.  Non  lain  ;\cl  coin- 
IK-Iloiiiliiin  polcsl  osc  nioio^lus  exactor,  i|ii:iin  ad 
rcdilcrdiim  '  dcvoius  osi  dcbilor.  Sod  ul  iniploain 
(jiiixi  proinisi,  adjuvaie  iiie  s;iiiciis  oralioiiilius  vcslris, 
iil  Ocris  oniiiipoioi.s  dcl  gr.iliain  sermoiiibus  iiiois.  cl 
Mlisl;ich4iii  piis  nioiiiiliiis  el  auribus  ve.^lris.  Si  nic- 
nHiiisse  di^iiamini  (|iii  iii  tciiipore  adfuislis  ,  qiiinqiic 
liostiinn  goii/T;i  csscdixiiiius  :  conlia  qiia^expiignanda 
iiiducias  posiiiJuviinu>,  iil  necessaria  ainia  pr.opararc 
poss  inus.  IVoniissiis  dios  iiliixil,  iios  quoi|UC  iiniii^re 
ad  corlanicn  DoiiNno  adjiivaiile  procossiiiiiis.  Adjulo- 
riiim  nostrum  a  Doiiiino,  qiii  fecil  cceliim  cl  loiiain 
(l*$al.  cxxin ,  8).  Donabil  ccrUmli  viclori;im,  qiii 
cerlandi  dedil  audacl.nm.  Non  nos  hoslium  liirba, 
non  iios  bollaiilium  rc\v>ool  ronna,  noii  ipiasi  vilroa, 
fiilgenlia  lerieaiUarnia  *.  Goliam  m;igiiiim,  robiislum, 
aniiis  terribilibus.  ingeiiliquc  tiirba  imiiiilum  *,  David 
solus ,  piior  parvus  atipii:  iiicrinis  ,  uno  lapidis  iclu 
jwosir;ivil,  ioi:iqiie  Allopl^iylornm  castra  lurbavit  al- 
qjie  fngavit  (I  Rcg.  xvii,  4v).  Quid  aiilom  aliiid  pelra 
conlra  Goliam  iiianu  David  mi^sa  ,  nisi  Cbrisiiiin 
conlra  diaboluin  ex  scmiiic  David  vciilurum  bigiiili- 
cavii? 

2.  Aggrcdiamur  jani  ,  el  errorum  qnrc  diximus 
quinqne  goiiera  propoiiainiis.  P;igaiii  diciint ,  Qiiid 
e^i  quod  iios  exborrolis  aiqiie  abjicilis  taiii|uam  iiiul- 
los  coieiilos  deo;,?  Ecce  cl  vos  Douni ,  quem  pra^di- 
cnlis  colcndum ,  rilium  bafi.  re  dicilis,  cumqiie  sine 
.'^llcritis  commixtioiie  scxos  natuin  cssc  c.iilingilis. 
Jjid.ii  dicuiit  ,  Quomodo  iitMm  colilis  Dcimi,  qnaiulo 
cl  liiimiiiem  qucm  paires  liOslri  criicilixciuiil  Doiiii- 
nnin  ^  diccnles  ,  iioiniiiibub  c\lor>|uolis  iil  tanqnain 
Filiinn  Dei  vobiscuin  vciiorcnliir  ct  oolant  ?  .Maiiicboi 
dicuiil  piiaiilasma  csse,  qnod  dicitur  Doiniiiiim  Cliri- 
stum  lemineo  poluisse  lusci  cx  iiioro.  Non  cniiii  di- 
giium  cst ,  ini|uiunt,  ut  lanta  niajcuas  pcr  sordcs  ct 
sqiialores  leniinx  transisse  crcdatiir.  S;djciliaiii,  iidiin 
pjlripassiani,  dicuiil ,  Unns  esl  Dciis  Palcr  ct  Filiiis ; 
quoiiiam  qui  Patcr,  ipse  cst  et  Filiiis.  iNain  si  aliler 
dixcriinus  ,  diccmnr  midlicobo.  Ariani  diciint,  Aliiis 
est  Patcr,  aliuscsl  Filius,  scd  ininor  csl  Filius.  Quo- 
inodo  cnini  iicri  pulesl,  ul  gcniluri  genilus  existat 
a^qualis  ? 

C.VPUT  II.  —  5.  Fiducia  adversus  hcereticoi.  Eccc 
sunl  crrorum  proposiUi;  qn.Tsliones,  qiiasi  boslium 
coniposit;e  acies.  Contra  islas  acies  |»eslifcras  ,  san- 
ctisslmi  fratres,  assuiuile  arina  Dei  ,  ul  possilis  rcsi- 
sterc  in  die  malo  cl  in  omnibns  pcrfccti  slare.  Ac- 
cingiinini  lumbos  in  vcril;ilc  :  nciiio  tre|iidcl,  neino 
rorinidct.  Fst  lorica  jiistiti.T,  cstsculiim  fidei,  iii  quo 
6a;,MU;e  nialignorum  ignil.o  cxcipianlur  ct  oxslinguan- 
liir.  Kst  galea  saliilis  ,  cst  t^ladius  .spirilus ,  qiiod  c^t 
vorbuin  Dei  (Ep/ie».  vi,  1  4-17).  Quis(|uis  lideliuin 
Chrisli  miiitiim  bis  fucrit  ariiiis  nimiilus,  non  ciijus- 
(|iiaiii  forniid;ibit  persoiiaiii,  iioii  lerrorc  lciiiporis  a 
ciTiainiiie  revocabitur.  Eia,  fralics,  tcrl:imoii  in 
pronipiu  cst,  fervel  opiis  ,  uijjel  advcrs:irius,  S|iicula 
paiat,  jaccrc  lciital,  nonio  expavcscal.  Fralns  ,  plu- 

»  Alias:  -td  compeUendum  i.on  polest  esse  nwlcstus  exa- 
Cio^,  amndo  ad  reddendum,  eic. 

»  ilurcs  Mss.,  non  quasi  fulgens  vUrea  terreat  arnta- 
turn. 

»  i:.is.,  formn  miinilum. 

*  I  lurcs  Mss.,  Deiau. 


ros  sunt  nobiscum  quam  cum   illis.    Nohisciim    esi 
IMoyscs  illc  iiiaj;iuis  ;iiiiiciis  Dci,  ipii  iil  hnsloin  vince- 
rot  pr.-elianloni,  mamis  ad  Cdcliim  exteii(iil ,  j;ini  tiiiic 
ligiirain  criicisCbrisli  oslendeiis  :  ipse  divino  impcrio, 
limieiitis  poiiti  volvciilos  llcxuosis  siiiibiis  uiulas  ',' 
uiio  virg;c   poiciissu   trajiciendo  popiilo  aiidos  vcilil 
in  c;impos.  Nobiscum  cst  Josiis  post  Moyscii   popiili 
diix  Isiaolitici  ,  fortissimus  pncliilor  ,    ciijiis   ctiaiii 
i.oiiiin  iiidicat  Salvatorcm  :  ipse  poteiilia  sua  cl  di- 
vina  liducia,  diein  ,  sui  cursns  n)cl;is  iic  pcrageroi , 
sliUiiii ;  et  nocli  iic  accodcict  inipcravii.  I|)sc  gcii>iiiiii 
icges,  non  singillaliin  ,  sed  coiigrog:itiiu  supcravjt, 
caplivavil,   buiiiiliavit ,  occidit.  Nobisciim   cst  David 
iiiami  foriis;quid  (licain?  scrvus  Dci ,  clcctus  Dci , 
aniicus  Doi  ,  parens  Dci  :  novcrat  ct  bcne  iiovor.il,' 
iioii  solnm  parcere  subjcctis  cl  debellare  snpeibos 
{JEiicid.   lib.   6.  ,   vers.  855) ,   vcrum  eti;im  virlulcs 
(isteiidore  et  paiieiiti:iiii  cuslodire.  Ijise  inimicos  suos 
cuniperseqiierctur',noii  perniciosus,  ct  cuinviiiceiet, 
liOn  oxslitit  im|)iiis.  Noliisciiin  suni  alii  alqiieaiii  son- 
(tiviri,  qiii  oinnia  fulura  pnovideruiil  el  pr;i:dixc- 
runl.  Non  csl  cigo  quod  lerroal  vos  :  cl  laiiiuiii  ox- 
S|icctate,  aiidile  ot  oiale,  iiiiciilior  cl  aiictior  '  circi 
mc  vc>lra  sil  oratio.  Noii  diulius  inimorcmur,  jam  qu;8 
proposiiimus  proseiiuainur. 

CAPUTIII.  —  4.  Ex  Ilermele  el  Sibylla  adversus 
Piigmws.  Qnid  dicis,  paganc  ?  Dcus  ,  inquis,  si  dilo- 
claiiis  est  (ilio ,  indiguit  coiijiigio  :  si  horruil  conju- 
giuiii,  soliis  csi  siiic  lilio.  Qnid  ciiiin  potcrat  invciiiri 
siniile  Dco,  quod  conjungoreliir  Dco,  et  p.-ircrct  liliiiiii 
Deo  ?  Deiiidc  si,  ul  dicilis,  liabot  Dcus  liliiim,  j.iiii  non 
iinuin  ciililis  rcum.  Quid  agiiims?  Ab  .\llopliylo  le- 
lum  niissum  cx(Cpimus ;  quid  rcinitlcmiis?  Quodli- 
bct  miscrimns  tcliini,  licct  pervoiiial  ad  illuiii ,  nibi" 
prodesl.  Quarc?  Quia  durus  esi.  Quanlum  duruscsl? 
Lapidoinesi  :  idola  colil;  et  scripliim  est,  Siiniles  il- 
lis  fiaiil  omucs  (jni  faciunt  ea ,  el  oinncs  qui  coiifiduiit 
in  eis  {I's(il.  CMii,  8).  Sanctas  Scriptiiras   iioii  acci- 
pil.  Qu;craiiius  crgo  lapidem  qiio  perciiliatur,  ul  por-p 
cussus  qu;issctiir,  qiiassaltis  coiiiniinualur,  commiiiu- 
lus  in  piilverciii  coiivcrlalur,  coiivcisus  in  pnlvorcin 
coinplualiir,  compluius  seralur,  saliis  facial  frucluni, 
iioii  qui  ignc  coiisnin  iliir,  scd  qui  in  borreo  rccond:i- 
Inr.  Ilerines,  qui  latiiie  iMorcuriiis  dioilur,  scripsil  li- 
briiin  (lui  Aiv»;  ri/uot  appellalur,  id  cst,  Vcrbuin  per- 
fccliim  :  magniiin   nomcn  libri  bujus,  quia   inagniis 
esl  do  quo  scripliis  esl.  Quid  cnim  porfc/iius  Vcibo  , 
qiii  soliiscst  inler  iiiortnos  liber  {Psat.  lxxxvii,  C)? 
Aiuli;inius  quid  loqiiatur  Merciiiius  de  Verbo  pcrfe- 
cto  :  Doininns,  iiiqiiil,  ct  omniuni  laclor  dcoruiii,  se- 
cuiidum  fccit  Dominuin.  El  po-.l  pauca,  ut  osienderet 
(inid  dixcrit,  ropcljit  cl  dixil  :  Qiioniam  crgo  luinc 
fecit   |)rimum  ,  cl  soluin  ct  uiiuin  * :  bonus  ;iiitciii  ei 
visiis  csl  cl  plenissiinus  omiiiiiiii  boiioriiin.  Qiiaiitiim 
plciiissimus  Joanncs  evangclista  dicat  :  De  picniludine 
cjus  iios  omiies  arcepimus  ,  (jraliain   pro  grulia  {Joan. 
1,  l(i).  Ijonus  auteiii  ci  visus  csl .  ct  plcnissimus  oni- 
niiim  bonoruin.   Kt  scquilur  :  Lataius  cst.  Ciii .  vel 
ciiin  qiio  helaliis  csl?  Dicai  ipsa  Sapicntia  Dci,  Filiu» 
Dei  :  Ego  crLtm  cui  adgaudcbat  {Prov.  vjii,  50).  Figo, 
la.>latus  csi,   cl  valde  dilcxil   taiiquani  unigcniliun 

'  Aiili(|uioros  Mss. :  volvcntiA  fluctiicmiinas  undas. 
'  lurouensis  V's.,  ipse  iiiiinicis  suii,  dum  peit.eqneretUi 
ab  cis. 
»  Aliiiiol  Mss.,  nciiiinr.  Al  qiiidani  alii,  (dlior. 
^  Ouidaui  Mi£.,  el  vcruin.  Aiiijiji,  ct  bmwu. 


\m 


ArPKNDIX. 


f104 


Kii.im.  Qiiom  primo  facliim  dixit ,  postcn  iiiiigcriiliim 

:i|ip('liavil.  l((;m  ;<lio  loc.o  sic  (ii.\il  :  riliiis  lionedidt 

l)(>i  ;ii(liie  boiiai  volimtaiis ,  ciijus  rioiiif.ii  non  poiesl 

liiiiiiario  oro  iiarrnri.  Qircrclcis  ,  pagaiie,  coiijiitjom 

hci?  Aiidi  Meiciiriiim  :  |»aia  fioiilem  ,  elcxcipe  lapis 

lapidcm  :  cade,  iit  crif,'aris  ;  fraiij^ere,  iit  coiiliiiiicris  ; 

dcslnicre,  iit  a;(ii(iceris  :  icliis  lapidis  iuiii  ciilerii  di- 

vidal  lioiitis,  iioii  venam  riiiiip:it  si-.iii-iiinis ,  iioii  ape- 

riat  fovcam  viiliieris;  sed  sijjiiiim  faci:il  ciiicis.  Coii- 

jiif^em   Dei   qiia;ris?  Al)jici:iliir  ex  corde   Ino  ,  rogo, 

ini|)iira  pravilas.  (!oii.jii\  Dci  liona  voliinlas  est.  Qiio- 

iiiodo  aiileiii  p;ilcr  sil  [)i'iis,  et  Filiiis  Deiis,  iicc  la- 

meri  diio  dii,  sed  iiiiiis  sit  Dciis,  leciiin  disiniiarc  iion 

♦lcbeo  ;  (\\\h\   iiisi  credideris,   inlcllii,'ci'e  nijilalciius 

poteris.  Kt  lamen  Kiliuiii  Dci  Doiiiii  '  liilctiir  .Mercu- 

rius.  IIoc  I;iiiide  peicussiis,  lapideus  desiiiat  csse  sa- 

erilegus.  Auiliaimis  quid  etiam  Siliyiia  vales   eoriim 

dc  codcin  dicat :  Aliiim,  iiiqiiil,  dedit  Deiis  filiis  lio- 

iniiiiim  ^  coleiidum.  Qiiantum  app;irct,  in  liis  scntcn- 

liis  Merciiiii  cl  Siliylhe,    Sabcllius  eti;un  jiidicalur. 

Merciiriiis  el  Paln;m  Deum  dicit  el  Filium  :  el  Sihyl- 

la  dicit  Deiim  aliiim.  Sabcllins  dicit  iion  alium,   qiiia 

ciinidem  ratrem  asscril  esse  qiicm  Filium.  Oplimiim 

valde  est,  si  inodo  non  imum   larilum,  sed  eiiain  ad 

qnantoscnmquc  niissus  pervcnirc  potuerit  advers;irios, 

uiioictu  pcrculiamiis.  Item  Sibylla  dicit  :  Ipsum  luuiii 

cognosce  Dominiim  ^  Dei  Filium  esse.   Versus  isle  et 

raganuui  incrcpat  el  Judieiim.  Alio  loco  Filiiim  Dei 

a\j/j.8ov\o-j  appellat,   id  esl,   coiisilium  ,  vcl  consilia- 

lium,  El  proplicla  dicit,  Vocdbitur  nonien  cjus,  Ad- 

viJrabilis,  consiliarius,  Deus  fortis  el  poteiis{lsai  ix,  C). 

Ilic  Arianus  argiiitur  ,  qi:i   cuin  dicit  ininoreiii  Dei 

Fiiium,  dicilaliquando  Dcum  non  habiiisse  filium.  Fl 

si  fuit  sine  (ilio  ,  fuit  siiie  coiisilio.  Ecce  ad  quaiila 

pericula  provoramur.  Sed  quia  Deiis  nmKiiiain    luit 

sine  consilio,  eliam  conlradicente  Ariano,  ininqiiam 

Paler  poluit  esse  sine  Filio.  Quidagis,  pagane?  Aperi 

aures,  noli  esse  sicut  aspis  surda,  (jiue  obturat  aurern 

iie  audiat  voccm  rncantanlis  {Psal.  lvii,  5).  iNon  libi 

meos  auctorcs  profero;  luiis  est  Mercurius,  cui  inter 

deos  tanlus  borior  cultusque  a  vobrs  delatiis  esl ,  iil 

ejiis  nominc  diem  vocaretis.  Ipsum  audi,  ipse  lc  con- 

viiicat,  ipso  exiiiignet;  iit  cuivi  le  vicerit ,  illi  cedas, 

el  mibi  credas.  Mer»  uiius  dixit :  Dilcxit  Dcus  Unigc- 

iiitum  suuin.  Ipse  dixit  :  Filiiis  benedicti  Dci  atipic 

bona;  volunlatis.  Et  no  de  cjus  noiijiic  t;r;diuiu  iiiter- 

rogationis  siislinercl,  scculus  adjiinxit :  Cujus  nomen 

iion  p(ilost  biiinaiiooic  narrari.  Qiiid  lu,  Morcuri  ,  ab 

homiiiibus  dicis  iioinen  Dci  Filii  itarrari  iion  possc? 

A  le  narretur,  qiii  non  liojiio,  sed  dcus  ab  lioniinibus 

a^slimaris.  Loquiliir  autcm  ad  Filiiim  suum  dicens  : 

Est  autcm.  Quis  ?  Filii  incn.-Arrabilis  scrmo  sapientisc 

Sanclus  snnclus^.  Noniie  lioc  est,  In  principio   erat 

Verbuni  {Joan.  i,  I)?  Dic,  llcrincs,  scrmo  iste  sapien- 

tia;  liabel  matremV  Sequiliir  :   De  solo  Deo  Doniino 

esl,  omnibiis  dominanle  Deo  morialibus.  Et  qiiia  ab 

liomiiiibus  indagari  non  potest ,  addil  cl  dicit :  Super 

Iiomiiies  esl.  Ergo  quia  super  bomines  est,  nomen  Fr- 

lii  Dei  narrar-e  non  possum,  quia  deiis  non  sum  :  di- 

cant  bomincs  qiiasi    liomincs   quod    non    siim,  ega 

agnosco  quod  sum.  Seriiio  s;ipierili;e  de  solo  Deo  est 

Non  ergo  ibi,  paganc,  hiimaniiin  supiceris  aiit  friigas 

fuisse  conjiigium  :  de  solo  Dco  esl,  ei  super  homines 

ost.  Increjial  le  Sibylla  dicens,  Ipsiim  luum  coi^nosce 

Dominum  Dei  Filirim  esse  Dciim  :  ipsum,  non  aliiim, 

non  Maricm  ,  non  Jovcm,  non  Morcurium;  scd  quom 

conlitctiir  Mer'curius.  Quid  miraris;  cliristiarie,  qiiod 

talia  isti  de  Patre  ctFilio  dicaiil?  El  dccnioncscredunt, 

et  rontremiscnnl  (^Jacobi  ii,  19).  Nenipe  in  Evangelio 

transeunie  Dornino  dicunt ,  Norinius  (jui  sis  ,  Filius 

J^ei,  venisti  anle  tcnipus  torijuere  nos  {Marc.  i,  24). 

Ulinnm   qiromodo  d;emones   judiccm ,  sic  lijmiiies 

agnohccrcnt  salvatorem ! 

•  Hss.,  nominum. 

*  Alicinoimi  ,  lidelibus  liomiuibus. 
*    *  Aliyis,  Deum. 

^  Alias,  spirilus  scmctus. 


CAPIJT  IV.  — »;.  Kx  Velere  Teslantento  advertn» 
JHc/rt'o«.  Qiiid  dicil  Jiid.eus?  Unns  csl  nohis  Deii!» , 
pi.rlcr  ipsiim  iiori  alinin  noviriiiis.  Mlum  vero  qnciii 
dicitis  Cbiistiiiii,  p:i!ics  iioslri  ikiii  Deiim,  sed  lioriii- 
nciii  0(  cideiiiiil.  Ncmpe  lioc  csl  qiiod  dixi  :  Llinain 
(piomodo  d:ciiioii<;s  judic.ui,  sic  bomines  agnosce- 
rcnt  silvalorem  !  Ecce  d.x'riiones  vidcrimt ,  ci  Irr;- 
mucriiiit  :  homiiie»  viderunl,  etocciderurit.  D;emonci 
conlessi  suiit  :  homincs  perseciili  siml.  Qii.t;  infelici- 
las  cst  et  (pianta  miseria,  iiiiparem  etinm  d;ciiioiiihiis 
invcniri?  Ilem  liomines  credunt,  d:i;riioncs  pereiint  : 
lioiiiincs  snlvaiitiir,  dcmones  piiniunlur.  Sed  li.ec 
iiiimulalio  graiia  est  dexier;c  Ex(;clsi  {I'»al.  lxxvi, 
11),  noii  iirujsiirnplio  liominis  de  Siiis  virihus  coidi- 
doiilis.  Conlra  istiim  vero  Jirdu;iiiii  non  laboro  :  pii- 
gn:int  contra  illuiii  codices  9ui,  pugnaiit  Lex  et  Pio- 
pliet;e  :  et  aiit  viclus  et  hiimiliatiis  sdvabiUM",  aeit 
siipcrbus  et  pertinax  punieliir.  Dixit  Doininus  ad 
Moysen  :  Ecce  ego  milio  amjelton  .neuni  (jui  prcccedal 
Ip,  el  cuslodiat  in  via,  et  introducat  in  locum  (inem  pa- 
ravi.  Observa  eum,  et  audi  vocem  cjus,  tiec  conlemnen- 
(luin  putes.  Aiidisti  aiigeluin,  agnosce  DominDin  :  nee 
coiilernneiidmn  csse  piiles.  Audi  adbucquod  nieluas  : 
Nec,  inquit,  contemnendum  putes.  Qiiare?  Quiu  non 
diniitlel  cum  peccaveris ,  et  esl  nomen  meutu  in  illo 
{Exod.  xxiii,  20,  21).  Quis  est  i!le  lam  inagniis,  ciir 
Deus  et  polcslaiem  suam  dedit  et  nomen?  Z)o»iihh« 
virlutum  ipse  esl  rex  (jloriw  {Psal.  xxiii,  10).  El  unde 
probamiis,  qiiod  cum  dicitur  arrgeliis,  (icbcat  inlelligi 
Deus?  ILibes  in  libro  qiii  appellatur  Gencsis  :  Vcne- 
ruiit,  in(|uit,  duo  ancjeli  Sodomam  vespere,  sedenle 
Lolli  prce  joribus  civitatis  :  qnos  cuin  vidissct.  surrexrl, 
etivit  obmam  eis  {Gen.  xix.  1).  Quid  pliira?  Suscepii, 
ct  ohsecutus  est  els  lanquam  peregrinis.  Consuctii- 
dine  hospitaIit;ilis  liberaius  a  periculo  civiiatis,  et 
temporale  evasit  incendium,  el  ;eterniim  consecuiu» 
cst  pracmium.  D^scite,  christiani,  siiie  disereiione 
exhibere  hospiialitatem,  ne  forte  cui  domiim  claii.se- 
rilis,  cui  humanitatern  negaveritis,  ipse  sit  Christiis. 
Non  amplius  evagemur  a  proposita  actione.  Angeli 
venenint  ad  Lolh,  et  di.xerunt  :  Videto  el  aJverlite, 
quia  aiigeli  loqui  dicuntur.  Qnid  dixcrunt  angclt? 
Salva  animam  luam,  noli  respicere  posl  tcrijum  {Ibid., 
17).  Quia  nemo  ponens  munum  super  aratrum,  et  relro 
rcspiciens,  aplus  est  rerjno  Dei  {Luc.  ix,  C2).  ISequg 
i^tesin  oinni  circa  refjione ;  tcrroiiis  iioii  inh :i;reas  vo- 
luplaliLus  :  sed  in  monle  sulvum  te  fac  {Cen.  xrx,  17); 
spos  tua  Deus  sil ,  ne  et  tii  simul  poreas  cum  Sodo- 
milis.  Dixiique  Lotli  ad  eos.  Yideie  liominem  videa- 
tem,  non  c;Tcciim,  sicut  Juibei  et  Sabelliani ;  non  lip- 
pioiilem,  sicut  Ariani  :  scd  oculos  sirios  habenlem, 
siciit  c;itliolici  Cliiisiiani.  Angelos  vidil,  et  Doinimun 
inlcllexit.  Quid  dixit  angelis?  Dixilque  Lolli  ad  eos  : 
Domine  mi,  quia  invenit  servus  tuus  graliam  ante  te,  et 
maqnifuasli.  niisericordicmi  tuam,  quam  fecisli  niecum, 
ut  salvares  animam  meam  (Ibid.,  19).  Magna  rcs,  cuiu 
volo  Jud;cirm  ferire  sic^  Moyses  forlissimus  vir  h:isiain 
verbi  sui  vibravit,  et  misit,  ul  per  Jiidcum  ad  S;ibcl- 
lianum  iransiret,  Arianiiinque  perculerel,  Quid  agis, 
Loth  sancle?  Angelos  vides,  ct  non  iinnm,  sod  dutts, 
et  dicis,  Doinine  mi.  Ad  unum  verba  facis,  unum  pre- 
caris  ;  et  non  metiiis  ne  allcri  injiiriain  facere  \ide;i- 
ris?  Absit,  iiiquil.  Recedile,  Jud;Bi;  recedite,  Sabel- 
liani,  qiiia  noii  videlis;  recedite  ,  Ariani,  quia  parum 
videiis.  Ego  video  ;  et  qiiod  video  quia  video,  nec  con- 
lemno  ncc  erro.  Duos  video ,  a^qualcs  video.  Uiium 
rogo,  iiulli  injiiriam  facio  :  quia  Pairem  a  Filio  non 
dividi).  Nain  iit  inlelligaiis  me  non  falli,  cuin  diios  lan- 
quam  uiium  deprecor,  videte  utruni  duo,  an  uniis 
ineis  rcspoiideat  precibiis.  Peliitutin  modjca  civilat« 
ct  proxima  rcfugiiim  haberet  et  viveret.  Respoiidetu» 
ci.  Videanuis  qiiot  siint  qui  rcspondent.  Vei  ba  libri 
subsoquunlur,  Dixitriue  ad  eum  :  quasi  responsio  siii- 
giilaris  est.  Adliuc  seqnere,  vidoamus  :  Ecee  elmm  in 
lioc  suscepi  preces  tuus,  ut  non  subvertam  urbem,  pm 
qua  toculus  cs.  Festina,  et  salvare  ibi  :  quia  non  poierc 
lacerc  qmdquam^donec  ingrcdiaris  illuc  {Ibid.,  21,^2^1. 


1105 


TRACTATLS  ADVERSIS  aUINH^UK  !1.E1U;SKS. 


Hl6 


Viiles,  Jiidaec.ct  dici  angiliim,  cl  cssc  Doiiin?  Aiitlis, 
Ariaiie,  diios,  Palrein  el  l'iliiim,  (liciMitcin  :  iiccl;»- 
men  euimlem  F»aircm  qiiLMii  Kiliiim,  prcplcr  Salu'!- 
lianos;  sed  Palrem  cl  Kiliiim?  Amlis^iiiijl  iliciiini  csi, 
Sttsccpi  preccs  luas?  Autlis  (|nid  dicil.  Soii  subvertam 
urbcm?  Aiulis,  iVon  potero  (accrc  tjuid^inmn?  Jmliciis 
Icpat  aiipclimi,  intclligal  Dcnin  ;  Sahclli  inus  !■  g.ii 
dnos  vcnisse  ;  Ariaims  loiial  niuim  icspmitiisse  :  ct 
iion  coiilemiiaiit,  scd  crrt)icm  ru.nianl,  iit!  ad  igiifin 
iK.'r\cniaii'.  Sed  nt  plcnins  oslcndamiis  tliclnm  ango- 
iniM  d.hcre  iiitilligi  Dcuni,  Imjns  lcdionis  scijncnlia 
lecilemiis  :  lijilur,  im]nit,  Dominus  pluit  sujur  Soilo- 
vmm  el  Cumoirliiim  sulpliur  ct  igiicin  n  Doinino  ilc 
cwlo  {Cen.  \ix,  24).  Qaid  osi,  Duminusn  Uoiiiino,  iiisi 
Filius  a  Palre?  Sicnl  cl  alio  loco  :  Di.vit  Dominus  Do- 
viino  mco,  id  csl,  Palcr  Filio  siio,  Sctlc  ad  dexlernm 
tHcam,  donec  ponnni  'niinicos  tuos  scabcllum  iieduin 
tuorum  (/'«//.  cix,  \).  Iloiii  in  l'Aodi),  Apparuit.  \n 
qiiil,  Moij^i  aniicliis  nomini  in  llaminn  ignis  dc  rubo,  el 
vidit  quoniam  rubus  tirdebut  igni,  rubusautem  non  cre- 
tnabutur.  Et  ili.vit  Moijses  :  Transeo  \  ct  viilcbo  lioc 
grunde  visum,  cur  uliquc  non  crcmatur  rtibns.  Citm  vi- 
dissel  autein  Dominus,  quia  ncccdit  lidcre,  vocavit  eum 
Dominus  tie  rubo.  Kcce  ipsi^  angcliis  i|)se  Dominiis.  Va 
scqnitur  diccns,  Moijscs,  Mtnjscs.  Et  ille  M.vit,  Quis  ' 
es  Domine?  Ml  Uli  Domiinis,  Ne  nccesstris  liuc,  nisi 
folvcris  citlceamcHta  dc  pcdibns  tuis;  locus  enim  in  qiio 
tltts,  tcrra  sanctn  est.  Adliiic  andi  ipiid  dixori;  ci  :  Ego 
sum  Dt:us  patruin  luoruin,  Deus  Abraltam,  Dcus  Isauc, 
Deus  Jacob  {Exod.  iii,  2  (J).  Kl  ideo  Jnd:cns  sic  au- 
dial  :in.i;eluni,  til  ■iitclligal  Dominiim  cl  limcat  Dcum  : 
S.ibellianns  sic  coiiliteatiir  P.itrcm,  ut  non  iicgol 
Filinni  :  Ariiniis  sic  conrileatur  Palrcm  cl  Filiiim,  iit 
iion  niiimat  Filiiim.  Josns  eliani  Nave,  siciit  iilior  di- 
cil  qiii  cjus  scriplus  esl  notnino,  cnm  advcrsns  liostcs 
d:niicarct,  in  ipso  constilntiis  procinctn,  vidit  viruin 
&iantcm  coiitra  se,  el  cvaginaiiim  icnenlem  gladium  : 
porrexiltpie  ad  eum,  cl  ail  :  Noster  cs,  an  advcrsa- 
riorum?  Qui  rcspoinlit  :  Ne/iitaquam,  sed  sum  princeps 
«xcrcitus  Doinini,  el  nunc  udveiii  {Josue\,  io,  14). 
Cccidil  aulcm  Jcsns  pronus  iii  tcnam,  ct  adoi  ivil. 
Et  nunc  seqneic,  Jiidxe,  duccni  imini.  Videl,  iiiter- 
ri>gal,  ci  adorat.  Visio  commimion  'iii  liahet  :  videliir 
enim  et  (|uod  agnoscitur,  cl  ipiod  non  cognoscitur. 
Ergo  visio  conmmnioiiem  li:il)el,  iiilorrogitio  igno- 
ralionem,  adoratio  ndeni.  Qiiom  vidcl?  liomiiicn). 
Quis  csl  liomo  islc?  Ipse  est  cnjus  contra  inimicas 
goiiles  preimniiabalnr,  desiderabahir,  cxspcctabatnr 
adventns.  [Et  lionio  csl,  inquil,  eJ  quis  cognoscct  euin  ^  ?] 
Qiiis  cst  princcps  exeiciius  Doinini?  Nonnc  ipsc  csl, 

5iii  in  Kvangelio  inlerrogaltis  ([nis  essct,  respomlii, 
*rincipium,  qui  et  ioquor  vobis  (Joan.  viii,  25)?  Qiiitl 
lurbaris,  Jesu?  Quare  freiniierunt  gcntes,  et  popiili  mcdi- 
taii  sunt  inaiiia  adversus  Dominum  cl  adversus  Chrislum 
ejus  {Psal.  II,  1)?  Vidcs  armatiim,  iioli  meiucie  : 
iioii  conira  lc  vciiio,  sed  pro  te;  quia  non  sum  iiiis- 
sus  nisi  ad  oves  perditas  doinus  JsraeHMcitlli.  xv,24). 
Qiiid  esl,  Jcsu,  (piod  vides,  iiilornigas,  ct  adoias? 
Audi  :  llominem  vidco;  inlcrroso  (picm  vidco ;  audio 
qucm  uoii  vidco;  adoro,  mm  ipiotl  vidoo,  scd  (|uod 
cicdo  :  (pii;i  fides  ex  auditn,  audi.us  auteni  prverbum 
Dei  {Rom.  x,  17)  Quid  ergo  (pi.Tris?  Adverle,  et 
seqiiere  :  llomincm  video,  sed  pnc  liliis  lioiniiium 
Cbt  qiiod  iiilolligo.  Noscio  (piid  iiiilii  coniscil,  cl  lan- 
r|uaiii  dc  lalcbris  ruigidiim  alii|iiid  splciidot.  V:iilo  ad 
eum,  quia  vcnii  ad  mo  :  perscrulabor  (piod  vidco  lioc 
tam  grande  visuni.  Queni  vidoo,  cl  liomo  osl,  ct  non 
cst  iiomo.  Iiiio  ct  lioino  est  pioplcr  .Maiiicliajiim  ;  ci 
()lus(|.uam  liomo  csl  proplcr  Juda;um.  l*oigc,  Josii.s 
ineiis,  dux  mcus,  pcrge.  Quai e,  nisi  i|iii:i  ciiiii  tii  mc  in- 
<]uiiis,  ineacipiiris?  Kccc  vcnio,  lujiniiicm  iiivenio  :in- 
tus  iiescio  i|uid  inlolligo ;  obscuriim  est,  noiidum  vidoo : 
recla  est  facics  .Moy^^i,  vclamcn  impcdil  acicm  {l.xod. 

*  Al'as,  fadaiM. 

*  Alias,  tjuid. 

*  ki  uDcb  iuulusiim  ubesl  a  Mss. 


xxxiv,  53\  iatol  vorilas.  Non  agiio<;co  qnid  sil,  opin 
cst  intorrosalidiie.  Dic,  tii  liomo,  Noslcr  es  nn  ndvct^ 
sarioruin?  Si  advorsari(M'ini  osl,  ot  lio;iio  csl,  ei  iui. 
iiiicus  cst :  si  iiosier  osl,  ci  lioiiio  csl,  oi  Salv;iiorosi. 
Post  ine  vcnil,  sed  nnte  me  fnctus  est  (Jonn.  i,  30).  Si 
Josiis  csl,  ct  S;ilvator  cst.  Inlorrogot  Jcsus  Jesiini, 
iiiloirogol  prior  posloriorcm,  scd    Miiieii  iniiiorma- 
j  rcm  ;  iiilcrro.:;ot  dolioii  iis  onvcoiilcm  :  niima  iiitor- 
loiiot  viiil;ilom  ;  iiiu)  ligiir i  iiilcllig;il  vcrilalcm  :  nt 
liiccscat  dies,   cl  rciiiovoanliir  lcncbnie  lciii|)oia!cs. 
Kicc  voiiio,  scio  quin  spiritus  rurncm  ct  ossit  non  liabcl 
{Ijtc.  XXIV,  39);  p;ilpo  carnein  :  qiucro,  iiiliioor  ar- 
iiialiim.  Atllinc  laiot  niystciimii.  Iulcrrogo  viriiiii,aii- 
(lio  vorbimi;  romovoo  vcliim,  adoroDciim.  Iii  co(|uod 
Jcsns  vidil  ncc  cognovil,    furiosani  goiitoin   Ju(i;co- 
riim  signilicabal,  (pi.c  si  vitlonscognovisscl,  iiiiiiquam 
Domiiuim  git)ri;c  criicilixissct  (I  Cor.  ii,  8)  :  in  eo  aii- 
lcm  (|iiod  aiiilicndo  ( rcditlit  ct  adoravil,  isnmi  sigiii- 
licabat  ptipiiiiim  tlo  (luo  scriplum   csl,  1'opulus  ijuciii 
uon  cognovi,  scrvivit  mihi :  in  mulitu  auris  obandivit 
tnilti  {Psal.   xvii,  ib).  Autli  adlmo  (|ni  ii<;gas  Dciim 
gcnuissc   Filiuni,  aii(li  (piid   dicit  P;ilor  pttr  ls;ii:iiii 
propbclam  :  NuiiHiuid  ego,  qui  nlios  pnrerc  facio.  ipse 
noii  pariain,  dicit  Doininits  (Isiii.  i.xvi,  9)?  K^o  qni  ^e- 
iicrationos  cxteris  iribiio,  slcrilis  Vcmancbo?  dicit 
Douinns  Dcus  tiius,  ciii  dicliim  csl,  Eilius  mciis  cs  tu, 
ego  hodie  gcnui  te  {Psul.  ii,  7).  Qnid  nic  slimnlas, 
Ariaiic,   cl  iriidos  ciini  audis, /(0(//e?  Apiid   Uciim 
nuiiqii;im  crasliiiiis,  iiiiiupnim  liosloniiis  dics  csl,  sod 
sempcr  hodio  :  noii  monsimii  circiilis  voivilur  aiiiius, 
iioii  siicccdenlibiis  ac  dccedciilibus  Iransigiliir  nicasis 
dicbiis,  noii  lione  niulantnr,    iion  varianlnr  tcmpora 
vel  momcnta,  ubi  dios  noc  lcrmiiio  conciiuliliir,  iioc 
inilio  iiicnoatiir.  Aiidiat  :i(lhuc  Jiidaus  (iiiid  por  pro- 
idielam  dical  Dominus,   audial  Ari;iiius  :  aiidi;>.iil  et 
uniiics  (|ni  Filiiiin  Dci  aiit  iioii  csse,  aiit  cs^c  miiio- 
rem  dicimt.   Ego,  iiuiuil,  Deits,  el  non  esl  nlius.  Ei 
qiiid  dc  Fiiio,    Domiiio,  si   tii   soliis  <;s  Deiis  ?  Aiuii 
;ulliuc  ,  qiiid  fcsliiias?  In  nieinciipso  jumvi.  IJlii  esl 
jnralio,  iiuila  cst  duliitalio.  In  meniclipso  juiavi,  Egre.- 
dietur  dc  ore  mco  juslititv  verbuiii.  Kccc  luibcs  Filiiim  : 
Egredielur  de  ore  inco  justiliw  vcrbuiii,  et  non  reverlelnr. 
Qiiid  e^t,  uon  reverletitr?  i\e  Sabelliaiius  dical  ipii;( 
ipse  cst  Filius  qui  P;itor,  cgressiim  vcibiim  iioii  rc- 
vertcliir  :  (juia  P;itcr,   Palcr  csi;  Filiiis,   Filiiis  cst. 
Silcat  aliipiaiitiiliim  li;erelicorimi    loquacilas,  niiilani 
liahcns  verecimdiam  :  implcat  Doiiiiiiiis  sciilonliani ; 
ct  Filio  Dei  aul  niiibis  advcrs;il)ilur,   aiit  (|ui  ;itlvcr- 
sarius  cxslilcril,  conruiidcliir.  Eijredieliir,   iiu|uil,  (/.; 
ore  nico  justitia;  verbuin,   cl  non  revcrttlur  ;  qitia  milii 
curvabitur  oinne  genu,  et  confitibilur  oinnis  liiigua.  Kt 
Filiiis  quid  ?  Aiidi   ergo  iii  Doiiiiuo  dici  :  Mcw  sunt 
suminoijustitia;  et  impciinin.  Agc  crgi>,  cl  quid  postca  ? 
Ad  eum  venicnt,  et  confundcnlur  onincs  qui  repugnanl 
ci  (Isiii.  xi.v,  22  25).  Iie  uuiic,  oniiios,  P:isani.  Ihere- 
lici,  Juda;i  ;  atlvcrsamiiii,  et  ropiiguale  Filio  Dci  :  ad 
ciiiii  veiiiclis,  et  coiifuiidcmini  oiiines  iiui  rciiugna- 
tis  ci. 

(lAPlJT  V. —  G.  Conlrn  Manichwos.  Non  pariimi 
de  Filio  Dci  sccmulum  diviiiiUit.;ni  lociili  siimiis, 
ct  resistciilibiis  in  (piaiiliim  potiiimus  ;idvcrsarii« 
iicn  popercimiis  :  niinc  volo  ad  c.jiis  iiicarnalioncm 
acccdcrc  ,  cl  Maiiiclians  obsistit  impuriis.  Qn;ire'' 
Quia  Doi  Filiiim  iioii  \ull  dici  cti;im  liomiiiis  liliiim. 
Kt  iibi  csl  (puid  scriplmn  cst ,  Itoratc,  atli  ,  dc- 
super,  el  nitbcs  pluant  juslitin  ;  aperintitr  teru^,  ct  ger- 
minet  Salvatorein  ;  etjustitiu  oriatur  siinul,  egu  bominus 
crcavi  eiiin  (Ibid.,  S)l  \Ui\n,  Eccc  parvulus  ualits  csl 
nobis,  ei  lilins  dalus  cst  nobis  :  ct  fuctus  csl  principutus 
fuper  hitineriim  ejus  et  vocnbilur  nomcn  cjits,  Adinira- 
bilis,  consiliarius,  Dciis  fortis,  paler  fuluri  stvculi,  prin- 
ceps  pacis  (Id.  ix,  6)  ?  ilem,  Ecce  virgo  concipict  in 
ittero,  el  pariet  filium  ;  cl  vocnbilur  noincn  ejus  Emina- 
nuel  (/(/.  VII,  14;  Maith.  i,  25)?  Dicit  aliquis,  Cum 
Manicli.co  cerl;>rcdisp()Siici'as,  nonciim  Jtid.co.  Coiilra 
M;iiiicli;ciiiii  iiova  lola  suiil  iieccssaiia,  iioii  anliijua. 
Quaic?  Quia  iiovuin,  noii  Vctus  accipilTcBiaincnluii* 


H(»7 


APPKNniX. 


fl.^a 


Scd  milil,  qiii  rnntn  iilroiqnc  nisrppi  CfTtninon  , 
iiMili(|n<!  :tnn:»  snnt  iicccssmi:»  ;  in:ixini(!,  finia  isl:i 
n(»v:i  fix  vol("riI)n;>  fal»iic:ila  snnl  :  fti{,'(>  ncc  'l!a  altji- 
cicnila,  cl  isla  porCiiid;»  snnl.  nivnsis  Ciiiii  lcli3 
(liversi  concidinil  advcrsarii.  Ordo  il:i(|iu;  islc  scr- 
vaiidiis  csl,  til  lo(iiieiis  (lc  Kvangelio,  uoi»  silcain  dc 
rroplidis. 

7.  Scd  cjro  ,  incinil  Mariicli:riis  ,  nec  Mnyscn 
flrcipio  ,  ticc  Pioplicl:is.  Qnid  ais  '  dc  l*;inio  apo- 
sldlo,  qni  in  cxordio  (''pislol  c  sn;r;  ad  Hoinaiii»s 
.scripsil,  Panliis  Hirvus  Jcm  Clirisii  vocdtus  nposloliis, 
$egr((iiitus  in  Evnugelium  Dei,  quod  ante  proiiiiscrdl 
pcr  Proplicliis  siios  in  Scriptnris  smirtis  de  Vilio 
suo,  (jvi  fiicius  esl  ci  cx  seinine  David  sccnndinn 
carniui  {Itoin.  i,  i-'>)l  .Audis  qiiia  Rvancjrliuni  pcr 
Aposidlos  '■'  iion  cxiiilicrclur,  nisi  pfr  Pioplicl:is  :inle 
pi(»inillcicliir  ?  Andis  (juia  Filins  Dci  sccnnduni  divi- 
iiil;il(;m,  f;iclus  cst  niitis  liominis  ex  scmine  l):ivid 
scciiiHlnm  cariicm  ?  Qnid  cst  cnim,  iri  qno  Proplictic 
coiilrarii  suiit  Kvangclio?  Dixil  Proplicta  :  Uoralc , 
cali,  desupcr,  el  nubcs  plunnl  jnsluni :  vcniat  aiigeliis, 
pnrdicel  vciiiuin.  Apcriniur  terra  ;  andial  Maria  :  et 
itcrininct  Snlvalorcin  ;  pai  i;it  Jcsum.  Propliela  dixit  , 
Ecec  virgo  in  utcro  concipicl,  ct  pnriel  filinni;  ei  cocnbi- 
lur  noincn  cjns  Eiiunaniicl.  Hoc  cliam  cvniigclisia  ciim 
dircrct,  sccnlns  cslctcx]'Osuit  dicens,  A'o6ist«)H  Deus 
{Mallh.  1,  23).  Truslra,  Maiiicli:rc,  conaris  advcrsari 
Proplictis.  Eccc  Aposlolus  dicit,  De  Eilio  suo  qni  fa- 
ctus  cst  ei  dc  scininc  David  sccundwn  carnem  {liuni.  i  , 
5).  Qiiod  PropIict;c  pra'vidcrniil  ot  pradixcriinl,  hoc 
Apo^-lidi  vidcrunt  el  pr;cdic:iverunt.  Qui  erat,  factiis 
esi.  Qiiid  erat ?quid  f;iclus  esl?  Vcrbinn eiat,caro  ficlns 
esl.  Dcns  eral,  homo  factiis  est :  Filius  Dei  crat,  Filiiis 
lioniinisfacius  esl.  Snsccpil  humaniiatem,  non  amisit 
diviiiiiaiem  :  faclnsliuniilis,  mansit  snblimis  :naliisesl 
homo,  non  dcstititesse  Deiis  :  natns  cst  p;irvu!us.  lalens 
niagnus :  qui  libenter  aniplectitur  Dcum  nalnin,  non  lior- 
rcat^  virginis  parlnm.  Dicit  tibi  Dcus  crealor  hominis, 
filiuf  hominis:  Quid  est  quod  te  pcrmovel  in  nic:i  ii;iti- 
viiatc?  Non  sum  libidinis  coiiccptns  cnpidilaie.  Ego 
inalrcm,  de  qna  nascorcr,  fcci ;  cgo  viam  mco  ilincri 
l'!;cparavi  atqiic  muiidavi.  llanc  qiiani  dcspicis,  Ma- 
li  cli;ce,  maler  est  mca;  sed  n>anu  fabric:!l;>  cst  mca. 
.S;  poini  inquinari  ^*  ciim  cam  facercm,  polni  iiiqni- 
iiari  cuin  ex  ea  nascerer.  Sicut  tiansilu  ineo  iliius  noii 
esl  corrnpla  virginitas,  sic  mea  ibi  non  esl  niaculat;i 
niojcslas.  Si  solis  radins  cloacaruin  sordes  desiccare 
novit,  cis  iiiqninari  non  iiovit ;  quanto  magis  splciidor 
lucis  aeierna),  iii  qiio  nihil  inquiiianienii  incurril , 
qnocumqiie  radiavcrit,  niiind  ire  potcst,  ipse  polliii 
non  polest?  Stiiitc,  uiide  sordes  in  virgine  inalre,  nbi 
noii  csl  concnbilus  cum  Iiomine  patre?  Unde  sordcs 
in  ca,  qu;c  nec  concipicndo  libidinem,  nec  pariendo 
cst  passa  dolorem?  Unde  sordes  in  domo,  ad  quam 
lial:il;Uor  nnilus  accessit?  Solus  ad  eam  fabricator  et 
«loininus  cjus  veiiit,  vcsiem  quam  non  liabebat,  indiiil; 
<'anique  sicntinveiiit,  cbnisam  reliqiiit.  Sicnl  ille  iialus 
csl  solus  inler  niortuos  liber  {Psal.  lxxxvii,  6);  sic 
islius,  ex  qtia  nalus  est,  matris  pudor  solus  est  inle- 
ger.  Eva  inobediens  meruit  poinam,  Maria  obediendo 
mnsecuta  est  graliam  :  illa  giisiando  prohibitum  ma- 
ledicta,  hnec  credendo  angelo  est  benedicla  :  illa  nobis 
mortem  contulit,  hacc  vilam  nobis  pcperit.  Quid  agis, 
Maiiicha^e  ?  Chrislianum  preniis,  non  Christum  de- 
foiidis.  Taceat  immunda  vanitas,  quia  munda  '  nala 
cst  veritas, 

CAPUT  VI.  — 8.  Conirn  Arianos.  Vellem  adhiic 
Manichscuin  persequi,  scd  infestum  patior  Aiiainim, 
qui  confidil  in  virlule  sua,  el  gloriatur  in  pntenlia 
sua  {Psal.  XLviii,  7).  .lam  quidcm  cum  aliis  respon- 
deremus,  nec  ijisi  tacuinius  :  sed  eliam  niinc  scrvato 
ipsius  ordine,  videanius  qu3C  spicula  jaciat.  Nullius 

'  Beda  elMss.,  el  qiiid  nqis- 

'  Beda  et  antiqniores  .Mss.  oniiltiml,  pcr  iposlolos, 

'  Mss.,  non  nblwrrct. 

*  (X)l!>prliiiiis  «(j.it;x,  fdlignri. 

'    *  Qunlimfil^a.yinundO' 


lcrrcal  pcrsnrin  poicnlis  :  Oiiinis  caro  fcniiin  {hni.  %t,, 
{)).  Vi(Ies(pioiidi(;f(;ninn  crcsccre,  v.dcs  florere  ,  (,iii(l 
expavcscis  ?  T;iles  IriK  liis  dcscrla  germinat  icrr.i. 
Agi  icolas  noii  acciiso,  scd  qn.fro.  Uhi  niodo  cslis  '  , 
o  biini  agricol  ('?  Qnid  a;;iii>,?  (pcin;  vacalis?  Vidi  IH 
qiKit  ni:ilis  isla  plcna  sil  lcria  :  hinc  s|»iii:c,  hinc 
liibiili,  liiiic  feiiuni  snrgil.  S|iin:is  iii('(;nditc,  trihiilos 
eradic:iie,  fcnum  secale,  hona  scniina  sjiargile,  iiuii 
vos  Krical  Iiicms  :  cl  si  abundat  iniqnilas,  l:iiiicn  vo 
Slri  fervcal  chaiilas.  Scrilc  hiciiK;.  qiiod  iiiei:iti3 
:cstalc.  Scd  quilnis  dico  ?  Ubi  e-tis  fonlcs  Iacrym;i- 
rnin?  Quihus  agr.colis  lnquor?  Alii  snnl  inorlui,  alii 
liigali  :  lerra  Iradila  esi  in  maiiiis  impii  iJob  ix,  24), 
iriliulalio  et  ncccssilas  invcncruiil  nos.  Dominc,  da 
iiobis  auxiliurn  de  Iribiilationc,  ut  salns  Iioininis  noii 
sil  vana,  scd  vcra  {Psnl.  lix,  13)  Qiiid  dicis.  Arianc? 
Intcrroganti  qu;jcso  rcsponJeas.  Nolo  despicias  p  ir- 
vtiluin,  non  tc  grandis  forina  jiivat,  nonniagna  [irole- 
giint  arnia,  uniiis  lapidis  iclns  froiilem  pcnctratgalea- 
lam  (I  licg.  xvii,  40).  Dic  niilii  ergo  qiiod  le  inlerrogo  : 
Credis  in  Deum  Paireni  oinnipoieMlem^Crcdo,  inipiit. 
Crcdis  in  Jcsum  Chrislnni  Filiiim  ejiis  Doiiiinum  no- 
sirum?  Credo,  inqiiil.  Credis  Dcum  el  homincm  Je- 
snrn  Cliristnni  nalum  di;  Spirilu  sancto  ex  virgine 
M.iria  ?  Credo,  iiiqnil.  Bciie  facis.  Adhiic  interrogo  : 
Siciit  Paler  Deus  est,  ita  ct  Filins  Deuse-l  ?  Ila.  Ahiis 
est  Paier,  Alius  Filius?  El  maxiine.  /E^iualis  est  Pa- 
Iri  Filiiis?  i4]qiialis,  inqiiil.  Qnid  restal?  Ecce  ad 
omnia  qune  interrogavi,  respondil.  Iii  co  qiiod  credere 
se  dicit  Deum  Palrem  et  Denm  Filium,  contrarius  cst 
nieciim  Pagano.  In  eo  qiiod  credit  Christnm  Deiiin  el 
hi)iiiinein  natum  de  Spiritu  sanclo  cx  virginc  Mori;i , 
meciim  estconlra  Jud;eum  el  Manichainin.  Iii  eo  (pioil 
credit  aliiim  esse  Patrem,  aliiim  Filiiim,  mccum  esl 
contra  Sabellianum.  Age,  si  niecuin  es  in  oniiiibus,  («) 
-qiiare  liligamus  ?  Si  una  nohis  e^t  hsrcditas,  siiniil 
possideanius  ;  fratres  sumus  :  Ecce  quam  bonum  et ;«- 
cundum  habilare  fratres  in  unuin  (  Psnl.  cxxxii,  I ) ! 
Qnare  estnova  fabrica  ante  nuiriim  ?  Siiniil  ad  custo- 
diam  nostr3eh:icredilalisinvigilemiis.  Ilacredilasnostra 
pr.-eclara  esl  nobis  {Psal.  xv,  (>).  Ilabenuis  invidos  , 
habenius  inimicos  :  et  ipsi  posi^idere  voluiit,  non  no- 
bisciim,  sed  conlra  nos.  Nemo  sibi  usurpel  aliqiiid  : 
h.Trcditas  ista  sic  esl  nobis  dimi.-sa,  iit  indivisa  pos- 
sidealur ,  non  partibns  dissipelnr.  Simul  fructnm 
colligamus,  ne  (iividendo  perdamiis.  Pauperlas  solli- 
cituni  me  facit;  rogo  te,  noli  fnras  pr.Tler  me  colli- 
gere,  ne  incipias  spargere.  Qui  eniin  mecttm  non 
colligit,  spargit  {Luc.  xi,  23).  Quasi  oblilns  sum,  cum 
qiio  agebam  ;  sed  non  suiii  obliliis,  inlcrrogo  Aria- 
num,  qiiem  desidero  esse  c;itliolicnni.  Dicil  aliipiis  : 
Ad  omiiia  qiiae  volui;  ti  respondit,  in  responsionibiis 
illius  niiiil  invenitur  adversum  :  quid  aniplins  qu;eris? 
Exspecla,  fiMter,  noli  facile  judicare,  haheo  adlinc 
qiiod  interrogem  :  noli  cito  te  illi  comniitlere,  re- 
sponsio  claret,  virus  latet.  Qnid 'dixisii ,  fraler? 
^qualis  est  Patri  Filius  ?  iEqu;ilis,  inqnis.  Eia  riiodo 
vigila,  modo  manifestabitur  quod  latehat.  QuonKido 
dicis  acqualem  Patri  Fiiium  ?  operalione,  an  origine  ? 
polestaie,  ati  aeiernitate  ?  an  forle  in  utroque  ?  Ahsii, 
inquis.  Operalione  el  polestale  aqualiscst,  non  acler- 
nilale  :  qnoinodo  enini  fieri  poiest ,  ut  genilus  sil 
aequaiis  ingenito?  En  adest  ille  qni  meciim  qiiasi  co- 
liaert;s  anibulabat,  dolus  appariiil  qiii  latchat.  Meciiin 
possidere  pniabatur,  vult  dividere  :  scd  non  permilto; 
prorsus  resisto.  Leges  habent  nt  lC;laloris  voluiiiati 
in  oinnibus  parcalur  :  si  quis  conlia  volunlatein  te- 
slatoris  lacere  voluerit,  careal  ha^iedilate.  Sed  silciit 
I(>ges  inlcr  arma  {Ciccro  pro  iMilonr,  n.  40)?  Noii 
prorsiis  :  ad  hoc  laboraiiir,  ;id  hoc  jiugnalnr,  ut  le- 
gibus  servialur.  Tcstamcnlum  profero,  verba  tesialo- 
ris  recilo  :  si  est  qnod  dividauir,  ihi  invcnio  :  si  ii-oii 
cst  (piod  dividatiir,  dc  ipso  lest;imenlo  tibi  rcsi»io. 
Audi  (piid  liahet  teslanienium  :  Pacem  uicamdo  vobis, 

'  Mss.,  nbi  milii  cstis. 

(a)  \\i\.  .\uy.  eiiarr. '2inrsal.x»i,u.50;etserui.5^S,n.2 


1109 


TRACTATLS  ADVLHSIS  QllNQLt:  ILEUKiLS. 


111« 


pncein  TcUnqxto  vobis  {Joiiu.  xiv,  27).  lloc  esi  liiiTC- 
<lil.is.  El  qiiivosl  ipsc  le^lalor  ?  Legc  Tcstainoiiluiu  , 
fl  iiiv(M)ii*s.  Cimi  propliera  ilc  Doinino  io(|iioreUir  , 
ail ;  MaguificabUur  nsijne  cid  termhios  orbis  tcrrw ,  et 
erit  ipse  fuuc  (Miclia'a'  v,  4,  5).  Cloria  in  cxcclsis 
D>'0,  et  in  leiru  pax  liomiiiihiis  (Luc.  ii,  14) ;  noii  clivi- 
soribus  saiKl;o  iinilaiis,  soil  liominibtis  boiia;  volHnlalis. 
I|)sc  osl  lia'r(vlil;ts,  ipsc  esl  leslator,  ipsiini  ([uaMis 
(lividere.  Quid  partiris  unum  ?  Si  uiuiiii  illviseiis.  iii- 
legriiiu  iiiliil  li;il)i'i)is.  0  aiiana  lia'ic>is ,  crudelis  cl 
iinpia  merctrix,  eriiliesce  judicanlc  Salomone.  Mcrc- 
tiix,  ne  uinim  viviim.  iic  uud<!cumque  ooncepliim  , 
j;iii<qiic  parlum  pcrJerct,  iion  permisil  dividi  liiiiiiu 
siiiim  ;  cl  tii  dividis  Iiominum  Deiim  tuuiii  ?  IIH)  elsi 
incnnrix,  tameii  pii,  quia  niater  ;  lu  cl  mcrcnix  el 
iinpia,  qiii;i  iion  inaler.  qiiod  paris  pr^rlocas,  quod 
Wi'ii  jiaiis  coiigreg:<s.  Quoii.odo  ;ilicnum  lactas,  (|U.c 
tiiiiin  iiecas?  Vis(er;i  tiia  (liiniciinit,  illiiis  trciniieriiiit. 
Qiiid  dixit  ?  Datc  itli  puerum,  el  nolilc  dividere  cuin  (III 
licg.  III,  27)  :  Filius  mcus  est  ;  sed  mcliiis  apiid  illaiii 
iiiiegrum  gaiidco  vivum,  (|uam  divisiim  lugcain  mor- 
tiiiim.  Filiiis  inciis  cst,  iuqiiil ;  scd  quid  prodero  innlcr 
piicro,  si  vitani  qiiam  non  confero,  aiifero?  volo  illius 
cnidclisaparvulorepellcreul)era,scd  ma,;^iscogor  judi- 
cis  limeremacli;cram.  Dateilli  liliiim  meuiii :  incuscsl 
icitiis;  sed  migrel  ad  illain  lotus,  apud  me  riianeat 
afrectiis.  Dale  illi  piicrmn  lolum  ,  non  aufcralur  vita 
inemhronim  :  non  dividaliir  inlcgrilas,  inilii  noii  cri- 
pitiir  piclas.  Qiiid  dixil ,  Dnle  Hli  piierain  el  nolilc  di- 
vidcre  cuin?  Kccc  ei  cgo  dico,  toluiii  possidc ,  ct  noli 
tlividcre  Deiiin.  Non,  inquil ;  sed  si  vis  liabcrc  paccm 
siiie  pr;-.'judici(),  divide  li;crcdilalcin.  Ll  quomodo  lia- 
hco  dividcic  ?  Palcr  iii;ijor  csl,  Filius  iniiior?  0  par- 
tcs!  ojiistitia  !  o  ;cqu;ililas  '  !  Uii:i  pars  major  cst , 
alia  iniiior.  Noii  conscntio  ,  noii  facio  parlcm  ;  quia 
iion  divido  pacem.  Si  eiiim  fracta  fucril  pax,  jain  iioii 
erit  pax.  S>'d  qnomodo  apiid  le  pax  illibala  esse  po- 
lest,  apiid  qnem  lidcs  iiitcgra  non  csl?  Unde  ,  (juia 
niccuni  iioii  \is  possidcre,  ct  paccm  vis  dividerc,  li;c- 
rcditalcin  iion  jioies  oblinere.  Posircino  si  inore  tiio 
iion  paci,  scd  pcrlidi.-e  studes,  vade,  inlerpclla  judi- 
ccm,  videainus  quid  tibi  dictiinis  esl.  Ilabes  judiccin 
ordinaiimn,  nolo  milii  adduc;is  cx  divcr^is  parlibus 
alias  alqiie  alias  polesia;es.  Noii  iniiii  armigcr  ,  scd 
lcgifcr  iieccs  aiitis  cst.  El  ubi ,  impiis,  islum  iiive- 
nio  ?  Ul)i  aiitcm  cuin  iioii  invenics?  ;\uJi  propbctain 
:  Doiniiius  judex  nosler,  Doininus  legifer  no- 
coniemnciidiim  jndiccm  piitcs  ;  aiidi  qiiid 
Dominus  reo:  nosler ,  Dominus  ipse  salvabit 
xxxiii,  ii).  Eccc  liabes  jiidicem.  Si  parum 
es!,  el  rcx  nosicr  aiiie  te  esl.  Sic  est  in  coelc",  iil  non 
descrai  lerram.  Cixlum ,  inqiiit ,  et  terram  cgo  impleo 
(Jcrem.  xxiii,  2i).  Vobiscum  sum  oni^:iibus  diebus  usque 
ad  consuininalionem  scvculi  (.Malth.  xxviii,  20).  El  iio- 
liiscum  cst  ,  ct  ciiiii  I\urc  csl  :  (|ula  nec  Palrem  di- 
iiiisil,  cum  ad  nos  dcsccndil;  iicc  nos  dcseniit ,  cuin 
ad  ratrcni  asccndil.  Ipsiim  intcrpell:i,  ipsi  dic  :  Do- 
tnine ,  dic  fratri  mco  ul  dividul  mcciim  luvrcditalem. 
Aiidi  responsiim  diviiuim,  aiidi  jndicem  insluiu;  ;iu(li 
p:icein  ,  fiigientem  lilcni  :  (luid  ait?  Ainicc ,  cjuis  me 
consiiiuit  judicem  aut  divisorcin  inter  vos  (Liic.  xii  , 
15,  14)  ?  Vis  dividcre  pacem  ,  el  qiiscris  liaberc.  jiidi- 
cem  pacem  ?  Jiidcx  tuus  nolo  cssc;  cgo  pax  siini  , 
lilig.ui!  noii  novi;  con.scntienlibiis  assidco,  lilig;iii!es 
fngio.  Si  tii  cuin  esses  inimicns  l';itri  inco  ,  icconci- 
liavi  le  per  nie ,  (pioniodo  crgo  a  l*alrc  inco  scpara- 
bis  nie?  Ego  ciim  csscs  longe,  vcni  ul  rcdiiccrcin  te  : 
ciiin  inler  inoiiles  cl  silvas  errarcs,  (luxsivi  tc  :  iiilcr 
hipides  cl  ligna  invcni  te  :  iii  l;ii)idibus  offcndebis  , 
ipsis  adbrcrcbas  ,  qiii:i  ligna  et  Lipidcs  adorabas.  El 
iie  Inporum  ferarum(|ue  avido  ore  laniarcris ,  collegi 
lc  ,  liumeris  meis  portavi  le,  patri  iiieo  reddidi  te  , 
.:iboravi,  sudavi,  capnl  meum  S|iinissiipposiii,  nianus 
iiieas  clavis  objeci ,  lancca  l:ilus  incum  aperuit  :  tot 
non  dic:im  iiijiniis,  sed  cl  aspcritaiibiis  laccratus 
suin  :  saiiguincui  meuin  fudi ,  aniinaiii  uicaui  posui , 

'  rlurcs  Mss.,  0  ccquiloi ! 


diccnlein 
tter.  Ncc 
scqiiiliir 
nos  (Isai. 


iil  mihi  coiijungcrcm  le,  cl  lii  dividis  mc  ?  Audi  quid 
rcs|)oiidcaliir  discipulo  ,  qiii  Filiiim  iiovcral ,  ct  Vw- 
trem  qiKcrebal.  Ail  l*liilippus  Doniini)  :  Domine  , 
ostciide  vobis  Piilrcm,  cl  suHiiil  nubis.  ?iniiu\u\d  iioii 
cl  ipse  Filiiim  scparabat  a  l'atrc  ?  J;iiii  tc  ,  iiupiit  , 
novimus  ,  sed  Pau-em  tuiiiii  non  novimiis.  El  (piid 
vis  ?  Ostende  nobis  Palrcm,  et  sufficil  nvbis.  Et  Doini- 
iiiis  ad  ciiiii.  Si  vis,  Ariaiic,  ;iu(liie,  crrasli  (•iini  Apo- 
slolo  ,  rcdi  cuin  Apostolo  :  sit  iHiiis  olijiirK.Uio  cliaiu 
lua  cuiatio.  Qiiid  ail  Domiuiis  ?  7' (iH/o /^iHpore  ,  iii- 
(piit,  vobiscum  snm  ,  ct  non  cognovistis  mc?  Pliilippc , 
cgo  vciii  Pairi  inco  te  applicare,  lu  iioli  nic  scpanire  : 
(|nid  (|ua'ris  qiiasi  altermii  ])i;ctcr  me  ?  Qui  me  vidit  ^ 
vidil  el  Valrein.  T:iiil;i  iii  iioliis  cstunilas,  tanta  siini- 
litudo,  lanl:i  cbaril;is,  iil  cgo  iii  Palrc  siin  ,  ct  Patcr 
in  iiic.  Scntio,  S:ibelliaiie,  qiiid  iiiussitas,  aul  in 
Ariaiio  mc  concliidcrc  ,  aiit  ab  Ariano  avocare  lesti- 
nas.  Sed  iii  noinine  Palris  et  Filii  cl  Spirilus  saiicti ; 
noii  Irium,  scd  iiniiis  Dci  ;  ciiiii  illi  rcspoiideo,  le  iioii 
linclcreo.  Qiiid  dixil  Doiiiiiins  ?  Qni  m<;  vidil,  vidit  et 
Patrem.  NuiiKpiid  di\it,  Qiii  vidit  inc,  vidit  1'atrcm  ; 
aiit,  Ego  suin  Filius  simiil  ct  Patcr?  Sed  dixil ,  Ego 
in  Patre,  ct  Pater  iii  me ;  ct  Qtii  me  vidit ,  vidil  cl  Pa- 
trem(Joan.  xiv,8-IO).  liitcrpo--.itio  iiiiiiis  syllal);c  , 
qu.f  dicitiir  El,  disccrnil  cl  Patrein ,  disccriiil  et  Vi- 
liuin ;  leipie  diMiionstrat  ncc  ralreni  babere,  iicc  Fi- 
lium.  Dic  mihi ,  Ariaiie  :  I'aircin  dicis  Dcuin  ?  Et 
maxiine.  Quid  Filiiiiii  ?  Ipsuni  quoipie  Dciiin  coiili- 
lcor.  Uiide  agnoscis?  Quia  cum  prcniinliarclnr  iii 
cariic  vcnliiriis,  dc  ipso  proplicta  di.vit,  Dicile,  Pusil- 
lanimes  coiifurtuinini  :  nolite  liiiiere  ,  ecce  Deus  noslcr 
utiionem  adducel  rcli ibuiioiiis ;  Dcus  ipse  veniet,  etscil- 
vabit  nos  (Isiii.  \\\\  ,  4).  Agiiosce,  iii  co  qiiod  Ui 
agnoscerc  dicis,  si  Pioplict;c  noii  ;ulu'rsaris.  Qiiid 
crgo  dicis  do  Dalre?  heiis  cst.  Qiiid  Filius?  Deus  cst. 
Co;clciiiiis  csl  I'alri  Filiiis?  Non.  Ergo  cral  lcnipus  , 
quando  iion  erat  Filiiis,  secundum  tc.  Si  crat  tenipiis 
quando  noii  erai  Filiiis  ,  ergo  ftiit  lcmpiis  (|uod  iioii 
fccit  Filins.  Si  fuil  iciiipus  qnod  noii  fccilFilius,  iioii 
oninia  per  ipsiiin  facla  siinl  :  jam  ciiim  cml  tcinpus, 
quando  iioii  cral  Filius.  Si  cral  lcinpus,  (luando  iiou 
cral  Filiiis,  Joaiincs  cvangelisla  noii  dcliucrat  diccrc, 
y«  principio  erat  Vcrbum  ;  sed,  lii  pi  iiicipio  crat  teiii- 
pus.  Joanncs  dicil,  Oinnia  per  ipsinn  facla  sunt  (Joan. 
I,  1,  5)  :  scil  Ariaiiiis  contradicil.  Dic,  Ariane  :  niidc 
scis  quia  erat  leinpns  ,  qiiaiido  iion  eral  Filiiis?  An 
lorle  dicliirus  cs,  El.  Joaniies  unde  scit,  (pii;i  iii  piiii- 
cijiio  crat  Vcrhmii  ?  Qiiia  siipcr  pcclus  Doiniiii  dis- 
cumbcbat,  cl  iiulc  li;iiiricb:il  quod  in  convivio  Cliri- 
sli  biliebat,  ipiia  iii  princijiio  cr;it  Vcrbum.  Tainen 
dic  iiiilii,  (piaiulo  in  principio  cr;it  Vcrbiim  (/ifd.,  1 ), 
vel  qtiaiido  Joannes  siipcr  pccliis  Doniini  rccumbe- 
hal  (Id.  XIII ,  25),  cl  a  Verbo  Domiiii  discebal,  quia 
Vcrbuni  cnil  in  piiiicipio,  ct  Verbum  Dcns  erat  : 
Arius  ubi  erat?  Ncscio  ,  si  audes  diccrc  ibi  cral.  No- 
liiin  cst  cnim  el  legitur  quo  tenipore  iialiis  cst,  mcri- 
toqiie  sit  damnalns.  Notuni  csl  etiam  quomodo  vixe- 
ril,  (piomodo  inortuus  fiicrit  :  cl  idco  iion  audcs  di- 
cerc  dc  Ario  ,  sicul  dc  Vcrbo,  El  ftiil ,  ct  csl  :  cpiia 
iicc  tiinc  fuit  Ariiis,  nec  iiiodo  csl.  Sed  iit  in  omnibiis 
excliuLilur  Aiiauiis,  audi  (piid  pcr  Saloinoiicm  dica- 
lur  :  Dominus  fecit  reijioncs  et  fmes  inliabitabiles  suft- . 
cwlo.  Cum  pararel  coeluin,  adcram  ilti.  El  post  pauca  : 
Eram  rgo  apud  illum  cuncla  dispuuens  :  ecjo  erum 
quando  faciebal  forlia  fundamenla  terra;  :  ego  eram  cui 
cidgaudebal  (Prov.  viii,  20,  27,  50).  Sed  dicis,  Dc  tem- 
pnre  agiliir;  nlnim  fuerit  Filius  anlcipiam  cssiH  teiii- 
|iiis.  Aiidi  ipsiim  per  propli(!t;im  dicenlein  :  Ex  tem- 
pore,  iiupiit.  Qiiid  csl,  Ex  tempore  ?  NiiiiKpnd  cx  quo 
lenipus  esse  coepit?  Non  sic,  impie  Ari;iiic  ;  noii  sic  : 
sed  ,  Ex  tetnpore  ,  antcciuam  jierct ,  ibi  eram  (Isai. 
XLviii,  10).  Ecce  anlequam  (ieret  teinpus  ,  ibi  cr;it. 
Qux'rc  jani  qu;iiido  non  cral,  qiii  anlc  lcmpora  erat. 
Jn  principio  erat  Veibuin.  .Mcliiis  Gr;cci  (liciinl,  Aiyoj. 
Aov'.{  qiiippe  verbiim  sigiiilicat  el  rationem.  Yidcs 
cigo  qiiiu  bemper  erat,  de  qiio  tu  aiidcs  dicerc  ,  Nom 
crat.  Aiil  si  dicis  Deuin  aliipiaiido  sine  vcrbo  ,  ani 
8uie  raiiuiie  fuisic,  jiiii  noii  Filio  lamiim   scd  ci  Pa- 


rn 


APPKNIUX. 


(113 


tii  Mlvrrsnriiis  eris.  lujo,  inqiiil,  cxurt!  Aliinninii  ]»o(l- 
ii  (KccH.  N\iv  ,  5).  Qiiis  (licit?  Vcrhiiin.  Kt  NCrlMim 
Imc  (inid  (;.st?  .loaiiiifs  (lic.il  :  Dma  eml  Verbnm.  I!t 
Vcrl)iiiii  ci{;<),  cl  ciijiis  crat  Veihum,  iioii  (liio ,  scil 
iiimiii  siiiil.  INoii ,  iiii|nis  :  r|iiia  veilmrii  posliMius  csl 
co  'Mijus  ost  vcrl  nm,  iiiitli!  iipparcl  Filiiim  Paln;  csso 
jniiiiirciii.  Ncgiis  itaiiuc  FiliMiii  Dci  cssc;  Dciim.  Noii 
iicj.'o,  iiiquis  :  (;!  Palicm  Diuim  dico,  ct  Filiiim  Driim  ; 
.scit  J*alrem  majorcm,  Fiiiiim  minorciii.  OiiaiiKliu  I*a- 
lcr  inajor,  Filius  iiiinor?  Dic  inilii,  qiiia  video  lo  cal- 
•  ■iilarc  vcllo  ailcrnilalcm  :  (luot  aniiis  jmcccdit  Doiis 
Palcr  Filiiim  siiiim?  LMii  dicm  iialivilaiis  Filii  Doi  lo- 
^{isli?  Filii  Dri  dico  ,  iioii  dico  Filii  Doi  01  liomini^. 
Hh)  crfio  dicm  ii.ilivitatis  ipsius  lcgisli  ?  Ciiiii  qiio 
i.Mailiemalico  (Ircatoi  is  siiioriiin  coiisloilalioiicm  qu;c- 
sisl.i,  alqiio  traclasil  ?  Qu:o  lcmpora,  (pias  lionis,  (jii;e 
iiioriiciila,  quos  nimicros ,  qii;is  mimitas  '  niomcnlo- 
riir.i  iialivitalis  illiiis,  qui  Oinnia  condidil,  colicgi>.li  ? 
<^oi.qiiiescal  rogo,  coiKiuicscat  ha;relica  liia,  noii  le- 
li{5i(\  scd  supcrstiiio  :  dc  Cliristi  inilio  doficit  calcii- 
latio.  Qiiia  ciim  ;Mi(litiir  siiic  iiiitio  ;ctcrnitas,  nulhi  ihi 
iiii;(.riliir  :elas.  Si  Pater  Dous ,  et  Fiiius  Deus  ,  Pater 
m.ajor,  Fiiius  iniiior  :  jini  ni>n  uniis  Dous  ,  .sed  diio 
(lii.  Si  duo  dii  siiiil ,  (iiiid  csl  crgo  qiiod  dicil  Domi- 
iiiis  i'Or  propholan»,  Anle  me  non  esl  joimdtns  Ddus  , 
et  post  me  iion  eril  {Isai.  XLiii ,  10)?  Quid  ilicis  , 
Ari;iiio?  Cui  islas  dopulas  voces?  Si  l';iliis  suiit ,  di 
cciulo,  Aiite  vie  noii  esl  formalus  Deiis.  el  posl  me  noii 
eiit  :  aiit  ipsc  Palcr  iion  erit ,  aut  Filius  Di  us  imd 
•iril.  Si  eniin  hoc  tanliim  diceret ,  Ante  me  non  cst 
formattis  Dcns;  ncc  addcrct,  et  post  me  non  erit  :  li- 
l)criiin  lihi  enil  hac  vcrha  Patri  tanlumiiiodo  appii- 
care.  Ciiin  aatem  soqiiitur  ot  dicit,  po&l  nie  non  erit  : 
secuiidiim  te  ,  iii  dixi  ,  el  sc  Patroin  el  Filiuin  iicg:ii 
r>euni.  Item  si  Filii  suiit  li;vc  verha,  Palrcm  suum  et 
Dciim  ni-gat  et  Palrcm.  Si  eniin  nondiccrct,  Aiite 
vie  non  esl  fvnnalus  Deus ;  sed  lanlum  dieoroi,  pusl 
vie  non  erit  :  poshct  forsilan  dici  Fiiium  illud  fuissc 
lociitiim.  Modo  aiileni  cum  dicit,  Anleme  non  est  for- 
viatus  DeHS,etpostme  non  e)/<:Palremsiium  nec  Donm 
dicil  esse,  iioc  Palrcm.  Ilein  si  Patris  sunt  ha;c  verha; 
qiiis  dicii,  ciii  dicil,  Filius  meus  es  lu,  ego  liodie  genui 
te  {Psal.  11,  7)  ?  Aii  forle,  qiiod  ahsit,  meiidaciiargueii- 
diis  osl  Deus  ?  Sed  si  Filii  verha  suiii,  quis  dicit ,  de 
qiio  dicit,  Patermeus  usquemodo  opcraliir  {J oan.  v,  17)? 
An  fiirte  et  injiiriosiis  Patii  judicaiidus  esl,  et  iiigra- 
liis  ?  Sed  nuimiuid  ingraio  dicerelur  ,  Poslula  a  nie , 
et  dabo  libi  genles  lucreditalem  luain  ,  et  possessionetu 
lunm  termiiios  terrw  {Psal.  ii  ,  8)?~An  forle  Prophcla 
aiit  (|uid  diccrei  noscivit  ,  aut  lallere  voluit;  aut  ui 
jiiilius  ali(|iii(l  tlc  Prophelii  dicamus,  finxisse  credeii- 
«iiis  est  sihi  diios  coiifahulaiites,  id  esl,  Palrem  el  Fi- 
iiiiiii ;  el  Palre  diceiite,  Aute  me  non  est  formutus 
Deus.  adjuiixit  el  Filiiis  dicendo,  Elposl  menon  erii  ? 
Rliniica  suiil  ct  jocuiaria  ■'  qii;o  agiiims ,  an  divina? 
O  scclus  !  pioh  dolor  !  Parce,  paice,  hsretiea  impio- 
las.  Cum  tu  Doum  non  capias  ,  nos  qiioque  ad  hla- 
S|)hoiiii;im  provocas.  Non  lioc  (Jocet  saiicta  Ecclesia. 
Pater,  Paicr  osl;  Filius,  Filius  cst  :  el  ille  nunquam 
iion  fuit  Paler,  el  iste  mi!i(|iiam  iion  fiiit  Fiiiiis  : 
«nibo  ;vloiiii,  nec  c(}eperiini  essc,  iicc  dcsislunl.  Qtiod 
Patcr  loqnitur.  Filius  loquiliir,  quia  Veihum  Palris 
esl  :  cl  quod  Filius  loquiliir,  Palcr  inquilur,  qiiia  P;i- 
lcr  Voihi  esl.  Ipsum  Verhum  dicit,  Verba  quw  ego  lo- 
tjuor,  11  lueipso  non  loquor  [Joan.  xiv,  iO).  Concedile, 
(;ii;cso,  Crcaiori  quod  ipso  pncslilil  crcaluru; ,  el  iu 
creatiira,  si  potcstis,  capito  Crcatorcm.  Ecce  ignis  et 
splendor  duo  suiit,  alter  cx  altero  est,  ncc  siiie  altero 
bller  est  :  ignis  paior,  splcndor  (ilius.  Ipse,  si  possoi, 
diccrcl,  Quod  luceo  ,  noii  a  me  ipso  luceo  ;  sed  (jiii 
iiie  misil,  ipse  inihi  dedit  iil  luceam.  Ignis  eniin 
8nleiidoiem  mittit.  Et  sicut  Filiiis  de  Dgo  Patre  dicit, 
Pater  mecum  est  {Id.  xvi,  5*i) ;  ila  et  splciidor  diccre 
posset,  Ignis  mecum  esi.  Exstiiigue  ignem,  splcndor 


•  Plures  MS8.,  minuiwis. 

*  Mss.  uoiltu/.l,  ei  jocularia. 


t\n^(\UA[i\  p:ilchil.  Si  crgo  igiiis  cl  spicndor ,  patcr  tt 
fiiiiis,  imiis  sino  conju;,'o  palor,  alius  siiie  iiialro  (iliiis 
ou;  III  c  (li\  idi  ;ilicr  ;il)  altcro  potcsl ;  cl  cum  sit  al- 
ler  cx  ;illcri>,  iiiiiiiim  tamcn  altciiiis  esse  non  potcsl 
sinc  allcro  ;  lioc  aiilcm  posso  ,  a  Crcalore  liihuliini 
c>lcrcaliir;«  :  qiiid  poiist  ipsc  Crcalor?  Accodal  Pa- 
ginus  accodai  Sahcllianus,  acccdal  Ari:iniis  :  coii- 
toiii[il(;nliir  IiKoin.im,  in  ipsa  vidcant  qiiod  in  Dco 
vidirc  iioii  possiint.  Non  facio  injiiriam.  ?!  aliipia  cx 
p;irto  taiili  Crc:iloris  ciipieiis  osicndere  polcslalein  , 
ignis  sivc  lucoriia;  affci^im  laiilillam  siniililudiricm. 
Scrijiliim  csl  cnim,  Lucernapedibns  nieis  verbum  tuuin, 
Domine,  el  lumen  semitis  meis  {Psul.  cxvin,  l(Jo).  Et 
do  Dco  dicliim  esl ,  Ignis  comumeut  (Deul.  \\  ,  24  ; 
Ilebr.  XII,  l^d).  Accodiie  ergo,  el  lucornam  diiigcnier 
coiisidorale  ,  vcstrasiiuo  f;iliias  lcnchias  rcniovclc. 
Pagaiius  ihtucalur,  cl  illic  sine  coiijogio  csso  P;ilrcni 
disc;it  et  FUiiim,  ct  quomodo  naliis  csl  Firms  :  et  si 
c;rcus  niin  cs  ,  ihi  vide;  inlor  igiicin  el  s|)Icndorcni 
qiiu;ic  mcdiiim.  Si  nuliuiii  cst  mcdiiim,  iiulliim  est 
conjugiuiii.  Noli  vello  pcrscrutari  incdium  ,  no  rna- 
piimii  pati;iris  iiicciidium.  Acccdal  S;ibcllianus,  vi  • 
deal  duos  in  iinum,  igiicm  ct  splendorein.  Numqiiid 
non  leclo  dicerc  poh^sl  splcndor.  Ego  in  igiic,  el 
igiiis  iii  ine  ;  siciit  cl  Filius  dicit,  Kgo  in  Putre,  et  Pu' 
ter  in  me  {Jofin.  xiv,  10)?  Accctlat  et  Arianus,  vidcat 
el  ipse  allcrnm  cx  allcro ,  ncc  lamoii  nasci  posso  al- 
tcriim  siiie  allcro  :  iicino  corum  prior,  ncnio  posle- 
lior;  co;i:vi  siint  palcr  el  filiiis,  splcndor  cl  igiiis  : 
nec  igiiis  siiio  splcndorc,  nec  splcndor  sii.c  igne  essc 
potcst.  Aiit  ccric,  si  placet,  milto  manuin,  divide  ai- 
teriiin  ah  altcro  :  oslendc  mihi  igncm  siiic  spien- 
doro,  vei  splcndorcm  sino  igne.  Ahsit,  ahsit  :  aidere 
l;intiiinmo(lo  poteris,  scpararc  allcrum  :ih  allcro  non 
poteris.  Siciit  ciiim  ignis  et  splcndor  aller  cx  alicro 
csl ,  nec  ta.-iioii  esse  alier  sine  alioro  polest  :  ila  Pa- 
lcr  Dcus  el  Filius  Dcus  ailor  cx  altcro  cst,  iioe  lamcn 
esse  alier  sine  altero  polest.  Non  illis  ortus  qiii  iioii 
est,  sed  aiteinitas  atque  suhstantia  una  osi.  Ignis  ct 
splondor  tempor.iles  sunt :  Pater  antein  et  Filius  Deiis 
a;lerni  sunt.  Suiit  dico,  qiiia  Pater  et  Fiiiiis ;  Dcus  dico, 
qiiia  imum  sunl.  Dualiias  iii  prole,  imitas  iii  deilale. 
Altoruiii  facit  unius  nalivilas,  sed  unuin  o-tendil  cs-e 
diviiiitas.  Cumdico,  Filius,aller  est  :  cum  dico,  Deus, 
unus  cst.  Alius  est,  quia  Filius  est :  aliud  non  est, 
qui;i  Deus  est.  Ernhescilc,  Ariani.  Tiinicam  hominis 
j;im  jiidicali  iii  cruce  pcndentis  carnifices  Piiati  noii 
siini  aiisi  conscindere  {Id.  xix,  24)  :  el  vos  conamini 
(h:irit:itcm  Dci  iii  coelo  scdentis  .  iino  ipsaiii  charita- 
lem  Deuin  dividero?  Scd  conamini ;  qnantum  pote- 
slis,  Cdnamini,  vos  jam  in  inftrnum  ruistis  :  nam  il- 
lam  tunicam  niinquam  rumpetis.  Item  per  propliclam 
Dominus  dicit,  Non  est  Deus  absque  me  :  Deus  justu» 
et  salvans  non  esl  prceter  me  {Isai.  xlv,  21). 

CAPUT  VII.  —  9.  Contra  Sabellium.  Ilic  Sahel- 
liaiiiis  exsiiltai.  Ut  enim  unum  eumdemque  Palrein 
osteiidat  et  Filium,  lalihus  se  teslimonlis  credit  niu- 
iiiri.  Coiilra  Aiiani ,  ut  prohent  alium  esse  Patrem  , 
alium  Filium,  alia  proferunt  lesiimonia  ,  el  dicunt , 
Iii  lantiim  alius  est  Paler,  aiius  Fiiius,  et  alius  niajor, 
idius  miinir;  ut  Pater  dicat  Filio,  Dedi  te  in  lucem 
gentiiim  (  Id.  XLix  ,  G)  ;  et  Filius  dicat,  Pater  miiil 
me  {  Joan.  viii,  19  ).  Qiiaiituin  inleiligo,  iiix  ista  gen- 
liiiiii  laiii  cl:ir:i  est  alque  perspicua,  ut  ha:relici  eaiu 
comprchendcre  iion  valenies  alqiie  perspicere  ,  uiide 
ca:caii  ,  iion  iii  eam  possint  amhulare ,  sed  poiiiis 
oherraro.  Arianus  aliiid,  Sahcllianus  aliud.  Quale 
hellum  ?  Qiiid  ad  h;cc  Caihoiiciis?  Arnia,  inquil,  qu;o 
|iortai;t ,  inca  Siiiit  :  mihi  mililant;  amho  contra  se 
pngnant,  scd  pro  iiie  :  uliiiam  amho  dcficiant ,  ct  noii 
alter  ad  altcrum  transeat ,  sed  ad  mo!  Profcram  el 
cgo  aliquid,  unde  ulriqiie  perculiantur.  Tu,  Ariane, 
div.is  m:ijorcm  ossc  qiii  mittil,  minorem  qiii  miliilur  : 
intcrrogo  tc  et  ego,  Quis  esl  niajor,  qui  pncccdit.  an 
qui  pr;ccediliir?  Ilem  ([uis  est  ni.ajor,  cui  praparaiur 
aliqiiid  vcnieiiti  ,  aii  qui  pncparat  :  cui  exliihctur 
officium,  an  qui  exhihet  ?  Uiiquc  si  homiimm  jjciius 


III3 


TKACTATIS  AHVEHSUS  QLIN^iUE  II.EUKSES. 


1IU 


inlerroges,  rospondobit  illiini  csse  mnjnrem,  qiri  pn-- 
ceililur,  cui  pr,i'p;iraliir,  vel  cui  nflicium  oxliiliciur. 
Tu  iiide  vis  probarc  niinorcm  Filiiim  ,  fiuia  mis<us 
est  :  cgo  iisloiuio  cum  (|iii  niisil ,  pnvccdcic  illuiii 
(luom  iiiisil ;  iicc  alioniin  eoruiii  ilico  majorcm  ,  quia 
lioii  iiiiilco  dicore  vel  ininorcm.  isnias  pioplioln  dicil, 
ilcec  diiH  Dominiis  (Jtii^lo  uwo  Doiiiiiio  ,  cuiiis  aiipic- 
heiidi  dixterain  ,  ut  sitbjiclain  niitc  fiicicni  cjiis  tieiitcs. 
Ecoc  jam  l-Mio  missocomes  csl  Palcr.  .\dliiic  scipicrc  : 
Et  dorsa  reiium  vcrlain,  ct  apcriam  aiite  eum  januas,  et 
portfv  iion  claudeiitiir  {hai.  xi.v,  1).  Ecco  illo  qnc  mi^^c- 
rat  ,  pra-ciirsor  laLlus  osl.  Qiiis  cnim  m:ij(ir  ;uil  sii- 
porior  aiile  niiiioroiii  jaimas  aporil?  vd  qiioiiiodn  id 
liicial  ,  iiisi  paululiim  ipioipio  praH'Cssoril  ?  Aiidi 
adluic,  Et  porltv ,  iiiquit  ,  non  ctaudciitur.  Quomodo  ? 
Ego  aiite  tc  ibo  {  Ibid.,  2  ).  Vidos  qiya  (iiiimisoiat,  el 
cuinitaliir,  el  pnecodil  :  niiltil,  ot  iniii  discodil.  P;i- 
rum  cst  qiiia  iioii  discodil,  insupor  el  pr.ccodil.  Jam 
lii  discorne  qui  sii  innjnr,  qui  polior  :  c^ii  eiiim  iiiil- 
lain  discrotioiiein  vidoo,  scd  poliiis  ivipialiiaiem  coii- 
spicio.  Filius  dicil  dc  Palro,  Misit  me  {  Joan.  viii,  K! ). 
I'alor  Filio  dicit,  Efio  nntc  le  ibo.  Uccod;il  de  nicdio 
discordiosa  c.damitas  :  a^ipialitas  lioc  c\liil)ct ,  non 
disparililas.  Adliuc  scquorc  ,  iil  clariiis  appareat  qiiis 
cui  dioat  :  Ego  aule  te  ibo ,  el  gloriosos  tcrnv  Itumi- 
liiibo.  Ilic  csto  cl  tii ,  pagaue.  Aiidi  ipiid  dical  pro- 
pliola.  Non  inilii  o^o  qi  od  voltii  scripsi  :  oodex  ,  in 
qiio  liivc  scripla  loj-uiUur,  iii  armario  Jiid;vi  liahotnr. 
Inimicns  iiieiis  lcstis  cst  inous ;  :ib  ipso  qu;ore  ;  apci  i, 
lcge,  et  crede.  Dorsa  ,  iiupiit ,  rcguin  verlam  ,  et  tjlo- 
riosos  lerra;  ItiimirLibo.  Nniiiic  rogos  lcrnR  vides  ,  (|ui 
:uite  porscqiiebanlur  Cbrislianos,  iiun;^  cssc  cbristiii- 
iifis?  Niin.iic  viiles  cos  qni  liiiiiiiliabanl  Eoclosiam  , 
hiiinilcs  iiilraroiii  i:cclo>i;im?  .Nomic  iiiiiic  vides  ipsos 
lir.bcrc  dorensores  ,  qims  anle  h.ibebal  porsociitores? 
Eqo,  iiupiil ,  anle  le  ibo  ,  ct  glorinsos  lerrw  liumilitibo. 
Poilus  wrcas  conlcrum  .  et  vceles  [crrcos  coiifringam. 
Et  dabo  tihi  llicsnuros  abscoiiditus ,  ct  arcann  s'cyeto- 
rum,  ut  scias  qniu  cgo  suni  Dcns,  (lui  voco  nomcii  luuni, 
Deus  Isracl  (  Isai.  xlv,  2,  3  ).  .Xiidial  SabcHiaims , 
Dens  dicit.  Deo  dicil.  Eri.'0  iliio  «iinl ;  ipii  dioit.  ol  ciii 
dicil.  Auiliat  el  Ariamis  :  Ego  Dcus  ,  cl  non  esl  alius 
fxtra  me  { Ibid  ,  5  ).  niii  esi  cx  qu;)  contia  istas  diias 
hivreses  cerlaiido  laboro,  ot  pciic  siiin  faligaliis.  Voiii, 
Domiiie  incus,  Jesu  pnvlialor  lorlissimo  ,  princeps 
exorcilus  Domiiii  qui  diaboliim  vioi-ti  et  s;oou!iimi  , 
Apprelicnde  arma  ct  scutim  ,  et  exsurge  in  adjutorium 
milii  (  Psil.  XXXIV,  2  ).  Pniccssurus  ad  pni-lium  ,  et 
vicliirus  iii  inuiulo  inuudiim  ,  oravil;  iioii  laiiquain 
virlulis  iiiipoteiis  ,  ciiiii  essct  omnipolcns;  sed  ul  iio- 
liis ,  proplor  quod  voiioiat ,  biimililalis  m.T|];i>teriiim 
exhilierel.  El  ipiid  dixit?  Pater,  clarifica  Eiliuin  tuum 
(  Jonn  XVII,  I  ).  Modo  Ariaiiiis  malodictus  dicil,  Vidos 
ipiia  iniiior  esl,  ct  clarilalcm  iion  biibcrol,  nisi  Paircin 
polissct?  Ex.spocia,  homo,  quid  fostinas?Tii  hominoin 
vidos,  iii  qiia  forina  iion  soluin  Patre,  scd  el  angelis 
ininor  csi  (  Puil.  viii,  6  )  :  bomo  parct ,  Deus  bilel. 
Tu  niilii  osiendis  boiniiiein  liumilcm  :  apcri  oculos  , 
ei  vide  l>('um  siiMiiniin,  nnn  angolis  minorom ,  scd 
Palri  aqualom.  Paler,  inquil,  Eilium  litum  cUiriftca  : 
tsccc  miiiorem.  Adlinc  soqiiere ,  Vl  el  Eilius  titus  cla- 
rificcl  le  {  Joan.  xvii,  1  )  :  ccce  xqualcm.  Iiivoiiimiis 
Filiuin  a;;iu)Sceiitom  Palreiii ,  atqiic  or;iiilom  ,  ciqnc 
oiijiiiK  liini ,  iion  iil  piiliihaliir  ingralum.  Vidoainns 
(piid  de  Filio  dioat  el  P;ilor.  Assumpsit  Jesus  Peiruin 
cl  Jacobum  el  Joauncm  fratrem  cjus  {  Evaiigelii  vcrba 
siiiil),  el  duxil  illos  in  montem  excclsitm  scorsuin  ,  el 
hansfigurntus  cst  aule  eos.  Et  resplenduil  fncics  ejiis 
ticut  sol  ,  vestimcnla  nulem  ejus  facta  sunt  alba  sicul 
njx.  i.l  ccce  appnruil  illis  Moijses  et  Elins  cum  eo  lo- 
qitenics  {  ilatih.  xvn,  13  ).  Moyscs  cl  Elias  ,  Lex  ot 
Proplioli'  ;  loipicbaiitur  cuin  illo,  qiiia  loculi  cr;iiitde 
illo;  ostciidfbinl  quciii  pr.cdixorant ,  manifoslabaiit 
quem  propbclaver.aiil.  Loi|iiob:iiitiir  :  pulas,  ipiid  lo- 
quebiintur?  Ul  J'id;ci  coiiviiicoreniiir,  Pag;iiii  coiivcr- 
lerenlur,  .Manidiivi  coiifundcroiiliir,  ll.orolici  coinpri- 
mcrenlur,  Calbolici  coiifiryMrc.altir  Lofpiebaltir  lcx 


ot  Krali.i,  asperiias  et  lonilas  ,  tcrror  cf  mansnriudo, 
prxcopliim  el  adjiiloriuin  ,  ferrameiitum  el  medicus  , 
umlira  el  liix,  praco  ot  judox,  seiiioiilia  el  inisericor- 
dia.  El  qiiid  post  h;oc?  Respondcns  autcm  Petrus  dlxit 
ad  Jcsiim  :  Doinine  ,  boiium  est  nobis  liic  esse  ;  si  vis 
fnciainiis  liic  tria  tnbernacula.  libi  unnm  ,  Moifsi  vniim, 
ct  KliiVuniim{Mnllli.  xxvii,4).Quiddicis,  sanctoPotrcT 
Mmidus  parlurit  •,  ct  lii  socrotum  poii>?  Vides  ergo 
lot  giMiles  in  iiiiuin  *  convonisse.  et  tu  rcqniein  qu;v- 
ris  ?  Vides  lcnebr;is  mundi  ,  el  tu  Iiimen  abscoiulis  ? 
Ncmo  acccndit  litccrnam  ,  et  ponit  emn  sub  modio,  sed 
siipcr  c.:iidiliihrum,  ul  luccal  omnibus  qiii  in  domo  sunt 
(/(/.  v.  15).  Isia  doiiiiis  totus  cst  iiiiiiidiis  :  luccriuc 
iiccoiisio,  Vorbi  esl  incarnalio  :  candelabrum  aulem, 
criicis  csl  lignnm  :  liicerna  in  candolabro  luceiis  , 
Cliristiis  iiicriice  pciidons.  Nemo  acccndilluccrnam,  et 
poiiil  eani  snb  modio,  sed  super  candelabrum,  ut  luccat 
oiniiibus  qiii  in  doiiio  snnt.  Vidisti  tii,  vidcamus  ct  iios. 
Toncbra;  siinl,  noii  olToiidamus  in  Paganis,  non  errc- 
niiis  in  h:vrelicis :  liicoat  nobis  lucerna,  doccal  nos 
Vcibiiin  in  Ciinie.  Vidoamus  qiiid  dioit  Evangolisla  , 
yidoannis  si  admissiim  cst  coiisilium  Potri  :  .Adltuc , 
iiiquit,  co  loqucnlc ,  ccce  nubes  lucida  obitmbravil  eos. 
El  ecce  vox  de  nube  diccns  (  Id.  xvii ,  5  ).  Omncs  au- 
diaiiiiis,  nonio  aurcs  claiidal.  Aiidianl  Pag:ini  irrisorcs, 
aiidiaiil  Jiidoi  perseculores,  audiant  Maiiich;ci  plian- 
lasmauim  somiiialorcs,  audiant  li;vrctici  crronei  lili- 
galoros;  audiaiil,  et  maxiine  audianl  ctiain  Calliolici, 
hdclos  Ooi  ciillnies.  Isti  audiaiit  ut  insinianlur,  illi  ut 
corrigaiitiir  :  aul  isli  audiant  ne  soducanlur,  illi  ul 
puiii;inlur.  Qiiid  dicit  vox  de  nubc?  Ilic  est  FHius 
nieus  dileclus  in  quo  milii  bene  coiiiplaciti  { Ibid  ,  el  iii, 
17).  l]!)i  csiis  f|ui  .ndvorsamiiii  Filio  Dci?  Palcr  di- 
( il  ,  Uic  csl  Eiliits  mcus  :  ci  iii  dicis  ,  Non  h;ibcl  Fi- 
liiim  Doiis.  Tn  paganc,  (|uid  sl;is  foris  el  miirmuras? 
Iilra  liiic  iii  scliolam  Dei,  aperi  aiircs  cordis  lui,  audi 
vocom  Doiiiini,  ct  disoe  Filiiiiii  Dei.  Quid  ngelis,  Ju- 
da-i,  (pii  oocidislis  Filiiim  Dei  ?  Qiio  liigiclis,  nbi  vos 
abscoiulolis?  Qiii  moiiles,  qu;«  pelrc  siijier  vos  ca- 
sura!  so.iit  ?  Et  si  in  caveinis  petrarum  vos  absconde- 
ritis,  iiide  extraliam  vos  ,  dicit  Dominus  {  Jerem.  xlix, 
16  ).  Scd  ct  vos  vciiito,  inlrate ,  consirmm  ineuiii 
andite ,  dosporare  iiolitc  :  quoninm  sunt  reliquiiv  lio- 
miiii  pacifico  {  Psul.  xxxvi,37).  Sx-vislis,  occidistis, 
Siinguinom  Cliristi  fiidistis  ,  in  pcriculo  estis ,  Filio 
Doi  iiicrediili  fuislis.  Qiiid  ergo  facere  niinc  habetis, 
nisi  nt  ciedeiites  bapiizemini ,  el  bibatis  sanguinem 
qucm  fudislis?  Non  csl  qiiod  horrcatis  :  fusus  est 
sangiiis  nicdici,  ct  faoins  esl  medicamenlum  phreiie- 
lici .  Qiiid  diibilatis  ?  Custnle,  el  vidcle,  qiioniam  suavis  est 
Domiuus{Psal.  xxxiii,9).  Qiiid,  tu  manioh.ve,  qiiamdiu 
plianlasmiita  somniabis?  Evigiia  ,  et  vide  ;  niibila  l<i- 
nant^  Qnid  lonaiit'  Iliccst  FiliusmcusVilectus  {Maith. 
III,  17;  XVII,  5).  Vidc  iii  lorra  bomiiiom  veriiiii,  audi 
de  cflolo  Doiim  veruiii  :  vide  in  teriii  homiiiis  filiiiin, 
audi  de  codIo  Dei  esse  Filium.  1'truniqnc  voruin  esse 
cognoscc ,  id  est ,  Deum  et  bomiiicm  ,  Flliuin  Dci  el 
riliiim  bominis  uiiniii  cjimdomquc  essc  Deiiin  et  homi- 
nom.  Agnosce  boniincm ,  et  placabis  Deniii.  Cave  ne 
olfciidas  iii  polra,  et  moriis  patiaris  ruiiiam  :  quia 
^ipiod  lu  somiiiis,  Viinitas  est ;  (|uod  Dciis  ton:il,  vc- 
iilas  esl.  Aiidi,  tii  Sabelliane,  audi  de  cceIo  Palrcni  , 
vidc  in  lcrra  Filiiim ,  cl  noli  dicore,  Idein  esl  Paier 
qiii  Filiiis.  Audi ,  et  in  Ariaiie,  el  in  Paire  et  iii  Filio 
iioli  crnirc,  sed  seipiere  unilalcm  ,  cl  vidc  divinila- 
toin '*.  Doiiiine,  audiamus  quid  dicis  de  Filio  liin  :  llic 
esl,  inquil,  /''i7iHs  hjous.  Vidc  in  tona  hominis  (iliuin, 
audi  de  coelo  Dci  e<se  Filiuiii.  Meus  dileclus  in  quo 
milii  beiic  complacui.  El  qiiid  ?  Ipsuin  audile.  Uco  grii- 
lias.  Iiiioiiuit  pr;ccepluni  Dei,  et  roniotum  esl  coiisi- 
liuin  Pctri.   Grati^s  libi,  Deus  Virlus;   gratias  libi, 


•  QualiiorMs.s.,  peril. 
'  (uiiiiiin  Ms.,  i;i  malum. 
'  rlunssMss.,  nitbccuUi  tunat. 
^  uuid.tin  .Ms. ,  scd  qmre  et  vide  divinitatem.  sequere , 
roiniiic,  oic. 


1115 


AFPF.NDIX 


lltb 


li.us  l';itcr,  qiii  ol  Filiinii  luiim  nslcntllsli,   ot    niilii  iuh^'!  Aiisil,  inqiils :  Un\  fxda,  unum  JiaiHiiiiua,  unni 

docKireiii  '   diidisli   *.   Ilcccdal  SaiicHiiimis,    rcccdal  ])cus  ci  Valef  oiniiium  {Eplies.  iv,  ','>,  G).  Si  crgo  uria 

Arianns  ,   rccodaiit  ca-lenn  ficstcs  ,   icccdal    omnis  fides  csl,  iiiio  f|iiia  cl  iiria  esl  fidcs,  iinurn  ll:iplisina  , 

iniqna  doclrina.  Doccal  Dcns,  iion  Arini  :  doccal  Dei  inius  Dciis  et  P.itcr  oiiniinni  :  jain  crcdidi,  iain  bapli- 

l  iliiis,  non  Filii  advcrsariiis.  i)ic,  Doininc  iiieiis  Jcsn,  raius  snin,  jani  Dciiim  ImIico  Palrcrn  :  nuaie  lioniici- 


doco,  discain  (|ii()il  doccani.  SaltcHianiis  dicil,  Fpsc  esl 
PalcrqniFilin.^.  Arianusdicil,  AlinsolDatcr,  aliusFi- 
lins;  1'alcr  major,  Filius  niinor.  Advcisalnr,  clanial,  li- 
ligal.pugnal.inrbnsconKrcgal,  coiilraClirisliiin  dinii- 
cal.lllcsan{^nincinfiidil,ulrc(liinal;islcpcciiiiianis|iar- 
Rit,  ul  pcriinal.  Spclnncani  falirical  (n),  iilic  callioliciiin 
irafocal,  clirisliamiin  vocal  paganmn  {b) ,  liaplizalo 
ingoril  Baplisinum,  coiilra  id  quod  scriplimi  csl,  Qiti 
tcmel  lotus  esl,  noniiidicjel  dcnuo  lavari  (Joan.  xiii,  lU). 
Clanial  homo  ,  Clirislianns  snm  :  qnitl  mc  dicis  esse 
qiiod  nonsiim?  Clamal,  Fidelis  snin  :  et  illc  dicit, 
Accipe  a  mc  pccnniam.  Clamat ,  Ucdemptiis  suin  :  cl 
ille  dicil,  Accipe  a  me  aiiriim.  Qiiid  das,  ant  quid  au- 
fcrs?  Das  peciiniam,  ul  auferas  graliam  :  das  pccn- 
iiiam,  ut  aiiferas  viiam  :  das  pretiiim,  ul  auferas  quod 
emptus  snni.  Qiiiil  cinis  ab  cmpto?  Prelinrn  meum  , 
non  aiirum,  sed  sangiiis  Clirisli  esl  :  non  me  scducis, 
non  mc  decipis  ;  qiianlimicdmque  milii  conferas,  noii 
milii  loliis  prctinm  incuni.  Pecunia  lua  tcciini  sil  in  pcr- 
diiioncm  (.4cf.viii,  20):  nam  pretinm  meiim  non  babet 
prciinm.  Clamai  hojno  :  Fidelis  snm,  et  lu  cxsiifllas. 
ri.Tinat,InnominePatrisclFilii  etSpiritussancli  bapii- 
zalussnm,  etexsiilflas.Oiiid  crgo  Ciiristiano  rcservas, 
iii  (|iio  Patrein  et  Filium  et  Spiritnm  sanctnm  cxsuHlas  ? 
An  forienovam  lidein,  noviini  baptisma,novumdcnin  de 
lraiisiTiarinispaniluisadvexisii?Dic,nieusd()Ctorsaiicte 
I'au!e,  doce,  diviiii  juris  periie,  spoiisi  amicc :  homo 
iste  niodo  veiiit,  mundiim  siibverlil,  el  fidci  miiialem 
sciiidit,  Trinitatem  dividit,  non  sibi  consenlicnlem  re- 
linptizare  contendil;  qnid  facio?  Iii  ipso  Jesn  per 
Evangclinm  lu  me  gcnuisli  (I  Cor.  iv,  15),  in  Ciirislo 
bapiizatns  suni.  An  forle  esl  aliiid  bapiisma  anl  alia 

•  Plures  Mss.,  ducem. 

*  plerique  edili  fenint :  Gralias  tibt ,  Deus ;  qralins  tibi, 
vera  et  nna  Trinitas,  una  el  trina  rerilas,  trina  et  vna  i  ni- 
tas.  r.rulias  tibi,  Deiis  Paler,  qut  et  Filium ,  elc.  Locuni  luinc 
rcslituinms  ex  Hiiicniaro,  riemcnsi  ArcliieiJiscopo,  (lui  cuni 
jierveluslissimos  codices  consuluisscl,  ait  intcrpi^lalioncin 
istoin  iiono  seciilo  irrc|)Sisse.  runc  cam  soii  exliihebaat 
lalsalus  codex  Carolo  calvo  oblalus  el  noviler  sci'i|iti  (jua- 
lcrniones  qui  ex  eodem  C(Knoso  fonte  inanaveraiit.  vid. 
Iliucuiar.  de  noii  Trina  reit.^cl  P.  Gerinonii  Disceptationes 
Dijiloni.,  ne  Arle  discern.  di|.lomata,  cap.  3  el  se^jq.    M. 

((/)  SpeUinca  lia^c  iul(  Uigenda  Ariaiioruni  Ecclesia ,  ul  in 
se(|ueuii  sermoiie,  cap.  22. 

(b)  oui  i  bai)lizaiidus  iulerrogalus  an  esset  clirisliauuSi 
rcspoudebal  se  non  esse.  Hinc  Augusliuus  coutra  Doualislas 
eiiarr.  iu  Psal.  xxxix,  n.  1,  el  in  rsal.  cxlv,  n.  16. 


(laiii  palior  Arianiim?  Snbvcwi,  Doiniiic  mcns  Je-n,  f( 
accin^^ere  gladium  Iniiiii  ciica  fcrnur  ,  polciili.ssime 
(l'sal.  xMv,  4).  Oiiiniiirn  potcrilissime,  egrcderc,  oc- 
cidc  eos  in  se,  ut  vivanl  in  le,  dcsiiiant  perscqni  iiie, 
S:ibeHiani  tc  siililralmnl,  Ariani  tc  miiiiiunt  :  lii  rpiiil 
dicis  de  tc  ?  Palcr  dixii  iil  tc  andiamiis  :  ciini  le  aiidi- 
niiis,  ip-uin  aiidinius  :  uuo  ictu  iiirf)S(|ue  pcrcDtc  ad- 
vcrsaiios.  Pereant ,  iiKinit,  v.iniioqni,  cl  tnci.lis  se- 
diictores  ,  Ariaiius  cl  Salielliainis :  inirn  Kqo  el  Palcr 
unuin  sunius  {.Ipan.  x,  r>0).  Non  dixit,  Egb  el  Palcr 
luiiiin  snin  ;  scd,  Ecjo  et  ]\iler  uniim  suinus.  Qiiod  diro, 
7/;(Ki»i,  aiidial  Arianus  :  quod  dico,  sumu$,  audi:it  Sabcl- 
lianus.  Non  dividal  Ariaiius,  iinum  :  non  dclcal  Sabel' 
lianiis,  sumus  :  sed  ambo  venianl,  et  siiit  ctiam  ipsi  iri 
nobis  nnnm  ,  siciiti  ogo  et  Paicr  iinum  sumns  {Id. 
XVII,  H).  Ergo  si  Pater  et  Filius  iiniirn  sunl,  iino 
qnia  indubit:iriter  nniim  siint,  non  diio  dii ,  scd  iiniis 
Deiis :  non  niimicum  '  aliipiiii  proplicia  scripsit,  sed 
veruin  dixil,  Domino  dicenle,  Ante  menon  est  forma- 
tus  Dcus  ,  el  post  nie  non  erii  {hai.  xlui,  10).  Docuit 
vcritas  veritalcm,  el  gladio  bis  a(  uto  oinnem  pcremil 
erroicm.  Si  adliuc  IiaTelici  rcliict-Jintiir ,  aiidianl  Ca- 
tbolici  definilivam  scnleiiliam.  qiiam  sc(|nanliir. 

CAPUT  YIII.  — 10.  Conclusio.  Audisiis  Patrrin 
qiiid  dixerit  de  Fiiio,  andistis  Filium  qnid  de  Palrc 
dixeril  vel  de  sc.  Si  qiiis  vobis  evangetizaverit  prccier 
id  qitod  accepislis,  analliema  sil  {Galat.  i,  8).  Diximus 
de  Palre  et  Filio  rpiod  poluimus,  et  quaiilnm  potiii- 
inus,  si  tamcn  aliqnid  digne  potuimiis.  De  Sjiiiiiy 
sanclo  tacuimus ,  sed  non  enm  scparavimus  ;  (|uid- 
qiiid  enim  de  Paire  ct  Filio  diximus ,  cliam  de 
Spirilu  sancto  di.vimus.  Est  eiiiin  in  illis  et  ciiiu 
illis  a^qualis  et  iiiins,  non  minor,  aut  lcrlir.s  deus. 
Qiiid  aliiid  dicam  faligaiis  faiigatus?  Qiii  SpirituiH 
sanclum  a  Palrc  et  Filio  ccternilaie  el  siibstantia  vel 
C()mmiinionescpaial,etqniiicgatS|)iriliimsaiictumiioii 
csse  PairisctFiiii,  pl(Miusesl  spirilii  iminiiiido,  vacuiis 
Spiriln  sancto.  Ideoeuir.i  Dciisdicitiir  cbarilas(l  Jortn. 
IV,  8),  qiiia  iion  parlibns  dividil  iinilalem,  scd  inelTa- 
biliter  coagnlal  Trinilalem.  Ipsa  est  enim  Trlnilas  uiius 
Dcns,  turiis  foi tiludinis  a  f-ji-w.  inimici  (/*s«/.l\',4), 
qiii  in  se  credenles  cuslodil  in  sacula  sivculorum. 
Amen. 


'  Fdili,  ininuttm.  Melius  Mss.,  mimir.iun.  vide  supra,  o(d 
1H3,  lia.52. 


ADMONITIO  IN  SUBSEQUENTEM  SERMONEM. 

Tste  qiioque  sermo  sub  Arianoriini  dominatu  babituscst,  eotenipoi-cquo  hTrelici>iIIisdisputanlibiis,etCal!io- 
licos,  alios  pollicilalione  ac  pr.ciiiio,  alios  vi  potciUiaqiie  deduceic  a  lidc  niienlibiis  obsistere  niiilns  andebal. 
Magnus  libi  videris,  ait  con  ;ionalor,  cap.  7,  quia  disputas  niillo  tecuin  altercanle,  nnllojudice  prwsidenle.  El  dun: 
sii/fragiitiir  lenipus  errori  tiio,  existimas  le  aliquid  esse,  ciim  niliil  sis  :  el  seduclus  niultos  seducere  concupiscis,  ali. 
qnos  pecunia,aliqnos  poleiiiia.  Idconrcrcum  siiperioreserinoiie,  cap.7,  quoeiiam  loco,ncmpesupra,col.lH5,  lin. 
II,  Arianoruin  Fcclosiam  sptluncam  dictam,iit  liic  cap.  2^2,  observabis.  Dc  implenda  prolesslone  renunliatioiiis 
baptizati  adinoiiciiinr  c;ipp.  5  el  -i,  noii  secus  al(iiic  in  snbdililiis  scrmonibns  de  Symbolo  ad  Calecbiimenos  in 
lonio  G.  .Mia  loca  iiiis ,  vcl  supcriori  scrinoni  similia  prieterinius.  Mulla  porro  sunl  delibata  cx  Acgnstino  : 
illud  cap.  18,  Nuinqiiid  si  magicis  arlibus  fecil  ul  colcrelur  morluus,  magiis  erat  anteqiiam  natus?  cst  libri  !  de 
Consensu  Evaiigclislarnm,  ca|).  II.  Itcin  illnd  cap.  13,  Qiiid  est ,  In  medio  duuin  animalium  cognosceris,  tiiji 
ant  in  medio  duorum  Tcstaincnlornin,  ant  in  nudio  diiorum  latronum,  aul  in  mcdio  Moijsi  el  Eliee  cum  eo  in  mnnle 
sernwcinnntium?  diiclum  cst  ex  libri  18  de  Civiialc  Dci  capiie  3-2.  Iiide  ctiam,  cap.  25,  translati  hiic  Sibyllini 
vcrsiis.  Cum  Grcgoiio  in  Evangcl.  Iioniil.  53,  id  usiirpal  concionator  in  sermonis  exonlio,  Cum  pniius  expedint 
flere  magis  quain  aliquid  dicere.  Ilemque  alia  qii.xdam  r.ap.  17  liabel  cum  ejiisdein  boinil.  10  iii  Evaiig.  convc 
niciilia.  In  cap.  15  dicit  Virgilinm  poeiain  veisu  illo, 

Jam  nova  progenies  ccelo  demillitur  alto, 

leslimonium  Chrislo  pcrhibnisse :  qiiod  Angnslinus  in  cpistola  lOi  ad  Nectarium,  n.  U,  longc  verlus  appcllac 
cainien  ndulalorium,  dictuin  viro  nobili,  scilicel  Pollidiii.  Dictionis  barbaricm  monstr:it  Dernardiis  Vindingus  in 
Critico  Augusiiniano  ,  et  nonnulla  velut  ineptu  icprcbciidit ,  scd  ijua;  cdilionuin  cranl  viiia,  cnrrecta  Iiic  ex 
nnriigiaiio  annoMiin  ociingenlonnm  codicc,  iii  qno  inscribitiir  Scpino  sancli  Augustini  de  Sifmbolo ;  cx  Valicsw 
uis  iribus,  ex  uno  Ikilovaceiisi  abbalio;  S.  Quiiilini,  cx  Cyibci';n$i,  clc. 


CONTRA 


JUDiEOS  ,  PAGANOS  ET  ARmNOS 

SEUMO  DE  SYMBOLO. 


«•(3saj::sr®* 


C.\rUT  PRIMUM.  —  ClDislinur  rigiliir.  Iiilor  |«rcs- 
sisrn-;  aliiiie  an^iisiias  pr.iseiiiis  U'm|ioris  cl  i<osli;« 
«riicia  strviuilis  cojiiiMnr,  (lilociissiini,  noii  laccie, 
ciin)  potins  expetliiil  llirc  iiingis  (iii;iiii  aliqniil  ilicorc  : 
viriiiiil.unon  iio  <pii  I  ininiis  iuori  ;>io,o  (loininic;c  :>c- 
ccilons,  (lic:iliir  nohis,  Scrve  uei]nitm  cl  pigcr,  lu  ero- 
gtires  pccunitm  uiciim  ,  »•/  cgo  vcnicns  cum  usuris  exi- 
gcrcm  eam  (Mtitili.  xxv.  iG ,  27)  :  pclo  Cli:>rilaloin 
veslrani,  iit  i|n;i'  ipse  paloif;iinili.is  por  iios  vobis  iiii- 
iiislravorit,  liboiilor  aocipore  (linnoinini  :  Aposloli 
vorba  siinl,  Nox  prwccssil,  (lies  aulcm  appropiniiuiivil : 
dcpuuenles  ergo  opcra  lencbrarum  inilHile  vos  nrma  lucis 
{Itom.  XIII,  ii).  Expnlsa  ilaiiue  nociis  calii^ine,  eflii- 
^;ilisqiic  lencbris  peccaloriim ,  ridiiis  vcri  Inniinis 
lulgoal  in  conlibiis  noslris.  Exigii  oniiii  a  iiobis  ralio 
liiijiis  laiil:c  congregalionis,  cl  iiofli'i  lran>aoUe  vobis 
/odclore  lalioneiii ,  el  islius  diei  dc  laiilo  sacrainonlo 
porcepto  verain  senipileriianique  dcinonslrare  saiu- 
teni.  Si  eniin  opera  lransacl;o  iioclis  consideiemus  *, 
ci  qnid  ogcrimiis,  Doniino  donanle  ,  explicare  valiie- 
rimiis;  inveiiicmus  nos  in  nocle ,  iion  opera  nociis, 
sod  diei  poregisse.  Neque  eiiini  dcloclilione  somni 
sopilos  sensns  nosiros  agnovimus,  iicc  ph;iiilasm:ili- 
lnis  aninias  nosiras  ilhisas,  ncc  ips;i  corpora  slramcn- 
lonim  oali>re  dopressa  in  allo  soporc  roqnios  iiieli- 
ii;ivit  :  sod  vigilaudo ,  oraiido  ,  p>:>ilondo  ,  coiilia 
adversarium  diabohim  diiiiicaiulo,  cl  iii;>gnaiii  luccm 
inrusam  cordibus  noslris  scnsimus,  oi  in  nocle  opera 
dioi  porogimiis.  Qnid  cnini  cgimu>  iii  liac  iiocle?  Dia- 
Lohim  liig:ivimus.  Cliristiim  inlro<hiximus.  C!"id  cgi- 
miis  iii  liao  iioclo?  Caplivatorom  oapliv;ivimiis.  Qnid 
cgimus  iii  liac  noclc?  Tonobras  (ii:ibo!icas  de  cordibus 
vcslris  cxclnsiviintis  ,  Inmen  veruin  li;uiricn(hini  e.sse 
domonsliavimiK.  Oiiid  acliim  esl  in  liac  iioole?  Vc- 
iiions  vcni  foriiliido  alligavil  ritrlem ,  el  vasi  doiniis 
ojiis  diiipiiil  (Mallli.  xii).  (Juid  aclnm  esl  in  liac  no- 
( le?  Exsiirpai:i  cst  siipeibia,  inirodiioia  esl  bnmililas. 
Qiiid  acliiin  esl  iii  bac  nocle?  Princeps  oinnium  vi- 
lioriim  oxpiilsiis  cst,  fons  omniiiin  lioiiorum  susceplns 
osl.  Videii-i,  dilecli.ssimi ,  qiia;  bona  babcatis  pia)pa- 
rala.  et  ox  (pio  om-re,  vel  cx  quibi:s  s;iiciiiis  piCC;ilo- 
riim  rclcvamiiii  ab  isto  qiii  vos  vocai  ui  siiscipiatis 
jngum  ejiis  leiic,  el  sarciiiam  cjiis  lcvem  (Id.  xi,  29) : 
iJcponentcs  itaq::e  opera  tenebrarum ,  induite  vos  arma 
lucis.  Quid  sit  lioc ,  ox  vorbis  Symboli  qiiod  modo 
acccpislis,  voiiis  oxposiiiim  csse  cosnoscile.  Qiiid  esl, 
t>epi)uite  npera  tenebrarum  ;  nisi ,  Uommiiale  (liab'olo, 
poinpis.  ei  angolis  cjiis?  Et  qiiid  esl,  Induite  vos  arma 
lucis;  nisi.  Crcdilo  in  Di-uiii  P;iln'm  onmipoicnlom? 

