Skip to main content

Full text of "Scotus academicus : seu Universa doctoris subtilis theologica dogmata"

See other formats 


■  I  :      1 

■.:■■-•■ 


m 

.;.'■■■■■' 

ni 


»HH 


■19»!» 


■ 


1»« 


H 


■WB 

Hii        I 

hhRk 


HL 

Jp 


illil 


SSBsfKxzSHe&AjE 


■b>5S& 


1111 

■BBs  RK 


<-* 


■Hf 

Hr 

iilS 


\< 


■■*  ■ 


••• 


SCOTUS  ACADEMICUS 

SEU 

THEOLOGIA  SCOTI 


SCOTUS  ACADEMICUS 

SEU 

UNIVERSA  DOCTORIS  SUBTILIS  THEOLOGICA  DOGMATA 

QIJJE  AD  NITIDAM  ET  SOLIDAM 
ACADEMI^:  PARISIENSIS  DOCENDI  METHODUM  CONCINNAVIT 

R.  P.  CLAUDIUS  FRASSEN 

ORDINIS  FRATRUM  MINORUM  PROVINCI^E  FRANCI^ 
S.  FACULTATIS  PARISIENSIS  DOCTOR. 

Editio   nova 

Juxta  correctiones  annotationesque  ipsius  Auctoris 
in  Nationali  Bibliotheca  Parisiensi  asservatas 


Tomus  octavus. 
De  Divino  Gratice  Beneficio  et  de  Virtutibns. 


ROMiE 

EX    TYPOGRAPHIA    SALLUSTIANA 

(Mater  Amabilis) 

Via  S.  Nicola  da  Tolentino,  4 

1901. 


THt  INSTITUTE  Cf  WEDIAfVAL  STUOIS 

10  ELMSLEY  PLACE 

TORONTO  6,  CANADA. 

SEP22  1931 

98 


TRACTATUS  SECUXDUS. 

DE  DIVINO    GRATLE    BEXEFICIO. 

Divinum  et  inexhaustum  Gratice.  ccelestis   thesaurum  ac  effluvium 
investigare   et   reserare    auspioor  eo   lubentius,    quod    nulla   Theologica 
materies  ad  docendum  ubcrior,  vel  ad  discendum   utilior.   vel  jueundior 
sit  ad  audiendum.  Quid  euim  debet  esse  jucuudius,  vel  iufirmis  gratia 
qua  sauautur,  vel  pigris  gratia  qua  excitautur.  vel  voleutibus  gratia 
qua  adjuvautur?  ait  acerrimus  giatice  assertor  et  vindex  S.  Augustinus 
Epist.  106.   Qucenam   captu.  conceptuque    facilior   et   utilior   doctrina  : 
quam   gratise  Dei.  quae    inquit  S.  Fidgentius  Ijb.  1.    De    P  rcedestina- 
tione,  cap.  16.)  prius  douatur  homini  uon  cognoscenti,  non  diligenti. 
uon  desideranti ;  ipsaque  se  faciat  cognosci,  diligi,  postulari?  XuIIum 
etiam  est  apud  Theologos  argumentum,  cujus  disceptatio  sit  laboriosior, 
quam  gratice  Dei :  pleraque  enim  tam  ardua  et  recondita  complectitur, 
ut  merito  dubium  sit.  an  ulla  parte  Theologice   difficiliora  possint  in- 
veniri.  Unde  nuUa  prorsus  oceurrit,  in  qua  doctissimorum  ingenia  magis 
hucusque  desudaverint;  si  enim  gratice  niniium  tribuas,  statim  liberum 
lceditur  arbitrium  :  si  libero  quid  nimis  concedatur  arbitrio,  confestim 
gratiai  necessitas.  atque  prcesentia    conveUi    videtur  et  imminui.    Hinc 
fit  ut  difficiUimum  sit  hoc  in  stadio  decurrendo,   via  regia  semper    in- 
cedere,  non  declinando  acl  dextram    neque    ad  sinistram.    Hcec   tamen 
ita  juste,  et  ozque  libranda  sunt,  ut  quce  libero  arbitrio  pmpria  est  coo- 
perandi    vis    non  perimatur :  atque    vicissim    ita    liberi  arbitrii    coope- 
ratio  est  asserenda,  ut  gratice  effieacitati  ac  necessitati  nihil  detrahatur. 
Xam,  ut  perbelle  ait  S.  J>ernardus  lib.    De    Gratia    et    libero   arbitrio, 
tolle  liberum    arbitrium,   uon  est  quod  salvetur  :  tolle    gratiam,    non 
est  unde  salvetur.  —  XuIIa  tandem  uberior  est,  ac  sublimior  docendi, 
dicendiqw  seges,  quam  genuinus  iste  divini  in  homines  amoris  fcetus 
et  partus,  quo  terrena  licet  labe  concn-ti  in  Deum  ipsum  assurgimus, 
et  deposita  peccati  colluvie,  divinam   illius  pulchritudinem    induimus. 
Gratia  namque,  ait  S.  Augustinus  Epist.  85.  est  pietura  Dei.  vel,  ut 
inquit  S.   Gregorius  Magnus  Homil.  27.  in  Evangelia,    interioris    ho- 
minis  pulchritudo,  et  humaua?  meutis  caudor.  Quapropter  S.   Ambrosius 
tib.    6.    Hexamerom.    cap.    8.    eam    prceclarc   appellat    vestem    caele- 
stis  pulchritudinis  :  et  S.   Hierongmus   lib.    3,    Contra  Pelagianos,  in- 
seriptioneinDei.  Hcec  enim  videtur  divince  pulchritudinis  particulaquce- 
dam,  animce  ccelitus  infusa,  eamque  tam  amabili  luce  perfundens,  ut 
non  sotum  Deum  in  sui  amorem  rapiat,  sed  et  supra   omnes    naturce 
limites  evecta,  necjam  amplius  hunii  repens,  etgentilitii  luti  vernacula, 
fiat  divince  consors  et  particeps  naturce.  Maxima  namque,  ait  s'.   Pe- 
trus,  et  pretiosa  nobis  promissa  donavit,  ut  per  ha?c  enijiamini   con- 
sortes  divinae  naturae.   Maxima,  inquam,  cum   naturam    omnem,    <sf.. 


6  DE    DIVINO    GRATI/E    BENEFICIO. 

immortalem.  anteceUant;  pretiosa  vero,  quce  non  <:orruptibilibus  auror 
argento,  secl  oomparata  suni  proprio  sanguine  Agni  immaculati 
Christi  Domini. —  Postremo,  per  hsec  divinae  fimus  consortes  natune; 
nobisenim  in  ordinem,  statumque  divinum  gratice  beneficio  sublatis,  vita 
ipsa  Dei.  dirinceque  UUusdotes  tanta pr02ce.llent.ia  conferuntur.  utquodin 
argumentum  Divinitatis  Deus  ipse  Exodi  3.  assumpsit,  ego  sum  qui  sum. 
hoc  idem  homo  per  gratiam  in  Deum  transformatus,  quantum  Divini- 
tatis  lineamenta  fragile  lutum  capit,  efferre  audeat,  Gratia  Dei  sum 
id  quod  sum.  —  Tanti  igitur,  tamque  divini  beneficii  dignitas  et  fce- 
cunditas,  ut  nobis  aliquatenus  innotescat.  prcesentem  Tractatum  tribus 
Disputationibus  absolvemus  :  quarum  Prima  gratiai  existentiam,  ac  ne- 
>■■  <sitatem  ad  verum  cognoscendum,  bonum  sectandum,  et  malum  de- 
ctinandum  aperiet.  Secunda,  ejusdem  gratice  essentiam,  causas,  et 
nobiliores  iUius  divisiones  ac  species  explicabit.  Tertia  tandem  dispo- 
sitiones  acl  gratiam  sanctificantem  excipiendam,  necnon  et  illius  san- 
ctificationis  rationem  ac  fcecunditatem  in  bonis  seu  meritoriis  operibus 
eliciendis,  declarabit.  Sed  prius  prcelibanda  ac  pramiittenda  sunt  quce- 
dem  prcetudia.  quo  securiori  pede  profundissimum  gratice  abgssum, 
rariosque  et  abditissimos  iltius  recessus  scrutari  ac  perlustrare  liceat. 


PRiELUDIA  THEOLOGICA 


In  quibus  omnia.  quse  de  Divina  Gratia  dicenda 
sunt.  prsevio  lumine  sequentibus  in  paragra- 
phis  illustrantur. 


§   I.    —   Ql\E    SIT   PROPRIA   AC    GENUINA    NOMINIS     (tRATIJE    SIGNIFI- 

CATio.  —  Cum  varia  sit  et  multiplex  nominis  gratiae  cum  a  sacris 
turn  a  profanis  Auctoribus  usurpatio,  ne  quis  ob  vocis  ambiguitatem 
statim  in  limine  haereat,  non  ingratum  fore  arbitror  illius  variam  si- 
gnificationem  prima  fronte  detegere.  —  Primo  itaque,  gratiae  nomen 
significat  quamdam  venustatem  seu  pulchritudinem  corporis,  juxta 
illud  Proverb.  ult.  Fallax  gratia,  et  vana  est  pulchritudo,  etc.  —  Usur- 
patur  itidem  pro  elegantia  et  concinnitate  sermonis:  sic  Eccles.  6. 
Verbum  dulce  multiplicat  aruicos,  et  linyua  Eucharis,  i.  e.  yratiosa, 
in  bono  homine  abundat.  Unde  quotquot  Christum  Dominum  oracula 
fundentem  audiebant  Mirabantur  in  verbis  yratice.  quoz  procedebant 
de  ore  ejus:  hinc  pronuntiaverat  Vates  Regius:  Diffusa  est  yratia  in 
labiis  tuis.  —  Sumitur  interdum  gratiae.  nomen  pro  effectu  benevo- 
lentise;  dicitur  enim  quis  redire  cum  alio  in  gratiam,  dum  illius  affe- 
ctum  promeretur,  unde  nihil  in  Scriptura  trequentius,  quam  si  inveni 
yratiam  i)i  oculis  tuis,  etc.  —  Significat  etiam  gratitudinem,  seu  gra- 
tiarum  actionem;  sic  2.  Keg.  2.  David  ait :  Eyo  reddam  yratiam: 
unde  illud  Sophoclis,  graiia  yratiam  parit;  idest,  beneficium  omne 
gratis  collatum  gratitudinem  postulat.  Verum  omnes  ha?  et  aliae  simi- 
tes  gratia?  acceptiones  impropriae  sunt  et  ab  instituto  nostro  alienae.  — 
Itaque  gratia  magis  proprie  significat  donum  oinne  gratuitum  ex 
mero  Dei  beneplacito  et  liberalitate  proficiscens;  sic  enim  recte  in- 
telligitur,  quomodo  non  reddatur  meritis,  sed  gratis  omnino  tribuatur; 
quai  ratio  est  cur  gratia  nominetur.  Namque  nomen  gratise  suam  ori- 
ginem  habet,  non  ex  eo,  quod  gratum  faciat  suum  subjectum,  sicuti 
parum  accurate  aliqui  dixerunt,  sed  ex  eo,  quod  gratis  detur;  quem- 
admodum  constat  tum  ex  Scriptura.  Roman.  i.  Ki  qui  operatur  merces 
non  imputatur  secundum  yratiam.  sed  secundum  debitum  :  quo  loco 
Apostolus  gratiam  opponit  debito :  et  elarius  adhuc  e*.  11.  ejusdem 
Epistolas :  Si  autem  yratia.  jam  non  ex  operibus,  alioquin  gratia  jam 
non  est  yratia:  tum  ex  S.  Augustino  pluribus  locis  passim,  maxime 
lib.  De  naiura  et  yratia,  c.  \.  Hcbc,  inquit,  yratia  sin^  qua  nec  infa\ 

(etate  grandes  salvi  fier>  possunt,  non  meriiis  redditur,  sed  gratis 
datur,  propter  quod  yratia  nuncupatur.  Et  in  Ps.  t '!.  Gratia,  inquit, 
merito  nominatur,  quia  gratis  datur.  Similia  habot  infinitis  propc  locis, 


PR/fcLUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

maxime  ubi  disputat  adversus  Pelagianos.  Ipsi  concinit  S.  Bernardus 
m.  2.  De  Besurrectione,  his  verbis:  G-ratia  gratis  datur;  etiam  cum 
emitur,  gratis  emitur,  juxta  illud  Isaise  55.  Venite,  emite  absque  ar- 
gento  vinum  et  lac.  Hinc  S.  Isidorus  Hispalensis  in  lib.  1.  Reg.  c.  10. 
prseclare  observat  gratiam  recte  assimilari  lacti;  quia,  inquit,  lac  est 
in  carne  gratuitum,  tibi  mater  non  quoerit  accipere,  sed  satagU  dare: 
hoc  mater  gratis  dat,  et  contristatur,  si  desit  qui  accipiat.  Ex  quibus 
omnibns  constat,  gratiae  nomen,  quatenus  a  Theologis  usurpatur,  si- 
gnificare  bonum  omnino  gratuifcum,  quod  citra  debitum  atque  obliga- 
tionem  dantis,  et  eitra  jns  recipientis  tribuitur.  Quse  ut  clarius  inno- 
tescant,  sciendum  est  duplex  (quantum  ad  praesens  attinet)  intelligi 
et  distingni  debitnm:  unum  quidem  ex  parte  meriti,  quod  refertur  ad 
personam  cujus  est  exercere  opera  meritoria,  juxta  illud  Apostoli  ad 
Rom.  4.  Ei  qui  operatur,  merces  non  imputatur  secundum  gratiam, 
sed  secundum  debitum.  Alterum  vero  est  ex  parte  conditionis  naturre : 
sic  dicimus  debitum  esse  homini.  quod  habeat  rationem,  liberum  arbi- 
trium.  et  omnia  alia  quse  spectant  ad  integritatem  et  conditionem 
humanae  naturae.  Particula  autein  gratis  in  definitione  g-ratiae  pro- 
prie  sumptse  excludit  utrumque  debitum,  videlicet  meriti  sive  operis 
et  eonditionis  sive  integritatis  naturalis.  Hinc  est,  quod  dona  super- 
naturalia  specialius  rationein  gratiae  proprie  dictae  sibi  vindicent,  quam 
dona  naturalia:  haec  enim  carent  equidem  priore  debito,  quippe  curn 
sint  indebita  ratione  meriti,  et  operis,  quia  non  cadunt  sub  meritum; 
non  carent  autem  debito  ex  parte  conditionis,  quia  spectant  ad  na- 
turae  integritatem.  Supernaturalia  vero  specialius  sibi  gratiae  rationem 
et  dignitatem  vindicant,  utpote  cum  sint  indebita  utroque  titulo,  non 
tantum  ratione  meriti,  sed  etiam  ratione  eonditionis  et  integritatis 
naturalis.  —  Vt  autem  lacilior  ae  perspicacior  rerum  dicendarum 
habeatur  ratio,  congruum  judicavi,  hoc  in  praeludio  attexere  delinea- 
tionem  ae  distributionem  communem  ipsius  divinse  gratise,  quatenus 
duin  sermo  fiet  de  aliquo  ex  illius  membris  dividentibus,  aliqua  illius 
effulgeat  notitia,  donec  in  secunda  Disputationefusius  de  eis  disseratur. 

§    II.   —  QlJOTUPLEX    SIT    GRATI2E    DIVISIO   AC    DISTINCTIO.  —    Gratia 

generatim  triplex  distingui  potest:  nimirnm  naturalis.  supernaturalis. 
et  divina.  Naturalis  est  ipsa  hominis  creatio,  necnon  et  id  omne  quod 
Lpsins  naturam  conseqnitur:  hominis  enim  formatio  donum  est  omnino 
gratnitnm,  et  sine  illius  praecedentibus  meritis,  sed  ex  sola  Dei  liber- 
tate  ac  liberalitate  concessum,  ut  plnribus  in  locis  prseclare  docet  S.  Au- 
gustinus,  maxime  vero  Epistol.  95.  ad  Innocentium,  ubi  cum  impro- 
basset  sententiam  Pelagii,  quod  gratiam  aliam  non  agnosceret  pr.etci 
creationem,  subdit:  Etsi,  inquit,  quadam  non  improbanda  ratione  di- 
citur  gratia  Dri.  qua  creati  sumus,  ui  nonnihil  essemus,  nec  ita  es- 
18  aliquid,  ut  cadaver,  quod  non  vivit,  et  arbor  quas,  non  scntif. 
aut  pecus  quod  inteUigit,  %ed  homines,  qui  et  essemus,  et  viveremus, 
et  sentiremm,  et  intelligeremus :  et  de  hoc  tanto  beneficio  Creatori  no- 
stro  gratias  agere  debeamus,  unde  merito  et  ista  gratia  dici  potest, 
quia  non  prcecedentium  aliquorum  bonorum  meriti,  sed  gratuita  Dei 
bonitaU  donata  est.  Et  paulo  post :  IUam  vero  gratiam,  qua  creati 
sumus  hommes,  etiamsi  ita  appellandam    non   immerito  intelligimus, 


PR^LUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  U 

mirum  est  tamen  si  ita  appellatam  in  uUis  Jegitimis  Proplietieis,  Evan- 
gelieis,  Apostolicisque  litteris  legimus.  Ei  subscribit  S.  Bemard.  lib. 
De  gratia,  et  liber.  arbitr.  cap.  14.  Qui  recte  sapiunt.  inquit,  triplicem 
confitentur  operationem,  non  quidem  liberi  arbitrii,  sed  divince  gratiee 
in  ipso,  sire  de  ipso.  Prima  creatio:  Seeunda  reformatio:  Tertia  con- 
summatio.  Primo  namque  in  Christo  creati  sunius  i)i  libertatem  vo- 
luntatis:  Secwndo  reformamur  per  Christum  in  spiritu  libertatis:  eum 
Christo  deinde  consummandi  in  statum  ozternitatis.  —  Gratia  divina 
dicitur,  quoniam  vel  amorein  ipsum  divinum,  fontem.  et  originem 
omnium  prorsus  charismatum,  quae  divinitus  in  nos  derivantur ;  vel 
divinas  illas  per>onas  ad  nostram  salutem  a  Deo  emissas  designat: 
qua  ratione  Verbi  divini  Incarnatio  gratia  dicitur:  Sic  enim  Deus  di- 
lexit  mundum,  ut  Filium  suum  Inigenitum  elaret.  Sic  etiam  Spiritus 
Sancti  communicatio  et  infusio;  Graiia  epiippe  Dei  donum  est,  inquit 
S.  Augustinus  Serm.  16.  De  verbis  Domini,  c.  1.  Donum  aiUem  ma.xi- 
mum  ipse  Spiritus  Sanetus  est,  et  ideo  gratia  dieitur.  —  Gratia  super- 
naturalis  est  eximia  qusedam  qualitas,  seu  donum  gratuitum  natmv.' 
captum  et  statum  superans,  propter  merita  Christi  Redemptoris  nobis 
a  Deo  concessum .  in  ordine  ad  salutem  consequendam :  quo  sensu 
maxime  gratia  usurpatur  in  Scriptura  sacra:  sic  Auctorum  15.  Per 
gratiam  Domini  nosiri  Jesu  Christi  eredimus  salvari.  Et  Ephes.  2. 
Gratia  estis  salvati  per  fidem,  et  hoe  non  ex  nobis,  Dei  enim  donum 
est,  ut  ne  ejuis  glorietur.  Et  ad  Titura.  3.  Ut  justifieati  gratia  ipsius 
hozreehs  simus  secundum  spem  ritee  ozternee.  Unde  S.  Augustinus 
Epist.  U>.  culpans  Pelagium,  quodsolam  gratiam  naturalem  admitteret. 
ait:  Omnino  non  istam  gratiam commendat  AposteAus,  quacreati sumus. 
ut  homines  essemus;  sed  qua  justifkati  sumus,  ut  homines  justi 
mus:    ista  est  enim  gratia   per  Jesum   Christum  Dominum    nostrum. 

2.  —  Hsec  autem  gratia  supernaturalis  rursus  duplex  distinguitur, 
externa  videlieet,  et  hiterna.  Externa  dicitur  extrinsecum  Dei  gra- 
tuitum  donum  conducens  ad  salutem,  quod  aeque  ad  omnes  spectat, 
qualis  est  gratia  legis  et  doctrime,  seu  prsedicationis  Evangelicre. 
Quain  utique  gratiam  admittebat  Pelagius,  ut  plurimis  locis  meminit 
S.  Aug.  prsesertim  vcro  lib.  De  greitia  Christi,  c.  10.  ubi  probat  ad- 
versus  Pelagianos  praeter  ejusmodi  gratias  externas ,  aliam  adhuc, 
videlicet  interiorem  esse  admittendam  :  Quid  manifestius,  inquit,  nihil 
aliud  eum.  videlicet  Pelagium,  dicere  gratiam  qua  Deus  in  nobis 
operatur  velle,  quod  bonum  est,  quam  legem ,  atque  doctrinam?  etc. 
Sed  nos  eam  gratiam  volumus,  isti  aliquando  fateantur,  qua  futuroz 
glorice  magnitudo  non  solum  promittitur,  verum  etiam  et  amatur ;  nec 
suadi-tur  solum  omne  quod  bonum  est ,  verum  etiam  persuadetur.  — 
Interna  dicitur  omne  donum  gratis  a  Deo  concessum.  et  conducens 
ad  salutem  aeternam,  quod  proprium  est  uniuscujusque,  cui  concc- 
ditur,  et  interius  eum  afficit.  Talis  est  gratia,  de  qua  loquitur  Apo- 
stolus  Rom.  5.  cum  ait:  Charitas  Dci  diffusa  est  >n  oordibus  nostris 
per  Spiritum  sanctum,  qui  datus  est  nobis.  Et  2.  Cor.  3.  Epistola 
estis  Christi  ministrata  a  nobis,  et  scripta,  non  atramento,  s<-<J  Spi- 
rituDeivivi;  n<m  in  tabulis  lapideis,  sedin  tabulis  eor<Jis  camaiibus. 

3.  —  Iterum,  gratia  interna  dividitur  in  gratiam  gratis  datam,  et 
gratum    tacientem.  Gratia  gratis   data   ea   dicitur.  quse    primario,  et 


1(1  PR/ELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

per  se  ad  salntem  ejns  in  quo  est  non  conducit;  sed  per  eam  nnns 
alteri  cooperatnr,  ut  redncatnr  ad  Deum;  seu  est  donum  gratis.  et 
absque  debito  homini  collatum,  per  se  ac  primario  conferens  ad  procu- 
randam  salutem  alterius,  quse  utique  definitio  fundamentum  habere  vi- 
detur  in  istis  verbis  Apostoli  1.  ad  Cor.  12.  Unicuique  datur  manifesta- 
tio  Spiriius  ad  utilitatem,  videlicet  aliorum.  Quamquam  autem  omnis 
gratia  sit  gratis  data,  ut  diximus,  n.  2,  attamen  gratise  gratis  data?  vo- 
cabulum  ad  hanc  gratiae  speciem  significandam  restringitur:  Primo, 
quia  Christus  Dominus  ejusmodi  gratias  conferens  Apostolis  signanter 
admonet,  eas  ipsis  gratuito  fuisse  collatas,  et  ut  ipsas  gratis  admini- 
strarent.  Cum  enim  dixisset  Matth.  10.  Infrmos  curate.  mortuos  su- 
scitate,  leprosos  mundate,  dozmones  ejicite:  subjungit:  Gratis  accepi- 
stis,  gratis  date.  Secundo,  quia  vulgo  receptum  est,  ut  generis  nomen 
minus  nobili  speciei  accommodetur :  sic  brutum  designamus,  cum  di- 
rinms,  animal:  gratia  autem  gratis  data  minus  est  nobilis,  quam  gratia 
gratum  faciens,  quia  gratia  gratum  laciens  conjungit  hominem  Deo  im- 
mediate;  non  sic  autem  gratia  gratis  data;  unde  Christus  Dominus 
Lucse  10.  cum  audiisset  Discipulos  referentes:  Domine,  etiam  dozmonia 
subjiciuntur  nobis  in  nomine  tuo .  post  pauca  subjungit:  Yerumtamen 
de  hoc  nolite  gaudere,  quia  Spiritus  vobis  subjiciuntur:  gaudete  autem, 
guod  nomina  vestra  scripta  sunt  in  eozlis.  Porro  gratise  gratis  datae 
novem  species  constituuntur  ab  Apostolo  1.  ad  Corinth.  c.  12.  ni- 
mirum  fides,  sermo  sapientise,  sermo  scientise,  gratia  sanitatum,  ope- 
ratio  virtutum,  prophetia,  discretio  spirituum,  genera  linguarum,  in- 
terpretatio  sermonum:  cujus  quidem  distributionis  rationem  snbjicie- 
mus  Disp.  2.  dum  ejusmodi  singulas  gratias  expendemus.  —  Gratia. 
gratum  faciens,  ea  est  per  quam  creatura  rationalis  efficitur  Deo 
grata,  et  accepta,  vel  certe  disponitur  ad  hoc,  ut  talis  evadat:  quia 
est  donum  supernaturale  ad  propriam  uniuscujusque  salutem  primario. 
et  per  se  concessum. 

4.  —  Rursus  gratia  gratum  faciens  subdividitur  in  habitualem,  et 
actualem.  Gratia  habitualis  ea  est,  quae  confertur  per  modum  habitus„ 
seu  qualitatis  jugiter  in  nobis  permanentis,  cujus  duplex  esteftectus: 
unus  quidem  formalis,  nempe  reddere  hominem  Deo  gratum,  et  acce- 
ptum,  quia  per  eam  formaliter  justificamur,  et  sumus  Deo  grati:  alius 
vtro  productus,  quatenus  ipsa  gratia  concurrit  cum  libero  arbitrio  tam- 
quam  principium  effectivum  ad  eliciendos  actus  meritorios;  quemad- 
modum  calor  duos  habet  effectus:  primus  est  reddere  subjectum  calidunu 
cui  adha?ret:  secundus  vero  est  exterior  calefactio.  Haec  autem  habitua- 
lis  gratia  significari  videtur  a  Christo  Domino  his  verbis  Jo.  14.  *S7 
quis  diligit  me,  sermonem  meum  servabit,  et  Pater  meus  diliget  eum,  et 
ad  eum  veniemus,  et  mansionem  apud  eum  faciemus.  Donum  enim, 
quod  posterioribus  verbis  significatur,  quo  Deus  mansionem  facit  in 
nobis,  est  permanens  et  stabile.  Eamdem  quoque  gratiam  designat 
S.  Aug.  Epist.  15.  ad  Dardanum,  ubi  docet  in  parvulis  baptizatis, 
quantumvis  id  nesciant,  habitare  Spiritum  sanctum.  Et  Concilium 
Viennense,  sicuti  refertur  in  Clementina  De  summa  Trinitate,  <t  fid<- 
Catholica,  cap.  unico,  ubi  ejusmodi  gratiam  parvulis  conferri  ait.  juxta 
probabiliorem  Theologorum  tam  veternm,  qnam  recentiornm  senten- 
tiarn.  —  Gratia  actualis  illa  est,  qna  per  modum    actns   conceditur.. 


PR^LUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA.  11 

estque  motio  quaedam  Dei,  per  quam  creatura  rationalis  movetur  et 
adjuvatur  ad  exercendas  operationes  supra  naturae  vires,  qualis  est, 
v.  g.  sancta  quaedam  inspiratio,  sive  cogitatio  in  mente,  et  pia  affe- 
ctio  in  voluntate  divinitus  excitata  atque  immissa.  De  hac  autem  po- 
tissimum  agit  S.  Augustinus  contra  Pelagianos,  maxime  vero  in  lib. 
De  gratia  Christi,  cap.  12.  ubi  ait:  Hcec  gratia  agitur,  non  solum  ut 
facienda  nocerimus,  cerum  etiam  utcredita  dUigamus.  Ejusdem  quoque 
meminit  Concilium  Arausicanum  secundum  Can.  9.  ubi  ait:  Dicini 
est  muueris,  cum  et  recte  cogitamus,  et  pedes  nostros  a  falsitate  et 
injustitia  continemus.  Quoties  enim  bona  agimus,  Deus  in  nobis  atque 
nobiscum,  ut  operemur.  operatur. #Observandum  est  nos  scienter  di- 
xisse,  auxilium  istud  esse  necessarium  ad  operationem  naturse  vires 
excedentem;  potest  autem  tribus  modis  operatio  aliqua  naturae  vires 
superare :  Primo,  simpliciter  et  absolute,  ut  si  ex  genere  suo,  •  et  se- 
cundum  suam  substantiam  operatio  illa  sit  altioris  ordinis,  nempe 
supernaturalis,  quales  sunt  actus  virtutum  Theologicarum,  fidei,  speiT 
et  charitatis.  Secundo,  ratione  dumtaxat  status  corrupti  per  peccatum, 
non  vero  simpliciter  et  absolute;  quemadmodum  enim  homo  aegrotus 
non  potest  sese  ad  actus  solidos  flectere,  nisi  adjuvetur  ab  aliquo,  id 
vero  facile  posset  exequi,  si  sanus  esset.  absque  illius  adjutorio;  sic 
etiam  homo  per  peccatum  fractus  viribus,  ac  debilitatus,  plura  non 
potest  efficere  sine  speciali  auxilio,  quae  in  statu  innocentiae,  nullo 
suffragante  auxilio,  praestitisset.  Tertio  denique,  ratione  vel  modi,  vel 
loci,  vel  temporis,  vel  personae,  aliarumve  circumstantiarum;  saepe 
enim  contingit,  ut  id  quod  nec  ex  se,  nec  ratione  status  vires  excedit, 
easdem  tamen  superet  ratione  alicujus  circumstantiae :  quemadmodum 
enim  homo  sanus,  qui  ex  se  sufficiens  ac  validus  esset  ad  movendum 
aliquod  pondus,  illud  tamen  movere  non  posset  sine  alterius  auxilio. 
vel  propter  nimiam  ipsius  ponderis  molem,  vel  quia  esset  in  loco  parum 
commodo  constitutus.  Sic  posset  aliquis  homo  justus  aliquod  ex  De- 
calogi  praeceptis  facile  implere,  si  nulla  necessitas  urgeret;  secus 
vero  si  gravi  tentatione  jactatur,  nisi  aliquo  juvetur  auxilio  speciali. 
5.  —  Iterum  gratia  actualis  subdividitur  in  operantem ,  et  coope- 
rantem.  Gratia  operans,  quae  etiam  excitans  dicitur,  definitur  a  S.  Aug. 
lib.  De  gratia  et  libero  arbitrio,  c.  17.  per  quam  Deus  in  nobis  ope- 
ratur,  in  nobis  sine  nobis  incipiens.  Dicitur  vero  Deus  illam  sine  nobis 
operari,  non  quod  ad  illam  nullo  modo  concurramus  active ;  non  po- 
test  enim  ulla  inspiratio,  quantumvis  subita,  excitari  in  mente,  vel 
ulla  motio  voluntatis  tam  prompte  fleri,  quin  intellectus  et  voluntas 
operentur.  Sunt  enim  actus  vitales,  qui  proinde  necessario  et  essen- 
tialiter  dependent  a  concursu  potentiae  vitalis.  Deus  ergo  gratiam  ope- 
rantem  dicitur  operari  in  nobis  sine  nobis,  eo  quod  ad  illam  non  con- 
curramus  libere,  ipsorum  enim  dumtaxat  actuum  operatores  censeri 
debemus,  qui  sunt  in  nostra  potestate  libera,  et  quorum  domini 
sumus.  —  Gratia  cooperans ,  qua1  etiam  concomitans  et  adjuvans 
appellatur.  ab  eodem  S.  Aug.  ibidem  deflnitur,  per  quam  Deus  vo- 
lentibus  cooperatur  perficiens:  sive  per  quam  Deus  cum  volumus,  et 
sic  volumus.  ut  taciamus,  nobiscum  e-ooperatur.  Gratia,  inquam,  ope- 
rans  dicitur  etiam  excitans .  quia  fungitur  quasi  munere  illius.  qui 
aliquem  excitat  a  somno,  nam  voluntas  torpens  somno  et  desidia  pec- 


12  PR.ELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

cati,  wluti  clamore  ac  voce  vocationis  per  sanctam  inspirationem  exci- 
tatur.  Sicut  autem  excitatio  lit  sine  consensu  dormientis,  sic  etiam  illa 
gratia  excitatur  in  nobis  sine  nostro  consensu,  omnemque  praevenit 
nostrae  voluntatis  operationem  et  usum:  quod  utique  gratiae  munus 
designatur  Apoc.  3.  per  haec  verba:  Ego  sto  ad  ostium,  et  pulso;  stare 
enim  ad  ostium  cordis  humani,  et  pulsare  per  sanctam  inspirationem, 
solius  est  Dei.  Gratia  etiam  cooperans  merito  dicitur  adjuvans,  quia 
eo  ipso  momento,  quo  aliquis  excitatus  a  somno  et  torpore  peccati 
vocanti  Deo  libere  respondet,  atque  per  consensum  aperit  ostium 
cordis  sui.  Deus  ipsi  manus  auxiliatrices  porrigit,  quo  possit  in  actum 
bonum  erumpere:  quod  utique  etiam  significatur  eodem  cap.  Apoc. 
cum  post  praefata  verba  subjungitur:  Si  quis  rtoihi  aperuit,  intrabo  ad 
eum,  et  cosnabo  non  solus,  sed  cum  illo.  Idem  etiam  denotatur  Ephes.  5. 
Surge,  quidormis,  et  exsurge  a  mortuis,  et  illuminabit  te  Christus:  ad 
hoc  enim  nos  vocat  et  excitat  gratia,  ut  a  somno   surgamus. 

6.  —  Iterurn  gratia  operans  sive  excitans  vulgo  subdividitur  a 
Theologis  in  sufficientem,  et  efficacein. -Sufficiens  considerari  potest 
duobus  modis:  vel  generatim,  vel  speciatim.  Generatim  considerata 
dicitur,  quae  dat  potentiam  agendi,  vel  declinabiliter,  vel  indeclina- 
biliter,  hoc  est,  vel  ita,  ut  non  semper  consequatur  effectum  sutira ; 
vel  ita  ut  cum  eo  semper  conjungatur  certo  et  infallibiliter ,  quo 
sensu  etiam  gratia  efficax  reducitur  ad  sufficientem.  Speciatim  vero 
considerata,  et  prout  opponitur  efficaci ,  describi  potest,  quae  non 
semper  obtinet  effectum,  vel  quae  reipsa  caret,  atque  privatur  effectu, 
ad  quem  ordinatur,  quamvis  eum  habere  possit.  —  Efficax  est  illa,  qua? 
semper  obtinet  effectum,  per  quam  scilicet  Deus  indeclinabiliter  et 
insuperabiliter  movet  voluntatem,  nihilque  aliud  est,  quam  auxilium 
quo;  cujus  toties  meminit  S.  Aug.  lib.  De  corrept.  et  gratia.  Dicitur 
autem  indeclinabUiter  et  insuperabiliter  movere  voluntatem,  non  quod 
superari  et  declinari  non  possit,  sed  quod  numquam  de  facto  supe- 
retur  et  declinetur;  non  secus  ac  aliquis  Imperator  dicitur  invinci- 
bilis,  non  quod  vinci  non   possit   omnino  et  superari,  sed  quia  num- 

•quftin  victus  est,  nec  vinci  solet. 

7.  —  Tandem  gratia  actualis  subdividitur  in  prawenientem  et  subse- 
quentem,  quaj  subdivisio  propter  conformitatem  quam  habet  cum 
praecedenti,  a  plerisque  Theologis  cum  ea  confunditur:  ab  ea  tamen 
nonnihil  differre  existimo;  quod  ut  percipiatur,  sciendum  est  gratiam 
praevenientem,  et  subsequentem  posse  comparari  tribus  modis,  nimirum 
vel  ad  iiberum  voluntatis  consensum.  vel  in  ordine  ad  se  invicem, 
vel  per  respectuin  ad  justificationem.  Primo  modo  gratia  praeveniens 
ea  dicitur,  quae  liberam  hominis  voluntatem  ita  praecedit,  ut  eamdem 
quoque  comitetur  et  includat :  subsequens  vero,  quse  voluntatem  istam 
consequitur.  Cujus  quidem  explicationis  meminit  S.  Aug.  pluribi, 
maxime  vero  in  Enchyridio,  c.  o2.  his  verbis:  Prozcedit  bona  voluntas 
hominis  multa  dona  Dei:  sed  non  omnia:  nam  utrumque  legitur  in 
sacris  Eloquiis,  <t  misericordia  ejus  prozveniet,  et  misericordia  cjus 
subsequetur  me:  nolentem  proeuenit,  ut  velit;  volentem  subsequitur,  ne 
frustva  velit:  vel  praeveniens  dicitur,  quia  praecurrit  oinnem  voluntatis 
consensum;  subsequens  vero,  quea  supponit  el  sequitur  ejusmodi  con- 
sensum,  movendo  hominem  ad  implendum  quod  facere    proposuerat, 


PR.ELUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  13 

data  opportunitate  illud  implendi,  eumque  juvando,  cum  de  facto 
illud  implet  et  exequitur.  Qua  ratione  gratia  praeveniens,  et  subse- 
quens  coincidit  cum  excitanto,  et  adjuvante.  Secundo  modo  gratia 
prseveniens,  et  subsequens  relative,  et  in  ordine  ad  *se  invicem  ita 
dicuntur,  quod  praeveniens  sit  ea  gratia,  per  quam  ad  bonum  exci- 
tamur:  subsequens  vero,  quaj  primam  illam  gratiam  sequitur;  et  in 
hoc  sensu  omnis  gratia  prior  dici  potest  prseveniens  in  ordine  ad 
posteriorem.  Sic  utramque  gratiam  usurpasse  videtur  S.  Aug.  lib.  De 
natura  et  gratia,  c.  31.  Misericordia,  inquit,  ejus  prcevenii  nos ;  proz- 
venit  autem,  ut  sanemur;  et  sequitur,  ut  sanati  vegetemur:  prcevenit, 
ut  vocemur;  subsequitur,  ut  glorificemur :  prcevenit,  ut  pie  vivamus; 
subsequitur,  ut  curn  illo  semper  vivamus.  Tertio  tandem,  sunt  aliqui 
Theologi,  qui  gratiam  prsevenientem,  et  subsequentem  explicant  re- 
spective  ad  iustificationem,  ita  ut  pneveniens  ea  dicatur  quseeumque 
praecedit  justificationem,  ut  a  peccato  sanemur:  subsequens  vero  een- 
seatur  quselibet  alia,  quce  confertur  homini  justificato,  ut  in  accepta 
sanctitate  perseveret,  et  promoveatur  ad  vitam  seternam.  Ita  docet 
Vasquez  in  primam  partem  disp.  88.  c.  10.  Quod  utique  probat  mox 
laudato  testimonio  S.  Augustini,  neenon  et  auctoritate  S.  Fulgentii 
lib.  1.  Ad  Monimum,  c.  11.  ubi  ait:  «  Prsevenit  impium,  ut  flat  justus; 
«  subsequitur  justum,  ne  fiat  impius :  prasvenit  olisum,  ut  surgat; 
«  subsequitur  elevatum,  ne  cadat  ». 

8.  —  Sunt  etiam  aliqui  Theologi,  qui  generatim  gratiam  distinguunt 
in  gratiam  Dei,  etgratiam  Christi.  Gratiam  Dei  appellant,  non  quod  ab 
eo  donetur,  sic  enim  omnis  gratia  esset  gratia  Dei;  nulla  namque  est 
quse  a  Deo  non  conferatur:  sed  ita  volunt  appellari,  quod  ex  pura  Dei 
liberalitate  donetur;  non  vero  intuitu  meritorum  Christi,  qualem  existi- 
mant  fuisse  gratiam  collatam  tum  Angelis,  tum  homini  innocenti.Verum 
haec  a  nobis  probari  non  possunt,  maxime  cum  docuerimus,  et  infra 
asserturi  simus  omnem  omnino  gratiam,  nonnisi  propter  prasvisa  Christi 
merita  tam  Angelis,  quam  hominibus  fuisse  coliatam.  Unde  censerem 
rectius  dicendum,  gratiam  distribui  posse  in  gratiam  Christi,  ut  Capitis. 
et  ut  Uedemptoris.  Prima  est  gratia,  quae  destinata  et  collata  fuit  tam 
Angelis,  quam  hominibus  ante  peccatum,  propter  prrevisam  Incarna- 
tionem  Christi  venturi,  etiamsi  Adamus  non  peccasset.  Secunda  veror 
quse  hominibus  lapsis  confertur  beneficio  Passionis,  et  Mortis  Christi,. 
quae  plurimis  nominibus  appellatur  a  S.  Aug.  nempe  gratia  libera- 
tionis,  lib.  De  corrept.  et  gratia,  c.  11.  Gratia  liberatrix,  Epist.  105. 
medicinale  Salvatoris  auxilium,  mediei  gratia,  adjutorium  medici  po- 
tentissimum,  etc.  lib.  De  natura,  et  gratia,  cap.  31.  39.  4S.  ete. 

9.  — Denique  gratiam  Christi  dividunt  in  gratiam  simplidter,  et  gra- 
tiampro  gratia;  cujus  divisionis  meminit  S.  Aug.  lib.  De  gratia  et  lihero 
arbitrio,  cap.  8.  ubi  ait:  Si  vita  nostra  bona  nil  aliud  est,  quam  gratia 
Dei,  sine  dubio,  et  vita  adema,  quaibonce  vitai  redditur,  Dei gratia  est: 
ipsa  enim  gratis  datur,  quia  gratis  data  est  illa,  cui  datur:  sed  illa, 
cui  datur  tantummodo  gratia  est,  hose  autem,  qure  illi  datur,  quoniam 
prcemiuni  ejus  est,  gratia  est  pro  gratia. 

Juvaret  hic  attexere  omnium  seriem  ha-M-eticorum.  qui  divinum  gra- 
tise  lumen  suorum  errorum  fuligine  eonati  sunt  infuscare :  necnon  et 
referre  eos  omnes  zelantis<imos  CatholicaB  verita  srtores,  qui  pro 


1  1  PR.-KLUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

asserenda  gratise  genuina  doctrina  suis  dietis,  et  scriptis  adversus  eos 
omnes  errores  acerrime  et  gloriosissime  decertarunt.  Verum  quoniam 
de  liis  jam  copiosissime  actum  est  in  secundo  volumine,  ubi  sermo  fuit  de 
erroribus  circa  pradestinationem  divinam;  ne  trita  jam  stadia  iterum  ad 
nanseam  remetiamur,  ab  his  supersedendum  judico;  sicut  et  a  relatione 
et  declaratione  quinque  statuum  hominis,  videlicet  naturae  pnrae,  inte- 
grae,  innocentis,  lapsoe,  et  reparatse:  de  quibus  sufficienter  egimus  in 
quinto  volumine  disp.  De  homine.  Solum  igitur  his  in  prceludiis  ad- 
scribenda  censeo  nonnulla,  qnae  enodandis  de  divina  gratia  controver- 
siis  facem  ac  lumen  praeferre  possunt:  qualis  est  prae  ca?teris  S.  Aug. 
doctrina.  necnon  et  sanctio  quorumdam  Conciliorum,  quorum  canones, 
et  decreta  facile  in  omninm  manus  non  veniunt.  Sit  itaque 

§    III.    —   QOANTI    PR.E     C.ETERIS    FACIENDA    SIT    S.    AUGUSTINI   D<>- 
CTRIXA    IX    SOLVEXDIS,    AC     RESOLVEXDIS    DE    GRATIA     SUPERXATURALI 

i  ontroversiis.  —  Nbminbm  Theologorum  latere  arbitror  S.  Aug.,  pra; 
caeteris  Ecclesiae  Patribus  ac  Doctoribus,  verum  esse  divinae  gratiae 
achillem,  strenuissimumque  assertorem,  cujus  auctoritas  iu  solvendis 
fidei  controversiis  (maxime  quse  ad  divinam  gratiam  spectant)  summi 
semper  fuit  ponderis  apud  onmes  quovis  post  eum  saeculo  Catholicae 
veritatis  propugnatores.  Quod  utique  manifestum  fit  ex  illustribus 
encomiis,  quibus  stupendum  ejus  ingenium,  doctrinam  caelestem,  et 
suavem  eloquentiam  celebrant  nedum  summi  Pontifices,  sed  et  quot- 
quot  coaevos  habuit,  aut  successores  Ecclesiae  Patres,  ac  Doctores: 
vix  enim  unum  invenies,  qui  totus  in  sancti  Augustini  laudes  non 
effervescat.  —  Prodit  imprimis  Innocentius  primus  sanctissimus  Pon- 
tifex,  qui  Augustini  doctrinam  non  levi  calculo  commendat,  dum 
utramque  Synodum  Carthaginensem,  atque  Milevitanam,  et  Synodicas 
utriusque  ad  ipsum  datas  epistolas  (quarum  omnium  Augustinus  dux 
et  calamus  fuit),  necnon  et  librum  eius  De  natura  et  gratia,  suis 
Apostolicis  litteris  et  sanctionibus  commendavit  ac  approbavit.  Ad- 
ditque  se  a  scribendo  temperare,  eo  quod  constet,  eos  euneta  dixisse, 
nihil  db  eis  <'sse  prcetermissum,  nihil  suppressum.  Et  peculiaribus 
Augustini  litteris  respondens,  magnifice  laudat  Epistolas  a  Conciliis 
missas,  et  ab  Augustino  scriptas,  tamquam  lineas  plenas  fide,  totoquc 
religionis  Catholiaz  vigore  firmatas,  earumque  contentionem  esse  in 
consideraMone  quotidiance  gratice  Dei,  et  in  eorum  correctione,  qui  contra 
sentiunt  integra  ratione  consistere;  ita  ut  integrum  possini  prcebere 
Doctorem.  Haec  etiam  causa  est  cur  Zosimus  Pontifex  omnes  doctri- 
nales  Canones  Carthaginensis  Synodi,  quos  ex  Augustini  libris  Anti- 
Stites  Afri  ad  Pelagianam  ha?resim  jugulandam  deprompserant,  suo 
calculo  probaverit,  et  auctoritate  roboraverit,  ut  testatur  Sanctus  Pro- 
sper  libro  Contra  CoUatorem^  scribens  S.  Augustini  obtrectatores  et 
aemulos  auctoritate  Apostolica  pro>tratos:  Tune,  inquit,  istorum  ma- 
chince  fractae  sunt,  tunc  in  superbice  sociis,  ac  prindpibus  corruerunt : 
(/>/'!//</■>  beatce  ni<>>n<>fia>  Innocentius  nefandi  erroris  ra/>if<t  Apostolico 
mucrone  percussit;  <///</)}</<>  Africanorum  Conciliorum  decretis  beatce 
recordationis  r<i/><i  Zosimus  sententuB  suce  robur  annexuit,  et  ad  im- 
piorum  detruncationem  gla<li<>  Petri  <l<xteras  omnium  armavit  Anti- 
stitiim.   rl«C  pariter  ratio  est  cur  Ccelestinus  Pontitcx  oninium  praece- 


PR/ELUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  15 

dcntium  Synodorum  canones  ex  Augustini  scriptis  excerptos,  et  aucto- 
ritate  conditos,  approbayerit  Epistola  ad  Episcopos  Gallioe,  cap.  2.  in 
qua  pariter  Augustini  scripta  De  gratia  Dei,  magnifico  hoc  laudavi  t 
encomio  :  Augustinum,  inquit,  sanctoz  recordationis  rirum,  pro  viia  sua, 
atque  meritis  in  nostra  semper  communione  habuimus:  nec  unquam 
hunc  sinistrce  suspicionis  saltem  rumor  aspersit :  quem  tantce  scientice 
olim  faisse  semper  meminimus,  ut  inter  Magistros  optimos  etiam  a 
mci*  Prcedecessoribus  haberetur.  Bene  ergo  de  eo  omnes  in  commune 
senserunt,  utpote  qui  ubique  ciaictis,  et  amori  fuerit,  et  honori.  Hoc 
ipsum  probavit  Horsmida  Pontifex  Epistola  ad  Possessorem  Episcopum 
Africanum.  in  qua  docens  eum,  quid ' Catholica  Ecclesia  de  Dei  gratia, 
et  arbitrii  libertate  sentiret,  ita  scribit:  De  arbitrio  libero,  et  gratia 
Dei.  quid  Pomana,  hoc  est,  Catholica  Ecclesia  sequatur,  et  asseveret, 
licet  in  rariis  libris  beati  Augustini,  et  maxime  ad  Hilarium,  et  Pro- 
sperum  possit  cognosci,  tamen  in  scriniis  Ecclesiasticis  expressa  capi- 
tula  continentur.  Haec  autem  capitula  non  alia  videntur,  quam  quoe 
ex  libris  Sancti  Augustini  excerpta  fuerunt,  et  Synodorum  Africano- 
rum,  ac  Apostolicae  Sedis  auctoritate  stabilita.  Missos  facio  alios  sum- 
mos  Pontifices  Sixtum  III.  Leonem  I.  Felicem  IV.  Bonifacium  II. 
Gregorium  I.  Adrianuin  I.  L^rbanum  V.  Martinum  V.  Pium  II.  Gre- 
gorium  XIII.  Sixtum  V.  Clementem  VIII.  Paulum  V.  et  alios  summos 
Pontifices  S.  Augustini  laudatores,  et  probatores.  Inus  instar  omnium 
sit  Joannes  II.  qui  in  Epistola  al  Avicenum,  aliosque  Senatores,  hoc 
de  Augustino  protulit  elogium :  -S'.  Augustinus,  inquit,  cujus  doctrinam 
secundum  Prcedecessorum  meorum  statuta  Romana  sequitur  et  servat 
Ecclesia.  Unde  Clemens  VIII.  non  sine  magna  causa  ait  doctrinam 
Augustini  Ecclesice  quasi  dotem  relictam  esse. 

Eamdem  veritatem  comprobant  clarissimi  Ecclesiae  Doctores,  qui 
ab  Augustino  ad  nos  usque  tredecim  saeculorum  decursu  vixerunt: 
primoque  quintum  sacculum,  cujus  initia  ipsemet  S.  Augustinus  illu- 
stravit,  tot  laudum  ejus  praecones,  quot  viros  pietate,  et  doctrina 
claros  tulit.  Imprimis  vero  S.  Hieronymus  sic  eum  magnifice  proedicat, 
Epistola,  quae  est  apud  Augustinum  25.  Maete  rirtute,  in  orhe  cele- 
braris,  Catholici  te  auctorem  antiquce  rursum  fidei  venerantur,  atque 
suspidunt,  et  quod  signum  majoris  glorice  est,  omnes  hceretici  dete- 
stantur.  Et  Epist.  30.  Quidquid  dici  potest  de  sublimi  ingenio  de  Scri- 
pturarum  sanctarum  hauriri  fontibus,  a  te  positum.  atque  descriptum 
cst....  Mihi  autem  decretum  est  ie  amare,  et  suspicere,  colere,  mirari: 
tuaque  dicta  quasi  mea  defendere.  Quae  utique  praeclara  encomia,  et 
amicitiae  foedera  morti  jam  proximus  obsignavit.  Narrat  enim  Euse- 
bius  Cremonensis  ejus  diseipulus,  Epistola  ad  Aportunensem  Episco- 
pum  Damasum:  *S'.  Hieronymus  in  obitu  suo  multa  dicens  narraUone 
digna,  de  beato  Augustino  memoriam  fecU  in  hunc  modum:  Oaudium, 
et  onsolationem  habeo,  quod  uirum  mirabilem,  <-t  multoz  scientioz.  ac 
bonitatis  Augustinum  Hipponensem  Episcopum,  omni  veritate^  et per- 
fectione  redimitum  post  me  reUnquo:  propter  quem  multam  fiduciam 
habeo  in  Christo  Jesu  sustentandi  fidem  nostram  :  cui  de  me  scribens 
rogato,  tamquam  fidelis  mUes  pugnei,  he  veniant  quod  absit  mala 
genti  nostrai.  His  pariter  laudibus  eum  cumulat  Sanctus  Paulinus, 
Epistola   apud    Augustinum,  sic  eum  inter  caetera  alloquens:  <>  vere 


16  PR.ELUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

sal    terrce,  quo  prcecordia    nostra,  ne   possint  sceculi  vanescere  errore, 

condiuntur:  0  lucema  digne  supra  candelabrum  Ecclesice  posita,  quce 

laie  Catholicis  urbibus  de  septiformi  lichno  portum  oleo  lcetitice  lumen 

effundens,  densas    licet   hcereUcorum  caligines  discutis,  et  lumen 

tatis  a  confusione   tenebrarum  splendore  clarifici  sermonis  enubUas.... 

Os  enim  tuum  fistulam  operire,  et  venam  fontis  ceterni  merito  dixerim.  — 

Yolusiamis  in  eadem  elogia  conspirat,  Epistola  secnnda  apud  Augu- 

stinum,  scribens :   Utcumque  absque  detrimento   cultus  divini  in  aliis 

S    wdotibus  toleratur  inscitia:  at  cum  ad  Antistitem  Augustinum  ve- 

nitur,  legi  Dei  deest.  quidquid  conUgerit  ignorari.  —  Nebridius  Epist.  71. 

apud  eumdem  Augustinum  prioribus  concinit,  scribens  :  Epistolas  tuas 

(Augustine)  placet  ita  servare,  ut  oculos  meos;  suntenim  magnce,  non 

quantitate.  sed  rebus,  et  magnarum  rerum  continent  probationes:  illce 

mihi  Christum,  illce  Platonem,  illce  Plotinum  sonabunt.  Erunt  igitur 

mihi.  et  ad   audiendum  propter  eloquentiam  dulces,  et  a.d  legendum 

propter  brevitatem  faciles,  et  acl  intelligendum  propter  sapientiam  sa- 

lubres.  —  Oonsentius,  Epistola  221.  ad  Augustinum,  sic  eum  eleganter 

his  elogiis  interpellat :   Tu  vir  admirabilis,  cui  Pater  noster  ille  solus 

conscius  secretorum,  quia  liabet  clavem  David,  serenissimo  cordis  obtutu 

ccelorum    machinam  penetrare  concessit,  et  revelata    uf  scriptum  est) 

facie  cjloriam  Domini  speculari :  in  quantum  tibi  ille,  qui  hujusmodi 

cogitationem  dedit,  promendi  dederit  facultatem,  enuntia  nobis  aliquam 

ineffabitis  substantice  portionem,  et  imaginem,  ac  similitudinem,  cujus 

ipso  adjuvante  exprimere,  in  quantum  potest  verbis  enitere :  quoniam 

nisi  tu  tantce  rei  dux  ac  magister  affulseris ,   velut  Uppientibus  oculis 

prospicere  in  eam  tanto  luminis  repercussa  fulgore  cogitatio  nostra  for- 

midat.  Intra  ergo  in    illam  (quce  nostros   arcet  intuitus    mgsteriorum 

Dei  obscurissimam  nubem :  qucestiunculas,  in  quibus    absolvendis    me 

errare  cognosco,  qui  auctoritatem  sancUtatis  tuce  fide  magis  sequi  volo, 

quam  rationis  corde  conceptce  falsa  vmagine  depravari. — Audax,  Epi- 

stola  130.  de  eo  egregie  affatur:  Augustinus  seciator  jusUUce,  instau- 

rator  spiritualis  glorice,  dispensator  scdutis  ceternce,  tam  tibi  mundanus 

orbis  notus  est,  quam  notatus.  Opto  itaque  tuce  sapientice  ftorSbus  pa- 

sci,  et  vivi  fontis  haustibus  irrigari.  —  Possidius  Episcopus  Celamensis 

ad  Maudonem,  compendiosam,  sed  accuratam  sancti  Augustini  laudem 

celebrat  scribens  :  Augusfinus  Pater  Patrum,  Doctor   Doctorum  :  par 

Angelis  in  fervore,  par  Prophetis  in  absconditorum  mysteriorum 

lutioue,  par  Apostolis  in  prcedicaUone,  imago  Divinitatis,  abyssus  sa- 

pientice.  —  Sanctus  Prosper,  z:>lantissimus  Augustini    discipulus,    in 

texendis  illius    elogiis    omnem    eloquentire    suse   vim  expromit.  nunc 

illum  appellans,  Epistola  ad  Ruffinum,  praecipuam  portionem  Domini 

sacerdotum,  et   prcestantissimum    ministrum  graUce,  quandoque  ejus 

laudes  copiosius   celebrat,  sic  lib.  3.  />  vita  contemplaUva,  cap.  31. 

scribens  :  S.  AugusUnus  Episcopui  ingenio,  suavis  eloquio,  scecu- 

laris  litteraturce  peritus  ,  in  Ecclesiasticis  laboribus  operosus,  in    quo- 

tidianis  disputationibus  clarus,  in  omni  sua  acti  mpositus,  £« 

positione  fidei  nostrce  Catholicus,  in  qucestionibus  absolvendis   acutus, 

et  in  revincendis  hcereticis  drcumspectus ,  et  in  explicandis  Scripturis 

canonicis  cautus.  —  Victor  JJticensis  lib.  1.  D<  persecutione  Vandalo- 

rum,  non  minori  facundia  eumdem  Sanctum  commendat:   Qua    tem- 


PR^LUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  17 

pestate,  ait,  Hippone  Eegiorum  obsessa  est  civitas,  quam  omni  laude 
dignus  beatus  Augustinus  librorum  multorum  confeetor  Pontifex  gu- 
bemabat:  tune  illud eloquentice  ftumen,  quod  uberiusper  omnes  campos 
Ecclesiai  decurrebat,  propinato  in  amaritudinem  absinthii  versa  est. — 
Sanctus  Fulgentius  Augustino  prse  caeteris  addietissimus,  ipsius  libros 
magnifice  praedicat  lib.  2.  De  veritate  prcedestinationis,  cap.  18.  ita 
scribens  :  Hos  legat  omnis,  qui  salutem  aternam adipisci desiderat. — 
Ipsi  concinit  Cassiodorus  libro  De  dirinis  tectionibus,  cap.  22.  ubi 
sic  Augustini  laudes  mirum  in  modum  effert :  Ipse  etiam  Doctor  exi- 
mius  beatissimus  Augustinus,  inquit,  debeUator  hozreticorum ,  defensor 
fidelium,  et  famosorum  palma  certaminum.  Et  in  Prologo  super  Psal- 
terium  addidit :  Augustinus  litterarum  omnium  egreyius  magister,  et 
quod  in  ubertate  rarum  est,  cautissimus  disputator ;  decurrit  quippe 
tamquam  fons  purissimus,  nuila  sorde  pollutus,  sed  in  integritate  fidei 
perseverans,  nescit  hcereticis  locum  dare,  unde  sese  possint  aliqua  col- 
luctatione  defendere:  totus  cathoticus,  totus  orthodoxus  invenitur,  etin 
Ecclesia  Domini  suavissimo  nitore  resplendens  supemi  Juminis  clari- 
tate  radiat.  —  Sanctus  Gregorius  in  registro  lib.  8.  Epist.  87.  ad  In- 
nocentium  Episcopum,  ita  scribit :  Si  deliciosiori  cupitis  pabulo  sagi- 
narifbeati  Augustini opuscula  tegite,  et  ad  eomparationem  siliginis  illius 
nostrum  furfurem  non  quavratis.  —  Isidoms  Hispalensis  lib.  6.  Ethi- 
molog.,  ait :  De  nostris  apud  Grceco.s  Origenes,  in  Scripturarum  labore, 
tam  Grcecos,  quam  Latinos  operum  suorum  numero  superdvit.  Denique 
Hieronymus  sex  miltia  librorum  ejus  legisse  fatur.  Horum  tamen  om- 
nium  studioAugustinus  ingenio et  seientia  sua  vicit.  Xam  tanta  scripsit, 
ut  diebus  ac  noctibus  non  solum  scribere  quisquam  cateat  tibros  ejus,  sed 
nee  legere  quidem  possit.  —  Longum  esset  ire  per  singnlos  ejusdem 
S.  Aug.  quovis  sseculo  prrecones  ardentissimos  :  ex  quibus  liquet  san- 
etissimum  Doctorem  (ut  etiam  aliquid  ex  nostro  penu  ad  illius  glo- 
riam  promamus)  apicem  esse  ingeniorum,  humanre  intelligentire  me- 
tam,  naturae  miraculum,  prsedestinationis  interpretem,  veritatis  lin- 
guam,  hsereticorum  iulmen,  errorum  clavam,  nodorum  giadium,  veterum 
Doctorum  compendium,  posteriorum  seminarium,  linguam,  ac  lucer- 
nam.  Cujus  tanta  gratia  fuerit,  ut  etiam  scientia  gratia  fuerit ;  unde 
mirum  nemini  debet  esse,  quod  suam  sapientiam  ad  gratiae  defensio- 
nem  eomparaverit,  gratite  namque  gratia  erat  referenda. 

Ex  iis  omnibus  liquet  S.  Augustinum  prse  creteris  Ecclesise  Pa- 
tribus  ac  Doctoribus  audiendum  esse,  maxime  in  controversiis  de  di- 
vina  gratia  ;  quse  tamen  non  ita  dicta  velim  existimes,  quasi  omnia 
ipsius  sanctissimi  Doctoris  dogmata,  in  iis  maxime  libris,  quos  de  di- 
vina  gratia  conscripsit,  tanta  certitudine,  ac  veritate  librata  sint,  ut 
veluti  fidei  oracula  sint  excipienda.  Certum  enim,  quod  nec  S.  Augu- 
stini,  nec  cuiusvis  alterius  Patris  et  Ecclesia3  Doctoris  peculiari  as- 
sertioni,  ac  privatse  doctrinse  ea  tribuenda  sit  auctoritas,  quse  ad  Ca- 
tholicam  fidem  stabiliendam  sacris  Scripturis,  Conciliorum,  ac  sum- 
morum  Pontificum  ora'.'ulis,  necnon  et  conspiranti  Patrum  consensui 
deferri  solet.  Quod  utique  probatur  ex  ipsomet  S.  Augustino  lib.  De 
Dono  perseverant.  cap.  21.  ubi  eam  ipse  auctoritatem  liquido  respuit, 
scribens  :  Neminem  velim  sic  amplecti  omnia  mea,  ut  vw  sequatur, 
nisi  in  Hs.  in  quibus  me  non  errare  perspexerit.  Nampropterea  nunc 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII.  2 


18  PR.ELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

i  libros,  in  quibus  Opuscula  mea  retractanda  suscepi,  ut  nec  me 
ij/sum  /)/  omnibus  me  secutum  fuisse  demonstrem.  Ne  quis  autein  ob- 
tradat,  hsec  eum  revera  dixisse  de  prioribus  a  se  editis  Opusculis, 
cum  junior  esset,  et  in  dirimendis  fidei  controversiis  adhuc  rudis, 
subdit:  Proficienter  me  existimo,  Deo  miserante  scripsisse;  non  tamen 
a  perfectione  incepisse;  Quandoquidem  arrogantius  loquor,  quam  verius, 
si  vel  nunc  clico  me  ad  perfectionem  sine  ullo  errore  scribendi  jam  in 
ista  (vtatc  venisse.  Xon  iiritur  eain  suis  scriptis  etiam  in  confecta  setate 
editis  vindicare  cupit  auctoritatem,  ut  omnis  prorsus  erroris  vacua 
esse  suspicari  liceat.  —  Hoc  ipsum  liquido  demonstrat  Epist.  10.  ad 
S.  Hieronymum :  Sotis,  inquit,  eis  Scripturarum  libris,  qui  jam  Ca- 
nonici appellantur,  didicihunc  timorem,  honoremque  deferre,  utnullum 
horum  Auctorum  scribendo  aliquid  errasse  firmissime  credam,  etc.  Alios 
autem  ita  lego,  ut  quantalibet  sanctitate,  doctrinaque  prcepoileant.  n<>n 
ideo  verum  putem,  quia  ipsi  ita  senserunt;  sed  quia  mihi  velperillos 
Auctores  canonicos,  vel  probabili  ratione,  quod  a  vero  non  abhorreaut, 
persuadere  potuerunt.  Xecte,  mi  Frater,  sentire  aliud  exisUmo:  Prorsus 
(inquam  non  ie  arbitror  sic  lec/i  tuos  libros  velle,  tamquam  ProjjJie- 
tarum,  vel  Apostolorum;  cle  quorum  scripiis,  quocl  omni  errore  careant, 
dubitare  nefarium.  Et  pluribus  interjectis :  quamquam  tantummodo 
Scripturis  Canonicis  hanc  ingentem  debeam  servitutem,  qua  eas  solas 
ita  sequar,  ut  Conscriptores  earum  nihil  in  eis  omnino  errasse,  nihil 
fallaciter  posuisse  non  dubitem.  Qure  in  aliis  passim  operibus  inculcat, 
ac  prsesertim  lib.  De  Xatura  et  gratia,  c.  60.  lib.  2.  Contra  Cresco- 
nium,  c.  32.  Ep.  48.  lib.  2.  Contra  Faustinum,  c.  5.  Fateri  igitur  debet' 
quisque,  ex  ipsomet  S.  Augustino,  tantam  illi  auctoritatem  non  esse 
tribuendam,  ut  ea  unica  ejus  doctrina  sutficiat  ad  fidei  dogmata  sta- 
bilienda;  Neque  enim,  ait,  Ep.  3.  quorumlibet  disputationes,  quan- 
tumvis  Cathoticorum,  et  laudatorum  hominum,  velut  Scripturas  Cano- 
nicas  habere  debemus,  ut  nobis  non  liceat  salva  JwnorificenUa,  quce 
illis  debetur  hominibus,  aliquod  in  eorum  scriptis  improbare  atque  re- 
spuere,  siforte  invenerimus,  cjuod  aliter  senserint,  quam  veritas  habet, 
dicino  adjutorio,  vel  ab  aliis  intellecta,  vet  a  nobis.  Talis  ego  sum  in 
scriptis  atiorum;  tales  volo  esse  intellectores  m.eorum.  Videant  ergo 
quantum  ab  ejus  sententia  exorbitent,  qui  volunt  illius  libros  legi, 
tamquam  Prophetarum,  vel  Apostolorum,  de  quorum  scriptis,  quod 
omni  errore  careant,  dubitare  nefarium  sit. 

Confirmatur  hsec  eadem  veritas:  Primo  quidem,  ex  ipsomet  S.  Au- 
gustino,  qui  sanctissimos  Ecclesiae  Doctores,  non  in  omnibus  sequendos 
esse,  suo  exemplo  comprobavit.  Nam  lib.  6.  De  Baptismo  contra  Dona- 
tistas,  c.  2.  loquensdeS.  Cypr.  ait:  Quapropter  reddens  debitam  reveren- 
tiam,  dignumque  honorem  quantum  valeo persolvens  padfico  Episcopo, 
et  glorioso  martyH  Cypriano;  audeo  tamen  dicere,  eum  aliter  sensisse  de 
Schismaticis,  vel  Hcereticis  bapUzandis,  quam  postea  veritas  prodidit.  Et 
lib.  2.  Contra  Faustum,  c.  5.  de  quorumcumque  aliorum  scriptis  non 
Canonicis  dicit,  liberum  esse  Lectoris  judicium,  quo  vel  approbet,  quod 
placuerit;  vel  improbet,  quod  offmderit.  Non  ergo  censet  S.  Augustinus 
parem  esse  faciendam  auctoritatem  sanctorum  Ecclesiae  Doctorum  ipsis 
Scripturarum,  et  Conciliorum  oraculis;  ac  subinde  sufficienter  indicat 
non  omnia  ab  Lpso  iradita  dogmata  omnimodam  fidem  promereri. 


PR/ELUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA.  19 

Dices  :  S.  Augustini  scripta,  maxime  de  gratia  et  libero  arb.,  ad- 
versus  Pelagianos  speciali  summornm  Pontificum,  et  Ecclesire  decreto 

e  probata  ;  quod  utique  probatur:  Primo,  ex  Epist.  flormisdse  ad 
Possessorem,   ubi    ait:    De  arbUrio  tamen  libero,  et  gratia  Dei,  quod 

nana,  hoc  est,  Apostolica  sequatur,  et  asseveret  Ecclesia,  licet  in 
variis  libris  S.  Augustini,  et  maxime  ad  Hilariam,  et  Prosperum  possit 

tosci:  tamen  in  scriniis  Ecclesiasticis  expressa  capitula  continentvr : 
quoz  si  desunt,  et  necessaria  creditis,  destinabimus.  Secundo,  ex  Epist. 
Joan.  11.  superiori  Paragrapho  laudata,  in  qua  scribit  S.  Augustinus, 

us  doctrinam    secundum    praidecessorum   meorum  statuta  Romana 

titur,  et  servat  Ecclesia.  Quibus  significat,  quod  quidquid  S.  Au- 
gustinus  in  Hbris  contra  Pelagianos  affirmavit.  ab  Apostolica  Sede 
probatum  credi  debet.  —  Verum,  nihil  quidquam  ex  utroque  praefato 
testimonio  contra  nostram  assertionem  evincitur;  nam  Pontifex  Hor- 
misdas  nihil  aliud  significat.  quam  quod  ex  S.  Augustini  operibus  co- 
gnosci  possit,  quid  de  gratia  et  libero  arbitrio  Ecclesia  sentiat :  quia 
nimirum  in  iis  acerrime  defenduntur  haec  ipsa  capitula,  qua?  in  scri- 
niis  Ecclesiasticis  continentur,  qua?que  epistola  sua  Caelestinus  Pon- 
tifex  intoxuit.  de  quibus  erit  sermo  in  §  sequenti.  Similiter  Joannes 
Pomtitex  praefatis  verbis  nullatenus  intendit  probare  S.  Augustini 
scripta  contra  Pelagianos  ;  siquidem  in  ea  epistola  de  Pelagianis  non 
agitur,  sed  potius  de  Nestorii  sectatoribus,  contra  quos  Catholicam  de 
Christi  divinitate,  et  Incarnatione  fidem,  S.  Scripturae,  Patrumque  te- 
>tiinoniis  conflrmat:  ac  in  ipsa  quidem  fronte  S.  Augustinum  ponit 
cnm  hoc  elogio:  S.  Augustinus,  cujus  doctrinam  secundum  pro3deces- 
sorum  meorum  statuta  Romana  sequitur  et  servat  Ecclesiai,  in  lib.  11. 
De  Civit.  Dei  sic  dicit:  Credimimus,  et  tenemus,  et  fideliter  prozdica- 
mus,  quod  Pater  genuerit  Verbum.  Alia  quoque  'ejusdem  testimonia 
subjnngit  ex  lib.  2.  Contra  Maxjminum,  et  ex  lib.  1").  De  Trinit. 
Cum  igitur  in  liac  epi.-=toia.  nec  de  S.  Augustini  doctrina  contra  Pe- 
lagianos  agatur,  nec  ullus  ex  libris  appelletnr,  quibus  eos  impugnavit. 
non  est  cur  inde  aliqui  speciatim  colligant  ita  probari  ab  Apostolica 
Sede  qua?cumque  in  Augustini  contra  Pelagianos  operibus  continentur, 
ut  ab  iis  vef  tantillum  discedere  sit  nefas.  Probabilins  certe  ex  hoc 
loco  suprema  illa  auctoritas  libris  De  Civit.  D<i.  de  Trinitate,  et  contra 
Maximinum,  qui  hic  laudantur,  speciatim  vindicari  posset;  quod 
tamen  ab  eorum  mente  alienissiinum  est.  —  Merito  igitur  Tostatus 
in  defoisorio  p.  2.  c.  83.  admonet  <v  ex  Ecclesise  generali  approbatione 
-«  tum  S.  August.  tum  aliorum  Patrum  operibus  auctoritatem  et  robur 
«  accedere,  maxime  tantum  quantum  ad  quatuor  capita:  Primum  est. 
«  quod  Ecclesia  concedit  expresse  omnibus  Christi  Fidelibns,  quod 
-«  legant  ea,  atque  hac  perhonorifica  mentione  non  mediocrem  eorum 
«  Auctoribus  splendorem  impertitur.  Secundum  est,  quod  dijudicat 
«  illa  utilia  ad  doctrinam  fidei  et  moruni,  et  ob  hoc  laudat  ea :  qua 
«  commendatione  lectores  quodammodo  pelliciuntur,  et  ad  ea  dili- 
«  genter  evolvenda  invitantur.  Tertium,  ac  prgecipnnm  est.  quod  Ec- 
«  clesia  tollit  Opusculis  approbatis  suspectionem  de  ha^resi  voluntaria. 
«  qu.e  est  vere  hasresis:  nam  illa  opera,  qu?e  approbantur,  licet  non 
«  sint  omnino  discussa  ab  Ecclesia,  sicut  si  deberent  singnlse  partes 
«  approbari,  tamen  quadam  generali  disens>ione  cognoscnntnr,  vt  ap- 


20  PR^LUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

«  parct  ex  eis,  quomodo  Auctor  eorum  in  omnibus  catholice  sentiat,  no- 
«  lens  dogmatizare  expresse  et  scienter  aliquem  errorem,  etc.  Et  ista  fuit 
«  causa  potissima,  quare  Ecclesia  approbavit  quorumdam  Doctorum  ope- 
«  ra:  quia  nimirum  ea  secernere  voluit  a  pestilentibus  libris,  quos  ad 
«  corrumpendam  fidem  vel  mores  depravandos  hseretici  spargereconsue- 
«  verant.  Quartum  est,  quod  dat  eis  quamdam  auctoritatem,  quam  alias^ 
«  non  habebant :  non  eam  quidem,  quam  adversarii  S.  Augustino  tribu- 
«  unt,  sed  aliam  inferioris  notae,  in  eo  positam,  quod  quando  aliquis  al- 
«  legaverit  dictum  alicujus  libri  approbati  per  Ecclesiam,  facitproba- 
«  tionem,  etiamsi  ipse  auctor  nullam  causam  dicti  sui  ostendat.  Hinc 
«  S.  Thomas  asserit ,  sacram  doctrinam,  uti  auctoritatibus  Doctorum 
«  Ecclesiae  quasi  argumentando  ex  propriis,  sed  probabiliter  tantum  ». 
Concludere  ergo  licet  cum  Vincentio  Lirinensi,  Contra  hcereses 
c.  o9.  Quocl  Patribus  hac  lege  credendum  est,  ut  quidquid  vel  omnes, 
rel  plures  uno,  eodemque  sensu  manifeste,  frequenter,  perseveranter, 
velutquodam  consentienti  sibi  Magistrorum  consilio  accipiendo,  tenendo. 
tradendo  firmaverit,  id  pro  indubitato,  certo,  ratoque  habeatur.  Quid- 
quid  vero,  quamvis  ille  sanctus,  et  doctus,  quamvis  Episcopus,  quamvis 
Confessor,  et  Martgr  prozter  omnes,  aut  etiam  contra  omnes  senserit, 
id  inter  proprias,  et  occultas,  et  privatas  opiniunculas  a  communis, 
pubblicce,  ac  generalis  sententice  auctoritate  secretum  sit. 

§  IV.  —  In  quibus  maxime  Sancti  Augustini  doctrina  De  Gratia. 

ITA    AB    ECCLESIA    PROBATA    SIT,    UT   NE    TAXTILLUM    A15  EA    RECEDERE 

liceat? —  In  eis  maxime  capitulis,  quse  Cselestinus  Pontifex  famosa 
illa  epistola  ad  Episcopos  Gallise  digessit  et  probavit,  ut  ipsum  S.  Au- 
gustinum  ab  erroris  suspicione  hac  in  parte  vindicaret.  Cum  enirn 
tumultuarentur  in  "Gallis  Massilienses  Presbyteri,  et  post  Augustini 
obitum,  ejus  de  gratia,  et  libero  arbitrio  doctrinam  carperent  acriter, 
illud  imprimis  invidiosissime  criminantes,  quod  docuerat  non  bona 
tantum  opera,  sed  et  bonre  voluntatis  initia  divina.*  gratire  esse  tri- 
buenda,  hinc  illi,  tamquam  necessarium  modum  excessisset,  dbloque- 
bantur ;  non  tulerunt  Hilarius,  et  Prosper  Doctoris  gratiae  libros  ap 
Semi-Catholicis  hominibus  impune  vellicari:  sed  eorum  propulsare  ca- 
lumnias  omni  ope  conati  sunt;  ac  primo  quidem  libellos  aliquot  Pro- 
sper  edidit,  quibus  ad  Capitula  Gallorum,  et  ad  objectiones  Vincen- 
tianas  respondens,  sancti  Augustini  doctrinam  ab  remulorum  crimi- 
nationibus  accurate  vindicavit.  At  cum  latius  serperet  malum,  nec 
his  remediis  sedaretur,  cum  Hilario  Romam  venit,  atque  una  apud 
Cselestinum  supremum  Pontificem  egerunt,  ut  et  Massiliensium  frae- 
naret  audadam,  et  S.  Augustini  doctrinam,  quam  hactenus  Romani 
Pontifices  amplexi  fuerant,  Apostolica  auctoritate  comprobaret.  Scripsit 
Caelestinus  ad  Galliarum  Episcopos,  et  ita  scripsit,  ut  illis,  ac  toti  adeo 
Catholicoe  Ecclesiae  significet  quid  in  Augustini  de  gratia  et  libero 
arbitrio  doctrina  Sedes  Apostolica  sanciverit :  nam  ubi  Massilienses 
breviter  perstrinxit,  quod  S.  Augustino  obstreperent,  singula  ejus  do- 
ctrinre  capita,  quse  sibi,  Romanaeque  Ecclesiae  probarentur,  sigillatim 
recenset,  eaque  superiorum  Pontificum  tcstimoniis  confirmat. 

Porro  ea  Capitula   sunt;    Primum,  in  proevaricatione  Adce  omnes 
homiws  naturalem    possibilitatem  et  innocentiam  perdidisse,  et  nemi- 


PR/ELUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  21 

nem  de  profundo  iUius  ruince  per  liberum  arbitrium  posse  consurgere, 

nisi  eum  gratia  Dei  miserentis  erexerit.  —  Secundum,   neminem  esse 

per  semetipsum  bonum,  nisi  participationem  sui  ille  det.  qui  solus  est 

bonus.  —  Tertium,  neminem  etiam  baptismatis  gratia  renovatum  ido- 
neum  esse  ad  superandas  diaboli  insiclias.  et  ad  evincendas  carnis  con- 
eupiscentias,  nisiper  quotidianum  adjutorium  Dei  perseverantiam  bonce 
eonversationis  acceperit. —  Q,uartum,  quod  uemo  nisi  per  Christum 
Mbero  bene  utatur  arbitrio.  — .  Quintum.  quod  omnia  studia,  et  omnia 
opera,  ac  merita  Sanctorum  acl  Dei  gloriam,  laudemque  referenda 
siut.  quia  nemo  aliunde  ei placeat,  nisi  ex  eo,  quod  ipjse  donaverit.  — 
Sextum.  quod  ita  Deus  in  cordibus  hominum,  atque  in  ipso  libero  ope- 
retur  arbitrio,  ut  sancta  cogitatio.  pium  cousilium,  omnisque  motus 
bona;  voluntatis,  et  ex  Deo  sit,  quia  per  illum  aliquid  boni  possumus, 
sine  quo  nihit  boni  possumus.  —  Septimum,  auathematizandum  esse 
eum,  qui  dixerit  gratiam  Dei,  qua  justificamur  per  Jesum  Christum 
Dominum  nostrum.  ad  solam  remissionem peceatorum  valere,  quce  com- 
missa  sunt,  non  etiam  ad  adjutorium,  ut  non  committantur.  —  Octavum. 
anathematizandum  eum,  qui  dixerit  gratiam  Dei  per  Jesum  Christum 
propter  hoc  tantum  nos  adjuvare  ad  non peccandum,  quiaperipsam  nobis 
revelatur,  et  aperitur  intelligentia  mandatorum,  ut  sciamus  quid  appe- 
iere,  aut  quid  vitare  debeamus:  non  autem  per  illam  nobis  prcestari.  ut 
quod  faciendum  cognovimus,  etiam  facere  diligamus,  cdque  valeamus.  — 
Nonum,  anathematizandum  eum,  qui  dixeritideo  nobis  gratiam  justifi- 
cationis  dari,  ut  quod  facere  per  Itberum  jubemur  arbitrium,  facilius pos- 
simus  implere  per  gratiam:  tamquam  si  gratia  non  daretur ,  non  qui- 
dem  facile,  sed  tamen  possimus  etiam  sine  illa  divina  implere  mandata. 
Ex  his  Augustiui  sententiis,  summorum  Pontificum  Innocentii  et 
Zosimi  auctoritate  rirmatis,  sequentem  canonem  Caelestinus  ita  con- 
cinnat:  His  ergo  Ecclesiasticis  regutis,  et  ex  divina  sumptis  auctoritate 
documentis.  ita  adjuvante  Domino  confirmati  sumus,  ut  omnium  bo- 
norum  affectuum,  atque  operum,  et  omnium  studiorum,  omniumque 
virtutum,  quibus  ab  initio  fidei  attenditur,  Deum  profiteamur  auctorem: 
et  non  dubitemus  ab  ipsius  gratia  omnia  homini  merita  prceveniri,  per 
quem  pt  ut  aliquid  boni.  et  vellc  incipiamus,  etfacere:  quo  utique  au- 
xilio,  et  munere  Dei  non  aufertur  liberum  arbitrium,  sed  liberatur,  ut 
de  tenebroso  lucidum,  de  pravo  rectum,  de  languido  sanum.  cle  impro- 
vidente  fat  providum.  Ac  tandem  ita  concludit  paulo  post :  Profun- 
■diores  vero,  diffcilioresque  partes  intercurrentium  qucestionum  quasla- 
tius pertractarunt,  qui  hcereticis  (Pelagianis  scilicet,  et  Semi-Pelagiauisi 

terwnt  prrecipueque  S.  Augustinus),  sicut  non  audemus  contem- 
nere,  ita  non  necesse  habemus  adstruere.  quia  ad  confitendam gratiam 
Dei.  cujus  operi,  ac  dignationi,  nihit  pariter  subtrahendum  est.  satis 
sufficere  credimus  quidquid   secundum  prasdictas  Hegulas,  Apostolicai 

s  nos  scripia  docuerunt:  ut  prorsus  non  opinemur  Catholicum,  quod 
apparuerit  prwfvxis  sententiis  esse  eontrarium. 

%   V.    —  QlAM    AVIDE    OMNBS    QUOTQOOT    POST    S.    AuGUSTINUM    i:\- 
TITERUNT    H.ERKTICI,    IPSIU8    DOCTRINA     SU08    BRRORES    TUBRl    AMBIK- 

kin"T.    —    «  Habet  illud   error  omuis,    inquit    Deschamps    lib.    3.    di- 
«  sput.   1.  cap.   1,  ut  cum  iufirmus  sit  ipse  per  t  nativum  co- 


22  PR.-ELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

«  lorem  erubescat,  non  ante  obrepat  in  lueem,  quam  sibi,  et  saerarum 
«  Litterarum  prasidium  asciverit,  et  sanctissimi,  juxta,  ac  eruditissimi 
«  viri  nomen,  sic  tamquam  larvam,  induerit.  Einc  certatim  hseretici 
«  in  S.  Augustini  nomen  involant,  quod  ex  omnibus,  qui  naseente, 
«  vel  adulta  Ecclesia,  pietatis  et  doctrinae  laude  floruerunt,  nemo  sit, 
«  qui  apud  posteros  plus  auctoritatis  habeat  ac  riclei  ». 

Pridem  illud  notavit  Hieronymus  Torrensis  in  prsefatione  coni 
sionis  Augustinianae.  «  Sectarii,  inquit,  cum  honorem  nullum,  aut 
«  certe  perexiguum  Patribus  deferant,  eosdemque  uno  nomine  omnes 
«  nihil  nisi  homines,  fallacesque  sa;pe  homines  videri  velint;  unum 
«  fere  semper  Augustinum  excipiunt,  et  honorant  maxime,  hunc  t 
«  quam  pise  doctrinse  fidelem  magistrum  colunt,  observantque :  eum- 
«  dem  Apostolo  Paulo  vel  proximum  faciunt,  et  numquam  non  suis 
«  partibus  conantur  adjungere.  Ubi  de  Justificatione  disputatio  incidit. 
«  nullum  quam  Augustinum,  in  suae  partis  patrocinium  frequentius 
«  adducunt.  Similiter  ubi  de  Eucharistta,  et  sacro-sancto  Christi  cor- 
«  pore  a  Sacramentariis  qurestio  movetur,  Augustinus  semper.  primus, 
«  atque  ultimus  in  ore  est.  Item  Claudius  Sanctesius  repetitione  9.  de 
«  EucharisUa,  observare  licet  adversarios,  inquit,  sive  nostra  destru- 
«  endo,  sive  sua  asserendo,  solidis,  et  certis  scripturis  cavere,  atque 
«  in  omni  controversia  ad  unum  Augustinum,  tamquam  ad  sacram 
«  anchoram  refugere  :  non  quod  ab  eorum  partibus  stet,  sed  quoniam 
«  tam  multa,  ac  tam  varie  scripsit  pro  re  nata,  ut  facile  sit  omnibus 
«  post  illum  hsereticis  aliquid  de  ipso  contorquere,  atque  aliorsum, 
«  quam  ipse  dixerit  avertere  ». 

Hoc  utique  probari  facile  potest  calculo  omnium  prorsus   lnereti- 
corum,  qui  quovis  post  S.  Augustinum  sseculo  extiterunt. 

Primo  namque,  PrcedestinaUani  tanti  Doctoris  auctoritate  suos  er- 
rores  tegere  conati  sunt,  ut  testatur  S.  Prosper  in  Chronico :  Prcedi  - 
stinatorum  hceresis,  inquit,  quce  AugusUni  libris  male  intellectis  > 
pisse  dicitur  initium,  his  temporibus  serpere  exorsa.  Baronius  vero  ad. 
annum  Christi  490.  num.  17.  Post  S.  Augustini  obitum,  inquit,  pro- 
dierunt  quidam,  qui  ex  ejas  scriptis  male  perceptis  complures  invexe- 
runt  errores,  quos  sancti  Augustini  nomine,  et  auctoritate  defendi  re 
conabantur. 

Vix  compressa  fuerat  Prsedestinatianorum  hneresis,  quum  altera 
octavo  saeculo  sese  extulit,  quaj  sacris  imaginibus  bellum  indixit. 
cuius  praicipuus  in  Gallia  instaurator  fuit  Claudius  Taurinensis  Praesul, 
de  quo  ita  scribit  Dungalus  in  responsione  adversus  eum  edita :  Au- 
gustinum  assumit,  a  cujus  subtilitate  ingenii,  Christianique  sensus  re- 
linc  longissime  distat,  alios  quidem  prceter  eum  solum  pene  omnes 
\it.  Et  pluribus  interpositis:  S.  autem  AugusUno  lascive  blanditur, 
et  adulatur  singulari  eum  praeferens  laude,  quasi  suce  fautorevn  ve- 
cordice.  Item :  Claudius  suam  Augustini  auctoritate  sectam  existimat 
posse  esse  sufflatam.  Quibus  consentanea  sunt,  quae  in  eumdem  lnviv- 
ticum  scribit  Jonas  Aurelianensis  F.piscopus  lib.  1.  D<  <  'ultu  imaginum  : 
Augustinum,  inquit,  inter  cceteros  magnarum  laudum  prceooniis  efferre 
solitus  erat. 

Eamdem  fraudem  texuit  Berengarius,  ut  contra  divinum  Euchari- 
Sacramentum  pugnaret ;  de  eo    namque   scribit    Lanfrancus  Ar- 


PFLELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA.  '23 

chiepiseopus  Cantuariensis  libro  De  Eucharistiri  nento,  ubi  eum 

iie  interpellat :  ln  beati  Augustini  verbis  exultas,  i  ?.*  le,  e\ 

periorem  esse  gloriaris ;  hic  prmamentum  tw  wsse 

tyratularis.  Algerus  quoque  lib.  1.  D  -  vmento,  eap.  10.  saepe  istud 
iiiculcat.  ac  praesertim  eo  capite,  quod  ita  exorditur :  Sed  ex  hac 
beati  Augusthni  senteniia:  non  hoc  corpus,  quod  videtis,  manducaturi 
estis :  nata  est  hceresis,  etc. 

Decimo  quarto  sa?culo  novus  error  prosiliit  ex  inferis,  duce  ac  pa- 
rente  Joanne  Wiclefo,  qni  qnanta  protervia  S.  Augustini  nomen  atque 
auctoritatem  ascisceret,  cognosci  facile  potest  ex  his  Wiclefi  verbis  : 
A  multis  extraneis  et  modemis  diss  ntio,  sed  cum  multis  sanctis  an- 
tiquis  vcialiter  Augustino  convenio.    Qnae    ubi    recitavit  Thomas 

Waldensis  Tom.  1.  lib.  1.  art.  2.  cap.  34.  addit :  Hac  audad  pompa 
confisi  ej  icipuli  vocabant  eum  famoso  et  elato  nomine,  Joannem 

Augustini. 

Pari  studio,  similiqne  artificio  Lutherus  ac  Calvinus,  eorumque 
sequaces  sanctum  Augustinum  in  suas  partes  deducere,  ac  in  ejus 
auctoritate  latebram  quaerere  nisi  sunt:  Lutherus  enim  in  libro  De 
servo  arbitrio  petulanter  scribebat :  Augustinus  totus  meus  est.  Multo 
vero  ambitiosius  Angnstinnm  sibi  vindicat  Calvinns  pluribi,  maxime 
vero  lib.  o.  Contra  Pighium:  Gloriatus  sum,  inquit,  de  Augustino, 
illum  prorsum  nostrum  esse.  Et  post  mnlta,  nos  nihil  quam  Augu- 
stinum  loquimur.  Et  tandem  quasi  re  aporte  demonstrata  sic  concludit; 
Ergo  etiamsi  crepat  Pighius,  nobis  hoc  extorquere  nonpotest,  quin  Au- 
gustinus  sit  noster.  Et  lib.  De  osterna  Dei  Prcedest.  AugusUnus 
inquit.  adeo  totus  noster  est,  nt  si  mihi  confessio  scribenda  sit,  ex  ejns 
scriptis  tam  pioferre  abunde  mihi  sufficiat. 

Pari  imprudentia  Melancthon  in  Apologia  pro  Luthero  contra  Sor- 
bonicos,  ait :  An  non  Luteri  de  libero  arbitrio  et  gratia  'si  recte  rem 
cestimes  sententia  tota  Augustini  tstt  Eodem  loci  idem  nebulo  lo- 
qnitnr:  Quod  si  unquam  dubitatum  est,  in  qw>  litterarum,  aut 

artium  versaretur  hutetia,  id  nunc  declarat  hic  locus,  m   quo  palam 

Hiret,  in  tota  ista  S  ca  Facultate  neminem  esse,  qui  Augusti- 

num  attigerit.  In  ipsa    Scriptura   qui  possint,    facile  aestimari  p 
quando  ne  Augustinum  quidem  vulgarem  alioqui  inter  Theologos   - 
ptorem  viderint.  <>  Theologos!  o  Sorbonamf  Et  paucis  interjectis : ,  Si- 
nite  impetrari  a  vobis,  ut  Augustinum  non  dico  reteg  l  inspiciatis 

tantum  :  nam  errorem   vestrum  nulla  pagina  est,  qua>    non    coarguat. 
Et  universim  de  Lutheranis  et  Calvinistis  arrirmat  llartholoma>u> 
merarius  lib.  1.    De   libero  arbitrio,  cap.  B.  Hanc  scepe  magnam 
ittorum  versutiam,  ut  pah  anda  plebe,  Augustinum  tam- 

quam  pallium  errorum  suorum  pr&frrant. 

Quocirca   doctissimus    Waldensis  lib.    2.    cap.  31.    merito    scribit: 
Anxius  Augustvnus  de  Wbrorum  suorum  calumniatione  haretica, 
iUud  Eoclesiastis :  <><liri  omnem  laborem  meum,  quo  ego  laboravi  ,-ub 
sole,  quia  ejus  lihri  in  manus  stultorum  pervenerunt,  qui  freqw 

indum  perversitatem  mnlix  sui  seminant  inde  hcereses.  Quamquam 
ct  illud  solari  ^anctissimum  Doctorem  debet,  quod  Facundus  Hermia- 
nensis  Episcopus,  qui  altero  post  ipsum  sreculo  vixit,  eleganter,  i 
rem  nostram  apposite  observavit:  Quid  autem,  inqnit,  /'//  hoc  mirem 


2  l  PR/ELUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

i  melius  potuit  logui  Augustinus  quam  Prophetoz,  quam  Apo- 
stoli,  quam  Evangelistce,  quorum  verbis  similiter  male  intellectis,  tam 
multi  hoeretid  suos  defendere  conantur  errores. 

Quamquam  autem  de  sola  sancti  Augustini  auctoritate  hic  actum 
sit,  nihilominus  solus  ipse  in  enodandis  de  divina  gratia  controversiis 
non  est  arbiter  audiendus ;  ad  eas  namque  difficultates  enodandas  et 
solvendas  non  modicum  juvant  celebres  tractatus  eorum  omnium 
SS.  Patrum,  qui  S.  Augustini  aevo  adversus  nascentem  vel  renascen- 
tem  Pelagianorum  hseresim  strenuissime  decertarunt ;  maxime  vero 
SS.  Hieronymi,  Prosperi,  Hilarii,  et  eorum  omnium,  quos  in  priori 
volumine,  agendo  de  expugnatoribus  hseresis  Pelagianae  indicavimus 
et  laudavimus. 

Porro,  ut  facilior  et  perspicacior  rerum  dicendarum  habeatur  ratio 
lectorihus,  (maxime  nostri  Seraphici  Ordinis  junioribus  Theologis,  in 
quorum  potissimum  gratiam  hunc  laborem  suscepimiis),  consultum 
judicavimus  hic  adscribere  eorum  Conciliorum  decreta,  in  quibus  di- 
stincte,  et  ex  professo  determinata  et  asserta  Catholica  doctrina  de 
divina  gratia,  quorum  maxime  canones  facile  in  omnium  manus  non 
veniunt.  Ut  autem  missa  faciam  decreta  Concilii  Diospolitani,  de  quibus 
actum  est  in  priori  volumine,  auspicabor  hoc  praeludium  a  decretis 
Concilii  Carthaginensis,  quae  vulgo  eircumferuntur  sub  nomine  Con- 
cilii  Milevitani. 

%  VI.  —  Dbcreta  seu  caxoxes  Concilii  Carthamixexsis  cele- 

BRATI    AXXO    CHRISTI    41S.     QUIBU.S     PROSCRIBITUR    AC    DAMNATUR     BM- 

resis  Pelaoiaxa.  Concilium  istud  Carthaginense,  in  quo  convenerunt 
217.  Episcopi,  ut  narrat  S.  Prosper  in  Chronico,  vel  214.  ut  ait  in 
responsione  8.  ad  capitula  Gallorum,  necnon  etcap.  10.  lib.  contra  Col- 
latorem,  videtur  idem  esse  cum  illo  Concilio  totius  Africae  plenario, 
cuius  meminit  S.  August.  Epist.  47.  ad  Valentinum  ;  et  ad  quod  for- 
sitan  alludit  lib.  3.  Contra  Julianum  cap.  7.  his  verbis  :  «  Vestra  vero 
«  apud  competens  judicium  communium  Episcoporum  modo  causa 
«  finira  est,  nec  amplius  nobiscum  agendum  est,  quantum  ad  jus  exa- 
«  minis  pertinet,  nisi  ut  prolatam  de  hac  re  sententiam  cum  pace  se- 
«  quamini ;  quod  si  nolueritis,  a  turbulenta  vel  insidiosa  inquietudine 
«  coliibeamini  ».  In  hoc  Concilio  edita  sunt  decreta  quredam  adversus 
haeresim  Pelagianam,  qua>  decreta,  siva  capitula  pluribus  virisdoctis  vi- 
dentur  esse  eadem  cum  illis  octo  canonibus,  qui  vulgo  circumferuntur 
sub  nomine  Concilii  Milevitani,  contra  Pelagium.  Verum  ista  decreta 
non  a  Milevitano,  sed  a  prsefato  Carthaginensi  Concilio  edita  fuisse 
probabimus,  ubi  haec  decreta  recensuerimus. 

Caput  I.  —  Contra  Pelagianos,  qui  dicunt  etiam  sine  peccato  mori 
potuisse  Adam.  —  Primo,  placuit  omnibus  Episcopis,  qui  fuerunt  in 
hac  sancta  Synodo  constituere,  qua?  in  praesenti  Concilio  deiinira  sunt, 
ut  quicumque  dicit  Adam  primum  hominein  mortalem  factum  ,  ita  ut 
sive  peccaret,  sive  non  peccaret,  moreretur  in  corpore,  hoc  est,  de  cor- 
pore  exiret,  non  peceati  merito,  sed  necessitate  naturas,  anathema  sir. 
imt  II.  —  duod  omnes  in  peccatorum  remissionem  veraciter 
baptizentur.  —  Item  placuit,  ut  quicumque  parvulos  recentes  aduteris 
matrum  baptizandos  negat,  aur  dicit,  in  remissionem  quidem  pecca- 


PR/ELUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  llz> 

torum  eos  baptizari,  sed  nihil  ex  Adam  trahere  originalis  peccati, 
<|iiod  regenerationis  lavacro  expietur;  unde  fit  consequens,  ut  in  eis 
ibrma  baptismatis  in  remissionem  peccatorum  non  vera,  sed  falsa  in- 
telligatur,  anathema  sit.  Quoniam  non  aliter  intelligendum  est,  quod 
ait  Apostolus  :  Per  iinum  hominem  peccatum  intravit  in  mundum,  et 
per  peccatum  mors :  et  ita  in  omnes  homines  mors  petransiit,  in  (/uo 
omnes  peccaverunt ;  nisi  queraadmodum  Ecclesia  Catholica  ubique  di- 
fusa  semper  intellexit :  propter  hanc  enim  regulam  fidei  etiam  parvuli, 
qui  nihil  peccatorum  in  semetipso  adhuc  committere  potuerunt,  ideo 
in  peccatorum  remissionem  veraciter  baptizantur,  ut  in  eis  regenera- 
tione  mundetur,  quod  generatione  traxerunt. 

Caput  III.  —  Q,uod  gratia  Dei  non  solum  peccata  dimittit,  sed 
etiam  adjuvat  ne  committantur.  —  Item  piacuit,  ut  quicumque  di- 
xerit  gratiam  Dei,  in  qua  justificamur  per  Jesum  Christum  Dominum 
nostrum,  ad  solam  remissionem  peccatorum  valere,  quse  jamjam 
eommissa  sunt,  non  etiam  ad  adjutorium,  ut  non  committantur,  ana- 
thema  sit. 

Caput  IV.  —  duod  per  gratiam  Dei  sciamus  quid  facere  debea- 
rnus,  et  diligere  ut  faciamus.  —  Item  quisquis  dixerit,  eamdem 
gratiam  Dei,  per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum,  propter  hoc 
tantum  nos  adjuvare  ad  non  peccandum,  quia  per  ipsam  nobis  reve- 
latur  et  aperitur  intelligentia  mandatorum,  ut  sciamus  quid  appetere, 
(|iiid  vitare  debeamus,  non  autem  per  illam  nobis  prrestari,  ut  quod 
faciendum  cognoverimus,  etiam  facere  diligamus,  atque  valeamus, 
anathema  sit.  Cum  enim  dicat  Apostolus:  Scientia  infiat,  charitas 
rero  aedificat :  valde  impium  est,  ut  credamus,  ad  eam  quse  infiat, 
nos  habere  gratiam  Christi,  ad  eam  qu?e  sedificat  non  habere  ;  cum 
sit  donum  Dei,  et  scire  quid  facere  debeamus,  et  diligere  ut  faciamus  ; 
ut  redificante  charitate,  scientia  non  possit  infiare :  sicut  autem  de  Deo 
scriptum  est,  Psal.  63.  Qui  docet  hominem  scientiam:  ita  etiam  scri- 
ptum  est,  Joan.  4.   Charitas  ex  Deo  est. 

Caput  Y.  —  Q/uod  gratia  Dei  praestet,  ut  lex  impleatur,  non 
gratia  (sicut  ait  Pelagius)  facile,  quasi  sine  gratia  Dei  difficilius 
possit  impleri.  —  Item  placuit,  ut  quicumque  dixerit,  ideo  nobis  gra- 
tiam  justificationis  dari,  ut  quod  facere  per  liberum  jubemur  arbi- 
trium,  facilius  possimus  implere  per  gratiam,  tamquam  etsi  gratia 
non  daretur,  non  quidem  facile,  sed  tamen  possimus  etiam  sine  illa 
implere  divina  mandata,  anathema  sit:  de  fructibus  enim  mandatorum 
Dominus  loquebatur,  ubi  non  ait:  sine  me  difficilius  potestis  facere: 
sed  ait :  Joan.  13.  Sine  me  nihil  potestis  facere. 

Caput  VI.  —  Q,uod  juxta  sententiam  Joannis  Evangelistse  nemo 
sit,  qui  esse  possit  sine  peccato.  —  Item  placuit,  quod  ait  S.  Joan. 
Apostolus  1.  *S7  dixerimus,  quia  peccatum  non  habemus,  nos  ipsos  se- 
ducimus,  et  veritas  in  nobis  non  est,  quisquis  sic  accipiendum  puta- 
verit,  ut  dicat,  propter  humilitatem  oportere  dici  nos  habere  peccatum, 
non  quia  veritas  est.  anatheina  sit.  Sequitur  enim  Apostolus,  et  ad- 
jungit  ibidem :  Si  autem  confessi  fuerimus  peccata  nostra,  fidelis  est, 
et  justus,  qui  remittat  ncbis  peccata,  et  mundet  nos  ab  <>)nni  iniqui- 
tate.  Ubi  satis  apparet  hoc  non  tantum  humiliter,  sed  etiam  veraciter 
dici:  poterat  enim  Apostolus  dicere:  si  dixerimus,  quia  non  habemus 


2l\  PR.T.LUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

peccatnm,  nos  ipsos  extollimus.  et  humilitas  iu  nobis  uon  est:  sed 
cum  air:  Nos  ipsos  decipimus,  et  veritas  in  nobis  non  est,  satis  ostendit, 
eum  qui  se  dixerit  non  habere  peccatum,  non  verum  loqui,  sed  falsum. 

Caput  "\  II.  —  Q,uod  unicuique  etiam  Justo  dicere  oporteat:  Di- 
mitte  nobis  debita  nostra.  —  Ifem  placuit,  ut  quicumque  dixerit.  in 
Oratione  Dominica  ideo  dicere  Sanctos,  Dimitte  nobis  debita  nostra, 
ut  non  pro  seipsis  hoc  dicant,  quia  non  est  eis  jam  necessaria  ista 
petitio,  sed  pro  aliis.  qui  sunt  in  suo  populo  peccatores :  et  ideo  non 
dicere  unumquemque  Sanctorum :  Dimitte  mihi  debita  mea:  sed,  Di- 
mitte  nobis  debita  nostra,  ut  hoc  pro  aliis  potius,  quam  pro  se  Jnstus 
petere  intelligatur,  anathema  sit.  Sanctus  enim,  et  Justus  erat  Apo- 
stolus  Jaeobns,  cum  dicebat:  In  multis  enim  offendimus  omnes.  Xam 
quare  additum  est.  omnes,  nisi  ut  ista  sententia  conveniret  et  Psalmo. 
ubi  legitur:  Non  intres  in  judicium  cum  servo  tuo,  quia  non  justifiea- 
bitur  in  conspectu  tuo  omnis  vivensf  Et  in  Oratione  sapientissimi  Sa- 
lomonis  :  Xon  est  homo,  qui  non  peaxt,  Et  in  libro  Job.  37.  In  manu 
omnis  hominis  signat,  ut  sciat  omnis  homo  infirmitatem  suamt  Lnde 
etiam  Daniel,  sanctus  et  justus  cum  in  oratione  pluraliter  diceret, 
peccavimus,  iniquitatem  fecimus,  etc.  quse  ibi  veraciter,  et  humiliter 
confitetur,  ne  putaretur,  quemadmodum  quidam  sentiunt,  hsec  non  de 
suis,  sed  de  populi  sui  potius  dixisse  peccatis,  postea  dixit:  Cum 
'orarem,  et  confiterer  peccata  mea,  et  peccata  populi  mei  Domino  Deo 
nostro.  Xoluit  dicere  peccata  nostra,  sed  populi  sui  dixit.  et  sua.  quia 
futuros  istos,  qui  tam  male  intellig'unt,   tamquam  Propheta  praevidit. 

Capit  YIII.  —  Q,uod  a  Sanctis  veraciter  dicitur:  Dimitte  nobis 
debita  nostra.  Item  placuit,  ut  quicumque  verba  ipsa  Dominica?  ( >ra- 
tionis,  ubi  dicimus,  Dimitte  nobis  debita  nostra,  ita  volunt  a  Sanctis 
dici,  ut  liumiliter,  non  veraciter  lioc  dicatur,  anathema  sit.  Quis  enim 
ferat  orantem,  et  non  liominibus,  sed  ipsi  Domino  mentientem,  qui 
labiis  sibi  dicit  dimitti  velle,  et  corde  dicit,  quae  sibi  dimittantur, 
debita  non  habere? 

Sunt  insuper  alii  Canones  14,  editi  pro  constituenda  Ecclesiastica  di- 
sciplina,  cle  quibus  omnibus  non  levis  est  controversia  apud  Auctores. 

Petes  :  a  quoniam  Africano  Coneilio  emxmarintt  —  Respondeo. 
Baronium  ad  Ann.  416.  existimare  tantum  priores  supra  recensitos 
octo  Canones  esse  Concilii  Milevitani  secundi ;  reliquos  vero  diverso- 
rum  esse  Conciliorum  Africanorum ;  adeo  ut  unum  videas  corpus  ex 
diversis  membris  esse  compactum ;  cujus  caput,  pedes,  et  reliqua 
membra  sunt  ex  diversis  membris  compaginata.  Verum  probabilius 
dicendum  arbitror  praefatos  Canones  editos  fuisse  a  Concilio  Cartha- 
ginensi  plenario;  quae  controversia  ut  pro  modulo  nostro  dirimatur. 
sciendum  est,  quatuor  habitas  fnisse  in  Africa  Synodos  circa  Pelagii, 
et  Ccelestii  errores:  duas  scilicet  sub  Innocentio  primo  Romano  Pon- 
tifice.  Milevitartam,  et  Carthaginensem,  Provinciales  ambas :  et  alteras 
totidem  sub  illius  successore  Zosimo,  primam  quidem  Carthaginensem 
Anno  117.  cui  aderant  Episcopi  Provincise  Zugitanse,  cujus  metropolis 
erai  Cartliag-o.  alteram  doinde  pleniorem  ducentorum.  et  septemdecim 
Episeoporum  Anno  lis.  tnthoata,  nec  absolnta,  nisi  postquam  a  Zo- 
simo  Pelagius,  Ccelestiusque  damnati  sunt;    (itiarum  Synodorum  me- 


PR.ELUDIA   AD   TRACT.    DE    GRATIA.  tCi 

minit  Augustinus,  Epist.  17.  his  verbis:  Quod scriptum  est  ad  Papam 
Romanoz  urbis  Innocentium  de  Concilio  Carthaginensis  Provincice,  et 
de  Concilio  Numidioz;  et  aliquanto  diligentius  a  quinque  Episcopis,  et 
quce  ipse  ad  Africanos  fescripsit.  Item  quod  Papoz  Zosimo  de  Africario 
Concilio  scriptum  est.  ejusque  rescriptum  ad  universos  totius  orbis  Epi- 
scopos  missum  ;  et  quod  posteriori  plenario  totius  Africoz  Concilio  contra 
ipsum  errorem  breviter  eonsUtuimus. 

Obsbrvandum  insuper  duo  celebrata  fuisse  Concilia  Milevi  in  Nu- 
midia.  Unum  quidem,  anno  402.  initio  Pontitieatus  Innocentii,  Ar- 
cadio  et  Ilonorio  Augustis  V.  Consulibus :  alterum  anno  419.  ultimo 
Innocentii  vita?  anno,  Consulibus  Theodosio,  et  Honorio  Arcadii  filiis, 
quo  pariter  tcmpore  celebrabatur  Synodus  Carthaginensis  Provincialis, 
ad  qnam  soli  convenerant  Proconsnlares  Provinciae,  aut  pauci  etiam 
vicinarum  Provinciarum  Episcopi.  Censet  autem  Baronins  praefatam 
Canonum  collectionem  dividendam  in  tres  partes,  et  primam,  hoc  est, 
praefationem  dedit  primo  Milevitano  Concilio,  secundam,  qnae  continet 
octo  anathematismos  in  haeresim  Pelagii,  Milevitano  secundo:  tertiam, 
qure  reliqua  omnia  complectitnr,  variis  Conciliis  Africanis  tribuit.  In 
antiqua  autcm  colleetione  Conciliornm  adscripti  fuere  prsefati  Canones 
Concilio  Milevitano  primo.  —  Verum  quisquis  huic  collectioni  nomen 
imposuit  Concilii  Milevitani,  neque  rerum,  neque  personarum,  neque 
aliarum  eircumstantiarum  aut  rationem,  aut  notitiam  habuit.  Tum 
quia  Concilinm  Milevitannm  primnm  celebratum  luit  anno  Christi  402. 
initio  Pontifieaius  Innocentii ;  quo  tempore  nedum  oborta  erat  haeresis 
Pelagii,  quse  solum  evulgari  ac  propagari  ccepit  circa  annum  418,  ut 
observat  S.  Pn  sper  in  Chronico  ad  illum  annum:  Hac  tempestate  (in- 
quit)  Pelagius  Brito  dogma  nominis  sui  contra  gratiam  Christi,  Ccele- 
stio  et  Juiiano  adjutoribus,  exerit,  multosque  in  suum  trahit  errorem. 
Et  bene  dixit  hoc  anno,  quia  anno  superiori,  ut  optima  ratione  probat 
B&ronins  ad  annnm  Christi  412.  Cselestins  discipnlns  Pelagii,  a  Pau- 
lino  Diacono  de  capitibus  hseresis  Pelagianae  postulatus,  Carthagine 
Synodali  sententia  damnatns  fuerat.  Xon  potuit  ergo  Pelagiana  haeresis 
danmari  in  Concilio  primo  Milevitano,  qnae  nonnisi  post  integrum  de- 
cennium  coepit  publicari.  Et  ex  conseqnenti,  alterius  Concilii  esse  ne- 
um  est  octo  priores  Canones  hujus  collectionis,  quibus  capita 
haeresis  Pelagiame  articulatim  damnantur.  —  Insuper  Concilium  Mi- 
lcvitanum,  ex  quo  ad  Romanum  Pontificem  Innocentium  de  hseresi 
Pelagiana,  tunc  oriente,  Patres  scripsere,  fuit  Provinciale  Numidise, 
eique  praesedit  Silvanus  illins  Prosinci;e  Primas.  Hunc  enim  Concilii 
Praesidem  Epistola  Patrnm  Milevitanorxun  ad  Innocentium  in  fronte 
gerit,  his  vcrbis :  Domino  beatissimo,  meritoqne  venerabili,  et  in 
Christo  honorando  Papae  Innocentio,  Silvanns,  Yalentinus,  etc.  Et  re- 
sponsio  lnnocentii  ad  Concilium:  Innpcentins  Silvano  seni.  Valentino, 
et  caeteris,  qui  in  Milevitana  Synodo  interfnernnt.  Fnisse  Provinciale 
Nnmidiae,  et  non  plenarinm  Africae,  scribnnt  Patres  ipsi  ad  calcem 
Epistolae  sua>:  Haec  ad  sanctitatem  tuam  de  Concilio  Numidiae  scripta 
direximus.  imitantes  Carthaginensis  Ecclesiae,  Carthaginensis  Provinciae 
Coepiscopos  nostros,  quos  ad  Sedem  xVpostolicain,  quam  beatns  illnstras, 
de  hac  cansa  scripsisse  comperimus.  At  Milevitannm  primum  non  fuit 
Provinciale,  sed  universale  Africae,  et  praesidem  habnit  non  Silvanum, 


PR.*1LUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

sed  Aurelium,  ut  habet  pnvfatio,  quare  primum  Milevitanum  non  est 
illud  Concilium,  in  quo  de  haeresi  Pelagiana  tractatum  fuit.  —  Deinde. 
Capite  XXVII.  illius  collationis  Milevitanae,  decernuntur  quidem  Epi- 
scopi,  qui  eum  Aurelio  Episcopo  seniore  cuncta  agant  nomine  omnium, 
et  sunt:  De  Provincia  Carthaginis,  Vincentius,  Fortunatianus,  Clarus. 
De  Provincia  Numidice,  Alipius,  Augustinus,  Restitutus.  De  JProvincia 
Bizancena,  Donatianus  Primas,  Cresconius,  Jocundus,  iEmilianus.  De 
Provincia  Mauritanim  Sitifensis,  Severianus,  Asiatius,  Donatus.  De 
Provincia  Tripolitana,  Plautius.  Nomina  vero  Patrum  Milevitanorum, 
qui  scripserunt  ad  Innocentium,  ex  eorum  Epistola  sunt  haec:  Silvanus, 
Valentinus,  Aurelius,  Donatus,  Restitutus,  Lucianus,  Alipius,  Augu- 
stinus,  Phu-entius,  Severus,  Fortunatus,  Possidius,  Novanus,  Secundus, 
Maxentius,  Leo,  Faustinianus,  Cresconius,  Malcus,  Littorius,  Fortu- 
natus,  Donatus,  Ponticanus,  Saturninus,  Christonius,  Honorius,  Lu- 
cius,  Adeodatus,  Processius,  Cresconius  secundus,  Felix,  Asiaticus, 
Rufinianus,  Faustinianus,  Servus,  Tarentius,  Lucillius,  Sabinius,  Fau- 
stinus,  Cresconius,  Victor,  Genantius,  Possidonius,  Antoninus,  Inno- 
centius,  Prsesidius,  Crescentius,  Felix,  Antonius,  Victor,  Honoratus, 
Donatus,  Petrus,  Prsesidius,  Cresconius,  Lampadius,  Delphinus.  Quare 
Patres  Milevitani,  qui  scripserunt  ad  Innocentium,  non  sunt  illi,  quibus 
Arcadio  V.  et  Honorio  V.  Consulibus  commissae  fuerunt  (si  tamen  com- 
missae  fuerunt)  res  Concilii:  non  enim  inter  eos  sunt  Aurelius,  Primas, 
non  Vincentius,  Fortunatius,  et  Clarus,  non  Jocundus,  et  ^Emilianus, 
non  Severianus,  et  Plautius:  quomodo  igitur  illud,  et  istud  unum  iti- 
dem  Concilium  esse  possunt?  Fateor  equidem,  quod  hsec  collectio  habet 
saltem  praefationem,  et  aliquot  capita  saltem  eorum  Canonum,  quae  di- 
sciplinam  ecclesiasticam  spectant  primse  Synodi  Milevitanae ;  ut  ad 
illud  non  pertinent  Canones  supra  scripti  contra  hseresim  Pelagianam, 
quae  nonnisi  diu  post  disseminari  coepit.  —  Nec  veritatem  penitius  et 
oculatius  detexisse  videntur,  qui  prasfatos  viginti  septem  Canones,  aut 
saltem  octo  priores,  in  Milevitanam  secundam  Synodum  refundunt. 
Quod  utique  constat  primo  ex  Canone  nono,  cujus  verba  sunt:  Item 
placuit  ne  diutius  universi  JEpiscopi,  qm  ad  Concilium  congregati  sunt, 
tenerentur,  ternos  judices  de  singulis  Provinciis  eligi,  et  electi  sunt  de 
Provincia  Carthaginensi,  Vincentius,  Fortunatianus,  et  Clarus ;  de  Pro- 
vincia  Numidice  Alipius,  Augustinus,  et  Bestitutus :  de  Provincia  />/- 
zancena  cum  sancto  sene  DonaUano  Primate  Cresconius,  Jocundus,  et 
MmUianus;  de  Mauritania  Sitifensi,  Severianus,  Asiaticus,  et  Donatus: 
de  Provinda  Tripolitana,  Plautius.  qui  ex  more  legatus  unus  missus 
est,  qui  una  cum  sancto  sene  Aurelio  universa  cognoscant ,  a  quo  petiit 
universum  Concilium,  ut  cunctis  sive  (jestis,  quoz  confecta  jam  sunt, 
seu  Epistolis  ipse  subscribat,  et  subscripserunt.  Aurelius  Episcopus  AV- 
clesia  Carthaginensis  hui<-  (h<cr<t<>  consentit,  et  prcelecto  subscripsit,  si- 
militer  et  casteri  subscripserunt.  Constat,  inquam,  hunc  Canonem  non 
posse  ;i  secunda  Milevitana  Synodo  censeri  conditum;  haec  enim  Sy- 
nodus  fuit  Provincialis  Numidiae,  hic  autem  Canon  (ul  constat)  est 
Concilii  Nationalis  plenarii,  ex  quinque  Provinciis  Africae  collecti.  — 
Insuper,  Concilio  Milevitano  secundo  non  intertuit  Aurelius  Episcopus 
Carthaginensis,  qui  tunc  Carthagine  Synodum  Provincialem  ceiebrabat, 
<-\  qua  scripsit  ad  Innocentium  Romanum  Pontiflcem;  huic  autem  Sy- 


PR/GLUDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA.  29 

nodo,  in  qua  conditus  est  praefatus  Canon,  intertuit,  et  prsefuit.  — 
Denique,  Concilio  Milevitano  seenndo  prsesedit  Silvanus,  qui  litteras 
cum  caeteris  Episcopis  Nnmidiae  scripsit  ad  Innocentium ;  Silvanus 
quidem  in  hoc  Canone  ne  nominatur  quidem  ;  sed  Aurelio  Episcopo 
Carthaginensi  scribendarum,  et  subscribendarum  Epistolarum  datur 
facultas;  quid  ergo  Concilium  istud  habet  commune  cum  secundo  Mi- 
levitano?  —  Sed  neque  octo  priores  ab  eodem  Concilio  constitutos  esse 
verisimile  est :  tum  quia  habemus  litteras  hujus  Concilii  ad  Pontifi- 
cem  Innocentium,  in  quibus  de  Canonibus  a  se  constitutis  nulla  fit 
mentio,  nulla  approbatio  postulatur,  res  silentio  non  prcetereunda,  si 
facta  fuisset;  tum  quia  Patres  ejus  Synodi  communibus  Epistolis, 
necnon  et  quatuor  Episcopi  suis  peculiaribus  litteris  ad  Innocentiuin 
summum  Pontificem  directis  postulant,  ut  Pelagianismum  publice 
damnet;  nondum  ergo  publice  erat  damnatus,  nondum  ejus  assertores 
universim  ab  Ecclesiae  corpore  erant  separati,  sed  ut  feret  a  Romano 
Pontifice  Milevitani  Patres  postulant;  tum  quia  S.  Prosper  in  Se- 
sponsione  ad  Capitula  Gallorum,  cap.  8.  de  iis  Canonibus  loquens, 
ait:  Cum  ducentis  quatuordecim  Sacerdotibus,  quorum  constitutionem 
contra  inimicos  (jratioz  Dei  totus  mundus  amplexus  est  veraci  profes- 
sione :  quemadmodum  eorum  habet  sermo:  Dicamus  gratiam  Dei,  etc. 
Et  contra  Collatorem :  Erraverunt  214.  Sacerdotes,  qui  in  Epistola, 
quam  suis  Constitutionibus  prcetulerunt,  ita  Apostolicce  Sedis  B.  An- 
tistitem  Zosimum  sunt  allocuti :  Constituimus ,  etc.  Si  Canones  coutra 
Pelagium,  quos  Constitutiones  appellat,  decreti  sunt  tempore  Zosimi,  et 
a  214.  Episcopis,  certe  in  secundo  Milevitano  decreti  non  fuere.  Milevi- 
tanum  scilicet  secundum  habitum  est  sub  Innocentio,  non  sub  Zozimo, 
eique  interfuerunt  Episcopi  non  214.  sed  sexaginta  tantum,  ut  ipsi  in 
Epistola  sua  ad  Innocentium,  editis  singulorum  nominibus  profitentur. 
Rursum  carmine  de  ingratis  idem  Auctor  de  his  Canonibus  loquens. 
qui,  ut  ante  dixerat,  Romae  probati  erant,  subjirit: 

Condita  sunt,  et  scripta  manent,  quoz  de  cataractis 
JEtemi  fontis  fluocere,  undante  metallo, 
Kt  tercentenis  Procerum  sunt  edita  linguis. 

Ducentos  et  quatuordecim  Patres  per  synecdochen  tercentenos  di- 
cere  potuit;  at  sexaginta  nequaquam. 

Si  hseresis  Pelagiana  constitutis  Canonibus,  prius  Milevi,  quam 
Romse  damnata  fuisset,  falso  de  illa  Prosper  eodem  libro  dixisset: 

Pestem  subeuntem  prima  recidit 

Sedes  Homa  Fetri,  quoz  Pastoralis  honoris 

Facta  caput  mundo,  quidquid  non  possidet  armis 

Eeliffione  tenet. 

Coelestinus  primus  P.  P.  Epistola  ad  Episcopos  Galliaruin,  scri- 
bens  contra  Pelagianos,  cap.  10.  ait:  Illud  etiam,  quod  intra  Cartha- 
ginensis  St/nodi  decreta  constitutum  est,  quasi  proprium  Apostolicce 
Sedis  amplectimur,  quod  s<-ilicet  tertio  capitulo  definitum  <-st:  XJt  qui- 
cumque  dixerit  graUam  Dei,  qua  justificamur,  etc.  Refertque  ad  ver- 
bum  Canonem  o.  collectionis  Milevitanae,  etsubdit:  Et  iterum  4.  Ca- 
pitulo,  ut  si  quis  dixerit  graiiam  Dei  per  Jesum  Christum  propter  hoc 


30  pr.*:ludia  ad  tract.  de  gratia. 

tantum  nos  adjuvare,  etc.  Et  refert  quartum  Canonem  illius  collectionis; 
et  tandem  quintnm,  semperque  Carthaginensis  nomine,  nunquam  Mi- 
levitani.  Cum  vero  Ccelestinus  Pontifieatum  inierit  anno  Christi  123. 
verisimile  non  est.  quod  ighoraverit  verum  Auctorem  Canonum,  quos 
citabat,  sive  constituti  fuissent  sub  Zosimo,  sive  sub  Innoeentio,  ma- 
xime,  quod  habebat  gesta  utriusque  Pontificis,  et  utriusque  Concilii 
in  hac  causa,  eaque  in  eadem  hac  Epistola,  ex  eoruni  authenticis  pro- 
priis  illorum  verbis,  referebat. 

Concludamus  hunc  locum  omnium  antiquorum  Codicum  testimonio. 
In  Epitome  Ecclesise  AfricaDae,  quam  Adrianus  primus  dedit  Carolo 
Magno.  oeto  Canones  eontra  Pelagium  hal)entur  hac  nota;  «  Octo  ca- 
«  pita,  quse  sequuntur,  in  Carthaginensi  Concilio  sub  anathemate  stn- 
«  tuta  sunt  ».  In  corpore  Cauonuni  Ecclesiae  Airieanse,  quod  lectum 
est  Carthagine  in  Concilio  Africae  plenario,  post  consulatum  Honorii  XII. 
et  Theodosii  XIII.  habentur  ad  verbum  in  Concilio  Carthnginensi  anni 
prsecedentis,  non  in  aliquo  Milevitano;  ibi  tamen  reieruntur  cum  de- 
eretis  suis  omnia  Concilia,  quse  in  Afriea  habita  fuerunt,  tempore 
Aurelii  Episcopi  Carthaginensis.  In  collectione  vulgata  totidem  verbis 
leguntur  in  Concilio  Africae  plenario,  Honorio  VII.  et  Theodosio  VIII. 
Coss.  Photius  in  Bibliotheca  hanc  Synodum  Carthaginensem  legisse 
se  dicit  cum  his  Canonibus,  contra  Pelagium  et  Ccelestiura.  Binius, 
Tomo  secundo  Conciliorum,  asserit  illos  ad  idem  Concilium  referri, 
in  vetusto  quodam  Codice  Monasterii  sancti  Bavonis  Gandavi,  et  in 
Codice  impresso  Moguntise  ann.  1652.  juxta  exemplar  vctustissimum 
Monasterii  Vintoniensis.  Si  quis  ergo  his  consideratis,  propter  illam 
unam  collectionem,  Canones  contra  Pelagium,  Milevitanos,  et  non 
Carthaginenses  appellare  pergat,  hunc  ego  dixerim  humanara  fidera 
pensi  non  habere. 

§  VIII.  CANONBS  COXCILII  ARAUSICANI  II.  CELEBRATI  ANNO  5'2\). 
QUIBUS    MAXIMB    QUJE    DB    GRATIA    FIDE    TEXEXDA    SINT   STATUUNTUR. 

Prasfatio.  —  Cum  ad  dedicationera  Basilicae,  quam  illustrissimus 
Prsefectus,  et  Patricius  Filius  noster  Liberius  in  Arausicana  fidelis- 
sima  devotione  construxit,  J)eo  propitiante,  et  ipso  invitante  conve- 
nissemus,  et  de  rebus,  qua_4  ad  Ecclesiasticam  regulam  pertinent  inter 
nos  fuisset  spiritualis  oborta  collaiio  ,  pervenit  ad  nos,  esse  aliquos, 
qui  de  gratia  et  libero  arbitrio  rninus  caute,  et  non  secundum  fidei 
Catholicae  regulam,  sentire  velint.  Unde  id  nobis  secundum  auctori- 
tatera  et  admonitionera  Sedis  Apostolicas,  justuni  et  rationabilc  visum 
est,  ut  pauca  capitula  ab  Apostolica  nobis  Sede  transmissa,  qme  ab 
antiquis  Patribus  de  certis  Scripturarura  voluminibus  collecta  sunt, 
ac  doeendos  eos,  qui  aliter  quam  oporteat  sentiunt,  ab  oranibus  ob- 
servanda  proferre,  et  manibus  nostris  subscribere  deberemus  :  quibus 
lectis,  qui  hucusque  non  sicut  oportebat,  de  gratia  et  libero  arbitrio 
credidit,  ad  ea  quae  fidei  Catholicse  conveniunt,  animum  suura  ineli- 
nare  non  differat. 

1.  Si  quis  per  offensain  prsevaricationis  Adse  non  totura,  idest, 
secundum  corpus  et  animam,  in  deterius  dicit  horainem  commutatum, 
sed  aniini  libertate  illsesa  durante,  oorpus  tantumraodo  corruptioni 
credit  obnoxium  ,  Pelagii  errore   deceptus,    adversatur   Scripturse  di- 


PR4SLUDIA    AD    TRACT.    DE    GRATIA.  31 

centi :  Anima  quoz  peccaverit  ipsa  morietur.  Et:  Nesdtis  quoniam  cui 
ibetis  vos  servos  ad  obediendum  servi  estis  ejus,  cui  subditi  obeditis, 
et  a  quo  quis  superatur,  ejus  et  servus  aeldieitur. 

'2.  Si  quis  soli  Adae  praevaricationem  suam,  et  non  ejus  propagini 
rit  noeuisse,  aut  certe  morteni  tantum  corporis  (quse  pcena  pec- 
cati  est),  non  autem  et  peccatum,  quod  mors  est  animae,  per  unum 
hominem  iu  omne  genus  humanum  transisse  testatur.  iujustitiam  Deo 
dabit.  contradicens  Apostolo  dicenti  :  Per  unum  hominem  peccatum 
intravit  in  mundum,  et  per  peecatum  mors,  et  ita  in  omnes  homines 
mors  pertransiit,  in  quo  omnes  peccaverunt. 

3.  Si  quis  invocatione  humana  gratiam  Dei  dicit  posse  conferri,  non 
autem  ipsam  gratiam  facere,  ut  invocetur  a  nobis ,  contradicit  Isai:e 
Prophetie,  vel  Apostolo  idem  dicenti:  Inventus  sum  a  non  quoerenti- 
tibus  me :  palam  apparui  his,  qui  me  non  interrogabant . 

1.  Si  quis,  ut  a  peccato  purgemur,  voluntatem  nostram  Deum  ex- 
pectare  contendit :  non  autem  ut  etiam  purgari  velimus,  per  S.  Spi- 
ritus  infusionem  et  operationem  in  nobis  ficri  confitetur  ,  resistit  ipsi 
Spiritui  sancto  per  Salomonein  dicenti :  Prozparatur  voiuntas :  etc.  et 
Apostolo  praedicanti:  Deus  est,  qui  operatur  in  nobis  et  retle  et  perfi- 
pro  bona  voluntate. 

5.  Si  quis.  sicut  augmentum.  ita  etiam  initium  fidei,  ipsumque 
credulitatis  affectum,  quo  in  eum  credhnus,  qui  justiflcat  impium,  et 
ad  generationem  baptismatis  pervenimus.  non  per  gratise  donum,  id 
est.  per  inspirationem  Spiritus  sancti  corrigentem  voluntatem  nostram. 
ab  infldelitate  ad  fidem,  ab  impietate  ad  pietatem.  sed  naturaliter  nobis 
inesse  dicit,  Apostolicis  dogmatibus  adversarius  approbatur,  S.  Paulo 
dicente  :  Confidimus  quia  qui  coepit  in  robis  bonum  opus,  perficiet 
usque  in  diem  Domini  nostri  Jesu  Christi  et  illud  :  Vobis  datum  est 
pro  Christo,  non  solum,  ut  in  eum  credatis,  sed  etiam  utproillopa- 
tiamini  ;  et:  Gratia  salvi  facti  estis  per  fidem,  non  ex  vobis,  Dei  enim 
donum  est.  Qui  enim  fidem,  qua  in  Deura  credimus,  dicunt  esse  na- 
turalem,  omnes  eos,  qui  ab  Ecclesia  Christi  alieni  sunt,  quodammodo 
fideles  esse  definiunt. 

6.  Si  quis  sine  gratia  Dei,  credentibus,  volentibus,  desiderantibus, 
conantibus,  laborantibus,  vigilantibus,  studentibus,  petentibus,  pul- 
santibus  nobis  misericordiam,  dicit  conferri  divinitus,  non  autem,  ut 
credamus,  velimus,  vel  liaec  omnia  sicut  oportet  agere  valeamus  per 
infusionem,  et  inspirationem  S.  Spiritus  in  nobis  fieri  confitetur,  et 
aut  humilitati,  aut  obedientke  humanae  subjungit  gratiae  adjutorium, 
nec  ut  obedientes,  et  humiles  simus,  ipsius  gratiae  donum  esse  con- 
sentit ;  resistit  Apostolo  dicenti:  Quid  habes,  quod  non  accepistif  Kt: 
Gratia  D-i  sum  id,  quod  sum. 

7.  Si  quis  per  naturae  vigorem  bonum  aliquod,  quod  ad  salutcm 
pertinet  vitae  aeternae,  cogitare,  ut  expedit  aut  eligere,  sive  salutari, 
idest,  Evangelicae  praedicationi  consentire  posse  c-onfirmat,  absque  il- 
luminatione,  et  inspiratione  Spiritus  S.  qui  dat  omnibus  suavitatem 
consentiendo  et  credendo  veritati  ,  haeretico  iallitur  spiritu,  non  in- 
telligens  vocem  Dei  in  Evangelio  dicentis :  Si/ie  m>-  nihil  potestis  fa- 
cere.  Et  illud  Apostoli :  Xon  quod  idonei  sumus  cogitare  atiquid  a 
nobis,  quasi  ex  nobis,  sed  sufficientia  nostra  ex  Deo  est. 


32  PR^ELTJDIA   AD    TRACT.    DE    GRATIA. 

8.  Si  quis  alios  misericordia,  alios  vero  per  liberum  arbitrium,  quod 
in  omnibus,  qui  de  prsevaricatione  primi  hominis  nati  sunt,  constat 
esse  vitiatum,  ad  gratiam  baptismi  posse  venire  contendit,  a  recta 
fide  probatur  alienus.  His  enim  non  ornnium  liberum  arbitrium  per 
peccatum  primi  hominis  asserit  infirmatum,  aut  certe  ita  illsesum  putat, 
ut  tamen  quidam  valeant  sine  revelatione  Dei  mysterium  salutis  seternae 
per  semetipsos  conquirere.  Quod  quam  sit  contrarium,  ipse  Dominus 
probat,  qui  non  aliquos,  sed  neminem  ad  se  venire  posse  testatur. 
nisi  quem  Pater  attraxerit,  sicut  et  Petro  dicit :  Beatus  es  Simon  Bar- 
jona,  quia  caro,  et  sanguis  non  revelavit  tibi,  sed  Pater  meus,  qui  in 
coelis  est :  Et  Apostolus  :  Xemo  potest  dicere,  Dominus  Jesus,  nisi  in 
Spiritu  sancto. 

9.  Divini  est  muneris  cum  et  recte  cogitamus,  et  pedes  nostros  a 
falsitate  et  injustitia  continemus :  quoties  enim  bona  agimus,  Deus  in 
nobis,  atque  nobiscum,  ut  operemur,  operatur. 

10.  Adjutorium  Dei  etiam  renatis  ac  sanctis  semper  est  implo- 
randum,  ut  ad  iinem  bonum  pervenire,  vel  in  bono  possint  opere  per- 
durare. 

11.  Nemo  quidquam  Domino  recte  voverit,  nisi  ab  illo  acceperit, 
sicnt  legitur:  Quod  de  manu  tua  accepimus,  damus  tibi. 

12.  Tales  nos  amat  Deus,  quales  futuri  sumus  ipsius  dono,  non 
quales  sumus  nostro  merito. 

13.  Arbitrium  voluntatis  in  primo  homine  infirmatum,  nisi  per  gra- 
tiam  baptismi,  non  potest  reparari :  quod  amissum,  nisi  a  quo  potuit 
dari,  non  potest  reddi,  unde  ipsa  Veritas  dicit :  Si  vos  Filius  libera- 
verit,   tunc  vere  liberi  eritis. 

14.  Nullus  miser  de  quacumque  miseria  liberatur,  nisi  qui  Dei  mi- 
sericordia  praevenitur,  sicut  dicit  Psalmista  :  Cito  anticipes  nos  mise- 
ricordia  tua,  Domine.  Et  illud  :  Deus  meus,  misericordia  ejus  prozve- 
niet  me. 

15.  Ab  eo,  quod  formavit  Deus  mutatus  est  Adam,  sed  in  pejus 
pcr  iniquitatem  suam  :  ab  eo,  quod  operata  est  iniquitas,  mutatur  fi- 
delis,  sed  in  melius  per  gratiam  Dei :  illa  ergo  mutatio  fuit  praevari- 
catoris  primi  :  Jicec  (secundum  Psal).  mutatio  dexterce  Excelsi. 

16.  Nemo  ex  eo,  quod  videtur  habere,  glorietur  tamquam  non  ac- 
ceperit,  aut  ideo  se  putet  accepisse,  qui  littera  extrinsecus,  vel  ut 
legeretur  apparuit,  vel  ut  audiretur  insonuit.  Nam  sicut  Apostolus 
dicit :  Si  per  legem  justitia,  ergo  Christus  gratis  mortuus  est.  Porro 
autem  si  non  grcdis  mortuus  est,  ascendens  in  altum  captivam  ditxit 
captivitatem,  dedit  dona  hominibus.  Inde  habet  quicumque  habet :  qui- 
squis  autem  inde  se  habere  negat,  aut  vere  non  habet,  aut  id  quod 
habet,  auferetur  ab  eo. 

17.  Fortitudinern  Gentilium  mundana  cupiditas,  fortitudinem  autem 
Cliristianorum  Dei  charitas  facit,  quoe  diffusa  est  in  cordibus  nostris, 
non  per  voluntatis  arbitrium,  quod  est  a  nobis,  sed  per  Spiritum  san- 
ctum,  qui  datus  est  nobis,  nullis  meritis  gratiam  prsevenientibus. 

18.  Debetur  merces  bonis  operibus  si  fiant,  sed  gratia,  quae  non 
debetur,  pnccedit,  ut  fiant. 

19.  Natura  humana  etiamsi  in  illa  integritate,  in  qua  est,  condita 
perrnaneret,  nullo  modo  seipsam,  Creatore  suo  non  adjuvante,  servaret. 


PR.ULUDIA    AD   TRACT.  DE  GRATIA.  33 

Unde  cum  sine  gratia  Dei,  salutem    non    possit    custodire,  quam  ac- 
eepit,  quomodo  sine  gratia  Dei   poterit   reparare,  quam  perdidit? 

20.  Multa  Deus  tacit  in  homine  bona,  quse  non  facit  homo  :  nulla 
vero  facit  homo  bona,    quae  non  Deus  pra?stet,  ut  faciat  homo. 

21.  Sicut  eis,  qui  volentes  in  lege  justificari,  a  gratia  exciderunt, 
verissime  dicit  Apostolus  :  Si  ex  lege  justitia  est,  ergo  Christus  gratis 
mortuus  est:  sic  et  his.  qui  gratiam  commendat  et  percipit  fides 
Christi,  putant  esse  naturam.  verissime  dicitur  :  si  ex  natura  justitia, 
ergo  Christus  gratis  mortuus  est.  Jam  hic  enim  erat  lex,  et  non  justi- 
ficabit;  jam  hic  erat  natura,  et  non  justificabat :  ideo  Christus  non 
gratis  mortuus  est,  ut  et  lex  per  ipsum  impleretur,  qui  dixit :  Xon 
veni  legem  solvere,  sed  adimplere:  et  natura  per  Adam  perdita  per 
illum  repararetur.  qui  dixit,  venisse  se  qucerere  et  salrare  quod  pe- 
rierat. 

22.  Xemo  habet  de  suo,  nisi  mendacium  et  peccatum  :  si  quid 
autem  habet  homo  veritatis  atque  justitiae,  ab  illo  fonte  est,  quem 
debemus  sitire  in  hac  eremo,  ut  ex  eo,  quasi  guttis  quibusdam  irro- 
rati,  non  deficiamus  in  via. 

23.  Suam  voluntatem  homines  faciunt,  non  Dei,  quando  id  agunt 
quod  Deo  displicet,  quando  autem  ita  faciunt,  quod  volunt,  ut  divinse 
serviant  voluntati,  quamvis  volentes  agant  quod  agunt,  illius  tamen 
voluntas  est,  a  quo  praeparatur,  et  jubetur  quod  volunt. 

24.  Ita  sunt  in  vite  palmites.  ut  viti  nihil  conterant.  sed  inde  ac- 
cipiant,  unde  vivant :  sic  quippe  vitis  est  in  palmitibus,  ut  vitale  ali- 
mentum  subministret  eis,  non  sumat  ab  eis :  ac  per  hoc,  et  manentem 
in  se  habere  Christum,  et  manere  in  Christo  discipulis  prodest,  et  non 
Christo.  Xam  praeeiso  palmite,  potest  de  viva  radice  alius  pullulare: 
qui  autem  prsecisus  est,  non  potest  sine  radice  vivere. 

25.  Prorsus  donum  Dei  est,  diligere  Deum,  ipse  ut  diligeretur  dedit. 
qui  non  dilectus  diligit :  displieentes,  amati  sumus.  ut  fieret  in  nobis 
unde  plaeeremus.  Diffundit  enim  charitatem  in  cordibus  nostris  Spi- 
ritus  Patris  et  Filii,  quem  cum  Patre  amamus  et  Filio. 

At  si  secundum  supra  scriptas  sanctarum  Scripturarum  sententias, 
vel  antiquorum  Patrum  definitiones,  hoc,  Deo  propitiante,  et  prsedi- 
care  debemus,  et  eredere.  quod  per  peccatum  primi  hominis  ita  in- 
clinatum  et  attenuatum  luerit  liberum  arbitrium.  ut  nullus  postea 
aut  diligere  Deum  sicut  oportuit,  aut  credere  in  Deum.  aut  operari 
propter  Deum,  quod  bonum  est.  possit,  nisi  gratia  eum  et  miseri- 
cordia  divina  prsevenerit.  Fnde  Abel  justo,  et  Xoi;.  et  Abraham,  et 
Isaac,  et  Jacob,  omnique  antiquorum  Sanctorum  multitudini,  illam 
prceclaram  fidem,  quam  in  ipsorum  laudem  prredieat  Apostolus  Paulus, 
non  per  bonum  naturse,  quod  prius  in  Adam  datum  tuerat,  sed  per 
gratiam  Dei  credimus  fuisse  collatam.  Quam  gratiam  etiam  post  ad- 
ventum  Domini,  omnibus,  qui  baptizari  desiderant,  non  in  libero  ar- 
bitrio  habere,  sed  in  Christi  novimus  simul,  et  credimus  largitate  con- 
ferri,  secundum  illud  quod  jam  supra  dictum  est,  et  prsedicat  Apo- 
stolus  Paulus :  Vobis  donatum  est  pro  Chrisio,  non  solum  ut  in  i 
bredatis,  sed  ut  pro  illo  patiamini.  Et  illud:  GraUa  salvi  facti  estis 
fidem,  et  hoc  non  ex  vobis,  Dei  enim  donum  est.  Kt  quod  de  seipso 
ait  Apost.  Misericordiam  consecutus  sum,  ut  fidelis  essem.    Xon  dixit 

Prassex  Theol.  Tom.  VIIL 


31  PR/fcLUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

quia  eram,  sed  ut  essem.  Et  illucl:  Quid  hdbes,  quod  non  accepisti? 
Et  illud:  Omne  datum  bonum,  et  omne  donum  perfectum  desursum 
est,  descendens  a  Patre  luminum.  Et  illud:  Nemo  habet  quidquam 
boni,  nisi  iUud  illi  datum  fuerit  desuper.  Innumerabilia  sunt  sancta- 
ruin  Seripturarum  testimonia,  qu.e  possint  ad  probandam  gratiam  pro- 
ferri,  sed  brevitatis  studio  prsetermissa  sunt,  quia  et  revera  ubi  pauca 
non  sufficiunt,  plura  non  proderunt.  Hoc  etiam  secundum  fidem  Ca- 
tholieam  credidimus,  quod  accepta  per  baptismum  gratia,  omnes  ba- 
ptizati,  Christo  auxiliante  et  cooperante,  quse  ad  salutem  pertinent, 
possint  et  debeant,  si  fideliter  laborare  voluerint,  adimplere. 

Aliquos  vero  ad  malum  divina  potestate  pmedestinatos  esse,  non 
solum  non  credimus,  .sed  etiam  si  sunt,  qui  tantum  malum  credere 
velint,  cuin  omni  detestatione  illis  anathema  dicimus.  Hoc  etiam  sa- 
lubriter  profitemur,  et  credimus ;  et  postea  per  Dei  misericordiam  ad- 
juvamur:  sed  ipse  nobis  nullis  praecedentibus  bonis  meritis,  et  fidem. 
et  amorem  sui  prius  inspirat,  ut  et  baptismi  Sacramenta  fideliter  re- 
quiramus,  et  post  baptismum,  cum  ipsius  adjutorio,  ea  quse  sibi  sunt 
placita  implere  possimus.  Unde  manifestissime  credendum  est,  quod 
et  illius  latronis,  quem  Dominus  ad  Paradisi  patriam  revocavit,  et 
Cornelii  Centurionis,  ad  quem  Angelus'Domini  missus  est,  et  Zachsei, 
qui  ipsum  Dominum  suscipere  meruit,  illa  tam  admirabilis  fides  non 
fuit  de  natura,  sed  divinse  largitatis  donum,  etc.  Ita  Concilium. 

Advertendum  autem  hic,  controversiam  non  levem  moveri  apud 
Doctores,  et  Ecclesiasticos  Annalistas,  a  quo  summo  Pontifice  selecti 
fuerint  supradicti  Canones,  et  ad  Synodum  Arausicanam  directi.  Ple- 
rique  enim  existimant  cum  Suarez,  Prolog.  6.  De  Gratia,  cap.  1.  eos 
fuisse  coneinnatos,  et  missos  a  Leone,  cujus  vigore  et  diligentia  con- 
tritam  fuisse  Pelagianam  hseresim,  et  pene  extinctam  affirmat  S.  Prosper 
in  Dimidio  temp.,  cap.  6.  Baronius  ad  Ann.  Christi  462.  censuit  Sy- 
nodum  illam,  non  sub  Leone  Papa,  sed  sub  Hilario  ejus  successore 
fuisse  celebratam.  Vernm  in  Appendice,  Tom.  10.  revocata  priori  sen- 
tentia,  contendit  eam  Synodum  celebratam  fuisse  sub  Romano  Ponti- 
fice  Felice  IV.  Ann.  Christi  526.  Quam  utique  sententiam  plurimi  re- 
centiores  sequuntur. 

Advertendum  insuper,  plerosque  existimare  prsefatos  Canones  ex 
doctrina  S.  Augustini  passim  decerptos  et  conceptos  a  S.  Prospero, 
cujus  opera  summi  Pontifices  maxime  adversus  Semi-Pelagianos  plu- 
rimum  usi  sunt.  Certum  tamen  est  Canones,  non  ex  unius  S.  Aug.  do- 
ctrina  fuisse  concinnatos,  sed  et  collectos  ab  antiquis  Pa/ribus  de  san- 
ctarum  Scripturarum  voluminibus,  ut  legitur  in  praefatione,  vel  ut  fert 
conclusio,  sunt  definitiones  antiquorum  Patrum.  Quibus  convincitur 
Patres  non  censuisse  hanc  esse  peculiarem  S.  Aug.  sententiam,  sed 
et  illi  cum  cseteris  antiquis  Patribus  communem;  quod  utique  confir- 
mat  Bonifacius  II.  Epistola  ad  Csesarium  Arelatensem,  qua  Synodum 
Arausicanam  confirmat,  ea  potissimum  parte,  qua  fidem  nos  non  habere 
definierat,  nisi  ex  praecedenti  gratia  per  Christum,  sicut  doctrinam  a 
multis  Patribus  traditam,  et  consentaneam  Catholicis  Patrum  regulis. 

Sblbcta  ex  Decrbtis  Concilii  Senonensis.  —  Vix  grassari  la- 
tius,  ac  propagari  Lutherana  pestis  coeperat,  cum  Cardinalis  a  Prato 
Archiep.  Senonensis,  et  Gallia3  Cancellarius,  Parisiis  Concilium  con- 


PR.FLUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA.  35 

vocavit,  quod  habetur  Tom.  ultimo  Conciliorum  hoc  titulo:  Conci- 
lium  Senonense  celebratum  ann.  D.  152S.  cujus  tanta  est  auctoritas, 
ut  merito  scripserit  noster  Faventinus,  disp.  60.  in  1.  cap.  4.  Licet 
hoc  Concilium  Senonense  sit  Provinciale,  est  tamen  magnce  auctnri- 
tatis,  et  tota  ejus  doctrina  videtur  esse  confirmata  in  Concilio  Trident. 
Quod  utique  confirmat  Suarez,  prolog.  6.  scribens :  Concilium  Trident. 
guod  post.  20.  annos  celebratum  est,  rirtute  approbat  totam  doctrinam 
de  gratia,  quam  Concilium  Senonense  tradiderat;  quia  eamdem  fere 
magis  explicatam,  ac  locupletatam  docet,  ac  definit.  Quamobrem  quod 
imiversim  Bellarminus,  lib.  2.  De  Conciliis,  cap.  10.  et  Catholicorum 
oinnium  sensu  praescribit,  Concilium  particulare^  non  expresse  confir- 
matum,  facere  argumentum  adeo  probabile,  ut  temerarium  sit  ei  non 
acquiescere,  ad  hanc  maxime  Synodum  accommodari  debet. 

Inter  caetera  autem  illius  Concilii  decreta,  quse  sunt  numero  18. 
placet  hic  tantum  duo  exscribere,  quae  maxime  doctrinam  De  libero 
arbitrio,  necnon  et  De  fide,  ac  operibus  bonis,  merito,  et  gratia  sta- 
tuunt  ac  definiunt. 

Decretum  16.  De  Libero  Arbitrio.  —  Etsi  nulla  pene  sit  tam  aperta 
Catholiea  veritas,  nullus  tam  manifestus  sacrae  Scripturae  locus,  quem 
haeretiei  suis  cavillis  et  tergiversationibus  non  eludant:  in  nulla  ta- 
nicii  tam  impudenter,  tantaque  rei  Christianre  jactura  debacehati  sunt, 
quam  in  exterminando,  profligandoque  libero  arbitrio.  Xam  quid  Christi 
fidelibus  perniciosius  excogitare  potuit  hostis  ille  veritatis,  quam  si  vel 
a  Pelagio  seducti,  omnia  sine  prassidio  gratise  sibi  tumidius  arrogent ; 
vel  fatiscenti,  pusilloque  animo,  cum  Wicleffo,  necessitati,  fatisque 
committant  omnia?  Nihil  profecto  reliquum  erit,  tum  divinis  legibus, 
tum  lmmanis,  nullus  consiliis  aut  electioni,  nullus  precibus  aut  ob- 
jurgationi,  cseterisque  id  genus,  locus:  nulla  denique  justitia  futura 
est,  qua  quibusdam  poena?,  quibusdam  constituta  sint  praemia,  si  pro 
YYicleffi,  et  Lutheranorum  sententia,  omnia  de  necessitnte  eveniant. 
Prodierat  hic  error  primum  apud  Gentiles,  sed  summo  omnium  con- 
sensu  mox  explosus  est;  adeo  liberum  esse  arbitrium.  veluti  evidenti 
quodam  experimento  cognitum,  omnium  mentibus  sese  inculcat !  Cum 
igitur  reliquerit  Deus  hominem  in  manu  consilii  sui,  apposueritque 
coram  eo  ignem  et  aquam,  bonum  et  malum,  ut.ad  quodcumque  vo- 
luerif.  porrigat  manum  suam:  ne  abs  re,  beatus  ille  dicatur,  qui  po- 
tuit  transgredi,  et  non  est  transgtcssus,  et  facere  mala,  et  non  fecit; 
quod  sub  eo  sit  appetitus  ejus,  et  dominetur  illius,  ac  denique  per- 
currenti  sacram  Scripturam  passirn  obvium  sit,  quod  liberum  iu 
utramvis  partem  hominis  arbitrium  assereret,  satis  esse  visnm  est 
sacro  Provinciali  Concilio,  libertatis  hujusmodi  vires  et  metas  ex- 
ponere. 

Xeque  enim  liberum  arbitrium  asserentes  divinam  excludimus  pro- 
pterea  gratiam,  quod  ei  lalso  toties  imponere  non  verentur,  atque  hoc 
timio  credulorum  oculos  perstringere :  sed  juxta  sacram  Scripturam  eo 
extendimus,  ut  voluntas  humana  misericordiae  prseveniemis  auxilio 
suffulta,  et  interiori  quodam  et- occulto  secretioris  inspirationis  aftlatu 
contacta,  sese  convertat  in  Denm,  Deo  appropinquet,  et  ad  veram  il- 
lam  gratiam  se  praeparet,  qua  tandem  accepta,  sit  apta  ad  vitam  seter- 
nam.  \eque  tamen  tanta  gratiae  necessitas  libero  prsejudicat  arbitrio, 


36  PR/KLUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

cum  illa  sit  iu  promptu,  nec  momentum  quidem  praetereat,  in  quo 
Deus  non  stet  ad  ostium,  et  pulset,  cui  si  quis  aperuerit  januam,  in- 
trabit  ad  illum,  et  coenabit  cum  illo.  Nec  denique  tale  sit  hujusmodi 
trahentis  Dei  auxilium,  cui  resisti  non  possit.  Quoties  enim  Dominus 
voluit  congregare  filios  Jerusalem,  sicut  gallina  congregat  pullos  suos 
sub  alas,  et  noluerunt?  Frustra  certe  Stephanus  Judaeos,  durse  cervicis, 
et  incircumcisi  cordis  argueret,  qui  semper  Spiritui  sancto  resisterent : 
frustra  Paulus  Thessalonicenses  admoneret,  spiritum  ne  extinguerent, 
si  divinis  inspirationibus  homines  inevitabiliter  raperentur.  Trahit  qui- 
dem  Deus,  sed  in  ejus  odorem  currimus,  non  vi,  non  unco  raptamur; 
praedestinat,  eligit,  v4ocat,  sed  eos  demum  adultos  glorificat,  qui  in 
fide  et  charitate  radicati,  per  bona  opera,  certam  suam  vocationem, 
electionemque  fecerint.  Et  licet  attingat  a  fine  usque  ad  finem  fortiter, 
disponit  tamen  omnia  suaviter.  Hanc  igitur  hseresim,  arbitrii  liberta- 
tem  prorsus  auferentem,  non  tam  damnamus  (quippe  quae  jam  olim) 
quam  communi  hominum  conceptioni,  et  apertis  Scripturse  testimoniis 
declaramus  esse  contrariam. 

Decretum  17.  De  Fide,  et  Operibus,  Merito,  et  Gratia.  —  Fre- 
quens  illud  est  apud  imprudentes,  et  qui  non  tam  animi  mode- 
ratione,  quam  impetu  feruntur,  ut  dum  ab  altero  vitiorum  incaute 
difiugiunt,  in  altero  prolabantur.  Cujus  rei  Lutherus  fidem  facit,  qui 
dum  operum  fiduciam  nimis  insectatur,  nihil  tandem  operibus  reli- 
quum  facit,  atque  ita  unius  fidei  patrocinium  suscipit,  ut  solam  agno- 
scat,  opera  rejiciat  et  eondemnet.  Verum  si  recte  perpendantur,  quae 
pro  fide  producit  e  Scripturis  testimonia,  reliquas  virtutes  non  exclu- 
dunt.  Quse  vero  contra  opera  citat,  ea  omnia,  vel  ad  nimiam  in  ope- 
ribus  fiduciam,  vel  ad  legales  eseremonias  pertinent.  Fide  quidem  vi- 
vimus,  et  sine  hac  impossibile  est  placere  Deo.  Si  quis  nihilominus 
habuerit  omnem  fidem,  ita  ut  montes  transferat,  charitatem  autem  non 
habuerit,  nihil  est;  fide  justificamur,  sed  et  spe  salvi  facti  sumus;  et 
dimissa  sunt  Mariae  Magdalense  peccata  multa,  quoniam  dilexit  mul- 
tum :  Si  quis  enim,  dicit  Dominus,  dilexerit  me,  sermonem  meum  ser- 
vabit,  et  Pater  meus  diliget  eum,  et  ad  eum  veniemus,  et  mansionem 
apud  eum  faciem/us.  Xunc  if/itur  manent  Fides,  Spes,  Charitas,  tria 
hcec:  major  autem  horum  est  Charitas.  Et  in  vivificando,  justifican- 
doque  potior,  quandoquidem  fides  sine  operibus  mortua  est.  Tum  qnia 
fides  utilis  est  ad  salutem,  cum  per  dilectionem  operatur ;  at  charitas 
non  est  otiosa,  sed  per  bona  opera  satagit,  ut  certam  vocationem  no- 
stram,  electionemque  faciat. 

Bulla  Summoruh  Pontificum.  Pii  V.  Gregorii  XIII.  et  Urbani  VIII. 
qua  plurimae  Baji  propositiones  damnantur. 

Urbanus  Episcopus  servus  servorum  Dei,  ad  perpetuam  rei  memoriam* 

In  eminenti  Ecclesiae  militantis  Sede,  meritis  licet  imparibus,  con- 
stituti,  sedulo  meditamur,  ut  qiue  ad  fidei  Catholic*  conservationem, 
a  Praedecessoribus  Nostris  provide  statuta  et  ordinata  sunt,  firmiter 
perpetuo  observentur,  et  cum  opus  sit  Nostne  auctoritatis  munimine 
firmcntur.  Dudum  siquidem  a  fel.  record.  Pio  Papa  V.  Prredecessore 
Nostro  emanavit  Constitutio  tenoris  consequentis,  videlicet:  Pius  Epi- 


PR.^LUDIA    AD   TRACT.  DE  GRATIA.  37 

scopus  servus  servomm  Dei  ad  futuram  rei  memoriam.  Ex  omnibus 
afflictionibus.  quas  in  hoc  loco  a  Domino  constituti,  tam  luctuoso 
tempore  sustinemus,  ille  animum  nostrum  prsecipue  exeruciat  doior, 
quod  Ecclesia  Christiana  tantis  jampridem  turbinibus  agitata.  novis 
quotidie  opinionibus  propositis  conflietetur;  Christique  populus  antiqui 
hostis  suggestione  dissectus,  in  alios,  atque  alios  errores  passim.  et 
promiscue  deferatur:  quantum  vero  ad  Nos  attinet,  totis  viribus  cona- 
mur,  ut  illa,  simul  atque  prosiliunt.  penitus  opprimantur:  magno 
enim  mcerore  atficimur,  quod  plerique,  spectatse  alioqui  probitatis,  et 
doctrinae,  in  varias  sententias  offensionis,  et  periculi  plenas,  tum  verbo, 
tum  scriptis,  prorumpunt,  deque  eis  etiam  in  scholis  invicem  contro- 
vertantur:  cujusmodi  sunt  sequentes: 

1.  Nec  Angeli  nec  primi  hominis  adhuc  integri  merita  recte  vo- 
cantur  gratia. 

2.  Sicut  opus  malum  ex  sua  natura  est  mortis  seternae  meritorium. 
sie  bonum  opus  ex  sua  natura  est  vitse  seternse  meritorium. 

3.  Et  bonis  Angelis.  et  primo  homini,  si  in  statu  illo  permansissent 
nsque  ad  ultimum  vitse,  felicitas  esset  merces,  et  non  gratia. 

4.  Vita  seterna  homini  integro  et  Angelo  promissa  tuit  intuitu  bo- 
norum  operum,  et  bona  opera  ex  lege  naturae  ad  illam  consequendam 
per  se  sufhciunt. 

5.  In  promissione  facta  Angelo  et  primo  homini  continetur  natu- 
ralis  justitiae  constitutio.  qua  pro  bonis  operibus  sine  alio  respectu 
vita  seterna  justis  promittitur. 

6.  Xaturali  lege  constitutum  fuit  homini.  ut  si  in  obedientia  per- 
severaret,  ad  eam  vitam  pertransiret,  in  qua  mori  non  posset. 

7.  Primi  honiinis  integri  merita  fuerunt  primae  creationis  munera. 
sed  juxta  modum  loquendi  Scripturae  sacrae,  non  recte  vocantur  gratiae ; 
quo  fit  ut  tantum  merita,  non  etiam  gratiae  debeant  nuncupari. 

8.  In  redeniptis  per  gratiam  Christi  nullum  inveniri  potest  bonum 
meritum.  quod  non  sit  gratis  indigno  collatum. 

9.  Dona  coneessa  homini  integro  et  Angelo.  forsitan  non  impro- 
banda  ratione  possunt  dici  gratia,  sed  quia  secundum  usum  Scripturre 
nomine  gratiae  tantuni  ea  munera  intelliguntur,  quae  per  Jesum  male 
merentibus  et  indignis  conferuntur,  ideo  neque  merita,  neque  merces. 
quae  illis  redditur,  gratia  dici  debet. 

10.  Solutionem  pcenae  temporalis,  quae  peccato  dimisso  sa*pe  nianet. 
et  corporis  resurrectionem,  proprie  nonnisi  meritis  Cliristi  adscriben- 
dam  esse. 

11.  Quod  pie  et  juste  in  hac  vita  mortali  u-que  in  flnem  conver- 
sati  vitam  consequimur  seternam,  id  non  proprie  gratise  Dei.  sed  or- 
dinationi  naturali  statim  initio  creationis  constitutae.  justo  Dei  judicio 
d.'putanduin  est ;  nec  in  hac  retributione  bonorum  ad  Christi  nieritum 
respicitur,  sed  tantum  ad  primam  institutionem  gcneris  humani  in  qua 
fege  naturali  institutum  est,  ut  justo  Dei  judicio  obedientise  manda- 
torum  vita  reterna  reddatur. 

12.  Pelagii  sentcntia  est,  opus  bonum  citra  gratiani  adoptionis  fa- 
ctum  non  esse  regni  caelestis  meritorium. 

13.  Opera  bona  a  filiis  adoptionis  facta  non  accipiunt  rationem  me- 
riti,  ex  eo  quod  fiunt  per  spiritum  adoptionis    inhabitantem  corda  fi- 


38  PR^ELUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

liorum  Dei,    sed  tautum  ex  eo,    quod  sunt    conformia    legi,  quodque 
per  ea  praestatur  obedientia  legi. 

14.  Opera  bona  justorum  non  accipient  in  die  judicii  extremi  am- 
pliorem  mercedem,  quam  justo  Dei  judicio  mererentur  accipere. 

15.  Dicit  rationem  meriti  non  consistere  in  eo,  quod  qui  bene  ope- 
ratur  habeat  gratiam,  et  inhabitantem  Spiritum  sanctum,  sed  in  eo 
solum,  quod  obedit  divlnae  legi:  quam  sententiam  ssepius  repetit,  et 
multis  rationibus  probat  fere  toto  libro. 

16.  In  eodem  libro  ssepius  repetit,  quod  non  est  vera  legis  obe- 
dientia,  quai  flt  sine  charitate. 

17.  Dicit  sentire  cum  Pelagio,  qui  dicunt  esse  necessarium  ad  ra- 
tionem  meriti,  ut  liomo  per  gratiam  adoptionis  sublimetur  ad  statum 
deificum. 

18.  Dicit  opera  Catechumenorum,  ut  fidem  et  poenitentiam  ante 
remissionem  peccatorum  factam,  esse  vitse  reternse  merita,  quam  vitam 
non  consequentur  Catechumeni,  nisi  prius  prsecedentium  delictorum 
impedimenta  tollantur. 

19.  Videtur  insinuare,  quod  opera  justitise  et  temperantia3,  quse 
Christus  fecit,  ex  dignitate  personae  operantis  non  traxerint  majorem 
valorem. 

20.  Nullum  est  peccatum  ex  natura  sua  veniale,  sed  omne  peccatum 
meretur  poenam  seternam. 

21.  Humanae  naturse  sublimatio  et  exaltatio  in  consortium  divinae 
naturae  debita  fuit  integritati  primae  conditionis;  et  proinde  naturalis 
dicenda  est,  et  non  supernaturalis. 

22.  Cum  Pelagio  sentiunt,  qui  textum  Apostoli  ad  Kom.  2.  Gentes, 
qttce  legem  non  habent,  naiuvaliter,  quce  legis  sunt,  faciunt,  intelligunt 
de  Gentibus  fidei  gratiam  non  habentibus. 

23.  Absurda  est  eoruin  sententia,  qui  dicunt  hominem  ab  initio 
dono  quodam  supernaturali  et  gratuito  supra  conditionem  naturaa 
fuisse  exaltatum,  ut  fide,  spe,  charitate  Deum  supernaturaliter  coleret. 

24.  A  vanis  et  otiosis  hominibus,  secundum  insipientiam  Philoso- 
phorum,  excogitata  est  illa  sententia,  quse  ad  Pelagianismum  rejicienda 
est,  hominem  ab  initio  sic  constitutum,  ut  per  dona  naturae  superad- 
dita,  fuerit  largitate  Conditoris  sublimatus,  et  in  Dei  Filium  adoptatus. 

25.  Omniaopera  infidelium  sunt  peccata,  et  Philosophorum  virtutes 
sunt  vitia. 

26.  Integritas  primse  creationis  non  fuit  indebita  humanse  naturse 
exaltatio,  sed  naturalis  ejus  conditio:  quam  sententiam  repetit  et 
probat  per  plura  capitula. 

27.  Liberum  arbitrium  sine  gratioe  Dei  adjutorio  nonnisi  ad  pec- 
candum  valet. 

28.  Pelagianus  est  error  dicere,  quod  iiberum  arbitrium  valet  ad 
ullum  peccatum  vitandum. 

21».  Non  solum  fures  ii  sunt,  et  latrones,  qui  Christum  viam,  et 
ostium  veritatis,  et  vitai  negant,  sed  etiam  quicumque  aliunde,  quam 
per  Christum  in  viam  justitia',  hoc  est  ad  aliquam  justitiam  conscendi 
posse  dicunt. 

.'!().  Aut  tentationi  ulli  sine  gratia?  ipsius  adjutorio  resistere  hominem 
posse,   sic  ut  in  eam  non  inducatur,  aut  ab  ea  superetur. 


PR/ELUDIA   AD   TRACT.  DE  GRATIA.  39 

31.  Charitas  perfecta  et  sincera.  qme  est  ex  eorde  puro,  et  con- 
gcientia  bona,  et  fide  non  fieta,  tam  in  Catechumenis,  quam  in  po?- 
nitentibus  potest  esse  sine  remissione  peccatorum. 

32.  Charitas  illa.  quae  est  plenitudo  legis,  non  est  semper  conjuneta 
eum  remissione  peeeatorum. 

33.  Catechumenus  juste,  recte,  et  sancte  vivit,  et  mandata  Dei 
observat,  ac  legvm  impler  per  charitatem,  ante  obtentam  remissionem 
peceatorum,  qure  in  baptismi  lavacro  demum  percipitur. 

34.  Distinetio  illa  duplicis  amoris,  naturalis  videhcet.  quo  Deus 
amatur  ut  auctor  naturre.  et  gratuiti,  quo  Deus  amatur,  ut  beatifieator, 
vana  est,  et  commentitia.  et  ad  illudendum  sacris  Litteris.  et  plurimis 
veterum  testimoniis  excogitata. 

35.  Omne  quod  agit  peecator.  vel  servns  peccati,  vel  peccatum  est. 

36.  Amor  naturalis,  qui  ex  viribus  naturae  exoritur,  ex  sola  Phi- 
losophia  per  elationem  pnesumptionis  humanae  cum  injuria  crucis  Chri- 
sti,  defenditur  a  nonnullis  doctoribus. 

37.  Cum  Pelagio  sentit,  qui  bonum  aliquod  naturale.  hoe  est,  quocl 
ex  naturse  solis  viribus  ortum  ducit,  agnoscit. 

38.  Omnis  amor  creaturre  rationalis,  aut  vitiosa  est  cupiditas  qua 
mundus  diligitur,  quae  a  Joanne  proliibetur:  aut  laudabilis  illa  eha- 
ritas  qu?e  per  Spiritum  sanctum  in  corde  diffusa  Deus  amatur. 

39.  Qiuod  vohmtarie  fit,  etiamsi    necessitate  fiat,   libere  tamen  tit. 

40.  In  omnibus  suis  actibus  peccator  servit  dominanti    cupiditati. 

41.  Is  libertatis  modus.  qui  est  a  necessitate,  sud  libertatis  nomine 
non  reperitur  in  Scripturis,  sed  solum  nomen  libertatis  a  peccato. 

12.  Justitia,  qua  justificatur  per  fidem  impius,  eonsistit  fonnaliter 
in  obedientia  mandatorum.  qua1  est  operum  justitia,  non  autem  in 
gratia  aliqua  animre  infusa,  qua  adoptatur  homo  in  Filium  Dei.  se- 
eundum  interiorem  hominem  renovatur,  ac  divinae  naturse  consors 
efficitur,  ut  sic  per  Spiritum  sanetum  renovatus,  deinceps  bene  vivere, 
et  Dei  mandatis  obedire  possit. 

43.  In  omnibus  pcenitentibus  ante  Sacramentum  absolutionis.  et  in 
Catechumenis  ante  baptismum,  est  vera  justificatio,  separata  tamen  a 
remissione  peccatorum. 

14.  Operibus  plerisque.  quae  a  fidelibus  fiunt,  ut  mandatis  Dei  pa- 
reant,  cujusmodi  sunt  obedire  parentibus.  depositum  reddere,  ab  ho- 
micidio,  a  turto,  et  a  fornicatione  abstinere,  justificantur  quidein  ho- 
mines,  quia  sunt  legis  obedientiae,  et  veras  legis  justitise,  non  tamen 
iis  obtinent  incrementa  virtutum. 

45.  Sacrificium  MiSsae  non  alia  ratione  est  sacrificium,  quam  ge- 
nerali  illa,  qua  omne  opus,  quod  fit  ut  sancta  societate  Deo  homo 
inhsereat. 

16.  Ad  rationem  et  definitionem  peccati  non  pertinet  voluntarium, 
nec  definitionis  qua*stio  est,  sed  causae,  et  originis,  utrum  omne  pec- 
catum  debeat  esse  voluntarium? 

47.  Unde  peccatum  orig-inis  vere  habet  rationem  peccati  sine  ulla 
relatione  ac  respectu  ad  vohmtatem,  a  qua  originem  habuit. 

18.  Peccatum  originis  est  habituali  parvuli  voluntate  vohmtarium. 
et  habitualiter  dominatur  parvulo,  in  eo  quod  non  gerit  contrarium 
voluntatis  arbitrium. 


40  PR.LLUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

10.  Et  ex  habituali  voluntate  dominante  fit,  ut  parvulus  decedens 
sine  regenerationis  Sacramento,  quando  usum  rationis  consequutus 
erat  actualiter  Deum  odio  habeat,  Deum  blasphemet,  et  legi  Dei  re- 
pugnet. 

50.  Prava  desideria,  quibus  ratio  non  consentit,  et  quse  homo  in- 
vitus  patitur,  sunt  prohibita  praecepto,  non  concupisces. 

51.  Concupiscentia  sive  lex  membrorum,  et  prava  ejus  desideria, 
quse  inviti  sentiunt  homines,  sunt  vera  iegis  inobedientia. 

52.  Omne  scelus  ejus  est  conditionis,  ut  suum  auctorem,  et  omnes 
posteros  eo  modo  inficere  possit,  quo  infecit  prima  transgressio. 

53.  Quantum  ex  vi  transgressionis,  tantum  meritorum  malorum  a 
generante  contrahunt,  qui  cum  minoribus  nascuntur  vitiis,  quam  qui 
cum  maioribus. 

54.  Deiinitiva  hsec  sententia,  Deum  homini  nihil  praecepisse,  falso 
tribuitur  Augustino,  cum  Pelagii  sit. 

55.  Deus  non  potuisset  ab  initio  talem  creare  hominem,  qualis  nunc 
nascitur. 

56.  In  peccato  duo  sunt,  actus,  et  reatus,  transeunte  autem  actu, 
nihil  manet  nisi  reatus,  sive  obligatio  ad  poenam. 

57.  Lnde  in  Sacramento  baptismi,  aut  Sacerdotis  absolutione,  pro- 
prie  reatus  peccati  dumtaxat  tollitur,  et  ministerium  Sacerdotum  solum 
liberat  a  reatu. 

58.  Peccator  poenitens  non  vivificatur  ministerio  Sacerdotis  absol- 
ventis,  sed  a  solo  Deo,  qui  poenitentiam  suggerens,  et  inspirans  vi- 
vificat  eum,  et  resuscitat;  ministerio  autem  Sacerdotis  solus  reatus 
tollitur. 

59.  Quando  per  eleemosynas,  aliaque  pietatis  opera  Deo  satisfacimus 
pro  poenis  temporalibus,  non  dignum  pretium  Deo  pro  peccatis  nostris 
ofierimus,  sicut  quiddam  errantes  autumant:  nam  alioquin  esseinus 
saltem  aliqua  ex  parte  redemptores;  sed  aliquid  facimus,  cujus  intuitu 
Christi  satisfactio  nobis  applicatur,  et  communicatur. 

60.  Per  passiones  Sanctorum  in  indulgentia  communicatas,  non 
proprie  redimuntur  nostra  delicta,  sed  per  communionem  charitatis 
nobis  eorum  passiones  impartiuntur,  ut  digni  simus,  qui  pretio  san- 
guinis  Christi  a  pcenis  pro  peccatis  debitis  liberemur. 

61.  Celebris  illa  doctorum  distinctio,  divinre  legis  mandata  bifariam 
impleri:  altero  modo  quantum  ad  prseceptorum  operum  substantiam 
tantum,  alterum  quantum  ad  certum  quemdain  modum,  videlicet  se- 
cunduin  quem  valeant  operantem  perducere  ad  regnum  aBternum,  hoc 
est,  ad  modum  meritorum,  commentitia  est,  et  explodenda. 

62.  Illa  quoque  distinctio,  qua  opus  dicitur  bifariam  bonum,  vel 
quia  ex  objecto,  et  omnibus  circumstantiis  rectum  estetbonum,  quod 
moraliter  bonum  appellari  consuevit;  vel  quia  est  meritorium  regni 
seterni,  eo  quod  fit  a  vivo  Christi  membro  per  spiritum  charitatis.  reji- 
cienda  putatur. 

iii.  Similiter,  et  illa  distinctio  duplicis  justitia* :  alterius,  qua2  lit 
per  spiritum  charitatis  inhabitantem :  alterius.  qnse  fit  ex  inspiratione 
quidem  Spiritus  saucti  cor  ad  poenitentiam  excitantis,  sed  nondum 
cur  inhabitantis,  et  in  eo  charitatem  diffundentis,  qua  divina  legis  ju- 
stificatio  impleatur,  odiosissima  et  pertinacissima  rejicitur. 


PRJELUDIA   AD    TRACT.   DE  GRATIA.  41 

64.  Denique.  er  illa  distinctio  duplicis  vivificationis,  alterins  qua 
vivifieatur  peceator.  duoi  ei  penitentia,  et  vitae  novse  propositnm,  et 

inchoatio  per  Dei  gratiam  inspiratur:  alterius  qua  vivincatur.  qni  vere 
justificatur,  et  palmes  vivus  in  vite  Christo  efficitur.  commentitia  judi- 
catur,  et  Scripturis  minime  congTuens. 

65.  Nonnisi  Pelagiauo  errore  admitti  potest  usus  aliquis  liberi  ar- 
bitrii  bonus.  sive  non  malus  :  et  gratire  Christi  injnriam  facit.  qui  ita 
sentit.  et  docet. 

66.  Sola  violentia  repugnat  libertati  hominis  naturali. 

67.  Homo  peccat  etiam  damnabiliter  in  eo.  quod  neeessario  facit. 

68.  Infidelitas  pure  negativa  in  his,  quibus  Christus  non  est  prre- 
dieatus,  peccatum  est. 

69.  Justifieatio  impii  fit  iormaliter  per  obedientiam  legis.  non  autem 
per  oecultam  communieationem  et  inspirationem  gratise,  qua?  per  eam 
justificatos  faeit  implere  legem. 

70.  Homo  existens  in  peecato  mortali,  sive  in  reatu  seternse  dam- 
nationis,  potest  habere  veram  charitatem,  et  charitas  etiam  pertecta 
potest  eonsistere  cum  reatu  anerna?  damnationis. 

71.  Per  rontritionem  etiam  eum  eharitate  perteeta.  et  cum  voto 
suseipiendi  saeramentum  conjunctam,  non  remittitur  crimen  extra 
causam  necessitatis,  aut  martyrii.  sine  actuali  susceptione  sacramenti. 

72.  Omnes  omnino  jnstornm  aftiictiones  sunt  ultiones  peccatorum 
ipsorum,  unde  Job.  et  martyres.  qua3  passi  snnt,  propter  peccara  sua 
passi  sunt. 

73.  Nemo  prseter  Christum  esse  sine  peccato  originali;  hinc  B.  Virgo 
mortua  est  propter  peccatum  ex  Adam  eontraetum.  omnesque  ejus 
afflietiones  in  hae  vita  sicut  et  aliorum  jnstornm  fuerunt  ultiones  pee- 
cati  actualis.  vel  originalis. 

7  1.  Concupiscentia  in  renatis,  relapsis  in  peccatum  mortale.  in  quibus 
jam  dominatur.  peocatum  est,  sicut  et  alii  habitus  pravi. 

7.">.  Motns  praA  i  concupiscentia?  sunt  pro  statu  hominis  vitiati,  pro- 
hibiti  pra^cepto,  non  concupisces:  unde  homo  sentiens,  et  non  eonsen- 
tiens  transgreditur  praeceptnm,  non  concupisces,  qnamvis  transgressio 
peccatum  non  deputetur. 

76.  Quamdiu  aliquid  concupiscentise  carnalis  in  diligentc  est.  non 
facit  praiceptum,  diliges  Dominurn  Deinn  tuum  ex  toto  corde  tu<>. 

77.  Satisfactiones  laboriosse  justificatorum  non  valent  de  eondigno 
cxpiare  po?nam  temporalem  restantem  post  culpam  condonatam. 

78.  Immortalitas  primi'  hominis  non  erat  gratiae  beneficinm,  sed 
naturalis  conditio. 

7').  Falsa  est  Doctorum  sententia.  primum  hominem  potuisse  a  Deo 
creari,  et  institui  sine  justitia  naturali. 

Quas  quidem  sententias  stricto  coram  Nobis  examine  ponderat 
licet  nonnulhe  aliquo  paeto  snstineri  possent,  in  rigore.  et  proprio 
verbomm  sensu  ab  asscrtoribus  inrento.  hsereticas,  erroneas.  snspectas, 
temerarias.  scandalosas,  et  in  pias  aures  otfensiouem  immittentes,  re- 
spective,  ae  ([uoeumque  super  iis  verbo,  scriptoque  emissas,  prsesen- 
tium  auctoritate  damnamus.  cireumscribimus,  et  abolemus.  deque 
eisdem,  et  similibus  posthac,  quoquo  pacto  loquendi,  scribendi,  er  di- 
sputandi    facnltatem    quibuscumque    interdicimns.  Qni  secns  fecerint 


42  PR^LUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

ipsos  omnibus  dignitatibus,  gradibus,  honoribus,  beneficiis,  et  officiis 
perpetuo  privainus,  ac  etiam  inhabiles  ad  qusecumque  decernimus, 
vinculo  quoque  anathematis  eo  ipso  innodamus,  a  quo  nullus  Romano 
Pontifice   inferior  valeat  ipsos,  excepto  mortis  articulo,  liberare,  etc. 

Observaxdim  est  autem  primo  harum  propositionum  condemna- 
tionem  editam  fuisse  primum  a  summis  Pontificibus,  absque  illo  or- 
dine,  et  propositionum  numero  praefixo,  quem  supra  designavimus,  ut 
constat  ex  exemplaribus  impre.ssis  Romse  1579.  quarto  Februarii.  Deinde 
tamen  majoris  claritatis  gratia  a  Theologis  transcripta  fuit  adjectis 
numeris,  ut  possent  commodius  citari  propositiones,  quas  in  disputa- 
tionem  adducerent.  Insuper,  plures  sunt  propositiones  numeris  disjun- 
ctse,  quse  eamdem  prorsus  doctrinam,  eumdemque  errorem  videntur 
continere;  caBterum  distinctre  numerantur,  quia  non  uno  et  eodem 
modo,  sed  multiplici  ac  diverso,  et  interdum  cum  aliqua  additione 
sententiam  proponunt.  Denique,  sciendum  est  aliquas  propositiones  ex 
supra  memoratis  non  rep?riri  in  opusculis  editis  a  Michaele  Bajo; 
quia  Pontifici  non  solum  exhibitae  fuerunt  sententise,  quas  ex  Baji 
libellis  impressis  excerptse,  sed  etiam,  qua?  viva  tantum  voce  asserta?. 
aut  discipulis  in  scholis  dictatae  fuerant. 

Notandum  secundo,  quod  etsi  censura  Pontificia  harum  proposi- 
tionum,  quoad  singulas  assertiones,  indeterminata  sit,  et  ambigua  (sex 
enim  in  genere  censuras  contra  has  propositiones  ferunt  summi  Pon- 
tifices,  pronuntiando  Baji  assertiones  esse  hcereticas,  erroneas,  suspe- 
ctas,  temerarias,  scandalosas,  et  in  pias  aures  offensiones  immittentes^ 
quae  singula?  censurae  non  cadunt  in  singulas  propositiones,  sed  cum 
propositione  accommoda,  quocirca  additur  respective:  nulla  tamen 
harum  propositionum  est,  quse  Pontificiam  censuram  fugiat ;  siquidem 
Pontificum  decreta  diserte  pronuntiant  illas  sententias  in  rigore,  et 
proprio  verborum  sensu  ab  assertoribus  intento,  hcereticas,  erroneas,  etc. 
esse  damnandas,  circumscribendas,  et  abolendas,  et  de  eisdem,  et  si- 
milibus  posthac.  quocumque  pacto,  loquendi,  scribendi,  et  disputandi 
facultatem  quibuscumque  interdicunt;  subindeque  nulla  earum  propo- 
sitionum  propugnari  potest  ab  Ecclesias  Romanse  filio. 

Notandum  tertio,  quod  cum  ipse  Michael  Bajus  compertum 
habuisset  has  suas  propositiones  damnatas  esse  auctoritate  Apostolica, 
ut  pius  erat,  et  Ecclesise  filius  obsequentissimus,  easdem  revocavit  ac 
damnavit  actu  publico,  cujus  damnationis  exemplar  propria  munitum 
syngrapha  et  sigillo  misit  Romam  anno  1580.  Maji  24.  cujus  tenor 
sequitur:  Ego  Michael  de  llaji  Cancellarius  universitatis  Lovaniensis 
(Kjinjsco,  et  profiteov  me  ex  variis  colloquiis,  et  communicationibus 
habitis  cum  Reverendo  Patre  D.  Francisco  Toleto  concionatore  suce 
Sanctitatis,  et  ad  hanc  rem  specialiter  misso,  super  diversis  sententiis, 
et  propositioniJ)us  jam  olim  a  sanctissimo  D.  N.  Pio  V.  felicis  recorda- 
tionis,  sub  d.ata  Kalendis  Octobris  anno  1567.  et  nuper  a  Gregorio  XIII. 
moderno  Pontifice  maximo  sub  data  4.  Kalend.  Februarii  anno  1579. 
iterato  damnatis  et  prohibitis,  ita  motum  et  eo  perductum  esse,  ut 
l>l<nic  mihi  hdbeam  persuasum,  earum  omnium  sententiarum  damna- 
tionem,  atque  prohibitionem  jure,  meritoqur,  ac  nonnisi  maturo  judicio, 
et  diligentissima  discussione  prozmissis,  factam,  atque  decretam  esse 
fcdeor :  insuper  plurimas  ex   iisdem  sententiis,  in  nonnullis  UbeUis  a 


pfl*:ludia  ad  tract.  de  gratia.  43 

me  olim,  et  ante  emanatam  Sedis  Apostolicce  super  iis  censuram,  con- 
scriptis,  et  in  luccm  editis,  contineri,  et  defendi,  etiam  in  eo  sensu,  in 
quo  reprobantur.  Denique  declaro  me  imprcesentiarum  ab  iis  omnibus 
recedere,  et  damnationi  a  Sancta  Sede  factoz  acquiescere;  neque  posthac, 
illas  docere,  asserere,  aut  defendere  velle.  Datum  Lovanii,  die  24  Martii, 
anno  1580.  —  Optandum  esset  nihiloininus  ad  omnes  solvendas,  ac 
sedandas  controversias  circa  censuram  singularum  ejusmodi  proposi- 
tionum,  ut  Ecclesia  designaret,  quse  unicuique  propositioni  particulari 
damnationis  nota  conveniat ;  quod  utique  donec  prsestetur,  non  ingra- 
tum  erit  arbitror  hic  adscribere  censuram  sacrse  Facultatis  Parisiensis 
super  quibusdam  ex  eis  propositionibus  ad  eam  delatis  per  duos  ex 
nostro  Ordine  Superiores  Belgas,  ut  constabit  ex  ejusdem  censura? 
praefatione. 

CENSURA  SACR.  FACULTATIS  PARISIENSIS 
contra  quasdam  propositiones. 

Anng  Domini  millesimo  quingentesimo  sexagesimo,  die  jovis,  vi- 
gesima  septima  mensis  Junii,  sacratissima  Facultas  Theologise  Pari- 
siensis,  post  Missam  apud  Collegium  Sorbonse  ex  more  celebratam,  in 
eodem  Collegio  per  juramentum  congregata  est  in  materia  fidei,  super 
propositionibus  iutra  scriptis  per  eamdem  Facultatem  cum  matura  de- 
liberatione  Magistrorum  Censura  notatis,  quas  frater  Petrus  de  Quercu 
Guardianus  Conventus  Nivellensis,  et  frater  iEgidius  de  Querceto, 
Guardianus  Athiensis,  prsedictre  Facultati  Theologise  miserunt,  sigillis 
praedictorum  Conventuum  signatas ;  rogantes  obnixe,  ut  super  iis  dicta 
Facultas  censuram  ferret,  quarum  propositionum  tenor  sequitur  cum 
censura  ad  easdem. 

I.  Propositio. 

Liberum  Arbitrium  hominis  non  habet  potestatem  ad  opposita,  nec 
illi  convenit  ea  potestas  ex  ipsius  naturali  et  intrinseca  ratione.  — 
Censura :  prima  pars  hujus  propositionis  est  h?eretica:  secunda  est  falsa, 
et  erronea.  et  Morali  Philosophise  adversa. 

II.  Propositio. 

Libertas  et  necessitas  eidem  conveniunt  respectu  ejusdem,  et  sola 
violentia  repugnat  libertati  naturali  hominis. —  Censura:  hujus  pro- 
positionis  prima  pars  includit  contradictionem,  et  est  hseretica:  se- 
cunda  est  talsa. 

III.  Propositio. 

Liberum  Arbitrium  ex  sua  ratione  intrinseca  non  habet  ut  ex  se, 
et  per  se  efficiat  actum  liberum.  —  Censura:  h?ec  propositio  est  falsa, 
erronea,  et  perniciosa. 

IV.  Propositio. 

Liberum  Arbitrium  ex  se  non  potest  nisi  peccare,  et  omne  opu- 
liberi  Arbitrii  sibi  dimissi  est  peccatum  mortale,  aut  veniale.  —  Censura: 
hsec  propositio  pro  utraque  parte  est  haeretica. 

V.  Propositio. 

Homo  faciendo  quod  in  se  est  peccat:  et  non  potest  non  peccare 
faciendo  quod  in  se  est.  —  Censura:  tota  haec  propositio  est  ha^retica. 

VI.  Propositio. 

Posse  peccare  non  est  de  ratione  liberi  arbitrii  hominis,  nec  ejus- 


44  PR/ELUDIA   AD    TRACT.  DE  GRATIA. 

modi    potentia   peccandi    homini  data  est  a  Deo.   —   Censura:   hujus 
propositionis  prima  pars  est  falsa  :  secunda  hseretica. 

VII.  Propositio. 

Liberum  arbitrium  hominis  non  potest  absque  speciali  gratia  Dei 
vitare  peccatum ;  unde  fit  ut  omne  opus  hominis  pure  inhdelis  sit 
peccatum.  —  Censura :  hujus  propositionis  secunda  pars  est  falsa;  et 
ex  prrccedenti  male  infertur. 

VIII.  Propositio. 

Liberum  arbitrium  libere  vult  quidquid  sponte  seu  voluntarie  fit; 
ita  ut  quod  necessario  vult,  idem  libere  velit.  —  Censura :  hujus  pro- 
positionis  secunda  pars  implicat  contradictionem,  et  est  hseretica. 

IX.  Propositio. 

Hsereticus,  schismaticus,  et  homo  pure  infidelis  meretur  quandoque 
de  congruo  vitam  reternam.  —  Censura:  hsec  propositio  est  plane 
hseretica. 

X.  Propositio. 

Homo  existens  in  peccato  mortali,  sive  ejus  reatu  ad  seternam  mor- 
tem,  habet  in  se  charitatem.  —  Censura:  haec  propositio  est  haeretica. 

XI.  Propositio. 

Per  contritionem,  non  adhibito  realiter  sacramento  Baptismi,  vel 
Poenitentise,  non  dimittitur  crimen  extra  causam  martyrii,  et  necessi- 
tatis.  —  Censura :  haec  propositio  est  hseretica. 

XII.  Propositio. 

Peccator  si  facit  quod  mandatur,  per  contritionem,  et  Confessionem 
iactam  Sacerdoti,  non  remittitur  illi  peccatum  nisi  Sacerdos  absolvat; 
etiamsi  per  malitiam  Sacerdos  absque  ratione  illi  neget  absolutionem.  — 
Censura :  hsec  propositio  est  haeretica. 

XIII.  Propositio. 

Nonnisi  Pelagiano  errore  admitti  potest  ante  primam  justificationem 
in  liomine  liberi  arbitrii  usus  bonus;  et  qui  se  praeparat  ad  eam,  peccat, 
ut  is  qui  pessime  abutitur  suis  bonis  naturalibus ;  nam  ante  eam,  omnia 
opera  hominis  sunt  peccata  damnatione  digna.  —  Censura :  liaec  pro- 
positio  pro  omnibus  partibus  est  hseretica. 

XIV.  Propositk». 

Non  datur  gratia  nisi  reluctanti,  perinde  nec  prima  justificatio,  quae 
justificatio  est  ipsa  fides:  fides  enim  est,  qua  ex  impio  quis  fit  pius.  — 
Censura :  hujus  propositionis  durc  primse  partes  sunt  hsereticae,  et 
tertia  est  falsa. 

XV.  Propositio. 

fiomo  necessario  peccat  etiam  damnabiliter,  in  aliqua  specie  pec- 
cati,  et  actus  ad  quem  necessario  fertur  est  illi  peccatum,  quare  ut 
libere  feratur  in  actum,  non  est  conditio  necessaria  ad  peccandum.  — 
Censura:  hajc  propositio  est  hseretica  pro  omnibus  partibus. 

XVI.  Propositio. 

Nemo  prieter  Christum  est  absque  peccato  originali :  liinc  B.  Virgo 
mortua  est  propter  peccatum,  quod  contraxerat  ex  Adam :  omnesque 
ejus  afnictiones  in  hac  vita,  sicut  et  aliorum  justoruin,  sunt  ultiones 
peccati  originalis,  vel  actualis,  unde  et  Job  passus  est,  et  martyres 
propter  peccata  sua.  —  Censura:  haec  propositio  pro  omnibus  partibus 
est  ha^retica,  et  beata3   \irgini  Marhc  et  Sanetis  injuriosa. 


DE    EXISTENTIA   ET    NECESSITATE    GRATL^  45 

XVII.  Propositio. 

Omnia  in  Dei  gloriam  facite:  et  dico  vobis  non  resistere  malo: 
sunt  simpliciter  ut  prsecepta  accipienda.  —  Censura:  hujus  propo- 
sitionis  posterior  pars,  ut  jacet,  est  hseretica. 

XVIII.  Propositio. 

Omne  opus  bonum  est  meritorium  vitae  seternse;  quod  si  aliquod 
remuneraretur  temporaliter  tantum,  non  dignum  vita  seterna,  illud  ma- 
lum  est,  quia  nullum  est  opus  bonum  meritorium  nisi  vitse  seternae.  — 
Censura:  hsec  tota  propositio  repugnat  sacrse  Scripturse. 

Alise  sunt  etiam  hoc  sseculo  celebres  editse  Censurse,  tum  a  sum- 
mis  Pontificibus,  tum  a  sacra  Facultate  Parisiensi  super  aliis  proposi- 
tionibus  ad  divinam  gratiam  spectantibus  :  quse  quoniam  omnium  ma- 
nibus  feruntur,  ac  candidatorum  etiam  Theologorum  prsecordiis,  et 
memorise  tenaciter  inhserent,  idcirco  eas  hic  attexendas  esse  non  censuL 

DISPUTATIO  PRIMA. 
DE  EXISTENTIA  ET  NECESSITATE  GRATLE. 

Grati^  existentiam  innumera  prsedicant  Scripturarum  oracular 
quse  passim  testantur  existere  beneficium  divinitus  homini  concessum. 
in  ordine  ad  elicienda  opera  meritoria,  quibus  gioriam  seternam  possit 
promereri.  Sic.  Psal.  83.  Gratiam,  et  gloriam  dabit  Dominus,  Joan.  1. 
De  plenitudine  ejus  (Christi)  nos  omnes  accepimus ;  et  gratiam  pro 
gratia,  etc.  hoc  est,  gioriam  seternam  nobis  repromissam  habemus  pro 
bono  usu  gratise  a  Christo  illius  fonte  iri  nos  scaturientis,  et  exun- 
dantis.  Ephes.  2.  Gratia  salvati  estis  per  fidem,  et  hoc  non  ex  vobis, 
Dei  enim  donum  est.  Et  cap.  4.  Unicuique  autem  vestrum  data  est 
gratia  secundum  mensuram  donationis  Christi,  1.  ad  Tim.  4.  Noli  ne- 
gligere  gratiam,  guce  in  te  est,  quce  data  est  tibi  per  impositiqnem  ma- 
nuum  mearum.  Ex  quibus,  aliisque  similibus  locis  prope  innumeris, 
patet  gratiam  revera  esse  aliquid  reale,  veramque  habere  existentiam 
in  rerum  natura,  eamque  distingui  ab  ipsa  hominis  substantia,  omni- 
busque  illius  bonis  naturalibus,  cujusmodi  sunt  potentise,  sive  facul- 
tates,  accidentia,  et  operationes  naturales.  —  Eamdem  veritatem  com- 
probant  (Ecumenica  Concilia,  atque  unanimis  SS.  Patrum  consensusr 
apud  quos  nihil  frequentius  occurrit,  quam  crebra  mentio,  et  assertio 
gratise  cselestis,  seu  auxilii  divinitus  inditi,  quo  mortalis  homo  fretus, 
erumpere  possit  in  operationes,  et  actus  imbecillis  ac  infirmantis  na- 
time  surc  vires  longe  excedentes,  ut  constat  non  solum  ex  dictis  in 
Prcdudiis,  sed  etiam  fusius  constabit  in  hujus  Tractatus  decursu.  — 
Id  ipsum  satis  aperte  comprobat  etiam  ratio  Theologica,  petenda  tum 
ex  parte  Dei,  tum  ex  parte  ipsius  hominis.  Exparte  quidem  Dei,  ma- 
xime  vero  ex  ejus  immutabilitate;  cum  enim  certum  sit  Deum  ho- 
minem  interdum  diligere,  interdum  vero  odio  habere,  quod  utique 
accidere  non  potest,  nisi  aliqua  mutatio  contingat,  aut  in  ipso  homine, 
qui  diligitur,  aut  in  yoluntate  Dei  ipsum  hominem  diligentis;  at  cer- 
tissiinum  est  nullam  apud  Deum  esse  transmutationem,  nec  vicissi- 
tudinis  obumbrationem,  sicut  dicitur  Jacobi  3;  necesse  est  igitur  mu- 
tationem  illam  repetendam  esse  ex  parte  ipsius  hominis  ;  ita  nimirum. 
ut  cum  singulari  dilectione  Dei  prsevenitur,  peculiare  quoddam  bonum 


46  DE   EXISTENTIA    ET    NECESSITATE    GRATL-E. 

in  se  haberet,  per  quod  formaliter  evadat  objectum  et  scopus  istius 
amoris  divini,  et  quo  spolietur,  dum  istius  amoris  amplius  nou  est 
objectum,  sed  potius  odii.  Porro  ejusmodi  donum  singulare  Dei  bene- 
volentiam,  et  dilectionem  terminans,  illud  ipsum  est,  quod  gratiam 
appellamus.  Ex  parte  vcro  Jwminis  ;  cum  enim  Deus  ex  sapienti  et 
suavi  rerum  administratione  et  ordinatione  hominem  Divinitatis  ca- 
pacem  ad  sui  ipsius  iruitionem  seternam  destinaverit ;  quse  cum  longe 
naturalem  illius  spiritum  ac  ingenitas  vires  excedat,  necessum  fuit, 
ut  divinum  aliquod  ac  naturam  omnino  superans  inderetur  auxilium, 
quo  opitulante  ea  praestare  posset,  quae  ad  ejusmodi  finis  assecutionem 
conducerent.  Enimvero  si  Deus  titulo  creationis  omnibus  rebus  a  se 
eonditis  media  necessaria  subministrat,  quibus  pertingant  finem,  ad 
quem  ex  sapienti  sua  dispositione  destinantur:  lioc  enim  ipso,  quo 
Deus  illas  creavit,  tenetur  eis,  ut  par  est,  providere;  nam,  ut  optime 
docet  S.  Ambrosius  lib.  1.  Ofjpc.  cap.  19.  Quis  operator  ncgligit  operis 
sui  curam,  aut  quis  deserit,  quod  ipse  condenclum  putavit?  Xon  fecisse 
nulla  cst  injuria;  non  curare,  quod  feccris,  summa  esf  inclementia; 
non  minori  certe  liberalitate  ac  congruitate  debet  Deus  ea  homini 
prsebere  subsidia,  quibus  finem  supernaturalem,  ad  quem  destinatur. 
comparare  valeat;  quamquam  illius  auxilii  subministratio  ex  summa 
illius  liberalitate  ac  pura  munificentia  et  misericordia  pendeat;  unde 
efficaciori  argumento  non  potest  probari  gratise  existentia,  quam  ex 
summa  illius  necessitate,  qure  maxime  illam  existere  declarat,  et  con- 
firmat. 

Porro  hoc  in  limine  observandum  est  duobus  lnodis,  generatim  lo- 
quendo,  posse  aliquid  dici  necessarium,  nimirum  per  se  et  absolute, 
vel  relative  et  in  orcline  ad  aliquem  finem.  Priori  sensu  solus  Deus 
est  ens  necessarium;  ac  subinde  sic  gratia  non  est  dicenda  necessaria ; 
posteriori  vero  multa  sunt  et  dicuntur  necessaria  per  ordinem  ad  ali- 
quos  fines,  qui  sine  illis  non  possunt  omnino,  vel  certe  non  ita  com- 
mode  possunt  obtineri.  Rursus,  ejusmodi  necessitas  relativa,  qu?e  re- 
petitur  ex  ordine  ad  finem,  potest  duplex  distingui;  alia  quidem  sim- 
plex,  sine  qua  simpliciter  finis  obtineri  non  potest :  quo  sensu  navis 
necessaria  est  ex  Gallia  trajecturo  in  Angliam;  alia  vero  secundum 
quicl,  et  ad  melius  esse,  quaj  magis  proprie  dicitur  utilitas  ;  quo  sensu 
equus  dicitur  necessarius  profecturo  Romam,  ei  nimirum,  qui  posset 
ire  pedes. 

Certum  est  autem  gratiam  esse  necessariam  secundum  quid,  sive 
utilem  homini  ad  consecutionem  finis  ultimi;  nam  ad  minus  aliquam 
iacilitatem  confert,  si  Deus  eam  largiri  voluerit  ad  consequendum 
finem  ultimum :  idque  adeo  certum  est,  ut  ejusmodi  necessitatem  ad- 
miserit  Pelagius,  sicuti  constat  ex  dictis  in  primo  rolumiuc,  ubi  actum 
est  de  ha^resi  Pelagiana.  Controversia  igitur  superest  de  necessitate 
si iii plici  respectu  finis,  utrum  nempe  ad  assequendum  finem  ultimum 
salutis  aeternse,  simpliciter  necessaria  sit  homini  gratia;  quo  tantum 
sensu  praesens  controversia  disceptatur  a  Theolpgis. 

Cum  autem  homo  dumtaxat  per  operationes  morales  ejusmodi  finem 
supernaturalem  possit  assequi,  inde  fit,  ut  necessitas  gratiae  in  ordine 
ad  ejusmodi  iinis  ultimi  consecutionem  eadem  sit  cum  ejusdem  gratise 
necessitate  ad  exercenda  bona  opera,  quibus  illum  finein  possit  pro- 


DE    NECESSITATE  GRATL-E  AD  VERUM  COGNOSCENDUM.       47 

mereri,  et  eavenda  mala,  quibus  eum  iu  aetenmm  deperderet.  Hinc 
fit.  quod  cum  omnis  operatio  homiuis  per  intelleetum  et  voluutatem 
ordiuetur.  et  dirigatnr,  vel  in  verum  cognoscendum,  vel  in  bonum 
prosequendum.  vel  taudem  iu  malum  fugiendum.  et  aversandum:  inde 
movetur  diffieultas,  an  et  qualiter  ad  triplicem  hauc  homiuis  opera- 
tionem  gratia  videatur  esse  necessaria.  Quoeirea  triplieem  in  Articulum 
pnesens  Disputatio  distribuetur;  Quorum  primus  gratiae  necessitatem 
ad  verum  cognoscendum :  Secundus,  ad  bonum  faciendum :  Tertius, 
ad  malum  iugiendum  explicabit. 

AKTICULUS  PEOIIS. 

DE  XECESSITATE  GRATLE  AD  VERUM  COGXOSCEXDOI. 

Tritum  et  vulgare  est  apud  Theologos  quintuplicem  distingui 
posse  hominis  statum ;  de  quibus  dubium  esset,  an  gratia  foret  ei  ne- 
tria  ad  verum  quodlib,jt  insequendum  et  assequendum.  Primus 
dicitur  naturce  purce.  in  quo  homo,  nee  per  gratiam  ad  finem  naturse 
vires  excedentem  promovetur.  nec  per  aliquod  peceatum.  aut  vitium 
a  convenienti  naturali  fine  revocatur.  sed  sub  his  viribus  et  dotibus 
ingenitis  relinquitur ;  uullisque  aliis  defeetibus  suhjaeet.  quam  iis 
qui  ex  corporis  et  animae  constitutione  naturaliter  oriuntur,  quales 
sunt  mortalitas,  mfirmitas,  iguorantia,  et  partis  infeiioris  adversus  su- 
periorem  rebellio.  —  Status  naturce  integrce  dicitur  ille,  qui  pneter 
naturales  omnes  perfectiones.  includit  specialem  pacem  internam.  su- 
periorem  inter  hominis  partem  et  inferiorem :  videlicet  perfectam  su- 
bjectionem  appetitu-  sensitivi  sub  ratiouali:  ita  ut  appetitus  sensitivus 
nec  prseveniat  imperium  voluntatis,  nec  ei  repugnaret,  sed  ad  ejus 
nutum  suos  motu>.  sua>que  passiones  comprimat.  aut  exerat,  quo  fit 
ut  caro  non  concupiscat  adversus  spiritum,  nec  spiritus  adversus  car- 
nem  ;  quod  utique  cum  fit,  hoino  patitur  quamdam  segritudinem.  et 
diminutionem  in  viribus  snis,  hoc  modo  distractis,  atque  in  contraria 
tendentibus :  idcirco  dum  utraque  pars  concordat.  dicitur  habere  quam- 
dam  moralem  integritatem,  per  illam  potentiarum  suarum  concordiam. 
viribus  uempe  unitis,  et  in  idem  conspirantibus  :  quo  fit.  ut  pars  ra- 
tionalis  vegetior  sit  ad  bene  operandum,  conformiterque  rectae  rationi 
vivendum.  —  Tertius  status  est  naturce  innocentis.  seu  justitia?  origi- 
nalis,  qui  pra?ter  naturalem  hominis  perfectionem  et  integritatem. 
plura  complectitur  beneficia  gratuita  ad  corpus  et  animam  spectantia  : 
nempe  mortis,  et  morbi  carentiam,  gratias  sanctificautis  et  superna- 
turalem  virtutum  infusionem,  necnon  et  collationem  eorum  omnium 
caelestium  charismatum,  quibus  Protoparentes  in  ipsa  sua  formatione 
donati  fuerunt.  —  Ouartus  est  naturce  lapsce;  ab  illa  scilicet  integTi- 
tate  et  justitia  originali,  quam  acceperat  in  Adamo  ad  omnes  ipsins 
posteros,  si  ille  non  peccasset,  continua  propagatione  transmittendam. 
Quamquam  autem  teterrimus  liic  status  omnino  lugendus  sit  et  exc- 
craudus,  utpote  cum  omnium  malorum,  quse  in  univei*sum  genus  hu- 
manum  derivantur,  sit  profiuvium,  et  lerna:  nihilomiuus  prseeellentem 
hominis  dotem  demonstrat,  libertatem  nempe,  qua  suse  ipsius  fortans 
arbitrarius,  houorariusque  psaltrs,  ct  tictor.  in  quam  maluerit  partem, 
et  sortem  manus  dederit.  —  Quintus  tandem  status    est    natnrse,  per 


48      DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM  COGNOSCENDUM. 

Christi  Domini  gratiam  restitutae  ac  reparatcB.  Hic  autem  dumtaxat 
movetur  qusestio  de  statu  natura?  lapsae  :  num  videlicet  gratia  nobis 
sit  necessaria  ad  verum  detegendum.  Cum  autem  verum  sit  triplex, 
aliud  quidem  naturale,  et  speculativum  ;  aliud  vero  morale,  et  pra- 
ctieum  ;  aliud  denique  supernaturale,  et  divinum,  resolvendum  erit 
tribus  in  sequentibus  Qusestionibus,  an  et  qualiter  gratia  desideretur 
ad  illius  veri  notitiam. 

QILESTIO  PRIMA. 

AN  POSSIT  HOMOINSTATU  NATUR.E  LAPS.E,  ABSQUE  SPE- 
CIALI  DIVIN.E  GRATLE  AUXILIO,  OMNES  VERITATES  NA- 
TURALES  SPECULATIVAS  COGNOSCERE. 

Notandum  1.  Nomine  gratioz,  nos  hic  solum  intelligere  gratiam 
actualem  et  auxiliantem,  non  vero  habitualem  et  sanctificantem ; 
quippe  certum  est  gratiam  habitualem  ad  veritates  naturales  cogno- 
scendas  non  esse  necessariam  ;  plurimi  namque  infideles  et  Gentiles 
Philosophi  ea  gratia  destituti,  ut  Plato,  Socrates,  Aristoteles,  multas 
veritates  etiam  ad  Deum  spectantes,  puta  ejus  existentiam,  veritatem, 
aliaque  illius  attributa  ex  creaturis  agnoverunt.  Quapropter  S.  Augu- 
stinus  cum  libro  primo  SoUIoquiorum,  cap.  2.  dixisset,  Deus  qui  non- 
nisi  mundos  rerum  scire  roluisti,  hanc  assertionem  revocavit  libro  1. 
Hetractationum,  his  verbis  Responderi :  enim  potest,  inquit,  multos 
etiam  non  mundos  multa  scire.  Solum  igitur  movetur  difficultas  de 
gratia  actuali,  seu  operativa,  quse  hominem  reddit  ab  intrinseco  po- 
tentem  ad  aliquos  actus  exercendos,  quos  solius  naturse  viribus  eli- 
cere  non  posset. 

Notaxdim  "2.  Veritatem  aliquam  dici  naturalem  triplici  ex  eapite: 
nimirum  vel  ex  parte  luminis  et  medii,  quo  cognoscitur  tantum :  vel 
dumtaxat  ex  parte  objecti  et  rei  quae  cognoscitur:  vel  ex  parte  rei 
et  luminis  simul.  Ex  parte  quidem  luminis  tantum  :  sic  Dei  existentia, 
et  illius  divina  attributa,  Hcet  sint  ordinis  divini,  ac  proinde  pneter- 
naturalis,  tamen  cognoscuntur  per  lumen  naturale  :  nam  inquit  Apo- 
stolus  ad  Roman.  1.  Inrisibilia  ipsius  a  creatura  mundi,  per  ea  quce 
facta  sunt  inteliecta  conspieiuntur ;  sempiterna  quoque  ejus  rirtus,  et 
dirinitas.  Ex  parte  objecti  tantum,  quod  nimirum  ex  se  est  ordinis 
et  entitatis  naturalis,  sed  per  medium  aliquod  naturale  et  sensibile 
non  potest  cognosci,  neque  ex  rebus  sensibilibus  sufficienter  deduci. 
Tales  sunt  liberse  cordium  cogitationes,  quamdiu  non  manifestantur 
exterius  per  voees,  aut  nutus,  aut  alia  signa.  Tertio  denique  ex  parte 
objecti  et  medii  simul;  qualia  sunt  ea  omnia,  quae  non  solum  sunt 
ordinis  et  entitatis  naturalis,  sed  praeterea  sui  speciem  sensibus  in- 
gerunt;  sicque  mediante  cognitione  sensitiva  percipi  possunt  ab  in- 
tellectu,  cujusmodi  sunt  omnia  elementa,  necnon  et  corpora  multar 
qmv  nostris  oeulis  obversantur.  De  hujusmodi  autem  triplici  veritate 
praBsens  movetur  quaestio,  utrum  absque  speciali  gratiai  actualis  be- 
neficio  nobis  possit  innotescerc 

NoTANDUM  3.  Omnem  veritatem  naturalem  distribui,  vel  in  spe- 
culativam,  vel  praeticam.  Speculativa  est,  in  cujus  sola  cognitione 
coiuiuiescit  intelleetus,  puta  cselum    esse    ineorruptibile.  terram    esse 


DE    NBCESSTTATB    GRATl.-fcl  AD  VKRUM   COGNOSGENDUM.      49 

immobilem.  ete.  P  vero  e  ise  pra?ter  intelle 

rionem.  eriain  ordinatur.  et  connotat  aliqnid  iaeiendum  vel   omitten- 
dnm  respeetive  ad  assecutionein  finis.  Porro  hac  in  prssenti  ione 

dnc  iturus  est  senno  de  veri:  ulariva  :  in  sequenri  vero 

movebitnr  controversia  de  veritate  praetiea.  ntrnm  videlieet  ad  illius 
notitiam  asseqnendain.  opi  \liquo  speciali   gratia?    auxilio.    Ha?c 

antem   ntraqne   veritas   snmi   potest  vel    di-tribntive.  ve! 

:nr.  enni  aeeipitnr  tota  eollectio  omnhur  prorsns  veri- 
tamm  nararalium.  sive  enm  omnes  rimnJ    aeeipinntnr: 

item,  qnando  nna.  ant  plnres  earnin  sniiinnrar  -eorsim.  et 
sine   aliis.  Qnemadmodnm    enim    aliqnis    habens    unieuin    denarinm. 
potest  illum  omnibus  pauperibu>  distribntive  erogare.  qnia  nullus 
cni  non  possit  illum  tribnere:  non  potest  antein  enui   dare   omnibns 
simnl  colleetive.  ita  nt  singuli  denarimn  integrnm  accipiant:  sie  qua?ri 

-t.  an    possimns  pro    hae  mortali  vita  omiies    veritates   natu: 
absqne  gratia?  benefieio  eognoseere  disrriburive  :  ita  qnod  nlla 

}ua?  nararaliter  non  possit  inno:  .  an  vero  omne-  eol- 

nns.  —  Cirea  quod    triplex    potissimun: 
Anctornm  sententia  :  Prima  est  Henriei.  qnain    retert  et  refellit   Do- 

-...  2.  doeei.  3S eqni  posse  no- 

titiam  eertam  nllins  veritatis   narnr;-  "*ciali    illnstratione 

e.  Qnam  ntiqne  sententiam  ex  parte  videtur  instaura-  raez 

disp.   188     cap.  2.  nbi  docet.  notitiam  cujusque  veritaris  nararalis  mo- 

ventis  affeetum  ad  reete  vivendmn  non  posse  haberi  sine  au:.         .  atia? 

per  Christnm:  qua?  vero  ad  virtutem  non  m  qnidem  haberi 

sine  nlla  gratia  Chrisri.  non  tamen  -ine  aliqno   anxilio   graria?    Dei. 

tia   eornin    est.  qni   doeent   intelleetnm    homini    lapsi 

»e  emn  solo  eoncnrsn  generali  Dei  omne  vernm  narurale  speenla- 

bile  deprehendere.  non  solnm  divisim.  sed  et  coninnerim.  tire 

viderur  Durandns  in  2.  di~     _  l.  Tertia  senteni        sf  Theologorum 

utrinsqne    sehola?.   Angel:  Subrilis.  aflinnantium    hominem    la- 

qnidem    eognoscere    virrat?-    naturales   divisim.  absqne 

beneficio  et  snbsidio.   non   vero  coniunerim.    Quapro- 

}>ter 

Conclusio  prima.  —  Potest  bomo  etiam  -tur.e 

ilXERALI    DET  I  RA- 

SUBSIDI"    ET    ILLUSTRATI  ERITATE<    B 

xaturalis  ori  -   brk.  Ha.-  ommunior.  et  cer- 

tior  sententia  apud  Theolog 

Probaturque  plurimis  Scripturae  textibus,  quibns  constat  homines 
solum  reru::>  ereataram.  sed  e:iam  Dei.  ut  auc:  ad- 

ministratoris  natura?.  eertam  notiriain  habere  :  S ipienria?  13.  A 

'    rce  cog'     - 
Psal.  xarrani  gloriom  D         ~ 

nuntiat  firmamentum.  Similiter  S.  Paulus  ad  liom.  1.  perspicue  docet 
j  de  Deo  cognosci  mnlta  naturaliter.  cum  ait  : 

Deus  enim 
enim       -     -  'ira  mundi  per  ea.  quoz  facta  sunt  ta    con- 

na  quoque  et  Dir 

Fr.,  eol.  Tom.  VIII.  4 


50      DE    NECESSITATE    GRATl^  AD  VERUM  COGNOSCENDUM. 

cusabttes  nenipe  Gentiles  Philosophi,  do  quibus  ibi  senno  est)  quia 
cum  cognovissent  Deum,  non  sicut  Deum  glorificaverunt.  —  Quibus 
Apostolus  duo  maxime  significat:  primuin  quideni  aliquid  esse  in  Deo 
ita  conspicuum,  ut  vel  ipso  solo  lumine  naturali  agnosci  possit,  quod 
idciiro  appellat  notum  Dei :  alioquin  eniin  certuni  est  in  Deo  nihil 
esse  tam  abstrusum,  tamque  humanis  nientibus  imperviuni,  quod  per 
gratiam  ot  specialem  revelationem  non  possit  apprehendi :  sic  enim 
personarum  Trinitas,  et  sequalitas  in  unitate  essentiae,  qua3  naturaliter 
latet,  per  revelationem  et  gratiam  patet  et  innotescit.  Significat  prse- 
terea  his  verbis,  Per  ea,  quce  facta  sunt  intellecta  conspiciuntur,  Gen- 
tiles  Pliilosophos  per  naturalem  discursum  ex  creaturis,  tamquam  ex 
divinis  cffectibus  aliquam  Dei  notitiam  fuisse  assecutos,  et  quidem 
tantam,  ut  idcirco  fuerint  inexcusabiles,  quod  cum  Deum  cogno- 
vissent,  non  sicut  Deum  glorificaverunt.  —  Xec  obest,  quod  ibidem 
dicat  Apostolus  Deus  enim  illis  manifestavit ;  intelligit  enim,  mani- 
festasse  non  speciali  revelationis  aut  gratise  subsidio,  sed  per  crea- 
turas  a  se  conditas,  ut  significant  sequentia  verba,  per  ea,  qi/03  facta 
sunt  intellecta  conspiciuntur.  Hic  revocanda  sunt,  quae  diximus  in 
priori  volumine  ad  demonstrandum  Dei  notitiam  naturali  lumine  nobis 
esse  insitam. 

Probatur  insuper  hsec  assertio  auctoritate  SS.  Patrum,  Augustini, 
libro  De  spiritu,  et  littera,  cap.  12.  ubi  eos,  de  quibus  loquitur  Apo- 
stolus  Roman.  1.  Qui  veritatem  Dei  in  mjustitia  detinent,  dicit,  per 
inrisibilia  creaturce  pervenisse  ad  intelligentiam  invisibilis  Creatoris. 
Et  paulo  post  eos  appellat  cognitores  Creatoris  per  creaturam.  Plures 
ejusdem  auctoritates  ex  Doctore  subjiciemus  infra.  —  Ipsi  subscribit 
fidelissimus  ejus  discipulus  S.  Prosper  lib.  Contra  Collatorem,  cap.  22. 
ubi  Cassianum  affirmantem  posse  nos  naturalem  notitiam  ad  salutem 
reparari,  sic  carpit :  Quicl  ad  renovationem  miserce  vetustatis  idoneam 
definit,  pirevaricatricis  scientice  nuditatemf  Quasi  ista  scientia,  vel  ex 
naturce  opibus  residua,  vel  ex  legalis  doctrince  eruditione  qucesita,  possit 
sui  perceptione  prcestare,  ut  quod  faciendum  noverimus,  etiam  facere 
diligamus.  Quibus  verbis  fatetur  in  nobis  superesse  quamdam  scien- 
tiam,  et  certam  veritatis  deprehensionem  ex  reliquiis  naturse  a  Deo 
conditre. 

Probat  etiam  hanc  veritatem  Subtilis  Doctor  in  1.  dist.  3.  q.  4. 
contra  Academicos,  et  Henricum,  qui  contendebant,  nullam  a  nobis 
comparari  posse  naturae  viribus  certam  cognitionem  :  primo  quidem 
ex  Aristotele  2.  Metaph.  Prima  principia  sunt  omnibus  nota,  sicut 
janua  in  domo,  quia  janua  neminem  latet,  licet  interiora  domus  la- 
teant,  inquit  Doctor  ;  unde  sic  'arguit :  quod  convenit  omnibus  alicujus 
speciei,  sequitur  naturam  specificam  :  igitur  cum  quisque  habeat  cer- 
titudinem  infallibilem  de  principiis  primis,  et  insuper,  cuilibet  sit  na- 
turaliter  evidens  forma  syllogismi  perfecti,  sicut  patet  ex  ejus  defini- 
tione;  cunique  scientia  conclusionis  non  dependeat  nisi  ex  evidentia 
principiorum,  et  ex  evidentia  syllogisticse  illationis  ;  consequens  est, 
quod  cuilibet  naturaliter  scita  potest  esse  quaecumque  conclusio  de- 
monstrabilis  ex  praemissis  per  se  notis.  —  Secundo,  cum  Henricus  ma- 
xime  suam  tueatur  sententiam  am*toritate  sancti  Augustini,  probat 
Doctor  eumdem  sanctum  Doctorem    concedere    nos    posse  naturaliter 


DE    NECESSITATE    GRATL^  AD  VERUM   COGNOSCENDUM.       51 

asseqni  certam  cognitionem  per  experientiam  sensuum  ;  quod  utique 
uemonstrat  primo,  ex  lib.  15.  De  Trinitat.,  eap.  12.  ubi  ait :  Absit  a 
nebis,  ut  ea,  quce  dididmus  per  sensus  corporis  vera  esse  dubitem 
per  eos  quippe  didieimus  ccelum,  terram,  etea  quoz  in  eis  nota  sunt  no- 

bis,  quantum  ille,  qui  nos  et  ipsa  eondidii  innotescere  nobis  voluit.  Ex 
quibus  sic  infert  Doctor  :  «  Si  igitur  non  dubitamus  de  veritate  eo- 
«  rum,  et  non  fallimur  :  ergo  eerti  sumus  de  eognitis  per  viam  sensus ; 
<<  nam  certitudo  habetur,  quando  excluditur  dubitatio  et  deceptio  ».  — 
Insuper,  S.  Augustiiius  concedit  ibidem  certitudmem  de  actibus  no- 
stris  :  Sive  quis  dormiat,  inquit,  sive  viyilet,  vivit;  quia  etiam  dormire, 
f-t  in  somniis  videre,  rirentis  est.  Xee  valet  dicere,  inquit  Doctor. 
vivere  non  esse  actum  secundum,  sed  primum ;  quia  subdit  ibidem 
Augustinus :  Si  aliquis  dicat,  Sdo  me  rivere,  falli  non  potest,  etiam  quo- 

rumque  refectendo  supra  primum  scitum.  Et  ibidem  :  Si  quispiam 
dicat,  Volo  esse  beatus,  quomodo  non  impudenter  respondetur.  Forte 
faUeris  t  FJ  si  dicat,  Scio  me  hoc  velle,  et  hoc  me  scire  scio,  jam  his 
duobus  et  tertium  potest  addere,  quod  hcec  duo  sciat :  et  quartum,  quod 
Juec  duo  se  scire  sciat :  et  similiter  in  infinitum  numerum  pergere.  Et 
ibidem  :  Sed  quispiam  dicat,  errare  nolo,  nonne  sive  erret,  sive  non 
erret,  eum  errare  noUe  verum  eritf  Et  alia,  inquit,  reperiuntur,  quse 
contra  Academicos  valent,  qui  nihil  sciri  posse  ab  homine  contendunt. 
Et  sequitur  ibidem  :  Sunt  inde  libri  tres  nostri.  primo  nostrce  conver- 
sionis  tempore  scripti.  quos  qui  poterit,  et  voluerit  legere,  lectosque  in- 
tellexerit,  nihil  eum  profecto  ab  eis,  quce  contra perceptionem  veritatis 
argumenta  multa  inventa  sunt.  permorebunt.  Item  eodem  15.  c.  15. 
llla  quce  sciuntur.  ut  numquam  etiam  e.vcidere  possint,  quoniam  prce- 
sentia  sunt,  et  ad  naturam  ipsius  animce  pcrtinent,  cujusmodi  est  illud, 
(piod  nos  vivere  scimus.  Constat  igitur  ex  sancto  Augustino  haberi 
posse  certam  rerum  naturalium  notitiam,  idque  solis  vel  ingeniti  vel 
comparati  luminis  viribus,  quo  quisque  experitur  dum  agit  se  actum 
habere,  et  dum  vivit  se  vita  esse  donatum. 

Probatur  insuper  Conclusio  ratione :  Homo  ex  natura  sua  habet 
principia  sufficientia  ad  comparandam  notitiam  speculativam  rerum 
naturalium  :  ergo  ad  id  non  est  opus  gratia?  subsidio.  Sequela  mani- 
testa  est;  non  enim  alia  ratione  gratia  censetur  esse  necessaria  ad  rerum 
iide  divina  credibilium  notitiam  assequendam,  quam  quia  ad  id  na- 
tura,1  vires  deficiunt.  Anteeedens  vero  probatur  :  constat  enim  homi- 
uem  per  sensus  internos  et  externos  naturaliter  percipere  objecta  sen- 
sibilia,  ex  quibus  veritates  naturales  deducuntur  ;  deinde,  per  intel- 
lectum  agentem  fabricare  potest  species  intelligibiles.  quae  talem  sen- 
suum  apprehensionem  exprimant ;  ac  demum  eamdem  formatam  ab 
intellectu  agente  rerum  per  sensus  perceptarum  excussam  imaginem 
in  intellectu  possibili  percipere,  sicque  perfectam  habere  formalem 
illarum  rerum  notitiam  :  habet  igitur  homo  ex  natura  sua  sufficientem 
virtutem  ad  cognoscendam  quamlibet  veritatem  naturalem  ;  neque  ad 
id  ei  opus  est  gratiae  auxilio.  —  Secundo,  si  gratia  foret  homini  ne- 
cessaria  ad  cognoscendas  veritates  naturales,  maxime  ut  principium 
physicum.  vel  ut  principium  morale  talis  cognitionis  :  at  neutrum 
nvte  potest  asseri.  Son  quidem  primum,  quia  intellectus  est  sufficiens 
principium  activum  ad  eliciendam   cognitionem.    dummodo  sit    infor- 


52      DE    NECESSITATE    GRATT^  AD  VERUM    COGNOSCENDUM. 

matus  speeie  intelligibili;  quam  (ut  mox  diximus)  assequi  potest  na- 
turae  viribus.  Xon  etiam  ut  principium  morale;  nam  liujusmodi  priu- 
cipium  dupliciter  censeri  potest  esse  necessarium  ad  cognitionem  for- 
mandam,  puta  vel  intrinsece  lumen  ingerendo,  aut  phantasmata  di- 
rigendo  :  vel  extrinsece  objecta  videlicet  convenientia  applicando,  aut 
impedimeuta  auferendo  :  sed  neutro  modo  gratia  videtur  esse  neces- 
saria  ad  eognitionem  veritatum  naturalium  disjunctive,  et  in  speciali 
sumptaram  ;  interna  enim  illuminatio,  quse  ab  objectis  fleri  nequit, 
quosque  idcirco  supernaturalis  esse  debet,  non  spectat  ad  modum  co- 
gnoscendi  veritates  naturales,  qui  homini  debet  esse  connaturalis  : 
objecta  vero  sufficienter  proponuntur  sensibus  ex  vi  ordinis  naturalis, 
quem  Deus  inter  causas  universi  constituit,  modo  ipse  suum  concur- 
sum  generalem  eis  non  deneget :  neque  ad  tollenda  impedimenta  opus 
est  speciali  providentia  Dei ;  quia  quse  reperiuntur  in  rei  alicujus  in- 
dagatione,  ea  lacile  humana  industria,  et  labore  superari  possunt. 
Nulla  igitur  ratione  necessarium  videtur  gratise  subsidium,  ad  veri- 
tatum  naturalium  divisim  sumptarum  notitiam  assequendam.  —  Con- 
prmatur:  non  potuisset  absque  aliqua  imperfectionis  nota,  et  natura- 
liter  debitae  Providentise  defectu,  talis  rerum  ordo  institui,  ut  nullus 
hominum  veritatem  aliquam  naturaliter  cognosceret :  igitur  ita  factum 
esse  non  est  judicandum  ;  Deus  siquidem  sagaci  providentia  ac  sa- 
pientia  ordinatissime  cuncta  constituit  ac  disposuit.  Paiet  anfecedens; 
quemadmodum  enim  manca  esset  providentia,  si  talem  instituisset 
ordinem,  ut  omnes  vel  coeci,  vel  surdi.  vel  elingues  nascerentur :  ita. 
et  multo  magis  si  omnes  essent  amentes,  et  usu  rationis  perpetuo  de- 
stituti :  posito  autem  usu  rationis,  et  objectis  naturaliter  occurrentibusr 
cum  generali  Dei  concursu,  non  possunt  non  cognosci  veritates  multa?T 
maxime  illse,  quae  adeo  manifestae  sunt,  ut  nullus  sit  rationis  compos.. 
qui  non  statim  eas  sine  ulla  difficultate  percipiat ;  cujusmodi  sunt  ignein 
esse  calidum,  hominem  esse  risibilem,  totum  esse  majus  sua  parte:  igi- 
tur  ad  id  non  videtur  gratia  esse  necessaria. 

Objicies  1.  Nonnullos  Scripturae  textus,  quibus  probari  videtur 
gratiam  esse  necessariam  ad  veritatem  detegendam;  maxime  vero 
illud  Genes.  6.  Cuncta  cogitatio  cordis  intenta  est  ad  malum.  Item 
illud  2.  ad  Cor.  3.  Non  quod  simus  sufficientes  cogitare  aliquid  a  nobis 
tamquam  ex  nobis;  sed  sufficicntia  nostra  ex  Deo  est.  Ergo  S.  Paulus 
censet  nos  nullam  certam  cogitationem  formare  posse  absque  divino 
auxilio.  —  Nego  consequentiam,  ct  ad  pr/mum  textum  dico :  cuncta 
cogitatio  intenta  est  ad  malum,  ut  plurimum,  concedo:  semper,  nego: 
sic  enim  ibidem  dicitur,  quod  omnis  oaro  corruperat  viam  suam,  et 
tamen  ibidem  legimus:  Xoe  inrenit gratiam  coram  Domino.  Ad  secundum 
dico,  ex  textu  sufficienter  apparere  S.  Apostolum  loqui  non  de  qua- 
libet  cogitatione  et  cognitione  veritatis,  sed  de  cognitione  sancta,  id 
est,  ad  veram  sanctitatem  et  justitiam  conferente,  necnon  valente  ad 
salutem  et  ad  fiduciam  illam  excitandam,  de  qua  immediate  dixerat: 
Fiduciam  talem  Jiabemus  per  Christum  ad  Deum:  ut  etiam  interpre- 
tatur  S.  Augustinus,  lib.  De  bono perseverantiw,  cap.  13.  ubi  ait:  Quod 
attinei  ad  pietatis  viam,  et  verum  Dei  cultum,  non  sumus  sufflcientes 
cogitarc  aliquid  ex  nobis:  tales  autem  cogitationes  fatemur  haberi  non 
posse  absque  speciali    gratiae    beneficio.    Vel    aliter    distinguo  antece- 


DE   NECESSITATE    GRATI^E  AD  VERUM    COGNOSCENDUM.       53 

dens:  non  sumus  sufficientes  cogitare  aliquid  ex  nobis  taraquara  ex 
uobis,  quod  proficiat  ad  salutera,  et  conferat  ad  fidem  persuadendara, 
eoncedo:  simpliciter,  et  absolute,  nego.  Possumus  enim  asserere  eam 
mentem  Apostoli,  ut  patet  ex  textu;  siquidem  gratulatus  fuerat 
Corinthiis .  quod  essent  Episiola  Christi  scripta,  non  atramento ,  sed 
spiritu  Dei  viyi:  gratulatus  etiam  fuerat  sibi,  quod  hsec  Epistola  mi- 
nisterio  suo  fuisset  scripta.  Xe  ergo  tantre  rei  ministerium  videretur 
sibi  arrogantius  adscripsisse,  illud  totum  ad  gratiam  sui  Domini  refert, 
et  in  doni  Auctorem  refundit.  Unde  subdit:  Fiduciam  autem  talem 
habemus  per  Christum  ad  Deum,  non  quod  sufficientes  simus  cogitare 
atiquid  ex  nobis ,  quasi  ex  nobis ,  sed  sufficientia  nostra  ex  Deo  est, 
qui  et  idoneos  nos  facit  ministros  Xovi  Testamenti.  Ex  quibus  apparet 
Apostoli  mentem  dumtaxat  esse,  ut  profiteatur  se  non  esse  sufficientem 
cogitare  aliquid  ex  se,  quod  pertineat  ad  fidem  persuadendam. 

Objicibs  2.  Concilium  Milevitanum,  seu  Carthaginense  deceruens 
Canone  4.  Utrumque  Dei  donum  est,  et  scire  quid  agere  debeamus,  et 
diligere,  ut  faciamus.  Item  illud  Arausicani  Canone  9.  Divini  est  mu- 
neris  cum  recte  cogitamus.  —  Nego  cousequentiam :  loquuntur  enim 
dumtaxat  Concilia  de  cogitationibus  et  veritatibus  ad  assecutionem 
aeternae  vitae  spectantibus,  ut  colligere  licet,  tum  ex  eo,  quod  eadem 
Coneilia  aperte  profitentur  se  contra  Pelagianorum  et  Semipelagia- 
norum  errorem,  Catholieum  dogma  in  suis  Canonibus  statuere ;  su- 
bindeque  agere  de  cognitione  veritatis  ad  salutem  speetantis :  tum  ex 
eo,  quod  Concilium  Arausicanum  prsefatam  limitationem  explicet  Ca- 
none  7.  dicens:  Si  quis  per  naturce  vigorem  bonum  aliquod,  quod  ad 
salutem  pertinet  vitxB asternas,  cogitare,  aut  eligereposse  confirmat,  absque 
itluminatione,  et  inspiratione  Spiritu  sancti,  hmretice  fallitur. 

Ixstabis  :  Idem  Concilium  Can.  22.  affirmat,  quod  nemo  habet  de 
suo,  nisi  mendacium,  et  peccatum:  ergo  non  potest  quis  de  se  et  pro- 
priis  viribus  verum  cognoscere.  —  Distinguo  antecedens :  si  de  suo 
accipiatur  de  ignorantia  et  concupiscentia,  quaruni  homo  est  auctor, 
•quibus  hominis  facultates  pessundantur,  et  in  deterius  ruunt,  con- 
■cedo :  si  de  suo  interpreteris,  de  natura  et  facultatibus  hommis, 
quibus  potest  verura  deprehendere  et  bonum  sectari,  nego.  Nara  omnia 
quse  sunt  in  homine  duplicis  sunt  generis ;  quaedam  namque  bona 
sunt,  et  a  Deo  bonorum  omniura  conditore  ac  largitore  conceduntur: 
quaedam  vero  mala,  et  hominera  auctorem  habent,  ut  docet  S.  Augu- 
stinus,  lib.  De  natura,  et  gratia,  cap.  3.  dicens :  Omnia  bona ,  quce 
habet  homo  in  formatione,  vita,  sensibus,  mente,  a  summo  Deo  habet 
Creatore  et  Artifice  suo:  vitium  vero,  quod  ista  naturalia  contenebrat 
■et  infirmat,  ut  illuminatione  et  curatione  opus  habeat,  non  ab  incul- 
pabili  Artifice  contractum  est,  sed  ex  originali  peccato,  quod  commissum 
est  libero  arbitrio.  Et  lib.  1.  De  gratia  Christi,  cap.  20.  Cupiditos  ho- 
minum,  quce  vitium  est,  hominem  habet  auctorem,  vel  hominis  de- 
ceptorem,  non  hominis  crcatorem.  —  Vel  dico,  Concilium  dumtaxat 
loqui  de  cogitatione  supernaturali.  et  ad  salutem  conferente :  nara 
ait :  Si  quid  autem  habet  homo  verUatis,  atque  justitiai,  ab  illo  fonte 
est,  quem  debemus  sitirein  hac  Eremo,  ut  ex  eo  quasi  guttis  quibusdam 
irrorati  non  deficiamus  in  via.  Hanc  autem  salutarem  notitiam  ulrro 
fatemur  haberi  non  posse  absque  speciali  divime  gratiae  subsidio. 


54      DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM    COGNOSCENDUM. 

Urgbbis:  Eadem  Concilia  constanter  edocent  hominem  ex  se  habere 
non  posse  aliquod  initium  suse  justificationis :  sed  si  possit  naturae  vi- 
ribus  veritatem  assequi,  et  errorem  detegere,  aliquatenus  posset  sese 
ad  conversionem  et  justificationem  prseparare;  cognoscendo  siqnidein 
virtutis  prsecellentiam,  et  vitii  foeditatem,  absque  negotio  posset  vir- 
tutem  sectari,  et  vitium  abhorrere :  ergo,  etc.  —  Nego  majorem,  cum 
enim  bona  naturalia  non  sint  proportionata  gratiae  et  justificationi. 
quse  supernaturale  beneficium  est,  etiam  ad  eam  disponere,  vel  eam 
comparare,  aut  promereri  nequeunt;  sed  dumtaxat  valent  ad  impe- 
trandum,  aut  promerendum  aliqua  bona  naturalia,  sibi  proportionata 
et  convenientia. 

Objicies  3.  Varias  S.  Augustini  sententias ,    quibus   insinuare  vi- 

detur  nos  nullam    certo    veritatem    cognoscere    posse,   nisi  in  regulis 

seternis,  quse  cum  in  luce  increata  existant,  humanse  mentis  captum 

transcendunt.  Sic  lib.  9.  De  Trinitate,  cap.  6.  Sed   intuemur,  inquit. 

inviolabilem  veritatem,  ex  qua  perfecte  quantum  possumus  definiamus, 

nou  qualis  sit  uniuscujusque  mens  hominis,  sed  qualis  esse  sempiternis 

rationibus  debeat.  Et  ibidem:  Aliis  omnino  regulis  supra  mentem  no- 

stram  incommutabiliter  manentibus,   rel  approbare   apud  nosmetipsos, 

vel  improbare  convincemur,  cum  aliquid  recte  approbamus,  vel  impro- 

bamus.  Et    ibidem:   Artem    ineffabiliter  pulchram    talium    figurarum 

super  aciem  mentis  simplici  intelligentia  capientes.  Et  ibidem  cap.  7. 

In  illa  igitur  ozterna  veritate,  ex  qua    temporcdia    omnia    facta    sunt, 

formam,  secunclnm  quam  sumus...  aspicimus,  atque   inde  conceptam 

rerum  veracem    notitiam    tamquam    verbum  apud  nos  habemus.  Item 

lib.  12.  cap.  2.  et  3.  Sed  sublimioris  rationis  est  judicare  de  istis  cor- 

poralibus  secundum  rationes  incorporales,  et  sempiternas.  Item  eodem 

lib.  cap.  14.  Non  autem  solum  rerum  sensibilium  in  locis  positarum, 

sine  spatiis  localibus ,    manent  intelligibiles ,    incorporalesque  rationes. 

Item  lib.  14.  cap.  15.  loquens  de  injusto,    qui   recte   multa  laudat  et 

vituperat  in  moribus   hominum,   ait:  Quibus  ea  tandem   regulis  judi- 

cant:  circa  finem  subdit:   Ubi  ergo  scriptai  sunt,  nisi  in  libro  illo  lucis 

illiiis,  quoz  veritas   diciturf   Tandem    lib.  12.   Confessionum,  cap.  25. 

Si  ambo  videmus  verum,  nec  tu  in  me,  nec  ego  in  te:  sed  ambo  in  ear 

quos  supra  mentem  est  incommutabili    veritate.  Ergo  censet  S.  Augu- 

stinus  nullius  veritatis   haberi  posse  notitiam,  absque  specialis  lucis 

increatas  illustratione,  subindeque  absque  divinae  gratire   subsidio.  — 

Negat  consequentiam  Doctor,  in  dist.  3.  qusest.  4.  n.  18.  ubi  explicat 

pra?fatas  auctoritates,  resolvitque  veritates  necessarias  videri  in  regulis 

aeternis  alterutro  ex  his  quatuor  modis:  Primo  quidem,  ut  in  objecto 

proximo,  quia  divinus    intellectus  dat    esse  intelligibile    creaturis   ab 

aeterno,  in  quo    veritates   necessarise    relucent   immutabiliter;    sicque 

intellectus  omnis,  qui  eas  veritates.  deprehendit,  dici  potest  eas  videre 

in  luce  ^eterna,  hoc  est  in  objecto  secundario  intellectus  divini,  quod 

est    veritas  vel  lux  seterna.  Secundo,  ut  in  continente   objectum  pro- 

ximum;  quia  intellectus  divinus  continet  illas   veritates,  quasi  liber. 

Tertio,  sicut  in  aliquo,  virtute  cujus  movet  objectum;   quia  sicut  in- 

tellectus  divinus  producit  alia  a  se  in  esse  intelligibili,  ita  dat  rationem 

directe,  quia  movet;  et  circa  hoc  Doctor  profertquaedamsubtilia.  Quarto. 

ut  in  objecto  remoto  cognito,  quia  Essentia  divina  est  primum  princi- 


DE   NECESSITATE   GRATL-E  AD  VERUM    COGNOSCENDUM.       55 

piuin  speculabilium,  et  ultimus  finis  practieabilium,  et  sic  eognitio 
per  principia  desumpta  ab  ea  est  purior  et  eminentior.  —  Crediderim 
igitur  cuin  Subtili  Doctore,  S.  Augustinum  per  regulas  astemas  rerum 
uecessariarum,  intelligere  ideas  quas  dicit  existere  in  luce  increata,  tum 
quia  Deus  continet  in  se  hujusmodi  ideas:  tum  quia  produxit  illas 
ab  aeterno,  producendo  nimirum  creaturas  in  esse  intelligibili :  tum 
quia  denique  Doiis  est  mensura  omnium  speculabilium.  et  partium 
inter  speculabilia.  Philosophi  ergo  cognoscunt  veritates  necessaria>  in 
regulis  aetemis,  hoc  est.  in  suis  ideis,  non  quas  vident  in  Verbo.  sed 
qiias  participant  ex  Verbo;  omnes  enim  idev, -quas  habemus  de  veri- 
tatibus  necessariis,  sunt  participationes  idearum  divinarum.  Et  hsec 
responsio  confirmari  potest  ex  eodem  S.  Augustino  lib.  Z>  Trinitate, 
cap.  16.  ubi  contendit  philosophos  non  cognoscere  contingentia  iu  re- 
gulis  seternis;  si  enim  per  regulas  ceternas  intelligeret  speciale  auxi- 
lium  gratia?,  non  negaret  contingentia  posse  cognosci  in  regulis  leternis, 
quia  non  minori  auxilio  opus  est  ad  cognoscenda  contingentia,  quam 
necessaria :  ergo  ex  eo  quod  neget  contingentia  cognosci  in  regulis 
seternis,  oportet  per  Ulas  intelligamus  ideas  immutabiles  et  seternas, 
in  quibus  reproesentari  non  possint  contingentia. 

Instabis:  Idem  S.  Augustinus,  lib.  83.  qu.  146.  requirit  maximam 
puritatem  in  illis,  qui  veritatem  capescere  cupiunt:  Nonnisi  purce 
animm,  inquit,  ad  eam  pertingunt:  sed  illa  puritas  haberi  nequit 
absque  gratia:  ergo  ha?c  necessaria  est  ad  veritatis  notitiam  compa- 
randam.  —  Distinguit  majorem  Doctor  ibidem  n.  22:  S.  Augustinus 
requirit  puritatem  physieam,  seu  Platonicam,  qmv  est  depuratio  et 
secessus  a  sensibilibus.  tum  externis.  tum  internis,  seu  a  phantasma- 
tibus.  concedit:  requirit  puritatem  moralem,  seu  depurationem  et  se- 
parationem  a  vitiis.  qiue  dumtaxat  per  gratiam  potest  obtineri.  negat. 
Nam  idem  Augustinus  supra  laudatus  lib.  15.  D^  TriniL,  cap.  15. 
concedit,  quod  injustus  videt  in  regulis  icternis. 

Objicies  4.  Deus  est  exorandus,  ut  scientiam  et  notitiam  concedat, 
qua  veritas  deprehendatur :  ergo  haec  notitia  comparari  nequit  natunv 
viribus.  Patet  antecedens  ex  illo  S.  Jacobi,  cap.  1.  Si  quis  autem 
strum  indiget  sapientia,  postulet  a  Deo,  qui  da.t  omnibus  affiuenter.  >t 
non  improperat,  et  dabitur  ei.  Postulet  autem  in  fide  nihil  luxsitans. 

sequentia  similiter  est  evidens;  nam  inquit  S.  August.  Epist.  95. 
io  est  darissima  gratiai  testificatio.  Et  Epistola  1<>7.  dicit:  Gra- 
tiarum  actio  est  certissimum  signum  benefidi  gratuiti.  —  Respondeo, 
concesso  antecedente,  negando  eonsequentiam  ;  possumus  enim  pro 
auxilio  generali  Deum  orare,  et  de  eo  obtento  ipsi  gratias  agere, 
quando  habet  aliquid  contingentise  et  fallibilitatis:  nam  ob  talem 
contingentiam  habet  rationem  beneficii,  non  specialis.  quia  debitum 
est,  sed  generalis  quia  contingens  est,  et  ex  parte  eventus  fallibili- 
tatem  habet :  quapropter  oramus  J  icuin  pro  pluvia,  serenitate,  frugibus 
terra-,  et  illis  obtentis,  gratias  agimus  illi.  quia  licet  pertineant  ad  pro- 
videntiam  generalem,  tamen  contingentiam  et  iallibilitatem  habent  ex 
parte  eventus. 

Ob.iicihs  5.  Xon  potest  homo  notitiam   alicujus    veritat  ui, 

quin  illi  objecta  sensibilia  ita  convenienter  proponantur.  ut  enm  in 
veram  cogmitionem,  non  in  errorem,  inducant:  sed   id  non  est  in  ho- 


56   DE  NECESSITATE  GRATLE  AD  VERUM  COGNOSCENDUM. 

minis  potestate,  ut  taliter  ab  objectis  excitetur,  et  ad  cognitionem 
disponatur,  siquidem  pendet  ex  peculiari  providentia  Dei  rerum  or- 
dinem  ita  statuentis:  ergo  speciale  Dei  beneficium  est,  quod  homo 
verum  aliquod  cognoscere  possit.  Major  constat.  Minor  probatur:  po- 
tuit  Deus  res  creatas  ita  disponere,  ut  ex  earum  cursu  et  operatione, 
homo,  qui  aliquando  verum  assequitur,  semper  in  errorem  impingeret: 
unde  quod  reipsa  res  ita  disponantur,  ut  hominem  in  veri  cognitionem 
aliquando  deducant,  non  provenit  ex  generali  Dei  providentia,  qua 
potuit  res  aliter  disponere,  sed  ad  specialem  ejus  providentiam  et 
ordinationem  spectat,  subindeque  ad  gratiam  peculiaivm  a  creationis 
beneficio  distinctam :  ergo  potuit  homo,  salva  Dei  creatione  et  provi- 
dentia  generali,  cujusque  veritatis  cognitione  carere.  —  Nego  minorem: 
licet  enim  Deus  de  potentia  absoiuta  sic  potuisset  universum  insti- 
tuere,  ut  objecta  hinc  inde  occurrentia  hominem  in  errorem  induce- 
rent;  quod  tameh  aliter  res  disposuerit  non  est  proprie  beneficium 
gratia?,  de  qua  hic  est  sermo,  sed  beneficium  ipsiusmet  creationis, 
licet  priori  (quae  institui  poterat)  dispositione  favorabilius.  TJnde  quid- 
quid  via  ordinaria  per  communem  causarnm  fluxum,  et  concursum 
generalem  Dei  ex  tali  ordinatione  sequitur,  ad  idem  creationis  bene- 
ficium  spectat:  alioqui  certe,  quod  homo  sit  sanus  eorpore,  membris 
integer,  et  cum  apta  sensuum  dispositione  nascatur,  peculiari  gratia*. 
et  non  beneficio  creationis  adscribendum  esset,  quia  secus  potuisset 
contingere,  si  nimirum  Deus  alium  in  rebus  ordinem  statuisset,  quod 
tamen  nemo  same  mentis  dixerit. 

Ob.ticiks  6.  Cum  Henrico:  objecta  sensibilia  perpetuo  mutantur: 
ergo  non  possunt  species  ab  ipsis  desumptae  sufficere  ad  cognitionem 
certam.  Deinde,  non  potest  quis  habere  certam,  et  infallibilem  veri- 
tatis  notitiam,  nisi  habeat  aliquid  per  quod  possit  verum  a  verisimili 
diseernere:  sed  illud  aliud  esse  non  potest,  quam  gratia  beneficium: 
ergo  illud  ad  veritatem  detegendam  requiritur.  Prdbatur  minor:  si 
quid  aliud  sufficeret,  maxime  species  accepta  ab  objectis:  sed  illa  ad 
id  est  insufficiens,  quia  quandoque  seipsam  reprsesentat,  quandoque 
vero  se  reprsesentat  tamquam  objectum  quod  exprimit:  ubi  vero  seipsam 
dumtaxat  reprsesentat,  cognitio  est  vera :  ubi  vero  reprsesentat  se  tam- 
quam  objectum,  est  falsa:  ergo  illa  species  non  sjufficit,  ut  quis  diseer- 
nere  possit,  an  sua  cognitio  sit  falsa,  aut  verisimilis,  aut  vera.  Denique, 
anima  est  de  se  mutabilis  et  subjecta  errori:  ergo  non  potest  ab  er- 
rore  liberari  per  aliquid,  quod  sit  ipsa  mutabilius:  sed  species  creatai 
sunt  mutabiliores  ipsa  anima:  ergo  per  ipsas  non  potest  anima  ab 
errore  liberari,  —  Negat  consequentiam  Doctor  in  1.  dist.  3.  qu.  1. 
n.  \o.  et  ad primum  quidem  respondet,  de  re  mutabili  comparari  posse 
iimiiutabilem  notitiam ,  sicut  et  de  contingenti  necessariam ,  quia 
quamvis  objectum  esset  mutabile,  tamen  possct  causare  speciem,  qu;v 
repraesentaret  ipsum  sub  ratione  immutabili;  nam  mutabilitas  non  est 
ratio  gignendi  speciem,  sed  ipsa  natura  objecti,  quse  secundum  se  et 
praedicata  sua  intrinseca  non  est  mutabilis,  sed  eodem  modo  semper 
se  habet.  Addit  insuper,  quod  quamvis  species  a  rc  mutabili  accepta 
essel  mutabilis,  posset  tamen  reprajsentare  rem  sub  ratione  immuta- 
hili:  sicut  Deus,  licet  sit  immutabilis,  reprsesentatur  tamen  per  aliquid 
in  se  mutabiie,  puta  per  speciem  infusam,  aut  acquisitam.  Adsecundum 


DE    NECESSITATE    GRATLE  AD  VERUM  COGNOSCENDUM.       57 

dicit  Doctor.  rationem  dumtaxat  valere  contra  negantes  species  intelli- 
gibiles,  ut  distinctas  a  phantasmatibus,  et  affirmantes  sola  phantasmata 
deservire  ad  determinandum  intellectum;  nam  qui  admittunt  species 
intelligibiles,  negare  possunt.  quod  illae  aliquando  repraesentent  se,  ut 
seipsas.  aliquando  vero,  ut  objectum;  nam  semper  se  repraesentant, 
ut  seipsas,  nec  unquam  quis  eis  utitur,  dum  dormit.  Ad  tertium  re- 
spondet:  revera  anima  est  mutabilis  ab  ignorantia  ad  scientiam,  et  a 
negajione  intellectionis  ad  intellectionem,  concedit :  est  mutabilis  a 
recta  cognitione  ad  cognitionem  erroneam,  maxime  circa  objecta.  quae 
nata  sunt  causare  evidentiam,  quando  debite  applicantur,  qualia  sunt, 
v.  gr.  prima  principia,  et  conclusiones  ex  eis  deductae,   negat. 