C.\PU T  II.  —  Dlabolus  qiii  sil.  Triiis  tamoii.  dile- 
clissin)i,  disoiitiainus,  qiii  sil,  vci  qnid  sit  di.ibohis,  et 
qiix  sint  poiiip:c  cjiis,  quibiis  reiiiiiiliantcs,  opora 
deponimiis  lcnciirariiin  :  lunc  demiim  do  Dco  Patrc 
omnipriionte.  qni  cst  vera  lux,  qiiaiitum  ipsc  dona- 
veril,  Cbaril:ili  vcsir;c  dicemus.  Qiiid  esl  diabulus? 
Angcliis  por  siipcrbi:im  separ;ilus  a  Dco,  qui  iioii  slc- 
lit  in  verilate .  anctor  nieiidacii ,  cl  a  soiiiolipso  de- 
ccplus  ,  qni  allorum  docipore  concupivit.  Isle  advor- 
sariiis  elloclns  biimnni  gcncris  ,  iiiveiilor  mortis, 
6nporbi;e  insiiiutor,  radix  iiialili;o,  scelormn  cipnt, 
princpps  omniiim  vilioriim,  poisii;>sor  otiam  luipMim 
vohipiatuin  *.  tlic  dum  illum  primiim,  Adam  sciiicoi, 

•  sic  Mss.  At  L(jv.,  de  opcre  t  tiUircKv  no:li,  con  idc- 

(CHI.V.?. 

•  sic  Mss.  \t  cdili,  ogitritiouum. 


pnlrom  oniiiiiim  noslrum  intiiercliir ,  vidorotqiie  lio- 
iiiinoiii  cx  limo  tcrra;  ad  imagineni  Dci  ractiim,  piidi- 
cilia  ornaliim,  tomporantia  compositum,  cliarilatc 
circiimdaliim,  imiiioi  talitalc  vestiliiin  .  ;ciiiulns  aiqiio 
invidiis  li;oc  bnmiiiom  torrcniim  accopisso,  qiiod  i|)se 
diiiii  ossot  aiigoliis  pir  siipcrbi;im  cogiioscitiir  aiiiisi>;so, 
invidil  statim  insatiabilis  bomiciihi,  eosipie  nosiros 
priinos  paroiitos  illis  donis  ac  t;iiitis  bonis  exspolia- 
vil,  insiipor  ot  porcmil.  NaiiKpio,  diloclissimi ,  oimi 
t;iiila  boiia  bomiiii  (li;iliohis  ;ii)4iiliss('l  ,  piidioili;iiii  , 
coiilinoiitiaiii,  cliaritalom.  iniiii(irt;iliiaioiii ,  eumipie 
nii(l;ilimi  ac  Inrpoiii  roddidissot.  obsitiim  siiis  pannis 
deridons  ciim ,  siio  doininio  obstriiixil,  aiqiie  ox  illo 
viiiciilo  onincni  prolcin  ojiis  sibimcl  oblig;ivit.  Tnrpcs 
oniiii  paiinos  susccpit  Adam.  qiiando  adi;ibo!ocxspo- 
li;iliis  piidicilia.accinctnscsl  im|)iidicitia  ;  amisGa  tein- 
piraiitia,  iiiicmpcrans  clloctus  cst ;  peidii;i  cliaiilatc, 
malus  invonlus  osl;  exspolialiis  iiiimort;ilitato,  iiiorti 
propinauis  ost.  ileu  !  quid  pcrdidit ,  el  qiiid  accepii: 
Ad  lios  cliaiii  lurpissiiiios  pannos  '  suos  jiostcros 
obli^Mvit. 

CA['UT  III.  —  Uemmtiare  saluna',  quid.  Rcniiiili-- 
iiiiis  biiic  damiios*  h;orodilati  :  piipiili  cirocli  siimns. 
Aiiteqiiam  ex:iclor  veiii:il ,  lam  pessiin;c  li:on>(l  t;iii, 
iii  qii:i  siiiil  paniii  di;iboli,  pomp;e  scili(ct  cl  an^clis 
cjiis  si  ipiis  roiiuntiaio  iiogloxoril ;  cuiii  jikIox  voiioril, 
siciil  Evaiigiliiim  loipiitnr,  Iradctiir  debilor  cxaclori. 
exaclor  auicni  dcbilorem  iii  caiccrem  iriidot.  Amcn 
dico  tibi  ,  ail  Dominiis  .  uon  c.ries  iude,  donec  reddas 
novissimum  (luudranlcm  (Mullli.  v,  2G).  Oiiiiie  ilaqiic 
goniifi  biimaiiuni  taiKinam  p;iiiporom  el  piqiillum  coin- 
ineiidal  Scripliira  (liviii;i,  dicoiis  Dco ,  Tibi  dcrelicltis 
eit  pauper ,  pupillo  tu  eris  adjuKir.  Ejnsqiie  advcrs.a- 
rinii)  di;ib(diiiii  dcmonslnins ,  seciiliis  aiijnnxit,  Cou' 
tere  bracliium  pcccuioris  el  muligui  IPsal.  ix,  I-i,  15. 
sec.  Hebi;ros).  Adsil  itaipie  ali(|iiis  lioiiio  pins,  cl  ali- 
qiiam  miscricordiam  linic  inipillo  ct  p^mpori  exliibcat. 
Fonicem  ciiim  atquo  callidum  adveisariiim  |  alitiir,  ot 
hic  pnpilhis  iii  causa  siia  drfioit;  qiioiiiam  ciiiii  siiiis 
advers;iriiis  pravis  actibus  obligavit.  Adliiboamus  liiiic 
pupillo  idonoos  defonsoies,  ot  Apostolorum  t;iiiiiu.iin 
jiirispoiitoriiin  conlcstiiiin  ci  pitrociniiim  siibnigo- 
iuiis*.  Qiiid  cst  agcndiim  apud  tales  pro  tali  ?  Apud 
vos  ilaqiio,  Pctrc ,  Paule,  .hianiios,  calcriipic  sanoti 
consili;ii  ii  vori  judicis,  aiiiioi  siimimc  potcstaiis,  caii- 
Sini  cxponimiis,  quain  opiiino  iiostis,  linjiis  paiiporis 
ct  piipilli,  giMicris  scilic(;t  liiiiii;iiii,  ipii  cx  palci  iio  cbi- 
rograpbo  dcbilor  iiiveiilus  rciis,  atqiie  conslricliis  ab 
advorsario  dcliiictur  :  noii  osi  aiiiid  .  qucm^idmo  Inin 
hiiic  siibvcniatur,  iiisi  cx  vosln»  consilio.  yuid  it;iqii(> 
iii  lioc  iicgotio  vesli:c  serciiilati  vidoaliir  pro  lnijiis 
niisori  lil)ert:ile,  ex  commiini  ir;ictaiii  iinitain  pro  co 
digiiamiiii »  profcrre  seiilenti:iiii.  El  vos  ciiim  astriii- 
xcrat  li;vc  obligatio,  iiiH  vobis  graii;i  subveiiirct.  Li- 
bcniii  *  libcrale  :  consiliiim  ipiod  a  vcro  judice  accc- 
pisiis,  promilc  ;  ut  lioc  s(qii;iliir ipii  capiiviis deiinctiir, 
atipio  cx  inala  scrvitiiie  por  voslram  delensionem  aJ 
veiain "  pcrvcniat  libcrlatem.  El  lix'c  csl  vox  oinniuni 

•  Fditi  alias  :   id  lioc  cnim  per  turpUsimos  pannos. 

'  Mss. ,  el  ipostolorum  clioium  ,  langitam  junsperil,- 
riim  C(rlcf,!inm,  ct  adjittoriuiu  eorum  el  pulrociuinm  subi  j- 
gcmit?.. 

'  AJiascdili,  uiiiwm  pro  eo  digncinini. 

'  »i,'.-  Mss.  Ai  (iliii,  libeilalc. 

•  .vus.,  ,iJ  lestiiiin. 


niy 


ArP.:M)IX. 


f!20 


yiM.d  frciiims  f;ici.il.  Quitl,  ohsrno.  farlm  iis  c-t?  Kc- 
hiitilii-l  (liiibolo,  |M)in|»is  vl  :iii'/clis  cjiis  :  I»  i'C  csl  ilh 
d:imios:i  li:«Tctiil:is ,  ciii  iciiimli:ire  (•omin-liiimir.  Vi- 
liciis,  (lilectissimi ,  i|ii:ilciii  sonloiiliam  proluloniiit 
iio^lii  (lcfciisoics. 

C.MMJT  IV.  —  l{rlapmii  a  Itapiismo.  Vij,'ilot  iln- 
(]iio  imus(|iiis(;iio ,  iic  iiun  rx  lnlo  rcimiili:ms  posl 
|)rorcssi()iii;iii ,  :i|m(l  ciim  (li.holiis  siios  p:imios  rc- 
(•o'^iiosc:il  :  ct  iii(ipi;il  rcus  sciii|)cr  dytincri ,  (iiieni 
Cliiisliis  Vohiil  Mi:>  i^r:»li;i  lihnr:irc.  Ncc  sihi  hV.m- 
(li;iiiliir,  (|iii  pOst  Kr:«li:iiii  acccpUmi  coni^i  iioliml, 
:il(pie  nirsiis  ail  iil;is  s^i:is  prislinas  rcdciiiit  vohi- 
pialcs.  Kxspccl;itiir  cnim  (hcs  jiidicii ,  aiicrit  iilc 
icqnissinms  jikIcx  ,  (ini  miiiiiis  polciitis  [icrsoiiam  ac- 
cijiicl,  cniiis  p;ilaliiinr  auK»  ;iigcnlove  ncinn  corrimi- 
|iCl.  Asl:ihuiil  oiiiiics  :i!iim,c,iit  roror.il  un:iiiiia;(iue 
socuiiduni  ca  (Hi;c  pcr  cor|iiis  gcssil,  sive  honiiiii,  sivc 
in:;him  (II  C>.r  \,  JO).  Prcstocniiii  crit  (!t  advcr.sarius 
(liaholus  ;  rc(il:il)iinliir  vci  ha  prolijssioiiis  iiostnc.  Et 
hi  l:ilis  invenliis  iucril  (|iiis(|uc,  iit  dchlor  cx  liac  vila 
nii;,'rct;  cxsulhihil  ilie  adxer.-^arius  in  coiispcclii  sc- 
verissimi  '  judicis,  snijcriorcm  sc  esse  clamans,  :igciis 
laicm  causam  apiid  talom  jiidicem  :  iE(|uissimc,  im|uil, 
jiidcx  jiislc  ,  judica  :  Juslilia  e.l  judicium  prwiiaialio 
scdis  tuw  {/'«(//  Lxxxviii,  15).  Judica  meiim  es>c,  qiii 
liius  csso  iioluit  :  mciis  est ,  mecum  damiiaiidus  cst. 
Post  rciiuniiationcin  utqiii(i  invasit  paniios  mcos? 
Qliid  :tpnd  euiii  impudicitia  facichal,  ciii  ipsc  reriim- 
liavciai?  Qiiid  inlcniperaritia,  quid  avaritia,  qiiid  ira, 
qiiid  supcrhia,  (juid  Ciotera  mea?Posticino,  xquissi- 
inc  :  fiigieiiicni  a  inc,  coiifiigiculem  ad  te,  postea  ciim 
ineis  qiiiluis  renuiitiavciat  apprchcndi,  iiiv:isoreiii  de- 
li:mi  :  iii  ip-a  quodani  modo  mca  possessioiie  a  me 
apprciiensus  cst.  Qiiid  enim  in  ciico  faciohal,  atque 
ihi  furias,  lites  %  insanas  voccs,  inanesiiue  victorias, 
tiim  jam  a  se  aliciias  sihimcl  divideh:it''  Quid  in  tlica- 
lio  laciehat  rcnmilialnr  tiirpium  vohiptatiim?  Quid  iii 
itmphillicalo  cnidel  l:iics  suis  oculis  inluondo?  The- 
s.uirizavil  sihi  ir  iiii  in  die  ii;o  (Rom.  ii,  5).  Ilir.c  oumia 
inca  post  renuiiti;ilioiicm  invasit,  mcus  esse  voluil,  ct 
niea  concupivit.  Judic;i,  judica  aifiuissiiiie  :  quoniain 
quem  lu  digualus  es  laiito  pretio  liljeiarc,  ip^e  mihi 
se  postmodimi  voliiit  ohligare.  Poleiil,  dilcclissimi, 
os  apcrire  is  qui  post  prorossionem  siiam  lalis  inveiii- 
lur,  iil  jiiste  diaholo  addicalur?  Vidcte  (luid  ag:itis, 
iilii  mei,  Iraties  mei ;  vidotc  quid  agaiis,  qiiomodo 
lianc  profcssioiicm  vcslram  ciislodiatis.  CoJitcstainur 
vos  per  ipsuin  judicem  omncsque  potestatcs  coeleslcs, 
qua;  et  iios  audiuiil  admoncntcs,  ei  vos  cxcip  uiit  pro- 
fiteiitcs,  iie  in  vacunrn  gr:iliam  l)ei  accipiatis  {II  Cor. 
VI,  1),  sed  cordo  intc^gio,  tota  viriiiie,  perfccia  lidc 
remmtiaiites  atipic  spcriicnlos  taiii  danmosam  dia- 
Lolicam  h.Li-editalciu ,  iio  pupilli  vel  pauperes  rcma- 
iieaiis. 

CAPUT  V.  —  Triadis  uiiilas.  Credite  in  Dcum  Pa- 
Irem  oiiiuip')lcntoiii.  Mniaiites  Palrem,  mut:itc  iiasre- 
ditaicm.  Qiiis  cst  isie  Paier  omnipotens?  Palreni 
quideiii  Dcum,  qtii  crcdiums  ,  nosirum  alque  tolius 
nmndi  cogiioscimus  es^e  por  gratiam  ;  scd  et  pi  opriiim 
ejiis  Filium  qu:crimus  pcr  suhslaiitiam  :  (pioniani  ct 
aiilequaiii  ah  illo  mundus  fiirmaretiir,  Palcr  cral.  Si 
Patcr  er;ii,  ciijus  P;itcr  cr;il?  Erat  ei  iitiquc  Filius  ex 
ipso  cum  ipso,  hoo  qiiod  ip-e,  scd  iion  ipse;  quoni:iin 
ille  Paier,  hic  Filiiis  :  (|uoiii;im  oinnipolens  Palcr 
omnipoteiitem  Filium  geiiiiit  de  so,  ila  ;i(iualem  sihi, 
iit  lotiis  niauerct  in  sc,  ct  ossct  Paicr  Filii ,  cl  Filius 
P.itris,  Deus  ex  Deo,  dios  cx  die ,  luincii  cx  liiniine  : 
iiec  lamcn  diio  dii,  aiit  diio  des  ,  aut  duo  liimiuaria  ; 
sed  mius  Dcus  .  uniis  dics  ,  unimi  luiiieii.  INou  capis 
viiiciido,  intcUigc  cri-dcndo  :  iiiunda  ociilos  cordis ; 
iiiio  potiiis  ipsa  liix  qiiam  desidoras  vidcre ,  miindet 
for  luiim  ,  ul  sit  a  pcccaioriim  tcnehiis  mundalum  : 
Ifeati  enim  mundo  cordti ,  quia  ipsi  Deum  vtdebuul 
{Mattli.  v,  8).  Ecceexteiido  acicin  ociili  coidis  cl  vide, 
e*  aurom  cordis  accoiiimoda  cl  audi.  Palcr  ciiim  ei 


*  Alias  cditi,  seiemssvni. 

*  ojrbeicnsis  Ms.,  at  itie  ibi  (uriozas  lUcs. 


Filiiis  (liio  snnant,  sed  cuin  ipsc  Filius  dicil,  Ego  in 
l'aire.  et  Vutcrin  me  est  (Joau.  xiv,  10),  Vcrhuiii  cnim 
Patris  csl  Filius;  Patcr  nutcm  iiimi|iiain  fiiil  sine 
\crho,  (|iioni:ini  lu  principio  eral  Verbum,  el  Verbum 
eral  apnd  Dium ,  et  Deus  eral  Verbum  :  lioc  erat  in 
prinripio  ujfitd  Dcuin  (Id.  i,  1);  iioc  Vcrhuin  Filius 
ciiin  cst  iii  Patrc,  cl  P;itor  iii  Fdio  siio  Verhasiio: 
iion  crgo  diio  dii  ,  scd  uiiiis  csl  Dcus.  Dies  ex  dic, 
diios  videiiliir  sigui(icarc  dics  :  scd  cuiii  ip-)(!  Filiiis  in 
Evangclio  dicil  Jiid:i'is,  Abruham  pater  vesler  cupivit 
videre  diem  uicum,  et  lidil,  et  Imtalus  cst  (Id.  viii,  .Mij; 
Ahnihain  aiiiem  ircs  vidcns  viros  suh  qucrcii  .Mam- 
hre,  iron  trcs  appollavit  doiniiios,  scd  uiiiiiii  in  omiii- 
hiis  appclla\it  Dominuiii ,  t:iii(|iiam  tros  dieui  iiiiiiiii. 
ljiid(!  ipse  Domimis  iii  Ev:iiig(dio,  uiiuiii  \oIons  iiiicl- 
li|;i  diciii  '  Pittrcm  el  Filiiim,  Philijipo  rcijuireiiti  l'a- 
trem  lainpiam  allerum  diem  ,  i|uoiiiani  j.iiii  Filiuin 
videhat  diein,  os'eiidciis  quo  oculo  qu:i'reic  dclieret 
vidcrc  Dci  iiiiii:itciu,  qiii;i  oruliiui  cariiis  (ivcr.il  iu 
hiiiii;inilalciii  :  l'liiiippe,  iiiquil,  qiti  me  vidit,  vidit  el 
Pnlrem;  ego  cniin  el  P.ilor  iioii  diio  dics  ',  sed  unus. 
Si  potes  c;ipore,  c;ipe  scmpitcriiuiii  diem. 

CAPUT  VT.  —  Trinitas  incomprelieiisibilis.  Liimen 
dc  Iiimine  diio  soiiare  vidciiliir  luiiiiii:iria  :  S"d  ah  il 
a  iiohis,  iie  iios  eiror  Maiiicli:coriim  cmnprchcndat , 
qiii  isliiin  solcm  :(:stimaiit  esse  Cliristum  :  sod  n<is 
siilein  jusiiii;!!  crediiuus  Vcrhuin  P;itris  ,  inscparahi- 
lcm,  :c(ptalom,  ciim  P:itro  m:inciitciii,  cl  oiimia  cuiii 
illo  disponentcm  :  Patrcm  pcr  Filiiim  omiiia  f;icicn- 
tein ,  fahricain  mundi  pcr  Vcrhiim  simiii  coiistrueii- 
lem,  Filium  ad  iios  venioiilcm  ,  nec  P.ilrom  dcsoreii- 
tem,  scniper  ciim  illo,  niisqiiam  siiie  illo;  iilimiinan- 
tcm,  ei  dc  sc  ct  dc  illo  splondeiitcm  ,  radiauicin, 
coruscantcm  :  iion  duo  luminaria,  sed  iimmi  luiiien. 
Ego  ciiim  ,  ail,  el  Paler  unum  sumus  {Id.  x,  30).  De 
ipso  Vorho  u:iigeiiiio  ait  prop!iela  David  :  Semel  locu- 
tus  est  Deus,  duo  liac  audivi  (Psol.  lxi,  12)  Quoinodo 
?emcl  lociilus  cst  Deus,  et  secimdo  S(>nuil;  nisi  qiiia 
Verhiim  inlransgrcssihilo  procedens  de  corde  P.ilri-, 
sii^cepit  carncm  ,  ut  cssctlioino,  ex  iileio  malris? 
V(  nil,  et  mansit  :  ad  iios  vonil,  el  a  Patrc  r.on  reccs- 
sil.  Ecce  per  lioc  (piod  seinel  locutiis  ost  Deus,  sur- 
rexit  oiniiis  fahrica  iiostra  :  pcr  Iioc  quod  sociindo 
soiiiiil,  factus  est  pax  no4ia,  ut  s^dverot  iuimicilias  in 
carnc  (  Eplies.  ii,  14).  H  c  Vcrhuin,  hoc  Itimen  noii 
rcspicicns  .Arianus ,  aiidet  diccre  Fiiiuin  minorem, 
((uom  iios  connioiiiur  cequalem  :  insana  conluin:icia 
vult  de  Vorho  in  corde  Palris  mancnto  dispulare, 
ciim  scmetipsnm  non  valcat  intclligcre.  Iiisane  ha-rc- 
lice,  piius  rcdi  ad  le,  considera  le  totuni ,  si  potes 
comprchendcre  le  :  et  luiic  disputa  de  illo  (jui  fccil 
cl  me  el  tc.  Yide  qu;im  non  altum  sapiehat ,  scd  iii 
simplicit:ilc  cordis  Doiim  iiObSe  qii;orehat  ille  liiiinilis, 
qiii  iii  uiiO  lapido  siipcrham  frontem  dcjccil  Goli:e 
(  I  /{c(/.  XVII,  41) ).  Vid(3  (luam  iion  altum  s:ipichat  : 
coiisidcravit  eniiu  qiiid  iii  se  ipso  agerottir ;  con-ido- 
ravit  aiiimam  suani,  inspexit  siiam  fahric:iin,  discn.s. 
sil  se  iiitus  qiiid  e-sel ,  et  ox  (jua  parte  inolcm  tam 
piiicliram  giihernarel,  alqiie  in  vascnlo  luloo  (lu.o  Iia- 
l.iiaivt  (lomiiia  anima,  pleiia  tanlis  tlies;uiris  sapica- 
lic,  sciciili;e,  prudcnlia;  :  uhi  iilic  esseiit  lanli,  tam 
liiciiosa,  lani  giandia  :  qtuT  loca  anima  o'>tiiioici,  iu 
(pia  niiliiis  esi  locus  :  alqiie  cx  iino  foiih!  qimiuodo 
proccdercnt  singuluc  virliitcs  siiic  dimiiiuuoiic  ot 
oxoiiiitisct  profuiidoiitis.  Vidit  liu:c,  cousideravit  h;rc, 
voluit  iicc  valiiitcomprohciidere,  exclamavit'  Deo  di- 
fciis  :  Mirijicala  esl  scieittia  tua  ex  inc;invaluil,  et  non 
polero  ad  illam  (  Psal.  cxxxviii,  6  ).  Iloc  fuit  diccie  , 
Quaiido  te  possum  coinprcheuduie  tain  magnum,  (pii 
iiio  ip>uni  iioii  valco  expliciire  cxiremum  ct  i  arvuni? 
Vidcte  et  ahuiii  hiimiiein  re(|uirciUem  niodulum  sii;e 
iiifirmitatis,  ct  noii  cxccdcntem  ,  sed  ad  humilia  in- 
clinantcm  :  Arenam,  iii(|uil,  maris,  clpluvoi  gutlas,  et 

'  Alias  hic  et  tor  in  so(iucnlihus  lineis  pro,  diein,  habC'^ 
lur,  Deum. 
«  Alias,  dii. 
*  i-k  .Mss.  M  edili,  comprclicndere  se,ct  cxclamavU. 


1131  SnUV.O  CONTRA  JLD.EOS,  PACANOS  KT  A.IaNOS 

tiet  s(rculi  quh  dninmeravii?  Atiiiudinem  cwti,  el  ttiti 


il-21 


tuditiem  lerrw ,  ct  profundiim  nhtjssi  qiiis  tttensusesi? 
Sapienlium  Dci  priicfdfiilcm  oiiiiiia  quis  itivcsliijaiit 
(Kccti.  I,  i,  5)?  Kcce  pio|)lii'ia  ilicil,  iiiio  ipsc  Di>i:ii- 
niis  qiii  loipicualur  piT  piO|ilulaiu  ,  (jiioil  s:i|):ciili;iiu 
I>ci  iuiiliis  iii\esii';!avii.  Cliri^iiis  e-l  ciiiin  Dci  viiliis 
ei  Dci  s:ipipnii.»  (  1  Cor.  i,  'ii).  Nulliis  scciiiuliim  tlivi- 
iiilateni  poiuii  in\cslii;are  Dci  sapicnliain  :  (piia  sc- 
ciindiim  iil  qiioci  Filius  nndis  csi  de  Patre  siiiu  inalre, 
nalivilatem  ejus  quts  enarrabit  (hiii.  uii,  S)? 

(;AI'UT  VII.  —  Conlra  Ariaiios.  Dic  iiiilii,  li:vrc|jcc, 
qni  antlcs  iliccre  qiiod  iiiiinir  sit  Dci  Sapicnlia  :  dic 
niilii ,  altiliidu  ca'!i  quanli  sil,  latiliido  lcrrc  ,  |ir(i- 
tiinduin  ahyssi?  Nuincra  si  poics  plii\ic  giitlas,  aic 
nani  inaris  ,  el  dics  sxculi  :  liiornm  eiiain  niiinci  iiiii 
capilloriim,  qnoniani  omnes  capilli  eapilis  veslri  tinme- 
rali  siuit  (.!/(/((/<.  x  ,  50  ),  dcinonslra  iiiilii  ,  alqiic 
explica  parva  isla  infcriora,  cl  lunc  libi  crcdain  posse 
le  invesliKarc  superiora.  Sed  non  poies,  iion  vales. 
Spirilns  Dci  le  convincit ,  qui  vos  li:crelicos  aiile 
pr>cvidil.  Oni  eiiim  isla  quje  supcriiis  dixiniiis  ,  con- 
&cripserunl  aique  senseruiil ,  spirilu  agclianlnr  \cri- 
lalis,  iioii  crroris.  Tn  aiilcin,  lixrclice,  ciim  li;ec  iion 
vales  explicare ,  aiides  de  ipsa  qnx  iiivc^ligari  iioii 
polcsl,  Dci  S:ipicnlia  dispularc  :  el  inagiins  libi  vide- 
ris,  qiiia  dispnlas  nullo  alicrcanle  lccuin,  niillo  judico 
pi;csidcnic.  tl  duin  suffra;;alur  lcnipus  errori  luo, 
e\isliin.is  lc  aliqiiid  essc ,  ciiiii  niliil  sis  :  cl  scducius 
innllos  scdiicerc  conciipiscis ;  aliquos  pccunia,  ali- 
qiiDS  polciilia  :  lales  tibi  congregas ,  (|iios  |)luriinos 
leciiin  pcrdas.  Non  esl  liic  tibi  labor  ntilis  ad  salu- 
lcni,  scd  potiiis  ad  piTiiiciem.  Talia  ciiiin  doccndo, 
inio  noii  docciido,  .sed  poiius  blasplienianilo,  iioii  cui- 
libct  poiciili ,  sc(l  ipsi  Deo  l'alri  in  cjus  Filio  liicerc 
(lemonstraris  injurias.  Major  cst  Patcr,  miiior  csl 
Filius  :  niclior  esl  Paier,  inlcrior  Filins.  llas  conlu- 
inelias  nec  lioino  quilibct  sapiciis  libcnlcr  accipiat, 
(|ui  filium  ineliorein  se  ipso ,  aiit  parem  liabcrc  coii- 
lciidil.  Undc  cst  etiun  illiid  dictiim  propliclicuin  : 
Lcelalui  est  paler  in  filio  sapienle,  in  vila  sun  vidit,  el  iti 
obilu  ejus  noH  esl  conlrislalus.  Murtiius  citiin  esl  paler, 
el  lunqiiam  tton  esl  mortuus  :  siiiiiletn  eiiim  reliqnit  post 
se  (Kccti.  XXX,  li,  4  ).  Ecce  proplicla  dicil  s:ipieiitein 
filium  liomiiiis  csse  simiiem  palri ;  ct  tii,  li.i  rctice, 
aiides  diccre  ipsani  Sapioiiliam,  id  est  Dei  Filiuni  Pa- 
i.ii  esse  dissiniilem  ?  Proplicta  dicil  moriiiiini  iiomi- 
iicm  |iatrcm  iii  eo  quod  lilliini  siinikin  reliipiil , 
vivcre  iii  lilio  ;  ct  lu  audes  i|)sam  scinpilcrinm  Vitaiii, 
qiiod  cst  Dci  Filius ,  scpaiare  ab  illo  qui  niinqiiam 
inoriliir  Palrc  ? 

CAPllT  VIII.  —  A\qnalitas  pcrsonarum.  Et  quid, 
inquis,  f;icluriis  suin  ?  Ipse  dixit,  Paier  nuijor  ttie  esl 
(  Joan.  xiv,  28).  Quia  noti  inlelligis,  idco  libi  niale 
sonni  quod  beiie  dixil.  iNain  ipse  (lixit;  iiiio  el  coii- 
lirmavit.  Pror&iis  ipse  dixit.  Paler  ttiajor  me.  csl  :  ipse 
Filius  dixil.  Scd  vide  quando  lioc  dixil  :  iii  siiscc- 
plionc  liumaiix  nalurx-  positiis  lioc  dixii.  TiincdiNit, 
Puler  tnajor  mc  esl.  qiiandi)  dixit,  Tri:'is  esi  aninia  mca 
ttsqne  ad  mortem  (Mailli.  xwi,  38).  1.  uiic  dixit,  l'uler 
mnjor  tm  esl ,  qua:>do  lle\il,  (iiiando  la^b:itus  esl , 
(|uaiido  i.siirivit,  ({uaiidu  sitivil.  Tiinc  dixil,  Paler  ma- 
jor  tnt  :st ,  qnaiido  eum  dxit  Scrip!nra  niinoraluiii 
paulo  niniis  ab  Angclis(/'.\fl/.  vin,  U).  Numquid  cnim 
(■ti:iin  liic  insaiia  supi'rbia  ita  irrcvcrens  progrcdiinr 
\eslr.i,  ni  Vcrbuni  Dci  inancns  apiid  I'alrein  ,  aiideal 
in  ip^a  illa  diviiiitate  diccre  Angelis  csse  minorem  ? 
Si  non  andcs,  ha  rclice  ,  lioc  dicere ,  serva  lios  gra- 
(lus,  cl  pi  ri  l  error  tuus  :  Filius  apiid  Paircm,  cl 
cnm  P.itre  :i'qualis  ,  quoniam  i.empiieriius  cuiii  scm- 
|-.itci-no,  scmper  inancns  ciim  scinpcr  niancntc  :  .Tqtia- 
lis  missus,  et  venieiis  :  iii  susccplione  honiiiiis  miiior ', 
Qoii  sdlum  Palre,  verum  eliam  Aiigclis  :  xqualis  in 
lorina  Dci  ,  minor  iii  form.i  scrvi  :  a*qu;ilis  ciiiii  Pa- 
irc  creans  Aiigelos;  minor  Palre  boiniiies  faciens  ;iii- 
^flos  :  3'q>ialis  cuiii  Patre  nuvum  construeii::  inun- 

'  ilss.,  i{  venun.i  i/<  susccyliouim. 


diim";  miiior  Palrc  perJitiim  rcp.nr.ins  niundum  • 
a'qu:ilis  cuin  Patre  vitai:i  biigidis  ateinam  ;  iiiinor 
P.ilie  inorlcin  suscipicns  iiosUmui. 

CAPUT  IX.  —  Cliristi  :i:iiivil(is.  llnnc  ilaipic  Firrnn 
crcdiiiiiis  Dei  iii  su-<(oplioiic  lioniiiiis  mino.ciii,  in 
diviiiitale  Patri  a^qu.iluni  ,  r^icliiin  ,  sii  iit  Aposlolus 
dicil,  cx  sciiiiiie  l)a\id  sci  iiiidtiiii  cttiicm  (llom.  i,  7)). 
Kx  seiiiinc  citiin  D;i\id  \ii:;o  .M:iri;i ,  qna  dc  S|)iriiii 
saiiclo  coi.cipicnlc ,  el  iii  cnjus  iilcn)  Vcrbiiiii  (^iruo 
siisccpt:!  ,  iiobis  factns  est  iiicdi;ilor  hoino  loliis  «■( 
Deiis  (I  71)11.  II,  o),  Vcrbimi .  et  aiiiina  ,  cl  c;iro  niiiis 
Cltri>liis.  lloc  qiii|ipe  iiobis  ctiaiii  ordo  liiijiis  s;icia- 
incnti  dcdanit,  ipiod  posleai|ii:iiii  crcdiiiiiis  iii  Dcinn 
Patrcin  otiinipotciiieni ,  crcilinius  ct  in  Filiiiiii  cjiiH 
Jcsuiii  Chnsiiini  ',  de  Spiiiiu  s:iiicto  iiaiuin  ex  virgiiie 
Maria.  Et  b:('C  n.ilivitas  perliirl):il  oinncni  ('(>gil:ilio.- 
iiciii  lu!inaii;iiii ;  (pioni.uii  \irtiis  esl  c:iiii  opciala  Ji- 
viiia.  Naiii  i|iiaii(lo  adniillil  ralio  n()str;e  gi'iier:itioiiis, 
III  .virgo  cuncipiens  ,  virgo  post  parliin  pcnnaiicns  , 
Filius  vidcalur,  el  iiitegrilas  iiiviolat;i  sei  vcliir  ?  Iloc 
iion  pote>l  im|ilcru  i|uilil)el  hoino  iialiis  :  illc  auteiii 
|)Oluil,  qiiia  noii  cnil  solus  hoiiio,  sid  Dciis  ci  lionio  ; 
qiii  propteiea  voluit  iiasci  homo,  qiiia  p;'i icral  omiiis 
hoiiio.  Priniiiin  ilaque  iniraciiluin  inagiiu:ii  liiijiis  .Mc- 
dialuris  ac  siiigulare  fuil,  qiiod  sic  n.itiis  csl  ;  ul  illc 
qui  vciiicbal  niullus  doccie  faceie  miraciihi,  (pi;e  ip~e 
pcr  se  cl  pcr  illo,  facicbat,  habcret  taincii  alitpiiit 
pro|)riuin  qiii  iiiliil  usiirpavcrai  alieiiiiiii.  Soliis  cnini 
de  virginc  ii;ilus  esl,  quia  suliis  siite  arnplexu  iiiari^  ct 
fcmiiKC  de  Spiriiii  s.uiclu  conccplti  j  o.-l  :  soliis  sino 
corriiptione  iiiip'evil  uleriiiii  nialris,  qiiia  soliis  |ii(i 
iiobis  super  c(bIi'S  asceiidil ,  ut  scdciet  ad  di,'\leraiu 
1'airis.  Accc|icruul  ab  illo  discijnili  u(  faccrcnt  iniill.i 
ci  ni.igti:i  iiiir:iciila,  ct  li  cc  riiiit  :  iicc  taiiicn  qtii^piaiii 
pr;cdica!ur  aiil  crcditur  de  virgiiic  iiatiis,  ;iiit  de  Siii- 
rilu  sancto  conceplus,  iiIm  i!le  uiiiis  qiii  crcator  leni- 
poruiii  iiiveiitiis  iii  lcmporc  est  cti;iiii  ipsc  crc;iliis, 
suscipicns  ipiaiii  inlcgraiii  ruiniaveral  hiiiii:iii:im  ii:i- 
lurani  ,  ul  pcr  i|Saiii  quodani  iiiodo  rcdciii|)lor  '  no- 
slram  rep:irarel  luinain.  Et  hic  Dei  Ftlus,  et  buininis 
liliiis ;  Dei  Filius  in  corde  Patris,  hominis  lilius  iii 
nlcru  niatris  :  idciii  ipse  unus  Chrisius,  tpii  procesit 
cx  nlero  virginali  lainpiam  spoiisiis  de  th:i!;imo  siio 
(Psat.  xviii,  G).  In  quo  uleru  spiiitii.ilcs  iiupli;c  suiil 
celcbral;c,  Detisipie  conjiincliis  esl  cariii ,  ct  caro  co- 
h;uil  Dco,  iit  cssct  iiiiits  Cliiistiis  Dciis  cl  lioiiio. 

CAPUT  X.  — CrudcliUts  llcrodis.  Iliiic  crgo  procc- 
dcns  vcliil  siioiisiis  de  ih.ilaiiio  suo,  ail  ciijns  iiiipti;is 
commoli  imiveisa  cxsiiliare  visa  esl  crcaiiira.  .N;iiii- 
(pie  angcloriiin  clionis  cx  liis  nupliis  pacciii  dcsi;jn;il 
homiiiibiis  boii;c  voli;nialis  :  quia  (|ui  cral  Dei  Fiiius, 
faclus  csi  cl  lioniinis  Filiiis;  siiscipiciis  quod  iioii  erai, 
iioii  ;iiiiiltciis  qiiod  eral.  Ilis  niipiiis  coeli  iiov;im  stel- 
laui,  novuiii  atqiic  s|ileiididuiii  liiincn  illo  ipso  sponso 
in  sc  operaiite  prodiicunt,  ul  liimeti  veriiin  scdeiililius 
in  iiinbra  morlis  n:iiitiarciil  i.atiim  ,  ci  veliiti  lingiia 
sna  laudai  ciil  liunc  spoiisiiin  procedeiilein,  qiiciii  scic- 
banl  ad  b(;c  suscepissc  honiincm  iiiorl.ilein,  iil  lacercl 
iinnioilalein.  Ad  liunc  sponsum  .Magi  ab  cxlrcmo  ter- 
raj  vcniiinl,  coiiiincniii  reiiuiruiil,  vocati  niiiiiera  gf- 
feruitt,  infaiitein  ii:iliini  necduin  qiiidein  videntcs,  sed 
stella  iiidice  regcm  adorarc  *  ctipicntes.  F.x  iiis  iiuptiis 
rcgis  n:ili  liirb;ilus  llerodcs,  pcrlurbati  cl  Jud;ci  re- 
gciii  tolius  ( rc.iliir;c  iioii  iniclligenlcs  ;  qinTil  llcro- 
des  qucm  audit  rcgeiii  iiatuin  iiilaniem  pcrderc ,  iie 
illo  cresccnie  possct  regnimi  amiilcre  ;  Jjdici  iiolcn- 
tcs  babcre  Dci  Filiimi  regeiii,  ubi  Cbristus  iiasccrcinr 
llerodi  produiit,  aiqiicde  uiiius  iiilaiitis  iicce  utroniiii- 
(|ue  volunlas  aslringiiur.  Poslquam  llcrodcs  Jiidais 
narranlibus  didicil ,  iibi  Chrisuts  occidendus  posscl 
iiivcniri,  vocans  ad  sc  .M;>gos,  tcmpus  ab  cis  iiiqiiisi- 

'  ouidam  Mss. ,  minor  ralre  n<nrm  ccm.<lrueits  »»(»• 
dum. 

*  l.dili  addunt  hic,  coiireptnm,  quod  abe.st  t  Mss. 
»  Mss.  ouiiuuiit,  re<tcinplur, 

•  i*ss.,  aJcrc. 


Il;>5 


AI'i'KM)IX. 


i\2l 


vil  sli'|.!;n,  niiysisf|Uft  iii  IhtllilclKMU  ;iil  :  llc,  ditiqciiirr 
inqmriie  de  jmfn,  ut  ct  rgo  venirnx  adorrni  cnm  (ilalili. 
II,  8).  0  l:ilii:\  (li)!os:i !  iili|ui(l  in  (;or(i(3  e.l  cnrdc  loi|iio 
ris  ni:ila?  Aliiici  011111  liahcl  lii:i  liii^'ii:i ,  aliucJ  cl:iiii:il 
consciciili:!.  Tc  i|isiiiii  (lcci|)is  Ijlia  cogil^iiido,  cinis, 
fallis  cl  fallcris.  Fnislia  in  inalo  vigihil  f:ilsilas  '  :  non 
a  le ,  sicul  dccci,  in(|iiiriliir  \crilas.  Kccc  aiidiuiil  tc 
Mau;!,  aliiid  (|iiideiii  loi  is  dicciitcin,  scd  iicscinni  (c  in- 
liis  aliiid  co<,'il:iiilciu  ,  cl  |)crf;iiiil  iia  iil  ad  lc  aiiijiliiis 
iion  rcvcrlanliir.  Illc  ciiini  cos  adinoiicl);il,  (|iii  insi- 
p  cnliaiu  tuaiii  deridcns,  lioc  Maj-os  laccrc  |)i;ccc|)il 
qiiod  rcx  jiisseral  vcriis,  noii  (jiiod  sulidolc  pcrsiiasc- 
ral  falsus.  Pnr  aliain,  iiuinil  Kv:ingclista,  viain  rrgresai 
sunt  in  re(iioiiein  suain  {(bid.,\'i).  Vcniiuciiin  a  ftfijjis 
le  dclusiiiu  sciisisses,  llerodcs,  voluisli  ouines  iiilaii- 
les  tcrr:c  illius  pcrdcre,  tit  unuiii  (|iicni  <|u:crel);is  pos- 
ses  occiderc.  Sed  illc  sponsus  iiosler,  qui  processilde 
Ihalatuo  suo,  ut  cs  ore  iufantitini  ct  hiclciiiiuin  perli- 
ccrct  laiideni ,  sivil  le  iiiiplcic  voltintalcin  tiiani ,  tit 
irlas  qii;x>  lingua  piojiria  Clirisliiin  noii  pulcrat  conli- 
(cri,  tcstimoiiio  iiiortis  stise  coiifiicrcttir,  ct  crudelilis 
iiuinanis  "  denionstrarctur  lu;i,  et  ad  nuplias  ccElcslis 
sponsi  iiifintitim  congrcgarcltir  liirba.  l)ic,  Hcrodcs, 
si  Ift  Cliristiis  idco  oHendit,  qtiia  cjiis  lMa;;is  aniitin. 
liantibiis  ainJisli  regniim  ;  qtiiii  tc  (ilfendcriint  lii  qiii 
locum  advcrsus  Chrislum  senliebanl  priiicijies  Jiid;c()- 
riim,  qiioruin  lilios  iiilernciens  ipsos  inagis  alrocissi- 
ma  poena  in  stiis  liiiis  afflixisti?  N;im  Cliristuin  iiii- 
nime  invenire  pottiisli.  Sed  qtiid  lccuin  diuiiiis  agiuii? 
Ipsos ,  ipsos  conveniam  Jiid;eos,  (jui  diim  iiif.iinciii 
Cliristiiu!  nolucruiit  agiiosccre,  filios  suos  cum  illo' 
compiilsi  stinl  i.niitl  re  :  quos  quidcm  occidil  morli- 
qiie  propinavit  llcrodes  vcstcr  ainicus;  scd  liis  mor- 
lalitalem  :tlcriiamque  viiam  doiiavit  Clirislus,  quem 
vcslriim  eliain  nunc  dicitis  iniinicum. 

CAPUT  XI.  —  Conlra  Jtidwvs,  ex  Isnia  et  Jereinia. 
Vos,  iiiquam,  convenio,  0  Ju(l;ci,  qui  usqiie  in  lio- 
liierniim  diem  ncgalis  Filium  Dei.  Nonne  vox  vestia 
illa  cst ,  quando  euin  videb:ilis  miracula  facicnteni , 
alque  lcuiaiiles  diccbalis,  Quoiisque  aniinas  noslr,is 
sttspeiidii?  Si  tu  es  Clirislus,  dic  nobis  palain.  Illc  aulciii 
ad  con^idcralionein  rairaculoiuin  vos  mittebat  diccns, 
Opera  qua'.  ccjo  facio,  ipsa  leslimoitiuin  de  me  vcrliibenl 
{Joan.  X,  24,  2.^)  :  ut  Clirislo  leslimonium  (liccieiil, 
non  verba ,  scd  f  icta.  Vos  aiilcm  non  agnosccntes 
Salvatorcm ,  qui  operabaliir  s:ilulem  in  medio  lcrr:c 
vcs!r:c  {Psal.  Lxxiii,  12),  adjicientes  in  maloaislis, 
Tu  de  te  ipso  teslimoiium  dicis  ,  testimonium  tunm  non 
est  verum.  Sed  ad  lii  c  ille  quid  vobis  res|ioiiderit,  ad- 
verlere  iioluistis.  Nonne  scriplum  csl ,  inquit,  in  Lege 
vestra ,  quod  duorum  liombiuin  veri.m  sit  tei,tiinoitiuin 
{Joan.  VIII,  15,  17)?  Prx-varicatores  Legis,  intcnditc 
Legem.  Testimoiiitim  qiiariiis  de  Christo  :  in  Lege 
vestra  scriplnm  est,  (|iiod  duortim  hoiiiinum  tcstinio- 
iiiiiin  vcruin  sil  {  Deut.  xvii,  6;  xix,  16) ;  proccd:iiit 
de  Lege  veslra,  non  tanlum  duo,  sccJ  eliain  pliires  tc- 
sles  Clirisii,  cl  convincant  auditorcs  Lcgis,  ncc  laclo- 
rcs.  Dic,  Isaia  ,  tcsliinonium  Cbristo.  Ecce,  inqiiil, 
virgo  in  utero  concipiel  el  paricl  /iliiim,  ct  vocabitis  no- 
luen  rjiis  Emmanuel,  quod  est  interpretatum,  Nobiscitm 
JJeus  (Isiii.  VII,  14).  Acccdat  ct  aliiis  lestis  :  dic  cl  lii, 
Jeremia,  lebUmoiiiiim  Cbristo.  I!ic  cst,  inqiiit,  Deus 
nosler,  el  non  (estimabilur  alius  absque  illo,  qui  invenil 
omnem  viam  scienlia; ,  et  dedil  eain  Jacob  puero  suo  el 
Jsrael  dileclo  suo.  Post  luvc  in  terns  visus  esl ,  et  cum 
liominibus  conversutus  esl  {Uaruc/im,  50  58).  Ecce 
diio  testes  idoiiei  cx  Lege  vestra,  cx  qiiorum  lestimo- 
iiio  non  sunt  compiincta  corda  vestra. 

CAPUT  XII.  —  Ex  Daniele.  Scd  alii  atqiic  alil  cx 
Lcj?o  Chrisli  tcsles  iiitrodticantur,  ul  fronics  durissi- 
ni;K  inimiconiin  conteianlur.  Yciii:U  el  ille  Daiiiel  s:in- 
clus,  juvcnis  qiiidcin  selale  ,  senior  vero  scicniia  ac 
uiansueludinG,  convincal  oimies  falsos  tcstes  :  sictit 

»  Corb«>iensis  Ms.,  viqilas,  falsilas. 

•  QLidain  Mss. ,  tesiimoninm  mortis  saa  (vcl,  moy(e  sra) 
vraberrt,  ct  incredulitas  immanis,  eic. 

*  ttlili,  pro  illo. 


convicit  s.-niircs  iinpiidicos  (  Dan.  xiii,  47),  il.i  siij 
tc  liiiionio  Ctirisli  coiilci:il  iniiiiicos.  Dic,  8:iiicic  |);i- 
iiicl,  (lic  (lc  (;iiristo  (|iiod  oo^li.  (jim  veneril ,  iiiqnit  , 
Sanclus  saiiiioriiiii,  ccssabit  uiiclio  (Id.  ix,  21;.  Quar.' 
illo  |ir:csciilt;  cui  iiisidlantcii  dicebalis.  Tu  de  te  ipte 
lcstinionium  dicis  ,  lcsiiinoniuin  tiium  non  est  vennr, 
{Joan.  viii.  15),  ccs.s:i\it  iiiiclio  veslri ,  nisi  qiii:i  ip^c 
cst  (iiii  vciicr:it  S;inclus  Kaiictoiiim?  Si,  iit  vos  dicili^, 
nondiim  vcnit,  s(;d  cxspcclalnr  nt  veiii;it  Saiicliis  saii- 
cioriim,  dciiKinsirale  tinclioncin  :  si  :itilcn!,  qiiod  vn- 
riim  est,  ccssavit  uiiciio  vislra,  agiio,cite  vcnisse 
S:inctiiin  sanctorum.  Ipsc  csl  cniin  et  lapis  ille  :d)- 
S(  issiis  dc  inoiite  siiie  nianibus  conciilcniiiiiii,  id  esi, 
Clirisltis  iialus  dc  viiginc  sinc  manibiis  coinpleclcn- 
tiiiiii  :  <|iii  lanliim  criivit.  iit  mins  inagiiiis  liercl ,  et 
implcrci  iiiiiversam  lacicm  icri;c  {Dan.  11,  54,  5o).  De 
qiio  moiite  dicit  pnipbcla,  Venite  uscendamus  in  mon- 
lein  Domiiii  (Isai.  11,  5).  Et  de  qiio  D.ivid  dicit,  Mons 
Dci,  mons  uber  :  ulquid  suspicamini  moiitcs  incasialos, 
moiitem  iii  quo  plucuil  Deo  liabilarc  in  ipsu  (Psitl.  lxvii, 
10,  17)?  Ciim  ciiim  ipsc  Doiniitus  Clnistus  discipulos 
siios  inlcrrogaret ,  qiiem  enm  dicei  ent  essc  lion>incs 
Filium  bomiiiis;  rcspondernnl  :  Alii  Eliam,  aliiJ,re- 
miam  ,  alii  Joannem  lUiplislam  ,  iiul  unum  ex  Proplielis 
{Miitlli.  XVI,  14).  Kt  ilb;  :  iltqitid  suspicamini  monles 
tiicisealos,  monlem  in  quo  placnii  Deo  Imbitare  in  ip%o? 
Hunc  agnovil  Pctrus  (iicens,  Tu  cs  Cliristus  Filius  Dei 
vivi  {Ibid.,  17).  .^gnovit  iiionicm,  cl  ascciidil  iiiiiiou- 
tciii  :  tcsiinioniiim  dixit  Vcrit;ili,  et  dilcduscst  a  Vc- 
ritale.  Stipra  pctraiii  ftin  laliis  esl  Pelrus ,  ul  mortein 
siisciperii  illiiin  ainaiido,  qiieni  l(;r  iiegaverai  limcndo. 
CAPUT  Xlil.  —  Tesiimonia  ccelera  ex  Lege  el 
Proplieiis.  Dic  et  lii ,  .Vioyses  icgi-bitor,  diix  pojiili 
Isracl,  lc^limoiiiiim  Chrisio.  Propltelam  vobis  excnabit 
I)ms  de  fralribus  veslris.  Omnis  aiiima  quK  non  audic- 
rit  proplictam  illum,  exterminabilur  de  poputo  siio{Deut. 
XVIII,  15,  19).  Pro|ih;  lam  autem  dicluin  Cbrisluin , 
ipsuin  audi  in  Evangclio  Cliristum  :  Non  est,  in  iiiit, 
propliela  sine  lionore ,  nisi  in  patiia  sHu  {Mallli.  xin, 
57).  Accedat  eliam  David  sanclus,  testis  li(lelis,cx 
ciijiis  scmine  processit  iile,  ciii  Lex  ct  Propbele  le- 
sliinonium  diciint;  dicalcl  ipsede  Ciiri^lo  A;Lr,d>uiit, 
inqiiit,  eum  omiirs  reges  lerrw;  oinnes  gttcs  servienl 
illi  {Psat.  Lxxi,  H).  Ciii  scivicni?  Dic,  ctii  scrvicm? 
Vis  aiidire  cui?  Dixit  Dominus  Domino  meo,  Sede  ud 
dcxtram  meam ,  doncc  ponam  iniinicos  luos  scabcllum 
pedum  tuoriim  {Psal.  cix,  1).  Ei  cxpressius  alipie  no- 
niiiialim  :  Quare ,  inqiiit,  tumultualae  suitt  gentes,  et 
populi  medilaii  sunl  inaiiia  ?  Astiterunt  reges  lerrce ,  el 
principes  coiivcnerunl  in  unum ,  adversus  Domiinun  el 
adversus  Cltrislum  cjus  {  Psat.  11,  1).  Accedal  ei  aliiis 
(estis,  dic  el  tu  Habaciic  prophela  teslimonium  Chri- 
sto.  Domiue ,  inquil,  audivi  audilum  tunm,  ct  limui ; 
ronsideravi  opera  !nii,  Dcus,  et  expavi  {llabacuc  iii,  2). 
(Jiiic  opera  Dei  isle  iiiiralus  cxpavit?  iNumqiiid  fihii- 
cain  miiiidi  iste  miratus  expavit?  Absit  :  sed  andi  ad 
(|iiid  cxp;ivit.  In  medio ,  inqtiil,  duum  animalium  co- 
giiosceris.  Opera  luii  Deus.  \trbuin  caro  factum  est 
(Joan.  I,  14).  /»  medto  duum  animatium  cognosceris. 
Qiiis,  quousqiic  dcsceiidisli?  Exp;ivesccre  me  fecisii  : 
(piia  Vcrbnm  pcr  ipiod  f;icta  simt  oinnia,  iii  jir.csepio 
jaciiisli.  Agnovil  bos  possessorcm  suum,  el  asinus  pra- 
srpe  doinini  sni  {Isai.  i,  5).  In  medio  duum  animaiium 
cognosccris.  Quid  cst,  In  medio  duum  animatium  co- 
gnosceris;  iiisi  aiit  in  medio  duoriim  Testamciiloruin, 
iiiit  iii  iiicdio  dtioium  bitronum,  atit  iu  medio  Moysi 
ct  ['Ji^e  ctim  eo  iii  inonte  seriiiocina:itiiim?  Ambuluvit, 
in'|tiit,  Verbum,  et  exivil  in  cainpos  (  Habucuc  iii,  5). 
Verbum  caro  factum  est ,  et  liabitavit  in  nobis.  Iloc  cl 
Jerciiii:is  ait  :  Post  liwc  in  tcrris  visus  est,  et  cum  liu- 
minibus  conversalus  csl  (Uarucli  iii,  58).  Eccc  qiioiiiodo 
convcniunt  sibi  (e>lcs  verilalis  :  ecce  quomodo  con- 
viiiciml  lilios  f:ilsilalis.  SuHiciunl  vobis  isla,  0  Jud;ci, 
aii  adliuc  ad  vestram  coufusioncin  e\  Lcge  et  cx  gchic 
vpslra  ajios  introdticemus  lcstes,  ul  illi  tcslinioniuin 
pcrbibeaiit,  ciii  pcrdila  meiiie  insiillaiilcs  diccbiilis, 
Tu  de  te  ipso  leslimoniuin  pcrhibcs    lestimorium  tuum 


SKRMO  CONTRA  JIH  KOS,  PAGANOS  ET  AIWANO?;. 


;on  esl  ivrin»  ?  Q'  o.l  si  xeVm  c\  Lo-c  ct  cx  l'ro|.lietis 
omni.i  qu;o  dc  Cl.risto  Jicla  suiil  collig«;rc,  laaluis  nic 
(cinpiis  niiani  coi  ia  dcscril. 

C\l'l]  r  MV.  —  Smcoitis  cl  Zacli.ria:  teslimoninm. 
Yoriiml;micn  sentMii  illum  cx  gcnte  vcxlra  naliim,  scii 
iii  criorc  vestro  iion  rclictnm.  Simconcm  saiicliim  iii 
niciliuni  introdiicam  :  qni  mcrnil  ilocrc|iiliis  iciion  in 
h:ic  liKC  (|iioiisqiic  viilcrcl  vcram  liicoiii.  Qiiom  qiii- 
dcm  jam  :ilas  conipcllcbal  irc  :  scd  oxspoctabal  sns- 
cipcre,  qncm  scicbat  vcuirc.  Cnm  islc  scncx  ad.no- 
niiiis  essola  sancto  Si>irii",  qnod  iion  auto  monicHT 
i|nain  vidcrot  Clni^lnm   Uc  ,  iialniiKinc  o<i-iio>coii>< , 
pcrrcxit  :\d  loni|ilnm.  LHti   voro  cnm  porl.iii  iii.ilns 
inanibiis  vidil,  ol  divinam  iiilai.liam  |'ia  scncclus  :ikiio- 
vil,  tnlit  iiilaiitciii  in  m:inil»ns  snis.  lllu  (inidoni  (..liii- 
sliim  iiilanlcm  reiclial.  sed  se;iem  Cliiisins  ro-jdjal. 
negclial  qni  port.ii»aliir,  iio  illc  aiito  pn.missnni  a  (or- 
poro  solvcrcinr.  Q.iid  lanicn  dixcrit.  qnom  toiilos>ns 
fucpil,  adNeililc  iiii;iiici,  non  ClirisH,  scd  V(<stn.  I5c- 
nedicoiis  noiim  cxolamavit  soncx  illo,  ct  dixil  :  ^nnc 
dimitlis,  Domine,  sei-vmn  Hinm  sccuiultim  vcibum  tttiiin 
in  pnce)  qitia  vidcriint  ociiii  inci  siilnhirc  Innni  {Litc.  w, 
Hi-oi).  Illi  ctiam  parciiics  Joaiinis.  Zacli  irias  ct  l.li- 
sabctli,  jnvcncs  sterilcs ,  in  sciieota  fccnndi,  dioaiit 
eliain  ipsi  loslimonium  Christo.  Uicanl  do  Clirislo  (|iiid 
.«seiiliant,  ct  lcslcin  idoiicnm  Clirislo  iiniriant.  Aiiml 
cniin  sno  parvnlo  nalo,  Tn  pucr,  /;ro/>/icVn  Atlis.simi  vo- 
caberit  :  pneibis  eniin  anle  fiiciem  Domiiit  parare  niis 
rjus  (Id.  1,  17).  Ipsi.ine  mairi  ct  viigiiii  Klisabeih  ait : 
ilnde  milii  lioc ,  nt  veitial  maier  Doinini  mci  ad  inc  ? 
Kcce  enim  ul  facta  esl  vox  salitluiioitis  Imv  in  anrHms 
Iteis,  exnti.lavit  in  quiidio  infans  in  ulcro  inco{lbid.,  io, 
4i).'lntcUi.;cns  cnim  Joanr.cs  inatrom  Doinini  sui  vc- 
iiisse  ad  siiain   inaircm  ,  inicr  ipsas  angiistias  utcn 
adliuc  posims,  moin  salnlavit,  qncm  vi-co  mm  pol..- 
r..l.  Qnid  p^stoa  ipse  Joanncs  pi;cciirsor  cl  aiincns, 
Immilis  cl  (idclissiinns  sorvns,  lc^tis  idoiicns  cllootns, 
tiiilo  major  in  iialis  miilicrum,  qnaiito  cxistiinabatiir 
es-e  quod  non  crat?  Christuin  ciiim  enm  esse  Jnd;i'i 
cn^dchaiil  :  sed  illc  non  sc  csse  clamahat ,  diccns  : 
Qnein  mc  suspicamini  essc,  non  siim  eijo;  sed  ccce  venit 
posl  me ,  de  cujus  pcdibiis  non  snm  aio  dignus  solcere 
corrigiam  calceumcnti  ejits  {Marc.  1,7;  Luc-  iil,  16; 
Act.  xiii ,  25).  0  lidelis  te>tis,  cl  amice  veri  spon.i , 
qiianlum  te  Immiliavisses  si  .id  corri-^iam  calccainonii 
ejus  solvcndam  dignnm  le  csse  dixiss.s?  Scd  dum  ad 
Iioc  non  te  dignmii  dicis,  Jiidx-is  falsis  tcslihus  coii- 
iradicis.  Et  ha.'C  a  tc  dicta  sni.l  antcqnam  Cliri-,tnm 
vidcres  :  qni  cnm  ad  lc  ipse  venil  excclsiis  humilis 
jmplonilie  dispcnsatioiiis  su;c  gratia  ul  a  te  baptizarc- 
tiir  qui  nnllnm  habebat  omiiiiio  pecoainm  ,  qnid  re- 
spoiideris,  qnem  cognovcris,  qu:.lc  t(;stimoiHnm  pro- 
liilcns,  audiaiU  inimici  (ini  aiidire  noliint  :  iJcce ,  iii- 
qnil,  Aqmts  Dci,  ecce  qui  lollil  peccattint  mwidi  {Joan. 
1,  29,  5()).  Va  adj.M-it  :  Tn  ad  me  veiiis  baplizaii ;  ego 
ale  debeo  bnplizaii  {Mulllt.  \n  ,  li)-  Ag..o\il  sciviis 
Domiiium  :  agiiovit  pccoali  originalis  viiionlis  oblig.i- 
liis  ab  omni  ncxn  pcccai  libcrum  :  a;4uovil  pncco  jii- 
dicem,  agiiovit  r rcatnra  Crealorom,  agnovil  par:iiiym- 
plins  sponsnm.  N;im  et  h  oc  vox  Jo;iii;iis  cst :  Qtti  Itabei 
spninam,  sponsns  csl.  .\inicus  aulem  i.ponsi  slal  el  aiidil 
cum,  el  gaudio  yaudet  propler  vocem  sponsi  {Joan. 

Jii,  29). 

CAPUT  XV.  —  Ex  Ubris  Elliiticorum.  Sufficiunl  vo- 
bis  isla,  0  Jud;ci  ,  siiniciunt  vobis  taiiti  lcstes ,  losli- 
nionia  ex  Lcgo  vcstra  ,  cx  gonlc  vosira?  An  adlnic 
impudonii  animo  '  auJcbitis  diccrc  ,  qiiod  allcrius 
gcntis  vcl  nalionis  liomines  Clirislo  dcbcrcnl  lesiimo 
iiiiim  perhibcre  ?  Scd  si  bocdicitis,  re-pi)ndct  qnidem 
illc  vobis,  yon  sitm  iiiissiis  ,  «isi  ad  ovcs  qmc  pericrunl 
domus  Israel  {Slallli.  xv  ,  24).  Scd  sicut  vos  in  Acii- 
btis  Apostolorum  iiicrcp;il  1'aii'iis  ,  \'ob\s  primuni 
oportueral  annimliari  vcrbum  Dei  ,  sed  quia  repulislis 
illud ,  nee  vos  dignos  viln:  cctcrnce  judicasiis ,  ecce,  in- 
qnil ,  convcrtimur  ad  Ccnles  {\ct.  xni ,  46)  :  dcmon- 

'  lCss. ,  impudet.L.i  Klntia. 


I\i9 

slremus  eliain  iios  cx  Gciilihiis  tcslinvMiinni  Clirislo 
fiiissc  probilnm;  (piMiiiaiii  vorilas  noii  laciiit  (•bniiai.do 
otiam  p.-r  liii^'ii;.s  iiiiiiiioormn  siiornm.  Ndiiii.!  (|n.iiidu 
pocla  ille  f.icuiidis.siniiis  intcr  sna  cannina  , 

Jain  iiova  progcnios  calo  dciuittitiir  alto , 
{lirgil.  llclog.  I,  m.s. 7.) 

dicclial ,  Chrislo  tcstimoninm  porliibcbal?  la  dnbiiim 
hoc  vcniat  ,  iiisi  ^ilios  cx  Coiitibns  idoiicos  tcstcs  plii- 
rai|nc  dicontcs  in  iiicdiiim  introdiicam.  Illiiin  rogcni 
qni  \os>rain  snpi  rbiam  captivando  pordoinnit  ,  iN  ibi:- 
cbodonosor  ,  rogeni  scilicct  nabyloiiis  non  pi;clorinii- 
lain.  Dic  ,  Nalu.  hodoiiosor  ,  (|iiid  in  foniaoc ,  qiio 
trcs  viros  juslos  injnstc  inimiscns  ,  vidi^li  ;  dic  ,  dic 
qnid  libi  rncril  rcvolatnm.  yoiinc,  iiijuit,  trcs  viros 
ini.->imus  in  foriiiiccm  ligalos?  Et  aiunt  ei  :  Vere  re.t. 
Ecce  ,  iiuiiiit ,  cgo  video  qnaluor  viros  solnlos  de.nnbu- 
lanlcs  iit  nicdio  ignis ,  et  corriiplii)  iiiilla  csl  iii  cis  ,  ct 
aspcclus  quarti  similis  e^t  i'i'io  Dci  {Daii.  iii  ,  91).  0 
:.licnigeiia  ,  niidc  libi  boc  ?  Qiiis  libi  :iiimiiiliavit  Ki- 
liuiii  Doi  ?  (|iKe  lox  ,  qiiis  propiiota  ?  N.ir.iliim  (|iii(loiii 
iiiiiiido  iiasciiur,  cl  si:iiiliiiido  ii;is(cnlis  a  lc  coj^no- 
sciliir.  Unde  tibi  lioc  ?  Quis  liiii  islnd  aiiiiunliavil , 
ni-.i  qnia  sic  tc  divi;iiis  ignis  inliis  iilnminavit ,  ut  oimi 
illic  apii.l  tc  c:ip!i\i  icncrciitnr  iiiinii.  i  Jnd^ci ,  sic  di- 
ccros  losrimoiiiiim  Kil  o  Dei? 

(iAPU  r  XVI.  —  Ex  Sibijlliiiis  valiciniis.  Valiciuium 
Sibgllw.  Sod  (|ni:i  iii  oic  dnonim  vcl  Irium  lcslinni 
st;il  oiniic  vorbiim  ,  sicut  i|isc  Dominns  coiifiitans  ve- 
slrain  coiitumaciam  ,  lit  lcge,  iii(|iiil ,  vcslra  scripluin 
csl,  quod  duuritm  lioiiiinum  lestiiiioitium  verumsii  {Dcut. 
XVII,  6;  Joan.  viii ,  17)  :  cliaiii  cx  Gciitibns  tcrtiiis 
tostis  inlrodncaiur,  iil  lcstimoiiium  veritalis  onmi  cx 
pirte  roborciur.  Qiiid  Sibylla  valicinando  cti;im  de 
Christo  clamavciil,  iii  mcdium  prorciamiis,  nl  vx 
uiio  lapidc  ntron;mi|iic  fronlcs  |)crciitianUn-,  Jiichoo- 
I  uin  scilicct  alqno  P..g;iiioriim,  ;.lqiie  sno  gladio,  sic- 
nt  Golias  (I  licg.  xvii,  oO) ,  Cliiisii  oiuiics  pcrcu- 
tiantur  iiiimici  :  :iuditc  quiU  dixcril  (n) : 

—  .ludicii  signuin,  lelliis  sudorc  niadcscct. 
K  E  cceIo  licx  advciiicL  iier  s;ci  la  luliinis. 
M  scilicot  in  c;irnc  prajscns  ul  judicel  orbem. 
O  Unde  Ueuin  cernent,  uicreduiiis  aUiiie  Gdelis 
•-i  Celsuin  cuin  sanclis,  a.'vi  jain  leriii!;io  iii  ij^so. 
M  sicaiiimtc  cnm  carne  adonu.i,  ciiKisjudioaL  i,  se. 
X  Cuin  j;icet  incullus  dcnsis  in  voiiribus  orbis. 
'■a  Uejicieni  siii.ulacra  \  iri,  ounolain  '[uo.iue  gazam. 
n  Exuretterras  igiiis,  pontiim'iiic,  |ioliinuiue 
"-.  Inquircns  tetri  ('Oitaseirriii^^ol  Averni. 
M  Sauctoruni  scd  cniin  cuiiotje  lux  iiljcr^  carni 
H  TradcLur,  soiilcs  ;ilcriiaqne  flaiunia  creuiabit. 
O  Occullos  actus  relcgeus,  tuiic  quis(|ue  loquclur 
M  Secrela,  atque  Deus  rcserabit  jx-cLora  luci. 
<D  Tunc  eril  et  luclus,  slriJebunl  dentibus  omncs. 
K  Eri(iitur  solis  jubar,  eL  cliorns  iutorii  aslris. 
O   \ oivolur coluin,  liinaris s[>iondor  ohibit. 
-i  Dcjlciel Cdlles,  valles  exlillel  ab  iino. 
>-:  Nuii  crii  iii  rel)iis  liuii.inuin  suliliine  vol  alliiin 
—   lain  a;(iuanlur  caiii(jis  nn  nlcs  ot  canula  [  oini. 
O  oinuiacessabunt,  LellusconlracL;!  [icribiL. 
fi  sic  [  ariler  toiiLcs  Lorreiitur,  fluiiiiiiaquo  igni. 
1'"'  Sed  luba  tunc  sonitum  trislcin  demillel  al);.lto 
D  orbe  geincns  tacinus  miseruni  va;  i()S([uo  laliorc^s, 
H    lartarcuinque  cl.aos  nionstraljil  lerra  (loliisccns. 
s  El  coram  liic  Doinino  reges  sistentur  ad  uiiuiu. 
-e  itecidct  e cceiis Ignisque et suliUuris  amuis. 

Ilcc  dcClirisli  nalivilale,  passionc  cli  ^surrcclione, 
al(|nc  sccundo  ejus  advcntn  ita  dicta  suiit,  ul  si  qiiis 
iii  gra>co  capila  horuin  versunm  discornere  voluerit,  in- 

VCliial    i/;7oOi    Xfi7To;   GeoO  TW?  •  laiTr,p  :  id  CSl  ,  JcSlii 

Chri>tiis  Dei  Filiiis  S;ilvator.  Quod  ctinlaliiium  lian^- 
latis   eisdem    versibus    apparct ,  .piiclrrijiiam   qiiod 
gnecarniii    lilteraruin    proprictas   iion    adeo    iiotuil 
jbsorvari. 
AI  os  versus  Sibyllinos  Chrisli  passioncm  apcrtius 

•  Edii,  r:ios  TheoA.  EmenlanlHr  cx  M.ss. 
(aj  \id.  lil).  13  dc  Civil.  Dei.  cap.  £. 


1127  SKIl.MO  CONTIl.V  JUUyEOS,  I'Ar..\NOS  ET  AIU.VNOS. 

dciiioii.strjntcs,  iplonlissimc  aiuiilc  {a) : 


im 


lii  ninmis  iiii(|u:is  inli  lcliiiin  poslca  vcniia. 

D.iliiiiil  :iiili;iii  l)i>o  al.ij  :is  iii.iiiiliiis  iiicoMis. 

i;i  iiii|iiir:Uo  orn  (!\|»iiciil  vi;ii(!ii;ilos  S|.ulus. 

I);il)il  vcro  ad  vcrlicr:!  siniplicilcr  sincluiii  (lorsiim. 

I'.l  colai  lios  accii  iciis  l;ic(rl)il,  iic  (iiiis  a|,'iio.scal 

(Mioil  Ncrliiiiii,  vol  u;i(l(;  vciiil,  ul  iiiloris  l()(iiiulur. 

r.t  (;oniii:i  s|'iiicn  coi'oii:iliilMr. 

A(l  cihuiii  aiilcni  \\-\,  cl  ail  siUiii  .acclinn  (l(Mlcriiiil. 

li!lios|)ilalllaliS  liaiic.  nionslrahiiiil  iiKMi.sain. 

Ip.sa  cniin  insi|.i(;iis  tuiiin  Dciiiii  iion  iiilclicxisli, 

l.udcnlcin  niorhiliiini  iiicnliliiis  ',  S(3d  s;  iiiis 

Coron;isli,  cl  liorriduui  lcl  misciiisli. 

rciiij  li  vcro  vcliini  scindcliir,  cldic 

Mcdioiiox  oiil  lcnclirosa  niinislrilMisiioris. 

i;i  iiiorlo  inoriclnr,  lril)US(iuo  dichus  soiniio  suscoiilo, 

Ft  luiio  j  inorlnis  »  rc^'rc.ssus  ad  liiccin  vcni(!t. 

Priiiius  rosinrcclioiiis  iuiliuiii  rcvocalus  oslondcl  *. 

CAPUT  XVII.  —  Teslimoiiin  ex  ccclo  ,  ex  mnri ,  ex 
leria  ,  cx  iiifeniis.  Crodo  jaiii  vos  ,  o  ininiici  Ju(l;ci  laii- 
tis  tcsliinis  ila  oiniilos  coiil'ulalos(|iic  ,  iil  niliii  iiilr.n 
(|ii:i;rcro  doiicalis  :  (|ui  ip-;i  vcrilali  iiiniia  iiisipicntia 
vcl  poliiis  aiiicnli;i  ,  ciiiii  oiiini:i  iiossctis  ipi.XMic  Cliri- 
flo  cssciil  (licl;i  alniic  coiisciipla,  iiivorcciinda  rroiilc 
diccbalis ,  Tu  de  lc  ipao  leslinioiiiuiii  dicis,  teslimouiiim 
luHiii  11011  cst  veruin  (Jonn.  viii  ,  15).  Verumlaiiioii  ul 
divin;c  m:ijosl;ilis  voiilas  iiiccscal,  snpra  lot  lcstium 
prioclaras  voccs ,  suo  Crcatori  iinivcisa  croaiiir;i  lc- 
slianoniiiin  sc  dixisso  prociaiiicl.  Nonnc  coeiimi  lcsli- 
moniiim  dixit,  (jnaiKlo  iioviim  sidiis  in  iiova  iiomiiiis 
progciiio  ,  vclut  liiigna  cl  digito,  (pio  |ioUiil ,  iiaiiiiii 
Dcum  iioniinCiii  gciiiii)iis  dcnionslravit  ?  Noiiiic  iiiaie 
lestimoniiim  dixit ,  fni;indo  oliHliis  qii()d;im  modo  iia- 
tiirac  suic  iifiuidiis  liuiiior,  soiidil;ilc  suscopta,  siii 
Domiiii  poria^it  iiiiprcssa  vcsligia  :  ut  iinidcn  liir 
illud  qnod  dicliiiu  esi  ,  In  mari  est  via  tun  et  seiiiiia 
luce  in  aquis  mullis  (Psal.  i.xxvi  ,  20)  ?  Qiiod  cicmeii- 
tiini  scrvunt  Clirisli  siipia  so  :iiiii)iil;iro  ciipionlcm  ,  iit 
dcmonstraret  qiiaiilum  iiitcrcsscl  iiilcr  crc;itiiraiii  ct 
Cieatorom  ,  i:ibili  nnda  1'olruiii  alisorbiiisscl ,  iiisi 
Domiiius  rcrum  ,  incigcnli  rolro  niaiium  poriexissol 
(Maiili.  xtv,  51).  Noime  lcrra  lcslimoiiiiim  dixit , 
qiiaiido  ejus  coiiS|iCis:i  saliva,  cx  ca  caci  iciii  ociilos 
iniingeiis,  iuiiicii  iioii  vidcnii  ic^tiliiii  '  [Jonn.  ix,  7)  : 
el  fabrica  (jU  id  iiiinns  b;ibuit,  c.x  liiiio  lorr;c  artilo.v 
reparavit,  qni  totiiin  boiiiiiicni  dc  loria  anlc  formavit 
(Gen.  II ,  8)  ?iSoiitie  infcrna  Cbrislo  tcsliiiioniiini  pcr- 
bibiicrimt ,  qii;iiidi)  jiirc  siio  pcidito,  L;i/,aiiiiii  (niciii 
dissolvciiduin  accepcrant,  iiilegiiiiii  por  (iiialiidiiiim 
rcscrvariint ,  ut  iiicoluiiuin  rcddcroiit ,  ciini  vocciii 
Domiiii  sui  jubeiilis  audircnl  (Joan.  xi ,  45)?  Q  lid  iii 
ipsa  ejus  passiono,  noiiiic  coiilra  vcslratn  inijiiiiic.i- 
liain  forocemqiic  amcntiam  ip^am  qiiodain  iiiodo  pu- 
blicain  iiiccm  tcslcin  cilabo?  Siciil  |nitabatis,  liomo 
'anluin  a  vobis  inlerlicicbatur  Clirisius  :  (|uod  ct  si 
•-antuin  cssct,  vobis  parccre  dobuislis,  ut  maiius  vc- 
i*ras  alienas  reddere.is  a  saiiguine  innocciilis.  Q;i:c 
c;ecilas  iiifusa  est  cordibus  vcslris,  ul  nec  illa  vos 
tanta  dcterrerct  medio  die  solis  obscuritas,  et  iiilcr 
cjiis  radios  claros  amputata  liix  ?  Nox  rccondiia  in 
diem  *  :  imo  nox  usurpavii  diein,  noc  ciirsiiin  sui 
ordinis  naliira  servavit ;  sed  oblenebraliir  ca>liim  ,  iii- 
get  terra  ,  veium  tcmpli  consciiidilnr,  petryc  sciiidini- 
lur,  iiifcrna  reseraniiir  (Malili.  xxvii,  45,  51  ,  52)  , 
omnis  peiie  crealiira  expavescit  morlcin  Ciiri,-,li.  Noc 
tanien  iii  his  tantis  aperli  suiit  oculi  ccrdis  veslri.  0 
Judaei ,  d;cmoncs  qui  vestra  coida  possedcrunt,  dixe- 
ruiit ,  Scimus  qui  sis  ;  quid  venisti  anle  tempus  perdere 
uos  (Marc.  i ,  24)  ?  el  vos ,  Tu   de  le  ipso  testimo- 


»  Mss.,  sensibus. 

•  Mss.,  ab  inferis. 

'  Mss. ,  priinus   resurreclionis  princijiio  revocatus  os- 
icnso. 

•  Quidam  Mss.,  exliibvit. 

•  Mss.,  Nox  respondil  in  diem. 

(a)  Ul  in  sujicrioribus,  ita  el  iu  liis  vcrsibus  scciuimur  ve  • 
loiescodiccs,  a  quibuslongc  rcccdebaiil  editi. 


niiim  dicis ,  tentimouiuin  luum  non  est  veium  ( Joan 
VIII ,  15)  ! 

CAPUT  XVIII.  —  Kx  eventts.  Scd  rioii  inlclligcn- 
tcs  aciioncs  vcstras,  cgislis  causas  nositias.  I)cni,|i,e 
iioslr:c  saliui  mililavit  vcslni  malilia  :  ilic  cnim  (pii 
:i(l  lioc  vcncial  •jf  [iro  nobis  niorcrctiir,  iiis:in  is  voccs, 
Crufifigc,  cninfiti,'.  (Luc  xxiit,  i>I) ,  claiiiantiniii  iii 
iioiiio  iioii  cxiiavit,  (|(iia  iit  Hou-,  (;as  antc  |)i;i;vidil. 
Qiiaiilnm  laimraslis,  nl  di>cipuiiiiii  Jiidiiii  pccinna 
corruiii|icrciis(Vrt/^//.  xxvi,  1.")),  ct  a  nialo  voiidilcrc 

niaii(^mptor.'sCliristiiniiio(ipossid(niiiimc^>n;|iararciis, 
iiiiti(lin;is  iii:il;ts  agcnlos  aiiinn;  \csti;i-,  (|iiaii(lo  fun- 
(lcbatis  prclitint  s;ilnlis  noslr;c  ?  Qiiauluin  l:d»or..slis  , 
iil  jndic(;iii  a  vcslro  sceierc  iiiaiuis  lavanicm ,  caln- 
iiiniis,  C:csaris  noniinc  opposito,  oppriiiicn^lis,  nt 
id  iiii|ilcict  qiiod  (iori  vo|i;ii:itis  ( /(/.  xxvii,  124 1  ? 
Qiiiiiltiin  l.iboraslis  ,  iit  Clitistiis  occidcrciiif.  cl  hiiro 
diiiiiti(!ioiiir  (Vi)»'.,  20-20)?  Qiianliim  laljorals,  ul 
Cbrislus  coiiinmclias  palorctur  ,  spinis  coroiiarctur 
(Marc.  XV  ,  M) ,  in  iigno  suspcndcrctiir,  lancca  pcr- 
fodcrctur  (Joan.  xix,  5i)?  Qitantiim  ciani;isiis.  qunii- 
liiin  siidastis,  qiiantiim  iai)or;islis?  Scd  onmis  islc  i:i- 
bor  veslcr,  fructus  esi  iioslcr.  Dcniqne  a  voliis  Cbri- 
sliis  occiditur ,  nobis  resiirgit  :  a  vobis  in  ligno  s»s- 
pciidilur,  ciavisque  confixus  in  criicc  dclinclur,  el 
a  ducibiis  nosiris  discipiilis  suis  in  nuidio  coriini  ciati- 
sis  januis  invcniliir  (Id.  xx  ,  19).  Pccunia  miliu-s  cor- 
riinipciido  Llirisli  rcsnrreclionem  opprimcrc  voluislis 
(Maiih.  xxMii,  12,  1.5).  ct  ecce  ejiis  resurrectio  loio 
iinmdojam  cclcbrafjr,  ct  qiiod  dedislis,  totitm  pcrdi- 
dislis.  Implcre  noii  poluislis  qiiod  voiuislis  :  audile 
jam  quod  aiidire  noii  vuiiis.  Die  lcrtio  a  morluis  re- 
sitrgciis,  asstimplus  in  coeitim  ,  scdct  ad  df-xtcram 
Paliis  (Marc.  xvi,  19;  Luc.  xxiv,  51)  :  disporsit  vos 
pcr  iiniversas  lcrras,  iit  iibiquc  propiietias  dc  cjiis  iia- 
liviialc,  passione,  rcsiirrociione,  ascensioiie,  qini;- 
cimiqitc  dicla  sunt,  vos  pcricraiis,  atquc  lucernam 
Lcgis  ,  taiiqiiam  ligiic;i  caiiJelabra  sciisu  carciitia  , 
gentibiis  miiiistrclis.  Quod  propleiea  factum  esse  co- 
gnoscite,  ne  gentcs  lixc  omnia  qiia;  aguiiiur ,  duin 
piaidicantur,  a  iiobis  diccrent  luisse  coiilicia.il. inc 
cti:im  ipsam  vcstram  dispeisioncm  fuissc  pradiciam, 
David  propliota  declarat  dicciis  :  Ne  ocdderis  eos,  ne 
qiinndo  obliviscantur  legis  tua; ,  sed  disperge  eos  in  vir- 
tuie  lun  (Psal.  lviii  ,  12).  Dispcrsio  crgo  Ikoc  vcstra 
tcslinioniumpcriiibotCiirislo,  ciii  dixislis,  Tudeleipso 
tesliinonium  dicis,  testiinoniiun  lutim  nonest  veruin  (Joan. 
viii,  15)  :  iilcx  vcsiro  lcstimoiiio  iiiiiiiico!U;ii,  alii  iiii- 
mici  conrnndanliir,  (|ui  Cliiistum magicis ;irtil)iis  fecisSQ 
(!i  uiit  (iUcXcumque  fecit  miracuia.^Nam  el  lioc  qtiod 
morlttus  colitiir,  m.agicc  polcnli:c  dcputandum  es>e 
coii:cii(!iiiit.  Pioforlc  codiccs  propliolicos,  o  Jud:ci 
Clirisli  iiiimici,  iit  ex  ipsis  alii  Pagaiii  coiivincantur 
inimici.  Propliclas  longo  anleqiiam  iiascerclur  anle 
se  pi;cmisit ,  qui  onmia  qiijc  siiperiiis  diximus  ,  pr:E- 
dixcnint.  Iliiic  jam  jiidicate  qiii  rccia  sapitis  :  num- 
qnid  si  magicis  artibiis  fccil  ut  colerctur  et  morliius , 
magns  erat  anlequam  naliis  »  '  Confuiidimini ,  corri- 
giniini  qui  talia  dc  Chrisio  ve!  senlilis,  vel  credilis, 
vcl  dicilis.  Conluiidimini  cl  vos,  Jiid;ci,  qui  luccrnam 
Lcgis  in  manibiis  liai)enl(s,  :iliis  fuiiien  pranlieiis,  cl 
vos  iii  eani  intendere  non  curaiis,  sed  exspcclatis  qiii- 
dem  et  vos  ul  vciiiat  qiii  vcnturus  esl.  Lt  venicl ;  scd 
noii  siciil  viiltis  veniet  :  veiiict  cxccisus  ille(|ui  a  vobis 
interfocius  cst,  nullius  ciiminis  rcus;  munileslus  ve- 
niet  Deiis ,  ct  vidobilis  judicantem.  qtiem  conlempsi- 
slis,  miracula  facientem.  Qiialis  eril  tuiic  vesiia  con- 
scicntia  ,  cum  vobis  ille  ntillam  jam  exliibebit  patien- 
tiam,  qiiia  vos  invcnit  in  aiiima  mortuos  ,  qui  veiitu- 
rus  est  jtidicare  vivos  et  niortiios  ? 

C  A  PUT  X IX. — Contra  Arianos.  Credimus  in  Spiritum 
sanciuni,  qucm  nos  credimus  Deiim,  a;qualcm  Palri  el 
Filio,  maneiilem  iii  Patreel  Filio,  inseparabilem  a  Patre 

«  Sic  Mss.  juxla  Augnstinum ,  libro  1  dc  Consensu  Evaii- 
gelislarum.cap.  11.  Aioditi,  maijos  miscral  aiUequum  nw 
tus. 


112!) 


APPF.NDIX. 


i\:A) 


el  Filio,  ngii.iitlom  cnm  Pnlrc  Pl  Fili<>.  Trinitas  nna,  ct 
lcrlia  iii  n:iit:>lc  porson;\  Spiriliis  s;inrtus,  (iui  oper.i- 
liir  oiniii:\  iii  oniniliMS.  IIiiiic  ot  Ari;»iii  l»l;(S|iiieiii:iiilts, 
Palic  Fili(Hinc  volniil  cssc  niinorcin.  Ntxcoiiiin  cr- 
roivni  illc  cvangplicns  icvtMMl  liiiior  dicciis,  Siiinis 
dixerit  verbitm  in  /«'»//«»»  lioitiiiiis  ,  rcniitUlitr  illi  :  m 
ijnis  autcm  r/i.r.ri/  ivrbitin  in  Spirilum  samtum,  uon 
rfmitWtnrilH.  ncc  liic,  utr  in  //i/iotJ  nv.ulo  (Maltli. 
XII,  52).  Qnid  csl,  Ari.uic?  sciili^nc  <|ii<>  |>rt.j;rcNsa 
riicril  iinniaiiins  liia  ?  I>icis  vtrliiini  in  liliiiin  lioiiii- 
iiis,  (juia  scciintiiiin  tiivinilalcni  Fiiiiini  Dci  asscris 
cssc  niiiiorciii.  bicis  vciiiiiin  in  S|.iriliiiii  s;iiitiiiiii,  iii 
i|>sa  illa  iiuiivi.iiia  iiiiilali'  ili;iiii  Filit»  f^sc  iiiiinntMii. 
Picentlo  lalc  vcri>'iiii  ilc  Vcrlio,  l;ilc  Vfriiiiin  dc  Spi- 
ritii  saiicto,  iii>n  rcniilliinlnr  ncc  liic  iicc  iii  fuliiio 
Rii-ciilo  pcccala  tua,  cl  lii  rcliai)li/.aiido  polliccris  ili- 
inillcrc  aiicna?  NtistloiMiii  Spiriliis  saiicti  a},'iiiisciniiis 
essc  rcinissioiicin  otiininin  |ictcal.>riiiii.  siiiri;igaiilt\ 
noliis  ipsa  Vcril;ilc  ,  qii;c  post  rcsiirrcciioncin  siiaiii 
ait  dist  ipnlis  snis,  .1ffi;/i't;  Sinrilnm  siinctitm  :_  si  cui 
rcmii>eriti$  peccalii,  rcmiliuniHr  illi  (Joun.  xx,  25).  Vos 
aiilcin  s;icrilcgo  aii-ii,  (iiiibns  jaiii  C.lirisins  doiio 
Spirilus  saiicli  i>cr  I5..plisiiiniii  cl  originalia  cl  propria 
ciincl:i  dcinisil  o  nniiio  |)t>cc;iia,  iii  jaiii  li;i|)tizalis 
exsnlllalis  l.liri^lnin,  rcspnilis  S(>iriliiiii  s.iiicliini  ;  ct 
rcnatuni  iion  ablucrc,  scd  sorditlaic ;  non  liiieiare, 
sedobligarc;  noii  vivilicarc,  scd  niortilicaic  contcn- 
dilis.  Ncc  iniruin  si  iias  riiinas  qiioiitlic  faliricalis,  qui 
peirain  iiiicijram  ('.lirislnin  iii  fiiiidaincnto  lialicie 
ii.)lui>tis.  A  vcslr.)  crr.uc  scparal  Vcriias  lilios  suos, 
quos  sic  fo\ct  iil  unlrial,  non  sicul  tu  blaudicndo  dc- 
cijiii  nt  occitiat. 

CAPUT  X\.  — -  llciurrcctio.  Apud  Calliolicani , 
dilcclissinii,  iiovcrilis  l.iilnni  es>e  vcraiii  lidciii,  gcr- 
iiianain  p:iccin,  pcrp.-tnain  saluicin.  Non  cnim  iii  an- 
j;iilt>  cnI,  stnl  iilii.pic  liil:i  c-l.  Si  (|uis  abca  disccsscrii. 
ai(iuc  ii;irclii(>nim  sc  crrori  Iraditlcril,  ul  fiiiiiliviis 
scrviis  jiiili(:il):liir,  iioii  iil  lilins  adoplivus  :  iicc  ad 
viuiiii  ;clcriiain  rcsiir-ct,  sctl  polius  ad  d:iiiiii;ilioii(^iii. 
Ouoni.iiii  bonis  m;ilis(iiie  promitliinr  rcsiirrcclio  : 
Omucs  iiuiilcm  rciuniemus,  ail  Ap.istoliis,  scd  non 
omnes  immutnbimur  (1  Cor.  xv,  51).  Kl  quid  prodcsl, 
fialrc'  inci,  rcMiigcrc,  ct  non  iiiimiit;iri?  Qui  ciiiiii  in 
illa  vit:i  iion  fiicril  iiiiiiiui;ilns,  a  jii->lo  juditc  iiivciiiliir 
essc  damiialus.  |)aiiiii;iliis  aiilcm  a;icriiaiii  iion  coii- 
s«;quiliir  vilani,  ipii  (K;  a.lversar.o  diabolo  viclriccm 
noluit '  accipcrc  paliiiani.  (,>">••  <"'>""  inodesl,  di- 
leclissimi,  qu.>d  iioii  illis  viiiciilis  iii  ul.il.iiiiin  cullu 
qiicnipi:iin  tlialiolus  tciict,  ct  visco  li;crcli("(>ruiii  ca- 
pliiiii  dcicniuniquc  possiib;!?  0"'  ^"'l  ="'  a-leinam 
\ilaiii  pcrvcniie.  coiiira  omiics  diaiioli  l^niucos  debel 
foilitcr  iiivijiilarc.  Nou  enim  qualis  csl  i»la  vila,  ila 
invciiictur  ci  illa. 

CAl'l]  r  XXI.  — Differentia  temporalia  vilw  et  wter- 
nw.  Quanlimi  aulem  disial  intcr  liaiic  cl  iliam,  debcl 
nossc  Charitas  vcstia.  I!ic  lalsiUis,  ibi  vcrit;is :  hic 
|>crlurb;ilio,  ill  c  lida  possessio  :  liic  pessima  aiiiari- 
tutlo,  illic  scnipilcrna  diilccdo  :  liic  pcncnlosa  clalio, 
iliic  scciira  cxsullalio  :  liic  limctur  iic  qui  cral  aiiii- 
ciis ,  elficialur  siibiio  inimicus ;  iilic  scmper  manct 
ainicus  q"'»  >'"""»  illuc  admitlilur  inimicus  :  liic 
(pudqiiid  cst  btHiuni ,  tiincliir  iic  pcrcat;  illic  qiiid- 
quid  accep<!ris,  ai>  illo  servabiiur  qiii  l;icit  ul  dcc  lii 
Iraiiseas,  cl  qiiod  acccpcris  non  ainittas  :  liic  iiiors, 
ibi  vita  :  hic  Incliis,  ibi  gaudiuni  :  bic  oiiiiiia  qu;c 
creavil  Deus,  illic  ipse  pro  omnibiis  cl  iii  onniibus 
Dcus  :  cl  quni'  digna  dicimtur,  si  lanicii  :iliqua  dicuii- 
lur.  Non  ciiiin  sulficit  liuniaua  iiiigii:i  laiularc,  qiiod 
seiisus  niorUilium  nou  valel  cimipieliendcrc.  Vcnit;- 
iiius  iiluc,  fralrcs  mci ;  el  ibi  vidcbiinusqiu.d  ocnlus  liic 
noii  vidii,  ibi  audiemus  qut>d  auris  hic  noii  aiidivil, 
ibi  inlelligciniis  (piod  cor  liumanum  coiii|>reliciidere 
hic  iit.n  valiiil  (1  Cor.  ii,  9),  vidcnlcs  lriicnlc.squc 
exsnlUibiiMUs  inenarrabili  g.iulio  (l  Pdr.  i,   8).    Lt 

•  Am.  Fj.  etquidamJlss.,  non  vulittt. 
StkSCT.  Algist.  Vlll. 


qiialc  (^aiidium  cril,  ulii  nulliis  limor  cnl?  Qii:ilc 
};aiidiiiiii  crit,  (11111  lc  vidcris  sociuin  cssc  Angcloruni, 
paili(i|iciii  rci;iii  cicl.iriim  ,  rc^narc  cuiii  licge,  iiibil 
coiicnpiscciitlo  oiniii  1  possi.leri',  siiic  avarilia  diviicm, 
siiic  pcciiui:i  ailmiiiisliaiit.Mii,  sine  siicci^ssorc  jntli 
caniciii ,  siiit;  luclu  iliiriiarorum  rcgnaiilcm,  siiii; 
iiioilc  iii  ;i'lein.i  vil;i  vivcnlcni? 

(;AI'1  T  \\  i.  —  I)i  vin  iid  palriam.  Sed  iil  ad  isl.i 
vciii:iiiiiis.  vi:im  liilis^ini^im  (|n:c  illiic  pcrtliicit  iioii 
dimillamus.  Qu.c  c.nI  h;cc  via  ?  C.lii  islus  cx  li>lo  se, 
cx  ca;  iic  et  cx  cor|iorc.  K\  capilc,  :v(|ii;ilis  Filiiis,  iii 
iiiaiicntc  iiianciis  :  cx  corporc  niiiior,  vi;im  islam  iit 
^ig;is  vclociler  Ininsiciis  (Psul.  xviii,  G).  (\Tpiil  ci 
corpiis,  (^lirisiiis  ci  Fcclcsi:i.  Ncc  ab  illo  scp:iiemiir, 
alitpiitl  aliud  ile  illo,  siciil  lucrctici,  crcdcndo;  nec. 
:ib  ista,  pravis  nosiris  moribiis  dccliiiaiido.  iia-c  cst 
iiiatcr  vcia,  pia  iiialcr  ct  casl.i,  iiilriiisccns  siii  viri 
dignilale  orii;ila,  iion  foriiiseciis  mciidacio  fallciKc 
liirpilcr  co!oi;il;i.  Noii  vos  al)  isla  iiialre  iiomcn  con- 
liciuin  scdiicat  aliciium,  iion  vos  Ecclcsiic  specics 
alieiia  dccipiat.  Spoii.s;)  Cbrisli  noii  est  qua^  viruiii 
suiim  non  cognoscit  :  liirpis  cst  quyc  taiili  viri  spc- 
cicm  snis  scriiionibiis  fiiscaic  coiilciidit :  friislra  ^ilii 
I']c(lc>i.c  iioiiicn  iiii|)()iiil.  Video  cquidcm  tc,  o  spc- 
liinca  siilidol;»',  dccipiciis,  (pii:!  dcccpia  :  vidco  qui- 
(lcni  qiiod  apics  foniiaiii  lnaiii  sub  specie  alicin. 
Qiiid  lc  coiiipoiiis?  <|iiid  l:iiilum  ic  c.xoriias?  (iiiid  iiiii- 
iirias  lii;;s  cxpaiidis?  qnid  tc  ciniira  veiaiii  spnnsaiii 
:c(|uarc  conlciidis?  Non  lc  rccipil  sponsns,  (|uia  iion 
cs  spoiisa.  Scd  pulcliiam  tc  cssc  dicis,  ct  dc  aiiro 
aKiiic  ornamciilis  plurimis  gloriaris.  llcspondcl  lil.i 
spoiisiis,  n  spondct  libi  spcciosus  forma  pr;c  liliis  lio- 
iniiiiiiii  (  I'siil.  XLiv,  3,  4)  :  Specics  furnicaria;  facla 
esl  tibi,  irreverens  facta  es  in  omnibus.  Qnod  si  dixcris, 
Qiiaic?  Ilcspoiidci,  Qiiia  subspccic  spoiis;c  componis 
U),  ct  mcntiiis  spoiisum  luum  cssc  me.  Species  forni- 
curia'  fucta  cst  tibi,  irrcvcrens  facla  cs  in  omuibus.  Noii 
sicui  i».ilicin  ap|cll:isii  nic  :  Kgo  cnim  et  Patcrumuu 
sunius  (.loan.  x,  50).  Non  sicut  I*;iirciii  appellisli  mc, 
ct  principem  virginitalis  tu:c  (.lercni,  111,  5,  4).  Vcrlia 
simt  Chri>li  pcr  tiropliclam.  Si  ciiiiu  cgo  csscm  prin- 
ccps  viigiiiilalis  tii;c,  scrvarciii  inlcgiit:itcin  luam, 
siciil  inlcgniin  servavi  m;ilrciii  iicani.  Qiiia  ergo  ncc 
piiiicipeiii  vlrgiiiitalis  tu;r,  uce  I*alri  iiie  aguoscis 
a'i|iialein,  ncc  ego  le  agiiosco  viigincm.  Noii  tc  aiii- 
pliiis  jaclarc  cs^c  qiiod  non  cs  :  agnosce  tiirpiludiiiem 
luaiii  :  Arius  ;ibslulit  iniegriUilein  luain.  Non  es  igi- 
liir  s|ioii-a,  quia  non  es  inlcgra.  Fru^lra  eiiiiii  illiim 
sponsiini  vocas,  (|iii  non  csi  tiiiis  :  tiirpem  cniin  vi- 
diiain  iioii  :ie(  ipil  Cbrislus.  \\c(\\,  rcdi  repudiala,  rcdi 
confiisa,  rcdi  scrpcnlinis  fiaiidibiis  viol^iia  ;  rcdi,  noii 
iii  divinitalc  cadcsti  cnmposiia.  scd  liuniaiiis  asscriio- 
iiiliiis  circiimvciit.i,  rcdi  :  lalieic  tciiiciipsam  polcs, 
lallerc  sponsum  iion  potcs.  Novii  ciiini  ille  quiiii 
qu;cril,  :ignt)scil  illcquam  vocal.  Seiiipcr  vivit  iiialcr: 
iiovcrca,  (|uid  te  suppoiiis?  Non  polcs  cxclndrrc 
pulcliraiii  dominam,  cuin  sis  ipsa  tuipis  ancilla. 
Species  fornicariiv  facla  esl  libi.  Non  cnini  scrvasli  iini 
viro  (idcin,  (|ii;«;  calliolicam  iioii  tcncs  unilatem.  lilo 
eiiim  spoiisus  iii:ilrem  t|ua:rit  verain,  qu:c  pic  siios 
lilios  iiutriat;  non  lurpein,  qnx  alieiios  fraudiilciilcr 
occidal.  Vidc  (jii.i;  csl  h;cc  niater  vera,  qux'  adliuc  tc 
tolcrat  suos  iilios  pr;cfocanlcm,  siio  viro  iiijiirias  ir- 
roganiem.  Tolcrat,  quia  paliciiliam  cxliibetsui  spoiisi, 
cl  exspcclat  aiinis  libcriatis,  ut  viiidicctur  ab  eo  cjiis 
hnniiliias,  quoniam  eain  viri  sui  obtiiicl  cbari  as. 
ipsc  csl  ciiiin  qiii  vivil  el  rcgiial  cum  Dco  i*airc  ci 
cum  Spirilu  sanclo  in  sxcula  sxculorum.  Aincii. 


«  Edilio  Aiii.,  fruiA»asihi  Ecclcsia:  nonien  imposuU  Judwo 
spcluucu  subdolosa.  Edilio  Kr.,  frit.slra  liinc  Ecclcsiw  ucnun 
i.npoiut,  Judwu  specic  svbdolu.  l-ililio  l/iv.,  frustru  tibi  Ec- 
ctesiw  nonun  impoiii^,  ludwa  snbdolu.  casiigaiitiir  cx  .>ib.s. 
Vnvfi)  spclunca  liie  An;imii'iiiU  lU:cl.»ia  vucaiur,  ul  cuuii  ui 
supcriurc  tiaclaiu,  tap.  7. 


(Trcnle-six.J 


ir>« 


ALTFJICATIO  IXaAiSlJE  KT  SYNACOC/E. 


1:32 


DK  AT/rr.RCATIOINE 

ECCLESI^  ET  SYNAGOG^ 

I)IALO(ilIS  («). 


Diianiin  nialronnriim  vohis  ccnsoiiljiis  causam  vi- 
•l(M)r  siisccpisso  :  iilraqiic  ncgolia  niaj^nis  lalcribiis  pan- 
«litiiriis,  ul  (|ni(i(iuid  cx  judicio  vcslro  verilas  cxposlii- 
lala  dirciiicril,  id  uiia  dc  dual)iis  observel.  Idcirco  iii 
lioc  coclii  veslro  jus  rccilo,  labiilas  ollcro.  Lcfje  aga- 
lur,  (|uia  de  posscssione  coiilciilio  csl :  ct  rcvolveic 
iinp''riali  sanclione  senlciilias  non  morabor,  ul  (juid- 
quid  vcritali^  ordo  perspcxerit,  jiixta  legcm  diviniliis 
(lalam  consessus  veslri  senlenlia  proniuigclur.  Uiia 
(luil)usdani  lcmporibus  adullcrio  depreliensa  posses- 
sionis  noslr.T  priccnrpia  pervasione  jura  lcmeravenil: 
alia  mcriio  castilalis  pcr  scnlenliam  donaloris,  possi- 
dentem  illam  (|ua}  auribus  veslris  vidcliir  exacta,  noii- 
nulia  apud  sx'culum  prius  clandeslina  fraude  privave- 
rat  :  redliibilione  compcllilur  quotidie  rcdderc ;  cl 
adluic  quanlum  reddidcral  dcbot.  Totuin  eniin,  (piid- 
quid  possessionidcrendcral,abjnranuis.  Ergo  si  causa; 
faciem,  si  Ironlem  paraboise  vullis  audire  :  Genlcs 
liaercditatcm  noslram,  possessioncm ,  cl  terminos 
lerric  nobis  auguslali  jure  concessam,  potens  quon- 
dam,  dives  auro  miilicr  Synagoga  pcrvasit.  Mox  sn|)- 
plicavimus,  |)reces  reliuenius  in  inanibiis,  iiilrodiiclio 
{)roliniis  fundi,  liabila  iiosscssio  in  noslro  jure  consi- 
slit.  Resolvi  nolumus  tamen,quidqiiid  ornaincnloruiu 
mulier  inquicta  pervasit.  Qu;e  cuin  poslularelur  ut 
redderct,  lentius  quam  dcbcrcl  cxsolvii.  Nunc  crgo 
ad  hanc  matremfamiliasetviduam,  noslra  malerfanii- 
lias,  hoc  est  ad  Synagogam, 

EccLESLV  dixil  :  llccila  (piid  mcrucris,  cl  cgo  quid 
mcruero,  recilabo. 

SvNAGOGA  rcspoiidil :  Proplicl;«  aJ  mc  omiics  vcnc- 
runt,  qiiod  lii  dinilcri  iion  polcris. 

EccLEsiA  dixit :  Ccrtum  cst  quod  Propliet^r^,  dum  ad 
tc  vcniunt,  remoraiidi  pro  lcniporc  vciiil  ad  liospitam 
cucurrerunl  :  nani  piobo  eosdom  spoiisi  iiici  jiivenes 
melalores,  scilicet  Clirisli  geiulos  liilcrarinn,  inanda- 
torum  eliam  porlilorcs,  invidi;c  causa  a  tc  fuisse  iu- 
terf(>clos.  Niimquid  si  ad  le  vciiissenl,  a  te  qiiispiam 
corum  potuissel  occidi  ?  Sed  quia  ad  me  vcniebant, 
causa  zcli  homines  meos  rccipi  cum  noii  sustineres, 
gladio  et  fuslibus  affecisli. 

SvNACOGA  rcspoiidit  :  Etiam  si  istiid  quod  asscris 
fcci,  rccie  et  honesle  peccavi  :  qiiia  cgo  ri  gcin  nove- 
raiii,  ciijus  liltcnis  frequenier  acceperam  :  ct  lii  silvi- 
cola  qti;i;rebaris,  (|u;c  Barbaroriiin  rilu,  rure,  collibus, 
iiilra  invia  vol  sccreta  ;igrcsti  quondani  tiigurio  coin- 
inaiiebas.  N;im  quid  te  alitpiando  ruslicins  fuit?Tu 
cum  geutibus,  cuin  quibiis  ego  socpe  pugnavi,  pasto- 
rali  inore  balaiitia,  crcdo,  jiecora  seqiiebaris  :  ego 
sceplro  el  legioiiibus  fiilta,  apud  Jerosoiymam  purpu- 
rco  aiuiclu  regnabam  ;  ego  Uomaiiuiu  possidebam 
impcrium  ;  cgo  rcgcs,  miliies,  et  alienigenarum  gen- 
lium  duccs  occidi :  miJii  Persa  ei  Iiidiis  aurum,  gcm- 
mas,  ebur,  argentum  ct  scricum,  totasqiie  opes  ad- 
vcxit :  tu  monlana,  riislica,  apla  pecoribus;  tu  pressis 
11  vallibus  lantiim  diversabare  sollicila  ;  lu  cx  vasta 
nipc  condensior  ',cni  rimosus  lapis  timidum  quon- 
I  aiu  pricslabat  hospitiuin,  lac  de  casco,  v.accinia  cum 
gbiiide  mandebas  :  ego  Pliaraonem  in  suis  ciirribiis, 
cgoyEgyplios,  cgo  Cbanaiiyuos,  Jcbu&x'0s,  etCcthseos, 
et  Pliercs;cos  regcs  occidi. 

EccLF.siA  di.vii  ;  Recogiiosco  qii.i!  lofpicris,  el  lau- 
des  tuas  dillitcri  nou  possiim.  Scio  qiii;»  urbis  lu;c  et 
ainbitiosa  fora  et  Capitolia  celsa  vidisli  ;  arinorum 
tiiorum  iuiprcssio,  ct  fulgeiitia  clypeoiiiin  sigiia,  spi- 
cula,  eiise.Sf  jacula   missi/rum   telorum,  cxpressus 

•  Forle,  comlmsnque;  iui,  contcniplior. 

ia)  >iUil  babct  1  braseos  Augusliniaiia!.  Auctor  vidclur  aul 


cqU(!Slriiini  ftvercifmim  geniiliis,  maguos  ornnlus  dii- 
ces  el  lyr;iniios  sti;ivil.  Scio  poUnitiani  lii:mi,  (pi:iwi 
Jerosolyina  illa  poiiip:iiili  faslu  ructuahal.  S^:io  eiiini 
qnia  tibi  (piond:iin  Honianiis  orbis  intremuit,  el  lcrr:« 
gcntiiiin  p:ilpit;ivit.S((l  meinor  essedebes  quid  piopicr 
iinam  niulicrem  Dinam  feccris  in  Sicliem  :  imbelb^s 
honiines,  ei  innoccnlia;  sua;  honorc  fulgenles,  latro- 
miin  rilu  vastasli  (Gen.  xxxiv,  26). 

SvNAGOGA  rcspoiidit :  Poteslas  regiii  pcrmissae  li- 
bcrlalis  acccpit  audaciam.  Numqui(l  in  eo  peccasse 
me  credis,  si  siib  imperio  mco  maculavi  quos  volui, 
aut  nicos  forsilan  rebellcs  occidi?  (^iii  polcstaleni 
regiiandi  dedcrat,  faciendi  utiqiiequidquid  vellem  in- 
duiscrat  dignilali.  Aul  dic  milii  :  si  lcgem  noii  h:ili(H 
qui  proprio  rcgnat  im|)Crio,  et  qui  possidet  lotiini, 
nccesse  est  ut  regni  polentiam  qiiocumque  volet  e\- 
tendat. 

EccLESiA  dixil:  In  eo  gaudeo  me  siiblimatam,  qiiod 
celsis  celsior  sum  facia,  et  rcgna  regnantiiim  disjeci : 
el  ecce  sub  pedibus  meis  purpiirata  qnondam  rcgiii:( 
versaris.  Uleest  enim  rex  regiim,  qiii  eidcm  imperar-j 
coeperit,  quae  sc  viderit  aliquando  regnasse.  Uegnasii, 
falcor  :  Romana  tibi  terra  subjacnit,  icges  ei  princi- 
pes  cccidcrunt;  et  si  quando  conflixeras,  capiiviis  lio- 
slis  succubuit.  Noli  irasci,  si  lu  qua;  fuer:is  doinini, 
mibi  facta  videaris  ancilbi. 

Synagoga  respondit :  Quia  tc  lanlo  pnwoiiio  decla- 
rasti,  proba  ancillam,  el  doniin:im  recognosco. 

EccLESiA  dixit :  llabeo  labubis,  recilo  leslamentum, 
quod  scriba  quondam  tuus  valcs  scripsil,  ct  Aaion 
niagislralu  pra;sente  signavit. 

Synacoga  rcspondit :  Scio  Testamentum  siib  n-giio 
meo  conscriptum,  sed  volo  discere  ubi  nie  diclaior 
voliiminis  servire  mandavit. 

EccLESiA  dixil :  Lege  qiiid  Rebecca}  sit  diclum,  cimi 
parcret :  Ducc  gentes  in  uiero  luo  sunt,  et  duo  populi  de 
ventre  luo  dividentur,  et  populus  populum  superabit,  et 
niajor  serviel  niinori  (Id.  xxv,  25).  Ccrte  nuijiirem  le 
p:iulo  anle  dixisli  rcgiiasse,  triumphasse,  sceptriiiii 
teiiuisse,  purpuram  possedisse ;  nie  iiiinusculani  val- 
libus  delituisse  (luondam,  vel  in  collibiis  habitassc 
saxorum  :  te  auro,  ornamenlo,  bysso,  serico,  gcminis 
claruisse  nobilibus ;  me  minorem  pecoruin  lacte  vixis- 
se.  Ego  oves  ct  pccora,  lu  militcm  possldebas.  Inde 
cstqnod  ego  minor  atque  paupcrior,  lu  ni.ajor  et  di- 
ves  siibjugala  niilii,  cligas  '  popiilo  serviiiira  miiiori. 

Synagoca  rcspondil  :  Uecognosco  litiiliiiii  Tcsla- 
mcnli,  vidco  litleras  qiias  ipsa  iii  ihtjsauro  meo  et  iii 
bibliolheca  scrv:ivi.  Sed  dicilo  mihi,  qiiomodo  tibi 
servio,  qiia;  adliuc  filios  nieos  liboros  esse  rccogno- 
sco.  Vacaiil  nogoiiis,  navigandi  poieslas  esl  libera, 
compedes  ncsciuiii,  nuilus  vineam  lahoiiosaj  iieces- 
silalis  fossuia  discerpit,  nescio  an  libi  siiii  servitule 
subjecta. 

EccLESiA  dixil  :  TcslameiUum  recolis ,  apices  reco- 
gnoscis,  ei  adliuc  non  rccipis  serviiutem  ! 

SvNACocA  respontlil :  Dic  tu  mihi  quod  asseris.  Re- 
cognosco  Moysen,  aiidio,  et  relugcre  non  possuin  : 
sed  qualilcr  libi  serviam  scire  non  possum. 

EccLESiA  dixit :  Miitare  te  non  potcs ;  semper  negas 
el  fallis,  semper  de  falsilale  coniendis.  Certe  regnass ; 
lc  anle  dixisli,  cuni  populus  Isracl  locum  lcnuisst  i 
imperii '.  Si  atJliuc  regnas,  liberam  te  esse  cognosct. , 
et  necdum  milii  servitule  subjectam.  Alioquiu  si  recij 
populo  hracl  chrislianus  populus  regiiat,  coiistal  tii 

•  Forte,  degns. 

«  Alias,  lalum  lenuisscl  vnperinm. 

icus  aut  jureconsullus  quispiain  fuisse. 


1135 


AITKNDIX. 


1151 


aiicillaii»  essc,  noii  lihciai»,  (\um\\  viilco  serviliiii  siib- 
jeeiaiii.  lUspice  iii  lej;ioiiibiis  signa,  noiiicii  Salv.iloris 
iiilende,  clirislieulas  ioi|)ei:\toics  adveiie,  el  eoiisi- 
ilera  lc  de  legno  csse  disciissain  :  el  iiol)is  jiivt;»  Te- 
staiiieiili  lideiii  qiiod  scrvas,  conlileie  :  Iribiiliiiii  iiiilii 
^olvis,  ad  iiiijK-rinin  iion  acceilis,  liabere  iion  polos 
prxfeclurain.  Jiida-uin  esse  Coinileiii  non  licet ;  seiia- 
luin  libi  iiilioire  piobibetur ;  pr;eiecliirain  ncscis  ;  ail 
iiiilitiain  iioii  adiniltcris ;  iiiciisas  dixiHiin  iioii  alliii- 
^is;  charisinalis  ordiiiein  |)eidiili^li  .  loluiii  iibi  iioii 
lieel;  cui  eliain  ad  inandiicaiidiiin,  ul  \el  inale  vivo- 
res,  paiicula  condonanuis.  Eri;o  si  iis  qiuc  Miniiiia, 
qua;  priina  siint,  caruisli,  lejic  qnid  Ucbecc;e 


cliini,  cuni  i;einiiios  parciel  :  Dinv 


sit  di- 
qeiilfs  iit  ulcio  luo 


stiitl,  el  duo  poputi  tlc  vciiire  ino  diiidciilur,  ei  fioputus 
fwfmtum  sujnriibil,  et  viiijor  seriiel  iiiiiiori. 

SvNAGOGA  respondil  :  Quid  laineii  rccciain.  nl  me 
dixinitas  de  regiio  discuUrcl,  el  privaicl  impcrio? 

Mr.CLESiA  dixit  :  Si  tu  iit  jjraviier  peicasli,  t.iiii 
j;i;tvis  pu-na  sit  scrvitulis  snb  iiiteriiu  moiiis  dciMta-, 
iicc  am  ilia  poles  essc,  iiec  liljcra.  Nani  ciim  pi  iniuiii 
Moyses  iii  iiiontc  S.n;i  cbaraxalas  (it)  decalo^o  dupli- 
ces  labulas  accepissel,  vos  C(.nlra  lieiim  idola  popo- 
scislis,  dicentcs  ad  .\aron  :  tuc  iwbis  deos  qui  iws  un- 
leceduul  (Exod.  \xxii,  1). 

S\NACOCA  rcspondii :  llic  inc  miscram  errasse  co- 
piiosco  :  sed  inox  eos  qiii  idola  pO|.osceruiil,  usipie  :id 
iilliinain  Hiorlcm  d.imn.ilionis  pcrvasil  iiiteriliis.  Quid 
crgo  posleri  rcceruiit ,  si  inox  illi  scniores  qui  istud 
admiseranl,  pu'ii;e  sn;e  niciiia  sii>ceperuiit? 

EccLKMA  dixit  :  Cerlum  babco  ipiod  legisti  :  scd 
qu;c  lcgeris  rermere  iioii  jioleris,  el  ip^niii  a[;iiosco. 
Scd  recole  sciiplum,  F.l  uuuinlienl  lilii  liliorum  siio- 
ruiu,  quoiiiitm  peccala  piireuluni  eorum  in  liliis  creve- 
ruiit,  et  uon  lasabo  illis,  dicil  Uoiuiiius  (Jerein.  xxxii, 
•2!)).  Lt  alibi  ait,  Parenle!,  uvus  uccrbas  muuducuveruiit, 
el  litiis  deules  slupucrunt  (Ezecli.  xviii,  '2). 

SvNACOCA  respoiidit  :  lii  qno  tibi  plaudis,  sub  cnjus 
regno  iniperiuin  lencs ,  prius  ad  nie,  vel  iit  populo 
nieo  Cbrislus  advenil. 

EccLKSiA  dixit  :  Sic  crat  digiiiim,  ut  totum  quid- 
qnid  fuerat  aslrueiidimi,  diviiia  sapieiitia  pr;i;veiiirel. 
Si  eniin  ad  iiie  Cbrislus  priiicipalitcr  advcnissct,  ct  le 
siib  advciilii  ip^o  priin;u  n;ilivitalis  iv|iudiare  voluis- 
sel,  bodie  dieeres,  Noii  vcnil  ad  ine,  iiescivi  quid  co- 
lereiii ;  naiii  si  el  iii  popnlo  iiieo  dignaUis  liiisscl  ac- 
ctdere,  qiicm  Propl.cl;e  Deuni  dixcranl ,  coiiiiterer. 
Ad  te  veiiii,  niorluos  tuos  virtulum  impcrio  suscila- 
vil,  loquaces  pr;csiitit  iiiutos,  grcssibus  rcddidit  claii- 
dos,  c;ccos  oculavit,  paralylicos  absolulis  arlubus  ex- 
pcdivit ,  Icprosos  saiiilali  rcsliluil :  el  iion  essc  Deuin, 
qnem  Dcuin  legeras,  profana  mente  dixisli.  Idcirco, 
qiiia  dixisli  Salvatoiem  el  Domiiium  priiis  ad  te  vc- 
nisse  recolo,  et  elogio  lu'.)'  rursus  conlendo.  Lege 
quid  tibi  Esdras  ex  pcrsona  Salvaloris  scripsit :  Ad 
uieos  veui,  et  me  mei  iion  receperunl.  Qnid  libi  fucium, 
Jucob?  ?iutuil  vie  uudireJudu,  irunsjerain  me  ud  alle- 
ram  genlem  (IV  Esdr.  i,  2i).  Lnde  vides  le  iioii  de- 
bcrc  gloriari  qiiod  viderisCbrisluin.  Majir  eiiiiii  cau!>a 
criminis  csl  vidcreiui  ser\ias,  cl  conleimiere  cui  de- 
beas  serviinteni.  Defonderes  lorsilan  le,  si  dicercs, 
Non  novi  Dominuin,  ncscivi  Proplicl;is  l'ni.->sc  iiienli- 
los.  Attarnen  cl  Propbel;e  dixeiunl,  el  i|)>uni  Doini- 
num  qiiem  Prophctx  ceciiierant,  cum  siiib  iiiii:ibilibus 
ngiiovi^scs,  et  nii^erabili  rcful:iliuiicnla  bla^pbemasscs: 
vides  te  sub  taiili  criminis  realu  cxcu^arc  iion  pose. 
Sv.NAGoCA  rcspoiidit  :  DiMiMnl  qnidcm  Proplict;e 
cs>e  vciiliiimn,  sed  unctuin  Dei,  scd  pueruiii  sanctmn 
de  viigine.  Undc  aii  ipsc  Doiiiiiius  veiiire  vcUt ,  pe- 
iiilus  ignorabain. 

tccLEt^iA  dixit  :  Recie  ergo  Isaias  ait,  Vade  el  dic 
poputo  isii,  Aure  audielis,  eliioninlettigelis;  el  videnles 
iidebilis,  el  iion  coguoscetis.  lucrussuvit  eniin  cor  po- 
puli  liujus,  et  auribus  giaviler  uudierunl ,  el  oculus  suos 
tKQutern-il,  ne  forle  videuitl  oculis  ,  et  uuribus  uudianl  , 

(a>  Kx  graxo,  charalld. 


el  corde  intctliijunl  ,  et  rcverltmlur ,  et  curcnt  illos 
(Isui.  VI,  9).  Nain  ct  Jcreinias  ait ,  Me  derelique- 
ruut  fontem  aquce  viva\  effoderuitt  sibi  lacus  delrilos ,  et 
iion  poluerunt  aquum  porture  (Jerem.  n,  15).  Et  qui<l 
adjccit  idein  prophela  ?  Mttvus  coguovil  lcmpus  suum; 
lurtur  et  liiruiido,  grucs,  pusfcres  custudicruni  leinpoiu 
inlroitus  sui  :  poputus  uulem  meiis  me  uon  cognovil  (Id. 
VIII,  7).  iNain  el  iii  Salomone  credo  cpiod  Icgeris,  ipii 
ait.  QiinruHl  me  muli ,  et  iion  iiiveniunt  :  odio  eniin 
luibueruiil  supienlium,  sermonem  uulem  Domini  non  re- 
ccpcrunt  (l'iov.  i,  28,  29).  Vidcs  ergo  te  Deuiii  Dei 
Kiliinn  blaspheinis  ociilis  ct  profaiio  pcciorc  lejecissc. 
Kigo  si  legis  Isaiain,  legis  Diopbctas,  DcuinCbrislum 
lie(|ueiiier  audisti  :  sicenim  ail,  ul  tibi  et  de  virgine, 
ct  de  lilio,  siculi  ipsa  dixisti ,  ics|)0iideam  :  1'arici 
virgo  filium,  et  vocabilur  noinen  ejus  Emmaiiuct ,  quod 
inlcrprclulur,  i\obi.uuin  Dcus  (Isui.  vii,  14).  Ei  Daviil 
ail,  1'roplcrea  unxit  le,  Deus,  Deus  luus  (Vsiil.  xnv, 
8).  Et  iii  Ceiicsi  sic  ait  :  Ei  fecii  Deiis  Itomiiicm  a.i 
imaginein  suuin  (Gcn.  i,  27). 

Sv.NACOCA  ici-poiidil :  Nolo  lc  in  lanlo  plausu  cffc- 
rani  ieclioiie6 ;  scil  ad  illiid  converlcre,  qnod  inilii 
arbilror  profnliirum.Uespice  te  nec  Legcin  ;iccepisse, 
iiec  circuincisioncin  meruisse  ,  iii  quo  sigiio  Geiilili- 
lasscgrcgatnr.  indc  est  quod  et  sigiimn  mcum  habco, 
cl  legein  quaiii  Moyses  |)iotnlit,  iion  aiiiilto. 

EccLEsiA  dixit :  Legein  te  acccpisse  lestaris  ,  scd 

legein  Vcleris  Tcstamenii  :  ego  autcm  Evaiigelioriiin 

novam  legein  accepi.    Et  ul  scias  velcrcm  novitaic. 

coinpressain  ,  lege  Isaiain  qui    libi  ail  :  Itta  veleru 

trunsierunt,  ecce  facta  suiit  nova,  nunc  orientur  (Isai. 

xLiii,  19).  Nam  (piod  dicis  le  iii  salulem  populi  cir- 

cumcisionis  signaculum  accepissc,  hodie  ptobo  stul- 

titiain  tuam  luisse  deceplam.  Si  ergo  pcr  circiinici  - 

sionem  ;elcriiilas  donab;ilur,  vidcs  le  capul  accepisse, 

non  pedes ,  cl  iiiio  oculo  vcl  uiia  maiiu  biisso  triinci- 

tam ;  niediain  vixi.sse,  cl  incdiam  fuisse  cmorlnam. 

Nam  si  dicis  populum  tiium  iii   sigiio  lu.e  [>;issioiiis 

essc  salvandum  ,  quid  facicnl  virgines  Itue,  qiiid  fa- 

ciciilvidua;,  quiil  nialics  cli;im  Syiiagog;c,  si  circum- 

cisionis  sigiium  populo  ad  a^teriiam  vilam  prolccissc 

lcstaris?  Ergo  Jii(J;cas  femiiias  habere  iion  decel ;  viri 

cnim  circumciduiitiir  ,    mulicres  autcm    prxpulium 

noii  admillunt  :  cigo  salv;e  esse  iion  possunl ,  si  cir- 

cumcisione  s:ilvaiiiiiii.   Vides  ergo  te  viros,  boc  csl 

circumcisos  habero  possc  Jiuhcos;  inuliercsaulcm  , 

qiia:  circunicidi  iioii  pos-unt,  iicc  Jud;cas,  ncc  Cbri- 

siiaiias,scd  paganas  esse  proliu^or.  Audi ,  docco  le 

clarissimc  circunicisionis  iiisigiiia,  quain  circnmcisio- 

iiein  si  accipcic  potuisses,   iiuiiquam  pro.iigium  dc 

regiio  perpcti  cecidisscs.  Kespicc  qund  Jcremias  ail : 

llwc  dicil  Doininus  viris  Judwisqui  liubiUilis  in  Jcru- 

satem,  llcriovumiiii  inler  vos  novitulc,  et  ne  scminuvc- 

rilis  in  spinis  :  circumcidile  vos  Deo  veslro,  el  circumci- 

dile  prcepulium  cordis  vcslri  (Jerem.  iv,  3,  -i).  Quod 

ct  ipse  Moysesail,  qncin  lu  siiniliter  sc(|ucbaris,  liccl 

inibi  maiidala    |)oiiarot  :   Eril,   iiiqnil,  m  novissiiiiis 

diebus  ,  circumcidel  Dcus  cor  luum,  el  cor  seniiiiis  lui 

ad  Dominum  Deum  lunm  umundum  (Deul.  xxx,  0).  El 

:iposioiiis    1'aiiiiis  ait.  Circtimcisi    eslis  circumcisioiiii 

iion  munu  facla,  non  in   exspolialioiie   curiiis,   scd    iii 

circuincisione  Cltrisli  (Cotoss.  i\,    W).   Quid  ad   h;ce 

diciiiius  ,   Syiiagoga?    Ecce   iioii  cariiis,  sed  cordis 

ciicumcisio  maiidabalur  ,  scilicct  ut  vitia  cordis  iii - 

cidercs ,    ut    liliidincm    dcsecarcs ,    ul    idololaJri;o 

capnt  aiifeircs,    ut     lunicain    foriiic;ilioiiis  scindc- 

rcs.    Qnia  ait  propbcla,  In  tupide  mcecltula   es  el  in 

tigiio  (Jerein.  iii,  9).  Vides  crgo  tc  noii  acccpissc  iii 

signuni  salutis  circiimcisionein,  scd  iii  signum  poliiis 

piidoris  el  tiirpiludinis.  Nain  putas  signuin  esso  (juod 

vestitu  tegilur,  qiiod  pr;K  vcrecundia  iion  proferlui, 

qiiod  uxoii  taiiluinmodo  debitum  esse   cognoscitui ; 

quia  oflicina  et  niulicres  tuas  dcpilalo  capiie  ac  dc- 

calvato  in  asinissu-pe  vididamnatas?  Uti(|ucsisigiiuni 

salutis  cst  illud  quod  adultcrain  stupravii,  qnod  vir- 

ginein  viliando  conipressil ;  inulicr  qux  de  circiim- 

cisionis  salutc  sibi  turpitcr  lusit,  daniiiari  iioii  debct; 


iir,?; 


AF>TK[U:ATI()  KCCf.KSI/E  KT  SYNACOG/i:. 


1130 


ncc,  illi;  piiniii,  (|ni  ndiillt  rniii  «Ir  siiliilifcio  «irniiiici- 
sioiiissi^iKXOiiipiossMiii  vcl  iii  iiimUMii  ri  ji''il.  Ncscio 
!ui  iilic  si^niim  s:»liilis  cssc  poHiisscl,  imdc  laciiioris 
adiiiissa  (Inniiiiiriliir.  I'opnliis  niilcni  iin-ns  sigiinin  sa- 
liilis  in  froiilc  {(cstnndo,  loliiin  lioiiiincin  ,  viros  ac 
iiiiilicrcs,  (l(!  iiito  sif^iiiicnii  ,  c;isl:i  dc  siibliinihiis  cl 
pnhlica  libcrlalc  dcfciidii. 

SvNAGOCA  rcsiiondil  :  Vcll(!m  addisccrc  iihi  sigmiiii 
fioiilis  acccp(!ris,  vcl  rjiiis  proplicta  sigmnii  isiiid 
(|iiod  dicis,  lioc  cst  sigiinin  rroiiiis,  sigiiaculo  saiicli- 
(icationis  incidcril. 

Kcci.KSiA  dixil  :  Ilalics  F>/ccliiclcm  propliclam,  qni 
cx  pr.TCSCnlia  inajcstalis  cxclainal  •  Iic  cl  cwdite  ,  el 
nolile  piircere  ocitlis  veslris.  Nolile  niisercri  srriioribiis  ; 
juvcnes,virqi)ips,  parvulos  ct  mulieres  inlerlicile  usque 
ad  iiiteriicciouem  :  omncm  aulem  supcr  quem  siqmim 
scriplum  est  in  fronte,  ne  tetiqeritis  {Kzcch.  \\,  5.  0). 
Idciii  (|iio.'inc  ipsc  proplicla  sic  ait :  Vade  pcr  mcdinm 
Jcrusalcm,  el  noldbis  signum  super  fronlcm  virorum  , 
qui  iiKjemisciint  et  niwrenl  ob  iniquitatci  qua;  fiunl  in 
nicdio  ipsorum  (Ibid.  A).  Iiem  in  Apocaiyjisi  :  Vidi 
Agiium  stnntem  iii  nioiite  Sion,  cl  cum  eo  cciilum  qua- 
driKjinta  qnaluor  niillia,  el  Itabehant  noinen  ejus,  ct 
nomcn  Pnlris  cjus  scriptum  in  froiitibus  suis  {Apoc. 
XIV,  i).  Vides  crgo  sigmim  niilii  d:Uiim,  ct  insigne 
criicis,  qiiam,  diinissa  te  atque  dcrclicla,  passio  Sal- 
vaioris  oriiavit. 

Synagoga  respondil :  Dc  signo  fronlis  iiitcrrngata  , 
criicis  signacu!iim  proposuisli,  quasi  vcro  anlcquam 
Saivalor  vcneril,  vates  anliqnissimi  iiisignia  pncdi- 
€averinl.  Et  ideo  dicilo  milii,  si  lcgisli  qu:»d  Clirislus 
passiirus  csscl,  cl  in  crncc  iieiidcrcl. 

FlccLESiA  dixil  :  Aiidi,  Syiiagoga,  ct  non  ut  docca- 
ris,  scd  ut  pnniaris,  adv<rie  legcm,  el  invenies  ubi 
Saivalor  maiiibus  cxlcnsis  criiccm  figiiraliier  proplic- 
lavit.  Et  sic  enim  Isaias  cx  persona  Salvaloris  ail  : 
Expandi  vianus  mcas  lota  die  ad  plebem  contumaccm 
el  contradicenleni  milti,  quw  ambulavit  vias  non  bonas, 
sed  post  pcccata  sua  {Isai.  lxv,  2).  Nam  el  Jeremias 
ail  :  Venile,  mitlamus  iujnum  in  panem  ejus  {Jerem. 
XI,  19).  Et  in  Dciiloioiioniio,  qiiia  Penlalcuclio  ulc- 
baris  :  El  eril,  inquil ,  Vita  lita  pendens  ante  oculos 
tuos  die  el  nocle  {Detit.  xxviii,  G6).  Sic  el  Psalmidicns 
refcrt  :  Exclamavi  ad  te,  Doniine;  tota  die  expandi  ad 
le  nianus  vicas  {Psal.  lxxxvii,  10).  Nairi  in  Numeris  , 
hoc  esl,  iii  Legc  liia,  quam  tu  prior  acccperas,  quod 
Chrislus  snspciisus  cssel  el  iii  crucc  pcndcrcl,  sic  ail  : 
Non  qtiasi  liomo  Dcus  suspcnditur  ,  neque  quasi  filiiis 
hominis  minas  pnlilur  (  Num.u\,  19).  Et  alibi  pro- 
pheta  ail  :  Dominus  regnavil  a  ligno  (Psal.  xcv,  10). 
Ecce  miracula  passionis,  eccc  speculum  Incis,  ecce 
jiopuli  lui  iniqna  commcnia,  ut  Deum  Dci  Filium  in 
criicem  siis|)endcrenl. 

Synagoga  respo:  dii  :  Facla  rccolo,  el  dicla  simi- 
liler  recognosco,  scd  quic  lu  cs  qiuic  me  iiicreiiare 
videaris?  Tu  ruslica  ,  lu  aliquando  montana,  lu  Dei 
logibus  aliena  ,  qiiac  gcnlilico  more  vivebas  :  ego  in 
lcge  versabar,  ad  mc  Prophelae  venerunt,  mihique 
jussa  cl  pracepta  portabanl. 

EccLESiA  dixil  :  Aiidi,  Synagoga,  audi  vidua,  aiidi 
derelicia  :  cgo  sum  quoil  lu  esse  noii  poliiisli  ,  ego 
sum  regina  qiiac  lede  rcgno  deposui,  ego  sum  spoiisa 
qu.ic  dereiiciis  idoiis,  de  silva  et  de  monte  dcscendi: 
ut  ait  Patriarclia  tiius ,  Ecce  odor  ftlii  mei  siciU  odor 
agri  pteni  queni  benedixil  Dominus  (Gen.  xxvii,  27). 
ijiide  venis  virgo  cum  lactc,  cum  floribus  intemerata 
jiivencula,  opaco  de  nemore ,  civis  simplex,  hcta  , 
pallio  nivali  composita?  Sponsiismeus  speciosus  pnc 
lilws  hominum ,  rex  regum,  qiii  caput  meiiin  mitra 
composuit,  ac  me  prolinus  purpuravil,  venieiilcm 
cxcepil. 

Synagoga  rcspondit  :  Qualiler  islud  potcris  com- 
probare  ,  quod  el  tu  sponsa  sis  ,  ct  Clirislus  in  Lege 
videatur  sponsus? 

EccLESiA  dixit  :  Si  ad  me  principalitcr  Proplielae 
cucurrissent,  liodie  diceres  ignorasse  Legcni,  non 
habuissc  Prophotas,  nescirc  lc  quid  esset  scriplum. 


I)(!  liiis  igiliir  Pniphctis  rcviiiccndam  lo  r'-cognosce. 
Aiidi  crgo  ijiiid  Pidplict:i;  de  sponso  cl  spui^a  n.:»ii- 
(l:ivcriiil.  IVarn  sic  J->cl  prophcla  ait  :  Caiiiie  luha  in 
Sion,  sanclifuatejfjunium,  cl  indicileornlionem,  aqqre- 
gale  populum,  sanclifiralc  Ecclcsium,  cxciiiie  miijorcx 
nalu,  colliqilc  parvulos  cl  larlcnlcs  :  proccdnl  sponsus 
dfi  cuhicnlo  siio.  ct  sponr.a  de  llialamo  sno  (.loel  ii.  l'i, 
10).  N;im  ccrluiii  liabco  qiirjd  In  illa  cs  Jcrns^ilciii,  (Je 
(lua  cl  spoiisus  cl  spoiisa,  iil  ail  l);ivid  :  /■'/  ifise  lan- 
quain  sjionsus  prorcdcns  dc  ihnlitmo  suo,  exsnltnvil  ul 
gigas  ad  currcndiiin  viam.  A  snniino  cwlo  rgnsiio  ejns  ; 
el  occursns  ejns  iisqne  nd  snmmitm  ejns,  ncc  esl  qui 
se  abscondat  a  calorc  cjns  (Ptul.  xviii,  0,  7).  El  in 
Apocalypsi  Jdaniics  ail  :  Veni,  oslcndam  libi  novant 
nupliim,  sponsiim  Agiti.  El  ediiril  nie  in  ypiriiu  i.t 
montein  magnnin,  cl  oslcndit  niilii  civilalem  sanctain 
Jcrtisulein  descendenlem  de  Cicto,  habcnleni  cliiriiutein 
Dei{Apoc.  XXI,  9-11).  Sic  eliain  ipse  Joaiines  ail  : 
Regnabit  Dominus  Deus  vmnipotcns;  extulleinmct  la- 
teinnr  ,  demus  ei  ctarilalem ;  quoniam  vcnerunt  Aqni 
vnpiKC,  (t  uxor  ejiis  se  prwparavil  (Apoc.  xix,  0,  7). 
Vidcs  crgo  et  spoiisam  el  iixorcm  diciaiii  luisse  pcr 
Lcgciii  :  spons;iin,  <piod  spondco  lidcin  iiie  leddilii 
ram  Domino  salv;ilori;  nxoreii» ,  (jiiod  per  coiice- 
pluin  D;iplismi  spiritii  inarilanlc,  fili<is  iilcri  inci  !a- 
v;icro  tnigcnle  prodiicaiii  In  qiio  pucrjici  io  goiicni- 
lionis  gratioris  ,  spiritns  ct  anim;i  iiii|)nali  socielaie 
jiinguiiiur. 

SvNAGOGA  respondit  :  Illud  scire  desidcro,  ne  rorlc 
putcs  nie  ohlilam  fiiisseqiiod  dixeris,  loiiiin  iil  vidcar 
scriitari  ,  quid  eslquod  Propheiam  dixisso  coiilendis, 
qiiid  csi  qiiod  aii  in  Dculeronomio,  £/ m(  ;)CH(/e;(3 
Vila  tua  anle  oculos  tuos  die  et  nocte  (  Deut.  xxviii . 
06).  ^  ' 

EccLESiA  dixil  :  Non  qiiod  le  doceam  ,  cloqui  vcl 
effariconteiido;scd  nelaciturniias  diihitalioiiis  liiieam 
diicat  :  ac  per  hoc  de  tuo  te  Tesl:iineiilo  convinco. 
S;ilvator  eiiim  dic  et  nocle  pcpendit  in  crucc,  lioccsl, 
scxia  feria  pcr  diem  ,  et  hnjus  diei  per  iiociem  u-qiic 
ad  sahbatum,  quo  dixisli  juxta  Legem  hominein  iii 
ligno  non  licere  pendere.  Haoc  lihi  interim,  ui  fecisti, 
dicta  esse  vidcanliir  :  nam  ad  causam  verilatis,  el  ad 
dogmalis  nodum  illud  conlemplare  quod  dicimus  :  El 
erit ,  iiiquit,  Vita  tua  pendens  ante  oculos  tuos  die  ei 
nocle.  In  una  enim  die  fuil  dies  et  nox.  Lncem  dici 
siibito  tencbrarum  horrore  noclurna  caligodislinxit : 
sicul  Salvalor  cum  suspenderelur  iii  ligiio  ,  ab  hor.i 
diei  sexta  usqiie  ad  horam  nonam  tenebriE  factae  sunt 
(Matia.  xxvii,  45),  nox  Iiimen  absialit,  et  totam  diem 
icralis  et  luctiiosa  caligo  cx-cavit.  Vides  ergo  in  una 
dic  el  diem  fuisse,  el  noclom.  Merito  proplcr  hanc 
idom  passionem  iii  Deuleronomioait  :  Eteril  Viialua 
pendens  ante  ociilos  tuos  die  et  nocle. 

SvNAGOGA  rospondit  :  Ergo  si  in  cruce  suspeiisiis 
est,  si  pepeiidil ,  si  occisus  cst  ,  (|uomodo  resiir- 
rexil  ?  Qiiomodo  tii  illum  asseris  vivcre  ,  resiine- 
xisse,  cl  in  coeiis  in  dextera  Palris  residere?  Doce 
ergo  ine,  si  mortem  vicit,  si  resurrexit ,  qni  videdir 
occisus  :  ita  tameii  ut  niihi  quaj  d.cis ,  de  Prophetis 
assignes. 

EccLEsiA  dixit :  Audi,  niisera;  aiidi,  inf(?licissima  ; 
audi,  mulier  parricida  ,  qiix*  adhuc  de  Christi  iiiorle, 
de  resurrectione  subdiibitas.  Lege  quid  dixeril  ex 
persona  S;ilvatoris  David  iu  psalino  qninto  dccimo  : 
Non  derelinques  animam  meam  in  inferno ,  nec  dabis 
Sanctum  luum  videre  corruptionem.  Quis  est  saiiclus , 
nisi  Christus?  Qiiis  osl  iiicorruplus,  nisi  Filius  Dei  ? 
Siciit  ail  in  psalmo  vigosimo  noiio  ,  Domine ,  de- 
duxisli  ab  inferis  animam  meam.  Ilem  in  psalmo  ter- 
lio  ,  Ego  dormivi ,  et  somnuni  cepi ;  et  exsurrexi ,  quo- 
niam  Dominus  suscepit  me.  Et  idem  rursus  David  ex 
persona  Pairis  ad  Filium  ait,  Exsurge  ,  gloria  mca , 
exsurge  :  exsurgam  dilucuto  (Psal.  lvi,  9).  Nani,  dilu- 
cuto ,  quod  ait,  lioc  esl  posl  diem  lertiam ,  calc:iia 
morte  iiifcrisquc  damnatis,  rcciduat  vivus  ex  moriiiis 
venturiis  ,  iit  ail  Prophcta  :  Ad  vesperam  demorabitnr 
tlclus,  ct  ud  matutinum  Iwlilia  (Psat.  xxix,  6). 


il37 


APPODIX. 


ii:.8 


S.N.voooA  lespomlit  :  AlmJ  iiiloriogiueiam,  el;»liiitl 
immisisli  :  de  risiirietliDiic  cognovi,  el  (|iioJ  iiiferos 
eiipcnvil  addiitiei.  Sotl  quoniam  dixisli  die  lerlia  le- 
siirrexisse  Doiniiiuiii  Salvaloreiii  ,  ([uod  uii  fuerit  fa- 
Cliim,  i|,'iioro. 

KccLESu  dixil  :  Scio  (jiiia  memor  es  :  sod  |)n>iii- 
(oiilia:  causa  iioii  vis  conlileii  (|iiod  iiosli.  tJror 
iiiaceral  coiiscieiiliaiii  ,  cl  crimoii  meiiioriaiii  (ollil. 
AiiJi  er;;o  Ciirisliiiu  ab  iiiferis  ,  iil  iios  vivilieaie(  , 
dic  lorlia  resiiriexisse.  Lege  Osoo  proplie(am  ,  i|iii 
ail,  Vivificdvit  iios  dic  ltr{iit{Ostw.  vi,  7^).  !•  (  iii  Heule- 
roiiotiiiu  sie  ai(  :  Dixii  Doiiiinus  nd  Moijsen,  /irscivi 
de,  et  sanclifi'(i  populuin  nieuiit ,  sanclificd  illos  lioie 
et  cras  ,  et  luvtnt  vcstcni  suani  ,  et  sint  pnrali  in  pircn- 
diniint  dieiii,  idesl,  iii  dieiii  iiUra  cras(inuiii;  die  oiint 
liilid  dcsceiidet  Doininns  in  nionle  Sina  (tlxod.  xiv,  10, 
II).  K(  iii  Kvaiij;elio  sic  ai(  :  l')oijenies  neiiuuni  ct 
uilnllerii  signuin  pelit  ,  et  sitjnunt  iion  dabilur  ei  ,  nisi 
siijiiunt  Joniv  prophela'.  Quuniodo  eniin  Jonas  fuii  iit 
Peiilre  ccli  Iribus  dlebus  ct  tribus  m cibus,  ita  erit  Filius 
/iiiininis  Iribns  ilicbns  ct  tribiis  nociibus  in  corde  tcrrtc 
(.Viiiih.  Mi ,  5') .  10  ;  Liic.  xi,  -21),  30). 

Syn.»gog.v  respoiulil  :  llocoguosco ,  vcra  suiit  (|u:c 
Hiilii  (eslo  proplielia  narraiiiiir.  Niinc  scire  desidero 
iilii  sil ,  nln  laieat  (.'.lirisliis ,  (pii  de  (erra  rcsurroxil  : 
volo  eiiim  videre,j.i  po>lea  per  Propliflas  aliipiid  posl 
passioiieni  vel  posl  resiirioetioiiom  liabeaL  potestalis. 
Le;;i  eiiini  ,  ad  s;)Ivaiiduii)  populum  veiituruii)  cssc 
Eliaiii  tinctiini  Doi. 

Kcti.t-i\  dixit  :  Krgo,  inisera ,  qiiod  ncgare  iioii 
ju>tos,  coiililcre;  el  aiidi  oninia  qu;o  vei  itas  celaio  iion 
pol<'Sl  :  lota  >e  iisipie  ad  cailo»  claritalis  lilierlas  ox- 
leiidil.  I.ogi^  naiiielein  ipii  ait :  Videbam  in  visionenoctis, 
cl  ecce  in  nubibus  ca'li  quasi  Filius  hoininis  veniens  venit 
usque  ad  Vetercm  dierunt  ,  et  sletit  iit  conspectu  cjits  , 
c(  (/«/  assislebunl  oblulerunt  eunt.  El  data  esl  ei  poteslas 
reijia  ,  t  /  onincs  regcs  terra  per  gcnus  ,  et  omnis  claritas 
serviens  ei  :  el  potestas  ejus  (Vlerna,  quw  non  auferclur; 
et  reqnuni  ejus  ccicrnuin  ,  quod  non  curruinpctur  {^Dan. 

Mi.  i.",  11). 

SvNvc.od.v  respoiiilit  :  Gloriam  liidtere  imcluni  Oci. 
Iioc  osl  Cliri^tiim,  iio^iare  iioii  po>Si:m  :  sed  lioe  milii 
dicilo  ,  si  posieaipiam  passus  csl,  ol  resurrcxil,  glo- 
ri  iiii  isiaiii  adipisci  poliiil  o(  (oiiero. 

Kcci.Ksi.v  dixil  ;  Lcgo  Isaiain  proplietani  ,  qiii  c.\ 
piTxuia  Salvaloris  ail  :  yunc  exsurgiini  ,  dicil  Do- 
iniiius  ,  iiunc  cUiriftcubor  et  exaltabor  ,  nunc  videbilis  , 
vunc  inlcliigilis,  nuiic  cniifundeiniiii ,  tiana  erit  fortilu- 
do  SpirUus  vei>lri,  igiiis  vos  consunicl  (Isai.  xxxiii,  10). 
Scd  et  David  ait  :  Dixit  Dominns  Uomiiio  meo,  Scde  a 
dexlris  ineis,  doncc  ponain  inimicos  luosscabcllum  pedunt 
luoruin.  Viriiant  virlulis  luic  cntillet  Dominus  ex  Sioii, 
el  dominabeiis  in  ntedto  inimicorunt  tuoruni  {l*sal.  cix, 
1,2). 

S\.>AGOCi  rcspoiidit  :  Ergo  cl  Dcus  ct  Filius 
Doi. 

KccLESiA  dixit :  Utiipie,  sluUa.  Qni  dc  lioniine  ^\- 
giiidir,  lioiiio  os( ,  ila  el  <pii  de  Deo  oritur,  Deiis  pro- 
feclo  signaiiir. 

Syn,vcoca  rospondil  :  Non  nsseriionihiis  crcdo,  sed 
Loge  reviiui  doidcro.  Non  ciiim  lc  ,  scd  Pioplielas 
aiidire  coiitondo. 

KccLESu  dixil  :  nespice  qiiod  Psalmidicns  ail  ,  el 
scios  Doininun)  Deum  cssc  Salvalorcm.  Exsttrgal  , 
iuqiiil  .  Deut ,  el  dissipentur  iniinici  ejus  ,  el  effuijianl 
ijui  odenint  eum  a  facie  cjus.  Sicut  deficit  fuinus  defi- 
Vaiit,  et  sicut  liibcscit  cera  a  fatieignis,  «.c  pereant  pec- 
catores  a  facie  Dei.  Canlate  Deo  ,  psatlite  noinini  ejus, 
tii.m  fncite  ei  qui  asccndit  super  occasum  ,  Dominus  no- 
uiett  est  illi.  Qui  producit  vinclos  in  fortitudine,  qui  ha- 
iitanl  in  vioiiumenlis  (Psal.  i  xvii ,  2,5,;),").  Kt 
1  iirsiis  idom  David  :  Exsurije.  Domine,  et  judica  lerrain, 
qnonium lu  hccredilabis  in  omiiibus ijentibus  (Psal .  xxxvii, 
i-i).  Kl  alilii  :  Dcus  deorum  Dominus  loculus  csl  (l'sal. 
XLix,  1).  Kt  ,  i*rtrir/  virgo  Filinm  ,  et  vocabitur  nomcn 
ejus  Emmnnuel,  quod  est  intcrprclatuin,  Nobiscuin  Dcus 
(Isai.  VI,  y).  Kl ,  1'ropierca  uiixit  te ,  Dcus  ,  Deus  luus 


{P.siil.  xLiv,  8).  Ilabes  crj;o  cl  Deuin,  el  Domiiiuii),  c» 
lle^-oni. 

SvN.vcoG.v  respoiulit  :  Kt  neiiiii,  ot  DominuDi  reco- 
giiosco;  scd  Regcni  milii  probari  dosidero. 

KccLESu  dixit :  Sliiltissiuia  mulierum,  si  Deiim  con- 
fiieris,  Uogom  faleri  nou  debes?  Aut  iimiupiid  Doiis 
jiolest  esse  ,  nisi  rojjiiaveril?  Oiniic  rejjiiiim  sub  pe- 
(libiis  Doi  jacct ;  cl  qiiiiltpiid  rogna  teiient ,  inajosias 
poss'dct  Dei.  Kigo  liegeiii  dubitas,  qucm  Doum  pro- 
fccti)  cogiioscis? 

SvN  v(;o<;.v  respondit  :  Non  quidom  dubilo  ,  scd  volo 
milii  Isracl  voritalc  signari. 

KccLESU  dixit :  Lcgc  David,  cl  invciiii!s  in  psalino 
septiiagesimo  primo  :  Deus  ,  judiciunt  tunm  liegi  da  , 
et  jusliliani  tuuin  filio  llegis.  Kt  iii  psalnio  seplnage- 
simo  secuiido  ait  :  Deus  aulem  llex  noslerante  saxiila, 
operalus  est  salutem  in  mcdio  lernv.  El  iii  psalino  sc- 
(iiiido  :  Ego  autein  conslilulus  suni  liex  ab  eo  super  Sioii 
iiiiintcm  sanclum  ejus ,  annunlians  impcrium  ejus.  Kt 
:ipiid  Malacliiain  sic  ait  :  />(;.i'  magiius  sum  cijo ,  dicil 
Doniinus,  el  nomen  meuin  illus:rabo  apud  geiites  {Ma- 
lneh.  1,  1  i).  Kt  iii  psalmo  iioiiagcsimo  sexlo  :  Domi- 
iiiis  regnavit ;  exsullcl  terra ,  Uvlenlur  insula;  mnlia:.  Kl 
alibi  :  Eructavil  cor  nieunt  verbuin  bonuin  ,  dico  ego 
vpera  mca  Regi  {l'sal.  xliv,  2). 

SvN.vcoGA  lespoiidit  :  Pi-evonisli  iiic  ,  respoiulcio 
iiii:il  possnin  :  uoii  asseriioiic  veiborum,  sed  Lcgc  vi- 
(leor  cssc  damiiaia. 

KccLESi.v  dixil  :  IiileiTOga  ipi.i  cmnque  volucris  ,  ci 
ego  10  de  luo  Tesiaiiienlo  revincam. 

SvN.vGocx  icspoiidit  :  Ceile  dicis  te  diffileri  noii 
P"sse,  ipiod  Cbrisiiis  Dens  sil  .\ltralie,  Deiis  Isaac,  (^t 
Deiis  Jaeob.  llli(l"ic  Abrabam  Judxus  fuit ,  qiiomod.) 
ergo  mc  dicis  damiiaiulam? 

KccLESi.v  dixit :  Heiie,  (putd  jam  ccepisti  rcciprocare 
seriiioncs  ,  ct  de  oblicpiitate  verboriim  per  lloxuras 
p:irabolariim  incmbra  palp;irc  N;iiii  et  Petnis  ol  Pau' 
liis  pnedicatores  mei,  Jii(l;oi  fiiei  unl,  sed  derelicta  te 
ad  foiilem  vilcc  aueiiiauunie  graiiam  coiiveiieriinl 
Nam  Abrabam  ,  qnom  nomiiiasii  ciim  |againis  cssct 
et  idola  eoiifringeret ,  sic  ;hI  diviiue  maji  slalis  amici- 
li:is  coiivobivit,  inilo  iiicoliimis  jam  Dei  amieus,  ad  to 
rursusaccessit :  sed  ct  postmodimi  a  le  ad  Genles,  hoc 
est  ad  nos  ,  ilcruin  ledire  niaiulavit.  Sic  ciiim  in 
Genesi  ail  :  Dixil  ,  in(piil ,  Dominus  Dcus  Abralio! , 
F.ri  de  terra  lua  ,  el  de  cognalione  tua  ,  cl  de  doino  pa- 
tris  tui,  et  vade  in  itlam  tcrram,  quam  libi  osleiidero ;  ct 
faciain  le  in  gciilcm  magnam,  el  bencdicam  le,  et  magni- 
ficiibo  nomen  tuunt  (licn.  xii,  1,  2).  Vides  crgo  .\brah:c 
pr.eccptuin  ,  iil  cxiret  de  terra  liia,  et  de  cognaiione 
loa  ,  ct  de  doino  palris  lui  ;  cl  ve.niret  ad  tcrrain 
Gchlium,  ct  priiiccps  lierel  supcr  Goiilos,  cl  magiiiim 
iioinen  acciperct.  Nam  el  iii  ligura  Salvaloris  benedixit 
la;!C  J;icob  :  Servicnt  libi,  iiupiil,  Cin/cs,  etadornbuni 
lc  principes,  et  eris  dominus  fratribus  luis,  et  udorabunl 
/<•  pUi  matris  tiiw  (Id.  xxvii,  20). 

Sv.N,vG0G.v  rcspoiulil  :  Krgo  oiimcs  ad  tc  vonorunt  , 
et  cgo  ,  qii;e  tot  et  laiitos  filios  liabui ,  ct  liliorum 
iiiiilliiiidine  glorial:i  suni  ,  ul  dcrelicta  dc^|iicior  , 
(pia;  fui  nuiler  populis  :  aut  si  tibi  ut  pliin-s  (ilios 
h.ibeas  iii  Lege  inandalum  cs(  ,  probure  dcbes  ex 
Lege. 

KtcLESu  dixit  :  Nunc  necleris  ,  nunc  le  niitiquus 
rigor  cxtollit ,  iiiox  ct  ad  malitiain  replicaris.  Dicit 
eiiiin  Dumiiius  :  Dilata  locuni  tabernaculi  tui,el  au- 
licorum  luornm  loiigas  fac  niensuras,  et  palos  liios  coii- 
finna  adhuc  in  dcxlram  luam,  el  in  sinisiram  exlendc  : 
et  scinen  tuum  gentes  possidebit  ,  et  c^vilalcs  descrtas 
inhabilabis.  Noli  timere,  quia  devicta  cs;  ncque  vcrearis, 
quia  niiilcdicla  cs  :  quoniani  confusionem  wternam  obli- 
vneeris  { Isai.  Liv  ,  2-4  ).  Fui  uli(pic  nialedicia  ,  cuin 
idol  I  S('(pierer;  fiii  confiisa,  cum  divinitatis  niaiubili 
nescirtin;  fui  sterilis,  qiiia  |{;iplisnium  iion  babebani, 
(juo  iiiipeiio  nuijestatis  lilios  emilrinMU  :  nunc  cxal- 
t.ita  sum  in  lilios  ,  cl  per  Dominum  Christum  .Tfjrna 
rt>giia  susccpi.  Merilo  cl  iii  Haj()£'.uv,  id  ost ,  Ilogiio- 
luin,  ail  :  Shrilis  pcperilsejilem;  ct  qiia-  pluriiitos  fdi-s 


ff39  DK  I'II)K  CONTri 

luibebal ,  iiifirmala  riil  (I  /{f^.  ii  ,  fi).  Et  Aposloliis  ad 
nnpUMii  lOcclcsiiis  cpislohis  iiiidil  {Apoc.ii,  li).Kl  Ja- 
col»  :ic(;cpil  iixorcs  diins,  niajorcin  l.i.iiii,  ociilis  iiiiir- 
iniorihiis  ,  lypiiin  SyiKi^^o-,'.!!  ;  ol  iniiiorom  spcciosaiii 
Riicliol,  ly|iiiiii  Kcclcsi:i:  :  r|ii;(;  cl  slcrilis  (liii  inansil , 
cl  poslca  pcpcril ,  el  liencdicla  csl  {(!en.  xxix  ,  ^.j , 
28).  Mcril():iil  iii  Gencsi  :  l''t  dixU  l)(uiiinus  ud  liibec- 
cani ,  Diuv  iientcs  in  utcio  tuo  .sunt ,  el  duo  jwpuli  de 
ventie  tno  dividcntur;  et  poimlnn  populiun  superabit,  ct 
vuijor  scivicl  ininori  {Id.  \xv  ,  23).  Ilciii  a[Hi(l  Oscc 
j)ro|ilicl.;iiii  :  Vociibo,  iii<|iiil,  non  populuin  nicnin,  popu- 
lum  mcuni,  ct  non  dilcctain,  dilcclain  '  {Osee  ii,  24),  eic. 

*  nic  in  15.  cx|ii;cil  Alicrcalio.  F.r.  I.ngd.  vcn.  cllx)v.  ad- 
diinl :  « l.iil  ciiiiii,  ([iio  locodictctiir,  Noii  |ioiiiiIiis  mciis ;  illo 
loco  dicciiliir  lilii  Uci  vivi.  N;iin  cl  in  isaia  legis  :  Ksrra 
veslra  doscrla,  civilatcs  vcslr;(!  exiisla;  :  regioiiein  veslrani 
in  coiisii(!cIu  vcslro  alii  conicdcnl,  el  ecce  (J(!.scrla  esl,  el 
.siiliversa  popiilis  aiicnis.  ncreliiunicliir  lilia  sion  siciit  casa 
iii  viiiea,  el  siciil  ciislodiariiiiii  in  ciicumerario ,  cl(|iiasi  ci- 
vil;is  qM;c  cx|iiigiialur.  Nuiic  ergo  si  juxla  legein  dcrclicLa 
cs  el  desolala,  el  (|uid  ego  leci,  (|n;c  (inia  credidi  dolaliliiis 
labiilis,  rcgnuni  niagniiin  acccpi ;  (iiiod  el  lii  prociil  diiliio 
liahere  potiilsscs,  si  non  le  criniinislurorc  et  prolaiio  p;irri- 
cidio  i)r;cdamnasscs  :  nani  iiicmor  (!s  (piid  (!\  piir.yjna  liia 
F.sdras  ille  propliela  liinsexclamcl.  iibi  filiis  tiiis  miseiahi- 
lem  scrviliitcm  indixisli :  lle,  niii,  (luia  vidua  sum  cL  dcrc- 
licla  :  cdiicavi  vos  cuni  lajtitia,  amisi  vos  cum  luclu  el  Lri- 
sliLia. 

«  SvNAGOGA  rcspondiL:  F.rgo  liomicidium  feci? 

«  F.cci.EsiA  dixil :  Video,  si  a|.ud  lo.,  Iiumani  sniigiiinis 
pers(!ciiLii\,  liomicidii  crimcn  admiscris  :  naiii  negarc  noii 
i>olcs,  (iiiinjusLos  Dci  1'roplictas  occidcris. 

«  s>NAG0GA  res|  ondit :  (jiiis  mihi  jirohal,  quod  niaculave- 
rini  manus  meas  sangnine  l'ro|iheLarum? 


A  MANICII/EOS. 


H40 


«  F(xi.esiA  dixit :  ChHliiis  luiis  |>cr  apiccm  miicronit  nia- 
dido  :idliiu;  (Tiiorc  dislllat,  vl  reviiici  (H!sidcral?  Aiidi  crgo 
(|i!id  l.li;is  l)!sUilMr  :  .'Kiiiiihiiido,  >ii(|iiil,  .'fmnbliis  sniii  Iir^- 
iiiiiio  iiico  omiiipoti-iiti  ,  (|ii(iiiiam  dcri!li(|ii(!innl  li!  tilii 
lsra(!l,  (!l  ;ili;iri;i  tii:i  dciiiolicrum,  cL  l'ro|  licUis  Lik  s  itiLcr- 
lccr!rmiL  gbdio,  ci  reniaiisi  (!go  .'iolil;inits ,  el  (iu;(,Tuiil  aiii- 
iii.'im  inr':im  uL  antiranl  eain.  vidc  cLiain  r|iiid  l.srli:is  pra!- 
dixeril :  l)is(;(;sscriiiii  a  le  (!t  ahicriiiiL  |>osl  l(!g(!in  lu;iiii,  el 
l'ropliclas  luos  iiilerr(!C(!njiit,  (|iii  ohlcsiahaiiim'  cos  irt  rr;- 
vcrter(!iiLur  ad  te.  sic  etiaiii  ct  l(!rcmias  s(Ti|>sit  :  Misi  ad 
vos  S(!rvos  merjs  1'roplietas  :  anti!  Iiic(!in  miltchain,  cl  mn 
cxaiidiehatis,  iie(|iie  inleridehatis  aiirihus  v(!Stris,  ne  ainl>u- 
liirelis  |tost  deos  alieiios,  ul  servircti»  eis,  el  prijccepla  mea 
audirc  noltiisLis. 

<(  SvNAGOGA  respondit  :  Nunc  recolo  ,  nunc  recognosco. 
Scd  (piid  dicer(!lur  anle,  nescivi;  (luia  ProjJictas  islos  iie- 
gligenleraudivi. 

«  IxcLESiA  dixil :  Non  qiiod  loqueris,  scd  qnod  intellexe- 
ris  in  l.(!ge  eliain  vid(!tur  esse  tcslamcnlnin  ,  nt  ait  Isaias  : 
Friiiit  iii  ornm^s  sermoncs,  sicul  siirnioncs  lihri  (|ui  sigiiatus 
est.  Quem  si  dedcris  liomini  nescicnli  litlcras  ad  l(!^'(!iidniii, 
dicet :  Non  |)0ssnm  iegi^rc,  signatiis  (!.sl  (!nim.  Si-d  in  illa 
die  aiidienl  surdi  scrmonem  lihri ;  et  (jui  iii  ti^nehris,  et  (jui 
in  nchiila  sunt,  ociili  ciccoriini  vidcliunt.  Kt ,  iit  l(;remias 
ail ,  in  novissimo  die  cogiKJScelis  eiim  vos ;  sic  cl  Uaiiicl 
.scripsil,  iMnni  serniones,  signa  lihriirn  u.S(pie  ad  leiiipus 
C()iisiiiiMn;itioiiis,  (pio  adducaiitur  niulti  ct  implcatiir  cx^gni- 
t  0,  (iiioiiiam  cum  lit  dispersio ,  cognoscent  omiiia.  Il;cc  co- 
giiita  siiiit  omnia,  el  in  suo  ordine  cuncla  l(!liciler  ciiciirre- 
riiiit.  Kl  idco  liio  te  gladioscilo  essc  damnatam ,  tiio  le  Tc- 
slamcnlo  percussam,  tuorum  rrophelariini,  liocesloninium 
Judxoriim  elo(iuiis.  Ad  hoc  proluli  (pi:e  monstravi,  Fvan- 
gelia  et  Apostolos  milii  meisciue  servando ,  qua;  si  legisses 
am|:liiis  iminugisses.  Gaudele,  lopnli;  gaudcle ,  clirisli- 
col;e  :  slerilis  peperit ;  el  qu;e  filios  hahehat,  cum  liliis  suis 
ante  defecil.  i»      M. 


ADMONITIO  IN  SUliSEQUENTEM  LIBRUM. 


Aiigiisliiio  in  anle  cdilis  iribnilur,  scd  falso,  nli  probanl  Dcllarminiis,  Vindiiigiis,  cl  alii.  Non  enim  rcceri- 
RClur  inlcr  illiiis  opiiscula,  nec  in  Relraclalioiiibus  ,  ncc  in  Possidii  Indice.  Sliliis  (pioquc  ab  Augiisiiniano 
divcrsus  cs»,  ac  deliilior  dispulandi  ralio.  Scd  Augnslinum  lanien  imilari  aiictor  sludiiit,  cjus^iiienon  n>odo 
sensus  ,  scd  ipsa  inlcrdum  vcrba  ex  co  pr;csortim  libro  qni  de  N:iliira  Boni  coiilra  Maniclircos  sciiptus  cst, 
cxprcssil.  In  anliquis  codicibns  rcperiliir  proximo  loco  posl  Aiigus'ini  Tractalum  de  Fide  cl  Symbolo ,  inlcr- 
jccla  :iiiiiol:>lionc  ,  qiue  in  Fossaleiisi  amioruiii  octingcnioruin  codicc  sic  liabel  :  Explidl  in  Cliristo  Jcsu  FHio 
Dei  'fraclutns  Aurelii  Augustini  cpiscopi  de  Fide  calliolica.  Jncipii  ndversus  Manicliccos  :  ubi  speciata  vociiin 
iiilcrpnnctione  haud  facile  dermias  an  ille  dc  Fidc  calholica  Traclalns  &ppcllelur  qiii  cxplicit,  an  qui  incipit. 
Alque  inde  faclum  piilamus  ut  libcr  subsequcns  iribucretnr  Aiigiistino  ,  et  de  Fidc  iiiscribcrelur.  Verum 
isllia^c  inscriptio  privccdciili  libro  bcnc  coiivcniebat ,  non  subsequcnli  ,  ct  eam  ad  pracccdciilcm  perliiicre 
indicanl  alii  Mss.  codices  in  quibus  cst  accuratior  inlcrpunctio;  maxime  vero  velnstissinuis  Corbeicnsis, 
cnjiis  aiiclorilatc  hunc  librum  Evodii  Uzalensis  cpiscopi  cssc  Sirmondiis  in  llistoria  riu-dcstinatiana  ,  cap.  \, 
dicit.  Qiiippc  ab  illa  qn.-c  pr;rccdciili  lihro  apponitur  clansiila  ,  Explicit  in  Domino  Cliristo  Filio  Dei  Trnclalus 
Aurclii  Auguslini  de  Fide  calliolica ,  rclicio  scptem  circilcr  versuum  spalio  vacuo ,  exbibclur  seorsiin  iii 
nllcrius  folii  capite  lilulns  subscqucntis  libri,  liunc  iii  modiim  :  Incipit  cjusdem  contra  9laniclia;os.  Utrum  ejus- 
dem  ,  ulrum  sancti  Euvodii  ignoralur.  Corbcicnsi  codici  conseiilil  Coibcrliiius ,  aliique  iiDiinuIli  manuscripli 
eamdem  dc  aiiclore  Augiislino  ct  Evodiodubilalioncm  praiferentcs. 

DE  FIDE 

CONTRA  MANIGHJBOS, 

LIBER  UNUS,  EVODIO   TRIBUTUS. 


ffQOCX-t 


CAPIJT  PRIMUM.  —  Uiins  Deus  Palor  cl  Filins, 
cl  Spiritiis  sanctiis  ,  invisihilis  ,  inconiprclicnsibiris 
iiicnarrabilis  ,  inviolabilis,  incoinquinaiiilis,  qui  soliis 
Ijahcl  imniorialilalcm  ct  liacm  liahiiat  iiiacccssibileiu 


(I  jTtHj.  VI ,  iG) .  ipsc  lumcn  vcrum  ,  vila  ol  V(Milas, 
boiiiis,  bniiiiiiiis  cl  (pKccumqiie  de  illoliumanusscriiio 
|)Otcrit  cnuntiarc  ;  qii;c  laincii  ab  illo  (lanliir  ,  r.i  :ili- 
qiio  modo  dici  iiossiiu  ;  cx  rjuo  omnia ,  per  qiicin 


iUI 


APrENDIX. 


iirJ 


ninjiia  ,  sivc  Sctlcs  ,  sivc  Dom.:in'i()iics ,  sivc  Priiiri- 
paliis  ,  sivc  rolcsialcs ;  el  oimiia  por  ipsiiiii  ct  iii 
ipfo  crcala  siinl  (Coloss.  i,  iti)  ,  siciil  iii  iilnxiiic  Tc- 
siaiiiciito  liiniiilibus  cl  pic  qiuciciililuisinaiiireslaiiir : 
ipsi  gloria  cl  lioiior  ct  poicslas  iii  sxcula  sxciiloruiii. 
Aiiicii. 

f.APUT  II.  —  Iluic  Maiiicluviis  aclvcrsariuni  cs>o 
ilicil  ncscio  qiicnigenlis  principcm  lciicltninim,  (luciii 
cii:<r:  asscrii  ingcnituni ,  ncc  lialicrc  auclorcni  a  ipid 
(Tcatus  sil.  El  i>'iipie  si  iiii^cniliis  ct  Jion  crcatiis  csl, 
pcr  sc  ipsuin  csl  immortalis  :  ct  si  per  sc  immorlaiis 
csl ,  iioii  crit  Dciis  ipii  lialteal  soius  iiiiiniirtalil:iiciii ; 
ct  cril  jaiii  meiulax  Aposlolus  (iui  tlieit  cle  l'co, 
(pioil  soliis  liabeat  iminorlalitalem  (I  Tiin.  vi  ,  lii)- 
S.  tl  qiiia  Aposiolus  menilax  iion  csl  ,  Dciis  soliis  lia- 
liet  iminori.ilil.ileni.  El  iJco  solus  polcst  cl  amiiiis 
cl  ipiiltiis  viilt  corporiltiis  pr.cslarc  immorlalilalem. 

CAPLT  III.  —  Falsuiii  cstciso,  ipioil  ManicliuMis 
asscrit.  ncscio  (piain  inaii  naluram  cuni  principc  siio 
iion  lialiere  aiiclorem  ,  scd  csse  iiigenit;im.  Deiiulo 
si  ingciiilus  Deiis,  ingcnita  cliani  iiuiic  gcns  lcnchra- 
niin  ,  non  crit  coiitraritim  ingcnitum  cl  iiigi-niliim, 
vidciis  ct  videns  ,  rcgiians  et  regiians  ,  vivcns  ct  vi- 
vcns  ,  aMcrnuni  ei  xlcrnum.  VA  si  conliaiiiim  est 
lioiio  maluni,  cx  aiiipia  crgo  parle  tliscordaltil  lioiiiim 
a  iiialo  :  ex  mulla  vcio  conjunclum  et  concordans 
orit ,  et  jaiii  iioii  erit  iiicrum  niahim  ,  liabendo  laiita 
communia  bona  ciiin  Dco.  Si  vcro  dicuiit ,  iMgcnilimi 
est  in  suo ;  niliil  dicuiit.  Nain  ingcnitum  ct  ingiMii- 
(um ,  xternum  ct  a^lcrnum ,  iii  (piantiim  ingcnita  ct 
a'ierna  sunl,  nnii(]uani  cruiil  conlraria.  Num  ciiiiu 
(|iiia  im|ioratur  iii  siia  poicstatc  niagnuscst,  ct  iiie- 
diasiimis  iii  oper.itionc  sua  contcmplibilis  est  ,  itlco 
iiu-diaslinus  iiuii  cril  liomo ,  (piia  boino  est  impc- 
ralor"? 

(^\I*UT  IV.  —  Scd  si  qiiisquam  qua-ril  qiiid  sit 
iiiaiiiin  ,  aiidial  .Aposloliim  (iiccntein  : ' liadix  onmium 
tniilorum  csl  cupidilas  :  iiuam  qnidain  appclenles ,  n 
fide  aberraverunt ,  el  insauerunl  se  doloribus  mullis 
(Ibid.,  10). 

(^\1'IT  V.  —  r.iipidilas  aiitem  in  unoquoqiic  lio- 
niiiie  est ,  iion  naturalis  ,  sed  voluntaria  .  idcoqne 
(lixil,  qiiam  quidam  appclenles.  Q  lod  cnim  appcleiido 
liibrtiir  ,  si  iiiin  appciercliir  ,  noii  babcrctur.  Nam  cl 
hitmiiiiis  oslciidciis  qiiod  in  hominis  polcslaie  sit, 
ail  :  .1«/  fiicile  arborem  bonam,  el  fruclum  ejus  bonum  ; 
(iHl  facile  arborem  malam  ,  el  fruclum  ejus  malum 
(Maiili.  XII,  55).  iii  Aclibiis  ctiaiii  conscriplis  a  Leii- 
cio  '  ,  qiios  ipsi  accipiuiit ,  sic  scripliim  csl  :  Eleniin 
spiciusa  figmenla  et  oslcnlaiio  siniuldla  el  coactio  visi- 
bilium  ,  ue  quidem  ex  propria  nalura  procedit ,  scd  ex 
eo  liomine  qui  per  se  ipsiiin  deterior  effeclus  esl  per 
feduclionem.  Ipsc  cliani  ManicliaMis  noii  poinit  n:si 
lateri  aiiimas,  cliam  qiias  dicit  ad  Dci  subslamiam 
|icitiiicre,  pr(i[iria  vobiiilalc  pcccarc.  Nam  sic  in  sc- 
tiindo  Tlit-saiiri  libro  dixit  :  lli  vero  qui  negliqenlia 
sua  a  labe  prwdictorum  spiriluum  purgari  sc  miniine 
permiserint,  mandalisque  divitiis  ex  inlegro  paruni  ob- 
teniperaverint,  legemqite  sibi  a  sito  Uberulore  dalain  ser- 
rare  plenius  noluerint,  neque  ul  decebat  sese  guberna- 
i'(-rni<,elc.  Ilcm  in  cpistola  Fund:imcnti  sic  dicit  de 
iilis  animabus  ,  qu(e  mundi  amore  errnrc  se  a  priore 
lucida  sua  natura  passw  sunt  ,  alque  iiiiniicw  lumiiii 
ntnclo  exslitnunl ,  aperlcque  in  peruicicm  saiiclorum 
eleinenlorum  se  armarunt ,  el  igneo  spiritui  nbseculw 
sunl,  infista  cliam  pcrseculione  sua  sanclnm  Ecclesiam 
nlque  electut  in  eadem  constitutos  calestium  prwccplo- 
rum  obicrvalores  afflixerunt,  a  bealiludine  et  gloria  terrw 
mncttv  arcentuT.  Kt  qitia  a  malo  se  superari  passw  sunl, 
in  eiidein  moli  slirpe  perseverubunt ,  pacifica  illa  lerra 
fi  rcgionibus  immortalibus  sibimet  inlerdiclis.  Quod  ideo 
illis  eveniel ,  qttia  ila  iniquis  operibus  se  obstrinxerunl, 
vl  n  vita  el  liberlale  sanclw  lucis  alienarentur.  Non 
igilur  polerunt  recipi  in  rcgna  itla  pacifica  ,  scd  confi- 

'  In  cxcusis,  a  i£onUo.  In  valicano  codice,  a  IjocuHo.  in 
rorhcicnsi,  cisicrcicnsi  ct  aliis  qiiiltiisdaDi  Mss,,  a  l.eucio. 
Concr  Acta  cum  Fclice,  lib.  2,  caji.  (5. 


gentur  in  prwdicto  liorribili  globo ,  cui  eliiim  necessc  e.\t 
cttslodiiim  adliiberi.  Uiidc  adlnvrebunl  fiis  rehits  animtv 
cadem  quas  dile.rirunl ,  relicltv  '  in  eotlem  lenebrarum 
tjlvho  ,  sitis  merilis  id  sibi  conquirenles.  Neqite  enim 
futitra  liwc  cognoscere  sludttcntnt,  atquc  ab  iisdem,  cum 
teinpus  dubaiur,  se  segregaverunt. 

CADLT  VI.  — llogo  vos,  ubi  andiiintur  hxc  verba, 
diibilatis  adluic  Maiiidia-uin  adactiii;t  cssc  conlilcri, 
cssc  pcccalum  propri.c  volunlalis  ?  Non  cniin  unum 
vcrbuin  iiide  dixit,  sed  lain  iiinlla,  nl  qiiemvis  » gravi 
somiio  nicrsum  cxcilarcl.  Dixit,  negligenlia  stta  :  dixil, 
miniine  permiserint  :  Divit,  parum  oblemperaverinl  :  Di- 
xit,  servarc  uoluerinl.  Iicin  dixit,  obseculw  siinl  :  dixil, 
se  superari  pafsiv  sunt  :  dixit,  sc  obslrinxerunt  :  dixit , 
suis  merilis  id  sibi  conquircnles  .-dixil,  Neque  enim  fu- 
luru  hicc  cognosccre  sludnerunt  ,  nlque  ab  iisdcm ,  cum 
tcinpus  dabalttr  ,  sc  Sigrcijavcrunl  :  ct  vos  dubilalis  di- 
ccic  propiia  volunlale  pcccari  ? 

CAl'LT  VII.  —  Iicriim  ijscdicit  in  cadem  cpistola, 
Litcis  aulem  sttccisivam  puriem,  lioc  cst,  animas  pec- 
cairices  :  ct  vos  noii  dicitis  pcccaic  nisi  gcntcin  lciic- 
braniin?  Scd  qiiid  dc  isio  bKpiar,  qui  quamvis  crrarct, 
lamcn  cvidciilissima  vcritatc  lioc  coactns  csl  diccre  ; 
ciini  ipsiim  Dtmiinum  iiostruin  Jcsuin  Cbrisliim  noli- 
tis  inlelligcrc  diccntcm,  igncm  pra'paratiim  cssc  pcc- 
caloribiis,  diabolo  ct  angclis  ejiis  ( Mallli.  xxv,  41  ) , 
(|uos  omncs  voliiit  iiitciligi  pcccatorcs  ?  Non  cnim  in- 
justilia  csl  apiid  Dcuin,  ut  damnct  cos  qui  oninino 
nibil  pcccavcrunt. 

CAPLT  VIII.  —  Peccare  cniin  quid  aliiid  est ,  nisi 
in  veritatis  pra'ceplis  vcl  in  ipsa  non  slare  vcrilale? 
Quod  si  non  volimt.ite  faciunt  pcccatores  ,  injustc  ju- 
dicanlur.  Pcrtinere  antcni  et  aiigclos  aiJ  jiidicium  , 
Aposlolus  oslendil  diccns  :  Nescilis  quouiam  augelos 
judiciibimus  (I  Cor.vi ,  3)  ?  Non  autcm  pcrtincrciit  ad 
jndicinm  qiio  judicantur.si  non  pcrlinerent  ad  pccca- 
lum  qiio  lei  fiuiit ,  ncc  posscnl  merilo  jiidicari.  Noii 
cnim  bomincs  jiisii  de  jiislisangclisjudicaluri  sunt , 
qiiibus  similcs  crunl,  scd  iitiqiic  dc  pi^ccaloribiis.  Ma- 
icfacli  sui  crgo  pcr  cupidilalcni  quisque  aiiclor  esi. 

CAPUT  IX.  —  Est  crgo  in  poieslatc  iit  sit  ciipidi- 
las  :  ct  ideo  ctiain  maliiin  iii  polcstatc  cst.  In  poteslatc 
crgo  csl ,  quod  in  voliiiitatc  cssc  noii  dcbct  :  iiiaUim 
enim  noii  potest  essc  nalura,  nec  subslaniia,  ncc  vi- 
la  ;  quia  Iia;c  bona  siint ,  in  (piaiiluni  suiil.  Scd  ct  si 
aiiqiios  naliiraliler  dicimiis  nialos  ,  proplcr  oiigincm 
veleris  peccali  dicimus,  in  tpio  jani  nostra  mortalitas 
nascitur.  Totiim  itaque  quod  vocatur  iiialum  iii  lioini- 
nibus,  peccaliiin  cst  el  pociia.  Pcccalinn  (it  ab  anima 
rationali  ,  cui  libcrum  voiuntatis  arbilriiim  cst  :  ct 
pama  inlligitnr  juslilia  Dci,  qii;c  iiibil  lac  it  iiijiislc. 
Advcrsus  Iktcc  solila  ca;cilale  Maniclia:i  laiiaiil  ;  ct 
cuni  convincunuir  iiatiirain  noii  csse  maliiin  ,  scd  in 
polcst;ile  csse  hominis  (accre  beiic  aiit  malc  ,  dicimt 
iion  esse  aniiiKC  libcram  volunlalcm  ,  ct  noii  vidciil 
cxcitalem  suain. 

CAPUT  X.  —  Qiiis  enim  non  clamet  stiillum  csse, 
proccepta  darc  ci  ,  cui  libcrum  non  csl  quod  pra;cipi- 
liir  faccrc ;  ct  iiii(pium  cssc,  euni  damnarc  cui  noii 
fuit  potcslas  jussa  complercV  Et  bas  injiislilias  ct  ini- 
quitatcs  iniseri  non  inlelligunt  Deo  sc  ascribcre.  Scd 
(piid  vcriiin  est  ,  nisi  el  Dominum  darc  praccpta  ,  cl 
aniinas  libcnc  cssc  volunlaiis.  el  nialiim  naluram  noii 
csse,  scd  esse  avcrsioncm  a  Dci  pncccptis,  ct  cssc  ju- 
stum  jiidiciiim  Dci  quodamnct  pcccantes  ? 

CAPUT  XI.  —  Inicrca  ciini  dicat  idcni  Maniclixus, 
Deiim  omnibus  bonis  abundaniem  ,  nullo  in  rcgnis  cjus 
insignibus  indigcnte  aut  infirmo  constituto  ,  ila  eliam 
fundata  ejusdan  splcndidis.sima  swcula ,  ul  a  nullo  un- 
qitain  conculi  vc!  moveri  possint :  in  alio  loco  |taiilu  posl 
sultjiiiigit ,  ct  dicit ,  Lucis  vcro  beatissimw  Vitlcr  scicns 
labem  magtiam  ac  vastitalein  quw  et  leitebris  surgeret  , 
adversus  siia  sancta  imp.nderc  swcula,  insi  aliquod  exi- 
mium  ac  prwclarum  ,  et  virlttlc  polcns  tittinen  opponat  , 
(pto  sitpcret  simul  ac  deslruat  siirpan  .cncbraruin  ,  r/ia 

'  Vaticanus  Ms.,  relicta  liicc. 
'  in  .Mss  ,  ut  qnanivis. 


ni3 


hE  Fi;;E  CONTKA  MWKii.ros. 


I  f  'A 


exsliurlii  fjuics  liuis  iiicoht  parnrclnr. 

('.AI*IJT  XII.  — C.v.rU)  cifio  n  inillo  iinr|n;iin  roiifiKi 
vcl  niovori  polniMiini  rcKna  dci  Mani(;li;<'i.  Si  ciiini 
(lolnomnl,  nioiililns  csl  flicondr»,  iion  posso  ro}(ii;i  il- 
la  al)  aliqno  concnli.  Kl  si  coiiciiss;i  snnl  nccossilalo, 
aii'  tiinoro  ;  iion  cril  Drtiis,  (|ni  sic  conciiti  |)Oliiil. 
Nam  vidoniiis  (lciiiii  Maiiicli:ci  scciiii(linn  oninilcin  Ma- 
iiicli:ciini  !n:ilo  n(!Cossil:ilis  prcssinn,  ( iini  hilios  :ic 
vaslilas  advcrsiis  s;ccnla  ejns  iinpiiwlcrcl,  aliinUpie 
(|iiO(l  facorot  non  lialiorcl,  p;irlini  sii;tiii  ad  piigiiain 
dodisse  iil  vol  lioc  niodofpiiclcm  liicis  incolis  rompa- 
rarol.  Ipsa  voro  pars  cjns,  lioc  ost ,  do  lumino  liinicii , 
do  liono  lioinim,  do  saiicto  sancuim,  do  :cleriio  :ctor- 
nnm,  de  Dco  Dciis,  de  oniiiipolonio  oiiinipotons,  cor- 
riipta  sil,  niortificala  sil,  commixia  sit  por  omnia 
nMindi  corpora  a  siimmo  nsqiio  ad  imiiiii  .  a  c(clo 
iisijiie  ad  slcrcora  ,  iit  et  mcrolricos  in  tlicatris  ei  in 
locis  lurpioribns  Inrpiorcs  li;iltcronl  in  se  oppressnni 
Doiiin,  qni  libcrari  lorle  noii  possii.  Dicit  cniiii  in  line 
ipsiiis  cp"slol;c,  nndc  uniini  c  ipilnlnni  j:iin  posnimiis  , 
ipsaiii  Dei  partoni  fpi.io  cominixla  cst,  non  totaiii  pos- 
se  revooari  ad  prislinam  !il)crl:itcin. 

CAPIJT  XIII.  —  Ecce  victoria  ,  eccc  Iriiimplnis  , 
qii:iloni  fecil  Manich:ci  dcns.  Nam  post  amissam  par- 
lem  snain  iii  Inctn  est,  siciil  Manicli:ciis  idem  dicil  : 
veluiii  conlra  sc  hi^bot,  qnod  doloroin  ejiis  lcmpcrct, 
110  corruptioiiem  parlis  su:e  videal.  Hodic  onim  diviiia 
qiiam  coinnioniorat  subslanlia,  subjacot  tjonii  loncbra- 
rum,  ut  Iiitiim  (ignlo.  Hoc  iii  primo  libro  Tliesauri 
eoriim  scriptinn  cst. 

CAPIIT  XlV.  —  Qiialis  intoica  turpitndn,  qiiam  iii 
ccdom  Tlicsanro  intor  calera  liirpia  in  soptiino  libro 
scripsil,  sic  diceiis  :  Tnnc  bcnhis  ille  Patcr,  qui  Incidas 
ttaves  liabct  divcrsorin  et  habitacnla  scctuiduiii  tiiaqtiitti- 
dincs  ',  pro  iitsita  sibi  cteincnlia  fert  opem,  qua  exuilur 
et  liberalur  nb  iinpiis  relinacuUs  et  anqusliis  ntquc  auqo- 
ribus  sitw  vilalis  subslanlia'.  llaque  invisibili  suo  tmlu 
illns  suas  virtutes,  quw  in  clarissinta  liac  navi  habenlur, 
Irnnsfujtirnl  ,  ensque  pnrere  fncit  adversis  potestalibus  , 
(jUfv  in  sinqulis  coelorum  traclibus  ordiiintce  stmt.  Quk 
ijuoninni  ex  ntroque  sexti  ninsculorum  ac  fcminnrnm 
consislunl ,  ideo  pra'diclas  virtules  partiin  specie  pucro- 
rum  inveslium  *  parcre  jubcl  qeiieri  adverso  fetniiiarnm, 
partiin  virginum  lucidaitim  formu  qeneri  contrario  tna- 
sculorum  :  sciens  cns  omncs  liostiles  poteslalcs ,  propter 
ingcnitnm  sibi  lelnlem  et  spurcissitnam  concupiscentinm 
facillitne  cnpi,  atque  iisdem  speciebus  pulclicrrimis  quoi 
apparent  tnancipuri ,  liocque  tnodo  dissolvi.  Scialis  au- 
lem  liunc  cnmdetn  tiostrum  bealum  Patrein  lioc  idem  es- 
se .  quod  eliam  sum  virtutes  ,  qtias  ob  nccessariam  caii- 
nnm  transformat  in  pticrorum  et  virgintm  itilcineratam 
sitnililudinem.  IJtilur  anletti  Itis  lattquam  propriis  arttiis, 
iitque  pn-  eas  suam  complet  voluiitatem. 

CAPUT  XV.  —  Hnrutn  vero  virtuttim  divinnrum  , 
ijuoi  nd  instiir  conjuqii  conlra  inferna  qeiicra  slnttiuulur, 
iiuceque  alncritnle  ac  facilitale  id  quoci  cogitaveiinl,  tno- 
mciilo  codem  cfficiunl ,  pltiue  suiit  luciilce  nnvcs.  Ilaiiue 
ctim  ralio  poposceril  ul  mascu>is  appnreant  ewdcm  snnciK 
virtutes,  illico  eliain  suam  cffigiem  virgiiium  pulclierri- 
marum  liabitu  deiimtslraiit.  liursus  cum  ad  feminas 
veiitum  fucrit,  poslponentes  speciein  virqiiinm,  puero- 
rum  iiiveslium  speciem  ostendunl.  Iloc  aulcin  visu  de- 
coro  illarum  ardor  et  concupiscentia  crcscit ,  aique  lioc 
modo  vinculiim  pcssimnrum  cogitalionum  earumsolvitur, 
vivnque  anima  quw  eorumdem  tnctnbris  tencbatnr  ,  liac 
occnsione  Inxnla  evadit,  et  suo  purissimo  acri  miscetur ; 
ubi  pciiitus  iibluue  animae  ascendunl  ad  lucidas  nnves  , 
quce  sibi  ad  veclalionein  '  atque  ad  suai  palria:  Iransfre- 
tationem  sunt  prwparalw. 


*  I.andunensis  Rcclesiac  codex ,  seciim  tnaqnitiidinis.  Cor- 
beionsiSv  cum  eriilioiio^  Am.,  secum  niaqniliidines.  \a  liliro 
(le  Nalura  Boiii,  c;ip.  4t,  Icglliir,  seu  miiqniludiiu's. 

»  Corheicnsis  Ms.  a  secunda  manu,  piieronmi  in  veslilu. 

*  lii  traclalii  dc  Nalura  Boiii ,  cai>.  4i,  H.  <'l  l.ov.  tcriint, 
cveclnlioncm  (inoiKlose);  ot  hic,  CJ'CC</OHf»».  Aiiclorilalc  I'.i. 
l.ugd.  vcn.  uljirpic,  rcYta^w/icw,  scripsimus.    M. 


CAPIJT  XVI.  —  Id  vcru  qiwd  adliuc  adrirni  iieiierij 
tnaculns  portat  ,  pcr  a'slns  atque  calores  pnrti,  nl-iliin 
desrcnilil,  alque  arboribuf  cirlerixqne  pliintatioiiihuK  oc 
x'itis  iimnibus  tninceltir ,  et  coloribux  diverMx  infiritur. 
Kt  quo  parto  CT  isla  ninqna  el  rtnrinxiina  tiuvi  fiqnrir  pii*, 
rorum  el  virqinum  piirnit  coiilranin  poirsiiilibnit  ijuin  <  i 
ccpii^  dcgnnt  ,  qiiirqnp.  iguciim  linhcnt  naliirim  ;  alau» 
cx  islo  (ispcctu  dicoro,  vilir  pnrs  qnoe  in  enrutudem 
tneiiibiin  liabelur,  taxiila  dednciiur  ptr ciiloren  interram  : 
codcm  tnodo  ctiani  illa  aliisxiina  rirttis  qmr  in  tiavi  ritn- 
liutn  aqnarum  hnbilnt,  in  xiinilituditie  piteroruin  ac  vir- 
qinum  snnctarum  per  snos  angelos  apparel  his  potcttnli- 
bus,  qnarnm  nalnra  friqida  est  alqne  humida,  quwque  in 
CfpJis  ordinaUc  sunt.  Kt  quidein  his  ifHic  fetninin  Minl , 
in  ipsis  fiirma  puerorum  apparet ;  mnsculis  vero,  virqi- 
num.  Iliic  vero  tnulatione  el  diversitnle  vernonarum  di- 
vinnrum  ac  pul'herrimar''m.  Iinmidiv  friqidwqne  slirpii 
priiiripes  mnsculi  seii  feminiv  solvunlnr  ,  iilque  \d  quod 
in  ips''s  est  vilate.  fuqit  :  quod  vcro  ri'sederil,laxatum 
didncilnr  ad  leiram  pcr  frigora  ,  cl  cutictis  tcrra  qene- 
ribns  aihnisrelur. 

CAPIJT  XVII.  —  Qnis  iion  ridoat,  vel  potins  doleat 
et  dolcstolnr  isliini  liominom,  tain  liorrcnda  otcxs(!- 
crabilia  de  divina  siil)Sl:inti:i  diccnlem  ?  Ergo  sub- 
Slanli.in  Incis  a'lcrn:v,  parli  Doi.  in  caplivitalc,  in  ca- 
lamiialibiis,  in  .Trnmiiis,  in  pressiiris ,  iii  sordibiis 
alquo  immiiiiditia  ,  secundnin  vestriim  orrorem  ,  ve- 
sirini  coiislilulioncm,iion  potcral  alilirqiiolidie  sitli- 
vcniri,  iiisi  bcalns  Palor,  qni  navcs  Unidas  haliel  di- 
vorsoria  ,  qiicni  tcrtiiim  lo5,':itiiin  appell.itis,  cl  virliis 
altissima  virtnlos  siias  iii  divcrsi  soxiis  natnram  com- 
imitot  :  (pias  rpiidom  inlcmorat;is  dicilis,  scd  lanicii  iit 
iiierelriciim  moio  pulcliritndine  siia  priiicipiim  leiie- 
brarnin  le(:ileiii  ct  spiircissimam  conciipisccnliam  coii- 
lusa}  invicein  acccndani  '.  Non  eniiii  invonislis  vcrimi , 
qno  tanlam  piilchi  ilndincm  aliqiniido  Iionesiins  dicc- 
rotis.  Et  qiia  caiisa  lioc  f  iciiint  ?  Ut  eis  in  libidinem 
concilatis,  occasionom  liboralionis  repcrial  siibsl^nlia 
divina.Qdidalind  sonai,  nisi  uleliam  pertjeiiitalia  d.-c- 
moniim  vias  evadendi  inveniat  diviiia  majoslas?  Dcus 
majjne  ,  siibveni  animis  isla  tnrpia  crcdenlihus  ,  isla 
iief;inda  sectantibus.  Qnis  ln>c  non  oxliorrcat ,  rogo 
vos  ?  Qnis  lam  caocus  esl  iil  isla  crcdat,  rngo  vos  ? 

CAPU T  XVIII.  —  Sed  ceite  respondcaliir  niilii  ab 
iis  qni  ipsnm  Manicb.-cum  scqiiiiiitiir  :  Si  Dcus  incor- 
niptibilis  est,  vel  oinnis  natnra  snmiiii  boni  inviolabi- 
lis,  inimaciilabilis,  inadibilis,  incoinrpiinabilis,  incimi- 
preliensibilis,  qiiid  poterat  faccrc  niali  natura  liiiic 
lanla;  natnr.ie,  si  nollel  ciim  illa  pn<;iiaro.  no  ad  laii- 
liim  dodcciis  deducerctur  ?  IIoc  dixi,  Qnid  ractnra  orat 
Deo  gens  lenebraruin  ,  si  nollct  ciim  ill:i  piigii:iro  ?  Si 
inilii  dicilur  ,  Nihil  :  qunero  ciir  liodic  ojns  pars  .  Iioc 
csl,  Dei,  in  calaiiiitatibus,  in  pressnris,  in  capiivilatc. 
in  siibjeclionc  sit  conslitula  ,  ut  tam  tiirpiler  eliain 
liberelur,  el  ncc  sic  liberari  toia  possil;  vcl  ipsc  Pa- 
ter,  nt  Iiirlnm  babcat  inemorat:v  partis  su.-c  caiisa  , 
qiieni  liicium  Manicbyeus  iii  suis  libris  apcrtissiinc 
|)i:cdical  ? 

CAPUT  XIX.  —  Ail  qiiidam,  ISiliil  ci  fieri  poteral, 
sed  nt  ostcnderet  prwscientiatn  se  liabere  cogilniioiium 
principiim  tenebraruin ,  et  tit  ttionslrarct  nitiil  se  li- 
tnere,  proplerea  pugnavit.  Ciii  ogo  di\i,  Qiii  poliiit 
cogitaiioiics  principiini  tenobrarnm  vidcre  ,  ac  ne- 
niiiiein  timero,  quaic  non  vidii  Inclinn  sihi  imnii- 
ncntem  de  parlis  su:e  inlclicitalc  ,  qnani  liodie  pali- 
tur?  Qiiani  parlcm  siiaiii  nnnqiiam  recipict  inlcgram, 
qiiia  remanet  inde  alirpiid  .  siciil  ipse  dicii  ,  qiiod 
purgari  non  polerJl,  ct  in  globo  loncbrariim  iii  :clcr- 
iiiim  damnabiliir.  Magiia  pr;osci<;nlia  ,  vel  potiiis 
inscicntia,  et  iniseri  iiifirmiias,  lioc  osl  loliini  (piod 
nemincni  limebat.  Ccrtc  si  se  lueri  aliqno  niodo  non 
poleral,  rogarct  iit  sibi  p:ircereliir  iic  ad  laiilinii  dc- 
deciis  inlogrilas  illa  et  dccus  oinniuin  orii:imciitoruiii 
|ierducerctur. 

'  sic  vaiicanus  Ms.  r:islcrciensis  vero  cl  rorhcicnsis, 
confudil,  innrcm  accendaiil,  Er.  el  Ixv  ,  confusw  ct  iwitu: 
accciulatit. 


!i;5 


APIENIifX. 


ItiG 


CAPUT  X\.  —  Iieni  dcliim  csl  :<  i|iio.l:»m.  >i7»i/ 
ci  poleTdt  ftncre  gein  tenebrarHm  ,  sed  ipsc  tiulHit  pnti 
rein  tunlam  circa  fines  snos,  el  misit  qiti  eum  tl>belliir,t. 
Cui  o-odivi.Si  \U  est  ul  dicis.  ip^e  polius  iiivoninir 
iii:ilii"*,  qui  roiii  vioin;»m  niliil  ei  inuiMilem  tlolere  vn- 
Inil.  Kl  sioul  m;iliis  iii  ill:>in  ,  sio  criulolis  in  su;im  . 
aiil  ii,'i5:irus  lulura;  c;il:uiiil:»lis  ojus  Cum  ouini  |iniil 
rom  l»on:«in  sc  |)osso  porrKoro ,  iil  iii  regno  m:)li  , 
qiioil  ci  iion  nooohal  .  re^ioiiom  sii;im  oxlcmlorel  , 
orius  non  prx-vidil  inrolioil;ilem ,  qn  o  monior;il;iin 
piriem  ejus  quolidio  piem.il ;  doiinlo  qnotl  e;im  lo- 
l:im  nunifuam  in  pr.slinam  liliorlaiom  rccipore  po- 
lorii. 

CAPllT  XXI  — Soil  cnm  hnio  olijorlioiii  rc^^pondori 
mininio  |M»ssil ,  solii;iiii  iiii|H>ritiaiii  o|iiiununl  :  ynid 
laclnri  oninl  Jnda'i  Clirislo.  si  nollcl  :ilt  ois  paii  ?  0 
nlinani  \i(loro  possenl.  (|iiod  facile  sidoroiil ,  iiisi  por 
iiebiilas  coiiloiilioni>  excocaronlur .  ipiid  sil  iiiinii- 
iiCiili->  niali  premi  nocessilale,  (piun  Doiim  siium 
passnin  assoNoraiil ;  ol  «piid  sil  niist^^ricordiio  beni- 
Hnissimnm  oriicinni ,  <|n:iiii  sapionlia  el  virlns  l>oi 
lioiniiius  Josiis  Clirisliis  voliinlalo  ol  iiioflabili  pole- 
sl;ilc,  porlioniinom  ipiom  siisccpil  ox  virjiino,  j,'eiiori 
Ininiano  exliibore  dignaliis  osl,  ul  boiuiniliiis  por  lio 
mineni  palionli.o  donioiislrareiexenipluiii !  O|iorlolial 
oiiiin,  ol  boc  juslinn  cr:il,  ul  boniinos  por  p;uieiiliam 
buiiiilil;ilis  vinceionl  difriculialom  inlinnilalis  c:irnis 
8uye  :  ipiia  iii  eain  por  olarionoin  supcrbi.o  cecidi-- 
r:;nl,  siciM  in  Adam  primo  liomiiie  inislra  Scriplur:i 
iiidic;il.  Nnmipiid  cl  vos  poleslis  dicore,  «piia  oraiil 
aliipii  boiniiios  ipios  Doiis  volob:il  docer»!  p;ilieiiliaiu, 
prnplcroa  voluil  a  gonlo  leiicbrarum  lanla  inal:i  pa- 
li ,  qiiomadmodiim  Oominus  a  Jiid;cis  .'  Aiil  iiiiiinpiid 
potoslis  diccrc,  <pii;i  susccpil  :i|i(piam  iialunini  ;»is- 
sibilcui  Deus  .  iii  qna  paUrotur  a  j;«-nlc  loiiolir;irniu 
(piidquid  ci  facore  potiiil.  iil  lamcn  ipso  in  sua  snb- 
slaiili:i  niilla  ox  parlc  iiiiil:iiclnr;  siciil  Vorluim  Doi, 
qni  esl  Filins  Dei,  cliam  ipso  siciit  Paior  incommula- 
bilis,  siisccpil  boniincm  moilalom,  nl  inlcgia  ol  iii- 
violala  dcilale,  in  cariie  morlali  dooorcl  morlales 
por  patieiili;im  mortcm  vincoio  ,  cl  ipsius  infiriu:e 
c;iriiis  bilnram  iii  mclius  coiiiiinilalioiicm  rcsurrc- 
clioiio  nionslrarct  ? 

CAPUT  XXII.  —  ('um  ergocssot  pcr  sc  ipsniii  iii- 
visibilis,  visibilis  iii  liominc  apparnit ,  qiiem  dc  fe- 
niina  snsci|K'rc  dignaiiis  cst,  nl  in  Kv:in|,'olio  lo^iimis 
{  Ltic.  ii).  Dicil  01  Apiisliiliis.  Ftictitin  tlc  inuliere 
{('.nlal.  IV,  4).  Et  isti  dicuiil,  yiiarc  noii  ail  cx  vir- 
piiio  ?  niiii  inleUigoiitos  qiiod  coiisuclo  dictum  sil  se- 
<  niidiim  proprielaloni  liiigii;c  Scriplinarum,  sicul  de 
Kv:i  (li(  Inin  esl,  Formavil  eam  in  tuHlierem  {Cen.  ii, 
2'2),  aiilci|naiii  vcl  osloiidoroliir  viro.  Qu:imvis  M:iria 
iioii  iiicongrue  proplor  p:irliim  diciliir  mulier :  virgo 
\oio,  qiiod  vinlcm  noscioii  coiivciitionom  .  iioipic 
pariendo  virgiiiitas  ojiis  coniipla  sit.  0"od  anlcin 
Aiigeliis  et  tlis:ibelli  divornnl  .Mari;o,  liaiedicla  lu 
iiiler  mulieresi  Lhc.  i,  4-i  );  iinlla  (pKCSlio  ost,  quia 
rovora  bciiedicta  osl  virgo  iiitor  nnilioios.  Sod  iie 
ilicaiis,  Sicut  Aiigolia|»pariiornnt,  sic  li.iboioi  corjins, 
nc  do  roinina  iiascorotur.  Qiiid  si  vobis  dic.ilm, 'llbi 
logisiis  Cbristum  iii  c:iriic  venissc?  Noiinc  dicliiri 
cslis  ,  In  Kvaiigelio?  Uespondelur  ei-go  vobis  ,  Ibi 
«criplum  osl,  Cbristum  iialum  dc  virgiiie.  Sod  solila 
foeditalc  dicelis  Soripliirani  ipsam  lalsani  cssc.  Ncc 
vidolis  ali(piom  similoni  \obis  c;ociiiii  boc  possc  la- 
« ('10  ,  ut  oa  qiia!  vns  dixorilis  vora  ,  illc  falsa  csso 
dicat  ;  cl  «|u.o  dicitis  f:il>a,  ilie  vora  csso  dic;it  :  ac 
.•>i«:  aporiatis  janiias  oniiii  liinniiiuiii  crrori  vol  scolori, 
ul  iiiiiisipii>qno  proiil  voluoril  vol  dclocl:itiis  fuorit 
ips.is  (liviiias  Scriptnras  accipiat,  res|iual  vcro  (pi:o 
iioii  iiilolligoiis  ot  olbjisiis  putavorit  iiiala  ,  ot  iioii 
jaiii  iiiveiiialiir  bac  rcgula  crroris  veslri,  uiidc  talcs 
corrigaiiliir. 

CAPUT  XXIII.  —  Awipilc  iiitogrc  canonicas  Scri- 
pluras,  si  inlogri  cssc  dcsidoiatis.  Si  onini  iiitolligo- 
retis  vol  crcdorclis  ccrt(!  (|iiod  ApostidiH  divii  ,  pcr 
ieiiiiitam  gcnus  iiostiuin  luissc  deci  ptum  ;   ail  ciiiiii  , 


Tiinro  iw  sicnl  srriicm  Fvaiu  siulnril  tmtulia  snt,  sic  et 
Vi-nlnv  miulis  ciirrHmpinlur  (\\    Cor.  x\,  3):  posseiis 

iiilclligcro  pcr  lciiiiii:ini  iioslr geiiiis  oporluisse  li- 

bor.iri  ;  iil  qiiiiiiiani  por  fominani  iiiors  facta  csl,  por 
fomiiiam  viia  rociiperarotiir  :  alqiio  iia  dcinoiistra- 
ix'liir  non  ipsaiii  croatnriin  foiiiiiioaiii  onso  ciiipaii- 
dam,  ciijns  ost  Doiis  cofidilor ;  sod  volnnialoin  ,  qii;i 
Iva  pccc^ivit.  Sod  timoiit  m.ijosiatis  illaiii  iiicoiiii|ui- 
iiabilom  ot  iiieflabilcm  polcnliam  in  viiginis  iilero 
crodore  fnisse,  nc  sangiiine  ojiis  pidliicroinr  ;  ciini  cl 
in  Aposlolis  ol  niiiltis  digiiis  foniinis  ot  li;iliilavcrit  , 
ol  iiunc  liabilol,  qiii  iiliqne  corpora  lialK'iit ,  ol  saii- 
gniiiom  b:ilieiil.  Si  ciiim  iii  Mari.i  ((>iii(piiii:iii  poinii, 
01  iii  omiiibiis  potiiit  :  si  aiiloni  iion  potiiit  iii  illis, 
iitiqiie  ncc  in  Maria  polnit.  in  cnjns  visceribiis  stisce- 
pliiiiioin  corporis  operai:i  csl  Doi  S:ipicntia. 

(iAPLT  XXIV.  —  Corlo  ipsiiiii  Manicb:ciim  dc 
palie  alqiio  de  maln'  iialuni  liiissc  iioii  nogabnni, 
cujiis  aiiiniam  sociindiim  sniini  crrcr^m  Deiim  cssi; 
oninipolctilcm  simililor  noii  iiog:ibiiii)  :  ipii  sc  mira 
supcrliia  :issiimpliini  a  ijonio  siio  ,  btic  csl,  a  Spiritii 
s:iiiclo  osso  glori:iliir.  Kl  ntiqne  si  geiiiiis  cst  Spiritiis 
saiicii,  ct  ipse  s.iiioiiis  Spiriius  csl,  ol  ipse  Dciisoin- 
iiipolens,  nt  Spirilus  s:iii(  tiis  :  (|iii  l:iiiion  M:iiiicb:vus 
carnoni  babuit,  in  qiia  si  coiii(piin;itus  csl  Spiritns 
sancliis  :iut  ojus  aiiiina  goiiia  S|>iritits  saucli,  coin- 
([uinabiloin  Doiiin  cdIiiiiI.  Si  vcro  iinsipiam  Deus 
coiiiqiiinaiur ;  cum  eli:iiii  liix  corporum  coelcstiiiiii 
usipio  ad  lcrras  porvoiiial,  el  non  coinquinclnr,  cuni 
nianilosium  sit  solom  isiiiin,  ciii  gcnu  ncclunt,  in  oni- 
nibiis  storcoiibns  ct  piiloribns  radios  suos  cxpindcrc, 
ol  cis  iitis(pi:iin  coinipiiti:iri  :  dosiiiant  blaspbcinarc, 
el  rogoiil  Doum  iit  ab  errore  liberenlur.  Incoinqui- 
nabilis  ciiiiri  snbstantia  noii  idco  iion  coinquiiiatur, 
ipiia  niliil  aliiiigit  ;  scd  qiiia  pormanot  iii  siia  muiiili- 
li  I,  qualcciiiiKpic  sil  «piidipiid  atligoiit.  Sicut  corpiis 
itiviilneraliilo  aut  impoiiclrabile  iitiiiKpiid  illiid  dici 
iiiiis  (pidd  iioii  porculittir  reiro.  sod  poiius  «piod 
etiaiii  ctiiii  pcrciililiir  non  ponotratiir?  Et  idoo 
inagis  probatnr  Filiiis  Doi  tion  pissode  saiigiiinc  lc- 
iniiKC  coinqniiiari,  qui:i  per  riMiiiiiani  naliis  osi,  qiiaiii 
si  iion  por  lcmiiiam  iiascerotur  ot  iiioiubra  illa  dovi- 
tassot :  vidcrclnr  ciiiin  jiidicasso,  posse  se  iiide  poHui, 
ct  niiiius  a  iiobis  fidentcr  incoinqiiiuabilis  dicerctur. 
Consccravit  aiitcm  virginitaieni  ,  qiiia  de  virgine  na- 
sci  voliiit  :  cl  sola  illi  inator  iii  tcrris  oligonda  eral 
ad  suscipieiiduiii  bomincm,  qui  Jain  palrcm  b;ibcbat 
iii  cceri& 

CAPUT  XXV.  —  Sed  diciint ,  (^)iinrc  crgo  m^gavil 
niaircm  suam,  quando  oi  dixil,  Qnid  milii  el  lihi  est  . 
mulier  {Joiin.  M,  /t);  et  (pi.iudo ,  ciiiii  oi  iiiiiiti;iliiiii 
csscl,  «itiod  oiiiii  vollol  vidorc  ,  lospoiidit,  Qniv  esl 
mnler  mea  ,  uut  qni  suul  palrcs  mei  {Miillli.  xii .  .i8) ; 
ac  eos  poliiis  iii  biinc  anocliim  coiiipnlavil,  (pii  facc- 
rcnt  volinitatcm  Patris  cjiis?  Qiiia  cxcmplo  siio  jaiii 
d'ic(d)at  ncgaiidos  csse  torroitos  paronles  pidplor 
Dcitiii.  Opcra  eiiiiii  diviiia  facieiiti  lcrronus  alloctus 
obslrcperc  non  dobobal.  N.iin  si  proplcroa  iion  babc- 
bal  niatrcm  ,  «piia  nog:ivil  inatrom;  iiec  Polrus  ct 
c:ctori  aposloli  b:ibobaiit  palros  ,  qiiia  nionnit  eos  , 
diccns  :  Et  palrcm  nc  vocaverilis  vuhis  super  lcrram  ; 
ttnus  cst  cniiii  Puler  vcstcr  qui  in  cielis  est  {Id.  xxiii, 
D).  yiiiid  ergo  eos  moiinit  do  pitre  lorictio,  boc  do 
malie  prior  lccit.  Iloc  eigo  dicitnns,  Sapioitti:iiii  Doi 
siiNcipiondo  liominoiii  iioii  essc  coiiKptiiialam  ;  scd 
inisoricoiditcr  ob  boniinnm  .salut(!iii  liiiininom  snsco- 
pisso,  iil  lieret,  sicnt  Apistoltis  dicii,  Mcdiiiior  Dci  et 
lioiniuuin  liomo  Chiislus  Jcsiis  (I  Tim.  ii,  3).  Non  cniiii 
dubit:iiiti  (liscipiilo  siio  niontiri  |>oliiit,  qiii  dicil  ,  Fijo 
siim  vcrilns  (  Jonn.  xiv,  G  ),  qii:indo  cic:ilriccs  vf.ilno- 
rttin  snoriiin,  iil  oliaiii  luatiti  l:iitgorot,  pr.i  lniit  (/.^. 
XX,  "H).  (Jnoniodo  ciiiin  btiic  iii  aliipio  scciiri  (idoiii 
li:ilicr(!iniis,  si  disci|iiilo  siio  sic  monlitiis  cssol  ?  Absit 
l;ilis  bhisplioinia  :  noc  cos  ipsos  iii  soiiipilcriiiim  rcos 
loiio:it  ,  ipii  boc  aiiiloiit  assorore  aiit  ciolcic ;  scd 
cvigilonl  aiipcindo,  ol  inlolligaui  qnain  iiclaria  pcr- 
vi  i^it.ilc  ist.i  I  rcd.natu  . 


«117 


DE  FIDE  CONTIIA  MA.MCII/KOS. 


1I4( 


CAPIJT  XXVI.  -  Nos  aiilcm  noiniiitim  vitiiiii 
lioiniiioin  siisccpisse  criMlimiis,  (;l  iii  ipso  visihiliicr 
iiivisiliilcm  lioiiiiiiilMis  nppariiissi;,  in  ipso  iiitcr  lio- 
iiiiiKS  convcrsaliim  riiissc,  iii  ipso  :ih  hoiiiinilMis  hii- 
iiiana  pcrlnlisse,  iii  ipso  lioinin(;s  (lociiissc  :>  (piilnis 
csscl  rcccdcndiim,  qiiid  csscl  p(;i  rcrcndiim,  (pio  (;sscl 
lciidcnduin.  Tolnni  aiitcni  lioc  nnlla  lccil  nccessilalc. 
IJndc  ipsc  dicit  :  l^ioplcr  hoc  we  l'aler  dilufH  ,  (ima 
ego  ponu  miiniam  mcum,  ul  ilerum  snmain  illiim.  Neino 
lollil  tdin  a  mc,  sed  eijo  poiio  etim  a  me  ipso  :  poUsla- 
lcm  habeo  ponendi  eatn,  el  poleslatein  haheo  ilerum 
siimeiidi  eain  {Joan.  x,  17,  18).  Non  cr};o  iiiali  ncccs- 
Silalc  ainisil  cam.  Volnil  ciiim,  nl  ilia  fpuR  in  passio- 
ix;  cjiis  facla  siiiil ,  oninia  licrcnl  ad  liunianam  na- 
luram  doccndam,  noii  ad  suam  luciidam.  Siciit  cniin 
nos  qui  ex  anima  el  corporc  conslamiis,  cum  simus 
invisihilcs  sccundiim  animam ,  visihilcs  aiilcm  se- 
ciindum  corpus  ,  omnia  qiinc  visibililer  sivc  liono- 
ris  ct  bencliciorum  accipimus  ,  sive  conliimcruc  vel 
iniiiri.ne  paliiniir,  ad  aniniam  qii*  invisibilis  esl,  taii- 
qiiam  ad  principeni  necessc  csl  iit  rcicrainus ,  qiiia 
i|)sa  corpori  principaliir ;  nam  el  cuin  simus  sccun- 
diim  animam  iininorlnlcs,  ciiin  morlui  corpori  fucri- 
niiis,  nos  morlui  dicimiir  :  ila  cl  nomiiiiis  sccundum 
carncmet  formam  servi  quani  siiscipcre  dignatus  esi, 
ct  conliimclias  passus,  cl  vinciila,  el  llagclla  ,  cl 
inoriuiis  csse  manifestalur ;  ut  oiiinia  veridice  Veri- 
las,  ct  iiihil  falso  fecissc  credalur  :  quia  potcstale  ac 
Yoliintale  Vcrbum  caro  facluni  esl,  ct  nalus,  et  p:is- 
siis,  el  morliius,  et  resurrcxit,  nulla  sua  necessilatc, 
scd  voliinlale  et  potestale  :  cujiis  nulla  pars  ali(piaii- 
do  dcpr.Tcdata,  nulla  nunc  usque  captiva  est,  non 
soliim  divin:c,  sed  nec  ipsius  inorlalisquam  susccpit : 
scd  ncc  iinqiiani  capi  poleril,  nisi  ah  cis  qiii  ei  per 
fidcin  volnerint  niundo  cordc  conjuiigi.  Non  sicut 
(l(;usManicliaji ,  qui  necessitaiis  nialo  prcssus,  hodie 
liicex  parte,  quod  ncgare  non  possunl,  iu  miseriis  el 
calainUalibns  volntaiur. 

CAPUT  XXVII.  —  Intclligite  saiie,  si  potestis , 
cliaiii  intcr  ijisos  lioinin(;s  (|uantum  dislcl  inter  ne- 
ccssilaiem  el  voliiiU;ii(;m.  Si  qiiis,  vcrbi  gralia,  nic- 
rito  peccati  siii  in  caicerem  jubenle  jusliiia  mittatiir, 
aliiis  adsit  vir  sanctus ,  qiii  eumdem  carcercm  ingre- 
dialiir  propler  illius  consolalioneni  aul  liheralionem  ; 
iiiimqiiid  ambo  in  canere  ex  una  caiisa  conslitiili 
sunt?  llle  inissusest,  illc  ingressiis;  ille  poenam  pati- 
liir,  ille  miscricordiam  f:icii.  lllc  iiigrcssiis  cst  cuni 
voliiil ,  cgressus  est  qiiando  volnit;  ille  nisi  interve- 
iiiente  indulgcnlia  nidlo  jiire  potcrit  liberari.  El  boc 
bomincs facere  possiinl,  cl  pia  sl:mt  liberc  hcncliciiim, 
ciiin  aliijuando  sihi  niliil  ciipi;int  pr;csiari.  Cogilale 
cigojani  si  Deus  potcsl  pati  aliipiain  neccssitatem, 
('iiin  possint  liomiiics  hcnc  laccre  voiiiiitale,  iiiilla 
iiicrccde  oonducti ,  nulla  nccc'ssitate  compulsi.  Nui- 
lam  ergo  necessitatem  patitur  Deus ,  nijqiic  nccessi- 
latc  facit  qux  facil,  sed  summa  el  iiicllabili  voluntale 
ac  poteslatc. 

CAPUT  XXVIII.  —  Et  lamen  vos  maxime  sccun- 
dum  errorem  veslrum  non  dchui>tis  opponere  istam 
coniradictionem  ,  qiia  dicilis,  Qiiid  lactiiri  erant  Ju- 
d;(>i  Cbristo,  si  nollet  ab  eis  pali?  qiiia  sccundum 
cjiisdcm  Manicbjii  blaspbcmias,  Cbrislus  carncm  non 
liabuil,  nec  aliqnid  a  Jtid;i;is  passus  cst.  Sic  enim  iii 
cpistola  Fundamcnti  dicil  :  Inimicus  quippc,  qui  eum- 
dem  Salvalorein  juslorum  patrein  crucilixisse  sc  spcra- 
ril,  ipse  esl  crucilixiis ,  quo  lcmpore  aiiud  aclum  est,  at- 
t.uc  aliud  oslcnsuin.  Priiiceiis  ilaipic  lciiebraruni  aflixiis 
csl  cruci,  idcinqiic  spineam  coronam  porlavit  cum 
siiis  sociis ,  et  vesteni  coccineam  babiiit;  .tceiuin 
ciiam  et  fel  bibil,  quod  quidam  Dominiim  polassc 
arbitrali  sunt  :  at(|iie  oiiinia  qux  bic  susiin(;re  visus 
csl,  tcnebrarum  ducibns  irrogata  suiil,  qui  clavis 
ctiam  et  laiicea  vulncrati  stint. 

CAPDT  XXIX.  —  Ulqiiidcrgo  opponitis,  diccnlcs, 
Onid  facturi  crant  Jiid;ci  Cbrisio,  si  iiollct  ab  cis  pa- 
ti?  ruin  dc  passione  ipsius  ita  scntialis,  iitiion  ipsuni 
Ueum  passum  aliquid  in  corporc  suo  ,  scd  priiicipcin 


lcn(;brariiiii  illa  o:iinia  passinn  pulctis?  Coiilra  ndem 
aiil(;in  iioslr;irn  (piomodo  ist:i  opponitis  ? 

(iAPUT  X\\.  —  Nos  ciiim  criMiimiis,  iil  iii  Evan- 
gclio  scripliini  csl,  (piia  Chrislus  volnit  pali  ,  ct 
qiiando  voliiit  passus  (;sl.  Non  cniin  qiiando  vobicniiil 
Jiida;i ,  passioncm  ips;iin  fcc(;runt.  Volchanl  quideiii 
tencrc  cl  occidcn;,  clscciiiiduin  volnntatcm  siiaiii  jani 
perfeccraiil  sccliis,  ipiod  coiialKiniiir,  ei  jam  rci  (;ranl 
iinmanissimi  peccaii,  (pii:i  vol(;l):iiit,  (;iiam>i  nibil  (f>- 
cisscnt  :  lain(;ii  illc  (pii  imlcstalcm  bahnil  poncndi 
aniinam  suaiii  (Jotin.  x,17),  (|uaii(lo  voliiil  eos  faccrc 
pcriiiisit;  «lui  bigionibiis  An^'cloriim  poliiil  jubcre  ut 
Jii(I;i;i  pcrircnt  ,  vcl  uiio  vcrho  suo  oiiincs  intcriincrc 
(Mallh.  xxvi,  53). 

CAPUT  XXXI.  —  Dominiis  ergo  Cbristus  seciin- 
diim  homincm  qiiem  susccpit,  passiis  est  :  cl  nulliiin 
mcmbrum  cjns  hodic  teneiur  a  Juduiis  vcl  morlalis 
corporis  qiiod  siisccpcrat,  sicut  supra  dixiinns.  Nam 
dciis  vcster,  o  Manich.ci,  labe  acvaslilaleimpendcnlc 
prcssus  est ;  noii  libcra  voliint:itc  proccssitad  piign  iin, 
scd  nccessilate  compulsiis  est ;  nec  prscstare  aliipiid 
voliiit,  sed  rcsisterc  conabatur.  Oui  etiam  in  siia 
subslantia,  non  in  susceplo  mortaii  corpore,  dcvora- 
tiisatqiie  commixlus  est :  qni  ex  parte  bodic  lcnciur, 
ex  parte  in  globo  scmpcr  lenobitiir.  Et  lamen  qiiis 
ferat  tam  incrcdibiles  blaspbemias,  quas  isli  dc  ipsa 
passionc  Doinini  profcrre  iion  diibitanl? 

CAPUT  XXXII.  —  Omncs  Apostoli,  omnes  Iingu;c 
rationalcs  Dominum  Christum  p:issiiin  essc  claiii:iiit ; 
oinnis  sana  liiles  Cliristum  pro  nobis  passuin  conlitc- 
tnr  :  el  ManicliiMis  iniquiis  dacmoncs  illas  pa^sioncs 
assiiril  pcrtiilisse.  Non  enim  proplerea  dicil  cos  pas- 
sos,  (|uia  de  ipsis  Dominus  Iriumpbavit,  ct  de  ipsis 
nos  per  patieniiam  triumpbare  docuil :  sed  quia  Do- 
miiiuin  Cliristum  ncganl  lial)uissc  carnem  morlalem. 
Qiiibus  dicimus,  Si  non  h:d)ebat  carncni  mortalcni, 
qiiid  erat  quod  tenucriint  Jmbci?  quid  erat  quod  iii 
criice  pcndcb:it?  qnid  coiiiixum  crat  clavis  in  ligno  ? 
qiiiil  est  porcussum  laiicea,  unde  sangiiis  et  aqiia 
lirofliixit?  Si  eniiii  visa  suiit  laiitum  iieri  et  facta 
iion  siiiil,  pli;tiilasiiiala  crant ;  quod  neias  csl  ciedcrc. 

CAPU T  XXXIII.  —  Si  autcm  vere  facla  sunt ,  noii 
laineii  in  carnc  mortali ,  sed  in  ipsa  divina  siibsiantia 
facla  csse  dicitis,  miiiahilem  csse  diciiis  divinam 
suhstantiani ,  ei  visihilem  carneis  oculis  ,  et  palpabi- 
lcm  carneis  manibiis,  et  viibierabilein  fcrro  :  quaj 
riirstis  iielas  cst  crcdcrc.  Et  ideo  duin  timct  diceie 
Maiiiciia:us,  qiiia  ista  facta  non  sunl ;  cl  iteruin  timet 
diccre,  qiiia  in  divina  subslantia  facla  snnt;  ct  nou 
viiil  coiiiiieri,  quia  nec  intclligere  poluit,  qiiomodo 
Fiiiiis  Dei  per  qiiein  facia  suiit  oiiinia,  sine  aliqna 
iniitatione  vel  coinqiiinalionc  divinse  suiistanticc  sua', 
liomincm  cum  cariie  susceperit  :  coaclus  est  dicerc, 
qiiia  iioii  Clirislus,  scd  princeps  tenebrarum  cuin  stiis 
sociis  illa  omnia  passus  est.  Miscri  I  noii  timctis  ne 
dicaliir  vohis  in  jiidicio,  Ego  eos  iiberavi,  pro  (|uibii» 
passtis  suin ;  ite,  ille  vos  liberet,  cui  meas  ascribilis 
passiones? 

CAPUT  XXXIV.  — Dicilis  magno  errore,  sed  lamcn 
dicilis,  Chrislum  quotidienasci,  (juotidiepali,  qiiotidic 
mori.  Niimquid  forte  in  iis  qui  credunt,  et  pro  noiuinc 
ipsius  tribiilationcs  mortemqiie  patiuntur?  Non,  iii- 
qtiiuiil,  scd  in  cuciirbitis,  et  in  porris,  el  in  porltilaca,  el 
iii  c.ncteris  hujusniodi  rehus.  Magna  ridicuia,  magna  c.t- 
cilas  :  superius  passioiiihus  diKmonnm  ,  bic  passioni- 
bus  olcruin  liomincs  libcraiiltir  a  peccatis. 

CAPUT  XXXV.  —  Item  cum  eis  dicimiis,  Qnid 
factiira  erat  Deo  gens  tcncbraniin  ,  si  nollel  cum  illa 
piign;ire?  Dicunt,  Niliil  fieri  potuit  Deo  incorrnpti- 
bili.  Non  eniin  si  quis  verbi  gratia,  splucram  vitie;im 
solidain  uiigiiibiis  laccr.irc  voltierit,  aliquid  ei  untpiaiii 
faciel  s;tvitia  unguiuin  suorum.  Setl  si  vel  talem  siih- 
stanti;im  divinam  isti  esse  fingercnt,  ut  omnis  su;vili.l 
gontis  lencbrarum  talis  ad  illam  csset ,  qualcs  stiiil 
nngtics  i;iteiaiilvj  ad  sph;crain  vitrcam,  non  dciis  Ma- 
niclia'i  bodie  luctiim  palcrelur  de  parlis  suic  abscis- 
sionc  vci  ainissio;ic  :  qtiam  partcin  dicuiit,  cum  i'i 


1149 


APPENDIX. 


liSO 


friK  libur  vel  in  horbis  fiicril.  i*l  osl,  ii>  niciitno.  vcl 
liiMa,  vel  lalilms  rehiis,  cl  principiiiin  siiiiin  ot  inoilii'- 
raloin  el  (inoni  nossc;  cnin  ;iiilem  :ul  earnoin  voneril, 
oiniiein  iiilelligcntiain  ainittoro  :  ul  proplcroa  niMgi- 
ster  lioininiliusniissiissit,  qiiia  slulla  iii  illis  facla  esl 
pars  Doi ;  et  propterea  iioii  sil  niissus  melonilius,  ipiia 
.••apienloni  liaheiit  aniinain. 

CAPl  T  X\X\  I.  —  Quis  ista  oredal  vcl  al)  luMoi- 
nilius  aliipiaiul;! ,  vel  inlor  iKiiniiies  p'>s>-e  »lioi  ?  Scil 
laiiien  iinoniodo  iiiliil  inali  paiitiir  snbslaiilia  dei  vc- 
Iri,  ciini  fct  iii  poiiiis  ri;:;aliir.  ol  in  oariie  cxc.ooatiir, 
\el  cuiii  voloiis  loilire  tlojiciliir  ail  lorras  a  gonto  to- 
iM-brariini?  Sod  si  iiiliil  oi  iiiali  oontigil  vcl  coiilnigil, 
laisa  oiiiiiia  siiiil  ipi;e  ManicliaMis  divil  in  Kpistol.i 
Fnndaiiienli,  i|ii  e  fipiitesl  oiiininni  vananiin  fabiila- 
riiiii ;  vol  iii  TlicsaiiM,  i|iii  lliosaiiriis  cst  oiniiiuni 
turpiliidiiiiiin  et  blasplieiiiiarinn,  vel  iii  catoris  oinni- 
biis  libr.s,  in  (|iiibiis  Uiiila  l(ii|iiacilalc  nibil  aliiid  (|iiaiii 
iiifolicitalein  siibstaiilia;  hei  ,  (|uaiii  coininixtain  dioil 
principibns  loMebiariiin,  ol  in  divinis  virlulibus  trisli- 
tiaiii,  propter  illaiii  inagnaiii  sollicitiidinciii  ul  libcro- 
liir,  anirniil.  N.iin  revcra  niliil  iiinli ,  aul  poliiil,  aiit 
|iotorit  pati  subslantia  Dci ;  iiec  aliipiein  liabot  iniiiii- 
ciiin  ,  qiii  ejiis  partcin  in;:;ciiitain  corrdinpal  :  sod  lio- 
iiiiiies  siiiil  Dcii  vei  poliiis  sibi  ininiici  ,  iion  obloni- 
pcraiido  |)r,occptis  Dei,  et  ciipitiilatibus  sc  polius  coi- 
riiiiipoodo ,  niiii  Doiiin. 

CATl  T  XXXVll.  —  Diiorum  vcro  Testamcnlornin 
ooiicoidiain  siniplici  oculo  inleiiderc  si  vcllelis.  o  Ma- 
iiiclia-i,  racilliiiic  \idcrclis.  Uabide  cniin  ferimini  in 
itl  quod  scriptiim  cst,  Siiiriliis  Dei  ftre' nlur  super 
nquiim  {Ccn.  i,  'i);  ct,  Vidit  Drus  (juia  boiium  cst 
(Ibid.,  10);  et,  Adam  ubi  cs  (Id.  iii,  9)?  ct,  Ucus  zclniis 
{Exod.  XX  ,  o)  ;  cl.  ignis  cdux  {Dtut.  iv,  -1\) ;  oi,  (jla- 
dius  mciis  (Id.  xxxii,  42),  ct  c;t'lcra  talia  :  noii  coiisi- 
dcrantcs,  ipiia  si  aliiis  ila  c;vcus  sil,  ul  roprelieiidere 
vclil  illud  Doinini  quod  in  Lvan^clio  dicliini  cst,  Non 
jiur.bis  pcr  C(ctum  ,  ifuoiiiam  scdcs  est  l)ci  ;  iicque  pcr 
lcrram,  quoniam  sciibellum  esl  pcdum  ejus  (^lattli.  v, 
5o);  et  lioc  dicat  quod  vos  niir.i  dcmcnlia  dicerc  so- 
lctis,  Ubi  eral  Dcus  antc(|nani  cssolco-liim  ct  terra  ? 
Aut  qnod  scriptiim  esl,  lu  miratiis  est  Jcsiis  (Luc. 
Mi  ,  9);  cinn  inirari  nonio  solijit,  iiisi  i\c  ro  (pia'  illi 
eral  inoogiiita  :  vidcrc  aulciii  ipiia  boniiin  esl,  miii  sit 
igiiorantis,  .sed  quia  placuil  oi  quod  lccit.  Aut  ilbid 
(|ui)d  scriptiiin  cst  dicente  Domiiio,  Quis  me  tctigil 
(Id.  viii,  45)?  el  de  La/.aro,  Vbi  posuislis  cuiu  (Joan. 
XI ,  54  )  ?  et,  Kqo  veiii  non  pacem  mitlcrc  super  terrum, 
scd  (jladium  (Mattlt.  x,  34)  ;  cl,  lijncm  vcni  mittcre  in 
mundiim  (Luc.  xii,  49);  et,  Vcni  ul  qiti  non  viiient  vi- 
dcant,  el  qui  vident  ctcci  ftanl  (Joan.  ix,  59)  ;  el,  Ven- 
dilc  res  vcstras,  ct  emite  vobis  (jladios  (Luc.  xxii,  oU)  ; 
cl  Apostolus,  Zclo  Dei  vos  zelo  (II  Cor.  xi,  2) ;  et,  Ite- 
vclabitur  ira  Dci  de  coclo  supcr  oinncin  viipiclatem 
(Rom.  I,  \8);  ei  caitcra  inumerabilia  abipso  Doniino, 
vel  ab  Apostolis  (licla  vcl  bicta,  qu:c  iiisanissimc  po- 
lcriint  lioiiiincs  acciisare  non  iiiiclligenlcs.  Nam  ct 
avari  vel  flagitiosi  possiint  aliler  actiperc  (|Uod  Doiiii- 
iiiis  ail,  ut  si  qiiis  dimiserit  qn;c  liabel,  seplnpluin, 
aut  eliaiii  ceniuplum  in  liuc  sxculu  accipiat  (:Vr<<///. 
\ix,  29) ;  aul  si  aliipiis  iixorem  ,  ancillaiii ,  vcl  cliaui 
iiierclrices  diniitlcrc  propler  Domiiiinn  velit,  spi;  il- 
liiis  niultiplicalioiiis  facial,  iioii  aiiiore  jiislili:e.  Pos- 
siinl  cliam  horrcrc,  niale  intclligciitcs  qiiod  ail,  Si 
qiiis  non  manducnverit  carnein  meain,  et  bibcril  sanqui- 
ticm  mcum,  non  habcbil  in  te  vitani  (Joan.  vi,54).  Nain 
qiiod  ait,  Qui  dixerit  fratri  suo,  Falue,  rcus  eril  yc- 
licniia:  iqnit  (Muttlt.  v,  22)  :  si  dicaiit  slulli ,  Ecco 
pro  coiivicio  gchcnnain  ininalur ,  quein  dicitis  misc- 
lii  urdcrn  ignosccre  pcccJta  :  iioniie  i^norant  ubi  ca- 
piil  babeanl ,  ct  taincn  aliquid  sibi  videnlnr  dicerc  ? 
Aiit  (piomodo  tam  niiilt;is  aninias  npcandas  d;cmoiii- 
bns  in  porcis  Iradidil  (Luc.  viii,  52),  tuin  lalcs  ani- 
inas  dicatis  csse  porcurum  qiiab-s  siiiit  bomimiin? 
Aiiltpicmodo  arboreni,  in  qna  riuctiis,  quia  iioii  crat 
lenipiis,  noii  invonit,  vcrlioanil;iin  fccii  ()la:c.  xi,  15), 
iMiani  aiiiinain  iiitcllii^cntciii  dicitis  habcrc? 


(lAPCT  XXXVIII.  —  Fooo  qiianta  iniqnissimi  et 
c;rci  hoinincs  de  divinis  cloqiiiis  pos^^iml  dioore,  siciit 
vos  in  oa  (pi;o  inyslioe  fatta  siinl  vol  dicta  in  vetcri- 
bns  l.ibris  igiioranlos  foriiiiini,  iii  toinere  aconsolis 
qiiod  non  intolligilis.  Il.oc  autein  ciini  de  NovoTcsla- 
inoiilo  vobis  objocta  fiieriiit,  dioilis  divina  ot  spiri- 
tii:ilia  si-^iiilicare  :  Veteiis  aiitein  Toslai)ieiili  s:)nclas 
lillor.is  ligiirale  posse  ;iocipi  iiog;itis,  r mn  cl  ipse  D.i- 
iiiiiiiis  bgiirate  inde  (pi:etlani  dixorit.  et  apostoliis 
Paiiliis  oniiiia  illi  pupiilo  in  figura  coniigisse  scribat 
(I  Cor,  X.  11).  N;im  et  ipsc  regiilaiii  nionstrans, 
iiiiilla  inde  cxposuil.  Sed  forle  dioilis  solita  vanilalc 
ot  oblnso  corde  conira  Deiim  vel  A|)Osloli  ancturila- 
lem  l(>(|iioiites,  Vcleris  Tcsl;imentidicia  cxpoiii  pnir- 
siis  iion  posse,  solum  aiitcm  Novum  in  talibus  cxponi 
posse.  Kt  iioii  considoralis  noii  vos  li:ibei  o  qiiid  diooro, 
si  ab  aliis  iinpiis  vobis  diiMlur,  Voliis  (loliiis  cvponi 
posse,  Novniii  iioii  posso.  Mens  aiilom  saiia  iilniiiHiuo 
Tcslamontiim  ooiisideraMS ,  qiKocnmqnc  in  uno  iove- 
ncrit  cxpiisiiio  icm  admittere,  sinc  dubio  iii  alioro 
doolar.ibit.  Mnltiim  apparet  iiiipcritia  vcsiia,  vol  po- 
tiiis  iii:iliiia.  Atlendile  iii  Aclibns  Lciicii,  ipios  siib 
iiomino  A|iosl(>l<)niiii  soribil  ,  qiialia  sint  qii:o  accipi- 
lis  dc  Maximilla  iixoro  Lgelis  :  qii;v,  oiiin  iiollcl  iiia- 
rito  dobitiim  roddore,  (iiiii  Aposloliis  dixerit,  U.tori 
vir  debitum  rcddat ,  simiUtcr  et  usor  viro  (Id.  vii ,  5)  ; 
illa  siipposiierit  marito  siio  nncillain  suain  Liioliani 
noniinc,  oxornaiiscain,  siciit  ibi  scriptnm  cst.  advcr- 
s:iiiis  lenociiiiis  cl  fuc;itionibus  ,  et  eam  nocte  pro  se 
vicariam  siippoiicns,  ut  ille  ncsciens,  cum  ea  lan- 
qiiain  cum  iixore  coiicunibercl.  Ibi  (Hiam  scriptuin 
cst,  qiiod  cuin  eadcni  Maximilla  ot  lpliid:iinia  siiiiul 
isseiit  ad  aiidiendmii  aposloliim  Aiidrcam ,  piioriilus 
qiiidain  speciosiis,  (pieiii  viilt  Loiiciiis  vcl  Itcuiii,  vcl 
certc  angeliim  inlelligi ,  coninioiidavcrit  eas  Aiulre;i! 
apostolo  :  el  porrcxcril  ad  pr:oloriuin  Lgclis,  ei  in- 
grcssus  cnbiciiliim  eoruni.  linxorit  voccm  niuliebrcin, 
quasi  MaxiinilLc  inurmiiraniis  de  doloribiis  sexus  fe- 
niiiiei,  ct  lphidami;u  respondontis.  Qii;u  colloi|niacuni 
audi.sscl  Lgclcs,  crcdcns  cas  ibi  essc,  disccsscril. 
Quid  ad  lioc  dicitis,  rogo  vos?  Qiiarc  non  limiiit  .Maxi- 
milla  pcr  turpissimtim  lciiociiiiiiiii  ancilla' siia;  ligarc 
aiiinias  in  canie  ?  Cum  aiiiom  illiini  puoniliiin  tain 
tiirpiicr  crcdatis  csse  meiililinn,  qnis  vobis  crodal  lo- 
qiioiilibus,  quaiidu  si  nicntiaiiiini,  Doininum  vos  dici- 
tis  imiiari? 