Objicies  7.  Plurimae  sunt  veritates  naturales  hactenus  ignotoe  Phi- 
losophis,  puta  causa  accessus  et  recessus  maris,  aliaque  multa:  igitur 
non  potest  homo  eas  omnes  ccgnoscere  distributive.  Deinde,  si  singulae 
ejusmodi  veritates  naturalis  ordinis,  et  distributive  sumptse  cognosci 
possent  sine  gratia,  cum  solo  concursu  generali,  quem  Deus  confert 
intra  naturse  ordinem,  possent  a  quolib?t  homine  cognosci;  cujus  tamen 
rei  contrarium  experimur.  Denique,  ad  habendam  cognitionem  veri- 
tatum  pure  naturalium,  Deum  oramus;  inde  Salomon  Sapientia?  9. 
ita  Deum  supplex  affatur :  Da  mihi  Domine  sedium  titarum  assistricem 
sapientiam,  etc:  igitur  ad  cognitionem  ejusmodi  veritatum  opus  est 
divina  liberalitate,  ae  subinde  gratiae  beneficio.  —  Nego  consequentiam. 
et  ad  primum  dico,  istas  veritates  esse  naturales  ratione  objecti  tan- 
tum ,  non  vero  ratione  objecti,  et  medii  simul :  vel  si  sint  naturales 
etiam  ratione  medii,  earum  ignorantia  non  provenit  ex  deiectu  virtutis 
in  intellectu,  sed  vel  ex  defectu  studii,  applicationis.  et  experientiae, 
vel  ex  alio  aliquo  defectu;  unde  factum  est,  ut  plurima?  veritates  prio- 
ribus  ssecnlis  incognitae,  tandem  posterioribus  innotuerint.  Ad  secun- 
dum,  nega  sequelam  antecedentis,  cujus  ratio  est,  quod  intellectus 
cujuslibet  hominis  considerari  possit  duobus  modis :  primo  quidem 
secundum  ea,  quae  ipsi  conveniunt  per  se,  essentialiter,  et  ex  natura 
sua  specifica:  secundo,  penes  particulares  quasdam  rationes,  et  condi- 
tiones  accidentales,  quas  habet  ex  diversitate  temperamenti,  et  quali- 
tatum  corporis.  Priori  modo  intellectus  hominis,  quantum  est  de  se, 
habet  sufficientem  virtutem  physicam  ad  cognoscendam  quamlibet  ve- 
ritatem  pure  naturalem,  ratione  objecti,  et  medii  simul ,  sed  quia  in- 
tellectus  in  sua  operatione  pendet  a  corpore  et  ejus  tcmperamento. 
inde  fit,  quod  ratione  complexionis  ejusmodi,  illa  virtus  et  sufficientia 
physica  non  possit  reduci  ad  actum  in  aliquibus.  quos  constat  hoc 
posteriori  modo  esse  minus  aptos  ad  scientiam  comparandam.  Con- 
clusio  autem  nostra  intelligitur  de  virtute  naturali  priori  modo  spe- 
ctata.  non  vero  posteriori.  Ad  tertium  distinguo  antecedens:  Deum  ora- 
mus,  ad  ejusmodi  cognitionem  facilius  obtinenda^i,  vel  ut  ipsa  utamur 
quemadmodum  expedit  ad  salutem,  concedo:  ad  eam  liabendam  sim- 
pliciter,  quasi  hunc  in  finem  necessaria  sit  absolute  qmedam  gratia, 
nego.  Xec  enim  aliter  intelligenda  est  Salomonis  depreeatio.  >i  ad 
solas  veritates  naturalis  ordinis  restringatur ;  illa  enim  etiam  ad  veri- 
tates  supernaturalis  ordinis  extendi  potest. 


58      DE    NECESSITATE    GRATLfi  AD  VERUM    COGNOSCENDUM. 
Conclusio  secunda.  —  Homo  in  statu  natur^e  lapsje  non 

POTBST  OMNBS  ET  SINGULAS  VERITATES  NATURALES  TAM  DISJUNCTIVE 
QUAM  COLLECTIVE  DEPREIIENDERE,  ABSQUE  SPECIALI  DIVIN.U  GRATI2E 
AUXILIO. 

Probatur  primo:  Licet  ad  eas  omnes  veritates  naturales  collective 
percipiendas  habeat  homo  potentiam  physicam,  quia  illse  continentur 
intra  lineain  entis  sensibilis,  seu  cognoscibilis  per  species  a  sensibus 
acceptas,  quod  est  objeetum  proportionatum  nostro  intellectui  ,f  non 
tamen  ad  id  habet  potentiam  moralem  absque  speciali  gratise  subsidio  : 
ergo  eo  opus  habet.  Consequentia  patet.  Antecedens  pariter,  siquidem 
ad  agendum  requiritur  non  solum  potentia  physica,  sed  etiam  mora- 
lis  et  expedita,  seu  ab  omnibus  impedimentis  libera.  In  hoc  autem 
statu  naturse  lapsae  intellectiva  facultas  hominis  plurimis  impedimentis 
irretitur  et  ligatur,  ne  possit  in  totum  suum  objectum  collective  sum- 
ptum  sine  errore  et  defectu  prorumpere.  Primo  namque  ab  eo  revocat 
vitse  brevitas,  longissimo  enim  ac  diuturno  tempore  opus  est  ad  ve- 
ritates  omnes  cognoscendas,  utpote  quae  sint  innumerse,  et  inter  eas 
qusedam  intellectu  difficillimse,  adeo  ut  maxima  vitae  pars  insumenda 
sit  in  alicujus  ex  illis  veritatibus  deprehensione.  Secundo,  longe 
imperfectum  est  sensuum  ministerium,  quorum  beneficio  veritas  de- 
prehendi  debet ;  magna  siquidem  eorum  gravitas,  et  operationis  tar- 
ditas  ;  magna  pariter  organorum,  in  quibus  resident,  debilitas,  et  in 
dies  ingravescens  inrirmitas,  propter  nimiam  in  iteratis  ssepius  eorum 
actionibus  spirituum  animalium  consumptionem.  Tertio,  obstaculum 
est  ipsa  corporis  mortalis  hebetudo  et  corruptibilitas  ;  unde  Galenus 
AphoHs.  2.  Ars  longa,  vita  brevis,  occasio  prozceps,  experimentum  peri- 
culosum,  judicium  difficile.  His  adde  passionum  insultus,  sensuumque 
ludibria,  et  exiguos  limites,  cum  circa  sensibilia  tantum  versentur. 
ex  quibus  alia  per  analogiam  et  discursum  sunt  eruenda,  non  sine 
magno  et  frequenti  periculo  falsitatis.  Adde  pariter  frequentem  solli- 
citudinem  et  occupationem  circa  temporalia,  et  necessaria  ad  victum. 
vestitum,  incolatum,  etc.  Quae  omnia  tempus  ad  veritatem  deprehen- 
dendam  aliunde  assumunt.  —  Hiec  omnia  impedimenta  luculenter 
annotavit,  et  exaravit  Sapiens,  cap.  9.  dicens  :  Corpus  quod  corrum- 
pitur,  aggravat  animam,  et  terrena  inhabitatio  deprimit  sensum  mutta 
cogitantem.  Nam  vitse  brevitas,  et  infirmitas  corporis,  sensuumque  he- 
betudo  signihcantur  per  corpus,  quod  corrumpitur;  tarditas,  et  pigritia 
addiscendi,  judiciique  difficultas  per  animam  aggravatam  :  occupatio 
vero  in  rebus  externis,  et  ad  victum  necessariis,  per  habitationem 
terrenam :  diversi  tandem  passionum  motus  animum  conturbantes,  et 
hinc  inde  pertrahentes,  per  sensum  multa  cogitantem. 

Confirmatur  praefata  probatio:  Quod  hactenus  factum  non  est,  me- 
rito  judicatur  fieri  nOn  posse  naturae  viribus :  at  nullus  hominum  ha- 
ctenus  inventus  est,  qui  omnes  veritates  speculativas  comparaverit  : 
quinimo  quotquot  extitere  inter  Philosophos  veteres,  in  his  errave- 
runt ;  unde  Aristoteles,  1.  Phgsicorum,  multos  veterum  errores  notavit 
circa  naturse  principia  ;  et  ipsemet  oeternitatem  mundi  asseruit,  atque 
de  immortalitate  animae  valde  anceps  fuit;  vixque  veterum  Sapientum 
unus  fuit,  qui  Deum  unicum  mundi  rectorem  asserucrit,  et  coluerit, 


DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM  COGNOSCENDUM.       59 

adeoque  nullus  hactenus  inventus  est,  qui  veritates  omnes  naturales 
sive  divisim,  sive  conjunctim  iiierit  assecutus. 

Dices  1:  Appetitus  naturalis  non  debet  esse  frustraneus,  sed  in  ali- 
quo  saltem  individuo  assequitur  id,  in  quod  tendit :  at  nobis  insitus 
est  naturalis  appetitus  ad  cognoscendam  quamlibet  veritatem  natura- 
lem  :  igitur  appetitus  ille  in  aliquo  saltem  individuo  humanse  naturse 
expleri  debet  per  assecutionem  cognitionis  omnium  veritatum.  —  Di- 
stinguo  majorem:  appetitus  assequitur  in  aliquo  saltem  individuo  id 
in  quod  tendit,  tam  intensive,  quam  extensive,  nego  :  intensive  sal- 
tem,  concedo.  Ad  minorem  dico  appetitum  ad  cognoscendas  veritates 
non  expleri  quidem  exteusive,  quantum  videlicet  ad  cognitionem  sin- 
gularum  earum  .  quia  non  omnes  sub  sensum  cadunt,  nec  ad  intel- 
lectum  perveniunt;  sed  expletur  saltem  intensive,  quia  videlicet  agno- 
scit  omnium  rerum  principia  generalia,  ex  quibus  peculiares  conclu- 
siones  et  veritates  deduci  possunt. 

Dices  2:  Intellectus  noster  capax  est  omnium  prorsus  veritatum 
naturalium  :  ergo  potest  quaslibet  cognoscere.  —  Distinguo  antece- 
dens  :  >i  debite  sensibus  applicentur,  concedo:  secus,  nego.  Non  pos- 
sumus  autem  omnes  ejusmodi  veritates  nostris  sensibus  applicare  : 
tum  propter  quarumdam  exilitatem  ;  sunt  enim  res  aliqure  exiliores. 
quam  ut  possint  nostris  sensibus  patere,  qualia  sunt  invisibilia :  tum 
propter  ingentem  earum  numerum,  quis  enim  stellas  caeli,  arenam 
maris,  arborum  tolia,  etc.  numero  tenere  potest  ? 

Petes:  an  saltem  ejusmodi  cognitio  rerum  omnium  naturalium 
haberi  possit  per  adjutorium  et  beneficium  Dei  extraordinarium  ?  — 
Affirmo,  tum  quia  nulla  afferri  potest  repugnantise  ratio  :  tum  quia 
de  facto  ad  posse  valet  consequentia ;  fatentur  autem  Theologi,  sicut 
et  Philosophi  Christiani,  Deum  ejusmodi  rerum  omnium  notitiam 
Adamo.  necnon  et  Salomoni  concessisse  ;  quidni  igitur  idem  benefi- 
cium  alteri  largiri  posset  ? 

Petes  iterum:  an  istud  beneficium  foret  ordinis  naturalis,  vel  su- 
pernaturalis? -  Respondeo  fore  supernaturale  per  accidens,  et  ratione 
modi,  quia  scilicet  natume  viribus  comparari  non  posset  ;  foret  autem 
naturale  ratione  objecti,  quia  nempe  cognitio  ejusmodi  objectorum 
esset  ejusdem  speciei  cum  nostra  notitia,  sicut  oculi,  quos  Christus 
Dominus  dedit  coeco  nato  fuerunt  ejusdem  speciei  cum  oculis  quos 
natura  produxisset. 

QUJESTIO  SECUNDA. 

AN  ET  QUALITER  GRATIA  SIT  NECESSARIA  AD  VERUM 
MORALE  DETEGENDU.M. 

Notaxdim  1.  Veritates  practicas  esse  in  duplici  differentia  :  nam 
alia-  sunt  de  operibus  artis,  et  vocantur  itvchanicce,  de  quibus  eadem 
est  ratio  ac  de  speeulativis  :  aliae  vero  dicuntur  morales,  qine  vide- 
licet  hominum  mores  probe,  justeque  instituendos  spectant.  Rursus 
veritates  morales,  vel  spectantur  ut  universales,  qualia  sunt  principia 
generalia  morum,  puta.  qjwd  tibi  non  vis  fhi-i.  alteri  ne  feceris;  Deus 


60      DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM  COGNOSCENDUM, 

est  colendus;  parentes  sunt  honorandi,  ete.;  vel  particidares,  ut  quod 
hic  et  nunc  sit  honorandus  parens,  eleemosyna  huic  vel  illi  pauperi 
eroganda  est.  Hic  autem  non  est  sermo  de  veritatibus  universalibus, 
quia  earum  notitia  eadem  est  cum  cognitione  veritatum  speculativa- 
rum;  sed  tota  difficultas  versatur  maxime  circa  veritates  particulares, 
quatenus  videlicet  spectantur  cum  omhibus  circumstantiis  requisitis 
ad  bene  agendum  moraliter. 

Notandum  2.  Veritatem  practicam  dupliciter  posse  cognosci  natu- 
raliter :  videlicet,  vel  per  lumen  singuiis  hominibus  ingeniium,  quo 
quisque  natura  duce  ac  docente,  et  absque  ullo  ratiocinio,  vel  emen- 
dicato  aliunde  lumine,  novit  hoc  et  illud  esse  bonum  aut  malum, 
sequendum  vel  fugiendum  vel  per  lumen  comparatum  et  acquisitum 
beneficio  ratiocinii;  aut  studii,  quo  quisque  potest  deprehendere,  quid 
rectae  rationi  conveniat  aut  disconveniat,  nedum  in  genere,  sed  etiam 
in  particulari.  Hic  autem  non  est  sermo  de  notitia  ingenita ;  certum 
est  enim  illam  naturse  sortem  sequi,  ita  quod  ubi  vegetior  est  intel- 
lectus,  etiam  praestantius  affulget  ingenitum  lumen,  quo  clarius  ap- 
pareat,  quid  sequendum  sit,  quidve  fugiendum  secundum  internum 
conscientiae  dictamen  :  proindeque  sola  difficultas  solvenda  restat,  an 
quisque  per  eomparatum  naturale  lumen  possit  quaslibet  veritates  pra- 
cticas  in  speciali  detegere,  absque  ullo  gratire  actualis  subsidio. 

Notandum  3.  Veritates  practicas  quasdam  esse  tantse  perfectionis 
ac  sublimitatis,  ut  nonnisi  Deo  revelante  possint  agnosci,  quales  sunt 
illge  omnes,  quse  hominem  Christianum  et  Evangelicum  informant 
ac  illustrant ;  dicunturque  veritates  et  virtutes  Evangelicse,  ut  abne- 
gatio  sui  ipsius,  voluntaria  paupertas.  Alioz  vero  sunt  inferioris  gradus 
et  ordinis,  quae  ad  hominem  spectant  intra  solam  naturse  et  rationis 
lineam  consistentem,  quaeque,  ut  diximus,  innotescere  possunt  per 
lumen  ingenitum,  vel  comparatum.  Hic  non  est  difficultas  de  verita- 
tibus  primi  ordinis,  sed  dumtaxat  de  veritatibus  practieis  posterioris 
ordinis,  de  quibus  quaeritur,  an  absque  speciali  gratiae  excitantis  et 
adjuvantis  beneficio  possint  deprehendi. 

Conclusio  prima.  —  Potest  homo  ix  btatu  natur^e  laps.i: 

COONOSCERE  VERITATES  ALIQUAS  MORALES,  ABSQUE  S}'ECIALI  GRATI^: 
SUBSIDIO. 

Probatur  primo  ex  Apostolo  ad  Roman.  1.  dicente,  Gentiles  Phi- 
losophos  fuisse  inexcusabiles  in  sua  idololatria  et  morum  deprava- 
tione,  quia  cum  Deum  cognovissent,  non  sicut  Deum  glorificaverunt: 
censet  ergo  Philosophos  naturali  lumine  novisse  Deum  esse  glorifi- 
candum,  alias  non  peccassent,  ipsi  gloriam  et  debitum  honorem  non 
repetendo  ;  sicut  enim  peccatum  quodlibet  voluntarium  est,  ita  sup- 
ponit  judicium  et  notitiam  de  re  facienda.  Insuper  idein  Apostolus, 
cap  2.  ait :  (lentes,  qua>  legem  non  habent,  naturaliter  ea,  quo?  legis 
sunt  faciunt ;  ejusmodi  legem  non  habenies  ipsi  sibi  sunt  lex,  qui  osten- 
<///>//  opus  legis  scriptum  in  cordibus  suis,  testimonium  reddente  illis 
conscientia  ipsorum;  idest  ostendunt  se  naturae  viribus,  et  per  inge- 
nitum  lumen  cognoscere  quid  agendum,  quidque  tugiendum  sit  di- 
etante  naturali  lumine:  igitur  quemadinodum  lumen  naturale  intel- 
leetus  speculativi  adhuc  etiam  in  statu  naturae  fapsse  viget,  et  sufficit 


DE    NECESSITATE    GRATL^  AD  VERUM    COGNOSCENDUM.      61 

ad  deprehendendas  veritates  speculativas  ;  sic  etiam  vig*et,  et  adhuc 
subsistit  lumen  naturale  synderesis,  sive  intellectus  practici  ad  co- 
gnoscendas  veritates  morum.  Xec  refert,  quod  S.  Augustinus  cap.  27. 
lib.  De  spiritu  et  littera,  referaf  hunc  locum  ad  Gentiles  pertinentes 
ad  gratiam  Mediatoris  ;  non  enim  ibidem  improbat  sententiam  eorum, 
qui  illum  referunt  ad  Ethnicos  infideles. 

Probant  eamdem  veritatem  SS.  Patres,  nam  S.  Chrysostomus, 
Hom.  50.  in  Genes.  ait :  In  natura  nostra  insita  est  scientia  boni  et 
niali,  nullus  igitur  prcetexat,  quod  ignorans  virtutem  ncgligat,  etc.  Et 
Homil.  54.  Sufficientem,  inquit,  magistrum  habemus  conscientiam,  et 
fieri  non  potest,  ut  quis  illo  adjumento  privetur  ;  nam  simul  cum  for- 
matione  hominis  insita  est  scientia  faciendorum,  et  non  faciendorum. 
Ipsi  concinit  sanctus  Augustinus  lib.  2.  Confess.,  cap.  4.  Lex  tua. 
inquit,  scripta  est  in  cordibus  hominum,  quam  non  ipsa  quidem  delet 
iniquitas:  Quis  enim  fur  cequo  animo  furem  patiturf  Quam  utique  sen- 
tentiam  mirum  in  modum  explicat  S.  Prosper,  carmine  Deprovidentia 
Dei,  versus  medium,  ita  canens  : 

Ite  ipsi  in  vestra'  penetralia  mentis,  et  intus 

Iucisos  apices,  ac  scripta  volumina  cordis 

Inspicite,  et  genitam  vobiscum  agnoscite  legem: 

Xam  quis  erit,  modo,  nonpecus  agri,  aut  bellua  ponti, 

Qui  vitiis  adeo  stolide  oblectetur  apertis, 

Aut  quod  agit  velit  ipse  patif  Mendacia  fallax, 

Futura  rapax,  furiosum  atrox,  homicida  crucntum 

Damnat,  et  hi  mozchum  gladios  distringit  adulter. 

Probatur  insuper  hsec  assertio  ratione :  Primo  quidem,  moralis  et 
practica  veritas  est  objectum  proportionatum  lumini  naturali  intelle- 
ctus  humani :  ergo  naturaliter  potest  ab  eo  deprehendi.  Sequela  patet; 
omnis  namque  facultas  naturalis  propriis  viribus  percipere  potest  obje- 
ctum  sibi  connaturale  et  proportionatum ;  neque  enim  oculus  indiget 
speciali  gratia,  ut  objectum  coloratum  deprehendat.  Antecedens  etiam 
constat ;  veritas  enim  moralis  naturalis  est  intra  lineam  naturalis  in- 
tellectus ;  subindeque  est  objectum  illi  proportionatum.  —  Deinde, 
potest  homo  per  lumen  ingenitum,  cognoscere  principia  universalia, 
qirne  spectant  ad  mores  probe,  justeque  informandos,  ut  mox  dictuni 
est.  tum  ex  Scriptura,  tum  ex  sanctis  Patribus  :  ergo  iisdem  viribus 
absque  speciali  gratiae  subsidio  cognoscere  potest  conclusiones  parti- 
culares  ex  illis  principiis  deductas  :  qui  enim  v.  g.  novit  in  genere 
eleemosynam  esse  egeno  tribuendam,  quotiescumque  in  particulari  se 
offeret  occasio  erogandi  eleemosynam,  natura  ipsa  dictante  facile  ju- 
dicabit  eleemosynam  tali  pauperi  esse  tribuendam.  —  Denique,  si  non 
posset  homo  naturae  viribus  aliquas  veritates  morales  in  particulari 
cognoscere,  sequeretur  eum  non  posse  absque  gratia  circa  easdem  ve- 
ritates  peccare :  sed  falsum  coiwquens:  ergo  et  antecedens.  Patet 
sequela  majoris:  nam  non  esset  in  illius  potestate  habere  talem  co- 
gnitionem,  unde  ejusmodi  ignorantia  veritatum  esset  omnino  invinei- 
bilis,  atque  adeo  ad  culpam  ipsi  non  imputaretur  quidquid  contra 
ipsas  praestaret. 

Dices  1:  Ex  notitia  veritatum  moralium  comparatur  habitus   pru- 


G2      DE    NECESSITATE    GRATI^  AD  VERUM    COGNOSCENDUM. 

dentioe.  quoe  suo  sinu  virtutes  omnes  coinplectitur  :  sed  virtutes  omnes 
comparari  non  possunt  absque  speciali  gratiae  beneficio  :  ergo  nec  il- 
larum  veritatum  notitia.  —  Distinguo  majorem:  comparatur  habitus 
prudentioe  imperfectus,  et  tantum  quoad  quosdam  levissimos  gradus, 
transeat :  coinparatur  habitus  prudentise  perfectus,  quo  quis  dicitur 
vere  prudens,  et  facilitatem  permanentem  habet  quavis  data  occasione, 
et  dum  gravissimae  difficultates.  occurrunt  prudenter  se  gerendi,  et 
sanum  judicium  de  agendis  proferendi,  nego.  Et  similiter  distincta 
minore,  nego  consequentiam.  Siquidem  prudentia,  quae  suo  sinu  di- 
citur  omnes  virtutes  complecti,  non  ea  tantum  est  imperfecta  pru- 
dentia,  qua  quis  exercet  aliquem  actum  prudentiae  naturalis,  aut  se- 
mel,  et  iterum  recte  judicat  de  re  agenda,  vel  non  agenda ;  sed  est 
permanens  affectus,  et  sanum  judicium  ut  plurimum  b?ne  judicandi 
de  rebus  agendis  etiam  in  arduis  :  haec  autem  absque  gratiae  subsidio 
comparari  non  potest ;  prior  vero  solis  naturae  viribus  potest  obtineri, 
et  exerceri. 

Dices  2:  Approbare  falsa  pro  veris  est  vulnus  per  peccatum  ori- 
ginale  contractum,  ut  pluribi  docet  sanctus  Augustinus,  maxime  vero 
in  iis  quae  ad  veritates  practicas  spectant ;  ergo  eas  veritates  dete- 
gere  est  gratiae  beneficium.  —  Distinguo  antecedens:  Illa  approbare 
approbatione  efficaci,  et  quae  affectum  moveat  et  pertrahat,  est  vulnus 
peccati  originalis,  concedo  :  approbatione  inefficaci,  nego.  Consequen- 
tiam  similiter  distinguo  :  non  approbare  omnia  falsa  pro  veris  est 
beneficium  gratiae,  concedo  :  aliqua  dumtaxat,  nego.  Fatemur  igitur 
rationem  humanam  plerumque  caecutire,  et  a  vero  exorbitare  in  plu- 
rimis  veritatibus  moralibus  detegendis;  sic  enim  Gentiles  Philosophi 
plurium  veritatum  practicarum  certam  notitiam  non  fuerunt  assecuti : 
qualiter  enim  affecti  sumus,  taliter  judicium  formamus  de  rebus :  sse- 
pissime  autem  contingit  homines  esse  rnale  affectos;  subindeque  cer- 
tum  est,  plerumque  eos  verum  morale  certo  non  apprehendere. 

Instabis:  Ex  sanctis  Patribus  homo  dicitur  per  originale  peccatum 
nedum  vulneratus,  sed  etiam  exccecatus  :  ergo  in  statu  naturae  lapsae 
nullius  veritatis,  maxime  practicae  et  moralis,  potest  notitiam  assequi 
-absque  divinae  gratiae  illustratione  et  beneficio.  Patet  antecedens, 
maxime  ex  S.  Gregorio  Magno,  Homil.  11.  in  Evangelia,  ubi  loquens 
de  caeco,  quem  Christus  Lucae  1<S.  illuminavit,  haec  habet:  Quis  juxta 
historiam  ccecus  ille  fuerit  ignoramus;  secl  tamen  quid  per  mysterium 
significet  novimus:  ccecus  quippe  est  genus  humanum,  quod  a parcutv 
primo  a  gaudiis  Paradisi  expulsum,  claritatem  supernce  lucis  ignorans, 
damnationis  suai  tenebras  patitur  ;  sed  tamen  per  Redemptoris  suiprce- 
sentiam  illuminatur,  ut  internw  lucis  gaudia  jam  per  desiderium  vi- 
deat,  atque  in  via  vitai  boni  operis  gressus  ponat.  —  Distinguo  ante- 
cedens:  homo  per  originale  peccatum  exccecatur,  quantum  ad  noti- 
tiavn  veritatum  supernaturalium,  quam  per  jacturam  fidei  et  scientiae 
infusse  deperdidit,  concedo:  quantum  ad  notitiam  veritatum  naturalium 
tam  speculativarum  quam  practicarum,  nego.  Sicut  enim  rationis  lu- 
men  per  originale  peccatum  non  extinguitur  ,  ita  nec  deperditur  in- 
nata  illa  vis  et  capacitas  intellectus  ad  quaslibet  veritates  percipien- 
das,  quae  sunt  intra  latitudinem  sui  objecti  naturalis.  Quod  autem  ea 
fuerit  mens  SS.  Patrum,  et  maxime  S.  Gregorii,  patet  ex  eodem  ibi- 


DE   NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM   COGNOSCENDUM.      63 

<lem,  ait  enim  :  Dum  Redemptor  noster  appropinquaret  Jericho  ccecus 
ad  lumen  rediit;  quia  dum  Dirinitas  defectum  nostrce  camis  suscepit, 

humanum  genus  tumen,  quod  a?niserat,  recepit ;  unde  enim  Deus  hu- 
mana  patitur,  inde  homo  ad  divina  sublevatur.  Quibus  apparet  eum 
dnmtaxat  sermonem  instituere  de  ccecitate  spirituali  quantum  ad  no- 
titiam  veritatum  supernaturalium,  quam  Adamo  peccante  genus  hu- 
manum  una  cum  innocentia  deperdidit  ,  quamque  recuperavit  adve- 
niente  et  radiante  Sole  justitise,  qui  illuminat  omnem  hominem  ve- 
nientem  in  hunc  mundum. 

Dices  3.  Plerumque  homines  ita  gravi  dsemonis  tentatione  ur- 
gentur,  ut  a  veritatum  moralium  studio  et  contemplatione  abducan- 
tur :  ergo  ut  eas  tentationes  evincant  et  superent,  eis  opus  est  gratise 
auxilio.  —  Distinguo  consequens:  opus  est  gratiae  auxilio  confortante 
voluntatem,  ut  eas  tentationes  superet,  nec  animum  ab  earum  veri- 
tatum  studio  revocet  et  distrahat.  concedo  :  confortante  ac  roborante 
intellectum.  ut  illarum  veritatum  studio  applicatus,  earumdem  noti- 
tiam  obtineat,  nego.  Hic  autem  non  est  sermo  de  difficultate,  quam 
humana  voluntas  pati  potest  erga  veritatis  studium,  sicut  patitur  in- 
terdum  erga  aliud  bonum  opus;  sed  de  virtute,  quam  habet  intellectus 
ad  p?rcipiendas  veritates,  qmc  snnt  intra  latitudinem  sui  obiecti  na- 
turalis  :  quas  utique  dicimus  percipi  posse  absque  ullo  gratiae  be- 
neficio. 

Dices  denique  :  Si  posset  homo  per  solas  naturrs  vires  assequi  no- 
titiam  rerum  agendarum,  sequeretur  eum  habere  aliquid  necessarium 
ad  bene  agendum  moraliter,  quod  sibi,  non  autem  Deo.  referri  de- 
beret  acceptum,  talis  siquidem  cognitio  necessaria  est  ad  bene  ope- 
randum  :  sed  istud  aperte  militat  in  Apostolum  1  ad  Corinth.  4.  di- 
centem  :  Quis  enim  te  discernit  f  quid  habes,  quod  non  accepisti?  si 
autem  accepisti,  quid  gloriaris,  quasi  non  acceperis?  Ergo,  etc.  — 
Nego  sequelam  majoris  :  exinde  enim  non  habet  homo  ansam  sibi 
gratulandi  et  gloriandi :  Primo.  quia  non  potest  certo  scire,  qui  eju- 
smodi  cogitationem  habet,  utrum  habuerit  per  solas  naturre  vires,  vel 
solo  gratiae  divinae  beneficio:  contingit  enim  aliquanclo,  ut  Deus,  quasi 
divinitus  et  miraculose  aliquos  informet  de  illis  rebus,  quae  per  solam 
rationem  naturalem  cognosci  possent.  Quamobrem  nonnisi  temere  et 
superbe  potest  quis  gioriari  de  quacumque  bona  cogitatione,  quasi 
illam  non  acceperit  a  Deo  :  cum  forte  de  facto  ex  speciali  Dei  gratia 
et  beneficio  habuerit.  Deinde,  etiamsi  certo  sciret  se  habuisse  ejusmodi 
cogitationem  ex  propriis  viribus  et  industria  sua,  non  deberet  pro- 
pterea  inde  gloriari  ;  quia,  sicut  recte  monet  sanctus  Cyprianus  lib.  3. 
.4'/  Quirinum,  cap.  4.  In  nullo  gloriandum  est,  quando  nihil  nostrum 
sit;  omnia  bona  naturalia  sunt  a  Deo;  siquidem  ab  eo  accepimus  na- 
turse  vires,  omnemque  agendi  iaeultatem,  nec  sine  generali  saltem 
ejus  concursu  possumus  quidquam  facere.  Ad  locum  Apostoli  dico, 
illum  proprie  debere  intelligi  de  rebus  pertinentibus  ad  pietatem.  et 
finem  supernaturalem  salutis  aeternse,  quo  sensu  illum  exponit  S.  Au- 
gustinus  lib.  De  rrcedestinotione  Sanctorum,  cap.    I.  et  5. 


64      DE    NECESSITATE    GRATI^E  AD  VERUM    COGNOSCENDUM. 

QILESTIO  TERTIA. 

AN  ET  QILE  GRATIA  NECESSARIA  SIT  AD  COGNOSCENDAS 
VEKITATES  SUPERNATURALES,  SEU  AD  ASSENTIENDUM 
MYSTERIIS  FIDEI. 

Notandum  1.  Veritatem  aliquam  triplici  ratione  dici  posse  superna- 
turalem;  videlicet  ex  parte  objecti,  ex  parte  rationis  seu  motivi  assen- 
tiendi,  ex  parte  utriusque  simul.  Veritas  aliqua  supernaturalis  dicitur 
ex  parte  objecti  tantum,  quando  ex  se  transcendit  quidem  captum  natu- 
ralem  intellectus,  nec  percipi  posset  nisi  fuisset  divinitus  revelata  ;  at- 
tamen  attingitur  ratione  et  motivo  tantum  naturali,  ut  contingit  in 
haereticis,  quoties  liumana  fide,  vel  voluntate  propria  veritati  alicui 
supernaturali,  puta  mysterio  Trinitatis  et  Incarnationis  Jesu  Christi 
prsebent  assensum,  licet  enim  veritates  istee  ex  se  sint  supernaturales, 
motivum  tamen  seu  ratio  qua  hsereticus  eis  assentitur,  est  pure  na- 
turalis  :  non  eis  assensum  praebet  propter  motivum  divinse  revelatio- 
nis;  alias  pari  ratione  csetera  mysteria  revelata  crederet:  sed  dumtaxat 
movetur  ad  illa  mysteria  credenda  propter  rationem  humanam  errori 
obnoxiam.  Secundo,  veritas  aliqua  dicitur  supernaturalis  ex  parte  mo- 
tivi  tantum,  quando  videlieet  intellectus  eam  percipit,  eique  assensum 
prrebet  per  divinam  revelationem  :  v.  g.  dum  quis  credit  Isaac  ge- 
nuisse  Jacob,  hoc  enim  pure  naturale  est  ex  parte  objeeti ;  fit  autem 
supernaturale  ratione  motivi,  quando  quis  illud  credit,  eo  quod  ipsum 
Deo  revelante  Scriptura  sacra  referat.  Tertio  tandem,  veritas  aliqua 
dicitur  supernaturalis  ex  parte  objecti  et  motivi,  quando  videiicet  ob- 
jectum  cognitum,  et  motivum  quo  cognoscitur,  supernaturalia  sunt, 
ut  dum  credimus  Deum  esse  trinum,    quia    Christus  istud    revelavit. 

Notandum  2.  Veritatem  aliquam  supernaturalem  ad  sui  cogni- 
tionem  duo  requirere;  unum  quidem  ex  parte  objecti ,  nempe  quod 
proponatur  intellectui,  et  ipsi  objiciatur  percipiendum ;  alterum  ex 
parte  intellectus,  nimirum  ut  possit  sibi  propositum  objectum  credere, 
ipsique  assensum  prsebere.  De  utroque  autem  movetur  difficultas;  num 
videlicet  requiratur  gratia  supernaturalis,  tam  ut  objectum  proponatur 
inteilectui,  quam  ut  intellectus  ipsi  praebeat  assensum.  Primum  qui- 
dem  admittebat  Pelagius,  concedendo  requiri  ad  fidem  de  mysteriis 
habendam,  quod  illa  per  Evangelii  prsedicationem  proponerentur ;  ne- 
gabat  autem  secundum,  nempe  gratiam  interiorem  esse  necessariam 
ad  credendum  veritati  revelatse,  aut  saltem  volebat  eam  tantum  de- 
siderari  ad  facilius  credendum,  ut  dictum  est  in  primo  volumine,  re- 
ferendo  errores  Pelagii. 

Notandum  3.  Circa  preesentem  difficultatem  in  hoc  maxime  Semi- 
pelagianos  a  Pelagianis  discrepasse,  quod  eorum  aliqui  admitterent 
quidem  gratiam  esse  necessariam  ad  perfectam  fidem  assequendam, 
et  exercendam;  volebant  tamen  in  nobis  esse  qusedam  fidei  initia  et 
semina,  quibus  possemus  eam  fidem  perfectam  promereri ;  de  quibus 
S.  Prosper  Epist.  ad  S.  Augustinum  haec  habet:  Quidam  vero  Twrum 
in  tantum  a  Pelagianis  semitis  non  declinant,  ut  cum  ad  confUendum 
eam  Christi  graUam,  </uai  omnia  prceveniat  merita  humana,  cogantur, 
ne  si  meritis  redditur  frustra  gratia  nominetur,  ad  conditionem  hanc 


DE   NECESSITATE    GRATL-F.  AD  VERUM    COGNOSCENDUM.      65 

veUnt  uniuscujusque  hominis  pertinere,  in  qua  cum  nihil  prius 
rentem,  quia  nec  existentem,  liberi  arbitrii,  et  rationalis  graUa  instituat, 
nt  per  discretionem  boni  et  mali,  et  ad  cggnitionem  Dei,  et  ad  obe- 
dientiam  mandatorum  ejus  posset  suam  dirigere  voluntatem,  atque  ad 
hanc  gratiam,  qua  in  Ghristo  renasdmur,  pervenire:  per  naturalem 
teilicet  facultatem  petendo,  qwerendo,  pulsando;  ut  ideo  accipiat,  ideo 
niai,  ideo  introeat,  quia  bono  naturce  bene  usus,  ut  ad  istam  sal- 
vantem  gratiam,  initialis  gratias  ope  meruerit  pervenire.  Pelagiani  vero 
volebant  liberuin  arbitrium  per  se  suffieere  ad  assentiendum  verita- 
tibus  revelatis,  nec  ad  id  ulla  opus  esse  gratia.  Contra  quos  sit 

Conelusio  unica.  —  Non  potest  bomo  ullam    veritatem 

SIPERXATLRALEM  CERTO  NOSSE  ABSQUE  SPECTALI  GRATIA,  QU-K  IL- 
LUSTRET  INTELLECTUM  ET  MOYEAT  AFFECTUM  .  NEC  PBOINDE  ABSQUE 
TALI    GRATIA    CREDERE    SICUT    OPORTET    Al)    SALUTEM. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra.  nam  Joannis  6.  Christus  Do- 
iuinus  testatur :  Nemo  potest  venire  ad  me,  nisi  Pater,  qui  misit  me, 
traxerit  eum.  Etenim  venire  ad  Christum  nihil  aliud  est,  quam  in 
Christum  credere,  ut  ipsemet  adorandus  Salvator  indicat  his  sequen- 
tibus  verbis  :  Omnis  qui  audit  a  Patre,  et  didicit,  venit  ad  me.  £t 
infra  :  Sunt  quidam  ex  vobis,  qui  non  credunt:  propterea  dixi  vobis, 
quia  nemo  potcst  venire  ad  me,  ete.  Unde  snnetus  Augustinus  lib.  De 
Prcedest.  Sanctorum,  c.  -s.   Quid  cst.  inquit.  ad  me  veniet,  iedit 

in  met  Et  infra:  Ergo  trahi  a  Patre  ad  Christum...  nihil  aliud  est, 
quamdonum  accipere  a  Patre,  <inn<T<><lui  in  Christum.  Insuper  Joan.  12. 
Propterea  non  jj<;t<-rat  <■,■<■</<',■<>,  quia  iterum  </ir-it  Isaias :  Excozca  cor 
poputi  hujus,  et  aures  ejus  aggraoa,  etc.  Xam  cum  excsecatio  fiat  per 
substrationem  divini  luminis.  et  non  possint  credere.  qui  eo  lumine 
carent ,  aperte  sequitur  neniinem  credere  posse  sine  divinse  grati?e 
speciali  auxilio.  —  Eamdem  veritatem  pluribi  inculcat  sanctus  Apo- 
stolus,  maxime  vero  1.  Cor.  cap.  1.  Quid  habes,  quod  non  ac 
quo  testimonio  fatetur  S.  Augustinus  loeo  supra  laudato  cap.  • 
omnino  fuisse  convictum.  fidem  esse  doimni  Dei.  cuin  antea  putaret 
illam  esse  in  nobis  a  nobis,  et  nos  per  illam  impetrare  Dei  dona, 
quibus  temperanter,  pie,  et  juste  vivamus  in  hoc  sseenlo.  Ttem  cap.  7. 
Misericordiam  consecutus  sum,  ut  /i</<-/is  essem;  uude  merito  advertit 
sanctus  Augustinus  lib.  De  G-ratia,  et  libero arbitrio,  cap.  7.  Non  < 
<!i.rit  misericordiam  consecutus  snm,  quia  fidelis  eram,  sed  ut  fidelis 
essem  :  binc  ostendens  eam  <jis><ui  fidemhaberi,  nisi  :  mte  non 

j>osse,  et  esse  donum  Dei.  Item,  2.  Cor.  cap.  3.  Non  quod  sim 
ficientes  cogitare  a/iqui</  ex  nobis  </'<>>si  ex  nobis,  sed    suflicientia 
stra  ex  Deo  est ;  unde  S.  Angnstinus  lib.  De  Prcedest.  Sanciorum  cap  2. 
infert  hanc  veritatem  :   Credere,  inquit.  nihil  <</<</</  est,  quam  cumas- 
sensione  cogitare ;  et  cogitat  omnis   qui  credit,  et  rr><lcii<i<>  cogitat, 
cogitando  credit.  Item  Ephes.  2.  cap.   Gratia  estis  salvati  /i><-   /i</cm. 
et  hoc  non  ex  vobis,  Dei  enim  d  H.  Quo  loco  utitur  Augustinus 

lib.  De  Gratia  <-t  libero  arbitrio  cap.  7.  et  De  Prcedest.  Sanctor.  c.  7 
Est,  inquit.  ct  ip,i<,</  dixi  ;>■     /•<■  sed Dei  </>,/<<< u. 

Phil.  1.    Vobis  donatum  est  >■  eum  crec 

ut  pro  ipso  patiamini.  Unde  Augustin.  lib.  D>  et    Libero  ar- 

Frassen  Theol.  Torn.  VIII.  5 


66      DE    NECESSITATE    GRATLM  AD  VERUM  COGNOSCENDUM. 

bitrio,  cap.  14.   Utrumque  ergo  ad  Dei  gratiam  pertinet,    et   fldes  cre~ 
dentium,  et  tolerantia  patientium;  quia  utrumque  dixit  esse  donafum. 

Probatur  secundo,  ex  Concilio  Cartaginensi  Canone  4.  ubi  habetur, 
quod  donum  Dei  est,  et  scire  quid  facere  debeamus,  et  diligere,  ut  fa- 
ciamus.  Arausicano  Canone  7.  definiente  eos  haeretico  falli  spiritu,  qui 
putant  absque  illuminatione  et  inspiratione  Spiritus  sancti  homines 
posse  per  naturse  vires  aliquid,  quod  ad  salutem  pertinet,  cogitare ; 
et  Can.  9.  Divini  est  muneris,  cum  et  recte  cogitamus,  et  pedes  nostros 
a  falsitate  et  injustitia  tenemus,  Tridentino  Sessione  6.  Canone  3. 
anathema  dicente  asserentibus  sine  praeveniente  Spiritus  sancti  inspi- 
ratione,  atque  ejus  adjutorio  hominem  credere  posse,  etc. 

%  "  Probatur  tertio  ex  sanctis  Patribus.  Ex  S.  Clemente  lib.  6. 
Stromatum,  pag\  501.  et  502.  Coeterum,  inquit,  qui  ex  Grcecis  gloriantur 
quod  ab  eis  comprehensa  factis  veritas,  dicant  nobis  a  quonam  glo- 
riantur  se  didicisse.  A  Deo  quidem  non  dixerint  ab  hominibus  confi- 
tentur.  Sed  non  sunt  fide  digni  cum  de  Deo  dicunt  homines,  quatenus 
homines  ;  neque  enim  qui  homo  est  potest  pro  dignitate  de  Deo  rera 
dicere,  imbeciUus  et  morti  obnoxius,  de  ingenito,  et  in  quem  non 
cadit  interitus,  et  opus  de  eo  qui  fecit.  Deinde  qui  non  potest  de  seipso 
vera  dicere,  an  non  multo  magis  ne  de  Deo  quidem  ei  credendum  est? 
Quantum  enim  abest  homo  a  Dei  potestate.  tam  est  etiam  ejus  ratio 
imbecilla.  etiamsi  uou  Deum,  sed  de  Deo  dicar  et  Verbo  dirino.  Cum 
etiam  qui  Deum  sibi  adscribunt  Magistrum,  vix  perveniunt  ad  Dei 
notitiam,  opem  eis  ferente  gratia  ad  quantulamcumque  cognitionem, 
idpote  Sancto  Spiritu  Sanctum  Spir-itum  contemplari  assuefacientes  ; 
quoniam  Spiritus  scrutatur  profunda  Dei;  animalis  autem  homo  non 
capit  ea  quai  sunt  Spiritus.  Sola  est  ergo  a  Deo  tradita  quoz  est  apud 
nos  doctrina,  a  qua  dependent  omnes  fontes  sapientice,  quicumque  ad 
veritatem  tamquam  ad  scopum  feruntur.  Quibu.s  S.  Clemens  omnem 
cognitionem  Dei,  rerumque  divinarum,  certam  et  spectantem  ad  salu- 
tem  reiunditingrati?eillustrationem,et  Spiritus  Sanctimagisterium. ,,  $fc 

Probatur  ex  sanctis  Patribus  citatis  a  sancto  Augustino  lib.  De 
liono  perseverantice,  cap.  17.  et  19.  Cgpriano  lib  3.  ad  Quirinum  cap.  4. 
scribente,  in  nullo  gloriandum,  quando  nostrum  nihil  fit.  Ambrosio 
lib.  De  Fuga  soeculi,  c.  1.  Nonest  in  potestate  nostra  cor  nostrum,  et 
nostro3  cogitationes,  etc. 

Probatur  etiam  rationibus,  maxime  iis  quibus  utitur  S.  Augu- 
stinus,  quarum  prima  petitur  ex  orationibus,  et  gratiarum  actionibus; 
nemo  enim  orat  nisi  postulaturus  ab  eo,  quem  orat,  id  quod  est  in- 
debitum,  et  prseter  captum  :  atqui  fideles  orant  Dominum  pro  infide- 
libus,  ut  .convertat  eos  ab  infidelitate  ad  tidem:  ergo  fides  ista  est 
donum  indebitum,  et  ex  gratia.  Item  gratae  non  aguntur  Deo,  nisi 
pro  dono  aliquo,  et  gratia  proprie  dicta  :  aguntur  autem  pro  eonver 
sione  infidelium;  ita  S.  Augustinus  Epist.  17.  Inafiiier,  inquit,  et  per- 
functorie  potius,  quam  veraciter  pro  eis  ut  doctrinas  cui  adversantur 
credendo  consentiant,  Deo  fundimus  preces,  si  ad  ejus  non  pertmei  gra- 
tiam  converte rc  adfidem  suam  ij).si  fidei  contrarias  hominum  voluntates. 
Inaniter  etiam  etperfunctoriepotius,  quam  veradter  magnas  cum  exul- 
tatione  agimus  Deo  graiias,  quando  aliqui  eorum  credunt,  si  hoc  in  eis 
ipse  non  facit.  Non  fallamus  homines,  nam  Deum  fallere  non  valemus. 


DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  VERUM  COGNOSCENDUM.       67 

Prorsus  non  oramus  Deum,  sed  orcrre  nos  fingimus,  si  nos  ipsos  non  illum 
credimus  facere,  quod  oramus :  prorsus  non  Deo  gratias  agimus,  sed  nos 
agere  fngimus.  si  unde  illi  gratias  agimus,  ipsum  facere  non  putamus. 

Secunda  ratio :  quod  couveuit  quibusdam  ex  Dei  urisericordia,  et 
aliis  non  convenit  ex  justo  Dei  judicio,  est  gratia,  et  donum  proprie 
dictum  :  atqui  fides  convenit  quibusdam  hominibus  ex  Dei  misericor- 
dia  .  et  aliis  rion  convenit  ex  justo  judicio,  ergo,  etc.  Argumentum  est 
sancti  Augustini  lib.  De  Prozdest.  cap.  6.  Multi  audiunt  verbum  veri- 
tatis,  sed  atii  credunt,  alii  contradicunt.  Quis  hoc  ignoretf  qais  hoc 
negetf  sed  cum.  cdiis  prceparetur  votuntas  a  Domino.  aliis  non  prazpa- 
retur  voluntas  a  Domino,  discernendum  est  utique,  quid  veniat  de  mise- 
ricordia  ejus,  quid  de  judicio.  Et  cap.  8.  Cum  Evangelium  prozdicatur, 
quidam  credunt.  quidam  non  credunt,  sed  qui  credunt prcedicatori  forin- 
secus  insonanti,  a  Patre  audiunt,  atgue  discunt:  qui  autem  non  credunt, 
foris  audiunt,  intus  non  audiunt,  neque  discunt,  hoc  est.  illis  datur  ut 
credant,  illis  non  clatur.  quia  inquit:  nemo  venit  ad  me,  nisi  Pater,  qui 
misit  me,  traxerit  eum.  Et  postea:  Fidcs  igitur,  et  inchoata,  et  perfecta 
donum  Dei  est ;  et  Jioc  donum  quibusdam  non  dari  ornnino  non  du- 
bitet,  qui  non  vult  manifestissimis  sacris  Litteris  repugnare.  Cur  autem 
non  omnibus  dctur.  fdelem  movere  non  debet,  qui  credit  ex  uno  omnes 
ivisse  in  condemnationem  justissimam  :  ita  ut  nulla  essei  Deijusta  re- 
prehensio,  etiamsi  nullus  inde  liberaretur.  Inde  constat  magnam  esse 
gratiam,  quod  plurimi  liberantur,  et  quid  sibi  deberetur,  in  iis.  qui 
non  liberantur,  agnoscunt.  ut  qui  gloriantur,  non  in  suis  meritis,  qucc 
paria  vident  esse  damnatis.  sed  in  Domino  glorientur. 

Tertia  ratio :  aut  fides  est  gratia,  vel  nulla  datur  gratia  proprie 
dicta :  sed  falsum  est  consequens:  ergo  verum  antecedens.  Major 
probatur :  id  unde  incipiunt  omnia  bona  merita,  est  gratia,  vel  quod 
illi  datur  propter  ejus  merita  datur  :  si  propter  merita  datur.  gratia 
non  est :  Si  enim  gratia,  inquit  Apostolus,Ja???  non  ex  operibus :  ergo 
id  unde  incipiunt  bona  merita,  vel  gratia  est,  vel  nulla  est  gratia 
proprie  dicta.  Haec  ratio  est  S  August.  Epist.  105.  ubi  ait:  Restqt  ut 
ipsam  fidem  non  humano.  quo  isti  extolluntur,  tribuamus  arbitrio,  nec 
ullis pracedentibus  meritis,  quoniam  inde  incipiunt  bona  qucecumque 
sunt  merita  :   sed   gratuitum    donum   Dei   esse  fateamur,    si   gratiam 

um,  idest,   sine    meritis   cogitamus. 

Objicies  1.  Quidquid  exigitur  ab  homine.  in  illius  potestate  est : 
atqui  fides  exigitur  ab  homine  :  ergo  debet  esse  in  illins  potest; 
sed  id  quod  est  in  hominis  potestate  non  est  gratia  proprie  dicta,  nec 
donum  Dei  praeter  naturae  debitum  :  ergo,  etc.  Major  patet :  frnstra 
namque  Deus  a  nobis  aliquid  exigeret,  nisi  in  nostra  esset  potestate 
illud  implere  posse.  Minor  pariter  constat  ex  illo  Marci  16.  Qui  cre- 
diderit,  ?t  baptizatus  fuerit,  salvus  erit.  EtRom.  10.  Sicredideris, 
eris.  —  Respondeo  1.  hoc  argumentum  excogitatum  fuisse  a  Semipe- 
lagianis,utconstatexEpist.  S.  Hilarii  adS.  Augustinum  lib.  DePrcedest. 

t.  cap.  11.  ubi  &it: Sicredideris,salvu^eri8,qu€mad7nodum  dicitu 
spiritu  tacta  earais  mortificaveritis,  vivetis  :  no)n  et  hic,  ex  his  duobus 
unum  exigitur,  alterum  offertur.    Ut  ergo  spiritu  facta  camis  mortifi- 
,s,  exigitur;  ut  autem    vivamus,    offertur,    Non    igitur   pl<i<-<t.   ,it 
fa.cta  caruis  mortificare  nou  donum  D<i  esse  dic 


68       DE    NECESSITATE    GRATI.i-   AD  VERUM  COGNOSCENDUM. 

Dei  fsse  fateamur :  quoniam  exigi  audivimus  a  nobis,  prasmio  ritce.  si 
hoc  fecerimus,  oblato.  Unde  colligit,  quod  cum  Semipelagiani  iacta 
carnis  mortificare  admitterent  esse  opus  gratise,  etiam  et  eoncedere 
debebant  assensum  tidei  formari  non  posse  absque  gratise  subsidio.  — 
Respondeo  2.  distinguendo  nwjorem :  quidquid  exigitur  ab  homine  in 
illius  potestate  est,  vel  per  Dei  gratiam,  vel  per  naturam,  concedo  : 
per  naturam  semper,  et  sine  gratia,  nego.  Utrumque  autem  Dei  est, 
inquitibidem  Augustinus,  et  quodjubetur,et  quod  offertur:  rogatur  enim, 
ut  det  quod  jubet;  rogant  credentes,  ut  sibi  augeatur  fides :  rogantpro 
iion  credentibus,  ut  eis  donetur  ficles,  ut  et  in  suis  incremenUs  et  in 
suis  initiis  Dpi  donum  sit  fides. 

Objicies  2.  Varios  Scripturse  textus,  quibus  apparet  in  nobis  esse 
quoddam  initium  bonoe  voluntatis.  per  quod  fides  petatur,  desideretur. 
Sic  Isaire  3.  Ad  vocem  clamoris  tui  audierit,  respondebit  tibi.  Lucse  12. 
Petite  et  accipietis,  qucerite  et  invenietis,  pulsate  et  aperietur  vobis. 
Rom.  7.  Yelle  adjacet  mihi,  perficere  auiem  non  invenio.  Constat 
igitur.  quod  volenti,  desideranti.  quserenti  praemia  proposita  sint,  atque 
praeparata.  —  Distinguo  consequens  :  pnemia  prseparata  sunt  propter 
opus  solis  naturse  viribus  elicitum,  nego  :  elicitum  cum  gratire  sub- 
sidio,  concedo.  Fateor  igitur  quod  volenti,  desideranti,  qmerenti,  pne- 
mia  sint  praeparata  ;  sed  ut  velit,  desideret,  quserat,  misericordiaB  Dei 
est.  Nam  ex  ipsa  divina  Scriptura  constat,  quod  non  est  volentis,  neque 
currentis,  sed  miserentis  Dei :  et  quod  Deus  sit,  qui  operaturin  nobis 
vellp.  et  perficere :  et  quid  oremus  sicut  oportet  nescimus,  sed  ipse 
spiritus  pro  nobis  postulat  gemitibus  inenarrabilibus.  Hinc  S.  Augu- 
stinus  lib.  2.  .4*7  Bonifacium  cap.  9.  conterens  illa  verba  Proverbio- 
rum  :  llominis  est prozparare  cor,  cum  his  verbis  2.  Cor.  o.  Non  quod 
simus  su/ficieutes  cogitare,  etc.  ait :  Homo  prceparat  cor,  non  tamen 
sine  adjutorio  Dei,  qui  si  tangil  cor,  homo  prceparat  cor.  Et  rursus  : 
Si  enim  sine  illo  possumus  facere,  profecto  nec  incipere,  nec perficere? 
quia  ut  incipiamus  clictum  est,  Misericordia  ejus  pra?,veniet  me;  ut per- 
ficiamus  dictum  est,  Misericordia  ejus  subsequetur  me. 

Objicies  3.  Hseretici,  quibusdam  fidei  mysteriis  puta  Trinitatis. 
Incarnationis,  et  Resurrectionis  credunt:  ;>tqui  hsereticis  non  confertur 
Dei  donum,  sive  gratia,  qua  credant :  ergo  sine  fidei  dono  et  gratiae 
subsidio  potest  aliquis  assentiri  veritatibus  supernatoralibus.  —  Di- 
stinguo  majorem  :  credunt,  vel  propter  quasdam  naturales  conje- 
cturas,  vel  propter  revelationem  divinam,  concedo  :  propter  rationem 
naturalem  certam,  ac  demonstrativam,  nego.  Similiter  distinguo  mi- 
norem  :  non  confertur  hsereticis  gratia  Dei,  quando  credunt  veritatibus 
supernaturalibus  propter  humanam  tantum  conjecturam,  vel  per  ha- 
bitum  fidei  acquisitum,  concedo:  quando  credunt  propter  auctoritatem. 
et  revelationem  divinam,  et  ob  motivum  pure  supernaturale,  non  datur 
eis  gratia  saltem  inchoata  et  imperfecta  fidei.  nego.  Est  enim  in  illis 
fides  ista  quoddam  Dei  donum,  sed  exhoeredatorum,  ut  loquitur  S.  Au- 
gustinus  lib.  Dc  Patientia,  cap.  28.  et  ut  tusius  declaravimus  in  Tra- 
etatu  />  Fide.  Yel  brevins,  et  clarius  distiuguo  majorem  :  credunt 
fide  humana  et  acquisita,  concedo:  divina  et  intusa,  nego.  Neque 
cnim  credunt  propter  auctoritatem  D<-i  revelantis ;  alioqni  non aliqui- 
l)us  tantum,  sed  omnibus  omnino  veritatibus  revelatis  assentirentur. 


DE    NECESSlTATfci    GRATI.i'.    AD    BOXLM    AGENDUM.  69 

Objicies  1.  Veritates  snpernaturales  sunt  intra  lineam  objecti  spe- 
eifieativi  nostri  intellectus:  ergo  naturae  viribus  ab  illo  possunt  attingi. 
Arttk  -   patet:  eniravero  si  tales  veritates  non  essent  intra  lineam 

objeeti  speeificativi  iutellectus,  non  posset  ille  etiam  quovis  auxiiio 
adjutus  illas  deprehendere :  sicut  oculus  non  potest  percipere  sonum, 
eo  quod  sit  extra  lineam  sui  objecti.  Consequentia  vero  probatur :  quae- 
cumque  potentia  potest  >  iribus  propriis  attingere  quidquid  est  intra 
suum  objectum  specifieativum  :  ergo  si  veritates  supernaturales  et 
nostne  tidei  mysteria  intra  objectum  specifieativum  nostri  intellectus 
coutineantur.  viribus  naturae  poterunt  ab  eo  attingi.  —  Distinguo 
antecedens:  veritates  ilhe  sunt  intra  lineam  objecti  speciticativi  pro- 
portionati.  nego:  improportionati,  coucedo.  Et  similiter  distinguo  con- 
sequens.  Kt  ad  ejus  probationem  dico.  quamcumque  potentiam  posse 
viribus  propriis  attiugere  quidquid  est  intra  suum  objectum  speeifica- 
tivum.  quod  est  ipsi  proportionatum,  non  vero  quod  est  improportio- 
natum  :  ut  constat  de  visu  eujus  objeetum  est  omne  corpus  lucidum, 
vel  coloratum.  quando  tamen  nimio  splendore  iulget  appreheudi  ne- 
quit  ab  oculo,  nisi  virtute  aliqua  speeiali  vegetetur  ac  roboretur. 
Igitur  a  pari.  quamvis  veritates  supernaturales  sint  intra  lineam  objecti 
ada>quati  et  specificativi  nostri  intellectus.  quod  est  omne  ens  intel- 
ligibile  al  strahens  a  naturali  et  supernaturali.  creato  et  increato, 
spirirali  et  corporeo :  quia  tamen  illa  non  cominentur  intra  ipsius 
objectum  proportionatum  et  connaturale,  quod  pro  hoc  statu  est  ens 
intelligibile  per  eonversionem  ad  pliantasmata,  et  per  species  a  sen- 
sibus  acceptas  :  idcirco  non  possunt  veritates  illa?  supernaturales  na- 
ture  viribus-percipi.  nisi  beneiicio  luminis  vegetantis  et  elevantis 
intellectuni  ad  ordinem.  et  statum  supernaturalem. 

Objicies  .").  Actus  fidei  christianse  potest  imperari  a  voluntate  pro- 
pter  malum  rinem.  v.  gr.  propter  mundanam  gloriam.  sicuti  docet 
S.  Augustinus  lib.  De  Catechizandis  Rudibus,  cap.  17:  sed  ad  talem 
actum  ridei,  vel  etiam  ad  voluntatem  imperantem  ejusmodi  actum 
non  requiritur  gratia:  ergo,  etc.  —  Respondeo.  negando  majorem; 
fides  enim  illa  non  est  ehristiana.  sed  mere  naturalis :  unde  idem 
S.  Augustinus  ait.  homines,  qui  mala  voluntate  moventur  ad  cre- 
dendum.  simulato  corde  Kcclesiam  intrare.  et  Christiano  nomini  il- 
ludere. 

AETICULUS  8EOUNDUS. 

DE  NECESSITATE   OHATLK    AD  BONUM   PACIENDUM. 

Cum  omnis  gratise  eflBcaeitas  et  operatio  consistat  non  solum  ad 
illustrandum  intellectum  in  detegendo  vero,  sed  et  ad  voluntatem  re- 
gulandam  in  eiticaci  prosecutione  boni.  et  u.ali  aversione;  inde  recto 
•ordine  procedimus  ab  operatione  illius  gratise  circa  veri  cognitionem, 
<ad  investigandam  illius  necessitatem  et  effieaeiam  eirea  voluntatem 
in  boni  prosecutione.  Cum  autein  bonum,  quod  est  obiectum  volun- 
tf^tis,  aliud  sit  ordinis  supernaturalis,  i-t  eonducens  ad  vitam  sternam 
[uendam,  aliud  vero  naturalis  ordinis,  quod  ad  rinein  pure  natu- 
ralem  eomparandum  confert:  et  insuper  bonum  naturalis  ordinis  aliud 
&% simpliciter,  quod  per  naturam  congruit  appetenti,  quod  solito  statui- 


70  DE    NECESSITATE   GRATLE   AD    BONUM    AGENDUM. 

tur  triplex,  nimirum  pure  naturale,  ut  videre,  manducare,  dormire,  etc; 
aliud  artifidosum,  ut  aedificare,  pingere,  etc;  aliud  denique  civile,  seu 
politicum,  ut  mutua  civium  cohabitatio,  coadunatio,  etc;  aliud  vero 
morale,  quod  rectoe  rationi,  et  morum  honestati  consentaneum  est:  hic 
non  est  futurus  sermo  de  bono  simpliciter  naturali,  certum  est  enim, 
omnes  operationes,  quibus  bonum  physicum,  artificiosum,  et  civile 
comparatur,  fieri  posse  absque  ullo  speciali  gratiae  auxilio.  Solum  igitur 
praesens  movetur  controversia  de  bono  morali,  eoque  tum  supernatu- 
ralis,  tum  etiam.naturalis  ordinis,  circa  cujus  resolutionem.  maxiine 
variatum  est,  et  diversimode  pugnatum  ab  hnvreticis.  Primo  quidem 
a  PeJagio;  licet  enim  illius  error  desultorius  fuerit,  et  idcirco  propter 
sinuosos  illius  flexus  eum  Colubrum  Britannicum  merito  appellaverit 
S.  Prosper,  quod  in  certa  quadam  sententia  constringi  non  posset , 
quamquam  plurimis  verborum  involucris  suam  hoeresim  obtegere  ac 
dissimulare  fuerit  conatus  ;  tamen  in  hoc  unum  omnia  iliius  diverti- 
eula  collineabant,  ut  assereret  liberum  arbitrium  per  se  sufficiens  esse 
ad  bonum  omne  prsestandum,  quod  ad  salutem  instituendam  conferret: 
quamquam  gratise  beneficium  tandem  non  recusaverit,  quo  facilius 
quisque  probe,  reeteque  viver^t,  et  bonum  sectaretur,  ut  pluribi  re- 
fert  S.  Augustinus,  maxime  vero  Serm.  13.  De  Verbis  Apostoli,  cap.  12. 
ubi  ait:  Jamrero  (Pelagiani)  dicunt  adjutricem  esse  gratiam  Dei  ad 
facilius  facienda:  ista  sunt  enim  verba  eorum:  ad  hoc  dedit,  inquiunt, 
Deus  gratiam  suam-  hominibus,  ut  quod  facere  jubentur  per  liberum 
arbitrium,  facilius  possint  implere  per  gratiam.  Velo  facilius,  remo 
difficilius,  tamen  et  remo  itur :  jumento  facilius,  secl  tamen  pedibus 
pervenitur.  —  Julianus  vero  Pelagii  discipulus,  ut  Magistri  damna- 
tionem  declinaret,  nec  illius  tamen  hsereticam  sententiam  desereret, 
asserebat  per  naturas  vires  nobis  adesse  voluntatem  boni  salutaris  : 
illius  faciendi  vim,  ac  potestatem  solum  inesse  per  Dei  gratiam  et 
auxilium.  Hinc  S.  Augustinus  lib.  2.  Ad  Bonifacium,  c  8.  loquens 
de  Juliano,  et  ejus  asseclis,  ait:  Isti  volunt  inhomine  ab-ipso  homine 
incipere  cupiditatem  boni,  ut  hujus  cozpti  meritum  etiam  perficiendi 
gratia  consequatur.  Et  lib.  4.  Contra  Julianum,  c  3.  ait:  Studium 
sanctitatis  sine  adjutorio  vultis  in  hominis  voluntate  procedere,  quod 
merito  Deus  adjuvare  debeat  non  gratis.  Massilienses  vero,  quod  S.  Pro- 
sp;n-  Epist.  ad  S.  Augustinum  appellat  Pelagianorum  reliquias:  Theo- 
logi  autem  nominant  Semipelagianos,  quod  Pelagianorum  liajresim 
aliqua  ex  parte  linierint,  in  hoc  potissimum  errore  versabantur,  quod 
assererent,  posse  hominem  absque  prreveniente  gratia  velle  credere^ 
non  tamen  credere  posse,  aut  quodlibet  aliud  bonuin  velle,  vel  facere; 
atque  hoc  naturali  credendi  affectu  gratioe  sanantis  auxilium  prome- 
reri.  —  Huic  autem  triplici  haereticie  et  ab  Ecclesia  proseripta*  sen- 
tentise  triplex  alia  similiter  ab  Ecclesia  damnata  extreme  repugnat: 
Prima  est  Lutheri,  in  assertione  articuli  6.  et  36.  Calvini  lib.  2.  ln- 
stitutionum,  cap.  3.  et  aliorum,  quos'  refert  Bellarminus  lib.  5\  De- 
gratia,  ef  libero  artntrio,  c  4.  arfirmantiuin  hominem  in  statu  natura' 
lapsae,  nequidem  cum  Dei  gratia  et  auxilio  speciali  posse  aliquid  boni 
agere,  et  quantumvis  sanctum  et  justum  posse  quidquam  operari, 
quod  peccatum  non  sit;  quod  tamen,  inquiunt,  non  imputatur  tide- 
libus  in  Christum    credentibus.    Secunda  est  Joannis    llus,  cujus  ex 


DE    NECESSITATE    GRATI^E   AD    BONUM  AGENDUM.  71 

variis  erroribus  in  Concilio  Constantiensi  rolatis  et  damnatis,  unus 
hic  erat,  quod  assereret  nullum  brnum  opus  fieri  posse  absque  gTatia 
sanctificante.  ac  proinde  omnia  peccatoris  opera  esse  peccata.  Tertia 
tandem  fuit  Michaelis  Jlaji,  qui  inter  varias  propositiones.  quas  in 
prselndiis  a  tribus  summis  Pontiflcibus  damnatas  expressimus,  hanc 
habet  num.  25.  Omnia  opera  infidelium  suntpeccata,  et  Phdosophoruni 
virtutes  sunt  vitia:  ac  subinde  censet  rid<  i  gratiam  ita  esse  necessa- 
riam,  ut  nullum  prorsus  morale  bonum  fieri  possit  ab  infidelibus. 

Ut  igitur  his  omnibus  erroneis  sententiis  extreme  pugnantibus  Ca- 
tholica  veritate  et  doctrina  occurramus.  quoniam  maxime  de  triplici 
gratia.  actuali,  habituali,  et  fidei  movetur  disceptatio,  hinc  quinque 
snnt  hoc  in  Articulo  statnenda:  Primo,  utrum  gratia  actualis  absolute 
sit  necessaria  ad  bonum  supernaturale  conducens  ad  salutem  prome- 
rendam.  Secundo,  utrum  gratia  sanctificans  sit  necessaria  ad  quodlibet 
opus  moraliter  bonum.  Tertio,  utrum  gratia  fidei  sit  ad  idem  opus 
prserequisita.  Quarto,  qnsenam  gratia  desideretur  ad  amorem  Dei,  ut 
Auctoris  natunr.  Quinto  deniquo.  qnse  sit  gratia  necessaria  ad  servanda 
Dei  prsecepta. 

QILESTIO   PRIMA. 

UTRUM  HOMO  POSSIT  SINE  ULLA  GRATIA  VELLE 
ET  OPERARI  BONUM  SUPERXATURALIS  ORDINIS. 

Notandum  1.  Nomine  gratiae  nihil  aliud  hic  significari,  quam  gra- 
tiam  actnalem,  seu  illudactuale  subsidium  et  auxilium,  quo  excitatur, 
juvatur,  ac  promovetur  homo  ad  elicieuda  aMqua  opera  conducentia 
ad  vitain  aeternam  assequendam.  Nee  enim  prsesens  movetur  difficultas 
de  gratia  sanctificante:  certum  enim  est  eam  non  esse  necessariam  ad. 
omne  opus  supornaturale  conducens  ad  salutem :  siquidem  absque  ea 
possunnis  volle  et  operari  n.ulta  opera  supernaturalis  ordinis,  et  ad 
salutem  conducentia:  talia  quippe  sunt  omnia  opera,  quibus  pecca- 
-  disponuntur  ad  ipsammet  gratiam  sanctificantem,  de  quibus  agit 
Conc.  Trident.  sess.  6.  cap.  6.  ut  suntmaxime  actus  fidei,  spei.  timoris 
divini,  dum  /><-ecatores  sese  intelligentes,  a  ti'iri,><?  justitice  timore,  quo 
utiiiter  concutiuntur,  ad  considerandam  Dd  misericordiam  se  conver- 
tendo,  in  spem  eriguntur,  fidentes  Deum  sibi  propter  Christum  propi- 
tium  fore,  illumque  tamquam  omnis  justitiai  fontem  dilufere  incipiunt : 

propterea  moventur  adversus  peccata  per  odium  aliquod,  et  detesta- 
Uonem,  etc.  Qui  profecto  omnes  actus  conducunt  ad  justificationeni, 
i-t  proinde  ad  salutem  seternam,  nec  consequenter  ad  eos  pra-requi- 
ritur  gratia  justificans,  ad  quain  sunt  dispositionos  et  praiparationes. 

Notandum  2.  Quod  otsi  felicitas  aeterna  sit  bonis  operibus  ab  adnltis 
promorenda,  ut  constat  innuineris  Scriptura;  toxtibus.  quibus  illa  ro- 
promittitur  concedenda.  vol  per  modum  mercedis  dobita?  operariis 
probe  ac  ridolitor  laboraniibus  :  vel  titulo  coronoz  pugnantibus  ao  vin- 
eentibus  repositae,  vel  denique  por  modum  hcerediiaiis  I  ei  liliis  ado- 
ptivis  prseparatse;  nam,  inqnit  Apostolns  Rom.  8.  Si  filii,  et  ha 
httredes  quidem  Dd,  cohasredes  autem  Christi;  nihilominns,  ut  recte 
docet  S.  Angustinus,  illa  aeterna  felicitas  ab  eodem  Apostolo  appel- 
latur  gratia;  quia  inqnit  idem  lib.  3.  Di  gratia  et  lib\ 


72  DE    NECESSITATE    GRATI/E   AD    BONUiM    AGENDUM. 

Si  vita  nostra  nikil  aliud  est,  quam  Dei  gratia,  sine  dubio  et  vita 
adema,  qiuz  bonoz  vitai  redditur,  I)<ji  gratia  est:  et  ipsa  enim  gratis 
datur,  quia  gratis  <l<da  est  itli,  cui  datur.  Sed  illa  cui  datur  tantum- 
modo  gratia  est,  ho&c  autem,  qure  ilti  datur,  quoniam  prozmium  ejus 
est,  </ratia  est  pro  gratia  tamquam  merces  pro  justitia.  Quam  utique 
vcritatcm  retexens,  ait:  Utrum  autem  legerimusin  Scripturis  sanctis 
gratia  pro  gratia  forsitan  quceritis:  sed  habetis  Evangelium  secundum 
Joannem  tanta  luce  clarissimum,-  ubi  Joannes  Baptista  de  Domino 
Christo  dicit:  nos  omnes  ex  plenitudine  aceipimus,  et  gratiam  pro 
gratia.  Ex  ejus  itaque  plenitudine  accepimus  pro  modulo  nostro  tam- 
quam  particulas  nostras,  ut  bene  vivamus;  sicut  Deus  partitus  est 
mensuram  fidei,  quia  unusquisque  proprium  donum  habet  a  Deo ; 
alius  sic,  alius  autem  sic,  et  ipsa  est  graUa:  sed  insuper  accipimus  et 
gratiam  pro  gratia,  quando  nobis  vita  ceterna  reddetur,  de  qua  dixit 
Aposto/us :  gTAtia  autem  Dei  vita  seterna  in  Christo  Jesu  Domino  no- 
stro;  cum  prius  dixiss<jt:  stipendium  peecati  mors.  Merito  enim  sti- 
pendium,  quia  militice  diabolicce  viortis  oiternce  debitum  redditur.  Ut>i 
cum  posset  dicere,  <jt  recte  dicere :  stipendium  autem  justitice  vita  ceterna, 
maluit  dicere:  gratia  autem  Dei  vita  seterna,  ut  hinc  intelligeremus 
non  pro  meritis  nostris  Deum  nos  ad  aiternam  vitam,  sed  pro  sua  mi- 
seratione  perducere.  Ex  quibus  facile  erit  eolligere,  eam  felicitatem 
nonnisi  auxilio  ac  benefieio  gTatiae  esse  promerendam. 

Notandum  '">.  Quod,  etsi  nobis  ingenitus  sit  ad  felicitatem  appe- 
titus,  proindeque  certum  sit  illam  posse  obtineri ;  Neque  enim  (inquit 
S.  Augustinus  lib.  4.  Contra  Juliauum,  cap.  o.)  naturali  instinctuim- 
mortales  et  }></ati  esse  retlemus,  nisi  csse  />ossemus ;  non  tamen  ad 
seternam  beatitudinem  nos  provocat,  nec  stimulat  ille  naturalis  appe- 
titus  saltein  elicitus,  quo  ferimur  in  bonum  propositum,  nisi  illa  re- 
veletur  ;  utpote  cum  nec  ingenito,  nec  propriis  viribus  comparato  lu- 
mine  talis  felicitas  appareat :  etenim,  inquit  Apostolus,  nec  oculus 
vidit,  nec  auris  audivit,  neque  in  cor  hominis  ascendit,  quod  prwpa- 
ravit  Drus  diUt/eutibus  sc.  Subindeque  necessum  est,  ut  per  aliquod 
supernaturale  lumen  revelationis,  aut  illustrationis  hsec  beata  felicitas 
innotescat.  Quod  autem  hsec  externa  et  nuda  revelatio  non  sufficiat, 
sed  ultra  desideretur  auxilium  aliquod  supernaturale  et  divinum,  quo 
possit  comparari,  hic  est  determinandum  adversus  tam  Pelagianos, 
quam  Semipelagianos. 

Conclusio  prima.  —  Nox  potest  homo  proprii^  viribus, 

ET  SINE  AUXILIO  8UPERNATURALI,  VELLK  AUT  1'ERFK'ERE  ULLUM  BO- 
XU.M    OPUS,    QUOD    AD    JETBRNAM    sai.i  TBM    COXFERAT.    HseC   est  de   fide 

contra  Pelagianos. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra.  iis  videlicet  omnibus  locis, 
quibus  utitur  S.  Augustinus  ad  convellendum  erroneum  Pclagianorum 
dogma.  Primo  quidem  cx  Veteri  Testamento,  maxime  vero  ex  Psal.  24. 
Octdi  mei  semper  ad  Dominum,  quoniam  i/>sc  evellet  de  laqueo  pedes 
meos.  Et  Psal.  2'.».  Iu  voluntate  tua  juctstitisti  decori  meo  virtutem. 
Kt  Psal.  36.  A  Doiuiuo  gressus  hominis  dirigentur.  Et  Psal.  126.  Xisi 
Domiuus  cedificaverit  domurn^  '"  vanum  laboraveru)\t  qui  cedificant 
eam.  Et  Sap.  *.  Sdvi,  quoniam  non  possum  esse  continens,  nisi  Deus 


DE    NECESSITATE-GRATI/fi   AD    BONUM  AGENDUM.  73 

dct,  etc.  —  Apertius  autem  et  clarius  hgec  veritas  innotescit  ex  Novo 
Testamento  innumeris  propemodum  oraculis.  prsesertim  vero  ex  his 
verbis  Joan.  6.  Nemo  potest  venire  ad  me.  nisi  Pater,  qui  misit  me, 
traxerit  eum.  Et,  Nemo  potest  mnire  acl  me,  nisi  fuerit  ei  datum  a 
Patre  meo.  Quem  utrumque  textuin  sic  expendit  S.  Augustinus  lib.  1. 
ad  Bonifacium,  cap.  19.  Utrum  jam  volenti  credere  pro  meritis  bonce 
voluntatis  hoc  datur,  an  potius  ut  credat  ipsa  voluntas,  sicut  Sauli 
desuper  excitatur,  etiamsi  tam  aversus  sit  a  fide,  ut  credentes  etiam 
persequatur . . .  ut  quid  enim  nobis  Dominus  prcecep/t.  utoremus  pro 
qui  i/os  persequunturt  Numquid  hoc  oramus.  ut  eis  pro  bona  eorum 
rotuntate  gratia  Dei  retribuatur,  ac  non  poUus,  ut  mata  in  bonum 
eorum  voluntas  mutetur#  —  Item  Joan»  15.  Sine  me  nihil  potestis  fa- 
.  Quam  utique  sententiam  sic  ponderat  S.  Augustinus,  Serm.  13. 
Dc  Verbis  Apost.  cap.  12.  Magister  verus,  cjui  neminem  palpat,  ne- 
minem  fallit,  verax  Doctor,  jdemque  satvator,  ad  quem  nos  duxit  mo- 
lestissimus  Pedagogus  cum  de  bonis  operSms,  idest,  de  sarmentorum 
et  palmitum  fructibus  loqueretur;  non  ait,  sine  me  facere  quidem  po- 
testis  quid,  sed  facilius  perme:  non  ait  fructum  vestrum  sine  me  po- 
testis  quidem  facere,  sed  uberixrrem  per  me ■:  wm  koc  dixit,  legite,  quid 
dixerit...:  sim  me  n/hil  potestis  facere. — Item  ad  Philip.  13.  Deus 
enim  est,  qui  operatur  vn  vobis  velle,  etperficere.  Addit  S.  Augustinus 
lib.  Dc  Gratia  Christi,  cap.  5.  1>Z  sicut  in  aliis,  et  maxime  Grcecis 
Codicibus  legitur,  et  velle,  et  operari.  Videte  si  non  Apostolus  gratice 
Dei  futuros  adversarios  sancto  Spiribu  tanto  ante  prcevidit,  et  hcec  duo, 
et  velle,  et  operaii,  quce  iste  Pelagius»  ita  nostra  esse  votuit,  tamquam 
divinee  gratice  non  adjuvetur  auxUio,  Deum  in  nobis  dicit  operari. 
Missos  iacio  innuineros  alios  sacrae  Scripturae  textus,  quos  uberrime 
passim  colligit  sanctus  Augustinus,  quibusve  Pelagianum  errorem  re- 
scindit. 

Probatur  secundo,  auctoritate  aut  decretis  Conciliorum  omnium, 
in  quibus  proscripta  ac  damnata  fuit  Pelagiana  hseresis.  Primum 
quidem  ex  Coneilio  Diospolitano,  in  quo,  ut  dictum  est  in  primo  vo- 
lumine.  damnati  sunt  duodecim  articuli  a  Pelagio,  ejusque  asseclis 
disseminati,  quorum  hic  scptimus  erat,  gratiam  Dci  absque  adjutorio 
non  ad  singulos  actus  dari,  sed  de  t/bero  arbitr/o  esse,  vel  in  lege,  atque 
doctriua.  Similiter  in  Concilio  Milevitano,  seu  Carthaginensi  cap.  I. 
statuitur.  utrumque  Dei  donum  est,  et  scirc  quid  facere  debeamus,  et 
diligere,  ut  faciamus.  Insuper  ex  Concilio  Arausicano  2.  Can.  7.  Si 
cju/s  pcr  naturce  vigorem  bonum  aliquod,  quod  ad  salutem  pertinet 
vitct  esternoz,  cogitare  aut  eligere  posse  sine  salutari  praidicatione,  con- 
sent/ri  posse  confirmat  absque  iUuminatione  Spiritus  sancti,  qui  dat 
omnibus  suavitatem  in  consentiendo,  et  credendo  veritaM^  faUitur  hce- 
rctici  spiritu.  Et  Can.  9.  Divini  est  niuneris  eum  recte  cogitamus,  et 
pedes  i/ostros  (i  falsitate  et  injustitia  abstinemus;  quoties  enim  bona 
agimus,  Deusin  nobis,  atque  nobiscum,  utoperemur,  operatur.  Dernum 
ex  Concilio  Tridcntino  Sess.  6.  Can.  3.  statuitur:  S>  quis  dixerit  sine 
prceveniente  Spiritus  sancti  operatione,  atque  ejus  adjutorio  hominem 
crcdcn  .  sperare,  diligere,  aut  pcenitere  posse  sicut  oportet,  ut  ei  jnsti- 
ficationis  gratia  conferatur,  anathema  sit. 

Probatur  tertio.  ex  SS.  Patribus.  praesertim  ex  sancto  Augustino 


74     DE  NECESSITATE  GRATLE  AD  BONUM  AGENDUM. 

omnibus  illis  libris,  quos  adversus  Pelagianos  edidit;  ex  quibus  unatn 
aut  alteram  sententiam  hic  adscribendam  censeo.  Prima  petitur  ex 
lib.  2.  De  Xuptiis  et  concupiscentia,  cap.  3.  Si  quis,  inquit,  ad  co- 
lendum  recte  Deum  sine  ipsius  adjutorio  dicit  esse  in  omnibus  homi- 
nibus  liberum  arbitrium,  Celestianus  et  Pelegianus  esse  videtur.  Se- 
cunda  depromitur  ex  libro  De  Natura  et  gratia,  cap.  4.  Si,  inquit, 
possibilitas  naturalis  per  liberum  arbitrium,  et  ad  cognoscendum  quo- 
modo  vivere  debeat,  et  ad  bene  vivendum  sibi  sufjicit  trgo  Christus  yratis 
mortuus  est;  ergo  evacuatum  est  scandalum  crucis,  etc.  Quam  utique 
catholicam  et  orthodoxam  S.  Augustini  doctrinam  amplexa  est  uni- 
versa  Ecclesia,  qure  Pelagianorum  dogma  tamquam  hsereticum  sub 
anathemate  proscripsit.  « 

Probatur  denique  ratione:  Nulla  facultas  potest  tendere  ultra  pro- 
prias  vires,  nisi  per  formam  aliquam  superadditam  vegetetur  ae  cor- 
roboretur:  atqui  omnis  actus  tendens  in  vitam  aeternam  est  ultra  vires 
et  proprietatem  naturalem  intellectus  et  voluntatis  creafre ;  est  enim 
motus  in  finem  supernaturalem :  ergo  non  potest  actus  ullus  ulteru- 
trius  facultatis  tendens  in  vitam  seternam  fieri  ab  homine,  nisi  per 
tormam  superadditam,  quse  sit  ordinis  supernaturalis,  qu?eque  homi- 
nem  ad  eumdem  statum  supernaturalem  sublevet  et  evehat.  Deinde, 
eadem  ratione,  proportione  servata,  formari  et  operari  debet  Christianus 
in  ordine  ad  vitam  seternam,  qua  formatus  et  operatus  est  Christus : 
sed  Cliristus  Dominus  formatus  est  per  Spiritum  sanctum :  quod  enim 
in  Virgine  natum  est  de  Spiritu  sancto  est ;  omnesque  suos  actus  non- 
nisi  ex  principio  supernaturali  et  divino  edidit;  puta  ex  personalitate 
Verbi,  et  intellectu  divina  sapientia  informato,  voluntate  omnibus  gratias 
charismatibus  illustrata:  debet  igitur  itidem  operari  homo  Christianus 
(in  iis  maxime,  qure  ad  salutem  spectant)  ex  principio  supernaturali. 
Quam  utique  rationem  sic  eleganter  confirmat  et  expendit  S.  Fulgen- 
tius,  libro  De  Incarnatione  et  Gratia  Christi,  cap.  20.  Forma  enim, 
quce  prozcessit  in  carne  Christi,  quam  iu  nostra  fide  spirituaUter  agnxh 
scamus :  nam  Christus  Filius  Dei  secundum  camem  de  Spiritu  sancto 
factus  ac  naius  est...  Sic  ergo  in  hominis  corde,  nec  <-<>n<ij)i  fides  po- 
terit,  nec  augeri,  nisi  eam  Spiritus  sanctus  infundat  et  nutriat;  ex 
e.odem  namque  Spiritu  renati  sumus,  ex  quo  natus  est  Christus,  etc.  — 
Denique,  debet  esse  proportio  quasdam  inter  principium,  mediuni.  ct 
finem  consequendum :  sed  aeterna  felicitas  longe  naturae  vires  ex- 
cedit,  cum  nec  veniat  in  mentem  nisi  divinitus  reveletur,  nec  com- 
parari  possit,  nisi  mens  coelitus  sublimetur:  ergo  ad  eam  obtinendam 
necessum  est,  ut  sit  aliqua  proportio  inter  animam  et  ipsam  beatitu- 
dinem :  sed  nulla  prorsus  potest  esse  nisi  per  gratiae  beneficium,  quo 
videlicet  humana  mens  ad  statum  supematuralem  sublimatur:  ergo 
haec  absolute  necessaria  est  ad  salutem  consequendam. 

Objiciebant  1.  Pelagiani  exemplum  Centurionis  Cornelii,  qni 
Act.  10.  dicitur  fuisse  religiosus,  ac  timens  Deum  cum  omni  domo 
sua,  fadens  eleemosynas  multas  plebi,  et  deprecans  Deum  semper; 
quocirca  meruit  in  visu  et  raptu  videre  Angelum  Dei  introcuntem, 
et  dicentem:  Orationes  tuoz  ascenderunt  in  memoriam  in  conspectu 
Domini,  etc.  Unde  hinc  argumentabantur :  religio,  timor  Dei,  eleemo- 
synae,  et  orationes  Cornelii  acceptai  fuemnt  Deo,  proindeque  ad  illius 


DE    NECESSITATE    GRATLE   AD    BONUM    AGENDUM.  75 

salutem  contulerunt  aliquid :  atqui  tuuc  uoudum  Cornelius  fidelis  erat ; 
proindeque  diviua  gratia  nondum  adjutus:  didicit  eniin  Cornelius  fi- 
dem  a  Petro,  ut  testatur  sanctus  Augustinus.  lib.  1.  De  Baptismo, 
cap.  8:  sed  cum  locutus  est  ei  Angelus  noudum  a  Petro  fide  ac  my- 
steriis  imbutus  fuerat,  ut  constat  ex  illa  historia :  ergo  absque  fide 
gratus  erat  Deo :  igitur  potest  aliquis  bonum  opus  aliquod  facere  ad 
vitam  seteraam  conducens  absque  speciali  gratia?  Dei  beneficio,  cujus 
primarius  eftectus  est  fides.  —  Nego  minorem;  nam  etsi  Cornelius 
nondum  explicite  credidisset  Christo  Domino,  nec  mysteriis  fidei  im- 
butus  fuisset  a  S.  Petro,  nou  tamen  omni  fide  carebat.  ut  testatur 
S.  August.,  lib.  De  Prcedest.  Sanctorum,  c.  7.  ubi  ait:  Quod  de  Cor- 
nelio  dici  potest,  cujus  acceptce  sunt  eleemosynas,  et  exauditce  orationes 
antequam  credidisset  in  Christum:  nectamen  sine  gliqua  fide  donabat, 
et  orabat ;  nam  quomodo  invocabat,  in  quem  non  credideratf  Sed  si 
posset  sine  fide  Christi  esse  salvus,  non  ad  eum  ozdificandum  mitte- 
retur  architectus  Apostolus  Petrus.  Unde  concludit:  Quicquid  igitur, 
et  antequam  in  Christum  crederet,  et  cum  credidisset,  bene  operatus  est 
Cornelius,  totum  Deo  dandum  est,  ne  fortequis  extollatur.  Unde  quando 
S.  Augustinus,  loco  in  objectione  laudato.  dicit  Centurionem  a  Petro 
fidem  Christi  didicisse,  intelligendus  est  de  fide  explicita  et  perfecta  per 
Christum :  quando  vero  verbis  mox  laudatis  ait  illum  non  sine  aliqua 
fide  douasse  et  orasse.  loquitur  de  fide  inchoata,  qure  tendit  in  Deum. 
qualis  fuisse  videtur  in  primis  Gentilibus;  porro  h?ec  fides  implicita 
dicitur,  quia  qui  credunt  in  Deum  parati  sunt  etiam  eredere  in 
Christum.  quando  ipsis  revelabitur. 

Objicibbant  2.  Opus  quo  pmeparamur  ad  gratiam  sanotificantem. 
et  vitam  aeteraam  eonsequendam  est  opus  supernaturale:  sed  ejus- 
modi  opus  est  a  nobis,  non  autem  a  solo  Deo  specialiter  concurrente 
per  gratiam.  Probatur  ex  variis  Scripturae  textibus,  nam  Proverb.  l*x 
legimus:  Hominis  est  animam  praparare,  et  Domint  gubemare  lin- 
c/uam.  Zacharire.  1.  ConverUmini  ad  me,  et  ego  convertar  ad  vos. 
Matth..  19.  Si  cis  ad  citam  ingredi,  serca  mandata.  Igitur  opus  istud. 
quo  prseparamur  ad  salutem  aeternam  consequendam ,  et  ad  inti- 
mam  uuionem  cum  Deo,  quae  fit  per  gratiam  sanetificantem,  est  a 
nobis  ac  propriis  viribus  elicitum.  —  Nego  minorem,  et  ad  singulas 
partes  illius  probationis  respondeo:  ad  primam  quidem,  hominis  re- 
vera  esse,  ut  animam  suam  pneparet,  quia  Deus  neminem  ad  se  vocat. 
nisi  volentem:  at  haec  prseparatio  fieri  nequit  sine  speciali  adjutorio 
Dei;  enimvero  nou  potest  homo  animam  suam  praeparare  sine  bona 
cogitatione.  qu;e  nonnisi  a  Deo  donatur:  non  enim  sumus  sufficientes 
cogitare  aliquid  ex  nobis,  quasi  ex  uobis,  sed  sufficientia  nostra  ex 
Deo  est,  inquit  Apostolus  2.  ad  Corinth.  3.  —  Ad  secundam  dico, 
hominis  quidem  esse,  ut  se  convertat  ad  Dominum:  sed  id  sine  au- 
xilio  Dei  prsevenientis  et  ad  conversionem  stimulantis  fieri  nou  po- 
test;  unde  quemadmodum  Zachariae  1.  dicitur:  Convertimini  ad  me, 
ti  ego  convertar  ad  vos:  ita  etiam  Threnorum  .">.  legitur:  Converti 
Domine  ad  te,  et  convertemur.  Unde.  inquk  Concilium  Trident.  sess.  6. 
cap.  5.  In  sacris  Litteris  cum  dicitur:  convertimini  ad  me,  et  ego  con- 
vertar  ad  vos,  libertatis  nostra  admonemur.    Cum  respona\  Oon- 

verte  nos,  Domine,  adte,  et  convertemur,  Dei  nos  prceveniri  gratia 


76.  DE    NECESSITATE    GRATI^l   AD    BONUM   AGENDUM. 

fitemur.  —  Ad  tertiam  auctoritatem  dico,  mandatoruin  observationem 
peudere  quidem  a  nostra  voluntate.  sed  non  sine  praesidio  gratire  di- 
vinae;  quippe  Deus  est,  qui  operatur  in  ndbis  velle,  etperficere,  inquit 
Apostolus  ad  Philipp.  2. 

Objiciebant  3.  Si  bonum  opus  conducens  ad  salutem  penderet  a 
gratia  Dei,  Deus  diceretur  personarum  acceptor,  quia  daret  uni  gra- 
tiam  potius,  quam  alteri.  Deinde  gratia  illa  esset  quid  tortuitum  et 
casuale.  quia  coulerretur  nihil  tale  merenti;  imo  etiam  saepe  repu- 
gnanti  ae  reluctanti :  sed  consequentiae  ilhe  prorsus  absurdae  sunt : 
ergo.  etc.  —  Nego  sequelam  mejoris :  tunc  enim  solum  committitur 
personarum  acceptio,  cum  debitum  intercedit;  ita  quod  uni  confe- 
ratur  quod  alteri  debetur;  vel  uni  detur  id  quod  debetur,  alteri 
-vero  denegatur:  non  autem.  quando  ille,  qui  nihil  debet,  libera- 
liter  et  gratuito  aliquid  erogat  uni.  quod  alteri  similiter  non  lar- 
gitur.  Ad  secundum  dico,  quod  etsi  gratia  conferatur  nihil  merenti 
et  saepe  reluctanti,  non  tamen  dici  debet  esse  quid  fortuituin  aut 
casuale,  sed  donum  gratuitum  omnino  collatum  a  sapiente  rerum 
Administratore,  qui  summa  cum  prudentia  sua  dona  distribuit  sin- 
gulis,  prout  vult. 

Objicibbant  4.  Xon  est  liberum  arbitrium  si  Dei  indigeat  auxilio: 
sed  est  liberum  arbitrium :  ergo  Dei  non  eget  auxilio  ad  ea  prae- 
standa,  quse  necessaria  sunt  ad  salutem.  —  Nego  majorem:  gratia 
enim,  quantumvis  efficax,  liberum  arbitrium  non  destruit,  sed  astruit, 
ut  constabit  infra,  ubi  humanae  libertatis  cum  divina  gratia  summam 
concordiam  demonstrabimus :  unde  sanctus  Augustinus,  lib.  2.  De  Xu- 
ptiis  et  ('onciipiscentia,  cap.  3.  ut  amoveret  a  se  sannam  et  injuriam 
qua  afficiebat  eum  Julianus,  ipsum  Manichseum  appellans,  quod  di- 
xisse  crederet.  -SV  quis,  aut  in  hominibus  arbitrium.  aut  Deum  esse 
nascentium  conditorem  di.rerit  Celestianus  et  Pelagianus  vocatur ; 
postque  subdit  Julianus  :  Ne  igiiur  vocentur  hceretiei,  fiuut  Manichcei: 
e_t  dum  falsam  verentnr  infamiam,  verum  crimen  incurrunt :  instar 
ferarum,  quce  clrcumdantur  pennis,  ut  eogantur  in  retia:  ut,  inquam, 
hanc  a  se  injuriam  amoveret,  ait:  Xon  itaque  sicut  te  ubique  alios 
faUens  loqueris,  Si  quis  iu  hominibus,  aut  liberum  arbitrium,  aut 
Deum  esse  nascentium  conditorem  dixerit  Celestianus,  et  Pelagianus 
vocatur.  Ista  quippe  Catholica  hdes  non  dicit,  sed  dicit:  Si  quis  ad 
colendum  recte  Deum.  sine  ipsius  adjutorio  dicit  esse  in  hominibus  li- 
berum  arbitrium:  et  quisquis  ita  dicit  Deum  nascentium  Conditorem, 
ut  parvulorum  neget  a potestgtte  diaboli  Redemptorem:  ipse  (elestiauus, 
et  Pelagianus  vocatur.  Liberum  itaque  esse  in  homimbus  arbitrium,  et 
Deum  esse.nascenlium  conditorem  utique  dicimus,  non  hinc  estis  Ce- 
lestiani,  et  Pelagiani:  Wberum  autem  quemquam  esse  ad  agendumbo- 
num  sine  adjutorio  Dei,  et  uoj?  erui  parvulos  a  potestate  tenebrarum, 
et  sic  transferri  in  regnum  Dei.  hoc  vos  dicitis:  hinc  estis  Celeatiani,  et 
PeHagiani.  Alias  similes  Pelagiani  objectiones  obtrudebant,  quas  omnes 
fuse  diluit  S.  Augustinus,  et  earum  aliquas  reieret  et  retellet 

Conclusio  secunda.  —  Non  potbst  homo  habbbe  h.lum 

APPBCTUM    BONUM    BUPBBNATUBALBM,    BBl     PIDEl    INITIUM,    AB8QUB  DI- 

vix.v    '.K.vii.i     BBNEFICIO.    Haec  est  contra  Seinipelagianos.   e; 


DE   NECESSITATE    GRATL*!   AD    BONUM    AGENDUM.  TT 

Probatur  iliis  omnibus  Scripturae  textibus,  quibus  in  priori  Quae- 
stione  deelaravimus  fidem  esse  donum  Dei  et  gratiam  proprie  dietam, 
Illis  quippe  utitur  S.  Aiurustinus,  in  libris  De  Praidestinationc  San- 
ctorum,  ad  probandum,  quod  ipsum  fidei  initium  sit  gratiae  benefi- 
ciuni,  maxime  vero  cap.  8.  ubi  ait:  Cum  Evangelium  prcedieatur,  qui- 
dam  credunt,  quidam  non  credunt;  Sed  qui  credunt  prozdicatore  fo- 
rinsecus  intonante,  intus  a  Patre  audiunt,  atque  discunt;  qui  autem 
non  credunt,  f<:>ris  audiunt,  intus  non  audiunt,  neque  discunt:  hoc 
est,  illis  datur,  ut  credant,  illis  non  datur ;  quia  nemo,  inquit,  venit 
ad  me,  nisi  Pater,  qui  misit  me,  traxerit  eum...  Ergo  trahi  a  Patre 
ad  Christum,  et  audire  ac  discere  a  Patre,  ut  veniat  ad  Christumr 
nihil  aliud  est,  <piam  donum  accipere  a  Patrc  quo  credat  in  Chri- 
stum:  ne<pie  enim  audientes  Eranyelium  a  rum  audientibus,  scd  cre- 
dentes  a  non  credentibus  discernebat,  qui  dicebat:  Nemo  venit  ad  me, 
nisi  fuerit  ei  datum  a  Patre  meo;  Eides  igitur,  et  inchoata,  et  per- 
fecta  donum  Dei  <-st;  et  hoc  donum  quibusdam  dari,  quibusdam  non 
dari  omnino  non  dubitet,  qui  non  vult  manifestissimis  sacris  Scri- 
pturis  repugnare.  Inde  capite  2.  dicit,  quod  sententia,  qua?  asserit 
initium  ridei  non  ess;1  a  Deo,  hominem  cum  Deo  componit,  ut  partem 
fidei  sibi  vindicet,  partem  vero  Deo  relinquat:  et  quod  est  elatius, 
primam  tollit  ipse,  sequentem  Deo  cedit.  Si  non  pertinet,  inquit,  ad 
Dei  gratiam,  quod  credere  ceepimus,  sed  illud  potius,  qyuod  propter  hoc 
probis  additur,  ut plenius,  perfectiusque  credamus:  acperhoc,  initium 
fidei  nostroe,  }>ri<>r<s  damus  Deo,  ut  retribuatur  nobis,  et  supplementum 
ejus...  Quisquis  igitur  hanc  damnabilem  vult  ex  omni  parte  vitare  sen- 
tentiam,  veraciter  intelligat  dictum,  <pio<I  Apostolus  ait:  \~obis  donatum 
est  ]>r<>  Christo,  non  solum  ut  cr<j</ofis  in  eum,  verum  etiam  utpatia- 
minipro  eo.  Utrumque  enim  ostendit  Dei  donum,  quia  utrumque  dixit 
esse  donatam.  Xec  ait  ut  plenius  et  perfectius  credatis  in  eum,  sed  ut 
credatis  in  eum  :  nec  seij>sum  misericordiam  consecutum  dixit,  ut  p- 
delior,  sed  uf  fidelis  <sset,  quia  sci<-b<<t  non  se  initium  ftdei  suce  }>ti<>- 
rem  de</isse  De<>.  et  retributum  sibi  ab  illo  ejus  augmentum,  sed  ab  eo 
se  factum  fidelem  a  quo  et  Apostolus  factus  est. 

Probatur  secundo,  ex  Concilio  Arausicano  Canone  5.  Si  quis  ut 
augmentum,  ita  etiam  initium  fi<I<i.  ipsumque  credulitatis  affectum, 
quo  in  eum  credimus,  qui  justificat  impium.  et  ad  generationem  ba- 
ptismatis  pervenimus,  >n>i/  per  gratiai  donum,  idest  per  inspirationem 
Spiritus  san<-/i  corrigenUs  voluntatem  nostram  ab  infidelitate  ad  fidem, 
ab  impietate  ad  pietatem;  sed  naturaliter  nobis  inesse  dicit,  Apostolicis 
dogmatibus  adversarius  approbatur  beato  Apostolo  Petro  dicente:  Q 
qui  <■<>  }>if  in  vobis  opus  bonum,  ips>  perficiet  in  diem  Domini  nostri 
Jesu  Christi. 

Suadet  et  idipsum  etiam  ratio ;  nam  actus,  quo  voluntas  movet 
efficaciter  intellectuin  ad  assentiendum  rebus  fidei,  est  supernaturalis : 
ergo  non  potest  haberi  naturaliter.  Consequentia  patet;  antecedens 
probatur:  actns  credendi  est  effectus  a  voluntate  imperatus :  illa  eniin 
movet  intellectum  <>ihcacit<jr  ad  assentiendum  veritati  revelata».  Simi- 
Uter  objectum  illius  est:  siquidem  voluntas  amat  honestatem  etboni- 
tateni.  quae  reperitur  in  tali  ac.tu:  atqui  ex  supernatnralitate  effectus 
et  objecti    colligitnr  supernaturalitas   actus,  qui  debet  circa  illa  ver- 


78  DE    NECESSITATE    GRATI,E    AD    BONUM   AGENDUM. 

sari;  necessaria  est  enim  proportio  inter  actum  et  objectum:  ergo 
actus  voluntatis,  quo  homo  inducitur  ad  credendum,  est  supernatu- 
ralis,  atque  adeo  elici  non  potest  absque  auxilio  gratiae. 

Objicit  1.  Cassianus  pro  Semipelagianis:  Zachaeus,  et  Latro  suis 
desideriis  ac  votis  Dei  gratiam  prsevenerunt  et  impetrarunt.  Zachseus 
enim  Luc.  19.  cum  qusereret  videre  Jesum,  quis  esset,  meruit  ab  eo 
audire:  Zachcee  fesUnans  descende,  quia  hodie  in  domo  tua  oportet  me 
manere:  Latro  vero  Lucse  25.  cum  Christo  dixisset:  Domine,  memento 
mci  cum  veneris  in  regnum  tuum,  audire  meruit:  Hodie  mecum  eris 
in  Paradiso.  Ergo  potest  quis  naturaliter  desiderare  gratiam  Christi, 
eamque  impetrare,  ac  proinde  bonum  aliquod  facere,  aut  saltem  velle, 
quod  pertineat  ad  salutem.  —  Nego  antecedens;  Zachseus  enim  et 
Latro  gratia  Dei  prseventi  sunt,  ait  S.  Prosper  adversus  Collatorem 
cap.  15;  qui  enim  illuxit  in  corde  Publicani,  Matthaei,  et  Pauli  tunc 
Ecclesiam  persequentis,  ipse  et  in  corde  Zachsei,  et  in  corde  crucifixi 
Latronis  cum  Domino  illuxit:  nisi  Domini  vox  forte  otiosa  fuit  cum 
ZachaBum,  qui  quserebat  videre  eum  quis  esset,  compellere  dignatus 
est  Dominus:  Zachcee  festinans  descende,  quia  hodie  in  domo  tua 
oportet  me  manere,  et  non  prseparavit  sibi  animum  cujus  elegit  hospi- 
tium.  In  Latronis  quoque  justificatione,  etiamsi  nulla  operantis  gratiae 
intelligerentur  indicia,  nonne  cum  omnibus  credentibus  etiam  ipsum 
acciperenms  attractum,  dicente  Domino:  cum  exaltatus  fuero  a  terra 
omnia  traham  ad  meipsum?  Ita  S.  Prosper. 

Objicit  2.  Cassianus  apud  S.  Prosperum  cap.  8.  Apostolus  aperte 
testatur,  Romanorum  7.  nonnumquam  per  natura^  bonum  bonarum  vo- 
luntatum  prodire  principia,  quae  tamen  nisi  a  Deo  dirigantur,  ad  con- 
summationem  virtutum  pervenire  non  possunt;  ait  enim:  Vette  adjacet 
mihi ;  perficere  autem  bonum  non  invenio:  ergo  revera  censet  nobis 
inditum  initium  fidei  a  natura  insitum.  —  Nego  consequentiam :  nam, 
inquit  ibidem  sanctus  Prosper,  dixit  quidem  beatus  Apostolus:  velle 
enim  adjacet  mihi,  perficere  autem  non  iuvenio.  Sed-  idem  dixit  2. 
Cor.  3.  Non  quod  idonei  simus  cogitare  aliquid  ex  nobis  ipsis,  se</ 
suff/cientia  nostra  ex  Deo  est ;  et  ad  Philipp.  2.  idera  dixit:  Deus  est 
enim,  qui  operatur  in  vobis,  et  velle,  et  pcrfcere  pro  bona  voluntate. 
«  Non  ergo  Apostolus  sibi  contrarius  est,  sed  cum  donatum  nobis  fuerit 
«  bonum  velle,  non  statim  invenimus  et  facere,  nisi  qu;vrentibus,  pe- 
«  tentibus,  atque  pulsantibus,  qui  dedit  desiderium  pmebet  effectuni ; 
«  vox  namque  ista  dicentis:  velle  enim  adjacet  mihi.  perficere  autem 
«  bonum  non  invenio;  vocati  est,  sub  gratia  constituti,  qui  condele- 
«  ctatur  quidem  legi  Dei  secundum  interiorem  homineni,  sed  videt 
«  aliam  legein  in  membris  suis  captivantem  se.in  lege  peccati:  et 
«  quamvis  acceperit  scientiam  recte  volendi ,  virtutem  tanien  in  se 
«  non  invenit  eoruin,  qua>  obstant  operandi ,  donec  pro  bona  volun- 
«  tate,  quam  sumpsit,  mereatur  invenire,  quid  faciat  ». 

Objicit  3.  Deus  cum  viderit  nos  ad  bonum  velle  deflectere,  oc- 
currit,  dirigir.  atque  confortat.  Ad  rocem  enim  clamoris  tui  (inquit 
[saias,  cap.  30.)  statim  ut  audierit  respondebit  tibi:  etPsal.  21».  Invoca 
Inqiiit,  in  die  tribulationis,  et  eripiam  f<\  <'t  glorificabis  me.  Ergo 
revera  homo  ex  se  potest  habere  attectnm  boni,  quod  gratiant  prseve- 
niat  et  alliciat.  —  Nego  consequentiam,  et  ad   antecedens    respondet 


DE    NECESSITATE    GRATLE   AD    BONUM   AGENDUM.  79 

sanctns  Prosper,  cap.  7.  illam  propositionem  sapere  Pelagianismum. 
«  Quis  enim,  inquit,  non  videat  quod  haec  doctrina  meritum  libero 
<-  assignet  arbitrio,  quo  pneveniatur  gratia,  quae  ei  famuletur,  red- 
«  dens  debitum,  conferens  donum?  quae  definitio  in  Episcoporum  Pa- 
«  lrestina?  Synodo  etiam  a  Pelagio  anathemate  damnata.  In  eo  enim, 
«  qui  bonum  incipit  velle«,  et  cupit  ab  iniquitate  atque  errore  disce- 
«  dere,  gratiam  Dei  hoc  ipsum  profitemur  operari,  quoniam  a  Domino 
«  gressus  hominis  diriguntur,  et  viam  ejus  volet  ». 

Objicit  4.  Christus  Dominus,  increpans  Pharisseos,  dixit  Lucae  12. 
Quid  autem  ex  vobis  ipsis,  inquit,  etiam  non  judicatis,  quod  bonum 
estt  At  hoc  non  dixisset  eis,  nisi  eos  judicio  naturali  scivisset,  quod 
requum  est  posse  discernere.  Ergo  revera  censet  homines  posse  natu- 
rali  virtute,  quod  aequum  est  nosse,  vel  facere.  —  Distinguo  minorem: 
possunt  homiues  naturali  judicio  discernere,  quod  sequum  est  sequi- 
tate  naturali,  et  morali,  concedo :  aequitate  supernaturali,  et  condu- 
cente  ad  salutem,  necnon  ad  instituendam  justitiam  christianam , 
nego.  Unde  sanctus  Prosper,  cap.  23.  huic  objectioni  respondens  ait : 
Collatorem  non  solum,  in  prsefata  objectione,  boni  voluntatem;  sed 
etiam  possibilitatem  libero  adscribere  arbitrio:  tamquam  ideo  ab  eis 
exigatur  inteUigentia,  ideo  justitia  reposcatur,  quia  possint  hcec  sin<j 
Dei  <lo)}  is  <l<-  naturce  proferre  bonis.  Quibus  significat  non  posse 
homines  judicare  naturaliter  quse  spectant  ad  salutem  instituendam, 
ae  Evangelicain  justitiam  formandam. 

Objicit  tandem  Cassianus  illa  verba  3.  Beg.,  cap.  6.  quibus  Sa- 
lomon  declarat  Deo  qualiter  David  volens  sedificare  domum  nomini 
Domini  Dei  Israel,  ab  eo  tamen  ne  votum  et  desiderium  impleret, 
prohibitus  fuit.  Unde  sic  ratiocinatur :  haec  cogitatio,  atque  iste  tra- 
ctatus  regis  David,  utrumne  bonus  ex  Deo,  an  malus,  et  ab  homine 
fuisse  dicendus  est?  Si  enim  bona,  et  ex  Deo  fuit  illa  cogitatio,  cur 
ab  eo,  a  quo  inspirata  cst  eidem,  negatur  effectus?  Si  autem  mala, 
et  ex  homine  fuit,  cur  laudatur  a  Domino?  Restat  ergo  ut  bona,  et 
ex  homine  fuisse  credatur,  in  quem  modum  etiam  nostras  quotidie 
cogitationes  possumus  judicare.  Neque  enim,  aut  soli  David  bonum 
cx  semetipso  cogitare  concessum  est,  aut  nobis  ne  quid  boni  umquam 
sapere,  aut  cogitare  possemus,  naturaliter  denegatur.  Ita  Cassianus.  — 
Respondet  sanctus  Prosper  cap.  25.  hoc  testimonio,  atque  argumento 
non  probari,  quod  piae  cogitationes  ex  solo  libero  arbitrio,  et  non  ex 
Dei  inspiratione  nascantur.  «  Non  enim  ideo  voluntas  David,  quse 
«  utique  bona  erat,  non  ex  Deo  fuisse  credenda  est,  quia  templum 
«  sibi  Dominus  non  ab  eo  sedificari,  sed  a  filio  ipsius  voluit  ».  Solet 
enim  interdum  Dominus  nolle  fieri,  quoz  tamen  hominibxs  inspirave- 
rat :  licet  enim  Dominus  Apostolis  praeceperit,  ut  doeerent  et  bapti- 
zarent  omnes  Gentes,  tamen  Actor.  16.  Vetiti  sunt  a  Spiritu  sancto 
loqui  verbum  D<  i  in  Asia.  Et  nirsus:  cum  tentarent  ire  in  Bythiniam, 
prohibiti  sint  <<  Spiritu  Jesu.  1'nde  subdit  sanctus  Prosper:  «  Num- 
«  quid  non  ex  Deo  hanc  voluntatom  habebant.  quod  etiam  istoruni 
«  optabant  ad  fidem  corda  convertere,  quos  occulto  judicio  Deus  Evan- 
«  geliuin  tunc  nolebat  audire?  Aut  quod  Ecclesia  quotidie  pro  inimicis 
«  suisorat.  idest,  pro  his,  qui  nondum  crediderunt,  numquid  non  ex 
«  Spiritu  Dei  facit?  Quis  hoc  dixerit.  nisi  qui  hoc  non  facit,  aut  qui 


80  DE    NECESSITATE    GRATI^l   AD    BONUM    AGENDUM. 

«  putat  fidem  non  esse  donum  Dei?  Et  tamen  quod  pro  omnibus  pe- 
«  titur,  non  pro  omnibus  obtinetur:  nec  est  iniquitas  apud  Deum. 
«  qui  ssepe  postulata  non  tribuit,  quse  postulare  donavit  ». 

QUrESTIO  SECUNDA. 

AN  GRATIA  SANCTIFICANS  NECESSAHIA  SIT 
ET  SUFFICIENS  AD  QUODLIBET  OPUS  BONUM  ELICIENDUM. 

Notandum  1.  Circa  prsesentem  Qusestionem,  duas,  ut  diximus,  esse 
pugnantes  sententias.  Prima  quidem  Lutheri,  Calvini,  et  aliorum 
haereticoram  nostri  temporis,  qui  docent  hominem,  quantumvis  san- 
ctum  et  justum,  niliil  boni  in  hoc  naturse  lapsa?  ac  reparatoe  statu 
posse  operari,  etiam  cum  ipso  auxilio  gratise:  imo  omnia  illius  opera 
esse  inquinata,  ac  vera  censeri  peccata;  ipsi  tamen  non  nocere.  nec 
ad  damnationein  imputari.  si  firmiter  credat  ea  sibi  a  Deo  relaxari, 
nec  ad  poenam  deputari.  Secunda  vero  est  Joannis  Hus ,  cui  subscri- 
psisse  videtur  Michael  Bajus  docens  gratiam  sanetifieantem  adeo  ne- 
cessariam  esse  ad  bonum  aliquod  exercendum,  ut  ea  absente  omnia 
hominis  opera  essent  peccata:  nam  inter  erroneas  propositiones  ab 
ejus  scriptis,  aut  dictis  assertas,  et  a  summis  Pontificibus  Pio  V.  Gre- 
gorio  XIII.  et  Urbano  VIII.  proscriptas  et  damnatas  ha?c  est  num.  27. 
Liberum  arbitrium  sine  gratice  Dei  adjutorio  nonnisi  ad  peccandum 
valet.  Ibidem  quoque  damnatur  illa  propositio  num.  37.  Omuis  amor 
creaturoz  rationalis,  aut  vitiosa  est  cupiditas,  qua  mundus  diligitur, 
quoz  a  Joanne  prohibetur;  aut  laudabilis  illa  charitas,  qua  per  Spiritmn 
sanctum  in  corde  diffusa  Deus  amatur.  Item  hsec  num.  39.  In  omnibus 
suis  actibus  peccator  servit  dominanti  cupidiiati.  Ex  quibus  apparet 
eum  voluisse,  non  modo  neminem  posse  vitare  peccatum  absque  gTatia 
sanctificante,  et  omnia  opera,  quse  ea  absente  fieri  possunt  esse  pec- 
cata ,  sed  etiam  quod  quidquid  ex  principio  et  motivo  charitatis  non 
fit,  revera  inter  peccata  deputari :  unde  propositio,  quae  est  n.  25.  fert: 
Omnia  infidelium  opera  suut  peccata,  et  Phiiosophorum  rirtutes  sunt 
ritia. 

Notandu-m  2.  Praesentem  difficultatem  non  moveri  de  actionibus 
hominis,  sed  de  actionibus  humanis,  hoc  est  de  iis,  qure  ex  rationis 
judicio  et  deliberata  voluntate  procedunt;  quse  actiones  (ut  probavi- 
mus  in  nostra  morali  Philosophia)  sunt  bonse,  aut  indifferentes,  aut 
vitiosa;.  Jfonce  quidem  esse  possunt  alterutra  bonitate,  morali  videlicet 
et  naturali,  aut  meritoria  et  supernaturali.  Quae  in  hoc  potissimum 
invicem  distinguuntur,  quod  prima  constituatur  per  solam  conformi- 
tatem,  quam  habet  actus  cum  recta  ratione,  et  prudentia;  secunda 
vero  procedit  ex  infiuxu  gratise  et  charitatis  referentis  actus  nostros 
in  finem  supernaturalem.  Ex  praecedenti  Qnsestione  liquet  non  posse 
hominem  ulluin  oj>us  supernaturalis  ordinis  et  meritorium  vita^  seternae 
elieere  absque  gratia  sanctificante ;  an  vero  ea  absente  non  possit 
exercere  quosdam  actus  naturaliter,  et  moraliter  bonos,  hic  erit  deter- 
minandum. 

Notandum  3.  Actuum  bonitatem  moralem  ex  triplici  potissimum 
capite  repeti ;  videlicet  objecto.  fine,  et  eircumstantiis.  Ex  objecto  qui- 
dem,  non    prout    spectatur    iu    se  sundum  suam  entitatem;  sed 


r»E    NECESSITATE    GRATI.-E    AD    BOXLM    AGENDUM.  81 

prout  est  recta?  rationi  conforme ;  lioc  enim  est  discrimen  inter  vir- 
tutes  intellectuales  et  morales,  quod  intellectuales  intendant  obje- 
ctum  quatenus  in  se  est ;  morales  autem  versentur  circa  objectum 
quatenus  rectse  rationi  concordat.  Ex  fine  vero  dum  videlicet  actus 
tendit  in  finem  congraum,  et  recto  conseientiae  :;c  rationis  dictamini 
conforme ;  idque  per  media  licita  et  ordinata  :  tieri  namque  potest  ut 
actus  tendat  in  finem  optimum,  qui  nihilominus  erit  vitiosus:  puta  si 
proponatur  per  \  itiata  ac  perversa  media  obtinendus  :  sic  sanitas  com- 
paranda  propter  actus  charitatis  exerc<mdos,  et  Deo  liberius  ac  facilius 
inserviendum,  actus  est  bontis  ex  fine ;  tamen  pessimus  esse  potest,  si 
nempe  illa  sanitatis  restitutio  procuraretur  per  sortilegia,  et  dsemonum 
opem  ;  unde  ut  actus  aliquis  censeatur  bonus  ex  fine,  necessum  est,  quod 
in  eum  tendat  per  media  congraa.  Tandem  ex  circumstantiis  actus  cen- 
setur  bonus,  quando  eis  afficitur  circumstantiis  et  conditionibus,  quas 
recta  ratio  videtur  postulare  ex  parte  personae,  ioci,  temporis.  etc. 
His  ita  prsemissis,  -duo  sunt  hac  in  Quaestione  statuenda:  Primu 
quod  opera  fidelium  in  gratia  sanctificante  existentium  non  sint  pec- 
cata.  Secundum,  quod  fideles  mortali  peccato  inquinati  possint  inter- 
dum  elicere  opera  moraiiter  bona. 

Conclusio  prima.  —  BLereticum  est  asserere  omnia  homi- 

XIS    JUSTI    ET    IX    GRATIA    SAXCTIITCAXTE  BXISTENTIS  OPEKA    BSSE    PEC- 

Cata.  Patft  hujus  Conclusionis  veritas  ex  Concilio  Tridentino  sess.  6. 
can.  25.  decernente:  Si  quis  in  quolibet  bono  opere  justum  saltem  ve- 
niaiiter  peccare,  dixerit;  aut  quod  intolerabilius  est,  mortaliter,  etc. 
anathema  sit. 

Probaturque  primo:  Scriptura  sacra  saepissime  ad  bona  opera  se- 
ctanda  nos  cohortatur.  et  hoininum  justorum  opera  commendat:  at 
impium  est  asserere  illam  ad  patranda  opera  vitiosa  nos  inducere.  et 
peccata  hominum  laudibus  efierre:  ergo,  etc.  Major  patet  ex  variis 
ejus  sacrse  Scripturse  textibus.  Sic  Matth.  5.  Christus  Dominus  suos 
discipulos  ac  sectatores  alloquens  ait:  Luceat  lux  vestra  coram  Homi- 
nibus,  dt  videant  opera  vestra  bona.  Et  ad  Titum  2.  Apparuit  gratia 
Dei  omnibus  hominibus  erudiens  nos,  ut  abnegantes  impietatem,  et 
scKularia    desideria,  s<>biie.  juste,  et  pie    vivamus    in  /'■  ulo,  etc. 

Similiter  justorum  opera  commendat.  Nam  Job  2.  In  omnibus  his  non 
peccavit  Job  labiis  suis.  Qiue  verba  expendens  sanctus  Gregorras  ait : 
Beato  Job  et  oris  testimonium  perhibetur,  et  cordis,  quia  et  culpam  a 
lingua  compescuit,  ct  a  corde  restrinxit.  Sic  etiam  o.  Re<r.  cap.  15. 
Deus  impietatem  Jeroboam  increpans  per  Angelum,  ait:  Non  f< 
gicut  servus  meus  David,  qui  custodivit  mandata  mea,  et  secutus  est 
me  in    toto   corde    suo,  faciens  quod  placitwi  in  conspectu  n 

Et  Matth.  26.  Quid  molesti  estis  huic  mulierif  bonum  opus  operata 
est  in  )n<\  Qnde  Matth.  25.  justus  judex  Electos  ad  reo-num  celeste 
evocat,  Esurivi  enim,  inquit,  et  deditis  mihi  manducare,  etc.  quibus 
significat  idcirco  eos  seterna  mercede  donari,  quod  nrtsericordiae  opera 
exercuerint.  Unde  sanctus  Petrus  fideles  monebat  1.  cap.  1.  Sab 
ut  per  bona  <»p<ro  uestra  certam  vestram  vocationem  faciatis,  hocenim 
facientes  non  peccabitis  aliquando. 

Patet  etiam  ratione.   ffomo   justtis    t^netur    divina    pnecepta  sibi 

Frassen   Theol.  Tom.  VIII.  o 


82  DE    NECESSITATE    GRATl^:    AD    BOXUM   AGENDUM. 

praescripta  servare,  et  ad  id  praestandum  habet  vires  divino  sibi  afful  - 
gente  auxilio  necessarias  :  Deus  enim  impossibilia  non  jubet,  sed  jubendo 
monet,  et  facere  quod  possis,et  petere  quod  non  possis,  et  adjuvat  ut 
possis,  sicut  docet  Concilium  Tridentinum  sess.  6.  cap.  11:  sed  homo 
divina  implens  mandata  non  potest  censeri  quidpiam  mali  agere  : 
alioqui  Deus  qnod  malum  est  praeciperet,  censereturqne  auctor  pec- 
cati;  quod  utique  asserere  irnpium  est:  ergo  fatendnm  est  hominem 
iustum  bona  opera  exercere. 

Objiciuxt  ieeretici  illud  Psal.  13.  Non  est  qui  faciatbonum,  non 
<-st  usque  ad  uniun:  ergo  nullus  est  quovis  in  statu,  qui  bonum  ali- 
quod  opus  exequatur.  Insuper  Psalm.  142.  regius  Vates  orat:  Non 
intres  in  judidum  cum  servo  tuo,  Domine,  quia  non  justificabitur  in 
conspectu  tuo  omnis  vivens:  nullus  igitur  est  peccati  et  culpae  expers, 
ut  ex  operibus  non  habeat  quod  damnetur.  Denique  opponunt  illud 
Isai?e  64.  Facti  sumus  ut  immundi  onines  nos,  et  quasi  pannus  men- 
struatce  universce  justitiaj  nostrce:  ergo  revera  nullus  est  hominum 
eulpa  vacuns,  et  omnia  justorum  opera,  quantumvis  appareantsancta, 
vera  sunt  peccata.  —  Nego  consequentiam :  longe  enim  alius  est  prae- 
fatorum  sacrae  Scripturse  textuuni  sensus,  quam  qui  ab  hsereticis  inten- 
ditur.  Ad  primum  enim  dico,  sermonem  ibi  fieri  de  Atheis,  de  quibus 
dictum  fnerat  versu  praBcedenti:  Dixit  insipiens  in  corde  suo:  Xon  est 
Deus.  Vel  si  latius  extendatnr,  dici  potest  Psalmistam  locutum  fuisse, 
non  in  rigore  sermonis,  sed  per  methonymiam,  qua  plerique  pro  omni- 
bus  usurpari  solent;  quod  utique  non  est  infrequens,  nec  insolitum  in 
Scriptnra:  sic  enim  Genesis  6.  legimus,  quod  Omnis  caro  corruperat 

.>  suam  .  eum  tamen  ibidem  dicatur  Noe  fuisse  justus  atque  per- 
fectus  in  generationious  suis,  et  cum  Deo  ambulasse,  et  invenisse 
gratiam  coram  Domino. — Ad  secundum  dico,  per  ea  verba  significari 
non  posse  hominem  oinni  ex  parte  justum  apparere  in  conspectu  Dei, 
idest,  si  ad  Deum  comparetur:  non  quod  revera  in  se  justus  non  sit, 
sed  qnod  justitia  illins.  si  cum  divina  conferatnr,  vix  mereatur  justitne 
nomen,  eo  videlicet  modo,  quo  stellae,  etsi  in  se  lucidissiuiae  sint, 
tamen  ubi  cum  sole  conferuntur,  omni  lumine  videntur  destitui:  quo 
sensu  dixit  Job  cap.  4.  Nunquid  homo  Dei  comparatione  justifieabi- 
turf  —  Ad  tertium  vero  dico,  illud  esse  dictum  de  Judaeis  tunc  tem- 
poris  sceleratissimis,  quoruin  justitise  legales  non  solum  erant  gratiae 
ac  meritis  vacuae,  sed  et  pluribus  peccatis  inquinatae.  Nee  obstat,  quod 
Isaias  voce  communi  loquatur,  qoasi  suam  cum  caBterorum  Judaeorum 
depravatam  justitiam  eenseret:  id  enim  iecit  more  Prophetamm,  qui 
etsi  justi,  dum  seelera  hominum  deplorant,  sibi  ipsis  ob  humilitatis 
studium,  aut  charitatis  affectum  solent  accensere,  ut  sic  Deum  faci- 
lius  et  etflcacius  ad  clementiam  tlectant. 

Conelusio  secunda.  —  Potest  peccator  gratia  sancti- 

PICANTB  DBSTITUTUS  ALIQUOD  BONUM  OPES  MORALE,  SEE  HONBSTUM 
BXBRCBRB ,  SUBINDBQUB    OMNIA    EJES    OPERA    ANTE    JUSTIFICATIONEM 

xon  8UNT  peccata.  Ita  Doctor  Subtilis  in  2.  dist.  28.  et  Seraphicus, 
ibidem. 

Probatur  primo  auctoritate  Conciliorum,  maxime  vero  Concilii 
Constantiensis  sess.  16.  in  qua  referuntur  et  damnantur  errores  Joannis 


DE  NECESSITATE  GRATL-E  AD  BONUM  AGENDUM.     83 

H>is,  qui  art.  10.  censuit :  Sine  gratia  sanctificante  nullum  bonum  opus 
fieri  posse,  ac  proinde  omnia  peccatoris  opera  esse  peccata.  SimiUter 
cilium  Tridentinum  sess.  6.  Can.  7.  decernit :  Si  quis  di.rerit  opera 
omnia,  quoz  antejustificationem  fiuni...  vera  esse  peccata.  anathema  sit. 
Et  Canone  6.  daumatur  ille,  qui  dixerit  metum  gehennce  esse  malum: 
sed  hic  metus  reperitur  in  peccatoribus  ante  adeptam  gratiam  justi- 
ficationis:  eenset  ergo  Concilium,  quod  quoecumque  fiunt  a  peccato- 
ribus  ante  adeptam  justificationem  non  sint  peccata. 

Probatur  etiam  ex  definitione  summorum  Pontificum  Pii  V.  Gre- 
gorii  XIII.  et  Urbani  VIII.  damnantium  propositiones  Michaelis  Baji 
ut  dictum  est  in  1.  Notabili. 

Tertio  patet  hujus  assertionis  veritas  ex  Scriptura  sacra;  nam 
Lucae  11.  Christus  hortatur  peccatores  ad  erogandam  eleemosynam  et 
misericordiam  erga  pauperes  exercendam,  dicens :  Date  eleemosynam., 
>■('  omnia  munda  sunt  vobis:  hortaretur  autem  ad  aliquid  impium, 
si  eleemosyna  ab  homine  peccatore  fieri  non  posset  absque  peccato  : 
censet  igitur  Christus  Dominus  peccatorem  ante  adeptam  justificationis 
gratiam  posse  aliquod  bonum  opus  morale  elicere.  Similiter  Daniel 
Regi  Nabuchodonosori  suadebat,  ut  peccata  sua  eleemosynis  redimeret: 
sed  pravis  operibuset  peceaminosis  nullatenus  possunt  peccata  redimi: 
ergo  eleemosyna  a  peccatore  faeta.  cum  intentione  sublevandi  mise- 
riam  alienam.  non  est  optrs  peccaminosum,  sed  moraliter  bonum  et 
honestum. 

Confirmatur  haec  eadem  veritas  illis  omnibus  SS.  Patrum  ora- 
culis  quibus  Qusestione  sequenti  patebit,  eos  docere  naturam  ad  bonum 
valere,  et  infideles  morale  bonum  interdum  exereere,  neenon  et  veras 
habere  virtutes :  si  enim  id  possint  infideles,  multo  magis  peecatores, 
qui  fide  illustrantur. 

Suadetur  insuper  haec  veritas  ratione:  Jure  naturali  et  divino 
virtutum  justitiae,  religionis,  misericordiae,  etc.  opera  praecipiuntur 
hominibus  etiam  injustis:  sed  illa  non  praeciperentnr,  nisi  ea  possent 
exequi  absque  admixtione  peecati,  et  nisi  essent  ex  omni  parte  honesta: 
ergo  oportet,  quod  illa  opera  a  peccatore  elicita  sint  honesta. 

Addit  Subtilis  Doctor  in  :\  dist.  28.  num.  4.  quod  qui  asserit  pec- 
catorem  nullum  bonum  facere  posse,  dicere  non  videtur  aliud,  quam 
pervertere  omnes,  qui  semel  commiserunt  peccatuin  mortale.ut  nullum 
bonum  opus  ex  genere  postea  faciant;  ad  quod  tamen  alias  sunt  adstricti: 
cum  tamen  suadendi  sint  et  movendi  ad  oppositum.  ut  scilicet  iaciant 
bona  opera  ex  genere.  quia  eos  disponunt  ad  gratiam  citius  et  facilius 
obtinendam. 

Dices  1:  Deus  aversatur  laudes,  orationes  et  sacrificia.  qme  fiunt 
a  peccatoribus:  ergo  omnia  peccatorum  opera  sunt  mala.  Antecedens 
patet  ex  illo  Psalm.  4.  Peccatori  autem  dkcii  Deus:  Quare  tuenarras 
fustitias  meas,  et  assumis  testamentum  meum  per  os  tuum  f  Et  ex  illo 
Isaire  1.  Quo  mihi  multitudinem   victimarum  wn  '  <licit  Domi- 

nus.  etc.  Ne  offeratis  sacrificium  frustrd,  incensum  abominatio  est 
mihi....  Cum  multiplicaveritis  orationes  vestras  non  exaudiam,  manus 
eniiti  vestroz  sanguine  plena  sunt.  —  Distinguo  antecedens:  Deus  iila 
aversatur  et  execratur,  eo  quod  irreligiose  fiant,  et  contra  legis  prae- 
scriptum.  et  Dei    placitum.  cuicedo:  prsecise,  quia  ofteruntur  a   pec- 


84  DE    NECESSLTATE    GRATI/E    AD    BONUM    AGENDUM. 

catoribus,  nego.  Vel  aliter :  quae  a  peccatoribus  ofteruntur  timore 
poenae,  cum  intentione  perseverandi  in  peccatis,  Deo  sunt  ingrata, 
concedo:  simpliciter  et  prrecise,  quia  offeruntur  ab  hominibus  in  pec- 
cato  existentibus.  nego.  His  adde  quod  Propheta  maxime  loquatur  de 
Judseis  haec  omnia  non  ex  affectu  religionis  et  honesti,  sed  animo 
simulatorio  et  profano  exequentibus,  omnemque  suam  justitiam  in  illo 
cultu  externo  constituentibus ;  unde  cap.  20.  de  eis  conqueritur  di- 
cens :  .Populus  hic  labiis  me  honorat,  cor  autem  eoriun  longeestame. 

Dicbs  2:  Ex  S.  Matth.  cap.  7.  Xon  potest  arbor  mala  bonos  fructus 
facere:  sed  illa  mala  arbor  peccatorem  designat:  ergo  ille  non  potest 
bonorum  operum  tructus  facere.  —  Distinguo  minorem :  designatur 
peccator  ex  mala  intentione  et  perversa  voluntate  agens,  concedo: 
simpliciter  et  absolute,  quia  peccator  est,  nego :  sic  enim  prsefatum 
contextum  interpretatur  S.  Augustinus  lib.  4.  Contra  Julianwm,  cap.3. 
Xon  itaque,  inquit,  in  quantum  homo  <-st,  quod  est  oj>us  Dei;  sed  in 
quantum  make  voluntatis  est  quisque,  arbor  mala  est,  et  honos  fructus 
facere  non  poiest. 

Ixstabis:  Si  per  arborem  malam  intelligatur  peccator  mala  volun- 
tate  agens,  non  poterit  peccator  per  opera  discemi  ac  cognosci,  quia 
bonum  ratione  officii  potest  malo  fine  et  mala  voluntate  fleri :  con- 
sequens  autem  adversatur  intentioni  Christi  dicentis  a  fructibus  eorum 
cognoscetis  <<os :  igitur  per  malam  arborem  peccator  simpliciter  intelli- 
gitur.  —  Nego  sequelam  majoris:  nam  etsi  peccator  quredam  opera 
bona  ratione  objecti  possit  interdum  mala  voluntate  facere;  nihilo- 
minus  tamen  raro  illud  efficit,  et  ab  ordinariis  illius  operibus  non 
solum  intentione  et  tine,  sed  etiam  objecto  mali  facile  cognosci  poterit 
qualis  ille  sit.  Hoc  autem  significare  tantum  intendit  Christus  Dominusr 
nempe  quod  ex  conversatione  quotidiana  cujusque  mores  facile  detegi 
possint  et  agnosci. 

Urgebis:  Sicut  opera  mala  contaminant  voluntatem  a  <]ua  proce-. 
dunt,  etsi  illa  in  se  substantialiter  bona  sint ;  ita  vice  versa  voluntas 
prava  inquinat  omnia  opera  quse  ex  ea  ortum  habent,  licet  aliunde 
in  se  bona  sint:  atqui  voluntas  peccatoris  est  prava:  ergo,  etc.  — 
Nego  paritatem :  et  ratio  disparitatis  est,  quod  idcirco  voluntas  in- 
quinatur  omnibus  actibus  malis,  quia  per  se  est  eorum  causa;  licet 
autem  opera  voluntatis  mala^  sint  efiectus  illius,  non  tamen  ab  ea 
inquinantur,  quia  sunt  ejus  effectus,  ut  bona  est  per  se,  licet  per  ac- 
cidens  sit  mala.  Sic  dum  homo  superbus  eleemosvnam  largitur,  actus 
ille  per  se  est  hominis  misericordis,  et  per  accidens  hominis  superbi. 

Dices  3:  Omnes  actus  hominis  in  peccato  mortali  existentis  refe- 
runtur  ad  malum  finem  ex  parte  operantis :  ergo  sunt  moraliter  mali. 
Consequentia  patet,  finis  enim  perversus  actum  vitiat  et  deordinat. 
Probatur  antecedens:  peccator  omnia  quaj  appetit  ordinat  ad  bonum 
privatum ;  ultimus  enim  finis  peccatoris  est  vel  ipse  p  ccator,  vel 
bonum  ipsius  peccatoris ;  at  finis  ille  perversus  est  et  vitiosus:  er- 
go,  etc.  —  Distinguo  antecedens :  omnes  actus  mali,  qui  sunt  revera 
peccata  mortalia,  concedo :  qui  sunt  vel  peccata  dumtaxat  venialia, 
vel  honesta  opera,  nego.  Per  illa  enim  dumtaxat  opera  censetur  pcc- 
cator  seipsum  aut  suum  bonum  pri^atum  tamquam  finem  ultimum 
constituere  et  appetere,  per  qu»    destruitur  et  eliminatur    gratia    ac 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  85 

charitas.  qua?  omnia  hominis  opera  ad  eum  finem  debent  dirigere :  at 
haec  privative  destruuntur  tantum  per  peecata  mortalia :  nam  peecata 
venialia,  aut  opera  honesta,  a  peecatore  elicita,  non  pugnant  privative 
cum  charitate  et  gratia.  sed  dumtaxat  ab  ea  praescindunt,  in  quantum 
videlicet  non  reteruntur  ad  Deum  tamquam  ad  linem  ultimum :  ergo 
per  hsec  peccator  positive  non  se  spectat  ut  finem  ultimum. 

Dicbs  1:  Quidquid  fit  ab  homine,  aut  charitate  fit.  aut  cupiditate. 
ut  pluribus  docet  S.  Augustinus,  maxime  lih.  9.  De  Trinit.  cap.  7. 
et  8:  sed  charitas  a  gratia  sanctificante  non  distinguitur :  ergo  quod 
gratia  sanctificante  non  fit.  necessum  est  fiat  cupiditate,  quam  omnium 
malorum  radicem  appellat  S.  Paulus.  —  Distinguo  minorem:  cha- 
ritas  pertecta  a  gratia  sanctificante  non  distinguitur.  concedo  :  cha- 
ritas  inchoata,  nego.  Charitas  enim  duplex  est  ex  S.  Augustino  libro 
Dp  Natura  et  gratia.  cap.  70.  Charitas.  inquit.  inchoata,  inchoata 
Justitia  est :  charitas  procccta.  provccta  jitstitia  est :  charitas  perfecta, 
perfecta  justitia  est.  Insuper  charitas  inchoata  est  duplex:  una  quidem 
ratione  motivi.  quando  Deus  diligitur  quidem,  sed  magis  propter  no- 
stram  utilitatem.  quain  propter  suam  gloriam :  altera  ratione  gradus. 
quando  scilicet  Deus  propter  se  diligitur.  sed  remissius,  et  minori 
aestu.  Charitas  autem  imperfecta  priori  modo  non  est  gratia  sancti- 
■ficans ,  sed  tantum  charitas  perfecta  saltem  ratione  motivi,  quando 
videlicet  Deus  propter  se  diligitur. 

Urgbbis:  Ergo  saltem  sine  hac  inchoata  charitate  nullum  opus 
bonum  fieri  potest :  at  illa  non  est  in  peccatoribus :  ergo  illi  nullum 
bonum  opus  possunt  exercere.  —  Distinguo  minorem:  peccatores  non 
habent  charitatem  inchoatam  ratione  status.  et  quae  sit  supernaturalis, 
concedo  :  ratione  motivi,  et  qure  sit  pure  naturalis  ac  moralis,  nego. 
Xam.  ut  probabitur  infra.  possunt  homines  absque  ullo  gratiae  super- 
naturalis  ordinis  auxilio  Deum  diligere  super  omnia.  ut  naturse  Aucto- 
rem,  et  suum  liberalissimum  benefactorem  ac  conservatorem,  qui 
amor  videtur  initialis  quaedam  charitas  naturalis.  Caetera  quce  solent 
contra  nostram  assertionein  objici  solvet 

QLLESTIO  TERTIA. 

AX  GRATIA  FIDEI  ITA  SIT  NECESSAEIA  AD  BONUM  FACIEX- 
DUM,  UT  OMNIA  INFIDELIUM  OPERA  CEXSERI  DEBEAXT 
ESSE  PECCATA. 

Notandum  1.  Circa  praesentis  Qaaestionis  resolutionem.  gravissimam 
aliquando  inter  S.  Augustinum  et  Julianum  extitisse  controversiam. 
nt  constat  ex  c.  3.  lib.  4.  quem  adversns  eumdem  .Julianum  S.  ille 
Doctor  scripsit.  Julianus  enim  tria  contendebat :  primum  quidem  quod 
in  infidelibus  verse  fuerint  virtutes  quibus  recte  censerentur  vivere. 
Quod  S.  Augustinus  negabat.  Soletis  enim  «inquit  S.  Aug.  initio  ca- 
piti-i  negantes  Dei  dona,  virtutes  quibus  fecte  rivitur.  et  eas  natura* 
voluntatique  humanoz,  non  gratioz  Dei  tribuentes,  hoc  uti  argumento, 
i  eas  nonnumqucnn  habeant  infideles ,  ita  conantcs  evacuare,  </uoil 
dicimus,  neminem  recte  vivere  nisi  ex  fide  /><jr  Jesum  Clnistum.  Se- 
cundo  Julianus  volebat  actus  earum  virtutum  naturalium  sufficere  ad 
iustifieandos    infideles.   Quod  utique  falsum  esse  pluribus  argunumtis 


8G  AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

ibidem  demonstrat  S.  Augustinus ;  maxime  vero  argumento  ad  ho- 
minem  :  nam  Julianus  alibi  docuerat  initium  quidem  justitiae  esse  in 
homine.  sed  consummationem  esse  a  Deo :  at  vero  loquens  de  iniide- 
lium  operibus,  a  sua  sententia  discedens,  non  tantum  affectum  vir- 
tutis,  sed  etiam  effeetum  homini  tribuit.  Hcec  dicens,  ait  S.  Augustinus, 
ecce  jam  et  iJlud  quod  gratiai  Dei  tribueras,  abstulisti :  ipsum  sciUcet 
voluntatis  effectum:  non  enim  aisti  eos  velle  esse  misericordes,  modestos 
et  castos  et  sobrios,  et  ideo  non  esse  quod  nondum  per  gratiam  fuerint 
consecuti  bonce,  hujus  roluntatis  effectum;  sed  et  si  esse  voluerunt  et 
sunt,  jam  in  eis  voluntatem,  effectum  abundare  virtutibus.  Unde  con- 
cludit:  Sed  absit  ut  sit  in  aliquo  vera  virtus,  nisi  fuerit  justus:  absit 
autem  ut  sit  justus  vere,  nisi  vivat  ex  ftde,  justus  enim  ex  fide  vivit. 
Quis  porro  eorum,  quise  Christianos  haberi  volunt,  nisi  soli  Pelagiani, 
aut  in  ipsis  etiam  forte  tu  solus,  justum  dixerit  infidelem,  justurn  di- 
xerit  impium,  justum  dixerit  diabolo  mancipatumf  Tertio  tandem  Ju- 
lianus  volebat,  eam  esse  veram  virtutem  ex  qua  opus  aliquod  pro- 
diret,  sive  interim  finis  esset  vitiosus,  sive  honestus ;  cum  hoc  tamen 
diserimine,  quod  ubi  finis  erat  honestus,  et  virtus  tendebat  ad  seteraa. 
tunc  opus  fructuosum  erat  et  meritorium;  ubi  autem  spectabat  tem- 
poralia,  et  finis  vitiosus  erat,  tunc  opus  erat  sterile,  et  ad  salutem 
inutile.  Quam  absurdam  sententiam  sic  carpit  S.  Augustinus:  Ergo- 
virtutes  istce,  tcdi  ftne  turpes  atque  deformes,  et  ideo  nullo  modo  ger- 
manoz,  verceque  virtutes,  tamen  ita  veroz  ridentur  et  pulchrm,  ut  nec 
nominis  sui,  inquit,  possint,  nec  generis  sustinere  dispendium,  sed 
solius  quocl  appetiverint  prtemii  exilitate  frustrentur,  id  est  terrenorum 
commodorum  fructu,  non  ccelestium  pramiorum,  etc.:  quibus  patet 
S.  Augustinum  non  aliter  negare  veras  virtutes-in  infidelibus,  quam 
asserebat  Julianus,  nempe  eas  sufficere  ad  hominis  justificationem  et 
beatitudinem. 

Notandum  2.  Ex  eodem  S.  Augustino  ibidem,  veram  virtutem,  seu 
bonum  opus  morale,  posse  dici  duobus  modis,  nempe  vel  ratione  officii,. 
vel  ratione  finis.  0/ft'eium,  inquit,  est  id  quod  faciendum  est :  ftnis  vero 
est  id  propter  quod  faciendum.  Unde  opus  bonum  ratione  officii  di- 
citur  id,  quod  bonum  est  ex  objecto;  sic  dare  eleemosynam  pauperi 
bonum  est  ratione  officii;  eam  vero  largiri  propter  Deum,  vel  Chri- 
stum  moraliter  in  paupere  existentem,  bonum  est  non  solum  ratione- 
officii,  sed  etiam  ratione  finis.  Insuper  idem  S.  Doctor  ibidem  observat, 
quod  ut  opus  aliquod  sit  simpliciter  bonum,  non  sufficiat,  quod  sit 
tale  ratione  officii;  sed  etiam  requiri,  ut  tale  sit  rationefinis:  uam  si 
bonum  sit  dumtaxat  ratione  officii,  revera  malum  erit  propter  detectum 
cireumstantise  mali  finis;  unde  Julianum  alloquens  ait:  Noveris  non 
officiis,  sed  finibus  discernendas  esse  virtutes...  Quidquid  boni  ftt  ab 
homine,  propter  quod  fieri  debere  Sapientia  vera  praecipii,  etsi  o/fivio- 
videatur  bonum,  ipso  tamen  non  recto  fine  peccatum  est.  Possunt  ergo 
aliqua  bona  fieri  non  benefoxientibus  a  quibus  fiunt;  bonum  est  enim, 
ut  subveniatur  homini  periclitanti,  prcesertim  innocenti;  sed  ille  </ua 
hoc  facit,  si  amando  gloriam  hominum,  magis  quam  Dei,  facit,  non 
bene  facit,  quia  non  bonus  facit,  quod  nonbona  doluntate  facit.  Quod 
utique  dictum  quadrat  vulgari  huic  Philosophorum  placito,  bonum  >  x 
integra  causa,   malum  ex  mininxo  defectu. 


AX     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  87 

Notandum  3.  Circa  pra?sentem  Qna?stionem  maximam  esse  contro- 
versiam  :  conveninnt  enim  omnes,  posse  fieri  absque  fide  aliquod  bonum 
opus  ratione  offieii  tantum ;  dissentinnt  vero  cirea  opus  bonum  ratione 
olricii,  et  finis  simul.  Xegativam  autem  partem  propugnant  non  modo 
Lutherus.  Melancthon,  Calvinus,  Petrus  Martyr,  et  plures  alii  hsere- 
tici;  sed  etiam  nonnulli  ex  Catholieis,  ut  (Tregorius  Ariminensis  in  2. 
dist.  28.  Capreolus  ibidem,  Marsilius  in  ;j.  qu.  20.  quibus  subscribunt 
aliqui  Recentiores,  asserentes  Philosophorum  Gentilium  virtutes  esse 
vitia,  solamque  fidei  absentiam  sufficere,  ut  omnia  infidelium  opera 
vera  sint  peccata.  Quoniam  autem  hac  Quaestio  arrinitatem  habet  cum 
ea  qua  quseritur  utrum  homo  in  statu  naturae  lapsre  propriis  viribus. 
et  sine  auxilio  gratise  actualis  possit  producere  aliquod  bonum  opus 
morale  .  ideo  utramque  simul  enodabit 

Conclusio  unica.  —  Gratia  fidei  non    v.deo  xecessaria 

BST  AD  RECTE  OPERAXDl.M.  UT  SINE  EA  XOX  POSSTT  FIERI  ALI- 
QUOD    BONUM    OPUS    MORAl.F  ,    SUBINDEQUE    OMNIA    INPIDELIUM    OPBRA 

xox  sint  vr.soLUTE  cexsexda  PBCCATA.  Haec  est  communior  et 
tutior  asx-rtio  apud  Doctorts  Catholicos.  Cujus  probationes  ut  fiant 
evidentiores.  et  erricaciores  appareant,  claritatis  gratia.  placet  eas  sub 
diversis  titnlis,  una  cum  Adversariorum  responsionibus  proponere  et 
expendere. 

Probatur  primo.  —  Ex  Scriptura  sacra.  —  Divina  Scriptura  sa> 
pius  peccatores,  etiam  infideles.  hortntur  ad  jejunium.  orationem.  et 
elcemosynam :  ergo  supponit  illa  opera  posse  ab  illis  recte  fieri.  Patet 
consequentia,  impium  namque  esset  asserere  eam  ad  aliquod  pravum 
opus  exhortari.  Probatur  antecedens  ex  illo  Danielis  4.  ubi  Propheta 
Regem  Nabuchodonosor  alloquens,  ait:  ConsiHum  meurn  placeat  tibi, 
et  peccata  tua  eleemosynis  redime  :  sed  peccata  non  redimuntur  pravis 
operibus  et  aliis  peccatis:  ergo  eleemosynre  Regis,  licet  infidelis,  non 
erant  peccata;  imo  poterant  esse  grata^  Deo,  et  apta^  ad  impetrandam 
illius  misericordiam,  et  imminentem  ultionem  avertendam.  —  Ttem 
Ezechiel,  29.  Nabuchodonosor  dicitnr  mercedem  accepturus  pro  ser- 
vitute  qua  servivit  Deo  in  expugnatione  Tyri.  Ecce  ego,  inqnit  Deus, 
dabo  Nabuchodonosor  Regem  Babylonis  in  terra  /Egyptit  et  accipiet 
mtdtitudinem  ejus,  et  deprcedabitur  manubias  ejus,  et  diripiet  spolia 
ejus:  et  erit  merces  exercitui  illius,  et  servitii,  quo  servivit  adversus 
eam,  dedi  enim  ei  terram  Afyypti  j>ro  eo  qaod  laboraverit  mihi,  ait 
Dominus  Deus.  Kx  quihus  licet  argumentari:  milla  peccata  remnne- 
ratur  Deus  mercede  :  sed  aliqua  opera  infidelium  mercede  rcmime- 
ratur,  ut  constat  ex  prsefato  textu,  necnon  aliis  :  nam  praestitnm  Israe- 
litis  benefi  ium  ab  obstetricibus  JSgyptiis  Deus  reinuneratus  est  aedi- 
ficando  eis  domos,  quia  timuerunt  Deum.  ut  legimus  Exodi  21:  et 
gratia  a  Hahab  facta  exploratoribus  Israrlitarum  compensata  ftrit  a 
Josue,  juxta  Dei  voluntatem  sine  dnbio:  ergo  aliqna  opera  infidelinm 
non  sunt  peceata.  Ideoque  merito  S.  Hieronymus  in  eap.  29.  Eze- 
ehielis  versu  18.  sie  ratiocinatur:  Ex  ee,  inquit.  quod  Nabuchoflonosor 
mercedem  accipit  boni  operis,  intelligimus  etiam  Ethnicos.  si  quid  boni 

rint,  n<m  absque  mei ■<■>■</,   Dei  judicioprasteriri. 

Rbponunt  advbrsarii,  infideles  illos  mercedem  accepisse  propter 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

opera  quse  crant  bona.  ratione  quide;n  officii,  non  autem  ratione  finis, 
et  consequenter  inde  non  esse  iuferendum,  quod  ea  opera  non  fuerint 
peccaminosa.  —  Contra,  semper  recurrit,  et  urget  eadein  vis  argu- 
nienti.  n  'inpe  quod  non  sit  credibile  Deum  illos  propter  peccata  lau- 
dasse  et  remunerasse:  si  autem  ejusmodi  opera  durntaxat  ex  officio 
bona  fuerunt,  inala  vcro  ex  perverso  fine,  sequeretur  illos  propter  pec- 
cata  laudatos  fuisse  et  remuneratos  a  Deo. 

Urgent:  Ex  cap.  1.  Exodi,  obsfcefcrices  .Egypthe,  quae  contra  prae  - 
ceptum  Regis  servabant  masculos  infantes  Hebraeorum,  mereedem  ac- 
cipiunt  propter  mendacium,  dixerunt  enim  Regi :  Non  sunt  Hebrcece, 
sicut  /Egyptice  mulieres:  ipsce  enim  obstetrieandi  habent  scientiam,  et 
priusquam  veniamus  ad  eas,  pariunt;  quod  utique  falsum  est,  et  tamen 
subditur:  Bene  ergo  fecit  Deus  obstetricibus.  Igitur  Deus  potest  aliquo 
temporali  praemio  donare  actionem  peccaminosam,  quae  habet  quamdain 
speciemvirtutis  ratione  officii.  —  Nego  consequentiam :  duplex  quippe 
distingui  debet  actio  in  obstetricibus  istis  JEgyptiis,  una  qua  cx  com- 
passione  et  humanitatis  sensu,  ac  timoris  Dei  servaverunt  pueros 
Hebrseorum;  alia  vero,  qua  mentitae  sunt  Regi  crudeliter  imperanti: 
prior  fuit  bona  non  solum  ex  objecto,  sed  etiam  ex  fine.  Dicitur  enim 
ibidem  v.  7.  Timuerunt  autem  obstetrices  Deum,  etnon  fecerunt  juxta 
praeceptum  Regis  JCgyptL  sed  conservahant  mares.  Posterior  vero  actio, 
nempe  mendacium,  fuit  intrinsece  mala.  Priorem  autem  actionem  lau- 
davit  Deus  et  remuneravit,  non  autem  posteriorem ;  unde  ibidem  v.  21. 
scribitur:  Quia  timucrunt  obstetriees  Deum,  asdificavit  eis  domos. 

Reponunt  2.  Ista  opera  infidelium  fuisse  ex  gratia  actuali  et  su- 
pernaturali,  et  idcirco  fuisse  bona,  et  a  Deo  laudata.  —  Contra,  istud 
gratis  et  absque  fundamento  fiugitur,  cum  sit  sufficiens  proportio  inter 
naturales  vires  hominis  et  opera  naturalis  ordinis ;  maxime  quando 
est  propensio  et  inclinatio  naturalis  ad  ejusmodi;  nec  ulla  sunt,  nisi 
levia  impedimenta,  quoe  facile  possint  superari.  Adde  quod,  si  valeret 
haec  responsio,  fides  non  esset  amplius  prima  gratia,  sicut  volunt  ad- 
versarii:  quippe  Gentiles,  in  quibus  non  erat  fides,  habuissent  gratiam 
ad  ejusmodi  opera  bona  elicienda. 

Probatur  insuper  ex  Apostolo  ad  Romanos  2.  versu  14.  ubi  dicit 
Apostolus,  Gentes,  quce  legem  non  habent,  facere,  naiuraliter  ea,  qwr 
legis  sunt,  idest  facere  mturali  instinctu  et  ductu,  aliqua  contenta 
in  lege  scripta,  et  vi  legis  ipsius  naturalis  necessaria,  rationisque  lu- 
mine  satis  nota,  hunc  enim  sensum  prjeseferunt  ut  sonant  Pauli  verba, 
junctis  prsesertim  sequentibus:  Ipsi  sibi  sunt  tex,  qui  ostendunt  opus 
legis  scriptum  in  cordibus  suis,  testimonium  r<'<t<ff)/t<j  illis  conscientia 
ipsorum,  etc.  Quae  quidem  interpretatio  et  expositio  probatur  a  Pa- 
tribus:  nain  Origenes  libro  2.  in  Epistolam  ad  Romanos  sic  habet: 
Sed,  et  GrcBCUS,  idest,  gentilis,  qui  cum  legem  nou  habeat,  ipse  sibi 
est  lex,  ostendens  qpus  legis  in  corde  suo,  et  ratione  naturali  moius 
sicut  mdemus  nonnullos  ingentibus  veljustitiam  teneat,  ret  castitatem, 
vel  prudentiam,  temperantiam,  modestiumqiw  custodiat:  iste  licet  a 
ritti  alienus  videatur  ceierna,  quia  non  credit  Christo.  et  intrart  non 
possit  in  regnum  ccelorum  ,  quia  renatus  non  est  ex  aqua,  et  Spiriiu 
sancto,  videtur,quod  per  ea,  quce  dicuntur  ab  Apostolo,  bonorum  operum 
gloriam,  et  Jionorem,  et  pacem  perdere  penitus  non   posset.  Et  a  Ter- 


AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA;  89 

tulliano.  libro  De  Cbrona  miUtis,  capite  6.  ubi  sic  ait:  Apostolus  ad 
Romanos  dicens,  natura  facere  nationes  ea,  quce  te</is  sunt,  et  legem 
naturalem  suggerit,  tt  naturam  legalem.  Et  Hieronymus  loeo  supra 
citato,  Perspicuum  est,  inquit.  amdemnari  nos  comparatione  Gemtilium, 
si  illi  tec/e  faciant  naturaU,  quos  nos  etiam  scripta  hegligimus,  tte  quo 
plenissime  ad  Romanos  Paulus  Apostolus  disputat. 

Reponunt  Adversarii,  S.  Augustinum  libro  De  Spiritu,  et  Littera, 
cap.  27.  et  2*.  praefatum  textum  Apostoli  interpretari  de  gentibus, 
ipKv  ex  naturali  excisce  oleastro  insertm  erant  in  bonam  olivam:  hoc 
est,  quae  ex  gentilitate  ad  fidem  Christi  translatae  erant.  Istam  inter- 
pretationein  sieuti  sunt  illius  discipuli,  puta  S.  Prosper  coutra  Colla- 
torem  cap.  22.  et  S.  Fulgentius  libro  D<>  Gratia  Christi.  cap.  25.  et  26. 
ergo  expositio  favens  assertioni  nostrae  subsistere  non  potest.  —  Nego 
consequentiam :  quia  ejusmodi  textus  possunt  esse  plures  sensus  ca- 
tholici  etiani  litterales,  ut  docent  Theologi  in  praeludiis  Theologiae: 
idcirco  ipsemet  S.  Augustinus,  qui  praefatorum  Patrum  interpreta- 
tionem  refert  eodem  libro  capite  27.  illam  non  improbat;  imo  videtur 
approbare:  ait  enim  :  Si  autnn  lii.  <jui  naturaliter,  quce  legis  sunt, 
faciunt,  nondum  suni  hdbendi  in  numero  eorum,  quos  Christi  jusfi- 
ficaf  gratia,  srd  in  torum  potius  quorum  etiam  impiorum,  nec  Deum 
verum  verfrciter,  justeque  colentium,  quasdam  tamen  facta,  uellegimus, 
vel  norimus.  vel  audimus,  qwB  secundum  justitim  regulam  nou  solum 
vituperare  non  possumus,  verum  etiam  merito,  recteque  iaudamus: 
quamquam  si  discutiatur.  quo  fn<>  fiant.  ri.r  inrcniuntur.  </uce justitio3 
debitam  laudem,  defensionemve  mereatit.  Censet  ergo  S.  Augustinus 
etiam  Grentites  in  infidelitate  persistentes  interdum  quEedam  bona  eli- 
cere  opera,  quae  secundum  jnstitiae  regulam  vituperari  non  possunt. 
imo  qnae  merito  laudantur. 

Urg-bnt:  S.  Fulgentius  lib.  De  Incarnatione,  et  gratia  Christi, 
cap.  25.  ait  eos  Dei  gratiae  contradicere,  qui  praefatum  ApostoK  textum 
gentibus  incredulis  assignant :  ergo  Apostolus  dumtaxat  loquitur  de 
gentibus  ad  fidem  conversis.  —  Distinguo  antecedens :  S.  Fulgentius 
putat  eos  gratise  contradicere.  qui  locum  hunc  Apostoli  gentibus  in- 
credulis  assignant,  juxta  sensum  Pelagianorum  adhibentium  hunc 
Apostoli  locum,  tum  ut  ostenderent  ex  naturse  viribus  gentes  implere 
posse  totam  legem ;  tum  ut  probarent  gentes  justificari  posse  sine  fide 
Christi.  concedo  :  juxta  sensum  orthodoxorum  Patrum  utentium  eo 
loco,  ut  suaderent  posse  aliqua  opera  moraliter  bona  esse  in  infide- 
libus,  nego.  Idem  enim  S.  Fulgentius  sequenti  capite  ejusdem  libri 
ait:  ILominitjus  itlis,  quorum  mentio  facta  est  ab  Apostolo,  aliqua  qui- 
dem  bona  opera,  qiue  ad  societaUs  humauce  pertinent  asquitatem,  inesse 
posse:  sed  quia  non  charitate  Dei  fiunt.  prodesse  non  posse,  ad  salutem 
videlicet,  et  vitam  eeternam.  —  His  adde  quod  damnata  fuerit  a  Summis 
Pontificibus  haec  propositio  21.  Baji:  Cum  Pelagio  sentiunt,  qui  textum 
Apostoli  ad  Romanos  2.  Gentes,  qua  l<></<>m  n»n  habent,  naiuraliter  <><>. 
qua>  legis  sunt,  faciunt:  intetligunt  de  gent&ms  fid<'i  graUam  non  h<<- 
bentibus.  —  Conftrmari  etiam  potest  haec  eadem  nostra  assertio  iis 
Christi  verbis,  quibus  supponit  bonuin  aliquod  opus  morale  fieri  posse 
ab  ethnicis  et  infidelibus,  puta  cum  ait  Mattha-i  .">.  Si  diligitis  eos 
qui  ros  dUigunt,  quam    mercedem  habebitis?    nonne  et  publicani  hoc 


90 


AD    INFIDELIUiM    OPERA    SINT    PECCATA. 


faciuntt  et  si  salutaveriUs  fratres  vestros  tantum.  quid  amplius  facitis* 
nonne  et  Ethnid  hoc  faciunt?  ubi  loquitur  Christus  de  dilectione  et 
salutatione  moraliter  bona;  nemo  enim  adeo  stultus  est,  ut  mercedem 
speret  a  Deo  pro  mala:  et  Lucrc  1.  Sivoscum  sitis  mali,  nostis  bona 
data  dare  filus  vestris,  ex  bono  scilicet  affectu;  nam  alioquin  non  esset 
mirum,  quod  donatio  mala  prodiret  a  malis  liominibus. 

Probatur  secundo.  —  Ex  decretis  summorum  Pontificum  —  Nam 
Pius  V.  Gregorius  XIII.  et  Urbanus  VIII.  in  Bulla  contra  Michaelem 
Lajum  edita  damnant  hanc  propositionem  num.  25.  Omnia  opera  in- 
fidehum  sunt  peccata,  ei  Philosopkorum  virtutes  sunt  vitia. 

Reponunt  Advbrsarii,  propositionem   illam  non  fuisse  damnatam 
eo  sensu   quo   asseritur;  siquidem  pradictse  propositionis  deprehendi 
possunt  quinque  aJii  sensus,  propter  quos  ilJa  merito  damnari  debuit- 
Primus  est,  quod  Bajus  diceret  omnia  infidelium  opera  esse  peccata 
etiam  illa,  quibus  ratio  non  consentit,  et  qua^   homo  invitus   patitur 
qua.les  sunt  omnes  motus  primo  primi  concupiscentije.  Secundus  est' 
qiiod  assereret  omnia  infidelium  opera,  etiam  illorum,  qui  non  babent 
fidem   m  Chnstum  distinctam  et  expJicitam,  quantumvis  habeant  ali- 
quam  fidem  Dei,   ac  proinde  implicitam  de  Christo,  esse  peccata    Ter- 
tms  est,  quod  ex   mente  Bnji  omnia  opera  infidelium  non  habentium 
fidein    chantate    perfecta    formatam,   sint  peccata.    Quartus  est,  quod 
omma  opera  infideJium,  qui  non  habent  infusum  habitum  fidei  Theo- 
Jogica^,  smt  peccata.    Quintus  est,  quod  in  sententia  Baii  omnia  infi- 
delium  operasmt  peccata,  non  tantum  ratione  finis,  sedVtiam  ratione 
objecti  et  officii.  Igitur  non  fuit  damnata  ilJa  propositio  25    quod  as- 
sereret,  omnia  infidelium  opera  esse  peceata  propter  absentiam  fidei 
ex  ciijus  defectu  fit,  ut  ilJa  opera  fiant  semper  mala  intentione,  etex 
perverso  fine  operantis.  -  Contra,  quamquam  merito  pnefata  propo- 
sitio  damnari  potuerit  juxta  quinque  sensus  propositos,  id  tamen  non 
impedit  quominus  etiam  fuerit  damnata  in  eo  sensu,  quem  intendimus 
lmno,  quia  constat  illam  Baji  propositionem  universim.  et  sine  ulla 
explicatione  ab  ipso  prolatam.  generaliter  quoque,  et  sine  ulla  expli- 
eatione,  aut  hmitatione    ruisse    damnatam  a  summis  Pontificibus    ac 
promde  sensu  a  nobis  intento.    Secunda,   quia  certum  est  pnedictam 
propositionem  assertam  fuisse  a  Bajo  in  sensu  a  nobis  intento.   Tertio 
quia  sensus  ille,  quem  intendimus,  est  naturalis,  et  genuinus  propo- 
sitioms  prsedicta-  sensus.  Alii  vero,  Jieet  ei  forsitan  accommodari  pos- 
sint,  sunt  tamen  minus  naturales.    Certum    est  autem  propositionem 
aJiquam,  quando  damnatur,  semper  exponendam  esse  in  sensu  maeis 
naturali  et  genuino:  igitur,  etc. 

Probatur  tertio.  -  Ex  sanctis  Patribus.  -  In  primis  prodit  S.  Cle- 
mensJib.  (.  Constvtutionum  Apostolicarum,  cap.  3[.  ubi  ait:  Abraham 
progemtorem  nostrum  viam  veritatis  ex  ipsa  naturce  facultate  cape- 
srr"1'"'  cum  ei  Wpareres,  tamquam  Dux  deduxisti,  eumgue,  quid 
tandem  esset  hoc  satculum  docuisti,  ac  fidem  ejus  anteyressa  est  <■<>- 
gmtio,  cognitioni  vero  consequens  fuit  fides,  fidem  autsm  insecuta 
pactw .  Igitur  Ahraha.n  ex  ipsa  naturae  facultate,  et  ante  fidem  super- 
naturalem  mfusam  a  Deo  auctore  naturaj,  viam  veritatis  eapessivit 
et  saecuhnn  sprevit:  bonum  ergo  operatus  est  proprifc  natune  viribus 
ante  Busceptum  fidei  supernaturaHs  donum.  —  Lrenfeus  lib    1   adn 


AN    1NFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  91 

hozreses  cap.  72.  Omnes  homines  ejusdem  sunt  naturoz  potentes  reti- 
nere,  et  operari  bonum,  et  potentes  rursus  amittere  id,  et  non  facere. 
Quibus  verbis  affirinat  in  hominis  natura  potestatem  operandi  bonuin. 
et  ideo  omnibus  hoininibus  etiam  intideiibus  eam  esse  communem  pro- 
nuntiat ;  quam  utique  potestatem  homini  naturalem  toto  eapite  con- 
firmat :  adversarii  autein  non  concedunt  gratiani  singulis  hominibus 
communem :  subindeque  etiam  in  eorum  sententia  Irenaeus  non  lo- 
quitur  de  potestate  faeiendi  bonum,  quae  proveniat  ex  gratia,  quippe 
cum  illam  hominibus  eommunem  pronuntiet.  —  Tertullianus  libro 
contra  Judaeos,  Ante  legem  Moysis  scriptam  in  Tabulis  lapideis,  in- 
quit,  legem  contendo  fuisse  non  scriptam,  quce  naturaliter  intellige- 
batur,  et  a  Patribus  custodiebatur.  Xam  unde  Xoe  justus  inventus, 
nisi  naturalis  illum  legis  Justitia  prascedebat?  Itaque  ante  legem  scri- 
ptam.  lex  naturalis  sicut  ab  omnibus  intelligebatur  solo  ingvnito  lu- 
mine,  ita  a  Patribus  custodiebatur  affectu  naturali,  qui  naturalem  ju- 
stitiam  faciebat.  —  Athanasius  Oratione  contra  Idola:  Vires  suas 
occupat  mens,  inquit,  iisque  ad  eas,  quas  commenta  est,  voluptates, 
abutitur,  ideo  quod  libera  sit,  et  sui  arbitrii;  potest  enim,  ut  ad  bona 
se  mclinare,  ita  bona  quoque  aversari:  igitur  menti  humanse,  titulo 
libertatis  naturalis,  vires  proprias  adscribit,  quibus  bona  ?eque  secte- 
tur,  ac  aversetur,  subindeque  negai  naturales  arbitrii  humani  vires 
solum  ad  peccandum  valere.  —  Basilius  Homilia  9.  in  Hexameron : 
Sunt  apud  nos,  inquit,  ipsoz  virtutes  secundum  naturam  :  ad  quas 
habendas  offinitas  animoz,  non  ex  humana  doctrina,  sed  ex  ipsa  na- 
tura  nobis  inesse  videtur.  —  Nazianzenns  Oratione  19.  in  laudein  Pa- 
tris  demortui .  ipsum  egregie  eommendat.  quod  ante  fidem  ex  sola 
institutione  naturae  virtutes  morales  naturales.  prudentiam,  tempe- 
rantiam  praiclare  tuerit  sectatus;  maxime  vero  justitiam  usque  adeo 
incorruptam .  ut  quamvis,  inquit,  in  magnis- Reipublicce,  muneribus, 
administrationibusque  versaretur,  ne  teruncio  quidem  facvltates  suas 
auxerit.  Quod  etiam  de  aliis  permultis  a  fidei  illustratione  remotis 
pnemiserat:  Quemadmodum,  inquit,  ex  nostris  plerique  ndbiscum  non 
sunt,  quos  scilicet  a  communi  eorpore  Jiagitiosa  ritce  ratio  separat: 
sic  contra  permulti  costerorum  a  nobis  stant,  quia  cum  ii  nimirum 
fidem  moribus  antevertunt,  ac  solo  nomine  Christiani  careni,  cum  rem 
ipsam  habeant,  quo  in  numero  meus  quoque  pater  ercd:  ramus  quidem 
alienus,  cmterum  morum  honestate  ad  nos  propendens.  Adinittit  igitur 
veras  virtutes  in  infidelibus.  —  Nyssenus  libro  in  Beatitudinem  5.  ait: 
Qui  juxta  sui  imaginem  hominem  fecit,  omnium  bonorum  matn 
atque  subsidia  i)i  natura  sui  operis  deposuit,  ut  nutla  res  bona,  atque 
honesta  extrinsecus  in  nos  sc  ingerat,  <■(  insinuet,  sed  in  potestate  no- 
stra  sit,  ut  habeamus,  quod  velimus  tamquam  ex  illa  quadam penua- 
ria,  cx  natura  bonum  promentes:  eoneedit  igitur  ipsi  naturse  insertam 
omnis  virtutis  et  honestatis  faeultatem,  ut  ex  ipsa  natura  tam- 
quam  ex  nostra  penu  bonum  promeremus.  —  Hieronymus  explicans 
illud  ad  Galatas  1.  Utrevelaret  Filium  suum  in  me,  ait:  Perspicuum 
sit  natura  omnibus  D<i  inesse  notitiam,  et  habere  in  se  semina  justi- 
tice ,  reliquarumque  virtutum;  unde  multi  absque  fide,  et  Evangelio 
Christi,  vel  sapienter  faciunt  aliqua,  vel  sancte,  ut  parentibus  obse- 
quantur.  l'nde  de  his  infidelibus  colHgit:  Magis  judicio  obnoxios  fieri 


9*2  AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

to,  quod   habentes   in   se  principia    virtutum,  et  D<i  semina,  non  cre- 

dunt  in  eo  sine  quo  esse  non  possunt.  Si  autem  naturae  vires  solum 
valerent  ad  peccandum,  quomodo  perspieuum  esset  semina  justitise, 
omniumque  virtutum  natura  omnibus  inesse?  Quomodo  infideles  ha- 
bentes  semina  virtutum,  non  forent  innoxii  earum  fruetus  non  edendo, 
si  ad  id  vires  non  haberent?  —  Chrysostomus  Homilia  22.  in  1.  ad 
Corinthios:  Qui  rult  bonus  fieri,  inquit,  ei  nihil  est  impedimrnto,  etsi 
ex  pessimorum  numero  antea  fuerit:  atque  id  nobis  e.tiam  opportunius 
accidit,  quod  secundum  naturam  est  nobis  virtus,  prceter  naturam  ma- 
litia,  non  aliter  quam  bona,  et  adversa  valetudo.  Quomodo  autem  se- 
cundum  naturam  est  virtus,  si  naturalis  non  est?  quomodo  prseter 
naturam  malitia,  si  ejus  inclinatio  et  lacultas  solum  ad  peccandum 
valet?  quomodo  tandein  pessimis  et  infidelibus  nihil  est  impedimento, 
ut  boni  fiant.  si  gratia  eis  desit,  nec  adsint  naturse  vires ,  ut  boni- 
tatem  assequantur?  —  Damascenus  lib.  3.  De  Fide,  cap.  14.  Naturales 
sunt  virtutes,  inquit,  et  naturaliter,  et  reque  in  omnibus  insunt,  etsi 
non  omnes  ceque  operemur  ea,  quce  sunt  naturce:  nam  ex  eo,  quod 
secundum  naturam  in  id,  quod  prceter  naturam,  per  transgresswnem 
lapsi  sumus.  Quibus  aperte  fatetur  nobis  inesse  facultatem  naturalem 
ad  virtutes  sectandas,  atque  assequendas.  Igitur  coneors  est  SS.  Pa- 
trum  sententia,  et  nobis  naturales  vires  inesse  ad  bonum  morale,  et 
eas  in  infidelibus  non  esse  ita  detritas  et  dissipatas,  ut  in  actum  et 
fructum  erumpere  non  possint. 

Probatur  quarto.  —  Ex  S.  Augustino  ejusque  Discipulis.  —  Innu- 
mera  sunt  qu?e  ex  S.  Augustino  eongeri  possunt  ad  demonstrandum 
Deum  ita  hominibus  concessisse  facultatem  naturalem  ad  bonum  se- 
ctandum  et  virtutes  morales  capessendas,  ut  etiam  in  infidelibus  vi- 
geant;  sed  ex  istis  selectiora  profero.  Primo  quidem  lib.  3.  De  libero 
arhitrio,  cap.  23.  sic  habet:  Profectum  in  studiis  optimis,  atque  pietate. 
quorum  ei  facultas  non  negata  est,  si  propria  voluntate  neglexerit, 
juste  in  graviorem.  quce  in  aliis  est,  ignorantiam,  diffieultatemque  pro?- 
cipitatur.  Facultatem  autem  naturae  concessam  ad  profieiendum  in 
studiis  optimis  virtutis  naturalem  esse  hac  ratione  ibi  demonstrat: 
Xon  enim,  quod  naturaliter  nescit,  et  naturaliter  non  potest,  hoc  animoz 
deputatur  ad  reatum:  sed  quod  scire  non  studuit,  et  quod  dignam  fa- 
cUitati  comparandoz  ad  recte  faciendum  operam  non  dedit.  Censet  igitur 
non  posse  neglectum  studium  virtutis  deputari  in  reatum  animae,  si 
naturaliter  ea,  aut  scientia,  aut  amore  prosequi  non  potest,  atque  na- 
turalem  habet  faeultatem,  quod  utique  hoc  exemplo  probat:  Loqui 
enim,  inquit,  ivm  nosse,  atque  non  posse,  infanti  naturalc  est.  quo? 
difficultas,  ignorantiaque  sermonis,  rwn  modo  inculpabilis,  sed  etiam 
humanis  affectibus  blanda,  et  grata  est.  Igitur  cum  desertio  virtutis 
non  sit  ineulpabilis  homini,  consequens  est,  quod  ad  eam  sectandam 
potentiam  naturalem  habeat.  Hinc  toties  contra  Manichaeos  demonstrat 
naturam  esse  bonam.  ex  eo  quod  vitia  sint  contra  naturam.  Ipm  quoque 
vitia.  iuquit,  lib.  1.  Contra  adversarium  legis,  et  Prophetarum,  cap.  5. 
testimonium  perhibent  bonitati  natwrarum,  quod  enim  malum  est  per 
vitium,  /tfoffc/o  bonum  est  jxo-  naturam:  vitium  quippe  contra  na- 
turam  est,  quia  naturai  nocet,  nec  noceret  nisi  bonum  "jus  minueret: 
non  est  ergo  malum  nisi  prioatio  boni;   bona   autem,   quibus  animos 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  93 

vitia  privant,  sunt  perfectioues  morales  virtutum:  ergo  virtutes  suut 
animis  naturales.  Similia  habet  in  Enchyridio  cap.  11.  et  lib.  4.  cpntra 
Julianum  cap.  8.  et  lib.  De  duabus  animabus,  eap.  14.  —  Apertius 
hane  veritatem  declarat  lib.  De  Spiritu,  et  litfera,  c.  27.  ubi  agens  de 
operibus  infidelium  sic  habet :  Si  autem,  si  qui  naturaliter,  qucelegis 
sunt,  faeiunt.  nondum  tamen  habendi  sunt  in  numero  eorum,  quos 
Christi  justificat  gratia,  sed  in  eorum  potius,  quorum  etiam  impiorum. 
nee  Deum  verum  veraciter,  justeque  colentium,  qucedam  tamen  facta, 
vei  legimus,  vel  novimus,  vel  audivimus,  qucc  secundum  justiticc  re- 
gulam  non  solum  vituperare  non  possumus,  verum  etiam  merito, 
cteque  laudamus.  Quamquam  si  discutiatur,  quo  fine  fiant,  rix  i 
nientur,  qui  justitiam  debitam,  defensionemque  mereantur.  Quo  loco 
particula  vix  evidenter  probat  in  mente  S.  Doctoris,  tametsi  raro, 
attamen  interdum  iniideles  facere  posse  opera  bona,  tum  ex  offieio, 
tum  ex  fine.  Quamobrem  eap.  28.  subjungit:  Non  usque  adeo  in  anima 
hominis  imaginem  Dei  terrenorum  affectuum  labedetritam  esse,  ut  nulla 
in  ea  reluti  lineamenta  extrema  remanserint,  unde  merito  did  potest 
in  ipsa  etiam  impietate  vitce  suce  facere  aliqua  legis  et  sapere.  Qua- 
mobrem  rursus  eodem  cap.  ait :  Quod  sicut  non  impediunt  a  vita 
ceterna  justum  quasdam  peccata  venialia,  sine  quibus  hcec  rita  non  du- 
eitur.  si>  dd  salutem  aiternam  nihil  prosunt  impio  opera  qucedam  bona, 
sine  quibus  difficillime  vita  cujuslibet  hominis  etiam  pessimi  inveni- 
tur.  —  Bis  maxime  sunYagatur  id,  quod  habet  Epistola  150.  ubi  ait : 
«  Xenocrates  Polcmonem.  ut  scribitis,  et  nos  ex  illins  litteris  recor- 
«  dainur,  cle  truge  temperantia?  disputando ,  non  solum  ebriosum, 
«  verum  etiam  tunc  ebrium,  ad  mores  alios  repente  convertit.  Quain- 
«  quam  ergo  ille  sicut  prudcnter,  et  veraciter  mtellexistis,  non  Deo 
«  tuerit  acquisitus.  sed  tantum  a  dominatu  luxuriae  liberatus:  tamen 
«  ne  idipsum.  »|iiod  melius  in  eo  tactum  est  humano  operi  tribuerirn. 

1  divino.  Ipsius  namque  corporis.  quod  est  iu  finem  nostrum,  si 
«  quse  boua  sunt.  sicut  forma,  et  vires,  et  salus,  et  si  quid  ejusmodi 
«  est.  non  sunt  nisi  ex  Deo  creatore  et  perfectore  naturae.  Quauto 
«  magis  animi  dona  donare  uullus  alius  potestv  Quid  enim  snperbius, 
4  \cl  mgratras  cogitare  potest  humana  vecordia  si  putaverit,  cum 
«  carue  pulchrum  laciat  Deus  hominem,  animo  castum  ab  homine 
«  fieri?  Hoc  in  libro  Sapientiae  sic  scriptum  est:  Cum  scirent,  inquit. 
«  quia  nemo  potest  esse  continens,  nisi  Deus  '-'-t.  Polemo  ergo  si  ex 
«  luxurioso  continens  tactus  ita  sciret.  cujus  esset  hoc  donum.  et  eum. 
«  abjectis  snperstitionibns  Gentinm,  pie  coleret,  non  solum  eontine 

i  etiam  veraciter  sapiens,  et  salubriter   religiosus   existeret.  quod 
«  ei  non  tantum  ad  prsesentis  vitaa  honestatem ,   vernm  et  ad  fdturae 
«  immortalitatem   valeret  ».  II?ec  S.  Angnstinns.   Ex  quo   testimonio 
duo   pr?esentem    nostram    assertionem    maxime    confirmant:  Primum, 
quod  S.  Augustinus  opera  Polemonis,  non   solum   matcrialiter.  ei 
objecto.  sed  etiam  formaliter.    -t  <jx  fine,  bona  appellet :  tum  quia  sim- 
pliciter  nomiuat  animi  bona,  et  Dei  dona,  qualia  non  sunt  opera  dum- 
taxat  materialiter  bona.  <>t  ex  fine  intrinseeo   mala  :  tum   quia  ea 
fert  in  Deum.  in  quem  opera  formaliter  mala  reterri  non  debrmt:   ' 
quia  ait  illa  valere  ad  vita?  honestat-'in.  ad  quam  uil  prorsus  contcrr.' 
possunt  ea,  qu;v  ex  pravo  fine  finnt :  tum  denique    qh  i,  quod 


94  AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

si  Polcmo  integre  eonverteretur  in  Deum,  eumque  pie  coleret,  vale- 
rent  ad  immortalitatem  vitae  futurae,  ad  quam  sola  opera  formaliter 
bona  prodesse  possunt.  —  Secundum  est,  quod  illa  opera  Polemonis 
non  fucrint  supernaturalia  et  elicita  auxilio  gratiae,  sed  naturalia, 
edita  curn  solo  concursu  generali  Dei :  tum  quia  S.  Augustinus  refert 
illam  continentiam  Polemonis  in  Deum,  ut  Creatorem  et  perfectorem 
naturae,  in  quem  vires,  fortitudo,  et  csetera  corporis  dona  referuntur; 
opera  autem  supernaturalia,  et  concepta  auxilio  gratiae,  non  referuntur 
ad  Deum,  ut  naturae  auctorem,  sed  in  ipsius  gratise  largitorem :  tum 
quia  Adversarii  nonnulli  negant  auxilia  gratire  concedi  his,  qui  extra 
fidem  sunt,  qualis  erat  Polemo. 

Rbponunt  Adversarii,  bona  quidem  fieri  ab  infidelibus  solis  vi- 
ribus  natune  ,  sed  ratione  objecti,  non  ratione  circumstantiarum,  et 
finis.  —  Contra,  S.  Augustinus,  libro  De  spiritu  et  littera,  c.  27.  con- 
cedit  ab  infidelibus  aliquando  fieri  bona  opera  etiam  ratione  finis, 
quamquam  hoc  fiat  rarissime,  et  observatum  est  pag.  92.  Insuper  opera, 
quae  malo  fine  fiunt,  non  possunt  dici  bona  simpliciter;  sed  ea  opera, 
qua?  interdum  exercent  infideles,  dicuntur  ibidem  c.  28.  a  S.  Augustino 
bona  simplieiter:  Sicut  enim,  inquit,  non  impediunt  a  vita  azterna 
Justum  quazdam  peccata  venialia,  sine  quibus  haze  uita  non  ducitur: 
sic  ad  salutem  cetemam  nihil  prosuni  impio  aliqua  bona  opera,  sine 
quibus  diffkillime  vita  cujuslibet  pessimi  invenitur.  Sed  hsec  oppositio 
peccatorum  venialium  in  justis,  et  bonorum  operum  in  infidelibus, 
non  esset  bona,  si  heec  opera  ratione  finis  pravi,  vel  defectu  finis  de- 
biti,  essent  peccata  venialia,  vel,  quod  pejus  est,  mortalia.  Nec  recte 
diceret  Augustinus,  ea  non  prodesse  impio  ad  vitam  eeternam ;  nam  si 
illa  essent  mala,  et  vera  peccata,  non  solum  non  prodessent  ad  vitam 
aeternam,  sed  etiam  obessent,  ut  patet:  ergo  sentit  opera  illa  infide- 
lium  non  fuisse  mala  ex  fine  operantis,  sed  absolute  esse  moraliter 
bona. 

Sanctissimo  Doctori  subscribunt  ejus  fidelissimi  discipuli,  imprimis 
S.  Fulgentius,  libro  De  Incarnatione,  cap.  25.  ubi  docet  ante  fidem  esse 
opera  moraliter  bona ,  quae  seternam  gloriam  non  merentur :  Quod 
etiam  illi,  inquit,  qui  fidei  gratiam  non  reeipiunt,  illa,  quce  ad  hone- 
statem  morum,  et  vitce  societatem  pertinet,  naturali  quadam  lege  ser- 
vant:  admittit  crgo  in  infidelibus  opera  moraliter  bona  ad  vitae  socie- 
tatein  spectantia;  quod  utique  confirmat  c.  26.  ubi  loquens  de  iis,  qui 
sine  gratia  fidei  Deum  cognoverunt,  ait :  lu  ipsis  aliqua  quidem  bona, 
quoz  ad  societatis  humancE  pcrtinent  azquitatem,  inveniri  possunt:  sed 
quia  sine  charitate  Dei  fiunt,  prodesse  non  possunt.  —  Concinit  ipsi 
sanctus  Prosper  libro  cmtra  Collatorem,  cap.  26.  ubi  docet,  quod  quamvis 
infideles  plures  actus  moraliter  bonos,  quippe  legibus,  rationique  con- 
sentaneos,  exerceant,  tamen  quia  supernaturalia  non  sunt,  nec  ex 
gratia  prodeunt,  idcirco  ad  veram  nequ^unt  perducere  vitam  :  Xaturaz 
quippe  humanai,  inquiunt,  cujus  Creator  Deus  etiam  post  prozvarica- 
tionem  manet  substantia,  forma,  vita,  sensus,  <t  ratio,  cceteraque  cor- 
poris,  atque  animi  bona,  quce  etiam  malis,  vitiosisque  non  desunt,  sed 
non  illis  veri  boni  perceptio  est,  quce  mortalem  vitam  honestare  possunt, 
ozternam  autem  conferre  non  possunt.  Idipsum  eleganter  cecinit  Epi- 
urammate  81 . 


AX     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  95 

Quamvis  multa  hominis  post  vulnera  prima  supersint, 

Qiice  vitam  hanc  faciant  laudis  habere  decus; 
Si  tamen  ingenio  claro,  et  probitatis  amori 

Fons  desit  fidei 

Cunctarum  frugum  marcescit  inutile  germen. 

Probatur  quinto.  —  Ratione  Theologica.  —  Si  infidelis  non  posset 
elicere  aliquem  actum  moraliter  bonum,  id  repeteretur  vel  ex  parte 
persome,  quia  est  infidelis,  vel  ex  conditione  objecti,  vel  ex  circum- 
^tantia  rinis:  sed  ex  nullo  horum  id  obstat.  Non  quidem  ex  prvmo 
capite,  quia  infidelitas  tantum  materialiter  et  concomitanter  se  habet 
ad  operationem:  infidelis  enim  non  tenetur,  nec  necessitatur  ad  agen- 
dum  ut  infidelis.  Non  etiam  ex  secundo  capite ,  nil  enim  vetat  cur 
infidelis  non  possit  ferri  circa  rem  ex  objecto  suo  bonam:  nam  colere 
parentes,  dare  eleemosynam  pauperibus,  et  alia  id  genus,  sunt  bona 
ex  objecto,  et  ratione  officii,  quae  revera  ab  infidelibus  exerceri  pos- 
sunt,  et  ab  eoruin  plurimis  praestita  referunt  historiae  Nationum.  Non 
denique  ex  tertio :  potest  cnim  homo  destitutus  cognitione  fidei  exercere 
aliquod  bonum  opus  ratione  oftieii.  puta  colere  parentes ,  dare  elee- 
mosynam:  quod  quidem  opus  ex  natura  sua  ordinabitur  ad  Deum 
virtualiter  et  implicite:  siquidem  actus  bonus  per  se,  et  ex  natura 
sua,  nisi  ex  malo  fine  vitietur  ab  operante,  essentialem  habet  ordinem 
ad  rectam  rationem:  quae  recta  ratio  essentialem  ordinem  dicit  ad 
Deum ,  divinamque  rationem,  cujus  est  participatio  quaedam.  Sicut 
enim  lapis  ex  natura  sua  tendit  ad  centrum,  nisi  violenter  detineatur; 
ita  quodlibet  opus  ex  objecto,  et  ex  natura  sua  bonum  et  honestum, 
tendit  in  Deum,  ut  in  luminis  rationis,  ac  totius  boni  honesti  fontem, 
nisi  violenter  ab  homiue  in  pravuin  finem  referatur  :  at  infidelis  po- 
fcest  ejusmodi  actum  elicere,  qui  ad  malum  finem  non  referatur,  puta 
dare  eleemosynam  ex  affoctu  misericordiae,  non  autem  ex  affectu  inanis 
gloriae. — Quod  autem  haec  implicitaet  virtualis  relatio  operis  ad  Deum 
tamquam  ad  finem  ultimum  sufnciat  ad  illius  honestatem,  inde  ap- 
paret,  nam  alioqui  si  id  non  sufnceret,  sequeretur  aliquod  bonum  opus 
exercitum  ab  homine  ctiam  fideli  et  justo  esse  peccatum,  quod  absur- 
dum  est.  Sequela  declaratur;  nam  contingere  potest  fidelem  et  justum 
hominem  nihil  de  Deo  cogitantem,  clare  eleemosynam  pauperi  ex  solo 
motivo  naturali  sublevandi  ejus  miseriam  ;  quo  in  casu,  cum  de  Deo 
non  cogitet.  non  poterit  eleemosynain  in  ipsum  referre  formaliter,  et 
expresse  ;  ac  proinde  in  ipsum  peeeabit,  si  non  sufhciat  relatio  im- 
plicita. 

Dices:  Tunc  hominem  istnm  fidelem  et  justum  ejusmodi  eleemo- 
synam  referre  habitualiter  ad  Deum  per  habitum  charitatis,  quo  in- 
structus  est.  —  Verum  coutra,  habitus  nihil  ponit  in  actu,  nisi  cum 
ad  eum  operandum  concurrit ;  alias  enim  qui  habet  habitum  justitue. 
si  postea  peccet  per  intemperantiam,  peccaret  etiam  peccato  injustitiae, 
propter  ejusmodi  habitum  justitiae,  quem  contraxit.  —  Secundo,  na- 
tura  humana  per  peccatum  non  est  totaliter  corrupta  :  ergo  superest 
Uli  vis  qnaedam,  licet  exigua,  respectu  boni  sibi  connaturalis.  Antece- 
dens  patet  auctoritate  Concilii  Tridentini  Sess.  6.  cap.  1.  asscrentis 
Liberum  arbitrium  in  hominibus  minime  extinctum  esse  ;  viribus  licei 


96  AN    INFIDELIUM    OPERA    SIXT    PECCATA. 

attenuatum  et  infirmatum.  Consequentia  est  S.  August.  libro  D>  per- 
fectione  justitice,  cap.  2.  ubi  ad  qusestionem,  an  peccatura  naturale  sit, 
vel  aecidens,  respondet  naturale  non  esse  pecedtum,  sed  acddens  na- 
turai  prozsertim  vitiatoz :  unde  facti  sumus  natura  filii  irce,  parumque 
esse  ad  non  peccandum  voluntatis  arbitrium  nisi  adjutum  sanetur  gratia 
Dei.  Ubi  concedit  liberum  arbitrium  habere  quidem  potestatem,  licet 
modicam,  ad  non  peccandum  :  quod  utique  declaratur  similitudine 
hominis  infirmi,  qui  per  seipsum  aliquem  motum  habeiv,  non  tamen 
perfecte  moveri  potest  motu  hominis  sani,  nisi  sanetur  auxilio  et  be- 
neficio  medicinse.  —  Tertio,  lumen  naturalis  rationis  potest  dirigere 
intentionem  respectu  alicujus  boni  connaturalis  :  ergo  potest  appetitus 
rationalis  hominis  ejusmodi  ductum  rationis  sequi,  maxime  ubi  nulla, 
aut  saltem  levis  tantum  tentatio  officit.  Antecedens  confirmari  potest 
auctoritate  S.  Prosperi  adversus  Collatorem  cap.  22.  ubi  ait :  Quis 
ambigat  hanc  sapientiam.  humano  generi  ad  temporalis  vitm  utilitatem 
ex  natura  a  Deo  condita  superesse  reliquiist  Si  enim,  nec  ad  ista  ter- 
rena  ordinanda  rationis  animi  vigeret  ingenium,  non  vitiata  esset,  sed 
extincta  natura.  Consequentia  etiam  patet :  appetitus  enim  tendere 
potest  in  bonum  sibi  proportionatum  si  co<*nitum  fuerit,  et  impedi- 
rnentum  non  offendat.  — Addo  ox  S.  Bonaventura  in  2.  dist.  28.  art.  3, 
q.  o.  ubi  hanc  veritatem  declarat,  et  probat  luculenter.  Postquam  enim 
prsemisit,  quod  opus  aliquod  tripliciter  dici  potest  bonum  :  primo  me- 
ritorie  respectu  beatitudinis  icterme;  2.  Dispositive,  quatenus  nempe 
de  congruo  disponit  ad  bonum  gratiae,  et  glorise  consequendum;  o.  Ho- 
neste,  quatenus  nempe  actus  ordinabilis  est  ad  finem  honestum  :  tan- 
dem  cencludit  bonum  hoc  ultimo  mOdo  fieri  posse  absque  ullo  gratise 
auxilio.  «  Liberum  arbitrium,  inquit,  sola  Dei  operatione  absque  ali- 
«  quo  munere  gratiae,  licet  difticulter,  potest  exire  in  aliquod  bonum 
«  morale  ;  per  illud  tamen  nec  disponitur  ad  gratiam,  nec  ad  gloriam, 
«  quia  non  est  in  finem  ultimum  ordinatum,  sed  tantum  ordinabile  : 
«  illud  bonum  autem,  quod  ducit  ad  bonum  perfectum,  sive  merito 
«  congrui,  sive  merito  condigni,  non  potest  absque  auxilio  Dei,  sicut 
«  expresse  dicunt  auctoritates  Sanctorum.  Et  quod  isto  modo  debeant 
«  intelligi,  planum  est.  Nam  si  liberum  arbitrium  in  solis  naturalibus 
«  suis  relinquatur  ;  adhuc  remanebit  ei  rationis  judicium,  per  quod 
«  cognoscit  parentes  esse  honorandos  :  et  constat,  quod  si  habet  hoc 
«  naturale  judicatorium,  per  illud,  per  quod  potest  nosse  parentes 
«  esse  honorandos,  per  illud  potest  cogitare;  et  cum  habeat  naturalem 
«  instinctum,  potest  etiam  id  velle:  et  cum"  habeat  exteriora  organa 
<<  subservientia,  potest  opere  implere  :  sed  prout  illud  facit  judicium 
«  rationis  rectaj,  absque  munere  gratise,  non  dirigit  ad  obtinendum 
«  finem,  qui  Deus  est,  et  mercedem  asternae  beatitudinis,  quam  nosse 
«  non  potest,  nisi  Deus  revelet.  Et  propterea  dicunt  Sancti,  quod  nec 
«  cogitare,  nec  velle,  nec  faeere  potest  bonum  absque  juvamine  di- 
«  vinse  gratise,  quia  loquuntur  de  bono  secundum  quod  est  ordinatum  ad 
«  esse  quamdam  beatitudinem  ».  —  Confirmabuntur  prsefatse  rationes, 
et  simul  nostra  assertio  solidabitnr  ex  solutione  eorum  omnium,  quae 
objiciunt  Adversarii,  quorum  argumenta,  et  fundamenta,  sub  certis 
quibusdam  capitibus  distribuemus.  sigillatimque  expendemus. 

Primum  Argumentum   oapitalh  Adversariorum  petitum  ecc  in/ir- 


\N    INFIDELIUM    OPERA    SIXT    PECCATA.  07 

mitate  lilj(jri  arbitrii,  et  legis  inutUitate  adbonum,  nisi  affulgeat  gra- 
tire  subsidium.  —  Objiciunt  igitur:  Si  infideles  quidqttam  boni  ope- 
rari  possent,  niaxime  viribus  liberi  arbitrii  :  at  id  nequeunt ;  enim- 
vero  liberum  hoininis  arbitrium  in  statu  naturse  lapsse  sub  terrenarum 
cupiditatum  vineulis  ita  captivum  tenetur,  ut  nisi  divina  fulciatur 
gratia,  ad  bonum  sectandttm  prorsus  infirmum  sit  et  invalidum  :  igitur 
natura?  viribus  nullum  fieri  potest  opus  moraliter  bonum.  Probatur 
antecedens :  Primo  quidem  ex  illis  verbis  Christi  Domini,  Joannis  8. 
Si  vos  FUius  liberaverit,  vere  liberi  eritis:  ergo  sine  gratia  liberatrice 
Christi  nulla  potest  esse  acl  bonum  libertas.  Secundo,  ex  Concilio 
Arausicano  Canone  13.  Arbitrium  voluntaUs  in  primo  homine  infir- 
matum,  nisi per  gratiam  baptismi,  non  potest  reparari:  quod  amissum, 
nisi  a  quo  potuit  dari,  non  pot<jst  reddi.  Tertio  ex  S.  Augustino  hoc 
ipsum  affirmante  pluribus  in  locis;  maxime  vero  lib.  2.  ad  Bonifacium, 
cap.  5.  ubi  ait :  Peccata  Adce  arbitrium  liberum  de  hominum  natura 
periisse  non  dicimus,  sed  ad  peccandum  valere  in  hominibus  subditis 
diabolo  ;  ad  benf  autem,  pieque  vivendum  non  valere,  nisiipsa  voluntas 
hominis  Dei  gratia  fuerit  liberata,  et  ad  omne  bonum  actionis,  sermonis, 

tationis  adjuta.  —  Distinguo  antecedens :  liberum  arbitrium  in 
statu  naturie  lapsae  nnllis  viribtts  potest  ad  bonum  supernaturale.  sa- 
lntare,  et  beatificttm,  concedo :  ad  bonum  natttrale.  morale,  et  ad  so- 
cietatis  humame  honestatem  pertinens,  prorsus  est  invalidum,  et  in- 
firinum,  nego.  Xam  diximtts  snpra  ex  Concilio  Tridentino.  et  S.  Att- 
gustino,  liberttm  arbitrium  in  hominibtts  non  omnino  extinctum  esse , 
licet  attenuatum  sit  et  infirmatum.  Dico  igitur  eqttidem  liberttm  ar- 
bitrium  peccato  Adae  extinctum  fnisse  respecttt  boni  pertinenris  ad 
snltitem,  nisi  cupiditatum  vinculis,  quibus  irretitur  et  premitur  ve- 
getante  ac  liberantc  gratia  liberetur :  ttnde  S.  Augustinus,  lib.  1.  ad 
Bonifacium  :  Quis  nostrum,  inquit,  dicat,  quod  primi  hominis  peccato 
perierit  liberum  arbitrium  de  humano  genereP  Libertas  quidem  periit 
per  peccatum,  sed  illa,  quas  in  Paradiso  fuit,  habendi  plenam  c 
immortalitatr  justitiam  :  propter  quod  natura  humana  divina  indiget 
gratia,  dicente  Domino:  si  vos  Filius  liberaverit,  tunc  vere  liberi  eritis. 
Respectu  autem  bonorum  naturalium.  etiamsi  liberum  arbitrium  infir- 
mum  sit  ac  vulneratum,  non  tamen  propterea  censetur  extinctum, 
et  ad  illud  bonuin  sectanduin  omnino  impotens .  ut  supra  proba- 
tum  est. 

Instant:  S.  Attgustinus  aperte  fatetur  liberum  arbitrium  nihil  nisi 
ad  peccandum  valere:  nam  libro  De  spiritu  et  litera,  capite  <s.  ait : 
Neque  liberum  arbitrium  quidquam  nisi  ad  .  dum  valei,  si  1 

veritaUs  via:  ergo  omne  opus  liberi  arbitrii  sibi  dimissi  estpeccatum. — 
Distinguo :  nil  quidquam  nisi  ad  peccandttin  valet,  quod  parum  va- 
leat  ad  bonttm  sectandum  propriis  viribus,  concedo  :  quod  nihil  om- 
nino  valeat,  nego  ;  nam  idem  S.  Augttstinus  eodein  libro,  capite  27. 
agnoscit  liberum  arbitrittm  in  infidelibus  posse  aliquod  bonum  ope- 
rari.  —  Aliter  distinguo :  liberum  arbitrium  niliil  quidquam.  nisi  ad 
peccanduin  valet  qttatenus  peccatum  dicitur  id  omne  quod  non  con- 
ducit  ad  vitam  neternam  obtinendam,  con.-edo;  quod  rectse  rationis 
dictamini  opponitur.  nego.  Hanc  autem  esse  mentem  S.  Augustini 
patet  ibidem,  subdit  enim  :  Et  cum  id  quod  agendum,  et  quo  nitendum 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII.  7 


AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

est,  cceperit  non  latere,  nisi  etiam  delectet,  et  ametur,  non  agitur,  non 
suscipitur,  non  bene  vivitur  :  ut  autem  diligatur,  charitas  Dei  diffun- 
ditur  in  cordibus  nostris,  non  per  liberum  arbitrium,  quod  .surgit  ex 
nobis,  sed  per  Spiritum  sanctum,  qui  clatus  est  nobis. 

Objiciunt  2.  Varios  Scripturae  textus,  quibus  insiuuari  videtur  ho- 
mines  non  posse  quidquam  boni  operari,  nisi  juvante  gratia?  auxilio: 
vsic  Joannis  15.  Sine  me  nilul  potestis  facere.  2.  ad  Corinthios  3.  Xon 
quod  simus  sufflcientes  cogitare  aliquid  ex  nobis,  tamquam  ex  nobis. 
Ad  Philipp.  '2.  Deus  est,  qui  operatur  celle,  et  perficere.  Item  1.  ad 
Corinthios  6.  Quid  habes;  quod  non  accepisti  P  Igitur  sine  Dei  auxilio 
non  possumus  quidquam  boni  facere,  nec  ullum  bonum  opus  velle, 
et  perficere.  —  Disticguo :  nisi  divinum  nobis  affulgeat  auxilium  non 
possumus  quidquam  boni  prsestare,  quod  ad  salutem  teternam  perti- 
neat,  concedo:  quod  sit  bonum  honestum  moraliter,  nego.  Nihil  autem 
aliud  voluit  significare  Christus  Dominus,  et  Apostolus.  Nam  Christus 
Dominus  paulo  ante  dixerat:  Sicut  palmes  non  potest  ferre  fructum 
a  semetipso,  nisi  manserit  in  vite,  sic  nec  vos,  nisi  in  me  manseritis  : 
quibus  verbis  ostendit  discipulos  non  posse  fructum  ullum  facere,  quod 
prosit  ad  salutem,  sine  illius  auxilio:  qualiter  etiam  Concilium  Arau- 
sicanum  Canone  septimo  pnefatum  Oraculum  usurpat,  ad  insinuandum 
per  naturae  vigorem  non  posse  fieri  ullum  bonum,  quod  sufnciat  ad 
salutem.  Apostolus  pariter  significat  nos  non  posse  quidquam  boni  fa- 
cere,  et  perficere,  quod  pertineat  ad  salutem,  nisi  juvante  Deo  auctore 
gratiae  ;  non  autem  negat  Apostolus  nos  posse  aliquid  velle,  et  perfi- 
cere,  quod  sit  bonum  morale,  et  naturale,  juvante  Deo  auctore  et  mo- 
deratore  naturae. 

Objiciint  3.  Revera  liberi  arbitrii,  ac  naturae  vires  nihil  prorsus 
juvant  ad  bonum  sectandum,  si  lex  ipsa,  et  scientia  boni  faciendi, 
ubi  non  adest  gratia,  nihil  prosit  ad  vitanda  peccata,  sed  potius  ad 
gravius  delinquendum  :  at  ita  est  :  ergo,  etc.  Major  patet.  Minor pro- 
batur  ex  Apostolo  passim,  maxime  in  Epistola  ad  Romanos,  ait  enim 
cap.  4.  Lex  iram  operatur :  Et  ubi  non  est  lex,  nec  prceraricatio.  Et 
cap.  5.  Lex  subintravit  ut  abundaret  delictum,  Et  cap.  7.  Sine  lege 
peccatum  mortuum  erat.  Et  primse  Corinthiorum  15.  lex  dicitur  virtus 
pcccati.  Et  secundae  Corinthiorum  3.  lex  appellatur  littera  occidens, 
ministratio  mortis,  et  ministratio  damnationis:  atqui  non  alia  ratione 
lex  dicitur  iram  operari,  augere  dclictum,  suscitare  peccatum,  miai- 
strare  mortem.  ctc.  quam  quia  sine  gratia  nullatenus  dirigi  potest  ad 
bonum,  sed  potius  ad  delinquendum  excitat :  ergo  homo  solis  arbitrii 
liberi  viribus  non  potest  ullatenus  bonum  sectari.  —  Distinguo  mi- 
norem  :  lex  absque  gratia  iram  operatur,  auget  deli^tum,  etc.  per  se, 
et  ex  sua  institutione,  nego  :  per  aecidens,  et  o^casione  accepta  ab 
eo  cui  imponitur,  nempe  ratione  concupiscentiae  reluctantis,  qua  iii. 
ut  pluriinum,  non  autem  semper,  legis  mandato  homo  non  obteinpe- 
eoncedo.  Dico  igitur  omnes  istos  etfectus  malos,  qui  ab  Apostolo 
legi  adscribuntur,  per  se,  et  ex  institutione  legis  non  erfici :  primo, 
quia  idem  Apostolus  cap.  7.  ait:  Lex  quidem  sancta  est,  et  mandatum 
sanctum,  et  justum,  et  bonum:  secundo,  quia  idem  Apostolus  eodem 
capite  cavendum  rnonet  ne  bonum  factutn  dicatur  mors  seu  causa 
mortis:  tertio,    quia    finis    legis    bonus    est,  nempe  cognitio   peccati ; 


AX    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  9^ 

per  legem  enim  cognitio  peccati,  ait  ibidem  cap.  3.  Unde  S.  Augusti- 
qus,  libro  De  Spiritu  et  Littera.  ait :  Lex  ostendit  homhii  infirmitatem 
suam,  ut  ad  Dci  misericordiam  per  fidem  confugiens,  per  fidem  sa- 
netur.  Et  ser.  13.  De  verbis  Apostoli,  cap.  3.  ait :  Bona,  iuquit,  est 
lex,  si  quis  ea  legitime  utatur.  Quid  est  ergo  legitime  uti  lege  ?  per  legem 
agnoscere  morbum  suum,  et  quozrere  sanitatem,  et  currere  ad  dirinum 
adjutorium. —  Dico  2..  legem  dici  causam  esse  irae,  mortis,  peccati,  etc. 
per  aceidens.  et  oecasioue  sumpta,  eo  sensu,  quo  Christus  Dominus 
Lucne  2.  dieitur  Positus  in  ruinam,  et  resurrectionem  multorum.  Et 
2.  ad  Corinthios  6.  Apostoli  dicuutur  esse  auctores  mortis  in  mortem, 
videlicet  per  occasionem  :  tribus  autem  de  causis  lex  dicitur  causa 
mortis,  ira?,  et  peccati,  ex  occasione,  et  per  accidens.  Primo,  quia  si 
non  esset  lex.  non  esset  praevaricatio,  cum  scientia  notificans  obliga- 
tionem  majorem  ingerat  pcenam  :  unde  S.  Augustinus,  libro  De  Spi- 
ritu  et  Littera,  eapite  14.  Ldttera,  inquit,  prohibens ;  peceatum  non  ju- 
stificat  hominem,  sed  potius  occidit  augendo  concupiscentiam,  et  ini- 
quitatem  prcevaricatione  cumulando.  Secundo,  quia  ut  docet  idem 
S.  Augustinus  ibidem  cap.  L  Lex  quamvis  bona,  auget  desiderium pro- 
hibendo  mala  :  sicut  aquai  impetus  si  in  eam  partem  non  cesset  infiuere, 
vehementior  fit  <>hict<  opposito,  cujus  molem  cum  evicerit  majore  cumulo 
prascipitatus,  violentius  per  plana  provolvitur:  uescio  quo  enim  modo 
hoc  ipsum  quod  concupiscitur  fit  jucundius,  dum  vetatur.  Tertio  de- 
nique,  lex  dicitur  esse  causa  peecati  oeeasionaliter,  quia  plerumque  lege, 
homines  quibus  datur,  sup>M'bi3e  oeeasionem  assumunt,  ut  testatur 
S.  Augustinus  lib.  3.  ad  Bonifacium,  cap.  7.  Littera,  inquit,  occidit  aut 
aperte  sihi  reox  non  fadendo,  quod  praicipit,  aut  putando  se  faceve, 
quod  spiritali.  qua>  ex  Deo  est,  non  faciunt  charitate:  ita  remanent,  aut 
ie  iniqui,  aut  fallaciter  justi :  in  aperta  iniquitate  evidenter  elisi,  in 
fallaci  insipienter  elati. 

Secundum  akgumentum  capitale,  qno  prohare  nituntnr  Adversarii, 
illud  omne  peccatum  esse,  quod  excharitate  non  procedit.  — ObjiciuntI. 
Nullus  datur  actus  medius  inter  culpabilein  cupiditatem  et  sanctam 
charitatem:  ergo  nullum  datur  opus  bonum  moraliter  ex  omnibus  suis 
circumstantiis  sine  gratia,  ac  proinde  sine  fide.  quae  est  prima  gratia: 
etenim  si  talis  actus  daretur,  medius  foret  inter  charitatem  et  culpa- 
bilem  cupiditatem.  Probant  antecedens  ex  S.  Augustino  pluribi.  rna- 
xime  lib.  9.  De  Trinit.  cap.  8.  ubi  ait  verbum  quodlibet  aut  cupidi- 
tate,  aut  charitate  concipi :  Nemo  volens,  inquit,  aliquid  facit,  quod 
non  in  corde  suo  prius  dixerit:  quod  verbum  amore  concipitur,  sive 
creaturoz,  sice  Creatoris :  idest,  aut  naturtB  mutabilis,  aut  incommuta- 
bilis  veritatis.  Et  in  Psal.  18.  Qui  noluerit  servire  charitati,  necesse  est, 
ut  serriat  iniquitati :  et  in  Enchiridio  ad  Laurentium,  capite  17.  ffe- 
gnat,  inquit,  carnalis  cupiditas,  ubi  non  est  Dei  charitas.  —  Respon- 
deo  primo,  distinguendo  antecedens:  nullus  est  actus  medius  inter 
sanctam  charitatem  et  culpabilem  cupiditatem  concomitanter,  et  ra- 
tione  subjecti,  concedo:  quia  nullus  ut  plurimum  fit  ab  honiine,  nisi 
in  quo  dominetur  aut  cupiditas.  aut  charitas  :  iormaliter,  et  spectata 
sola  ratione  actus  ipsius,  nego  ;  nam  revera  pot-st  aliquis  esse  actus 
indifferens,  imo  et  moraliter  bonus,  ubi  charitas  non  adest.  seu  ativ- 
ctus    ille  qui  omnia  per  se  in  Deum    ordinat  et  dirigit.    —    Respon- 


100  AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

deo  secundo,  negari  posse  antecedens;  nam  ipsemet  S.  Augustinus  agno- 
scit  actum  aliquem  medium  inter  cliaritatem  et  vitiosam  cupiditatem, 
qui  non  sit  malus:  ait  enim  libro  D<>  Patie?itia,  cap.  2<s.  Si  quis  non 
habens  charitatem,  etin  aliquo  schismate  constitutus,  ne  Christum  neget, 
patitur  tribulationes,  angustias,  famem,  <}tc.  nullo  modo  culpanda  ista 
sunt ;  imo  vero  et  hcec  laudanda  patientia  est.  Et  libro  De  Spiritu  et 
Littera,  dicitimpios  aliqua  facere,  quse  non  soluni  vituperari  nequeunt7 
verum  etiam  quas  merito  laudantur.  Non  ergo  censet  omnes  actusr 
qui  non  procedunt  ex  eharitate,  a  vitiosa  cupiditate  derivari.  Vel  ne 
sibi  contrarius  appareat,  dicendum  est  eum  cupiditatis  nomen  hic 
usurpare  in  latiori  significatione,  pro  eo  aftectu,  qui  non  est  perfecta 
charitas,  nec  ad  Deum  per  se  ordinatur. 

Instant  :  Idem  S.  Augustinus  primo  affirmat  sine  charitate  et  Dei 
dilectione  nil  per  se  fieri  posse,  nisi  peccatum;  ait  enim  libro  De  Spi- 
ritu  et  Littera,  cap.  14.  Non  est  fructus  bonus,  qui  de  charitatis  radice 
non  surgit.  —  Distinguo  :  non  est  fructus  bonus  sine  charitate,  qui 
sufficiens  sit  ad  salutem  consequendam,  concedo  :  qui  sit  moraliter 
bonus,  et  conferat  ad  honestatem  societatis  humanae,  ri£go.  Quoties 
eniin  S.  Augustinus  ait  charitatem  desiderari  ad  actum  bonum,  toties 
loquitur  de  bono  opere  ad  vitam  seternam  conducente  :  sic  intelligen- 
dum  est,  quod  ait  lib.  1.  De  Gratia  Christi,  eap.  26.  Quid  boni  face- 
remus  nisi  diligeremusf  Et  paulo  post :  Ubi  non  est  dilectio,  nullum 
opus  imputatur,  scilicet  ad  merituin  vita1  aeternae. 

Urgent  denique  ex  eodem  S.  Augustino,  libro  De  Spiritu  et  Littera, 
cap.  4.  Mandatum  si  fit  timore  pcenos,  non  amore  justitice,  serciliter,  et 
non  liberaliter  ftt,  et  ideo  non  fit :  secl  ex  eodem  S.  Augustino  cap.  8. 
Quicumque  (ex  Judseis)  faciebant,  quod  lex  jubebat,  non  adjuvante  spi- 
riiu  gratws,,  timore  pcenm  fadebant,  non  amore  justitioz;  ac  perhoc  coram 
Deo  non  erat  in  voluntate,  quod  coram  hominibus  apparebat  in  opere: 
potiusque  ex  ilto  renitebantur,  quod  eos  noverat  Deus  malle,  si  fieri  pos- 
set,  impune  committcn  .  Ergo  non  potest  aliquod  praeceptum  impleri  nec 
bonum  fieri  sine  gratia,  et  charitate.  —  Distinguo  minorem :  id  fit  ut 
plurimum,  concedo:  semper  et  omni  data  occasione,  nego :  non  enim  ea 
est  S.  Augustini  sententia  ,  quod  quidquid  tit  timore  peensa, vitiosum  sit ; 
nam  ipsemet  pluribi  timorem  Dei  etiam  servilem  commendat,  maxime 
vero  lib.  1.  Contra  Adversarium  legis,  et  Prophetarum,  capit.  16.  Salu- 
briter,  inquit,  non  solum  bonitatem,  verum  etiam  severitatem  Dei  sacra 
Scriptura  commendat :  quoniam  et  amatur  Deus  utiliter,  et  timetur. 
Et  in  Psalmum  127.  explicans  illa  verba  :  Beatus  vir,  qui  timet  Do- 
minum,  ait:  Ille  timor  nondum  castus  prcesentiam  Domini,  et  pomas 
timet.  Timore  facit  quidquid  boni  facit.  Non  Umore  amUtendi  bonum 
illud,  sed  timore  patiendi  illud  malum  :  non  timet  n<-  perdat  amplexus 
ptUcherrimi  sponsi :  sed  timet  ne  mittatur  in  gehennam:  bonus  est  et 
itte  tinwr,  utilis  est.  Et  libro  De  gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  18. 
Spiritum  istum  timoris.  niagnum  donum  Dei  appellat:  non  quod  ti- 
more  Petrus  Christum  negarit.  sed  de  quo  dixit  Dominus  Christus  : 
Timete  eum,  qui  habet  potestatem,  ef  animam  et  corpus  mittere  in 
gehennam.  Et  Tractatu  9.  in  Epist.  Joannis  dicit,  timorem  Domini 
prius  mentem  occupare,  ut  postea  ingrediatur  charitas  ,  et  timorem 
esse  medicamentum  animse ,  charitatem  vero  esse  illius  sanitatem. — 


AN     INFIDELILM    OPERA    SINT    PECCATA.  101 

Ipsi  adstipulautur  eaeteri  SS.  Patres;  nam  S.  Cyprianus,  libroDe  Laude 
Martyrii,  ait  :  Nos  ad    hunc  gloriai    titulum  -Martyrii    seilieet)  metus 
itat  futurorum  :  etenim  quibus  magna  p;  mnt,  magis  magna 

sunl,  quoz  metuend  llis  videdntur.  Et  S.  Basilius  in  Psalmum  63. 

exponens  illa  verba,  Divites  eguerunt,  ait:  Si  quando  senseris  ad  unum 
aliquod  tum  :  ad    mentem    revoca   formidabile 

illud,  nec  uUi  mortalium  tolerabile  Christi  judidum.  Ibidemque  aitir- 
mat  timorem  illnm  salutarem  esse,  et  sanctitatis  operatorinm.  ani- 
mamque  velut  traenum  quoddam  a  peeeando  eompeseere.  Et  S.  Chry- 
boinns  Hom.  15.  Adpopulum  Antiochenum,  ait :  Quidf  yehenna  gra- 
d  hujus  metu  nihil  utilius  :  gehennas  namque  timor  regni  nobis 
affert  corpnam :  nisi  bonw  ion   mulios  impendisset  Chri- 

stus  sermones,  et  lonyos  de  illa  poena.  et  supplicio  loquens.  Similia 
habent  S.  Ambrosius  in  Psalmum  118.  er  Hieronymus  in  cap.  1.  Ma- 
lachia?. 

Tertium  Argumentum  capitale  petitum  ex  eo,  quod  omnia   in- 
fidelium  dicanturpeccata,  et  eorum  riitutes  falsai  ac  ementitm. — 

Objiciunt  1.  Apos.toluin  14.  ad  Rom.  dieentem  :   Quod  non  est  ex  fide 
atum    i  I    infidelium   opera  nequeunt  ex  fide  derivari:  ergo 

sunt  peeeata.  —  Distinguo  minorem :  quod  non  e>t  ex  tide.  et  regula 
idi.  peeeatum  est,  eoncedo:  quod  non  est  ex  tide,  et  ex  principi •. 
seu  regula  eredendi.  nego.  Duobus  enim  modis  (quantum  ad  pra?sens 
attinet)  usurpari  potest  fidei  nomen :  Primo  quidem  pro  persuasione, 
qua  qnis  existimat  aliquid  sibi  lieitnm  e>se.  hoc  est.  pro  dictamine 
scientia? :  qno  sensu  vnlgo  dicimus  nos  id  bona  fide  agere.  quod 
e\  conscientia.  et  rationis  dictamine  operamur:  sic  fldei  nomen  usur- 
parunt  Patres  Concilii  Lateranensis  Canone  41.  nbi  legimus:  Quoniam 
omne,  quod  nun  est  ex  fide,  peccatum  est  Sgnodali  judicio  definimus; 
ut  nulla  valeat  absque  bona  fdc  prascriptio,  idest  absque  bona  con- 
scientia.  Secundo  ridei  nomen  signiticat  habitnm,  et  actum  quo  cre- 
•dimus  alicui  veritati,  propter  auctoritatem  dicentis.  Apostolus  autem 
hic  fidem  nsnrpat  priori  modo.  loquitur  enim  de  Judseis  ad  ridem  con- 
versis,  qui  per  eonseientiam  erroneam  judicarunt  non  esse  licitum 
▼esci  cibis  lege  Mosayca  prohibitis.  qui  cum  discernant  cibum  a  eibo, 
et  nihilominus  eo  vescantur,  quem  illicitum  putant.  revera  peccant, 
quia  non  ex  fide,  idest  ex  dietamine  eonscientise  judicantis  licere,  eo 
utuntur.  Omne  autem.  quod  ex  tali  ride  non  procedit.  hoe  est,  id 
■quod  secundum  illam  regulam  non  tit.  peceatnm  est.  Ita  interpre- 
tatur  S.  Chrysostomns  Homil.  26.  in  Epistolam  ad  Rom.  dicens :  Uic 
fidem  non  dogmatum,  sed  propositi  argumenti  intelligi,  hoc  est  per- 
suasionem  de  re.  quae  proponitur.  agenda  :  cui  concinunt  CEcnmenins, 
Thcophylactus.  et  nonnulli  alii  Recentiores  interpretes  eum  Estio. 

Urqent:  Plerique  SS.  Patres  fidem  hic  usurpant  pro  fide  cre- 
•dendi.  ita  enim  sentit  Augustinus  plnribi,  maxime  lib.  4.  Contra  Ju- 
lianum.  cap.  o:  ergo  prafata  solntio  est  nulla.  Snbindeqne,  quod  lit 
a  non  habente  habitum  fidei  infnsae,  peccatum  est.  —  Distinguo  con- 
sequens:  quod  non  est  ex  fide  contrarie.  et  positive,  hoe  est.  quod 
fit  infideliter.  et  contra  id.  quod  fides  suadet  esse  faciendnm,  est  ] 
catum.  eoncedo:  quod  tit  negative.  idest  absente  ti(i<\  peccatnm  est 
per  se.  et  pr«cise  quia  tit  a  non  habente  fidem,  nego.    Priori  autem 


102  AN     1NFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

modo  si  loquatur  de  fide  divina)  eam  usurpat:  eam  enim  propositionein 
format  de  Judao,  qni  existimat  abstinendum  esse  a  quibusdam  cibis, 
et  nihilominns  eontra  fidem  quain  habet,  cibos  lnandueat;  cujus  actio 
liaud  dubie  peccatum  est,  utpote  qwe  fiat  contra  luinen  ac  dictamen 
fidei;  hunc  autem  csse  genuinum  Apostoli  sensum,  patet  ex  antece- 
dentibus  verbis;  ait  enim:  Qui  autem  discernit  (hoc  est  discretionem 
quamdam  ciborum  facit,  alios  mundos,  alios  immundos  judicando)  si 
manducaverit,  damnatus  est;  quia  nonexfide:  omne  autem  quod  non 
est  ex  fhle,  peccatum  est. 

Instant:  Atqui  Apostolus  nedum  ait  opera,  qua?  non  snnt  fide 
coutrarie,  sed  etiam  negative,  esse  peccata:  ergo  solutio  nulla.  Pro- 
bant  antecedens  ex  illo  ad  Hebra?os  11.  Sine  fide  impossibile  est  pla- 
cere  Deo:  ergo  nullum  opus  infidelium  potest  esse  bonum  et  Deo 
gratum.  —  Nego  antecedens ;  et  primum  Apostoli  textum  distinguo: 
sine  fide  impossibile  est  placere  Deo  ratione  operantis,  concedo:  ra- 
tione  operis,  nego.  Fateor  equidem  infidelem  quamdiu  in  infidelitate 
permanet,  non  posse  Deo  placere  ratione  sui,  etsi  placet  interdum  ra- 
tione  operis ;  non  quidem  illa  complacentia,  de  qua  ibidem  agit  Apo- 
stolus.  qureque  provenit  ex  justitia  et  sanctitate  supernaturali,  per 
quam  Deo  placuerunt  Sancti,  de  quibus  deinceps  agit  toto  capite,  con- 
sequenter  ad  id,  quod  dixerat  in  fine  capitis  praecedentis,  Justus  meus 
ex  fide  vivit. 

Uruent  denique:  Non  solum  ratione  operantis,  sed  etiam  ratione 
operis  omnia  infidelium  opera  peccata  sunt,  et  ingrata  Deo :  ergo  etc. 
Probatur  antecedens  ex  eodem  Apostolo  ad  Titum  1.  Coinquinatls,  <t 
infidetibus  nihil  est  mundum.  —  Distinguo  antecedens:  coinquinatis. 
et  infidelibus  nihil  est  mundum  niunditia  perfecta,  et  supernaturali, 
concedo:  imperfecta,  et  morali,  nego.  Duplex  enim  potest  esse  operis 
munditia:  perfecta  videlicet,  et  ordinis  supernaturalis,  quse  proveniat 
a  gratia  sanctificante,  qua  fit  ut  omnia  justi  opera  revera  munda  sint, 
Deo  grata,  et  acceptata  ad  beatitudineni  supernaturalem ;  alia  vero 
est  mundities  moralis,  et  ordinis  naturalis,  qua  fit  ut  opus  elicitum 
circa  bonum  honestum,  et  debitis  circumstantiis  moralibus  illustratum 
censeatur  mundum,  et  objectum  divinre  complacentise  naturalis,  qua 
videlicet  Deus  approbat  omnes  naturse  partus,  et  fructus,  qui  fiunt 
secundum  ordinem  a  Providentia  naturali  prseseriptum.  Etenim  si  fru- 
ctus  arborum,  et  plantarum  germina  Deo  placeant,  ut  colligitur  ex 
his  verbis  Genesisl.  Protulit  terra  herbam  mrentcm,  et  facientem  semen 
juxta  (jeuus  suum,  lignumque  faciens  fructum,  et  habens  unumquodque 
sementem  secundum  speciem  suam:  Et  vidit  Deus,  quodesset  bonum: 
multo  magis  actus  et  fructus  voluntatis,  in  qua  remanent  quadam, 
licet  extrema,  divinae  imaginis  lineamenta,  nobiliori  modo  Deo  placere 
possunt.  —  Yel  atiter  distinguo:  coinquinatis,  et  infidelibus,  qui  per 
innnunditiam  cordis,  aut  per  infidelitatem,  vel  abutuntur  Dei  creaturis, 
vel  quasi  illse  essent  impura?,  eis  non  utuntur,  nihil  est  mundum. 
concedo  :  infidelibus  simpliciter,  et  ratione  dumtaxat  eorum  intideli- 
tatis,  nego.  Alias  pari  consequentia  concludendum  esset,  omnia  etiam 
niundorum  opera  esse  munda;  ait  enim  Apostolus :  Omnia  munda 
iiiini<tis.  Quod  tamen  absolute  talsum  est,  alioqui  nusquam  quis  pec- 
care    posset,    ubi  semel  justitiam  ruisset  adeptus.  Sic  S.  Augustinua 


AN    INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  103 

lib.  21.  Contra  Faustum  Manichozum,  hunc  Apostoli  textum  explicat 
tum  dc  fidelibus,  tum  de  infidelibus.  qui  creaturis  Dei,  v.  g.  cibis, 
per  in, munditiam  abutuntur.  non  servato  scilicet  tempore,  modo  et 
ratione;  idque  usurpat  tum  contra  Juda-cs.  qui  post  abrogatam  legem 
cibos  adhuc  immundos  existimabant:  tum  contra  Manichaeos,  qui 
omnes  prorsus  cibos  censebant  immundos,  et  a  maio  principio  produ- 
ctos.  —  Vel  denique  dico,  Apostolum  loqui  de  iis  immundis,  qni  per- 
versam  et  depravatam  habent  conscientiam,  qumuin  omnia  opera  ideo 
prorsus  immunda  sunt,  quia  scilicet  malam  suis  in  operibus  habent 
intentionem.  Qua?  utique  genuina  videtur  Apostoli  men*.  ait  enim  : 
Coinquinatis,  et  infidelibus  nihil  est  mundum,  sed  inquinataz  sunt 
eorum  et  mens  et  conscientia:  confitentur  st  nosse  Deum,  factis  autem 
negant :  Cum  sint  abominati  ti  incredibi  \d  omne  bonum   opus 

rejprobi. 

Objiciunt  2.  S.  Augustinum,  qui  pluribi  declarat  et  probat  opera 
infidelium  esse  peccata.  et  in  eis  nnllas  esse  veras  virtutes.  maxime 
vero  lib.  1.  D<-  Nupii  ■  ntia,  cap.   3.  Absit  ergo,  inquit. 

pudicum  veraciter  dici,  qui  non  propter  Deum  uerum  fidem  connubii 
servat  uocori.  Et  capite  sequenti:  Qui  non  hdc  intentione,  hac  volun- 
tate,  hoc  fine  yenerant  filios.  ut  eos  <-x  membris  hominis  primi,  in 
membra  transferant  Christi;  sed  infideles  parentes  de  infideli  proTe  glo- 
rieniur,  etiamsi  tanta  sit  observantia  ut  secundum  matrimoniales 
bulas  nonnisi  procreandorum  liberorum  causa  concubant,  non  • 
vera  pudiciiia    conjugalis.   '  um  ■  irtus  sit  pudicitia,  cui  vitium 

contrarium  est  impudenth  .  omn  irtutes  etiam,  quoz  per  corpus 

operantur,  in  animo  hdbitent,    quomodo  vera  ratione  pudicum  corpus 

ritur,  quando  a  vero  Deo  ipse  animus  fornicaturf  Quam  f&rnica- 
tiont-m  sanctus  ille  Psalmus  accusat,  ubi  dicit:  Eece  enim,  qui  lonye 
se  faciunt  a  te  peribunt;  perdidisti  omnem,  qui  fomicatur  abs  te.  Vera 
igitur  pudicitia  sive  conjugalis,  sivt    vidualu  virginalis  dicenda 

non  est,  nisi  quai  vercB  fi<l<i  mancipatur.  At  potissimum  rem  protunde 
tractat  et  discutit    t.  Contra    Jul  cap.    3.    ita    scribens:    Sed 

acerbissimi  gratioz  hujus   inimici,  >  \   mpla  nobis  vitis  impiorum, 

quos  diritis  alienos  a  fid^.  abundare  vtrtutibus,  in  quibus  sine  adju- 
torio  gratioz,  solum  \turai  bonum,  licei  Htionibus  mahdpa- 

fum.  qui  solis  libertatis  ingenita  viribus,  et  misericordes  crebro,  et  mo- 
desii,  et  casti  inveniuntur,  et  sobrii.  Quem  utique  errorem  refellit 
Augustinus  tribus  potissimum  argumentis:  Primo  quidem  argu- 
mcnto  ad  homincm.  quia  Julianns  alibi  docuerat  initium  quidem  justi- 
tise  esse  in  homine,  sed  consnmmationem  es«e  a  Deo:  videlicet  volun- 
tatem.  seu  cupiditatem  boni  esse  anobis;  eaectum  autem  esse  a  Deo: 
at  vero  loquens  de  operibus  infidelium,  non  solum  voluntatem. 
otiam  bonum  voluntatis  effectum  tribuit  arbitrii  libcrii  viribus ;  unde 
lic  cum  interpellat  S.  Augustinus :   s";  si  et  —  uerunt,  et  sunt, 

voluntatem,  et  effectum  nus,  quid  r<  mansit, 

quod  gratioz  <■<■  us  in  tam  evidentibus,    quibus  di 

virtutibust  Secundo  eum  impugnat  argumentq  petito  <ix  Prover- 
biorum  21.  Qui  dicit  impium  Justum  esse,  maledictus  erit  in  populo, 

dibilis  in    Gentibus.    Tertio    ipsum    urget   auctoritate  Apostoli  ad 
Rom.  1.  J<ist<is  ex  fid*    vivit.  Ab&  ■<>.   inquit,  ut 


11)4  AN    INFIDELIUM    OPERA    Si.NT    PECCATA. 

nisi  vivat  ex  fide,  jnsius  enim  ex  ftde  vivit.  Ex  quibus  locis  sic  Ad- 
versarii  argumentantur :  ibi  non  pote>t  csse  ullum  opus  bonnin,  ubi 
vera  virtus  reperiri  nequit:  sed  S.  Augustinus  aperte  fatetur  in  infi- 
delibus  nullain  reperiri  veram  virtutem:  ergo  negat  pariter  in  eis  esse 
ullum  bonum  opus.  —  Distinguo  minorem:  fatetur  S.  Augustinus 
infidelibus  nullas  inesse  veras  virtutes,  idest  nullum  habitum,  quo 
homo  eenseatur  reete  vivere,  et  per  quem  justiticationis  gratiam,  et 
vitam  aeternam  obtineat,  ut  volebat  Julianus,  sieut  advertimus  in 
tertio  NotabiH,  concedo:  nullus  est  habitus  virtutis,  quo  homo  ad  ali- 
quod  bonum  opus  morale  naturalis  ordinis  inclinetur,  saltein  ubi  gravis 
non  urget  tentatio,  nego.  Fateor  igitur  in  infidelibus  non  esse  ullam 
veram  virtutem  simpliciter,  quce  videlicet  hominem  ordinet  ad  salutem: 
quo  sensu  veram  virtutem  dumtaxat  usurpat  S.  Augustinus,  ut  con- 
stat  eodem  capite  tertio,  ait  enim:  Si  ergo  ad  consequendam  veram  bea- 
titudinem,  quam  nobis  immortalem  fides,  quozin  Christo  est,  verapro- 
mitt.it,  nihil  prosunt  homini  virtutes,  nullo  modo  veroz  possitnt  esse 
virtutes.  Sicque  ea  ratione  negat  esset  virtutes  infidelibus,  quia  nullus 
infidelis  justus  esse  potest:  quia,  ut  pluries  ibidem  repetit,  Justus  ex 
fide  vivit:  «  Quis  porro,  inquit,  qui  se  Christianos  haberi  vjlunt,  nisi 
«  soli  Pelagiani.  aut  in  ipsis  etiam  forte  tu  solus,  justum  dixerit  in- 
«  fidelem,  justuin  dixerit  impium,  justum  dixerit  diabolo  mancipatum? 
«  Sit  licet  ille  Fabrieius,  sit  lieet  Fabius.  sit  licet  Scipio,  sit  licet  Re- 
«  gulus,  quorum  me  nominibus,  tamquam  in  antiqua  Romana  Curia 
«  loqueremur.  ]>utasti  esse  terrendum.  Verum  in  hac  causa  etsi  ad 
«  Scholam  Pythagone  provoces,  vel  Platonis,  ubi  eruditissimi  atque 
«  doctissin.i  viri  multo  excellentiore  cyeteris  Philosophia  nobilitati, 
«  veras  virtutes  non  esse  dicebant,  nisi  quae  menti  quodammodo  im- 
«  primuntur  a  forma  illius  aeternae,  immutabilisque  substantiae,  quod 
«  est  Deus :  etiam  illic  adversus  te  (juantum  donat,  qui  nos  vocavit 
«  pietatis  libertate,  clamabo:  nec  in  istis  vera  est  justitia,  quia-  justus 
«  ex  fide  vivit:  fides  ex  auditu,  auditus  autem  per  Verbum  Christi ; 
«  finis  legis  Christus  ad  justitiam  omni  credenti:  quomodo  sunt  vere 
«  justi,  quibus  vilis  est  humilitas  veri  Justi?  Quo  enim  propinquave- 
«  runt  intelligentia ,  inde  superbia  recesserunt :  qua  cognoscentes 
«  Deum,  non  sicut  Deum  glorificaverunt  »  etc.  Uixh-  cojicludit:  «  si  per 
«  naturam.  voluntatemque  justitia:  ergo  Christus  gratis  mortuus  est : 
«  si  perdoctrinas  hominum  qualescumque  justitia:  ergo  Christus  gratis 
«  mortuus  est,  per  quod  enim  vcra  justitia,  per  hoc  etiam  regnuin  Dei : 
«  Deus  uamque  ipse,  quod  absit,  erit  injustus,  si  ad  ejus  regnum  verus 
«  noii  admittitur  justus  etc.  »  HecS.  Augustinus,  quibus  satis,  superque 
constat  eatenus  S.  Augustinum  negare  in  infidelibus  veras  esse  vir- 
tutes,  quatenus  iilse  virtutes  infidelium  nequeunt  quidquam  ad  sa- 
lutem  conterre. 

Urgent:  Si  aliquae  infidelibus  inessent  virtutes  verae,  et  dumtaxat 
bon;e  moraiiter,  dici  possent  steriles  per  respectum  ad  beatitudinem  : 
sed  S.  Augustinus  negat  aperte  aliquas  virtutes  posse  dici  sterilo; 
sic  enim  eirca  medium  ejusdem  capitis  tertii  Julianum  carpit :  Divi 
non  potest  quantum  te  fallat  ista  opinio,  quia  dixisti  omnes  virtutes 
affectus  esse,  per  quas  aut  fructuose,  imt  steriliter  boni  sumus:  Ficri 
enim  non  potest,  ut  steriliter  boni  sumus.  Sed  boni  non  sumus  quid- 


AN     INFIDELIUM    OPERA   SINT    PECCATA.  105 

quid  steriliter  sumus:  Arbor  enim  bona  bonos  fructus  facit:  absit 
autem,  ut  Deus  bonus,  a  quo  securis  paratur  arboribus  non  facientibus 
fructum  bonum,  excidat,  et  in  ignem  mittat  arbores  bonas:  Xullo  modo 
igitur  homines  sunt  steriliter  boni ;  sed  qui  boni  non  sunt,  possunt  esse 
alii  minus,  alii  magis  mali.  Ergo  ex  8.  Augustino  milla  potest  virtus 
esse  sterilis.  —  Distiriguo  minorem:  nulla  potest  esse  virtus  sterilis 
respectu  boni  naturalis,  aut  supernaturalis  consequendi,  concedo: 
nulla  potest  esse  foecunda  respectu  boni  naturalis,  et  sterilis  respectu 
boni  supernaturalis,  nego.  Nam  ipsemet  S.  Augustinus  libro  5.  D>' 
Civitate  Dei,  eap.  15.  afrinnat  Deurn  dedisse  Romanis  Imperium  in 
tot  Gentes,  et  regna  in  remunerationem  ipsorum  virtutum  civilium, 
et  moralium.  Censet  ergo  virtutes  illas  morales  aliquam  temporalem 
mercedem  promereri ;  subindeque  etiamsi  steriles  appareant  respectu 
felicitatis  seternae,  possunt  tamen  revera  esse  foecunda?  respectu  boni 
temporalis,  quod  in  mercedem  Deiis  ipsis  repromittit  et  retribuit. 

Urgent:  S.  Augustinus  ibidem  negat  homines  posse  esse  steriliter 
bonos,  ibi  enim  Julianum  arguit,  quod  dixerit  ornnes  virtutes  esse 
quosdam  affectus,  per  quo.s  aut  tructuose,  aut  steriliter  boni  simus : 
Fieri  non  potest  (inquit  sanctus  Doctor)  ut  sterUiter  boni  simus,  sed 
boni  non  sumus  quidquid  steriliter  sunvus.  Et  paulo  post  ibidein:  nullo 
modo  homines  steriliter  boni  sunt.  Et  adhuc  aliquanto  post,  Julianum 
sic  increpat :  Quomodo  igitur ,  obsecro,  autjocaris  in  iis  disputationibus, 
aut  deliras,  qui  sterilium  fructus  arborum  laudas,  qui  titique,  aut 
multi  sunt,  aut  si  mali  sunt,  laudandi  non  sunt,  aut  si  fructus  boni 
sunt,  profecto  steriles  arbores  non  sunt;  vmo  et  bonoz  sunt,  quoniam 
fructus  boni  sunt,  etdebent  Deo  placere,  cui  bonoz  arbores  non  possunt, 
nisi  placere:  et  taudem  in  fine  eapitis  praedicti  declarat,  bonum  non 
esse  id,  quod  est  sterile,  his  verbis  :  Dicantur,  inquit,  secundum  te 
hujusmodi  voluntates  arbores  bonai,  suffucit,  quod  apud  Deum  steriles 
sunt,  ac  per  hoc  non  bona\  Ex  qiiibus  omnibus  sic  inferre  licet:  si 
-aliquod  esset  opus  inoraliter  bonum  in  intldelibus,  illud  esset  sterile, 
et  non  conducens  ad  finem  salutN  aeterase:  at  ex  supra  dictis  S.  Au- 
gustini  locis,  nullum  datur  bonum  sterile  :  ergo  nullum  datur  in  infi- 
delibus  opus  moraliter  bonum.  —  Respondeo  distinguendo  mincrem : 
nulluin  datur  bonuni  sterile,  a  quo  dicantur  homines  boni  simpliciter 
et  perfecte,  eoncedo:  a  quo  dicantur  boni  secundum  quid  et  minus 
perfecte,  nego.  Iterum  distinguo:  non  datur  bonum  sterile  ad  sensum 
Juliani.  quem  ibi  impugnat  S.  Augustinus,  concedo:  alio  sensu,  quem 
vulgo  propugnant  Theologi,  nego.  (  ertum  enim  est  dari  aliquod  bonum 
sterile,  eo  sensn,  quem  vulgo  propugnant  Theologi,  nempe  bonum 
illud.  quod  ex  objecto,  fine,  et  circumstantiis  bonum  est  morale,  nihil 
tanien  prodest  ad  salutem,  quia  fit  absque  gratia.  Ejusinodi  euini  bonum 
sterile  agnoscunt  SS.  Patres.  inter  c;eteros  S.  Ambrosius  in  <  um  Psal.  1. 
ver^iculum:  Et  bou/nn  ejus  non  defluet:  ubi  ejusmodi  bona  moralia 
appellat  moralis  ornamenta  decoris,  non  subsidia  redemptionis.  Et 
S.  Fulgentius  lib.  De  IncamatUme  et  graUa  Christi,  cap.  26.  ubi  ait: 
Quibusdam  aliqua  quidem  bona,  quo3  ad  societapis  humanoz  pertinerU 
osquitatem,  inesse  posse;  sed  quia  charitaie  Dei  non  fiunt,  /uodrss& 
2io)i  posse. 

Instant:  E.\  s.  Augustino  loco  mox  citato,  sterilium  tructus  ar- 


106  AN     INTIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

borom  non  sunt  laudandi:  at  infideles  sunt  arbores  steriles:  igitur 
eorom  fractus,  idest  actus,  non  sunt  laudandi.  —  Respondeo  di- 
stinguendo  majoiem:  sterilium  arboium  steriliter  et  infideliter  ope- 
rantium,  concedo:  secus,  nego. 

Itrgent  ex  eodem  S.  Augustino :  Si  fructus  boni  sunt,  profecto 
steriles  arbores  non  sunt:  ergo  si  bona  sunt  opera  infidelium,  infideles 
non  sunt  dicendi  arbores  steriles,  quod  est  contra  S.  Augustinum.  — 
Bespondeo  distinguendo  antecedens:  si  fructus  sint  boni  simpliciter, 
concedo:  si  fconi   sunt  dumtaxat  secundum  C{uid,  nego. 

Instant  iterum  ex  eodem  Augustino:  Yoluntas  sterilis  non  est 
bona:  igitur  opus  sterile  non  est  bonum.  — Respondeo  distinguendo 
antecedens:  non  ost  bona  omnimode,  concedo:  non  est  bona  secun- 
dum  quid,  nego ;  hoc  est,  non  est  bona  in  ordine  ad  salutem  oeter- 
nam  consequendam,  qu?e  est  supremum  hominis  bonum ;  sed  in  or- 
dine  ad  honestatem  moralem,  et  ad  rectam  naturalem  hominis  insti- 
tutionem. 