CAPLl T  XXXIX.  —  Scd  vos  tcmcrilalc  plcni  adliuc 
irruitc  in  vetcres  Libros,  nt  qua;  noscitis,  potius  ac- 
cusarc  qiiam  discere  i;ibon'lis.  Considcrate  quae  ibi 
miracula  siiit.  Si  iniraculis  Novi  Tcsiamenti  dclecla- 
iiiiiii  ,  ibi  morlui  priino  suscitali ,  ibi  leprosi  priino 
miindali,  cl  alia  iiiiilla  qii;e  diligcnler  cl  pic  qiKorcn- 
libiis  ad  ;cdi(icaiidam  lidcin  innotcscinit.  Si  aiitcni 
i)oiiis  pneceplis  delociainini  ,  ibi  primitiis  scripla 
suiit  ilia  duo  pnrcopla  ,  qii:v  snblimitor  Dominiis  laii- 
d:it  de  diligcndo  Deo  cl  proximo  (Mnttli.  xxii,  57,  59) : 
ilii  diiiiiltciida  dDinus,  parenios,  filii,  cl  c;otora  pro- 
plor  Doniiiinm  (Id.  xix ,  29)  :  ibi  non  reddcniJuiii 
inaliim  pro  iiialo  (/iom.  xii  ,  17),  ibi  orandiim  pro 
iiiimicis  (Maltlt.  v,  44),  ibi  inimico  ignosciidiim  ,  ibi 
tradcnda  iii:ixilia  ad  a(cipiciid:iiii  alapani  (Luc.  vi,  '2.1; 
Miittlt.  v,  59)  :  ct  qiiaxuiiKpie  in  Novo  Tcstamonlo 
pra'copta  siint ,  noii  soliiin  ibi  maiubita  ,  si^d  ctiain  a 
s;inclis  viris  oinni  vigibiniia  coiiipict;).  Nuinquid  ct 
lioc  potcrit  diccrc  malitia  vestra,  qu;cciiinqiic  bona  ot 
niagnilica  ibi  soripia  siiiit,  falsa  cssc  et  apposiia  ,  ill;i 
vero  qii:o  non  iniciligenles  putatis  inala  ,  ea  laiiium  • 
m(ulo  vcra  cssc?  Dobetis  enim  advcrtcre ,  aiiijuos  si- 
niiliter  inipios  ila  dc  Novo  Teslaincnto  facerc  possc  , 
iit  qiKocuniqnc  ibi  sunlqiia'  non  iiilclligcnles  putave- 
rinl  mala,  ea  rcprcbeiidant,  cl  dicant  ipsa  ibi  csse  sola 
vcra  ;  illa  aiitcin  oinnia  qiux  ibi  apcrtc  magnincaia 
siiiit,  dic;)iit  cssc  f:ilsa  ,  abpic  ab  amatoribiis  Doniini 
a|iposila,  nc  oniiiia  vidcrcnlur  bigionda  :  ut  ct  vos  ol 
illi  tali  o;rcilalc  pcrciissi  ,  jani  jndicati  ct  daiiinali  fn- 
giainiiii.  Tandein  vigilalc  ,  ct  a  blasplu>iniis  (oiiqiiic- 
scilc ,  abpic  omiiinni  saiiclarum  canoiiicaruin  Scri- 


iir.i 


l)K  l'II»I':  CONTIIA  MAMCILKOS. 


1152 


|)liii':)i'iini  ,  siClirisliaui  ossc  co^jilalis  ,  niicioiilaliMii 
rccipilc  ;  el  (|n;i;  iioii  iiitt;lli^,'ilis  ,  .'icciisare  iiolilc  ,  sccl 
[loliiis  «■Driiiii  inlcllccliiiii  ilcsidcralo. 

(;AI'Ur  XL.  —  Naiii  qiialc  csl  cliam  illiiil,  qiiod  rc- 
siiiTCclioiicm  caniis  ncgalis?  raiiliis  aposloliis  claiiial, 
Seiuindtur  iu  corruplioue  ,  remnjcl  in  incorruplioue ; 
fi'iuiuiilnr  iu  contumelin,  turijcl  in  (jlorin  ;  nemiuulur  in 
iu/irmilule,  sur<iel  in  virlule;  seniiualur  corpus  animiili-, 
surgcl  corpus  spiriluule  (i  Lor.  xv,  /»2-41).  Kl  vos  coii- 
Ira  rcclamaiis,  cariicm  hoiiiiiiis  noii  possc  rosurgerc, 
ct  eam  lciicljiariiiii  priiicipcm  liabcrc  ancloiem  ;  ciiiii 
caindem  Aposlolns  nicmliia  (^lirisli  cl  lcmplum  Sjiiri- 
Uis  saiicli  esse  dical.  Nesrilis,  iiii|iiil ,  tiuiu  corpora  ve- 
stra  mcnibra  sunt  Clirisii  [Id.  vi,  l.^i)?  Qiiod  non  uli- 
quc  scciindiim  inlirmitatcm  pra-scnlis  corru|»lionis , 
(|u;c  depeccali  originalis  pcciia  desceiidil ,  seil  scciin- 
(liin)  adoplionem  tiitunc  ri^surrcciionis  dicil  :  siciil 
nlilii  ait ,  El  ipsi  iii  nobis  iugemisciiuns  ,  adoptioiiem 
r.Tspectanles  ,  resuirectionein  corporis  nostri  {litjm.  viii, 
!2.)).  Alibi  cliam  eamdein  carnein  Kcclcsia;  compara- 
vit,  ciim  de  conjiigio  loipicrctur ,  dicens  :  Nemo  eiiiin 
unijuam  cnruem  suam  odio  habet ;  sed  uulrit  et  fovct 
eiim  ,  sicut  Cliristus  Ecclesinm  {Eplies.  v,  29).  Quod 
ergo  alio  loco  dicit,  Caro  concupiscil  ndversus  spintuiu, 
spiritus  autem  adversus  cariiein  {Calnt.  v,  17);  iion 
carnein  daninal,  ul  eam  lanquam  iiiimicain  cxistiiiic- 
niiis;  sed  adinonct  polius,  ul  siilijngciuus  iiobis  earn 
ad  boiia  opcra  coiici|)ieiida,  cl  pariciida,  iitvcliit  con- 
jnx  spirilui  servial  :  qiiod  dicit  non  posse  Heri ,  nisi 
gr.nlia  Dei  per  Jcsum  (llirisHim  Domimim  niistnim. 
Non  cniin  iialura  caniis  ,  scd  poeiia  ejiis  iiobis  rciii- 
clalur ;  qiiia  peccalo  nicriiiiiiiis  esse  iiK.rialcs.  Nam 
ilerum  dicil,  Corpus  veslrum  lemplum  est  in  vobis  Spi- 
ritus  saiicli  (I  Cor.  vi,  19).  Et  tamcn  ciim  ipsa  caio 
proptcr  pncsenlcm  inliriuilatciii  reiiiiiii  appclicliir 
(Istii.  XL,  0);  credilis  Joaniicm  dc  fcno  aiiruiii  lccissc, 
et  iion  creditis  Deuni  omnipolcntem  de  corporc  ani- 
iiiali  spirituaie  corpiis  laccrc  possc?  Nam  proptcr 
ipsam  cominiilalioiiem  carnis  ,  qn.e  riiliira  csl,  qiio- 
iiiain  de  ista  carne  c(Klcstc  corpus  Dciis  rictiirus  est , 
<|uando  erimus  ivqiiales  Angelis  Doi  {Mntth.  xxii,  ^O), 
proptcrea  verissime  dicit  idem  aposloliis,  Caro  et  san- 
guis  regnum  Dei  non  possidcbuiil  (I  Cor.  xv  ,  50). 

CA1*UT  XLI.  —  Sed  non  niiriim  qiiod  iia  c;cci 
cslis,  ul  iion  posse  ab  oninipoiente  Deo  ista  (icri  pii- 
letis :  cum  eliam  dicatis  muiiduin ,  vcl  oiiinia  qiioi 
facta  sunt,  non  poluisse  aliter  laccre  Deinn  ,  iiisi  ma- 
giia  cl  miserabili  necessilate,  ct  nisi  esset  matcria 
qiia;  illuin  ad  operatioiiem  miiiidi  adjuvarct ,  ul  iude 
possel  parlem  suam  liberare.  Eligile  ergo  iiunc  quid 
sequi  velilis  :  Deum  miiius  poleiitcin  el  iiilirmuni,  qui 
necessitate  parlis  suae  in  niiseria  conslituLc  ,  a  mate- 
ria  quain  ipse  non  fccerat ,  nt  mundiiin  faceret  adju- 
tus  esl;  an  Dcum  omnipolcntem  qiii  nulla  necessitale, 
sed  propiia  voliiniate  cl  siimma  polcsl:ite  ,  dixit  et 
fnclu  suiit ,  mnndavit  et  creala  sunl  {l*sal.  xxxii,  9; 
Cen,  I,  5);  qui  vucat  ea  quw  nun  sunl ,  tanquam  ea  qiiw 
sunt  {Itom.  IV,  17). 

CAPUT  XLll.  —  Vos  ergo  boinines,  qui  ista  im- 
pictale  M;iiiicli;ci  cstis  dcccpii  ,  liigitc,  fcslinale  diiin 
licct,  iic  d:iiiiiialio!iein  fctcriiam  ab  illo  justo  judice 
nicrcaiiiiiii.  l'oeiiileal  vos  peccatorum  vestroruin ,  si 
lupilis  liberari;  el  nolite  audire  Manicliaeos  dicentes, 
INoii  pcccamus  nos ,  lioc  cst,  aiiima;  lucis ,  scd  pcccal 
geiis  tenebraruin.  Si  enim  ita  est,  qiiare  nos  lerrcnt , 
iiteis  crcdamus?  Non  eiiiin  possuiit  diccrc,  quia  inli- 
dciitas  non  cst  peccatum  ;  cum  scripluin  sil ,  Qui  non 
iredil,  jam  judicatus  esl  {Joan,  iii,  18). 

CA1»UT  XLlll.  —  Si  crgo  iiilidclitas  peccatum  est, 
ct  non  peccat  nisi  gcns  tcncbrarum  ,  rcstat  ut  ab 
oiiini  pcccato  pars  lucis  iiiimiinis  inveuialiir.  Omnes 
crgo  ad  rcgiiiiin  redciiiit ,  qiiia  ipsi  iion  pcccaiit  :  cl 
iiiliil  timendum  cst  alicui  niiiin;c  ,  qiiia  niliil  pcccat  : 
cl  r:dsa  suiit  ipiic  Maniclixus  dicit ,  succisivam  lucis 
|.;iitcm  ,  lioc  esl ,  animas  peccatriccs  damnari  ad  cii- 
stodiam  globi ,  iit  arupia  sccuritas  divinis  rcgiiis  in 
pcriculo  conslilulis  tandcm    aliquando  coinparclur. 


Ncccsse  c>l  crgo  iit  aiit  pars  lucis  pccccl ,  aiil  pars 
l.ncbrariim.  Scd  si  pars  Im  is  pccrat ,  Deus  pijccat  , 
(|iio(l  ncas  cst  dii  cie  :  si  aiilciii  p;irs  tcncbniruiil 
pccc;it  ,  ipsa  vo(;;iliir  ad  rcgniim  pcr  ciiiii  (pii  dixit, 
Nou  veni  vociire  justot,  sed  peccntorcs  ;  ipiia  ,  uon  csl 
opiis  sanis  mcdicus  ,  ii-d  male  liahciilibus  {Mattli.  ix  , 
\7>).  Illa  aulciii  diviiiilas  de  divinitile  ,  cl  liix  dc  lu- 
iiiiiic,  leiicljrarum  geiicri  dcgi;iici;iiis  in  x-lcrnum  .so- 
ciatur. 

CAI*UT  XLIV.  —  0  detcstaiidiim  mcnlis  crroreni 
l.ilia  credciilimii!  Vcllcin  taineii  iit  atlendereiis  ,  cl 
videre  vcllctis  ,  eiiiii  r|iiciii  natiiralilcr  suminiim  ma- 
luin  csse  dicitis,  iioii  possc  licri  iit  inaliis  sil.  Quo- 
niam  si  qiiidipiid  f;icil ,  si ;  lacii  iit  a  iialiira  sua  recc- 
dcrc  et  alilcr  facerc  iioii  pos^il,  piorsiis  niliil  pcccat : 
si  aiilcm  niliil  pcccat,  niliii  inali  lacit  :  el  ideo  si  niliil 
mali  facit,  iioii  cst  iiliqiic  ni:iliis.  Ucsi:it  itaipie  iit  pars 
D(;i,  qu:i:  Dcus  iiilclli;;i(iir,  (pi;iiii  :iiiimain  dicilis,  sola 
sit  rca  omniiim  pcccalorum  ,  ct  omni;i  iila  qua;  accu- 
sand.»  insanissiiiie  pulalis ,  iii  dciim  vcslrum  rcfiinda- 
tis.  Scd  qiiid  veritas  claiii;a?  Corpus  ciiin  exanimc 
cst  pi-ccare  noii  posse,  i^ed  pcr  i|isiiin  possc  peccari  : 
aiiimaiii  vero,  irratioiialem  (|uidciii  p(;cc;iri;  non  pos- 
se;  qiiia  iicc  pr;cccpla  ratioiiis  potest  accipere,  ric- 
ipicad  b(;aliludiiiem  pcrvcnire,  s(;d  in  siio  gr;idu  s(;r- 
varc  ordinem  natiira;  qucm  acceperit  :  rationalcm 
aulem  ,  (piia  polest  rccle  factoium  ralionabilia  pra;- 
cepta  percipere,  et  recte  faclisad  ;eicriiam  beatiindi- 
ncin  pcrvenirc;  si  boc  peccando  noliicril,  jiiste  ad  iii- 
fcrio;a  daiiinari;  ipiia  iiiler  ijisam  cl  Deuiii  iioii  scpa- 
i;il  iiisi  voliiiil;is  pr:iva. 

CAPUT  XL  V,  —  Legite ,  Maiiicli;ul ,  el  omni  vigi- 
laiili:i  ista  tli.sculiie ,  et  inagis  iiiagis(|ue  lcgile  at(|iio 
discniie;  sed  animo  scijuo,  iion  animo  ininiico.  Le- 
gile  illiid  allciidcnies,  (|uia  eril  vobis  in  fiituro  judicio 
i^i;iScri|)tura  icslis,  si  agnoscenles  vcra  esse  qii;e  di- 
ct;i  suiil,  ad  siniim  nialris  EccIe^iiC  catlioliec  ,  qii;c 
s  la  vcrita  cm  dncet,  oinni  cursu  noii  fesliiiavcrilis. 

CAPUT  XLVl.  —  Jiidicate  tandem  aut  eligite.  M;i- 
nicb.ci.  (|uein  scqui  vullis,  Palreiii  iiigciiilum,  Filium 
niiigciiiliiiii  ,  Spiriiiim  .S;incluin  in  Patris  et  Filii  uiii- 
tatc  communem,  unuin  Deiim  oniiiipuicntem,  incor- 
riipiibilcin  ,  inadibilein  ,  iucommul^ibilcm  ,  verum  , 
boiiiim,  saiiclum,  cleinentem,  justum  ,  qui  non  liabel 
p.irtes,  quia  unusest;  neqiie  ejus  p;irliciila  se|)aiari 
ab  eo  potesl,  qiiia  iiisep:irabilis  csi;  ncqne  aliquid  ejiis 
iinmulari  polesl ,  (|uia  tolns  iiicommiitaiiilis  est ;  iie- 
que  vel  lcviler  qiiodlibct  ejiis  snbslaiilia;  corrumpi 
potesl,  qiiia  lotus  incorruptibilis  est :  qui  voluil ,  el 
iacla  sunl  omnia  quiccunique  suiit ,  qu;ccumqiie  vi- 
vuut,  qua;cumque  inlclliguiit;  ipse  eniiu  sumnia  siib- 
slantia,  suinma  vita,  suinnia  veritas  cst  :  qui  prace- 
pit,  cl  ordinatn  siiiil  omnia  suis  locis  et  temporibus 
boua  ;  qui  ralionalcm  crealurnin  omni  c;eierie  crca- 
tura?  pra;liccre  dignatiis  est ;  qui  ei  per  siiperbiam  a 
suis  lcgibiis  volunlate  lapsaj  cl  visibilja  seqiieuli ,  ini- 
scricordiler  per  suos  ministros  ac  per  sc  ipsuin  sigois 
quibiisdam  visibiliter  et  cxemplisel  prx-ceplisdcmon- 
slralis  quibiis  consiirgcre  valeret,  aique  ad  a.>lernani 
viiain  iciiovareiur ,  loqui  dignalus  csl :  quera  prxdi- 
cat  callioli(^a  lides. 

CAPUT  XLYII.  —  An  ilUim  Dcum  qni  falso  dicitiir 
incorniplus,  (|iiia  postea  invenitur  nialo  nccessilatis 
opprcssus;  tiinidiim ,  qiiia  imminentc  l-ibe  ac  vasli- 
t:ile  conipnlsiis  ad  bellum  esl ;  ignnraiitia:  pleniim,  si 
su;c  parii  qiiid  conlingere  possel,  videre  iioii  potuil ; 
criidelein,  si  pr;cvidciis  iniseriain  futuram  partis  su;r, 
ct  qiii  ciiin  ca  seciirus  possct  qiiicscere,  lamen  ean» 
iiiisit  ad  miserabilem  piigiiam ;  nialum ,  si  ciiin  sibi 
licri  a  inali  natiira  iiibil  pusset,  lamcii  conalus  est  eain 
ipse  delerc;  lenicrariuin,  qiii  ausus  esi  congredi  ciiiii 
ca,  a  qua  ejiis  pars  cl  capiiva  tciicreiur,  et  in  sempi- 
lcrniim  macularcuir ;  commutabilcm ,  quia  jam  cx 
p:irte  mut;itus  cst  :  corriiplibilcm,  qiiia  j;in)  cx  parlc 
nicrclricaniem,  cx  parle  mciilieiitcm,  ox  partc  bla- 
spliciiianlcm,  sccicra  oiiinia  cx  parle  facienten),  qnia 
Iiis  oiiiiiibiis  cx  parlc  coniinixtus  csl;  lugcnlcr.t,  vclo 


1i5S 


APPKNmX. 


l\U 


liictiiosu  li'(  (itiii ;  sulijacciilciii  (l.nnoniis  iil  Inliiin  li- 
giili»,  el  iisiiiu;  ail  liir|>eiii  p<M'sonaiii  ncoessiiale  |km- 
ilncdiin,  iii  iii  iiiicids  e(  \ii-<{iiies  (raiHii^niadis  d.i'' 
iiioniiin  iiliidiiK-iii  a(  ('endcret ,  i|ii(Mn  pr.cdii  at  .Maiii- 
cIkcms.  AiK  cciic,  M  |iolcsl,  iK^j^ot  coiisciciUia  vc^da, 
teslc  voliis  vcio  l>(>o  a'tcrii(),  i|iii  oniiics  jiidicalunis 
CSt,  niiiini  islm  iiiii  vobis  ipsis  ncgatc. 

CAI*Ur  XLVIII.  —  Si  aiili  III  vcra  ^iinl  qiinc  dici- 
iiiiis,  (aiideni  ic>|>ioi(o,  laiidoiii  vidcio,  in  (|na  osiis 
inorlc  con-(i(ii(i.  llnmilcs  c>(olc,  si  oplaiis  lilicran  , 
ol  inditc  siipcrlio  ol  impic  diccrc,  \os  ipsos  csse  Doiiin 
oiiiiiipolontcin.  Iloc  oiiiiii  dicitis,  ciiiii  aiiiina'i  voslras 
parlcs  cjiis  cssc  asscvcialis  :  non  oiiiiii  hcns  in  parlc 
major,  iii  pirtcniinorcst.  Scd  |ioliu>(li('i(c  voiiis,  Dcns 
incomiinKaliilis  csl,  nos  coniimilaliilcs  ^iimns  :  l>ciis 
incornipiiltilis  cs( ,  iios  ciipidilaliliiis  iiosliis  oorrnin- 
piiniir  :  Dcus  incoiiiqiiiiialiilis  cs(,  iios  p(  coatis  nosiris 
ooinqninaniiir  :  Dcus  ipsa  sapiciKia  c>t,  nos  sdilii  ad 
sapiciitiaiii  pcrxciiirc  (onaiiuir  :  Dcns  ipsa  aMcrna  ot 
lica(:i  viia  csl,  nos  pccoalis  iioslris  niiseri  simiiis,  c( 
(*p(aiiiiis  (icri  bcad  :  iioii  orgo  siiiiius  pars  snltslaiKiu^ 
cjus.  Si  oniin  par(cs  cjuscslis,  c(  h:cc  (aiKa  pa(iiiiiiii, 
icsla(  iK  c(  ipsc  jani  e\  partc  li.cc  omnia  paii:ilur,  cl 
ampliiis  pali  potncrit ,  i|iiod  cjus  coiKingil  parli,  iiisi 
jvr  vcslrain  iiii>criaiii  silti  piovidcret.  Vidotc  vos 
crji;o  ipiid  cslis  :  si  par(cs  cjus,  Deiis  cs(is ;  si  gciiiii 
al)  ill.i  cs(is,  siniililor  Deiis  cslis  :  quid  taiKa  pcccalo- 
runi  corniptioiie  tiirpamini?  Si  aulcni  lacli  al)  illo 
cs(is,  lioc  conlilcmiiii,  c(  iioii  jaiii  eri(is  Maiiiclia-i. 

C\V\  T  XLIX.  —  M:inich:oiis  ciiim  duas  dici(  csse 
nadiras,  imam  lionam  c(  :il(craiii  iiialam  :  Itonaiii  (pi:c 
rooi(  inimduiii,  iii:il.mi  do  (|ua  faclus  cst  niiindus.  Si 
aiitcm  vos  Dcus  fccit,  noii  invcnit  Manich.cns  niide 
vos  Dciis  fcccrit.  Si  ciiim  de  se  ipso  vos  focit,  hoc 
esiis  quod  ipse.  Noii  crgo  dchiiistis  tanta  pcciatoniin 
corriiptionc  (urpari,  siciit  jiin  diodim  cst.  Si  au(cin 
dc  aliciio  vos  leci^ ,  iion  ad  illiiin  pcrdiiclis;  qiiia  sic 
vos  foct(  qiioinodo  iniiiidiim.  Si  aiKcin  noc  de  sc  ipso, 
iicc  de  alieno  vos  focii,  scd  tanliim  omiiipotcnlia  siia 
vo!ui(,  c(  facti  cstis;  lioc  dici(e  Maiiicli;co,  c(  rciiiin- 
lia(e  cjns  crrori.  Sic  dccct  ciiim  Oiiiiiipoicntcin  facere 
ipi.X'  volticrit,  siciK  Cailiolica  dixit,  Ipse  dixit,  e(  facla 
sunt;  ipse  maiKluvil  el  creula  sniii  {P&al.  xxxii,  9).  Di- 
ciic  vidiis,  Non  siinitis  p;irtcs  cjus,  scd  siinius  opera 
ojiis.  Dicile  vobis,  Si  Dcus  neccssitalc  passus  cst,  el 


ovadoie  ;ili(cr  iioii  podiii,  ni>i  p:u(is  sii.r  polcrcliir 
dctrimciKiim  ;  qiiis  aiiipiiiiido  po(cri(  iU'.  (;ilil)iis  ncccs- 
si(:i(iliiis  liltcniii '  AiK  ipiis  orit  (pii  pro(cg;i(iir  a  Doo 
iioii  valoiKo  so  ip>iim  prodigcrc  ?  AiK  <|uaii(lo  inc  de 
liac  iioccssi(a(c  oap(ivila(is  po(cri(  libcrarc,  qtii  iiio 
iii  inlcgris  rcgnis  ciislodirc  iioii  |k)(ui(  ?  Non  ciiiiii 
pcccantoin  iiio  iiidc  diiiiisil ,  .scd  :id  pcoo;ita  ipsa  '  iiic 
iiiisil.  AtK  (pKiiido  milii  iii  alionis  miscr:ibililcr  ooii- 
s(i(n(o  pnKlcssc  po(cril,  qtti  ii(  sibi  pi(Kl(?ssc(,  nic  ad 
(aiKam  pcriiicioin  d<'d  (,  iic  piignai'c(.  Si  iiicorrupd- 
iiilis  cs(  ipsc  Dciis,  (piid  ci  factiira  orat  ill:i  iiiali  iia- 
tiira,  si  nollct  ciiiii  illa  pu;;iiare,  nc  nuncogo  sic  cru- 
ciaror?  Aiit  <|ii:e  isla  injnstilia,  iit  ad  globuin  d;iniiicr, 
ciini  illc  ii(  iiiodo  :ili(piaiituliiiii  sccurus  sit ,  cgo  lucc 
t:itK:i  siistiiicam?  (Imd;  qtioiiiam  e(  ego  suiii  i|iiod 
i|)S(>,  qii(iiii:mi  pars  cjiis  suiii,  iiulli)  in  icgiiiscjiis  iii- 
signibiis  inili^ciKe  aul  iniirnio  coiistiiulo,  vicibiis 
is(;mi  niiscriaiii  pa(iaiiiiir,  iit  ct  cgo  alii|uantuluiii  rc- 
(pii('sc;mi,  ct  rogiia  ill;i  sinc  pericuio  possint  csse  pa- 
cala.  tJiiaiKpiatii  (imciidiim  si(  iic  ista  iiaiura  inali  iiec 
iii  globo  ipso  iiulusa  ciistodiii  possit.  Si  ciiini  iiicor- 
nipta  n;giia  coirtipit,  c(  inviolaiam  Dci  subslaiitiaiii 
viobivit;  (piomodo  p;irs  illa  lucis,  lioc  csl,  aniiiKC  pcc- 
catrices,  qii;c  vitiauc  globo  custodiciido  inligiiiKur 
inlirncc  nc  dcbilcs  ,  (|ii(iiiiodo  iioii  absorbcndir  ab  ca, 
iil  ilcruin  rcgnn  ill;i  diviiia  niillo  jatn  valciKc  obsislcre 
(ola  condirltet?  Qnis  ciiiin  jaiii  atidcat  procedcrc  aii 
belltiin  ,  qiiando  cuiii  illa  partc  qii;c  processcral  tam 
iniipie  acium  cst,  u(  pro  <'jiis  reqiiie  sui  civcs*  ad 
scnipKcrnam  globi  cuslodi:iiii  daimiaiciitur?  Anl  si 
iioii  polcsl  peirutiiperc  globiim,  ut  ad  lucidiim  illitd 
tcctorium  daiiiiia(arutii  aiiinianim  pcrvciiiat ,  ipiid 
opus  (^ain  cst  coiKcgi  diviiioruin  daniiia(ioiteniembi'o- 
riiiii  ?  Si  aiKotii  pulcst  pcrrnmpere  globiim ,  (|uis  ei 
rosislct  saticius,  qiti  iiKogros  saticiavil!  Absit  tam 
gravis  c(  tain  :ib()iiiiiiaiid.i  blaspheniia.  Nolite  is(;im 
ini(|ui(a(cin  nd  aurcs  vcstras  admiircre  :  nolitc  l^ili 
iicgolio  niortircro  vos  iinplicare.  Fiigitc  Maiiicli:cnm, 
c(  :id  vcrilatis  catliulicu:  ubcra  4olu  desidcriu  con- 
volats. 

•  CisteTciensis  Ms.,  ipse. 

*  ((Jeiii  cikJcx  ,  iil  ejiis  reqitie  miccines  ail  sempiteniani, 
clc.  Alii  Mss.,  ut  ejiis  reqaie  mlli  sui  cives. 


ADMONITIO  IN  COMMONITOIUUM  SUBSEQUENS. 


Siib  Aii^uslini  noinine  viilgalnin  est  iii  Appendice  ad  docimiiin  (omiim  opcnim  S.  Augustini  cditiotiis 
perfccta)  anno  io8G  Circa  ideiii  (eiiipus  luil  cliam  procuraiile  Haronio  iii  tomi  (prtiili  Aniialiuin  Lccle- 
siasticorum  Appcndicc  publicaliiin  cx  vclcre  codice  Gervasiaiii  collegii  1'arisicnsis.  Nunc  dcinum  prodit 
n^cognitum  diligciilius  ad  exeniplar  qiiod  in  biblio.heca  rcgina;  Chrislin.TC  asservatur,  necn  ii  ad  Prosperi 
iiijiisdam  ex  Manich:cis  conversi  Anatlicmalismos ,  quos  edidil  Sirmondus  in  loino  primo  Conciliorum 
CaHi:c. 

C03IM0NIT0rJUM 

VULGO 

SANCTI  AUGUSTINI  EPISCOPI  ECCLESI^E  CATHOLICvE, 

QLO.MODO   SIT   AGENDUM    CUM    MANICUiEIS   QUI    CONVERTUMTUR. 


■«-©®»0«®€-' 


Cum  Manichxi,  qtii  coiivcrtiinlur  ,  ct  qiios  popiiilel 
liiijus  nefaiidissimi  orntris,  aiiallieiiiavcriiit  c;imdiMn 
li.i:resim  secuiidura  formain  infra  scriptam,  libclluin- 
qiie  dederil  unusqtjisqtie  corum  (onfcssioiiis  et  pni!- 
oilentix  sux  at^pic  a:i;ithciiiaiis  coruiii,  poiciis  in  Lc- 


clcsia  vcl  calcchiimeiii,  vel  pocnilentis  locum ;  si  li- 
bclliis  ('jtis  cpiscopo  pl:icneri(,  cumque  siisccperi(,  dct 
»i  cpis(olam  ciim  die  el  coiisulc,  ut  ncqiie  de  supi»- 
riorc  tcmporc  aliipiam  inolestiam,  vcl  piiblicis  lcgibiis, 
vc!  discipliwa  ccclcsiabtioa  patialur.  L(  post  ipsuni 


M5!> 


AnMOMTIO  IN  SUriSRQLriNTI' M  IJIUIUM. 


1ft»6 


«licni,  si  :(lK|uilMiS  irnliciis  rii:iiii<:li;nis  a[»|i:iiiii-iil, 
sciiliat  jiislili;c  scvciilatcm,  (iii;i;  luiiliiis  :i(lliilKii(l:i 
csl :  id  csl,  iit  !ib  cjus  coiisorlio,  vcl  :iinicili;>,  vcl 
(|u:icuiiii|(ic  socielalc  Clirisliaiii  sc  alisliiic:iiil,  scciiii- 
(iuiii  aposlolicain  disci|>linam  '  (  7't<.  iii,  10  )  Coiii- 
iiiciideiitur  autcin,  (jui  cpistolasal)  C|)is(0|>(»  a(;c(>|>c- 
riiit,  rcligiosis  catliolicis  viciiiis  ,  vcl  colialtilaloi  ilms 
suis,  sive  clcricis,  sive  laicis,  pcr  (|uoruiii  crjsa  sc  cu- 
lam  freijucntcnl  ad  audicntiam  scrmonis  Dci » ,  ct 
quonim  lesliuionio  possint  iiinotescerc  :  ncc  facilc 
admillantiir  ad  Haptismum,  si  catccliumcni  sunt,  ncc 
ad  rcconcilialioiicin,  si  puinitciilix'  locum  acccpcrunl, 
iiisi  pcriculo  mortis  urKenle,  vel  si  cos  aliquaiito 
lempore  probalos  essc  cognovcrit  episcopus,  per  co- 
runi  tcstimonium,  quibus  fuerinl  coiiimciidali. 

Forma  ergo  secundum  quam  dcl>cnt  hanc  haercsim,  (jui  cor- 
riguutur,  aiiathemare,  isla  est : 

I.  —  Qiii  crcdil  duas  esse  nalnras,  divcrsis  prin- 
cipiis  existenles,  unam  bonain  qiiod  esl  Deus,  alteram 
iiialain  qtiain  non  cieavil  Dcus,  liabciitcin  iirincipcs 
suos  cl  inala  sua  quui  noii  crcavil  Deus ,  analbcina 
sil. 

II.  —  Qui  crcdit  diias  naliiras  belliim  inlcr  se 
gessisse,  et  parlcni  iialuia!  Dei  in  eodeiii  bcllo  priii- 
cipibus  tcnebranini  cl  oiiinibiis  gcntibus  ad  malam 
iiatiirani  pcrtinciilibus  lnissc  |)('riiiixl;iiii  ,  ct  ab  cis 
leneri  colligalim  ',  opprcssam  ,  inqiiiiialam  ,  (iiiod  ct 
credi  lacit  natiir.ini  Dei  essc  luutabilem  et  coiiKiniiia- 
bilem,  aiiatbema  sil. 

III.  —  Qui  crcdil  parlcin  Dei  ligatam  et  in(|ui- 
ii:ilam  lcncri  iii  d;cinonibus  ,  ct  in  omnibus  anima- 
libus,  Iriilicumque  *  geiicrihus,  et  per  escas  Maiii- 
cbiroruni  Klcclorum  solvi  alqce  purgari ,  ut  crcdaliir 
pars  Dei  polliila  tcncri  iii  cucuiticribus,  cl  mclonibus, 
cl  radiculis,  et  porris,  ct  (|iiibtisqiic  vilissiinis  lierbu- 
lis ,  el  ei  subvcniri  ciiin  ab  Elcctis  Maniclucorum  isia 
conieduiiliir,  analheina  sit. 

IV.  —  Qui  ciedil  bominem  primiim  ,  qui  cst 
appellatus  Adam ,  non  a  Deo  lacliim .  sed  a  prin- 
cipibus  tencbrarum  gcnituin  ,  ut  pars  D(^i  ,  qua;  in 
eoruin  menibris  c^ipliv.i  tenebalur,  copiosius  cl  abun- 
dantius  iti  leiT;i  tciicreiur,  el  islo  niodocreatum,  cum 
iiiasciiliet  leinin;c  priiicipcslenebraruincoiicubuisscnt, 
et  fetus  suos  m;ijori  principi  tenebraruin  (ledisscnt  , 
el  illc  oiniies  coinedissct ,  et  cuiii  siia  conjuge  concu- 
buisscl,  alque  ila  ex  illa  Adain  geiicrassct  ,  ligatis  in 
illo  ni:igiiatii  pattciii  Dei,  qtiic  ligiila  lueratin  omiiibus 
ictibus  principuin  tcncbraruin  ,  (]uus  ei  maiiducaiidos 
dcderuiit,  aiiatlieina  sit. 

V.  —  Qiii  ciedit  principcs  lenebrarum  ligalos 
csse  in  c(jelo  babcntes  iti  se  colligatam  in  ;ingii- 
sliis  alqite  angoribus  vil:ilein  substantiaiit ,  lioc  cst 
partem  Dei,  et  co  modo  libeiari  de  meinbris  eiiniiit , 
cum  be;itus  Pater,  qui  lucidas  itaves  habet  divcrsoria 
ct  bibitacula,  id  est  solein  ct  liinain  ,  viriules  suas 
transngunit  in  fcmitias  pulcliras  qu:is  opponit  concii- 
piscendas  niasculis  principibus  lenebtarum,  et  in  ina- 

*  Alias,  auctorUalem. 

*  Alias,  erga  se  securam  frequenter  audieulium  sermonis 
Dei. 

^  Alias  legitur.  elab  eis  lenebris  coUigatam. 

*  Alias,  frucluumque. 


sciilos  pttlcbros  qiios  oppoiiit  coitciipiscendos  fcniinis 
priiicipibiis  tcinbraruiii  ,  iit  pcr  ipsaiii  coticupisccn- 
liaiii  solvaliir  cx  cis  vilalis  substantia,  id  csl  pars  Dci, 
ci  ex  coruiii  iiienibris  libcrata  piirgclur,  aiiatbeina 
sit. 

V|.  —  Qui  crcdil  parlcm.Dci  ,  qii:c  dc  coniniixlioiie 
gcnlis  tctiebraniiii  non  pottn.rit  libci:iri  atque  pitr- 
gari  ,  (bintnari  ct  iii  :i;tcriiuni  alligi  liorribili  glolx), 
ubi  iticludilur  gens  tencbrarum,  anatlieina  sit. 

VII.  —  Qui  crcdil  lcgeni ,  qu;c  data  csl  p«;r  Moy- 
sen  ,  iion  esse  a  boiio  '  ct  vero  Dco  dal;»in  ,  iicc 
Spiritu  Dci  botii  el  vcri  locutos  I'ropli(;tas  qui  fucniiit 
iii  poptilo  Israel  ,  ct  in  c:in(Hie  Scripliinirum  divina- 
riiin  babcnlur  apud  catliolicam  Ktclesiam  ,  anatlicma 
sil. 

VIII.  —  Qtii  crcdil  non  babuisse  vcram  carncin 
Filiuin  Dci  Dontinitnt  Jc^nitt  Cbristuni ,  nc(pie  iialiiin 
essc  de  virginc  Maria  ,  neqiie  veraiii  moriein  fuisse 
pcrpessiim ,  cl  a  ntortiiis  resurrexisse  ' ,  «cd  taii- 
tutiiiiiodo  spirituiii  fiiisse  sine  cariie,  sic  antciii 
apparcrc  voluissc ,  ul  c;iro  piilaiclur,  (\ux  iion  crat, 
at(|iic  iioc  iitudo  coiilradicil  Kv:iiigclio  ,  itbi  Icgilitr 
Dotiiiiio  ipso  diccnte  ,  Videte  nmiius  mcns  el  pedcx 
ineos ;  jialpate  et  videte,  qnia  spiritiis  ossa  ct  carnem  iion 
luibel,  sicut  me  videlis  liabcre  (Lhc.xxiv,  39)  :  ipii  crgo 
sic  conlitctur  Cbiistuni  Dciiin  ,  ul  vcruiii  et  integrum 
ctiani  hoiiiiiiem  iicgci,  an:itlieiiia  sil. 

IX.  —  Qiii  credil  .Mancm  sivc  .M.iiiicli;cum,  ipti 
supra  scripla  ojiinia ,  (|uai  analbcntatc  et  daitin:i- 
tioiic  sitnl  digna,  pra-diGivit  ct  docuit ,  Spiritiini  san- 
ctuin  liabuis.se  paraclelum,  cum  ca  oinnia  doccre  iion 
potucrit  Spiritus  verilatis,  sed  spiritus  falsitaiis,  aiia- 
theina  sil, 

X.  —  Et  praccipne  ipsc  Maiies  sive  Manicliaciis , 
qui  omnes  suprascriplas  itnpiet;ites  '  et  alias  sacri- 
legas  damnabilesque  fabiilas  docuit  et  conscripsil, 
et  credcndas  niiscris  persuasit ,  iiiteiidens  spiriiibiis 
seductoribus  et  doclrinis  dainioiiioruni  mciidaciloqiio- 
rum,  analhema  sit. 

Ilem  forma  epislolce  quam  dat  episcopus  conversis, 
isla  esl : 

Quoniam  le  Manicliworum  Auditorem  poenitet  fuisse, 
sicut  ii>se  confcssus  es  ,  anutliema  diceiis  blaspliemiis  el 
iinpiissiinai  alque  iminuiidissimcp  hwresi  eoruin  ,  ex  qna 
te  nonnisi  /ides  callioiua  salvum  facit :  hubebis  hanc  epi- 
stolam  adversus  eos,  qui  tibi  tempuris  prwterili  errorein, 
quaiilum  ad  islain  nefariam  pertinei  seclam,  ohjicicndum 
pulaverint,  qua;  scripla  est  die  illo  et  consule  illo. 

Eleclis  veio  conim  ,  qiii  se  cotivcrti  dicutil  ad  ca- 
lliolicam  lidein,  ctiamsi  ct  i)>si  sccundum  sitpcriorctii 
firiiiatii  eanidcin  li£resiiii  aiiatlieiiiavcriiil,  noii  facile 
daitd.-c  suiil  liltera) :  sed  cuin  Dei  servis  esse  dcbcbiitil, 
sive  clericis,  sive  laicis  in  monastcrio  vel  xenodocliio, 
donec  appareant  penilus  ipsa  stiperstilioite  cantisse  ; 
ci  tuiic  Ycl  baplizenlur  ,  si  iioii  litei  iiil  bapti^aii ,  vcl 
recoiicilientur  ,  si  pcenitentia;  locuin  ;tcccpcritit  :  nec 
acceptis  ciio  lilleris,  loca  in  quibus  fucranl  cointiicn- 
dali,  deseranl. 

'  Alias,  ab  uno. 

*  Alias,  revixisse. 

3  Alias ,  qui  oinnes  spirUus  iinpietalis. 


ADMONITIO  IN   SUBSEQUENTEM  LIBRUM. 


Pronunliavil  olim  Erasmus,  non  essc  probabile  Iiunc  dialogum  esse  Auguslini,  cujus  non  incminit  in  libris 
Rctractationuin.  iVani  Aciis  ecclcsiasticis,  inqiiil,  solel  addi  locus,  interdum  etiam  quid  fecerit  qui  pioponit,  aut 
qiii  respondet.  Ad  hcec,  non  solent  Ariani  tam  facile  conccdcre  in  dispulando,  quam  liic  facit  Feliciunus.  Prwterea 
densior  esl  Auguslinus  in  citandis  Scripluris ,  quain  liic  esi.  Notat  postrcnio  Eiasnius  plirascos  di.ssonanliain,  ct 
concludil  ertidilum  aliquem  exeicendi  ingciiii  gratia  rinxisse  dialogum  ;  quod  factiiin  el  ab  llicronynio  vidc- 
mn.  Dissimulata  vcro  hac  Erasini  ccnsura  ,  LovaDienses  librum  bunc  cxcudi  curai  uiit  intcr  gcnuina  opcra  ct 


n57  APPENDIX.  Ilf» 

cuiu  nomiiic  Aiigiislini ,  quia  \idoIicol  ipsiiis  essu  ngiioseil  Rctla  vulgatus  iii  l\iu!iiiu  nd  I  C.or.  1  ,  ol  Linrraii» 
lus  in  opore  conlra  Bereiigariiim  :  quibus  ailjnngi  jiotosl  Alcuinus,  lib.  1  coiilr;»  Elipaiiluin ,  el  F'elrus  Loiu- 
bardus  in  3  Scnl.  disl.  21,  cap.  Sicul ;  ei  disl.  22,  cap.  t.l  utique.  Si>d  quod  nd  llidani,  cerle  llnl:i»  vori 
collectio  in  Pauluin  ,  qnain  in  bibrotlicca  Gormaiioiisi  liabomus  nonduin  vulgalani,  oaiel  prorsus  co  loco  libii 
liujus  qui  in  colloolioiio  viilgala  ,  cujiis  auolorom  osso  Floriim  su-|h'  nolavimus,  cilaUir  lanqiinm  Aiigusrmi.  Nihil 
auloin  iiiiruin  qiiod  Augu^lini  orediliis  Cst  libcr,  ejus  rovora  noniiiic  in  veliislissiinis  codioibus  preiiokilus,  ct 
rorte  i|isi  a  vero  illiiis  aiiclorc  ccrlis  de  causis  supposilus.  Id  scilicel  a  Vigilio  Tnpscnsi  raclilatum  obsorvavi- 
iiius  ndinoiiilionc  in  Alloroalionem  oiim  Pascenlio,  in  Appoiidico  loini  soonndi.  Ilunc  cumdeiii  Vigilium  siibse- 
(piotilis  ciim  Foli(  iaiio  Allerc;«lioiiis  aiiolorom  doioxil  donionsiiaviiqiio  Pelrus  Franciscus  Cliinioliiis  ,  iion  so- 
luin  ob  siniiliUidinoni  slili  oiim  iiuliiliilalis  Vigilii  coiilra  F.ul^olieni  libris  ,  sed  oliam  qiiia  iii  Divioiiensis 
Abbalix  cmlioe  aniiqno  (qiiem  qnidein  aiile  annos  circilor  oolingonios  scriplum  piilamus)  Vigilii  nonien  pi\R- 
ferl.  \igilius  ip-e  iii  prtvrntiono  libroriim  coiilra  Variinadiim  ,  digc>los  a  sc  in  uniini  corpus  de  Unitatc  Trini- 
inlis  libollos  mouioral,  ubi  advorsarii  proposilionibus,  non  lCNliiiionioriim  aiiclorilate ,  sed  ruslico,  iit  ail, 
sorinono,  id  osl,  qiiasi  sacraniin  liilorarum  rudis  respondoliai.  C:oicnim  Opiaii  iiomcn,  oui  direclus  liber  nola- 
tur  in  ediiis  ,  nbest  n  Divioiiensi  codicc  ct  ab  nliis  mclioris  ml.\\  In  (piibusdain  tamen  MbS.  ct  tilulus  liabct 
l>e  Vnhutc  Triuilulis  ad  Oi>lalum ;  et  prufalio  Extorsisti  niihi ,  dilcciissinie  fili  OpUite. 


CONTRA  FELlGfANUM 

AUIANIM 

DE  UNITATE  TRINITATIS 

LIBER  UNUS,  VIGILIO  ULSTITUTUS. 


CArnT  PRIMUM.  —  F.Moisisli  inibi,  dilectissiine 
lili,  nl  de  nnilalo  Triniialis,  qiKO  perfoolus  Dciis  scm- 
por  no  sumnins  est,  ofIi(  ii  non  imincmor  sacordotn- 
lis,  :diquid  soribcrcm  ;  id.iuc  n  me,  ciim  propri:c  in- 
liriniiaiis  conscius  sa^pius  oxousnrom,  mullis  niodis 
cjtcgisli  ;  nssorons  oommnnis  lidci  ralionem,  et  rc- 
ligiosos  ncoipcrc,  ot  saoeidoles  doliore  fidelilius  iinn 
nogaro;  iie  aiil  illi  duiii  non  ncoipimil,  iiicipiant  ab 
iiil?delilius  facile  docipi,  aiil  ab  liis  ciim  dcsidcrala 
iion  iribiiiml,  coeleslis  tbesanrusClirsli  membris  non 
oxpciidi,  S(hI  in  lorra  (piodain  niodo  slcrilis  perili;c 
videaliir  abscoiidi.  Ilaqiie  vioUini  me  faleor  probabi- 
libiis  cnnsis,  ne  inermcs  iiadeie  vidoarobsisieiililuis 
ni:dis,  dnm  ndversus  inlidclesnon  inslruuiilur  miini- 
niine  veriuitis.  Vcruni  (|uia  in  biijnsinodi  qu;csiioni- 
biis  (;ii;cdain  obscnritas  contimia  oralione  frequenlcr 
iiicurVilur,  idcirco  id  mibi  visum  csl,  ul  cuin  sernio- 
iiein  qiii  iulcr  iiie  ct  Felicianum  niipor  cst  habiliis, 
pronotalis  propter  porsimaruni  discrelidncm  priiici- 
palibiis  iiominuin  liltoris,  prcsenlis  libelli  brevitalo 
complooloior. 

<:AI'liT  II.  —  Nam  ciim  nnle  hos  dics  paiiter  se- 
deiemus,  liim  illc  :  Inior  alia,  iiiqnil,  ipix  moin  ve- 
slris  dispulalionibns  fKiqiionlor  oircndiiiil,  niliil  (lo- 
lerius  pnio,  qiiam  ipiod  sie  pr;ccopUi  fidi^i  riiiiiliiis 
iradilis,  ul  noii  de  inlolligoiidariim  reriini  nlioiie, 
sod  poliiis  do  qiiadam  losiini(niionnn  oslcnlalionc 
coll.Mpieiilibiis  prosoribalis.  Qnod  nl  non  dicani  v;i- 
rniiii,  iiilcrim  (piam  rii>lionm  sil  iinllns  ignoial.  I'ri- 
inuni  qiiod  si  isqni  odocelnr  libris  jnm  crc.lidil,  ob- 
teiiii>crai  isio.  non  rcpiigiiat  :  alioqniii  non  magis  li- 
lii  qii;im  iisdoin  teslimomis  ipie  pro  aflirmalo  inge- 
rmiliir.  iicoosse  ost  conlradioal.  Kl  idoo  iiielior  milii 
aildocondnm  videliir  hjoc  via.  qna  piimiiiii  (idoi  ralio 
siiic  tcslimoniis  reddilnr :  poslralionoconviolo,  iler  il- 
liid  Scripluris  respondoiiUbusexpolilnr.  Eliioniminc 
rilo  :sl  ciiiin  lolinionia  h;ec  co  pmbanlur,  quodr:ilio 
iie  non  (  nreaiil.  polc^l  per  se  ill;i  siiHicerc,  qu:c  cliam 
hx'c  noii  nisi  per  sc  ipsaiii  vidoUir  aslruorc.  Sin  con- 
Ira.  «piis  potost  irralionabilibiis  lostimoniis,  lioel  illa 
diviiia  !ii:ganlur,  ralionaliilis  lidei  colla  submillcrc? 
tt  illain  (|Uidcm  dispiilandi  viam,  faleor,  in  aliis  lo- 
lerarcui,  qnos  inipcrilix'  ncccssilas,  quia  per  se  starc 


non  qucunl,  cogit  ad  alicnn  confiigcrc  :  in  tc  vero 
idoirco  nullo  inodo  prorsus  isla  perpclior,  quiaclo- 
qnciitiam  paritcr  cuin  scicniia  iidei  tilii  vidco  non 
doosse. 

Tum  ego  :  Non  usque  adco,  inquam,  mc  diioi  pu- 
tes  latidibus  mcis,  ut  injurinm  faoiain  pr;L'Codoiili<- 
biis  sanclis.  Ncc  pr.Tsnniam  uiiqnam  iii  sapionlia 
vcrlii,  nc  cvacueUir  crux  Clirisli  (I  Cor.  i,  17.  \idea- 
tur  lieda  vulgalus  in  eumdcni  [ocum.  )  :  scd  ScripUi- 
rariim  auclorilale  conlonins ,  simplicilati  obcdirc 
poliiis  sUidoo  qiiam  Uiniori.  Sed  moliiis,  iiiquis,  ra- 
tioiic  ipiis  (piain  UiSlimoniis  cdoceliir.  Quid  ergo  ? 
qnaiii  rnlionom  alfcrie  potes,  si  parUini  pr;edicas  vir- 
ginis,  sireddiUis  ociilos  non  ncgas  cxcis,  si  sepullos 
rcdisse  oslendis  a  inorluis  ?  Si  cigo  horum  clinconi- 
preliensibilis  ralio,  cl  vcrilas  pronipla  est ;  facilius 
iii  negoliis  fidei  lesiimoiiiis  crcdiliir,  quam  ralio  vc- 
stigauir.  Vcrmn  ipiia  noii  niniis  inconsequenter  diio 
isla  discernis,  ciiiii  ralione  praeniissa  eliain  tcslimo- 
iiia  non  omiilis  :  idciroo  in  liac  disputationc  id  nic 
faleor  seculuium,  qiiod  ipse  proliavcris. 

CAPIJT  III. —  Fi;i.iciAMis  :  Krgo,  inqnit,  qiioniam 
oliosi  sniiins,  a.l  lioiiionsii  veslri  (pi:estioiioiu,  de  qno 
noii  inlor  iios  laiilum,  sed  eliam  inior  niajoros  no- 
siros  plerimiipic  iraolaluni  esl  ,  veniamiis.  Et  ne 
loiigins  ev:igeuir  oralio,  ipsejain,  nl  soles,  perso- 
iiaiii  proponcnlis  assiimc,  cl  a  n.ibis  raUonein  iio- 
slr.e  lidei ,  (pucrcniibiis  vicissim  roddiUirus,  in- 
qnirc. 

Tiiiii  cgo  :  Dlo  niihi,  inqiiam,  vorumne  sit  quod 
leaiidio  (licere,  Patri  liomousion  non  esse  penilufe 
Filiimi  ? 

FELICI.VNUS  :  Vcrum  est,  nec  porsuadori  milii  po- 
lcsl  i(l  in;{cniliiin  cssc  quod  goniliiiii,  ne  ciimdom  Pa- 
trcm  vidcar  pradicare  qiiem  Filiuiii. 

AtcusTiNUs  :  Non  ila  est  :  nam  ne  niilii  qiiidom 
isliid  iii  nninio  csl,  cuindem  iiigenilum  esse  (|iieiii 
geniiuni ;  sed  id  polius  iiigoniuini  csse  qn.id  gcni- 
liim. 

Ff.l.  Et  qiiomodo  non  cumdem  ingenitiim  dicis 
esscquem  genitum,  si  utruinqne  ununi  putas  csse, 
nun  alteruiu  ? 


1160 


APPENDIX. 


IICO 


Aiic.  Aiiiiiiftdvorlo  viin  U\  poiiilli^  iirtii  allciiilissi! 
vcrhoriiiii  :  ii:uii  tliiii)  iilriiiiii|ii(;  iiiiiiiii  iliio,  ^iiliLiii- 
li;iin  vn  i  Palris  ;i<;  vcii  i'"ilii  (!.\  loUi  noii  s('[i.iro  ; 
(;l  (liiin  iioii  ciiiiKiciii  l\iti(;iii  (|iiciii  Kiliiiin  pr:cilico, 
iilriiis(|ii(;  p(>i-soiiaiii  S('rv:ii;i  iiiiiU.sciijiisijik;  piopricla- 
l<!  (lisc(!riio.  llai|iK!si  siilisl;iiiti;iin  <|ii:cris,  iis:iTriiii- 
l;is  iiinis  csl  Diiiis  ;  si  pcr>oii;mi,  ;ill(!r  (!si  Kiliiis 

Kici,.  Ll  (pioniodo  cl  idcin  c>sc  diiis,  cl  ailci iiin 
Filium. 

Aur,.  Idem,  infpiam,  ^omiiiunionc  8ubslaiili;c  ; 
alloriiin  propriclale  pcrson.c. 

Ff.i..  Ncs<!io  (pio  pacto  una  crcdilur  csse  siiiislan- 
tia,  ciiin  noii  uiia  dicalnrcssi;  pcrsoiia. 

AuG.  Nini  csl,  iii<|uaiii.  iina  pcrsona,  fiiiia  una  ge- 
nuissc,  clallcra  dicilur  gcnila  :  ct  csl  taini'ii  iiali  (!l 
gigncnlis  iioii  divers:x  siiiislaiitia,  (piia  iion  dissiinilis 
gcncranti  doictur  cxorla. 

Fel.  Vcliiii  ijua'Socxcinpl(i  milii  laciliore  dicla  di- 
lucides. 

AuG.  In  rcbus  qiiidcm  incomprclicnsiltilibiis  cxcm- 
pla  iion  suppclinit  dispulaiiti :  laiiicn  iii  (piaiilum  ficri 
polesl,  cti:iiii  in  li:ic  parte  non  dcero.  Ecce  igilur  lio- 
iiio  palcr  liaiict  lioiniiiein  fiiiuin  :  esl  qiiidem  com- 
inune  utriusqne  qnod  lioino  cst,  iini  lamcn  ipiod 
filius,  alleri  proprium  viddur  csse  qiiod  palcr  esl ; 
nain  iii  iilroquc  sic  persoii;»  disccrnitiir,  nt  coinmii- 
nis  liuinaiiil;ts  iioii  nt^gctiir,  duni  uniis  gignit,  alius 
gignitiir;  .i!(|ue  auieiii  lioino  el  qui  gciiuil  dicitur, 
et  illeqni  gignitur. 

CAPUT  IV.  —  Fel.  llliid  certc  dicas  vclim,  gcni- 
lus  ab  ingcnito   ulriim  inilio  separclur,  aii  noii  ? 

AiiG.  Ne  id  quitlem  spiriliialis  iiilclligciili;i!  vcri- 
tale  recipilur,  ut  Patcr  a  Filio  iiitcrvcntii,  non  dico 
lcmporis,  quod  diebiis  coiislaiac  iitKtibiis,  scd  cujus- 
libci  acvi  vcl  a;lalis  '  spalio  separetur. 

Fel.  IIoc  si  iia  est,  diio  lateris  ingcnila.  Et  qno- 
mo<io  allcra  Palris,  allcra  Filii  pntatur  essc  p<'rso- 
iia,  cuiii  por  signiricationem  coiiiimmis  ingeiiili  ulra- 
que  vidcatnressc  confusa  ? 

AuG.  In  lioc  quidcni  a  majoribns  veslris  non  mc- 
diocris  calnmni;R  sopbisma  conlcxilur ,  lameii  per 
auxilium  ipsins  Trinit;itis  calbolica  iiecesse  esi  sim- 
piicitate  solvatur.  Patrem  namqiie  ingeniliim,  Filiuin 
gciiitiim  dico,  nec  ideo  lamen  genitum  iiigenitoco- 
aiterniim  csse  non  pncdico,  eo  tantum  docens  inge- 
iiiluni  Patrem,  quia  iion  proccssit  ex  altero  ;  eo  ge- 
iiitiimFilium,  quia  non  exslitit  ex  se  ipso.  !N<m  est 
coinmiine  utiiqiie  nasci,  non  est  commiine,  iioii  gi- 
gni  :  et  coinmnne  lamen  csl  allerimi  aii  aliero  inlcr- 
ventii  medii  temporis  non  diveili.  Iiaqiie  si  pcopriiim 
Palris  quaeris,  sufficil  quia  solus  noii  liabct  patreni  ; 
si  Filii,  salisest  qiioil  non  liabel  projem^:  unain  aii- 
lem  el  cox'teriiam   Palris  ct   Filii  dicimus  deiialcm. 

Fel.  Quaiitum  ad  nie  attinel,  non  video  qiiid  isla 
nunc  colligas.  N:im  qiiamvis  .\rislolciica  mcciiin  sub- 
liiilate  contendas,  fieri  lamcn  iKm  potcsi,  iil  ciiiii 
qui  genitus  esl,  abco  qui  geniiit  nuila  sevi  inlcrce- 
deiilis  aiiliqiiitalc  disccriias. 

AuG.  Scio  eqiiidem,  ut  ilic  ait,  qiiam  iii  difficiii  lo- 
co  vcrsctiir  oratio  :  tamen  vercndiim  iiobis  iiibil  est, 
(|ui  per  adjiiloriiim  saiicti  Spiriliis,  lestiiiioniiim  dici- 
iniis  Deo.  Quid  ergo  dic<'mus  ?  Eslne  ^irKpiid  iu  Pa- 
tie  quiid  iiegctiir  iiigcnilum,  aii  iion  ?  Si  csl,  non  in 
toto,  sed  iii  parie  poiius  dicaliir  iiigcnilns ;  alioipiiti 
iioM  ex  tempore  coepit  esse  Filius.  Nain  si  paicrnitas 
non  CQ!pit  Palris,  inilium  invcniri  non  poiest  proiis. 
Si  initium  dicitur  pioiis,  noii  :cti'riia  patcrnitas  docc- 
bitiir  Pairis.  El  quomodo  sl;il)it,  qiiia  lotiim  in  Pa- 
Ire  docetis  iiigenilum,  (|iii  ipsiiis  pateriiiiaiis  noineii 
babere  piitalis  iniliiim,  ciim  coipisse  cx  (cmpoie 
ilicitis  Filiiim,  qiio  iioiKlum  exslautc  Patreiii  dici  noii 
polest  vocit;ituiii  ? 

Fel.  Non  sunitam  sliiUiis,  iil  lcnipiis|»r;cfcrain  Fi- 
lio  ;  scd  iiiitium  dari  ccrlum  csl  gcinto. 


ita  omncs  Mss.  At  Er.  cl  l.ov.,  vcl  (Vlcruiliitis. 


Air,.  Onid  cigo?  iiiicr  Palrcni  ct  Filiuni  dicis  iiic- 
liiiiin  iiiliil  fiiissi!? 

I''i,i,.  Il:i  pi(iisii>. 

Aic.  (Jiiumodo  igiliir  iicgas  Palri  Filiiiin  co.clcr- 

niini,  (pii  iiiler  P:ilre l   Filiiiin  f;ilcris  csso   iiiliil 

iiicdiiiiii,  ii<!  iil  pKiim  iiiiii    iii<<liuiii  laiti    Coiislel  Ci>!>« 
<pi:ini  i<-i  liiiiii  ? 

CAPIJT  V.  —  Fii,.  (}iioiiiam  mf  dispntnmli  artc 
coikIikIIs,  iil  qiiixl  a  in;ijiirilMis  iioslris  dicliim  csi, 
brcviter  cxplic;d)o.  Aiiiiil  ciiiin,  (pioties  dc  iiiitio  Fi- 
lii  et  P;iliis  a:lcriiitalc  liactatiir  :  Eral  quando  iioii 
(!ral,  ct  aiilcipiaiii  nasccrctiir  noii  cral. 

Ai;c.  Oii;iiiluin  advcrto,  iiiaii(!iiic  inai.p  crcdiililalis 
crron-  sola  vcib:i  miital:i  siiiil.  Divisti  naiiKpie,  Ei;it 
qii.iiKlo  iiiin  cral.  Erat  istud,  ad  avuin  pcriincre  viil- 
lis,  aii  ;i<l  Filiuin  ?  Si  ad  aivuiii,  id  e>l,  vcliil  qiioij. 
daiii  :iiile  Filii  n.ilivilatcm  ;cleriiitatis  spatiiiiii  ; 
ec(c  ;i(l  siipcriorcm  l)i:is|)iiciiiiain  iicce.ssiUiii!  dchiln- 
ris,  ciiii)  iiilcr  Palrciii  cl  Fiiiiiiii,  teilium  qiioddain 
lcmpu;^  imiiiitiis,  dicisijue,  qnia  ciat  anle  Filinm  P;i- 
lcr  cl  lciiipiis,  post  li;cc  duo  Fiiiiis,  post  Iria  isla  Sjii- 
ritus.  (Jiiiidsi  admiltiiiiiis,  iil  sine  lcni|)Orc  gigni  iioii 
potiicrit  Filiiis,  viilc  (pi;iin  lali;  p:il<':iiit  isla  qii;i! 
dicimiis.  Nani  si  nou  siiie  tiimpure  esi  Filius,  ccrlc 
nec  nisi  iii  ioco  diccndus  cst  g(!niliis.  Hoc  admisso, 
anle  Filiimi  ct  S|iiritiiiii  s;iiictiiiii  co;evnsqu'id:im  mo- 
do  Patri  dicilur  cl  locus.  Qiiod  si  ila  csl,  (piod  sine 
b»coel  tcmpore  nasci  iioii  potuerit  Filiiis,  in  ipio  io- 
co,  aut  in  qiio  icni|>oie  f;icluiii  locum  dicis  ct  lcii)- 
piis?  Si  in  nulio,  ecce  sine  tempore  el  loco  licri  po- 
•iiil  tempiis  el  lociis.  Si  iii  aiiqiio,  idipgum  vidclnr 
tempusct  lociis,  in  ciijiis  oiigine  similiier  ci  lociis  ic- 
qmriliir  ct  tempiis.  Quod  si  iisquc  adeo  sinc  li-mpori! 
el  b)Co  ficri  ;ili(piid  potuii,  ut  neciii  loco  lcciiiii,  nr.c 
in  teinpiirc  factum  doceas  lempus  ;  iiescio  ipia  lenic- 
ritate  conleiidas,  qiiod  nasci  siiie  bis  •  iion  |)otiieril 
Fiiius,  qniquaiiium  ad  saii;iin  fidem,  el  locuiii  docc- 
tur  fecisse  ct  lcmpiis.  Scd  de  lioc  satis;  niiiic  qiiod  a 
majoribus  veslris  dictum  pr;«'dicas,  repetamus.  Eial. 
inquis,  quaiido  non  eral.  Si  Erat  istud,  a<l  lcmpiis  rc 
fcras,  ecce  ante  Filium  tempiis  :  si  ad  Filimii,  niin- 
qiiam  non  erat  Fiiiiis  ;  er;it  ciiim  jaiii  qu;indo  non 
erat  Filius ,  a  quo  facliim  diciiiir  tcmpiis  '.  Sc<l, 
Anleqiiam  n;isceretiir,  inqiiis,  iion  fiiit.  Quis,  qu;Kso, 
non  fuit  anleqiiam  nasceretnr?  Si  Filius,  ccce  ipso 
inteileclii  aiiie  Filium  fiiisse  dicilur  tempus.  Si  aiiicin 
aiitequam  nasceretiir  Filiiis,  non  eral  lempiis,  seipii- 
tur  ut  dicatur  Patri  Fiiiiis  coiclernus  irtler  (pioiii  et 
Patrcm  iiuilum  fuisse  dicitiir  tenipns  ;  ma\inieciim 
inler  ca'lera  Evangebsiis  altestaiilibiis,  cliam  tem- 
piis  fecisse  dicalur  Filius.  Sed  forle  de  Palre  dictimi 
aliqiiis  puiel,  Erat  qiiando  non  <i-at  Filius.  Ciii  sen- 
tcntiac  secuta  noii  conciiumt,  quibiis  diciliir,  Ei  :iiiic- 
qiiam  nascercliir  iioii  erat  :  iiam  per  se  Paier  .sem- 
perexisleiis  eiiam  ;i  vobis  dici  non  polcsl  naius,  <pii 
non  ab  iiiitio  docctiir  cxortus  ;  el  in  Palrciii  cadcre 
noii  potcsl,  EiMl  qii:indi)  non  crat  geritus. 

Fel.  Qiioiiiam  ine  veibis  iil  mca  lert  opiuio,  in- 
opinata  siibtiiilateccrlaiitiiius  noii  mediocriler  (lcl;ili- 
gas,  idcirco  (|U;cso,  nl  si  lieri  polesi,  exemplo  ciijiis- 
libet  rei  ,  possibile  id  es.«e  quod  docere  conaris, 
ostendas.  Neipie  eniiii  aliter  ciedcie  possimi.  liccl  vi 
orationis  *  oppressiis,  c<i;vtcriiiim  cs>e  geniiiim  Patri, 
iiisi  aiit  ntrunique  genitum,  aul  utriimqiic  palrcm 
dixeris  sibi. 

AuG.  Qiioninm  ine  ad  incomparabilinm  rcriim 
cxempla  compellis,  iiicirco  qii;c  sit  ignis  potcntia  vi 
deamus,  ex  qiio  scniper  spleiidor,  semper  esl  \apor. 
lltrum<iiie  de  co  nascitiir,  iicc  iden  laincn  ignis  siii<> 
lioriim  qiiolibet  aliquatcnus  inveniiiir.  li:i'C  (ria  non 
se  invicem  gignimt ,  qiiia  noii  de  splendore  ignis  cl 
vapor ,  aut  de  vapore  ignis  ct  splendor,  scd  de  igne 

•  F.r.  ct  Mss.  omiltunt,  dne  liis. 

*  sic  Mss.  Ai  Lov.,  erut  enim  jam  liliiis  qmndo  non  ei  ai 
temims. 

'■>  i.v.  cl  Lov.,  ri  ralioiiv}. 


ni 


DE  rMTATE  TmMTATlS. 


<I€i 


spliMutor  ci  v:i|)or  sompcr  esl  goiiidis.  {)\i:v  iiiiii  il.i 
siiit,  vidcsne  eii.im  iii  crcaliiris  possc  iiliqiiiil  iinsci. 
iicc  ostcndi  laiiioii  iciiipiis,  (iiio  id  tio  (iin'  iialiim  csl 
siiic  gciiilo  |H)iii(Mil  inveiiiri?  Si  cigo  xisiliiibiis 
excmplis  ist.i  pcispi(imn<;,  ciir  foii  dc  ralrc,  Fdio  ct 
Spirilii  s.iiicto,  (|u.iiiliim  ad  commnnciii  diiiitaxil  nt- 
(pic  iiidilTorciitcni  xlernilalcm,  similia  pi.nlicciims  ? 
Ncipic  ciiim  idco  ncccssc  cst  Palrcm  cl  Filiiim  el 
5i)irittim  snncUim  a'i|iic  dieamiis  inuonitiim,  (piia  iiol- 
iniii  ab  altcro  :i>vo  inl>TVCiiiciilc  (ii(  iiiins  sopuiMliim  : 
cnm  cli  1111  cx  aliis  robiis  qii;i'dam  ^oiiila,  ncc  idco 
lamcii  nut  ivquc  gigiientia,  aul  siui;  inviccm  doccii- 
liir  cxslanlia.  Scd  qnid  prodest  litiriim  miill.t  colli- 
g(MC,  riim  paucorum  lesliinuiiiis  eiiam  cxtcra  liccal 
a'Slimnro? 

C\I'DT  VI.  —  FrL.  (Juoniam  sentcntiain  me.im, 
piMCcdcnlium  palriiiii  auctorilalu  fuiidatnm ,  iinva 
(lis|)ninn(li  arlc  contnrbas;  idcirco  vclim  mibi  dicas 
(lc  ii.ilura  Filii  Dci  ,  id  est ,  dc  siib^lanlin  ipsa  qiiid 
6oiilias.  Si  ciiim,  ut  dicoic  vos  «olelis,  lioniousioii  c^t 
l'.-1'.ii,  ipso  (|ii0(lam  iiiodo  palor  cst  sibi,  alio(|uin 
consub8t:iiitialis  cssc  iion  potest  gcnitori.  Naiii  ((uidaiii 
nostrum  homoiisii  opinioiicm  ndoro  sic  solcbat,  di- 
cciis,  Si  non  cxtrinsccns,  sed  cx  eodcm  ipso  piolatns 
cst  Fibns,  in  diios  i|iiodnm  modo  (livi>us  cst  unus, 
(|iiniidoi|uidcin  non  aliud  gigiiciis  dicitiir  cssc  quam 
gciii:us. 

Auc.  Dnni  iios  Ari>tolclica  dicis  arle  coiilcndcre, 
ip-o  ad  dialerticoriim  vidcris  laqiicosconfiJgisbe.  Sed 
ni)s   fidci  vcrilalc   confisos  ncqiiaqiiam  possunl   isin 
lcrrerc.  0"'''   igilnr?  dicis  cx  substaiiiit,  credo,  P.i- 
Iris  iiasci  Filimii  ncipiivissc,    ne    ihgcnilnm   Pnirein 
Filii  vidcinuir  gcncralione  dividore'.  Qiiod  si  ita  esi, 
niale  crcililur  Filiiis,  qiii  non  cx  Patre,  id  cst,  noii  cx 
codem  ip-o  genilus,  scd  cxlrinsecus  facliis  liitcr  alia 
prrdicatiir.   Qnod  ul  sil  iiilclleclu  faciliiis,  id  ipMim 
pro  po  sc   cx|ilie:ibi).  (a)  Filioriim  namqiie  ndoplixi 
a!ii,  II  •liiralcs  nlii  siinl.  ti  qiii  genili,  ab  iiiitio  Tilii  sem- 
I  cr  ac  proprii;  illi  |iriino  :ili.'iii,   post  filii,  cum  i>er 
adopiiiiiiom  iii  rnmiliim  videiitiir  ascisci.  Quibiis  ergo 
(oinjiniaiidiis  csl  Filiiis  rc:?  Si  ;idtiptivis.  cril  apiid 
Palrcm  similis  iiobis;  si  propriis,  cx  subslaiitia  siib- 
siitissc  diceiidiis  csl  gciiiloris.   Scd   iii  diio,    inquis, 
snbstanlin  pntcriia  dividitiir.  si  cx  solo  P.ilrc   Mib- 
si:inlialilcr  Filiiis  gciicratnr.    IIoc  qiiam  slullnm  sil, 
cti:im  visibili.i  ips:i   iios  doccni,  Quis  enim    iinqu:im 
vcl  carnaliiiin  p:itrum  gignendo  divisus  cst?  Quod  si 
ncc  in  coiidiliDncin  corporis  cadil  ipsn  divisio,  ncmo 
enim   sic  gcnuit  firmin  iit  so   perdtrel  nied;uni,   el 
salva  inlcgritalc  Pnlris  noii  poliiisso  iiasci  dicitis  Fi- 
limn  ?Sed  qnid  plnra  ?  N:iiiv;;:iiem  Fil.i  Dci   oitii;ii- 
ipic  limniitilitis  ,  lire,  ni  fallor,  oci  inrii.il ;  id  cst,  iit 
aiil  ex  1'alro  sit,  aut  cx  n.bilo ,  nut  cx  nilero ,  nnt  ex 
so  ipso.    Iloriim,   qiin'SO,  conscqiienliani  vidcamus. 
Si  cx  sc  ip-o;  nnn  rcclc  filins  diciliir,  qui  iion  nalus, 
Rod  ingeniuis  iir;t;(licaliir  :  si  ex  nilnlo  ;  crcaiiira  cum 
e.clcris,   noii  crcalunc  auclor  oslcndilnr  :  si  ex   al- 
tcro  ;  iioii  cjiis  cni  crcdinms,   scd  nescio  cnjns  iiico- 
gnili  pniris  filins  prn"dicaliir.  Quod  si  pra^icr  quatuor 
li:rc  iioii  invoniri  polcsl  quinUim  ,  ncc  de  his  proptcr 
cvideniem   blaspbcminm  iria  prrdicari  ponilus   pos- 
stiiit ;  rcsinl  iit  subsUinlialitcr  de  Palre  sii  gcniliis  : 
r,nin,  iit  diximiis,    ncc  invcniri   qiiiiiliis,  ncc  prxlcr 
primum  de  bis   iJoccri  potcst  aliqnis  niodiis  ;  iitpole 
rmn  ncc  creatura,  ncc  alierius  patris  rdiiis,  nec  ul 
l»a'er  dicatur  ingeniuis. 

Ffl.  Oii:isi  vero  cgo  aut  prxter  hxc  qnintum,  aut 
do  his  iribns  aliiinitl  prieilicarim  :  (|ui  sic  non  ex 
snbsianlin  Pnlris  cxslilis^e  Filium  dico  ,  ut  tamcn  cx 
Cjiis  voluniaie  non  negcm  genitnm. 

Atr..  lu  imiiin  de  siiprndielis  consoqnenlin  ipsa 
detrudcris.  Cum  eiiiin  dc  Fdii  subsianlia  rcquirimns, 

«  Fr.  I.ng(l.  ven.  sic  le^int  hunc  locum  :  Qi  il  ergo  dicis, 
F.x  sub>Luilia  credo  ratns  maci  Filium  neqiiviw  ,  ne  in- 
yeniiuin  ralreni  fitii  lidetimnr  qeneratione  diiidere.    xi. 

(u)  Alcuiiius,  lib.  1  coiUra  Hii:;inliim. 

Sanct.  AtcitsT.  VUl. 


(inom  (11  ex  P;ilic  .-ubslanlialilcrgonilmn  iioii  falerM, 
siiic  dubio  inlcr  alia  ex  niliiln  faeinm  cssc  conteii- 
dis  :  (|uati(lo(|iii(lcni  iicc  corniplibilcs  crcatiirns  dici- 
mnssiibstilisse,  nisi  iil  lias  Deiim  ot  voinis.sc  pcr  iiief- 
fabiltMii  dispciisnlioiiiMii,  ct  potuissc  |)(M'  singiibironi 
poleiiliam  dieamns  efilccre  ;  diiin  ct  voluiiinieni  fuisse 
iiovimus  i|iia  placiiit  Dco,  el  poicstalcm  (|ua  possc 
siibjaccl  Domino. 

Fel.  Ergo  ad  cxstantiam  Filii  polestns  patcrna  non 
siinicil'/ 

Aic.  Qiin»i  (>go  de  polcslalc  Pnlris,  ct  non  dc  ips;» 
palcniitalis  ventnlc  conlcndam.  Aii  ci  se  dici  inaluit 
l';ilri  III,  (|neni  noii  sibi  ,  scd  rrenliiris  voliiit  osso 
consiniiloiu?  Et  idoo  fatciidiim  tibi  est,  ex  snbstnnlia 
P:ilris  exslilissc  Fdium,  si  ct  iiaius  et  Dcns  est ; 
nnt  Firnim  parilcr  ct  DiMiin  iiegaie,  si  iion  cx  pa- 
tcrna  subslaniia,  scd  ex  iinlla,  operanlc  lanlum,  sicut 
eliniii  in  aliis  crealuris,  Putris  voluntalc  et  potestaio 
crealiis  esl. 

CVPLT  VII.  —  Ff.l.  Qiioiiinm  mc  ad  ejusmodi 
coiires-«ioncin  neccssilale  compcHis  ,  il  (piod  a  iii.njo- 
ribiis  iiosiris  diei  assolet ,  nou  lacebo.  Aiiiiil  cniin, 
crenturam  csse  Filium,  sod  pcifcclam,  ct  (|u:c  dumi- 
iiari  possit  omnibns  crcaluris. 

Al'g.  Gaiidoo  (|iiidcin  quod  irrcligios:e  pra-dicatio- 
iiisinlimum  viriis  '  manifosla  confessiono  piodidcris  : 
niliil  Liiiicn  (juod  credulilato  digniim  vidc;ilnr,  opi.o- 
iiis.  Crcatiira  nnroquc  csl,  cx  eo  (iiiodadbuc  iinn  csl, 
nut  niiqiiniido  iioii  fuit ,  rci  cnjnslibct  cornipibilis, 
(|iiaiitiim  iii  sc  e>t,  pcr  omnipoUiilis  Dci  Vdliintaleni 
ficla  siibst:iiuia.  Il:vc  definitio  iiUimi  in  Dci  cad:il  R- 
limii  vidcamns.  Nam  Filius  iii  co  quod  csl,  indiiro- 
rciiiis  iiaUir:o  vorilalc  prolalus  cst ;  qiii  cx  co  (|iii 
cst,  id  csl  ex  gigncnte ,  non  dis  iinilis  natus  cst.  Et 
idco  iiiter  Filiuni  ct  ( rcaturam  primimi  ,  ni  fallor, 
i>ia  discreiio  est  :  (|iii:i  illo  cx  P:ilrc  substanli:ililer 
gignitnr;  crealuia  iioiicx  snb^tanlin  facicnlis,  scd  cx 
sola  volunlale  ac  potcstate  perficilur.  Isla  corruplibi- 
lis  pcr  iialiirum  ,  iiisi  fiicrit  servala  per  graliain  ;  ille 
iiicorrii|itibilis,  (|ui  nascendo  incorruplibilcm  ex  in- 
Ciirruplibili  Pairc  viilcUir  baberc  siibsinntiam.  Filius 
p(M- onini:i  similis  Palri ;  dibsiiiiilis  crcaliira  factori. 
lllc  non  cx  co  quod  non  csl,  in  id  quod  csl ;  ct  pro- 
plcrca  nunquam  in  id  qiiod  iion  cst,  ex  co  qiiod  est: 
illn  cx  eo  quod  iion  est ,  in  id  qiiod  esl ;  ci  proplcr- 
c:i  quanluin  nd  se  atlinel,  cx  coqnod  cst,  iii  id  (luud 
iii);i  cst,  sui  orliis  coiidili  inc  rcvcrlitiir. 

Fel.  Non  video  quid  arciiio  luijus  obscmilntis  in- 
vnhcris  :  et  idco  rccle  fncies ,  si  id  qiiod  a  tc  ,  ut 
iiiea  fcrl  opinio,  incomprelieiisibililcr  diclum  cs>l,  in- 
telligibilius  cxplicavcris. 

AuG.  Dixi,  iiKinnm,  de  Filio  ,  ciim  cnm  a  crcnlnraa 
dcfinitioMC  disccrncrcm,  qnoninm  is  iion  ex  eo  qiiod 
iion  csl,  in  id  qiiod  csl  :  qiiod  tnlc  cst  ac  si  diccrcm. 
non  cx  iiihilo  facius  est.  Et  proptcrea  tiunqnam  iii  id 
qiiod  iion  cst,  cx  co  quod  csi;  id  cst  nuiiqiiam  iii 
iiihilum,  cx  eo  ip>o  qnodest,  nalura!  su;c  pioprietatc 
solvciidus  est.  Crealura  vero,  cx  co  qiiod  iion  csl, 
iii  id  qiiod  est  :  quo  ostcnditur  ,  (luia  cx  niliilo  pro- 
lala  est.  Et  propterea  quantiim  atl  se  attincl,  cx  eii 
qiiod  csl,  in  id  qnod  non  cst;  id  cst,  in  niliilum,  nisi 
perpclua  *  gralia  fcccrit ,  naiunc  sux  qualitatc  vcr- 
tendacst.  Ergo  niint|iiaiii  noii  eril  Filins,  qni  substan- 
ti:ililer  (iocelur  csse  perpciuus;et  boc  ulpotc  pro- 
piio,  a  condiiioiie  omniuin  crcaturarum,  qna;  pcr 
ipsum   facta;   sunt,    non   injuria  iioscitur   sop;iraii- 

dns. 

CAPUT  VIII.  —  Fel.  Licet  intelligcnliam  incain 
nova  rcrum  sublilitaie  perstringas  ;  ncseio  tamcn  (|Uvi 
paclo  dicas,  quod  coailernus  Palri  sil  Filius  :  cuin  eV 
commimi  loquendi  modo  et  r.aiuru;  lcge  prior  gi- 
giicns  videaUir  csse  (luain  gcnitus. 

Alg.   Si    nalura;  auctorcin    crcaliirarum  legibus 

•  Vss.,  (juod  prwdicalionis  iuilio  inlimum  vinis. 

*  YvTiv,  pcrpcliiam. 

fTienlc-sepl.J 


15(53 


Al'l'i:.M>IX. 


1164 


a^sliniamns,  dum  ftiilcriorcin  cssc  P;itrcm  Filio  pra;- 
dicamus  :  ciir  iioii  c:ult'm  natiirr  lc{,'(;,  forliorcin  r.i- 
ire  Filiiim  pcr  acccssiim  lcmporis  dicimus  ;  diim  lurc 
huic  dosuiil  crcmeiiia  iiasccnti,  cl  imhcclllilalis  iii- 
jnriam  scnccliis  ingcril  Palii  ?  Qnnd  si  hoc  ratio  ip  a 
non  recipil,  oniiitamns  in  Dco  corporalis  iiilclligcn- 
li.-c  lcgcm,  iieopciibus  snis  siinilcm  (licanins  css(; 
laclorcm  :  inaxiinccmn  cx  (;o  (|iiod  apud  nos  cvideiis 
csl,  cliam  id  (piod  in  occiillo  cst  possimiis  ostcnderc. 
^^icul  ciiiin  sinc  excmplo  malcr  gennil  anclorcm 
suum  ;  sic  inoirabilitcr  Patcr  gcmiisse  crcdendiis  esl 
ciKctcrnum,  De  malrc  nntiis  csi  (pii  anlc  jam  fiiit ;  dc 
Patre  qui  aliqiiaiido  non  dcfuil.  Hoc  fidcs  crcdal, 
intclligcnlia  iion  rcquiral  :  ne  aul  noii  invciUum 
pniel  incrcdihilc.  aiil  rcpcrtiim  non  crcdat  siiij^ii- 
lare.  Eccc  cnim  dc  matre  nalus  csl  Clirisliis,  ncc  idoo 
csl  pcr  contacliim  viri  malris  jpudor  iniminiiliis. 
Virgo  pepcril,  quia  virgo  conccpil  :  cl  non  servalo 
rcrum  nrdine,  cx  inlegro  malris  corporc  inlcgrum 
corpus  Cliristus  assumpsil.  Si  ergo  novo  more,  nullo 
cxcmplo.  stcuiiduiii  carnem  nalus  docclnr cx  corpore ; 
qiiid  mirum  si  non  sccundum  cimsuotiidincm  liiimani 
parlus  pioccssit  cx  Patre?  Non  minuit  substanliam 
inalris,  ex  sola  genilus  Filius;  cl  sinc  daiiino  corpo- 
ris  paricnlis  natum  filii  novimus  coipiis  :  et  mimiissc 
incorporalcm  Palrcm  subsl:uiliam  crcdiiur,  cum  ex 
codem  ipso  substanlialiter  aique  incorporalilcr  prola- 
lus,  dicilur  gcnilus?  Krgo  si  naluram  reriiin  iiitel- 
ligeiilia  duce  pcrpendinuis ;  demus  initium,  si  non 
negamus  occasum.  Alioquin  iJoo  Firnim  noii  liabcic 
dicamiis  inilium ,  qiiia  noii  per  graliam,  sed  pcr  m- 
iiiram  falemur  cssc  pcrpclimm.  Ad  summam  ,  major 
ct  minor  iribiis  modis  dici  poiesl ;  id  est,  ntale, 
forma.poleiilia  :  .-clale,  seiiior  pucro;  forma,  longior 
parvo;  polcnlia,  forlior  imbccillo.  Vidcamus  ulrum 
aliquid  horum  accidalFilio  :  nam  nec:cialcniinor  est, 
qucm  de  principio  Patrc  coiisial  cxstilisscpriiicipiiim; 
nec  loriiia,  qiieni  non  aliud  fas  est  pr;cdicare  quain 
Hcum  ;  nec  potonlia ,  a  quo  tolum  novimus  csse  pcr- 
fectum. 

CAPUT  IX.  —  Fel.  Scire  cupio  quo  pacto  el  ad 
Filium  traiisiil  dignilas  Palris,  ciad  Palrcm  non  rc- 
«urril  humililasprolis. 

AuG.  Non  sccundum  naturam  i>la  nuncdici,  qiioli. 
dianarum  rerum  oxempla  nos  docent.  Ecce  enim  puie- 
musaliqiiem  rcgcm  ac  rcgis  (iliiim  depositis  regi:c 
in.ijcstalis  insigiiibus,  subjocli  militis  imJumenta  sus- 
cipero,  ot  prriplcr  corlaiu  patris  dispciisationem  ac 
socioruiii  salulcm,  rcbollmm  contumolias  suslinere  : 
iiumquid  (|uia  ad  liunc  pariicipiiim  rogiyc  poieslalis, 
cerlum  csl  nalivilalc  dcouirorc,  idcinoad  cnm  qui 
genuil,  injuriaiil  filii  non  compatieiidi  alToclu,  sod 
ipsa  passionis  proprielalc  certiim  esl  porvcnirc  ?  Niii 
'laest,  quia  non  ex  fllio  palrem.  scd  cx  palre  liliiim 
cerlum  esl  natum  esse.  El  proplorea  loium  iiitcr  cos 
simrlc  dicimus  quod  pertinct  aii  communionem  n:itu- 
lac  :  iHud  proprium  quod  per  aocidcns  uni  noscilur 
evenisse  pcrsonae.  Habel  ergo  nasccndo  loliim  Filius 
cum  Palre  quod  Pater  esl :  sed  non  cum  Filio  Pater 
quidquid  specialiler  ipse  perpessus  est.  Non  utrique 
commune  cst,  qiiod  ex  homine  natus  est  homo,  scd 
accidens  specialc,  quod  pIcFumqac  siiie  prx-judicio 
oommunis  nalurc  neulcr  habere  docctur  in  allero. 
Uiia  esl  palris  subslaiilia,  unaporson;i.  Hac  cuin  gc- 
iiuit,  ex  liac  sine  dubio  noii  diversa  noscilur  cxslitisse, 
hcd  alicra  ;  qu;c  non  aliud  docelur  esse  qiiain  prima, 
duin  et  communis  docclur  el  propria  :coiiimunis,  in- 
qiiam,  uiiilalesiibslanii;c;  propria,  discrelionepcrso- 
ii.-e.Cumcrgoinsc  exstet  iila  qua;  nataest,  non  quid- 
qiiid  huic  accideriladgigneiilcmnecessariolransit,sic- 
iiladnascenlcm  quidquid  pro|)riuin  acsubstanlialegi- 
giichlis  constat  esse,pervenil.  Non  eiiim  sicul  Filio  ipsa 
goneralionc  collala  estdiviniiasPalris,  sicad  l'alrem 
voferlur  tura,  a;griludo,  paupcrias.  mors,  humilit:is 
firolis.  Quod  idco  non  lit,  quia  (juamvis  de  una  cst, 
id  cst,  Palris  subslantia  fuerit  similis  genila  :  lamen 
quia  jiiin  in  se  ipsa  cxstal,  quaccumquc  liuic  exlriii- 


sccusiiigcrunlur,  iion  coinmnnia  dicuntiir  cssc,  se<J 
propri:i.Si  crjjo  liiiiiiani  g<;iicri8  ista  coiiditio  cst,  ut 
noii  iisqiic  a(l(;o  lilii  ab  coipii  gciiuil  in  aliiid  unquam 
iiiul:ita  siil)sl:inli:i  cst,  iil  iioii  cadcm  possit  essc,  sctl 
:illora  ;  duin  cxlriiiscciis,  fiiio  accidcniibns  niiiltis, 
iiiaiiel  niliilominus  ii;iliira  oommmiis  :  qiiid  iios  de 
Deoalqiie  ejus  Filio  di^mim  osl  crcdcrc  ?  (|uid  dcccl 
jincdicare?  quoruin  qii.uiivis  scciiinliim  indivisa;  in.i- 
je^talis  simpliccm  gloriam  nuii  sil  nalura  dissimili», 
specialitcr  tamcn  a  Filjo^  corpiis  assumpliim  est ;  »1 
Iiuiiiiliarclur  iii  inlTrriiilalc  c;irnisnostrx>,  qui  pati  ni- 
iiil  polcrat  in  communis  divinilalc  substanliu:.  Non 
assumil  liomo  liominis  filius  allcram  naturam,  el 
cuin  iii  eadem  qu;c  cum  palre  commiinis  cst  palijtiir, 
ad  patrem  tamen  non  transmitlil  injuriam  :  et  humi- 
lialiis  in  Filio  Deus  Paler  passibiliter  credilur,  ciim 
iion  iii  cadcm  ipsa  qiix  ulri(|ue  commimis  cst,  sed  in 
nostra  potiiis,  (juam  solus  ipsc  susccpil,  Jiidaonmi 
crcdilur  pertulisse  pcrlidiam  ?  Ad  siimmaiii,  quid. 
prccor,  esl  qiiod  peiidcbat  in  crure  ?  Quid  csl  qiioil 
l:incca  dicitur  vulncrasse^Caro  passibilis,  aii  .siibslan- 
lia  deilatis  ?  Si  m.ijcstalcm  profanus  iiicorporci  pra?- 
dicatorassiiinpseris,  corruplibilem  Dcuin  videriscrc- 
dere  :  si  passibilem  carncin,  non  cst  communis  isia 
ciim  Patre,  ut  pcr  liaiic  cum  possil  crux  illa  con- 
tingere. 

CAPUT  X. —  Fel.  Duin  torreiitis  modo  omnia 
qii:c  a  iiobis  sunt  dicta  pnccipitas,  diios  admodmn 
clirislos,  iion  uiium  pn^cdicas.  El  non  immcrilo  ;  naiii 
si  in  eo  nihil  penilus  divinilas  pcrtulit.sccundum  ho- 
miiicmCliristusaliusfiiit :  alioqiiin  per  aireclumcom- 
munis  dcilalis,  etiani  ad  Patrem  passio  ipsa  per* 
veiiil. 

AuG.  Non  ila  csl ;  ego  enim  Salvaiorcm  nosirurn 
non  coiifuudo,  non  divido  :  noii  coiifuiido,  ncaul  iii- 
corporcam  et  imaginariam  carncm,  aiit  carnalcmet 
morlalcm  pnedicem  deilatcm  :  non  separo,  ne  Dei 
Patris  unam  secundumcariicm.  el  alleram  secimdum 
m.ajcslatem  inlroducere  videar  prolem  :  quia  idem 
Dei  Filius  et  sine  iiiiiio  processit  cx  P:ilre,  et  se- 
cunduin  lcmpus  nasci  esldignaliis  ox  virgiuc.  Impas- 
sibilis  in  suo.  passus  in  nostro,  diim  inoomprchcnsi- 
bileiu  majcstalem  velut  qiioilam  indumonlo  cariiis 
vcstire  csldignalus  ex  iilero'.  Una  Medialoiis  per- 
soiia,  non  una  substantia  :  iina,  inquam,  persona, 
ne  sit  non  uiius  Chrisliis ;  iion  uiia  subslantia,  iic 
Mediatoris  dispciisalione  submola  ,  aut  Dei  taiitnm 
dicatur,  autliomiiiis  filiiis.  Non  ergo  in  Cbristosusce- 
ptani  carnem  perpotuilate  divinae  generaiionis  ex- 
lendo;  nec  immeiisam  deitatem  corporei  orlus  .■ela- 
te  concludo  :  (juia  idcm  iii  divi  liiatc  auctor  cst  re- 
ruin,  qui  in  cariie  redemptor  cst  hoiiiiimm  :  ideni 
impassibilis  in  sc,  qui  passiis  in  corpore  ;  dum  sic 
ulriiisqiie  natura;  proprictalem  vere  ex  ulraque  gi- 
gneiili  similis  natiis  expressit,  ul  ct  ver.im  cariiem 
siiscepisse  cum  conslet  cx  malrc,  et  indiffereniem 
deilaiem  habere  conslet  ex  Palre.  Qiiibus  in  uiiam 
pcrsoiiam  intompreheiisihili  Medialoris  dispeiisa- 
tioiic  conjunclis,  servavit  singiilis  propria  ,  scd  coii- 
juuxil  propriis  aliena  :  servavit  propria,  dum  noii 
amisil  immensilalem  deitalis,  et  iiilirmilalem  non  re- 
spuilcarnis  :  conjimxit  propriis  aliena,  dum  idem  at- 
que  inseparabilis  Christus,  cl  proprio  carnis  occidi- 
tur,  et  proprio  deitatis  apud  inleros  non  teiictur  : 
proprio  cariiis  guslavit  vita  morlein,  proprio  deita- 
tis  perpeluam  reddidit  carnein.  Noii  ergo  recte  dici- 
tur,  In  Filio  l*ater  cst  passus  :  quoniain  in  carne  qu.-e 
ci  non  esl  cum  Patre  communis,  passus  esl  Filius. 
Ilaque  glorificata  esl  caro  m.ijcstate,  diiin  in:ijcsta? 
Iiumiliata  docelur  in  carnc.  Scd  utrumqiic,  non  dc 
duobus  christis,  siciit  pulas,  sod  de  uno  at  |ue  co- 
dem  ipso,  qucin  posl  partum  virginis  Dcuni  ct  hoini- 
iiem  iiovimus,  nos  ccrluin  esl  pra'dicare. 


CAPUT  XI.  —  Fel.  Si  ergo  cx 


nalus  cs| 


Clirisius  ,  quomodo  Dco  Palri  dicilur  co;cicrnus  ? 
«  ChiHlclius,  dujmlus  est.  Ex  utroque  ttna,  elc 


i\iZ 


m  UMTAn:  tiimtatis. 


1106 


Atc.  De  Iioc  qnidiMn  linliis  cli:»m  .iilvorsiisaiios  »li- 
vcr>a  coiiienti»)  osl  ;  el  iiloo  iie    «lillicilior  sil  ex|>l:i- 
iiiUiii  veriuiiis  c.nisain   primiiin  piopoiuMiiiis  orioris. 
N:iin  :il)  Hiio  iiial.r  creiliiiilalis  orsi   |iriiKi|iio,  iii  iliio 
qiiiHl.iin  inodo  iiilclli;;eiiti:o  (lissiiiiilis  deliiainenl:i  liii- 
(iiiniiir  '.  F^si  i)aiii(|iie  uirisifue  coniniune,  iinaniC.liri- 
yii  ii.iiivila(ein,  iioii  diias   pra>dicnrc.  Sed  alii  ill.ini 
|iriii(ipaleni,  qua  aiile  oiniiia  ex  Ui  0  nalus  esi  Deiis  ; 
;ilii  li:mc   laiituiii.  ipi;»  ex    vir^jine    processil  hic  Do- 
luitiHs,  proprii    do;;iii:His  delinitione    recipiiiiit  ;  (]ni 
\icr  c<iHseqHenli:iiii    inale    j:tcli  seminis,    in    siniilis 
lib.sphenruL'  b.iratiiriiin  cecidenint.    Kccc   oiiiin   qui 
ex  virginc  u  n  cnMlui.l  naluin,  oninein  Kvani;ilioriiiii 
liilein,  (iiiiiieni    li;ipiisiiiatis    iililitatoin,  oiiiiieni  Apo- 
siolorum    pr.idicalioneni  .   cl   ad    sutiiiiiani  oinneiii 
Novi  Testainci.ti   auctoril^ilein,  veliil  (|tiadaiii  Jiuiai- 
c;e   iiicreduilatis   c;cci:ale    siiliv(>rluiil.    Kt  ideo    iic 
ipsaiii  ma;esialeniipiideiii  Dei  Filii  cogiio\isse  piiiaii- 
di    siii;t  ;   iiuia   sacranienlum    Mediaioris,  «pio   oniii 
inni'teseere  l'aier  senlilius  voliiit,  ahjeccruiit.  Al  ve- 
ru  hi  qui  iion  ex  Palre  aiitc   oinnc   iiii<iiiiii,  scd  ex 
(eni|>(>rc  virgiiiis   |)arlii  naiiim  osse  coiilcnduiit,  iioii 
ciim  Crealorcni  oniiiiuin,  non   Doniiiinm  omnipoien- 
(ia  Palri  .ic  in:>jest;Uec«nsiinitem  diditcrunl.  (>uoiiio- 
i4o  ciriiii  Fcci>sc  piilil  iiiir  ciiiicia,    anlc  cnjits  (irliiiii 
fiii^sc  cerluin  esi  iiniversa  ?  Aul  qiioinoilo  ojns  divi- 
Hi(as   cst   prolitcnda  *  quo  iiccduin  nato  facla    sunt 
siiigula  ?  Vel    qi.oniodo  ojus  diviinlas  crcdilur  es^e 
pcr|K*tiia,  ciim  i>o:i  sciiiper  ut  1'alris,  sed  ex  tempo- 
re  pr.edicaliir  e(Teel;i  ?  Negant  ipitur  eliani  lii  tiiiodam 
inodo  .Mediatoiis  ('oiiscipienlium    reriiin  iieccssilale 
Hiyslcrium  ;  qiiia  iion   Deuni   cl   lioniincm,    non  e\ 
x'tcrnitate  el  leu.porc,    iioii  cx    viilHle    ct  ox  infir- 
mitiite,  non  ex  1*.  ire   aRte  oiimia  l*;ilri   siiiiilcm  Fi- 
liiim  et  cx  iii;ilr.'  iiUer   oiiiiii:i   voriini,   iion  '  iniaui- 
nariiiiii,    liomiiiis  liliMm,   iii  iiianifcslo,  iion  pcr  vcri- 
similitudincni,    iKiliim  pncdicant   Clirisluni.  Qiio  lit, 
nl  nc  iii  carne    quidem   nossc   pul:iiuli    siiit  Detiin, 
(picni  .-nitc  nssiiinplioiiem  cariiis  de  Palre  iion  piitaiil 
{^niliim.  Vides  ijiiltir  qtio   pacio  inter hos,  lctldis- 
crcpantihus  iiicdiis,    idem  lamen    iniliiim.   idciii  cx- 
iiiis  diKolur   crioris.    Nos    coiiira    sic    ii.itiviialcm 
I  IranKpic  dcri-iidiii:us,    ul  iieiilr;iiii  aiteriiis  aflirma- 
lioiie  loihinms  :  iiam  iicc  lomiioiMlem    priin%  illius 
pcrpeliiilale  d:iiniiaiiiiis,  iiec  :elernain  liiijus  tcni|M)ra- 
lis  lircviiaie  coiicliulimus  ;  scieiiles  vcri   Dei  iiisopa- 
r:il)ileiii  prolciii,  ct  liiijiis  ver:c  prolis  po.sle;i   vcrissi- 
niaiii  eariiem  ;  iioii  iiinc  f.ilciitcs  Cliristi  diviiiilatein 
capisse  cimu  viip(»  conccpil  ;  iicc  luiic  coepisse  car- 
iieiii,  ciini  iiKHTaliili    (luoilam   p;irlii   moijjg  illa,  siiie 
intercai^cdiiM^  n.edii  triiiporis,    in    iiiillo    (lilleienlcm 
iiionadem.  iiisi    ipiod  iiKiiias   docelnr  c>sc.    geuuil. 
NoTi    iTnirmiiaiciii  volimt^iriam   Clirisii    oiHiiipnleiis 
ojiis  mnjeslns  exhormil,  non  (imnip.iieiiliani  iiiiirini- 
las  corponlis  cxsliiixil.  Scio  ad  iiiferos  diviiiiialem 
Filii   Dci  desccndissc  proprielale  oarnis,  sco  ad  cai- 
liim  asccndissc  cirneni    iiicri:o  dcil:ilis.  Non  c^l  Dei 
pioprium,  (iuod  f;imem  scnsit :  sed  Dci  projvrium  osl, 
qiiod  paucis  panihus  lol    inillin    Itoiniiiiini    s:itiavi(  ''. 
Noii  (istpropinim  carnis,  quod   siipcr  fiemciitcs  nii- 
das   siecis  pediliiis  amliiilavit  :  seil  cariiis  osl    pro- 
priiini,  i|iiO(J   spiila,  palmas,  fl:igella  sustinuil.  Uiiiis 
lanicii  aUpie  idein  Chrisliis  csl.qiii  et  iiijiirias  lolirs 
leilulit,  ct  adus  iii   |»i()lundo   non    iiicrsi(.  Kx   lioc 
p;iclo  iii  Mcdiaiore  Dei  el  iHiminum,  injuria   assmn- 
pii  curporis  affec^ain  blciniir  *  deitalein,  siciit  ni.ajc- 
statedeilatisgloriricalaiH  Ruvinius  canicfn.  KrgoChri- 


*  Sic  aliquot  Mss.  At  cdiii>  fundiuilitr. 
<  (midaiii  Mss.,  probandii. 

*  Mic  Aui.  Kr.  et  IjOv.  oniitlunl,  tion.  ncstituil  CliilDetius, 
bedreliclis  [lostea  Mss.  iia  cikii  aih.  Kr.  ci  l.ov.  Iiabel  :  nun 
ex  ^rienatale ,  sed  ex  lcnipore ;  non  ex  virtiue,  sed  ex  iiilir- 
uutnte ;  non  ex  falre  ante  omnvi  lalri  uniUent  Filiimi, 
sed  cx  nuitreinter  onuiia ;  noii  verum,  scd  imcfiinnriiini. 

*  In  Mss.,  iaginavit. 

*  sic  Mbs.  Al  Ain.  Kr.  et  l.ov.,  non  fuleor. 


btits  morluHS  csl,  qiii  el  resiirroxit :  nec  idco  lamcii 
ulrimiqiieex  uno,  sed  ox  siii:.{iilis  siiigiil;i,  iii  ulroipie 
taiiien  perfeetiis  ipso  coni|iIi>vil,  diim  tmiis  alqiic  tii- 
se|i;irabilis  laiii  diversa  complevit  :  nno  iiioriem  gii- 
staxil,  alloro  morluos  suscilavil  :  sicqiie  se  Dcuin  et 
hoiniiiem  utriust)ue  veriis  Medialor,  iicc  gemiiiai;i 
pcrsona,  iiec  snbsHaiitia  coiifusn  moiistravit.  Iii- 
gresstis  csl  viifiiiis  ulcriin  Dci  Filiiis  ,  iii  ilcruin 
iiaseerelur  aiile  jain  genittis  :  stiseopil  lotnm  iio- 
niiiiem.  qtii  jatii  liabebat  n  Paire  pleitissimam  dei- 
lateiii.  Non  dissimilis  gcnilori,  cuiti  li^iseerelur  cx 
:eterno  pcrpelims  :  non  dissiniilis  homini,  cimi  ex 
matre  iiascitnr  moritiiriis.  Ideni  tainen  el  .Tternus 
iti  siio,  el  niorilunis  iii  noslro  ;  dum  ulrunir<tie 
contincl  cv  sc  ipso,  et  neiilriim  piTtlit  cx  allero.  Stc- 
(pie  cx  Deo  el  hoiniiie  non  imperfectiis ,  sed  iii  di- 
versn  pioprielale  plenissiimis  '  iialns  cst  Clirisltis, 
sicul  ex  aiiiiiia  et  corpore  uiius(|iiisi|ue  hominum 
d  leelur  es^e  pcrfecius.  Non  aliiis  hotn )  corpu*  , 
alius  aniiiiits  :  (ptamvis  nliutl  :niimiis,  aliiid  eorpus  , 
uiiiis  tanieti  :it(|ue  ideni  liomo  cl  Ci>r|itis  doceliiret 
animiis.  Kurstim  iion  uniiiii  atqoe  idipsnin  corpus  et 
aiiimiis,  qiiia  ex  iitroquc  lumio  facltis  est  iiuus.  Non 
ei>im  ii:ee  aiit  subslaiiiiam  ooiiiimdnnl  in  iinilaie  pcr- 
soiKc ,  aiil  pcrsoiiain  geniiiiaiil  diversilate  subsian- 
(i:r.  qnantlot|iii(lem  uiius  cx  liis  hoino  noscitiir  exsti- 
lissc.  Noii  pcrdiint  propria  :  sed  qiiia  in  uniim  atque 
iiiseparaliilc  convcncruiit,  cx  propriis  videiilur  facta 
co:iiniuiii:i.  Afliciltir  iii  corpore  niciis  doloribns  cor- 
poris,  faiii;alurco  piiscogiiationibtismonlis  :  ctununi 
tanicii  lioium  propriiimcsl  corpoiis,  allenim  iientis; 
qiiod  duin  uih  liomini  nrcidcrit,  cl  corpo;is  com- 
iiiunir  videlnr,  cl  mciilis.  Sic  posl  pnriiini  viiginis, 
noii  aliiis  Dei,  cl  aliiis  homiuis,  secl  ideiii  Clirislus 
Deict liominis  lilitis  fuit.  Ct  siciil  iii  nno  hoininu 
nliiid  aniinus  ,  aliud  corpiis  :  sic  in  Mediaiore  Dei 
cl  honiinum,  nlitid  Dci  Filiiis,  aliud  bomidis  fuit  ; 
uims  tanieii  cx  ulroqiie  CiirisiusDiiminiis  fiiil.  Aliiid, 
inqiiam,  pru  discrelioiic  sub->iaiilia;  :  iion  aliiis  * , 
pro  iiiiil:ile  persona\ 

CAPUT  XII.  —  Fel.  In  suporiorilins  qiiidcm  nie 
ad  cirdiMidam  Cliri^ti  cx  iii.iire  ii;i{i\itaieiii  salva 
lH;r|>eliiil:ile  conipuleras  :  sjcd  ipii:i  contr.i  raiioiicm  vi 
(iraiioiiis  cxtoila  non  iii  ludiis  |iosstmlcsse  conliiiua; 
idcirco  cum  ad  propo.silionem  meaiii  s(dlieil:i  iiilcii- 
lioiic  respiiMi)  ,  iiecciiim  iiiihi  vidcor  iti  his  (|u;c  a  (e 
dicla  suiit  iiivciiisso  (iiiod  qii;irt).  Ncscio  cniin  qiio- 
niodo  naliim  doceaiis  ex  icmpore,  quein  co^clriiuiii 
Palri  dicilis  j;ini  liiissc.  N;isci  ciiim  cst  vcliil  qtiid:%i)i 
inottis  rei  iion  ex>taiuis  aiitcijiiam  nascaliir,  id  ngons 
beiiclicio  naiivilaiis  ut  sit.  (Juo  culligiliir,  Clirisluiii 
(pii  eiai,  nasci  iion  potuissc;  si  nasci  potuit,  iion 
luisse. 

Ats.  Ad  inqiiisilioiicin  nos  iHConipreliensibiliuin 
reruiii  nova  iiiIvrrog;iiidi  ctiriositate  compellis  :  el 
ideo  non  nisi  (piibusdam  exciii|iloritin  liiie;iiiitMitis 
poteril  cxpiiiari  quod  qii.Tris.  P;iieic  igilitr  iiii;  pro 
allirnialo  ^ifTerrc  rciii  alteriusqii;eslionis  :  qui  (  um  cain 
iion  pro  htle  sui,  scd  pro  allcriiis  ostensione  niinc 
profero,  non  in  ea  me  conjieias  cxplieare  qtiod  crcdo; 
se<l  ita  ine  credcrc  ad  |)r;csoiis  put.i,  iil  intolligore 
f  ic.liiis  po>sis  isla  (|ii;c  dixevo.  Fin^amtis  crgo,  siciit 
pleritpic  voiiint,  cssc  in  niiiiidn  aniiiiam  geiuTalcm., 
qu;e  sic  inelT.ibili  inolu  seniina  cniicla  vi\ilicei,  ut 
iioii  sii  coiicicia  cuiii  genilis,  sed  \ilam  pi.Tsiet  ips:( 
gignendis  .  Nenipc  ciim  Ikcc  in  utcruin  passibilem, 
iiiaieri;imad  usussuos^forniatura  perveiieril,uiianise- 
cum  facit  essc  personam  cjus  rei,(|iiani  non  oaindcm 
(onstal  liabero  siibslaiiliam  :  ct  iit  operanleiinima  cl 
palicnle  materia,  ex  duabiis  siibsiaiitiis  uiius  hoino; 
ciim  al  ud  niiima  docealur,  al:ud  caro  :  sict{ue  nni- 
inam  iiasi  i  laiemur  cx  iilc(:o,qiiaiii  ad  utcruni  vcnli  it-. 

•  Alitiuot  WSR.,  non  iniperfectis,  sed  in  dive;sa  pioprx'- 
tale  pUnis.siiiiis.  -  ' 

»  Am.  Kr.  et  l/)v.,  non  nliiid.  Malc. 

*  Alitpioi  Mss  ,  na  vn>(iis  vm. 


Jlfi7 


Arrr.NDix. 


im 


lcm  viciiii  (liciiDiis  ronliilissc  concciilo.  Nasci,  i(K|ii.'iiii, 
♦.!X  nnlrt;  (liciliir,  qiiia  cx  liac  sibi  corpiis  ajila vit,  iii  (|ii(i 
nasri  posscl :  iion  (|iiia  aiilcqiiam  iiasccrclnr,  (jii.iiilmii 
ail  sc  allinel,  ipsa  pcniliis  iion  liiiiscl.  Klliic  si  vcrho- 
niin  vim,  (|iioli(liaiii  scrmoiiisconl(,'inpl.ilor  allciMlas, 
Ciiiiiraria  proponiimis,  oppugnanlia  '  pncdicaiiiiis  : 
ci  iii  liis  laincn  vcrum  conslal  cssc  qiiod  dicinms.  Es. 
iiialris  iilcro  cum  cnrporc  scimiis  aniniam  iiasci  : 
scd  eliam  malre  priorcm  vidcmus  aniininn  |ir;jcdicari. 
tn  filio  inalcr  animam  gi.i^nil  :  scd  lanicii  cliain  iii 
i|)sa  niatrc  non  nisi  aniinus  vivil,  sinc  qiio  nc  ipsa 
«luidcm  (lotcst  cssc  qii;c  gcmiil.  Il;iqiic  si  origincm 
aniiiiaiilis  potciili;c  n^qiiir.inuis,  prior  csl  iiialn',  cl 
c.\  l;ac  nusus  n;ila  vidclnr  cssc  ciim  S(d)oIc  :  pi  ior, 
iiiqiiam,  :iii;ma,  pcr  quam  malcr  csl  animaia;  prior 
nialcr,  pcr  (|iiam  in  filio  iiala  vidclur  el  aniina  :  scd 
non  milcr  iii  carnein  animam  verlil,  iicc  carnem  i:i 
aninvim  cominulavil',  sed  aiiim;ilam  carncm  de  utcio 
inalris.  idcm  caniis  ct  animac  ct  loliiis  liomiiiisCrc;i- 
lor  c\liii)iiit :  qiii  per  dispcns;ilionein  analogiui  di- 
vcrsa  juiigcnlis  in  uno  ;ilquc  codcm  honiine ,  ct 
utrum(|iie  insoliibiii  iinilalo  conjiinxil,  et  neutrum  cx 
allcrius  parlicipalione  ceiifudil.  Sic  crgo,  imo  mnlto 
incomprchciisibilius  al  luc  sublimius  naliis  cst  sus- 
ceplione  perfccli  hominis  dcmatre  Filius  I)ei,  quiest 
per  omiiipolcnliam  singnl;ircin  gcnilis  oinnibus,  non 
laciillas  (anliim,  scd  el  caiisa  nascendi  :  sccundnm 
lioiiiiiicm,  in(|iia:i»,  dc  viigine  natus  csl  Deiis;  eo 
l)a;t()  qiio  cum  corporc  nasci  doc(  lur  cl  animus  : 
iioii  qiiia  utriusque  csl  uiia  subsl:uitia,  scd  qiiia  cx 
ulroquc  fit  iina  pcr.sona  :  inn  alius  homo  corpns,  ct 
iiiius  animus;  sed  uiius  honio  corpus  cl  aiiimus.  Sic 
postparlnm  virgiii  s,  iio»  aliiis  Dei  h!ius  ct  aiiiis  bo- 
.Minis;  scd  idciiiChrisliis  Dci  et  liominis  fiiiiH.  Ktsic- 
Ki  in  mid  h  iiiiine  aliiid  corpiis,  :iliud  aiiiinns  :  sic  in 
iino  iMcdi;ilore  aliiid  Dri,  aliud  homiiiis  filiiis;  sed 
ideiii  lami  11  cl  luni  aliiis  Dei  qiiam  liominis  lilius, 
(iiiamvis  proptcr  aliud  Dci,  cl  propler  aliud  hoininis 
filius.  Non  ;ib  initio  carnis  coepisse  diciimis  Filiiim 
Dei,  ne  teiniioralcm  credal  aliquis  dcilalcm  :  non  ab 
;ctcrno  Filii  Dci  novinins  carnem,  iic  non  vcrilalcin 
hiiniani  corporis,  scd  quaiiidain  cum  siisc'  pissc  pulc- 
loiis  iin:igiiic;ii.  Nc(|ue  cnim  con>umil  i)i:ijcsialein 
Fiiii  Dei,  vcriias  carnis ;  aul  veiitale  n  caniis,  im- 
inciisil;is  dcit;ilis;  duni  ununi  radial  virlnlibiis  suis, 
nliud  doceliir  iiiriiinilatibus  iiostris.  Umis autem  ai(]ue 
inscparabilis  Cliristiis  ct  hiimiriatur  iii  assinnptis,  et 
glorificalur  iii  pro;)iiis;  cuin  ct  allici  iion  dcdi^-iiatnr 
injiiriis,  el  a'(|iialitalcm  ciistodit  geniloiis.  Gciinit 
crgo  Mariael  non  genuit  liliuni  Dci  :  geiiuil,  qoando 
ex  ipsa  secimdum  carnem  naius  cst  Clirisliis  ;  iion  gc- 
luiit  (|uando  de  Palre  sine  inilio  exstilit  Filiiis  :  ge- 
iiiiit,  quaiido  ex  hac  Vcrbuin  caro  proccssil,  iit  liabi- 
liirct  in  iiobis  (Jo«n.  i,  14);  non  geiuiil  quando  in 
priiici|)io  eiat  Dciis  Verbuni,  quod  originom  priestilit 
iniivcrsis.  Noliteergo  partu  viiginis  dcterminace  ori- 
lUnem  Dci  Verbi  :  iiolite  de  virgine  genitum  corpus 
co;cterniim  diccre  dciiaii;  qiiia  Mcdialor  Dei  et  ho- 
ininuin  honio  Cliiisliis  Jcsiis  (I  Tiin.  ii,  5)  priiiia  n;i- 
tivitaie  coactcrnus  cst  Patii,  seciiiid;»  iiaiticcps  leiii- 
poris  noslri ;  in  ill.i  auctor  lciiiporis,  iii  isl;i  particcps 
cst  a^tatis. 

CAPUl  XIII.  —  Fel.  Quoniam  de  niyslerio  Mc- 
dialoris  perspicu;i  ralione,  et  ad  crcdcndmn  ciiivis 
sufficicnlcr  Iraclasti ;  idcirco  qiiocso  ut  milii  quid  eli;iin 
<le  aniiiia  Christi  sciiiiendmn  sii,  jubeas  explicari.  Iia 
<iiiin  a  nKijoribus  noslris  scmpcr  cst  tndilum,  qiiod 
Jilirisli  corpiis  ad  viccni  anima;  comiiiunis,  ipsius  Fi- 
lii  Dci  habitus  animaril;  nec  accessioue  viialis  spiri- 
iits  indigciis  fueril,  cui  inli:il)il;iiis  fons  vita:  poluit 
coiiferro  (juod  vixit. 

AuG.  Posscmus  qiiidein  id  quod  in  Iiac  qurcslioiie 
f.aliioliose  auctoritalis  definilione  |;r;i!Sciibitur,  divi- 
iinintn  volmniiium  leslimoiiiis  cdoc  re  :  sed  qiiia 
iiuiic  iion  libroruin  indicio',  scd  ^ola  nilioiie  placuil 


ciiiicla  di.sciilcrc,  idcirco  iii  aliud   lcmpus  Srri(iliif;i- 
nini   inoiiiimcnla  rcscrxanlcs,  siciil  snpcriiis  r.icliiiii 
c>l,  sic   cli;iiii   de   animuj   iii(|uisilione   liac(:ibitiiijs. 
yitod  ut  ficri   facilius  possil,    qii;c  Salvalori   tioslro 
siiscipiciidi  homiiiis  caiisa  fiiciil,  uii:i  iai|iimi  Aposloli 
I<;cli0!ic  siibjccta  hrcviicr  iiiqiiiramiis  :  fjiia  iiivcnla, 
siiic  ali(|iia  dinicnllalc  ctiam  ad  h;i'c,  qiii;  hujiis  pr.c- 
cedcnlis   siiiit   conscqucnlia,   Iraiisibiiiiiis.  Ab  initio 
igitur  cx  corporc  ct  anima  Dcus  hoiiiincm  fccit  :  qui 
legis  pra;cepta  Iransgressus,   post  iisiirp:ilion  ■m  iii- 
tcnlicl.c  arboris,  senlcnliatn  qiiod;iiii  nio(lopfcii;c  ca  - 
pil;ilis  cxccpit.  Ilic  ad  ciim  siatiim  a  qiio  la[isiis  esl, 
iioti  tiisi   aiictoris  sni  gralia   nformains,  posiliminii 
quodam  modo  jure  potiiil  lenieare  :  siciii  ijiii  se  de 
cxcclso  in  pra;ceps  voluntate  dcmiseril,  iii  sna  (|iiidciii 
liabuit  potestale  qiiod  fccit,  scd  j:irii  suo  arhilrio  cer- 
tiiin  csl  noii  sobjacere  qiicd  cadil  '.  Snrgil  il;iqiic  bc- 
iicficio  :diciiO,  (jiii  cecidil  vilio  proprio.  Ncc  idco  non 
siio  diccndus  est  cecidissc,  quia  alieno  nosciiiir  siir- 
gcre  ;  ncc  proplerea  siio  siirn;xissc,  qiiia  non  alieno 
C(;i tuin  est  cccidisse.  Sed  de  hoc  ali:is,  niitic  ad  pio- 
posiluin   rcdeamus.  Oicit  crgo  voncnbilis    l'aiihis  , 
<|iioni;iin  idcirtoscciindiiin  carncm  naliis  esl  Chiislns, 
II t  sicut  per  Kmtni  lioiniuem  peccalum  in  liunc  mtmdum 
inliavil,  el  per  peccalum  mors,  et  ila  in  omnes  liomincs 
pertransiil,  iii  quo  omnes  peccaverunt.   El  paulo  post, 
Scd  non  sicul  deliclum,  ita  et  gralia.  Si  enim  unius  dc- 
liclo  mulli  moiluisunl,  nii-Mo mafjis  qralia  Dei  el  donnm 
in  gralia  iinius  liominis  JcsuCliii&ti  in  pluresabundavit. 
Ei  non  sicut  pcr  unum  peccatum,  tta  et  donulio.  Num 
jiidicivm  ex  uno  in  condemnalioiiem,   (iralia  autem  cx 
viuttis  deliclis  in  justificalionem.  Si  cnim  unius  delicto 
mors  rcgnavit  per  unum,    mullo   nirgis  i.bundantiam 
gratiw  cl  donum  justilia;  accipi.  ntes  in  vita  regnabimus 
per  uuum  Jesum  Clirislum.  Jgitur  sicul  pcr  uiiius  deii- 
ctum  in  omnes  lioniines  in  condemnaiionem  ;  sic  et  p,r 
unius  jusiitiam  in  omnes  liomines  injusii/Jcaiionein  vita'. 
Sicul  enim  pcr  inobedienliam  unius  linminis  peccalorcs 
coiistituii  suiit  mulii,  ila  el  per  unius  obaudilionem  jusii 
conslii.uuntur  mulii  {Rom.  \ ,  12,  45  19).  Venil  crgo 
Cliiisius  salvuni  f;iccie  qiiod  peri' r;it (Lhc.  xix,  Iti). 
Prius  crgo  videainiis,  quid  illud  c.^i,  (jiiod  prolophisli 
Iransgrcssioiie  perierit,  ct  cx  Iioc  f.cilc  scire  potcri- 
nius  qiiiJ   Domitfus  veniondo  s;il\arc  potiicrit.  Re- 
qnirendiiin  igiliir  nobis  est,  quisihim  Icgem  Crcatoris 
acccperit  :  ille  etiitn  sine  dubio  pecc;ivit,  qui   pra;- 
ccpta  contcmpsit;  ille  praicepta  coiilcmpsit  qui  (jiiod 
proIiibeb;ilur  adniisit.  Dicil  aiilcm  Scriptma  :    I'iw- 
cepit  Dominus  Adce,  dicens,  Ab  oiniii  ligno  quod  esl  in 
pnradiho  manducabitis,  de  ligno  aulem  scien:i(e  buiii  el 
mali,  non  manducabilis  de  co    qua  die  autem  manduca- 
veritis,  morle  moriemini  (Uen.  ii,  16).  Qux'raiiiiis  crgo 
iiuiic,  ntruin  lianc logcni  loliis  homoacceperil? Si cniiii, 
nl  in  libro  Genescos  continolur ,  cx  corporc  et  anima 
jam  perfectusaccepil,  totustraiisgredieiidopcccavit:et 
si  totus  transgrcdicii(Jo  pcccavit,  loluspcccati  siii  vitio 
lunc  periit.  Si  autcm  lolus  pcriit,  tolus  bcneficio  Sal- 
valoris  indiguit  :  el  si  lotus  hcn(;ficio  Sal.vaioris  iii- 
diguit,  totumChrisliis  vetiiendo  salvavit  :  ct  si  lolum 
veniendo  salvavii,  iion    corpus  absque  aiiiina;scd 
corpus  ct  aiiimani,  qiiibns   consiat  totus  honio,   ct 
quibus  peccasse  anioa  videlur  assumpsil.  Nain  si  loto 
honiine  peccantc,  solani  ejns  carnem  Christiis  assiini- 
psii,  anima  pa^n;u  priime  illius  iransgressionis  sine 
aliqiia  spc  eiiain  nunc  addicta  pcrniansit.  Qiiod  s-i  iia 
osl,  nescio  quid  iiobis  Mediatoris  pcrsona  coiitiil.ril, 
qii;e  melius  noslruin  cx  loto  non  rcdimcns,   bnitani 
pcr  se  canicni,  et  qii;c  siiie  atiima  iie  heiieficium  qiii- 
dein  ejus  po.sset  scntire,  susccpit.  Vellem  lamen  ab 
liujusmodi  prajdioalorihiis  qu;x;rere,  curacc».pia  canie 
animam  dispensalio  Mcdialoris  omiserit  :    nisi  forle 
aut  innoxiain  scictis  mediciiiae  indigcntem  csse  nnn 
credideril,  aul  a  sc  ahenain  pulans,  redeniplionis  be- 
ncficionondonavcrit.  autcx  totoinsanahilemjudicans, 
ciiiaie  ncquiverit,  :iiit  ul  vilcm  et  quo;  iiuliis  usibus 


'  Ain.  Er.  et  Mss.,  oppugnanda. 
*  'juiijamSilss.,  jiidiao. 


j     »  Am.  Er.  et  Lov.,  quod  surgat. 


tli9 


DE  IMTArE  TIUMTATIS. 


ilTO 


n;il;i  viJonlur,  abjccoril.  Ilonim  liii'»  iii  ip-nmi  loiiiis 
I oiiiiiiis  Cicaloreiii  hlaspiienii  spiritiis  iiicroiliililalc 
iii's'piiiiil.  Naiii  |ii  iiiio  impiilcnioin  ,  sociiihIo  iion 
«•iiiimiiii  Dium  010(1. (Itrnrii.  Qii  imoJo  ctiim  iliictliir 
()iiiiii|Hil,n-.  ,  si  (uraro  iion  poliiil  (lospoialam?  .\iit 
(liioiiiodo  omiiiiim  Dcns  ,  si  iioii  ipso  fccil  aiiimam 
iioslrain?  Diiobns  veio  alii",  u:io  aiimii'  c.iiisa  iii'S(  i- 
tiir,  alicio  mciiUiiii  iion  niotilui'.  Aiil  inlflligcre 
o.in^am  piiiaiKliis  osl  aiiinKo,  qni  oam  aci  accipioii(Liii) 
logem,  Labilii  insiUc  rilionis  iiislruolaiu  ,  a  poooalo 
volunlaii;o  liansgrcssionis  niiilur  scpaiMro?  Aiiliiiio- 
Miodo  cjiis  gi  uerosilalom  novit,  (pii  ignobiliiaiis  vilio 
dicit  csso  (lcspcolam ,  |>ia'lata  c;irnc,  tpiam  iioii  flaiii 
Dii  siciil  aniiiiam,  sod  e  liiii  >  lon.o  onnslal  cssc  pl;i- 
smalani?  Si  anlom  nibil  lioiiim  do  aiiima  rccle  son- 
lilnr,  credainiis  qiiia  susoopil  Iloiiomplor  nostcr  bo- 
iiiii;ciii  loinin  ,  iic  inlorciilt  re  i]uoil.im  inodo  aiiinuc 
iiostr.v  vidcamur  bcncdoium  sompileriium.  Proli  do- 
lorl  c;iriioiii,  iinpiit,  solam  (■|iii.>>liis  :issunipsil ,  aiii- 
inani  noii  ipi:i->i\it.  liic  si  origiiiom  tilriiisqiic  i^ii^triis 
roriim  coiitcnip':itor  ;iltoiulas,  pretiosior  osl  aninu; 
siibstantia  :  si  transgrissioiiis  ciilpam  ,  proplcr  intol- 
ligoniiain ,  pejor  cst  causa.  Ego  aiileiii  C.liristum  cl 
perfoctiim  sapifiilia  scio  ,  et  pii^simmn  osse  iion  dii- 
liilo  ,  quorum  pi  imo  molinrom  cl  priidoiiti;T>  cap:i(Ciii 
iion  dospoxii,-si  cmulo  oam  cpia;  niagis  fiioiat  vtiliie- 
raia  siisccpil.  Ne  iiie  ciiim  ant  sapie!.ti:c  convciiil,  de 
duobiis  n'quu  siiis  iiisipicnlissimani  piiisainarc;  aul 
perfccla»  pi(>lati,  inagis  indigenlcm  non  jiivisse. 