Objiciunt  3.  Plures  alias  S.  Augustini  sententins.  quibus  videtur 
aperte  fateri  omnia  infidelium  opera  esse  peccata,  eo  quod  quidquid 
interdum  boni  agere  videntur,  malo  fine  id  exequantur.  Idque  prae- 
sertim  asserit  libro  primo  De  Nupiiis  et  Concupiscentia,  capite  3.  Qum 
igitur,  inquit,  faciunt  hazc  homines  sine  fide,  quce  videntur  ad  conju- 
galem  pudicitiam  pertinere,  sive  hominibus  placere  qumrentes,  vel  sibi, 
vel  aliis,  sive  in  his  rebus,  qnas  ritiose  concupiscunt,  humanas  niole- 
stias  devitantes,  sive  do&monibus  servientes,  non  peccata  coercentur,  sed 
aliis  peccatis  alia  peccata  vincuntur.  Absit  ergo  pudicum  vel  aliter  rfici, 
qui  non  propter  Deum  veram  fidem  connubii  sen-at  uxori.  Similiter 
lib.  i.  contra  Julianum,  eap.  3.  Juliano  interrogante :  Sigentilis  nudum 
operierit,  numquid  quia  non  <-st  ex  firfc,  peccatum  estf  sic  respondet: 
Prorsus  in  quantum  non  est  ex  fide  peccatum  est.  Et  iterum  circa 
ejusdem  capitis  finem,  eumdem  Julianum  sic  alloquitur :  Intellige.  in- 
quit,  quocl  ait  Dominus:  si  oculus  tuus  nequam  est ,  totum  corpus 
tuum  tenebrosum  erit:  si  autem  oculus  tuus  simplex  est,  totum  corpus 
tuum  lucidum  erit:  et  hunc  oculum  agnosce  intentionem,  qua  facit 
quisque,  quod  facit,  et  disce  eum,  qui  non  facit  opcra  bona  intentione 
fidei  bonoz,  hoc  est,  ejus,  quce,  per  dilectionem  operatur ,  totum  quasi 
corpus,  quod  illis,  velut  membris,  operibus  constat,  tenebrosum  esse, 
hoc  est,  plenum  nigredine  peccatorum.  Aut  certe,  quoniam  saltem  con* 
ccd is  opera  infidelium,  (puc  fihi  videntur  bona,  non  tamen  eos  ad  sa- 
lutem  sempitemam,  regnumque  perducere,  scito  nos  illud  bonum  ho- 
minum,  di<-(jr<'  itlam  voluntatem  bonam,  illud  opus  honum.  sine  Dei 
gratia,  </u«>  datucr  per  unum  Mediatorem  Dei  et  hominum,  nemini 
posse  conferri,  per  quod  solum  homo  potest  ad  ceternum  Dei  donum, 
regnumque  perduci.  Omnia  proinde  costera,  c/uce  videntur  inter  homines 
habere  <i/ic/ui</  laudis,  videantur  /i/>i  virtutes  vera^,  videantur  opera 
bona,  <■/  sine  ullo  facta  peccato.  Quod  ad  m<-  pertinet,  hoc  *<■/':>,  quia  ea 
non  facit  voluntas  bona.  Voluntas  quippe  infidelis,  atque  impia  n<>n 
est  />ona.  Dicuntur  secundum  te  hujusmodi  voluntates  arbores  />"u<c, 
sufficit,  quodapud  /)<-<< m  sterilessint,  <<<■/><■)■  hoc  non  /><>ua.  — Respondeol. 
S.  Augustinum,  dum  infidelium  opera  appellat  peccata,  sumere  nomen 
peccati  generatim,  et  pro  omni  actu,  qui  ad  vitam  aeternam  prodesse 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  107 

non  potest.  utpote  facto  iu  statu  pessimo :  nou  vero  peecati  uoiueu 
usurpat  in  strieta  et  propria  signifieatione,  quatenus  nempe  significat 
aetum  dictamini  rectae  rati  nis,  ac  prascriptis  legibus  difformem  ac 
contrarium.  Eespondeo  2.  Ut  plurimum  quidem  infidelium  opera 
peeeata,  quia  raro  contingit.  ut  revera  non  sint  actus  regulis  bene 
vivendi  et  rectae  rationi  diflbrmes:  nam  agere  solent  ex  infidelitate. 
qua?  cum  sit  regula  erronea,  haud  dubium  est.  quidquid  ex  ea  pro- 
cedit,  vitiatum  esse  et  peccaminosum.  Respondeo  o.  Idcirco  infide- 
lium  opera  ut  plurimum  esse  peccata,  quia  raro  sibi  in  suis  propo- 
nunt  operibus  rectuni  aliquem  finein.  ut  ad  Dei  gloriain  obedientiam 
ipsius  mandatis  prsestent:  imo  plerumque  agunt  propter  finem  pes- 
simum:  quia.  ut  dicit  S.  Augustinns  verbis  supra  laudatis,  vel  sibi. 
vel  aliis  placere  quserunt.  Inde  capite  3.  libri  4.  contra  Julionum, 
ubi  pronuntiavit ,  operire  nudum  iu  quantum  non  est  ex  fide,  pec- 
catum  esse,  statim  subjieit:  Xon  qitia  j  sum   factum,  quod   est 

nudum  <tj>rrire.  peccatum  est:  sed  de  tali  opere  non  in  Domino  glo- 
riari,  peccatum  est;  gloriari  enim  non  in  Domino  est  aliquid,  quod 
tnfideliter  fit,  superbiam,  scilicet  ac  prazsumptionem  redolens:  uude 
eodem  capite  rationem  reddens.  eur  infideles  bona  male  faciaut.  ait : 
Quia  scilicet  ea  non  fideti,  sed  infideli,  et  noxia  faciunt  voluntate.  De- 
nique  dum  eodem  capite  ait :  Ubi  nou  est  intentio  bonce  fidei,  queeper 
dilectionem  op  ratur,  totum  corpus  plenum  est  nigredine  peccatorum  : 
solum  voluit  peccatum  iu  infidelibus  regnare,  et  esse  concomitanter, 
propter  absentiam  et  detectum  fidei .  qure  est  principium  justifiea- 
tionis. 

Urgent:  Quidquid  infideles  ex  infidelitate  operautur,  peccatum  est 
formaliter.  et  non  solum  concomitauter :  sed  S.  Augustinus  testatur 
infideles.  omnia  etiam  quae  videntur  bona  opera  tacere .  semper  agere 
ex  infidelitate.  nam  lib.  1.  De  Nuptiis  et  Concupiscentia,  eap.  4.  ait: 
Infideles  cum  pudidtice  conjugalis  bonum  habent,  quia  infideliter  utun- 
tur,  in  malum.  peccatumque  convertunt:  ergo.  etc.  — Distinguo  ma- 
jorem:  quidquid  in(:deles  aguut  formaliter  ex  infidelitate  peccatum 
cst.  coucedo:  quia  nempe  ipsa  infidelitas  est  mala  arbor.  quae  non 
potest  bonos  fructus  tacere  :  quidquid  agunt  in  statu  infidelitatis,  tor- 
maliter  peccatum  est.  nego.  Nec  aliud  voluit  S.  Augustinus :  uam 
eodem  loco  subjicit:  Ko  modo  ergo,  et  illam  concupiscentiam  camis, 
qua  caro  concupiscii  adversus  spiritum  in  usum  justUice  convertunt 
fidelium  nuptioz:  certum  est  autem  fidelium  uuptias  uon  eonvertere. 
nisi  dum  fideliter.  et  ex  fide  operantur:  unde  subjungit:  Habent  quippt 
intentionem  generandi  regenerandos :  ut  qui  ex  ils  sceculis  filii  nascun- 
tur.  in  Dei  filios  renascantur. 

Urgbnt:  Si  quod  non  est  ex  fide  peccatum  esset  dumtaxat  con- 
comitanter.  et  non  tormaliter,  vana  esset  et  inutilis  S.  Augustini 
adversus  Julianum  ratiocinatio :  siquidem  Julianus  absque  negotio 
admisisset  revera  quidquid  lormalitcr  ab  iufidclitate  procedit,  pecca- 
tum  esse :  secus  autem  esse  de  caeteris  operibus  infidelium,  quae  non 
sunt  tormaliter  actus  infidelitatis,^Sed  a^tns  virtutis,  vel  misericordiae, 
vel  justitia\  vel  temporantiae:  ergo  S.  Augustinus  non  solum  eenset 
opera  infidelium  peccata,  quatenus  proveniunt  ab  ipsa  infidelitate, 
etiam  prout  fiunt  in  ipsa   tnfidelitate.  —  Nego  antecedens :    Julianus 


108  AN    INFIDELIDM    OPERA    SINT    PECCATA. 

enim  non  solum  existimabat  infidelium  opera  esse  bona  moraliter; 
sed  etiam  suffieere  ad  gratiam  sanctificantem,  et  gloriam  aeternam 
promerendam:  existimabat  etiam  posse  hominem  studio  sanctitatis 
accedmite  gratia  adhaerere  non  posse  peccatis,  ut  resratur  S.  Augu- 
stinus  prseiato  capite  3.  lib.  4.  Contra,  inquit.  subditis,  atque  conce- 
ditis  dicentes,  perfacile  igitur  stuclio  sanctitatis,  quod  Deus  adjuvat, 
potest  carere  peccatis;  hune  autem  errorem  impugnat  illis  Apostoli 
verbis,  Quod  non  est  ex  fide,  peccatum  est.  —  Insuper  existimabat  Ju- 
lianus  ea  opcra  qu*  bona  sunt  ex  objeeto,  etsi  tierent  ex  tine  per- 
verso,  nihilominus  esse  bona ;  quod  ipsi  exprobrat  ibidem  sanctus  Au- 
gusrinus  tamquam  dogrua  pessimum  et  viris  Christianis  prorsus  in- 
dignum.  Unde,  inquit.  nisi  videar  calumniari  ipsa  tua  verbq,  jam 
ponam:  .«  Cunctarum.  inquis,  origo  virtutum  in  rationabili  anima  sita 
«  est,  et  affectus  omnes,  per  quos  aut  fructuose,  aut  steriliter  boni 
«  sumus,  in  subjecto  sunt  mentis  nostne :  prudentia,  justitia,  tempe- 
«  rantia,  fortitudo.  Horum  igitur  affectuuin  vis  cum  insit  omnibus 
«  naturaliter.  inquis,  non  tamen  ad  unum  finem  in  omnibus  properat, 
«  sed  pro  judieio  voluntatis,  eujus  nutui  serviunt,  aut  ad  seterna,  aut 
«  ad  temporalia  diriguntur.  Quod  cum  sit  in  eo.  quod  sunt,  non  in 
«  eo,  quod  agunt,  sed  in  eo  solo  variant ,  quod  merentur:  nec  no- 
«  minis  igitur  sui.  inquis,  possunt,  nec  generis  sustinere  dispendium, 
«  sed  solius,  quod  appetiverunt,  prsemii,  aut  amplitudine  ditantur, 
«  aut  exilitate  frustrantur  ».  Quain  Juliani  sententiam  velut  insulsam 
sic  refellit  S.  Augustinus  :  Haec  ubi  didiceris  nesdo;  jam  tamen  cernis, 
ut  arbitror,  conxequens  esse,  ut  vera  sit  virtus  avarorum  prudentia, 
qua  excogitant  gencra  lucelloruvV:  et  avarorum  justitia,  qua  graviorum 
ctamnorum  metu,  facitius  sua  nonnumquam  contemnunt,  quam  usur- 
pant  atiquid  alienum;  ct  avarorum  temperantia,  qua  luxurioz,  quo- 
nicnn  sumptuosa  est,  prokibent  appetitum,  soioque  necessario  victu, 
tegumentoque  contenti  sunt:  et  avarorum  fortitudo,  qua,  ut  ait  Hora- 
tius  lib.  1.  Epist.  1.  Per  mare  pauperiem  fugiunt,  per  saxa,  per  ignes: 
qua  denique  cognovimus  quadam  irruptione  barbarica  ad  ea  prodenda, 
quce  habcbant  nullis  hostium  tormentis  potuisse  compctli :  unde  con- 
cludit :  Ergo  virtutes  istce  tali  fine  turpes,  atque  deformes,  et  idco  nullo 
modo  gcrmance,  verseque  virtutes ;  tibi  tamen  ita  verce  videntur,  <t  put- 
chrce,  ut  nec  nominis  sui  possent,  nec  generis  sustinere  dispendium; 
secl  solius,  quod  appetiverunt,  prcemii  exilitate  frustrentur,  idest  tcr- 
renorum,  commodorumque  fructu,  non  ccxtcstium  prcerniorum.  Adversus 
autem  hune  posteriorem  erroreai  plurima  alia  congerit  sanetus  Augu- 
stinus,  quibus  signifieat  id  maluin  esse,  quod  mala.  noxia,  et  infideli 
voluntate  fit. 

Ixstaxi  [TERUm:  Quse  fuerit  S.  Augustini  mens  de  infidelium 
operibus,  evidentius  patere  non  porest.  quam  ex  doctrina  ejus  Disci- 
pulorum,  maxime  saneti  Prosperi :  sed  S.  Prosper  aperte  iatetur  infi- 
deliuin  opera ,  quateuus  fiunt  in  statu  infidelitatis ,  esse  peccata: 
ergo.  ete.  Probatur  minor  ex  libro  contra  CoUdtoTem}  cap.  22.  Natura, 
inquit,  bonis  suii  m  Ue  utitur,  in  <piibus  sine  cultu  veri  Dei,  impieta- 
tibus,  immundiiiisque  vincitur,  ct  unde  se  defendi  existimat,  accusa- 
tur.  Et  lib.  1.  De  vocatione  Gentium,  cap.  7.  Sine  cultu  veri  Dci,  in- 
quit,  etiam  quod  videtur  virtus  esse,  peccatum   est:    nec  ptacere  illud 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  109 

D<'"  sine  Deo  potest:  qui  vero  Deo  non  placet.  cui  nisi  sibi,  et  diaboto 
placet?  Denique,  lib.  De  ingratis.  cap.  16. 

Omne  enim  probitatis  opus,  nisi  semine  verce 

vritur  fidei,  peceatum  est,  inque  reatum 
Vertitur,  et  sterilis  cumulat  sibi  gloria  pamam. 

Xomine  autem  hujus  gioriae  sterilis,  qua?  sibi  poenam  accumulat.  si- 
gnificat  opera  infidelium  in  statu  infidelitatis  elicita :  igitur.  etc.  — 
Respondeo.  S.  Prosperum  eo  modo  cxplicandum  fsse.  quo  S.  Aug'U- 
stinum  exposuimus :  nimirum  de  opere  moraliter  bono.  quod  fit  infi- 
deliter,  et  cum  aliqua  pra?sumptione  comparandae  per  illud  gratfae. 
Siquidem  Semipelagiani,  adversus  ouos  militat  S.  Prosper,  existima- 
bant  posse  hominem  naturali  studio,  ac  desiderio  fidei.  tum  fidem 
ipsam,  tum  eaetera  dona  Dei,  quibus  ad  vitam  pervenitur  anernam. 
promereri.  S.  vero  Prosper  ex  adverso  docet  haec  opera  illo  superbia? 
typo.  ac  spiritu  concepta.  peccata  esse.  in  reatum  verti,  pcenamque 
potius  cumulare.  quam  gTatiam  promereri.  quod  evidenter  explicat 
cap.  37.  supra  laudato: 

tamen  hasc  propria  virtute  capescere  quemquam 
Posse  putant,  sitve  dignus  labor  iste  juvari 
Ingenium  meruisse,  ajunt,  bona  vera  petentis: 
Creseere  concipiunt,  minuuntur;  proficiendo 
Deficiunt;  fulgendo  cadunt:  currendo  recedunt. 

Eodem  prorsus  modo  explicandus  est  alter  locus  ejusdem  S.  Pro- 
speri  ex  libro  De  vita  contemplativa,  cap.  o.  ubi  ait :  Apostolum  dicendo 
omne  quod  non  est  ex  fide  peccatum  est,  decldrasse,  quod  omnia  bona, 
aut  ex  fide  gesta  virtutes  sint,  aut  si  fuerint  sine  fide,  non  sunt  aliqua 
bona  credenda,  sed  vitia,  quce  non  juvant  su>>.<  operarios,  sed  oondem- 
nant,  infestosque  prcedpitant,  atque  a  finibua  'utis  eliminont. 

Loquitur  enim  ibi  S.  Prosper  de  intentionibus  intidelium,  quas  non 
sola  fidei  absentia,  sed  infidelis,  et  noxia  voluntas  eulpabiles  reddit. 
S.  enim  Prosper  satis  innuit  illa  opera  spiritu  superbiae  elici.  dum 
ait.  illa  prascipitan  inflatos:  similiter  dum  addit.  quod  de  infidelibus 
dixit,  etiam  adversus  rideles  torqueri  posset.  qui  non  secundum  Deum. 
sed  secundum  hominem  vivunt.  Tandem  ejus  mens  luculentius  apparet 
circa  finem  eapitis,  ubi  insinuat  se  agere  de  Dei  operibus,  quse  raala 
intentione  ab  infidelibus  fiunt.  dum  ait :  Itaq  tcumqu  cla- 

ruit ,  quod  virtutes  veras  non  videntur  habere  qui  simiUant;  et  ilti 
simulant,    qui    non    ex   fide,  aut  nrjn  propter  D<-um.  s  pter  ho- 

mines   tantum    boni   aliquid   operantx  synis-,   ■  -.  vel 

abstinenticB,    cozterisque   bonis   ser  n<>/i  ut  b>>ni  fiant,  sed  ut  se 

bonos  hominibus  fingant,  nec  ad  mpitemam  m> 

Sed  a<1  comparandam  gloriam  popularem.  Dicendum  igitur  cura  no- 
mine  illius  gioriae  sterilis.  quae  sibi  pcenam  accumulat,  non  aliud  in- 
telligere,  quam  vanam  gloriam.  qua  infideles  undique  (jxundabant , 
maxime  vero  Philosophi,  quos  idcirco  animalia  gloriai  Tertullianus 
appellat. 

Congesunt  adnfusarii  varias  alionim  S.  Augustini  discipulorum 
sententias,  quibus  probare  nituntur  revera  infidelium    <->\>rr>i  esse  for- 


110  AN    IXFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

maliter  peeeata.  Imprimis  nainque  rem  aperte  definire  videtur  S.  Ful- 
gentius  lib.  De  veritate  prcedestinationis,  cap.  18.  ubi  ait:  Priusquam 
accipiat  humana  voluntas  fidem,  punitionem  per  seipsam  potest  me- 
reri,  non  fidem:  omne  enim  quod  non  est  ex  fide  peccatum  est,  et 
sine  fide  impossibile  est  placere  Deo.  Qui  autem  Deo  non  placet,  sine 
dvbio  Deo  displicet,  non  Deum  mitigat,  sed  potius  exacerbat.  Et  lib.  2. 
cap.  5.  Deo  non  placemus,  nisi  velimus,  sed  ab  ipso  nobis  tribuitur,  ut 
velimus,  a  quo  nisi  voluntas  hominis  mutetur,  ut  bona  sit,  aut  semper 
appetit  malum,  ut  numquam  bene  appetit  bonum :  ac  sic  dum  in  rebus 
bonis  rectum  ordinem  non  tenet,  Deo  vero,  etbono  nullatenus  ptacet. — 
Primasius  ad  hsec  verba  14.  capitis  ad  Romanos  :  Quod  non  est  ex  fide, 
ait:  yon  ex  fide,  quo3  per  charitatem  operatur :  omne  autem ,  quod  non 
est  ex  fide,  peccatum  est;  quidquid  non  ozdificat,  non  est  ex  fide,  et  ideo 
peccatum  est.  —  Beda  ad  caput  citatum  :  Omnis  infidclium  vita  pec- 
catum  est;  et  nihil  bonum  sine  summo  bono;  ubi  enim  deest  agnitio 
mtemoR  et  incommutabilis  veritatis,  falsa  virtus  etiam  est  in  optimis 
moribus.  —  Prudentius  libro  Contra  Joannem  Scotum,  cap.  4.  habet: 
Homo  ])ost  illam  damnationem  habet  liberum  arbitrium,  quo  propria 
voluntate  iuclinari  potest,  et  inclinatur  ad  malum,  habet  liberum  arbi- 
trium  quo  possit  assurgere  ad  bonum.  Ut  autem  assurgat  ad  bonum, 
non  est  proprioz  virtutis,  sed  gratioz  Dei  miserentis.  Habet  liberurn  ar- 
bitrium  ut  possit  bene  velle,  ut  possit  bene  vivere,  ut  possit  Deo  adhm- 
rere;  sed  ut  bene  velit,  ut  bene  vivat,  ut  Deo  adha^reat,  non  est  suoz 
virtutis,  sed  gratice  Dei  miserentis.  —  Sanctus  Eemigius,  et  Ecclesia 
Lugdunensis  lib.  De  tribus  epistolis,  cap.  22.  Vere  mortua  sunt  opera 
infidelium,  non  solum  quando  aperte  vitiis  et  peccatis  serviunt ,  sed 
etiam  quando  naturali  bono  in  quantum  omnipotens  Creator  tribuit 
instigati,  vel  naturali  legc  communiti ,  quozdam  boiia  opera,  et  velut 
quasdam  virtutes  habere  atque  exercere  videntur ;  quia  fidem  Dei  et 
Christi  ejus  vel  ignorantes,  vel  odio  habentes,  aut  etiam  persequentes, 
quod  ex  illa  ficle  non  operantur,  omnino  nec  bonum  opus,  nec  vera  rir- 
tus  esse  potest,  quoz  non  procedit  ex  radice  veritatis  ct  bonitatis:  dum 
enim  illa  ista  quoz  sccundum  hominem  videntur  esse  bona  opera,  ne- 
quaquam  vera  fide  ad  Dominum  referuntur  quem  ignorant,  nec  pro- 
pter  eum  agunt,  sed  propter  quamdam  honestatem,  qua  intcr  homines 
magnivideantur,  velpropter  cupiditatem  alicujus  commodi  temporalis, 
impietate  infidelitatis,  ipsa  infiatione  elationis,  ipsa  perversitate 
cupiditatis,  ita  immunda,  et  inquinata  sunt  omnia,  ut  apud  Deum  non 
virtutes,  sed  vitia  judicentur.  —  Sanctus  Bernardus,  Sermone  primo 
De  Annunciatione :  Certum  est,  inquit,  ad  sua m  originem  unircrsa 
quantum  in  eis  <'*t  tcndere,  et  in  c.am  scmpcr  esse  parte  proclwiora. 
Sic  et  nos  qui  de  nihilo  creati  sumus,  constat  quia  si  nobis  ipsis  rc- 
linquimur,  in  peccatum  semper,  quod  nihil  est,  labimur.  —  Respondeo, 
illos  sanetos  Patres  intelligendos  esse  eo  modo  quo  sanctus  Augu- 
stinus,  nempe  in  infidelibus  nullum  esse  bonum,  nullasque  virtutes 
veras,  et  eorum  opera  esse  peccata,  vel  quia  cupiditatum  pondere  gra- 
vati  et  victi  saepissime  in  vitia  ruunt :  vel  quia  verum  Deum  non 
agnoscentes  non  solum  non  operantur  propter  ejus  gloriam,  sed  propter 
cupiditatem  alicujus  temporalis  aut  inanis  vanitatis,  quo  fit,  sicut  mox 
loquebatur  Ecclesia  Lugdunensis,  ipsa  impietate  infid< litatis,  ipsa  in- 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  111 

fiatione  elationis^  ipsa  perversitate  cupiditatis  ita  immunda,  et  inqui- 
nata  sunt  omnia,  ut  apud  Deum  non  virtutes,  sed  vitia  judieentur. 
Vel  dcuique,  dico  infidelium  virtutes  et  opera  moraliter  boua.  dici 
peccata  comparative  ad  virtutes  theologicas  et  morales  infusa? :  vir- 
tutes  enim  morales  acquisitae  mediare  videntur  inter  illas  virtutes  theo- 
logicas  ac  morales  infusas.  et  vitia  seu  peccata.  Uude  curn  medium 
comparatum  ad  extremum  perfectius  ceuseatur  imperiectum;  e  contra 
vero  videatur  perfectum,  dum  confertur  cum  alio  extremo  miuus  per- 
fecto:  sic  tepidum  comparatum  calido  videtur  frigidum,  et  comparatum 
frigido,  videtur  calidum:  similiter  fuscum  comparatum  ad  nigrum 
appaivt  album,  videtur  autem  nigrum  dum  juxta  album  apponitur. 
Hinc  est  quod  virtutes  morales  acquisitse,  per  ordinem,  et  compara- 
tiouem  ad  theologicas  et  morales  infusas.  vel  quae  operantur  ex  prin- 
cipio  gratiae  et  charitatis.  dicuntur  imperiecta? ;  e  coutra  vero  censeri 
possunt  perfectae,  si  comparentur  ad  vitia  quibus  opponuntur.  Quoniam 
igitur  sanctus  Augustinus  et  ejus  Diseipuli  considerant  virtutes  infi- 
delium  per  ordinem  ad  virtutes  perfeetas  Christianorum,  illasque  eum 
fcstis  comparant;  ideo  dicunt  eas  non  esse  veras  virtutes,  sed  emen- 
titas:  et  illas  vera  peccata,  ae  virtutum  umbras,  et  similitudines  ap- 
pellant. 

ArgumBntum  ultimum petitum  ex  ratione. — Objiciunt  1:  Xullum 
dari  potest  bouum  opus  sine  recta  et  perfeeta  inteutione :  sed  in  infi- 
delibus  nulla  potrjst  ess;'  recta  intentio :  ergo  nec  ullum  opus  moraliter 
bouum.  Major  patet  ex  illo  sancti  Ambrosii,  lib.  1.  De  officiis,  eap.  3. 
Affectus  tuus  nomen  ponit  operi  tuo.  Probatur  minor:  ibi  non  potest 
intentio  recta,  ubi  non  est  fides,  quae  est  mentis  oculus  iuten- 
tiouem  dirigens.  Nemo  enim,  inquit  sanctus  Augustinus  super  Psal- 
mum  31.  computet  opera  sua  bona  ante  fidem,  ubi  enim  fides  non  erat. 
bonum  opus  non  erat:  bonum  enim  opus  intentio  faeit,  intentionem 
fides  dirigit.  —  Respondeo,  concessa  majore  distinguendo  mino 
ubi  non  est  fides,  ibi  nou  potest  esse  reeta  intentio,  nec  operis  direetio 
iu  fiuem  ultimum  supeniaturalem,  concedo :  in  finem  honestum  su- 
balteruum  naturaleni.  et  moralem,  nego.  Sicut  enim  fides  dirigit  ho- 
minis  intentionem  respectu  finis  ultimi  supernaturalis .  sie  eriam  ra- 
tionis  lumen  dirigere  potest  intentionem  respectu  alicujus  boni  honesti 
eonnaturalis  homini. 

Instant:  Omne  opus  quod  in  finem  aliquein  creatum  refertur,  nee 
in  1  )eum  dirigitur,  peccatum  est  :  sed  ubi  non  est  vera  Dei  fides  et  co- 
gnitio,  opus  in  Deum  dirigi  n  *quit:  ergo  cum  in  infidelibus  non  sit  vera 
Dei  fides  et  notitia,  consequeus  est  eorum  opera  esse  peccata.  Probant 
majorem  exsaneto  Augustino,  lib.  4.  Contra  Julianum  lib.  3.  Quidquid 
boni  fit  ab  homine,  inquit,  et  non  propter  hoc  fitpropi  fieri  d 

sapientia  proscipit,  etsiofficio  videaturbonum,ipso  non  n  pec- 

catum  est.  —  Distinguo  majorem:  quod in  Deum  non  retertur  vel  explieite, 
vel  implieite :  aetualiter  aut  virtualiter,  aut  habitualiter,  peeeatuin 
concedo:  quod  refertur  iinplicite,  habitualiter,  et  virtualiter,  seilicet 
per  relationem  intrinsecam,  quie  ideutificatur,  et  velut  imbibitur  in 
ipsa  entitate  actns,  peccatum  est,  nego.  Potest  enim  actus  ad  Deum 
referri  tribus  modis,  ut  notat  sanctus  Bonaventura  iu  2.  t/ist.  11.  sci- 
licet  actualiter,    virtualiter,   et  habitudiualiter.    Primo  modo,  quaudo 


112  AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

quis  de  Deo  cogitans,  illum  amat,  et  in  ipsius  gloriam  suum  opus 
dirigit.  Secundo  modo,  quo  quis  refert  aliquod  opus  in  Deum  habens 
initio  operis  ejus  gloriam  pro  fine,  licet  de  eo  non  eogitet  in  operis 
successu.  Tertius  modus  est  quando  non  prsecogitato  fine  ultimo.  sive 
Deo,  ex  sola  boni  operis  natura  fit  illius  in  Deum  directio.  Infideles 
autem,  qui  nullatenus  Deum  agnoscunt,  non  possunt  equidem  expli- 
cite  et  actualiter  suum  opus  in  ejus  gloriam  dirigere;  id  vero  pos- 
sunt  implicite  ;  nam  cum  agant  propter  finem  particularem  virtutis, 
sicut  revera  agere  possunt ;  puta  cum  eleemosynas  erogant,  quia  ratio 
naturalis  dictat  honestum  esse  egenti  subvenire,  implicite  et  virtua- 
liter  aut  habitualiter  opus  illud  referunt  ad  Deum;  agunt  quippe 
propter  finem  a  Deo  institutum. 

Frgent  :  Si  liceret  agere  propter  aiiquem  alium  finem,  prSeter  Dei 
gloriam,  ct  actus  aliquis  creaturre  referri  posset  lieite  ad  aliquem  fi- 
nem  creatum,  maxime  ad  ipsius  virtutis  honestatem:  atqui  ex  sancto 
Augustino,  lib.  19.  De  Civitate  Dei,  non  licet  agere  propter  solum  fi- 
nem  virtutis :  Licet  enim,  inquit,  a  quibusdam  tunc  verce  et  Jwnestcp 
putentur  esse  virtutes,  cum  ad  seipsan  referantur,  etiam  tunc  infiatoz 
aut  swperbai  sunt;  et  ideo  non  virtutes,  sed  vitia  judicanda  sunt :  ergo 
nullatenus  actus  potest  esse  bonus  qui  ad  alium  finem  quam  ad  Deum 
refertur.  —  Distinguo  minorem:  non  licet  agere  propter  honestatem 
virtutis,  tamquam  propter  ultimum  finem,  concedo :  tamquam  propter 
finem  subalternum,  et  ordinabilem  ad  ultimum  finem,  sive  virtualiter, 
sive  habitudinaliter,  nego.  Priori  autem  sensu  sanctus  Augustinus  ait 
virtutes,  cum  ad  seipsas  referuntur,  esse  superbas  et  infiatas,  quales 
plurimum  fuere  virtutes  plurium  Gentilium,  maxime  Philosophorum, 
necnon  et  virorum  fortium,  qui  suis  in  virtutibus  vel  prseclare  gestis, 
ni)  nisi  humanam  ac  fugacem  gloriam  sapiebant :  unde  sanctus  Au- 
gustinus,  lib.  1.  Operis  Imperfecti  contra  Julianum:  Audite,  et  iutel- 
ligite,  fortitudinem  Gentilium  mundana  cupiditas:  fortitudinem  autem 
Christianorum  Dei  charitas  facit,  qnoz  diffusa  est  in  cordibus  nostris, 
non  per  voluntatis  arbitrium,  quod  est  a  nobis .  sed  per  Spiritum  san- 
ctum,  c/ui  datus  est  nobis.  Yel  ut  lib.  De  vera  Eeligione,  c.  38.  lu- 
culentius  explicat:  Seruiunt  ihfideles,  inquit,  cupiditati  triplici,  rel 
voluptatis,  vel  excellentioz,  vel  spectaculi;  ita  nescientes  diligunt  tem- 
porcdia,  ut  inde  beatitudinem  expectent.  Hisautem  rebus,  quibus  quisque 
beatus  vult  effici,  serriat  necesse  est,  velit,  nolit :  nam  quocumque  du- 
xerunt  sequitur,  et  quisquis  eas  visus  fuerit  auferre,  metuitur. 

Objiciunt  2.  Si  posset  aliquis  actus  esse  bonus  absque  gratia.  se- 
queretur  Deuin  non  aliter  concurrere  ad  actum  malum,  et  peccami- 
nosum,  quam  ad  actum  virtutis,  quia  ad  utrumque  eoncursu  dumtaxat 
generali,  et  ut  natura?  Auctor  concurreret :  sed  consequens  est  contra 
doctrinam  orthodoxam  et  Catholicam,  quam  acerrime  tuetur  sanctus 
Augustinus,  lib.  2.  De  peccatorum  meritis,  et  remissione  cap.  18.  ubi 
probat  Deum  esse  auctorem  boni  operis  in  nobis,  non  vero  mali :  Yo- 
luntas,  inquit,  aut  bona  est,  aut  mala;  etutique  malam  non  habemus 
e:c  Deo :  restat  ergo,  ut  bonam  voluntatem  habeamus  ex  Deo.  .  .  quo- 
circa  quod  a  Deo  nos  avertimus,  nostrum  est,  et  hax  voluntas  mala: 
quod  vero  ad  Deum  nos  convertimus,  nisi  ipso  exdtante  atqtte  adju- 
vante  non  possumus,  et  hcec  voluntas  bona:  ergo  nullum  opus  bonum 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  113 

morale  iieri  potest  absque  gratia:  -  -  Nego  sequelam   majoris:    Deus 
enira  concumt  ad  actum  bonum  per  se,  et  intendendo   illum  directe- 
quia  generalem  suumlconcursum  creaturis  praraet,  ea  intentione     ut 
beneeo  utantur:  cum   vero    actum    raalum    nullatenus  intendat/sed 
tantum  ejus  concursus  generalis  deterrainetur  ad    malum    finem    per 
voluntatem  creatam,  quae  ipso  sibi  impenso  concursu  generali  abutitur, 
eum  detorquendo  m  pravum  finem  a  Deo  non  intentum :  idchvo  tan- 
tum  por  accidens  Deus  ad  istum  malum  actum  concurrere  dicendus  est 
Instabis:  Si  haec  ita  essent,  sequeretur  damiones  posse  efficere  opus 
morahter  bonum,    quia  vires  naturas  non  sunt  minus  perfectae  in  L- 
mombus,  quam  in  hominibus :  sed  absurdum  est  comequens:  er-o  et 
antecedens.  -  Nego  sequelam  majoris,  et  ad  ejus  probationem  dico 
vires  nalurales  non  esse  quidem  minus  perfectas  in  damonibus,  quam 
m  hommibus,  secundum  substantiara,  ac  principium  phvsicura,  tran- 
seat:    secundum    statum    miseria?,    in    quo  sunt  dsemones,  neo-0    Hic 
enim  status  prohibet  ne  bonum  aliquod  morale  naturalis    ordmis    ex 
omni  parte  possint  efficere,  quia  in  eo  statu  obstinati  sunt    in  malo- 
unde  fit    ut  nnllum  actum  possint  elicere,  quin  fiat   ex  aiiqua    raala 
circurastantia.  et  ex  affectu  pravi  finis. 

Corollarium  I.  Ex  tbibus  pr.-efatls  qujestionibus  SEoriTiR 
PBIMO,  hominem  lapsum  sine  ulio  speciali  actuaii  auxilio  supernatu- 
rahs  ordims  posse  aliquod  bonum  morale  exercere;  subindeque  minus 
probabilem  apparere  sententiam  Gregorii  Ariminensis  m  2  dist  28 
qusest.  1.  art.  1.  ubi  docet  ultra  omnera  cogitationera,  et  praeviam  mo- 
tionem  quae  per  causas  naturales  fieri  possit,  necessarium  esse  aliquod 

sauun^Td  T  l  transi^!s-  V"  P^e  juvetur  voluntas,  ut  actum 
suum  ad  Deura  finera  ultiraura  referat,  sine  qua  relatione  et  habi- 
tudine  aetus  ille  nequit  esse  moraliter  bonus.  —  Verum  ex  dictis 
abunde  liquet  neque  necessariam  esse  actualem  illam  relationera  uni- 
versim  ad  opus  raoraliter  bonum,  sed  interdum  virtualem  et  habitualem 
suffieere;  neque  opus  esse  uilo  supernaturali  subsidio,  ut  actus  ille 
exeratur.  Prtnw,  quia  ad  id  sufficiunt  quantumvis  debilis  et  infir- 
nlantis  humani  arbitrii  vires.  Quia  (ut  docet  sanctus  Augustinus  libro 
Dyy<,t«  et  Ltitera  c.  28.)  non  usqueadeoin  anima  /ucmana  imago 
Dec  terrenorum  affectuum  labe  detrita  est,  ut  nulla  in  ea  velut  Vmea- 
menta  remamenni,  unde  merito  dici  possit  etiam  in  ipsa  impietate  Jtae 

Ih  vZ  lffm  T  abPant'  naturaliter  ea  *™  legis  sunt  faciunt 
ii t.  Nam  et  ipsi  homtnes  erant,  et  vis  illa  naturce  inerat  eis,  qua  le- 
/itimum  ahquid  amma  raUonaUs  et  senUt  ei  facit :  sed  metas  ouce 
naham  mtam  transfert  beatam,  et  aternam,  Ugem  habetimmlcZ- 
atam  amvertmtem  animas.  Unde  Auctor  libri  HypognosUcon,  qui 
otus  ex  S.  Augustmi  sententiis  confectus  est,  ait,  cap.  4  Esse  fa- 
«murliberum  arbitrium  omntims  hominious,  habens  quidem  judiciL 
aUoTus  non  per  quod  sit  idoneum,  quce  ad  Deum  perUnent  fid  est  ad 
teatitudinem  aternam)  sine  Deo  inchoare  aut  certo  peragere)  sed  tan- 
Wm  opvnbus  mtoz  praxentis  tam  bonis  quam  eUam  malis;  bZs 
ko  quce  de  bonis  naturoz  oriuntur.  -  His  adde  a  summis  Pontificibus 
lamnatara  hanc  Baji  propositionem  num.  61.  Nonnisi  Pelagiano  errore 
Frassfn   Tkeo'.  Tom.  VIII. 


114  AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA. 

admitti  potest  usus  aliquis  libeH  arbitrii  bonus,  sive  non  malus  :  et 
graticB  Christi  injuriam  facit,  qui  ita  sentit  et  docet.  Unde  merito 
Lessius  lib.  Dc  Auxiliis,  cap.  10.  uum.  5.  constanter  affirmat  senten- 
tiam  Gregorii  Ariminensis  una  cum  Michaelis  Baji  erronea  doetrina, 
ab  his  Ponti  "icibus  esse  damnatam.  His  adde  ea  omnia  quibus  in  se- 
cunda  Qusestione  probavimus  gratia  non  desiderari  ad  bonum  opus 
morale  naturalis  ordinis. 

Insuper,  si  ad  quodlib?t  bonum  opus  desideraretur  speciale  auxi- 
lium  anteeedens  prseviam  motionem  qua3  per  causas  naturales  fieri 
possit,  ita  quod  sine  eo  nullus  fieri  possit  actus  bonus,  et  eo  posito, 
non  possit  non  fieri,  ut  idem  Gregorius  docet,  sequeretur  primo  actuin 
bonum  non  fieri  libere,  quia  non  fieret  cum  indifferentia  et  potestate 
antecedente  ad  appetitum  ;  siquidem  voluntas  praeventa  illo  auxilio 
non  potest  non  operari.  S?queretur  secundo  eos  omnes,  qui  bene  non 
operantur  moraliter,  esse  omnino  impotentes  ad  recte  operandum,  quia 
carent  aliquo  absolute  necessario,  et  antecedens,  quod  neque  reipsa 
habent,  neque  est  in  eorum  libera  potestate,  ut  illud  obtineant ;  nam 
si  possent  illud  habere  et  promereri,  maxime  mediante  aliquo  actu 
moraliter  bono :  sed  ad  illum  actum  bonum  praerequiritur  tale  auxi- 
lium,  ut  contendit  Gregorius.  Quapropter  vel  ante  omncm  actum  bo  - 
num  deberet  praecedere  aliquis  actus  bonus,  quod  implicat;  vel  tale 
auxiliuin  non  est  in  potestate  operantis,  nec  pendet  ab  aliquo  actu 
bono  ejus  qui'  eo  privatur.  Denique  cum  talis  actus  moraliter  bonus 
sit  naturalis  ordinis,  immerito  negatur  vis  physica  completa  et  suffi- 
cienter  potens  sine  illo  auxilio  speciali  transeunte,  ut  voluntas  possit 
eum  actum  exercere ;  si  quid  enim  illum  actum  improportionatum 
voluntati  redderet,  maxime  bonitas  moralis:  sed  illa  non  officit  ;  imo 
actum  reddit  proportionatum  voluntati,  quippe  cum  ejus  objectum 
proportionatum  sit  bonum  rnorale  seu  rationi  consonum.  Praiterea  li- 
berum  arbitrium  in  homine  lapso  non  est  prorsus  extinctum,  sed  duin- 
taxat  innrmuin,  ut  supra  dictum  est  ex  Concilio  Tridentino  :  crgo  sicut 
in  infirmo  aliquee  supersunt  vires  ad  actum  sufficientes,  licet  imper- 
fectum,  ita  et  in  v.oluntate  hominis  lapsi  manent  vires  sufficientes  ad 
aliquod  opus  bonum  et  honestum  moraliter  faciendum  ;  v.  g.  ad  co* 
lendos  parentes,  subveniendum  egenis,  ete.  Fundamenta  Gregorii  una 
cum  fundamentis  Vazquezii  infra  solventur. 

Corollarium  II.  —  Sequitub  sbcundo,  minus  etiam  esse  pro- 
babilem  sententiam  Vazquezii,  qui  disputatione  190.  do-^et  ad  opus 
bonum  moraliter  praerequiri  aliquod  auxilium,  non  ut  det  posse,  sed 
actu  agere,  illudque  consistere  censet  in  quadam  cogitatione  honesta 
et  congrua,  hoc  est,  attemperata  genio,  complcxioni  seu  temperamento 
hominis,  vel  a  Deo  immissa  in  circumstantiis  illis  et  occasionibus, 
in  quibus  praevidit  ab  aeterno  per  scientiam  inediam  liberum  arbitrium 
per  illam  piam  cogitationem  excitatum  illi  consensurum.  Hoc  autcm 
speciale  auxilium  dicit  esse  gratiam  per  Christum  concessam.  Quod  sif 
«/rtitia,  sic  probat:  omne  donum  Dei  non  debitum  vi  creationis  est  spe- 
cialis  favor  et  gratia,  sive  donum  gratuitum  :  sed  omnis  cogitatio 
congrua,  cum  qua  moraliter  bene  agitur,  est  itaindebita;  quia  homo 
ex  natura  sua  non  magis  unain  cogitationem  quam  aliam  exigit,   aec 


AN     INFIDELIUM    OPERA    SINT    PECCATA.  115 

magis  expostulat  hnnc  verum  ordiuem  ex  quo  sequitur  illa  cogitatio, 
alioqui  quotiescumque  aliquis  male  operatur.  fuisset  privatus  congrua 
cogitatione  debita  connaruraliter.  Add<<  quod  illa  cogitatio  congrua  non 
omnibus  detur.   subindeque  non  est    connaturalis :    sed    ultra   naturae 
sortem.  Quod  enim  est  naturae  debitum  omnibus  conceditur;  ac  proinde 
^ratia.  quatenus   gratia  significat  omne  donum  naturae  non  debi- 
tum.  sive  interim  donum  illud  sit  snpra    naturoe    ordinem,    sive  non. 
Deniqw .  si  Deus  daret  homini  cogitationem  tautum  sufficientem,  na- 
turae  debito  satistaceret:  ergo  ubi  pra-parat  congruam  et  efficacem  ad 
bonum  moraliter  honestum  exercendum,  facit  ultra  natura?  debitum  ; 
et  consequenter  donum  illud  dici  debet  gratuitum  beneficium.  —  Quod 
autem  illud  speciale  beneficium  ad  honestatem  juvans   sit   per  Chri- 
stum,  probat.  quia  ab  Adami  iapsu  relicti  tuimus  in  eo  statu  in  quo 
non  debebatur    ulla    cogitatio  congrua  :  et    insuper  propter  peccatum 
originale  debuimus  omnes  illa  privari;  subindeque  Deus  illam  non  con- 
cedit  nisi  intnitu    meritorum    Christi  Domini    Reparatoris.   —  Verum 
impugnatur   haec  sententia:   Primo,   quia  cogitatio   aliqua  practica  de 
bono  actu  moraliter  haberi  potest  solis  naturse   viribus,   ut   probatum 
est  in  secunda  Qua>stione  primi  Articuli  :  ergo  et  bonus  afiectus.  Quod 
autem  aftcctus  ad  quem  inducit  illa  pia  eogitatio  sequatur  vel  non  se- 
quatur,  illud  pendet  a  voluntate,  quse  seipsam  pro  libiio    determinat 
ad  sequendum  vel  non  sequendum  dictamen  rationis  :   ac  proinde  ad 
eum  non  opus  est  aliquo  speciali  divinae  gratiae  subsidio:    quippe  ad 
id  suffichmt  liberi  arbitrii    vires.    Secundo,    cogitatio  illa  congrua  de 
aliquo  actu  honesto  duo  solum  dicit.  nempe  quod   sit   cogitatio    boni 
honesti.  et  quod  sit  congrua  seu  efficax  :  sed  ex  neutro  capite  neces- 
sum  est  quod  illa  sit  gratia  specialis  Dei :  ergo.  etc.    Major    constat. 
Minor  vero  probatur  quantum  ad  ntramqne  partem:  quia  illa  cogitatio 
censeri  non  debet  gratia.  ex  eo  prascise  qnod    sit  de  actu   et  objecto 
honesto;  non  enim  adeo    vitiata    est    humana    libertas    et    natura,  ut 
non  possit  homo  propriis  viribus  aliquam  piam  et  lvctre   rationi  con- 
sentaneam  cogitationem  formare,   puta  de   honorandis    parentibns,    de 
fide  servanda  amicis,  de  colendo  Deo,  quem  natura  duce  ae  docente 
novit  primum  rerum  omnium  principium.    Sicut   enim  ab  objectis    et 
phantasmatibus  potest  quasdam  abstrahere  species  mali,    ita    et    boni 
moralis  et  honesti;  quia  non  solum  proponuntur   objecta  delectabilia 
sensibus,  sed  etiam  honor  in  parentes.  et  observantia  in  amieos:  ubi 
enim  homo  educatur,  sustentatur,  protegitur,  et  convivit  inter  homines 
ejusdem  natura?,  exinde  plures  habere  potest  cogitationes  indncentes 
ad  cultum  parentum  et  observantiam  amicorum.  Quod  vero  cogitatio 
illa  de  bono  honesto  considerata  ut   congrua   sive   ut    efficax    non  sit 
gratia  specialis.  etiam  patet:    tum    quia    censet  idem  Vazqnez  cogni- 
tionem  sufficientem  de  actu  et  objecto  lionesto  non  esse  gratiam  spe- 
cialem;  ergo  idem  sentire  debet  de  cogitatione  congrua  sive  efficaci. 
\Consequentia  patet:  etenim   auxilium    efficax    et    snfficiens  sunt  intra 
eumdem  ordinem  gratiae;  ergo  si  cogit  itio    sufficiens  de  actu  honesto 
non  censeatur  vera  gratia,  nec  pariter  cogitatio    efficax    intra    gratiae 
iordinein  est  reponenda.   Tertio,  peccatum  originale  non  constituit  ho- 
imines  obstinatos  in    malo   et  moraliter  ad  bonum    intiexibiles  ;  neque 
omnino  impedit  cursum  generalem  et  concursum  rerum  ac  cansarnm 


116  AN    INFIDELIUM    OPERA   SINT    PECCATA. 

secundarum  tum  naturaliter,  tum  libere  agentium  una  cum  generali" 
concursu  prhme  Causse ;  ergo  eo  non  obstante  potest  honio  habere  af- 
fectum  bonse  cogitationis  ;  quippe  qui  non  transcendat  illius  vires.  — 
Xec  obstat  quod  peccatum  originale  mereri  potuerit  ut  homines  bonis 
naturalibus,  et  forte  etiam  cogitationibus  congruis  privarentur,  nec- 
non  et  omni  actione  honesta:  cum  enim  id  reipsa  non  meruerit,  exinde 
non  sequitur  omnem  nostram  piam  cogitationem  esse  donum  Dei  gra- 
tuitum ;  alioqui  etiam  vita  naturalis,  et  csetone  naturales,  et  ingenitae 
dotes  dici  deberent  pariter  grati?e,  quia  eis  propter  originale  peccatum 
a  Deo  privari  potuimus:  ergo  sicut  illa  naturalia  beneficia  proprie  non 
dicuntur  gratise,  qualiter  gratiam  hic  usurpat  Vazquez,  ita  nec  gratia 
censenda  est  illa  cogitatio  honesta,  quamvis  eo  propter  peccatum  ori- 
ginale  merito  sicut  et  vita  potuissemus  privari.  —  Nec  refert  etiam 
quod  cogitatio  congrua  sequatur  hic  et  nunc  potius  quam  alio  tem- 
pore  et  loco,  aut  in  hoc  individuo  potius  quam  in  illo;  hoc  enim  non 
semper  oritur  ex  aliqua  speciali  gratia  vel  causalitate  Dei,  sed  etiam 
procedit  aliquando  ex  vi  ordinis  causarum  secundarum,  supposita  na- 
turali  earum  dispositione,  et  adjuncto  libero  usu  voluntatis  humanae 
cum  solo  generali  Dei  concursu  causis  hujusmodi  naturaliter  debito  : 
hoc  autem  beneficium  non  transcendit  donum  creationis,  nee  natura- 
lem  rerum  dispositionem  et  statum.  Quia  alioqui  gratise  beneficium 
etiam  eenseretur  quod  quilibet  hominum  non  nasceretur  ccecus,  claudus, 
etc.  erat  enim  possibilis  alia  causarum  dispositio  ex  qua  id  sequeretur, 
sicut  possibilis  erat  alia  series  ex  qua  non  orirentur  illse  cogitationes 
pise.  Quin  etiam  ipsa  cogitatio  dumtaxat  sufficiens  appellanda  esset 
gratia,  quia  potuit  esse  alius  rerum  ordo  in  quo  illa  cogitatio  non  oc- 
curret  huic  et  illi,  cui  nunc  de  facto  contingit.  Similiter  ipsa  gene- 
ratio,  et  naturalis  complexio,  et  indoles  talis  vel  talis,  gratia  reputa- 
retur,  quia  potuit  esse  alia  rerum  series,  in  qua  vel  iste  non  nasceretur, 
vel  pejorem  haberet  complexionem  et  indolem  ;  sicque  nihil  prorsus 
esset  in  homine  quod  gratia  non  censeretur. 

Objiciunt  1.  Illos  Scripturse  textus.  quibus  insinuari  videtur  ho- 
minem  in  statu  naturae  lapsse  sine  speciali  Dei  auxilio  nullum  opus 
moraliter  bonum  efficere  posse,  nec  ullam  congruam  cogitationem  ha- 
bere,  cujusmodi  est  illud  Joan.  15.  Sine  me  nihil  potestis  facere.  Et  3. 
Corinth.  3.  Non  quocl  simus  svfficientes  cogitare  aliquid  a  nobis,  quasi 
ex  nobis,  sed  sufficientia  nostra  ex  Deo  est :  unde  sanctus  Augustinus 
tractatu  8.  In  Joannem  ait:  Sive  ergo  parum,  sive  multum,  sine  illo 
/icri  non  potest,  sine  quo  nihil  fieri  potcst.  —  Respondeo,  hos,  et  similes 
Scripturse  textus  intelligendos  esse  (ut  jam  sa>pius  diximus)  de  ope- 
ribus  ad  salutem  pertinentibus,  propter  quse  necessum  est,  ut  Christo 
adhaereamus  tamquam  palmites  viti,  juxta  illud  quod  eodem  eapite 
.Joannis  ait:  Ego  sum  vitis,  vos  palmites,  qui  manet  in  me,  et  ego  in 
illo  hic  fert  fructum  multum  in  viiam  seternam  ;  quia  sine  me  nihil 
potestis  facere,  quod  scilicet  ad  illam  proticiat. 

Objiciunt  2.  Nonnulla  Concilioriiin.  et  sanctorum  Patrum  oracula: 
Primo  namque  in  Concilio  Diospolitano    Pelagius    coactus    est   fateri 
gratiam  J)<rr:<i<l  singulos  actus  dari.  Similiter  in  Concilio  Arausicano 
secundo,  Canone  nono  :  Quotics  bona  agimus  Deus  in  nobis  atqiu 
biscum  ut  operemur  operatur;  idest   gratia    sua  oos  prsevenit,  et    in- 


AN    lNFIDELIUM    OPERA   SINT    PECCATA.  117 

•ducit  ad  bene  operandum  :  et  Canone  18.  Debetur  merces .  bonis    ope- 
ribus  si  fianl,  sed  gratia  prcecedit,  ut  fiant:  et  Canone  12.  Xemo  habet 
de  suo  nisi  mendacium,  et  peccatum  :  si  quis  autem  homo  habet  veri- 
tatem,  ab  illo  fonte  est,  qwm  debefrms  sitire.    Idipsum    sancti    Patres 
aperte  edocent ;  imprimis  vero  sanctus  Ambrosius,  lib.  1.  De  vocatione 
Gentium,  cap.  3.  ait :  Si  Deus  non  operatur  in  nobis,  nullius  possu- 
mus  participes  esse  virtutis.  Sanctus  Augustinus,  Serm.  13.  De  verbis 
Apostoli,  eap.  11.  loquens  de  auxilio  Spiritus  sancti,  quod  Pelagiani 
solum  ad  facilius  operandum  necessarium  esse  volebant,   ait,  si  illud 
non  eftudit  nihil  boni  omnino  agere  nos  posse  :  Agis  quidem  (inquit) 
illo  nnn  adjuvante,  libera    voluntate,    sed   male.  Et  infra :  Cum    dico 
tibi :  sine  auxilio  Dei  nihil  agis,  nihil  boni  dico  :  nam  ad  male  agen- 
dum  habes  sine  adjutorio  Dei  liberam  voluntatem.  Ex  his    itaque   se- 
quitur  nos  nihil    quidquam    posse    operari,    absque    Dei   subsidio.  — 
Disting-uo  consequens  :  nihil  quidquam  possumus  absque  Dei    subsi- 
dio,  vel  ut   auctoris  naturae,  vel  ut    auctoris    gratise,    concedo  :  nihil 
possumus  absque  auxilio  Dei,  ut  auctoris  gratiae,  nego.  Vel  aliter  di- 
stinguo:  nihil  possumus  absque  subsidio  Dei,  ut  auctoris  gratise,  quod 
prosit  ad  vitam  ;et'rnam,  concedo  :  quod  prosit  ad  honestatem  socie- 
tatis  humame.  et  morum   rectitudinem,    nego.    Igitur    dum    Concilia, 
et  sancti  Patres  exigunt  divinum  auxilium  ad   rectam   et  justam  ho- 
minis  operationem.  loquuntur  de  operibus  conducentibus  ad  salutem; 
sic  enim  Patres  Concilii  Carthaginensis    suam  mentem  exprimunt  in 
epistola  Synodica,  quam  scribunt  ad  Zosimum  summum    Pontificem, 
nbi  haec  inter  csetera  habent  :  Dicamus.gratia  Dei,  per  Jesum  Chvistum 
Dominum  nostrum,  non  solum  ad  cognoscendum  verum,   secl  etiam  ad 
faciendam  justitiam   nos  per  actus  singulos  adjuvari ;  ita  ut  sine  gratia 
Dei  nihil  verce  sancta^que  pietatis  habere,  cogitare,  dicere,  et  agere  va- 
leamus.  Simili  modo  Concilii  mentem  interpretatus  est   sanctus    Pro- 
sper  in  responsione  octava  ad  capitula  Gallorum  :  cum  ducentis  qua- 
tuordecim  Sacerdotibus,  quorum  constitutionem  contra  inimicos  gratioz 
Dei  totus  mundus    dmplexus    est    veraci  professione,    quemadmodum 
ipsorum  habet  sermo.  dicamus  gratiam  Dei.  etc.  —  Ad  Canonem  au- 
tem  22.  ejusdem  Concilii  jam  respondimus,  neminem    de  suo  habere 
nisi  mendadum  et  peccatum,  ut    plurimum,   eo  quod  parum  veritatis 
possit  cognoscere.  et  boni  agere,  concedo  :  quod  nihil  omnino,  nego. 
Objiciuxt  3.  Suadet  Ecclesia,  ut  gratiam  Dei  expostulemus  ad  sin- 
gulos  aetus  bonos  exercendos  :  ergo  ad  id  censet  illam  esse  necessa- 
riam.  Patet  antecedens  ex  variis  orationibus  Ecclesiae,  in  quibus    pro 
•omnibus  nostris  actionibus  gratia  Dei  postulatur.  Sic  in  oratione  Do- 
miniea*  6.  post    Epiphaniam    dicitur  :   Prcesta    qucesumus,  omnipotens 
Deus.  ut   semper  rationabiUa  meditantes.    quae  tibi  sunt  placita  et  <li- 
ctis  exequamur.  et  factis.  Et  in  oratione  Dominicse  8.  post  Pentecosten : 
Largire  quoRSumus  nobis.  Domine,  semper  spiritum  cogitandi  quoz  recta 
•sunt,  etc.  Et  in  illa  celebri  Collecta :  Actiones  nostrasqucesumus,  Domine, 
ftopirando praveni ,  etadjuvando prosequere.  Idipsum  patet  induabus  Col- 
lectis,  quae  recitantur  diebus  singulis  ad  officium  Primae.  Consequentia 
vero  probcdur  ex  sauctis  Patribus,  qui  ex    utilitate    orationis    passim 
colligunt  gratire  necessitatem,  frustraque  a  nobis  orari  dicunt,    si    id 
quod  postulamus  in  nostra  potestate  situm  sit ;  hoc  enim  modo  ratio- 


1  1  8  AN     INFIDELIUM    OPERA   SINT    PECCATA. 

cinantur  Patres  Coneilii  Cartliaginensis  Epist.  ad  Innocentium,  seu 
Zosimum,  nam  Pelagianos  asserentes  ad  operandam,  perflciendamque 
iustitiam.  et  Dei  mandata  complenda,  solam  sibi  humanam  sufficere 
posse  naturam,  sie  arguebant:  Si  enim possibilitate  naturce,  et  arbitrio 
roluntatis  in  pofestate  nostra  sunt  constituta,  quis  non  ea  rkleat  a  D<>- 
mino  inaniter  peti  et  fallaciter  orari  f  —  Respondeo  primo,  idcirco 
nos  exorare  divinum  auxilium  ad  singulos  nostros  actus,  non  solum 
ut  boni  fiant  moraliter  et  honesti,  sed  etiam  ut  proficiant  ad  salu- 
tem,  ita  ut  ad  nullum  declinemus  peccatum,  sed  semper  ad  Dei  ju- 
stitiam  faeiendam  nostra  procedant  eloquia,  dirigantur  cogitationes  et 
opera.  —  Jtespondeo  secundo,  quod  licet  fiant  aliqua  bona  opera  per 
naturam,  tamen  possumus  Deum  exorare,  ut  adjuvet  ad  illa  exercenda  : 
primo  quidem,  ut  pertectius  illa  fiant  intra  naturse  ordiuem  :  secundo, 
quia  non  est  iniallibiler  nos  honeste  et  bene  moraliter  operaturos  : 
tertio,  quia  etiam  non  sumus  diu  perseveraturi  sine  peccato  solis  na- 
tura?  viribus,  et  forte  sumus  peccaturi  leviter,  aut  graviter,  nisi  Deus 
peccandi  oecasiones  amoveat.  Xec  mirum  videri  debet,  quod  Deum 
exoremus  pro  opere  naturali ;  nam  etiam  monet  Ecclesia,  ut  Deum 
exoremus,  et  certas  prsescribit  orationes  pro  consequendis  terra?  fru- 
ctibus,  aeris  serenitate.  et  amovendis  tempestatibus,  quse  omnia  licet 
eveniant  secundum  cursum  providentiae  naturalis,  non  tamen  ita  con- 
stanter,  ut  non  possint  aliter  evenire. 

Objiciunt  dexique  :  Deo  gratiarum  actiones  rependimus  pro  sin- 
gulis  bonis  operibus  :  sed  gratiarum  actio  est  gratiae  acceptae  agni- 
tio :  ergo  supponit  gratiam  in  omnibus  nostris  bonis  actibus  collabo- 
rantem.  —  Distinguo  majorem  :  Deo  rependimus  gratiarum  actiones- 
pro  quolibet  opere  bono,  vel  communes,  quse  rependuntur  pro  bonis 
naturalibus,  ut  pluvia,  serenitate  temporis,  etc.  vel  speciales,  quse- 
Deo  debentur  pro  donis  supernaturaiibus,  concedo :  speciales  tan- 
tum,  nego. 

Corollarium  III.  —  Ut  omnes  pra?fatae  et  similes  objectiones- 
lacilius  diluantur,  sciendum  est,  quod  etsi  fateamur  liberum  arbitrium 
interdum  sufficere  ad  aliquod  bonum  opus  morale  exercendum,  no- 
stra  tamen  mens  non  est,  absque  Dei  auxilio  quodlibet  bonum  opus- 
morale  fieri  posse  sigillatim,  et  distributive  :  plurima  namque  bona 
naturalia  gravibus  obsidentur  tentationibus,  et  ardua  videntur:  sed 
absque  auxilio  quodam  divino,  graves  tentationes  superari  nequeunt,. 
ut  sequenti  Articulo  probabitur,  nec  propter  liberi  arbitrii  imbecillita- 
tem  et  infirmitatem  possumus  aliquid  arduum  tentare  et  aggredir 
nisi  juvante  et  divinitus  auxiliante  Deo  :  subindeque  etiamsi  interdum 
valeat  liberum  arbitrium  ad  aliquod  bonum  opus  morale  et  naturale 
sectandum,  inferendum  non  est  illud  idem  posse  quodlibet  bonum  ag- 
gredi  et  exequi  ;  nec  similiter  in  alicujus  boni  exereitio  diu  persevc- 
rare,  propter  ingentes  tentationes,  et  assiduam  concupiscentia'  luctam, 
s"iisuumque  in  prava  et  perversa  declinantium  corruptione. 


DE    NECESSITATE    f.RATI.E  AD  DILIGENDUM  DEUM.         119 

QU.ESTIO    QUARTA. 

AX  ET  QUOMODO  GEATIA  XECESSARIA  SIT 
AD  DILIGEXDUM  DEUM    UT   AUCTOREM  XATUTLE. 

Notandum  1.  Dei  dileetionem  esse  duplicem,  nempe  naturalem, 
et  voluntariam.  Prior  est  ipsa  naturse  in  Denm  propensio,  ut  in  finem 
ultimum  et  summum  bonum  ;  qua?libet  enim  ereatura  in  Deum  velut 
in  suum  auctorem,  moderatorem,  et  finem,  quodam  amoris  pondere 
propendens,  insensibilia  quidem  motu  naturali.  bruta  vero  animantia 
sensitivo,  creaturae  autem  rationales  amore  intellectuali,  qui  proprie 
dieitur  dilectio.  eo  quod  riat  cum  advertentia  et  electione  :  posterior 
vero  est  ipsius  rationalis  creatune  in  Deum  tamquam  in  finem  ulti- 
mum  et  summum  bonum  libera  et  eflectiva  propensio.  —  Rnrsus, 
dilectio  voluntaria  duplex  est :  alia  nempe  arnicitio?,  alia  concupiscen- 
tice.  Prior  est,  qua  dicimur  amare  amicum  propter  ipsum.  volendo  ipsi 
bonum  ipsius  tantum  gratia  :  posterior  vero  dum  id  amamus,  quod 
nobis  convenit :  sic  amore  concupiscentise  dicimur  amare  Deum,  quando 
nobis  eum  adesse  optamus  vel  gaudemus.  Atque  hic  amor  concupi- 
scentiae  duplex  iterum  constituitur:  unus  lidtus,  quo  Deus  ut  ultimus 
finis  a  nobis  diligitur  :  alter  vitiosus,  quo  Deus  diligitur  a  nobis  in- 
star  medii  cujusdam,  propter  bona  temporalia,  ut  nempe  cupiditates 
nostras  expleat.  —  Rursus,  nterqne  amor  tam  benevolentise,  quam 
concupiscentire  adhuc  est  duplex.  nimirum  absolutus,  et  conditionatus. 
Prior  procedit  ex  absoluta  voluntate  diligendi  Deum.  dum  scilicet 
homo  sic  in  animo  suo  constituit:  volo  diligere  Deum  :  conditionatus 
vero,  qui  et  incflficax  appellatur.  procedit  ex  conditionata  voluntate 
tantum.  v.  g.  dum  homo  sic  statuit  in  corde  :  vellem  Deum  diligere 
toto  corde,  totisque  viribus,  si  propter  id  voluptatibus,  deliciis,  ac  di- 
vitiis,  ut  Christus  Dominus  indicat.  non  esset  renuntiandum.  Denique, 
absolutus  amor  adhuc  duplex  est :  perfedus  unus,  imperfecstus  alter. 
Perfectus  est,  quo  Deus  sic  dili^itur.  ut  omnibus  omnino  rebus  prae- 
teratur,  cum  proposito  placendi  ei  in  omnibus.  etiam  cum  omnium 
aliorum  bonorum  jactnra,  qualis  erat  amor  Pauli  sic  in  animo  sno 
constituentis,  Romanorum  8.  Certus  sum,  quia  neque  mors,  neque  rita, 
neque  Angeli,  neque  Principatus,  neque  Virtutes,nequeinstantia,neque 
futura,  neque  fortitudo,  neque  altitudo,  neque  profundum,  neque  creatura 
alia  poterit  nos  separare  a  charitate  Dd,  quoe  est  in  Christo  Jesu  Domino 
nostro.  Imperfeetus  vero  est,  quo  Deus  velut  natura?  auctor.  vel  ju- 
stitia*  tons  ac  largitor  diligitur,  non  tamen  super  omnia,  nec  caeteris 
praefertur.  Prior  dicitur  amor  Dei  super  omnia.  posterior  vero  amor 
Dei  cum  omnibus.  —  Hic  autem  uterque  amor  Dei  iterum  est  duplex  : 
nimirumnaturalis  et  supernaturalis. Naturatis est,  qui  non  solum  proce- 
dit  a  principio  et  voluntate  solis  viribus  agente,  sedetiam  tertur  in  Deum 
ut  auctorem  natune.  acbonoruinonmium  largitorem:  sie  Deum  dtligimns, 
quia  nobis  essej  vivere,  et  vita*  bona  largitus  est.  Supernaturalis  pariter 

st,  qni  non  solum  cum  auxilio  gratiae  exercetnr,  sed  etiam  tendit  in 
Deum.  ut  ipsius  gratinr  largitorem.  et  gloriae  munificum  datorem.  Iu- 
super,  ha?c  utraque  dilectio  dividitur  in  dileetionem  Dei  snper  omnia, 
et  eam  qn«  non  cst  snper  omnia.  Prior  'jst.  qnae  Deum  rebns  omnibus 


120         DE    NECESSITATE  GRATM'  AD  DILIGENDUM    DEUM. 

anteponit,  ita  quod  paratns  sit  onmium  potius  bonorum  jacturam  pati, 
quam  quidquam  Deo  ingratum  tacere.  Posterior  vero,  nempe  dilectio 
naturalis  Dei  super  omnia,  est  qua  afficitur  quidem  homo  erga  Deum, 
magis  quam  erga  csetera,  propter  summam  ejus  clementiain,  sed  non 
est  paratus  csetera  abjicere  propter  servandam  Dei  legem,  omni  data 
occasione.  —  Rursus,  diiectio  Dei  naturalis  super  omnia  est  duplex  : 
alia  quidem  secundum  quid,  alia  vero  simpliciter.  Prior  est  qua  Deus 
amatur  ab  homine  in  ratione  boni  commuriis  prse^ise,  quod  ut  tale 
debet  potius  amari.  quam  quselibet  creatura,  nain  recta  ratio  prsescribit. 
ut  plus  diligatur  totum,  et  bonum  commune,  quam  pars,  et  bonum 
particulare,  quae  utique  dilectio  communis  est  homini  cum  belluis  et 
rebus  inanimatis,  necnon  et  damionibus  ac  dainnatis;  unaquseque 
enim  pars  naturali  quadam  inclinatione  operatur  propter  bonum  com- 
mune  totius,  etiam  cum  periculo  aut  detrimento  proprio.  Manifestum 
est  autem.  quod  Deus  est  bonum  commune  totius  I  niversi,  et  omnium 
partium  ejus,  unde  quselibet  creatura  suo  modo  plus  amat  Deum,  quam 
seipsam.  Dilectio  vero  Dei  naturalis  super  omnia  simpliciter  ea  est, 
qua  amatur  sub  omni  ratione  et  pertectione,  quam  habet  intra  ordi- 
nem  naturae,  ita  quod  creatura  rationalis  propter  integritatem  omnium 
perfectionum,  quam  in  Deo  deprehendit,  eum  plus  diligat,  quam  cse- 
tera  qureque  creata,  in  quibus  minorem  perfectionem  cognoscit.  — 
Denique  amor  Dei  tam  naturalis  quam  supernaturalis  iterum  duplex 
est,  nimirum  affectivus,  et  effectivus.  Affectivus  est  propositum  volun- 
latis  statuentis  Deum  super  omnia  diligere,  ei  in  omnibus  placere,  et 
vitare  omnia  qua3  possunt  ei  displicere.  Effectivus  vero  est,  quo  homo 
Deum  ita  rebus  onmibus  anteponit  in  quibuslibet  occasionibus,  ut  ejus 
mandata  et  pr?ecepta  impleat. 

Notandum  2.  Deum  amari  posse  super  omnia  tribus  modis  :  ni- 
mirum  vel  intensive,  vel  extensive,  vel  aestimative  seu  appretiative. 
Tntensive  quidem,  quando  sumino  voluntatis  nisu  diligitur,  et  actu 
ferventiore  ac  intensiore  quam  sit  quilibet  amor,  quo  diligitur  crea- 
tura.  Extensive  autem,  in  ordine  ad  durationem  et  perseverantiam 
amoris.  dum  videlicet  diutius  duraf  dilectio  cujuslibet  alterius  boni. 
Appretiative  tandem  et  sestimative,  quando  ita  Deus  diligitur,  ut  pluris 
riat.  quam  csetera  bona,  et  eis  anteponatur  ;  sive  interim  cum  bonis 
creatis  comparctur  in  particulari,  eisque  praeferatur,  sive  diligatur  ab- 
solute  tamquam  infinitum  bonum,  et  quibuslibet  aliis  bonis  longe 
pra.istantius.  Hic  autein  amor  exerceri  potest  dupliciter,  nimirum  vel 
volendo  dumtaxat  Deo  suain  inesse  bonitatem  et  perfectionem  ;  vel 
praeterea  volendo  ei  bona  creata  exhiberi,  puta  honorem,  cultum,  et 
reverentiam  ab  omnibus  creaturis,  quamquam  ille  bonorum  nostrorum 
non  indigeat.  —  Porro  hic  non  est  quaestio,  utrum  per  solas  naturae 
vires  Deus  diligi  possit  super  omnia  tam  intensive,  quam  extensive  : 
tum  quia  neuter  ex  istis  modis  diligendi  Deum  super  omnia  exigitur 
a  nobis  ;  etenim  modus  intensionis.  aut  extensionis  actus  non  cadit 
sub  praeceptum  :  tum  quia  neuter  quidquam  confert  ad  prrcsentis  quse- 
stionis  determinationem  :  siquidem  diversa  ratio  iutensionis  aut  ex- 
tensionis  non  inducit  diversitatem  ordinis  atque  spcciei  in  actu  ;  ete- 
niin  aetus  lvmissior  aut  levioris  durationis  ejusdem  est  naturae  et  ordi- 
nis  cum  intiisiore   aut  dkiturniore,  quando  maxime  caetera  sunt  paria. 


DE    NECESSITATE    GRATLtt  AD  DILIGENDUM  DEUM.         121 

Notandum  3.  Amorem  Dei  naturalem  a  supernaturali  in  multis  di- 
screpare:  Primo  quidem  ratione  connexionis,  qua  supernaturalis  amor 
neetitur  eum  gratia  habituali  sive  existenti,  sive  tutura,  sive  possibili, 
cujus  connexionis  expers  est  amor  pure  naturalis.  Secundo,  quia  su- 
pernaturalis  amor  praeter  activitatem  naturalem  liberi  arbitrii  requirir 
infusum  liabitum  eharitatis,  tamquam  principium  efficiens  ipsius  eum 
auxiliis  gratiae  in  entitate  supernaturalibus  :  naturalis  vero.  ultra  vires 
aetivas  naturae  et  prineipia  natur.e  debita,  non  exigit  principium  ali- 
quod.  nec  ernciens.  nec  tormale,  quod  suapte  natura  infusum  sit  ae 
supernaturale.  Tertio.  quia  ad  ainorem  supernaturalem  pnecurrit  ne- 
eessario  cognitio  supernaturalis  :  ad  naturalem  vero  naturalis.  Quarto 
denique,  quia  amor  supernaturalis  elicitus  a  peccatore  confert  ad  ejus 
justiricationem,  elicitus  autem  a  justo  ad  ampliorem  beatitudinem  : 
naturalis  vero  nec  ad  justificationem,  nec  ad  gloriam  quidquam  po- 
sitive  juvat,  sed  solum  negative,  removendo  obsticula  et  occasiones 
peccati.  Praesens  autem  eontroversia  non  movetur  de  dileetione,  qme 
sit  quaedam  natunv  in  Deum  propensio,  cum  enim  lnvc  tam  irratio- 
nalibus  et  insensibilibus,  quam  ratione  utentibus  creaturis  sit  eom- 
munis,  eertissimum  est  eam  absque  gratia  posse  haberi.  Xec  de  dile- 
ctione  Dei  ut  auetoris  gratie :  nemo  na-nque  dubitat  ad  eam  dile- 
ctionem,  utpote  naturae  vires  exeedentem,  opus  esse  gratiae  subsidio. 
Xec  de  amore  coneupiscentiae  vitioso,  quo  Deus  diligitur  tamquam 
medium  ad  obtinenda  bona  temporalia,  et  quia  eorum  est  largitor  ; 
hic  enim  amor  inordinatus  est  et  culpabilis,  ut  docet  S.  Augustinus 
in  Psal.  77.  ubi  ait :  Quipropter  beneficia  terrena  Deam  qucerunt,  non 
utique  Deum,  sed  se  qucerunt.  Solum  igitur  in  disputationem  veniunt 
caeteri  Dei  amores,  nempe  appretiativus,  et  intensivus,  concupiscentia?, 
et  benevolentiae.  Hic  itaque  tria  maxime  veniunt  solvenda  :  Primum, 
an  praeceptum  de  amando  Deo  naturae  viribus  possit  impleri.  Secun- 
dum,  quonam  amore  perfecto  Deus  amari  possit  naturaliter.  Tertium, 
an  aequaliter  c:etera  praecepta  legis  diviuse  ad  proximum  spectantia, 
absque  ullo  gratise  auxilio.  injpleri  possint. 

Conclusio   prima.  —  Djbus  diligi  potest  amore  benevo- 

I.ENTl.K    XATIKAI.T    ABSQUE    1   I.I.O    GRATIJS    AUXILIO. 

Probatur  primo  ex  illo  ad  Kom.  1.  Revelatur  ira  Dei  de  ccdo  super 
omnem  impietatem  hominum,  eorum  qui  veritatem  Dei  in  injusUtia 
detinent,  quia  quod  riotum  est  Dei  manifestum  ext  in  illis:  Deusenim 
illis  manifestavit :  invisibilia  enim  ipsius  a  creatura  mundi,  per  ea 
quw  facta  sunt,  intellecta  conspiciuntur,  sempiterna  quoque  ejus  virtus^ 
et  Divinitas,  ita  ut  sint  inexcusabiles.  Quibus  S.  Paulus  Gentiles,  ma- 
xime  Philosophos,  isnpietatis  et  injustitiae  accusat,  ita  ut  sint  inea> 
cusabiles,  quod  verum  Deum  non  colant,  amore  videlieet  et  obser- 
vantia.  eultus  enim  pra^cipue  in  ejus  amore  consistit,  juxta  illud 
S.  Augustini  Kpist.  120.  Pietas  cultus  Dei  est,  nec  cotitur  itle  nisi 
amando.  Si  eis  autem  esset  impossibilis  talis  eultus  atque  justitia, 
jure  possent  excusari,  et  imm  -rito  accusarentur,  quod  deseruerint 
amoretn  justitiae.  et  verum  Dei  cultum  ;  nulla  enim  major  est  ex- 
eusationis  ratio.  quam  impossibilitas :  ergo  manifeste  supponit  S.  Pau- 
lu>  Gentiles  posse  Deum  diligere  :  at  haec  potestas,  quam  in  eis  sup- 


122         DE    NECESSITATE    GRATI^  AD  DILIGENDUM  DEUM. 

ponit  Apostolus,  pure  naturalis  est ;  siquidem  oritur  ex  notione  na- 
turali  Dei,  quam  ex  visibilibus  creaturis  mutuari  possunt ;  amor  autem 
ex  notione  naturali  possibilis  pure  naturalis  est,  notio  enim  naturalis 
non  potest  movere  ad  amorem  supernaturalem  :  igitur,  etc.  —  Con- 
firmatur  hsec  nostra  ratiocinatio  testimonio  S.  Ambrosii,  qui  expendens 
prsefatum  contextum,  ait:  Ex  ipsa  cceli  fabrica  iratus  illi  videtur  Deus: 
idcirco  enim  tam  pulchra  astra  condidit,  ut  ex  his  quantum,  et  quam 
admirabilis  est  Creator  eorum  possit  agnosci,  et  solus  adorari :  per 
naturalem  ergo  legem  reum  facit  genus  humanum:  potuerunt  enim 
id  per  legem  naturoz  apprehendere,  fabrica  mundi  testificante,  aucto- 
rem  solum  Deum  diligendum,  quod  Moyses  litteris  tradidit.  Quibus 
verbis  S.  Ambrosius  significat  infidelem,  qui  Deum  non  colit,  idcirco 
reum  injustitiae  accusari,  quia  notione  naturali  hausta  ex  fabrica  crea- 
turarum  potuit  apprehendere  auctorem  solum  Deum  amandum,  et  lege 
naturali  obligatur  ad  ejusmodi  dilectionem  et  amorem  justitise.  — 
Ipsi  concinit  S.  Prosper,  lib.  1.  De  vocatione  Gentium,  cap.  5.  scribens : 
Secundum  Scripturam  credimus,  et  piissime  confitemur,  quod  numquam 
universitati  hominum  divincz  Proridentice  cura  defuerit.  Quce  licet  ex- 
ceptum  sibi  populum  specialibus  ad  pietatem  direxerit  institutis,  nulli 
tamen  nationi  hominum  bonitatis  suce  dona  subsfraxit,  ut  Propheticas 
voces,  et  prcecepta  legalia  couvincerentur  in  elementorum  obsequiis.  ac 
testimoniis  accepisse.  Unde  et  inexcusabiles  facti  sunt,  qui  Deos  sibi 
dona  fecerunt,  et  quoz  creata  erant  ad  utendum,  renerati  sunt  ad  co- 
lendum.  Censet  igitur  Sanctus  Prosper  cum  Sancto  Paulo  inexcusa- 
biles  infideles,  qui  creaturis  deferunt  cultum  Creatoris,  cum  ex  crea- 
turarum  naturali  testimonio  sufficientia  habeant  principia  ad  verum 
Dei,  atque  justitise  cultum,  et  amorem,  ad  quem  promovent  populum 
fidelem  Propheticse  voces,  et  eloquia  Scripturarum.  —  Eadem  veritas 
denuo  insinuatur  ab  eodem  Apostolo  Act.  14.  ubi  sermonem  faciens 
de  Gentibus,  ait :  Non  sine  testimonio  semetipsum  reliquit,  benefaciens 
de  ccelo,  dans  pluvias,  et  tempora  fructifera,  implens  cibo  et  loztitia 
corda  nostra.  Ubi  per  testimonium,  quod  Deus  Gentibus  reliquit  in- 
terius  movens  corda,  et  ad  obligationem  orationis  et  dilectionis  obsi- 
gnans.  significat  rationem,  quse  ex  creaturis  veritatem  et  beneficentiam 
Creatoris  colligit,  ut  exinde  ad  ejus  amorem  et  cultum  stimulet.  Quo 
etiam  pertinet  illud  Act.  17.  Definiens  xtatuta-  tempora,  et  terminos 
habitationiseorum,  qucerere  Deum  si  forte  attrectent  eum,  aut  inveniant. 
Quibus  S.  Apostolus  declarat  ex  dispositione  naturali  temporum  et 
rerum,  posse  Gentiles,  non  solum  Deum  quaerere,  sed  etiam  amore 
et  cultu  velut  attrectare  atque  invenire  :  Nam,  inquit  S.  Prosper, 
lib.  2.  De  vocatione  Gentium,  cap.  4.  Cozlum.  cunctaque  rcelestia^  mare 
$t  terra,  omniaque  quai  ineis  sunt,  consono  spedei  suce,  or(UnaUonisque 
concentu  protestantur  gloriam  Dei,  et  praidicatione  perpetua  majestatem 
sui  loquuntur  auctoris. 

Probatur  secundo  auctoritate  Conciliorum,  qu;e  clum  definiunt 
gratiain  necessariam  ad  diligendum  Deum,  non  absqur*  consilio.  sed 
notanter  adjungunt  has  particulas ;  (prout  oportet  a</  salutem,  aut  ad 
ritam  ozternam,  aut  ad  justificationem) ;  quibus  signiticant  possibilem 
esse  dilectionem  Dei,  quse  non  conterat  ad  salutem,  quseque  purc  sit 
naturalis,  et  fiat  absque  ullo  gratia1  auxilio.   Sic  autem  loquitur  Con- 


DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  DILIGENDUM  DEUM.         123 

cilium  Arausieanum  secundum,  maxime  Can.  25.  NuUus,  inquit.  dili- 
gere  Dev.m  sicut  oportet.  aut  cred<-r<-:  in  D<>um,  aut  operari  propter 
Deum,  quod  bonum  est,  pofest,  nisi  grotia  eum,  aut  misericordia  di- 
vina  prcevenerit:  simili  modo  loquuntur  Patres  Concilii  Africani  apud 
Prosperum  in  Responsione,  ad  cap.  8.  Gallorum  :  sic  pariter  Triden- 
tinum  Sessione  6.  Can.  3.  Si  quis  dixerit  sine  prceveniente  Spiritus 
saricti  inspiratione,  atque  <-jus  adjutorio  hominem  credere,  sperare,  di- 
tigere,  aut  pomitere  posse,  ut  ei  justificationis  gratia  conferatur,  ana- 
thema  sit.  Ex  quibus  sic  argumentari  licet:  phrases  Theologicae,  quae 
in  definitionibus  Conciliorum  inveniuntur.  eo  modo.  eoque  sensu  intel- 
ligendae  sunt,  quo  communitera  Theologis  accipiuntur:  at  h?ec  phrnsis 
(prout  oportet  sic  accipitur  a  Theologis,  ut  significet  possibiles  actus 
moraliter  bonos  naturales,  qui  non  fiunt  sicut  oportet.  nec  gratiam 
requirunt,  et  a  quibus  actus  salutares.  qui  gratiam  vendicant,  discer- 
nuntur;  ergo  Concilia  supponunt  possibiles  actus  dilectionis  Dei  na- 
turalis. 

Probatur  tertio,  ex  definitione  summorum  Pontificum.  qui  has 
propositiones  Baji  damnarunt,  nempe  hac  num.  34.  Distinctio  ilta  du- 
plicis  amoris,  naturcdis  videlicet,  quoDeu.s  diligitur  ut  auctor  naturce, 
et.  gratuiti.  quo  Deus  amatur,  ut  beatificator.  vana  est  et  commentitia. 
Item  propositionem  37.  Amor  naturatis.  qui  ex  viribus  naturoz  exoritur, 
ex  sola  Philosophia  per  elationem prozsumptionis  humanoz  cum  injuria 
crucis  Cluisti,  defenditur  a  nonnullis  auctoribus.  Rursus.  propositio- 
nem  39.  Omnis  amor  creaturce  rationalis  aut  riiiosa  est  cupiditas.  qua 
mundus  diligitur,  aut  laudabilis  illa  charitas,  qua  per  spiritum  san- 
ctum  in  corde  diffusa  Deus  amatur.  Constat  ergo  admittendum  esse 
aliquem  amorem  Dei  naturalem,  et  solis  liberi  arbitrii.  viribus  con- 
ceptum. 

Probatur  quarto  haec  eadem  veritas  auctoritate  sanctorum  Patrum; 
nam  S.  Basilius  Homil.  9.  Quod  Deus  non  sit  Auctor  malorum,  ait : 
Unde  iniquus  est  homof  Ex  ipsius  libera  voluntate.  Unde  mcdus  dia- 
bolus  ?  Ex  eadem  pamitus  causa;  habebaf  enim  et  ipseliberam  vitam, 
et  insitam  sibi  potestatem,  aut  Deum  sequendi.  aut  a  bono  discedendi. 
Quibus  significat  nobis  insitam  esse  naturaliter  potestatem  Deum  se- 
quendi:  sequimur  autein  Deum  diligendo,  et  colendo.  —  Ipsi  concinit 
S.  Gregorius  Nyssenus  Cathec.  5.  Oportebat  omnino  nostroz  naturoz 
constructionem,  inquit,  ut  per  vim  sibi  insitam  cognoscereet  id,  quod  est 
supremum .  ut  teneretur  desiderw  dirince  ozternitatis.  Quibus  refert  in 
ipsam  constructionem  naturae  et  vim  ei  insitam  Dei  notionem,  et  de- 
siderium  jeternitatis.  —  Huic  potissimum  veritati  adstipulatur  S.  Augu- 
stinus:  Jyrimo  namque  docet  homini  inesse  naturalem  inclinationem, 
et  innatum  appetitum  in  amorem  Dei :  sed  innatus  appetitus  non  po- 
t°st  lerri  in  amorem  supernaturalem :  subindeque  versatur  circa  amo- 
rem  et  dilectionem  Dei  naturalem.  Minorem  admittunt  adversarii. 
Major  autem  probatur  ex  illo  libri  1.  Confessionum,  cap.  1.  Fedsti 
nos  ad  t<\  et  inquietum  est  cor  nostrum,  donec  requjescat  in  te.  Quse 
inquietudo  naseitur  ex  ipsa  creatione  et  eonditione  naturae  rationalis, 
quae  sicut  ad  amandum  Deum  creata  est,  ita  nec  potest  in  ulliu-  rci 
creatae  amore  conquiescere,  non  magis  ac  lapis  extra  suum  centrum. — 
^ecuiu/o.  juxta  S.  AugUstini  doctrinam,  naturale  e>t  rationali  creat':ne 


124         DE    NECESSITATE    GRATI/E  AD  DILIGENDUM  DEUM. 

adhaerere  Deo  per  dilectiouem:  sed  ita  adtmerere  non  optaret.  nisi  talis 
amor  ei  esset  naturalis :  ergo,  etc.  Patet  major  illis  omnibus  locis. 
quibus  significat  vitium  idcirco  esse  naturae  maluin,  quia  ipsam  se- 
parat  a  Deo,  cui  adhaerere  conveniebat.  Sic  maxime  lib.  12.  De  civi- 
tate  Dei,  cap.  1.  Cum  vitium  creaturo?  rationalis  dicitur,  quod  non 
adhozret  Deo,  hinc  aperte  declaratur  ejus  ndturce,  ut  Deo  adlicereat  con- 
venire.  Igitur  cum  reeedere  a  Deo  sit  vitium  naturae,  ipsius  naturae 
perfectio  est  Deo  per  dileetionem  adhaerere.  —  Denique,  niens  S.  Augu- 
stini  potissimuin  deprehenditur,  quia  probat  celebre  Philosophorum 
Platonicorum  plaeitum,  qui  doc 'bant  beatitudinem  naturalem  hominis 
in  hac  vita  constitutam  esse  in  contemplatione  et  amore  Dei :  sed 
illi  Philosophi  non  aliuin  Dei  amorem,  quam  naturalem,  et  ex  solis 
naturae  viribus  oriundum  agnosc/bant:  ergo  cum  eis  supponit  S.  Au- 
gustinus  amorem  Dei  in  entitate  naturalem,  et  ex  solis  principiis  na- 
tura3  possibilem.  Major  patet,  illi  namque  Philosophi  omnis  fidei  in- 
fusa?,  et  gratiae  in  entitate  supernaturalis  ignorantes  fuerunt.  Probatur 
minor  ex  eodem  S.  Augustino  lib.  8.  De  civitate  Dei,  cap.  5.  Si  ergo, 
inquit,  Plato  Dei  hujus  imitatorem,  cognitorem,  amatorem  dixit  esse 
sapientem,  cujus  participatione  beatus  sit,  quid  opus  est  exadere  cozterosf 
quorum  nutli  nobis  quam  isti  propius  accesserunt.  Et  lib.  10.  cap.  1.  -de 
iisdem  Platonicis  sermonem  faciens,  ait,  eos  negare  quemquam  futurum 
beatum,  qui  non  illi  uni  optimo.  qui  est  incommutabilis  Deus,  puritate 
casti  amoris  adheeserit.  Ergo  menti  et  doctrinse  sancti  Augustini  con- 
lorme  est,  possibilem  esse  amorem  Dei  in  entitate  naturalem. 

Reponunt  adversarii,  illum  amorem,  in  quem  beatitudinem  hujus 
vitre  retulerunt  Philosophi,  ab  eodem  Augustino  supernaturalem  cen- 
seri  •«  quippe  in  ipsam  gratiam  illum  revocat,  nam  lib.  11.  cap.  25.  ex 
Platonis  mente  Deum  praedicat  amoris,  quo  bene  beateque  vivitur,  inspi- 
ratorem,  et  suavitat/s  intimce  largitorem.  Et  )ib.  22.  cap.  22.  refert  ex 
Tullio  nullum  datum  a  diis  esse  donum  majus,  nec  potuisse  dari  quam 
hunc  amorem.  —  Contra,  beneficium.  in  quod  hunc  amorem  revocarunt 
Philosophi,  non  est  ordinis  supernaturalis,  sed  naturalis  pertinens  ad 
creationis  grattam,  et  Deum  ut  auctorem  et  provisorem  naturae ;  quod 
utique  colligitur  primo,  quia  eodem  modo  loquuti  sunt  Platonici  de 
sapientia  et  cognitione  Dei,  ac  de  ejus  amore;  sapientia  autem  et 
cognitio  Dei,  quam  habuerunt,  fuit  in  entitate  naturalis,  utpote  vel 
per  ingenitum  lumen,  vei  per  discursum  naturalem,  a  creaturis  com- 
parata.  Secundo,  hoc  ipsum  docet  S.  Augustinus  eodem  c.  25.  ubi  ait: 
Quia  natura  nostra,  ut  esset,  Deum  habet  auctorem,  proculdubio,  ut  vera 
sapiamus,  ipsum  debemus  habere  Doctorem ;  ipsum  etiam.  ut  beati 
simus,  suavitafis  intimce  largitorem.  Quibus  signitieat  nos  eodem  modo 
accipere  a  Deo  ipsius  amorem  et  notitiam,  quo  habuimus  naturam  : 
at  natura  collata  fuit  a  Deo  ut  auctore  naturae :  ergo  ab  eodem  pro- 
ficiscitur  ille  amor,  quem  Platoniei  ad  beatitudinem  requirebant.  — 
Sanctissimo  Doctori  subscribunt  ejus  discipuli,  nam  S.  Fulgentius, 
lib.  De  fide,  c.  3.  Deus,  inquit,  diligendi  ac  cognoscendi  se  nonnisi  An- 
ge/is.  et  hominibus  iiuiidit  fcucultatem.  Quibus  propter  arbitrii  li/jerta- 
/'-///,  quo3  maxime  debuit  int<j//c<-/u<di  ereaturw  conferri,  ita  cognoscendi, 
■ir  diligendi  se  facultatem,  voluntatemque  donauit,  uteam  unusquisque 
et  habere  />  )sset,  et  perdere.  Quibus  verbis  declarat  protestatem  conces- 


DE    NECESSITATE    GRATL-tt  AD  DILIGENDUM  DEUM.         125 

sam  a  Deo  diligendi  se  eodem  modo,  quo  coucessa  tiierat  potestas  se 
cognoscendi :  sed  potestas  cognoscendi  Deum  competit  solis  naturse 
viribus:  ergo  et  potestas  eum  diligendi.  —  Concinit  S.  Prosper  lib.  2. 
De  vocatione  Gentium,  cap.  4.  ubi  ait:  Ccelum  quippe,  ae  terra,  et  m 
omnisque  creatura,  qnce  videri,  aique  intelligi  potest,  ad  hanc prcecipue 
disposita  est  humani  generis  uUlitatem,  ut  natura  rationalis  de  con- 
templatione  tot  specierum,  de  experimentis  tot  donorum,  de  perceptione 
tot  munerum,  ad  cultum  et  dilectionem  sui  imbueretur  auctoris :  igitnr 
S.  Prosper  existimat  flnem  prsecipuum  condendi  ereaturas  corporeas 
non  esse  hominis  utilitatem  temporalem,  sed  spiritualem  et  honestam, 
quse  de  cultu,  et  dilectione  anctoris  natune,  quam  oinnia  creata  pro- 
vocant,  percipitur.  —  Subscribit  Sanctus  Auselmus  in  Monologio,  cap.66. 
Xil  aptius,  inquit,  quam  rationalem  creaiuram  cul  hoc  esse  factam,  ut 
summam  essentiam,  et  super  omnia  bona  amet,  sicut  ipsa  est  summum 
bonum,  immo  ut  nil  amet,  nisi  Ulam,  aut  propter  illam ;  igitnr  axnor 
Dei,  et  creaturarum  propter  Deum,  est  finis  natnralis  ipsins  animse 
rationalis,  subindeque  per  amorem  naturalem,  tamquam  medium  con- 
gmum  obtinendus. 

Probatur  denique  ratione  theologica :  illud  voluntas  amare  potest 
naturaliter,  quod  intellectus  naturae  viribus  potest  cognoscere  :  sed 
intellectus  potest  eognoseere  Deum  solis  arbitrii  viribns:  ergo  et 
voluntas  potest  illuin  amare.  Major  constat  auctoritate  sanctorum  Pa- 
trnm,  nam  S.  Athanasins,  tractatu  De  de/initionibus,  colnmna  3.  Quid- 
quid  intelligii,  inquit,  constat  quocl  etiam  voluntate  ducatur.  S.  Ful- 
gentius'ad  Monimum,  cap.  18.  Nec  inesse  potest  ullatenus  ratio,  nisi 
ei  posset  inesse  creatoris  dilectio.  S.  Damasc.  D<  duabus  voluntatibus 
Christi:  Homo,  inquit,  qua  rationis  particeps  est,  rationem  ducem  in 
appetendo  sequitur.  Est  igitur  voluntas  naturalis  quozdam  appetiiio 
raUonis,  sensuique  consentanea,  quoz  solum  n-aturalibus  accommodatur, 
natura  autem  voluntates,  sunt  primum,  ut  Dei  legibus pareamus :  na- 
tura  envm  homo  Dei  servus  est.  Constat  igitur  potestati  intelligendi 
anuecti  potestatem  naturalem  volendi  bonum,  quod  intelligitur.  —  Se- 
condo,  lex  naturalis  praeeipit  et  consulit  dilectionem  Dei  pra?  omnibus 
bonis  creatis,  quia  Deus  iunotescit  naturali  ratioue  prae  illis  omnibus 
amore  dignns:  sed  nativa  lex  non  potest  praecipere,  nec  consulere 
amorem  impossibilem,  qualis  esset  ainor  Dei,  secluso  gratiae  beneficio, 
si  ille  nou  esset  natnralis:  ergo  revera  talis  Dei  amor  natnralis  con- 
cedendus  est.  —  Tertio,  amore  benevolentiae  naturali  proseqnimnr 
parentes,  benefactores,  et  amicos:  ergo  pari  jnre  possnmns  Denm  di- 
ligere.  Consequentia  patet;  siquidem  ratio  pure  natnralis  motiva  potest 
suggerere  voluntati,  qnibns  efficacins  excitetnr  ad  diligendnm  Denm 
quam  ad  amorem  parentum,  benefactorum.  et  amicomm  :  sive  enim 
naturalia  beneficia  pra^tendas,  sive  bonorum  communionem  spect  s, 
sive  vincula  quibus  aliis  hominibus  adstringimnr  observes,  altiora 
niulto  sunt.  quae  ratio  natnralis,  in  Deo  ad  provocandum  ejns  amorem, 
investigare,  et  asseqni  potest.  Ergo  si  motiva  humana  possunt  a  vo- 
luntate  creata  amorem  benevolentiic  adeo  efficacem  obtinere,  ut  in- 
terdum  commoda  temporalia,  iinmo  etiam  et  vitam  ipsam  interdum 
pro  parentibiis,  et  benefactoribus  contemnamns,  cnr  negabimns  mo- 
tiva  divina  ratione  naturali  proposita  eumdem  amorem  obtinere  poss 


126         DE    NECESSITATE    GRATl^  AD  DILIGENDUM  DEUM. 

Objicies  1.  Scriptura  sacra  nullius  amoris  Dei  meminit,  nisi  illius, 
qui  ex  charitate  est,  quique  ad  aeternam  vitam  perducit:  sed  ille  non 
est  naturalis :  ergo  nullus  Dei  naturalis  amor  ex  sacra  Scriptura  admit- 
tendus  est.  —  Jiespondeo  primo,  negando  majorem;  nam  ex  prima 
hujusce  Conclusionis  probatione  constat,  S.  Apostolum  sufficienter 
amorem  Dei  naturalem  designasse,  dum  ait  Gentes  esse  inexcusabiles, 
quod  Deum  naturaliter  noverint,  non  autem  coluerint  adorando  et 
amando.  Jiespondeo  secundo,  distinguendo  majorem  :  Scriptura  sacra 
illius  amoris  Dei  naturalis  non  meminit,  explicite,  et  expresse,  con- 
cedo:  implicite,  et  virtualiter,  nego.  Adde  quod  Scripturae  sacrse  finis 
ac  scopus  praecipuus  sit  amorem  Dei  supernaturalem  hominibus  com- 
mendare ;  propterea  quod  ille  solus  Deo  sit  dignus,  solusque  ad  ejus 
possessionem  et  fruitionem  perducat,  unde  solius  illius  amoris  super- 
naturalis  expresse  meminit. 

Objicies  2.  Yaria  S.  Augustini  testimonia,  quibus  quinque  prae- 
cipue  capita  videtur  astruere :  Primum  quidem  est,  quod  amor  bene- 
volentise  Dei  sit  purus,  et  castus,  quo  Deus  gratis,  et  absque  spe  ullius 
lucri  diligitur:  sed  iste  amor  solis  viribus  naturae  impossibilis  est,  quia 
ad  eum  spiritum  gratiae  desiderat  S.  Augustinus,  ut  constat  ex  Com- 
mentario  in  Psalmum  118.  Sermone  3.  et  lib.  5.  Contra  Julianum,  c.  3. 
Ipse  Deus,  inquit,  adest  et  menti  illumhiandce,  et  concupiscentice  su- 
mperandce,  et  molestice  perferendce;  hoc  enim  totum  recte  fit,  quando  fit 
propter  ipsum,  idest,  quando  gratis  amatur  ipse;  qualis  amor  nobis 
esse  non  potest,  nisi  ab  ipso.  —  Secundum  est,  quia  qui  diligit  Deum, 
diligit  veritatem,  et  rectitudinem :  Deus  enim  est  omnis  virtutis  recti- 
tudo,  et  veritas,  ex  S.  Augustino  lib.  2.  De  libero  arbitrio,  c.  10:  veritas 
autem,  et  rectitudo  moralis  diligi  rion  potest  absque  spiritu  gratiae,  ut 
idem  docet  pluribi ;  maxime  lib.  De  corrept.  et  gratia,  cap.  2.  Quando 
id  agunt  homines  sicut  agendum  est,  idest  cum  dilectione,  et  delecta- 
tione  justitice,  suavitatem,  quam  dedit  Dominus,  se  accepisse  gaudeant. — 
Tertium  est,  quod  quidquid  non  fit  ex  timore  poenoe,  fit  examoreju- 
stitiae  et  veritatis,  qui  amor  charitas  est  ex  Deo,  ut  docet  lib.  De  spi- 
ritu  et  littera,  cap.  14.  ubi  postquam  dixit  necessarium  esse  homini 
Spiritum  sanctum,  quo  fiat  in  animo  ejus  delectatio,  dilectioque  summi 
illius  atque  incommutabilis  boni,  quod  Deus  est,  a  quo  habet,  ut  sit, 
subjungit:  Xam  neque  liberum  arbitrium  quidquam,nisi  ad  peccandum 
valet,.si  lateai  veritatis  via,  et  cum  id  quod  agendum,  et quo  nitendum 
est  cozperit  non  latere,  nisi  etiam  delectet,  et  ametur,  non  agitur,  rion 
suscipitur,  non  bene  vivilur.  Postea  ostendit  hunc  ainorem  esse  chari- 
tatem,  qua?  est  ex  Deo :  Ut  autem,  inquit,  diligatur,  charitas  Dei  dif- 
funditur  in  cordibus  nostris,  non  per  liberum  arbitrium,  quod  surgit 
ex  nobis,  sed  per  spiriium  sanctum,  qui  datus  est  nobis.  —  Quartum 
est,  quod  secundum  ejus  doctrinam  omnis  voluntas  aut  bona  sit,  aut 
mala:  et  omnis  voluntas  bona  sit  ex  gratia.  Ita  docet  lib.  2.  Depec- 
catorum  meritis,  cap.  1<S.  Si  ergo,  inquit,  voluntas  aut  bona  est,  aut 
mala,  et  ntique  malam  non  habemus  a  Deo,  restat  ut  bonam  vol/ur- 
tatem  habeamus  ex  Deo.  —  Quintum,  quia  una  ex  capitalibus  inter 
Pelagium  et  Ecclesiam  Catholicam  controversia  fuit,  utrum  diligi 
possit  Deus  snper  omnia  per  solas  naturre  vires ;  quod  utique  negabat 
S.  Augustinus  lib.  De  gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  18.  Uhde,   inquit, 


DE    NECESSITATE    GRATLL  AD  DILIGENDUM  DEUM.         127 

est  in  hominibus  charitas  Dei,  et  proximi,  nisi  ex  ipso  Deo?  nam  si  non 
est  f'X  Deo,  sed  ex  hominibus,  vicerunt  Pelagiani ;  si  autem  ex  Dep, 
vicimus  Pelagianos :  ergo  ex  S.  Augustino  nullus  est  amor  Dei  na- 
turalis.  —  Nego  consequentiam,  et  acl  omnes  illos  praefatos  contextus 
dico  S.  Augustinum  nihil  aliud  intendere,  quam  omnem  Dei  amorem 
conducentem  ad  salutem,  nonnisi  Deo  conferente  et  inspirante,  haberi 
posse,  ibi  enim  solum  agit  de  amore  salutari,  ut  colligere  est,  tum 
quia  de  aliis  virtutum  actibus,  ad  quos  gratiam  auxiliantem  desiderat, 
semper  in  ea  acceptione  contra  Pelagianos  disseruit;  illi  namque  non 
alio  sensu  virtutum  actus  solis  naturse  viribus  tribuebant,  quam  salu- 
tares,  et  meritorios  vitae  jeternse :  ergo  multo  magis  sermonem  faciens 
de  amore  benevolentiae  divinae,  qui  omnium  perfectissimus  est,  solum 
censendus  est  loqui  de  amore  salutari ;  tum  quia  Pelagiani  nullum 
agnoverunt  amorem  Dei  nou  salutarem  et  meritorium,  quantumvis 
solis  naturae  viribus  elicitum ;  sed  omnem  etiam  naturalem  amorem 
profitebantur  salutarem,  idcirco  totus  Augustini  scopus  fuit  stabilire 
necessitatem  gratise  ad  omnem  actum  salutarem  et  meritorium  ;  tum 
denique  quia  S.  Augustinus  dumtaxat  sermonem  facit  de  amore,  quem 
Scriptura  sacra  commendat;  hic  autem  supernaturalis  est,  utpote 
ducens  ad  Dei  possessionem :  unde  idem  Augustinus  sui  ipsius  in- 
terpres,  lib.  4.  Contra  Ju/ianum,  cap.  3.  ait :  amor,  quo  pervenitur  ad 
Deum,  non  est  nisi  a  Deo  Patre,  per  Jesum  Christum  cum  Spiritu 
sancto. 

Urgebis:  Sanctus  Augustinus  charitatem  infusam  et  amorem  Dei 
continuo  reciprocat,  charitatem  definiens  solum  per  amorem  Dei, 
ut  constat  ex  Sermone  13.  et  15.  De  verbis  Apostoli;  charitas  autem 
amor  supernaturalis  est  :  ergo  nullum  alium  sanctus  Augustinus 
agnovit.  —  Respondeo,  sanctum  Augustinum  idcirco  charitatem  per 
amorem  Dei  definire,  quia  nempe  cum  solum  dissereret  de  amore  sa- 
lutari,  non  distinguebat  amorem  Dei  in  naturalem,  et  supernaturalem ; 
sed  solum  supernaturalem  commendabat,  qui  revera  a  charitate  non 
distinguitur,  adeoque  merito  possunt  per  invicem  definiri. 

Objicies  3.  Si  bonitas  Dei  posset  amari  amore  naturali  et  super- 
naturali,  etiam  veritas  revelans  Dei  posset  credi  fide  naturali  et  su- 
pernaturali,  cuin  sit  par  utriusque  ratio :  at  veritas  Dei  revelans  non 
potest  credi  fide  naturali :  ergo  nec  bonitas  amari  amore  naturali.  — 
Nego  minorem ;  primge  namque  veritati  revelanti  possumus  assen- 
feiri,  non  solum  assensu  supernaturali,  sed  etiam  naturali ;  et  reipsa 
ita  assentiuntur  hsretici  mysteriis  fidei  non  controversis  a  se  creditis; 
illi  namque  non  habent  habitum  fidei  supernaturalem,  ut  dixiinus  in 
tractatu  Dc  Fide. 

Objicies  L  Si  possibilis  amor  esset  Dei  naturalis,  posset  ille  haberi 
absque  gratia  habituali  justificante  ;  siquidem  talis  gratia  non  est  prin- 
cipium  clicitivum  amoris  naturalis:  sed  conseqttens  est  falsum,  quia 
si  potest  esse  amor  benevolentiae  naturalis  hominis  ad  Deuin,  etiam 
posset  peccator  in  peccato  manens  amicus  Dei  fieri ,  hoc  autem  ab- 
surdum  est ;  Deus  enim  peccatores  non  diligit,  sed  odio  habet. — Pi- 
stinguo  minorem :  horno  in  peccato  manens  esset  amicus  Dei,  secun- 
dum  quid,  et  imperfecte,  quatenus  nempe  Deus  diligeret  bonum  ali- 
quod  naturale  prout  est  natura?  auctor,  concedo :  amicus  perfecte,  et 


128         DE    NECESSITATE    GRATI.-fTaD  DILIGENDT \M  DEUM. 

absolute,  itaut  Deus  velit  ipsi  suam  fruitionem.  et  possessionem,  nego. 
Adde  quod  absurdum  non  sit  hominem  Deum  diligere  amore  naturalir 
qui  sufficiat  ad  amorem  amicitia?  illius  cum  Deo,  quin  homo  reda- 
metur  a  Deo  eodem  amore  amieitiae  propter  maeulam,  et  foeditatem 
peccati;  non  enim  raro  inter  homines  contingit.  ut  qui  graviter  alium 
offendit,  offensum  amore  amicitia*  diligat,  quin  offensus  eum  reda- 
mare  velit. 

Objicie.s  5.  Nullus  amor  amicitise  potest  esse  inter  Deum  et  ho- 
minem,  ut  docet  Aristoteles  8.  Ethic:  atqui  omnis  amor  benevolentia» 
est  amor  amicitise:  ergo  nullus  potest  esse  amor  benevolentia?  inter 
Deum  et  homines.  —  Respondeo  primo,  distinguendo  majorem : 
nullus  potest  esse  amor  amicitire  inter  Deum  et  homines,  si  amicitia 
sumatur  stricte,  pro  benevolentia  mutua,  et  aperta.  et  inter  pares,  con- 
cedo:  si  sumatur  in  latiori  significatione  pro  amore,  quo  quis  alteri 
bene  vult  propter  ipsum,  nego.  Siquidem  Deo  velle  possumus  omnia 
bona,  quse  sunt  illi  interna,  et  naturalia  per  complacentiam.  necnon 
externa  ei  desiderare,  puta  gloriam.  laudem,  e.t  eultum.  Respondeo 
secundo,  negari  posse  minorem :  etsi  enim  benevolentia  et  amicitia 
interdum  pro  uno  eodemque  usurpentur,  inter  illa  tamen  hoc  discrimen 
intercedit,  quod  amicitia  includit  unionem  aliquam  affectus  erga  rem 
amatam;  unde  amans  tendit  in  amatum,  tamquam  in  aliquid  sui,  et 
ad  se  pertinens,  sive  tamquam  alterum  ad  se;  hinc  tritum  illud,  Amicus 
est  alter  ego:  at  vero  benevolentia  dicit  tantum  simplicem  affectum 
erga  alium,  quo  ei  bonum  aliquod  optamus  ;  quod  utique  contingere 
potest,  etsi  inter  nos  et  illum  verus  amor  non  intercedat,  quo  eum 
secundum  se  diligamus ;  sic  v.  gr.  dum  histrionem  melius  partes  suas 
exequentem  conspicimus,  amplius  ei  prsemium  optamus ;  quamvis 
tamen  nullo  vero  amore  illum  secunduin  se  diligamus;  imo  etiam  eum 
hominem  iniamem  contemptui  habeamu>. 

Objicies  6.  Natura  inclinat  tantum  ad  bonum,  ut  sibi  eonveniens, 
et  unicuique  proprium.  ut  docet  Aristoteles  supra  laudato  loeo:  atqui 
amor  quem  haberemus  circa  Deum  non  esset  cirea  bonum  proprium, 
sed  commune:  ergo  iste  amor  non  est  naturalis  homini.  —  Distinguo 
majorem:  natura  inclinat  ad  bonum  cuique  proprium,  hoc  sensu  quod 
nihil  ametur,  nisi  sit  nobis  aliqua  ratione  conjunctuin,  et  ad  nos  per- 
tinens,  concedo :  quasi  nobis  esset  particulare,  et  in  usum  proprium 
tantummodo  eedere  deberet,  nego:  nam  et  matres  filios  suos  hone^ta 
dilectione  prosequuntur,  etiamsi  ab  eis  nihil  utilitatis  sperent  vel  ex- 
pectent. 

Objicies  denique:  Si  posset  esse  amor  benevolentia;  naturalis  ho- 
minis  ad  Deum,  posset  peccator  in  peccato  remanens  esse  amieus  Dei : 
sed  falsnm  consequens:  ergo  et  antecedens.  —  Distinguo  majorem: 
poterit  esse  amicus  Dei  secundum  quid.  et  imperfecte,  in  quantum 
Deus  diliget  in  eo  bonum  quoddam  naturale,  concedo :  amicus  Dei 
perfecte,  et  ita  ut  Deus  velit  ipsi  bonnm  supernaturale,  nego:  nam 
hanc   amicitiam    Dci    perfectam   nemo   habet,  nisi  justus,  et  sanctus. 

Conclusio  secunda.  —  Potbst  homo  natir.k  viribus  di- 

LIOERE    DEUM    8UPEB    o.MXIA  :    NON    QUIDEM    AMORE    EFFIC-ACI,    BT    E5P- 
!IVO     PERFECTE,     BT    IX    QUIBUSLIBE1      OCCASIONIBUS |     8ED     AFFE- 


DE    NECESSITATE    GRATI/B  AD  DILIGENDUM  DEUM.         129 

CTIVO,    ET    PER    ALIQUOD    BREVE     TEMPORIS    INTERVALLIM    OMNI    GRA- 
I    PERTURBATIONUM   MOTII    VACUUM. 

Probatur  prima  pars  a  Doctore  in  o.  dist.  27.  n.  lo.  Primo  quidem, 
ratio  naturalis  dictat  inter  diligibilia  esse  unum  summe  diligibile :  et 
consequenter  diligibile  plusquam  caetera  omnia:  sed  eadem  ratio  dietat 
illud  summe  diligibile  esse  Deum :  ergo  eadem  ratio  dictat,  Deum  esse 
diligendum  super  omnia:  atqui  voluntas  potest  naturaliter.  et absque 
ullo  habitu  supernaturali  super  omnia  diligere  id  quod  per  rationem 
naturalem  proponitur  summe  diligibile :  ergo  voluntas  potest  natura- 
liter  Deum  diligere  super  omnia.  Mojor  argumenti  eonstat.  Cum 
enim  in  objectis  diligibilibus  sit  ordo  quidam,  et  gradus  perfectionis, 
ita  quod  unum  altero  eenseatur  perfectius  diligibile,  ne  riat  progressus 
in  infinitum,  debet  admitti  aliquod  summe  diligibile,  et  omnem  in  se 
diligibilitatem,  et  periectionem  continens.  Mhior  etiam  est  evidens; 
nempe  quod  illud  objectnm,  quod  ratio  naturalis  demonstrat  esse 
snmme  diligibile.  sit  Deus;  quia  alias  sequeretur  quod  charitas  incli- 
naret  ad  summe  diligendum  illud  quod  ratio  naturalis  dictaret  non 
esse  summe  diligendum.  Probatur  autem  subsumptum:  si  voluntas 
non  posset  diligere  quidquid  per  intellectum  proponitur  diligendum 
eo  modo  quo  diligendum  exhibetur.  sequeretur  quod  non  haberet  li- 
bertatem  ad  illam  dilectionem  formandam.  et  consequenter.  quod  non 
esset  malum  si  naturaliter  diligeret  aliquid  aliud  plusquam  Deum: 
non  enim  peccatum  ipsi  depntaretnr  quod  diligat  se  plusquam  Deum, 
si  non  posset  Deum  naturse  viribus  plusquam  se  diligere. 

Probatur  secundo :  Si  non  posset  quis  absqne  habitu  infuso  Deum 
super  omnia  diligere,  sequeretur  quod  aliquis  ubi  experiretur  se  Deum 
plusquam  caetera  diligere,  posset  deprehendere,  se  habere  habituni 
charitatis  infusae,  et  consequenter  quod  sit  in  statu  gratise:  sed  hoc 
aperte  militat  in  Scripturam  saeram  pluribi  significantem.  quod  nemo 
sriat  utrum  amore  uel  odio  dignus  sit;  adeoque  oportet  quod  dilectione 
naturali,  et  absque  ullo  habitu  infuso,  creata  volnntas  possit  Deum 
super  omnia  diligere. 

Probatur  tertio :  Quia  secundum  Philosophum  9.  Ethieornm  ca- 
pit.  9.  fortis  politicns  debet  >^  morti  exponere  pro  salute  reipublica?, 
cujus  e^t  membrum:  et  consequenter  debet  magis  amare  rempublicam, 
quam  seipsum,  sed  recta  ratio  non  magis  dictat,  quod  aliquis  debeat 
se  morti  exponere  propter  salutem  Eteipublicse,  aut  quod  debeat  illam 
diligere  plusquam  se,  quam  quod  debeat  exponere  se  mortis  perieulo 
propter  Deum,  et  eum  magis  amare,  quam  -^eipsum :  ergo  ratio  na- 
turalis  dictat  Denm  esse  amandum  ])lusquam  seipsum.  Sequela  patet: 
neqne  enim  certa  ratio  poterit  dictare  voluntati  id  esse  faciendum. 
qnod  ipsa  voluntas  nequit  facere.  Major  etiam  constat:  nam  recta 
ratio  suadet  partem  esse  exponendam  periculo  pro  obtinenda  salute 
totius,  membrum  aiiqmtandum  pro  conservanda  sanitate  aliarum  par- 
tium  corporis:  igitur  etiam  hominem  fortem  stimulat.  ut  morti  sese 
constanter  objiciat  pro  consorvanda  republica.  et  ejus  pace.  ac  inco- 
lumitate  tuenda. 

Probatur  quarto :  Duobus  modis  auxilium  gratiie  necessarium  co- 
gitari  potest  ad  aliquem  actum  eliciendum.  Primo,  nt  principium  illius 
physicum;  quando  voluntas  ex  se  intrinsece  non  habct  vires  sufficientes 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII. 


130         DE   NECESSITATE    GRATl^E  AD  DILIGENDUM  DEUM. 

ad  ejusmodi  actum,  sed  est  illi  improportionata.  Secundo,  ut  princi- 
pium  morale  impedimenta  removens:  quando  voluntas  ex  se  quidem 
habet  sufficientes  vires  naturales  ad  effectum  illum:  quoad  usum 
tamen.  sive  exercitium  operis,  non  potest  illas  veluti  explicare  propter 
impedimenta  occurrentia,  quae  ut  tollantur  aut  vincantur,  eget  auxilio. 
Neutrum  autem  Mc  dici  potest :  tuin  quia  ille  actus  est  in  se  natu- 
ralis,  et  non  superat  internam  facultatem  liberi  arbitrii,;  tum  quia  in 
usu  illius  non  semper  occurrunt  difhcultates,  quae  gratiain  postulent 
ad  eas  superandas:  ut  v.  gr.  in  amore  concupiscientiae,  quo  Deus 
amatur  ut  bonum  nostrum  per  modum  simplicis  complacentiae,  aut 
desiderii  efficacis,  aut  conditionati,  vel  sine  consideratione  difficulta- 
tum,  quae  in  illius  boni  efficaci  prosecutione  occurrunt;  hic  enim  amor 
nullam  habet  difficultatem,  quae  gratiain  requirat.  Idemque  dico  de 
amore  bijnevolentiiv  sive  amieitiae,  quo  Deus  amatur,  ut  in  se  bonus 
ratione  sui,  atque  etiam  ut  summe  bonus,  et  excellens  superomnia: 
complacendo  sibi  in  bonis  divinis,  ac  ideo  volendo  suam  summam 
excellentiam,  et  oinnia  bona  interna  et  externa  expectata  contuse,  et 
abstracte  a  difficultatibus,  atque  etiam  aliquatenus  volendo  illi  placere 
in  omnibus,  inflrma  quadam  et  imperfecta  taciteque  limitata  volun- 
tate.  His  incommodis  potest  veluti  obiter  amari  Deus  etiam  aliqua- 
tenus  super  omnia  coniuse,  absque  dimcultate  naturaliter  insuperabili. 

Objicies  1.  Non  potest  voluntas  per  vires  suas  naturales  efficaciter 
velle  id  quod  praestare  per  easdem  vires  non  potest:  atqui  non  potest 
voluntas  in  effectu  Deum  diligere  super  omnia,  ut  auctorem  naturae 
propriis  viribus  in  statu  naturae  lapsae:  ergo  neque  potest  concipere  per 
naturre  vires  propositum  diligendi  Deum  super  omnia.  —  Respondeo 
negando  majorem:  Nam  sicut  Rex,  aliquis  potest  velle  efficaciter,  seu 
habere  propositum  efficax  consequendi  victoriam  per  seipsum,  licet 
non  possit  revera  victoriam  obtinere,  sine  militum  suorum  auxilio, 
vel  alicujus  Principis  potentioris:  ita  potest  homo  naturaliter  velle 
semper  diligere  Deum  super  omiiia  secundum  aflectum,  etsi  nequeat 
in  effectu  sine  gratia  Dei  diligere  Deum  super  omnia.  atque  eum 
rebus  omnibus  in  quibusvis  occasionibus  prseferre. 

Ob.ticies  2.  Actus  prsestantissimus  humanse  voluntatis  proprii> 
ejus  viribus  fleri  nequit:  atqui  dilectio  Dei  super  omnia  est  actus  prse- 
stantissimus  humanae  ^oluntatis:  ergo  naturali  ejus  voluntate  fieri  non 
pofest.  —  Distinguo  minorem:  Dilectio  Dei,  ut  auctoris  gratiae  et 
gloriae,  est  actus  pncstantissimus  humanae  voluntatis,  concedo:  ut 
auctoris  naturae,  nego :  Vel  aliter,  est  prasstantissimus  inter  actus  na- 
turales,  concedo  :  inter  omnes  ejusdein  voluntatis  actus  cujuscumque 
sint  ordinis,  nego. 

Instabis:  Plerique  actus  inferiores  dilectione  Dei  sine  gratia  fieri 
nequeunt:  v.  g.  actus  iortitudinis  cujusdam  heroicaj,  dilectio  inimi- 
corum,  etc;  ergo  multo  minus  dilectio  Dei  potest  absque  gratia  elici.  — 
Distinguo  antecedens:  Illi  actus  fieri  nequeunt  propter  difficultates  illis 
annexas,  concedo:  ob  rationem  objecti,  nego:  sublatis  enim  difficul  - 
tatibus  emergentibus  ab  extrinseco,  naturalius  est,  proindeque  iacilius 
Deum  diligere,  quam  eaetera  omnia;  quia  quo  plus  aliquid  habet  ve- 
ritatis,  si  ad  nos  aliquatenus  pertineat,  in  id  naturali  et  majori  im- 
petu  voluntas  tendit. 


DE    NECESSITATE    GRATIJ-:  AD  DILIGEXDUM  DEUM.         131 

Objicies  '■).  Si  posset  quis  natune  viribus  Deuin  diligere.  pos>et 
etiam  eadem  virtute  omnia  ejus  prsecepta  observare:  siquidein  mandato- 
rum  observantia  dilectionis  est  argumentum:  sed  nullus  potest  omnia 
divina  praecepta  observare  natura?  viribus:  ergo  nee  ita  Deum  diligere. — 
Distinguo  majorem :  Si  Deum  super  omnia  diligeret  amore  tam  aftee- 
tivo,  quam  effeetivo  eonstanter.  perfeete.  et  omui  data  oceasione,  eon- 
cedo:  si  tantum  Deum  diligat  amore  aftectivo.  necnon  et  eftectivo 
duintaxat  imperteeto.  nego :  Deus  autem  naturse  viribus  diligi  non 
potest  eftective.  coustanter.  in    quibuslibet  occasiunibus.  ut  probabif 

Secunda  pars  Conclusionis :  Xam  ut  Deus  constanter  et  eflicaciter 
diligatur.  oportet  ut  contra  qusevis  impedimenta  et  quascumque  dif- 
ficultates  amor  ille  tirmiter  teneatur;  ita  quod  voluntas  parata  sit 
absolute  et  efficaeiter  quantum  est  de  se.  Deo  iu  omnibus  placere, 
omniaque  ei  displicentia  devitare :  sed  talis  amor  haberi  nequit  natunv 
viribus ;  sicut  enim  homo  in  statu  naturae  corrupta?  habet  moralem 
impotentiam  ad  diu  servanda  divina  mandata.  et  tentationes  superna- 
turaliter  vitandas :  sic  et  ad  diligendum  Deum  efticaciter  et  coustanter. 
atque  etiam  tam  pertecto  aftectu.  ut  vi  illius  aftectus  super  omnia  illi 
adhoercat.  tanta  enim  pertectio  superat  natune  corraptae  iragilitatem. 
et  propensionem  ad  bona  sensibilia.  a  qnibns  non  potest  sine  auxilio 
gratia?  suum  aftectum  removere.  Adde  quod  amor  ille  effectivus  snper 
omnia.  vincere  debeat  omnia  peccata  mortalia.  vel  in  eftVctu.  si  occur- 
ruut.  dum  ipse  actualis  est:  vel  in  aftectu.  quia  includit  propositum 
de  se  etticax  vitandi  id  omne.  quod  tali  ainori  est  contrarium  :  at  vero 
impossibile  est  homini  lapso  vincere  omnia  peccata.  etiam  qua?  legi 
naturali  adversantur.  sine  speciali  gratia?  subsidio:  ergo  etiam  impos- 
sibile  est  ut  habeat  Dei  dilectionem  victricem  omnium  talium  pec- 
catorum  per  propositum  efticax  illa  cavendi. 

Conclusio  tertia.  —  Deus  amari  nbquit,  i  t  auctob  i;ka- 

II.K.  BT  (tLoIU.K.  benbvolentia  perfecta  vel  imperfecta.  sinb 
SPECIALI  &RATIJE  bbnbficio.  Patet  hfec  veritas  sufficienter  ex  ii>, 
qua?  diximus. 

Probaturque  illis  omnibus    Scripturae   textibus,   quibus  Dei  per- 
fectus  amor   divinum  reputatur  beneficium.  Sic  Romanorum  5.    Cha- 
s  Dei  diffusa  est  in  cordibus  r   Spiritum  sancfum,  qui 

datus  est  nobis.  Ephesiorum  »i.  Pasc  Fratribus,  et  charitas  cum  fiil< 
a  Deo  Patn  .  1.  Joannis  4.  Charitas  ex  Deo  est,  quos  textus  expen- 
dens  S.  Augnstinus  libro  D<-  gratia,  et  libe  trio,    cap.    18.  ait: 

Magna  bona,  s><i  dicat  omnis  a  D<<>.   inquit,    I  w  Jesu 

Christo:  Ergo  magna  hozc  bona  suni  Dei  <i>> 

Probatur  itiiem.  ex  Conciliis.  maxime  autem  Milevitano  decernente 
Canone  1.  Cum  dicat  Apostolus :  Sdentia  infiat.  charitas  ccdificat,  valde 
hnpium  est,  utcredamus  ad  eam  quoi  inflat,  )><>s  <  'hristi, 

et  ad  eam  qiue  asdificat  non  habere.  cum  utrumque  sU  Deidonum,  et 
quid  facere  debeamus,  et  diligere  utfaciam  %s.  Similiter  Coucilium 
Tridentinum  Sess.  6.  Canone  .1.  >i'_-  statuit:  Siquis  dixerit  sim  prce- 

ipiratione,  <itq<o  >i>is  adjutorio,  homin 
(t  pamiter<  f.   ut  <  i  justifi 

i/ratia  confer  itur,  anathema  s 


132   DE   NECESSITATE   GRATLK    AD    SERVANDA    PR.ECEPTA. 

Suffragatur  etiam  ratio.  Cum  eniin  amor  Dei,  ut  auetoris  gratia?, 
habeat  objectum  lormale  ordinis  supernaturalis,  neeessum  est  ut  ipse 
amor  sit  ejusdem  ordinis;  actus  enim  speeificantur  ab  objeetis  forma- 
libus  in  qua?  tendunt.  Insuper,  pnedictus  amor  est  eflectus  perfect;- 
pietatis,  Deus  enim  prrecipue  amore  colitur,  ut  docet  S.  Augustinus 
Epistola  29.  Pietas,  inquit,  est  cultus  Dei,  qui  prtecipue  diligendo  exhi- 
hetur.  Actus  autem  pietatis  perteete  fieri  non  potest  absque  gratia : 
ergo  etc.  Denique,  amor  Dei  super  omnia  ut  auctoris  gratia?  est  ul- 
tima  dispositio  ad  justifieationem,  ut  probabimus  intra :  hsereticum 
autem  est  asserere,  hominem  posse  viribus  propriis  sese  disponere  pro- 
xime  ad  justificationem,  ut  docet  S.  Ajjgustinus  libro  1.  ad  Bonifo- 
cium,  capite  ultimo :  ergo  pari  ratione  haereticum  est  dieere,  Deum 
gratias  largitorem  posse  super  omnia  ab  homine  lapso  sola  liberi  ar- 
bitrii  virtute  diligi.  Quam  utique  veritatem  fusius  expianabimus  et 
confirmabimus  eftieacius  in  disputatione  de  charitate  divina. 

QLLESTIO  QUINTA. 

QTOMODOGRATIA  NECESSARIA  SIT 
AD   SERYAXDA   PR.ECEPTA. 

Notaxdum  1.  Prsecepta  divina  (quantum  ad  praesens  attinet  duplicis 
esse  generis;  qu?edam  enim  sunt  naturalia,  quae  lumine  naturali  co- 
gnosci  possunt,  et  duabus  Decalogi  tabulis  continentur :  illaque  eom- 
prehendunt  observantiam,  A*el  erga  Deum,  vel  proximum :  quaedam 
vero  sunt  supernaturalia,  quee,  supposita  hominis  elevatione  et  ordi- 
natione  ad  finem  supernaturalem,  necessaria  ipsi  prascribunt  mediar 
et  ad  ea  applicanda  hominem  obligant,  quatenus  finem  illum  possit 
assequi,  qualia  sunt  praecepta  de  tribus  virtutibus  Theologicis  exer- 
cendis,  necnon  et  ea,  qua3  ad  Sacramentorum  frequentationem,  admi- 
nistrationem,  et  dignam  receptionem  spectant :  supposito  enim  quod 
homo  sit  ordinatus  ad  finem  supernaturaiem  eonsequendum,  ex  Dei 
prsecepto  tenetur  virtutum  supernaturalium  actus  elicere,  et  sacra- 
menta  frequentare.  —  Controversia  autem  non  movetur  inter  Theo- 
logos  de  praeceptis  supernaturalibus:  certum  enim  est  ea  non  posse 
servari  sine  gratias  auxilio:  sed  difficultas  est  de  pra^ceptis  legis  na- 
tura?,  circa  cujus  qusestionem  multifariam  variant  Auctores.  Quidam 
enim  contendunt  omnia  illa  prsecepta  servari  posse  ab  homine  lapso 
secundum  substantiam ;  non  vero  secundum  modum.  absque  gratia, 
idque  constanter,  et  omni  data  occasione,  modo  non  urgeat  gravis- 
sima  tentatio.  Aliqui  vero  censent  hominem  lapsum  posse  quidem 
omnia  mandata  legis  naturae  observare,  pro  brevi  tempore,  idque  ne- 
gative  tantum,  quando  videlicet  intra  breve  illud  tempus  nihil  oc- 
currit  quod  nos  moveat  ad  agendum  contra  praeceptum  negativum. 
Alii  denique  putant  hominem  in  statu  natarse  lapsse  constitutum  nul- 
latenus  posse  absque  gratiae  auxilio  aliqua  mandata  legis  naturae  sic 
servare,  ut  in  eorum  observatione,  etiam  quoad  substantiam,  non 
peccet  non  apponendo  circumstaiitiam  finis,  quem  Legislator  intendit. 

Notandum  2.  Observationem  praeceptorum  duplicem  esse:  alia  enim 
est  quantum  ad  substantiam  operis,  alte  vero  quantum  ad  intentionem 
et  modum  inperantis.   Pracepta  dicuntur  observari   quantum  ad  sub- 


DE    NECESSITATE    GRATIJR    AD    SERVANDA  PR^CEPTA.    133 

stantiam,  dum  seilieet  homo  exequitur  id  quod  praeceptum  est  propter 
bonitatem  et  honestatem  aetus :  dicuntur  vero  servari  quantum  ad 
modum  imperantis,  quatenus  tiunt  eo  modo,  quo  Deus  praescripsit.  ut 
nempe  illa  praecepta  scrventur  ex  charitate.  et  operantem  ordinent  ad 
vitam  aeternam.  Quse  utique  distinctio  adco  ccrta  est,  ut  S.  Pius  V. 
summus  Pontifcx  eensuerit  damnandani  esse  hanc  Baji  propositionem 
n.  6.  IUa  Doctorum  distincUo,  divina  legis  mandata  bifariam  impleri. 
altero  tnodo  quantum  ad  pr&ceptorum  operum  sitbstantiam  tantum: 
cdtero  quantum  ad  certum  quemdam  modum.  videlicet  secundum  quem 
vaieant  operantem  perducere  ad  regnum  ccelorum,  hoc  est  ad  modum 
meritorum,  commentitia,  et  explodenda.  Facit  autem  homo  id  quod 
praecipitur,  quantum  ad  substantiam  operis.  quando  praeceptum  implet 
propter  finem  opcris.  ct  illius  honestatem  :  facit  autem  quantum  ad 
modum.  quando  rem  prseeeptam  cxequitur  proptcr  finem,  propter  quem 
Legislator  intendit  illam  fieri.  —  Certum  cst  autcm  nec  praecepta  su- 
pernaturalia  niioad  substantiam,  neque  etiam  naturalia  quoad  modum 
servari  possc  sine  gratiae  auxilio.  ut  constat  cx  Canone  5.  Concilii 
Carthaginensis ;  ubi  anathema  dicitur  ei  qui  asseveraverit  homincm 
sine  gratia  posse  implere  divina  mandata;  nccnon  ex  Concilio  Arau- 
sicano,  Canone  23.  hisverbis:  Suam  voluntatem  homines  faciunt,  non 
Dei,  quando  id  agunt,  quod  Deo  displicet:  guando  aufem  ita  faciunt 
quod  volunt,  ut  divinas  serviant  voluntati,  quamvis  colentes  agant  quod 
ytgunt,  iUius  tamen  voluntas  est  a  quo  prasparatur,  et  jubetuv.  qttod 
rolunt.  Et  Canone  25.  definitur.  Deum  nobis  fidem,  et  amorcm  sui 
prius  inspirarc.  ut  ciim  ipsius  adjutorio  quse  sibi  sunt  placita  implere 
possimus.  Quae  utique  deereta  maxime  de  obscrvantia  praeceptorum 
fiupernaturalium  (|Uoad  substantiam,  necnon  et  quantum  ad  modum 
intelligcnda  sunt.  Inde  superest  tantum  dimcultas,  an  citra  gratiae 
-auxilium  illa  pra?cepta  scrvari  possint  .  quantum  ad  substantiam 
operis. 

Notandum  3.  Observationem  praeceptorum.  quantum  ad  substan- 
tiam  adhuc  spectari  possc  bifariam:  nempe  vel  collective,  pro  omnibus 
scilicet  praeceptis  generatim  spectatis,  veJ  tantum  distributive,  pro 
aliquo  praeceptorum  sigillatim  et  seorsim  ab  aliis  considerato.  Rursus, 
illa  praeceptorum  observatio  quoad  substantiam,  vel  spectatur  praecise 
ut  apprehenditur  tantum  opus  ipsum  faetum  cum  suis  ciroumstantiis 
mtrinsecis.  ct  ad  ejus  honestatem  et  integritatcm  moralem  spcctan- 
tibus :  vel  quatenus  apprchenditur  cum  carcntia  circumstantiic  extrin- 
secae  finis  opcrantis.  qucm  legislator  intendit,  quemque  ipse  operans 
in  illa  praeceptorum  implctionc  attcndcrc  debet. 

Conclusio  prima.  —  Non  potbst  homo  solis  akbitrii  li- 

BERI  VIRIBUS,  ET  AB8QUE  GRATI^E  AUXILIO,  OMNIA   LEGI8  NAII  K.i:  CR.E- 

CEPTA    SEKVAKK     COLLEOTIVB,     NBC    SECONI>UM     8UBSTANTIAM    OPERIS, 

3ECUNDUM    BiODUM    IMPERANTIS.     H;l'C    cst   COmmuniS   illtcr    CatllO- 

licos  eontra  Pelagianos:  eamque  tuetur  Subtilis  Doctor  in  2.  dist.  28, 
num.  8.  ubi  resporfdens  objectioni,  quod  Gentiles  ex  Apostolo  ad  Ro- 
manos  dicuntur  servare  lcgcm  naturalitcr.  ait:  Gentiles  potuerunt  juste 
vivere  serpando  legem  naturce,  et  tum  ij>si  facti  suni  sibi  ipsis  Ux: 
legem  naturce,  scriptam    in  cordibus  eorum,    mterius  direxe- 


134   DE    NECESSITATE    GRATLE    AD    SERVANDA    PR.ECEPTA. 

runt  se  recte  vivendo  sicut  Judeti  per  Ugem  scriptam:  sed  isti  nou 
vixerunt  sine  graiia,  quia  gratia  potuit  esse  in  eis,  supposita 
hypothesi  absque  observatione  legis  Mosaicaz.  Hinc  apparet  quantum 
hallucinentur  quidam  recentiores  Thomistse,  dum  asserunt  Subtilem 
Doctorem  doeuisse  omnia  legis  naturse  prsecepta  solis  liberi  arbitrii 
viribus  servari  posse ;  eumque  idcirco  Pelagiani  erroris  audacius  in- 
simulant. 

Probatur  insuper  Conclusio :  primo  quidem  ex  saera  Scriptura. 
illis  omnibus  videlieet  loeis,  quibus  Apostolus  significat  legem  Mo- 
saicam  infirmam.  imbeciliem,  impotentem,  ac  insufficientem  ad  ju*ti- 
ficandum :  imo  concludentem  hominem  arctius  subpeccato:  Quia,  in- 
quit  Romanorum  7.  occasione  accepta  peeeatum  operatum  est  in  me 
omnem  concupiscentiam ;  Sine  lege  enim  peccatum  in  me  mortuum 
erat :  sed  cum  venisset  mandatum,  peccatum  revixit.  Quod  utique  hac 
eleganti  similitudine  explicat  S.  Augustinus,  lib.  De  Spiritu,  et  Lit- 
tera,  cap.  I.  Sicut,  inquit,  aquce  impetus  si  in  eam  partem  non  cesset 
influere,  vehementior  fit  obice  posito,  cujus  molem  cum  evicerit,  ma~ 
jore  cumulo  prcecipitatus  vehementius  per  prona  provolvitur;  nescio 
quo  enivi  modo  hoc  ipsum,  quod  concupiscitur,  fit  jucundius  cum  ve- 
tatur.  Unde  ibidem  Apostolus  ait:  Video  aliam  legem  in  membris  meis 
repugnantem  leeji  mentis  mece,  et  captivantem  me  in  lege  peccati,  quce 
est  in  membris  meis.  Et  postmodum  quserens:  Quis  me  liberabit  de  cor- 
pore  mortis  hujusf  Respondet:  G ratia  Dei  per  Dominum  nostrum  J<* 
sum  Christum.  Quibus  sigmificat  gratiam  Dei  necessariam  esse,  ut  prae- 
ceptum  non  concupisces  impleatur.  , 

Probatur  eadem  veritas  ex  Concilio  Carthaginensi,  in  quo.  ut  con 
stat  ex  Synodica  ad  Innocentium,  damnati  sunt  Pelagiani  asserentes, 
quod  Deus  talem  hominis  instituit,  vrearitque  naturam,  qum  per pro- 
priam  voluntatem  legem  Dei  possit  implere,  sive  naturaliter  in  corde 
eonscriptam,  sive  in  litteris  datam.  Lex  enim  naturalis  significatur  per 
legem  in  corde  naturaliter  conscriptam.  Similiter  ex  altero  Carthagi- 
nensi  Canone  5.  anathema  dicitur  ei,  qui  asseruerit  hominem  sine 
gratia  posse  implere  divina  mandata:  suamque  doctrinam  confirmat 
ex  illo  Christi  Joannis  15.  Sine,  me  nihil  potestis  facere.  Concordat 
Arausicano  2.  Canone  25.  his  verbis.  Suam  roJuntatem  fadunt  homines, 
non  Dei,  quando  id  agunt,  quod  Deo  displicet :  quando  autem  ita  fa- 
ciunt,  quod  volunt  ut  divince  serviani  voluntati,  quamvis  volentes  agani, 
quod  agunt,  itlius  tamen  roluntas  est,  a  quo  prasparatur  >'t  jubjetur 
quo<t  rotunt.  Si  autem  possent  homines  legem  naturae  sine  gratia  ser- 
vare,  divinse  servirent  voluntati  absque  gratia.  quod  ibi  damnat.  Et 
Canone  25.  definitur  Deum  nobis  fidem  et  amorem  sui  prius  inspi- 
rare,  ut  cum  ipsius  adjutorio,  quas  sibi  sunt  placita,  implere  pos- 
simus. 

Probatur  tertio,  ex  SS.  Patribus,  maxime  vero  ex  S.  Augustino, 
qui  passim  in  omnibus  operibus  contra  Pelagianos  editis,  pnvsertim 
libro  De  Spiritu,  et  Littera,  totus  est,  ut  ostendat  legem  servari  non 
posse  sine  gratia.  Qnde  cap.  10.  ejusdem  libri,  profitetur  diserte  ,iu- 
stum  eredere  millo  modo  posse  infirmitati  sure  ad  implenda,  qnae  fa- 
ctorum  lex  jubct.  nisi  divina  gratia  snbveniat.  Hinc  libro  Vr  Gratia 
Christi,    v,\\).  8.   Usqux  inqnit,    aliud  est  lex,   aliud  est  gratia, 


DE   NECESSITATE    GRATI.E    AD    SERVANDA    PR.^ECEPTA.    135 

ut  lex  non  solum  nihil  prosit,    verum  etiam  plurimum    obsit,    nis 
djuvet  gratia.  et  hcec  ostendatur  legis  utilitas,  quoniam  quos  facitpraz- 
varicationis  reos,  cogit  fugere  ad  gratiam  liberan  ut  concupis 

tias  malas  superent  adjwvandos ;  ^ubet  enim  magis,  quam  juvat,  docet 
morbum  esse,  nonsanat:  imo  ab  eo potius,  quodnon  -  lur,  augetur, 
ut  attentius,  et  sollidtius  gratice  medicina  qwzratur.  Et  Sermone  13. 
De  Verbis  Apostoli,  cap.  2.  Data  est  iex.  ut  inveniret  se  horno,  ut 
non  morbus  sanaretur,  sed  ut  prtBvaricatione  morbo  crescente  medicus 
r/ureren-tur.  —  Subscribit  S.  Prosper.  libro  Contra  Collatorem,  cap.  7. 
Ecce,  inquit,  potest,  ne  quid  mali  fiat,  jubere:  a  molo  autem  non 
iest  liberare.  Notum  facU  mandatum,  sed  obediendi  non  prozstat  affe- 
ctum,  nisi  quod  est  occidens  per  imperium  litterce.  fiat  vivificans  per 
spiritum  gratice.  Adstipulatur  etiam  S.  Fulgentius,  lib.  De  Pratdesti- 
natione.  cap.  20.  Lex,  inquit.  sine  gratia  ostendere  potest  ozgritudi- 
nem,  non  sanare:  Vulnera  monstrat,  medicamina  non  ministrat:  ut 
autem  legis  impleatur  prasceptum,  gra.tia  ministrat  auxilium:  a 
tex  revelat  cuncta,  gratia  confert  indulgenUam :  legis  est  igitur,  quod 
peccata  cognoscimus,  gratiai,  quod  vitamus...  naturaz  itaque  mtiatoz  vi- 
tium  est,  ut  homo  jieccet.  legis  auxilium,  ut  homini  prceceptum,  quod 
ignorat,  demonstret:  gratice  autem  donum  est,  ut  hominis  ritium  sanet, 
quod  sibi  culpa  intulit,  et  legis  agnitio  cumulavit. 

Suadetur  etiam  ratione ;  homo  namque  lapsus  gravibus  ut  phi- 
rimum  tentationibus  commovetur.  dum  lex  naturalis  obligat.  et  diris 
concupiscentire  motibus  ac  stimulis  ab  ejus  observantia  retrahitur: 
sed  (ut  dieemus  infra  non  potest  hoino  graves  tentationes  superare 
absque  gratiae  beneficio ;  ergo  nec  omnia  legis  naturae  praecepta  adim- 
plere :  Deinde.  ad  omnem  legem  adimpl-endam  desideratur  summum 
propositum  nusquam  peccandi :  nec  illam  legem  quavis  data  occasione 
transgrediendi.  alioqui  ssepissime  ab  illa  detiectet:  sed  tale  propositum 
firmari  non  potest  propter  ingruentes  undique  tentationum  illecebras 
ad  bonum  sensibile  vetitum  allicientes.  nisi  divinse  gratiae  auxilio  ful- 
ciatur:  ergo  tale  auxilium  ad  legis  nbservantiam  requiritur.  Tandem, 
ut  servaretur  ex  integro  lex  naturae,  oporteret  hominem  propriis  vi- 
ribus  nusquam  peccare :  sed  id  insigne  est  gratiae  beneticium :  nam, 
inquit  Doctor  in  2.  dist.  28.  n.  7.  IJberum  arbiirium  non  potest 
caven  omne  peccatum  mortaU  pro  statu  isto,  quia  a.nima  sine  g 
aliquo  peccato  maculatur,  veloriginali  vel  actuali.  a  quonon  liberatur, 
nisi  per  gratiam.  Subindeque  ea  seclusa  non  possunt  omnia  prrecepta 
observari. 

Ob.ticies  1.  S.  Apostolus  ad  Romanos  cap.  2.  dieit  quod.    Gen 
i/ikv  legcrn  non  habent,  naturaliter  ea .    quaz  legis  sunt,  faciunt:   ergo 

sunt  natune  viribus  legis  prsecepta  observari.  —  Distinguo  conse- 
quens:  possunt  aliqua.  et  pro  modieo  tempore.  ubi  non  adsunt  graves 
oceasiones  ab  illa  observatione  removentes,  conc  >do  :  possunt  omnia 
voluntate  constanti,  et  quavis  data  occasione,  nego. 

Objicies  2.  Ulud  Deuteronomii  .">.  Mandatum, 
tibi  hodie,  non  est  supra  te:  ergo  ejus  observantia  vires  natnrales  non 
excedit.  —  Respondeo,  iegem  imn  esse  snpra  hominis  captum  ratione 
cognitionis.  quia  videlicet  notitiam  illius   non  oport<>t  petere  a  n  < 
nibus    longinquis,  con«edo:    ratione    illins  observantiae,    nego.   F 


136    DE    NECESSITATE    GRATLK    AD    SERVANDA  PR.ECEPTA. 

antein  huic  distinctioni  sequens  textus,  neque  procul  positum  est,  nee 
in  ccelo  situm,  etc. 

Objicies  o.  Illud  Eccles.  15.  Si  volueris  mandata  observdre,  con- 
servabunt  te.  —  Respondet  S.  Augustinus,  lib.  Dc  Gratta  et  Libero 
arbitrio,  eap.  16.  Cerium  est,  inquit,  nos  mandata  servare  si  volu- 
mus;  sed  quia  prozparatur  voluntas.a  Domino,  ab  illo  petendum  est, 
ut  tantum  velimus,  quantum  sufficit,  ut  volendo  faciamus.  Certum  est 
nos  velle  cum  volumus;  sed  ille  facit,  ut  velimus  bonum,  de  quo  di- 
ctum  est,  quod  pdulo  ante  posui,  prseparatur  voluntas  a  Domino,  de 
quo  dictum  est  a  Domino,  gressus  hominis  dirigentur,  et  viam  ejus 
volet:  De  quo  dictiim  est,  Deus  est  qui  operatur  in  vobis,  et  velle,  et 
perficere.  Certum  est  nos  facere  eum  facimus,  sed  ille  facit,  id  facia- 
mus.  proibendo  vires  efficacissi mas  roluntati,  qui  dixit  Ezechiel  36.  Fa- 
ciam  ut  in  justificationibus  rneis  ambuletis,  et  judicia  mea  observetis, 
et  faciatis. 

Objicies  4.  Plurimi  absque  gratise  subsidio  leguntur  in  sacra  Scri- 
ptura  Dei  mandata  observasse:  ergo  haec  ita  servari  possunt.  Probatur 
antecedens.  Primo,  namque  Cyrus,  a  g-ratia  iidei  alienus,  legem  natu- 
ralem  servabat:  ei  siquidem  dixit  Deus  Isaise  44.  Omnem  voluntatem 
mearn  comp7ebi$.  Et  cap.  46.  Eum  nominat  virum  voluntatis  suce. 
Insuper  Mattlisei  19.  quidam  princeps  nondum  fidc  Christi  et  doctrina 
imbutus,  ab  ipso  audiens:  Si  vis  ad  vitam  ingredi,  serva  mandata, 
respondit:  Omnia  hoze  custodici  a  juventute  mea.  Denique  Apostolus 
ad  Philippenses  6.  de  se  loquens,  cum  nondum  esset  ad  Christi  fidem 
conversus.  testatur  quod  secundum  justitiam,  quae  ex  lege  est,  con- 
versatus  fuerit  sine  qurercla  in  lege.  Hoc  est,  ex  integro,  etsineilla 
reprehensione  observari :  ergo,  etc.  —  Respondeo  primo,  Cyrum  vo- 
luntatem  Dei  complevisse,  non  quantum  ad  observationem  prsecepto- 
rum  legis  naturae,  utpote  cum  fuerit  idololatra,  sanguinarius,  et  aliorum 
regnorum  depraedator  ac  invasor,  ut  constat  ex  ejus  historia,  et  recte 
advertit  S.  Hieronymus  in  primum  caput  Zachariae:  sed  idcirco  dicitur 
voluntatem  Dei  complevisse,  quia  tecit,  quod  ipsi  jussum  tuerat  a  Deo, 
nempe  ut  Israeliticum  populum  a  captivitate  solveret,  et  templum  ac 
civitatem  Jerusalem  ex  integro  restaurari  curaret.  Quod  quidem  genus 
voluntatis  divinae  servari  potest  a  quolibet  impio;  ea  quippe  ratione 
daemones,  hominum  damnatorum  tortores,  dici  possunt  voluntatem  Dei 
implere.  Ad  secundum  respondeo,  principem  illum,  vel  illustratum 
fuisse  divina  gratia  in  servandis  prseceptis,  cum  aliunde  Judaeus  esset, 
et  ex  populo  Dei,  sicque  non  est  dicendus  propriis  viribus  legem  im- 
plevisse;  vel,  quod  probabilius  est,  larvato  dumtaxat  ac  hypocrito 
aninio  videbatur  legein  servare,  quod  utique  verum  apparet  ex  illa 
nimia  suis  divitiis  adhaesione;  notat  siquidem  sacer  textus,  quod  cum 
Christus  Dominus  ei  suasisset,  ut  venderet  omnia  qu;e  habebat  in 
proprietate  et  dominio,  ac  eorum  pretium  pauperibus  erogaret;  his 
ille  auditis  contristatus  est,  quia  dives  erat  valde,  ut  narrat  S.  Lucas, 
cap.  18.;  illa  autem  nimia  in  divitias  propensio,  peccatum  erat  contra 
legem  natune.  radix  eiiim  malorum  est  cupiditas.  Ad  tertium,  autein 
dico,  idcirco  Apostolum  dixisse  se  conversatum  fuisse  sine  querela  in 
Judaismo,  quod  Judaico  more  probe  vixerit,  abstinens  se  ab  actio- 
nibus  manifestam  Dei  vel  proximi  injuriam  continentibus;  qualia  sunt 


DE   NECESSITATE    GRATI/E   AD   SERVANDA    PR/ECEPTA.    137 

perjuria,  homicidia,  adulteria,  et  caetera  aperta  erimma,  quse  lexpro 
hibet:  uon  autem  significare  vult  Apostolus,  se  prorsus  iimoceiitem- 
fttisse;  nam  primse  ad  Timotheum  priino,  dicit  se  fuisse  blasphemum 
et  contumeliosum,  appellatque  se  primum,  hoc  est  prascipuum  pecca- 
torum:  et  ad  Titum  3.  Eramus  enim,  inquit,  aliquando,  et  nos  insi- 
pientes,  increduli,  errantes,  servientes  desideriis  et  voluptatibus  variis. 

Objhtes  5.  Nemo  tenetur  ad  impossibile:  nam,  inquit  Sanctus  Au- 
gustinus,  lib.  De  Natura  et  Gratia,  cap.  43.  Deus  impossibilia  nou 
jubcf :  sed  hominum  quilibet,  etiam  Gentilis,  obligatur  ad  universam 
legem  implendam:  ergo  ipsain  servare  potest. 

Disting-uo  majorem:  nemo  tenetur  ad  id,  quod  est  impossibile  ab- 
solute  et  simpliciter,  concedo:  quod  est  impossibile  secundum  solita- 
rias  naturae  vires,  sed  possibile  fit  cum  divino  auxilio,  nego:  sic  enim 
S.  Augustinus  solvit  simile  argumentum  Caelestii,  lib.  De  Perfectione 
fustitice,  cap.  2.  ubi  cum  sibi  ex  Cselestio  objecisset:  Quodcumque  pec- 
catum  est,  vel  quod  vitari  potest,  vel  quod  vitari  non  potest;  si  quod 
ritari  non  potest,  peccatum  non  est;  si  quod  vitari  potest,  potest  homo 
sine  peccato  esse,  quod  vitari  potest;  nulla  enim  ratio,  rel  justitia  pa- 
titur  saltem  dici  peccatum,  quod  vitari  nuUo  modo  potest.  Quod  argu- 
mentum,  ut  solvat  S.  Augustinus,  ait:  Respondemu*  vitari  posst  pec- 
catum,  si  natura  vitiata  sanetur  grabia  Dci  per  Jcsum  Christum  Do- 
minum  iiosfrum  :  in  tantum  cnirn  sana  non  est,  in  quantum,  id  quod 
faciendum  est,  aut  ccecitate  non  videt,  aut  inprmitate  nou  implet. 
Quam  utique  solutionem  explicat  hac  eleganti  siinilitudine  capite  se- 
quenti :  Cum  videmus  claudum,  qui  sanari potest,  recte  utique  dicimus, 
debet  homo  iste  esse  sine  claudicaiione,  et  si  debet,  potest:  nec  tamen 
cum  vult  continuo  potest,  sed  cum  fuerit  adhibita  curatione  sanatus, 
ct  medicma  adjuverit  voluntatem.  Et  infra  ait:  Consuitissime  homini 
prascipi,  ut  rectis  passibus  ambulet,  ut  cum  se  non  posse  perspexerit, 
medicinam  requirat  ad  sanandam  peccati  claudicationem .  —  Tnde 
cap.  13.  lib.  De  Xatura  et  Grafia,  et  ex  eo  Concilium  Tridentinum, 
Sessione  6.  cap.  11.  Deus  impossibilia  non  jubet,  sed  jubendo  monet, 
et  facere  quod  possis,  cf  petere  quod  non  possis,  et  adjuvat  ut  possis. 

Conclusio   secunda.  —  Ut  iwplbantur  omnia  lekis  na- 

TlK.i:    PRJBCBPTA,   NON    REQUIRITOR   ABSOLUTE    GRATIA  SANCTIPICAN8, 
SED    TANTUM    LX    ORDINARIA    DeI    DISPOSITIONi:. 

Probatur  prima  pars :  nihil  impedit  observationem  praeceptorum 
naturalium.  prseter  ignorantiam,  qua>  est  in  intellectu,  et  infirmita- 
tem,  quae  est  in  appetitu,  ut  docet  Sanctus  Augustinus,  lib.  2.  Dc 
Remissione  peccatorum,  cap.  17.  ubi  ait:  Nolunt  homines  facere  quod 
justum  <-st,  sive  quia  latet,  anjustum  sit,  sive  quia  non  delectat:  fanto 
eiiim  quidque  vehementius  volumus,  quanto  certius,  quam  bonum  sit. 
novimus,  eoque  delectamur  ardentius.  Ignorantia  igitur  et  infirmitas 
vitia  sunf,  quai  impediunt  roluntatem,  ne  moveatur  ad  faciendum  o)>>i* 
bonum,  vel  ab  opere  malo  abstinendum.  Ut  autem  innptescat  quod  la- 
tebat,  ct  suave  fiat  quod  non  delectabat,  gratioz  D<  i  <•*/.  quat  hominum 
adjuvat  voluntates:  atqui  ut  innotescat  bonum  quod  latet,  et  suave 
fiat  quocl  non  delectat,  sutficit  actualis  gratia  sanans  ab  ignorantia 
et  infirmitate,  etiamsi  non  sanet  a  peccato:    ergo  absolutc  et  ex  na- 


138    DE    NECESSITATE    GRATI^    AD    SERVANDA   PR^CEPTA. 

tura  rei  uon  requiritur  gratia  habitualis.  sed  sufficere  posset  actualis 
ad  servanda  omnia  naturse  legis  prsecepta. 

Secunda  pars  probatur,  nempe  quod  gratia  liabitualis  sive  sancti- 
ficans  aecessaria  sit  ex  ordinatione  Dei  ad  servandam  ex  integro  le- 
gem  naturalem.  Vroinitur,  inquam;  primo  ex  moclo  loquendi  Scriptura3 
sacne.  designantis  hominum  inconstantiam  et  infirmitatem  ad  quod- 
libet  bonum,  nisi  divino  spiritu  firmetur,  sublimetur,  et  roboretur. 
Hinc  Psalm.  34.  De  Peccatoribus,  dicitur:  Vice  illorum  tenebrce,  et  lu- 
bricum,  et  Angelus  Domini  persequens  eos.  Quibus  significatur  neces- 
sum  esse,  ut  aiiquando  homines  aberrent,  oflendant,  et  prsecipites  ruant 
in  peccatum ;  non  secus,  ac  qui  per  lubrica,  et  in  tenebris  ambulant, 
nisi  solvatur  peccatorum  caligo  per  irradiantem  gratise  sanctificantis 
lucem.  Huc  spectat  etiam  illud  Eccles.  27.  Quinon  in  timoreDomini 
continebit  se;  cito  corruet  domus  ejus.  Tren.  1.  Peccatum  peccavit  Hie- 
rusalem  propterea  instabilis  facta  est.  Isaiae  57.  Abscondi  a  te  faciem 
meam,  et  indignatus  sum:  et  abiit  vagus  iu  via  cordis  sui.  Etpostea; 
Impii  quasi  mare  fervens,  quod  quiescere  non  potest,  et  redundans  flu- 
ctus,  qui  in  conculcationem,  et  lutum. 

Probatur  secundo,  ex  SS.  Patribus,  Chrysostomo  docente  quod, 
Sicut  fracto  gvbernaculo  navis,  non  quo  vult  vadit,  sed  quo  temj" 
impellit:  ita  homo  gratia  Dei  desiiiutus  in  prgzcipitia  peccatorum  de- 
fertur.  Consentit  S.  Augustinus,  lib.  De  Catechizandis  rudibus,  cap.  ul- 
tinio,  ubi  docet  eum  non  implere  legem,  nisi  qui  divinum  acceperit  Spi- 
ritum  Sanctum,  Patri,  Filioque  cequalem.  Et  libro  De  Spiritu,  et  Littera, 
c.  26.  ubi  ait:  Cum  dictum  est,  factorcs  legis  justificabuntur,  quidaliud 
dictum  esi,  quam  justificabuntur f  faetores  <jnim  legisjusti  sunt.  S.  Gre- 
gorius  22.  Moralium,  cap.  12.  Peccatum,  quod  per  poznitentiam  mox 
non  deletur,  suo  pondere  ad  aliud  traliit.  Ergo  non  potest  diu  peccator 
cum  quavis  actuali  gratia  in  prseceptorum  observantia  permanere :  su- 
bindeque  ad  perseverantcm  et  constantem  naturae  legis  impletionem 
necessum  est,  quod  homo  peccatum  exuat :  sed  non  potest  de  via  or- 
dinaria  peccatum  elui,  nisi  per  gratiam  habitualem  et  sanctificantem : 
ergo  hsec  neccssaria  est  ad  implenda  legis  naturalis  praecepta. 

Dices:  Habitus  non  est  necessarius,  nisi  ad  actus  sibi  proprios, 
v.  gr.  habitus  temperantise  ad  actus  temperantise,  et  sic  de  c?eteris  : 
ergo  charitas  sive  gratia  sanctificans  non  requiritur  ad  actus  virtutum 
naturalium.  —  Distinguo  antecedens.  Non  requiritur  per  se,  concedo: 
per  accidens,  et  ratione  impedimentorum  removendorurn,  nego.  Tem- 
perantia  enim  requiritur,  ut  actus  justitiae  constanter  exerceatur,  im- 
pediendo  videlicet  ne  voluptatibus  corporeis  ad  prava  homo  alliciatur, 
et  a  jure  cuique  reddendo  avertatur. 

Dices  2:  Si  peccator  non  potest  sine  gratia  habituali  totam  legem 
naturaleiB  implere,  quisque  tenebitur  confiteri  statim,  atque  se  cogno- 
verit  mortali  jjeccato  infectum;  sed  consequens  est  centra  communem 
Theologorum  sententiam:  crgo  et  antecedens.  Probatur  seqwnla  nw- 
joris:  tenetur  quilibet  proximam  peccandi  occasionem  vitare:  at  si 
homo  existens  in  peccato,  non  possit  totam  legem  naturalem  implere, 
semper  erit  in  proxima  occasione  peccandi;  <irgo,  etc.  — Nego  seque- 
lam  majoris:  et  ejus  probationis  nego  minorem:  nam  qui  in  peccato 
est,  etsi  non  j>ossit  omnino,   et  per  totam  vitam  abstinere  a  peccato^ 


DE   NECESSITATE    GRATI/E   AD    SERVANDA    PR  ECEPTA.    169 

potest  tamen  aliquamdiu  ab  eo  removeri  eum  auxiliis  aetualibus,  etiam 
quando  tentationes  ingraunt;  qui  vero  est  in  prcxima  peccandi  ocea- 
sioue,  ordinarie  succumbit,  statim  atque  illa  occasio  peccandi  occurrit. 
DiCBS  3:  Si  Fides,  et  gratia  habitualis  ex  lege  Dei  ordinaria  re- 
quireretur  ad  implendam  totam  legem  naturaleDi,  non  posset  ullus  in- 
fidelis  eam  implere  ;  quippe  cum  ride  et  gratia  sanctificante  careat;  sed 
eonsequens  est  falsum ;  alioqui  cum  debeat  illam  legem  implere,  tene- 
retur  ad  impossibile:  ergo,  etc.  —  Respondeo:  Jam  in  superiori  conclu- 
sione  lactum  fuisse  satis  huic  objectioni.  Xihilominus  insuper,  Distin- 
guo  sequelam  majoris:  non  poterit  infidelis  totam  legem  naturalem 
implere,  quamdiu  in  iniidelitate  permanebit,  concedo :  si  iniidelitatem 
deseruerit,  nego;  nemo  enim  infidelis  esfc,  qui  non  habeat  media,  per 
quas  perduci  possit  ad  fideur,  ut  in  progressu  hujus  tractatus  patebit. 

Conelusio  tertia.  —  Pr.eteu  gratiam   habitualem,  ke§es- 

SARIUM     EST     ETIAM      AUXILIUM    ACTUALB    DEL    AD    SERVAXDAM    TOTAM 
LEGEM    NATURALEM. 

Probatur  primo  ex  Scrirtura  sacra ;  uam  Joan.  17.  Christus  Domi- 
nus  pro  Apostolis  suis  jam  justis  et  mundis  auxilium  a  Patre  supplex 
exorat.  Pater  sancte,  inquit,  serua  eos  in  nomine  tuo:  idest,  auxilio 
tuo,  ut  mterpretatur  sanctus  Chrysostomus  Homilia  80.  in  Joann. 

Probatur  similiter  ex  Concilio  Carthag-inensi,  his  verbis  a  Coele- 
stino  ad  Episcopos  Galliaz,  eap.  8.  relatis:  Praiparatur  voluntas  a  Do- 
mino,  et  ut  boni  aliquid  agant,  piitemis  inspirationibiis  suorum  ipse 
tangit  corda  fidelium:  et  Arausicano  Canone  10.  Adjutorium  D< 
renatis,  ac  Sanctis  est  semper  implorandum,  ut  ad  finem  bonum  per- 
uenire,  vel  in  bono  possint  opere  perdurare. 

Probatur  tertio  ex  sententia  summorum  Pontificum :  Primo  qui- 
dem  Innocentius  primus  rescripto  ad  Concilium  Carthaginense  ait : 
Adjutorio  quotidiano  nos  egere,  negare  non  possumus:  hoc  enim  seu 
bene  vivimus,  precamur  ut  melius  sanctiusque  vivamus,  seu  prave 
tientes  a  bonis  avertimur,  ut  ad  certam  redeamus  viam,  <jjus  auxilio 
plus  egemus.  Huic  adde  Coelestinum  cap.  6.  et  8.  ad  Episcopos  Gallios, 
Zosimum  ad  Universos  orbis  Episcapos.  Fcelicem  secundum  Arausicani 
Coucilii  Canonum  conditorem,  et  Bonifacium  secundum  eorumdem 
approbatorem. 

Probatur  quarto  ex  SS.  Patribus;  maxime  vero  S.  Augustino,  qui 
hanc  veritatem  pluribi  inculeat,  praesertim  libro  De  natura  •  t  gratia, 
cap.  26.  Ipse  Deus,  inquit,  cum  per  mediatorem  Dei  et  hominum 
hominem  Jesum  Christum  spiritualiter  sanat  mgrum,  vel  vivificat  mor- 
tuum,  idest,  justificat  impium,  et  cum  ad  perfectam  saniiatem,  hoc 
est,  (id  perfectam  vitam  justitiamque  perduxerit,  non  deserit,  si  non 
deseratur,  ut  pie  semper  justeque  vivatur:  sicut  enim  oculus  corporis 
etiam  plenissime  sanatus,  nisi  candore  lucis  adjutus,  non  potest  cer- 
nere:  sic  homo^etiam  perfectissime  justificatus,  nisi  ORterna  luce  justitioz 
divinitus  adjuvetur,  recte  nqn  potest  vivere.  Sanat  ergo  Deus  non  solum 
ui  deleat  quod  peccavimus,  sed  ut  praistet  etiam  nepeccemus.  Et  libro 
De  libero  arbitrio,  cap.  6.  explicans  haec  verba  Canticorum.  Quo 
ista  quo3  ascendit  dealbata  incumbens  super  fratruelem  suumt  ait. 
Quando  dealbata  est,  nihil  boni  merebatur:  jam    vero  aVba  facta  bene 


140      DE    NECESSITATE    GRATI/E   AD    MALUM    VINCENDUM. 

ambulat,  sed  si  super  eum  a  quo  dealbafa  est  perseveranter incumbati 
propier  quod  et  ipse  J>js><s,  super  quem  incumbii  deaVbata,  diocit  discfc 
pulis  suis,  Sine  me  nihil  pbtestis  facere. 

Firmatur  etiam  hsec  veritas  ratione.  Primo  quidem.  licet  gratia 
habitualis  sanet  animam  totaliter  in  ordine  ad  culpam.  non  tameu 
sanat  omnem  infirmitatem  ex  peccato  originali  oriundam;  ita  quod 
diu  perseverare  possit  in  bono.  et  a  malo  deflectere,  nisi  divinitus 
adjuvetur;  subindeque  praeter  illam  gratiam  habitualem,opus  est  etiam 
actuali  ad  illam  infirmitatem  sublevandam,  et  sanitatem  restituendam 
ac  corroborandam.  —  Deinde,  constat  justos  saepe  in  peccatum  labi, 
dum  Deus  illis  actuale  auxilium  denegat:  unde  David,  Avertisti  fa- 
ciem  tuam  a  me,  et  factus  sum  conturbatus:  ergo  gratia  habitualis  ad 
vitandum  peceatum,  et  prseceptum  servaiidum  non  sufficit.  — Denique, 
Justi  debent  grates  Deo  rependere  pro  quolibet  opere  bono,  et  ejus 
operis  Deo  gloriam,  et  honorem  adscribere,  ac  proinde  opus  illud 
Deum  prsecipuum  habet  Auctorem :  talis  autem  non  esset  censendus, 
si  specialiter,  et  per  auxilium  particulare  actuale  ad  illud  opus  bonum 
exercendum  non  concurreret:  ergo  Deus  prseter  gratiam  habitualem, 
etiam  confert  actuales  homini  justo  ad  vitanda  peccata,  et  prrecepta 
adiroplenda. 

Objicies  1.  Canonem  6.  Concilii  Milevitani  seu  Carthaginensis, 
in  quo  definitur  gratiam  Dei,  qua  justificamur  per  Dominum  Jesum 
Christum,  non  ad  solam  remissionem  peccatorum  quse  jam  commissa 
sunt,  valere:  sed  etiam  ad  adjutorium,  ut  non  admittantur :  ergo  non 
est  opus  gratia  Dei  actuali  justificato,  ut  legem  Dei  impleat.  —  Di- 
stinguo  antecedens  :  quatenus  gratia  Dei,  qua  justificamur,  sumitur 
pro  gratia  habituali  simul  cum  appendicibus  suis,  id  est,  cum  auxiliis 
actualibus  eam  concomitantibus,  concedo :  quatenus  pra^cise  sumitur 
pro  gratia  habituali  separata  ab  auxiliis  actuaiibus,  nego. 

Objicies  2.  Deus  ad  hoc  homini  gratiam  habitualem  concedit,  ut 
possit  bene  agere,  et  vitare  peccata;  ergo  supervacaneum  est  aliud 
auxilium.  Probatur  antecedens :  si  per  gratiam  habitualem  justus  non 
foret  potens  ad  bene  vivendum,  non  est  potior  ejus  conditio,  nec  major 
virtus  ad  bonum  quam  peccatoris  ;  siquidem  peccator  etiam  cum  gratia 
actuali  potest  interdum  servare  legem :  sed  consequens  est  absurdum ; 
ergo  et  id  unde  sequitur.  —  Nego  antecedens;  similiter  et  majorem 
illius  probationis :  justificatus  enim  majori  virtute  ac  dispositione  pollet 
ad  servandam  legem,  quam  peccator;  tum  quia  nemo  nisi  justificatus 
illam  ex  integro  servare  potest,  tum  quia  gratia  sanctificans  sacra- 
mentalis  habet  annexum  illi  jus  ad  qusedam  auxilia  actualia,  tempore. 
et  data  occasione  concedenda.  per  qua3  universa  lex  natura'  tacile 
potest  obsen-ari. 

ARTIOULUS  TERTIUS. 

DE  XECESSITATK  GRATI.E  AD  MALUM   YIXCKXDrM 

ET  VITANDUM. 

Xox  unus  fuit,  sed  multiplex  Pelagianorum  error  :  qui  enim  cxi- 
stimabant  sufficientes  esse,  ac  validas  liberi  arbitrii  vircs  ad  bonum 
quodlibet  exercendum,  censebant  pariter  eas  esse  \\  potentes  ad  quod- 


DE    NECESSITATE    GRATLE   AD   MALUM    VINCENDUM.      141 

libet  malum  expugnandum,  et  hinc  attirmabant  non  opus  esse  gratia 
ad  vincendas  quascumqne  tentationes,  et  occasiones  peccati,  non  rnodo 
sigillatim,  sed  etiam  eollective  sumptas,  ut  videre  est  apud  sanctum 
Augustinum,  Epist.  99.  ubi  ait  Pelagianos  solito  docere  cavendis  futuris 
pincendisque  peccatis,  omnibusque  tentationibus  virtute  superandis  sine 
nllo   deinceps   adjutorio   gratia  D<i.  naturali  possibilitate,  humanam 
kujficere  voluntatem:  eaque    de  causa  docebant  Deum  non  esse  oran- 
dum ;  Ne  nos   inducat  in  tentationem;  siquidem  hoc  esse  in  hominis 
potestate,  ut  tentationes   quantumvis   graves  absque  ullo  Dei  auxilio 
vincere  ac    superare  posset;  ut  testatur  idem  sanctus  Doctor  libro  1. 
operis    imperfecti    Contra    Julianum,  ubi   Pelagianos  sic  interpellat : 
.Y<     Donum  Deiposcitis,  ne  intretis  in  tentationem,  hoc  est,  nepeccetis; 
in  vestra  enim  virtute  confiditis.  Cumque  illis  objiceretur  illa  particula 
Dominicse  Orationis,  quam    Christus  usurpare  nos  doeuit:  Et  ne  nos 
inducas    in    tentationem:  reponebant   illam  ad  corporaies  casus  aver- 
tendos  pertinere,  ut  refert  idem  S.  August.,  Epist.  94.  Illud  vero,  in- 
quit,  quod  sequitur,  Ne  nos  indncas  in  tentationem,  non  sic  accipiunt, 
tamquam  Deus  orandus  sit.  <juo  nos  ad  superandas  tentationes  adjuvet 
peccatorum?  sed  ne  quisquam  irruens  corporaHter,  nos  humanus  casus 
affiigot:  quoniam  tentationes  vincere,  ita  sit  in  nostra  positum  potestate 
possibilitate  natura,  ut  hoc  inaniter  impetrandum  orationibus  arbitre- 
mur.  Huic    autem    erroneae    deviantium  HaBreticorum  sententia?,  alia 
plurimorum  Catholicorum  tum  veterum.  tum  Recentiorum  Doctorum 
extreme  repugnat,  nempe  quod  gratia  ita  sit  necessaria  ad  superandas 
quascumque  tam  graves  quam  leves  peccati  occasiones  et  illecebras. 
ut  ne  modicae    quidem  ac  levissimae  eo  absente  divino   auxilio   vinci 
et  removeri  queant.    Verum  tutius  ac  securius  procedit  has  inter  extre- 
mas  altera  medians  sententia,  qua  utriusque  Subtilis  et  Angelici  Do- 
ctoris  fidelissimi  Discipuli   contendunt  gratiam  desiderari  quidem  ad 
graves  quasque  peccati  occasiones  removendas.  non  ita  ad  leves.  quae 
plerumque  solis  liberi  arbitrii  viribus  facile  superantur.  Quocirca  tres 
proponimus  sequentes  qusestiones  solvendas:  an,  et  qualiter  gratia  sit 
necessaria;   Primo,    ad    vincendas    peceati    tentationes   et   illecebras. 
,ndo,  ad  resnrgendnm ;  et   abstinendum  a  peccato.   Tertio,  ad  con- 
uter  perseverandnm  in  aversione  mali.  et  boni  prosecntione. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

QUALITER  OPUS  SIT  DIVIXJ:  GRATLE  AUXILIO 
AD  TENTATIONES  SUPERANDAS. 

Notandum  1.  Nomine  tentationis  intelligi  provocationem  ad  pec- 
catum.  qiue  est  duplex:  una  quidem  ab  extrinseco  :  alia  ab  intrim 
Prior  quidem  ea  est.  qua  homines  persuasione  vel  exemplo  pravo  seu 
provocatione  alliciuntur  ad  peccandum.  Posterior  est  qua  homo  per 
unam  sui  partem,  scilicet  inferiorem  adversns  superiorem  rebellantem, 
ad  id,  quod  vetitum  est,  stimulatur:  qtue  tentationes  rationc  principii 
solitodicuntur  carnis,  mundi,  et  dsemonis.  Unaquasque  autem  illarum 
tentationum  levis  est  aut  gravis:  levis  ea  dicitur,  qme  hominem  le- 
viter  ad  peccandum  sollicitat:  gravis  vero,  qua  vehementer  ad  pec- 
eatnm  impellitur. 


142      DE    NECESSITATE   GRATLf!   AD   MALUM    YINCENDUM. 

Notandum  2.  Gravitatem  aut  levitatem  tentationis  non  esse  me- 
tiendam  ex  gravitate  vel  levitate  peccati,  acl  quod  allicit:  sed  ex  modo 
alliciendi  vel  trahendi  voluntatem  ad  consensum :  ita  ut  gravis  illa  sit, 
quffi  vehementer  animam  concutit.  levis  vero  qure  leviter  allicit.  Quod 
pneterea  respective  intelligendum  est:  nam  eadem  res  quse  leviter 
sollicitat  hominem  avaritise  minime  deditum,  ea  graviter  avarum  pro- 
vocat.  Denique,  gravitas  illa  non  solum  est  metienda  ex  intensione, 
sed  etiam  diuturnitate,  propter  quam  tentationes,  alioqui  leves  et  re- 
missse,  solent  propter  frequentiam  et  importunitatem  esse  graves :  e 
contrario  vero  tentationes  licet  valde  intensse  si  momentane%  sunt, 
non  adeo  graves,  et  periculosse  solent  esse,  ut  illis  resisti  non  possit 
absque  summa  difficultate. 

Notandum  3.  Tribus  modis  posse  tentationem  aliquam  superari : 
Primo  quidem  per  aliam  vitiosam  tentationem,  cujus  rei  piurima 
profert  exempla  sanctus  Augustinus,  unde  libro  1.  De  Nuptiis,  c.  3. 
affirmat  modum  istum  superandi  tentationes,  esse  frequentem  apud 
infideles:  Et  tunc,  inquit,  non  peccata  co?rcentur,  sed  aliis  ptcccttis  atict 
•  ta  vincuntur :  et  lib.  21.  De  Ciritate,  c.  1<).  Nonnumquam  aper- 
tissime  vitia  aliis  vincuntur  occultis,  quce  putantur  esse  rirtutes.  <n 
quibus  regnat  superbia.  Secundo,  tentatio  superatur  cum  cietoria,  quando 
videlicet  ex  amore  Dei,  vel  inhabitantis,  vel  saltem  moventis,  supe- 
ratur.  Unde  sanctus  Augustinus  eodem  lib.  21.  De  Ciritate  Dei :  Tunc, 
inquit,  victa  citiu  deputanda  sunt,  eum  Dei  ctmore  vincuntur;  nec  aliter 
nisi  per  mediatorem  Dei  et  hominum,  hominem  Jesum  Christum. 
Tertio  denique,  tentatio  superatur  per  resistentiam^  quando  scilicet 
tentatione  impellente  ad  peccatum,  neque  tentatus  succumbit,*neque 
proficit  in  ordine  ad  vitam  aeternam  ;  sed  ex  odio  peccati,  et  amore 
recti  non  peccat,  vel  suspendendo  actum  suum,  si  possibilis  sit  hujus- 
modi  actus  suspensio ;  vel  faciendo  bonum  opus  morale,  a  quo  faciendo 
per  tentationem  avocabatur.  —  Conveniunt  omnes  Theologi,  gratiam 
non  desiderari  ad  vincendam  tentationem  priori  modo ;  haec  enim  ten- 
tationis  victoria  nonnisi  alteri  tentationi  succumbendo,  proindeque 
peccando  reportatur;  Deus  autem  non  juvat  ad  peccandum.  Certum 
etiam  est,  sine  gratia  non  posse  vinci  tentationes  secundo  modo;  quia 
ad  id  necessarius  est  Dei  sincerus  et  verus  amor  charitatis,  quae  dif- 
fasa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum.  Igitur  tota  diffi- 
cultas  est  de  tentatione  superanda  tertio  modo,  an  videlicet  quaslibet, 
tam  gravis  quam  levis,  absque  gratiae  subsidio  possit  superari. 

Conelusio    prima.  —  Grati.*;  subsidio  opus  est  ad  vix- 

CEXDAS    ET    ELIMTXANDAS    GRAVES   TENTATIOXES. 

Probatur  primo  variis  Scripturae  sacrse  oraculis,  quibus  signifi- 
catur  hominem  tentationibus  impulsum  stare  non  posse,  sed  praeci- 
pitem  in  peccatum  ruere,  nisi  divino  fulciatur  ac  protegatur  auxilio. 
Sic  Psalino  17.  In  te  eripiar  <t  tentationc.  PSal.  28.  Ego  di.ri  iu  <d>un- 
dantia  mea,  non  movebor  in  cetemum,  avertisti  faciem  tuam  a  me,  et 
us  sum  conturbatus.  Psal.  117.  Impulsus,  eversus  sum  ut  caderem, 
et  Dominus  suscepit  me.  Et  in  oratione  Dominiea  Christus  inter  c.etera 
monuit  Patrem  c;elestem  orandum,  Ne  n<>s  inducas  m  tentationem. 
Quibus  omnibus  oraculis  aperte  constat  divino  opus  cssc  auxilio,  ad 


DE    NECESSITATE    GRATI/K    AD    MALUM    VIXCENDUM.      143 

superandas  ingruentes  undique  tentationes ;  maxirne  ubi  ingravescunt, 
et  acriter  aniinum  ad  peccaudum  stimulant  et  pertrahunt;  ita  quod 
si  Deus  non  opituletur  liomini  per  gratise  auxilium,  necessum  sit  ho- 
lninem  in  peccatum  labi. 

Probatur  secundo  ex  Conciliorum  decretis:  Primo  namque  in  Con- 
cilio  Diospolitano  Can.  15.  reprobatur  et  anathematizatur  quod  dictum 
fuerat  a  Pelagio,  victoriam  nostram  non  esse  ex  Dei  adjutorio,  sed 
ex  libero  arbitrio.  Secundo  Patres  Carthaginensis  Concilii,  Epistola  Sy- 
nodica,  quse  est  19.  inter  Augustinianas,  docent  quod  si  non  sit  gratia 
necessaria  ad  hoc  ut  non  succumbamus  tentationi,  inaniter  oraraus. 
«  Consideret  ergo  sanctitas  tua  (inquiunt,  Innocentium  summum  Pon- 
«  tificcm  alloquentes)  et  Pastoralibus-  nobis  compatiatur  visceribus, 
«  quam  sit  pestiferum,  et  exitiale  ovibus  Christi,  quod  istorum  (Pe- 
«  lagianorumi  disputationes  necessario  sequitur,  ut  nec  orare  debea- 
«  mus,  ne  intremus  in  tentationem,  quod  Dominus  et  discipulos  mo- 
«  nuit,  et  posuit  in  oratione  quam  docuit:  £ut  ne  deficiat  fides  nostra, 
«  quod  pro  Apostolo  Petro  se  rogasse  ipse  testatus  est;  si  enim  pos- 
«  sibilitate  naturae,  ct  arbitrio  voluntatis  in  potestate  sunt  constituta. 
«  quis  non  videat  a  Domino  inaniter  peti,  et  fallaciter  orari  cum 
«  orando  poscuntur  qu;v  naturae  nostrse  jam  ita  conditse  sufficientibus 
«  viribus  obtinentur,  nec  debuisse  dicere  Dominum  Jesum,  Vigilate, 
«  et  orate:  sed  tantuminodo,  vigilate,  ne  intretis  in  tentationem:  nec 
«  beatissimo  Petro  priino  Apostolorum  rogavi  pro  te:  sed  moneo  te, 
<  vel  impero  ac  prsecipio  ne  deficiat  fides  tua?  »  —  Eodem  argumento 
utuntur  Patres  Milevitani  Epistola  Synodica  ad  eumdem  Innocentium, 
quae  est  nuni.  1)2.  inter  Augustinianas,  ubi  sic  postquam  ita  conquesti 
sunt  de  haeresi  Pelagiana,  his  verbis  :  nova  haeresis.  inquiunt,  et  ni- 
miuin  perniciosa  tentat  surgere  inimicorum  gratire  Christi,  qui  nobis 
etiam  Doininicam  Orationem  impiis  disputationibus  conantur  auferre; 
subjungunt:  ne  nos  inferas  in  tentationem,  non  ita  intelligendum, 
tamqnam  divinuin  adjutorium  poscere  debeamus,  ne  in  peccatum  ten- 
tati  decidamus:  sed  hoc  in  nostra  esse  positum  potestate,  et  ad  hoc 
implendum  sufficere  voluntatem  hominis.  —  Idem  determinatum  fuit 
in  Concilio  Arausicano,  Canone  9.  ubi  decernitur:  Divini  muneris  est 
cum  recte  cogitamus,  etpedes  nostrosa  fcdsitate  et  injustUia  continemus. 
Et  Canone  14.  NuUus  miser  de  quantacumque  miseria  libcratur,  nisi 
qui  Dei  misericordia  praivenitur. 

Probatur  tertio,  ex  decretis  summorum  Pontificum,  primo  quidem 
Innocentii  Epistola  ad  Concilium  Carthaginense,  ubi  inter  caetera  haee 
habet:  Nisi  magnis  precibus  graUa  in  nos  implorata  descendat,  nequa- 
quam  terrence  labis,  et  mundani  corporis  vincere  conamur  errores,  cum 
pares  nos  ad  resistendum  non  liberum  arbitrium,  sed  Dei  solum  fcu 
possit  au.rilium.  Et  infra:  Quotidiana  prosstat  iUe  remedia,  quibus  nisi 
freti,  confisique  nitamur,  nullatenus  vincere  humanos  poterimus  er- 
rorcs.  Necessi  est  enim,  ut  quo  auxiliante  vincimus,  eo  iterum  non 
adjuvante  vincamur.  —  Zosimus  Epist.  ad  universos  orbis  Episcopos. 
haec  habet:  Quod  tempus  intervenit,  quo  ejus  non  egeamus  auxUiof 
In  omnibus  igitur  actibus,  causisque,  cogitaUonibus,  motibus,  adjutor 
et  protector  orandus  est;  superbum  est  enim,  ut  sibi  quidquam  humana 
natura prcesumat,  clamante  Apostolo:  non  est  nobis  eolluctatio  adversns 


144       DE   NECESSITATE    GRATLE    AD    MALUM    YINCENDUM. 

carneiii.  et  sanguinem,  etc.  —  Caelestinus  Epist.  ad  Episcopos  Gallice 
aftirmat  neminem,  etiam  baptismatis  gratia  renovatum,  idoneum  esse 
ad  superandas  diaboli  insidias,  et  ad  evincendas  carnis  concupiscen- 
tias,  nisi  per  quotidianum  adjutorium  Dei  persewrantiam  bona?  con- 
versationis  acceperit.  —  Gregorius  Magnus,  lib.  9.  Moralium,  cap.  7. 
exponens  hsec  Jobi  verba:  In  pulverem  reduces  mc,  scribit :  Qwi  a  te 
reduci  in  pulvere  dicitur,  quia  dimissus  sibi  cliQuslibet  tentationis  aura 
raptatur.  Et  in  Expositione,  Ps.  3.  Pcenitentialis,  explicans  hsec  verba: 
Ne  derelinquas  me,  Domine  Deus  meus,  ait:  Illos  procul  dubio  Dominus 
relinquit,  quibus  constantiam  in  tribulatione  non  tribuit ;  necessaria 
(iiim  sequitur,  ut  omni  tcntationi  sit  subditus,  quicumque  a  Deo  fuerit 
derelicius. 

Probatur  quarto  ex  doctrina  sanctorum  Patrum  ,  qui  universim 
affirmant  et  docent  tentationum  nostrarum  victoriam  divino  tribuen- 
dam  esse  auxilio;  sic  sanctus  Cyprianus  Tract.  De  oratione  Domi- 
nica :  Quando  oramus,  inquit,  ne  in  tentationem  inducamur ,  admo- 
nemur  infirmitatis,  et  imbeciUitatis  nostroz,  dum  sic  rogamus,  ne  quis 
se  insolenter  extollat.  —  Ambrosius  in  Psal.  43.  Quis  est  tam  fortis, 
inquit,  ut  nequaquam  in  tentationem  moveatur,  nisi  Dominus  ci  adjutor 
assistatf  —  Chrysostomus,  Homil.  24.  in  priorem  ad  Corinth.  expo- 
nens  h?ec  Apostoli  verba:  Fidelis  Deus,  qui  non  patietur  vos  tentari 
supra  id,  quod  potestis,  ait:  Sunt  crgo  tcntationes  quai  ferri  non  pos- 
sunt:  et  quce  hce  suntf  omnes,  ut  semel  dicam;  posse  cnim  ferri  situm 
est  in  Dei  nutu.  —  Hieronymus,  lib.  2.  Contra  Pelagianos,  quibus  cum 
opposuisset  ista  Christi  Domini  verba:  Surgite,  vigilate,  ct  oratc.  nc 
intretis  in  tcntationem ;  subjungit:  Debuisset  dicere  juxta  vos:  surgite, 
rcsistitc,  liberum  c.nim  habetis  arbitrium,  et  semel  robis  concessa  a  Do- 
mino  potestate,  nullius  altcrius  indigctis  auxilio.  —  Augustinus  hoc 
valido  argumento  utitur,  ut  gratise  necessitatem  adversus  Pelagianos 
evincat,  sic  lib.  De  perfectione  justitice,  circa  finem,  ait:  Quisquis  neuat 
nos  orarc  debcre,  nc  intremus  in  tentationem  (negat  autem  hoc  qui  con- 
tenclit  ad  non  peccandum  gratio3  Dei  adjutorium  non  esse  homini  ne- 
cessarium ;  sed  sola  lege  accepta  humanam  suffiGere  roluntatem  ab 
auribus  omnium  removendum,  ct  ore  omnium  anathematizandum  esse 
non  dubito.  Insignis  est  etiam  iste  locus  quem  habet  lib.  50.  Hom.  28. 
ubi  sic  scribit:  Si  adulter  non  fuisti,  hoc  tibi  dicit  Dominus  Dcus  tuus: 
regebam  tc  mihi,  servabam  te  mihi,  ut  non  adulterium  committeres : 
suasor  defuit,  et  ut  suasor  deesset  cgo  feci:  locus  ct  tempus  dcfuit ;  et 
ut  hcec  deesscnt  ego  feci:  adfuit  suasor,  non  defuit  locus,  non  defuii 
tempus;  ut  non  consentires,  ego  terrui.  Agnosce  ergo  gratiam  ejus,  cui 
debes  quod  non  amisisti.  —  Sanctus  Prosper,  cap.  35.  Contra  Collato- 
rem:  Quisquis  igitur,  inquit,  in  tribulatione  non  deficit,  ab  illo  sc  non 
dubitet  juvari,  ad  quem  quotidie  corda  universorum  fidclium  clamant: 
ne  nos  indiicas  in  tentationem.  —  Sanctus  Fulgentius,  Epist.  1.  ad 
Probam.,  cap.  4.  ait:  Nec  <-st  aliquod  ritce  hujus  tempus,  in  quo  non 
hominibus  muscipulam  tendat  inimicus,  <-ujus  laqueos  nemo  potcst  pro- 
priis  viribus  evadere. 

Dices:  Quacumque  posita  tentatione  gravi  cum  advertentia  ra- 
tionis,  homo  consentiendo  peccat,  et  quidem  mortaliter,  quando  ma- 
teria  gravis  est,  et  magni  momenti :  ergo  potest,  et  physice  et  mora- 


DE  NECESSITATE  GRATI  E  AD  MALUM  VINCENDUM.  145 

liter  ex  vi  liberi  arbitrii  non  eonsentire  tentationi,  saltem  non  peccando. 
Consequentia  patet:  Nam,  inqnit  Richardus  a  sancto  Victore,  lib.  De 
statu  primi  hominis,  cap.  3.  Wberum  drbitrium  Dominum  nori  patitur, 
pati  potest,  quia  molentiam  inferre  ei  nee  Creatorem  decet,  nec  crea- 
tura  potest:  totus  vnfernus,  lotus  mundus,  totus  denique  militioe  cmle- 
stis  exercitus,  in  unum  concurrat,  in  hoc  unum  conjuret,  unus  ex  libeio 
arbitrio  consensus  in  qualicumque  re  invito  extorqueri  non  potest.  — 
Confirmatur,  quia  tentatio  non  iniert  voluntati  necessitatem  quoad 
speciem,  nec  quoad  exercitium :  ergo  potest  vel  suspendere  actum 
consensus,  vel  elicere  actum  contrarium.  —  Respondeo  ad  antecedens; 
non  requiri  quidem  auxilium  gratise,  ut  homo  possit  physice  non 
peccare:  sed  ut  de  facto  non  peccet :  nemo  enim  peccat  qui  non  sit 
liber  ad  non  peccandum.  Et  tamen  cum  iila  potentia  physica  potest 
reperiri  impotentia  moralis  ad  resistendum,  ratione  cujus  homo  vehe- 
menti  tentationi  succumberet,  nisi  speciali  auxilio  juvaretur.  Unde 
licet  resistentia  tentationi  non  sit  quid  supernaturale,  quoad  substan- 
tiam,  nec  excedat  potentiam  physicam  agentis  naturalis;  tamen  quia 
superat  vires  agentis  liberi  ex  peccato  et  eoncupiscentia  fractas  et 
intirmas,  idcirco  opus  est  divino  fulciatur  auxilio,  ne  sub  tentationis 
pondere  gravatus  succumbat.  Ad  conjirmationem,  dico,  gravem  tenta- 
tionem  inferre  voluntati  moralem  quamdam  necessitatem,  modo  jam 
explicato:  nimirum  propter  intirmitatem  naturae  laps-e,  et  inclinatio- 
nem  ad  bona  sensibilia  rectae  rationi  repugnantia,  magnamque  debi- 
litatem  intellectus  in  apprehendendis  fortiter  rationibus  bonum  am- 
plexandum  suadentibus;  et  voluntatis  in  iisdem  sequendis  contra 
sensum. 

Dices  '2:  Xon  majores  nec  ampliores  requiruntur  vires  ad  re 
stendum  gravi  tentationi,  quam  ad  subeunda  difficiliora  quaeque 
propter  honores  assequendos,  divitias  eomparandas  et  concupiscenti?,s 
explendas;  sed  haBc  plerumque  sustinent  homines  cupidi  propriis  na- 
turae  viribus:  ergo  pari  ratione  possumus  resistere  gravi  ctiique  ten- 
tationi,  absque  ullo  gratiae  subsidio.  —  Nego  majorem,  et  ratio  dispa- 
ritatis  est,  quod  motiva  sensibilia  et  humana,  quibus  incitantur  ple- 
rumque  homines  ad  superandas  graves  diffieultates,  pro  suis  cupidita- 
tibus  explendis,  sensui  et  cupiditati  ipsi  grata  sint  et  jucunda ;  unde 
multo  fortius  movent,  quam  motiva  honesta  et  pure  spiritalia,  quae 
interdum  sensuum  voluptati  adversantur.  Unde  S.  Augustinus  lib.  D<' 
patientia,  cap.  17.  simili  objectioni  respondens,  ait:  Qui  hoec  dicunt, 
non  intelligunt,  et  quemque  iniquorum  tanto  esse  ad  qumcumque  mala 
perferenda  duriorem,  quanto  in  ?o  major  est  cupiditas  mundi,  ef 
quemque  justorum  tanto  esse  ad  quascumque  mala  perferenda  fortio- 
rem,  quanto  in  eo  est  major  charitas  Dei.  Sed  cupiditas  mundi  initium 
liabet  ex  afbitrio  voluntatis,  progressum  ex  jucunditate  voluptatis,  fir- 
mamentum  ex  vinculo  consuetudinis.  Charitas  autem  Dei  diffusa  est  in 
cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum,  <ji</  datus  est  nobis. 

Dices  3:  Bonum  potentius  est  quam  quodlibet  malum :  sed  liberum 
arbitrium  secundum  se,  bonum  est  naturale;  ergo  potentius  est  con- 
cupiscentia  et  omni  tentatione  ad  malum  inclinante.  —  Respondet 
Seraphicus  Doctor  in  2.  dist.  28.  q.  2.  ad  r3.  quod  bonum  es:  (juidem 
potentius  malo  secundum  se;    non    vero    quando    bonum    subjicit    se 

Frassen   Theot.  Tom.  VIII.  10 


146         DE  NECESSITATE  GRATI/E  AD  MALUM  VINCENDUM. 

malo:  voluntas  autem  quantumvis  libera  et  potens  ad  resistendum. 
tamen  ubi  alliciente  appetitu  sensitivo  pellicitur  in  vetitum,  tunc  ur- 
gente  tentatione  voluntarie  cedit,  et  sese  malo  subjicit,  ratione  cujus 
subjectionis,  dieitur  serva,  et  ancilla  peccati,  nam  qui  faclt  peccatum 
servus  est  peccati. 

Dicbs  4:  Nulla  videtur  gravior  tentatio,  quam  metus  mortis;  nam, 
ut  inquit  Tertullianus  lib.  De  anima,  cap.  52.  Etsi  varii  sint  exitus 
vitce,  nullus  ita  levis  est,  ut  non  ri  agatur;  atqui  ex  S.  Augustino 
lib.  De  patientia,  cap.  27.  potest  quis  ab  Ecclesia  separatus,  non  pro 
errore  qui  eum  separavit,  sed  pro  veritate  sacramenti,  quae  apud  Deum 
remansit  qualccumque  supplicium  perpeti ;  is  autem  tunc  naturae  vi- 
ribus  solummodo,  et  humanis  motivis  iaductus,  mortis  supplicium 
sustineret:  ergo  potest  naturae  viribus  gravis  tentatio  superari.  — Di- 
stinguo  niinorem  :  potest  separatus  ab  Ecclesia  pro  veritate  fidei  aliqua, 
mortem  perpeti,  per  donuin  Dei ,  quod  S.  Augustinus  ejusdem  libri 
cap.  29.  Donum  exhawedatorum  appellat,  coucedo:  per  naturae  vires, 
distinguo  rursus:  si  dominetur  in  illius  animo  passio  aliqua  vehemen- 
tior,  v.  gr.  studium  conservanda?  apud  seetarios  famse,  concedo :  si 
secus,  nego :  sic  idem  S.  Doctor  fortitudinem  Gentilium,  qua  ad  as- 
serendam  patrise  libertatem  et.  incolumitatem  mortem  appetierunt, 
appellat  donum  Dei :  diversum  tamen  a  donis  filiorum  caelestis  Je- 
rusalem. 

Conclusio  secunda.  — Hojio  lapsus  vincere  potbstleves 
tbntationes  absque  ullo  GRATLL  auxilio.  Haec  est  communior  apud 
Theologos,  eamque  aperte  tradit  Seraphicus  Doctor  supra  laudatus; 
ubi  enim  in  responsione  ad  argumenta  praemisit  duas  opiniones  extreme 
pugnantes;  primam  quidem  Pelagianorum  asserentium  hominem  per 
naturales  iiberi  arbitrii  vires  posse  cuilibet  tentationi  resistere;  Alteram 
vero  eorum  qui  dicunt  liberum  arbitrium  nulli  tentationi  propriis  vi- 
ribus  resistere  posse.  tandem  concludit :  Sed  quia  illud  valde  durum 
videtur  dicere,  quod  liberum  arbitrium  in  stotu  tali  nulli  possii  ten- 
tationi  resistere,  cum  naturale  habeat  judicatorium,  et  quemdam  in- 
stinctum  naturalem  remurmurantem  contra  malum,  cum  non  sit  etiam 
in  malo  confirmatum ;  ideo  est  tertia  r.i.a  medium  tenens  inter  ho3c  duo 
extrema,  quod  liberum  arbitrium  omni  gratia  destitutum,  nec  omni 
possit  tentationi  resistere,  nec  necesse  habeat  omni  tentationi  sueeum- 
here.  Ipsi  adstipulantur  plurimi  e  veteribus  tum  e  recentioribus  Theo- 
logis,  quos  laudat  Suarez  lib.  1.  cap.  2,'3.  n.  13. 

Probari  primo  potest  conclusio  ex  illo  1.  ad  Corinthios  10.  Fidelis 
I)i'iis ,  qui  non  patietur  vos  tentari  ultra  id,  quod  potestis;  quia  ni- 
mirum  succurrit  per  gratiam,  ubi  natura  non  sufficit:  ergo  S.  Paulus 
censet  saltem  minores  et  leves  tentationes  arbitrii  liberi  viribus  posse 
superari;  frustra  namque  dixisset  ultra  id,  quod  potestis,  si  revera 
nullas  a  nobis  ad  repugnandum  haberemus  vires.  Hinc  merito  Pon- 
tifices  Pius  V.  et  Grregorius  XIII.  inter  proscriptas  Baji  propositiones 
hanc  trigesimam  damnarunt,  Non  solum  fures  hisunt,  et  latrones,  qtri 
Christum  viam,  et  ostium  virtutis,  et  vitoz  negant,  sed  et  quicumque 
aliunde,  quam  per  Christum  viam  justitiaz,  hoc  est,  ad  aliquam  justi- 
tiam  ndi  posse  dicunt,  aut  tentationi  ulli  sine  gratixe  ipsius  adju- 


DE  NECESSITATE  GRATI/E  AD  MAI.UM  VINCENDIJM.         147 

•  -  hominem   posse,  sic    ut  in  eam  non  inciddt,  aut  ab  ea 

superetur:  censent  crgo  praedicti  summi  Pontifiees  liberum  arbitrium 
resistere  posse   alicui   tentationi,  absque   gratise   auxilio,  neque   hane 
sertionem  ad  Pelagianismum  pertinere. 

Confirmari  etiam  potest  ex  SS.  Patribus ;  nam  Chrysostomus  Ho- 
milia  24.  in  1.  ad  Corinthios,  ubi  interrogans  an  ad  aliquas  tentationes 
necessaria  sit  gratia:  Respondet,  ad  omnes,  ut  ita  dicam:  quae  cor- 
rectio  aliquas  excipit,  et  exaggerationeui  aliquam  innuit.  Et  paulo 
post,  rem  apertius  declarans,  praesupposita  distinctione  tentationum  in 
graves   et    leves,  quas  cum  Apostolo  humanas   appellat,  de  prioribus 

iit  non  posse  vinci  sine  auxilio  gratias  :  de  posterioribus  vero  sic 
ait:  Neque  humanas  licef  facile  ferre  absque  divino  auxilio ;  quibus 
signiticat  non  deesse  potestatem  libero  arbitrio,  ad  resistendum  ali- 
quando  tentationibus  levibus,  atque  liumanis:  licet  non  ita  facile,  ac 

resistitur  cum  gratise  subsidio.  —  Ipsi  concinit  S.  Hieronymus, 
lib.  .">.  Contra  Pelagianos,  qui  dicebant  post  peccatum  in  homine  re- 
mansisse  libertatem,  qua  posset  ad  bonum  et  malum  pro  libito  manum 
extendere,  sic  respondet :  Hoc  et  nos  dicimus  hominem  posse  peccare 
pro  tempore,  pro  loco,  pro  imbecUlitate  corporea,  quamdiu  intentus  est 
animus,...  humana  conditio,  si  paululum  se  remiserit,  dicit  frcujili- 
tatem  suam,  et  multa  se  non  cognoscit.  Xon  censet  ergo  liberum  ar- 
bitrium  nihil  omnino  posse.  —  Xam  licet  viribos  non  valeat  ad  repu- 
gnandum  semper  adversus  infensissimum  hostem ;  tamen  pro  tempore, 
et  loco  aliquid  Jeve,  et  fragilitati  accommodatum  illi  concedit;  quod 
iterum  significat,  intra  dicens:  Sed  hoc  pro  modo,  et  tempore,  et  con- 
ditione  fragilitatis  humanw,  nec  quia  ad  breve  possum  cogis  me,  u/ 
jugiter.  Quasi  diceret  perperam  a  Pelagianis  inferri  ex  eo,  quod 
homo  possit  aliquo  tempore  quibusdam  tentationibus  resistere,  quod 
idipsum  possit  jugiter  omnibus  tum  gravibus,  tum  levibus  repugnare. — 
Denique  S.  August.  quem  sibi  totum,  et  devotum  clamant  adversarii, 
hanc  veritatem  non  obscure  tradit,  et  explicat  lib.  De  perfectione 
justitixz,  cap.  2.  dicens:  In  natura  vitiata  parum  esse  ad  non  peccan- 
dum  voluntatis  arbitrium;  ubi  per  particulam  parum  limitare  videtur 
■id  quod  alibi  dixerat,  liberum  arbitrium  hominis  lapsi,  nonnisi  ad  pec- 
candum  valere:  indicareque  illam  propositionem  non  esse  in  rigore 
intelligendam  de  singulis  peccandi  occasionibus,  tentationibus,  et  acti- 
bns:  sed  ideo  dicere  parum  valere,  quia  non  in  multis  actibus  p< 
tentationein  levem  ita  vincere,  ut  non  peccct. 

Probatur  denique  ratione :  liberum  arbitrium  non  est  ita  viribns 
fraetum  in  statu  natura^  lapsse,  quin  aliquod    bonum   morale    absque 

ise  subsidio  possit  exercere:  sed  tentatio  levis  solam  addit  dilii- 
cultatem,  qua3  sine  divino  supernaturali  auxilio  vinci  potest:  ergo 
hoc  ad  illam  victoriam  non  semper  desideratur.  Major  constat  ex  dictis 
in  prsecedenti  articulo.  Minor  probatur ;  nam  si  alieui  proponatur  pater 
honorandus  v.  gr.  propter  beneficia  ab  ipso  recepta,  et  simul  occurrat 
tentatio  levis,  v.  gr.  pater  paululum  iratus  Filio,  et  ipsi  minas  el 
verbera  intentans,  ratione  cujus  videretur  iilius  removeri  ab  iinpen- 
dendo  honore  debito  parenti:  lieet  filius  levem  in  ipsa  observantia 
patiatur  tentationem  et  diiheultatein  ;  nihilominus  eam  solis  naturse 
viribus  vincere  poterit:  considerando  nempe  quod  si  parentem  ofien- 


i  l^         DE  NECESSITATE  GRATI.E  AP  MALUM  VINCENDUM. 

dat.  nec  debitum  rependat  obsequium,  peccabit  in  ipsas  naturae  legesr 
ut  tilius  degener  infamia  notabiuir,  et  diris  concupiscentise  stimulis 
cruciabitur:  quse  omnia,  et  alia  similia  motiva  naturalia  per  se  sutfi- 
cere  ad  illam  repugnantiam  vincendam,  nemo  est,  qui  non  videat. 
Deinde,  victoria  t.mtationis  prsecise,  quantum  necessarium  est  ad  non 
peccandum,  pure  est  naturalis  in  se;  maxime  vero  quando  tentatio 
levis  est,  nec  addit  ditficultatem  moraliter  insuperabilem;  subindeque 
solis  etiam  naturse  viribns  vinci  potest,  praesertim  quando  tentationes 
illre  leves  aliquid  nefarium  suggerunt,  et  ipsi  naturae  horrendum, 
puta  praecipitium,  incoestum,  et  alia  ad  quae  ne  bruta  quidem,  nisi  vi 
maxime  ad  acta  prorumpant :  adeo  ut  m  potius  videretur  desiderari 
quoddam  auxilium  ad  consentiendum  de  re  tam  nefaria,  quam  ad 
dissentiendum.  Adde  quod  nonnullse  interdum  passiones  aliis  passio- 
nibus,  et  levibus  illis  tentationibus  repugnent,  ita  ut  ratio  et  voluntas 
in  sua  potestate  habeat  eligendi,  quod  rectumest:  sic  verbi  gratia  ubi 
stimulat  levis  tentatio  furti,  vel  fornicationis,  etiam  pariter  interdum 
urget  metus  supplieii,  et  amor  unius  contra  odium  alterius.  adeo  ut 
affeetus  unus  impellat,  alius  retrahat,  quo  in  casu  tacile  poterit  vo- 
luntas  sequi  dictamen  rectae  rationis,  suadentis  non  esse  furandum, 
nec  fornicandum.  —  Dcnique,  si  aliquod  auxilium  videretur  necessa- 
rium  ad  vincendas  leves  tentationes,  maxime  (ut  vult  Vazquez)  cogi- 
tatio,  congrua,  sed  illa  cogitatio  nec  est  gratia,  nec  semper  requiritur 
eo  modo,  quo  illam  Vazquez  censet  desiderari:  ergo  nullum  ad  id  ne- 
cessarium  videtur  gratise  auxilium.  Minor  patet  quantura  ad  primam 
partem ,  nam  ubi  homo  negative  resistit  tentationi  non  pr^ebendo  ei 
consensum,  habet  illam  cogitationem  congruam,  qiue  tamen  non  est 
gratia,  ut  ipsemet  Vazquez  concedit,  qui  cogitationem  congruam  dum- 
taxat  gratiam  appellat,  quando  voluntatem  ad  actum  excitat  et  promo- 
vet :  ergo  neque  quando  resistit  tentationi  per  actum  positivum,  cogitatio 
illa  censenda  est  gratiae  beneficium.  Consequentia  patet;  infideles  siqui- 
dem  resistere  possunt  levi  tentationi  solo  rationis  et  naturae  ductu: 
etenim  si  ut  diximus,  possint  absque  ullo  gratiae  supernaturali  auxilio 
aliquod  bonum  morale  interdum  exercere,  quidni  eisdem  viribus  liberi 
arbitrii  poterunt  vincere  leves  concupiscentias,  huic  bono  exercendo 
repugnantes? 

Objiciunt  adversarii  omnia  illa,  tum  sacrse  Scripturas,  tum  Con- 
ciliorum,  tum  SS.  Patrum  oracula.  in  asserenda  et  stabilienda  priori 
conclusione  a  nobis  laudata,  quibus  significari  videtur  divinum  auxi- 
lium  absolute  necessarium  ad  vincendas  etiam  quaslibet  tentationes, 
quarum  victoria  soli  Deo  sit  adscribenda.  —  Respondeo  primo  oinnibus 
istis  testimoniis,  ideo  tentationum  victoriam  Deo  adscribi,  non  quod 
levissima  aliqua  tentatio  viribus  naturfe  superari  nequeat:  sed  quia 
universum  tentationum  ag-men  sine  speciali  Dei  illustratione  et  sub- 
sidio  non  possit  superari.  Respondeo  secundo,  Concilium  et  SS.  Pa- 
tres,  loqui  de  resistentia ,  quse  fiat  per  victoriam  provenientem  ex 
aftectu  divini  amoris,  et  conducentem  ad  gloriam  33ternam  assequen- 
dam:  non  vero  de  resistentia  morali,  et  naturali  ad  solam  honestatem 
conducentem.  Bespondeo  tertio,  eos  omnes  textus  intelligendos  esse 
maxime  de  tentationibus  gravibus,  ad  quas  vincendas  et  eliminanda» 

essario  desiderari  divinum  auxilium  ultro  fatemur.  Vel  si  de  levibus- 


DE  NECLSSITATE  GRATI.-K  AD  MALUM  VINCENDUM.  149 

tentationibus  in  eis  sii  sermo,  patet  equidem  solis  naturae  viribus  re- 
MSti  non  posse  omnibus  catervatim  et  collective  sumptis:  imo  neqtie 
alieui  divisim  ac  particulatim  jusit  »r  resisti  posse  absque  le\  i  saltem 

peccato,  nisi  divinum  adsit  auxilium. 

Instabis.  Deum  orare  nos  docuit  Christus,  ne  nos  inducat  in  ten- 
tationem :  ergo  Dei  beneficium  deputanda  <'st  omnis  tentationttm  vi- 
ctoria ;  non  pnimoramus,  quod  in  omni  potestate  nostra  est  posittim. — 
Hespondeo.  no.>  recte  quidem  Deum  orare.  non  solum.  ut  lvsistere 
valeamus  tentationibus  propter  honestatem  moralem.  sed  etiam  tenta- 
liones  vineere  possimus  cum  proventu  in  ordine  ad  vitam  seternam. 
Si  quis  enim  tentationum  victoriam  a  Deo  peteret  excludendo  pro- 
veutum  illum.  non  censeretttr  recte  orare.  Secundo  dico  nos  idcirco 
eongrue  a  Deo  tentationum  victoriam  p.-tere.  quoniam  non  possumus 
diu  absque  ejus  auxilio  resistera:  quo  sensu  S.  Gregorius  in  Psal.  5. 
Poenitentialem  sub  finem  ait:  Quoniam  sancta  anhna  omni  tempore 
inteUigit  sibi  imminere  perieula,  etiam   momento   temporis   non  j>ofest 

n  precatur,  ut  nec  ad  horam  ab  illa  recedat. 

QILESTIO  SECUXDA. 

AX.  ET  QUALITER  GRATIA  SIT  NECESSARIA  HOMINI  LAPSO, 
IT  RESURGAT,   I.T  ABSTINEAT  A  PECCATO. 

NotAndVm  1.   Kx  seraphico  Doctore  in  2.   dist.    2S.  art.  10.  q.    1. 

«  quod  circa  primam  quae.-tionis  partem  aliter  senserunt    Philosophi, 

4  aliter  Ikeretici.  aliter  Tractatores  Catholici.  Philosophi  enim    igno- 

v   rantes,  qualiter  peccato  ofVendatur  divina  majestas.  et  qualiter  per 

<<  ipsum    adiniatur    potentiarum    habilitas.    dixerunt.    quod  homo  per 

exercitationem  justus  poterat  effici,  sicut  per  inordinationem  a  recta 

«  ratione  factus  erat  injustus.  Unde  et  Philosophus  dicit.  quod  pravus 

<>  ad  meliores    exercitationes    deductus   ad  multum  proticiet.  aut  per- 

scte  in  contrarium  habitum  lvstituitur.  Hceretici  vero  aliquod  lumen 

«  fidei  habente>  cognoverunt,  quod  per  peccatum  offenditur  majestas 

«  divina.  et  quodammodo  damniiicatur  voluntas.  vel  liberum  arbitrium. 

sccecati  tamen  non  consideraverunt.  qualiter  ex  culpa  natura  in- 

<•   rirmatur:  et  ideo  dixerunt.  quod  ad  hoc.  quod  liberum  arbitrium  a 

cnlpa  resurgat,  noo  est    sibi    necessaria    r.liqua  gratia    curans,  - 

■  ia  gratuita  Dei  misericordia.  quse  inclinatur  ad  remitten- 

•  dum  peccata  nostra  propter  satisfactionem,  quam    Christus  sibi  fa- 

re  voluit,  diiMi  se  in  cruce  pro  nobis  obtulit:  sed  haec  positio  non 

•  tantum  a  veritate  deficit,  sed  etiam  dum  contraria  implicat,  seipsam 
«  destruit.   Dicit  enim :  ad  hoc,  quod    liberum    arbitrium  a  culpa  re- 

irgat,  necesse  est,  quod  Deus  sibi  remittat  culpam,  et  tamen  non 

qtiod    aliquid    sibi    tribuat.    vel   circa  ipsum   taciat.  Si 

iim  Deus  non  mutatur.  et  iterum  ipse  justus  judex    est,  ut    nihil 

$ceptet,  nisi  lantum,  quantum  valet  ad  hoc,  quod  eulpa  remittatur, 

•  et  peccator  Deo  reconcilietur,  nec<  .  quod  aliquidipsi  pecca- 

ri  tribuatur.  per  quod  morbus  peccati  sanetur.  Cathotici  vero  Tra- 

iice  fidei  et  auctoritate  Scripturse  cognoverunt,  quod  pec- 

tum    Dei    est    offensivum,    et  quodammodo  damnificativura,  dum 

«  homo  >■  transtert  de  servitio  Dei  ad  servitutem  diaboli.  et  etiam  ima- 


150         DE  NECESSITATE  GRATLi^  AD  MALUM  VlNCENDl  M. 

«  o-mis  deformativum.  Et  ideo  dixerunt,  quod  ad  hoc,  quod  liberum 
«  arbitrium  resUrgat  a  culpa,  neeessaria  est  gratia  non  solum  secun- 
«  dum  quod  gratia  dicitur  gratuita  voluntas  Dei,  nec  etiam  secundum 
«  quod  dicrtur  liberalis  Passio  Chrlsti,  sed  etiam  secundum  quod  di- 
«  citur  habitus  animi.  Gratuita  enim  voluntas  Dei  concurrit  ad  hoc, 
«  quod  fiat  offensae  remissio:  voluntarie  enirn  nobis  condonat  offensam: 
«  liberalis  autem  Passio  Christi  concurrit  ad  hoe,  quod  fiat  morbi  cu- 
«  ratio,  et  gratia,  ut  fiat  imaginis  reformatio,  et  ideo  ad  hoc.  quod 
«  homo  resurgat  a  culpa,  multum  per  omnem  modum   necessaria  est 

«  sibi  gratia.  » 

Notandum  2.  Peccatum  generaliter  duplex  distingui,  nempe  mor- 
tale,  et  veniale.  Mortale  est,  quod  hominem  non  solum  omni  gratia 
sanctificante,  quae  est  anin  se  vita,  sed  etiam  omni  jure  ad  beatitudinem, 
et  vitam  seternam,  hominem  spoliat:  Veniale  autem  est  levis,  et  facili 
venia  a  divinis  mandatis  exhorbitatio.  CerUvm  est  autem  hominem 
absque  divino  gratiae  auxilio  non  posse  peccata  mortalia  vitar.e:  quippe 
cum,  ut  diximus,  ad  servandain  universam  naturse  legem,  necessaria 
sit  gratia;  subindeque  etiam  ad  vitanda  peccata,  qua3  ex  ipsius  legis 
transgressione  oriuntur:  Certum  est  pariter  hominem  per  totam  vitam 
naturae  viribus  nou  posse  omnia  prorsus  vitare  peccata,  etiam  venialia, 
nam  ut  recte  cecinit  S.  Prosper  carmine  De  Iiif/ralis,  capite  9. 

Posse  hominem  sine  peeeato  decurrere   vitam 
Si  velit.  .  .  .  ut  potiiit  nullo  delinquere  primus 
Libertate  sua,  nempe  hcec  damnata  fw 
Conciliis  undique  manu. 

Controversia  itaque  tantum  hic  instituitur  de  peccato  veniali:  Vri- 
mum,  an  videlicet  homo  justus  per  auxilia  actualia  ordinaria,  quse 
conferri  solent  hominibus  justis,  vitare  possit  per  totam  vitam,  aut 
saltem  per  longum.  vel  breve  tempus  non  mortalia  solum,  sed  etiam 
venialia  peccata,  idque  vel  collective,  vel  distributive ;  Secundum,  an 
aliquis  praeter  Christum  Dominum  ab  omni  peccato  veniali  Dei  afful- 
f-ente  gratia  immuuis  fuerit. 

Notanddm  3.  Circa  pnesentis  quaestionis  resolutionem,  triplicem 
distinguendam  esse  gratiam  justificantem :  Prima  quidem  spectatur 
cum  actualibus  auxiliis,  qure  de  lege  ordinaria  omnibus  adultis  justi- 
ficatis  conceduntur:  Secunda  vero  consideratur  cum  quibusdam  effi- 
cacioribus  ac  prajstantioribus  auxiliis,  qua?  non  quidem  omnibus  justis, 
sed  dumtaxat  quibusdam  potiori  Dei  amoris  privilegio  pra?ventis  tri- 
buuntur.  Tertia  denique  dicitur  ea,  qme  cum  aliquibus  actualibus 
auxiliis  tam  raro  conceditur,  ut  uni,  vel  paucis  admodum  videatur 
concessa:  quapropter  singulare  beneficium  appellatur. 

Conelusio  prima.  —  Nox  potest  bomo  a  peccato  mortali 

RESURGERE   SINE   SPECIALJ    GRATT^J   ATJXILIO.   Har    est  COmmunis  inter 
Catholicos : 

Et  probatur  primo.  ex  Scriptura  sacra,  Psalm.  40.  Sana  anvmam 
meam,  quia  peccam  tibi.  Jeremise  30.  Tnsanabilis  fractura  tua:  boc  es^ 
viribus  naturse.  Joannis  8.  Si  vos  filius  liberaverit,  vere  liberi  entis. 
Et  Matthiei  6.  Dimitte  nobis  debita  nostra.  Nemo  autem  petit  ab  alio. 


DE   NECESSITATE  GRATI^  AD  MALUM  YIXCEXDIM.         151 

quod  habet  in  sua  potestate.  ait  S.  Bouaventura  loco  citato.  Roman.  5. 
tperibus  legis  non  justificatur  omnis  caro.  Et  ibidem:  Justificati 
gratis  per  gratiam  ejus:  non  justiticatiir  autem  gratis.  qui  per  solas 
naturse  vires  a  peccato  potest  resurgere,  et  habet  in  se.  unde  giorietur. 
Ad  Titum  5.  Non  ex  operibus  justitice,  quaz  fiedmus  secundum 

suam  misericordiam  salros  nos  fecit.  Denique  ad  Galatas  2.  Si  per 
legem  justitia:  ergo  Christus  gratis  mortuus  est.  Xam  similiter  pos- 
sumus  colligere  :  si  per  naturse  vires  justitia,  et  peccati  remissio:  ergo 
Christus  gratis  mortuus  est.  quod  impium  est  asserere.  inquic  Sera- 
phicus  Doctor. 

Probatur  secundo,  ex  Conciliis  supponentibus  gratiam  esse  neces- 
sariam  ad  peccatorum  remissionem,  quam  etiam  ipsemet  Pelagius  non 
negabat.  Unum  prse  ereteris  laudo  Concilium  Arausicanum,  Canone  14. 
quod  prpesenteni  veritatem  his  verbis  definit:  Nullus  miser  de  qua- 
cumque  miseria  liberatur.  nisi  qui  Dei  misericordia preevemtur:  et  Ca- 
none  19.  Cum  sine  gratia  Dei  salutem  non  possit  custodire,  quam 
aceepit,  quomodo  sine  gratia  Dei  poterit  reparare,  quam  perdidit  t  His 
adstipulatur  Tridentinum  Sessione  6.  Canone  1.  Si  quis  dixerit  Jiomi- 
nem  suis  operibus,  quce  rel  per  humance  naturoz,  rel  per  legis  doctri- 
jiam  fiunt,  absque  divina  per  Jesum  Christum  gratia  posse justificari 
coram  Deo  anathema  sit. 

Suffragantur  etiam  summi  Pontiiices  quotquot  Pelagianum  dogma 
proscripserunt.  Omnium  instar  sit  Innocentius  primus,  in  rescripto  ad 
Concilium  Carthaginense,  ubi  ait;  Liberum  arbitrium  olim  perfectius, 
dum  suis  inconsultius  utitur  bonis.  cadens  in  prceraricationis  profunda, 
ilemersus  est,  ct  nihit  qucmadmodum  exinde  surgere  posset  invenit, 
suaque  in  aeternum  libertate  deceptus  ruina  gacuisset  oppressus.  nisi 
eum  post  Christi  sua  gratia  relevasset  adventus. 

Hanc  veritatem  plurimis  tradit,  et  commendat  S.  Augustinus.  ma- 
xime  lib.  1.  Operis  Imperfecti  contra  Julianum:  Quomodo  manet  li- 
bertas  m  his,  qui  ut  liberentur  a  servitute,  quce  victori  diabolo  addicti 
dirina  indigcnt  gratia?  Et  eodem  iterum  libro:  Xunc  in  ruino  sua 
libcr  est  homo  justitice,  servusque  peccati,  nec.potest  esse  iustitice, 

ct  libcr  a  dominante  peccato,  nisi  cum  filius  liberaverit. 

Probatur  denique  ratione.  Peccatum,  ait  Seraphicus  Doctor,  est 
privatio  vine  spiritualis.  et  lucis:  sed  vita  spiritualis  non  potest  animse 
restitui.  nisi  a  fonte  vitne :  nec  lux,  nisi  a  tonte  lucis:  ergo  impossi- 
bile  est,  quod  anima  resurgat  a  culpa,  nisi  Deus,  qui  est  fons  vitoe, 
et  lux  perennis  sua  benignitate  eam  vivificet.  et  illuminet.  Hoc  autem 
non  fit,  nisi  per  donum  gratiae.  —  Insuper,  ait  S.  Thomas,  homo  pec- 
cando  triplex  incurrit  detrimentum;  scilicet  maculam,  corruptionem 
nacuralis  boni,  et  reatum  pcenre.  Maculam  quidem  incurrit.  in  quan- 
tum  privatur  decore  gratiae  ex  deiormitate  peecati:  bonum  autem  na- 
tune  corrumpitur  in  quantum  natura  hoininis  deordinatur  voluntate 
Deo  non  subjecta:  hoe  eniin  ordine  sublato.  consequens  est.  ut  tota 
natura  hominis  peccantis  inordinata  remaneat.  Keatus  vero  poeiue  est, 
per  quem  homo  peccando  mortaliter  meretur  damnationein  xternam. 
Manitestum  autem  est  de  singulis  horum  trium.  quod  non  possunt  re- 
parari.  nisi  per  Deum.  Cum  enim  decor  gratiae  proveniat  ex  illustra- 
tione    divini    hnninis,    non   pot'jst  talis  decor  in  anima  reparari.    nisi 


152         DE  NECESSITATE  GRATMS  AD  MALUM  VINCENDUM. 

Deo  denuo  illustrante:  unde  requiritur  habituale  douum,  quod  est 
gratue  lumen.  Similiter  ordo  natune  reparari  non  potest,  ut  scilicet 
voluntas  bominis  Deo  subjiciatur,  nisi  Deo  voiuntatem  hominis  tra- 
hente.  sicut  dictum  est.  Similiter  etiam  reatus  pcense  aeternae  remitti 
non  potest.  nisi  ab  eo,  iti  quem  est  offensa  commissa.  et  qui  est  ho- 
minum  judex.  et  ideo  requiritur  auxilium  gratiae  ad  hoc.  quod  homo 
a  peccato  resurgat,  et  quantum  ad  liabituale  donum,  et  quantum  ad 
Dei  motionem. 

Dices  1:  Major  est  virtus  liberi  arbitrii,  quam  naturae,  sed  natura 
cuin  infirmatur,  sanari  potest  absque  auxilio  medicinae;  ergo  multo 
melius  dum  liberum  arbitrium  infirmatur  per  culpam,  sanari  poterit 
absque  auxilio  gratiae.  —  Respondet  Seraphicus  Doctor  negando  pari- 
tatem,  nam.  inquit,  sanitas  corporalis  est  in  potestate  naturae;  sanitas 
vero  spiritalis,  est  per  aliquid  quod  est  supra  naturam.  Cum  autem 
aliquid  infirmatur  eorporaliter,  non  omnino  naturae  perimitur  virtus, 
quae  est  principium  sanitatis,  et  ideo  a  tali  infirmitate  ad  sanitatem 
naturaliter  fieri  potest  regressus:  in  peccato  vero  deperditur  ipsa  gratia 
Dei,  et  justitia,  qua  constabat  spiritalis  sanitas ;  peccatum  enim  grave 
mortale  dicitur,  quia  aufert  homini  principium  vitae;  unde  sicut  homo 
non  potest  a  morte  ad  vitam  transire,  nisi  virtute  mirabili,  et  natura' 
vires  excedente;  sic  nec  peccator  potest  evadere  justus  naturaliter 
vel  voluntarie  sed  dumtaxat  per  gratia?  beneficium,  et  miraculum. 

Dices  2 :  Facilius  est  unicuique  rei  moveri  secundum  naturam, 
quam  praeter  naturam  :  sed  ex  S.  Damasceno  lib.  21.  De  Fide,  cap.  30. 
peccatum  est  praeter  naturam.  a  irtus  vero  secundum  naturam:  ergo 
si  liberum  arbitrium  propriis  viribus  moveiy  possit  ad  peccatum  praeter 
naturam.  itidem  poterit  ad  virtutem  redire,  et  a  peccato  resurgere  se- 
cundum  naturae  inclinationem.  —  Eespondet  idem  Seraphicus  Doctor, 
majorem  esse  veram  de  illo  motu.  qui  est  secundum  naturam,  et  per 
qujm  non  corrumpitur  nec  diminuitur  naturae  potestas,  sicut  est  in 
motu  lapidis  sursum,  idcirco  enim  facile  deorsum  labitur,  quia  dum 
sursum  projicitur,  suam  gravitatem  et  pondus  non  amittit;  quo  fit, 
ut  facile  deorsum  labatur:  non  sic  autem  est  in  proposito,  tum  quia 
lnovere  ad  justitiam  est  per  virtiitem  supra  naturam,  tum  etiam  quia 
motus  ad  culpam,  diminuit  habilitatem  et  actualitatem  liberi  arbitrii; 
per  peccatum  enim  non  solum  homo  spoliatur  gratuitis;  sed  etiam 
vulneratur  in  naturalibus. 

Dicbs  o:  Peccator  quiNis  etiam  in  peccato  mortali  existens  potest 
desiderare  et  velle  justitiam;  sed  nihil  est  esse  justum,  quam  velle 
justitiam,  justitia  enim  est  rectitudo  voluntatis,  tunc  enim  .  voluntas 
reeta  est,  cum  vult  justitiam:  ergo  peccator  absque  gratia  gratum  ta- 
ciente  justificari  potest.  —  Respondet  idem  Seraphicus  Doctor,  quod 
aliquid  velle  est  dupliciter.  vel  exiliter  et  semiplene,  sicut  dicitur, 
Vultf  et  non  vultpiger;  vel  plene  et  sutticienter,  sicut  dicit  Apostolus: 
-  opevatur  in  nobis  velle,  et  perficere.  Primo  modo  potest  esse  in 
peccatore:  et  talis  voluntas  non  fack  aliquem  justum :  securido  modo 
non  potest  esse  sme  gratia  pr*veniente  et  adjuvante  voluntatem:  hoc 
autem  secundo  modo  tantum  potesl  esse  voluntas  justitiae,  et  reddere 
animam  justam. 


DE  NECESSITATli  GRATL-E  AD  MALUM  VINCENDUM.          153 

Conclusio  seeunda.  —  Potest  homo  justus  absolute  lo- 

QUENDO,    CUM    AUXILIIS    AITIALIBIS    ORDINARIIS  IMPETRARE  GBATIAM. 
QUA    PECCATA    OMNIA    TA.M  MORTALIA,  QUAM  VEXIALIA  VITENTUR.  HaHG 

veritatem  expresse  docet  S.  Augustiuus  pluribi.  sed  maxime  lib.  '2. 
De  Peccatorum  meriUs,  et  remissione,  e.  6.  ubi  rem  sic  accurate  ex- 
pendit:  Qui  dicunt  esse  posse  in  hac  vita  hominem  sine  peccato,  non 
tsi  eis  continuo  incauta  temeritate  obsistendum.  Si  enim  esseposse  ne- 
gaverimus,  et  kominis  libero  arbitrio,  qui  hoc  volendo  appetit,  et  Dei 
virtuti,  rel  misericordioz,  qui  hoc  adjuvando  efficit,  derogabimus.  Et 
oostea:  Sia  me  quo&ratur,  utrum  homosine  peccato  possit  essein  hac  cita. 
confitebor  posse  per  Dei  gratiam,  et  liberum  arbitrium:  et  circa  finem 
capitis  :  Dubitare  non  possum,  nec  Deum  atiquid  impossibile  homini 
praxepisse,  nec  Deum  ad  opitulandum  et  adjuvandum,  quo  fiat,  quod 
jubet,  impossibile  aliquid  esse  :  ac  per  hoc  potest  homo  si  velit  esse  sine 
peccato  adjutus  a  Deo.  Et  lib.  De  Spiritu,  et  lAttera,  e.  1.  Fieri  posse 
dixi.  ut  sii  homo  sine  peccato,  si  roluntas  ei  non  desit  ope  divina 
adjuvante:  sed  tamen  praiter  unum,  in  quo  omnes  vivificabuntur  ne- 
minem  fuisse  vel  fore,  in  quo  lic  uivente  esset  ista  perfectio.  —  Cum 
vero  ea  S.  Augustini  doctrina  visa  fuisset  absurda  Marcelliiio,  cui  li- 
bros  tres  De  Peccatorum  meritis,  et  remissione  direxerat;  absurdum 
enim  putabat  id  fieri  posse,  cujus  nullum  apparebat  exemplum,  S.  Au- 
gustinus,  eodem  eapite  mox  laudato,  ostendit  multa  esse  possibilia 
quae  tamen  nunquam  facta  sunt  :  Absurdum  enim  tibi  videtur  finquit 
Marcellinum  alloqnens)  aiiquid  fieriposse,  cujus  desit  exemplum,  cum 
sicut  credo  non  dubites  nunquam  esse  factum,  ut  per  foramen  acus 
Camelus  transiret,  et  tamen  iUe  hoc  quoque  dixit.  Deo  esse  possibile, 
s  etiam  duodecim  millia  legionum  Angelorum  pro  Christo  ne  pa- 
teretur  pugnasst  potuisse,  nec  tamen  factum ;  legas  fieri  poiuisse,  ut 
aemei  gentes  extermvnarentur  a  terra,  quoz  dabatur  filiis  Israel,  Deum 
tamen  id  paulatim  fieri  voluisse:  et  alia  sexcenta  posse  occurrere,  quas 
fieri  potuisse,  r<f  posse  fateamur,  et  eorum  tamen  exempla,  quodfacta 
siuf  proferre  nequeamus:  unde  non  ideo  negare  debemus  fieri  posse,  ut 
homo  sine  peccaio  sif.  qvia  nuUus  est  hominum,  pra&er  ilfum,  qui  non 
tantum  homo.  sed  eUam  natura  Deus  est,  in  quo  id  perfectum  esse 
demonstrare  possimus.  Igitnr  ex  mente  S.  Augustini  stat  veritas  no- 
strag  assertionis. 

Conclusio  tertia  —  De  lbge  ordinabia,  et  absqub  singu- 

LARI    DEI    PRIVILKGIO     XILLIS     HOMINUW     QUATENUS    JUSTUS     [MMUNIS 

est  ah  omnibus  pbccatis.  Ha-c  est  omnium  Catholicorum  cum  S.  Au- 
gostino  pluribi.  maxime  vero,  lib.  De  natura,  ei  gratia,  et  lib.  De 
Spiritu,  et  Littera,  necnon,  et  lib.  D>-  peocatorum  meritis,  et  remis- 
sione.  ubi  hanc  veritatem  plurimis  probat  Scripturje  >acrae  textibus 
Primo  quidem  ex  illo  3.  Kegum  cap.  8.  Non  est  hom<>,  qui  non 
t.  Psal.  31.  Dixi,  Confitebor  adversum  m<  injustitiam  meam,  et 
tu  remisisti  iniquitatem  p<-<-r<ifi  mei,  ///■<>  hac  orabit  omnis  sanctus  in 
tempore  opportuno.  Hinc  S.  Augustinus  lib  2.  De  pecdatorum  meriUs, 
et  remissione  capite  .">.  Non  omnis  ergo  peccator,  sed  omnis  Sanctus. 
Et  Psal.  112.  Non  intres  in  judidum  cum  servo  fu  >.  Domine,  quia 
non  justificabitur  in  conspectu  tuo  omnis  vivens.  Unde  S.  Augustinus 


154         DE  NECESSITATE  GRATLV.  AD  MALUM  VINCENDUM. 

ibidem  :  Ideo  misericordia  Dei  opus  est,  quce  superexaltat  judicium. 
Proverbiorum  58.  Justus  prior  est  accusator  sui.  Addit  S.  Augustinus 
ibidem:  Cum  in  sermonis  exordio  accusaior  sui  est,  non  utique  men- 
titur.  Eeclesiastiei  7.  Xon  est  homo  justus  in  terra,  qui  faciat  bonum, 
et  qui  non  peccet.  Matthaei  6.  Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos 
dimittimus  debitoribus  nostris.  Quod  utique  justi  etiam  non  fnistra  di- 
cunt,  inquit  S.  Augustinus  lib.  De  Natura,  et  gratia  cap.  35.  Ja- 
cobi  3.  ln  multis  offendimus  omnes.  Joannis  11.  Si  dixerimus,  quia 
peccatum  non  habemus,  ipsi  nos  sedudmus,  et  veritas  in  nobis  non  est. 

Hine  Concilium  Milevitanum  aut  Carthaginense  Canone  2.  definit : 
Quod  ait  S.  Joannes  Apostolus,  Si  dixerimus  quoniam  peccatum  non 
labemus  ipsi  nos  seducimus.  quisquis  sic  accipiendum  putaverit,  ut 
dicat  propter  humilitatem  oportere  dici  nos  habere  peccatum,  non  quod 
vere  <jst.  anathema  sit.  Similirer  in  Concilio  Carthaginensi  c.  7.  et  H 
anathemate  feriuntur  qui  dixerint  Sanctos  in  orarione  Dominica  dicere, 
Dimitte  nobis  debita  nostra,  non  pro  seipsis,  quia  non  eis  ista  petitio 
necessaria,  sed  pro  aliis,  qui  sunt  in  suo  populo  peccatores,  non  vera- 
citer  sed  Jiumiliter :  item  ex  Tridentino,  Sessione  6.  Canone  23.  Si  quis 
liominem  semel  justijicatum  dixeritin  tota  vita  posse  etiam  peccata  ve- 
viatia  vitare^  nisi  ex  speciali  7>o  privilegio,  quemadmodum  de  beata 
Virgine  tenet  Ecclesia,  anatlwma  sit. 

Probatur  etiam  ratione,  quam  profert  S.  Augusrinus  lib.  De  pec- 
catorum  meritis,  cap.  10.  Si  aliqui  homines  justi  in  hac  vita  sine  pec- 
eatis  vixissent,  maxime  Noe,  Job,  Daniel :  «  Nam,  inquit  sanctus 
«  Augustinus,  non  faeile  cuiquam  Seriptura  Dei  tam  magnum  perhibet 
«  testimonium,  quam  tribus  famulis  ejus,  Noe,  Daniel,  et  Job,  quos 
«  Ezechiel  Propheta  cap.  14.  dicit  ab  iniminente  quadam  iracundia 
«  Dei  solos  posse  liberari':  in  tribus  utique  illis  viris  tria  qusedam 
«  hominum  liberanda  genera  prsefigurans.  In  Noe,  quantum  arbitror.. 
«  justos  plebium  prsepositos,  propter  arcae  tamquam  Ecclesise  g-uber- 
«  nationem :  in  Daniele  justos  continentes:  in  Job  justos  conjugatos  : 
«  atqui  tre>  isti  viri  laudatissimi  non  fuerunt  sine  peccato :  nam  Xoi;, 
«  sicut  legimus,  fuit  aliquando  ebrius  quamvis  non  fuerit  ebriosus  : 
«  Daniel  vero  post  orationem,  quam  fudit  Deo  de  seipso,  dicit  cap. 
«  9.  Cum  orarem,  et  confiterer  peccata  mea,  et  peccata  populi  mei  Do- 
«  mino  Deo  meo,  ubi  sua  sicut  et  populi  peccata  commeinorat.  Job 
«  autem  pluribus  locis,  quos  ibidem  refert,  et  expendit  sanctus  Au- 
«  gustinus,  se  peccatorem  pronuntiat.  » 

Ob.ticies  id  quod  de  eodem  Jobo  cap.  1.  dicitur:  nullus  esse  ei 
similis  super  terram,  sine  querela,  justus,  verus  Dei  cultor,  abstinens  se 
ab  omni  opere  malo:  ergo  revera  immunis  erat  a  peccato.  — Respondet 
S.  Augustinus  ibidem  c.  12.  «  Quod  Job  primis  verbis,  ex  hominum 
«  qui  sunt  in  terra,  comparatione  laudatur,  proinde  omnibus,  qui  tunc 
«  in  terra  justi  esse  potuerunt,  excellebat:  non  ergo  ipse  propterea  nul- 
«  lum  peccatum  omnino  habebat,  quia  in  profectu  justitise  csefceros  an- 
«  teibat.  Deinde  adjungitur:  Sine  querela:  de  cujus  vita  nemo  juste 
«  quereretur.  Justus  qui  tanta  morum  probitate  profecerat,  ut  nullus 
«  ei  esset  aequandus,  Verus  Dei  Qultor;  quippe  etiam  suorum  peccatorum 
«  verax  humilisque  confessor.  Abstinens  se  ab  omni  opere  malo,  mirum 
«  si  ab  omni  etiam  verbo,  et  cogitatu  malo.    >  Haec  S.  Augustinus. 


DE  NECESSITATE  GRATLF.  AD  MALUM  YINCENDUM.         lOO 

Objicies  2.  Illud  1.  Joannis  capite  3.  Chnnis  qui  in  T)eo  manet, 
non  peccat.  et  omnis  qui  natus  est  ex  Deo,  peceatum  non  faeit:  ergo 
sunt  aliqui  justi  sine  peccatis.  —  Respondet  S.  Augustinus  Epistola  95. 
illud  dictum  iuisse  de  statu  charitatis.  et  perfeeta1  virtntis,  ad  quem 
potest  homo  per  singnlare  Dei  privileginm  evehi :  «  Quia,  inquit  ibidem, 
«  etsi  non  invenitur  homo  in  hac  vita  sine  peceato,  id  tamen  dicitnr 
«  posse  fieri^per  adjutorium  gratiae,  et  Spiritus  Dei:  quod  ut  fiat  co- 
«  nandum  atque  poscendum  est...  nobis  autem  sufficit  quod  nullus 
«  in  Ecclesia  Dei  ridelium  reperitur  in  quolibet  proiectu  exeellentiae 
«  atque  justitiae,  qui  sibi  audeat  dicere  non  necessariam  precationem 
«  orationis  Dominicae,  Dimitte  nobis  debita  nostra.  »  Hanc  autem 
mentem  S.  Evangelistae  surhcienter  apparet  ex  eo  quod  capite  I.  eju- 
sdem  Epistohe  aperte  iatetur:  Sl  dixerimus,  quia  peccatum  non  ha- 
l»>mus,  ipsi  nos  sedudmus.  —  Respondet  secundo  libro  Z>  Gratia.  ('hri- 
sti,  cap.  21.  Apostolum  his  verbis  pnecludere  quod  asserebat  Pela- 
gius,  nempe  habere  in  se  principium  boni  et  mali.  Quod  ut  falsnm 
demonstret  Apostolus.  docet  eum  solum  non  pe^care  qui  ex  Deo  est, 
hoc  est,  qui  ejus  gratia  et  charitate  illustratur  ac  praevenitnr.  «  Xon 
«  enim,  inquit  S.  Angnstirms  ibidem  cap.  2(J.  una  eademque  radix  est, 
«  bonorum  et  malorum  ;  aliud  enim  est  charitas  radix  bonorum,  aliud 
«  cupiditas  radix  malorum,  tantumque  inter  se  dirierunt,  quantum 
«  virtus,  et  vitium,  sed  plane  illa  possibilitas  utriusque  radicis  est 
«  capax.  quia  non  solum  potest  homo  habere  charitatem,  qua  sit  arbor 
«  bona,  sed  potest  etiam  cupiditatem,  qua  sit  arbor  mala.  Sed  cupi- 
«  ditas  hominis  quse  vitium  est,  hominem  habet  auctorem.  vel  hominis 
«  deceptorem,  non  hominis  creatorem  ». 

Objicies  •').  Illud  Lucae  1.  ubi  de  S.  Zacharia  et  Elisabeth  conjuge 
legimns:  Erant  autem  justi  ambo  ante  Deum,  incedentes  in  omnibus 
mandatis  et  justificationibus  Domini  si)ie  querela:  ergo  illi  sine  pec- 
cato  vixerunt,  proindeque  alii  possunt  vivere.  —  Respondet  1.  San- 
ctus  Augustinus  libro  2.  De  Peocatorwm  meritls,  cap.  13.  nihil  aliud 
«  significari  hoc  loco.  nisi  eminenti  justitia  iuisse  Zachariam  in  princi- 
«  pibus  Sacerdotum  ad  offerenda  Veteris  Testainenti  sacriticia  perti- 
«  nentia :  nam  Hebraeorum  7.  legimus  solum  Christum  esse  *Principem 
«  Sacerdotum,  qui  non  habet  necessitatem  sicut  illi  qui  Sacerdotum 
«  principes  dicebantur.  sacrificium  pro  suis  primum  orierre  peccatis 
«  quotidie,  deinde  pro  populo.  Xil  autem  hoc  elogio  contineri  docet, 
«  quod  non  in  eo  comprehendatur  »  quod  de  se  Apostolus  ad  Phi- 
Hppenses  3.  scribit  dicens;  Se secundum  justitiam  quce  in  leg\ 
fuisse  sine  quaerela,  i[u\  tamen  eadem  Epistola  scribit,  se  jnstitiam 
istam  existimare,  non  solum  detrimenta,  verum  etiam  stercora  in 
comparationc  jnstitiae.  —  Respondet  2.  lib.  Dc  Gratia  Christi,  cap.  18. 
«  Ulud  dictum  esse  secundum  quamdam  inter  homines  conversationem 
«  probabilem  atque  laudabilem,  qnam  nullus  hominum  juste  pos 
«  in  accusationis  et  climinationis  qnerelam  vocare:  quam  propterea 
«  in  Dei  conspectu  Zacliarias.  et  ejns  uxor  habnisse  rcternntur:  quia 
«  in  ea  homines  nulla  dissimulatione  iallebaut,  sed  ut  apparebant  ho- 
«  minibus,  ita  noti  erant  oculis  Dei :  non  autem  dictum  est  hoc  se- 
«  cundum  illam  periectionem  jnstitiaft,  in  qna  vere  atque  omnimode 
«  immaculati  perfectiqne    vivemns  :  nam,  et  Apostolus  Panlns  dixit. 


15(3         DE  NECESSITATE  GRATI/E  AD  MALIM  VINCENDUM. 

«  secundum  justitiam,  qu?e  ex  lege  est,  se  fuisse  sine  querela;  in  qua 
«  lege  etiam  Zacharias  sine  querela  conversabatur :  sed  lianc  Apostolus 
«  justitiam  in  stercoribus  et  detrimentis  deputavit.  in  comparatione 
«  justiti  e  quain  speramus,  et  quam  nunc  esurire  ac  sitire  debemus, 
«  ut  ea  quandoque  saturemur  in  specie,  qu?e  nunc  est  in  fide,  quamdiu 
«  justus  ex  fide  vivit  ». 

«  Instabis.  Sanctus  Ambrosius  lib.  1.  in  Lucam  ex  praefato  elogio 
«  de  Zacharia  et  Elisabeth,  iniert  posse  hominem  esse  sine  peccato:  » 
ergo,  etc.  —  Respondet  idem  sanctus  Augustinus  cap.  49.  ejusdem 
libri  De  Gratia  Christi,  posse  liominem  esse  sine  peccato  secundum 
quemdam  modum  probabilem;  ita  ut  ab  hominibus  non  possit  in  accu- 
sationis  et  criminis  querelam  voeari:  non  autem  secundum  modum 
minutius  excussum,  idest,  ut  ab  omni  cnjuscumque  levissimi  peccati 
macula  homo  sit  exemptus.  Addit  sanctus  Augustinus,  quod  si  ea  tunc 
fuit  sancti  Ambrosii  mens.  ut  existimaverit  Zachariam.  et  Elisabeth 
summse  atque  omnino  perfecta*  justitire  fuisse,  eam  postea  sententiam 
ab  eo  fuisse  correctam. 

Objicies  1.  Apostolum  2.  ad  Timoth.  4.  scribentem :  Bonum  cer- 
tamen  certavi,  cursum  consummavi,  fidem-servavi ;  in  reliquo  reposita 
est  mi/ii  corona  justitio? ;  huc  autem  non  diceret,  si  haberet  ullum  pec- 
catum  :  ergo  revera  erat  immunis  a  peccato.  —  Respondet  S.  Augu 
stinus  lib.  2.  De  Peccatorum  meritis,  et  remissione,  cap.  6.  Apostolum 
locutum  fuisse  non  secundum  statum  prsesentem,  in  quo  erat,  sed  se- 
cundum  statum  futurum,  quem  prrevidebat  ex  Dei  misericordia,  ideo 
talibus  verbis  certus  securusque  gaudebat,  inquit  S.  Augustinus. 
«  quia  de  victoria  futuri  tanti  certaminis  certum  eum.  securumque 
«  jam  fecerat,  qui  eamdem  passionem  jam  illi  revelaverat  imminere: 
«  non  re  plenissima,  sed  spe  firmissima  ha?c  dixit,  et  quod  futurum 
«  esse  praesumpsit,  tamquam  factum  fuerit  indicavit...  qua  Domini 
«  pollicitatione  certissimus  erat  in  illo  fine,  quem  adhuc  futurum  jam 
«  fidendo  dic  bat  impletum.  nullum  se  habiturum  fuisse  peccatum; 
«  nam  ut  alia  omittam,  miror  si  cum  verba  sua  dicebat,  per  quse  istis 
«  visus  est  nullum  habuisse  peccatum,  jam  fuerat  ab  illo  ablatus  ille 
«  stimulus  carnis,  de  quo  a  se  auferendo  Dominum  interrogaverat, 
«  responsumque  acceperat:  Sufficit  tibi  gratia  mea.  virtus  in  infirmi 
«  tate  perficitur.  Huic  tanto  viro  perficiendo  necessarium  fuit  ut  ab 
«  illo  Angelus  satanae  non  auferretur,  a  quo  propterea  colaphizabatur. 
«  nemagnitudine  revelationum  extolleretur:  et  audet  quisquam,  quem- 
«  quam  vel  putare  vel  dicere  positum  sub  onere  hujus  vitse  ab  omni 
«  omnino  mundum  essepeccato?  » 

Objicibs  5.  Illud  Christi  Doinini  Matth.  5.  Estote  perfecti,  sicut 
Pater  cadestis  perfectus  est;  quae  utique  perfectio  consistit  in  generali 
abstinentia  ab  omni  peccato,  sed  hoec  Christus  non  pra^ciperet,  nisi 
seiret  fieri  posse  quod  prsecipit:  ergo,  etc.  —  Respondeo  }>rim<>  quidem 
homines  esse  posse  sine  peccato  non  propriis  viribus,  nec  cum  ordi- 
nario  Dei  auxilio,  sed  speciali  Dei  beneficio,  quod  utique  non  negamus, 
ut  conclusione  sequenti  patebit.  —  Hespondet  2.  S.  Augustinus  ibideni 
cap.  1.").  illis  verbis  nobis  prseeipit,  ut  simus  perfecti  in  aliquo  genere 
psrfectionis,  non  autein  in  genere,  quo  Pater  eajlestis  pertectus  est; 
nain  idem  Apostolus  ad  Philipp.  3.  dicit  se  perfectum:  Quotquot  autcm 


DE  NECESSITATE  GRATMS  AD  MALUM  VINCENDUM.         157 

perfecti  hoc  sapiamus:  et  ibidem  eap.  12.  fatetur  se  nondum  esse  per- 
fectum:  Non  quod  jani  acceperim  aut  jam  perfectus  sim.  «  Quod 
«  utrumque.  inquit  Sanctns  Augustinus.  nisi  in  aliqua  re  perfectus 
«  esset.  in  alia  vero  non  esset ;  unde  colligit  Sanctus  Augustinus 
«  cap.  15.  Xon  ideo  quisque  prorsus  sine  peccato  esse  inteiligitur. 
«  quia  in  aliqua  re  dicitur  esse  pertectus.  Quamquam  et  in  hoc  possit 
«  ita  dici,  ut  non  quia  jam  non  est,  quo  proflciat.  sed  quia  ex  parte 
«  profecit,  hoc  nomine  dignus  habeatur  ». 

Ob.iicies  6.  Deus  non  prsecepit  hornini  id  quod  moraliter  loquendo- 
impossibile  est ;  at  non  posse  quisquam  vitare  omnia  peccata,  erit  saltem 
homini  moraliter  impossibile  vitare  omnia  peccata:  ergo  non  praeeipit 
Deus  ut  homo  ab  omnibus  peccatis  abstineat.  —  Respondet  Sera- 
phicus  Doctor  in  2.  dist.  28.  dubio  5.  «  quod  aliquid  vitare,  vel  laeere 
«  dupliciter  intelligitur:  uno  modo  potest  aliquis  taeere  aliquid.  quia 
«  per  seipsum  sine  aliquo  alieno  auxilio  potest  illud  implere;  sic  ali- 
«  quis  potest  comedere  quando  sanus  est,  et  habet  cibum :  alio  modo 
«  dicitur  aliqnis  aliqnid  posse,  non^soium  quia  potest  illnd  per  se.  et 
«  iu  se,  sed  quia  potest  cum  alio,  qui  sibi  pra?sto  est:  et  hoc  modo 
«  acipiendo  posse,  omne  quod  Deus  prrecipit  in  nostra  potestate  est, 
«  quia  ipse  qni  prsecipit  praesto  est  pnebere  gratiam  adiuvantem  effi- 
«  cacem,  quam  quilibet  iustorum  impetrare  potest  ».  Unde  S.  Augu- 
stinus  lib.  2.  De  Peccatorum  meritiSj  eap.  17.  profltetur  culpam 
hominum,  si  peecata  non  vitent.  «  Cum  voluntate  liumana,  ait,  gratia 
«  adjuvante  divina  sine  peccato  in  hac  vita  possit  homo  esse.  cur  non 
«  sit.  possem  iacillime  ac  veraeissime  respondere.  quia  homines  no- 
«  lunt:  sed  si  ex  me  quasritur  quare  nolint,  breviter  dicam,  nolunt 
«  liomines  faeere  quod  justuni  est,  sive  quia  latet  an  justum  sit,  sive 
«  quia  non  delectat:  tanto  eniui  quidque  vehementius  volumus.  quanto 
«  certius  quod  bonum  sit  novimus,  eoque  delectamur  ardentius.  »  — 
Respondeo  secunda,  reram  moraliter  impossibilium  duo  esse  genera. 
Quaedam  sunt.  qme  licet  absolute  tieri  possint,  numquam  tamen  tient. 
etiam  adhibitis  quibuscumque  viribus  voluntatis.  ut  describere  per- 
tectum  eireulum  digito:  qnsedam  sunt  qnae  adhibitis  totis  et  maxiinis 
viribus  voluntatis  tieri  possunt,  numquam  tamen  fient,  eo  quod  illse 
magme  voluntatis  vires  non  adhibentur.  Illa  qnae  snnt  moraliter 
impossibilia  prioris  generis,  nusquam  Deus  prrecipit :  qnae  vero  sunt 
impossibilia  posterioris  generis,  pneeipere  potest,  qualis  est  abstinentia 
a  peceatis  etiam  venialibns;  nam  homo  eum  ordinariis  auxiliis,  si  eis 
consentiret,  et  totas  voluntatis  vires  adhiberet,  impetraret  uberiora 
auxilia,  quibus  immunis  a  quibuscumque  peccatis  redderetur:  «  Sed 
«  quia.  inqnit  sanetns  Augustinus  lib.  2.  D<  Peccatorum  meritis, 
«  cap.  o.  ad  nonnulla  superanda,  qnae  vel  male  cupiuntur.  vel  quae 
«  male  metnnntnr,  rnagnis  aliquando,  et  totis  viribus  opus  est  voluu- 
«  tatis.  quas  nos  non  perfecte  in  omnibus  adhibituros  praevidit,  qui  per 
«  Prophetam  veridiee  dici  voluit.  non  justificabitur  in  conspectu  tuo 
«  omnis  vivens.  Ta\e<  itaque  nos  Dominus  futuros  prsevidens,  qusedam 
«  salubria  remedia  contra  reatum,  et  vincula  peeeatorum.  etiam  po-t 
«  baptismuin  dare  ae  valere  dignatus  est.  opera  seiiie(jt  miserieordia^. 
«  eum  ait :  Dimittite,  et  dimittetur  vobi- 


15S         DE  NECESSITATE  GRATL*:  AD  MALUM  VINCENDUM. 

Conclusio  quarta.  —  Per  bxtraordinaria  grati^  aixilia. 

ET    EX    SINGULARI    DEI     PRIVILEGIO    PURA    CRBATURA    VITARE    POTEST 

omnia  pbccata  venialia.  Hsec  est  communis  inter  Catholicos  pie 
existimantes  Deiparam  Virginem  hoc  illustri  ac  singulari  privllegio 
fuisse  donatam.  ut  tradit  Concilium  Tridentinum  Sess.  6.  Canone  23. 
priori  conclusione  laudato,  ubi  anathema  dixit  in  eum,  qui  dixerit 
posse  hominem  fustificatum  in  tota  vita- peccata  omnia,  etiam  venialia 
vitare,  nisi  ex  speciali  Dei  privilegio,  quemadmodum  debeata  Yirgine 
Ecclesia.  Subscribit  S.  AugUstinus  lib.  De  natura,  et  gratia, 
cap.  36.  ubi  ait:  «  Excepta  sancta  Yirgine  Maria,  de  qua  propter  ho- 
«  norem  Domini,  nullam  prorsus,  cum  de  peccatis  agitur,  habere  volo 
«  qusestionem  :  inde  enim  scimus,  quod  ei  plus  gratire  collatum  fuerit 
«  acl  vincendum  omni  ex  parte  peccatum,  quod  concipere,  ac  parere 
«  meruit  eum,  quem  nullum  constat  habuisse  peccatum.  Hac  ergo 
«  Virgine  excepta,  ^i  omnes  illos  Sanctos  et  Sanctas  cum  hic  vive- 
«  rent,  congregare  possemus,  et  interrogare  utrum  essent  sine  peccato. 
«  qnid  tuisse  responsuros  putamus '!  Utrum  lioc  quod  iste  Pelagius 
«  dixit,  nempe  sine  peccato,  et  juste  vixisse,  an  quod  Joannes  Apo- 
«  stolus?  Rog-o  vos?  quantalibet  tuerint  in  hoc  corpore  excellentia  san- 
«  ctitatis.  si  hoc  interrogari  potuissent,  nonne  una  voce  clamassent: 
«  Si  dixerimus  quoniam  peceatum  non  habemus,  ipsi  nos  seducimus, 
«  et  veritas  in  nobis  non  estf  » 

Ratione  etiani  firmari  potest  praesens  Conclusio.  Nam  Deus  talem 
gratiam  humanae  voluntati  in  quibuslibet  occasionibus  conferre  potest, 
qnalem  S.  Augustinus  describit  libro  De  Corrept.  et  Gratia,  cap.  12. 
his  verbis:  Subventum  est  infiDnitati  voluntatis  humanoz,  ut  divina 
gratia  indeclinabiliter  et  inseparabUiter  ageretur;  et  ideo  quamvis  in- 
firma,  non  tamen  deficeret,  neque  adversitate  aliqua  vinceretur.  Atqui 
si  talis  gratia  conferretur  homini  in  omnibus  peccandi  occasionibus, 
nusquam  peccaret,  licet  peccare  posset,  eo  quod  ejus  voluntas  inde- 
clinabilitcn-  et  insuperabiliter  ad  bonum  ageretur.  et  averteretur  a 
malo:  ergo  fieri  posset  ex  singulari  Dei  privilegio,  ut  homo  omnia 
peccata  vitaret. 

QU/ESTIO  TERTIA. 

AN.ET  QI^ALIHO^OINDIGEAT  GRATIA  AD  PERSEVERANDUM 
IX  FEGA  MALI,  ET  BONI  PROSECUTIONE. 

Notandum  1.  Ex  S.  Augustino,  lib.  De  bono  perseveranMai,  cap.  1. 
perseverantiam  duobus  modis  posse  considerari :  Primo  quidem  abso- 
lute,  prout  eam  ibidem  S.  Augustinus  definit :  Asserimus,  inquit,  do- 
num  Dei  css<-  perseverantiam,  qua  v-sque  in  finem  perseveratur  iu 
Christo:  finem  autem  dico,  quo  vita  ista  finituv.  in  qua  tantummodo 
\ulum  est  ne  cadatur.  Secundo  perseverantia  accipitnr  secundum 
quid,  qua  scilicet  aliquamdiu  justus  perseverat  in  boni  prosecutione, 
et  aversione  mali,  sed  urgente  tentatione  in  peccatum  labitur,  haec 
antem  perseverantia  dicitur  tantnm  secundum  quid,  quianon  ad  ipsius 
vitf  terminnm  duravit:  perseverantia  vero  simpliciter,  omnis  ea  di- 
citur,  qnae  morte  coronatur,  quantumcumque  brevia  tuerit  tempore: 
Nam,  inquit  ibidem  S.  Augustinus.    perseverantiam,    qua  in  Christo 


DE  NECESSITATE  GRATLE  AD  MALUM  VINCENDUM.  159 

ique  in  finem,  nullo  modo  habuisse  dicendus  estx  qui  non 

it  usque  in  finem,  potiusque  hanc  habuit  unius  annifidelis, 

et  quantum    infra    cogitari  potest,  si  donec   moreretur  fideliter  vixit, 

quam   multorum  annorum,  si  exiguum   temporis  ante  mortem  a  fidei 

stabilita  te  defecit. 

Notandum  -.  Duobus  iterum  modis  aliquem  per^everare  usque  iu 

fiuem :  Primo,  quidem,  indeliberate  cum  post  acceptem  gratiam  san- 

ctificantem,  et  autequam  ullum  actum  liberum  exerceat,  moritur:  ut 

dum  infantes  moriuntur  post  suseeptum  baptismum  aute  usum  rationi>: 

similiter,  dum  adulti  post  acceptam    justiricationis  gratiam  diem   ex- 

tremum  claudunt,  antequam  ullum  liberum  actum  exerceant.  Secunc  o, 

-■•verantia    usqiie  in  finem  iit  libere,  cum  post   aeeeptam    sanetifi- 

cantem  gratiam  jnstns  aliquamdiu  vivit,  et  in  observantia  mandatorum 

tentationum  victoria,  ac  virtntum  exercitio  ad  mortem  usque  ju- 

giter  perseverat.  Qtueritur  itaque   an    haec    utraque    perseverantia   >:.t 

ialc  Dei  donum  a  gratia  habituali.  et  sanctifieante  distinctum. 

Notandum  3.  Auxilium  snpernatnrale  hominibns  a  Deo  concessum 

ut  declinent  a  malo,  et  faciant    bonum,   esse  duplicis  generis:   alind 

enim  commuue  est,  aliud  autem    speciale.    Commune  est  illud  quo  l 

Deus  largiri  solet  omnibus.  cum  prgeceptnm  aliquod  implendum.  aut 

superanda    tentatio    occurrit:    cu.ius   memiuit   S.  Augustinus.  lib.  De 

■<  arbitrio,  cap.  18.  Liberum  arbitrium,  inquit,  sine  suo 

sus  admoneretur,  nisi  prius  acdperet  aliquid  dilectionis 

addi  sibi  q\  unde  quod  jubebatur  impleret:  speciale  vero  auxi- 

lium  est,  per  quod.  ut    idein  S.   Augustinus    loquitur    lib.    De   Corr<- 

et  Gratia,  cap.  11.  In  bono  recipiendo,  et perseveranter  tenendo 

datur  nobis  non   solum  posse  quod  rolumus:  verum  etiam  velle  quod 

mmus.  Tria  igitur  liic  sunt  determinanda :  Primum  quidem  quod 

non  snfficiat  homini  gratia  justificationis  ad  perseverandnm,  sed  pi\  •- 

terea  reqniratnr  actuale  aliquod  supernaturale  auxilium  :  Seeundum 

quod  illud  atixilium  sit  vel  internum.  vel  externum.    Tertium,  an.  i-t 

qualiter  possimns  iilud  auxilium  promereri. 

Conclusio    prima.   —  Pr.lter    gkatiam    sanctificantem, 

NECESSARIUM     BST     AL.IQUOD    DEI    DONUM    ACTUALE    SLPERXATFRALE . 
QUO    Ii'»M<>    PERSEVERARL    POSSIT    SLMPLICITER    USQUE    IX    FIXEM. 

Probatur  primo  ex  Seriptura  sacra  illis  omnibus  t^xtibus.  quibus 

significatur  hominem  justum  diviuo  egere  auxilio  ad  perseverandum: 

sic  Psal.  15.  Providebam  Dominum  in  conspectu  meo  semper,  quoniam 

st  mihi  ne  commovear.  Et  Psal.  7(J.  Fiat  manus  tua  super 

■  super  filium  homints,  quem  amfirmasti  Hb 

t< .    Unde  S.   Augustinus    De    bono   perseveraniiai, 

cap.   7.  <<   Manus  igitur  Dei  est  ista,  non  nostra,  ut  non  disccdamus  a 

I  k-o  :  >>  manus,  inquam,  ejns  esl  ista  qui  dixit  Jeremiae  32.  Timorem 

in  dabo  in  cor  <<>rum  ut  non  recedantt    >><■  .  Psal.  12(i.  NisiDominus 

custodierit  <  %tra  vigilai  qui  custodii  Joan.  17.  Pater 

.  Quibus  verbis  Christns  Patrem  rogat,  ut  Apo- 
stolos  jam  justificatos  auxilio  suo  fulciat,  ac  protegat.  Primae  Petri  5. 
Deus   omnis   gratioz    qui    vocavit    nos  in  ■><■>    suam  ■<    in 

Christo  Jesu,  nwdicum  ifirmabit,  solidabitque. 


160         DE  NECESSITATE  GRATI/E  AD  MALUM  VINCENDUM. 

Egregie  hanc  veritatem  colligit,  et  probat  sanctus  Augustinus, 
lib.  De  Bono  persever»,  ex  oratione  Dominica:  «  Si  enim  alia  docu- 
«  menta  non  essent,  inquit,  c.  7.  hrec  Dominica  oratio  nobis  ad  cau- 
«  sam  gratiaB,  quam  defendimus,  sola  sufficeret ;  quia  nobis  licuit  in 
«  quo  tamquam  in  nostro  gloriemur  ».  Et  cap.  2.  «  An  vero  quisquam 
«  eorum  est,  qui  non  sibi  poscat  a  Deo  ut  perseverot  in  eo  cum  ipsa 
«  oratione,  qu?e  Dominica  nuncupatur ;  quia  eamdem  Dominus  docuit, 
«  quando  oratur  a  Sanctis,  nihil  pene  aliud,  quam  perseverantia  possit 
«  intelligatur?  »  —  Quod  utique  demonstrat  ex  expositione  beati  Cy- 
priani  ad  singulas  ejusdem  orationis  particulas:  «  Primo  namque 
«  orando  Deum;  sanctificetur  nbmen  tuum,  id  petimus  et  rogamus, 
«  inquit  beatus  Cyprianus,  ut  qui  in  baptismo  sanctificati  sumus,  in 
«  eo  quod  esse  caepimus,  perseveremus.  Quid  cum  dicimus,  Yeniat 
«  regnum  tuumf  Non  aliud  poscimus,  inquit  sanctus  Augustinus, 
«  nisi  ut  veniat,  etnobis,  quod  esse  venturum  non  dubitamus  omni- 
«  bus  Sanctis :  ergo,  et  hi  qui  jam  Sancti  sunt,  quid  orant,  nisi  ut 
«  in  ea  sanctitate,  quse  illis  data  est,  perseverent?  neque  enim  aliter 
«  eis  veniret  regnum  Dei,  quod  non  aliis.  sed  his,  qui  perseverant 
«  usque  in  iinem  certum  est  esse  venturum.  Fiat  voluntas  tua,  cum 
«  jam  facta  sit,  inquit  sanctus  Augustinus,  cap.  3.  in  eis  (scilicet 
«  Sanctis)  cur  ut  fiat  adhuc  petunt,  nisi  ut  perseverent  in  eo,  quod 
«  esse  coeperunt?  Panem  nosirum  quotidianum  da  nobis  hodie.  Haec 
«  verba,  inquit  sanctus  Augustinus,  cap.  4.  postquam  protulit  expo- 
«  sitionem  sancti  Cypriani,  perseverantiam  prorsus  a  Domino  Sanctos 
«  indicant  poscere,  quando  hac  intentione  dicunt,  Panem  nostrwm 
«  quotidianum  da  nobis  hodie :  ne  a  Christi  corpore  separentur,  sed 
«  in  eadem  sanctitate  permaneant,  qua  nullum  quo  inde  separari  me- 
«  reantur,  crimen  admittant.  Jam  vero,  inquit  ibidem  cap.  5.  cum 
«  dicunt  Sancti,  Xe  nos  inducas  in  tentationem,  quid  aliud,  quam  ut 
«  in  sanctitate  perseverent  precantur?  Nam  profecto  concesso  sibi  isto 
«  Dei  dono....  ne  inferantur  in  tentationem ;  nemo  Sanctorum  est,  qui 
«  non  teneat  usque  in  finem  perseverantiam  sanctitatis;  neque  enim 
«  quisquam  in  proposito  Christianitatis  perseverare  desistit,  nisi  in 
«  tentationem  penitus  inferatur:  si  ergo  concedatur  ei  quod  orat,  ut 
«  non  inferatur  in  tentationem;  in  sanctificatione  utique,  quam  Deo 
«  donante  percepit,  Deo  donante  persistit  ». 

Probatur  secundo  ex  Conciliis ;  Arausicano  Canone  10.  Adjutorium 
Dei  etiam  renatis  ac  Sanctis  semper  est  implorandum,  ut  ad  finem  bo- 
num  pervenire,  vel  in  bono  possint  opere perdurare.  Tndentino,  pariter 
Sessione  6.  cap.  13.  ait:  Similiter  de  perseverantioB  munere,  de  quo 
scriptum  est,  Qui  perseveraverit  usque  in  finem,  hic  salvus  erit:  quod 
quidem  aliunde  haberi  non  potest,  nisi  ab  eo  qui  jtotcns  est  <um  qui 
stat  staiuere,  ut  perseveranter  stet;  et  eum  qui  cadit,  restituere.  Unde 
Canone  16.  perseverantiam  appellat  Magnum  donum.  .Et  Canone  22. 
sic  decernit:  Si  quis  dixerit  justificatum  vel  sine  speciali  auxilio  Dci, 
in  accepta  justitia  pcrseverare  posse,  vel  cum  eo  noi/  posse,  ana- 
thema  sit. 

Probatur  tertio  ex  summis  Pontificibus ;  maxime  vero  Innocentio 
primo,  in  rescripto  ad  Condlium  Carthaginense;  in  quo  hsec  habet: 
Quamvis  hominem  redemeri\  a  prceteritis  peccaUs,  tamen  scicns  iterum 


DE  NECESSITATE  GRATLE  AD  MALUM  VINCENDUM.         161 

tilum  posse  peccare,  ad  reparaUonem  sibi,  sic  ut  posset  illum,  ei  post 
ista  corrigere  multa  servavit,  atque  quotidiana  prcestat  iUe  remedia, 
quibus  nisi  freti  confisique  nitamur,  nullatenus  humanos  vincen 
terimus  errores.  Necesse  est  enim,  ut  quo  auxUiante  vincimus,  eo  ite- 
rum  non  adjuvante  vincamur.  Item  ex  Coelestiui  Epistola,  cap.  6.  ubi 
-X  preefatis  verbis  Iuuoceutii  intert,  Neminem,  etiam  baptismatis  gratia 
renovatum,  idoneum  esse  ad  superandas  diaboH  insidias,  et  ad  evin- 
cendas  carnis  amcupiscentias,  nisi  per  quotidianum  adjutorium  Dei 
perseverantiam  bonce  conversationis  acceperit. 

Dices  1:  Homo  justus  vitare  potest  omne  malum,  quo  amicitiam 
Dei  perderet:  ergo  speciale  douum,  quo  perseveret  usque  in  finem, 
minime  requiritur.  Patet  antecedens:  homo  namque  justus  habet  gra- 
tiam  sanctificantem,  quae  ipsum  iu  statu,  et  ordiue  supernaturali  con- 
stituit:  ac  subinde  potentem  efficit  ad  omnes  tentationes  vincendas. 
soivenda  omnia  salutis  oftendicula.  —  Nego  antecedens:  ad  id 
namque  non  sufiicit  sola  habitualis  gratia,  sed  praeterea  requiruntur 
etiam  actoalia  auxilia,  ut  actu  perseveret  usque  in  finem;  nam.  ut 
verbis  saneti  Aug-ustini.  cap.  7.  De  Bono  Perseverantice,  utar.  Deillo 
perseverantia  loquimur  qua  perseveraturus  est  in  finem,  quo?  si  data 
atum  >st  usque  in  finem:  si  autem  mm  est  perseveratum 
usque  in  finem,  non  est  data.  Non  Uaquedicant  homines,  perseveran- 

n  cuiquam  datam  usque  in  finem ,    nisi  cum  ipse  venerit  finu 
pers  .  (•///  data  est,  expertus  fuerit  usque  in  finem. 

DlCES  2:  Fieri  potest  ut  homo  justus  statim  post  acceptam  justitiam 
moriatur:  sed  in  eo  casu  non  eget  aliquo  auxilio  actuali  a  gratia  habi- 
tuali  distincto :  ergo  praeter  illam  nihil  ad  perseverandum  desideratur.  — 
Respondeo  primo  ,  hic  non  esse  sermonem.  ut  diximus,  de  perseverantia 
illa  indeliberata,  sed  de  voluntaria,  qua  uempe  homo  paratus  est  ad 
vincendas  omnes  tentationes,  et  superanda  omnia  oftendicula  qnse  a 
salute  removerent.  Eespondeo  secundo,  lianc  prsematuram  mortem  non 
equidem  aliud  gratiae  actualis  donum,  sed  saltem  est  aliud  do- 
num  exterme  protectionis,  quo  unus  pne  alio  seligitur  et  rapitur,  ne 
malitia  mntet  iutellectum  ejus,  aut  ne  fictio  decipiat  animam  ejus: 
quod  sane  singulare  divinaa  misericordioe  beneficium  est,  si  non  inter- 
num,  saltcm  externum. 

Dices  3:  Christus  Dominus  copiose  restituit  omnia,  qua?  per  Adami 
peccatnm  luerant  dempta;  est  enim  apud  DeumcoptQsa  redemptio,  et 
ubi  abundavit  delictum,  superabundavit  gratia:  at  si  non  peccas 
Adam,  perseverantia  eoncessa  fuisset  ejus  posteris  per  solam  gratiam 
habitualem :  ergo  nunc  etiam  omnibus  justis  conceditur.  —  Distinguo 
majorem:  plus  restitutum  iuit  homini  per  Christum,  quam  per  Adam 
tuerat  amissum,  in  quantuin  homo  nunc  habet  non  solum  potentiam 
ad  perseverandnm,  quam  habebat  Adamns,  sed  etiam  donum  qno  de 
facto  perseveret,  quod  Adam  non  habebat,  ut  docet  sanctus  Angnstinns, 
lib.  D<<  Com  et  Gratia,  cap.  11.  concedo:  plns   pestitntum   esl 

hoc  sensn,  quod  singnlis  hominibns  fnerit  concessum,  ut  haberem 
omnia  necessaria  ex  parte  Dei  ad  perseverandum.  nego:  hoc  enim 
pereeverantiae  donnm,  quod  omnibns  hominibns  in  statn  innocentia 
forte  fnisset  concessnm,  nunc  pancioribns  tribuitur;  multi  enim  snnt 
ti,  panci  vero  electi. 

Fbassen   Theol.  Tom.  VIII.  u 


1T)2         DE  NECESSITATE  GRATLJ!  AD  MALUM  VINCENDUM. 

Dices  4:  Gratia  est  excellens  divinae  naturae  participatio,  quae  vin  s 
sufficientes  coniert  ad  omnes  virtutum  actus  exercendos :  ergo  cum 
gratia  habituali,  et  generali  Dei  concursu  illi  debito  potest  aliquis 
perseverare.    Confirmatur   antecedens    his   verbis    Concilii  Milevitani, 

Canone  8.  «  Si  quis  dixerit  gratiam,  per  quam  justiticamur  per  Chri- 
«  stum.  valere  ad  solani  remissionem  peccatorum,  quai  commissa  sunt, 
«  et  non  in  adjutorium,  ne  iterum  committantur,  anathema  sit  ».  — 
Respondeo  distinguendo  antecedens:  gratia  habitualis  sufficiens  est 
cum  concursu  generali,  ex  se,  et  spectata  secundum  propriam  virtu- 
tem,  concedo:  sufficiens  est  ex  parte  subjecti,  et  hominis  lapsi,  nego. 
Licet  enim  gratia  habitualis  efficacitatem  sufficientem  habeat,  ut  quod- 
libet  peccatum  et  ejus  occasiones  expellat;  tamen  ad  id  in  homine 
lapso  non  est  sufficiens,  nisi  speciali  auxilio  fulciatur  ac  roboretur  : 
etenim  etsi  gratia  sanet  animam  eluendo  culpam,  non  tamen  ejus  sa- 
nitatem  ex  integro  restituit  auferendo  infirmitatem,  quae  ex  parte  con- 
eupiscentise  suboritur.  Ad  Concilium  autem  dico,  gratiam  qua  justiri- 
camur,  valere  in  adjutorium,  ne  peccata  committantur,  ubi  graves  non 
urgent  tentationes  et  occasiones  peccati.  concedo :  ubi  vero  ta]es  sunt 
ad  peccandum  illecebrae,  praeter  gratiam  habitualem,  necessaria  sunt 
auxilia  specialia,  quibus  anim-us  in  aversione  mali,  et  boni  prosecu- 
tione  roboretur. 

Dices  5:  Gratia  babitualis  confert  jus  ad  gloriam,  qua?  in  gratia 
velut  fructus  in  semine  virtualiter  continetur,  juxta  illud  Joannis: 
Semen  Dei  est  in  illo:  ergo  continuatio  gratiae  cum  gloria  ex  debito. 
et  non  ex  speciali  gratia  contingit;  subindeque  perseverantia  faciens 
conjunctionem  gratiae  cum  gloria,  non  est  speciale  donum  a  gratia 
habituali  distinetum.  — Nego  consequentiam  :  licet  enim  homo  justus 
habeat  jus  ad  gloriam,  quamdiu  gratia  habituali  illustratur:  non  ta- 
men  habet  jus  ut  usque  ad  mortem  in  gratia  perseveret ;  quippe  cum 
ratione  liberi  arbitrii  ad  bonum  et  malum  quamdiu  vivit  defiectere 
possit :  unde  quando  quis  a  Deo  ita  liberaliter  protegitur,  ut  nnn 
amittat  gratiam  instante  morte,  maximum  est  et  specialissimum  be- 
neficium  ac  praecipuus  effectus  prsedestinationis :  sicut  e  contra  quod 
aliquis  permittatur  mori  in  peccato,  seu  peccatum  illius  cum  morte 
conjungi,  est  ultimus  effectus  reprobationis,  ut  docet  sanctus  August.. 
lib.  De  tiono  perseverantice,  cap.  9.  «  Ex  duobus  piis,  inquit,  cur  huic 
«  donetur  perseverantia  usque  in  finem ;  illi  autem  non  donetur,  in- 
lutabiliora  sunt  judicia  Dei.  Illud  tamen  fidelibus  debet  esse  cer- 
<  tissimum,  hunc  esse  ex  praedestinatis,  illum  non  esse:  nam  si  fuis- 
«  sent  ex  nobis,  ait  unus  praedestinatorum,  qui  de  pectore  Domini 
«  biberat  secretum.  mansissent  utique  nobiscum  ». 

Dices  denique:  Deus  sua  gratia  justificatos  non  deserit,  nisi  ab 
eis  prius  deseratur,  ut  docet  Concilium  Tridentinum,  Sessione  6.  cap.  '2. 
his  verbis:  Deus  sua  gratia  semel  justiflcatos  non  deserit,  nisi  <>h 
eis  prius  deseratur;  quae  verba  desumpta  sunt  ex  S.  Augustino, 
lib.  De  Natura  et  Gratia,  cap.  26.  Atqui  si  non  daretur  omnibus 
gratia  necessaria  ad  perseverandum  ustjue  in  finem  vitae,  Deus  dese- 
reret  aliquos  jusiirieatos  priusquam  ab  eis  desereretur:  ergo  gratia 
perseverandi  necessario  debet  esse  connexa  eum  gratia  habituali.  — 
Nego   minorem:    Deus   eniin    nemhii   denegal    gratiam    ad    perseve- 


DE  NECESSITATE  GRATI.E  AD  MALLM  VINCENDUM.  163 

randnm,  nisi  illi  qui  prins  ipsnm  desernerit  sive  desertione  propria, 
sive  impropria.  Duplex  enim  distingni  potest  desertio  Dei,  nempe 
propria,  qua  Deus  deserit  animam  quani  per  gratiam  sanotiticantem 
inhabitabat,  velut  sanctnarinm  et  templum  suum,  juxta  illud  Christi 
oracnlnm,  Joannis  14.  Si  quis  diligit  me,  diligetur  a  Pai  ad  >  um 

insionem  apud  eum  faciemus;  quod  utique  templum  di- 
citnr  deserere  dum  ratione  mortalis  peceati  illam  sanctificantem  gra- 
tiam  ab  anima  removet :  altera  autem  dicitur  impropria,  qua  Dens 
equidem  non  solvit  amicitiam  quam  habet  cum  anima  justa,  nec  san- 
ctificantem  gratiam  ab  ea  tollit,  sed  ob  justas  licet  occultas  rationes 
providentiae,  ipsi  animse  qnam  inhabitat  non  confert  gratias  qua- 
sdam  actnales,  qnae  videntnr  esse  necessarise  ad  actus  virrutum  eli- 
ciendos.  Haec  antem  auxilii  denegatio  dicitur  desertio,  sicut  amicns 
amicum  deserere  dicitnr,  dum  illi  denegat  subsidia.  quibns  indiget. 
Hnjnsmodi  antem  desertio  est  improprie  dicta.  quia  Deus  animam  sua 
patientia,  amicitia,  et  gratia  sanctificante  non  destituit.  quamdiu  in 
mortale  peccatum  non  labitur. 

tnr  praefata  Concilii  verba  exponi  de  hac  duplici  deser- 
tione:  nam  verum  est  Deum  non  removere  ab  anima  gratiam  sancti- 

ltem,  quamdiu  homo  justus  perseverat,  nec  per  mortaie  peccatum 
Deum  deserit.  SimiJiter  Deus  numquain  denegat  auxilia  specialia 
homiui.  qnibns  perseverare  possit  nsqne  in  finem,  nisi  antea  homo 
Deum  desernisse  videatnr,  vel  ipsum  non  orando,  vel  de  se  praesu- 
mendo:  ordo  namque  Divinse  providemiae  est.  nt  homo  consequatur 
perseverantiam  per  orationem,  et  assidnam  bonorum  operum  produ- 
ctionem.   Unde  qui  non  perseverat  usque  in  finem  in  bono,  ideo  non 

•vrrat.  qnia  deficit  ab  oratione  et  humilitate,  ratione  cujus  defe- 
etionis  homo  prius  Deum  deserit  superbiendo,  et  ab  oratioue  cessando. 
quam  Dens  homiuem  deserat  non  largiendo  anxilia  specialia,  qnibns 
bonum  prosequatur.  et  aversetur  malum. 

Conclusio  secunda.  —  Donum  perseveraxti^  duo   cok- 

\T  ET  IMPORTAT:  NEMPE  VEL  COLLATIOXEM  IXTERXI  AI.XILII 
ACTIALIS  KFFICACTS  IX  JU8TIS,  QUl  DIU  PERSEVERAXT  :  VEL  EXTER- 
XAAi    DEI    PROTECTIONBM,    BT    8INGULAREM    MISERICORDIAM    IX    IIS    QUl 

»  moriuntur.   H»c  Conclusio  duas  involvit  partes,  quarum 

Prima  definitur  a  Concilio  Tridentino,  Sessione  6.  Canone  27.  ubi 

ait:  dixerit  justificatum  vel  sine  auxiUo  gpeciali Deiin  accepta 

n-r  posse,  vel  cum  eo  non  posse,  anathema  s<t.  Qnibns 

verbis  Concilinm  non  solum  denotat  gratiam  aliquam  praeter  sanctifi- 

cantem  et  habitualem  esse  necessariam  ad  perseverandum,  sed  etiam 

signitieat  esse  aliquod  actuale  auxilium,  qno  homo  in  accepta  justitia 

jveret. 

Eamdem  veritatem  diserte  tradit  sanctus  Augustinus  lib.    De  Cor- 

tozcap.  12.  i  Si,  inquit,  in  tanta  infirmitate  vit;e  hnjns, 

«  in  qua  tamen  infirmitate  propter  clectionem  retinendam  perrici  vir- 

«  tutem  oportcbat.   ipsis  relinqneretnr  voluntas  sua.  ut  in  adjutorium 

«  Dei,  sine  quo  perseverare  non  possent,  manerent  si  vellent.  nec  in 

-  Dens  operaretnr  ut  vellent,  inter  tot  et  tantas  tentationes  in  in- 

<•  firmitate  sna  volnntas  snccnmberet,  et  ideo  perseverare  non  ; 


104         DE  NECESSITATE  GRATI.E  AD  MALUM  VINCENDUM. 

«  quia  deficientes  inlirmitate  nec  vellent,  aut  non  ita  vellent  infirmitate 
«  voluntatis,  ut  possent  ».  —  Dixerat  autem  antea,  hoc  esse  diserimen 
inter  gratiam  datam  Adamo  ad  perseverandum,  et  nobis  concessam  , 
quod  primo  Hgmini,  inquit,  qui  a  Deo  bonum,  quo  factus  fuerat  recius, 
acceperat  posse  non  mori,  posse  ipsum  bonum.  non  deserere :  datum  est 
adjutorium  perseverantice,  non  quo  fieret  ut  perseveraret,  sed  sine  quo 
per  liberum  arbitrium  perseverare  nonposset.  Xunc  vero  sanctis  in  re- 
ynum  Dei  et  gratiam  Dei  prcedestinatis,  non  tantum  tale  adjutorium 
persererantice  dcdur,  sed  tale,  ut  eis  ipsa  perseverantia  donetur,  non 
solum  ut  sine  isto  dono  perseverantes  esse  non  possint,  verum  etiam 
ut  per  hoc  donum  nonnisi  perseverantes  sint.  Quibus  aperte  significat 
non  solum  auxilium  speciale  a  gratia  habituali  distinctum  necessa- 
rium  esse  ad  perseverandum  in  iis,  qui  adversus  tentationes,  et  pec- 
cati  illecebras,  ad  mortem  usque  pugnant,  verum  etiam  illud  auxilium 
esse  efficax  et  eftectum  sortiri. 

Secunda  pars  etiam  constat ;  nempe  quod  adulti  qui  post  acceptam 
gratiam  cito  moriuntur  habeant  perseverantise  donum,  per  modum  pro- 
tectionis  a  gratia  habituali,  et  auxiliis  ei  adjunctis  distinctum.  Nam 
perseverantia  proprie  dicta  est  donum  proveniens  ex  speciali  Dei  mi- 
sericordia  et  providentia:  sed  illi  qui  post  gratiam  acceptam  cito  mo- 
riuntur  habent  perseverantise  donum  proprie  dictum ,  si  non  internum, 
saltem  externum  protectionis  Dei  eos  ex  misericordia  in  eo  statu  ex 
hac  vita  mortali  eripientis :  ergo  in  eis  etiam  perseverantia  est  donum 
a  gratia  habituali  distinctum.  Major  constat  ex  prima  Conclusione. 
Minorem  vero  expresse  tradit  S.  Augustinus  cap.  1.  De  bono  perse- 
verantice:  Hanc  vero,  inquit,  de  qua  rmnc  agi^nus,  perseverantiam, 
qua  in  Christo  perseveratur  usque  in  finem,  nullo  modo  habuisse  di- 
cendus  est,  qui  non  perseveraverit  usque  infinem:  potiusque  hanc  ha- 
buit  unius  anni  fidelis,  et  quantum  infra  cogitari  potest,  si  donec 
moreretur  fideliter  rixit,  quam  '  multorum  annorum,  si  exiguum  tem- 
poris  ante  mortem  a  fidei  stabilitate  defecit.  Quibus  significat  illam 
perseverantiam,  de  qua  contra  Semipelagianos  disputat,  negantes  esse 
speciale  Dei  donum,  illam,  inquam,  consistere  in  hoc,  quod  fideliter 
aliquis  moriatur,  etiamsi  sit  unius  anni  fidelis,  aut  unius  mensis,  diei 
vel  horse,  vel  quadrantis,  modo  scilicet  in  statu  gratiae  sanctiricantis 
mortem  obierit.  Unde  cap.  17.  ejusdem  libri  scribit:  Videte  a  veritaU 
quam  sit  cdienum,  negare  donum  Dei  esse  perseverantiam  usque  in  finem 
hujus  ritce,  cum  vitce  huic,  quando  voluerit,  ipse  det  finem,  quem  si 
dcd  ante  imminenton  lapsum,  facit  hominem  perseverare  usque  in  fi- 
nem:  sed  mirabilior,  et  fidelibus  evidentior  largitas  bonitatis  Dci  est} 
quod  etiam  parvulis,  quibus  obedientia  non  est  illius  oetatis,  ut  dctur, 
datur  hcec  gratia.  Qnibus  aperte  docet  etiam  parvulis  usum  rationis 
ante  decedentibus  concedi  donum  perseverantire  finalis;  non  quidem 
internum  et  actuale  efficax,  cujus  illi  sunt  incapaces,  sed  externum, 
et  ex  singulari  protectione  et  providentia  Dei  disponentis  eorum  mor- 
tem  pro  tempore  quo  sunt  in  gratia;  et  non  sinentis  eos  diutius  vivere, 
ne  gravioribus  tentationibus  et  peccatorum  illecebris  ac  liberi  arbitrii 
vertibilitati  expositi,  gratiam  ante  mortem  deperdant:  juxta  illud  Sapien- 
ti;r  LRaptus  <js/,  >w  malitia  mutaret  intellectwm  ejus,  aut  ne  ficfio  deciperei 
animam  ejus.  Quare  licet  illud  perseverantiae  donum  non  sit  internum 


DE  NECESSITATE  GRATI.K  AD  MALUM  VIXCENDUM.         165 

aliquid    a   gratia  sanctificante  distinetnm,  saltem  est  donnm  externa? 
protectionis  et  singularis  misericordia?  Dei. 

Dices  :  In  eo  casu,  quo  quis  post  aceeptam  gratiam  statim  moritor, 
tempus  non  habet  deliberandi,  et  actns  voluntarios  eliciendi;  sed  so- 
lum  requiritur,  quod  conservetur  gratia,  et  ea  perseverante   mors  adve- 
niat:  at  mortis  eventus  naturalis  est.  nec  ceuseri  potest  donnm  Dei : 
imo   potius   pcena  peecati;    siquidem   per  peccatum  mors  intravit  in 
mundum,  ait  Apostolns  ad  Romanos  5.  gratise  autem  conservatio  est 
beneticium  generale  ordinis  supernaturalis  :  ergo  utriusque  conjuuctio 
non  debet  reputari  gTatia  singularis.  —  Respondeo.  quod  etsi  gratiaj 
infusio,  secundum  se  spectata,  sit  beneneium  commune.  aut  generale; 
tamen  illius  infusio  et  conservatio,  eo  fine  ut  cum  morte  coujungatur] 
speeiale  Dei  beneficium  est;  quia  huic  conjunctioni  annexa  est  gratia 
mtallibiliter.  et  ex  illius  effieaci  intentione  procedit.    Similiter   etiam 
si  mors  eonsiderata  quatenus  onmibus  hominibus  communis   est   non 
sit  donum  Dei.  sed  p(pna  peccati,  prout  tamen  est  eonditio  qusdam 
requisita  ad  habendum  statum    immobilem   in  gratia,    et  ad    gloriam 
anemam  obtinendam.  ex  speciali  Dei  gratia  conceditur.  et  est  speeiale 
ejus  beneficium.  sicut   est  ista    beatitudo.    ad    quam    perdueit.    Quod 
iitique  egregie  explieat  sanctus  Augustinus  lib.  13.  De  Ciritate  Dei ; 
Tantum,  inquit,  Deus  gratiam  fidei  prcestitit,  ut  mors,  quam  constat 
ntce  esse  contraiiam  fieret  instrumentum,  per  quod  transitur  ad  vitam. 

Conclusio  tertia.  — Donum  persevekaxti.e  ita  gratuitum 

II    NULLUS  1LI.LD  DB  CONDIGNO    POSSIT    PROMEBERI,  SEL)  TANTUM 
BX    CONGRUO. 

Prima   pars    conclusionis    patet    ex   dietis.    quibus   perseverantiae 

lonum  specialem  Dei  gratiam  esse,  ac  gratis,  et  non  ex  meritis  con- 

sedi  sufficienter  probatur:  illudque  toto  libro  De  Bono  perseverantice 

>robat  S.  Augustinus,  neenon  et   libro  De  Correptione  et  Gratia,  ubi 

lhus  eximn  doni  uni  pra  aiio  collationem,  aut  fatetur  se  causam  i-no- 

are.  aut  illam  in  solam  Dei  misericordiam  et  bonitatem  refundit.  Sic 

nim  ait  cap.  8.  Si  hic  etiam  a  me  quceratur,  cur  eis  Deus  perseveran- 

tam  non  dederit,  quibus  etiam,   qua  christiane   viverent,   dilectionem 

'e</,t,  me  ignorare  respondeo.  Et  intra:   Mirandum  est  quidem    mul- 

umque  mirandum,  quod  filiis  suis  Deus  quibusdam,  quos  regeneravit 

n  Ckristo,  quibus  fidem,  spem,  <iilectionem  <l<<t,t.  non  datp  m- 

am:  cum  fUiis  alienis  tanta  dimittat,  aique  impertita  gratia 

ua  faciat  fili  Et  postea  Pelagianos  alloquens  ait:  «  respondeant 

qui    nos    irrident.    quando    in    rebus    talibus    cxelamamus:    quam 

inscrutabdia   sunt  judicia    ejus,  et  mvestigabiles    ri<v  ejus/  neque 

enim  hoc  non  donat  Deus,  quibus  v  -hierit.  aut  vero  Scriptura  illa 

mentitur.  quae  de  morte  velut  immatura  hominis  justi  ait :   Raptus 

'•v/  /;"  rnutan  t  intelle  tum  ejus,  aut  m  /i  ■// ,  deciperet  animam 

itlins.  Cur  igitnr  hoc  tam  magnum    beneficium  aliis  dat,  aliis  non 

dat iDeus,  apud  quem  non  est  iniquitas,   nec  acceptio   personarum, 

ln  eujus  potestatj  est  quamdiu  quisque  in  hac  vita  maneat,  quse 

tentatio  dicta  est  super  terramf  Sicut  ergo  coguntur    tateri    donum 

Dei  esse,  ur  finiat  homo  vitam    istam  antequam   ex   bono  mutetur 

in  malnm:  cur  autem    aliis    donetur,  aliis  non  donetur,   ignorant* 


166         DE  NECESSITATE  GRATLE  AD  MALUM  VINCENDUM. 

<<•  ita  donum  Dei  esse  in  bono  perseverantiam,  secundum  Scripturas", 
«  de  quibus  testimonia  multa  jam  posui,  fateantur  nobiseum ;  et  eur 
«  aliis  detur,  aliis  non  detur,  sine  murmure  adversus  Deuin  dignentur 
«  ignorare  nobiscum  ». 

Dices:  Concilium  Tridentinum,  Canone  22.  supra  citato  anathe- 
matc  ierit  eum,  qui  dixerit  justificatum  cum  auxilio  speciali  Dei  in 
accepta  justitia  perseverare  non  posse :  at  hoc  esset  falsurn ,  si  justi- 
ficatus  non  posset  gratiam  perseverantise  promereri;  siquidem  illaextra 
illius  captum  et  vires  esset :  ergo  potest  illam  promereri.  —  Distinguo 
minoreni :  si  non  posset  illam  promereri,  vel  de  condigno,  vel  de  eon- 
gruo  concedo:  merito  de  condigno  solum,  nogo.  Fateor  igitur  justi- 
ricatum  posse,  cum  subministratis  sibi  divinitus  auxiliis,  ita  fidelem 
sese  erga  Deum  famulum  ac  ministrum  exhibere,  ut  in  dies  nova  su- 
scipiat  auxilia,  quibus  procedat  de  virtute  in  virtutem,  donec  videatur 
Deus  Deorum  in  Sion  ;  non  tamen  ita  potest  agere  suis  meritis.  ut 
Deus  ex  justitia,  vel  ex  fidelitate  teneatur  ad  perseverandum  ipsi  gra- 
tiam  subininistrare. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  possimus  merito  de  congruo 
illam  perseverantiae  gratiam  promereri ;  hanc  enim  veritatem  aperte 
tradit  Concilium  Tridentinum  Sess.  6.  cap.  13.  ubi  haec  habet:  De  per- 
severantuz  munere,  de  quo  scriptum  est:  Qui  perseveraverit  usque  in 
finem  hic  salvuserit;  quod  quidem  aliunde  haberi  non  potest,  nisi  ab 
eo,  qui potens  est,  eum  qui  stat  statuere,  ut  perseveranter  stet,  ei  eum, 
qui  cadit  restituere.  Post  pauca :  Tametsi  in  Dei  auxilio  firmissimam 
spem  coUocare,  et  reponere  omnes  debent,  Deus  enim,  nisi  ipsi  illius 
gratioz  defuerint,  sicut  ceepit  opus  bonum,  ita  perficiet  operans  vetle 
et  perficere ;  verumtamen  qui  se  existimat  stare,  videat  ne  cadat.  ei 
rum  timore  salutem  suam  operetur  in  laboribus,  iu  mgiliis,  in  eleemo* 
sijnis,  in  orationibus  et  oblationibus,  in  jejuniis  et  castitate. 

Hanc  ipsam  veritatem  etiam  commendat  S.  Augustinus  libro  De 
Bono  perseverantioz,  cap.  6.  ubi  affirmat  illam  posse  emereri:  Hoc 
ergo  Dei  donum,  inquit,  emereri  potest,  sed  cum  datum  fuerit,  amitti 
contumaciter  non  potest.  Et  cap.  7.  etiam  significat  Deum  perseveran- 
tiae  benericiuin  concedere  orantibus.  Poterat,  inquit.  nobis  etiam  non 
orantibus  dari,  sed  oratione  nostra  nos  voluit  admoneri,  a  quo  acci- 
piamus  hozc  beneficia.  Et  cap.  16.  Cum  constet  Deum  alia  etiam  noft 
orantibus,  sicut  initium  fidei,  alia  nonnisi  orantibus prasparasse,  sicui 
usque  in  finem  perseverautiam ,  profecto  qui  ex  se  ipso  hanc  se  habere 
putat,  non  orat,  ut  habeat.  Et  cap.  20.  Quando  oratur  a  Sanctis,  nihil 
pene  aliud,  quam  perseverantia  posci  intelligitur.  Igitur  tam  assiduo 
bonorum  operum  exercitio,  quam  jugi  ac  frequenti  orationi  Deus  im- 
inensum  illud  perseverantiae  finalis  beneficium  largiri  solet:  oportet 
ergo  ut  unusquisque  nostrum  fidelis  sit  usque  ad  mortem,  et  ut  re- 
promissam  nobis  coronain  vitae  Deus  retribuat,  teneamus  quod  ha- 
bemus,  ut  nemo  accipiat  coronam  nostrain. 

Denique  S.  Bernardum  monentem  audiamus:  Tene  quod  tenes,  ho- 
sliceque  caudam  junge  capiti,  et  tunicam  Dei  gratia  jam  polymitami 
cura  facere,  et  talarem,  quoniam  c&pisse  nihil  proderit,  si,  quod  absiq 
perseverare  non  contigerit:  sola  enim  perseverantia  informat  meritumi 
rzmunerat   currentem,    coronat  pugnantem,  et  ad  portum  ducit  naviA 


•  -J 


DE  ESSENTIA  GRATL-E  HABITUALIS.  16 

gantem;  sola  aternitatis  quamdam  speciem  prasefert;  sola  est  cui 
dditur,  vel  quce  aternitati  hominem  reddit. 

Petes:  An,  et  qualiter  doiium  perseverantiae  fiualis  a  contirmatione 
in  gratia  distinguatur?  —  Respondeo  probabilius  videri.  utrumque 
donum  non  essentialiter  discrepare:  Tum  quia  donum  conrirmationis 
in  gratia,  sicnt  et  donnm  perseverantiae  tinalis.  hominem.  cui  conee- 
ditur.  ad  seternitatis  portum  deducit:  tum  quia  pro  uno  eodemque 
indiscriminatim,  hoc  utrumque  donum  Scriptura  sacra  usurpat.  Si  • 
Psalmo  36.  Oonfirmat autem  justos  Dominus.  2.  ad  Thessalonicenses,  S. 
Fidelis  autem  Dominus  est,  qui  confirmet  et  custodiat  a  malo.  Hinc 
S.  Augustinus  lib.  De  Correptione  et  Gratia,  cap.  11.  et  12.  utrumque 
donum  pro.uno  eodemqnv  nsnrpat,  dum  ait  Apostolos  habuisse  donnm 
rantiae,  qnos  tamen  certum  est  connrmatos  fuisse  in  gratia.  — 
Differunt    tamen    aceidentario,    in    hoc   maxime,   quod  perseverantire 

nm  commnne  sit  omnibns  praedestinatis ;  aliud  vero  sit  speciaJis- 
simum  sulis  personis  eximiis,  puta  beatae  Yirgini,  Apostolis,  et  aliis 
paucis  concessum.  r  donum    confirmationis  addit  supra  perse- 

verantiam  quamdam  singularem  excellentiam.  et  copiam  auxiliorum: 
nam  etsi  sint  graviores  <jt  difficiliores  tentationes,  tacilior   et   suavior 

\ "ictoria  in  contirmatis.  quam  in  perseverantibus.  Addunt  aliqui. 
quod  habens  donum  perseverantia?  potest  tentari,  ut  de  facto  tenta- 
bitur  ad  peccandum  mortaliter,  etiamsi  tentationi  nusquam  succumbat: 
conrirmatus  vero  in  gratia  talibus  tentationibus  stimulari  ac  infestari 
non  possit :  hoc  enim  videtur  luisse  Deiparae  Virginis  privilegium,  ut 
ad  peccandum  mortaliter.  imo  etiam  venialiter,  tentata  non  fuerit 
nec  incitata. 

DISPUTATIO   SECUNDA. 

DK  ESSENTIA,  CAUSIS,  ET  VARIIS  GRATLE  DIVISIONIBUS 

Explicata  Gratiae  necessitate  ad  verum  cognoscendum,  bonum 
faciendum,  et  malum  lugiendum,  jam  investiganda  est  ejus  essentiae 
dignitas,  causae  detegendae,  et  variae  Ulius  divisiones  ac  species  de- 
claranda?,  quod  utique  pro  modulo  nostro  praestabimus  tribus  in 
quentibus  Articulis:  quorum  primus,  Gratiae  essentiam:  secundus, 
illius  causas:  tertius   vero   ejusdem  varias  ac  mnltiplic  -    re- 

serabit  et  explicabit. 

ARTICULUS  PEIMUS. 

DE  ESSENTIA  GKATLE. 

Hic  non  est  tuturus  sermo  de  essentia  gratiae  aetualis.  quia  in 
tertio  Articulo,  explicando  varia-  ipsius  gratiae  actualis  divisiones,  ex- 
abimus;  sed  solum  praesens  dissertatio  agit  cle  gratia  habituali, 
quae  nobilissima  est  gratiae  species.  Est  enim,  inquit  S.  Greg 
x  bonorum  operum.  Quippe,  ait  S.  Chrysostomus,  rubigim 
rum  tollit,  animum  splendentem  atque  ignitum  reddit,  Solisque 
is  pulchrio  x  deformi  formosum,  infirmo 

Ipsa  enim,  teste  Augustino  ioris  hominis  pulchritudo  est,  et  hu- 


168  DE  ESSENTIA  GRATI/E  HABITUALIS. 

mauce  mentis  candor.  Siquidem,  ait  Nazianzenus,  irradiat  animam, 
ac  Dfo  similem  reddit.  Etenim,  inquit  S.  Petrus .  maxima,  etpretiosa 
nobis  Deus  promissa  donavit,  ut  per  hozc  efficiamur  dirinoz  consortes 
naturce :  et  ut  commendabat  Christus  Dominus,  evadimus  perfecti, 
sicut  Pater  noster  cozlestis  perfectus  est;  et  per  eam  consequimur  po- 
testatem  filios  Dei  fieri,  ait  S.  Joannes;  etenim.  addit  S.  Paulus,  Spi- 
ritus  testimonium  reddit  spiritui  nostro,  quod  simus  filii  Dei.  Illa  est 
(|ua  caetera  in  nobis  divina  charismata  fulgent,  fides  radiat,  spes  rir- 
matur,  charitas  ignescit,  et  tota  illustris  virtutum  corona  bonorum 
operum  fructibus  eoronatur.  Illa  tandem  est,  qua  ducente  et  lucente 
securi  ambulamus,  qua  protegente  vincimus,  qua  conservante  coro- 
namur.  —  Hujus  itaque  praestantissimi  ac  vero  divini  muneris,  ut 
essentiam,  quantum  humanitus  datur,  deprehendamus,  tria  hoc  in 
Articulo  determinanda  sunt:  Primum,  an  gratia  sit  quid  increatuin. 
vel  creatum,  habitus  jugiter  perseverans,  an  actus  leviter,  et  cito  tran- 
siens.  Secundum,  an  eadem  sit  cum  charitate,  vel  quid  ab  ea  forma- 
liter  aut  realiter  distinctum.  Tertium,  an  et  quomodo  augeri  possit 
et  minui.  conservari  et  corrumpi. 

QU/ESTIO  PRIMA. 

AN  GKATIA  SIT  QUID  IXCREATUM  VEL  CREATUM,  INTRIN- 
SECUM  VEL  EXTRINSECUM,  SUBSTANTIA  VEL  ACCI- 
DENS. 

Notandum  1.  Circa  prasentis  Qua?stionis  resolutionem  tres  fuisse 
erroneas  sententias  :  quarum  prima  tribuitur  Magistro  Sententiarum 
in  1.  dist.  17.  per  totam,  maxime  vero  cap.  penultimo,  ubi  asserere 
videtur  charitatem  (quam  infra  probabimus  eamdem  esse  realiter  cum 
gratia  sanctificante)  non  esse  habitum  creatum,  sed  ipsammet  S.  Spi- 
ritus  personam  nobis  substantialiter  communicatam,  quae  nullo  medio 
habitu  creato  sit  immediatum  principium  dilectionis,  qua  Deum  et 
proximurn  diligimus;  idque  propter  excellentiam  charitatis,  quse  in 
recto  de  Deo  praedicatur,  juxta  illud  1.  Joan.  25.  Deus  charitas  est. 
Idem  enim  de  eaeteris  virtutibus  nonlegimus;  quippe  nusquam  Scri- 
ptura  dixit :  Deus  est  fides,  Deus  est  spes  ;  subindeque  licet  hre  vir- 
tutes  sint  habitus  nobis  infusi  a  Deo  distincti,  atque  adeo  immediata 
principia  actuum  supernaturalium,  charitas  tamen  non  videtur  habitus 
infusus  a  Deo  distinctus,  sed  Deus  ipse  inhabitans  animam  justi,  qui 
per  seipsum  immediate  est  principium  actus  charitatis  in  nobis.  Se- 
cundus  error  fuit  Calvini  lib.  3.  InstituUonum,  cap.  11.  ubi  negat  in 
homine  omnem  interiorem  justitiam ,  fateturque  hominem  equidem 
dici  justum,  sed  per  extrinsecam  dumtaxat  imputationem  justitia4 
Christi,  aut  Dei.  Qaem  utique  errorem  tuetur  illo  Pauli  2.  Corinth. 
5.  cap.  Qui  non  noverat  peccatum,  pro  nobis  peecatum  fedt,  ut  nos 
efficeremur  justitia  Deiin  ipso.Vides,  inquit,  Calvinus,  non  in  nobis, 
sed  in  Christo  esse  justitiam  nostram;  nobis  tantum  eo  jure  compe- 
.  quia  Chrisii  sumus  participes?  Tertia  denique  sententia  erronea 
fuit  Osiandri  in  sua  Harmonia  Evangelica,  ubi  asserit  gratiam  san- 
ctificantem  esse  potius  substantiam,  quam  qualitatem;  quia,  inquit, 
gratia  nihil  aliud  est,  quam  justitia  et  sanctitas  ipsius  Dei,  constituens 


DE  ESSENTIA  GRATI^  HABITUALIS.  169 

honiinem  justum  et  sanctum ;  sicut  lux  solaris  nihil  est  aliud,  prseter 
prsesentiam  ipsius  Solis  super  totum  hemispluerium.  Quam  utique  tri- 
plicem  erroneam  assertionein  tribus  in  sequentibus  Conclusionibus  su- 
scipimus  explodendam. 

Notandum  2.  Qmnes  Catholicos  convenire,  quod  homo  justifieatus 
dupiicem  habeat  gratiam:  creatam  unam,  per  quam  justificatur  forma- 
liter:  increatam  alteram,  per  quam  efficienter  justus  efficitur:  quam 
utique  veritatem  luculenter  explicuit  S.  Paulus  Roman.  5.  dicens: 
Charitas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanetum, 
qui  dcifus  est  nobis.  His  namque  verbis  significat,  justis  concedi  non 
solum  charitatem,  qure  quid  creatum  est,  sed  etiam  Spiritum  sanctum. 
qui  in  justis  velut  in  sanctuario  habitat :  quamquam  enim  tres  simul 
adorandae  Trinitatis  persona?  justum  sua  divina  prsesentia  illustrent 
ac  consecrent,  juxta  illud  Christi  Domini  Joan.  4.  Si  quis  diligitme... 

eum  veniemus,  et  mansionem  apud  eum  faciemus:  attamen  spe- 
ciali  ratione  Spiritus  sanctus  dicitur  gratia ;  «  quia,  inquit  Alensis 
«  noster  qu.  61.  m.  2.  art.  2,  dicitur  gratia  secundum  quod  dicitur 
«  donum.  et  dicitur  donum  secundum  quod  dicitur  amor;  ipse  enim 
dritus  sanctus  secundum  suam  proprietatem  amor  est,  et  ut  amor 
«  procedit  a  Patre,  et  Filio:  et  ideo  quia  donum  est,  ideo  amor  est, 
<■  quia  nihil  est  donum,  nisi  ratione  amoris;  nam  si  aliquid  ex  timore, 
«  non  est  donum  proprie,  imo  redemptio ;  similiter  si  detur  ex  cupi- 
«  ditate,  non  estdonum,  sedqusestus:  sed  donum  proprie  est  ex  amore 
«  et  liberalitate,  et  sine  coactione  :  ut  in  omni  dono  primo  donatur 
<  amor;  et  sic  Spiritus  sanctus  dicitur  gratia  quia  donum,  et  donum 
«  quia  amor  ».  Quibns  constat  Spiritum  sanctum  peculiari  ratione  ani- 
mam  justi  inhabitare,  ac  consecrare.  Sed  difficultas  est  num  id  prsestet 
sua  divina  pra?sentia  immediate;  an  vero  mediante  aliquo  dono  creato. 

Notandum    3.    Ex    eodem    Alensi   ib.    art.    3.    gratiam    eomparari 

se  ad  animam  dupliciter,  scilicet  vel  ad  primum  illius  esse  natu- 
rale,  vel  ad  illius  esse  secundum  et  supernaturale.  Priori  modo  spe- 
ctata  g-ratia,  procul  dubio  est  accidens,  quippe  anim?e  advenit  post 
illius  esse  omnimode  perfectum  et  completum.  Sed  difncultas  est  an 
considerata  per  ordinem  ad  animam  in  ordine  supernaturali  subsi- 
stentem,  dici  possit  modus  aliquis  substantialis,  an  vero  purum  acci- 
dens.  Qaae  difficultas  Conclusione  sequenti  solvetur. 

Conelusio  prima.  —  G-ratia  habitualis  non  bst  quid  ix- 
\iim.  8BD  CREATUM.   H«c  est  communis  inter  Catholicos;  et 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra,  illis  videlicet  omnibus  locis, 
quibus  significat  nos  justificari  formaliter  per  donum  a  Deo  nobis  con- 

mm.  Sic  S.  Paulus  Rom.  5.   Charitas  Dei  diffusa  est   in   cordibus 

nostns  per  Spiritum  sanctum,  qui  datus  est  nobis.  Quae  verba  sic  ex- 

pendit  S.  Angnstinus  lib.  De  Spiritu  et  littera,  eap.  <V2.  Charitas  Dei 

dicta  est  diffundi  in  cordibus  nostris:  non  qua  nos  ipse  diligit,  sed  qua 

facit   dilectores   suos:    sicut   justitia  Dfi,  qua  justi  ejus  munere 

imur.  His  concordant  illa  verba  S.  Petri  2.  cap.  1.  Ma.rima  et 
pretiosa  nobis  promissa  donavil,  ut  per  hcvc  ejficiamini  divinoi  con- 
sortes  naturai.  His  enim  Apostolorum  Princeps  declarat,  nos  divinam 
Bimilitudinem  induere,  dnm  per  maxima  ac    pretiosa  gratis  mnnera 


170  DE  ESSENTIA  GRATI^  HABITUALIS. 

nobis  a  Deo  concessa,  evadimns  diviuae  eonsortes  naturae  ;  subindeque 
censet  nos  justificari  per  aliquid  a  Deo  distinctum :  donum  enim  a 
datore  solito  distinguitur ;  quamquam  non  inficiet  Verbum  divinum, 
et  Spiritum  sanetum  seipsos  dedisse  ;  duin  ille  a  Patre,  hic  a  Patre 
una  cum  Filio  nobis  datus  est.  Eamdem  veritatem  illustrant  ae  con- 
firmant  omnes  alii  textus  saeri,  quibus  infra  suadebimus  gratiam  ha- 
bitualem  in  nobis  jugiter  permanere. 

Conclusionem  probat  Doctor  in  1.  dist.  17.  qusest.  3.  oeto  ratio- 
nibus,  quas  omnes  ad  tria  capita  revoco.  Prima  ratio  deducitur  ex 
justifieatione  peceatoris,  qui  ante  peenitentiam  injustus  dicitur ;  post 
peenitentiam  vero  justus  appellatur,  ex  quo  sic  argumentatur  Doctor 
num.  18.  Injustitia,  cum  sit  formaliter  privatio,-  non  potest  ab  aliquo 
auferri,  nisi  per  habitum  oppositum  ;  quia  privatio  nou  tollitur,  nisi 
per  formam,  qua  subjectum  per  privationem  carebat :  ergo  ille  justi- 
ficatus,  qui  de  injusto  factus  est  justus,  neeessario  debuit  recipere 
habitum  oppositum  illi  privationi  significatse  per  nomen  injustitise. 
Quse  utique  ratio  urget  quidem  secundum  legem  ordinariam,  nam  de 
potentia  extraordinaria  et  absoluta,  tolli  posset  injustitia  per  solam 
coirdonationem  extrinsecam,  et  absque  ullo  habitu  positivo  infuso,  ut 
eum  eodem  Doctore  docebimus  infra.  —  Confirmat  num.  19.  Si  nihil 
aliud  est  in  anima  post  poenitentiam,  quam  ante,  non  videtur,  quod 
aliquo  alio  modo  se  habeat  homo  justus  ad  Deum,  nec  Deus  ad  ipsum, 
quam  dum  erat  injustus,  quia  non  videtur  ibi  esse  diversitas  ex  parte 
Dei,  si  Deus  in  ipso  nihil  infundat  et  producat:  sed  falsum  est,  quod 
homo  justus  non  aliter  se  habeat  ad  Deum,  nec  Deus  ad  ipsum,  quam 
dum  erat  peccator ;  siquidem  Deus  justum  diligit,  peL-catorem  odio 
habet :  ergo  necessum  est,  quod  illa  diversitas  petatur  ex  parte  gratise 
sanctificantis,  et  charitatis  in  homine  justificato  productse. 

Probatur  secundo:  Deus  justum  acceptat  et  ordinat  ad  vitam 
seternam  :  sed  illa  acceptatio  non  est  voluntas  ipsnm  pro  tunc  beati- 
ficandi;  hanc  enim  voluntatem  si  haberet  Deus,  de  tacto  hominem 
justum  ad  seternam  felicitatem  sublimaret :  ergo  voluntas  ipsa  nihil 
aliud  est,  quam  judicium,  quo  seilicet  Deus  judicat  hominem  justum 
dignum  beatitudine,  cujus  erat  indignus  dum  erat  injustus;  atqui 
Deus  non  potest  habere  talem  voluntatem,  nisi  interveniat  aliqua  mu- 
tatio,  vel  ex  parte  Dei,  vel  ex  parte  peccatoris.  Xon  quidem  ex  parte 
Dei,  quia  voluntas  ejus  est  intrinsece  immutabilis:  ergo  necessum 
est,  quod  illa  mutatio  repetatur  ex  parte  peccatoris,  subindeque  oportet, 
ut  homo  justificatus  formam  aliquam  accipiat,  qua  carebat  dum  erat 
peccator.  —  (.'onftrmat  istam  rationeni;  «  quia,  inquit,  volitio  divina, 
«  quue  est  omnino  unus  actus  in  se,  non  habet  rationem  oppositorum 
«  actuum,  sivedistinetorum  absque  omni  distinctione  objectorum  ;  velle 
«  nainque  et  non  velle  divinum  non  accidunt,  nisi  propter  objectorum 
«  diversitatem ;  alioquin  contradictoria  essent  vera  absque  omni  di- 
«  stinctione  causante  istam  veritatem :  ergo  cum  Deus  velit  justum 
«  ordinare  ad  beatitudinem,  ad  quam  peccatorem  similiter  non  ordinat, 
«  nccessum  est,  quod  ista  divinaj  volitionis  mutatio  supponat  aliquam 
«  diversitatem  in  objecto;  alioqui  Deus  eodem  modo  se  haberet  erga 
«  peccatorem  ac  erga  justum  ». 

Probatur  tertio,  ex  ratione  actus  meritorii,  ad  quem  necessario  requi- 


LE  BSSENTIA  GRATLE  HABITUALIS.  171 

ritur  charitas  inhserens  :  qnia  nihil  agit  tbrmaliter  aliqua  actione,  nisi 
principium  illins  actionis  sit  formaliter  tn  agente  :  sed  voluntas  agit 
actione  meritoria  de  condigno  :  ergo  habet  in  se  formam,  quae  sit  prin- 
ciphitn  istius  actionis:  atqni  isfa  forma  non  est  lides.  neqne  qnia 

alias  peccator  habens  fidein  et  spem  posset  mereri  de  coudigno.  qnocl 
est  absurdum  :  insuper  nulla  aeiio  est  in  potestate  agencis.  nisi  agens 
habeat  iormam  secnndnm  quam  possit  agere  :  si  enim  ageret  per  ali- 
quid  tantum  extrinsecum  coassistens  sibi.  in  quod  potestat  *m  uon 
haberet,  talis  aetio  non  esset  in  ejns  potestate  :  sed  actio  meritoria 
in  potestate  merentis,  utpote  cum  debeat  esse  voluntaria : 
ergo  necessum  est,  qnod  agens  meritorie  habeat  in  se  formam  et  prin- 
cipium  actns  meritorii,  quo  libere  possit  talem  actum  exereere  :  subin- 
deque  prineipinm  talis  actns  meritorii  non  potest  e>-e  ipse  Spiritns 
Sanctos  ns  et  concurrens  particnlariter  cum  volnntate  a:l  actum 

meritorinm  :  qnippe  divinns  ille  Spiritus  non  esset  in  libera  disposi- 
tione  voluntatis.  Denique,  Spiritns  Sanctns  non  movet  specialiter  vo- 
luntateui  ad  actum  meritorium,  nisi  producendo  aliquid  iu  ipsa  :  sed 
illnd,  quod  proiuLUTet  iu  ipsa.  aut  esset  actns  ille  meritorius.  et  sic 
vokintas  non  concurreret  ad  ipsnm  producendum,  sed  tantum  ad  eum 
recipiendnm  passive  ;  ant  esset  aliquid  aliud  distinetum  ab  aetu,  ae 
proinde  esset  charitas,  aut  gratia.  ni\*  enim  aliud  excogitari  potest. 
Hanc  pariter  veritatem  probat  Alensis  noster  hae  ratione:  sanctitas 

atia  inereata,  quae  Deus  est,  facit  no>  esse  gratos,  aut  per  seipsam, 

aut  per  aliud  a  seipsa  distinctum.   Xon  per  seipsam.  quia  ipsa  est  in 

peccatore,  sicnt  et  in  justo  per  essentiam.  praesentiam,  et  potentiam; 

sum  est,  quod   animam   gratam  erriciat  Deo  per  gratiam  a 

seipsa  distinctam.  Insuper  dum  simus  Deo  grati  eum  propter  peecatum 

mus  ingrati,  aut  aliquid  de  uovo  accipimus.  aut  non.  Si  non  :  ergo 
idem  in  nobis  est  esse  gratum,  aut  ingratum  Deo.  Si  sic:  ergo  oportet. 
quod  in  justiticatione   aliquid  creatum  accipiamus.  Denique,  ita  Deus 

wibet  ad  animam  justificando.  sieut  anima  animat  corpus  vivifi- 
eando  ;  Deus  est  eniin  vita  animae,  sicut  anima  estvita  eorporis:  sed 
anima  non  vivificat  corpus,  nisi  largiendo  vitam:  si  enim  anima  teneret 
suum  vivere  in  se,  ita  qiiod  non  intiueret  aliquam  dispositionem  in 
corpus,  numquam  eorpus  viveret :  ergo  quemadmodum  est  aliqua  di- 

tio  et  prineipium  vitse  in  eorpore  quod  vivit ,  similiter  neeessum 
est,  quod  sit  aliqua  dispositio  vitalis  in  ipsa  anima  a  Deo  infusa  ad 
hoc.  ut  vita  spiritali  dieatur  vivere. 

Objicies  1.  Illud  1.  Joann.  c.    i.   D>'as  ch*  t  qui  manet 

tfi   charitate  in   Deo   mnt.  ei    Deus   in  eo.  Unde   S.   Augustinus    B. 
Df  Trinit  cap.  7.  infert  quod  qui  diligit  proximum,  H,  ut 

m  prcecipue  dilecti  oempe  Deus,  qui   est   dilectio  et 

charitas.  — Respondet  Doctor.  n.  l.J.S.  Augustinum  loqui  de  dilectioue 
efficienti,  non  vero  formali,  ita  quod  Deus  equidem  dicatur  dilectio. 
quatenus  dilectioncm  <-t  araorem  supernaturalem  in  nobis  producit : 
nou  vero,  quod  sit  ipsemet  formaliter  nostra  dilectio.  sicque  reete  currit 
ratio  s.  Augustini,  <|iiod  qui  proximum  diligit.  debel  etiam  dilig 
Deum.  qui  est  auetor  illius  dilectionis,  quia  ordinate  diligens  minus 
bonum.  magis  debet  diligere  aliud  majus  bonum,  praecipue  quando  in 
minori  non  est  ratio  diligibilitatis,  nisi  a  majoti  bono. 


172  DE  ESSENTIA  GRATIyE  HABITUALIS. 

Objicies  2.  Nullum  honum,  (secundum  S.  Augustinum,  lib.  15.  De 
Trinit.,  cap.  18.  est  D^i  dono  (nempe  charitatej  excellentius :  sed  nullum 
donum  Dei  est  excellentius  Spiritu  sancto  :  ergo  Spiritus  sanctus  est 
charitas;  ac  proinde  gratia,  qua  sanctificamur.  —  Respondet  Doctor 
negando  ultimam  consequentiam :  Spiritus  enim  sanctus  potest  equidem 
diei  charitas,  non  tantum  effective,  sicut  Deus  dicitur  spes,  vel  pa- 
tientia  mea,  quia  efficit  patientiam,  et  spein  in  me,  quam  in  se  non 
habet  formaliter;  sed  dicitur  etiam  charitas  formaliter ;  quia  cum  cha- 
ritas  sit  perfectio  simpliciter  simplex,  ipsi  convenit  formaliter.  Non 
tamen  inde  sequitur,  quod  sit  tormaliter  charitas,  et  gratia,  qua  justi- 
ficamur ;  sicut  nec  fonraliter  est  vita,  qua  vivimus ;  licet  aliunde  habeat 
in  se  vitam  formaliter,  et  illam  in  nobis  producat. 

Objicies  3.  Omnis  creatura  potest  intelligi  non  bona:  sed  charitas 
nequit  intelligi  non  bona  :  ergo  non  est  aliquid  creatum.  —  Kegat 
minorem  Doctor ;  nam  eo  sensu,  quo  qusevis  creatura  potest  intelligi 
non  bona,  nempe  quatenus  est  defectibilis  et  corruptibilis,  charitas 
etiain  potest  dici  non  bona,  quippe  minui  potest,  et  per  peccatum 
mortale  penitus  extingui. 

<  >bjicies  4.  Perfectioris  virtutis  est  producere  effectum  sine  medio, 
quam  cum  medio:  sed  divina  virtus  sanctificans  est  perfectissima  :  ergo 
sanctificationem  efficit  absque  ullo  medio.  —  Distinguo  majorem:  per- 
fectioris  est.  virtutis  ex  parte  agentis,  concedo :  ex  parte  recipientis, 
nego.  Agens  quidem  nobilius  censetur,  dum  propria  ac  sola  sua  vir- 
tute  effectum  suum  producit;  secus  vero  est  de  cooperante,  et  actum 
reeipiente,  siquidem  nobilius  est  coagere  ad  productionem  actus,  quam 
euin  dumtaxat  passive  ab  alio  productum  recipere. 

Objicies  denique:  Omne  quod  agit  in  aliud,  nobilius  est  eo,  in 
quod  agit;  agens  enim  dominium  quoddam  habet  in  passum,  et  illud 
snse  virtuti  et  activitati  subjicit:  ergo  cum  gratia  agit  in  spiritum 
creatum,  debet  esse  spiritu  creato  nobilior:  sed  nihil  est  nobilius  spi- 
ritu  ereato,  nisi  Spiritus  increatus :  ergo  gratia  sanctiiicans  est  quid 
increatum.  —  Respondet  Alensis  noster,  loco  supra  laudato,  gratiam 
esse  nobiliorem  spiritu  creato,  non  quidem  simpliciter,  sed  secundum 
quid ;  «  in  quantum  enim,  inquit,  gratia  comparatur  ad  animam,  ut 
«  agens  in  eam,  nobilior  est;  sed  seeundum  quod  comparatur  ad  ani- 
«  mam  velut  dispositio  ipsfus,  sic  est  ignobilior;  et  habet  rationem 
«  ignobilioris,quia  dispositio  non  est  nobilior  substantia,quam  disponit, 
«  quia  cedit  in  ipsam ;  sed  in  quantum  est  movens,  nobilior  est.  Exem- 
«  plum  patet  in  lumine;  secundum  quod  est  in  ai;re  ab  ipso  Sole,  illud 
«  lumen  dispositio  est  acris:  sed  ex  hypothesi,  quod  acr  videret  Solem, 
«  tunc  lumen  illud  compararetur  acri  in  ratione  moventis,  vel  immu- 
«  tantis,  quia  lux  immutat  visum:  sed  illa  ratio  immutantis  non  sc 
«  teneret  ex  parte  acris  in  quo  esset,  sed  ex  parte  Solis  a  quo  esset  ». 

Petes:  An  revera  Magister  Sententiarum  docuerit  gratiam  sanctifi- 
cantem  non  esse  aliquid  creatum?  —  Respondet  Doctor,  n.  30.  non  eam 
fttisse  illius  sententiam,  quippe  dist.  37.  aperte  docet  charitatcm  esse 
quid  creatum,  utpote  cum  sit  in  puero,  quem  Deus  inhabitat,  qui  tamcn 
millum  potest  habcrc  actum  elicitum  circa  Deum.  Similiter  in  2.  d.  2(>. 
admittit    gratiam    creatam    in   anima.   [Jnde  nihil  aliud  vclle  videtur 


DE  ESSENTIA  GRATI.fi  HABITUALIS.  173 

loeo  supra  laudato,  quam  quod  p3culiari  ratione  eharitas  tribuatur 
Spiritui  sancto ;  cui  non  tribuuntur  cseteri  habitus  infusi,  quia  per 
habitum  charitatis  Spiritus  sanctus  inhabitat  animam  justi,  et  simul 
per  illum  inrluit  in  actum  dilectionis;  quod  utique  non  prsestat  per 
cseteros  habitus  fidei,  et  spei :  siquidem  per  illum  habitum,  quo  inha- 
bitat  animam  justi,  non  infiuit  in  actus  fldei,  et  spei,  reliquarumque 
virtutum,  sed  mediantibus  habitibus  distinctis. 

Conelusio  secunda.  —  Gratia  habitualis  est  donum  su- 

PBRNATURALE    JUGITEK     AC    PERMANENTER    IX   HOMINE    PERSEVERANS. 

Probatur :  primo  quidem  ex  Concilio  Viennensi,  Clementina  De 
sctncta  Trinitate,  et  fide  Catholica,  his  verbis:  Xos  attendentes  </ene- 
ralem  efficaciam  mortis  Christi,  quce  per  baptismum  applicatur  pariter 
omnibus  baptizatis,  opinionem  secundam  quee  dicit  tam parvulis  quam 
adultis  conferri  in  baptismo  informantem  gratiam,  et  virtutes,  tamquam 
probabiliorem,  et  dictis  Sanctorum,  et  Doctorum  modernorum  Theologice 
magis  consonam,  et  concordem,  sacro  approbante  Concilio,  duximus 
eUgendam.  Item  ex  Concilio  Tridentino,  Sess.  6.  cap.  7.  Veram  et  chri- 
stianam  justitiam  accipientes,  eam  seu  primam  stolam  pro  illa  quam 
Adam  sua  inobedientia  sibi  et  nobis  perdidit.  per  ('hristum  Jesum 
iUis  donatam    candidam  et  immaculatam  jubentur  statim  renati  con- 

are,  ut  eam  perferant  ante  tribunal  Jesu  Christi  Domini  nostri , 
et  habeant  vitam  ceternam.  Inde  sic  disputo  :  gratia  quam  percipiunt 
infantes  io  baptismo,  quamque  eonservare  debent  ac  perferre  ante 
tribunal  Christi  ut  habeant  vitam  reternam,  est  intrinseca  et  perma- 
nens :  ergo,  etc. 

Probatur  secundo  auctoritate  S3.  Patrum.  Primo  quidem  S.  Dio- 
nysii  lib.  De  Hierarchia  Eccl.  cap.  2.  ubi  ait  per  dirinam  generationem 
effici  in  nobis  divinum  statum:  status  autem  est  quid  perseverans  ac 
subsistens.  S.  Irennei  lib.  5.  Adversus  hcereses,  cap.  6.  ubi  ait  eos  esse 
perfectos  qui  Spiritum  Dei  perseverantem  habent.  S.  Cypriani,  Epist.  2. 
ad  Donatum,  ubi  gratiam  collatam  in  baptismo  vocat  spcundame  ccelo 
nobis  infusam  animam.  —  Ipsis  concinit  S.  Basilius  lib.  De  Spiritu 
Sancto,  cap.  26.  ubi  gratiam  sanctificantem  comparat  virtuti  videndi 
existenti  in  oculo,  et  arti  habituali  existenti  in  artifice :  Sicut,  inquit, 
cernendi  vis  est  in  oculo  sano,  in  anirna  purgata,  etc.  et  sicut  ars  est 
in  eo  qui  illam  nactus  est:  ita  gratia  Spiritus  Sancti  est  in  eoqui  illam 

pit;  semper  quidem prcesens,  etsi  non  perpetuo  operans.  —  Eis  adsti- 
pulantur  omnes  111  i  sancti  Patres  qui  per  gratiam  sanctificantem  in 
nobis  divinam  imaginem  ac  pulchritudinem  adumbrari  et  delinenri 
docent.  Sic  S.  Ambrosius  1.  <>.  ICexam.  c.  <s.  postquam  dixisset  justifi- 
cationem  fieri  non  in  corpore.  sed  in  aniina  qu.e  Dei  sanctitatis  ima- 
ginem  refert,  ait:  Pictus  es  ergo,  ohomo,  et  pictus  a Domino  Deo  tuo: 
bonum  habes  artificem  atque  pictorem;  n<>li  bonam  delere  picturam,  non 
fuco,  sed  veritate  fulgentem;  non  cera  expressam,  sed  gratia.  Ipsicon- 
sentit  sanctus  Augustinus  pluribi,  maxime  Epist.  *5.  ad  Consentium 
non  longe  a  fine  dicens:  Quid  est  aliud  justitia,  cum  in  nobis  <j*t 
qucelibet  virtus,  qua  recte  sapienterque  vivitur^  quam  interioris  hominis 
pulchritudot  pulchritudo  autem  est  quid  permanens,  subindeque  et 
gratia.  —  Eamdem  cselestem  imaginem,  divinamqne  pmlchritndinem 


174  DE  ESSENTIA   GRATI.E  HABITLALIS. 

per  sanctificantem  gratiam  in  nobis  mirific  delineatam,  .sie  eleganter 
commendat  S.  Chiysostomus,  Homil.  1.  in  Epist.  ad  Ephes.  ubi  expo- 
nens  illa  verba:  Gratificavit  nos  in  diteeto  Filio  suo,  ait:  Gratiosos 
nos  reddidit,  hoc  est,  non  solum  peccatis  liberavit.  sed  dUectos  tt  amicos 
nos  effeeit:  quemadmodum  enim  si  quis  Scabiosum  quemdam  peste, 
morbo,  senio,  paupertate  pariter  ac  fame  corruptum  nactus,  formosum 
mox  adolescentem  reddat,  qui  quosvis  venustate  superet,  vehementem 
splekdorem  ex  genis  emittat,  ipsaque  fulgura  oculorum  repercussvonibus 
obscuret,  quem  deinde,  et  in  ipso  cetatis  ftore  constituat,  atque  insuper, 
et  purpura,  et  omnigeno  mundo  vestiat  atque  exornet,  non  aliter  ani- 
mam  nostram  Deus,  et  elaboratam,  et  desiderabilem,  et  delectabilem 
reddidit:  cupiunt  Angeli  eam  aspicere,  et  Deus  ipse,  juxta  illud:  con- 
cupivit  Bex  speciem  tuam.  Quibus  verbis  manifeste  significat  hominem 
eonstitni  justum  per  formas  intrinsecas  et  permanentes,  quibus  reno- 
vatur  et  ornatur,  et  mirabiliter  illustratur  ejus  anima,  Deoque  pariter 
et  Angelis  grata  et  amabilis  redditur. 

Hanc  Conclusionem  probare  solent  Thomistse  cuin  Angelico  Do- 
etore  hac  duplici  ratione.  Primo :  non  est  conveniens  Deum  minus  pro- 
videre  iis,  quos  ordinat  et  dirigit  ad  supernaturale  bonum  habendum, 
quam  creaturis  quas  diligit  et  ordinat  ad  naturale  bonum:  sed  crea- 
turis  naturalibus  sic  providet,  ut  non  solum  moveat  eas  ad  actus  na- 
turales.  sed  etiam  largiatur  eis  formas  et  virtutes  quasdam,  quae  sunt 
principia  actuum,  ut  per  eas  formas  inclinentur  ad  hujusmodi  actuum 
productionem :  igitur  multo  magis  illis,  quos  movet  et  ordinat  ad  con- 
sequendum  bonum  supernaturale  seternum  infundit  aliquas  formas 
seu  qualitates  supernaturales,  per  quas  suaviter  et  prompte  ab  ipso 
moveantur  ad  bonum  seternum  consequendum.  —  Secundo:  hominem 
esse  in  gratia  Dei,  est  eum  esse  a  Deo  dilectum,  ut  etiam  fatentur 
hseretici:  sed  hominem  esse  a  Deo  dilectum  importat  aliquid  ipsi  in- 
trinsecum,  et  in  eo  permanens,  ratione  cujus  fiat  Deo  gratus  et  ac- 
ceptus:  ergo  revera  admitti  debet  donum  aliquod  in  homine  justo  ju- 
giter  perseverans,  quamdiu  justus  est,  per  quod  Deo  fiat  gratus.  Pro- 
batur  minor;  cum  enim  amor  sit  aflectio  qua  quis  tendit  in  aliquod 
objectum  propter  ejus  bonitatern,  in  hoc  conveniunt  amor  divinus  et 
humanus,  quod  uterque  objecti  bonitatem  respiciat;  difterunt  vero  in 
eo  quod  amor  humanus,  cum  sit  sterilis  et  infimus,  nec  sit  effectivus, 
sed  dumtaxat  affectivus,  supponit  in  objecto  bonitatem  a  qua  attra- 
hitur  et  allicitur;  amor  autem  Dei,  cum  sit  hecundissimus  et  poten- 
tissimus.  nec  solum  sit  affectivus,  sed  etiam  eflectivus,  causat  bonitatem 
in  objecto  quod  diligit:  ergo  sicutDeus  diligendo  creaturas  inordine  na- 
turali,  eis  tribuit  perfectiones  naturales,quibus  sunt  objectum  congruum 
hujusmodi  dilectionis  ,  sic  creaturam  intellectualem  diligendo  in  ordine 
ad  finein  supernaturalem,  confert  ipsi  bonitatem  et  perfectionem  super- 
naluralem,  ratione  cujus  eam  diligat:  sed  illa*  specialis  bonitas  non 
aliunde  quam  a  gratia  sanctificante  emanare  potest:  ergo  quando- 
quidem  justi  speciali  amore  a  Deo  diliguntur,  necessario  debet  admitti 
in  eis  aliquod  donuin  intrinsecum,  quod  sit  ratio  illius  dilectionis. 

Verum  haec  utraque  ratio  videtur  infirma :  Prima  quidem,  quia 
Deus  sufficienter  provideret  hominibus  justis  in  ordine  ad  actus  su- 
pernaturales  eliciendos  per  solum  actuale  auxilium,  quod  eis  certis  in 


DE  ESSENTIA  GRATLE  HABITUALIS.  175 

occasionibus  praeberet.  Secunda  pariter  deficit:  tum  quia,  ut  infra  di- 
cemus,  potest  Deus  condonare  peccatum.  et  hominem  ex  inimicoami- 
cum  constituere.  absque  ulla  collatione  doni  intrinseci;  subindeque 
ad  eum  amorem  divinum  conciliandum.  non  opus  est  quod  Deus  con- 
ferat  ipsi  creaturse  aliquid  intrinsecum:  tum  quia  odium  Dei  niliil 
ponit  in  homine  quem  odit,  sed  tantum  ad  id  sufficit  quod  homo  ha- 
beat  peccatum,  et  male  vivat ;  et  quod  Deus  ita  affieiatur  erga  ipsum, 
ut  velit  ipsum  punire  pcena  aeterna,  nec  requiritur  aliqua  forma  in- 
trinsoca  :  igitur  ut  Deus  ainet  specialiter  hominem  justum,  non  requi- 
ritur  etiam  aliud  quain  quod  homo  bene  vivat,  et  Deus  velit  ipsi  vi- 
tam  seternam  conferre  :  subindeque  ex  eo  quod  Deus  speciali  amore 
prosequatur  justum,  non  est  absolute  necessarium,  quod  ipsi  conferat 
aliquam  tormam  et  bonitatem  intrinsecam. 

Concludendum  est  igitur  cum  Doctore  Subtili  in  1.  dist.17.  quaest.  3. 
num.  21.  nulla  ratione  efficaciter  probari  posse  dari  in  nobis  habitum 
supernaturalem  jugiter  perseverantem :  «  id  siquidem,  iuquit,  colligi 
<<  non  potest  ex  actu  quem  experimur,  nec  ex  substantia  actus,nec  ex  in- 
«  tensione  actus,  nec  ex  delectatione  sive  facilitate  in  operando,  neque 
<■  cx  bonitate  sive  rectitudine  morali  actus,  possumus  concludere  aliquem 
«  talem  habitum  supernaturalem  inesse,  quia  quocumque  istorum  dato, 
«  posset  aliquis  habens  charitatem  cognoscere  certitudinaliter  se  esse 
«  in  charitate:  ex  hoc  scilieet  quod  actum  illum  sibi  experiretur  inesse. 
«  vel  actum  sic  intensum  sibi  inesse,  vel  sic  delectabiliter  vel  faciliterines- 
.  vel  rectae  rationi  consonum  esse.  —  Ratio  autem  quare  non  potest 
«  concludi  ex  actu,  vel  aliqua  conditione  ipsius  actus  talem  habitum 
«  inesse;  est  quia  vel  actus  potest  ex  sola  potentia  habere  omnia  prae- 
«  dicta  concurrente  ratione  recta:  vel  si  concurreret  habitus  aliquis 
«  propter  aliquam  conditionem  praedictarum,  posset  iste  esse  aliquis 
«  habitus  acquisitus;  posset  enim  amicitia  acquisita  tantam  intensio- 
«  nem  actui  dare,  sicut  causa  secunda  cum  potentia;  posset  etiam 
«  tantam  facilitatem  et  delectationem  tribuere;  posset  etiam  habitus 
«  ita  esse  consonus  rationi  rectae,  quod  actus  elicitus  nullam  condi- 
«  tionem  evidenter  apparentem  haberet,  ex  qua  necessario  conclude- 
<<  retur  ipsum  elici  secundum  habitum  supernaturalem.  —  Quod  si 
«  dicas:  subito  mutatur  voluntas,  ut  intense  et  faciliter  et  delectabi- 
«  liter  operetur,  et  hoc  modo  consono  supernaturali  rationi,  hoc  est, 
«  ad  dictamen  fidei:  et  non  potest  ita  subito  acquirere  habitum  ami- 
«  eitiae  ordinatae  consonum  fidei:  igitur  habet  habitum  aliquem  non 
«  acquisitum.  quo  ad  subito  agendum  non  inclinatur.  Respondeo:  Vo- 
«  luntas  potest  satis  subito  movere  quantum  ad  actus  naturales,  qui 
«  subsunt  totaliter  potestati  ejus,  quia  sicut  dicit  August.  1.  Retracta- 
«  tionum,  cap.  22.  Nihil  tam  est  in  potestate  voluntaUs,  quam  ipsa  vo- 
<<  luntas:  igitur  ex  tali  subitatione  non  potest  concedi  oppositum.  » 
Unde  infert  Doctor,  quod  si  aliqua  ratio  probet  in  nobis  desiderari  ha- 
bitum  aliquem  supernaturalem,  quo  formaliter  justi  efticiamur,  repe- 
tenda  sit  maxime  ex  eo  quod  Deus  acceptot  aliquos  actus  ad  gloriam 
tamquam  meriti  condigni  ad  praemium:  «  Hoc  enim  modo,  iuquit,  cre- 
«  dimus  naturam  nostram  beatificabilem  justam  esse  habitualiter  ac- 
«  ceptam,  hoc  est,  quando  non  actualiter  operatur  :  quia  voluntas  di- 
«  vina  eam  ordinat  ad  vitam  seternam,  tamquam  dignam  tanto  bono 


176  DE    ESSENTIA  GRATL^  HABITUALIS. 

«  seeundum  dispositionem,  quam  habet  habitualiter  in  se,  propter  hanc 
«  acceptationem  habitualem  naturae  beatificabilis,  etiam  quando  non 
«  operatur;  et  propter  acceptationem  actualem  aetus  eliciti  a  tali  na- 
«  tura,  oportet  ponere  unum  habitum  supernaturalem,  quo  habens  for- 
«  maliter  acceptetur  a  Deo,  et  quo  actus  elicitus  ejus  aceeptetur  tam- 
«  quam  meritorius.  » 

Si  autbm  qu.eras:  quomodo  habitus  ille  naturam  digniticet,  necnon 
et  actus  ipso  actu  mediante  elicitos? —  Respondet  Doctor  n.  2o.  quod 
dignificet  naturam,  quatenus  est  forma  quredam  perfecta  reddens  eam 
Deo  placentem.  «  Katio  enim,  inquit,  acceptandi  naturam,  videturesse 
«  sicut  quidam  decor  naturse  complacens  voluntati  divinae,  ita  quod 
«  sive  habitus  iste  sit  activus,  sive  non  activus,  ex  hoc  solo  quod  est 
«  talis  forma  decorans  et  ornans  animam,  potest  esse  ratio  acceptandi 
«  naturam ;  sed  ad  actus  acceptationem  plus  requiritur,  quam  quod 
«  agens  habeat  hunc  decorem  spiritualem ;  alioquin  habens  talem  ha- 
«  bitum  non  posset  habere  actum  indifferentem  aliquem,  nec  peccare 
«  venialiter ,  quia  neutrum  istorum  tollit  istum  decorem  operantis;  et 
«  ita  utrumque  esset  acceptum,  si  actus  acceptaretur  ex  solo  decore 
«  operantis.  Oportet  igitur  dicere  quod  iste  habitus,  prseter  hoc  quod 
«  est  decor  spiritualis,  etiam  est  inclinans  ad  determinatos  actus,  hoe 
«  est,  speciali  modo  concurrit  effective,  videlicet  ipsos  actus  cum  po- 
«  tentia  physice  eliciendo,  et  moraliter  suum  eis  decorem  ingerendo.  » 
Ita  Doctor;  quae  quoniam  eximiam  doctrinam  continent,  et  per  se 
aperta  sunt,  idcirco  fusius  licuit  ea  exscribere. 

Dices  1.:  Potest  homo  sine  gratia  habituali  justificari,  nimirum 
per  dilectionem  Dei  actualem  supernaturalem :  ergo  non  requiritur 
gratia  habitualis.  — Distinguo  consequens:  non  requiritur  habitualis 
gratia  simpliciter,  et  absolute  ad  justificationem,  concedo :  secundum 
quid,  et  ad  melius  esse,  nego.  Nam  etsi  possit  aliquis  per  solam  gra- 
tiam  actualem  justificari,  nihilominus  gratise  actualis  additur  gratia 
habitualis  justificans,  non  ex  absoluta  necessitate,  sed  ad  majorem  or- 
natum  animre,  et  ut  opera  omnia  justitise  connaturalius  possit  exercere. 

Qu.eres:  An  sit  de  fide gratiam  illam,  qua  justificamur,  esse  quid  ha- 
bituale  et  permanensf 

Eespoxdeo,  quod  etsi  valde  temerarium  esset  negare  gratiam.  qua 
adulti  justificantur,  esse  habitualem  et  permanentem;  nihilominus 
non  videtur  aperte  id  esse  de  fide  ab  Ecclesia  determinatum ;  quod 
utique  sic  demonstro:  si  facta  fuisset  hujusce  veritatis  definitio  tam- 
quam  de  fide,  colligeretur,  maxime  vel  ex  Innocentio  III.  c.  Majores 
De  Baptismo;  vel  ex  Clemente  V.  in  Concilio  Viennensi  loco  supra 
citato;  vel  ex  Concilio  Tridentino  verbis  etiam  supra  laudatis:  at  ex 
neutro  capite  colligi  potest. — Non  quidem  ex  Iuuocentio  III.  ait  enim 
illam  qua^stionem  esse  controversam  inter  Theologos,  ejus  quippe  sunt 
verba  ista:  Illud  vero  quod  opponentes  inducunt,  fidem,  aut  charita- 
tem,  aliasque  mrtutes  parvuUs,  utpote  nou  consentientibus,  non  iu- 
fundi,  i'  pterisque  non  conceditur  absolute,  cum  propter  hoc  inter  Do- 
ctores  Theologos  quozstio  referatur,  aliis  asserentibus  per  rirtutem  l>a- 
ptisuii  parvulis  quidem  culpam  remitU,  sed  graUam  vton  conferri; 
nonnullis  dicentibus,  dimitti  peccatum,  et  infundi  virtutes,  Jiabentibus 


DE    DISTINCTIONE    GRATLE   A   CIIARITATE.  177 

s  quoad  habitum,  non  quoad   usum,   donec  perveniant  ad  cetatem 
adultam.  Ex  qnibus  verbis  constat,  quaestionem  tantum  proeedere  de 

pueris,  non  autem  de  omnibus  hominibus  simpliciter.  Quod  etiam 
patet  ex  ratione  ipsa,  quse  ibidem  taimitur:  ideo  enim  nonnnlli  exi- 
stimabant.  pueris  in  Baptismo  babitus  non  infundi,  quia  videbanr  illos 
ad  virtutuui  actus  omnino  inhabiles  esse,  qnod  prseter  alios.  qui  huius 
sententise  meminerunt.  advertit  Doctor  Angeliens  o.  parte  qusest.  69. 
art.  6.  qui  loeus  citatur  in  margine  allati  capitis,  Majores.  Quis  autem 
non  videt.  hanc  rationem  non  habere  locum  in  adultis.  cum  ipsi  vir- 
tutum  aetus  exercere  valeant?  —  Non  etiam  ex  Clemente  V.  quia  illic 
solum  eorum  opinionem,  qui  dicunt  tam  parvulis  quam  adultis  con 
tern  in  Baptismo  gratiam  informantem,  tamquam  probabiJiorem  ex 
dictis  Sanctorum  ac  Doctorum  modernorum  Theologia?  consonam  eli- 
gendam  dicit,  non  vero  absolute  tamquam  de  tide  decernit.  Nec  ex 
Qoncilio  Tridentino,  quia  definit  quidem  in  cordibus  eorum  qui  justi- 
ficantur  cbaritatem  diflundi  atque  iis  inhaerere \  Verum  an  per  modum 
actus,  an  per  modum  habitus  aut  qualitatis  permanentis  inhaereat  non 
definit. 

Dices  1 :  Catechismus  Romanus  8.  Pii  V.  jussu  editus  contor- 
miter  doctrinae  Concilii  Tridentini  p.  2.  c.  2.  De  Baptismo,  n.  50  ubi 
de  altero  Baptismi  ertectu  agitur,  sic  ait:  Est  auUm  gratia,  quemad- 

hnaSynodusab  omnib  um  pama  anathemaMs 

propositi  ■  ■//.  non  solum   per  quam  peccatorum  fU  remiss 

s  in  anima  inh  ■■  splendor  quidam  etlux, 

rum  nostrarum  macul  leletf  ipsasque  anim 

chnores  et  splendidiores  reddit.  Atque  id  Concilii  Patres  exsacrisLit- 
tons  aperte  concludunt,  cum  gratiara  effundi  dicant,  eamque  Spiritns 
sancti  sob-ant  appellare:  ergo  de  fide  est  gratiam  sanctiflcantem  qua 
htatem  quamdam  esse.  -  Respondeo  primo,  Concilium  Tridentinum 
non  usum  fuisse  nomine  qualitatis,  quamquam  rem  ipsam  aliquatenus 
expressent.  Respondeo  secundo,  etsi  Coucilium  usum  fuisset  nomine  q 
Utatts,  adhuc  dubium  aliquod  superfuturum,  utrum  qualitas  striete 
pro  praedicamento  distincto  a  caeteris,  an  latepro  omni  accidente  quod 
praedicatur  in  quale  accidentario,  accipi  deberet. 

Dicbs  2:  Concilium  Tridentmum  gratiam  justiricationis  distinguit 
ab  actibus,  quibus  ad  justiheationem  liomo  disponitur:  nam  Sessione 
6.  cap.  10.  sic  ait:  Hanc   disp  em  justificatio  irs,-  consequitur: 

erg*  gratia  >anctificans  est  aliquid  praeter  actus,  idque  propterea  per- 
manens.  —  Nego  corsequentiam;   quia  actus  illos.  quibus    ad    justi- 
fieationem  dis{,onimur,  consequi  potest  actus  alius  perfectior  quojusti- 
mr. 

QU\KSTIO  SECUNDA. 
UTRUM,  ET  QUALITER  GRATIA  HABITUALIS  DISTINGUATUR 

A  CHARITATE. 

i  axitm  1.  Extra  eontrovcrsiam  esse  gratiam  habitualem  a  hd<- 
"i  spe  realiter  distingui,  utpot<-  cum  Beorsim  existere  possint;  iihr 
namque  dua-  virtutes  in  homine  peccato  mortali  inquinato  BUbsistunt, 
modo  peccatum  illud  in  eas  directe  non  militet  per  infidelitatem  aut 
Frassen   Theol.  Tom.  VIII. 


178  DE    DISTINCTIONE    GRATLE    A    CHARITATE. 

desperationem  et  praesumptionem ;  habitualis  vero  gratia  cujusvi* 
mortalis  peccati  consortium  ita  abhorret.  ut  nullatenus  cum  eo,  nisi 
torte  per  extraordinariain  Dei  potentiam,  subsistere  queat.  L  nde  soluin 
movetur  dinicultas  de  distinctione  vel  identitate  ejusdem  gratiae  liabi- 
tualis  cum  charitate.  Circa  eujus  resolutionem  multiplex  est  Auctorum 
sententia;  quidam  enim  cum  Angelico  Doctore,  2.  q.  110.  art.  3.  et  Se- 
raphicf-  in  2.  dist.  27.  art.  1.  qu.  2.  volunt  gratiam  et  charitatem  esse 
habitus  reaiiter  distinctos:  plurimi  vero  cum  Subtili  Doctore  in  2. 
dist.  2(5.  num.  3.  affirmant  utramque  realiter  esse  indistinctain.  Cceteri 
vero  censent  utramque  opinionem  esse  probabilem,  utpote  cum  nullum 
stabile  videantur  habere  fundainentuni  in  saeris  Scripturis,  Conciliis, 
et  Patribus.  quod  tamen  falsum  esse  constabit  infra. 

Notanduw  2.  Omnes  pariter  Catholicos  Doctores  convenire  quod 
gratia  sanctiricans  et  charitas  sint  participationes  quaedam  illustres 
Divinitatis,  quarum  virtutc  in  Dei  consortium  assurgimus  et  sublv 
mamur.  juxta  illud  sancti  Petri  2.  1.  Maxima  et  pretiosa  nobis  pro- 
missa  donavit,  ut  per  hcec  efficiamini  divince  consortes  naturce.  Discre- 
pant  autem  in  eo  quod  aliqui  contendunt  gratiam  habitualem  esse 
quidein  participationem  Deitatis.  sed  secundum  rationem  naturae,  et 
quatenus  divina  natura.  et  ( ssentia  fons  est  et  origo  omnium  Dei  per- 
i  ctionum  :  charitas  vero  sit  ejusdem  Deitatis  participatio,  non  qua- 
tenus  est  natura,  sed  quatenus  est  operansper  voluntatem  et  amorem : 
ita  quod  illa  Deitatem.subsistentem.  hsec  vero  operantem  reterat  et 
exprimat.  Alii  vero  contendunt  charitatem,  et  habitualem  gratiam  se- 
cundum  entitatem  et  rationeni  formalem  consideratas,  esse  partici- 
pationes  divinae  naturse  :  at  dicuntur  participare  divinam  virtutem  et 
operationem,  quatenus  operativae  sunt  et  effectivae. 

Notandum  3.  Denique.  invicem  etiam  Doctores  concordare,  gratiam 
habitualem  et  charitatem  praestantissima  esse  Dei  dona,  quae  crea- 
turis  concedere  soleat:  ita  quod  ionge  prsestent  et  anteeellant  primo 
substantiam  creaturse  intellectualis  et  spiritualis,  tam  humanae  quam 
Angelicae,  utpote  cum  praestantiori  modo  nos  Deo  assimilent,  quam 
qusevis  perfectiones  naturalis  ordinis;  unde  merito  August.  lib.  2.  ad 
Bonifacium,)  cap.  6.  Crratia  non  solum  omnia  sidera,  et  omnes  eados, 
verum  etiam  omnes  Angeios  supergreditur ;  subindeque  etiam  longe 
praestant  caeteris  creaturis  corporeis  quantumvis  excellentibus ;  nain,  in- 
quit  Sapiens  7.  Melior  est  possessio  ejus  auro,  etargento  eleeto.  Hinc ibidem 
Sapiens  ait:  Prceposui  iltam  regnis  et  sedibus,  etdicitias  niliit  esseduxi 
in  comparatione  illius.  Imo  etiam  utrumque  hoc  praestantissimum  Dei 
donum  excedit  dignitatem  maternitatis  Dei:  nobilius  enim  est  Deum 
coneipere  mente,  quam  ventre :  sed  per  gratiam  sanctificantem  et  cha- 
ritatem  mente  Deum  concipimus,  imo  tota  Trinitas  habitat  in  nobis. 
juxta  iilud  Joann.  14.  Ad  eum  veniemus,  et  mansionem  apud  eum  fa- 
ciemus;  subindeque  gratia  sanctificans  et  charitas  praestantiores  ap- 
parent  ipsa  maternitate  Deiparaj  Virginis,  si  haec  seorsim  ab  illis  Del 
donis  consideretur:  nam,  ut  ait  August.  c.  1.  De  Virginitate:  Beatior 
fuii  ipiendo  fidem  Christi,quam  concipiendo  camem  Christi: 

materna  propinquUas  nihU  Marias  profuisset,   nisi  feHcius    Christum 
corde  quam  carne  gestasset. 

[fis  ita  praelibatis,  duo  maxime  hic  statuenda  sunt:  Primum,  quod 


DE    DISTINCTIoNE    (JRATI.E    A    CHARITATE.  179 

tia  sanetifieans  et  eharitas  realiter  invieem  non^listinguantur:  Se- 
dum,  quod  etiam  non  distinguantur  formaliter,  quatenus  formalis 
djstmctio  diversas  importat  lormalitates  et  conceptus  objeetivos,  seorsim 
mvicem  adaequate  conceptibiles. 

Conclusio  prima.  —  Chabitas  bt  gbatia  uabitualis  sunt 

ukus  f.t  idem  realiteb  habitus.   Ita  Doctor  loeo  laudato. 

Probatur  1.  Habitus  uoii  sunt  distinguendi  realiter,  quorura  iidem 
omumo  sunt  effectus:  atqui  granae  et  charitatis  iidem  prorsus  sunt 
feetus,  ex  Scnptura  sacra:  ergo,  etc.  Major  apparet ;  diversitas  euim 
babituum  colligitur  dumtaxat  ex  diversitate  actuum,  ad  quos  de<i- 
gnantur  et  ordinantur.  Probatur  minor:  sex  prascipue  effectus  ex 
aivina  Scnptura  gratiae  sanctificanti  tribuuntur:  qui  ibidem  charitati 
convenmnt:  Pnmo  uamque  gratia;  sanctincanti  tribuitur  virtus  ado- 
ptaonis  et  divinae  generationis,  per  quam  filii  Dei  adoptivi  eonsigna- 
mur  :;U  h8BC  :  vim,s  tnbuitur  charitati  1.  Joan.  3.    Videte  quahm 

c/w'.  f  ""^  Pater,  ut  fiUi  Dei  nominemur   et   simus.    Ubi 

particula    ut  .  quamdam  emphasim  importans,  denotat  aliquam  causa- 
Iitatem  chantatis  ad  couferendum    nobis  esse  spirituale   et   diviuum  • 
ninc  cap.   1.   Omnis  qui  diligit,  ex  Deo  natus  est.  Unde  S.  Dionvsius 
lib.  DeEccles.  Hier.,  cap.  1.  dicit  charitatem  esse,  id  quo  regeneramur 
nstituimur  in  esse  divino.   -  Secuudo  tribuitur   gratiae  sanctifi- 
canti.  quod  hominem  Deo  gratum  et  dilectum  efficiat:  at  hoc   etiam 
charitati  congruit;  naa  Joan.  15.  Christns  Dommus  ait:  Si  quis  di- 
dzhgetur  a  Patre  meo.  Et  cap.  19.    Vos  amiei  mei  estis    si  fe- 
w    qua  pradpio   vobis.  -  Tertius   effectus   gratiae   sanctificantis 
est.  quodvitamspiritualemconferat:   at  hoc  etiam  charitati  competit 
.  Joan.  3.  Qm  non  diligit  manet  in  morte.  Et  infra:  Nos  sdmus 
translati  sumus  de  morte  ad  vitam,  quoniam  diligimus  fratres 
UndeS.  Prosper,  lib.  3.  De  vita  contemplativa,  c.  13.   charitatem  ap- 
pellat  mortem    criminum,  vitam  virtutum,  animam  sanctarum  men- 
ttum.     -  Quartus  gratiae   sanctificantis    effectus  est,  quod  sit  fons  et 
ommum  virtutum,  uecnon  omnium  bonorum  operum  radix  •  hoc 
autem  etiam  charitati  competit,  ut  aperte  docet  Apostolus  1    ad  Cor 
c. .  lo    ubi  tribuit  omnia  aliarum  virtutum    officia   charitati.  dieendo  • 
(hantas  patiens  est,  benigna  est,  etc.  Hinc  etiam  charitatem  leqis  pfe- 
Unem  nomiuat.  Unde  S.  Gregorius  Homil.  27.  Non    habet  aliauid 
vmditatis  ramus  boni  operis,  si  non    manet   in  charitatis     - 

aumtus  effectus  gratiae  sanctificantis  est,  quod  nos  Deo  intime  con- 
at:  at  idipsum  charitati  competit;  nam  1.  Joan.  1.  Qui  manetin 
tate  m  Deo  manet,  et  Deus  in  eo;  unde  S.  Bernardus  Sermone 
n  tanttca  dicit,  per  eharitatem  animam  nostrara  identificari  Deo  — 
jextus  denique  effeetus  est.  quod  gratia  Banctificans  sit  semen  vit» 
eternae:  at  eadem  est  charitatis  prajrogativa :  siquidem  Jac  1  Co 
iam  promisit  Deus  dUigentibus  se.    Igitur  omnes  pffectus    qui 

?ratue    sanctificanti    in    Scriptura    sacra    tribuuntur.   etiam    eharitati 
onveniunt. 

Probatur  2.  Et  simul  confirmatur  ha?c  inductio  ex  Concilio  Tri- 
entino  Sessione  6.  cap  7.  ubi  charitatem  indiscriminatim  pro  gratia 
anctificante  usurpat,  et  vim  sanctificandi  etiam  ipsi  charitati  tribuit: 


180  DE    DISTINCTIONE    GRATI.E    A   CHARITATE. 

assignans  enim  unicam  eausam  lormalem  justificationis.  dicit  eam 
esse  charitatem,  his  verbis:  Quamquam  enim  nemo possifressejustus, 
nisi  cui  merita  Passionis  Domini  nostri  Jesu  Christi  communicantur. 
id  tamen  in  hac  impii  justificatione  fit ,  dum  ejusdem  sanctissimce 
Passionis  merito  per  Spiritum  sanctum  ckaritas  Dei  diffunditur  in 
cordibus  eorum,  qui  justificantur,  atque  ipsis  inhceret.  Quibus  verbis 
nemo  dubitabit  nomine  charitatis  gratiam  sanetificantem  intelligi; 
tum  quia  omnes  Catholici  Doctores  ex  verbis  inhceret,  e.t  diffunditur 
hic  positis,  eolligunt  gratiam  sanctificantem  esse  formam  intrinsecamr 
ac  permanentem :  tum  quia  ibi  Concilium  agit  de  causa  formali  justi- 
ficationis,  qu?e  est  ipsa  gratia  sanctificans.  —  Insuper,  hoc  ipsum 
confirmat  Concilium  verbis  sequentibus,  subjicit  enim :  (nde  in  ipsa 
justificatione  cum  remissione  peccatorum  hcec  omnia  simul  infusa  ac- 
cipit  homo  per  Jesum  Christum,  cui  inseritur  per  fidem.  spem,  et  cha- 
ritatem  :  si  enim  aliqua  alia  lorma  prreter  charitatem,  fidem,  et  spem 
ad  justificationem  desideraretur,  haud  dubie  eam  Concilium  non  ta- 
cuisset,  maxime  cum  propositum  istius  capitis  non  fuerit  mentionem 
de  illis  tribus  virtutibus  tacere,  nisi  quatenus  vel  omnes  tres,  vel 
aliqua  ex  illis  erat  torma  justificans.  Quod  evidentius  aperit  cap.  10. 
dicens :  Hoc  vero  justitice  inerementum  petit  sancta  Ecclesia  cum  orat: 
Da  nobis  fidei,  spei,  et  charitatis  augmentum.  Ubi  procul  dubio  ser- 
monem  facit  de  incremento  eausse  formalis  justificationis ;  subindeque 
fidem,  spem,  et  charitatem  pro  gratia  sanctificante  usurpat,  quatenus 
videlicet  fides,  et  spes  per  charitatem  vivificantur.  —  Denique,  Con- 
cilii  mens  apert ■»  colligiiur  ex  Canone  undecimo  ejusdem  Sessionis,. 
ubi  damnans ■  eum,  qui  dixerit ,  homines  justificari,  vel  so/a  imputa- 
tione  justitice  Gkristi,  vel  sola  peccatorum  remissione,  eocclusa  gratia, 
et  charitate,  ne  videretur  gratiam  a  charitate  discernere,  subjungit 
numero  singulari :  Quce  in  cordibus\eorum  per  Sjnritum  sanctum  dif- 
fundatur,  atque  illis  inhcereat;  quibus  significat  se  de  uno.  eodemque 
habitu  loqui :  nullus  namque  Grammaticus  diceret,  Petrus  et  Joatnies 
omhulat,  sed  ambulant,  quia  sunt  duo  realiter  distincti:  ergo  cum 
Concilium  in  singulari  de  gratia  et  charitate  loquatur,  signum  estr 
quod  intendat  eas  non  esse  realiter  distinctas. 

Reponust  TnoMiST.t:,  omnia  quae  sunt  propria  gratiae  tribui 
quidem  charitati.  sed  diverso  modo  ;  gratias  quidem  tamquam  causse 
formali,  et  radici ;  cliaritati  vero  tamquam  fructui  ipsius  gratia?,  et 
principio  operativo;  istamque  mutuam  attributionem  proprietatum  rieri 
ob  intimam  et  inseparabilem  connexionem,  quam  illi  duo  habitus- 
servant  inter  se.  —  Verurn  contra  .  in  sententia  Advcrsariorum,  co- 
dem  modo  gratia  est  radix  aliarum  supernaturalium  virtutum  non 
theologicarum,  ac  est  radix  ipsius  charitatis;  et  ha1  virtutes  intimam 
habent  conncxionem  cum  gratia  sanctificante  secundum  legem  ordi- 
nariam  Dei :  sed  propter  illam  connexionem  omnes  illi  eflectus,  qui 
in  sacris  Litteris  gratise  sanctificanti  tribuuntur.  non  dicuntur  itidem 
illis  virtutibus  convenire,  sicut  nec  spei,  et  fidei :  ergo  signum  est 
effectus  non  tribui  charitati.  propter  solam  connexionem,  quam 
haberet  cum  gratia  sanctificante.  Adde  quod  etiamsi  interdum  etlectus 
unius  causae  tribueretur  alteri  ipsi  inseparabiliter  conjunctae,  loquendo 
oratorie.  et  per  quamdam  metonymiam,  nnmquam  tamen  id  fieri  pu- 


DE    DISTIXCTIONE    GRATJ.E    A    CHARITATE.  181 

taudum  est,  cum  agitur  de  tradenda  doctrina  rerum  credendarum  : 
non  enim  minus  vitio  verteretux  Ecclesiae,  quatn  Philosophis,  si  dum 
«•ausas  et  proprietates  rerum  aperit.  alias  assignaret,  quoe  rebus  ipsis 
intime  conjunetis  competerent:  sed  Concilium  Tridentinum  locis  supra 
citatis,  colligendo  ex  Scriptura  sacra  doctrinam  de  dispositionibusy 
causis,  et  efiectibus  justificationis,  explicat  hanc  esse  eharitatem,  et 
de  illa  simul  sumpta  cum  gratia  sanctificante  loquitur  in  singulari 
tamquam  de  unico  habitu :  ergo  censet  Concilium  revera  charitatem, 
et  g-ratiam  sanctificantem  eosdem  habere  effeetos,  non  propter  con- 
nexionem  earum  et  inseparabilitatem.  sed  propter  identitatem. 

Bbponunt  2.,  quod  effectus  gratiae  idcirco  charitati  tribuuntur, 
quia  charitas  est  iorma  partialis  justifieationis:  censent  enim  for- 
mam  justificationis  non  esse  unam  simplicem  qualitatem.  —  Contra, 
haee  propositio  directe  militat  in  Concilium  Tridentiuum  c.  7.  supra 
iaudato,  ubi  ait  unicam  esse  tormalem  causam  nostrae  justificationis  : 
ca,  inquit,  formatis  causa  justificatinnis  est  jttstitia  Dei,  non  qua 
ipse  jttsttts  est,  sed  qua  nos  justos  facit:  ergo  Concilium  non  censet 
duphcem  esse  justificationis  causam  formalem  distinctam :  alias  enim 
hanc  duplicem  causam  formalem  assignas^et.  sieut  varias  ibidem  as- 
siguat  caus  s  finales  ejnsdem  justificationis,  nempe  gloriam  Dei.  et 
Christi,  ac  vitam  aeternam.  Adde  quod  etiam  in  causis  tormalibus 
partialibus  unius  effectus  non  tribuitur  alteri  distincta?,  quemadmo- 
dum  effectus  gratise  santificantis  charitati  assignantur:  ergo.  etc. 

Confirmantur  haec  Omnia  auctoritate  S.  Augustini  lib.  De  NatuM, 
tt  Gratia,  cap.  62.  ubi  charitatem,  rationem  iormalem  justincationis 
non  obscure  designat,  liis  verbis:  Ipsa  est  enim  charitas  reris- 
sima,  plemssima,  perfWtissimagtte  justitia.  Et  Epist.  14a.:  Ad  haben- 
bonam  voluntatem,  ubi  est  hoc  ipsum,  quodjuste  ririmus,  etipsa 
chantas,  quce  in  omnibus  Dei  donis  ita  excetlit,  ut  etiam  Deus  dicta 
stt.  qua  una  adimpletur  in  nobis,  si  quid  divince  leais,  et  admoniUonis 
implemus,  etc.  Quibus  designat  charitatem  esse.  qua  juste  viviinus 
subindeque  qua  justi  sumus. 

Probatur    denique   assertio    nostra    ratione :    Primo  quidem   quia, 

inquit  Subtilis  Uoctor.  non  sunt  entia   multiplicanda  absque  urgente 

necessitate:    sed    nulla    necessitas    apparet    multiplirandi    ac    distin- 

guendi    habitus      charitatis     et    gratiae    sanctificantis  .    quippe    cum 

->mnes    effemis.    qui   huic    tribuuntur,    etiam    et   illi  soleant  attribui, 

it   diximus   in  prima  Conclusionis  probatione  :  ergo,  etc.  —  Deinde, 

l    gratia    et    charitas     realiter    distinguerentur,   possent    ab    invicein 

eparari.    saltem    de  potentia    Dei    extraordinaria.    et    absoluta:    sed 

ioc    dici    nequit  :    ergo    nee    illud.   Major    eonstat    ex    iis,  qme    Phi- 

osophi  tradunt  cominuniter  de  signo  distinctionis  rcalis;  entia  nain- 

iue  absoluta.  quorum    unum    est  prius    altero.  et  ab  eo  independens, 

quah  it  gratia  sanctificans,  et  charitas,  si  revera  distinguerentur 

ealiter)  possunt  seorsim  existere  et  conservari.  Mmor  vexo  probatur: 

i  aliquis  homo  gratiam  liabere  posset  sine  charitate,  esset  Deo  uratus 

t  acceptus.  iino  c-t  ejus  filiu-  adoptivus,  nec  tamen  loret  ejus  amicus, 

uod  est  absurduin.  —  I)tsu/,<-r.   si  alieui   inlunderetur   charitas    sine 

ratia  sanetificante.  et    in  eo  statu  moreivtu:\   nec    damnaretur.  oum 

ullum  habeivt  peccatum,  quia  omne  peccatum  cum  eliaritate  imj>o.>- 


182  DE    DISTIXCTIONE    GRATLE    A   CHARITATE. 

sibile  est;  nec  salvaretur,  quia  cum  gratia  sanctificante  careret,  noia 
esset  Filius  Dei  adoptivus,  ac  subinde  esset  incapax  haereditatis  solis 
Dei  filiis  repromissae  :  sed  hoc  utrumque  conseqnens  prorsus  incon- 
veniens  est :  igitur  et  illud  unde  sequitur.  Denique,  nulla  prorsus- 
apparet  ratio  sufficiens  distinctionis  realis  inter  gratiam  et  charita- 
tem,  ut  patebit  ex  solutione  objectionum. 

Objictes  1.  Principium    essendi    realiter  distinguitur    a    prfncipio- 
operandi  :  atqui  gratia  sanctifieans  est  principium  essendi  supernatu- 
raliter  ;    charitas  vero  principium  operaudi  :    ergo  distinguuntur   rea- 
liter.   Conftrmatur,    non    minus    ad   Deum    spectat   eumulate   et  per- 
fecte  complere  naturam.   eamque    perficere    in    ordine    supernaturali. 
quam  in  ordine  naturali :   sed  in  ordine  naturali  ita  naturam  perficit, 
ut  prius  det  ipsi  formam  substantialem,  et  deinde  potentias  et  formasj 
aecidentales,  qure  sunt  instrumenta  agendi :   ergo  in  ordine  superna- 
turali  debet  prius  conferre  animae  formam,  per  quam  eonstituatur  in 
esse  supernaturali,  quam  formas    activas;    gratia    autem    sanetificans 
est  forma  eonferens  esse  supernaturale  ;  eharitas  autem  conferens  mo- 
dum  operandi  supernaturaliter:   ergo  illa  prior  est,  hsec  posterior.  — 
Respondeo   primo,    negari     posse    majorem;     siquidem     formae    sub-  i 
stantiales  sunt  etiam  activse,  ut  docuimus  in  Physicis,  imo   etiam  et; 
aecidentales;    calor  enim  calorem  producit:    nec  necesse  est,  ut  eon-  3 
feratur  semper  aliqua  forma  praevia,  qua^  det  esse^priusquam  tribuatur 
altera,   quaB    det   virtutem    operandi  ;    nam    calor    sine    aliqua    torma , 
^sevia  ipsum  exigente  producitur  ab  igne  in  aqua,  et  sic  productusj 
alterum  ealorem  in  manum  aquam  tangentem  producit;  similiter  al- ; 
bedo  confertur  subjecto,  et  habet  vim  disgregandi  visum  absque  aliqua  : 
forma  praevia;  igitur  quando  confertur  alicui  prineipium   agendi    suj 
pernaturaliter,  non  opus  est,  quod  ipsi  conferatur  aliqua  forma  prseviad 
qua3  tale  principium  exigat.  Adde  quod  etiamsi  forma,  quie  est  prinJ 
eipium  operandi,  prseexigeret  alteram,  per  quam  natura  eonstitueretuH 
prins  in  ratione  absoluti,  quam  in  ratione  prineipii    aetivi,  non   inde-i 
sequeretur,  quod  utraque    forma  deberet  distingui    realiter  ;    nam    inj 
probabiliori  sententia  intellectus   et   voluntas  non  distinguuntur    rea- 
liter    ab    anima ,  quye    est    earum    facultatum    prineipium     et    radix  ;-| 
subindeque   licet    charitas  gratiam    sanctificantem    pneexigeret,  tam- 
quam    radieem  et  fontem   a    qua  prrmanaret,  non   esset   consequensl 
quod  ab  ea  distingueretur  realiter,  sicut  proprietates,  qurc  ab  essentia 
fluunt,  eamque  pra?supponunt,  ab  illa  realiter  non  distinguuntur. 

Objicies  2.  Charitas  supponit  in  anima  gratiam  habitualem:  erg« 
realiter  ab  illa  distinguitur.  Probatur   antecedens:  de  ratione  virtuti^ 
in  communi  est  disponere  subjectum  ad  operandum   convenienter  ad 
naturam  praeexistentein  ;    nam  virtus  dat  posse  bene  operari,  hoc 
posse  exereere  operationem  natura^  convenientem  et  proportionatam  ; 
unde  Aristoteles  7.  Phys.,  cap.  3.    Virtus  est  dispositio  jterfecti  ad  opti 
mum.  Et  subdit:  Perfectum    autem  dico,  quod  est  dispositum    secum 
dum  suam  naturam:  sed  charitas  est  virtus  supernaturalis  ;  subindd 
que    supponit    naturam    in    esse   snpernaturali   perfeeto    per    aliquam 
aliam  formam  distinetam  ab  ea  :    at    illa  forma    non    est    alia,  quam 
gratia  sanctificans  :  ergo  haec  praesupponitur  ad  charitatem.  —  Nego 
nntecedens,  et  ad  ejus  probationem    dico.  esse    universaliter    talsaml 


DE    DISTIXCTIONE   GRATLE   A    CHARITATE.  183 

maxime  vero  in  prsesenti  difficultate  :  nam  si  quaelibet  virtus  deberet 
praesupponere  naturam  sibi  proportiouatam.  sequeretur  nec  fidem.  nec 
spem  esse  veras  virtutes  in  pev  eatore  fideli  :    siquidem  in  eo  nullam 
Mipponunt  gratiam  sanctifieantem.  per  quam  constituatur  in   esse  et 
atu  supernaturali. 
Ob.ticies  o.  Scripturam  sacram.  et  Concilia,  qua?  de  gratia  et  cha- 
ritate  tamquam  de  duobus  distinctis  loquuntur  :  ergo  revera  sunt  di- 
stincfae.  Probatur  antecedens  ex  illo  ad  Rom.  5.  Charitas  Dei  diffusa 
est    m    cordibus    nostris   per    Spiritum  sanctum,  qui  daius  est  nol 
ubi  per  Spiritum  sanctum  gratia  sanctificans  intelligitur,  ut  explicat 
S.  Augustimis  lib.  De  gratia  Christi,  cap.  SO.  Per  gratiam,  qua  justi- 
ficamur,  mqnit,  diffunditur  charitas  Dei    in    cordibus  nostris:  proin- 
dcque  gratia  sanetificans  alia  est  a  charitate.  Similiter  1.  ad  Tim.  1. 
Superabundavit  gratia  Domini  nostri  Jesu    Christi  cum   fide  et  dile- 
etiou^:  et  2.  Cor.  13.  GraUa  Domini    nostri  Jesu  Christi,  et   c\ 
Dei,  et  communicatio  sancti  Spiritus   sit   cum  omnibus  vobis.  Qnibns 
verbis  gratiam  a  charitate  distinguit  Apostolus,  utpote  cum  utramque 
commemoret,  quod   utique    non    faceret,  si  unum,  idemque    habitum 
realem  esse  existimaret.  Similiter   Concilium   Viennense   de   charitate 
et  gratia  sanctihcante   loquitur   tamquam  de  distinctis.  Xam  Clemen- 
tina  De  sumwa  Trinitate  ait,  gratiam  et  virtutes  infundi  in  Baptismo; 
ubi  per  virtutes  tres  Theologicas,  nempe  fidem,  spem    et  charitatem 
mtelligit.  Ipsi  concordat  Tridentinum  Sessione  <i.  cap.  10.  quando  ait 
sanctificationem    esse  jnstificataonem,  et   renovationem  [interioris  ho- 
mims  per  voluntariam  suseeptionem  gratiae  et  donorum.  Et  Canone  11 
expnmit  charitatem   et   gratiam  seorsim:    qnibns    aperte  denotat    eas 
esse  distmctas,  alioqui  ineptam  l)atologiam  committeret.  plurhna  no- 
mina  ad  eamdem  rem  significandam  assumendo.  cum   ad   id  unicum 
sumceret.   —  Nego  ccnsequentiam,  et  ad  primum  Scripturre  textum 
dico,  Spintum,  per  quem  Apostohis  dicit  charitatem  esse  diffusam,  esse 
ipsam  Spmtus  sancti  personam,  cni  charitatis  diflusio   speciatim    at- 
tnbuitur  :   quia    est  prrccipuus    effectus    amoris  divini    erga  homines 
quique    per    charitatem  dicitur  dari.  eo  quod  divina  Trinitas    specia- 
Iiter    inhabitet    animam   charitate  flagrantem,  juxta  illud  Christi  Do- 
mini    oraculum  :   Si   quis    diUgit    me  ad  eum    veniemus  etc.   Nee    re- 
fert ,  quod  S.  Augustinus  per   Spiritum   gratiam  sanctificantem  intel- 
ligat.  Nam  praeter   quam    quod  cjeteri  Patres  revera  hoc  nomine  spi- 
ntus  ibidem,  sancti  Spiritus  personam   designari    significant,    exinde 
non  sequitur.  quod  censent  charitatem  a  gratia  sanctificante  distingni, 
utpote  cum  doceant  locis  a  nobis  supra  laudatis.  charitatem  esse  can- 
sam  formalem  nostra-  justificationis.    sed   forte    indicare   voluit  unam 
eamdemque  qualitatem  esse  simul  gratiam,  quatenus    ad  statum    su- 
pernaturalem    nos    evehit,  et   charitatem   in  cordibus  diffusam,  prout 
ad  Deum  et  proximum  aetu  diligendum   ordinat  et  stimuiat.     \d  alios 
ejusdem  Apostoli    contextus  dico,  Apo>tolum    nomiim  dilectionis    aut 
chardatts.   vel    mtelhgere    charitatem    inereatam.   qua  videlicet  Deus 
Pater   sic    nos    dilexit.  ut  Filinm  snnm  nnigenitnm  darct :    vel  dile- 
ctionem    actnalem,  sen  actum  amoris.  quo  de  xacto  Deum  diligimus 
qui  revera  non  est  idem    realiter    cum  gratia  sanctificante,  >ed°actus 
ab  ea  velut  a  suo  principio  distinctns.  Ad  Concilium  Vien 


184  DE    DISTINCTIONE    GRATLE    A    CHAFUTATE. 

istud  quidein  dicere  eonjunctiin  gratiam  et  virtutes  inlundi  in  Ba- 
ptismo,  sed  non  dicere  charitatem  esse  distinctam  a  gratia;  unde  no- 
mine  virtutum  ibi  solum  intelligit  alias  virtutes  per  se  infusas,  quales 
sunt  fides  et  spes,  quse  non  identi  cantur  cum  gratia  sanctificante. 
Eodem  modo  explicandi  sunt  textus  Concilii  Tridentini :  non  enim 
exprimit  nomina  gratiae  et  charitatis,  ut  designet  eas  esse  invicem 
distinctas  :  hoc  enim  talsum  apparet  ex  probatione  Conelusionis;  sed 
dumtaxat,  ut  significet  id,  quod  appellamus  gratiam  et  charitatem, 
revera  esse  causam  justificationis. 

Conclusio    seeunda.  —   Gratia    saxctificans   nbquidem 

FORMALITER  A  CHARITATE  D1STIN»3UITUR,  EA  SCILICET  DISTINCTIONE 
QV^  INTERCEDIT  IXTER  DIVERSAS  FORMALITATES  SEORSIM  CONCE- 
PTIBILES;    SED   TANTUM    VIDEKTUR  DISTINGUI  PENES  DIYERSA  MUNERA. 

H;ec  videtur  genuina  Doctoris  Subtilis  sententia  in  secundum,  distin- 
ctione  26.  n.  3.  ubi  probat  illam  sententiam,  quae  dicit:  Quod  gratia 
formaliter  est  virtus,  quai  est  charitas,  et  qucecumqite  excellentice  tri- 
buuntur  gratice  et  charitati,  et  e  converso;  utraque  enim  formaliter 
cequaliter  diridit  inter  filios  regni,  et perditionis.  Et  suaderi  potest  Con- 
clusio  ratione  ejusdem  Doetoris,  nam  sicut  non  sunt  multiplicandae 
entitates  absque  urgente  necessitate,  ita  nec  distinguendre  sunt  for- 
malitates:  sed  nulla  apparet  necessitas  distinguendi  gratiam  sanctifi- 
cantem  et  charitatem,  tamquam  diversas  formalitates ;  utpote  cum, 
ut  diximus,  eifectus,  qui  tribuuntur  uni,  etiam  tribuantur  alteri,  sub- 
indeque  non  videntur  esse  formalitates  distinctse. 

Dices  :  Charitas  est  perfectio  simpliciter  simplex,  quaj  idcirco  Deo 
convenit:  Deus  enim  charitas  est;  quod  utique  gratise  non  competit; 
siquidem  Deum  dedecet,  nec  ipsi  tribuitur,  subindeque  non  est  per- 
fectio  simpliciter  simplex ;  ac  proinde  gratia  a  charitate  necessario  di- 
stinguitur,  si  non  realiter,  saltem  formaliter.  —  Respondet  Doctor  ibi- 
dem  num.  t.  charitatem  posse  considerari,  vel  transcendentoliter,  vel 
categorice,  hoc  est  quatenus,  vel  significat  et  complectitur  charitatem 
tam  creatam  quam  increatam,  vel  quatenus  dumtaxat  solam  chari- 
tatem  creatam  designat.  Priori  modo  fatetur  gratiam  sanctificantein 
et  charitatem  distingui  formaliter,  sicut  sapientia,  ut  sic,  distinguitur 
a  sapientia  creata,  et  sicut  animal,  ut  sic,  distinguitur  formaliter  ab 
hoc  rationali:  charitas  autem  creata  et  gratia  non  ita  distinguuntur, 
ut  charitas  creata  dicat  aliquam  formalitatem  absolutam,  quain  non 
dicit  gratia  sanctificans.  aut  vice  versa ;  idcirco  dum  Doetor  num.  1. 
supra  laudato  dicit,  gratiam  a  charitate  esse  distinctam  formaliter,  lo- 
quitur  solum  de  charitate  transcendentalitcr  accepta,  quam  utique  ibi- 
dem  concedit  formaliter  a  gratia  distingui;  non  vero  comparat  chari- 
tatein  creatam  cum  gratia  sanctificante,  quapropter  ibidem  ait,  quod 
omnis  gratia  est  charitas,  Hcet  non  e  converso.  —  Quod  autem  non 
solo  nomine,  ut  vult  Durandus,  charitas  creata  et  gratia  sanctificans 
distinguantur,  apparet  ex  eo,  quod  illa,  qme  solo  nomine  diftcrunt, 
habent  duintaxat  diversas  appellationes,  non  vero  diversa  niunia,  ut 
culter  et  gladius :  at  charitas  et  gratia  connotant  diversa  munia  et 
res  distinctas.  Nam  gratia  significat  esse  gratum  et  acceptum  Dco, 
e  rcptatione  supernaturali  in  fiiium  adoptivum,  et  ut  sic   non  signi- 


DE    AJJGMENTO    GRATLE    SAXCTIFICANTIS.  185 

ficat  aliquod  principium  supernaturale  diligendi  Deum  connaturaliter. 
quod  tamen  charitas  sunipta  prseciso  conceptu  charitatis  significat : 
ergo  gratia  sanctificaus  et  charitas  distinguuntur  plusquam  solo  nomine. 

QLLESTIO  TERTIA. 

AN,  ET  QUALITEB  GRATIA  HABITUALIS  AUGERI  POSSIT 
ET.MIXUI.  CORRUMPI  ET  DEPERDI. 

Notandum  1.  Cirea  primam  hujusce  proposita?  Qua?stionis  partern. 
tres  capitales  fuisse  erroneas  haereticorum  sententias.  Primus  error  fuit 
Joviniani,  qui  docuit  oliin  homines  in  cepta  Dei  gratia  crescere  non 

-•'.  ut  testatur  S.  Hieronymus  lib.  2.  adversus  eumdem  haereticum. 
ndus  tribuitur  Kemnitio.  qui  licet  docuerit  justitiam  et  sancti- 
tatem  aliquod  accipere  posse  incrementum.  negavit  tamen  id  prove- 
nire  ex  bonis  operibus:  sed  dumtaxat  ex  fide  promissionum  divina- 
ram.  subindeque  potius  ex  beneplacito  Dei,  quam  ex  merito  operantis. 
Tertius  denique  error  fuit  Beguardorum  et  Beguinaruin.  qui  existi- 
mabant  homines  ad  talem  sanctitatis  et  justitia?  gradum  posse  in  hac 
vita  pertingere.  ut  ad  ulteriorem  perlectionem  progredi  non  liceret. 
Adversus  quem  triplicem  errorem  in  prima  Conclusione  pugnandum  erit. 

Notandum  2.  Apud  Catholicos  extra  controversiam  esse,  quod  gratia 
habitualis  et  sanctificans  possit  deperdi  per  mortale  peccatum,  dicente 
Domino  per  Ezechielem,  cap.  lS.Si  autem  arertit  se  justus  a  justitia 
sua,  et  fecerit  iniquitatem  secundum  omnes  abominationes,  quas  ope- 
rari  solet  impius,  numquid  vivet?  omnes  justitia?  ejus,  quas  fecerat, 
non  reeordabuntur :  in  prozvaricatione  qua  prawaricatus  est.  et  iu  pec- 
ca.to  suo  quod  peccavit,  in  ipsis  morietur.  Sed  difficultas  est,  utruin 
gratia  sanctificans.  quam  eamdem  realiter  cuin  charitate  esse  proba- 
tum  est  supra,  per  singulos  actus  peccaminosos  destrui  possit  et  cor- 
rumpi.  an  vero  dumtaxat  per  actum  odii  et  aversionis  Dei  charitati 
directe  oppositum  ;  sicut  fides.  spes.  ac  caeterae  virtutes  non  deperdun- 
tur,  nisi  per  actus  contrarios  et  oppositos. 

Notandum  3.  Hic  difticultatem  non  moveri,  an  gratia  habitualis 
augeri  possit  et  minui  per  oxtraordinariam  Dei  virtutem  et  disposi- 
tionem,  penes  intensionem  graduum.  qui  in  illa  sunt :  idque  pro  libito. 
et  absque  ullo  respectu  ad  opera  meritoria,  vel  deineritoria:  sed  qu?e- 
ritur,  an  de  facto.  et  ex  communi  lege.  gratia  sanctificans  augeri  possit 
per  quoslibet  actus  meritorios.  non  solum  charitatis.  sed  etiam  nliaruin 
virtutum,  tam  supernaturalium.  quam  moralium  :  idque  non  solum  per 
intensiores,  sed  etiam  per  remissiores  earurn  virtutum  actus  :  an  etiam 
minuatur  per  quodlibet  veniale  peccatum.  Igitur  tria  maxime  veniunt 
hic  resolvenda:  Primum.  an  gratia  habitualis  augeri  possit.  quamdiu 
hoc  iu  mortali  statu  vivimns  per  quaelibet  bona  opera.  Seeundum,  an 
revera  per  quodlibet  peccatum  mortale  habitualis  gratia  destruatur. 
Tertium  denique,  an  per  singula  venialia  gratia  habitualis  minuatur. 

Conclusio   prima.  —  Gratia  habttualis  ex  katura  bua 

AUGRRI    POTBST  :    ET   DE    FACTO  IN    HOM1NIBU8    AUGBTUR    PER    BINOULA 

IiONA  OPBRA,  QUAMDIU  I N"  HOC  BTATU    M.OKTAL1    VIVINT:  ITA  IT 

VULLUS   ADEO    SANCTU8  BT    PEBFBCTU8  SIT,    QUl    IN    8ANCTITATB    II/1'E- 


186  DE    AIGMENTO   GRATLE    SANCTIFICANTIS. 

RIOHES  GRADUS    KACERE  NON    POSSIT,  BTIAM    PBR    ACTUS  REMISSOS,  AUT 

MINUS  intbnsos.  H«3C  Conclusio  quatuor  continet  partes,  adversus  toti- 
dem  errores  in  priino  Notabili  declaratos. 

Probatur,  primo  quidem  ex  Scriptura  sacra  pluribi  adhortante  ad 
progressum  ex  justitia,  et  sanctitate:  sic  Eccl.  18.  Ne  verearis  usque 
ad  mortem  justificari,  idest.  in  justitia  progressus  facere.  Prov.  4.  Ju- 
storurn  semita,  quasi  lux  splendens,  procedit,  et  crescit  usque  ad  per- 
fectum  diem.  Ad  Philip.  1.  IToc  oro,  ut  charitas  vesira  magis  acmagis 
abundet.  Et  Apocal.  22.  Qui  justus  ebt  justificetur  adhuc,  et  sanctus 
sanctificetur  adhuc.  Et2.  Corinth*  4.  IJ/cet  ds,qui  foris  est  noster  homo 
corrumpatur,  tamen  is,  qui  intus  est,  renovatur  de  die  indiem. 

Eadem  veritas  definita  fuit  in  Concilio  Viennensi  in  Clementina 
Ad  nostrum,  dehcereticis;  et  Tridentino  Sessione  6.  cap.  10.  ubi  ait: 
Sic  ergo  justificati,  et  amici  Dei,  acdomestici  faeti  euntes  de  virtutein 
virtutem  renorantur,  ut  Apostolus  inquit,  de  die  in  diem;  hoc  est  mor- 
tificando  membra  camis  sum,  et  exhibendo  ea  arma  justitice  in  san- 
vtificatixmem  per  observationem  mandatorum  Dci,  ei  Ecclesioz,  in  ipsa 
justitia  per  Christi  gratiam  accepta,  cooperante  firfe  bonis  opei  ibus  cre- 
acunt,  atquemagis  justificantur. . .  quod  justitiai  incrementumpeiit  sancta 
flcclesia  cum  orat:  Da  nobis  ficlei,  spei,  et  charitatis  augmentum.  Hinc 
Oan.  24.  ita  statuit:  Si  quis  dixerit  justitiam  acceptam  non  conservarij 
atque  etiarn  augeri  coram  Deo  per  bona  opera,  sed  opera  ipsa  fructus 
sjlummodo,  et  signa  esse  justificationis  adeptoz,  non  autem  ipsius  au- 
i'-nul(c  causa,  anathema  sit. 

Huic  veritati  adstipulantur  omnes  sancti  Patres,  maxime  Hie- 
ronymus  in  cap.  \.  ad  Eplvs.  explicando  hsec  verba,  Unicuique  do- 
nata  est  gratia  etc.  Augustiuus  Epist.  57.  ad  Dardanum;  Basilius  in 
scholiis  ad  illa  verba  Psalnii  83.  Ibunt  de  virtute  in  virtutem;  Bernar- 
dus  Serm.  9.  in  Psal.  Qui  habiiat,  ete. 

Suadetur  etiam  ratione:  Gratia  est  qualitas  supernaturalis,  et  par- 
ticipatio  quaedam  naturae  divinae:  ergo  non  repugnat  eam  augeri.  Proba- 
tur  consequentia  :  illa  repugnantia,  si  qupe  esset,  peteretur  vel  ex  eo  quod 
sit  qualitas,  vel  quia  est  supernaturalis,  vel  denique  quia  est  participa- 
tio  divinae  naturae.  Non  primum,  proprium  enim  est  qualitati  posse  in- 
tendi.  Xon  etiam  secundwm,  nam  inde  sequeretur  actus  charitatis,  aut 
;ilterius  virtutis  infusae,  cum  sintsupernaturales,  non  posseaugeri,  quod 
j.bsurdum  esse  constat;  quippe  modo  remissius  modo  intensius,  Deum 
♦'X  motivo  supernaturali  diligimus.  Non  denique  tertium,  cum  enim  illa 
participatio  divinse  naturae  sit  inadaequatn  et  imperfeeta,  non  repugnat 
c.im  fieri  magis  vel  minus  perfectam  quoad  gradus  intensionis. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  gratia  sanctificans  au- 
geri  possit,  non  solum  per  actum  dilectionis  Dei,  sed  etiam  per  opcra 
bona  auxilio  gratiae  procedentia.  Ilanc  enim  veritatem  pluribi  docet 
Apostolus,  maxime  vcro  ad  Rom.  6.  Sicut  exhibuistis  membra  vestra 
s'rrireimmunditi(E,  et iniquitati ad  iniquitatem,  ita  nuncexhibete  mcm- 
bra  vestra  servire  justitioz  in  sanctificationem.  Quibus  verbis  fideles  Uo- 
manos  hortatur,  ut  quemadinodum  ante  susceptam  Baptismi  gratiam 
servierant  iniquitati  per  mala  ipsorum  opera,  ita  post  acceptum  iia- 
ptisma  serviant  jnstitiae  in  sanctificationem,  ui  per  bona  opera  cvadant 
sanctioreg.  Sed  apertius  hanc  veritatem  demonstrat  ad  Col.  1.  dieens: 


DE    AUGMENTO    GRATLE    SANCTIFICANTIS.  187 

Ut  ambuletis  digne  Deo  per  omnia  placentes  in  omni  opere  bono  fru- 
cUficantes,  et  crescentes  in  scientia  Dei,  ut  in  omni  vtrtute  confortati. 

Ccnfirmatur  ex  aliis  Scripturee  locii-.  quibus  bonis  justoruin  ope- 
ribus  promittitur  augrnentum  glbrise,  quee  est  justitia  consummata,  et 
consequenter  augmentum  gratise  sive  justitiae.  inehoatae.  Sic  1.  Cor.  15. 
Abundate  in  omni  opere  bono,  scienies  quod  laborvester  non  estinanis 
in  Domino:  quia  videlicet  potus  etiani  aquse  frigida."  datns  in  nomine 
Christi,  aut  ejus  discipuli,  aceipiet  mercedem  seternrc  glorise,  ut  signi- 
ficatur  Matth.  10.  Similiter  2.  ad  Cor.  2.  Momentaneum  hoc,  et  leve 
tribulationis  nostrce,  supra  modum,  in  sublimitateatf&rnum  gloriazpondus 
operatur  iu  nobis.  Uisadde  doctrinam  et  definitionem  supra  laudatani 
Concilii  Tridentini,  quibus  aperte  signifieat,  non  solum  per  actus  cha- 
ritatis,  sed  etiam  per  bona  quselibet   opera   gratiam  in    nobis  augeri. 

Probatur  tertia  pars,  nempe  quod  justi  per  totam  vitam  in  justitia 
aecepta  proficere  valeant;  ita  ut  numquam  eo  perveniant,  quo  ulterius 
progredi  non  possint  quamdiu  sunt  in  via,  et  mortalem  vitam  agunt; 
ita  namque  aperte  docet  Scriptura  sacra,  Eccles.  18.  Ne  verearis hsque 

mortem  justificari,  quia  merceS  Dei  mauet  in  mternum:  quasi  di- 
ce-ret:  non  desistas  quamdin  vivis  in  justitia  per  novos  gradus  profi- 
cere,  quia  (jiio  sanctior  eris,  ampliorem  et  abundantiorem  gioriani  ex- 
cipies.  Sic  pariter  Psalm.  83.  Ibunt  de  virtute  in  virtutem,  videbitur 
Deus  Deorum  in  Sion,  idest,  in  virtnte  crescent,  donec  ad  beatam  vi- 
sionem  perveniant.  Et  ad  Galat.  6.  Bonum  autem  facientes  uon  defi- 
ciamus,  temporeenim  suo  metemus  non  deficientes.  Quibus  verbis  Apost. 
significat  totum  tempus  hujus  vitse  datnm  esse  ad  bene  operandumr 
ct  serendum,  quod  metainus  in  altera,  semen  seilicet  vitse  seternse. 

Eamdem  veritatem  sua  auctoritate  tuentur  SS.  Patres,  prsesertim 
S.  Hieronymus  super  Psalm.  ^o.  exponens  illa  verba,  asctnsumes  in 
rorde  suo  disposuit,  ubi  ait:  quicumque  sanctus  quotidie  in  priora  ex- 
tnditur,  et  praderitorwm  obHviscitur,  S.  Augustinns  Ser.  15.  De  verbis 
Apostoli:  Semper  adde,  semper  ambulci.  semper  profice,  noliin  viare- 
tnanere.  S.  Leo  Ser.  2.  De  Quadrag.  Hozc  est,  inquit.  perfectorum  vera 
justitia,  ut  numquam  prozsumani  se  esse  perfeetos.  ne  ab  itineris  non- 
dum  finiti  intentione  cessantes,  incidant  in  deficiendi  pericuhtm,  ubi 
proficiejuli  deposuerint  appetitum.  S.  Prcsper  in  Coltectione  sententia- 
rum  S.  Augustini,  Sententia  102.  In  hac  vita,  quat  tota  tentatio  est,  in 
sublimissimis  sanctis  non  apprekenditMr  iUa  perfectio,  cui  'non  supersit 

■ensio.  Hinc  lib.   Epigr.  in  2(->.  eleganter  cecinit : 

Semper  enim  sanctis  superest  quo  crescere  possint, 
Kt  perfectorum  gloria  principium  est. 
Virtutem  virtus  pariat,  de  lumine  lumen 
Prodeat,  atque  omnis  palma  gradum  faciat. 

Favet  etiam  ratio :  nam  quaindiu  hoino  viator  est.  mereri  potest: 
unde  Christus  Dominus  hortabatur  suos  discipulos:  Ambulate  dum 
lucem habetis,  ut  non  vos  tenebrce  comprehendant.  Joan.  12.  Ergo  semper 
assequi  potest  novuin  gradum  gratise,  qui  sit  novi  giorise  gradus  se- 
men.  Deinde,  quamdiu  viator  non  est  in  termino  potest  ad  eum  con- 
tinnis  gressibus  tendere:  at  quamdiu  lioinines  sunt  in  mundo,  non 
habent  permanentem  civitatem,  ait  S.  Paulus.   sed  liituram  inquirunt; 


188  DE   AUGMENTO    GRATLE    SANCTIFICANTIS. 

subindeque  assiduo  bonorum  operum  incremento  possunt  in  patriam 
suam  properare.  Denique,  licet  capacitas  obedientialis  hominis  ad  gra- 
tiam  finita  sit,  tainen  secundum  ordinationem  divinae  providentiae  num- 
quam  omnimode  impletur  per  media  et  auxilia  a  Deo  subministrata, 
nec  ullus  unquam  attinget  eum  gratiae  gradum  quem  Christus  Do- 
minus  habuit ;  adeoque  conveniens  est,  ut  quamdiu  viator  est,  cum 
ejus  capacitas  omnimode  non  possit  expleri,  saltem  tali  modo  promo- 
veatur,  ac  juvetur  divinitus  per  auxilia  gratise,  ut  magis  semper  ac 
magis  proficiat,  donec  vige  suse  terminum  assequatur. 

Probatur  denique  quarta  pars,  nempe  quod  habitualis  gratia  au- 
geri  possit  etiam  per  actus  remissos,  et  minus  intensos:  Tum  quia 
sacra  Scriptura,  et  Concilium  Tridentinum  aperte  docent  nostram  san- 
ctitatem  augeri  per  qusecumque  bona  opera :  sed  actus  remissi  sun  t 
bona  opr^ra :  ergo  per  eos  actus  gratia  sanctificans  augetur.  Tum  quici , 
inquit  Doctor  in  4.  dist.  2.  qu;est.  1.  si  gratia  sanctificans  per  actus 
remissos  non  augeivtur,  cum  illa  sit  semen  gloriae,  sequeretur  quod 
adultus  qui  plures  actus  remissos  exercuit  post  Baptismum,  non  foret 
beatior  nec  ampliori  beatitudine  donaretur,  quam  parvulus,  qui  statim 
post  Baptismum  moritur:  at  consequens  pugnat  in  ipsam  Dei  remu- 
nerantem  justitiam,  qme  etiam  minimum  opus  bonum,  puta  calicem 
aquse  frigidse,  ex  misericordia  donatum  non  sinit  esse  absque  mercede. 
Confirmatur,  ex  eo  quod  Deus  nulla  opera  mala,  quantumvis  remissa, 
sinit  esse  impunita;  nam  venialia  quaeque  plectentur  in  Purgatorio, 
nisi  hac  in  vita  exsolvantur:  ergo  pari  ratione  non  debet  ulla  bona 
opera,  quantumvis  minuta,  irremunerata  deserere;  Deus  enim  non  pro- 
clivior  est  ad  vindictam  mali  quam  ad  pramriationem  boni.  De?iiquey 
Concilium  Tridentium  Sess.  6.  c.  16.  postquam  statuit  conditiones  ad 
merendum  desideratas,  scilicet  quod  sit  opus  honestum  voluntarium 
a  gratia  procedens,  ait :  Nihil  ipsis  justiftcatis  amplius  deesse,  ut  vere 
j/romeruisse  cc/nseautur ;  ergo  non  requiritur  actus  intensior,  cum  assi- 
gnatse  istae  conditiones  etiam  in  remissum  cadere  possint. 

Objtcies  contra  primam  partem:  Tota  nostra  gratia  ac  justitia 
dimanat  a  Christo  totius  gratise  fonte,  de  cujus  plenitudine  omnesac- 
cipimus:  sed  Christus  gratias  distribuit  singulis  prout  vult,  et  non 
secundum  cujusque  meritum,  ut  docet  S.  Paulus  1.  ad  Cor.  12:  ergo 
si  aliquod  fit  gratise  augmentum,  non  fit  per  bona  opera.  —  Distinguo 
minorem :  dividit  singulis  prout  vult  primam  gratiam,  et  aliquando 
illius  augmentum,  concedo :  dividit  semper  gratire  augmentum  prout 
vult,  hoc  est  ex  mera  liberalitate,  nec  attendendo  ad  bona  opera  illud 
augmentum  promerentia,  nego.  Contrarium  namque  supra  probatum 
est  ex  Scriptura:  illa  enim  frustra  et  illusorienos  hortaretur  ad  novum 
accersendum  gradum  justitias  per  bona  opera,  si  ille  gradus  ex  sola 
Christi  Domini  liberalitate  penderet.  Adde  quod  Apostolus,  cujus  au- 
ctoritate  nititur  objcctio,  ibi  dumtaxat  sermonein  faciat  de  discrectione 
gratiarum  gratis  datarum. 

Ixstabis:  Quaecumque  gratia  datur  gratis.  et  ex  pura  liberalitate; 
nam  si  ex  meritis,  jam  non  est  gratia,  inquit  Apostolus :  ergo  cum 
gratiai  augmentum  veram  habeat  rationem  gratise,  gratis  concedi  de- 
bet,  et  non  ex  merito,  et  intuitu  bonorum  operum.  —  Distinguo  an- 
tecedens:  gratia   omnis  gratis  datur,  vel  ratione  sui,  vel    ratione  sui 


DE    AUGMENTO      GRATLE    SANCTIFICANTIS.  189 

principii,  eoncedo :  semper  ratione  sui,  nego.  Duplex  igitur  distin- 
guenda  estgratuita  collatio  gratise  ;  una  quidem  simplex,  quse  sit  nullo 
habito  respectu  ad  opus  meritorium  ;  alia  vero  secundum  quid,  videlicet 
ratione  principii,  quod  gratis  datur.  Sic  gloria  seterna  licet  sit  corona 
vincentium,  merces  laborantium,  et  haereditas  filiorum,  tamen  dieitur 
gmtia,  quia  nempe  datur  propter  opera  meritoria,  quae  fuerunt  elicita 
per  gratiam  sanctificantem  gratis  concessam.  Pari  ratione  augmentum 
gratiae  dicitur  gratia,  quia  conceditur  solum  ratione  operis  meritorii, 
qucd  per  gratiam  actualem  et  habitualem  simpliciter  gratis  concessam 
luit  elicitum. 

Objicies  adversus  secundam  partem:  habitus  non  possunt  augeri 
nisi  per  actus  similes  iis  quos  eliciunt :  ergo  gratia  sanctificans,  cum 
eadem  sit  realiter  cum  charitate,  non  potest  augeri  per  actus  aliarum 
virtutum,  sed  dumtaxat  per  actum  amoris  Dei.  —  Distinguo  majorem: 
habitus  acquisiti  et  comparati  per  actus  augeri  nequeunt,  nisi  per 
actus  similes  iis,  quos  eliciunt,  et  per  quos  producti  fuerunt,  concedo : 
habitus  infusi,  et  per  solam  Dei  liberalitatem  concessi,  qualis  est  gratia 
sanctificans,  nou  possunt  augeri  nisi  per  actus  homogeneos,  seu  similes 
eis  quos  eliciunt,  nego.  Cum  enim  actus  meritorii  non  physice,  sed 
dumtaxat  moraliter  concurrant  ad  augmentum  habitus,  nempe  mo 
vendo  Deum  per  modum  meriti  ad  conferendum  illud  augmentumr 
cumque  Deus  moveatur  ad  compensandum  servi  fidelis  obsequium, 
propter  quamlibet  ejus  observantiam  et  obedientiam  ;  inde  fit  quod 
augmentum  gratiae  sanctificantis  fieri  possit  per  quodlibet  bonum  opus. 
Adde  quod  charitas  sit  virtus  generalis,  quai  suo  veluti  sinu  cseteras 
virtutes  complectitur;  plenitudo  uamque  legis  esi  dilectio,  inquit  Apo- 
stolus;  hinc  est  quod  facile  per  quoslibet  actus.cseterarum  virtutum 
moraliter  augeri  possit. 

Objicies  contra  tertiam  partem  S.  Augustinum  in  Enchiridio, 
cap.  121.  dicentem:  Hic  veniri  ad  tantam  magnitudinem  chariiatis,  qua 
mojor  esse  non  possit:  ergo  censet  S.  Augustinus  eharitatem  hac  in 
mortali  vita  habere  posse  accressionis  metam  et  terminnm.  —  Nego 
consequens,  ibi  enim  non  agit  de  charitate  secundum  intensionem 
habitus,  sed  secundum  exhibitionem  operis  ex  genere  suo  maximi, 
cujusmodi  est  omnia  propter  Deum  contemnere,  et  mortem  pro  illo 
subire:  juxta  illud  Joan.  1(.>.  Majorem  charitatem  nemo  habet,  ut  ani- 
mam  suani  ponat,  etc.  '^uem  utique  prsestantissimum  effectum  revera 
potest  homo  fidelis  hac  in  mortali  vita  exercere,  uti  fecerunt  Martyres, 
et  plurimi  Reges,  et  divites;  ne-jnon  et  innumeri  Religiosi,  qui  ven- 
ditis  omnibus  qua3  possidebant,  et  larga  eleeraosynarum  largitione 
pauperibus  erogatis,  pauperem  Christum  secuti  sunt. 

Objicies  taxdem  contra  ultimam  partem,  Illud  Apocal.  3.  ubi 
Kpiscopus  Sardis  reprehenditur  quia  non  erant  plena  ejus  opera  coram 
Deo:  opera  autem  non  plena  alia  non  sunt  quani  opera  remissa:  ergo 
tantum  abest  ut  illa  promereri  possint  augmentum  gratiae,  quinimo 
Dei  iram  et  indignationem  provocant.  Deinde  secundum  S.  Grego- 
riu  ii,  lib.  Moral.,  cap.  16.  in  via  Domini  non  progredi,  regredi  est: 
sed  per  opera  remissa  non  progredimur:  ergo  retrogredimur.  Denique, 
qui  negligenter  utitur  donis  acceptis,  non  meretur  accipere  augmen- 
tum  doni :  sed  qui  remisse  operatur,  negligenter  utitur   donis:  igitur 


190  DE    AUGMENTO    GRATl.E    SANCTIFlCANTIS. 

illiu.s  doni  augmentum  uon  meretur:  ergo  opera  remissa  nullatenus 
conierunt  ad  augmentum  gratise.  — Neg-o  consequentiam :  et  ad  pri- 
mum argumentum  nego  minorem;  nam  peropera  non  plena  non  intelli- 
guntur  opora  remissa,  sed  illa  quae  sunt  iacta  propter  inanem  gloriam. 
et  vacna  sunt  omnino  retributionis  et  mercedis. — Ad  secundum  nego 
pariter  minorem;  sicut  enim  ille  qui  exercuit  actum  eharitatis.  quae 
est  omnium  virtutum  prastantissiina .  non  dicitur  regredi,  quando 
postea  exercet  actum  alterius  virtutis  minus  perfectae :  ita  nec  retro- 
gredi  dicendus  est,  qui  postquam  exercuit  actum  periectum,  et  inten- 
sum  alicujus  virtutis,  postmodum  ejusdem,  vel  alterius  virtutis  actum 
minus  perfectum  elicit;  semper  enini  ambulare  dieitur  is  qui  motum 
iacit  versus  terminum,  licet  nunc  celerius,  nunc  tardius  gradiatur. — 
Ad  tertium  distinguo  majdrem  :  qui  negligenter,  idest.  peccaminose 
utitur.  seu  potius  abutitur  bonis,  non  meretur  eorum  augmentum. 
concedo:  qui  negligenter,  idest.  remisse  talibus  donis  utitur,  nego. 
Cum  enim  nullum  sit  prseceptum,  quo  jubeatur  ut  actus  fiat  modo 
intenso  et  perfeeto,  liinc  non  est  dicendus  quis  peecare,  dum  remisse 
agit. 

Petes:  quandonam  a  Deo  concedatur  tale  augmentUm  gratiae  pro- 
pter  opera  remissa?  —  Respondeo,  hoc  in  solvendo  dubio  variare  Au- 
ctores;  sunt  enim  qui  censeant  illud  augmentum  statim  concedi,  ac 
opus  meritorium  elicitum  fuit.  Ita  Gabriel  in  primum  dist.  17.  q.  I. 
art.  3.  Vasquez  disp.  220.  Nonnulli  existimant  eum  sancto  Thoma  1.  2. 
q.  114.  art.  8.  tale  augmentum  non  dari  siatim,  sed  dumtaxat  quando 
honio  elicit  actum  intensiorem.  Cmteri  vero  cum  Subtili  Doctore  in  4. 
dist.  21.  q.  1.  docent  augmentum  illud  conierri  maxime  in  instanti 
mortis;  cum  enim  actus  remissus  per  se  et  physice  non  augeat  ha- 
bitum  iniusum.  sed  solum  dispositive  et  moraliter;  conveniens  videtur 
ut  Deus,  qui  suavem  modum  agendi  servat,  non  statim  augeat,  quia 
non  est  dispositio  sufficiens,  sed  dumtaxat  in  ultimo  vita?  instanti,  ne 
videlieet  actus  remissos  ndinquat  sine  praemio  ;  et  insuper  anima  in 
illo  articuio,  propter  perseverantiam  in  gratia,  disposita  e>t  ut  illi  tale 
augmentum  detur. 

Dices:  Justificati  per  bona  opera,  ex  Concilio  Tridenfino,  eunt  de 
virtute  in  virtutem,  et  de  die  in  diein  in  ipsa  justitia  bonis  operibus 
crescunt,  atque  magis  justificantur:  ergo  suae  justitiae  augmentum  su- 
scipere  debent,  non  solum  in  fine  vitae,  sed  etiam  statim  ac  opera 
bona,  licet  remissa,  exercuerunt.  —  Respondeo,  hoc  equidem  verum 
esse  de  operibus  intensis,  non  vero  de  remissis  ;  nam  magis  congruit, 
ut  Deus  suavem  modum  operandi  servet,  tribuendo  videlieet  augmen- 
tum  grati;e.  juxta  dispositionem,  quae  cum  non  videatur  aptior  quam 
in  articulo  mortis,  idcirco  eongruentiori  ordine  tunc  dumtaxat  illorum 
actuum  remissorum  augmentum  gratise  confert. 

Instabis:  Non  videtur  major  dispositio  in  line  vitse,  quam  statim 
ac  actus  illi  fuerunt  eliciti  :  ergo  non  apparet  ratio  cur  augmentum 
illud  in  iincm  vits  differatur.  —  Nego  antecedens:  nam  ordinarie  iit, 
ut  in  fine  vita'  charitas  sit  intensior.  Deinde  propter  ))erse\-erantiam 
in  gratia  usque  ad  ultimum  vitae  terminum  videtur  major  dispositio 
ad  illud  augmentum  gratise  suscipiendum,  quam  iuerat  antca.  Denique 


DE    AUGMENTO    GRATLE   SANCTIFICANTIS.  191 

cum  merita  remissa  ^ine  praemio  remanere  non  debeant,  oportet  ut 
illud  augmentum  debitum  persolvatur  in  eo  statu.  in  quo  non  requi- 
ritur  dispositio,  sieut  in  via  qui  est  status  disponendi  se,  et  merendi. 

Conclusio   secunda.  —  Gratia  eabitualis  per  quodlibet 

MORTALE  PBCCATUM  DESTRUI  POTEST,  ET  NON  DUMTAXAT  PBB  ACTl  M 
ODII  ET  AVERSIONIS  DeI. 

Probatur  hsec  assertio.  illis  omnibns  Scripturae  textibus,  quibus 
declaratur  arcendos  a  regno  cselorum,  non  solum  qui  Deum  actuali 
odio  prosequuntur,  sed  etiam  eos  qui  quodlibet  peccatum  patrant.  Sic 
ad  Galat.  Manifesta  sunt  opera  carnis,  quoz  sunt  fornicatio,  immun- 
ditia,  impudicitia ,  etc.  quce  prcedico  vcbis  sicut prcedixi,  quia  quitaiia 
agunt  regnum  Dei  uon  possidebunt.  Ubi  absolute  dicit,  qui  talia  agunt 
regnum  Dei  non  consecuturos  :  quod  apertius  declarat  1.  Cor.  6.  cum 
ait:  Sed  vos  injuriam  fadtis,  et  fraudatis,  ei  hoc  fratribusf  An 
sdtis  quia  iniqui  regnum  Dei  non  possidebuntf  Nolite  errare,  neque 
fornicarii,  neque  idolis  servientes,  neque  adulteri.  etc.  regnum  Dei pos- 
sidcbunt :  et  hcec  quidem  fuistis,  sedablutiestis,  sed  sanctificati  estis,  etr. 
Ubi  manifestum  est  eum  loqui  de  quibuslibet  peccatis.  Similia  habet 
Eph.  5.  Hinc  ad  Philip.  2.  Cum  metu  et  tremore  salutein  vesiram 
operamini.  Quibus  concordat  illud  Apoc.  3.  ubi  Episcopo  justo  dicitur: 
Tene  quod  habes,  ne  atius  accipiat  coronam  tuam. 

Quapropter  Concilium  Tridentinum  Sess.  6.  cap.  15.  Asserendum 
cst,  inquit,  non  modo  infidelitate ,  per  quam  et  ipsa  fidcs  amittitur. 
sed  etiam  quocumque  alio  mortali  peccato,  quamvis  non  amittatur  /i- 
des,  acceptam  justificationis  gratiam  amitti :  eo  quod  omne  peccatum 
mortale  graviter  Deum  offendit,  seternse  damnationi  hominem  adjudi- 
cat.  Deoque  invisum  et  inimicum  reddit :  et  subinde  gratiam  sancti 
ficantem  expellit,  qua  sumus  Dei  amici,  filii  et  hseredes.  Quse  contra 
hanc  veritatcm  solent  objici  ab  haereticis,  solventur  infra. 

Conclusio  tertia.  —  Gratia  habitualis  non  destruitur, 

NEC  MINUITUR  PER  VEXIALIA  PECCATA. 

Prima  pars  liujus  Conclusionis  patet  ex  Scriptura  sacra,  quse  pec- 
cantes  venialiter  justos  appellat.  Sic  Proverbiorum  24.  Ne  insidieris, 
et  quceras  impietatem  in  domo  jusii .  neque  vastcs  requiem  ejus,  septies 
enim  cadet  justus,  et  resurget ;  quasi  diceret:  ne  existimes  te  in  illo 
deprehensurum  impietatem  aut  gravem  aliquam  culpam  et  iniquita- 
tem  :  si  enim  cadit  aliquando,  ut  yimjustis  contingit,  tamen,  nonnisi 
leviter  cadit,  et  statiin  rcsurgit.  Hinc  Concilium  Tridentinum  Sess.  G. 
cap.  11.  ait :  Licet  in  hac  mortali  vita,  quantumvis  sancti,  etjustiin 
saltem,  et  quotidiana,  q/ae  etiam  renialia  dicuutur,  peccata  quan 
doque  cadant,  non  propterea  desinunt  esse  justi;  nam  Justorum  UJa 
est,  et  humitis,  et  verax:  dimitte  nobis  debita  nostra. 

Posterior  pars  Conclusionis,  nempe  quod  gratia  habitualis  per  pec- 
cata  venialia  non  minuatur,  probatur  ex  eo  quod,  si  peccata  venialia 
trratiae  intensionem  minuerent,  maxime  quia  illi  repugnarcnt  physice 
aut  moraliter  :  vel  quia  ejus  diminutionem  merentur  :  sed  neutrum 
dici  potest.  Non  quidem  primum,  quia  illa  quae  sibi  invicem  repu- 
gnant  physice  aut  moraliter,  non  possunt  simul  subsistere  secundum 


192  DE    AUGMENTO    GRATLE    SANCTIFICANTIS. 

legem  ordinariam:  peccatum  autem  veniale  subsistere  potest  cum  gratia 
etiam  valde  intensa,  puta  cum  aliquis  habens  charitatem  ardentissi- 
maii).  idem  peecatum  veniale  committit,  cum  eo  qui  charitatem  dum- 
taxat  remissam  habet.  Secundum  etiam  dici  nequit,  nempe  quod  ve- 
niale  peccatum  moveat  Deum  ad  auferendos  aliquos  gradus  gratiae, 
quia  Deus  non  punit  leviora  peccata,  qualia  sunt  venialia,  tam  gravi 
poena.  quanta  est  amissio  et  privatio  alicujus  partis  gratiae  et  glorise 
illi  correspondentis.  Deinde,  si  peccatum  veniale  gratiam  minueret. 
sequeretur  tandem  quod  multiplieatis  peccatis  venialibus,  gratia  posset 
omnino  deperdi  :  nam  cum  gradus  illius  gratiae  sint  finiti,  si  quodlibet 
peccatum  veniale  unum  aliquem  gradum,  vel  partem  ejus  auferret, 
tot  committi  possent  peccata  venialia,  ut  tandem  tota  gratia  periret, 
et  evanesceret :  absurdum  est  autem  quod  per  peccata  venialia  gratia 
possit  deperdi  :  alioqui  homo  propter  peccatum  veniale  damnari  pos- 
set ,  quippe  destitueretui*  gratia  sanctificante,  qua3  ad  salutem  est  ab- 
solute  necessaria. 

Dices:  Per  veniale  peccatum  contrahitur  quidam  tepor,  et  animse 
virtus  hebetatur,  praesertim  quando  frequentius,  et  deliberate  fiunt : 
S  'd  tepor  ille  et  illa  animse  imbecillitas  aliunde  non  proveniunt,  quam 
ex  diminutione  gratise  habitualis  :  ergo  revera  per  peccatum  veniale 
diminuitur.  —  Nego  minorem;  illa  enim  non  proveniunt  ex  remis- 
sione  et  diminutione  gratise  sanctificantis  in  seipsa  ;  sed  ex  substra- 
ctione  auxiliorum  gratiae,  quibus  indignus  fit.  qui  liberius  aut  frequen- 
tius  venialiter  peccat. 

Dices  2.  Sanctus  Augustinus,  Epistola  ad  Seleucianum.  affirmat, 
quod  si  venialia  collecta  fuerint,  ita  nos  oppriment  et  gravabunt,  sicut 
unum  aliquod  grande  peccatum  :  ergo  venialia  multiplicata  eumdem 
liabere  possunt  effectum,  quem  haberet  unuin  mortale :  sed  unum  mor- 
tale  peccatum  sufficit  non  solum  ad  minuendam,  sed  etiam  ad  de- 
struendam  gratiam  sanctificantem  :  ergo  pariter  venialia  peccata  po- 
terunt  eamdem  gratiam  destruere.  aut  saltem  minuere.  —  Distinguo 
antecedens:  oppriment  et  gravabunt  efiective  et  formaliter,  sicut  op- 
primit  et  gravat  peccatum  mortale,  nego :  dispositive  et  remote.  con- 
cedo.  Venialia  enim  multiplicata  disponunt  ad  amissionem  gratiae,  et 
commissionem  peccati  mortalis,  quatenns  scilicet  frequenter  et  ordi- 
narie  contingit,  ut  qui  valde  negligentes  sunt  in  vitandis  venialibus, 
labantur  in  aliquod  peccatum  mortale,  quia  destituuntur  majoribns 
auxiliis  gratiae,  quibus  justi  privantur  ;  «  dum  enim  homines.  inquit 
«  S.  Augustinus,  Sermone  88.  De  tempore,  negligentes  imprimis  de- 
«  spiciunt  peccata  sua,  quia  parva  sunt,  crescentibus  minutis  peccatis 
«  adduntur  et  crimina,  et  cumulum  faciunt,  et  deinergunt  ». 

Qu^eres:  qualiter  gratia  sanciificans  per  peccatum  mortale  expellatur, 
an  physice,  et  ratione  oppositionis  naturalis;  an  vero  moraliter  tan- 
fnm,  et  ratione  dispositionis  et  ordinationis  divinozf 

Respondeo,  id  fieri  non  physiee,  sed  moraliter,  quia  si  peccatum 

mortale  esset  causa  phvsica  expulsionis  gratia?,  id  pra.'staret  vel  efie- 
ctive,  vel  tormaliter,  vel  positive.  —  Primum  dici  nequit,  quia  si  pec- 
catum  mortale  effective  gratiam  pelleret,  deberet  in  anima  efficere 
formam  aliquam  physice  ipsi  gratise  oppoM"tam,  ct  cuin  ea  incompati- 


DE    CAUSlS    GRATL4R.  193 

bilem  :  sed  hoe  non  preestat;  etenim  si  sit  peecatrum  purse  omissionis, 
nihil  physice  efficit :  si  vero  sit  peccatum  commissionis,  uon  producit 
aliquam  formam,  quse  sit  physice  opposita  gratise  ;  peccatnm  enim 
commissionis  nihil  producit,  nisi  lorte  iiabiturn  vitiosum  :  sed  ille  nec 
physiee,  nec  moraliter  pugnat  cum  gratia  sanctificante,  nam  habitus 
vitiosi  per  assiduum  peccatum  contracti  remanent  in  justificatis,  et 
eos  ad  peccatum  inelinant,  ut  experientia  constat. — Secundum  etiam 
dici  nequit  :  tum  quia  id  quod  pellit  aliud  tamquam  forma  physice 
opposita  et  ineompatibilis,  debet  habere  illam  incompatibilitatem  ex 
natura  sua  :  sed  peccatum  mortale  ex  riatura  sua  physiea  non  habet 
talem  incompatibilitatem  ;  nam  idem  aetus  qui  est  peccatum  mcrtale, 
si  non  fieret  libere,  esset  idem  actus  physice,  nec  tamen  gratiam  pel- 
leret,  neque  foret  peccatum  :  subindeque  illam  expellendi  vim  non 
habet  ex  natura  sua.  —  Tertium  denique  nequit  pariter  affirmari  ; 
torma  enim  quse  non  pendet  a  physicis  dispositionibus,  neque  illas 
prrerequirit  in  subjecto,  non  potest  physice  expelli  per  contrarias  di- 
spositiones.  hae  namque  non  alit  t  expellunt  formam,  quam  destruendo 
formaliter  dispositiones  ad  illam  formam  praerequisitas  :  sed  gratia  non 
pendet  physice  ab  ullis  dispositionibus,  ut  patet  in  infantibus,  qui 
sine  ulla  dispositione  justificantur  per  Baptismum  ;  si  vero  in  adultis 
requirantur  aliqui  aetus,  quibus  disponantur  ad  gratiam  sanctificantem, 
illae  dispositiones  sunt  tantum  morales  ratione  constitutionis  et  ordi- 
nationis  divinse,  qu;e  eas  prsescripsit  liabendas.  Restat  igitur.  ut  mor- 
tale  peccatum  gratiam  destruat  tantum  moraiiter  :  vel  quatenus  movet 
Deum  ad  gratiaB  substractionem  sieut  ad  alias  poenas  inferendas:  vel 
quia  gratia  est  forma  non  bene  conveniens  eum  peccato  mortali  ;  ut- 
pote  cum  illa  horainem  Dei  amieum  taciat  :  hoc  vero  inimicum  con- 
stituat :  vel  denique,  quatenus  peccatum  avertit  hominem  a  Deo,  et 
eonvertit  ad  creaturas  :  gratia  vero  e  contrario  hominem  a  creaturis 
evocat,  ut  ad  Deum  convertat. 

Hic  etiam  quaeri  solet,  an  saltem  per  extraordinariam  Dei  disposi- 
tionem,  et  virtutem  gratia  sanetificans  una  eum  mortali  peccato  sub- 
sistere  possit.  Verum  ha?c  quastio  convenientiori  orcline  solvetur  in 
Disputatione  de  charitate. 

ARTICULIS  8ECUNDUS. 

DE  CAUSIS  (rKATLK. 

Explicata  utcumque  gratia^  liabitualis  natura.  consequenter  agen- 
dum  est  in    hoe    Articulo  de    causis  illius,  quas  omnes    Tridentinum 

s.  6.  cap.  7.  aperte  declarat  his  verbis  :  IFujns  justificationis  causoz 
sunt,  finalis  quidem,  gloria  D^i.  et  Christi,  ac  vita  astema;  effieiens 
vero  misericors  Deus,  </ui  gratuito  abluit  et  sanctificat,  signans  ei 
ungens  Spiritu  sancto  promissionis,  qui  est  pignus  hazreditatis  nostrce: 
meritoria  autem  dilectissimus  Unigenitus  Filius  suus  Dominus  nostei 
Jesus  Christus,  qui  cum  essemus  inimici,  propter  nimiam  charitatem, 
qua  dilexit  nos.  suc  sanctissima  passione  in  liyno  crucis  nobis  justi- 
ftcationem  meruit,  etpro  nobis  D^o  Patri  satisfecit :  instrumentalis  item 
tacramentum  Baptismi,  quod  est  sacramentum  jidei,  sin^  qua  nulli 
umquam  contigit  justificatio.  Demum   unica  formalis  causa  est  justit  a 

Frassen   Titeol.  Tom.  VIIL  13 


104  DE   CAUSA    EFFICIENTE    GRATLV. 

Dei :  non  qua  ipse  justus  est,  sed  qua  nos  justos  facit ;  qaa  videlicet 
ab  eo  donati  renovamur  sjpiritu  mentis  nostrce,  et  non  modo  reputamur , 
sed  vere  justi  nominamur  et  sumus.  Quamquam  autem,  ut  ex  praefatis 
verbis  constat,  plures  sint  causae  gratiae,  nihilominus  hic  dumtaxat 
nobis  sermo  erit  de  causa  Efficiente,  et  Materiali,  necnon  et  subje- 
ctiva  ^gratise  habitualis,  quse  prpecipuum  est  analogatum  sub  hoc  no- 
mine  gratia. 

QLLESTIO  PRIMA. 

AN,  ET  QUALITER  DEUS  SIT  CAUSA  EFFICIENS  GRATLE. 

NotANdum  1.  Triplicem  a  Philosophis  distingui  causam  producti- 
vam,  nempp  principalem,  coagentem,  et  instrumentalem.  Principalis 
est,  quse  prima  est,  et  independens  a  concursu  superioris  causae  ejus- 
dem  rationis  in  productione  effectus  ;  ita  quod  caeterae  eausse  ab  ejus 
infiuxu  pendeant.  Coagens  seu  minus  principalis  ea  dicitur,  quae  re- 
vera  quidem  in  effectum  efficienter  influit,  sed  cum  dependentia  a 
causa  principali ;  ita  quod  absque  illius  concursu  nullatenus  in  effe- 
ctum  influeret.  Instrumentalis  denique  est  ea,  quse  effectus  quidem 
productionem  attingit,  non  tam  per  propriam  virtutem  intrinsece  sibi 
inexistentem,  quam  per  virtutem  principalis  agentis,  a  quo  movetur, 
et  ad  effectum  producendum  assumitur. 

Notandum  2.  Omnes  Theologos  cum  Concilio  Tridentino,  loco  mox 
laudato,  convenire,  causam  efficientem  primam  et  supremam  gratise 
esse  Deuni,  qui  gratuito  abluit  et  sanctificat,  signans  et  ungens  spi- 
ritu  promissionis,  ut  loquitur  Concilium  post  Apostolum  1.  Cor.  6.  et 
ad  Titum  3;  minus  vero  principalem  et  meritoriam,  esse  Christum 
Dominum,  qui  per  principale  ministerium  est  executor  gratiaj  et  glo- 
ria?,  et  sacramentorum  institutor,  quique  sua  passione  sanctissima  nobis 
justificationem  meruit,  et  pro  peccatis  hominum  Deo  Patri  satisfecit. 
Denique,  efficiens  iustrumentalis  sunt  ipsa  sacramenta  a  Christo  in- 
stituta,  quibus  Deus  utitur  velut  instrumentis  ad  gratiam  producen- 
dam,  non  physice,  ut  volunt  Thomistae,  sed  moraliter,  ut  Subtilis  Do- 
ctor,  et  ejus  Discipuli  affirmant.  Verum  diffieultas  est,  an  etiam  aliqua 
creatura,  de  lege  ordinaria  vel  extraordinaria,  possit  habere  rationem 
causaj  principalis  productivre  gratiae. 

Notandum  3.  Maxime  controversiam  moveri  de  humanitate  Christi, 
qua3  cum  sit  rerum  creatarum  praestantissima  et  potentissima,  utpote 
cui  donata  fuerit  omnis  potestas  in  caelo  et  in  terra,  etiam  efficacis- 
simam  prae  cseteris  creaturis  operandi  virtutem  habet  in  ordine  naturae, 
gratiaj,  et  glorige;  inde  volunt  aliqui  Tlieologi  eam  non  solum  esse 
causam  meritoriam,  sed  etiam  principalem  erlectivam  gratise;  ita  quod 
revera  concursu  physico  ad  ejus  produetionem  concurrat.  Sic  tenent 
Medina  in  3.  part.  q.  13.  dubio  ultimo,  et  Cabrera  ibidem  disp.  2.  ubi 
docent  humanitatein  Christi,  seu  Christuin  Dominum  in  quantuin  ho 
minem.  esse  causam  principalem  gratise  sanctificantis  in  omnibusjustis, 
secundariam  tamen,  et  Deo  subordinatam.  Verum  quam  improbabilis 
sit  eorum  sententia,  apcriet 


DE    CAUSA   EFFICIENTE    GRATIJF.  195 

Conclusio  unica.  —  Deus  ita  solus  est  causa  efficiens 

PBIXCIPALTS    GBATLE,    l"T    NULLUM    DABI    POSSIT  AGENS  CREATUM  ADEO 
PERFECTIM,   QUOD  EAMDEM  (AlSj:  PBINCIPALIS  GBATT^E  PBODUCTIVAM 

^ietutem  obtineat.  Hoec  est  commuuis  in  utraque  sehola   Angeliea 
et  Subtili. 

Probatur  primo:  Ille  solus  producere  potest  ut  causa  priucipalis 
gratiam  justifleantem,  qui  solus  potest  justificare:  sed  solus  Deus  lio- 
mines  justificare  potest,  et  a  peccato  muudare:  ergo  productio  gratise 
justificantis  soli  Deo,  ut  causae  principali,  competit.  Major  constat; 
gratiae  namque  sanctificantis  infusio  est  peccatorum  condonatio  et 
absolutio.  Minor  vero  probatur  ex  Scriptura  sacra.  Job.  14.  Quis  potest 
facere  mwidum  de  immundo  conceptum  semine?  Xonne  tu  qui  solus 
esf  Isaiae  45.  Ego  sum  qui  deteo  iniquitates  tuas,  narra  si  quid  habes 
ut  justificeris.  Rom.  3.  Quoniam  unus  est  Deus,  qui  jusUficat.  Et  >s. 
Deus  est,  qui  justificat ,  quis  est,  qui  condemnetf  Ex  quibus  verbis 
clare  colligitur  gratiam  habitualem,  quae  est  causa  formalis  justifica- 
tionis  et  remissionis  peccatorum,  ita  a  solo  Deo,  ut  a  causa  princi- 
pali,  pendere,  ut  nulli  alteri  vis  illius  productiva  competere  possit. 
Onde  merito  S.  August.  lib.  1.  Dp  peccatorum  meritis,  cap.  14.  ait: 
Quisquis  ergo  ausus  fuerit  dicere :  Justificote,  (nempe  ut  causa  princi- 
palis)  consequens  est,  ut  etiam  dicat:  Crede  in  me:  inde  concludit, 
quod  sicut  non  est  credendum,  nisi  in  solum  Deum,  ita  sentiendum 
est  nullain  creaturam,  sed  solum  Deum,  ut  causam  principalem,  justi- 
ficare  posse.  Cujus  veritatis  ratio  est,  quia  offensa  Dei  ab  illius  jure 
absolute  pendet,  de  qua  nullus  alius  disponere  potest,  nisi  per  dele- 
gatam  sibi  tamquam  ministro  et  dispensatori  ab  ipso  Dco  vicariam 
potestatem. 

Nec  valet  reponere,  illa  testimonia  intelligenda  esse  de  causa 
principali,  qu;e  sit  prima  et  independens  a  superioris  coneursu,  non 
HUtem  de  principali  secundaria.  —  Haec.  inquam,  replica  nulla  prorsus 
quia  cum  Dei  proprium  sit  esse  causam  primam  et  independentem 
«b  omni  alia  superiori,  non  tantum  respectu  divinae  gratia?,  sed  etiam 
per  ordinem  ad  quemcumque  effectum;  evidens  est,  quod  illis  locis 
Scriptura  nihil  assereret,  quod  esset  speciale  productioni  gratiae  et  ptjc- 
catorum  justificationi,  si  nihil  aliud  intenderet. 

Probatur  secundo:  Ille  solus  potest  esse  causa  principalis  gratiae, 
qui  solus  potest  dare  Spiritum  sanctum,  ut  causa  princeps:  sed  niilla 
creatura,  etiam  Christus  Dominus  in  quantum  homo,  habet  potestatem 
physicam  et  ])rincipalem  dandi  Spiritum  sanctum :  ergo  neque  con- 
ferendi  et  producendi  gratiam  habitualem.  Major  patet  ex  illo  nd 
Roin.  5.  Charitas  Dei  diffusa  est,  etc.  Minor  vero  probatur;  oportet 
donum  esse  aliquo  modo  in  potestate  ipsius  dantis,  vel  per  originem, 
vel  per  possessionem :    sed   nullo    istorum    modorum  Spiritus  sanctus 

-t  esse  Christi,  ut  hominis,  aut  alicujus  purffi  creaturae:  ergo 
nullus  Spiritum  sanctum,  prseter  Deum,  dare  potest;  subindeque  nec 
gratiam    sanctificantem  conferre.  Plinc  merito  S.  Augostinus,  lib.  De 

iit.,  c.  12.  distinguens   ea,    qure   conveniunt   Christo,  ut    Deo,  ab 

quse  ipsi  competunt  ut  homini ,  docet  Christum  Dominum.  qua- 
tenus  Deum,  Joan.  16.  Apostolis  dixisse,  de  Spiritu  sancto  :  si  autem 

o  mittam  eum  ad  vos :  in  quantum  vero  erat  homo,  dixisse;  .loan.  1 1. 


DE    CAUSA    EFFICIEXTE    GRATI.E. 

Ego  rogabo  Patrem,  ei  alium  Paraclitum  dabit  vobis:  quo  significaret- 
se,  ut  hoiniuem,  uon  poss.1  prineipaliter,  et  ex  sua  auctoritate  dare  Apo- 
stolis  Spiritum  sanctum,  sed  quatenus  erat  homo  debere  ipsum  pre- 
eibus  a  Deo  impetrare. 

Probatur  tertio:  Si  aliqua  creatura  gratiam  producere  posset,  ma- 
xime  id  prsestaret,  vel  eam  creando,  vel  ex  potentia  obedientiali  animse 
educendo :  sed  neutrum  praestare  potest  creatura:  ergo  nec  gratiam 
physice,  ut  causa  principalis,  producere.  Major  constat:  gratia  enim 
non  potest  produci,  nisi  vel  ex  nihilo  per  creationem  :  vel  ex  potentia 
subjecti  per  eductionem.  *tf inor  vero  probatur:  primo  quoad  creatiom  m, 
quia  cum  creatio  sit  productio  entis  ex  nihilo,  oportet  ut  ille,  qui 
ereat,  tamquam  causa  principalis,  domiuium  habeat  supra  ens  produ- 
cibile  ut  sie,  atque  adeo,  quod  sit  Dominus  omnis  entitatis  produci- 
bilis :  sed  hoc,  ut  manifestum  est,  alicui  creaturaj  competere  nequit: 
ergo,  ete.  Constat  etiam  quoad  eductionem:  tum  quia,  ut  sequenti 
Qua^stione  probabimus.  gratia  non  educitur,  sed  creatur:  tum  quia 
etiamsi  educeretur,  illa  vis  educeudi  creatune  competere  non  posset:. 
sicut  enim  virtus  eductiva  naturalis  habet  dominium  supra  potentiam 
naturaiem  subjeeti,  ex  quo  educit  formam,  ita  qui  educit  aliquid  de 
potentia  obedientiali,  debet  habere  dominium  in  talem  potentiam: 
sed  nulla  creatura  potest  habere  tale  dominium ;  siquidem  potentia 
obedientialis  est  ea,  qua  creatura  qmelibet  subditur  absoluto  Dei  do- 
minio  ad  obediendum  in  iis  omnibus,  quse  contradictionem  non  im- 
plicant;  absolute  autem  illud  Dei  dominium  nulli  creaturae  tribui 
potest:  ergo  nec  illa  virtus  gratise  eductiva. 

Objicies  1.  Ulos  Scriptur;ie  textus,  quibus  signifieari  videtur  Chri- 
stum  Dominum,  ut  hominem,  esse  causam  phvsicam  principalem  grati;e,. 
et  justificationis  nostrge:  sic  Joannisl.  Lex  per  Moysem  data  est,  gratiu 
et  veritas  per  Jesum  Christum  facta  est.  Et  Joannis  10.  ipsemet  Chri- 
stus  Dominus  ait:  Ego  sum  ostium,  per  me  u  quls  introierit,  satva- 
bituv:  sed  per  ostium  significatur  principalis  auctoritas:  ergo  Christus- 
habet  principalem  auctoritatem  et  virtutem  jproduetivam  gTatise.  — 
Distinguo  consequens :  Christus  habet  principalem  virtutem  produ- 
ctivam  gratise,  vel  quatenus  Deus,  vel  quatenus  homo.  concedo:  qua- 
tenus  homo,  nego.  Sicut  enirn  in  Christo  duplex  est  natura,  diviua 
scilicet  et  humana,  ita  pariter  in  eo  duplex  est  virtus  circa  commu- 
nicationem  et  productionem  gratiae.  Etenim  quatenus  homo  habet 
virtutem  meritoriam  respectu  productionis  gratise,  necnon  et  pote- 
statem  excellentia3,  seu  ministerii  principalis  respectu  communicationis 
illius,  in  quantum  videlicet  ejus  humanitas  est  instrumentum  conjun- 
ctum  divinitati  personaliter ,  rationc  cujus  unionis  est  caput  totius 
Ecclesia',  vitam  gratiie  infiuens  in  singulos  fideles  illius  mvstici  e*a- 
pitis  membra:  quatenus  autem  Deus,  habet  potestatem  principalem 
produeendi  gratiam :  unde  prsefati  Scriptura'  textus  de  alterutra  hae 
potestate  veniunt  intelligcndi;  subindeque  nihil  adversus  Conclusio- 
nem  urgent. 

Ob.ticies  2.  Qui  producit  principaliter  ultimam  dispositionem  ad 
formam  aliquam,  ipsam  quoque  tormam  producere  potest:  sed  homo 
producit  ultima-n  dispositionem  ad  gratiam  principaliter :  ergo  illam 
w.  causa  principalis  etiam  producere  potest.  Major  constat,  etenim  qui 


DE    CAUSA    EFFICIENTE    GRATLE.  197 

producit  calorem  ut  octo.  et  in  proximo  gradu   ad   tormam  ignis   su- 
scipieudam .    eamdem    ignis    formam    producit.  Minor  vero  prob 
liomo  principaliter  elicit  actns  contritionis,  et  charitatis:  sed  illi  sunt 
ultirm?  dispositiones  ad  gratiam:    ergo,  etc.  —  Respoudeo  primo  di- 
stinguemdo  agens,  quod  ultimam  dispositionem  ad  aliquam 

iormam  principaliter  producit,  ipsam  quoque  tormam  producere  potest. 
quaudo  illa  educitur  de  potentia  subjecti  naturalis.  eoncedo:  quando 
educitur  de  potentia  ejus  obedientiali.  nego.  Cum  eniin  potentia  obe- 
dientialis  soli  Deo  subjiciatur,  nec  ullius  creaturae  dominio  subsit, 
sequens  est,  quod  nulla  ereatura  possit  tormam  illam  produeeiv. 
si  illa  revera  edueatur:  multo  minus  quando  illa  ereatur.  sicut  de 
taeto    ereatur   gratia    sanctificans,  ut  mox  probabimus.  Respondeo 

'jorcm  e<>e  veram    quando    forma  produetiva  sequitur  natu- 

iliter  et  necessario  ad  productionem  ultimae  dispositionis ;  seeus   vero 

quando  praeter  positionem  ultimse  dispositionis  requiritur  aliqua  eon- 

ditio  ex  parte  agentis  extrinseci,  quam  eausare  nequit  ille.  qui  ultimam 

<positionem  iutrodueit:  sed  ita  est  in  praesenti :    nam  praeter  actum 

charitatis   et   contritionis,  qui  <  st  dispositio  ad  gratiam,  adhue  requi- 

ritur  ex  parte  Dei  specialis    benevolentia    et    acceptatio  ae    eondona- 

tio.  qua  velit  peccatum  remittere,  et  hominem  prius  infensum  in  suam 

ainieitiam  acceptare;  subindeque  illa  peecati    remissio  et  gratise  san- 

cfcificantis  collatio  non  sequitur  naturaliter    et    necessario  positionem 

ultimae    disposkionis,  seu   actus    amoris   et   contritionis:    sieut    forma 

as  sequitur  positionem  oetavi  et  ultimi  gradus  caloris:  sed  tantum 

itia  sanctiticans  sequitur   aetum    charitatis,  et  eontritionis  ex  mero 

Dei  beneplacito  et  voluntaria  ejus  aeceptatione. 

Objicies  3.  Deus  potest  producere  qualitatem  tantae   perfectionis, 
ea  \-ini  habeat  producendi  gratiam    priueipaliter :    ergo  revera  po- 
fee6t  illa  virtus  alicui  creatune  eompetere.  Probatur  antecedens :  si  quid 
obstaret  quominus  illa  qualitas  esset  producibilis,  maxime  quia  gratia, 
cum  sit  ordinis  supernaturalis,  requirit  eausam,  quae  habeat  ex  se  et 
activitatem    omnino    supernaturalem :    sed    haec  virtus  creaturae 
non  repugnat:    nam    lumen  gloriae    propria  vimue  et  sibi  intrinseca 
hominem  elevat  ad  statum    supernaturalem,  et  eum  eo  efficienter.  ut 
a  principaiis.  concurrit  ad  actum  visionis  Dei.  sicut  et  ipsa  gratia 
habitualis  ita  eoncurrit  ad  actus  meritorios  supematurales :  ergo,  ete.  — 
Nego  aatecedens:   qualitas  enim  illa.  aut  esset  perfeetior  gratia,  aut 
a?que.  aut  minus  perfecta.  .  haud  dubium  est.  quod 

non  posset  gratiam  producere;  enim  minus  perfecta  non  potest 

incipaliter  produeere  effectum  praestantiorem  se :  quippe    uemo  dat 
quod  non  habet:    subiudeque  illa  causa    minus    perfecta    non    pos 
i  eminentem  perfeetiouem  tribuere  effectui,  quam  ipsa  non  habet. 
etlam   a  alioquin    etiam    gratia    sanctificans    pos£ 

■am    sanctincantem   gratiam   produeere  ejusdem  gradus   et   pv 
ctionis,  quod  nullus  admittit.   Non  ch  »r,   nain  gratia 

etior   qualitas   supernaturalium,  ac  uobilissima    Dei   participatio, 

subindeque  non  est  excogitabilis  aliqua  alia  qualitas  ipsa  gratia  san- 

pra?stantioret  pertectior,  pro  hoc  statu.  Ad probationem  autem 

(is  dico.  non  esse  paritatem,   nam  plura  requiruntur  ad  pro- 

ndiim  habitum  supernaturalem,  quam  actum,  quia  habitus  super- 


198  AN    GRATIA    CREETUR. 

naturalis  magis  habet  rationem  potentise,  quam  habitus,  eum  non 
solum  lacilius,  secl  ctiam  simpliciter  det  operari:  actus  autem  non 
potest  producere  potentiam,  neque  id,  quod  dat  sirapliciter  operari, 
actus  enim  visionis  non  producit,  nec  auget  facultatem  visivam :  ergo 
illa  gratia  sanctificans  non  potest  produci  per  ullum  actum  ereaturse. 
Adde  quod  gratia  sanctificans  creari  debeat;nulla  autem  ereatura  creare 
potest. 

Objicies  L.  Ex  actibus  supernaturalibus  generari  possunt  habitus 
stipernaturales  de  facto,  ut  aliqui  Scotistae  probabiliter  censent:  ergo 
de  potentia  Dei  absoluta,  tales  actus  possent  etiam  producere  habitum 
gratise.  Patet  consequenUa,  nam  actus  sunt  perfectiores  habibitus:  ergo 
si  actus  illi  producuntur  a  creatura,  de  tacto  etiam  habitus  poterunt 
produci  de  potentia  Dei  absoluta  per  aliquam  creaturam.  —  Nego  con-  { 
sequentiam :  nam  etiamsi  illi  habitus  essent  supernaturales  (ut  nunc 
gratis  suppono),  attamen  sunt  aequisiti  per  aetus  supernaturales,  qui 
eum  sint  vitales,  requirunt  principium  creatum :  at  vero  gratia  est 
habitus  iniusus,  et  per  creationem  producibilis,  et  ideo  nequit  ab  alio. 
quam  a  Deo  produci. 

QILESTIO  SECUNDA. 

AN  GKATIA  CEEETUR,  VEL  EDUCATUR  DE  PGTENTIA 

ANDLE. 

Notandum  1.  Cum  Doctore  in  2.  dist.  1.  q.  2.  n.  3.  creationem 
esse  productionem  totius  rei  in  esse,  nulla  ipsius  parte  praesupposita, 
seu  productionem  rei  ex  nihilo  subjecti  et  termini:  creatio  enim  fit 
ex  nihilo  non  solum  termini  producendi,  quia  hoc  pariter  generationi 
congruit,  sed  etiam  fit  ex  nihilo  subjecti :  ita  ut,  quemadmodum  in 
g  meratione  fit  transitus  a  non  esse  formae  ad  esse  ejusdem  depen- 
denter  a  subjecto,  sic  in  creatione  tit  transitus  a  non  esse  ionme  et 
materia3  ad  esse  earumdem,  seu  potius  ad  esse  totius  compositi,  si 
totum  compositum  producatur;  vel  ad  esse  materise,  si  sola  materia 
fiat;  vel  ad  esse  torma3  independenter  a  subjecto,  si  sola  iorma  per 
creationem  formetur. 

Notandum  2.  Eductionem  esse  speciem  actionis  creationi  oppo- 
sitam;  sicut  enim  ratio  tormalis'  creationem  constituens  est  fieri  in- 
dependenter  a  subjecto,  et  ex  nihilo ,  ita  ratio  formalis  constituens 
eductionem  est  fieri  ex  aliquo  tamquam  ex  prsejacente  subjecto.  Unde 
in  eductione  tria  concipiuntur :  primum  est  illud  a  quo  fit  eductio : 
secundum  illud  cujus  fit  eductio:  tertium  illud  ex  quo  tit  eductio. 
Primum  est  agens,  secundum  est  torma,  tertium  est  subjectum.  Hinc 
ad  eductionem  duse  causse  concurrunt,  scilicet,  efficiens  et  matcrialis. 
seu  agens  et  subjectum;  illud  quidem,  ut  principium  aetivum  et 
productivum;  hoc  vero,  ut  principium  passivum  et  receptivum  :  illud 
producendo,  hoc  sustentando,  et  ita  influendo  in  productionem  forma?. 
ut  sine  tali  infiuxu  forma  nec  fieri,  nec  conservari  possit  uaturalitcM-. 

Notandum  3.  Ilic  nos  agere  de  productione  connaturali  gratiae, 
seu  de  modo  quo  illa  produci  postulat  ex  natura  sua.  Etenim  extra 
controversiam  est,  quod  Deus  de  absoluta  potentia  possit  gratiam 
creare,  et  eam  independenter  a  subjecto  producere;  quia  licet  illa  sit 


AX    GRATIA    CREETUR.  199 

accidens.  et  hac  ratione  videatur  rieri  cum  aliqua  dependeinia  subjecti, 

in  quo  recipitur,  tamen  posset  Deus  eam  independenter  ab  omni  sub- 

jecto  producere   et   conservare;    quemadmodum    conservat  accidentia 

independenter  ab  omni  subjecto;  sed  diffieultas  est,  an  gratia  ex  na- 

tura    sua    postulet   potius    creari  ex  nihilo.  quam   educi  de  subjecto. 

Circa    quam    qua?stionem    triplex  est  sententia:  prima    Thomistarum 

docentium  gratiam  educi  de  potentia  aniime :  secunda  vero  Paludani 

Ferrariensis,  et  Soti,  et  aliorum  asserentium  gratiam  habitualem  non 

creari   absolute,    sed   concreari    ad    creationem    hominis  justi:    tertia 

vero  est  Subtilis  Doctoris  in  1.  dist.  17.  q.  6.  num.  5.  et  in  2.  dist.  7. 

num.  14.  maxime  vero  in  4.  disfc.  1.  quaest.  4.  et  .">.  necnon  et  Alensis 

2.   part.  quarst.   !».  et  S.  Bonaventune  in  2.  dist.  26.  art.   1.  q.  2.  qure 

tentia  utpote  verior,  et  tutior.  ut  evidentius  appareat.  sit 

Conclusio  unica.  —  Gratia  sanctificans  PRODrcrrrR  per 

VERAM    ET    PROPRIE    DICTAM    CREATIOXEM. 

Probatur  1.  ex  Scriptura  sacra.  qme  quoties  gratise    productionis 
meminit,  toties  eam  creari  deelarat.  Sic  Psai.  50.  Cor  mundum 
in  me,  Deus.  Et  Apostolus  ad  Gal.  6.  hominem  justum  appellat  no 

turam.  Kt  ad  Ephes.  2.  fideles   dicuntur  creati  in    Chrisio  Ji 
rt  cap.  4.  eos  monet  induere    novum    hominem,  qui  secundum  Deum 
creaius  est  in  justitia,  et  sanctitate  veritatis;  qui  omnes  textus  veram 
non  haberent  significationem  si   gratia    non    crearetur   proprie:    ergo 
revera  creari  dicenda  est. 

Repoxixt  Thomist.i:.  gratiam  dici  creari,  non  quia  secundum 
suum  essc  naturale  et  physicum  producitur  ex  nihilo,  quod  requi- 
ritur  ad  rationem  perfecta?  creationis:  sed  quia  infunditur  a  Deo  nullis 
nostris  meritis  pra^cedentibus,  quod  habet  quamdam  similitudinem 
cum  creatione,  potestque  creatio  moralis  appellari.  Confirmant  ex  eo 
quod  in  Scriptura  homo  justus  dicatur  per  gratiam  generari,  iuxta 
illud  Pauli  primse  ad  Corinth.  4.   In  Christo  Jesu  per  Evangelium  ego 

genui.  Et  istud  prima?  Petri  2.  Sicut  modo  geniti  infanies :  omnis 
autem  generatio,  dempta  humana.  nt  per  forma?  eductionem,  non  vero 
per  creationem:  subindeque  etiam  in  Scriptura  sacra  gratia  dicitur 
educi.  —  Contra,  verba  Scriptune  intelligenda  sunt  secundun  >ensum 
litteralem,  ut  pluribi  docet  S.  Augustinus,  quando  nulla  exinde  ap- 
paret  repugnantia,  nec  aliquid  contra  pietatem  et  veritatem  emergit : 
sed  quod  prsefati  Scriptura-  textus  intelligantur  de  vera  creatione, 
nihil  rationi  nec  writati  aut  pietati  repugnans  emergit :  subin- 
deque  de  vera  creatione  intelligenda  sunt.  Adde  quoiJ  eorum  ratio 
nulla    prorsus    sit ;    siquidem    potest    homo    peccator    remote    saltem 

disponere  ad  gratiam  habitualem  recipiendam,  et  illam  de  con- 
gruo  mereri,  adeoque  absolute  non  fit  ex  nulla  praevia  dispositione 
morali.   Lnsuper  conc-dunt  Thomistae    gratite    habitualis    nullam   esse 

im  moralem:    ergo  multo  magis  admittere  debeni  nullam  ij  - 

causam  physicam,  materialem,  et  subjectivam  :  siquidem  causa- 
litas  physiea  per  modum  materi;»-  ]nnge  major  est.  quara  moralis: 
ergo  si  ha-c  gratiaB  productioni  denegetnr,  ut  illa  purum  censeatur 
Dei  beneticium.  potiori  jure  dpnegari  debt-t  eausalitas  subjectiva,  ut 
fcempe  gratiae  productio  et  collatio  in  solam  Dei  liberalitatem    et 


200  AN    GRATIA    CREETLR. 

cunditatem  refundatur.  Acl  confirmationem  dico.  neutrum  a  Thomistis 
citatum  Scripturae  textum  ipsis  favere:  siquidem  S.  Paulu.s  loquitur 
de  ministerio  Evangelicae  praedicationis ,  qua  fideles  Corinthios  in 
Christo  genuerat,  hoc  est.  per  gratiam  baptismalem  jain  in  novos  ho- 
mines  formatos  Evangelicis  veritatibus  illustraverat :  non  eniin  munus 
ipsius  Apostoli  fuerat  eis  gratiam  sanctificantem  largiri,  nisi  dumtaxat 
ministerialiter :  unde  eorum  genitor  non  poterat  absolute  nominari. 
Hinc  S.  Petrus  rein  planius  declarans.  non  dicit  homines  baptismate 
renovatos,  esse  absolute  genitos^  sed  quasi  genitos. 

Probatur  secundo  ratione:  Gratia  est  omnium  creaturarum  pra> 
stantissima  et  nobilissima:  igitur  per  actionem  omnium  perfectis- 
simam  exigit  produci :  sed  creatio  omnium  actionum  est  praestantis- 
sima,  et  longe  nobilior  eductione  :  ergo  gratia  sanctificans  non  educitur, 
sed  creatur.  Major  constat:  tum  quia  gratia  est  ordinis  supernaturalis, 
subindeque  universam  totius  naturae  perfectionem  trascendit:  tum  quia 
ordinat  et  conducit  ad  finem  longe  prsestantiorem,  nempe  ad  Deum, 
ut  auctorem  et  largitorem  gloriae :  caetera  vero  creata  Deum  dumtaxat 
spectant,  ut  auctorem  naturae :  tum  denique  quia  est  praestantissima 
Divinitatis  participatio,  quie  longe  nobilius  homines,  quam  dona  qure- 
cumque  creata,  illustrat,  utpote  cum  eos  Dei  filios  adoptivos,  et  ipsius 
haeredes  constituat.  Sequela  etiam-  majoris  patet,  nam  idcirco  anima 
rationalis  producitur  per  creationem,  quia  videlicet  praestantissima  est 
inter  creaturas  ordinis  naturalis:  igitur  pari  ratione  gratia  sanctificans, 
cum  sit  omnium  reruin  creatarum  prsestantissima,  potius  per  creatio- 
nem.  quam  per  eduetionem  produci  postulat. 

Probatur  tertio:  Illud  per  creationem  incipit,  quod  desinit  per  an- 
nihilationem :  sed  gratia  desinit  per  annihilationem:  ig-itur  incipit  per 
creationem.  Major  constat;  illud  enim  quod  annihilatur,  corrumpitur 
per  totum  suum  esse ,  ita  quod  nihil  ipsius  remaneat,  nec  ratione  formss  . 
nec  ratione  materiae  ex  qua  et  in  qua,  hoc  est,  ratione  subjecti  ex  quo 
concipi  posset  formari:  ac  proinde.  quod  in  nihilum  abit,  etiam  ex 
nihilo  debet  procedere :  si  enim  resolveretur  in  aliquid,  maxime  in 
subjectum  ex  quo  oriretur.  et  consequenter,  cum  in  sui  annihilatione 
non  resolvatur  in  aliquid.  etiain  in  sui  productione  non  tormatur  ex 
aliquo.  Minor  etiam  constat  tum  auctoritate  ipsius  S.  Thomae  in  2. 
dist.  2(^.  quaest.  unica,  art.  2.  ad  5.  ubi  expresse  dicit  quod  cum  gratia 
corrumpitur,  simul  etiam  m  nihiluin  redit:  tum  ratione.  quia  si  gratia 
dum  esse  desinit,  resolveretur  in  aliquid,  maxime  in  substantiam,  aut 
facultates  animae,  quibus  inhaeret :  sed  illud  videtur  improbabile  ;  nain 
supernaturale,  quale  est  gratia,  non  videtur  posse  resolvi  in  ena 
pure  naturale.  qualis  est  facultas  animse  et  substantia. 

Dices  1:  Creatio  est  entium  per  se  subsistentium :  sed  gratia  cum 
sit  accidens  a  subjecto  dependens.  per  se  non  subsistit:  ergo  nec  pro- 
ducitur  per  creationem.  —  Distinguo  majorem:  creatio  est  entium  per 
se  subsistentium  et  independentium  a  subjecto,  ex  quo  producantur 
p.*r  eductionem,  concedo:  independentium  a  subjecto  in  (]uo  reci- 
piantur,  dum  producta  sunt,  nego.  Itaque  in  hoininis  justificatione, 
ut  advertit  Doctor  in  1.  dist.  17.  quaest.  «>.  num.  ">.  duplex  intervenit 
actio:  una  qua  gratia  creatur,  altera  qua  unitur  subjecto.  quae  unio 
formaliter  vocatur  justificatio    seu  regeneratio    hominis,    sicut  anima 


AN    GRATIA    CREETUR.  201 

rationalis  una  actione  ereatur,  altera  unitur  materiae;  quse  unio  est 
homiuis  generatio.  Unde  prima  actie  est  proprie  dicta  ereatio;  uain 
ictio  a  uon  esse  gratiae  ad  esse  ejusdein:  secunda  vero  non  est 
proprie  dicta  creatio,  sed  diei  posset  transmutatio  quia  per  eam  mu- 
tatur  anima  a  non  I  esse  Deo  gratum  ;    vel,  ut  loquitur 

Doctor.  <(uplex  est  ibi  mutatio,  una   a  non  iaritatis   vel  g\ 

ad  esse  gratioz,  et  hccv  est  vere  mutatio  guos    •  tio,  <t  non  est  mu- 

cta ,  quia  nihil  prozsupponit,  nec  naturam,  tbjectum 

ejus  susceptivum.  AUa  est  mutatio  a  subjecto  non  charo  ad  esse  charum, 
c  mutatur  anima  a  non  esse  charo,  ad  esse  charum:  et  ista  mu- 
tatio  nonest  iciter  creatio;  quia  prwsupponit  susceptivum,  et 

ho?r  inutatio  secundum  quid  potest  dici generatio,  et  totum  compositum 
secundum  quid  generatur  tale,  et  non  simpliciter ;  quia  substantia 
est  terminus  generationis,  et  prmfuit  vel  prassupponitur  in  infus 
gratiaz,  generatur  secundum  ess    gr<  tum  et  accidentale. 

Instabis:  In  illo  primo  instanti.  quo  forrnatur  gratia,  vel  produ- 
citur  extra  subjectum,  cel  rn  subjeeto.  Xon  primuin.  alioqui  uatura- 
liter  aceidens  esset  sine  subjecto.  quod  est  absurdum.  cum  inhrerentia 
sit  ipsi  naturalis.  Si  secundum :  ergo  gratia  non  creatur.  sed  educitur. 
quia  subjeetum  concurrit  ad  ejus  productionem  in  genere  eausae  ma- 
terialis.  —  Respondeo.  gratiam  in  instanti  temporis  in  quo,  creari  in 
subjeeto :  at  vero  in  instanti  naturae  neque  est  in  subjeeto.  neque  extra 
BUbjectum;  quia  ut  sic  consideratur  dumtaxat  secundum  suum  esse 
gratiae  simplieiter,  non  vero  secundum  rationem  inha?r^ntia\  vel  non 
ibhaerentiae :  sicut  essentia  hominis  consideratur  dumtaxat  ut  essentia 
hominis.  non  vero  ur  visibilis,  nec  ut  invisibilis. 

Uruebis:  Ideo  collig-untur  tormae  substantiales  praeter  animam  ra- 
tionalem,  necnon  et  accidentales  educi  de  potentia  materiae,  et  non 
creari  :  quia  in  fieri  et  conservari  dependent  a  subjecto  :  et  ideo  col- 
lig/untur  sic  dependere.  quia  naturaliter  non  producuntur,  nec  con- 
s«ervantur  absque  subjecto,  nisi  miraculum  interveniat  :  ergo  cum 
gratia  nec  producatur,  nec  conservetur.  nisi  in  subjecto.  citra  mira- 
culum,  reete  intertur  quod  dependeat  a  subjecto  in  esse  et  conservari, 
et  consequenter  quod  non  creetur,  sed  educatuc  de  potentia  subjecti.  — 
Nego  antecedens :  nam  ideo  pnvcise  colligitur  formas  illas  pendere  a 
Subjecto,  non  quia  in  eo  producuntur  ,  sed  vel  quia  sunt  illius  per- 
iectiones  connaturales.  subindeque  ordinatse  ad  ejus  complementum 
naturale  :  vel  quia  sunt  productae  a  causa  eftectiva  secunda  agente  de- 
pendenter  a  concursu  et  inliuxu  sul>jecti  :  quia  cum  causa  secunda 
creare  non  possit.  necessario  requirit  subjectum  eum  quo,  et  in  quo 
agat;  subindeque  ibrmai  illac  tum  ^ubstantiales  tum  accidentales 
necessario  educuntur  de  potentia  subjecti,  quia  snl>iectum  ad  earum 
productionem  concurrit  et  intiuit.  Seeus  autem  est  de  gratia.  quae 
cum  producatur  immediate  a  Deo,  necessario  non  requirit  inrluxum 
subjecti :  non  producitur  tameu,  nec  conservatur  extra  subjectum,  quia 
cum  non  ha))eat  operationes  particulares,  quas  posset  extra  subiectum 
exercere.  inutiliter  et  frustra  cxtra  siibjectum  produceretur  et  con- 
aretur. 

Dkjes  2:  Anima  dicit  inclinationem  naturalem  ad  gratiam  :  sed 
non    alia  ratione    quam  quia    gratia  cx  ipsa   educitur  :    ergo,    etc.  — 


202  DE    SUB.IECTO    GRATL-E. 

Nego  minorem  ;  siquidem  corpus  habet  etiam  inclinationem  ad  ani- 
mam  rationalem  ;  nec  tamon  illa  ex  ipso  educitur,  sed  creatur. 

Dices  3 :  Quod  creatur  non  potest  corrumpi  per  ullam  causam  se- 
cimdam  :  nam  anima  rationalis.  quae  cfeatur,  est  naturaliter  incorrupti- 
bilis  :  sed  gratia  cruTumpitur  per  actionem  peccaminosam  causas  se- 
cundse  :  ergo  non  creatur,  sed  educitur.  —  Respondeo  1.  negando  ma- 
jorem:  nam  torma  accidentalis,  qu;v  crearetur,  posset  corrumpi  phy- 
siee  a  causa  secunda,  si  illa  produceret  formam  incompatibilem  cum 
torma  creata,  et  exigentem  connaturaliter  remotionem  ejus  a  subjecto  : 
cum  enim  forma  qusecumque  substantialis  aut  accidentalis  non  possit 
naturaliter  conserv^ari  extra  subjectum,  eo  ipso  quo  causa  secunda  in- 
duceret  in  subjectum  formam  incompossibilem  cum  forma  creata,  ne- 
cessario  hsec  destrui  deberet.  J^xpoutJpo  2.  distinguendo  minorem:  aliqua 
causa  secunda  destruit  gratiam  physice,  et  per  veram  actionem  illius 
corruptivam,  nego  ;  moraliter,  et  ratione  ordinationis  Dei,  qui  statuit 
gratiam  non  conservare  in  anima  peccato  mortali  inquinata,  concedo. 

Dices  denique:  Creatio  est  productio  totius  entis:  sed  in  justifl- 
eatione  hominis  non  producitur  totum  ens,  cum  pra?supponatur  subje- 
ctum,  scilicet  homo:  ergo  gratia  non  creatur.  —  Respondeo  distin- 
yuendo  minorem:  in  justificatione  hominis,  qure  fit  per  unionem  gratiae 
emn  subjecto,  non  producitur  totum  ens  ,  quia  nempe  praesupponitur 
subjectum  cui  gratia  unitur,  concedo :  non  producitur  totuin  esse 
gratire  per  illam  priorem  actionem,  qua  gratia  concipitur  produci  in 
instanti  antecedente  ad  ejus  unionem,  nego.  Nam,  ut  supra  diximus 
ex  Doctore,  in  justiflcatione  hominis  duse  concurrunt  actiones  realiter 
distinctae:  una  quae  terminatur  ad  ipsum  esse  gratire  quod  producitur : 
altera  quse  terminatur  ad  unionem  ipsius  cum  subjecto,  nempe  anima 
v  d  voluntate.  Prior  est  omnino  independens  a  subjecto,  et  sic  est  pro- 
prie  dicta  creatio  :  posterior  vero  necessarium  subjectum  connotat,  sieut 
ct  gratiam,  qua3  cum  ipso  subjecto  censetur  uniri. 

QU.ESTIO  TERTIA. 

AN  GRATIA  IMMEDIATE   SUBJECTETUR  IN  SUBSTANTIA, 

AN  VERO  IN  FACULTATIBUS  ANDLE. 

Nqtandum  1.  Animam  triplici  potissimum  pollerc  facultate,  nempe 
intellectiva,  volitiva,  et  memorativa,  qua3  ut  d<  eet  Doctor  in  2.  d.  15. 
ab  ea  distinguuntur,  non  realiter,  ut  contendunt  Thomistse,  sed  for- 
militer,  ut  docent  sancti  Patres,  maxime  sanctus  Augustinus,  lib.  1. 
])■',  Trinitate,  cap.  11.  Hcec  tria,  inquit,  memoria}  inteUigentia,  w> 
luhtas,  quoniam  non  sunt  tre&vitai,  sed  un<i  vita,  n<'<-  fr<-s  mentes, 
.s"  /  una  mens ,  consequenter  utique  nec  tres  substantiue,  *<■<]  una  sub- 
stantia.  Cui  concinit  S.  Bernardus,  Serm.  11.  in  Cantica,  ubi  ait  i 
Qnasdam  in  >ii)<iixi  ntt<<<j<>r,  memoriam,  intelligentiam,  et  voluntatem, 
<t  hasc  tria  ipsam  animam  esse.  Sed  hanc  veritatem  lueulentius  de- 
clarat  S.  Isidorus.  lib.  11.  Etymologiarum,  cap.  1.  et  ex  eo  Hugo 
Yi^torinus,  lib.  D<j  Spiritu  et  Anima,  ubi  ait :  Anima  secundum  stta 
ojyera  variis  nominibus  nuncupantur:  <li<-it<<r  n<on<j/<<-  anima  <liun  r<>- 
a  tat,  sensus  </<<//<  sentit,  animus  dum  sapit,  mens  dum  inteUigit;  ista 
* ■■/■<>  non   differunt  in  substantia,  quemadmodum   i/i  nominibus,   quo- 


DE    SUBJECTO   GRATLE.  "2<  >3 

niam  una  essentia,  proprietates  quidem  diversae.  Hinc  oritur  difficultas 
an  gratia  immediatius  animae  faeultati.  qnam  ipsius  substantiae  insit. 

Notandum  2.  In  gratia  nonnullos  duo  distinguere,  nempe  entita- 
tem,  et  activitatem  seu  virtutem  :  quaelibet  enim  gratia.  inquiunt, 
etiam  habitnalis,  non  solum  ad  animae  deeus  et  ornatum,  sed  etiam 
ad  operationem  et  aetum  ordinatur ;  nec  ornare  ac  illustrare  censetnr 
animam,  nisi  quatenus  eam  a  naturali  statu  ad  supernaturalem  pro- 
movet,  ita  ut  quae  propriis  viribus  dumtaxat  pollens  solnm  edere  po- 
test  actus  pure  naturalcs.  gratiae  beneficio  et  virtute  altius  sublimata, 
et  foecnndata  majori  ac  nobiliori  aclivitate,  possit  etiam  actus  supe- 
rioris  ordinis  elicere,  quibus  finem  supernaturalem  possit  assequi :  hoec 
autem  duo,  nempe  gratine  entitas  et  activitas  solo  nomine  discrepant, 
quippe  tota  gratia  secundum  se  activa  est.  et  ad  vegetandam  ac  subli- 
mandam  animae  virtutem  ordinata. 

Notandum  .').  Gratiam  habitualem,  de  qua  maxime  hic  movetur 
qnaestio,  non  tam  animae  conferre  faeilitatem  ad  actus  snos  promptins 
et  expeditius  exercendos  ,  quam  virtntem  et  aetivitatem,  sine  qua 
tales  actus  anima  promere  non  posset.  Xam.  ut  saepins  jam  diximus, 
lioc  discrimen  intercedit  inter  habitns  supernatnrales,  et  natnrales, 
quod  hi  facilitatem  dumtaxat  conferant  tacultatibus  ad  actus  suos 
t-xercendos  per  quamdam  assuetudinem.  qua  removentur  obstaenla, 
quae  priores  actiones  remorabantur  ;  illi  vero  etiam  facultatem  quam- 
dam  conferant,  animam  sublimando,  et  ad  nobiliorem  statum  promo- 
v  mdo,  in  quo  edere  possit  actus  vires  suas  naturales  omnimode  exce- 
dentes.  Quibus  praelibatis,  sit 

Conclusio  unica.  —  Gratia  immediate  inesi-  voluntati, 

ET    EA     MEDIANTE      IX     ANIM.E    SUBSTANTIA     SUBJECTATUR.      Ita    Doctor 

in  2.  dist.  26.  qua?st.  unica,  necnon  et  sanctus  Bonaventura  eadem 
dist.  art.  1.  q.  ">.   Contra   Thomistds. 

Probatur  primo,  auctoritate  sancti  Augustini,  Serm.  12.  De  Verbis 
Apostoli,  cap.  12.  ubi  ait  quod  yvatia  se  habet  ad  liberum  arbitrium, 
sicut  sessor  ad  equum:  sed  liberum  arbitrium  immediate  voiuntati 
inest :  ergo  et  gratia. 

Probatur  secundo:  Dispositio  ad  aliquam  formam  subjectatur  in 
subjecto  ipsius  formae :  sed  gratia  est  dispositio  ad  gloriam  :  ergo 
eidem  subjecto  inest,  cui  inesse  debet  gloria  et  felicitas:  sed  beati- 
tudo  et  felicitas  immediate  inest  voluntati.  non  vero  ipsi  substantiae 
animre :  ergo  idem  dicendum  de  gratia.  Probat  majorem  sub^umpti 
Doctor  num.  4.  Beatitudo  satiat  beatum:  sed  impossibile  est  concipere 
quomodo  satiaretur.  nisi  objecto  beatifico  conjungeretur  per  actum  vi- 
talem :  non  posset  antera  ita  conjungi,  nisi  talem  actum  exercendo; 
subindeque  objecto  beatifico  anima  non  conjungitur  per  suam  sub- 
stantiam.  sed  per  operatioms  suarum  facnltatnra,  maxime  vero  pcr 
operationes  voluntatis.  —  Deinde,  si  anima  immediate  per  suam  sub- 
stantiam  conjungeretur  objecto  beatifico.  sequenuur  quod  si  per  pos- 
Bibile  vel  impossibile  circumscribercntur  potentiae'animae  ab  ipsa  anima, 
qnod  posset  beatificari.  et  sic  foret  beata  absque  ullo  actu  secnndo, 
qno  attingeretur  objectnm  :  sed  hoc  est  absurdum  :  igitur.  etc.  — 
niqu^,  si  beatitudo  imraediate  esset  in  essentia  animae,  non  vero  actns 


201  DE    SUBJECTO    GRATI/E. 

secundus,  illa  nihil  aliud  censeri  posset.  quam  gratia  habitualis :  sed 
hoc  dici  nequit,  alioquin  justi  in  via  essent  beati,  quia  gratia  et  cha- 
ritas  habitnalis  viae  et  patrise  sunt  ejusdem  speciei.  juxta  illud  sancti 
Pauli:  Ckqritos  numquam  excidit:  hoc  autem  consequens  prorsus  cst 
absurdum. 

Probat  tertio  Doctor:  Gratia  perficit  animam,  quatenus  est  opera- 
fciva  actus  meritorii :  ergo  debet  inesse  animse,  quatenus  sic  est  ope- 
rativa  :  sed  anima  non  est  operativa  actus  meritorii,  nisi  quatenus 
habet  voluntatem ;  quippe  actus  meritorius  necessario  debet  esse  liber: 
igitur,  etc.  Confirmai:  sapientin  non  debet  poni  in  anima.  quatenus 
ltia  est,  sed  quatenus  habet  intellectum.  quia  est  determinativa 
ad  actus  intellectus:  ergo  pari  ratione  gratia,  quae  ordinatur  ad  e)i- 
ciendos  actus  meritorios,  debet  inesse  animse,  quatenus  habet  volun- 
tatem  ,  seu  ipsi  voluntati  immediate  inhserere. 

Prcbat  denique  Doctor:  Gratia  et  charitas  non  distinguuntur  rea- 
liter;  imo  nec  formaliter  adaequate,  ut  probatum  est  supra  :  ergo  idem 
subjectum  immediatum  habere  debent:  sed  fatentur  omnes  charitatem 
immediate  inesse  voluntati :  ergo  idem  de  gratia  debent  conccdere.  Con- 
firmat  auctoritate  S.  Anselmi,  lib.  De  Conceptu  virginali,  cap.  3.  ubi 
ait:  omnis  justitia  et  injustitia  esf  formaliter  iv  rotuntate:  sed  gratia 
est  justitia;  per  eam  enim  formaliter  efficimur  justi :  ioitur  immediate 
in  voluntate  debet  residere.  Confirmat  2.  Gratia  et  peccatum  sunt 
formaliter  opposita;  si  non  ex  natura  rei  et  physiee,  saltem  moraliter 
et  ex  ordinatione  divina:  ergo  spectant  ad  idem  subjectum;  opposita 
enim  sunt  circaidem:  sed  peccatum  est  in  voluntate  immediate:  ergo 
et  gratia. 

Objicibs  1.  Essentia  est  magis  indeterminata,  quam  potentia:  ergo 
magis  indiget  determinativo;  et  consequenter  gratia,  quse  est  determi- 
nativa,  potius  subjectari  debet  in  essentia  animse,  quam  in  ejus  po- 
tentia.  —  Distinguit  antecedens  Doctor  num.  9.  Essentia  magis  est 
indeterminata  in  ratione  operativi  proxime,  negat;  quia  sic  essentia 
non  est  operativa  :  in  ratione  operativi  remote,  concedit  antecedens; 
ct  ncgat  eonsequentiam ;  gratia  enim  est  determinativa  illius,  quod  est 
proxime  operativum.  qualis  est  potentia,  non  vero  ipsa  aninue  essentia. 

Objicies  2.  Gratia  semper  est  in  actu  suo,  subindeque  debet  ei 
inesse  quod  semper  est  in  actu:  sed  potentia  uon  semper  estinactu: 
ergo  ipsi  immediate  gratia  non  debet  inessc.  Major  patet:  actus  enim 
gratiae  est  gratum  efficere:  sed  gratia  habitualis,  quamdiu  est  in  anima. 
eam  semper  actu  reddit  Deo  gratam:  igitur  illa  semper  est  in  actu. 
Minor  etiam  constat :  potentia  enim  non  semper  elicit  actum,  nec  est 
in  actu,  sed  ordinatur  ad  actum :  igitur  quod  ipsi  inest,  non  potest 
semper  in  actu;  non  enim  poss>'t  esse  in  actu,  nisi  potentia  pa- 
riter  esset  in  actn.  —  Distinguit  majorem  Doctor :  gratia  semper  est 
in  actu  suo,  quem  effective  producit,  negat:  in  actu  formali,  concedit. 
Et  similiter  distincta  ejus  probatione,  negat  consequentiam  :  actus  enim 
gratiae,  qui  est  gratificare,  non  est  actus  quem  effective  gratia  pro- 
ducit,  sed  actus  formalis  proveniens  ex  unione  ipsius  cum  anima. 

Ob jicibs  8.  Forma,  qua>  determinat  ad  agendum,  magis  debet  poni 
ln  principali  agente,  quam  in  instrumento  :  sed  essentia  est  piineipale 
agens ;    potentia    vero    ejus  tnstrumentum :  ergo  gratia  tnagis   inesse 


DE    DIVISIONE    ET    MULTIPLICI    SPECIE    GRATIJE.  205 

debet  essentise,  quam  potentise. —  Distinguit  majorern  Doctor :  debet 
magis  esse  in  essentia,  quam  in  instrumento  separato,  extrinseco,  et 
realiter  distincto.  concedit :  quam  in  instrumento  conjuncto.  intrinseco, 
et  solum  ab  essentia  formaliter  distincto,  negat :  alias  habitus  fidei 
potius  inesse  deberet  essentire  animae,  quam  ipsius  inteliectui.  nec 
ullus  habitus  virtutum  in  voluntate  aut  appetitu.  sed  in  ipsa  animse 
essentia  esset  reponendus,  quod  certe  nullus  admiserit. 

Objicies  4.  Habitus,  qui  immediate  recipiuntur  in  potentiis,  solum 
ordinantur  ad  actus  hujusmodi  potentiarum  :  atqui  gratia  ordinatur 
non  solum  ad  actus  voluntatis  ,  sed  etiam  ad  actus  omnium  potentia- 
rum  :  ergo  non  recipitur  immediate  in  aliqua  potentia.  —  Distinguo 
majorem:  ordinantur  tantum  ad  actus  ejusmodi  potentiarum  eliciendos 
et  producendos,  concedo  :  imperandos,  et  ordinandos,  nego.  Charitas 
enim  et  gratia  solum  ordinantur  ad  eliciendos  actus,  qui  a  voluntate 
proficisci  solen-t,  non  vero  ab  aliis  iacultatibus :  siquidem  non  concur- 
runt  effective  et  formaliter  ad  actum  fidei,  spei,  etc.  sed  tantum  im- 
perative,  movendo  nempe  voluntatem.  ut  tamquam  domina  cseteris 
facultatibus  imperet.  quatenus  suos  actus  producant. 

Corollarium.  —  Ex  his  collige  gratiam  sanctificantem  sic  de- 

finiri  posse :  Gratia  habitualis  sanctificans,  est  qualitas  supematuralis 
animce  divinitus  infusa,  per  quam  efficimur  divinai  consovfes  naturoz, 
et  movemur  a  Deo  ad  volendum  et  agendum  id  quod  ad  vitam  ceter- 
nam  conducit.  Quam  utique  defmitioneni  egregie  illustrat  ille  locus 
S.  Chrysostomi,  Hoinilia  De  Baptismo,  quem  refert  8.  Augustinus. 
lib.  1.  Contra  Julianum,  cap.  6.  ubi  ait :  Quod  per  gratiam  istam 
homines  fiunt  non  tantum  liberi,  sed  et  justi;  non  solum  justi,  sed  et 
sancti ;  non  solum  sancti,  sed  et  filii :  non  solum  filii,  sed  et  hceredes ; 
non  solum  hazredes,  sed  et  fratres;  non  tantum  fratres,  sed  et  coJiai- 
redes;  nou  solum  cohozredes,  sed  et  membra ;  non  tantum  membru.  sed 
ei  templum  ;  non  tantum  templum,  sed  et  organa  Spiritus  Sancti. 

AKTICULUS  TBBTiUS. 

DE  DIVISIONE  ET  MULTIPLICI  SPECIE  GRATLE. 

Divinum  Spiritum  gratiarum  largitorem  eleganti  similitudine  tonti 
comparat  Ecclesia,  dum  ab  ea  dicitur  fons  vivus.  qui  nempe  fuecun- 
dissimos  gratia?  latices  in  universos  homines  longe  lateque  derivat  et 
exundat :  sed  paradisi  fontis  instar  in  quatuor  veluti  fluvios  uberrima 
efrluit,  videlicet  in  quatuor  capitales  divinae  gratiae  effluxus :  quorum 
primus  est  in  gratis  datam,  et  gratum  fadentem:  secundus  in  gratiam 
mnitatis,  <t  Mediciiue :  tcrtius  mexdtantem,  et assistentem ;  quaB  rursus 
distribuitur  in  excitantem,  et  adiuvantem,  ha3c  vero  in  operantem.  et 
adjuvantem :  quarfus  denique  in  sufficientem,  et  ejfficacem.  De  quibns 
maxime  hoc  in  Articulo  iuturus  est  sermo  sub  totidem  Sectionibus  di- 
versis,  quo  res  distinctius  et  clarius  innotescat.  Hic  enim  non  snmns 
acturi  de  capitali  ac  primaria  gratiae  divisione  in  creatam.  et  increatam, 
quam  ex  hujusce  Tractatus  pra?ludiis  supponimus  aperte  satis  ac  sut- 
ticienter  delineatam:  diximus  enim  in  primo  paragrapho  gratiam  aliam 
naturalem,  aliam  supernaturalem ;  insuper  supernaturalem,  aliam 


206  DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS. 

ereatam,  aliam  increatam;  increatam  vero  gratiam  appellari  ma- 
xime  Verbum  diviuum,  et  Spiritum  sanctum,  siquidem  propter  nimiam 
charitatem  qua  dilexit  nos  Deus.  Filium  suum  nobis  dedit  in  redem- 
ptionem,  Spiritum  vero  in  sanecificationem.  Hinc  S.  August.  Serm.  61. 
De  verbis  Domini,  cap.  1.  Gratia  Dei,  inquit.  dorium  Dei  est,  donum 
autem  maximum  ipse  Spiritus  est,  et  ideo  gratia  dicitur, 

Sunt  etiam  qui  docent  cum  S.  Thoma,  inter  gratias  increatas  nun- 
cupandum  esse  Dei  amorem,  ac  prsedestinationem,  quibus  nobis  Deus 
beue  voluit;  quia  Dei  amor,  quo  nos  pnedestinat,  est  prrecipuum  et 
maximum  Dei  beneficium  gratis  concessum,  saltem  secundum  inten- 
tionem.  Verum  sanctus  Augustinus  huic  sententise  videtur  ref ragari ; 
nam  lib.  De  prosdestinatione  Sanctorum,  cap.  10.  gratiam  a  prsedesti- 
natione  distinguit,  dieens :  Inter  gratiam  porro  et  prcedesHnaUonem 
hoc  tantam  interest,  quod  prozdestinatio  est  gratice  prmparatio;  gratia 
vero  jam  ipsa  donatio:  nisi  forte  dixeris  S.  Augustinum  his  verbis  de 
gratia  in  strictiori  significatione  fuisse  loeutum,  videlicet  de  illo  di- 
vino  beneficio  nobis  ad  opus  meritorium  et-  salutiferum  absolute  ne- 
irio,  de  quo  maxime  erat  ipsi  cum  htereticis  controversia  in  libris 
De  Proedestinatione:  igitur  dumtaxat  nobis  erit  sermo  de  cteteris  gratiae 
divisionibus  in  quinque  sequentibus  Sectionibus. 

SECTIO  PRIMA. 

DE  DIVISIOXE  GRATLE  IN  GRATIAM  GRATIS  DATAM, 
ET  GRATUM  FACIENTEM. 

Quamquam,  ut  notavimus  in  Prseludiis,  omnis  gratia  gratis  detur ; 
quia.  inquit  Apostolus  Rom.  11.  Si  autem  gratia,  jam  non  ex  operibus. 
alioquin  gratia  non  est  gratia  :  unde  sanctus  Augustinus,  lib.  De  gestis 
Pelagii,  ait:  Ipsum  gratioe  nomen,  et  ejiis  nominis  intellectus  aufertur, 
si  non.  gratis  datur ,  sed  eam,  qui  dignus  est,  accipit :  nihilominus 
Theologi  vulgo  gratiam  creatam  primaria  divisione  partiuntur  in  eam, 
quse  dicitur  gratis  dcda,  et  illam  qua3  gratum  faciens  appellatur.  Prior 
est  ea,  quse  ad  utilitatem  et  salutem  spiritualem  aliorum  primario 
coniertur  a  Deo,  juxta  illud  1.  Cor.  12.  Manifestatio  Spiritus  datur 
ad  uiilitatem,  videlicet  Ecelesiie,  et  ad  aedificationem  corporis  Christi, 
et  consummationem  Sanctorum.  Dixi  primario,  qui  enim  gratias 
gratis  datas  obtinent  possunt  eas  ad  suam  propriam  redificationem 
et  salutem  impendere,  juxta  illud  Danielis  12.  Qui  docti  fucrint,  ful- 
gebunt  quasi  splendor  firmamenti;  et  qui  ad  justitiam  erudiunt  multos, 
■■'  stellai  in  perpetuas  ceternitatos. 

rratia  vero  gratum  faciens  ea  est  qua3  ad  utilitatem  et  salutem 
spiritualem  ipsius  accipientis  primario  confertur  a  Deo,  juxta  illud 
Ephes.  1.  Benedixit  nos  omni  benedictione  spirituali,  ut  essemus  sancH, 
et  immaculati  in  conspectu  ejus.  Dixi  primario,  quia  gratia  sanetifl- 
cans  et  hominem  gratum  faeiens  etiam  conferre  potest  ad  salutem 
aliorum,  tum  per  bonum  exemplum  hominis  eam  possidentis,  juxta 
illud  Matth.  5.  Luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  videant  opera 
■  :  bona,  et  glorificent  Patrem  vestrum:  tum  per  eharitatem  frater- 
nam,  qua  unusquisque  tenetur  fratris  salutem  procurare;  Unicuique 
enim  Deus  mandavii  de  proximo  suo:  tum  denique  propter  unitatem 


DE    GRATIIS    GRATIS     DATIS.  207 

actorum  communionem,  juxta  illud  Psalmi  118    Par- 
ticeps  ego  sum  m  timentium 

Praedicta  autem  divis  [%  in  gratum  facientem,  et  gratis  datam 

st     egitima.  Probatur,  quia    ea    divisio    est  legitima,  cnjns  meuibra 
dividentia  tres  seqnentes  habent  conditiones:  p  ,uod  partieipent 

ranouem  genens;  secundo,  quod  iuvicem  distmuuautur :  tertio  quod 
ada>quate  genus  divisum  partiautur.  Sed  prasfata  divisio  sic  se  habet  • 
1.  I  trumque  enim  illins  membrum  ordinatur  ad  bonum  supernaturale 
vel  sibi  vel  aliis  procurandum.  _.  Gratia  gratis  data  a  gratum  faciente 
dist.uguitur:  nam  haec  ad  propriam  recipientis  salntem  reiertur  il  a 
ro  ad  utilitatem  aliorum.  3.  Deniqne  haec  utraque  gratia  generalem 
atiae  rationem  adaequate  pnrtitur:  qnia  omnis  gratia  proprie  dicta 
per  se  pnmo  ad  propriam  vel  ad  aliorum  salntem  ordinatur. 

Dices:  Doua  naturalia  non  possunt  ad  alterutrum  huius  divi^io 
membrum  reterri :  non  enim  per  se  spectant  ad  propriam  vel  alienam 
salutem  :  ergo  ha3C  divisio  non  est  ad;equata.  -  Distinguo  antecedens  • 
dona  naturaha  sunt  quaedam  species  gratia  late  sumptae,  et  quatenu^ 
itia  significat  quodcumque  donnm  divinum.  pra-ter  merita  couc(  s- 
im,  coucedo:  gratia?  vero  stricte  sumptae,  et  qnatenns  gratia  sim 
ficat  donum  gratis  concessnm,  in  ordine  ad  salutem.  ne_ 

Dices  2:  Praefata  oppositio  non  petitnr  ex  natura  rei,  sed  ex  eneetu  • 
igitur    non    e  ima.  -  Nego   consequentiam  :  quia  cum  gratiae' 

omnes  natura  sua  ordinentur  ad  aliquem  efreetum.  quamvis  inter  e 
ahquae  smt  qualitates  absolutae,  nihilominus  qnantum  ad  no^tram  i 
Litionem  pro  hoc  mortali  statu  spectat,  sufficit  quod  earum  ration 
constituenteset  distinguentes  desumantur  a  fine  ad  quem  ordhiantur 
Dices  3:  Character  Sacerdotalis.  et  vittus  admnistrandi  Saeramenta 
atia  qua-dain  creata  supematuralis  ordinis :  sed  haec  ad  neutrum 
illorum  spectat:  ergo  praefata  divisio  non  est  adaBquata.  M  .•  •/• 

non    emm    reduci    potest  ad  gratiam  gratum   faeientem,  quia  ex  i 
mana  mteutione  non  ordinarur  ad  privatam  sanctificationem  uniuseu- 
sque  ministrorum:  non  est  etiam  gratis  data.  quia  non  videturspe 
Stare  ad    ahquod    membrum    gratiarum  gratis  datarum  numeratarum 
ab    Apostolo.  —  Nego  minorem :  nam,  ut  constabit  iutra.  virtus  hae 
mimstrandi  ^acrameuta  reducitur  ad  virtutem  patraudi  miracula.  qme 

gratia    graris    data;  majus   euim  miraculum  reputari  non 
quam  ammae  viviricatio.  et  sanetificatio,  quae  per  Sacramentoruni  admi- 
nistratiouem  erhcitur. 

Qu-Bres:  P, ,-  qu4d  p        -  g  atis  d 

a  gratum  stinguai 

^espoxdeo,   hanc    utramque    gratiam   in    tribus  maxime  invicem 
tl;>erepare:  Pnmo,  differunt  i  in  eo  quod  gratiae  datae  gr 

sint  omuino  inter  se  diversa?.  nec  ullam  i.abitudinem  et  eoniiexionem 
nabeant    ad    invicem,  tametsi    ad  fidem  conservandam,  et  ad  bonum 
puhlicum    Ecclesiae    ordinentur:  gratiae    vero    gratum    iacieni 
mutuo  respiciunt:  nam  omnia  auxilia  gratia?  actualis  respiciunt 
tiam    habitualem.  vel    tamquam  disp  s  ad  illam.  vel  tamquam 

lectus   ab   ea    procedentes,  vel    tamquam  concursus  illi  debitus    — 
S      ndo,  differunt  r  itiom    •     ?*;  quia,  ut  diximus,  _ratum  faciens 


208  DE    GRATIIS    GRATIS     DATIS. 

primaria  intentione  confertur  propter  bonum  proprium;  gratis  autem 
data  propter  utilitatem  publicam  totius  Ecclesise:  non  quod  gratum 
faciens  ad  utilitatem  publicam  interdum  non  redundet,  sed  finis  iste 
extrinsecus  est,  et  potius  pendet  ab  operante,  quam  ab  ipsius  gratia.— 
TerHo  denique  differunt  ratione  subjecti;  quia  gratum  faciens  reperitur 
dumtaxat  in  justis:  gratis  autem  data  etiam  reperiri  potest  in  pecca- 
toribus;  nam  Numerorum  23.  24.  Balaam  dicitur  prophetasse,  qui  tamen 
perversus  erat.  Joannis  13.  Caiphas  prophetavit,  quod  Christus  morir 
turus  erat  pro  gente,  ut  filii  Dei  qui  erant  dispersi  congregarentur 
in  unurn.  Et  Matthsei  7.  MulU  mihi  dieent  in  itta  die:  Domine,  Do- 
niine  in  nomine  tuo  prophetavimus,  et  iu  nomine  tuo  dcemonia  ejee/mus, 
et  in  nomine  tuo  virtutes  multas  fecimus.  Et  tunc  confitebor  illis:  quia 
numquam  novi  vos.  Ratio  vero  hujus  rei  est,  quia  quamvis  homo  re- 
spectu  sui  sit  malus,  non  repugnat  tamen  illum  aliis  utilem  esse : 
unde  sequitur,  quod  ex  solis  miraculis  in  hac  mortali  vita  non  potest 
certo  concludi  operantis  sanctitas;  quamvis  non  sit  dubium  gratiam 
miraculorum,  atque  csetera  id  genus  sa-pius  concedi  justis,  quam  pec- 
catoribus. 

Qu.eres  2.   Quoznam  harum  gratiarum  sit  dignior  alterat 

Respondeo,  absque  dubio  gratiam  gratis  facientem  longe  prscstan- 
tiorem  esse  gratiis  gratis  datis;  quod  utique  colligitur  ex  Apostolo  1. 
ad  Cor.  12.  ubi  postquam  Apostolus  enumeravit  varia  gratiarum  gratis 
datarum  genera,  volens  loqui  de  gratia  gratum  faciente,  seu  de  cha- 
ritate  subdit :  Adhuc  excellentioremviamvobisdemo7istro.~H.me  fideles^ 
adhortatur:  cemuUimini  charismata  meliora:  qure  vero  sint  illa  chari- 
smata  meliora  capite  sequenti  declarat:  Si  linguis  hominum  loquar ;  et 
Angelorum,  charitatem  autem  non  habeam,  facius  sum  velut  ces  sonans, 
aut  cymbalum  tinniens.  Eamdem  veritatem  significaverat  Christus 
Lucrcl2.  dicens  Apostolis:  In  hoc  nolite  gaudere,  quoniam  spiritus 
subjiciuntur  vobis,  sed  in  hoc  gaudete,  quod  nomina  vestra  scripta  sunt 
in  ccelis.  Hinc  S.  Augustinus  lib.  83.  Qucestionum,  Qusestione  69.  ait, 
gratias  gratis  datas  non  omnibus  justis  ac  fidelibus  concedi,  ne  in  er- 
rorem  perniciosissimum  inducantur  existimandi  in  talibus  factis  majora 
bona  esse,  quam  in  operibus  justitire,  quibus  ;eterna  vita  comparatur. 