CArUT  \l\ .  —  Fel.  Omn.a  (piidom  qii.T  a  lc  non 
laijon.ibililer  lantiim.  s.d  oliam  voraciler  diota  suiit, 
il  iiilcllcxissc  1110  in  pi;vcodciilibus  l;iloor,  ot  piobasse 
iioii  iicgo  :  Ciiristi  :iiilcm  (livi:;ilas  qiio  pacto  niorlciii 
8ciisi>se  (licalur,  ignoro.  De  (pio  uuiiin  lii  obsciire 
aliipiid  dixcris,  aii  cgo  snllioioiitcr  di(l:i  iiigcnii  la:- 
d;t:ile  assotpii  noii  poiiiorim,  ncscio.  Neipic  enim  crc- 
(lcif  au  iiii,  ijuod  fonsillo  vit.o,  a  qiio  b;ilie!it  uiiivcrs;i 
qnod  viviini,  pcr  tridiiuin  qiio  in  sepnlcro  corpiis 
j:iouit,  ii>>r,ne  co  a  n;itur;L>  siia;  propricl  ;le  docidorit, 
iil  si  dioi  las  est,  sepiiltis  sciisU)U-.  oiiinoiii  siibstaiili;c 
vit.ilis  nioliim  ;iiiiiiiorol  ',  ct  |.ropier  rctlomiilionem 
liiim;ini  gonci  is  iii>ii  Palrt-m  laiitimi,  >vi\  ct  oniiii:i  s;  i- 
ritu:ilis  glori;c  onianionia  discriTol. 

Aic.  (ii)  Absit,  ab.sit  a  fulclibiis  isia  siispicio,  ut 
sic  Chri!«tus  seii.scril  inorleni  iiosiiam,  iilqii:iiitmii  iii 
>e  cst,  vit:i  perdciel  vilam.  N:ini  si  boc  il:iessil,  (pio- 
inndo  illo  Iridiio  poiuisse  dioimiis  ;ili(piid  \ivoro,  si 
viLo  foiiiem  crcdimus  ariiisse?  Son.-il  igitiir  moilem 
di\iiiit;is  Cbristi,  p:irticipali()nc  Jiuniani  alTcclns  qucm 
spoiile  siia  susccporat,  iioii  natiinc  suac  potonliain 
|)crdidit,  per  (|uaiii  ciiiu  t:i  vivilical.  Sic  in  scpnlcio 
c;iriiom  Miam  commoriendo  non  de.scriiil,  siont  in 
ulcro  virgiiiis  comiascciido  formavil :  ot  sic  in  uiroqiie 
pt  iiasoi  et  niori,  non  coactus  ab  altcro,  sod  spoiite 
D.Miiiiiiis  voiuit,  ut  lioo  eum  coiisiel  pcrliilissc  qiiod 
fccit  :  iioc  ideo  noii  paiicnlem,  qnia  ipse  faoictial;  ncc 
idoo  noii  f;ioiciitcm  qui:i  iioii  aliu-.  lolcr.ib^tt.  N.mi  si 
ilotniiiic:c  iiirariialionis  mystciium  .s.dva  itidivi(Iu:e 
Trinitatis  coo|)oraii;»nc  coiisidercs,  ideni  sibi  iii  liac 
litimilitatc  aucior  ct  opus  ost :  idemaiiclor,  qiii  sponle 
nasoilnr,  spoiilc  patiiur;  idoni  Ojus,  (piia  ulnimquc 
iicol  noii  aiio  co^;oiite,  soltis  lameii  ipse  perpctilur. 
Fccit  carnom  in  utct o  inatris  ;  li;il)os  aiiclorem  ope- 
ris  :  ipsc  iii  liac  iiasoi  digiialus  cst ;  liabes  optis  ati- 
tioris  :  uiia  iimcii  pctsoiia  csl,  salva  utriusquc  pro- 
priot.ite  substaiili;!',  cl  aucloris  ct  operis.  Sic  crgo 
mortuus  esl  noii  disoodcntc  viia,  sioul  passtis  est  iioii 
pcreuiitc  poteiitia.  .\t'»»o  auferl  animmn  ejus  ab  co ; 
i|uia  polettatem  Iwbcl  ponendi,  et  potestalem  assumendi 
enm  ;  halics  etiani  iiic  auctorcm  opcris  :  ponit  animam 
j.ro  amicis  suit  (Joan.  x,  18,  17),  liabos  opiis  :iiictoris. 
Quod  ul  geiicrjli  dolinitiunc  concludam  :  tpiotics  iii 

*  Chiffletiiis  et  quidam  v.ss.,  non  ridetHr. 

*  tta  chiilletius  oi  Mss.  .\l  lx)v.,  modum  amittcrel.  Am  et 
tr.,  nalnravt  amittcrct. 

(a)  5  sctit.  «lisl.  21  ,  rap.  $icut :  ct  disl  -22,  cap.  II 
Utiqiic. 


cariio  Cliristus  :dii|iiiil  paliliir,  optis  aiicloriscsl ;  sod 
quia  idipsnm  su;i  potosiaio,  iioii  alio  cogonte  pcrpc- 
titiir,  ipsc  aiictor  csl  opcris.  Non  orgo  atl  .Mariam  lo- 
oali  motu  (liviiiil:is  vciiii,  sod  iiiciribili  (lolontia!  su.c 
iiKinifostatione  ot  nlormii  m;ilris  gi-noiulus  implevil  : 
ot  ipiod  totiini  csl  siililanti;c  sti:o  ploiiiliidiiie  iioti  [iri- 
vavit.  Noii  dimisit  p:itroiii  otim  veiiit  ad  virginom, 
iibiqtie  lolus,  nbiipio  porfccltis,  quia  iioc  divisioticiu 
i  oorporei  simplioilas  rocipit,  ol  parlis  iiomon  ploiii- 
ttido  iion  novit.  Kral  crgo  uiio  atipic  ooilom  tomporu 
ipsc  totusctiam  iii  infcrno,  loltis  iiicu^lo  :  illio  p;itioiis 
injiiriam  oariiis,  liic  iioii  roliiiquciis  glori.im  doil:ilis. 
Ki:it  apnd  iiiforos  resiincotio  iiiortiioru:ii,  cral  siipcr 
oti los  vita  vivciititim.  Vcre  ttioriuns,  veie  viviis  :  iti 
(pio  ct  inortom  siiscoptio  iiiortalit;itis  cxcepit,  oi  vi- 
tani  (liviiiit:is  sorvaia  nou  pordiilit.  Quotiescumipie 
orgo  ii.cc  qu:c  a  Clirislo  lumiililor  siinl  lolerata,  coii- 
sideras,  ipsuiii  aiictoiciii  vobmtaria;  passioiiis  agtio- 
scas.  Ita  fiot,  utdiim  Immilitas  intioiili,  f:tcicnli  virltis 
ascribiltir;  idom  Clirisliis  iino  atq.ie  codciii  ioinpoio 
onm  paliltir  infinntis,  oiim  laoit  oinnipotons  doccatiir. 
Sed  110  adbiic  iii  iiioi  te  Filii  Dci  alKpiani  inscnsibili- 
talcm  nos  crcdatis  ac(  ipcro,  importimum  iioti  cst  qii:c 
(lc  morlc  sensa  sint  iiive:.tig;irc  :  iii  tpta  sine  dtibio 
dostitiiit  corpiis,  vita  iioslra  iion  pcriil  '  ;  diiiii  discc- 
deiis  anima  iioii  vim  stiam  pcidit,  scd  (piod  vivific:i- 
vcial  boc  (limiltit.  cl  qiianlnm  iii  sc  cst,  ;ilieriiis  mor- 
tciii  f;icil,  ipsa  iion  rccipit.  Facit,  impiam,  non  vivi- 
lic;iiido  (piod  doscrit.  non  amitlcnilo  quod  vivit.  Iiaipu; 
bominis  mors  niliil  aliiid  qiiam  carnis  occasus  csl  :  :i 
qita  oitm  vis  potciiti:c  vivilicanlis  absccssorit,  in  tor- 
ram  dc  (pia  suinpia  c-.t,  amis^is  qiios  iioii  pcr  so 
ipsam  iiabuit  seiisibus  rcdil.  Atqiii  cotitraria,  inqiiis, 
vit;c  mors  cst.  Fatoor :  sed  iioii  cx  co  gcnoro  coii- 
Irariomm,  qu:c  oxistonlis  siib^^tanli:^  opp  isitione  m; 
pcrimunt;  sod  cx  ooriiiit  potitis  (pi;i;  dtiiii  cnilibcl  ao  - 
ciduiit,  siimil  (piidem  osse  non  possunt,  sed  iiniiis 
t:intum  subsianti;c  habitu  ac  privatioiic  gigmintui . 
Sicut,  vcrbi  gialia,  iioclcm  doccmns  ac  diciii  :  nani 
ot  h;cc  ojiisdom  gciioris  docotitnr  csse  contniria,  cuiii 
noti  ulriiisqiio,  sod  iNiiiis  Iniitum  videattir  c.-se  sub- 
slaiilia.  Foce  cnim  diem  dioiiims  csse,  cum  sol  cst 
si!|)cr  terram  :  soloni  aulcui  coiislil  csse  subslanliam. 
Ilic  cum,  peraoio  diuriii  lemporis  cursii,  ab  biimaiii 
vi>iis  contoniplatione  disccssorit,  iioolcm  (lisoedendo 
niox  facil.  Facil,  iiiquam,  siiblrahondo  copiam  lumi- 
nis,  iion  in  sc  rocipiondo  substantiam  iiootis.  Itaqtto 
iina  lucis  substantia  el  noclcm  faoere  vidotiircl  diem, 
sod  iioii  uiio  modo.  Nam  dicin  ciim  vciiit.  noctcm  cf- 
licit  cum  rcccdit.  Undc  ct  Maniclixonim  nou  irrcli- 
giosam  tanlnm,  vcrum  eliain  sliiil;im  divisionem,  qii:i 
bona  a  malis,  scqiie  cxstanlibiis  nilniitur  sopar.uc 
substantiis,  plcruiiupio  confnndimiis  :  ostoiidonlcs  ois 
Iiiminare  niajiis,  qiio  fiori  iiovinius  dicm  ;  cl  cogciitcs 
iit  et  ipsi  similitcr  iios  docoront,  tpiod  cssct,  si  dictii 
las  est,  leiiebrale  ni.ajus  %  ipio  stibstantialilcr  lieri 
credercmtis  ct  noctcm.  Sod  dc  liis  alias,  qiti  pcr  slul- 
litiam  blaspbomi  dogiiiatis,  aiit  pro  exsl;inlibiis  non 
cxstanlia,  aiit  pro  priiicipalibiis  consccula  ,  atil  pro 
conirariis  videntur  affirmarc  coinmiinia,  Qii;e  si  qitiii 
lidei  oculis  non  privatus  oxcusserit,  omncs  coriiiii 
iiiacliinas  facili  ralionc  coiifundit.  Frgo,  ul  dicoie 
( a'perannis,  aniina  non  aliicr  quam  sol  vitaiii  tribiiit 
carni  cum  veneril,  morleiii  cllicit  cum  reccdit.  Qii:mi 
nc  qiiis  putcl  corporis  morle  consumi,  audiatqmd  du 
boc  Domimis  in  Evangeliis  gcncrali  aiictoritale  doli- 
niat  :  ISolile ,  inquit,  limere  eos  qui  corpus  occidunt, 
aniniam  autem  non  possunt  occidcre ;  scd  timete  euni 
(jotius  qui  animam  et  corpus  polest  pccidere  in  gehenna 
ignis  (Matlli.  x,  28).  Ergo  siiperstitc  aiiiina  corpiis 
(oiisial  occidi,  ct  proplorca  conscqucns  ncccssario 
iiiiii  csl,  aiiimas  corporum  intcrneoione  consumi :  iioo 
si  ita  cst,  cliani   post  mortcin  corporis  nihiloniiniis 

'  iia  chilTleliiis  cl  Mss.  Ai  Ain.  Kr.  cWfis,  deslilulu>n 
lorpns  vtla  aniniam  no.Uram  non  pcrimit. 
'  Kr.,  tcnetjrare  nutjus.    M. 


1171 


AITENDIX. 


i\-n 


inpiilihiis  vivitiir.  Qiuwt  si  ilc  iiiioqnoqiio  nosliiim  re- 
clc  scnliliir,  quomodo  lons  vila!  pr-ipior  |i:irlicipatio- 
:»cin  immaiuK  moilis  vivilicaiiili  polcniiam  pcrdidisso 
pctatiir?  S<-d  polcsl,  iii(|iiis,  aiiima  ct  corpiis  occidi 
1»;  {,'clicmia  iRiiis.  Qnod  advcrsiiin  iios  pi iinmn  idciico 
iKMi  lacit,  qiiia  inors  i^>ta  non  con^liiionis  vidclnr  cssc, 
s(m1  criminis.  Nam  rcmola  ciilpa  jiilicimir  liomincs 
iion  limcrc,  (\n\  cmn  possint  corpiis,  aiiimam  tamcn 
iic|,'aiiHir  occiderc.  Dchinc,  (pumiam  iioc  Deo  laiilnm 
rsse  diciliir  possibile,  dcquo  Filiiim  smiin  uiiif,'cniliim 
1 1  commiinione  naliine  et  acqnalilalc  pi>tciiti;c  non 
hoc  crcdimiis  mcrnissc.  Suscepit  crgo  Salvalor  con- 
dilioiicm  inorlis  noslnc,  scd  non  ila  iit  dclcriorcm 
farercl,  ciim  pru-tcr  consucludiiicm  dominari  eam 
pcrmitli  h  t  :Miim;c  :  scd  polius  iit  nihil  haiic  ohcssc 
jiniin.T  parilcr  jnstorum  onmiiim  prohasset  ct  viiye. 

CAPUT  XV.  —  Sed  (iiiganms,  licct  Evanfjeliis  re- 
clanianlihiis,  animas  inlcrire  :  nonne  in  Salvatorc 
iiostro,  licct  in  his  nioriem  noii  repcllciilc,  tcriinm 
lamcii  alquc  spccialc  majcslas  csl ,  qiiam  non  poliiit 
mors  humana  contingere?  Ad  siimmam  videamus,  iii 
cnice  posilus  quid  promisit?  Hodie,  inqiiit,  vieciim 
ciisin  paradiso  {Luc.  xxiii,  43).  Ilodie,  inquil,  non  post 
triduum,  cum  cariiemmeam  dc  scpulcri  requie  snsci- 
tavcro  ;  non  ciim  in  ir.e  primilias  fiilune  resurrcclii)- 
nis  oslendero.  Cujiis  putainus  Ii;cc  vox  cst  majeslalis? 
incntis  an  corporis?  Ccrpus  aiitcm  in  scpulcroMuis^e 
nullus  ignorat  :  rcstat  ut  diviniiati  vel  menli  vox 
ista  conveiiiat.  Sed  dicil  aliquis  :  Divinilalis  hanc, 
non  aniin;\;  Chrisli  credimus  vocein.  Et  quid  in  co  cui 
liromitteliatur  accipimus?  Hodie  inquil  latroni,  hic- 
lum  cris  iii  pnradiso  :  cujns  corpus  usquc  ad  fulnrain 
lesurrcclionem  mors  communis  inclusit.  Aninia  igitur 
csl,  cui  Dominus  hoc  promisil  ct  pr;cslilit.  Si  igitiir 
inorluo  corpoie  ad  pandisum  anima  inox  voc;itur, 
qncinquamne  adhuc  t;iin  impiiim  credimus  ,  qui  di- 
cere  audeal,  quoniam  anima  Salvaioris  iiostri  triduo 
ilSo  corporeic  niortis  apud  inleros  custodia;  mancipe- 
inr?  Et  quis,  inquis,  cst  alius  qui  instanle  passione 
Kicut  Christus  ingciiuiit,  dicciis,  Tristis  esl  aniina  mea 
us<]ue  ad  morlein\MaUh.  xxvi,  38)?  Trislis  usque  ad 
iMortcin,  pioptcr  alTcctiiin  susccpi;c  carnis ;  iion  posi 
iiiortem,  cum  heatitudinem  spondcl  sociclas  deitatis. 
Non  initiuin  ir.oeioris  mors  isla.  sed  liiiiscst  :  nec  in- 
cipiunt  posl  li  mc  jnslonim  (lagella.  scd  dcsinuni ;  ciim 
ct  impedimenta  iiia  eii;c  (Inctu^uitis  cxponunl  ',  cl 
aiiciorem  suum  plenioris  iiitcIIigeiilicC  conlemplatione 
j;im  capiiint. 

CAPUT  XVI.  —  Ergo,   iiKpiis,  morlcm  Dci  Fdins 
Ct  in  anima  uoii  pertulil,  el  in  inajeblale  non  sciisit? 

'  CliifQetius  ol  l\:ss. ,  in  spela^o. 
•  sola  edilio  l.ov.,  deponitnl. 


Quid  crgo  dicch:>s  csse  quod  perliilit?  Sensit  prorsus 
ct  pcrtiilit ;  scd  p:irlici|i:iti(inc  moihi  alicni,  iion  pro- 
prielatc  vulncris  siii.  Sciisit  siciit  omncs  sentinnt,  qiii 
inoricntc  carni'.  iiunlihns  viviiiit  :  iioii  sicut  impii, 
(jni  iii  ulraipie,  sicut  idcin  ail,  gclicnmc  ignihus  occi- 
(luiiliir.  Qnidam  sanc  commmiom  niorlcin  ctiam  hoc 
paclo  doliiiiunt,  dicenlcs,  niliil  aliiid  liancesse,  qiiam 
cuin  divers;iruin  rermn  coiiS(;iisu  vilain  facien:iiini, 
vclut  [>cr  (liscidium  (piodd.im  ah  inviccm  fiicril  facl:» 
disseiisio.  Il:cc  si  hominis  mors  cst  (pi^c  non  coiisiiniil 
jiincta,  scd  dividit,  diiin  origiiii  sii:c  iitrmnqiic  rcsli- 
liiit;  qiiid  (lc  Salvatoris  aninia  nunc  dicemiis,  qn:c  ut 
iion  dic.iin  propicr  inli:iliit:intt'in  (livinitatcm,  ct  pro- 
ptcr  juslili;iin  sLiigiilaicin,  ccrlc  pro^)lrr  coiniiiuncin 
uioriciidi  sortcm  corpns  illo  liidiio  sic  poluit  dcsc- 
rerc,  iit  ipsa  non  posscl  pcnilus  inlcrirc? 

C.VPUT  XVII.  —  Noii  cigo  ,  inquis  ,  apiiii  infcros 
Clirisli  aniina,  iion  divinitas  fiiit.  Fuit,  inqiiaiii  :  nc- 
qiie  aliler  ciim  vidco  poluisse  resuscitaie  carncni 
su:iin,  si  apud  infcros  pr:(;diccm  vcliil  ahscntis  Dci 
non  fuisse  potcnliam.  Ncc  lamcn  idio  localcm  iios 
Dei  credat  aUipiis  pr;cseiitLim  prx-dicarc,  de  (|U0  isM 
piopler  inanilcslationcin  ccrii  opcris  diiimiis,  qiii;i 
alicuhi  fuit  qui  ul)i(|iie  non  dcfuil.  Jacchal  (pianlnm 
ad  c;irneiii  mortuus  iii  scpulcro,  morlu  is  rcsiiscil;iiis 
iii  inleriio,  vit;im  trihuciis  univcrsis  in  coe'.o  :  iioii 
imindum  dimittens  ad  coclos  ascendil,  nec  coelum  d  - 
sercns  ad  tcrrain  venit,  scd  imo  aUpie  eodein  leinpoK! 
tttluin  totus  iinplcvil,  qui  alicuhi  inanilestalione  ope- 
riiin  plus  parcns,  agnitionein  praisenliic  su;c  indignis 
ncgavit,  non  iinmcnsx'  deilatis  ahscnliam  procura- 
vil. 

CAPUT  XVIII.  — Vis  nossede  hacMcdialoris  mnrle 
qnid  scntiam?  OinniMin  qiuc  a  iiic  in  siipcriorihiis 
iiicidenliiim  qiia>stioniiin  neccssilate  dispersa  sniit, 
prorsus  ista  sentcnlia  cst,  qiia  credo  niorluum  esse 
Filium  Dei,  non  secundum  poenain  iiijustiti;c  quani 
ex  lolo  iion  liahuit  ,  scd  sccundum  lejicin  nalune 
qiiam  pro  humani  gcncris  rcdemptionc  snsccpit  :  ill:i 
iiiorle  de  qna  dicitur,  Qnis  cst  liomo  qni  vivet,  el  non 
vidcbil  mor(em{Ps(d.  Lxvxvin,  49)?  iion  illa  dc  qii:» 
Isaias  dicil,  Morlui  aulem  vitam  non  videbunt  {Isai. 
Lxvi).  Illa  (jmB  secundnm  naluiam  generalis  est  ciin- 
ctis,  nou  illa  qu.no  spocialis  est  ni;ilis.  Pnlemus  crgo 
iti  lioc  (ssc  qiiodani  inodo  viiii  ac  poienliam  seniinis, 
qiia  ci  aninia  animas  rep:irel ;  et  carno  omniiim  no- 
sruin  carnein  jiidicio  immincnte  resuscilel  :  dum  pcr 
opcratioiicm  propri;c  deiiaiis  ciincia  vivificaiis,  cv 
uiio  siiscepti  hominisgraiio,  iniiumcrahilem  Palri  red- 
dilurus  est  incsscm.  Tiinc  separ;ituriis  est  a  zizamis 
sc;,'clc!n  {Mattli.  xiii^  50),  ciim  jn.stis  coiperil  rcddcie 
niiiccdcin. 


QUJESTIONES 
DE  TRINITATE  ET  DE  GENESI, 


EX.  ALCUINO  DESGRIPT  j;  («). 


QCiESTio  pniMA.  Qiiomodo  Deus  verc  sil  nnitas  et 
verc  trinitas.  KESPOiNSio  :  Unitas  in  subslantia,  trini- 
las  in  personis. 

II.  iNTEnuoGATio.  Qnid  sil  proprinm  uniuscnjusque 
porsona'.  in  sancla  Triniiatc.  Hesp.  Proprium  estPa- 
iris  (luod  soiiis  est  Patcr,  el  qnod  ah  alio  non  csl  nisi 
a  s(^  Propriuin  est  Filii ,  quod  a  Piiirc  genilns  est 
M)lus  a  soh),  coaiternus  ei  consuhslaniialis  gcnitori. 
Proprium  esl  Spiritus  sancli ,  qnod  iicc  ingenitus 
nec  genitus  est,  sed  a  Paire  el  Filio  aiqualilcr  proce- 
dcns. 

III.  Int.  Qiiare  Spiritus  sanctus  non  dehet  ingeni- 

^(0  Alcuini  dc  nriniUte  Quacslioncs  28  ad  rrcd;'gisum. 


tii.s  vcl  gcDiltis  dici?  Resp.  Qiiia  sl  ingeniliH  diccrelui 
siciit  Paler,  duo  palrcs;  si  genitus,  duo  (ilii  aeslimari 
|)osscnt  in  sancla  Triniialc. 

IV.  Int.  Utrum  solus  Patcr,  aut  solus  Filius,  ant 
Spirilns  sanclus  per  se  plenns  Deus  et  perfeclus  dici 
dchcat?  Uesp.  Utiqiie  Patcr  pcr  se  est  plemis  Dens, 
siiniiiier  ct  Filius  plenus  Deus,  el  Spiritus  sanclus 
plcnus  Dciis  credilur. 

V.  I.NT.  Si  unaqiiaeque  per.sona  per  se  plcniis  Dcns 
dici  potesl,quare  non  trcs  deos  dicimiis  Patrein  el 
Filiiiin  et  Spirilum  sanctum  ?  Resp.  Qiiia  una  sub- 
slaiiiia  est  Patcr  ct  Filius  cl  Spirilus  sanctus,  cl  nott 


1173  OU.ESTIONKS  DK  lUINl 

ires  stilislaiilix.  Piniiulii  uiiiUis  sulislanlir   Ircs  doos 
|)i-ii|iiljol  ilicero  vcl  tTediTC. 

VI.  IxT.  Diini  ties  pcrs  >nas  diciimis.  I\ilrciii  c» 
Kiluiiii  el  S|»iriliiiii  s:\iicliiiii,  qiiarc  iion  lics  doos 
iioc  Ircs  oninipolciilcs,  iioc  ir.  s  bonns,   iicc  lics  ni:i- 

j  giios  dici  re  fas  esl  ?  \\r.<p.  Qiiia  Dciis,  ol  cnuiipo- 
lens.  el  iiiagiuis,  el  lioiins,  cl  :clcrniis,  suljslanlialia 
nomina  siint,  et  ad  so  diciinliir ;  ideo  non  licet  ca 
pliirali  luuuero  diccrc,  sc\l  sinpul:iri  :  cl  onine  nomen 
(Hiod  sulislantiaiii  Dci  vcl  esscnliain  sij-nilical,- soni- 
|>er  siiigulari  iiiuucr>i  prdrcrcndinn  est.  Paler  aulcni, 
ct  Filitis,  cl  Spirilus  s:i»ctns,  rolaliva  siinl  iiomiii:i ; 
el  idoo  trcs  person;e  rcclc  dicunuir. 

VII.  IfiT.  Quoniodo  iclaliva?  Ilrsp.  Soriin.lmn  dia 
leciicain,  rolaliva  noinina  siinl.  qii.c  ad  alind  ;ili(jiii<l 
icforunlnr ;  sicut  doininiis  ad  scrviim,  ot  scrvus  ad 
doniiniim;  p:itcr  :id  tiliuni,  lilins  ad  p:ilroin.  Pnusns 
ciiin  ilico  palrcin.  liliuni  signilico,  «piia  noii  csl  piler, 
iiisi  liliiis  sit  ciii  sii  p.itor  :  ileiii  iio:i  esl  fllius,  nisi  pa- 
t(T  sil  riii  sil  lilins. 

VIII.  I.NT  Ulnim  Si>irilus  sancliis  rclalivc  vcl  sub- 
siaiitialilcr  dicaliir?  Uesp.  Uliqiio  rcl;itivc,  (iiiia  spi- 
rilus  alicujus  spii  ilus  esl :  sed  uon  sicnt  iii  Patro  ot 
Filio  relationis  rcgiila  lonelur  iii  co. 

IX.  Int.  Qii:iro  ;i(pi:ilcm  no:i  linliel  relaliouis  rcgii- 
lam  Spiriliissancliis  si.  iii  Paicr  ol  l"iliu>?  Uesp.  Qnia 
rircimiferri  poieNl  P.ilris  ct  Filii  noiucn  ad  invicciii, 
iil  si  dicamiis  P:ilor  Kilii  Palor,  cl  FiliiisPaliis  Fi- 
lius  ;  non  ita  (lii.liccm  relalionis  circiimversio  in  m- 
niine  sancli  Spiiilus  iiiveiiiri  polcst. 

X.  I.NT.  Qii:i  ncccssitale  accidii,  ul  iia  noii  circuni- 
lerri  possii  Spiriiiis  saiicli  rolalio?  IU:sp.  Qnia  rccle 
dicero  possuinus  Spirilum  sanctiim  Palris  ct  Filii  Spi- 
riluiii  ;  sed  coiiverso  online  non  pnssumiis  dicere, 
Palrem  Spiriliis  sancli,  sicul  dicimus  Palrcm  Filii,  ne 
duo  filii  iii  sancta  'rriiiilato  :rslimcuiur.  Itcm  noii 
possiimiis  diicre,  Filiuiii  Spiriliis  saiicli,  siciit  dici- 
iiiiis  Filiuiii  Palris,  nc  duo  p:ilrcs  iii  sancta  TrinilaUi 
iiilcllisanlnr.  Diciiniis  ilaqiio  Spirituiii  sancliuii  P.ilris 
rt  Filii,  siiic  leciprocalioiio  convorsiouii  noniinum 
rclaviv.Tnm. 

XI.  Int.  Uiriiiu  iiiscparai»ili:i  siiil  opcra  saiict:cTri- 
nilaiis?  Kesp.  Ulique  qnidqniil  oporalur  Triiiil;>s  san- 
cla,  iuscparabilitcr  h:cc  cadom  operatnr  ;  qiiia  una 
csi  Trinitatis  operatio,  sicul  una  cst  siibslaniia,  cs- 

•   seiitia,  et  voliiutas. 

XII.  Int.  Ulriiiu  sancta  Trinitas  in  personis  scpa- 
rabilis  sivc  itisepar.ibils  dicenda  est,  diiiii  :iliiis  est 
Patcr,  ariiis  Filius,  alius  Spirilus  sanctus?  Uf.sp  Vere 
nlius  est  Patcr  quam  Filius  iii  ])crsona,  siciit  Filius 
nliiis  csl  iii  porsona  qiiam  Pater,  ct  Spiriius  saucius 
alius  est  in  personi  qiiam  Paler  ct  Filiiis  :  non  ta- 
iiion  aliiid  ille  vel  illo  in  iialura,  vel  in  deitate,  aiit 
in  e^sciilia.  Noc  eniiu  Patrciu  poli^s  diccrc,  nisi  Fi- 
liiim  inteUigas  ;  iiec  Spiriliiiu  sanctuin,  nisi  inlelligis 
cujiis  Spiritiis  sit.  Quocirca  oiuiii  modo  insepanbilis 
esl  saucla  Triuit:is,  sicul  in  opcribus,  sic  ciiam  iii 
per-nnis  diccnda. 

XIII.  Int.  Si  ad  solim  Palris  persnnam  pcrtineit 
qnoddiciliir  ,  Qui  fncil  mirnbilia  ttiaqmi  soliis  {Psnt. 
Lxxi,  18).'  et  .\postoliis,  Qni  i>olus  Itabcl  imttiortnti- 
metn{\  Titn.  vi,  IG)?  Uesp.  Nnllateniis  ad  .solaiii 
P;itris  pt  rsouaiu  periiiict.  (Inm  dicitur  soliis  Deus.  si- 
vc  in  Novo.  sivc  iii  Vclcri  Toslamento,  ct  qiiod  Deus 
soliis  sivc  hoc  si\e  illud  babeat  vel  faciat  :  sed  ad 
loUim  Trinilatein  saiiclam,  qu:e  csl  uniis  Dciis  omni- 
poleiis,  omnia  f.icions  qnnc  in  coHo  cl  in  lerra. 

XIV.  Int.  Qiiomodo  bc;itns  Joanuos  cvangelisla 
dicil,  Detun  nenio  ridil  utiquntn  {Joan.  i,  18)?  et  ipse 
Domiiiiis  in  :ilio  loco  .  //t'«n  tnundo  corde ,  quoniain 
ifiti  Dcum  videbnnl  {Mniili.  v,  8)  ?  et  A|»ostoliis  iiivi- 
sibilom  Denni  (licit(l  Tim.  i.  17)?  Uesp.  Vidcri  cniin 
poicsl  Dcus,  id  c>t.  intolligi  secundum  sii:c  doiiuni 
gnli.c  ,  sivc  ab  Angclis,  sivcab  animabussanctorum  : 
plenam  vero  diviiiitali->  iiatiiraiu  nec  angclusqiiiiibct, 
ncc  sancloriim  alitpiis  pcrfcclc  intclligcro  polcril  ■ 
idco  incoinprclicnsiiiilis  diciiur  Dcus. 


lATE  El'  DE  GENESI. 


tl7t 


XV.  I.>t.  Qiioil  sanctis  sumnium  promittilur  pnc- 
minm  a*lcni:i  Doivisio,  :iii  u'(pialiter  videbunt  vcl 
iiitolligeni?  Uesp.  Nnllaleniis  ^e.inalitiT  oinnos  vel 
Aiigeli  vol  anim;r  sanitoriim  Dcuiii  \el  luiiic  videnl, 
\ol  po>l  rc>iurcctionoiu  vidcbuni  :  scd  sccundum 
donaloris  dis|iciisatioiicm  ot  luoriloriim  qu:ilitatcm. 
Uiiusqiiisqiie  lanion  suriicicntom  in  (>jus  visionc  suis 
mcrilis  liabobil  boalitudiuem  ,  iicc  plus  qiiccret  quani 
li:il>cbil,  iicc  sc  minus  Ii.iberc  qiiain  vulet  dulebit. 

XVI.  Imt.  An  ali(|uid  dislet  iii  Deo,  esse,  vivcrc, 
intolligcrc  ,  posse  ?  Uesp.  Nullatoiiiis  aliudcst  iii  Deo 
essc,  aliud  vivcre,  vol  aliiid  inlclligerc,  vcl  aliud 
|H>ssc  :  (pii.i  Deus  eo  ipso  (pio  ost,  vivil;  ct  eo  quo 
vivit,  intclli^it;  eleDquo  iiitelligil,  polcst ;  el  co  quo 
potest,  cst  :  qiiia  simpicv  doitaiis  iiatura  uitum  Iiabel 
esse,  vivcro,  inlcHigcre,  et  oinnia  potesl.  Sod  non  est 
ita  in  nobis ,  duin  aliiid  osl  iii  n:iiiira  nostra  vivcre, 
aliuil  inlelligoro,  alind  posso.  Iii  Dco  vcro  Ii;cc  omiiia 
umiiu  aKpie  idcm  sniil. 

XVII. l.NT.  Itium  (le  Filio  siciil  (licitnr  Imnen  de 
liiinine,  Dcus  de  Doo,  potest  dici  oiunipotons  do 
omnipitleiilo,  bouiis  de  bono  ,  luajjmis  de  iiiagno  ,  ct 
c;otora  tilia  ?  Uesp.  Ucgnlaritor  utiquo  tenore  debe- 
niiis,quod  onuiia  u:itiir;c  iiomina  :vqii:iIit(T  dc  Filio 
dici  iio-.Mml  siciil  de  Palrc  :  id  esl,  sicul  diciliir  Deus 
do  Dco,  liimcn  do  limiine;  ila  diccndnm  e>t,  ouuiipo- 
loiis  dc  omnipotciilo;  bouus  do  boiio,  magnus  de 
iiiagiio  -  scd  iion  ita  in  relativis. 

XVIII.  Int.  Sed  qnomodo  iii  relalivis  nominibus 
diieuduiu  osi?  Uesp.  Noii  possumiis  diccrc  Ycrbiim 
dc  Verl»o,qiiia  rclativum  noiiieii  est  Vcrbum  ,  quod 
solns  cst  Filius;  sicul  diciiuiis  Deum  (le  Dco ,  qiiod 
iioii  cst  soliis  Filius  :  noc  Im.ogincm  de  Imaginc,  qiiia 
soliis  cst  Filius  linago  ( II  Cor.  iv,  4;  Coloss.  i ,  1.^)  ; 
sicni  dicimus  lumen  de  lumine,  (piod  iioti  osi  solus 
Filiiis.  quia  substantiale  nomcn  cst  liiiiieu. 

XIX.  I.nt.  Numquid  aliiid  liiucii  csl  P.itrr,  clalind 
Filius  ?  Uesp.  Ncqiiaqnam  aiiiid,  sed  iiniim  liuucii  cst 
P.ilcr  cl  Filius,  siciit  uiia  siibstantia.  Mco  rcclc  dici- 
tur  Iiimcn  de  Iniiiine ,  sicut  Dciis  do  Dco.  Siciit  cuiiu 
iimis  esl  Dcus  Patcr  et  Filius,  ila  niiuiii  liiiucn. 

XX.  I.NT.  Lcgiiiius,  Aposloli»  diccule.  Clirisliim 
Dci  osse  virluloin  et  Doi  sapiontiam  {\Cor.  i,  2i); 
iiiiiiujuid  Palor  noii  li.ibot  in  so  sa\)ioiiliaiu,  vcl  vir- 
tiilciii ,  nisi  iii  Filio  ,  qiicm  Aposloliis  sapiciiliam  Dci 
cl  virliiiciu  uoiuinavit?  Uesp.  Plurimi  ila  arianam 
dostruiuii  iiupieiaicm,  diconies  inipium  cssc  crcdero 
uiiquam  Deiim  Palrein  cssc  siiic  sua  sapiciilia,  aut 
siiio  sua  virtute.  Scd  inolius  est  intollig.Te  Palicm 
cs>e  s;ipieiitiiiiu  cl  virlulem;  imoct  Spiriiumsaiictum 
sapieiiliam  el  viriutem  :  iioii  laiiien  Iros  virUiles,  iicc 
ties  sapicnlias  ;  quia  .«apiciilia  siibslaiiliale  iioiucn  est, 
sicut  virliis.  Ncc  aliud  esl  in  Doo  (.'sse  ,  aliud  sapeie , 
alind  posse  :  scd  unum  csl  Dco  cssfi,  sapcrc, 
posse. 

XXI.  Int.  Utrum  .ad  solam  sancli  Spiritiis  pcr.-;o- 
nam  pcrtiiieat  charitas,  (liini  aposlolus  dicil,  Ueiu 
charitas  est  {l  Jonn.  w ,  \{\} ,  (jui  dilcclio  Patris  et 
Filii  csse  lcgitur?  Uesp.  Nnliatciius  ila  Spiritns  san- 
ctiis  cliaritas  iniclligitur,  qii;isi  non  sil  PalcrclFilius 
cliaritas.  Sicul  Spiritiis  snuclus  cst  cliarilas  ,  ila  ci 
Patcr  esl  cliarit:is,  ct  Filiiis  cst  cbaritas  :  iion  laiucn 
Ircs  cliaritalos,  scd  iina  cbaiilas.  Scd  quia  Spiriliis 
sauclnsdoniim  Doi  iiroprie(licitur(/4c/.ii,58  c/ vin.iiO). 
etnullum  Doi  donum  cbarilalc  luajus  est,  imo  sinc  co 
nullum  dinuim  ad  porjictu:im  liomiucm  deduccre  po- 
leril  beatiludiuem  ,  proinde  Spiritus  sanclus  propric 
diciliir  cliarilas  {Ilotn.  v,  5). 

XXII.  Int.  Numqiiidim|iii  dona  Dci  b:ibenl?RESP. 
Habent  utiquc  per  ciim  ,  qni  illuiiiiii:it  omncm  liomi- 
nem  vcnicniem  in  liunc  mundiiin  (Joan.  i,  9).  Iii  eo 
enim  suinus,  movomiir,  ct  vivimiis  {Act.  xvii ,  28). 
Hoiia  siiiit  enim  dona  Doi  cis  qni  beiio  ulunlur  illis. 
Idco  cliaritas  singularc  osl  in  sanctis  doiiuin  ,  iii  qiia 
filii  Dei  disreriiiiiiliir  a  filiis  impielatis. 

XXIII.  Int.  Quare  si  Dcns  tolus  ubiqiie  cst ,  in 
coclo  diciiur  magis  babiiarc  qu.ini  in  leira?  Resp. 


H7i 


AITL.NDIX 


JI7G 


Quia  majorcst  cogiiilio  iit  saiiclis  Aiigclis  .iniiiialms- 
(|iic  Kaiicloriim  (liviiiiuilis  ,  ciim  sinl  apiul  Dcnin  iii 
ccclis,  (|nnm  iii  lcrris  :  siciil  (Miiiii  iii  lioc  marlali  c(ir- 
poic  (luidaiii  mat^is  iiilcllij,'iiiil  (liviiiam  sii!)-<(aiitiaiii  , 
<|iii(lam  miiiiis;  ila  cl  iii  coilo  m:i;,'is  (liciliir  Dciis  css(! 
i|ii:im  in  lcrr:i  ,  (jiiia  iiicniiis  cjiisdcm  siilislaini;» 
iiilclligiiur  al)  iiih:il)italoriliiis  c(r:ii  (luam  lcrru-  ijicoli^. 

XXIV.  Ut.  Si  uiia  siibslanlia  csl  Talcr  cl  Filius 
ct  Spirilus  saiicliis,  (piarc  soliis  riruis  iucanialiis 
(liciliir?  Uf.si>.  Qiiia  alia  cst  pcrsoiia  Filii,  alia  Palris, 
alia  Spiriliissaiicli.  Kl  sola  (|ui(lcui  i»crsona  Fiiii  iu- 
cariiala  csl .  opcraiuc  laiiicii  caiiKicm  iiicarnatioiiem 
lola  sancla  Triuit;itc  ,  cujiis  opcra  suiit  inscparabili^i. 

XXV.  I.NT.  Dcum  iii  Symbolo  callinlico  c;iulari 
solct  Dci  iMliiiin  de  Spiriiii  sanclo  ct  M:iria  virgiiie 
iucaruatiim  ;  (piarc  noii  dicilur  FiliiisSpiritiissaiicli, 
sicut  dicitiir  bcalac  Virgiuis?  Ue<p.  Noii  uliiiiic  sic  d« 
illo  situt  de  illa  natiis  csl  Filius  Dci.  Dc  illa  sirjiiidcm, 
id  est,  saiicta  Virgiiie  naUis  est  I''ilius  Dei  sicul  de 
matrc  :  non  dc  illo,  id  cst.  Spiritu  s:iiicto,  siciil  d(; 
p;itre,  nc  duo  palres  dicercntur  in  saiicta  Tiiniiatc. 

XXVI.  liNT.  Si  uiia  natura  csl  Palris  el  Filii.  ct 
Filiiis  incarnatus  plciius  cst  D.ns  ct  perrectiis,  (|iio- 
inodo  non  Patcr  iiicariialiis  est?  Uii^i».  Filius  plcnus 
•  sl  Dcns  et  perfi^ctiis,  (|ui  solus  incariialus  cst,  cl  bo- 
mo  factiis  c^t.  Nam  ignis  iina  sub.,taiitia  cst,  scd  aliud 
in  ii;ne  l;icil  calor,  aliuJ  liix.  Lux  illumiiiat,  calor  ca- 
lcfacil  :  m  a  laincu  igiiis  iialura  ntrmiiqiic  facil  el 
c:ilorem  cl  lucem. 

XXMl.  Int.  Uiriim  divinilas  cnm  carne  concepla 
ct  iiala  ct  passa  cst ,  cl  c;ciera  qiiai  Immanitalis  pi  d- 
pria  essc  nosciinlm?  Uesp.  Utique  diviiiilas  sii;c  car- 
iiis  conceptioiie  conccpla  esl,  cl  nalivitale  nata,  sen- 
silqiie  pariicipalio:ic  liumani  affectus  morleni  ,  qiiam 
spontc  siisccpenit ,  iion  iiaturai  sii:«  potentiam  per- 
dciis,  pcr  quain  (uucia  vivilicat.  Et  ipse  aiictor  qiii 
spoiite  iiatus  csl ,  spoiile  p;issus  est.  Kl  idcm  opus 


qiii;i  Hlriiinipic  imiis,  liccl  non  alio  cogentc.  soliis  i.i 
mcn  i[i'.c  |)(ipciiiiir,  s:ilva  diviiiii;itis  iiiipassibiiit.iic, 
XXMII.  I.>r.  F\  (pi;i  iciliira  dicil,  Polestalem  hnbin 
fouetidi  iniimum  titaim  (Joaii.  x,  18)?Uesp.  Oiiiniuiii 
qu;c  in  Clirisio  siint  opcriim  aiu  |(iril:is  cx  diviniliie 
cst:  l:iiiicii  carni  ronvcnit  diccnr,  Polisiotrin  liubio  }io. 
iinitli  iiiiimam  meam,  iioii  divinilali.  I)iviiiii:is  eiiim  m  • 
(liiiiisitaiiimaiiip()slquainassimi;i*iii  cam  iii  nlero  vir(,'i- 
ii:s,caro  dimisit  dumemisitspiritiim  iii  ciuceClirislns. 

XXIX.  (h)  I.nt.  Qiiomodo  (oiivciiil  (piod  in  GciKsi 
lcgilur,  licquievit  Detts  die  seplimo  ab  omiiihui  0]n-ri- 
/'««  mi$  (Ven.  ii,  2);  ct  iii  Kvaiif;elio,  Pater  mcus 
vMjHemodooperatur,  et  ego  operor  (Joan.  v,  17)  ?  Ue>p. 
Uc(|uievit  a  novaium  coiidilioiic  cr(;aturarum,  iioii  a 
conditariim  giil)crii:ilionc.  El  idco  Deus  tunc  crcaior 
iii  sex  dieriim  crcaiioiic  pulaiidus  est,  nuiic  vero  gii- 
bcrnalor  in  lotiiis  miiiidi  iialuris. 

XXX.  l.NT.  Quot  crcaliiras  ralionalcs  condidit 
Dciis?  Uesp.  Du.is.  angelic:im  el  imin:iiiam  ;  el  coeliim 
Aiigclis,  ct  tcrrain  bominibus  babiUilionem. 

XXXI.  Int.  Qiiare  angclicum  peccalum  silentio 
iii  Gcnesi  al>sconditum  csl ,  ct  liominis  palcfactim» 
csI?Uesp.  Quia  angelicum  viibius  Dcus  non  pnc- 
dcslinnviicurare,  boiniiiis  vero  .«lanarc  pr.cde-linavil. 

XXXII.  lisT.  Cur  siimmi  aiigeli  pcccaliim  iiisaiiab)- 
lc  fiiit,  et  liominis  sanabilc?  Uesp.  Qiiia  aiigclus  Siii 
scdcris  invciitor  fuil ,  liomo  vero  alicrius  fraude  S(.'- 
dnclus.  Ilcm  qiiaiito  siiblimior  angcliisiii  gloria,  lani» 
iii.njor  in  niina.  Iloino  vcro  quanto  fr.igitior  in  iiatu- 
la,  taiito  facilior  ad  veniam. 

XXXIII.  Int.  Cur  liomo  suk  poiesiatis  creaius 
auctor  est?  Uesp.  Ut  ipse  sibi  auclor  esset  ad  viiam, 
sive  ad  morlem.  Si  vcio  iiecessitati  esset  subjectus, 
luiic  nec  boiii  operis  baberet  gloriam  ,  iiec  mali  pic- 
nam,  sed  essci  qiiasi  uiius  cx  iiecoribus. 

(«)  Pieliqiirc  suiil  cjiistlein  .\lciiiui  in  Gcncsiin. 


DE  INCARNATIO^E  VERBI 

AD  JANUARIUM 

LIBRI  DUO , 
COLLECTI  EX  OUIGENIS  OPEUE  nEPi  APXaN,  JUXTA  VEUSIONEM  ULFFKNI. 


LIBER  PRIMirS. 


€APU T  PUIMUM.  —  Hrcottigit  ea  quee  de  Deo  ab 
Apo$tolis  sunt  prtedicala.  (a)  Specics  vero '  eoruni  qiia? 
per  prxtlicalioncm  aposlolicam  manifcslc  Iradimlur, 
isia;  siinl.  Priino  qnod  uniis  est  Deiis  qui  oinnia  crca- 
vil  atque  compdSiiil ,  quiqiie  ciim  nibil  essent ,  csse 
fecit  universa.  Deus  a  priiiia  creatiira  ct  condilioiie 
mundi  omniiim  juslorum,  Deiis  Ad;ini,  Abcl,  Sclli, 
Enos,  Enoch,  Niic,  Sem,  Alinbam,  h^iac,  Jncob, 
duodecini  Palriarciiarum,  Moysi  et  Proplietarnm.  Et 
quod  bic*  Detis  in  novissiinis  diebiis ,  siciit  per  Pro- 
plielas  8UGS  anle  promiscrat ,  misil  Domiiiiim  Jesniii 
Cbrislnm,  prinio  quidem  vocaturiim  Israel,  secundo 
vero  eliam  geiilcs  post  pcrlidiam  populi  Israel.  Ilic 
Deiis  juslns  el  boiiiis  ,  Patcr  Domiiii  noslri  Jcsu 
Cbristi,  Lcgcm  etPropbelas  el  Evangelia  ipsc  dcdit, 
qui  et  Aposloloriim  Dcus  est ,  el  Vcleiis  ac  Novi 
Tesiamenli.  Tum  deinde  quia  Jcsus  Clirisius  qiii 
vcnit  anle  omncm  crcaturam  ,  nalus  ex  Palre  est  : 
(|ui  cum  in  omni  conditione  Patri  minislrasscl  (per 
ipsum  namque  oimiia  faclasunt[Joan.  i,  3]),  novissimis 

>  iiic  addimus,  vero,  cx  Mss.  vaiicano  et  victorino ;  quod 
eliam  apud  origenein  legilur. 
*  victorinus  Ms.,  Iioc. 
ifl)  Ei  prooemio  libri  1  peri  ^rcMn. 


temporibiis  se  ipsiiin  exinaniens  honio  factus  csl,  iii- 
carnatus  est  cum  Deus  esset,  el  bomo  factus  mansit 
qnod  eral  Dcus.  Corpus  a>sumpsil  mistro  corpori 
siinile  ,  co  solo  differcns  ,  qiiod  natuin  cx  virgine  et 
Spiritu  sancto  cst.  Et  quoniam  bic  Deus  JcsiisCbrislus 
iiatus  et  passiis  cst  in  verilale  ,  iioii  per  phantasiam  , 
commimem  banc  mortcm  vcre  mortuus  esl'.  Vcre 
ciiim  el  a  mortuis  resiirrexit,  ct  post  resurrectionem 
conversalus  cuni  discipnlis  suis  assumptus  e^t.  Tuin 
dcmum  ii;itura  ,  bonore  ac  dignitatc  Patri  ac  Filio* 
socialum  inididil  Spirilum  sanctum.  Sane  quod  isle 
SpiriliiS  sancliis  unumquemqtie  sanclorum  vel  Pro- 
phetarum  vcl  Aposiolorum  inspiravcril,  ct  non  aliiis 
spiritus  in  vclcribiis,  alius  vero  iii  his  qiii  in  advcnlu 
Cbristi  inspirati  sunt,  fucril,  manifestissime  in  Ecclc- 
sia  piJEdicaiur. 

CAPUT  II.  —  Animee  liberum  arbitrium  et  origo. 
Post  ha;c  anima  qiiod  jam  substanliam  viiamqiic  ba- 
bens  propriam  ,  cum  cx  hoc  discesserit  muudo ,  pro 
suisnocritisdispensabilur,  sive  vila;  aetcriKc  ac  beaii- 


«  Ms.  Mctorinus,  pa^sus  in  veritate ,  et  non  per  pliania- 
mnt communicavit  lianc  morlem  veie  morlniis.  rere  eratn. 
»  Mss.  omitliint,  lalri  ac  Filio. 


1177 


DE  INC.MINATIOM::  VlJllU  LllJi:;»  rKI.MlS. 


llTS 


(iiiliiii.s  '.laTedilate  piililiin  ,  si  Iuk:  ei  siia  qcsla  pr.r- 
sliicr.nl  :  sive  ;cloni()  supplioio  iiiaiicipamla,  si  in  inic 
oainiiciii  scolcnini  ciilpa  (lolorstiil.  Soil  «l  oiit  lcm- 
|HH  rcsiincclionis  mortiionmi.  cuiii  cor|>us  lioc  iiuotl 
tiiiiic  in  corruptionescmiiiiiliir,  surgcl  in  iiicorrupOoiie ; 
rt  quod  seiniialur  in  ifiuominia,  siirgct  in  g'vrui  (I  Cor. 
\\,   4"i .    45).  Ksl  cl  illuil  tlcliiiiliim   iii   ccolosiaslica 
pr;vilio;»ri0iio,  onmom  aiiimam  csso  ralioiiilom,  lilioi ! 
arliiirii  et  volimtiilis  :  essc  <nini|uc  ei  ccrlanion  ad- 
vcrsiis  (lialMiluni  ot  aiigclos  ejiis  contraiiaMpio  \ir- 
liitos.  c\  Ci»  ipioil  poccalis  oaiii  illi  oiicrarc  coiiloii- 
»l:iiil,   iios  vci-o   si  rocle  (xnisullotpie   \ivamus,   alt 
liiijiiscciiiotli    lahe    iios  CMicie   ooiiomiir.     Linle    ct 
co;isc(pions  ost  iiililliRiTO,  non  iios  iieocNsiiaii  osso 
siiltjoclos,  iit  onmiiio.oliamsi  iioliiiius*,  vol  lioiia  vol 
nial.i  aiicie  cogaiiiur.  Si  ciiiin  iiosti  i  arbitrii  suimis  , 
impiipiiare  iios   fnriasse  possniit  alii|n.o  virlnlis  ail 
poooiilum,   ct   ali.c  jii\;iie   :ul   salnlcin  :  iioii  lamcii 
lUHOSsiMio  (•oginiiir,  vi-l  rcolc  ajjoro  vol  niale;  (piinl 
lcri  arbilranliir  lii  <pii  sloranim  cursiini  ot  inoliis, 
(aii>am  diount  liiimanoiiim  osse  gi-s:oruin  ,  iioii  so 
limi  ccrum  qiue  oxlra  arhilrii  acoiiliinl   lilnMialem  , 
si-(l  eoMiin  qu;c  in  iiostra  posita  suiit  polesialo.  De 
aiiiiiia  vero  ulrum  ox  stininis  tratliicc  tlm;iliir,  iia  iit 
r.itio  ipsius,  vil  substanli.i  inserla  ipsis  corpor.iiibiis 
sominibus  liabc;iliir  :  aii  vcro  aliiid  liabcat  inilimn  : 
ct  lidC  ip^iim  iiiilimn  si  csl  ^jonitmn  ,  aut  iioii  gcni- 
tiiin  :  vol  ccrle  si  cMrinsocin  coriori  inliliir,  iicciie, 
imn  sali-;  nianifesl;i  pr;otlio:ilioiie  tliNtiiigiiilur. 

C.\l»LT  ilL  —  De  diaboli  slnlu.  Do  diabolo  (pioque 
01  angolis  ejiis  contrariisque  virlulibiis  ccclesiaslica 
pndicalio  dociiit ,  qiioni:im  siiit  (piidom  li;oc  :  qiia; 
aulom  siiil,  aut  quoinndo  siiil,  ;»<in  s:ilis  clare  oxposiiil. 
Apiitl  pliirimos  laiiiei)  isla  li;ibolur  opiiiio,  qiiod  aii- 
poliis  fiieril  isie  diaboliis,  ct  apnstala  eiroclus  (pi:im 
|t1iiriiiios  an}.'eIoniin  sccum  dct  liiiare  persuajcrit , 
qni  ct  mi!ic  iis<|Uo  ai.i^oli  ipsius  iiiiiiciipaiilur. 

C.VPL' T  IV.  —  Munili  principiim  cl  finis.  Est  cl 
pnolorca  illud  iii  eot  losiastici  pra-dicaiione ,  qiind 
iimtidiis  i.xte  lactiis  sil,  cl  a  ccrio  lcmpnre  coeperil, 
et  sil  pro  ipsa  sni  corriiplioiie  solvoiidiis.  Quid  Uimcn 
aiile  biinc  inundum  riioril,  aiit  i|iii(l  postmodiim  crit, 
iioii  j.im  prn  in:uiiroslo  miillis  iiinoliiil.  Noii  cniiii 
rvidons  de  iiis  in  ccclcsi:tslica  pia dicationc  seriiio 
profertiir. 

CAf*L'T  V.  —  Scripturop  xensus  arcanus.  Tiim  de- 
iniiin  qiiod  pcr  SpiMiiim  Doi  Sciipiiipa!  coiisoript:e 
siiil,  ct  sciisuni  haboan: ,  noii  oiim  snliim  qui  in  nia- 
iiifoslo  esi  ,  scd  cl  aliimi  quomtlain  laiciilem  qii;iin 
pliirimos.  Formx'  ciiim  simt  li:c  qu:e  describiinliir 
sacramenloriim  qiioriiindain ,  cl  divinaruin  reniiii 
iinagines  :  de  qno  lolius  Ect  losi:e  iina  sontenlia  csl, 
essc  quidem  oniiicm  Logcm  spiiiiualem  ;  iion  tamcii 
ea  qu:T:  spiral  Lcx  csse  hominibus  nota,  nisi  iis 
Bobimquibiis  gr:itia  Spirilus  sancli  iii  vcrbo  sapientix 
ac  scienti;e  condoiialur  (a). 

CAPUT  VL  —  Boni  uuijeli.  Esl  cliam  illiid  in  cc- 
clesiaslica  pr;rtlic;Uioiic,  osse  angolns  Dci  qu<is<laMi 
cl  virtulos  bonas ,  <|ua:  ei  niinislraiit  ad  salutem  lio 
miniim  con^uinmandain  :  sed  quaiido  isli  creati  siiit, 
\el  qiiales  aut  quomodo  sint,  non  satis  in  manifesio 
dislinguitnr. 

CADLT  Vil.  —  Qnomodo  indaganda  veritas.  Oporlel 
igiiiir  vcbit  clcmontis  ac  fiindamcnlis  biijiismodi  iili 
socimduin  mandalum  ,  qtuiddicil,  llluininale  voUs 
lumcn  «ri^/i(i(r  .'oiniiis  qiii  cupil  serioin  qiiaindam,  ct 
corpus  ex  tioruin  omniiim  ralione  perficore,  nt  ma- 
iiifosiis  et  neccssariis  asscrtioiiibus  dc  siii^inlis  qui- 
busqiie  quid  sil  in  vero  rimclur,  et  iiiiiim,  ut  dixinms, 
corpiis  efnciat,  exein|ilis  ct  :ilTirniali>>nibiis,  vol  iis 
qiias  in  snnctis  Scripturis  inveiKTit ,  vol  qiias  coiiso- 
qiicnlcr  ipsiiis  iiidugine  ac  recli  tonore  ropererit. 

CAI'L'T  Vill. —  1'ilius  absque  initio  natug.  (6)  Nos 
&empor  Dcum  Patrem  novimus  uiiigcnili  Filii  sni,  ex 

«  viclorimisMs..  voIwhm. 

(n)  llic  iioiiiuill;i  Oii|iorii ;  pr.Ttormis.sa 

(t)  Dciiicej  b  ex  caj  ito  2  lihn  1  ;>(•;  j  ncliOn. 


ipso  qiiidem  nali  ,  cl  qiiod  cst  ;ib  ipso  Inlioiuis,  sine 
iillo  l;iiiien  inilin  :  iioii  siilimi  oo  r|u<)d  ;ili(|iiibus  lciii- 
poriim  sjuliis  distin^Mii  noii  poiosl,  soil  iio  illotpiidom, 
ipiiid  so!a  ap:iil  semolipsam  nioiis  inluori  solcl ,  el 
iiiiilo,  iii  ila  iiix:'riiii  ,  iiilollottu  attpio  aniiiu)  coiispi- 
cari.  Exlia  onmo  orgo  ipiod  vol  ditti  vol  iiiloIli^;i  poli-st 
iiiiliuin,  goiioralain  esse  Sapioiiliam  cietloiitliiin  esl. 
iii  liac  ips:i  or;;o  Sapienti;e  siib^i^lonlia  ,  qiii:i  oiniis 
virliis  ac  dcrormaliit  fuluro  inonit  cioalur;v  ,  vel 
eonini  ini;e  priiu  ip;ililor  cvislmit,  vcl  eoniiii  qii:e 
accidunl  C(tiisei|ueiiler  virtulepra'scienli;e  pneformala 
alqiio  dispnsita  :  pro  iis  ip^s  qii;e  in  ipsa  sa|iieiiiia 
\eliit  dc.^oiipl;i  no  pncngiirala  fu<  raiit  crcaliiris ,  se 
ipsa  por  Salomonoin  dixit  cro:itam  esse  S;ipioiilia 
iniiitim  viarum  Dei  (Prov.  viii,  -l'!),  ooiiiinens  sciliicl 
iii  semeiipsa  nnivers.-B  ereatunc  vol  iiiilia,  vt^l  ra- 
liont\s,  vcl  spocies.  Qiiali  aiilem  motlo  iiitclloxiiuus 
S:ipioiili:iin  iiiiiiiim  vi;iruiii  Doi  cssc,  ct  qnomoilo 
oreaia  csse  dicilur  ,  spocios  scilicct  in  se  el  ralioiios 
loliiis  pneformans  et  contincns  creatiir.i;,  lioc  modo 
etiam  Vcrbum  Dei  eain  cssc  intelligcndum  est  :  per 
lioc  (piod  ipsa  c:vleris  omnilius,  iti  ost,  nnivors;i; 
ore;iliir;«,  myslorioruin  ol  aroanonim  raiionem,  ipia' 
uliipte  iiilra  Dei  Sapit!itli;im  conlinoliir  ,  apet  i:il :  rt 
per  lioc  Vcrbiim  diciliir,  (luad  sii  lanqiiain  aro:iiio- 
riim  niontis  inlcrpres.  Joanncs  in  inilio  Evangolii  sni 
propria  delinitiono  Doiim  esse  dcrinicns  Voibtim  . 
dioil  :  r.l  Deus  ernt  \crbuin  ,  el  lioc  erat  in  iniiio  apml 
Denm  (Joan.  i,  1).  Qiii  aulem  tl;il  inititim  Vorbo  Doi 
vol  Sapionli;c  Dei,  iiitiiore  nc  iii;>gis  iii  ipstim  iigciti- 
ttiin  i*alrcm  impielalcin  suam  j:ic!et,  cuiii  ciim  nogct 
seinper  Patrein  ftiisse ,  ct  gcnnissc  Vorbum,  el  b;i- 
biiissc  S:ipiciiliam  in  omnibus  anlcrioribns  vel  lem- 
poribiis  vel  s;cciilis,  vcl  si  qiiid  illud  cst  quod  iioini- 
iiari  poiost. 

CAPLT  iX. —  Raiiones  excmplaresin  Verho.  Ilic  ergo 
Filiiis,  eliani  oinitinm  ipi:!;  suiit,  verilas  esl,  el  vila, 
ol  via,  (Id.  XIV,  (J).  El  recie.  Nam  quomodo  vivcroiu 
qii:T;  fa<t:istml,  iiisi  cx  vila?  Vol  tjiioniodo  voril:i|ii 
conslarentea  <pi;i'  siinl,  nisi  ex  vcrilaledoscciuicrciit? 
Vel  qiiomodo  ralionalcs  esse  possenl  siibslanti;e,  iiisi 
voibuiii  vcl  r;itio  pnecodcrel?  Vel  qiioinoilo  pisseiit 
osso  sapienles,  iiisi  esscl  sapicnlia?  Via  faclum  csl 
Vorbuni  Doi  et  Saplenlia  ,  qu;e  via  itlcirco  diciliir , 
qiiod  ad  Palrem  diicit  eos  qiii  incediint  pcr  cam. 
yuicumque  ergo  dixerimus  de  Sapicnlia  Doi,  lia>c 
eliam  convenieiiler  apUibuiitiir,  ct  intelligeiilur  pro 
co  qiiod  Filiiis  Dei  vita  cst,  et  pro  co  qiiotl  vorbimi 
est,  et  proco<|Uod  vorilas  cst,  el  pro  eo  qnod  via  esl, 
ci  pro  eo  qiiod  rcsun  ectio  est :  quia  b.v  oinnes  appel- 
hitioncs  cx  oporibus  cjiis  ac  vinutibiis  noiiiiiial:R 
sunt;  ct  in  ntilla  lianim  vcl  levi  opinionc  intolligi 
coi  porale  ali  luid  polesl,  vel  quod  magnitttdiiiem  de- 
sigiiare  vido;i|ur,  vel  babiliim,  vel  colorem. 

CAPLT  X.  —  Incogitabilis  Vcibi  nalivilas.  Veriini 
qiioiiiam  ii  (|ui  apud  nos  iilii  hominiim  vidontur  voi 
cetororum  animaliiim ,  seniini  ooruni  a  qiiibiis  somi- 
nali  sunl  ,  respondoitt .  \el  eliam  carmii  in  ipi:iii!iii 
iitero  fotniaiutir  ac  iitilriiintr.r,  liabciiles  ox  l;is  tpiid- 
quid  illnd  <;st  qtiod  iii  Itioem  liaiic  assmiiiml  :ic  tlcfe-> 
rnnt  proccssuri  :  infandiim  est  cl  illicitiim,  Doirn 
Patrcm  iii  gciicratione  uiiigcnili  Filii  sui ,  attjue  iii 
substaiitia  ejiis  exxqiiarc  alicni  vel  liomintim  vd  alio- 
rum  anim:iiilium  generanli.Scd  nccesse  csl  excoptnm 
aliqitid  cssc,  cl  Dco  dignuni ,  cnjus  iiiilla  proisus 
comparatio  ,  noii  in  rebus  soliim  ,  scd  iie  in  cogii:i- 
li<ino  qiiidoiii  vel  seiisu  inveiiiri  potest,  nl  lium:iii:» 
cogiialio  pissit  :ipprolicn<lere ,  quomodo  ingoniius 
Deiis  P:ilcr  efliciliir  unigonili  Filii.  Esl  ita  iianupte 
leierna  ac  sempiloriia  gcneratio  ,  siciil  spl<;iitl<ir  g<;- 
ncraliir  cx  luce.  Nnn  eniiii  por  adopiioncm  spiriiiis. 
Filiiis  lil  exslrinsccns  :  scd  nalura  Firtiis  ost.  \iili;i- 
miis  tanioii  quomodo  b;cc  qu;o  dicimiis  cliam  diviii;i; 
Scriptnra'  :inct()ril;ilo  miitii;iiiltir.  Ail  a|)Ost(iliis  Pan- 
Uis  ,  iiiiigonitiim  Filimii  iiii;iginem  osse  iii\isibilis 
Dci .  et  piimogcitiliim  cnm  cssc  loliiis  crcatur.c 
(C.oliiss.  i,  I'').  Atl  Uoiirxos  vero   bcnbciis  dc  co  di- 


1.-9 


Am:M)ix. 


1180 


cit,  »1110(1  sil  splendor  filoria; ,  ct  fnjnra  exprcssa  mb- 
$tauti(v  eins  (Hebr.  i,  3).  Invcniiiiiis  (•liiirii  iiiliilomi- 
iiiis  in  Sapioiilia,  (|iinc  (11(^111^  S;il<)iiioiiis,  (lcs(  riprio- 
ii.iii  (|iiaiii(l  iiii  (l(;  Dei  Siiprnli.t,  Ikk;  iiiodo  sci  i|aiiiii : 
Viipor  est  oiiiu,  in(|iiil,  virlulis  l)ci  ,  it  '/.nip-.oia. ,  id 
c-l  ,  emanalio  (jhriiv,  Omiiipoteutis  purissima.  Iilco 
crgo  nlliil  coniiii:iciilatiiiii  iii  c:un  inciiicrc  polest. 
S  pleudor  est  euim  lucis  wterna; ,  el  spmtlum  imiuacu- 
laium  inopcraliouis  Dei,  el  ima<jo  boiiitatis  ejus  (Sap. 
VII.  2"i,  2(i).  Sapieiilinm  vcro  i)ei  (liciniiis,  siciil  sn- 
pcrins  dixiiiiiis  ,  subsislenliam  li:il)eiilcni  iioii  alilii 
iiisi  in  co  (|iii  esl  iniliiiin  oiuiiinin,  cx  qiio  nala  esl. 
Qiuc  Sapiciilia  ,  qiiia  ip^o  csl  qni  i^^l  soliis  naliira  Fi- 
liiis,  idcirro  cl  Uiii;;oniliis  (liciliir. 

CAPUT  XI. —  Verbnmimago  Palris.  Vidcaiiiiissan 
(|iiid  intelligidelioaletiani  de  lioc,  qnod iinago  iiivisibili 
Dei  diciliir,  iil  porliocadvcrlaniu  qiiomodoDciis  rccl 
ralerdioiliirFiliisiii.  Kl  considcrciniispriiiiocx  iisqu  . 
(■onsnctudine    liouiiniiin    iinaginos    appollaii   soler ,. 
Iinago  interdiim  diciliir  ca   qii;e  in  inaleria  aliqiij  , 
id  est ,   ligni  vel  lapidis  depingi  vel  sciilpi  solcl.  Iii- 
tordum  iinago  dicilur  ejiis  qui  geiiiiii  is  qui  iiatus  esl, 
ciiMi  in  ilio  simililiidinem  '  rmcamcnla  ejusqui  g,iiuit 
iii    00  qiii   natiis  est  nicnliuiitur.    Pulo   ergo  ,iosse 
jiriori   qnidein   exomplo   aplari   euiii  qui   :id   .niagi- 
iiciii  el  siiiiililudinein  Dci  primus  factus  csl  lio<.iiiium, 
(ie  qiio  diligeniius,  Deo   h.vonte ,    ciiin  locum  ipsum 
ti  Cei.esi  oxponero  copcrimus .    videhimus.  Seciiii- 
(l:(!    vero  comparalioni  ini:igo  Filii  Dci,  de  qiio  nunc 
«ormo  est ,  coiiiparari   polcsl  ,  eliain  seouiKliim    lioc 
qiiod  iiivisibilis  Dei   iiivi-ibilis   iiiiago   ost.  Sicut   sc- 
ciiiidum   liisioriam   dicimiis   iniaginom  Ad:o  csse   li- 
lium  ejusSeth.  Ita  enimscriptuiii  ost,  Et  (jenuit  Adam 
Seth  secundum    imaginem  suam ,  cl  sccundum  spcciem 
siinm  (Ccn.  v,  5).    Qii;c  iiiiago  otiani  iialiir.x'  ac  siib- 
slaiitix'   Piitris  ac  Filii   conlinot   iinilalom.   Si   eiiiiii 
omnia  qu;o  fecit  Pater,  h:oc  el  Filius   simililcr  lacit 
(Joan.  V,  19);  iii  eo  quod  ila  focit  omnia  Filiiis  siciit 
I*;itcr,   imago  Palris  dcrormaliir  iii  Fiiio,   (|iii  utiqiie 
n  itiis  ox  eo  est  velul  qua-dam   volunlas  '  ox  nieiilc 
procedens.    Et  idco  ego  arbitior,  qiiod  suKiccre  dc- 
\w.\l  voliiiitas   Patris  ad  subsislendiim  lioc  qiiod  viili 
Paler.  Volens  onim  non  alia  via  ulilur.  nisi  qii.-c  con- 
silio  voliinlalis  profortur.  Ila  crgoel  Filii  ab  eo  siib- 
sisienlia  geneiatur,  qiiod  nccosse  cst  in  prlniis  siisciiij 
ab  liis  qiii  iiiliil  ingcnitiim ,  id  est,    innatuni  pr;vtcr 
fioluin  Doiim  falciitur  Patrcm.  Obscrvaiidiim  nanique 
cst,  ne  qiiis  inciirrat  in  illas  absurdas  fabiilas  eoruin 
qiii  prolatiunes  qiiasdam  sibi  ipsis  depingunl,  ul  divi- 
iiaiii  iiaturam   iii  parles  voceiil ,    ct  Dciim  Paliom , 
quantum    in   se  cst ,  di\idaiit :  cum  lioc  de  iiicorpo- 
rea   iialiira  vcl  leviler  siispiciri  noii  solum  exlrcnuc 
impiotiilis  sit,  verum  ctiaiii   iiltinun  insipionlia: ,  ncc 
omniiio  vel  iiitolligentiam  conscqiiens,  ul  incorpoio.R 
natiirx'   siibsiantialis  divisio  possit    intelligi.    Magis 
crgo  siciil  voluntas  piocedil  ex  monle,  etncque  par- 
lem  monlis  aliqiiam  secat ,   ncque  ab  ca  soparaiiir 
aiit  dividitur ,  tali  qiiidem  specie  piitandus  est  Patcr 
Filium  geniiissc ,   imagiiicm  scilicel  suam  :  ut  sicul 
ipso  invisibilis  est  pcr  iiaturam,  ila  imagiiicm  qiioqui! 
invisibilcm  geniicrit.  Verbuiii  cniin  csl  Filius,  ct  idco 
niliil  in  eo  sensibile  iiitelligendum  csl.  Sapiciitia  csl, 
ot  iii  s:ipioniia  iiiliil  corporciiin  suspicaiuliini  cst.  Lu- 
tiicn   esl  vcrum  ,  quod  illuminat  oinnem  kominem  ve- 
tiientem   in   liunc  mundnin  (Id.  i,  9):  scd  iiiliil  habct 
rommiinc  ad  soiis  liujiis  liimcii.  (a)   liiiago  crgo  cst 
invisibilis  Dci    Palris  Salvalor  nostor  :  qiiantiim  ad 
ipsiim  quidem   Palrem   vcrilas ,    quanlum  aiiloin  ad 
iios  qiiibiis  revolat  Palicm  ,  iniago  cst  pcr  qiiam  co- 
piioscimus  Patrcm,  quein  nemo  alius  novit  nisi  Filius  , 
et  ciiivolueril  Filius  revclare  (Maltli.  xi,  27).  Ilcvelat 
aulcm  pcr   lioc  qiiod  ipse    inlolligilur.   A  quo  ciiim 
ipse  fucril  inlcllectus ,    conscqiicnlcr  inlclligilur  ct 

*  Mss.,  nvllti  simililiidinum.  origcncs,  in  mdlo.  ,    . 
'  Mss.  aikliiiil,  (;///.s. 

(f()  ila-c  \vr\  a  aiilor  tiaislaia  a  P.icMonyiiii  c,  istola  oO  ad 
Aviluin,  cap.  t ;  el  AUgiisI.  do  llaLTOS.  13. 


P;ilor,  sedm.liiin  lioc  qiiod  ipse  dixit  ,  Qui  vidit  me , 
vidit  rl  1'atrein  [Joan.  xiv,  9). 

(w\l'U  1  XII.  —  (Jirislus  /i(jurn  tubstantiw  patrrna:. 
Sod  quoniam  scrmoiiorn  Pauli  insoruimus  de  (ibrislo 
dioenlis ,  in  eo  rpjod  ail,  qiii:i  splendor  ett  glorice  Dei , 
et  (igura  expressa  tubslanliw  ejiis  (Ue.br.  i,  3);  qiiid  de 
lioc  sentieiidum  sit,  vidcamiis.  Deut  lux  ett,  seciin- 
duin  Joamiom  (I  Joan.  i,  \',).  S(»loiid()r  ergo  lucis  esl 
imigeiiiliisFiliiis,  ex  ipso  iiiscp:ir:ibilitcr,  veliit  splen- 
llor  cx  luce  pnicedcns,  ct  illinninans  universam  crea- 
(iirain.  Sitcniidiim  lioc  namqin!  snporius  cx|iosuimiis, 
quomodo  via  sit  et  duoat  ad  Patrein  :  ol  quomodo 
Vcrbiim  sit,  arcana  sapientiai  et  scienti;c  mystei  ia 
iiitcrprolans,  ac  proferens  rationabili  creaiura' :  qiio- 
inodo  eli;iin  verilas,  vcl  vila  esl,  vel  resuneciio  est  '. 
Conscqiienter  intelligcre  debemns  ctiam  splcndoris 
opiis.  Per  splcndorcm  namqiie  quid  sil  liix  ipsa  co- 
giioscitiir  ct  seiititur.  Qiii  splendor  fragilibus  se  et 
inlirmis  morlaliiim  ocnlis  placidius  ac  lenius  ofTe- 
rons,  et  panlatini  veliit  edocens  elassuesfcns  clarita- 
tom  luminis  pati ,  curn  ab  eis  dinioverit  omne  quod 
visum  obdiicit  et  impedil,  secnndiim  qund  dixit  Do- 
miiius,  Fjice  trabem  de  oculo  tuo  (Mattli.  vii,  5),  ca- 
p;icos  cos  cfncit  ad  suscipieiidam  gloriam  liicis,  etiam 
in  lioc  vcliil  qui(I;im  nietliaior  honiinum  ac  Iiicis  effc- 
cius.  Veriim  qnoniam  iion  soliim  spleiiddr  glorisc 
cssc  dicitiir  ab  Aposiolo,  &ei\  ei  (igura  cxprcsta  svb- 
sianlice  vel  subsistentioe  ejus  (Hebr.  i,  3);  non  mihi  vi- 
dotiir  oliosi  csse  ihtcllccliis,  advcriere  qiiomodi»  alia 
pr.oler  ipsam  Dei  subsiaiiliam  vol  siil)sislcnti:iiii , 
qu.TCiiniqiie  illa  .«nbstantia  vel  subsisientia  dicitur, 
figiira  sul)slanli;e  ejus  esse  dicalur.  Et  \ide  no  lorte 
qiioniam  Filius  Dei ,  qui  el  Verbum  ejiis  cl  Sapieiitia 
diciiiir  qiii  et  solus  novil  Patrem ,  cl  revolai  quibus 
viilt  (Maltli.  XI.  27) :  id  est ,  qiii  capaces  verbi  i|)sius 
cl  sapieiili;c  fuerinl ,  secundum  lioc  ipsiiin  qiiod  in- 
toII:gi  ati|ue  cognosci  Deum  facit ,  figuram  substan- 
li;e  vcl  subsislonliac  ojns  dicatur  cxpriniore  :  id  esi , 
cnm  in  semetipsa  primiim  describil  Sapientia  qiia: 
revelare  viilt  c;ioteris  ,  ex  quibus  ab  illis  cogiiosoilur 
et  intelligitiir  Deus  :  et  hx-c  dicalur  fignra  expressa 
siibstanti;c  Dci.  Ut  aiitcin  plenius  adliuc  intclligatur 
qiiomodo  Salvator  figura  est  sul)stanti.ne  vel  subsisten- 
tiac  Dei,  utamur  etiam  exemplo,  qiiod  qu:imvis  rem 
non  plone  nec  proprie  significet  de  qua  agimiis,  la- 
men  ad  hoc  sohim  vidoatiir  assumplum  ,  qiiod  exiiia- 
nieiis  se  Filius  qui  erai  in  forma  Dei  (Philipp.  ii,  6  ), 
per  ipsam  sui  exinanitioncm  studuit  nobis  diviiiitalis 
plcnitudinem  demonslrare.  Verbi  gratia  :  si  facla  es- 
set  aliqua  slalua  talisqiiic  mngiiitudine  sui  unlvorsum 
orbem  terr.T!  tenciet ,  et  pro  sui  immensitatc  coiisi- 
derari  a  niillo  posset,  ficret  aulem  alia  siatua  mom- 
brorum  habitu  ac  vnlius  rnicamcnlis,  specic  ac  nia- 
teria  pcr  omnia  similis  absqiie  magniliidinis  iinmen- 
sitaie,  pro  eo  ut  qui  illam  immensam  oonsidcrare 
atque  intueri  non  posseiit,  hanc  vidcntes  illam  se  vi- 
disse  coiisidcrenl,  pro  eo  qnod  omiiia  ,  id  esl  mem- 
broriim  vel  vultus  liiieamenla  ,  vel  ipsam  specicm 
maicriamqiie  similitudine  prorsus  indiscreta  servarel; 
tali  qiiadam  simililudiiie  exinaniens  se  Filius  Dci  de 
a'(|ualitaic  Patris  ,  el  viam  nobis  cognitioiiis  ejus 
ostcndcns  figiira  expressa  substanli;Ti  cjiis  eflicitur  : 
iil  qui  iii  magnitudinc  claritatis  su;e  *  positam  glo- 
1  iain  merae  liiois  non  poteramus  asp.icere  ,  per  hoc 
quod  splendor  nobis  eflicitiir  ,  inluend.Te  divinae  lncis 
viam  ,  pcr  splendoris  capianms  aspectum.  Compara- 
tio  sanc  de  slaluis  quasi  in  rcbus  corporalibus  *  po- 
sita  ,  ad  niliil  aliud  recipiatur  quam  ad  hoc  ,  quod 
Filius  Dci  brevissime  iiiscrtus  hiimani  corporis  for- 
ni;c,  ox  operum  virtiitisquc  siinililudine  ,  Dci  Palris 
iii  se  ininion^ain  atque  invisibilem  magnitudincm  dc- 
sign:il)al.  pcr  lioc  qiiod  dicobat  ad  discipnlos  suos  , 
(piia,  Quividit  me,  viditcl  Patrem(Joan.  xiv,  9);  et , 
F.go,  et  Pater  unum  sutnus  (Id.  x,  50)-  Qiiibus  ct  ilitid 

'  Mss.,  orr.tio.    Forto  pro,  ratio. 
'  lias.,  diiiiiit(.tis  sra-. 
'  Mss  ,  riinleiiidibns. 


Il8t 


I)E:  INCAnNATIDNE  VF.KBI  LIHtli  l'IUMLS. 


1182 


siinilc  iiih-lii^.-iiJiiin  esl  (inod  ait ,  qnia  Patcr  in  me , 
ei  ego  in  eo  [Joivi.  xiv,  10). 

CAPUr    Xlll.  —  Filius   vapor   virlutis  divimr.  W 
dennins  iinnc  rliani    illud  tinaliU-r   siMiliniiliiiii  isl  , 
i|uu>l  in  S:ipionlia  Salomoiii-i  scii|>ln!n   lci;inins  .  4|ni 
il.i  .lil   (le  S:i|iiiMili:i  ,  qnia   Yapor  nt  (inidam  virlutis 
D<i.  et  a^tiff-otu.  id  csl,   enicnatio  Oniuipolenlis  glorix 
^iurissinia,  lir  splcndor  lucis  a-lernir.  et  sprculuni  innnn- 
culaluni  inopcrutionis  sive  virtutis  Dci,  el  imarjo  boni- 
latis  ejus  {Sap.  vii.  2.Sk  ynin<ine  iKilnr  li;«'c  ilii  Dco 
dcrmiens,  cx  siiignlis  iiiiiliiiM|iu'  ccrla  (ina-dain  incssc 
Mpiciiti;^  Hei  il.  sig..:ii.  Viiiiii.in   iiaiiique  Hci  iioini- 
iiat,  el  gloriani,  cl  Inteiii  ;f li'rii;Mii  ,   el   ini)|ter:iiii»- 
ni-in  ,  el  honil.iici».    Ail  aniem  snpienliain  vap.irein 
»'ssi'  non  jrlin  i;c  O.iinipoienlis  ,  netinc  .Tlcrn;c  lucis  , 
uec  iiiO|>cratioiiis  Palris  ,   ncc  limiilaii';  cjus;   lu-iine 
enini  convciiieiis  tr;it  alicui  liornni  ^iscrilii  vapdrcin  : 
sed  cnin  oiniii  pro|)rifl;ile  ail   \iiliilis  Pci  vapureni 
esse  sapietiliiin.  Inielligcnd:i  csl  ergo  virlus  Dei,  (|iia 
vigel ;  (|iia  oiimia  visibilia  et  invisiliilia  vel  iiisiilnit, 
vel  cnnlinei,  vel  giilicnial;   fpiia  ad  oniiii»  snfficiens 
esl  (inorimi  proviileiiliam    geiil,   (ini.i  '   velul   uniia 
o:iiiiiImis  :i.lesl.  II  ijus   crgo    lulius  virlulis    laiit.c    et 
lani  iinincn-;c  vajM.r,  el ,  nl  ita  dixtrini,  vigor  ipsc  iii 
propria  SMliMSlciilia  eirectus,   (luainvis  ex    ipsa   vir- 
liito  vclut  voliiiilas  ex  nienie  piocedal;  lameii  el  ipsa 
volimlas  Dei  niliiloininus  Dei  virlns  cfficilur.  Klliciiur 
ergo  virlns  alieia  iii  sni  |iropriel;ile  suli>;isteiis,  iitait 
>ermo  Scripliir.e,  vapor  quidani  primw  et  ingcnit(C  vir- 
tulis  Dei :  lioc  (luidein  iiuod  csl ,    ind>'  tialieiis.    Non 
est  aulein  (inaiido  noii  fuerit.   Si   euim  (inis  diccrc 
volucril  (luasi   prius  iioii  exsllierit ,   scd   poslca    ad 
siilisislenliaui  \ciieril  ;  dic:il  causam  (iiiare,  qui  caiii 
enlisisiere  fecit  P.ilcr.  Iioc  aiilc   noii  feceril.   (ino.l  si 
aliiinoil  iiuliiiin  scmcl  dederil ,  quo  inirn  vapor  islc 
ix  \irlnlc  Dei  processeril ;  iteniin  iiiiorrogabimus, 
iinare  non  ct  ;inte  illnd  qnod  dixit   inilium.  Et  ila 
sempcr  dc  anleri.irilius  inq  lireiiles  ,  cl  vci  bo  inler- 
rogalionis  asceiidenles  ,  per\eiiiemus  in  illiiin  inlel- 
l>  ctiim  ,  ut  (juoniain  el  poleral  Dcus  senijier  ct  vole- 
liat ,  nuiiqiiain  vel  decuerit,  vcl  causa  aliqua  existerc 
potiicrit,    iil  iion   lioc  (|iiotl  boiinm  volebat  scmper 
liabiierit.    Ex  qii»  osl)'iidilur  scmper  fiii.sse  vapoiem 
islum  virlutis  Dii,  nnlluni   liabciitem    inirmin  ,   ni^i 
ipsiim  Denm.    Noii  cnim  derelial  aliiid  esse  iiiiliiim  , 
liisi  ipsiini  iiiide  c>-t  el  n;i.>-cilnr,  Dcuin.    Sccniiiliiin 
Aposlolaiii  vero  diceiilein  ,    qni;i  CVir/sfus  Dci  virlus 
«/ (I  Cor.  I,  2-4):  jam   non  solum  vapor  virliilis  Dei , 
scd  virlns  cx  virliilc  diceiida  csl.  («)  Ne  aiilcni  vidca- 
lur  alicui  aiilcrior  esse  in  Dcd  Omuipolenlis  aipelia- 
lio  iialiviLale  sapicnrKP,  per  qiiaiii  Paier  vocaliir,  quo- 
iiiain  dicla  esl  aporrliORi  Oiimipnleniis  glori;c  piiris- 
sima  csse   sa|iieiilia,  i|iii   esl  Fiiiiis   Dei  :  autlial  tiui 
li;ee    iia   vull  siispic;iri  ,  (|uod    ni.inifesle  proniiiili:it 
Sci  ipliir  I    divina  ,  dicens  ,   qiii;i  Omnia  in  sapienliu 
fecisii  {Psal.  ciii,2i)-   l-l  Lv;iiigt'liuin  doccl  ,   qiiia 
Omnin  per  ipswn  facta  sunt ,  et  sine   ipso  factum  esl 
mhil  {Jcan.  i,  5).  Kl  inlcHigcl  cx  lioc,  qui:i  nnn  |>o- 
lest  anliiinior  es^e   iii    Deo  nppcllalio  Oi.nipoienlis 
iliiain  ralris.  IVt  Fiiinm  elenim   omnipolcns  est  Pa- 
lcr.   Sed  qnoni:iin  gloriam  dixil  esse  Oninipolsiilis, 
ciijus  glorij;  aptirrlioca  e^t  sapieinia  ,  lioc  inlelligi  tla- 
Inr.  ijiKid   cliani   in  oiiinipoienli;e  gloria  socielalcm 
liabe;il  sapiciilia,  pcr  qiiam  Dens  oinnipolens  dicilnr. 
Per  sapieiiliam  i|u.etsl  Clirisliis,  leiicl  Dciis  oinniiim 
polciilaliim  ,    niin  soliim  diiminanli'>  aucloritalc  ,  ve- 
ruiii  cliani  subjectomm  sponiaiico  fainiilalii.  lll  an- 
lcm  uiiam  eam(Jeiiiqne  omiii|iolciiiiani  Palris  ac  Filii 
cssc  cognoscas,  sicnt  uniis  ;il(|iic  idtin  Cst  cum  Palre 

Deus  el  Domiiius  ;  aiidi  lioc  modo  Jo.iniicm  in  Apo- 
calypsi  dicenlem,  lla;c  dicil  Dominus  Deus,qui  esl,  qui 
erat,  ct  qui  venturus  esl,  Omnipoiens  {Apoc.  i,  8).  Oni 
enim  venlnrus  csi .  qui^  esl  aliiis  iii~i  Ciuislus?  Kt 


Mss 


qi.iiuu. 


{a)  liic  iioniiulla  origcuis  verba  relicia. 


siciit  nemo  debet  olTendi  cnm  Dcus  sil  P.iler,  (pMd 
cliamSalvator  Dciisest :  ilaeleimi  oninipolensdieilur, 
Paler,  iiiillns  debct  ollendiqiiotl  eliam  Filins  Dei  oiiini- 
piilensdiciliir.  Iloc  naiiii|ue  inoili)verninerililludi|Uoti 
ipscdicit  ad  Palrem  ,  quia  Omniamea  tua  sunt,  et  tua 
mea.  el  gtorijicatus  sum  in  eis  {Joan.  xvii,  10).  Si  cigo 
omni.i  (iti:e  Patris  siml  Chrisli  siint ,  iiiter  oiniiia  vcio 
i|ii;c  esl  P;iler,  est  eliani  omiiipoteiis ;  siiie  diil)i)i 
eliam  uiiigenilns  Dci  Filins  esse  debel  omnijiotens  , 
iil  omnia  (pi:»  liabct  Paier ,  cliam  Filiiis  liabeat.  hU 
(jlorificalHs  sum.  iiiqnil ,  in  eis  :  in  noinine  enim  Jcsu 
onine  qenu  flicleliir  ,  cwlcst  um  ,  terreslrium,  cl  infer' 
norum  ,  et  omnis  lintfun  confilebilur ,  quia  Dominus 
Jesus  in  gloria  es'  liei  Palris  (l'liilipp.  n,  10,  1 1).  Igi- 
lur  :iporrli(£a  glori:e  Dei ,  seciiiiiliim  Imc  qutid  omiii- 
poiens  est ,  piira  ac  iinijiiila  ipsa  sapientia  csl  Dci 
g'orilieal.A  laMtpiam  apiirili(ea  iiiimipolciiti;c  vcl  glo- 
ria'.  Ul  :iuleiii  niaiiifestiiis  inlelligilnr  tpKc  sil  gloria 
oninipoteiiti;c,  eliam  iisec  addimiis.  DcusPaler  oiiini- 
potens  est ,  eo  qiiod  poleiit;itum  omninin  lencat ,  id 
esl,  (ocli  et  icrne,  niarisci  omniiim  (|ii:e  in  eissiint. 
Iloriim  aulcm  poientatum  geril  pcr  Verbiim  sniiiii ; 
qnoniain  in  ntiminc  Jesii  oiniie  geiin  flet  tiliir,  (oeie- 
siiimi  ,  liTrestiimn.  el  inlcriiorum.  Si  omncgenn  lle- 
clitnr  Jesn  ,  sine  diibio  Jcsus  est  oniiiipolcns  ',  ciii 
sulijecia  siiiil  omiiia  ;  el  ipse  cst  qui  polenlalnm  ni;it 
iii  oniiiibus,  cl  pcr  qiicm  subjccta  P;ilri  simt  oinnia. 
Pcr  snpiciUiain  iiamipie,  id  esl,  verbo  ci  lalione , 
iioii  vi  cl  neccssila;c  subjecta  siiiil.  Ei  ideo  in  co 
ips.)  qnod  obliiiel  oinnia  ,  glori;i  siia  cst :  cl  li;ec  cst 
omiiipotcnti;u  puri>sim:i  :ic  limpi.lissinia  gloria  ,  ciiiii 
latioi.e  ac  s:ipicnlia,  non  vi  aut  iicccssilale  ,  ciiiicl:i 
subjecla  snnt. 

CAPLT  XIV. —  Ctoria  cl  splendor  et  i^ip-/tM.  Sempi- 

ternum  quod  dicalur.  Inoperalio  Dei  quid  sil.  Piirissima 

vcro  ac  iimpidissiina  gloria  sapicnli;e  s:itis  convcnieii- 

lcr  dicluin  csl,  ad  disiiiictionein  cjus  glori;c  qiuc  noii 

piira  nec  sinccra  gioria  dicitnr.  Omnis eiiiiii  nalnra  qii:u 

coiivertiiiilis  cl  commiitabilis  esl,  ctiamsi  giorilieelnr 

inoperibus  jiis!ili;c  vel  sapiciili:e,  per  hoc  ipsiim  (|iiii(l 

accidcntcin  habel  juslisiam  vel  s:ipii'iiliain  ,  el  (|iiiKi 

accidit  ctiain  disccdere  potcsl,  giori:i  ejiis  siiicera  nc 

limpida  dici  iion  potesl.  Sapienlia  vcro  Dei ,  qiii  esi 

uiiigcnilus  Filius,  qnt)iiiam  iii  omnibus  iiicoMvertibiHs 

csl  et  iiicommiil:ibiiis,  ct  snbstaniialc  in  co  oinne  ho- 

nuiii  cst,  quud  nliqiie  mulari  ac  convcrli  nunqnain 

polest,  idcirco  piira  ejiis  ac  sincera  gloria  ejiis  pr;i-di- 

caliir.  («)  Sempileriiuin  vel  a;leriinin  propric  diciliir 

qiiod  iieqiic  iniliinn  iil  csscl  liabuit,  ncc  cessare  iiii- 

qu:iin  potest  e  sc  qiiod  esl.  Il>)e  atitem  (le>ii:n:iiiir 

apud  Joaniicm  cum  dicil,  quia   Deus  lux  e.<>t  {  I  Joan. 

1,  5).  S|>Icnd)ir  aiitem  lucis  ejus,  sapientia  sua  cht. 

iion  solum  secnndum  id  quod  sempiterna  liix  cst,  itu 

iit  ;eleriins  ei  :i;lcriiilatis  splcndor  sit  sapicnlia  sii:v. 

Qiiod  si  inicgre  iiilcilig;ilnr,   manifeslc  dcclarat,  qiiia 

siibsianlia  Filii  ah  ipso  Pulre  descendit,  sed  non  Uiii- 

poraliter.  iicqne  ab  ullo  alio  inilio,  nisi,  iit  dixiinus, 

al)  ipst)  Dco.  Sid  et  spccnlum  iinmaculalum  palerii;e 

i  io|)er;iiioiiis  '   Dei  csse  sapieutia  iioininaliir.   Ergo 

in  pcialio  \irliilis  Dci  qiia^  sil,  priiis  inieiligeiida  es(, 

qii;e  est  vigor  (|uidain  ,  ut  ila  dixerim,   per  qiicin  iu- 

operatiir  Palcr,  vei  cnni  cre:it,  vel  ciiin  providel,  vel 

cuiii  jndicat,  vel  ciim  singnla  qii.i'(|iic  iii  lemporc  siio 

dispoiiit  :itquedispcnsal.  Siciil  ciiim  iii  spectilo  oinni- 

biis  motibus  al(|ue  oinnibns  actibns,  qiiibiis  is  qiii  s|m) 

culuin  inlucliir  inovctiir  vel  :igil,  iiMlcin  ipsis  cii.nn 

C;i  iinago  qu:e  per  spccnliim  dcformaliir  aclibns  vel 

inolibus  commovcliir,  vcl  agil,   in  niillo  profiis  de- 

cl  iinn^;   ita   cliam  sapienlia  de  sc  vnll  iiilelligi,  (u-.n 

s|)cciiiiini  imm:iciii;itum  patcrii;e  virlnlis  inopcr^ilioi)):: 

Dei  iiomiiialur  :  siciil  cl  Domimis  Jcsiis  (.hrisliis,  i|iii 

s:ipi)'iitia  Dei  csi  ,  de  semcl  ipso  pronunli.il,  dicvns, 

I  vss.  oniiiliint,  omnipoiens. 

»  M:iiiu.scri|  li,  virlulis  tmqvratinnis. 

(«)  F.x  eodcni oiigiMUb loco, versilms ali.pict  pralcniiiiSis, 


!:S5 


APPKNDIX. 


wr» 


i;nia  Opcra  'inm  facit  Pnlcr,  lixc  itidin  cl  Filim  fncit 

<iimililer.    Kl  iKMiim  dicil,  (iiKiiiiiuii  Non  polcsl  FiHns 

•  •  icmeiipso  fttccrc  qiiitltinnin,  iiisi  (fnod  viderit   1'iilrcnt 

,  xientem  {Junn.  v,  i'J).  Qnoninm  crgo  in  iinlli)  |in)i- 

s  is  I«iliiis  a   I';ilrc  viriiili'  npiTmii  imimilaliii'  ac,  (lif- 

/  Tl,  ni'C  aliiiil  esl  opiis  Filii  (^iiaiii  i'alris,  scd  iiriiis 

:  1  jiio  ilem,  iil  ila  dicam  ,  cliam   iiioliis  iii   omiiiliiis 

•M  :  idcirco  cnm  '-pcciiliim  iiiim  (■iilahim  iioiiiiiia\  il ; 

H  pcr  Iioc  iiiilla  (lissiiiii  iliido  Fil.i  iiilcllii,'atiir  a  l'alro 

cmri  iii  Kxaiij^clii)  Filiiis  iioii  dicaiiir  similia  faccrc, 

scd  cadiiiii  siiiiiliicr  fac(U'o. 

CAPUT  XV.  —  Filina  iinago  bonitalis  divimc.  Sii- 
pcrcsl,  (iiiid  sil  imago  lioiiilalis  cjiis  iiiquircrc  :  iii 
<|iio  cad(!m,  iil  0|)iii(>r,  iiilclli|^i  coiivciiit,  i\nv.  siiiic- 
rins  dc  imaginc  ca  (juoc  pcr  speciiliim  lormatiir  c.\- 
1  rcssimiis.  rriiicipalis  naiiique  boailas  siiic  diibio 
l*alf;r  c^l,  cx  qiia  Filiiis  natus,  qni  pcr  oniiiia  imago 
dicitiir.  Noii  ciiim  alia  ali()iia  sccniida  boiiilas  cxislil 
iii  Filii),  ira-tcr  eam  (iu;c  est  iii  I*atrc.  Uiidc  el  rcctc 
ilisc  Salvaior  iii  Evangclio  dicit,  quia  Ncmo  bonus, 
tiisi  nims  D,  it.s  (Marc.  x,  18).  Qiio  scilicel  pcr  lioc  iii- 
leUigaiur  Filius  iuiii  essc  alliiriiis  bonilatis,  sed  il- 
litis  soliiis  (jua:  in  Patre  cst  :  ciijus  recte  imago  ap- 
pvratur;  qiiia  ncqiie  aliuiide  est  iiisi  ex  ipsa  priuci- 
pali  bonilale,  necaltcra  bonilas  qiiam  ea  qii;c  in  Patrc 
cst,  videtiir  in  Filio;  iicquc  aliqna  dissimililiido  aiit 
dislaiilia  bonilatis  in  Filio  est.  Pioptcr  qiiod  nou  dc- 
bcl  vclul  blaspl!cmi;u  aliquod  gciiiis  piitari  iii  eo  qiiod 
dictum  c^l,  qiia  Semo  bonns  nisi  unus  Deus  :  ul  pro- 
ptrrca  piitctiir,  vel  Cliristiis ,  vcl  Spiriiiis  saiicliis 
iicg;iri  qiiod  boniis  sil  :  sed ,  ul  superius  diximiis, 
piihcipalis  bouilas  in  Deo  Palre  senlienda  csl  cx  qiio 
vcl  Filius  iiatus,  vel  Spiritiis  sanclMS  proccdcns,  siuc 
dubio  lioiiilatis  natiirain  iii  se  lcrl,  (|ii;»  iii  eo  foiilo 
d.;  (|uo  vcl  n  ilus  esl  Filius,  vel  procedcns  est  Spiiiiiis 
saiicliis.  Jamvero  si  qua  ali;i  bona  bi  Scripturis  d;- 
c.mliir,  vel  angelus,  vel  bomo,  vclscrvus.vcl  llie>;iii- 
iiis,  vcl  cor  bominiim,  vel  aibor  bon;> ;  liujc  omni;i 
.•ibiisivc  diciiiitur,  accidciitcm ,  iion  substantialem  iii 
se  coiitiiicii:ia  bonitatein. 

C.\PUT  XVI.  —  Spirilus  smicti  dignitas.  Miilliim 
autcm  csl,  ct  alicriiis  vel  operis  vcl  temporis,  con- 
grcgare  omnes  Filii  Dci  appcUalioiics  :  vcrbi  causa, 
(liioinodo  vel  lumcn  vcruin  cst,  vel  osliuin,  vel  jusli- 
lia,  vel  saiictificatio,  vel  redempiio,  ct  alia  iiimime- 
r.ila;  ct  quibus  ex  caiisis  ,  vel  virtutibiis.  vel  affecti- 
biis  umimipiodque  iiorum  nomiiietur  c  poncre.  SeJ 
coiiteiiti  bis  de  qiiibus  superiiis  disseruimus.  couse- 
«luculer  ctiain  rcliqu;!  pcrquiraniiis.  (a)  Conseqnens 
csi  igitur  i:unc  de  Spiritu  sanclo  ,  (luam  possumus 
i)reviicr,  requirainus.  El  omncs  qiiidem,  qiii  (pioqiio 
modo  providentiara  esse  scntiunt,  Dcuin  esse  Migeni- 
tiiin  qui  imivcrsa  creavit  atque  disposuit,  coniileiitiir, 
eumque  p:ireiilem  universilalis  intclligunt  :  liuic  la- 
nien  essc  Filiuin,  non  nos  soli  proiiimtiauius  :  quam- 
vis  saiis  hoc  et  mirum  et  incredulum  videatur  his 


iiisi  I';ilcr,  (amcii  cx   divinis  Scriptiiris  cliain  (Jo  ipso 
qiKiliicr  scnliri  dcbcal,   mciis  biimaiia  f(iiiii;iiiir,  non 

^"! <;''  .Novo,  scd  cli;iiii  c\  Vctcrc  Tc,l;iiiiciilo,  per 

c;i  qii;c  a  sanciis  gcsta  ngrirditcr  aJ  Chrislmn  rele- 
lunliir,  cx  (|ui!iiis  advcrli  vcl  divina  naliii;i  cjiis.  vel 
biimaiia  (iiia;  ab  m  csl  assiiniiiia  ,  polcst.  I>c  Spiiim 
vcio  s:iiiclo  .  (|iio(l  sit ,  mnli.i;  nos  Scripliir.c  (b.ciic- 
riiiil  :  siciit  David  in  (|iiiii(|ii  i;.'csimo  Ps;ilii.o  dicil,  /s< 
Spirilum  sanclnm  tnum  ne  aufera%  n  me  (Psal.  l,  iZ). 
Kt   iii   Daiiiclc  diciliir,  Spiritns  sanctus  qui  in  te  csl 
(Dan.  IV,  5,  0,  1.5.  el  v,  1 1).  In  Novo  vcro  Tcslamcnlo 
;ibimd;iiiiibiis   lcstiinoiiiis   cdoccimir .    ciiiii   S|iiritiis 
s;iiicliis  supcr  ciim  dcsccndissc  scrdiitiir  (;i/«»/i.  m, 
l(i);  ct  ciiin  ipse  Doiiiiiiiis  ihsiifHavji  in  Apostolos 
post  resurrcctionem,  dicciis  :  Accipite  Spiriiuin  san- 
ctnm  {.loan.  xx,2-i).  i':i  ad  .Mariam  dicilur  ;ib  Angclo, 
Spiritus  sanctus  superveniel  in  te  {Luc.  i,  3^>).  I';iiiliis 
vcro  docct,  qiiia  Neino  potest  dicere,  Dominus  Jesus, 
uisi  in  Spiritn  sancto  (1  Cjor.  xii ,  Z).   El  in  Adibiis 
Aposloloriim  per  imposiiioiicm  uiaiiiium  apostolica- 
rumSpiiiliissaiictiisdabaturiii  Hapiismo  (.lc/.viii,17). 
Ex  quibiis  oiiinibiis  didicimns  i;iiil;cessc  aiictonlalis 
ct  dignitatis  Spiritus  smcli  siibstanliam,  ut  saliiiarc 
Baptisina  noii   aliler    iiisi  excelbMitissiiii;i;  omniiini 
Triiiitalis  auctorit:iie  ',  id  est,  Palris  et  Filii  cl  Spi  - 
ritus  sancti  cognominalioiic  complcaiur,  ct  ingcnilo 
Deo  Palri  et  unigciiito  ojiis  Filio  iioiucn  qiioqiic  Spi- 
ritus  sancti  copiilcliir.  Q;iis  ergo  iion  siupcscat  qiianta 
m.ajcslas  sil  Spiriliis  saiicii,  cum  ipii  dixcril  vei  biiiii  iii 
Filiiimbomiiiis.aiideatspcrarc  posseveniam;ciim  vcro 
qiii  in  Spiritum  sanctiim  blaspliciiiavcril,  veiiiaiii  non 
iiabere ,  neque  iii  pncsciiti  s;l'cuIo.  iieqiie  iii  fiiliiro? 
CAPUT  XVII.  —   Spiritus  vocabulum  in    Scriptu- 
ris.  (a)  Veriimlamcn  usquc  ad  pr;i;sciis ,  iiullum  ter- 
moiiein  in  Scripturis  sanctis  iiiveiiirc  poluimiis.  pcr 
qiiem  Spirilus  saiictus  faclura  cssc  vcl  crealiira  dice- 
rctur,  iie  iii  eo  qiiidem  moilo  qiio  de  sapicntia  rcfcrrc 
Salomoncm  supra  edociiiiiins ,  vel  (|ii:c  ^  de  vita  vci 
verbo  aliisipic  appell^itionibiis  Filii  Dci  inlclligeiida 
esse  tracl;iviiiius.  Spiritus  igiliir  Dei  qiii  siipcr  aqiias 
fercbatiir,  sicul  scriplum  cst ,  in  priiicijiio  laciune 
inuiidi  {Gen.  i,  2),  pulo  qiiud  iioii  sit  alius  (iu;iin  Spi- 
ritiis  saiictus.secundumqiiod  cgo  intclligerc  possum  : 
siciil  ct  ciim  ip^a  loca  exponeicinus,  osteiidimus,  udii 
tameii  seciindiim  liistoriam,  scd  seciiiuium  inlcliigeii- 
tiam  spirilualein.  Quidaiii  siiie  cx  pncdeiessorilnis 
nostris,in  Novo  Tcst;inicnlo  obscrvavcriint,  quod  sic- 
iibi    spirilus  noiniiiatur  siiic  adjectionc  c;i  qiia;  dcsi- 
gnet  (pialis  sit  spiriliis ,  dc  Spiiilu  saiicio  dcbcre  in- 
lclligi  :  iitpiila  ,  Fruclus  autcin  Spiriins  est  ,  cliarilas, 
gaudium,  pax  {Galat.  v,  22),  clc  llem  ct  ibi,  Cuin  ccp- 
peritis  Spirilu,  carne  consunmamini  (Id.  iii ,  5).  Nos 
vcro  eliam  in  Yeteie  Tcstamento  puuinuis  distiii.  lio- 
ncin  istam  posse  servari  :  si<  iii  cmn  dicit,  Qui  dnt 
Spiritum  populo  qui  est  snper  lerrain  ,  et  Spiritum  liis 
quicalcant  eam  (Isai.  xlii,  5).  Sine  dubio  enini  oinnis 
qui  apud  Grajcos  vel  Barbaros  pliilosopbari  videntur;      ,|„i  calcat  lerram,  id  est,  lcrrena  el  corporalia.  par- 
lamcn  a  noiiimllis  ctiam  ipsorum  habita  vidctur  ejiis      liceps    est   Spiritiis   sancli ,    a  Deo  enm    accipiens. 

(6)  Sicut  enim  de  Filio  dicitiir  ,  qui;i  iVeino  Houit /*u 


opiiiio,  ciim  vcrbo  Dci  vcl  ratioiie  creala  esse  omiii;i 
co;ifiientiir.  Nos  vcro  secundiim  fidem  doctrinx'  ejiis 
qiiam  divinitus  inspiratam  pro  certo  iiabcmiis,  cmi- 
iicnliorem  divinioreinque  ralioiiem  dc  Filio  Dei  niii- 
iius  altcrius  possibiIit;itis  esse  credimus  exponcrc, 
alqiie  in  hominiim  cognilioiicm  prorerre,  nisi  ejiis 
Scripiurac  soliiis  quae  a  Spiritu  saiiclo  inspiiata  esl, 
id  est  apostolica;  atqiic  evangelic^c,  r.cciiiui  Legis  el 
Propbetarum ,  sicut  ipsc  Cbristiis  asseruit.  De  siib- 
stamia  vero  Spirilus  saiicti  ncc  siispicioncm  iill.im 
liabcre  quis  poluit,  pnitcr  eos  qui  iii  Ixgc  ei  Proplic- 
lis  versati  sunl,  vel  cos  qui  sc  in  Clirislo  crcdcrc  pro- 
lilcntur.  Nam  de  Dco  quidem  l'alre  (|uanivis  dii,'iic 
probKiui  ncino  valeat,  tanieu  possilule  est  iiitellci  luiii 
aliqucm  capi  ex  occasione  visibirmiii  crcatnraniin,  a 
ex  bis  qiKc  bumaiia  mens  naiiiralitcr  senlil,  insiipcr 
••'.i;im  dc  Scripiuris  sanctis  conlirmari  pdssibdc  csi. 
Rcd  ct  dc  Filio  Dci,  quamvis  ncmo  iiovcnt  Filnim 

(a)  Imliuincapilis  2  libri  1  peri  irchon. 


trem,  nisi  Filius,  elcuivoluerit  Filius  revelare  (Mattli.xu 
27)  :  ha'C  eadem  etiain  dc  Spiriiu  sancto  docet  Apo- 
slolus,  cum  ail ,  Nobis  autcin  revelavit  Deus  pcr  Spi- 
ritiim  suum.  Spirilus  eniin  omnia  scrulatur,  elinin  ulin 
Dei  { 1  Cor.  ii ,  10  ).  Scd  et  rursiis  iii  Evangclio  dc  di- 
vinis  ac  profundioribiis  doctrinis  commemoians  S.-il- 
valor,  qiKC  nondiim  capcre  potcrant  discipiili  siii,  ii;i 
ail  ad  Apostolos  :  Adliuc  mullu  luibco  vobis  dicere,  sed 
non  potcstis  illa  portare  inodo  '  :  cum  autem  veneril 
consolaior  Spiritus  saiiclns  ,  qni  a  Pnlrc  procedil ,  illc 
vos  doccbit  onwia,  cl  commonebil  omnia  qnw  dixi  vobis 
[Joan.  XVI,  15). 

CAPUT   XV III.  —  De  Spirilus  sancti  influxibiif  d 


'  Oi  iircnes.  omnitrinilalis. 
^  ,Mss.,  qno. 


^  \iss.,  uwdo  nipcre 

{a)  llic  oiiiiliiiitui'  <>ri'-;ciiis  vcrsiis  iiiidccJlU 

(b)  Ilic  'lciom  vcrsus  o;iiilUiiilur. 


!1S" 


n:-:  incau.nationk  vkkiu  i.mi:u  nuMis. 


im 


tartis  oprntihmbus.  El  ii.i  scieniliim  '  cst,  i\\m\  siiiil 

Filitis  qiii  solus  cOj^iioscit  Palroin ,  revclal  ciii  viili; 

ii:\  cl  SpiriUis  saiuMiis,  iini  soliis  srnitnliir  cliain  alln 

|)»!i,   revolil   Ociini   ciii  vnll.  Spintnx  cnini  uln   vnU 

spii-al  (Joim.  iii,8).  Nc|iio  (jniin  iniiamlnm  csl,  qnod 

pliam  Si»iriliis  Filin  revcla.ilc  coj,'ni)-icil.  Si  cii:ni  Fi- 

lio  rfvclanle  cogno  cil  Palrcm  Siiiriiiis  s:inittH  ,  or^o 

ox  i"iioraniia  aJ  scioniiani  vonil  :  qntul  iilii|iio  ot  im- 

pinin  p.irilcr  ol  sUilliim  c4  ,  Spiriinm  sanoinmoonri- 

lcri,  cl  igMoraiiliaiii  ci  a-cnlicio.  Non  eniin  oiim  ali- 

(inid  alind  osselaii;oiiii:»in  Spiriliis  sanclns,  pcr  pro- 

rocliim  vcnil  in  lioo  nl  Spiriliis  sanctns  ossci :  nt  rpiis 

aiiilf.U  tliccrc  ,  t]nia  liiiio  qnitlcm  cnm  iiondnm  csset 

Spiriliis  sanclns,  it-iioraltai  P.ilrem.  poslea  vero  qiiam 

roccpil  scicnliam,  oliam  S|iiriliis  sancins  ollcolns  osi. 

QiiikI  si  csset,  ninupiam  iuiipic  iii  iiniiaic  Trinilaiis , 

i<l  ost ,  Oei  Palris  inconvcnibilis  ',  el  Filii  ojns,  cliani 

S.iiriliis  s:uutiis  h:il»creinr,  nisi  (inia  ol  ipe  seinpcr 

cral  Spirilns  saiicliis.  Iloc  saiie  iiiiod  d;cimns ,  vol 

Scmpcr.  vcl  F.ral  ,  v.l  si  q'iod  aliiid  lall!  lciiiioralis 

slgniricalionis  iii>nicn  ascisoinui^ ,  simplicilcr  cl  onm 

venia  accipiondimi  csl  :  qiioiiiam  iiominnm   (piidem 

liornm  signdicarnmcs  lemporalcs  s:int;eccc  aiilcm  de 

qiiilms  lo^inimiir,  tracialu  qnidem  sonnoiiis  tenipora- 

lilcr  iio  iiiiianlnr,  natnra   aulcm  siii  omiicm   inlclli- 

genliam  scnsns  lcmior.ilis  exccdiiiit.  (n)  Dcus  Paicr 

iminilins  pra-slat  nt  sinl  :  parlicip Uio  vcio  Clirisli  sc- 

cniidiim  id  tpiod  vcrbmn  vd  ratio  ost ,  facil  oa  osso 

ralionabilia.  Kx   qiio  cmisoqiiens  c>t ,  ea  vel  laudc 

di^na  c-sc,  vol  ciilpa,  qiiia  ct  viitniis  cl  inalili;c  siiiit 

o:ipacia.  Proplcr  lioc  coiis-(pie:,tcr  adcsl  ctiam  gialia 

Spirilns  sanrli,  ul  oa  qii:o  siihslintiarucr  saiict:i  iion 

snnl ,  parlicip:»iionc   ipsius  sancia  cnicianlur.  Ciiiii 

oigo  priino  ut  sinl  liabeanl  cx  Doo  Palrc ;  sccnndo , 

ul  ralional.ilia  sint  liabeant  cx  Veibo;  lciti »  nlsaiicla 

s-iiit,  liibc:»nl  cx  Spirilu  sanclo  :  ruisiim  C!iiis;i  se- 

tiindiim  h  »0  qiiod  jiislili;i  Dci  esl,  capacii  oriioiimlnr 

oa  (pi.o  jaiii    sanclirioaia  anlc   lucrinl   pcr    Spiritnin 

saiiclum.  El  qui  in  liimc  gradnm  profcccre  pers.Mi- 

ciirualioncin  Spirif.is  sancli,  (oiisoqnunlnr  niliilonii- 

luis  doiiuni  sapienlia!  secnndiim  virliilcm  inopemtin- 

iiis  Spirilns  Dei.  Fl  lioc  piilo  P;iiiln;ii  diccr-,  rum  ai', 

quibusdain  dari  sermonein  sapiciitiiv ,  uHii  seniioneni 

sneiitia:  sccunduin  eunidcm   Siniilum.    Kl   dcsignans 

unam  ;nanuinc  di-crclioncin  d.m  niim  .  rcfcrt  omnia 

ad  nuivcrsilalis  li)ntcin,  cl  dicil,  Divisioues  eniin  in- 

operiUionum  snul,  sed  unus  Deus,qni  operatur  oinuiu  in 

oninibus  (ICor.  Mi.  8,  (»)•  Uiide  el  inopeialio  Patris, 

qiia:  cssc  prxstal  omnibiis,  obirior  ac  magnificeiiiior 

iiivonitnr  :   cuin   nnusqnisipie    per   |iariicipalioiieiii 

Clirisii.sccundum  id  qnod  sapicniia  csl, el  secundiim 

id  (|iu)d  scicnlia  eslct  s..ncliricalio  csl,  proficit,  et  in 

alliorcs  proreclmim  gradus  venit  :  ct  pcr  lioc  quod 

p:irli(ipalione  Si»irilus  saiicli  saiulificatiis  cstqnis, 

purior  ac  sincci  hn-  circclus,  digniiis  rccipil  sapieniiam 

:ic  .'oicnii;e  graiiim;  nl  depulsis  omiiibiis  expurgalis- 

qne  pollulionis  ;it  pie  ignoranti;e  macidis,  tanlnm  pro- 

rcctmn  sincerilalis  ac  puiilatis  acoipiat,  nt  lioc  qncd 

accepit  a  Dco  ui  c-S('l,  lalc  sil  (|iialc  Dco  digc.um  esi, 

qui  iil  esset  nliiiuc  pnrc  pr.e.>iilil  ac  pcrtecie  ,  iil  l.iin 

digniini  sit  id  quod  cst,  qnain  est  ille  qui  id  cs>e  lccii. 