Suffragatur  etiam  ratio,  quia  habitus,  qni  immediate  refertur  ad 
ultimum  finem,  et  ipsi  nos  nullo  medio  conjungit,  praBstantior  est  eo, 
qui  tantum  id  mediate  pra?stat:  atqui  gratia  sanctificans  immediate 
refertur  ad  ultimum  finem,  et  immediate  nos  Deo  conjungit ;  gratia 
vero  gratis  data  ad  utilitatem  proximi  directe  spectat,  et  nonnisi  me- 
diante  gratia  gratum  faciente  ad  ultimum  finem  nos  ordinat,  subin- 
deque  illa  hac  est  praestantior. 

Porro  de  gratiis  gratis  datis  tantum  iaturus  est  sermo  in  praesenti 
Sectione,  quam  majoris  claritatis  gratia  distribuemus  in  sequentes  §§. 
§  I.  _  Quotuplbx  srr  Gratia  oratis  data.  —  Respondeo  eanK- 
dividi  vulgo  in  novem  species,  quas  enumerat  Apost.  1.  ad  Corinth.  12, 
ubi  cum  dixissct:  Divisiones  gratiarwm  sunt,  uuus  autem  spiritus^ 
subdit:  Alii  quidem  per  spiritum  datur  sermo  sapientict:  alii  auter1 
sermo  scientia  secundum  eumdem  spiritum:  aZteri  fides  in  eodem  sp 


DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS.  209 

ritu:  alii  gratia  sanitatum  in  uno  spiritu :  alii  operatio  virtutum,  aVi 
prophetia,  alii  discretio  spirituum ,  alii  genera  linguarum ,  alii  inte\ 
tatin  sermonum. 

Cujus  utique  divisionis  rationem  infert  Alensis  noster  q.  63.  m.  3. 
ex  parte  veritatis  docendae.  2.  confirmandae,  3.  explieandae  ab  eo,  qui 
tales  gratias  est  assecutus.  «  Veritas  enim,  inquit,  aut  est  de  credendis 
«  ac  de  operandis,  aut  de  fine  operandorum  et  credendorum  :  sive  ma- 
oifestius;  aut   est   de  fine,  aut  de  his  quae  sunt   ad   finem.  Insuper 
v-a  qnw    sunt   ad  finem,  aut  snnt  operanda,  aut   snnt  eredenda,  et 
secnndum  hoc  triplex  requiritur  gratia,  ut  sapientia  sit  de  fine  nempe 
«  de  aeternis:  scientia  de  operandis:  fides  de  credendis.  —  Quantum  ad 
«  confirmationem  sermonis,  quae  necessaria  est  ad  doctrinam  veritatis, 
«  secundum  quod  dicitur  Marci  ultimo:  Prcedicaverunt  ubique,  Domino 
*cooperante,  et  sermonem  confirmante  sequentibus  signis :  quia  duplei 
requiritur  gratia;  nam  confirmatio  sermonis  fit  dupliciter:  uno  modo 
«  per  mirabilia  operationis,  alio  modo  per  mirabilia  cognitionis.  Insuper 
«  mirabilia  operationis  fiunt  duobus  modis:  uno  modo  quatenus  exce- 
«  dunt  actum  naturae,  non  tamen  potentiam  :  alio  modo  quatenus  exce- 
«  dunt  actum  et  potentiam.  dicunturque  naturae  impossibilia.  Similiter 
«  mirabilia  cognitionis  fiunt  duobus  modis,  uno  modo  per  cognitionem 
«  veri,  altero    autem  per  cognitionem  boni;  vel  aliter:  uno  modo  per 
«  cognitionem    rerum,  alio    modo    per   discretionem  intentionum.    Ad 
«  eonfirmationem  doctrinae  veritatis  in  opere,  quod  excedit  actum  na- 
«  turae,  est  gratia  sanitatum.   Est  iterum  gratia  in  opere,  quod  excedit 
«  potentiam  naturae,  videlieet  gratia    operationis    virtutum,  idest.  mi- 
«  raculorum,  quae  sunt  supra  naturam,  ut  interpretatur  Glossa.  Simi- 
«  liter  est  gratia  in  mirabili  cognitione  veritatis,  sive  rerum  futurarum, 
«  ut  gratia  prophetiaz.  Deinde    est  gratia  in  mirabili  discretione  boni 
«  sive  intentionis,  ut  gratia  discretionis  spirituum,  ut  nempe  discernat, 
«  quod  audit;  quo  spiritu.  bono  an  malo,  dicatur,  quia  diabolus  sedu- 
«  ctione  dicit  bona,  ut  explicat  Glossa,  —  Denique  quantum  ad  expli- 
utionem,sive  expositionem  veritatis,  duo  requiruntur:  unum  ut  fiat 
«  explicatio  veritatis  omnibus,  aliud  ut  fiat  de  omnibus,  quse  pertinent 
«  ad   eorum    salutem.  Gratia  igitur  explicationis-  veritatis  duplex  est: 
«gratia  generum  linguarum,  per  quam  omnibus  fiebat  explicatio  veri- 
«  tatis,  et  gratia  interpretationis  sermonum,  per  quam  tieret  de  omnibns 
«  explicatio  veritatis.    Gratia  generum  linguarum    neeessaria   est  ad 
«  explicationem     veritatis    sermonibus    propriis  .    juxta    proprietatem 
«  uniuscujusque  idiomatis:  interpretatio  vero  sermonum    ad   explica- 
«  tionem  veritatis  sermonibus  manifestatis  ».  Hac 

Eamdem  distribationem  hac  ratione  colligit  Angelicus  Doctor  1. 
2.  quaest.  3.  art.  4.  ex  eo,  quod  gratia  gratis  data  ordinetur  ad  hoc,  ut 
homo  alteri  cooperetur.  ut  reducatur  ad  Deum  :  liomo  autem  ad  hoc 
operari  non  potest  interius  movendo,  sed  solum  exterius  doeendo,  vel 
persuadendo:  et  idcirco  gratia  gratis  data  sub  se  continet  ea  omnia, 
quibus  homo  indiget,  ut  alterum  erudiat,  et  informet  de  rebus  divini>. 
qua3  sunt  supra  rationem. 

Porro  ad    id    tria    requiruntur:  Primum,  ut  homo  habeat  plenam 
rerum  divinarum  cognitionem,  quantum  pati  potest  humana  conditio, 
ut  erudire  et  informare  possit   alios.    Secundum,  ut   possit  probare  et 
Frassen  Theol.  Tom.  VIII.  II 


210  DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS. 

confirinare  ea,  quae  dicit;  alias  enim  non  esset  efficax  ejus  doctrina. 
Tertium,  ut  ea  qure  concipit  convenienter  possit  proferre,  et  audito- 
ribus  exponere. 

Ad  primum  autein,  ut  scilicet  homo  habeat  rerum  divinarum  noti- 
tiam,  tria  sunt  necessaria:  Primo,  ut  principia  cognitionis  rerum  divi- 
narum  certissime  teneat;  id  vero  fit  per  fidem,  quse  numeratur  inter 
gratias  gratis  datas,  non  quatenus  est  qusedam  virtus  pertinens  ad 
sanetificationem  hominis  in  seipso,  sed  prout  importat  aliquam  emi- 
uentein  certitudinem  et  convictionem  ridei,  ex  qua  homo  fit  idoneus 
ad  intormandum  alios  de  rebus  divinis.  Secundo,  ut  principales  con- 
clusiones,  qme  ex  altissimis  illis  principiis  deducuntur,  perfecte  cal- 
leat;  id  vero  fit  per  sapientiam.  Terlio,  ut  abundet  exemplis,  et  co- 
gnitione  effectuum,  per  quos  interdum  oportet  manifestare  causas;  et 
quantum  ad  hoc  proponitur  scientia,  qure  est  cognitio  rerum  huma- 
narum ;  quia  invisibilia  Dei  per  ea  qure  facta  sunt  intelleeta  conspi- 
ciuntur.  In  quantum  ergo  sapientia  et  scientia  plenitudinem  et  abun- 
dantiam  important,  ut  homo  non  solum  in  seipso  possit  recte  sapere 
de  divinis,  sed  etiain  alios  instruere,  et  contradicentes  arguere,  hoc 
modo  inter  gratias  gratis  datas  numerantur.  Alise  vero  secundum  aliam 
acceptationeni  enumerantur  inter  dona  Spiritus  sancti,  prout  nempe 
mens  hominis  est  plane  mobilis  per  Spiritnm  sanctum,  ad  ea  quse  sunt 
sapientise  et  scientiae. 

Ad  secundum,  nempe  ad  confirmationem  eorum  quae  sunt  supra 
rationem  divinitus  recte  lata,  requiritur  ut  evangelicus  Doctor  inter- 
dum  ea  faciat.  quse  sunt  divinae  potestati  propria,  et  quse  naturali 
virtute  fieri  non  possunt.  Ipsorum  autem  quatuor  sunt  genera,  quorum 
duo  priora  pertinent  ad  operationem  eorum  quse-solus  Deus  facere 
potest  in  operibus  miraculosis,  sive  illa  sint  ad  salutem  corporum,  et 
quantum  ad  hoc  ponitur  gratia  sanitatum,  sive  referantur  ad  solam 
divinae  potestatis  manifestationem ,  sicuti  quod  stet  sol,  quod  mare  di- 
vidatur,  et  quantum  ad  hoc  ponitur  operatio  virtutum.  Duo  posteriora 
perlinent  ad  manifestationem  eorum  qure  Domini  solius  est  scire.  Hsec 
duo  sunt  vel  contingentia ;  sic  futura  pro  quibus  dignoscendis  ponitur 
Prophetia;  vel  occulta  cordium,  pro  quibus  ponitur  discretio  spirituum. 

Ad  tertium  denique,  nimirum  ad  facultatem  proferendi  ea  quae 
merito  percipiuntur,  necessarium  est,  ut  sacrae  doctrinse  Prsedicator  eo 
loquatur  idiomate,  quo  possit  intelligi,  et  secundum  hoc  ponitur  gratia 
Imguarum.  Postremo  requiritur,  ut  ea  qua3  revelata  sunt  eo  sensu 
exponat,  quo  dictata  sunt  a  Spiritu  sancto,  atque  debent  intelligi,  et 
propter  hoc  ponitur  interpretatio  sermonum. 

Ex  his  patet  eam  gratise  gratis  datee  divisionem  traditam  ab  Apo- 
stolo  non  esse  in  lnembra  proxima  et  immediata. 

Oijjicies  1.  Fides  est  gratia  gratum  faciens:  ergo  numerari  non 
debet  inter  gratias  gratis  datas.  —  Distinguo  antecedens:  est  gratia 
gratum  faciens,  quatenus  est  donum,  quo  quis  firmiter  adlneret  rebus 
revelatis,  propter  auctoritatein  Dei  revelantis,  concedo:  quatenus  fides 
est  singularis  qua?dam  illustratio  Dei  in  concipiendis  fidei  mvstrriis. 
necnon  et  supereminens  eertitudo  rerum  credendarum,  per  quam  homo 
fit  idoneus  ad  instruendos  alios,  et  mysteria  fidei  aliis  explicanda  et 
persuadenda,  -nego. 


DE    GRATIIS   GRATIS    DATIS.  211 

nciBS  2.  Dona  Spiritus  sancti  non  dobent  nuinerari  inter  cha-. 
rismata  g-ratis  data,  per  se  enim  referuntur  ad  salutem  eorum.  quibus 
•eonieruntur :  atqui  sapientia  et  seientia  sunt  dona  Spiritns  saneti : 
ergo  non  debent  reeenseri  inter  gratias  gratis  datas.  —  Distinguo 
minorem :  sunt  dona  Spiritus  saneti.  quatenus  per  sapientiam  et 
scientiam  homo  faeile  redditur  mobilis  a  Spiritu  saneto.  concedo :  qua- 
tenus  per  utramque  homo  redditur  idoneus  ad  instruendos  alios,  nego. 

Objicies  deniquk:  Gratia  sanitatum,  operatio  virtutum.  prophetia, 
diseretio  spirituum  ad  idem  caput,  puta  ad  donum  miraculorum.  revo- 
eari  possunt  :  ergo  praetata  divisio  deflcit.  —  Distinguo  consequens: 
si  (^xTiininetur  ha?c  divisio  ad  rigorem  Logicre.  cujus  legibus  divisio 
rieri  debet  in  immediata  membra,  concedo  :  si  moraliter.  nego :  vulgo 
enim  a  pra?terito  et  immediato  membro  ad  mediata  iit  transitus. 

Haec  autem  etsi  vera  appareant.  nihilominus  probabilius  dicendum 
arbitror  plures  esse  quam  novem  gratias  gratis  datas :  nam  idem 
Apostolus  enumerat  quoque  opitulationes.  et  gubemationes,  qure  ad 
nullas  e  novem  assignatis  revocari  possunt.  Addi  potest  clavis  scientice 
in  summo  Pontitice  una  cum  Concilio  ad  res  fidei  detiniendas.  Addi 
quoque  potest  character  Ordinis,  qui  tametsi  ad  operationem  virtutum 
revocari  possit.  tamen  ab  ea  plus  videtur  distingui.  quam  sermo 
scientine  a  sermone  sapientire. 

Corollarium.  —  Ex  his  collige  deiinitionem  gratire  gratis  datae 
recte  a  nostro  Alensi  o.  parr.  qu.  ~io  m.  2.  assignari  his  verbis:  Gratia 

*is  data  est  donum  hominibus  divinitus  infusum,  sine  meritis,  ad 
asdificationem  alterius.  Dieitur  donum  divinitus  infusum,  qnia  a  Deo 
bonorum  omnium  iargitore  procedit;  omne  enim  datum  optimum  et 
donum  perteetum  desursum  est  descendens  a  Patre  luminum.  Additur 
kominibus,  quia  cum  detur  gratia  gratis  data  ad  redueendos  homines 
ad  Deum.  cnngmum  ruit,  ut  media  ordinata  ad  hanc  reduetionem 
conterrentur  etiam  hominibus,  quatenus  ista  reduetio  tiat  modo  eon- 
venienti  eorum  naturre.  Sequitur  non  ex  meritis,  tum  quia  non  ha- 
betur  ex  debito  natime.  nee  ad  ejus  naturale  complementum  spectat: 
tum  quia  gratia  gratis  data  etiam  rep  ritur  in  peccatoribus.  subin- 
deque  non  propter  eorum  bona  opera  tribuitur.  Dicitur  ultimo  ad 
cedificationem  alterius,  quia  ubicumque  Apostolus  commemorat  gratias 
gratis  datas,  subjungit  eas  concedi  propter  utilitatem  aliorum.  Sic  1. 
Corinth.  3.  dieit  se  accepisse  gratiam  ad  evangelizandum  Gentibus. 
ap.  4.  post  assignatas  gratias  gratis  datas.  affirmat  eas  esse  col- 
ad  consummationem  Sanctorum  idest  fidelium  in  opus  mini- 
.  in  cedificationem  corporis  Christi,  quod  est  Ecclesia.  Et  1. 
Petri  1.  dicitur:  Unusquisque  sicut  accepit  gratiam  iu  alterutrum  illam 

linistran  ut  boni  dispensatores  midtiformis  grat  Qnibns 

omnibus  textibu*  satis  apparet  gratias    omnes  gratis  datas   cs>e   eon- 

•s  a  I^eo  ad  redifieationem  et  utilitatem  proximi.  Qnod  ut  evi- 
dentius  constet.  paueula  hic  de  singulis  gratiis  gratis  datis  speciatim 
sunt  disserenda. 

II.  —  De  sermoxb  Sapienti^:  et  Scikntije.  —  Censent  aliqui 

hanc  utramque  gratiam  ad  cognitionem  dumtaxat  pertinere  ;  ita  tamcn 


212  DE   GRATIIS    GRATIS    DATIS. 

ut  existiment  sernionem  sapientiae  esse  eognitionem  altiorum  ac  su- 
hlimiorum  fidei  mysteriorum,  puta  Trinitatis,  Praedestinationis,  et  In- 
carnationis;  sermonem  vero  scientise  esse  cognitionem  eorum,  quae  ad 
mores  pertinent,  puta  praeceptorum  Decalogi.  Ita  sentire  videtur 
S.  Augustinus,  lib.  13  Confess.  cap.  18.  ubi  priorem  gratiam  appellat 
luminare  rnajus,  posteriorem  vero  luminare  minus.  Aliqui  autem  exi- 
stimant  cum  S.  Chrysostomo,  Theophilacto,  et  Theodoivto  cap.  12. 
1.  ad  Cor.  sermonem  scientrae  esse  nudam  cognitionem  fidei  myste- 
riorum,  absque  peritia  erudiendi  alios;  sermonem  vero  sapientiae  esse 
eamdem  cognitionem  cum  peritia  erudiendi  alios.  Verum  neutra  sen- 
tentia  apparet  vera,  nam  inde  sequeretur  sermonem  sapientiqe  et 
scientiae,  quatenus  sunt  gratiae  gratis  datae,  non  distingui  a  sapientia 
et  scientia,  prout  sunt  dona  Spiritus  sancti.  Sequeretur  pariter,  quod 
sermo  scientiae  non  esset  gratia  gratis  data,  quia  non  conduceret  ad 
aliorum  salutem.  —  Igitur  verius  dicendum  arbitror,  sermonem  sa- 
pientiae  et  scientiae  esse  gratias  gratis  datas  ordinatas  non  solum  ad 
cognitionem  mysteriorum  fidei,  et  praecepta  moralia,  sed  etiam  ad 
illa  explicanda  et  praedicanda  coeteris.  —  Sermones  Sapientiae  et 
Scientiae,  surit  gratke  gratis  datce  ordinatoz,  non  solum  ad  cognoscen- 
dum,  sed  etiam  ad  prozdicandum  et  explicandum  aliis  mgsteria  fidei. 
IIa?c  veritas  patet  ex  ipsamet  Scriptura  sacra,  quae  has  gratias  gratis 
datas  appellat  sermonem  sapientioe  et  scientiae:  sermo  autem  non  est 
uuda  cognitio,  sed  alteri  notificata  per  externam  interni  conceptus 
manitestationem.  Hinc  S.  Hieronymus  praefatum  explicans  Apostolj 
locum,  ubi  has  gratias  gratis  datas  commemorat,  ait:  Sermo  sapientiaz 
est  sapienter,  apte,  tt  rationabiliter  loqui.  Suffragatur  etiam  ratio;  nam 
praedicatio  et  explicatio  manifesta  mysteriorum  fidei  est  aptissimum 
medium  ad  reducendos  homines  ad  Deum :  ergo  in  hac  potissimum 
prajdicatione  et  expositione  constituenda  est  ratio  sapientiae  et  scien- 
tiae,  quatenus  sunt  gratiae  gratis  data.'.  —  Differunt  autem  invieem 
sermo  sapientice  et  scientiaz,  ut  docet  S.  Augustinus  lib.  12.  De  Tri- 
nitate,  cap.  14.  his  verbis :  Ubi  Paulus  dixit:  Alii  quidem  per  Spi- 
ritum  datur  sermo  sapientice,  cdii  sermo  sdentiai  secundum  eumdem 
spiritum,  hazc  utique  duo  sine  dubio  distinguit,  licet  non  ibi  explvcek 
quid  intersit,  et  unde  possit  utrumque  dignosci.  Diflerunt  autem,  (meo- 
judicio),  eo  modo  quo  sapientia  et  scientia,  prout  sunt  dona  Spiritus- 
sancti  proportione  servata;  unde  quemadinodum  sapientia  est  donum 
Spiritus,  quo  cognoscuntur  altissima  fidei  mysteria,  et  stientia  aliud 
donum,  quo  cognoscuntur  ea,  quoe  ad  mores  pertinent ;  ita  sermo  sa- 
pientise  est  gratia  explicandi  altissima  fidei  mysteria;  sermo  autem 
scientiae  est  gratia  explicandi  ea,  qua?  ad  mores  spectant,  ut  docet- 
S.  Augustinus  loco  supra  citato.  Vcl,  ut  aliis  placet,  sermo  sapientiflj 
est  gratia  explicandi  fidei  mysteria  per  aeternas  ac  divinas  causas- 
et  per  propria  ejusdem,  fidei  principia;  sermo  autem  scientiae  est- 
gratia  explicandi  eadem  mysteria  per  eflectus,  exempla,  et  alia  sen-. 
sibilia. 

§    III.    —   De  FlDE,  QtLE  BST  GRATIA    GRATIS  DATA.  —  Fides,  prOUt- 

est  gratia  gratis  data,  dicitur  a  quibusdam,  constans  fiducia  in  Deum 
ad  quidvis  impetrandum,  etad  miracula  prcesertim  facienda.  Et  pro- 


DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS.  213 

batur  a  S.  Paulo  1.  Corinthiorum,  eap.  13.  Si  habuero  omnem  fidem, 
utmontes  transferam,  etc.  Quibus  verbis  significatur  moutium  tran- 
-lationem,  et  alia  miracuha  fieri  potuisse  per  fidem  aliquam,  qure  fides 
c-um  talem  habeat  finem,  videlieet  utilitatem  respiciat  publicam,  ra- 
tionabiliter  erit  gratia  gratis  dara.  Ita  eensent  S.  Chrysostomus,  et 
alii  Patres. 

Petes:  Qua  ratione  hoc  paeto  distinguatur  fides  ab  operatione  virtu- 
lum?  —  Respondeo,  distingui  tamquam  aliquam  causam  totalem  ab  ali- 
quo  effectu  partiali,  quia  imprimis  operatio  virtutum,  juxta  hanc  sen- 
tmtiam,  est  effectus  aliquis  externus  dependens  ab  hac  fide  tamquam 
a  sua  causa.  —  Praeterea,  fides  hujusmodi  habet  alios  effectus  ab  ope- 
ratione  virtutum,  quae,  ut  diximus,  est  constans  fiducia  in  Deum,  non 
modo  ad  operandum    miracula,    sed    etiam   ad  quidvis  impetrandum, 
sive  ad  corpus,  sive  ad  animam,  sive  ad  bona  fortunse  spectans.   Ita 
censent   aliqui    Doctores.    Verum  rectius  fides,  prout  hic  explicatur, 
dicitur   certissimus  ei  firmissimus    assensus,  seu  eximia  qucedam  in- 
teUigentia  mysteriorum  Dei,  qualis  requiritur  in  Doetore,    non   modo 
ad  illa  concipienda,    sed   etiam   ad  ea  aliis  explicanda,  neenon  et  ad 
intrepide  et  firmiter  illa  defendenda.  Sic  docet  Lyranus  noster  in  1. 
ad  Cor.  cap.  12;  quae  utique  explicatio  congruit  menti  S.  Pauli;  nani 
Romanorum  12.  dicit  Prophetam  et  Doctorem  debere  docere  secundum 
rationem  fidei,  hoc  est  secundum  mensuram  illius  eximiae  intelligen- 
tise,  et  cognitionis  mysteriorum,  quam  Spiritu  sancto  largiente  accepit. 
Qua  prre  creteris   praBclare    imbutus  erat  S.  Stephanus,  quem,  ut  le- 
gimus  Act.  6.  Apostoli  elegerunt  plenum  fide,  hoc  est,  plenum  intel- 
ligentia  mysterionim  Dei.  Quare  Judad  non  poterant  resistere  Spiritui, 
(t  sapientice,  qui  loquebatur.    Hinc    ibidem    dicitur    plenus    gratia  et 
fortitudine,  propter  firmitatem  et  intrepidam  constantiam,  qua  pollebat 
ad  fidem  defendendam,  et  ejus  explicanda  mysteria,  etiam  cum  pro- 
prio  vita?  dispendio. 

§  IV-  —  QriD  SINT  GllATIA  SANITATUM,  ET  OPERATIO    VIRTUTUM.  — 

Hic  non  est  sermo  de  operatione  virtutum,  qualis  in  medico.  vel  etiam 
d;vip.one  reperiri  potest,  qui  infirmitatem  solvere  possunt  virtute  me- 
(Hcamentorum,  et  applicando  activa  passivis,  modo  sensibili,  ut  fa- 
ciunt  medici,  vel  insensibili,  ut  interdum  fieri  contingit  ope  daBmonum; 
sed  agimus  de  ea  tantum  virtute,  qurc  procedit  ex  speciali  concursu 
Spiritus  sancti,  qualis  fuit  aliquando  in  Prophetis,  et  Apostoiis,  et  est 
etiam  nunc  in  quibusdam  Ecclesiae  filiis,  licet  non  ita  frequenter.  — 
Est  autem  gratia  sanitatum  virtus  supernaturaUs  sanandi  corpora; 
bperatio  autem  virtutum  est  virtus  qucedam  altior  operandi  miracula, 
ai  insigniora  prodigia,  sive  ad  utiliiatem,  sire  ad  terrorem,  sive  ad pu- 
\tionem  incredulorum.  Sic  in  sancto  P<>tro  illa  mirabllis  sanitatum 
nrtus  extitit,  quando  jussit  claudo  ut  ambularot:  cxtitit  pariter  in  eo 
jirtus  operandi  miraeula,  dum  ad  ejus  verbum  mortui  ceciderunt 
\nanias  et  Sapliira.  etc.  —  Verum  difficultas  est  an  illi,  qui  hac  vir- 
ute  donantur,  concurrant  moraliter  aut  physice  ad  mirabiles  illas 
>perationes.  Quam  quidem  difficultatem  solvit  Doctor  in  4.  dist.  1. 
luaest.   1.  et  4.  dicendo  eos  dumtaxat  ad  id  concurrere  ut  eausas  in- 


214  DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS. 

strumentales,  et  dispositive,  non  quidem  naturaliter,  sed  ex  benepla-j 
cito  Dei.  qui  est  agens  principale  in  hujus  mirandi  effectns  produ- 
ctione:  qifemadmodum  enim,  posita  debita  organizatione  corporis  hu- 
mani,  Deus  ex  pacto  infundit  animam  rationalem;  ita  posita  applica- 
tione  verborum  vel  aliorum  signorum  sensibilium.  ex  pacto  producil 
hunc  vel  alium  enectum  mirabilem. 

§  V.  —  De  Prophetia.  —  Prophetiae  nomen  variam  habet  signi- 
ftcationem  in  Scriptura  sacra.  Primo  namque  interdum  significat  laudei 
seternas  canere.  Sic  R?g.  10.  Saul  dicitur  inter  Prophetas,  et  cura  eis- 
prophetasse  legimus,  cum  insiluit  super  eum  Spiritus  Domini,  et  pro- 
phetavit  in  medio  eorum,  nempe  prophetarum,  quorum  cuneum  obviura 
habuerat.  hoc  est,  cum  eis  laudes    divinas  canebat.    Significat  etiam 
interdum  agitationem  a  spiritu  malo.  Sic  1.  Reg.  cap.  18.   de  eodem 
Saule  legimus:    Post  diem  autem  alterum  invasit  spiritus  Dei  maluA 
Saul,  et prophetabat  in  medio  domus  suce.  3.  Significat  miracula  facerej 
Sic  Eccles.  cap.  48.  Elisaei  corpus  mortuum  dicitur  prophetasse:  Et 
mortuum   prophetavit   corpus    ejus;  quia  nempe,  ut  legimus  4.  Regj 
c.   13.   quidam  sepelientes   hominem    uiderunt   latrunculos,  et  pr, 
runt  cadaver  in  sepulchro  Eliscei,  quod  cum  tetigisset  ossa  Elisa 
vixit  hnmo.  et  stetit  super  pedes  suos.  4.  Xon  raro  denotat  prophetia* 
nomen  fidei  mysteria  interpretari.  Sic  1.  ad  Cor.  14.  Prophetce  autenk 
duo  aut  trescUcant,  et  cceteri  dijudieent:  quod  si  alii  revelatum  fuerit 

lenti,  prior  taceat:  potestis  enim  omnes  per  singuios prophetare  :  ut 
omnes  discant,  et  omnes  exhortentnr :  et  Spiritus  Prophetarum  pr 
phetis  suhjecti  sunt.  —  Verum  Prophetioz  nomen,  quateniis  hic  usur- 
patur,  proprie  significat  cognitionem  eorum,  quce  a  sensibus  remota 
sunt,  et  ordinarise  hominum  apprehensioni  impervia,  qualia  sunt  iu- 
tura  contingentia,  secreta  cordium,  divinae  voluntatis  decreta ;  necnon 
et  ea  quse  "oco  et  tempore  ita  dissita  suht,  ut  nonnisi  Deo  revelante 
possint  innotescere.  —  Ad  hanc  autem  prophetiam  duo  maxime  vi- 
dentur  necessario  requiri :  nimirum  apprehensionem  et  conceptionem 
veritatis  revelandaB,  et  assensum  quo  intellectus  Prophetse  certissinj 
judicat  hanc  rem  esse  veram :  Primum  causatur  a  revelatione:  s 
cundum  a  lumine  quodam  supernaturali;  cum  enim  assensus  ille  sil 
supernaturalis,  oportet  ut  per  aliquod  lumen  supematurale  causetur; 
non  quidem  per  lumen  fidei ;  quia  lumen  Prophetiaa  evidentius  est 
lumine  fidei,  maxime  quando  Propheta  cognoscit,  et  distincte  percipit 
id  quod  aliis  revelat;  sed  per  quoddam  aliud  lumen  ad  hoc  speci# 
liter  ordinatum,  quod  proinde  dici  potest  lumen  propheticum.  —  Ex 
his  sequitur  quod  prophetia,  qnatenus  hic  usurpatur,  nempo  pro  gratia 
gratis  data.  nihil  aliud  sit  quam  cognitio,  et  prcedictio  eorum  onwium, 
que  naturaliter  cognosci  non  possunt,  et  vcMe  sunia  sensibus  remota. 

Petes:  Qualiter  Prophetia  distinguatur  a  gratia  praedicationis,  K 
sermonis;  et  quamam  earum  gratiarum  sit  altera  pra?stantiory  —  Rf 
spondet  Alensis  noster,  quaest.  67.  m.  3.  «  Quod  Prophetia  est  divioa 
«  revelatio  rerum  eventus  immobili  veritate  denuntians:  in  prophetia 
«  ergo.  inquit.  sunt  duo,  revelatio,  et  denuntiatio.  Quantum  ad  reve- 
«  lationem,  qua3  est  in  cognitione,    dignior    est    gratia  prophetia»,  et 


DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS.  2i  5 

f  actus  prophetizandi  eminentior;  et  majus  est  prophetizare  quam 
«  praedicare:  qnantum  ad  denuntiationem,  gratia  praecationis  est 
«  dignior,  quia  praedicare  est  ad  salutem  animarum,  prophetare 
«  vro  ad  veritatis  denuntiationem,  quod  animarum  salute  minus 
«  est  ». 

§  VI.  —  Quid  sit  discretio  spirititm.  — Xon  coiiveniunt  sacri 
Doctorcs  in  hujus  gratiae  gratis  data?  explicatione;  sunt  enim  qui 
cum  S.  Thoma  affirmant,  discretionem  spirituum  nihil  aliud  esse  quam 
judicium  quoddam  supernaturale  de  internis  cogitationibus  mentis. 
Censent  vero  caeteri  cum  S.  Chrysostomo  in  explicatione  gratiarum 
gratis  datarum,  discretionem  spirituum  esse  notitiam  motuum  inter- 
norum  vel  consiliorum  aut  praeceptorum  traditorum  a  quibusdam  ho- 
minibus,  aut  etiam  apparitionum  et  locutionum  sensibilium  per  An- 
gelos  bonos  vel  malos  :  subindeque  juxta  hanc  sententiam,  discretio 
spirituum  sese  extendit  ad  omnia,  qua?  vel  interius  vel  exterius  in- 
ducere  possunt  in  malum  aeque  ac  in  bonum. 

Hsec  autem  spirituum  discretio  tieri  potest  duobus  modis:  nimirum 
vel  per  prudentiam  christianam,  utendo  videlicet  propria  industria. 
et  principiis  fidei,  necnon  Scriptura  sacra  admonente,  maxime  primae 
Joan.  1.  Xolite  omni  spiritui  creclere,  sed  probate  spiritus  an  ex  Deo 
gint.  2.  per  specialem  quemdam  instinctum,  et  motionem  spiritos,  qua 
instigantnr  et  moventur  praesertim  viri  spirituales,  quibus  maxime 
conceditur  haec  gratia,  juxta  illud  1.  Corinth.  cap.  14.  Si  quis  videtur 
Propheta  esse  aut  Spiritualis,  cognoscat,  cjuce  seribo  vobis,  quia  Domini 
sunt  mandata.  De  ea  postrema  discretione  spirituum,  quae  sola  est 
gratia  gratis  data,  ihaxime  hic  agimus.  Unde  discretio  spirituum,  qua- 
tenus  est  gratia  gratis  data,  potest  dici  tam  judicium  de  internis  co- 
gitationibus,  quam  notitia  motuum  internomm,  eonsiliorum,  appari- 
tionum,  et  locutionum  sensibilium  per  Angelos  bonos  vel  malos;  hic 
enim  uterque  modus  omnem  prorsus  rerum  judicandarum  notitiam 
continet,  quae  maxime  incertae  sunt  et  obscurse;  res  enim  quse  evi- 
denter  bonte  vel  malae  sunt  discivtione  spirituum  non  indigent,  ut 
ab  invicem  sccernantur:  ac  proinde  hac  spirituum  disjretione  dum- 
taxat  opus  est,  quando  res  obscurae  sunt,  et  cognitu  difficiles,  et  qua- 
tenus  judicio  communi  in  errorem  seque  ac  in  veritatem,  in  malum 
aeque  ac  in  bonum,  in  superstitionem  aeque  ac  in  religionem  sub  pra>- 
textu  pietatis.  et  per  quaedam  prodigia.  qua?  putantur  miracula.  pos- 
snnt  inducere.  Qua  ratione  sanctus  Anselmus  dicit.  hanc  spirituum 
discretionem  esse  difficillimam,  tum  quia  sensus  et  cogitationes  ho- 
minis  sunt  inextricabiles:  tum  quia  Angelus  malus  plerumque  se 
transfigurat  in  Angelum  lucis;  nihilominus  h?ec  cognitio  }>otest  esse 
certa  et  tacilis.  ut  ait  Gerson,  per  in^pirationemintimam,  <-t  internum 
%aporem  ac  spiritualem  dulcedinem,  vel  illustrationem  a  montibus 
ceternis,  per  quam  effugantur  tenebroz  omnis  dubietatis.  Qualiter  autem 
discerni  possint  vera  prodigia  ab  ementitis  et  larvati>.  necnon  et  An- 
gelorum  bonorum  locutiones  et  apparitiones  ab  his,  qnae  fiunt  per 
Angelos  malos,  jam  diximus  in  Tractatu  De  Angelis,  agendo  de 
daemonum  intestatione. 


210  DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS. 

§  VII.  —  Qi/id  .sit  gratia  (tEneri  ?m  linguarum.  —  Iinprimis  obser- 
vandum  est  genera,  seu  donum  linguarum,  intelligi  posse  duobus  modis: 
Primo  nimirum,  ut  Apostoli  et  Apostolici  viri  unico  dumtaxat  idio- 
mate  utentes,  ab  omnibus  nationibus  audirentur  et  intelligerectur, 
spiritu  videlicet  imprimente  mentibus  adjunctam  verboruin  significa- 
tionem,  vel  lnultiplicante  voces  in  eorum  auribus.  Secundo,  ut  idem 
Apostoli  et  Apostolici  viri  variis  revera  idiomatibus  loquorentur.  — 
Non  desunt  inter  sanetos  Patres  et  sacros  Interpretes  qui  priorem 
modum  approbent,  posteriore  relicto.  Inter  caeteros  autem  eminet  (Ecu- 
menius  in  2.  caput  Actuum ;  necnon  et  Basilius  Seleuciensis  Episcopus 
Serm.  de  Innoeentibus,  his  elegantibus  verbis :  Quaudo  rore  Spiritus, 
qui  e  cozlis  fluxit  in  lingua  Apostolorum  accepto  eongregatarum gentium 
auribus  distribuit  a/uris  operatione,  uniuscvjusque  vocem  ad  omnium 
gentium  sensus  accommodante,  et  gratia  adaptante,  adeo  ut  fiuentum 
sermonis,  quod  profundebatur  ex  labiis  fieret  familiare  omnium  au- 
ribus  a  spiritu  transformato  in  id  quod  erat  cognatum  vocis  uniuscu- 
jusque  eorum,qui  audiebant.  II ic  pariter  modus  videtur  confirmari  posse 
ex  illo  Actorum  2.  cap.  Quomodo  nos  audivimus  unusquisque  linguam 
nostram,  in  qua  nati  sumusf  Necnon  ex  eo  quod  Sanctus  Petrus  unica 
concione  ibidein  legatur  convertisse  tria  millia  hominum,  qui  tamen 
erant  ex  diversis  nationibns.  —  Posteriorem  modum  approbant  caeteri 
peno -omnes  sancti  Patres ;  maxime  Nazianzenus,  Orat.  41.  ubi  post- 
quam  illos  duos  modos  recensuit,  posteriorem  praefert  priori,  eumque 
probat  ex  his  verbis  Actuum  2.  Audivimus  eos  loquentes  nostris  lin- 
guis  magnalia  Dei :  nam,  inquit,  ha-c  verba  (nostris  linguis)  non  con- 
cordant  solum  curn  verbo  audivimus,  sed  etiam  cum  participio  lo- 
quentes,  quasi  non  prius  auditse  iuerint  varia1  lingme,  quam  illi  Apo- 
stoli  fuerint  locuti.  Confirmat  pneterea  ex  illo  1.  ad  Corinth.  4.  Gra- 
tias  a<jo  Deo  meo,  quod  omnium  vestrum  lingua  loquar.  Quibus  verbis 
Apostolus  signiiicat  se  omnium  idiomate  loqui.  Probat  insuper  ratione: 
quia,  inquit,  juxta  priorem  modum,  sequeretur  donum  linguarum  non 
gratiam  gratis  datam  Apostolis,  sed  dumtaxat  audientibus.  His 
addi  potest,  quod  ad  fidem  disseminandam,  et  Evangelium  prredican- 
dum  non  debebant  Apostoli  solum  ab  aliis  intelligi;  sed  debebant  prae- 
fcerea  alios  intelligere,  nimirum  ut  eorum  objectionibus  responderent, 
difficultates  solverent,  necnon  et  dubia  amoverent.  —  Ha°c  autem 
])OSterior  sententia  probabilior  apparet.  licet  prior  tamen  probabili- 
tate  non  careat.  Unde  responderi  posset  ad  pnefatos  textus  Scriptune 
pro  confirmatione  prioris  sententiae  laudatos,  vel  non  solnm  Petrum 
coiieionatum  faisse  his  tribus  hominuni  millibus,  sed  etiam  alios  Apo- 
stolos  juxta  illud  ibidem  :  Nonne  omnes  isfi,  qui  loquuntur,  Galilcei 
sunt?  sicque  fieri  potuisse  ut  singuli  propter  varias  nationes  variis  ute- 
rcntur  linguis:  vel  euindem  S.  Petrum  non  una  hora,  nec  uno  loco, 
sed  eiversis  concionatum  fuisse ;  et  ita  seeundum  opportunitatem  loci, 
temporis  et  nationis  alio  et  alio  idiomate  uti  potuisse.  Hinc  genera 
linguarum  nihil  aliud  sunt,  quam  facultas  supernaturaliter  infusa, 
qua  cognosci  possunt  varia  idiomata,  et  eorum  significationes,  et  qui- 
hus  illiqui  habeant  talem  notitiam,  uti  possunt,  (ju<>ti<-s  volunt,  et 
quoties  sese  offert  occasio:  cujus  delinitionis  particula  omnis  satis  ap- 
paret  ex  mox  dictis. 


DE    GRATIIS    GRATIS    DATIS.  217 

$    VII7.    —    QlJID    SIT    IXTERPRETATIi)     SeRMONTJM.    —   Est     qucedom 

gratia  specialis  communicata  prassertim  Doctoribus  ad  linguas  interpre- 
tandas  scripto  vel  verbo.   Cujus  definitionis  particulae  constant,  ex  eo 

quod.utreferunt  historici.  in  exordio  nascentis  Ecclesiae  Spiritus  sanctus 
providerit  de  qnibnsdam  viris  doctis,  qui  Interpretes  dicebantur:  pro- 
ptcrea  quod  interpretarentur  linguas  peregrinas.  quibus  aliqui  Pro- 
pheta>  vaticinabantur  in  Ecelesia.  —  Insuper,  postquam  Apostoli  con- 
ciones  habuerant,  eorum  interpretabantur  sermones  iis  qui  non  cal- 
lebant  vel  idioma  quo  fuerant  usi .  vel  sensum  verborum  quae  dixe- 
rant,  ne  scilicet  ipsimet  Apostoli  gravioribus  dediti.  hoc  negotio  deti- 
aerentur,  eoqne  labore  gravarentur.  —  Denique.  hujusmodi  Interpretes 
solebant  exponere  plebi  epistolas  scriptas  ab  Apostolis,  et  eas  in  aliud 
idioma  vertere.  sicnt  septuaginta  Interpretes  in  gnecum  idioma  vetus 
Testamentnm  verterant. 

Petes:  ad  quid  fuerit  utilis.  vel  necessaria  pra-dicta  sermonum  in- 
terpretatio  in  primitiva  Ecclesia:  cum  tunc  familiare  iuerit  omnibus 
douum  lingnarnm,  qni  invisibiliter  suscipientes  Spiritum  sanctnm  per 
Baptisma  et  Conrirmationem.  etiam  visibiliter  donabantur  ejusdem 
divini  Spiritns  charismatibus,  maxime  vero  dono  linguarum.  Legimus 
enim  Actuum  19.  quod  cum  Paulus  venisset  Ephesum,  et  fidelibus 
recentcr  conversis  manus  imposuisset,  Venit  Spiritus  sanctus  super 
t  Joquebantur  linguis,  et propketabant.  Iterum  c.  20.  legimuseum- 
dem  Spiritum  illapsum  fuisse  super  omnes  gentes  congregatas  cum 
Cornelio:  Audiebantenim  illos  loquentes linguis,  et  magnificantesDeum. — 
Respondeo,  interpretationem  sermonum  ordinatam  fuisse  adcommunem 
utilitatem  fidelium  :  non  enim  donum  linguarum  omnibus  erat  iami- 
liare.  ut  patet  ex  bis  verbis  1.  ad  Cor.  14.  Numquid  omnes  loquuntur 
linguis?  Id  vero  quod  profertur  ex  Actuum  10.  19,  solum  probat  in 
quibusdam  oecasionibus  simul  cum  Baptismo  et  Confirmatione  ii 
communicatum  donnm  linguarum,  ut  scilicet  magis  appareret  Ba- 
ptismi  virtus  et  efficacia.  magisque  fidei  veritas  confirmaretur. 

Pjetes  '2.  Cur  Apostoli  usi  fuerint  Interpretibus,  cum  ipsi  liuguarum 
dono  pollerent,  necnon  et  interpretatione  sermonum?  Refert  enim  S.  Ire- 
naeus,  lib.  3.  c.  1.  et  S.  Hieronymus.  lib.  De  Scriptoribus  Ecclesiasticis, 
S.  Petrum  usum  fni  eto  Magno  Interprete.  et  S.  Paulum  Tito.  — 

Respondeo,  interpretationem  sermonum  equidem  habuisse  Apostolos : 
nihilominus  usos  fuisse  interdum  ministerio  Interpretum.  non  ad  suarn 
propriam  utilitatem,  sed  fidelium  :  postquam  enim  concionati  tuerant 
Apostoli,  necessum  erat.  ut  aliqnis  peregrinaa  voces  auditoribus  eas 
noii  cailentibus  notas  faceret,  uniuscnjusque  audientium  iamiliari  idio- 
mati  utendo;  opus  etiam,  ut  profundiora  fidei  mysteria,  qnae  paucio- 
ribus  verbis  expresserant  Apostoli,  fusiori  discursu  ii>  exponerentur. 
quos  Apostolus  vocat  idu 

Petes  denique:  quanam  ratione  distinguatur  Lnterpretatio  sermo- 
numadono  linguarum?  —  Respondeo,  interpretationemsermonum  supra 
linguarum  donum  significare  et  importare  assistentiam  quamdam  spe- 
cialem  Spiritus  sancti  pro  servanda  verborum  fidelitate,  habenda  cla- 


218  DE     GRATIA     MEDICINALI. 

ritate  sententiarum,  et  assequendo  sermonis  interpretandi  sensu  ;  uarn. 
ut  pluribi  conqueritur  sanctus  Hieronymus,  valde  difficile  est  in  ver- 
sionibus  Knguarum  peregrinarum  obtinere  hsec  omnia,  propter  varias 
uniuscujusque  idiomatis  proprietates,  nec  enim  sufficit  de  verbo  ad 
verbum  translatio,  sed  etiam  requiritur  certa  assecutio  sensus.  Prse- 
terea  interpretatio  sermonum  addit  supra  donum  linguarum  cogni- 
tionem  profundiorum  mysteriorum  contentorum  in  verbis,  quam  qui- 
dem  cognitionem  S.  Paulus  saepe  designat  lato  nomine  Frophetice,  eam- 
demque  refert  cum  dono  linguarum. 

Qt.kres:  utrum  gratice  gratis  datce  sint  habituales  vel  actuah 

Respondeo,  quasdam  earum  esse  habituales,  eas  scilicet  quse  per- 
manenter  insunt,  cujusmodi  sunt  sapientia,  scientia,  fides,  donum  lin- 
guarum,  et  interpretatio  sermonum  :  ali?e  vero  sunt  actuales,  et  sunt 
motiones  et  veluti  impressiones  instantanese  et  temporales,  qua?  ees- 
sante  effectu  deficiunt,  cujusmodi  sunt  gratise  sanitatum,  operatio  mi- 
raculorum,  donum  Prophetise,  et  discretio  spirituum.  Cujus  respon- 
sionis  ratio  est  ,  quia  habitibus  utimur  quando  volumus  :  atqui  his 
gratiis  datis  non  utebnntur  Sancti  ad  arbitrium  suum,  sed  tantum 
quando  movebantur  a  Deo ;  idcirco  preces  solebant  ad  Deum  fundere. 
ut  miraculum  aliquod  v.  gr.  operarentur:  prioribus  vero  gratiis  ute- 
bantur  pro  libito,  et  data  occasione,  ac  occurrente  utilitate  publica: 
igitur  priores  inhserent  per  modum  habitus  ;  posteriores  vero  dumtaxat 
per  modum  actus.  Nee  refert  quod  Apostolus  primae  ad  Corinth.  1. 
dicat  quod  spiritus  Prophetarum  PrepheMs  subjecti  sunt;  nam  intel- 
ligendum  est  quoad  enunciationem  et  locutionem  dumtaxat  eorum 
quse  ipsis  revelata  sunt,  non  vero  quoad  istam  revelationem,  quam 
non  prout  volunt  accipiunt:  unde  ibidem  scribit  Apostolus :  Prophetce 
<fuo  vel  tres  dicant,  et  cceteri  dijudicent}  (jund  si  aliis  revelaturn  fuerit 
sedenti  prior  taceat. 

SECTIO  SECUNDA. 

DE  DIVISIONE  GRATLE  GRATUM  FACIENTIS 
IN  GRATIAM  SANITATIS  ET  MEDICINJE. 

Hanc  gratia^  divisionem  pluribi  commendat  sanctus  Augustinusy 
sed  nullibi  plenius  ac  planius  quam  libro  De  correptione  et  gratia, 
cap.  11.  ubi  cum  praecedenti  capite  demonstrasset  Adam  per  liberum 
arbitrium  stare  potuisse  si  voluisset,  sequentem  sic  orditur:  «  Quid 
«  ergo?  Adam  non  habuit  Dei  gratiam '?  imo  vero  habuit  magnam, 
«  sed  disparem;  ille  in  bonis  erat,  qiue  bonitate  sui  Conditoris  acce- 

«  perat Sancti  vero  in  hac  vita,  ad  quos  pertinet  liberationis 

«  lisec  gratia,  in  malissunt:  ex  quibus  clamant  ad  Deum:  sed  libera 
«  nos  a  malo.  Ule  in  illis  }>onis  Christi  morte  non  eguit:  istos  a  reatu, 
«  et  hsereditario  et  proprio  illius  Agni  sanguis  absolvit.  Ille  non  opus 
«  habebat  eo  adjutorio,  quod  implorant  isti  cum  dicunt:  Video  aliam 
«  legem  in  membris  meis,  etc.  quoniam  in  eis  caro concupiscit  adversus 
«  spiritum  et  spiritus  adversus  camem  :  atque  in  tali  certamine  la- 
«  borantes  ac  periclitantes,  dari  sibi  pugnandi  vincendique  virtutem 
«  per  Christi  gratiam  poscunt :  ille  vero  nulla  tali    rixa  a  seipso  ad- 


DE     GRATIA    MEDICINALI.  219 

«  versus  seipsum  tentatus  atque    turbatus,  in  illo   beatitudinis    loco, 

«  sua  secum  pace  fruebatur:  proinde  etsi  non  interim  lcetiore,  nunc  ve- 
«  ramtamen  potentiore  gratia  indigent  isti  ».  Et  infra.  «  Xec  ipsum  ergo 
«  Deus  esse  voluit  sine  sua  gratia,  quam    reliquit  in  ejus    libero  ar- 

«  bitrio :  quoniam  liberum  arbitrium  acl  malum  sufficit:  ad  bonum 
«  autem  nihil,  nisi  adjuvetur  ab  omnipotenti  bono :  quod  adjutorium 

<  si  homo  ille  per  liberum  non    deseruisset  arbitrium,    semper 

«  bonus:  sed  deseruit.  et  desertus  est.  Tale  quippe  erat  adjutorium, 
«  quod  desereret  cum  vellet.  et  in  quo  permaneret  si  vellet,  non  quo 
«  fieret  ut  vellet.  Hasc  prima  est  gratia  quae  data  est  primo  Adam. 
«  Sed  ha?c  potenti<  r  est  in  secundo  Adam:  prima  est  enim  qua  fit  ut 
«  habeat  liomo  justitiam  si  velit.  Secunda  ergo  plus  potest.  qua  etiam 
«  tit  ut  velit.  et  tantum  velit,  tantoque  ardore  diligat,  ut  carnis  vo- 
«  luntatem  contraria  eoneupiscentem  voluntate  spiritus  vincat.  Xec 
«  illa  quidem  parva  erat,  qua  demonstrata  est  etiam  potentia  liberi 
«  arbitrii,  quoniam  sic  adjuvabatur  ut  sine  hoc  adjutorio  in  bono  non 
«  maneret,  sed  hoc  adjutorium  si  veilet  desereret :  h.ie  autem  tanto 
«  major  est,  ut  parum  sit  homini  per  illam  reparare  perditam   liber- 

<  tatem.  parum  sit  denique  non  posse  sine  illa  vel  apprehendere  bo- 
«  num,  vel  permanere  in  bono  si  velit.  nisi  etiam  efficiatur  ut  velit. 
«  Tunc  ergo  dederat  Deus  bonam  voluntatem :  in  illa  quippe  eum 
«  fecerat  rectum.  Dederat  et  adjutorium,  sine  quo  in  ea  permanere 
«  non  posset  si  vellet.  ut  autem  vellet  in  ejus  libero  reliquit  arbitrio : 
«  posset  autem  permanere.  sivellet;  quia  non  deerat  adjutorium,  per 
«  quod  posset,  et  sine  quo  non  posset  perseveranter  bonum  tenere 
«  quod  vellet:  sed  quia  noluit  permanere,  proiccto  ejus  culpa  est. 
«  cujus  meritum  fuisset  si  permanere  voluisset,  sicut  lecerunt  Angeli 
«  sancti,  qui  cadentibus  aliis  per  liberum  arbitrium  steterunt  ipsi.  et 
«  hujus  mansionis  debitam  mercedem  recipere  meruerunt:  tantam  sci- 
«  licet  beatitudinis  plenitudinem.  qua  eis  certissimum  sit  srtnper  se 
«  in  illa  esse  mansuros.  Si  autem  hoc  adjutorium  vel  Angelo,  vel  ho- 
«  mini,  quam  primum  tacti  sunt.  deiuisset,  quoniam  non  talis  natura 
«  facta  erat,  ut  sine  divino  adjutorio  posset  manere  ubi  vellet.  non 
«  utiqu e  sua  culpa  eecidissent :  adjutorium  quippe  defuisset,  sine  quo 
«  manere  non  possent.  Xunc  autem  qnibus  deest  tale  adjutorium.  jam 
«  pama  peccati  est :  quibus  autem  datur.  secundum  gratiam  datur. 
«  non  secundum  debitum,  et  tanto  amplius  datur  per  Jesum  Christum 
«  Dominum  nostrum.  quibus  id  dare  Deo  placuit.  ut  non  solum  adsitr 
«  sine  quo  permanere  non  possumus  etiam  si  velimus;  verum  etiam 
«  tantum  ac  tale  sit  ut  velimus.  Est  quippe  in  nobis  hanc  Dei  gra- 
«  tiam  in  bono  recipiendo.  et  perseveranter  tenendo,  non  solnm  posse 
«  quod  volumus.  verum  etiam  velle  quod  possumus.  Quod  non  iuit 
«  in  hoinine  primo;  unuin  enim  horum  in  illo  tuit,  alterum  non  fuit: 
«  namque.  ut  reciperet  bonum.  gratia  non  egebat,  quia  nondum  per- 
«  diderat:  ut  autem  in  ea  permaneret,  egebat  adjntorio  gratise,  sine 
«  quo  id  omnino  non  posset,  (jt  acceperat  posse  si  vellet,  sed  non 
«  habuit  velle,  quod  posset;    nam  si  habnisset,  perseverasset;  p 

«  enim  perseverare  etiam  si  vellet,  ut  noliet  de  lihero  descendit  ar- 
«  bitrio,  quod  tunc  ita  liberum  erat,  ut  bene  velle  possot,  et  male: 
«  quid  autem  erit  liberius  libero  arbitrio,  quando  non  potorit  servire 


220  DE     GRATIA    MEDICINALI. 

«  peccato,  qua3  fatura  erat,  et  homini  sicut  facta  est,  et  Angelis  sanctis 
«  merces  meriti;  nunc  autem  per  peccatum    perdito  bono  merito,  in 
«  his,  qui  liberantur  factum  est  donum  gratiae,  quae  merces  meriti  futura 
«  crat.  »  Subdit  capite  sequenti:  «  Ipsa   adjutoria   distinguenda  sunt: 
«  aliud  est    adjutorium   sine   quo  aliquid  non  fit:  et  aliud    est  adju- 
«  toriuni  quo  aliquid  fit:    nam  sine    alimentis  non    possumus  vivere, 
«  nec  tamen  cum  afTuerint  alimenta,  eis   fit    ut  vivat,    qui   mori    vo 
«  luerit:  ergo  adjutorium  aliinentorum  est  sine  quo  non  fit,  non  quo 
«  fit,  ut    vivamus.  iit  vero    beatitudo,    quam    non  habet   homo,  cum 
«  data  iuerit,    continuo  fit    beatus.  Adjutorium    cst  enim  non    solum 
«  sine  quo  non  fit,  verum  etiam  quo  fit  propter   quod  datur.  Quapro- 
«  pter  hoc  adjutorium.  et  quo  fit  cst,  et  sine  quo  non  fit ;  quia  et  si 
«  data  fuerit  homini    beatitudo    continuo  fit  beatus,  et  si  data    num- 
«  quani  fuerit  numquam  erit.  Alimenta  vero  non  consequenter  faciunt, 
«  ut  liomo  vivat,  sed  tamen  sine  illis  non  potest  vivere.  Primo  itaque 
«  homini  (qui  in  eo  bono,  quo    factus  fuerat  rectus,    acceperat  posse 
«  non  peccare,    posse    non  mori,    posse  ipsum    bonum  non    deserere) 
«  datum  est  adjutorium  perseverantiae,  non  quo  fieret  ut  perseveraret, 
«  sed  sine  quo  per  liberum   arbitrium  perseverare   non  posset.  Nunc 
«  vero    Sanctis  in  regnum    Dei  per    gratia  n    Dei  praedestinatis,    non 
«  tantum  tale  adjutorium    perseverentise  datur;  sed  tale,  ut  eis   ipsa 
«  perseverantia  donetur,  non  solum    ut  sine  isto  dono    perseverantes 
«  esse  non  possint.  verum    etiam,  ut  per  hoj    donum  nonnisi    perse- 
«  verantes  sint.  »  Post  plura:  «  Ut  ergo  non  acciperet  hoc  donum  Dei, 
«  idest,  in  bono  persevcrantiam  primus  homo,  sed  perseverare  in  ejus 
«  relinqueretur  arbitrio,  tales  habebat  vires  ejus  voluntas,    qua?  sine 
«  ullo  fuerat  instituta    peccato,  et  nihil  ex  seipsa  concupiscentialiter 
«  resistebat,  ut  digne  tantse  bonitati,  et  bcne  vivendi    facilitati,  per- 
c  severandi  committeretur  liberum  arbitrium :  Deo  quidem  prsesciente 
«  quid  esset  facturus  injuste ;  praesciente  tamen,  non  ad  hoc  cogente; 
«  sed  sirnul  sciente.  quid  de  illo  faceret  juste.  Nunc  vero  posteaquam 
«  est  illa  magna  peccati  merito  amissa  libertas,  etiam  majoribus  donis 
«  adjuvanda  remansit  infirmitas.  Placuit  enim  Deo,  quo  maxime  hu- 
«  manre  superbiam  pr^esumptionis  extingueret,  ut  non  glorietur  omnis 
iro  coram  fpso,    idest,    omnis    homo.   Unde    autem  non    glorietur 
«  caro  coram  ipso,  nisi  de  meritis  suis,  qua>    quidem  potuit    habere, 
«  sed  perdidit,  hoc  est,  per  liberum  arbitrium  propter  quod  non  restat 
«  Iiberandis,  nisi  gratia  liberantis?  »  Et  infra:  «  qui  eis  non  solum  dat 
«  adjutorium,  quale   primo    homini    dedit,   sine  quo   perseverare   non 
«  possunt  si  velint:    sed  in  eis  operatur    etiam  et  velie:  ut  quoniam 
«  non  perseverabunt,  nisi  et  possint  et  velint,    perseverandi  eis  pos- 
«  sibilitas  et  voluntas  divinse  gratia1  largitate  donetur:  tantum  quippe 
«  Spiritu  sancto  accenditur  voluntas  eorum,  ut  ideo  possint,  quia  sic 
«  volunt,  ideo  sic  velint,  quia    Deus  operatur,  ut  velint.    Nam  si  in 
«  tanta  infirmitate  xitse.  hujus,  in  qua  tamen    infirmitate  propter  ela- 
<<   tionem   reprimendam  perlici  virtutem  oportebat,   ipsis   relinqueretur 
«  voluntas  sua,  ut  in  adjutorio  Dei.  sine  quo  perseverare  non  possent, 
«  manerent,  si  vellent,  nec  Deus  in  eis  operaretur,  ut  vellent,  inter 
«  tot  et  tantas  tentationes  infirmata  sua  voluntas  ipsa   succuml  eret, 
«  et  ideo   perseverare    non  possent,  quia    deficientes    inflrmitate,  nec 


DE     GRATIA    MEDICINALI.  221 

«  vellent,  aut  non  ita  vellent  infirmitate  voltmtatis,  ut  possent.  Subven- 
«  tum  est  ergo  infirmitati  vohmtatis  tramanae,  ut  divina  gratia  inde- 
«  clinabiliter  ageretur :  et  ideo  quamvis  infirma,  non  tamen  deficeret. 
«  neque  adversitate  aliqua  vinceretur.  Ita  iactum  est,  ut  voluutas  ho- 
«  minis  invalida  et  imbecilla  in  bono  adhuc  parvo  perseveraret  per 
«  virtutem  Dei,  cum  et  voluntas  primi  hominis  iortis  et  sana  in 
«  bono  ampliore  non  perseveraverit,  habens  virtutem  liberi  arbitrii : 
«  quamvis  non  de  fata.ro  adjutorio  Dei,  sine  quo  non  posset  perse- 
«  verare  si  vellet;  non  tamen  tali,  quo  in  illa  Deus  operaretur.  ut 
«  vellet.  Fortissimo  quippe  dimisit  atque  permisit  facere,  quod  vellet: 
«  infirmis  servavit,  ut  ipso  donante,  et  invictissime  quod  bonum  est 
«  vellent,  et  hoc  deserere  invictissime  nollent.  »  Hcec  S.  Augustinus; 
qu;v  paulo  longius  exscribenda  duxi,  ut  inde  appareat  quse  fuerit 
sancti  Doctoris  genuina  mens  de  utriusque  gratia?,  sanitatis  videlicet 
et  medicinalis  differentia,  quam  apertius  intra  declarabimus:  sed  prius 
ex  hac  abundantissima  messe  quredam  veritatis  segetes  colligendae 
sunt,  de  quibus  inter  Catholicos,  atque  Ha?reticos  convenit. 

Corollarium  I.  —  Ex  prccccdcnti   S.  Augustini   doctrina.  — 

Kx  his  igitur  sequitur  primo,  gratiarn  Adamo  in  statu  innocentia? 
tuisse  necessariam,  ut  constat  ex  verbis  S.  Augustini  supra  lau- 
datis.  ilinc  in  Enchiridio,  cap.  106.  de  primo  hominis  >tatu  loquens 
pronuntiat  in  hunc  modum:  Quamvis  sine  gratia  nec  tunc  uUum  me- 
ritum  esse  potuisset,  quia  etsi  peceatum  in  solo  libero  arbitrio  erat  con- 
stitutum;  non  tamen  justitice  contincnd.ee  sufficiebat  lioerum  arbitrium, 
nisi  participatione  immutabilis  boni  divinum  adjutorium  pratberetur : 
Et  capite  sequenti :  Sic  crgo  factus  est  homo  rectus,  ut  et  manere  in 
ea  rectitudine  posset  non  sine  divino  adjutorio.  Ipsi  subscribunt  ejus 
discipuli,  maxime  S.  Prosper  cap.  18.  Contra  collatorem,  Fulgentius 
Df  incarnatione,  et  gratia,  oap.  12. 

Dices:  S.  Augustinus  diserte  pronuntiat  Adamum  per  naturae  et 
liberi  arbitrii  vires  potuisse  in  bono  perseverare.  subindeque  ad  id 
opus  non  habebat  gratia.  Probatur  antecedcns  ex  libro  De  corrcptione 
et  gratia,  cap.  10.  ubi  asscrit  Adamum  potuisse  per  liberum  arbi- 
trium  stare,  sicut  fecerunt  Angrti  sancti,  qui  cadentibus  aliis  pcr  li- 
berum  arbitrium,  steterunt  ipsi.  Et  capite  sequenti  dixerat:  Dederat 
adjutorium.  sinc  quo  permanere  non  posset  si  vettet;  ut  autem  r^Uct, 
in  ejus  reliquit  libero  arbitrio.  Ilinc  prseclara  ilia  sententia  libri  De 
bono  perseverentioz:  Qui  non  infertur  in  tentationem,  inqnit,  non  di- 
scedit  a  Deo:  non  esthoc  omnvnoin  viribus  liberi  arbitrii,  qualesnunc 
sunt;  infuerat  homini  antequam  caderet,  quce  tamen  tibertas  volun- 
tatis  in  illius  primo?  conditionis  prozstantia  quantum  valuerii  apparuit 
in  Angclis.  —  Respondeo.  S.  Augustinum  longe  aliter  in  his 
milibus  sententiis  usurpare  verba  illa,  naturos,  naturaliter,  liberum 
arbitrium,  quam  a  nobis  accipi  solent.  Etenim  per  naturam  intellig.it 
habituales  omnes  dotes,  quas  primus  homo  a  Deo  acceptas  in  posteros 
una  cum  humanitate  transiudi-set  per  generationem.  Su-ut  enim  ab 
illa  nativitate.  qna  jam  naseimur,  dicimur  ab  Apostolo  natura  fUii 
iros,  ita  quod  naturos  nomen  originalem  culpam  significet  et  comple- 
ctatur;  sic  ab  illa  nativitate  qna  (si    Adamus    non  peccasset)    omnes 


22*2  DE    GRATIA    MEDICINALI. 

ejus  exemplo  filii  Dei  et  sancti  nascerentur;  unde  ita  naturce  nomen 
sumit,  ut  ipsam  quoque  sanctificantem  gratiam  comprehendat.  Ita  plu- 
ribi  sese  explicat  ipsemet  S.  Augustinus;  nam  lib.  1.  Retractationum, 
cap.  15.  Proprie  natura  dicitur,  inquit,  in  qua  sine  vitio  ereatisumus. 
Et  libro  8.  De  libero  arbitrio,  cap.  19.  disputans  cum  Manicha?is,  ait: 
Sic  etiam  ipsam  naturam  aliter  dicimus,  cum  proprie  loquimur,  na- 
turam  hominis.  in  qua  primum  in  suo  genere  inculpabilis  factus  est: 
aliter  istam,  in  qua  ex  illius  damnati  pcena.  et  mortales,  et  ignari, 
et  carni  subditi  nascimur :  juxta  quem  modum  dicit  Ajtostolus:  fuimus 
enim  et  nos  naturaliter  filii  irce.  Hinc  Epistola  107.  ait:  Naturam 
ipsam  perdidit  in  semetipso  primus  Adam.  Ad  quse  verba  respiciens 
Concilium  Arausicanum  Canone  21.  aflSrmat,  naturam  per  Adam  esse 
perditam.  Sic  denique  naturalem  possibilitatem  appellat  Coelestinus 
Epistola  Ad  episcopos  Gallice,  cap.  4.  quse  voluntatem  sine  vitio,  et 
habituali  gratia  ornatam  designat,  dum  ait:  In  prceraricatione  Adce 
omnes  homines  naturalem  possibilitatem  et  innocentiam  perdidisse.  — 
Simili  plane  sensu  libertatis  et  liberi  arbitrii  nomina  usurpavit  S.  Au- 
gustinus,  de  natura  innocente  sermonem  faciens,  ut  constat  tum  ex  ci- 
tatis  verbis  in  objectione,  tum  pariter  ex  Epistola  107.  ubi  ait:  Li- 
beram  arbitrium  ad  diligendum  Deum  primi  peccati  granditate  per- 
didimus;  et  Sermone  2.  De  verbis  Apostoli,  de  primo  homine,  ait : 
Magnas  liberi  arbitrii  rires,  homo  cum  conderetur  accepit;  sed  pec- 
cando  amisit:  quibus  nomine  liberi  arbitrii  significat  voluntatem  gratia 
sanctificante  et  erelestibus  dotibus  ornatam,  qurc  naturali  propagatione 
-ad  posteros,  si  ipse  non  peccasset,  erant  transtundendae. 

Corollarium  II.  —  Sequitur  2.  Gratiam  medicinalem  gratia 
sanitatis  potiorem  esse,  tribus  maxime  characteribus  1.  Quod  illa  sit 
abundantior.  2.  Quod  sit  potentior.  3.  Quod  sit  magis  determinativa 
voluntatis  ad  operationem.  Primum  patet  ex  illis  verbis  Christi  Do- 
mini  Joannis  10.  Egoveni,  ut  ritam  habeant,  et  abundantius  habeant : 
unde  Apostolus  ad  Romanos  5.  ait:  Ubi  abundavit  delicium,  supera- 
bundarit  et  gratia,  quas  utique  oracula  luculenter  expendit  S.  Ber- 
nardus  in  Sermone  super  caput  12.  Apocalypsis:  Vehementer,  inquit, 
nobis  vir  unus,.et  mulier  una  nocuere,  sed  gratias  Deo,  per  unum 
nihilominus  rirum,  et  midierem  unam,  omnia  resiaurantur,  nec  sine 
magno  fcenore  gratiarum.  Xeque  enim  sicut  delictum,  ita  et  donum, 
sed  ^xcedit  damni  ozstimationem  beneficii  magnitudo:  Sic  nimirum 
prudentissimus  et  clementissimus  artifex,  quod  quassatum  fuerat  non 
confregit)  sed  utiliiis  omnino  refecit,  etc.  —  Secundum  pariter  con- 
stat  ex  doctrina  ipsius  S.  Augustini,  quam  clare  expendit  libro 
De  correptione  et  grcdia,  verbis  supra  laudatis,  ubi  gratiam  me- 
dicinalem  vocat  potentiorem,  majorem,  et  efftcaciorem;  infirmanti  si- 
quidem,  et  per  peccatum  vitiatae,  ac  vulneratae  humanse  naturae  re- 
medio  potentiore  succurrendum  fuit,  ne  tota  carnalium  rerum  cupi- 
ditate  prostrata  jaceret;  nam,  ut  supra  dicebat  S.  Augustinus ,  *SV  in 
-'  infirmitate  vitce  Iiujus  ipsis  relinqueretur  voluntas  sua,  ut  in 
torio  Dei,  sine  quo  perseverare  u<>n  possent,  manerent  si  vellent, 
nec  Deus  in  eis  operaretur,  ui  vellent,  inter  /<>t  et  tantas  t<  ntationes 
infirmitat<j    sua    voluntas   ipsa    succumberet,    et    ideo   }><  rsererare    non 


DE    GRATIA    MEDICINALI.  223 

ent,  quia  deficientes  infirmitate,  nec  vellent;  out  non  ita  veltevt 
infirmitate  voluntatis,  ut  possent.  —  Tertium  denique  significat  ibi- 
dein  S.  Augustiuus.  subjungens:  Subventum  estigitur  infirmitati  vo- 
luntatis    Jiumance,  ut  divina  gratia    indectinabiliier  et   insuperabUiU  r 

etur.  Quid  autem  significent   verba  illa  indeclindbiliter  etim 
rabiliter  agi,  declarabimus  infra. 

Corollarium  III.  —  Sequitur  3.  Duplex  adjutorium  utroqv.e 
in  statu,  naturae  videlicet  Lnnoeentis  et  lapsa?,  fuisse  necessarium  ; 
neinpe  inteUectuaie,  et  habituale,  seu  habituin  gratice  sanctificantis, 
quo  homo  justus  bene  agere  pergat  ac  perseveret,  et  cselestem  illu- 
minationein  intellectus,  qua  cognosceret  bonum  seetandum,  maluin 
fugiendum  ;  de1  quibus  duobus  auxiliis  convenit  inter  Catholicos,  ot 
H?ereticos ;  non  ita  de  voluntatis  adjutorio.  seu  delectatione  caelesti, 
qua  amcitur  et  movetur  voluntas  ad  bonum  :  de  hac  namque  con- 
trovertitur,  an  utrique  statui  fuerit  necessaria,  ut  expendemus  infra. 

Dixi  1.  Adjutorium  habitualis  gratiae  in  utroque  statu  necessarium 
ad  agendum  et  perseverandum.  illa  scilicet  perseverautia,  qu:y 
repetitis  divinoe  charitatis  actibus  continetur;  non  vero  otiosa  qusedam, 
ac  ^eluti  inerti  perseverantia,  quae  nullum  actum  comprehendat.  Atque 
adeo  non  est  sensns,  habitualem  gratiam  esse  necessariam  ad  per- 
manendum  in  habituali  gratia.  ut  aliqui  videntur  expiicare:  hoc  enim 
per  se  ridiculum  apparet;  sed  potiu.-  liabitualem  gratiam  esse  neces- 
sariam  ad  perseverandum  in  actuali  Dei  amore,  seu  ad  novos  amoris 
actus  exercendos;  quo  sensu  prsesens  assertio  nihil  habet  difficultatis 
et  eontroversiae,  et  toties  a  S.  Augustino  confirmatnr,  qnoties  praedicat 
possihilitatem  huni  Adamo  concessam,  et  liberum  arbitrium  ad  aman- 
dum  Deum. 

Didci  2.  Adjutorium  cognitionis  utroque  in  statu  necessarium  fuisse: 
qnam  assertionem  docet  S.  Augustinus,  lib.  3.  De  libero  arbitrio,  cap. 
ultimo,  ubi  illius  adjutorii  necessitatem  repetit  ex  ea  causa,  quae  in- 
tegne,  atque  corruptse  naturae  communis  est :  Voluntatem,  inquit,  non 
aUidt  ad  faciendum  quodtibet,  m  uod  visum     idest  alicujus  rei 

cognitio),  quid  autem  quisque  vel  sumat,  vel  respuat,  est  in  hominis 
d  quo  viso  tangatur,  nuila  potestas  est;  quod  etiam  ad 
primum  hominem.  et  Angelos  pertinere  eodem  loco  affirmat.  Hinc  libro 
JDe  spiritu  et  titfera,  cap.  5o.  universe  pronuntiat:  Nemohabet  in  po- 
te.stat"  quid  ei  veniat  in  mentem  :  loquitur  autem  de  eognitione  in- 
deliberata,  quam  Adamus  innocens,  perinde  ac  ejus  posteri  accipere 
a  Deo  debuit:   non  vero  de    libera,    quam  in  potestate    sua  habuerit. 

Hoc  utrumque  donum,  habituale  et  actuale,  tam  naturae  integr  e 
quam  san33  fuisse  necessarium,  aperte  significat  S.  Augustinus,  libro 
D>   c  me  et  gratid,  ubi  Pelagio    dicenti:    Non   peccare    nostrum 

cst:  ita  respondet:  Si  de  integra   et   sana  hominis   natura  loquerei 
quam  modo  non  habemus,  m  liceret;  Quod  non  peccan 

strum  tantummodo  sit    qu  nostrum  esset,  nam  ibi 

adjutorium  Dei,  et  u<  lumen  sanis  oculis,  quo  adjuti  videants 

prcebere  volentibus.  Quibus  verbis  non  dieit,  quod  ibi  esset  adjutonum 
Dei  tamquam  lumen  sanis  ocnlis;  sed  ut  duo  auxilia  distingueret, 
signanter  ait :  Ibi  esset  culjutorium  Dei,  et  tamquam  lumen  sanis  ocu- 


224  DE     GRATIA    MEDICINALT. 

lis,  etc.  Quia  nimirum  duo  status  innocentiae  adjutoria  complectiturr 
nempe  habitualem  gratiam,  quam  generali  nomine  adjutorium  Dei, 
et  cselestem  illuminationem,  quam  lumen  quo  adjuti  videant,  appellat. 
Debuit  autem  hoc  loco  istud  utrumque  adjutorium  eomprehendere ; 
quia  demonstrare  statuerat  in  statu  innocentise,  non  peccare  nostrum 
tantuinmodo  non  esse,  quamvis  peccare  nostrum  esset,  atque  adeo  non 
actualis  gratia  tantum  commemoranda  fuit,  sed  etiam  habitualis,  quae 
in  eo  statu  necessario,  simul  cum  libero  arbitrio  justum  opus  ope- 
rante,  concurrebat;  hinc  enim  sequitur  quidquid  boni  in  eo  statu  fieret, 
non  tantum  propter  actuale  adjutorium,  sed  etiam  propter  habituale, 
ad  Dei  gratiam  re^erendum  esse. 

Cum  igitur  Kaec  in  confesso  sint  apud  omnes  tam  Catholicos,  quam 
Hsereticos,  aut  saltem  pauci  sint,  qui  adversus  doctrinam  in  superio- 
ribus  Corollariis  traditam  reclament;  restat  determinandum,  in  quo 
maxime  ac  praacise  consistat  gratiae  sanitatis  a  medicinali  differentia. 
Circa  quam  assignandam  triplex  capitalis  assignatur  sententia:  Prima 
contendit  eas  invicem  in  hoe  differre,  quod  gratire  sanitatis  dissentiri 
possit,  non  ita  medicinali.  Secunda  utriusque  discrimen  ex  eo  repetitr 
quod  gratia  sanitatis  prseter  auxilium  habituale,  solum  habeat  an- 
nexum  auxilium  intellectuale,  non  autem  auxilium  delectationis,  quo 
specialiter  afficeretur  voluntas,  et  moveretur  ad  volendum.  Tertia  vero 
sententia  triplex  hoe  auxilium  in  utroque  statu  desiderat,  sed  cum 
summa  disparitate  infra  assignanda.  Quorum  omnium  ut  evidentior 
et  facilior  habeatur  notitia,  placet  hanc  triplicem  sententiam  sub  di- 
stinctis  Paragraphis  expendere. 

§  I.  —  An  graiia  medieinalis  in  hoe  a  sanitatis  gratia  differat,  quod 
huie  dissentiri  j)ossit,  illi  vero  necesse  sit  assentiri. 

Ea  fuit  pestilens  et  hseretica  Lutheri  sententia,  hominem  in  statu 
natume  lapsae,  non  posse  ullatenus  gratise  dissentiri,  ut  pluribi  docet, 
maxime  vero  in  lib.  De  servo  arbitrio.  Quapropter  Concilium  Seno- 
nense  merito  affirmat,  illum  in  Manichseismum  incidisse ,  quando 
Pelagianismum  vitare  conatus  est,  ut  non  raro  contingit  hoereticis ; 
solent  enim  ab  uno  extremo  in  alium  non  minus  vitiosum  deelinare. 
Concilii  verba  sunt:  In  errorem ManicTwsi  ineidit  Lutherus,  dum  nimis 
anxie  et  scrupulose  devitai  Pelagium:  metuens  namque  liherum  arbi- 
trium  cum  Pelagio  efferre,  omne  bonum  opus,  quod  est  in  homine,  Deo-, 
tribuit,  et  divince  gratice :  nil  prorsus  libero  arbitrio.  Sicque  tollens  om- 
nino  liberum  arbitrium  Lutherus  faetusest  Manieliceus,  dum  refugit 
esse  Pelagianus.  Cui  pessimae  doctrina;  subscripsit  Calvinus  pluribi, 
sed  maxime  in  Antidoto  Tridentini  ad  Sess.  6.  art.  5.  ubi  de  Patribus 
illius  Concilii  sic  loquitur:  In  eo  allucinantur,  quod  motum  n<>l>is 
auferri  somniant,  qui  mediam  electionem  nobis  relinquat.  Deni</ue  in 
eo  falluntur,  quod  nullum  observant  inter  regenerationis  gratmm,  quce 
//><-//<■  mi&eriab  nostrce  subvenit,  et  primam,  quce  Adce  data  fuerat,  di- 
scrimen,  quotl  diligenter  Augustinus  exponii,  dicens:  istam  graiiam 
no?i  habuit  primus  homo,  qua  numquam  r<-t/<'t  esse  malus:  tal<>  quippe 
erat  adjutorium,  quod  desereret  cum  vellet,  non  <pio  fieret  ut  vellet. 
s<<l  potentior  est  gratia  in  sr<-u/t<!</  Adam,  qua  /it  etiam  ut  velimus. 
Hinc  lib.  2.  Institutionum,  cap.  5.  n.  10.  de  auxilio   gratise   in  hoe 


DE    GRATIA    MEDICINALI.  9->K 

statu  naturte  laps*  hominibus  dato,  sic  loquitur:    Voluntatem    m 
nonqualiter  muths  sacuUs  traditum  est,  et  creditum,  ui  nosTraZs 
Sitekctomsmotumz  obtemperari,  aut  refragari;  sed  illam  ZZ 
afflcsendo:  Olud  ergo  toties  a  Chrysostomo  rlpetltum  repuTiariZ 
« t:  quem  tralnt,  v0]entem    trahit:    quo    insinuat  DoJZZ   p 
tantum  manu,  expectare  an  suo  auxiliojuvari  ndbi*  a,„ab,,caf  ra '    „ 
finsse  honums  adkuc  stantis  conditionem   concedimus,  ut  r, t»     , 

aUerutram  parUm    indinare:   sed  cum  s xempU  dZ^rit    L  ,'„ 

mtserum  ,,t  /,,„„ ,  ,„/,;,,/„„,.  nisiDemin  „ol>,{f  J£  Tpos^Z 

fid  nobis  «  ad  eummodulum  suam  gratiam  nobis  imperuLT^Z 
ut.que  erroneam  sententiam,  ut  proscribamns    sit 

tatem  necessitat  ad  consensum;  sed  in  ea  relinquit  dissentiendi  faeut 
M»n:  sub.ndeque  flctitia  est  omnino  ill,  differentia,  quam  hS 
mter  gratmm  san.tatis,  et  mediein*  constituunt.  Probatur  h*c  veritas 
.lhsomn.bus  Scriptur*  textibus,  qnibns  aperte  declarator  iu Tteta 
natur.e  aps*  resisti  gratiaa  auxiliis,  etiarn  complete  sufficie  tihn  '• 
ideoque  >ps>  mot.oni    intem*    voluntatis,  ita  ut  qui  bene    onera.tn ■' 

prjestare.  Quam  utique  ventatem  aperte   legimus  Ecelesiastici  1    nhi 
laudatur  justus.  quod  potuit  transgredi,  et  nJn  est  tratsg^l  facte 
mala    et  rumfecU.  Additurque  ad   illius    «>mmendationem     0« iTZ 
hvc,  et  laudabimus  eumf   fecit  enim   mirabilia  in  vita  sua    Si  autem 
luec  omnm  antecedenter  necessitatus  gratia  mediciuali,  cu  non  ~ 
res,stere,  faceret.  nii  ageret  mirabile  et  siugnlare,  qnod   qu  v  s   °lit 
eadem  grataa  pneventus  pari  faeilitate  non  exequeretur  Deln™s!sZ 
esset   potuisse   illum    transgredi,  quando  non  est  transtr  ss, '      W 
mandat.s  paruisse   cun,  potestate  ad  oppositnm,  si  ita  nece^ita ri  de 
bu.sset;  neque  enim  compiete  parere  potnit,  ni  i  qnando  o.-at  a    led- 
cinal.  pmventus  et  exc.tatus  est  ad  parendum;  illa  autem^ostta in 
sensu  ha;retieorum.  non  potuisset  non  parere 

Eadem  veritas  apparet  ex  illo   Isn.i*  5.   Quid    ultra    debui    -    „ 
vm«e  me* ,et  non  fedf  Expectavi,  a,  faceret  uvas,  et  fecit  Z,ruscZ 
Qmbus  verb,s  Deus  dc  Israelitis  conqneritar,  quod  eius  divin  l  m, ,. 
datas    non   paruennt:    sed  hrec  querela  nullam  justitL  speeiem  pr». 
tenderet,  s,  gratm  medicinalis  ita  ad  bonun,  opus   voluntete  ,   de  er 
m.uaret,  ut  ab  eo  uon  posset  ullatenus   resilim.  Nam^.erito  Jntei 
respondere  potu.ssent,  Denm  amplins  vinea,  su:e  facere  debnist    u 
expectatnm   fructun.    referret,    nen.p  ■  illi  eoncedere  gratiam  nSssl 

^'l^TfT  "UllUS    P°tPSt    PietatiS    °Pera    exere^i    neque    de- 
u.,setDensillagrat.a  non  eoneessa  expectare,  ut  vinea  meeret  nvas 
a  oqum  expectaret  aliquid  impossibile,  nec  magis  rationi  eougmnm 

ZZnZ d7Pm'S  UVaS  6t  d<?  tribU'is  fl0US  co]liSere  Pnetendtret.  - 
v/,Un    orr.e,"aSSei',,0!'",n  aP'>rtissil»«   eonflrmat  Christns  Dominns 
Matth.  23.  nb.  8.mihter  de  Jndarfs  conqueritur :  Jerusalem,  Jerusakm 
<jao,„s  votui  congregare  /„„,  tuos,    quemadmodum  gallina   congng 
puUos  suos  subalas,  et  noluM?  Ihvc  enim   voluntas   plane   simu  ,- 
tor,a  esset  s,  e,s  opus  fuisse,  gratia  neeessaria,  ut  congregari  veUent 
quemadmodun,  docet  Calvinns.  et  Deus  illam   non   supplditavn:        a 
ut  Jud*,  an.ecedcnt -r,  neque  vclle  enngregari,  neqne  parere  vocanti 
Frassen  Theol.  Tom.  VIII. 


226  DE     GRATIA    MEDIGINALI. 

potuerint.  Item  Actor.  7.  Vos  semper  Spiritui Sancto  resistitis.  Jerem.  10. 
Expandi  manus  meas  tota  ciie  ad  populum  non  credentem,  et  contra- 
dicentem.  Missos  facio  alios  contextus  idem  insinuantes. 

Probatur  eadem  assertio  auctoritate  Conciliorum;  imprimis  vero 
Concilii  Senonensis  decernentis  coritra  Lutherum  Decreto  15.  auxilium 
gratiae  non  esse  tale,  cui  resisti  non  possit.  Ait  enim :  Xec  tale  est 
trahentis  Dei  auxilium  cui  resisti  non  possit;  quoties  enim  Dominus 
voluit  congregare  filios  Jerusalem,  sicut  gallina  congregat  pullos  suos 
sub  alas,  et  noluitf  Frustra  certe  Stephanus  Judceos  durce  cervicis  et 
incircumcisi  cordis  argueret,  qui  semper  Spiritui  sancto  resisterent; 
frustra  Paulus  Thessalonicenses  admoneret,  spiritum  ne  extinguerent, 
si  divinis  inspirationibus  homines  inevitabiliter  raperentur.  —  Idem 
clarissime  docetur  ex  Concilio  Tridentino,  Sess.  6.  Can.  4.  ubi  ait: 
Si  quis  dixerit,  liberum  hominis  arbitrium  a  Deo  motum  et  excitatum 
nihil  cooperari  assentiendo  Deo  excitanti  atque  vocanti,  quoad  obti- 
nendam  justificationis  gratiam  se  disponat  ac  prceparet,  neque  posse 
dissentire  si  velit,  sed  veluti  inanime  quoddam  nihil  omnino  agere  me- 
reque  passive  se  habere,  anathema  sit.  Ubi  advertendum  est  1.  utrumque 
Concilium  loqui  de  auxilio  efficaci;  nam  Tridentinum  loquitur  de  illo, 
cui  homo  reipsa  consentit  et  cooperatur,  cujusque  ope  ad  propriam 
justificationem  se  disponit:  de  eodemque  loquitur  Senonense  in  de- 
creto  citato,  nimirum  de  auxilio  reipsa  movente  et  trahente  liberum 
arbitrium  ad  consensum,  et  cujus  ope  currimus  in  odorem  unguen- 
torum  ejus,  ut  addit  ibidem  paulo  post.  Advertendum  2.  Liberum  ho- 
minis  assensum  et  cooperationem  explicari  a  Tridentino  per  hoc,  quod 
possit  inspirationem  illam  abjicere,  et  dissentiresi  velit.  Advertendum  3. 
Juxta  doctrinam  utriusque  Concilii,  posito  et  stante  auxilio  efficaci, 
poss'1  esse  dissensum  et  abjectionem  ,  idest  hominem  reipsa  praeventum 
auxilio  efncaci,  cui  de  facto  consentit  et  cooperatur,  posse  si  velit 
non  consentire,  et  divinam  inspirationem  motionemque  abjicere;  id 
enim  perspicue  significant  verba  illa  Concilii  Senonensis:  non  est  tale 
Dei  trahentis  auxilium,  cui  resisti  non  possit:  necnon  et  ista  Concilii 
Trident.  Can.  4.  TAberum  arbitrium  a  Deo  motum,  et  excitatum,  ita 
cooperari  assentiendo  Deo  excitanti,  atque  vocanti,  ut  possit  dissen- 
iiri,  si  velit. 

Probatur  3.  auctoritate  sanctorum  Patrum,  qui  clarissime  docent 
Deum  ita  vocare  et  juvare  consentientes  ad  bene  operandum,  ut  pos- 
sint  non  consentire  vocationi  et  auxilio  gratiae,  cui  reipsa  consen- 
tiunt.  Ita  sentiunt  Patres  Grseci,  imprimis  vero  Origenes  1.  Periar- 
clion  c.  1.  ubi  postquam  docuit  omnem  animam  rationalem  esse  liberi 
arbitrji  compotem,  subjungit :  Si  nostri  arbitrii  sumus,  instigare  forte 
possunt  aliquce  virtutes  diabolicce  ad  peccatum ,  et  alice  juvare  ad  sa- 
lutem:  non  iamen  necessitate  cogimur,  vel  agere  recte,  vel  male.  Sub- 
scribit  Irenseus  lib.  4.  Contra  hcereses,  cap.  7.  Qui  operantur  illud, 
inquit,  gloriam  et  honorem  percipient,  quoniam  operati  sunt  bonum, 
cum  possent  non  operari  illud;  hi  autem  qui  illud  non  operantur, 
justum  judicium  recipient  Dei,  quoniam  non  sunt  operati  bonum  cum 
.possent  operari  illud.  Prae  caeteris  vero  hanc  veritatem  declarat  san- 
ctus  Chrvsostomus  pluribi,  maxime  Hom.  19.  in  Genesim,  ubi  ait: 
Quia  liberi  arbitrii  esse  nostram  naturam  fecit  omnium  Dominus,  qucz 


DE     GRATIA    MEDICINALI.  227 

sua  sunt,  omnia  pro  sua  misericordia  semper  exhibet:  et  sciens  abscon- 
dita  in  profundo  mentis,  et  arcana?  hortatur,  consulit,  conatusque 
nostros  malos  reprimit:  et  necessitatem  utique  non  imponit,  sed  con- 
gruis  remediis  appositis,  totum  in  o&grotantis  sententia  situm  esse  di- 
mittit.  Et  Hom.  <si.  in  cap.  26.  Matth.  Dei  vocatio,  inquit,  nuUum 
cogit ;  nec  mentem  eorum  qui  virtutem  volunt  contemnere,  ullo  modo 
violentat;  sed  hortatur  quidem  acconsulit,  ei  omnibus  modis  bonos  esse 
persuadet;  si  vero  atiqui  reluetantur,  nullo  modo  cogit,  ut  boni  esse 
velint.  Ubi  nomine  violentice  et  coactionis  neeessitatem  a  virtute  di- 
vinae  gratiae  excludit.  —  Simili  modo  loquuntur  Latini  Patres;  prae 
caeteris  autem  veritatem  hanc  aperte  docet  sanctus  Cyprianus  Epist.  55. 
Ad  Comelium,  ubi  ait:  Non  increpuit  recedentes,  aut  graviter  commi- 
natus  est,  sed  magis  conversus  acl  Apostolos  suos  dixit:  Numquid  ct 
vultis  abiret  servans  scilicet  legem.  qua  homo  libertati  suce  relictus, 
et  in  arbitrio  proprio  constitutus  sibimet  ipse,  rel  mortem  appetit,  vel 
salutem  :  adeoque  ad  unum  illorum  non  adigitur  antecedente  aliqua 
necessitate.  —  Concinit  sanctus  Ambrosius,  lib.  2.  De  Jacob  et  rita 
beata,  cap.  3.  ubi  ait:  Qui  habet  suorum  actuum  potestatem,  is  pro- 
fecto  liber  est:  eam  autem  potestatem  non  habet  quisquis  antecedenter 
necessitatur  ad  agendum ,  ita  ut  non  possit  non  agere :  subindeque 
S.  Ambrosius  ab  homine  libero  agendi  necessitatem  proscribit.  — 
Adstipulatur  sanctus  Hieronymus,  lib.  2.  Aduersus  Jovinianum,  ubi 
ait:  Liberi  arbitrii  nos  condidit  Deus :  nec  ad  virtutes  nec  ad  vitia  ne- 
cessitate  trahimur :  alioquin  ubi  necessitas  est,  nec  damuatio  nec  corona 
est.  Quam  utique  sententiam  refert  et  approbat  S.  Au<rust.,  lib.  De 
Natura  et  gratia,  cap.  65.  Quapropter  hic  sanctissimus  Doctor.  cujus 
potissimum  auctoritate  suum  erroneum  dogma  propugnare  nititur  Cal- 
vinus,  pluribi  declarat  penes  nostram  voluntatem  esse  gratise  consen- 
tire  vel  dissentire.  Clarissime  vero  lib.  De  Spiritu  et  Littera,  cap.  o4. 
ubi  scribit:  Profecto  ipsum  velle  credere  Deus  operatur  in  homine,  et 
in  omnibus  misericordia  ejus  prcerenit  nos:  consentire  autem  rocationi 
Dei,  vel  dissentire  ab  ea,  proprie  voluntatis  est.  Quibus  verbis  S.  Au- 
gustinus  duo  inter  se  conciliat,  quse  ab  hseretieis  nulla  arte  sociari 
posse  dicunt:  alterum,  Deum  per  gratiam  suam  efficacem  operari  in 
nobis  velle  et  credere,  idest,  quidquid  boni  agimus;  alterum,  ita 
haec  operari,  ut  tamen  gratiae,  per  quam  ea  facit.  dissentire  possimns.  — 
Quod  autem  reipsa  reprobi  resistant  gratiae  sibi  oblatae,  atque  per  eos 
stet  quod  non  illi  consentiant,  docet  idem  S.  Augustinns,  lib.  1.  Ad 
Simplicianum,  quaest.  2.  exemplo  Esau  :  Noluit  ergo  Esau,  inquit,  et 
non  cucurrit:  sed  etsi  voluisset  Dei  adjutorio  pervenisset,  qui  etiam 
veUe,  et  currere  revocando  proestaret,  nisi  vocatione  contempta  reprobus 
fient.  Ubi  sermonem  facit  de  vocatione  interna.  deque  adjutorio  ipsius 
voluntatis,  sine  quo  non  poterat  currere  et  pervenire;  naiii  alioqui 
non  stetisset  per  ipsius  voluntatem  et  contemptum  gratiae,  quod  non 
curreret,  et  perveniret;  sed  per  defectum  et  absentiara  auxilii  neees- 
sarii.  —  Ei  subscribunt  ipsius  diseipuli,  maxime  sanctus  Prosper 
lib.  2.  Dc  Vocatione  gentium,  cap.  28.  Deus,  inquit,  ad  obediendum 
sibi  ipsum  velle  sic  donat,  ut  etiam  perseveraturis  illam  potestatem, 
quo?  potesf.  nolle  non  auferat.  Et  sanctus  Anselmus  in  cap.  6.  Matth. 
In  Paulo,  inquit,  videtur  eogens,  idest,  neeessitans,  Dei  voluntas,  sed 


228  DE    GRATIA    MEDICINALI. 

non  est,  qula  licet  sit  percussus,  tamen   voluntas  libera,  ut 

teret  si    vellet.  <■■ 

Objectiones  petitje  ex  Scripttjra  Sacra.  —  Objiciixt  HJERETICI. 
varios  Scripturae  textiis,  quibus  probare  contendunt  gTatiam  concessam 
in  statu  naturae  lapsre  non  subesse  quoad  usum  libertati  voluntatis; 
sed  illam  nocessitare  ac  detjrminare  ad  consensum.  Sic  2.  Paralip.  30. 
In  Judcea  facta  est  manus  Domlni,  ut  daret  eis  cor  unum,  ut  face- 
rent  juxta  praeceptum  Regis  et  Principum  rerbum  Domini.  Cui  simile 
est  illud  Ezechielis  36.  ubi  Deus  sic  Judreos  alloquitur :  Dabo  vobis 
cor  novum,  et  spiritum  novum  ponam  in  medio  restri.  et  auferam  cor 
tapideum  de  carne  vestra,  et  dabo  vobis  cor  carneum,  et  spiritum  meum 
ponam  in  medio  vestri,  et  faciam  ut  in  prceceptis  meis  ambuletis.  Item 
illud  ad  Philip.  2.  Deus  est  qui  in  nobis  operatur  retle,  et  perficere  pro 
bona  voluntate  sua.  —  Respondeo,  ex  his  omnibus  textibus  nihil  aliud 
posse  colligi,  quam  quod  ad  opera  salutis  ita  egeamus  gratia  Dei  prae- 
veniente  et  cooperante,  ut  sine  illa  nullum  tale  opus  fieri  possit;  ad 
illum  finem  S.  Augustinus  pra?citatis  ec  mox  citandis  textibus  utitur 
contra  Pelagianos,  et  Semipelagianos,  lib.  De  Bono  perseverantice,  et 
lib.  2.  contra  duas  Epistolas  Pelagianorum.  Respondeo  2.  Quod  ex  eis 
textibus  non  sequitur  gratiam  antecedenter  necessitare.  voluntatem; 
quamvis  enim  D.tis  nobis  tribuat  cor  novum,  et  spiritum  novum,  et 
iaciat  ut  in  praeceptis  ejus  amlnilemus,  d^tque  velle  et  perficere  pro 
bona  voluntate.  efficiatque,  ut  velimus  et  faciamus,  exinde  tamen  non 
sequitur,  quod  id  faciat  per  auxilium  antecedenter  necessitans,  et 
tant?e  efficacia?,  ut  illi  dissentiri  non  possit  vohintas :  Deus  enim  du- 
pliciter  iacit,  ut  exerceamus  opera  supernaturalia,  et  ad  salutem  per- 
tinentia:  primo  quidem  moraliter,  illuminando  intellectum  et  alli- 
ciendo  voluntatem  per  gratiam  prasvenientem;  secundo  physice,  coo- 
perando  cum  voluntate  consentiente  per  gratiam  concomitantem,  non 
autem   determinando    per    gratiam    antecedenter  necessitantem. 

OBjicrrxT  2.  Alios  varios  textus.  ouibus  signiflcari  videtur  Deum 
ita  efficaciter  voluntatem  nostram  movere  et  ad  opus  flectere,  ut  ab 
eo  prorsus  cessare  non  possit.  Sic  Esther  c.  14.  Deum  rogat :  Tran- 
sfer  cor  iUius  (nempe  Assueri  Regis)  in  odium  hnstis  nostri:  ergo. 
inquiunt,  Esther  intelligebat  cor  Assueri  Regis  divino  auxilio  in  odium 
hostis  Judajorum  ita  posse  transferri,  ut,  eo  posito,  non  posset  aliter 
evenire.  Illuc  conspirant  omnes  illi  textus,  quibus  significatur  Dei  vo- 
luntatem  omnipotentissimam  esse,  nec  quemquam  ei  posse  resistere. 
Sic  Esther  13.  Non  est  qui  tuce  possit  resistere  votuntati.  Isaiae  16. 
Consilium  meum  stabit,  et  omnis  voluntas  mea  fi<>t.  Rom.  9.  Voluntaii 
ejus  quis  resistitf  Ergo  si  Deus  vuh  ut  assentiar  ejus  gratiae,  non 
possum  ei  dissentire.  —  Respondeo,  quod  etsi  unica  ac  simplicissima 
sit  Dei  voluntas,  tamen  ratione  divinae  operationis  et  deliberationis, 
multiplex  a  Theologis  distinguitur,  nempe  positiva,  et  permissiva : 
anteeedens,  et  consequens;  efficax,  et  inetiicax :  absoluta,  et  condi- 
tionata.  Unde  distinguo  consequens:  non  possum  dissentire,  et  relu- 
ctari  voluntati  Dei  efficaci  et  absolutee,  de  qua  intelligendi  sunt  pra?- 
tati  Scripturae  textus,  concedo:  voluntati  inefficaci.  vel  dumtaxat  ef- 
ficaci  sub  conditione  pendente  a  libero  hominis  arbitrio,  cujusmodi 
est  \oluntas  qua  Deus    nostrum    consensum    et   opus   intendit,  nego. 


DE    GRATIA    MEDICINALI.  229 

twf/TT  *  "'^  "?  T  qUibnS  VOlumas  dicitur  a  D«>  trahi.  Sie 
<  antic  1.  Trahe  me  post  fe,  curremus,  efc.  Joan.  6.  Nemo  potest  ve- 
mread  me  msi  Pater  qui  misit  me  traxerit  eum.    Oportet  io-itur  ut 

2T T«        ad  Deiu"  frah8tur  auaIHo  aliouo ita  p°°™«  « 

forti,  ut  ei   non    resistat;   nam   si   nos   pro   innata   nostralibertate 
Deo  vocant,    respondemus,   et   sequimur,   potius  nos  Deu,„,    ut   no- 
biscum   cooperetur,    trahimus,    quam  ipse  nos  trahat.  -  Ne=-o  con- 
sequentiam:  et  ad  antecedem  dico.  Deutn  nos  trahere  ad  bene  etT 
utariter  operandum  sna  gratia  praeveniente,  sine  qua  nemo  notest  sa- 
lutanter  operari;    ultra    qnod  auxilium  pneveniens,  aliud  coopean< 
conceditur.    quod  non  prasvenit  neque  prius  operatur  quam  vo  untas 
consent.at;  numquam  tamen  voluntas  ita  detenninat  auxilium  coope- 
rans     quin    pnus    ipsa    tuerit  a  Deo    traeta,  idest  mota     et    excitate 
suS  iZTTi ^  insPirationis  **ta-,  leqno  auxilio  pr^fat  tex  u 
1,    LlT      T         ;/°n  aUte'n  de  gratia  »°tece<lenter  necessitante  vo- 
<^t  vl  U^ITT'  0t  CU!  U0U  P°SSit  reSiSti'  Nec  «iffieultatem  b,- 
r-n,  „  ^ ;,nam  m  m°™libus.  et  causis  liberis  non  sigmi- 

wtoptas,  xoluptas.  mquam,  non  necessitas,  nec  oblio^atio  sed  dele 
ctaho,  mquit  S.  Augustinus,  Traet.  26.  in  Joan 

Objectiones  i.etitj:  ab  ii.ereticis  ex  sancto  Augdstiho    pro 

GBATIA     MEDICXAL,     NECESS.TANTE.    -    ObJICIT    1.    Calvi  UU    Tib      2 

■ t tiii  2£nf  •m,m-,13'    *   aliqUi  eJUS  S?Ctatore*  Varios  -nct    An- 

"  -  /  te* •  '  , qu, us  asserit  8ratiam  Christi  °pcr»ri>  pr>-mo  <>»>» 

<  ette,  et  efficere  ut  velimus,  secundo  largiri  bonam  voluntatem  ferlio 
dare  omnia  merita,  et  virtutes;  et  alia  plurima  id  genuT»  qutbus 
•De   pessimus    hieresiareha   infert  conla   nostra   De> i     «^ 

cZteTp.  '-'""■'  U"de  COntUlneliis<  "t  assolef,  etiaTs  am  F  i 
cultateu  iParisiensem  impetit  dicens :  Audiamus   nunc   Auqustinum 

bophista,  totam   vetustatem   ndbis  adversum  pro  more  suo  crhninen- 

zrmZ-vZT tam- ille  quam  ejus  Assee,ie'  **•-  -  e;  - 

stola  10,.  ad    Vitalem    ub,    sanctus    Aug-ustinus   ait :    Quapropter    ut 

Deum  credamus  et  pie  vivamus,  „on  volentis  neque   cu    Zs\  , 

terentis  est  De, :  non  quia  veUe  non  debemus,  e>  i„,„ ,,.  x  (       *, 

w  notns    velle   operatur,  et  ourrere.    Et   lib.  De  Gratia  et   liZo   A, 

brtno,  eap    17    Shu>  Ulo  vel  operante  ut  velimus,    vel  coZJante  ctm 

lumus^  adpvtatis  operanM  vatemus.  Ei  ,i„  D,  ,uj,  ,CreZ- 

tjce,   cap.   13.  Nos  ergo  volumus,  sed  Deus  operatur  in  nobis  et   veUe 

Fni Tvr    Tn     "'"    r0"""a''-    -    S"""'"""   co,li8-u»t  ex    ead™i 
Epist   107.  A  Domino  gressus  hominis  diriguntur,  etviam  eius  wlet 

utintelhgeremm  ipsam  voluntatem. bonam  quaindpimus  veOecredJe 

quouam  Dei  ma  quid  est  nisi  fides  rectaf  iUius  essedonum  qui  Je[-u's 

nostrospropterea  dirigit  primitus  ut  velimus.  -  Tertium  dcnique  Z 

bare  mtitur  cx  Epist.   105.    Vita  ceterna  etiam  ipsa grati ,ZaZ 

non  ob  al,ud  nmquia  gratis  detur:  ,„-,■ ;,,. ,  ,,„;!,  Jrilix ,1,,^  Z, 

ouia  data  sunt,et,psa  merita  quibus  datur.  Kt  Epist.  107.  IntelUgendum 

est  igitur,  inquit,  etiam  ipsa  hominis  bona  merit   , ss,  Dei  „„,,,. ,-,',.  ouSms 

cum  „Oa  atema  redditur,  quid  nisi  gratia  pro  gratia  redditurt  lo'itulv"'. 

rum  ac  germannm  discrimen  inter  utramque   gratiam,    medicin.a,    ,., 


230  DE    GRATIA    MEDICINALI. 

sanitatis,  ex  hoc  maxime  eapite  colligendum  est,  quod  ha?c  hominem 
sua3  voluntatis  ac  bonorum  operum  liberum  artificem  sinebat,  illa  verc 
necessario  ad  bonutn  opus  impellat.  —  Nego  consequentiam  :  nam  ex 
eo  quod  Deus  dieatur  in  nobis  operari  velle  et  bonam  voluntatem    el- 
ficere,  non  sequitur,  nos  idcirco  necessitari  per  gratiam  effectricem  ad 
operandum;,alias  idem  affirmandum  esset  de  Angelis   et   Adamo   in- 
nocente;  nam  ipsemet  S.  Augustinus  clarissime  docet  ipsi  Adamo  et 
\no-elis  datam  luisse  gratiam  qua3  in  eis  effic  >ret  velle  et  bonam  vo- 
lumatem  operaretur,  ut  videre  est  lib.  12.  De  Civitate  Dei,  cap.  9.  ubi 
postquam  quresivisset:  An  sancti  Angeli  quem  habent  Creatorem  natu- 
rce,  eumdem  habeant  bonce  voluntaiis  Auctorem  per  SpirUum  sanctum 
in  eis  charitate  diffusa,  proponit  duas  opiniones,  quarum    altera  An- 
o-elos  amore  casto  numquam  caruisse  ;  altera  sine  eo  ahquamdiu  ste- 
tisse  decernit :  tum  ex  utraque  certum    esse    demonstrat    voluntatem 
bonam  nonnisi  a  Deo  potuisse  concedi :  Porro.  inquit.  quia  facta   est 
(bona  voluntas  Angelorum),   utrum  cum    ipsis  facta  est,   an  sine  dla 
fuerunt  priusf  sed  cum  ipsis  non  dubium,  quodab  Ulo  facta  sit  a  quo 
et  ipsi,  simulque  ut  facti   sunt,  ei  a  quo  facti   sunt   amore   cwm  q\ 
facti  sunt,    adhceserunt   eoque   sunt  isti  (boni)  ab    iltorum  (malorui 
societate  discreti,  quod  hi  in  eadem  voluntate  bona  manserunt,  Uli  ab 
ea  deficiendo  mutati  sunt,  mala  scilicet  voluntate...  et  istam    quis    fe- 
cerat  nisi  ille,  qui  eos  cum   bona    voluntate,    idest,  cum    amore  casto, 
quo  illi  adhazrent,  creavit,  simul  in  eis  condens  naturam,  et    largiens 
cjratiamf  Quibus  verbis  non  de  charitate  habituali,  sed   de    vohtione 
bona   et   actuali  charitate  sermonem  esse   perspicuum    iit  ex  disputa- 
tionis  scopo  et  contextu;  postquam  enim  de  mala  voluntate  seu  amore 
perverso  disseruit,  docuitque  nullam  illius  esse  efficientem  causain,  sed 
potius  deficientem  ;  ex  hac  qusestione  ad  alteram  similem   qua>   born^ 
voluntatis  causam  spectat,  ita  procedit :  Si  dixerimus  nullam  esse  ef- 
licientem  causam  etiam    roluntatis    bonaz,    cavendum    est    ne  voluntas 
bona  bonorum  Angelorum  non  facta,  sed  Deo   coceterna  esse  credatur. 
Clarum  est  igitur  utrobique  disputari  de  voluntatis  actu,  seu  malo  seu 
ll0110-  _  Evidens  est  ergo  ad  primam  volitionem    bonam    eliciendam 
Angelos  accepisse  adjutorium  gratise  illi  persimile  quod  in  nobis  ope- 
ratur  ipsum  velle.  Quid  enim  de  medicinalis  gratise  effieacia  ad  etn- 
ciendam  bonam  voluntatem  asserit  sanctus  Augustinus  locis  in  obje- 
ctione  scriptis,  quod  de  isto  Angelorum  adjutorio  pariter  non  afhrmet.' 
quippe  tam  ipsis  quain  in  nobis  Deum  bonam   voluntatem   et   lpsum 
velle  efficere  perspicue  docet.  —  Porro  quod  de  Angelis  S.  Augusti- 
nus  docuit,  idipsum  de  homine  primo  innocente  statuendum  esse  sae- 
pius  inculcat,  nempe  cum  bona  voluntate  actuali  fuisse  conditum.  id 
clare   aperit    lib.  14.  De  Civit.  Dei,  cap.  11.  Fecit    Deus}  inquit,  Sicut 
scriptum  est,  hominem  rectum,  ac  per  hoc  wluntatis  bowz :  non  emm 
rectus  esset  bonam  non  habens  voluntatem:  bona  igitur  voluntasopus 
est  Dei;  cum  ea   quippe    factus  est  homo.  Et    cap.  27.    Cur  non  per- 
mUteret  ut  ab  Ula  primus  homo,  qui  rectus,  idest,  cum  bona  voluntale 
ereatus  fuerat,  tentareturt  Et  lib.  De  Corrept.  et  Gratia:    Tunc   ergo 
dederat  homini  Deus  bonam  voluntatem,  in  ea  quippe  Ulum  fecerat  qm 
fecerai  rectum.  —  FlurB  non  proferam  sancti  Augustini  testimonia,  ad 
eamdem  veritatein  insinuandam,  quippe    sufficienter    prsefata  demon- 


DE     GRATIA    MEDICINALI.  231 

strant,  adjutorium  gratfe  quod  Angelis  et  Adam  Deus  coutulit  ad 
pnmum  amons  actum,  ea  prorsus  omnia  habuis.se  ex  quibus  mediei- 
nali  gratias  vim  illam  necessitatis  inferendse  hseretici  prastendunt ;  per 

l*t  ?rQ  k"8 ,b°nam  voluntatem  contuht.  atque  ipsmn  velle  ope- 
latus  est.  Submdeque  merito  negamus  consequentiam,  quippe  nihil 
a  md  iocis  m  objectione  laudatis  contendit  S.  Augustinus  quam  quod 
Deus  prawemat  voluntatem  nostram  gratia  excitante,  et  cum  ea  con- 
currat  per  cooperantem  gratiam  ad  bonam  voluntatem  formandam  et 
bonum  velle  exercendum.  ' 

Obhoit  2.  Calvinus  ib.  uum.  9.  Sancti  ac  justi  quiquc  nune  Deum 
supphcter  exorant,  ut  eorum  vohmtates  in  bonum  opus  ac  p.iee- 
ptorum  observantiam  iucliuet,  subindeque  ut  eos  efficaeiter  ad  bonum 
determmet:  sed  idipsum  uon  opus  habebat   deprecan    Adamus  inno" 

SeqeUraPtPv;i,Ut  ^  ^  *'  ^»»™*»  iu  <*"  Hberrime  po- 
testateerat^elle  bcmum:  igitur  gratia  medicinahs  a  gratia  sani- 
tat.sd.ffcrt ,  quod  illa  ueeessario.  h*c  libere  in  bonum  inducebat  I 
Bespondeol.  negando  minorem, siquidem  Gelasius  summus  Pontifex 
in  dictis  adversus  Pelagianos,  quse  habentur  tomo  2.  Concil  diserte 
prouuntiat  etiam  primos  Parentes  diyinam  gratiam  debuisse  exorare 
qn*  eorum  voluntetem  iu   bouum   tlecteret   et   firmaret.  Si  m   ipsl 

ZZ,  Z""br'   iUqUit'   '""n   *""  """"""  ****  ^paJZ 
tantam  De,  gratiam  in  vacuum  reeipientes,   non  orando.   quod  uUa 

nusquam  fecisse  refemntur,  nec  ,1,  perceptis  oratias  referinZ   nTut 

eaden,  mtemerata  duraret,  supplidter  imploZdo,  incoiumZ  coZafe 

neaunemnt  :quanto  magis post  pnevaricationis  rulnam,  in  ouannunZ 

su,  conp,,en„a    Oreatorem  nuUatenus  inquirendo  tethakter  i,e„l Int 

absque  dnuno  munere  suis  mribus  vel  oegri  stare  nou  possunt  sZ   L 

nee  ,ntegr,  perxstere  valueruut?  Kt  infra:  //,„,  illaprim*  cJZiZ 

,n^tas.  ,,um  „a  de  se  fidit,  tamquam  ipso  qui  cojtiderat  Z  e^eZ; 

nec  de  percepti,  a,j,t  gratias,  quod  nusquam   fecisse    memoratur,   nec 

de  consevvandjs  quce  sumpserat  poseU   auxitium,    nec   ad  eum  etiaZ 

pusata  tentatonsaccessu  devota  coneurrit,  et  eonsutit  suceque    ,  ,    Z 

li'T^'C'  ''°l"n'a^  **«V™M*>  Oreatoris,  potuii  d^pZZit 
s,dus.  Quibus  sane  mhil  planius  ac  elarius  dici  potait  ad  probandnm 
orationem  fuisse  Adamo  necessariam,  ut  gratite   firmitatem  ae  perse 

texrere  Hir(0raretV;"  ^  rTZ  ^™  S  Au^liui  «CtoritetemTt 
texere.  Hic  emm,  ],b.  14.  De  Civit.  Dei,  cap.  27.  Our  Deus  i„u„it 
nonperm,tteret  ,,,  ao  i„„  (malo  Angelo)  prilus  noZ,  ooJuTZ 
estbon*  vo,„n,„„s  creatns  fuerat.  (entareturf  Qmndoquidem  s„-  ,at 
,ns„,u,us.  u,  m  de  adjutorio  Dei  fideret,  bonus  hoZ  m„,„„,  ,„„ ■  ,"„ 
nneere,:  s,  „„„,„  creatorcm  atque  adjutorem  Deum  superbe  sibi  p£ 
eendo  desereret,  vmeeretur:  meritum  bonum  habens  i„  adjuta  divinitus 
voluntate  reCa:  malum  vero  in   deserente  Deum    voluntate    «,,-,,,'• 

qu,a  et  ,psum  cmfidere  de  adjutorio  Dei,  „„„  quidem  posset  si Mu- 

tonoDe,.  Mamfestum  est  igitur  Adamum  potaisse  dimonem  vtacere 

tPine,o1VlnU/In  aUX"Um'  qU°,d  fiQUCia  fa  DeUm'  et  0,ati0"(-  P<"e™t  ot 
tmere .  -  Respondeo  seeundo,  negando  sequelarn  majoris:  „am  tametsi 

just,  hommes  Deum  cum  Davide  exonmt.  a?mclinei  eornm  corTta 

T^T  «"!'  '"      "°n  est  cor"*'W»  'i"od  hsec  inclinatfo  et  de- 
termmatio  fiat  neeessano ;    siquidom    divina    gratia    pntest    ]il)(.,0    et 


232  DE    GRATIA    MEDICINALI. 

complacenter  horainum  voluntates  ill^etu  morali,  non  autem  physieo. 
ad  boniim  flectere  et  determinare. 

Objicit  8.  Calvinus  ib.  cap.  9.  nura.  12.  13.  11.  Sanctus  Augu- 
stinus  docct  gratiam  perseverantiae  Adamo  concessam  in  hoc  a  perse- 
verandi  auxilio  dato  ipsius  posteris  discrepare,  quod  illi  dumtaxat 
potestatem,  his  vero  etiara  voluntatem  tribuat :  ergo  revera  gratia 
medieinalis  a  gratia  sanitatis  discrepat,  quod  illa  necessitatem  inferat, 
haec  vero  non  ita.  Probant  antecedens  ejus  Sectatores  ex  variis  ipsius 
sancti  Uoctoris  textibus,  raaxirae  vero  ex  lib.  De  Correptione  et  Gratia, 
cap.  11.  ubi  eum  de  Adarao  saepius  dixisset,  quod  haberet  adjutorium, 
sine  quo  non  poterat  perseverare  si  vellet,  utriusque  partis  optione 
in  ejus  arbitrio  collocata,  tandem  adjicit :  Sed  quia  noluit  permanere, 
profecto  ejus  culpa  est,  cujus  meritum  fuisset,  si  permanere  voluisset : 
sicut  fecerunt  Angeli  sancti,  qui  cadentibus  aliis  per  liberum  arbitrium, 
per  irfem  liberum  arbitrium  steterunt  ipsi :  et  lib.  De  bono  perseve- 
rantice,  cap.  7.  idipsum  aperte  tradit :  Non  est  hoc,  inquit,  (videlicet 
non  discedere  a  Deo,  seu  permanere  cum  Deo)  omnino  in  viribus 
liberi  arbitrii,  quales  nunc  sunt ;  fuerat  in  homine  antequam  caderet. 
Et  in  Enchiridio  ad  Laurentium  104.  disputans  de  divina  voluntate, 
et  asserens  omnino  fieri  quodcumque.  ipsa  vellet ;  cum  objiceret :  cur 
ergo  primum  hominem,  quern  bonum  et  rectum  instituerat,  non  cu- 
stodierit  in  ea  salute,  in  qua  creatus  fuerat :  iteinque,  cur  non  eum 
ad  raeliorem  imraortalitatis  bcatitudinem  transtulerit,  ad  quam  eum 
condidisse  et  transterre  velle  videbatur  ?  Utrumque  ab  Adami  volun- 
tate  pependisse,  respondet  dicens  :  Quapropter  etiamsi  primum  homi- 
nem  Deus  in  ea  salute,  in  qua  conditus  fuerat,  custodire  voluisset, 
eumque  opportuno  tempore  post  genitos  filios  sine  interpositione  mortis 
nd  meliora  perducere,  ubi  jam  non  solum  peccatum  non  comittere,  sed 
nec  voluntatem  posset  habere  peccandi;  si  ad  permanendum  sine  pec- 
cato,  sicut  factus  erat,  perpetuam  voluntatem  habituruin  esse  prcescisset; 
quia  vero  eum  mate  usurum  libero  arbitrio,  hoc  est  peccaturum  esse 
prozsciv.it,  ad  hoc  potius  prceparavit  voluntatem  suam,  ut  pene  ipsa 
faceret  etiam  de  maleficiente.  Cujus  dicti  rationem  reddit,  quia  tunc, 
et  velle  et  nolle,  perseverare  et  non  perseverare  propter  maximam 
status  illius  libertatem,  relictum  erat  in  libero  voluntatis  arbitrio  :  Sic 
enim,  inquit,  cap.  106.  oportebat  prius  hominem  fieri,  ut  et  bene  velle 
posset,  ei  male  :  nunc  vero,  ut  statiin  addit,  voluntas  sub  servitute  pec- 
cati  detinetur,  qua  fit  utbene  velle  non  possit:  sed  voluntas  per  Christi 
gratiam  debeat  liberari,  et  praeparari.  —  Nego  consequentiam,  et  ad 
antecedens  dico,  Angelorum  perseverantiam  fuisse  speciale  donum  Dei, 
sicut  et  nunc  est  sanctorum  hominum,  ut  diserte  et  clarissime  tradit 
sanctus  Fulgentius,  lib.  2.  ad  Trasimundum,  cap.  2.  ubi  de  Angelis 
sic  loquitur  :  Cum  vero  quozdam  pars  ejus  naturoz  Angelicoz  de  cozlesti 
beatitudinis  culmine  in  imam  perpetuamque  cemitur  devoluta  miseriam 
beato  Petro  dicente:  quia  Deus  Angelis  peccantibus  non  pepercii,  sed 
carceribus  caliginis  inferni  tradidit  in  judicio  puniendos  reservari: 
profecto  cognoscitur,  uniformi  cunctos  opprimi  potuisse  vuinoz  consovfio, 
nisi  quos  vellet  a  casu  pravitatis  virius  illa  defenderet,  quaz  sola  mt- 
turaliter  mutari  depravariqta  non  posset:  ipsa  igitur  etiam  homini 
reparando  fuit  necessaria,  quia  non  alia   stantem    Angelum   a   ruina 


DE    GRATIA     MEDICINALI.  233 

potu/t   custodire,    nisi   iUa  quee  lapsum  hominem  post   ruinam  potuit 
reparare.   Una  est  in  utroque  gratia  operata,  in  hoc  ut  surgeret,  in  illo 
ne  caderet;  in  illu  ne  vulneraretur,  in  isto    ut  sanaretur :  ab   hoc  in- 
firmitatem  repulit,  iUum  infirmari  non  sinit.  —  Hrec  autem  quas  co- 
piose  quidem  a  S.  Fulgentio  Augustinianae  doetrinae  acerrimo  defen- 
sore   et  clarissimo  interprete  fusius  explicata  sunt,  pnevie  ab  eodem 
sancto  Augustino   traduntur  lib.  12.  De  Civitate  Dei,  cap.  9.  ubi    d.' 
Angelis    bonis    et    malis  disputans,    aaec   habet :  IsUs  mala  voluntate 
cadentibus,  illi  amplius  adjuti,  ad  eam  beatitudinis  pknUudinem  unde 
se  nusquam  casuros  certissimi  fierent,  pervenerunt.   Ubi  per  vocabula 
ampUus  adjuti.  haud  dubie  intelligit  speciale  auxilium  Angelis  bonis 
ad    perseverandum    concessum.    Quod   utique  fusius  ac  clarius  tradit 
concione  2.  in  Psal.  32.  ubi  docet  Angelicam  naturam,  quam  ccelorum 
nomine  designat,  divina  gratia  indiguisse,  quae  perseverantiam   atque 
firmitatem  ilJi  conferret;  Cceli,  inquit,  ubi  nulla  est  miseria,  numquid 
qwa  non    indigent    miseria,    non    indigent    Dominof   omnia  indigent 
Donuno,  et  misera,  et  felicia  :  sine  illo  miseri   non   sublevantur,    sine 
dlo  felix  uon  regitur:  ergo  ne  forte  de  ccelis   qucereres,   cum   audires 
misericordia  Domini  plena  est  terra  :  audi  quia  Domino  et  coeli  indi- 
gent:  \  erbo  Domini  cseli  solidati  sunt :  Xam  non  a  se  sibi  solidamen- 
tumfuerunt;    nec  ipsi   (xeli   firmitatem   sibi  propriam   proestiterunt. 
\  erbo  Domini  cseli  firmati  sunt,  et  Spiritu  oris  ejus  omnis  virtus  eorum, 
non    habuerunt   aliquid   ex  se,  et  tamquam  supplementum  a  Domino 
percfiperunt.  Spiritu  enim  oris  ejus,  non  pars,  sed  omnis  virtus  eorum. 
Idem  postmodum  docet  de  sanctis  Apostolis,  ut  nemini    sit    dubium, 
non  solum  sanctos  et  justos  homines  in  statu  natune  lapsa^,  sed  etiam 
hoininem  innocentem,  necnon  et  Angelos  divina  egere  gratia  ad  per- 
severandum.  —  Quam  utique  doctrinam    clarissime    tradit   et   propu- 
gnat  S.  Bernardus,  lib.  De  libero  arbitrio,  ubi    docet   Angelis   datam 
iuisse  a  Deo  perseverantiam,    non  Adamo  :  Superioribus,  inquit,  spi- 
nttbus  datum  est  sine  peccato  et   miseria  perdurare,  etc.  Adce   autem 
absqun  lus  quidem  esse,  sed  non  etiam  permanere.  Et  Sermone  22.  in 
Cant.   Qiu  erexit,  inquit,  hominem  lapsum,  dedit  stanti  Angelo  ne  la- 
beretur:  sic   illum  de  captivitate   eruens,  sieut   hunc  a  capUvitate  de- 
fendens:  et  hac  ratione  fuit  ceque  utique  redemptio,  solvens   illum,  et 
servans  istum  :  liquet  ergo  sanctis  Angelis  Dominum  Christum  fuisse 
redempUonem,  sicut  justitiam,  sicut  sapienUam,  sicut  sanctificationem 
Hinc  concludit:  Sic  ergo  omne  quod  erat,  Angelis  factus  est,  et  nobis 
quuit  sapientia,  jusUtia,  sancUficatio,  redemptio.  Quibus   verbis  duo 
apertissiine  docet  :  primum  quidem  Deum  Angelis  dedisse  non  solum 
ut  possent  non  labi,  sed  ne  labeivntur ;  secundum  vevo,  eodem  modo 
Angvlorum  redemptionein  esse,  quomodo  est  eorum  sanctificatio :  ha3c 
autem  dubio  procul  speciale  Dei  beneficium  est :  igitur  et  illa.  —  Ex 
iis  itaque  constat,  et  apertissime  sequitur :  primo,  An-elis  et  homini 
lnnocenti  fnisse  necessarium  speciale  Dei  adjutorium  ad   perseveran- 
dum:  secundo,  gratiam  illam,  qua  adjuvante    Angeli  steterunt     per- 
severandi  necessitatem  non  attulisse  :  subindeque  turpiter  hallucinatur 
Calvinus,  et  cum  eo  omnes  illius  Sectatores,  cum  gratiam  mediciiialem 
ldcirco  necessitatem  imponere  contendunt,  quod  per  illam  Deus  quos 
vult  eerto  erigat,  et  a  lapsu  detendat :  hoc  enim  utrique  gratise,  me- 


234  DE     GRATIA    MEDICINALI. 

dicinali  et  sanitatis,  eommune  est,  ut  per  eam  Deus  quos  vult  erigat, 
et  a  ruina  protegat. 

Instant:  Sanctus  Augustinus,  lib.  De  Correptione  et  Gratia,  verbis 
supra  in  primo  Paragrapho  laudatis,  gratiam  medicinalem  appellat 
adjutorium  quo,  gratiam  vero  sanitatis  adjutorium  sine  quo.  Quibus 
significat  hominem  inno&#ntem  liabuisse  quidem  gratiam,  qua  pro  li- 
bito  uti  posset  ad  bonum  faciendum,  et  in  eo  perseverandum  :  secus 
autem  ejus  posteri,  quibus  confertur  adjutorium,  quo  determinantur 
ad  volendum,  et  perseverandum  :  sed  (inquiunt)  adjutorium  sine  quo 
liberum  sinebat  hominem  ;  adjutorium  autem  quo  eum  necessitat  ad 
agendum  :  ergo  gratia  medicinalis  in  hoc  a  gratia  sanitatis  differt, 
quod  illa  necessario,  hsec  libere  hominem  afficiat  et  moveat.  —  Pro- 
bant  majorem  :  Sanctus  Augustinus  ib.  cap.  12.  utriusque  auxilii  na- 
tur?e  lapsa?  et  same  concessi  distinctionem  explicans,  ait:  Primo  itaque 
homini,  qui  in  eo  bono,  quo  factus  fuerat  rectus,  acceperat  posse  nou 
peccare,  posse  non  mori,  posse  ipsum  bonum  non  deserere,  datum  est 
adjutorium  perseverantice,  non  quo  fieret  ut  perseveraret,  sed  sine  quo 
Hberum  arbitrium  perseverare  nou  posset.  Xunc  vero  Sanctis  in  regnum 
Dei,  per  gratium  Dei  prozdestinatis,  non  tantum  tcde  adjutorium per- 
severantioz  datur :  sed  tcde,  ut  eis  perseverantia  ipsa  donetur  :  non  sotum 
ut  sine  isto  dono  perseverantes  esse  non  possint ;  verum  etiam  ut  per 
Iwc  donum  nonnisi  perseverantes  sint.  —  Frofjat  minorem  Calvinus, 
lib.  6.  De  libero  arbitrio,  circa  finem,  nempe  quod  in  hoc  gratia  me- 
dicinalis  a  gratia  sanitatis  discrepat,  quod  illa  hominem  necessario  ad 
lonum  determinet,  haec  vero  suse  libertatis  compotem  et  in  utramque 
partem  fiexibilem  relinquat :  hoc  enim  clarissime  indicare  videtur 
S.  Augustinus  circa  finem  ejusdem  capitis  12.  ubi  ait :  Subventum  est 
ergo  infirmitati  roluntatis  humanai,  ut  divina  cjratia  indeclinabiliter 
et  insuperabititer  ageretur:  et  ideo  quamvls  infirma  non  deficeret,  neque 
adversitate  aliqua  rinceretur :  ita  factum  est,  ut  voluntas  hominis  in~ 
ralida  et  imbecilla  in  bono  adhuc  parvo  perseveraret  per  voluntatem 
Dei :  cum  et  voluntas  primi  hominis  fortis  et  sana  in  bono  ampliore 
non  perseverarerit,  habens  virtutem  liberi  arbitrii,  quamvis  n<>n  de  fu- 
t uro  judicio  Dei  sine  quo  non  posset  perseverare  si  <'etfet :  non  tamen 
tali  quo  in  illo  Deus  operaretur  ut  rettet:  fortissimum  quippe  dim/sit. 
otque  permisit  facere  quod  vellet ;  infrmos  servavit,  ut  ipso  donantr 
iiirictissime  noltent.  Igitur  gratia  medicinalis  hominem  necessario  im- 
pellit  ad  opus  bonum.  —  Bespondeo  primo,  duobus  modis  sumi  posse 
cdjutorium  quo  aliquid  fit,  nimirum  vel  pro  causa  efficiente,  vel  lor- 
mali.  Sanctus  autem  Augustinus  hic  usurpat  auxilium  quo  tantum 
iu  sensu  formali;  agit  enim  hic  tantum  de  gratia  necessaria  ad  per- 
severandum  tain  primo  homini  innocenti,  quam  ejus  posteris  praede- 
stinatis;  ut  manifeste  patet  ex  initio  cap.  10.  quod  sic  habet:  llinc 
ecoritnr  alia  qucestio  non  sane  eontemnenda. . .  quceritur  enim  a  uobis, 
quantum  ad  hoc  donum  Dei,  quod  est  in  bono  perseverare  usque  in 
finem,  quid  de  ipso primo  Jwmine  sentiamus.  Yides  queestionem  tribus 
capitibus  tractandam,  cujus  occasione  distinguit  auxilium  quod  est 
}»rimo  homini  datum  ad  perseverandum,  quodque  appellat  auxilium 
sine  quo  non  poterat  perseverare,  ab  auxilio  quod  jam  datur  liomi- 
nibus    lapsis    tntestino    concupiscentia^  bello  laborantibus  in  tenebris 


DE    GRATIA    MEDICINALI.  235 

ignorantiae,  quod  dieit  esse  majus  et  fortius,  et  non  tantum  auxilium 
sine  quo  possint  perseverare,  inquit.  sed  auxilium  quo  nisi  perseverantes 
sint;  nee  aliud  omnino  tractat  in  prredictis  capitibus.  Hinc  fit  quod 
hoc  auxilium  quo  dicat  tantum  spectare  ad  prsedestinatos  ;  de  ipsis 
namque  dumtaxat  egerat  cap.  9.  Unde  hac  disputatione  finita,  caput 
decimum  tertium  sic  incipit :  Ho?c  dc  his  loquor  qui  prcedestinati  sunt 
in  regnum  Dei...  non  de  his,  qui  cum  annuntiasset  et  locutus  esset, 
multiplicati  sunt  super  numerum ;  ipsi  autem  vocati  dici  possunt, 
non  autem  electi,  quia  non  secundum  propositum  voeati;  quibus  aperte 
significat  non  prsedestinatos  excludi  ab  auxilio,  de  quo  egerat  in  tribus 
prioribus  capitibus.  Falsum  est  igitur  S.  Augustinum  per  auxiUum 
quo,  quodlibet  auxilium  Adoe  posteris  concessum  comprehendisse.  sed 
dumtaxat  illud  quo  homo  formaliter  fit  perseverans.  quemadmodum 
per  beatitudinem  formaliter  rit  beatus:  Beatitudo  enim.  inquit  cap.  12. 
supra,  quam  non  habct  homo,  cum  data  fuerit,  continuo  fit  beatus: 
adjutorium  est  enim  uon  solum  sine  quo  non  fit.  verum  etiam  quo  fit 
propter  quod  datur.  Quapropter  hoc  adjutorium,  et  quo  ff  est,  et  sh?r 
quo  non  fit :  quia  et  si  data  fuerit  komini  beatitudo,  continuo  fit  beatus, 
et  si  data  numquam  fuerit,  numquam  erit.  Negari  non  potest  S.  Au- 
gustinum  hic  adjutorium  quo  illud  appellare,  non  quo  emcienter,  sed 
quo  formaliter  aliquid  fit:  nam  ita  beatitudo  non  beatos  facit.  —  Cla- 
rissime  vero  mentem  suam  exponit,  cum  definitionem  adjutorii  quo 
tam  perspicuis  verbis,  et  exemplo  tam  illustri  explicatam  ad  pro- 
positam  de  adjntorio  perseverantise  qusestionem  accommodat :  neque 
onim  illud  efficienti  caus?e,  qua3  in  nobis  perseverantiam  operatur.  sed 
ipsi  potius  perseverantia?,  qua  formaliter  perseverantes  sumus,  appli- 
cat,  dum  ait  eodem  c.  12.  Prirno  itaque  homini  datum  adjutorium  per- 
severantkz,  non  quo  fieret  ut  perseveraret  .  sed  sine  quo  per  liberum 
arbitrium  perseverare  non  posset.  Xunc  vero  sanctis  in  regnum  Dei 
per  gratiam  Dei  prozdesthiatis,  non  tantum  tale  adjutorium  perseve- 
rantioz  datur,  sed  tale  uf  eis  pcvsererantia  ipsa  donetur,  non  solum 
ut  sine  isto  dono  perseverantes  esse  non  possint ,  verum  etiam  ut  per 
hoc  donum  nonnisi  perseverantes  sint.  En  adjutorium  quo  respectu 
perseveranthc,  nempe  perseverantia  ipsa.  seu  donum  per  quod  perse- 
verantes  sint.  —  Cum  autem  Presbyteri  Massilienses  atrociter  carpe- 
rent  illam  S.  Augustini  doctrinam,  et  ex  ea  colligerent  perseverantiam 
amitti  contumaciter  non  posse  :  S.  August.  in  lib.  De  bouo  persi  ve- 
rantiaj,  c.  6.  sic  hanc  menteni  suam  copiose  ac  dilucide  exponit : 
«  Nolunt.  inquit  (ut  scribitisi  isti  fratres,  ita  hanc  perseverantiam 
«  pradicari,  ut  non  vel  simpliciter  emereri,  vel  amitti  contumaciter 
«  possit :  ubi  quid  dicant  parum  diligenter  attendunt.  De  illa  enim 
«  persev(jrantia  loquimur,  qua  perseveratur  usque  in  finem,  qua3  cum 
«  sic  dnta  est,  perseveratum  est  usque  in  finem  :  si  autem  non  est 
«  perseveratum  usque  in  finem,  non  est  data.  quod  et  jam  suporius 
«  satis  egimus.  Xon  ita<iue  dicant  homines,  persevcrantiam  cuiquam 
«  datam  esse  usque  in  finem,nisi  cum  ipse  venerit  finis.  et  perseve- 
«  rasse,  cui  data  est,  repertus  fuerit  in  finem.  Dicimus  (|uippe  castum, 
«  quein  novimus  castum,  sive  sit,  sive  non  sit  in  eadem  castitate  man- 
«  surus  :  ot  si  quid  aliud  divini  mnneris  haboat.  <mod  teneri  &t  amitti 
«  pot'»st,  dicimus  eum  habere    quamdiucumque    habet,  et  si  amiserit 


236  DE    GRATIA    MEDICINALI. 

«  dicimus  habuisse.  Perseverantiam  vero  usque  in  finem,  quoniam  non 
«  habet  quisquam,  nisi  qui  perseveraverit  usque  in  linem,  multi  pos- 
«  sunt  eaiii  habere,  nullus  amittere  ;  neque  enim  metuendum  est,  ne 
«  forte  cum  perseveraverit  liomo  usque  in  tinem.  aliqua  in  eo  mala 
«  voluntas  oriatur.  ne  perseveret  usque  in  finem.  Hoe  ergo  Dei  clonum 
«  supplieiter  emereri  potest,  sed  cum  datum  iuerit  amitti  contumaciter 
«  non  potest:  cum  enim  perseveraverit  quisque  usque  in  finein,  neque 
«  hoc  donum  potest  amittere,  neque  alia  quse  poterat  ante  finem  : 
«  quomodo  enim  potest  amitti,  per  quod  fit.  ut  non  amittatur  etiam 
«  quod  posset  amitti  ?  »  Hoec  S.  Augustinus.  > 

His  verbis  clarissime  docet  1.  S.  Doctor,  donum  illud  perseverantia?, 
quod  libro  De  Correptione  et  Gratia,  cap.  11.  et  12.  descripserat,  esse 
ipsam  perseverantiam,  qua  formaliter  perseveratur  usque  in  finem : 
atque  adeo  aperte  significat  adjutorium  quo,  cujus  ad  hanc  qurestio- 
nem  illustrandam  meminit,  illud  esse  quo  formaliter  fit  id  propter 
quod  datur,  quemadmodum  beatitudo,  quam  in  exemplum  adducit, 
est  id  quo  formaliter  beati  efiicimur.  Nec  refert,  quod  utatur  voce 
illa  fit;  non  enim  hic  significat  causam  efficientem,  sed  dumtaxat 
formalem ;  nam  eodem  modo  hanc  vocem  usurpat  in  sensu  formali. 
in  Psal.  147.  cum  ait:  Calidus  calore  calescit,  frigidus  frigore  frigeseit, 
velox  jit  velocitate :  quid  caUdius  ipso  calore,  quo  calet  quidquid  fit  ca- 
lidumf  quid  frigidius  ijjso  frigore,  quo  frigescit  quidquid  frigidum  fUf 
quid  ergo  velocius  ipsa  velocitate,  qua  velox  fit  quidquid  velociter  curritf 
Quibus  verbis  vocem  fit  non  efficientem,  sed  formalem  eausam  signi- 
ficare  nemini  dubium  esse  potest.  Docet  2.  Nullam  in  ea  perseverantia 
necessitatem  antecedentem,  sed  tantum  consequent?m  reperiri;  quia 
asserit  tunc  tantum  amitti  illam  contumaciter  non  posse,  cum  perse- 
veratum  est  usque  in  finem:  ergo  non  arbitratur  donum  illud  ejus- 
modi  adjutoriis  comparari,  quibus  humana  libertas  reluctari  non  possit : 
alias  enim  etiam  dum  hic  vivimus,  contumaciter  amitti  non  posset: 
siquidem  illa  adjutoria,  ut  antecedentem  perseverandi  necessitatem, 
ita  quoque  impossibilitatem  non  perseverandi  inducerent.  Habemus 
igitur  ex  S.  Augustini  mente,  adjutorium  quo  iiuilam  antecedentem 
sed  tantum  consequentem  necessitatem  involvere,  quod  ut  plenius  pa- 
teat,  respondeo  2.  Quod  etiamsi  adjutorium  quo  sumatur  in  sensu  ef- 
ficienti ,  nullam  necessitatem  antecedentem  inferre  potest:  quippe  hac 
ratione  auxilium  illud  locum  habebat  in  natura  integra,  quam  hsere- 
tici  nobiscum  admittunt  fuisse  liberrimam,  et  oinnis  antecedentis  ne- 
cessitatis  expertem :  nam  si  adjutorium  quo  sumatur  pro  gratia,  qua* 
ipsum  vellecertoet  efficaciter  operatur,  negari  non  potest  illud  Adamo 
et  Angelis  concessum  fuisse,  ut  Deum  in  ipso  creationis  articulo  dili- 
gerent;  siquidem  S.  Augustinus  de  primo  illo  Angelorum  amore,  seu 
de  volitione  bona,  quam  in  ipsa  creatione  susceperunt,  ita  loquitur 
lib.  12.  De  Civitate  Dei,  cap.  9.  Kt  istam  quis  fecerat,  nisi  itle,  qui 
eos  cum  bona  voluntate,  idest  cum  amore  casto,  quo  illi  adhozrent, 
creavitf  Quin  etiam  docet  eos  ejusmodi  bonam  voluntatein  nonnisi 
operante  adjutorio  Creatoris  habere  potuisse.  Atque  inde  concludit  de 
Angelis  perinde  ac  de  nobis  dici  posse,  quod  charitas  Dei  diflusa  sit 
in  eis  per  Spiritum  sanctum,  qui  datus  est  eis.  —  Quod  de  Angelis 
Banctis  ibi  docet.    idem  de  primo    homine  senti  ndum    esse  prolitetur 


DE    GRATIA     MEDICINALI.  237 

lib.  14.  cap.  11.  his  verbis:  Bona  voluntas  opus  est  Dei,  cum  ea  quippe 
ab  eo  factus  est  homo.  Et  De  Oorreptione  et  Gratia,  c.  11.  Tunc  ergo. 
inquit.  dederat  homini  Deus  bonam  voluntatem ;  in  llla  quippe  eum  fe- 
cerat.  qui  fecerat  rectum.  Ex  his  itaque  parer.  haeretieos  turpiter  hal- 
lueinari.  et  toto  ostio  ab  Augustini  principiis  aberrare.  dum  asserunt 
adjutoriuin  quo  sive  efficax  non  fuisse  eollatum  Angelis  et  primis 
Paivntibus  in  statu  innocentiae.  et  quod  Augustinus  docet  de  Dei 
auxilio  Adamo  concesso  ad  perseverandum  quod  utique  non  fuit  ef- 
ficax.  sed  tantum  suffieiens.  ut  lugendus  et  infelix  eventus  nimium 
demonstrati  ad  omnia  gratiae  auxiiia  ipsi  concessa  volunt  extendi. 
I  nde  his  ita  pra?missis.  ad  argumentarionem  in  forma :  llespondeo 
primo,  distinguendo  majorem  :  auxilium  quo  non  fuit  concessum  Adamo 
innocenti,  si  sumatur  formaliter.  seu  pro  causa  formali.  concedo:  sic 
eniin  non  habuit  illud  auxilium  quo.  seu  donum  perseveranria?  quo 
Prsedestinari  formalirer  in  tinem  usque  pers^veranr :  si  sumarur  effi- 
cieurer,  er  pro  eausa  operanre  et  effectivaj  nego:  sic  enim  Adamus 
habuit  auxilium  efficax  ad  formandam  bonam  volunrarem,  er  produ- 
cendum  amorem  casrum,  cum  quo  crearus  est.  Minorem  similiter  di- 
sting-uo:  auxilium  quo  necessitatem  inter  rdem,  et  quaB  liber- 

ratem  perimat.  nego :  consequentem,  quae  hominem  sui  ipsius  arbirrum 
et  compotem  relinquat.  concedo.  Xon  est  ig-itur.  cur  tantopere  haeretici 
ex  hac  s.  Augustini  anctoritate  et  doctrina  patrocinium  sibi  affulgere 
jactitent  pro  astruenda  grarite  medicinalis  summa  necessiranre  virrure, 
ex  qua  a  graria  sanitatis  censeatur  discrepare,  quippe  longe  aliud  per 
auxilium  sine  quo,  et  auxilium  quo,  quam  Imeretici  comminiscunrur. 
intellexit  S.  Augusrinus :  subindeque  frustra  sui  erroris  ex  hujus  du- 
plici  auxilii  disrincrione  rutelam  usurpant. 

Petbs:  quare  S.  Augustinus  hujus  duplicis  adjutorii.  sine  quo,  et 
uno  dumtaxat  loco,  et  solum  post  debellatam  Pelao-ii  hieresim 
meminerit?  Enimvero  in  diuturno  cum  Pelagianis  conriicru.  numquam 
ad  eos  debellandos  hanc  disrincrionem  adhibuit.  —  Respondeo,  hoc 
idcirco  facrum,  quod  ei  cum  Pelagianis  bellum  non  esser  de  neces- 
sitate  gratiae  ad  perseverandum.  sed  de  auxilio  absolure  necessario 
ad  quodlibet  opus  bonum  meritorium  exercendum:  quod  utique  ne- 
gabant  Pelagiani,  admittentes  dumtaxat  adjutorium  possibilitatis  una 
cum  caeteris  adjutoriis  externis.  de  quibus  sa^pe  meminimus:  nole- 
bant  autem  aliquod  auxilium  absolute  desiderari  ex  parte  voluntatis 
ad  bonum  absolute  faciendum.  sed  tantum  ad  faeilius  illud  pxer- 
cendum,  quod  urique  pessimum  dogma  a  Pelag-io  invectum  acerri- 
me  oppugnavir  S.  Aogustinus,  demonsrrans  adjurorium  absolur«>  e 
ssarium  ex  parre  volunraris.  sine  quo  nuilum  bonum  opus 
nec  velle  posset.  —  tJbi  autem  explicandum  habuit  donum  per- 
severantiae    in  lib.   De  GraUa,    opus  fuit  ipsi   distin- 

guere  auxilium  sine  quo,  ab  auxilio  quo  aliquid  fir,  ur  nempe  sio-ni- 
flcaret  discrimen  inter    gratiam  Adamo  coneessam  ad  i^erseverandum 
cum  qua  non  perseveraverit,  et  eam  quae  conceditur  Sanctis  ac  Pnv- 
natis  in  sratu  narur^  lapsre :  illius  enim  doctrinae  in  lib.  De  < 
me  et  Gratia,  liaac  summa  esr.  ut  demonstret  qualiter  mn 

Sanctis  agat    circa  eorum  perseverantiam  stabiliendam.    Nam 


238  DE     GRATIA    MEDICINALI. 

demonstrat  ad  Dei  dona  pertinere  perseverantiam  Sanctorum:  sive 
otiosam  illam  qua  iinit  homo  vitam  i-tam.  antequam  ex  bono  mutetur 
in  malum:  sive  actuosam  alteram  actualis  gratise  auxiliis.  voluntati 
ut  perseveret  delectabilem,  perpetuitatem  et  inseparabilem  iortitudi- 
nem  tribuentibus  comparatam :  tum  cap.  10.  agit  de  dono  perseve- 
rantiae  primo  homini  concesso;  demonstratque  ipsum  habere  quidem 
potuisse  perseverantiam,  si  voluisset,  quia  ad  perseverandum  suffi- 
cientes  vires  habebat;  cum  enim  ejus  voluntas  esset  sana,  ei  opus 
non  erat  caelesti  delectatione,  qua  Deus  in  nobis  cum  ipsa  perseve- 
randi  voluntate  activam  illam  perseverantiam  efficit;  sed  eum  potuisse 
cum  adjutorio,  quod  in  ipsa  creatione  acceperat.  ita  sibi  perseveran- 
tiam  comparare,  ut  haec  libertati  potius,  quam  divinae  gratise  videretur 
tribuenda.  ut  inse  explicat  cap.  11.  postque  cap.  12.  adjutorium  per- 
severantise  Adamo  concessum  comparat  cum  ipsa  perseverantia,  qure 
modo  Sanctis  omnibus,  sive  per  iinprovisam  mortem,  sive  per  gratiam 
voiuntatis,  quae  ipsum  velle  in  eis  efficit,  tribuitur.  Itaque  ut  rem  plane 
definiat.  duo  adjutoriorum  genera  distinguit :  alterum  sine  quo  ali- 
quod  non  fit,  et  aiterum  quo  aliquid  fit.  Tum  docet  Adamum  acce- 
pis>e  tantum  adjutorium  sine  quo  non;  quia  non  ipsam  perseveran- 
tiam,  sed  id  dumtaxat  sine  quo  perseverare  non  poterat,  accepit ; 
Sanctos  vero  in  hoc  statu  accipere  adjutorium  quo  perseverant,  quia 
ipsa  perseverantia  illis  donatur;  sive  cum  inopina  morte,  dum  justi 
sunt,  opprimuntur:  sive  cum  ad  extremum  usque  spiritum  motionem 
voluntatis  accipiunt,  quae  ipsum  velle  in  illis  operatur:  tandem  ubi 
probavit  Adamum  non  indiguisse  motione  voluntatis  ad  perseveran- 
dum  active.  ita  concludit:  Ut  ergo  non  accipefet  hoc  donum  Dei,  idest, 
in  bono  perseveranUam  primus  homo,  sed  perseverare  vel  non  perseve- 
rare  in  ejus  relinqueretur  arbitrio,  tales  vires  habebat  ejus  voluntas,  quce 
sine  ullo  fuerat  instituta  peccato,  et  nihil  ex  seipsa  concupiscentialitcr 
resistebat,  ut  digne  tantce  bonitati  et  bene  vivendi  facilitati  perseverandi 
misceretur  arbitrium. 

$  II.  —  In  statu  naturce  integrce  non  suffciehat  ad  pvimam  voluntatem 
bor/am  auxilium  habituate  cum  illustratione  intellectus;  sed  prazterea 
opus  erat  auxilio  quo  moveretur  voluntas  ad  eliciendum  Ulum  actum 
amoris  casti,  per  quem  homines  adhcererent  Dco. 

Probat  hanc  veritatem  luculenter  S.  Augustinus  a  simili  de  SS.  An- 
gelis  cap.  9.  ubi  quierens,  an  SS.  AngeU,  quem  habent  Creatorem  na- 
.  in  eodem  habeant  bonai  voluntatis  auctorem  per  Spiritum  san- 
etinn  in  eis  ckaritate  diffusa;  proponit  duas  opiniones  quarum  altera 
Angelos  amore  casto  numquara  earuisse;  altera  sine  eo  aliquamdiu 
extitisse  defendit:  tum  ex  utraque  certum  esse  demonstrat  voluntatem 
illam  bonam  nonnisi  a  Deo  potuisse  concedi.  Xam  primo  pertractans 
priorem  sententiam  asserentem  Angelum  araore  casto  nuraquam  ca- 
ruisse,  ait:  Porro,  quia  facta  est  ivoluntas  bona  Angeiorum  SS.)  utrum 
•.  an  sine  illa  fuerant  priusf  sed  sicum  ipsis,  nan 
dubium  est,  quod  ab  illo  facta  sit,  a  quo  et  ij>.<i :  simulque  ut  facti 
sunt,  ei  aquo  facti  sunt  amore  cum  quo  facti  sunt  adhazserunt,  eoque 

■  isti  (boni)  ab  ttlorum,  (maloram)  societate  discreti,  quod  hi  in  eadem 


DE    GRATIA    MEDICINALl.  239 

voluntate  bona  manserunt,  01  eficiendo  mutati  sunt,  mal 

Hcet  voluntate.    Quibus  verbis   aperte  significat    charitatem  uou  habi- 
tualem,  sed  actualem,  per  quam  Angeli  boni  discreti  suut  a  malis.  — 
Postquam  autem    ex  priori  opinione.    qua  Angelos    sine   amore  casto 
numquam  extitisse  deeernitur.  ita  dispntavit,   alteram  sententiam  sic 
expeudit:  «  Si  antem,    inquit,  boni  Augeli    fuerunt  prius   sine  bona 
«  voluntate,  eamque  in  seipsis  Deo  nou  operaute  fecerunt :  erg-o  me- 
«  liores  a  seipsis,    quam  ab  illo    facti  sunt :    absit.   Qnid    enim  erant 
«  sine  bona  volnntate,  nisi  mali,  aut  si  propterea  non  mali,  quia  1. 
«  mala  vohmtas  eis  inerat,  neque  enim  ex  ea.  quam  nondum   coepe- 
«  rant  habere,    defecerant?    recte  uondum  tales.    uondum    tam  boni, 
«  quam  esse  cum  voluntate  bona  cceperuut,  aut  si   potuerunt  seipsos 
«  facere  meliores,  quam  eos  ille  fecerat.  quo  uemo  melius  quidquam 
«  tacit.  profecto  et  bonam  voluntat  >m,  qua  meliores  essent.  nisi  ope- 
«  rante  adjutorio  Creatoris,  habere  uou  possent,  ete.  »  Unde  sic  pro- 
bata  utraque  illa  parte.  tandem  conclndit,    primam  illam   bonam  vo- 
)untatem  fuisse  in  Angelis  per  Spiritum  sanctum  diffusam:   Confiten- 
dum  est  igitur,  inqnit,    cum  debita   laude  Creatoris,  non   ad  homines 
pcrhnere,    verum  etiam  de  SS.  Angelis  posse  dici..  quod  charitas  Dei 
diffusa  est   m  eis  per  spn>itu}n  sanctum,  qui   datus  est  eis.  —  Quod 
autem  de  Angelis  docuit  S.  Angnstinns,  eos  primam  bonam  voluuta- 
tem  actualem    non  habnisse,  nisi    iuvante  divino  gratiae  auxilio,  hoc 
etiam  de  pnmis  parentibus  statuendum  esse  saepius  declarat    maxime 
vero   lib.    14.  De  Civit.  Dei,  cap.  11.  ubi  scribit :   Fedt  Deus,  iuquit, 
vt  scrtptum  est,  hominem  rectum,  ac  per  hoc  voluntatis  bonce;  non 
enim  rectus  esset  bonam  non  habens  voluntatem:  bona  igitur  voluntas 
opus  est  Det :   cum  ea  quippe  ab  eo  factus  est  homo.  Et   lib    De  Cor- 
rept.  et  Gratm,    cap.  11.   Tunc  ergo  dederat  homini  Deus   bonam    vo- 
luntatem  :  m  dla  quippe  eum  fecerat,  qui  fecerat  rectum.  Quibus  verbis 
non  solum  significat  charitatem  habitualem.  sed  etiam  actualem,  qua 
ab  ortu  primus  homo  Deo  adhaesit.  ac  subinde  quod  in  statu  natura? 
mtegrae  gratiam  Adamo  etAngelis,  ad  amorem  castum  concipieudum 
collata.  motionem  voluntatis  complectebatur :  adeoque  persimilis  erat 
illi,  qua3  nobis  m  hoe  statu  miseria^  nostraB  subvenit:  et  consequeuter 
per  id  gratia  sanitatis  a  medicinali  nou  discrepat,  quod  htec  requiratur 
ad  pnmam  bouam  voluntatem  exercendam .  illa  vero  uon  ita. 

Confirmatur  ex  altera  ejusdem  S.  Doctoris  seutentia  petita  ex  lib  .s 

De  Genesi  ad  litteram,  cap.  10.  11.  12.  ubi  expendens  illa  verba  cap   2 

Tulit  ergo  Dommus  Deus  hominem,  etposuit  eum  in  Paradiso  voluptatis 

ut  operaretur  pf  custodiret  ilhnn,  dicit  illius  diviui    oraculi    duplicem 

posse  proferri  sensum.  nempe  hominem  ideo  positum  iu  paradiso    vel 

ut  llle  hortum  illum  deliciarum  excoJeret   e«   eustodiret;   vel  ut  Deus 

hommem  ipsum  virtutibus  ac  gratia  sauetificante  illustraret  et  exor- 

naret:    Qua  locutione,  inquit,    dicitur  homo   operari  terram  quce  jam 

ra    erat,  ut  ornata  et  feecunda  sit :  ea   locutione  dicUur   Deus  ' ope- 

ran  honunem.  qui  jam  homc  erat,  ut  pius  sapiensque   sit  Et  paueis 

mterpositis :  Sumpsit  Deus  hominem  qutm  fecit.  et  posuU  eum  inpa- 

radiso  operari,  etiam  ut  Justus  esset....  Cu.jus  utique  assertiouis  veri- 

tatem  confirmat  ex  illis  Scripturae  locis  qui  de  homiue  lapso  maxime 

Joquuntur:  Ipsius  enim,  inquit.  figmentum   sumus,  nam  et  Apostolus 


210  DE     GRATIA    MEDICINALI. 

cum  fidelibus  ab  impietate  conversis  gratiam,  qua  salvi  facti  sumus, 
commendaret ;  gratia  enim  hiquit  salvi  facti  estis,  per  fidem,  et  hoc 
non  ex  vobis,  sed  Dei  donum  est.  Quae  verba  cum  S.  Doctor  adhibeat 
ad  probandum  idcirco  hominem  fuisse  a  Deo  positum  in  paradiso  ope- 
rari  eum  ut  justus  esset,  satis  indicat  Adami  justitiam  perinde  ac  no- 
stram  esse  ab  eadom  gratia  quse  ad  priinam  bonam  voluntatem  erfi- 
ciendam  concurrat;  quapropter  addit:  Ei  alibi  cum  dixisset:  Cum  ti- 
more et tremore  vestram  salutem  operamini ,  ne  sibi  putarent  tribuendum 
tamquam  ipsi  se  facerent  bonos;  continuo  subjecit,  Deus  enim  est  </ui 
operatur  in  vobis.  Sumpsit  ergo  Dominus  Deus  hominem  quem  fecit, 
et  posuit  in  paradiso  operari  eum.  —  Vides  ergo  sanctum  Augustinum 
eisdem  verbis  ac  textibus  uti  ad  probandam  gratiam  sanitatis  Adamo 
fuisse  necessariam  ut  bonam  voluntatem  haberet,  quam  S.  Apostolus 
in  homine  lapso  commendat;  ac  proinde  gratia  sanitatis  a  medicinali 
in  eo  non  discrepat,  quod  hsec  ad  primam  bonam  voluntatem  exercen- 
dam  homini  lapso  sit  necessaria,  non  ita  homini  innocenti.  Haec  con- 
stabunt  evidentius  ex  sequenti  paragrapho. 

§  III.  —  In  quo   taudem   consistat  discrimen  Gratia  Sanitatis  a  Me- 
dicinali. 

Genuinum  discrimen  inter  gratiam  sanitatis  et  medidnal&m  in  eo 
maxime  positum  esse  videtur,  quod  Adamus  cum  sola  habituali  gratia 
et  adjutorio  cognitionis  potuerit  perseverare:  Sanctis  vero  hoc  in  statu 
naturae  lapsae,  prazter  illa  duo,  etiam  motio  voluntatis   necessaria   sit. 

Probatur  ex  S.  Aug-ustino,  qui  pluribi  edoeet  discrimen  utriusque 
status  circa  voluntatis  adjutorium  versari,  in  eo  quod  Adamus  et  An- 
geli  habituali  gratia  et  adjutorio  cognitionis  instructi  non  egerent  ad 
perseverandum  motione  voluntatis,  seu  delectatione  coelesti  ad  bonum 
supernaturale  pellieiente ;  homines  vero  hoc  in  statu  naturae  vitiatae, 
praeter  habitualem  gratiam  et  caelestem  illam  incitationem,  ulterius  ad 
perseverandum  requirant  gratiam  actualem  ipsi  voluntati  impressam, 
eamque  interiori  suavitate  demulcentem. 

Posterior  pars  hujus  doctrinse  toties  a  S.  Augustino  traditur,  quo- 
ties  adversus  Pelagianos  contendit,  in  hoc  naturne  eorruptae  statu  satis 
non  esse  ad  bene  agendum,  ut  mens  ccolitus  illuminetur;  sed  requiri 
insuper,  ut  Spiritus  sanctus  delectationem  seu  internam  motionem  et 
inspirationem  charitatis  voluntati  imprimat.  Sic  lib.  De  Spiritu  et 
Littera,  cap.  3.  Neque  liberum  arbitrium,  inquit,  quidquam,  nisi  ad 
peccandum,  valet,  si  lateat  veritatis  via:  et  cum  id  quod  agendum,  et 
quod  vitandum  est,  cceperit  non  latere,  nisi  delectet,  et  ametur,  non 
agitur,  non  suscipitur,  non  bene  vivitur:  ut  autem  diligatur,  charitas 
Dei  diffunditur  in  cordibu&  nostris,  non  per  liberum  arbitrium  quod 
surgit  ex  nobis,  sed  per  Spiritum  sanctum  qui  dafus  <>st  nobis.  Et 
cap.  sequenti  docet  mentis  illustrationem  nihil  ad  bene  agendum 
prodesse,  ubi  S.  non  adjuvat  Spiritus,  inspirans  pro  concupiscentia 
mala  concupisccntiam  bonam,  hoc  est  charitatcm  difVundens  in  cor- 
dibus  nostris:  qnapropter  lib.  4.  ad  Bonifaciuvi,  cap.  5.  IVlagianos 
reprehendit  quod  vellent  nos  a  Domino  Deo  adjuforium  cognitionis 
habere,  quo  oa  aum  facienda  sunt  noverimus,  >/<>/t  inspirationem  dife- 
ctionis,  ut  cognita  san<-to  amorr  faciamus.  —  Illud  ipsum  sic  inculcat 


DE     GRATIA     MEDICIXALI.  %£\ 

lib.  De  Gratia  Christi,  c.  15.  Hcec  graUa  si  doclrina  dicenda  est  cerle 
nc  dtcatur ut  altius  et  interius  eam  Deus  cum  ineffabili  suavitate 
credatur  infundere,  non  solum  per  eos  qui  plantant  et  rigant  extrin- 
■us,  sed  etiam  per  seipsum,  qui  incrementum  suum  ministrat  oc- 
cuttus,  ita  ut  non  ostendat  tantummodo  veritatem,  verum  etiam  im- 
perhat  chantatem.  Frnstra  plnribns  ejnsdem  sancti  Doctoris  textibns 
haec  veritas  probaretnr;  quippe  eam  tam  saepe  tradit.  ut  vix  in  eius 
adversus  Pelagianos  lncubrationibus  aliqua  pagina  occurrat.  in  qua 
prseter  adjutorium  cognitionis,.necessariam  quoque  ad  bene  ajrendnm 
delectationem  caslestem  non  contendat:  neque  huic  veritati  refrLantnr 
etiam  hseretici:  sed  non  ita  consentiunt  priori  parti 

Probatur  igritur  prior  illa  pars  assertionis,  nemp*  quod  Adamus 
cum  sola  habituah  gratia  et  adjutorio  eognitionis  potuerit  perseverare 
nec  ad  id  ei  neeessaria  fuerit  pia  motio  voluntatis.  Probatur,  inqnam' 
pmno  ex  eo  quod  S.  Augustinus  nusquam  Adamo  et  Angelis  gratiam 
concessam  ad  perseverandum  appellet  his  nominibus.  qnibns  motiones 
yoluntatis  expnmit:  quamvis  autem  haec  plurima  sint,  ac  propemodum 
innumera,  tamen  docte  ac  dilucide  ad  dnodecim  pracipua  revocat  An- 
tonms  Deschamps,  lib.  3.  disp.  3.  cap.  16.  quorum  priora  sex,  inqnit 
amorem  nempe  indeliberatum  manifestins  exprimunt;  reliqua  vero 
totidem  delectationem  apertius  sio-nifieanr. 

Primo  a  rharitate  eam  appellat  spiritum  charitatis,  lib   1  ad  Sim- 
ptiaanum    qu.  1.  vel    inspirationem    charitatis,  ut  Epist.  147    versns 
hnem,    vel    infusionem  charitatis,  ut  lib.  2.   ad  Bonifacium,  cap    8 
vel  demqne  gratiam.  qua  charitas  Dei  diffunditur  in  cordibus  nosh 
ut   in   omnibus    passim    operibus :    maxime    lib.    Dp   gratia    ChrisU 
cap.  Vb —  Seeundo  a  ditectione  nomen  illi  iroponit,  nam  lib  De  Svi- 

h'!yVu('ri  T«3-7°^at  delectati<™>»>  dilecUonemque  summi 
•>».  Et  hb.  I.  ad  Bomfacium,  cap.  5.  inspirationem  dilecUonis  ~ 
lertw,  eam  nnncnpat  a?noris  divini  inspiraUonem,  ut  in  disp  contra 
tortimcrtum:  atque  alia  id  genus  nomina  ab  amore  derivata  frequenter 
iJIi  attnbuit  —  Quarto,  bon  .,t; ,  n    nominat.  Ita  lib    De 

Spiritu    et    Ldtera,  cap.    I.   ait:   Ub  rwn    adjuvabat  Spiritus 

insjnrans  procoiicupiscenUa  m  ltiam   hnnmiK  __  \       )fo 

copiditatem   bom   eam   dicit  lih.  2.   ad  Bonifacium,  cap    9  - 
bonam    voluntatem   appellat    lib.  Z>  g  kristi,   cap    %\    -  ran: 

ratione  totidem  nominibus  ex  delectatione  eailesti  eam  voluntatis  mo- 
tionem  sigmficat.    Primo  namqne   illam<  appellat  suavitatem   plnribi 
l  maxime  m  Psal.  84.  nbi  fasissime  illam  Davidis  sententiam   Do- 
nusdabit  suavitatem,  de  gratia  ipsi  volnntati  impressa  exponit  - 
becundo,  eam  nnnenpat   dulcedinem    lib.  2.   ad  Bonifacmm    cao'  9 
dicens:  Ergo  benedictio  dulcedinis  est  grati  -  Tertio,  sx>P\<<ime 

delectaUonis  nomen  ilh  imponit   omnibns    pene  in  libris,  quos  in  di- 
vimegratia3detensionemelucubravit.  -  Quarto,  eam  nnncnpat condele- 
itumem    Sic    lib.    1.  De   Nuptus  ventia,    cap.    30     aif 

GraUam  Dei  esse  condeli  m  legi  Dei  secundum  interiorem  homl 

''"»■--  Qumto.  jucunditatem  nominat  in  Psal.  85.       Sexto,  deniqne  v 
luptatem  appellat  Tract.  26.  in  Joan.  dicens:   Voluptate  traheris:  Quid 
est   trahi    voluptate?   delectari   in   Do  m  voluptas 

tordis,  etc.  H*c  snnt  nomina,  qnibns  S.  Doctor  motionem  volnnt 
Frassen   TKeol.  Tom.  VIII. 


242  DE     GRATIA    MEDICINALI. 

ab  intelh-ctus  illuminatione  distinctam  exprimit;  sed  ex  tot  nominibus, 
quibus  S.  Doctor  piain  illam  voluntatis  motionem  exprimere  solet,  ct 
quse  semper  usurpat,  et  quasi  acervatim  eongerit,  quoties  de  gratia 
medicinali  verbum  facit,  ex  tot,  inquam,  nominibus.  ne  unum  qui- 
dem,  vel  semel  adhibet  cum  de  gratia  Adamo  et  Augelis  ad  perse- 
verandum  concessa  disserit.  Igitur  signum  est  eum  censuisse  Adamum 
et  Angelos  non  eguisse  illa  gratia,  quae  voluntatem  movet.  ut  in  bono 
sibi  in  creatione  concesso  perseverarent. 

Confirmatur  ex  eo  quod  idem  S.  Doctor,  lib.  2.  De  peccatorum  me- 
ritis,  cap.  19.  intellectus  et  voluntatis  gratias  accurate  distinguens, 
illam  appellat  lucem,  ac  lumen ;  alteram  vero  suavitatem,  et  delecta- 
tionem;  ait  enim:  IntelUgamus  si  possumus  Dominum  Deum  bonum 
ideo  etiam  Sanctis  suis  aticujus  operis  justi  non  tribuere,  rel  certam 
scientiam,  rel  rictricem  delectationem,  ut  cognoscant  non  a  seipsis,  sed 
ab  illo  sibi  esse  lucem,  qua  illumincuitur  tenebros  eorum,  et  suavi- 
tatem,  qua  det  fructum  terra  eorum.  Quibus  significat  utramque  gra- 
tiam  lucis,  ac  delectationis  necessariam  esse  hominibus  in  statu  naturae 
lapsse:  at  cum  de  illa  gratia  disserit,  quam  Adamus  et  Angeli  ad 
perseverandum  acceperunt,  plerumque  lucem  ac  lumen  eam  appellat, 
nusquam  vero  delectationem  aut  suavitatem:  censet  igitur  Angelis 
et  Adamo  satis  fuisse  ad  perseverandum  gratia  habituali  animam  in- 
formante,  et  actuali  intillectum  irradiante;  non  vero  voluntatem  sti- 
mulante,  et  movente. 

Probatur  2.  Ex  eo  quod  idem  S.  Doctor  auxilium  illud  volunta- 
tem  ad  bonum  pelliciens  et  movens,  censeat  idcirco  necessarium  esse 
homini  gratia  habituali  instructo,  quia  concupiscentine  stimulis  agitur 
in  malum,  et  a  bono  sectando  revoeatur ;  unde  sic  argumentari  licet: 
docet  S.  Doctor  idcirco  hominem  gratia  habituali  instructum,  et  di- 
vina  luce  irradiatum,  egere  cselesti  delectatione  voluntatem  ad  bonum 
pelliciente,  propter  vincendos  concupiscentiae  motus,  ab  ejusmodi  boni 
prosecutione  removentes :  sed  Adamus  innoeens  nullo  amoris  proprii 
appetitu  seu  delectatione  noxia  antecedente  consensum  stimulabatur: 
igitur  ei  non  opus  erat  illa  motione  et  delectatione  voluntatis  ad  bo- 
num  sectandum.  Majorem  simul  et  minorem  aperte  tradit  S.  Augu- 
stinus,  lib.  De  correptione  et  yratia,  cap.  11.  ubi  de  Adamo  innocente 
ita  scribit:  «  Ille  non  opus  habebat  eo  adjutorio,  quod  implorant  isti, 
«  cum  dicunt :  video  aliam  legem  in  membris  meis  repugnantem  legi 
«  mentis  meae,  et  captivantem  me  in  lege  peccati,"quse  est  iu  membris 
«  meis.  Infelix  ego  homo !  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujus  ? 
«  gratia  Dei  per  Jesum  Christum  Dominum.  Quoniam  in  eis  caro 
«  concupiscit  adversus  spiritum,  et  spiritus  adversus  carnem;  atque 
«  in  tali  certamine  laborantes  ac  periclitantes,  dari  sibi  pugnandi, 
«  vincendique  virtutem,  per  Christi  gratiam  poseunt ;  ille  vero  nulla 
«  tali  rixa  a  seipso  adversus  seipsum  tentatus,  atque  turbatus,  in 
«  illo  beatitudinis  loco  sua  secum  pace  fruebatur.  »  Ihvc  S.  Doctor. 
Adjutorium  autem  illud,  quod  advepsus  corporis  atque  animi  concu- 
piscentiam  hoc  in  statu  Sancti  postulant,  est  delectatio  cnelestis,  ut  in- 
finitis  propemodum  in  locis  S.  Augustinus  docet :  ita  Hom.  11).  dum 
quserit:  Quomodo  te  <t  te  liberat  Dtust  Respondet:  Dandn  tibi  mres 
pugnandi  adversus  concupiscentias  tuas,   inspirando  virtutem,   dandh 


DE     GRATIA     MEDICINALI.  243 

menti  tuoz  ccelestem  deleetaUonem.  Et  lib.  De  Continent..  cap  3  Contra 
suavitatem  noxmm,  qua  vincebat  eoncupiscentia,  Dominus  dat  sua- 
mtatem  beneficam.  Ex  quibus  inferre  licet,  quod  adjutorinm,  quod 
sancti  in  hoc  statu  adversus  concupiscentiam  postulant.  est  delectatio 
cselestis:  at  primus  homo  et  Angeli  opus  non  habebant  eo  adjutorio 
quodbanctiadversusconcupiscentiamposuilant:  igitur  primus  homo 
et  Angeh  opus  non  habebant  delectatione  caelesti:  nec  proinde  ulla 
motione  voluntatis. 

Probatur  3.  Eis  omnibus  rexribus.    quibus  S.  Doctor  arrirma"   pri- 
mum  hommem  per  liberum  arbitrium  potuisse  bonum    operari  et  se- 
ctan.  Disertissime  id  docet  lib.  De  natura  et  gratia,  cap.  43.  cum  de 
Pelagio  ita  loquitur:  Verum  est,  quod  att,  quod  Deus  tam  bonus,  quam 
justus  talem  hominem  fecerit,  quo  peccaU   malo  carere   sufficeret    %ed 
;;  **««*'■   Quk  enim  eum  nesdt  sanum,  et  ineutpabilem  faetum    et 
.  atque  ad  juste  vivendum  potestate  Ubera   eonstitutum  ' 
anunc  de  dto  agitur,  quem  semirivum  latrones  reliquerunt   Quibu< 
verois  significat,  quod  de  homine  lapso  Pelagins  affirmabar,  eum  per 
vires  naturae  bene  agere  posse.  si  vellet:    hoc  de  Adamo  verum  esse 
b.  Augusrmus  pronuntiat.  Atque  hoc  sensu  loquitur,  cum  nh:' Aaitur 
de  iUius  mentis  quadam  valentia,  usuque  rationis.  quo  prceceptum  Dei 
legemque  mandati,  et  docilis  Adam  caperet,  et  facile  posset    custodire 
*  vellet  Sed  non  alia  ratione  S.  Augustinus  docet  hominem  per  libe- 
rum  arbitnum  potuisse  bonum  sectari.  quam  quia  prater  gratiam  ha- 
bitualem.  et  intellectus  illustrationem  nullo  egebat  actuali  auxilio  vo- 
luntatein    ad  bonum    stimulante:    sed  ipsa    voluntas  habituali  srratia 
elevata  per  se  poterat  bonum  ab  inteilectu  manifestatum  prosecral  er 
amplecti.  quod  idem  homini  lapso  non  accidit:  igitur  gratia  sanitatis 
m  hoc  a  medicmah  differt,  quod  haec  necessario  requirat  actuale  au- 
xilium  movens  voluntatem;  illa  vero  non  ita.  Probatur  minor-  S    \u- 
gustinus    docet    Pelagianum    dogma  fore    verum,  si  quod  de  homine 
lapso  docebant.    solum  de  sano    asseruissent :  at  Pelagiani    doeebant 
hommem  lapsum  indigere  sola  doctrina  caelitus  infusa,  per  quam  vc- 
luntas  ageudi  potestatem  non  acciperet,  sed  tanrum  ur  eam  exereret 
quain  a  natura  habet  quasi  via    demonstrata.  qua  ambulare    debeat  ■ 
igitur -m  statu  natime  saiue,  prseter  gratiam  habitualem,  er  intelleetus 
lllummationem,  qua  cognosceret  homo  innocens  quid  novndum,  quidve 
rugiendum  esset,  ulteriori  auxilio  non  egebat. 

(    Dices  l:  s.  Augustinus,  ut  notatum  est  pag.  218  dicit  uratiam  medi- 

cmalem  a  gratia  sanitatis    discropare   dumraxat.    quod  illa  ^it  altera 

major  et  potentior:  censet  illas  gratias  non  distingui  secundum  enti- 

tatem,  sed  tantum  penes    majus    et    minns.  et  subinde    pnefatum  di- 

scrimen  a  nobis  assignatum  estnullinn.  -  Nego  consequentiam  :  nam  ^i 

consequentia  hajc  ibret  legitima,  sequeretur  pariter  gratiam  creationis  a 

gratia  Chnsti.  et  mtellectus  Uluminationem  a  delectarion  •  cailesti  vo- 

luntatem  demulcente  secundum    substantiam  non  djstingui    Nam    nt 

S.  Augustmus  Serm.  11.  D><  verbis  Apostoli,  cap.  5.  ait,  Excepta\tla 

gratia,  qua  conatta  est  humana  natura,  im  Chr  paga- 

rmmunis  est;  hcec  est  major  gratia,  non  quod  \  mmho- 

nunes  creati  sumus,  sed  quod  per  Verbum  carnem  factum  fideles  facti 

sumus.  Eodem  modo  loquitur  de  gratia  volimtatis  <-r  intellectus  inter 


244  DE     GRATIA     MEDICINALI. 

se  comparatis:  nam  cum  dixisset  de  gratia  Christi  cap.  26.  Cogitatio- 
nem,  et  dilectionem  esse  discernendas,  addit,  utramque  esse  gratiam  et 
donum  Dei ,  sed  iinum  minus,  alterum  majus.  Quemadmodum  igitur 
affirmari  non  potest  cogitationem  et  dilectionem  non  distingui  se- 
cundum  substantiam ,  quia  S.  Augustinus  ait  hanc  esse  majus  donum 
Dei ;  ita  neque  concludi  potest  gratiam  sanitatis  a  medicinali  non  di- 
stingui  substantialiter,  quia  dixit  hanc  esse  majorem  gratiam. 

In^tabis:  Ex  S.  Fulgentio,  illa  ipsa  gratia,  quae  hominem  erexit, 
Angelum  stantem  a  casu  defendit :  Una  est,  inquit,  lib.  2  ad  Transi- 
mundum,  in  utroque  gratia  operata,  in  hoc  ut  surgeret,  in  illo  ne  ca- 
deret.  At  illa  non  solum  motionem  intellectus,  sed  etiam  voluntatis 
includit :  ergo  et  h?ec  utrumque  auxilium  complecti  debet.  —  Distinguo 
majorem:  una  et  eadem  gratia  generice  sumpta,  quatenus  videlicet 
significat  auxilium  supernaturale  naturaj  meritis  indebitum,  operata 
est,  tum  in  Angelo,  tum  in  homine,  quia  uterque  opus  habuit  illo 
cselesti  auxilio,  hic  ut  surgeret  a  lapsu,  ille  ne  prreceps  rueret  in  rea- 
tum,  concedo :  eadem  gratia  speeifice  sumpta,  quatenus  significat  au- 
xilium  non  solum  intellectus,  sed  etiam  voluntatis,  in  utroque  ope~ 
rata  est,  nego. 

Dices  2:  S.  Augustinus  lib.  11.  De  Civit.  Dei,  cap.  Yd.  aperte  docet,. 
Adamo  concessum  fuisse  duplex  auxilium,  nempe  quo  intellectus  il- 
lustraretur,  et  voluntas  accenderetur ;  ait  enim :  Si  voluntas  (Adami) 
in  amore  superioris  immidabilis  boni,  a  quo  illustrabatur  ut  videret, 
et  accendebatur  ut  amaret,  stabilis  permaneret,  non  inde  %ad  sibi  pla- 
cendum  averteretur,  et  ex  hoc  intenebresceret,  et  frigesceret.  Quae  voces- 
accensionem  voluntatis  ab  intellectus  illustratione  distinctam  fuisse 
in  Adamo,  haud  obscure  significant.  —  Respondeo  primo,  quod  si- 
vox  illa  accensio  significaret  amorem  indeliberatum,  seu  prasviam  de- 
lectationem  in  Adamo,  sequeretur  eum  necessario  perseverasse,  quia 
nulla  esset  in  eo  delectatio  mala,  qua3  vim  istius  ad  perseverantiam 
inclinantis  frangeret;  quod  tamen  apparet  falsum.  Quapropter  re- 
spondeo  secundo,  longe  aliam  iuisse  Augustini  sententiam  ab  ea  quam 
prsetendunt  adversarii  ;  ibi  namque  contendit  S.  Augustinus  primum 
Evae  peccatum  fuisse  superbiam,  qua  feeit,  ut  illa  serpentis  insidias 
non  viderit:  Adanius  vero  peccaverit  uxorem  perverse  diligendO,  quem 
tamen  perversum  amorein  antegressa  est  superbia;  porro,  inquit,  mala; 
voluntatis  initium,  quod  potuit  esse.  nisi  superbia?  Atque  ut  clarius 
ostendat  externam  illam  primorum  parentum  prasvaricationem  non 
potuisse  ante  contingere,  quam  per  superbiam  interius  a  Deo  defecis- 
sent,  subdit:  Si  voluntas  in  amore  superioris  immutabilis  boni,aquo 
illustrabatur,  ut  videret,  et  accendebatur,  ut  amaret,  stabilis  perma- 
neret,  non  inde  ad  sibi  placendum  dverteretur,  et  ex  hov  intenebre- 
sceret,  et  frigesceret,  ut  vel  illa  verum  crederet  dixisse  serpentem,  vel 
ille  Dei  mandato  uxoris  pratponeret  voluntatem,  putaretque  se  venia- 
liter  transgressorem  esse  praseepli,  si  ritoa  suozsociam  non  desereret  etiam 
in  hac  societate  peccati:  non  ergo  bonum  opus  factum  est,  idest,  illa 
tr  iiisr/ressio,  ut  cibo  prohilhto  vescerentur,  nisi  ab  eis,  </ui  mali  jam 
erant.  Xon  agit  igitur  S.  Augustinus  ibi  de  illustratione  et  accensione, 
qiue  amorem  I)ci  prsBcedant,  et  ad  eum  provocent;  sed  de  ipso  potius 
amore  Dei,  a  quo  primi  parentes  illustrabantur  et  accendebantur,  ut 


DE     GRATIA   OPERANTE    ET    COOPERANTE.  245 

c»tera  viderent,  et  recte  amarent;  subindeque  ex  hoe  contextu  nullum 
anulget  adversariorum  doctrime  patrocinium,  nee  minimum  quidem 
nostrse  sententia;  prsejudieium.  4 

Dices  3:  Illustratio  intelleetus  non  dat  posse  voluntati.  sed  ad  hoe 
ut  possit  yoluntas  id  quod  ante  non  poterat,  debet  dari  aliquis  in- 
tiuxus  in  illam:  atqui  gratia,  qua.n  habuit  Adamus  innoeens,  eonie- 
rebat  posse  voluntati;    per  eam    siquidem    perseverare   poterat  si  vo- 

\lh^lLerg0  Pr'eter  i,lustratiou™  intellectus  opus  erat  etiam  auxilio 

voluntatem  movente  et  adjuvante.  -  -  Distinguo  majorem :  illustratio 

mtelleetus  non  dat  posse    voluntati  ad  ordinem    supernaturalem    oer 

gratiam  sanctificantem  non  sublimataB,  concedo:  ita  ereetae   et  subli- 

nato    nego:    talis  enim  erat  Adami    innocentis    voluntas;    siquidem 

habebat  gratiam  sanctificantem,  perquamejus  anima  cum  suis  facu^ 

.™e      °rdmem  ^^^alem    promovebatur ;  ac  proinde   illius 

ia:n^!n   repugnantem    concupiscentiam    non  haberel,  alio   non 

ntelfeetr   "  «   T  8eCtand»m'  ^™  *  W  Per  illustrationem 
inteuectus  monstraretur. 

Dioes  deniqce:  Actos  snpernatnralis  entitative  nou   potest  profi- 
cisci,  n.s.  a  potentia  ad  ordinem    supernatnralem   eierata^ TtaniZr 
solau,  Ulnstrationem  intellectns,  volnntas    mininm  elevatur  ad  tal™ 
ordinera:  ergo  speeiali  ad  id  auxilio  Adami    volnntas  e-eba     -m 
stinguo  majorem:  non   potest    proficisci,  nisi  a  potentia  ad    ordinem 
snpernatnralem  elevata,  vel  per  eoramnne,  vel  per  epeciale  anrfST 

batur  nd  "^  ^^  ^"'^  ^  Volnnta*  «^.  AdamTeleva! 
batn  ad  actun,  snpematnralem  per  commnne  anxilinm,  nempe  per 
hab.tnm  grat.*  sanctifieantis  in  ipsa  volnntate  tamqnam  in  ibieeto 

~atbaTClPUe    ,'"Md,"lt"",:  igitUr   ml"°  ad  '^peciaii^S 

SECTIO  TERTIA. 

DE  MVISIONE  GliATI.i;  ACTUALIS  IX  <,PERA\TEM  ET   COO 

SS^irTS^fflS?  ET  «™«™i5.<S: 

,      •  -L  ~  D,:  Gratia  Operante  et  Cooperante.  -  Gratiam  actua 

lem  m  Operantem  et  Cooperantem  merito  distribuit  S.  Augustinus  Hbro 

graha  et  libero  arbitrio,    cap.   17.  his  verbis;  ,    De^   coo^rando 

.  perficit  quod  operando  Incipit;  quoniam  ipse,  ut   velimu    ^Z 

<•  uicipiens,    qui  volentibus    cooperatur    perficiens.    Propter  quod  ait 

Apostolus  ad  Philip.  i.  Certus  sum,  quLam  aui  operaturTt^ 

nis  bonum,  perficiet   usque  in  diem  Christi  Jesu.   l\  ergo  velimus 

■  sine  nobis  operatur;    cum    autem    volumus  •    volumus  ut  fi- 

<  ciamus,  nobiscum  cooperatur.  Tamen  sine  illo  veJ  operante,  ut  ve- 
limus,  vel  cooperante    cum  volumus,  ab  bona    pietatis    opera  nihil 

<>  ralemus.   De  operante  illo,  ut  velimus  dictum  est  ad  Philin   2  Deus 
•  emm    qul  operatur  in    nobis,  ei  velle,  et  p<  ,  et  de  coope- 

<  perante  illo  cum  jam  volumus,  et  volendo  facimus,  Scimus,  iimuit 
«  ™m    8i  ou '"'  dihgentibus  Deum  omni  tur  in  bonum    >> 

^x  qiibus  licet  [nferre,  primum  quidem   gratiam  recte  dividi 
in  operantem  et  cooperantem;  ha3c  enim  divisio   fundamentum  habet 


246  DE    GRATIA   OPERANTE    ET    COOPERANTE. 

in  Scriptura  sacra,  qu;v  gratiam  sub  utraque  appellatione,  operationis- 
etcooperationis,  commendat.  Gratia  enim  operans  commendatur  Isaiae26. 
his  verbis:  Omnia  opera  nostra  operatus  es  in  nobis,  Domine;  et 
Philip.  2.  Deus  est,  qui  operatur  in  nobis  velle,  et  perficere.  Et  1.  ad 
Corinth.  12.  Hcec  autem  omnia  operatur  unus  atque  idem  Spiritus. 
Cooperans  vero  laudatur  Rom.  8.  Seimus  quoniam  diligentibus  Deum 
omnia  cooperantur  in  bonum.  Et  Marci  ultimo:  Domino  cooperante, 
rmonem  confirmante,  etc.  Et  1.  ad  Cor.  15.  Abundantius  illis  om- 
nibus  laboravi,  non  ego,  sed  gratia  Dei  mecum.  Utramque  etiam  gratiam 
iusinuat  Concilium  Arausicanum  Can.  9.  his  verbis:  Quoties  bona  agi- 
mus,  Deus  in  uobis,  atque  nobiscum,  ut  operemur  operatur.  Et  Tri- 
dentinum  Sess.  6.  cap.  (S.  ait,  Deum  sua  gratia  nos  prsfcvenire  et  ex- 
citare;  deinde  nobiscum  ut  ad  eum  convertamur  operari;  quorum  prius 
ad  gratiam  operantem,  posterius  ad  cooperantem  pertinet. 

Colligititb  2.  Utriusque  gratise  definitio:  nam  gratia  operans  ex 
S.  Augustino  est  ea,  per  quam  Deus  ut  velimus  operatur  incipiens: 
qualis  vero  sit  ille  motus,  quem  Deus  operatur  incipiens,  declarat 
paulo  post,  dum  ait:  Ut  relimus,  inquit,  sine  nobis  operatur;  hinc 
enim  concludere  lieet  gratiam  operantem  esse  motum  primum  et  in- 
deliberatum,  vel  intelleetus,  vel  voluntatis,  quem  Deus  in  nobis  sine 
nobis  efficit,  ut  scilicet  et  bene  velimus,  et  agamus.  —  Iste  autem 
motus  in  nobis  sine  nobis  dicitur  fieri ,  non  quod  intellectus  et  vo- 
luntas  in  hunc  motum  nullatenus  infiuant ;  nam  (ut  diximus  in  Prce- 
ludiis)  nullus  .  actus  vitalis  in  potentia  vitali  producitur  de  via  ordi- 
naria  sine  physico  illius  potentiae  influxu;  sed  is  motus  dicitur  fieri 
in  nobis  sine  nobis,  quia  libere  ad  eum  non  concurrimus,  eo  scilicet 
sensu,  quo  malum  concupiscentia?,  quod  patiebatur  nolens  Apostolus, 
dixit  non  se,  sed  quod  habitabat  in  illo  peccatum  operatum  fuisse. 
Gratia  vero  cooperans  definitur  ab  eodem  S.  Augustino:  Per  quam 
Deus  voientibus  cooperatur  perficiens:  sive  per  quam  Deus  cum  vo- 
lumus,  et  sic  volumus,  ut  faciamus,  nobiscum  cooperatur.  Unde  se- 
quitur,  gratiam  cooperantem  esse  concursum  Dei  supernaturalem,  quo 
ad  omnes  actus  supernaturales,  et  liberos  concurrit:  sive  illi  sint  a 
voluntate,  vel  imperante,  vel  exequente  ;  sive  ab  aliis  potentii.-  cx 
imperio  voluntatis  supernaturaliter  agentibus  ;  sive  adhuc  sit  infirina 
voluntas,  sive  fortis  et  firma. 

Colligttur  3.  Quod  quamvis  ha3C  divisio  gratise  in  operantem  et 
cooperantem  extendi  possit  ad  gratiam  habitualem  ,  magis  tamen 
proprie  et  communiter  tribuitur  gratise  actuali.  Cujus  quidem  asser- 
tionis  prior  pars  suadetur,  nempe  quod  illa  divisio  adaptari  possit 
gratise  habituali,  ratione  videlicet  duplicis  illius  effectus,  quorum  alter 
est  afficere  subjectum,  illudque  reddere  forinaliter  gratum  Deo;  alter 
vero  est  esse  causam  efticientem  operis  meritorii.  Hatione  prioris  gratia 
habitualis  dici  potest  operans:  ratione  vero  posterioris  dici  potest  coo- 
perans;  quia  priorem  eflectum  sola  ipsa  gratia  operatur;  non  quidem 
effective,  sed  formaliter,  eo  modo  quo  albedo  dicitur  facere  super- 
ficiem  albam.  Ratione  vero  posterioris  dici  potest  cooperans,  quia 
gratia  non  producit  opus  meritorium  s"e  sola,  sed  cum  libero  arbitrio, 
et  libera?  voluntatis  concursu,  qure  respectu  illius  operis  meritorii  non 
se  habet  tantum  per  modum  moti.  sed  etiam  per  motum  moventis  et 


DE  GRATIA  OPERANTE  ET  COOPERANTE.       247 

efficientis.  —  Magis  taraon  proprie,  magisque  communiter  haec  divisio 
tribtiitur  gratiae  actuali ;  quia  tain  sanctus  Augustinus  (ex  quo  di- 
visio  illa  desumitur  quam  Seriptura  sacra,  in  qua  lundamentum  habet, 
omnino  videntur  loqui  de  gratia  actuali;  siquidem  S.  Augustinus  de 
ea  gratia  sermonem  instituit,  de  qua  ipsi  lis  erat  cum  Pelagianis  : 
at  hsec  non  erat  alia  ab  actuali ;  quia  de  habituali  conveniebant. 
refert  quod  S.  Augustinus,  lib.  De  natura  et  gratia,  cap.  13.  gratiam 
cooperantrm  appellet  gratiam  sanantem,  quod  videtur  esse  proprium 
gratise  habituali:  nain  sanare  non  solnm  gratiae  habituali,  sed  etiam 
actuali  convenit,  saltem  iuchoative. 

Colligitur  1.  Omissis  variis  Recentiorum  sententiis,  gratiam  i 
rantem  apud  S.  Augustinum,  ut  recte  colligit  Bellarminus,  lib.  1.  De 
Gratia  et  libero  Arbitrio,  cap.  14.  eam  dici,  quae  primam  bonam  vo- 
luntatem  deliberatam  sola  operatur  in  homine,  qualis  e^t  conversio 
sive  ab  intidelitate  ad  ftdem,  sive  ab  aliis  peccatis  ad  poenitentiam  : 
cooperantem  vero  eam  esse,  quae  homini  jam  volenti  conantique  coo- 
peratur  augendo,  roborandoque  voluntatem,  ut  efficiat  et  perrlciat 
quod  vult  atque  conatur :  ita  quod  gratia  operans  sit  ea,  quae  sola  bonam 
voluntatem  in  hominibus  operatur,  seu  quam  Deus  operatur  in  nobis 
Bine  nobis ;  cooperans  vero,  quae  operatur  aliquid  in  nobis,  non  sola, 
sed  nobis  simul  cooperantibus.  —  Gratiam  autem  operantem  solam 
in  nobis  operari,  nihil  est  aliud  quam  operari,  nulla  praevia  nostra 
voluntate,  qua  petamus,  quaeramus,  desideremus,  pulsemus,  atque 
adeo  niliil  boni  meriti,  ad  illam  bonam  voiuntatem  tamquam  merce- 
dem  asserendo  :  non  vero  quasi  homo  non  simul  in  illam  bonam  vo- 
luntatem  intiuat:  nam  actus  vitalis  ordinarie  non  fit,  nisi  cum  intiuxu 
vitalis  potentiae.  Gratiam  autem  cooperantem  non  solam  in  nobis  ope- 
rari.  idem  est,  ac  non  operari,  nisi  supposito  prsevio  infiuxu  volun- 
tatis,  quo  pulsaverimus,  desideraverimus',  aut  aliquid  simile  fecerimus. 
Uno  verbo,  gratia  dicitur  operans,  quae  iucludit  pr?e^ium  intiuxum 
voluntatis,  non  simultaneum :  gratia  vero  cooperans.  quae  includit  si- 
multaneum,  et  supponit  praevium  voluntatis  infiuxum.  —  Itaque  om- 
illi  motus  supernaturales,  quos  Deus  iu  nobis  sine  nobis  libere 
concurrentibus  elricit,  ad  gratiam  operantem  pertinent,  sive  per  eos 
ad  primam  bonam  voluntatem,  per  quam  incipimus  converti,  excite- 
mur;  sive  provocemur  ad  bonam  voluntatem,  per  quam  in  gratiajain 
accepta  vel  perseverare  volumos,  vel  actu  perseveramns.  —  Neque 
eniin  audiendi  sunt  Recentiores  nonnulli,  qui  gratiam  operantem  re- 
stringunt  ad  solam  gratiam  actunlem,  quae  primam  bonam  voluntatem 
in  homine  operatur:  tum  quia  definitio  allata  a  S.  Augustino  con- 
venit  etiam  his  motibus,  quibus  Deus  hominem  justum  ad  opera  pie- 
tatis  invitat  :  hi  enim  motns  fiunt  in  nobis  etiam  dum  justi  sumus : 
ium  quia  *'odem  capite  S.  Augustinus  ait:  sine  Deo,  vel  operante 
ut  velimus,  vel  cooperante  cum  volumus.  ad  bona  opera  pietatis  nihil 
valemus:  ergo  nullum  pietatis  opus  ab  homine  justo  fieri  [>otest,  nisi 
Deus  operetur  ut  velit,  et  volenti  cooperetur:  twm  denique,  quia 
idem  S.  Augustinus,  lib.  Z>  Correp.  et  Grratia,  cap.  11.  ait : 
nobis  per  hanc  Dei  gratiam  (operantem  seilieet  in  bono  recipiend 
perseveranter  tenendo,  non  solum  posse  quod  volumus,  oerum  vtiam 
vette  quod  possumus. 


24S  DE    GRATIA   PR^YENIENTE    ET   SUBSEQUENTE. 

Petes:  An  gratia  operans  a  cooperante  realiter  distinguatur?  — 
Respondeo,  id  probabilius  videri:  Primo,  quia  gratia  operans  nihil 
est  aliud,  quam  subicus  et  indeliberatus  motus  intellectus  et  volun- 
tatis,  quo  hoino  excitatur  ad  bonum :  cooperans  vero  est  rnotus  divinus 
p  »r  quem  voluntas  priori  motui  libere  acquiescit:  atqui  motus  isti  sunt 
actus  realifeer  distincti.  Secundo,  quia  operans  interdum  separatur  a 
cooperante,  puta  cum  inspirationi  Dei  homo  resistit,  sicut  ostendemus 
intra:  ergo  gratia  operans  realiter  distinguitur  a  cooperante.  Tertlo, 
quia  gratia  cooperans  in  potestate  nostra  est;  operans  vero  nequaquam. 

§    II. DB    DIVISIONE    GraTI.E    [X    PlM.YEXIEXTEM    ET  SrBSEQUEX- 

tem.  —  Hanc  divisionem  commendat  David  Psal.  58.  dicens :  Miseri- 
cordia  ejus  prceveniet  me.  Et  ibidem :  Misericordia  ejus  subsequetur  me. 
Utriusque  etiam  meminit  Ecclesia  in  Collecta  Dominicse  16.  post  Pen- 
tecosten,  his  verbis:  Tua  nos  qucesumus,  Domine,  gratia  semper  prce- 
veniat  et  sequatur.  ac  bonis  operibus  jugiter  prcestet  esse  intentos. 
Eamdem  tradit  S.  Augustinus  in  Euchiridio,  cap.  32.  ubi  ait :  Prcevenit 
ut  sanemur,  subsequitur  ut  sanati  vegetemur :  prcevenit  ut  vocemur, 
subsequitur,  ut  glorificemur.  Et  lib.  2.  ad  Bonifacium,  cap.  9.  <S7  enim 
sine  illo  nihil  possumus  facere,  inquit,  profecto  nec  incipere,  nec  per- 
ficere ;  quia  ut  incipiamus  dictum  est:  misericordia  ejus  prseveniet  me; 
ut  perficiamus  dictum  est:  mis"ricordia  ejus  subsequetur  me. 

Notandum  est  AUTEM  (ut  jam  prremonuimus  in  Prceludiis) 
gratiam  praevenientem  et  subsequentem  a  S.  Augustino  considerari 
posse,  vel  per  respectuin  ad  voluntatem,  vel  per  respectum  ad  seipsas. 
Per  respectum  quidem  ad  voluntatem,  sive  ad  liberum  hominis  con- 
sensum :  idqu*1  iterum  duobus  modis:  Primo  quidem  ita  ut  gratia 
praeveniens  ea  dicatur,  qure  liberam  hominis  voluntatem  et  pr;ecedit 
et  comitatur;  subsequens  vero  qu?e  eamdem  hominis  voluntatem  se- 
quitur.  De  gratia  praeveniente  et  subsequente  eo  sensu  loquitur  san- 
ctus  Augustinus  pluribus  in  locis;  sed  clarissime  in  Enchiridio,  c.  3. 
Prcecedit,  inquit,  bona  voluntas  hominis  multa  Dei  bona,  sed  non  omnia : 
quce  autem  non  prozcedit  ipsa,in  eis  estetipsa,  nam  utrumque  legitur 
in  sacris  eloquiis,  et  misericordia  ejus  pr.cveniet  me,  et  misericordia 
ejus  subsequetur  me :  nolentem  pravoenit  utvelit,  volentem  sequiturne 
frusfra  velit.  Sic  pariter  utramque  gratiam  usurpat  S.  Fulgentius,  lib.  1. 
Ad  Monimum;  «  Ipse,  inquit,  gratis  donat  indigno  gratiam,  ut  praeve- 
«  niente  misericordia  bonuin  vellc  incipiat,  et  subsequente  misericordia, 
«  bonum  quod  vult  facere  valeat  ».  —  Secuudo,  respective  ad  eaindem 
voluntatem  utraque  gratia  sumitur  alio  modo;  ita  quod  prceveniens 
dicatur,  qua?  antecedit  voluntatem  bonam,  nec  dum  tamen  sit  ipsa 
voluntas  bona:  sic  eam  usurpavit  Concilium  Tridentinum  Sess.  6.  c.  16. 
ubi  ait,  virtutem  bonam,  quam  Christus  Jesus  in  justificatos  jugiter 
influit,  bona  eorum  opera  semper  antecedere,  comitari,  et  subsequi  ; 
hinc  gratia  antecedens  sive  pfjeveniens  non  solum  dicitur  respectu 
primae  boiuc  ^oluntatis,  qua  peccatores  incipiunt  ad  Deum  converti 
(ut  volunt  aliqui  Recentiores  i .  sed  etiam  respectu  prima?  bonne  volun- 
tatis,  quam  justificati  concipiunt  de  operlbus  bonis  faciendis:  unde 
S.  Augustinus.  lib.  2.  contra  2.  Epistolam  Pelagii,  ait  :  Avertat  Deus 
hanc   amentiam,  ut   in    donis   pjus  nos  priores  faciamus,  posteriorem 


DE     GRATIA    EXCITANTE    ET    ADJUVANTE.  249 

ipsum;  quoniam  misericordia  ejus  prceveniet  m*,  et  ipse  est  cui  fideliter 
veraciterque  cantatur:  Quoniam  prcevenisti  eum  in  benedictionibus  dul- 
cedinis.  Quibus  verbis  significat  gratiam  praevenientem  eam  appellari. 
quae  voluntatem  humanam  ad  quodlibet  opus  bonum  iaciendum  prae- 
venit   et   excitat.  —  Sumitur  etram    gratia   praeveniens  et  subsequens 
respective  ad  seipsam,  ita  ut  gratia  praeveniens  sit  prima  gratia.  qua  ad 
bonum  excitamur:  subsequens  vero  quaelibet  gratia,  quse  primam  illam 
sequitur.  Sic  utramque  gratiam  sumpsit  S.  Augustinus,  lib.  De  natura 
etgratia,  cap.  31.  vel  o2.  «  Misericordia  ejus,  inquit,  praevenit  nos:  prae- 
«  venit  autem  ut  sanemur.  quia  haec  subsequitur,  ut  etiam  sanati  v<>- 
<  geteinur :  praevenit  ut  voeemur,  subsequitur  ut  glorifieemur :  praevenit 
«  ut  pie  vivamus.  subsequitur  ut  cum  illo  semper  vivamus  ».  Hinc  non- 
nulli  colligunt  quinque  esse  effeetus   gratiae:    Primus  est   ut    anima 
.-anetur  ab  infirmitate:  Secundus  ut  bonuin  velit  :   Tertius  ut  bonuin 
quod  yult  efficaciter  operetur:  Quartus  ut  in  bono  perseveret:  Quintus 
ut   feliciter  ad  gloriam  aeternam  perveniat,  Hinc    sanctus  Bernardus, 
lib.  De  diligendo  Deo,  ipsum  alloquens,  dicit :  Hoc  valde  mirum  quod 
nemo  te  quxerere  valet,  nisi  qui  prius  invenerit.    Vis  igitur  inveniriui 
quceraris,  quosri  ut  inveniaris;  potes  enim  quceri  et  inveniri,  sed  non 
prceveniri. 

Petes:  Utrum  gratia  habitualis,  an  actualis  hic  dividatur?  — 
Respondeo,  hanc  divisionem  extendi  posse  ad  gratiain  habitualera, 
quatenus  praeveniens  et  subsequens  considerantur  respective  ad  sei- 
psas,  ita  ut  gratia  habitualis  prima  dicatur  praeveniens  respectu  se- 
euiidav,  et  secunda  subsequens  respectu  ipsius  primae.  Secundo,  in 
quantum  gratise  habitualis  unius  ejusdemque  varii  sunt  effectus,  ni- 
mirum  reddere  liominem  gratum  Deo,  et  constituere  illum  poteiitem 
ad  actus  meritorios  eliciendos :  ita  ut  praeveniens  dicatur  in  quantuin 
hominem  gratum  Deo  constituit;  et  subsequens  in  quautum  dat  illi 
virtutem  ad  meritorie  operandum.  Tertio,  respective  ad  gioriam,  gratia 
habitualis,  quae  est  in  via,  dici  potest  pncveniens,  et  gratia  habitualis 
qua>  manet  in  patria,  potest  subsequens  appellari.  P.roprie  tamen  hic 
itia  actualis  dividitur,  propter  rationes  in  superiori  Paragrapho  assi- 

tas. 

Petes  2.  Au  illa  divisio  sit  adoequata?  —  Respondeo  priino,  si 
gratia  praeveniens  et  subsequens  considerentur  respective  ad  seipsas, 
divisionem  supra  dictam  adaequatam  esse ;  quia  qurclibet  actualis  gra- 
tia,  vel  est  illa  prima  gratia.  qua  Deus  animam  illuininat.  pieque  af- 
hcit;  vel  est  gratia,  qua>  istam  gratiam  consequitur.  Respondeo  s< 
cundo,  quod  si  spectetur  gratia  tum  praeveniens,  tum  subsequens, 
prout  utraque  distinguitur  a  gratia  eomitante  voluntatem,  divisio  gra- 
tiae  in  praevenientem  et  subsequentem  non  est  adaequata ;  nam  praeter 
illas  admittenda  est  etiam  gratia  concomitans,  quae  voluntatem  jam 
divina  gratia  praeventam  adjuvat,  ut  opus  impleat. 

§  III.  — De  divi.sioxe  (-kaii.k  i\  Excitantbm  et  Adjuvantbm. — 
Divisio  haec  fundamentum  habet  in  Scriptura  sacra.  Sic  Apoc.  3.  Ego 
sto  ad  ostium,  et  pulso,  si  quis  audierit  vocem  meam,  et  aperuerit  mihi 


250  DE    GRATIA    EXCITANTE    ET    ADJUVANTE. 

januam,  intrabo  ad  ittum,  et  coznabo  cum  illo,  et  ipse  mecum.  Ephes.  2, 
Surge  qui  dormis,  et  exurge  a  moriuis,  et  illuminabit  te  Christus.  Et 
Psal.  118,  Adjuva  me,  ef  salvus  ero.  In  Concilio  Tridentino  Sess.  6. 
cap.  5.  Ut,  cjui  per  peccata  a  Deo  aversi  erant,  per  ejus  excitantem  atque 
adjuvantem  gratiam  ad  convertendun  se  disponantur.  Iclem  habet  e.  6. 
Item  in  orationibus  Ecclesire:  Actiones  nostras  qucesumus,  Domlne,  asj/i- 
rando  prozveni,  et  adjuvando  prosequere.  Hanc  gratise  divisionem  simi- 
liter  commendat  S.  Augustinus  lib.  2.  De  peccatorum  meritis,  cap.  18. 
Quod  ad  Deum  nos  convertimus,  inquit,  nisi  ipso  excitante,  ef  adju- 
vctnte  non  possumus.  Hiiiv*  gratia  excitans  apud  S.  Augustinum  ea  estr 
qu?e  peccatorem  excitat  ut  surgat,  vel  ab  infidelitate,  vel  a  peccato 
mortali,  ut  mutetur  de  malo  in  bonum;  vel  justum  non  operantem, 
nt  ad  opus  bonum  sese  accingat.  Adjuvans  vero  ea  est  quse  voluntatem 
jam  conversam,  et  ad  bonum  opus  paratam  adjuvat  ad  volendum,  et 
faciendum.  Quod  luculenter  declarat  sanctus  Fulgentius,  lib.  2.  De 
veritate  prcedestinationis :  Prasvenit,  inquit,  misericordia  liberum  hominis 
arbitrium,  duni  in  nondum  bene  volente  sola  operatur  exordium  bonaa 
voluntatis;  subsequitur  dum  bene  volenti  subministrat  auxilium,  utbene 
operando  perveniat  ad  bonce  voluntatis  ajfectum.  Quapropter  in  mente 
S.  Augustini,  et  ejus  Discipuloruni,  nihil  est  discriminis  inter  gratiam 
excitantem  et  praevenientem,  adjuvantem  et  subsequentem,  nisi  penes 
diversa  officia ;  ita  quod  eadem  gratia,  ut  prsevenit  voluntatem,  dicatur 
etiam  excitans:  ut  eamdem  adjuvat  ad  opus,  etiam  adjuvans  appel- 
lctur.  Unde  S.  Augustinus  in  Psal.  52.  Xon  ego  propria  exsurrexi  ad 
tt  voluntate ,  sed  tu  ad  me  excitandum  venisti:  nam  misericordia  ejus 
j/rceveniet  me.  Et  lib.  De  libero  arbitrio,  c.  17.  lias  omnes  gratias  simul 
complectitur,  dicens:  Ut  ercjo  velimus,  sine  nobis  operatur ;  cum  autem 
v)lumus,  et  sic  volumus  ut  fuciamus,  nobiscum  cooperatur.  Quod  etiam 
probat  ex  illo  ad  Philip.  2.  Deus  est  qui  operatur  in  nobis  vetle,  et 
perficere,  pro  bona  voluntate  sua. 

Qu^ekes  :  an  gratia  exdtans  etiam  dividi  possif  in  congruam 

et  non  congruam. 

Afpirmat  Vazquez  1.  2.  disp.  185.  cui  nonnulli  Recentiores  ad- 
stipulantur.  Verum  reciamant  caeteri  Theologi,  eamque  sententiam 
Catholicis  Doctoribus  indignani  absolute  pronunciant.  Primo,  quia 
Deum  crudelem  esse:  preeterea  ipsum  peccatoribus  illudentem  :  denique 
\)\  Scripturis  sacris  fallentem  denuntiat. 

Primum  patet,  quia  aperta  videtur  crudelitas  ?eternos  minari,  et 
inferre  cruciatus  his  qui  non  convertuntur,  in  quorum  tamen  pote- 
state  non  fuit  illa  conversio,  utpote  qui  congruas  gratias  non  habue- 
rint;  siquidem  per  gratias  congruas  intelligit  Vazqnez  quas  Dens  ea 
in  occasione,  eoque  teinpore  largitur,  quando  novit  hominem  eis  con- 
sensurum  ;  secus  vero  de  gratiis  incongruis,  quae  eadem  opportunitato, 
et  hominis  dispositione  non  conferuntur:  igitur  illa  sententin  in  Dei 
bonitatem  et  paternam  elementiam  juste  ac  snaviter  omnia  dispo- 
nentern,  aperte  pugnat. 

Secundum  etiam  ostenditur:  quia  variis  sacrae  Scripturae  tcxtibus 
constat  Deum  omnea  vocare  ad  pcenitentiam,  velle  omnes  homines 
salvos  fieri,  etc.  quod  sane  prorsus  illusorinm  esset,  si  Deus  non  con- 


DE    GRATIA    EXCITANTE    ET    ADJUVANTE.  2  51 

lerret  gratiam  congruam,  per  quam  dumtaxat  homines  converti  pos- 
sent,  et  salvari. 

Tertium  denique  patet;  nam  Scriptura  sacra  Deum  introducit  Israe- 
litas,  et  in  eorum  persona  omnes  prsevaricatores  alloquentem  iis  verbis 
Isaiaj:  Quid  ultra  debui  facere  vinece  mece,  et  non  fecif  Quaero  enim 
an  illis  collata  fuerit  gratia  congrua  necne?  Si  collata  fuit,  quomodo 
non  sunt  conversi,  cum  gratia  congrua  semper  sortiatur  effectum  ?  Si 
collata  non  fuit,  certe  non  fecit  Deus  vineae  suae  quidquid  debuit, 
nec  juste  de  illorum  perduellione  conquereretur;  nam  reponere  pos- 
sent  quod  si  dedisset  illis  gratiam  congruam,  sicut  et  aliis,  procul- 
dubio  credidissent,  et  poenitentiam  egissent.  His  adde  quod  gratia 
non  congrua  non  mereatur  sortiri  gratire  nomen ;  quaenam  est  enim 
illagratia.  quae  nullum  habet  effecfcum,  nullum  tavorem  praebet;  quseve 
solum  ad  id  conceditur,  ut  homines  magis  reos  constituat?  Insuper 
repugnat  ista  gratia  communi  sententia?  Patrum,  qui  carentiam  effe- 
ctus  conversionis  refundunt  in  solam  pravam  voluntaxem  peceatoris, 
juxta  illud  Oseae  lo.  Perditio  tua  ex  te  Israel.  Docent  insuper  Deum 
sincerissime  nobiscum  agere,  et  onmibus  offerre  gratiam,  qua  possu- 
mus,  et  deberemus  converti :  hocque  illustrant  exemplo  solis  ex  a?quo 
bomines  illuminantis.  Ita  pra.jsertim  Origenes  lib.  3.  Periarchon  cap.  1. 
Chrysostomus  Homilia  7.  in  1.  cap.  Joannis,  Theodoretus  qu.  12.  in 
Exodum.  —  Igitur  asserendum  est  nullam  esse  gratiam  incongruam; 
sed  omnem  plane  gratiam  excitantem  esse  congruentissimain  ex  parte 
Dei,  et  ex  ejus  intentione,  quia  ea  ratione  nos  vocat  semper,  ut  con- 
sentiamus,  et  vocat  modo  congruentiori,  quo  potest.  Stat  enim  ad 
ostium  et  pulsat,  omniumque  quasi  expectat,  et  explorat  ingenin, 
t  'mperamentum,  mores,  et  propensiones,  ut  juxta  varias  uniuscuju- 
sque  nostrum  dispositiones  et  affectiones,  etiam  variam  gratiam  lar- 
giatur,  qua,  si  velimus,  possimus  in  ipsum  converti.  Contingit  tamen 
plerumque,  ut  contra  omnes  modos  gratise  vocantis  etiam  congruis- 
simae  mcns  obdurescat,  ut  patet  in  Juda-is,  quibuscum  Christus  Do- 
minus  tamdiu  conversatus  est,  missus  quippe  potissimum  fuerat  ad 
oves  qme  perierant  domus  Israel ;  nihilominus  fuerunt  rebelles  lumini, 
et  Spiritui  sancto  restiterunt. 

Objicit  Vazqiez  nonnullas  S.  Augustini  sententias,  maxime  vero 
id  quod  sanctissimns  Doctor  habet  lib.  Ad  Simplieianum,  qua?st.  2. 
ubi  loquens  de  gratia  congrua,  sic  ait:  An  forte  illiquihoc  modo  vo- 
cati  non  consentiunt,  possent  alio  modo  vocati  accommodare  volun- 
tatem  fideiP  et  ut  illud  verum  sit,  multi  vocati,  pauci  electi,  ut  quamvis 
multi  uno  modo  rocati  sint,  tamen  quia  non  omnes  uno  modo  affecti 
sunt,  itti  soli  vocationem  sequantur,  qui  ei  capiendai  reperiuntur  idonei. 
Verum  est  quia  multi  vocati,  pauci  vero  clecti;  illi  enim  electi,  qui 
congruenter  vOcati:  itti  autem  qui  non  congruebant,  neque  contempe- 
rabantur  vocationi,  non  electi,  quia  non  secuti  quamvis  vocati.  Et 
infra:  Quare  etsi  multos  vocet,  eorum  tamen  miseretur,  quosita  >~ 
quomodo  eis  vocari  aptum  est  ut  sequantur.  Et  iterum:  Ciyus  autem 

eretur,  sic  eum  vocat  quomodo  scit  ei  congruere~,  ut  vocantem  non 
respuat.  Ita  S.  Doctor.  Hasc  sunt  pt\Tcipua  testimonia  quae  profert 
Vazquez  pro  asserenda  gratia  congrua.  Pro  gratia  autem  non  congrua 
proferri  possunt  quae  i>aulo   infra   ibidom  dicit  S.  AUgustinus:   Qi 


252  DE     GRATIA    EXCITAXTE   ET    ADJUVANTE. 

si  vellet,  inquit.  etiam  ipsorum  misereri,  posset  ita  vocare,  quomodo 
Ulis  aptum  esset,  ut  et  moverentur,  et  intelligerent,  et  sequerentur.  Et 
longe  infra  :  Hic  dicet  aliquis:  Cur  ergo  Esau  non  sic  esi  vocatus,  ut 
vellet  obediref  Post  multa  respondendo  subjungit:  Quis  audeat  dicere 
defuisse  Deo  moduin  vocandi,  quo  etiam  Esau  ad  eam  fidem  mentem 
applicaret,  voluntatemque  conjungeret,  in  qua  Jacob  justificatus  cst  f 
Quod  si  tanta  quoque  potest  esse  obstinatio  voluntatis.  ut  contra  omncs 
modos  obdurescat  mentis  cirersio:  quceritur  etiam  utrum  de  divina 
pcena  sit  ipsa  duritia?  Cum  enim  Deus  deserit,  non  sic  rocando,  quo- 
modo  ad  fidem  moveri  potest,  quis  etiam  si  dicat  modum  quo  ei  per- 
suaderetur  ut  crcderet  etiam  omnipoteuti  defuissef  Tandem  eoncludit, 
non  defuisse;  attamen  ipsum  modum  denegasse  Esau:  quia  cui  rult 
miseretur,  et  quem  vul  indurat :  neque  propterea  esse  iniquitatem 
apud  Deum.  Quis  autem  non  videat,  inquit,  iniquitatis  argui  neminem 
posse,  qui  quod  sibi  debetur  exegerit,  nec  eum  certe  qui  quod  ei  de- 
betur  donare  voluerit?  Quibus  significat  non  injuste  quibusdam  dene- 
gari  gratiam  congruam,  quia  omnes  ejus  indigni  sumus  ratione  pec- 
cati  originalis.  —  Respondeo  1.  S.  Augustinum  prsefatis  verbis  quse- 
stionem  non  tam  definire,  quam  ventilare ;  quippe  nil  resolutorie  et 
affirinative  profert.  Respondeo  2.  Illum  valde  obscure  loqui,  nec  ibidem 
videtur  agere  de  gratia  vocante  interna,  de  qua  sermonem  instituimus, 
sed  de  externa:  Yidemus  enim,  inquit,  alios  aliter  demonstratis  iisdem 
rebus,  vel  significantibus  ad  credendum  moveri.  Hinc  profert  miracula 
quse  post  resurrectionem  Christus  patravit,  quibus  alii  crediderunt, 
alii  non:  profert  et  cicatrices  quibus  discipulum  infidelem,  vel  saltem 
in  fide  titubantem  ad  fidem  reduxit ;  quse  omnia,  ut  apparet,  non  tam 
ad  internam,  quam  ad  externam  gratiam  pertinent.  Iiespondeo  3. 
S.  Augustinum  ibidem  videri  refundere  non  congruitatem  gratia? 
potius  in  obstinationem  mentis,  et  defectum  voluntatis,  quam  in  Deum 
ipsum;  Multi  vocati,  inquit,  pauci  reroelecti:  utique  illi  qui  vocantem 
non  contempserunt,  sed  credendo  secuti  sunt.  Et  infra :  Non  electi, 
quia  non  secuti.  Et  iterum:  Xoluit  ergo  Esau,  et  non  cucurrit,  sed 
et  si  roluisset,  et  cucurrisset,  Dei  adjutorio  pervenisset,  qui  ei  ctiam 
velle,  et  currere  prozstaret  vocando,  nisi  vocatione  contempta  reprobus 
fieret.  Quibus  verbis  aperte  significat  defectum  conversionis,  et  salutis, 
non  gratise  inefficacitati,  sed  voluntatis  rebellioni  esse  tribuendum. 
His  addo  non  esse  judicandum  de  intentione  alicujus  Auctoris  ex 
aliqua  particula  illius  doctrinse ,  sed  ejus  mens  spectanda  est  praecipue 
ex  aliis  locis,  in  quibus  difficultatem  et  qua?stionem  expresse  tractat: 
certum  est  autem  S.  Augustinum  aliud  alibi  sentire;  maxime  lib.  12. 
De  Civitate  Dei,  cap.  6.  ubi  ita  loquitur:  *S7  ehim  aliqui  cequaliter  af- 
fecti  i)i  auimo  ct  corpore  videant  unius  corporis  pulchfitudinem,  qua 
visa  unus  eorum  ad  illicite  fruendur/t  7noveatur.  in  voluntate  pudica 
alter perseveret,  quid putas  esse  causamf  Deinde  profert  varias  causas, 
quas  varii  possent  afterre,  contra  quos  tamen  concludit:  Quid  aliud 
apparet,  nisi  unum  voluisse,  alium  noluisse  <<  castitate  dcficeref  Et 
lib.  De  Prcedestinationt'  Sanctorum,  sermonem  taciens  de  Pharaonc 
rt  Xabuchodonosore,  quorum  fines  diversi  fuerunt,  ita  loquitur :  Quan- 
tum  <<<l  naturam,  ambo  homines  erant;  quantum  <of  conditionem,  ambo 
R>ges  erant;  quantum  ad  causam,  ambo  populum  Dei  capUvum  per- 


DE    GRATIA   SUFFICIENTE.  253 

sequentes;  quantum  adpoznam,  ambo  fiagellis  Dei  clementer  admoniU: 
qiud  ergo  fecit  fines  eorum  esse  diHersos,  nisi  quod  unus  manum  Dei 
senttens  m  recordatione  proprice  infirmitatis  ingemuit:  alter  libero  contra 

misencordissimam  bonitatem  pugnavit  arbitrio?  Quibus  verbis  indicat- 
S.  Augustmus  auxilia  fuisse  omnino  paria  ex  parte  Dei  et  diversi- 
tatem  finmm  harum  rerum  esse  repetendam  ex  eorumdem    libertate. 

SECTIO  QUARTA. 

DE  DIVISIONE  GRATLE  OPERANTIS  IN  SUFFICIENTEM 

ET  EFFICACEM. 

_     Quamquam  praesens  gratiae  distributio  gravissima;  non  ita  pridem 
mter  Doctores  Catholicos  divisionis  ac  disputationis  lomes,  et  semina- 
num  iuent ;  mhilominus,  quoniam  imperante  ventis  Christo  Domino 
per  Eeclesiae  Praesules,  sedata    est    haBc    tempestas,  et  facta  per  uni- 
versam  Ecclesiam  tranqnillitas  magna  :    idcirco    dumtaxat    res    nobis 
ent  adversus  ipsius  Ecclesiae  hostes  infensissimos  Calvinistas,  quorum 
antesignanus   praesentem    gratiae    divisionem    non    irridet    solum    sed 
acernme    impugnat.  Nam  lib.  2.  Instit.,  cap.  3.  n.  11.  cum  dixisset 
vo  untatem  nostram    moveri  a  Deo  ,  Non  qualiter,  inqnit,  muttis  sce- 
cuhs  credUum  est,  et  traditum,  ut  nostrce  postea  sit  electionis  motioni 
Dei    aut   obtemperare,  aut  repugnare ,    sed  illam  efficaciter  aMciendo  ' 
subdit  insolentissime:  lllud  ergo  toties  a  Chrgsostomo  repeUtum  repu- 
diart  necesse  est:  Quem  trahit  rolentem  trahit :  quo  insinuat  Dominum 
porrecta   tantum    manu    expectare,  an    suo   auxilio  jurari   allubescai 
Igitur  adversus  hunc  vesanum  SS.  Patram  oblocutorem,  et  CathoHca? 
doctrmai  detrectatorem,  nobis  pugnandum  erit  in  sequentibus  S§  de- 
monstrandumque   primo,    quid    significet   gratice   suffieientis   nomen 
quaeve  sit  ilhus  energia  :  secundo,  quod  illa  gratia   necessario  sit  ad- 
mittenda:  tertw,  quod  omnibus   adultis   conferatur  :    uuarto   denique 
quod  ipsis  etiam  parvulis  ante  adultam    aatatem  ex  hac  vita  migran- 
tibus  non  denegetur  auxilium  sufficiens  ad  salutem. 

§  1.  —  Quid  sit  Gratia  Suffmens,  quidque  hoc  nomine  significetur  — 
Ne  propter  vocis  ambiguitatem  fiat  ;equivocatio,  aut  hallucinatio  ad- 
vertendum  est  Gratiam  Sufficientem,  vel  generatim.  vH  speciatim 
posse  accipi.  GeneraUm  «|uidem  sumpta,  dicitur  auxilium  praster  na- 
turae  debitum  divinitus  concessnm,  conierens  potentiam  agendi  super- 
natuiv.liter  quomodocumque;  hoc  est,  declinabiliter,  vel  indeclinabi- 
hter;  quo  sensu  etiam  gratia  efficax  dicitur  sufficiens  2.  ad  Cor.  12.  Suf- 
ficit  ttbi  <Paule  gratia  mea.  Quidquid  enim  est  efficax.  censetnr  etiam 
sufficiens;  quia  non  potest  causa  efficienter  operari.  nisi  sit  snfficiens 
ad  operanduni  eo  modo  quo  causa  est.  Speciatim  vcro  gratia  suffici< 
prout  ab  effkaci  distinguitur,  recte  dennitur  ex  Concilio  Tridentino 
6.  Can.  1.  Tnterna  motio,  et  excitatio  a  Deo  inymissa,  cui  libe- 
rum  arbttrium  potest  dissenUre  si  veUt.  —  Conveniunt  antem  gratia 
sufficiens  et  efficax,  quod  ntraqne  non  solnm  det  posse  agere,  et 
conferat  potestatem  ad  operandum,  sed  etiam  ordinentur  ad  ipsam 
operationem  ex  intentione  Dei  :  non  enim  probare  possum  id  quod 
quidam  affirmant  ,  nempe  gratiam  snfficientem  ordinari  dumtaxat   ad 


254  DE    GRATIA   SUFFICIENTE. 

potentiain  opernndi,  non  autem  ad  operationem  ipsam,  ut  sentire  vi- 
detur  Bellarmmus  lib.  1.  De  gratia  et  libero  arbitrio,  c.  11.  Enimvero 
gratia  sufficiens  in  eo  convenit  cum  efficaci,  quod  utraque  ordinetur 
ad  actum  ;  ab  ea  vero  discrepat,  quod  efficax  semper  habeat  annexum 
sibi  consensum  voluntatis,  sufficiens  vero  plerumque  non  sortiatur  ef- 
fectum  :  quod  utique  non  provenit  ex  aliquo  defectu  virtutis,  sed  prae- 
sertim  ex  reluctatione  et  negligentia  voluntatis,  ut  colligitur  ex  Con- 
cilio  Trid.  Sess.  6.  Can.  11.  ubi  legimus  :  Deus  impossibilia  nonjiibet, 
sed  jubendo  monet,  et  facere  quod  possis,  et  petere  quod  non  possis,  et 
adjuvat  ut  possis.  Quibus  verbis  Concilium  statuit  hominem  excitatum 
moveri  a  Deo,  ut  faciat  quod  possit,  hoc  est,  ut  potentiam  quam  habet 
bene  operandi,  per  gratiam  sufficientem  reducat  ad  opus  :  igitur  Con- 
cilium  censet  gratiam  sufficientem  non  tantum  ordinari  ad  potentiam 
operandi,  sed  etiam  ad  operationem  ipsam. 

Suffragantur  etiam  rationes.  Primo,  quia  omnis  forma  activa  con- 
stituens  potentiam  in  actu  primo  respicit  immediate  actum  secundum, 
ad  quem  ordinat  potentiam  quam  perficit :  sed  gratia  sufficiens  est 
forma  supernaturalis  activa  constituens  nostram  voluntatem,  nostrum- 
que  intellectum  in  actu  primo  :  ergo  immediate  respicit  actum  secun- 
dum  ad  quem  illas  facultates  ordinat :  igiturgratia  sufficiens  non  modo 
potentiam  operandi,  sed  etiam  operationem  respicit.  —  Deinde,  illud 
communi  consensu  censetur  sufficiens  quod  excludit  necessitatem 
cujuscumque  alterius  :  ergo  gratia  ut  vere  sit  sufficiens,  debet  exclu- 
dere  necessitatem  alterius  auxilii  ad  actum  eliciendum.  —  Denique, 
Deus  non  prsecipit  neque  exigit  a  nobis  solum  posse  bene  operari, 
quoties  sua  gratia  prseveniente  nos  excitat  sed  prsecipit,  et  exigit 
bene  operari  de  facto  :  igitur  omnis  gratia  excitans,  qurecumque  illa 
sit,  datur  a  Deo,  ut  de  facto  bene  operemur  si  velimus.  Unde  homini 
habenti  gratiam  sufficientem  nihil  plane  deest  ex  parte  principii 
activi  seu  gratise,  sed  tantum,  ut  diximus,  ex  parte  reductionis  prin- 
cipii  activi  ad  actum:  reductio  autem  illa  fit  per  consensum  liberi 
arbitrii :  concludendum  est  igitur  gratiam  sufhcientem  eam  esse  qua3 
confert  et  posse  et  operari  si  velimus  ;  nam  nulla  est  quae  conferat 
tantum  posse  et  non  operari,  alias  non  esset  sufficiens,  imo  nec  gratia, 
utpote  cum  foret  frustraneum  auxilium,  si  ad  operationem  ipsam  non 
ordinaretur. 

Dices  :  S.  Augustinus  lib.  De  Prcedestinat.  Sanctorum,  cap.  16.  ait: 
Yocat  enim  Deus  proedestinatos  multos  filios  suos,  ut  eos  faciat  mem- 
bra  prozdestinati  unici  Filii  sui,  non  ea  rocatioue,  qua  rocati  sunt  qui 
noluerunt  venirc  ad  nuptias:  illa  quippe  vocatione  et  Judozi  vocati  suut. 
quibus  Christus  crucifixus  scandalum  est,  et  Gentes  quibus  Christus 
crucifixus  stultitia  est:  sed  ea  vocatione  prozdestinatos  vocat,  quam  di- 
stiuxit  Apostolus.  dicens,  ipsis  vocatis  Judceis,  et  Grcecis  proedicare  se 
Dei  virtutem,  et  Dei  sapientiam ;  sic  enim  ait,  ipsis  autem  vocatis  : 
ut  illos  ostenderet  non  vocatos,  sciens  esse  <juamdam  certam  rocationem 
eorum,  qui  secundum  propositum  vocati  sunt.  Quibus  verbis  S.  Augu- 
stinus  duplicem  videtur  distinguere  vocationem :  unam  qua  vocantur 
prsedestinati,  quse  non  solum  ad  potentiam,  sed  et  ad  actum  ordinatur ; 
eaque  ex  se  est  efficax  :  alteram  vero  qua  vocantur  reprobi,  quoe  ex 
se  quidem  est  sufficiens,  sed  non  efficax  :  igitur  censet  gratiam  suffi- 


DE    GRATIA   SUFFICIENTE.  255 

cientem  ex  se  non  habeiv  energiam,  et  eonferre  virtutem  ad  opus.  — 
Nego  consequentiam  :  lieet  enim  vocatiV  secundum  propositum  Deus 
couterat  gratiam  quamdam  excitantein.  specialem,  et  singularem,  quia 
praevidet  eos  gratiae  consensuros,  et  vocationi  non  defuturos, '  quos 
autein  tales  futuros  praevidet,  ardentius  amat.  et  majoribus  auxiliis 
prosequitur  :  inde  tamen  non  sequitur.  quod  caeteris  tantum  conferat 
gratiam  inefficacem,  et  non  congruam.  His  adde  quod  etiam  sunt  aliqui 
eximie  praedestinati,  quibus  datur  vocatio  specialis,  ut  Apostolis.  ma- 
xime  Sanctis  Paulo.  Mathiae,  etc. 

Vt  autem  res  ipsa  pateat  evidentius.  et  exac-tius  declaretur,  obscr- 
vandum    est   quod    cum  dicitur,  auxilium  sufflckns  dari  homini,  ut 
possil  operari,  duo  ibi  sunt  distinguenda :  unum  est,  id  videlicet  quod 
formaliter  datur  per  auxilium  :  alittd  vero.  id  quod  est  quasi  terminus 
seu  finis  tahs  auxilii.  Quod  formaliter  datur  per  auxilium  sufficiei^ 
3t  posse:  terminus  autein  seu  finis  propter  quem  datur,  est  velle  seu 
perficere.  Cum  ergo  dicitur  auxilium  suffidens  dari propter posse  illa 
assertio  vel  est  de  formali  effectu    auxilii:    datur    enim    ut   hominem 
constituat  simpliciter  potentem  ad  volendum  ;  vel  de  fine  propter  quem 
datur.  Si  autem  intelligatur  de  fine,  seu  termino,  propter  quem  datur 
lnec  expressio  est  falsa  ;    nam  potentia  non  datur  propter  posse   tam- 
quam  propter  ultimum  terminum.  sed  propter  operari :  sic  ergo  auxi- 
hum  sufficiens  non  solum  est  ad  posse.  sed  etiam  ad  operari :  et  ideo 
ut  revera  sit  sufficiens,  non  tantum  debet  dare  sufficientiam  ad  posse 
sed  etiam  ad  operari ;  ideo  non  potest  dari  primum  siue  secundo  ;  nam 
potentia  non  potest  simpliciter  aliquem  constituere  potentem  in  aliquo 
genere,  nisi  in  illo  sit  ad  ipsum  sufficiens.   Neque   S.  Augustinus  in 
eo  sensu  distinxit  inter  auxilium  ad  posse,  et    ad    velle.  quod  uuum 
est  sufficiens  ad  actum,  et  non  aliud  :  sed  quod  unum  liabeat  actum 
conjunctum,  et  non  aliud.  Potest  autem   esse  sufficiens  ad  actum.  et 
non  habere  illum  conjunctum  ob  libertatem  operantis. 

Confirmatur  haec  doctrina  per  S.  Augustinum,  lib.  De Gorreptwm 
et  Gratia,  cap.  12.  ubi  distinguit  duplex  adjutorium.  unum  suffieiens 
et  aliud  deficiens.    Sufficiens  tamen    indicat    non  dari  dumtaxat  pro- 
pter  potentiam  operandi.  sed  etiam  propter  operationem  ;  modo  scilicet 
aceedat  consensus  nostra^  voluntatis  ;  ait  enim  :  Aliud  est  adjutorium 
sine  quo  aUquid  non  fit  (quibus  significat  adjutorium  sufficieus  i.  aliud 
est  aajutonum,  quo  aliquid  fit  (quibus  denotat  adjutorium  efficax,  seu 
efficiens  ;  nam  stne  alimentis  non  possumus  vivere,  nec  tamen  cum  ad- 
t  ahmenta,  fit,  ut  qui  mori  voluerU  vivat;  ergo  adjutorium  ali- 
ntorum  est  sine  quo  non  /it  ut  vivamus.  Quibus  verbis  S.  Augustinua 
declarat  gratiae  sufficienti  nihil  prorsus  deesse,  quo  fieri  possitbonuin. 
prreter  consensum  voluiitatis,  qui  non  complet  equidem  virtutem  acti- 
vam    ejusdem    voluntatis,  sed    reducendo  illam  ad  actum.  inde  fit  ut 
bene  operemur.   itaque  gratia  sufficiens  datur  a  Deo  ad  posse  operari 
de  facto   tamquam   ad   terminum  et  finem,    quo   fine  si  trustratur.   id 
non  m  Dei  intentionem,  sed  in  nostr*   voluntati>  vecordiam   et   per- 
duellionem    referendum    est.  Unde    quod   gratia    sufficiens    interdum 
non  producat  effectum,  non  est  sterilitatis  innai  \oluntatis  per- 


256  DE    GRATIA    SUFFICIENTE. 

§  II.  —  Datur  Gratia  Sufpciens ,  cui  humana  voluntas  interdum 
reluctatur, 

Probatur  1.  Haec  assertio  illis  omnibus  Scripturae,  Conciliorum,  et 
sanctorum  Patrum  oraculis,  quibus  in  superiori  Sectione  probatum  est, 
gratiam  medicinalem  a  gratia  sanitatis  in  eo  non  discrepare,  quod  (ut 
volunt  haeretici)  haec  liberam  omnimode  sineret  voluntatem  hominis 
innocentis;  illa  vero  hominis  Japsi  voluntatem  ita  necessario  rapiat 
et  impellat,  ut  ei  nullatenus  possit  reluctari.  Verum  quoniam  hsere- 
tici  haec  sacra  prsesidia  suis  cavillationibus,  et  falsis  interpretationibus 
ac  responsis,  nobis  elevare  tentant,  hinc  placet  aliquos  eorum  sacrorum 
textus  hic  repetere,  una  eum  erroneis  adversariorum  replicis,  et  illarum 
praeclusionibus.  Ne  autem  longior  sim,  omissis  variis*textibus  qui  pro- 
ferri  possent  ex  veteri  Testamento,  unum  aut  alterum  dumtaxat  ex 
novo  proferam,  et  expendam. 

Primus  textus  est  Matth.  11.  v.  20.  21.  Tune  cmpit  exprobrare  civi- 
tatibus  in  quibus  factoz  suut  plurimce  virtutes  ejus,  quia  non  egissent 
pxnitentiam.  Yoz  tibi  Corozain,  voz  tibi  Bethsaida,  quia  si  in  Tiro  et  Si- 
done  factoz  essent  rirtutes,  quoz  factoz  sunt  in  robis,  olim  in  cilicio,  et 
cinere  poznitentiam  eyissent.  Ex  his  Christus  Dominus  exprobrat  Co- 
rozaitis,  quod  non  egerint  poenitentiam  ad  aspectum  tot  miraculorum: 
ergo  revera  poenitentiam  agere  non  tantum  remote,  sed  et  proxime 
potuerunt;  ut  enim  exprobratio  Christi  valida  sit,  quse  certe  est  vali- 
dissima,  necesse  est,  ut  quemadmodum  Tirii,  Sidoniique  visis  Christi 
miraculis,  non  modo  remote,  sed  et  proxime  doluissent;  ita  Corozaitoe 
iisdem  instructi  praesidiis  poenitentiam  agere  potuissent.  Priores  enim, 
hoc  est  Tirii,  revera  fuissent  dolore  compuncti,  ex  oraculo  jam  citato: 
ergo  posteriores,  videlicet  Bethsaitse,  compungi  proxime  potuerunt: 
alias  nulla  vis  in  Christi  paritate,  nullumque  robur  extitisset:  si  enim 
illi  proxime,  hi  remote  tantum  potuere,  cur  hi  severius,  illi  semis- 
sius,  ut  vult  Christus  Dominus  ib.,  v.  22.  in  judicio  punirentur? 
Verumtamen  dico  vobis;  Tiro  et  Sidoni  remissius  erit  in  die  judicii, 
quam  vobis.  An  qui  plus  potuit,  leviores;  qui  vero  minus  graviores 
poenas  daturus  est?  Atqui  nemo  poenitentiain  illam  salutarem,  (de  qua 
Christus  loquitur)  agit  aut  agere  potest,  ex  vi  gratiae  tantum  exte- 
rioris:  qui  enim  hoc  assereret  Pelagii  errore  notaretur.  Potueruni 
igitur  CorozaitaB,  ut  et  Sidonii,  ex  vi  gratise  interioris  poenitentiam 
agere.  Certum  est  autem  hujusmodi  homines  non  egisse  poenitentiam, 
ad  quam  intrinsecus  impellebantur:  eigo  repttlerunt  illam  intoriorem 
poenitentias  gratiam  per  Christum  oblatam:  hujusmodi  autem  gratiam, 
quae  repellitur,  nos  sufficientem  vocamus:  igitur  est  admittenda. 

Kepones  1.  Quod  quando  dicitur,  quod  factis  virtutibus  istis  in 
Tiro  et  Sidone  conversi  fuissent  urbium  earum  incolae,  vel  sensus 
est,  quod  Deus  convertisset  illos  ex  gratia  interiori  necessaria,  quam 
ipsis  largitus  fuisset,  faciendo  coram  eis  signa,  quemadmodum  con- 
tulit  habitatoribus  Bethsaidae  et  Corozaidse,  dum  coram  illis  ista  signa 
faciebat:  vel  sensus  est,  quod  Deus  eonvertisset  illos  ex  gratia,  qnam 
habebant  independenter  ab  istis  signis,  et  qiue  ad  prsesentiam  eorum 
suuin  operata  fuissent  effectnm.  Si  primum:  eigo  verum  est.  quod 
Tirii  et  Sidonii  non  habuerunt  gratiain  necessariain  ad  conversionem ; 
nihilominus    tamen    damnati  sunt.    Si  secundum;  nihil  pr.cfatum  no- 


DF    GRATIA   SUFFICIENTE.  257 

strum  argnmentum  evineit:  nam  deberet  probare,  et  11011  supponere, 
quod  eadem  gratia  fuisset  iu  Tiriis  et  Sidoniis,  quae  in  habitatoribus 
Corozaim.  —  Contra.  naec  responsio  prorsns  iuanis  est,  nec  ullatenus 
praefati  argumenti  vim  intringit :  falso  namque  concludit  ex  eo,  quod 
Tirii  et  Sidonii  non  viderint  signa  quie  Christus  operabatur  in  civi- 
tatibus  Corozaim  et  Bethsaida,  nee  habuerint  gratias  illas,  quae  snf- 
ticienter  ad  intuitum  illorum  signorum  voluntatem  spectantium  mo- 
verent  ad  poenitentiam,  inde  sequi,  quod  non  habuerint  aliunde  gra- 
tias  sufficientes  ad  suain  conversionem;  siquidem  Deus,  qui  omnes 
homines  vult  salvos  fieri,  et  neminem  vult  perire,  sed  omnes  ad  pce- 
nitentiam  converti,  etiam  iacit  solem  suum  justitiae  oriri  super  bonos 
et  malos;  quippe  illuminat  omnem  hominem  venientem  in  hunc  mun- 
dum,  et  pluit  imbrem  gratise  super  justos  et  injustos. 

Uepones  2.  Qnod  in  illa  Christi  querimonia  agitur  tantum  de 
gratia  cxteriori,  et  miraculorum,  expressa  per  hanc  vocem  virtutes, 
dicique  a  Christo  Domiuo,  quod  Tirii  et  Sidonii  tuissent  conversi, 
si  haec  signa  vidissent,  quse  tacta  sunt  in  Corozaida  et  Bethsaida; 
non  quia  haec  miracnla  sola  potuissent  illos  convertere.  id  quippe 
nemo,  nisi  Pelagianus,  dixerit,  neque  etiam,  quia  habebant  utrique 
isti  populi  eamdem  virtute  gratiam  interiorein,  sicut  praetendit  obje- 
ctio:  sed  quia  Tirii  ac  Sidouii  habuissent  a  Deo  gratiam  interiorem 
conversionis,  qua  fuissent  conversi,  eamque  gratiam  Deo  ita  volente 
accepissent,  supposito  qnod  apud  illos  factoe  fuissent  istae  virtutes: 
Corazaitae  vero  ac  Bethsaitae  eam  gratiam  non  acceperunt,  quia  re- 
belles  fuerunt.  contradixeruntque  maxime  virtutibus  istis;  qua  rebel- 
lione  et  contradictione  indigni  facti  sunt,  quibus  Deus  gratiam  con- 
versionis  adjungeret;  sic  autem  non  contradixissent  Tvrii  et  Sidonii. 
Quia,  inquit  S.  Augustinus,  lib.  De  bono  Persever.,  cap.  14.  habebant 
naturaliter  divinum  munus  intelligentioe,  quo  moverentur  ad  fidem.  si 
congrua  suis  mentibus  vel  audissent  verba,  vel  signa  conspexissent : 
Ubi,  inquit,  TirU  relicti  sunt,  et  Sidonii,  qui  etiam  credere  potuerunt, 
si  mira  illa  Christi  signa  vidissent;  sed  quoniam  ui  nt  non  erat 

ris  datum,  etiam  unde  crederent  <jst  negatum.  Kx  quo  apparet  habere 
quosdam  in  ipso  ingenio  divinum  naturaliter  munus  inteUigentice,  quo 
moveantur  ad  fidem,  si  congrua  suis  mentibus  vel  audiant   verba, 
signa  conspiciant,  et  tamen  si  Dei  altiore  judicio,  a  perditionis  massa 
non  sunt  gratiai  praidestinationis  discretoR,  •><'■  adhibentur  vel 

dicta  divina,  vel  facta,  per  qiuv  possent  credere,  si  audirent  utique  talia 
vel  viderent.  Igitur,  inquiunt  haeretici,  in  Tiriis  et  Sidoniis  habemns 
illnstre  exemplum  ex  Augustino,  quia  cum  illi  haberent  munus  intel- 
ligentise,  quo  moverentur  ad  fidem,  si  vel  audissent  verba  vel  -^igna 
vidissent,  quia  tamen  non  erant  prsedestinati,  nec  signa  vidernnt, 
audierunt  verba,  snbindeqne  non  habuerunt  gratiam  snfficientem 
ad  agendam  pcenitentiam.  —  Contra.  Christi  exprobratio  facta  Coro- 
zaitis,  quod  non  egerint  poenitentiam  ad  aspectnm  tot  miraenlornm, 
tutilis  prorsus  et  injusta  fnisset,  si  revera  Corozaitre  p<rnitentiam 
agere  non  tantum  remote,  sed  et  proxime  non  potuissent.  subindeque 
nisi  habuissent  gratiam  proxime  moventem  ad  pcenitendnm.  l'r  enim 
"xprobratio  Christi  valida  sit  <'t  jnsta,  neeesse  est,  r^nod  quemadmo- 
dum  Tirii.  Sidoniique.  visis  Christi    miraenlis,  non  modo  remote, 

Frassen   TheoL  Tom.  VIII.  17 


258  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

etiain  proximc  doluissent;  ita  Corozaitse,  eadem  sibi  aftulgente  gra- 
tia,  poenitentiam  agere  potuerunt:  igitur  falsum  est,  quod  Coro- 
zaitae  caruerint  gratia  sufficiente  ad  poenitentiam  agendam,  propterea 
quod  ratione  suse  rebellionis,  illius  gratise  judicati  fuerint  indigni. 
Falsum  pariter  Tiriis  ac  Sidoniis  negatum  fuisse  gratiae  converten- 
tis  beneficium,  quod  absolute  a  Deo  fuerint  reprobati ;  licet  enim, 
ut  diximus,  non  habuerint  illam  gratiam,  qua  movet  ad  poeniten- 
tiam,  visis  Christi  signis  et  auditis  oraculis,  inde  non  est  consequens, 
eos  non  habuisse,  gratias  sufficientes,  quibus  si  ita  voluissent  poenitere 
potuissent. 

Secundum  oraculum  hanc  veritatem  confirmans  peti  potest  ex 
illo  Matth.  23.  ubi  Christus  de  Judseis  sub  nomine  Jerusalem  ita  con- 
queritur:  Quoties  volui  congregare  filios  tuos,  quemadmodum  gallina 
congregat  pullos  suos  sub  alas,  et  noluistif  Sed  haec  voluntas  plane 
simulatoria  esset,  si  revera  cum  vocante  gratia  interiore  vel  exteriore 
non  habuissent  sufficiens  auxilium,  quo  possent  congregari  sub  alas 
Domini,  et  ad  Christum  per  poenitentiam  confugere.  Hinc  Luc.  19. 
idem  Salvator  videns  civitatem  flevit  super  eam,  dicens:  Quia  si  cogno- 
visses  et  tu,  et  quidem  in  hac  die  tua,  quoz  ad  pacem  tibi,  etc.  Xam 
Judsei  merito  reponere  potuissent,  frustra  hanc  querimoniae  ansam  prae- 
tendi;  quippe  cum  non  habuissent  sufficiens  auxilium  quo  vel  se  ad 
Christum  recipere,  vel  quse  erant  ad  pacem  facere  possent. 

Repones  1.  His  et  similibus  textibus  significari  tantum  voca- 
tionem  cui  resistitur  externam  esse  dumtaxat,  qu;e  fiat  per  volun- 
tatem  signi,  non  vero  internam,  quae  fiat  per  voluntatem  beneplaciti; 
notum  enim  est  in  Deo  duplicem  esse  voluntatem,  nempe  signi,  et 
beneplaciti.  Prior  est,  qua  Deus  se  habet  ad  modum  volentis,  in  quantum 
prsecipit  vel  consulit,  prohibet  et  permittit  aliquid:  posterior  vero  est 
qua  Deus  proprie  vult  id  quod.sibi  complacet:  prior  non  semper  im- 
pletur:  posterior  vero,  inquiunt,  suum  semper  sortitur  effectum.  — 
Contra  1.  Impia  et  indigna  Deo  est  ista  cogitatio,  si  quis  existimet 
Deum  externa  voce  dumtaxat  excitare  hominem  ad  poenitentiam,  nec 
revera  velle  ei  ullam  inspirationem,  ut  se  convertat  concedi;  luderet 
enim  homines,  si  quos  vocat  non  eos  vocaret  cum  intentione  et  animo 
ipsos  convertendi :  sed  Deus  non  intenderet  eos  convertere,  nisi  vo- 
cationi  suae  externae  aliquod  auxilium  internum  conjungeret;  nam,  ut 
docet  S.  August.,  lib.  De  Gratia  et  lib.  Arbit.,  cap.  18.  Liberum  arbi- 
trinm  sine  suo  fructu  prorsus  admoneretur ,  nisi prius  acciperet  aliquid 
dilectionis,  ut  addi  sibi  qucereret  unde,  quod  jubebatur,  impleret.  — 
Secundo ,  finis  legis,  et  per  consequens  vocationis  cujuscumque  exte- 
rioris,  est  ut  si  homo  difficultatem  patitur,  poscat  auxilium;  si  faci- 
litatem,  gratias  Deo  rependat,  ut  pluribus  in  locis  docet  S.  August. 
praesertim  Epist.  <s(J.  Jubet  ideo  ut  facere  jussa  conati,  et  in  nostra 
infirmitate  sub  lege  fatigati,  adjutorium  gratioz  poscere  noverimus,  et 
si  quid  facere  potuerimus  operis  boni,  ei,  qui  adjuvat,  non  simus  in- 
grati.  Lib.  De  spiritu  et  tittera,  cap.  19.  Lex  data  est  ut  gratia  quoz- 
reretur,  gratia  data  est  ut  lex  impleretur .  Item  evidentissime  S.  Pro- 
sper  in  Epist.  ad  Demetriadem:  Nec,  inquit,  ob  aliud  datur  prasceptum, 
nisi  ut  quceratur  prozcipientis  auxilium.  Ergo  vel  frustra  Deus  adhibet 
vocationein,  vel  saltem  cum  ea  secretam  et  interiorem  inspirationem 


DE    GRATIA  SIT  FICIENTE.  259 

impertitur,  per  quam  ad  minus  admoneatur  homo  infirmitatis  suae,  ut 
ad  auxilium  gratia?  confugiat. 

Repoxes  2.  Argumentum  ex  prsefato  textu  Matth.  23.  deduetum 
idem  esse,  quod  Julianus  objiciebat  S.  Augustino,  ut  eonstat  ex  Opere 
imperfecto  e.  93.  Ubi  ex  eodem  Evangelico  textu  colligit  Julianus, 
voluntatem  divinam  ab  liumana  interdum  impediri;  quod  tamquam 
hsereticum  ibidem  explodit  S.  Augustinus,  dicens :  Ignoscendum  est, 
quia  in  re  multum  abdita  ut  homo  faUeris.  Absit,  ut  impediatur  ab 
homine  omnipotentis  et  cuncta  scientis  intentio.  Parum  de  re  tanta 
cogitani,  vel  ei  excogitandai  non  sufficiunt,  qui  putant  Deum  omnipo- 
tentem  aliquid  veUe,  et  homine  infirmo  impediente  non  posse;  sieut 
certum  Jerusalem  filios  suos  ab  illo  colligi  noluisse,  ita  certum  est  eum, 
ii  ipso  nolente,  quoscumque  eorum  voluit  collegisse:  igitur  tantum 
abest,  ut  argumentum  nostrum  Catlioliese  veritati  suffragetur,  quinimo 
Pelagianum  errorem  sapit.  —  Contra  1.  Si  lrnec  ita  sint :  ergo  Seno- 
nensis  Concilii  Patres  Pelagiano  errore  notandi  sunt,  et  Juliani  arma, 
ut  pestiterum  Lutheranorum  dogma  exseinderent.  collegerunt,  nam 
decreto  15.  eodem  arguinento  quo  nos  utimur.  probaverunt  nos  di- 
vinis  inspirationibus  inevitabiliter  non  rapi.  ut  eonstat  ex  apertis  illius 
decreti  verbis.  Secundo,  nemo  est  qui  facile  non  intelligat  grande  inter 
nos  et  Julianum  cahos  intereedere,  si  duas  in  Deo  voluntates  eum 
Theologis  distinxerit,  nempe  voluntatem  signi,  per  quam  Deus  homi- 
nem  movet  per  media  ordinaria  ad  faciendum  quod  jubet,  eumque 
sollicitat  ad  qua?rendum  Salvatoris  prsesidium.  Cujus  quidem  volun- 
tatis  eodem  cap.  Operis  imperfecti  meminit  S.  August.:  subdit  enim 
post  jam  laudata  verba :  Convenit  autem  Scriptura  plerumque  hominis 
voluntatem,  ut  quod  nou  habet,  et  non  potest,  admonitus  sentiat :  et  ab 
eo,  a  quo  sunt  bona  omnia .  indigens  poscat.  Altera  est  beneplaciti,  per 
quam  efticaciter  hominem  provocat  ad  bonum.  Priori  voluntati  resisti 

se  ibidem  fatetur  S.  August.  ait  quippe:  Propterea  per  Prophetam, 
Isaiie  1.  dictum  est:  Si  nolueritis  et  non  audieritis  me,  gladius  vos 
comedet:  ex  quo  colligit  S.  Augustinus  voluntatem  signi.  qiioad  effe- 
ctum  misericordiae,  interdum  hnpediri;  licet  nosi  impediatur  quoad  effe- 
ctum  justitiae.  Posterior  autem  voluntas.  nempe  beneplaciti,  non  im- 
peditur,  ut  ibidem  declarat  S.  Augustinus  contra  Julian.  Si  ut  dicis. 
inquit,  ab  intenUone  propria  utique  mala,  non  debet  homo  uUa  neces- 

te  revocari,  cur  Apostolus,  credfm  spirans,  et  sanguinem  sitiens, 
violenta  corporis  cazcitate,  et  terriJbiU  desuper  voce  a  sua  pessima  inten- 
tioiw  revocatur,  et  ex  persecutore  prostrato,  illius  Evangelii  quod  oppu- 
gnabat  laboriosior  caderis  futurus  praBdicator  erigiturf  Agnosce  gratiam. 
Alium  autem  sic:  Deus  quem  dignatur,  vocat;  et  Spiritus  ubi  vult  spirat. 
Julianus  autem  contendebat  quamlibet  voluntatem  Dei,  etiam  volun- 
tatem  beneplaciti,  per  humanam  voluntatem  suo  interdum  frustrari 
effectu;  nos  autem  contendiinus  solam  voluntatem  signi,  quoe  se  per 
media  suffieientia  declarat  ac  significat,  impediri  posse  quoad  effe- 
ctum  misericordiae;  licet  semper  impleatur  quoad  effeetum  justitise  : 
ergo  lonsrissime  nostra  sententia  a  Julianica  distat. 

Probari  denique  potest  assertio  Iis  omnibus  Scriptura?  textibus, 
quibus  Deus  homines  invitat  et  hortatur  ad  poenitentiam  et  sectan- 
•dam  justitiam.  Sic  Cantic.  5.  Aperi  mihi.  soror  mea  sponsa,  necnon  et 


260  DE    GRATIA   SUFFICIENTE. 

ilhid  Propheta?  Joel.  2.  Convertimini  ad  me,  et  ego  convertar  ad  vos, 
Quibus  verbis,  inquit  Tridentinum.  Sess.  6.  eap.  5.  libertatis  nostrae 
admonemur;  sicut  et  gratiee  necessitatem  confitemur,  dum  responde- 
mus  Thren.  5.  Converte  nos,  Domine,  ad  te,  et  converiemur;  ex  eis 
namque  et  similibus  textibus  colligitur,  quod  sicut  proprium  est  Dei 
prcevenire  nos  pulsando  et  excitando  corda  nostra  per  gratiam  sufti- 
cientem;  ita  proprium  est  voluntatis  aperire  illi  per  liberum  consensum 
suum,  reddendo  vocationem  illius  efficacem. 

Probari  potest  etiam  eadem  veritas  illis  pariter  Scripturre  texti- 
bus,  quibus  Deus  hominum  perduellionem,  necnon  et  continuam  cum 
sua  divina  gratia  reluctantiam  et  pugnam  increpat  et  damnat.  Sic 
Isaise  69.  Tota  die  expandi  manus  mea  ad  populum  incredulum,  qui 
graditur  in  via  non  bona  post  cogitationes  suas.  Proverb.  1.  Vocavi,  et 
renuistis:  extendi  manum  meam,  et  non  fuit  qui  aspiceret.  Matth.  20. 
Multi  vocati,  pauci  vero  electi.  Cap.  22.  Misit  servos  suos  vocare  ad 
nuptias,  et  nolebant  venire.  Joan.  15.  Si  non  venissem,  et  locutus  fuis- 
sem  eis,  peccatum  non  haberent :  nunc  autem  excusationem  non  habent 
de  peccato  suo.  Et  postea:  Si  opera  non  fecissem  in  eis,  quoz  nemo  cdius 
fecit,  peccatum  non  haberent:  nunc  autem  et  oderunt  et  me  et  Patrem 
meum.  Actor.  7.  Vos  semper  Spiritui  sancto  resistitis.  Rom.  2.  Ignoras, 
quia  benignitas  Dei  ad  pcenitentiam  te  adducitf  2.  Corinth.  6.  Exhor- 
tamur  vos,  ne  in  vacuum  gratiam  D<ji  redpiatis.  Apoc.  3.  Sto  ad  ostium, 
et  pulso,  si  quis  aperuerit,  etc.  Ex  quibus  locis  aperte  satis  colligi 
potest,  quod  interdum  pendeat  ex  humana  voluntate.  ut  gratia  suum 
sortiatur  eftectum. 

Vbrum  ut  h^ec  sacra  pr^.sidia  nobis  fleyext  ieeretici  ,  varias 
in  hos  Scripturae  textus  exceptiones  comminiscuntur.  Ueponunt  enim  1. 
iis  sacris  verbis  significari  vocationem  externam,  non  internam ;  vel  si 
de  interna  sit  sermo,  non  ea  spectanda  est  vocatio,  qua3  est  secundum 
propositum.  Observant  enim  duplicem  esse  vocationem :  internam 
nempe,  qua?  fiat  per  gratiam  interiorem ;  et  cxternam,  qure  fiat  per 
legem  et  doctrinam.  Utriusque  vocationis  istius  meminit  S.  August. 
Epist.  107.  his  verbis :  Si  ergo  ita  prozpararet  atque  operaretur  Deus 
hominis  voluntatem,  ut  tantummodo  legem  suam  atque  doctrinam 
libero  ejus  adhiberet  arbitrio  (ecce  vocationem  externam),  nec  vocatione 
illa  cdia,  atque  secreta  (ecce  vocationem  internam)  sic  ejus  ageret  sen- 
sum,  ut  eidem  legi  atque  doctrinoz  accommoda nt  assi-nsum .  Et  S.  Pro- 
sper  ad  5.  capitulum  Gall.  Si  vocatio  in  Erangelii  tantum  prozdicatione 
intelligatur ,  non  veraciter  dicitur,  quod  aliis  atque  aliis  aliter  atque 
aliter  prozdicetur,  si  autem  ad  effectum  plantationis  et  rigationis  aspi- 
ciatur,  aliud  actum  est  cum  eis,  quorum  exteriores  aures  corporali 
pulsatoz  sunt:  aliud  in  eis  quorum  interiorem  sensum  Deus  aperuit. 
Observant  2.  vocationem  interiorem  duplicem  esse,  aliain  secundum 
propositum,  aliam  non  secundum  propositum.  Prior  est  propria  solorum 
praedestinatorum :  posterior  est  reproborum,  qui  eam  erediderunt,  et 
Ecclesise  membra  fuerunt,  August.  lib.  De  prozdest.  Sanctor.,  eap.  16. 
Vocat  enim  Deus  prasdestinatos  multos  fUios  suos,  ut  eos  faciat  membra 
prasdestinati  unici  Filii  sui,  non  ea  vocatione,  qua  vocati  sunt,  <[ui  no~ 
luerunt  venire  ad  nuptias:  illa  quippe  vocatione  et  Judcei  vocati  sunt, 
quibus  Christus   crucifixus   scandalum  est,  et  Gentes,  quibus  Chnstus 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  261 

crucifixus  stultitia  est:  sed  ea  vocatione  prcedestinatos  rocat,  quam  di- 
sUnxit  Apostolus  dicens:  Ipsis  Judotis  et  Grcecis,  etc.  Et  lib.  5.  Contra 
Julianum,  cap.  4.  Xon  omnes  qui  rocati  sunt  secundum  pwpositum 
sunt  vocati,  multi  enim  vocati,  pouci  vero  electi :  qui  ergo  electi?  lli 
secundum  propositum  rocati.  Our  autera  quidam  sint  voeati  uou  se- 
cundum  propositum,  docet  ibidem,  quia  seilicet  ad  utilitatem  nascuntur 
praedestinatorum.  Et  loeo  praecedenti:  Xon  ut  eis prosint  vasa  irce,  sed 
ut  ipso  illis  bene  utente  prosint  rasis  misericordice,  ut  videlicet  intdli- 
aant  de  quam  profundo  malo  per  gratiam  Dei  liberati  fuerint.  — Verum 
contra:  nam.  ut  jam  diximus,  impium  est  asserere  Deum  externa  voce 
dumtaxat  excitare  hominem  peccatorem  ad  pcenitentiam,  et  justum  ad 
sectanda  pietatis  opera,  nec  revera  velle  ei  ullam  inspirationem.  ul- 
lumve  auxilium  interuum.  ut  se  convertat,  et  bona  sectetur  concedi. 
Propterea  S.  Prosper  Epist.  Ad  Demetriadem.  asserit  voces  docentium. 
et  litteras  paginarum.  quce  ad  eruditionem  audientium,  vel  legentium 
Deo  serviunt,  non  carere  ejus  virtute,  cui  serriunt :  subindeque  censet 
internam  vocationem  semper  annexam  esse  externae.  Quod  pariter 
aperte  docet  S.  Augustinus  locis  supra  iaudatis,  eum  ait  lib.  De  Spi- 
ritu  et  Littera,  cap.  19.  L"x  data  est,  ut  gratia  qucereretur:  gratia  data 
est,  ut  lex  impleretur.  Et  lib.  De  Gratia  et  libero  Arbitrio,  c.  18.  Li- 
berun),  inquit.  arbitrium  sine  suo  fructu  prorsus  admoneretur,  nisi 
prius  acciperet  aliquid  dilectionis,  ut  addi  sibi  qucereret  unde  quod  jube- 
batur  impleret.  Falsum  est  igitur  in  mente  S.  Augustini  vocationem 
exteruam  internse  non  esse  connexam.  Xec  refert,  quod  duplicem  vo- 
cationem  sanctissimus  ille  Doctor  adstruat,  aliam  secundum  propo- 
situm;  aliam  non  secundum  propositum.  Xam  per  vocationem  non 
seeundum  propositum  non  intelligit  vocationem  pure  externam,  uu- 
dam.  et  ex  se  insufficieutem  ad  couversionem  et  justitiam;  sed  voca- 
tiouem  suo  fructu  carentem :  idque  non  ex  inefficacitate  gratiae  vo- 
cautis,  sed  ex  perduellione  et  malitia  humanre  voluntatis  reluetantis. 
ut  significat  idem  S.  Doctor  verbis  laudatis  lib.  De  Prasd.  Sanctorum. 
cap.  16.  dicens :  Vocatione  non  secundum  propositum  vocatos  fuisse 
eos.  qui  uolueruut  venire  ad  nuptias :  certum  enim  est  eos  revera  a 
Patrefamilias  fuisse  siucere  et  cum  intentione  ut  venirent  inviratos 
ac  vocatos,  ut  constat  ex  Evangelico  textu.  ait  enim  S.  Lucas  cap.  14. 
<t>uod  Patertamilias  misii  servum  suum  hora  ccence  dicere  inritatis,  ut 
venirent:  quiajam  parata  sunt  omnia.  Quorsum  euim  coenam  instrueret. 
multos  invitaret.  ad  eos  servos  dirigeret.  si  animo  siucero  ad  coenam 
non  vocaret?  Nec  Evangelista  cunetationem,  et  repulsae  vocatorum 
causam  protert  ex  parte  voeantis,  sed  ex  parte  ipsorum  vocatorum : 
ait  enim:  Et  coeperunt  simul  omnes  excusari;  quam  excusationem. 
puram  uolitionem  et  reluctanriam  voluntatis  tuisse  docet  S.  Matthaeus, 
cap.  22.  ubi  eamdem  Parabolam  retereus,  sub  nomine  nuptiarum  ait: 
5    suos    vocare  inritatos  ad  nuptias,  et  nolebant  .  — 

Quod  autem  haec  fuerit  mens  S.  Augnstini,  nempe  c^uod  per  vocationem 
non  secundum  propositum,  solam  externam  vocationem  uoluerit  signi- 
ficare,  sed  interuam  quoque  voluntatis  gratiam  hoc  nomine  complecti, 
sufficienter  colligitur  ex  lib.  2.  Eetractationum,  cap.  1.  ubi  manii- 
do.*et  se  de  vera  Christi  irratia,  qna  victrix  est,  et  Praedestinatos  di- 
scemit,  disputasse.  ln  cujus  qucesUonis  solutione.  inquit,  laboratum  est 


262  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

quidem  pro  libero  arbitrio  voluntatis  humanoz;  sed  vicit  Dei  gratia: 
nec  nisi  ad  illud  perveniri  potuit,  ut  liquidissima  veritate  dixisse  in- 
telligatur  Apostolus:  quis  enim  te  discernitf  Hinc  est.  quod  eo  loco 
affirmat  hujusmodi  vocationem  adesse  debere,  quia  voluntas  hominis 
sola  non  sufficit,  utjuste,  recteque  vivamus,  uisi  adjuvemur  misericordia 
Dci.  Hinc  est,  quod  ibidem  sic  illam  describit:  vocatio  ista  est  effectrix 
bonce  voluntatis ;  quod  in  lib.  De  Prozdestinatione  Sanctorum  sic  ex- 
pressit:  Qua  vocatione  fit  credens.  Hinc  denique  quod  adjyus  neces- 
sitatem  clarius  explicandam  ajt:  Voluntas  ipsa  nisi  aliquid  occurrerit, 
quod  delectet,  atque  invitet  animum,  moveri  nullo  modo  poiest.  Quse 
omnia  manifeste  significant,  vocationem  illam,  de  qua  loquitur,  ipsam 
quoque  voluntatis  gratiam  complecti:  siquidem  illa  est,  quse  delectat 
animam,  quae  efficit  bonam  voluntatem,  et  quse  misericordia  Dei  ad 
juste,  recteque  vivendum  necessaria  appellatur. 

Rbpones  2.  Ad  testimonia  Scripturse  supra  citata,  vocationi  etiam 
internse  interdum  resisti,  sed  a  concupiscentia,  quse  in  ipsis  etiam 
justis  remanet ,  ac  plerumque  sanctissimis  divini  Spiritus  motionibus 
repugnat.  —  Verum  haec  responsio  prorsus  futilis  est:  aut  enim 
concupiscentia  resistit  sine  consensu  voluntatis,  aut  voluntate  con- 
sentiente.  Si  primum,  ut  contigit  Apostolo,  qui  Rom.  7.  dicebat: 
Xunc  autem  jam  non  ego  operor  illud,  sed  quod  habitat  in  me  pec- 
catum,  idest,  concupiscentia,  tunc  rebellio  illa  carnis  non  est  pecca- 
tum  formaliter,  sed  dumtaxat  effective,  seu  peccati  originalis  efifectus, 
ut  pluribi  docet  S.  Augustinus,  maxime  lib.  3.  Contra  Julianum, 
cap.  26.  ubi  ait:  Concupiscentiam  non  consentiente  spiritu  ad  opera 
damnanda  non  pervenive.  Si  secundum:  igitur  voluntas  reluctari  po- 
test  gratiae  interiori.  Quod  autem  de  hac  posteriori  resistentia  sint 
intelligendi  Scripturre  textus,  patet  quia  damnantur  in  locis  allatis 
Scripturae  sanctae,  qui  vocationi  Dei,  et  Spiritui  sancto  resistunt: 
igitur  resistentia  illa  est  culpabilis,  ac  proinde  voluntaria. 

Secunda  probatio  ex  Conciliis.  —  Gratiam  sufficientem  admit- 
tendam  esse  statuerunt  et  definierunt  Concilia;  ac  primo  quidem 
Concilium  Valentinum  tertium  celebratum  in  GalJia  tempore  Leonis  IV 
in  quo  Can.  2.  decernitur,  Xon  ideo  malos  perire,  quia  boni  esse  non 
potuerunt,  sed  quia  boni  esse  noluerunt.  Hinc  enim  colligimus  1.  gra- 
tiam  malis  conferri,  qua  boni  esse  possent,  nam  sine  gratia  tales  esse 
non  possunfc:  neque  solum  gratiam,  quae  illuminet  intellectum ;  nam 
per  istiusmodi  gratiam  boni  esse  homines  non  possent.  2.  gratiam  ab 
iis  repudiari,  quia  boni  esse  noluerunt:  gratia  autem  repudiata,  qua 
homines  potuissent  esse  boni  si  voluissent,  est  gratia  sufficiens  :  igitur 
admittenda.  —  2.  Eadem  veritas  statuitur  in  Concilfo  Senonensi  cele- 
brato  tempore  Clementis  VII  sub  Illustrissimo  Cardinale  et  Francise 
Cancellario  Antonio  a  Prato;  illud  enim  decreto  15.  sic  nos  divinis  in- 
spirationibus  non  semper  efficaciter  moveri  statuit,  et  colligit  ex  Scri- 
ptura  sacra:  Nec,  inquit,  tale  est  trakentis  D<i  auxilium,  cui  resisH 
non  possit;  quoties  enim  Dominus  voluit  congregare  filios  Jerusalcm , 
sicut  gallina  congregat  pullos  suos  sub  alas,  et  noluitf  Frustra  cerik 
Steplianus  Judwos  duroz  cervids,  et  incircumcisi  cordis  argueret,  qut 
sempcr  Spiritui  sancto  resisterent.  Frustra  Paulus  Thessalonicenses  ad- 
moneret,  Spiritum  ne  extinguerent,  si  divinis  inspirationibus  hominsM 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  263 

inevitabiliter  raperentur.  Ex  qno  oraculo  colligitur,  gratiam  interdum 
suo  frustrari  eifectu  ;  non  ex  defectu  illius  fcecunditatis  et  virtutis, 
sed  ex  detectu  humanae  voluntatis  reluctantis.  Idipsum  definitur  in 
Concilio  Coloniensi  celebrato  anno  1536.  sub  Hermanno  par.  2.  cap.  32. 
his  verbis:  Quamquam  nemo  convertatur  acl  Dominum,  nisi  tractus 
per  Patrem;  attamen  nemo  hic  excusatiohem  prcetexat,  quod  non  tra- 
hatur,  cum  ille  semper  stet  ad  ostium  pulsans,  nimirum  per  internum, 
etextemum  verbumcommonens,  utconverfamura  via  nostrapessima,etc. 
Quibus  et  similibus  verbis  tam  aperte  tradit  admittendam  esse  gra- 
tiam  sufficientem,  ut  hsec  una  sufficere  videatur  hujus  Concilii  defi- 
nitio  ad  illam  veritatem  adstruendam.  Xeminem  vero  terreat,  quod  Con- 
cilium  ait:  Ne  momentum  quidem  prceterire,  in  quo  Deus  non  stet  ad 
ostium,  fjt  pulset,  quodque  ejus  interpres  Clithoveus  cap.  33.  sic  ex- 
plicat:  Deus  interiore  impulsu  et  inspiratione  nos  assidue  admonet : 
neque  enim,  ut  recte  Didacus  Alvarez  annotat,  sensus  est,  quod  pro 
quolibet  momento  quilibet  peccator  recipiat  in  se  auxilium  sufficiens 
ad  salutem :  nam  cum  dormit,  eerte  non  movetur  actu  sufficienti 
auxilio:  sed  hrec  verba  ex  communi  loquendi  usu,  explicanda  sunt.  — 
3.  Denique  et  potissimum  definitur  ex  Concilio  Tridentino  Sess.  6. 
cap.  11.  ubi  aperte  docet  nobis  gratiam  sufficientem  adesse  ad  ser- 
vanda  divina  prsecepta;  quam  tamen  interdum  respuimus,  ait  enim: 
Deus  impossibilia  non  jubet,  sed  jubendo  monet,  et  facere  quocl  possif, 
et  petere  quod  non  possis,  et  adjuvat  ut  possis.  Quam  sententiam  vi- 
detur  Concilium  hausisse  ex  S.  Augustino,  partim  ex  lib.  De  Natura 
et  Ghratia,  cap.  4").  ubi  iisdem  prope  verbis  primam  habet  hujus  sen- 
tentise  partem:  Deus  impossibilia  non  jubet,  sedjubendo  monet,  et  fa- 
cere  quod  possis,  etpetere  quod  non  possis :  partem  autem  alteram  ex 
aliis  ejusdem  sancti  Doctoris  locis,  in  quibus  docet  Deum  petentibus 
annuere;  pra?sertim  lib.  4.  Ad  Bonifacium,  cap.  ultimo  sub  finem: 
Ut  petant,  inquit,  providenter  instruis,  et  petentes  clementer  exaudis, 
quod  utique  concordat  illis  Christi  Domini  verbis,  dicentis  Matth.  7. 
PeUte  et  accipietis  :  qucerite  et  invenietis ;  pulsate  et  aperietur  vo- 
bis.  —  Ex  quibus  gratia  sufficiens  manifeste  adstruitur  hoc  argu- 
mento:  justificatus  quilibet,  dum  prseceptum  ei  imponitur,  monetur 
tacere  quod  possit,  aut  patere  quod  non  possit:  igitur  habet  inspi- 
rationem  internam  ac  secretam,  qua  sic  monetur  facere,  aut  petere; 
nam  exterior  tantum  admonitio,  nisi  comitem  habeat  gratiam,  non 
arcet  impossibilitatem  implendi  prrecepti,  £ed  potius  illius  diffic,ultatem 
anget  ex  occasione  ;  quia,  inquit  S.  Aug'ustinus,  lib.  De  Spiritu  et 
Littera,  cap.  3.  Ubi  sanctus  non  adjuvat  Spiritus,  lex  quamvisbona, 
augef  prohibendo  d-esiderium  mcdum,  quod  enim  concupiscitur  fit  ju- 
cundius  dum  vetatur;  subindeque  Concilium  agit  de  interiori  voca- 
tione  et  motione  voluntatis:  at  plerique  justificati  nec  faciunt  quod 
praecipitur,  nec  petunt  auxilium  ad  istud  faciendum  :  ergo  alterntri 
saltem  inspirationi  resistunt. 

Repones  1.  Ad  Concilium  Vatentinum,  illius  sensum  esse,  quod 
mali,  non  ex  praBScientia  divina  aut  alio  simili  ad  peccandum  com- 
pulsi  fuerint,  aut  necessitati ,  sed  sua  mala  voluntate  orig-inali  vel 
actuali  peccaverunt :  hoc  enim  indicat  idem  Concilium,  cum  ipsomet 
2.  Canone    ait  :  Nec  prorsus    ulli    malo  prasscientiam  D<  i   impost 


264  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

necessitatem,  ut  alius  esse  non  posset.  Et  postea  :  Nec  ex  prcejudieio 
ejus  aliquem,  sed  ex  merito  propnice  iniguitatis  credimus  condemnari, 
nee  ipsos  malos  ideoperire,  quia  boni  esse  non  potuerunt,  sed  quia  boni 
esse  noluerunt,  suoque  eitio  in  massa  damnationis,  vel  merito  originalis 
vel  etiam  actualis  permanserunt.  Confirmatur  hsec  responsio  :  tum  quia 
Conciliuin  istud  condemnavit  quatuor  capitula  Carisiac?e  Synodi ;  tiun 
quia  hunc  esse  ejusdem  sensum  facile  colligi  potest  ex  mente  Praesidis 
illius,  scilicet  Rhemigii  Lugdunensis  lib.  De  tribus  Epistolis,  et  De 
tenenda  veritaie  ScHpturoz.  —  Verum  haec  responsio  prorsus  est 
vana,  quamvis  enim  revera  Concilium  decernat  malos  non  ex  prse- 
scientia  Dei  necessitatos  luisse  ad  peccandum,  sed  ex  mala  sua  vo- 
luntate  por  originale  vel  actuale  peccatum  vitiata  ;  nihilominus  aperte 
docet  malos  idcirco  perire,  non  quia  boni  esse  non  potuerunt,  sed 
quia  esse  noluerunt :  igitur  Concilium  concedit  malos  habuisse  sufh- 
ciens  auxilium,  quo  poterant  salvari  et  esse  boni,  si  voluissent ;  quod 
tamen  inutile  prorsus  et  vanum  effecerunt  ex  perduellione  suae  mala1 
voluntatis. 

Repones  2.  Ad  Concilium  Senonense,  illius  auctoritatem  nullam  aut 
modicam  esse,  quod  sit  dumtaxat  Concilii  Provincialis  a  nullo  summo 
Pontihce  approbati. — Deincle,  iHius  sanctio  nihil  confert  ad  adstruendani 
gratiam  sufficientem :  quia,  inquies,  non  loquitur  de  gratiis  interioribus 
solis,  sed  abstrahit  ab  interioribus  et  exterioribus  ;  ioquitur  enim  de 
gratiis,  quse  semper  sunt.in  promptu,  et  quas  quolibet  momento  habe- 
mus:  atqui  certum  est,  inquies,  quod  non  habeamus  quolibet  momento 
gratias  interiores  :  igitur  loquitur  de  gratiis  abstrahendo  ab  interiori- 
bus  et  exterioribus.  —  Denique,  distinguendum  est  maxime  in  Con- 
eiliis,  quod  decreti  seu  definitionis  loco  ponitur  ab  eo,  quod  tamquam 
ratio  definitionis  seu  decreti  profertur  :  nam  quando  definiunt  Con- 
cilia,  agunt  ut  ca>tus  sacri ;  quando  vero  ratiocinantur,  agunt  humano 
more;  subindeque  interduin  labuntur  :  atqui  in  hoc  quod  citatur  de- 
cretum  fidei  ,  nempe  quod  grqtiai  necessitas  libero  arbitrio  non  prazju- 
dicat,  ratio  illius  definitionis  est,  cum  illa  semper  sit  in  promptu,  nec 
momentum  (juidem  prcelereat ;  quaj  utique  ratio  minus  probanda  vi- 
detur.  Igitur  nil  quidquam  juvat,  nec  ullatenus  nobis  suffragatur  prse- 
fati  Concilii  Senonensis  decretum.  —  Contra  1.  «  Certuin  est,  inquit 
«  Cdnus  lib.  5.  De  locis  Theologicis,  cap.  4.  quod  Concilia  Provin- 
«  cialia,  nisi  sint  peculiariter  reprobata,  communi  Ecclesise  scientia. 
«  vel  etiam  implicito  consensu  commendantur,  si  ad  Ecclesise  commu- 
«  nem  notitiam  pervenerint ;  non  enim  fit  aliquo  pacto  verisimile,  ut 
«  Concilii  Provincialis  toto  orbe  divulgati  hairesim  Ecclesia  diu  dis- 
«  simulaverit  ».  Fuit  autein  istud  Senonense  Concilium  non  modo  di- 
vulgatum  toto  orbe  Christiano,  sed  etiam  notissimum  ;  nam  perssepe 
usurpatum  fuit  a  Catholicis  Doctoribus  ad  explicandas  et  solvendas 
controversias  de  auxiliis.  —  Insuper ,  Concilium  Tridentinum  (inquit 
Suarez  Prolegom.  6.  De  gratia,  eap.  5.)  quod  post  viginti  annos  ce- 
lebratum  est,  virtute  approbat  totam  doctrinam  de  gratia,  quam  Con- 
cilium  Senonense  tradiderat,  quia  eadem  fere  magis  explicata  ac  lo- 
oupletata  docet  ac  definit.  —  Denique,  non  mediocreni  huic  Synodo 
anctoritatem  conciliat,  quod  Parisiis  habita  sit,  illique  prajter  Episcopos 
interfuerint  celeberrimi  quiquesacrse  Facultatis  Theologic»  Parisiensis 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  265 

Doctores ;  quocirca  eam  Synodum  doctissimorum  virorum  ccetum  ap- 
pellat  Jodocus  Clictoveus  illius  aetatis  celeberrimus  Doctor,  et  acer- 
rimus  Lutheri  debellator  in  libro,  quem  inscripsit :  Compendium  ve- 
ritatum  ad  fidem  pertinentium  contra  erroneas  Lutheranorum  asser- 
tiones  ex  acUs  in  Concilio  Senonensi  apud  Parisios  celebrato. 

Kepoxes  3.  Ad  ConcUium  Coloniense,  illius  auctoritatem  nobis  nul- 
latenus  opitulari  :  tum  quia  illi  praefuit  Hermannus,  quem  postea 
propter  hseresim,  et  ab  obedientia  Romanse  Sedis  apostasiam  Pius  III. 
Pontitex,  et  Carolus  V.  Ca?sar  Archiepiscopatu  dejecerunt :  Tum  quia 
illo  loco  in  nostra  probatione  laudato,  Concilium  agit  dumtaxat  de 
poenitentia,  non  vero  de  gratia :  tum  denique,  quia  per  intemum 
verbum,  per  quod  Deus  ibi  dicitur  nos  semper  commonere,  non  potest 
intelligi  nisi  gratia  intellectus  ;  qualem  gratiam  admittebant  Pela- 
giani ;  unde  fit  consequens,  quod  si  hujus  loci  sensus  sit,  quemlibet 
hominem  habere  semper  gratiam  sufficientem  ad  suam  conversionem, 
Concilium  hoc  Pelagii  doctrinam  approbavit.  —  Contra  1.  Si  ex  Apo- 
stasia  Hermanni  aliquid  ex  Conc.  Colon.  auctoritatis  decederet,  plu- 
riinum  quoque  Xicseno  Concilio,  aliisque  derogaretur,  quod  illis  prse- 
fuerit  Osius  Cordubensis,  cujus  postea  casus  tam  funestus  extitit,  ut 
de  eo  Cardinalis  Baronius  ad  aiinum  357.  num.  18.  ita  scribat :  Su- 
peravit  lapsus  Osii  prozteritorum  omnium  casum,  sive  Origenis,  sive 
Tertulliani,  rel  quorumvis  aliorum  di.ccris.  Cui  non  Concilio  hic  in- 
terfuit,  atque  magna pars  fuit,  ut  Elibertino,  Arelatensi,  Neoceesariensi, 
Alexandrino,  Gangrensi,  duobus  magnis  atque  axumenicis  Conciliis 
Nicceno  ac  Sardicensi,  et  aliis  quorum  memoria  exciditf  Hunc  illum 
ipsum  Osium,  quem  et  Ariani  Synodorum  principem  dicerent,  et  Ni- 
cceni  formulam  concepisse  ;  hune,  inquam,  in  Conciliabulo  Syrmiensi 
ignominiose  prostratum,  turpissime  factum  <-sst>  ejusdem  Nicceni  fidei 
proditorem.  Certe  nemo  sanae  mentis  ex  illo  Osii  lapsu  occasionem 
sumpserit  Nicsenae  Synodi  rejiciendse  :  igitur  pari  ratione  non  est,  cur 
Hermanni  Archiepiscopi  casus  Synoduin  Coloniensem,  cui  Catholicus 
ante  prrefuerat,  infamare  nitantur  adversarii.  —  Ad  secundum  dico, 
ludicram  esse  adversariorum  responsionem,  quamquam  enixn  Concilium 
agat  ex  prcfesso  de  providentia,  non  vero  de  gratia;  nihilominus  aperte 
significat  neminem  posse  salutarem  poenitentiam  agere,  nisi  ad  id  mo- 
veatur  et  adjuvetur  per  gratiam,  quai  aliquando  suo  frustratur  effectu, 
(jiiando  nempe  humana  voluntas  pro  sua  libertate  ipsi  obluctatur,  ut 
ibidem  monet  Concil.  —  Ad  tertium  dico,  per  internum  verbum.  quo 
Deus  dicitur  nos  commonere,  nedum  significari  illustrationem  humani 
intellectus,  sed  etiam  voluntatis  motionem,  utpote  cum  ibidem  Con- 
cilium  agat  de  salutari  pcenitentia,  ad  quain  non  solum  intellectus 
illustratio,  sed   etiam  voluntatis   motio   et    cooperatio    necessaria   est. 

Repones  1.  Ad  Tridentinum,  hoc  Concilii  caput  adversus  Luthe- 
rum  et  Sectatores  illius  conditum  fuisse,  qui  mandata  Dei  non  solum 
atoribus,  sed  et  justis  etiam  cum  actnalibus  auxiliis,  ajunt  esse 
im])0ssibilia  ;  non  autem  adversus  eos,  qui  justis  ajunt  aliquando  tum 
orandi,  tum  operandi  gratiam  negari,  unde  mandata  Dei  fiant  illis 
impossibilia.  —  Verum,  h«c  responsio  prorsus  est  tutilis;  quamvis  enim 
hoc  caput  prsesertim  adversus  Lutherum  editum  fuerit.  sententiam 
tam<'ii  expositam  supra  praemiserant  Patres,  bamquam  efficacissimam 


266  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

ad  errorem  dictiim  Lutheri  prorsus  confutandum.  Si  enim  justificatus, 
vel  gratiam  habet,  qua  possit  mandata  complere,  neenon  concupiscen- 
tise  delectationem  vincere,  vel  saltem  qua  possit  auxilium  istud  im- 
plorare,  quid  obesse  potest  quominus  justificatus  legem  Dei  possit 
implere?  Et  revera  Concilium  ex  hac  sententia,  aliisque  similibus 
idem  colligit.  Unde  constat  eos  orthodoxas  religionis  doctrinse  adver- 
sari,  qui  dicunt,  justum  in  omni  bono  opere  saltem  venialiter  peceare, 
aut,  quod  intolerabilius  est,  pcenas  seternas  'mereri. 

Nec  valet  dicere,  verum  esse,  quod  Dei  praecepta  non  sunt  im- 
possibilia  sub  conditione,  nempe  si  voluntas  adjuvetur  ,  sed  inde  non 
sequi,  quod  omnibns  ad  servanda  Dei  mandata  detur  gratia  sufficiens. — 
Contra,  mandatum,  quod  non  est  possibile,  nisi  sub  aliqua  conditione, 
censetur  absolute  impossibile  respectu  ejus,  cui  imponitur,  nisi  habeat 
conditionem  necessariam,  vel  medium  aliquod  per  quod  illam  condi- 
tionem  necessariam  possit  assequi:  sed  mandata  Dei  sunt  impossibilia 
respectu  hominis  justificati,  nisi  habeat  gratiam  sanantem,  vel  medium 
per  quod  illam  possit  obtinere  :  ergo  justificato  non  sunt  possibilia, 
nisi  habeat  vel  gratiam  operandi,  vel  talem  gratiam  impetrandi  et 
orandi. 

Tertia  probatio  ex  auctoritate  S.  Augustini.  —  Missas  facio  omnium 
sanctorum  Patrum,  qui  S.  Augustinum  prsecesserunt,  vel  secuti  sunt. 
sententias,  quibus  aperte  significant  humanam  voluntatem  divinse  gra- 
tiae  interdum  obluctari ;  jam  enim  eas  sufficienter  recensuimus  Sectione 
prazcedenti,  referendo  nempe  eorumdem  sanctorum  Patrum  testimonia 
ad  evincendum,  gratiam  Christi  non  necessario  et  inevitabiliter  hu- 
manam  voluntatem  ad  bonum  impellere.  Unicum  proferam  S.  Augu- 
stinum,  cujus  patrocinio  maxime  gioriantur  haeretici  :  hic  enim  san- 
ctissimus  Doctor  apertis  verbis  pluribi  docet  gratiam  suo  frustrari  ef- 
fectu  propter  obluctationem  humanse  voluntatis,  in  cujus  libertate  est 
gratiaa  consentire  vel  dissentire.  Hic  tamen  non  exscribam  omnia 
illius  sanctissimi  Doctoris  testimonia ,  hoc  enim  tsediosum  esset ,  sed 
prsecipua  dumtaxat  recensebo. 

Primum  itaque  testimonium,  quo  ex  S.  Augustino  probari  potest 
hominem  divinse  gratiaa  interdum  obluctari,  ac  proinde  non  omnem 
gratiam  esse  efficacem,  petitur  ex  eo  quod  doceat  pluribi,  hominis 
adulti  peccatum  in  eo  consistere,  quod  Dei  gratiam  contemnat  atque 
repudiet.  Sic  maxime  lib.  o.  cap.  19.  De  libero  arbitrio:  Cum  Deus, 
inquir,  ubique  sit  pr&sens,  qui  multis  modis  per  creaturam  sibi  Domino 
servientem  aversum  vocet,  doceat  credentem,  consoletur  sperantem,  di- 
liijentem  adhortetur,  conantem  adjuvet,  exaudiat  deprecantem,  non  tihi 
deputatur  ad  culpam  quod  invitus  ignoras,  sed  quod  negligis  quaerere 
quod  ignoras,  neque  illud  quod  vulnerata  membra  uon  coUigis,  sed 
guod  volentem  sanare  contenn/is,  ista  tua  propria  peccata  sunt,  etc. 
Quibus  certe  nil  evidentius  ad  gratiam  suffieientem  asserendam.  — 
Nec  ralet  reponere  cum  Davide  Paraeo  lib.  2.  De  libero  arbitrio,  cap.  .">. 
haec  ante  natam  Pelagii  hseresim  fuisse  scripta  ab  August.  cum  adhuc 
errore  MassiHensium  detineretur.  Xam  eadem  S.  August.  in  lib.  De 
Natura  et  Gratia,  cap.  67.  ubi  Pelagianos  acrius  oppugnat,  totidem 
verbis  descripsit.  Ut  autem  omnem  a  se  divinse  gratise  irrogatam  inju- 
riam  ablegaret,  subdit  ibidem:  «  Ita  ei  exhortatus  sum  quantum  potui 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  267 

«  ad  reete  vivendum.  et  gratiam  Dei  non  evacuavi,  sine  qua  natura 
«  huraana  jam  tenebrata  atque  vitiata  illuminari  non  potest,  et  sa- 
«  nari.  »  Quibus  verbis  sufficienter  denotat,  cum  scriberet  illos  libros 
De  natura  et  gratia,  se  prorsus  fuisse  liberum  ab  omni  errore  circa 
gratiarn,  maxime  vero  a  Semipelagianismo  admittente  initium  fidei  ex 
nobis  esse;  siquidem  verbis  mox  laudatis  aperte  profitetur  se  Dei  gra- 
tiam  non  evacuavisse.  Sine  qua  natura  humana  jam  tenebrata  atque 
vitiata  Uluminari  non  potest  ae  sanari.  Agnoscit  ergo  naturam  non 
posse  illuminari.  nisi  per  gratiam,  subindeque  fatetur  ad  eam  illumi- 
nationem  fidein  esse  necessariam,  tamquam  ipsius  gratia?  beneficium. — 
Ilis  adde  omnia  illius  sanetissimi  Doctoris  testimonia,  quibus  asserit 
idcirco  peccatores  in  extremo  judicio  damnandos  esse,  quod  oblatam 
a  Christo  redemptionem  sint  aspernati.  Sic  tractatu  36.  In  Joan.  Venit 
Christus,  se  primo  salvare,  postea  judicare,  eos  judicando  in  poznam, 
qui  salvari  noluerunt;  eos  perducendo  ad  ritam,  qui  credendo  salutem 
non  respuerunt.  Ex  quibus  colligere  licet,  quod  sicut  illi  tantum  in 
judicio  coronabuntur.  qui  salutem  non  respuerunt:  sic  illi  dumtaxat 
condemnabuntur,  qui  salvari  noluerunt.  adeoque  gratiam  sanantem 
respuerunt.  Hinc  prreclare  lib.  2.  De  Sgmb.,  c.  8.  formidabilem  Christi 
judicis  vultum,  etc.  oratione  in  haec  verba  describit :  Inimicis  suis, 
inquit.  rulnera  sua  demonstraturus  est;  propter  quod  dictum  est  per 
Prophetam:  Yidcbunt  in  quem  pupugeriint:  non  ut  eis  dicat  sicut 
Thomee:  quia  vidisti  credidisti;  sed  ut  convincens  eos  veritas  dicat : 
Ecce  hominem,  quem  cruci/ixistis,  ecce  Deum,  et  hominem.  in  quem 
credere  noluistis.  Videtis  rulnera,  quoz  inftixistis :  agnoscitis  latus.  quod 
pupugistis,  quoniam  et  per  ros,  et  propter  vos  apertum  est:  n.ec  tamen 
intrare  roluistis. 

Secundum  momentum  petitur  ex  illo  apud  S.  Augustinum  irequenti 
axiomate:  D<us  uon  deserit  si  non  deseratur.  Sic  libro  De  Natura  et 
(iratia.  cap.  26.  ait :  Sicut  rulnere  claudicans  ideo  curatur,  ut  sanato 
malo  prceterito  futurus  dirigatur  ingressus:  sic  mala  nostra  non  <<d 
hoc  solum  supemus  medicus  sanat,  ut  ilta  jam  non  sint;  sed  ut  de 
ccetero  recte  ambulare  possimus;  quod  quidem  etiam  sani  nonnisi  illo 
adjuvante  poterimus.  Nam  medicus  homo  cum  sanarerit  hominem,  jam 
d<>  <retcro  sustentandum  elementis,  et  alimentis  corporcdibus,  ut  eadem 
sanitas  apto  sitbsidio  convalescat,  atque  persistat,  Deo  dimittit,  etc.  Ipse 
autem  Deus  cum  per  mediatorem  Dei  et  hominum,  hominem  Jesum 
Christum,  spiritaliter  sanat  osgrum,  vel  vivificat  mortuum,  idest  justi- 
ficat  impium,  et  cum  ad  perfectam  sanitatem,  hoc  <-st,  ad  perfectam 
vitam.  justitiamque  perduxerit,  nou  deserit,  si  non  deseratur,  ut  />i> 
semper,  justeque  vivatur.  Sicut  <>nim  oculus  corporis  etiam  plenissime 
sanus.  nisi  candore  luds  a<Jjutus  non  potest  cernere;  sic  homo  etiam 
perfectissime  justificatus,  nisi  externa  luce  justitiai  divinitus  adjuvetur, 
r<>ctp  non  pot<>st  vivere.  Sanat  ergo  Deus  non  sohtm,  ut  deleat  quod 
orimus,  sed  ut  pi-cestef  <>tium  ne peccemus.  Quam  utiqne  sententiam 
reiert  et  probat  Concil.  Trident.  Sess.  6.  cap.  11.  ubi  proferens  causam. 
cur  justi  obligentur  ad  anibulandum  in  via  justitise,  quo  liberati  jam 
a  peccato,  servi  autem  facti  Deo  siJni<>,  j<<st>-,  et  pie  viventes,  proficen 
possint  /»'<■  Christum  Jesum,  per  </<"  m  i  habuerunt  in  * 

isfam.    Rationem    hujus  obligationis  hanc  profert:  Deus  namqw 


268  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

gratia  justificdtos  non  deserit,  nisi  prms  ab  eis  deseratur.  Ubi  Conci- 
liuiii  addidit  vocein,  prius,  quam  S.  Augustinus  non  habet,  ad  hanc 
veritatem  et  ejusdem  S.  Doctoris  mentem  clarius  insinuandam.  Ex 
quibus  sic  licet  argumentari :  Deus  hominem  justum,  donatum  actua- 
libus  auxiliis  necessariis  ad  proficiendum  in  via  justitiae,  non  deserit 
subtrahendo  illi  sua  divina  subsidia,  nisi  prius  ab  eo  voluntarie  dese- 
ratur,  spernendo  haec  ipsa  oblata  auxilia:  igitur  possunt  homines  di- 
vinis  auxiliis  interdum  obluctari,  quibus  proflcere  poterant  in  via 
justitiae:  sed  illa  subsidia,  quae  respuuntur,  sunt  gratise  sufficientes  : 
igitur  admittendae  sunt. 

Repones,  praefatum  S.  Doctoris  contextum  intelligendum  esse  de 
gratia  habituali ;  ita  quod  Deus  justos  non  deserat  substrahendo  eis 
gratiam  sanctificantem,  nisi  prius  ab  eis  deseratur  per  peccatum  mor- 
tale.  —  Contra,  S.  Augustinus  ibi  loquitur  de  substractione  ejus  gratiae, 
quam  adversus  Pelagianos  asserere  volebat  summe  necessariam  ad 
salutem :  sed  Pelagiani  nusquam  negarunt  gratiam  sanctificantem  ad 
salutem  esse  necessariam,  nec  a  S.  Augustino  adversus  illos  dimicante 
umquam  tuit  probatum ;  quippe  cum  de  gratia  sanctificante  cum 
eis  nulla  lis  erat ,  sed  dumtaxat  de  gratiis  aetualibus:  igitur  futilis 
et  vana  est  adversariorum  responsio.  Deinde  idipsum  aperte  constat 
ex  scopo  illius  capitis,  unde  praefata  verba  deprompta  sunt:  Pelagius 
namque  affirmabat,  non  esse  necessariam  miserieordiam  Dei,  ut  non 
peccemus,  sed  quia  peccavimus;  quod  toto  illo  capite  S.  Augustinus 
validissime  refellit,  ostendendo  justificatum  non  deseri  a  Deo  per  sub- 
stractionem  gratiae  actualis  necessari?e  ad  pie  vivendum.  Certum  est 
igitur  ex  ipso  Augustinianae  disputationis  scopo  non  hic  sermonem 
de  illa  desertione,  quae  habitualem  gratiam,  sed  de  altera,  quae 
aetualem  tantum  substrahit.  Patet  illud  ipsum  ex  his  verbis,  quibus 
allatam  vulnerati  comparationem  ad  institutum  suum  accommodat, 
sic  mala  nostra  non  ad  hoc  solum  supernus  medicus  sanat,  ut  illa 
jam  non  sint,  sed  ut  de  coztero  recte  ambulare  possimus,  quod  quidem 
sani  nonnisi  illo  adjuvante  poterhnus.  Quibus  aperte  significat  gratiam 
adjuvantem,  quae  hominibus  etiam  sanis,  atque  adeo  habitualem  gra- 
tiam  habentibus,  adhuc  necessaria  est,  ut  recte  ainbulare  possint.  — 
His  adde,  quod  idcirco  S.  Doctor  probat  Deum  non  deserere  hominem 
justum,  nisi  ante  deseratur,  Quia,  inquit,  non  deserit  si  non  deseratur, 
ut  pie  semper,  justeque  vivatur;  sicut  enim  oculus  corporis  eiiam  pu- 
:iss/me  sanus,  nisi  candore  lucis  adjutus  non  potest  cernere ,  sic  etiam 
liomo  perfectissime  justificatus,  uisi  orterna  luce  justitice  dirinitus  adju- 
vetur,  non  potest  rirere.  Qnibus  Augustinus  ostendit  justos  perfeetis- 
sime  justificatos  sine  gratia  actuali  perseverare  non  posse,  sed  egere 
continuo  Dei  auxilio,  quod  certe  Deus  non  denegat :  nam,  ut  subdit 
S.  Augustinus,  Sanat  ergo  Deus,  non  solum  ut  deleat,  quod  peccavi' 
mus,  sed  u/  prcestet  etiam  nepeccemus;  hoc  est,  dat  continuo  auxilium 
justificato,  ut  recte  vivat  si  velit;  quibus  aperte  significat  se  ibi  agere 
de  gratia  actuali:  qui  eniin  praestat  ne  peccemus,  profecto  non  sub- 
strahit  quod  neeessarium  est,  ut  non  peecemus:  at  non  tantum  habi- 
tualis,  sed  et  actualis  gratia  est  necessaria,  ut  non  peceemus,  quia 
cx  \i  solius  liabitualis  non  possumus  via  ordinaria  vitare  peccata, 
gravioresque  tentationes  vincere;  addendus  enim  est  auimus,  et  adji- 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  269 

ciendffi  vires,  cum  fortis  armatus  assumit  alios  multos  se  noquiores  : 
igitur  ibi  non  est  sermo  de  gratia  habituali,  sed  actuali. 

Tertium  momentum  non  leve  ad  eamdem  veritatem  insinuandam 
petitur  ex  lib.  De  Correpl.  et  Gratia,  c.  7.  ubi  docet :  Si  ab  hac  damna- 
tione  non  se  Jiberabunt.  inquit.  qui  poterunt  dicere  non  se  audissi  V. 
gelium  Christi,  eum  fides  ex  auditu  sit;  quanto  minus  se  liberabunt, 
qui  dicturi  sunt:  Perseverantiam  non  accepimusf  justior  enim  videtur 
excusatio  dicentium:  Xon  accepimus  audientiam  :  quam  dicentium:  . 
accepimus  perseverantiam;  quoniam  dici  potest:  Homo  in  eo  quod 
audieras,  et  tenueras,  in  eo  perseverares  si  velles:  nullo  modo  autem 
dici  potest:  id  quod  non  audieras  credrres  si  veUes.  Quibus  fatetur 
homini  ad  perseverandum  adcsse  sufficientem  gratiam,  sine  qua  non 
posset  perseverare,  et  cum  qua  perseverare  posset  si  vellet:  igitur  ille 
qui  non  perseveravit,  sufficiens  habuit  auxilium,  quo  poterat  perse- 
verare,  nec  tamen  per^everavit,  quia  auxilium  spivvit.  Oonfirmaiur 
hanc  esse  S.  Augustini  mentem.  ex  illis,  quse  paulo  ante  dixerat.  et 
quibns  contirmandis  superiora  verba  adhibuit :  agitur  enim  an  rege- 
neratus  merito  corripiatur,  dum  peccat :  et  an  justa  sit  haec  ejus  excu- 
satio,  quam  profert  S.  Doctor,  cap.  6.  Quid  feci,  qui  non  accepi?  Quam 
qurcstionem  ita  solvit:  Si  jam  regeneratus  et  justificatus  in  malam 
ritam  sua  voluntate  relabitur.  certe  iste  non  potest  dicere:  Xon  accepi; 
quia  acceptam  gratiarn  Dei  suo  in  malum  libero  amisit  arbitrio.  Unde 
initio  capitis  septimi,  ait:  Corripimus  tamen  eos,  justeque  corripimus, 
qui  cum  bene  viverent^  non  in  eo  p  -  irunt;  ex  bona  quippe  in 
malam  vitam  sua  voluntate  mutati  sunt;  tum  ait  inanem  fore  in  die 
judicii  lianc  eorum  exeusationem: pers<  v  rantiam  non  accepimus.  Quibus 
omnibus  probandis  atque  coniirmandis  istud  adhibet,  quoniam  potest 
dici :  Homo  in  eo  quod  audieras,  et  tenueras,  i)i  eo perseverares  si  veUes; 
quibus  constat  S.  Auuustinum  iis  verbis,  pjrsererares  si  velles,  demon- 
strare  hominem  illum  sua  cuipa,  suo  vitio,  sua  voluntate.  suo  libero 
arbitrio  non  perseveras>e. 

Repones,  S.  Augustinum  his  verbis,  in  eo  quod  audieras,  et  te- 
nueras,  in  eo  perseverares,  si  veUes,  aliud  nihil  docere,  quam  eum 
hominem  perseveraturum.  si  integram  et  perfectam  perseverandi  vo- 
luntatom  haberet:  sic  enim  velle  perseverare,  est  de  facto  perseve- 
rare.  —  Contra,  luec  si  vera  essent,  sequeretur  S.  Augustinum  nu- 
gari,  nec  aliud  significare,  per  hrec  verba,  p>  ret,  si  vettet,  quam 

si  perseveraret,  quod  certe  omnino  nugatorium  est.  De> 
S.  Augustinus  eodem  modo  loquitur  de  homine  baptizato  non  perseve- 
rante,  quomodo  de  Adamo;  sicut  enim  ad  retundendam  baptizati  pec- 
catoris  excusationem    hanc,  perseveraniiam  non  accepi,   id    unum  op- 
ponit.  p  ires,    si  veUes,    ita  paulo  post  ad  eamdem  qusestionem 

de  Adamo  decidendam,  cap.  10.  et  11.  quam  his  verbis  concipit:    , 
Adt  mui  n       ,>■  mdo  peccavit,    qui  perseverantiam    non  accepit? 

Saepius  istud  inculcat,  perseveraret,  si  veUet:  sed  omnes  tatentur  Ada- 
mum  habuisse  completam  perseverandi  potestatem  :  rgitur  idem  de  pec- 
catore  baptizato  non  perseverante  censendum  est. 

Quarta  probatio  petita  ex  ratione  Theologica. —  Prima  rafio  persua- 
dens  gratiam  sufficientem  omnibus  hominibus  concedi,  deducitur  cx  pos- 
sibili  divinorum  pr.vceptorum  observantia,  quae  formari  potest  in  hunc 


270  DE    GRATIA  SUFITCIENTE. 

modum:  Deus  non  praecipit  impossibilia:  atqui  pleraque  ejus  divina  prae- 
cepta  sine  gratiae  subsidio  hominibus  sunt  impossibilia,  nimirum  ea 
quaB  sunt  supematuralis  ordinis,  et  qu?e  ex  naturali  ordine  graves  in 
sua  observatione  difficultates  important:  ergo  cum  Deus  istiusmodi 
prsecepta  imponit,  aut  concedit  gratiam,  qua  impleri  possint,  aut  sal- 
tem  qua  vires  ad  illa  servanda  possint  impetrari.  Sed  non  omnes  quibus 
talia  prsecepta  prsescribuntur  eadem  implent,  vel  eorum  servandorum 
vires  a  Deo  non  postulant;  igitur  eorum  aliqui  divinse  gratiae  relu- 
ctantur.  Minorem  admittunt  adversarii.  Major  vero  probatur :  Primo, 
ex  Scripturis,  Deut.  30.  Mandatum  hoc  quod  ego  prcecipio  tibi  hodie, 
non  supra  te  est,  neque  procul  positum,  sed  juxta  te  est  sermo  valde 
in  ore  tuo,  ei  in  corde  tuo,  ut  facias  illum.  —  Secundo,  ex  Concilio 
Tridentino,  Sess.  6.  cap.  11.  Deus  impossibilia  non  jubet,  sed  jubendo 
monet,  et  facere  quod  possis,  et  petere  quod  non  possis,  et  adjuvat  ut 
possis.  —  Tertio,  ex  sanctis  Patribus,  maxime  Basilio,  Homil.  6.  in 
Hexameron:  Si  probarum,  inquit,  operationum  opera  penes  nos  sita 
non  sunt,  sed  ex  ortu  necessitudines  emergunt,  frustra  profecto  legum 
latores  agendas  res  et  non  agendas  prazscribunt .  Saneto  Cbrysostomo, 
Homil.  16».  in  Epistolam  ad  HebrcEos:  Kon  potest  dicere  homo,  non 
possum,  neque  accusare  Conditorem;  si  enim  impotentes  nos  fecit,  et 
deinde  imperat,  cidpa  ejus  est.  S.  Hieronymo,  lib.  3.  adversus  Pela- 
gianos:  Deus  possibilia  mandavit,  hoc  nulli  dubium  est.  —  Sed  praesertim 
ex  S.  Augustino  pluribi,  maxime  vero  lib.  2.  De  Peccatorum  meritis, 
cap.  6.  Dubitare,  inquit,  non  possum,  nec  Deum  aliquid  homini  im- 
possibile  prozcepisse,  necDeo  ad  opitulandum,  et  adjuvandum,  quo  fiat 
quod  jubet,  impossibile  aliquid  esse;  ac  per  hoc  potest  horno  si  velit  esse 
sine  peccato  adjutus  a  Deo.  Et  lib.  De  Natura  et  Grcdia,  hanc  veri- 
tatem  ssepius  inculcat,  maxime,  cap.  43.  quapropter,  cap.  69.  aperte 
profitetur :  Eo  ipso  quo  firmissime  credimus  Deum  justum  et  bonum 
impossibilia  non  potuisse  proecipere,  hinc  admonemur,  et  in  facilibus 
quid  agamus,  et  in  difficilibus  quid  petamus. 

Denique,  eadem  veritas  hac  ratione  constat :  prima  sapienter  prae- 
cipientis  intentio  est,  ut  id  fiat  quod  prsecipitur:  sed  non  potest  id  quod 
est  impossibile  fieri:  ergo  Deus  sapientissimus  impossibilia  non  pr?e- 
cipit. 

Repoxes,  quadruplici  modo  prrecepta  dici  possibilia:  Primo,  remo- 
tissime,  ratione  facultatis  liberi  arbitrii  ad  bonum  et  malum  flexibilis ; 
sive  ratione  naturse  liberse,  quatenus  capax  est  fidei,  spei,  et  dilectionis. 
Secundo,  paulo  propinquius,  quatenus  homo  jam  fidem  habet,  quae  se- 
men  est  orationis,  per  quam  impetrare  potest  gratiam  necessariam  ad 
bene  vivendum.  Tertio,  multo  propinquius,  prout  homo  jam  habet 
charitatem  habitualem,  per  quam  dicitur  posse  Deum  diligere.  Quarto, 
proxime  et  completissime,  quando  voluntas  inspirationi  Spiritus  sancti 
sic  prseparatur,  ut  non  modo  possit,  sed  etiam  velit;  quod  utique  non 
fit,  nisi  per  gratiam  actualem,  sine  qua  charitas  habitualis  quanta- 
cumque  magna,  ac  perfecta  in  actum  exire  non  potest.  Quibus  sup- 
positis  nihil  homini  praecipitur,  quod  non  sit  possibile  aliquo  ex  his 
quatuor  modis;  non  tamen  id  semper  prsecipitur,  quod  sit  possibile 
proxime  et  completissime.  —  Verum  contra,  Deus  nihil  prsecipit 
homini,  prresertim  justo,  quin  habeat  proximam  et  completam  poten- 


DE    GRATIA  SUFFICIEXTE.  271 

tiam,  vel  ad  orandum,  vel  ad  operandum  per  gratiam  actualem,  ut 
constat  tuin  ex  S.  Augustino,  lib.  De  Natura  et  Gratia,  cap.  43. 
cujus  sententiam  profert  et  probat  Concilium  Tridentinum  supra  lau- 
datum,  detiniens  Sess.  6.  c.  11.  nihil  homini  prrecipi,  quin  illico  mo- 
neatur,  et  facere  quod  possit,  et  petere  quod  non  possit;  ac  proinde 
quin  prseter  naturam  ac  fidem  et  charitatem  habitualem,  recipiat  in- 
super  actualem  inspirationem,  vel  qua  possit  prreceptum  implere,  vel 
qua  possit  auxilium  impetrare  ad  illud  implendum.  Adde  quod  prsece- 
ptum  restat  adhuc  simpliciter  impossibile  homini  habenti  naturam,  fi- 
dem,  et  charitatem  etiam  habitualem,  nisi  prreterea  actualis  gratia  ipsi 
concedatur,  vel  qua  prajceptum  immediate  possit  impleri,  vel  saltem 
qua  impetrari  possit  auxilium  necessarium  ad  legem  implendam :  non 
secus  ac  prseceptum  faciendre  eleemosynse  restat  impossibile  homini  non 
habenti  pecuniam,  nec  potenti  illam  sibi  comparare,  etiamsi  volunta- 
tem  habeat  eleemosynam  erogandi,  necnon  et  facultatem  naturalem, 
nempe  manum  ad  illam  distribuendam :  sicut  ergo  non  imponitur  prse- 
ceptum  faciendae  eleemosynse  homini  nec  habenti  pecuniam,  nec  potenti 
illam  sibi  comparare,  etiamsi  facultatem  habeat  naturalem,  qua  possit 
illam  distribuere,  et  erogare;  ita  prseceptum  faciendse  justitise  aut 
eharitatis  exercendae  non  imponitur  homini  habenti  tum  naturam, 
tum  fidem,  tum  etiam  charitatem  habitualein,  nisi  prseterea  habeat 
gratiam  actualem  necessariam  ad  opera  charitatis  exercenda,  vel 
saltem  modum  obtinendse  gratise  actualis,  nimirum  gratiam  orationis. 
Concludendum  igitur  est  cum  S.  Leone,  Serm.  16.  De  Pass.,  juste 
nobis  instat  prozcepto  qui  j>raicurrit  auxilio ;  necnon  et  cum  Tertull., 
lib.  Contra  Marcionem:  Non  poneretur  lex  ei,  qui  non  haberet  obse- 
quium  debitum  legi  in  sua  potestate.  Hinc  sanctus  Hieronymus,  lib.  1. 
Contra  Pelagianos:  Fatemur  possibilia  Deum  dedisse  mandata  ne  ipse 
auctor  injustitice  sit,  si  exigat  fieri,  quod  fieri  non  potest.  Quod  pr?e- 
clare  sanetus  Odo  Cluniacensis  Abbas  explieat  lib.  2.  Collationum, 
num.  13.  Xaturce  fragilitatem  opponimus  Deo,  quasi  nesciat  ille  quales 
nos  fecit,  et  oblitus  nostrce  humance  fragilitatis,  imposuerit  homini  man- 
data,  quce  ferre  non  possit.  0  ccecam  vesaniam!  o  profanam  temerita- 
tem!  dupliciter  quippe  Deum  videmur  incusare,  neque  enim  justus,  qui 
i)oss<'  dedit  irnpossibile  aliquid  imperare  potest:  neque  qui  pius  est  homi- 
nem  damnare  pro  his,  quce  vitare  non  potest :  et  quomodo  staret  quod 
ipse  perhibet  jugum  meum  suave  est?  Hanc  itaque  nec  jusio  iniqui- 
tatem,  nec  pio  crudditatem  adscribamus. 

ARGUMENTA    ADVERSARIOlir.M    EX    ScRIPTDBA   SaCRA.    —   OBJICIT    1. 

Calvinus,  lib.  2.  Instit.,  cap.  3.  illud  Joannis  6.  Omnis  qui  audivit 
a  Patre,  et  didicit,  venit  ad  me:  de  quo  S.  Augustinus,  lib.  De  Prai- 
d>stinatione  Sanctorum,  cap.  8.  Quid  est,  omnis  qui  audivit  a  Patre, 
et  didicit,  nisi  nuUus  est  qui  audiat,  et  discat,  et  non  veniat  ad  mef 
Si  <°nim  omnis  qui  audirit  a  Pcdre,  et  dididt,  venit,  j/rofecto  omnis 
qui  non  venit  non  audivit  a  Patre,  nec  didicit:  igitur  nullus  excitatur 
et  illuminatur  gratia  Dei,  quin  illico  excitantem  et  illuminantem  se- 
quatur.  —  Distinguo  antecedens:  omnis  qui  audivit  a  Patre,  et  didicit, 
venit  eruditus  et  vocatus  per  gratiam  emcacem,  concedo :  quomodo- 
cumque  vocatus,  nego.  Duplex  enim  vocationis  genus  distinguendum 
est,  alteruin  quidem  quo  quis  eruditur  et  vocatur,  ut  proxime  credat 


272  DE    GRATIA   SUFFICIENTE. 

in  Christum  ;  et  qui  audit  hoc  vocationis  genere  ille  proculdubio  discit, 
credit,  et  venit,  ut  ibidem  docet  S.  Augustinus  dicens:«  multos  venire 
«  videmus  ad  Filium,  quia  multos  videmus  credere  in  Christum :  sed 
«  ubi,  et  quomodo  a  Patre  audierint  hoc  et  didicerint,  non  videmus, 
«  nimirum  gratia  ista  secreta  est;  gratiam  vero  esse  quis  ambigit? 
«  Hsec  itaque  gratia,  quse  occulte  humanis  cordibus  divina  largitate 
«  tribuitur,  a  nullo  duro  corde  respuitur  » ;  ideo  quippe  tribuitur,  ut 
cordis  duritia  primitus  auferatur.  Aliud  vocationis  genus  est:  per  quod 
sollicitatur  homo  ad  orandum  et  impetrandum  illud  singulare  et  inef- 
fabile  beneflcium  gratise  emollientis  cor,  dum  istud  a  Deo  non  conce- 
ditur.  Cujus  mentionem  facit  S.  Augustinus  pluribi,  sed  maxime  tra- 
ctatu  28.  in  Joan.  ubi  prsefata  verba  Joann.  sic  expendit:  Magna 
gratice  commendatio :  nemo  venit  nisi  tractus:  quem  trahat,  et  gruem 
non  trahat,  quare  illum  trahat,  et  illum  non  trahat,  noli  velle  judi- 
care,  si  non  ris  errare;  semel  accipe,  et  intellige:  non  traheris;  ora  ut 
traharis.  De  priori  quidem  vocatione  intelligendus  est  S.  Augustinus, 
ut  ipsemet  significat  circa  finem  ejusdem  capitis  dicens:  Ergo  trahi 
a  Patre  ad  Christum,  et  audire  ac  discere  a  Patre,  ut  reniat  ad  Chri- 
stum,  nihil  est  aliud  quam  donum  accipere  a  Patre,  quo  credat  in 
Christum. 

Instabis  ex  eodem  S.  August.  lib.  De  Gratia  Christi,  cap.  4.  ubi 
idem  textus  Joan.  expenditur:  Quando  Deus  clocet,  non  per  legis  lit- 
terAm,  sed  per  Spiritus  gratiam ,  ita,  docet,  ut  quod  quisque  didicerit, 
non  tantum  cognoscendo  videat,  sed  etiam  volendo  appetat,  agendoque 
perficiat:  et  isto  divino  docendi  modo  etiam  ipsa  voluntas,  et  ipsa  oc- 
casio,  non  sola  volendi  et  operandi  naturalis  possibilitas  adjuvatur. 
Hinc  concludit:  Omnis  qui  didicit  a  Patre  non  solum  potest  venire, 
sed  venit;  ubi  jam  et  possibilitatis  profectus,  et  voluntatis  affectus,  et 
actionis  effectus  est.  Igitur  omnis  gratia  est  efficax.  —  Respondeo  primo 
distinguendo  antecedens:  quando  Deus  docet,  non  per  legis  litteram, 
sed  per  spiritus  gratiam  eflicacem,  quae  sanet  vel  a  peccato,  vel  ab 
infirmitate,  tunc  quod  quisque  didicit,  non  solum  videt,  sed  etiam 
appetit,  atque  perficit,  concedo:  per  gratiam  suflicientem,  quae  movet 
et  sollicitat  ad  expianda  peccata,  et  sanitatem  recuperandam,  aut  im- 
petrandam,  nego.  Respondeo  secundo,  S.  Augustinum  praefatis  verbis, 
nilril  aliud  significare,  quam  quod  gratia  necessaria  sit,  non  soluni 
habitualis,  qure  compleat  potentiam,  qualem  dumtaxat  requirere  vide- 
batur  Pelagius;  sed  etiam  actualis,  quae  concurrat  ad  operationem. 
Nam,  ut  ibidem  notat  S.  August.  Venire  posse  in  natura  ponit,  vel 
etiam  ut  modo  dicere  cepit  Pelagius  in  gratia,  qualemlibet  eam  sentiat, 
qua  ipsa,  ut  dicit  possibilitas  adjuvatur:  venire  autem  jam  in  votun- 
tate  et  opere  est.  Non  est  autem  consequens,  ut  qui  jwtest  venire,  etiant 
veniat,  nisi  id  voluerit  atque  fecerit. 

Urgbbis  ex  eodem  S.  August.  cap.  13.  ejusdem  libri:  Qui  novit 
quod  fieri  debeat,  et  non  facit,  nondum  didicif  secundum  gratiam,  sed 
secundum  legem:  non  secundum  Spiritum,  sed  secundum  littcram: 
igitur  omnis  qui  bonum  opus  negligit,  non  censetur  gratiam  internam, 
sed  dumtaxat  extcrnam  habere:  subindeque,  vel  gratia  sufficiens  nulla 
est,  vel  dumtaxat  externa.  —  Distinguo  antecedens :  nondum  didicit 
secundum  gratiam  efficacem  et  oompletam,  concedo:  secundum  sufli- 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  273 

cientem,  et  quse  suo  frustratur  effectu,  propter  negligentiam  vel  re- 
sistentiam  operantis,  nego.  Agnovit  enim  per  internum  sibi  pmestitum 
auxilium,  quanta  sit  sua  infirmitas,  quantumque  divino  egeat  prae- 
sidio,  quod  supplex  exorare  debet:  sed  quia  hujusinodi  inspirationi 
non  obedit,  nec  divinum  auxilium  impetrat,  ideo  simpliciter  dicitur 
non  didieisse,  aut  nondum  audivisse;  auditus  enim  spiritualis  pro- 
prie  est  cordis  assensus,  ut  praeclare  docet  S.  August.  lib.  De  dono 
p<Ts<ji-praat.,  c.  14.  Aures,  inquit,  audiendi  ipsum  est  donum  abediendi, 
ut  qui  haberent  venirent  ad  eum,  ad  quem  nemo  venit,  nisi  fuerit  ei 
datum  a  Patre  ipsius.  Exhortamur  ergo,  atque  prcBdicdmus:  sed  qui 
habent  aures  audiendi  obedienter  omnes  audiant:  qui  vero  eas  non 
habent,  sit  in  eis  quod  scriptum  est,  ut  audientes  n&n  audiant;  audientes 
videlicet  corporis  sensu,  non  audiant  cordis  assensn. 

Objicit  2.  Calvinus  illud  Epist.  ad  Rom.  cap.  9.  Non  est  volentis, 
neque  currentis,  sed  miserentis  Dei.  Atqui  si  quis  vocatus  non  obtem- 
perat,  sitque  in  ejus  positum  voluntate,  ut  obtemperare  possit,  vel 
non  obtemperare,  recte  etiam  dici  poterit:  non  est  dumtaxat  mise- 
rentis  Dei,  sed  etiam  volentis  et  currentis  hominis  bonum  sectari 
atque  assequi;  quia  misericordia  vocantis  non  magis  determinabit  ad 
bonum  opus,  quam  obedientia  vocati,  quod  pise  aures  non  ferunt  : 
igitur  voeationi  illi  non  potest  homo  obluctari. — Respondeo,  textum 
illum  Apostoli  intelligendum  esse  de  singulari  vocatione  illa,  qua  quis 
antecedcnter  ad  ulla  merita,  eftieaciter  et  eximie  vocatur.  ut  explicat 
s.  August.  lib.  1.  ad  SimpUeianum,  q.  2.  Vertim  est,  inquit,  non 
volentis,  neque  currentis,  sed  miserentis  Dei,  quia  etiamsi  multos  vocet, 
<>orum  tamen  miseretur,  quos  ita  vocat  quomodo  eis  datum  est,  ut  se- 
quantur.  Qua?  utique  expositio  maxime  quadrat  menti  Apostoli;  in- 
tendit  enim  ibidem  rationem  proferre,  cur  speciali  vocatione  Deus 
vocaverit  Jacob.  non  Esau,  ut  patet  ex  textu.  Distinguenda  est  igitur 
vocatio  illa  singularis  a  conversione,  seu  operationi  justitiae,  qua?  vo- 
eationem  illam  consequitur:  conversio  enim  ex  Deo,  et  nobis :  rocatio 
autem  soli  Deo  tribuenda  est.  Quam  ntiqne  veritatem  egregie  com- 
mendat  S.  Augustinus  lib.  De  gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  .">.  ubi 
urget  Pelagianos.  qui  perperam  textum  illum  Zachariae,  Convertimini 
ad  me,  et  ego  convertar  ad  vos,  interpretabantur,  ut  nempe  hominis 
conversionem  su;c  virtuti,  non  Dei  grati;i3  tribuerent :  Nec  attendunt, 
inquit  S.  August.,  qui  hoc  sentiunt;  quia  nisi  donum  D<i  esset  etiam 
ipsa  ad  Deum  nostra  conversio,  non  diceretur:  Deus  virtutum  converte 
nos.  et  tu  Deus  eonversus  viviiicabis  nos.  et  converte  nos  Deus  sani- 
tatum  nostrarum,  et  hujusmodi  alia,  quo3  commemorare  longum  esset. 
Quibus  verbis  S.  August.  significat  conversionem  nostram  partiin  di- 
vinae,  partim  humanae  voluntati  esse  tribuendam :  quod  maxime  urge< 
ex  illo  1.  Cor.  1.").  Oratia  Dei  suin  idquodsum;  atque  ut  ostenderet 
et  liberum  arbitrium  mox  <"/<iit:  et  gratia  ejus  in  me  vacua  non  fuit, 
scd  plus  omnibus  illis  laboravi...  Tamen  ne  <i>s<i  voiuntas  sine  gratia 
Dd  putetur  boni  aliquid  posse,  continuo  cum  <li.<iss^t .-  gratia  ejus  in 
me  vacua  non  fuit,  sed  plus  omnibus  illis  laboravi :  subjunxit,  <if<jn< 
<;it:  non  ego  autem,  sed  gratia  Dei  mecum:  idest,  non  solus,  sed 
gratia  Dei  mecum  :  ac  ]><'<■■  hoc  nec  gratia  Dei  s< 
grafia  Dei  cum  illo.  Quibus    significat    conversionem  esse  partim  hu- 

Fras5e.\   Theo*.  Tom.VIII. 


271  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

manse,  partim  dfrrinse  voluntati  tribuendam,  licct  priueipaliter  divinae 

voluntatis  et  misericordiae  sit  opus.  Quod  autern  sola  vocatio  Deo  sit 
tribuenda,  ibidem  docet:  Ut  autem  de  ccelo  vocemur,  etjam  magis,  et 
efficacissima  vocatione  converteremur,  gratia  Dei  erat  sola,  quia  merita 
ejus  erant  magna,  sed  mala. 

Objicies  3.  Ulud  primse  ad  Corinth.  1.  Quis  te  discernitf  quid 
autem  habes,  quod  non  accepistif  Quibus  Apostolus  significat,  nemincm 
posse  seipsum  discernere,  nec  de  propriis  meritis  gloriari;  id  enim 
soli  gratise  tribuendum  est,  ut  explicat  S.  August.,  lib.  De  Prcedesti- 
natione  Sanctorum:  Xi/iil,  inquit,  liuic  sensui  Apostoli,  quis  te  discernit? 
tam  contrarium  est,  quam  de  suis  meritis  quemquam  gloriari ,  tam- 
quam  ipse  sibi  ea  fecerit,  non  gratia  Dei;  sed  gratia,  quoz  bonos  di- 
scemit  a  malis,  non  quoz  communis  est  bonis  et  malis.  Sed,  inquiunt 
adversarii,  data  gratia  sufificiente  duobus  hominibus,  cui  unus  obtem- 
peret,  aJter  reluctetur,  qui  obtemperaverit  potest  dicere,  quod  se  di- 
scernat  ab  eo  qui  obluctatur,  et  e  propria  sua  obedientia  gloriari : 
igitur  contradicet  Apostolo.  —  Respondeo  primo,  pneter  Apostoli  men- 
tem  hanc  illationem  ex  ejus  verbis  inferri ;  siquidem  ibi  Apostolus 
non  agit  de  operatione  grathe,  qua  unus  ab  alio  discernatur;  sed  de 
illo  dissidio  inter  Corinthios  suborto,  quod  alius  se  Pauli,  alius  vero 
Apollo  discipulum  gloriaretur;  Apostolus  autein  in  id  unum  incumbit, 
ne  in  hominibus  glorientur,  ut  constat  ex  eap.  3.  v.  21.  tum  capite 
sequenti  prosequitur  idem  argumentum,  hortaturque  ne  unus  adversus 
alterum  intietur,  sive  pro  Apollo,  sive  pro  sui  ipsius  gratia,  quia  in 
verbi  dispensatione  alter  eloquentior,  alter  spiritualibus  donis  instru- 
ctior  videbatur,  ac  statim  adjungit:  Quis  enim  te  discernitf  quid  autcm 
habes ,  quod  non  accepistif  si  autem  accepisti,  quid  gloriaris,  quasi 
non  acceperis.'  Jam  saturati  estis,  jam  diuites  facti  estis,  etc.  Ne  autem 
existimarent  dissidium  illud  esse  lovendum  ob  titulum  Apostolatus, 
quo  donatus  erat  ipse  Paulus,  non  vero  Apollo,  docet  idcirco  fideles 
per  se  ad  fidem  receptos  non  habere  supra  alios  ansam  gloriandi, 
quod  ut  probet,  adjungit :  Puto  enim,  quod  Deus  nos.  Apostolos  novis- 
simos  ostendit,  tamquam  morti  destinatos:  ac  si  diceret:  non  est  quod 
vel  nostri  causa  scissuras  in  Ecclesia  faciatis,  vel  ex  eo  quod  ab  Apo- 
stolorum  aliquo  vos  baptizatos  fuisse  gloriamini,  quid  enim  est  Apo- 
stolus?  homo  morti  deditus,  victima  piacularis,  spectaculum  mundo 
et  hominibus.  Uespondeo  secundo,  quod  si  hsec  Apostoli  verba  ad  qu;c- 
stionem  prsesentem  traducantur,  uti  de  facto  persaepe  ea  usurpavit 
S.  Augustinus,  ut  ostenderet  contra  Pelagianos,  quod  non  sumus  sut- 
ficientes  cogitare  aliquid  ex  nobis,  tamquam  ex  nobis,  sed  tota  nostra 
suliicicntia  ex  Deo  sit,  ut  ex  causa  principe ,  sic,  inquam,  usurpato 
praefato  textu,  distinguo  majorem:  nemo  potest  dicere,  quod  se  di- 
sccrnat,  simpliciter  et  absolute,  concedo:  secundum  quid  et  quatenus 
per  gratiam  divinam  motus  est  et  adjutus,  nego.  Quemadmodum  enim 
puer  adhuc  scribcndi  artis  imperitus,  dum  ducente  ac  dirjgente  scri- 
bendi  Magistro,  litteras  aliquas  format,  aut  etiam  integra  verba  de- 
seribit,  non  pot?st  jactare  se  simpliciter  scripsisse,  quamquam  tamen 
revera  scripserit;  sic  qui  mandatum  Dei  servaverit,  alio  non  faciente, 
qui  vocatus*fuerat  per  similem  gratiam  non  potest  sine  arrogantla 
dicere  simpliciter,  quod  ipse  mandatum  fecerit,  sicque  ab  alio  se  discre- 


DE    GRATIA  SUFFICIBNTE.  275 

verit:  sicut  tamen  puer,  qui  regente  scriba  formavit  aliqna  verba. 
vere  potest  dieere  se  scripsisse,  et  hae  ratione  ab  alio  se  diserevi-sc. 
qui  similiter  11011  seripsisset:  ita  potest  homo  in  hypothesi  proposita 
affirmare,  se  aliquatenus  discrevisse,  non  tain  »n  propriis  viribus,  sed 
gratia?  beneficio  adjutus.  —  Xeque  vero  qui  sie  se  diseernit.  p  t  gra- 
tiam  nimirum  Dei,  qua  praevenitur  et  juvatur,  eontradieit  Apostolo 
prohibenti  solum  homiui  dieere,  quod  se  diseernat  gioriando  ex  pro- 
priis  viribns.  et  qnasi  de  bono.  quod  non  acceperit:  imo  potins  imi- 
tatur  eumdem  Apostolum  dicentem :  Gratia  Dei  sum  id  quod  sum 
gratia  illius  iu  no  vacua  nnn  fuit;  plus  enim  omnibus  laboravi,  etc. 
Quibus  verbis  sibi  tribuit  Apostolus  aliquid  snpra  creteros  :  id  tamen 
propriis  viribus  non  deputat,  sed  g-ratiae  beneficio.  Quam  ntiqne  inter- 
pretationem  probat  S.  August.  lib.  De  Spiritu  et  Littera,  ehp.  84.  ubi 
eum  dixisset:  Quando  D<-us  agit  cum  anima  rationali,  ut  ei  credat . 
profecto  et  ipsum  velle  credere  Deus  operatur  in  homine,  et  in  omnibus 
ejus  prasvenit  nos:  <onsentire  autem  vocationi  Dei,  vel  ab 
ea  dissentire,  sicut  di.ri.  proprio?  ooluntatis  est.  Subjungit  statim : 
Quat  res  non  solum  non  infirmat,  quod  dictum  est,  quid  habes  quod 
non    accepisti  ?.    verum    etiam    confirmat :    accipere    quippe  et   habere 

na  non  potest  donum,  de  quibus  hoc  audit,  nisi  consentiendo.  ac 
per  hoc  quid  habeat,  et  quid  accipiat  D>i  est:  accipere  autem  et  ha- 
berp  utique  accipienfis  et  habentis  est. 

Ixstabis:  G-ratia  qnae  bonos  discernit  a  malis  non  est  eoir.munis 
bonis  et  malis,  ut  doeet  S.  August.  verbis  in  objectione  laudatis : 
atqui  gratia  snfficiens  commnnis  est  bonis  et  malis:  ergo  per  ilJam 
non  porest  fieri  discretio.  —  Distinguo  majorem:  Gratia  qnae  bonos 
discernit  a  malis  diseretione  pertocta.  qua  quis  eruitur  de  potestate 
tenebrarum.  et  transfertnr  in  regnum  Filii  Dei,  non est commnnis  bonis 
et  malis,  coneedo:  ea  diseretione  per  qnam  qnis  se  praeparat  ad  illam 
perlectam  diseretionem,  non  est  illa  communis  gratia  bonis  et  malis, 

o:  omnes   enim  tam  boni  quam  mali  vocantnr  a  Patrefamilias  ad 
nnptias,  et  Pater  noster  cselestis  facit   oriri    solem  suum  super  bonos 
et  malos.  et  pluit  rorem  et  imbrem  gratiae    super   justos    et    injustos. 
Objicit  4.  Illud  ad  Philipp.  2.  Deus  est  qui  operaturin  nobis  veUe, 
et  p  pro  boua  voluntate.  Quibus  Apostolns  significat  non  solum 

operis  initiuni,  sed  et  consummationem  soli  Deo  esse  tiibnendam: 
igitur  nullus  relinqnitnr  loeus  gratiae  snfficienti  cui  resistatur 
omnis,  qusecumque  tandem  illa  sit,  efficax  est,  qnae  solnm  velle  faeit 
in  nobis,  vel  simnl  velle  atque  periicere.  —  Respondeo  prirno,  ne- 
gando  consequentiafi :  quae  omnino  apparebit  absnrda,  >i  integrum 
Apostolicum  textum  quis  cxpendat.  ait  enim  ibidem  Apostolus: 
Itaque  .    charissimi    nn  %per    obedistis    non    in    prassentia 

tantum,    sed    multo^magis    nunc    in  mea    cum    metu 

f-t  //  vestram  salutem    operamini',    Deus   esi  enim   qni  operatur 

in  nobis  Quibns  verbis  monet  S.  Apostolus  ut    me- 

tuamus  ac  tremamus    in    salntis   negotio ,   quia  Dens  operatur  in  no- 

velle  et  perficere :  ex  qnibns  tantum  abest,  ut  recte  eolligatnr 
nos  non  pos  ^ratiae,  qninimo  exinde  inierri  lieot   nos  ipsi 

gratiae  posse  resistere;  et  idcirco  magnam   esse   occasionem  etansam 
timendi:   si  enim   gratia    omni-    esset    e  -im.-i.    proeuldubio    qui 


276  DE    GRATIA  SUFFICIBNTE. 

hanc  habent,  et  bene  operantur,  nec  sibi  blandiuntur  in  operibus.  non 
haberent  quid  timerent ,  sed  absque  ulla  formidine  suam  salutem  ope- 
rarentur.  1,'espondeo  secundo,  distinguendo  antecedens:  Deus  operatur 
in  nobis  velle  et  perfieere,  vel  sine  nobis,  vel  nobiscum,  concedo: 
sine  nobis  tantum,  nego.  Nam  per  gratiam  operantem  operatur  in  nobis 
sine  nobis;  per  cooperantem  vero  nobiscum,  ut  docet  S.  August. 
lib.  De  Gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  19.  Ut  velimus,  inquit,  sine  nobis 
operatur  incipiens;  cum  autem  volumus,  et  sic  volumus,  ut  faciamus, 
nobiscwm  cooperatur  perficiens.  Hinc  S.  Bernardus,  lib.  Dc  Gratia  et 
Ubero  arbitrio,  prasclare  ait:  Deus  hcee  tria,  scilicet  eogitare,  velle,  et 
perficere  operatw  in  nobis  :  primum,  scilieet  cogitare,  sine  nobis:  se- 
cundum,  scilieet  velle,  nobiscum:  tertiwm,   scilicet  perficere,  per  nos. 

Argumbnta  petita  ex  Conciliis  et  sanctis  Patribis  ac  ra- 
tione  Tiieologica.  Objicies  1.  Can.  4.  Concilii  Arausicani,  in  quo 
sic  legimus  :  Si  quis,  ut  a  peccato  purycmur,  coluntatem  nostram 
Deum  expectare,  non  autem  ut  etiam  purgari  velimus  per  Spiritus 
sancti  infusionem,  et  operationem  in  nobis  fieri  confitetur,  resistit  ipsi 
Spiritui  sancto per  Salomonem  dicenti :  Prceparatur  voluntasa  Domino: 
et  Apostolo  salubriter  prcedicanti:  Deus  est  qui  operatur  in  nobis,  et 
velle  et  perficere.  Ex  quibus  sic  inferes,  quod  ut  a  peccato  purgemur, 
Deus  voluntatem  nostram  non  expectat;  ergo  gratia  qusevis  nostram 
determinat  voluntatem  efficaciter,  et  subinde  nulla  datur  gratia  sutti- 
ciens.  —  Distinguo  antecedens:  Deus  non  expectat  voluntatem  no- 
stram,  quasi  hnec  deberet  ejus  gratiam  pmevenire,  et  propriis  viribus 
sese  ad  illam  prreparare,  ut  volebant  Semipelagiani,  concedo :  non 
expectat  nostram  voluntatem  sequentem  motum  ipsius  gratise,  ut  ei 
conseritiat,  nego.  Quod  autem  ea  sit  mens  Concilii,  apertissime  colli- 
gitur  ex  aliis  canonibus ,  maxime  ex  sexto ,  ubi  anathematizatur 
quisquis  humilitati  aut  obedientice  humance  sitbjungit  gratioz  auxilium, 
hoc  est,  posteriorem  facit. 

Objicies  2.  Varias  S.  Augustini  et  ejus  Discipulorum  sententias. 
quibus  significari  videtur  divinam  gratiam  esse  semper  efficacem,  nec 
humanam  voluntatem  usquam  ei  obluctari.  Verum  quoniam  plurimas 
ex  iis  sententiis  jam  solvi  Sectione  prsecedenti,  huc  duintaxat  unam 
aut  alteram  subjiciam  :  imprimis  vero  id  quod  docet  S.  Augustinus 
cap.  10.  De  Gratia  Christi:  Secl  nos  cam  gratiam  volumus  isti  ali- 
quando  fateantur,  qua  futurce  ylorice  magnitudo  non  solum  promit- 
titur,  verum  etiam  creditur  et  speratur,  nec  solum  revelatur  sapientia, 
verum  etiam  et  amatur,  nec  suadetur  solum  omne  quod  bonum  est, 
verum  et persuadetur.  Kt  aliquanto  post[:  Hanc  debet  Pelagius  gratiam 
confiteri,  si  vult  non  solum  vocari,  s<-d  etiam  esse  Christianus.  —  Re- 
spondeo,  prsefatis  verbis  S.  Augustinum  niliil  aliud  significare,  quam 
quod  praeter  legem  et  doctrinam,  in  quibus  totam  gratire  rationem 
et  virtutcm  tvponebat  IVlagius,  aliud  desideretur  auxilium,  quo  non 
solum  suadeatur  omne  quod  bonum  est,  verum  etiam  persnadeatur. 
Unde  idem  sanctus  Doctor  lib.  2.  Operis  imperfecti,  c.  157.  Pelagianos 
sic  alloquitur:  Admoneo  uf  intelligatis,  <■///  gratice  sitis  inimici,  ne- 
yando  operari  Deum  voluntates  in  mentibus  hominum,  non  ut  nolentes 
credant,  quod  absurdissime  dicitur,  sed  ut  rohnttes  ex  nolentibus  fiant: 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  277 

non  sicui  facit  Doctor  homo  docendo  et  hortando,  minando  et  promit- 
tendo  in  sermone  Dei,  quod  frustra  fit  nisi  Deus  intus  operetur,  et 
vellet  per  investigabiles  vias  suas :  cum  enim  verbis  Doctor  plantat,  et 
rigat,  possumus  dicere:  forte  credit  auditor;  cum  vero  dat  incrementum 
Deus  sirte  dubio  credit,  et  proficit:  ecce  quid  interest  inter  legem  ei 
promissionem,  inter  litteram  et  Spiritum.  Quibus  verbis  S.  Augu- 
stinus  earpit  Julianum,  qui  volebat  Judseos  per  legem.  et  Gentiles 
per  naturam  fieri  posse  filios  Abrahse;  quod  ut  falsum  demonstret 
S.  Augustinus,  ostendit  legem  sine  spiritu  intus  operante.  hoe  est, 
sine  gratia  adoptionis,  inutilem  et  frustraneam  esse ;  nam,  ut  ait 
lib.  De  spiritu  et  littera,  eap.  19.  Lex  data  est,  ut  grcdia  quasreretur; 
grcdia  data  est,  ut  lex  impleretur.  Lex  autem  per  se  ad  gratiam  ado- 
ptionis  non  sufhceret.  nisi  aliquod  salutis  initium  gratiae  sibi  annexum 
ab  auetore  legis  inveheret.  Igitur  non  aliter  S.  Augustinus  docet  Deum 
in  nobis  operari  velle,  quam  quia  pra^ter  gratiam  externam  legis  et 
doctrinae,  etiain  internum  auxilium  subministrat,  sine  quo  nullum 
prorsus  bonum  possemus  velle  et  operari. 

Objicies  3.  Gratia  suffieiens  in  nostra  sententia  non  videtur  ulla- 
tenus  discrepare  a  gratia  possibilitatis,  quam  admittebant  Semipela- 
giani :  sed  talem  gratiam  possibilitatis  repudiat  S.  Augustinus,  eamque 
refellit  pluribi,  maxime  lib.  De  Gratia  Christi :  ergo  gratia  sufhciens 
a  viris  Catholicis  non  debet  admitti.  —  Nego  majorem:  gratia  enim 
possibilitatis.  quam  impugnat  S.  Augustinus,  longissime  diftert  a  gratia 
suthciente,  quam  admittimus,  ut  colligere  licet  ex  eodem  S.  Augu- 
stino  referente  sententiam  Pelagii  de  ipsa  possibilitatis  gratia,  lib.  De 
Gratia  Christi,  c.  4.  ubi  Pelagius  ait:  Nos,  inquit,  sic  tria  ista  distin- 
guinrus,  et  certum  relut  in  ordinem  digesta  partimur :  Primo  loco  posse 
stotuimus,  secundo  velle,  tertio  esse.  Posse  in  natura,  velle  in  arbitrio, 

in  effectu  locamus.  Primum  iMud,  idest  posse.  ad  Deum  proprie 
pertinet,  qui  illud  creaturai  suce  contulit :  duo  vero  reliqua,  hoc  est  velle 
et  cs.se,  ad  hominem  referenda  sunt;  quia  de  arbitrii  fonte  descendunt: 
ergo  in  voluntate  et  opere   bono   laus   hominis   est,  imo   et  hominis   et 

qui  ipsius  voluntatis  et  operis  possibilitatem  dedit,  quique  ipsam 
possibilitatem  gratim  suce  adjucat  semper  auxilio.  Ex  quibus  Pelagii 
verbis  constat  operis  possibilitatem,  seu  naturalem  potentiam,  et  a  Deo 

et  gratiae  divinse  auxilio  adiuvari.  Sed  per  illud  adjutorium  nihil 
aliud  significare  volebat  Pelagius,  quam  legem  atque  doetrinam,  pee- 
eati  dimissionem,  et  Christi  exempluin,  ut  eodem  libro  pluribi  declarat 
S.  Augustinus:  qui  e  eontra  docet  adjutorium  quo  possibilitas  nostra 
adjuvatur.  esse  quamdam  occultam  inspirationem,  sive  virtutem  Spi- 
ritus  sancti :  sic  enim  mentem  suam  aperit  initio  c.  13.  ejusdem  libri: 
Hox,  iii([uit.  si  doctrina  dicenda,  certo  sic  dicatur  ut  altius  <t  interius 
eam  Deus  nim  meffabili  suavitate  credatur  infundere,  non  solum  j>ereos 
qui  plantant,  et  rigant  extrinsecus,  sed  etiam  />'■>■  seipsum,  qui  incre- 
mentum  suum  ministrat  occultus;  ifa  ut  non  ostendat  tantummodo  v 
tatem,  verum  etiam  impertiat  charitatem  :  sic  enim  dnvei  Deuseosqui  se~ 
cundum  propositum  vocati  sunt,  simul  donans  et  quid.agant  sctre,  et 
quid  sciant  agere.  —  Ex  quibus  patet  S.  Augustinum  aliter  de  gratia 
possibilitatis,  quam  Pelagius.  sensisse.  —  Dissentiebant  [nsuper  invicem 
circa  modum.  quo  Christi  gratia  adjuvaret:  nam  Polagius  volebat  dum- 


278  DE    GRATIA    SUFFICIENTE. 

taxat  gratiam  possibilitatis  ordinari  solum  acl  potentiam  naturalem. 
quam  adjuvare  et  perficere  deberet;  non  vero  concurrere  ad  actionem 
et  operationem  ;  S.  Augustinus  vero  docebat  gratiam  Dei  operari  in  nobis 
non  solum  posse,  sed  etiam  velle  et  perficere,  seu  non  solam  possibilita- 
tem,  sed  etiam  volitionem  et  actionem.  Insuper  Pelagius  adscribebat  li- 
bero  arbitrio  consensum,  quem  gratise  praestabat;  sanctus  autem  Augu- 
stinus  contendebat  consensum  hunc  magis  principaliter  tribuenclum 
esse  gratise.  Igitur  longum  est  discrimen  inter  gratiam  sufficientein. 
quam  admittimus,  etgratiam  possibilitatis  quam  adstruebant  Pelagiani. 
Primo  namque  Pelagius  adjutorium  possibilitatis  in  extrinsecis  tantum 
auxilite  constituebat ;  nos  autem  cum  S.  Augustino  gratiam  sufricientem 
ia  secreta  operatione  Spiritus  sancti  censemus  esse  reponendam.  Se- 
cundo,  licet  Pelagius  forte  admiserit  gratiam  aliquam  possibilitatis  in- 
ternam,  non  tamen  sensit  illam  esse  necessariam  ad  singulos  actus 
pietatis,  sed  dumtaxat  ut  iacilius  fierent,  ut  jam  pluries  monuimus ; 
nos  vero  gratiam  sutficientem  ad  singulos  actus  desiderandam  esse 
profitemur.  Tertio,  Pelagius  gratiam  possibilitatis  solum  volebat  ordi- 
nari  ad  potentiam,  non  ad  actionem;  unde  consensum  principaliter 
adscribebat  libero  arbitrio ;  nos  autem  contendimus  gratiam  sufti- 
cientem  sic  voluntatem  excitare ,  ut  ad  volendum  et  operandum 
necessaria  sit  gratia  concomitans  et  subsequens,  ratione  cujus  de- 
terminatio  et  consensus  voluntatis  gratiae  virtuti  principaliter  de- 
putatur. 

Ob.ticies  4.  Idcirco  Massilienses  tamquam  hseretici  damnati  sunt, 
quod  auxilium  ad  credendum  u,'cessarium  existimaverint  sunieere,  ut 
homo  prseventus  credere  posset  si  vellet :  atqui  gratia  sufficiens  quam 
admittimus  est  ejusmodi:  ergo  Semipelagianis  subscribiinus.  — Re- 
spondeo,  negando  majorem,  cujus  falsitas  apparet  ex  damnata  hac  pro- 
positione:  Semipelagiani  admittebant  interioris  gratiat  prozcenientis  ne- 
cessitatem  ad  singulos  actus,  etiam  ad  initium  fidei,  et  in  hoc  erant 
hozretici,  quod  vellent  eam  gratiam  talem  esse,  cui  posset  humana  vo- 
luntas  resistere,  vel  obtemperare.  Quam  utique  propositionem  Innocen- 
tius  X  falsam  et  hsereticam  declaravit,  et  uti  talem  damnavit.  Falsum 
est  igitur  Semipelagianos  idcirco  damnatos  esse,  quod  admiserint  gra- 
tiam  sufficientem  prasvenientem,  cui  posset  homo  vel  consentire,  si 
vellet,  vel  dissentire;  sed  errabant  maxime  quod  docerent  nos  affectu 
credendi  mere  naturali  et  prseveniente  posse  gratiain  fidei,  casteraque 
consequenter  dona  promereri,  ut  jam  saepius  docuimus. 

Objicies  4."  Gratias  efficacia  non  pendet  a  libero  arbitrio:  sed  si 
daretur  gratia  suffieLms,  quae  per  consensum  voluntatis  fieret  effieax  , 
illius  efficacitas  penderet  a  libero  arbitrio :  ergo  nulla  est  admittenda.  — 
Distinguo  majorem:  gratire  efficacia  non  pendet  a  libero  arbitrio  in 
actu  primo,  puta  virtus  illa,  quam  habet  ad  movendam  voluntatem 
indeclinabiliter,  concedo:  effieaeitas  in  actu  secundo,  hoc  est,  con- 
sensus  datus  divinae  vocationi  non  pendet  a  libero  arbitrio,  nego: 
nam,  ut  docet  sanctus  Augustinus,  lib.  De  spiritu  et  littera,  cap.  ,">l. 
Ilis  modis  quando  D<us  agit  cum  anima  rationali,  utei  eredat...  pro- 
fecto  et  ijtsuin  velle  credere  Deus  operatur  in  homine,  et  in  omnibus 
misericordia  ejus  praivenit  nos:  consentire  autem  vocationi  Dei,  vel  ab 
ea  dissentire,  sicut  dixi,  propria&  voluntatis  est. 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  279 

§  II.  —  An  omnibus  omnino  hominibus  gratia  sufficiens  con- 

CEDATUR. 

AfFirmo.  Eamque  veritatem  plurimis  Scripturse  sacrse  oracnlis  aperte 
contirmare  licet:  quse  omnia  momenta  nt  evidentiora  fiant,  juvat  ea 
sub  distinctis  titulis  expendere. 

Probatur  primo  Ex  generali  vocatione  ef  Uluminatione  per  C/>  - 
stum.  —  Enimvero    Joann.  1.  de  Christo  Domino  dicitur:   Erat    lux 

.  quai  illuminat  omnem  kominem  venientem  in  hunc  mundum. 
Ex  quo  testimonio  sanctns  Augustinus,  lib.  De  Genesi  contra  M 
cheeos,  cap.  o.  probat  omnes  homines,  si  velint,  posse  Dei  praecepta 
servare:  ttlud,  inquit,  lumen  non  irraUonabilium  animaUum  oculos 
pasdt,  sed  plura  corda  eorum,  qui  Deo  credunt,  et  ab  amore  visibilium 
rerum  et  temporalium  se  ad  ejus  praxepta  servanda  convertunt:  quod 
omnes  homines  possunt  si  velint,  quia  iUud  lumen  illuminat  omnem 
hominem  venieniem  in  hunc  mundum.  Ipsi  prrelusit  S.  Chrys.  Hom.  7. 
in  ha?c  verba  Joan.  llluminai  omnem  hominem  venientem  in  hunc 
mu/idum:    ubi  ait:  «  illuminat  protecto  quantuin  in  ipso  qui 

«  autem  sponte  sua  nientis  oculis  conniventibus  ad  hujus  Incis  radios 
«  aciem  dirigere  noluerunt.  non  ex  luminis  natura  in  tenebris  per- 
«  stiternnt .  sed  ex  malitia  sua.  qui  sponte  tanto  se  dono  indignos 
«  reddiderunt :  nam  gratia  in  omnes  difinsa  est :  non  Judaeum.  non 
«  Grsecum,  non  Barbarum,  non  Scytham,  non  liberum,  non  servum, 
«  non  virum.  non  nuilierem,  non  senem,  non  jnvenem  excipit,  aut 
«  dedignatur,  etc.  Qni  antem  ejus  munere  frni  negligunt,  hanc  snam 
«  eoeeitatem  sibi  ipsis  imputent:  cum  enim.  detur  omnibus.  omnibus 
«  pateat.  ^i  a  nemine  prohibeatur.  perditi  quidain  et  nequam  homines 
«  propria  dumtaxat  malitia  ingredi  reeusant  ». 

Eodem  quoque  pertinet  quod  Sapientiae  IV.  dicitur  generaliter, 
infidelibus,  et  omnibus  hominibus,  quibus  non  subest  scientia  Dei, 
non  defuisse  medium  sufficiens,  quo  ad  ejus  notitiam  salutarem  per- 
venire  possunt.  Quod  confirmat  Apostolus  Rom.  I.  ver.  li».  dicens 
d.'  Gentilibus,  Deum  se  illis  suffieienter  manifestasse,  ut  gloriam  ipsi 
debitam  redderent,  ita  ut  sint  inexcusabiles,  in  eo  quod  Deum  non 
glorificaverunt,  et  posthabito  ejus  cultu,  idolis  servierunt.  Nimirum 
quia.  ut  reste  ait  S.  Prosper,  lib.  2.  Dk  vocat.  Gent.,  cap.  17,  ne  illis 
quidem,  qui  externa  verbi  Dei  praedicatione  caruerunt  olim.  \t\  adhuc 
carent,  detuit.  aut  deest  gratia  necessaria  et  sufficiens,  ut  ad  fidem 
iucemque  veritatis  venire  possint.  EUam  num,  inquit,  in  extremis 
mundi  partibus  sunt  aliq/ue  nationes,  quibus  nondum  gratia  Sah 
ris,  <  idest  Evangelium  illuxU:  quibus  mensura  tamen  generalis  auxilii, 
quai  desuper  omnibus  semper  hominibus  est prasstita,  non  negatur. 

Secunda  probatio.  Ex  generdli  voluntate  D<i  salvandi  omnes  et 
singulos  homines.  —  Quisquis  sapienteret  sincere  finem  intendit.  etiam 
vult  media  usurpare  ad  eum  flnem  assequendum  absolute  aecessaria: 
sed  Deus  sapientissimus  sincere  intendit  salutem  omnium  hominum: 
igitur  etiain  vult  eis  gratiam  eonterri  qua  salutem  possint  assequi. 
Major  constat.  Probatur  minor:  Primo  quidem  ex  illo  E^sechielis 
Quare  moriemini,  dom  el?  dicit  Dominus.  Vivo  ego,  nolo  mortem 

impii,  sed  ut  convertatur,  et  vivat.  Dbi  notat  Tertull.,  lib.  De  P&nit., 
cap.   L.  Deum  jurasse,  ut  absque  ulla  difficultate  sibi  crederetur:  Ju- 


280  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

rans  etiam,  inquit,  ut  Dominus,  Vivo,  ubi  credi  sibivult,  Obeaios  nos 
quorum  causa  Deus  jurat!  o  miseros.  si  necjuranti  Deo  credimus/  Sed 

apertissime  1.  ad  Timot.  2.  ubi  Apostolus  hanc  veritatem  tradit,  do- 
cens  enhn  pro  onmibus  esse  orandum,  etiam  pro  Paganis  et  Genti- 
libus,  hanc  rationem  illius  obligationis  profert:  Hoc  enim  bonum  est, 
inquit,  et  acceptum  coram  Salvatore  nostro  Deo,  qui  omnes  homines 
vult  salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  venire.  Quam  utique  veri- 
tatem  hac  triplici  ratione  confirmat:  Unus  cnim  Deus,  unus  mediator 
Dei  et  hominum  homo  Christus  Jesus:  qui  dedit  redemptionem  seme- 
tipsum  pro  omnibus,  temporibus  suis.  Quibus  verbis  Apostolus  signi- 
ficat  Deum  triplici  titulo  velle  omnium  hominum  salutem :  primo  quia 
eorum  omnium  Creator  est ;  secundo  quia  omnium  est  Redemptor ;  tertio 
quia  omnium  deb  t  esse  judex,  et  sanguis  quem  pro  omnibus  effudit  in 
cruce  erit  in  testimonium  temporibus  suis,  quod  non  fuerit  ipse  in  causa 
cur  aliqui  reprobandi  sint  et  damnandi.  Hinc  prseclare  Paulus  Oro- 
sius,  lib.  De  Arbitrii  tibertate,  post  medium,  hanc  triplicem  rationem 
sic  complectitur:  Ilic  ergo  Dominus  Christus,  inquit,  hic  inquam  Fi- 
lius  Dei.  in  virtute  Patris,  et  gloria,  quce  in  principio  condidit,  et  re- 
demit  in  medio,  etiam  in  novissimo  judicabit. 

Hanc  autem  voluntatem  ad  omnes  prorsus  extendi,  docent  imprimis 
sanctus  Chrysostomus  in  hunc  locum  scribens :  Irnitare,  inquit,  Deum 
tuum;  si  omnes  illc  vult  salvos  fieri,  merito  pro  omnibus  oportet  orare. 
S.  Damascenus,  lib.  2.  Orthodoxce  fidei,  cap.  29.  Illud,  inquit,  ne  )ios 
fugiat,  Deum,  ut  bonitatc  prcesta ntem,  primarie  omnes  quidem  homines 
servari,  ac  rcgni  sui  compotes  essc  velle:  ut  justum  autem,  iis  quoque 
qu/  peccant  pcenam  inferri  nihilominus  velle.  Sed  eam  prae  ceeteris  ve- 
ritatem  tradit  S.  August.  pluribi;  maxime  lib.  De  Spiritu  et  Littera, 
cap.  33.  Vult,  inquit,  Deus  omnes  homines  salvos  fieri,  et  in  agnitio- 
non  veritatis  venirc:  non  sic  tamen,  ui  eis  adimat  liberum  arbitrium, 
quo  vel  bene,  vel  male  utentes  justissime  judicentur:  quod  cum  fit,  in- 
fideles  quidem  contra  voluntatem  Dei  faciunt,  cum  cjus  Evangelio  non 
credunt:  nec  ideo  tamen  eam  vincunt:  verum  seipsos  fraudant  magno 
et  mimmo  bono,  malisque  pancdibus  implicant,  experturi  in  suppliciis 

poiestatem  ejus,  cujus  in  donis   misericordiam  contempserunt Ittc 

igitur  rcus  erit  ad  damnationcm   sub  potestate  ejus,  qui   contempserit 

ad,  credendum  misericordiam    cjus.  Quisquis  autem  crediderii  ei,    qui 

peccatis  omnibus  absolvendum,  et  ab  omnibus  vitiis  sanandum,  ct 

catore  ac  lumine  ejus    acceiidendum,    illuminandumque    non    contem- 

it,  habebit  ex  ejus  gratia  opera  bona,  ex  quiJ>us  ctiam  secundum 
corpu$  a  mortis  corruptione  redimatur,  coronetur,  bonisque  satieiur, 
non  temporaluyus,  sed,  ceternis.  —  Ipsi  eg-regie  concinit  S.  Prosper  re- 
sponsione  2.    ad  objectiones   VincenUanas:    Sincerissime,    inquit,    sen- 

dum  est,  atque  profitendum,  Deum  velle  ut  <>>nncs  homines  salvi 
fioit.  siquidem  Apostolus,  cujus  ista  sententia  est,  sollicite  prcecipit 
quod  iii  omnibus  Ecclesiis  piissime  custoditur,  ut  Deo  pro  omnibus 
hominibus  supplicetur,  ex  quibus  quod  mulU  pereunt,  pereuntium  est 
meritum;  quod  multi  salvantur,  saloanUs  est  donum.  Hinc  respon- 
sionc  8.  ad  capitula  Gallorum,  constanter  ait:  Qui  dicit,  quod  non 
omnes  homines  velit  Deus  salvos  fieri,  sed  certum  numeru/m  pradesU- 
■  uin.  durius  loquiiur,   quam  loquendum  est   de  altitudine  inscru- 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  281- 

tabilis  gwtke  D<i,  qui  et  omnes  homines  vuU  salvos  fieri,  et  ad  agni- 
tionem  veritatis  uenire. 

Repones.  Omnem  divinam  voluntatem  impleri,  nam  omnia  quoz- 
cumque  voluit  Dominus  fecit  in  cado  et  in  terra.  Psahn.  134.  Et,  Vo- 
luntati  ejus  quis  resistitf  Rom.  15.  Unde  S.  Augustinus,  lib.  De 
Gorreptione,  c.  14.  Deo  rolenti  facere  nullum  hominis  resistit  arhi- 
trium ;  sic  enim  relle  et  nolle  in  rolcntis  aut  nolentis  est  potestate, 
ut  divinam  roluntatem  non  impediat,  nec  superet  potestatem.  Cui  con- 
cinit  S.  Fulgentius:  Quo<l  rult,  inquit,  semper  insuperabiliter  facit; 
cum  ergo  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  hoc  quippe  iu  eis  impletur, 
quod  omnipotentis  Dei  roluntas  incommutabilis  et  impenetrabUis  habet. 
Eadem  etiam  eonscribunt  Prsesules  Africani  exulantes  in  Sardinia  in 
Epistola  Synodica:  Semper  voluntas  Dei  impletur,  quia  potestas  ejus 
nullaienus  vincitur;  lj>se  esi  euim,  qui  omnia  <jucecumque  roluit  fecit 
in  cado  et  in  terra,  in  mari  et  omnibus  abyssis,  et  cujus  roluntati 
nemo  resistit:  sed  non  omnes  prorsus  homines  salvantur:  ergo  signum 
est  Deum  non  velle  omnium  hominum  salutem.  —  Verum  dico  cum  D.  I. 
Moine,  Deum  aliquid  extra  se  velle  duobus  modis:  primo,  tam  effi- 
caciter  et  potenter,  ut  numquam  opere  prohibeatur  ejus  intentio ;  se- 
cundo  niinus  valide,  sed  tamen  sufficienter,  quia  posset  effectus  sub- 
sequi,  si  non  deficeret  aliqua  conditio.  Priori  voluntate  Deus  vult 
electorum  salutem  :  quia,  inquit  Apostolus  2.  ad  Timotheum  2.,  Fir- 
minn  funclamentum  Dei  stat  Iiabens  si<juacutum;  idest  sigillum 
quo  Pater  seterxras  in  sua  praescientia  ratam  fixam  filiorum  salu- 
tem  obsignavit;  Novit  enim  Dominus  qui  sunt  ejus,  et  nemo  rapiet 
eos  de  manu  ipsius.  Posteriori  vero  oinnium  hominum  generatim  sa- 
lutein  intendit.  idque  sincere  quantum  expartesua;  sed  ipsi  homines 
propter  suam  negligentiam,  aut  malitiam  asterna  salute  fraudantur  , 
quoniam  ipsi  divinae  vohmtati  refragantur;  nec  tamcn  ipsa  divina 
voluntas  generalis  adeo  fit  infoecunda,  quin  ex  ea  nascantur  innume- 
rabiles  gratirc  semper  parabiles,  et  ad  salutem  procurandam  opportun», 
si  iis  quicumque  potiuntur,  uti  vellent.  Quibus  si  forte  uti  nohierint, 
humanain  nihilominus  voluntatem  divina  semper  superabit,  finem  se- 
cundarium  sortitura.  quotiescumque  culpa  nostra  fuerit  defraudata. 
Xou  sic  enim  constHuta  sunt  opera  Domini,  inquit  S.  August.  in 
Psal.  110.  ut  creatura  in  arbitrio  libero  constituta  Creatoris  superet 
roluntatem.'  Xoii   vult  Deus,  ut  pecces,  nam  prohibet:  fumen  si  pecca- 

s,  non  putes  hominem  feeisse  quod  votuit,  et  Deo  accidisse  quod 
noluit:  sicut  i-nim  vult,  uthomo  non  jx'c<-<'t:  ita  vult  peccanti  parcere, 
nt  revertatuv,  et  vivat:  ita  vult  postremo,  non  primario,  in  peccato  per- 
severantem  punire,  ut  justitiai  potentiam  coutunuix  non  evadat.  Ifa 
quidquid  elegeris,  omnipotenti  non  deerit,  itnde  suam  de  te  compleat 
voluntatem.  Deus  ergo  vel  intendit  efficaciter  et  determinate  salutem 
electoruin.  et  tunc  ea  nusquam  frustratur,  vel  disjunctim  intendit 
omnium  salutem,  aut  ccrte  si  salvari  noluerint,  punitionem  ;  eam  vcro 
peccator  numquam  effugiet:  atque  ita  fit  semper  alterutro  modo  di- 
vina  voluni 

Repones  2.  Volnntatem  conditionatam  aequipollere  voluntati  ab- 
soluta?.  quando  conditio  ponenda  pendet  a  volnntate:  sed  ipsa  con- 
ditio  e.v  qua  pendet  hominnm  salns,  nempe  si  <i>si  velint,  non  minns 


282  DE    GRATIA   SUFFICIENTE. 

a  voluntate  Dei  dependet,  quam  ipsa  salus,  non  enim  potest  ab  humaiia 
voluntate  pra?stari,  nisi  a  divina  voluntate  prsestetur,  cum  liomo  nec- 
velle  possit,  nec  operari,  nisi  Deus  hoc  dederit,  ipse  enim  est,  qui  ope- 
ratur  in  nobis  et  velle  et  perficere;  igitur  voluntas  conditionata  sal- 
vandi  omnes  a?quipollet  absolutre :  atqui  non  est  voluntas  absoluta  in 
Deo  salvandorum  omnium  :  ergo  nec  voluntas  antecedens  et  conditio- 
nata.  —  Distinguo  minorem:  conditio  ex  qua  pendet  salus,  dependet 
a  vohmtate  Dei,  omnino  nego:  partim  concedo.  Xam  etsi  homo  non 
possit  salvari,  nisi  volente  Deo,  et  prreparante  voluntatem  hominis, 
non  ita  tamen  eam  prseparat  in  omnibus,  quin  consensum  etiam 
hominis  desideret,  ut  praeclare  docet  S.  Augustinus,  lib.  De  Gratia 
Christi  et  Libe.ro  arbitrio,  cap.  17.  Ipse,  inquit,  ut  velimus,  operatur 
incipiens,  qui  volentibus  cooperatur  perficiens.  Ut  ergo  velimus,  sine 
nobis  operatur,  cum  autem  volumus,  et  sic  volumus  ut  faciamus,  no- 
biscum  cooperatur :  tamen  ut  si.ne  illo  vel  operante  relimus,  rel  operante 
cum  volumus,  ad  bona  pietatis  opera  nihil  ralemus.  — Ipsi  eleganter 
subscribit  S.  Prosper,  lib.  2.  De  Vocatione  Gentium,  c.  9.  «  Ad  obe- 
«  diendum  sibi  ipsum  velle  sic  donat,  ut  etiam  a  perseveraturis  ipsam 
«  mutabilitatem,  quae  potest  nolie,  non  auferat.  Alioqui  nemo  unquam 
«  fidelium  reeessisset  a  fide,  neminem  concupiscentia  vinceret,  nemi- 
«  nem  tristitia  elideret,  neminem  iracundia  debellaret,  nullius  charitas 
«  refrigesceret,  nullius  patientia  frangeretur,  et  collatam  sibi  gratiam 
«  nemo  negligeret;  sed  quia  hsec  possunt  fieri,  et  in  consensum  talium 
«  tentationum  facilis  nimium  proclivisque  descensio  est,  numquam 
«  debet  in  auribus  fidelium  vox  illa  Domini  non  sonare:  vigilate,  et 
«  orate,  ne  intretis  in  tentationem.  ita  denique  concludit :  igitur  sicut 
«  qui  crediderunt,  juvantur  ut  in  fide  maneant;  sic  et  qui  nondum 
«  crediderunt,  juvantur  ut  credant.  Et  quemadmodum  illi  in  sua  ha- 
«  bent  potestate  ut  exeant,  ita  et  isti  in  sua  habent  potestate  ut  ve- 
«  niant :  fitque  n.anifestum,  quod  diversis  atque  innumeris  modis 
«  omnes  homines  vult  Deus  salvos  fieri,  et  in  agnitionem  veritatis 
«  venire:  sed  qui  veniunt,  Dei  auxilio  diriguntur;  qui  non  veniunt, 
«  sua  pertinacia  relue-tantur  ». 

Kepones  "6.  Eo  modo  Deum  censeri  velle  omnium  hominum  sa- 
lutem,  quo  modo  eam  voluntatem  explicat  S.  Augustinus:  sed  san- 
ctissimus  ille  Doctor  ita  voluntatem  explicat,  ut  particulam  omnes, 
non  collective,  sed  distributive  usurpet ;  ita  quod  non  ad  omnes  prorsus 
homines  sigillatim,  sed  dumtaxat  ad  eorum  aliquos  illa  divina  voluntas 
ordinetur.  Primo  namque  voluntatem  illam  divinam  salvandi  omnes 
homines  interpretatur  per  distributionem  accommodam,  lib.  De  J'r<v- 
destinatione  Sanctorum,  cap.  8.  Sicut,  inquit,  integre  loquimur,  cum 
de  aIi<juo  litterarum  magistro,  qui  in  dvitate  solus  est,  dicimus,  omnes 
iste  litteras  docet:  non  quia  omnes  discuut,  sed  quia  nemo  nisi  ah  illo 
discit,  quicumque  ihi  litteras  disdt:  ita  recte  dicimus:  omnes  Deus  docti 
venire  ad  Christum:  non  quia  omws  veniunt,  sed  quia  nemoaliter  venit, 
Secundo  accipit  hanc  sententiam  incomplete;  seu,  ut  loquuntur.  n<>u 
pro  singulis  generum,  sed  pro  generibus  singulorum,  quia  seilieet  ex 
omni  hominum  genere,  ajtate,  sexu,  conditione,  prsedestinati  eliguntur. 
Sic  lib.  Dc  Correptione  et  Gratia,  cap.  11.  Quod  scriptum  est,  inquit, 
vult  onnirs  homines  salvos  ji<ri.  non  tamen  omnes  salvi  fiunt,  multis 


DE    GRATIA  SUFFICIENTE.  283 

quidem  modis  intelligi  potest;  sed  hic  unum  dicam  id  ita  dictum,  ut 
intelHgantur  omnes  pradestinati,  quia  omne  genus  hominum    in   eis 

est.  Tertio  ait  Deum  icleirco  dici  velle  omnes  homines  salvare,  quia 
facit  ut  omnes  qui  salvantur.  velint  salvari:  quo  sensu  lib.  De  Cor- 
reptione  et  Grai.j  cap.  15.  interpretatur  dictum  illud  Apostoli  ad 
Galat.,  cap.  4.  Misit  Deus  Spiritum  Filii  sui  clamantem:  Abba  Pater, 
idest,  nos  clamare  facientem.  Si  ergo,  inquit.  clamantem  spiritum 
rectc  dicit  Scriptura,  a  quo  efficitur  ut  clamemus,  recte  etiam  et  volen- 
tem  Deum  a  quo  efficitur  ut  velimus.  Ex  quibus  inferunt  adversarii 
Deum  non  intendere  singulorum  hominum  salutem.  —  Verum  nego 
hanc  illationem,  his  enim  loeis,  exemplis  non  potest  inferri  negatio 
divime  voluntatis  in  omnes,  sed  negatio  solum  executionis,  et  efte- 
ctus  ;  idcirco  expositiones  illae  ad  voluntatem  absolutam  et  conse- 
quentem  dumtaxat  referenche  sunt ;  quod  utique  aperte  constat  ex 
ipso  loquendi  modo  sanctissimo  illi  Doctori  familiari ;  quaerit  enim 
ubique  non  tam  cur  Deus  aut  mediator  liberare  nolit  eos  qui  perie- 
runt,  quam  cur  reipsa  non  liberet,  non  redimat.  non  salvet  :  quo 
sensu  dicebat  Apostolus  Galatis  misere  pereuntibus  c.  .">.  Christus 
vobis  nihil  proderit :  evacuati  estis  a  Christo,  idest  locum  ibidem  ex- 
ponente  S.  Augustino.  Christus  a  vobis  tamquam  a  possessione  quam 
tenebat  abscedit;  quia  videlicet  vestro  defectu  ipsius  mors  nihil  vobis 
proderit. 

Tertia  probatio.  Ex  morte  Christi  j>ro  umnibus  hominibus.  — 
Eis  praeparantur  ac  disponuntur  gratiae  sufficientes,  pro  quibus  Christus 
mortem  obiit,  et  pretiosissimum  sanguinem  in  redemptionem  divino 
Patri  obtulit :  sed  obtulit  eum  pro  singulis  quibuslibet  hominibus  : 
igitur  singulis  praiparat  ac  confert  gratiam  sufficientem.  Majorem  ad- 
mittunt  omnes.  Minor  vero  probatur.  1.  ex  illo  Cor.  5.  Si  unus  pro 
omnibus  mortuus  est :  ergo  omnes  mortui  sunt:  quae  Apostoli  illatio 
tripliciter  potest  intelligi :  Primo.  ut  inferatur  omnes  mortuos  esse 
morte  peccati  in  Aclamo.  Secundo,  omnes^mortuos  esse  veteri  vitse. 
Tertio,  debere  quemlibet  se  reputare  ac  si  esset  mortuus  sibi  ipsi. 
^uocumque  autein  sensu  intelligatur  ha?c  consequentia,  supponit  quod 
in  antecedenti  conceditur.  Christum  pro  omnibus  omnino  hominibus 
mortuuin  esse.  Xam  si  pro  quibusdam  tantum  mortuus  est  Christus, 
quomodo  inde  colligitur  quod  omnes  mortui  sunt  peccato  Adse,  quod 
omnes  mori  debeant  veteri  vitae,  quod  quilibet  debet  se  reputare  tam- 
quam  mortuuin  sibi  ipsi  ?  Colligitur  eadem  veritas  ex  illo  1.  Joann.  2. 
ubi  dicitur  de  Christo  Domino,  quod  Ipse  est  propitiatio  pr<>  peccatis 
nostris,  non  pro  nostris  autem  tantum.  sed  etiam  pro  totius  mundi. 
riii  nomiiie  totius  mundi  non  solum  Electos  ex  toto  mundo.  sed 
etiam    reprobos    significat,  ut    interpretatur    Concilium    Tridentinum. 

5,  6.  c.  3.  ubi  ex  illo  sancti  Joannis  loco,  quem  retulit  in  fine 
capitis  praecedentis,  sic  infert:  Verum  etsi  ille  pro  07n)iibus  mortuus 
est,  non  omnes  tamen  mortis  <jus  beneficium  recipmnt,  sed  ii  dum- 
taxat,  quibus  meritum  passionis  ejus  communicatur.  Quibus  verbis 
docet  Concilium,  Christum  etiain  mortuum  luisse  pro  eis,  qui  mortis 
ejus  beneficium  non  receperunt. 

Probatur  2.  Eadem  mojor  auctoritate  sanctorum  Patrum  1.  quidem 
eorum,  qui  sanctum  Augustinum  antecesserunt,  quique  unanimi  cal- 


284  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

culo  docent  Christum  pro  onmibus  fuisse  mortuum.  Sic  Nazianzenus, 
Orat.  25.  Omnes,  inquit,  citra  nullam  exceptionem  instaurati  sumus 
per  coslestem  Adamum,  qui  primi  Adee  participes  fuimus,  et  a  serpente 

decepii,  et  peccato  mortui.  Chrvsostomus,  Homil.  4.  in  cap.  2.  Epist. 
ad  Heb.  Ut  yratia  Dei,  inquit,  pro  omnibus  gustaret  mortem,  non  prQ 
fidelibus  tantum;  sedpro  universo  mundo:  ipse  enirn  pr<>  omnibus  mor- 
tuus  est,  Epiplianius,  hseresi  55.  Pro  toto  quidem  mundo  se  obtulit  ipse 
uictima,  ipse  sacrificium,  ipse  sacerdos.  ipse  cdtare,  ipse  Deus,  ipse  Iiomo, 
ipse  rex,  ipse  Pontifex,  ipse  ovis,  mnnia  in  nobis  pro  nobis  factus  est, 
ut  nobis  omnibus  modis  vita  fieret.  Ambrosius,  Serm.  in  Psal.  118.  My- 
stictis  sol  ille  jxstitice  omnibus  ortus  est,  omnibus  venit,  omnibus  passus 
est,  et  omnibus  resurrexit. 

Pmbatur  3.  Auctoritate  ipsius  sancti  Augustini,  qui  hanc  veritatem 
plurimis  momentis  iirmat :  Primo  quidem  omnibus  iliis  locis  in  quibus 
ait  Christum  fudisse  sanguinem  pro  omnibus  ac  singulis  hominibus 
quos  in  mundi  fine  judicabit.  Sic  in  Psal.  95.  Judieabit  orbem  terra- 
rum  in  ceguitate:  non  partem ;  quia  non  partem  emit:  totum  judicare 
habet:  quia  pro  toto  pretium  dcdit.  Explicat  paulo  post  quid  nomine 
orbis  terrarum  intelligat,  dicens:  Quijudicat  orbem  terrarum in  cequi- 
tate,  et  popuZos  in  veritate  sua :  quoz  est  cequitas,  et  veritas?  congre- 
yabit  secum  electos  suos  ad  judicandum:  cozteros  autem  separabit  af> 
invicem  :  positurus  est  enim  a.lios  ad  dexteram,  alios  ad  sinistram,  etc. 
Igitur  orbis  terrarum  nomine,  eos  omnes  intelligit  qui  injudiciocum 
ad  dexteram.  tum  ad  sinistram  collocabuntur,  idest  electos  omnes  ac 
reprobos :  adeoque  cum  asserit  Christum  judicaturum  totum  orbem, 
quia  totum  emit.  diserte  significat  Christum  electos  ac  reprobos  omnes 
iudicaturum.  quia  electis  ac  reprobis  sanguinem  impendit.  Quamutique 
veritatem  praeclare  confirmat,  et  explicat  Serm.  67.  De  Tempore,  ubi 
Christum  in  extremo  judicii  die  ita  peccatores  compellantem  inducit: 
«  Ego  te  o  homo,  de  limo  manibus  meis  feci,  ego  terrenis  artubus  in- 

«  iiindi  spiritum cum  expulsus  de  Paradiso.  jure  peccati,  mortis 

<!  vinculis  tenereris,  virginalem  uterum,  sine  dispendio  virginitatis 
«  pariendus  introivi.  in  pnesepio  expr.situs  et  pannis  obvolutus  jacui, 
«  infantise  contumelias,  humanosque  dolores,  quibus  tibi  similis  fie- 
«  rem,  ad  hoc  scilicet.  ut  te  mihi  similem  facerem,  pertuli:  irriden- 
«  tium  palmas,  et  sputa  suscepi,  acetum  cum  felle  bibi :  flagellis  caesus, 
«  vepribns  coronatus,  crucifixus.  vulnere  perfossus,  ut  tu  eripereris 
«  morti  animam  in  tormeutis  dimisi.  En  clavorum  vestigia,  quibus 
«  affixus  pependi,  en  perfossum  vulnefibus  latus.  Suscepi  dolores 
«  tuos,  ut  tibi  gloriam  darem ;  suscepi  mortem  tuam,  ut  in  aeternum 
«  viveres:  conditus.  jacui  in  sepulchro,  ut  tu  regnares  in  caelo  ;  cur 
'  quod  pro  te  pertuli  perdidisti?  cur  ingrate  redemptionis  tuse  munera 
«  renuisti?  non  te  ego  de  morte  mea  quaBro,  redde  mihi  vitam  tuam, 
«  pro  qua  meam  dedi....  Cur  me  graviore  criminum  tuorum  cruce. 
«  quam  illa  in  qua  quondam  pcpcndcram  afnixisti?  C.ravior  enim  apud 
«  me  peccatorum  tuorum  crux  est,  in  qua  invitus  pendeo,  quam  illa 
«  in  qua  tui  miscrtus  mortem  tuam  occisurus  asccndi:  cum  essem 
-  impassibilis,  pro  te  pati  dignatus  sum.  Sed  tu  despexi-ti  in  homine 
«  Deum,  in  infirmo  salutem,  in  \\n  rcditum,  in  judicc  vcniam.  in  cruce 
«  vitam,  in  suppliciis  medicinam  ■>.  H»c  S.  Doctor.  —  Confirmai  2.  Eam- 


DE    (iRATIA  SUFFICIEXTE.  285 

dem  writatem  sanctus  illo  Doctor  iis  omnibus  testimoniis,  quibus  clare 
affirmat  Christum  pro  omnibus  sanguinem  fudisse,  quos  Adami  culpa 
infecit.  Sic  lih.  20.  De  Cwit.  Dei,  cap.  6.  ait:  Apostolusinquit:  Ergo 
omnes  mortui  sunt,  quod  pro  omnibfts  mortuus  est  unus:  ttt  qui  vivunt, 
jam  non  sibi  vivetnt,  sed  ei  qui  pro  ipsis  mortuus  est,  et  resurrexit; 
omnes  itaque  mortui  sunt  in  peccaUs,  nentine  prorsus  excepto:  sive  in 
originalibus,  sive  pfiam  voluntate  additis:  vel  ignorando,  vel  sciendo, 
nec  faciendo  quod  justum  est;  et  pro  omnibus  mortuis  vivus  mortuus 
pst  unus,  idest  nullum  omnino  habens  peccatum.  Quasi  diceret:  pro 
his  omnibus  qui  mortui  erant,  sive  peceato  orig-inali  sive  actuali, 
mortuus  estChristus:  sed  nullus  est  omnino  hominum,  qui  non  fuerit 
mortuus  per  peecatum,  sive  originale  sive  actuale:  igitur  Christus 
pro  omnlbns  omnino  hominibus  mortuus  est.  Pereleganter  ac  noviter 
hanc  veritatem  firmat,  lib.  2.  Operis  Imperfecti,  c.  174.  ubi  cum  Ju- 
lianus  ad  Apostoli  testimonia  qusedam  eludenda  dixisset:  (Jmnps  pro 
multis  pene  innumera  Scripturse  testimonia  testantur;  respondet  S.  Au- 
gustinus :  Hinc  te  eocue  si  potes,  quod  unus  pro  omnibus  mortuus  pst, 
pf  oude  dicere  non  omnes  pssp  mortuos,  pro  quihus  mortuus  est  Christus: 
cum  statim  tibi  Apostolus  fauces  premat,  et  opprimat  ad  audacissimam 
vocpm  rpiid  sequeretur  ostendens,  et  dicens:  ergo  omnes  mortui  sunt. 
Noli  sic  laudare  Apostolum,  noti  exponere  ut  nolis  audire:  si  unus 
pro  omnibus  mortuus  pst :  erc/o  omnes  mortui  sunt,  in  hos  omnes  qui 
mortui  siuif.  cum  peccato  mors^pertransit,  per  illum  in  quo  omnesmo- 
riuntur ;  ubi  sunt  et  parvuli,  quia  pro  ipsis  Christus  mortuus  est,  qui 
propterea  omnibus  mortuus  est,  quia  omnes  mortui  sunt.  Quibus  aperte 
sigmificat  eodem  plaue  modo  accipiendam  esse  hanc  vocem,  omnes,  cum 
dicit  Apostolns  Christnm    pro  omnibus  mortuum,  ac   cum    ait   omnes 

mortuos.  —  Confrmat  3.    Eis  omnibus  momentis,    quibus  docet 
multos  reipsa  damnari.  pro  quibus  redimendis  Christus  mortuus  est: 
sic   in  Psalm.  38.    docet  Christum  voluisse    quoque  redimere    Judam 
proditorem,  atque  ut  illi  salutem  reternam  conferret,  sanguinem  suum 
fudisse  :  Christus  pati  venerat,  inquit.  etpunivit,  per  quem passus  est. 
Xam  Judas  traditor  punitus  est,  et  Christus  <T"nifixus  pst:  sed  n'>s  re- 
demit  sanguine  *uo,  et  punivit  illum  de  prpfio  suo;  projecit  enim 
tifim  argenti,  qito  ab  Ulo  Dominus  venditus  erat ;  nec  agnovit pretium , 
quo  ipse  a  Domino  redemptus  erat.  Ipsi  snbscribit  S.  Fnlgentins,  lib.  2. 
De  JiPfbfnpt.  pecc,    c.  7.  ubi  ait:  Miserrimus  Judas,    qui   cum  male 
crimen  traditionis  admiserit,  p<:jus  illius  criminis  pamitudinem  gessit, 
quia  ppuitfis  indulgentiam  non  quaisivit;  ac  sic  illa  gravis  cul]ws  p 
fentia  deterior  est  inventa,  quam  culpa.  Ithid  etenim  Dominicai  tr 
Uonis  peccatum  habuit  posterius  tempus,  quo  posset  ablui;  ittum 
punit  sententia,  quoz  non  conversionem  habuit,  sed  desperationem. 
poenitentem  non  adjuvit,  sed  peremit;  quia  sibi  conversionis  tempui 

ne  abstulit,  et  indulgentiam  desperatione  subsiraocit:  tantum 
valet  opportunitas  concessi  temporis  ad  indulgentiam  peccatorum.  Hinc 
vides  Christum  fnisse  paratissimnm  veniae  indulgendse,  si  eam  sibi  pro- 
ditor  non  substraxi.^K  inort«>  praeveniendo  j  mpus,  quo 

catum  <  jus  posset  ablui.  —  Eamdem  veritatem  confirmat  Joannos  Mal- 
derus  Episcopns  Antuerpiensis*  in  Antisynodo,  c.  7.  hac  invicta  ratio- 
cinatione,    qua  Calvinianos  Christum    pro  solis  rh-etis    mortuum 


286  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

statuentes,  sic  impugnat:  millus  electus  perit:  aliquis,  propter  quem 
mortuus  est  Christus,  periit:  ergo  aliquis,  propter  quem  mortuus  est 
Ohristus,  non  est  electus.  Minorem  probat  ex  illo  Apostoli  testi- 
monio  1.  Corinth.  8.  Peribit  infirmus  in  tua  sententia  frater,  propter 
quem  Christus  mortuus  est.  Xecnon  et  ex  illo  ad  Rom.  11.  Xoli  cibo 
tuo  illum  perdere,  pro  quo  Christus  mortuus  est. 

Probatur  denique,  Christum  pro  singulis  hominibus  mortuum  ex 
communi  S.  Augustlni  discipulorum  doctrina.  Imprimis  rem  hanc  di- 
serte  declarat  8.  Prosper  in  pra?fatione  ad  objectiones  Vincentianas, 
ubi  clarissime  demonstrat  Massilienses  Presbyteros,  qui  querebantur 
S.  August.  docuisse  Christum  pro  omnibus  ac  singulis  hominibus  non 
esse  mortuum,  probat  calumniari  illos,  et  prodigioso  mendacio,  im- 
piam,  profanam  ac  blasphemam  opinionem  tanto  Doctori  affingere; 
ibi  enim  ait  Aug.  hostes  collegisse  ineptissimarum  quarumdam  bia- 
sphemiarum  prodigiosa  mendacid,  ut  persuadeant  taiia  ab  eo  doceri, 
qualia  diabolico  continentur  indicuto;  quas  etiain  opiniones  appellat 
impiqs,  profanas,  blasphemas:  tum  eas  opiniones  recensens,  primum 
locura  tribuit  isti,  quod  Dominus  noster  Jesus  Christus,  non  pro 
omnium  hominum  mlute  et  redemptione  sit  passus:  hinc  ibidem 
ipsemet  sententiam  aperit  scribens  in  responsionem  ad  primam  obje- 
ctionem,  Quod  ad  magnitudinem,  inquit,  et  potentiam  preUi,  et  quod 
ad  unam  pertinet  causam  generis  humani,  sanguis  Christi  redemptio 
est  totius  mundi.  Sed  qui  hoc  sceculum  sine  fide  Christi,  et  sine  re- 
generationis  sacramento  pertranseunt ,  redemptionis  alieni  sunt.  Cum 
itaque  propter  unam  omnium  naturam,  et  unam  omnium  causam  a 
Domino  nostro  in  veritate  susceptam,  recte  omnes  dicantur  redempti, 
et  tamen  non  omnes  a  captivitate  sint  eruti,  redemptionis  proprietas 
haud  dubie  penes  illos  est,  de  quibus  princeps  mundi  missus  est  foras. 
Et  quibusdan  interpositis:  Poculum  quippe  immortalitatis,  quod  von- 
fectum  est  de  infirinitate  nostra  et  rirtute  dirina,  habet  quidem  ut 
omnibus  prosit;  sed  si  non  bibitur,  non  medetur.  Simillimam  adhibet 
responsionem,  cum  Gallorum  capitula  dissohit;  nam  hoc  quasi  fun- 
damentum  ponit:  Salrator  crucifixus  est  pro  omnibus  nobis.  Deinde 
subjicit:  Cum  itaque  rectissime  dicatur  Salvator  pro  totius  mundi  re- 
demptione  crucifixus,  propter  veram  hwmanoz  naturo3  susceptionem,  et 
propter  communem  in  primo  homine  omnium  perditionem :  potest  ta- 
men  dici  pro  his  tantum  crucifixus .  quibus  mors  ipsius  profuit. 
Atque  ut  clarius  ostendat  pro  ipsis  etiam  reprobis  Christum  obiisse. 
Diversa,  inquit,  ab  istis  sors  eorum  est,  quia  inter  illos  censemur,  de 
quibus  dicitur,  Mundus  eum  non  cognovit.  Ut  possit  secundum  hoc 
dici:  Tiedemptor  mundi  dedit  pro  mundo  sanguinem  suum,  et  mundus 
redimi  noluit,  quia  lucem  tenebroz  non  receperunt.  Quibus  ut  explicaref 
quomodo  Christus  ita  hominum  causam  in  cruce  egerit,  ut  nullus  ab 
eo  sit  praetermissus,  rationes  duas  profert,  sub  quibus  omnes  ac  sin- 
gulos,  nullo  prorsus  excepto,  in  oblatione  sua  Christus  comprehendit. 
Prima  est,  nntura  humana  quam  suscepit.  Secunda,  ejusdem  naturas 
originalis  corruptio,  quse  ex  Adami  peccato  prr  rluit;  cum  enim  et  pro 
natura  huinana,  et  pro  ejusdem  originali  delicto  sanguinem  suum  de- 
stinarit,  nullusque  sit  qui  illius  naturse  et  delicti  non  sit  particeps, 
ita  nec  ullus  esse  potest,  cujus  causa  mortem  non  obierit.  — S.  Leo, 


DE    GRATIA   SUFFICIENTE.  "287 

cujus  Prosper  Xotarius  fuisse  dicitur,  simillima  profert  Sermone  1. 
De  Nativitate  Domini:  Dominus  noster,  inquit,  peccati  morUsque  de- 
Structor,  sicut  nullum  a  reatu  liberum  reperit,  ita  liberandis  omnibus 
venit.  Et  Serm.  11.  De  Passione  Domini:  Pro  omnibus  impiis  mortuo 
Domino,  inquit,  etiam  Judas  in  eo  potuisset  consequi  remedium,  si 
non  festinasset  ad  laqueum.  —  S.  Salvianus,  lib.  2.  Ad  Ecclesiam: 
Christus  sicut  pro  om.nibus  passus  est,  sic  pro  singulis  et  cunctis  se 
impendit  pariter  et  singulis;  et  totum  se  dedit  uuirersis,  et  totumsin- 
gulis;  ac  per  hoc  quidquid  passione  sua  Salvator  ])rcestitit,  sicut  totum 
ei  debent  universi,  sic  totum  singuli.  —  Sanctus  Caesarius  Arelatensis, 
Homilia  27.  aperiens  cur  Christus  in  judicio  vulnera  pro  repr-obis  su- 
scepta  eis  sit  ostensurus,  ait:  Quid  si  requiras  quomodo  veniatf  in  iilo 
utique  corpore  quod  pro  nostra  salute  susceptum .  pro  nostra  absolu- 
Uone  natum,  et  pro  nosirorum  vulnerum  medicina,  lancea,  clarisque 
confixum  est.  Prima  enim  erit  in  reos  intoleranda  sententia  reveren- 
darum  prozsentia  cicatricum :  quid  igitur  illo  tempore  facturi  sumus, 
quando  contra  illos  crucifixi  Domini  livores,  notoz  peccatorum  nostro- 
rum,  et  maculai  libidinis  proferenturf  aut  quo  putas  vultu  respiciet 
lledonptio  nostra  perditionem  nostramf  tanto  graviora  erunt  humana 
delicta,  quanto  majora  se  ostenderint  divina  bcneficia.  Similia  habent 
Beda  in  cap.  21.  Lucse,  et  Laurentius  Justinianus  lib.  Ligni  vitce, 
cap.  4. 

Objicies:  Christus  Dominus  pro  solis  praedestinatis  est  mortuus : 
ergo  non  pro  omnibus  et  singulis  hominibus.  Probatur  antecedens; 
primo  ex  Scriptura.  Sic  Joann.  10.  Animam  meam  pono  pro  ovibus 
meis.  Et  cap.  17.  Non  pro  mundo  rogo,  sed  pro  his  quos  dedisU  mi/ii. 
Vb\  S.  August.  Mundum,  inquit,  vult  hoc  modo  intelligi,  qui  non  s.unt 
in  ea  sorte  gratice  ut  ab  illo  eligantur  ex  mundo.  Non  itaque  pro  his, 
sed  pro  illis  ouos  ei  Pater  dedit  rogare  se  dicit.  Hinc  Epist.  102.  re- 
ferens  hajc  verba  Christi  Domini  Joan.  27.  Quos  dedisti  mihi,  ego  cu- 
stodivi,  et  nemo  ex  his  periit,  ait:  Xon  periit  unus  ex  illis,  proquibus 
mortuus  est  Christus:  igitur,  etc.  —  Respondeo,  quod  sicut  duplex 
est  in  Deo  genus  intentionis  circa  salutem  humanam ,  unum  generale. 
quod  ssepe  privatur  intento  vel  effectu;  alterum  est  speciale,  quod 
nunquam  impeditur  aut  infructuosum  est:  in  Filiis  Dei,  in  memo- 
riali  Patris  sui  inconcussa  stabiliiate  conscripUs,  ut  loquitur  S.  Au- 
gust.,  lib.  De  Correptione  et  Gratia,  cap.  9.  ita  duplex  est  intentio 
Mediatoris:  una  generalis,  quse  suo  fraudari  potest  effectu,  de  qua  lo- 
quebatur  Apostolus  ad  Galatas,  dicens:  Kracuati  estis  a  Christo,  hoc 
est,  frustrati  estis  meritis  ejus.  pm  vobis  quidem  mortui,  sed  inutiliter 
propter  vestram  socordiam  et  inconstantiam ;  altera  vero  specialis  quse 
spectat  ad  Praedestinatos,  et  cos  qui  Cliristi  passionis  meritum  per 
fidele  suum  obsequium  sibi  applicant.  Quam  utrainque  Mediatoris  in- 
tentionem  sic  explicat  S.  Prosper  ad  objectionem  nonam  Gallorum  : 
Cum  rectissime  dicatur  Salvator  pro  totius  mundi  redemptione  cruci- 
fixus,  potest  tamen  diciprohis  tantum  crudfixus,  qu-ibus  mors  ipsius 
profuit.  Kodem  plane  sensu  loquitur  S.  August.  expositione  in  Psal- 
mum  87.  exponens  fuvc  verba:  Tota  <(i<'  expandi  manus  meas;  ubi 
ait:  Solis  prozdestinatis  ad  attemam  salutem,  non  autem  omnibusejus 
bona  opera  profueruni.  De  posteriori  intentione  Mediatoris  intelligenda 


288  DE    GRATIA  SUFFICIENTE. 

sunt  testimonia    in    objectione    posita;    non  autem  de  priori,  de  qua 
nobis  est  sermo. 

Objicibs  2.  Ulud  Joan.  11.  Ego  sciebcnn,  quia  semper  me  audis. 
Ex  quo  sic  argues  :  semper  Christus  exauditur  a  Patre  pro  his  pro 
quibus  orat :  atqui  non  exauditur  pro  salute  reproborum  :  ergo  pro 
his  nec  orat  nec  moritur.  —  Distinguo  majorem:  exauditur  Christus 
semper  in  his,  quse  postulat  a  Patre  efficaciter  et  absolute,  concedo: 
in  his  quoe  postulat  tantum  conditionate,  nego;  nam,  ut  egregie  ait 
S.  Thomas  in  cap.  17.  Joan.  Christus,  quantum  est  de  se,  pro  omnibus 
oravit,  quia  oratio  sua,  quantum  est  de  se,  efficax  est,  ut  valeat  toti 
munclo;  sed  tamen  non  in  omnibus  sortitur  effectum,  nisi  in  sanctis 
ct  electis  Dei:  et  hoc  propter  impedimentum  mundanorum. 

Instabis:  Ex  S.  August.  lib.  21.  De  Civitate  Dei,  cap.  24.  Si  <le  ali- 
quibus  ccrta  esset  Ecclesia,  quod  prozdestinati  sint  in  ceternum  ignem 
paratum  diabolo,  tam  pro  eis  non  oraret,  quam  nec  pro  ipso:  atqui 
Christus  novit  reprobos  prsedestinatos  esse  in  ignem  seternuin:  ergo 
pro  eis  non  oravit. — Respondeo  primo,  S.  August.  sicnon  generatim 
asserere,  quod  si  nosset  Ecclesia  qui  pmedestinati  sunt  in  ignem  reter- 
num  ire  cum  diabolo,  tam  pro  eis  non  oraret,  quam  nec  pro  ipso  : 
longe  enim  alia  est  ipsius  mens  eo  loco:  agit  enim  adversus  illos, 
qui  in  judicio  Dei  omnibus  reis  propter  Sanctorum  preces  putant  esse 
parcendum.  Atque  hanc  opinionem  inde  confutat,  quod,  ea  admissa, 
nulla  causa  est  cur  non  etiam  nunc  pro  diabolo,  et  Angelis  ejus  oret 
Ecclesia :  quod  ut  absurdum  esse  convincat,  asserit  Ecclesiam  si  modo 
sciret,  quinam  ex  viventibus  praedestinati  sunt  in  ignem  seternum  ire, 
pro  illis  non  oraturam,  oratione  nimirum  quae  ex  absoluta  salutis  vo- 
luntate  oritur,  licet  orare  posset  pro  eorum  ad  Christum  conversione, 
quamdiu  suntin  vivis.  Quemadmodum  enim  Deus,  posita  prsescientia 
damnationis  Luciferi,  voluit,  quantum  in  se  erat,  ejus  salutem,  et 
suffieientia  ad  eam  obtinendam  auxilia  illi  contulit,  ita,  inquit  S.  Bo- 
naventura  in  1.  dist.  46.  quaest.  1.  Si  quis  sciret  aliquos  esse  proeseitos. 
quamvis  quantum  in  se  est,  deberet  eos  velle  salvari,  non  tamen  volun- 
tate  absoluta.  Igitur  Ecclesia  cognita  hominis  adhuc  viventis  reproba- 
tione,  potest  ejus  salutem,  quantum  in  se  est,  velle,  et  ex  illa  volun- 
tate  gratias  sufficientes  pro  eo  postulare. 

Objicies  3.  S.  Augustinum,  Epistola  107.  ubi  ait:  Scimus,  inquir, 
gratiam  Dei  majoribus  ad  singulos  actus  dari :  scimus  non  omnibus 
homiuibus  dari ;  scimus  eis  quibus  datur,  misericordia  Dei  gratuita  dari : 
scimus  eis  quibus  non  datur,  justo  Dei  judicio  non  dari.  Etlib.De  i» 
torum  meritis  et  remissione,  cap.  V.).  docet  justis  interdum  Deum,  vel 
certam  scientiam,  vel  victricem  delectationem  non  tribuere:  Intelliga- 
mus,  inquit,  si  possumus,  Deum  bonum  ideo  etiamSanctis  suis  alicujus 
operisjusti  aliquando  non  tribuere  vel  certam  scientiam,  vel  victricem 
delectationemx  ut  cognoscant  non  a  seipsis,  sed  ab  illo  sibi  esse  lucem} 
r/ua  iUuminentur  tenebrce  eorum.  Similia  habet  pluribi :  igitur  Deus 
aliquibus  gratiam  denegat.  —  Respondet  Bellarminus,  lib.  De  Grraiia 
rt  libero  arbitrio,  cap.  8.  S.  Augustinum  explicandum  esse,  maxima 
Epistola  ad  Vitalem  de  Gratia,  qnae  discernit  fideles  ab  infidelibus, 
et  justos  al>  impiis,  scilicet  de  gratia  fidei,  necnon  et  de  gratia  sancti- 
ficante.  Cujtis    responsionis   veritas   colligitur  primo,  <ix  eo  quod   de 


INFIDELES   HABENT  GRATIAM  SUFFICIENTEM.  289 

ea  gratia    quaestio    erat   sancto    Augustino    cum  Vitale:  Vitalis  enim 
existimabat.  ut   refert   S.  Augustin.  initio  ejusdem  Epistolse ,    Ut  cre- 
damus   in    Deum,  Evangelio   consentiamus,  non  esse  donum  Dei, 
hoc  nobii  i  nobis,  i4est  ex  ptqpria  voluntate,  quam  nobis  in  nosiro 

corde  non  operatus  est  ipse.  Hujus  sententiam  adhuc  elarius  exprimit 
S.  August.  in  fine  ejusdem  Epistolre :  Tu  autem,  si  ea  quce  de  te  audio 
sunf,  initium  fidei  ubi  est  etiani  initium  bonce,  hoc  est pios  volun- 
tatis?  Non  vis  donum  esse  Dei.  sed  ex  nobis  nos  habere  coniendis,  ut 
eredere  incipiamus;  costera  autem  religiosce  vitoz  bona  Deum  per  yratiam 
suamjam  ex  fide  petentibus.  quosrentibus, pulsantibus  donare  consentis. 
Secundo,  quia  id  videtur  innuere  S.  Augustinus  in  verbis  prsecedenti- 
bus,  ubi  eam  indicat  gratiam  per  quam  renascimur  in  Christo:  Scimus 
secundum  Adam  camaliter  natos  contagionem  mortis  antiquos  prima 
nativitate  contrahere,  nec  liberari  a  suppliciis  mortis  oeternos,  nisi  per 
gratiam  renascamur  in  Christo.  Tertio^  quia  S\  Aug\  hanc  proprie 
gratiam  ait  appellari  ab  Apostolica  doctrina  Epi>tola  95.  Hanc,  inquit, 
Apostolica  doctrina  gratiam  isto  nomine  appeUat,  qua  salvamur,  et 
jusUficamur  a  propria  iniguitate. 

Qrgebis:  Hsec  gratia,  iidei  scilicet  in  Christum.  non  est  necessaria 
ad  singulos  actus :  gratia  autem,  quam  hic  S.  Augustinus  ait  non 
omnibus  dari,  eadem  est  quae  dicitur  necessaria  ad  singulos  actus  : 
igitur,  etc.  —  Respondet  idem  Bellarminus,  gratiam  justifieantem  ne- 

sariam  esse  ad  singulos  actus  qui  proprie  actus  dicuntur.  idest,  ad 
acrus  justitiae.  Xeque  ab  Augustini  sensu  recedit  omiiino.  cum  Sanctus 
Augustinus  id  suggerat  lib.  De  Prcedestinatione  Sanctorum,  cap.  Ex 
fide,  inquit.  ideo  didt  Apostolus  justificari  hominem  .  non  ex  operibus, 
quia  prima  datur,  ex  qua  impetrentur  ccetera  quos  proprie  opera  nun- 
cupantur  in  quibus  jush  vivitur.  Quod  si  volueris  S.  Augustinum  ibi 
agere  de  gratia  generatim  quam  negat  omnibus  dari .  respondebo  quod 
idcirco  dicat  eam  non  omnibus  dari,  quia  parvuiis  quibusdam  non 
datur:  subdit  enim :  Quomodo  dicitur  omnes  homines  eam  gratiam 
fuisse  accepturos,  si  non  Uli  quibus  non  datur,  eam  sua  voluntate  re- 
spuerunt,  quoniam  vult  Deus  omnes  salvos  fieri,  cum  multis  non  detur 
parvulis,  et  sine  Ula  plerique  moriantur,  qui  non  habent  contrariam 
voluntatem,  et  aUquando  cupientibus.  festinantibusque parentibus,  mi- 
nistrisque  volentibus  ac  paratis,  Deo  nolente  non  datur.  cum  rep 
equam  detur  expirat,  pro  quo  ut  acciperet,  currebatur. 

Qu.fiRES  primo.  —  An  ipsis  quoque  infidelibus  i  dat  gn  t 

sufficientem,  tum    ad    vitanda  peccata,  tum  ad  salutem  certis  gra- 
dibus  promovi  ndam. 

Aifirmo;  hic  namque  diviiue  bonitatis  et  misericordiae  in  omnes 
prorsus  homines,  quotquot  fuerunt,  sunt,  et  erunt,  influxus  aperte 
colligitur    tum    cx   generali   voluntate  D<m.  qua  vult  omnes  homines 

salvos  fieri.  tum  ex  speciali  illa  Cliristi  Domini  oblatione,  pro  omnium 
singulorum  hominum  salute.  —  Atque  id  perspicue  insuper  colli- 
gitur  ex  S.  Augustino,  cum  ait   adultos   omnes   idcireo    damnan 
quod  oblatam  sibi  Redemptoris  gi-atiam  proterve  repudient :  quid  enim 
aliud    signiricat,  cum  ait  lib.  p.  67.  Non   tib> 

deputat  quod  invit  '  quod  negligis  q  \a 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII. 


290  INFIDELES    HABENT  GRATIAM  SUFFICIENTEM. 

quod  ignoras:  neque  illud  quod  vulnerata  membra  non  colligis,  sed 
quod  volentem  sanare  contemnis;  ista  tua  propria  peccata  sunt  f  Quid 
cum  exclamat  tract.  36.  in  Joan.  Venil  Christus,  sed  primo  salvare, 
postea  j udicare :  eos  judicando  in  poznam  qui  salvari  noluerunt; 
perducendo  ad  vitam  qui  credendo  salutem  non  respueruntt  Quid 
tandem  cum  ait  lib.  De  catechizandis  rudibus,  cap.  26.  ^L  quo  interitu, 
hoc  est,  p<rnis  sempiternis,  Deus  misericors  volens  homines  liberare, 
si  sibi  ipsi  non  sint  inimici,  et  uon  resistant  misericordioz  Creatoris  sui, 
misit  unigenitum  Filium  suum  ?  etc.  Quibus  declarat  Deum  velle 
homines  liberare,  si  non  resistant  misericordise  Creatoris  sui;  subin- 
deque  illis  gratiam  impertit,  per  quam,  qui  damnantur,  a  poenis  sem- 
piternis  eripi  possint,  nisi  divinum  illud  beneficium  repudiarent.  Prse- 
Insit  huic  Doctori  ejus  caelestis  Prseceptor  Ambrosius  in  Psal.  108.  in 
haec  verba:  Misericordia  Domini  plena  est  terra.  ubi  ait :  Mysticus  Sol 
ille  justitiai  omnibus  ortus  est,  omnibus  venit,  omnibus  passus  est,  et 
omnibus  resurrexit:  ideo  autem  passus  est  ut  tolleret  peccatum  mundi; 
si  quis  autem  non  credit  in  Christum,  generali  beneficio  ipse  se  fraudat : 
ut  si  quis  clausis  fenestris  radios  Solis  excludat,  non  ideo  Sol  non  ortus 
est  omnibus,  quia  calore  ejus  se  ipse  fraudavit:  sed  quod  Solis  est.  prre- 
rogativam  suam  servat:  quod  imprudentis  est,  communis  a  se  gratiam 
lucis  excludit.  —  His  praeclare  et  diserte  subscribit  sanctus  Prosper, 
lib.  2.  De  vocatione  Gentium,  c.  31.  «  Elaboratum  est,  inquit,  quantum 
«  Dominus  adjuvit,  ut  non  solum  in  novissimis  diebus,  sed  etiam  in 
«  cunctis  retro  sseculis  probaretur  gratiam  Dei  omnibus  hominibus 
«  adfuisse,  providentia  quidem  pari,  et  bonitate  generali,  sed  multi 
«  modo  opere  diversaque  mensura:  quoniam  sive  occulte,  sive  mani- 
«  feste,  ipse  est,  ut  Apostolus  ait,  Salvator  omnium  hominum,  niaxime 
«  fidelium:  quae  sententia  subtilissimae  brevitatis,  et  validissimi  roboris 
«  si  tranquillo  consideretur  intuitu,  totam  lianc,  de  qua  agimus,  con- 
«  troversiam  dirimit;  dicendo  enim  qui  est  Salvator  omnium  hominum. 
«  confirmavit  bonitatem  Dei  super  universos  homines  esse  generalem: 
<•  adjiciendo  autem  maxime  fldelium,  ostendit  esse  partem  generis 
«  humani,  quae  merito  fidei  divinitus  inspiratse  ad  summam  atque 
<<  cCternam  salutem  specialibus  beneficiis  provehatur  ». 

Dices  1:  Gratia  illa,  qua  Deus  infideles  ad  se  vocat,  ipsa  est  quam 
Pelagiani  admittebant,  asserentes  infideles  per  creaturarum  ministeria 
ad  Deum  evocari :  igitur  revera  Deus  gratiam  infidelibus  non  largi- 
tur.  —  Nego  majorem:  Pelagiani  namque  dumtaxat  admittebant  gra- 
tiam  exterioivm  cohortationis,  legis  et  doctrinae  :  Intellectum  est  enim, 
inquit  S.  Prosper,  Epistola  adRufnnum,  saluberrimequeperspectum,  hoc 
tantum  eos  de  gratia  confiteri:  quod  qucedam  libero  arbitrio  sit  magi- 
stra.  sicque  per  cohortationes,  per  legem,  per  doctrinam,  per  creaturarum 
contemplationem,  per  miracula,  perque  terrores  extrinsecus  judicio  eyus 
ostendai.  Porro  longe  ab  eorum  insania.  nostra  discrepat  assertio ; 
quamquam  enim  non  abnuamus  Deum  sui  notitiam  et  timorem  inge- 
rere  infidelibus  per  creaturarum  ministeria,  ut  docet  S.  Augustinus, 
lib.  De  natura  et  gratia,  cap.  67.  dicens:  Cum  ubique  sit  praisens, 
qui  multis  modis  per  creaturam  sibi  Domino  servientem,  aversum 
'.  doceat  credentem,  consoletur  sperantem,  diligentem  exhortetur, 
conantem   adjuvet,  exaudiat   deprecantem;   nihilominns   exterior    illa 


INFIDEI.ES    HABENT  GRATLAM  SUFFICIENTEM.  291 

infidelium  gratia  internffi  adjungitur,  qua  et  illustretur  eorum  intel- 
leetus,  et  voluntas  ad  bonum  exeitetur  et  juvetur;  quemadmodum 
gratia  qua  homines  in  Christum  credunt,  etsi  fere  semper  per  exter- 
nam  Evangelii  prsedicationem  conferatur,  interiorem  tamen  Spiritus 
sancti  aniatum  comprehendit.  Quam  utique  veritatem  luculenter  de- 
clarat  Orosius  in  Apologetico  de  arbitrii  libertate,  ubi  ita  Pelagium 
carpit:  «  Mea  semper  ha?c  est  fidelis  atque  indubitata  sententia,  Deum 
«  adjutorium  suum,  non  solum  in  corpore  suo,  quod  est  Ecclesia,  cui 
«  specialia  ob  credentium  fidem  gratise  sua?  dona  largitur,  verum 
«  etiam  universis  in  hoc  mundo  Gentibus  longanimem  suam  seter- 
«  namque  clementiain  subministrare :  non,  ut  tu  asseris  cum  disci- 
«  pulo  tuo  Cselestio,  cui  jam  apud  Africanam  Synodum  occulta  illa 
«  impiorum  dogmatum  natura  confusa  est,  in  solo  naturali  bono,  et  in 
«  libero  arbitrio  generaliter  universis  unam  gratiam  contributam,  sed 
«  speciatim.  quotidie,  per  tempora,  per  dies,  per  momenta.  per  atoma, 
«  et  cunctis  et  singulis  ministrare  ».  Xe  quis  tamen  inde  colligeret 
singulis  momentis  gratiam  conferri,  paulo  post  mentem  suam  explicat, 
docetque  de  iis  momentis  istud  esse  intelligendum,  quibus  d^emonis 
tentationi.  vel  domestica  carnis  corruptela  ad  peccandum  impellimur. 
Evidentissime,  inquit,  deelaratum  est,  nemini  hominum  deesse Dei adju- 
torium,  prcesertim  cum  et  seductor  insistat,  et  insit  infirmitas:  idest 
impotentia  exequendi  mandati.  ex  carnis  infirmitatis  proiecta. 

Dices  2:  Semipelagiani  admittebant  gratiam  surricientem  in  omnes 
effundi,  atque  adeo  posse  infideles  ejus  beneficio  ad  fidem  accedere: 
sic  enim  S.  Prosper,  in  Epist.  ad  S.  Augustinum  de  ipsis  ait:  Uni- 
versis  hominibus  propitiationem,  quce  est  in  sacramento  sanguinis  Chri- 
sti,  sine  exceptione  esse  propositam:  ut  quicumque  ad  fidem,  et  ad 
baptismum  accedere  voluerint}  salvi  esse  possint:  igitur  nostra  assertio 
Semipelagianomm  errorem  sapit.  —  Nego  consequentiam ;  Semipela- 
giani  namque  docebant  posse  hominem  quemlibet  natime  viribus.  et 
sine  interna  Spiritus  sancti  ope,  quserere,  pulsare.  credere;  atque  his 
naturae  operibus  gratiam  promereri,  ut  docet  S.  Prosper  in  eadem 
Epistola:  Priorem,  inquit,  esse  volunt  obedientiam  cjuam  gratiam,  ut 
initium  salutis  ex  eo  qui  salvatur,  non  ex  eo  credendum  sit  stare  qui 
salvat;  et  voluntas  liominis  divince  gratioz  sibi  pariat  opem.  Manife- 
stum  est  igitur  nos  ab  eorum  h«resibus  longe  distare:  quippe  ne mi- 
nimum  quidem  voluntatis  ad  fidem  et  salutem  aspirantis  conatum 
sine  interna  et  supernaturali  gratia  fieri  posse  affirmamus. 

Dices  3:  Fides  est  prima  gratia:  sed  infideles  non  habent  fidem : 
ergo  nec  illam  gratiam.  —  Respondeo,  duplicem  fidem  distingui: 
nempe  unam  qua  creditur  in  Deum  quomodocumque,  idest,  aliquo 
modo,  sive  quatenus  cognitum  per  ereaturas,  non  tamen  sine  aliquo 
supernaturali  luniine,  qualis  fuit  fides  in  Cornelio,  antequam  sacra- 
mentorum  participatione  incorporaretur  Ecelesiae:  alteram  a  qua  fidelcs 
fiunt.  et  a  qua  revera  incorporantur  corpori  Ecclesiae.  De  priori  lo- 
quitur  S.  Augustinus,  lib.  1.  ad  Simplicianum,  q.  2.  «  Incipit,  inquit, 
«  homo  percipere  gratiam  ex  quo  incipit  Deo  credere  vel  interna  vrl 
«  externa  admonitione  motus  ad  fidem  :  sed  intcrcst  quibus  articulis 
«  temporum,  vel  eelebratione  sacramentorum  gratia  plenior  et  evi- 
«  dentior  infundatur:  non  enim  catechnmeni  non    credunt,    aut    vere 


292  INFIDELES    HABENT  GRATIAM  SUFFICIENTEM. 

«  Cornelius  non  credebat  Deo  cum  eleemosynis  et  orationibus  dignum 
«  se  praeberet,  cui  Angelus  mitteretur:  sed  nullo  modo  ista  operare- 
«  tur,  nisi  ante  credidisset:  nullo  modo  autem  credidisset,  nisi  vel 
«  secretis  per  visa  mentis,  aut  spiritus,  vel  manifestioribus  per  sensus 
«  corporis  admonitionibus  vocaretur.  Sed  in  quibusdam  tanta  est  gratia 
«  fidei,  quanta  non  sufficit  ad  obtinendum  regnum  cselorum,  sicut  in 
«  catechumenis ,  sicut  in  ipso  Cornelio  antequam  sacramentorum  par- 
«  ticipatione  incorporaretur  Ecclesia.  »  De  posteriori  vero  fide  loquitur 
idem  S.  Doctor  ibidem,  dicens :  In  quibusdam  tanta  est  gratia  fidei, 
ut  jam  corpori  Christi,  et  sancto  Dei  templo  deputentur.  Prior  fides 
offertur  omnibus  habentibus  usum  rationis,  juxta  illud  Joann.  1.  Illu- 
minat  omnem  hominem  venientem  in  hunc  mundum:  posterior  vero 
solis  fidelibus  propria  est.  Hinc  S.  Augustinus,  cap.  9.  De  prcedesti- 
natione  Sanctorum :  Fides  igitur,  inquit,  et  inchoata  et  perfecta  donum 
Dei  est:  et  hoc  donum  quibusdam  dari,  quibusdam  non  dari,  omnino 
non  dubitet,  qui  non  vult  manifestissimis  sacris  Litteris  repugnan  . 

Instabis  ex  sancto  Augustino,  lib.  De  prozdestinatione  Sanctorum, 
cap.  9.  Fides  etiam  inchoata  non  omnibus  datur:  igitur  non  omnes 
habent  sufficiens  auxilium  ad  salutem.  —  Distinguo  antecedens:  fides 
inchoata  quatenus  significat  fidem  Christi  incipientem  per  prsedica- 
tionem  Evangelii  non  omnibus  datur,  concedo :  quatenus  significat 
obedientiam,  et  inspirationem  Dei,  qua  nempe  Deo  interius  et  exte- 
rius  monenti  quis  parere  potest,  non  omnibus  datur,  nego.  Nec  alia 
certe  ibi  fuit  mens  sancti  Augustini :  ibi  enim  refert  et  approbat  quae 
scripserat  contra  Porphyrium  Epistola  quarta;  ubi  agens  de  tempore 
ortus  Christianae  religionis,  resolvensque  cur  tamdiu  Deus  distulerit 
adventum  Christi,  ait:  «  Quid  ergo  mirum  si  tam  infidelibus  plenum 
«  orbem  terrarum  Christus  prioribus  sseculis  noverat,  ut  eis  apparere, 
«  vel  praedicari  merito  nollet;  quos  nec  verbis,  nec  miraculis  suis 
«  credituros  esse  praesciebat ?  neque  enim  ineredibile  est  tales  tunc 
«  fuisse  omnes,  quales  ab  ejus  adventu  usque  ad  hoc  tempus  tam 
«  multos  fuisse  atque  esse  miramur,  et  tamen  ab  initio  generis  hu- 
«  mani  alias  occultius,  alias  evidentius,  sicut  congruere  temporibus 
«  divinitus  visum  est ;  nec  prophetari  destitit,  nec  qui  in  eum  cre- 
«  derent  defuerunt:  et  ab  Adam  usque  ad  Moysem,  et  in  ipso  populo 
«  Israel,  quae  speciali  quodam  mysterio  gens  prophetica  fuit;  et  in 
«  aliis  Gentibus,  antequam  venisset  in  carne.  »  Hazc  S.  Doctor. 

Urgebis:  Eis  Deus  denegat  auxilium  fidei,  sive  inchoatse  sive  per- 
fecta?,  quibus  prohibet  prasdicari  Evangelium:  sed  aiiquibus  natio- 
nibus  Deus  prohibuit  Evangelium  prsedicari;  legimus  enim  Actorum  l(i. 
quod  Paulus  et  Timotheus  vetati  sunt  a  Spiritu  sancto  loqui  Verbum 
Dei  in  Asia,  et  cum  tentarent  ire  prsedieaturi  in  Bythiniam,  non  per* 
misit  eos  Spiritus  Jesu:  ergo  gratia  fidei  quibusdam  negatur.  —  Di- 
stinguo  minorem:  gratia?  Evangelicse  pnvdicationis  quibusdam  dene- 
gatur  propter  prsevisum  abusum,  et  ob  eorum  peccata,  concedo :  gratia 
qusevis  Deum  manifestans,  et  ad  ejus  cultum  inducens  quibusdam 
negatur:  nego. 

Dicbs  4:  S.  Apostolus  Actorum  11.  ait:  Tn prceteritls  generationibus 
dimisit  omnes  Gentes  ingredi  vias  suas:  igitur  non  eis  auxilia  suffi- 
cientia  subministravit,  quibus   a'd    verum  virtutis  et  salutis  tramitem 


IXFIDELES   HABENT  GRATIAM  SUFFICIENTEM.  293 

sese  reciperent.  —  Nego  consequentiam ;  nam.  ut  prseclare  ait  S.  Pro- 
sper,  lib.  2.  De  Vocat.  GenMun},  cap.  i.  Ne  in  prceteritis  quidem  sce- 
culis  hcEC  eadem  gratia,  quce  post  Domini  nostri  Jesu  Christi  resurre- 
ctionem  ubique  diffusa  est,  et  de  qua  scriptum  est :  illuxerunt  coru- 
scationes  tuae  orbi  terrse,  defuit  mundo :  quamvis  enim  speciati  cura 
atque  indulgentia  Dei  populum  Israeliticum  esse  electum:  omnesque 
alice  nationes  suas  vias  ingredi,  hoc  est.  seoundum  propriam  permissce 
sunf  vivere  roluntatem :  non  ita  se  tamen  ceterna  Creatoris  bonitas  ab 
iUis  hominibus  avertit.  ut  eos  ad  cognoscendum  se.  atque  metuendum 
nultis  significationibus  admoneret.  Atque  ut  ostendat  cmo  sensu  Gentes 
dicantur  a  Deo  derelictse,  subdit:  Qui  quidem  licet  in  comparatione 
electorum,  idest,  Judaeorum.  videantur  abjecti :  sed  numquam  sunt 
manifssUs,  occultisque  beneficiis  abdicati. 

Ixstabis:  Idem  Apostolus  ait:  Quomodo  invocabunt,  in  quem  non 
crediderunt,  aut  quomodo  eredent  sine  pradicante?  Sed  plurimis  na- 
tiouibus  non  est  praedicatum  Evangelium:  subindeque  illis  non  submi- 
nistratuin  medium  sufficiens  ad  salutem.  —  Nego  consequentiam :  Xam 
ibidem  Apostolus  objectioni  su?e  respondens  ait:  In  omnem  terram 
cxirit  sonus  eorum,  et  in  fines  orbis  terrce  verba  eorum;  quod  utique 
intellig'itur  vel  de  Apostolis  et  Evangelicis  prsedicatoribus,  qui  Chri- 
stum  ubique  terrarum  annuntiarunt.  juxta  sibi  prsescriptum  ab  ipso 
Domino  mandatum :  Eritis  mihi  testes  in  Jerusalem,  et  in  omni  Judcea, 
<7  Samaria,  et  usque  ad  ultimum  terrce :  vel  intelliguntur  ea  verba  de 
ipso  caelorum  concentu,  et  ordinatissima  creaturarum  omnium  dispo- 
sitione.  per  quam  facile  Creator  omnium  potest  cognosci :  A  magni- 
tudine  enim  speciei,  et  creaturm  cognoscibiliter  poterit  earum  Creator 
videri,  ait  Sapiens.  cap.  13.  Invisibilia  namque  Dei  per  ea,  quce  facta 
sunf,  intelhecta  conspiciuutur,  sempiterna  quoque  ejus  virtus,  et  divi- 
nitas,  inquit  Apostolus  Rom.  1.  ita  ut  hse  Gentes,  quce  legem  non  ha- 
bent,  nempe  Mosaicam  vel  Evangelicam,  sint  inexcusabiles...  quia 
cum  Deum  cognovissent,  non  sicut Deum glorificaverunt.  Hinc  Trime- 
gistus  in  dialogis  dicit  hunc  mundum  esse  prceclarum  speculum  in  quo 
cernitur  auctor  naturce.  Et  Dionysius  ad  Tituni,  Mundum  rerum  di- 
vinarum,  quoz  non  videntur,  integumentum  appellat.  Et  Basilius 
Homil.  in  Examcron  ait  illum  esse  librum,  in  quo  legitur  Deus.  Et 
Athanasius  orationc  contra  idola,  esse  musicum  instrumentum,  quo 
>uavis  edatur  divinae  notitiaj  concentus :  idem  esse  picturam,  quae 
suum  probat  Auctorem:  qtiae  omnia  conlirmat  S.  Apostolus  Rom.  10. 
dicens:  Non  est  distinctio  Judad,  et  Graci;  nam  idem  Dominus  dives 

vmnes,  qui  invocant  eum.  (Jbi  per  Graicum  intelligit  Apostolus 
caeteras  nationes  distinctas  a  Juda'is,  quibus  Deus  confert  media  suf- 
ficientissima  ad  salutem.  Hinc  S.  Prosper,  lib.  De  VocaUone  Gentium, 
cap.  ir>.  Adhibita.  inquit.  semper  <-st  in>irers<s  hominibus  quadam  su- 
pernai  mensura  doctrinoz,  quoe,  etsi  parcioris  occultiorisque  gratioz  fuit, 
sufficU  tamen  sicut  Dominus  judicavit  quibusdam  ad  remedium, 
omnibus  ad  testimonium.  Et  cap.  17.  Quemadmodum  quasdam gentes, 
quod  ante  non  norunt,  in  consortium  filiorum  Dei  novimus  adoptatas ; 
n  extremis  mundi  partibus  suni  aliquce  naUones,  quibus 
nondum  gratia  Salvatoris  illuxit:  m>n  ambigimus  etiam  circa  illas  oc- 
culto  judicio   Dii  tempus  vocationis  esse  dispositum,  quo Evangelium, 


294  GRATIA    SUFFICIENS    DATUR   INFANTIBUS. 

quod  nondum  viderunt,  audiant  aique  suscipiant:  quibus  tamen  illa 
mensura  generalis  auxilii,  quoz  desuper  omnibus  hominibus  est  prcebita, 
non  negatur. 

Petes:  An  infideles  per  ea  generalia  auxilia,  quae  ipsis  conleruntur 
ad  Deum  cognoscendum,  et  mandata  ejus  lumine  naturali  cognita  ser- 
vanda,  prseparari  possint  ad  fidem  Christi?  —  Respondeo,  id  videri 
probabilius :  tum  quia  Cornelius  Actorum  10.  oratione  et  eleemosynis 
id  assecutus  est,  ut  ad  eum  Deus  dirigeret  Angelum,  qui  ipsum  mo- 
neret  accersendum  esse  Petrum,  ur  Christi  fide  instrueretur  et  bapti- 
zaretur:  tum  quia  id  docent  SS.  Patres,  et  Theologi,  nam  S.  Basilius 
in  regulis  brevioribus  interrogatione  124.  ait :  Si  inciderit  ut  aliqui 
Cornelio  sint  similes,  qui  in  nulla  re  mala  sint  occupati,  ac  cupidi 
perfectionis,  bona  illa  quozcumque  j)osita  sunt  in  ipsorum  facultate,  ac 
cognitione  rere,  sincereque  exerceant,  his  sine  dubio  ea  largietur  Deus, 
quce  etiam  Cornelio.  Quapropter  S.  Thomas,  quarst.  14.  De  Veritaie, 
art.  11.  ad  primum;  «  Si,  inquit,  aliquis  in  sylvis  nutriatur,  ubi  nihil 
«  de  fide  audiat,  nec  cognoscere  possit,  ductum  tamen  rationisnatu- 
«  ralis  sequeretur  cum  appetitu  boni  et  fuga  mali,  certissime  est  te- 
«  nendum,  quod  Deus  ei  per  internam  rationem  inspiraret  quse  ad 
«  credendum  sunt  necessaria  ;  vel  fidei  prsedicatorem  mitteret,  ut  Cor- 
«  nelio  Centurioni.  Tum  denique,  quia  ad  divinam  providentiam  spe- 
«  ctat,  ut  cuilibet  provideat  de  necessariis  ad  salutem,  dummodo  non 
«  fiat  obex  ex  parte  suscipientis  ». 

QuiERES  secundo.  —   Utruni  infantibus  omnibus  providerit  Deus 
remedia  sufpcientia  ad  salutem  f 

Observandum  priusquam  qusesito  fiat  satis,  hic  sermoncm  non 
institui  de  parvulis  morientibus  post  susceptum  sacrum  baptisma,  illis 
enim  sacramentum  hoc  csse  remedium  sutricientissiinum  salutis  con- 
sequendse  nemo  dubitat,  sed  agimus  dumtaxat  de  parvulis  illis,  qui 
migrant  ex  hac  vita  antequam  baptizentur;  qui  quidem  suut  in  du- 
plici  differentia:  quidam  enim  moriuntur  in  uteris  matrum,  idque  vcl 
parentum  incuria,  vel  solo  casu,  solaque  vi  naturse:  alii  vero  moriuntur 
postquam  nati  sunt,  et  priusquam  ad  annos  discretionis  pervenerint. 

Insuper  distinguendum  est  inter  parvulos  infidelium,  et  fidelium  ; 
nam  parvulis  infidelium  morientibus  sive  in  uteris  matrum,  sive  sub 
dominio  parentum  nulla  prorsus  humana  diligentia  potest  applicari 
baptismus.  An  autem  parvulis  fidelium  sic  decedentium  possint  ap- 
plicari  qusedam  remedia,  controvertitur  apud  quosdam  Theologos: 
quidam  enim  censent  non  esse  improbabile  parvulis,  fidelium  in  uteris 
matrum  decedentibusDeum  extraordinarie  opitulari  propter  singularem 
parentum  pietatem,  et  assiduas  eorum  preces,  ac  continua  vota,  quibus 
Qeum  exorant,  ut  parvuli  ad  Baptismi  grntiam  promoveantur.  Ita  do- 
cuit  Gabriel  in  4.  dist.  4.  qu.  2.  art.  3.  ad  idque  adducit  auctoritatem 
Gersonis  adhortantis  parentes,  ut  orent  pro  suis  parvulis,  quatenus  illos 
Deus  sanctificet,  quos  praividit  gratia  baptismi  non  esse  donaudos. 
De  parvulis  autem  post  nativitatem  morientibus  docuit  Cajetanus  ;!.  par. 
qu.  (-><S.  art.  2.  ubi  per  humanain  diligentiam  applicari  non  ])Otfist 
baptismus,  aliud  eis  remedium  suppetere,  nempe  fidem  parentum  ap- 


GRATIA    SUFFICIENS    DATUR    INFANTIBUS.  295 

plicatam  parvulis,  vel  signo  crucis.  vel  invocatione  S.  Triuitatis.  vel 
alio  modo.  Yerum  S.  Pius  V.  summus  Pontitex  hos  articulos  cum 
multis  aliis.  ut  erroueos  expungi  jussit. 

Prresens  difficultas  non  movetur  de  iis  intantibus.  quibus  per  ho- 
minum  ministerium  procurari  potuit  JJaptismus:  eatenus  enim  Christus 
dici  potest  providisse,  ut  eis  applicaretur  baptismus.  quatenus  illum 
ad  salutefn  consequendam  instituit.  ministrosque  ordinavit,  qui  ipsum 
administrarent,  ut  pra?clare  docet  S.  Prosper,  lib.  2.  De  Vocatione 
Gent.,  cap.  17.  «  Non  irreiigiose  arbitror  eredi,  neque  inconvenienter 
«  intelligi,  quod  isti  paucorum  dierum  homines  ad  illam  pertineant 
«  gratiae  partem,  quge  semper  universis  est  impensa  nationibus:  qua 
«  utique  si  bene  uterentur  parentes,  etiam  ipsi  per  eosdem  juvarentur  : 
«  omninm  namque  exordia  parvulorum,  totaque  illa  principia,  necdum 
«  rationalis  infantiae,  sub  arbitrio  jacent  voluntatis  aliena?,  nec  ullo 
«  modo  eis,  nisi  per  alios  consuli  potest :  et  consequens  est  eos  ad 
«  eorum  pertinere  consortiuin,  quorum  vel  recto  vel  pravo  -agantur 
«  aftectu:  sicut  enim  ex  aliena  contessione  credunt.  ita  ex  aliena  in- 
«  fidelitate  aut  dis>imulatione  non  credunt.  Et.cum  ipsi  nec  prassentis 
«  vitae  desiderium  habu  irint,  nec  futurae  .  quam  ipsorum  factum  est 
«  nasci,  tam  ipsorum  efficitur  non  renasci  :  sicut  autem  circa  majores. 
«  praeter  illam  generalem  gratiam  parcius,  atque  occultius  omnium 
«  hominum  corda  pulsantem  excellentiore  opere,  largiore  munere, 
«  potentiore  virtute  vocatio  specialis  exoritur.  ita  etiam  circa  innu- 
«  meros  parvulos  eadem  maniiestatur  electio,  qme  quidem  nec  illis 
«  qui  renati  non  sunt,  in  parentibus  defuit,  sed  iis,  qui  renati  snnt, 
«  prse  parentibus  affuit,  ita  ut  multis  saepe,  quos  suorum  impietas  de- 
«  seruit,  alienorum  cura  servierit,  et  ad  regenerationem  venerint  per 
«  extraneos,  quse  eis  non  erat  providenda  per  proximns.  »  Ha?c  S.  Pro- 
sper,  quibus  prselibatis, 

Respondeo  primo,  quod  parvulis  sive  in  atero,  sive  extra  uterum. 
vel  casu,  vel  negligentia  parentum  morientibus,  Deus  non  solum  prae- 
paravit  remedia  sufficientia  ad  salutem,  s-ed  etiam  quantum  in  ipso 
est,  providit  suttk-ienter.  ut  eis  applicarentur.  Tum  quia  Deus  volun- 
tate  antecedente  vult  omnes  homines  salvos  fieri :  igitur  quautum  est 
e\  se,  sufficicnter  praeparavit  media  ad  salutem  necessaria.  providitque 
ut  iis  applicarentur :  nam  sapienter  agens,  <|ui  intendit  finem.  prae- 
parat  media  sufficientia  ad  cum  finem  conseqnendum,  et  quantum  ex 
se  est  providet,  ut  applicentur.  Tum  quia  remedium  censetur 
sutticiens  ex  parte  provisoris,  quando  habet  omnimodam  virtutem  eon- 
terendi  eilectum,  ad  quem  ordinatur:  at  deicctu-;  applicationis  non  se 
t  met  e,x  parte  ipsius  providentis  :  sed  Deus  quatenus  omnium  hominum 
salutem  intendit.  Baptismnm  instituit,  tamquam  medium  snfficientis- 
simum  ad  eam  conseqnendam,  intenditqne  ut  remedinm  illud  singnlis 
applicetur ;  alioqui  non  vellet  >incere  omnium  hominum  salutcm : 
ergo,  etc.  Tum  quia  denique  medicus  qnantnm  est  ex  se  censciur 
a^groto  sufficienter  jtro^idisso  de  remedio  et  applicationc  illins,  qni 
non  solum  pharmacum  praeparavit,  sed  et  ministris  commisit,  ut  illud 
deferant  ad  aegrotnm,  et  ipsi  praebeant  5  licet  Kgrotus  non  possit  illud 
sumere,  aut  quia  prohibentur  ministri,  et  tamuli  medici,  ne  ad  »gro- 
tum  accedant,  aut  quia   segrotus  ipse  mnn  sit  aliunde    eriminis  eapi- 


296  GRATIA    SUFFICIENS    DATUR    INFANTIBUS. 

talis  reus,  a  lictoribus  publicis  postulatur  ad  mortem  :  igitur  a  simili 
Deus  quantum  est  ex  se,  dicendus  est  providisse  sufficienter  de  re- 
medio  parvulis  necessario  ad  salutem,  cum  baptismum  ad  id  instituit, 
et  ministros  ad  eum  applicandum  ordinavit:  licet  contingat  interdum 
ministros  impediri,  aut  parvulum  prohiberi  a  causis  naturalibus,  quee 
caelesti  Regi  quodammodo  servientes,  criminis  originalis  po?nam  ab 
ipso  exigunt.  * 

Respondeo  secundo,  quod  etsi  contingat  interdum  per  humanam 
diligentiam  parvulis  tam  in  utero,  quain  extra  uterum  morientibus, 
non  posse  applicari  remedia  instituta  ad  eorum  salutem,  nihilominus 
ista  inapplicatio  non  censetur  positive  volita  et  ordinata  a  Deo,  sed 
tantum  permissa.  Haec  assertio  sequitur  ex  prgecedentibus ;  implicat 
enim  quod  Deus  sincere  velit  omnium  salutem,  et  simul  positive  in- 
tendat  et  ordinet  aliquibus  media  necessaria  non  subministrari.  Adde 
quod  opposita  sententia  parentibus  prseberet  ansam  desperationis,  in- 
curise  et  negligentire,  circa  ea  quse  necessaria  sunt  ad  suorum  par- 
vulorum  salutem. 

Denique,  cum  Deus  neminem  reprobet  absque  praescientia  demeri- 
torum,  non  apparet  cur  positive  intendat  aliquos  parvulos  manere  in 
massa  corruptionis  et  perditionis,  potius  quam  alios:  convenientius 
ergo  de  divina  tvoluntate  et  providentia  sapit,  qui  censet  Deum  in- 
tendere  quidem  ac  velle  sincere  singulis  parvulis  applicari  remedia 
convenientia  ad  salutem,  licet  propter  suavem  ejusdem  providentia?  or- 
dinationem  nolit  prohibere  cursum  causarum  naturalium,  quas  prse- 
videt  uniendas  in  perniciem  et  necem  quorumdam  parvulorum,  an- 
tequam  illis  applicari  possit  remedium  necessarium  ad  salutem. 

Dices  1 :  Non  censetur  aliquis  providere  sufficienter  ei  cujus  curam 
gerit,  qui  malum  ei  impendens  non  propulsat,  dum  potest  illud  re- 
pellere:  atqui  Deus  prohibere  potest  ea,  quibus  parvuli  impediuntur 
ne  ad  baptismum  veniant,  nec  tamen  impedit :  ergo  non  censetur  eis 
sufficienter  providere.  —  Distinguo  majorem:  si  provisor  sit  particu- 
laris,  et  ad  speciale  bonum  unius  dumtaxat  ordinatus,  concedo :  si  sit 
provisor  generalis,  et  commune  bonum  spectans,  nego.  Cum  enim 
provisori  generali  cura  sit  omnium  rerum,  sic  singulis  providere  debet, 
ut  reliquarum  curam  non  abjiciat,  nec  statutum  a  se  disturbet.  Deus 
autem  non  potest  prohibere  causas,  qua3  puero  in  visceribus  maternis 
necem  procurant,  et  antequam  ad  baptismum  perveniat,  quin  praeju- 
dicium  earum  naturse  aut  activitati  aflerat,  et  positum  a  se  ordinem 
interturbet,  quod  utique  prrestare  non  tenetur:  Neque  enim  fato  co- 
gitur  Dpuh  Ulis  infantibus  subvenire,  inquit  S.  Augustinus  lib.,  De 
Bono  PerseveranticB,  cap.  12.  IUis  aut&m  non  subvenire,  cum  sit  utrisque 
causa  communis,.  aut  res  humanas  in  parvulis  non  divina  providentia, 
set/  fortuitis  agi  casunts  opinabimur,  etc. 

Iwstahis:  S.  August.  ibidem  ait :  Plerumque  festinantibus  paren- 
tibus,  pt.  paratis  ministris,  utbaptismus  parvulo  detur,  Den  tamen  vo< 
lente  non  datur,  qui  eum  paululum  in  hac  vitxi  rion  tenuit,  utdaretur: 
ergo  Deus  non  vult  illis  parvulis  baptismum  applicari.  Confirmatur 
ex  Epist.  107.  in  qua  exemplo  illorum  parvulorum  ante  susceptum 
baptisma  morientium,  S.  ille  Doctor  probat  Deum  non  velle  omnes 
homines  salvos  lieri:  Uwnnodo,  inquit.  dicitur  omnes  homines  gratiam 


GRATIA    SUFFICIENS    DATUR    INFANTIBUS.  xM  t 

ise  acceptwcos,  si  non  illi  quibus  non  donatur,  eam  sua  voluntaie 
respuerent;  quoniam  Deusmdt  omnes  homines  salvos  fieri;  cum  multis 
non  detur  parvulis,  et  sine  illa  plerique  moriantur.  qui  non  habent 
contrariam  voluntatem,  et  aliquando  cupiehtSnts,  fesMnantibusque pa- 
rentibus.  ministris  quoque  rolentibus  ac  parcdis.  Deo  volente  non  detur, 
cum  repente  antequam  detur,  pxpirat,  pro  quo  ut  acciperet  eurrebatur. 
Unde  manifestum  est  eos  qui  huic    resistunt   perspicuee    v  non 

inteUigere  omnino  qua  loeutione  sit  dictum,  quodomnes  homines  vult 
Deus  salros  fieri,  cum  tam  multi  salvi  non  fiant,  non  quia  ipsi,  sed 
quia  Deus  non  ru.lt,  quod  sine  ulla  caligine  manifestatur  in  parvu- 
/is.  —  Respondeo  1.  Particulam  illam,  Deo  volente,  non  esse  intelli- 
gendam  primariam  Dei  volitionem  perdendi  aliquos  parvulos  absque 
eulpa.  sed  tantum  vel  permissionem  aliquam.  vel  volitionem  prohibi- 
tionis  cursus  causarum  secundarum;  quod  utique  explicat  S.  Augu- 
stinus  exemplo  passeris  non  cadeutis  in  terram  sine  voluntate  Dei, 
hoc  est.  nisi  Deo  permittente.  et  cognoseente  casum  ejus.  Unde  wi 
forma  distinguo  antecedens:  non  coniertur  baptismus  istis  parvnlis  Deo 
nolente  perturbare  ordinem.  nec  prohibere  virtutem  causarum  natu- 
ralium  conservando  parvulo  vitam  plusquam  naturalis  ordo  exigit. 
concedo :  nolente.  servato  ordine  natura?.  concurrere  ministros  ad  ap- 
plicationem  baptismi,  nego. — Ad  confirmationem  dico,  S.  Augustinum 
ea  dumtaxat  dicere,  ut  excludat  gratiam  secundnm  merita:  arguit  enim 
adversus  Pelagium  repetens  et  refellens  duodecim  capitula,  qiue  ipsi 
Pelagio  objecta  tuerant  in  Concilio  Pahcstino :  Utenimeadem,  inquit. 
duodecim  brevi  expositione  percurram  .    quomodo    rolutdatis   humanoR 

tum  sequitur  gratia,  eum  detur  etparvulis,  guihoc  nondum  possunt 
-  'i  nollef  quomodo  gratiam  velin  majoribus  dicuntur prtBcedert 

ita  voluntat  /ratia  ut  rera  sit  gratia,  non  secundum  mt 
nostra  daturf  etc.  Quibus  S.  Augustinus  non  aliud  intendit,  quam  prae- 
cludere  Pelagianorum  dogma  statuens  gratiam  nobis  conterri  penes 
bonum  votum  liberi  arbitrii.  Unde  solum  loquitnr  de  applicatione  actuali 
gratia\  non  vero  de  praeparatioue,  quod  evideuter  indicat  einn  tam 
multi  teterna  morte  puniantur.  cum  subdit  post  verba  in  objectioue 
posita.  sieut  illud  quod  dictum  est:  omnes  in  Christo  vivirlcabuntur 

dictum  est,  quia  omnes  quieumque  vitam  aternam  percipiunt  non 

piunt,  nisi  in   t  hrisio,  ita  quod  dietum  est:  omnes  homines  vnlt 
Deus  salvos  fieri,  eum  tam  multos  nolit  salvos  fi<  dictum  est, 

omnes  qui  salvi  fiunt,  n  ■  nte  non  fiunt.  Quibus  verbis 

S.  Augustinus  apcrte  significat  se  dumtaxat  agere  de  cxecutione  di- 
Vinae  voluntatis,  qua  vult  Deus  omnes  homines  salvos  fieri;nonvero 
de  intentione  et  ordinatione  illins  voluntatis. 

IN8TABIS:  ( »mnia  qua?  finnt  in  mundo.  excepto  peccato.  Deus  po- 
sitive  vnlt  et  ordinat:  sed  illa  baptismi  carcntia.  qiia  arhcinntnr  par- 
vuli.  non  est  peccatnm:  ergo  illam  Dens  positive  vnlt  et  ordinat.  — 
Distinguo  majorem:  Dens  id  vult  et  ordinat.  vel  primaria  e<  ante- 
oedente  volnntate,  vel  dumtaxat  secundaria  et  conseqnente,  concedo; 
primaria  semper,  nego.  Deus  autem  primaria  voluntate  et  an; 
dente  non  vult  baptismnm  negari  parvnlis,  sed  tantum  ex  consequeuti: 
quia  nimirum  vult  eansas  naturales  agere  suis  motibus.  nec  vult  ea- 
rum  virtutem   prohibere. 


298  GRATIA    SUFFICIENS    DATUR    INFANTIBUS. 

Urgebis:  K.  Augustinus  eodem  cap.  De  Ifono  perseverantice,  refundit 
in  inscrutabile  Dei  judicium,  cur  uni  parvulo  potius,  quam  alteri  ba- 
ptismus  detur.  —  Respondeo:  id  dumtaxat  dicere  de  iis,  in  quorum 
favorem  occulta  providentia  particulares  causas  ita  ordinat,  ut  non 
agant  motu  suo,  nec  praepediant  quominus  parvulus  baptismum  con- 
sequatur,  non  vero  id  arhrmat  de  singulis  generatim:  hinc  lib.  De 
Gratia  et  Ubero  Arbitrio,  cap.  22.  prseclara  docet:  Aliquando,  inquit, 
filiis  infidelium  prcestatur  hcec  yratia,  citm  occulta  Dei  providentia  in 
manus  piorum  quomodocumque  perveniunt :  aliquando  autem  fidelium 
filii  non  eam  consequuntur,  aliquo  impedimento  existente,  ne  possit 
periclitantibus  subveniri :  fiunt  vero  ista  per  occultam  Dei  providentiam, 
cujus  inscrutabUia  sunt  judicia  et  investiyabiles  vice  ejus;  quod  ut 
Apostolus  diceret,  quid  prcedixerit  iniuemini,  etc. 

Ixstabis  iterum:  S.  Augustinus  Epist.,  105.  aperte  docet  aliquos 
parvulos  interdum  mori  ante  susceptum  baptisma,  non  propter  pec- 
catum  aut  negligentiam  parentum,  sed  propter  solam  ordinationem 
divinam,  qua  voluit  eos  perire;  «  quid  dicam,  iuquit,  de  inopinatis 
«  et  repentinis  innumerabilibus  mortibus,  quibus  saepe  etiam  religio- 
«  sorum  Christianorum  praveniuntur,  et  baptismo  praeripiuntur  in- 
«  fantes;  cum  e  contrario  sacrilegorum  et  inimicorum  Christi  aliquo 
«  modo  in  Christianorum  manus  venientes,  ex  hac  vita  non  sine  sa- 
«  cramento  regenerationis  emigrent.  .  .  .  quae  tandem  hic  merita  prse- 
«  cesserunt  ?  Si  eorumdem  parvulorum  merita  cogitantis  nulla  sunt 
«  propria,  utriusque  est  illa  massa  communis :  si  parentum  attenderis, 
«  bona  sunt  illa  quorum  iilii  repentinis  mortibus  sine  Christi  bapti- 
«  smate  perierunt:  mala  vero  illa,  quorum  filii  per  Christianorum  ali- 
«  quam  potestatem  ad  sacramenta  Ecclesiae  pervenerunt.  Et  cur  pro- 
«  videntia  Dei  eui  nostri  capilli  numerati  sunt,  sine  cujus  voluntate 
«  non  passer  cadit  in  terram,  quae  nec  iato  premitur,  nec  fortuitis  casibus 
«  impeditur,  nec  ulla  iniquitate  corrumpitur,  ut  renaseantur  ad  hae- 
«  reditatem  caelestem,  non  contulit  omnibus  parvulis  filiorum  suorum, 
«  et  nonnullis  contulit  impiorum?  Iste  infans  de  fidelibus  conjugatis 
«  ortus,  lsetitia  parentum  susceptus,  matris  vel  nutricis  somnoleutia 
«  suffocatus,  fit  exterus  et  extorris  suorum  fidei.  Ille  infans  de  sa- 
«  crilego  stupro  nascitur,  crudeli  timore  patris  exponitur,  alienorum 
«  misericordi  pietate  colligitur,  eorum  christiana  sollicitudine  bapti- 
«  zatus,  fit  aeterni  consors  et  particeps  regni.  Ista  cogitent,  ista  eon- 
«  siderent,  hinc  audeant  dicere  Deum,  vel  acceptatorem  in  sua  gratia 
«  personarum,  vel  remuneratorem  praecedentiuin  meritorum.  »  Haec 
S.  Augustinus.  Similia  habet  nec  minus  praeclara  lib.  6.  contra  Julia- 
num,  cap.  11.  ubi  ait :  «  quod  multo  est  mirabilius,  aliquando  adoptat 
«  in  filium  quem  format  in  utero  immundissimae  foeminae:  et  ali- 
«  quando  non  vult  suum  esse  filium  quem  format  in  utero  suae  filiae. 
«  Ille  quippe  ad  baptismum  nescio  qua  provisione  pervenit;  iste  re- 
«  pentina  morte  non  pervenit.  Atque  ita  Deus,  in  cujus  potestate  sunt 
«  omnia,  facit  esse  in  Christi  consortio,  quem  formavit  in  diaboli  do- 
«  micilio;  et  non  vult  esse  in  regno  suo,  quem  formavit  in  templo 
«  suo:  aut  si  vult,  cur  non  facit  quod  vult?  Non  etiam  quod  soletis 
«  de  majoribus  dicere,  Deus  vult,  et  parvulus  non  vult.  Certi  hic  ubi 
«  fati  nulla  est  immobilitas,   nulla  fortunae    temeritas,  nulla  personae 


GRATIA   SUFFICIENS  DATUR  OBDURATIS.  290 

«  dignitas,  quid  restat  uisi  misericordise  et  veritatis  profunditas  ?  »  — 
Respondeo:  his  S.  Augustinum  non  significare,  quod  Deus  voluntate 
positiva  arceat  aliquos  parvulos  a  g*ratia  baptismatis ;  sed  dumtaxat 
permissiva;  non  impediendo  videlicet  concursum  et  activitatem  cau- 
sarum  naturaliurn,  propter  generalem  ac  suavem  surc  diviime  provi- 
dentise  administrationem,  qua  fit  ut  prius  extinguantur  parvuli,  quam 
ab  baptismatis  gratiam  perveniant. 

Qu^eres  tertio.  —  An  etiam  insignibus  et  exccecatis  ac  obduratis 
peccatoribus  Deus  conferat  auxilia  sufficientia  ad  salutemf 

Obsbrvandum  1.  Eos  peccatores  dici  obcozcatos  et  obduratos,  qui 
ita  lirmo  animo  peccatis  inhserent,  et  ita  sunt  a  divino  luinine  aversi, 
ut  nec  pessimum  suum  statum  cognoscant  nec  exhorreant,  quin  potius 
inde  sumunt  occasionem  perseverandi  in  peccato.  Hinc  obstinatio  et 
obca?catio  duo  importat :  unum  ex  parte  voluntatis  humanae,  nempe 
ipsius  firmam  adhsesionem  in  malo  :  aliud  ex  parte  divinse  justitkt. 
quae  est  ipsa  subtractio  gratise;  ex  qua  sequitur  quod  mens  nec  illu- 
stretur  ad  percipiendum  malum,  nec  cor  tangatur  ad  illud  adver- 
sandum.  Duse  sunt  igitur  obdurationis  et  in  malo  obstinationis  caus;e: 
prima  hominis  perversitas,  qua  divinas  gratias  sibi  oblatas  respuit; 
quo  sensu  scriptum  est  Psalm.  94.  Hodie  si  vocem  Domini  audieritis. 
nolite  obdurare.corda  vestra.,  Hinc  monet  Apostolus  Hebr.  3.  Videte, 
fratres,  ne  forte  sit  in  aiiquo  vestrum  cor  malum  incredulitatis  disce- 
dendi  a  Deo  riro:  secl  adhortamini  vosmetipsos  per  singulos  dies,  elonec 
hodie,  cognominatur,  ut  non  obduretur  quis  ex  vobis  fallacia  peccati. 
In  quem  sensum  scribit  Sanctus  Fulgentius  lib.  De  fide,  cap.  o.  Ob- 
duratus  ririt,  sive  qui  non  eonvertitur,  desperans  de  indulgentia 
caiorum,  suorum  :  sire  qui  sic  misericordiam  Dei  sperat,  ut  usque  in 
finon  ritoz praisentis  in  suorum  criminum perversitate  maneat.  Secunda 
causa  obdurationis  est  divina  justitia,  quse  ab  homine  indigno  removet 
auxilia  proxima,  quo  posset  converti.  Sic  explicat  S.  Augustinus 
tract.  54.  in  Joannis  Evangelium:  Quidam,  inquit,  non  crediderunt 
nec  potuerunt  credere,  eo  quod  occulto,  nec  tamen  injusto  judicio  Dei 
fuerunt  excocati  et  indurati,  deserente  illo  qui  superbis  resistit,  humi- 
tibus  autem  dai  gratiam;  sicque  obduratio  ex  parte  Dei  nihil  est  aliud 
quam  gratiae  efficacis  subtractio.  Hinc  idem  S.  Augustinus  Epist.  105. 
Non  obdurat  Deus,  inquit,  impertiendo  malitiam ,  sed  non  impertUndo 
miscricordiam . 

Observaxdim  2.-  ^usestionem  non  moveri  de  auxilio  sufficienti 
operante ;  nemo  siquidem  dubitat  quin  non  cooperantibus  gratise  ex- 
citanti  Deus  auferat  auxilium  adjuvans  seu  cooperans.  Xec  etiam 
sermo  est  de  auxilio  sufficicnti  externo,  quodcumque  illud  sit.  na- 
turalis  ordinis,  quod  videtur  nobis  concedi  beneficio  creationi>  :  sed 
praesertiin  agitur  de  auxilio  supernaturali,  tum  externo,  qualia  sunt 
miracula,  Evangelii  pra?dicatio,  etc.  tum  interno.  ut  sunt  pise  illu- 
strationes  intellectus  et  motiones  voluntatis.  Diffieuita^  igitur  est  an 
Deus  quibusiibet  pessimis,  excaicatis  et  obduratis  peccatoribus  det 
semper  auxilia  sufficientia  tum  interna  tum  externa  supernaturalis 
ordinis.  qnibus  proxime  possint  poenitentiam  agere  :  an  \-ero  ij<-is 
saltem  subministret  gratias  remote  sufncientes  ad  operandam  conver- 


300  GRATIA    SUFFICIENS   DATUR  OBDURATIS. 

sionem  :  circa  quam  difficultatem  resolvendam  variant  Theologi,  qui- 
dam  affirmantes.  quidam  negantes.  Nihilominus  probabilior  mihi  vi- 
detur  eorum  sententia  qui  affirmativam  partem  tuentur.  Idcirco 

Respondeo,  probabilius  esse,  quod  obduratis  et  excrecatis  quibus- 
libet  hominibus  detur  gratia  saltem  remote  sufficiens,  qua  possint  im- 
petrare  gratiam  ad  poenitendum  et  resipiscendum  necessariam.  Qure 
utique  assertio  colligitur  primum  ex  illo  Exechiel.  19.  ubi  Deus  sic 
obtestatur:  Nolo  mortem  peocatoris,  sed  magis  ut  convertatur,  et  vivat. 
Igitur  cujuslibet  peccatoris.  quamdiu  in  vivis  est,  non  mortem,  sed 
conversionem  intendit :  at  secus  ageret  si  nullum  ipsi  ad  poeni- 
tendum  auxilium  subministraret :  igitur,  etc.  Quod  utique  confirmatur 
ex  illo  secundae  Petri  3.  ubi  Deus  dicitur  erga  peccatores  patienter 
agere,  nolens  aliquos  perire,  sed  omnes  ad  poenitentiam  converti. 
Quapropter  Concilium  Lateranense  sub  Innocentio  III.  decernit:  Si  post 
susceptionem  haptismi  quispiam  relapsus  fuerit  in  peccatum,  per  veram 
po  nitentiam  semper  potest  reparari. 

Probatur  eadem  assertio  auctoritate  S.  Augustini,  qui  non  omni- 
modam  gratiam  negat  desperatissimis  illis  hominibus,  qui  vulgo  ex- 
csecati  et  obdurati  appellantur.  Primo  namque  S.  Doctor  docet,  pro- 
priam  hujus  vitse  caecitatem  et  obdurationem  esse  tantum  imperfe- 
ctam,  et  plurimum  ab  ea  distare  qua  damnati  dicuntur  omnino  in 
malo  obfirmati.  Sic  in  Psalm.  6.  post  medium.  ita  loquitur  :  «  Dedit  eos 
«  in  reprobum  sensum  :  nam  ea  est  ca^citas  mentis  :  in  eam  quisquis 
«  datus  fuerit,  ab  interiore  Dei  luce  secluditur ;  sed  nondum  poenitus 
«  cum  in  h.ac  vita  est.  Sunt  enim  tenebrse  exteriores,  qu;v  magis  ad 
«  diein  judicii  pertinere  intelliguntur,  ut  poenitus  extra  Deum  sit  quis- 
«  quis  dum  tempus  est,  corrigi  noluerit :  penitus  enim  esse  extraDeum 
«  quid  est,  nisi  esse  in  summa  csecitate  ?  »  Admittit  ergo  exciecatos 
dum  hic  vivunt.  ab  interiori  luce  non  penitus  secludi. 

Confirmari  potest  ex  eo  quod  in  Psal.  58.  idem  S.  Doctor  cum 
dixisset ,  < hnnipotenti  mcdico  nihil  esse  insanabile,  peccatorem  obdu- 
ratum  sic  alloquitur  :  Sed  et  nolis  curari  vidnus  tuum,  admonet  ut 
cureris,  et  aversum  revocat,  et  refugientem  quodammodo  ad  se  redire 
compellU  et  attrahit;  in  omnibus  implet  quod  dictum  est:  misericordia 
pjus  prozvenict  me.  Quibus  verbis  aperte  significat  ipsos  etiam  obdu- 
rntos  Doi  misoricordia  praeveniri,  ut  omnipotentis  mediei  opem,  quam 
hnplorare  admonontur,  potere  possint. 

Quam  utiquo  doetrinam  S.  Prcsper  disorte  tuetur,  dieens  lib.  1. 
D<  vocatione  Gentium,  c.  21.  Credimus  nulli  homini  opem  gratio?  in 
totum  fuisse  substractam.  Quod  lib.  2.  eap.  13.  in  ipso  Cain  obdura- 
torum  oniniuni  antesignano  elarissime  ostendit :  nam  ubi  elegantis- 
->imis  verbis  expressit  intornas  vocos.  quibus  obstinati  fratricidse  cor 
pulsabatur,  addit:  <'um  ergo  talia  ad  Cain  loqueretur  Deus,  numquid 
amtnguum  est  voluisse  eum,  et  quantum  ad  illum  mcdendi  modum 
sufficiebat  egisse,  ut  ab  illo  impietaiis  furore  resipisceret  ?  Sed  malitia 
pertinax  inde  facta  est  inexcusabUior,  unde  debuit  ess(  correciior.  Vo- 
luit  igitur  Dous,  et  quantum  sufficiebat  egit,  ut  obduratus  Llle  re- 
sipisceret.  Firmari  etiam  potest  baec  sancti  Doctoris  sententia  illis 
omnibus  locis,  quibus  docet  excaecatos  et  obduratos  oo  Lpso  tempore, 
quo   ex   caecitate  et  obduratione    peccant,  posse   utramque   abjicere, 


GRATIA   SUFFICIENS  DATUR  OBDURATIS.  301 

uberiorem  nempe  gratiam  impetrando,  qua  cordis  c;vcitas  et  durities 
de])ellatur.  Sic  tractatu  53.  in  Joan.  explicans  cur  obdurati  Judsei 
credere  nou  potuerint,  ait :  Xon  potuerunt  credere,  quia  hoc  Isaias 
Propheta  pradixit:  hoc  autem  Propheta  prazdixit,  qui  Deus  hoc  fu- 
turum  esse  prcescivit :  quare  autem  non  poterant,  si  a  me  quavratur, 
cito  respondeo:  quia  nolebant.  Censet  ergo  Juda;os  excax*atos  ideo  non 
credidis>e,  quia  nolebant;  et  subinde  indicat  eos  remota  saltem  cre- 
dendi  potestate  fuisse  praeditos.  Quod  et  elarius  affirmat  lib.  De  proz- 
destinatione  SS.  cap.  9.  Facile  est,  inquit,  ut  infidelitatem  accusemus 
Judceorum  de  libera  voluntate  venientem,  qui  factis  apud  se  tam  magnis 
virtut/hus  credere  noluerunt. 

Denique  hanc  fuisse  samtissimi  Doctoris  mentem  colligi  potest  ex 
obduratorum  peccatis ;  nullus  enim,  ut  pluries  inculcat,  peceat  in  eo 
quod  nullo  modo  cavere  potest;  quippe  Deus  nulli  homini  impossibilia 
prseeipit,  et  peccatum  omne  a  libera  voluntate  procedit:  sed  ea  quae 
obcrecati  et  obdurati  contra  Dei  leges  committunt,  ipsis  deputantur 
ad  culpam,  ut  ipsemet  8.  Doctor  probat  pluribi :  nam  Serm.  88.  Dc 
tempore,  acerrime  eos  confutat  qui  cum  de  criminibus  a  Pharaone 
obdurato  perpetratis  agitur,  dicunt  intra  se :  cur  iniquitas  illa  impu- 
tatur  Pharaoni?  Et  tract.  53.  in  Joan.  de  Judaeis  excaecatis  disputans. 
monet  ne  quisquam  audeat  excusare  peccatum,  quod  obdurati  commi- 
serunt:  quin  etiam  lib.  5.  in  Julianum,  cap.  3.  de  eadem  Jud?eorum 
exca^catione  ita  pronuntiat:  Ista  cozcitas  fuit  Judceis  grande  incredu- 
litatis  malum,  et  grandis  causa  peccati,  ui  occiderent  Christum.  Hinc 
auctor  lib.  i>  Prcedcstinatione  et  Gratia,  cap.  15.  apud  eumdem  S.  Do- 
ctorem,  tom.  7.  ubi  dicit  causam  cur  Phnrao  perierit,  esse  quia  libero 
contra  misericordissimam  Dei  veritatem  pugnavit  arbitrio:  secus  ac 
Nabuchodonosor,  qui  Dei  rlagellis  cessit,  egitque  poanitentiam.  Quantum 
ad  naturam,  in<|iiit,  ambo  homines  erant:  quantum  ad  dignitatem,  ambo 
Regee:  quantum  ad  causam,  ambo  captivum  populum  Dei possidentes : 
quantum  ad  pamam,  ambo  ftageitis  clementev  admoniti.  Quid  ergo  fines 
eorum  fecit  esse  diversos,  nisi  quod  unus  manum  Dci  sentiens  in  recor- 
datione  proprice  iniquitaUs  ingemuit:  alter  liberocontra  Dei  misericor- 
dissimam  veritatem  pugnavit  arbitrio? 

Dices  :  S.  Augustinus  in  expositione  quarumdam  propositionum 
ex  Epistola  ad  Romanos,  quas  reprehendit  et  expendit  lib.  1.  Betra- 
ctationum,  cap.  23.  dicit  non  fuisse  imputatum  Pharaoni.  quod  tune, 
idest,  cum  obduratus  fuerit,  non  obtemperarit :  Quandoquidem,  inquit. 
obduratt)  corde  obtemperare  non  poterat:  sed  quia  dignum  se  praibuit 
cui  cor  obduraretur  priori  mfidelitate :  igitur  Pharao  niillum  habuit 
auxilium,  quo  posset  obtemperare;  alioquin  non  obteinperando  pec- 
casset.  —  Nego  consequentiam  ;  non  eniin  ea  fuit  mens  S.  Doctoris; 
si  enim  censeret  non  posse  obduratoium  peccata  ipsis  imputari.  nec 
a?ternis  puniri  suppliciis,  sequeretur  pariter  eum  docere  quod  bona 
eleetorum  opera  nullo  modo  ipsis  tribni,  nec  aeterna  mercede  possint 
coronari;  subdit  namque :  Sic  enim  iis  quos  elegit  Deua,  non  ■>/>■ 
fidcs  inchoat  meritum,  ut  per  munus  Dei  bem  operentur:  sicet  in 
quos  damnat,  infidelit  impietas    inchoat  painaz  meritum,  ut 

,n  poznam  male  operetur.  Nihil  aliud  itaque  vult  S.  Augustinus, 
cum  ait  non  imputari  Pharaoni  ejus  inobedientiam,  sed  tantum  prio- 


302  GRATIA    SUFFICIENS  DATUR  OBDURATIS. 

rem  infidelitatem,  qua  dignum  se  prsebuit  cui  cor  obduraretur,  quam 
quod  peculiari  quodam  imputationis  genere  ipsa  infidelitas  magis  im- 
putaretur,  quam  peccata  quse  ab  ipsa  obduratione  provenerunt. 

Dices  2:  Ex  primse  Joan.  5.  est  peccatum  ad  mortem  pro  quo  non 
est  orandum :  igitur  sunt  qusedam  peccata  quse  omnimodam  Dei  deser- 
tionem  important.  —  Distinguo  consequens :  si  per  peccatum  ad  mor- 
tem  intelligatur  impoenitentia  finalis,  qualiter  interpretatur  S.  Thomas. 
concedo:  si  intelligatur  quodlibet  aliud  peccatum,  nego;  nullum  est 
enim  tam  grande  peccatum  quod  remitti  non  possit  in  hac  vita ;  sub- 
indeque  pro  quo  juste  non  possit  pcenitentise  gratia  impetrari.  His  adde 
quod  illa  S.  Joannis  verba  aliter  explicent  SS.  Patres :  nam  S.  Am- 
brosius,  lib.  1.  De  Pcenitentia,  cap.  8.  per  peccatum  ad  mortem  intel- 
ligit  gravissimum  peccatum  in  unoquoque  genere,  pro  cujus  venia, 
inquit,  non  debet  orare  quilibet,  sed  tantum  vir  eximise  sanctitatis. 
S.  autem  Hieronymus  diaiogo  2.  contra  Jovinianum,  intelligit  istam 
prohibitionem  orandi  non  esse  simpliciter  et  absolute  accipiendam  : 
sed  eo  dumtaxat  sensu,  quod  quicumque  orat  pro  peccato  ad  mortem, 
debet  habere  tantam  fiduciam  et  tantam  certitudinem  veniam  obti- 
nendi,  atque  si  oraret  pro  aliis  peccatis,  quse  non  sunt  ad  mortem. 
Quse  utique  interpretatio  videtur  esse  genuina  mens  S.  Joan.  ut  col- 
ligitur  ex  antecedentibus :  dixerat  enim:  Hcec  est  fiducia,  quamhabe- 
mus  ad  Deum:  quia  quodcumque  petierimus  secundum  voluntatem  ejus 
audit  nos.  Et  paulo  post :  Qui  scit  fratrem  suum  peccare  peccatum 
non  ad  mortem,  petat,  et  dabitur  ei  cita  peccanti  non  ad  mortem.  Et 
protinus  subdit :  Est  peccatum  ad  mortem,  etc.  Quibus  significat  non 
esse  cum  tanta  fiducia  pro  illo  peccato  orandum,  quia  difficillime  venia 
donatur.  Tandem  S.  Augustinus,  lib.  De  Corrept.  et  GraMa,  c.  12.  cum 
protulisset  ea  verba  S.  Joannis  ait :  De  quo  peccato  quoniam  non  ex- 
pressum  est.  jjossunt  multa  et  dirersa  sentiri:  ego  autem  dico  id  esse 
peccatum,  fidem  quce per  dilectionem  operatur,  deserere  usque  ad  mortem. 

Dices  3:  Ex  12.  Matthsei  qui  dixerit  verbum  contra  Spiritum  san- 
ctum,  non  remittetur  ei  neque  in  hoc  sceculo,  neque  in  futuro :  igitur 
homini  qui  peccatum  istiusmodi  commisit,  nullum  datur  postea  auxi- 
lium  sufficiens  ad  resipiscendum.  — Distinguo  pari  modo  consequens: 
si  per  verbum  in  Spiritum  sanctum  intelligatur  impcenitentia  finalis, 
ut  explicat  S.  August.,  lib.  4.  contra  Cresconium,  cap.  8.  concedo:  si 
intelligatur  vel  blasphemia  in  divinitatem,  vel  peccatum  ex  malitia, 
ut  explicant  S.  Basilius  in  regulis  brevioribus  responsione  253.  et 
S.  Chrysost.  Homil.  42.  in  Matthseum,  nego  :  licet  enim  hsec  peccata 
dirficillime  remittantur,  tum  propter  sui  enormitatem,  tum  propter 
peccantis  pertinaciam  et  indignitatem;  nihilominus  non  sunt  absolute 
irremissibilia.  His  adde,  peccatum  in  Spiritum  sanctum  illud  dici,  quod 
committitur  contra  manifesta  opera,  quse  fiunt  virtute  Spiritus  sancti. 
Christus  enim  Dominus  cum  in  digito  Dei,  hoc  est,  Spiritus  sancti 
virtute  ejiceret  daemonia,  quam  utique  mirabilem  virtutem  Judtci  ca- 
lumniantes  ac  blasphemantes  eam  attribuebant  Bel/ebub,  ideo  Christus 
Dominus  eorum  malitiam  carpens  dixit :  si  peccata  vestra  essent  in 
Filium  hominis,  certe  excusationis  cujusdam  ansam  prsetenderent,  pro- 
pterea  quod  vos  mea  lateat  divinitas:  at  vcro  quia  peccatis  contra 
maniiesta  opera  virtute  Spiritus  sancti  patrata,  hinc  fit  quod  peceata 


DE   DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTBM.         303 

vestra  nulhim  excusationis  motivum  habeant  annexum.  Xon  tamen 
eensuit  omnino  illa  esse  irremissibilia:  quippe  non  est  lmprobabile 
aliquos  ex  Judaeis,  qui  in  Spiritum  sanctum  blasphemabant,  pteniten- 
tiam  egisse,  et  ad  Christi  fidem.  et  gratiam  foisse  receptos. 

Dices  4:  S.  Augustinus,  lib.  Dc  CorrepUone  et  Gratia.  cap.  12.  di- 
stinguens  gratiam  collatam  primo  homini  ab  ea  qua?  ejus  posteris  con- 
ceditur.  aftirmat  hanc  aiiquibus  non  dari  in  prenam  peccati:  Nunc 
autem,  inquit.  quibus  deest  tale  auxilium,  jam  poma  peccati  est:  sed 
si  in  poenam  alicujus  peccati  denegari  debeat  gratia.  maxime  propter 
peccatum  csecitatis,  et  obdurationis :  ergo  ex  mente  S.  Augustini  pec- 
catoribus  obduratis  gratia  denegatur.  —  Distinguo  niajorem. :  docet 
S.  Augustinus  adjutorium,  per  quod  proxime  fieri  possit  bonum,  quod 
conee.-sum  fuit  primo  parenti,  quibusdam  denegari,  concedo  :  per  quod 
implorari  possit  auxilium  illud  proximum.  nego.  Xam.  ut  ssepius  docet 
S.  Augustinus.  maxime  lib.  1.  ad  Simplicianum,  q.  1.  fiestat  libero 
arbitrio  in  hacce  mortati  vita,  non  ut  justitiam  implcat  cum  votuerit; 
sed  ut  simplici  pietate  sc  convertai  ad  Deum,  cujus  dono  itlam  posstt 
imptere. 

%    III.    —    ClR    HIC    XOX    FIAT    SERMO    DE    GrRATIA   EFFICACI. 

Quamvis  Catholici  omnes  iateantur  aliquod  esse  discrimen  inter 
gratiam  erhcaeem,  et  sufticientem,  non  consentiunt  tamen  invicem  in 
assignando  utriusque  discrimine:  tam  varia  enim  est.  totuplex  oppo- 
sita  circa  hanc  asserendam  veritatem  Auctorum  sententia.  et  pugna, 
ut  vix  quidpiam  certi  hac  in  re  definire  liceat:  cum  utrique  gravis- 
simi  suboriantur  difticultatum  fluctns,  quos  declinare  vix  potest.  quan- 
fcumvis  exercita  et  illustrata  humana  mens.  Xec  mirum  sane :  exi>timo 
namque  concordiam  gratiae  efticacis  cum  humana  libertate  tam  obtrusa? 
ac  reconditre  esse  indagationis.  ut  mysterii  nobis  in  hac  miseriarum 
valle  degentibus  prorsus  impervii  nomen  ac  rationem  sibi  juste  ven- 
dicet.  Quoniam  autem  scrutator  Majestatis  opprimitur  a  gloria,  ne  in- 
ciciamus  in  Scyllam  cupientes  vitare  Charibdim.  religionis  partem 
duximus  ab  ejusmodi  inquisitione  supersedere  :  maxime  cum  id  vetitum 
videatur  a  summis  Pontificibus,  Paulo  V.  anno  1612.  et  Urbano  VIII. 
anno  1625.  Iterumque  anno  1641.  Xe  quis  videlieet  absque  specialN 
summi  Pontificis  licentia,  de  ejusmodi  divinorum  auxiliorum  discri- 
mine  acriores  olim  sedatos  conflictns  disputationibus  in  lucem  editis, 
ac  praelo  commissis  restauraret. 

DISPUTATIO    TKHTIA. 

DE  EFFECTIBTS  ET  PILECELLEXTIIS  ArKATLE 
SANCTIFICAXTIS. 

Saxctificaxtis  gratiae  dignitatem  ac  prfecellentiam  vix  detegere, 
et  satis  sestimare  potest  humame  mentis  quantumvis  oculata  perspi- 
cacitas;  eam  quippe  toti  ipsi  naturae  antecellere  nuilus  est  qui  non 
agnoscat:  praeter  enim  nativum  decns  supra  sphaeram  nature  situm, 
;»>timationis  item  jnre  ac  pretio  snae  natnrae  sic  eminet,  ut  mcrito  de 
illa  dicatur  illud  Proverb.  8.  M-  '  cunctis  opibus  pretiosissimis, 

'■t  omm  le  ei  non  potcst  comparari.  Eabet  enim  praerogativa 


304         DE    DISPOSITIONE    AD  GRATIAM   SANCTIFICANTEM. 

gratiae  prae  natura  hunc  gloriae  titulum,  ut  ejus  pars  infima  cunctis 
naturae  bonis  praeponderet :  Melior  est  enim  unus  timens  Deum,  inquit 
Ecclesiastes,  quam  mille  filii  impii.  Imo  parum  est,  quod  toti  naturae 
emineat,  nisi  sit  etiam  iis  superior  quaecumque  Deus  mirabiliter  pa- 
travit;  siqui^em  Deus  gloriam  omnipotentise  divinae  parcendo  maxime 
et  miserando  manifestat.  Quoeirca  annuunt  Theologi,  gratiam  sancti- 
ficantem  omnium  Dei  operum  esse  praestantissimum ;  eminet  enim 
supra  creationem,  necnon  et  mortuorum  suscitationem :  cum  enim 
anteactam  vitam  dolore  criminum  rescindunt  homines,  serioque  ad 
frugem  redeunt,  majus  profecto  quiddam  et  excellentius,  quam  si 
corpus  mortale  immortali  gloria  induerent,  mortuos  in  vitam  excita- 
rent,  hominem  ex  nihilo  erearent ;  nam,  inquit  Sanctus  Augustinus 
Serm.  15.  De  Verbis  Apostoli:  Si  hominem  te  fecit  Deus,  ei  justum  tu 
te  facis,  mclius  aliquid  facis,  quam  fecit  Deus.  Quapropter  Sanctus 
Chrysostomus,  Hom.  4.  lethali  confossam  vulnere  denuo  animam  in- 
staurare,  excellentius  quiddam  ait  esse,  quam  corpus  mortuum  exci- 
tare.  Et  merito  quidem  tum  ex  Sancto  Augustino,  Serm.  44.  De  Verbis 
Domini:  Corpus  vitce  reddatur  iterum  casuroe,  anima  nunquam  desi- 
turce.  Ex  quo  item  affirmat  Sanetus  Gregorius,  lib.  o.  Dicdog.  cap.  17. 
pluris  esse  conversionem  Pauli  Christum  persequentis,  quam  suscita- 
tionem  quatriduani  Lazari  in  sarcophago  foetentis.  Hinc  egregie  Ri- 
chardus  a  S.  Victore  in  Benjamin,  cap.  44.  negat  posse  quid  majus  ho- 
minibus  a  Deo  tribui,  quam  ut  ad  vitam  meliorem  suo  ministerio  no- 
centes  revocent,  et  ex  familia  daemonis  in  Dei  filios  traducant :  gran- 
dius  namque  non  est  carnem  fragili  vitae,  bonisque  perituris,  et  volu- 
ptatibus  reddere,  quam  aeternis.  At  quod  omnibus  gratiae  prsecellentiis 
longe  prsestat,  est  quod  ipsa  increatae  Dei  naturae  participationem  con- 
ferat;  cujus  excellentissimi  consortii  primus  nos  admonuit  Sanctus 
Petrus,  dum  ea  in  gratiae  commendationem  dixit:  «  maxima  et  pre- 
«  tiosa  commissa  nobis  donavit  Deus,  ut  per  haec  fiamus  divinae  con- 
sortes  naturae.  »  Cujus  doni  excellentiam  non  possunt  SS.  Doctores 
pro  voto  praedicare.  Censet  enim  beatus  Areopagita  in  ordinem,  sta- 
tumque  divinum  vi  gratire  sublatis,  vitam  nobis  divinam  inspirari : 
Sanctus  Maximus  divinitatem  dari,  pervadente  gratia  naturam  caelesti 
luce,  ac  ultra  conditionis  suae  classem  efferente:  sanctus  Thomas, 
per  gratiam  nos  deificari;  Quod  enim  substantialiter  est  in  Deo,  inquit 
1.  2.  qusest.  110.  accidentaliter  fit  in  anima  participante  divmarn  bo- 
nitatem. 

Hujus  autem  prsecellentissimi  doni,  ut  aliquain  pro  viribus  noti- 
tiain  assequamur,  praesentein  Disputationem  sicut  et  praecedentes  tribus 
Articulis  absolvemus :  quorum  primus  aperiet,  quae  sint  praeviae  dispo- 
sitiones  ad  gratiam  sanctificantem  desiderandae.  Secundus  declaraliit 
terminum  a  quo  fit  justificatio,  nempe  peccatorum  remissionem,  et 
ipsius  cum  peccatis  gratise  pugnam.  Tertius  denique  manifestabit  ter- 
minum  ad  quem,  justificationis,  scilicet  ipsam  gratiam  sanctificantem, 
ejusque  cximias  dotes  ac  praecellentias. 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         305 

AETICULUS  PKIMUS. 

DE  DISPOSITIONIBUS  AD  GRATIAM  SANCTIFICANTEM 

DESIDERANDIS. 

Hic  non  est  futurus  serrao  de  justificatione  parvulorum,  qxiae  fit 
in  baptismate;  cum  enim  non  sint  rationis  et  libertatis  compotes, 
aperte  constat  illos  absque  ullo  motu  liberi  arbitrii,  et  sine  praevia 
dispositione  ex  parte  ipsorum,  justificari :  nec  disputamus  illam  de 
justificatione,  quatenus  complectitur  omnes  illos  motus,  quibus  exci- 
tamur  a  Deo,  ut  ad  meliorem  frugem  recipiamur:  ad  hos  enim  motus 
divinitus  excitatos,  certum  est  nullam  ex  parte  hominis  dispositionem 
requiri,  sed  pendere  solum  ex  mera  Dei  misericordia,  gratuitoque 
illius  beneficio.  Agimus  igitur  dumtaxat  de  justificatione  adultorum, 
quae  fit  per  actum  Lntellectus  et  voluntatis ;  cum  enim  illse  facultates 
spirituales  sint,  et  gratiae  ac  donorum  caelestium  susceptivae,  inde 
fit,  quod  ad  Illa  charismata  suseipienda,  adulti  sese  disporiere  debeant 
per  aliquos  actus  intelleetus  et  volnntatis.  Tria  igitur  maxime  hic 
veniunt  determinanda:  Primum,  an  homo  ex  parte  sui  eoneurrere 
debeat,  et  sese  disponere  ad  gratiam  justificationis  suscipiendam.  Se- 
cundum,  an  et  qualis  aetus  intellectus  desideretur  ad  justificationem. 
Tertium,  quot  et  quinam  ad  eamdem  praerequirantur  voluntatis  actus. 

QU^ESTIO  PRIMA. 

AX  HOMO  SESE  DISPONERE  DEBEAT  AD  GRATIAM 
JUSTIFICATIOXIS. 

Notandum  1.  Certum  esse,  quod  homo  non  possit  ex  ?equo  per 
solas  naturae  vires  sese  praeparare  ad  gratiam  sanctificantem ;  id  enim 
aperte  evincitur  ex  Seriptura  sacra  contra  Pelagianos,  eis  maxime 
textibus,  quibns  asseritur  Deum  nos  praevenire,  et  ad  se  snis  divinis 
motibus.  pellicere  et  attrahere.  Sic  Psal.  20.  Prozvenisti  eum  in  bene- 
dictionibus  dulcedinis.  Joan.  t>.  Nemo  potest  venire  ad  me,  nisi  Pater 
meus  traxerit  eum.  1.  Cor.  4.  Quid  habes  quod  non  accepisti,  etc.  Hinc 
enim  constat  hominem  ex  se  et  propriis  viribus  nil  omnino  conferre 
ad  salutem  ;  proindeque  nec  ad  gratiam  sanctificantem,  qua>  est  semen 
vitae  aeternae.  Idipsum  definiunt  Concilia,  maxime  Diospolitanum,  in 
quo  Pelagius  coactus  est  fateri,  gratiam  non  dari  secundum  uierita 
nostra:  et  Aransicannm,  Can.  4.  et  Can.  7.  ut  videre  est  in  PrctLudiis 
liujusee  Tractatns:  at  omninm  clarissime  Tridentinum,  Sess.  <i.  Can.  3. 
Si  quis  dixerit,  sine  prozveniente  Spiritus  sancti  illuminatione  atque 
cjus  adjutorio,  hominem  credere,  sperare,  diligere,  aut  poinitere  posse, 
sicut  oportet,  ut  ei  justificationis  gratia  conferatur,  anathema  sit.  ■— 
Idipsnm  aperte  docent  SS.  Patres,  maxime  S.  Angnstinus,  qni  totus 
est  in  adstruenda  illa  gratiae  necessitate  ad  jnstificationem,  in  libris 
quos  adversus  Pelagianos  edidit;  praesertim  vero  e.  21.  libri  primi  ad 
Bonifacinm,  nbi  ait:  «  Pelagianis  nou  unmerito  anathema  dicimus, 
«  qui  tam  snnt  inimici  gratiae  Dei.  quae  venit  per  Jesnm  Christnm 
«  Doininuiu  nostrum,  ut  eara  dicant  non  gratis,  sed  secnndnm  merita 
«  nostra  dari.  ac  si  gratiajam  non  sit  gratia:  tantumqne  constitnnnl 

Frassen   Theol.  Tom.  VIII.  20 


306         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

«  in  libero  arbitrio,  quo  in  profundum  demersus  est  homo,  ut  eo  bene 
«  utendo.  dicant  hominem  mereri  gratiam,  cum  nemo  bene  illo  uti 
«  possit,  nisi  per  gratiam,  quae  non  secundum  debitum  redditur,  sed 
«  Deo  gratis  miserante  donatur.  »  Xer  obstat  quod  Proverb.  17.  di- 
catur:  Hominis  est  prceparare  animam;  nam,  ut  optime  ait  S.  Augu- 
stinus  lib.  2.  ad  Bonifacium,  eap.  9.  Hominis  est  praeparare  animam 
cum  adjutorio  Dei  tangentis  cor  hominis,  per  auxilium  gratiae;  non 
autem  sine  ullo  prorsus  gratise  benefieio;  quia  ex  Proverb.  8.  Prce- 
paratur  voluntas  a  Domino.  Unde  solum  hic  determinandum  superest, 
utrum  homo  praerequirat  in  se  aliquas  dispositiones  physieas  et  mo- 
rales.  quas  ipse  cum  auxilio  gratise  possit  adhibere,  ut  sese  ad  gratiam 
sanctineant  ;m  praeparet;  quod  ut  evidentius  appareat 

Notandum  2.  Duplieem  vulgo  distingui  dispositionem:  unam  ex 
parte  subjecti,  alteram  ex  parte  agentis  seu  causae  efficientis.  Prior 
prseparat  subjectum  ad  formam  recipiendam,  v.  g.  calor  ad  formam 
ignis,  organizatio  corporis  humani  ad  animam  rationalem  :  posterior 
movet  atque  determinat  agens  ad  formam  inducendam;  idque  vel 
physice  ,  qua  ratione  calor  determinat  ignem  ad  inducendam  formam 
ignis  in  subjectum  ultimo  dispositum  ;  vel  moraliter,  qua  ratione  actus 
honesti  supernaturales  movent  Deum  ad  communicandum  hominibus 
sua  dona  supernaturalia.  Sciendum  insuper,  quod  duobus  rnodis  forma 
requirat  aliquam  dispositionem  ex  parte  subjeeti:  uno  modo  ad  expel- 
lendam  formam  contrariam :  alio  modo  ad  praeparandum  subjectum, 
ut  rationabiliter  in  eo  recipiatur.  Certum  est  autem,  quod  gratia  san- 
ctificans  nullam  per  se  requirat  dispositionem  ex  parte  subjecti,  ut  in 
eo  connaturaliter  recipiatur :  tum  quia  sine  hujusmodi  dispositione 
recipitur  in  parvulis,  et  in  iis  qui  in  utero  materno  sanctificantur,  ut 
in  Jeremia,  et  Joanne  Baptista;  tum  quia  nulla  est  assignabilis  ejus- 
modi  dispositio.  Talis  namque  dispositio  esset  vel  actus,  vel  habitus; 
si  habitus,  ille  esset  vel  naturalis  vel  supernaturalis :  at  non  potest 
naturalis  habitus  esse  dispositio  physica  ad  formam  supernaturalem, 
qualis  est  gratia;  non  etiam  supernaturalis,  alioqui,  cum  hic  habitus 
tam  esset  improportionatus  naturae,  quam  gratia,  aliam  dispositionem 
ejusdem  ordinis  supernaturalis  proerequiret,  et  sic  procederetur  in  infi- 
nitum.  Non  etiam  actus,  quia  dispositio  physica  et  forma  debent  esse 
in  eodem  subjecto;  gratia  autem  sanctificans  subiectatur  in  voluntate. 
ut  probavimus  alibi :  actus  autem  fidei,  qui  primus  inter  dispositiones 
ad  gratiam  sanctificantem  instituitur,  est  formaliter  in  intellectu: 
igitur  non  potest  ille  esse  physica  dispositio  ad  sanctificantem  gratiam 
recipiendam.  Ilic  itaque  sermo  est  dumtaxat  de  dispositione  morali, 
quales  sunt  actus  moraliter  boni  tum  intellectus  cum  voluntatis. 

Notandtm  .').  Quod  etsi  antegratiaB  sanctificantis  infusionem  homo 
peccator  et  Deo  exosus  habeatur,  nihilominus  omnia  ejus  opera  etsi 
non  sint  Deo  grata  et  accepta  de  condigno  ad  vitam  seternam,  nihi 
lominus  non  omnia  sunt  formaliter  peecata,  nec  divinae  animadver- 
sionis  et  execrationis  digna ;  aliqua  enim  prorsus  possunt  esse  indil- 
ferentia,  hoc  est,  nec  bona  nec  mala  moraliter:  alia  vero  sunt  saltem 
dc  congruo  meritoria,  quae  scilicet  elieiuntur  ab  intcllectu  et  volun- 
tate  cum  gratiae  actualis  auxilio,  quaeque  hominera  e  peceatorum  sor- 
dibus  emergere  cupientem  ad  Deum  promovent,  suntque  veluti  dispo- 


DE    DISPOSITIOXE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         307 

sitioues  prseviae  ad  gratiam  sanetificantem  reeipiendam.  Unde  hominis 
adhuc  in  peccato  jacentis  triplieis  geueris  sunt  opera :  alia  quidem 
peccaminosa,  alia  indifferentia.  alia  vero  ad  gratiam  disponentia;  de 
quibus  ultimis  hie  dumtaxat  inquiritur.  an  revera  homo  sese  ad  gra- 
tiam  sanetitieantem  disponere  possit.  Quam  utique  veritatem  aperiet 

Conclusio  unica.  —  De  fide  est  hominbm   adultum   suis 

LIBEKIS    ACTIBUS,  DIVINO  SUPPRAGANTB    AIXILIO.    SESE    AD    JUSTIPICA- 

tionis  gratiam  Di^piiNERE.  Ita  definivit  Concil.  Trident.  Sess.  6.  can.  9. 
his  verbis :  Si  quis  dixerii  sola  fide  impium  justificari,  ita  ut  intelligat 
nihil  aliud  requiri,  quod  ad  justificationis  gratiam  consequendam 

tur,  et  nulla  ex  parte  necesse  esse  eum  suoz    roluntatis  motu  prre- 
parari  atque  disponi,  anathema  sit. 

Probatur  primo  illis  omnibus  Scriptnrse  oraculis,  quibus  homines 
ad  eonversionem  sui  in  Deum  invitantur.  Sic  Isaiae  45.  Oonvertimini  ad 
me.  et  salvi  eritis.  Zachariae  1.  Conrertimini  ad  me.  et  ego  convertar 
ad  vos.  Joelis  3.  Convertimini  ad  me  in  toto  corde  vestro,  ete.  Con- 
versio  autem  illa  fieri  nequit  absque  motu  liberi  arbitrii :  igitur  hic 
est  ad gratiam  sanctifieantem  praerequisitus.  Hine  Proverb.  16.  Hominis 
est  animam  prazparare. 

Probatur  secundo  auctoritate  sanctorum  Patrum :  maxime  vero 
S.  Augustini,  aperte  docentis  pluribi  hominem  necessario  debere  Deo 
cooperari  ad  sui  justifieationem.  Sie  traet.  72.  in  Joannem :  Salutem, 
inquit.  in  impio,  sed  non  sine  impio  Christus  operatur.  Et  Serm.  3. 
De  verbis  Apostoli,  eap.  11.  exponens  haee  verba:  Quotquot  Spiritu  Dei 
aguntur,  ii  sunt  filii  Dei :  sic  ait :  Dicit  mihi  cdiquis :  ergo  agimur, 
et  non  agimus :  imo  et  agis,  et  ageris;  et  tunc  bene  agis  si  a  bono  ag- 
Spiritus  enim  Dei  qui  te  agit,  agentibus  adjutor  est:  ipsum  nomen  adju- 
toris  praiscribit  tibi,  qui-;  et  tu  ipse  aliquid  agis:  agnosce  quid  pos 
agnosce  quid  confiteris,  quando  dicis;  adjutor  meus  esto,  ne  derelin- 
quas  me.  Adjutorem  utique  invocas  Deum:  nemo  adjuvatur  si  a  Deo 
nihil  agatur.  Et  rursus  exponens  illud  Apostoli :  Scimus  quia  diiigen- 
iibus  Deum  omnia  cooperantur  in  honum,  ait:  Si  non  esses  opera+or, 
Deus  non  esset  cooperator.  Hinc  Serm.  15.  celebrem  seutentiam  eflcrt: 
Qui  fecit  t>-  sine  te,  non  justificabit  te  sine  !  item,  justi- 

ficat  volentem. 

Suffragatur  etiam  ratio  Theologica:  sieut  enim  homo  libere  est  a 
Deo  aversus  per  peeeatum.  eongruum  est  etiam.  ut  ad  enm  libere 
eonvertatur:  sed  talis  eonversio  non  foret  libera,  nisi  homo  ad  illum 
voluntarie  converteretur :  igitur  ita  esse  debet.  — Deinde,  in  justifica- 
tione  movetur  homo  a  Deo  ad  justitiam  seeundum  eonditionem  na- 
turre  snae:  sed  homo  secundum  propriam  naturam  habet.  qnod  sit 
liberi  arbitrii  compos:  igitur  in  eo  qni  habet  usum  liberi  arbitrii  non 
fit  motio  a  Deo  ad  justitiam  absque.motu  ipsius  liberi  arbitrii.  — D<- 
nique,  si  quid  obstaret  ne  homo  libere  eoncurreret  ad  jnstificationem, 
maxime,  vel  quia  ipsius  libertas  ita  peccato  fnit  detrita.  ut  nullatenus 
amplius  usum  habeat:  vel  quia  ita  per  gratiam  actualem  elficaeiter 
movetur  ad  justificationem,  ut  potius  agatur.  quam  a_at:  sed  neutrum 
obstare  potest.  Xon  quidem  primum,  quia  per  gratiam  sanatur  vo- 
luntas.  "ut  posMt  sanata  bonum  illud  prosequi,  qnod   infirma  non  po- 


308         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

terat.  Hinc  S.  Aug.,  Hb.  1.  Operis  imperfeciia.it:  Tum  esse  liberum  lau- 
dabiliter   arbitrvum,  quando   fuerit  Dei  graUa    liberatum.  Non    etiam 

secundum,  quia,  ut  ait  idem  S.  Aug.  Epist.  89.  Voluntas  libera  tanto 
erit  liberior,  quanto  sanior ;  tanto  autem  sanior,  quanto  divinoz  mise- 
licordice  gratiocque  subjectior.  Hinc  lib.  De  Spiritu  et  Littera,  cap.  30. 
Liberum  arbitrium,  inquit,  evacuamus  per  gratiam.  absit :  sed  magis 
iibrrum  arbitrium  statuimus:  sicut  enim  iex  per  fidem,  sic  liberum 
arbitrium  per  gratiam  non  evacuatur,  sed  siatuitur.  Neque  enim  lex 
impletur,  nisi  libero  cu-bitrio,  sed  per  legem  cognitio  peccati,  per  fidem 
impetratio  gratice  contra  peccatum:  per  gratiam  sanatio  animoz  a  vitio 
peccati.  per  animoR  sanitatem  libertas  arbitrii,  per  liberum  arbitrium 
justitice  dilectio,  per  justitice  dilectionem  legis  operatio:  ac  per  hoc  sicut 
lex  non  evacuatur,  sed  statuitur  per  fidem  ,  quia  fides  impetrat  gra- 
tiam  qua  lex  impteatur,  ita  liberum  arbitrium  non  evacuatur  p<  r 
gratiam,  sed  statuitur:  quia  gratia  sanat  voluntatem.  qua  justitia  li- 
bere  diligatur. 