Ila  naniqtio  cl  viiintcm  scmperesse,  atiiue  in  :otcr- 

niini  maiierc  percipicl  a  Dco  is  qni  lalis  cl,  (pial(;m 

eiiin  voliiit  es.e  ille  tpii  fecii.  Qiiod  ul  accidai,  cl  nt 

indesinenlcr  at<inc  inseparabilitcr  assisianl  ei  (pii  csl, 

ca  qu;c  ab  ipso  racla  smit  sa|»ienti:o,  id  opjis  csl  iii- 

striiere  ati|iieoriidirc  ca  ol  ail  pcrfeclioncin  atMiiCcre 

Stiirilns  sancti  coiilinnaVionc  aiqiic  inde>ineiiti  s;»ncti- 

fioalione,  por  quam  soluin  capcre  possniil.  Ita  crgo  iii- 

desincnliorga  iio.->()pera  Palriset  Filii  elSpiritus  sancli 

per  singulos  quosqne  piofoctmim  gndns  inslanr.il.i  \ 

vix  forie  ali(|iiandi)  inliicri  |i0ssuiiius  saiicta:ii  et  bci- 

'  M.ss.,  saitieudiim. 

*  Kss.  oiiiiiiuiil,  inconrcrtilrilis. 

•  ()ri;;ciics,  iust.iuraio  corde. 

(^a)  \:uliis  oii.issis,  rcli(|iuiiu  ex  capitc  3liliri  I  peri  tr- 
clion  cxsciiliilui-. 


taiii  \iiain.  In  quain  cum  po.^t  innltos  agon,"S  pervp- 
niro  potuerimns  ,  ita  pcrdnrare  dobomiis  ,  nt  iiiilla 
uiii|ii;iiii  nos  honi  ill.ns  salietas  oapi;it,   sed  (piinlo 
inagis  dc  illa  beatitudinc  poroipicinus  ,    laiito    inagis 
iii    iiobis  vol  dilato;nr  do>i(lorinm  ojns,  vil  ;iiigcatiir, 
diim  sempcr  ardeiitins  ao  c:ip:iciiis  P.ilrom  ct  Filiiiin 
ct  Spiritum  saiutmii   vcl  capimns,  vol  tenomns.  Si 
nulein  saticlas  ali(|uando  copcrit  aliipiein  o\  bis,  qiii 
iii  siimmo  pcrfeclotiue  consiitcrinl  gradn  ,  noii  arbi- 
Iror  ([uoil   ad  siibitnm  (piis  cvacuotiir  alqiic  dccid;it ; 
sed  |iaiil.ilim  cl  por  parles  denuore  ciiiii  iioccsse  ol : 
ila  iit  liori  po>sil  iiitcrdiiin,  iit  si  brevis  bipsiis  aliipds 
aooidciii,  el  cilo  rcsipiscal,  alqiic  in  se  rcvcriatiir, 
noii  ponilns  nicrc  ,  scd  rovoc^ire  pcdein,  et  redire  ad 
st  iliiin  snu:ii  ,  ao  rnr>um  sialiioro  posso  id  ipiod  per 
ncgligcnlam   focr.it    ol  p>iim.   (»)    Nani    unigenitus 
Filiiis  Dei  qni  orat  Voibiim  el  Sapie:iti;i  Patiis,  ciim 
cssct  iii  e;i  gloi ia  apnd  I>atrcm  ,  qiiiiii  liabiiil  anlc- 
(|U;im  innndns  cssol,  eviinnit  scnietipsiini,  ct  forinain 
sorvi  aooipieiis  oflicitiir  ohcdiens  nsque  :id  mortein  : 
ut  oliedicnliain   doccrel  eos  qni  noii  alUcr  ,  iiisi  per 
obedieiiti;iiii ,  saliitcm  conseqni  poiucrant ,  iii  semcl- 
ipso  prius  coniiilcns ,  quod  ab  aliis  volcli:il  implcri. 
Idcirco  non  solnm  usquc  ad  inorlein   orncis  P.itri 
obedicns  faolus  est,  verum  etiaiii  iii  consiiiiiiii;itioncin 
saiciili,  iii  semetip>o  oonipleclens  omiics  ipios  subji- 
cil  Palri,  cl  qui  pcr  ciim  voiiiiml  ad  saliilciu;  011111  ot 
ipsi  olin  ipsis  ipseqiioqne  snbjcctusdicitiirPalri :  diiiii 
omniainipsoconslaiil,ctipsecslcapiii  oinniiim,elipsc 
eslsaliilcincoiisci|nentium|ileniliido.llooorgocsiquo(l 
de  eo  dicil  .Vposloliis  :  Cum  (luteiu  ei  uinnia  subjecta  fue- 
rint,tuncetipse  Filius  subjeclus  crit  ei  qui  sibi  subdidil 
omnia,ut  sit  Deus  omuia  in  omnibus  ( K.or.xv, ^28).  Vcrmn 
nescio  quo  paclo  hxretici  iion  intelligentcs  Apostoli 
scnsnin ,  qui  in  liis  vcrbis  caiilineliir,  sutijeclionis  in 
Filio  noincn  inf;inicnt :  cujiis  appcll;ili(»ni>  |»riiprict;»s 
si  reiiuiratur,  ox   conlrariis  facile  p(»lcril  invcniri. 
N:im  si  siibjccluiii   c^se ,  non  est  lioiium;  rcslil  i:i 
illnd  qiiod  conlrariiiin  cst,  honnni  s  t.  id  csl,  non  csse 
siibjcctnm.  Seriiio  namqiie  Ap  )>t;ili,  secunilum  qiiod 
isti  voluiit ,  lioc  videlur  oslenilore,  (liim  dicit ,  Cuni 
antein  subjeclu  fnerint  ei  oniuia,  liuic  el  ipsc  Filius  sub- 
jecius  erit  ei  qui  sibi  subdidit  oiniiia  :  ut  (|ii:isi  is  qui 
iinnc  Palri  suhjecius  non  sil,  lunc  sulijeoin>  riiiiiriis 
sit,  cuin  prius  ei  Paicr  universa  subjcccrii.  Scd  niiior 
(piomodo  hoc  inlelli;.;!   possit,  ut  (pii  noiidum   siibjo- 
clis  sihi  omnibiis  iioii  est  ipse  sulijcol.is  ,  tuic  ciim 
sulijccta  sihi  fncrint  oiniiia,ciim  rcx  oiiiiiimn  fncrii  , 
ol  polcstaleni  leiinoril  univcisornm  ,  luiic  oimi  subji- 
cieiidum  piilonl,  cmii  snbjccins  ante  noii  fiici  il :  noii 
inlolligeiilcs  (inod  subjcotio  Cliri-li  ad  Pairein  heati- 
tudiiiein  iiosli;o  perlcclioiiis  ostendii ,  ct  snscopli  ah 
eo  0|icris  palmam  declarat ;  cnin  noii  solum  rcgomli 
atquc  rcgnaiidi  siimmam,  qnam  in  iiiiiv<'rsa  ciiienda- 
vcralcreatnra,  vcrmii  cti;im  ()bcdicnti;o  ct  snlijcotidiiis 
corrccta  rcparataquc  linmaiii  generis  P.ilri  olicral  iii- 
stitiita.Si  crgo  bona  otsa!iilarisaccipiliir  i>t:i>ii!ijcolio, 
qiia  subjectus  osse  dii  iliir  Filius  Patri ;  v;ililc  coii  c- 
(jiicns  ol  cohicrons  osl  ,  ul  cl  inimioonim,  (pi:c  dioiliir 
Filio  Dei  osse  snbjcoiio,  s;iliilaris  qii;cilaiii  iiilclligatiir 
osse  et  ulilis  :  iit  sicnt  ciini  dicitnr  Filics  Patri  snbjocliis 
(  Ibid.  ),    pcrfccta  i!ii;vers:c   crcatnr.o  rcsianrat.o  do- 
claratnr  ;  ita  omn  Filio  Dei  inimici  dicuiiliir  ossc  snl- 
jecli  (Ibid.fl')),  siibjecioriim  saliis  in  eo  inlellig:it!ir  ci 
repar.ilio  pcrdilornm.  Vcriiiii  oorlis  (]iiil)iisque  el  ino- 
dis  et  discipliiiis  ct  tomporibns  snlijcclio  ista  co;iiplo- 
hitur,  id  cst ,  non  ncccssii:ile  :ili(|iia  ad  si>t)jcoiii>iicm 
cogeiile,  ncc  pcr  vini  snbdiins  (ici  (nniiis  mniidio  Dod. 
scd  vcrbo,  r:uionc,  doclrin;i,  provocation::  niolioi  iiiii, 
iiisiilnlis  opiiniis,  commin.iiionihns  (|iioipie  digiii<  et 
(onipcteiitibiis ,  qu;e  jusle  immiiicaiil  liis  ipii  s:iliit:s 
el    iitilitatis   sn.e  cuniin  saniialoiiu|iie  ooiil.iiiiiiiui. 
Deniipic  ctiam  iios  iioniiiics,  vol  cnni  scrvos  vci  lilios 
erudinms,  diiin  adiinc  por  ;o;ateiii  rationis  iiio;ip.i(es 
suiil,  iniois  oos  cl  iiiotn  cocrccmus  :  ciim  veru  boiii 

(a)  Deiaccps  cs  caiiite  '6  iibri  3  peri  irclum. 


w^ 


DK  INCAIt.NAllO.NK  VKIU,I  KIHKH  SECUNDUS. 


ci  iililis  cl  lioiics'.!  iiilelli;^ciili:iiri  copcriiit,  tiiiic  jiiin 
ccssaiitc  vcrhcriiiii  iiiciti,  vcilxi  oti|iu>  mionu  siiasi , 
:i(l  otiiiiia  (|ii;c  lioiia  siiiit,  :i(u|iiii;s('iiiit.  Qiioninilo  aii- 
tciii  scrvala  oiiiiiii)US  i':ilioiialiilil)iis  crcaliiris  arliitiii 
lil)(;rtal<;,  iiiiiis(|iiis(|iic  dclicat  (iis|)ciis:iri ,  id  cst,  (|iios 
vcliil  jaiii  paratos  cl  capaccs  scriiio  Dei  el  iiivcnial  cl 
iiistriiat ,  (|U()S  aiiteiii  iiiieritii  dilTcrat,  a  ({tiihus  vcro 
|)ciiiliis  occiiltctur,  ct  loiij;c  coruiii  a  sc  (ieri  dispeiisel 
audituiM  ,  (|iioiisque  rtirsntn  contcinm-nlcs  itidicaiuia 
silii  cl  pncdicaliitn  vcrbiiin  Dei  corrc|iliotiil)tis  (lui- 
biisdain  ct  casli^alioiiiiitts  illatis  pcrurgeat  ad  salu- 
lein ,  c()nversi()iiciii(|uc  eoruin  (|Uodani  niodu  exigat 


iim 


H  cxtorqiieal ;  (piilitis  vcro  cliain  orca-,ioiics  (piasJain 
prcslct  saltilis,  iia  iit  iiifcrdittii  cliatn  cx  responsione 
Koli  (idc.  pidhiia  itidiii)it;i;:iin  (|tiis  cepcrit  s;d>ilciii  . 
(|iid»iis  li:c(;  (!x  causis,  vcl  i|uil)iis  occasiotiiljiis  fiaiit; 
(jiiid  vcl  iiitrospicictis  divina  sapicnlia,  vel  quos  niotus 
pioposili  coruiii  videns  li;cc  iiitivcrsa  ilispcnsct,  soli 
Deo  C()};niliiin  C8I,  et  Uiiiijciiito  cjiis  pcr  qiieiii  crc:U.i 
ac  rcpaiat:i  sunt  tinivers:i,  ct  Spiriliii  saiicio  p(;r  (|ucni 
ciincta  .sanctilicaiiliir,  qiii  :d)  ipso  Palrc  ct  Kilio  '  pro- 
cedit,  cui  esl  gloria  in  a;ierna  uacuia. 

«  Mss.  non  bahenl,  et  riV.o ;  nec  origencs. 


LIBEH  SECir.N'DVS. 

EX  OKIGENIS  liiDKM  UniilS  DKCKKPILS. 


(o)  Ubiqnc  «^t  in  omnibtis  dicimiis  esse  Dcuin  , 
|)ro  co  ijuod  nihil  polcst  csse  vacutim  Dco  :  non  la- 
iiicii  ila  es.sc  dicimiis,  ul  omnia  sit  nunc  m  quihus 
ct>l.  Uiidc  diligciilius  inliicndum  esl  qu.ile  est  lioc 
qiiod  perleclioncm  hoatilndinis  renimqne  (iiieni  signi- 
fical,  qii:)d  nnn  solum  iti  omtiiiiiis  Dcits  csse  dicilur, 
sed  cliam  ointiia  cssc  diciliir  Dciis.  Qu;c  siml  cigo 
isia  omiiia,  qii:c  Dcus  ruliirus  sil  in  oiiitiihus,  in- 
qirtrimus.  Ki  cgo  quidcm  arhilror,  qitia  hoc  qiiod  in 
oiuiiihiis  omnia  esse  dicitur  Deus,  significcl  eiiam  in 
singulis  cuin  omnia  esse.  Pcr  siiigulos  autciii  omtiia 
crit  lioc  niodo,  ul  quid(|iiid  ralion;ihilis  mcns  cxpur- 
gat;i  oiimiiim  viiiormn  i^i^cc,  alque  omni  pcnilns  cx- 
lersa  nuhc  nialitiyc,  vcl  scn:ire,  vel  intclligcre,  vcl 
Cdgitare  potcst,  ointiia  Deus  sit;  nec  ultra  jain  alind 
aliqiiid  nisi  Deuin  scnliat ,  Deum  cogitel,  Deum  vi- 
dcai,  Demii  lciical,  omnis  nioliis  suus  Dcus  sit :  iion 
ciiim  jain  ullra  iii:ili  hotiiquc  discrelio;  quia  iiusqiiam 
nciliim  :  omiiii  cniin  ci  Dous  csl,  ciii  jain  non  adjacet 
nialiiiu  :  iicc  ullra  cx  arhore  scicndi  buiiiim  cl  ni;ilum 
cdcre  concupiscct,  qiii  scmpcr  in  bono  csl,  ct  cui 
oinni:i  Dcus  csl.  Sic  ergo  fiiiis  ;id  principiiim  rcp.ira- 
liis,  ot  lenim  cxiliis  colhiliis  iiiiliis,  rcstiliiel  illiim 
slatum  (iuem  Imic  liahuil  ii:itui';)  rationalis,  cutn  dc 
ligno  sciendi  honum  et  nialiim  edere  non  cgehat  :  et 
:m)Olo  omni  maliti;c  scnsu  ct  ad  sinccrum  purumquc 
dclcrso,  soltis  Deus  qui  cst  iiiius  boniis,  liic  ci  (iet 
oimiia,  el  iion  iii  paucis  ali(|uihiis  vel  plurihiis,  scd  ut 
iii  onmihus  i[ise  sit  ointiia :  et  cum  jam  iiiisqu:im  mors, 
iiiisqti;iin  aculctis  inoriis,  niisqiiain  omniiio  malum, 
luitc  vcrc  Doiisomiii;i  iii  oiniiihiis  crit. 

CAPUT  XIX.  —  Quoiiiodo  Filius  Patri  siibjicien- 
diis.  (b)  Tompis  csl  jaiii  dcciiisis  bis  proiil  potiiimus, 
qu;c  supra  dicta  smit,  iiiinc  coinincmonilioiiis  gi:itia 
corum  qna;  sp;irsim  diximus,  rccapiliilarcsingiila  :  ct 
priiiio  oiiinitim  de  Palrc  ct  Kilio  et  Spirilii  satioto  re- 
pctcr(\  Deiis  Pater  cum  ct  indivisihilis  '  sit,  cl  insc- 
parahilis  a  Kilio,  noii  pcr  prolationem  ali  co,  iit  (|ui- 
dam  piil;mi,  gcncratus  esl  Filius.  Si  ciiim  proiatiocst 
Filius  r:ilris,  prolalio  vcro  dicitiir  iptc  t;ileiii  sigtiili- 
cat  gcncnilioiiom,  qtialis  aninialiiim  vcl  liomiiiiiiii  so- 
let  essc  proi,'cnics;  ncccss^irio  corpiis  e.^l,  ct  is  qni 
proliilit,  cl  is  (|iii  pi((l:ittis  cst.  Non  eiiim  dicimiis, 
sictit  lictclici  ptilatil,  |)ai'lciii  arK|iiatn  siilisi;iiiii:i;  Dci 
iii  Filiimi  vci's;tin,  :iitlcx  niillis  suhsislontihiis  Filium 
«•roaliiiii  a  Palrc,  id  cst,  cxlra  siihstantiam  siiani,  ul 
lueril  aiiqiiatido,  qiiaiido  iion  fiierit  :  sod  ahscisso 
omiii  scnsit  cor|iOfco,  cx  invisibili  ct  incorpoico  Dco 
Vcrhum  cl  Sapiciiliam  gonilam  dicimus  ahsqiie  ulla 
corponiri  p:issi()iie,  vcliit  si  voliitit:is  procedalemciile. 
Nec  ;ihsiii'dmii  vidchitur  ciiin  dicaliir  Filius  charilalis, 
si  lioc  Diodo  cliain  voluntalis  piitotur.  Sedcl  J(>:i:ii)cs 
indical,  (piia  Dens  liixesl{\  Joaii.  i,  5  )  :  el  Paiiliis 
dc-.igiiat,  i|uia  Filitts  spletidor  lucis  (Clerna!  sil  {llcbr, 

•  Mss.,  inviiibilis. 

(«)  Kx  origenc,  cai)ite  G  libri  3  pcii  Archtn ,  paulo  liost 
inlliuni. 
{b)  luilium  Anacci  lialooscos  Ori<;oais;id  lib.  I  peri  :rc)tdn. 


I,  5).  Sicnl  crgo  nun(|tiam  liix  sincsplcmJorc  cssc  po- 
tuil,  ila  ncc  Filius  (|tiidcin  siiie  Patre  intclligi  pote.sl ; 
ipii  cl  ligura  cvpressa  suhslanli;c  ejiis,  et  Verhnm,  et 
sapicnlia  diciliir.  Qnoinodo  crgo  poi«,'si  dici,  «piia  fnii 
aliipiando,  quando  noii  eiat  vel  fnoral  Filiiis>  Niliil 
eiiiiii  aliiid  csl  dioorc,  nisi  (pii:i  fitil  ali(piaiido,  (piando 
voritas  noti  crat,  qiiatido  sa|)iei)tia  ni.ii  ciat,  quaii:l  » 
viti  "non  cral :  cuiii  iit   bls  omnihns  perrcclc  Dei  Pa- 
Iris  suhslantia  conscatur.  Non  enim  ah  codirimi  Ii.tc, 
vel  :ih  cjiis  possunt  iinqu;im  subslantia  scparari.  Qu;i! 
qtiidcm  quamvis  inlcllcclu  mtilta  essc  dicantiir,  re  ta- 
mcii  ct  subslanti;!  uniim  siinl,  iii  quibus  est  pleiii- 
tiido  divinilalis.  IIoc  aiilcm  ipsum  qiiod  dicimiis,  quia 
iiiinqtiam  fuit  quando  non  fnit,  cum  venia  accipieii- 
diim  e>t,  iie  cl  Ikcc  ipsa  noniina  temporalis  vocahuii 
signiricanliam  gerant,  id  csl  Qiiando,  vel  Nunqiiam  . 
stipra  omiic  aulem  lcmpus,  ct  siipra  oninia  sajcula,  cl 
siipra  omiicm  a»loriiit:ilem   inlelligciula  siint  ca  (j'ii;b 
de  Palre  cl  Filio  ct  Spirilu  sanclo  diountin'.  H:cc  eiiim 
sola  Triniliis  csl,  qua;  oinncm  seiisnm  iiitolligeiili;!-, 
non  soliim  tomporalis,  veriim  etiam  :cionialis  cxcc- 
dil  :  c.olcra  vcro  qii;c  sikiI  extra  Tiinit.itcm,  in  .s;c- 
Ciilis  el  iii  tcmporibiis  inclienda   siint.   Iliinc  igiliir 
Filium  Dei  scciinJiim   boc  quod  Vcrhiim  csl  Doiis, 
quiciat  in  principio  apud  Doiim  {Jomi.  i,  I),   iioni(» 
conscquciiter  putcl  in  locoaliquocoiiliiieii,  ne.pie  se- 
cinidum  quod  sa|)icnti:i  esl,  ncqtie  socuiidum  qiiod 
vila  est,  vcl  jiistitia,  vel  sancliricalio,  vel  rcdompiio  : 
h;ec  cnim  oinnia  non  iiidigoiil  loco,  nl  agcre  qiiid  vcl 
opeiari  possint,  scd  pio  liis  (jui  virlulis  ejiis  iiiopcra- 
tionisque  parlicipant,  b;ic  singula  intelligcnda  suni. 
Si  vcro  quis  dic:il  por  eos  qui  participcs  siiiit  Vcrbi 
Dei,  vel  s:ipiciitia;  ejiis,  vcl  veiitalis,  vcl  viiaD,  eiiani 
ipsutn  Verhiim  el  sapienliam  videri  in  loco  '  csse  ; 
respondctidutn  csl  ci,  qttia  duhiiim  non  cst,  (|iiod 
(^bristns  soctiiidum  qiitKl  Vcrbiim  cl  saiiiciitia  esi,  et 
c;ctcra  oiniiia,  cral  in  Paiilo.  Propier  qiiod  diccl):it  : 
An  exjieiiiiienlum  qiKvritis  ejusqiii  in  me  luquitur  Cliri- 
slus  {  il  Cor.  XIII,  5)?  Et  itcrum  :  Vivo  attleinjum  uon 
ego,  vivil  vcro  in  me  Cliristus  {Cnlat.  il,  20).  Tunc  orgo 
(•11111  csset  iii  Paulo,  quis  diihil:ihil  qiiod  similitcr  erai 
iii  Pclro,  el  in  Jo:iniic,  cl  in  singiilis  qiiibusqiic  san^ 
( toriiin,  cl  non  soliiin  in  Iiis  qiii  iii  torris  s:ini,  vcriim 
cliaiii  el  in  bis  qiii  iii  cixlis  siiiil?  AhMirdiiin  namqiio 
cst  (liccre,  (juia  iti   Petro  quidcm  et  in  i*aiilo  crat 
Cliristus,  in  Micbaele  vero  arcbangelo  el  iii  G  ibriele 
nonei'al.Exqii(>maiiifosledcpicbeiuIit(ir,quiadivinila3 
Filii  Dei  non  iii  loco  aliquo  concludeliatur  ;  alioqiiin 
in  ipso  taiitum  luis.scl,  ct  iii  altero  non  luisset :  sed 
scctiiidiiiii    iiicorpore.i'  nahinc  niajcstateni,    citm   iii 
niillo  loco  coiK  Itidaliir,  in  nullo  rursum  dcesse  inlelli- 
giiiir.  Vcriim  illa  sola  intclligcnda  est  dilTerentia  quod 
cii;inisi  sil  in  divcrsis,  sicut  diximiis  in   Petro,  vel  iit 
Paiilo,  vcl  Micb:icle,  vol  Gabricle,  non  tamcain  iini- 
vcrsis  simililcr  csl.  Plciiius  eiiim   el  clariiis,  et,  ut 
ila  di\criin,  apcrtiiis  in    Arcbangclis  est,  qtiain  iu 
aliis  saiictis  viris.  Quod  cx  co  ntauiresluin  csi,  «piia 

•  Mss.,  in  omni  loco. 


nso 


APIKNDIX. 


H;>.) 


cui»  nd  summam  pcrfcclioncm  pcrvciicrinlsancu  qiii- 

que.  diciiiilur  Angelis  siinilos  cHici  vcl  xqualcs,  sc- 

cundiim  evangelic;iiii  scntcnliam   {Matlli.   xxii,  7*0). 

Unde  cunsial,   in    singulis  t]iiil)us<|ii«  lantiim  cifiei 

dirislum,  quanliMn  raiio  induUerit  inorilorum.  liis 

igilur  nuhis  ilc  I  rinilalis  lide  bieviier  repelilis,  ci>M- 

seqnens  csl  eliam  illud  paiilcr  ailmoiiere,  qnoil  per 

Filium  cieaia  ili(  unlur  oinnia,  quw  iii  cuiis  simi,   tl 

qua  in  lerni,  vis  bilia  et  invisibHia,   sive  Tlironi,  sive 

JDoniinaliones,  sive  Priiicipatus,  sive  potestntes,  oiniiia 

per  ipsuni  ei  in  ipso  creala  siinl .  el  ipse  est  unte  o»ih<  s, 

et  oninia  illi  constant  qui  est  caput.  (>iiilms  consona 

eliam  Ji)annes  in  K\aiigeli()    dit  il,  *\m:\  Omnia  per 

iptuin  [aclusiinl,  etsineipso  factum  estniltil  [Joun.  i,  5). 

David  vero  toiins  Trinilalis  iny-terium  in  iiniverso- 

rum  coiidilioiie  signilicans,  ail,  Verbo  Domini  caii  fir- 

mali  sitnt,  el  spirilu  oiis  ejusoninis  virlus  eorum  {l'sul. 

\\x\i,  G).  Posl  li;ec  vcro  coinpelenlcr  admoncbiinns 

de  advcntu  corporali   ct  incariialione  unigeniti  Filii 

Dei  :  in  (pio  non  ila  senliendiim  est,  quod  omnis  deil.i- 

«is  ejus  majeslas  iiilra  brevissimi   corporis  clauslra 

cniiclusa  sil,  iia  ul  omnc  Verbum  l)ci  el  sapienli.i 

cjiis .  ac  subsiaiilialis  verilas  ct  viia ,  vel  a  Palre 

'livnlsa  sil,  vel  iiilra  corporis  illius  coercila  el  cir- 

'iimscripl:!  brevilalem,  nec  usquam  prailerea  pulelur 

operaia.    Sed   inter  ulrumquc    tanta    picialis  debet 

csse  conressio.  nt  ncqtie  arniuid  deilalis  in  Cbrisio 

d.fiiissc  credanir,  ct   iiulla  pcnitus  a   palerna  sub- 

slanlia,  qu;e  nl)i(|ue  csl,  facia  puiclur  divisio.  Taie 

iiamquo    aliqu  d    etiam    B.iptista   Joanncs    indicat  , 

<iim  corponilitcr  absenle  Jesu  llicebat  ad  lurbas,  Me- 

dius  veslruin  stat  quem  vos  nescilis,  qui  post  me  venil , 

ciijiis  non  sum  dignus  solvere  corrigiam  calceumenlo- 

rnin  {Jonn.  i,  2G).  Quod  ntitpie  dici  nor.  polcrat  ,  do 

«■o  qui  absens  eral ,  ipiautmn  ad  pr;esi  nliam  corpo- 

ralem  pertinei,  (|uod  medius  siarcl  eorum  iiitcr  quos 

corporaliier  non  ader.il.  Undo  ostendiliir.  qiiia  et  iii 

corpore  totus  ,  et  nbiquc  totns  aderat  Filins  Dei.  Nc 

ijuis   lamcn  nos  exisiimet  per  lioc  illiid  yffirmare  , 

qiiod  pars  aliqiia  deitalis  Filii  Dei  fiieril  in  Cbrislo  , 

rcliqna  pars  alibi  vel  ubiqiic  :  quod  illi  sentire  pos 

sunl,  qiii  naturam  subsUuitix  incorpore:c  alque  invi- 

sibilis  ignonnl.  Impossiliilc  nami|UC  esl  de  incurpo- 

roo  divisioiiem  -«iiqnam  lieri.  Sed  in  onmibus  el  per 

omnia  el  super  oinnia  est,  eo  modo  qno  superius  dixi- 

nms  :  id  esl,  qiio  vel  sapieniin,  vel  vcrbiim,  vel  viia, 

vel  verilas  inlelligatiir,  pcr  qnein  inlcllecluni  omnis 

siiic  diibio  concliisio  localis  c\cluditur.  Volens  igitur 

Filiiis  Dei   Deiis  pro  salnte  generis  liumani  apparero 

liominibns  et  inicr  bomiiies  conversari,  suscepit  noii 

solum  corpus  buinanum  ,  ul  quidam  putant ,  sed  cl 

animam  ,  nostrarum  (|uidem  animarum  similcm  per 

natnram  ,  proposilo  vero  et  virlute  similem  sibi ,  et 

lalem  (|uali  (iinnes  volnntalcset  dispensationcs  Verbi 

el  Siipicnliai  indeclmabili(cr  posscl  implere.Quod  aii- 

lem   babueril  aniinam  ,  inanifcslissimc  in  Kvaiigeiii) 

designat  ipse  S;ilvalor  dicens  ,  Semo  lollil  n  me  uni- 

mam  nieum,  sed  ego  pono  cani  a  me  ;  el  ilcruni  ,  Poie- 

slalem  liabeo  ponendi   animum  menm  ,  el   potcstulein 

liabto  ileruni  sumendi  eain  (Id.  \,  18) ;  clrnr.NUin,  Iri  ■ 

tlis  est  aniina  mea  usque   ad  mortein    (Mutlli.    xxvi, 

38);  ei  i'erum,  Nunc  aniina  mea  turbala  esl  {Joan. 

xii.  27).  Neipieenini  trislisel  turbata  aiiima,  Verbuni 

Dci  iiilelligendum  est,  quod   cx  auclorilalc  deil;ilis 

dieit,  Poleslalem  liabeo  ponendi  animum  nicam.  Nec 

tamen   it:i  dicimns   fnisso  Filium   Dci  in  illi  aniina, 

siciil    fiiit  in  aniina    Pctri  vel   Pauli  cxlcrorumqnc 

sancloriim.  in  qiiibns  Chrislus  siinililcr  ul  iii  P;inlo 

lixpii  crediliir.  Scd  de  illis  oinnibn^  illnd  scnlicndiim 

cst  ipiod  Scriptura  dicil,  quia  Nenio  mundiis  a  sorde, 

nec   si  unius  diei  fucril  vita  ejus  {Job\\\,    4).  Ilac 

vero  aiiiina  qu;c  in  Cbristo  fuit ,  pt  iiisi|u:iin  scirel 

nialiim,  elcgit  boniim  (Isai.  vii,  15)  :  cl  quia  dilexii 

jiistiliam ,    ct  odio   li:ibuit    ini(piil;item ,    proptcica 

uiixit  cam  Deus  oleo  lalili;c  prc  participibiis  siiis 

{Psal.  xi.iv,  8).  Oleo  ergol.ctili;c  nngilnr,  cuni  Verbo 

Dci  iininaculala  fcjcdcraiionc  conjiincia  csl :  ct   pcr 


lioc  sola  oniniiiin  animarnm  pccc:i(i  incnpax  fuil, 
qiiia  Filii  Dei  bcnc  ct  plcne  e;ipax  fiiil  :  ideoqnc  cl 
nnuin  cuin  ipso  est ,  alqiie  ejus  vurabnlis  nuncupa- 
liir,  cl  Jesus  Cbrislus  appellatnr.  per  (piein  omnia 
ficla  cssc  dieuntur  (Joun.  i,  3).  De  qiia  anima,  qiio- 
niain  lol;ini  in  sc  sapieiMiam  Dci  cl  veril;)lein  vitainipie 
reecperat  ,  cliam  iiliid  arliitror  dixissc  Aposiulnm, 
(pioil  :iil,  (pioni;iin  Vila  veslra  abfcondilu  est  cum  Cliri' 
slo  in  Deo  :  cum  aulem  Clirislus  npparueril  vila  veslrn, 
tniiret  vos  apparebilis  cum  ipso  in  gloria  {Cotoss.  iii,  5). 
Qnis  eniir  alms  liic  inlelligendiis  esl  Cbrislus,  qiii  in 
Di'o  ab^condilus  dicilur,  cl  posiea  app:iri(iiriis  ;  iiisi 
ille  (pii  oleo  hclitia*  uiicdis,  icfciliis,  id  esl,  snl)st:in- 
li:ililer  Dco  rcplclus  csl  ,  in  (|U0  niinc  absconditns  di- 
ciuir  ?  I'ropierea  cnim  cl  omnibus  credeiilibus  ad 
exempliim  (bristiis  cxponilur,  qnia  siciil  illc  Semper, 
ct  anteqnam  scirct  oninino  inalnni,  elegit  boiium  ,  ct 
dilcxit  jusliiiam  ,  ct  odio  liabiiil  iniipiiiatcm  ,  et  pro- 
pterea  iinxil  eum  Deus  olco  Ia'lili;c  ;  ila  ct  nniisqnis- 
(pie  vcl  post  lapsum  vcl  post  errorcm  cxpiirget  se  a 
inaculis,  cxemplo  proposito,  el  babens  iiincris  dnceiii, 
ardu:iin  vi;ini  vii  tulis  inccdal  :  ut  si  forle  pcr  liuc  iii 
(pi;inlnm  licri  polest,  pcr  iinilaliunem  ejns  parliceps 
cfiicialur  diviiuc  n  ilurc,  siciil  scriptnm  cst ,  (piia  Qni 
dicil  se  in  Cliristo  manere  ,  dcbet  sicut  illc  anibnlavil  et 
ipse  ambulare  (1  Joan.  ii  ,  b).  Iloc  crgo  Vcrbiim  ct 
Ikcc  sapienlia,  pcr  cnjus  imilalioncin  ,  vel  sapicntes, 
vel  ralionabiles  diciinur,  omnibns  (i(  omnia,  ut  oinnes 
lucrifaciat,  cl  fit  inlirniis  iniirmus  ,  nl  iiilirmos  Incri- 
f.ici:it.  Ei  quia  inririnus  cflicilur  ,  propter  boc  diciliir 
de  co,  Eliamsi  crucifixus  esl  ex  infirmilale,  sed  vivil  ex 
virtule  Dei  (II  Cor.  xiii,  4).  De  (pio  Curintliiis  qui  in- 
ririni  eranl,  Paiilus  nibil  sc  scirc  indicat  intcr  ipsos  , 
iiisi  Jesiim  Clirislinn,  el  bunc  crucilixum  (I  Cor.  ii,  'i). 
Quidam  aulcin  vulunl  dc  ipsa  anima  dicluin  vidci  i , 
ciim  prinium  dc  Maria  corpus  assumpsil,  cliain  ilincl 
qiiod  .\posluius  dicit  :  Qui  cuin  in  formn  I)ei  esscl,  non 
rupinam  arbitmlus  est  esse  se  aqualem  Deo ,  sed  semet- 
ipsum  exinatiivit  fonnum  servi  accipiens  (Pliilipp.  ii,  (i) : 
(pio  eain  siiic  dubio  in  formain  Dei  mclioribus  cxeni- 
plis  ct  insliliUioiiibiis  repamret,  alijuc  in  cain  pleni- 
tndinem  undc  se  exinanivcrat,  rcvocarcl.  Sicnlaiitcm 
participalione  Filii  Dei  qnis  in  lilinin  adupl:ilur ,  ct 
p.iiticipatione  sapicnlix  in  Dcu  sapiens  cflicilur;  ita 
cl  p;irlicipalione  Spirilus  sancti,  s;inclusct  spirilu:ilis 
cfliciiur.  IJniiiii  eniiii  ai(|iie  idem  cst  Spiiilus  sancli 
p:irt  cipium  sumcro  ,  qiiod  est  P:ilris  et  Filii  ;  (piippc 
cnin  uiia  ei  incurpurea  nalura  sit  Trinilalis.  («)  Igi- 
liir  unigenilus  Filius  Dei,  pcr  (piem  oinnia  facia  cssc 
visibilia  ct  invisibilia,  in  superiuribns  serinu  disput.i- 
tiuiiis  cdocuil ,  sccundum  Scriptur;c  scnlcnliani  ,  et 
frcilomnia,  el  qua;  fecil  diligil.  Nam  (  um  in>isibilis 
Dei  ipse  sit  imagu  invisibilis,  parii(  ip^itiunem  siii  niii- 
versis  ration;ibilil)Us  crcaturis  invisibiliier  prtbuil,  ila 
iit  lantum  cx  co  nnusipiisquc  p;irtic.pii  sumerct , 
qiianlo  crga  cnin  diloctionis  inli.esis^el  alTeclu.  Ve- 
nnn  cum  pro  libei  i  arbitrii  facullatc  variclas  uiinm- 
(piemquo  ac  divcrsit;is  li:)buisscl  animorum  ,  iil  alius 
:iidciili()re ,  :ilius  tcnnioie  cl  exilioro  erga  siiiim  aii- 
clorem  ainoie  leiicrclur  :  ill;i  aiiiina,  de  qua  dixit  Jc- 
siis,  (pii;i  Nemo  aufert  a  me  aniinam  meunt  (Joan.  x  , 
■  18j,  insciiarabililer  adpid  iitdissoci;ibilitor  iiili.Trcns , 
nipoic  Verbo  el  s;ipieiiti:c  Dci  ct  voriiali  ac  luci  vc- 
r;c  ,  ct  lot;i  toliiin  recipicns.  atqiie  iii  cjiis  luceiii 
splcndorcinque  ipsa  ccdeiis  ,  facta  cst  cum  ipso  priii- 
cip:ililcr  nniis  spiritus.  Siculcl  Apostolus  bis,  qiii  eani 
iinitari  deiieronl,  pinmitiil,  (|uia,  Quise yingilDomiiio. 
units  spiritus  esl  (I  Cor.  vi,  17).  ilac  crgo  siibslaiilia 
^inim.t  inter  Deuin  carn(!in(|uc  mcdianle  (noii  enim 
piissibile  erai  Doi  naluram  corpori  sinc  inedialore 
niisccri)  naseilur  ,  ul  diximus,  Dcus  huinu ,  illa  siib- 
slaiili;)  mcdia  existcnle ,  cui  iili(pio  cuiitra  natnniiii 
iion  crat  cor|iiis  assumcrc.  Scd  iicqne  rui  suin  auima 
ill.i  .  nlpo:e  siibstanti.i  rationabilis ,  contra  nalurain 
habuitcapcrc,  inquem,  ut  supcrius,  di.\iinus,  veli«l 

(a)  Dcinccps  cx  capitc  6  libri  2  peri  Arclim. 


ini 


Ari'i:M»i\. 


1192 


Vcrl  .1111  cl  sapicnliam  cl  vcriUilcm  lol;i  j.iiii  ccssiirU  : 
iiii(i(;  (;l  iiicrilo  pro  eo  (niod  vl  lola  essol  iii  Kilio 
Dci,  vcl  loiiim  in  sc  capcrct  Filimii  Dci ,  cliam  ipsa, 
(■(iiii  ea  (|iiam  assmiipscral  rarnc,  Dci  Filiiis  .  cl  Dci 
virUis,  cl  Dei  sapiciilia  appcilaliir.  Kl  rmsiim  D  •!  Fi- 
liiis,  pcr  (piem  omiiia  creala  simt,  Jesiis  dirisliis  el 
lilms  liomiiiis  nominalur  :  iiam  cl  Filiiis  Dei  niorluiis 
cssc  (liciliir,  pro  ea  scilicel  iialiira,  (|u:i;  niorlcm  iili- 
qiic  recipere  poleraL:  el  liliiis  liomiiiis  ap|)ellaliir,  (jiii 
\ciiliinis  in  gloiia  Dei  P.ilris  ciim  sanclis  Angelis 
pncdicaliir.  El  liac  dccausa  per  omncin  Sciipliir.im, 
lam  (Jivina  nauira  hmnanis  vocalmlis  appcllaliir , 
qii;>m  luimana  n;itura  nimcupalionis  div-iia;  iiisignilius 
dccoratur.  Magis  ciiim  dc  lioc,  (piam  dc  iillo  alio  dici 
polcsl,  fjuod  scriplum  csl,  (piia  Erunt  ambo  in  carne 
uun  (Gen.  ii,  24) ;  cl,  Jam  non  suni  duo ,  sed  una  ctno 
{MaUli.  XIX  ,  5).  Magis  Verbiim  Dei  cmn  aniina  in 
carnc  una  esse,quaiii  vir  ciim  uxore  pulandus  esi  : 
s(;d  et  uniis  spirilus  esse  ciim  Deo,  ciii  magis  convc- 
iiil,  qiiam  huic  anim.T,  qii;c  se  ila  Deo  per  dileciio- 
ncm  junxit,  ul  ciim  co  uniis  spiritus  merilo  dicaiur  , 
Propliela  dicente,  Dilexhli  jusliliam ,  et  odisti  iniqui- 
lalem ;  propterea  vnxit  le,  Dcus ,  Deus  luus  oleo  hvti- 
tiw  pra  pnrlicipibus  tnis  {Psal.  XLiv  ,  8).  Dileclionis 
crgo  nieiito  uigilur  oleo  heliii.e  ,  id  est,  anim:i  ciiin 
Verho  Dei  Cliristiis  clficilur.  Lhigi  namqiic  oleo  liii- 
lia^,  non  aliud  iiitelligiuir  (luani  iSpirilu  sanclo  re|ilc- 
ri.  Qiiod  aiilcm  pr.-c  parlioipihiis  (Jixit,  iiidical ,  qiiia 
non  gratia  Spiriliis  ,  sicut  Prophclis,  ci  dala  cst ,  scd 
ipsius  Vcrhi  Dei  iii  e;i  siihsl;iiiti;ilis  inciat  |ileiiiliido, 
sicul  cl  Apostolusdixil,  In  quo  inhabital  omnls  plcni- 
tudo  divinilulis  corporulitcr  {Cvioss.  ii,9).  Dciiiqiic 
proplcr  lioc,  noii  sohim  dixit ,  Dilcxisti  jusliliam  ;  s^cd 
addidil,  et  odisli  iniciuilalem.  Odisse  eniiii  ini(iuilatciii, 
illiid  csi  qiiod  Scripliira  dicil  dc  co,  Qui  peccatum  non 
fecit,  nec  invenlus  est  dolus  in  ore  ejus  {Isai.  uii,  9; 
J  Pelr.  ii,22;l  Joan.m.  5).El  quod  ait,  Tenlaiumper 
omnia  pro  simiUtudine  absque  pcccalo{IIcbr.  iv,15).  Et 
ilcriim  ipsc  dicildese,  Eccevenit  princeps  mundi  lutjus, 
ct  in  meuon  invenil quidquam  {Joan.  xiv,  30).  Qii;(:om- 
nia  milhim  iii  co  pcccali  sciisum  iiidicaiit  cMilisso. 
Quod  ut  proplicta  cvideiiliiis  dcsigiiarcl,  qiiia  nmiqiiain 
iiiciim  iiiiqiiiLitis  scnsusiutrasscl.ait  :  Priusquum  sci- 
ret  puer  vocare  palrcm  aut  maircm  ,  uverlit  se  ab  iniqui- 
tale  {Isai.  viii ,  4).  Quod  si  alicui  diflicile  videhilur  , 
pro  eo  quod  ratioiiahilcm  animam  csse  in  Ciiiisto 
siipia  osteiidimus,  cuin  nliipie  nauiram  aiiiinarum 
Iioiii  niali(pie  capacem  pcr  omnes  dispulationes  no- 
slras  frequenter  osleiidimus,  hoc  inodo  hiijiis  rci  cx- 
planahitur  diflicullas.  Arbitror  saiie  eliam  Jereiiiiam 
prophclain  inlelligcntem  qu:e  .sil  in  eo  naiura  Dci 
sapicntiac ,  quje  ciiam  h:vc  (iiiam  pro  saliile  miiiidi 
susceperal  ,  dixissc  :  Spirilus  vultus  noslri  Cbrislus 
Dominus,  cui  diximus,  quod  in  umbra  ejus  vivemus  in 
genlibus  {Tlircn.  iv,  20).  Pro  co  ciiiiii  ([uod  sicul  um- 
hra  corporis  nostii  inseparahilis  cst  a  coi porc,  et  in- 
dccliiiabililer  motus  ac  gesUis  corporis  suscij.il  ac 
gerit ;  piilo  cum  aiiim;e  Christi  opu^  ac  moumi  (pii  ei 
inscparahiliter  iiili:crehat,cl  pro  niilii  '  cjusac  voliiii- 
lale  ciiiicl:!  pcrpeliahat,  ostciideie  volentcm,  unihiam 
Clirisii  Doniiiii  liaiic  vocasse,  in  qu:i  iinihra  nos  vivc- 
rcinus  in  gcntihus.  In  liiijus  namqiie  assiimptioiiis 
sacramcnlo  geiites  vivunt ,  qu;i;  iinitaiites  cam  pcr 
lidcm  vcniunl  ad  sahili-m.  Sed  cl  Da\id  dicciis  ,  Me- 
vior  cslo  opprobrii  mei,  Domine,  quo  exprobraverunl  me 
in  commutulionem  Cliristi  tui  {Psal.  lxxxviii  ,  51)  : 
,  siinili:i  miiii  videtiir  oslcndere.  El  Paiiliis  quitl  aliiid 
seiitil,  ciim  dicil,  Vita  nostra  ahscondila  eslcum  Cliristo 
in  Dco  {Coloss.  iii,  5)  ?  El  quid  cnim  iii  alio  loco  dicil, 
An  experimenlum  *  quwritis  ejus  qui  tn  me  loquitur  Chri- 
stus  (U  Cor.  XIII,  5)?  El  nuiic  Christiim  in  Deo  dicit 
absc(,>nditimi  :  cujus  rei  iiitcilcctiis  esl  diflicilis,  nisi 
tilis  .■diqiiis  jiidicctiir  ,  qualcm  pcr  iiiiibr:ii!i  Cliri"  li  a 
Prophcl.i  signilicatum  c.-se,  supra  di\iiiiiis.  Forlassis 

«  MS.S.,  pro  nwtu. 

'  llss.,  an  ducti  inain.  origcnps,  r.n  dor:  mcn:!  m. 


eliani  hoc  S(;nsum  huinan:c  in<^iilis  cxcedil.  Quin  iino, 
(|Uod  vcriiis  csl ,  massain,  sicut  in  fdricicihus  sae^ic' 
fieri  ociijis  (lcprcliendiiims  ,  lolam  igucm  cfleciani 
(licimiis;  qiiia  nec  aliiid  iii  ca  nisi  ignis  ccrniliir  :  sed 
ct  si  (jiiis  (•oiiiiiig(;rc  aKjiie  conlrcclare  ailcnlavcrii, 
n()ii  ferri,  scd  igiiis  viiii  '■enlicl.  Iloc  ergo  mo(l(> 
ciiani  illa  anima,  qii;i;  (juasi  fcrnini  iii  igiic;'sic  scm. 
pcr  in  Vciho,  scniper  in  sapi.-nlia  ,  .«.cm|.cr  in  Deo 
po.sita  e-l  :  oninc  qiiod  agit,  qiiod  scnlil,  quod  inlcl- 
ligil  Dciis  est.  El  idco  nec  Cimverlihilis,  nec  miiiahilis 
dici  polesl,qii:e  iiicoiivcrlihihtalcmex  Verhi  Dei  iini- 
late  indesiiicntcr  inniia  possidehii.  Ad  omnesdeniipK} 
sanclos  C:tlor  aliqnis  Verbi  Dci  imlaiidiis  esl  perve- 
nissc  :  in  h;ic  aiiu;m  ;inima  igiiis  ipse  diviiiiis  siih- 
sianlialitcr  rcquievisse  crcdeiidiis  est,  ex  qiio  ad  c.n- 
lcros  calorali(piis  vciieril.  I>cniqiie  qiiod  dixil,  qiiia 
Lnxit  le,  Dcus,  Deus  tuus  oleo  la;iili(v.  prcc  pnrticipibut 
tuis  {Psal.  XLiv,  8)  :  ostciidil  qiiod  isia  aniiiia  ;diler 
olco  l.-clili^o,  id  csi,  Verho  Dci  ct  sa|)ieniia  ungiiur  ; 
cl  alilcr  parlicipes  ejiis,  id  est,  sancli  ProphcLc  et 
AposUili.  llli  ciiiin  iii  odore  uiigiiciilorum  cjiis  ciicm- 
risse  dicunlur  (Can/.  i,  3)  :  isia  vcroaninia  casciiluiii 
nigiicnli  ipsiiis  fiiil,  cx  cnjns  fragraiilia  p;ii»icipanles 
dif^ni  qiiiijue  l'iophet:e  fiehaiil  el  Apostoli.  Siciitergo 
aliiis  est  imguenii  odor  et  alia  uiigneiili  suhsi:iiiii:i ;  ila 
aliud  esi  Christiis,  ct  a|iiid  participessni.  Et  siciil  vas 
ipsiim  quod  siibstaiiti:im  continel  migiicnti,  nullo  gc- 
iicre  polcst  iirKjuid  lecipcrc  fa'tt)ri>;  lii  veio  ijui  t  x 
odorc  cjiis  participanf,  si  sepaulo  longius  a  fraj,'ranlia 
cjos  removeriiit,  possibile  est  ut  incidcntcm  rccipi:iiit 
foeloiem  :  ila  anima  Christi  velut  vas  iii  qiio  iiicnil 
siihslantia  iingucnli,  impossibilc  fiiit  iil  c()iili:iriiim 
rccipcrot  od;!rciii;  p:iilicipes  vcro  ejos  quain  pioximi 
fucrinl  vasciilo,  t;iiii  odoris  ciuiil  parlici()cs  et  capa- 
ccs.  IIoc  modo  hiijiis  rci  cxplanahitiir  diniciillas.  iNa- 
luiain  qiiidcm  aiiim:c  illius  haiic  fiiisse,  (ju  e  cst 
omiiium  aniinarum,  iioii  f  olest  duhiLiri  :  alioipiin  ncc 
dici  aiiinia  i  oiiiil,  si  vere  non  fiiit  aiiima.  Vernm 
qiio:ii:iiii  lioni  iiialiquc  ciigeiidi  faciiltas  oiiinihiiS 
pnesto  csl,  Ii.i;c  anima  ipia;  Cluiai  esl,  ila  c'c^il  dili- 
gerc  jiisiiliam,  ut  pro  iiiiiiicnsil;itc  dilcclionis  ci  iii- 
converlih  liler  at.iue  inscparabiliter  adli;ercrcl  :  ila 
ut  propositi  fninilns,  et  allectiis  immeiisitas,  et  dih:- 
clionis  iiicxstiiignihilis  calor  omnem  sensiim  convcr- 
sionis  ahscinderct  :  iit  qiiod  in  arhiliio  erat  posiuim, 
longi  u?us  afieclii  jaiii  versum  sit  iii  iiaturam.  Iia  ct 
fuissc  qiiiilcm  iii  Cliristo  hiimana  ct  ration;il)ilis  aiii- 
nia  credenda  c>l,  ct  iiullum  seiisum  vel  possihiliia- 
lcni  eam  pulaiiduin  est  f.abuisse  peccati.  Ad  plciiio- 
rein  lanicn  lei  explaiialionem  noii  vidclur  ahsurdnm, 
si  ctiam  similiUKhiie  aliqiia  utaniiir  :  liccl  iii  re  l:im 
ardiia  laiiique  diflicili,  ne  cxemplis  quidem  uti  com- 
niodis  copia  csl,  lamcn  iit  ahsqiie  aliqiio  pncjiidicio 
dicamiis  :  Fcrii  niclalhim  capax  cst  el  fiigoris  el  ca- 
loris.  Si  ergo  m:issa  :iliqua  ferri  semper  in  igne  sit 
posila,  oiiinihus  siiis  poris  omnibusque  venis  igiiem 
lecipiens,  el  tola  igiiis  elTecta,  si  neipic  ab  ea  igiiis 
cesscl  aliipiando,  iieqiie  ipsa  ab  igiie  scparctur  ;  iiuiii- 
(piid  dicemus  liaiic  (pi:c  natiira  (|uidein  fcrri  inassa 
cst,  iii  igne  posilam  et  iiidesincnter  ardviilem  possc 
aliqiiaiido  fiigtis  recipcre  ?  Sed  ((/)  el  (|iiaiii|ilurima 
alia  iii  Scriplm  is  divinis  dc  iimhrc  sigiiilicanlia  vidc- 
nius  inscria  :  ul  illiid  iii  Evangelio  sccmidum  Lu- 
cam,  ciim  dicit  Gahriel  ad  .Mariain,  Spiritus  Domini 
veniet  super  le,  el  virlus  Aliissimi  vbumbrabit  tibi  {Luc. 
I,  55).  Et  Apitstohis  de  Lege  dicil,  qiiia  simililudini 
et  uiiibrx  deserviunt  cirlestiiim,  lii  qiii  canialem  ha- 
hciit  ciicumcisioiicm  {Ilebr.  viii,  5).  Et  alihi  diciliir, 
Noniie  vila  nosirn  umbra  est  supei-  lerram  {Job  vi;i , 
9)?  Si  crgo  ct  lex  (|iKe  super  tcrram  est,  uiMbra  est, 
ct  vila  omnis  noslra  qu;e  csl  supcr  lerram,  umbia 
csl,  ct  in  umbra  Chrisli  vivimus  inlcrgenlcs;  videii- 
dum  est  ne  oninium  h;ir(iin  vcritas  uiiihr:iriiiii  iii  il!a 
revclatione  noscaliir,  ciim  jam  iion  pcr  s|ieciiltim.  cl 
iii  :vniyir.alc,  scd  facie  ad  facieni   (I  Cor,  mii,  Ji), 

((!)  roslrcn;a  vcrha  ca]  ilis  G  lii  ri  2 ;)  n     - 


nor, 


DE  TRINITATK  ET  IMTATE  DO. 


II 'J& 


sancli  qiiique,  ol  Gloriam  D''i.  rt  rcrum  f.aiis:is  .^c 
verii.4teiii  6|>t<ciil.it'i  iiiorel)Uiiliir  :  cujiis  verii.ilis  mc- 
cfpio  jani  pignore  per  Spirilun  saiicluni,  diceli.il 
Aposioliis  :  ij  si  cognoi^imns  Cliiiilinii  stniuiliiin  cin- 
Hiiii  aiiqitaiido,  md  iiuvc  jam  nuii  uoviiit  s  (II  Cor.  v, 
10).  Ilxc  iiileiini  iioltis  aJ  piMseiibde  iel>u^  lain  (iil- 


ririliltiis  dispnt.iiiiihiis,  ij  csl,  de  inc.Trnalionc  cl  dei- 
liiieClirisli,  occiirrcrc  poiuerunl.  Si  qiiis  sane  meliii» 
:ilii|uid  polucril  iiiveiiirc,   cl  evi.lcniinrihus  de  Scri- 
piiiris  saiHtis  asscrlioiiilms  coiilirinaie  iju.e  ditit,  illJ 
|)i)lius  iiiiaiii  IIU.-C  recipiantur. 


AD.MONITIO  IN  SUBSEOUKNTKM  LIIJRU.M. 


Disirilniltis  oliin  fuii  in  li^dcciin  c:'pita,  qnoruin  posleriora  nmcni  coiilractum  inlcrpolalunuiiie  oinnom 
ferc  librum  Atiguslini  coiitra  Sermoneni  Ariaiiorum,  didis  coiumdem  lia.TCticorum  sinc  disiinclionc  posilis, 
ciuilincbanl.  Capita  aiitem  |)riora  ipia'slio<ies  alii|uot  dialogi  Orosii  qui  iii  scxii  tonii  Appendice  esi,  deciiila- 
las  cl  dt-pravaas  rcfiriml,  iil  vcrisimilius  sii  lninc  libriim  cx  Dialogo,  quam  ex  lioc  libro  Dialogiim  locuple- 
t.ilum  fuissc.  Iii  ca  porro  Di.il.  gi  parte  qu;c  liiic  Iranslala  cst,  veiha  Aii{jiislini  nniuiiilla  reperies  :  illiid 
excmpli  grali.i  (iiu>d  liic  logitiir  iii  caplieocl  iii  qu.islione  dialogi  9,  <  Si  S|iiriius  lilius  difcreiiir,  ainltoruiu 
4  (iliu«  diceictiir;  «uIUjs  .-«110111  (iliu«  est  dooriim,  uisi,  »  etc. ,  descriptiim  esl  ex  Tractatu9J  iii  Joaii.  cl  cx 
lib.  15  de  Triiiiiaic.  Allera  parte  capilis  cjusdem  lerlii  e\bibcnUir  lireviora  q«:i(bin  e.\ccipla  ex  libro  sc- 
ci:ndo  de  Triniialc.  Tiindom  (apiil  qiiarlum  siunpliim  csl  cx  libro  yii;tslioiiiiii!  dc  Novo  Toslamcnlo,  qiiicsj. 
S3;  qui  Qu;ebtioiiuiii  lilior  iii  Aiipon  lice  l():ni  tcilii  oxslal. 


DE  TRINITATE  ET  UMITATE  DEI 


CAPUT  PUIMLM.  —  (n)  Pcrsonnm  gcniti  Filii 
princi|>iiim  Gone.scos  cvidoiilcr  osiondit :  ait  enim,  In 
ptiiicipio  fccil  Detts  (ochtuiel  lenani  ((Jcn.  1,  1).  Qiiom 
aliiim  priiicipium  intolligenduin  piilaiiius,  nisi  Filiuin? 
IpS'?  cnim  iU'  so  iiileri()g:iiilil)iis  Juil;iis  quis  csset, 
ri^spoudil,  Piinci])inm  qiti  cl  loquor  vobis  {Jonn.  viii, 
85).  Ergo  principiiiiu  Fibus.  Per  Filiuiu  fccil  Dc«s 
<^lnm  el  lerrain,  sioul  Joannes  ev;»iij;(li^la  narral  : 
Onntin  per  ipbuin  fitilci  snnt,  el  sine  ipso  fnclum  csl  niliil 
(Id.  I,  5).  Filiiis  Dei  natiuM  csi  Filins,  noii  ad(q)lione, 
sjcul  scriptiim  osl  :  Anle lucifentm  geniti  le  {Psul.  cix, 
3).  D.us  l'alcr  lUerum  no»  Imbol  sioul  iios,  aulcor- 
fiorcus  esse  credondiis  cst ;  sed  iier  ulerum  substaii- 
liam  inlelligj  voluil,  de  qna  haliis  est  Filius.  Qiiod 
csl  Paler,  boc  geiinil  :  D.  us  Donin,  liix  Iiiccm;  sicnt 
lioino  liomiiicm  gii^nil.  oi  caiiis  c:ui<'ni.  Niiiiqiiain 
visuni  csi  iil  liomo  gigncrei  c;iKeni.  Ac  |)cr  lioc  Paler 
iMin  dc  nibilo,  oeque  de  aliqua  ulia  subslautia,  sed  de 
se  ipso  geiiuil  Filiinn. 

(b)  Spiriuini  s.iiKliim  ,  neque  ing  niliim  ,  noqne 
gcniluin  fidcs  rccta  dccliral  :qnia  si  dixerimus  111- 
gcnilum  ,  duos  paires  alliruiare  videbimiir;  si  aii- 
lom  geniliim,  diios  filios  cicdeie  ciilp:iiiiiir.  Sedipiod 
ocitalides  tencl,  nccingenilusesi.iiccgciiiius,  so<l  ;il) 
iiiruquc  piocedcns,  id  esl,  a  P;ilre  el  a  Filio.  El  iit 
lioi  lcsliuioiiiis  aipiobcnins,  ipsiiiu  Doininiim  110- 
fUruin  Jcsiim  Cliri  Iniu  ad  discipiilos  aiidi  dicenlcin  : 
Lum  vemril,  iiKpii»,  l'ttra(htus,  qiiein  ego  niillam  vobis 
a  Pnlr  \  Spiritum  verilitlis,  qiti  a  l'ulre  proccdil,  ille 
lestiinoniun  perliibcbit  de  tm  {  Id.  xv,  'Jb).  Ei  riir- 
Siiin  ipsc  Doiniiius  Jesns  Cbrisliis  post  resiirrcciio- 
u<-m  su;^m,  nl  0stciid4>rct  a  se  proccdcre  Spirilnm 
(i;iiK;lum,  sicut  ct  a  Patre;  insulU^ins  iii  di^cipnl  s 
Mios,  ail  :  Accipiie  Spiriium  sunclum  {Joan.  xx.  2'J). 
Uiius  esl  eigo  Spiiitiis  Palris  ot  Filii,  uiius  amboriiin 
6pirilus.  lgiiur'iiiodP;uri'>silSpiriius,  ip^e  Douiiinisct 
Salv.iior  no>l(T(iiscipiili>;  snisail :  yoiicniinvos  eslisqiti 
ioquimini,  scd  Spiritus  1'nlris  vcslri.  qui  loq\ilur  in  vohis 
(.Va/(/i.x,iO).  Ltqnodideni  cl  Filii  silSjiiritus,  P.inlns 
jpostulus  le^iis  csl  :  Si  q^iis  auiem,  iiiqtiii,  Spiriium 

(n)  F.x  quxslioDC  i  dialogi  inlcr  Orcsiuin  et  Augiisliiiuiii. 
{b)  Kx  (inioslioiie  '2  ejiis  lcm  ilialogi. 

Si^cr.  Aiiii  sr.   Vlil. 


Cltrisii  non  liabct,  liic  non  est  ejus  {Itom.  vm,  9). 
CAPIT  II.  — -  (a)  Procul  diibio  iii  noiniiie  Dei, 
Palcr;  in  noinine  piincipii.  Filiiis  ijiiclligcndus  est. 
ri-o!coto  ciiin  (livissct,  In  principio  fccit  ))cus  caelum 
et  lcrruin  ;  ct  snbscciilus  adjiiiixit,  lA  Spiriius  Uei  fe- 
rcbntitr  snpcr  aquas  (Ceit.  i,  i,  2)  :  ipii  csi  leriia  iii 
Triiiit;iie  |)ers(iii:i.  Ij;iiiir  si  iion  osscl  iriiia  persona, 
niiiiqiiam  Doiiiiiiiis  iioster  Jesus  Cbrisnis  dicon  t  di- 
scipnlissuis,//*',  bnpiiztite  onnws  gcnlcs  in  noinine  Pn- 
Iris  el  1'ilii  ct  Spiriius  sancti  (Miilili.  xxviii,  19).  Nec 
bapiizalo  Donii  0  a  Joannc  in  JoKbne  liciel  vox  du 
coelo,  dicciis  :  llic  est  /•"i/iks  nicits  dileclus,  in  quo 
milii  bene  complactti  (Id.  111,  17).  Nce  S|  irilus  saiicius 
111  spccie  colnnili;»;  dcscondisse  snpcr  cnin,  el  iiian- 
siSbC  dicorctur.  Mco  Iros  porsonas  scoiiiidnni  Sciiplii- 
r3<i  sanclas  iulelligimiis,  id  esi,  aliiiin  os>c  P;ilrem, 
aliiim  Filium.  qui  gciiilus  esl  a  Palrc,  alitiin  Spiritnm 
saiKlum  :  non  :iliiid,  (juia  sulisl:iiiii;i  iinuni  suiii.  Por- 
son:is  dislinguinins,  noii  dcil;ilom  sopaniiniis.  (b) 
Quod  auiem  Palcr  el  Filiiis  cl  Spirilus  saiulus  de 
iina  subsiaiilia  sil,  bc;iliis  P;iiiliis  a|)osloliis  de  Filio 
ad  Komanos  scribciis  dcmonstiat  :  Qitorum  patres, 
iinpiil,  et  ex  qitibus  Cliristus  secundum  carnem,  qui  ett 
siiper  oiiiHia  iJcus  hcncdiclus  in  sitcula  (l{om.  ix,  5). 
El  ilornni  iii  Evangclio  scoiinilum  Joaiiiiein,  Ut  co- 
gnoscaul  le  solum  verum  unum  Dcitin,  et  qucin  misisli 
Jesitin  Clirisiitm  (Joan.  xvii,  5)  :  id  e-t,  le,  ei  qu  111 
inisisii  Jouin  Cbrisimn,  veiiiin  nnuni  Doum.  El  rnr- 
siis  Scriplura  dicit.  Ut  siinus  in  vcro  Fiiw  ejits  Jcsti 
CJtrislo,  ipseeU  vcrus  Dcns  el  viln  irlcrna{\Joan.  v.  "20). 
Kl  iit  ;iqiialil;il/^m  suain  ostcndciel,  ait  ipso  Doini- 
niis.  Ego  et  PaiL-r  uuum  suinus  (Joan.  x,  3U) :  scilicet 
n;ilnr;i,  non  pcrsona.  Kt  iicrnin  iii(|nil,  Proptcrex 
(juwrcbant  JttcUvi  inlerficere  Jcsum,  quin  uon  solim 
soUcbni  sabbatuin,  sed  ct  Paircni  sunni  dicebul  Dcum, 
aqitalem  se  faciens  Deo  (Id.  v,  l.S).  Kl  rursus  P.iiilns 
impiil,  Qni  cuin  iu  forina  Uci  essct,  non  rapiniim  arbi- 
tritltu  fit  esse  se  a;quaiem  Dco  (Pliilipp.  n,  C).  Non 
poicrat  csse  rapiiia,  nbi  aequalis  eral  naiur.i ;  iion 
crai  usnrp.ila,   scd  iiala  ;  iion  rapuil,  quia  vere  ba- 

(n)  F.x  quu-sUonc  I  dialogi  inlcr  Orosium  ct  Aueuslinuia, 
(b;  I  X  (pia-sl.  5  cjii5.leui  (iia!ot.'i. 

( Trenle-huit  ) 


1}<.l!i 


Ai'pr: 


lni;l.  Siiiiiliiiii  vcrn  sar.clnni  Dftiini,  Acla  Apnslolo- 
iiiiii  !i|]*  rtissiiiic  tliKciil  :  Aiiaitiu,  iiH|iiil  iNilnis,  cur 
tcntavil  Sataii'ii  cor  luitm,  iiiriiliri  te  Spirilui  sanctol 
Va  \it\r.\,  Non  hotiiiiiibus  ntenlilits  e/,  xrd  l)eo  (Act.  v, 
3,  A).  VA  iii  Kv.iiigclio  iiiqiiil  scciindiiiii  .loiiiinciii  : 
Dominus  spiiilus  esl  {Joan.  iv,  2i).  I':iuliis  ad  (^orin- 
lliios  scrilicns,  :iil  :  Nesiilis  <iniii  corpora  vestra  lein- 
pliim  siinl  Siiirilus  sancli,  (jui  in  vobis  esl,  (lueni  liiibe- 
lis  H  Deo,  ct  non  eslis  veslri?  lcJfiii  P;iiiliis,  Kinpti 
eiiiin  eslis  prelio  ma(fno,  (jtorificate  el  porlate  Deuin  in 
corpore  vcstro  (I  Cor.  v'i,  ii),  20).  Piilcr,  inqii;ini, 
Dciis.  Kiliiis  Dciis  S|)iriliis  s:micIiis  Dciis  :  noii  tres 
dii,  soil  luiiis  csL  Doiis,  iil  Moyscs  <li(il :  Audi,  Israel ; 
Doininus  Iteus  tiius,  unus  esl  Dcits  (Deul.  vi,  4).  ,\c 
pcr  lioc  siciil  <liciiiiiis,  non  Ircs  deos,  noii  Ires  csscn- 
lias;  ita  iicc  Iris  saiiicnlias,  ncc  Ires  spirilus.  Nain 
inlcrrogaii  dc  siiigiilis  pcrsonis,  si  sil  Paler  sapien- 
li£i,  vel  Filins,  vcl  S|)irilus  sandus  :  rcspondeinus, 
Palcr  csl  sapicnsia,  Filiiis  csl  sapicnlia,  Spiriliis  san- 
clus  csl  sapicnlia  :  noii  Ircs  sapicnliic,  nec  Ires  S(>i- 
riliis;  sed  iina  sapicnlia,  cl  iiniis  spiriliis ;  sicul  una 
siilistaiilia,  cl  iiiia  csseiilia  :  ipiia  lioc  illi  Palri  csi 
csse,  qiiod  Filio  sapiciili;c  ei  Spiriliii  sancio  cst 
ftssc,  (rt)  El  cuin  icqualcs  siiil  Palcr  el  Filiiis  cl 
Spiriliis  saiicliis,  Filiiis  lani(!n  dicil,  Pater  major  me 
f.s/  {.loan.  XIV,  28) ;  et,  Non  veni  voluntatein  meam  fa- 
ccre,  sed  volunlatein  ejiis  qiii  me  misil  {Id.  vi,  38,  40) ; 
cl,  Pdter,  si  possibile  esl,  Irunseat  a  vie  catix  iste 
[Hlatllt.  XXVI,  59) ;  el,  Mea  doctrinn  non  est  mea,  sed 
cjus  (ini  me  misil  {loan.  vii,  16).  Isla  oniiiia,  et  alii 
«]u.c  dicil  Filius,  sicuiidiuii  fijrinani  scrvi  quain  as- 
siirnpsil,  inlclligcnda  el  dicla  su  .t.  Igilur  cum  pii- 
iniis  lionio  coiidilus  csscl  a  Dco,  cl  liliero  arbitrio 
iiiiiiicrarcliir,  piaccplumquc  ci  losiliim  essct,  ulsi  cu- 
slodisset  (|U;c  ei  Dens  pra;ccper;il,  iion  niorie  corpo- 
ris,  ncc  animac  monreliir  :  sed  ille  iiiobediens  nian- 
dalo  Dci,  alqiie  elatus  superbia,  siiasioni  serpcnlis 
obcdicns,  maiidala  coiilcnipsil.  El  Iktc  causa  exsliiit 
ulmorlis  pcriculiiiii  iiicnncrct ;  el  ab  illo  uno  liomine 
oiniiis  Iiuiiiana  nalura  viliala,  atipie  peccato  obnoxia, 
morlaiis  exi>lorcl.  Unde  aposlolus  P;iuliis  iiiquil, 
Per  unum  Imninem  peccalutn  inlroivil  in  mundutii,  el 
per  pcccaluin  niors :  et  iUt  in  omnes  liotiiines  mors  per- 
Iraiisivii,  in  qito  omnes  hoitiines  peccaverunl.  Quia  sicul 
per  utium  homincm  oinnes  hoinines  in  condetnnalioneni 
ceciderunt,  ita  et  per  unus  jtisliliam  omnes  homines  in 
juslitiam  vilw  sune.rcrunl  (llom.  v,  12,  18);  cl  ito- 
iiim,  Primus  homo  dc  lerra  terrenus,  srcundus  liomo 
de  coelo  coeleslis  (I  Cor.  xv,  47).  Ca^ieblcm  ilaque 
•lico,  quia  non  ex  liuiiiano  conccplus  somino,  sod  de 
Maria  viiginc,  pro  noslia  saliiie,  assiimplus  a  Filio 
Dei,  sicul  Jof.iines  lesialiir  :  Kt  verbuin  caro  facluin 
esl,  cl  hubiiavil  in  ittbis  {  Id.  i,  14).  Vcrbuiii  c;iro 
facluiii  est,  noii  in  cariicm  nuitaium,  ul  dcsisierct 
esse  quod  cral,  sed  cicpil  csse  quod  iioii  cr;it  :  siim- 
psit  eiiiin  carncm,  non  convoriit  iii  carnein.  Carnem 
i>tam  a  parte  lotum  lioiniiicm  iiitcHigiiinis,  id  esl, 
cariiem  et  aniniaiu  raiionalcm  :  ut  prinuis  liomo  et 
cariie  ct  aiiinia  niorluus  fiiciat ;  il;i  eliam  oportuit 
iit  pcr  Alcdialoicin  Dei  cl  lioiiiiiium  homincm  Cliri- 
slum  Jcsum,  ct  carjic  ct  :inima  vivilicarclur.  Ergo, 
ut  supra  dixinius,  scciiiidiiiii  assuinplioiiis  formain 
cariiis  dicliim  csl,  Polcr  mnjor  me  csl  {.loan.  xiv, 
^8).  {b)  Noii  csl  cn  dondiim  possc  Filiiim  Dci  ct  Fi- 
lium  liominis  ducs  lilios  cssc  ;  <jiiia  iion  siiiil  duo 
filii,  sed  iiinis.  Nam  il  c  (pii  ci;il  Fi'iiis  Dci,  f;iclus 
est  lillus  boiiiinis  iii  iiiiititc  ;  crsnnic.  L't  aiiiina  ct 
caro  uiius  esi  boiiio,  il;i  Verbuin  et  lionio  iiinis  cst 
Christus.  Diias  siibslanlias  accipimiis  iii  uiio  Filio 
Dei ;  iiiiam  dcilalis,  aliam  lium;initatis,  noii  duas  per- 
soiias.  Et  si  dixcrinius  duas  personas,  inlroduccnius 
ciiaiii  diios  (ilios  Dei  :  cl  j;im  limc  iioii  erii  Trinilas, 
Scd  qiKitcriiilas;  ipuid  absil.  Profccio  eiiini  pcr  id 
i|U()d  e4  Deiis,  ct  uqu;»lis  P;.lri,  ct  ubiiiue  pncsens 
eal,  ct  in  cocb)  esl  totus,  ct  in  tcrra  lolus,  cl  in  nullo 

(.'/)  Kx  (luxst.  i  diologi  inlcr  Orosium  et  Augr.stiuum. 
i^)  1.X  ijuicsliouc  ii  cjustleni  dialogi. 


NDIX.  i!l»6 

conlincliir  loco  :  pcr  id  (piod  li.iiiio,  cl  passiis  cl  nior- 
liiiis,  cl  rcsiirrcxit  cl  asicndii  in  ca-luni,  8cdet(|im  ;«il 
dcxlcraiM  I'airis,  (•!  sic  vcniot  ad  judic:iiit^iiiii  vivi.s 
cl  iiiorluos,  (|iicmadiii()diiiii  cst  iro  visus  jn  (<i:liini, 
iii  c:idoni  foniia  c;iriiis  alipic  snbslanlia ;  ciii  profi  - 
cto  iiiiiiioit;ilii.ilcni  dedit,  naliir.im  imn  abslulil.  (//) 
I.icel  iiiia  siibsi;iniia  sil,  ncqiic  [icrsona  Palris,  nc- 
qiic  Spiriliis  s:iiicii,  scd  sola  Filii  susccpil  <:arncin. 
El  ul  lioc  intclligaiiiiis,  comparalionibus  iitar.  Cciie 
(iit  cx  cro:iliir;i  ii.lidligas  Ooalorom)  sic   iii  aniiii.i 

<'Sl  nilio,  ct  ( sint  iiiiiim,  aliud  aniiiia  agil,  aliud 

ralio  ;  aiiiin:t  viviiiius,  ralione  sapimus  :  ila  P;itir  cl 
Filiiis  et  Spiiiliis  sanclus  cum  siut  iiiia  sub&taiitia, 
tola  Triiiilas  oper;ila  esl  bominfim,  qucni  non  ima 
Triniias  assumpsil,  sed  sola  Filii  pcrsona.  (b)  Ncc 
voliiiil;ile,  iicc  iicccssiiale  gonuil  pjicr  Filiiim.  Nun 
ncccssiiato,  qiiia  m.-ce.ssilas  iii  Deo  non  cst  :  non  vo- 
Iiintalc,  qiiia  voliinlas  pncire  sapioniiaiii  non  polesi, 
qiM!  est  Filius.  Igilur  prius  cst  ralionabiliicr  .sapcrc, 
(|iiaiii  raiionabililcr  velle.  Unde  nec  volunlaie  iicc 
iicccs^ilalc,  scd  iiatiiralitcr  sola  sapieiiti:i  Paler  ge- 
niiit  Filiiim.  (c)  Sicut  Paler  vilam  liabet  in  semetipso, 
sic  dedtt  Filio  liabere  vitatn  in  setnelipso  {Joan.  v,  20). 
Sciiims  Filiuin  Dci  a  scniciipso  non  cssc,  sed  a  Patre 
goniliiiii  csse  :  Palrcni  vcro  a  nullo  gciiiiiim  <  sse,  a 
iiullo  vil:iin  accepisse.  Dcdil  i»:)lcr  Fibo  vilaiii,  gi- 
giicndo  viliiii  (|iiam  P;ilcr  li;ibuit  iii  sc.  Non  ipiod 
priiis  (iiciil  Filiiis  sine  vita,  cl  posioa  ac(epcrit  vi- 
l;iiii  ;  siciit  nos  qni  per  peccataiii  amisiinus  vilaiii,  el 
pcr  gratiam  S  dvaloris  recepiiiius  vilam.  Ideo  de  co 
diciliir,  Filiiis  a  l'alre  accepil  vii;iin,  qiii;i  non  :i  se 
ipso  cst  goiiitus  :  iioii  cxisleiili  dodil,  sod  gigncndo. 
CAI'UT  III. —  (rf)(jiioniamct  oratioiio  eticsliinoiiiis 
pcrsuasimus  de  subjcclione  Filii,  qiiia  iioii  scciiiidum 
subslaiitiaiii  miiior,  sed  scciindum  forinuii  >.ervi  qu.<ni 
asMiiiipsil :  sed  iit  niissus  essc  dicalur,  ;diqu;d  diceie 
volumus.  Sciinus  sicut  Filius  iion  seciiiidiim  subst;iii- 
tiam  dicilur  missiis,  seu  iiiinor  :  ila  iicc  Spiritiis  s;m- 
cliis  proptcr  columbain  vel  ignem  inissiis  diciliir  : 
scil  ccl  quia  noii  in  ea  siibslaiilia,  qua  ;(;qiialis  esJ 
Palri,  :ipparuit ;  sed,  ui  dicliim  csi,  pcr  siil)jctt;im 
crcatiiram.  Non  enim  sicut  Filius  boniiiiem  assum- 
ps:l,  iil  in  fftermim  periiiaiie:it,  sic  Spiritiis  s:iiiclus 
Cdliimbain  vcl  igiiem  :  sed  ilbe  factjc  visioiics  de 
croaliira  iiiferiore  ad  maiiifcslandum  Spiriliim,  csse 
poslca  deslilerunt.  Nunquam  eiiim  illa  iiicoinprolicii- 
sibilis  immiilabilisqiic  divinilas,  qujc  csi  Trinilas 
Doiis,  ab  oculis  cariialibus  vidcii  polcsi,  iiisi,  iit  di- 
cliiiii  csl,  per  subjcciaiii  crealuram.  Inicr  gcniliim 
Filiiim  ct  processionem  Spiiilus  s:iiicli  boc  disiai, 
quod  Filius  Dci  sic  cst  deP:ilre,  quoinodo  iialus,  non 
qiiomodo  daliis  :  Spiriius  vcro  santliis  sic  cst  do 
Palro  ol  Filio,  noii  quoiiiodo  iialus,  sed  qiiomodo  d:i- 
liis.  Filius  nalus  solius  est  Palris,  iion  Spiritiis  saiicii. 
Amboriim  cst  Spirilus,  id  est ,  P:itris  cl  Filii  : 
qiiia  (e)  si  Spirilus  Filius  dicereliir,  :iiiiboi  iim  Fil.us 
iliccroliir.  Nullus  aiilem  (ilins  e^l  diioriim  iiisi  palrih' 
et  niatris  :  quod  absit  ut  iiiler  Dcuni  P;itrciii  ct  Fi- 
lium  quis  suspicotur,  quiancc  lilius  bominis  simnl  el 
cx  p;itie  et  inalre  proccdit :  scd  cuin  proccdit  ex  pa- 
Ire,  iionlunc  proccdil  ex  malrc  ;  et  cuin  procedil  cx 
in;ilre  in  liaiic  liiceni,  noii  luiic  proccdit  et  cx  patre. 
Spiiitus  vcro  saiiclus  iioii  do  Paire  procedil  in  Fi- 
ruiin,  et  de  Filio  proccdit  ad  sanclincandaiii  creatii- 
raiii,  sed  simiil  de  uiroi|iie  proc.  dil.  (f)  De  co  qiiod  a 
Jo;iiiiic  dioilur,  (|Uod  Spiritiis  saiKliis  non  Idqiiitur  a 
scmctipso;  scd  quwcutiique  aitdict,  lo:iuclur  {Id,  xvi, 
15);  noii  loquiliir  a  semclipso,  qiiia  iioii  e>t  a  se 
ipso  :  Pater  ciiim  a  niillo  est  iialus,  Filius  a  Palre  est 
gciiilus,  Spiritus  sanclus  a  Paire  ci  Filio  proccdciis  : 

((/)  r,x  (niacst.  Gdialogi  inlor  Orosiuin  ct  Augustiuum. 
{b)  ICx  i|(iu;sl.  7  (ijusiioiu  (lialiigi. 
(c)  l.v  (nia;sl.  8  ojiisdoiu  dialogi. 
Idf)  f.\  (jiix'st.  1*  cjusdcm  dialogi. 
{e)  Vorba  Augusliai  iii  rraclaiu  99  iii  Joaa.,  n.  9. 
(()  r',x  quKsl.  11  et  12  dialogioros.  e>  cx  libro  2  Aug» 
sliiii  dc  ninilate, cap.  t>-7. 


1197 


DE  ESSFNTIA  niVIMTMlS. 


ii;i8 


idco  non  loqiiiinr  a  so  ipsi»;  ><-il  i|ii.r<nniqni!  amlict, 
loquotnr.  AnJirc  illi  e>se  csl,  :i  sc  loii  csl,  sitl  a 
Piilre  :  ideoqnLrcnniquc  andici,  lii(|(ic:ur  (Jiinl  -il  qni^l 
Spiriliis saiKlus  pro  iioi)is  indi  |tcll:ue diri  nr,  (jiuKi  tli- 
cilPanIusad  l»i)in:iiM>sscnliCns;  SdmiiuUloifiiius  siiKl 
oporlel^  nisciinns;  sctl  ipse  Sjiirilus  ptn^liilnl  pio  Hbis 
gemilihus  iuenarraliiibus.  Qni uuleiii  siriilutur  lOi du,  seit 
qunl  desidertt  Spiriius,qui(i  secuiidHin  Dtuin  poslulul  pro 
tunctis  (Roni.\\\i,iij).  Moilus  i^lc  [txuli  nis,  i)ni  fic- 
qHonter  in  Scripinris  sai  ciis  invcnilnr.  o^l  siout  [>eus 
(ticitad  .\ltr.diam,  Nunc  coguoi'i,«iuoniain  Umeus  l>euni, 
{Cen.  XXII,  li),  lioc  el,  cognoMeic  le  fcoi  ;  sicul 
dioil  .A|'Osloliis  ,  Ai/iif  cogiioscenles  Deiim,  into  ctgniti 
a  Deo  (  (•ulnt.  iv,  9).  N'in|ve  oninia  in  priesciili:i  Dci 
»unt  a  teqii:iinli:iiit ;  |ir:rseiiiia  siinl  fiitura,  qnaSi  jani 
facla  siiil  :  qutiniodtt  dnit,  co(/»i  in  Deo,  nisi  faoionlc 
l>ee  ul  co;m»-oaiiius  IViiin;  s(<"cl  hic  scribitnr  Spiri- 
lus  saiicius  gciiieie  pij  nnbis,  id  csl,  geinciiics  nos 
faccre ,  iiiriiiidcndo  uoliis  oliariuiiein  in  Denni  et 
proxiinnni  :  sioul  lcgiinr,  L;x'tiis  dios  ,  (pii:i  Ixlos  lnt- 
tnines  faci.^l  P:iicr  soliis  nn^(p:a  n  legitnr  niissns,  scd 
iiiissionein  Filii  ila  sci  ihil  Aposltilns  :  (.'ijm  uulein  ve- 
tteril  pleuinido  lcmporis,  mi^it  lh'us  niiuin  suuin  na- 
lum  ex  miiliere ,  fuclum  sub  lege ,  ut  eos  qni  sub  lege 
«tant  ,  redimeret  {Ibid.  \,  5)  ynod  Filins  Oci  nnlns 
de  Maria  \irginc,  vcnil  in  innndnn),  tcsl  ■lnr  cvangc- 
lista,  diccns  ,  Ih  mundo  £rul ,  et  inundus  per  ipsuni 
(ucttis  est  (Join.  i  ,  10).  I^t  ipso  ail  ,  Ego  a  1'utre 
exivi ,  et  veni  iii  liunc  muuduin  (Id.  \\\,  28).  liein 
Evaiigclisla  d«oil  ,  Et  uiuudus  eum  non  cognovit. 
Dciiide  snltjui  gil,  /n  sua  proini:ivenit  (Id.  i  ,  iU,  11). 
liluc  utiijuc  niissns  esl,  ipio  vonil  :  scd  iii  liu::c  ninn- 
dnni  cst  inissns  ,  ulti  cral;  i\UJi  inissiit  taincn  essc 
opus  saiici:e  Tnnit:ilis  ,  i.nlli  sit  c:Uli()l  oo  diibiln- 
iluin.  Nnsquain  soriptnin  ol,  qnod  Peus  P:i(cr  ni;ijor 
.  '*,  Spirilu  sancio ,  vel  Spii  itus  sancius  iiiinor  Dco 
latre  ,  qiiia  non  iia  cst.  Qnia  porsoiia  divinilalis  sn;c 
assuinpta  cst  a  Filio  Dci  ex  virgiiie  Maria  ,  in  pcrso- 
ii:ini  sux  iiiinianitalis,  nnilatcni  lialiiluiiKpie  conjniixit 
in  xteinuin.  Qnainvi<,  Spiriius  t-a  oliis  apparnisscl  iii 
«pccie  oolniiib.o  vcl  :gnis,  noii  possmiins  lanicii  dioc- 
re  Spirilum  sanolinH  Deuni  cl  coluinbam  ,  aul  Deiini 
et  ignem,  sicnl  dioin  us  Filinin  Dcum  ct  li(iiniiiciii. 
Proplcr  li;is  igiinr  corpi)ra'cs  forinas ,  in  quibns  ap- 
p:iruil  Spiritus  s.incins,  inissus  dktliir  :  non  projitcr 
h;is  iniiKtr  P;iire  dioi  polest ;  sicnt  Filins  propicr  for- 
in:ini  scrvi,(in;e  iiiliasil  illi  aduiiitalcm  pcrson;r  pcr- 
pelnalilcr.  Ill.e  vero  spcoies  corpoiales,  iit  csl  co- 
liiinba^  vel  ignis  ,  ad  dcmonslninduiii  qnod  o|ins  fuil, 
:<<!  lenipus  app  iru  ruiil ,  el  cssc  posica  (lcst.tcriiiil. 
Nonne  app:ircrc  (lebucrnnl  orcalnr.e  siciil  oporiuil  , 
servicnles  Crea:ori  ad  iiuUim  cjiis;  qni  incoiniiiiila- 
lulilcr  in  sc  ipso  |tcrni;incl,  ad  cnm  sigMilic^indnin  ol 
(JeiiioiiSli.ifliluni,  sionl  signilic:iri  ct  deiiionslrari  nior- 
tilibns  o|iorlcbal ,  iiiuiaLc  al(iuc  oonvers.c? 

CADLT  IV. —  (u)  A  qnibn-ilain  (Inbilari  solct ,  aii 
Spoilniii  saiicluni  li  ibuirniil  Apo^loli  il!()  tciii|iiiic  . 
i|n()  fucruiit  ouni  Clirislo  Doiiiinn,  secui>dnni  qiiod 
Kvangflisia  dioil ,  iJ,i'in/K,s  nondum  erul  dalus ,  qiia 
Jesus  uondum  crut  glorificatus  (Id.  Mi,  59).  Ft  iii  alio 
loco  ail ,  Si  dtlicjitis  me  ,  prareptii  mea  serv  ile  :  ct  ego 
rognbo  l'atrem  ,  et  alium  Fiirucletum  dabil  v  iUs  ,  ul 
vubiscum  sil  in  ceicrnum  ,  Spirilttm  vcritalis  :  qitem 
viundus  non  potest  accipere ;  quia  non  vldel  eum , 
iieque  cognoscit  eum.  N Os  aiilcin  vidclis  enin  ,  cl 
cnqnoscilis  ctim  ;  quia  apud  vos  mimet  ,  el  vubiscuiu  cnt 
(  id.  XIV,  15-17).  Kl  etiani  po>l  rcsnrrcclioiicm  siiaiii 
legilur  i.isulflassc  el  dixisse  discipnlis,  Accipile  Spi- 
riium  sanctum  (  Id.  xx,  2i  ).  Iii  Pcnieco^tc  vcro  Icgi- 
tnr  Spirilus  s:incliis  iii  .^piislolos  dcscciidisse  (  .\ct. 
II,  ).  Ad  li;oc  dicendiiin  ,  qnia  uiiiis  Sitirilus  cst,  scd 
doiia  liabcl  multa.  Non  est  diibinin  ,  qiiin  Spiriins 
sanolns  oral  cnm  cis  :  qiiia  ubi  Cliristns  osl ,  Spirilns 
s;inctns  esl.  Et  qnia  vciilnrum  S|iiritiiin  gancliiin  ;i 
Paiie  promiseral  (ilirislus,  uuii  defuil  iii  lioc  iiidifrc- 

(fl)  Ex  Quisliom])US  dc  Novo  TeslainciUo,  qnxsl.  03. 


rciis  ejns  divinil:is.  Triiini  oniciiirnin  foriii  c  doni 
Sjiirims  sancli  iii  ApoNtoJis  sniil  (istcns:i?  :  (pciinin 
priina  e-l ,  (pi;c  ad  nis  coclcsiasiicnni  |iortiiict,  iii  ir- 
gcncnnidis.  Koolcsi;isiic;i  piitcslasintclliniliir  cssciii  of- 
lioiis  c|iisoOj  ornm  ol  s;i(  crdoiiiin  ,  (pij  oiiinia  in  Ira- 
dilione  iloininioa  pcr  Spiriiuiii  sanciiiin  agcie  dcbcnl. 
Unde  illisdioit  Jcsiis ,  Quurum  lenueriiis  jiecciiln ,  ie- 
nebuuiur  ;  et  quoruiu  rciiiiserili.i ,  reiiiiltcniur  cis  (Jonn. 
XX,  23)  Sooniida  cst ,  qii:c  iii  rciiicio.slo  d:iia  ost , 
qu:e  gciieralis  esl  :  iioii  soliim  cniin  in  Aposli  los  , 
vcriini  eii:iiii  m  onines  oiHidcnlcs  dci  idil  Spiraus  s;iii- 
cliis.  Tcrlia  fornia  c>l,qn.c  soliiiii  Aposlolis  vcl  oidi- 
nilis  in  iirtio  oonccssi  csl,  in  sigiiis  ac  virliit.bns  1:1- 
Ciciidis,  UMpicdiim  liilci  sciiiiiia  j;ioefciit  ad  crciiicii- 
tiiin.  Sciiiiiia  cniin  fidoi  siinl  virtntes  pcr  Apostolos 
faolaj  :  ipsi  onini  Aiiosloli  anlislitcs  positi  siuil  Iinjns- 
modi  verilalis,  qiii  pci  sigiia  ct  prodigia  raiioii;ibilciii 
csse  lidcm  niisirain  tc>l;iiiiiir.  lyiliir  Sjiinliis  sanotns 
datiir  omiiiltns  gciioralilcr  orcdcnliltiis  ,  sod  si  iii:inci 
in  cis  :  iii  sigiiis  vero  ct  prodigiis  iiiii  Dci  cs^-c  luo- 
hantiir.  Ftiaiii  Spiritus  sancius  non  niaiiet  (|u:iiidoqne 
in  liominc  ,  sed  vooaliis  ;idvcnil ,  nl  snggcral  neccssa- 
rii  ,  cl  rcccdal.  Siinilitxir  el  iii  Ir^Klilione  vcl  oriliiia- 
liouc,  doforis  gialiaiii  c(  (iiiiioncm  |ii:ostai  dcvotis 
(idei  ,  nt  coiiiiiiend..tioics  liabcaiilur  pcr  insj  iralio- 
iicm  ojiis. 

CAPIJT  V.—  (rt)rater,  Filiiis,  ci  Spirims  sanctns  unns 
esl  vorus  Dcns  ,  sccniidiiin  illud  quod  soriplnni  csl  , 
Audi,  Israel ;  Doniinus  Deus  tuus  uuus  cst  (  Dcut.w,  4). 
Et  iii  Evaiigclio  scri|ilniii  csl,  Ul  cogiiosciint  le  soluui 
verum  Dcum  ,  ct  ijuem  uiisisti  Jcstim  Uirislum  (  Joan. 
XVII,  5).  Et  de  Clirislo  dicilnr  a  Joainie  apobiolo  , 
Ipse  est  verus  Deus  ,  el  lila  wlerna  ( I  Joan.  v,  20  ). 
Anlc  omnia  tcniiiora  Filiiis  oral,  ut  inlelligciidnm  in 
hoc  esl,  In  principioeral  \  crbuin  :  ei,  Oinuia  per  ipsuni 
facla  stinl.  (Juia  el  lenipus  sine  aliqiiibus  crealnra! 
niotibns  noii  polcst  c.sse.  El  ideo  per  Filium  facLi 
coiiHleninr  cl  (cuipora,  por  qu;e  facta  suiil  omnia  : 
ideo  procul  dnbio  ;(r[ii:ilis  gciiitus ,  el  cox'tcrnus  esl 
Palri  Filiiis.  Dicilnr  [  Filins  Dci  ex  voluntjle  et  praj- 
cepto  Palris,  roclcslia  ,  lcrrcstria ,  visibilia  cl  iiivisi- 
bilia,  coip;)ia  el  spiriius  cx  iiullis  e^stantibns,  id  cst, 
ex  iiihi'o  ut  essciit,  sua  virlnte  fccisse  (b)  :  ]  cuiii  ipsc 
ex  iiullis  exsiantibus,  hoc  est ,  ox  iiiliilo  iioii  lactus 
sit ,  scd  cx  Dco  Palie  Deus  :  (pix'  res  indical  uiiaui  ol 
eanidcm  Talris  Fdiiipie  iialurani.  Filius  pcr  se  ipsuiii 
noii  poluit,  (;inqiiaiii  n:iii  esscl  aiilc  qnani  fieret,  ul 
esscl  ipsc  pcr  qncm  (iercl  idcm  ipse.  Porro  si  per 
arn|uciii  alinm  a  Pad  c  lacliis  ost  Filius ;  qiiis  est  ipse 
aliiis,  onni  oiiinia  pcr  ipMini  f;icta  siiiil,  lioc  csl,  per 
Verbuin  cjus?  [  Anlcqiiaiii  laccrcl  iiiiiversa,  oniiiiiiin 
futurornni  Deus  cl  Doniimis  ,  rcx  cl  crcalor  erai 
coiistituliis ,  cl  omiiiuni  fiiliirorum  in  nalir  a  liabcns 
pra.s<iciiliani ,  ct  in  laciciido  iii  oiiinibns  cxspcctans 
Talris  jus.ioiicin.  Ip^^e  voluiit;ile  P;ilris  dcsccndil  dt! 
ooelo,  ct  vciiit  iii  iniiiidiiiii  ,  siciit  ipse  ail  :  Non  eniin 
a  me  ipso  v  ni,  sed  ille  iiic  inisil  (c).  ]  Uiia  (piippc  ipsa 
Trinit;is  est ,  (|iioni:im  ex  ipso  ,  et  pcr  ipsum  ,  et  in  ip- 
so  sunt  OHJHiVi.  Dioinuis  jiibciile  P;itrc  Filinin  crc;isse 
oinnia  ,  noii  csse  iiisi  Vci  buiii ,  jicr  liiiod  facla  311111 
omiii.i.  Qnod  aulciii  P;ilcr  iiii-oril  Fiiiuin  ,  qiii  ciiin 
ipso  vciiii,  ipse  lc.>>taliir  qui  ait,  IS'un  suin  solns,  yuo- 
niam  Pa/er  Hiccum  fs/.  Niiiiqiiain  idco  diversa  naliira 
cst,  quia  P;iler  niiliii ,  el  miltilnr  Filiiis,  Potcsi  ho- 
nio  patcr  inittcre  hoinincm  iiliiini ,  iion  unius  cjus- 
dcnique  snbsiantia:  ,  oniii  lionio  iiiissiis  ab  Iiiiiiinic 
mitteiite  separetur  :  quod  iion  poicsi  Dcns.  Scd  igiiis 
initiil  splendorcm  snnni,  iicc  pitcsl  s,deiidor  separ.iri 
ab  igiic  miilenie.  Cuiii  oiiini  s|ilciKloicm  initlil  igiiis  , 
loiigiiis  pervciiil  iiidc  splciidor,  qiio  igiiis  iion  jicrve- 
nit.Linde  splcndor  ab  ignc  qui  esl  in  Iuccina  inissus  •, 

<  Auj;iisliiins  in  lihro  coatra  Scrnioncm  Ariaii  niiii  sori- 
isil  :  .\on  utuiue  posscl  veium  dcctc  iu  paii.te,  ijuo  :ine 
lucernm  iaiie  pervcuil,  ujitis  qui  m:  niiil  m  cim  al :  loiuU 

f'<)  Kx  lihro  conlra  scrnioiiciu  Aria.ioruiii,  cipp.  I,  3,  i;lc. 

(b)  AriaiK)inm  vcrha. 

(c)  ttein  vcrba  Aiia  loruni. 


II!)?» 


APrKNDIX. 


1200 


tiiiqiic  vcro  possil  dici  iii  pMiiflft ,  qtio  sliic  lnccriia! 
i|ji)C   pevvciiil  ignis.   Siipcr  i.oc  Filiiis  dicil ,  Qui  me 

uulem  »it.?s»s  a  lalrc  liltus  direrc,  Patir  mrciim  cst.  Sen- 
lei'liai>i  Uir|  iu-r  dt' ormal  oxsirii.lor;  iii'c  alicjiiiil  ilciiic(;|)s 
iiijtiiigil  pricltT  cxccr,  l;i  cx  ccdcin  Mi;;iisliiii  liluo  coiiliii 
S«!riiJOiiciii  Aiiuiinriiiii,  inalc  coiiii  xUi  ci  (cdc  Ir.iiicalisaul 
ialcriclalis  se:ilciiiiib  iiicpiu  lcclupic  iiidi;^iia. 


mhit,  nierum  ext  (Joan.  viii  ,  .42,  10,  29)  :  ipniil 
v(;r(!  polnii  Filiiis  (iiccro  ,  1'aNr  mccniii  ei>l.  Ciim  if^i- 
liir  linr,  :i  Palrf!  riiissio  I' ilii  prorsiis  iiicHuliiiis  sii , 
ii(;c  c:ii  i  iilliiis  cof^iiuiioiic  possil,  lioccliam  liic  |M)- 
lcsl  iiilclli^i,  iil  u  1'ulrc  inissiis  csso  dic;iliir  ,  (puxl 
Filiiis  liMminiltiis  ;ippurnil  iii  carnc ,  iion  rulcr.  Qoo 
ciiim  miuiini  Filiiis,  ubi  noiicsl?  Uhi  aulcin  noii  o^l 
sipiciiiiu  I)<'i?  elc. 


ADMONITK)  IN  SUBSEQUENTEM  LIBRUM. 


Non  uni  Angusiino,  scd  aliis  iniiliis  aiiclorilius  ictpic  fulso  Iributus  fiiil,  Aniljrosio ,  Ilieronymo  ,  Anselino  , 
fiiinavcntiirai.  Qiiaiupiam  apiid  Hicronymnm  iion  loliis  cxslal ,  scd  lanliim  us(|uc  ad  vcrba  ,  llwc  omiiin 
quoe  prwdicla  simt,  elc,  col.  1208,  cap.  2  ;  a|uiil(pic  ipsiiin  iiiscribilur  ,  De  his  quw  Dco  in  Scripluris  uliri- 
buuiilur.  Apiid  Aiisclmiim,  De  vestiineuiis  el  uiembiis  el  aclibus  Deo  liibulis.  Apiid  Bouavenliiruin  ,  Dc  csseiitia 
el  invisibilitale  et  imniensitale  Dei.  In  .Mss.  Valicano  cl  Viclnriiio  siili  Aiigiislini  iioiiiinc  liiiiliim  balicl  ,  De 
(sscntia  divinilulis  ei  de  invisibHitate  ul(jue  iiicommulnbitiUite  Dei.  Piiiiia  el  niaxiina  pars  libri  cx  Lnciierii 
Lugdunensis  oporc  de  ForniulisS|)iriUialis  inlcii  gciilia!  suinpla,  conlinel  loliini  cipiil  cjii>dcin  oporis  primuin, 
(|Uod  cst  de  Divinis  noMiinibiis. 


DE  ESSENTEA  DIITINITATIS 

LIBER  UNUS. 


1.  Oinnipolcns  Dcus  Paler  ct  Filiiis  cl  Spiritiis 
sancuis,  unus  alqiio  Iriiuis  ,  uniis  vidciicet  in  nalura, 
Irinus  vero  cxstul  iii  pcrsonis  :  soliis  iiivisibiiis  ,  solus 
imnicnsiis  atqiie  iiicomprcliensibilis ,  solus  incircuni- 
scriplns,  solus  immulubilis ,  iiKiorpcreiis  cl  iinmor- 
lalis,  ubitiuc  prjosens,  sed  latcns  :  iibiipio  totiis ,  scd 
iiniiioiisiis.  Invisil.ilis  cst.qnia  in  csscntia  siia  vi- 
deri  iion  polcst,  Aiioslolo  lesianle  ,  qni  ail  ,  Qnem 
vutlus  liomiiium  vidil ,  sed  nec  videre  polesl  {\Tim. 
VI,  IG).  I"]l  in  Evniigclio,  Deum  nemo  vidit  unquam 
{Joan.  I,  18).  Incorpnrcus  esl ,  qiiia  iiiiHis  iiiembio- 
rum  lincamciitis  cimiposilus  ,  sive  compaciiis  cxi^til, 
sicut  Yerilas  in  Evangelio  ait,  Spiiiius  esl  Deus  ;  el 
eos  qui  adorant  eum  ,  in  spirilu  et  verilale  oporlcl  od- 
orare{Id.  iv,  21).  Iniincnsiis  est,  qiiia  (|iiaiilitas  cjiis 
vel  qualilas  a  iiiillo  cx  crealuris  nieliii  polcst  :  ciii 
Salomon  in  oruliime  siia  siippricans  ait,  Si  cwtum  et 
cwli  cwtorum  le  non  capiunl ,  qunnlo  iiKKjis  domus  isla 
qiiam  wdi/icavi  (III  Rig.  viii ,  27)  ?  Iiicirctimsciiplus 
est,  qiioiiiam  ciicumscribi  non  polcst.  ilbicaiis  csl , 
quoiiiam  de  ioco  ad  loctim  ncquaquum  Iransit.sed 
iicipie  in  loco  quolibei  retinetiir  ',  ipso  de  semeiipso 
per  Isaiam  projibclam  lesliiiionium  pcrliibcnlo  al(|ue 
dicentc  ,  Cwlum  sedes  mea,  icrra  anlem  scubcttum  pe- 
dum  meorum  (Isai.  lxvi,  1)  Et  pcr  Jcieiniam,  Nonne 
coBlum  et  tcrram  eyo  impleo  ,  dicit  Doniinus  (Jerem. 
XXIII,  24)?  Ciijus  inimciisilatiMn  pro|ilicla  in  P»>alino 
coiifucns  ad  i|Siim  Deiini  ail,  Si  ascendero  inccelum, 
tn  illic  es ;  et  si  descendero  ud  iiifcrnum  ,  adcs  (  Psnl. 
cxxxviii  ,  8).  Dc  ciijiis  immcnsilnto  adiiiic  in  libro 
lieali  Job  scripiiim  csl,  F.actlsior  cwlu  esl,  ct  quid  fa- 
cies  ?  Profundior  inferno,  el  unde  cognosces  (Job  xi , 
8)  ?  Longior  tcrra  monsiira  cjus  ,  cl  lalior  miri.  Qiii 
ciiiiii  coclnm  et  lerram  implet,  procnl  diibio  iiiilliis 
cst  lociis  ab  ejiis  pra'scnlia  absens.  Snpcr  o  nncni 
«jiiipiie  creatiirain  prx'sidet  rcgciido  alipie  ini|ie- 
laiido  :  siibtiis  oninia  esl  siistinondo  alqiie  pDrlaiulo  , 
iion  laboiis  pnnderc  ,  scd  inratigabili  viriutc  :  qno- 
niain  niilla  creatura  alj  eo  condila  per  so  siibsistcre 
valet,  nisi  ab  ipso  sustcnleiur  qiii  illam  creavit.  Exlra 
omnia  csl,  sed  non  excliisiis  :  iiilra  omnia  cst ,  scd 
non  inclusiis.  Immiilabilis  e.it ,  qiiia  ab  co  qiiod  est 
mutari  omnino  iion  [loicst ,  ipsu  dicenlo  per  Mala- 

•  Ms.  vaticanus,  coiilinctnr. 


cliiain  propbelam  ,  Ego  Dominus  et  non  mutor  (Ma- 
ladi.  III,  G).  Idcn  aiitem  Dens  immiilubilis  diciliir, 
qnia  in  iialnra  cjns,  ir.i,  fnror,  pnenilcniiu,  oWivio  , 
rccordalio,  el  alia  iiis  similia,  iiiillo  niodo  accidimt. 
Simplex  enim  natiira  csl ,  et  immiitabiiis  al(|ue  iin- 
pcrliirbula;  ncque  uliud  est  ipse,  el  aliud  qiiod  lial)cl; 
scd  i|>suin  esl  quod  liabet  el  qiiod  esl.  Iminoriulis 
csi,  (piia  inori  iiulln  nindo  polest ,  Aposlolo  hoc  al- 
lcstuhtc  alqiie  diccnte,  Qui  solus  liabet  iiniiioitalita- 
lem,  lucetn  habilans  inaccessibitein  .  quein  nullus  lioir.i- 
niiin  vidil,  sed  ncc  vidcre  polesl,(l  Tiin.  vi ,  l(i).  Ubi- 
ciimiine  aiiicni  sacra  Scriptiira  spursim  per  diviiios 
Liliros  .  iii  i)oo  niotiis  anim.o  seu  iiiimana  mcii:b:a 
(lcsciibit,  id  est,  c;ipiil,  c;ipillos  ,  oculos ,  palpcbra-i, 
aiiics,  iiares  ,  os  ,  labia  ,  iinguum  ,  cor,  imagiiiem  , 
iilcrum,  maniis,  dextoram,  sinislram,  digitos  scu  di- 
giliiin  ,  biMcliiiim  ,  alas,  sc;ipulas,  posterioia,  pcdes  ; 
iiein  moliis  aninim,  iiain,  lurorcin  ,  oblivioncm,  rc- 
corihitionem,  |)oenitciiiiam  ,  cl  alia  iii-.  similia  :  iion 
carnaliter  juxl;i  bisioriam  a  recte  Jnlclligcnlibii>  sen- 
ticnda  '  siiiil,  sicul  a  Jiiihcis  ct  a  plcrisqnc  li;croiicis 
«■ain^iliier  sapicntibiis  ,  qiii  Deum  corpmeum  aiq  •<; 
localem  opinuntiir;  sed  spirilualitcr  omiiia  dc  en  in- 
l(>liigcnda  cl  coilitcnda  siinl.  Si  qiiis  aiilem  iii  Dco 
liuniana  nicnibia,  sen  niotiis  aiiimx  niorc  Iiuinano 
iiics^c  credit,  pi0(ul  dul<io  in  corde  suo  idola  fubi  i- 
cat.  Igitnr,  ul  diclum  est ,  iigiiraliler  in  Dco  capul 
cum  legimus  ,  i|isum  csscntiam  divinitatis  cjus  ,  qii:i: 
omnia  piiecedil,  el  ciii  univcrsa  siilijccla  suiit,  intci- 
ligcre  debcmns.  C:ipiilos  vcro  capitis  cjiis ,  saiiclos 
Augejos  seu  univcrsos  elcctos  lypiee  accipi  oporlet. 
Do  quo  sacramciito  in  iibro  Danielis  propbeta!  scri- 
ptum  e^l,  Aspicicbam  donec  llironi  positi  sunt ,  et  An- 
tiquus  dierum  sedit  :  vesiiinentum  ejns  quasi  nix  cundida 
ei  capilli  capilis  ejus  quasi  lana  munda  (Dan.  vii ,  9). 
Iliic  ciiim  signiricut  por  vcstimentum  cjus  candidiim, 
qiiod  cl  pcr  capiilos  capitis  ejiis ,  sancios  videlicci 
Aiigelos  ct  miillitudiiiem  sanctorum  dcalbaioriiin.  Vci 
corte  idoo  capil.i  cjiis  lun:c  inund;e  coinpai':iiiliir,  ut 
pcr  Iioc  .\iirKpius  dioruin  esse  crcdatnr.  Ociilos  in- 
lierc  (licitur  Dens,  pro  eo  qiiod  omnia  vidcl ,  ct  iiiliil 
ciim  latel,  in  cujus  conspccin  ,  ul  ait  Aposlolus,  nulla 
creotura  invisibilis  esl.  Oiunia  cnim  nudu  et  apcrta  $unt 

*  Ai  ud  llicroiiyuiuai,  sinncuda. 


tm 


DE  ESSKNTIA  DIVIMTATIS. 


{■lyi 


eeiiiit  eyn  (//cfri.  iv,  \o).  AIIut  vc  o  nculi.  I>oiniiii 
rt-picliis   prili.r   ciiis   iiilclli},'iiiiliir.  iil  csl  illii<l    iii 
l's:(liiio,  Udiii  Doniiiii  siipcr  jiisloi  (l*S'il.  xxxiii  ,  Ui). 
Iiciii  alilcr  ociili  D  iniiiii ,  pi.cccpla  cjns  pi-i  (iii.c  iio- 
lns  luiiicii  sciciili;!'  siiimiinislr.iliir,  iiiy>lic(>  accipiiin- 
iiir  :  ul  osl  illiiil  in  iNnlino,    Pnccipluni  Douiiiii  lii- 
ciduin,  illuminiiiis   oculos  {Psal.  xviii.l)).  Kilpchr.c 
Doiniiii.  occiilia   aiqiie    iiiconiproliciisihilia    jmlicia 
cjiis,  sive  spirilnalis  iii  (livinis  l.iliris  lociilio  ejiis  in- 
iiiiiliir  :  de  qnibiis  (icciillis  atipio  iiici>inpreliciisibililiiis 
V  'cranienlis  alipie  jiidiciis  in  Ps:iliiio  sciipUiin  csi  , 
1'iiliiebrw  ejiis  interroguiil  fiHos  hoininiiin  (l'siil.  \,  5), 
iil  est ,  prolianl.  Anros  Imhcre  diciliir  Dons  propler 
i(iiod  oninia  aiidil ,  cl  niliil  iliMiii  siil)  s.lcnlio  l.ilol  :  de 
tino  iii  libio  Sapionlia-  scripiiiin  osl ,  /ti(i/;s  zcli  andil 
uiiiiiia ,   et   tiimiillns  innrniuriilioitiim  noii   abscondtlur 
\Siip.  1 ,  10).  Nares  Doi.  iiispiralio  ojiis  in  corda  Hdc- 
liiiiii  :  ul  esl  illiid  i»  lilno  l\c;^iiin,  Asccndit  fumns  de 
huribus  ejns  (II  licg.  xii ,  9)  ,  id  osl ,  lacryniosa  <oin- 
imnclio  piniiioiili;»;  pcr  inspinuionoiii  '  illius.  Facics 
Dei ,  cognilio  divinil.ilis  cjiisad  homiiK^s  :  dc  (pia  co- 
f;iiilionc  iii  rsalino  scri|ilnin  esi  ,- Ostende  twbis,  Do- 
iiiine,  faciem  tuain,  el  snlvi  erimns  [Psal.  Lxxix,  4): 
liiic  esi  ,  da  nohis  cognilioiioin  luani  :  qii;e  co|inilio 
jcr  Filimn  lioininilins  iniioluil  iiso  diccnie  iii  Evaii- 
|;i'lio  ,  Nemo  uovit  Patrem   nisi  FHius  ,  cl  cni  voluerit 
l-ilins  revclure  {Mattli.  xi,  27).  Aliler  vcro  facies  Dci 
Mt,'nilicat  invisihilem  essenliaui  divinilalis  Filii  Dei : 
de  ipia  ipse  Ddniiiius  ad  .M(iy>en  pcr   Angchiin  re- 
spoiideiis   a\1  ,  Posleriora  »iih  videbis ;  faciein  autcm 
iiieam  videre  non  poteris  (F.xod.  xxxiii ,  25) ;  ac  si  di- 
ccret,    liicarnaiionoiii   mcain   vidohis   iii    iiovis^imis 
iliehus,  divinihilcin  anlem  iiioani  videre  iioii  poloris. 
Os  Dei.  Filiiis  Dci  Pairis,  id  osl,  Chrislus  Doniiiiiis  : 
dc  (|iio  l^aias  propliel;i  ox  persona  Jiid:i'orum  ollaliis 
ail ,  Quta  os  ejus  ad  iracundiain  provocaviinus  (Tlnen. 
i.  IS).  Alilcr  vcro  os  Doniini,  scinio  ojiis  sive  jiissio 
;ic(ipilur  :  de  qiio   sernione  Doinini    piicdicliis    pro- 
plioia  ail,  Os  Dumini  locuum  esl  (Isai.  i.vni,  H);  lioc 
ixi,  Verhiini  Doi .  I'alris  lllius  ,  per  ipiod  oinnia  ficta 
runt  :  de  nuo  in  Psalino ,  Virbo  Domiiii  cali  firmati 
vtnt  (P.siil.   XXMI,  G).  El  :ilihi  ,  Misil  Verbum  sunm, 
ei  finavit  eos(Psal.  cvi.  20).  El  iii  Ev;iiig-ii'i,  Inprin- 
cifiio  eral  Verbum,  et  Verbiim  eral  apud  Deum,  et  Deus 
euil   Vcrbum  (Joan.  i,  i).  Liiigiia   Dei  mysiice  sii^iii- 
laal  Spiriluin  saiiciuin,  por  (piem  Deiis  i':»ter  sccie 
ln  n  suuni  lioiiiinihus  nriiiifesiavil  :  undo  iii  Psaiino, 
Lingita  mea  cnlamus  scriba:  velociter  scribenlis   (Psal. 
M.iv,  "2).  L;ihia  Doiniiii,   ulriusqiie  Teslainenii  con- 
sciianli.i  inlclligiinlur  :  tle  qnihiis  duohus  Teslaiiien- 
lis  in  Provci  hiis  scripliini  cst,  Divinaiio  in  labiis  cjus, 
iu  judicio  uon  crruvit  os  ejus  (Pruv.  xvi ,  10).  Biachia 
Dci  P.ilris,  Filins  ejns  ci  Spiiilns  sai»  tiis  inlelligmi- 
liir  :  siculcst  illud  in  Isaia  prdphola,  Et  bracliia  mea 
piipulos  judicabunl  (Isui.  Li,5).  Bracliiuin  Dci   Palris 
Miigularilcr  ,  Filins  ojiis  accipilnr  :  de  <pio  Jereinias 
prophcta  ad    ipsiim  ail ,  lit  nunc ,  Duinine  Deus  ,  qui 
nliixisli  populum  luum  de  lcrra  .Egypli  in  manu  forli 
ci  bracliio  exienlo  (  Jerem.  xxxii,  21).    idcirco  anieni 
Filius  Dei  Pairis.  br.icliiuin  cjiis  dicilur,  ipiia   oinnis 
«rcalura  clocla  ah  ipso  ciiiiliiictiir.  Dexlcra  Dci  Pa- 
iiis,  idcni   nnigoiiiiiis   liliiis    accipiliir  :  de   qiio   iii 
Ps.ilmo  ex  pcisoiiJ  liominis  assiiinpli ,  Dexlera  ,\n- 
»piil ,  Domini  fccil  viriulem  ,  dcxtera  Doinini  ex'illamt 
iiie  (Pjo/.  cxvii ,  IG).  Aliler  aiitein  dexlera   Doinini 
i:l(iriain   Paliis  siKnilicat  ,  id  osl  ,  lotcriiain  healitudi- 
II  III  :  doipia  iii  iSalnio  ox  pcrhoiia  Paliisad  Filiuin, 
S  de  a  dcxtrii  meis  (Psal.  cix  ,  I).  Dicilur  aiilcin  et 
(i.  xlcra  Dci  oiiiiiisclott^i  crc.ilnia  iii  coelo  el  in  lcrra, 
6ic:il  el   pcr  siiiistrani  ojus  iiilelligitiir  reproha  croa- 
tiira,  id  esl,  d;onioiios  cl  (iiniios  iiii!'ii  ipii  ad  hcvani 
I  (isiti  :cierua  •5iip'iiciasiisliiicbiinl.  .M.iniis  Dci  Palris, 
Filiiis  Dci  accipiliir,  pro   co   (piod    pcr  ipsiiin  oiniii;i 
l.icla  sunl  :  sicul  tsl  illud  in  b.iia  pro[.licla,  Uinnut 

•  M5.  SoriK)nicus,  tnjjnVaJiiWi..'.  Uicrcnynn.s,  dc  ws;»:7(- 
Uoie 


Jurc   m.inis   mea  f^cil  {Isni.   lwi  ,  2)  ,  el   faola  sunt 

oniiiia.  Alitor  vero   iii:i.-iii^  Doi    pntot.is  ejiis  inlelli- 

jziliir  :  de  ipia  polostiilc  in  lihro  Jci^onii^o  sciipluin  csl, 

Sicul  lutum  1(1  inanu    lignli ,  ita  vus  in  inaan  mca ,  du 

iiins    Israel  (Jerein.  xviii ,  G).  Ilciii   iii;iims  Doi  (ligrl 

Imn  accipiiiir    :   de  cnjiis  pcrciissiinie  in    S:>ptiuiii:i 

proplicta  scriptmn  csl ,  l.xtcnditin  manum  incnm  supcr 

Judum  el  supcr  liahitanles  Jerusalcm,  cl  disiierdain  de 

Idco  Iioc  riiiiiuias   liaal ,  etc.  (Soplion.  i  ,  4).   Pro  qiia 

Domiiii  |ioiciissioiie  hcalns  Joh  de  sciiiolipso  ail.  Mu- 

nus  Doinini  letiijil  me  {Jub.  xix  ,  21).  Digitiis  Dci  siii- 

giilaritor ,  Spiriliis   saiulus  acci|iiliir ,  a  quo  Spiriln 

s:iiiclo  Lox  iii  diiahus  lahiilis  lapidois  in  iiionlc  Siiia 

Siiipia  n:irraliir.  fpseoiiiin  scripsil  qni  sciiheiida  di- 

( la\il,  id  csi,  S|iiii!ns  s:iiiclus,  do  ipio  Spirilii  saiiclo 

D.miimis   iii   Evan^clio,  Si  r(;o  ,  iicpiit ,  in  digilo  Dei 

ijicio  divmoiiiii  (Luc.  xi,20).  Qiiod  aliiis  cvaiigclisia 

aperle  dcrl  naiis  aii ,  Si  ego  in  Spiriiu  Dei  ejicio  dw- 

monia  (Mallli.  xii,  28).  Siciit  onim  digilus  ciiiii  iiiaiiii 

vol  brachio,  iiiaims  voro   vci  hracliiiim  ciiin  corpore 

tiiiiiin  siint    iii  ii;iliii:i;  il.i  P;ilor  ol  Filiiis  ot  Spiriliis 

s.iiicliis  Ircs  qiiidom   siiiit  pcrsoit:r ,  iiiia  aiitcni   suh- 

stanlia  divinil:ilis.  Digiii   Dci  |iliiraliter,  saiicii  iiilel- 

ligiinliir  Propliel:c,  pcr  (pios  S|iiriliis  sancliis  lihros 

Lcgis  ac  Proiiliclariiin  siia  inspinilioiio  doscripsit:  de 

(piihiisiii  IV-almoscripiiiin  dhi^Vidcbo  coclostuos,  opcru 

(ligilorumtnortim(Psal.  viii,  i).  Pcrcoeloseiiiin  ,  libros 

Logis  el  Propliolai  uin  ;  pcr  digilos  voro,  sanclos,  iil  di- 

clmnesl,  Propliolas  niyslice  iiisiinunil.  lm;igo  Dci  P.i- 

Irisiiivisihilis,  uiiigciiiiiis  ost  Filiiis  ejus,  dc  (pio  Apo- 

Sioliis  ail,  Qui  esl  imugo  Di-i  invisibilis  (Coloss.  i,  15). 