Dices  1:  Non  potest  homo  sese  ad  gratiam  sanctificantem  dispo- 
nere  per  id  quod  peccaminosum  est:  sed  omnes  hominis  peccatoris 
actus,  ante  gratiam  sanctificantem  adeptam,  sunt  peccaminosi :  non 
enim  potest  arbor  mala  bonos  fructus  facere :  igitur  per  proprios  actus 
homo  non  potest  sese  ad  gratiam  disponere.  —  Distinguo  majorem : 
non  potest  homo  sese  disponere  ad  gratiam  sanctificantem  per  actus, 
qui  sunt  peccaminosi  tam  secundum  statum,  quam  secundum  affectum 
operantis,  concedo :  qui  sunt  peccaminosi  dumtaxat  secundum  statum, 
non  vero  secundum  affectum,  nego.  Et  similiter  distincta  minore,  ne- 
o-anda  est  consequentia ;  nam,  ut  diximus  in  tertio  Notabili,  hominfs 
adhuc  in  peccato  jacentis  actus  distingui  possunt  triplicis  generis: 
aliqui  enim  sunt  moraliter  mali  provenientes  ex  affectu  deficiente  a 
recto  rationis  dictamine.  et  illi  sunt  formaliter  peccata:  alii  sunt  nec 
boni  nec  mali  moraliter,  sed  indifferentes :  caeteri  denique  possunt 
esse  moraliter  boni,  illi  maxime  quibus  homo  divina  gratia  illustra- 
tus  et  adjutus  cupit  a  peccatis  ad  gratiam  resurgere ;  qui  quidem 
actus  possunt  dici  peccaminosi  secundum  statum,  quia  fiuut  ab  ho- 
mine  in  peccato  jaeente;  non  vero  secundum  affectum,  quia  non  pro- 
cedunt  ab  affectu  peccandi. 

Dices  2:  Si  homo  per  proprios  actus  posset  sese  disponere  ad  gra- 
fciam  sanctificantem,  vera  esset  haec  propositio:  Homo  se  justifkat pro- 
priis  acUbus:  sed  plurimi  Theologi  hanc  propositionem  falsam  esse 
judicant:  igitur  et  illam  unde  sequitur.  —  Respondeo  distinguendo  ma- 
jorem:  vera  esset  illa  propositio  in  sensu  formali,  et  totali.  hoc  est, 
homo  se  justificaret  producendo  fonnam  seu  gratiam  justificantem, 
qna  formaliter  justificatur,  nego:  vera  esset  in  sensn  partiali  dis]>o- 
sitivo,  hoc  est,  homo  divina  gratia  cx  parte  adjutus,  etiam  per  pro- 
prios  actus  ad  gratiam  sese  disponeret,  concedo.  Hac  eniin  ratione 
nemo  Theologorum  potest  illam  propositionem  falsitatis  insimulare; 
similes  namque  in  Scriptnra  leguntur.  Sic  cap.  18.  Ezechielis:  TpSi 
animam  suam  vimficabit.  Jeremise  1.  Lava  a  malitia  cor  tuum.  Se- 
eundse  ad  Corinth.  7.  Mundemus  nos  ab  omni  inquinamento  carnisf 
et  spiritus,  perficientes  sdnctificationem  in  Hmore  Dei.  1.  Joan.  .'). 
Omnis  qui  habet  hanc  spem  in  <■<>  sanctificat  se. 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         309 

Dices  3:  Ex  Concilio  Aratlsicano  seeundo  cap.  4.  Ut  a  peccaio 
purgemur,  Deus  voluntatem  nostram  non  expectat:  igitur  ad  justifi- 
cationein  nou  pnvparatur  per  motum  liberae  voluntatis.  —  Distinguo 
antecedens:  Deus  non  expectat  voluntatem,  qiue  praeveniat  ejus  gra- 
tiam  excitantein  et  adjnvantem,  eoncedo:  quse  cum  gratia  adjuvante 
sese  ad  sanetifieantem  praeparet,  nego. 

Dices  4:  Adulti  interdum  justificantur  absque  ullo  motu  liberi  ar- 
bitrii;  narrat  enim  S.  Augustinus,  lib.  4.  Confess.,  c.  4.  quemdam  ex 
suis  amicis,  dum  laboraret  febribus,  jacuissetque  diu  sine  sensu  in  su- 
dore  lethali.  dumque  desperaretur  de  ejus  sanitate  mentis,  et  corporis, 
his  in  angustiis  baptizatum  esse  nescientem,  et  renatum:  igitur,  etc.  — 
Distinguo  antecedens:  adulti  amentes,  qui  nullum  umquam  rationis 
usum  habuerunt,  sanctificantur  absque  ullo  liberi  arbitrii  usu,  con- 
cedo:  eadem  enim  eorum  ratio  est  ac  parvulorum :  adulti  amentes, 
qui  aliquando  ratione  usi  sunt,  distinguo  rursus :  justificantur  absque 
motu  liberi  arbitrii  praesente  cum  baptizantur,  concedo:  antecedente 
baptismum,  puta  dum  essent  sani  judicii,  nego.  Adhuc  enim,  ut  ali- 
quis  adultus  rationis  compos  ita  baptizetur  vel  absolvatur,  necessum 
est  quod  antequam  in  lethalem  morbum,  qui  ratiouem  extinguat,  in- 
cidat.  prius  baptismum  aut  absolutionem  sacramentalem  fuerit  depre- 
eatus. 

QILESTIO  SECUNDA. 

AX,  ET  QUALITER  ACTUS  FIDEI  CONCURRAT 
AI)  JUSTIFICATIONEM. 

Certum  est  fidem  necessario  praerequiri  ad  nostram  justificationem, 
id  enim  aperte  testatur  Scriptura  Sacra,  Matt.  ultimo :  Qui  non  cre- 
diderit,  condemnabitur.  Joan.  1  :  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri 
his  qui  credunt  in  nomine  ejus.  Joan.  3  :  Qui  non  credit  jam  judi- 
catus  est.  Hebr.  11  :  Sine  fide  impossibUe  est  placere  Deo.  Et  rursus : 
Aceedentem  ad  Deum  oportet  credere  quia  est,  et  requirentibus  se  re- 
munerator  est.  Hinc  Concilium  Trident.,  Sess.  6.  cap.  6.  ait:  Dispo- 
nuntur  autem  ad  ipsam  justitiam  dum  excitat  divina  gratia,  etadjut/ 
fidem  ex  auditu  concipienies,  libere  moventur  in  Deum,  credentes  vera 
esse  quce  divinitus  revelata  et  promissa  sunt.  Unde  S.  August.,  lib.  De 
Prcedest.  Sanctorum,  cap.  7.  ait:  Ex  fide  autem  Apostolus  ideo  dicit 
jmtificari  hominem^  non  ex  operibus,  quia  ipsa  prima  datur,  de  qua 
impetrentur  coztera,  quce  proprie  opera  nuncupantur,  quibus  juste  vi- 
ritur.  Quapropter  pluribi  docet,  maxime  lib.  De  Peccatorum  origine, 
cap.  1.  sine  fide  Incarnationis,  mortis,  et  resurrectionis  Christi,  nec 
antiquos  justos,  ut  justi  essent,  a  peccatis  potuisse  mundari,  et  Dei 
gratia"  justificari.  Difficultas  dunitaxat  remanet,  qualis  actus  ille  fidei 
esse  debeat;  quod  ut  perci])iatur  evidentius 

Notandum  1.  Haeretieos  hujus  temporis  una  cum  Calvino,  lib.  3. 
Inst.,  cap.  2.  ut  alias  dictum  est,  triplicem  distingnere  fidem:  unam 
historicam,  qua  credimus  vera  esse  qu?e  revelata  sunt  a  Deo,  quaque 
credimus  ea  quae  in  Scripturis  sacris  continentur  esse  vera,  quia  eerti 
sumus  ea  esse  proposita  et  tradita  a  Deo,  qui  verax  est :  de  <|ua  fide 
loquitur  Apostolus  ad  Heb.  11:  Fide  credimus  aptata  esse  scecula  verbo 


310         DE    DISPOSITIONE   AD    GRATIAM    SANCTIFICANTEM. 

Dei.  Secundam  appellant  fidem  miraculorum,  quam  Calvinus  loco  mox 
laudato  sic  definit :  edendorum  miraculorum  facultas.  Verius  definiri 
potest  ipsamet  historica  fides,  quatenus  annexam  habet  virtutem  pa- 
trandi  miracula,  credendo  nempe  nihil  esse  quod  a  Deo  fieri  non  pos>it. 
De  qua  fide  loquitur  Apostolus  1.  Corinth.  cap.  13.  Si  habuero  omnem 
fidem,  ita  ut  montes  transferam.  Tertiam  vocant  fidem  promissionis, 
qua  credimus  veras  esse  Dei  promissiones  de  gratuita  peccatorum  re- 
missione  per  Christi  merita,  cujus  utique  fidei  seu  confidentise  vel 
fiducia?,  quam  habet  homo  in  promissione  et  misericordia  Dei,  ut  ait 
Calvinus,  fit  sermo  Matth.  ultimc  his  verbis :  Qui  crediderit,  etbapti- 
zatas  fueritsalvus  <jrit.  Et  has  tres  fidei  species  respondere  dicunt  tribus 
in  Deo  proprietatibus :  fidem  historicam,  veritati ;  fidem  miraculorum, 
potentise ;  fidem  promissionum,  bonitati  ac  misericordiae  Dei.  —  Subji- 
ciunt  autem  ad  justificationem  necessariam  non  esse  solum  fidem  histo- 
ricam  (ut  volunt  Catholici),  nec  etiam  fidem  miraculorum ;  sed  dum- 
taxat  fidem  promissionum ;  quam  rursus  duplicem  distinguunt :  unam 
generalem,  qua  credimus  promissam  esse  peccatorum  remissionem  his 
omnibus,  qui  in  Christum  credunt :  alteram  particularem,  qua  unus- 
quisque  sibi  divinam  promissionem  applicans  credit  seu  potius  confidit 
sibi  omnia  sua  peccata  dimissa  esse  per  Christum  ;  quam  utique  solam 
fidem  specialem  homines  justificare  contendunt.  Hinc  Calvinus  loco 
mox  citato,  num.  7.  sic  definit  fidem  justificantem :  «  Nunc,  inquit, 
«  justa  fidei  definitio  nobis  constabit,  si  dicamus  esse  divinae  erga  nos 
«  benevolentiae  firmam  certamque  cognitionem,  quse  gratuitae  in  Christo 
«.  promissionis  veritate  fundata  per  Spiritum  Sanctum,  et  revelatur  men- 
«  tibus  nostris,  et  cordibus  obsignatur  » .  Quibus  verbis  etiamsi  velit 
fidem  esse  firmam  certainque  cognitionem,  quia  tamen  vult  objectum 
hujus  cognitionis  esse  Dei  benevolentiam,  non  aliud  intelligit  per  fi- 
dem  justificantem,  quam  fiduciam  in  Deo;  quse  utique  fiducia  non  est 
actus  intellectus,  sed  voluntatis. 

Notandum  2.  Quantum  spectat  ad  praesentem  difficultatem,  duos 
posse  distingui  actus  intellectus,  quorum  primus  est  ipsa  notitia  ve- 
ritatis  certa  et  explorata;  secundus  vero  est  assensus  datus  veritati 
propositse:  qui  quidem  duo  actus  valde  invicem  distinguuntur ;  prior 
enim  connotat  in  ipso  intellectu  cognitionem  et  intelligentiam  ejus 
quod  affirmatur  vel  negatur  in  propositione;  posterior  autem  non  po- 
stulat  talem  penetrationem  et  intelligentiam  ejus  quod  affirmatur  vel 
negatur,  sed  dumtaxat  significat  assensum  datum  propositioni :  qui 
utique  plerumque  fit  absque  ulla  disquisitione  veritatis  proposita\  ut 
patet  in  fide  humana,  in  qua  plerumque  propter  magnam  auctoritatem 
dicentis,  assensum  praebemus  rei  alias  nobis  ignota?.  Hinc  Calvinus 
putat  hunc  fidei  actum  esse  notitiam  veritatum  in  Scriptura  proposi- 
tarum,  non  autem  assensum;  quapropter  num.  2.  invehit  in  Doctores 
Catholicos,  quod  solum  assensum  fidei  ad  justificationem  necessario 
praerequirant.  Hinc  num.  5.  ait  lianc  sensus  submissionem  esse  fidei 
praeparationem,  quoe  ornatur  fidei  titulo,  cujus  tamen  nonnisi  ini- 
tium  est;  adeoque  sumpta  hac  voce  fidei  improprie.  Subdit  autem : 
«  docilitas  cum  proficiendi  desiderio  longe  distat  a  crassa  ignorantia, 
«  in  qua  torpent,  qui  fide  implicita,  qualis  lingitnr  a  Papistis,  contenti 
«  sunt:  nam  si  Paulus  eos  severe  damnat,  qui  semper  discentes  niim- 


DE    DISPOSITIONE   AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         311 

«  qnam  ad  scientiam  vcritatis  pervenerunt:  quanto  graviorem  ignomi- 
«  niam  merentur,  qui  data  opera  affectant  nihil  scire?  »  Quibus  verbis 
fingit  Calvinus  nos  velle  quod  singuli  tideles  nullius  mysterii  fidem 
explicitam  et  notitiam  habere  teneantur;  quod  utique  apertum  men- 
dacium  est;  nemo  enim  est  Catholicorum,  qui  non  sentiat  quemlibet 
adultum  debere  explicite  credere  praecipua  duo  fidei  mysteria,  scilicet 
Trinitatis,  et  Incarnationis,  adeoque  qui  non  teneatur  ista  mysteria 
agnoscere  ea  cognitione  quae  ad  id  oraerequiratur :  sed  negamus  quod 
eorum  mysteriorum,  quae  credimus  explicite.  perfectam  et  exploratam 
notitiam  iiabere  jdebeamus.  quodque  non  tenentur  fideles  omnes  sin- 
gulorum  mysteriorum  talem  liabere  cognitionem ;  et  tandem  quod  in 
apprehensione  et  cognitione  non  consistat  fides  justificans,  sed  in  ipso 
assensu,  qui  sequitur  ad  auctoritatem  proponentis. 

Notandum  3.  Quod  fides  tribus  modis  spectari  potest  in  ordine  ad 
justificationem :  primo,  tamquain  dispositio  praevia,  qua  homo  divina 
gratia  excitante  et  adjuvante  illustratus  sese  praeparat  ad  justifica- 
tionis  gratiam  :  secundo,  tamquam  causa  formalis,  ita  ut  sensus  sit: 
utrum  per  solam  fidem  apprehendentem  Christi  justitiam  hcmo  for- 
maliter  justificetur:  tertio  denique,  considerari  potest  fides  tamquam 
aliquid  consequens  ad  justitiam  conservandam,  ita  ut  sensus  sit:  utrum 
sola  fides  sine  operibus  suffieiat  ad  justitiam  formandam  et  salutem 
assequendam.  Volunt  autem  haeretici  hujus  temporis  fidem  esse  cau- 
sam  nostrae  justifieationis,  et  ad  eam  pmerequiriri  tamquam  instru- 
mentum  justitia*  porcipienda?;  non  quod  non  annexas  habeat  alias 
virtutes,  sed  quod  illa  sola  justificet  impium.  Sicut  enim,  inquit  Cal- 
vinus  in  Antidoto,  calor  solis  soius  est  qui  terram  ctdefacit,  nec  tamen 
solus  ipse  inest  Soli,  sed  cum  splendore;  ita  fi<hm  oportetnon  esse  so- 
lam,  sed  habere  comites,  licet  illce  non  justificent,  sed  sola  fides. 

Ilis  ita  praesuppositis.  tria  maxiine  hac  in  Quaestione  determinanda 
sunt :  Primum  quidem,  quod  fides  conducens  ad  justificationem  non 
sit  tiducia  seu  fides  specialis  promissionum,  sed  illa  fides  seu  assensus 
intellectus,  quo  credimus  vera  ess(i  quae  divinitus  revelata  atque  pro- 
missa  sunt.  Secundum,  quod  actus  ille  fidei  non  sit  ipsa  mysteriorum 
notitia,  sed  assensus  qui  sequitur  ad  auctoritatem  proponentis.  Tertium 
dcnique,  quod  ca^teriv  virtutes  et  actus  moraliter  boni,  qui  praerequi- 
runtur  ad  justificationem  una  cum  fide,  sint  etiam  dispositiones  proprie 
dictaB,  non  secus  ac  fides  ipsa;  nec  minus  sunt  instrumenta  jnstitiae 
]>ercipiendae,  quam  sit  ipsa  fides. 

Conclusio  prima.  —  Fides  conducens  ai>  ji  stipk  ationbm 

XOX  EST  SPECIALIS  ISTA  PIDUCIA,  QUA  ONUSQUISQUE  IX  PARTICULARl 
CRBDIT    OMNIA  SUA  PECCATA    PROPTER  ChRISTI  MERITIM    8IB1  ESSE  RE- 

missa.  Haec  est  de  fide  determinatain  Concil.  Trident.,  Sess.  60.  Can.  \2. 
his  verbis:  Si  quis  dixerit  fidem  justificantem  nihil  aUud  esse,  quam 
fiduciam  rfiuince  misericordiai  peccata  remittentis  propter  Christum,  vel 
eam  fiduciam  solam  esse  qua  justificamur,  anathema  sit. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra  exprimente  fidem  justificantem 
per  verba  qirne  significant  illam  pertinere  ad  intellectum,  et  ipsam 
justificationem  ipsi  quoque  fidei,  quam  haeretici  historicam  et  mira- 
culorum    vocant,    attribui;    sic  Marci   ultimo:  Prcedicate  Evangelium 


312         DE    DISPOSITIONE   AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

omni  creaturce;  qui  crediderit,  et  baptizatus  fuerit,  salvus  erit.  Joan.  6. 
Yerba  vitoz  ceternce  habes,  et  nos  credimus,  et  cognovimus,  quia  tu  es 
Christus  Filius  Dei  vivi,  et  ut  credentes  ritam  habeatis  in  nomine  ejus. 
Rom.  10.  Hoc  est  Yerbum  Fidei  quod  prmdicamus,  quia  si  confitcaris 
in  ore  tuo  Dominum  Jesum,  et  in  corde  tuo  credideris .  quocl  Deus 
illum  suscitdvit  a  mortuis,  salvus  eris.  Heb.  10.  ubi  dixit:  Justus 
autem  meus  ex  fide  rivit,  statim  capit?  sequenti  significat  hanc  fidem 
justificantem  pertinere  ad  intellectum,  dicens :  Ficle  credimus  aptata 
esse  seecula  YerboDei.  Et  ibidem  :  Sine  fide  impossibile  est  placere  Deo: 
credere  enim  oportet  accedentem  ad  Deum,  quia  est,  et  quod  mquiren- 
tibus  se  remunerator  est ;  hine  Act.  8.  Eunucho  petenti  Baptismum 
dicendo:  Ecce  aquam  ;  quis  prohibet  mc  baptizarif  respondit  Philippus: 
Si  credis  ex  toto  corde,  licet:  et  respondens  ait:  Credo  Filium  Dei  esse 
Jesum  Christum.  Ex  quibus  omnibus  patet  fidem  praerequisitam  ad 
gratiam  sanctiiicantem  pertinere  ad  intellectum,  et  subinde  non  esse 
illam  fiduciam  quam  obtrudere  nituntur  hseretici. 

Eamdem  veritatem  constanter  docent  sancti  Patres,  imprimis  Cy- 
rillus  Jerosolymitanus  Catechesi  54.  ubi  duplicem  fidem  agnoscit  et  di- 
stinguit:  unam  dogmaticam,  quam  historicam  appellat;  alteram  quoe 
est  gratia  gratis  data,  per  quam  miracula  patrantur :  atfirmatque  per 
fidem  dogmaticam  formatam  latronem  in  cruce  salutem  fuisse  conse- 
cutum,  et  ibidem  nos  per  eam  salvari.  Subscribit  S.  Augustinus  plu- 
ribi,  maxime  lib.  De  praedest.  Sanctorum,  ubi  necessitatem  fldei ,  a 
qua  nostra  salus  originem  ducit,  donum  Dei  esse  demonstrat:  Quam- 
quam,  inquit,  et  ipsum  crederc  nihil  cdiud  est,  quam  cum  asseusione 
cogitare,  non  cnim^omnis  qui  cogitat  credit,  cum  ideo  cogitent plerique 
ne  credant ,  sed  cogitat  omnis  qui  credit,  et  crcdendo  cogitat,  et  vogi- 
tando  credit.  Adstipulatur  S.  Leo,  Serm.  4.  De  Fpiphania,  his  verbis: 
Hoc  cst  quod  justifieat  impios,  hoc  est  quod  ex  peccatoribus  facit  San- 
ctos,  si  iu  uno  eodemque  Domino  nostro  Jesu  Christo  et  vera  Deitas 
ct  vera  credatur  humanitas. 

Probatur  denique  ratione:  Fides  quae  ad  justificationem  pnerequi- 
ritur  ea  est  quam  Christus  et  Apostoli  pnvdicaverunt ,  et  de  qua 
prius  instrui  debent  Catechumeni ,  quam  ad  baptismum  aecedant : 
atqui  fides  illa  pertinet  ad  intellectum :  igitur  fides  ad  justificationom 
necessaria  est  actus  intellectus.  Deinde,  fiducia  illa,  quain  peccator 
quisque  habet  in  Dei  bonitate  et  misericordia,  revera  distinguitur  a 
fide  tamquam  quid  ad  cam  consequens,  seu  tamquam  causa  a  suo 
effoctu,  ut  observat  Apost.  o.  ad  Ephes.  his  verbis:  In  quo  (seilicet 
Christo)  hdbemus  fiduciam,  et  accessum  in  confidentia  per  ficlem  ejus. 
Contingit  enim  interdum  aliquem  justificari  per  actum  fidei  formatae, 
prius  quam  habeat  illam  fiduciam.  Sk*  hemoroissa  apud  Lucam,  cap.  8. 
declaratur  habuisse  actum  fidei  formatae,  his  verbis :  Si  tetigero  fim- 
briam  vestimenti  ejus,  s<dra  ero;  quapropter  verbis  sequentibus,  vo- 
catur  a  Christo  Domino  filia,  quia,  ut  notat  S.  Hieronymus  ad  illuni 
locum  Evangelii,  per  istum  actum  fidei  formatae  fuerat  justificata, 
postea  voro  illam  hortatur  Christus  ad  habendam  fiduciam,  istis  ver- 
bis :  Confide  filia.  nbi  confidentia,  sen  fiduoia  sup[)onit  fidem  justili- 
cantem  pnecedentem  ut  aliqnam  sui  cansam:  igitur  h®c  fidncia  ad 
gratiam  justificationis  non  praereqniritnr.  Denique,  lides  illa  specialis 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFIGANTEM.         313 

promissionis  gratis  conficta  est,  quippe  nullibi  revelavit  Deus  parti- 
eularibus  hominibus  quod  eorum  peecata  sint  remissa:  proferant  enim 
hseretici  aliquos  Scripturae  textus,  quibus  significetur  privata  eorum 
peccata  esse  a  Deo  remissa;  nullain  enim  aliam  revelationem  prseter 
Scripturam  ipsi  admittunt;  et  nihil  fide  divina,  et  justificante  credi 
debet,  nisi  quod  Deus  revelavit,  cum  fidei  objectum  non  sit  aliud, 
quam  veritas  a  Deo  revelata.  Scio  equidem  quod  ubi  eis  fit  talis  in- 
stantia.  illos  proferre  testimonia  Scripturae,  quibus  continentur  pro- 
missiones  generales,  faetse  omnibus  ad  Deum  recte  conversis ;  aut 
speciales,  puta  eas,  quse  factae  fuerunt  Magdalenae  poenitenti.  Lucse  7. 
bono  latroni.  Lucse  23.  Paralitico,  Matth.  9.  Verum  hsec  non  signi- 
ficant  ipsis  haereticis  parem  gratiam  esse  concessam,  nec  ullo  Scri- 
pturae  textu  evincere  possunt  se  in  particulari  et  sigillatim  esse  rite 
conversos,  nec  est  consequens  quod  si  speciali  privilegio  id  Magda- 
lenae,  Latroni,  et  Paralitico  revelavit,  parem  quoque  gratiam  Luthe- 
ranis  et  Calvinistis  concedat:  igitur  (iducia  illa  omnino  conficta  est. 
et  absque  ullo  fundamento  excogitata. 

Rbponunt  h-eretici,  se  non  negare  fidem  justificantem  esse  actum 
intellectus,  sed  dumtaxat  quod  non  includat  solum  actum  intellectus, 
sed  etiam  habeat  actum  confidentiae,  qui  ad  voluntatem  spectat.  Ita 
Calvinus  locis  citatis,  ubi  sic  ioquitur;  «  Xon  negamus  interim,  quin 
«  fidei  offieium  sit  veritati  Dei  subscribere,  quoties,  et  quidquid  et  quo- 
«  cuinque  modo  loquitur  ».  — Verum  heec  responsio  non  obstat,  quin 
revera  in  errore  versentur;  quippe  nolunt  hunc  actum  intellectus  con- 
ferre  ad  justificationem  per  se,  sed  tantum  ratione  confidentiae  seu 
fiducia1  sibi  adjunctse,  quia  putant  eam  solam  fidem  esse  justificantem, 
quse  eum  mortali  peccato  consistere  nequit :  sed  fides  ut  praecise  per- 
tinet  ad  intellectum  potest  cum  mortali  peccato  eonsistere :  igitur 
putant  fidem  ut  praecise  pertinet  ad  intellectum  non  esse  justifican- 
tem.  Deinde  volunt  fidem  justificantem  eam  esse,  per  quam  apprehen- 
dimus,  recipimus.  et  nobis  applicamus  justitiam :  at  censent  nos  per 
solam  voluntatem  accipere  oblatam  promissionem  remissionis  pecca- 
torum :  igitur  nolunt  fidem  ad  intelleetum  spectantem  conferre  ad 
justitiam.  D<jniqu<j ,  non  aliter  volunt  fidem  ad  intelleetum  pertinentem 
contcrre  ad  justificationem,  quam  actus  spei  et  eharitatis:  sed  docent 
quod  etsi  fidci  justificanti  adjuncti  sint  actus  spei  et  charitatis,  non 
tamen  propric  jnstificant,  sed  sola  fides :  ergo  a  pari,  volunt  quod 
etsi  iicles  justilicans  includat  generaliter  eam  fidem,  quatenus  ad  in- 
tellectum  pertinet,  nempe  quatenus  sumitur  ]>r<>  a^sensione  data  rebus 
a  Deo  revelatis,  ipsa  tamen  assensio  non  confert  ad  justificationem; 
quae  doetrina  directe  militat  in  oracula  Scriptur;v  sacne,  et  sanctorum 
Patrum  a  nobis  supra  laudata:  igitur  illa  haereticorum  res])onsio  cos 
al)  errore  non  vindicat. 

Objiciunt  1.  Hseretici  illos  Scripturae  textus,  qui  videntur  sigui- 
ficare  justifieationem  sequi  ad  fidem,  prout  illa  significat  fiduciam 
seu  confidentiam  •.  sie  ad  Rom.  1.  Ideo  ex  fide,  ut  secundum  gratiam 
firma  sit  promissio  omni  semini,  etc.  —  Respondeo,  textum  Apostoli 
non  intelligi  de  promissione  justificationis  tacta  huic  et  illi  sigillatim 
et  in  particulari,  quam  haeretici  volunt  includi  in  fiducia,  quae  se- 
eundum  illos  intelligitur  nomine  lidei;  sed  tantum  loquitur  Apostolus 


314         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SAXCTIFICANTEM. 

de  promissione  voeationis  Gentium  ad  iidem,  et  adventus  Christi  Do- 
miui,  ut  patet  ex  praecedentibus ;  quippe  ait  proinissum  fuisse  Abrahae, 
quod  esset  fnturus  Pater  omnium  credentium,  non  solummodo  in 
circumeisione,  idest  Judaeorum,  sed  etiam  in  praeputio,  idest  Gen- 
tilium.  Vult  autem  S.  Paulus  promissionem  hanc  fuisse  firmam  et  >ta- 
bilem,  ex  ea  fide  dogmatica,  quam  habuit  Abraham  de  omnipotentia 
Dei;  non  autem  ex  operibus  legis  Mosaicae;  unde  fit  ut  hsee  proraissio 
sese  etiam  extendat  ad  Gentes,  subjungit  enim :  Ideo  ex  fal<.  ut  se- 
cundum  gratiam  ficma  sit  promissio  omni  semini,  idest  impleatur 
promissio  11011  solum  apud  Judseos,  qui  secundum  carnem  sunt  filii 
Abrahse,  sed  etiam  apud  Gentiles,  qui  secundum  fidem  sunt  filii 
Abrahse:  igitur  Apostolus  ibi  loquitur  de  fide  quatenus  pertinet  ad 
intellectum.  Quod  insuper  constat  ex  verbis  sequentibus,  ait  enim : 
«  Confortatus  est  (Abraham)  fide  dans  gloriam  Deo :  plenissime  sciens, 
«  quia  qusecumque  promisit  Deus,  potens  est,  et  facere  »  :  sed  fides  per 
quam  homo  novit  Deum  posse  stare  promissis  suis,  pertinet  ad  intel- 
lectum,  SL'ire  enim  est  aetus  solius  intellectus:  igitur,  etc. 

Objiciunt  2.  Illud  1.  Joan.  5.  Hcec  scribo  cobis ,  qui  creditis  in 
Filium  Dei,  ut  sciatis,  quia  citam  habetis  ceternam.  —  Respondeo,  pne- 
fatum  textum  nihil  quidquam  hreretieis  patrocinari,  enm  Apostolus 
nihil  ibi  doceat  nisi  quod  quicumque  credunt  sicut  oportet  habent 
vitam  aeternam  in  spe,  eamdem  habituri  in  re,  si  non  excidant  a  gratia, 
quam  per  fidem  illam  sunt  adepti.  Deincle,  etiamsi  illud  scirent,  non 
esset  consequens,  quod  fides  illa  justificans  sita  esset  in  illa  confi- 
dentia  qua  quisque  confideret  sibi  remissa  esse  peccata:  quippe 
etiamsi  quis  noverit,  quod  si  non  excidat  a  gratia,  quam  fuit  adeptus. 
salvus  erit,  non  est  consequens,  quod  certus  sit  ab  eadem  gratia  num- 
quam  excidere. 

Objiciunt  3.  Eos  omnes  textus,  in  quibus  eredentes  jub^ntur  esse 
bono  auimo,  nec  de  sua  salute  trepidare.  Sic  Psahn.  26.  Dominus  ii- 
luminatio  mea,  et  salus  mea,  quem  timebof  Dominus  pcoteetor  citce 
mece,  a  quo  trepidabof  Rom.  8.  Quis  accusabit  adversus  electos  Deif 
Deus  qui  justijicat,  quis  est  qui  condemnet?  —  Respondeo,  hos  omnes 
textus  intelligi  de  spe  firma  in  Deum  quam  quisque  fidelis  habere 
debet  in  Dei  bonitate  et  misericordia ,  maxime  vero  justi ,  nempe 
quod  quamdiu  illos  protegit  Deus  non  habeant  quod  timeant ;  at  hasc 
firma  spes  non  adstruit  illam  falsam  confidentiam  ,  quam  pnetexant 
hreretici:  #quippe  inde  non  sequitur  quod  fidelis  quisque  certo  seiat  se 
esse  in  statu   gratise    sanctifieantis,  et  peccata    sua  sibi  esse  remissa. 

Objiciunt  4.  Illos  omnes  textus,  in  quibus  jubemur  orare  Deum 
cum  certa  fiducia  obtinendi  ea,  pro  quibus  rogamus :  sic  MatthaM  2. 
Omnia  qucecumque  petieritis  in  oratione  credentes  accipietis.  Marci  11. 
Dico  cobis:  omnia  qucecumque  orantes  petitis,  credite  quia  accipietis. 
.Jacobi  1.  Si  quis  vestrum  indiget  sapientia,  postulet  a  De<>,  et  dabitur 
ei,  pQstutet  autem  in  fide  nihil  hassitans.  —  Respondeo,  prsefatos  te\- 
tus  etiam  haireticorum  dogma  non  astruere;  tribus  enim  modis  intel- 
ligi  potest  hominem  debere  habere  confidtntiam  se  impetraturuin 
ea  qure  postolat:  primo,  ut  non  dubitet  Deum  posse  facere  quod 
ab  ipso  postulat,  secundo,  Denm  velle  concedere  id  quod  postnlat 
homo,  duminodo  illius  oratio  fiat  sicut  oporiet;  tertio  denique,    quod 


DE    DISPOSITIOXE   AD    GRATIAM  SANCTIFICAXTEM.         315 

iu  particulari  certo  impetraturus  sit  quod  postulat.  Fateor  autem  quod 
prima  et  secunda  species  confidentia?  comitari  debeat  nostras  ora- 
tiones,  non  autem  tertia,  quia  nulli  constare  potest  absque  speciali 
revelatione,  quod  omnes  ad  rite  orandum  desideratas  conditiones  adhi- 
buerit. 

Objiciunt  denique  illud  Hebraeorum  10.  Habentes  fiduciam  in  san- 
guine  Christi,  accedamus  cum  vero  eorde  in  plenitudine  fidei.  Et  c.  11. 
Fides  definitur  rerum  sperandarum  substantia:  quibus  significari  vi- 
detur,  quod  fides  est  expectatio  certa  promissse  miserieordise  Dei.  — 
Respondeo,  in  priori  textu  Apostolum  non  agere  de  fide  requisita  ad 
primam  justificationem,  sed  de  augmento  gratise  etjustitise;  nam  ad 
ejusmodi  assensum,  ad  quem  eos  hortatur,  postulat  prsemitti  emeuda- 
tionem  a  peccatis ,  et  depositionem  pravse  conscientise :  ait  enim : 
«  Aspersi  corda  a  conscientia  mala,  et  abluti  corpus  aqua  munda. 
«  teneamus  spei  nostrse  confessionem  indeclinabilem  » :  igitur  textus 
ille  hsereticorum  dogmati  nullatenus  favet.  Ad  secundum  textum 
dico,  Apostolum  illis  verbis  solum  significare,  quod  fides  sit  funda- 
mentum  eorum  omnium  quse  nobis  speranda  sunt.  Hanc  autem  fidem 
pertinere  ad  intelleetum,  ibidem  indicat,  dicit  eniin  quod  illa  est  ar- 
gumentum  non  apparentium :  argumentum  autem  et  convietio  perti- 
nent  ad  intellectum;  et  caetera  quae  habet  in  isto  capite  idipsum  indi- 
cant :  falsum  est  igitur  fidem  ibi  significare  certam  expectationem  pro- 
missae  misericordise  Dei  ad  remissionem  peccatorum. 

Conelusio    secunda.  —  Actus    fidhi   pr^erbquisitus    ad 

JUSTIFICATIONBM  NON  BST  NOTITIA,  SIVB  PBRPBCTA,  SIVE  IMPER- 
FBCTA  RBRUM  PROPOSITARUM ;  SED  BST  ASSBNSUS  QUBM  PR.EBET  IX- 
TELLECTUS    REBUS    SIBI    PROPOSITIS   ET    RBVELATIS. 

Probatur  prima  pars,  nempe  quod  fides  conferens  ad  justifiea- 
tionem  non  sit  notitia  perfecta ,  variis  Scriptnrae  textibus.  Primo 
quidem  ex  illo  Rom.  8.  ubi  ait  Apostolus  quod  Abraham  credidit  in 
spem  contra  spem;  modus  enim  hic  loquendi  significat  obscurnm  et 
inevidentem  fuisse  actum  fidei  Abrahse,  quo  credidit  Deo  dicenti  ipsum 
jam  retate  provectuin  fore  Patrem  multarum  gentium :  adeoque  fides 
illa  quse  ad  Abrahse  justificationem  contnlit  non  fuit  perfecta  notitia 
sen  intelligentia. — Item  ex  illo  2.  ad  Corinth.  1.  in  captivitatem  re- 
<ti(/entes  omnem  inteUectum  in  obsequium  fidel,  et  in  promptu  habentes 
ulcisci  omnem  inobedientiam  cum  impleta  fuerit  vestra  obedientia.  Si 
autem  fides  justificans  impetraret  perfectam  notitiam  sen  intelligentiam, 
non  opus  esset  redigere  intellectura  in  captivitatem,  ut  quis  crederet 
rebus  propositis:  intellectus  namque  res  evidentes  facile  et  absqne 
ulla  capti^itate  deprehendit,  et  eis  assentitur.  —  Denique,  ex  illo  He- 
braeorum  11.  ubi  fides  dicitur  argumentum  non  apparentiumy  idest,  quse 
nec  sensu  percipiuntur,  nec  vi  et  efficacia  rationnm  cognoscnntmr,  qna 
particula  Apostolus  denotat  formale  objectum  fidei  esse  testificationem 
quamdam  obscnram,  secundum  quain  materiale  objectum  fidei  non 
manifestatur.  —  His  adde  quod  nnllus  viatornm  habuerit  nmqnam  evi- 
dentem  intelligefntiam  et  perfectam  notitiam  mysteriornm  fidei  nostr», 
maxime  Trinitatis  et  Encarnationis,  nisi  torte  aliquo  speciali  Dei  pri- 
vilegio  h?ec  evidens  cognitio  eximiis  viris  fnerit  concessa. 


316         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  fides  conferens  justificationem 
non  sit  efciam  notitia  imperfecta,  sed  simplex  assensus  rebus  propo- 
sitis.  Probatur,  inquam,  illis  Scripturae  S.  textibus,  in  quibus  fides 
distinguitur  a  qualicumque  notitia  et  intelligentia  mysteriorum.  Sic 
I>aia3  7.  Si  non  credideritis,  nou  intelligetis.  Quibus  verbis  signifi- 
catur  assensum  fidei  prserequiri  ad  obtinendam  notitiam  credendorum. 
Sic  pariter  Joan.  eap.  20.  Christus  Dominus  loquens  de  accessu  ad 
iustificationem,  ad  quam  vita  aeterna  sequatur,  pronunciat  illos  beatos, 
qui  non  viderunt  et  crediderunt,  idest,  qui  non  propter  aliquas  ra- 
tiones  et  argumenta,  quibus  aliqua  veritas  manifestatur,  sed  ex  obe- 
dientia  prompta  voluntatis  prsebent  indubitatum  et  firmum  assensum 
rebus  a  Deo  revelatis,  et  ad  credendum  propositis.  Sic  tandem  1.  ad 
Corinth.  lo.  Si  habuero  omnem  prophetiam,  et  noverim  mysteria  omnia, 
et  si  habuero  omnem  fidem,  etc.  Quibus  verbis  Apostolus  distinguit 
donum  tam  sapientise,  quam  scientiae,  per  quod  habemus  intelligentem 
veritatem  ab  ipsa  fide  divina,  per  quam  credimus  ipsis  veritatibus,  non 
propter  earuin  evidentiam,  sed  dumtaxat  propter  auctoritatem  et  ve- 
racitatem  revelantis. 

Probatur  etiam.  auctoritate  sanctorum  Patrum ,  maxime  vero 
S.  Augustini  tract.  27.  in  Joan.  ubi  docet  intelligentiam  mysteriorum 
esse  praeviam  fidei.  Cui  subscribit  S.  Prosper,  Hb.  7.  De  Vita  Contcm- 
platira,  cap.  19.  ubi  exponens  et  referens  supra  dicta  verba  Isaiae 
ait:  «  Datur  intelligi,  quod  non  i^des  ex  intellectu,  sed  ex  fide  intel- 
«  lectus  existat;  nec  qui  intelligit  credat,  sed  qui  credit  intelligat  ». 

Adstipulatur  etiam  ratio  Theologica.  Primo  namque  experientia 
constat  multos  rusticos  firmo  et  indubitato  assensu  credere  mysteria 
fidei  nostr?e,  qure  tamen  ne  leviter  quidem  penetrant:  in  ipsis  autem 
ncgare  beneficium  justificationis  propter  defectum  illius  notitiae,  est 
sapere  contra  communem  conceptum  sanctoruin  Patrum,  maxime  vero 
S.  August.  tract.  40.  in  Joan.  ubi  docet  idiotas  rapere  caelum.  Unde 
lib.  eontra  Epistolam  Fundamenti,  cap.  4.  ait :  Turbam  non  intelli- 
gendi  vivacitas,  sed,  credendi  simplicitas  tutissimam  facit.  —  Deinde, 
in  eo  non  consistit  fidei  actus,  quo  posito  non  ponitur  fides,  et  quo 
sublato  illa  non  minus  existit :  atqui  posita  notitia  imperfecta  myste- 
riorum,  aliquando  non  ponitur  fides ;  quia  potest  esse  in  infidelibus 
notitia  qusedam  et  apprehensio  mysteriorum  fidei;  ea  autem  sublata, 
non  minus  aliquando  fides  existit;  plures  namque  sunt  idiotse,  ut 
mox  diximus,  qui  nullatenus  penetrant  mysteria  fidei,  qune  tamen 
firmiter  credunt  submittendo  suum  sensum.  Hinc  S.  Augustinus  tra- 
ctatu  4.  in  Joan.  Quid  est  fides,  nisi  credere  quod  non  vides?  Et  Ser- 
mone  149.  Z>  Tempore:  Considera  quod  voceris  fidelis,  non  rationali&. 
Et  Epist.  102.  Si  propter  eos  solos  Christus  natus  est,  qui  certa  inteH- 
Ugentia  possunt  ista  decernere,  pene  frustra  iu  EJcclesia  laboramus.  — 
Denique,  si  fides  nihil  aliud  esset,  quam  ipsa  mysteriorum  penetratio, 
sequeretur  quod  eo  major  esset  mysteriorum  notitia  quo  praestantior 
esl  fides:  sed  talsum  consequens;  nam  Cliristus  Dominus  in  Evan- 
gelio  plurimorum  fidem  celcbrat,  qui  nullam  tamen  Evangelii,  nec 
contentorum  in  illo  mysteriorura  notitiam  fuerant  adepti.  Talis  tuit 
mulier  Chananea,  cui  Christus:  0  mu/icr  magna  est  jides  tua:  talia 
>Sl  Centurio,  de  quo  ait:  Non  inveni  tantam  fidem  in   Tsrael. 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         317 

Objiciunt  hjbreTici:  Illorum  est  habenda  notitia ,  quorum  est 
ratio  reddenda:  sed  fideles  quique  tenentur  proferre  rationem  fidei, 
seu  eorum  qiue  credunt  omni  poscenti .  juxta  illud  1.  Petri  3.  Parati 
semper  ad  satisfactionem  omni  posoenti  vos  rationem  de  ea  qu<- 
vobis  est  spe,  et  fide.  Igitur  singTili  veri  fideles  tenentur  scire  myste- 
ria.  —  Respondeo  primo,  in  praefato  textu  secundum  editionem  Vul- 
gatam  et  Graeeam  non  fieri  mentionem  fidei,  sed  tantum  spei  ehri- 
'Stianae,  de  qua  sola  etiam  disserit  S.  Petrns,  ibi  enim  agit  de  patientia. 
quam  christiani  habere  debent  in  tolerandis  tribulationibus,  qnae  ipsis 
propter  fidem  ehrisrianam  inferuntur.  Prius  enim  dixerat :  «  Si  quid 
«  patimini  propter  justitiam.  beati :  timorem  autem  eorum  ne  timue- 
«  ritis.  et  non  eonturbemini:  Dominum  autem  Christum  sanctificate 
«  in  eordibus  vestris  parati  ad  satisfactionem.  ete.  ».  —  Respondeo 
secundo ,  fideles  quidem  teneri  ad  notitiam  mysteriorum.  non  tamen 
eodem  modo :  sufricit  enim  plerisque  habere  simplieem  notitiam  proe- 
eipuorum  fidei  mysteriorum.  qua?  explieite  eredere  tenentur.  cum 
enim  ex  Apostolo  1.  ad  Corinth.,  cap.  12.  non  omnes  in  Ecclesia 
sint  Doctores,  sintque  gratiarum  divisiones .  et  aliis  detur  sermo 
sapientiae,  aliis  sermo  scienthe,  non  omnes  christiani  tenentur  habere 
intel  ligentiam  mysteriornm  nostive  fidei.  ita  ut  possint  contradicentes 
arguere,  hoc  enim  Apostolus  ad  Titum,  cap.  7.  dumtaxat  postulat 
ab  Episcopo. 

Objiciunt  2.  Possumus  tantum  id  aliis  intimare.  et  ore  confiteri. 
quod  novimus,  quia  oris  contessio  procedit  ex  notitia  confitentis  : 
atqui  christianus  quilibet  tenetur  confiteri  Christum  Dominum.  et  ejus 
promissiones:  juxta  illud  ad  Rom.  10.  Si  confttearis  in  oretuoDomi- 
num  nostrum  Jesum  Christum,  etcorde  tuo  credideris  quod  Deus  illum 
suscitavit  a  mortuis,  salvus  eris;  corde  enim  creditur  ad  justitiam,  ore 
auiem  confessio  fit  ad  salutem  :  ergo  quilibet  fidelis  tenetur  habere 
notitiam  mysteriorum.  —  Respondeo,  quod  ut  christiani  profiteantur 
fidem.  suftieit  quod  per  g-enerales  quasdam  rationes  respondere  possint 
infidelibus  interrogantibus.  fidem  ehristianam  esse  veram.  omniaque 
illius  mysteria  esse  eertissima;  tum  quod  sint  prsenontiata  anteqnam 
existerent,  maxime  qua?  concernunt.  et  sequuntur  ad  Christi  Domini 
Incarnationem  :  tum  quod  a  Christo  Domino  et  Apostolis  evulgata. 
innumeris  eonfirmata  fuere  miraculis.  et  psr  varias  persecntiones 
nos  usque  propagata  :  qua?  quidem  cognitio  longe  inferior  est  ea  no- 
titia  et  intelligentia  veritatum  Evangelii.  quam  in  ipsis  hominibns 
justificandis  hseretici  prserequirunt. 

Objiciunt  ."».  Finis  et  effectns  jnstificationis,  nempe  vita  aeterna, 
non  datur  ni>i  iis,  qui  cognoscunt  verum  Deum  et  Jesnm  Christnm, 
juxta  illud  Joan.  17.  Hcec  est  autem  vifa  ceterna,  ut  cognoscant  te  solum 
Deum  verum,  et  quem  misisti  Jesum  Christum :  sed  haec  notitia  non 
potest  haberi  sine  penetratione  mysteriorum  Trinitatiset  Inearnationis  : 
igitur  illa  praerequiritnr  ad  veram  tidem  iustificantem.  —  Nego  mi- 
norem :  id  enim  non  intendit  S.  Joannes.  nee  particnla  illa.  cognoscant, 
supponit  pro  intelligentia  et  penetratione  divime  Trinitatis  et  Incar- 
nationis  .  sed  pro  cognitione,  qnae  snpponit  assensnra  verse  tidei .  ita  ut 
illa  partieula,  cognoscant,  idem    sonet,    ac  !    fidt   divina  :  nam 

quod  ibi   exprimit    Christus    Dominns  per  verbmn  cognoscant,  paulo 


318         DE    DISPOSITIONE    A.D    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

post  explicat  per  verbnm  credere :  Sie  Patri  loquens  de  suis  Apo- 
stolis:  «  et  cognoverunt  vere,  quia  a  te  exivi,  et  crediderunt  quia  me 
«  misisti  ». 

Conclusio    tertia.   —  Actus    spei  et  charitatis   xon   se 

HABBNT    CONCOMITANTEB    AD    JUSTIPICATIONBM,  SED  REVERA    SUNT    DI- 

spositioxes,  sicut  et  ipsa  fides.  H?ec  veritas  patet  ex  Concilio  Trid., 

s.  6.  cap!  6.  ubi  inter  dispositiones  ad  gratiam  sanctificantem,  non 
solum  fidem,  sed  etiam  recenset  timorem  :  Quo,  inquit,  utiliter  con- 
cutiuntur  ad  considerandam  Dei  misericordiam  se  convertendo  in  spem 
eriguntur,  etc. 

Probatur  ex  Scriptura  sacra,  in  qua  non  solum  aetibus  fldei,  sed 
etiam  spei  et  charitatis  ac  timoris  attribuitur  justificatio.  Sic  Eccle- 
siastici  1.  Timor  Domini  expellit  peccatum.  1.  Joan.  3.  Qui  non  di- 
ligit,  manet  in  mortc.  Actorum  3.  Pcenitemini,  et  conrertimini  ut  de- 
leantur  peccata  vestra,  etc.  Quibus  liquet  falsum  esse  quod  obtrudunt 
hreretici,  Scripturam  solius  fidei  mentionem  facere,  quando  s  >rmo  est 
de  justificatione,  et  remissione  peccatorum. 

Dices  1 :  Scriptura  sacra  solam  fidem  requirit  ad  justificationem  : 
ergo  cseterae  dispositiones  superfluunt.  Probatur  ex  illo  Luc.  8.  Crede 
tantwm,  et  salva  eris.  —  Nego  antecedens :  et  ad  probcdionem  dico, 
ibi  non  esse  sermonem  de  justificatione,  sed  de  suscitatione  puellse 
mortuse ;  quod  beneficium  Christus  parenti  concessit,  et  fiduciae  quam 
habebat  in  ipsius  bonitate,  et  clementia  ad  suscitandam  puellam 
mortuam. 

Dices  2:  Ex  Scriptura  sacra  a  dispositionibus  justificationis  cxclu- 
duntur  opera.  Sic  Rom.  6.  Justificati  gratis  per  gratiam  ipsius.  Et 
infra:  Arbitramur  hominem  justificari  per  fidem  sine  operibus  tcgis. 
Et  cap.  sequenti:  Si  Abraham  ex  operibus  justificatus  est,  habet  glo- 
riam,  sed  non  apud  Deum.  Et  Ephesiorum  2.  Gratis  salvati  estis  per 
fidem,  et  non  ex  operibus,  ne  quis  glorietur:  ergo  ex  Apostolo  opera 
timoris  spei  et  dilectionis,  poenitentipe,  etc.  excluduntur  a  dispositio- 
nibus  requisitis  ad  justificationem,  ad  eamque  sola  fides  confert.  — 
Respondeo,  duplicia  esse  opera  :  alia  qua>  pmecedunt  fidem,  alia  qua? 
sequuntur  :  priora  excludit  Apostolus,  non  vero  posteriora,  cujusmodi 
sunt  actus  spei,  dilectionis  et  poenitentia^,  qui  iundantur  in  fide. 
Hanc  vero  esse  mentem  Apostoli  constat,  quia  vult  ostendere  nec' 
Juda?os  ex  nuda  observatione  legis  Mosaicre,  nec  Gentiles  per  bona 
opera  ante  Christi  fidem  susceptam,  de  facto  justitiam  a  Deo  conse- 
qui  potuisse ;  sed  ex  fide  in  Christum,  qurc  est  initium  salutis  et 
justificationis,  quaeque  non  datur  ex  operibus  praecedentibus,  sed  est 
donum  Dei.  Quapropter  merito  dicit  Apostolus  nos  gratis  justificari, 
quia  fides,  qua?  est  primaria,  et  fundamentum  dispositionum  ad  justi- 
ficationem,  gratis  datur. 

Dkks  .'>:  Aperte  Scriptura  testatur  nos  justificari  per  solam  lidem  : 
ergo  oseterse  dispositiones  ad  justilicationem  superfiuunt.  Probatur  an- 

lens  ex   illo  Actorum  15.  In  hoc  omnis.    qui   credit,  justificatur. 
Et  Kom.  11.  Omnis   qui   credit   in   illwm    non  confundetur.  Et  c.    1. 

lenti  in  eum,  qui  justificat  impium,  reputatur  fidcs  cjus  ad  justi- 

i    secundum    propositum   gratvas,  Dei:  igitur  sola  lides  confert  ad 


DE    DISPOSITIONE    AD   GRATIAM  SANCTIFICANTEM.         319 

justificationem.  —  Nego  consequentiain ;  nam  per  tidem  in  locis  ci- 
tatis.  non  intelligitur  fides  nuda,  sed  cum  caeteris  actibus  adjunctis, 
qui  aliunde  necessarii  esse  intelliguntur.  Xam  S.  Jacobus  cap.  2. 
aperte  docet.  quoniam  ex  operibus  justiiicatur  homo.  et  non  ex  fide 
tantum.  —  Xec  reponas  cum  haereticis,  actus  quidem  illos  conferre  ad 
justitieationem,  sed  dumtaxat  virtute  fidei.  Xam  contra,  ~potius  fides 
justificat  in  virtute  charitatis.  juxta  illud  ad  Galatas  5.  In  Christo 
Jesu  neque  drcumdsio  aliquid  ralet,  neque  prozputium.  sed  fides,  quaz 
dilectionem  operatur.  Inde  S.  Augustin.  lib.  5.  De  Trinit.,  ca- 
pite  l-s.  addit  :  «  ipsam  fidem  non  facit  utilem  nisi  charitas  :  sine  chari- 
tate  quippe  tides  potest  quidem  esse,  sed  non  prodesse  ».  Idcirco  autem 
saepius  fit  mentio  fidei.  quam  aliorum  actuum,  quia  ut  observat  Concil. 
Trident.,  Sess.  «i.  cap.  8.  Fides  est  humance  salutis  initium,  funda- 
tum,  et  radix  omnis  justifieationis.  sine  qua  impossibile  est  placere 
Deo,  et  ad  filiorum  ejus  oonsortium  pervenire. 

Dices  denique  :  Plurimi  ex  SS.  Patribus  absolute  pronuntiant, 
quod  sola  tides  justificat.  Ita  namque  docent  Origenes  in  cap.  3.  ad 
Rom.  Hilarius  8.  in  Matthaetfm,  Ang.  in  Psalmum  88.  et  Bernardus, 
Epist.  77.  igitur  ita  credendum  est.  —  Respondeo,  sanctos  Patres  no- 
mine  fidei  non  intelligere  fidem  solitariam  et  distinctam  a  caeteris 
actibus  intellectus  et  voluntatis.  sed  fidem  charitate  formatam,  et  cae- 
teris  actibus  intellectus  et  voluntatis  illustratam.  ut  jam  pluries  di- 
ximns. 

QU.^STIO  TERTIA. 

QUOT,  ET  QU.E  SINT  DISPOSITIONES  REQLTSIT.K 
EX  PARTE  VOLUNTATIS  AD  JUSTIFICATIOXEM. 

CoNCHiiUM  Tridentinum.  Sess.  6.  cap.  6.  praeter  fidem  enumerat  quin- 
que  alias  dispositiones  ad  justificationem:  qua?  omnes  fiunt  per  actus 
voluntatis.  suntque  :  primo  timor  divinae  justitire:  secundo,  spes  venise 
ex  divina  misericordia;  tertio.  inchoata  Dei  dilectio  tamquam  omnis 
justitia?  fontis  :  quarto,  odium  et  detestatio  peccati :  quinto  denique, 
propositum  snscipiendi  baptismi.  si  jnstificandns  nondum  sit  baptiza- 
tu>.  vcl  agendas  posnitentias  et  suscipiendae  sacramentalis  absolutionis, 
ac  novse  vit»  instanrandae,  si  post  baptismnm  in  peccatum  tuerit  la- 
psus.  Verba  Concilii  sunt  h?ec  :  Dum    peccaton  se   inteUigei 

ivino3  justitiai  timore  <juo  utiliter  ooncutiuntur  ad  considerandam 
D>  i  mis  -  ndo  in   8p6m    eriguntur,   fidentes  Deum 

!>ter  Christum  propitium  fore;  illumque   tamquam    omnis  ju- 
stitio3  fhntem  diligere  indpiunt ;  ac  propterea  moventur  ad 

per  odium  aliquod  f-t  detestationem,  ho  \m  pamitentiam 

m  ante  baptismum  agi  oportet:  deniqut  dum  proponunt  susdpere 
baptismum,  inchoare  novam  divina  mandat 

Qnoniam  aut;Mii  non  est  praesentis  institnti  de  his  qninqne  virtu- 
tibus  profunde  disputare,  sed  dumtaxat  discntere  ac  resolvere  an  et 
qualiter  sint  dispositiones  ad  justificationem,  hinc  pauca  de  hisquinque 
dispositionibus  sigillatim  proponcmu». 

Qualiter  timor  divinae  Justitiae  sit  dispositio  ad  justificationem.  — 
Concilium    Tridentinum    verbis   supra  scriptis  duo  de  timore  statuit. 


320         DE    DISPOSITIONE   AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

Alterum  est,  quod  intelligamus  nos  esse  peccatores  ;  alterum  vero  quod 
divinae  justitine  timore  utiliter  peccatores  concutiantur.  Primum  nullam 
difficultatem  infert,  soli  namque  peccatores  divinam  justitiam  debent 
pertimescere,  quiajusti  quamdiu  tales  remanent,non  habent  quo  Deum 
vindicem  pertimescant,  juxta  illud  Genesis  18.  Numquid  perdesjustum 
cum  impiot  Absit  a  te  ut  hanc  rem  facias,  et  occidas  justum  cum  imjno, 
fiatque  justus  sicut  impius,  non  est  Ixoc  tuum  qui  judicas  omnem  ter- 
ram.  Posterius  autem  controvertitur  inter  Lutheranos  et  Catholicos: 
nam  Lutherus,  ut  constat  ex  Bulia  Leonis  X  damnantis  ejus  er- 
rores,  docuit  timorem  quo  quis  Deum  vindicem  timet,  esse  peccatum, 
et  peccatores  pejores  facere  :  quam  utique  assertionem  ut  hseretieam 
damnat  Concilium  Trident.,  Sess.  6.  Canone  8.  his  verbis  :  Si  quis 
dixerit  gehennce  metum,  per  quem  acl  misericordiam  Dei  de  peccatis 
dolendo  confugimus,  rel  a  peccato  abstinemus,  peccatum  esse,  aut  pec- 
catores  pejores  facere,  anathema  sit.  Assertio  itaque  Catholica  est, 
timorem  illum  Dei  vindicis  esse  salutiferum;  quod  utique  probatur 
variis  Scripturoe  textibus.  Proverb.  14.  Timor  Domini  fons  vitce.  Ec- 
clesiastici  1.  Timor  Domini  expellit  peccatum,  et  qui  sine  timore  est 
non  justificabitur .  Isaiae  26.  juxta  interpretationem  70.  Interpretum  : 
A  timore  tuo  concepimus,  et  peperimus  spiritum  salutis.  Hinc  viri 
quique  salutis  animarum  zelantissimi  peccatores  hortati  sunt  ad  poe- 
nitentiam  comminatione  poenarum.  Sic  Moyses  Deuteronomii  80.  filios 
Israel  ad  poenitentiam  provocat  aperiendo  varias  plagas,  quibus  Deus 
criminum  vindex  eorum  peccata  debebat  mulctare,  ni  resipiscerent. 
Sic  lib.  2.  Begum,  cap.  12.  hortatur  Nathan  Davidem  ad  poenitentiam 
comminatione  ingentium  calaniitatum.  Sic  S.  Joannes  Baptista  Plia- 
risseos  et  Sadducseos  venientes  ad  baptismum  suum  compellebat  his 
verbis  :  Progenies  viperarum,  quis  demonstravit  robis  fugere  a  ventura 

iraf  Facite  ergo  fructus  dignos  pcenitentioz jam    enim   seauris    ad 

radicem  posita  est :  omnis  ergo  arbor  quce  non  facit  fructum  bonum, 
exscindetur,  et  in  ignem  mittetur.  Sic  Christus  Dominus,  Luc.  12.  ait: 
Ostendam  vobis  quem  timeatis,  timete  eum  qui  postquam  occiderit 
habe.t  potestatem  mittere  in  gehennam:  et  cap.  13.  Nisi  pivnitentiam 
egeritis,  omnes  simid  peribitis. 

Eamdem  veritatem  constanter  docent  SS.  Patres,  in  primis  vero 
S.  Cyprianus,  qui  lib.  ad  Quirinum,  cap.  2.  ait,  timorem  esse  fun- 
damentum  et  flrmamentum  spei  et  fidei.  Cui  creteri  Patres  subscri- 
bunt,  ut  alias  abunde  docuimus:  maxime  vero  S.  Augustinus,  qui 
pluribi  hunc  timorem  commendat;  praecipue  vero  Epist.  120.  ubi  ait: 
Prcemissus  timor  in  cor  nostrum,  pellit  inde  consuetudinem  malorum 
operum,  et  servat  charitati  locum  qua  tamquam  domina  veniente  ut 
illa  insideat  abscedit.  Tractatu  in  Epistolam  1.  S.  Joannis,  ubi  postquam 
docuit  haec  Apostoli  verba,  77 mor  non  est  in  charitate,  non  esse  in- 
telligenda  de  charitate  inchoata,  sed  de  ea,  de  qua  statim  locutus  est 
Apostolus,  Perfecta  charitas  foras  miitit  timorem,  subjicit :  BSrgo  in- 
cipiat  timor.  quia  initium  sapientios,  thnor  Domini.  Timor  quasi  locum 
prceparat  charitati;  cum  autem  cap&rit  charUas  habitare,  pellitur  timor, 
qui  ei  prc&paravit  locum:  quantum  enim  illa  crescit,  tantum  iste  de- 
cresciti  et  quantum  iUa  ftt  interior,  tantum  timor  pellitur  foras :  major 
tharitas,  minor  timor:  minor  charitas,  major  timor;  si  autem  nullus 


DE    DISPOSITIONE    AD    CRATIAM  SANCTIFICANTEM.         321 

^sf  timor,  non  est  quo  intret  charitas,  sicut  videmus  per  sefam  intro- 
duci  linum,  quando  aliquid  suitur,  seta  prius  intrat;  sed  nisi  exeat 
non  succedit  linum;  sic  timqr  primo  occupat  mentem  :  non  autem  ibi 
remanet  timor,  quia  ideo  intravit,  ut  introduceret  charitatem.  Lib.  De 
catechiz.  Eudibus,  cap.  5.  De  ipsa  etiam  severitate  Dei,  qua  corda  mor- 
talium  saluberrimo  timore  quatiuntur,  charitas  cedificanda  est.  Et  po- 
stea:  Harissime  quippe  accidit,  imo  vero  numquam,  ut  quisquam  veniat 
votens  fieri  Christianus,  qui  non  sit  aliquo  timore^percussus.  Et  Enarr. 
in  Psal.  127.  Ille  timor  nondum  cqstus  prcesentiam  Domini,  et  poznas 
Hmet:  timere  facit  quidquid  boni  facit,  non  timore  amittendi  bonum 
Uiud,  sed  patiendi  illud  malum;  non  timet  ne  perdat  amplexus  pul- 
cherrimi  sponsi,  sed  timet  ne  mittatur  in  gehennam:  bonus  est  iste 
Hmor,  utilis  esf.  Idem  habent  sanctus  Prosper,  lib.  De  voeatione  Gen- 
tium,  cap.  27.  et  Isidorus,  De  summo  bono,  cap.  <s. 

Advertendum  nihilominus  hunc  timorem  non  esse  absolute  ne- 
cessarium  ad  justificationem ;  potest  enim  quis  justificari  sine  ti- 
more  illo  servili,  licet  justificari  nequeat  sine  timore  filiali,  qui  coin- 
cidit  cum  dilectione  Dei :  est  tamen  ad  eam  valde  utilis;  nam  homo 
agwscendo  se  peccatorem,  et  Denm  justum  Judicem,  implicite  Deum 
metuit,  vel  formaliter ;  quo  metn  fit  ut  divinam  misericordiam  exoret, 

rratiam  qna  vitam  innovare,  et  ad  meliorem  frugem  sese  recipere 
possit. 

Dices:  Omnis  dispositio  ad  justificationem  debet  esse  moraliter 
bona:  sed  timor  ille  servilis  non  est  talis:  igitur  timor  ille  non  est 
utilis  ad  jnstificationem.  —  Distinguo  minorem:  Timor  servilis,  qua 
servilis  est  dumtaxat,  seu  quo  eavetur  peccatum  tantum  propter  me- 
tum  po?me ,  ita  quod  si  non  esset  p03na  infligenda,  peccatum  non  ca- 
veretur,  nec  Deus  ullo  honore  aut  cultu  haberetur,  concedo  :  timor 
scr\ilis,  (|iia  timor  est  simpliciter,  nego.  Duo  igitur  sunt  in  timore, 
nempe  timor.  et  servilitas  :  timor  quidem  bonus  est;  servilitas  vero 
potest  esse  mala;  nam  bonum  est  timere  gehennam,  quia  gehenna 
malum  est,  bonum  autem  est  fugere  malum;  sed  malum  est  illam 
timere  cum  exclusione  amoris  justitiae.  —  Hinc  facile  conciliantur 
sententiaB  S.  Augustini  de  timore  ser^ili,  quae  videntur  invicem  pu- 
gnare  ;  nam  dicit  interdum  timorem  servilem  esse  bonum.  salubrem,  uti- 
lem,  initium  conversionis,  et  necessarium  ad  illam;  ali<|iiando  autem  vi- 
detur  cumdem  timorem  damnare,  ut  cum  ait  Epist.  144.  Inaniier  putat 
victorem  esse  peccati,  qui  pa  noe,  timore  non  peccat,  quia  etsi  non  impletur 
foris  negotium  mala?  cupiditatis,  ipsa  tamen  cupiditas  intus  est  hostis: 
et  quis  coram  Deo  innocens  invenitur,  qui  vult  fieri  quod  vetatur,  si 
suhstrahat  quod  timeturf  ac  per  hoc  in  ipsa  voluntate  reus  est,  qui 
rult  facere  quod  non  licet  fieri:  sed  i(l*j<>  non  facit  ipse,  quia  impune 
non  potest  fieri  quod  ipse  desiderat;  si  posset  sine  pazna  patrari.  Quod 
brevius  declarat  lib.  2  ad  Bonit..  cap.  (.>.  Quando  Umore  pamce  non 
amore  justitioz  fit  bonum,  nondum  bene  fif  bonum  ;  nee  fit  in  corde 
quod  fieri  videtur  in  opere  :  quando  mallet  homo  non  facere  si  />< 
impune.  Missas  facio  similes  alias  sententias,  quibus  S.  Augustinus 
deprimere  videtur  timorem  servilem,  non  simpliciter  quod  servilis  sit, 
sed  quando  accidit  quod  timor  ille  dumtaxat  revocat  a  peccato  pro- 
pter  solum  gehennae  metum;  ita  quod  peccatum  non  caveretur  si  talis 

Frassen   Theol.  Tom.  VIII.  21 


322         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

gehennae  metus    non    adesset,  etiamsi  aliunde   Deus  illud    prohibeat, 
quatenus  sua?  majestatis  divinse  offensivum  est. 

Qualiter  spes  veniae  sit  dispositio  ad  justificationem.  —  Constat 
ex  Scriptura  sacra  spem  ad  justificationem  disponere  :  sic  Psal.  36. 
Eruet  eos  a  peccatoribus,  et  salvabit  eos,  quia  speraverunt  in  eo.  Pro- 
verb.  28.  Qui  sperat  in  Domino  salvabitur.  Hinc  Christus  Dominus 
peecatores  saepins  ad  spem  et  fiduciam  hortabatur,  tamquam  ad  di- 
spositionem  necessario  praerequisitam  ad  gratiam  :  sic  Matth.  9.  Con- 
fide  filii.  remittuntur  tibi  peocata  tua.  Unde  Apostolus  Rom.  8.  ait: 
Spe  satvi  facti  sumus.  Ratio  est  quia  cum  justificatio  non  sit  opus 
humanum,  a  Deo  est  expectandum  :  ergo  non  potest  homo  firmiter 
conari  ad  remissionem  peccatorum  obtinendam,  nisi  firmiter  speret  se 
illam  esse  obtenturam.  Itaque  quamvis  objectum  spei  sit  latum,  feamen 
in  negotio  justificationis  solum  respicit  veniam  peccatorum,  et  gratiam 
per  merita  Christi  ad  agendum  poenitentiam. 

Petes:  an  spes  sit  simpliciter  necessaria  ad  justirlcationem?  — 
Affirmo:  tum  ex  praefatis  Scriptura?  textibus,  quibus  constat  homines 
spe  salvari  et  sanctificari  :  tum  quia  Concilium  Trident.,  Sess.  6.  Ca- 
none  3.  hanc  veritatem  insinuat  definiendo  non  posse  hominem  sine 
Spiritus  sancti  inspiratione,  credere,  sperare,  diligere  aut  poenitere 
sicut  oportet  at  ei  justificationis  gratia  conferatur ;  ubi  paris  necessi- 
tatis  judieat  esse  actum  spei  ad  justificationem  ac  actum  fidei  et  cha- 
ritatis,  quos  absolute  necessarios  esse  nemo  dubitat :  tum  denique, 
quia  Sess.  14.  eap.  4.  contritionem,  quae  quovis  tempore  ad  impetran- 
dam  veniam  peccatorum  necessaria  fuit,  dicit  includere  fiduciam  di- 
vinse  niisericordiae,  quae  fiducia  certissime  est  actus  spei.  Hinc  sanctus 
Ambrosius.  lib.  1.  De  Paznitentia ,■  cap.  1.  Nemo  potest  agere  poeniten- 
tiam  nisi  qui  speraverit  indulgentiam. 

duaenam  dilectio  Dei  ad  justificationem  pra^requiratur.  —  Con- 
cilium  de  dilectione  Dei  ad  justiricationem  necessaria,  tria  docet : 
primum  est,  quod  justificandi  Deuin  diligere  incipiunt;  secundum, 
quod  illum  incipiunt  diligere  tamquam  omnis  justitiae  fontem;  tertium 
denique,  quod  propterea  moventur  adversus  peccata  per  odium  aliquod 
et  detestationem.  Ubi  observandum  est  primo,  per  has  voces  diUgere 
incipiunt,  Concilium  signihcare  dilectionem  Dei  inchoatam,  abstra- 
hendo  a  dilectione  perfecta  vel  imperfecta,  quia  extra  sacramentum 
dilectio  inchoata  imperfecta  non  sufficeret ;  in  sacramento  vero  dile- 
ctio  inchoata  perfecta  non  est  absolute  necessaria.  Concilium  autem 
loquitur  de  inchoata  dilectione  Dei,  abstrahendo  a  justilieatione  quse 
fit  in  sacramento,  vel  extra  sacramentum.  —  Observandum  secundo 
illam  Dei  dileetionem  ess ■»  vel  amorem  amicitia^,  vel  concupiscentise. 
Amerem  quidem  amicitiae  extra  sacramentum,  concupisetmtia'  \cro 
vel  attritionis  cum  sacramento.  Verum  namque  est,  quod  extra  sa- 
cramentum  amor  perfectae  amicitiae  actualis  desideretur  tamquam 
dispositio  ad  justificationem :  nam  Concilium  Trident.  Sess.  14. 
cap.  4.  loquendo  de  concritione,  quae  est  amor  amicitia?,  ait:  Fuit 
autem  quovis   tempore  ad  impetrandam    veniam  peccatorum    /?*•  con- 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM.  323 

s  motus  -    irius,  et  in  homine  post    baptismum   lapso,    ita 

demum  prceparat  ad  remissionem  peccatorum,  si  eum  fiducia  divinm 
misericordim,  et  votb  prmstandi  reliqua  conjunctus  sit  guce  ad  ritesu- 

lum  /)'"■  sacramentum  reqiriruntur.  Ubi  sermo  est  de  eontritioue 
perfecta,  nam  hnec  sola  omni  tempore  necessaria  tuit  adjnstificationem, 
quippe  attritio  seu  contritio  impertecta  non  fuit  sufriciens.  nec  proinde 
necessaria  omni  tempore  ad  veniam  peccatorum  obtinendam ;  tum  quia 
idem  Concilium  Sess.  6.  Can.  3.  ait,  motum  charitatis  debere  esse  ex 
gratia  Dei:  ergo  motus  charitatis  theologicse,  sicut  motus  ridei  et 
Bpei,  est  dispositio  ad  gratiam  justificationis.  Tum  deniqii'°  quia  idem 
Concilium  ibidem  cap.  5.  declarans  dilectionem  necessariam  esse  ad 
^'ratiam  sanetificantem.  utitur  ad  hanc  veritatem  insinuandam  his 
Zaeharia1  verbis,  Convertimini  ad  me,  et  ego  convertar  ad  vos:  sed  Deus 
extra  sacramentnm  non  convertitur  nisi  ad  eum  qui  habet  periectam 
eontritionem:  verba  mim  illa  dicta  sunt  ad  homines  eo  tempore  quo 
attritio  cum  sacramento  non  erat  suiriciens  concitio  ad  iustiricatiouem, 
quia  nednm  institnta  erant  sacramenta. 

Quae  Pcenitentia  disponat  ad  justificationem.  —  Duo  circa  hanc 

dispositionem    docet    Coucilium :    primum   quidem  poenitentiam   esse 

odium    et   detestationein   peccatorum   propter  Deum,  quod  utique  de- 

liuit  adversus  Lutherum  asserentem  pcenitentiam  nihil  aliud  esse,  qnam 

uovam  vitam :  alterum  autem,  quod  ha?e  peenitentia  sit  agenda  ab  in- 

fideli  antequam  accedat  ad  baptismum,  juxta  illud  Actorum  2.  Pami- 

tentiam  agite,  etbaptizetur  unusqvisque  vestrum  in  nomineJesu  Ghristi 

in  i  nem    peccatorum    vestrorum,   et   accipietis  donum   Spiritvs 

ti.  Quod  antem  haec  pcenitentia  r.ecessario  pra?cedere  debeat  justi- 

ficationem    ordinarie  loquendo,  colligitur  ex  Scriptura  sacra.   Sie  Je- 

se  18.  Si  pmnitentiam    egerit  gens    iUa  a  malo  svo,  quod  locutvs 

■us  eam,  agam  et  ego  pcenitentiam    super  malo,  quod  cogi- 

taci  ut  facerem  ei.  Ezechielis  18.  Cum  averterit  se  impius  ab  impietate 

nimam  suam  vivificaJbit.  Ecclesiastici  2.  SipmnitenHam 

imus,  incidemus  in  manus  DpI.  Luc.  13.    <?*■  pamitentiam  non  hc- 

bueritis,    omnes   simul   peribitis.   Dixi  ordinarie,   potest  enim  fieri  in 

aliquo  easu,  v.  g.  quando  quis  rapitur  ad  martyrium,  et  memoriae  non 

•oceurrunt  peccata,  quod  sola  expressa  dilectione  Dei  sine  contritione 

lormali.  sed  solum  virtuali  justificabitur.  Nam  potest  tune  cogitan 

divina  bonitate.  et  eam  diligere,  et  tunc  expresse  non  poenitet  de  pec- 

catis.    «|Ui'a    memorise   non   occurrunt,  ut  diximus  :  ergo  justificabitur 

contritione:  patet,  nam  Dens  diligentes  ipsnm  di- 

iigit.   1)     his  plura  in  dispntatione  de  Charitate. 

Q,ualiter  propositum    suscipiendi  Sacramenta    baptismi   et  pceni- 

tentiae,   et  vitae  emendandae    ac    observandorum    praeceptorum,    sit 

necessarium  ad  justificationem.  —  Respondeo,  propositum  illud 

necessarinm  qnidem  primo  respectn  baptismi,  quia  nisi  quis  renatus 

qua  et  Spiritu  sancto,    non    intrabit    in    regnum  nn. 

mdo  respectu  Sacramenti  pcenitentise,  quia  eadem  est  ratio  pceni- 
tentiae  pro  baptizatis  peccatoribns,  qna  baptismi  pro  infldelibns:  sed 
propositum  suscipiendi  baptismatis  necessarinm  est  iniidelibus  ut  ju- 


324         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICAXTEM. 

stificentur:  ergo,  etc.  Similiter  respectu  nova?  vitae,  et  mandatoruin 
observationis ,  juxta  illud  Ezechielis  18.  Siimpius  egerit  pozniientiam 
ab  ornnibus  peccatis  suis,  quaz  operatus  est,  et  custodierit  omnia  pro3- 
ccpta  mea,  et  fecerit  judicium  et  justitiam,  vita  vivet,  et  non  morietur. 

Quse  verba  non  aliud  significant,  quam  propositum  efificax  servandi 
mandata,  et  observationes  eorum,  ad  qua?  tenetur  impius  cum  poeni- 
tentiam  agit,  necnon  et  observationem  legum  et  praeceptorum,  quae 
pra?scribuntur  ad  justitiam  acquirendam  vel  servandam.  Hoc  autem 
propositum  non  debet  semper  esse  explicitum  et  expressum,  sed  suf- 
ficit  ut  aliquando  sit  virtuale  et  implicitum  :  puta  dum  quis  elicit 
actum  amoris  Dei  super  omnia,  per  quem  formaliter  et  proxime  dispo- 
nitur  ad  justificationem :  in  eo  namque  actu  solum  virtualiter  conti- 
netur  propositum  suscipiendi  sacramenti  baptismi  aut  poenitentia?,  nec- 
non  et  servandorum  Dei  mandatorum,  et  cavendi  omnia  ea  qua?  Deo 
displicere  possunt. 

Petes:.  an  ad  positionem  dispositionum  illarum  semper  sequatur 
gratia  sanctificans?  —  Respondeo,  dispositiones  assignatas  esse  in  du- 
pliei  differentia  respectu  gratia?  sanctificantis :  qusedam  enim  sunt 
remota?,  ut  fides,  spes,  timor;  quaedam  proxima?  et  ultima?,  ut  actus 
pamitentia?  et  dilectionis  Dei  perfecta?.  De  remotis  non  est  difflcultas, 
clarum  est  enim,  quod  ad  positionem  illarum  dispositionum  gratia 
sanctificans  non  sequatur.  Unde  rcspondco  2.  quod  ad  positionem 
proxinwe  et  ultima?  dispositionis  probabile  sit  gratiam  sanctificantem 
infundi,  tum  quia  Concilium  Trid.  ubi  laudato  cap.  (S.  explicuit  pra?- 
parationes  ad  justificationem,  caput  sequens  ita  incipit:  «  Ilanc  dispo- 
«  sitionem,  seu  prseparationem  justificatio  ipsa  consequitur,  »  etc. 
Quo  loquendi  modo  significare  videtur  statim  gratiam  sanctificantem 
infundi.  Tum  quia  eadem  videtur  esse  ratio  de  formis  supernatura- 
libus,  ac  de  naturalibus:  sed  forma?  naturales  inducuntur  in  subje- 
ctum  statim  ac  posita  est  ultima  dispositio:  igitur  idem  dicendum  de 
gratia  sanctificanta,  qua?  est  forma  supernaturalis. 

Petes  2.  Utrum  pra?dicta3  dispositiones  debeant  esse  actu.  dum 
adultus  iustificatur?  —  Respondeo  1.  Quod  quando  peccator  justifi- 
catur  extra  sacramentum,  dispositiones  ultimfe  debeant  essi*  simul,  seu 
in  eodem  instanti  quo  gratia  infunditur,  quia  dum  sic  justificatur 
homo,  nulla  ratio  assignari  potest,  quare,  posita  ultima  dispositione, 
gratia  non  infunderetur ;  quippe,  ut  mox  diximus,  eodem  modo  servata 
proportione  ratiocinandum  est  de  dispositionibus  ad  formas  superna- 
turales  ac  ad  naturales:  sed  fornia?  naturales  introducuntur  eodem 
instanti  quo  est  ultima  dispositio  ad  illas;  alioqui  per  aliquod  instans 
subjectum  existeret  sine  forma  ;  siquidem  ultima  disposifio,  v.  g. 
suinmus  calor  ad  formam  ignis  est  incompatibilis  cum  summo  frigore, 
quod  est  conservativum  forma?  aquse;  et  subinde  posito  sunnno  calore 
necessum  est  perire  formam  aquse,  et  consequenter  inducit  formam 
ii,-nis;  alias  subjectum  nullam  haberet  formani  substantialem  :  igitur 
pari  ratione,  posita  dispositione  ultima  ad  gratiam  sanctificantem, 
congruum  est  illam  infundi.  Hesftoiidco  2.  Quod  cum  justificatur  adultus 
psr  realem  susceptionem  sacramenti,  non  est  necesse  ut  dispositiones- 


DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SAXCTIFICANTEM.         325 

sint  aci.u  in  eodein  instanti  quo  intunditur  gratia.  sed  satis  est  quod 
praecesserint,  et  virtualiter  perseverent.  Quod  utique  probatur :  vir- 
tualis  motus  liberi  arbitrii  est  suffieiens  ad  justiticationem.  quae  fit 
per  realem  susceptionem  sacramenti:  igitur  si  homo  justitieandus 
paulo  ante  suseeptum  Sacramentum  elicuerit  praefatos  actus  disposi- 
tionum.  nec  eos  revocaverit.  snftieienter  erit  praeparatus  ad  susci- 
piendum  effeetum  sacramenn".  nempe  gratiam  sanetiticantem.  Probatur 
antecedens:  il le  motus  sufticiens  est  ad  justiticationem,  qui  ex  muura 
sua  sutticit  ad  peecatum.  et  per  quem  hoino  intelligitur  velle  aliquid 
more  huinano,  non  enim  plus  libertatis  requiritur.  ut  justificetur  homo. 
quam  ut  peccet:  sed  per  motum  voluntatis  virtualem  homo  intelligitur 
velle  aliquid  modo  humano,  et  actualiter  peccare  per  talem  volitionem 
virtualeai.  si  prius  egerit  aliquid  ex  quo  peccatum  infallibiliter  et 
necessario  sequitur:  igitur  motus  ille  virtualis  erit  suffieiens  ad  ju- 
stitieafcionem.  Deinde,  potest  homo,  dum  sacramentum  recipit,  di- 
strahi  inculpabiliter,  et  quasi  naturaliter :  non  apparet  autem  ratio. 
quare  sacramentum  tunc  non  haberet  effectum.  quippe  reeipiens  nullum 
ponit  obicem.  Constat  autein  ex  Conc.  Trid.  Sess.  6.  Can.  6.  sacra- 
menta  eonferre  gratiam  non  ponentibus  obicem:  igitur  ille  gratiam 
sanctitic  antem  recipiet.  Denique,  si  necessum  esset.  quod  dispo-itiones 
illae  actu  existerent  et  perseverarent  dum  infunditur  gratia,  seque- 
retur  quod  ubi  formatus  fuit  actus  illarum  dispositionum.  si  aliqua 
superveniret  distractio,  quantumlibet  levis.  foret  peccatum  mortale: 
nihil  enim  iinpedit  effectum  sacramenti,  qui  est  gratia  sanetificans, 
nisi  peccatum  mortale:  siquidem  illa  gratia  compatitur  cum  peceato 
veniali :  at  hoe  asserere  nimis  durum  esset,  et  sacramentorum  irequen- 
tationi  contrarium;  sequeretur  enim  omnes  fere  homines  anxios  fore, 
dum  ad  sacramentum  aceederent.  an  illud  rite  suseepissent :  cum  ta- 
cillimum  sit  aliquam  evagationem  mentis  supervenire  in  receptione 
sacramenti,  in  eaquevel  avertenda.  vel  repellenda  tantum  diligentiae, 
quantum  necesse  esset.  non  adhibere.  Conftrmatur  insuper  ex  com- 
muni  sententia  Theologorum  docentium,  quod  si  quis  adultus  rationis 
compos  sacramentum  Baptismi  petierit,  et  ante  illius  susceptionem 
inciderit  in  amentiam,  nec  constet  eum  talem  voluntatem  revocasse, 
tunc  ipsi  debere  Baptismum  ministrari.  licet  nullam  actualem  dispo- 
sitionem  habeat.  sed  dumtaxat  prsesumatur  habere  virtualem.  sicut 
etiain  frequenter  ministratur  sacram  ntum  Extremae  Unctionis  iis.  qui 
Aix  illutn  rationis  usum  habere  videntur. 

Dices  :  Deus  neminem  justificat,  nisi  juxta  eonditionem  suae  na- 
tura? :  at  conditio  hominis  utentis  ratione  est.  ut  iiomo  aetu  coucurrat 
ad  sui  justiticationem  per  motum  sui  iiberi  arbitrii:  igitur  disposition  s 
ad  gratiam  justifieantem  debent  esse  eodem  instanti  quo  homo  justiti- 
eatur.  —  Distinguo  minorem  :  conditid  hominis  utentis  ratione  est,  ut 
concurrat  ad  sui  justificationem,  per  aettun.  ^'el  qui  sit  eodem  instanti. 
vel  qui  praecesserit,  et  virtualiter  adhuc  perseveret,  concedo:  qui  sit  ac- 
tualiter  dum  gratia  il!a  infunditur,  nego :  quia  homo  censetur  eoneurre- 
re  ad  effectum  modo  suo  naturali,  quando  concurrit  ad  actum  praeceden- 
tem  non  revocatum.  et  virtualiter  adhuc  perseverantem,  ut  dietum  est. 

Dices  2:  Dum  homo  justificatur  extra  sacramentum,  necessum  i 
quod  dispositio  ultima  sit  actu.  dum  infunditur  gratia  :  ergo  idem  di- 


i 
326         DE    DISPOSITIONE    AD    GRATIAM  SANCTIFICANTEM. 

ccndum  est  chim  justificatur  per  sacramenti  susceptionem.  —  Nego 
conseq.  et  ratio  disparitatis  est,  quod  non  appareat  cur  gratia  sancti- 
ficans  potius  infunderetur  post  positionem  ultimse  dispositionis.  dum 
extra  sacramentum  homo  justificatur,  quam  quod  infundatur  cum  illa: 
tunc  enim  nihil  aliud  intervenit:  at  vero  in  sacramento  post  ultimam 
dispositionem  solum  virtualiter  perseverantem  supervenit  tecunditas 
sacramenti  producentis  moraliter  gratiam  ex  opere  operato:  igitur  non 
est  eadem  ratio. 

Petes  denique:  an  actus  ad  justificationem  dispositivi  debeant 
esse  supernaturales,  necnon  procedere  efficienter  ab  ipso  habitu  gratisc 
sanctificantis?  —  Respondeo  1.  Omnes  et  singulos  actus  dispositivos 
ad  justificationem  debere  esse  supernaturales,  et  ex  supernaturali  gratia 
elicitos,  quod  utique  facile  colligitur  ex  Concilio  Tridentino  Sess.  6. 
Can.  3.  ubi  sic  habetur:  Si  quis  dixerit  sine  prceveniente  Spiritus+sancti 
inspiratione,  atque  ejus  adjutorio  hominem  credere,  sperare  diligere, 
aut  pozrdtere  posse,  sicut  oportet,  uteijustificationisgratia  conferaiurr 
anathema  sit.  Ubi  hsec  verba,  sine  prosveniente  Spiritus  sancti  inspi- 
ratione,  atque  ejus  adjutorio,  et  sicut  oportet,  declarant  illos  actus 
dispositivos  procedere  debere  ex  supernaturaJi  prsevcnicnte  et  adju- 
vante  gratia,  ad  hoc  ut  illis  positis  gratia  justificationis  sequatur. 
Jtespondeo  2.  Ulos  acttis  dispositionis  non  procedere  efficienter  ab  ipso- 
habitu  gratise  sanctificantis :  tumquia  dispositiont  s  sunt  prius  natura 
ipsa  forma  ad  quam  disponunt:  quod  autem  est  natura  prius  alten> 
non  potest  esse  efficaciter  ab  illo,  quod  natura  prius  est :  igitur,  etc. 
Tum  quia  Conc.  Trident.  Sess.  6.  cap.  5.  et  6.  ubi  descripsit  modumr 
quo  adultus  disponitur  ad  justificationem,  et  recensuisset  omnes  illos 
actus  dispositivos,  ita  septimum  caput  inchoat:  Hanc  dispositionem, 
seu  pro?parationem  ipsa  justificatio  sequitur;  igitur  significat  Conci- 
lium  infusionem  habitualis  gratise  esse  posteriorem  reali  existentia 
illorum  actuum  dispositivorum.  Tum  denique,  quia  liabitus  gratise  vel 
existit  in  voluntate  hominis  in  illo  priori  quo  actus  dilectionis  Dei 
super  omnia,  et  contritionis  de  peccatis  elicitur,  vel  solummodo  postea 
infunditur:  si  primum;  ergo  homo  prius  est  formaliter  justus,  et  de 
facto  justificatus  quam  habeat  prsedietos  actus  dilectionis  et  contritio- 
nis  ,  quia  hsec  justificatio  est  formalis  effectus  gratiae  inhserentis  :  absur- 
dum  est  autem  clicere,  quod  adultus  peccator,  qui  justificatur  extra  sa 
cramentum,  revera  sit  justus  antequam  proedictos  aetus  dilectionis  e< 
contritionis  elicuerit.  Si  secundum;  ergo  praedicti  illi  actus,  cuni  jam 
praeexistant,  non  procedunt  efficienter  a  tali  habitu  gratiae  justiticantis. 

Dices  :  Si  hasc  vera  essent,  sequeretur  hominem  adultum  prius 
diligere  Deum  perfecta  dilectione,  quam  Deus  ipsum  diligat :  at  hoc 
consequens  est  falsum:  ergo  et  antecedens.  Major  patet:  si  cnim  illa 
dilectio  non  procedat  ab  habitu  charitatis,  et  eo  sit  anterior,  cum  Dcns 
hominem  non  diligat  dilectione  supernaturali,  nisi  propter  justitiam 
et  charitatem,  sequitur  quod  homo  ille  pruis  Deuin  diligat  superna- 
turaliter,  quam  ita  a  Deo  diligatur.  Minor  probatur  ex  illo  1.  Joan.  I. 
In  Iwc  est  charitas,  non  quasi  nos  dilexerimus  Deum,  sed  quoniam 
ipse  prior  dilexit  nos.  —  Nego  minorem:  non  enim  sequitur  hominem 
prius  diligere  Deum  j)'rtecti  et  simpliciter  dilection  ■    supernaturali, 


DE     JTJSTIFICATIONE.  327 

quain  diligatur  a  Deo  dilectione  correspondente  ;  nam  actus  ille  di- 
lectionis  Dei  ultimo  dispositivus  ad  gratiam  justificationis,  licet  pro- 
cedat  a  gratia  actuali,  non  est  tamen  simpliciter  perfectus  in  genero 
supernaturali,  cum  eliciatur  a  persona  qu?e  in  illo  signo  nondum  cen- 
setur  habere  habitum  charitatis;  subindeque  nondum  esse  simpliciter 
in  statu  supernaturali. 

AKTICULUS  SECUXDUS. 

DE    IPSA    JUSTIFICATIONE    EORMALI. 

Justipicationis  nomen  varias  in  sacra  Scriptura  signifieationes 
obtinet;  quatuor  enim  praesertim  modis  usurpatur:  Primo  quidem  pro 
ijtsa  divina  lege,  quae  justitiam  docet,  et  ad  eam  assequendam  con- 
ducit:  sic  Psal.  118.  Utinam  dirigantur  ri<v  meoz  ad  custodiendas  ju- 
siificationes  tuas.  Et  infra:  Justificationes  tuas  custodiam  ;  non  me  de- 
relinquas  usquequaque.  Et  rursus:  Injustificationibus  tuismeditabor, 
non  obliviscar  sermones  tuos.  Hinc  Lucre  primo  de  Zacharia  et  Eli- 
sabeth  dicitur:  Erant  autem  justi  ambo  apud  Deum  incedentes  in 
omnibus  mandatis  et  justificationibus  Domini  sine  querela.  —  Sevundo. 
pro  declaratione  justitia?  seu  innocentire  facta  per  judices  in  favorem 
alicujus  in  foro  externo  :  qua  ratione  justificare  idem  est  ac  facere, 
seu  sestimare,  pronunciare,  et  declararo  aliquem  esso  justum,  sive  in- 
terim  ille  revera  justus  sit,  sive  non;  quo  sensu  Proverb.  17.  dicitur: 
Qui  justificat  impium,  etqui  condemnat  justum,  uterque  abominabifis 
est  apud  Deum.  Et  Psal.  81.  Judicate  egeno  et  pupill-o,  humilem  et 
pauperem  justificate.  Isaise  .">.  Voz  illis,  qui  justificant  impium  pro 
■muneribus.  Quae  utique  significatio  etiam  extenditur  ad  declarationcm 
innocentiae  auctoritate  privata  factam:  qua  ratione  Job  cap.  9.  ajebat: 
.SV  justifivare  me  voluero,  os  meum  condemnabit  me;  si  innoventem 
ostendero,  pravum  me  comprobabit.  Et  Lucse  16.  Pharisozi  justifica- 
i)ant  svipsos.  Quapropter  apologia,  qua  quis  innocentiam  ac  justitiam 
suam  tuetur  ct  manifestat,  appellr.ri  solet  justificatio  :  sic  Job  17. 
Justifivationcm  meam,  quam  cozpi  tenere  non  deseram.  —  Tertio,  usur- 
patur  justificatio  pro  comparatione  et  acquisitione  justitias  et  inno- 
centiae,  qua  justificamur  a  Deo :  sic  Roman.  3.  Justificati  gratis  per 
gratiam  ipsius,  etc.  Et  cap.  4.  Credenti  in  eum,  quijustificat  impium. 
Et  cap.  5.  Sicut  per  unius  delictum  in  omnes  homines  in  condemna- 
tionem,  siv  etper  unius  justitiam  in  omnes  homines  in  justificationem 
vUob:  et  1.  Cor.  6.  Nolite  errare :  neque  fomicarii,  neque  molles,  neque 
idolis  servientes  regnum  Dei  possidebunt:  et  hcec  quidem  fuistis, 
abluti  estis.  sed  sanctificati  estis,  sed  justifioati  estis.  —  Quarto  de- 
nique,  vox  ista  sumitur  pro  incremento  ojusdem  justithc:  sic  Ecel.  18. 
Ne  verearis  usque  ad  mortem  justificari.  Zachar.  2.  Ex  operibus  justi- 
ficatur  homo,  et  non  ex  fide  tantum.  Apocal.  ult.  Qui  justus  est,  ju- 
stifivetur  adhuc. 

Prima  justificationis    acceptio  non  spectat  ad  nostrum   institutum; 
tres  vero  aliae  ad  ipsum    conducunt.    Primam    enim  earum  usurpanl 
Lutherani   et   Calvinistse  ad  dcclarandam   innocentiam,   quam  \olunt 
per  Christum  nobis  dumtaxat  conferri  per  irapntationem  illius  sancti 
tatis;  dusc  vero  j)osterioi-cs  significationes  freqnentes sunt  apud  Catho- 


328  DE     .lUSTlFiCATlONE. 

licos,  qui  merito  contendunt  justificationem  fieri  per  aliquid  positivum, 
quod  justorum  animabus  insit:  qua  ratione  justificatio  considerari  po- 
test  vel  active  et  efficienter.  quatenus  significat  actionem  Dei  ho- 
minem  interius  justificantis :  vel  passive  et  subjective,  prout  designat 
terminum  ipsius  actionis  Dei  justificantis  .  nempe  humanam  aniuam 
gratia  sanctificante  illustratam  et  adornatam. 

Quoniam  autem  justificatio  ajusfitia  derivatur,  et  justificare  idem 
est  ac  justum  faeere,  observandum  est  insuper,  quod  justitia  gene- 
ratim  sumitur  pro  rectitudine  cujusvis  operis;  id  enim  dicitur  justum, 
quod  rectum  est,  et  commensuratuin ,  ac  regulis  suis  congruens. 
Quapropter  justitiae  nomen  tribus  praesertim  rnodis  usurpatur :  Primo 
quidem  generalissime,  pro  cujuscumque  operis  rectitudine  per  legem 
prsescripta  :  quo  sensu  Christus  Dominus ,  Matt.  5.  dicebat :  Nisi 
abundaverit  justitia  vestra  plusquam  Scribarum  et  Pliarisozorum.  — 
Secundo  sumitur  specialius  pro  ea  rectitudine,  quse  est  in  operibus  ad 
alterum,  quo  sensu  justitia  specialis  virtus  inter  cardinales  constituitur. 
Tertio  denique  specialissime,  pro  ea  rectitudine  per  quam  homo  or- 
dinatur  ad  vitam  &>ternam  :  quo  sensu  dixit  Apostolus,  Rom.  3.  Ju- 
stitia  autem  Dei  per  fidem  Jesu  Christi  in  omnes,  et  super  omnes,  qui 
credunt  in  eum:  eam  autem  appellat  justitiam  fidei,  quia  incipit  a 
fide,  et  Dei,  quia  donatur  a  Deo  :  hinc  ad  Philip.  3.  dicebat :  Et  iu- 
veniar  in  illo  non  habens  meam  justitiam}  quoz  ex  lege  est,  sed  illam 
quoz  ex  fide  est  Christi  Jesu,  quai  ex  Deo  est  justitia  ex  fid<\ 

His  ita  praemissis,  determinandum  est  in  prsesenti  articulo  :  Primo, 
an  justificatio  jmpii  fiat  per  justitiam  mhserentem  et  intrinsecam,  an 
dumtaxat  per  imputativam  et  externam.  Secundo,  utrum  in  peccatoris 
justificatione  sic  peccata  remittantur,  ut  vere  deleantur,  nec  ullatenus 
amplius  in  justificato  subsistant.  Tertio,  an  gratia  sanctificans  hahi- 
tualis  subsistere  possit  per  extraordinariam  Dei  potentiam  cum  pec- 
cato  mortali.  Quarto,  an  justitia  semel  habita  possit  amitti.  Quinto 
denique,  an  homo  possit  esse  certus  de  sua  justificatione. 

QILESTIO   PRIMA. 

AN  JUSTIFICATK)  IMPH  FIAT  PEK  JUSTITIAM  INILERENTEM 
ET  INTRINSECAM,  AN  AUTEM  PER  IMPUTATIVAM  ET  EX- 
TERNAM. 

Notandtjm  1.  Inter'innumeros  hsereticoruin  hujus  temporis  errores, 
hunc  non  ultimum  locum  tenere,  quo  affirmant  homines  non  justificari 
iormaliter  per  aliquid  intrinsecum,  sed  dumtaxat  per  justitiam  Christi, 
fide  veluti  manu  apprehensam,  et  nobis  applicatam  :  fide  inquam  illa. 
quam  vocant  justificantem,  voluntque  esse  distinctam  a  fide  historica, 
et  a  fide  miraculorum  ;  ita  ut  per  eam  fidem  justincantem  homo  sibi 
certo  persuadeat  justitiam  Christi  ad  se  pertinere,  et  propter  ipsum 
peccata  sibi  non  imputari  a  Deo.  Ita  prse  caeteris  docet  Calvinus, 
lib.  3.  Instit.,  cap.  11.  n.  2.  ubi  ait :  Justificahitur  ille  fide,  quia  operum 
justitia  exclusus,  Chrisfi  justitiam  per  fidem  apprehendit,  qua  vestitus 
in  conspectu  Dei,  non  ut  peccator,  sed  tamquam  justus apparet.  llincin 
Antidoto  Concili  Tridentini,  ad  Sess.  <>.  cap.  <s.  audacter  ait :  Fal- 
sum  esse  contendo,  ullam  justitiai  partem    in  quaUtate  sitam  esse  vel 


DE    JUSTIFICATIONE.  329 

habitu,  qui  in  nobis  fesidet.  Ipsi  subscribunt  non  solum  Calvinistae 
(lallise.  art.  20.  suse  confessionis  tidei,  sed  et  Germaniae,  ut  constat 
ex  Catechismo  Palatinatus  approbato  in  Pseudo  Synodo  Dordrechtana. 
Quam  autem  hsec  sententia  pessima  sit  et  erronea.  quamque  aperte 
militet  in  ipsam  Scripturam  saeram.  necnon  et  sanctos  Patres  docentes 
nos  justificari  per  justitiam  inhserentem  et  intrinsecam,  infra  patebit. 

Notandum  2.  Nos  hic  sermonein  instituere  de  justifieatione  pec- 
catoris,  quae  juxta  Concilium  Tridentinum,  Sess.  6.  cap.  4.  recte  de- 
scribi  potest:  Translatio  a  siatu  peccati  in  statum  gratiai,  et  adoptionis 
FiJioniin  Dei,  per  Jesum  Christum  Salvatorem  nostrum:  quae  quidem 
translatio  non  fit  per  moduin  simplicis  generationis,  seu  per  modum 
simplicis  motus  a  privatione  aut  negatione  justitise  ad  ipsam,  qualis 
fuit  justificatio  Angelorum.  et  primorum  parentum  in  instanti  suae 
creationis  ,  quae  propterea  dici  potest  motio,  seu  mutatio  a  carentia 
gratiae  sanctificantis  ad  ipsam  gratiam  sanctificantem  ,  sed  fit  per 
motum  a  veluti  contrario  in  contrarium,  seu  per  transmutationem 
quamdam  a  statu  injustitise  ad  statum  sanctitatis  et  justitise  super- 
naturalis.  secundum  quani  in  interiori  dispositione  hominis  inferiores 
aniinse  vires  superiori  nempe  rationi  subjiciuntur,  ratio  vero  Deo  in 
omnibus  perlecte  obsequitur  ae  lamulatur. 

Notandum  3.  Justitiam.  qua  justi  nominamur,  posse  justitiam  Dei, 
et  Christi  bifariam  appellari:  vel  ratione  originis,  vel  ratione  imita- 
tionis  ac  similitudinis.  Batione quidem  originis  justitia  Dei  appellatur. 
quia  Deus  est,  <jai  justificat,  inquit  Apostolus  Uom.  <s.  Sfmiliter  et 
jusiitia  Christi :  non  modo  quia  ejus  merito  justi  efficimur,  sed  etiam 
quia  nemo  fit  justus,  nisi  per  aeeeptam  ab  eo  justitiam,  de  ejus  enim 
plenitudine  omnes  nos  aceepimus  :  quapropter  Apostolus  ad  Philip- 
penses  3.  dicebat :  Ut  mveniar  in  Christonon  habens  meamjustitiam, 
sed  justiiiam  quce  est  ex  fide  Jesu  Christi.  Ratione  vero  similitudinis 
justitia  Dei  appellatur,  quia  videlicet  per  eam  Deo  assimilamur.  Hinc 
monebat  Christus  Dominus,  Mattlnei  5.  Estote  ergo  et  vos perfecti  sicut 
Pater  vester  cadestis  perfectus  est.  Pari  ratione  dicitur  justitia  Christi, 
quoniam  per  gratiam  sanctiricantem  qui  dixit  de  tenebris  lumen  splen- 
descere,  ipse  eluxit  in  cordibus  nostris  ad  illuminationem  scientuE  cla- 
ritatis  Dei  in  facie  Christi  Jesu,  ait  Apostolus  2.  ad  Cor.  4.  Hinc 
egregie  monebat  Ephesios  eap.  4.  Induite  novum  hominem,  qui  se- 
cundum  Deum  creatus  est  in  justUia,  et  sanctitaie  veritatis.  Difficultas 
ergo  dumtaxat  solvenda  superest,  an  etiam  justitia  nostra  sit  ipsa 
formalis  justitia  Christi,  quae  per  externam  dumtaxat  imputationem 
nobis  attrihuatur;  quae  quidem  dilhcultas  ut  solvatur,  sit 

Conclusio   unica.  —   Justipicatio  imimi  consistii   vorma- 

LITER    IX    JU8TITIA    INTRINSBCA     El      IMI.KKENTE.    Ilae    6St    de    tide    de- 

terminata  in  Concilio  Tridentino,  Sess.  6;  Can.  10.  Si  (jttis  dixerU  ho- 
mines  sine  Christi  justitia,  per  quam  nobis  meruit  justificari,  aut  per 
eam  ipsam  formaliter  Justos  esse,  anathema  sit.  Et  Canone  11.  Si  quis 
dixerU  homines  justificari,  vel  sola  imputatione  justitiaz  Christi,  vel  s<>la 
itorum  remissione,  exclusa gratia  et  charitate,  quai  in  cordibus  <<>■ 
riini  per  SpirUiim  sanctum  diffundatur,  atque  illis  inhaweat;  aut  etiam 
gratiam,  </aa  justificamur  esse  tantum   favorem  Dei,  anathema  sit. 


330  DE    JUSTIFICATIONE. 

Probatur  hsec~veritas  illis  omnibus  Scripturse  textibus,  in  quibus 
primo  dicitur  Deus  permanere  in  nobis.  Sic  Joannis  I.  Si  quis  diligit 
me ,  sermonem  meum  servabit,  et  Pater  meus  diliget  eum,  et  ad 
eum  veniemus,  et  mansiouem  apud  eum  faciemus.  Corinth.  ;>.  Ne- 
scitis,  quia  templum  Dei  estis,  et  Spiritus  Dci  habitat  in  vobisf 
Secundo,  ex  his,  in  quibus  dicitur  horno  regenerari  et  renovarL 
cuin  sanctificatur.  Ephes.  4.  Renovamini  spiritu  mentis  vestrm,  et 
induite  novum  hominem,  qui  secundum  Deum  creatus  est  iu  justitia 
et  sanctitate.  1.  Petri  5.  Pej/eneravit  nos  in  spem  vivam:  at  regenc- 
rationis  terminus  debet  esse  aliquid  reale,  sicut  et  generationis.  Tertio, 
ex  his,  in  quibus  gratia  dicitur  esse  semen  Dci  manens  in  nobi>. 
1.  Joan.  1.  Qui  natus  est  ex  Deo,  peccatum  non  facit,  quia  semen  ejus 
manet  in  eo.  Trem,  pignus  hozreditatis,  ut  Ephes.  1.  Haec  enim  omnia 
significant  aliquid  creatum,  ot  inexistens  realiter  liomini  justificato. 
Quarto,  ex  eis  in  quibus  significatur  justos  in  se  habere  aliquid,  quo 
Deo  grati  sint,  et  accepti.  Sic  Joan.  3.  Videte  quatem  charitatem 
ctedit  nobis  Pater,  ut  filii  Dei  nominemur,  et  simus;  scienter  autem 
addit,  et  simus,  ut  evidenter  exprimeret  nos  non  externa  dumtaxat 
appellatione  filios  Dei  nominari,  sed  et  revera  esse.  —  Probatur  si- 
militer  eadem  veritas  illis  omnibus  oraculis,  quibus  clare  docetur 
gratiam  et  justitiam,  qua  justi  sumus,  esse  aliquid  in  nos  a  Christi 
justitia  derivatum:  sic  Joan.  1.  Dc  plenitudine  ejus  omnes  nos  acce- 
pimus  gratiam  pro  gratia.  Eph.  4.  Unicuique  nostrum  data  est gratia 
secundum  mensuram  donaiionis  Christi:  per  hanc  autem  gratiam  di- 
cimur,  ad  Titum.  cap.  4.  renovari  spiritu  mentis  nostrai :  Joan.  I. 
Kenasci  in  rilios  Dei :  ad  Gal.,  3.  Vivificari  in  Christo.  Rom.  8.  Ac- 
cipere  in  nobis  Spiritum  sanctum,  in  quo  clamamus  Abba  Pater : 
Primaz  Cor.  (i.  Per  quem  abluimur,  justifieamur.  Quse  omnia  aperte 
declarant  hominem  justificari  coram  Deo  per  gratiam  inlnerentem  ; 
renovari  enim,  renasci  et  vivificari  per  aliquid,  est  rem  illam  interius 
existere;  nemo  namque  renovatur.  nascitur  et  vivit  formaliter  per  vitam, 
qu?e  sit  in  altero  ;  nemo  formaliter  abluitur  per  munditiam  alt<jrius. 

Probatur  eadem  assertio  illis  sanctorum  Patrum  auctoritatibus  in 
prima  quwst.  conclus.  1.  prcecedentis  disputalionis  laudatis.  Quibus 
nunc  omissis.  uriicum  profero  S.  Augustinum,  quem  falso  sibi  patroei- 
nantem  hseretici  mentiuntur  :  Sanctus  enim  illeDoctor  plurimis  locis 
aperte  declarat  nos  justificari  per  justitiain,  non  quse  in  Deo  sit,  aut 
Christo,  sed  qure  nobis  inexistat :  sic  maxime  loquitur  lib.  De  Spiritu 
et  (ittera,  cap.  9.  ubi  explicans  hunc  Apostoli  textum  Romanorum  .1. 
Justitia  Dei  manifestata  est,  ait :  Xon  dicit  justitia  hominis,  wl  ,}u- 
stitia  proprioi  voluntatis,  sed  Justitia  Dei,  uon  qua  Deus  justus  est, 
sed  qua  induit  hominem,  cum  justificat  impium.  Quod  utique  repetit 
cap.  11.  18.  et  32.  ubi  explicans  illud  Rotnaitoruin  5.  Charitas  Dci 
diffunditur  in  cordibus  nostris,  ait ;  Non  </</a  nos  ipse  diligit,  sedqua 
nos  facit  dilectores  suos :  sicut  jvstitia  Dei  qua  justi  ejus  muneri  ef- 
ficimur;  et  Domini  salus,  <ju<<  n<>s  salvos  facit,  et  fi<tes  Jesu  Christi, 
qua  nos  fiddcs  facit.  llac  est  ,justifi<i  Dei,  <i«<im  non  solum  docet  per 
legis  praceptum,  verum  etiam  dat  /><'r  Spiritus  donum. 

Probatur  denique  ratione  Theologica  :  ea  ratione  dieitnur  justili- 
cari  per  Cliristum.  qua  inquinari  per  Adamum  :    at    non   inquinainur 


DE     JUSTIFICATIONE.  331 

dumtaxat  per  iinputationem  peccati  Adami  :  sed  quia  revera  in  ipso 
tainquam  in  capite  peceavimus  omnes,  quo  fit,  ut  peccatum  originale 
singulis  Adami  posteris  inexistat,  et  eos  per  mcdum  maculae  afficiat: 
igiiur  nec  per  Christi  justitise  imputationem  justificamur.  Major  con- 
sfot  ex  antithesi  illa  celebri,  quam  Kom.  5.  instituit  Apostolus  inter 
veterem  et  novum  hominem,  Adamum  videlicet  et  Christum.  Sicut 
ennn,  inquit,  per  unius  delictwrh  in  omnes  homines  in  condemnationem, 
jr/c  per  uitiits  justitiam  in  omnes  homines  in  justiftcationem  vitoz. 
M,nor  pariter  vera  apparet  ex  iis,  quae  diximus  de  peccato  originali 
in  quinto  volumine,  in  quo  probavimus  originale  peccatum  revera 
singulis  Adami  posteris  inexistere,  non  alia  ratione,  quam  quia  omnes 
in  oo,  tamquam  in  totius  naturse  lmmanse  capite  ac  stipite,  pecca- 
verunt.  Secundo ,  nulla  forma  intrinsece  ac  formaliter  denominat 
suljectuin,  cui  non  inexistit.  Albtdo  namque,  verbi  gratia,  non  potest 
denominare  parietem  album,  cui  non  inhaeret :  sed  id,  quo  dicimur 
justi,  est  forma  per  quam  efficimur  formaliter  justi,  non  enim  tales 
dicimur  dumtaxat  per  denominationem  extrinsecam  ;  igitur  eam  ap- 
pellationem  sortimur  ab  aliqua  forma  nobis  inexistente,  et  subinde 
tales  non  denominamur  per  illam  justitiam,  quae  in  Deo,  vel  Christo 
residet.  Tertio  denique,  justitia  illa  qua  formaliter  dicimur  justi.  capax 
est  intensionis  et  remissionis,  juxta  illud  secunda?  Petri  3.  Crescite 
i/i  (jratia :  et  Apocalypsis  ultimo  :  Qui  justus  est  justificetur  adhuc: 
quam  utique  veritatem  aperte  demonstravimus  in  Disputatione  pnece- 
denti  :  sed  neque  justitia  Dei,  neque  justitia  Christi  suscipere  possunt 
magis  et  minus  :  ergo  necessum  est,  ut  justificemur  per  justitiam 
nobis  inexistentem,  quse  sit  capax  reinissionis  et  intensionis. 

Objiciunt  1.  Ha?retici  varios  Scripturse  textus,  quos  suo  errori 
ap<-rte  patrocinari  falso  autumant.  Primo  quidem  proterunt  illud  ad 
ivoinanos  4.  Credenti  attteru  in  eum,  qui  justiftcat  impium,  reputatur 
fidt.i  ei  ad '  justitiam  secundum  propositum  gratict  Dei ,  idest,  acce- 
ptatur  a  Deo  fides  ejus,  qua  credit  justitiam  Christi  ad  se  pertinere, 
et  sibi  per  divinam  misericordiam  imputari :  qure  interpretatio  videtur 
esse  genuina,  et  maxime  conformis  menti  Apostoli,  qui  isto  capite 
justitiam  undecies  appellat  imputationem.  —  Nego  hanc  esse  mentem 
sancti  Apostoli ;  imo  contrarium  ex  eodem  capite  apparet ;  ibi  namque 
probat  Abraham  justificatum  fuisse  non  ex  operibus,  sed  ex  viva.  et 
perfecta  fide  in  Deum,  quse  ipsi  reputata,  hoc  est  deputata  fuit  ad 
justitiam  ;  quia  contra  spem  in  spem  cretlidit,  ut  fieret  pater  multarum 
gentium:  nemo  autem  dixerit  fidem  Abraha-,  per  quam  justificatus 
fuit,  externum  quiddam  fuisse ;  subindeque  Apostolus  ibi  excludit 
justificationem,  quse  fieret  per  imputationem  alicujus  externi.  Re- 
spondeo  2.  distmguendo  antecedens :  fides  credentis  in  Deum  illi  re- 
putatur  ad  justitiam  dispositive,  concedo:  formaliter,  et  actu,  nego. 
Fateor  equidem,  quod  mediante  fide  actuali,  de  qua  ibi  sermonem 
tacit  Apostolus,  veluti  dispositione  quadam,  possit  homo  seipsuiD  ad 
justitiam  prreparare  :  ita  quod  ipsa  fides  ei  deputetur  tamquam  mediuin 
ad  fidem  assequendam ;  ipsa  quoque  justitia  Christi  imputatur  illi  per 
modum  eausse  moralis  et  meritorise  ipsius  justificationis;  sed  non  inde 
sequitur,  justifieari  quemquam  per  solam  imputationem  justitise  Christi 
per  fidem  apprehensae. 


332  DE    JUSTIFICATIONE. 

Objiciunt  2    Illud  ad  Kom.  5.  Sicut  per  unius  inobedientiam  pec- 
catores   consUtuti   sunt   multi,    sic  per  unius  obedienUam justi  con- 
stituuntur  mult,  ;    ergo    et  justi    per   justitiam    Christi    sibi    imputa- 
tain     -    Respondeo,    Apostolum   illis    verbis    nihil    ahud    intendere 
quam    quod    sicut    Adamus    per    suam    actualem    inobedientiam    fuit 
causa  meritoria,  ut  omnes,  qui  ex  illo  nascerentur,  contraherent  pec- 
eatum    originale,    ita   Christus    obedientia    sna    fuit    causa   meritona, 
ut  omnes,  qui  illi  inferuntur  tamquam    membra  capiti,  et  ex  Ulo  re- 
nascuntur,  et  adoptantur  in  rilios  Dei,  fiant  justi  propter    ipsms   me- 
rita  sibi  communicata.  Quapropter   verbis    antecedentibus  dixit  Apo- 
stolus-  Sicut  per  unius  delictum  in  omnes  homines  in  condemnatwnem, 
sic  mr  wnius  justitiam,  in    omnes    homines    in   justificahonem    vita: 
Ouibus  verbisdocet  Apostolus  eo  modo  per  unius  obeditionem  justos 
constitui  multos,  quomodo    multi    constituuntur  peccatores  per  umus 
inobedientiam  :    at  quando  dicit  Apostolus    per    unms   mobedientiam 
multos   constitui   peccatores ,    sensus    non    est,  quod    smt   peccatores 
uumtaxat  extrinsece  et  imputative,  sed  intrinsece  et    inh^renter,  ma- 
xime  in  sententia  Calvinistarum,  qui  constituunt  ongmale  peceatum 
in  rebellione  carnis  et  concupiscentise :  ergo  a  pari,  quando   dicuntur 
per  unius  obedientiam  justi  constituti  multi,  sensus  non  est,  quod  smt 
justi  dumtaxat  per  justitiam    imputativam,  sed    per    mternam    atque 

mh^rentem.^  ^  ^^  ^  Corinth.  1.  Christus  factus  nobis  sapientia 
a  Deo,  et  iustitia,  et  justificaiio,  et  redemptio,  ut  quemadmodum  scri- 
Vtum  est:  qui  aloriatur,  in  Dowino  glorietur:  igitur  alia  non  est  nobis 
justificatio  et  sanctificatio,  quam  ipsa  Christi  justitia,  ahoqum  hceret 
aliunde,  quam  in  Domino,  gloriari.  -  Distinguo  antecedens  :  Chnstns 
factus  est  nobis  justitia  et  sanctificatio  efiective  et  meritone  quia 
de  plenitudine  ejus  aceepimus,  concedo  :  formaliter,  nego  Sapius 
enim  in  Scriptura,  causa  appellari  solet  nomine  eftectus  quo  loquendi 
modo  Psal  26.  dicitur:  Dominus  illuminatio  mea  et  salus  mea ; 
quia  est  causa  salutis  et  illuminationis  :  igitur  Christus  dicitur  nostra 
justitia  et  redemptio,  eo  quod  sit  causa  nostrse  justite  et  redem- 
ptionis.  Quod  utique  patet  ex  eodem  textu,  quia  Chnstus  dicitur  1a- 
ctus  esse  nobis  justitia,  sicut  dicitur  factus  nobis  sapientia:  at  non 
est  nostra  sapientia  eo  sensu,  quod  simus  sapientes  per  ejus  sapien- 
tiam  formalem,  quse  nobis  imputetur  :  ergo  neque  est  justitia  nostra 
eo  sensu,  quod  ejus  justitia  nobis  imputetur. 

Obticiuxt  1  Ulud  2.  ad  Corinth.  1.  Deusqui  non  noverat pecealum , 
pro  nobis  peccatum  fecit,  ut  nos  efficeremur  justitia  Dei  m  ipso:  ex 
quo  sic  argumentantur :  eodem  modo  efficimur  justitia  Dei,  quo  Chnstus 
peccatum  tactus  est :  atqui  Christus  factus  est  tantum  peccatum ^per  ini- 
putationem  peccati  nostri  :  ergo  efficimur  justitiaDei  per  m.putatione  . 
tantum  justitia>  Christi.-  Distinguo  majorem  hujus  argumenti  :  eodem 
modo  efficimur  Dei  justitia,  quo  Christus  peccatum  factus  est,  quantu.u 
ad  aliquid,concedo:  quantum  ad  omnia,  nego.  Comparatio  emm  momm- 
bus  non  quadrat;  similitudo  autem  in  hoc  dumtaxat  valet,  quod  Chnstus 
factus  sit  peccatum,  hoc  est  hostia  pro  peccatis  nostris,  peccatum  enim 
Lnterdum  in  Scriptura  hostiam  pro  peccato  signihcat,  inxta  illud 
Oseae   1    ubi  de  Sacerdotibus  dicitur :  Peccata    popuU    mei    comednn, 


DE     JUSTIFICATIONE.  333 

torie°e^Sv^fi-:  TJr  aamUS  jUSti  Der  "'^i^«tian,  meri- 

lune,  ei  enectne  :  dissimilitudo  vero  in  eo  psi-    n-n^  ru  ■  . 

sece  tantum  factus  sit  peceatun,  qun™  p^eS  ^Tu  Z^ 
no>   ,ero  .ntansece  fiamusjusti,  qui  aliteresse  non  possun  ™ 

ften  Chnsto  sim.les,  ejusque   gratia,n   et    vim.tes    participare    it 

"  ""cut  elir  ^V  ^811^'  SiCUt  iDSe  "«ri-eeeTu^u  P  •  'ia     t" 

est    Mcut  emm  „ou  dictur  aliquis  induere  vesten.  akerius  ni.i  ve.r  ' 

lu    corpon  applicetur  modo  iili  aceommodato.  ita  non    e  ^   ndrim   ' 

cll Z-  *''  UiSl  iDSa  Vere'  eI  realiter  "»■»*  no"t™  app   cenu 

Cnjus  utrque  mterpretationis  veritas  probatur  1.  ex  eodem   Wtoln ■ 

cxuere  veterem  hommem  est  deponere  interna  vitia  et  peccata   aniW 
eramus    macn  ati    Pt   ir»fo«<-i  .    „  *    t-taca.  quious 

induere  P,  ,-i  h  g°    a    eontrarioi  induere    novum    est 

suetudmnn  Ckpstum  comptcuvm  esse:  homoenim  indutus  „1  eZri 

^TLzX?  T-ttF^T '"  "oh/s  *^*  ££ 

habPt    7w      P,  ad  llla  verba  :  /nd*"fe  ^vinn  kominem    sic 

»,; « ;;,:tr  ^?««-.  •,■■«  «.<«. ../ .... ,».,,;.; 

..«.  .d„m r,  ,ir„„„,w„„m  „„ „„«„,,"",,,",„,"; »  "*■  ««; 

« «ppo»,,.,  ,.,„«„.  ,„  e„  „  M,,  q„  lratra  ma  '„,,.;;„",;;. 


-»34  DE    .IUST1FICATI0NE. 

hoc  est  a  „obis.  tamquam  a  nobis,  sed  ex  Dei  dono,  licet  certum  sit 

,  J£m  lu^tionem   explicat  exempio  Jacob  sese   oecultanta  ha- 
bUu      t  v  "  tnsu  iratris:   W  M,  inquit, •*>  «-.««*«»«  J«JW« 

^oTZritate  delitescimus,  ut  testimomum  justi ta  «<™*P^»  «? 
7     ;  vl      -Respondeo  1.  Prarfatam  sententiam  in  eo  hbro  non    re- 
neCin    subimeque  ementitam  esse,  et  ab  ipsis   lueretic.s  fabncatam 
nTe kea  mulum  etiam  citant  caput  illius  libri,  ex  quo  sentent.a  .lla 
q> TTmC ^Mto  2.  Quod  etsi  vel  sanctus  Ambrosms,  vel  al.us 
fsaSTatr^nsWc    verba  protulerit,   tamen  nihil  es   eis  contra 
„0"™"   asse  tiouem  evinci  potest:  duplex   enim    dist.ngu.  potest  m 
uobfcTustTt  aT  altera  qua  formaliter  justificamur,   et  ex  peccator.bus 
PvadhiW  iusti-  altera  qua  Deo  satisfacimus  pro    culpa,  et  pcenis  ob 
U  an  debitis    Cum  autem  sancti  Patres  dicunt  Christi  just, t,am  nob.s 
„tat7m>  mrasentari  per  Jacob  deliteseentem    sub  vest.bus  fratns 
Zittu ^P^atnXtionemacciperet.loquunturdejnstitianon 
formaU    sed  satisfactoria;  quatenus  nempe  Christus  Dom.nus  sattrfa- 
etando  pro  nobis  suo  Patrierat  sponsor  noster;  ita  quod  ems  just   >a 
W  sat  .factionis  nobis  applicctur,  et  ceuseatur  quodammodo   nortra, 
dum  .econcilianmr  Deo  fo,  maliter  per  grattam  nobis  inuasrentem   nec 
euim  uostris    operibus  quantumlibet   bonis  satisfacimus    Deo,  n.s.  m 
ouantum  illa  innituntur  satisfact.om  Chr.sti. 

^    0  m"cunt  S.  Sanctum  Bernardum,  Sermonefil.  m  Cant.ca  .ta  lo- 
nnentem:  Numquid  justitias  meascantabo?  Domine  memorabor 3usti- 
1tetu7soUus;ipsaemm  est  et  mea,  nempe  facius  es  tu  ,„,h,  ,ust,t,a 
D* Sumauid mihi  verendum,  ne  non  una  ambobus  sufflciatvon 
estZllium  breve  quod secundum  Prophetam  non  posstt  openre  duos.  - 
Reinondeo   sanctum  Bernardum  Christi  justitiam  vocare   suam  mer,- 
^n?  < ,  no'n  quasi  perjustitiam  Christi  formalen.  sibi  imputatam  .ustus 
Ts  mtio  evidens  est  ex  antecedeutibus  et  consequent.bus:  .b, ,  nam- 
ls     Bernard.   docet,  nostrum  meritum    inmt.    mer.t.s  Chr.st.  Do- 
rn  ni      uLn,    inqnit,  proinde  meritum  miseratio    Domim:  non  plane 
Zm  mcriti  inops,  quamdu,  ille  miserationum  „„„  fucnt;  quod  si  m,- 
,  Domin,  luttce,  muttis  ergo  in  meritis  sum.   E    paulo  post 

suWungit  verba  in  objectione  posita.  Hine  quemadmocium  juxta  S.  Ber- 
nara  "b   meritum  Christi  Domini  non  est  nostrum  iormahter,  sed  ahud 
omnmodistinctum.dieiturtamennostrum  ratione  sni  effectns  et  com- 
„o       quatenus  eeoit  in  nostrum  bonutn,  utpote  cni  nostrum  .nentum 
,     .  fta   etiam  ut  omnia  apud  eum  S.  Bernard.    s.b.  eorrespom 
ean      us ttia  Christi  Domini  est  nostra,  non  quidem  formahter,  sed 
enectu    quatenus  tormalis    nostra  justitia  illi  innititur,  et  es    ahqrns^ 
fovus  eReetus  meritorius.  Et  certe  agnovit  Bernardus  clanss.mts  verb.s 
"uTtlm  inh,.,vntem,  quandb    Sennone  5    in  illud:    Vuh  /)>=- 
etc    distinguit  triphcem  .justitiam:  unan,  De.  rectam,  puram.  tumam- 
aue^ecumlau,  Angelorum  puram,  rectam,  sed  non  firmam,  qu,a  Deus 
eUam  in  Ingelis   suis  reperit  pravitatem:  tertiam   denique  hommum 
postlapsum,  „o„  puram  propter  admissa  peccata  vemaha,  non  hrmam, 
quia  potest  horno  ab  illa  diseedere,  sed  rectam. 


IN   JUSTIFICATIONE    1'ECCATA    DELENTUR  335 

On.jrcii-NT  9.  Justitia,  qua  Deo  d.bemus  esse  grati,  debet  esse  per- 
iectissima,  et    omnibus  snis    numeris   absoluta,    maxime   vero  carere 
admrxtione  cujuslibet  vitii :  sed  justitia  qnae  ex  nobis  esset,  quaBCumque 
foret  illa,  semper  esset  admixta  vitiis,  et  plurimis    defectibus  labora- 
ret;  nam,  mqmt  Isaias,  cap.  64.  PacH  sumus  ut  immundus  omnes  nos 
et  quasi  pannus   menstruatce  universce  justiUce   nostrce.  Lntur   ut  oer 
justitiam   simus  Deo  accepti.  oportet  ut  Christi  iustitia    veluti  pallio 
pretiosissimo    tegamur.  -  Respondeo  1.  Negando    minorem,  nam  ex 
plunmis    sacrae    Scriptune  contextibus  patet    homines   justos  propriis 
suis  openbus  cum  gratiae  auxilio  factis.  Deo  esse  gratos,  et  acceptos 
etmvemsse  gratiam  in  conspectu  Domini.  subindeque  falsum  est  ho- 
mines    propria  justitia    Deo    esse    ingratos.    et   odiosos.   Respondeo  2 
Duplicem    distmgui  posse  perfeetionem    in  ipsa  justitia :    essentialem 
unam,  accidentalem  alteram.  Prior  consistit  in  ipsa  essentia  iustifica- 
tioms,  nempe  in  adhaesioue  er  informatione  gratias  sanctificantis,  qme 
nostram  afhcit   ammam,  et  illustrat:  posterior   vero  consistit  in  eius 
mtensione,  quoad  gradus  perfectiores  accidentarios;  qui  autem  habet 
justitiam  secundum  priorem    perfectionem,  licet  careat  magna  inten- 
sione  illms,  et  aliis  accidentariis  perfectionibus,  non  propterea  desinit 
habere  illam  formaliter;  sicut  qui  habet  calorem  in  minori  oTadu    re- 
vera  est  calidus,  nec  aliquid  frigoris  habet.  Quautum  ad  Prophetam 
dico  eum  esse  intelligendum  vel  de  justitia  legali,  qnae  apud  Judaos 
tunc  tempons    erat  omnino  labefactata.    veJ  de  justitia  deperdita  per 
imquitates,  et  publica  ac  manifesta  Judaeorum  scelera,   cuius  quidem 
justitiae  jacturam  luget  Propheta:  non    autem  ejus   sensus  est    quod 
lustitne,  quibus  revera  homines  jnsti  sunt.  aliquid   iniquitatis  habeant. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 
UTRUM  IX  JUSTIFICATIONE  IMPH  FIAT   VERE  KEMISSIO 

PECCATORUM. 

Notandum  1.  Circa  prsesentis  Quaestionis  resolutionem,  duplicem 
<ssse  lnereticorum  hu.jus  temporis  errorem:  Calvinus  enim  lib  3  Instit 
cap.  11  n.22.  docet  in  justificatione  peccatanon  vere  tolli  sed  tesi  '• 
noneradicari  sed  radi ;  non  deleri,  sed  operiri,  propter  jnstitiani  Christi 
nobis  imputatam;  ita  quod  peccata  dicantur  esse  tecta,  quasi  a  Deo 
non  videantur,  cum  ipsa  non  puniatret  rasa,  quasi  non  appareant 
mnc.  iib.  4.  cap.  lo.  ait :  Jam  perspicuum  est  quam  falsum  sit  ouod 
docuerant  pndem  nonnidli,  per  baptismum  solvi  nos,  et  eximi  ab  ori- 
gmali  peccato.  Idem  asseruerat  Lutherns,  ut  constat  ex  articulo  se- 
cundo  ex  damnatis  a  Leone  X.  Secundus  eorum  error  est,  peccatum 
in  justificatione  ita  tegi,  et  non  imputari,  ut  nihil  unquam  pcenas  Deo 
sohendum  reiraneat,  sed  totius  pcense  reatus  una  cum  culpa  scmper 
aboleatur.  '  ' 

Notandum  '2.  Duplicem  cogitari  posse  peecatonun  non  imputatio- 
nem,  et  tectionem.  Primo,  ita  ut  vere  subsistant,  et  solum  oeculten- 
tur:  secundo,  ita  ut  prorsus  deleantur;  quemadmodum  ulcera  c-orporis 
a  quibus  ha?c  metaphora  sumpta  est,  dici  possunt  tegi  duobus  modis- 
pnmo,  videlicet  illa  tai.tum  occultando,  ue  appareant,  quo  pacto  ti- 
guntur  ab  lpso  vulnerato.  Secundo,  curando  et  tollendo,  qualiter  u>- 


336  IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR. 

o-untur  a  medico.  Quse  utique  diserte  explicat  S.  Augustinus  enarra- 
tione  2.  in  Psal.  31.  dicens:  «  Deus  ergo  tegat  vulnera,  non  tu;  nam 
«  si  tu  tegere  volueris  erubescens,  medicus  non  curabit.  Medicus  tegat, 
«et  curet,  emplastro  onim  tegit ;  sub  tegmine  medici  sanatur  vulnus, 
«  sub  tegmine  vulnerati  celatur  vulnus  ».  Similiter  duplex  est  non  un- 
putatio:  una  quidem  qua  non  imputatur  id  quod  est :  secunda  vero 
qua  non  imputatur  id  quod  revera  non  est.  Prior  tectio,  et  non  lm- 
putatio,    haereticorum    est    figmentum :    posterior    vero   est  Catbohca 

nssertio 

Notandum  3.  Tantam  esse,  tamque  infinite  perfectam  Dei  sancti- 
tatem  et  justitiam,  ut  si  quis  hominum  mortalium  quantumvis  justus 
cum  Deo  conferatur,   injustus  appareat,  sicut    stell»  et  qusehbet  aha 
astra,  etsi  aliunde  emicantia,  Solis  prsesentia  offuscantur,  et  qnasi  te- 
nebris  obducta  delitescunt:  non  quod    revera  non  fulgeant,  sed  quia 
minor  eorum  splendor  a  superfulgenti  solis  lumine  velut  extmguitur 
et  sorbetur.  Hinc  justorum    unanimis  vox  fuit  cum    Jobo :    Vere  scto, 
qaod  ita  sit,  et  quod    non  jwttificetur  homo  compositus  Deo.  Etibid., 
cap   4  Numquid  fwmo,  Dei  comparatione  justificabiturf  autfacton  suo 
purior  erit    vir?  Ecce  qui  serviunt  ei  non  sunt  stabiles,  et  in  Angehs 
suis  reperit  pravitatem:  quanto  magis  hi  qui   habitant  domos  luteas, 
qui  terrenum  habent  fundamentum  cmuummentur velut  a  tineaf  Qua- 
propter  Vates    Kegius  Psal.  130.  orabat:   Ne  intres    in  judicium  cum 
servo  tuo,  quia  non  justificabitur  in  conspectu  tuo  omnis  mvens.  Inde 
tamennonestconsequens,utvult  Calvinuslib.  S.Instit.eap.  12.  hommes 
quantumvis   justos  revera   semper  peccato   inquinan,  nec  ullum  esse 
qualibet  sanctitate  fulgentem,  qui  proprii  admissi  scelens  obducta  ca- 
lioine  non  sordescat,  qua  deformis  et  teterrimus  coram  Deo  appareret, 
nisi  per  Christi  justitiam  veluti  regium  ac  pretiosissimum  pallmm  sibi 
superinductum  niteret,  et  aspectabilis  esset;  quem  utique  errorem  per- 
vincet 

Conclusio  uniea.  —  Ix  justificationb  oujuslibbt  pecca- 

TORIS     PECCATA    MORTALIA     SIC   REMITTUNTUB,     IT    VERE    DBLEANTUB 

et  aufebantub.  Hsec  est  de  fide,  determinata  in  ConcihoTnd.  bess.  o. 
Can  5.  his  verbis:  Si  quis  per  Jesu  Christi  Domini  nostn  gratiam, 
quce  in  Baptismate  confertur,  reafum  originalis  peccati  remitti  negat, 
aut  etiam  asserit  non  tolli  totum  id  quod  veram  et  propnam  peccati 
rationem  habet,  sed   illud  dicit  tantum  radi,    aut  non  imputan,  ana- 

thema  sit. 

Probatur  hsec  Catholica  veritas  illisomnibusScnptur»  sacriv  ora- 
culis,  quibus  aperte  pronunciatur  Deum  peccata  delere,  et  auterre: 
sicPsal  hO.Dele  iniquitatem  meam...07nnes  niu/udatrs  wras  dele.  Isaiae 
1-5  Egosumipsequideleoiniquitatestuas  propter  me.  Miche»  7.  Qww 
Deus  similis  tui,  qui  aufers  iniquitatemt  Zachariae  3.  Ecce  aostult  a 
te  iniquitatem  tuam.  Et  infra  :  Ecce  ego  celabo  sculpturam  ejus,  a%t 
Dominus  exercitwum:  et  auferam  iniquitatem  terra  ilhus  m  die  una.^- 
Probatur  similiter  ex  iis  sacris  textibus  qui  docent  nos  a  peccatis 
mundari  et  lavari  longe  perfectius,  quam  per  naturalem  aquam  abluan- 
tur  et  a  sordibus  mundenturjeorpora r  sic  Psal.  50.  Asperges  nu  Dn- 
mine    hyssopo,    et  mundabor,  lavabis  me,  et  super  mvem  dealbaoor: 


IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR.  337 

K/eeh.  :6    Effundam  super  vos  aquam  mundam,  et  mundabimini  nh 
omntbus  inouinamentis  vestrin    i     r^    a  munaaoimim  ab 

r«„*;\-  "iruns  vesins.  1.   Cor.  6.  postquam  Apostolus  e-ravfn 

(•entihum    peceata  recensni^Af      .«m,-*.    A  i  .,'  "    eiaMa 

«*  estis*sea  J%EZ&  Z^ £&&*£?'<£ 

.-terent.  nec   genuinam  ac  veram,  sed  fallaeem    habere TTL Hc tit 

;e:r  ^•ssv»^ iusti  fe«-Suredr 

SS3S5S2SSs§S£ 

puyatam  ostendere  JudJru-m  £JZzi£fcliat    a?r,  T     i    '""' 

SWSSES:  :::".::;:::::; 

penite  defei.  Hinc  Homilia   I    in  o   o  ,  n    J   'onn  T    '?/     "" 
absolutum  pcr  Reeem  a  suo   ■  Z  ,T  Cor"»l'-  eomparat  virum 

f^1  luru|i  rf.  mio  enmme,  cum  reo    rmi   nknivin,,  . 
peccatis    pcr  baptismnm.  Additque   illun,    a Ihu, l~  '     '     ■  "^ 

"""*""""»  "■"""-■  ■■■>  »•.' ™r;;;  :::::::%z::: 

Frassen   r/ieo<\  Tom.  VIII. 


338  IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR. 

radices  in  mala  carne  teneantur.  Sic  autem  hanc  calumniain  retundit 
]ib.  1.  Ad  Bonifacium.  cap.  13.  «  Quis  hoc  adversus  Pelagianos,  nisi 
«  infidelis  affirmet  V  Dicimus  enim  baptisma  dare  omnium  indulgen- 
«  tiam  peccatorurn.  et  auferre  erimina,  non  radere,  nec  ut  omnium 
«  peccatorum  radices  in  mala  carne  teneantur,  quasi  rasorum  in  ca- 
«  pite  capillorum,  unde  crescant  iterum,  resecanda  peccata;  nam  et 
«  istam  similitudinem  compcri  suae  illos  adhibere  calumnioe,  tamquam 
«  hoc  nos  sentiamus  atque  dicamus.  »  Et  Hb.  3.  referens  similem  Pe- 
lagiauorum  ealumniam,  qua  dicebant  Catholicos  non  vere  hoinines 
novos  facere,  idest,  non  plenam  dare  remissionem  peccatorum,  sed 
ex  parte  filios  Dei  fieri,  et  ex  parte  filios  saeculi,  idest,  diaboli  re- 
manerc,  respondet :  «  Mentiuntur,  insidiantur,  tergiversantur;  non  hoc 
«  dicimus  ».  Et  infra:  «  Baptismus  igitur  abluit  quidem  peccata  prorsus 
«  omnia,  factorum,  dictorum,  cogitatorum,  sive  originalia,  sive  addita, 
«  sive  quse  ignoranter,  sive  quse  scienter  admissa  sunt.   » 

Probatur  denique  ratione  Theologica:  si  peccata  in  justificatis  pe- 
nitus  non  delerentur,  sed  in  eis  revera  subsisterent,  sequeretur  ani- 
mam  nec  a  peceato  vere  resurgere ,  nec  perfecte  sanari  per  vivifican- 
tem  et  medicinalem  Christi  gratiam :  scd  consequens  illud  aperte  fal- 
sum  est,  militatque  in  illos  Scripturae  textus,  quibus  anima  dicitur 
per  justificationem  a  morte  peccati  resurgere,  et  sanari:  sic  primae 
Joan.  5.  Nos  sdmuSj,  quoniam  translati  sumus  de  morte  ad  vitam, 
quia  diligimus  fratres.  Ex  Psal.  30.  Sana,  Domine,  animam  meam, 
quiu  peccavi  tibi;  non  enim  a  morte  surgeret,  qui  adhuc  peccato  mor- 
tali  inficeretur,  nec  membrum  diceretur  sanum,  cujus  vulnus  empla- 
stro  dumtaxat  tegeretur:  igitur,  etc.  Sequeretur  secundo,  justificatos 
nusquam  ingressuros  in  cselestem  civitatem,  nec  intraturos  in  regnum 
cselorum  ,  quia  nihil  coinquinatum  intrabit  in  regnum  cozlorum;  neque 
enim  mundi,  sed  inquinati  dici  debent.  in  quibus  remanet  maeula 
peccati  mortalis  ;  illa  siquidem  macula  non  posset  ab  eis  tolli  ante 
mortem,  in  sententia  haereticorum ;  vel  enim  tolleretur  per  actum  fidei, 
quem  tunc  elicerent,  vel  per  ipsam  mortem.  Non  primum,  quia  se- 
queretur  justificatos  subitanea  morte  praeventos  dainnari  defectu  istius 
actus  fidei,  quem  npn  potuissent  elicere.  Secundum  etiam  asseri  non 
potest,  cum  enim  mors,  formaliter  spectata,  sit  quid  naturale,  est 
omnino  improportionata  niacu);^  peccati  delenda1.  Tertho  denique,  se- 
queretur  justificatum  adhuc  habere  aliquid,  quo  foret  Deo  odiosus,  et 
suppliciis  aeternis  addicendus  :  sed  hoc  falsum  est ,  quia,  inquit  Apo- 
stolus  ad  Rom.  *.  Nihilest  damnationis  iis,  quisunt  in  Christo  Jesu; 
hoc  est,  ait  Concilium  Trident.,  Sess.  5.  Can.  r.>.qui  vere  consepulti  sunt 
cum  Christo  per  baptisma,  in  mortem:  qui  non  secundum  carnem  am- 
bulant,  sed  veterem  hominem  exuentes,  et  novum  qui  secunaum  Dewm 
creatus  est  induentes,  innocentes,  immaculati,  puri,  innoxii,  ac  Deo 
'dilecti  effecti  sunt:  hceredes  quidem  I)<ji,  cohceredes  autem  Christi,  ita  ut 
nihil  prorsus  eos  ab  ingressu  cceli  remoretur. 

Objiciunt  hjeretici  1.  Omnes  illos  Scripturae  textus,  quibus  pec- 
cata  dicuntur  tegi,  et  non  imputari:  sic  Psal.  31.  et  Kom.  1.  Beati 
quorum  remissoz  sunt  iniquitates,  etquorum  tecta  sunt  peccatarbtatus 
vir  cui  non  imputavit  Dominus  peccatum:  ubi  tria  vocabula  remitti, 
tegi,  et  non  imputari  posita  sunt  ad  idem  significandum ;  ita  ut  unum 


IX   JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR.  339 

per  aliud  explicetur:  remitti  enim  a  Deo  oeccata  nihil  .k^      *     • 

"»    g KT,Sr"'- "' """  ^""a"«  «*  *^S 

taxat  too- nmn  w       JUstltleatloue  ™*  *ere  remhtuutur.  sed  dum- 

?e  appareaut:  alter^  S^LS^  «SlTr™!'8111"''' 
mtelligendi  sunt  prteflti  Scriptnne  %££^%£^?T* 
gustmus  m  pratatioue  ad  pratatum  Pwl    * l     / f      T  '  An" 

fecfa    *u«t,  abolita  sunt:  «?  "eZFZjjat zL^ZT?   °™t  P«xata, 

==r^jsS£~EW«=st= 

Ad   au-p   vprha   q    ir   •   v       .Ilulcse  vei»a.  Dimitte   nobis  debita  nostra 
■»•,  «<  dumTduStal  Z '/?"'  ;"'°  ** ^ "*  '"?""  «9* 

k»  «uo  p.tf.  sanctiflcante  sobsfste™  -^^5^1^ 


340  IN    .TUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR. 

Instant:  Peceata  venialia,  ex  eoncessis,  subsistnnt  cum  gratia  san- 
ctifieante,  nec  irapedinnt  .qnominus  homines  justi  sint  aliquo  vero  ac 
reali  sensu,  quia  nimiram  ejusmodi  peccata  non  illis  impntantnr, 
quidni  igitur  idem  possit  dici  de  peccatis  gravioribus,  quae  mortalia 
appellamns?  —  Respondeo,  maximam  esse  disparitatem,  eo  quod  ve- 
niale  peecatnm  sit  valde  exigua  et  imperfecta  niacula,  in  moralibus 
autem  parum  pro  nihilo  reputatur:  unde  non  mirum  est,  si  eo  non 
obstante,  jnsti,  qui  aliquando  in  illud  labuntur,  dicuntur  adhnc  esse 
immaculati,  idest.  puri  a  gravi  macula,  quae  sola  simpliciter  et  abso- 
lute  macula  dici  solet  in  vulgari  modo  loquendi,  sicut  solum  peccatum 
mortale  ssepissiine  in  Scriptura  vocatur  absolute  peccatum,  ut  Ro;p.  6. 
Stipendium  peccati  mors.  Jacob.  1.  Concupisceniia  cum  conceperit  parit 
peccatum;  peccatum  vero  cum  consummatum  fuerit,  generat  mortem. 
Ezech.  18.  Anima  quce  peccaverit  ipsa  morietur.  Non  miram  etiam,  si 
non  obstante  peccato  veniali,  nominentnr  justi;  quia  peceatum  veniale. 
cum  sit  levis  offensa,  non  dissolvit  amicitiam  cum  Deo,  neque  privat 
ipsius  gratia,  et  habitibus  virtutum  infusis,  quibus  justus  tormaliter 
constituitur .  idest,  Deo  gratus.  et  habitualiter  instruetus  ad  bene  ope- 
randum  supernaturaliter  in  omni  genere  virtutum.  At  de  peccato  mor- 
tali  idem  dici  non  potest;  neque  enim  minns  maculatus  est  ille,  qui 
revera  est  intectus  aliquo  gravi  peccato  mortali,  quamvis  non  imputetur 
in  sensu  Calvinistico,  idest,  tegatur  tantum.  et  dissimuletur.  Xeque 
minus  est  injustus,  tum  actuali  ipjustitia,  quia  sequaliter  peccat,  tum 
etiam  habituali.  qnia  aeque  meretur  privari  Dei  gratia  et  virtutibus- 
intusis,  ac  reipsa  privatur  a  Deo  judice,  qui  hanc  legem  generalem 
statuit  Ezech.  18.  Anima  quce  peccaverit  ipsa  morietur.  Et  vers.  26. 
Cum  averterit  se  justus  a  justitia  sua,  et  fecerit  iniquitatem,  morietur 
in  eis,  in  injustitia  quam  operatus  est,  morietur. 

Objtciunt  3.  In  homine  justificato  semper  remanet  concupiscentia  : 
sed  illa  est  peccatum  :  ergo  hoc  cum  gratia  sanctificante  subsistit.  — 
Respondeo,  triplicem  distingui  posse  concupiscentiam,  quarum  prima 
est  inclinatio  ad  peeeandnm,  quai  licet  non  sit  formaliter  peccatum, 
tamen  hoc  nomine  appellatur  in  Scripturis,  quia  ex  peccato  est,  et  ad 
peccatum  inclinat,  ut  docet  Cone.  Trid.,  Sess.  5.  Canone  .">.  Secunda 
est  raotns  inordinatus,  qni  rationem  praevenit  eamque  peccati  tenebris- 
velut  oftundit,  ut  voluntatem  non  reluctaute  rationis  dictamine  facilins 
ad  peccatum  pelliciat.  Tertia  denique  est  motns  inordinatus  et  liber, 
quo  volnntas  concnpiseentiffi  illecebris  ac  stimnlis  agitata  rei  vetitie 
assensum  prsebet.  Concupiscentia  primo  et  secundo  modo  sumpta 
potest  remanere  in  homine  justo,  utpotc  cum  non  sit  formaliter  pec- 
catnm,  sed  tantum  ad  illud  pelliciat;  secus  vero  est  de  concupiscentia 
tertio  modo  sumpta.  maxime  qnando  res  vetita,  cui  consensnm  prsebet 
voluntas.  magni  est  ponderis ,  ita  quod  consensus  ille  habeat  rationem 
peccati  mortalis. 

Objiciunt  I.  Nnllus  quantumvis  justus  eximitur  a  peccato,  ni>i 
perfecte  impleat  prseceptnm  charitatis;  etenim  qui  non  diligit  manet 
in  morte:  sed  cx  S.  Aug..  lib.  De  Perfectione  justitiiv,  c.  8.  praBceptnn 
charitatis  pertecte  non  implebitnr,  nisi  in  tutura  gioria  :  igitnrjustni 
qnilibet  hac  in  vita  aliquo  semper  peccato  vitiatnr.  —  Distinguo  mi«' 
norem:  prseceptum  illud  non  implebitnr  periecte,  lioc  est,  appretiativej 


IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR.  341 

nego:  lioeest,  intensive,  ea  seilicet  intensione  et  perfeetione,  qna  D-us 
a  creatura  debet  diligi,  concedo  minorem .  et  nego consequentiam;  quamvis 
enim  hac  in  mortali  vita  teneamur  Deum  diligere  ex  tota  auima.  ex  toto 
corde.  et  ex  totis  viribus  ;  non  tamen  tenemur  id  exequi  secundum  omni- 
modam  intensionem  et  perfectionein,  qua  dilectio  illa  potest  a  creaturis 
exerceri  pro  quovis  statu;  certum  enim  est  proportione  servata.  longe 
praestantiorem  esse  virtutem  beatorum.  quam  viatorum.  Sed  tantum 
virtute  illius  praecepti  tenemur  diligere  Deum  appretiati ve ,  ita  quod 
eum  pluris  iaciamus,  quam  caetera  quteque  objecta  diligibilia  :  quod 
utique  justus  quilibet  exequitur.  dum  in  justitia  et  divinorum  man- 
datorum  observantia  perseverat. 

QILESTIO  TERTIA. 

QUALITER  GRATIA  JUSTIFICANS  OPPONATUR  PECCATo. 
ILLLDQUE  EXPELLAT. 

Notandum  1.  Dupiicem  a  Theologis  distingui  rerum  oppositionem  : 
unain  quidem  physicam;  alteram  vero  moralem  et  demeritoriam.  Prior 
•est  qme  intercedit  inter  entitates  physicas  positivas  naturales  invicem 
pugnantes,  ut  inter  ealorem  et  irigus,  album  et  nigrum.  Altera  vero 
reperitur  inter  extrema  a  seipsis  dissita.  non  ratione  entitatum  phy- 
sicarum.  sed  ratione  dignitatis  et  indignitatis.  vel  ratione  ordinationis 
superioris  volentis  utrumque  illud  extremum  subsistere  ac  conservare. 
Hinc  controversia  est,  an  gratia  et  peccatum  physice  opponantur.  et 
ita  sese  invieem  excludant .  vel  positive,  sicut  frigus  calorem  .  vel 
saltem  privative,  sicut  lux  tenebras  et  tenebraa  lucem:  an  tantum  mo- 
raliter,  et  ex  ordinatione  Dei.  Priorem  partem  tuentur  Cajetanus,  1.  2. 
q.  93.  et  Vazquez,  disp.  204.  quos  non  pauci  Recentiores  sequuntur :  po- 
steriorem  vero  tuentur  cuin  Subtili  Doctore  illustriores  quique  Theologi. 

Notandtjm  2.  Quod  etsi  compertum  sit  et  certum  apud  Theologi  s, 
gratiam  sanctificantem  et  peccatuin,  juxta  ordinariam  rerum  disposi- 
tionem  et  usitatam  divinae  providentiae  ordinationem.  nusquam  simul 
teubsistere ,  inter  eos  tamen  non  eonveniunt  an  secundum  extraordi- 
nariam  Dei  potentiam,  et  praeter  statutas  leges  possint  luec  extreme 
opposita  invicem  stare,  ita  quod  pecatum  non  solum  actuale  seu 
peccaminosus  aetus  elici  possit  ab  homine  justo  non  deperdente  pro- 
pterea  justitiam,  quam  Deus  extraordinaria  virtute  conservavit,  sed 
vtiam  reatus  ille  eulpae,  seu  macula  peccati  post  elicitum  actum  in 
peccatore  remanens,  subsistere  possit  cum  illa  calesti  ac  divina  qua- 
litate  justificantis  gratise.  Negativam  partem  nonnulli  Veteres  ac  Re- 
centiores  tuentur;  aitirmativam  autem  plurimi  cum  Subtili  Doctore  pro- 
pugnant. 

Notandum  3.  Seu  potius  revocandum  ex  quinto  volumine,  Trac- 
tatu  De  peccatis,  peccatum  mortale  habitualiter  manens  nou  esse  dum- 
taxat  privationem  gratiae  ablatae  propter  peccatum,  sed  esse  Ipsummet 
peccatum  actuale  moraliter  man  ns,  doiu-c  a  Deo  remittatur  vel  con- 
digna  satistactione  deleatur:  sicut  inter  homines  debita  et  onensa? 
moraliter  snbsistunt,  donec  vel  per  gratiam  condonentur,  vel  per 
sequalem  satistactionem  aut  solutionem  extinguantur.  Iliuc  iit  quod 
remissio  peccati  non  sit  praecise  infusio  gratiae,  sed,  ut  docet  Doctor 


34*2  IN    JUSTIFICATIONB    PECCATA    DELENTUR. 

iw  I.  dist.  16.  qusest.  '2.  illa   peceati  remissio,  et    gratife  infusio   sint 

revera  dua?  mutationes  si  non  reales,  saltem  morales.  ut  fusius  intra 
demonstrabimus.  Quapropter  non  est  absolute"  consequens,  quod  ad 
intusionem  gratise  necessario  sequi  debeat  peccati  remissio,  ut  patebit 
inira.  Tria  igitur  potissimum  veniunt  hac  in  (^iLTstione  solvcnda:  Pri- 
mum  quidem,  an  peccatum  et  gratia  sese  invicem  expellant  physiee 
et  paturalirer:  an  dumtaxat  moraliter,  et  ex  ordinatione  divina.  Se- 
cundum,  an  de  via  ordinaria  invieem  subsistere  possint,  saltem  pro 
aliquo  temporis  instanti.  Tertium  denique,  an  per  extraordinariam 
Dei  ordinationem  peccatum  tam  actuale  quam  habituale  cum  sancti- 
ficante  gratia  possit  permanere. 

Conelusin  prima.  —  Gratia  saxctifioans  et  moutale  pec- 

CATUM  XOX  OPPONUNTUK  INVICEM  XKC  SESE  EXPELLUNT  PHYSICE,  SEI> 
MORALITER    DUMTAXAT :    IDQUE    XOX    EX    XATURA    RET,    SED  EX   ORDIXA- 

tioxe  divina.  Hsee  Conclusio  duabus  maxime  partibus  coustat:  qua- 
rum  prima  est  Doctoris  in  B.  d.  n.  4.  ubi  probat  odium  proximi  non 
pugnare  cum  charitate  ex  natura  rei,  nec  iliam  destruere  naturaliter, 
sed  dumtaxat  demeritorie:  Transgressio  enim  prcecepti,  inquit,  non  cor- 
rumpit  positive  habitum,  necactum  diligendi  Deum ;  sed  demeretur  ut 
Deus  se  subtrahat,  et  sic  nec  habitus  n<jc  actus  j>os.sit  inesse.  Idem  di- 
cendum  est  de  peccato  respectu  gratiae,  quam  a  charitate  realiter  non 
esse  distinctam,  ex  ipso  Doctore  supra  probatum  est.  Quod  insuper 
aperte  docet  in  4.  d.  1.  n.  3o.  ubi  ait,  gratiam  et  virtutes  intusas  in 
nobis  corrumpi  per  aliquem  actum  nostrum,-non  quasi  per  naturam 
repugnantia1,  sed  solum  per  causam  demeritoriam  :  anima  enim  pec- 
cans  meretur  quod  gratia  non  conservetur  in  ea.  Et  sic  in  secundo 
instanti  natura?  propter  tale  demeritum  quasi  prsecedens  Deus  non 
eonservat  gratiam,  et  sic  annihilatur. 

Probatur  haec  veritas:  oppositio  physica  est  vel  relativa  inter  re- 
lationes  invicem  e  diametro  pugnantes,  vel  contraria.  yel  contradi- 
ctoria,  vel  privativa :  sed  neutro  ex  his  modis  peccatum  ct  gratia 
sanctificans  invicem  pugnant:  igitur  non  opponuntur  invicem.  nec 
sese  expelhmt  physice.  Major  est  certa.  Minor  itidem  facile  constat: 
Primo  namque  apparet  gratiam  et  peccatum  non  invicem  pugnareT 
nec  contrarie,  nec  relaiive;  hse  siquidem  oppositiones  intercedunt  so- 
lum  inter  formas  positivas  in  eodem  subjecto  respectu  ejusdem  incom- 
patibiles,  ut  calor  et  frigus  in  eodem  subjecto,  patemitas  et  filiatio 
in  eodem  fundamento  respectu  ejusdem  termini :  peecatum  autem  non 
est  quid  positivum,  ut  abunde  probavimus  Disputatione  De  peccatis,' 
subindeque  iis  oppositionibus  cum  gratia  sanctificante  non  militat.  — 
\on  etiam  invicem  pugnant  contradictorie :  quippe  oppositio  haec  in- 
tercedit  dumtaxat  inter  ens  et  non  ens  universim  acceptum:  gratia 
autem  et  peecatum  non  habent  hanc  generalem  latitudinem  entis  et 
non  entis:  imo  sunt  intra  determinatos  ac  speciales  cancellos  entis 
et  non  entis  specialis.  Denique  non  pugnant  invicem  privative;  nam 
peccatum  non  esi  tormaliter  privatio  ipsius  gratiae  sanctificantis,  sed 
rectitudinis  »'t  conformitatis,  quse  actui  peccaminoso  inesse  deberet. 
Contirmabitur  hsec  ratio  ex  infra  dicendis,  et  qu?e  adversus  hane  vc- 
ritatem  solent  objici,  simul  solventur. 


IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR.  343 

Secunda  pars  ost  similiter  ojusdern  Doetoris  in  1.  dist.  16.  num.  18. 
ubi  ait.  quod  gratia  et  peecatum  non  sunt  opposita  immediate  sim- 
pliciter  ex  natura  extremorum,  sed  ex  institntione  divina;  et  non  se- 
quitur  inductio  unius  ad  motionem  alterius,  nisi  in  oppositis  imme- 
diatis  secundnm  se:  scd  an  gratiam  sequatur  expulsio  culpa*,  dubium 
est,  cum  non  sint  formaliter  oppositse  :  quam  utique  veritatem  sic  probat 
ibid.  num.  .">.  In  iis  quse  invicem  formaliter  opponuntur,  causa  effe- 
ctiva  et  productiva  unius  oppositorum  est  destructiva  alterius:  agens 
enim  producens  calorem  v.  g\  destruit  frigus,  et  lormam  in  subjectum 
inducens  privationem  ejusdem  formse  ab  ipso  removet :  sed  causa  effe- 
ctiva  peccati  non  est  destructiva  gratiae ;  voluntas  enim  creata  ipsa  est 
effeetiva  peccati,  quia  ab  ipsa  est  culpa  et  actus  peecaminosi  detectus 
ac  reatus;  illa  tamen  non  potest  destruere  gratiam.  quia  gratia  non 
destruitur.  nisi  annihiletur:  creatura  autem  non  potest  aliquid  physiee 
annihilare,  sicut  nec  creare,  maxime  de  potentia  ordinaria,  ut  omnes 
tatentur:  igitur  gratia  et  peccatum  non  pugnant  formaliter  ex  natura 
rei.  sed  dumtaxat  ex  dispositione  et  ordinatione  divina.  Secundo,  gratise 
donatio  et  peccati  erpulsio  sunt  duo  distincta  beneficia,  gratis  a  Deo 
eoncessa:  ergo  unum  non  intert  necessario  conseeutionem  et  prsesen- 
tiam  alterius.  Patet  antecedens  ex  Concilio  Trident.,  Sess.  6.  cap.  7. 
dicente  justificationem  non  esse  solam  remissionem  peccatorum. 
et  sanctificationem  et  renovationem  interioris  hominis  per  volunta- 
riam  susceptionem  gratire  et  donorum.  Eamdem  veritatem  docet 
S.  Augustinus.  tract.  72.  in  -Joan.  ubi  ait :  Judicet  qui  potest  utrum 
majus  sit  justos  Angelos  creare,  quam  tmpios  justificdre:  ceri 
cequalis  est  utrinque  potentiw,  hoc  majoris  est  misericordios.  Ubi  ex- 
presse  ait.  expulsionem  peccati  distinctum  esse  beneficium  ab  ipsa 
infusione  gratiae,  quae  Angelis  concessa  fuit  in  eorum  creatione,  ut 
cum  ipso  docuimus  in  tractatu  i>  Angelis.  Igitur  aliud  est  gratiam 
infundere,  aliud  peccatum  remittere,  et  utrumque  Dei  gratuitum  be- 
neficium  est;  subindeque  potest  unum  conferre  seorsim  ab  alio;  et  con- 
sequenter  unum  naturaliter  et  necessario  non  sequitur  ad  positionem 
alterius.  Patebit  evidentius  et  firmabitur  insuper  hrec  veritas  ex  di- 
cendis  infra. 

Dtcks:  Si  gratioa  infusio  non  intcrret  necessario  peccati  remissio- 
nem,  hsecque  esset  quoddam  beneficium  ex  illa  consequens,  sequeretur 
applicationem  meritorum  Christi  non  tantum  fieri  in  i]>sa  infusione 
gratiae  et  donorum  supernatuialium,  sed  etiam  post  ipsius  intusionem  : 
sed  consequens  est  contra  Concilium  Tridentinum.  Sess.  6.  cap.  7.  ubi 
ait :  Quamquam  nemo  possit  essejustwt,  nisi  qui  merito  Passionis  Do- 
)»>))?  nostri  Jesu  Christi  communicat:  id  tamen  in  hac  impii  justifi- 
catione  fit,  dum  ejusdem  sanctissimxB  Pasi  is  merito  per  Spiritiim 
sanctum  charitas  Dei  diffunditur  in  cofdibus  eorum,  qui  justificantur, 
atque  ipsis  inharret:  unde  in  ipsa  justificatione  cum  remissione  p< 
torum  hozc  omnia  simul  infusa  accipit  homo  per  Jeskm  Christum, 
inseritur  perfidem,  spem,  et  nhaHtatem .  Quibus  verbis  significat  unicam 
esse  causam  formalem  justificationis,  quaj  non  solum  sit  hominis  inte- 
rior  renovatio,  sed  etiam  peccatorum  remissio.  Sequtla  mojoris  patet; 
si  enim  peccatorum  remissio  non  necessario  et  naturaliter  sequatur 
ad  infusionem  gratia\  necessum  erit   quod  Christi  merita  in   ipsa  in- 


344  INT   .IUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR. 

fusione  gratise  applicata  denuo  applicentur,  ut  eorum  intuitu  maximum 
donum  nempe  peecatorum  remissio  conferatur.  —  Respondeo,  negando 
sequelam  majoris;  quamquam  enim  gratise  infusio  et  pcccatorum  re- 
missio  sit  duplex  beneficium,  quoruin  unum  naturalit'-r  cx  alio  non  se- 
quitur,  inde non est consequens,  quod  ipsa  Christi  meritorum  applicatio 
etiam  debeat  essc  duplcx  ;  ad  id  namque  sutficit,  quod  Christi  merita 
pergratiae  infusionem  semel  applicentur,  ut  pariter  valcant  ad  remissio- 
nem  peecatorum.  quae  ex  gratiae  sanctificantis  infusione,  juxta  decrctum 
divinum,  de  via  ordinaria  iniallibiliter  sequitur,  non  quidem  physice 
et  ex  natura  rei,   sed  dumtaxat  moraliter  et  ex  ordinatione  divina. 

Dices  2:  Peccatum  est  aversio  habitualis  a  Deo ;  gratia  vero  habi- 
tualis  ad  Deum  conversio :  sed  aversio  et  conversio  cx  natura  rei  op- 
ponuntur:  ergo  seclusa  quavis  Dei  ordinatione  peccatum  et  gratia 
opponuntur.  —  Distinguo  minorem:  aversio  et  convcrsio  ejusdem 
rationis.  et  intra  eamdem  lineam  invicem  opponuntur,  concedo:  sccus, 
ncgo:  unde  negatur  consequentia.  Aversio  cnim  a  Deo  per  peccatum 
est  quid  morale  et  in  genere  moris:  conversio  autem  ad  Deum  per 
gratiam  est  quid  physicum  ct  in  genere  entis;  subindeque  unum 
alteri  non  opponetur  ex  natura  rei.  His  adde  quod  gratia  ex  natura 
rei  et  vi  sua?  naturalis  entitatis  non  habeat  praecise,  quod  sit  ad 
Deum  formaliter  conversio,  sed  dumtaxat  ex  ordinatione  Dei  talem  qua- 
litatem  producentis  et  ordinantis  ut  sit  medium  conversionis  animae 
ad  ipsum,  et  motivum  ipsiiis  amoris  erga  ipsam. 

Dices  3:  Dum  justificatur  peccator,  duo  occurrunt  effectus  formales, 
scilicet  ipsius  interioris  renovatio,  et  peccati  remissio  et  condonatio : 
duo  autem  illi  effectus  v<  1  proveniunt  ab  una  eademque  forma,  vel  a 
duabus.  Si  ab  una,  vel  ea  est  forma  intrinseca,  puta  gratia,  vcl  extrin- 
seca.  ncmpe  Dei  miserentis  simplex  et  gratuita  condonatio  ac  favor 
externus.  Si  proveniant  a  gratia;  ergo  gratia  ex  natura  rei  et  forma- 
liter  expellit  peccatum,  et  subinde  peccati  expulsio  naturaliter  sequitur 
ad  infusionem  gratiae.  Si  a  favore  externo ,  consequens  est,  quod  non 
justificemur  pcr  gratiam  inhserentem,  cujus  contrarium  apparet  ex 
Qusestione  pmecedenti.  Si  autem  duo  illi  eftectus  pro  tormali  prove- 
niant  a  duabus  causis,  quarum  una  sit  pura  interna  gratia  sanctifi- 
cans.  altera  vero  sit  externus  Dei  favor,  sequitur,  quod  sit  duplex 
causa  formalis  nostrae  justificationis,  cujus  contrarium  apparet  ex 
Concilio  Tridentino  supra  laudato:  sequitur  etiam  quod  justificemur 
partim  per  aliquid  internum,  partim  per  aliquid  externum,  cujus  fal- 
sitas  ctiam  constat  ex  dictis.  —  Respondeo,  duos  illos  fbnnalcs  efTe- 
ctus  ab  unica  dumtaxat  gratia  procederc,  non  quidem  cx  natura  rei, 
sed  tantuin  ex  ordinatione  divina,  nam  favor  ille  cxtcrnus,  hoc  est 
Dei  misericordia  et  bonitas,  est  dumtaxat  causa  efficiens,  non  vero 
formalis  justificationis. 

Conclusio    seeunda.  —    Gratia   bt    pbccatum    mohtale 

NOK    POSSUNT     BIMUL     DB     VIA     ORDINARIA     SUBSISTBRE      PRO     ALIQUO 

[NSTANTI.  Ita  Doctor  in  2.  dist.  5.  ((uaist.  1.  n.  6.  ct  in  1.  dist.  1.  q.  5. 
ubi  respondens  ad  tertium  argumentum,  ait  quod  baptismus  expellit 
omne  peccaium,non  quia  eodem  instanti  insit  gratia,  et  peccatum,  etc. 
Colligitur  ex  S.  Augustino,  lili.  :>.  Dc  libero  arbitrio,  cap.  15.  ubi  ait: 


IN    .ICSTIFICATIONE    PKCCATA    DELENTLK.  345 

Xr  puncto  temporis  pulchritudo  (seilicet  gratia)  turpetur,  ut  sit  in  eo 
\ti  dedecus. 

Probatur  primo:  Secundum  legem  et  providentiam  a  Deo  statutam. 
iiulli    mtunditur  eharitas  habifualis  quin  Christo  perlecte  uniatur.  et 
vivum  ejus  membrum  efficiatur:  atqui  ex  Concilio  Tridentino.  Sess 
Can.  .").  Nihil  est  damnati  qui  ver         -  Christo, 

potest  quisquarn  esse  membrum  Christi  uivum,  et  simul  etiam 
mortuum  per  peccatum.  Insuper  ex  1.  Joan.  4.  Qui  manet  in  chariiate, 
in  Deo  manet,  et  Dats  in  eo.  Sed  nemo  potest  etiam  per  instans  in 
Deo  manere.  et  siinul  per  instans  esse  ab  illo  alienus  per  peccatum 
mortale :  ergt)  gratia  et  peccatum  nequeunt  esse  simul. 

Denique.  gratia  peccatum  expellit  demeritorie :    sed  nulla   est   re- 
pugnantia  ut  in    eodem    instanti  in  quo    homo  meretur    pcenam    ipsa 
infligatur:  ergo    in   eodem    instanti  in    qno    homo   peccat    expellitur 
gratia.  et    subinde    nequidem   per  instans  invicem  subsistunt.  Minor 
'  a  simili.  nam    duin    qui  ultimo   disponit  ad  gratiam  per 

confessionem,  meretur  de  congruo  gratiam.  quae  ipsi  in  eodem  instanti 
temporis  eonfertur  :  similiter  augmentum  gratiae  datur  in  eodem  instanti 
temporis.  in  quo  actu  intensiori  charitatis  meretur :  eigo  similiter  ex- 
pulsio  gratiae,  quae  est  poena  peecati.  causatur  in  eodem  instanti  tem- 
poris  quo  quis  peccat. 

DlCES  1  :  Gratise  substractio  est  poena  propter  peccati  demeritum 
inflicta:  ergo  oportet  prius  sit  peccatum  consummatum,  quam  gratia 
expellatur:  et  consequenter  gratia  et  pece-atum  sunt  simul  pro  aliquo 
temporis  instanti.  —  Nego  consequentiam :  peccatum  enim  consum- 
matum  est  prius  prioritat 8  dumtaxat  natura?,  non  autem  prioritat  j 
temporis,  quam  sit  gratiae  expulsio :  sicut  privatio  formse  physicse  prius 
recedit  a  subjecto  prioritate  naturae,  quam  inducatur  torma.  non  vero 
prioritate  temporis  :  alioquin  per  aliquod  temporis  instans  subjectnm 
existeret  omni  forma   denudatum. 

DiCES  2:  Doctor  Subtilis  in  4.  dist.  14.  quast.  2.  n.  13.  dicit  quod 
in  illo  instanti,  in  quo  deletur  peccatum,  charitas  inest:  ergo  cens  t 
atum  et  charitatein.  quae  eadem  est  realiter  cum  gratia  sanctifi- 
cante,  posse  simul  per  aliquod  instans  existere.  —  Nego  consequen- 
tiam:  Doctor  enim  affirmat  equidem,  quod  deletio  peccati  et  gratia 
sint  simul,  non  vero  quod  peccatum  et  gratia  simul  existant. 

Instabis:  Actualis  remissio  peccati  connotat  peccatum  actuale  exi- 
stens :  sed  ex  concessis  gratia  et  remissio  peccati  actualis  possunt 
simul :  ergo  etiam  peceatum  et  gratia  simul  subsistere  possunt.  — 
Distinguo  majorem :  remissio  actualis  peccati  connotat  actuale  pec- 
catum,  quod  existit.  nego :  quod  desinit.  concedo :  sicut  a  pari  illu- 
minatio  connotat  fcenebras  non  existentes,  sed  desinentes. 

Conclusio  tertia.  —  Pbb  bxtbaobdinabiam  Dei  potentiajh 

QBATIA  BANCTIFICANS  ET  PECCATUM  MOBTALB.  NON-MODO  UABITUALE, 
SED   BTIAM    ACTUALE    SIMUL    BXISTBBE    POSSUNT    IN    BODBM     SUBJBCTO. 

Ita  Doctor  in  4.  dist.  16.  qmest.  2.  cui  subscribunt  Ocamus,  q.  '6.  art.  1. 
Mayronius,  in  2.  dist.  27.  Gabriel,  in  1.  dist.  11.  Bellarn.inu^.  lib.  2. 
D<  Justificatione,  c.  l(i.  Suarez  lib.  7.  De  Gratia,  c.  19.  ettbto.  c.  i<>. 
et  celebriores  quique  Recention  - 


346  IN    JUSTIFICATIONE    PECCATA     DELENTUR. 

Probaturque  primo:  Deus  absoluta  sua  potentia  id  potest  exeqni. 
quod  contradietionem  et  aliam  manitestam  oppositionem  non  implieat; 
sed  nulla  evidens  apparet  eontradietio  quin  peccatum  et  gratia  in 
eodem  subjecto  simul  subsistant:  igitur  per  absolutam  Dei  potentiam 
id  fieri  potest.  Mojor  constat.  Minor  probatur :  primo  quia  gratia  liabi- 
tualis  et  peccatum  invicem,  ut  diximus,  non  opponuntur.  neque  con 
tradictorie,  quippe  non  pugnant  ut  ens  et  non  ens;  neque  contrarie, 
quia  peecatum  non  est  quid  positivum ;  neque  relative,  quia  relationes 
suat  quid  positivum,  eujusmodi  non  est  peecatum;  neque  etiam  priva- 
tive,  quia  peccatum  non  consistit  formaliter  in  physica  privatione 
gratiae  habitualis,  sed  in  privatione  rectitudinis  actualis:  igitur  nulla 
oppositione  peccatum  et  gratia  invicem  pugnant;  ae  proinde  simul 
utrumque  Deus  servare  potest  in  eodem  subjecto,  ita  quod  possit  non 
remittere  peecatum  ei,  cui  gratiam  sanctifieantem  largitur. 

Secundo:  gratia  habitualis  et  sanctiflcans  cum  a  solo  Deo  produei 
possit  physiee,  etiam  ab  eo  solo  physiee  potest  destrui,  et  ejus  con- 
servatio  suspendi :  sed  posito  peeeato  nihil  est  quod  physice  Deum 
eogat  ad  destruendam  gratiam  et  suspendendum  concursum  eoaserva- 
tivum  illius,  sicut  a  pari  producto  calore  in  aqua,  non  eogitur  Deus 
ad  destruendum  et  auferendum  ab  ea  frigus:  igitur  sicut  Deus  potest 
calorem  et  frigus  in  eodem  subjecto  conservare,  pari  ratione  absoluta. 
sua  potentia  poterit  gratiam  sanctificantcm  una  cum  peecato  in  eadem 
voluntate  eonservare. 

Tertio:  effectus  formalis  gratiae  est  constituere  hominem  a  Deo 
speeialiter  diligibilem  et  dilectum:  effectus  vero  formalis  peceati  est 
constituere  subjeetum  aversum  a  Deo  et  conversum  ad  creaturas  : 
sed  h?ec  duo  non  repugnant  simul,  nam  diligere  alterum,  et  mutuo 
non  diligi,  aut  etiam  offendi  ab  illo,  non  implicant,  ut  constat  in 
humanis,  Pater  enim  plerumque  filium  amore  prosequitur,  a  quo  non 
solum  arnore  reciproco  non  diligitur,  imo  inobedientia,  et  animi  repu- 
gnantia  pffenditur. 

Confirmatur:  si  homo  in  natura  pura  conditus  peecaret,  Deus  posset 
illum  iion  statim  annihilare,  sed  in  suo  esse  naturali  conservare  ;  at 
sie  illum  conservando  consequens  esset,  quod  ipsum  diligeret  amore 
naturali:  ergo  Deus  potest  hominem  non  diligentem  se,  imo  sibi  aver- 
sum  conservare.  Igitur  a  simili,  si  homo  in  statu  gratiae  peccaret,  Deus 
posset  gratiam  in  illo  eonservare,  et  sic  eum  servando  diligere  amore 
supernaturali:  sieut  enim  diligere  personam  propter  bonitatem  natura?, 
et  odio  habere  ipsius  actionem,  non  pugnant  inter  se:  sic  nee  diligere 
personam  propter  habitualem  gratiam.  et  simul  odio  habere  ejus  pra- 
vam  actionem,  implicabunt. 

Objicibs  1.  Non  potest  simul  esse  peccatum  mortale  actuale  eum 
actuali  Dei  dilectione  super  omnia:  ergo  nee  gratia  seu  charitas  ha- 
bitualis  et  peccatum  actuale  sive  habitnale  simul  subsistere  pos- 
sunt.  —  Respondeo  concesso  antecedente,  nego  consequentiam :  dispa- 
ritas  enim  est,  quod  duo  actus  vitales  eontrarii  et  inehidentes  eontra- 
dietionem  in  objectis  suis  non  possunt  esse  siniiil.  etiam  de  potentia 
absoluta,  <|uia  unus  destruit  objectum  alterius,  ut  assensus  et  dis- 
sensus  circa  idem,  vel  duo  assensus  circa  objecta  eontradictorie  op- 
pisita :  taies  autem  sunt  dilectio  l>''i  super  omnia  et  actuale  mortale 


IX   JUSTIFICATIONE    PECCATA    DELENTUR.  347 

peccatum ;    nain    dilectio    Dei    snper    omnia    includit    formaliter,  aut 
saltem    virtualiter   efficacein  displicentiam  omnis  peccati  mortalis,  et 

nolitionem  illius  una  cuin  absolnta  voluntate  ac  proposito  non 
candi;  cum  Iroc  autem  proposito  atque  nolitione  manifeste  pugnat 
peccatum  actuale,  quia  non  committitur  sine  actuali  voluntate  illi 
proposito  contraria.  Secus  autem  est  de  gratia  habituali  et  peccato 
mortali  actuali  aut  habituali;  quia  mortale  peccatum  non  consistit 
formaliter  in  carentia  pbysica  habitus  gratia?  seu  charitatis,  sed  in 
privatione  rectitudinis,  cum  qua  manente  habitualiter,  vel  etiam  aetu. 
non  repugnat  conservari  habitus  gratiae  >eu  charitatis  :•  licet  enim 
halitus  gratise  ex  natura  sua  postulet  moraliter,  ut  non  conservetur 
in  subjecto  tam  prave  affecto,  et  indigno;  id  tamen  non  infert  J  >eo 
necessitatem  absolutam  non  conservandi  gratiain:  Deus  enirn  potest 
non  agere  secundnm  exigentiam  moralem,  atque  etiam  naturalem 
tormse  ereatae,  et  ea  conservare,  qure  alias  sese  destruerent. 

Objicies  2:  Implicat  aliquein  esse  simul  justum  et  injustum.  Deo 
gratum  et  exosum,  dignum  ipsius  gloria.  simulque  indignum,  et  ad- 
dictum  setenue  morti  ac  damnationi :  atqui  per  gratiam  sanctincantem 
habet  homo,  quod  sir  justus,  et  Deo  gratus,  ac  vita  ;eterna  dignus  ; 
per  peccatum  vero,  quod  sit  injustus,  Deo  exosus.  et  morti  aet.jrna* 
addictus:  igitur  implicat  aliquem  habere  simul  peccatum  et  gratiam.  — 
Distinguo  minorem:  qui  est  in  gratia  <  st  justus,  Deo  gratus,  et  vita 
seterna  dignus,  physice,  et  ex  natura  rei,  nego:  moraliter,  et  ex  be- 
neplacito,  et  ex  ordinationc  Dei,  concedo.  I  nde  neganda  est  conse- 
quentia:  gratia  enim  hrec  homini  justificato  non  eonfert  nativa  ^ua 
virtnte,  sed  dumtaxat  ex  ordinatione  divina,  ut  diximus ;  subindeque 
non  obstante  liac  morali  dispositione  et  ordinatione,  posset  Deu-  gra- 
tiam  physice  conservare  cum  peccato.  His  adde  quod  esse  gratuin  et 
exosuni  Doo.  idem  dicendum  de  cieteris,  non  sint  effectus  contradi- 
ctorii,  sed  dumtaxat  contrarii,  provenientes  ex  distinctis  tundamentis. 
Hinc  sicut  contraria  divinitus  conservari  possunt:  sic  non  obstantibus 
moraliter  oppositis,  principia  ex  quibus  proveniunt,  possunt  simul 
subsistere :  unus  enim  et  idem  homo  ratione  diversi  principii,  potest 
esse  ejusdem  rei  dignus  et  indignus:  sic  filius  Regis  jure  nativitatis 
et  primogenitura>  dignus  est  regia  corona  et  reguo;  quibus  tamen 
propter  tacinora,  aut  conjurationem  in  Patrein  judicatur  indignus; 
sic  pariter  homo  qui  erearetur  in  puris  naturalibus,  vi  naturse  sine 
dignus  esset  beatitudine  aliqua  naturali,  cujus  tainen  fieri  posset  in- 
dignus  moraliter  et  demeritorie  propter  peccatum. 

Objicies  3:  Per  peceatum  mortale  est  homo  habitualiter  aversus 
a  Deo;  per  gratiam  vero  habitualiter  ad  ipsum  conversus:  sed  idem  non 
potest  simul  esse  conversus  et  aversus  respectu  ejusdeni,  sicut  nec 
unicus  et  distinetus  :  igitur  nee  potest  aliquis  habere  simul  peccatum 
et  gratiam.  —  Distinguo  majorem:  per  monale  peccatum  homo  est 
aversus  a  Deo.  et  per  gratiam  conversus.  omnimodeet  totaliter.  nego: 
secundum  quid,  concedo.  Peccatnm  enim  non  est  aversio  omnimoda  et 
totalis  a  Deo.  sed  tantum  seeundum  quid,  nempe  per  inodum  offensse 
et  injuria^  remanentis  habitualiter.  donee  a  Deo  remittatur.  Similiter  gra- 
tiasanctiticans  et  eharitas  non  est omnimoda conversio  excludensomnem 
omnino  aversionem,  sed  tantum  eam,  qua;  fieret  per  odium  Dei.  unde 


348  IN    .1USTIFICATI0NE    PECCATA    DELENTUR. 

etiam  compatitur  habitus  vitiosos  dilectioni  et  eonversioni  ad  Deum  op- 
positos;  et  subinde  gratia  necessario  et  absolute  peccatum  non  excludit. 

Objicibs  4:  Deus  11011  potest  simul  euindem  hominem  odisse  et 
diligere:  sed  odit  habentem  peccatuin,  et  diligit  habentem  gratiam  : 
igitur  idem  homo  utrumque  habere  non  potest.  —  Distinguo  majorem: 
respeetu  ejusdem,  et  ratione  unius,  ejusdemque  motivi,  concedo:  ra- 
tione  diversi,  nego.  Deus  enim  quosvis  peccatores  odit  et  amat;  odit 
quidem  quatenus  ei  adversantur,  diligit  vero  quia  sunt  opera  manuum 
suarum:  Diligis  enim  omnia,  quoz  sunt,  et  nihil  odisti  eoium,  qucc 
fecisti ,  Sap.  2.  Inde  non  repugnat  quod  idem  diversa  ratione  sit  ama- 
bile  secundum  quid,  et  secundum  aliud  odibile. 

Objicies  5:  Si  gratia  subsistere  posset  cum  peccato,  sequeretur 
quod  expulsio  peccati  non  esset  lormalis  eftectus  gratise,  et  durn  Deus 
desineret  velle  gratiam  una  cum  peccato  conservare,  tunc  peccatum 
non  pelleretur  per  gratiam,  sed  per  solam  Dei  voluntatem :  at  conse 
quens  est  contra  communem  sententiam  Theologorum :  ergo  et  illud 
unde  sequitur.  —  Nego  sequelam  majoris;  cum  enim  expulsio  pec- 
cati  sit  dumtaxat  effectus  secundarius  gratiie,  non  est  consequens, 
quod  si  a  Deo  iinpediatur,  censeatur  propterea  destrui:  sicut  a  simili 
expulsio  frigoris  non  minus  esset  effectus  formalis  caloris,  licet  per 
absolutam  potentiam  a  Deo  suspenderetur  aliquamdiu,  ut  frigus  cum 
calore  in  eodem  subjecto  conservaret.  Nec  sequitur  etiam,  quod  cum 
Deus  utrumque  servare  amplius  siinul  nollet,  tunc  peccatum  desineret 
per  solam  voluntatem  divinam :  in  eo  enim  casu,  revera  per  gratiam 
pelleretur,  quia  tunc  Deus  non  impediret  amplius  ejus  effectum  secun- 
darium,  quem  antea  suspendebat. 

Objicibs  6:  Quando  Deus  non  potest  ufcramque  formam  oppositam 
eonservare,  v.  g.  peccatum  et  gratiam,  non  opus  est  speciali  Dei 
voluntate  ad  auferendam  unam  ex  illis,  sed  sufficit,  quod  inducatur 
forma  opposita :  sicut  quia  Deus  non  potest  simul  conservare  in  eadem 
columna  denominationes  dexterae  et  sinistrse  respectu  unius  et  ejus- 
dem  animalis,  ideo  posita  denominatione  dexterae  excluditur  denomi  - 
natio  sinistrae  sine  alia  speciali  Dei  voluntate:  ergo  quia  Deus  nequic 
conservare  gratiam  et  peccatum  de  via  ordinaria,  sufficiet  quod  gratia 
conoedatur  animse,  ut  ab  ea  recedat  peccatum.  —  Respondeo,  ante- 
cedens  esse  verum,  quando  formae  ex  natura  rei  oppositie  sunt  et 
repugnantes,  quales  sunt  dextrum  et  sinistrum,  secus  vero  si  oppo- 
nuntur  dumtaxat  demeritorie  et  moraliter,  ut  peccatum  et   gratia. 

Objicies  Ultimo  Doctorem  Subtilem  in  2.  dist.  37.  n.  4.  dicentem, 
quod  privatio  (jratioz  non  est  peccatarn,  nisi  iu  quantum  est  justitia 
debita.  Censet  igitur  peccatum  esse  privationem  gratiae  debitae  :  sed 
forma,  et  privatio  forrnae  etiam  de  potentia  absoluta  nequeunt  esse 
simul :  igitur  nec  gratia  et  peccatuin.  —  Respondeo,  idcirco  Doctorem 
appellare  peccatum  privationem  justitia-,  quia  li;ec  privatio  est  cffectus 
peccati :  effectus  autem  plerumquc  appellatur  nomine  caus;e,  qua  ra- 
tione  S.  Paulus  concupiscentiam  appellat  peccatum,  non  quod  fcalis 
sit  torinaliter,  ut  jam  sajpius  diximus,  sed  quod  sit  ex  peccato,  et  ad 
peccatum  inducat.  Adde  quod  Subtilis  Doctor  id  non  profert  absoluto, 
sed  635  suppositione ;  addit  enim  postea:  qua  (scilicet  gratia)  voluntas 
demeritorie  se  privavit. 


DE   MUTATIONE  IN  .TUSTIFICATIONE.  340 

QLLESTIO  QUARTA. 

AN,  QUOT,  ET  QILE  INTERVENIANT  MUTATIONES 
IN  JUSTIFICATIONE  PECCATORLS. 

Notandim  1.  Quod  cum  peccatoris  justificatio  sit  transitus  a  statu 
peccati  ad  statum  gratiae,  et  a  ratione  hominis  Deo  exosi  ad  rationem 
dileeti,  necessum  est  quod  transitus  ille  concipiatur  veluti  motus  a 
termino  a  quo  ad  terminum  ad  quem,  videlicet  a  peccato  quod  abji- 
citur  et  deseritur,  ad  gratiam  sanctificantem,  quse  acquiritur  et  su- 
scipitur:  non  secus  ac  in  generatione  naturali  fit  motus  a  privatione 
forrnse  ad  ipsam  formam.  Inde  quseritur  apud  Theologos,  an  illa  pec- 
cati  abjectio,  et  gratise  acquisitio  sint  unica  dumtaxat,  an  vero  duplex 
mutatio  essentialiter  distincta,  quarum  utraque  revera  sit  realis. 

Notandum  '2.  Quod  cum  solius  Dei  sit  auctoritate  plenaria  et 
absoluta  peccatum  remittere  et  solvere,  ad  idque  summum  ac  plenum 
jus  habeat,  cumque  duplex  solito  concipiatur  ac  distinguatur  peccati 
remissio,  alia  quidem  per  simplicem  condonationem,  qua  persona  iaesa 
offendenti  culpam  gratis  et  ex  pura  clementia  remittit;  alia  vero  per 
debitam  satisfactiouem,  qua  reus  promeritas  poenas  luendo  exacte 
satisfacit  persona*  offensae  secundum  legis  praescripta ;  ita  quod  Judex 
ex  requo  pronuntiare  possit  reum  ab  omni  debito  et  reatu  solutum 
esse;  hinc  controvertitur  apud  Theologos  utrum  Deus  plenario  jurer 
gratis  et  ex  pura  clementia  remittere  possit  peccatum,  non  solum 
absque  ulla  satisfactione  ex  parte  peccatoris,  sed  maxime  absque  in- 
fusione  ullius  gratise  sanctificantis,  et  per  solam  dumtaxat  condona- 
tionem  externam. 

Notandum  o.  Peccatum  cogitari  posse  remitti  per  solam  condona- 
tionem  externam,  et  absque  ulla  condonatione  gratise  tripliciter:  ni- 
mirum  primo  mediantibus  actibus  supernaturalibus,  quorum  intuitu 
Deus  peccatum  remittat,  tamquam  propter  dispositiones  convenientes 
ad  remissionem,  et  sufficientes  ex  ordinatione  divina:  secundo  abso- 
lute  loquendo,  et  sine  ullo  praevio  actu  supernaturali  ex  parte  pec- 
cantis ,  sed  dumtaxat  ratione  quorumdam  actuum  pure  naturaliuin, 
puta  poeilitentise  naturalis,  cujus  intuitu  Deus  plenaria  sua  auctoritate, 
tali  poenitentia,  quamvis  improportionata  ad  remissionem  peccati,  con- 
tentus,  vellet  tamen  peccatum  illud  condonare  et  remittere:  tertio 
denique  cogitari  potest  fieri  talis  remissio  sine  ullo  actu  peccatoris 
sive  naturali  sive  supernaturali,  atque  etiam  sine  ulla  mutatione 
physica  ipsius  peccatoris. 

Duo  itaque  veniunt  in  prsesenti  Quaestione  discutienda:  Primum, 
an  peccati  remissio  et  gratise  intiisio  sint  duce  mntationes  essentia- 
liter  distinctse :  Secundum,  an  peccatum  reinitti  possit  per  solam  ex- 
ternam  et  gratuitam  condonationem  absque  ulla  infusione  gratise. 

Conjclusio  prima.  —  Remissio  pbccati  et  [npusio  grattjb 

BUNT    DU-fi   MUTATIONBS   BSSBNTIALITBR    DISTINCTJE.    Tta     Doctor   ill     \. 

dist.  16.  q.  2.  cui  subscribit  Snarez  lib.  7.  cap.  11.  necnon  et  plnres 
alii  Moderni. 

Probatur    primo  ex  Concil.  Trident.,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi  ait  :  Ju- 


350  DE    MUTATIONE  IN  JUSTIFICATIONE. 

stificatio  non  est  sola  peccatorum  remissio,  sed  est  renovatio.  Et  infra: 
In  ipsa  justificatione  cum  remissione  peccatorum,  hosc  omnia  simul 
infusa  accipit  homo.  Ubi  tamquam  duo  distincta  enumerat  remissumem 
peccati,  et  renovationem ;  notetur  illa  conjunctio,  et.  Idem  habet  S.  Chrv- 
sostomus,  Homil.  20.  in  Genesim,  dicens:  Per  contritionem  non  solum 
Deus  largitur  vuinerum  curam,  et  a  peccatis  mundos  ostendit,  sed  et 
eum  qui  innumeris  peccatorum  sarcinis  graiyztur,  justumfadt.  Quibus 
verbis  duae  mutationes  signiiicantur,  non  secus  ac  cum  dicimus:  per 
calefactionem  non  solum  producitur  calor,  sed  etiam  expellitur  frigus; 
quo  certe  loquendi  modo  non  utimur,  dum  de  mutatione  unica  ac 
simplici  fit  sermo  :  non  dieimus  enim,  quod  per  illuminationem  non 
tantum  producitur  lumen,  sed  etiam  tenebrse  pelluntur  ;  luminis  enim 
diffusio  est  ipsamet  tenebrarum  depulsio.  —  Favet  etiam  Concilium 
Moguntinum  ultimum  cap.  7.  ubi  agens  de  justiricatione  dicit :  Quce 
justificatio  cum  peccatorum  remissione  etiam  sanctificationem,  et  in- 
•terni  hominis  renovationem  confert. 

Probat  Conclusionern  Doctor,  loco  supra  laudato  num.  1.  quatuor 
rationibus  :  Vrimo  quidem:  unum  et  idern  simpliciter  non  potest  mul- 
tiplieari  et  non  multiplicari.  alioqui  esset  unum  et  non  unum  :  sed 
remissio  peceati  multiplicatur;  non  niultiplicatur  autem  infusio  gratise; 
plures  enim  sunt  peccatorum  remissiones,  eo  enim  modo,  quo  quis 
dicitur  peccator  per  actum  peccati  transeuntem,  sic  multiplieiter  dicitur 
peceator  a  multis  culpis,  dum  eas  admisit,  quarum  quielibet  propriam 
debet  habere  remissionem,  quippe  cum  una  remissio  possit  esse  cum 
alia,  puta  si  peccator  unum  peccatum  admisisset,  et  non  aliud:  gratise 
autem  infusio  est  unica,  non  enim  est  necesse,  quod  plures  infun- 
dantur  gratiie  sanetificantes,  ut  peccator  justificetur.  imo  id  foret  su- 
perfiuum  ,  quia  per  unius  dumtaxat  gratise  infusionem  peccator  suf- 
fieienter  justificatur  :  igitur  gratise  infusio  et  peccati  remissio  non 
sunt  unica  dumtaxat  mutatio.  — Secundo,  idem  non  separatur  a  seipso : 
sed  infusio  gratiae  et  remissio  culpse  possunt  ab  invicem  separari : 
ergo  sunt  duae  distinctse  mutationes.  Probat  minorem  Doctor  :  tum 
quia,  ut  dicemus  in  Conclusione  sequenti,  pot  st  fieri  remissio  per 
externam  condonationem  absque  ulla  gratirc  infusione;  sicque  remissio 
hsec  ab  infusione  gratiae  separari  potest  :  tum  quia  de  facto  Deus  con- 
tulit  primis  parentibus  absque  ulla  eorum  peccati  prseeedentis  remis- 
sione  :  igitur  gratine  infusio  et  peccati  remissio  seorsim  existere  pos- 
sunt,  et  subinde  non  sunt  unum  et  idem.  —  Tertio,  culpa  et  gratia 
non  sunt  formaliter  opposita,  nec  formaliter  repugnantia  ex  natura 
rei  :  alioqui  voluntas  creata,  qu?e  est  effectiva  peccati  et  culpae,  esset 
etiam  effective  destructiva  gratise  ;  causa  enim  productiva  unius  for- 
maliter  oppositorum  est  destructiva  alterius,  siquidi  m  ignis  qui  pro- 
ducit  ealorem  in  subjecto,  ab  eo  frigus  reinovet :  sed  falsum  est  quod  vo- 
luntas  creata  possit  effective  destruere  gratiam,  alioqui  virtute  naturali 
et  propria  posset  annihilare:  sicut  enim  gratia  non  producitur,  nisi  per 
oreationem,  ira  dumtaxat  per  annihilationem  desinere  potest :  at  illa, 
"ii  sunt  formaliter  opposita,  possunt  sine  invicem  existere,  nec 
unum  aecessario  infert  positionem  alterius  :  igitur  gratiae  infusio,  et 
peccati  remissio  non  consequuntur  sese  oecessario;  ac  proinde  non 
fiunl    })'.-v    unicam    simplicem    mutationem.  —  Quarto   denique :  una 


DE    MUTATIONE  IN  JLSTIFICATIONE.  351 

uiutatio  non  est  acl  aliquam  formam  positivam,  hisi  ab  eo  quod  est 
formaliter  ejus  privatio:  sed  peccatum,  ut  diximus,  non  est  formaliter 
privatio  gratiae  sanctificantis ;  unica  cnim  forma  non  habet  nisi  unicam 
privationem  ;  peccatum  autem  multiplieari  potest  in  peccatore,  qui 
jam  gratiam  amisit  per  primutn  peccatum,  adeoque  peceatum  non  est 
formaliter  privatio  gratiae. 

Dicbs  1:  Concil.  Trident.,  Sess.  6.  cap.  4.  dicit  justificationem  esse 
translationem  a  sta.u  peccati  ad  statum  gratiae.  Et  cap.  7.  Homo, 
inquit,  per  susceptionem  graticR  et  donorum  ex  injusto  fit  justus,  et 
ex  inimico  amicus :  ergo  censet  quod  immediate  et  sine  nova  muta- 
tione  per  infusionem  gratiae  peccatum  formaliter  remittitur;  subindeque 
quod  in  justificatione  peccatoris  sit  unica  dumtaxat  mutatio. — Nego 
■consequentiam,  et  ad  antecedens  dicO  quod  Concil.  dumtaxat  doceat 
in  justificatione  peccatoris  fieri  verum  motum  a  contrario  in  contra- 
rium  termiuum  ;  ita  ut  sit  expulsio  peccati  et  introduetio  gratiae  ; 
non  autem  intendit  Concilium  quod  ille  motus  sit  unicus  dumtaxat 
et  simplex,  sed  compositus  ex  duplici  motu,  qualis  videlicct  reperitur 
iu  productione  caloris,  et  expulsione  frigoris,  ubi  duo  sunt  motus  es- 
sentialiter  distincti:  unus  a  non  esse  caloris  ad  esse  ejusdem;  alter 
vero  ab  csse  frigoris  in  subjecto  ad  non  esse  ejusdem. 

Dices  2:  Si  duplex  intercedat  mutatio  in  justiticatione  peccatoris, 
oecessum  est,  quod  duplex  intercedat  forma ;  duplex  enim  reperitur 
effectus  formalis,  nempe  hominis  renovatio  et  peecati  depulsio  :  ^ed 
id  videtur  esse  contra  mentem  Concilii  Trident.  affirmantis  nos  per 
eamdem  gratiam  a  peccato  mundari  et  renovari  :  igitur  non  potest 
esse  duplex  mutatio.  —  Nego  sequelam  majoris;  licet  enim  in  ju- 
stitioatione  peccatoris  duplex  sit  effectus.  illi  tamen  ab  unica  forma 
possunt  procedere;  sic  ab  uno  calore  subjectum  fit  calidum  et  trigore 
vacuum,  subindeque  non  est  necesse,  quod  licet  sit  duplex  mutatio. 
duplex  etiam  forma  interveniat. 

Petbs:  an  mutationes  illse  sint  reales?  —  Respondet  Doctor  ibidem 
n.  6.  quod  infusio  grati.e  et  remissio  eulpaB  non  sunt  duae  mutationes 
reales ;  quia  remissio  culpae  cum  non  sit  ad  aliquam  formam  positi- 
vam,  nec  necessario  tollat  aliquid  reale  positivum.  non  potest  etiam 
mutatio  realis  et  positiva:  non  enim  est  mutatio  realis.  nisi  ut 
in  terminum  realiter  positivum  vel  privationem  realem :  igitur  est 
unica  dumtaxat  mutatio  realis,  nempe  infusio  gratiae,  (juia  est  ad  for- 
mam  realem:  alia  vero  moralis,  quam  idcirco  mutationem  rationis 
ibidem  appellat  Doctor,  quia  nempe  non  est  ad  aliquem  terminum 
realem. 

Petbs  2:  quaenam  ex  his  mutationibus  magis  praecipue  a  Deo  in- 
fendatury  —  Respondet  Doctor  in  1.  dist.  1.  quaest.  H.  quod  magis 
praecipue  Deus  intendat  intusioneni  gratiae;  X<nn.  inquit  num.  9. 
agens  secundum  rectam  rationem  principalius  intendit  perfectionem, 
quam  carentiam  defectus  sive  imperfectionis,  quia  non  intendit  illam 
carentiam,  nisi  propter  perfectionem  :  igitur  Deus  principalius  intendii 
perfectionem  positivam,  puta  gratiai  infusionem,  quam  carentiam  im- 
perfectionis,  videlicet  remissionem  pecoaU. 


3-72  DE    MUTATIONE  IN  JUSTIF ICATIONE. 

Dices:  Ex  prima  Joan.  cap.  5.  In  hoc  apparuit  Filius  Dei,  ut dis- 
solveret  opera  Diaboli:  sed  diaboli  operum  dissolutio  non  alia  est,  quam 
peccati  remissio:  igitur  haec  prsecipue  a  Deo  intenditnr.  Insuper  S.  Au- 
gustinus  lib.  1^>.  De  Civit.  Dei,  cap.  27.  ait:  Nostra  justificatio  potius 
remissione  peccatorum  constat,  quam  prosecutione  virtutum  :  ergo  prae- 
cipua  mutatio  est  peccatorum  remissio.  —  Denique,  gratia  non  inlun- 
ditur,  nisi  ut  peccatum  expellatur  :  ergo  talis  expulsio  est  primo  in- 
tenta.  —  Nego  has  omnes  consequentias,  et  ad  primum  antecedens 
dico,  Christum  Dominum  praecipuum  ob  finem  venisse,  ut  vitam  gratise 
nobis  largiretur,  juxta  illud  Joan  10.  Veni  ut  ritam  habeant,  et  abun- 
dantius  habeant;  qure  vitae  cgelestis  et  divin-p  communicatio,  cum 
sit  incompatibilis  cuni  peccatc  ,  consequenti  fine  censetur  Christus  ve- 
nisse,  ut  peccatum  solveret.  —  Ad  secundum  dico  S.  August.  non 
comparare  infusionem  gratise  cum  expulsione  peccati  ;  sed  dumtaxat 
intendit,  quod  nostra  justitia,  cum  sit  labilis  et  prseceps.  nec  diu 
perseverans.  quippe  homo  sa?pe  resurgit,  et  iterum  labitur,  inde  fit 
quod  ratio  peccati  videatur  esse  diuturnior  et  perseverantior,  quam 
status  grati?e  et  justiti?e.  — Ad  tertium  dico,  equidem  infundi  gratiam, 
ut  remittatur  peccatum,  non  quod  peccati  remissio  sit  primarius  illius 
infusionis  effectus,  sed  dumtaxat  seeundarius,  <jt  consequenter  non 
primo,  sed  tantum  secundario  intentus. 

Conclusio  secunda.  —  Peccatim  rbmitti  potbst  de  po- 

TEXTIA    DEI    ABSOLUTA   PER   SOLAM   EXTRINSECAM   ET    MRATflTAM  Dei 

CONDONATionem.  Ita  Subtilis Doctor  pluribi,  maximevero  in  1.  dist.  16. 
quaest.  2.  num.  4.  nbi  ait  r  Potest  culpa  vemitti  absque  hoc,  quod  gratia 
infundatur,  j>ot<-st  enim  Deus  do  pcApntia  absoluia  hominem  creare  in 

/turis  naturalibus  sine  culpa,  et  sin<-  gratia:  ergo  et  post  lapsum  taiem 
reparare,  et  ita  remittere  culpam  sine  infusione  gratise.  Idem  sentiunt 
Seraphicus  Doctor  in  4.  dist.  7.  art.  1.  qu?est.  7.  Ochamus  ibidem  in  1. 
q,  3.  art.  1.  et  celebriores  quique  Veteres.  Ex  Recentioribus  vero 
Suarez  lib.  7.  De  gratia,  cap.  23.  Silvius  1.  2.  qurest.  113.  Martinonus 
dispnt.  11.  q.  7.  et  plures  alii.  Probaturque  i>rimo:  non  minoris  est 
virtutis  divina  voluntas,  quam  humana  :  sed  humana  vohmtas  remit- 
tere  potest  ofYensam  per  puram  et  simplicem  condonationem  et  re- 
laxationem  :  ergo  multo  mag*is  id  divina  praBstare  poterit.  —  Confir- 
matur,  quia  Deus  potest  votum  relaxare  absque  ulla  prorsns  produ- 
ctione  qualitatis  in  eo  cui  relaxatur,  et  solum  per  extrinseeam  voti 
condonationem  :  ergo  pari  ratione  poterit  oflensam  remittere.  —  Nec 
refert  qnod  illa  reiaxatio  debeat  innotescere  per  revelationem ;  alioqui 
vovens  non  cognosceret  se  solutum,  etc.  Dico  enim,  ad  voti  relaxatio- 
nem  per  accidens  esse,  quod  quis  sciat  se  esse  solutum :  nam  si  tunc 
homo  teneatur  implere  votum,  id  fit  non  ratione  obligationis  voti,  sed 
ratione  conscienti?e.  erroneae,  qua  judicat  votinn  obligare,  cum  tainen 
revera  non  obliget :  sicut  qui  jejunat  die  Dominica  existimans  <lssc 
diem  ferialem  jejunio  sacrum,  tenetur  jejunio  non  per  se,  sed  per  ac- 
cidens,  propter  conscientiam  erroneam  :  igitur  revera  potest  solvi  vo- 
tum,  etiamsi  illa  solutio  et  relaxatio  non  innoteseat.  —  Deinde, 
gratia  habitualis  est  effectus  voluntatis  divinae,  cina  gratis  hominem 
diligit:  ergo  etiam  seclnsa  gratia  Deua  poterit  hominem  diligere :  sed 


DE    MUTATIONE  IN  JUSTIFICATIONE.  353 

in  eo  casn  homo  sic  a  Deo  diJectus  non  erit  in  neccato    Dp™    ~   ■ 
peccatore^  odio  habet  •  iVitnr  wq-;+       i  peccato,  Deiis,    enim 

collatione.  -  Deniaw    n    "m,  Tr         ^    ^6**™    abSqUe   ^* 

test  reUituel/po  cpl  e  „  ,  -  "«'l  ab8nl"  Potentia  Pn- 
peeeati.  nihil  remanet n     1„  ^**"*'  quod    tr">sacto    aetn 

explica tar  |.er  ^ol  T"  *"*"  reatUm  CU'pa"-  «■'  m«*™e 
scd.  potest  Denfn^r  '  P?nam' «nam  Peceator  tenetnr  Inere: 
>"ere  ab  »lk  pcena  Tteon^  °bl'?atlonem  remitte'e,  eumqne  exi- 
donum  :  i.-it ,,    n   4'nf      '    ,  ,   '  'PS'  ^6""  »ratiam-  ant  "Itad 

Per  ^e^r^d^r  *""'*  "«"    ^  "■*— 

gnns:  talis  autem  forma  non  est  ali-i    h  5  •      >  **  pC9na  dl" 

donec    remiS-  ad M „n '  q     ™  Peccatn™  hnbitnnliter  manens, 

..«,»  V;,r :  ™':i;:r.:*r,'n  sir  »"-  "-•:"»•  «*• 

antem  disparitatis    est    „,  in    „k"  ~~        S    consequentiam:  ratio 

pnesupponftnr     obi Z „  n  J    'r"'"    am<>riS  fit  "  De0'  »on    »«"»> 

et  sicKtam  dS™  "-n°D  Ut  a  De°-  sed  a  Peeeatore. 

non  odiL  p"-a to  '  ■  ,  ";esU"P°n!tu'':  q™p-opter  non  potest  I.eus 
vinam  indi,'  „«„£  .„  "'  ''  1'™  existentem.  9"»  Peccatau.  illnd  di- 
fasione  ST  P„  te  ;-,,0t  St  V"''°  ipSUm  amare  absane  ■"- 
emcere  alio  2£$£2  SSZSSZ  "»  "**"*  * 

er*.  P^tarl^n^rSa.  t^er  *  "*-*— 

r>or« ,•<-<-,>  *        -,ieiLi<ii!i    lntunaat  :  er<>'o  non   r>ntP«f  iii; 

Sff5XS^2£2s  ^ratia-  »-*»&>  MSL2 

et  infenJ,,      peccatum  habitaahter,  quamdiu  peceatorest  Deo  odiosus 

Llim         ?   '  etl"   -Ne?°  antecedens:  nam  ad  deponendum 
tfonem  n,        ?'t,at,0"ein  "**>  ""°d  Deus  "ol"  ««"PH^  ha le  e  ra 

Frassen   TVteoA  Torn.  VIII. 


354  .11  "STIFICATIO     FORMALIS    FIT    PER    HABITUM. 

ceptam  pro  quocuinque  favore  gratuito,  esse  multiplicem  ;  quapropter 
potesi  Deus  positive  unum  illorum  donorum  gratuitorum  negare  et 
aliud  concedere ;  atque  ita  si  Deus  alieui  remitteret  peccatum  non 
intundendo  gratiam  sanctificantem,  non  censeretur  repellere  illum  ab 
orani  sua  bona  voluntate,  seu  favore  gratuito  :  quippe  illa  peccati 
gratuita  solutio  Dei  bonae  voluntatis  et  favoris  magnum  foret  argu- 
mentum  ,  quamvis  nollet  ipsi  ulterius  beneficium  conferre  :  creditor 
enim  censetur  gTande  pra^stare  beneficium  debitori,  dum  ipsi  debitum 
relaxat,  etiamsi  novum  favorem  ei  non  conferat. 

AKTTCULUS  TERTIUS. 

DE  CAUSA  FOKMALI  ET  E(ECUNDITATE  NOSTFLE 
.lUSTIFICATIONIS  IN  BONIS  AC  MERITORIIS  OPERIBUS. 

Diximus  in  praecedentibus  causam  formalem  nostrae  justiticationis 
esse  quid  intrinsecum  et  inhaerens,  idque  constans  ac  permanens  ; 
subimleque  gratiam  sanctificantem  sortiri  rationem  et  appellationem 
habitus,  quo  etiam  nomine  denominatur  a  Theologis  :  disceptatur  ni- 
hilominus  a  nonnullis  tum  Veteribus,  tum  Recentioribus,  an  formalis 
illa  justiticationis  ratio  ita  necessario  debeat  esse  quid  jugiter  perse- 
verans  per  modum  habitus.  anve  interdum  per  actutn  contritionis,  aut 
dilectionis  Dei  super  omnia,  ut  quis  possit  etiam  formaliter  absque 
ulla  habitus  supernaturalis  infusione  justificari.  Quam  utique  contro- 
versiam  una  cum  caeteris,  quae  iustificationem  formalem  spectant,  li- 
brabimus  in  prsesenti  Articulo,  qui  tribus  potissimum  Qunestionibus 
absolvetur  :  quarum  Prima  aperiet,  an  gratia  justificans  sit  necessario 
actus,  vel  habitus,  isque  simplex  et  unicus,  an  multiplex  et  ex  aliis 
adunatus.  Secunda,  an  justitia  semel  habita  possit  amitti.  Tertia, 
quaiis  sit  justificatio,  an  videlicet  ^equalis  in  omnibus,  et  maximum 
Dei  opus. 

QILESTIO  PRLMA. 

AN  GRATIA  SAXCTIFICANS  SIT  ACTUS  VEL  HABITUS, 
ISQUE  UNICUS  AUT  MULTIPLEX. 

Cum  ratio  tormas  internai  atque  inh?erentis  conveniat  tam  actibus 
quam  habitibus ,  cumque  certum  sit  apud  Catholicos  nos  justificari 
per  formam  internam,  merito  qua^ritur  in  prresenti,  utrum  causa  in- 
terna  formalis  uostrae  justifieationis  consistat  in  actu  vel  habita. 

Notandum  1.  Circa  prresentis  difficultatis  resolutionem,  invicem 
convenire  Theologos  :  Prhno  quidem  certum  esse  de  fide  parvulos  in 
baptismate  justirtcari  per  habitum  infusum  ;  certa  enim  fide  creden- 
dura  est,  quemlihetjustum  justitia  inhserente  justificari,  id  enim  tam  de 
parvulis  quam  de  adultis  detinitum  est  iu  Tridentino:  rf»  parwUis 
quidem,  Sess.  4.  Cau.  5.  De  adultis  vero,  Sess.  6.  cap.  7.  Hrec  autem 
justitia  inh;erens  non  potest  in  parvulis  esse  aliquis  actus,  cujus  non 
sunt  capaces  :  debet  igitur  esse  aliquis  habitus,  quippe  aliud  accideus 
esse  non  potest.  Conveniunt  secundo,  adultos  omnes,  qui  virtute  s;i- 
cramenti  justificantur  a  peceatis,  etiam  justificari  per  habitum,  quia 
ex  Concilio  Tridentino.  Sess.  14.  cap.    1.  attritio  seu  dolor  de  peccato 


JOSTIFICATIO     FORMALIS   FIT    P£R   HABITUM.  355 

commisso  ex  turpitudinis  peccati  eonsideratione,  vel  ex  gehennae    et 
pcBiiarum  metu    concepta,  quae  extra  saeramentum    non  sufficeret  ad 
uelendum  peccatum,  neque  haberet  annexain  gratiam  qua  formaliter 
peccatum  deleretur,  si  cum  spe  venia^  eonjuncta  sit   sufficere    ad  re- 
missionem  peccatorum  eum  sacramento:  at  accedente  sacramento  non 
apparet  qu*   aha   gratia  et  justitia    inhasrens    pomitenti   infundatar 
msi  habituahs  ;  neque  enim  dici  potest  quod  infundatur  actus  perfe- 
ctas  contritioms,  aut  dilectionis  Dei  super  omnia,  cum  ex  pluribus  qui 
ex  attntione  justincantur  per  sacramentum,  vix  unus  experiatur  sibi 
talem  actum  mfundi  eo  instanti  quo  sacramentum  perficitur.  Certum 
S^'7^  *?ud  Catholicos  adultojustificato  virtute  sacramenti 
mfund,  habitum  a Uquem  gratire  et  sanctitatis  :  sed  remanet  solvenda 
difficultas    num  illa  habitus  intusio    ita    necessario    praerequiratur  ad 
rationem  formalem  justificationis,  ut  nullus  homo  justificari  possit  for- 
mahter  per  ahquem  actum  perfectae  contritioais  aut  charitatis 

Notandum  2.  Ex  Subtili  Doct.  in  4.  dist.  14.  qu.  2.  n.  13.  quod  actns 
humanus  potest  cogitari  dupliciter  necessarius  ad  deletionem  peccati- 
nempe  vel  per  modum  dispositionis  praevi»,  ^permodum  concomi- 
tantis.  «  Pnmo  rnodo,  inquit,  sufficit  actus  informis,  imo  semper  est 
«  mformis,  quia  dispositio  prasvia  ad  peccati  deletionem  est  semner 
«  sine  g-ratia  et  charitate,  a  cujus  solius  inluvrentia  et  melinatione 
■<  ad  actum  dicitur  actus  formatus.  Secundo  mode,  dico  quod  requi- 
<  ntur  actus  formatus  ;  nam  in  illo  instanti,  in  quo  deletur  peccatum 
«  charitas  inest  et  per  consequens  si  actus  requiritur  ut  concomitans' 
«  requintur  ut  formatus.  » 

Notandum  3.  Certum  esse  in  justificatione    una    cum  ffratia  san- 
ctincante,  et  habitu  charitatis  ab  ipsa  realiter  indistincto,  ftiam  alios 
habitus  supernaturales  infundi,  ut  docet  Concilium  Tridentinum  Sess  6 
cap.   I.  his  verbis:  In  ipsa  justificatione    cum   remissione  peccatorum 
Kcec  omnia  simul  infusa   accipit  hono  per  Jesum  Christum  cuuZsZ 
ntur    fidem,  spem,  et  charitatem:  nam  fides  nisiadeam  spes  accedai 
etchantas,  ngue  unit  perfecte  cum  Christo,  neque  corporis-ejw  %Zm 
membrum  effM.  Hinc  difficultas  est  utrum  omnes  illi   ha)  itus  infu!' 
pan  ratione   censeantur    necessarii  ad  justificationem  ac  ipsa    ffratia 
et  chantas    ita  quod  causa  formalis  nostr»  justificationis  non  sifunus 
.implex  habttus,  sed  plurium  collectio.  Tria  igitur  hac  in  Qmestione 
sunt    determmanda:    Primum,    an  justificatio  formalis  ita  neeessario 
fiat  per  habitum,  ut  nullus  justificari  possit  formaliter  per  actus  oer- 
fecuc  contntionis   et  charitatis.   Secundum,   utrum  ad  hanc  iustffica- 
tionem  formalem  necessario    desiderentur  plures  habitus  infusi     7 
Uum,  aif  justificatio  fiat  proprie  per  habitum  gratiae  sanctificantis  sub 
prseeisa  ratione  formali  gratia^an  vero  quatenus  est  formaliter  cha- 
1 1  tas . 

Conelusio  prima.-NEQn:  actus  charitatis  keque  con- 

TRITIONIS    PERFECTiE     JUSTIPICANT    FORMALITER,    8BD    DUMTAXAT 
8POSITIVE.  "       VAV1    '  ' 

Probatur  1.  ex  Scriptura  sacra  illis  omnibus  textibus,  qujbus  re- 
miss.o  peccatorum  promittitur  poenitentibus,  tamquam  aliquod  I)  i 
•donum    procedens    ex    pura   ipsius    misericordia.    Sic    Psal      50     Cor 


356  JUSTIFICATIO     FORMALIS    FIT    PER    HABITUM. 

contritum  et  humiliatum  Deus  non  desjncies.  Proverb.  28.  Qui  con- 
fessus  fuerit,  et  reliqueritea  (scilieet  scelera)  misericordiam  conseguetur. 
Eecles.  17.  Quam  magna  misericordia  illius,  et  propitiatio  converten- 
tibus  ad  se,  etc.  Igitur  justificatio  formalis  non  est  partim  hominis 
effectus.  partim  Dei  donum,  sed  gratuitum  est  Dei  beneficium.  — 
Insuper  Scriptura  sacra  pluribus  in  locis  distinguit  contritionem  vel 
dilectionem  Dei  superomnia  a  remissione  peccatorum,  velut  a  diverso 
et  novo  beneficio  vi  illius  obtento,  atque  illi  proraisso  tamquam  nova 
gratia  et  misericordia.  Ita  Joelis  2.  dicitur:  Converiimini  ad  me  in 
toto  corde  vestro,  in  jejunio  et  fletu  et  planctu:  et  scinclite  corda  ve- 
stra,  et  non  vestimenta  vestra:  et  convertimini  ad  Dominum  Deum 
vestrum,  quia  benignus  et  misericors  est,  et  multce  misericordice,  et  prcz- 
stabilis  super  mcditia.  Quibus  verbis  prioribus,  Convertimini  ad  me  in 
totocorde  vestro,  significatur  contritio  perfccta;  his  autem  posterioribus, 
quia  bemgnus  et  misericors  est,  declaratur  tbre  ut  Deus  ita  contritis 
misericorditer  ignoscat:  igitur  illa  coiwersio  per  actum  dilectionis  et 
contritionis  non  est  formaliter  ipsa  peccatorum  remissio,  et  justificatio, 
sed  quid  ad  eam  prseparans,  Deumque  movens,  quatenus  peccata  re- 
laxet,  et  habitum  gratise  sanctificantis  infundat. 

Eodem  modo  loquuntur  sancti  Patres,  qui  coiitritionem,  et  pec- 
catorum  remissionem  tamquam  duo  beneficia  computant  ac  distinguunt: 
sic  S.  Chrysostomus,  Homil.  K).  ad  populum  ait:  «  Totam  vitam  in 
«  peccatis  absumpsi,  et  si  poenitentiam  egero.  salvabor;  et  maxime 
«  unde  constat  lixc  Domini  clementia  ne  tuae  confidas  pcenitentise, 
«  tua  enim  pd^nitentia  tanta  nequit  peccata  delere?  Si  sola  foret  pos- 
«  nitentia,  jure  timeres;  sed  postquam  in  pcenitentia  commiscetur  Dei 
«  misericordia,  confide.  »  Subscribit  S.  Ambrosius,  lib.  1.  De  Poeni- 
tentia,  cap.  1.  ubi  ait:  Expecicd  gemitus  nostros,  sed  temporales,  ut 
remittat  perpetuos ;  expectat  lacrymas  nostras,  ut  profundat  pietatem 
suam  :  expectat  conversionem  nostram,  ut  revertatur  et  ipse  ad  gratiam; 
agit  autem  ibi  de  contritione  perfecta,  de  qua  sola  verum  est  gene- 
raliter  illud  Isaire  30.  quod  explicat,  Cum  ingemuerit,  tunc  salvus  erit. 
Idem  sentit  S.  Augustinus  in  Psal.  144.  in  illa  verba,  Misericors 
et  iiuserator  Dominus,  longanimis  et  multum  misericors,  ubi  sic  ait: 
Deus  conrcrsioni  tuce  indulgentiam  promisit ;  sed  dilationi  tuce  diem 
crastinum  non  promisit.  Conversio  autem  cui  Deus  promisit  veniam 
oxtra  sacramentum  non  est  alia,  quam  perfecta  contritio,  veJ  dilectio 
Dei  super  omnia:  igitur  ex  mente  S.  Augustini  venia  peccatorum  est 
nova  gratia  a  contritione  distincta. 

Probatur  2.  ex  Concilio  Tridentino,  idque  Sess.  6.  cap.  6.  ubi 
inter  dispositiones  ad  gratiam  justifieantem  enumerat  actus  pofmitentia^ 
ct  dilectionis,  qua  homo  Deum  tamquam  omnis  justitia1  fontem  incipit 
diligere;  ait  enim:  illumque  (nempe  Deum)  tamquam  omnis  justitice 
fontem  diligere  incipiunt,  ac  propterea  moventur  adversus  peccata  per 
odium  aliquod  et  detestationem.  Mox  cap.  sequenti,  hanc  ipsam  dile- 
ctionem,  et  detestationem  peccatorum  una  cum  reliquis  peccatoris 
actibus  supra  descriptis  appellat  dispositionem  seu  praeparationem  ad 
ipsam  justificationem :  Hanc,  inquit,  dispositionem  seu  proBparationem 
justificatio  ij>sa  consequitur;  cum  autcm  poenitentia  abstrahat  a  per- 
fecta  ct  imperfecta,  sicut  et  inchoata  Dci  dilectio,  et  loquatur    Con- 


JfJSTJFICATlO     FORMALIS    FIT    PER    HABITUM.  357 

cilium  in  genere   de   pcenitentia  et   dilectione,    sequitur   quod    «que 
comprehendit    perfectam    pcenitentiam    et  dilectionem  Dei  inchoatam 
atqneimperfectam:  dispositio  autem  ad  jnstificationem  non  potestesse 
ipsa  formalis  justiiicatio  :  igitur  Coucilii  mens  non  est  quod  justificari 
possimus  per  actus  contritionis  aut  dilectionis  Dei.  —  Secundo  eap   7 
ejus  sessionis,  docet  Concilium,  unicam  esse  cansam  formalem  nostrce 
justificationis:  eum  autem  pariter  doceat  nos  justificari  per  habitum 
consequens  est  quod  censeat  justificationem    formalem    non  fieri  per 
actum:  ahoquin  non  una    dumtaxat,   sed  duae  essent  caus*  formales 
nostraejnstificationis:  si  enim  pJures  revera  essent  ill*  causce  formales 
haud  dubium  est  quod  eas  Concilium  enumerasset,  sicut  et  enumerat 
plures    causas    efficientes,    nempe    Deum  ut  causam   principalem    ae 
Baptismum  ut  causam    instrumentalem  :    et  sicut  etiam  plures  refert 
causas  finales,    nempe  Dei  gloriam  et  Christi.  ac  vitam  aeternam    - 
Tertw     idipsum    colligitur  ex  Can.  3.  ejusdem  sessionis,  ubi  ait:  Si 
(/fl/s  ,,''r<r,t  s""   P™veniente  Spiritus   sancti  inspiratione  atque  efus 
aajutorio  hominem  credere,  sp  Uigere  aut  pcenitere  p  cut 

oportet,  ut  ei  justificationis  gratia    conferatur,  anathema  sii    Quibus 
verbis,  ut  apparet,   distinguit  Concilium    gratiam    sanctificationis  ab 
actibus  eontntionis  et  dilectionis,  sicut  et  ab  actibus  fidei  et  spei    - 
Denique,  idem  Concilium,  Sess.  14.  cap.   4.  docet  motum  contritionis 
fuisse    necessarium    qnovis    tempore    ad  impetrandam  veniam  pecca- 
torum,  et  m  homine  post  baptismum    lapso,  ita  demum    praparat  ad 
remissionem  peccatorum:  quis  autem  dicat  formam  prseparare  seu  im- 
petrare  suum  eflectum  formalem?    Quod  autem  ibi  sermo  sit  de  con- 
tntione  perfecta  constat:  tum  quia  naturam  hujus  contritionis  declarat 
exempio  Davidis,  cujus  nemo  dubitat  fuisse  contritionem  perfectam  • 
tum  quia  Concilium  in  hoc  capite  non  solum  tradit  modum  cmo  pos- 
simus  justihcari  per  contritionem  in  Sacramento  Pcenitentiae,  sed  etiam 
extra  sacramentum :  tum  denique  quia  docet  eam  fuisse  quovis  tem- 
pore  ad  impetrandam  veniam    pecc&torum  necessariam:  ubi  per  oar- 
ticulam  quovis  tempore  significat  etiam  tempus  legis    naturae  et  Mo- 
saycae.  Cum  autem  in  neutro  isto  statu  adulti    haberent  sacrament 
qua-  eonferrent  gratiam  ex  opere  operato,  certum  est  quod  motus  iste* 
contntioms.  qui  pro  utroque  hoc  statu  ad   integrandam    veniam    fuit 
necessarius,  debuit  esse  perfecta  contritio;    nam    ex    eodem  Concilio 
ibidem,  supernaturalis  attritio  extra  sacramentum  est  insufficiens  ad 
veniam  peccatorum  obtinendam :    igitur  cum  dicat  Concilium  contri- 
tionem    illam,    qiue    quovis  tempore  necessaria  fuit  ad  impetrandam 
veniam.  tuisse  pra-paratoriam  ad  reraissionem  peccatorum,  censet  Der 
eam   nos  non  formaliter  justificari. 

Probatur  tertio  ratione:  Primo,  justiii  atio  adulti  extra  sacra- 
mentum  cum  voto  iliud  suscipiendi  fit  eodem  modo  ac  per  eamdem 
causara  formalem,  per  quam  lit  ipsius  justificatio  per  sacramentum  de 
facto  susceptum:  at  justificatio  impii  adulti  in  sacramento  realiter 
suscepto  fit  tonnaliter  per  habitum  grati»,  non  autem  per  actus  dile- 
ctionis  et  contntionis:  igitur  haec  justificatio  impii  adulti  extra  sacra 
mentum  non  fit  per  supernaturales  actus  dilectionis  et  perfect*  con- 
tntionis  sed  per  ipsammet  habituaJem  gratiam  a  Deo  infusam  \Ii 
norem  admittunt  omnes.  utpote  cum  attritio  sufficiat  cum  sacramento 


353  JUSTIFICATIO     FORMALIS   FIT    PER    HABITUM. 

ad  obtinendam  justificationem,    quae    tamen  nec  formaliter,  nec  pwe- 
paratorie  extra  sacramentum  justificare  potest,  snbindeque  gratia  eol- 
lata  per  sacramentum  neque  est  formaliter  ille  actus  attritionis,  neque 
illius  effectus.  sed  dumtaxat  effeetus  sacramenti  talem  gratiam  produ- 
centis  ex  opere  operato.  Mojor  similiter  eonstat:  votuin  emm  sacra- 
menti  extra  realem  suseeptionem    illius  addit  actui  contritioois  voh- 
tionem  tacitam  vel  expressam  accipiendi  sacramentum,  et  efficax  de- 
siderium  effectus  talis  sacramenti:  sed  talis  volitio  sive  expressa,  sive 
tacita  nihil  virtutis   et  efficacise    superaddit  virtuti  ipsius  aetus  con- 
tritionis,  nec  efficit,  ut  qui  junetus  sacramento  non  esi  forma  jiistm- 
cans    deveniat  eadem  forma  extra  saeramentum,  nihil  enim  superna- 
turale  ipsi  confert:  igitur  sicut  actus  ille  perfectae    contritioms  jun- 
ctus  cum  sacramento  realiter  suscepto  non  est  formalis    causa  justi- 
licationis  in  adulto  per  sacramentum  realiter  susceptum,  sed  llla  causa 
non  est  alia,  quam  habitualis  gratia;  sic  etiam  et  actus  ille  perfectse 
contritionis  non  potest  esse  cum  voto  sacramenti  non  formatus  causa 
justincationis  adulti  extra  sacramentum.  —  Secundo  ,   remittere    pec- 
catum  est  proprium  Dei  opus  et  beneficium,  juxta  illud  Isaue  43.  Ego 
sum  qui  deleo  iniquiiates  tuas.  Et  Marci  2.  Quis  potest  remittere  p 
cata  nisi  solus  Deus?   Quibus    etiam  ratio  suffragatur:  ad  eum  emm 
solum  spectat  remittere  peccata  qui  per  ea  offenditur :  sed  solusDeus 
per  peccata  principaliter  offenditur:  igitur  spectat  ad  eum  solum  pec- 
cata  remittere:  at  si  homo  posset  per  contritionem  peccata  sibi  delere, 
non  solus  Deus,  sed  etiam  homo  peccata  sibi  remittn-et  contntionem 
efficiendo.  Xam  effectus,  quem  formaliter  pra?stat  forma,  efficienter  ht 
ab  efficiente  formam.  Nec  obstat   quod   etiam  Sacerdotes  peccata  re- 
mittant  Joan.  20.  Quorum  remiseritis  peccata,    remittuntur  eis;  quo- 
niam  Sacerdotes  peccata  remittunt  ut  Christi  Ministri,  quo  pacto  non 
remitteret  sibi  sua  peccata  homo  per  contritionem  a  se  ehcitam. 

Secunda  ratio:  quoniam  ex  Tridentino  Sess.  6.  eap.  8.  gratis  dicnnur 
iustificari:  et  hoc  ideo,  quia  ut  Concilium  ipsum  testatur,  nulla  opera, 
qua3  iustificationem   praBcedunt,   ipsam  justificationis  gratiam  prome- 
rentur,  videlicet  de  condigno,  ut  Theologi  explicant.   Si  autem  con- 
tritio  formaliter  sanctificaret,  non  gratis  justificaremur  m  sensu  a  Con- 
cilio    explicato,   quia  contritio    secundum    probabiliorem    sententiam 
natura  prwcedit  gratiam  :  ergo  de  condigno  ineretur   ipsam  gratiam: 
proinde  gratia,  ut  ibidem    Concilium    ait,   non  esset  gratia,  sed  prae- 
mium  et  merees.  Consequentia  probatur:  quia  si  contntio  seipsa  tor- 
maliter  sanctificaret  subjectum,  in  illo  priori   naturae,  m  quo  prsece- 
deretgratiam,  esset  opus  subjectijan»  digni  et  sanctificati  per  ipsammet 
contritionem,  tamquam  per  formam    formaliter  sanctificantem :  atque 
adeo  in  eo  priori   esset    condigne    meritoria  gratise  quse  m  postenon 
instanti  naturae  infunditur.  . 

Objicibs  1.  Varios  Scriptura^  sacrse  textus,  qui  videntur  contntioni 
et  dilectioni  adscribere  animae  sanctitatem.  et  purgationem  a  peccato: 
Bie  Joan  1  1.  Si  quis  diligit  me,  mandata  mea  servabit;  et  Pater  meus 
dUiget  eum,  etc.  Quibus  verbis  dilectioni  nostr*  in  Deum  adscnbitur 
dilectioDei  in  nos:  sed  in  hac  mutua  dilectione  consistit  perfect» 
ani.mvsanctitas.  Hinc  ad  Colossenses  i.  Charitas  dicitur  vinculum  per- 
fectionis    Et  1.  ad  Timoth.  1.   Finis    prcecepti  et   legis    consummatio. 


JUSTIFICATIO     FORMALIS    FIT    PER    HABITFM.  350 

Et  ad  Kom.  13.  Plenitudo  legis.  Eidem  charitatis  actui  tribuitur  pec- 
catorum  remissio:  sic  Luc.  7.  Remittuntur  ei peccata  multa,  quoniam 
dilexit  multum.  Proverb.  10.  Universa  delicta  operit  charitas.  1.  Petri  !. 
Charitas  operit  multitudinem  peccatorum.  1.  Joan.  3.  Xos  scimus  quo- 
niam  translati  sumus  de  morte  ad  vitam,  quoniam  diligimus  fratres. 
Ibi  autem  Script.  loquitur  non  de"  habitu,  sed  de  actu  charitatis:  quia 
illis  in  locis  liortatur  nos  ad  actum  charitatis,  non  ad  habitum,  et  ideo 
charitatem  commendans,  ipsum  actum  dilectionis  etiam  comrnendat.  — 
Respondeo,  hos  omnes  textns  intelligendos  esse  de  charitate  aetuali. 
qua*  nobis  eonciliat  divinuin  amorem,  non  quidem  formaliter,  sed  dum- 
taxat  efficienter,  et  meritorie  de  congruo.  vel  per  modum  proximrc 
dispositionis,  ex  qua  intallibiliter  sequatur  talis  eftectus;  ac  proinde 
ex  ipsis  non  evincitur  quod  charitas  actualis  sit  ratio  formalis.  qua 
justificemur.  et  qua  peccata  solvantur;  sed  dumtaxat  quod  de  congruo 
mereatur,  nosque  infallibiliter  disponat  ad  susceptionem  gratise  san- 
ctificantis.  quam  Deus  hac  posita  ultima  dispositione  infallibiliter  lar- 
gitur. 

Objicies  2.  Eos  Scripturre  textus,  quibus  dilectioni  Dei  actuali  tri- 
buitur  adhaesio  cum  Deo:  1.  Joan.  4.  Deus  charitas  est,  et  qui  manet 
in  charitate  in  Deo  manet,  et  Deus  in  eo:  sed  ex  1.  Cor.  6.  Qui 
adhoztet  D<o  unus  Spiritus  est:  non  potest  autem  homo  in  statu  pec- 
cati  mortalis  permanens  vel  in  Deo  manere,  vel  unus  Spiritus  cum 
illo  essc  :  igitur  cum  per  charitatem  in  Deo  maneat,  et  ipsi  adha?reat, 
oportet,  ut  per  illam  homo  justiflcetur,  et  a  peccato  solvatur.  —  Re- 
spondeo,  hos  Scripturre  textus  solvi  pari  ratione,  qua  prrecedentes;  non 
enim  debent  necessario  exponi  in  sensu  iormali,  sed  possunt  optime 
intelligi  in  scnsu  causali,  quod  nimirum  dilectio  sit  causa  cur  in  Deo 
maneamus,  et  unus  Spiritus  cum  eo  simus,  quatenus  videlicet  causa 
est  cur  a  Deo  vicissim  diligamur,  et  cur  ipsius  Spiritus  in  nobis  inha- 
bitet.  Causa,  inquam,  vel  moraliter  efficiens,  et  meritoria  de  congnio, 
semper  talem  efYectum  inferens.  vel  etiam  proxime  dispositiva,  et  in- 
lallibiliter  cum  tali  effectu  connexa,  non  autem  causa  formaliter  ju- 
stificans.  Qucd  autem  aliud  significare  noluerit  Apostolus.  colligitur 
ex  similibus  ejusdem  Apostoli  verbis:  nam  eodem  capitedicit:  Quis- 
quis  confessus  fuerit,  quoniam  Jesus  est  Filius  Dei,  Deus  in  eo  manet, 
ct  ipse  iu  Deo:  sed  actus  fidei  non  potest  esse  ratio  lormalis,  sed  soium 
dispositiva  cur  Deus  in  nobis  maneat :  ergo  idem  dicendum  est  de 
actibus  charitatis,  qui  nonnisi  dispositive.  licet  pra?stantiori  et  infal- 
libiliori  modo  quam  actus  fidei,  concurrunt  ad  justificationein. 

Ob.ticies  ;).  S.  Augustinum  lib.  De  natura  et  gratia,  eap.  12.  ubi 
ait:  Charitas  verissima,  plenissima,  perfectissimaque  justitia  est:  Qi 
capite  ultimo  :  Charitas  inchoata  inchoata  justitia  est:  Charitas  pro- 
vecta  provecta  justitia  est:  Charitas  magna  magna  justitia  est:  <  ha- 
ritas  perfeeta  perfecta  justitia  est:  igitur  ex  mente  S.  \ngn>tini  cha- 
ritas  est  ratio  formalis  nostrae  justificationis.  Subseribit  S.  Bernardus 
Serm.  83.  in  Cant.  ubi  exponens  illud  Ephes.  .">.  Estote  imitatores  Dei 
sicut  fitii  charissimi,  et  ambulate  in  <tn<-cti<>iu- :  sic  ait:  Talis  confor- 
mitas  m<trit<it  animam  Verbo:  cum  cui  videlicet  similis  pst  per  naturam, 
similem  nihilominus  ipsi  se  exhibet  per  voluntatem,  diligens  sicut  di- 
lecta  cst :  <',-<_jo  si  perfecte  </ili</it.  nupsit:  igitnrex  ment^  illorum  san- 


3G0  JUSTIFICATIO     FORMALIS   FIT    PER   IIABITUM. 

ctorum  Patrum,  cbaritas  actualis  est  eausa  formalis  nostra?  justifica- 
tionis.  —  Nego  consequentiam ;  nam,  ur  ssepiusjam  dixi,  dilectio  et 
charitas  actualis  dieitur  justitia  et  sanctitas  aninne,  non  in  sensu  for- 
mali,  sed  eausali  et  meritorio,  eo  scilicet  modo,  quo  Christus  dicitur  1. 
Cor.  1.  1'actus  nobis  sapientia  a  Deo,  et  justitia,  et  sanctiHcatio,  idest, 
eausa  justitise  et  sanctificationis  nobis  per  ipsum  et  propter  ejus  me- 
rita  donatae.  Nec  refert,  quod  S.  Bernardus  in  lib.  De  modo  bene  ui- 
vendi,  Serm.  i.  qui  est  de  timore  Dei  dieat:  Timor  iste  sanctus  est, 
quia  introducitin  mentem  hominis  perfectam  charitatem,  perfecta  enim 
charitas  perfecta  est  sanctitas.  Eespondeo  enim  duplicem  esse  san- 
ctitatem:  unam  actualem  consistentem  in  actibus;  alteram  habitualem 
consistentem  in  habitibus;  periecta  autem  charitas  actualis  dicitur  per- 
fecta  sanctitas  aetualis;  non  quod  sit  forma  perficiens  et  sanctiticans 
animam  primario  ct  principaliter,  sed  tantum  seeundario,  quatenus 
videlicet  est  perfectissimus  et  sanctissimus  inter  actus  supernaturales, 
provenientes  ex  ipsa  charitate  et  sanctitate  habituali,  eamque  augens 
ae  perficiens  meritorie,  quatenus  videlicet  meretur  illius  augmentum. 

Objicies  4.  Si  quis  existens  in  mortali  peccato,  antequam  ei  re- 
mitteretur  peccatum,  assumeretur  ad  videndum  Deum,  eumque  dili 
gendum,  absque  ullo  habitu  gratise  et  eharitatis,  foret  beatus,  acsu- 
binde  justificatus ;  siquidem  peccatum  pugnat  cum  perfecta  beatitu- 
dine:  sed  talis  justificatio  non  fieret  per  habitum,  quem  supponimus 
non  infundi :  igitur  fieret  per  actum  charitatis,  subindeque  ille  suffi- 
eere  potest  ad  formalem  justificationem.  —  Respondeo,  talem  non  fore 
beatum  hac  in  hypothesi,  si  non  remittatur  ei  peccatum  mortale  habi- 
tuale:  etenim  beatitudo  est  status  omnium  bonorum  aggregatione, 
et  malorum  omnium  reinotione  perfectus ;  ideoque  cum  illo  statu  pec- 
eatum  mortale,  quod  est  summa  miseria,  subsistere  non  potest:  posset 
autem  in  eo  casu  illud  peccatum  non  remitti;  quia  nec  visio,  nec  di- 
lectio  est  condigna  satistac.tio  pro  peceato  mortali,  neque  illi  ?equi- 
valet;  et  quamvis  talis  esset,  tamen  Deus  posset  illam  non  acceptare. 

Objicibs  •").  Dilectio  Dei  efficacior  est,  ut  animam  convertat  ad  Deum 
finem  ultimum,  quam  fuerit  voluntas  primi  hominis  ad  avertendum  po- 
steros  a  Deo :  igitur  quilibet  existens  in  originali  peccato  per  solam 
dilectionem  sine  habitu  ab  eo  justificari  et  mundari  potest,  imo  etiam 
a  personali.  Patet  consequentia.  Antecedens  vero probatur :  nam  posteri 
Adae  aliena  tantuin  voluntate  aversi  sunt  a  Deo;  cum  autem  Deum 
diligunt, •  propria  voluntate  ad  ipsum  convertuntur,  qui  sanc  efricacior 
conversionis  modus  esse  videtur.  Similiter  adultus  lieet  propria  vo- 
luntate  per  peccatum  actuale  conversus  fuerit  ad  creaturam  quain 
dilexit,  tamen  per  affectum  eontritionis  ex  toto  corde  multo  jierfectius 
ab  ea  avertitur,  quam  ad  eam  tnerat  conversus;  siquidem  avertitur 
ab  ea  expresse,  quatenus  videlicet  illius  amor  in  Deum  pugnat;  sic 
autem  ad  eam  non  fuerat  conversus.  —  Nego  antecedens,  et  ad  pri- 
mam  partem,  dico  quod  longe  efficacior  fuit  voluntas  primi  parentis, 
ut  nos  averteret  a  Deo ,  quam  sit  nostra  voluntas,  ut  ad  Deum  con- 
vertamur;  voluntas  enim  Adami  avertit  nos  a  Deo  aversione  habituali; 
dilectio  vero  nostrae  voluntatis  convertit  nos  ad  Deum  dumtaxat  con- 
versione  actuali.  Major  autem  est  aversio  liabitualis,  quia  est  privatio 
justitiae  habitualis,  qua3  perfectior  est  quam  sit  ipsa  dilectio,  quae  est 


JUSTIFICATIO     FORMALIS   FIT    PER    HABITUM.  361 

conversio  aetualis.  Nec  refert,  quod  illa  fiat  aliena,  haec  propria  vo- 
luntate;  id  enini  solum  probat  hane  esse  psrfectiorem  in  ratione  li- 
berae  operationis,  non  autein  in  bonitate  et  malitia  morali.  —  Ad  se- 
cundam  partem  antecedentis  dieo  similiter,  non  tam  esse  potentem 
hominis  dileetionem,  ut  eonvertat  hominem  ad  Deum.  ipsum  placando, 
et  perfecte  illi  satisfaeiendo,  quam  fuerit  potens  culpa  mortalis  ad  ipsum 
offendendum,  ejusque  aversionem  et  indignationem  incurrendam;  pec- 
catum  enim  habituale  est  culpa  physice  praeterita  manens  moraliter 
donec  accedat  condonatio  gratuita,  vel  perfecta  satisfactio,  qualis  non 
est  ipsa  dilectio,  aut  contritio  peccatoris :  non  enim  offensus  censetur 
perfecte  placatus,  donec  retribuat  id  omne  quod  ratione  offensae  ab- 
stulerat :  ergo  nec  Deus  censebitur  placatus  a  peccatore,  donec  nec 
ipsi  retribuat  stolam  primam,  videlicer  gratiam  sanctiiicantem. 

Objicibs  6.  Justifieatio,  quae  fit  per  actum,  permanentior  est,  quam 
quae  fit  per  habitum,  nblato  enim  habitu  tollitur  habitualis  justitia  : 
at  vero  licet  auferretur  habitus  justitiae  ab  eo,  qui  actum  contritionis 
et  dilectionis  exercuisset,  remaneret  semper  justus  et  sanctus  virtute 
illius  actus,  sicut  remanet  semper  peccator  et  injustus  ex  praeterito 
actu  peccati :  ergo  contritio  aut  dilectio  sine  habitu  confert  aliquam 
sanctificationem  a  sanctifieatione  habitnali  distinctam.  —  Nego  sub- 
sumptum;  nain,  inquit  Amicus,  eodem  modo  sublato  habitu  gratiae 
clesincret  esse  sanctus  et  justus,  qui  justificatus  esset  habitu  ac  actu 
simul,  ac  qui  tautum  habitu;  quia  cum  sola  gratia  sit  forma  justifi- 
cans,  ea  sublata  tolleretur  effectus  formalis  justi  ac  sancti.  Caeterum 
quia  talis  habitus  non  desineret  demeritorie  et  culpabiliter,  sed  tan- 
tum  physice,  et  ex  mera  voluntate  Dei,  talis  desitio  nullam  induceret 
maculam  in  subjeeto,  sed  puram  dumtaxat  negationem  gratiae,  quae 
non  constitueret  objectum  odii  et  immunditiae,  sed  tantum  non  ami- 
eitiae,  cum  jam  supponeretur  macula,  per  praeteritum  habituin  gratiae 
perfecte  abstersa  et  condonata,  nec  per  talem  sublationem  gratiae  illa 
rediret:  alioqui  semper  ad  novum  peccatum  redirent  praeteritae  maculae 
jam  abstersae  et  eondonatae.  Est  autem  dispar  ratio  de  actu  peccati, 
et  contritionis,  quia  actus  peccati  potens  est  se  solo  tormaliter  consti- 
tuere  subjectum  maculatum  et  injustum;  actus  autem  contritionis  non 
tollit  tonnaliter  peccatum  habituale,  quocl  est  fundamentum  et  obje- 
ctum  inimieitiae  nostri  ad  Deum ;  sed  dispositive :  peccatum  vero  for- 
maliter  tollit  gratiam,  qu:e  est  fundainentum  et  objectum  amicitiae  no- 
strae  ad  Deum.  * 

Objicies  7.  Poenitentiae  proprius  actus  est  intentio  satisfaciendi  Deo 
pro  offensa  seu  macula  peccati  commissi,  cujus  intentionis  objectum 
est  ea  forma,  per  quam  formaliter  Deo  fit  satis;  et  subinde  liaec  non 
potest  esse  habitus,  et  actus,  quia  satisfactio  est  essentialiter  actio ; 
nulla  autem  hominis  actio  potest  esse  vera  forinalisque  ex  natura  rei 
satisfactio.  praeter  eam  quae  forma'iter  ex  se,  suaque  natura  maculam 
illam  destruit,  quia  illa  sola  posita  nihil  amplius  remanet  juris  ad  cxi- 
gendam  satisfactionem :  s /d  si  aliqua  hominis  actio  ex  natura  sua  pec- 
cati  maculam  destruere  possit,  maximc  perfecta  contritio :  igitur  hsec 
est  formaliter  sanctificativa  et  remissiva  peccati.  —  Respondeo,  ne- 
gando  majorem;  virtus  enim  poenitentiae  non  intendit  exhibere  Deo 
satisfactionem  condignam  pro  offensa  mortali,  neque  etiam  pro  poena 


362  JUSTIFICATIO     FORMALIS    FIT    PER   HABITUM. 

seterna,  qu;v  vel  sacramento  vel  saeramenti  voto  una  cuin  culpa  re- 
mittitur:  sed  intendit  satisfacere  pro  pcena  temporali  restante  post 
culpam  commissam ;  et  pro  ipsius  eulpae  remissione,  jurisque  divini 
reparatione,  quantum  possibile  est  creaturae  jus  divinum  reparare. 