Alitcr  naiiKpie  csl  iiiiago  Dci  P:iti  is  iii  h  ilio  siio,  qiicin 

iion  aiiuiulc,  sed  dc  scineiip.so,  lioc  csl,  de  suhsl mlia 

siia  pcr  oiniiia  sihi  siinilcin  gciiiiil  ol  ;o(pi:iIem  :  alilcr 

vcro  iii  aiiima  lioiniiiis,  (piam  iicii  c\  so,   id  cst,  de 

snbslaiilia  siia ,  siciil  pl(M'i<|iii>  li;i-icli(i  (>])iiiaii  siinl, 

g(!iiuit,  scd  ox  n.hilo  crc:ivit.  Sicdt  alilcr  csl  iiiiago 

cujiislihet  rcgis  iii   lilio  cjiis  (jiicin  cx  scinclipso  sihi 

siinilein  goniiit,  id  cst ,  hoiiio  hominoni ;  iililor  vcro 

in  aniiuloojiis,  sive  iii  cora  iiiiago  illiiis  iinprossa,  qus 

non  cstiioc  (|iiod  ipso,  siciil  liliiis  qni  natuialiier,  lioc 

cst  quod  cl  palor.  Cor  Doi  P;iiris,  ;ircaiiiim  sapicnli.2 

ejiis  iiiystico  iiiiniit,  cx  quo  Vcrbimi,  id  cst ,  Filiuiii 

siiiiin   inipassibiliier  siiie  initio  gcniiit ,  ipso  dicciilo 

per  piopliolain  ,  Eructavit  cor  mcitm  vcrbnin  bonun 

(Psal.  XMV,  2).  Alas  li;ilicrc  lcgitiir  Dcus,  pro  co  (jiiodl 

iiKircavis  elcclos  siios  lani|iiaiii  pullos  suh  seiolligit, 

fovct,  ct  ah   iiisidiis  diaholi  ot  iii:il(iriim  hominiiin 

protogit  :  do  ciijiis  proloctione  Proiilieta  iii  Psalmo  a:t 

ipsuin  ail,  ^ut  umbra  alaruin  luarum  prolegeme  (Psal. 

\vi,  8).  Scapnhis  bahcre  dicilur  Deus ,  (|iiia  inlirin:i 

incnibra  Ecclcsi*  palicnler  qii;isi  iii  siMpiilis  porlat, 

ol  porlando  piotogil  :  de  qiio  iii  Psalmo  viro  jiislo  di- 

cilur,  Scapulis  suis  obumbrabit  libi ,  et  sub  peniiis  ejns 

spcrabis  {Psnl,  xc,  4).Vciilor  Dci  P;ilris,  sccrcla  origo 

S(il)st;inri;c  ojiis  accipiliir,  rx  qiia  orii^iiie  iiicirahililer 

:uiie  oiniicm  criMiliinnn  Filiiiin  siiiiiii  geniiit  :  ipso  le- 

slimoniiiiii   pei  liihcnlc  pcr  prophetam  :ic  diccnlc ,  id 

ost,  Palre  ad  Firmni,  Ex  utero  anle  luciferum  geniii  /t 

(/'«((/.  cix,o).  Alilcr  iiterus  Dei  iiiconiprchcnsihiliac» 

occulla  jiidiciM  cjiis  ,  (|u  o  riinari  no(]iK'iint ,  myslice 

insinuat  :  de  qiiihiis  ocoultis  jinliciis  ejus  in  Job  sori- 

pliim  csl,  De  cujns  utcro  egrcssa  est  glacies,  e.t  gelu  dc 

civlo  quis  genuit   {Job  xxxviii  ,  29)?  Poslcriora  Fil.i 

Dci,  iiirariiaiio  ejiis  aocipitnr,  qu.o  oxtreino  lcni|ioir 

:i(l  rodcm|ilii>iicin    litiiii:ini   giiiciis   f:i(i:i  csl  :  do  i\n:\ 

liDslcriori   ]iaitc  Films  Doi  m  iiionte  Siii;i  ad  Moy-on 

|»'r  aii^cliim  lo(|iioiis  ail ,  Puslcriora  mca  ridcbis,  fa  ■ 

ciitn  aiilcin  vieam  vidcre  non  puicris  (Kxod   xwiii,  2.")) ; 

.nc  si  ci  dicerel,  liicariialioHoin  me:iin  vidchis  .  dcit;i- 

tcin  iiic:iin  vidcre  noii  jioloiis.  Podos  Dci,  sl;iliiiiiiiciir 

tuiii  viitntis  ac  ])(ilciili;o  (',iis  suil  ,  co  (pKid   ii!>i(|;:e 

pr;cse:is  sii,  ei  iiiiivcrsa  iili  sinl  snlijccla,  ipso  i!  (•cii.(' 

|icr  ls;iiani  ]iropliel:im,  Cmlum  milii  sedcs  cbl ;  lcrrn  an- 

lcin   scabcllum  pediim  nieorum  {Isai.  Lxvi.i).  Ali'':* 

vcro  pidos  Filii  Doi.  iiKMririiio  eiiis  iiii(lii;^iiiir.  .|i;.i: 

di\iii:l.ili  bul>iccla  OjI,  laiKinam  diiili  pcdes,  sjm'  pio 


m7> 


APPENOIX. 


im 


VA)  <\mn\  circA  niiciii  hiiiiuli  ipsa  liicar>>aiio  r.icU  esl. 
Siciil  oniin  |ior  rapnt,  nl  (liriiiiii  csl,  diviiiilas  ;  ita  |»cr 
|ic(i(!s  (igiir.iiilcr  liinnaiiilas  cjiis  cxpriinilnr  :  dc  (|iia 
liiim:mil;ilo   iii  Kxodo  scripliiin  csl .  Vidermit  Deinn 
Isrticl ,  lioc  csl,  Moyscs  cl  Aaron  cl  Nad;d)  cl  Abiii  cl 
a<!pliiaf5inla  de  scnioribiis  popiili,  et  sub  pedibus  ejus 
fiuimi  oi>us  liipidis  snppliirini,  ct  qud/ii  coclum  cum  sere- 
iiinii  cst  (Exud.  xxiv,  10).  Sicul  aiilcin   pcr  lapidcin 
■<:ip[iliiriiuiin  cirlcslos  crcaliiras,  id  csl ,  saiiclos  An- 
^clos ;   ila   pcr  cccluin  scrcniiin  sanciain  clcclonim 
Kcclcsiani  cx  lioininibns  assuinptain  rii^iiraliler  dc- 
inonstrarc  volnil.  Supcr  qiws  diias  c;calur;is  lionio 
assiiinpliis  a  Filio  Dci  iii  pcri)cliiiini  rcgnat.  I)c  (juo  in 
Ps;iliiio,  Omuin,  iiiqnit,  sub  pedibus  ejus(PsaL  viii,  8). 
Alitcr  pcr  pcdcs  Doinini,  id  csl,  Jcsu  Ciirisli,  si;,Mii(i- 
call  siinl  sancli  pncdicalores ,  de  quibiis  iii  Dciitcro- 
iioniio  scriplnm  est,  Qui  appropiwiuont  pedibus  ejus, 
iiccipient  de  doclrina  ejus  (Deut.  \\\u\ ,  3).  Vcslinicn- 
luin  Filii  Dei  alifiuando  caro  cjus,  qn;c  a  divinilalc 
assiimpia  est,  in  divinis  Libris  (igiiralilcr  aceipiiiir  : 
de  (pio  iiidiimeiito  carnis  ejns  Isaias  nroplicla  valici- 
iians  ail,  Quis  esl  isle  qui  venil  de  Edom,  tiiictis  veslibus 
deliosrii  [isui.  LXiii,  1)?  Riiisiim  vesriincnla  cjnsdcm 
Domini ,  saiicla  accipitiir  Kcclesia  ,  qu;c  per  (idem  et 
(lilcctioncm  ei  conjuncla  <'st  :  dc  ipia  iii  Psalnio  scri- 
pliim  esl,  Dominus  regnnvit,  dccorein  indtitus  est  (Psal. 
xcii ,  \)  ;  cl  in  alio  |)salino  ad  ipsiim  Doininum,  Con- 
fessionem  el  decorein  indtiisli ,  amictus  tumine  sicut  ve- 
siimento  (Psal.  ciii,2).  Pallium  Chrisli,jam  dicia  ejiis 
Ecclesia  r(>cte  intclligilur  :  de  qua  in  libro  Gcnesis 
scriptiim  esl,  Lnvubit  in  vino  stolam  sunm,  lioc  est,  in 
saiigiiiiic  i)assionis  carncm  suam  ;  et  in  sancfuine  uvce 
■pnUium  suum  {Cen.  xnx,  II),  id  csl,  Ecclcsiam  suain. 
Calceameiila  Doinini  noslri  Jesu  Chrisli  myslice  si- 
gnilicant  incarnationem  ejus,  qiiam  ex  mortaiiiaie  gc- 
iieris  limn:ini  assumere  dignatus  csl  :  de  qua  iiicar- 
n;ilione  sua  ipse  pcr  Pro|)lictaiii  in  Psalnio  ail ,  In 
Idimuvnm  exlendam  calceainentum  meum  [Psal.  Lix, 
iO)  :  id  est,  plcbi  GcntiliuiTi  manifcstabo  iiicarn:itio- 
nem  meani.  Gressus  Dci,  adveiitus  Filii  Dei  iii  mun- 
dum,  etregrcssio  cjiis  ad  Paliein  :  de f|uibiis  grcssibus 
Psalmista  c;inil ,  Visi  sunt  cjrrssiis  lui  Dcus ,  ingressus 
Dei  mei  regis  qui  est  in  snncto  (Psal.  lxvii,  "25).  De  coelo 
enim  veiiit  in  iilerum  virginis ,  de  nlci  o  vcro  nascendo, 
posilus  esl  in  prccsepio.  Posiqnam  aulcin  oninia  ini- 
plevil ,  pro  quibus  a  P;itrc  missus  veiieral ,  appensus 
esl  in  Ugno  crucis  :  de  cruee  aulem  depos^Us,  seciin- 
dum  cariiem  sepiillus  esl,  secundiim  animain  vero  ad 
iiiferna  descendil :  terlia  aulem  die  pcr  poteiiti;mi  di- 
vinitaiis  su;c  cariiem  suam  do  sepulcro  suscilavit  :  et 
post  dics  resurreclionis  su;c,  qiiadragcsimo  sciliccl 
die,  videnlibus  Apostolis  ascendit  iii  ciclum  (Act.  \,  9), 
ct  scdet  ad  (lcxteram  Patris,  id  esl,  in  gloria  ejus.  Ili 
suiU  eiiini  gicssus  Filii  Dei ,  i^te  dcscensus  cl  asccn- 
sus  ejiis  qiii  fie(|ucnter  in  sacris  Scripluris  legilur. 
Ascendere  Deiis  dicitur,  cum  Filius  Dei  cariiem  de 
iiobis  assumptam  in  ccelum  vclul  caplivam  diixit :  sic- 
«t  c4  illiid  in  PsnUno ,  Ascendit  in  altum  ,  caplivam 
duxit  caplivitatcm  (Psnl.  lxvii  ,  19) ;  quia  natiiram  liu- 
mani  gcncris ,  (|iiu;  a  diabolo  ca|)liva  in  mundo  rcti- 
neb:itiir,  assiimens,  sccum  in  cooluin  ubi  nunquam  aii- 
te;i  riierat,  taiKiuam  capiivam  dcporlavil.  Abscondcre 
(acicin  suani  Dcus  lcgitiir,  cum  qiiihusdam  reprobis 
coriini  cxigcntibus  ciilpis  c^gnitioiiem  suam  abscoii- 
dil  :  siciit  iii  populo  Jud;coiuiii  nuiic  implelum  yide- 
iniis;  (nii  ncg;iiitcs  Fili;iin  Dci,  sciciiliani  vcri  Dci  pcr- 
didcrnnt,  iit  siinilcs  ficrent  Gcnlibus  (|U;c  Deuin  noii 
novcnml.  Oslcndci  e  facicm  suam  diciiur  Dcus ,  cimi 
respcclu  grali.c  sii;c  quibus  vult,  clectis  scilicet  suis, 
bc  ipsum  in  corda  eorum  occiilta  inspiralione  insi- 
nual,  et  ad  diligendiim  se  ainorcin  siium  infundit.  Sc- 
derc  dicitnr  licus,   non  corporalilcr  bumaiio  morc, 
scd  potcniialilir  supcr  oiimcm  crc;itiiraiii  rationalem 
piasidcrc  ',  ut  cst  illiid  in  rsaUiio,  liegnavil  Dominus 

•  ."Liua  iiicioaymuin,  supcr  oninem  cycuturam  regnando 
vywbidae. 


imper  gcnles,  ncutsedct  snper  sedem  tmcUm suain  ( /**.//, 
XLvi,  9).  .Scdcre  eliain  diciliir  IWmis  siipcr  Clicriihiin, 
<|iiiid  iiilcr|)rclaliir,  Scicnli:!-  |i!cni!ii(lo,  sivc  iiiultitii- 
<l(i,  [)' r  <pi(((l  signiiicanliir  .s;iiicii  Ai  },'cli ,  sive  inenlc!) 
S|iiiiiii;iliiiiii  viroruiii  in  (piihus  Dcns  invisibililer  pr.c- 
sidct  cl  regiiat.  Iii  illis  enim  scdcl ,  qui  scieiilia  cju!* 
el  dilcclinnc  plcni  siinl.   Iii   Proverbiis  quippe  S;ilo- 
iiionis  scripluin   est ,  Anima  jusli  sede»  esi  sapientiw. 
Sapicnlia  vero  Dci  P:iliis  Ghri  lii>  esl,  (jiii  in  aninias 
JHslorum  S(.'dcre  diciliir.  iKtsccndcrc  iii  iiiiiiiduin  Dciis 
kgitiir,  (piaiKlo  alipiid  iiovimi  qiiod  anlca  iiou  fiiciat 
iii  crcaliir.i  Iiiim;iiia  opcraliir  :  sicul  Filius  Dci  Palris 
dcsccndisse  namliir,  (pi:indo  vcraiii  (arnciii  cx  M;iria 
virgino  proptcr  icdciii|ilii)iiem   noslram  su>;tcpit,et 
vcriis  liomo  (icri  di;,'naliis  c.^l,  nnn   ainiltcndo  qiiod 
cr;il,  scd  assumcndo  qiiod  non  crat  :  de  cujus  desccn- 
sionc  ,  1h)C  e>t ,  incarnalioiic  in  Psalnio  scriplum  esl» 
Indinavil  coelos,  et  descendit,  et  caiujo  sub  pedibus  ejun 
(Psnl.  XVII,  10).  Calos  inclinavit,  (iiiia  anle  advcntiin» 
sinim  piaMiiiiitios  Aii^'elos  sivc  Propliel:is  misil,  iiiii 
cins  advciilmn  hoininibiis  nuiiliarent.  Caligo  siib  pc- 
dihus  ejiis  fiiil,  qiiia  iiiipii  liomiucs  a  sua  inalilia  caj- 
caii ,  cjiis  iiicarnaiioiK;m  agnosecre  iion  poliieruiit : 
sed  iic(pie  iiunc  pos^unt.  Slare  Deus  diciliir,  ciim  iios^ 
iiilirinos ,  id  cst,  crcaluMin  suam  ad  prciiiientiam  el 
conver.sioncm  vil;c  pilientcr  su^tinel  :  ul  esl  illiid  in 
H;ibacuc  propheta,  Stetit ,  et  inensus  esl  terrani,  et 
dissolvit  gcntes  (llubncuc  iii,  6) ;  id  esl,  stelU  ad  sub- 
vcniciidiim ,   et  dissolvil  creilcnles  in  se  a  vinciilis 
pecc;it()rum.  Transire  dicilur  Deus,  cum  a  cordibus 
qiioriimdara  hoininum,  in  quibus  ante  per  fidem  in- 
liahiiare  eredcbaliir ,  posiea  subrepenle  pcrlidia  vel 
qiio'ibci  deliclo  ab  his  reccdil,  et  ad  alios  transit. 
Qiiciiiadmodum  de  Jiidasis  ad  Genlcs,  et  dc  Iisreticis 
ad  c.ilholicdS,  scii  dc  qiiihuslihcl   irrcligiosis  et   ne- 
gl-igenlihus  pro  vitio  suo  rccedere  dicitiir  Dcus,  cl  ad 
aiios  transire,  qiiod  noii  loc^ililor  aiit  visibililcr,  scd 
invisihiliter  occullo  jusloqne  jiidicio  faccre  coiisuevit. 
.\mhiilaie  dicilur  Dciis ,  noii  dc  loco  ad  locuni  traiis- 
eiindo,  qiiod  iinpium  e>t  ila  crederc  :  sed  deambiil.ilio' 
ejus  cst  iii  coidibiis  sanctorum  delcctari ;  sicul  scri- 
pluin  esl ,  El  inhabiinbo  in  eis  ,  et  inambulnbo ,  eJ  ero 
illoTum  Deus(Levil.  xxvi,  12).  Vol  certcainbulare  Dei, 
est   in  sanctis  pr ;  dicaioribus  siiis  de  loco  ad  lociim 
Iraiisire.  Loqiii  Dci  cst ,  invisihiliter  siiic  sono  vocis 
vcl  ([Ufilibct  sliepitu  occiilte  '  iii  menlibus  sancloriim 
v()luiil:ilt;ni  suam  alqiie  icclum  iiiiellccliim  inspiraic, 
scu  Ciitura  sicul  sanciis  Prophctis  revclarc.  Qii:k  Io- 
culio  Dci ,  iit  quidam  voliint,  Iribus  inodis  accipitiir. 
Priiiio  iiainque  modo  pcr  siibJLCtam  crcaliiram,  siciil 
ad  Moyseii ,  iii  ruho  et  igiic  app.iriiil ;   vcl  sicol  ad 
Ahr.iham,  et  J:'.co!i,  sive  j;iin  (lictiim  Moyscn  cl  c:c- 
leros  sanclos,  quibus  vobiil,  iii  Angclis  apparcre  di- 
gn;i(us  csl.  Scciiiido  niodo  in  soinnis ,  sieiil  ad  J:icol) 
cl  ad  Z;icli;iri;iiii  prophelain,  ct  ad  Jo^^eph  sponsum 
M;iri;c,  et  ad  alios  sanctos  quibus  voluit  secrcla  rc- 
velare.  Ter.io  aulem  niodo,  iicqiie  per  crcaluram  vi- 
sibilcm  ,  iieipic  per  somniiim ,   scd  occiilla  lantiim 
inspirarione   invisihiliter  conhi  saiicloruin  tangendo 
loqiiciilis  cKieitS  qucmadmodum  iii  libris  Proplicta- 
riiin  lcgiliir,  ciim  ipsi  Propliel;c  divino  siibitn  aldad 
Spirilu  c.vcl.imaiiaiil  dicciilcs,  Hwc  dicit  Dominus.  Vi- 
dere  Dei ,  csi  acla  boiia  aiipiobare  :  sicut  illud  esl  iii 
Gcncsi ,  Vidit  Deus  cunclu  qnw  fccerat .  el  irant  vulde 
bona  [Cen   i,  51);  id  Csl ,  inlclligcnlibus  bona  essc 
demonstravit.  Alitir  vidcrc  Dci ,  csl  inala  hominum 
scieiido  reprohare ,  siciit  est  illiid  iii  Is^iia  prophcla, 
Et  vidit  Dominus ,  ct  apparuit  malum  in  oculis  ejus 
(hni.  Lix,  15).  Ilem  aliler  vidcrc  Dei,  est  nos  vidcii- 
tcs,  id  esl ,  sciciitcs  facere  :  iit  est  illud  in  Psalino, 
Proba  me,  Domine,  et  scilo  cor  mcuin,  interroga  me,  el 
cognvsce  semitas  meas,  et  vide  si  via  iniquitatis  in  m« 
csi^  ttc.  [Psal.  csxxviii,  25).  .Modus  isie  loculiojii&  ei 


Alias,  occultnm. 

Ai^ud  uicronyinuiii,  tangcndo  ajJicU. 


i2or. 


DK  KSSKNTIA  DlVlMTATiS. 


\m 


iti  libro  iKiili  Joh  iimiHler  r.-pcritiir,  tilii  di^  s:ipieiiiin 
Doi  Palris,  p()Si<i'>^>"  plnrinia  ol  iiisii^iii;!  IdoiiIii-;  esi 
(le  Doo  Palic  .  adjecil  :  Tunc  vidil  illniii,  el  unrruvil  el 
iitve»li(jtivit  el  piiViuiriivii  [Job  xwiii,  'il);  iil  esi,  vi(l(>ii- 
les  fefil  ahpio  pnidicanles  el  invostii-aiius  alipic  a!iis 
nimlianles.  Co^iiioscen!  Dei,  osl  cognoseiir.es  laeere, 
fiiciit  ail  ipsc  ad  Ahialinni,  A'inic  cognovi  (inoU  linuiis 
Dcum  (V.en.  xxii ,  li).  Neqne  enim  ilh;  cx  tcmpore 
iiovit,  (jui  seil  onini.'\  anl(>qinm  liaiil  :  seil  connoseerc 
dicilnr  Dcns  co;;iiosceiiles  laecro  ,  iit  ipii  pniis  do  so 
(pi.nlcse.sseiilineoi,'iiilierai.t,  perejii- iiii(>rr(ii,'alioiicm. 
id  csl,  prolmiioiiem  sihiiiieli|»is  iiianife^li  licrent.  Talo 
csi  cl  illiid  iii  lego  Mnysi  dc  popiilo  Isiaelilico,  Ut  lcn- 
tcm,  inipiil.  <v)s,  iitnim  cnslodidnt  mnndnta  men,  iin  non 
(Deut.  XIII,  ">)  Ncseire  Dei ,  esl  qiiosdain  reproltos  rc- 
prohare  :  sicul  cst  illiid  iii  Kvan^elio,  .\cscio yos  und>- 
ulis ,  rcccdiic  a  ine,omncs  (/»i  opcyaniiiii  iniiinilntcm 
(Lnc.  XIII,  il ;  Psiil.  VI,  9).  Zel.ire  ;!icitnr  Deus,  ciim 
crealnraiii  siiaiii  (|iiim  niin  viilt  perire,  scpo  casiinnt, 
eorripil  alqiio  lli;;ellal,  d  llagell.imlo  ad  sc  rc.lneil. 
Vel  cerle  zelare  Deiis  di(iliir.  euiii  imiliim  peecaiiim 
i:iipunitiiiii  viilt  rcliiupiep».  Jiis'us  eiiim  csl .  el  ilco 
oninis  injnstiii.i  cxsecnhilis  csl  illi,  quam.  iil  diciuni 
est ,  impuiiitain  iiullo  ino.lo  pilitiir.  Irasci  dieiliir 
Deus,  iioii  :iiiiiiii  molii  vel  qii;i!iliel  perliirliali  nio, 
(pi;c  illi  omniiio  accideio  iioii  poicsl ;  sed  cie:itiir:c 
tlclinqiiciili,  id  c-1,  lionrmilius  iinpiis  et  p(>cc;iiorihiis 
]iistaiii  iiifcrrc  diciliir  iillidnoin,  lioc  csl,  illis  redd.To 
ipiod  nicrciilur  :  ct  li;vc  ullio  diviiia  ct  iia  vel  fiiror 
ejiis  dieilnr.  rflciiiiere  Dciis  dieiliir,  noii  qiioil  moro 
homimim  pro  Irnii^aclis  opi^rihns  siiis  |'.ociiile;it ;  ipii 
ciiiiii  omnia  novii  aiilcqu;iiii  lia  it,  pro  pr.elerilis  fact  s 
suis  pociiiiere  non  |iotcsl :  sod  pn>niiciiiia  Dei  esl  sta- 
tiita  imilare,  ct  qiiod  prins  aiilor  inclio;iiiim  fiior:il,  in 
alind  iiiiuarc;  id  cst ,  aiit  th  hono  cxigciiiihiis  cnlpis 
iii  maluni  ,  siciil  de  S:iiilo  lo;;ilnr  i)ii>iiiliiisse  Deuiii. 
(piod  conslituissct  ciiiii  re^eiii  (I  licg.  xv,  II);  vcl 
siciil  nunc  videinns  iii  popiil»  Jii(l;roriini  factiim,  qni 
cum  essct  popuiiis  Doi,  oh  impieialcm  snam  facli  siinl 
synagng;!  saiaii;p  :  rfe  ni do  vcro  iii  hoiiiim ,  sicul  ac- 
cidil  iii  pnpnlo  Genlium  ,  qiii  anie  iioii  popiiliis  Dei, 
iiuiic  antoiii  per  graiiam  Cliri^ti  popiiliis  Doi  efTecliis 
cst.  Iloc  quippe  inodo  occulto  Dci  jiidi(io  Jn-las  pru- 
dilor  de  apostohilus  gradii  lapsus  in  iiiferni  haiatliruin 
deinorsus  cst ,  litro  vcro  posl  criinen  lapacilalis  dc 
criicc  ad  paradisiim  iraiishilns  csl.  Ilanc  ipioiiuo  im- 
iniitatioiiem  de  iioni  ad  maliim ,  ul  diclinii  esl,  sive 
de  nialo  ad  honnm,  qii;c  occullo  jiisl0(|uc  jiidicio  Doi, 
«e»  |»cr  scvcriiatem  jiisiiti;c,  scii  pcr  misericordi;iiii 
ejus  fial,  poenileniiam  Dci  dicimns.  Quod  expressiiis 
iii  lihro  J.-rciiiiic  proplieLc  scriptuin  csl.  Non  poenileic 
Dci ,  csi  slitiiia  niillo  niodo  mulare  :  iil  csl  illnd  in 
1'salino,  Jiiravil  Dominus,  el  non  pocnitcbit  eum ;  id  cst 
Falcr  ad  Filiiim,  Tn  es  succrdos  in  (Clernum  seciindum 
ordinem  Mekhisedec  (Psnl.  cix,  4).  Saccrdos  Patiis 
diclus  csl  Filiiis  Doi ,  non  secundiim  dixiiiilalem  ,  sed 
sccmidiim  liuinanil:ilcin,  iii  qiia  sc  sc  jto  iiohis  per 
passinncm  ct  moriein  snani  accopt;ihilc  sacrilii  iiini 
Deo  Palri  ohtnlit,  iit  ipsc  esset  saccrdos,  qui  cl  sacri- 
liciiini.  Oldivisci  diciliir  Dous,  ciim  qiiihiisdam  impiis 
et  pcc(alorihiis  non  miscreliir ,  quod  iiliqne  non  faeit 
pcr  crndelitaiein  (pi;c  iii  Deo  iinn  est ,  sod  pcr  occiil- 
tuiii  jiislumque  ju(Jicium  suiiiii.  lndnraro  dicitnr  Dciis 
q>ioriiinJ;ini  malorum  corda  ,  sicut  ('e  Pliaiaoiic  rcge 
;€j;ypli  scripium  est  :  iioii  qnod  oiniiip'ilcns  Dcus  jicr 
poloniiam  snam  corda  coriim  iiiiliirel,  qnod  osl  ini- 
liiiini  ita  cicilere;  sed  oxi^e:.tihns  eoriiin  culpis,  cuin 
diiriliani  cnrdis  quniii  ip>i  silii  iiiala  perpelraiido  nii- 
iriiiiit,  iinn  aufcrl,  qiia  i  ipsc  illns  indiint,  ipiia  jnsto 
jiidicio  iiidiirnri  siiiit.  Doiniire  Dei ,  est  cuin  iinigoiii- 
tits  Filiiis  Patris  in  assimipta  cnrnc  pro  iiohis  iiiori 
dif;n:iUis  est  :  cujiis  mors  recle  du!cis  somniis  pr;c- 
«lieatns  est,  ipso  dicente  per  Jcroniiani  propliciam, 
Idco  qnasi  de  somno  susciialus  snni ;  el  vidi,  cl  soninus 
mcits  ditlcis  est  milii  (Jerem.  xxxi.  2h).  Aiilcr  dormire 
diciliir  Dciis,  cnm  fides  ejns  iiiior  pro>pei;i  liiijns 
niundi  in  qiioiumdain  fidcliu;ii  coMle  uon  vijjilal,  £cd 


(lontiit  Ihiiie  d.irmiiioneni  S.ilvator  no  lcr  in  sc  si- 
;:iiirK  avii ,  ctiiii  in  ii;ivi  intor  lliiclns  iiniis  doiinixit 
(Miiillt.  VIII.  '24).  Vcl  cerle  doriniro  Doi  cst,  cleciis 
siiis  iii  lrihiil:iliiini!ius  liiijns  miiiidi  p  isilis  lardiiis  ^iih- 
\eiiire,  siciil  csl  illii.l  iii  l's;iliiio  .  K.rsKij/e .  iinarc  ub- 
ilorinis.  Doininc  {l*sal  xi.iii,  ^2."))  '  Vi'.:il;iie  Dm  Csl,  iii 
dereii>ioiioiii  electorii:ii  sii.irtim,  el  iiliioiiem  iiiiinicu- 
riiin  snoriim  sc  manifosliiin  demoiislrare  '. 

II.  Il;vc  oiiinia  (pi.e  predicta  Mint ,  cl  alia  liis  si- 
inilia  ,  qii:i;  do  Deo  saer:i  Scripliir:i  jiiMa  hisloriaiii 
iiariat,  iion  secmidum  Iilt.iam,  iil  di>  luiii  esl,  sed  si- 
giiilicativa  liiciitiono  ;iccipieii(l;i  siml  :  (piia  oninipo- 
lcns  Dens  iii  esseiili:i  diviiiitalis  sii;c  spirilus  csl,  iioii 
caro;  invisihilis  at.pie  incdrporons,  iml  isipic  liumanis 
mcmhris  composilns  :  cl  idcirco  iioii  dt>  oculis  (arnis, 
sod  do  ociilis  eordis  C(iMleinpl:indiis  csl.  Dous  sapien- 
l  a  e>l,  veiilas  est,  (li:irit;is  esl,  jnslilia  csl ;  el  id(>o 
cisdein  oculis  videndiis  Cst  qiiihiis  li;cc  omnia  con- 
leiii|daiiliir  :  el  idcirco  noii  cori  (ireis,  iitdctiiin  csl, 
ohlnlihiis,  scd  cx  cordc  iiiuiulo  a  liilolihiis  iiiliieii.liis 
cst.  Scripiiiiii  (|iiippo  csl  in  Kv:iii^eli(i,  liculi  mnitilo 
cordi;  qnoniam  ipsi  Deuin  vidcbnnt  (Mattlt.  v,  8).  Ihic 
est  cnim  pnciiiiiim  saiictoriim ,  iioii  in  hac  l;inluiii 
vitn,  sod  poiiiis  iii  fiitiira  repromissimi ;  diconte  heato 
Joaiiiio  aposlolo,  Clinrissiini ,  filii  Dfi  siinuis  ,  et  tion- 
dnm  uppnruit  quid  criintis.  Scimus  cnim  qnia  cuin  uppu~ 
Tveril,  similcs  ei  eriiniis,  quoniam  vidcbiinus  cum  sicati 
est  (I  Joun.  III,  2).  II;cc  promissio,  nldicliiiii  cst,  ^0^1 
rcsiirrcclioncm  carnis  ct  jiidicinm  Dei,  ost  iii  sac.  iilo 
fniiir.)  sanclis  rcpo-iia.  Iii  pncsiiili  vcro  viia  iiullns 
lam  sanelus,  iicnio  il;i  periodiis  ex  clcclis  Dei .  qiii 
ipsiiiii  Doiiiiniim  in  csscnlia  divinilat  s  sii;o,  sicu:i  osi, 
viilit  uiiqiiam ,  aut  vidcro  p  ilcrit  :  ipso  (csianlc  att 
Moyscn.  iVo?i  enim  vidcbil  me  lionio,  ct  v.vcl  (Exod. 
xxxiii,  20);  ac  si  dicorol,  Noino  (pi;im.liii  iiioii;il:ier 
vivil,  Dcuin  iit  csi  videre  poicril.  Videiil  enim  sancii 
iii  pr;cseiili  vila  Dcuin  ,  iioii  il  i  ut  ( st  in  siil)sl:inti:i 
sii:i,  sed  pcr  spoculnm  et  in  a>nigin:ile,  poslca  aiiioiu 
facio  ad  liiciein  (  I  Cor.  xiii,  l^).  Vid<>iil  iii  Iiac  vil;i 
crodeiido,  iion  corporeis  ocnlis  ceriieiulo.  Vi.lorc  onni 
D(>iiiii ,  est  rcct(!  illnin  crodcre  tl  cx  Cdnlo  dili/cre. 
Iloc  qiiippe  sigiiilical  iiomeii  Isra  1,  (piod  inlerprola- 
liir,  Vir  videiis  Deiiin.  Scd  qnia  Filius  Dci  ipii  in  siih» 
stantia  diviiiit;iiis  cum  P:iirc  iinnm  csl,  oh  rep:iratio- 
iiem  hiimaiii  goneris  qnod  in  A(la:ii  lapsiim  fiierat, 
prpc  lnicm  imiiuli  i:i  iilcnim  .Mari.o  vir^^inis  illapsiis, 
vciMin  cariiem  cx  ojus  suhsl;inii:i  croavit ,  aupie  iii 
singiilnriiaie  pcrsoiKc  su;{-  ila  iinivit,  ul  Dciis  paritcr 
esset  et  liomo  ;  simplici  vero  nerson:i,  iil  (licliim  cst, 
goiidna  vero  s^ihstmtia  ex  c;:deiii  vii;;ino  incornipto 
puilorc  iiasceroliir ;  ul  qni  cr;il  ct  csi  iii  divinilaie 
vorus  Dcns  cx  vcro  P;iirc  geniliis  iinisihilis,  iiicor- 
pnroiis  aiqiie  iiicomprchensihilis  sicul  ct  Paler,  ipsc 
csset  cl  vcnis  lioiiio  visihilis,  cdrpoieiis,  cl  circiim- 
sciipliis;  alque  idoiii  ipso,  iion  aliiis  Dcns  cl  aliiis 
homo,  scd  Dciis  ct  hoiiio,  iiniis  (  liiisln--  Dei  Filiiis, 
pnssiis  pro  saluto  iiosira,  in  sola  car^ic  moitnuset 
sepulliis,  in  cadem  cariie  iii  qua  cliam  dic  leriio  per 
virtiitem  divinilalis  su;c  dc  sepnlcro  resnrgcns,  as- 
cendit  in  cocluin,  ct  scdcl  ad  dexieram  P;ilris  :  qiieni 
inde  vciitiirmn  ad  jnilicaiiilnm  vivos  cl  morluos  iii 
cadcrn  carnc  in  <pia  ascendit,  sed  gIoiilic:ita,  iiiiivor- 
salis  exspcclal  Kcclesia ,  quomndniodiim  in  Symlxilo 
niiiversi  decanlant  fideles ;  idcirco  cnindem  Dci  Fi- 
lium  scciindnm  suh>-taiili.iiii  divinil^nis  sii.i;  iiivisihi- 
Icm  el  incorporcnm  cl  iinm(in:il(iii  aUpio  iiiciiciiin- 
.sciipliim,  sicnl  cl  Palrem  cl  Spii iiiiin  s:iiiclniii  crcdere 
ct  conlilcri  opoitet  :  jiixla  liiiiiianil:iiom  vcro  visi- 
hilom  ,  corp>ireiiiii  ,  lo.  alciii  ;it(pio  oiiinia  iiiemhra 
liiimaiia  vcmcilor  liaheiilciii  crc(l(>rc  convcnil  cl  coii- 
filcri.  ynoiiiam  siciil  cnmdeiii  Dei  Filinm  cl  rodoiii- 
ptorciii  noslrum  sccundiim  diviiiil;itoiii  iitvis.hdi-m  et 
incorporcum  ,  sicul  cl  P.ilrcm  ct  Spiriliiin  saiictnm 
non  crcderc  impiuin  cst  :  ita  ciimdem  Dci  Filium  iii 

'  llic  dcsiuil  lihcr  iste  iii  Jls.  SorlKjuico  cl  a;  inl  lliero- 
uyniuiii. 


i?07 


APPKNDIX. 


l-2!)8 


lioiiiir.c  :issiiiri|)!o ,  visiliilciii  fl  for|>orniiii  ;ilr|iir'  |t»- 
ralcin  jiosl  resiirn  clioiicm  iioii  f  rcdcn;  (;l  prolilcri , 
firoraiiiini  osl.  Iliiul  aiilciii  (jiiod  in  itciu',^\  siripliiin 
rst,  (lictMiU;  l)(;o  Tiilrc  ad  Fiiiiiiii,  Faciamiis  lioniiiiem 
ad  imngiurni  el  siuiililudinem  nostram  (Ccn.  i,  20)  : 
iioii  ila  arcii»iciidiiin  cst  qiiasi  Dciis  corfiorcus  sil ,  ct 
iiiciiiltroriiiii  lincaiiii!iitis  coniposiliis ,  ad  (jiiam  com- 
I>osiiioiiciii  c(;rpor(;ain  cxlciiorcm  lioiiiiMcni  no^-trnm, 
hiimaiiiiiii  vidclieol  corpns,  vcliili  ad  siinililiKlincm 
siiam  fcccril ;  sicnl  .liulici  ot  c:ilcri  inli(li;lcs  plcri(|iic 
«ipinali  siiiit ,  (piod  ila  cicdcrc  impium  cst.  I)ciis  aii- 
lem,  iit  s;cpe  dicliiin,  si>iriiiis  csl,  iioii  caro  :  sapicn- 
lia  •  csl,  iioii  corpiis  Ad  iniagincm  (|iii|»pc  snaiii  Dciis 
liomincm  lccil,  noii  iii  corporc,  scd  iii  aiiima  ;  non  in 
corporc,  scd  iii  scnsii;  non  in  cxlcriore  liomiiic,  si;d 
in  ralioiie.  Aniinarpic  liomiiiis,  til  diclum  csl,  idco  ad 
imagincm  Dci  facta  cssc  pcrliil)(;tnr,  (|iiia  spiriliialis 
ercalnra  csl  invisibili'?  et  incorporca  nlrpic  immorla- 
lis  :  non  de  snbslaiitia  Dci  origrnem  traliens ,  sicnt 
Manicliici  et  Priscillianistrc  hxrctici  laisc  opinali 
siint;  scd  ex  niliilo  a  Deo  creala.  Qii.ic  iniliuin  liabcl, 
(ineni  vero  liabere  iiescit.  Qu;c  biimana  anima,  ob  lioc 
f|iiO(l  a  Dco  ralionalis,  (piod  inlellcciiialis  facl»  est , 
imago  Dci  esse  dicitur.  Inest  cnim  iili  pcr  natiiram 
rationalis  sensns,  per  (|iicm  inlelligil,  sapit,  alqiic  in- 
ter  bomim  nialumqne  discernit.  liicst  illi  memoria  , 
per  qnam  Iransacla  rpcordaliir  :  incst  voliinlas  pcr 
(|nain  qiuv  viill  eligit :  iiiesl  sensus.  per  qucm  el  scn- 
lit  :   incst  ralio,  per  quam  ei  oceiilta  el  invisibiiia 

♦  SicMs.  vicloriiins.  At  cdili,  substanth. 


eonlcmplatur,  per  quani  Dciim  crealorcm  suum  iii 
!elli;'it,  per  (jnam  vcra  a  falsis  discernii,  pcr  qnani 
invisitiilia  et  Dciim  ociilis  coidis  conlcmplatiir  seii 
S|i(;ciilainr  '.  Iii  liis  omnibiis  aninia  liominisad  ima- 
tjiiicm  Dci  facia  csse  narraliir  :  liac  omiiia  coniniiinia 
babct  ciim  anjjelis,  corpiis  vcio  cum  animalibus  brii- 
tis  (jiia;  inlcllcclu  carcnl.  Iliijiis  anima;  origo  otciiifa 
(;st,  et  soli  Deo  cngnila.  Ij)sa  qiioque  aiiinia  liominis 
pro  eo  qiiod  spiriliialis  crealnra  cst,  in  sacra  Scriplura 
aliqnando  spiriliis  ditilnr,  aliqiiando  vero  naiura  *, 
aliquando  etiam  vila ,  nonnunquam  vero  cor  csw;  (H- 
ciliir  :  et  cum  sit  una  in  natura  sua  ,  propter  v.irios 
cffectiis  *,  diversa  vocabula  sortila  est.  Simirnndo 
vcro  Dei  in  iiomine  rcfciiiir  ad  opiis  justiti.T,  dicente 
Domino  in  Lcg/;,  Sancti  eslote,  quia  ego  sanclus  sum 
f>eus  veslcr  {Levit.  xix,  2).  Dc  qua  sanctitate  beatiis 
Pnnliis  apostohis  informans  nos  ait,  Ilenovamini  tpi- 
ritu  mcntis  veslra; ,  el  induite  noviim  Itomincm  qni  se- 
rundum  Dcnm  crealus  esl  in  justilia  cl  sanclilate  verita- 
tis  (  Kphes.  iv,  23).  El  ileriim  ipsc,  Jmitalores  mci 
eslote,  sicul  et  ego  Cltrisii  (\  Cor.  xi,  i).  Kt  bcalns 
.loamies  cxborlans  ait.  Qui  dicit  se  in  Cliristo  manere, 
drbet  sicut  ille  ambulavit  el  ille  ambulure  (l  Joan.  ii,  G). 
Kl  Veritas  in  Kvangclio  ,  Estole  misericordes,  sicut  rt 
1'aler  veslr.r  coclrslis  niisericors  est  (Luc.  vi,  3G).  Siciil 
eiiirn  iiiingo  Dei  ad  naluram  pcrtincl  aniinx,  ita  ct 
simililiido  relcrlur  ad  opus  jnsliti:c. 

•  Ms.  Niclorinus  et  vaUcarius,  et  de  oculis  cordis  specu- 
hilur. 

»  Ms.  Valicanos  ct  viclorinus,  aliquando  anima. 

*  Ms.  viclorinus,  diversos  atfeclus. 


DE   UNITATE 

SANCTiE  TRINITATIS 

DIALOGDS  <". 


Cnni  me  pervigil  (idei  cura  fccissct  cxsomiiem,  his 
me  inlerrogaiionibns  perconlavi,  el  tali  sludio  schol.e 
noslrae  liimcii  accendi.  Judicet  vero  lector,  an  uiilo 
.sibi  hoc  sit;  niilii  tatnen,  si  neglcxcrit,  niliil  subtra- 
liil.  Interrogatio.  Paler,  inquiunt,  Dcusesl?  REsraN- 
sio.   Ncc    profaiius   igiioral.    Lnt.    Filius    Detis  esi? 
l^ESP.  Aposidlns  testisesl.  I.nt.  Qiiid  enini  ait?  Resp. 
Quorum  jnities,  el  ex  quibns  Chrislus  secundum  car- 
veni  (jui  cst  siiper  omnes  Dcus  benediclus  in  snrvla 
{liom.  IX,  5).  !nt.  Quid  dc  Spirilu  saiiclo  aiilniiiaris? 
IWcsp.  Magiia  mihi  brevilas  doceiidi  qiiod  Deiis  sil , 
siiffragalur.  I.nt.  Qu;b  i!la  sil,  avco  scire.  Resp.  QikiI 
ex  Paire  proccdal :  probcm  soliim  ,  (juod  ct  peccaia 
dimittat.  I>t.  Ubi  islud  lcgis?  Resp.  In  Joanne,  ciim 
iiisufflavil  Dominiis  in  faciem  discipuloriim  ,  ei  aii  : 
Accipite  Spiriium  sanetum  :  quortim  remiseritis  pec- 
eala ,  reniissa  eruni;  et  quornm   detinuerilis,  delenia 
,sunl  {.loan.  xx,  22,  23).  Int.  Niliil  foitins.  IIesp.  Alia 
iniilla  nescis?  Int.  Qu;c?  Hesp.  Qnod  Chrisitim  crc;H 
rn  viscere,  qiiod  siqicr  Clirislum  venit  iii  fliimino , 
((iiod  vivilicat  oiniiia ,  qu(ul   i],iplisiiiiim  consecral, 
qiiod  Christnm  dirigil,  quod  rc|»lct  orbein,  qiiod  Tri- 
nitali  contaxainr,  qtiod  novit,  capit  ct  rcgit  omnia, 
iiec  snlum  lcncsiiia,  scd  etCGelcslia,  qtiod  Apostolos 
eligit  ac  deslitiat,  qiiod  dona  sna  et  prophclias  qiii- 
Inis  vclit  imperliat  :  el  plura  (ju.ic  in  Scripluris  saiictis 


jiosita,  ad  momentum  non  occurrunt.  Ei  si  islis  nnrt 
laitgeris,  inilii  tamen  soliini  qr.od  de  Paire  esl,  aii 
d(.cumenlum  deitalis  ipsins  snfrccisset.  Sunt  et  sen- 
leiitia;  singulares,  hiijiis  scilicct  verilatis  astipiibilri- 
ces,  nt  illa;  Pauli  :  Divisiones  ministeriorum  snnl,  ideni 
ipse  Dominus;  et  divisiones  operationum  snnl,  ipse  au- 
Irm  Deus,  qui  operatnr  omnia  in  omnibus  (I  Cor.  xii,  5). 
Ft  inler  crclera  Petri  :  In  verilate  ,  inqnit ,  scio  ,  quia 
non  est  Deus  personarum  acceplor.  Ciim  cogitanti  ol 
hicsilanti  de  visu,  Spiriltis  sanclus  dixcrii,  Surrje.  et 
v.ide  cttm  ittis  nihil  dubilans  ;  ego  niisi  illos  ad  le  (Act. 
X.  20,  54).  Nam  David  sa-pcnumero  cuin  nitnciijiat 
Spiiitum  reclum  in  qninqnagesimo  ps:ilnio.  Dominum 
Dcum  appellat  in  noiiagesimo  primo  :  Quoniam  recius 
est ,  inqtiit,  Dominus  Dens  nostcr,  et  non  esl  iniquilas 
in  eo  ;  et ,  Dominus  super  aqua^  muUas,  in  psalmo  vi- 
gcsimo  oclavo  prodil,  quibiis  in  exordio  suo  Gcncsis 
Spiriluin  Doi  sujierlerri  depromil  (Cen.  i ,  2).  Licol 
illiid  manifeste  noverim,  nnnquam  annumerari  Spiri- 
inm  saiicliim  P;iiri,  vel  eii:im  Filio  potuisse,  cum 
diclnm  sit,  Ite,  bapliznte  genlcs  in  nomine  Patris ,  et 
Filii,  el  Spiritus  sancii  (Mullh.  xxviu,  19)  :  nisi  socia 
dcilatc  rcgnaret.  Int.  Qiiid  crgo?  trcs  Dei  sunt?  Resp. 
Absit  :  Sacrificans  diis  erndicubilur,  nisi  Domino  soli. 
Int.  An  duo  siiiit?  Resp.  Nequaquam,  qiiia  iiemo  po- 
tesl  duobus  dominis  servire  (Id.  \i,  24).  Int.  Uiiusnc 


(a)  Ignoli  aucloris,  sed  anliciHissimi.  Non  exstat  in  codici'.  us  annorum  octingentorum,  duobus  videlicet  Remigianis,  qiio- 
niiii  alter  lilulum  sine  Augusiiiii  nomine  huncipsum  pncmitlit,  «  Incij  il  libellus  seu  dialogus  de  1'nitate  sanctae  Triniia- 
«  lis; »  altcr  aulcm  di.ilogum  Auguslino  tiibuil  haccc  iiis;fi|jliono, «  incipit  iractalus  sancli  Augustiui  cpis;;opi  a  scmelij^so 
«  ad  semetifisuin :  »  falso  qiiidom,  uli  salis  ex  dicendi  r;ilio.io  liqiiot,  tainolsi  isle  ipse  codex  auto  aiinos  circiter  ocliiigcii- 
los scriptus  |)utelur,  (;t  ad  aiitiqiiius aliud  exeinplar  exa:a;tis,  qiK^inadinoduin  ostendit  scriptura  lia;c  iu  dialogi  fine  calaiiio 
jiorsns  eodcni  facia,  scilicet  posl  vcrhuin,  « nanciscarilur,  >»  conlinuo  iii  ij>sa  linca  secittiiur,  n  Coululi,  ut  jioliii,  cuiu  oiam 
tolflie  :  qui  lcijis,  ora  jiro  nic.  > 


f^Of) 


DE  UNITATE  SANrT  K  TUIMTATB. 


1210 


prohnri  licel?  Rtsr.  Niillns  Dcus  nisi  iimis,  I>t.  lliiJ 
U'};o  :  sed  qu.'»lilcr  itl  de  loia  Triniluic  vcruin  sit, 
iiossc  volo.  Hf.sp.  Scies,  si  nicnlein  dictis   iiill;;ns  : 
ralcr  eniiii  c>>l  noincn  a|»i>cll;itiviiin,  Filins  csl  niunfn 
a|i|U'lt:)tivun) ,    il:i  qiioi|iu*  S|iiritiis  sanrtns  ripjic  lliti- 
vnin  et  n:iliirale  noiiicn  est.  Lioi't  P.iler  ad  Filiuiii  rl 
I  iliiis  ad  P.itrcin  dicatur,  n-laliva  Ikcc  ni)iniiia  iiiin- 
« ii|ienlur.  Dcns  autcni  iionicn   cst  itrdpriinn  P:ilri  cl 
Filio  cl  Spiriliii  sanclo  :   siciit  srriliiliir  iii  pNaiino, 
Sixinidiim  iiomiu  tniim,  Dfiis ,  ilii  el  lnus  luii  iti  finrs 
Urnv  {Psal.  xlvii,  II).  Krj;o  ^ippcli.iliv;»   iKnnini  Pa- 
Irr  fl  Filiui ,  cl  Spiriliis  saiuiiis ;   |)ropriiiiii  \ero. 
Dcus ,  Doiis ,   Deiis.  I.nt.  Erfjo  Ircs  dii  sinil?  IU:>«p. 
Ilogo,  rccoie  denuo  aliud :  .\itdi,  Israel :  nomiuns  Dens 
luns,  Oomimis  uuus  csl  (Dcul.  vi,  4).  Vidcsiic,  qii;cso, 
iii  lioc  diclo  rc{;aicm  '  qnainihiin  aititudiiicin  sciisus? 
Int.  Expoiic  Itnvilcr.  audi;iiii.  Hf.sp.    Dominus ,  in- 
qiiil,  Di'us  luus,  Douiinus  unns  csl.   Ni  fallor,  liic  tri- 
iiaiii  l:ixalioiieiii  Oci  iiiiivil  :  Dominus,  inqiiil.  cl  Dcus 
l:ius,cl  Doniiims.  flahcs  qMid  Patcr,  (piid  Fiiius,  (|nid 
S;  iii  us  saiictns  sil.  Ki  iimx  intiilil,    Vnus  csl.  0  lii 
iiicn  iiiiiiaiis  chiruin!    I.nt.   Ulii  esl  crgo  Tiinilas? 
Ilisp.  Iii  pisiiciilc,  KCiiiio,  cl  piocedenie;  id  csl,  in 
r.iiri",  ci  Filio,  ci  Spirilii  sainlo,  in  apprllativis  vi- 
dcliccl  vel  lelativis  niiniiiiilius.  I.nt.  Qiiid,  in  propriis 
iiMiiiiiiilius,  id  csl  Dciis,  ci  l»ens,  ct  Dcus,  lriplic:ilio 
i.on  adiiiiliitur  ?  IU:sp.  Son.  1.\t.  Qiiaie?  Uesp.  Quia 
iiiiiis  est,  propria  vocalnila  iioii  Iriplicaiilur.  I.nt.  lirtto 
\n  relalixis   iioiniiiihus  Tii:iitas  accipitiir.   Uf.sp.  Ita 
Csl.  I.>T.  In  quihiis?  IIksp.  In  person;iriiin  videlicct  et 
iioiniiiinn  di.^crclione ,   P;iliis,  el   Fi!ii ,  el  Spiiiliis 
sancli.  Dcniqiie  ipse  Chri-liis  iioii  ail ,  lle,  bnpliznle 
grnles  in  noiniiic  deoruin  ;  scd ,  iii  noinine  1'ulris,  et 
tilii,  et  Spiriius  sancti ,  ni  Triiiilalein  doecrel  iii  re- 
I:ilivis  pcrsonariiin  nominihns ,  Dci  aiitcin   nomcn , 
qiiod  noii  tri|ilicatiir,  iii  singulnritale  innnslrari-l.  hT. 
Non  ergo  discurriiul  propria  ciiin  nppcllaiivis?  Hesp. 
Discurriint.  I.nt.  Kr-^o  cl  Cdiiiiiiiiicr.iiitiir?  IIesi».  .\h- 
sil :  quia  si  Iriplicavcriiniis,  dcoriiui  indiiciinns  phi* 
ralitalcin.  Int.  Eigo  nnn  csl  Patcr  Dciis?  IU:sp.  Dciis 
cst  plane.  I.nt.  Kijio  Filiiis  noii  esl  Dciis?  Resp.  Deiis 
cst  oiniiino.  I.vt.  Ergo  Spiriliis  .sancliis  non  cst  Dciis? 
liFSP.  Dfus  cst  ah-qiic  aiiil)i<^iio.  I.nt.  Viilcs  crj^o  In-s, 
aiidcsdiccic  hcos?  Scd,  ul  vidco,  in  re'.:ilivis  crctliliir 
viicahnlis  Trinilas.  Resp.  Et  in  iiaiiir.iiihiis  planc  ct 
pcrsonis,  cl  iioiiiinihiis  rchitivis.  I.nt.  Qii.irc  Dciis,  cl 
Dciis,  et  Dciis?  Re^p.  Natiimlia  nonnna  siiiil.  Nilii- 
i:ilo  csl  siiigiilis  Dcus,   sed   propiiiiin  iioincn.  Non 
ciiini  possiiniiis  dicerc  ircs  dcos ,  s>  d  diciiuus  Irini- 
l.ileni  in  rclalivis  naliinc  voc:ihiilis,  el  pcisoiiis,  id 
«■sl,  ii)  Palre  et  Filio  el  Spiriln  s;in(  to.  Diciiiiiis  :iii- 
lcm  uniuicm  iii  Dco,  rl  Dco,  et  Dco.  I.nt.  Noii  crgo 
d.citis  tics  pcrsonas?  Resp.  Diciiuus.  Int.  Ei  iii  sin- 
i;iilis  pcrso;  is  Dcuin,  cl  Deiiin,cl  Dimiii)  csc  crcdilis? 
liEsp.  Iloc  sinc  p:ilpalioiie  crcdcre  iiiaiiifijsiiiin  cst. 
i.NT.  Eigo  sicut  dicilis  Ircs  pcrson;is,   ilicilis  cl  Ircs 
Dcos?  Resp.  Ahsil.  I.nt.  Quarc?  Resp.  Qnia  iii  pcr- 
sonis  est  tlistiiiciio ,   in  tlcit;itc  aiilciii  ii  n  Cst.   Int. 
Qiia;  csl    isl:i    ilistincliti?    Resp.    Qma    P.ili  r    P:ilcr 
e>( ,    Fdiiis    Filiiis    csl,    Spiiiliis    saiictiis    Spiriliis 
sanclus  cst.  I.nt.  Pcr  divcr>ilalcin  te    ;isseris  (dlcre 
Triiiitatem?  Ih:NP.  Peisoiiarum  el  iioiiiiniiin,  iion  n;i- 
liirc,  qiiia  una  cst.  I.nt.  Ccrie  j:iinduduin  et  li:i:c  iio- 
iiiiiia   natiiralia  cssc  di\isli,  cl  a[ipcll;itiva ,  ct   quc 
Miiit  propii:i  rc|iclc  *?  Resp.  Dciis,  et  Dons,  ct  Dciis, 
li.fc   ci|;o  lriphc:ita  disUiiiliain   n  n   lai  iiiil   '.   I.nt. 
I  iiin    nppcll,iii\is    cr;;o    iiatiir.ilihiis  ,     propri.i    niui 
Itiplicantiir.  Resp.  Niillo   niotln.    1\t.  .Noii  crgo  sil)i 
i-oujuiigiiiitiir,  Palcr  cl  Dciis,  aiil  Filius  cl  Diii>,  :iiii 
Spiriliis  .saiiciiis  ci  Deus.  Resp.  Coiijiiiii,'iiiitiir  piaiic; 
ci  idein  P.itcr  Dcus  csl ,  ei  idcin  Filiiis  Dciis  cst ,  cl 
iilcm  Spirilus  snnclus  dcilali  sii:i>  ahsqnc  diihio  copn- 
l;itur.  I.NT.  Tri|  licahiliir  dcitas.  Resp.  Sacrilcgii  iiox;i 

•  Mss.,  regnle. 
'  Ali;iS.  TCficii. 
»  Mss.,  diitaniinin  nomuwm  fuci.tU. 


csi  «  :  qiiia  sub  Dco  esl  numcrus,  non  iiiler  Dciiin. 

I\T.  Ergo  nec  Patcr  appcilatur  Dcus,  ncc  Filius,  nec 

Spiritus  sancliis.  Resp.  Et  sic  docemur,  cl  iia  credi- 

iiiiis,  iit  iicc   Patrcm,  ni>c  Filiiiin,  nec  Sp.iritum  saii- 

ciiiin  siia  doilalc  privcmus.  I.nt.  Qiiasi   vcro  iioii  id 

faiis,  ciiin  dicis.  Paicr  Dcus,  cl  Filiiis  Deus,  cl  Spi- 

riliis  sanclus  Dciis,  qiios  siinul  ailcr  Dcos  esse  cou- 

( liidit.   Resp.  li;int;  lioc  huinaiKO  aurcs  niidiant .  ac 

iniii  spiitis  onincs  inlinicnt?  Veriiinlaincii  in  voc^ihii- 

|:s  :ippcllalivis,  id  csi  in  pcrsonis  Tiinilatcm  accipio, 

dcil.iiciii  aiitcin  niillo  motlo  triplicari  jiossc  coiilido  ' ; 

ipiia  vaiielaiciii  ct  discrclioncin  iii  ii:ilura  non  inveiiio. 

hT.  Qnot  crgo  iioniina  crcdis?  Resp.  Rclativa  in  pcr- 

siiiis  lri:i.  Int.   Propria  qiiol'  Resp.  Jain  lc  s;ipius 

siisliiiiii,  phiralitcr  dc  proprio  noniino  coiKpiirenlcm, 

scd   pro|iriuiii  doil.itis   uiiuiii  cst  nonicii.  l\t.  Ahstii- 

listi  gr;indcm   inachcriain  ',  scd  aveo  dic:is,  hoc  iio- 

iiicii  naliiralc  cst?  Resp.  lUiiiiic.  I.nt.  Ei  rchitiva  qii:c 

appcllaliva  t:ix:is,  n:itiir;ilia   siiitt?    Ri:sp.  Kliaiii ,  scd 

pcr  cf(icicnii;iiii  gcncraiionis  cl  pruccssiunis.  non  p(>r 

piopriclalcin  indivisio  dcilatis.   1.\t.    Kigu  Filiiis  iiisi 

Filiiis  Dei  esscl  Deiis,  cssc  ncn  possct  ?  Ri:sp.  Quid 

diihitas?   Int.  Qiiia  crgo  Dci  Filius,  idco  Dcus.  Resp. 

-Vsscniio.  I.NT.   El   iiisi  esscl  cfliciciili;i   gciieralionis 

quiB  coiiferret  nonieii  appcllativum  in  Filiiim,  ncc  lia- 

hcrcl  iioincn   propriuoi  dcilaiis,  el   non  esscl  Dens. 

Resp.  Ltiipie  e.\  gcnciMlionc  Filiiis  cl  veic  Filii  Dei 

|iropriuiii  iioiiicn  Dciis  :  qiiod  iioii  poslca  iihi  iion  eial 

;iiilca,  scd  ciiiii  gcncrarcliir  ah  inlciiipnnili  iiileiiipo- 

i:ililer  sumpsil.   |nt.  Qnid   Spirilus  saiiclus?  Resp. 

Ipse  qiio(|Uc  nisi  dc  Palic  procedercl  c(  suhsiaiiiiaiii 

cjus  hahcict,   Dciis  iioii  csscl.  Int.  Kigo  proccssio  ci 

ciinliilil  dcil;ilcin?  Resp.  In  Spiiilii  saiiclo  cl  iioincn 

csl  et  natiirn,  sed  qnia  de  P.ilre  proccssil,  ideo  iio- 

mcii  propriiim   deilaiis  ohliiiuit.  Ncqiie  ciiim  aliiul 

tle  P;ilre  procetlcre  poluit,  qiiam  ipiod  ijisc  cst ,  ncc 

l;iincn  aiit   cllelatus    esl ,    aul   divisiis.    Vocahiiluni 

crgo  appclhiliviiin  iialurale  cl  pcrsoiialo  Spirilus  sau- 

«iiis ;  proprium  vero,  Dciis.  Int.  Noiiicn  isiiid  qiiotl 

dicis  propriiim,  qiiam  coiilincl  rationcm,  iil  iii  liihus 

pcrsonis  curratuinim  idciii(|iic,  iicc  l;iiiicii  iriplicctiir? 

Sciit  verbo  lciiiis  pliires  t;ixare  possiinms,  St:itiiis,  aiit 

S;i|iistiiis,  aiil  II(»r:itiiis.  Resp.  Eiiuhilciu  ralionc  quaiii 

v.Ioo,  si  inlenlusad-is.  Int.  Adfciiin.  Resp.  P:iiiliiiiilc- 

j;iiiiusdcClirislO(iiccnlciii,  (jiiod  i[iscsitpax  iioslra,qiii 

l'ocitulraqiicniiiiin(/'J';;/i(;s  ii.l4)  Sod  bic  iiiviclissima; 

(  iiisri;  nosinc  siiirr;igiiiii)  ad  id   v;ilcal ,  qiio    faciliiis 

cicdaliir,  idoo  Chrislniii  siili  nomiiio  [lai  is  Csse  taxa- 

iiiiii  ,  quia  ncc  disciiidi ,  iicc  dislralii  polcsl ,  ncc  ullo 

iiiodo  du[)lic;iri.  J:iin  vcro  (|iii    fccil  iilraqiic  iiniim  , 

iiiullo  magis  i|)SC  ciim  P;ilrc  ct  S[iirilii    sanclo  unuiii 

csi  ;   non  csl  autoiii  iiiiuin ,  si    sil  divisus.   Krgo  cl 

iiiiiiin  cuiii  Palrc  cl  Spiiiiusincio  Cit ,  ci  iiiiiis;  (|uia 

;i|:os  coiijiiii!,'ii,  (livisionciii  pciiilus  iion  adiiiiltil.  Int. 

Acci[iio  i>lud  (irinissiniiiin  coiilia  rchcilos  icliiiu  ;  scd 

qiio  ista   propositio  cxcurral,    iiosso  dcsidero.  Resp. 

Pax  sit  Deus,  iil  voluinus,  el  nos  pros|ioro  cursu  du- 

cat.  Int.   It:)  esl ,  niiiic  pcrgi;.  Resp.  II  ic  igiiiir  i|isu 

Piix  qiiia  lillcris  scrihiliir  trihiis,  roci|iitiic  |iliir:iloii) 

niiincriiiii?  Int.  INoii.  Resp.  yEslim;)  crgo  /'   iVilrcin 

dici ,  A  Filiiiiii  i)iincii|iaii  ,  ot  lioc  siiii;  r:iiioiie  siihli- 

lissima  iic  dicliiin  piiles.  A  eiiiiii  [iriiicipiuin    Iilli'r;i- 

riiiii  esl ,  noc  a;ilo  se  iillinn   b.ihcrc  cominsciliir  ch'- 

lueiitiim  ,  iit  |iroh;iluiii  li:ihcas  aiilo  Filiiiiii  iiilid  cssc. 

Neijue   vcro   id  ahsi|iio  divinj   icstimonii  diiciiinciiio 

rcliiiquini  :  ijisc  ciiiiii  so    |iriiici|iiuin  cssc  Jiidoiis  in- 

lcrroganiiliiis   indicavil  (Jo(tM.  viii ,    2o).    Ilaiic  crgo 

Iillci:iin  iiiilla  alia   pr;ccctlit  :  cl   i|uia    oiiiiii>i    littcia 

liihct  loiii[iiis  :  ergo  cl  lciii|)iis  doliiil.  Vciuintaincn 

ipsa  li;cc    S}Ilaha    cl    loii^a  csl ,    cl  priiii:i    cst  :  scd 

(jiiod  loiiga  fst  ,  :iit'riiilalciii  Ki"i  Dci  ,  noii  lcmpoi;i- 

liialcm  ,  insiiiual.  Quod  s\II:iha,  quia   Palcr  iii    Filio 

ct  Filius  iii  P.iirc  c.->l ,   ct  b  ic  iiiiiini  csl.  Q.iod  voia 

'  \iias,  noui  esf. 
'  viias,  cou(cdii. 
•  iicuiioiaaub  a  Ut  Ms  ,  imcariam. 


12'.  1 


APPKNDIX. 


lii? 


priiiia  cst ,  (|uia  Filius  scciimliis  iion  csl.  N:iiu(|ii(;  rl 
iii  Apocalypsi  Joiiiiucs  |iroiiiic  i|»s:iiii  liilciain  |)(>iiciis 
ait ,  lujo  snm  k  cl  u  ,  primus  el  nuvlssimi(s  ,  viiliuin  el 
fiim  {Apoc.  1 ,  8).  Scd  idco  uovi-,siiumu  arci[)(! ,  (|iiia 
tli<;naiiis  cst  iii  fiiic  lcuiporiiiii  liiiiiiililcr  iiasci  ol  iiiori, 
et  jiidiciuiii  novi.ssiiiuiiii  ipse  siiscipcic.  X  anliMii  tcr- 
lia  cst  in  (inn  litlcra  ,  iihi  iutclii|^iis  Spiriliiin  saiictiiiii 
non  ad  linciii  lciidcic,  scd  iii  sii(icni;i  s(;iiiper  ukijc- 
st:itc  procedcre.  Idcoipic  ct  l*;iuliis  aposioliis  ,  Qitiv 
siirsum  sunt  sapilc ,  ail  (CoIush  iii  ,  2)  :  iil  siirMiin 
cord:i  liabcamiis  ;i(l  Deiiui  ;  cl  iiliipie  Dominus  Spiri- 
titsest.  Vbiautein  Spiiilus  Doinini,  ibi  libertas  (II  Cor. 
111,  17).  Non  ita(|iic  diihito,  ipiod  in  liiijiis  excellcn- 
ti.ssiinam  ^lori^iiii  Apostoliis  invilaiis  ila  lorpicretiir  : 
Utium  autein  quw  relrosunt  oblitus,  in  ea  qnw  ante  suiit 
e.xtentus  ,  seqnor  secundum  inlenlionein  ad  palmam  sn- 
pernoc  vocationis  Dei  {l*liilipp.  iii,13,  14).  Ut  (iat 
igitnr  Pax  ad  /*  conjuugitur /l,  vocalis  scilicet  litlera, 
iic  P  iniita  rcmancat  :  qiiia  Dciis  l*;iier  voci  el  Vcrbo 
siio  semper  aiiiieclilur.  Sd  ut  Pax  sii,  addilur  X  qii:c 
duplcx  poniliir  pro  cousonaiitibiis  liltcia  ,  iil  et  hic 
consonaiili:iiii  alipie  parlicipiuin  Spiritus  s:iiicti  cuin 
Patre  el  Filio  videas,  collcginmqiie  '  cjiis  iii  siipcrna 
cl  perfecla  Trinitaie  cognoscas.  Discrepant  a  se  h;c 
lilter;B  appcllationihiis  el  persoiiis  ,  (|uia  illiid  /' ,  lioc 
A,  istuil  .X  niiiiciipalur  et  scrihitur  :  sed  lanien  iit 
sil  Pax,  sihi  e.-e  lillerai  invicein  coiincctunliir.  P  au- 
tcin  litlera  cst  suhstantialilcr,  ctA  litlera  csl  siihstaii- 
tialitcr,  el  X  litlera  est  siihslantialiler ;  siciil  et  Palcr 
Dcusesl  uatiiialiter ,  et  Filius  Dciis  est  iiatiiraliter  , 
et  Spiiitus  sanctus  Dcus  est  naluraliler.  III»  aiilein 
discrepatio  cliarncleriim,  discrepationcm  facit  appel- 
lationiiin  ct  personaruin  iioii  naliiru!,  qiiia  totuin 
littcra  esl.  Sicut  iii  his  trihiis  litteris  diversis  appcl- 
latioiiihus  vocilatis  Paa;  scrihilur,  qiia;  plnrali  iiu- 
incro  iion  tcneuir  :  ita  qiioqne  appellatio  Pairis  et 
Filii  et  Spiriins  sainti  dociimcnlum  cst  Trinitatis  ; 
sed  (piemadiiiodnin  /^(/x ,  ita  Deiis  singiilarein  obli- 
iiel  iiumernm  dcit;)tis.  In  hac  ijjitur  copulatione  lit- 

•  In  Mss.,  collvjitmque. 


lerariiiii  triiiin  divi>io  iion  i^diuitlilur  ^  ul  Pax'\m\.\cA- 
tur.  Si  cniiii  vd  iiiiain  siihtraxeris ,  nec  Triniias, 
iicc  Pax  crit.  I.nt.  Ucpcte,  qii:i  so,  isla  liicidlus.  Ke»P. 
Adveite  aniuiiiin.  V.i  P,  iiiipiain,  litter;i  est ,  el  A  lii- 
lcriest.ct  X  liltera  est ;  siciit  et  Patcr  Deus  ,  et 
Filiiis  Deus,  et  Spiriliis  saiicliis  Dciis  :  scd  divcrsaj 
siiiit  a|i|iell:iti(Mies  el  pcrsoii:!; ,  licet  iiicorporalis  Pa- 
li  is  et  Filii  cl  Spiriliis  saiicli.  Vernmlamen  qiiid  cst , 
/'  ct  y\  et  Jf  ?  Pax  scili(  et .  (pi:e  pliiralem  iii  se  nu- 
iiicrum  non  adn.itlil.  0  stulliii:i  iiicredulorum  ,  (piw 
aiite  oculos  suds  posita  noii  allcndii !  Nam  ideo  ,  u» 
exisiiiiio,  li:ce  impiiis  iiiinimc  iutclligit ,  quia  in  siiii- 
plicitale  cordis  Deiiiii  non  (pi;ciit.  hr.  Vcruni  est  , 
veruin  est  oinniuo  ipiod  dicis.  Nain  ipiid  islo  cxciupto 
[iropinquiiis?  Qiiid  ista  nilioiie  clariiis  iiivcnilur  ? 
I«ESP.  Scd  fcpcto  isla  tihi  ,  ct  vcro  lihcnlins  dcmon- 
Slrabo.  Igitiir  iit  Irihiis  pi  rsoui:s  et  vociihulis  divcrsis 
liaium  litlcranim  lil  Pax;  scd  lioc  ad  coiicordiam  cl 
.socict;itein  pcrson:iruiii  accipe  :  ostciidil  qiioiine  iil  ct 
illa  litlera,  et  h:cc  liltera  ,  el  isla  litlera  sil,  i-ed  Pax 
singiilaris  sil.  Ilic  crgo  in  Deo  ct  Deo  et  Dco  ununi 
Deuin  demonslralum  ;ispice.  Quainvis  eiiiin  aliiid  no- 
meii  ,  et  ali:im  pcrsonam  li:ihc:it  P  ,  aliiid  nomeii  ct 
aliani  persoiiam  haheat  A,  aliiid  iioinen  et  ali:iin  per- 
sonain  b:ihcat  X  ;  sicni  aliiid  iioiiien  ct  ali:iiii  perso- 
nam  bahet  Paler ,  el  aliiid  nouien  etali;iin  personam 
liahet  Filius  ,  et  aliiid  iiomeii  et  aliaiu  pcrsonam  ha- 
bet  Spiiiius  sanclus  :  tanieii  el  ista  littera  ,  et  lia-c 
litlera,  ct  illa  litlera  dicitiir  ;  sicut  et  isie  Dcus,  ct 
hic  Dciis  ,  ctillc  Deiis  ahsqui;  amhiguo  ciediliir,  5cd 
unus  Dcus  agnoscitiir,  quia  Pax  plurali  nuinero  noi; 
lciietur.  Nisi  si  qiiid  bahes  ad  ba-c.  I.nt.  Ego  ne  qui- 
deui  alios  hinc  hsesitare  vellciii ,  ita  iiiihi  liujns  ina- 
iiifes'ationislumcn  efTulsit.  Sed  magisesl,  uliiilelligo, 
ista  deliciosius  '  credere ,  i.e(|iie  liinc  ullo  modopal- 
pilare  ;  ul  quod  bomines  carnalihus  cxxati  ciiris 
videre  non  possunl,  salicin  lidei  coinpcndio  naiicii^ 
caiilur, 

*  ass.,  delicalius. 


ADMONITIO 

IN  SUBSEQUENTEM  LIBRUM. 


Liqnet  ivon  esse  Angnslini ,  tametsi  iii  codicihus  hene  miiltis  ipsi  ascribatur,  et  ipsins  nomlne  citctur  a 
Magislro  Sentcnliaruin  ,  lih.  2 ,  dist.  5S,  cap.  Qitocirca  ;  lib.  3  ,  disl.  l ,  cap.  Dilitjenler ;  ct  lih.  4 ,  dist.  12  , 
cap.  Inslittiium.  Trilbemius  Alcuino  assignat  in  lib.  dc  Scriplorihns  Ecclcs,  el  ii»  lib.  2  de  Viris  illustr.  ord. 
S.  B.,  cap.  26.  Eidcni  Joannes  Balcus ,  Centuria  2  Scriptoruin  Brilaiinio;.  Palcro  episcopo  Gratianiis,  dc 
Consecrat.  dist.  2  ,  cap.  13.  Gcnnadio  Algerus  ,  lib.  1  de  Corpore  ct  Sanguine  Domiiii ,  cap.  22 ;  et  S.  Tho- 
iiias,  quodlib.  12,  art.  11  ,  ct  in  Caieiia  ad  primum  c:ipiil  M;ittlia;i  :  ip-e  qiioquc  Magisier  Scut.  in  lib.  2  , 
dist.  8,  editionis  Lovanlcnsis  ;  et  alii  plures,  quihus  maimscripti  quidain  suirragantur  :  iiiler  cos  uiiiis  e  Col- 
berlinis  op:im:ie  nolae  iii  froiile  lihri  b:ihet  :  Incipil  liber  Ecclesiuslicorum  Dogmalum  Cennadii ;  et  in  fine  ,  Ex- 
plicil  defmitio  Ecclcsiasticorum  Dogmatum  Ceniiadii.  Ualniniius  Corbeiensis  nionachiis  ,  in  lib.  3  contra  oppo- 
sita  Gnecorum  ,  cap.  5  :  Cennadius,  aii ,  Constantinopolilamis  episcopus  vir  mnlia  lectione  antiquorum  peritus  , 
m  Ubro  Ecclesiasticorum  Dogmatum  deSpiiitus  sancli  processione  sic  loqnilur.  Gr;i'Cuiii  saiie  scriptorcni  rcdolcnt 
verba  nonnulla  ;  excmpli  gratia  ,  qiire  cap.  14  Icgiinlur,  et  aliqui  Latinoritm  prwsumptores  affvmant.  Allamen 
Gennadii  Massiliensis  noniine  ahaliis  laiidalur,  sciliccta  Platina  in  Symmacbo ,  uhi  episcopiim  eiim  perpe- 
ram  appollal ,  a  Valafrido  Siiahoiio  in  lih.  de  Rchus  Ixclcsiasliois ,  c;ip.  20  ,  iii  li:i'C  vcrha  :  Ccnnadius  Mas- 
silicnsis  presbyler  in  Dogmiiie  Kcclesiastico,  clc  F.m-to  tiihuit  ooiicx  P:idoliioiiciisis  Inicce  iiiscriplioiic  :  Inci 
piunl  dcftnitiones  Doginaluin  Ecclesiaslicoruin  Fausli  episcopi  Ecclesioi  Maxiliensis ;  cx  lliiicrc  Ilalico  littcrario 
ad  24  iiiaii  1G8G,  pag.  208.  In  aiitiqiiissimo  omiiinm  codice  Colhcriino  anle  annos  ferc  nongenlos  scriplo  , 
exslal  sine  auctoris  noiuiuc  suh  lioccc  litulo  :  Incipit  dogma  sanciorum  Patruin  trecentorum  et  octo  episcopormn 
congregatis  (f.  cougregntorum)  apud  Niceam.  Tiim  capiti  primo  lucc  pr.i  figiinliir  :  !n  Palreunitas,  in  Filio  wqua 
lilas,in  Spiritn  sancto  unitas  ceqiialitasque  substantJW  ;  el  Ikcc  liia  unum  propter  Palrein ,  wqnalia  proptcr  Ft- 
lium ,  conncxa  proplcr  Spirilum  sanctum.  Credimus  uiium  essa  Deum  Patrcm,  ei  c;<'lcra  doinccps,  ul  in  aliis 
Mss.,  nibi  ([uod  in  co  ct  inclior  CBl  capiluloruin  ordo,coi!oi.atibConlincnlor  oiiinilms  \\\vx  spoctaiit  ;!d  l!iptisin;i. 


!2!3 


DE  F.cr.F.EsnSTIClS  DOCMATIBUS 


!lti 


I 


n  I  ttirlinri^liam  ol  Poenilontiain  ;  cl  nnciiorosi  libcr.  niMiio  iliidcin  capllnlo  ile  ll.i|iiisinntc  el  capilnlo  dc  1*ub- 
nilenlia,  pr.clcr  nlia  i|U.c(l:ini  dc  nliis  rchiis  iii  libri  (ine.  IN)iii)  posl  cnpui  "21  .  e.i  (|ii;c  in  cililis  seqnebanlur 
iiS(|Uc  ad  cap.  dc  Bnplisinalc  nnnc  i'2  ,  nbsunl  ab  oninibus  ninnuscriptis ,  riicranU|iie  conlra  superiornin  ca- 
pilnlorum  errorcs  i|iiosdaiii  htic  Iranslata  cx  Codeslini  cpislola  ad  Galli^c  episcopos  .  ex  Concilio  Carilin<;i- 
nensi  coiitra  PclagiaiMis,  ct  cx  Arausicnno  sccundo,  (|u:i;  oninia  sinccriora  in  niic  toini  dcciini  liahes.  Ila;c 
ilnqne  capitnla  nnincro  Iriginla  ,  iiccnon  nlia  Iria  nnlcca|int  iinnc  30  ciuitrn  inaniisrripl'irnin  lidcin  intcrjccta 
susliiliinus.  Scd  vclcrcs  codiccs  iioii  oinncs  ad  cnp.  no^irnin  55  dcsinunt ,  addiiiitiinpic  alin  cl  nlia  in  divcrsis 
codicibiis  capilula. 
Juvat  hic  dcniiiin  annccicro  F-ovnniensiuin  Tlicologornin  misiirani.  Libcr  hic ,   inqninnl,  non  est  catliolici 

tcriplorii  ,  sed  lieinuiilii  iliissitieiisis  in  CiiiHin  presbijleri ilc  fiulioiic  (Uillorum  ,  coiitra  iiuniu  scribitnt  Pro- 

iper  it  llilarius  .\ugiistiuo  ,  et  coutrn  iiunut  cougregdtuiu  jiiii  conciliuut  ArausicHiiuin  secuuduui.  l'orro.  ul  sivpius  in 
ciitiiliujo  \'iroruiit  illustriuui  grnves  linbet  errores  ;  s'C  et  in  liis  Doginiitihiis  K.rlesinsticis  gucvdnin  linbel  a  lcclore 
careuda.  Sane  liic  nuctor  nusqnnut  iii  lioc  tibro  ineuiinit  peccnli  originnlia  .  nut  bnplisinntis  iiifnnliHut  in  remissio- 
nem  peccatoruin  :  cuuiquc  luutlos  nomiuet  lurrelieos ,  nusiiunui  memiuil  Petmjii  aul  cnlliotici  dogmnlis  contra  cuui 
prolali ;  sed  coiitrn  ,  dit'g  iiler  iniUlcnl  nuiiiins  noit  essc  ex  tiaduce,eo  quoJ  scirel  Pelngiuut  iiide  suuut  dogma 
slnlitere. 


DE  ECCLESIASTICIS  DOGMATIBUS 

LIBER  GENNADIO  TRIBUTUS. 

©833«««- SS) 


CAFHJT  PUIMIIM.  —  Crcdinius  uniini  ossc  Deum 
Pnlrcni  cl  Filiuiii  el  Sjiirilnin  snmluin.  Patrein  ,  eo 
qnod  Filitiin  linbcnl :  Filinni.  eo  qndd  Palrcni  hnbcat  : 
S|)irilnin  snncinni  .  co  i|Uod  sil  ex  Pntrc  ei  Filio  *. 
F'alcr  cipo  priii(i|iinni  dcilaiis  :  qni  siciit  nunqnani 
fuit  iiiiii  Drtis  ,  ita  nnnqunin  fuil  non  I'alcr  :  a  qno 
Filiiis  iialns  :  n  (|Uii  Spiriliis  sanclns  iioii  nalus,  quia 
non  csl  Fi  ius;  ncque  iliscniius,  quia  nnn  est  Paier  ; 
iieqiie  fnrltis.  tpiia  non  esl  cx  niliilo,  scd  cx  Dco  Palre 
cl  Dco  Filii)  Dcns  pfoccdens.  Pnlcr  ;cleriius,  eo  tpiod 
;i'lcriiniii  babc.tt  Filiuin  ,  cnjtis  :vlcriitis  sil  F>nter  : 
Fiiiiis  a'lcrnus,  eo  qnod  sit  Palri  <  oiternus  :  Spiritus 
sanctnsa-tcrntis,  co  qnod  sil  P.ilri  el  Filio  co.clernns. 
^oii  confnsa  in  una  pcisoiin  Triniias  ,  iil  Sabclliiis 
dicit  :  nccpic  separnta  ;inl  divisn  *  in  ii;iliira  divinilns, 
at  Arius  blns|ihciiial  :  scd  nller  in  piTsona  I»;ttcr, 
alter  iii  pcrson:i»Firtns  ,  altcr  in  pcrson:i  Spiritns 
sanctns  ;  iinns  nnitira  '  iii  s;iitcta  Trinilale  Dcus  F*atcr 
el  Filiiis  ct  Spirilns  sar.ctns. 

C.\l'liT  IF.  —  Noti  Piicr  carnom  assnmpsii,  neqiie 
Spiritns  sancltis  .  scd  Filitis  Intiltim  :  iit  (|ui  crai  in 
diviniintc  Dci  *  Filius  ,  ipse  fiorct  in  hoiniiic  honiinis 
iilius  :  iic  niii  nonieii  ad  :illcriini  transirct ,  qui  nnn 
csset  nnliviialc  Filius  Dci  '.  Ergo  Dci  Filins  hoininis 
factus  cst  fiiitts  ,  itnttis  scnindiin»  vei  ilnteni  nalnr;c 
cx  Dco  Dci  Filins,  ci  sccnndnni  voril;ilcin  nalnr;e  cx 
liomine  homiiiis  (ilins  :  ul  vciils  gonili  doii  ad- 
optionc,  non  appillatione,  scd  in  nliaquc  iiativitalc  lilii 
nomcn  nascciido  b.iborcl,  et  csset  >erus  Deus  el  verus 
honio  niitis  Filins.  Noii  erj;o  dnos  cliristo>i .  ncqiie 
(Itiits  lilios  *  ,  scd  Doiiiii  ct  liiiniiiioin  tiniiin  Filiiiin  ; 
(pirin  proplcrca  ct  niiigcititiitn  iliciintis,  manontcin  in 
(lunbns  stibsiaiiliis  ,  sicut  ci  ii;iltir:c  verilas  conttilit . 
iion  confnsis  iialnris  ,  neqiic  iiiiinixtis  ,  sicut  Tiino- 
tluMiii  voltint  ,  sed  sociclnlc  tinilis.  Dcus  crgo  ho- 
itiiiicin  assuiii|isil  ,  bonio  iii  Doiiiii  traMsi\it;  noii  iia- 
tiine  vcrsibiliUile,  siciit  Apolliii:irisl;c  dicuiit,  sed  Dci 
dignatioiic  :  nl  itcc  Dcits  muiaieinr  iii  lininaiiain  suh- 
st;iiitinni  assuinciido  hoinincm ,  ncc  hoino  iii  divinnin 
glorilicalus   in    Deiiin  :  ipiin   muiatio  vel  vcrsibilitas 

'  EiHii  liic  aldunl,  procedens,  falii  et  lilio  coalernus; 
qitcxl  abesla  Mss. 

'  AiiiuolM.ss.,  (/«aTsa. 

»  Uss.,  in  n:iturn. 

•  Kilili  adilunl,  1'nlris. 

•  Kdiii,  wtcrna  ititi.tlatc 

•  l-diti  a>lilu:it,/7i.'Hii(r. 


rHiii^ ;  oiiiibyj,  Dci. 


natnr.T  el  diniinnlionenj  ct  aholitioncm  sulistanti.i» 
facil  '.  Natiis  cst  ergo  Dei  Filiiis  cx  Itoinine,  iioti  pcr 
iiomincm,  id  osl,  non  cx  viri  coitii,  sionl  Ebion  dicit : 
.scd  cariictn  cx  Viri-inis  corimre  Iralietis  ,  ct  non  de 
coelo  sociiiii  nlforons ,  sicnl  Mnrcion,  Ot  i^jencs  ci  Eti- 
lydios  ;il(irin;iiil  ^  iNcipic  in  phnniasia,  id  csl,  absqtie 
canie  ,  siciit  Ynlcitiinns  :  iieqne  Soxij^ei  (a)  ,  id  est , 
iioqtic  putnlivo  imagiiialnm  ;  scd  coi  ptis  vcruin  ;  non 
t;inltiiii  c;trnoiii  cx  cnrno,  siciit  M;ircinniis;  sod  verus 
Dcns  ox  diviniinlc  ,  et  voius  honio  cx  cnrne  ,  unus 
Filins  :  in  divinilalc  Voihiini  F^atris  et  Dcus,  in  Fio- 
inine  aiiiina  et  cnro.  .Aniiiia  noii  absqne  se.  su  cl  ra- 
tionc  ,  til  Apoliin.iris  ;  iioqne  caro  absqne  aninia  ,  »1 
Kunoniins  :  scd  :iiiiiiia  cum  ratione  snn,  ct  cnro  ciiin 
sciisibns  snis  ,  por  tpios  scnsus  vcros  in  pnssione  cl 
anie  passioncm  sii;c  c.irnis  doloros  siisliiitiil. 

CAPUr  IIF.  —  Noqiiu  sic  csl  iiatiis  cx  Virginc,  ut 
et  dcil;itis  inilitim  lioino  nnscindo  :icce|ieril,  qiiasi 
aiilcipiani  nasi  eteltir  cx  Virgiiie  Dcus  iion  bicrit,  siciit 
Arteinon  el  FJcrilltis  el  M;ircolltis  docuerunl  :  scd 
a;lcriitis  Dciis,  ct  liuino  cx  Virginc  ii:itiis  csl. 

CAPUT  IV.  —  [b)  Niliil  crcatnm  ;iiit  sorvicns  in 
Triiiil;itc  crcdoiidiim  ,  iil  vitlt  Dioiiysitis  fons  Arii  : 
niliil  ina-qtinlc  ,  nt  Kimomiiis  :  nibil  ;i>(pi;ilc  '  gratia, 
ul  vull  Acliiis  :  niliil  anlciitis  poslcriiis\c  ant  miniis, 
ul  .Ariiis  :  nibil  CNlraiieniti  aiit  o('lici;tlc  nllcri ,  ut  Ma- 
ccdoniiis  :  nibil  por\asione  ^  aut  snrrcplioiio  inser- 
luin  ,  iit  Maiii('li;i'us  :  iiibil  corpiircnin  ,  nl  Mililo  ct 
Tcrttilliamis  :  nil  il  corpontlilcrclfigialniii,  nl  .\nllir')- 
poinorplius  "  ct  Vaili;iittis  :  nibil  sibi  invisibile  ^  ut 
Uiigoiios  :  iiibil  (rc:iiiiris  vi>iliilo  ,  ut  I^ortiin^ittis  : 
iiiliil  itii  ribns  vcl  volnniale  (liversnin  ,  iit  .M.trcion  : 
iiihd  cx  'F'rinil;ili^  csscnli.i  ad  crcaturartiin  nnuiram 
dcdiiciiini  ,  iit  FMalo  cl  Tci  Itilliamis  :  iiiltil  officio  siii- 
gtilarc  iioc  allcri  coniintiiiic:tl>ilc  ,  nlOtigines  :  iiiliil 
coiilusuin  ,   ul  Sabcllius  :  scd  lolum  pcrlccium  ;  quia 

'  llic  edili  i:isorunl  :rrrrf//Hr  a  nnbis  siiie  confusione 
coujiincln  sancla  niiiiULs,  siiu;  separutioite  dinlincta.  AbcM 

U  M.-)S. 

»  I  lures  Slss.,  siciil  Marcion,  Oiigeites,  eorumque  ttclO' 
tores. 

*  ^ic  Mss.  Al  edili,  inwquatc. 
'  Alias,  vcrsiinsioiie. 

«  lorle,  intltropo.iiorpliita'. 

*  bdiii  addiiiil,  u  creatuiis. 
(n)  \iil.  fvrill.  ralocli.  t. 

(/»)  Mcct.  ni  Na/.iU.iz.  de  s  Dapl. 


f?IS 


Ari'i:N[iix. 


t-21«- 


l(»lnin  0%  iitio  cl  iiniirn  '  :  iion  Inriioii  militiiriiiin  ,  iit 
prirsniiinril  l'r;ixiMS  cl  Sylvamis  ,  l'(.-iitaii(>lil;ma  d;»- 
iiiiiabilis  illa  (Joctriiia. 

CAPUT  V.  —  lliiinoiisios  orj,'o,  id  csl,  r(ie>scnii:ilis 
in  diviiiilalc  Palri  Filiiis  ,  lioriionsios  P;ilri  cl  Filio 
Spiriliis  saiiclns,  lioiiioiisios  l)(;o  ( l  lioniiiii  iiiiiis  Fi- 
liiis,  inaiiciis  Dciis  iii  lioiniiiu  siio  iii  t!i(ni:i  Palris,  dc- 
Siderahilis  vidcri  ;il)  Aii};('lis  :  sicnl  Palcr  et  S|»irilus 
saiicliis  adoialiir  ah  Ahg^tlis  ct  al>  oiiini  orcaliira  : 
rioii  lioiiio  pratcr  Deiiiii  *  ,  vcl  Clirisliis  ciini  Deo  , 
siciit  l>l:is|>liciiiat  Ncstoiius ;  scd  lioiiio  iii  Deo  ,  et 
Dciis  iii  lioiiiiiic. 

CAPUT  VI.  —  Eril  resiirrcctio  niorluoriim  oin- 
niiini,  scd  uiia  et  insiniul  cl  scniel  :  noii  pi  iiii;i  jnslo- 
rimi ,  el  siciinda  itecoloruin  ,  iil  fabiila  cst  soinnia- 
loriini  ';  scd  uiia  oiiiniiiin.  El  si  id  icsurgcrc  diciliir 
qiiod  cadit,  caro  cigo  noslra  in  vcritaic  resuigel,  siciil 
iii  vcrilaie  cadil.  Et  non  seciiniluni  Origciieni  im- 
niulalio  corpornni  eril ,  id  cst ,  aliiid  novuiii  coipns 
pro  carnc  :  scd  eadern  caro  cornipliltilis  (pi;c  caclit , 
lain  jiistorum  qiiaiii  iiijusloriim,  inionnptiljilis  rcsm- 
get,  (|ii;c  vcl  poeii;mi  siiircrie  possit  pro  ptMcalis,  vcl 
in  j^liiria  rclciiia  iiiancre  pro  iik  r.lis. 

CAPUT  VII.  —  Oiimium  liomiiiiiin  crit  rcsiirrc- 
clio' :  si  (iriiniiim  cril,  eigo  cmnes  iiioriiiiiliir,  iit  iiiuis 
al)  A(l;mi  diicla  omnibns  liliis  ejns  dominclnr,  ct  m:i- 
n(\at  iiliid  privilcgimn  iii  Dimiino,  fjiiod  de  co  spccia- 
litcr  dicilnr  :  Non  diibis  f^mirlum  luuin  videre  coriu- 
plionem  {  Psal.  xv,  iO).  Ejiis  cnim  caro  noii  vidii  cor- 
riiplioneni.  Ilauc  ralioiieni  niaxima  Patiiim  lurba 
truiente  suscepimus.  Verum  quia  smit  cl  alii  a,'(|iic 
c:ahoIici  el  erudili  vivi,  (iiii  crcduiit,  aniiiia  iii  corpnre 
jiiancnle  ninlandos  ad  iticoi  i  uplioiiei.i  el  immorlalita- 
leni  eos,  qni  in  advcntu  Domini  vivi  inveniendi  suiit, 
et  lioc  eis  icput;»ri  |iri>  rcsiirrectionc  ex  inortuis,  quod 
morlalitalem  *  immutalioiie  dcpoiiant ,  noii  iiiorte  : 
(pioiibet  qiiis  acipiicscat  rtiodo,  non  cst  haMCliius,  nisi 
cx  contcnlioiic  lia'rct  cns  (i:il.  Snnicil  ciiim  in  Ecclc- 
si;e  lcgc  cainis  nsiincclioiicm  cicdcrc  rulur;ini  dc 
inorlc. 

C.^PUT  \ni.  —  Qiiod  aiilcm  (licimiis  in  Symboio, 
i;i  ;idvciilii  Domini  vivos  ac  morliios  jiidic;iiuli)s,  noii 
M»liiin  jnslos  cl  pccc;ilur(»s  S'giiilic;iri,  sicut  DioiJoriis 
pniat ,  scd  et  vivos  cos  qiii  in  cariic  inveiiiendi  su:.t 
(  rcdimiis,  qiii  ailiiiic  iiioritnri  cicdiinlnr ;  vcl  immu- 
l:iii(li  siini,  iit  alii  voltmt,  ut  siiscitali  coiiliiiuo  vcl  rc- 
l'(iriii:iti  ciim  aiile  niortuis  judicciiliir. 

CAPUT  IX.  —  Post  resuirccliiincm  el  jndiciiim 
iion  crcd:imiis  rcsruulioneni  futnram,  qiiaiii  Oiigcncs 
(lclirat;  nt  d;cmoncs  vel  iiiipii  lioiniiies  post  lormciila 
(piasi  su|)pliciis  cxpurgati  ,  vcl  illi  iii  angelic;ini  qiia 
(•icali  suiit,  redeant  dignilatem  ,  ve!  isti  "  jiistormii 
sociciatc  doncnlur;  eo  qiiod  lioc  diviiinc  convciii;it 
pict:iti ,  ne  qiiid  ex  r;ilioii;ilibus  percat  crealiiris,  scd 
(piolibct  niotJo  salvctiir.  Scd  nos  crcdamiis  ipsi  jiiilici 
oinniiiin  el  relributori  justo,  qiii  dixil,  Ibunl  iinpii  in 
supplicium  (Clernnin  ,  jiisti  nntein  in  vilam  wternam 
(Mattli.  XXV,  40),  ut  percipiant  fructuni  operuiii 
siiiirum. 

CAPUT  X.  —  In  principio  crcavit  Dciis  coeliim  ci 
lcrrani  el  aqiiain  ex  niliilo.  Et  ciiin  adliuc  tciicbr;c 
ipsam  aquam  occiiltarent,  el  .^qiiain  lerra  abscoiidei  ct 
facti  suiit  Aiigeli  et  omiics  coelestcs  Virtiiles ,  nt  iioii 
cssel  otiosa  Dci  boiiias,  sed  li;ibcrct  iii  qiiibus  pcr 
mulla  aritc  spatia  boiiii;itciii  suam  ostciidcrel  :  ct  ila 
liic  visibilis  muiidus  cx  his  (|ua'  cieata  fueraiil  facuis 
cst  ct  orii:itiis. 

CAPU  r  XI.  —  Niliil  iiicorporcum  ct  invisibiie  na- 
iiira  crcdcndiim,  nisi  soliiin  Dcum,  id  cst,  P^itrcm  cl 
Filiuin  el  Spiriium  saiu tiim.  Qui  e.v  co  iiicoiporcus 

'  Kdili  aililunl,  cr  Into. 

"  lulili,  nuu  liuino  faclns  pra'ter  mmn.  QniilHTi  Mss.,  w.w 
hiimu  firtiis  proplcr  J)emi.  Kl  iionnulli  iiosica,  vcliliri- 
»/'■'5  -sine  /)ro. 

'  ^ss.,  ui  fiibiila  soniniiitnr. 

"  llic  vss.  (pnilaiiia .lilniii,  p  (V:,cntis  vila:. 

'  I  lurcs  .Ms.9.,  injr.sli. 


crcililnr,  qiii.i  iibi(pic  c^l,  ct  ornitia  iiiiplcl  aiijue  con- 
Miiiip'it;  cl  idco  iiivisibilis  omnibus  crealuris,  qiiia 
iiicorporeiis  cst. 

C\l'Ur  XII.  —  Crcaliira  orimis  corporca  c»l  : 
Arigidi  et  orntics  rcelesl^s  Virtulcs  corporc:e  ',  licel 
iion  cariic  subsist;int.  Ex  co  aiilciii  corporeas  css(5 
crcdimiis  iiitellcctiiah^s  naliiras  ,  (piod  localilale  cir- 
cninseiibniitiir ;  siciit  ct  aiiima  biim:ioa  qiie  carne 
chiiidititr  ,  et  da;nio!ics  qui  per  subst;intiain  angelicaj 
iialiirc  siinl. 

CAPUT  XIII. . —  Immortdes  csse  creilimiis  inicl- 
lccliiales  natiiras,  (jiiia  c;iriie  caieiil,  nec  habciil  (pio 
caibmt  iil  resiirrcctione  cgcani  posi  riiinam. 

CAPU T  XIV.  —  Aiiimas  hominimi  non  css(!  ;ib  in- 
iiio  iiitcr  c:eieras  iiitcllecliiales  naiuras,  nec  siinnl 
cre;ilas,  sicul  Origcnes  liiigit  :  iicqiie  ciiin  (orporibns 
[ler  coiiiim  semiiiai;is  ,  siciit  Eii(ifcii;iiii ,  et  Cynlliis  , 
ci  aliqiii  Latinoriim  pr csiimptorcs  ;iflirnianl  .  ipiasi 
natiiru;conse(picnii;un  scrvaiitcs  '.  Scd  dicimiis  crca- 
lioncin  aniime  soluiii  Cre:iiorcm  omiihim  nossc,e( 
corpiis  lantimi  pcr  co  ijiigii  (opiiliiii  scminari  ,  I).i 
vero  judicio  coagnlaii  iti  viilva  (;t  co:npin.;i  ;ili|ue  fur- 
iiKiri  .  ac  li)rm;it(»  j;im  corpDre  ^iniinam  crcari  ct  iii- 
finiili  ,  ul  vi\al  in  iilei(i  hnino  ex  aiiima  coii>l:ins  et 
coi  pore,  el  egrediaiur  vivus  ex  ulcro  plciius  liiiniaii.'i 
S!il>stanli:i. 

(iAPUT  XV.  —  Ncqiie  dnas  animas  csse  dicimits 
iii  iiiio  liomine,  siciil  J^icnbns  ct  alii  Syrornm  ^ci  ibunt , 
u:iam  animaleni  qiia  animelnr  corpus  et  immixla  ^it 
saiignini,  et  aller;im  spiritualem  qii:e  r-atioiicm  mini- 
sifci  :  s  d  diciintis  imain  essc  e;iiiidemqtie  aiiimam  iu 
li  imine,  qii;e  et  corpiis  siia  sociclale  vivihccl,  el  se^ 
incii|)sam  siia  nilinnc  dispoinl  ,  liabcns  in  se  lil)crt:i- 
tciii  arbitrii,  ul  iii  suae  subslaiilix' '  cligat  cogilatioiij 
qiioil  viilt, 

CAPUT  XVI.  —  Soluni  homincm  credinius  h:il)cre 
anim:iiii  suhstantivam  ,  qii:c  exiila  corpore  vivii ,  el 
sciisnssiios  atque  ingeni;i  vivaciier  lciiet.  Ncip:e  c  mi 
corpore  morilur  ,  sicut  Aralus  '^  asserit  :  iK^tpie  (lo-t 
nuxbcum  intcrvallum  ,  sicuv  Zenon  dicit;  qiiia  suh- 
siaiiliahlcr  vivit. 

CAPUT  XVII.  —  Aiiimalium  vcro  anim:c  non  siml 
su!)>t:iiiiivai  ' ,  scd  cum  c;ir;  e  ip^^a  car.  is  viv:  cilaie 
ii:i'.:cmitur,  ct  cum  carnis  morle  rmiiinliir  :  ct  ideo  ncc 
iMiioiie  rcgutitiir,  si( ut  Plaio  ct  Alexinder  pntanl,  scd 
ad  omnia  ii;iliir;c  incitameiiio  diicniitiir. 

CAPUT  XVIll.  —  Aniini  hiimana  iioii  ciim  carne 
nmritnr,  qiiia  noii  cuin  carne,  iil  snpcrius  diximiis  . 
sciiiiii:tlur;  scd  foriii:il(>  in  vciitrc  malris  corpoic,  \U)\ 
jiidicio  crcatur  et  infnn  lilnr,  ut  vival  lionio  inlns  iii 
uiero,  et  sic  (iroccdat  nativilaie  iii  miiiidiim. 

CAPUT  XIX.  —  Dual.us  snhslantiis  taiitum  con- 
siat  liomo ,  aiiiina  et  cariic;  aniiiia  citin  ratione  sua, 
et  cariie  ciiin  scnsibtis  siiis.  Qiios  lamcn  seii^ns  abs- 
que  aiii  ii:c  societale  noii  movel  caro.  Aiiiiiia  vero  cl 
siiic  carne  ration:ile  snuin  lenet. 

CAPU  T  XX.  —  Non  cst  lertius  iii  siibsl:intia  h  .- 
miiiis  spiritus,  sicut  Didymiis  coiitendii  :  scd  >piriiiis 
ipsa  estanima,  pro  spiriiu:ili  ii:ittir.i,  vcl  prociKpiod 
S|»iiel  in  corpore  spiriliis  appcllains.  Aniiiia  vcn»  i  x 
Ci»  v(»caliir,  qiiod  ad  vivenduin  vcl  ad  vivilicandtnn 
aniinct  corpiis.  Tcrtium  vcio  qiii  ab  A|  osiolo  cmn 
aiiini:i  ct  corpore  indiicilur,  spiriimii  gi;ili;iiii  sancii 
Spiritus  csse  intelligamus  ,  quain  orat  Apostolus  nl 
iiitcgra  perseveiet  iii  nobis,  iie  nostio  vitio  aiit  mi  - 
iinainr  ;iiit  fngclur  a  nobis  (I  Tliess.  v,  25);  ipiia  Spi 
ritiis  sdiictns  rjfiKjiet  fictnin  (Sap.  i,  .5). 

C.VPUrXXI.  —  Libcrtati  arbiirii  sni  commisstis 
est  liomo  sl;ilim  in  priiii;i  coiidiiioni',  nt  sobi  vigi  aii- 
tia  mciilis  aimitcnle,  cliam  iii  pr;cccpli  ctistodi^i  pcr- 
severarei ,  si  vcllct  iii  co  qiiod  treaius  fucr.it  pcriii:i- 

•  Mss.  aliqii;>t,  co'po"e. 

'  .\iss.  scx,  cunbeqiienliuscrvijntes.  Alii  trcs,  conscfiucntiu 

sei  viente. 
'  Mss.  oinncs,  in  sua  snbstanlia. 
'*  \iss.  oinsics,     rav  . 
'  \:st.  :i!i  luo!,  >,"l>  t  ir.iw   vlii,  '^.bolinifs. 


<-217 


DE  F,r.Cl.i:SIASTK:iS  DOG.MATir.LS. 


«218 


wnc.  Po  Iqmin  vorf»  soiliiciiono  sorponlis  pi^r  Evain 
rfciilil,  iitiiir.i'  lioiiiiiii  pcnliilil  .  |t;irilor  cl  Vijioreiu 
ai  li.liii  :  iio;i  Uiiikmi  (lcclioiiciii  ,  iic  iion  csscl  siiniii 
(jiioil  oinciidarcl  '  pcicaliiiii,  nco  nicriio  iinliiljjcroliir 
ijiioJ  iiuii  arbilrio  (liliii>sol.  .\laiiot  ilaiine  ad  «iikimcii- 
(!.ini  salnlcin  :irl»iiiii  lihoilas*,  id  csl  ralion;ilis  vo- 
liiiilas  ,  se  I  adnioiionU'  piiiis  Doo  ot  iii\it;iiile  ad  sa- 
liilcni,  ul  vol  ol.g;il,  vol  se(|n  iliir,  vcl  ;ij;;il  occ;isioiie 
>alnlis,  lioc  esl  in-piral.ono  Doi.  Ul  aiiloin  consoi|ii.>- 
tiir  (|no(l  cli^il.  Ncl  (i'iod  stNiniinr,  vol  qnod  ocoavioiic 
agil,  Dei  csse  liltcie  conliiciniir.  Iiiiliiiin  ci°go  salntis 
niiSlre  Dco  niisoiante  li;iboiniis;  iil  aoi|nicscaiiiiis 
salnlifonc  iiispinitinni.  inislr.i;  pole>latis  o«l;  nl  adi- 
pisc:iinnr  qiii>d  acquioscoiilo  ^idinoiiitidiii  cnp  inns , 
diviiii  esl  iiiniioris  :  iil  iioii  lalianiiir  ali  indopln  s;i- 
iiitis  nuincrc  ,  sdllioitiidiiiis  iiostnu  cst  et  oirlcstis 
paritcr  :idjnlorii ;  ul  Ijbjinur,  polcstatis  iios.r.c  est 
ol  iKiiavif. 

CAJ'UT  XXII  (alias  5^).—  naptisma  nnnm  cst, 
scd  iii  Ecolosia,  ubi  iiiia  (idos  est,  nl»i  in  iiominc  Pa- 
tris  ol  Filii  el  Spiriliis  sandi  datiir.  Fl  idoo  si  ipii 
apnd  illos  li:nolic(is  b:ipli7.ali  sniit  (|ni  iii  sanct;i;  Tri- 
I  il.itis  coiircs^iinic  lupli/.;int,  ot  voiiiiint  :id  iio-;;  rooi- 
pi.iiiliir  qiiidcin  qiiasi  b:ip:iz;iii,  iio  s:incta;  Trinit:itis 
i  .vocalio  vcl  coiife^sio  aiiiinlclur  :  sod  ddcoantnr  anlc 
ot  inslrnaniur,  i|Ui)  seiisu  saiicUe  Triiiitalis  inystcriiim 
in  Kcolesia  toiioalur  :  cl  si  consciilinnl  crcdere  ,  vol 
ai  (|uicsciiiit  (onrucri  ,  p:ir}j;iti  jam  (idoi  intcjii  itali! 
coiilirmcnlnr  maiins  iinpositione  Si  voro  parviili  sinil 
vol  lioliclcs  qui  dixtiin.iin  iioii  capi;iiil;  rospiindcanl 
pro  illis  qiii  oos  oircrniil  jnxla  moroiu  linpli/.andi  :  et 
sic  nianiis  inipo^itiono  el  obrisniate  commiiiiiti ,  Eii- 
( liaiisti:e  mvstoi  ii-:  admitlaiilnr.  Illos  aiilcm  qni  iioii 
iii  s  incta!  Ti  i:iil:ilis  iiivoi  :iliiiiio  apiid  li:i  rotioos  bajili- 
■/j(i\  Minl ,  et  vciiMiiil  ad  iios,  biptizari  dcboro  ino- 
iiuiili.iinus,  nnn  robaplizaii.  iNoqnc  cniiii  crcdcndnm 
I  si  cos  fiiisse  baptiz:ilns,  (pii  non  in  noinino  Patris  cl 
Kilii  ct  S|)intiis  s:iiicli  jiixta  roi;ii!:mi  a  Duniiiio  po<i- 
l.iin  tincti  siinl  :  ut  siiiit  raiilianisl:e  ',  Piocliani,  Hor- 
boril.o,  Sipliori ,  ipii  nniic  voc:iiilnr  |{onosi:ini,  Plio- 
lini:ini,  .Moiitanit:o  oi  .M;iiiiiiia>i,  varia  iinpict:itis  p.or- 
iiiiiia  :  vol  Cictenc  i>loriiin  originis  sivcordiiiis  pcstcs, 
(pi;o  duo  prini  i|'ia  sibi  i^Miota  iiitrodiioiinl,  nl  Coi-(|o'i 
ei  Mircion;  vol  coiilruia,  nl  M:iiiicli:ciis;  vel  tria  ci 
barb:ira  ,  iit  Sotiaiiiis  cl  1  lloodosiiis  *;  vcl  itiiilt;i ,  iit 
ValeutinnS  ;  vol  Cbrisluui  liomiiicin  fiiisse  abs  -ik; 
Deo,  ul  Cerinilins,  F^bioii,  Arieinon  el  Plioiinns.  Ev 
istis,  inqiiani,  si  qui  :id  iios  vonorint,  non  rcipilrcn- 
(liim  ab  cis  nlruiii  baptizali  sinl  ,  :iii  iioii;seil  li  c 
t:iiiinm,  si  credaiil  iii  Ecclcsio:  fidcin,  cl  baptizenlur 
(*colcsi:islico  l>;iplismato. 

CAPUT  XXlll  (al.  55).  —  Qnnlidie  Fuobarisli.e 
roinmiiiiionciu  iicrcipcn!  ncc  l.iudo  iicc  viinpcio. 
Oninibus  lainon  (loniinicis  diolni-:  coiiiiiiiinic.:indiim 
sii;idco  ei  liorlor,  si  l:iiiicii  mons  in  :iirootn  pci  caiidi 
noii  sit ".  N:im  li:iboiitciii  adliiic  vidiiniaicm  |ioco:in- 
di,  gravari  ningis  dico  Eiioliaristi:e  porccptioiic  i|iiaiu 
pnriiicari.  El  idoo  (pianivis  qnis  poco:ilo  mordoaliir, 
pccciiiidi  iioii  lialioal  do  c.oleio  vidiiiil;ilein  ,  el  coiii- 
inniiii  aliirus  s:iii>l.ici  it  lacrymis  ol  oraiionibiis  ,  el 
coidideiis  de  Doiiiini  luiscratioiic,  i|iii  peooala  pi;u 
confcssioni  donarcconsucvil.ncccdal  ad  l^ncliarisliain 
inlrcpidiis  cl  sccnrns.  Scd  boc  de  illo  dico  (piciii  oa- 
pitalia  ct  iiiort:ilia  pocc:ita  iion  gravaiil  :  ii:iiii  i|ticm 
inorlalia  crimina  f>0H  l]aptisinuiii  conimissa  prcniunt, 

'  .^Mss.  |lurcs.  Al  cditl,  eritmcl. 

«  Noiinulli  (sxlicos  sic prosoiiuniitiir :  \(iii  lamcn  ad  oblinen- 
ilmn  niiie  illo  qui  qnanctiles  ftiitt  iiiv,  iiiie,  qui  pulsunli  <iis 
apciit,  qiii  lyUiilibtis  doiuit.  nriil  eiqoiuiliim  /)eo  mise- 
ruule el  vi.<,piifute liu!ere uns c, cd.inus^iiu a  lii. i  m tuitiii cc 
uo  lic  sequui  esse  diviiKV  iiispiiulioiii-i  iibeie  confilemur. 
iqitur  ul  uoii  lubamnr ,  elc.  Id  vero  :ili  lioniiue  calholico 
iii>erlum  |>ul.iul  proi  ter  lateiilciu  illic  Peb^iaiiuruiii  er- 
roroni. 

*  >ic  vrss.  Al  o(liti,  1'auUiii. 

♦  Mss..  ihiiidot  s;  vol,  ilicudolus. 

•  sjc  iias.  Ai  cdi.i,  »i;ii'  uffjcui  piccanai  sil. 


Iiortor  priiis  pnblica  pncnitontia  sati^faccrc,  el  ila  S.i- 
ccrdoiis  jiidii  io  rooom  iliainin  ciinimunioni  soriari,  si 
viill  i;on  ad  jiidicinm  ot  oondomiKitioiiom  siii  Euclia- 
ri>iiam  pcr»ipcie.  Sod  et  soorola  satisfaciione  solvi 
iiiorl.ilia  ciimina  iioii  iieg;iiiiiis;  scd  nnitalo  priiis  s:ic- 
ciil.iri  li:ibitii  .  ol  conlosso  rclij;ioiiis  stiidio  per  vitro 
ciirroctionem  ,  cl  jiigi ,  inio  pcrpotiio  Inoln  hiiscnmte 
Dco  ,  il;i  diiniax;it,  ut  coiilr:(ria  pro  iis  (pi;e  poeiiilot 
■ig^it.  el  Eiicliaristiaiii  omnibus  domitiiois  dicbus  siip- 
plox  cl  siibniissus  iisqtic  ad  inorlcni  pcrcipi:it. 

(iAPUT  XXIV  (al.  5i).  —  roenitenlia  vora  csc,  pce- 
nilcnd:i  iioii  adiuiiiore,  el  ndmissa  doflcre.  Satislactio 
l'cenitcnti;u  cst  c:iiis;is  |)Cccaloruin  oxoidcre  ,  nec  ca- 
riiiii  sni.'^esli(inibus  adituin  indul^cre. 

CAPUT  XXV  (al.  iiti).  —  In  divinis  reproniissioni- 
biis  niliil  lerrenuiu  vol  transitoriimi  cxspectoiuiis, 
.siciit  Moletiani  spcrant.  Non  nupliariiin  copulam,  sic- 
iit  ('.crinllins  ct  .M;ircioii  dclir.inl  '.  Noii  qiiod  ad  cibniii 
vol  ad  poniiu  peitinet,  sionl  l'api:i  aiictoro  (a) ,  Iro- 
iKvus  ,  Tortnllianus  ot  I.ai  laiitins  aoipiioscunt.  NiNpio 
pcr  niille  annos  post  resurrectionom  ro},'nniu  Cbrisli 
iii  lorra  fiitiinnn,  ct  sancios  ciim  illo  iii  dclioiis  ro},'iia- 
liiros  sporomns,  siciit  No|ios  (locnit,  pritn:iiii  jnstorimi 
rcsnrrcciioiiom,  ol  sccuinbim  impiornm  :  ot  iiilor  lias 
(liias  moiluonim  rosni roclioiios ,  geiitos  i}.'noraiiles 
Dcnm  iu  aiigulis  lorrariim  iii  carnc  roscrvauibis  :  (]u:f. 
post  iiiille  aiiiMis  regni  iii  torra  justoniiu  ,  instigante 
diabolo  movondc  sint  ad  piigii::iu  coiitta  jnslos  re- 
gnaiitos;  ct  Domino  pro  jnstis  piigiiante  iiiibic  ignoo 
(()iiipesoeiid:is  :  alqiie  ita  iiiorlu;is ,  cniii  c;t'lcris  iii 
inipiol:ile  aiiie  niorliiis  ad  ;cleriia  siqiplicia  in  iiicor- 
mplibili  cariie  resiiscilandas. 

CAPU  r  XXVI  (al.  5G).  —  Nnllnm  cicdinnis  ad  sa- 
liitom  iiisi  Dco  invitaiite  venire.  Nulliim  iiivitaliiin 
saliilcm  su.^iin  nisi  Doo  anxili:iiile  o|iorari.  Niilliim  nisi 
oranlem  anxilium  promcieri.  Nuliuni  Dei  voluntatc 
porirc,  scd  poiiiiissn,  pro  clcctionc  nrbitrii,-ne  inge- 
niiitas  polcslalis  sciiicl  liomiiiibus  attribula  ad  servi- 
lcin  cou^itnr  nocossitalciu. 

CAPUT  XXVII  (al.  57).  —  Malnm  vd  malitiam 
non  csse  a  Dco  crcalam,  scd  a  diabolo  invoniani  qtii 
et  ipsc  boiiiis  a  Dco  crc.iliisesl.  Scd  qnia  liliero  arbi- 
trio,  iilpole  ralioiialis  cicalura,  commissiis  est,  ct  co- 
gi;aiidi  ;iccepor:it  f;icultalem,  soionliam  lioni  vorlit  ad 
iiialnm  :  ct  inulia  co-^il^iudo  laclns  o^l  invciilor  iiiali  : 
ot  qiiod  iii  so  pcrdidorat,  itividil  iii  :iliis,  iicc  coiiten- 
liis  soliis  perire,  siiasil  :iliis,  ut  qiii  essel  sti;c  iii:iIiti:K 
invcntor,  (ierol  ot  alionim  aiictor  :  cl  ex  co  iii:iliiiii 
vcl  iu:ililia  poicirril  iii  o;oicras  r:ilion;dcs  (roalni:is. 

CAPU  I  XXVlii  (;il.  .>S).  —  Unde  cognoscinius  iii- 
bil  c.-tse  u:iluia  iinuiutabile,  nisi  solniii  Hciim,  Palrcni 
ct  Filiuni  el  Spirilnm  s:iiiotiini,  qiii  iiiiilari  iioii  potesl 
a  boiio.  (piia  iialiir:i  posvdct  bonuiii,  ncc  polcsl  aliud 
(jiiid  cssc  qiDiti  boiiiiiii. 

CAPUf  XXIX  (:il.  .')9).  —  Aiigcli  voro  qni  in  illa 
(liia  crcati  siitil  bcatiliidinc  pcrsftveraiit ,  noii  milnr.i 
possidciil  boniini,  iit  noii  niiilarentiir  cnm  caleris, 
M'd  :ir!iiliii  Scrvaiilcs  bonaiii  V(|nnl;i(om,  ol  boiiiini 
coiidilionis  ,  el  iiilciii  mki  Doiiiino  sci'\:i\oriiiit.  Uiidc 
( t  inorilo  :ib  ipso  D  iniiio  s:iii(  ti  .Xngcli  vocantnr, 
qiiod  tcniicriiit  arbili  ii  saiiclitalcm  ,  iiec  socioruiii 
cxcmplo  dcviaverint  a  boiiu  '. 

•  Mss.,  deleclantur. 

'  Aiiie  otlilis  iria  isliixc  ca]  ilula  qns  a  manuscri|  lia 
al)suiit,  adjocla  luoraiil : 

«  FicJes  vcra,  qux-  csl  calliolica,  oiniiium  crealiit:irnia 
t  sivesj  iritiialiiini  sive  cor|.oraliuiii  boiiaiii  coniilctiirsiii)- 

<  st:iiitiam,  ol  iiia.i  iiiillaui  ossi;  iialiiratn  ;   (]uia  Dciis,  (lui 

<  iiuiversil;jlis  csl  couJilor,  iiiiiil  noti  lioiiiitn  iecil.  I  tiiic  el 
a  dial)olus  l)0iiiis  essel,  si  iii  eo  (piod  tadus  osl  |.orii  aiio- 
<.  rot  sed  qiiia  iiatur;ili  excolleiilia  iiialousiisosl,  ol  iii  vir- 
c  WziQ  iioii  slolil;  Qiiti  iii  coiilruii.uii  sul).siaii:i.iiii  tiaiisiil, 
(1  sed  a  suiiiiiio  lioiiu  ciii  (lchuit  a'ili:crere  discossii. 

a  virtnlcs  au;<Oiica?  (pie  iti  di\iiio  aiiiore  Iix:c  pcrstitc* 
i  ruiil  lapsis  supetbioiiiilius  aiigclis,  lioc  iii-aiiere  rciiihu- 
( liunis  acccporuiit,  ul  iiulla  jam  rubigine  subrii  iciilii 

(</)  vidc  IlicroiiTniuni,  lib.  de  Scrljilrribus  Ecciosiasticis. 


i219 


AlTEiSDIX. 


liiO 


CAiMiT  XXX  (;il.  Cr>).  —  noiiPR  Kiinl  iiniillin  ,  s<'<l 
causa  liliornni  (!Uoni|>i;s(;cini;«'  rornitalionisolilditn '. 

CAPUT  XXXI  (al.  bi)- —  Mcliorcsl  c.onlincnlia  ; 
sccl  iion  sihi  snfricil  ad  iifjalilndincm  ,  si  pro  solo 
amorc  piulicili;!-  rclinclur,  scd  si  cl  lioc  ciiin  aflocui 
causa  vacancli  Doniiuo  ciif^iliir  :  ali(i(|nin  (livorlinm 
inagis  conjiiKii  vidcliilnr  (^ssc,  (|nain  caslilas. 

CAPUT  XXXII  (;»l.  05).  —  Vii}j;inilas  ulro(|nc  ho- 
110  praicolsior  csl,  (|uia  ci  uatnrain  vincilct  |»iign;iiu  : 
iialniam  ,  corporis  iiilcgritate  ;  pngnain  ,  pace  casii- 
moni.c. 

CAPUT  XXXi:i  (al.  CG).  —  Boniim  csl  iu  cibiim 
cum  graliarnm  aclioiic  sumore  (|uidi|iiid  Deus  cdcii- 
dum  pricccpit.  Alislincrc  aulcin  ab  alirinihns  ,  uon 
quasi  uialis,  scd  (piasi  noii  ncccssariis ,  noii  cst  nia- 
liim.  Modorari  vcro  corum  iisuin  *  pro  ncccssilate  ol 
lemporo,  propric  Clirislianiiruin  csl. 

CAPUT  XXXIV  (al.  07).  — Maias  dicerc  nnplias, 
vcl  foriiicaiioni  comparaudas  aul  stiipro  ;  cibos  voro 
crcdore  iiialos,  vol  mali  c;insam  percipioiitihns  ',  iion 
est  Cliristianorum,  scd  proprie  Lncralilarum  ^cl  Ma- 
niclincornm. 

CAPUT  XXXV  (al.  G8).  —  Sacrat;T>  Ooo  virginitali 
nuplias  cii.icpiiiio,  aul  pro  aniorc  casligamli  corporis 
abslincnlibiis  a  vino  vcl  carnibus  niliil  crcdere  uicrili 
accrescore,  ncc  lioc  Cliristiani,  sod  Joviiiiaui  cst. 

CAPUT  XXXN  i  (al.  G9).  —  Inlcgra  fido  crcdeiidnm 
cst,  bcalam  M;iri;im  Dei  Cliristi  imilrcm  cl  virgiiiom 
coiicepisso,  cl  virgiueni  goiuiisse,  ot  posl  |iarlniu  vir- 
ginoni  p('rm;iiisissc.  Ncc  est  blasplien!i;i'  llelvidii  ac- 
«luiesceiidum,  qui  dixil :  Virgo  aiile  parlum,  non  virgo 
liosi  parlnm. 

CAPUT  XXXVII  (al.  70).  —  Elcmenla,  id  esl,  coe- 
liim  et  lerram  non  credimus  abolenda  p(;r  ignem,  sod 
in  meliiis  coHinnitand;i  :  fignr;im  qiiO(|iie  innndi ,  id 
esf,  imngineiii.  non  subsl:iiiliam  transilnram. 

CAPUT  XXXVIII  (al.  71).  —  Domim  esl  facultalos 
ciirn  disponsalione  panperibus  erog;ire.  Molins  esi  pro 
iiilentione  so(|iiondi  Domiiinm  scmol  douare  ',  et  ab- 
soliilnni  «oljic  indine  cnm  Christo  ogere. 

CAPUT  XXXiX  (al.  72).—  Maritum  duanim  posl 
Rjptismum  niaironaruiu  Cloiicnin  iion  ordinandum. 
Neqiic  cnin  qni  iinam  qnideni,  scd  concubinam  ,  noii 
niaironam  habnit.  Nec  illnm  qiii  vidiiam  ,  ant  repu- 
dialam ,  vol  nicrclricem  in  maiiimoiiio  suiiipsil.  Ne- 
qnc  e:Mii  qni  sciiielipsiiiii  quoiiboi  coiporis  siii  inem- 
liro  iiidij,'iialioiic  ;iliqiia  vcl  jnslo  iiijiislove  liinoie  * 
siipor;ilns  lrinic;iveril.  Noqiie  iilnm  qiii  nsnnis  acce- 
jiisse  convincitur,  aut  in  sccna  lusisse  dignoscitnr. 
Neqiic  onm  (iiii  pnblica  poeiiit('iiti;i  iiiort;ilia  crimina 
doflet.  Nequc  illiim  qni  ali(|n:in(io  in  fiiriaiu  versiis 
insanivil,  vol  affl  ilione  diabili  vcxatus  e-l.  Ncijue 
cum  qiii  pcrambi:ioncmad  imilalionemSinioiiis  M.igi 
pecnniaiii  olTort. 

CAPUT  XL  (al.  73  ).  —  Sanclorum  corpora  ,  el 
|T.T(  i|iue  boatornm  marlyruni  reliiiiiias,  ac  si  Ciirisli 
V.eiibra  sincerissiine  lioniira;id;i  ,  ot  basilioas  enriim 
iioiiMnihiis  appclhitas,  volnl  loca  divino  ciillui  inaiici- 
pala,  afroclii  piissiiiKt  ct  dovolioiic  (idolissiiita  adcun- 
(las  crodiinus  '.  Si  qiiis  contra  hanc  seiilenli;ini  \eiiil, 
noii  Chrislianus,  scd  Euiioniianus  et  Vigilanlianus 
crcditur. 

«  cul|ije  mordeanliir  :  nt  et  in  conlcmplatione  Condiloris 
»  sine  fclicil;ilis  liiie  perinanoaat,  ol  in  hoc  sic  coiiLiila; 
«  aeloriiastabililalo  snbsisianl. 

«  Tales  creali  suiil  angoli :  ul  si  vcllcnt,  iii  boatitndi.as 
«  luco  persislereiil;si  aiilcm  voilciii,oliainIabi  iioinissent. 
B  Unde  el  sataii  cnin  SL-iiuciiiihus  lcgionibns  cocidit.  sed 
I  post  ejus  lapsuin  iia  confirinali  suiil  Angoli  qui  perslite- 
i  ruiil,  ulcadcr.o  oiniiiiio  non  posseiil;  ((Uia  ne  oinninojam 
I  cadercnl,  virliilcin  incoinniulabililalis  accepcruut.  » 

'  Quidaai  Mss.,  uon  concitjiisceutm  el  foruiculionu  ob- 
tcntu. 

*  Mss.,  Moderari  vcro  cnrniimi  nsrm. 

*  lidili,  rel  mtililias  crnmrc  j)ercipicntibus., 

*  Kdili,  nieracliilaruin. 

*  Editi,  insiinul  dounre. 

*  (.ohmilnusm.fjustoinjustovejudicio, 
'  ALesl,  "creaimus,  a  Mss. 


CAIUT  XEI  (al.  7  4).  —  Baptizalis  tanluni  itcr  ess»; 
saliitis  credimiis.  Niillum  catc(  hnmcnum,  qnotnvis  in 
bonis  opcrihiis  dcfniictnm  ,  vit:iin  a;tornam  liaben; 
crodamiis,  oxccplo  in:irlyrio,  nhi  tola  D.ipli^mi  sacra- 
mcnta  comploiitiir.  Da|ili/.aiidnscoiifitctur  lidciii  stiam 
corim  sacordotc ,  ct  inlorrog^itns  respondei  :  hoc  <»l 
niarlyr  corain  porsecutorc  facil,  qiii  cl  confitetur  (I- 
dcin  sn:im  ,  ct  inlorrogatns  rospondcl.  Ille  posl  con- 
fessionem,  vcl  asjicrgitnr  aqna,  vol  Inlingitnr  :  ct  hic 
vcl  aspergitnr  sangiiinc  ,  vcl  conlingilur  igne '.  Illo 
manus  imposilione  poniilicis  acci|iii  Sjiiritiim  san- 
clum  :  liic  locntoriuni  '  efncilnr  Spiriliis  sancti,  dnm 
non  est  ipso  qni  loqnilur,  sod  Spiritiis  P;ilris  qui  lo- 
qiiilnr  iii  illo.  Ilb;  communical  Encharistia;  iii  com- 
incinoialioiic  moitis  Doinini  :  hic  ipsi  Chrislo  coin- 
morilur.  Ille  confitetnr  se  miindi  aclibns  rcnuiitiatu- 
ruin  :  hic  ipsi  renuntiat  vitx.  Illi  pcccaia  omiiia 
dimittiiiilnr  :  in  islo  exstingiiunlnr. 

CAPUT  XIJI  (al.  T6).  —  In  Eucliarislia  non  dehet 
piira  jiqna  olferii  ,  ut  qnid;im  sohrietalis  fallimtur 
iniagine;  scd  viiiiim  ciim  aqiia  mixlum:quia  el  viniirn 
fnit  in  redemptionis  nosira!  mysterio,  cum  dixil, 
l\on  bibam  aiiiodo  de  lioc  genimine  viiis  (IUaltli.  xxvi, 
29);  ot  af|iia  niixtnm,  qnod  post  C(i;iiain  daijatur.  Seil 
ei  do  l;iIoro  ••jns,  qiiod  l;iiiC(;a  perfossiim  cst  ,  aqiia 
cum  sangniiic  ogrcssa,  viiinin  de  vora  ojnscarnis  viie 
ciim  a(|iia  cxiiressnm  osicndit. 

CAPUT  XLIII  (al.  7G).  —  Bima  csl  caro  nostra  et 
valde  boiia,  iilpote  a  bono  oi  ;i  solo  Deo  condita;  ct 
non  est  inala  ,  nt  voluiit  Selhianns  el  0|iliianiis  '  et 
Patriciaiius  :  ncc  mali  cansa,  iii  dociiil  Floriiins  * :  nec 
ex  malo  et  boiio  compacia,  ul  Mair.chaius  bbispliemat. 
Sed  ciiin  sit  crcationo  hoiia  ,  aihitrio  aiiiuKC  crficitiir 
nohis  vol  boiia  vel  mala,  iinn  mutaiione  siibstaiiti:o, 
sed  exscculionis  mercode  '.  Ijisa  enim  e^l  qua;  stabit 
anle  Iribunal  Chiisii ,  in  qua  rolcnil  aninia  propria 
corporis  pront  gcssit,  sivc  boiiiim  sive  maluin. 

CAPUT  XLI V  (al  77).  —  In  lesiirrectiouc  e\  nior- 
luis  sexns  foiina  non  iiiiit;ibitiir  :  scd  vir  nioi tnns  re- 
surgcl  in  foinia  viri ,  ot  fcmina  in  farm:i  feiniiia;, 
carens  sexiis  lamon  hiijus  vil;c  t;intum  condiiione  . 
iioii  sjiecie  ii;iliirali;  ne  iion  sit  veia  resurrectio,  si 
non  id  resurgel  qnod  cadit. 

CAPUT  XLV  (al.  78). —  Anle  passionem  Domini 
oinnes  aniuKe  sanclorum  in  inferno  siih  dehilo  pr.-e- 
varicationis  Ad;e  lcnebantnr,  doiiec  aiictoritate  Do- 
niini  per  indcbitam  ejus  mortein  de  servili  conditiune 
libcrarenliir. 

CAPUT  XLVI  (;il.  79). —  Post  ascensioncm  Domini 
ad  coelos,  omniuin  sanctorum  aniinaj  cuin  Cliiisto 
sunl,  ot  exennles  do  corpore  ad  Chrislnm  vadiinl,  cx- 
spcclantes  rcsnricctionem  corporis  sui,  iit  ad  iiilc- 
gram  el  pcrpctiiam  '^  lic;itiliidiiioin  ciiin  ipso  paritor 
immiileniur  :  sicut  el  poccaiorum  aniina)  in  inferno 
suh  timore  posil:c  cxspccianl  rcsnrreclionem  sui  cor- 
poris,  iil  ciiin  ipso  ad  poeiiam  dctr.idanlnr''  sntcrnam. 

CAPUT  XLVll  (al.  80).—  Pocnitonlia  abolcri  poc- 
c:Ua  iiidubitaiitor  crcdimus ,  etiainsi  in  uUinio  vil;o 
S|iiiiiii  admissoruin  poonitcal,  et  piiblica  lamonlalione 
peccala  prod;iiiliir  :  quia  propositiim  l  ei,  qno  decre- 
vit  salvare  qnod  perieral,  stat  immobile  :  el  ideo 
qiiia  voliinlas  ojus  non  niulalur,  sive  cmoiidalione 
vitac,  si  tempus  concoditur,  sive  supplici  "  confessio- 
ne  ,  si  continiio  viia  exceditur,  veiiia  peccaioriim 
fideliter  prxsiimaiur  ab  illo,  qui  non  vnlt  morleni 
pcccaloris,  sed  iil  convertatur  a  perdilione  ptKnilondo 
{Ezcch.  xviii,  52,  e/ XXXIII,  H),  el  salvalus  inisora- 
lionc  Domini  vivat.  Si  quis  alilcr  de  justissima  Dei 


*  Mss.,  vcl  iiilinqilur  icjne. 

'  sic  Mss.  K.diii,  iiabitacultim. 

'  Mss.,  opliinimus. 
.   *  Sic  Mss.  Al  cditi,  rlorirmus. 

'  Ali(|uol  Mss.,  cxcusatione  commercii.  Quidam  autem 
exsecutiom  comincrcii. 

*  Quidain  Mss.,  perfectam. 

*  Mss.,  couverlanlur. 

*  AUquot  Mis.,  sivc  publica. 


1?21 


INDKX  I.KKUM. 


iil'* 


l)ict:ili'  sonlit,  nnn  r.Inisli:mn!i,  scd  Novniianiis  ost. 

CAPUT  XLVIII  (al.  81).  —  fiilfrii.K  :iiiiin:i>  co;-!- 
lalioiios  ili:ilioIiiin  iion  viderc,  ctMli  siiiimh  :  sril  iiinii- 
biis  cas  corp  >iis  ab  illo  cl  aircclioMimi  iniliciis  collij"!, 
pxpcrimcnlo  diiiicinius.  Sccrcla  aniciii  conlis  soius 
Hic  noxil  atl  qMcin  trcilur,  Tu  solm  nosti  corda  fitio- 
tum  hominum  (III  lieg.  Yiii,  51)). 

C.APUT  XLlX  (ai.  iii}.  —  Non  onincs  inalx  cogila- 
licncs  iioslra' scnipcr  (lialMiIi  iiisiiiiciM  cxcilanlur,  scd 
n!ii|uolies  c\  nostri  arbilrii  niotii  onicrgiiiil.  Uoiir. 
aMtciii  co};iiali()nos  scnipcr  a  Dco  suiil. 

C.VPUT  L  (al.  83). —  D.iMiioncs  pcr  ciicrjiicnm  0|>e- 
rationcni  '  ii<  n  civdimns  sniislaiitiaiiicr  liLilti  :ininKc; 
scd  a|)|)licaiioiie  cl  opprcssione  iiiiiri.  liialii  auicin 
nii-nli  iiri  soii  pos^ibile  c>l  i|iii  crcavil,i|ui  naluiabub- 
sistcns  incorporens,  ca|iabilis  csl  sii;c  racliire. 

CAI'UT  Ll  (  al.  81).  —  Signa  ct  prodi^ia  cl  sani- 
laics  cti:!!!!  pcicatorcs  in  noniine  Domiiii  faccre  ab 
ipso  Dco  ilidiciiiins  :  ct  <  niii  alios  liac  piMstiiiiplione 
jiivcnl,  sibi  pcr  :iinliilionciii  liuinaiKC  gloii;e  iioceul; 
i|uia  gloriaiitur  iii  dalo  ralso ,  id  c>t  iion  nicrilis  de- 
Lito. 

CAI'UT  Lll  (;il.  83).  —  Signis  ct  prodigiis  clarum 
pussc  licri  Cbristianiiin  .  iium  laiiien  sancluin  ,  si  iii- 

'  llalioiil  Jlss.,  pcr  c«c.'y/;«/h,  ct  (imiltiiiil,  operaiioiieiii. 


lcmpcr.:lis  cl  asjicris  nio!il)iisa?nt :  lcmponlis  aiiieni 
cl  phicidis  motiliMs.  cli:ini  aiisiplc  sipnuriim  rlTic;ici;i, 
ct  s;iiicliiMi  ct  pcrfi  ctiiiii  et  l>ei  lioniinem  licri  recle 
crcdmins. 

CAPUT  LIII  (al.  8G).  — Niilliis  .sancliis  ct  jiistns 
carcl  pcccato  :  iicc  laiiicn  cx  lioc  desinii  cssc  justns 
el  saiictiis,  ciim  aircciu  lciical  saiiciiialciii  Non  (Miiiii 
iiiiMi;c  Mriluis.  scd  propositi  adjimiciilo  pcr  Dci  gn- 
t  am  aciiiiirimus  sanciitalcm.  Kl  idco  vcracilcr  se 
omiics  s;iiicti  proiiimliant  pcccalorcs,  ipiia  in  vcriiali! 
ii;iiicnt  (|i:od  plaii};;iiit ,  ct  si  iion  rcprcliciisione  coii- 
scicMti;i',  corie  niobiliiate  pra:varicalricis  natiinc. 

CAl»l  T  LIV  (ai.  X7).  —  Dasciia,  id  cst,  doiniiiic:K 
rcsiirrcciionis  solciniiiias,  aiilc  traiisgrcssum  vcrnaiis 
a>ipiinociii  ct  (|ii:iit;c  deciiH:e  lun;c  pcrreclioncni  iioii 
potcsl  celcbrari  ',  eodciii  taincn  meiisc  iial;r. 

CAPUT  LV  (al.  88).  —  Proplcr  novcllos  lej-fislato- 
rcs,  (|ui  ideo  nniinam  l:intuiii  ad  imagiiieni  Dei  crea  ■ 
Liiii  dicniil,  ut  qiiia  Dciis  iiic()r|iorcus  reclc  crcditiir, 
cli;im  iiicoiporca  aiiima  csse  crcdaliir,  libcrc  conlilc- 
iniir,  imagincin  in  xUcrnilalc,  simililMdincm  iii  iiiori- 
bus  invciiiri. 


'  In  codicihiis  Mss..  et  quiiila'  (l'ciww  (vcl,  sc.rKv  ilcci^ 
tiiw)  liiiia:  iiiilium  iioii  pvtat  ccL  brii:  i. 


INDEX  RERUM 

QUM  IN  HOC  TOMO  OCT.WO  CONTINENTUR. 


IN   OCTATIM   TOMIM    PR.FVATIO.  9-10 

Au.MO.MTIO   IN    LlliniM    DE   II  I  RF.>inCS.  l.*)-l(l 

Decodeni  libro  Kpiblohe  (|iiaiiior.  Ibiii. 

S.  ALIIKI.II  AL(;iSilM,  IIIIM'(iNKNSIS  K.I'ISr.()PI,  l)K  ll.£- 

llKilBlS  Al)  yloDMI.IDKLM  I  IIIKIl  l MS.  21-22 

S.  ALKFJJI  AKiLSIlM,  lllfl-ONK.NSIS  KriSCUl'!,  TIUCIA- 

ILS  AI)\KI1SLS  JLD.KOS.  5l-.')2 

OrtT  PRiMCM.  SevciH:ilis  Dci  cxciiiplimi  iii  cxcisioiie 
J4iJa'<.)rMiii ;  hoiiil:ilis  vcro,  iii  iiisilioiic  (;ciiliiiiii.Jii- 
d.Toriiiii  c;?cilas  ex  Sciipliiiis  \olcris  rcslaiiiciiti 
coiiviiicciKl:i.  ibiil. 

II.  iiibiiuiiieuti  vclcris  lilirosad  iios  pcrtinere,  eo- 
ruMi(|iic  |>ru'cc|  la  per  iius  iiioliu.s  iiii|ilori.  tbid. 

III.  ClirislMs  lc},'ciii  iioii  cvaciiavil  ;iigucM(lo,  scd  im- 
I  IcikIu  iiiiila\il.  Miitaliu  volonini  saoruuioiitoruin 
pncdicta  iii  l*saliiiis.  5o 

i\.  clirisius  iii  i>saliiiu  (|iiadi'agcsiii)o  (iiiarlo  prxiiuii- 
liaiMS.  ibid. 

V.  httiio  isalini  soxagcsinii  oclavi ,  (iiii  dc  clirisli 
pas^ioiie  scri|>tus  o>l,  eliaiii  iiiiilatio  pr:cdjciuir.  oi 

VI.  riliditsi|iiO(|iio  rsaliiii  sc|  lii:i^ositiii  iiuiii  pr:ciiiiM- 
iial  niMtatiuiiciii.  Miilatiuiiis  laoioiKho  tobtiiiiuiiia 
a»iitia  Jikhcus  a|  erliora.  bo 

Ml.  Jiidxi  piu4)liolia.M|iiaMl;iiii  pro  sc  mm  reclc  iii- 
lcrprclaiilos.  iju:o  iiiagis  iii  Jiid;ous  (|ii:idr.iiit  Tru- 
1'liotaiuiM  voccs  TiT 

illl.  Jiid:ouriiiii  a  Dco  (liiiiissio  pcr  Isaiaiii  |  r:ci)ii!iliala.      50 
iX.  Uiiuissiu    JiKhcuriiiii    chuiiis  pr:c<lioia    por  .M;iia- 
diiaiii.  sacriiiciuQi  cbi  i:>tijii^ruiii  ubiiiiio  iii  lorra  cl 
iuca'io  uM.rliir.  (50 

X.  (jiia  charitalo  iiiviiandi  Jiuhci  :id  lidcin.  U3 

Admu.mtio  i.n  LinntM  uk  ctm.itatf.  cnKnK.Nni.  Go-Gl 

h.  Al  IIHJI  ALI.LsllM,  llirniM  .\>IS  KriM.01'l,  DK  Lll- 
I.IIAIK  CUKDKM)!  AD  llO.V)llA  1 1  M  I  IIIKI',  LNLS.  — 
coiiirj  M;iuioli:c<js  di.-»)  iilal,  |  rolialiine  i|  sns  sa.Ti- 
lcf;c  ac  teiiicre  iii  cos  iiivclii ,  <|im  c:itliolio:c  lidei 
auolorilaiciii  soipiciilos,  ail  Miysloriuriiinliitolli^'cii- 
liaiii  sobt;  iliius  siil>sidiocoiii|  araiil,  diii))  cacreiiiisit 
(lii;o  nondiiiii  valoiit  aiiiiiio  poicii  ore.  Sod  iiiipriiiiis 
osloiidil  \etus  rcsiaiMciiluiii  perporain  ab  iisdoni 
hx'rotiois  rcproliciidi.  Go-GO 

Caw-t  rHiMCM.  (juo  cunsiliohxcllonoralo  scribat.  llx'- 
rciioiis  et  hxrolicis  credeiis,  noti  idoiii  opoiis  ar- 
gunieiiliiMi.  (juoiiiodopcr  \iaiiii:li:ios  Aii^'iisliiius  <Jc- 
coplus  ovasoril.  Maiiioh.corutii  dicluin  iti  sux  sccm; 
doiortorcs.  ibid 

U  \iatMcli.x'i  vclus  TcslaincnliuQ  rcprchciidunt  apud 
iia^cniut  G7 


III.  Qu:idruplex  Scripturas  \  cieris  Testamenli  traclan- 
di  ralio.Historia  el  .'ctiolo},'ia  iii  SciiplMiis.  Aiialo^'ia. 
Ailo^oria.  I.ex  iiuii  neoossaria  iiisi  iis  qiiihiis  iililis 
cst  sorvilus  ac  tiiiior.  Mystoria  iii  \  eteri  Legc  vo- 
laia. 

IV.  Triplcx  crror  Icgcnliiiin. 

V.  Tres  Scii|tutai'itiM  (luai  utiKiiic  (liircrenli^c.  Kcclc- 
sia  catliuiica  erioris  secMiidutii  uiluin  iiKHliitii  cx 
jir:cdiolis  rodaryui  iiuii  i.utosliu  Votoiis  lcslanieiili 
locliune. 

\l.  De  scri|  turis  iion  credeiiduni  expositoribus  ea- 
riiiii  iiiiiiiicis. 

Ml.  cuxrciKla  vcra  roligio.  In  eis  qiirprcnda  qiii  cx- 
ccilMiil  liaiiia;  cciobriiale  ct  UMiiiiiiiii  uccit|);iiioiie 
po|  iduruiit.  objcclaii  tiiistra,  :i|.iid  (  :imc(:s  esse  vo- 
litalotii ,  iioc  (iMxroMihiiii  iii  tiiiiiiiiiKJiiio  Catlulico- 
coiiiin.  roMiere  visum  lloitoialo,  abstirda  (iu;cdain 
IraJi  iii  calliolica  rcii-ioito.  A  rob^^ioiie  (iiiuirciida 
a|  ud  (milioiicus  tiiltil  |  rt.ltilich^it.  cuiti  iiKiiiiriiitr  vi;- 
ra  roliyiu,  sutnoiidiiiii  oxordiuni  a  c;itltulica  KloIo- 
sia. 

\  III.  Qiia  Augiistitius  via  venorit  ad  calliolicain  roli- 
gioiicni. 

IX.  catliolica  FccKisia  vcnicniibns  |.ra'ci|  it  (idcni; 
lucrotici  |irotiiilUiiit  ralioMoiii.  Mliil  vitii  csic  iii  li  lc, 
aitiiic  iiitcr  cfcdctitctii  cl  cicdiilMtii  ((piod  iiotncii 
ciilj):c  daliir)  plutitiiiiiii  iiitcrosse. 

X.  TMrpe  11011  csse  croilorc  iii  roligionc.  rialioiif  jicrci- 
pieiuhc  iduiici  |,crpauci  :  via  ad  roliyioucni  tulior 
cl  t(Micii(la  aboiitiiiliiis  fidcs. 

XI.  Crcilciitcs  al)  0|  ittatitiMin  lcmcritale  quoinodo 
aiioiii.  Iiitolligcre,  crcdorc,  opinari. 

XII.  crcdoro  iii  iiiMlljsi|it;iiii  iiocos,sariuin  ad  buniatiain 
sociolatcni.  Iiccliabiiiitiin  obloiiipcrare  sapionii- 
bus. 

XIII.  (jui  sapicntia  carcl,  non  (iiixrit  sapicntcm  ,  iiisi 
esso  crcdat.  tla  ol  roligio  iiuu  (iu;irilur,  iiisi  csse 
credalur. 

XIV.  si  iiiliil  crcdeiidiiin  csl,nec  ipsa  essc  religio 
crodolur.  Chrislo  crcdcnduiii  csse  docciil  oiiiiics 
etiaiii  it;crolici.  cluislus  i| se  iiKixiiiie  cxcgit  lidom. 

XV.  sa|,ieiitia  Dei  iucaiitaia,  via  ad  reh^'iuuein  cuiii- 
mudissinia. 

X\l.  Aucloritas  diviiiitus  coiistituta,  qua;  parliin  mi- 
raculis ,  parliin  soiiuiMilium  niuiiiiudiiic  ino\ctaJ 
iidcii). 

XVII.  Mcrcs  boni  po|ulis  qiiam  utililcr  auctoritaic 
peisua:>i.  bc(.lcsia.'  calhulica'  aueluritas. 


C8 
11 


78 


Ht 
82 

81 

8.'i 

8) 

89 
90 


i223 


iNDKX  nrnuM. 


1221 


XVlll.  Co!ic'.ii.sio  |W'r  cxliorlalioiicm.  I'(;isicn  f;il)»;lla.        01 

S.  .M]lll'.l.ll  AKUJSII.M,  IIII'I'()M.^SIS  I-.I'M;()I'I,  I)K 
DDAUDS  AMM\1»IS  COMHA  MAMCII.l.OS  l.llllll 
DMls.  —  varii;'li;i'is  li:iTi!lii:is  (lii:is  :iiiiiii:is  iii  iiiio- 
(|iio(iiiii  lioiiiiiu!  «^s^c,  uiiiiiii  (Ji;  l)i'i  MiiisUiiiliu  1)0- 
iiaiii,  :illt'iaiii  iiiahiui  (ic,  lciichraniiii  ;;ciili;  iiec  a 
Dco  coikIiLiiii  (licciililiiis  (1( ll  sc  Aii;,'iisliiiiis  sic 
adlwsissi!,  ulad  i;»ti()iics(|iiiliiis(lilii;iiiK;iiliii)i  if^lu^J 
cveitilur,  laiii  ol.\iai  laiiKiui;  iiiaiiitcst:is  iioii  aU(;ii- 
deril.  rriinum  ciiiiii  coiisid(;iaiili  lacile  aiiparerc, 
omiieiii  aiiiiiiani,  cuni  vila  (iu;cdam  sil,  r(;s(|ue  iii- 
lelligiliilis,  ac  i.roiiidc  lucc  vi.Mi.ili,  (iua:ii  a  Deo 
csse  Mani  li;ci  lalciiUir,  iiiic.sliiilior,  auctori  l)(;o 
iribuendaiu.  I.oca  V(;ro  Scri|  liir:c  (juibus  ilti  malos 
ex  Dcoiion  ('sscdisiiuia  il,  aliorum  loc(/ruui  coiit|ia- 
raiione  niclius  cxiilicari,  i'oslca  cliaiii  cx  pcccali 
cl  voluiilalisdcliiiilione,  cx  Viiiia  jieccaloiuiii  (lua; 
|;eccaiilibus  dalur  iu  Kccli;s a,  laiidenuiue  ex  iiuni- 
teiidi  aHcclu  j.io  at(iue  uliti,  evideulcr  omiiiiio  de- 
deuionstrari ,  jiecca.ilcs  aiiiiiias  iioii  nalura  iualas 
csse.  9o-9i 

Caput  pniMUM.  Manicliacorunn  crror  de  duabus  anima- 
bus,  quarumaltera  nonsit  a  Dco,  qua  ralioiie  cx|.u- 
giialur.  Aniina  omnis  cum  vila  (iux'dam  sil ,  nonuisi 
a  Deo  viUc  foiile  csse  iiotcst.  liiJ. 

II.  Si  luxqua;  scnsu  perci|iitiir  l)eumliab(;t  auctorem, 
ul  falcnlur  MauiclKci ,  u.ullo  inagis  auima  qua;  solo 
inlcllectu  peicii-ilur.  lU-l- 

Ilt.  Corj.us  ctiam  omne  a  Deo  e.sse  unde  probaliir. 
Aiiimam  illaui  (luic  iuala  diciuir  a  .n  auicliaiis ,  luce 
csso  meliorem.  9."> 

IV.  Aaiina  ctiain  musca;  pr;cslan!inr  isla  lucc.  0(i 

V.  viti^)s;c  aniina;  quaaquaiu  daiiiiKiuile,  (luoniotlo 
liuic  luci,  qua;  in  gcnerc  suo  laudanJa  est,  aulcccl- 
laiit.  il>iil- 

\l.  An  ipsa  cliam  viti  i  tanquani  intclligibilia,  luci  sen- 
sibili  praercreiida  siut ,  cl  Djo  ul  auctoii  triljuen- 
<la.  vltiuni  animi  est  dcfectus  quidam ,  rectc  iion 
intcr  iiitelli.iiibilia  iiumera;ulus.  Ipsi  dcfectus,  eliam- 
si  inter  inlclligibilia  iiumerarculur,  uuu(|uam  a.ite- 
poneudi  rcbus  sensibilibus.  si  lumcn  visibile  a  Deo 
est,  multo  magis  ab  ip.so  aiiima,  qna;  in  quanlum  vi- 
vit  intcUigihilis  rcs  cst,  etia;iisi  vitiosa.  ubjcctanlur 
coutra  a  Manicliaj  s  loca  Seri|.lurffi.  97 

VII.  Mali  quomodo  cx  Deo,  etnon  ex  Dco.  100 

VIII.  Qua^ruut  un(Je  malum,  (;t  liac  (iux'stione  vinccre 
se  putant  Maniclia^i.  Cogiioscant  priiis  (luod  facilli- 
muin  est,  niliil  viverc  posse  si  le  Dco.  Sumu.um 
nialum  non  cognoscitur  nisi  coguito  suiuino  lioao  , 
quod  cst  Dcus.  101 

IX.  Auguslinus  fa;niliaritate  cum  ManiclKTis  cl  siicccs- 
su  vicloriaj  de  Christia.iis  imperitis  a  sc  reporl.t;c 
dece|itus.  \:aiiiclia?i  ex  cogiiiiioue  item  pcccati  et 
voluiUalis  facile  re  elL;iKli.  102 

X.  rcccaium  iicnaisi  a  volunlale.  Mla  ct  volunlas  sua 
caiqiic  uolissima.  voluiitas  (luid  sit.  105 

XI.  Peccatum  (pi  d.  lOj 

XII.  Kx  dalis  dcQnilioaihus  pcccali  ct  voIiKitnlis  Iiac- 
resiiii  MaiiiclKCorum  lota.n  cvciiit.  l.x  liuilaruin 
ilem  aiiimaium  justa  daiiKritioiie  scqiiiuir  iioa  iia- 
tura,  scd  viiliiiilalc  iiiahis  css.;.  Miiiiias  essc  uatiira 
bonas,  qiiibus  d  ilur  vciiia  pcccalOiMim.  liid. 

XIII.  Kx  dclibcralione  i;i  ii.alimi  ct  in  boaain  parlem 
nca  li.ibcri  diio  a.iiiuaric.n  gciiera  Conccsso  gent;re 
aniinariim  i!liL'(;iitiuiii  ail  tur,  ia,  iioa  s^ipa  lias  esse 
nauira  inalas,  ^ilias  essc  suininum  hoiinin.  103 

Xl\.  liursiiiu  cx  pu;..iu;adi  uliliiatc  moustralur  a.ii- 

iiKis  iion  iialuia   ia;las  cssc.  Dcmoiistralioni  la:n 

crta;  noniiisi  cx  consueludiiic  crrandi  coiitradici- 

tiir.  100 

XV.  orat  I  ro  amics  qu-)^  Iiabuit  erroris  socios.  110 

s.  Aui'.u.ii  Ai(u;s!iM,  iiii'i'()m;n.^is  F.ris(;()i'i,  acta 

SEU  DISPUIAllOCUMIlA  lOlULNAlU.M  MAMCIl.i.i;M 
I.IBKI'.  UXUS.  111-11-2 

DlSPUTATIO  PRlM.F.  DIEI.  //'/(/. 

DispuT.  si;cuNi).i5  Diiii.  121 

S.  AUIIKIJI  AUGllSIIM,  Iil;'l>ONKNSlS  F.PISCOri ,  CON- 
IISA  ADniAMtM  MAMCII.LI  DISCIPII.UM  I.IBKU 
UM!s.  —  Conciliiiiilur  iiilcr  sc  Sciipturarum  sen- 
lenti.'^,  qu;is  de  rcstamcnto  Vetere  ac  Novo,  velut 
invicem  coutrarias  Adimantus,  utruni(|ue  Tcsta- 
meiitum  ;ib  uno  elcodein  Dco  esse  nonposse  coii- 
lciidcns,  corrascrat.  129-130 

S.  ALUKI.Il  ALC..,  IIirPONKNSlSEPISC,  r.ON- 
TRA  KIMST.  M.ANK  H.Kl,  quam  vocant  FIJNUA- 
MENTl,  MDKU  UNIJS.  —  lU'fcllit  priorcs  parles 
Epislol;e  Maiiichyei.oslendcnsiiisum  pro  manifcs,  a 
qiiainpolliccbatur,Plp  ocorla  cogiiiUonc,  noiinisi 


iiic(!rta  cl  aljsurJa  dcliraracnta  suis  seclaloi  ilrtisj.ro- 
jonerc.  173.17« 

Gaput  i'Hi)ii-M.  llXTClici  sa.aarwli  xnaffis  quani  pcr- 
dendi.  /t/.y 

II.  causrc  cur  miliiis  agendiim  ciim  Manlclixis.  iMil 

III.  Augustinus  (luoiidaiii  Maiiiclia  us.  /tj/ 

IV.  Argumcnta  rid<;i  (;atliolic:c.  ^7,^ 

V.  Coiiua  (itiiliim  KpisUila;  .Maniclia;!.  |7(j 
M.  Ciir  :ip(jstolum  christi  .si;  sciij.s<-ril.  177 
VII.  Maiiicha;us  Siiiritu.s  sanctus  quomodo  crtidilus  a 

sui.s.  178 

Mll.  l'(;stum  natalis  ManicliX'i.  /Oid, 

IX.  Spiritus  saiictus(|uaiido  niis.sus.  170 

X.  S|)iritus  saiiclus  bisdalus.  j  J) 

XI.  verilatcm  polliccUir  Majiiclirius,  non  nxhihft.  jxi 

XII.  I)(;Iiiamciita  Mauichxi.  I  rajlium  antc  iiiundi  con- 
stitutioiicm  commissuiii.  \H-2 

XIII.  Dua;  subslaiilia;  contraria;.  Rcgnura  luuiinis.  In- 
certa  pro  ccrtis  tradi  a  Maiiichxo.  Jl)iii. 

XIV.  1'ollicebauir  rernin  certarum  cogni:ioncin,  el 
impcral  iiic(;rtarum  (idcm.  I85 

XV.  Non  soluin  incerta,  sed  cliam  falsa  e.sse  qiix  Ira- 
dil.  Deliramentum  dc  tcrra  ct  geiile  lcuel  raruin 
juxia  latus  terra;  saiiclx;  ac  .suhslantix'  Dei.  a)iihi- 
talur  i.riino,  (luia  naUinc  Dei  |  artes  ct  lalcra  Iri- 
hiiii  lanquain  sua  hioIc  pcr  locuruiu  si.aiia  distcn- 
(lalur.  ]}n 

X\I.  Atiimam  ipsam,  elsi  mulahilis  fil,  por  spaiia  lo- 
coriim  iioii  dislcndi.  Naui  tota  seulil  iii  siagulis  par- 
tihus  corporis.  ibi,l. 

X\  II.  M(;ai(jria  caj  it  maximorum  locorum  imagines.       iHii 
X\  III.  liitelligeiidi  |.oteiilia  dc  rcrum  vcrilalc  de^iuc 
ipsa  cogilalion(;judicat.  181 

XIX.  si  aiiiina  pcr  locos  non  extcnditur ,  niulto  mi- 

nus  Dcus.  jbiii, 

XX.  Dcliramcntum  de  duplici  lerra  rcfcllitur.  187 

XXI.  Kamdcmteriani  lucis,  si  lcf rx' lencbrarum  jungi- 
tur,  esse  corpcrcam.  Figura  tcrraj  tcncbrarum  jiin- 

cta;  cum  tcrra  lucis.  Jbil. 

XXII.  Figura  terr»  lucis  focdj  ir.  18.S 
XXIU.  l.cvius  peccant  Maniclisis  Anlliropomorpliila;.  180 
.\XIV.  De  mimero  naturarum  in  phantasmatc  .\'auiclia;i.  IIMI 

XXV.  Kx  ailiilo  creari  pi^r  Omiiipolcntem  bona  alia 
aliis  inferiora.  In  ligura  conjunctiouis  duarum  ter 
raruin,  (iuali.scunKiiie  fiiigatur  ,  seiapcr  iacsse  de- 
formii;item  aut  absiirditatem.  191 

XXVI.  (XiarctaiiUir  vaiii;:Ii;pi,  sivc  torluoso  latore  con- 
junclioacin  illam  ficri  dicaiit,  sivc  curvo  ,  sive 
rccto.  la  lioc  lerlio  gencrc  jm)cUir:e  esscl  concor- 

dia  ct  I  iilcliiiiiido  utriiiuc  terr;c  convcnicns.  192 

.\XVll.  1'ulclnitudo  recti  latciis  possel  tcrra;  tcncbra- 
ru;ii  delralii  siiic  ulla  dctractione  sulslaalia'.  sic 
iiialum  aniai.-c  accedit  aulla  addita  dcUaLlavc  sul>- 
slaatia.  lalus  terr;c  tcnebrarum  ia  qiianlum  re- 
ctiiin  cs,scl,  hoiii  aliqiiid  habcrct  a  Deo  conditore.  103 
XWIII.  In  terra   tcaebraruin  naluras  quiuquc  poail 

i\.'aniclia'iis.  101 

xxi\.  r.clfclli  url!ocdcIi;amenlum.  Ibid. 

XXX.  (,;u;iia  itiiilta  boiia  iit  iis  naluris,  qaas  fiouit  Mani- 

ch;cus  iii  tcria  tcncbraruin.  19r> 

XXXI   De  codcni  argiimcnlo.  100 

XXXII.  MaiiiclKcus  ex  iis  (luic  hie  vidit,  ordinavit  sua 

I  Iiaiilas:ii;ita.  107 

XXXiil.  NaUiia  omais,  iit  naliira  cst,  bniia  cst.  108 

XXMv.  ^aUira  nuiiqiiam  sinc  aliqno  bono.  Sola  mala 
ct;iisideiaiU  Maiiicli;vi.  100 

XXXV.  Maliiiii  iiiliil  aliud  qi>am  corru|  tio  :  ipsaautcm 
corrnplio  noa  iiatura  cst,  scd  coutra  naiuiam.  Ubi- 
cuaKiuc  corriiitio  ,  il;i  bonum  fuit.  20.3 

XXXVI.  Unde  malum,  sivc  conui  tio  boiii.  201 

XXXVII.  Sdlus  Deus  buinine  boiius.  202 
\XX\I1I.  Nalura  a  Dco,  corruptio  cx  nihilo.  201 
\XXIX.  Mala  (luomodo  siiit  a  Deo.  20i 
XL.  Corruplio  teudit  ad  non  essc.  ibi  I. 
\l  I.  Corrn|.lio  ;  crmissu  Dci  a  nobis  est.  20:< 
XIII.  Ilortaiurad  suuimun  bonum.  20j 
\l,lll.  Couclusio.  Ibul. 
s.  Aur.Ki  II  AUGUsriM,  iiirPONKNSis  Eri>r/)Pi,  contp.v 

FAUSrUM   MAMCILtUM  UBP.I  rUIGlMA  TUKS.  207-208 

Admonitio.  .M  7-518 

S.    AUr.KUI    AUGUSTINI,    IIIPPONF.NSIS    F.PISCOPI  ,     DK 

ACI IS  Cl  M  FKI  ICK  M  AMCIIF.O  I.IBP.I  DUO.  510-o20 

liKEn  PRI.MUS.  —  Acla  I  rinKC  diei,  .''.''i'; 

I  lUEK  SEciNDUS,  —  Acla  secuiidrc  dici.  55i>-j5ti 

S.  Al  1;KU1  AIGU.STIM,  lll!'l'()M.NSIS  ITISCOPI,  DENA- 

TUr.A  r.OM  COMT.A  MAM(JI.L()S  l.lIiKi;  UNUS.  ool-5SJ 
Caput  piii.MUM.  Dcus  sumiiium   boiiuiii  ci  tncouiniiila- 

bi!e  i  a  (]uo  catera  oinnia  boua  spirilualia  cl  c  r- 


I2i5 


INDKX  UF.RUM. 


*2M 


(oralia.  :>.M-o5'2 

II.  (^iuoiuudu  id  pos.sil  ab  cotTlgcuilos VuiiichiiL»  ^utli- 
cjto.  lliii. 

III.  >  oclus,  spccies  cl  ordo  gcueralia  boiiu  ia  i  obus 

a  Ueo  laclis.  fv)3 

IV.  Maluiii  oslcorrujiliomodi,  spcciei  aut  ordinis.        ibiil. 

V.  ^alura  cxcellciilioris  oidinis   cliaiii  niiru|.la  nie- 

lior  inUrduin  inlcriorc  cliain  inconupla.  Ibid. 

M.  NaUiram  (iu;c  idrrumii  non  jiou-sl,  suimnum  Ik> 

nuiu;  qiKP  |  t)lcst,  aiii)iiiKl  hoiiun:  cssc.  iLiil. 

Mi.  r.ationaliiiin  sp:riluu:n  corrujilio  alia  \ulunlaria, 

aiia  |.a<ualis.  ^'i^l 

MU.  Kx  rcrum  iiifcriorum  corrupliune  ac  inlerilu  jul- 

cbriludo  mii\ci-si.  ibiil. 

1\.  ricna  I  cccanli  naluric,  ui  rcclc  ordinetur,  consli- 

Uita.  ibid. 

\.  Niilura;  coruptibilcs,  quia  CT  niliilo  thclie.  llid. 

.\l.  >occri  ncc  Dco  polest,  nec  alii  ualurx  nisi  ipso 

pcimiuciuc,  ri."».'» 

.\il.  omuia  Uiua  noualsi  a  Dco.  ibid. 

Xiil    Boiia  singula  scu    parva,  scu  uiagna,  essc    a 

Dco.  ibid. 

\l\.  rarva  iKina  iii  majorum  annparaticne  ccnlrariis 

nominilnis  appt-llautur.  ibid. 

\v.  i.i  simix'  coriKac  pulcbritudini!:  lx>num  iuesse, 

licet  niinus.  ibid. 

\M.  rrivaiiones  in  rcLus  decentcr  a  Dco  ordinala?.        r>,")() 
Wii.  ^iitura  in  quanlum  iiatura  cst,  milla  mala.  ibid. 

XMll.  Hvlen,  quie  rcrum   intcrmis  matcrics  anliiiuis 

diccbalur,  iiou  cssc  maluin.  ibi.l. 

MX.  Fss'.^   vere,  i;roprium  Dei.  ;>,)7 

\X.  Dolor  r.omiisl  r.i  iKitui is  boiiis.  ilid. 

X\l.  .MiHlira  a  iiukIo  d  cta.  Ibid. 

XXll.  viotlii!,  aii  aliipia  ratione  Deo  ipsi  couveniat.  558 

\Xill.  Ludc  iiitcrdiim  dicalnr  nialus    modus,    mala 

spccics,  inalu.,  o'.do.  ibid. 

XXIV.   rcstimoniis  s<Tiplura^  I  rol);itur  Dcmn  essc  iii- 

ctMnmutaliilcm.    Hlimn   Dci   csso    gcnilum  ,    non 

lacUin!.  ibid 

XXV    illud  Kvaufjeiii,  fine  ipso  factiim  esl  uiliil,  m;»Ie 

intcllcctiim  a  nonniiHis.  5.")9 

XXM.  Crcaiuras  cx  iiibilo  facias  csse.  liiil. 

\X\  II.  Ex  ipso  cl  ne  ipso  non  iilcm  sijjnificaro.  5()0 

\ XV III.  ivccaia   non  cssc   e\  Dco,  scd  c\  voluntale 

esse  peccaniium.  ibid. 

XXIX.  1'eccalis  noslrisDcum  non  intiuinari.  ibid. 

\XX.  IJon;i  ctiammiiiiina  cl  liTrciia  cssca  Dco.  ibid. 

\XM.  lunirc  ac  do;iarc  pcccata  perxiiuc  ad  Dcuni 

icrtiucrc.  .  50! 

XXMl.  \  D;'o  csse  et  ipsam  nocendi  lotcsiatcm.  ibid. 

XWlJI.  Ani^clos  iiialos  iion  a  Dco,  scd  icccaiidolaclos 

cssc  nialos.  Ibid. 

XXXiv.  1'cccauimuon  esl  niake  iialiira;  appctilio,  sed 

mrlloris  dcsciiio.  ;iGi 

\\\v.  .Arlior  AdaiiK)  vcrita,  non  quia  mala,  scd  (piia 

liomini  bonum  iil  siibditus  sit  Dco.  Ibid. 

X\\\t.  Nulla  crcaluia  Dci  mala,  scd  ca  malc  uti  cst 

iiia!u:ii.  ii,i,l. 

\\\v  II.  Maiis  peccanlium  Deus  benc  ulilnr.  tilio 

WWIII.  Igiils  ;clcriius  malos  crucians  iioii  nialus.        ibid. 
\X\lx.  .ttcruus  ignisdlcilur,  nonsicut  Dcus.sudiiuii 

sinc  liiie.  ibU, 

XI-.  Ncc  Dco  noceri  potesl  nec  alii,  nisi  Dei  jusla  crdi- 

nalionc.  IAm 

Xl.l.  (^ianta  liona  vanicbsci  poiianl  in  nalura  mali,  cl 

quania  niala  iii  naliira  Ixiiii.  llid. 

\l.ll.  Manicb:eorumdi' Dci  naiura  blasi  bcmi;c.  5()5 

.XUll.  Mala   aiitc    mali  coniuiixliiineui   uiulli   Iribui 

iiaturrc  Dci  a  ,viaiiicbu.is.  50(5 

XJlv.  rur|  itudine^  incredibilcs  a  Maiiiciix'0  cxcogilat.x- 
in  Deo.  51j7 

XLV.  Turpiludines  qu;rdam  ncfariac  de    ipsis    Maiii- 

cbais  non  immcrito  crcdit;c.  5()9 

XI.M.  Fpistol;c  rundamenti  ncfaria  doctriiia.  ibiil. 

Xl,MI.    lurpiUidincs  borribilcs  co;,Mt  lurpfUarc.  ."^^O 

XLVlII.  orai   Auguslinus  pro  MaiiiclLcoriiiii    ri'>i|  i- 

sccutia.  .■)7i 

S?W:(  >DIM  MAMCH.tl  F.PIsltHA  AD  ALGl  STI^LM.    — 

.Vanicli.'ci  doclrinam  coimncndat  tucturiiuc  cuiii  ca- 

lliolic;i'  lidci  rcprclicnsloni',  iiiLliync  lcrciis  (pud 

caiii  scTiplis  oppugnct  Aii^Ubiimis,  qiiciii  a  \;aiiicli;i  o 

liniorc  quodain  eibonoris  cnpidilalc  detccissc  insi- 

iuulai,  alque  iil  ad  illius  scclam  taiidcm   rcdeal, 

cxliorlatur.  ;)7 1-572 

S.   ALnKI.II    Air.tSTlM,   IIIPP()NK>-<IS   KflSCori,    CON- 

Tiu  skci>d:mm  m.vmcii.ki  m,  iim:u  inls.  — 
Docit  Aiii;nstinus  quare  vanich:n  scctaiurcliiiucrit, 
caniipic  CN  sciuniiini  ipsius  c|  isU>la  [ rolatis  aryu- 

Sa.nct.  Auglst.  VIII. 


mcntis  rcfcllit.  lill-lHi^ 

>.    ALUKltl   AlUstl.M,    IIIIWNEKSIS    F.PISCOCI,  CON- 

IUA    AD\EHSAl\IUM  IIXIS   El    Pr.OiniKrAHLM  UDIU 
DtO.  G03-C0- 

i.njni  i-RiMus.  veteris  Testamenli  loca  caluniniosc  re- 
prcbcnsa  viiulicantur.  ibid. 

ijBKn  sEccNois.  —  ^ovi  Tcslamcnti  loca,  quai  I.egis 
et  rro|  bctaruin  AJvcrsarius  vclut  cis  contrariu  col- 
Icylt,  dlMUliiinlur.  GS^-W*} 

CO^SCLT.VTIO  >,iVC  ( OMMOMTOnilM  OBOSU  AD  AlT.lISTt- 
MJI     1>E    EHUOHE       ruiSCILl.I.VMSTAUlM      ET    OUIUE.M- 

STAUCM.  065-CG/ 

S.  Ai:UEI.II  Atr.lSTIM,  MIPrONKNSlS  F.PISCXJPI,  ADOHC- 

Slt  M    ((MU\    IM.IsllLI.IVMSr.AS     V.V    UIUCLMsTAS 

lllJKIt  tM  S.  Gl)'.)-(J70 

SKUMO  AllLWOIUM.  077-078 

S     ALKKI.II     AlCLSriM,  IIIPPONENSIS    FPISCOri,  UIN- 

TUA     sKUMONKM    Al.lVMIHIM     I.IBKI\     t  NLS.  683-C8i 

ADMOMTIO     IN     (  OLLATIONEM     ET   LllinOS    DLOS    CO^TUA 

Maximimm.  707-708 

S.  AIHKIJI  ALC.lStlM,     IIIPPONF.NSIS    F.ITSCOIT,    COI- 

L.ATIO  CLM    MAXtMINO  MilANOIll  M  KITSCOPO.        709-710 

S.  ALHKI.ll  AKilStlN!,  IIIITIINENSIS  KPISi:olT ,  CON- 
LUA  MAXIMIM  M  Il.EUKIlCUM  AIUANOULIM  EITSCO- 
PLM  Lll!i;i  Dio.  743-714 

iniEH  i'HiMcs.  — ostcndit  Aiigustiuus,  ca  qu.X'  incolla- 
tioiie  ipse  dixit ,  Maximiuum  iion  |iotuissc  refcl- 
lcre.  Jbid. 

Capct  rniMUM.  Dc  duolius  diis.  Ibid. 

It.  Dc  liumanisconlayiis.  lt'id. 

III.  Dc  invisibill  Dco.  715 

IV.  Dc  iinmorlali  t)eo.  710 
\ .  Lnde  m.ijor  sll  Pater.  ibid, 
M.  De  vcrls  liliis  aiilin;illuni.  7i8 
VII.  De  m:i};niUidln(!  l  ilii.  749 
\lll.  De  siibjccTionc  Lllli.                                                   7,iU 

IX.  Ltrum  adorct  Palrcni  S|!irilus  sancUis.  ibid. 

X.  Quomoilo  sil  unus  Ucus  Patcr  cl  l  ilius  cl  Si  iritus 
sanctus. 

XI.  De  tcm|.lo  Spiritus  sancti. 

XII.  De  eo  quod  Pater  et  Kllius  unum  sint. 

XIII.  De  lcstimonio  quod   Patcr  pcrbibuil  1'ilio. 

XIV.  I)c  dllcclioiic  Palrls  cl  Killi. 
.\V.  Dc  iiivlsibilltaU'  Irinitalis. 
X\I.  Dc  solo  sa;  icnlc  Dco. 
WII.  Dc  inlcclo  Dco. 


75! 
752 
753 

751 
lliil. 
Ibul. 

7.^ 
ibitL 

75(> 
Ibid. 

7:;8 


\1X.  De  spqualilatc  spirilussancti  cumPalrc. 

XX.  l.icct  injjcnitus  !'at(T,  ;cqualis  tanicn  Lillus. 

I.iBER  Seccndcs.  —  Itcfclluntur  si},'llluliin  quu.'  in  c(illa- 
Uone  Maxiniinus  dixit  ultiina  sua  dispulatlone , 
cujus  dls|.ulatlonis  su;c  prolixitutc  rcspondcudi 
lenuius  lunc  crl|  uit  Au^'ustiiio.  757-7.")S 

Admomtio  i>'  Linuos  de  Iui.mtate.  815-81(i 

S.  ALKEt.ll  ALGl  Sl  IM,  lltl  1'ONKNSIS  EPISCOIT,  DE  TIUNI- 

I AIE  I.tBUI  (,)l  tM)I.CIM.  ■  819-820 

l.inEn  j-niMLS.  —  Sccuiukim  Scriiilur.rs  .sacras  ostcudi- 
tur  unitas  ct  ;ciiiialllassiimiii;clriiillaiis,  ct  (iuuidaiii 


loca  coiitra  Lllil  ;c(in:ililalcni  allula  diluuiilur. 
Caitt  pniMCM.  Scriliit  coiilra  cosiiui  ralionca!  ulcutes 
calumniaiiUir  liJcni  lri.,italis.  Krror  dispiitanliuni 
(lc  Dco  ,  cx  irlplici  causa.  Scrlplura  s;u'ra  rcmolis 
lalsitaUbiis  cvcliit  grailatlm  ;i>l  disiiia.  Iiiiinortalitus 
veru.  l'idc  nulrimur,  ul  liabiles  ad  diviua  ca|  icnd.i 
ellicianiiir. 

II.  Dc  •Lrinitate  quoniodo  hoc  in  opcre.  disscren- 
dum. 

III.  Ouid  a  suis  Iccloribus  cxposoat  AUf^ustimis.  l.tclo- 
rum  tardlornm  crrorcs  auctori  iion  Irilxiciuii 

IV.  yu;c  sit  doclrina  lidci  catiiolicai  dc  Irliill;ilc. 

V.  Dillicultatcs  dc  rrinitale  :  quomodo  trcs  iiiius  Dcus. 
\1.   Kilium  esse  verum  Deuin  eiusdcm    ciini   Palre 

substantia?.  Non  solus  Patcr,  scd  Trlnllas  (licla  iin- 
mort;dis.  Non  ex  solo  Palre  omnia,  scd  cUaiii  cx 
1'ilio.  si  irilum  sunclum  cssc  vcruiii  Dcum  talri  et 
Killo  a'(iualciii. 

\ll.  Kilius  qimmodo  nilnor  Palrc  ac  sciiso. 

\lll.  Scriiiturus  dc  snlijcclionc  Liili  sul)  Patrc  pcrpc- 
ram  inlcllectas  c\i  llcul.  Ilc-num  P;ilri  iioii  sic  tra- 
dct  Cliiistiis,  ut  aili  ii:it  sll)l."(:onl.  ni|  lutlo  promissa 
fiiiisoinniuin  atTioiiiim.  S|ilrltus  m;iii(Tus  ad  l:calilu- 
diiicm  nostram  snlliclt  pcri:iilc  ;ic  Palcr. 

t\.  Iii  uiiu  pcrsMiu  i;ilcrdiim  InicHi-^^iiiilur  oiiines. 

X.  (luoinodo  Cbri^.Uis  ti:i(lct  ic^^niim  Dco  cl  I  ;ilri.  Ira- 
dilo  rc;,'nu  Dco  cl  Palri ,  ( iiriitus  jam  non  intcrpt  1- 
lubit  iro  iiobis. 

XI.  Uc«iila  (lua  iiitclliiiiiiir  Kil.Ua  i:i  ScripUiris,  niinc 
a.iiujl,b,  iiun '  uinior. 


//);  /. 


Ilid. 

8-2» 
ibid. 

and 


8i8 


829 
83^- 


KSi 


{tvcnie-nt'u[.) 


1227 


iM)i:\  i;kfu:m. 


12^8 


\\\.  nua  nilioiii!  rilms  (licaHir  ncsoiri;  (In-iii  cl  liijiaiii 
(|iiaiii  scil  ralor.  Dicla  dc  Clirislo  alia  scriiiiilMiii  lor- 
iiiarii  Dci,  alla  siumiiiiIiiiii  lorinaiii  s(;rvi.  Darcrcxiioin 
(|ii(iiii(iili>  cl  Clirisli  csl,  ctclirisli  ikhi  c.-^L  (jiioiiioilo 
clirisliis  cl  iion  jinlicabil  ct  jmlicaliit.  HT/i 

XIII.  1)(!  codciii  (;liiislodivcrs:i  inicdicaiiliir,  oli  divcr- 
.sas  iialurns  liyiiostascos.  Ciir  l'alcr  di(;ilur  noiijudi- 
caliiriis  scd  jridiciiiiii  dcdissc  lilio.  8i0 

I.iBi:n  sccLNDCs.  —  r.iirsniii  ilcrciiiiit  Au;,'iistimisrr(jiia- 
lilatoni  rriiiilatis,  ct  dc  lilii  niissioiic  acSpiiitnsj 
^.•iiicli  a^icns,  variis(iuc  I)(^i  ;i|i|  arilioniliiis  ,  dcnioii- 
stratnon  idcoiniiiorcni  (!ssc  niiltciiKMiui  niissns  cst, 
ciiiia  illc  niisit,  liic  niissus  csl  :  scd  iriiiilat^Jin  por 
oiniiia  a'(|iialiMn,  paritcr  in  siia  naliira  iinmnialiilcm 
•H  invisihilcm  ct  nliiijiK!  iira'scntciii,  iii  niissioiKi 
scii   a|)|iaritione  (lualibcl  insciaraljililor  oiiorarl.  8i."j-8iG 

l'no(ji:.Mii.M.  Jbid. 

C.M'!  T  iT.iMLM.  P.cj^iila  dii|)lcx  ad  iiilolligcndum  ?cri- 
1 1'iraruiii  lociilioncsde  lilioDci.  I.ocutioiios  trii-licis 
.^cncris.  Ibicl, 

II.  lA  iilralihct  regula  intcUigi  (iua.sdam  loculioacs  dc 
lilio.  8i7 

III.  1)1!  Sjiiriiu  sauclo  quaedam  cx  allcra  laiiluni  regiila 
iiilcliijfiiniiir.  Ibid. 

IV.  c.loriii  aiio  1  ilii  a  1'atre ,  noii  arguil  iiiaitiuali- 
taiciii.  818 

V.  I  iliiis  cl  Si:iritus  sanctus  non  ideo  minor  quia  mi.s- 
.siis.  liliiis  etiam  a  seiijso  missus.  De  missioue  Spiri- 
tnssincli.  jbid. 

M.  ^on  sic  assnmpia  crealura  a  Spiritu  sancto,   ul 

caro  in  Vcrlio.  8.j1 

Ml.  Diihilalio  de  apparilionibus  divini.s.  8.30 

A III.  lola  rriiiitas  invisibilis.  854 

IX.  Coiiira  cos  qui  crcdebant  soliim  Patrem  imniorla- 
jeni  el  invisibilcin.  racilico  sludio  (luxTenda  veri- 

l;!s.  ibid. 

X.  An  iiidiscrele  Deus  Trinilas  Palribus  apparuerit,  au 
ali^pia  ex  Trinitatc  per.sona.   Apparitio  Dci  Adamo. 

l)e  cadcm  apparitione.  \isio  Abraliai.  S-jo 

M.  De  cadem  visionc.  808 

XII  MsioLoth  excutitur.  859 

XIIL  Msio  in  i-ubo.  ibid. 

XIV.  Dc  visiouc  in  columna  nnbis  el  ignis.  801 

XV.  De  vi.sione  in  sina.  Au    iTiniias^an  aliqua  pro- 

I  ric  persona  in  ea  visione  Uxiuebatnr.  ibid. 

X\l.  Moyscs^piomodo  vidcril  Deuni.  862 

X\  11.  Posteriora  Dci  cinomodo  vi.sa.  nesurreclionis  Cliri- 
sti  lidcs.  Caiholica  Kcclesia  sola  cst  locus  unde  vi- 
dciiuir  posleriora  Dei.  Postcriora  Dci  ab  Israelitis 
visa.  Dcuin  esse  Pairem  .solnm  nunquain  PalriLus 
vi^iiin  cxistiniare  lomeraria  opinio  osl.  86.3 

XMll.  visio  nanielis.  86« 

l.iiiKii  TF.Tius.  —  Qu;crilur,  nn  in  illis  de  qnihus  supc- 
riore  lihro  diclum  cst,  Dei  aMiariiionilius,  pe""  cor- 
port-as  specics  laclis,  lanluniniodo  crealura  forniala 
sii,  i.i  qiia  Dens  sicnt  tunc  potni.sse  judicavit,  huina- 
nis  osloiidcrelur  .nspoctihus  ;  an  angcli  qui  jani  an- 
lca  iTaiil  ita  mitiebantur,  ui  ex  persona  Dei  loque- 
reiinir,  assiimentes  corporalom  speciem  dc  crca- 
liiia  corporea,  ant  ipsnm  corpns  suum  in  spccies 
(pias  vcllcnt  accommodalas  aclionibns  suis  verien- 
les  secnndumaltrihutam  sibi  aCrcalore  potcntiam; 
jpsa  aulein  Dei  essentia  nunquamper  se  ipsam  visa 
Incril.  867-868 

rnoovMirM.  Ciir  de  Trinitate  scribat,  Quid  a  leclori- 

bus  desideret.  (^middictnm  sit  in  snperiore  libro.     Ibid. 
•".\rcT  pniMu,M.  Qnid  deincepsdicendpni.  870 

Jl.  voluntas  Dci  can.sa  snperior  omnis  corporece  niula- 

tionis.  Kxemplo  id  deir.onstratur.  871 

11!.  De  eodem  argumento.  872 

IV.  Dcus  omnibus  crcaUiris  ulilur  ul  vult,  et  visihilia 

lacit  ad  se  ipsum  dciiionslrandnni.  875 

^ .  Miracula  cnr  non  consncia  opcra.  87 i 

A  l.  Scla  vavielas  lacit  miracnliim.  Ibid. 

V II.  Jliracula  niagna  per  magicas  arles.  875 

VilL  Soliis  Dens  creal  etiani  iila  qme  niagicis  arlibus 
transllirmantur.  ibid. 

IX.  cniisa  origiiialis  omnium  a  Deo.  877 

X.  Qnot  modis  crealura  assumiUir  ad  signilkanduin 
i;ncliaristia.  879 

Jii.  Ksscntja  Dci  nnnquampcr  se  nppnrnit.  Angclorum 
0  nuiiistciio  laclae  diviuaB  patrihiis  apparitiones.  Oh- 
jcclio  cx  Joqnimodo  dncla  diUiiliir.  Apparitionem 
L-ci  ipsi  Ahrali;e  perinde  ac  Moysi,  per  Angelos  l'a- 
cLiin  e.ssc.  idem  prohatur  cx  l(igc  data  Moysi  pcr 
'ii!.;(dos.  (^nid  dicium  in  hoc  lihro  ,  quid  dicendnm 
in  spqnonle.  S31 

tji.i;H  QUAnrns.  —  Explicit  ail  quid  missus  Sit  Filius 


D(-i :  chiisto  vidclicet  pro  pcccaloribii.s  moricnlo 
pcrsnadcudiim  iiobis  fuisse  imprimis  ct  quaiitum 
nos  dilcxcrit  Dciis,  ct  (pialis  dilcxerit.  opiwtune 
cliam  iit  ad  coiilcrii|,laiiduiii  Dciim  et  ajha:rciidiim 
Dco  miiiidarcmiir,  Vcrhiim  iii  cariie  vcnisso.  Ipsius 
mfjrtc  ima  cl  simplici  dii|,lic(;m  nostiam  solntnm 
essc;  nhi  cdisscril^iiicmailinodiiiii  .siiiiijliim  Salvalo- 
ris  iiostri  diiplo  noslro  concinat  ad  s  ilnlcin,  el  de 
pcrfcilionc  niiincrisiMiaiii,  iu  (|iiciii  niinicnim  ipsa 
simpli  ad  diiphim  ralioditdnciliir,  liisius  agil.  IXKCI 
colligi  oiiiiics  cx  niiiliis  iii  iiinnii  pcr  nnuiii  Mcdia- 
loreni  \it:c  Christum,  piT  qnaiu  silum  v(;ra  lilani- 
ma;  piirgalio.  Cicteruni  l  iliiim  Dci,  (iiian(|uam  mis- 
si  ,'iie  factus  sil  minor  proptcr  IVjrniam  scrvi  qiiain 
susccpit,  non  laincii  id(!o  minorein  Palro  sw:un- 
dum  iormain  Dci,  (jnia  ah  ipso  niissns  est ;  camdom- 
que  de  spirilus  sancti  missione  rationom  esse  de- 
monstral.  885-880 

PnooFMiuM.  Scicntia  Dci  a  Deo  pctcnda.  ibid. 

Caput  pniMUM.  I'(T  agnilionein  infirmitalis  no-,lr5e 
periiciniur.  verhum  jucarnalum  tenchras  nostras 
pcllil.  887 

II.  oiiomodo  pcr  Vcrbum  incarnatum  reddimur  liabi- 

lcs  percipiondac  veritati.  889 

III.  Lna  niors  cl  resurreclio  corporis  Christi,  duf  lici 
nostra;  morli  ac  rcsurrectioni  corporis  et  aninia; 
concinil  ad  saliitem.  Duphc  morti  nostr;e  quomodo 
sim|'la  niors  christi  imponrsa.  ibid. 

IV.  Ralio  simpli  ad  duplum  ex  pcrfectione  senarii  nu- 
meri.  Senarii  pcrfectio  in  Scripturis  comraendal{|. 
Annns  sonario  numoro  pollet.  892 

V.  scnarius  itcm  in  sedilicatione  corporis  Chrisli  ac 
lempli  .lerosolymitani  commendatus.  893 

VI.  Triduum  resiirFcctionis,  in  quoetiam  apparetratio 
simpli  ad  duplum.  894 

VII.  Qnoniodo  per  unum  Mediatorem  ex  muUiscolli- 
gamur  in  unum.  895 

Vlil.  Quomodo  ChristnsvuU  onincs  in  seunum  essc.      896 

IX.  Sequitur  de  eodem  argumento.  Ibid. 

X.  Ltchrislus  mediator  vitte,  ita  diabolus  mediator 
niortis.  ibia. 

X!.  -Miracula  quoe  a  da;monibus  fiunt,  spernenda.  897 

XII.  Diaholiis  mortis,  Chrislus  viloe  mediator.  Ilrid. 

XJII.  Mors  Chrisli  sponlanea.  Quomodo  vitse  Mediator 
mediatorem  mortls  expugnavit.  (juomodo  diabolus 
suos  indiicat  in  contcmptum  mortis  Christi.  898 

XIV.  Christus  perfeclissima  victima  pro  mundandis 
vitiis  nostris.  In  omni  sacriDcio  quatuor  conside- 
randa.  901 

XV.  suporbi  putantes  se  propria  virlute  posse  pur- 

gari  ad  videndnni  Deum.  Ibid. 

X\  1.  Pliilosophi  veteres  de  resurrectione  ac  rebus  fu- 

tiiris  non  consulcndi.  902 

XMl.  Lutura  quot  modis  praescianlur.  Philosophi  nec 

jlli  qui  inter  antiquos  excelluerunt(»nsulendi  sunt 

ds  resnrrectione  mortuorum.  Ibid. 

XMil.  Filiiis  Dei  incarnalus  cst  ut  per  fidem  mundati 

evehaniur  ad  incommutabilom  veritatem.  903 

XIX.  Filius  quomodo  missus  et  prjcnuntiatus.  Quo- 
modo  missione  nativitatis  in  carne  factus  minor  sine 
dctrimento  fcqnalitatis  cum  Patre.  905 

XX.  \iiltens  et  missus  aeqiialis.  Hlius  cur  dicjtur  mis- 
sns  a  Patre.  De  missione  Spiritus  sancli ,  quomodo 

et  a  quo  missussit.  Pater  totius  deitalis  principium.    603 

XXI.  De  sensibili  dcmonstratione  sancti  spiritus,  et 
dc  coocteniitaie  Trinitatis.  Quid  dict'jm  sit,  et 

quid  diceiidum  rcstet.  909 

LiBEn  ouiNTUs.  —  renit  ad  hfcrelicorum  argumenta 
illa  quae  non  ex  divinis  libris,  sed  ex  rationibus 
suis  proferunt ;  ct  eosrefTjllit,  quibus  ideo  videtur 
nou  canidem  Palris  ac  Filii  csse  suljstanliam , 
quia  omue  quod  de  Deo  dicitur  ,  secundum  sub- 
siantiain  dici  julant;  et  propterea  et  gignere  et 
gigni,  vel  genitum  osseet  ingenitum,  quoniamdi- 
versa  sunt,  contendunt  subsianlias  esse  diversas  ; 
demonstrans  ,  non  omnc  qnod  de  Deo  dicitur  se- 
cuiidiim  suhstantiam  dici,  sicut  secunduni  substan- 
tiain  dicitur  bomis  et  magnus,  et  si  quid  aliud  ad 
se  dicilur  ;  sed  dici  ctiam  relative,  id  est  non  ad 
se,  sed  ad  aliquid  quod  ipse  non  est,  sicut  Pator 
ad  Filium  dicilur,  V(>1  Dominus  ad  creaturam  sibi 
servicntem  :  uhi  si  qi:id  relative ,  id  est  ad  aliquid 
quod  ipse  nnn  csi,  eliam  ex  tempore  dicitur,  siou- 
ti  est,  Domiiie,refiifjinin  factitses  twbis ;  nihilei  ac- 
cidero  quo  mutelur,  sed  omnino  ipsum  in  naiura 
vel  cssenlia  sua  immulabilcinpcrmanorc.  9M-9li 

Cavut  rniMUM.  Qnid  a  Deo ,  (iiiid  a  lcctore  auclor 
exposcat.   In  Dco  niliil  miiialiilis  ct  corporei  cpg^- 


mo 


INnF.X  REHIM. 


rm 


t.iiiiliiin. 

II.  litiis  V  l:i  iiic<ininiiiialiilis  (\ssciilia.  9M-912 
.11.  Mi.iiioniin  :i'i;iiiiiciiliini  cx  vim;o  (icinti  ol  iiigcmli 

tli-Miin|itinii  iliiiiiliir.  ibid. 

IV.  xctiilciis  ar^nil    scni|»cr  alitinam    roi   nintatio- 
ncin.  013 
>.  I  I  Dcn  niliJ  sciniiilinn  afciilcns  diciliir,  sotl  sc- 
cniiMinn  Milisiaiili:iiii  aiil  sciniiiliiin  rclaliniioni.         ibid. 

\\.  (HoniTil  lii  rcliconini  cavillatioiiilins  iii  cadoui 
vocc  317»//  ci  iniiciiili.  91  i 

Ml.  Nc;::)tio  aililii:i  iiiin  niiilal  |  r;tHii.'atncnliini.  Dlo 

\lll.  niiiiltjiiul  S(!!islatilialitcr  (lo  Dco  tlii  iiiir,  do  sin- 
;:nli^  iitTsoiiis  Ninjjiilaritcr  ol  simul  dc  i|  sc  Triiii- 
lalo  dicitiir.  Iti  Doo  iiiia  osscnlia,  tros  (iraxis  li\|io- 
Mascs,  liilii.U  tros  |porsoii;o.  !Mt> 

|X.  PctMiiKo  ircs  iion  |TO|irio  dicta?.  1)17 

X.  (,)ii;o  DiHJ  alisolnto  convoninnt  iit  osscntia,  ilo  Iri- 
iiil:iic  siii^nlaritcrdicntiinr,  noii  |iluralitcr.  018 

XI.  (.Hiid  iii  Ir  niiaic  rclaiivodicalnr.  I>i(l. 

XII.  In  rolatixis  nininis  intcrdiiin  dcsuiit  v(K-al.uli.  lllt) 
Mll.  ri'inci|iium  (iuoiikxIo  iii  rriiiitato  roUilivo  dica- 

i.ir.  020 

MV.  raioroi  riliiis  unicum  princi|'ium  S.  iiilus  saii- 
cli.  //i/. 

XV.  \u  S|  iriliis  sanctus  csscl  domim  ol  antcqnam  da- 
roliir.  021 

XVI.  (jnotl  (lo  1)00  cx  lcni|>oredicilur.rolalivcdijilur, 

iion  aci  idcnl  ilitcr.  022 

l.niKii  sKXTi  s.  —  lii  (luo  proposiia  qu.TSlionc,  (]U0' 
iiiiKlti  dicliiN  .sil  cliribtns  oro  aiiostolico,  iwi  rirliis 
ci  I  ci  S"piciilin,  disj  uiatiir  iilniin  l'ator  iion  sit  i|'se 
s;ii  icntia,  sod  t:iiitiim  sa|.ionti;o  Tator,  aii  sa|iicnlia 
s;i|  i>-iili;nn  ^ctinorit  :  ot  dilala  laiilisjior  solulioiio, 
|iii>l':i;iir  utiilas  ol  a-(iu:ilit;is  rairis  ot  lilii  ac  spiri- 
(iis  s:i:iir(i  :  cl  non  Dciitii  trijiliccm,  sod  irinilatom 
iTo.li  oj  (irtoro.  tlliiil  |Kistroino  \oo)  o\|ilicatnr  llila- 
rii  diclmii :  i  lcniiliiii  in  l  alic,  sixcies  iii  Itwigiiie, 
iishs  iii  Miiiicre.  92.1-02 1 

f;^viT  i-iiiMi  M.  I  iliiis  sccuiulnin  Aposlolnm  virlus  ot 
sa|>ii'iili:i  Doi  |  atris.  Ilinc  r;itiocinaii(>  calliolicornm 
oonlra  priorcs  .\riaiios.  Dilliciiltas  aii  Palor  non  sil 
i|>so  s;i,  icnlia,  scd  laiilum  s;i|  ioiiti;o  ralcr.  ib  '/ 

H.  (.inoilo  latro  ol  l-ilio  simul  dicunlur,  qu;o  non.        Ibi.l. 

III.  I  iiiUitcm  osscntiio  1'atris  ol  lilii  liaboii  cx  vorliis 
I  iiitin  siinws.  hiliiu  ol  iii  sapioalia  ol  iu  caloris 
ai;iiilisratii.  020 

ly.  ^ciinilur  do  codcm  :irf;umcnto.  027 

V.  s|iinius  saiiclus  otiaiii  Patri  e(  Klio  aH]nalisin  omui- 
li<!s.  ibid. 

M.  ijnoiiKxlo  Dciis  sulistantia  simj.lox  ct  multi- 
I  lox.  928 

Ml.  Dcus  Trinil.is,  S(>(l  non  tri|  lex.  929 

V|ll.  I)  i  iiatitr;o  nulla  lit  a(Vcs.sio.  ibid. 

I\.  Aii  uiia  vel  tres  siiiiul  porsonx  dicanlur  solus 
D.ns.  930 

X.  Aiiriliiila  prrllilarinm  singulispcrscnis.  Trinitas  in 
roius  l:iolis  ro|.r;osontalnr.  931 

•  l  e.K  sKPTiMis.  — Siij crioris  liliri  quTstio,  qnx  dila- 
la  liicrat,  oxjlicatnr;  qnod  vidcLcot  Dous  Pater 
qiii  :;(*iiii  (  riliiiin  \iriniomet  sa;  ionliam.  non  soluin 
sit  viitnlis  ot  snj  icnliio  l  ator,  sod  oti^imijSe  virtus 
ol  .s;ii  iv^ntia  :  simiiiior  ot  S|iirilus  sancins.  ^cc  la- 
iiieii  Ircs  csse  virtnics  aut  tros  sa|.icntias  ,  sed 
u.!:i;n  virlnloin  ot  iiiia:ii  sapioiiiiani,  sicut  nnuni 
Dciim  ct  niiaiii  o.ssciiliam  t>stonditur.  Doiiido  (lua"- 
riliir  (iuoiiiodo  dicatur  in  Dco,  a  l.atinis,  una  essen- 
tia.  trcs  |cisoii;c;  a  Cracis,  una  osscnlia,  Iros 
biilisla  ili;c  vcl  li^ptjsasos :  ot  utniiiKiuo  clocutionis 
necossilate  dici  inoiistratiir  ,  ut  iw.  oniniiio  tacorc- 
ii.iisiiitonogatiqnidtros  sint,  quot  trcs  csse  voraci- 
t.T  ootiMloniur,  l atrom sciiicel,  cl  lilium,  ot  spiri- 
tiim  sn:i,-litin.  !)3l-932 

Zxnr  i>r,i.\iLM.  r.cdit  ad  quTSlionem,  an  quTlihcl  Tri- 
nitaiis  porsona  per  se  sit  sapiontia.  ()uam  dillicile, 
(jii  ive  ratione  solvatur  (juTslio  j.roposita.  /bid. 

II.  1'alcr  ol  l-ilius  simul  una  s;ipienlia,  sicut  una  cs- 
sMiiia,  lamotsi  non  siinul  unuiii  Vorhum.  030 

III.  .sijioiitix'  nomine  cur  tilius  potissiiniim  insiimc- 
tur  i.i  >cri,  tuhs,  cuin  et  P^iter  ot  Sjiiritns  saiiclus 
.sti  sai  ioiilia.  Spiritum  san;lum  simul  ciim  Palre  ot 

liiio  nnam  sa[>icatiam  esse.  !i3iJ-!)37 

IV .  (Jiia  iiocossii:ilc  r.r.i  ci  tr(\s  livjiosl.nscs  dixcriiit  ; 
lainii,   ircs  porsjiias.  Scrijilura  m.llilii  dicit  tre^ 

lorsonas  isi  Dco.  9.";) 

V.  III  Dco  sM:  siantia  abusivc  dicitnr,   ossoiiiia  |  ro}  ric  !iiJ 

VI.  Cur  i  I  Trinilaie  iion  (iicitnr  nna  ;  crsinia  ,  (;l  ircs 
o.sjxPli;!!.  De  Irinilale  (|iiiil  crodoro  dcliet  qni  sii- 
|ia  d  cla  noii  ca,  il.  II  >ni>>  dal   i:iia^i.io;ii  ol  inia^ 


iroDcl.  913 

LiiiEn  ocTAVcs.  —  P.atlone  rcddiia  nionslrat ,  non  so- 
lu-  atrein  l-iiio  non  osse  nuijorcm,  scd  ncc 
am  -<  simul  ali(|uid  iiwijns  osso  (|naiii  S|iirituiii  san- 
cliiiii,  noc  (|uoslilicl  duos  siiuul  in  cadcin  Irii.ilale 
iii;ijus  csse  ali(|uid  (|uaiii  uiiiiin  ,  iioc  o;iincs  siiiinl 
trcs  ni;ijus  ali(\iiiil  cssc  (|iiain  si;i^iilos.  DiMiido  3j;it 
ul  ot  o\  voritalis  iiitcllccli  iic,  ct  ox  noiilia  sumtni 
Itoni,  ct  cx  iiisito  ainorc  jiistili;o,  prii|  tiM-  (|ti;iiii  di- 
li^Mtiir  aitiinus  jusliis  ali  ;iiii:iio  cti;iiii  noiKinin  justo, 
iiilolli^atiir  i|.sa  iialura  D.i  :  maxiiiio  vcro  :idiiio- 
nct  nt  Doi  coj;nilio  (|u;oralnr  |  or  ( li:iril;it(Mii,  (in;e 
iii  Scripturis  Doiis  dicitur  ;  ({11:1  i  1  cliaritalc  cli:iii) 
rriititaiis  vcsli^ium  (\n(Hld:im  iiicsse  ohsiTvat.  9io-940 
rni  i-Mu  M.  Kpilo^ns  sniiorins  dictorniii.  r.cyula  in  dil'- 

ruiliiiribns  lidci  qiccstioniluis  scr\;iiid:i.  ibid. 

Cai-ii  i>niMt m.  Iii  Doo  non  o.sse  niajns  (|uid  tros  (|iiam 
iiiiatii  porsonam,  r;itiono  monslnitnr.  947 

II.  Itcs;  ncndaomiiiscotporaliscotjitalio, ul  Dousca|)ia- 

liir  (]noni(Hlo  Dcns  ost  voritas.  948 

III.  (,)uom(xloci)^iiiiscaliirl)oum  osse  sumnium  honum. 
Aiiimns  nonnisi  convcrsiono  ad  Douiii  lit  lionns.  9i9 

l\ .  Dcns  jirius  lide  non  orrante  cogiiosc-cndiis,  amari 

poi-sit.  mi 

\.  ()uoniodo  Trinilas  diligatnr  incognita.  032 

>  I.  ()uoiii(xlo  nondnm  justus  instum  coiinoscat  quem 

dili-il.  J  J  r,  p^ 

Ml.  1)0  vora  dilocliono,  por  qiiam  ad  ITiiiitaiis  co2;ni- 
tiononi  iicrvonilur.  (Jn:croiKlus  ncns,  nou  oxle- 
rius,  a|)|ictondo  mira  racoro  cuni  Angolis  ;  sed  111- 
tcrins,  iniiuitido  honoruni  angolorum  i>iotJtom.  93(5 

Mll.  oiuxl  qui  fralrcni  dili^'it,  noutn  diligat,  quia 
aniat  i|;s;im  dilectionem  qux  ox  Dco  ost,  et 
Dciis  ost.  037 

IX.  Indiloclionom  jnslornm  accondiinur  ex  ipsa  dile- 
ciione  iiicomnintaliilis  liiriiKO  justitia.'.  Ii3-) 

X.  Iria  qnx'dani  in  charilaic,  velut  vesligium  Trini- 
latis.  OGO 

l.iiiKn  Noxrs.  —  rnnitatom  in  lioniitto,  (]ni  imago  Dei 
esi,  qnaiiidain  iiicssi'  :  mciilcm  sciliccl,  ot  notitiam 
(jiia  .so  iiovil,  ot  ;iiii()rciii  (|no  sc  ii()titiaini|ue  suani 
(liligit;  alqne  lccc  iria  .0(iiia!ia  iiitcr  se,  et  unius 
ostciiiluiitur  csso  css(Miii;e.  959-000 

Capit  pniMiM.  D(!  H inltate  (\uom()do  itiquirondnm.      Ibitt. 

II.  considoraiida  tria  illa  (|iix'  i-o[ieriuniur  in  cha- 
rilate.  001 

III.  rrimtalis  ima^'o  in  incnte  liominis  nosceutissc  ct 
amanlis.  .Mons  so  i|  sam  [>er  se  1]  sam  iiovil.  0U2 

IV.  rriaununi  ot  a'([iialia,  moiis  i|  sa,  ct  ;imor,etnoti- 
lia  (»jiis.  Iria  caili-m  suhstanlialiler  cssi',  ac  rela- 
tive  dici.  Tria  e;iiloin  osse  iiise|  araiiilia.  iTia  ea- 
di'in  uoa  iiai-tium  iustir  jiiiicla  ct  commixta  essc  ; 

sod  osse  nnius  oss(Mili;c,  ac  rclativa.  0G3 

V.  Fa  tria  csso  singula  iu  se  ipsis,  et  inviccm  tota  in 
loiis.  OOj 

\l.  Alia  nolitiaroi  in  ipsa  re,  alia  in  ipsa  ;rlcrna  veri- 
tato.  (,)uod  e\  ;clorii:e  viMitatis  roguhs  iudicinm 
de  rchus  etiam  corj  orcis  liat.  ibid, 

VII.  Vcrhuni  iiilus  cx  rohns  iu  Tterna  veritatc  con- 
spcctis  conci,  iinnsoa  gignimtis.  vorhiim  a;norecon- 
ci[)itur  sive  cre;itur:t",  siv(!  crcatoris.  007 

\  III.  cujiidilas  et  cii;irilas  ([iio  dil'  criitil.  ibid. 

tx.  li)  ainore  s;  iritii  iliiiiii  vcrhum  n;ilnm  idem  quod 
coiice;  lum  :  sccus  in  amore  c;irnaliuiii.  i  OS 

\.  Ausola  iii.titia  atnala  sil  vcrl  iii)  inonlis.  Ibid. 

XI.  Meiiiis  se  ipsain  noscetitis  imagiiiom  seu  vcrhuin 
geiiitiim  i|  si  ;o([iiale  oss(\  0O9 

XII.  cnr  si(-iil  iioiiti:i  moiilis  ost  prolos,  non  otiain  a- 
nior  I  aitiis  cjusiUmii  sil.  Soliitto  qna-^lionis.  Iriniia- 


tis  ima^o,  iiicnsoiiiii  siia  1;  s  iis  ii()lili:i  ct  aiiiorc. 


0 


l.mpn  DEciMcs. —  rriiiilalcm  ali;iiii  iii  liomiiiis  mente 
iiie.sso  osteiiililur,  c;im(|ii.!  lon^^o  cvidi^iitioroin  a[)- 
parore  iii  memwiia,  iiiliMligeiili.i  et  vi.luntalo.      971-972 

Capi  T  pniMCM.  Aiyorom  stndentis  aiiinii,  id  ost,  scirc 
cupioiitis,  nou  esse  aiiiorein  ojus  roi  quam 
nescit.  ibid. 

II.  Noino  [irorsiis  aniat  inco^iola.  974 

III.  fjuod  niens  ainct  sc  i|)s:iiii  iion  iiico;,'iiiiain  sihi.        97.7 

IV.  (inomodo  mcns  non  ex  |>ai-ic,  scd  tolains-J  cogno- 
sc?il.  070 

V.  Anim;c  ciir  ( r:ccoj  lutn  ut  so  co;;ni>scat.  I  ndc  erro- 
rosmciitis  d.i  siia  ij  siiissii!)s:aiiii;i.  077  1 

M    l:illax  incntis  d.;  si;  ipsi  i'xisliiii.ilio.  078  ' 

Ml.  rli.l().y>|  liornin  01  iiiioncs  de   aiiiiii:o  siihslanlia 

Mror  opiiiaiiliiiin  aiiiniam  csse  c(.rn.rc:iiii,  iiiin  vi;- 

nil  ox  (•()  (]ii<Hi  aiiiina  (•(iriiiii  iiiilili;cilcsil.  .s.-d  nnod 

alioiiu  n  i|iiid(]naiii  .iil.iuii>::iiil.  lu\c..nc  (|iiid  ibid. 

\\.[.  '.■i.i<>trt'.Hli)  s.' iisain  ;(iiiiii;i  i:iii'ii;.it.  Iirc^r  a:ii.iKC 


'-'*  iNin;x 

tlt!.S(!  ipsa  urido.  ,,_,. 

IX.  .>k-M.seoi|,sosecogiioscil,(|U()  inlcilig.l  |.i;ccqauiii       '' 

\.  Mci.s  ().nnis  i.ia  (Jo  so  ipsa  cc.io  sc:i,  ii.tclli''c.-c, 
c.ssc,  cl  v.vc.c.  "       •    ... 

M.  1.1  ...c.no.iu,  ii.iclifrcmia,   ci  vol....i:Uc,  ohscrva- 

liii'  iiij,'c.iii....  (jodii.ia  cl  iisiis.  cj}^.) 

XII.  M.-ns   iiua-o  Tri..,ialis  iii    sui    ij.sius  i.icnio.ia, 

IUtclI.^'Cl.ll:i  Cl  V()lll..l;il(!.  '      (jyj 

1.11IEII  LN..KC1MUS.  -  I li.iiialis  i.nago  (|iirc(lani  tiioiis- 
lial.ii-  riKiin  .,.  cxlcTio.o  lion.iiic:  |..'i.i.o  (|ui.lciii  iu 
liis  .jiccccni.ii.l...'  .iMiinscciis;  cx  cor|.oi'c  sciliccl 
qiiul  v.,Jci..r,  cl  loniia  ,i..;r  iii.jo  iii  acic  ccrncnlis 
iiiiKi.n.u.r,  ci  iiiruni.iiic  co|,..lai.lis  inlcnlioiic  vo- 
lunlalis  :  lan.clsi  li;cc  tria  nciuc  iiilcr  sc  a'(|ualia 
sml,  iic(|iic  uiiiiis  si.l.ianiix'.  DciiuJc  in  ipso  aiiiino 
a  )  liis  (pi;c  cxlriiisccussciisa  su.u,  vclul  inlioducla 
ohscrvalur  altc.-a  trinii;is,  scu  tria  (pi:c(la,n  ui.ius 
su  )sta..t.;c  •  in.aKiiialio  c.rporis  qua;  in  iiu^nioria 
tst,  cl  i.ulc  inlornialio,  cuni  aJ  cain  convcrtilur 
acics  cof,'.ta.ilis,  cl  utruni(|uc  coiijungcns  intcnlio 
voluiiiatis  :  (pia;  nimirunialtcra  trinitas  ad  cxtciio- 
rem  quoq.Kj  hominenj  perlinere  dicilur  nuod  de 
corponbusillatasit,  quju  sentiuntur  extrinscciis. 

^^hom^"'*"^*'*  '*'^^'''°'"'"  ■rrinilaiis  eliam  ia  exteriore 

II.  Trinilas  qna^dam  in  visione.  Tria  quaj  in  vi.sione  "'"'' 
sunt,  iialura  sua  diircrrc.  (,)uomodo  cx  rc  visil.ili  i-i- 
giiaiur  yisio,seu  imago  (\jusroi(pi;e  viJ.jtur.  r.xriii- 

|.io  clar.us  rcs  dcnionstralur.  Quomodj  i.'ia  illa  i,i 
uiinm  cocuiit.  ,jy-j 

III.  Trinm  u.iiuis  in  cogilatione  liL  niomoria?,  inlcrnu; 
MSioni.s,  ct  vulnntatis  ulranKuie  coi.ulanlis.  983 

IV.  Quoniodo  lit  li;cc  unitas.  yyj 

V.  Tiiniias  liominis  exterioris,  seu  visionis  externa;, 
Jion  est  unago  Dci.  Dei  .si.nilitudo  etiam  in  peccalis 
a|)pelitur.  In  externa  visione  csl  quasi  iiarens  lor- 
ina  (;orpcris,  prolcs  visio,  ea  vero  conjuugens  volun- 

tas  insinuat  Spiritum  sanclum.  goQ 

VI.  Retiuies  el  finis  voluataiis  in  visione  qualis  cen- 

seri  deheat.  gg^ 

VII.  Triniias  alia  in  memoriarecogilantisdevisioiie.  992-993 
>lll.  \aria  cogilandi  ratio.  gyi 
»-\.  Specics  a  specie  vicissim  gignitifr.  9J(3 
<.  Eliam  uon  visis  addit  imaginatio  quae  in  aliis  vidi- 

nius.  c)()j 

XI.  Numerns,  pondus,  mensura.  9<}8 

I.1BER  puoDEciMus.  —  1'raeinissa  dislinctione  sapientiai 
a  scienlia,  m  ea  quaj  proprie  scicntia  nuucupatur, 
qua;vo  nilcrior  cst,  prius  (lUicJaiii  sui  gcncris  tri- 
nitas  osteiulilur;  quaj  licct  ad  interioreni  lioii.ineui 
jam  pertiiieat,  ..ouduin  tamci  iinago  Dci  vcl  ai.ijcl- 
landa  vcl  pulamla.  997-998 

r:.vpuT  pitiMu.M.  II  ,1110  cxterior  ct  intcrior  qualis.  ibid. 

II.  .4:t(!riias  ral.oiics  in  corj.oralibus  lionio  solus  ani- 

ma,itiu;ii  ler.ii  it.  99j 

ni.  lSatios;.|.crior  qw.e  ad  conte.nplationem,  et  inle- 

rior  (p.;e  ai  aclioi.cm  pcrtiiict,  in  mcnle  una.  ibiU. 

1\,  Triiii;as  el  imago  Dci  iii  ea  scla  partc  mdiitis 

(lua?  i.orlinet  ad  contcniplationcm  K?t(5ruorum.  1000 

V.  opinio  (i.igcns  imaginem    Trinilatis  ia  conjugio 

masculi  ei  tcmiai!  ac  eorum prolo.  ilid, 

M.  Cur  illi  opinio  respueiida.  1001 

^  II.  Hoiiio  iinago  Dei,  quoinodo.  Annon  et  mulier  Dei. 
Dicluin  Apostoli,  quod  virimago  Dei  sit,  mulier  au- 
tem  gloria  viri,  quomodo  figurate  ac  mystice  in- 
lcliigenduni.  ^005 

M.l.  i:)cfli;xus  ab  imagine  Dei.  IOOj 

».V.  Sicpiitur  dc  oodom  argumealo.  '   ibid. 

X.  Cradus  ad  turpissinia.  lOOB 

XI.  liiiago  pccudis  in  liomine.  ibid. 

XII.  I;i  iiiiciiore  liomine  quoddam  secr(;tum  conju- 
giuiu.  (;ogiialionum  delcclatioiies  illicila.'.  1007 

XUl.  Opiiiio  corum  qui  viro  meiitcm,  nmliere  seasuni 
corporis  signilicari  senserunt.  1008 

XIV.  iiiicr  saiiieutiam  et  scicntiain  quid  distet.  rullus 
|)ei,  aiiior  ejus.  Quomodo  por  sapioniiani  liat  cogni- 

lio  intcllectualis  rerum  uiternaru.ii.  lOOD 

XV.  Contra  roininiscontiam  rl.itonis  et  Pylliagor.i;.  Sa- 
mius  I  ytliagoras.  De  (iiircrciilia  .sai:icnli;c  a  scicii- 
lia,  ct  dc  qua,Tenda  trinitale  in  scicniia  tciiipora- 
liui.i.  1011 

l.i.iKa  TEi.THjs  DEciMus.  —  Proso.iuitur  de  scionlia,  i,i 
(jn  1  viJclicct,  ctiam  ut  a  saiiciitia  di.sli.igiiilur,  tri- 
niiatcm  (|iia:iidaiii  iiuiuircrc  libro  snperioro  c,n'.^  it, 
(|ii.i  occasionc  liic  lidciii  clirisliaiiaui  coniniciuians,' 
cx,  licat  quomodo  crcdcntiuin  ,sit  lidi^s  uiia  el  com- 
luuiiis.  luni  bealiludiuem  omnes  - 


IWvULM. 


mi 


omnium  esse  (lilemqiia  ad  beatiludinem  i.erveuiiui. 
Ilanc  aulcni  lideiii  iii  cliri^to  e.sse  (liliiiiiain  (|iji  nj 
(arne  rcsnrrcxil  a  niorliii.s,  iKrciiisi  pcr  illuui  libe- 
rari  (|uciii(|uani  a  diaboli  doniinatu  per  rcinissioneiE 
pcccatoruni ;  cl  liise  ostciidit  diabolum  non  polcn- 
lia,  scd  jnstitia  vinc*  a  (Jiristo  dcbuisse.  randeiu 
niijiis  vorba  lidoi  dum  incnioiix'  inandaulur,  iuesse 
(|uaiiidam  in  aniiiio  iriiiilatrin,  (pjia  ei  111  incinoria 
suiil  vcrboriim  soiii,  ctiam  qiiando  lio.no  iiuJe  iioii 
cogilat:  cl  indo  rormatur  acic-s  recordationis  ojus, 
(juaiido  do  liiscogilat;  el  deiimm  voluiit;is  rc(xjr- 
(lainis  atqiie  (^og^itantis  utruiiuiue  coiijutigil.  1013-101 1 
Caiht  HIIMU.M.  Sa|.iontiX'etscienti.'e  ollicia  ex  Scriptii- 
iis  disceriiere  aggredilur.  F.x  Joaanis  exordio  alia 
(Jicta  ;jd  saiiicnliam,  alia  ad  scieutiam  pcriinere. 
Qu;cdain  ibi  liihu  tanluni  auxilio  cogaila.  (^uonuKJo 
liJcm  quai  in  iiobis  est  vidoaius.  la  eadeai  J.jannis 
n;irrationo,  aiia  suiit  corporis  scnsu,  alia  lanlmu 
aniiiii  rationc  cognita.  ibid. 

II.  lidcs  rcs  cordis,  non  corporis,  quomodo  communis 
et  una  oninium  crediMitium.  lides  crcdeatiumuaa, 

non  socus  ac  voleiiliuni  voluntas  una.  lOIG 

III.  \ olnaiates  tpiaedam  eaidem  ouinium  siagulis notse. 
Kiinius  I  oeta.  1017 

IV.  licatitndinis  Jiabendse  voluntas  una  omniuui    scd 

(Je  ij  sa  bcatiiudiue  varic.as  magna  voluatatuin.        1018 

V.  Dc  cadeni  re.  1019 
M.  (;ur  cuin  oiiines  velint  bcatitutJiaem,  iJ  eligalur 

potiiis,  quo  ab  ea  recediiur.  1020 

Ml.  I  idos  neccssaria,  ut  ali(iuando  sil  homo  healiis, 
(|ii(jd  noiiiiisi  iu  tulura  vita  consequ(;lur.  1'li.loso- 
rnm  siiporborum  ridoada  ct  niiseranda  bcatitudo.    ibi  I. 

VIII.  Beatitudo  siae  immorlalitale  noa  potcsl  ossi',       1  22 

IX.  Non  liamanis  argumeatatioaibus,  scd  lidci  uuxilio 
dicimus  beatiludiaem  ruturam  esse  vcro  sc;iii  itcr- 
nain.  Ex  filii  Dei  iacarnationc  credibilis  fil  iiaaior- 
talii;is  beatitudinis.  1023 

X.  Incarnalione  Verbi  convenientior  non  fuit  moJus 
alius  libcraadi  liominis  a  mortalilatis  miseria.  Me-  5 
rita  qiije  dicuntur  iioslra,  doaa  suut  Dcj.                  1021 

XI.  Ditlicultas,  quomodo  juslificali  sumus  in  sanguine 

Filii  Dei.  102a 

XII.  omnes  propter  Adoe  peccalum  Iraditi  in  potesta- 

tem  diaboli.  1023 

XIK.  Non  potenlia  sod  juslitia  erueadus  homo  fuit  a 
dial)oli  potestaie.  Ibid. 

XIV.  cliristi  inors  indebita  liberavit  obnoxios  morti.      1027 

XV.  De  eodom  argumenlo.  1028 

XVI.  Reliqiiia;  mortis  et  sxculi  mala  cedunt  in  bonum 
electis.  Qua)n  convenieutor  electa  mors  t;bristi,  ut 
just.fic;iremur  iii  sanguino  ipsius.  Ira  Dei  qua;  sil.    1029 

XMl.  Alia  iiic.irnali  (iiis  coniino(.la.  1051 

Xvlii.  Cur  liliiis Dci  hoininom su.scepit de  gcnere  Adai, 
et  ex  virgiae.  1052 

XIX.  Quid  ad  sciontiam,  quid  ad  sa:.ieatiani  pertiueat 

in  verbo  incarnato.  1033 

XX.  Quid  acluiii  in  lioc  lil)ro.  Quomodo  gra  latini  per- 
veiilum  est  ad  trinitalem  qnaindamqujc  in  b-cieiilia 
aciiva  ot  vera  fiJc  rcperilur.  103i 

LiitER  QUARTUS  DEciMus.  —  Do  sapicntia  liominis  vca 
dicit,  ostondens  iniaginem  Dei,  quod  cst  lioiiio  sc- 
cuadum  mentcm,  non  proprie  in  Iranseuniilius, 
vcluti  in  memoria,  intellcclu  el  amorc,  sive  ii  sius 
temporalis  fidei,  sive  eliaiu  mentis  circa  se  i|).sain 
versantis,  scd  ia  permaaeatibus  rebus  coUocatam ; 
ac  eain  tuac  perfi  i,  cu;ii  inens  rcnovatur  in  agiii- 
lioiio  Doi  sccunduin  imaginem  ejus  (pii  crcavit  lio- 
minem  ad  iinaginom  saaai,  et  sic  percipil  sapicii- 
liam,  ulii  conlcmplatio  esl  aetcraorum.  1035-1036 

C.\i>uT  pRiMUM.  Qu;e  sit  sapionti:i  de  qu;i  hic  agcndum. 
rliilosoplii  nomen  uade  oxorlum.  bo  scicnlise  ac 
sapicnli^e  distinctione  quid  jain  dictum.  bid. 

II.  la  fiJei  temj  oralis  relcntione,  conlemi  latione  ac 
dilectioao  triailas (iua;dam,  sod  nondum  proi.rie  ima- 

go  Dci.  1038 

III.  Dilllciillas  contra  id  qtiod  mox  (iiclam  est,  diluitnr.    bid. 

IV.  In  immorlalitate  animx  ratioaalis  qua.Teiida  iin.igo 

Dei.  rriailas  in  nieiito  (pioniodo  mouslrata  sil.  IOi'l 

V.  iiiianliiiia  moiis  aii  sc  uoverit.  ''"(/• 
\I.  I;i  iiioale  sc  i|.saia  cogitaiilo  tri.iitas  qu;e(lam  (pio- 

iiK.do  oxistat.  Quiii  ia  liac   triaitato  pra,'slel  cogi- 

lalio.  10  il 

Mi.  Kxemplores  dccl;iratur.  Quomodo  res  ad  juvaa- 

dos  le.  lores  tractala  sit.  10 12 

\  111.  irinilas  (piai  iinago  Dei,  jam  quaereada  in  princi- 

pali  meatis  parte.  'Oll 

IX.  An  iiistitia  ct  ca}lcr£  virlulcs  desinanl  ia  bilura 

vita.  1043 


riz:^ 


iNDEx  iirnrM. 


123* 


X.  rmrimMo  mcnto  sui  roccrdanle  soquc  iiUolligonlc 

;  •  ilHi^'oiile  Iriuilas  li;U.  101(5 

M.   Mi  ot  priosouliuiu  sil  inenu  ria.  11)17 

XII.  lYinitns  in  mento  oo  osl  iiiiaj;o  Dei,  quo  momi- 

niU  intollij,'it  ot  dili^jit  Deuin,  qu^  tl  osl  sa|>ioiilia.      lOlS 

.  Xlll.  quohkhIo  Dei  oliiivistM  ot  meminisse  (juis  |  ossil.  lOII) 

XIV.  Mens  se  reote  ililii^onclo  dilijjit  Doiim,  quoiii  si 
non  dili^al,  se  i(  sam  oilissodiooiiiia  osi.  Moiis  oliam 
iiilirma  et  errans  iiollet  somp-.T  monioria  ot  iiitol- 
leclu  ot  aniore  sui.  Ad  Denm  convorlatur,  ut  ipsius 
roeordando ,  eunuiue  intelligendo  vl  (liligondo 
boaia  sit.  itiU 

XV.  Anima  lamctsi  beatitudinem  si  crot,  iinn  tamon 
rpininiscitnr  boatitudiiiis  amiss;o,  sed  Dei  rominisoi- 
turolro{,'ularum  justiti;o.  lieguhe  iniiiiul;>hiloslion6 
vivoiidi,  oliam  imiiiis  iiol;v.  10.M 

X\  I.  lmnj;o  Dei  quomotlo  relorniatnr  in  liomine.   I0.r2-I0.">5 

XMI.  Imago  Dei  in  nienlo  quomcxlo  renovetiir,  donec 
I  orrooia  sit  iii  oa  siiuililiido  Dei  in  boaliludino.  lOoi 

XVIII.  Senteiitia  Joamiisaii  iiilellitfoiula  de  tuliira  no- 
stra  similiUKiiiie  cuiii  l  ilio  Dei  ipsa  eliam  imiiior- 
lalitate  cori  oris.  1055 

Xl\.  Joannes  |X)tius  iiUolligcndus  dc  pcrfecta  nostra 
similitudiiio  ouin  iriiiit;ite  in  vila  X'lurna.  Sa|  ien- 
tia  |>errocla  in  boatiUidino.  '  ihid. 

fiDER  ooiNTVs  DEciMi s.  —  Prinoipio,  quid  in  singulis 
quatuoideciin  sujiorioribus  liluis  diotuiii sit,  oxpo- 
liU.  I  rcviter  ac  summatim,  eoquo  domnm  |icrvenis- 
se  dis;  utalionom  docol,  iit  Irinilas  qu;c  Deus  csl, 
jain  iii  i|  sis  rcLus  lotornis,  incorpoialibus  ol  iinmu- 
talilibus,  in  qiiarum  perfecta  coiiteiii|)lalione  iioliis 
boata  viiapromiltilnr,  inqiiiratur.  llaiic  vcro  Trini- 
laieniosteudit  bic  videri  a  nobis  taiiquam  pcrspe- 
ciiluni  et  in  ;onif;mate,  dniii  vidotur  por  imaginom 
Dei,  qnod  nos  sunuis,  ut  iii  simililudine  obscura  et  ad 
porspicieiidum  dillicili.  sic  ct  ex  vcrbo  nicutis  no- 
slrx  Verbi  divi  li  gcneralionom,  nonnisi  diUiculter, 
( roplcr  eam  i\ux  inlor  uirunuiue  verbum  inter- 
osse  obscrvalur  disparitas  quam  niaxima ;  el  ex 
dilcctione  qua.'  a  voluntate  adjungiliir,  spiriius  san- 
cti  iToccssionemconjici  ulcumque  el  ox|)licari  pos- 
se  demonstrat.  1057-1058 

/.APLT  PRI.MIM.  supra  menlem  Dcus.  ibid. 

II.  Deus  incomprohensibilis  seinper  quaerendus.  Tri- 
nitalis  vesligia  non  rrusira  qu;»  sita  in  crealura.        iMd. 

III.  Oniniumsuperiorum  librornm  breviarium.  IO.jO 

IV.  oiiid  univorsa  natura  nos  de  Deo  d(x"oat.  lOtil 

V.  ouain  diOicile  dcmonslrarc  ralione  nalurali  Trinila- 
lcm.  ihid. 

VI.  (,)uom(Klo  iii  ipsa  simplicilale  Dci  sil  Trinitas.  An  ct 
qiioinodo  cx  monslr..tis  iriniialibus  iii  liominc 
usteiidalurlrinilas  Deus.  10(G 

VII.  Ilaud  acile  |  osse  exdiclis  irinitatibiis  deprelien- 

di  Triiiiialcm  Ueum.  10(15 

VIII.  Dcum  nunc  videri  a  nobis  per  speculum  quomo- 

do  dical  Aposlolus.  10G7 

IX.  De  Knigmaie  el  tropicis  loculionibus.  1038 

X.  De  verbo  nieulis,  in  quo  lanquam  speculo  el  Kiii- 
gmate  videmus  verbuin  Doi.  1009 

XI.  verbi  divini  similitudo  qualiscumque  in  vcrho  no- 
slro  non  exteriore  ac  sensibili,  ,  sed  in  intoxiore 
ac  mentali  quxrenda.  Dissimililudo  qnam  niavima 
iuler  verbum  ac  scieuliam  noslram  el  vcrbum 
scientiamqno  divinam.  1071 

XII.  Acadcmica  philosoj  hia.  1073 
Mll.  Item  de  dilTerenlia  scienlise  ac  verbi  mentis  no- 

slra?,  a  scicntia  el  verbo  Dei.  1075 

Xiv.  Verbum  Dci  pcr  omnia  jrqiiale  Patri  deqiio  est.  107G 

XV.  (^uanta  sii  dissimiliiudo  vori-i  nostri  el  Verbi  di- 
viiii.  Verbum  nostrum  scm{  Ucruuni   esse  aul  dici 

rion  potest.  1077 

XVI.  verbum  nostrum,  ciiamcum  similcs  Deo  erimiis, 
nuntiuain  verbo  divino  a^axiuaiidum.  1079 

XVII.  Quomodo  spiritus  s;inctiisdicalur  charilas,  el  an 
solus.  Spiriliim  sanctum  in  Sfripturis  proprie  nun- 
cuiatum  csse  vocabulo  charitalis.  Ibid. 

\  VIII.  Millum  Dei  donuin  chariiate  excellenlius.  108i 

Xl\.  S|  iritus  sanctus  diclus  Dci  Donum  in  scTi|.luris. 
lX>niini  spirilus  sancli  diclum  pro  Donuin  qnod  est 
spiritus  saiictus.  Spiriins  saiiclus  pro|)ric  lliarilas 
dicitur,  quamvis  non  solus  in  Trinitate  chariiassit.     1083 

XX.  (X)ntr.»  F.uiiomium  dicentcm  l-ilium  Dci  non  na- 
lura>,  sed  voluntatis  cssc  tilium.  Epilogus  supradi- 
ctorum.  1087 

\\l.  De  proposila  similitudine  Palris  ct  l-ilii  in  mc- 
niuria  el  iiitelligcntia  nostra.  De  simililudine  S|jiri- 
lus  sancli  in  volunlate  seu  amore  noslro.  1088 

"  -  H.   Qnanla  Cii3siHuli'udo  inlcr  rej  crtain  in  nobis 


iinagiiioni  Trinilatis  ct  ipsam  Triniiali^m.  1089 

XXIll.  1'rosoquitur  disiariiatom  Triniiatisqua»  in  liO- 
miiio  osl,  a  rrriiilaioqii;e  Doiis  osl.  niniias  por  spe- 
oiiliim  mino  vidoliir  aiixilio  fidoi,  ut  po.stea  olaiius 
vidiTi  |H  s^ii   iu  I  roiiii.s.sa  vi.sione  facie  ad  faoicm.     lif^O 

\\l\.  liiliriiiilas  iiionlis  hiimaiKo.  10:11 

\\V.  In  boaliludine  taiUuin  intolligotiir  qii;oslio  our 
Spirilus  s;molus  non  silgcnitus,  oi  (piomododc  la- 
tro  ac  Kilio  prooedal.  ibid. 

XWl.  spiriliis  s;iiictus  a  Chrislo  bis  datus.  Processio 
Spirilus  saiioti  a  lalro  ol  a  I  ilio  esl  sine  lempore, 
1100  amboriim  tiliiis  dici  |H>test.  1092 

\\\  II.  (,)uld  hic  sunioiat  ad  solutionom  qnncstionis,  cur 
Spiritus  uoii  dioatnr  gonilus,  et  our  solus  1'alor  in- 
genitus.  (juid  agoiiduui  iis  qui  ha-c  nun  intolli- 
guMt.  1005 

xwiii.  conolusio  libri,  cum prccationc  et  excusalione 
de  multiloquio.  105>, 

API'KM)1\  lO.MI  CK:rAVI  OPERIN  S.  AlGLSllNI,  IN  Ol'A 

SIBDITITH  ()(  .1  DAM   OPI'.SC(  LA  EXHIDE.NTUn.  1099-1100 

Admo.mtio  in  THAtTATLM  ADVEiisLs  QLiNOCE  n.KiiESES.     ibid. 

ADVEHSl  S     QLINOl  E    H.L:ilE.SES  ,    SCU     CONTBA    UOSTILM 

OLIXQLE  GENEIU    THAOT.iTLS.  1101-1102 

Caplt  phimlm.  Quiiupio  goiiora  hostium.  ibid. 

II.  l'iduoia  adversus  li;orolicos.  ibid. 

III.  Kx  llermote  ot  Sybilla  adversus  Paganos.  ibid. 

IV.  Ex  vetere  rostauienlo  adversus  Judajos.  1104 

V.  tX)iitra  Manioluoos.  li()(i 

VI.  Conua  Arianos.  l|07 
\  II.  t.onUa  Sabcllium.  i  n  ^ 
\lli.  conclusio.                                                                  111(5 

AdmOMTIO  IN    SEUMONEM   DE    SY.MBOLO    CONtnA  JUD.EOS, 

PAGANOS    ET  ARIA.NOS.  1  \  l7-l  |  J8 

Caplt  primum.  Chrlslianse  vigilise.  ibid, 

II.  Diabolus  qui  sit.  jbil. 

III.  Ucnunliare  satana;,  quid.  ibuJ. 

IV.  nela|,sus  a  Baplisuio.  1  H<i 

V.  Triadis  unitas.  ibid 

VI.  Triuitas  inconii  rebensibilis.  iiiJO 

VII.  f:onlra  Arianos.  i  i^l 

VIII.  /i:qualilas  personarum.  //jfrt. 

IX.  chrisli  n.-uivitas.  1122 

X.  Crudelilas  llerodis.  ibid. 

XI.  Coutra  Juda'os,  ex  isaia  cl  Jeremia.  1123 

XII.  Ex  Daniole.  ihjd^ 

XIII.  Tesiimonia  cffitcra  ex  lege  cl  prophetis.  1121 

XIV.  simconis  et  /.achari;e  teslimonium.  1125 

XV.  Ex  libris  Ethnicorum.  ibid. 

XVI.  Ex  Sibyll  nis  vaticiiiiis.  Valiciiiium  Sybillrr.  1 12() 

XVII.  rcsliinonia  el  calo ,  cx  niari,  ex  lerra,  ox  in- 
fernis.  1127 

XVIII.  Ex  eventis.  nis 

XIX.  Conlra  Arianos.  ibi~d. 

XX.  Uesurrcctio.  1129 

XXI.  Diircrenlia  temporalisvilje  el  aelerase.  ibfd. 

XXII.  De  via  ad  pairiam.  1130 

De  ALTEKCATIONE  ECCLESIiE  ET    SYNAGOCiE  DIALOGUS. 

1131-1132 

AdMOMTIO   IN  LIBULM  DE  FIDE  CONTRA   MANICH/F.OS.  1159-1140 

De  fide  contra  manicu/EOs  liber  unus  ,  Evodio  Iribu- 
l"s-  Ibid. 

AdMOMTIO   IN  COMMONITOniUM  SUBSEQLENS.  1l.')3-115l 

COMMONITOniUM  VlllgO    S.     AUCU.STINI  EPISCOPI  ECCLESI.r. 

cATuoLic.F. ,  quoiiiodo  sii  agcndum  cum  Manicha'is 
qiiioonvcrluiiiur.  /bid. 

Admonitio  in  lidulm  de  lnitate  thimtatis.  1155-1156 

CONTUA  felicianlm  ahianlm  de  l.mt.vte  thimtatis  li- 
BEB  UNus,  Vigilio  rosliliiius.  1157-1158 

QU.E.STIONES     DE    THINITATE    ET    DE  GENESI ,  CX     Alcili.iO 

descripue.  1171-1172 

Deincarnatione  verbi  adjanuarium  Linni  duo,  colleoti 

cx  Origenis  opere  «ifi  «pxsv,  juxla  versionem  luif- 

'"li-  1175-1176 

liBER  PHiMus.  ibid. 

Caplt  phimlm.  necolligit  ca  qua;  dc  Dco  ab  aposlolis 

suiit  prKdicata.  /Mrf. 

II.  AiiiiiKu  liberum  arbilrium  el  origo.  ibid. 

III.  Dcdiaboli  stalu.  1177 

IV.  Miindi  I  rincipiuin  el  finis.  ibid. 

V.  scripiurx'  sonsus  arcanus.  /bid. 
\l.  IJoiii  angeli.  ibid. 
\ll.  Qiiomwlo  indaganda  verilas.  ibid. 
\  III.  Kilius  al)S(pie  inilio  na'us.  ibid. 
I\.  Italifjiies  exemplaresin  \erl)0.  1178 

X.  liicogilabilis  vcibi  nativiias.  ilid. 

XI.  \orbuin  imago  Pairis.  1179 

XII.  chrisius  ligura  siibstantio:  paterns*.  1180 
XUI.  Kilius  va|  or  viitutis  diviuse.  1 181 


INDfCX  RKRIJM. 


«36 


XIV.  (rforia  el  siJinwIop  ct  »vijyi«.  Scmpilcrrium qiifxl 
dicntiM'.  inu|>('rati()  l)ci  ({iiiii  »it.  IIH^ 

XV.  Filiu.s  iiiiaKo  lK)nitalisdiviii.«.  ^IH.! 
.\Vl.  S|  iriliis  saiicli  dii^nilas.  Ibid. 
XVIL  S|jiiitus  v()cal)uluin  in  SfTiptiiris.  Il8t 
XVIII.  L)c  S|  irilus  sancti  inllu^ilius  el  «ariis  o()cratio- 

nibus.  Il8.i 

liBER  SECUNDUs,  cx  Orli^enis  itidem  iiliris  decarplus. 

1187-1188 
Caf.  UX.  QuouumIo  rilius  ratri  sultjidcndds.  ibid. 


Admomtio  m  UBnL^M  m  TnrMTATT  rr  uhitate  tm. 

1193  ll:M 

/hrf. 
1190-1^ 

Ihid. 
1207-1  i()8 

DOGMAIIBCS. 

liit-l^li 
I)e  EccLESiASTicis  DOGMATiDcs  LiBKR  Cenoadiu  iributus. 

1213-1211 


De  THINITATK  F.T    I.NITATE  DEI  MBER  ITTUS. 

Admomtio  in  libri;m  de  essejstia  divi.mtatIs 
l)G  ess»;ntia  uivimtati-.  i.ibeii  i;scs. 

I)E  CKITATKSANCTy»'.  TRIMTATIS  DIAL0<;CS. 

AdM0?(ITI0  iji    librlm   »e   ecclesiasticis 


FINIS  TOMl  OCTAVI 


Ei  lypis  MIGNE,  au  Pelit-Monlronge. 


(0 

•H 

G 

6 

D 


vo 


•  a-) 


co    > 


(0 


Augustinus ,  Aurelius  S.  -  Opera  cxnnia. 

PONTiriCAL  INSTITUTE  OF  MEDIAEVAL  StUDIfS 

59  OUEEN'S  PARK  CRESCENT 

TORONTO— 5.    CANADA 

7163  • 


V 


iA, 


■  ■,•:■:  ■■^:^::^;- :  :-i?x«^ 

'  " ' '  '"'^ 
,'.th| 


,  ."■/•...^■^lilj^,'^ 


■5^m;r 
:  -^y;.  :i