Instabis:  Tam  Deo  placet  actus  contritionis,  quam  displicet  oftensa 
moraliter:  igitur  ex  condigno,  et  sequo  sequaHs  est  satisiaetio  pro  culpa. 
Probatur  antecedens:  tam  bonns  est  actus  contritionis,  quam  actus  pec- 
cati  fuit  malus;  si  qnis  enim,  verbi  gratia.  peccavit  mortaliter  per  omis- 
sionem  actus  dilectionis  debiti  ex  prnecepto,  tam  bona  est  hnjus  actns 
positio,  quam  fnit  mala  ejus  omissio.  —  Nego  antecedens:  longe  enim 
major  et  gravior  est  offensa  Dei  ab  homine  tam  vili.  Deoqne  tot  be- 
neficiis  obstricto.  quam  possit  esse  qmelibet  satisfactio  Deo  impendenda: 
quemadmodum  longe  minus  est.  quod  subditus  Regem  diligat,  quam 
quod  capitalem  offensam  in  eum  committat,  nec  uilus  est,  qui  existimet 
condigne  Regi  satisfieri  per  amorem,  et  dolorem  offensoris-.  ita  ut  Rex 
nihil  amplins  liabeat.  quod  ad  satisfactionem  ab  offendente  exigat. 

Conclusio  seeunda.  —  Ratio  pormalis  justipicationis  i 

UNICUS   ET    SIMPLBX    HABITUS    REALIS   G-BATIJE    SAN<  TIFICANTIS    A    (  II. V- 

ritatb  rbalitbb  INDISTINCTUS.  Hivc  est  communior. 

Probaturque  primo:  si  prreter  realem  habitum  gratise  sanctificantis 
et  charitatis  desiderarentnr  alii  habitns,  maxime  habitus  fidei  et  spei : 
sed  ii  habitus  formaliter  non  eonferunt  ad  sanctirieationem.  nisi  per 
modum  dispositionis  et  praeparationis :  igitur  forma  sanctificans  non 
est  plurium  habituum  collectio.  Major  constat.  Minor  probatur:  tum 
ex  Concilio  Tridentino,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi  licet  pronnnciet  in  justi- 
ficatione  infundi  fidem,  spem,  et  charitatem,  nihilominus  vim  justifi- 
candi  soli  charitati  tribuit.  Nam  fides,  inquit,  nisi  ad  eam  accedat 
spes  et  charitas,  neque  perfecte  unit  cum  Christo,  neque  corporis  ejus 
m  membrum  eflieiL  Non  censet  ergo  fidem  et  spem  per  se  tor- 
maliter  conferre  ad  justificationem,  sed  dumtaxat  beneficio  charitatis. 

Deinde,  per  gratiam  sanctificantem  assimilamur  Christo  Domino, 
juxta  illud  Hebrajorum  2.  Debuit  per  omnia  fratribus  assimilari:  sed 
nec  fides,  nec  spes  fuerunt  in  Christo,  utpote  cum  fuerit  semper 
comprehensor :  igitur  illse  dnse  virtutes  formaliter  non  conferunt  ad 
justificationem. 

Denique,  in  instanti  justifieationis.  inquo  liomo  de  injusto  fitjnstus, 
et  de  impio  sanctus,  nec  fides,  nec  spes  quidquam  conferunt  ad  expul- 
sionem  peccati.  et  conciliandum  amorem  Dei :  igitur  effectus  ille  soli 
gratise  justificanti  tribuitur. 

Dices  :  Concilium  Tridentinnm,  Sess.  6.  cap.  7.  ait:  «  In  ipsajn- 
«  stificatione  cum  remissione  peceatorum  haec  omnia  simul  infusa  ne- 
«  cipit  homo  per  Christum,  cui  inseritur,  fidem,  spem,  et  charitatem  »: 
igitur  ex  mente  Coneilii  tres  illse  virtutes  ad  justim-ationem  ex  arquo 
conferunt.  —  Respondeo,  fidem  et  spem  recenseri  a  Concilio,  non 
quidem  ut  partiales  formas  jnstificantes,  sed  dumtaxat  ut  dispositioncs  : 
fidem  quidem  ut  tundamentum.  spem  vero  ut  i  rmamentum.  Quod  etiam 
prteclare  explicat  Origenes  in  eap.  I.  Epistolee  ad  Hom.  «  Prima  snlutis 
«  initia.  inqnit,  <'t  ipsa  fnndamenta  fidesest:  prot»H-tus  vero  et  angmen* 
«  tum  sedifieii  spcs  est:  perfectioantem  «'t  cnlmen  totius  o]tcri>  charitas  ■>. 


.1USTIFICATI0     FORMALIS    FIT    PER    HABITUM.  363 

Dices  2:  De  ratione  justitiae  infusse  est  nt  in  nobis  ciuo  formaliter 
effieiat:  prirmim  quidem,  ut  nos  constituat  Deo  gratos  et  amicos; 
cuvdum  autem,  ut  nobis  conferat  facultatem  bene  operandi;  sed  pri- 
inuin  praestat  per  gratiam,  secundum  autem  per  virtutes  theologicas : 
ergo  tam  virtutes  illae,  quam  gratia.  sunt  forma  justificationis.  — Neg-o 
consequentiam :  eteniin  si  hrec  vera  esset,  sequeretur  etiam  virtutes 
morales  infusas,  necnon  et  dona  Spiritus  sancti  numeranda  esse  inter 
f  rmas  justificationis,  quippe  conferunt  principium  operandi  natura- 
lit  r:  sicut  enim  non  potest  esse  homo  vere  justus,  nisi  sit  vere  fi- 
delis,  ita  etiam  nisi  sit  vere  Dei  cultor.  et  vere  pcenitens.  Quemad- 
modum  ergo  poenitentia  et  religio  non  h;;bent  rationem  formse  justi- 
ficationis,  ita  neque  virtutes  theologicre :  sicut  enim  dicitur  primae 
Joan.  3.  qui  habet  spem  sanctificat  se,  ita  de  agente  poenitentiam 
dicitur  Ezechielis  18.  Ipse  animam  suam  vivificabit. 

Conclusio  tertia.  —  Gratia  sub  conceptu  proprio  uratle, 

NON    MTH.V.   SUB    CONCBPTU  CHARITATIS,    EST  RATIO  FORMALIS    JUSTIFI- 
<  AT  [ONIS. 

Probatur  1.  Ex  illo  ad  Titum  3.  Ut  justificati gratia  ipsius  hceredes 
simvs  secundum  spem  vitce  aternce.  Ubi  per  eamdem  gratiam  dicit  nos 
justificari  per  quam  sumus  haeredes  vitae  aeternae:  sed  per  gratiam,  non 
autem  per  charitatem,  talijure  hsereditatis  donamur,  cum  cnaritas  so- 
lum  sit  principium  operationis:  igitur  per  gratiam  prascise  justifica- 
mur.  —  Confirmatur  ex  Concilio  Tridentino,  Sess.  5.  Can.  5.  ubi  decemit 
per  Jesu  Christi  Domini  nostri  gratiam,  qure  in  baptismate  contertur, 
reatum  originalis  peccati  remitti.  Suffragatur  etlam  ratio:  ea  dicenda 
cst  ratio  formalis  justificans  quae  constituit  nos  consortes  divinae  na- 
tunv,  et  jus  ad  asternam  hsereditatem  confert:  sed  id  praestat  gratia 
sub  suo  formali  conceptu,  non  vero  sub  conceptu  charitatis ;  charitas 
enim  nos  quidem  facit  participes  divini  attributi  amoris,  non  vero  di- 
vinae  naturae :  igitur  sanctificamur  per  gratiam  sub  tormali  conceptu 
gratiae. 

Objicies  1.  Plures  Scripturae  textus,  qui  vim  sanctiticandi  in  ipsam 
charitatem  refundunt.  Sic  1.  Joan.  3.  Videte  qualem  charitatem  dedit 
i  Pater,  ut  filii  Dei  nominemur,  et  simus.  Et  cap.  1.  Omnis  qui 
dilif/it,  ex  Deo  natus  est.  Et  ibidem :  Deus  charitas  est,  et  qui  manet 
in  ckaritate  in  Deo  manet,  et  Deus  in  eo.  Hinc  Rom.  13.  Plenitudo 
legis  est  dilectio.  —  Respondeo,  lnec  omnia  vere  equidem  dici  de  cha- 
ritate,  non  formaliter ,  sed  realiter,  et  quatenus  est  unus  idemque  realis 
habitus  cum  gratia  sanctificante,  ut  etiam  explicat  S.  Augustinus,  lib.  D<- 
Spiritu  et  Littera,  c.  32.  dicens:  Charitas  Dei  dicta  estdiffundi  in  cor- 
dibus  nostris,  non  qua  nos  ipse  diligit,  sed  qua  nos  facit  dilectores  > 

'  justitia  Dei  qua  justi  ejus  munere  efficimur.  Quasi  diceret,  nos 
munere  gratixz  effici  justos.  Unde  in  Psal.  118.  Quis  faeit  in  homine 
justitiam,  inquit,  nisi  qui  justificat  impium,  hoc  est,  per  gratiam  ex 
impio  facit  justumf  -«Unde  ait  Apostolus:  justifivati  gratis  per  gratiam 
ipsius. 

Objicies  2.  Sanctitas  secundum    sanctum  Dionysium.    De  Catlesti 
Hierarc/tia.  cap.  12.   Est  ab  omni  scelere  libera,  perfecta,  et   omni 
parte  immaculata  puritas :  *e<\  hoc  solum  amori  et  charitati  convenit: 


304  .JUSTITIA  POTEST  AMITTI. 

sicut  enim  impuritas  contrahitur  ex  contactu  rei  impurae,  ita  puritas 
summa  reperitur  ex  unione  cum  Deo,  qui  est  totius  puritatis  fons  et 
origo.  Hoec  autem  unio  dumtaxat  fit  per  amorem  :  igitur  et  illa  pu- 
ritas  ac  sanctitas  fit  etiam  per  amorem.  —  Respondeo,  his  quidem 
probari,  quod  amor  sit  praeparatio  ad  puritatem,  quae  est  gratia;  non 
vero  quod  sit  ipsa  formaliter  puritas,  nam  si  puritas  nascitur  ex  adhae- 
sione  ad  Deum,  quae  fit  per  amoivm,  sequitur  quod  amor  non  sit  ipsa 
puritas,  sed  quid  ad  puritatem  inducens.  Adde  quod  talis  conjunctio 
animae  ad  Deum  fiat  per  actualem  amorem,  non  formaliter,  sed  solum 
dispositive;  neque  per  habitum  charitatis  formaliter,  sed  dumtaxat  rea- 
liter,  quatenus  videlicet  charitas  idem  est  realiter  cum  gratia  sancti- 
ficante. 

Objicibs  3.  Concilium  Tridcntinum,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi  loquens 
de*justificatione  ait :  Id  in  justificatione  fit,  dum  ejusdem  sanctissimoz 
passionis  merito  per  Spiritum  sanctum  charitas  Dei  diffundiiur  in  cor- 
dibus  eorum,  qui  justificantur,  atque  illis  inhceret.  Igitur  censet  cha- 
ritatem  justirieare  formaiiter  qua  charitas  est.  —  Nego  consequen- 
tiam:  nam  ut  constat,  non  dieit  Conciliuin  formam  justiiicationis  esse 
charitatem,  sed  justificationem  fieri  per  gratiam,  dum  charitas  diffun- 
ditur.  Nec  rcfert,  quod  ibi  non  nominet  gratiam;  nam  prius  ipsam 
tamquam  causam  nostrae  justificationis  formalem  designaverat  in  initio 
capitis  dicens:  per  susceptionem  grcdice:  quocirca  superfiuum  judicavit 
eam  iterum  nominare. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

AN  JUSTITIA  SEMEL  HABITA  POSSIT  " 
PER  PECCATUM  AMITTI. 

Notandum  1.  Eam  fuisse  pessimam  Calvini,  lib.  3.  Instit.,  c.  2. 
sententiam,  quod  qui  semel  justificationis  gratiam  adeptus  est,  eam 
per  nullum  subsequens  peccatum  possit  unquam  amittere;  si  qui  vero 
eam  deperdant,  revera  nusquam  habuenint  veram  justitiam,  nec  ve- 
ram  fidem,  sed  justificationis  et  fidei  umbram  seu  imaginem ;  quae 
ut  nullius  est  momenti,  ita  prorsus  indigna  est  verae  fidei  appellatione : 
et  subinde  docet  veros  fideles  a  justitia  nusquam  posse  excidere,  et 
quidquid  gravioris  criminis  admittant,  nusquam  Dei  indignationem 
et  damnationem  incurrent;  quam  utique  fanaticam,  et  omni  execr.i- 
tione  dignam  sententiam  sectantur  plurimi  Calvinista1,  ut  constat  c\ 
Pseudo  Synodo  Dordrectana,  super  quintum  punctum  controversiae 
art.  4.  .">.  et  6.  licet  aliqui,  ut  a  veritate  alienam,  una  cum  Catholicis 
omnibus  eam  execrentur.  Cujus  quide«i  netariae  doctrinse  horrendas 
consequentias  hunc  in  modum  expendit  doctus  Grotius  in  discus- 
sione  Apologiae  Andreae  Riveti,  ubi  pagina  217.  sic  ait:  «  Christiani 
est  pectoris  horrescere  ea  dogmata,  quae  pietati  nocent;  quale  illud 
«  est  non  a  (xiotio  conficlum,  sed  editum  saepe^  et  a  nonnullis  defeu- 
«  sum:  Pecca  fortiter,  sed  erede  fortius:  et  nihil  nocebunt  tibi  centum 
«  homicidia,  et  mille  stupra,  Hi  sunt  genuini  fructus  illius  dogmatis, 
<•  eredere  quemque  debere,  Christum  pro  se  nominatim  esse  mortuum  : 
«  justitiam  Christi  sibi  imputari  quasi  ipse  eam  praestitisset:  certo  se 


JUSTITIA  POTEST  AMITTI.  365 

«  perseveraturum ;  certo  et  absolute  salutem  sibi  destinatani :  peecata 
«  fidehum,  ut  magna  et  gravia  esse  possint,  non  imputari  ipsis,  pro- 
«  pter  fidem    in  Jesum  Christum :    posse    eos  cadere   in  rebellionem 
«  homicidmm,    adulterium.    proditionem,   et    id    genus    alia    flagitia- 
«  nihilominus  tamen    eos   pro  certo,    firmoque    habere   se   numquam 
«  aut  totahter,  aut  fmahter  exeidere,  neque  excidere  posse  ex  paterna 
«  Dei  charitate,  et  gratia  erga  se,  sed  e  contrario  Deum  Patrem  ip<o- 
«  rum  ex   aeterno  suo  amore,  misericordia,  et  gratia   omnia   ipsorum 
«  pratenta,  pra?sentia,  et  futura  peccata  in  Christo    tegere  atque  re- 
«  mittere.  Haec  sunt  nimirum    cogitata  Christiani    pectoris  D    Eiveto 
«  judice  ».  Etpaulopost:  «  Beza,  Davidem,  ait,  cum  homicidio,  etadul- 
«  teno  pollutus  esset,  retinuisse  Spiritum  sanctum,  et  perire  se  velle 
«  si  doceret  aliud  ».  Hinc  idem  Grotius  in  animad.  pro  suis  ad  < 
sendrum    notis   art.  de  discrimme  peccati    martalis,    et  venialis,  ait: 
«  Nullum  potuit  in  Christianismum  induci  dogma  perniciosius.  quam 
«  hoc:  hominem  qui  credidit,  aut  qui  regenitus  est  (nam  haec  multis 
«  ldem  valent)  posse    piolabi  in  scelera  et  fiagitia ;  sed  accidere  non 
«  posse,  ut  propterea  divino  favore  excidat,  aut  damnationem  ineurrat. 
«  Hoc  nemo  veterum  docuit,  nemo  docentem  tulisset  ». 

Notaxdum  2.  Calvinistas,  ut  nefarii  hujus  dogmatis  injuriam  a 
propulsent,  vana  effugia  qua?rere  et  comminisci;  Primo  namque  non 
desunt,    qui  audaeiter    pronuncient    hoc  nefarium  dogma   ipsis  oratis 
et  falso  a  Catholicis  affingi.  Ita  Benefeldius,  in  lib.  De  Perseverantia 
Sanctorum,    ubi  adversus    Battum    unum  ex  Calvinistis   Remonstran- 
tibus  inter  ca?tera  ait:    Quod  addit  nos   quidem  contendere,    si   s&mel 
renati  m  atrocissima  prolabantur  sceUra,  homicidia,   adulteria,  et 
gravwra;  nihilommus   eos  apud   Deum    in   gratia   manere,    Spiritum 
sanctum,  fidem,  spem,  et  charitatem  retinere,   mera  est  calumnia    c 
lumniose  nobis  impingit  blasphemiam.  Quse  assertio,  quam  a  veritate 
sit  ahena    patet   ex  sententia    aliorum  Calvinistarum.  qui   eonstanter 
affirmant  cum  Calvino  et  Beza  veros  fideles  a  justitia  nusquam  posse 
excidere.  Sic  m    primis  ^Vindeiinus  in   compendio    Calviniance  Tlieo- 
loffioi,    lib.  1.    cap.  24.    Ad    puncta   fidei,    inquit,    pnecipua   quinque 

sunt Secundo:  Perseverantia,    qua  qui  semel   accepit  fidem  salvifi- 

vam.  numquam    eam    amittit    vel  abjkit.  Chamierus.  lib.  6.   cap.  12 
num.  4.  Negant  Calvinistce  (quos  Cathoiicos  mentito  nomine  appellat 
ullo  peccato  quamvis  gravissimo,  nedum  levissimo,  quemquam  receptum 
m  gratutm  a  Deo  excidere  a  gratia.  Piseator,  parte  12.  Decimum  de- 
nique  doctrince  nostrce  objectcB  caput  est,  nuUis  fiagitiis  renatos  fidem 
perderv.  At    hoc  docet  idem    Joannes  loco  modo  vitato.  Perquinseriu^ 
in  dialog.  De   Statu    hominis,    parte  40.  p.  44.  supponens    eum  suis 
omnes    veros  fideles  esse   electos  et  pra-destinatos,   et    sibi  objiciens  j 
verum  obseero  quid  tibi  videtur?  Xonne  vult  Deus  electos  suos  con- 
demnan  si  peccent?  sic  respondet:  Xon  vult:  fundamentum  enim 
lutis  nostrce  fundatum  est  in  atterna  electione  Dei,  ita  utmiUepecca 
nno  omnia  peccata  totius  mundi,  quin  omnes  diaboli  qui  sunt 
femo,  electionem  Dei  irritam  facen>  nequeunt.  Fieri  quid 
corda  uostra   obfirment  pvccab,.  fidem    infirment,  spiritumque  Dei 
nobts  tnstitia  afficiant;   verum    fidem    auferre,    et   Spiritum    sanci 
prorsus  excutere  non  possunt.  Deus  neminem  condemnat  propter  / 


366  JUSTITIA  POTEST  AMITTI. 

qui  modo  in  filium  Dei  adoptatus  est  in  Christo  Jesu.  Da- 
mnianus  iii  concordia,  pag.  108.  Nulli  vere  fideles,  inquit,  per  ulla  pec- 
cata  possunt  ex  gratia  Dei  exddere,  acproinde  non  possunt  fideles  ex 
fide  prorsus  excidere.  —  Sed  constantissime  hrec  Calvinistarum  assertio 
patet  ex  controversia  rnota  inter  Remonstrantes  et  cont ra-J '!emonstrantes 
Ministros  Batavos:  illi  namqne,  ut  constat  ex  Scriptis  Synodalibus  eorum 
art.  5.  affirmabant,  quod  fideles  possunt  a  vera  fide  excidere,  et  in  il- 
liusmodi  protabi  peccata,  quce  cum  vera  et  justificante  fide  consistere 
non  possunt,  nec  potest  hoc  tantum  fieri,  sed  et  non  raro  fif.  Vere  fi- 
deles  possunt  sua  culpa  in  fiagitia  et  scelera  atrocia  incidere,  in  iisdem 
perseverare  et  mori,  ac  proinde  finaliter  excidere,  et  perire.  Contra-Re- 
monstrantes  vero  contrarium  prorsus  docebant;  ajunt  enim  in  colla- 
tione  habita  Agse  anno  1611.  pag\  341.  Probabimus  ex  sacra  Scriptura 
eos,  qui  per  veram  fidem  Jesu  Christo  sunt  insiti  et  proinde  vivifici 
(jjus  Spiritus  participes  facti,  quamvis  possint  per  imbecillitatem  carnis 
graviier  peccare,  a  Deo  tamen  ita  conservari,  ut  certum  sit  eos  lianc  ve- 
ram  fidem,  et  liunc  vivificum  spiritum,  non  totcditer,  neque  finaliter 
amissuros.  —  Insuper  hanc  assertionem  Calvinisticam  evidentissime 
comprobat  pseudo-Synodus  Dordrectana,  pag.  105.  ubi  inter  caetera 
ait:  Deus.  qui  dives  est  misericordia  ex  immutabili  eleciionis  proposito 
Spiritum  sanctum  etiam  in  tristibus  lapsibus  a  suis  non  prorsus  au- 
fert,  nec  eo  usque  eos  prolabi  sinit,  ut  a  gratia  adoptionis,  ac  justifi- 
cationis  statu  excidant;  aut  peccatum  ad  mortem,  sive  iuSpiritum 
sanctum  committant,  et  ab  eo  penitus  deserti  in  exitium  ceternum  sese 
prozcipitent.  Quam  utique  doetrinam  una  cum  ca?teris  ejusdem  pseudo- 
Synodi  assertionibus  probarunt  Calvinistse  Galli  in  eorum  Conventu 
celebrato  Aleti  anno  1619.  ubi  inter  csetera  ejusdem  Conventus  acta, 
Ministri  protestantur  se  recipere  decisiones  Synodi  Dordrectanae,  et 
eas  ad  mortem  usque  defensuros;  quibus  constat  praefatam  assertio- 
nem  de  inamissibilitate  gratise,  etiam  per  gravia  quseque  peccata,  esse 
commune  Calvinistarum  dogma. 

Notandum  3.  Ministros  Calvinistarum  hujus  temporis,  cum  a  Ca- 
tholicis  premerentur  tot  ac  tam  apertis  testimoniis,  quod  revera  do- 
cerent  gratiam  per  peccatum  quantumlibet  grave  esse  inamissibilem ; 
animadverterentque  hoc  pessimum  dogma,  nedum  a  Catholicis,  sed 
etiam  a  suis  sectatoribus  ingrate  accipi,  varia  commenti  sunt  diver- 
ticula,  quibus  simplices  luderent,  et  tam  nefarise  rioetrinse  injuriam 
a  se  removerent.  Primo  namque  eorum  nonnulli  docent  idcirco  justi- 
tiam  acceptam  esse  inamissibilem,  quod  licet  per  gravia  peccata  rides 
justificans  imminuatur,  tamen  semper  remanet  qucedam  iidei  scintilla, 
quae  postea  per  seriam  poenitentiam  excitata  reviviscit.  Cujus  quidem 
effugii  praeludium  praebuerat  Andreas  Rivetus  in  suis  animadversio- 
nibus  contra  notas  Grotii  dicens  :  Deus  in  his  qui  peccavernnt  adhuc 
servat  et  fovet  igniculos,  postea  per  seriam  poenitentiam  excitandos. 
Verum,  (^uam  futile,  quam<|iie  vanum.sit  hoc  effugium,  apparet  ex  eo 
<)uod  illi  constantissime  affirment  cum  Calvino,  lib.  i).  cap.  2.  n.  12. 
quod  quantumvis  exigua  sit  in  electis  fides,  tamen  spiritus  Dei  certa 
(irriui  est  ac  sigillum  suce  adoptionis.  Ilinc  Scarpius  De  justif.  con- 
troversia  I.  docet:  Fides  etiam  infirma  Christum  totiim  cum  suis  be- 
neficiis  apprehendit;  quod  autem  in  nobis  infirmum,  i>/  Christo  abso- 


JUSTITIA  POTEST  AMITTI.  3(57 

lutum  et  perfectum  est.  Denique  &i  vel  minimam  verce  fidei  scintillam 
habeo,  certus   et   securus   sum,  quia   dona  Dei   sunt   sine  pamitentia. 

Oenset  igitur  fidem,  etiam  illam  minimam,  revera  justificare,  subin- 
deque  fatentur  justitiam  per  quodlibet  grande  peccatum  esse  prorsus 
inamissibilem,  etquod  qui  minimam  Lllam  fidem  habet,  seque  justus  sit 
et  sanctns,  ac  si  fidem  perfeetissimam  haberet,  ut  aperte  docet  Win- 
delinus,  lib.  1.  cap.  24.  dicens:  JEqualitas  justificationis  est,  qua  Christi 
justitia  per  fidem  apprehensa  omnibus  a  Deo  ozqualiter  imputatur: 
etiamsi  aliorum  fides  rdbustior,  aliorum  imbecUlior  est.  Denique  non 
desunt,  qui  alia  subterfugia  prajtexant,  affirmantes,  fideles  in  gravia 
peccata  lapsos  justificari  quidem  quantum  ad  se,  non  autem  quantum 
nd  peccata.  Ita  Robertus  Abbas  in  Tonpsonem,  cap.  24.  qui  cum  atiir- 
maret  Davidem  in  morte,  idest  in  reatu  mortis  vere  mansisse  quo- 
usque  mansit  in  homicidio,  ncc  habuisse  vitain  seternam  in  se  ina- 
nentem,  ita  respondet  Robertus:  Bene  vero  non  secundum  koc  pecca- 
tum  justificatus,  et  tamen  simpliciter  quoad personam  justificatus ;  fu- 
turus  tamen  ab  hac  justificatione  recidivus,  nisi  ab  hoe  quoque  peecato 
justificatus.  Verum  quam  parum  sensata  sit  haec  responsio,  quamque 
dissentanea  doctrinrc  Catholicae  et  fidei  christianae,  nemo  est  qui  non 
videat,  inde  namque  foret  consequens  Davidem  etiam  ante  pomiten- 
tiam  fuisse  justifieatum  quantum  ad  personam,  licet  non  fuerit  justi- 
(icatus  quantum  ad  peccatum :  et  subinde,  si  ante  aetam  poenitentiam 
mortuus  fnisset,  alterutrum  fuisset  necesse,  vel  (^uod  cum  peccatis 
actualibus  tuisset  salvandus  propter  justificationem  personalem,  vel 
(|uod  fuisset  damnandus  propter  peccata ,  etiamsi  aliunde  tuisset 
justus.  Haec  omnia  paulo  longius  prsenotanda  volui,  ut  appareat 
quantum  quamque  pessime  devient,  qui  semel  defecerunt  a  tramite 
veritatis.  quam  aperiet 

Conelusio    unica.    —    Justitia   et   gratia   sanctifigaks 

8BMEL  ACCEPTA  POTEST  AMITTI,  ET  REVERA  DEPERDITUR  PEH  SUB- 

sequens  peccatum  mortale.  Hsec  est  de  fide  determinata  in  Con- 
cilio  Tridentino,  Sess.  (i.  Can.  23.  liis  verbis:  Si  quis  hominem  semel 
justificatum  dixerit   amplvus  peccare    non  posse,  neque  gratiam  amit- 

;  atque  adeo  eum  qui  labitur  et  peccat,  numquam  vere  justificatum 
fuisse,  anathema  sit.  Et  cap.  15.  ait :  Asserendum  est  non  modo  infl- 
delitate,  per  quam  et  ipsa  fides  amittitur,  sed  etiam  quocumque  alio 
mortali  peccato,  quamvis  non  amittatur  fides^  acceptam  justificationis 
grabtiam  amitti. 

Probatur  nostra  assertio  ex  Scriptura  sacra :  Primo  quidem  illis 
parabolis,  quibus  exemplo  filii  prodigi  postea  in  gratiam  recepti,  et 
stola  prima  donati,  dragmse  perditse  et  recuperatse ,  ovis  centesimse 
errabundse,  qusesitse  et  in  ovile  reportatae,  signifieatur  hominem  justnm 
a  gratia  penitus  excidere,  et  per  poenitentiam  in  statum  justificationis 
restitui. —  Probatur  secundo  exemplis  eorum,  qui  semcl  habitse  justi- 
ti:e  jacturam  t/cerunt.  Tales  fuere  A.ngeli  mali,  primi  Parentes,  David, 
Petrus  Apostolus,  et  Galatse,  quibus  Paulus  primo  capite  exprobrat : 
Miror  quodsictam  cito  transfeHmini  ab  eo,  qui  vos  vocavitin  gratiam 
Christi  in  aliud  Evangelium:  et  cap.  .'3.  Sic  stulti  estis,  utcum  spiritu 
cozperitis,  nunc  came  consummemini :  etcap.  ">.  Evacuati  estis  a  Christo, 


3G8  JUSTITIA  POTEST  AMITTI. 

qui  in  lege  justificamini,  a  gratia  excidistis.  —  Probatur  tertio  illis 
omnibus  Scripturre  textibus,  quibus  significatur  homines  per  peccatum 
mortale  a  gratia  vivificante  excidere,  et  in  eam  nonnisi  per  pceniten- 
tiam  restitui.  Sic  Ezechielis  13.  Cum  averterit  se  justus  a  justitid  sufi, 
et  feceiit  iniquitatem,  numquid  vivetf  Omnes  justitice  ejus  quds  fecerit 
non  recordabuntur ;  in  prasvaricatione  qua  prawaricatus  est,  et  inpec- 
cato  suo  quod  peccavit,  in  ipsis  morietur.  1.  Cor.  9.  Castifjo  corpus  meum, 
et  in  servitutem  redi</o,  ne  forte  cum  aliis  prozdicavervm  ipse  reprobus 
efficiar.l.  Cor.  6.  An  nescitis  quia  iniqui  regnum  Dei \  non  possidebunt? 
Nolite  errare:  neque   fomicarii,  neque    idolis   servientes,  neque   adul- 

t<jri regnum  Dei  possidebunt;  et  hoze  quidem  fuistis  :  sed  abluti 

estis,  se<l  sanctificati  estis,  sed  justificati  estis.  Quibus  verbis  significat 
Apostolus  veros  fideles  posse  a  gratia  excidere,  loquitur  enim  de  veris 
fidelibus,  ut  constat  ex  posterioribus  verbis  :  at  falsum  esset  eos  a 
regno  Dei  posse  excidere ,  si  eorum  gratia  esset  inamissibilis.  — 
Similia  tradit  Ephes.  5.  ubi  cum  dixisset :  Fornicatio  autem,  et  omnis 
immunditia  aut  acaritia,  nec  nominetur  in  rohis;  hujus  dicti  lianc 
rationem  profert :  Hoc  enim  scitote  intelligentes,  quocl  omnis  fornicator, 
aut  immundus,  aut  avarus,  quod  est  idolorum  servitus,  non  habet  hce- 
reditatem  in  regno  Christi,  et  Dei :  manifestum  est  autem  quod  ibi 
ioquatur  fidelibus,  quippe  ait :  Eratis  aliquando  tenebroz,  nunc  autem 
lux  in  Domino:  tamen  illis  prsecipit,  ut  abstineant  a  vitiis,  quoe  ibidem 
enumerat;  alioquin  non  habebunt  hsereditatem  in  regno  Christi  :  ergo 
censet  Apostoius  fideles  posse  committere  vitia,  et  propter  illa  excludi 
a  participatione  hsereditatis  cum  Cnristo.  —  Denique  probatur  illis 
oraculis,  quibus  Scriptura  monet  justificatos,  ut  sedulo  sibi  caveant  a 
peccatis,  ne  a  gratia  et  haereditate  aeterna  excidant:  sic  Rom.  11.  Tu 
autern  fide  stas :  noli  altum  sapere,  sed  timere.  Et  ibidem  :  Videboni- 
tatem  Dei  in  te,  si  perynanseris  in  bonitate,  alioqum  ct  tu  excideris. 
Kt  ad  Pliilip.  2.  Cum  metu  et  tremore  salutem  restram  operamini. 
Et  Apoc.  3.  Episcopo  justo  dicitur  :  Tene  quod  habes,  ne  alius  accipiat 
coronam  tuam.  Sed  hsec  omnia  vana  essent  et  inepta.  si  jnsti  nus- 
quam  possent  a  gratia  excidere  :  igitur  id  revera  possunt. 

His  adde  quod  S.  Augustinus,  lib.  De  hceresibus,  Hreresi  82.  et  Ilie- 
ronymus,  lib.  2.  adversus  Jovinianuin,  interillius  lueretici  errores  com- 
putent ,  Quo</  (jratiam  sanctificantem  injustis  inamissibilem  assereret. 
Quapropter  S.  Augustinus,  lib.  De  dono  perseverantice,  cap.  13.  diserte 
pronuntiat :  Ipsos  quoque  regeneratos  alios  perseverantes  usque  in  finem 
hinc  ire;  alios  quousque  decedant  hic  teneri;  <jui  utique  non  decidis- 
sent,  si  antequam  laberentur  hinc  exissent.  Et  rursus  :  Quosdam  lapsos 
quousque  redeant  non  exire  de  hac  vita,  qui  uiique  perirent,  si  ante- 
quam  redirent  exirent.  Igitur  censet  justos  posse  a  gratia  sanctificante 
excidere. 

Objiciunt  jij.uKTii  i  1.  illudl.  Joan.  ;i.  Omnisqui  in  <■<>  nuinet  non 
peccat,etomnisqui  peccat,  u<ju  videt  eum,  nec  <->)</u<>rit  cum.et  <>mnis  <jui 
natus  <-st  ex  Deo  peccatum  non  fadt:  quoniam  semen  ipsius  in  eo  ma- 
net,  )/<'<■  peccare  potest,  <ju<>nium  ex  Deo  natus  est.  —  Respondeo  1. 
Id  esse  intelligendum  in  sensu  comp  sito,  quod  scilieet  non  peccet 
s<  cundum  quod  natus  est  ex  Deo,  et  semen  illius  in  eo  nianet,  et  Deum 
7iovit,  gratia  eniin  non  potest  csm'   peccandi  principium.   Nam,  inquit 


JUSTITIA  POTEST  AMITTI.  369 

S.  Augustinus,lib.  De  Gratia  GkrisU  eap.  21.  Charitas,  secundwn  quam 
ex  Deo  natus  est,  non  agit  perperam,  nec  cogitat  malum:  cum  ergo 
peccat  homo,  non  secundum  charitatem,  sed  secundum  cupiditatem pec- 

cat,  secundum  quam  non  est  natus  ex  Deo.  — Respondeo  2.  Prsefatos 
textus  posse  intelligi  de  prsedestinatis,  qui  non  peccant  u.sque  in  finem 
vitae,  nec  in  perpetuum.  Ita  interpretatur  sanctus  Bernardus,  lib.  De 
Libero  Arbitrio :  Dictnm  est,    inquit,  de  Prcedestinatis   ad  mtam,  non 
quod  omnino  non  peccent,  sed  quodpeccatum  ipsis  non  imputetur,  quia 
vel  punitur  condigua  pamitentia,  vel  in   charitate  absconditur.  —  Ee- 
spondeo  ;5.  Id  posse   intelHgi   de  nativitate    consummata    et  perfecta. 
qualis  erit   in  gloria.  Ita    explicat  S.  Augustinus,  lib.  De  peccatorum 
merttis  et  remissione,  cap.  8.  Primitias  itaque  spiritusnunc  habemus. 
inquit,  unde  jam  filii  Dei  reipsa  facti  sumus,  quia  nondum  salvi,  ideo 
nondum  po>,noz  innovati,  nondum  etiam  filii  Dei,  sed  filii  scecuU.    Pro- 
ficimus  ergo  in  renovationem  justamque  citam,  per  quod  plii  Dei  su- 
mus,  et  per  hoc   peccare  omnino   non  p>ossumus,    donec    totum  in  hoc 
transmutetur.  etiam  illud  per  quod  adhuc  filii  sceculi  sumus;  per  hoc 
enim  et  peccare  adhuc  possumus :  ita  fit  ut  qui  natus  est  in  Deo,  non 
peccet.  Et  si  dixerimus  quia  peceatum  non  habemus,  nos  ipsos  sedu- 
cimus,  et  in  nobis  veritas  non  est.  Gonsummetur  ergoquod  filii  camis, 
et  xazcidi  sumus,  et  perficietur  quod  fdii   Dei,  et  spiritu   renovati   su- 
7nus.  Et    lib.  De  Perfectione  justitice,   cap.   1S.  eumdein  textum  expo- 
nens,  ait:  Secundum  id  quod  ex  Deo  nati  sumus,  et  iu  eo  qui  appa- 
ruit  utpeccata  solveret,  idest.    in   Christo  manemus,  et  non  peccamus; 
hoc  est  autem,  quod  interior  homo  renovatur  de  die  in  diem:  secundum 
autem  quod   de  homine  illo  nati  sumus,  per  quem    peccatum  intravit 
in  mundum,  et  per peccatum  mors,  etita  in  omnes  homines  pertransiit, 
sine,  peccato  non  sumus,  quia  sine    illius  infirmitate  nondum  sumus, 
donecilla  renovatione,  quce  fit de  die  in  diem.  quoniam  secundum  ipsum 
ex  Deo  nati  sumus,  infirmitas  tota  sanetur. 

Objiciunt  2.  illud  1.  Joan.  2.  Exierunt  ex  nobis,  sed  uon  erantex 
nobis,  nam  si  fuissent  ex  nobis,  permansiss.eut  utique  nobiscum.  I-itnr 
qui  habent  veram  fidem  et  justitiam  non  possunt  ab  ea  excidere.  — 
Nego  consequentiam;  siquidem  contrarium  potius  ex  pra^ato  textu 
sequitur;  significat  enim  fideles,  et  vera  membra  Ecclesne  posse  inter- 
dum  ab  ea  deficere ;  ha>c  autem  verba,  Non  erant  ex  nobis,  etc.  non 
significant  quod  revera  non  tuerint  tideles,  et  vera  Eeclesise  membra. 
sicut  caneri,  sed  quod  eaeteris  non  tuerint  similes,  tirmi  scilicet  et 
stabiles  ac  generosi  Christiani :  imo  potius  leves  et  ineonstantes;  quo 
loquendi  modo  dicitor  1.  Machab.  5..  Ipsi  autem  non  erant  de  semine 
mrorum  illorum,  per  quos  salus  facia  est  in  Israel;  idest,  non  erant 
fortes  et  constantes  in  bello,  sicut  Machabsei. 

Objiciunt  3.  illud  1.  ad  Cor.  13.  Charitas  numquam  excidit  Unde 
Cant.  s.  Aqwe  multai  non  potuerunt  extinguere  charitatem,  nec  flumim 
obruent  illam.  Et  Rom.  8.  Quis  nos  separabit  a  charitate  Christif 
Certus  sum,  quia  neqwmors,  neque  vita  etc.Hinc  S.  Augustinus,  Epist. 
ad  Julianum  :  ( haritas  quce  deUri  potest,  numquam  vera  fuit.  Io-itur 
charitas  quae  inseparabilis  est  a  fide,  vera  est  justitia,  ubi  semel  ha- 
betur  nusquam  deperditur.  —  Nego  conseq.;  nihil  enimaliud  intendit 
Apostolus,  quam  quod  charitas  quantum  est  ex  parte  temporis  nescit 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII.  ,j 


370  DE    CERTITUDINE     JUSTIFICATIONIS. 

occasum,  quodqne  illa  perseverabit  in  justis  adveniente  seterna  feli- 
citate,  quando  lingme,  prophetiae,  et  caetera  dona  cessabunt ;  non  autem 
vult  quod  illa  nusquam  per  peccatum  possit  deperdi ;  luijus  enim  pro- 
positionis  contrarium  docet  sanctus  Joannes  Apoc.  2.  ubi  Episcopo 
Ephesino  Deus  significat:  Habeo  adversum  tc,  quod  charitatem  tuam 
primam  reliquisti:  memor  esto  itaque  unde  excideris:  et  age pceniten- 
iiam,  et  prima  opera  fac:  si?i  autem,  venio  tibi,  et  movebo  candela- 
brum  tuum  de  loco  suo,  nisi  pomitentiam  egeris.  Ad  confirmationem 
dico,  per  eos  textus  pariter  non  significari,  quod  charitas  per  peccata 
non  possit  extingui,  sed  quod  tanta  sit  ejus  vis  et  efficacia  adversus 
tribulationes  et  persecutiones,  ut  nec  calainitatum  aquae  exundantes, 
nec  tribulationum  urgentes  pressurae  possint  ullatenus  hominem  cha- 
ritate  ferventem  a  Christo  separare.  Ad  Sanctum  autem  Augustinum, 
dico  praefata  verba  non  reperiri  in  Epistola  ad  Julianum,  quamvis  illa 
ita  citet  et  referat  Gratianus.  Reperiuntur  equidem  in  lib.  Dc  scdu- 
tarihus  documentis,  cap.  7.  Yerum  liber  ille  spurius  est  Augustinifcetus: 
et  illius  auctor,  quisquis  ille  sit,  nihil  aliud  intendit,  quam  significare, 
quod  amicitia  qme  ex  loco,  vel  consuetudine,  vel  tempore,  et  praesentia 
amici  pendet,  non  sit  vera  et  perfecta  charitas,  quia  non  habet  verum 
niotivum  charitatis,  quod  ab  iis  omnibus  debet  abstrahere,  quo  loquendi 
modo  utitur  sanctus  Hieronymus,  Epist.  11.  ad  Eufinum ;  Amicitia 
<jiice  desinere  potest,  vera  numquam  fuit. 

QILESTIO  TERTIA. 

AN,  ET  QUALITER  HOMO  POSSIT  ESSE  CERTls 
DE  STATU  SILE  JUSTIFICATIONIS. 

Notandubi  1.  Nomine  certitudinis  hic  intelligi  certitudinein  cogni- 
tionis,  qua3  nihil  aliud  est,  quam  firmitas  et  infallibilitas  ipsius  as- 
sensus  :  han*  autem  certitudinis  notitia  quadruplex  solito  distinguitur  : 
nempe  fidei,  scientioe,  moralis,  et  conjecturalis.  Certitudo  fidei  est  as- 
sensus  ille  firmus  quo  c  >rto  et  sine  ulla  dubitatione  rebus  a  Deo  re- 
velatis  assentimur.  Certitudo  scientice  est  qua  intellectus  iirmiter  as- 
sentitur  alicui  propositioni  per  demonstrationem  ex  aliis  evidentioribus 
deductse.  Certitudo  moralis  est  qua  assentimur  rebus  propositis  pro- 
pter  communem  hominum  assertionein  et  notitiam,  qualis  est  assensus 
ille,  quem  liabemus  de  ista  propositione,  Homa  est  in  Italia,  Ji-roso- 
li/mu  in  Palestina.  Certiiudo  denique  covjecturalis  est  qua  assentimur 
alicui  rei  proposit;e  ob  conjecturas  et  argumentn  quae  probabilitatem 
quidem  inferunt,  non  tamen  auferunt    omnem  dubitandi  oceasioncm. 

Notandum  2.  Certum  esse  justos  non  posse  ullam  habere  scientise 
certitudinem  de  sua  justificatione ;  nam  ejusmodi  cognitio  debet  esse 
vel  a  priori,  vel  a  posteriori :  neutro  autem  istis  modis  potest  aliquis 
certo  scire  se  esse  in  gratia.  Non  quidem  apriori,  quia  nulln  potesf 
assignari  causa,  ex  qua  infallibiliter  inferatur,  quod  gratia  habitualis 
sit  in  homine;  quippe  liaec  pendet  a  beneplacito  Dei,  et  illam  etiam 
citra  peccatum  posset  ab  homine  justo  revocare.  Non  etiam  a  postc- 
riori,  quia  nullum  effectum  gratise  liabitualis  experimur  in  nobis,  quo 
certo  possimus  deprehendere  illam  gratiam  nobis  inexistere.  —  Certum 
est  secundo  justos  omnes  habere  posse  certitudinem  conjeeturalem  de 


DE   CERTITUDINE    JUSTIFICATIONIS.  371 

sua  justificatione,  et  signis  quibusdam  atque  conjecturis  probabilibus 
cognoscere  se  esse  in  gratia,  ita  ut  illa  eertitudo,  quamvis  non  excludat 
omnem  formidinem,  excludat  temen  animi  perturbationem   et  anxie 
tatem:  puta  dum  quis  probabiliter    arbitratur  se  exacte  conscientiam 
suam  exammasse,  et   cum  debitis  ac   requisitis  dispositionibus  abso- 
lutionem  sacramentalem  recepisse:  nam,  inquit  S.  Joan     cap    13     s/ 
cor  nostrum  non  reprehenderit  nos,  fiduciam  habemus  ad  Deum   —  Cer 
tum  denique  est,  quod  per  divinam  revelationem  specialem,  et  ex  sin- 
gulari    pnvilegio  possit  liomo    habere   certitudinem    infalHbilem    sive 
fidei,  s,ve  moralem  de  sua  justificatione :  Deus  quippe  potest    quibus 
voluent    revelare,    et   de    hoc  statu    certiores  facere;    quemadmodum 
Deipara  ^  irgo  hanc  habuit  certitudinem,  dum  Angelus  eam  salutavit 
gratia  plenam ;  quam  pariter  certitudinem  habuerunt  S.  Joannes  Ba- 
ptJSta,  qui  Angelo  nunciante  repletus  est  Spiritu  sancto  in  utero  ma- 
tns  sua?,    et  paralyticus    dum    audivit:   Bemittuntur    tibi  peccata  tua 
necnon  et  Magdalena    Christo  dicente:  Uemittuntur  ei  peccata  multa 
quomam  dxlexit  multum.  Unde  solum  superest  discutiendum  an  omnes 
justi  certitudme  aliqua  fidei  divinae  possint  et  debeant   certo   credere 
se  esse  m  statu  gratirc  justiricantis. 

Notandum  3.  Ha^reticos  hujus  temporis  asserere  hominem  non  tan- 
tum  scire    posse,  sed  certo  credere    debere    se  esse  in    gratia  divina 
ahoqui  nec  iustos  esse  nec  fideles,  ea  scilicet  fide,  qua  existimant  fi- 
4eles  justifican.  Ita    imprimis   docuit  Lutherus,    primum    quidem  in 
fchesibus  pubhcis,  quasannolols,ante  suam  e  Monasterio  apostasiam 
iii  quibus  lue    propositiones  erant  13.   Usque   ad  infidelitatem  errant 
quiremisswnem  culpce  incertam  asserunt,  propter  incerUtudinem  co7i- 
trUionis:  et    14.   Quantumlibet    incertus  sit  tam    Sacerdos,  quam    uec- 
tor  de  eontntiojie,  rata  est  absolutio,  si  credit  se   absolutum.    Et  15 
Certum  est  ergo  remissa  esse  peccata,  si  credit  remissa,  quia  certa  est 
(  hristi  Salvatons  promissio.  Et  16.  Absolutus  per  clavem  poiius  debet 
mori,  et  omnem  creaturam  negare,  quam  de  sua  dbsolutione  dubitare 
Min   collatione  quam    habuit  cum    Cardinali    Cajetano    inter  ca?tera 
amrmat,  Zeminem  justificari  posse  nisi  per  fidem  ;  sic  sciHcet  ut  iu - 
sit  eum  certa  fide  credere  sesejustificari.  et  nullo  modo  dubitare 
quodjusUtiam  consequatur.  Si  enim  dubitat,  et  incertus  est,  jam  non  justi 
ficatur,  sed  evomit  gratiam.  Cui  subscribit  Melancton  in  locis  Theolo- 
is   de  vocabulo  fidei.  «  Cum  Paulus  inquit,  justificamur  fide,  voca- 
bulum  fidei  non  tantum  historire  notitiam  significat,  ut  diaboli  etiam 
-uorunt  histonam,  seu  dogmata;  sed  significat  assentiri  omnibus  ar- 
ticuhs  fidei,  et  m  his  huic  articulo;  credo  remissionem  peccatorum 
«  et  vitam  aternam.  non  tantum  aliis  dari,  sed  mihi  quoque.  Cum  hoc 
<■  assensu  quo  tibi  credis  remitti,  cor  erigitur  liducia   promissaB  mise 
«  ncordise,  etc.  » 

lloc  flagitiosum  dogma  innovavit  Calvinus,  lib.  ;;.  Instit  cap  <> 
ii.  -■  <t  in  Antidoto  ad  Sess.  6.  cap.  13.  Concilii  Tridentini.  ubi  inter 
tetera  ait,  «  sed  quo  melius  tota  eorum  Theologia  patefiat  lectoribu* 
:<  expendant,  qua3  in  eodem  capite  sequuntur  verba.  Sed  neque  illud 
asserendum,  oportere  eos,  qui  vere  justificati  sunt,  absque  dubita 
:<  tione  apud  seipsos  statuere,  se  ^sse  justificatos.  Si  ita  est.  vidcant 
c<  qua  ratione  conciliari  <,ueat  fiducia  cum  dubitatione  »;  FJ  infra  ■  «  et 


372  DE    (  blRTlTUDINE    JUSTIFICATIONIS. 

«  cujus  obsecro  improbabilitatis  est  asserere,  nemo  scire  fidei  certttu- 
«  dine  potest  se  gratiam  Dei  consecutum;  Paulus,  et  Joannes  inter 
«  filios  Dei  non  agnoscunt,  nisi  qui  id  sciunt.  De  qua  scientia  id  in- 
«  terpretabimur,  nisi  quam  Spiritus  sancti  magisterio  didicerint?  »  Ipsis 
subscribunt  omnes  Sectatores,  quorum  nomine  hsec  profert  Cha- 
mierus,  lib.  lo.  cap.  1.  n.  4.  ubi  ait:  «  Summa  est  eorum,  quse  nos  hac 
«  parte  docemus  ejus  duo  capita.  Prius  fideles  scire  per  fidem  non 
«  tantum...  aliquos  salvos  fore,  vel  salvos  futuros  eos  qui  credide- 
«  rint,  sed  etiam  in  particulari  seipsos  salvos  futuros,  quia  credunt... 
«  atque  adeo  hanc  applicationem  subministrare  differentiam  fidei  vere 
«  justificantis  a  fide  historica,  qure  non  aliter  concipit  quaecumque 
«  audit  de  Deo,  ejusque  misericordia,  quam  ut  pro  veris,  vel  potius 
«  veracibus  habeat;  quod  possunt  etiam  infideles  plurimi:  imo  faciunt 
«  diaboli  omnes.  Alterum  caput,  hanc  scientiam  conjunctam  esse  cum 
«  certitudine;  cujus  mensura  sit  non  alia,  quam  fidei  ».  His  ita  po- 
sitis,  sit 

Conclusio  uniea.  —  Nemo  debet  neque  potest  credere 

ITDE    DIVINA    SE    HABERE    GRATIA.M    SANCTIFICANTBM    ABSQUE    SPECIALI 

revelatione  sibi  facta  ex  aliquo  singulari  privilegio.  Con- 
clusio  est  de  fide  determinata  in  Concilio  Trident.,  Sess.  6.  cap.  9'. 
ubi  damnando  inanem  fiduciam  ha^reticorum,  simul  etiam  damnat 
omnem  infallibilem  certitudinem,  quam  citra  divinam  revelationem 
aliquis  de  propria  justificatione  prsetendere  posset,  his  verbis:  Nam 
sicut  nemo  pius  de  Dei  misericordia,  de  Christi  merito,  deque  sacra- 
mentorum  virtute  et  efficaeia  dubitare  debet:  sic  quilibet  dum  seipsum, 
suamque  propriam  infirmitatem  et  indispositionem  respicit,  de  sua 
gratia  formidare  et  timere  potest:  cum  nullus  scire  valeat  certitudine 
fidei,  cui  non  potest  subesse  falsum,  se  gratiam  Dei  esse  consecutum. 
Hinc  Can.  5.  decernit:  Si  quis  dixerit  omnem  renatum,  et  justificatum 
teneri  cx  fide  ad  credendum  se  certo  esse  in  numero  proRdesUnatorum, 
anathema  sit. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra,  Proverb.  20.  Quis  potest  di- 
cere:  Mundum  est  cor  meum,  purus  sum  a  peccato?  Si  enim  non  po- 
test  istud  dicere,  multo  minus  potest  scire  fide  divina.  Item  ex  illo 
Ecclesiastici :  Sunt  justi  atque  sapientes,  et  opera  eorum  in  manu  D<i. 
et  tamen  nescit  Jtomo  utrum  amore,  aut  odio  dignus  sit ;  sed  omnia  in 
futurum  servantur  incerta.  Quem  locum  sic  expendit  S.  Hieron.  «  Porro, 
«  inquit,  hic  sensus  est:  etiam  in  hoc  dedi  cor  meuin,  et  scire  voluir 
«  quos  Deus  diliger,'t,  quos  odisset,  et  inveni  justorum  quidem  opera 
«  in  manu  Dei  esse,  et  tamen  utrum  amentur  a  Deo,  an  non,  nunc 
«  eos  scire  non  posse,  et  ambigue  fluctuare,  utrum  ad  probationem 
«  sustineant  qua3  sustinent,  an  ad  supplicium.  In  futuro  igitur  scient, 
«  et  in  vultu  eorum  sunt  onmia,  idest  antecedit  eos,  cum  de  vita  hae 
«  decesserint,  veritas  istius  rei,  quia  tunc  est  judicium,  nunc  cer- 
«  tamen,  et  quicumque  adversa  sustinent  utruin  per  amorem  Dei  su- 
«  stineant,  ut  Job,  an  per  odium,  ut  plurimi  peccatores,  nunc  habetur 
«  incertum  ». 

Item  ex  illo  Ecclesiastici  .">.  De  pfopitiato  peccato  noli  esse  sine  metu, 
et  ne  <lic<ts:   Miseratio    Domini  )n<i</u>i  est;   multitudinis  peccatorun^ 


DE   CERTITUDINE   .JUSTIF  JCATIOXIS.  373 

meorum  miserebitur.  Denique  ex  illo  ad  Cor.  1.  "Nihil  mihi  conscius 
sum,  sed  non  in  hoc  jmtificatus  sum,  qui  enim  judicat  me  Dominus 
■est.  Qiiibus  Apostolus,  juxta  interpretation  im  S.  Chrysostomi,  signi- 
iicat  non  esse  satis  ad  certitudinem  de  propria  justitia,  quod  nullum 
in  se  peccatum  animadvertat,  siquidem  Deus  posset  aliquod  peceatum 
in  illo  deprehendere.  Quod  si  dixeris  Apostolum,  dum  haec  scriberet, 
habuisse  divinitus  revelationem  de  sua  justiricatione:  reponam  hoc 
dato,  quod  sensus  Verborum  istorum  sit,  nihil  mihi  conscius  sum,  sed 
id  non  sufficeret,  ut  essem  certus  de  mea  justificatione,  nisi  Dominus 
qui  /judicat  me  aliunde  id  mihi  notificasset. 

Probatur  secundo  auctoritate  sanctorum  Patrum :  Primo  quidem 
Ambrosii,  Sermone  in  Psal.  118.  super  haecverba:  Aufer  opprobrium 
meum,  quod  suspicatus  sum;  ubi  ait:  Yolebat  auferri  opprobrium, 
quod  suspicatus  est,  rel  quia  cogitarerat  in  corde,  et  non  fecerat,  et 
pcenitentia  licet  abolitum,  suspectus  tamen  erat,  ne  forte  adhue  maneret 
ejus  opprobrium,  et  ideo  Deum  precatur,  ut  illud  auferat,  qui  solus 
novit  quod  nescire  potest  etiam  ipsc  qui  fecit.  August.  lib.  De  perfe- 
ctione  Justitice,  cap.  15.  Quantalibet  justitia  sit  prceditus  homo,  cogi- 
tare  debet  ne  aliquid  in  illo  quod  ipse  non  videt  inveniatur  esse  cul- 
pandum,  cum  Hex  justus  sederit  in  throno,  cujus  cogniUonem  fugere 
delicta  non  possunt,  nec  illa  de  quibus  dictum  est :  Delicta  quis  intel- 
ligitf  Hinc  lib.  50.  Homiliarum  35.  diserte  pronuntiat:  Quamdiu  ri- 
rimus  hic,  de  nobis  ipsis  nos  ipsi  judicare  non  possumus,  nou  dico 
quid  cras  erimus,  sed  quid  hodie  sumus.  Ipsi  subscribit  S.  Gregorius, 
lib.  6.  Epist.  22.  ad  Gregoriam  Augustse  cubiculariam,  qme  ad  ipsum 
scripserat  cupiens  scire,  an  sibi  remissa  essent  peccata,  inter  csetera 
hasc  respondet:  Rem  mihi  diffcilem  et  tibi  inutilem  postulasti:  di/ft- 
■cilem,  quia  indignus  sum,  cui  revelatio  immittatur  a  Deo :  tibi  inuti- 
Jem,  quia  securitas  negligentiam  parit. 

Probatur  denique  ratione :  id  tantum  tide  credi  potest,  quod  re- 
A'elatum  est,  sive  per  Scripturam,  sive  per  Ecclesiam :  sed  neque  per 
Scripturam,  neque  per  Ecclesiam  revelatum  est  homini  justificato, 
ouod  justus  sit.  Si  enim  esset  revelatum,  maxime,  vel  in  genere,  vel 
in  particulari ;  non  in  genere,  alioqui  omnes  justi  scirent  se  vere  justi- 
iicatos,  quod  falsum  apparet;  nam  plurimi  dc  sua  justificatione  et 
salute  dubii  sunt  et  anxii.  Non  etiam  in  particulari,  quia  si  justorum 
aliquis  nosset  se  esse  in  gratia,  maxime  per  testimonium  Spiritus 
sancti  inhabitantis:  sed  id  non  potest  affirmari;  nam  cum  idem  Spi- 
ritus  habitet  per  gratiam  in  omnibus  justis,  omnibus  testaretur,  quod 
sunt  filii  Dei ;  cujus  tamen  contrarium  apparet.  —  Deinde,  justiricatio 
non  solum  dependet  ex  divina  promissione  et  revelatione,  sed  cx 
nostra  conversione  et  prseparatione ;  atqui  nemo  potcst  esse  certus, 
quod  vere  sit  conversus  ad  Deum,  quia  nescit  homo  utrum  convei>io 
ista  sit 'ex  gratia,  an  ex  concupiscentia,  et  ut  ait  Greuorius  1.  parte 
sui  Pastoralis,  cap.  29.  Mens  humana  scepe  sibi  mentitur,  et  fingit  de 
bono^  amare,  quod  non  amat.  —  Confirmatur,  nam  ut  dispositio  ad 
justificationem  sit  valida,  et  conversio  perfecta,  debet  procedere  ex 
motivo  supernaturali :  hoc  autem  nequit  nobis  essc  ccrtum ;  quia  licet 
nobis  certum  esse  possit  nos  ad  detestanda  peccata  moveri  ex  motivo 
supernaturali  materialiter ,  nempe  propter  Dcuin  offensum;    incertum 


374  DE    CERTITUDINE   JLSTIFICATIONIS. 

tamen  est,  an  ad  id  etiam  moveamur  motivo  supernaturali  tormaliter. 
hoc  est,  per  formam  et  gratiani  divinitus  elevantem  et  excitantem  ; 
subindeque  nemo  potest  esse  certus  se  habere  sufficientern  disposi- 
tionem,  ut  justiticationis  gratiam  consequatur.  —  Denique,  non  con- 
venit  ordinariae  Dei  providentise  et  rerum  dispositioni,  nec  hominibus 
expedit,  ut  homines  certo  credant  se  esse  justifieatos;  illa  namque 
certitudo  esset  illis  occasio  superbiae,  despeetus  caeterorum,  et  laxioris 
vitae,  superbhe  quidem  et  complacentiae,  si  sciret  se  esse  Deo  gratum, 
despectus  vero  cseterorum,  si  nempe  sciret  homo  se  esse  justum,  ne- 
sciret  vero,  an  alii  pariter  justi  essent:  tandem  laxioris  vitoe,  quippe 
non  curaret  agere  fructus  dignos  poenitentiae ,  nec  in  gratia  pro- 
fieere. 

OnjiciES  1.  illud  Joan.  13.  In  hoc  cognoscent  omnes,  quod  disci- 
puli  mei  estis,  si  dilcctionem  habueritis  ad  invicem :  ergo  multo  magis 
homo  potest  de  seipso  cognoscere,  quod  Christi  discipulus  sit,  si 
dilectionem  habeat  ad  pruximum.  Et  cap.  sequenti:  Vos  autem  cogno- 
sceiis  eum,  quia  apud  ros  manebit,  et  in  vobis  erit.  Etpostea:  In  illa 
die  vos  cognoscetis,  quia  ego  sum  in  Patre  meo,  et  uos  in  me,  et  ego 
in  robis:  igitur  aliquis  certo  cognoseere,  et  tide  divina  habente  tun- 
damentum  in  Scriptura  sacra,  credere  potest  se  esse  in  gratia  absque 
alia  speeiali  revelatione.  — Nego  consequentiam,  et  ad  primum  tex- 
tum  dico,  eum  esse  intelligendum  de  certitudine  conjecturali ;  quia 
videlicet  signum  dilectionis  Dei  est  dilectio  proximi;  unde  Tertullianus 
in  Apologetico,  cap.  39.  ait:  Maximce  dileciionis  operatio  notam  nobis 
inurit  penes  quosdam:  Vide,  inquiunt,  ut  se  invicem  diligunt;  hoc 
autem  non  potest  facere  certitudinem  absolutam,  quia  sine  speciali 
rcvelatione  nemo  scire  potest,  an  hoec  dilectio  sit  ab  effectu  naturaB, 
vel  gratise.  Ad  secundum  dico,  sensum  illius  esse.  quod  tideles  in 
quibus  Spiritus  sanctus  inhabitat,  eum  cognoscant,  non  quidem  co- 
gnitione  sterili,  qualis  ea  est,  <(u;e  est  ex  hde  informi;  sed  fructuosa, 
qualis  oritur  ex  tide  viva :  porro  hasc  cognitio  dumtaxat  est  conjectu- 
ralis;  quis  enim  novit,  an  opera  bona  quse  elicit  procedant  ex  tide 
viva,  aut  informi?  Ad  tertium,  dico  cum  S.  Augustino  tract.  75.  in 
Joan.  verba  ista  designare  diem  futuri  sseculi,  et  vitae  beate,  in  quo 
videbimus  et  cognoscemus  clare  et  intuitive,  quod  Christus  Dominus 
sit  Filius  ejusdem  naturae  cum  Patre,  quodque  ipsi  tamquam  membra 
capiti  incorporemur. 

Objicies  2.  Ulud  Hom.  8.  Ipse  Spiritus  testimonium  reddit  spiritui 
nostro,  quod  simus  filii  Dei.  At  testimonium  Spiritus  sancti  est  intel- 
ligibile,  eique  fide  divina  tenemur  assentiri ;  unde  S.  Chrvsostoinus  in 
hsee  verba:  Cum  Spiritus  sanctus  testatur,  </uce  tandem  restat  ambi- 
guitas?  nam  si  vel  homo,  vel  Angelus,  vel  Archangelus,  vel  atia  hujus- 
modi  potestas  hoc  polliceretur,  par  conveniensque  esset  nonnullos  sic 
dubitare:  cum  autem  summa  essentia,  et  ea  quidem  quce  hoc  largita 
est  donum,  nobis  tesiimonium  afferat,  quis  tandem  de  dignitate  am~ 
bigatf  [gitur  certitudo,  qua?  ex  tali  testimonio  in  nobis  causatur,  in- 
fallibilis  sit  necesse  est.  Hinc  S.  Bernardus,  Serm.  1.  De  Annuncia- 
tione:  Si  credis  peccata  tua  non  posse  deleri,  nisi  ab  eo  <-ui  soli  pec- 
casti,  et  in  quem  peccatum  non  cadit,  bene  facis:  sed  adde  adhuc  uf 
credas,  quia  per  ipsum  tibi  peccata  condonantur,  hoc  est  testimonium 


; 


DE    CERTITUDINE    .TUSTIHCATIONTS.  375 

quod  perhibet  in  corde    nostro    Spiritus  sanctus  dicens:  Dimissa  sunt 

tibi  peccata  tua.  —  Respondeo  1.  Yerba  Apostoli  intelligenda  esse  de 

tota  Ecclesia,  cui  Spiritus  sanctus  testatur.  quod  habeat  spiritum  ado- 

ptionis:  tum  quia  ibi    confert   Ecclesiam  cura  Synagoga,  contendens 

Ecclesiam  habere  spiritnm  adoptionfs,  Synagogam  vero  habnisse  dum- 

taxat  spiritum  timoris :  tum  quia  in  sequentibus  signifieat  aiiqnos  ex 

iis,  ad  quos  scribit,  esse    contentiosos  et  infirmos  in  fide,    ut   constat 

excap.  14.    Hespondeo  2.  Qnod  si  hajc  verba  intelligantnr  de  fidelibns 

in  particulari,  testimonium  illnd,  de    quo    loqnitnr  Apostolus,  solnm 

rit  per   experientiam   snavitatis  et  fcranqnillitatis    conscientia?,  et  per 

pios  motus  et  affectus   in   Deum ;  per  hoc  scilicet    qnod    tideles,    qui 

se  pntant  justos,  confidenter  audeant  dicere,  Abba  Pater:  quse  omnia 

reperiri  etiam  possunt  iu  hominibns  non  jnstis:  nam  haec  confidentia 

etiam  ex  prsesumptuosa  et  erronea  conseientia    provenire  potest.  D<- 

mque,  dico  hoc    testimonium    solnm  esse  conditionale,  nt  eonstat  ex 

his    sequentibus    verbis:  Si   autem  filii,  et  hceredes:    fuRredes    quidem 

Dei,  cohozredes  autem  Christi;  si  tamen  compatimur:  at  ineertum  nobis 

est,  si  cum  Christo  atque  ejus  exemplo   et  gratia  vitae  pwesentis    ca- 

lamitates    forti  et    constanti    animo  patimnr:    igitnr,  etc.  Ad  S.   Ber- 

nardum  dico  ipsum  ibi  tantum  docere  duo  ista  esse  credenda:  primum 

quod  Deus  habeat  potestatem  remittndi  peccata^  alterum  quod  etiani 

habeat    voluntatem    nobis  conferendi  remissionem  peceatorum  mediis 

ab  eo  institutis.  Sed  non  affirmat  S.  Bernardns,  ista  media  nobis    hic 

et  nunc  applicari  ut  oportet,  et  secunclum  omnimodam  dispositionem, 

quse  requiritur  ad  hoc,  ut  remissio  infallibiliter  sequatur. 

Objicies    3.  Illud  1.  Cor.  2.    Nos    Spiritum    ChrisU   accepimus,   ut 
amus,  quoz  a  Deo  donata  sunt  nobis.  2.  Cor.  1.   Gloria  nostra  ha 
est,  et  testimonium  conscientice  nostrce,  Et  cap.  13.  Yosmetipsos  tent 
si  estis  in  fide,  ipsi  vos  probate:  an  non  cognoscitis  vosmetipsos,  qm 
Christus  Jesus  in   vobis  est,  nisi  forte  reprobi  estisf  —  Bespondeo  ad  1. 
Apostolum  (o  loco  sermonem  facere  non  de   omnibus   omnino   ju^tis, 
sed  dumtaxat  de  Apostolis.  2.  Eum  non  loqui  de  gratia  sanctincanfo 
sed  tantum  de  mysteriis  Christianas  religionis,  necnon  et  de  beneficiis 
praeparatis  et   concessis,  atque  etiam  concedendis  soeietati   Electornm 
in  genere.  ut  probant  hasc  sequentia  verba:*Q«CB  et  loquimur  non  in 
doctis  humanoz  sapientim  verbis.  Ad  2.  dieo,  hoe  testimonium  i  onsch  nti 
se  dumtaxat  conjecturale:  nam   ut  qnis  in  Domino  gandeat,  snflfic 
quod    habeat    bonam   hduciam  ad  Deum.  Deinde,  Apostolns  loqnitur 
dumtaxat  de  sua  propria  persona.  Denique,  testimonium   hoc  non  est 
&e  statu  sanctitatis  animae,  sed  de  simplicitate   et  sineeritatc  eonver- 
sationis  suaa  in  munere  Apostolico  obeundo  :  subdit  enim  qnod  non  in 
mpientia    camis,  sed  i>i  gratia  Dei  conversati  sumus,  ubi  vox  gratia 

non  solum  signilieat  potentem  Dei  operationem  sibi  cognitan 
miraculis  quse  patrabat,  sed '  ex  plurimorum  ad  fidem  conversione. 
-\<1  .5.  dico.  Apostolum  non  loqui  de  praesentia  sjacundum  gratiam 
habitualem,  sed  tantum  de  praesentia  Domini  sec-undum  potentiam  et 
miraeula:  ita  ut  sit  sensus :  examinate  conscientias  vestras,  utrum 
habeatis  fidem  veram  de  potestate  Ecclesiastica,  qnam  Chrjstos  Ec- 
clesia-  sua3  concessit.  Quod  si  vclis  intelligendnm  esse  Apostolum  de 
pra?sentia  Cliristi  per  gratiam  sanctificantem,  dico eins  verba  accipienda 


37G  DE    CER.TITUDINE   JUSTlFiCATlONIS. 

esse  de  cognitione  morali  et  eonjecturali.  Xec  obstat  vox  ista  reprobi: 
nam  eo  loco  idem  significat,  ac  viles  atque  degeneres  facti,  unde  subdit: 
Spero  autem  quod  cognoscetis,  quia  uos  nou  sumus  reprobi,  idest  viles, 
et  auctoritate  destituti. 

Objicies  4.  Illud  1.  Joan.  3.  Scimus  quoniam  translati  sumus  de 
mortc  ad  vitam,  quoniam  dUigimus  fratres.  Et  illud  Apocal.  3.  Vin- 
centi  dabo  manna  absconditum,  quod  nemo  novit,  nisi  qui  accipit.  Et 
illud  2.  Petri  1.  Fratres,  satagite,  ut  per  bona  opera  certam  vestram 
vocationcm  et  electionem  faciatis:  igitur  ex  operibus  bonis  certi  esse 
possumns  de  electione  et  vocatione  nostra  ad  sanctitatem. — Respon- 
deo  1.  Sanctum  Joannem  loqui  vel  de  Ecclesia,  seu  ipso  fidelium  eoetu, 
ita  quod  certi  simus  in  Ecclesia  Catholica  esse  homines,  qui  translati 
sunt  de  morte  ad  vitam,  quia  diligunt  fratres:  vel  si  intelligatur  de 
fidelibus  in  particulari ,  inde  sequitur  tantum,  quod  id  sciamus  certi- 
tudine  interdum  morali,  non  autem  fide  divina;  quis  enim  absque 
speciali  revelatione  nosse  potest  se  diligere  fratres  sicut  oportet  ad 
salutem?  Ad  secundum  dico,  quod  qui  gratiam  acdpit  significatani 
per  illud  rnanna  absconditum,  potest  quidem  nosse  eonjecturaliter  se 
illani  habere,  non  autem  certa  fide,  et  absque  ulla  formidine.  Ad  ter- 
tium  dico,  sensum  iilius  loci  non  esse,  quod  possimus  per  bona  opera 
praesentis  vitse  ita  certam  facere  nostram  vocationem  ^et  electionem, 
ut  talibus  operibus  certi  simus  nos  esse  ex  numero  Electorum,  sed 
quod  ex  parte  nostra  ita  bonis  operibus  debeamus  insudare,  quatenus 
vitam  seternam  possimus  promereri,  et  illam  faciamus  certam  nostram 
vocationem  coram  Deo. 

OfijrciES  5.  Aliquis  scire  potest  eertitudine  scientiae,  imo  et  fidei, 
alium  esse  in  statu  gratise  sanctificantis  :  ergo  poterit  eadem  certitu- 
dine  pari  ratione  se  esse  in  statu  gratia?.  Probatur  antecedens :  certum 
est  certiludine  fidei  infantem  vere  et  legitime  baptizatum  esse  in 
gratia  habituali,  quia  de  fide  est  baptismum  conferre  gratiam  ex  opere 
operato:  atqui  potest  aliquis  v.  g.  Sacerdos  qui  baptizavit  infantem, 
scire  se  legitime  ipsum  baptizasse,  nempe.  adhibendo  veram  aquam 
elementarem,  et  pronunciando  hanc  verborum  formulam  ;  Ego  te  ba- 
ptizo,  etc.  haecque  omnia  fecisse  cum  debita  intentione  faciendi  quod 
facit  Ecelesia,  quae  tria  sufnciunt  ad  legitimum  baptismum.  Certum 
pariter  est  infantem  non  posuisse  obicem  gratise  sanctificanti,  quippe 
libertatis  et  rationis  non  est  compos;  subindeque  revera  potest  aliquis 
nosse  alium  esse  in  statu  gratia^  sanctificantis.  —  Nego  consequen- 
tiam :  longe  namque  est  disparitas  inter  statum  infantis,  et  adulti 
justificati,  siquidem  ex  parte  infantis  nulla  praerequiritur  dispositio  ad 
gratiam,  sed  clumtaxat  quod  baptismus  ei  legitime  conferatur;  ad  cujus 
collationem  ex  parte  conferentis  non  requiritur  aliquis  actus  superna- 
turalis,  sed  sufhVit  intentio  naturalis  actualis  vel  virtualis  faciendi 
quod  facit  Eeclesia.  Unde  qui  baptizavft  scire  potest  se  legitime  ba- 
ptismum  administrasse,  quia  omnia  qua1  desiderantur  ad  legitimam 
administrationem  baptismi,  pure  naturalia  sunt;  videlicet  ablutio,  for- 
mula  verborum,  et  intentio  Ministri.  Secus  est  autem  de  adulto  qui 
cum  sit  rationis  et  libertatis  compos,  debet  sese  praeparare  ad  suam 
justiiicationem,  idque  ex  propria  dispositione  supernaturali  motivo 
elicita.  [Jnde  cum  ejus   justilicatio  pendeat  tum  ex  tali  dispositione, 


DE    CERTITLDINE    JUSTIFICATIONIS.  377 

tum  ex  voluntate  alterius  conferentis  ipsi  sacramentum ,  hinc  est  quod 
cum  non  possit  certo  scire  se  habuisse  dispositionem  ex  motivo  su- 
pernaturali,  nec  etiam  nosse,  an  qui  sacramentum  ipsi  administravit 
veram  et  legitimam  habuerit  intentionem,  consequens  est,  quod  haec 
ipsi  certa  esse  non  possint,  nec  pariter  certa  esse  potest  ipsi  propria 
justificatio. 

Objicibs  6.  Ecclcsia  non  magis  potest  esse  certa  de  Martyrio  ali- 
cujus  hominis,  quam  ille  qui  istud  passus  est:  sed  Ecclesia  certa  fide 
credit  illum  qui  pro  Christo  mortem  obiit  revera  esse  Martyrem,  il- 
lumque  sacris  Sanctorum  lastis  adseribit,  et  ut  Sanctum  a  fidelibus 
credendum  proponit :  igitur  et  ipse  Martyr  certa  ride  potest  credere 
et  cognoscere  se  habere  gratiam  sanctificantem.  —  Respondeo  primo 
negando  majorem  :  Ecclesia  namque  in  canonizatione  Sanctoruin  spe- 
cialem  habet  assistentiam  Spiritus  sancti  :  est  enim  columna  et  fir- 
mamentum  veritatis,  adversus  quam  portae  inferi,  error  videlicet  et 
deceptio,  sicut  nec  tyrannis  et  persecutio  numquam  prsevalere  pote- 
runt,  ut  ipsa  d^cipiatur  ac  dejiciatur.  Secus  autem  est  de  Martyre 
qui  talem  infallibilem  Spiritus  sancti  assistentiam  non  habet.  Hinc  est 
quod  plurimi  hseretici  existimant  se  mori  pro  Christo,  et  revera  esse 
Martyres  ,  cum  tamen  pro  errore  asserendo  pertinaciter  vitam  lundant, 
nec  subinde  Martyrii  gloria  et  corona  donentur.  Respondeo  secundo, 
argumentum  nullatenus  adversus  nostram  assertionem  militare  :  vel 
enim  intelligitur  objectio  de  Martyre  qui  adhuc  t&rquetur,  nec  Mar- 
tyrium  consummavit :  vel  de  Martyre  jam  consummato  et  mortuo. 
Si  primum,  certum  est  quod  in  eo  statu  ab  Ecclesia  nondum  habeatur 
pro  Martyre  :  plurimi  namque  in  ipsis  tormentis  Christuin  ejurarunt, 
et  a  Christiana  religione  et  fide  deiecerunt.  Si  secundum,  tunc 
Martyr  certo  novit  se  habere  gratiam.  quippe  a  Deo  gloriose  corona- 
tur,  tuncque  solum  ab  Ecclesia  Sanctorum  fastis  adscribitur. 

Objicies  7.  Quoties  aliqua  propositio  particularis  evidenter  propo- 
nitur  vel  deducitur  ut  contenta  sub  aliqua  universali  quae  est  de  fide, 
illius  veritas  certo  credi  potest  certitudine  fidei  aut  saltem  theologica  : 
at  hsec  propositio  :  Sum  iii  statu  yratioz  sanctificantis,  evidenter  de- 
ducitur  ex  multis  principiis  revelatis  :  igitur  ejus  veritatem  certo  cre- 
dere  possum.  Major  patet :  ideo  namque  dum  adsum  sacro,  certa  fide 
credo  Christum  esse  in  hostia  consecrata  quam  adorandam  exhibet 
Sacerdos,  quia  hsec  propositio,  Christus  est  realiter  in  hac  hostia,  de- 
ducitur  ex  hac  propositione  de  fide:  Christus  est  realiter  sub  spedebus 
panis  et  vini  legitime  consecratis  :  et  credo  hanc  hostiam  esse  legi- 
time  consecratam  :  ergo  pariter  mihi  credenduin  est  Cliristum  in  hac 
hostia  esse  realiter  pr;rsentem.  Probatur  minor:  unum  ex  principiis 
revelatis  est  quod  qui  sacramentum  baptismi  vel  pcpnitentia'  recipit 
cum  sufncienti  dolore,  consequitur  peccatorum  remissionem :  at  potcst 
aliquis  certo  experimento  cognoscere  se  cum  debita  dispositione  ad 
baptismum  vel  ad  pcenitentiam  accessisse;  nempe  cum  debita  inteu- 
tione,  et  rcquisito  aflectu  :  igitur  potest  esse  certus  se  gratiam  esse 
consecutum.  —  Nego  minorem:  tum  quia  nemo  pote>t  esse  certus 
se  hal)uis>e  legitimam  dispositionem  ex  motivo  supernaturali  :  tum 
quia  certo  nescit  utrum  qui  administrat  sacramentum  habeat  veram 
et    legitimam    intentionem    illud    conferendi,  subindeque    certus 


378  DE    CERTITUDINE   .JUSTIFICATIONIS. 

nequit  utrum  haec  propositio  sit  vera  :  ego    legitlrne  ad    verum   sacra- 
mentum  accessi. 

Objicies  8.  Potest  quis  esse  certus  certitudine  infallibili  de  sua 
fide  :  igitur  et  de  sua  charitate  quae  realiter  est  indistincta  a  gratia 
sanctificante.  Consequentia  videtur  legitima  :  idcireo  enim  non  potest 
quis  esse  certus  de  sua  gratia  et  charitate,  quia  gratia  et  charitas 
sunt  quid  supernaturale  :  sed  fides  est  etiam  supernaturalis  :  ergo  si 
hoc  non  obstante  possit  homo  habere  eertitr  dinem  intallibilem  de  sua 
fide,  pari  ratione  poterit  esse  certus  de  sua  gratia  et  charitate.  Pro- 
batar  major  ex  illo  2.  ad  Corinth.  ultimo:  Yosmetipsos  tentate  si  estis 
in  fide.  In  quem  locura  sanctus  Anselmus  ait :  Qui  fidei  sensum  habci 
in  corde,  hic  scit  t "hristam  Jesum  in  se  esse. —  Confirmatur  ex  S.  Au- 
gustino,  lib.  13.  De  Trinit.,  cap.  1.  Suayn  quisque  fidem  in  seipso  videt. 
Item,  Quisqae  tenet  fidem  saarn  certissima  scientia,  et  clamante  con- 
scientia.  —  Nego  majorem,  et  ad  primam  illius  probationem  dico. 
sanctum  Paulum,  ut  jam  diximus.  intelligendum  esse  de  probatione 
per  moralem  certitudinem,  ut  etiam  intelligitur  illud  2.  Coririth.  11. 
Probet  aatem  seipsum  homo,  et  sic  de  pane  illo  edat,  etc.  Sicut  enim 
hsec  probatio  tantum  fit  per  moralem  quamdam  certitudinem,  quam 
habere  deTVenf  de  statu  suse  justificationis  qui  accedunt  ad  sacram 
Synaxim  ;  ita  pariter  illa  probatio  fidei  tit  tantum  per  certitudinem 
moralem,  quam  habere  potest  fidelis  quisque  se  eredere  mysteria  fidei 
ex  fide  divina;  dc  qua  pariter  certitudine  interpretandus  est  S.  An- 
selmus.  Ad  S.  Aagustinam,  dico  ipsum  ibi  non.  loqui  de  fide  justiri- 
cante  et  supernaturali  ,  sed  de  omni  actu  fidet  divinre  vel  humame, 
quam  quisque  habere  se  experitur  dum  revera  novit  se  credere  ali- 
quid  propter  auetoritatem,  vel  Dei  vel  hominis  proponentis  ac  reve- 
lantis  ;  licet  nesciat  an  illa  fides.  qua  credit,  sit  acquisita  vel  intusa  ; 
sic  illa  S.  Doctoris  verba  tam  Turcre ,  quam  Christiano  competeie 
possunt,  licet  enim  ille  falsa,  hic  vera  credat,  tamen  uterque  tenet 
fidem  suam  certissima  scientia  et  ciamante  conscientia. 

Objicies  deniqub  :  Xisi  justus  sit  certus  de  sua  justitia,  ncees- 
sum  est,  quod  ipsius  conscientia  semper  fluctuanti  trepidatione  vexetur, 
nee  usquam  illa  pace  fruatur,  quam  Christus  dedit  Apostolis,  suisque 
sectatoribus  ac  fidelibus :  sed  hoc  esl  eontra  Apostolum  dicentem 
Rom.  5.  Justificati  ergo  ex  fide  pacem  habeamus  ad  Dcum  :  ergo,  etc.  — 
Nego  majorem :  ad  hoc  enim  ut  perpetuo  conseientiae  tumultu  non 
vexetur  justus,  quo  in  desperationem  impellatur,  surficit  quod  habeat 
certitudinem  conjecturalem,  quse  licet  non  auferat  omnem  tbrmidinem. 
aufert  saltem  anxietatem.  Kfeque  vero  expeditjusto  ut  de  sua  justitia 
sit  securus  :  nam  Proverb.  18.  /ieafas  qni  semper  est  pavidus.  Hinc 
apposite  monet  Apostolus  ad  Philip.,  cap.  2.  Cum  metu  et  tremore 
vestram  salutem  operamini. 

K\  ius  collige,  non  posse  hominem  quantumlibet  sauctum  habere 
certitudinem  moralem,  quse  omnem  formidinem  exeludat,  quod  sit  in 
gratia,  nisi  ex  speciali  privilegio  et  singulari  revelatione,  ut  doeet 
Concilium  Tridentinum,  Sess.  <i.  cap.  13.  dicens:  Nemo  sibi  certi  ali- 
quid  absoluta  certitudine  polliaatur,  tametsi  Dei  auxilio  firmissimam 
spem  collocare   et   reponere  omnes  debent;  Deus   enim    nisi  ipsi  illias 


QUALE,  ET  QUANTUM  SIT  JLSTIFICATIONIS  BENEFICILM.    379 

gratios  defuerint,  $icut  cospit  opus  bonum,  ita  perficiet,  operans  velle 
et  perficere.  Verumtamen,  qui  se  existimant  stare,  videant  ne  cadant, 
et  cum  thnore  ac  tremore  salutem  suam  operentur,  in  laboribus,  in 
vigiliis,  in  eleemosynis,  in  orationibus  et  oblationibus,  in  jejuniis  et 
castitate,  formidare,  enim  debent  sdentes,  quod  in  spem  glorioz,  et 
nondum  in  gloriam  renati  sunt  de  pugna,  quoz  superest  cum  came, 
cum  mundo,  cum  diabolo,  in  qua  victores  esse  non  possunt  nisi  cum 
gratia  D<i.  Hinc  est,  quod  viri  sanctissimi  licet  exiraia  pietate  ful- 
gvntes,  ac  pliirimis  miraculis  ac  stupendis  operibus  illustres,  de  sa- 
lute  sua  tantopere  formidarunt,  ut  ipse  S.  Hilarion  etiam  in  instanti 
mortis  hoc  vehementi  timore  pereussus,  coactus  fuerit  dicere  aniime 
sua-  :  Egredere,  anima  mea,  quid  timesf  septuaginta  annis  servisti  Do- 
min'6,  et  mortem  timesf 

QU/ESTIO    QUARTA. 
QITALE,  ET  QUANTUM  SIT  JUSTIFICATIONIS  BENEFICIUM. 

Tria  maxime  proponuntur  hic  resolvenda  :  Primum  quidem.  an 
justificatio  revera  sit  opus  miraculosum,  idque  maximum  inter  divina 
opera.  Secundum,  an  fieri  possit  in  instanti.  Tertium  denique,  an  sit 
a^qualis  in  omnibus  justis.  Qure  ut  tacilius  resolvantur, 

Notandum  1.  Ad  miraculura  duo  maxime  requiri :  primum  quidera. 
ut  sit  opus  insolitum  et  extraordinarium,  vel  in  effectu,  vel  in  raodo : 
secundum  autera,  ut  fieri  non  possit  per  causas  naturales  propriis  vi- 
ribus  agentes.  Certum  est  autem  primam  ex  illis  conditionibus  justi- 
ficationi  de^sse  ordinarie  ;  quippe  justificatio  hominum  fit  quotidie  per 
adrainistrationera  sacramentorum,  tamquam  per  media  a  Deo  ordinata 
ad  ipsam  conferendam,  et  apud  nos  corarauni  ac  frequenti  usu  recepta. 
Dixi  ordinarie;  contingit  enim  interdum  quosdam  peccatores  insigmes 
vocari  et  justificari  modo  insolito  et  extraordinario.  qualis  fuit  con- 
versio  Magdalense,  Latronis  poanitentis,  et  Pauli ,  de  quibus  hic  non 
est  sermo  ;  agimus  enim  dumtaxat  de  justificatione  ordinaria,  qua?  fit 
per  raedia  comraunia  a  Deo  instituta,  et  apud  nos  usitata,  qu?e  utique 
justificatio  comparari  potest  cum  creatione,  glorificatione,  incarnatione, 
et  transubstantiatione,  quae  videntur  esse  niaxima  Divinitatis  opera: 
ac  snbinde  determinandum  est,  an  ipsis  prasclaris  Dei  operibus  justi- 
fiefitio  praestantior  sit,  vel  inferior.  Potest  autem  alicujus  operis  raa- 
gnitudo  considerari  ex  modo  agentis  et  productionis.  vel  ex  dignitate 
et  praestantia  rei  productae.  Videndum  est  itaque  an  utroque  modo 
justificatio  caeteris  Dei  operibus  pra?stet. 

Notandum  2.  Justificationem  spectari  posse,  vel  quatenus  est  tran- 
situs  a  statu  peccati  ad  statum  g-ratise,  comprehenditque  ultimain  di- 
spositionem  ad  infusionem  gratise  sanctiiicantis :  vel  quatenus  eomple- 
ctitur  omnes  alias  dispositiones  reraotas,  quas  refert  Concilium  Trid.. 
S  ss.  H.  cap.  6.  Difficultas  autem  est  an  utroque  modo  spectata  justi- 
ficatio  fieri  possit  in  instanti. 

Notaxihm  3.  Hunc  fiagitiosum  fuisse  Joviniani  errorera,  qui,  sicut 
referuntS.  ifieronymus,  lib.  2.  adversus  ipsum,  et  Augustinus.  Ep.  29. 
existimabat  cum  Stoicis,  omnes  virtutes  esse  pares,  et  omnia  vitia  et 
peecata    esse    aequalia;  ac   subinde  non  posse  unura  peccatorera  • 


360   QUALE  ET  QUANTUM  SIT  JUSTIFICATIONIS  BENEFICIUM. 

altero  pejorem,  nec  unuin  justum  altero  justiorem.  Quem  utique  pessi- 
mum  errorem  jampridem  sepultum  denuo  ab  inferis  suscitavit  Lutherus; 
idque  primo  in  concione,  quam  habuit  de  nativitate  beatae  Yirginis,  in 
qua  hanc  impietatem  proferre  ausus  est:  Omnes  Chrtstiani  ceque  magni 
sumus  sicul  Mater  Dei,  et  ceque  Sancti  sicut  ipsa.  Cui  omnes  postmo- 
dum  errantes,  maxime  Calvinistae,  subscripserunt.  Hinc  Windelinus  in 
sua  Calvinistica  Theologia,  lib.  1.  cap.  24.  ait:  ^Equalitas  justificationis 
est  qua  Christi  justitia  per  fidem  apprehensa  omnibus  a  Deo  sequaliter 
imputatur;  etiam  aliorum  fides  robustior,  aliorum  imbecillior  est:  nam, 
ut  addit  Scarpius  De  jusUficatione,  Controversia  4.  fides  etiam  infirma 
Christum  totum  cum  suis  beneficiis  apprehendit;  quae  assertio  quam 
>it  erronea,  quamque  Scripturae  sacrse  adversaria,  infra  patebit. 

Conclusio  prima.  —  Justipicatio  peccatoris  est  revera 

OPUS     MIRACULOSUM  ,    IDQUE    MAJUS    CREATIONE  ,    NON    VERO    INCARNA- 

tk>xe  aut  Glorificatione.  Hsec  Conclusio  tribus  partibus  constat, 
quarum 

Probatur  prima:  Illud  opus  censetur  miraculosum,  quod  sola  divina 
virtute  fieri  potest  praBter  natur?e  ordinem,  et  naturalium  causarum 
exigentiam:  at  talis  est  justiricatio :  fit  enim  a  solo  Deo :  Deus  enim 
est  qui  justificat  gratiam  habitualem  largiendo,  et  peccata  dimittendo. 
Est  etiam  prseter  causarum  naturalium  exigentiam,  earumque  vires 
excedit;  quia  Deus  ex  praescriptis  divinae  Providentiae  legibus,  nulla 
ratione  tenetur  peccatori  veniam  dare :  ad  id  enim  teneretur  vel  ex 
justitia.  vel  ex  fidelitate,  vel  ex  Providentiae  administratione ;  at  neutro 
ex  capite  lvpeti  potest  tale  debitum.  Primo  namque,  Deus  id  non  debet 
ex  justitia:  quia  justitia  divina  peccatori  nihil  aliud,  quam  poenam  et 
ultionem  inferre  tenetur :  omne  enim  peccatum  pmiiatur  necesse  est, 
vel  ab  homine  poenitente,  veJ  a  Deo  vincente.  Xon  etiam  ad  id  tenetur 
ex  fidelitate;  quia  fidelitas  in  exequendis  suppouit  promissionem  : 
nullibi  autem  Deus  promisit  peccatori  gratiam  justilicationis,  sed  dum- 
taxat  homini  poenitenti.  Non  denique  ex  Providentiee  naturalis  admi- 
nistratione,  justificatio  namque  non  ordinatur  ad  finem  naturalem,  sed 
supernaturalemj^  et  subinde  non  comprehenditur  intra  lineam  naturalis 
divinae  Providentiae,  quae  concurrit  cum  causis  secundis,  ipsisque  ne- 
cessaria  subministrat  quibus  finem  suum  naturalem  possint  assequi  : 
igitur  justificatio  est  opus  omnino  praeter  naturae  debitum  et  vires, 
subindeque  est  opus  miraculosum. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  justifieatio  sit  majus 
opus  ipsa  creatione:  tum  quia  justificatio  impii  fit  non  solum  ex 
nihilo,  sicut  et  ipsa  creatio,  sed  praeterea  fit  plerumque  etiam  prius 
reluctante  humana  voluntate :  ut  creentur  enim  homines,  nulla  r.d 
id  opus  est  eorum  voluntate;  ut  vero  justificentur,  necessum  est 
voluntarie  cum  Deo  operentur:  unde  illud  tritum  S.  Augustini, 
Serm.  14.  Dc  rerbis  Apostoli:  Qui  fecit  tc  sine  te,  non  justificabit 
te  sine  te:  tum  quia  creatio  terminatur  tantum  ad  bonum  natura- 
le,  justificatio  autem  ad  bonum  supernaturale :  tum  denique  quia 
Christus  Dominus  id  testatus  est  his  verbis:  Qui  in  me  credit,  opera 
ijikv  <■()(>  facio,  et  ipse  facict,  et  majora  horum  faciet:  nam,  inquit  ibi- 
<\e\n  S.  Augustinus.  plus  est  justificare  impium,  quam  creare  ccelum 


QUALE,  ET  QUANTUM  SIT  JUSTIFICATIONIS  BENEFICIUM.    381 

et  terram:  unde  majora  his  facit  quisquis  ad  suam  aut  alterius  justi- 
ficationem  concurrit. 

Nec  id  revoeabit  in  dubium  quisquis  audierit  S.  Thomam  3.  q.  113. 
art.  9.  ad  2.  dicentem:  Bomim  gratice  unius  majus  est,  quam  bonum 
naturoz  totius  Universi.  Hinc  Ecclesia  praedicat  prseelarius  divinam 
omnipotentiam  enitere  in  conversione  peccatoris,  quam  in  creatione 
mundi;  ait  enim  in  Collecta  Dominicse  8.  post  Penteeosten :  Deus  qui 
omnipotentiam  tuam  parcendo  maxime,  et  miserando  manifestas,  ete. 
Cujus  ratio  in  promptu  est;  homo  namque  in  justificatione  accipit 
aliquod  esse  divinum,  et  in  filium  Dei  adoptatur,  ac  consecratur. 
Quod  utique  adeo  mirabile  ac  stupendum  est,  ut  merito  sanctus 
Chrysologus,  Serm.  66.  et68.  exclamet:  Stupent  Angeli,  miratur  ccelum, 
pavet  terra,  caro  non  fert,  auditus  non  capit,  non  attingit  mens,  toto 
sustinere  non  potest  creatura,  ozstimare  non  sufficit,  credere  pertimescit. 

Xec  abs  re  quidem ;  peccatoris  namque  justificatio  est  omnium 
veluti  Dei  mirabilium  operum  synopsis  et  encyclopedia ;  quippe  illa 
omnia  aemulatur  et  adumbrat.  Magna  proculdubio  Deus  olim  fecit 
mirabilia,  quae  Regius  Propheta  enumerat  Psal.  135.  dicens:  Qui  facit 
mirabilia  magna  solus,  qui  fecit  ccelos  in  intellectu :  qui  firmavit  ter- 
ram  super  aquas:  qui  fecit  luminaria  magna,  solem  in  potestatem 
diei,  lunam  et  stellas  in  potestatem  noctis;  qui  percussit  JEgyptum 
cum  Primogenitis  eorum:  qui  eduxit  Israel  de  medio  eorum  i)i  manu 
potenti  et  brachio  excelso:  qui  divisit  mare  rubrum  i/i  divisiones,  qui 
percussit  petram,  et  fluxerunt  aquce,  ete.  Haec  omnia  quotidie  renovat 
in  justificatione  impii :  ibi  ca>los  faeit  in  intellectu,  qui  terrenos  olim 
et  irrationales  peccatores  *facit  cselestes  et  rationales :  ibi  firmat  terram 
super  aquas,  qui  ex  lacrymarum  fiuentis  cordis  in  bono  firmitatem 
operatur :  hie  luminaria  magna  creat,  qui  lucem  gratise  e  tenebri> 
peccatorum  eruit :  hic  percutit  -Egyptum,  et  filios  Israel  eruit  a  ca- 
ptivitate  Pharaonis,  qui  peccatores  a  miserabili  liberat  daemonis  ser- 
vitute :  hic  mare  rubrum  dividit  et  Pharaonem,  omnemque  exercituni 
ejus  aquis  immergit,  qui  insurgentes  afYectuum  inordinatorum  fluctns 
comprimit,  et  omnes  iniquitates  nostras  in  profunduin  maris  suoe  in- 
finitae  misericordiae  projicit:  hic  petram  in  stagna  aquarum  convertit, 
qui  ex  durissimo  corde  lacrymarum  fontes  elicit.  Denique  justificationf 
impii  istud  Poetae  merito  adaptari  potest:  Xon  alibi  miranda  magis; 
illa  enim  opus  est  humana?  intclligentise  impervium,  mysterium  in 
Deo  absconditum,  seeretum  horroris,  saeramentum  pavoris  Sanctorum, 
et  aenigma  sacratissiinum  et  obscurissimum,  quod  nulla  humani  in- 
genii  solertia  aperire  potest ,  ut  optime  observat  Gonetus. 

Probatur  tertia  pars,  nempe  quod  justificatio  sit  minor  glorifica- 
tione  et  incarnatione.  Est  quidem  inferior  ipsa  glorifieatione  ex  parte 
rei  productae.  quia  justificatio  est  solum  ad  gratiam  inchoatam;  glori- 
ficatio  vero  ad  gratiam  consummatam.  Deinde  justificatio  labilis  est 
et  perire  potest;  glorificatio  autem  constans  est  et  inamissibilis.  De- 
nique  justifieatio  semper  profieere  potest,  ut  mox  dicemus :  subindeque 
non  habet  in  hac  mortali  vita  statum  et  eoronidem  perfectionis ;  secus 
vcro  est  de  glorificatione:  Nam,  inquit  S.  Paulus,  cum  venerit  quod 
perfectum  cst.  evacuabitur  quod  ex  parte  est.  —  Est  etiam  infi 
Incamdtione;  quia  justificatio  est  solum  unio  aecidentalis  inter  Deuin 


382   QUALE,  ET  QUANTUM  SIT  .IUSTIFICATIONIS  BENEFICIUM. 

et  hominem :  Incarnatio  est  substantialis  unio  et  personalis.  Deinde , 
Inearnatio  etiam  ineludit  gratiam  habitualem,  et  addit  unionem  hypo- 
staticam  in  persona  divina,  quse  est  fons  omnis  gratiae,  de  eujus  ple- 
nitudine  nos  omnes  accepimus.  Denique,  Incarnatio  ipsa  includit  quid- 
qnid  est  perfectionis  in  beatitudine,  et  subinde  eum  glorificatio  sit 
pnrstantior  justifieatione,  etiam  ex  hac  parte  Incarnatio  prsecellit. 
Idem  constat  de  trahsubstaniiatione ,  quia  transubstantiatio  per  se 
termmatur  ad  corpus  et  sanguinem  Christi,  et  consequenter  includit 
omnia,  qure  spectant  ad  terminum  Inearnationis:  igitur  hac  ratione 
major  est  justificatione.  Deinde,  transubstantiatio  efficit  pnesentiam 
Christi  Domini  in  adorando  Eucharistiae  sacramento,  qui  in  eo  fons 
est  totius  grathe  et  divinorum  charismatum,  quae  largiter  effundit  in 
eos  omnes,  qui  Sacramentum  hoc  digne  suscipiunt:  fons  autem  gratise 
longe  censetur  esse  quid  prrestantius  ipsa  simplici  gratitr  infusione, 
quae  fit  per  justifieationem. 

Conelusio  secunda.  —  Justificatio  Impii,  quatenis  cox- 

NOTAT  TRANSITUM  A  STATU  PECCATI  AD  STATUM  GRATI.i:  SANCTJPI- 
CANTIS,  FIERI  POTEST  IN  INSTANTI,  SECUS  VERO  PROUT  BTIAM  COM- 
PREHENDIT     OMNES     DISPOSITIONES     HOMINIS      JDSTIFICANDI.      Utraque 

pars  fiujus  Conclusionis  facile  constat. 

Prima  quidem,  quia  non  major  est  diffieultas,  ut  Deus  largiatur 
gratiam  sanctificantem  peccatori  eodem  instanti,  quo  ipse  peccatum 
suum  detestatur,  vel  per  contritionem,  vel  per  attritionem  junctam 
sacramento  Pcenitentise,  quam  quod  eam  concedat  homini  justo  :  at 
homini  justo  potest  augmentum  gratise  conterre  in  instanti :  ergo  etiam 
et  peccatori  eam  largiri.  Minor  constat:  quemadmodum  enim  Deus 
creando  Angelos  simul  condendo  naturam  addidit  et  gratiam  ,  ita 
quod  gratia  donati  fuerint  Angeli  in  primo  instanti  sua>  creationis, 
ut  commimiter  docent  omnes  Theologi,  sic  etiam  augmentum  gratise 
largitur  eodem  instanti,  quo  justus  aliquis  bonis  suis  operibus  illud 
promeritus  est.  Major  probatur:  si  quid  enim  obesset  quominus  Deus 
gratiam  sanctificantem  una  cum  peccatorum  remissione  concedere 
posset  in  instanti,  maxime,  quia  peccatum  simul  cum  gratia  stare 
videretur  in  eodem  instanti  intrinseco  :  sed  id  non  est  consequens, 
siquidem  primum  esse  gratiae  est  ultimum  esse  peccati ;  nec  alia  ra- 
tione  peecatum  et  gratia  censeri  possunt  simul  existere,  quam  dme 
formse  substantiales,  quarum  una  desinit,  alia  incipit  esse  in  subjecto  ; 
sed  dua?  formse  substantiales  hac  ratione  non  dicuntur  simul  stare, 
quia  primum  esse  unius  est  ultimum  esse  alterius  :  ergo  neque  pec- 
catum  et  gratia  propterea  simul  sunt. 

Secunda  pars  etiam  patet :  experientia  namque  constat  nonnisi 
per  aliquod  temporis  spatium  posse  omnes  adhiberi  dispositiones  ab 
bomine  pecatore,  quas  requiri  docet  Concil.  Trident.,  Sess.  6.  c.  6. 
aempe  fidem,  spem,  timorem,  peecatorum  detestationem,  propositum 
inchoaiuhe,  novae  vitae,  et  servandorum  Dei  mandatorum,  qui  omnea 
actus  fieri  non  possunt  in  instanti. 

Conclusio  tertia.  —  Non  omnes  justi  /EQUalem  justitiam 

HABENT,    SBD    UNIIS    EST   ALTERO    SANCTIOR    ET    .irsTIOK. 


DE  MERITO  BONORUM  OPERUM.  383 

Probatur  primo  ex  Scrtptnris  IVfatth.  11.  Inter  natos  mulierum  non 
surreocit  nfajor  Joanne  Baptikta.  2.  Corinth.  9.  Augebit  incrementa 
frUgum  justitice  vestrae.  2.  Petri  3.  Crescite  in  graiia.  Apocal.  ultimo, 
Quijustus  estjustificetur  adhuc.  — Secundo  ex  Coneil.  Trident..  Sess.  6. 
cap.  10.  et  Canon.  24.  necnon  ex  condemnatione  Joviniani,  testibus 
etiam  ipsis  SS.  Hieronymo,  et  Augustino  supra.  —  Tertio  ex  S.  August., 
Epistola  ad  Dardanum,  q.  1.  In  sanctis,  inquit,  sunt  alii  aliis  feUciores 
abundantius  habentes  habitatorem  Deum.  —  Quarto  deuique  quia  dabitur 
inaequalitas  gloriae  in  caelo  :  crgo  datur  Lnaequalitas  gratiae  in  terra, 
quia  gloria  suceedit  gratiae,  et  gratia  est  semen  glorine.  Antecedens 
est'  Christi  Domini,  Joan.  14.  ///  domo  Patris  mei  mansiones  multoz 
sunt.  Qui  plura  desiderat,  recurrere  poterit  ad  priorem  Disputaticuem, 
ubi  sermo  fuit  de  augmento  gratiae  habitualis. 

A  P  P  E  N  D  I  X . 
DE  MERITO  BONORUM  OPERUM. 

Primarius  gratiae  sanctificantis  fcetus  et  fructus  sunt  ipsa  bona 
justorum  opera,  quibus  aeteruam  vitam,  ut  praemium  et  mercedem 
promerentur.  Hinc  ut  suscepto  de  divina  Gratia  tractatui  coronidem 
imponamus,  necessum  fuit  ut  post  explicatas  et  reseratas  illius  di- 
vinae  gratiae  foecunditatem  et  praecellentias,  aliquid  etiam  de  operibus 
meritoriis  delibareinus  :  quocirca  quatuor  seqnentes  proponemus  Quae- 
stion,es  enucleandas:  Primo  quidem,  an  et  quid  sit  meritum  bonorum 
operum:  secundo,  quotnplex.  Tertio  quas  conditiones  requirat.  Quarto 
-quid  homo  justus  sibi  mereri  prssit, 

QLLESTIO  PRIMA. 
AN,  ET  QUID  SIT  MERITUM  BONORUM  OPERUM. 

Notandum  1.  Meriti  nomen  in  Scripturis  saeris  quatuor  modis 
usurpari:  Primo  namque  accipitur  interdum  in  bonam,  interdum  in 
malam  partem,  dum  bonis  et  malis  operibus  aliquid  tribuitur  ;  nam 
illa  retributionc  praemii,  haec  retributione  pcenae  digna  sunt.  Bonis 
quidem  operibus  tribuitur  meriti  nomen  Ecclesiastici  16.  Omnis  mi- 
tericordia  faciet  locum  unicuique  secundum  meritum  operum  suorum; 
malis  vero  operibus  idem  meriti  nomen  adscribitur  2.Paralipomenon.l9. 
Iram  Domini  merebaris.  Et  Job.  (■>.  Utinam  appenderentur  peccata 
mea,  quibus  iram  merui.  Secundo  meriti  nomen  in  bonam  partem  usur- 
patuin  generaliter  extenditur  ad  id  omne  opus,  eui  respondet  aliquod 
pramium  sive  ex  dignitate  operantis,  sive  ex  liberalitate  largientis  ; 
qua  ratione  non  solum  intantes  recenter  baptizati  dicuntur  mereri  re- 
gnum  caclorum  ;  sed  et  Ecclesia  in  benedictione  cerei  Paschalis  ait:  0 
fcelix  culpa ,  quce  talem  ac  tantum  meruit  habere  Redemptorem  !  Tertio 
strictius  usurpatur  meriti  nomen  ad  significandum  interdum  [psam 
mercedem  promeritam  ;  qualiter  apud  sanctos  Patres  caelestis  gloria 
et  aeterna  felicitas  dicitur  merituin  bonorum  operum,  passive  scilieet, 
quia  nempe  est  merces  et  corona  ipsorum  bonorum  operum.  Denique 
strictissime  ac  propriissime  usurpatur  meriti  nomen.  quatenus  signi- 
ficat  actionem  liberam  ordinatam  ad  praemium  sibi  repromissum,  vel 


3S4  DE  MERITO  BONORUM  OPERUM. 

ex  dignitate  personse  operantis,  vel  ex  ipsa  operis  prrestantia,  vel  ex 
congruitate,  aut  justitia  praemiantis.  Hinc  triplex  solito  distinguitur 
raeritum:  Primum  cui  debetur  ex  rigorejuris  praemium,  quod  idcirco 
vocatur  meritum  de  rigore  justitio?.  Secundum  cui  *praemium  debetur 
ex  justitia  propter  dignitatem  operis,  appellaturque  meritum  de  con- 
digno.  Tertium  denique  illud  est  cui  praemium  ex  decentia  et  con- 
gruentia  et  liberalitate  prremiantis  confertur,  quod  idcirco  appellatur 
meritum  de  congruo. 

Notanddm  2.  Meriti  nomen  hac  in  qnarta  et  ultima  acceptione 
adeo  exosum  esse  haereticis  hujus  temporis,  ut  Calvinus,  lib.  3.  InsH- 
tutionum,  cap.  5.  scribere  non  dubitaverit  quod  quicumque  primus- 
illud  operibus  humanis  ad  judicium  Dei  comparatis  aptavit,  ille  fldei 
sinceritati  pessime  consuluit ;  quocirca  ibidem  nomen  hoc  fastuosis- 
simum  appellat.  Certe,  inquit,  ut  est  fastuosissimum,  nihil  quam  ob- 
scurare  Dci  gratiam,  et  homines  prava  superbia  imbucre  potest.  Existi- 
mat  enim  impudentissimus  ille  hseresiarcha  nos  quidquam  apud  Deum 
nostris  operibus  non  posse  promereri  :  ait  enim  ibidem  :  «  Bonorum 
«  operum  laudem  non.  ut  Sophistae  faciunt,  inter  Deum  et  hnminem 
«  partimur ;  sed  totam  integram  ac  illibatam  Domino  salvamus. 
«  Tantum  hoc  homini  assignamus,  quod  ea  ipsa  quse  bona  erant,  sua 
«  impuritate  polluit  et  contaminat :  nihil  enim  ab  homine  erit  quan- 
«  tumvis  perfecto,  quod  non  sit  aliqua  macula  inquinatum.  Vocet 
«  igitur  Dominus  in  judicio,  qure  in  humanis  operibus  optima  sunt, 
«  suam  in  illis  quidem  justitiam  agnoscet,  hominis  vero  dedecus  et 
«  probrum.  Placent  itaque  Deo  bona  opera,  nec  suis  auctoribus  sunt 
«  infructuosa.  Quid  magis  ?  amplissima  Dei  beneficia  remunerationis 
«  loco  statuit,  non  quia  ita  merentur,  sed  quia  divina  benignitas  hoc 
«  illis  ex  seipsa  prsemium  statuit  ».  Ex  quibus  colligere  est,  quod  sen- 
tiat  Calvinus  bona  nostra  opera  non  sui  dignitate,  sed  ex  Dei  libe- 
ralitate  mercedem  et  praemium  nobis  comparare. 

Xotandum  3.  Quod  etsi  absolute  Deus  respectu  creaturse  non  sit 
dicendus  debitor  ;  quippe  nihil  est  in  nobis.  quod  ipsius  divinaa  omni- 
potentiae  et  munifieentire  non  sit  opus  ;  attamen  ex  bonitate  et  fide- 
litate  sese  nostrum  debitorem  constituit;  seu,  ut  loquitur  S.  Augustinus 
in  Psal.  109.  Deus  fecit  se  nobis  debitorem,  non  aliquid  a  nobis  acci- 
piendo,  sed  tanta  nobis  proinittendo.  Kt  Ser.  151.  De  tempore:  Promissor 
Deus  debitor  factus  est  bonitate  sua,  non  prcerogantia  nostra.  Quid  ei 
dcdimus,  ut  eum  dcbitorem  teneamus?  Concinit  S.  Cyprianus,  lib.  De 
opere  et  elcemosgna ,  in  fine ,  ubi  de  vero  Misericorde  ait:  Promeretur 
Christum  judicem.  Deum  sibi  computat  debitorem.  Et  Fnlgentius  in 
prologo  in  Paulum  ad  Monimum  :  Sua  largitaie  dignatus  est  se  facere 
dcbitorem.  Et  Bernard.,  lib.  De  Gratia  et  libcro  Arbitrio:  Promissum 
quidem  c.r  misericordia,  sed  tamen  ex  jusiitia  persolvendum.  Curn  enim 
Deus  sit  fidclis  ct  verax,  Apocal.  V.K  verax  quidem  in  promittendo, 
fidelis  promissa  implendo,  inde  est  quod  ubi  promisit  aliquid,  ex  ve- 
ritate  et  fidelitate  tenetur  illud  implere:  et  subinde  cum  spoponderit 
pluribi  se  daturuin  vitam  a^ternam  digne  sacramenta  suscipientibus, 
et  implentibus  divina  mandata.  nemini  dubium  esse  debet,  quod  ubi 
homo  illa  pra?stitit,  Deum  sibi  debitorem  habeat. 

His  ita  prsemi6sis,  duo  nobis  supersunt  determinanda:  Primum,  an 


QUID    SIT     MERITUM.  385 

revera  opera  bona  ab   homine  justo  elieita  aliquid  promereantur.  Se- 
cundum,  quae  sit  meriti  definitio  et  natura. 

Conclusio  prima. — Revera  justus  peb  sua  bona  hphra 
potest  aliquid  a  Deo  vere  et  propkie  mekeri.  H?ec  enim  est  de 
tide  determinata  in  Concilio  Tridentino,  Sess.  6.  eap.  16.  his  verbis: 
Justificdtis  hominibus,  sive  acceptam  gratiam  perpetuo  conservaverint, 

amissam  recuperaverint,  proponenda  sunt  Apostoli  verba:  Abun- 
date  in  omni  opere  bono,  sdentes  quod  labor  vester  non  est  inanis  in 
Domino,  non  enim  injustvs  est  Deus,  ut  obliviscaiur  operis  vestri,  et 
dilectionis,  quam  ostendistis  in  nomine  ipsius,  fjt  nolite  amittere  con- 
fidentiam  vestram,  quce  magnam  habet  remunerationem  :  atque  ideo 
bene  operantibus  usque  in  finem,  et  in  Deo  sperantibus  proponenda 
est  vita  ceterna,  et  tamquam  gratia  filiis  Dei  per  Christum  Jesum  mi- 
sericorditer  promissa,  et  tamquam  merces  ex  ipsius  Dei  promissione 
bonis  ipsorum  operibus  et  meritis  fideliter  reddenda.  Hinc  Can.  32. 
ita  decernit :  Si  quis  dixerit  hominis  justificati  bona  opera  ita 
dona  Dei,  ut  uon  sint  etiam  bona  ipsius  justificati  merita,  aut  ipsum 
justificatum  bonis  operibus,  quce  ab  eo  per  Dei  gratiam,  et  Jesu  Christi 
meritum,  cujus  vivum  membrum  est,  fiunt,  non  vere  mereri  aug- 
mentum  gratioz,  vitam  ceternam,  et  ipsius  vitoe  ozternai,  si  tamen  in 
gratia  decesserit,  consecutionem,  atque  etiam  glorioe  augmentum,  ana- 
thema  sit. 

Probatur  1.  haec  veritas  variis  Scripturae  sacree  oraculis.  Priino 
quidem  illis  omnibus,  quibus  asseritur  Deum  bonis  justorum  operibus 
retribuere  mercedem,  nam  merces  et  meritum  sunt  correlata.  Sic 
Genesis  15.  Deus  Abrahamo  spondet:  Ecjo  ero  merces  tua.  Sap.  5 
Justi  autem  in  perpetuum  vivent,  <-t  apud  Dominum  est  merces  eorum. 
Ecclesiastici  13.  Ne  verearis  usque  ad  mortem  yustificari,  qula  apud 
Dominum  est  merces  bonorum  operum.  Matthsei  5.  Merces  vestra  co- 
piosa  est  in  cozlis.  1.  ad  Cor.  5.  Unusquisque  propriam  mercedem 
cipiet  secundum  suum  laborem.  —  Item  ex  eis  textibus,  in  quibus 
Deus  dicitur  reddere  seu  retribuere  hoinini  secundum  opera  sua.  Sic 
Psal.  61.  Tu  reddes  unicuique  secundum  opera  sua.  Ideni  habetur 
Matthsei  1<>.  et  25.  et  1'om.  2.  Reddere  autem  unieuique  secundum 
opera  sua,  est  reponere  praemium  bonis  operibus  debitum.  —  ttem  ex  his 
loeis.  in  quibus  dicitur  justos  tacere  aliquid  dignum  apud  Deum.  qure 
certe  dignitas  alia  non  est.  quam  operum,  qiue  digna  sunt  mercede 
atque  pr«mio.  Sap.  cap.  3.  Deus  tentavit  eos,  et  invenit  eos  dignos  se 
Ad  Coloss.  1.  Ut  ambuletis  digm  Deo  per  omnia  placentes,  in  omni 
operebono  fructificantes.  2.  ad  Thessalon.  7.  Ut  digni  habeamini  regno 
Dei.  —  Denique  ex  illis  locis,  in  quibus  habetur  ezpresse,  quod  Deus 
reddit  mercedem  bonis  operibus  tamquam  meritis.  Sic  Eccles.  16.  Mi- 

ordia  facit  unicuique  locum  secundum  meritum  operum  suorum. 
Ubi  licet  in  textu  Grasco  non  habeatur  secundum  meritum  operum, 
sed  secundum  opera,  major  tamen  habenda  est  ratio  Vulgatae,  qua'  ab 
exemplaribus  Graecis  correctioribus,  quam  nunc  >int.  desumpta  est, 
6la  est  authentica,  et  sine  dubio  verum  Scripturse  sensum  exprimit. 
Xam  idem  est  facere  aliciw  locum  secundum  opera  ejus,  et  tacere  illi 
locum  secundum  meritum  operum.  Si  enim 

Frassex   Theol.  Tom.  VIII. 


336  QUID    SIT    MERITUM. 

gratia,  Rom.  11.   Et,  Ei  autem    qui    operatur,    merces  non  imputatur 

undum  gratiam,  sed  secundum  debitum,  Rom.  1. 

Probatur  2.  Ex  Concilio  Arausic.  Can.  18.  Debetur  merces  bonis 
operibus  si  fiant,  sed  gratia  quai  non  debeiur  prcecedit  ut  fiant.  Latc- 
ranensi  sub  Innoc.  III.  et  refertur  cap.  Firmiter:  Per  rectam  fidem,  et 
operationem  bonam  placentes  Dco  ad  asternam  merentur  beatHudinem 
pervenire.  Florentino  in  decreto  unionis  Grrecorum,  ubi  de  Purgatorio 
docet  illorum  etiam  animas,  qui  post  baptisma  susceptum,  nullam 
omnino  peccati  maculam  incurrerunt.  illas  etiam,  qua?  post  contra- 
ctam  peccati  maculam.  vel  in  suis  corporibus,  vel  eisdem  exuta?  cor- 
poribus  sunt,  pnrgatas  in  cselum  mox  recipi.  et  intueri  clare  ipsum 
Deum  trinum,  et  unum  sicuti  est.  pro  meritorum  tamen  diversitate 
alium  alio  perfectius. 

Probatur  3.  Ex  Ccelestino  Papa  Epist.  ad  Episcopos  Galliae  cap.  12. 
Tanta,  inquit,  erga  homines  est  bonitas  Dei,  ut  nostra  velit  esse  me- 
rita,  quoz  sunt  ipsius  dona,  atque  pro  his,  quce  largitus  est,  ozterna 
prazmia  sit  donaturus. 

Probatur  4.  Ex  Patribus;  Cypriano  Ep.  56.  et  lib.  De  unitate  Ec- 
clesim,  his  verbis:  Acdpiunt  merita  nostra  mercedem.  Hilario,  Can.  V. 
in  Matth.  Ambr.  in  cap.  17.  Luc.  et  Serm.  7.  in  Psal.  118.  ubi  de 
justo  loquens  ait:  Scit  sibi  regnum  ccelorum,  Angelorum  consortium, 
coronam  quoque  bonorum  repositam  esse  meritorum.  Et  S.  Augnstino 
Epist.  105.  Nulla  ne  igitur  sunt  merita  justorwmf  Sunt  plane,  quia 
justi  sunt.  Et  postea:  Sicut  merito  peccati  tamquam  stipendium  red- 
ditur  mors,  ita  merito  justitice  tamquam  stipendium  rita  ceterna.  Y.i 
postea:  Quod  est  ergo  meritum  ante  gratiam?  qua  merito percipit gra- 
tiam,  cum  omne  bonum  meritum  nostrum  non  in  nobis  faciat  nisi 
gratia,  et  cum  Deus  coronat  merita  nostra,  nihil  aliud  coronat  quam 
munera  sua  ?  Unde  lib.  De  gestis  Pelagii,  cap.  14.  lib.  De  Gratia  et  li- 
bero  Arbitrio,  cap.  <->.  Cum  data  fuerit  gratia,  incipiunt  etiam  essi  m<  rita 
nostra  bona,  per  illam  tamen,  nam  si  sese  illa  subtraxerit,  cadit  komo, 
non  erectus,  sed  piazcipitatus  libero  arbitrio.  Et  postea  :  Considerans 
illq  Apostoli  verba:  Bonum  certamen  certavi,  cursum  consummavi  etc. 
subjungit:  Ista  utique  jam  merita  sua  bona  commemorat,  utpostbona 
merita  consequatur  coronam,  quipost  merita  mala  consecutus  estgra- 
tiam.  Denique  attendite  quid  sequatur:  Superest,  inquit,  mihi  corona 
justitice,  quam  reddet  mihi  Dominus  in  illa  die  justus  judex,  cui  co- 
ronam  redderet  justus  judex,  si  non  donasset  gratiam  miserieors  Pa- 
ter,  ctc.  I".t  cap.  7.  Si  ergo  Dvi  dona  sunt  bona  merita  tua,  non  Deus 
coronat  merita  tua  tamquam  merita  tua,  sed  tamquam  dona  sua.  Et 
Serm.  18.  De  verbis  Apostol.  eap.  5.  Cum  Deus  coronat  merita  tua,  nihil 
coronat  nisi  dona  sua.  —  His  subscribit  S.  Prosper  in  responsione 
ad  cap.  (-».  Gallorum:  Justificatus,  inquit,  hemo  accepit  donum  quo 
medio  acquirat  et  meritum.  E!t  S.  Bern.  Serm.  68  in  Cantica;  Merita, 
inquit.  habere  audes,  habita  data  noveris,  pemiciosa  paupertas,  penuria 
meritorum. 

Adstipulatur  etiam  ratio;  ibi  enim  datur  locus  mcrito,  ubi  locus 
est  justitiae :  atqui  inter  hominem  et  Denm  datur  justitiae  locus,  non 
quidem  secundum  absolutam  sequalitatem,  sed  secundum  proportionem 
quamdam,  in  quantum    scilicet    uterque    operatur  secundum  modum 


QUID    SIT    MERITUM.  3^7 

suum;  Dens  quidem  ordinando  hominem  in  ultimnm  finem,  homo  vero 
agendo  secundum  ordinationem  Dei.  ™ 

Objiciunt  ,u:r,ET,r,  varios  Scriptune  textus,  quibns  probare  ni- 
tuntnr,  P„mo  omma  nostra  opera  esse  immunda:  sic  Isali  64  Fa?ti 
"S  lmmund™  "»""■"  nos,  etquasipannusmemtruatatuniverZ 
justduz  nostrcs:  ergo  tantum  abest,  ut  opera  nostra  aliquid  mercedis 
apud  Deum  promereantur,  imo  divinam  indignationem  provoeant 
Seeundo,  quod  omnia  opera   nostra  sint  inutilia:  sic  LucJ  1 ,    Cum 

Zs     Te°r«r  qZ  'T""ta  Smt  ':'MX'  dkite-  ^^iinutiles  Z 
mm.    Tertio   qnod  vita   «terna  detur   tamqnam  hsereditas  nobis  nt 
1,1.  s  ex  m.ser.cord.a  et.gratia:  igitur  non  propter  bona  opera     «," 
******  ex  Ulo  Isahe  55.  Omnes  sitientes  vmite  ad  aqZ*  ventie 

I*  tST%PTt  '"',  "'"*""  """  '"""<""<"'"»-  Iten,  ex  illo  ad 
Kom.  8.  Si  Filu  et  haredes,  hceredes  quidem  Dei.  Consequentia  etiam 
apparet  vera  cx  illo  Rom.  11.  F,  autem  qui  operatur  lervs  tmZ 
tatur,  nonsecundum  gratiam,  sed  secundum  debitum ;  et  consequenter 

iZ^l^  "T  stT  Tferatnr' evl<fens «  ^od  ^ss 

proptei   merita.  -  Respondeo,  hos  omnes  contextus  Seriptnrse  sacras 

v.nus  r„    rrSarl  ,N°n  qUldem  '"''"'"s--  nam-  «'  ,at«m'  "tooS 
vmus,  mens  Isaue  solum  est  referre  qnerimoniam  Judfeorum,  qui  in 
ex.l.um  miss,  ,,-am  Dei  i„  se  sentiehant;  non  vero  agit  Propheta  de 
nmverso  hnmano  geuere.  Vcl  dieo  cum  S.  Hieronvmo,  ibi  dum taxat 
ermonem  mstitni  de  Jucheis.  quorum  justitia,,  l,oc  es  saerificS 
servatoones,  et  caeremonfe    legales,   qu*  tum  ibi,  tum  alibi  s*pe7n 
Senptura   voeantnr  justtttce,    adveniente   Christo  reputata,   sunt  i, 
mundaa,   prepterea  quod  Jndaiens  populus  tune  temporifmuHa  Pe° 
peram    contra    leg.s    mandata    adjieiendo,   divinam  iram  provocaba 
Deumque  labus  tantun,    et   externo  ritu  honorabat.    Cui  LplSm 

sl e  Xmu  ^ l  T'  Unde  Ve-°8  Pr"fata  Qepromnta  ^Motum 
est  de  adventu  Messue;  sic  emm  meipit:  Uttnam  disrumperes  caUos 

rf***"**»-  ''•'  Postea:  Deseendisti,  et  a  faeie  tua  menZ  defluZ'. 
'""'■  -  Ad  •"-*«*  textnm,  dico  illius  loei  triplicem  esse  sensum- 
„mpnmus,  quod  simus  servi  inutiles,  quia  nihil  ad  Wtam  Lter- 
nam  nt.lefac.mus  sccundum    conditionem  natune  et   nativltatfs h,  - 

Ss^AmbTHh"™  berliCiUm  r"*  6t  aaODtl0niS  flhi'--  to  ""- 
p  catb.Ambr.  I.b  8 ..nLueam;  Ergo,  inquit,  agnosce  te  esse  servum 

plurimu  obsequus  defceneratum,  non  U  prceferas,  quia  filius  De 

cens:  agnosccnda  gratia,  sed  „■„,  ignoranda  natura.  Secundus  sensns 

quod  s,mus  servi  inutilea  reapectu  Dei,  qui  bonorum  nostroru, n  no ,,' 

,nd,gct,  hcet  s,„,us  ntiles  respectu  nostri,  quia  qnidqnid  bo„i  faeimus 

per  observafonem  mandatorum  cedit  i„  eommodum  et  utilitatemT 

stram.   Ita  hune   ocum  Interpretatur   Beda.   Tertius  sensns  est,  quod 

simus  serv,  inutiles,  juxta  eommunem  modum  loqnendi,  quo  solemns 

appe  lare  servum  inutiiem  eum,  qui  nihil  ex  se  facit,  sed  ta„t„m  ,' , 

prastet  qu*  imperantur;   quie   interpretatio  quadnuv  videtur  menti 

U,  ist,  Domm,;  snhjungit  emm:  quod  debuimus  facere  fecimus  —  Ul 

terttum  d.co,  ,„,od  licet  ajtema  vita  detur  cx  gratia,  tamen  datur  ut 

merces:  quia  ut  recte  dixit  Concilium  Arausieanum,  Can   1«  Debetur 

merces  bonis  operibus  si  fiant;  sedgratia,  qutt  non  debetur,  prcecedit  ut 


388  QUID     SIT    MERITUM. 

Objiciunt  2.  Servns  non  censetur  aliquid  mereri,  quando  id  omne 
quod  exequitur  solvere  debet  ut  debitum  obsequium  Domino  suo :  sed 
homines  qui  servi  Dei  sunt,  Deo  debent  id  omne  quod  in  ejus  hono- 
rem  et  obsequium  impendunt:  igitur  hoc  titulo  nihil  merentur.  — 
Respondeo  primo,  negando  majorem;  tum  quia  servus  per  obsequium 
impensum  Domino  suo  meretur  quae  sibi  necessaria  sunt  ad  victum 
et  vestitum,  juxta  illud  Corinth.  9.  Non  alligabis  os  bovi  trituranti. 
Tum  quia  quando  Dominus  convenit  cum  servo  de  mercede.  tunc 
servus  per  obsequium,  vi  pacti  atque  promissionis,  potest  aliquid  pro- 
mereri:  Deus  autem  convenit  cum  hominibus  de  felicitate  aeterna  tri- 
buenda  servantibus  divina  mandata,  et  aliquid  pro  Dei  gloria  lacien- 
tibus  aut  patientibus.  Respondeo  secundo,  quod  homines  nedum  sint 
servi  Dei,  sed  filii  adoptivi,  et  donati  libertate,  quam  nobis  promeruit 
Christus ;  subindeque  ea  libertate  possunt  aliquid  apud  Deum  prome- 
reri  per  bona  sua  opera. 

Objiciunt  3.  Cum  Christus  meruerit  nobis  vitam  asternain,  vel  ipsins 
meritum  nobis  sufficit  ad  eam  obtinendam,  vel  non.  Si  sufficit,  me- 
rita  nostra  superflua  sunt :  si  non  sufficit,  insufficiens  fuit  ejus  oblatio 
ad  salutem  nostram,  quod  asserere  impium  est  et  blasphemum.  — 
Respondeo,  Christi  meritum  esse  sufficientissimum,  nec  ullatenus  per 
cooperationem  meritorum  nostrorum  ejus  sufficientiam  imminui.  sed 
dumtaxat  applicari ;  quemadmodum  enim  vis  agendi  creaturarum  in 
operibus  naturalibus  non  arguit  insufficientiam  omnipotentise  divinae, 
sed  magis  eam  demonstrat  ac  notificat.  aperiendo  videlicet  qualiter 
Deus  non  solum  creaturae  dederit  esse,  sed  et  operandi  virtutem  com- 
municaverit;  ita  visjustorum  meritoria  atque  cooperatio  arguit  potius 
sufficientiam  et  excellentiam  meritorum  Christi,  qui  non  solum  potuit 
justis  concedere  esse  supernaturale,  sed  et  virtutem  operandi  super- 
naturaliter  ac  merendi.  Adde  quod  sicut  sufficientia  bonorum  Christi 
operum,  orationis,  dilectionis,  abstinentise,  etaliorum,  nonexcludittidem 
nostram,  orationem,  dilectionem,  abstinentiam.  et  caetera  bona  opera, 
ita   neque  sufficientia  meritorum  Christi  excludit  bona  nostra  merita. 

Objiciunt  dexique  S.  Augustinum,  qui  videtur  pluribi  excluderc 
humana  merita.  maxime  lib.  De  Prcedest.  Sanctorum,  cap.  1").  ubi  ait: 
Humana  hic  merUa  contabescunt,  quai  perierunt  per  Adam  :  ut  regnei 
quo3  regnat  Dei  gratia  per  Jesum  Christum  Domtuum  nostrum. — Re- 
spondeo,  S.  Augustinum  per  hsec  verba  excludere  dumtaxat  humana 
merita  solis  naturne  viribus  elicita  ;  quippe  eo  capite  comparationem 
instituit  inter  Christum  et  Christianum  ;  et  probat  quod  quemadmo- 
dum  Christus  non  meruit  suam  Incarnationem,  ita  nec  Christiairas 
suam  mereri  potest  vocationem.  Hinc  post  prsefata  verba  subdit :  Quis- 
quis  in  capite  nostro  prozcedentia  merita  singularis  iUius  generaUonis 
invenerit,  ipse  in  nobis  membris  ejus  prcecedentia  merita  multiplicatot 
regenerationis  inquirat,  neque  enim  retributa  est  Cfiristo  illa  generatio, 
sed  tributa,  ut  alienus  ab  omni  obligatione  peccaU  de  SjpirUu  et  Vir- 
gine  nasceretur ;  sic  et  nobis,  utex  aqua  et  Spiritu  renasceremur,  non 
retributum  esi  pro  aliquo  merito,  sed  gratis  tributum. 

Conclusio    secunda.  —  Mbrituw   est  opi  s    libbrum,   bt 

HONBSTUM,  BLICITUM     \  1!  HOMINB  VIATORB,   BT  A.CCEPTATUM  A  DEO,  \  T 


QUOTUPLEX    SIT    MERITUM.  389 

DIGNUM     REMUNBRATIONB     AI.TQTA     BONITATIS     AIT    JU8TITLS:     TITULO 
DBBITA. 

Colligitur  ex  Doctore  in  3.  dist.  L8.  iluiii.  1.  ubi  ait  :  Dico  quod 
meritum  esf  aliquid  acceptatum  vel  acceptandum  in  alio,  pro  quo  ab 
acceptante  est  aliquid  retribuendwm  iUi,  in  quo  est,  quasi  debitum  iUi 
ito,  rel  alteri  pro  quo  meruit.  Ibique  notat  Doctor.  quod  cum 
respectu  Dei  nihil  sit  acceptandum,  quod  non  tuerit  aeceptatum  ab 
seterno,  ideo,  inquit,  in  descriptione  meriti.  non  oportet  addere  aece- 
ptandum  in  ordine  ad  Deum.  —  Dicitur  itaque  primo  opus  Uberum ; 
quae  enim  natnralia  sunt,  aut  coacta  et  involuntaria  nnllam  oninino 
laude.m  nec  mercedem  merentur.  Additur  honestum.  quo  significetur 
opus  meritorium  debere  esse  actum  alicujus  virtutis  :  opera  namque 
vitiosa  et  peccaininosa  non  mercedem.  sed  vindictam  et  ultionem 
provocant.  Sequitur,  elicitum  ab  homine  viatore,  nam  inquit  Doctor  in 
4.  dist.  21.  qu.  2.  ponere  meritum  de  congruo,  rel  de  condigno  in  anima 
post  mortem,  non  videtur  doctrvnoz  Theologicoz  consonum,  quee  ponit  sta- 
tum  illum  ab  istis  immunem.  —  Cretera  adduntnr  ad  explicandam  meri- 
toruin  diversitatem,  nam  meritis  de  condigno  debetur  praemium  titulo 
justitise,  meritis  vero  de  congruo  dumtaxat  titulo  bonitatis  et  miseri- 
i-ordiM'.  Omnes  autem  praefatae  definitionis  particnlse  clarins  patebunt, 
et  rinjiabuntur  iu  tertia  sequenti  Qua?stione,  in  qna  conditiones  ad  me- 
ritum  necessarias  aperiemus. 

QU/ESTIO  SECUNDA. 
QUOTUPLEX    SIT    MERITUM. 

Notandum  1.  (v»nadruplex  a  nonnullis  Theolog-is  distingui  merito- 
rum  ge.nus.  Aliud  enim  dicitur  meritum  condignitatis,  aliud  congrui- 
tatis.  tertiuin  dignitatis.  quartum  impetrationis.  Meritum  condignita- 
tis  appellatnr  illud  quo  quis  meretur  ex  justitia  mereedem  superna- 
turalem  sibi  a  Deo  propositam  et  promissam  propter  condignitatem 
operis  cum  tali  pramiio.  Meritum  congruitatis  dieitur  illud  quo  non 
propter  condignitatem  et  seqnalitatem  0])eris  euin  mercede  quis  prae- 
inium  illud  consequitur,  sed  dumtaxat  propter  eongruitatem  qua  prae- 
mians  et  remunerans  movetur  ad  largiendum  prainium  ex  sua  bo- 
hitate  et  misericordia  propter  opus  elicitnm  a  merente  ;  licet  opns 
illud  non  liabeat  aqualitatem  cum  tali  prsemio,  nec  prsemium  illud 
sitfpropter  tale  opus  apnvmiante  re"promissnm.  Sic  Deus  intuitu  ope- 
rum  moraliter  bonorum  a  peecatoribns  in  statu  peccati  elicitorum  in- 
terduni  largitur gratiam  fidei  et  conversionis.  Seraphicus  Doctor  in  2. 
<list.  27.  art.  2.  qn.  3.  inter  lnee  duo  merita  eondignitatis  et  congrni- 
tatis  existimat  aliud  inter  utrumque  medians  esse  admittendum,  quod 
appellat  Meritum  dignitatis,  quo  videlieet  quis  meretur  non  quidem 
ntiale  pra-mium,  sed  aeeidentale,  propterea  quod  dignus  sit  illius 
prainii  consequendi  ratione  dignitatis  operis  a  se  elieiti.  Denique  Ke- 
eentiores  aliqui,  praeter  haec  praefata  meritorum  genera.  existimant  in- 
sii]>er  quartum  esse  admittendum  quod  appellant  Meritum  impetra- 
tionis.  quo  quis  non  existen<  in  gratia  suis  preeibus  et  orationibus  a 
divina  miserieordia  conversionis gratiam  impetrat:  quod  utiqne  meriti 
genus  excogitarunt,  ne  dicerent  peceatores  <\  anxilio  Dei  mereri  re- 


390  QUOTUPLEX    SIT    MERITIM. 

missionem  peccatorum.  An  autem  hsec  quatuor  meriiorum  genera  sint 
admitteuda,  hic  est  determinandum. 

Notandum  2.  Justitiam,  secundum  quam  Dous  dicitur  reddere  mer- 
cedem  justorum  meritis,  non  esse  legalem,  neque  distributivam,  sed 
dumtaxat  commutativam ;  etenim  Justitia  legalis  respicit  jus  quod  habet 
communitas  circa  p.rsonas  et  earum  bona  in  ordine  ad  bonum  com- 
mune,  nam  jus  legalis  justitiae  iundatur  in  titulo  communitatis :  at 
jus,  quod  justi  acquirunt  sibi  per  merita  apud  Deum,  non  iuudatur  in 
titulo  communitatis,  sed  ex  eo  quod  exhibeat  unusquisque  Deo  obse- 
quia  et  opera  bona  elicita  quibus  Deus  condignam  mercedem  pro- 
misit.  Justitia  autem  distributiva  respieit  per  se  jus  quod  habent  par- 
ticu]ares,fundamentumin  titulo  communitatis  quatenus  suut  illius  mem- 
bra,  et  inde  habent  jus  participandi  communibus  illius  bonis,  unns- 
quisque  pro  sua  dignitate;  quo  quidem  jure,  ut  mox  dictum  est,  non 
gaudent  justi  respeetu  mercedis  divinse.  Nec  reiert  quod  varise  et 
insequales  sint  mercedes,  prout  varia  et  insequalia  sunt  merita  ;  unde 
resultat  proportio  inaequalitatis  in  justo,  qui  tanto  plus  habet  juris  ad 
mercedem  quanto  majora  habet  merita:  hoc,  inquam,  non  refert,  id 
enim  accidentarium  est  justitise,  vi  cujus  retribuuntur  prsemia,  quia 
illa  respicit  dumtaxat  jus  cujusque,  utillud  proportionata  mercede  com 
penset :  unde  si  omnes  essent  pares  meritis,  etiain  forent  pares  in  mer- 
cede.  Restat  igitur  quod  justitia  illa,  virtute  cujus  pnemium  tribuitur 
justorum  meritis,  sit  ipsa  justitia  commvtativa,  quse  respicit  jura  pri- 
vata  particulariiim  quatenus  talium,  ut  illis  debiturn  reddat  secundum 
sequalitatem  et  proportionem  operis  ad  pra-mium. 

Notandum  3.  Dupliciter  aliquod  opus  dici  posse  condignum  et 
aequale  praemio,  nimirum  vel  azqualitate  arithmetica  et  quantitatis, 
vel  azqualitate  geometrica  et  proportionis.  Censetur  autem  dignum  pra*- 
mio  aequalitate  arithmelica,  quando  videlicet  opus  quatenus  talis  per- 
sonae,  secundum  se  et  absolute  spectatum  tanti  est  valoris,  quanti  est 
pra-mium  quod  illi  retribuitur :  quo  pacto  labor  diurnus  mercenarii 
est  tanti  valoris  secundum  se  quanti  est  merces  qua  juste  compensaii 
solet.  Est  vero  dignum  mercede  aequalitate  proportionis,  quando  lioet 
opus  secundum  se  et  absolute  spectatum,  quatenus  est  talis  persoiue, 
excedaUir  magnitudine  prsemii;  nihilominus  consideratum  secundum 
aliquas  circumstantias,  puta  excellentise  promittentis,  motivi  propter 
quod  promittit,  et  aliarum  conditionum  promissionem  illam  honestan- 
tium  et  illustrantium,  opus  illud  censetur  esse  dignum  moralitei^ali 
prsemio.  Hinc  faeta  tali  cognitione  debetur  illi  operi  tale  prsemium  ex 
justitia.  Sic  Saul  juste  repromiserat  filiam  in  uxorem  ei  qui  Goliath 
occideivt;  quamvis  enim  rilia  Ilegis  censeretur  esse  pravstantius  pr;v- 
mium,  et  longe  dignius  quam  quod  habere  debuisset  gregarius  miles 
propter  interfectionem  unius  adversarii,  tamen  attenta  solemni  pro- 
missione  regia,  spectatisque  aliis  circumstantiis,  quod  nempe  Grigas 
ille  israi:litis  exercitibus  illuderet,  nec  ullus  eum  singulari  certamine 
aggredi  auderet,  juste  David  illius  expugnator  primogenitam  Saulis 
filiam  in  uxorem  promeruit,  et  eam  sibi  denegatam,  alterique  nuptam 
requisivit.  Debet  tamen  esse  aliqua  proportio  inter  opus  et  meritum, 
nam  ludicre  et  stulte  Herodes  promiserat  se  daturum  etiara  medie- 
tat.ein  regni  sui  filiae  rlerodiadis  propter  ejus  saltationem. 


QUOTUPLEX   SIT    MERITUM.  391 

Tria  igitur  hac  in  Qusestione  sunt  determinanda  :  Primum,  qnotu- 
plex  sit  meritorum  geriiis.  Secundum,  an  revera  homines  aliquid  me- 
reri  possint  apud  Deum  de  condigno.  Tertium*  anjustorum  npera  sinr 
meritoria  de  condigno  sequalitate  arithmetica,  vel  dumtaxat  geome- 
trica. 

Conclusio  prima.    —   Duplbx    dumtaxat    distinguendum 

MERITUM,    NEMPE    DB    CONOIGNO,    BT    DE    CONGRUO.    Haee    seilteiltia 

est  comrnunii  r  et  verior. 

Probatur :  Totuplex  assignari  debet  capitale  meritorum  genus,  quo- 
tnplex  est  modus  quo  homines  divina  pra?mia  possunt  promereri:  at 
ille  est  duplex.  nempe  per  eondignitatem,  et  per  eongruitatem :  igi- 
tur,  ete.  Major  per  se  constat.  Minor  probatur:  tot  modis  possunt 
homines  divina  promereri  beneticia,  quot  sunt  modi  quibus  divina 
pninia  obtinent:  at  illi  duo  sunt  dumtaxat.  nempe  exjustitia,  el 
decentia  et  congruitate:  igitur,  ete.  Probatur  insuper  ex  Scriptura 
sacra,  quae  hoe  utrumque  meritum  agnoscit.  Meritum  quidem  de  con- 
digno,  ut  evidenter  apparet  ex  dictis:  meritum  etiam  de  eongruo, 
namque  una  ex  parte  asserit  nos  gratis  justificari  Rom.  3.  idest,  sine 
merito  de  condigno:  ex  alia  parte  Jaeobi  2.  affirmat  nos  justificari  ex 
operibus  non  solum  in  gratia  factis,  quae  merentur  angmentum  gratise 
de  condigno,  sed  etiam  ex  operibus  moraliter  bonis  qme  tiunt  in  statu 
peccati  mortalis,  de  quibus  maxime  intelligi  videtur  S.  Jacobus  cum 
ad  id  confirmandum  utatur  exemplo  Raab  meretricis.  ^lis  auteni  ope- 
ribus  tantum  debetur  justificatio  ex  decentia  et  congruitate:  igitui 
Scriptura  sacra  agnoscit  meritum  de  congruo.  —  Confirmatur  ex  eo 
quod  eadem  Scriptura  testetur  Deum  promittere  veniam  pcenitentibns, 
et  moveri  eorum  laerymis  et  actibus  poenitentise,  ut  indulgentiam 
concedat:  igitur  agnoseit  Scriptura  aliqnod  meritum  in  actibus 
nitentis  ante  justificationem.  —  Idem  meritum  agnoscunt  sancti  Pa- 
nam  Cyprianus,  Sermone  de  lapsis,  ait  ger.eraiiter  de  vero  pceni- 
tente  ante  gratiam  justificationis  aeceptam  quod  Imtam  fqciet  E 
Htam,  nec  jam  solum  ZW  veniam  d  coronam.  F^t  Ambr., 

lib.  D>  Poznitentia,  cap.  3.  de  peccatore  sub  parabola  prodigi  sic  lo- 
quitur:  taw  cito  veniam  meretur  ut  venienti  ti  adhuc  longt  p 
occurrat  Pater,  et  oscula  tribuat,  quod  insigne  est  sacrae  pacis.  Et 
Aug.,  in  Psal.  50.  De  NinivUis,  sic  loquitur:  Pamitentiam  egerunt, 
et  certam  misericordiam  meruerunt.  Unde  Epist.  105.  Nec  >j>s".  inquit, 
remissio  peccatorum  sine  aliquo  meriti  fides  hartc  impetrat,  n 

mim  nullum  fuit  meritum  ittius  qui  dicebat:  1  sto  mihi 

■t>>r>:  ubi  per  meritum  intelligitur  congruum.  ut  indicat  tum  vox 
illa  impetrat,  tum  quod  ait  paulo  ante  mediuin  ejusdem  Epistolae, 
vitam  aeternam  in  Scriptura  sjepe  vocari  mercedem,  et  stipendiuin 
justitiae,  justiricationein  vero  a  peccato  numquani  sic  appellari,  quia 
scilicet  non  cadit  sub  meritum  condignum. 

Dices  1 :  Praeter  invc  duo  meritorum  genera  alia  adhuc  duo  a  n" 
jam  memorata.  nempe  meritum  dignitatis,  et    meritum  impetrationis, 

essario   videntur  admittenda:   igitur   illa  di\isio    defieit.    Probatur 
antecedens:  primo  namque    meritom  dignum  illud  »jst    quo  quis 
retur  aliquid  distinctum  a  gleria:  ><'d  istud  non  potest  revocari  neque 


302  «JUOTUPLEX    SIT    MERITUM. 

ad  meritum  condignitatis;  per  hoc  siquidem  meretur  quis  dumtaxat 
gratiae  angmentum  vel  gloriam:  neque  etiam  ad  meritum  congruitatis. 
quod  non  obligationein  importat,  sed  dumtaxat  congruitatem  largiendi 
prsemii  propter  decentiam  et  dignitatem  operis.  Similiter  dum  peccator 
meretur  gratiam  conversionis,  aut  aliud  beneficium,  non  potest  illud 
mereri  merito  dignitatis  quia  non  est  in  gratia;  neque  merito  congrui- 
tatis.  quia  peccatoris  opera  Deo  sunt  exosa  :  igitur  prieter  haec  duo  me- 
rita  aliud  assignari  debet,  nempe  meritum  impetrationis,  quo  nimirum 
per  vim  impetrationis  illam  gratiam  impetrat.  —  Nego  antecedens, 
et  ad  probationem  dico,  utrumque  illud  meritum  dignitatis  et  impe- 
trationis  revocari  ad  meritum  congruitatis.  Primum  quidem,  quia  tale 
meritum  non  inducit  negationem  ex  justitia,  sed  tantum  ex  congrui- 
tate  conterendi  homini  justo  tale  vel  tale  beneticium  prseter  jus  ad 
gratiae  augmentum,  vel  gloriae  aeternae  consecutionem.  Similiter  dum 
aliquis  vel  justus,  vel  peccator  impetrat  a  Deo  aliquod  beneiieium 
virtute  suorum  bonorum  operum  aut  orationum,  vel  illud  impetrat 
ratione  pacti  divini,  et  dignitatis  operis  ex  gratia  procedentis,  vel 
dumtaxat  ex  pura  Dei  misericordia  et  bonitate.  Si  primum,  meritum 
illud  est  eondignitatis :  si  vero  secundum.  ad  meritum  eongruitatis 
spectat:  igitur  nulla  apparet  ratio  multiplicandi  meritorum  genera 
praeter  duo  membra  assignata. 

Dices  2:  Nullum  datur  meritum  de  congruo :  ergo  praefata  divisio 
dericit.  Patet  antecedens:  meritum  enim  illud  est  cui  ex  aequo  merees 
correspondet :  sed  nulli  operi  ex  sequo  merces  correspondet.  nisi  ex 
gratia  sanctificante  procedatj  Deus  namque  ex  justitia  nihil  debet  pec- 
catori.  praeter  ultionem  et  poenam,  etc.  —  Nego  antecedens,  quia  me- 
ritum  de  congruo  tunc  est  quando  congruum  est  homini  hoc  aut  illud 
bonum  opus  morale  facienti,  Deum  illud  benericium  rependere,  quod 
homo  intendit  consequi  per  tale  opus:  sed  aliquando  congruum  est 
Deuin  homini  aliquid  facienti  retribuere  illud  beneficium  quod  con- 
sequi  intendit.  Sic  congruum  est  Deum  dare  orationibus  justorum  qui 
mortificationum  operibus  incumbunt,  conversionem  hominum  volupta- 
tibus  deditorum.  Congruum  pariter  peccatoribus  veniam  ct  misericor- 
diam  postulantibus  concedere  gratiam  conversionis  et  posnitentiae :  qua 
ratione  S.  August.  ait,  f  dem  peccatorum  interdum  mereri  justificatio- 
nem;  sic  Epist.  106.  Si  quis  dixerit  quod  graUam  bene  operandi  fides 
ratiir,  negare  non  possumus,  sed  gratissime  confitemur, 

Conclusio  seeunda.  —  Rbvera   homines  merbntur  apud 

DeUM     DE    CONDIGNO,     SEl      K\     JUSTITIA    BT    EX     jEQUALITATE    OPERIS 

iim  mercede  supbrnaturali.  H;i'C  Conclusio  sequitur  ex  his  qua3 
diximus  in  praecedenti  Qua^stione,  in  qua  probatuin  est  homines  re- 
vera  mereri  aliquid  apud  Deum,  propterea  quod  judicet  eorum  opera 
esse  digna  mercedis  et  pra  niii. 

Probatur  insuper  illis  Scriptura^  testimoniis  quibus  insinuatur  ve- 
rum  justitia?  jus  acquiri  per  merita  justorum  habentia  quamdam  sequa- 
litatera  cum  mercede.  Primo  namque  operum  condignitatcm  commendat 
Scriptura,  Sapient.  .'J.  Deus  tentavit  <■<»<  (justos  .  et  invenit  eos  </i</n<>s  .«\ 
Et  Apocalipsis  ;J.  Ambulabunt  mecum  in  albis,  quia  digni  sunt.  Et  2. 
ad  Thessalonic?nses  1.  ln  omnibus  persecutionibus  vestris,  <-t  tnhuta- 


«,>UOTUPLEX   SIT    MERITUM.  393 

tionibus  quas  sustinetis  in  exemplum  juSUjudieii  Dei,  ut  dignihdbea- 
mim  in  regno  Dei,  pro  quo  et  patimim.  Justiriam  vero  eommendat 
eum  addit:  si  tamen  (pro  siquidem  juxta  vim  textus  Graeci)  justum 
ttapud  Deum  retribuere  tributationem  iis  qui  vos  tribulant,  et  vobis 
qui  tribulamini  requiem  nobiscum.  Et  Hebraeorum  6.  Nom  enim  inju- 
sfus  est  Deus,  ut  obliviscatur  operis  vestri  et  dilectionis  quam  ostendi- 
stis  in  nomine  ipsius,  qui  ministrastis  sanctis,  et  ministratis. 

Eamdem  veritatem  docent  SS.  Patres  qui  condignitatem  et  justi- 
tiam  in  bonis  operibus  justoram  agnoscunt.  Sie  sanctus  Cyprianus, 
Epist.  26.  Ueddet  tibi  Dominus  pro  ista  tua  charitate  mercedem,  et 
hujus  tam  boni  operis  reproBsentabit  debitam  frugem:  non  minus  envm 
niercedem  coronce  condignus  est  qui  hortatus,  quam  qui  est  passus. 
Chrysostomus,  Hom.  4.  De  Lazaro:  Si  justus  est  Deus,  et  his  et  i/fis 
reddet  pro  meritis.  Aug.  pluribi,  maxime  lib.  De  Natura  et  Gratia, 
cap.  2.  Non  estinjustus  Deus  qui  justos  fraudet  mercede  justitice. 

Idem  constat  ex  illis  Conciliis  laudatis  in  1.  Conclusione  praee. 
Qnaest.  maxime  vero  ex  Concilio  Trident..  Sess.  6.  cap.  16.  ubi 
utramque  conditionemjustitiae,  et  condignitatis  non  obscure  tribuit  bonis 
justorum  operibus.  Justitiam  quidem,  cum  ait  initio  oapitis.  vitam 
«cternam  illis  reddi  a  Deo  justo  judiee  ut  mercedern.  et  ut  coronam 
iustitia?;  condignitatem  vero.  et  aequalitatem  eum  mereede  agnoscit  in 
iisdem  operibus.  cum  circa  medium  ejusdem  capitis  ait,  bonis  operibus 
in  gacris  Litteris  usque  adeo  tribui,  ut  etiam  qui  uni  ex  minimis  suis 
potum  aqma»  frigidae  dederit.  promittat  Christus  cum  non  esse  sua 
mercede  cariturum.  Et  Apostolus  testatur  id  quod  in  prsesenti  est  mo- 
mentaneum,  et  leve  tribulationis  nostrae,  supra  modum  in  sublimitate 
aternum  gloriae  pondus  operari  in  nobis.  Cum  ergo  Concilium  dicit 
bonis  justorum  operibus  usque  adeo  tribui.  sensus  est  quod  illa  opera 
adeo  aestimentnr,  et  tanti  fiant,  ut  censeantur  digna  tali  mercede, 
nempe  felicitate  aeterna.  —  Verum  lieet  haee  receptissima  sint  apud 
Theologos  .  nibilominus  non  desunt.  qui  secus  sentiant ;  nam  Vasquez 
disp.  213.  cum  nonnullis  aliis  negat  meritum  de  condigno  aequirere 
apud  Deuin  verum  justitiae  .jus.  vultque  mercedem  illi  deberi  solum 
ex  gratitudine.  Durandus  vero  in  2.  dist,  27.  q.  2.  existimat  iustos 
noii.  mereri  proprie  et  simpliciter  de  condigno  apud  Deum  :  non  so- 
lum  quia  non  potest  Deus  obligari  homini  ex  justitia,  verum  etiam 
quia  opera  meritoria  non  liabent  aequalitatem  cum  mereede  gloriae 
aeternae.  Vt  autem  eorum  rationes  et  fundamenta  solvantur. 

Objicibs  1.  Xon  potesi  esse  justitia  inter  Deum  et  creaturam: 
ergo  lieet  justi  vere  mereantur  de  condigno,  non  tamen  acquirunt 
erga  Deum  jnstitiae  jus,  subindeque  meritis  non  debetur  merees  ex 
jnstitia,  sed  dumtaxat  ex  fidelitate  vel  gratitudine.  —  Nego  antece- 
dens:  non  enim  repugnat  esse  in  hominibus  aliquod  verum  jus  ju- 
stitiae  respectu  Dei  ex  libera  ipsius  institutionc  et  conventione  pro- 
fectum:  tum  quia  Scriptura  sacra  saepius  inenlcat  justornm  operibns 
mercedem  esse  jnste  debitam  cx  paeto  et  promissione  Dei  :  nam  Scri- 
ptnra  quae  alicubi  Deum  fidelem  fore  praedieat  in  promissis  implendis, 
sa-pius  aflSrmat  illnm  fore  justuin  jndicem,  et  ut  talem  ivdditurum 
^oronam  jnstitiae:  tum  quia  promissio  onerosa,  snb  conditione  operis 
habentis  aliquam  aBqnalitatem  cnm  re  promissa,  inducit  obligationem 


394  gUOTUPLEX   SIT    MERITUM. 

justitire  in  promittente  :  Deus  autem  promisit   justis    vitam    retornam 

sub  eonditione  bonorum  operum  elicitorum  in  gratia,  et  habentium 
aliquam  ajqualitatem  cum  illa  mercede ;  utpote  cum  sint  ordinis  su- 
pernaturalis  sicut  et  illa  merces  :  igitur  possunt  justi  per  bona  sua 
opera  acquirere  aliquod  justitiae  jus  erga  Deum. 

Instabis:  Jus  illud  justitiae,  si  quod  esset,  maxime  justitiae  coin- 

mutativa;  :  sed  nullum  potest  esse  jus  justitiae   commutativae  hominis 

ad   Deum:    ergo,  etc.  Major  constat   ex  secundo    Notabih.   Probafar 

minor:  nemo  obligatur  alteri  ex  justitia  commutativa,  nisi  ahquid  ac- 

cipiat  sibi  commodum  et  utile  :  sed  Deus  nihil  commodi  et  utilis   ac- 

cipere  potest  a  creaturis  :  ergo,  etc.  —  Nego    minorem,  et    ad    ilhus 

probationem    respondeo  primo  negando    majorem ;  nam  ut   quis  obli- 

o-etur  alteri  ex  justitia  commutativa,  non  oportet  semper,  quod  ab  eo 

recipiat  aliquid  sibi  commodum  et  utile,  suffieit  enim   si   fiat  ahquid 

ipsi  gratum  ex    conventione  et  promissione    mercedis.    Respondeo  s.e- 

cundo,  negando  minorem:  possunt  enim  homines  aliquid  Deo  praestare, 

non  solum  ipsi  gratum,    verum  etiam  commodnm  et  utile  ad  bonum 

ejus  extrinsecum,  nempe  ad  gloriam  ejus  externam.  Licet  enim  omnia 

hominum  bona  opera  supernaturalia  sint  Dei  magis,    quam   hommis, 

quia  fiunt  principalius  ab  illo,  et  ab  ejus  gratia  prwveniente  et   coo- 

perante;  sunt  tamen  propria  ipsi  homini,  quatenus  fiunt  ab  ipso  hbere, 

possuntque  pro  ejusdem  hominis  arbitratu  elici  propter  Dei   glonam, 

vel  ob  alium  finem  :    quare  hac  ratione  potest  Deus  homim    obligan 

non  solum  ex  fidelitate,  sed  etiam  ex  justitia,   dum    ex    pacto  et  ex 

misericordia  se  constituit  debitorem  hominum. 

Objicies  2.  Quidquid  Deus  hominibus    confert,   donat    tantum    vel 

ex  gratitudine,  vel  ex  fidelitate,  vel  ex  miserieordia :  igitur  nullum  ex 

ipsis  donum  est  ex  justitia.  Probatur  antecedens:  nihil  enim  Deus  ho- 

mini  confert,  nisi  ex  pura  sua  bonitate  absque  ullo  debito,  et  sic  est 

misericordige  benefieium ;  vel  ex  debito,  proveniente   ex    promissione 

facta,  et  sic  est  fidelitatis  pensunv,  vel  ex  aliquo  interveniente  ex  parte 

hominis    motivo,    et    sic    est    gratitudinis  augmentum  :    ergo,  etc    — 

Nego  antecedens,  nam  pneter  tria  ha-c  beneficioruin  divinorum  colla- 

tionis  genera,  est  etiam  quartum.  nempe  ex  motivo  justiti*,  quod  mmus 

Deo  repugnat,  quam   ipsa    gratitudo ;    gratitudo    enim    propne    dieta 

respicit  beneficium  proprie  dictum  :  at  meritum  hommis   erga   Deum 

non  est  beneficium  proprie,  sed  obsequium  et  servitium,  quod  quan- 

tumcumque  sit  non  potest  adaequare  beneficia,  quse  ipse  pnus  a  Ueo 

accepit;  quis  enim  priot  dedit  illl,  et  retribuetur  eit  inquit  Apostolus, 

Rom    11.  omnia  autem  obsequia   et  serVitia  Domino  exhibita,  maxime 

illa  quaj  fiunt  ex  pracepto,  non    possunt  obligare  Deum    ex    gratitu- 

dine   juxta  illud  Christi,  Luc.  17.   Numquid  gratiam  habet  servo  illi, 

quia  fecit,  quod  ei  imperaveratf  Sic  et  vos,  cum  fecentis  omnia   qua 

prcecepta  sunt  vobis,  dicite:  Servi  inutiles  sumus. 

Conelusio  tertia.  —  Justorum  opbra  mhritoria  sunt  db 

OONDIGNO    VITJE    .KTKiiX.i:    /EQUALITATE    X«»X    QUANTITATIS,    SBD    PRO- 
P  >rtionis.    II;ec  est  eommunior  et  verior, 

Probaturque    primo    ex    Scriptura  S.  quffi    docet  opera    instorum. 
etlam    spectata    prout   fiunt  a  justis  et    filiis  Dei    adoptivis    non  esse 


QUOTtfPLEX    SIT    MERITUM.  395 

digna  tanto  pramio,  Rom.  8.  Non  sunt  condignce  passiones-nujus  tem- 
poris  ad  futurum  gloriam,  quce  revelabitur  in  nobis:  ubi  loquitur  koo- 
stolus  de  passionibus  illfs  prout  n  filiis  Dei,  et  ex  virtute  spei  Chri- 
stianae  tolerantur :  juxta  id  quod  paulo  aute  pnemisit:  Ipse  enim  Spi- 
ntus  teshmomum  reddit  Spiritui  nostro,  quod  sumus  Filii  Dei.  Et  2. 
Cormth.   4.  Id  enim  quod  in  prcesenti  est    momentane  kve    tri- 

oulationis  nostrce  supra  modum  in  sublimitate  ceternum  glorice  pondus 
operatur  in  nobis.  Quipus  verbis  ratiouem  imequalitatis  insinuat  quia 
mmirum  passiones  illae  sunt  transitoriae  et  finitae,  etiain  prout  sunt 
homims  justi  et  Deo  grati  :  pramium  vero  est  infinitum,  nempe  visio 
et  possessio  Dei.  qu*  est  valoris  intiniti.  quia  est  infinitae  et  aeternas 
durationis.  Eodem  pertinet  quod  ait  Chrfetus,  Lue.  6.  Mensuram  bo- 
nam,  et  confertam,  et  coagitatam,  etsuper>ffl  dabunt  in  siiunn 

strum. 

Probatur  secundo  ex  Conciliis,  et  Patribus,  nam  Coneilium  Seno- 
neose  celebratum  sub  Clemente  \L1.  non  obscure  id  docet  in  decreto 
ndei  16.  cum  sic  ait:  Faektque  tandem  omnis  misericordios  locum  uni- 
cuiquejuxta    mensuram    operum    suorum,  non    absoluta  condignih 
qutdern,  sed  gratuita  magis  et  liberali  reprom  .  qua  conxentione 

facta  </<  denarw  diurno  conduxit  operarios  in  vineam  suam.  —  Idem 
docent  SS.  Patres :    maxime    sanctus  Fulgent.,  lib.  1.  .4./  Monimum 
cap.  10.  reddens  rationem  cur  vita  aeterna  vocetur  gratia  ab  Apbstolo 
Kom.  6.  cum    merces    meritorum    sit,   Gratia,  inquit.  non  injuste    di- 
eitur,  quia  non  solum  donm  suis  Deus  sua  dona  reddit,  sed  qui 
tum  etiam  ibi  gratia  divince  retributionis  exuberat,ut  incomparabiliU 
atque  meffabiliter   omne    meritum,  quantumvis  bonce,  et  ex  D?u 
Immarm    voluntatis,  atque   operationis  t.    Pneluserat  Eus 

Emissenus,  Homil.  3.  ad  Monachos:   ToUs  licet,  inquit,  animce  ei 
poris  laboribus  desudemus,  totis   licet   obedientiai    viribus  exerceamur 
ntnil  tamen  condignum  merito  pro  ccelestibus  bonis  comrh  J- 

ferre  valebimus. 

Suffragatur  pariter  ratio:    tiniti    namque   operis  valor   non  pot 
mereri  excellentiam  praemii  infiniti  secundum  aBqualitatern  quantitatis 
sed  duintaxat    secundum  quamdam    condi-nitatem  proportionis  :    sed 
valor    operum  bonorum    secundum    se  finitus    est :    prannium   autem 
nempe  vita  aeterna,  est  infinitum,  cum  sit  ipsius  Dei  fruitio,  adeoqi 
superexcedit  valorem  meriti  finiti  :    igitur  inter  utrumque  non  potest 
esse   aquahtas    quantitatis,    sed    dumtaxat    proportionis.    Quapropter 
S.  Apostolu>  pluribi,  maxime  1.  Corinth.  1.  et  Philip.  1.  et  2    ad  Ti- 
motheum  1.  gloriam  aeternam  bonis  justorum  operibus  promissam  com- 
parat  bravio,  et    eorome    eertantibus    in    stadio    proposita?.    qme    sola 
aequalitate  proportionis  aequalis  esse  solet. 

Dues:  Finiti  ad  infinitum  nulla  est  proportio  :  sed,  ut  mox  di- 
ctum  est,  opera  meritoria  sunt  tiniti  valoris  :  igitur  nulla  est  etiam 
aequahtas  proportionis  inter  ipsa  opera  et  gloriam  aeteraam  —  Di- 
stmguo  majorem:  nulia  est  proportio  physica,  et  rei  ad  rem,  conccdo  • 
lono-e  enim  pra-mium  infinitum  excedit  meritum  rinitum.  si  ^pectetur 
Becundum  suam  entitatem :  nulla  est  proportio  moralis  et  dlgnitatis 
opens  ad  dignitatem  praemii,  nego.  Opera  siquidem  meritoria  habent 
d--iutat.Mii  quaindam    supernaturalem    et    infinitam,  non    quidem 


396         QUOT,    ET    QUJE   SINT    CONDITIONES   AD  MERITUM. 

propria  sua  entitate  physica,  sed  ex  promissione  acceptantis  illa  opera 
ad  tale  prsemium,  necnon  et  ex  intentione  et  affectu  operantis,  qui 
pro  viribus  enititur  tantum  obsequii  Dei  irnpendere  quantum  potest, 
ac  proinde  si  virtutem  haberet  infinitam,  infinitae  entitatis  aetum  pro- 
duceret.  Unde  actus  ab  eo  elicitus,  licet  iinitus  sit  secundum  effectum, 
innnitus  tamen  est  secundum  affectum.  Cum  autem  Deus  potius  penset 
affectum  operantis,  quam  effectum  operis,  inde  fit  quod  justum  et 
sequum  judicet  praemium  infinitum  largiri  pro  operibus  in  entitate 
iinitis. 

Dices  2:  Si  justi  de  condigno  mereri  possunt  vitam  reternam  ae- 
cedente  Dei  ordinatione  et  promissione,  possunt  eadem  accedente 
mereri  de  condigno  alteri  gratiam,  et  consequenter  remissionem  mor- 
talis  peccati,  qui  est  secundarius  gratiae  sanctificantis  effectus:  sed 
consequens  hoc  militat  in  doctrinam  sanctorum  Patrum  et  Theolo- 
gorum  affirmantium  nullam  puram  creaturam  posse  mereri ,  aut  sa- 
tistacere  de  condigno  pro  peccato  mortali :  quocirca  necessaria  fuerunt 
Christi  merita,  ejusque  divina  satisiactio  pro  peccatis  nostris.  —  Re- 
spondeo  primo,  negari  posse  mojorem :  longe  enim  altius  et  diffieiiius 
est  justum  mereri  de  condigno  alteri  existenti  in  peccato  mortali  gra- 
tiam  et  remissionem  peecati,  quam  sibi  ipsi;  quia  ipse  jam  censetur 
dignus  gratia  et  gloria  reterna,  qua?  sibi  debetur  titulo  haereditatis 
ratione  gratise  sanctificantis  qua  donatur:  ideoque  non  est  consequens, 
quocl  si  aceedente  Dei  promissione,  ejus  opera  quamdam  habeant  con- 
dignitatem  cum  vita  seterna,  quae  est  gratia  consummata.  eamdem 
habere  debeant  cum  gratia  sanctificante  alteri  Dei  inimico  et  exoso 
largienda :  amieus  enim  facilius  sibi  promereri  potest  beneficium  ab 
amico,  quam  inimico  illius,  qui  beneficium  posset  largiri.  —  Eespon- 
deo  secundo,  negari  posse  minorem :  dum  enim  sancti  Patres  et  Theo- 
logi  negant  posse  aliquam  puram  creaturam  satisfacere  de  condigno 
pro  peecato  mortali,  non  loquuntur  de  merito  et  satisfactione  ex  ri- 
gore  justitise,  seu  rei  ad  rem ,  quam  utique  non  tribuimus  justorum 
bonis  operibus;  sed  tantum  aequalitatem  proportionis.  Hia  adde  quod 
illa  Theologorum  sententia  non  sit  generaliter  recepta:  plurimi  namque 
cum  Subtili  Doctoiv  afnrmant  posse  per  extraordinariam  Dei  disposi- 
tionem  aliquam  creaturam  Deo  satisfaeere  pro  peccatis  aliorum.  ut 
dictuni  est  in  Tractatu  prrecedenti. 

QILESTIO  TERTIA. 
QUOT,  ET  QU/K  SINT  CONDITIONES  AD  MERITUM. 

Xotandim  1.  <t>uod  cum  in  merito  adajquate  sumpto  tria  possint 
considerari,  nempe  persona  praemians,  persona  merens,  et  opns  meri- 
torium.  Kx  unoquoque  illorum  capitum  aliquot  conditiones  desideran- 
tur;  videlicet  a/iquce  cx  parie  Dei  praemiantis,  alice  cx  parte  hominis 
operantis  seu  merentis,  alice  denique  ex  parte  ipsius  operis,  seu  me- 
riti ;  ex  parte  quidern  Dei  prsemiantis  et  remunerantis  desideratur 
pactum  de  mercede  reddenda:  cx  parte  vcro  hominis  merentis  requi- 
ritur  status  gratiae  et  viee;  cx  parte  denique  operis  neeessaria  est 
libertas,  seu  quod  oj)us  fiat  libere  libertats  proprie  dicta,  necnon  et 
honestas,  quia  opus  meritorium  debet  esse  moraliter  bonum,  et  super- 


QUOT,    ET    QUM    SINT    CONDITIONES    AD  MERITUM.         397 

naturaliter,  quippe  meritum  est  fcetus  gratias.  De  quibus  omnibns  con- 
ditionibus  agendum  est  in  praesenti  Quajstione. 

Notaxdim  2.  Quantum  ad  primce  conditlonis   explicationem,   haee 
duo  esse  distinguenda,  nempe   promissionem  Dei  esse    requisitam  ad 
hoc,  ut  opus  bonum  habeat  aequalitatem  et  proportionem  cum  praemio 
et  quod  promissio  illa  requiratur  ad  meritum  de  condigno,  ita  ut  haee 
promissio  nullam  dignitatem  operi  meritorio  conferat.  Priori  namque 
modo  promissio  est  intrinseca    operi    meritorio,  quia  eonfert  ad  illius 
dignitatem.  Posteriori  vero  est  dumtaxat  extrinseca.  Cujus  distinctionis 
ventas    intelligitur  ex  illis,  quaj    occurrunt    in   justitia    commutativa 
apud    hom.nes;    nam    pactum  aliquando  extrinsecum  est  rei  commu- 
tandae    cum  videlicet  non  minus  fieret  commutatio,  etsi  pactum    non 
procederet;  ahquando  autem  est  intrinsecura  rei  commutanda?.  quando 
mmirum  non  fit  rei  alicujus    cum    altera    commutatio,  nisi  vi    et  ra- 
tione  pnecedentis.  -  Jam  dictum  est  supra ,    bona    opera    elicita    ex 
grat.a  habere  «qualitatem  proportionis  cum   pramiio    ratione    promis- 
sionis  divinae  et  pacti  initi  a  Deo  cum  homine  :    an   autem   haec  pro- 
missio  ita  sit  necessaria  ad  condignitatein    operis,  ut  sine   ipsa    opus 
non  haberet  rationem  adaequatam  meriti,  negant  aliqui  Theolo-i  cum 
Vazquez    disput.  214.  cap.  8.  ubi  docet  operibus  justorum  accessisse 
quidem    divmam    promissionem,  nullo  tamen    modo    pertinere  ad  ra- 
tionem  mer.ti,  sed  potius  advenire  operibus  jam  dignis    et  meritoriis 
JNotandum    3.    Xecessitatem    gratia>    sanctifieantis    ad    merendum 
non  tantum  requiri  ratione    peccati    mortalis    eluendi,  quia   nimirum 
qui  sunt  m  statu   peccati    mortalis    sunt  incapaces  juris  apud  Deum 
acquirendi  ad  n  itam  aeternam,  imo  damnationis  et  mortis  a3terna3    rei 
sunt,  verum  maxime  requiritur  gratia  sanctiticans  ad  meritum  ratione 
improportionis  quam  ad  tantam    mercedem    habent   opera  nostra  nisi 
nant  a  hlns  Dei  adoptivis,  quibus  omnino  decet  a  patre  proponi  hae- 
reditatem  in  praemium  laborum;  unde  etiam  in  statu  innocentiae  cratia 
sanctificans  necessaria  erat  primis  parentibus  ad  merendum :  0,1^01-0- 
pter  mento  jure   summi  Pontifices  Gregorius  XIII  et  Pius  V  damna- 
runt  hanc    propositionem  Michaelis  Baii  num.   18.   Sentmnt  cum    I 
iagio,  qu,    dicunt  esse    necessarium   ad  rationem  meriti,  ut  homo  ,■ 
gratiam  adoptionis  subUmetur  ad  statum  deifieum. 

Conclusio  pplma.  —  Utopbra  justorum  rbvbra  sint  me- 

RITORIA     VIT.K     -KTERX.1:.    REQUIRITIJR    KX    PARTB     DEI     PROMISSIO     ET 

pactum  de  dando  pr^mio.  Ita  Subtilis  Doctor  in   primum    dist.   17 
qu.  3.    num.  22.    ubi    loquens    de    actu    meritorio    ait:   Creditur   ess 
una  conditio  in  actu,  videlicet  quod  est  aceeptabilis  Deo:  non  quad 
communi  aceeptatione  solummodo,  quatenus  acceptat  omnem  creaturam 
vel  quo  etiam  modo  vult  actum  substractum  peccato,  alioquin  non  esset 
ab  ipso<  sed  ex  acceptatione   speeiali,  quce  est  in  voluntate  divina 
(hnatw  ejus  actus  ad  vitam   ceternam    tamquam    merm   condigni   ad 
pramium:  hoc  modo  credimus  etiam  naturam  nostram,  etiam  beatifi- 
oatnlem,  justam  esse  habitualiier  acceptam,  hocest,  quando  non  actua- 
operatur:   adhuc  tamen    voluntas   divina   eam   ordinat  ad  vitam 
asternam,  tamquam  dignam  tanto  bono  secundum  dispositionem   qu 
habet  habitualiter  in  se. 


398         QUOT.    ET    QlL4i   SINT    CONDITIONES    AD  MERITUM. 

Probatur  conclusio;  Primo  quidem  ex  Concilio  Senonensi.  cap.  1<>. 
ubi  decernit:  Fecit  Deus  unicuique  locum  juxta  mensuram  operum 
suorum,  non  dbsoluta  condignitate,  sed  gratuita  et  Hberali  promis- 
sione,  qua  conventione  facta  <(e  denario  diurno,  misit  operarios  in  ri- 
neam  suam.  Ibidemque  rationem  reddit  cur  Deus  absque  sua  promis- 
sione  obligari  nequiverit  erga  homines,  dicens:  Et  quamquam  opera 
Jicec  (Justorum  videlicet)  talia  sunt,  ut  Deus  jure  quodam  sun  ea  a 
nohis  exigere  possit:  et  sancti,  etiamsi  omnia  quee  eis  prcecepta  sunt, 
fecerint,  et  agnoscere,  et  dicere  debent,  se  esse  inutiles  servos;  tamen 
cum  ex  charitate  profluant,  et  gratioz  Dei  effectus  sint,  ac  quia  Deus 
secundum  suam  voluntatem  operantibus  mercedem  liberalissime  pro- 
misit,  eadem,  et  temporalium  bonorum,  et  ozternoz  vitoz  remuneratione 
dignatur.  Favet  etiam  Concilium  Tridentinum,  Sess.  6.  cap.  16.  ubi 
ait :  Bene  operantibus  usque  in  finern,  et  in  Deo  sperantibus  proponenda 
est  vita  ozterna,  et  tamquam  gratia  filiis  Dei  per  Jesum  Christum  mi- 
sericorditer  promissa,  et  tamquam  merces  ex  ipsius  Dei  promissione 
bonis  ipsorum  operibus  et  meritis  fideliter  reddenda. 

Probatur  secundo  ex  Scriptura  sacra;  illis  videlicet  omnibus  ora- 
cuiis,  quibus  vita  seterna  significatur  nobis  esse  reddenda  propter  di- 
vinam  promissionem.  Sic  insignis  est  illa  parabola  Matth.  20.  ubi  de 
operariis  a  Patre-familias  in  vineam  missis,  legimus  quod  Conventione 
facta  cum  mercenariis  ex  denario  diurno,  misit  eos  in  vineamsuam: 
et  postea :  Amice  non  facio  tibi  injuriam,  nonne  de  denario  convenisU 
mecum?  totle  quod  tuum  est.  Quapropter  Apostolus  plerumque  vitam 
seternam  explicat  nomine  promissionis.  Sie  Hebrseorum  6.  Fide,  et 
paiientia  hozreditabunt  promissiones.  Et  cap.  10.  Ut  voluntatem  Dei 
facientes  reportetis  promissionem.  Hinc  Jacobus,  cap.  1.  pronuntiat: 
Beatus  vir  qui  suffert  tentationem,  quoniam  cum  probatus  fuerit  acci- 
piet  coronam  vitoz,  quam  repromisit Deus  ditigeniibus  se.  Et  Apostolus  1. 
ad  Timoth.  1.  Pietas  ad  omnia  utilis  est,  promissionem  habens  vitce, 
quo3  nunc  est,  pariter  et  futuroz. 

Probatur  etiam  ratione:  Ad  meritum  de  condigno  requiritur,  ut 
qui  meretur  pnemium  aliquod,  verum  jus  habeat  ad  illud  obtinendum: 
sed  homo  non  potest  acquirere  verum  aliquod  jus  ad  aliquod  pnvmium 
a  Deo  obtinendum,  nisi  divina  promissio  intercedat:  ergo  nec  potest 
mereri  de  condigno  apud  Deum  absque  hujusmodi  promissione.  Major 
constat:  quia  non  alia  de  causa  vita  icterna  vocatur  in  Scriptnra  co- 
rona  justithe,  merces,  et  pramium,  quam  ut  ostendatur  eam  homini 
deberi  ex  quadam  justitia,  et  hominem  jus  aliquod  habere  ad  eam 
mercedem  obtinendam.  Minor  vero  suadetur;  quia  non  potest  liomo 
verum  jus  ad  prremium  a  Deo  obtinendum  habere,  quin  Deus  teneatur 
ex  justitia  illi  tale  praemium  reddere,  et  consequenter  quin  Deus  illi 
debitor  sit.  Ei  enim  <p/i  bperatur,  inquit  Apost.,  Kom.  1.  mer-ces  non 
imputatur  secundum  gratiam,  sed  secundum  debitum.  Iline  sanctus 
Augustinus  in  Psal.  8.*}.  explicans  illud  ad  Timoth.  4.  Quam  reddet 
mihi  Dominus  in  illa  die  justus  judex,  ait:  Indutgentiam  donabit, 
coronam  reddeti  donator  est  indulgentice,  debitor  coronoz.  Sed  impossi- 
bile  est  Deum,  qui  est  supremus  omnium  Dominus,  cuique  infinitis 
titulis  oinnia  nostra  debemus,  fieri  nobis  debitoreiu,  nisi  intercedat 
promissio  quaidam  et  pactum  ex  parte  ipsius,  quo  se  obliget  ad  nobis 


QUOT,    ET    QUvE    SINT    CONDITIONES    AD  MERITUM.         399 

reddendum  praemium  pro  hoc  vel  illo  opere  condigno;  Deus  antem 
cum  iion  possit  homini  debere  praemium  aliquod  eitra  liberam  ejus 
promissionem,  necessum  est,  quod  illa  intercedat,  ut  horao  possit  re- 
vera  mereri  de  condigno.  —  Confirmatur:  si  quiS  alienum  agrum 
coleret.  vel  aliquod  aliud  obsequium  alteri  praestaret,  nullo  prorsus 
mterveniente  pacto  vel  promissione  mercedis,  alter  non  teneretur  ex 
justitia  mercedem  illi  dare.  maxime  si  operarius  ille  haec  opera  jam 
debuerit  tacere  aliquo  alio  titulo,  ipsiusque  tum  corpus,  tum  instru- 
menta  fuerint  sub  dominio  et  potestate  alterius.  —  Confirmatur  2. 
quia  nulla  alia  potest  reddi  ratio,  quam  ex  defectu  promissionis  di- 
vinae,  cur  non  mereamur  nobis  de  condigno  perseverantiam,  et  auxilia 
efficacia  ad  vincendas  quaslibet  tentationes,  et  quodiibet  bonum  opus 
exercendum  .  sicut  meremur  vitam  oeternam.  quae  longe  pra?stantior 
est  ipsa  perseverantia,  et  illis  auxiliis  efficacibus :  item  cur  animaB 
derunctorum  non  mereantur  in  purgatorio,  cum  nondum  sint  in  ter- 
mino;  denique.  cur  Christus  Dominus  nobis  aliqua  non  meruerit 
de  tacto,  qiue  alioqui  certe  mereri  poterat:  v.  g.  auxilia  efficacia 
omnibus  ad  perseverandum.  et  restitutionem  justitiae  originalis,  aut 
electionem  omnium  efficacem  ad  gloriam;  nam  par  se  loquendo,  ceque 
id  condigne  mereri  potuisset,  ac  caetera  beneficia,  qua3  propter  ejus 
meritura  a  Deo  suscipimus,  si  Deus  ita  ordinasset  et  promisisset: 
igitur  prima  et  praeeipua  ratio  est  defectus  ordinationis  et  promis- 
sionis  divinae. 

Dices  1:  Promissio    non    est  necessaria  in  merito  apud  homines: 
ergo    nec    apud    Deum.    Seguela  patet  a  paritate  rationis.  Antecedens 
vero  probatur:  qui  enim  agrum  alterius  colit,  ipso  jubente,  et  vidente 
aut  volente,  meretur  a  domino  acciperc  mercedem  exjustitia,  quamvis 
pactio  et    promissio    expressa    de    tali    mercede  non   intercesserit,    et 
coinpellatur  in  judicio  solvere  debitum  pretium.  —  Respondeo  primo, 
negari  posse  antecedms,  nam    etiam    inter    homines  non  pot^st    esse 
meritum  de  condigno  ex  merito  justitiae,  sine  aliqua  promissioue  pu- 
blica,  vel    pacto  privato  tacito  aut  expresso :  in  allato  enim  exemplo 
intercedit    pactum    tacitum,  quia    cum    quis  videt  aut  sentit  sub  spe 
lucri    consequendi.  alium    laborare  in  suam  utilitatem.  qui  ad  talem 
laborem  aliunde  non  tenetur.  tacite  consentit  se  oblio-ari  ad  compen- 
sandum    talem    laborem.   Jiespnwhn  2.,  negando    eonsequentiam ;    non 
enim  est  par  ratio    hominis    ad  hominem.  ac   ejusdem   hominis  com- 
parati  ad  Deum,  quia  potest  liomo  impendere  suum  laborein  in  utili- 
tatem    alterius,  cui  talem   laborem  non  debet  aliquo  titulo:  at  omnia 
bona   justorum    opera  alio  titulo,  quam  justitiae,  Deo  debentur.  sunt 
enim  ipsius  Dei  dona,  et  potest  Deus  illa  exigere  titulo  gratitudinis ; 
unde  justorum  quisque  debet  nsurpare  illud  Davidis  1.  Paralip.    Tu  I 
sunt  omnia,  et  quce  de  manu  tua  aecepimus,  dedimus  tibi:  ergo  non 
possunt   obligare    Deum    sine    ipsius  pacto  et  promissione   ad^eonfe- 
rendam  pro  illis  mercedem.  maxime  vero  tantam.  quanta  est  merces 
eeterna. 

Dices  2:  Peccatum  quodcumque  mortale.  ut  mereatur  pccnam 
aeternam,  non  est  necesse  quod  aliqua  interveniat  pactio:  eruo  etiam 
bona  opera  secluso  quocumque  pacto  merentur  vitam  seternam.  — 
Nego    consequentiam,  et    ratio  disparitatis  est.  quod  plus  requiratur 


400         QUOT,    ET    QVM    SINT    CONDITIOXES   AD  MERITUM. 

ad  meritum  bomim,  quam  ad  malum  :  uam  in  morito  malo  non  jus 
est,  sed  debitum  ;  qui  enim  peccat  seipsum  pcense  debitorem  constituit 
apud  Deum,  et  Deus  acquirit  jus  ad  pcenam  illi  infiigendam,  si  velit, 
propter  acceptam  injuriam ;  qui  autem  meretur  de  eondigno  Douni 
sibi  debitorem  facit,  et  jus  acquirit  mercedis  recipiendae :  Deus  autem 
non  potest  fieri  debitor  respectu  creaturse  absque  gratuita  ejus  pro- 
missione,  ut  mox  dictum  est. 

Dicbs  3:  Si  ad  rationem  meriti  necessaria  esset  promissio  Dei, 
sequerotur  plures  justos  non  mereri  vitam  seternam,  quia  promissio 
non  obligat,  nisi  data  et  acceptata:  at  quivis  Justus  non  acceptat 
illam  divinam  promissionem  ;  quia  ut  acceptetur  promissio,  debet  esse 
cognita  ei,  qui  operatur :  sed  plurimis  justis,  et  bene  operantibus  in- 
cognitum  est  ejusmodi  pactum  divinum  de  mercede  reddenda :  ergo, 
etc.  —  Respondeo  negando  majorem,  nemo  enim  mereri  potost  apud 
Deum  sine  fide,  nara,  ut  ait  S.  Paulus  Hebr.  11.  Accedentem  ad  Deum 
oportet  credere,  quia  est,  et  quod  inquirentibus  se  remunerator  est. 
Quamvis  autem  non  distincte  noverint,  qurenam,  et  quanta  sit  illa 
remuneratio,  et  an  fuerit  solum  proposita,  an  vero  etiam  promissa  ; 
sufticit  tamen  ad  jus  acquirendum,  quod  illam  acceptent,  qua?cumque 
a  Deo,  et  quomodocumque  constituta  sit.  Nullus  est  igitur  fidelis,  qui 
non  habeat  saltem  confusam  fiduciam  promissa?  divinre  mercedis,  quara 
saltem  virtualiter  et  interpretative  accoptat;  quia  unusquisque  cen- 
setur  velle  suis  operibus  acquirere  quidquid  potest,  facile  onim  qui- 
sque  in  bonum  suum  eonsentit. 

Conclusio  seeunda.  —  Ad  meritum   de  condigno  rbqui- 

RITUR     EX     PARTE     OPERAXTIS    QUOD    SlT    IX    STATU     VT2E     ET    GRATI.i:. 

Haec  pariter  est  communis  quoad  utramque  partem:  quarum 

Probatur  prima  omnibus  illis  Scripturae  textibus  quibus  signihcatur 
tempus  merendi  non  aliud  esse  determinatum  a  Deo  quam  tempus 
prsesentis  vitse.  Sic  Ecclesiastici  9.  Quodcumque  potest  manus  tua 
instanter  operare,  quia  nec  opus,  nec  ratio,  nec  sapientia,  nec  sdentia 
est  apud  inferos,  quo  tu  properas.  Quibus  nominibus  scientias  et  sa- 
pientice  significatur  ea  cognitio  quse  ad  merendum  est  necessaria.  Et 
cap.  11.  Si  eeciderit  lignum  ad  austrum  aut  ad  aquilonem.  in  quocumque 
loco  ceciderit,  ibi  erit.  Et  Ecclesiastici,  cap.  14.  Ante  obitum  tuum  op<>- 
rare  justitiam,  quoniam  apud  inferos  non  est  invenire  cibum.  Et  cap.  16. 
f)miiis  misericordia  faciet  locum  unicuique  secundum  meritum  operum 
suorum,  et  secundum  intellectum  peregrinationis  ipsius.  Joan.  9.  Venit 
jwx  quando  nemo  potest  operari;  ubi  per  noctem  Christus  mortem 
intelligit.  Hinc  Apostolus  monebat  2.  ad  Corinth.  6.  Ecce  nunc  tempus 
acceptabile,  ecce  nunc  dies  salutis.  Et  ad  Galatas  6.  Dum  tempus  habe* 
mus,  npercmur  hon/nn  ad  omnes :  nam,  inquit  Hebrseorum  9.  statutum 
est  omnibus  hominibus  semel  mori,  post  hot  autem  judicium.  —  tdem 
otiain  docent  sanctus  Cyprianus  in  lib.  Ad  Denietriuuum.  circa  iinoin  : 
Quando  isthinc  excessum  fuerit,  nullus  jam  posnitentias  locus  est,  hic 
vita  aut  amittitur,  aut  tenetur.  Hieronymus  exponens  usec  verba  ad 
Galatas  6.  Quai  seminaverit  homo,  hcec  et  metet,  ait:  Tempus  sementis 
est  prozsens  vita  quam  currimus;  cum  ista  vita  transierit,  operandi, 
(noinpo    meritorie)  tempus    aufertur.  Angxist.   in    Enchiridio,  oap.  11 


QUOT,    ET    QU/E    SINT    CONDITIONES   AD  MERITUM.         401 

Nemo  speret  quod  hic  neglexit,  cum  obierit  apud  Deum  posse  prome- 
reri.  S.  Prosper  denique  sgntentia  172.  JFrustra  sibi  homo  post  hoc 
corpus  promittit  quod  in  koc  corpore  comparare  neglexit. 

Favet  etiam  ratio  ;  eum  enim  vita  praesens  via  sit  acl  immortali- 
tatem  et  praemium,  congruum  fuit  ut  stadium  esset  atque  tempus  me- 
rendi,  quo  repromissum  nobis  praemium  possemus  assequi,  meritum 
enim  est  qusedam  via  seu  tendentia  ad  praemium,  et  subinde  decens 
fuit  ut  quamdiu  in  hujus  vitae  mortalis  stadio  currimus,  immortalis 
benedictionis  praemium  mereri  possimus,  non  autem  extra  liunc  statum 
constituti.  Viatoris  autem  nomine  intelligunt  Theologi  hominem  in 
corpore  mortali  et  conditione  mortali  degentem :  quocirca  nec  qui 
soluto  corpore  e  vivis  excesserunt,  nec  qui  iterum  assumpto  resurre- 
xerunt,  eensentur  viatores.  Hinc  beatissima  Yirgo  quse  post  mortem 
resurrexit,  et  assumpta  est  in  giorioso  corpore  in  caelum.  non  est  in 
numero  viatorum  collocanda;  e  contra  vero  Lazarus,  et  omnes  illi 
qui  vjrtute  divina  e  mortuis  tuerunt  suscitati,  viatores  revera  erant 
ac  mereri  poterant.  Idem  sentiendum  non  est  de  Enoch  et  Elia  qui 
tametsi  adhuc  sint  mortales,  quia  tamen  non  vivunt  conditione  mor- 
tali,  sed  a  Deo  sequestrati  peculiari  lege  fuerunt,  et  vivi  servantur 
usque  ad  extrema  tempora  cum  Antichristo  confiicturi,  non  debent 
reputari  viatores ;  nam,  inquit  Tertullianus,  libro  Adversus  Judceos, 
cap.  2.  Enoch  nedum  mortem  gustavit.  attemitatis  candidatus.  Vel  ut 
ait  lib.  De  Resurr.  Carnis,  cap.  43.  Enoch  et  Elias  nondum  resurre- 
ctione  defuncti,  quia  nec  vita  functi,  qua  tamen  de  orbe  translati 
hoc  ipso  jcnn  mternitatis  candidati:  igitur  eo  in  statu  mereri  non  pos- 
sunt,  alioqui  vel  negandus  est  illis  frequens  et  ordinarius  Dei  con- 
cursus  ad  bene  agendum ;  vel  sequarent  tandem,  imo  longe  supera- 
rent  cseterorum  Sanctorum  merita,  necnon  ipsius  beatre  Yirginis,  quia 
incredibile  est  eos  in  tam  longo  et  diuturno  tempore  non  multo  plures 
actus  pios  et  meritorios  exercuisse  quam  sanctissima  Yirgo  in  toto 
vitse  suse  spatio  elicere  potuerit:  aut  inflnita  prope  bonoruin  actuum 
multitudine  non  adaequasse  intensos  illius  actus.  maxime  cum  illi 
vitam  quietam  et  tranquillam  degant  ab  omni  tentationum  molestia 
liberam,  atque  adeo  ad  omnia  virtutum  opera  paratissimam.  His  adde 
quod  huic  nostree  observationi  favere  videatur  sacra  Scriptura  loquen- 
de  Enoch  quando  translatus  est,  quasi  tempus  ipsi  non  eomputaretui 
amplius,  completaque  fuerit  illius  getas  numero  annorum  365. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  neinpe  quod  ad  merendum  neees 
sario  desideretur  status  gratiae  sanctificantis.  Probatur,  inquam,  ex 
illo  Genesis  4.  Respexit  Dominus  ad  Abel,  etad  munera  ejus.  Quibus 
verbis,  ut  observat  S.  Gregor.  22.  Moral.  cap.  8.  significatur  Deum 
prius  intueri  personam  quam  munus  ;  nec  gratum  habere  ofTerentem 
propter  munera,  sed  munera  propter  offerentem.  Sic  pariter  Joan.  15. 
Christus  Dominus  edocet  quod  sicut  palmes  non  potest  ferre  fructum 
ex  semetipso,  sic  et  vos  nisi  in  me  manseritis,  scilicet  per  fidem  vi- 
vam,  quse  charitati  et  gratise  connexa  est.  Et  paulo  post :  Si  quis  in 
me  non  manserit,  mittetur  foras  sicut  palmes,  et  arescet,  et  colligent 
eum,  et  in  ignem  mittent.  Hinc  Concilium  Tridentinum  Sess.  <■>.  cap.  1<S. 
inter  conditiones  ad  merendum  requisitas  hanc  ponit,  quod  qui  me- 
rentur   sint  justificati,    et    Cliristo    tamquam    vivi    palmites,   el  v\y.\ 

Frassen   Theol.  Tom.  VTII. 


402         QUOT.    ET    QUM   SINT    CONDITIONES   AD   MERITUM. 

membra  inserti :  «  Cum  enim,  hiquit,  ille  ipse  Christus  Jcsus  tamquaui 
<  eaput  in.membra,  et  tamquam  vitis  in  palmites,  in  ipsos  justificatos 
«  jugiter  virtutem  intiuat,  qme  virtus  bona  eorum  opera  semper  an- 
«  tocedit  et  comitatur  et  subsequitur,  et  sine  qua  nullo  pacto  Deo 
«  grata,  et  meritoria  esse  possent,  etc.  »  Quapropter  merito  error  con- 
trarius  damnatus  fuit  per  summos  Pontifices  Pium  V  et  Gregor.  XII 
damnantes  hanc  propositionem  nurn.  13.  Baji:  Pelagii  sentenlia  est, 
opus  bonum  ciira  graUam  adoplionis  factum  non  esse  regni  cozlestis 
meritorium. 

Adstipulantur  etiam  sancti  Patres,  maxime  S.  Augustinus,  lib.  De 
fide  et  operibus,  cap.  14.  «  Sequuntur,  inquit,  bona  opera  hominem 
«  justificatum,  non  prpecedunt  justificandum ;  quo  loco  loquitur  de 
«  operibus  vit?e  setemae  meritoriis,  non  autem  de  bonis  moraliter.  »  Et 
lib.  De  spiritu  et  littera,  cap.  29.  «  Per  spiritum,  inquit,  incorporatus, 
«  factusque  membrum  ejus,  potest  quisque.  illo  incrementum  intrinse- 
«  cus  dante,  operari  justitiam.  »  Hinc  S.  Prosper  ad  capitula  Gallorum, 
cap.  6.  ait.  «  Justificatus  homo,  idest  ex  impio  pius  factus  nullo  prozce- 
«  dente  bono  merito  accipit  donum  quo  meclio  acquirat  et  meritum.  » 

Favet  etiam  ratio:  qui  enim  non  est  justificatus  per  gratiam  ju- 
stificanteni  est  peccati  reus,  rationecujus  meretur  de  condigno  mortem 
et  poenam  aeternam,  juxta  illud  Rom.  6.  Stipendium  peccati  mors,  et 
consequenter  incurrit  carentiam  glorise  seterme :  sed  impossibile  est 
hominem  simul  mereri  carentiam  et  possessionem  glorise  seterme : 
igitur  quamdiu  in  peccato  jacet  non  potest  vitam  aeternam  mereri  de 
condigno.  Deinde,  opera  omnia  facta  sine  gratia  sanctificante  sunt 
opera  hominis  inimici  Dei,  et  subinde  ipsi  non  possunt  satisfacere  : 
ergo  multo  minus  prsemium  promereri.  Denique,  si  status  gratire  non 
requireretur  ad  meritum,  sequeretur  quod  per  unum  peccatum  mor- 
tale  non  perirent  omnia  merita:  sicut  enim  peccatum  prsecedens  non 
impediret  quominus  fierent  nova  merita,  ita  neque  peccatum  subse- 
quens  extinguerct  merita  facta:  sed  consequens  est  contra  Scripturam 
dicentem  quod,  si  justus  aversus  fuerii  a  justitia  sua,  omnes  jusUtia 
quas  fecerit  non  recordabuntur  amplius. 

Dices  1 :  Scriptura  sacra  aperte  tradit  quod  qui  servat  divina  man- 
data  vitam  consequetur  seternam,  nec  ad  id  requirit  statum  gratiae. 
Sic  Matthsei  19.  Si  vis  ad  vitarn  ingredi  serra  mandata;  hinc  S.  Au- 
gustinus  lib.  De  natura  et  gratia,  cap.  2.  Natura,  inquit,  humani 
generis  ex  illius  unius  praivaricatoris  carne  procreata,  si  potest  sibi 
suffcere  ad  implendam  legem,  perftciendamque  justitiam,  de  pravmio 
debet  esse  secura,  hoc  est  de  vita  ozterna :  eUamsi.in  aliqua  Gente,  aut 
in  aliquo  superiori  tcnipore  fides  eam  latuit  sanguinis  Christi:  non 
enim  est  injustus  Deus  qui  justos  fraudet  mercede  justiti/K:  igitur  ad 
merendum  vitam  eeternam  non  est  necessarius  status  justitite.  —  Nego 
consequentiam,  et  ad  textum  Scripturae  dico  neminom  servaro  integre 
mandata  qui  non  diligat  Deum  ex  toto  corde,  tota  anima,  tota  mente, 
et  totis  viribus,  est  cnim  hoc  primum  lnandatum:  vi  autem  istius 
amoris  homo  justificatur,  si  nondum  justus  sit,  ejusdemque  ^irtute 
salutem  a?ternam  consequitur  si  mandata  servare  perseveret.  Ad  se- 
cundum  respondeo,  S.  Augustinum  nolle  quod  lioino  possit  vitam 
aeternam  mereri  sine  gratia  habituali;  imo  ]>otius  contrarium  colligitur 


QUOT,    ET    QUiE    SINT    CONDITIONES   AD  MERITUM.  H)3 

v  laudatis  verbis,  Non  enim  est  injustus  Deus,  qui  justos  fraudet 
mercede  justiiiai;  supponit  enim  illis  verbis  illos  quibus  vita  seterna 
debetnr  jnstos  esse.  Solum  ergo  intendit  ostendere  contra  Pelagianos 
hominem  non  posse  propriis  viribus  servare  omnia  praeeepta  legis 
quia  alias  gratis  Christus  mortuus  esset,  nr  ipse  infert  c.  1.  et  2  pne- 
iati  libri,  quam  utiqne  illationem  ex  eo  veram  esse  demonstrat  quod 
qui  totam  Legem  servat  et  justitiam  implet  meretur  vitam  aeternam- 
unde  tit  eonsequens,  quod  si  quis  possit  totam  legem  implere  et  iu- 
stitiam  servare  sine  gratia,  etiam  sine  ea  potest  vitam  aeternam  eon- 
sequi:  unde  sequitur  quod  Christns  gratis  mortuus  sit,  nec  no<tra3 
glorificationis  auetor  sit  dicendus. 

Ixstabis:  S.  Augustinus  pluribi  doeet    sententiam    Pelagianorum 
esse  quod  gratia  adoptionis,  per  quam  homines  eonstituuntur  filii  Dei 
necessaria    sit   ad    consecutionem    regni    caelorum:    ait  enim  lib    De 
peccatorum  meritis  et  remissione;  cap.  18.  SediUi  (Pelagiani)  movent 
>t  ahquid  consideratione,  et  discussione  dignum.    Videntur  offerre  qui 
dicunt,  parvulos  recens  vita  editos,  visceribus  matrum  non  propterre- 
mittendum  peccatum  percipere  baptismum,  sed  ut  spiritualem  procrea- 
tionem  non  habentes  creentur  in   Christo,  etipsius  regni  codorum  par- 
Ucipes  fiant,  etc.  Idem  habet  pluries    alibi.    Pelagiani  autem  ex  alia 
parte  existimabant  gratiam  non  esse  necessariam  ad  servandam  totam 
leg-em,  sed  eam  posse  impleri  naturae  viribus:  igitur  cum  S     Uigust 
dicit    ioco  supra  citato,  De  natura  et  gratia    naturam  humanam  debere 
se  securam  de  pra?mio,  si  ad  mandata  servanda  sibi  sufficiat    videtur 
utramque  Pelagianorum    sententiam  confutare,  et  consequenter  eon- 
cedere  quod  ad  servandam  legem  sit  quidem  auxilium  gratiaj  neces- 
sanum.  ad  gloriam  vero  jeternam  consequendam   gratiam   adoptionis 
non  requiri.  —  Nego  consequentiam ;  Pelagiani  enim  duo  docebant  • 
pnmum  quidem,  parvulos  non  egere  gratia  adoptionis  ad  remissionem 
peccati  onginahs,  quia  ejusmodi  peccatum  non  agnoscebant;  secundum 
vero,  quod  egerent  gratia  ad  regnum    caBlorum.    Primam  sententiam 
ut  erroneam  et  haareticam  damnat  S.  Augustinus :  non  ita  secundam- 
imo  hb.  6.   Contra  Jul.,  cap.  4.  haec  scribit:  Agimus  gratias  quia  hoc 
non  putatis;  non   enim    ad  regnum  Dei  natos  nisi  perfundantur  ad- 
mittitis,  atque  ita  perfundi  multo  melius  judicaUs,  quam  nasci   Ap- 
probat  ergo  sententiam  Pelagianorum  in  eo  quod  gratiam  adoptionis 
existimarent  necessariam  ad  regnum  coelorum. 

Dices  2:  Homo  potest  mereri  apud  hominem,  etiamsi  sit  ejus  ini- 
micus:  ergo  etiam  apud  Deum.  —  Nego  consequentiam ;  homo  eniin 
potest  mereri  apud  hominem  duobus  modis  :  primo  quidem  opere  grato, 
et  placenti  dum  ejus  amicus  est:  secundo  opere  quod  tametsi  non  sit 
gratum  nec  placens,  tamen  meretur  mercedem  propter  pactum  initum: 
secus  autem  est  apud  Deum;  homo  namque  non  potest  apud  Denm 
mereri,  nisi  per  opus  quod  gratum  sit,  et  placens  ipsius  divinae  maje- 
stati,  subindeque  nisi  fiat  ab  homine  amico  Dci.  etenim  dona  ini- 
quorum  non  probat  Altissimus.   Eccli.  c.  34. 

Petes:  an  gratia  habitualis  sufiiciat  ad  merendum?  —  Respondeo, 

illam  non  suflficere,  sed  ultro  desiderari  gratiam  actualem,  ut  colligere 

«  dictis  in  probatione  praesentis   Conclusionis,  maxime    vero  ex 


404         QUOT,    ET    QUM   SINT    CONDITIONES   AD  MERITUM. 

verbis  Christi  Domini  Joan.  15.  Ego  sum  vitis,  etc.  Nam  quemaduiodum 
ut  palmes  ferat  fructum,  non  satis  est  quod  viti  unitus  sit,  sed  insuper 
requiritur  ut  virtutem  ab  illo  exsugat ;  ita  ut  homo  producat  bona 
opera,  non  sufficit  quod  Christo  per  gratiam  sanctificantem  tamquam 
palmes  viti,  et  membrum  capiti  cohsereat;  sed,  ut  inquit  Tridentinum, 
necesse  est  ut  in  ipsos  justificatos  jugiter  virtutem  in/iuat,  quoz  uirtus 
bona  eorum  opera  semper  antecedit  et  comitatur  et  subsequitur,  etc. 
Igitur  justorum  opera,  ut  sint  meritoria,  debent  procedere  ab  auxilio 
gratiae  pr?evenientis  et  concomitantis,  quae  utique  actualis  est.  Adde 
quod  opus  meritorium  debeat  esse  actus  supernaturalis,  qualis  non 
esset  pnecise   nisi   procederet  ab  auxilio  gratise  actualis,  ut  probabit 

Conclusio    tertia.  —  Tres  sunt  conditiones  necessaruk 

AD  MBRITUM  EX  PARTE  ACTUS  MERITORII  : 

Prima  est,  quod  actus  ille  sit  liber,  et  elicitus  a  voluntate  vel  ab 
ejus  imperio  libere  agente.  Probaturque  ex  modo  loquendi  Scripturre, 
quse  idcirco  laudat  hominis  opera.  quod  cum  potuisset  male  agere, 
juste  probeque  se  gessit :  sic  Eccl.  81.  postquam  de  virojusto  dictum 
est :  Qui  poiuit  transgredi,  et  non  est  transgressus,  facere  mala,  et 
non  fecit ;  statim  subditur  :  Ideo  stabilita  sunt  bona  illius  in  Domino. 
Quibus  verbis  satis  declaratur  ideo  bona  justorum  opera  esse  laude 
et  praemio  digna,  quia  a  libertate  procedunt:  hinc  Apost.  1.  Corinth.  9. 
Si  rolens  hoc  ago,  mercedem  liabebo;  per  illud  enim  volens  intelligit 
actum  voluntatis  liberum  ;  quo  sensu  S.  Augustinus  usurpat  et  ex- 
plicat  hunc  textum  lib.  De  gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  2. 

Subscribunt  etiam  sancti  Patres,  qui  docent  unanimi  calculo. 
quod  sicut  nemo  meretur  poenam,  nisi  libere  agendo  contra  prrecepta 
legis,  ita  nec  praBmium  et  mercedem,  nisi  ipsamet  pra^cepta  libere  im- 
plendo.  Sic  sanctus  Basilius,  Homil.  9.  Virtus  ex  voluntate  pereipitur. 
Hieronym.,  lib.  2.  Contra  Jovinian.  Liberi,  inquit,  arbitrii  nos  condidit 
Deus,  nec  ad  ritia,  nec  ad  virtutes  necessitate  trahimur:  alioquin  ubi 
necessitas  est,  nec  corona,  nec  damnatio  est.  Clemens  Alexandrinus 
lib.  1.  Stromatum,  Nec  laudes,  inquit,  wec  rituperationcs.  nec  honores 
sunt,  si  anima  non  habeat  potestatem  experiendi  aut  aggrediendi.  Qua.si 
diceret  nos  nec  laude,  nec  vituperio  dignos  esse,  nisi  propter  opera 
bona  et  mala  quse  libere  fiunt.  Et  S.  Augustinus,  lib.  De  gratia  et 
libero  arbitrio,  cap.  2.  Quando,  inquit,  rolens  facit,  tunc  dicendum  est 
bonum,  tunc  speranda  est  boni  operis  merces,  ab  eo  de  quo  dictum  est: 
qui  reddet  unicuique  secundum  opera  sua.  Hinc  lib.  De  spiritu  <-i  tit- 
tera,  c.  5.  ait :  llomini  Deus  dedit  liherum  arbitrium,  sine  quo  u<< 
bene,  nec  male  vivitur.  Denique  sanctus  Bernardus,  Sermone  81.  in 
Cantica ,  Ubi,  inquit,  non  est  libertas,  nec  mcritum  :  propterea  qua 
smif  carentia  ratione  animalia  >/i/ii/  merentur,  quixx  sicut  deUberatione, 
ita  et  libertate  carent. 

Suffragatur  etiam  ratio:  Primo  quidem,  quia  sicut  proprietas  na- 
turalis  et  physica  supponit  esse  physicum  rei,  cujus  est  proprietas 
ita  proprietas  moralis  supponit  esse  morale  :  atqui  meritum  est  pro- 
prietas  moralis  actus  :  igitur  supponere  debet  Illius  esse  moralc  :  esse 
autem  morale  actus  nihil  aliud  est  quam  ejus  libertas:  ergo  ut  actufi 
sit  meritorius,  debel  <i^><1  liber    Secundo,  operi  meritorio  debetur  mer- 


gUOT.    ET    QU/E   SINT    CONDITIONES   AD  MERITUM.         405 

ees;  debitum  autem  oriri  dumtaxat  ex  eo  quod  quis  dat  alteri  quod 
suum  erat,  seu  cujus  dispositio  erat  in  sua  libertate  :  nemo  enim  dare 
potest.  nisi  id  solum  cujus  est  dominus,  homo  autem  respeetu  Dei 
solum  dominus  est  suarum  aetionum  liberarum  :  ergo  per  solas  actiones 
liberas  homo  aequirit  sibi  jus  ad  pnemium.  Tertio  denique,  eadem 
est  ratio  mereedis  respectu  boni  operis,  ac  pcenae  respectu  operis  pravi : 
sed  opera  mala  nisi  libere  fiant,  non  merentur  pcenam :  ergo  nec  bona 
merentur  mercedem,  nisi  ex  libera  voluntate  proceclant. 

Observdndum  autem  hicprimo,  aliud  esse  acceptare  aliquas  actio- 
nes  ad  vitam  aeternam  :  aliud  vero  eas  acceptare  ad  prsemium  vitae 
seterme:  priori  enim  modo  Deus  acceptare  potest  actiones  non  liberas, 
qnemadmodum  aceeptavir  mortem  Innocentium,  qure  licet  non  fuerit 
libera.  nec  proprie  meritoria,  nihilominus  gloriam  aeternam  ipsis  obti- 
nuit.  Hinc  sanctus  Bernardus,  Serm.  De  nativit.  Innocentium  :  Sunt 
plane  martyres  iui  Deus,  inquit,  ut  in  quibus  nec  homo,  nec  Angelus 
meritum  invenit,  singidaris  hase  prcerogativa  gratice  evidentius  com- 
mendetur. 

Secunda  conditio  operis  meritorii  est,  quod  sit  actus  bonus  et  ho- 
nestus.  Suadet  idipsum  Scriptura,  quse  non  aliis  operibus,  quam  bonis, 
tribuit  rationem  meriti  apud  Deum.  Sic  Rom.  2.  ubi  Apostolus  dixit 
Deum  redditurum  unicuique  secundum  opera  ejus,  addit :  Iis  quidem 
qui  secundum  patientiam  boni  operis,  gloriam,  et  honorem,  et  incorru- 
ptionem  qucerunt,  vitam  ceternam,  etc.  Secundse  Petri  c.  1.  Satagite 
ut  p&r  vestra  bona  opera  certam  vestram  vocationem  et  electionem  fa- 
ciatis.  Primae  Joan.  3.  Fiduciam  habemus  ad  Deum,  quoniam  man- 
data  ejus  custodimus,  et  ea  qum  sunt  ptacita  coram  Deo  facimus. 

Ratio  hujus  etiam  est  aperta  :  opera  enirn  qiue  fiunt  vel  sunt  in- 
differentia,  vel  mala.  vel  bona  moraliter  :  si  indirlerentia,  nec  laudem, 
nec  vituperium,  nee  pcenam,  nec  mercedem  merentur,  utpote  cum  vel 
moralem  bonitatem  vel  malitiam  induunt :  si  mala  non  laudem  et 
mercedem.  sed  vituperium  et  supplicium  merentur:  igitur  ut  pnemium, 
et  mercedem  obtineant,  debent  esse  bona  moraliter.  Deinde,  ut  opus 
sit  meritorium  apud  Deum,  debet  habere  rationem  obsequiierga  ipsum: 
sed  actus  malus  non  potest  habere  rationem  obsequii  erga  Deum,  ne- 
que  etiam  actus  indirlerens,  nisi  forte  ex  fine  bono  aut  alia  circuin- 
stantia  honestetur  ,  qua  ratione  desinit  esse  indifterens  :  igitur  ^olus 
actus  moraliter  bonus  potest  habere  rationem  obsequii.  et  conse- 
quenter  rationem  operis  meritorii.  Denique,  actus  meritorius.  ut  mox 
dicemus,  debet  esse  supernaturalis,  et  elici  ex  actuali  Spiritus  sancti 
auxilio  ;  at  actus  supernaturalis  non  potest  esse  malus  neque  indifferens  ; 
nam  Spiritus  sanetus  non  movet.  neque  couvertit  ad  actus  malos,  neque 
indifferentes  :  igitur,  etc. 

Tertia  denique  conditio  est,  quod  actus  meritorius  sit  supernatu- 
ralis  in  entiiate;  subindeque  quod  elieiatur  ex  actuali  auxilio  gratise. 
Ita  Doctor  in  secundo  dist.  28.  et  probatur:  Prvmo  quidem  ex  illis 
omnibus  Seripturse  textibus,  quibus  insinuatur  auxiliuin  gratiae  actualis 
necessarium.  esse  ad  opus  bonum,  ut  jam  pluries  demonstravimus. 
Probatur  item  ex  Conciliis:  Sic  in  Diospolinano  jussus  est  Pelagius 
agnoscere  gratiam  ad  singulos  aetus  dari  :  in  Concilio  Afausicano 
secundo,  Can.   18.  Debetur,  imjiiit.  merces  bonis  operibus  si  //'■>  it,  sed 


406         QUOT,    ET    QUM   SINT    CONDITIONES    AD  MERITUM. 

gratia  quce  non  debetur  prcecedit  ut  fiant,  juxta  illud  Christi  Joan.  15. 
Ego  sum  vitis,  et  vos  palmites,  qui  manet  in  me,  et  ego  in  eo,  hic  fert 
fructum  multum,  quia  sine  me  nihil  potestis  facere;  et  Tridentinum, 
Sess.  6.  cap.  16.  ubi  definit  sine  infiuxu  virtutis  Christi,  quae  bona 
justorum  opera  anteeedit  et  comitatur  et  subsequitur,  nullatenus 
posse  meritoria  reputari  :  hinc  Sess.  14.  cap.  8.  docet,  quod  ad  sati- 
staciendum  pro  pcena  temporali  remanente  post  remissa  peccata  re- 
quiratur  infiuxus  gratise.  Major  autem  est  ratio  quod  requiratur  ad 
meritum  de  condigno,  utpote  cum  actus  ille  videatur  nobilior,  et  dif- 
ficilior  ipsa  satisfactione  ;  quia  hsec  habet  dumtaxat  poenam  tempora  • 
lem  solvendam ;  ille  autem  actus  meritorius  tendit  in  prremium  seter- 
num  assequendum  ;  quapropter  Concilium  ibidem  subdit:  «Xamque  ex 
«  nobis  tamquam  ex  nobis  nihil  possumus,  eo  quod  per  eum  qui  nos 
«  confortat  omnia  possuums  :  ita  non  habet  homo  unde  glorietur,  sed 
«  omnis  gioriatio  nostra  in  Christo  est,  in  quo  vivimus,  in  quo  me- 
«  remur,  in  quo  satisfacimus  ». 

Quam  utique  Catholicam  doctrinam  aperte  docuit  Coelestinus  Papa. 
Epist.  1.  ad  p]piscopos  Gallise,  cap.  12.  ubi  ait :  «  Non  enim  dubi- 
«  temus  a  Dei  gratia  omnia  hominis  merita  prseveniri,  per  quam  fit, 
«  ut  aliquid  boni  et  velle  incipiamus,  et  facere  :  quo  utique  auxilio, 
«  et  munere  Dei  non  aufertur  liberum  arbitrium,  sed  liberatur;  tanta 
«  est  enim  erga  homines  bonitas  Dei,  ut  nostra  velit  esse  merita,  quse 
«  sunt  ipsius  dona  :  et  pro  his  quse  largitus  est,  seterna  prsemia  sit 
«  donaturus  »:  igitur  opera  meritoria  vel  sunt  in  entitate  supernatu- 
ralia,  quales  maxime  sunt  actus  fidei,  spei,  et  charitatis,  qme  procedunt 
ab  habitibus  et  virtutibus  supernaturalibus  :  vel  si  sint  naturalia,  qua- 
tenus  proveniunt  a  virtutibus  moralibus,  puta  temperantia,  justitia.  etc. 
sunt  saltem  eatenus  supernaturalia,  quatenus  sine  gratia  Dei,  speciali 
auxilioque  supernaturali  fieri  nequeunt. 

Petes  1.  Qusenam  conditiones  requirantur  ad  meritum  de  eongrno?  — 
Respondeo  quod  ad  meritum  de  congruo,  primo  non  requiratur  ex  parte 
operantis,  quod  sit  in  gratia  sanctificante  constitutus  ;  siquidem  pec- 
cator  de  congruo  mereri  potest  qusedam  auxilia  necessaria  ad  pceni- 
tentiam  agendam,  ut  jain  dictum  est  agendo  de  merito  ex  eongrnitate. 
Requiritur  vero  necessario  quod  sit  viator,  propter  rationes  assignatas 
in  prsecedenti  Conclusione  ;  siquidem  eadem  est  ratio  de  merito  con- 
gruitatis  ac  condignitatis  quantum  ad  statum  vise.  —  Ex  parte  vero 
acttis  requiritur  etiam  quod  sit  bonus  et  liber,  quodque  eliciatur  au- 
xilio  gratise  actualis,  non  enim  possumus  aliquod  divinum  officium 
promereri  quod  spectet  ad  salutem  per  actus  pure  naturales,  neces- 
sarios,  aut  indiff 'rentes,  subindeque  necessum  est  ut  actus  meritorius 
sit  aliqua  ex  parte  supernaturalis,  sit  liber  elicitive  vel  imperative, 
et  bonus  tam  ex  circumstantiis,  quam  ex  fine.  —  Non  autem  necessum 
est  ad  meritum  de  congruo,  quod  di\  ina  promissio  intercedat  ;  suni 
enim  plura  quaa  homo  de  congruo  meretur,  puta  donum  perseveran- 
tia),  qu;e  tamcn  Dens  non  promisit  dare  merentibns.  Adrfc  quod 
ideireo  pactum  requiritur  in  merito  de  condigno,  ut  opns  indncatjns 
justitia'  ad  prsemium :  sed  meritum  de  congruo  non  inducit  tale  jus: 
igitur  non  requirit  pactum.  Contingit  Lamen  interdum  quod    pactnm 


DE     PR/EMIO    ET    OBJEOTO     MERITI.  407 

interveniat  in  merito  de  congruo;  nam  Deus  in  Scriptura  homini  poe- 
nitenti  promittit  remissionem  peccatorum  ;  cum  tamen  actibus  illis 
poeniteatiae  ante  gratiam  habitualem  homo  dumtaxat  mereatur  de 
eongruo. 

Pejtbs  2.  Utrum  actus  externus  aliquid  addat  supra  meritum  actus 
interni?  —  Affirmo  cum  Doctore  Subtili  Quodlibeto  18.  De  secundo  in 
isto  art.  ubi  simplieiter  et  absolute  docet  in  actu  externo,  esse  pecu- 
liare  meritum ;  unde  tit  quod  in  actibus  interno  et  externo  simul 
sumptis  majus  meritum  interveniat  quam  in  solo  interno :  quemad- 
modum  enim  in  illis  duobus  actibus  sunt  duae  bonitates,  et  ut  lo- 
quitur  Doctor,  duse  imputabilitates ,  ita  pariter  duo  videntur  esse  me- 
rita.  Quae  utique  sententia  probari  potest  illis  Scripturae  textibus, 
quibus  merces  promittitur  actibus  externis :  sic  Matth.  10.  Quicumque 
potum  dederit  uni  ex  minimis  istis  calicem  aquoz  frigidce  tantum,  in 
nomine  discipuli,  amen  dico  vobis  non  perdet  mercedem  suam:  et  ibi- 
dem  22.  Omnis  qui  confitebitur  me  coram  hominibus,  confitebor  et  ego 
eum  coram  Patre  meo:  hinc  2.  Cor.  4.  tribulationes  et  flagella  ex- 
trinseca  patienter  tolerata  dicuntur  conferre  ad  promerendam  gloriam 
aeternam:  MomentdXieum  /ioc,  etlere  tribulationis  nostrce...  ceternce  glorice 
pondus  operatur  in  nobis. 

Suffragatur  etiam  ratio;  meritum  enim  est  obsequium  cedens  in 
honorem  aut  commodum  principis,  et  illius  qui  valet  illo  praemio 
eompensare:  sed  actio  exterior  auget  obsequium  Dei,  quia  maxime 
cedit  in  ejus  honorem ;  nam  conducit  ad  excitandam  in  aliis  cogni- 
tionem  et  laudem  Dei  affectusque  internos  virtutum  :  ergo  licet  actus 
externus  non  augeat  meritum  ex  ea  parte  qua  est  actio  moraliter  bona, 
tamen  auget  illud  in  ratione  meriti,  quia  auget  in  ratione  obsequii. 
Confirmatur,  quia  satisfactio  nostrorum  operum  crescit  per  actum  ex- 
ternum,  eo  quod  satisfactio  est  vindicta  et  castigatio  voluntaria  culpoe, 
qure  castigatur  acrius  actionibus  internis  et  externis,  quam  solum  in- 
ternis:  ergo  etiam  meritum  creseit  actione  externa. 

QILESTIO  QUARTA. 

DE  PR.EMIO  ET  OBJLCTO  MERITI. 

Notandum  1.  Certum  esse  jam  ex  dictis,  quod  justi  per  opera  bona 
mereantur  vitam  aeternam ;  hinc  Scriptura  sacra  vitam  aeternam  nomine 
mercedis  et  coronat  designat,  quo  signifieetur  eam  concedi  digne  labo- 
rantibus  ac  generose  pugnantibus;  idque  deiinitum  est  variis  in  Con- 
ciliis,  Lateranensi,  Florentino,  et  maxime  Tridentino,  Sess.  6.  Can.  32. 
his  verbis:  Si  quis  dixerit  hominis  justificati  bona  opera  itaessedona 
Dri '.  ut  non  sint  etiam  bona  ipsius  justificati  merita,  aut  ipsumjusti- 
ficatum  bonis  operibus,  quce  ab  <j<>  per  Dei  gratiam,  etJesu  Christi  me- 
ritum,  cujus  rirum  membrum  est,  fiunt,  non  vere  mereri  augmentum 
gratice,  vitam  oztemam,  et  ipsius  vitce  ceternce,  si  tamen  in  gratia  de- 

terit,  consecutionem,  atque  <jti/im  glorice  augmentum,  anathema  sit. 
Quibus  verbis  Concilium  significat  hominem  justificatum  tria  posse 
promereri:  primo,  quidem  gratiae  augmentum :  secundo,  consecutio- 
iicm  vitae  seterna^:  tertio,  ipsius   gloriae   augmentum;    quod  mereatnr 


408  DE     PR.iuMlO    ET    OB.IECTO    MERITI. 

eonseeutionem  vitae  aeternae,   constat  ex  dictis;    qualiter  vero  gratiae, 

et  gloriae  augmentum  mereri  possit,  determinandum  est  in  prsesenti. 
Notandum  2.  Certum  esse  pariter  ex  dictis,  quod  nullus  justorum 
de  condigno  promereri  possit  gratiam  perseverautiae  flnalis,  ut  constat 
illis  omnibus  Scripturae  textibus,  quibus  monentur  justi,  ut  cum  ti- 
more  et  tremore  operentur  salutem  suam.  Sic:  Qui  se  existimat  stare 
vitleat  ne  cadat.  1.  Corinth.  10.  Tu  autem  fide  stas,  noli  altum  sapert 
sed  time.  Rom.  11.  Tene  quod  habes,  ne  alius  accipiat  coronam  tuam. 
Apocal.  3.  Quapropter.  Concilium  Tridentinum,  Sess.  6,  Can.  16.  de- 
cernit:  Si  quis  magnum  illud  perseverantice  donum  se  certo  hdbiturum 
absoluta  et  infallibili  certitudine  dixerit,  nisi  hoc  speciali  revelatione 
didicerit,  anathema  sit.  Ratio  autem  hujus  congrua  est,  quia  cum 
status  hujus  vitae  praesentis  sit  status  timoris  atque  sollicitudinis,  con- 
veniens  fuit  Deum  non  supponere  perseverantiam  merito  de  condigno. 
Xihilominus  docet  idem  Conc.  ibid.  cap.  13.  donum  illud  saltem  me- 
rito  de  congruo  posse  obtineri,  his  verbis :  «  Xemo  sibi  certi  aliquid 
«  absoluta  certitudine  polliceatur;  tametsi  in  Dei  auxilio  firmissime 
<  spem  collocare  et  reponere  omnes  debent;  Deus  enim  nisi  ipsi  il- 
-  lius  gratiae  defuerint,  sicut  cmpit  opus  bonum,  ita  perficiet  operans 
velle  et  perficere:  verumtamen  qui  se  existimant  stare.  videant  ne 
«  cadant.  et  cum  timore  ac  tremore  salutem  suam  operentur  in  labo- 
«  ribus,  in  vigiliis,  in  eleemosynis,  in  orationibus,  et  oblationibus.  iu 
«  jejuniis,  et  castitate.  Formidare  enim  debent  scientes  quod  in  spem 
«  giorise,  et  nondum  in  gioriam  renati  sunt,  de  pugna,  qu?e  superest 
«  cum  carne,  cum  mundo.  cum  diabolo,  in  qua  victores  esse  non  pos- 
«  sunt.  nisi  cum  Dei  gratia  Apostolo  obtemperent  dicenti:  Debitores 
«  sumus  non  carni,'  ut  secundum  carnem  vivamus;  si  enim  secun- 
«  dum  carnem  vixeritis  moriemini :  si  autem  spiritu  facta  carnis  mor- 
<•<  tirlcaveritis.  vivetis  ». 

Notandum  3.  Certuni  pariter  esse  quod  liomo  sibi  non  possit  me- 
reri,  neque  de  condigno.  neque  de  congruo  primam  gratiam  actualem; 
quia  ut  diximus  in  praecedenti  Qua^stione)  omne  meritum  supponit 
ipsum  auxilium  gratise  actualis  ex  pura  misericordia  nobis  a  Deo  con- 
cessum;  quae  utique  veritas  defcerminata  fuit  illis  omnibus  in  Conci- 
liis,  in  quibus  jugulatum  est  et  explosum  Pelagianorum  ac  Semipe- 
lagianorum  dogma.  Hinc  illud  vulgare  Theologicum,  principium  me- 
riti  non  cadit  submeritum;  meritum  enim  praesupponitur  mercedi  vel 
ut  existens,  vel  ut  absolute  futurum;  ideo  namque  redditur  et  debetur 
alicui,  quia  vel  jam  bene  operatus  est,  vel  pnevidetur  esse  bene  ab- 
solute  operaturus :  meritum  ergo  causat  per  suum  esse,  vel  actu  exi- 
stens,  vel  absolute  futurum  :  subindeque  pnvsupponitur  ad  suum  ef- 
tectum  :  ergo  et  principium,  a  quo  habet  necessario  ut  sit  meritum. 
prnsupponi  debet  effectus  meriti,  nec  potest  esse  illius  meriti  effectus, 
ac  proinde  non  potest  cadere  sub  meritum,  nec  esse  illius  merces,  et 
effectus  moralis;  principium  enim  meriti  necessario  praesupponitur 
isti  merito,  et  illius  causalitaii :  hinc  aperte  docet  Apostolus,  Ephes.  2. 
tia  estis  salvati  per  fidem,  et  hoc  non  ex  vobis,  Dei  enim  donum 
est,  iioii  (',)•  operibus,  ut  ne  quis  glorietur.  Hinc  Concilium  Tridenti- 
nuii  6.    vn\).  8.  cum  explical    haec  verba  Apostoli   ad  Rom.  3. 

fustificati  gratis  per  gratiam  ipsius,  ait:  Gratis  autem  justificari  ideo 


DE     PR.-EMIO    ET    OB.TECTO     MERITI.  409 

diximus,  quia  nihil  eorum,  quai  justificationem  prascedunt,  sive  / 
sive  opera,  ipsam  justificationis  gratia  neretur,  si  enim  gratia,  jam 

non  ex  operibus:  alioquin  ut    idem  Apostolus  ait,  gratia  jam  non  est 
gratia. 

His  itaque  pnesuppositis,  tria  niaxime  supersunt  hie  determinanda ; 
Primum,  an  sequaliter  justus  mereatur  augmentum  gratise  sanctiti- 
cantis,  et  gloria?:  Secundum,  an  mereri  pbssit  de  condigno  suam  re- 
parationem  si  a  gratia  eum  excidere  eontingat:  Tertium  denique,  quid 
et  qualiter  homo  justus  possit  alteri  promereri. 

Conclusio  prima.  —  Revera  justi  per  opbra  bona  facta 

EX    AUXILIO    GRATIiE    MERERI    POSSUNT    AUGMENTUM    GRATEE  SANCTIPI- 

CAntiS,  et  gt.ori-e  t.tekxt.    Hse  assertio  quoad  utramque  partem 
est  de  tide  determinata  in  Coneilio  Trid..  Can.  32.  supra  laudato. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra,  quae  doeet  homines  justiricatos 
ire  de  virtute  in  virtutem.  necnon  et  per  bona  opera  amplius  justifi- 
cari.  Sie  Proverb.  4.  Justorum  semita  quasi  lux  splendens  procedit; 
et  crescit  usque  ad  perfectam  diem.  Psal.  91.  Justus  ut  palma  fto, 
sicut  cedrus  libani  multiplicabitur,  vel,  ut  habet  alia  versio.  in  alium 
succrescet.  Debet  enim  esse  proportio  inter  justos,  et  res  naturaliter 
viventes,  rta  ut  justi  creseant  seeundum  justitiam/et  sanetitatem.  sieut 
res  viventes  erescunt  substantialiter  donee  attingant  perfectionem  sibi 
eonvenientem.  Hinc  merito  Concilium  Tridentinum.  eap.  1(>.  diserte  ait: 
«  Si  ergo  justifieati.  et  amici  Dei.  ac  domestici  facti,  euntes  de  vir- 
«  tute  in  virtutem  renovantur.  ut  Apostolus  inquit,  de  die  in  diem. 
«  hoc  est.  mortitieando  membra  earnis  suae,  et  ea  exhibendo  ei  arma 
«  justitise  in  sanctificationem  per  observationem  mandatorum  Dei.  et 
<•  EcclesiaB,  in  ipsa  justitia  per  Christi  gratiam  accepta,  cooperante 
«  fide  bonis  operibus  creseunt.  atque  magis  .iustiricantur.  sicut  scri- 
«  ptum  est  qui  justus  est  justiricetur  adhuc.  Et  iterum:  ne  cessetis 
<<  usque  ad  mortem  justincari.  Et  rursus:  videtis  quoniam  ex  ope- 
«  libus  justificatur,  et  non  ex  tide  tantum.  Hoc  vero  justitise  inere- 
«  mentum  petit  saneta  Ecclesia  cum  orat :  da  nobis.  Domine,  iidei, 
«  spei.  et  charitatis  augmentum:  quod  ntique  gratiae  augmentum 
«  non  obseure  sig-nitieavit  Christus  Matth.  25.  dum  expressa  parabola 
«  talentorum  concessorum  eis.  qui  negotiando  alia  lucrati  faerant, 
«  hoc  addit  oraculum  :  omni  enim  habenti  dabitur.  et  abundabit:  ad 
«  signiticanduin,  quod  qui  bene  utuntur  gratia  jam  sibi  data.  aece- 
<    pturi  sint  illius  incrementum  ». 

Probatur  etiam  secunda  pars  ex  eadem  Scriptura  saera  Matth.  19. 
ubi  Christus  juvenem  requirentem.  quid  prsestare  deberet  ad  vere  et 
secure  obtinendam  seternam  vitam .  primum  reponit:  v  s  ad  vitam 
ingredi  serva  mandata;  et  postmodum  ad  pertectionem  invitans,  sic 
aftatur :  Si  vis  perfect  vade,    et    vende  omnia  quoz  possidet 

da  pauperibus,  et  veni  sequen  me,  et  habebis  thesaurum  in  caUo:  id 
gloriam  majorein  obtinebis,  quam  obtineant  illi.  qui  propter  sim- 
plicem  dumtaxat  mandatorum  observantiam  eoronandi  sunt.  —  Hine 
Apost.  primae  Corinth.  .">.  Sicut  steUa  differt  a  stella  in  elaritaU 
<<rit  resurrectio  mortuorum.  Quibus  significat  tuturam  esse  in  gloria 
mercedis  diversitatem  propter  inaequalitatera    meritorum  :  quod  lueu- 


410  DE    PR^EMIO    ET    OBJECTO    MERITI. 

lentius  significat  2.  Cor.  4.  dicens:  Quamvis  qui  foris  est  nosier  homo 
corrumpatur,  tamen  is,  qui  inlus  est,  renovatur  de  die  in  diem,  id 
enim  quod  in  prcesenti  est  momentaneum  ei  levc  tribulationis  nostrce, 
supra  moduin  in  sublimitate  cetemum  glorice  pondus  operatur  in  nobis. 

Ponclus  autem  glorise  respondere  debet  mensurse  gratise,  quae  similiter 
augetur  per  tribulationes  Christi  gratia  toleratas;  hinc  cnp.  4.  Qui 
parce  seminat,  parce  et  metet;  et  qui  seminat  in  benedictionibus  de 
benedictionibus  et  metet.  Ulis  verbis  alludit  ad  illam  Christi  parabolam 
Matth.  lo.  ubi  comparat  meritum  regni  eselorum  semini  in  terram 
bonam  cadenti,  et  faeienti  fructum  insequaliter,  aliud  trigesimum, 
aliud  sexagesimum,  aliud  vero  centesimum. 

Dices  1 :  Vita  seterna  datur  dumtaxat  ex  misericordia,  juxta  illud 
Psal.  102.  Qui  coronat  te  in  misericordia  et  miserationibus ;  insuper 
appellatur  gratia  ab  Apost.  Rom.  6.  Qratia  Dei  vita  ceterna.  Et  eap.  11. 
affirmat  nos  salvos  fieri  ex  gratia,  et  non  ex  operibus :  igitur  nec  ipsam 
vitam  seternam,  nec  illius  augmentum  potest  homo  justus  per  bona 
sua  opera  promereri.  —  Nego  consequentiam,  et  ad  antecedens  dico, 
vitam  seternam  appellari  misericordise,  et  gratise  beneficium  :  quia, 
inquit,  S.  August.,  lib.  De  gratia  et  liber.  arhit.  cap.  8.  Sine  dubio, 
et  vita  ostema  quoi  bonoz  vitoz  redditur,  Dei  gratia  est:  et  ipsa  enim 
gratis  datur,  quia  gratis  data  est  illa  cui  datur ;  sed  illa  cui  datur 
tantummodo  gratia  est,  hozc  autem  quoz  illi  datur,  quoniam  prasmium 
ejus  est,  gratia  est  pro  gratia,  tamquam  merces  pro  justitia.  Vel,  ut 
ait  lib.  De  Correptione  et  Gratia,  cap.  13.  Sine  dubitatione  confitendum 
est,  ideo  gratiam  vitam  ceternam  vocari,  quia  his  meritis  redditur,  quce 
gratia  contulit  homini:  recte  quippe  ipsa  intelligitur  quce  iu  Ecangelio 
legitur,  gratia  pro  gratia,  idest,  pro  his  quoz  contulit  gratia. 

Dices  2:  Ex  Apostolo  ad  Rom.  8.  Non  sunt  condignce  passiones 
hujus  temporis  ad  futuram  gloriam:  igitur  quo  plura  sunt  bona  opera, 
non  ampliorem  mercedem  promerentur.  —  Distinguo  antecedens: 
non  sunt  eondignse  ratione  durationis,  quia  momentanese  sunt,  con- 
cedo :  non  sunt  eondignse  ratione  valoris,  nego;  quia  sunt  opera  vi- 
vorum  Christi  membrorum,  quse  ejus  spiritu  et  gratia  elicita,  me- 
rentur  vitam  seternam  et  ejus  augmentum,  juxta  illud  ejusdem  Apo- 
stoli  2.  Cor.  4.  Id  quod  in  prcesenti  est  momentaneum  et  leve  trSbu- 
lationis  nostrce,  supra  modurn  in  sublimitate  cetemum  glorke  pondus 
opercdur  in  nobis. 

Conclusio  secunda.  —  Justj  de  via  ordinaria  non  pos- 

Sl.XT  .MEREltl  DE  CONDIGNO  SUAM  REPARATIONEM,  Sl  CONTINGAT  BOS 
A    GRATIA    EXCIDERE. 

Probatur  primo  ex  illo  Ezechielis  18.  Si  justus  averferit  se  a  ju- 
stitia  sua,  et  fecerii  iniquitatem,  omnes  justitke  quas  fecerat  non  re- 
cordabuntur.  Haec  enim  verba  falsa  essent,  si  Deus  intuitu  illorum 
operum  conferat  ex  justitia  homini  reparationem  post  lapsum. 

Deinde,  Concilium  Tridentinum  aperte  pronuntiat  nullum  meritum 
prsecedere  hominis  justificationein  :  at  si  Deus  attenderet  ad  bona  opera 
ab  homine  in  peceato  existente  prius  elieita,  ut  ipsi  gratiam  sancti- 
ficantem  largiretur  de  condigno,  sequeretur  quocl  meritum  illius  ho- 
minis  peccatoris  prsecederet  gratiam  sanctificantem  :  igitur,  ete. 


DE    PR/GMIO   £T    OBJECTO    MERITI.  411 

Denique,  si  posset  homo  iustus  promereri  de  condigno  suam  ju- 
stificationem  post  lapsum,  consequens  esset  quod  qui  semel  justificatus 
est,  nusquam  damnari  posset.  siquidem  in  statu  reparatse  gratiae  posset 
denuo  promereri  suam  reparationem  si  iterum  labatur:  lioc  autem 
absurdum  est,  et  alienum  a  Catholica  veritate :  igitur,  etc. 

Objicies  1.  Illud  dictum  Josaphat  Regi  2.  Paralipomenon,  cap.  19. 
Impio  prcebes  auxilium,  ethis  qui  oderunt  Dominum  amicitiajungeris, 
et  idcirco  iram  quidem  Domini  merebaris,  sed  bona  opera  inventa  sunt 
in  te,  eo  quod  abstiUeris  lucos  de  terra  Juda.  Igitur  bona  opera  facta 
in  statu  gratiae  justificantis  mereri  possunt  reparationem  post  lapsum.  — 
Nego  consequentiarn :  ibi  enim  non  est  sermo  de  merito  reparationis 
post  lapsum,  sed  de  evasione  pcenarum  temporalium.  quas  Deus  non 
infiigit  propter  boua  opera  praecedentia.  Secundo  dico  quod  licet  age- 
retur  de  reparatione  post  lapsum,  non  colligeretur  illam  fieri  propter 
opera  ab  ipso  Josaphatin  statu  gratise  facta,  jam  enim  justificatus 
erat  ab  illo  peccato  quod  fecerat  ineundo  amieitiam,  et  confoederationem 
cum  Rege  Achab  impio,  quippe  cap.  prrecedenti  refert  Scriptura  qttod 
cum  Syrii  circumdederint  eum  dimicantes,  ille  clamavit  ad  Dominum, 
et  auxiliatus  est  ei,  atque  avertit  eos  ab  illo,  subindeque  jam  egerat 
pcenitentiam,  et  Dominum  sibi  propitium  fecerat. 

Objicies  2.  Ulud  Psal.  70.  Cum  defecerit  virtus  mea.  ne  derelin- 
quas  me:  hrec  autem  oratio  tbret  inutilis,  nisi  ratione  bonorum  operttm 
elicitorum  in  gratia,  concederetur  homini  peceatori  auxilium  suffieiens 
ad  resurgendum:  igitur,  etc.  —  Distinguo  minorem:  nisi  coneederetur 
ratione  meriti  de  condigno,  nego:  ratione  meriti  de  congruo,  concedo. 
Adde  quod  Propheta  Regius  illis  verbis  non  postulet  reparationem  post 
lapsuni,  sed  auxilia  tempore  tribulationis,  et  infirmitatis,  maxime  vero 
ne  ipsum  deserat  in  senectute,  quippe  cum  fuisset  spes  ejus  a  juven- 
tute,  confirniatus  ab  utero,  et  de  ventre  matris  suse  protector. 

Objicibs  o.  Illud  Hebraeorum  6.  Non  est  injustus  Deus,  ut  oblivi- 
seatur  operis  vestri,  et  dilectionis  quam  ostendistis  in  nomine  ipsius. 
qui  ministrastis  sanetis,  et  ministratis.  —  Respondeo,  eo  loci  non  agi 
de  merito  reparationis  post  lapsum,  quippe  Apostolus  ibi  loquitur  san- 
ctis  et  justis,  ut  (.-olligere  est  ex  illis  verbis,  ministratis,  sed  de  mer- 
cede  bonorum  operum  quse  facta  in  gratia  reviviscunt  per  poeniten- 
tiam.  Vel  dico  quod  Apostolus  loquatur  Hebrajis  lapsis  in  peecatum 
mortale,  ut  volunt  aliqui  interpretes.  Verba  illa,  non  est  injustus  Deus, 
intelliguntur  sub  hac  tacita  conditione.  si  resipueritis,  et  pcenitentiam 
egeritis,  ita  ut  sit  sensus,  Deum  fore  injustum  si  negaret  mercedcin 
jnstis  pro  operibus  in  gratia  factis,  si  vel  gratiam  perpettto  conserva- 
verint,  vel  amissam  recuperaverint. 

Conclusio  tertia.  —  Nox  potest  aliquis  purus  homo  mb- 

RERI    ALTBRl    DE    CONDIGNO    PRIMAM    GRATIAM,    NEC    ALIA    (iliATLE  BE- 
NEIKIA,    POTEST    VERO    II)    MERERl    DE    CONGRUO. 

Probatur  prima  pars:  Primo  quidem  ex  Seriptura  saera  quae  tradit 
untniKiuemque  mercedcm  esse  recepturum  seeundum  suum  proprium 
laborem,  non  autem  secundura  alienum;  et  Deum  unietiique  reddi- 
turum  secundum  opeia  ejus,  ut  videre  est  Matth.  16.  et  1.  Cor.  :>.  Eo 
etiam  pertinet  forma  judieii    Christi  tradita   Matth.  2.">.  in  <|tia  justus 


DE    PR/EMIO    ET    OBJECTO    MERITI. 

judex  unicuiqne  deeernit  praemium,  veJ  poenam  secundum  propria  et 
privata  merita,  non  autem  aliena.  Hinc  infert  S.  Chrysostomus  Hom.  13. 
ad  populum  ,  neminem  alteri  mereri,  sed  quemlibet  sibi  ipsi ,  quia  unus- 
quisque  judicandus  est  de  factis  propriis,  non  autem  de  alienis.  Circa 
quod  caput  recte  ponderat  sanctus  Hieronymus  prudentes  virgines  re- 
spondisse  fatuis,  Ne  forte  non  sitfffciat  nobis,  et  vobis,  etc.  non  ex  ava- 
ritia,  sed  ex  timore :  unusquisque  enim  ex  operibus  suis  mercedem  re- 
cipiet;  neque  in  die  judieii  aliorum  virtutes  poterunt  aliorum  vitia 
sublevare.  —  Ratio  vero  hujus  assertionis  est  ipsa  divina  ordinatio, 
qua  videlicet  Deus  non  statuit  concedere  justis,  ut  mercedem  de  con- 
dignogratiam  vel  gioriam  alterius,  sed  dumtaxat  propriam.  idque  justa 
de  causa,  quia  gratia  sanctificans ,  qiue  est  principium  meriti  de  con- 
digno,  per  se  primo  tendit  ad  propriam  perfectionem  et  sanctifica- 
tionem  ipsius  justi:  conveniens  ergo  fuit,  ut  justus  sibi  ipsi  potius 
mereatur  gratiam  et  gloriam,  quam  alteri. 

Dices:  Justus  potest  ex  justitia  satisfacere  pro  altero,  ut  patet  tum 
ex  indulgentiis,  tum  ex  peregrinationibus  ad  satisfactionem  impositis, 
qu;Te  possunt  interdum  per  interpositam  personam  impleri:  ergo  pari 
ratione  poterit  de  condigno  aliis  mereri  gioriam.  —  Nego  consequen- 
tiam,  et  ratio  disparitatis  est ,  quod  in  satisfactione  pcena  sit  taxata 
secundum  proportionem  culpre  peccantis,  non  vero  secundum  eam 
animse  dispositionem,  in  qua  est  dum  adhuc  existit  delictum,  quia 
interdum  maximus  pomse  temporalis  reatus  potest  reperiri  in  magis 
justo,  et  in  minus  justo  minor:  at  vero  meritum  gloriaj  de  condigno 
taxatur  secundum  dispositionem  ejus,  cui  debet  tribui;  nam  pro  men- 
sura  gratia?  sanctificantis  et  charitatis,  erit  mensura  beatifica1  visionis; 
unde  non  est  eadem  ratio  de  satisfactione  ac  de  merito. 

Dices  2:  Primus  parens,  cum  fuerit  caput  totius  humani  generis, 
peccato  suo  meruit  privationem  gratiaa  sanctificantis  suis  posteris:  ergo 
per  suam  poenitentiam  eadem  ratione  potuit  mereri  ejusdem  gratias 
restitutionem.  —  Respondeo  primo,  id  quidem  fieri  potuisset,  si  Deus 
absoluta  sua  potentia  ita  statuisset ,  ut  de  tacto  statuere  potuit ;  nam, 
ut  dictum  est  in  Tractatu  pra^cedenti,  potuit  Deus  absoluta  sua  po- 
tentia  communicare  dignitatem  capitis  puro  homini,  licet  in  aliquo 
inferiori  gradu  respectu  gratiae  conferendas  et  prjmerendse,  quam 
Christo  contulit.  Tnde  non  repugnabat  primum  parentem,  ut  erat 
caput  naturale  totius  humani  generis  propagandi,  ita  etiam  fieri  caput 
morale  ejusdem  justificandi ,  si  nempe  Deus  ita  ordinasset:  at  cum 
res  ita  non  fuerint  constitutse,  quia  Adamus  non  tuit  a  Deo  institutus 
caput  omnium  hominum  in  spiritualibus,  quantum  ad  infiuxum  do- 
norum  supernaturalium,  hoc  enim  reservatum  erat  Christo  Domino; 
sed  solum  quoad  a  isionem  justitiae  originalis,  quam  pro  se,  et  pro  suis 
posteris  acceperat;  idcirco  quantumvis  austera  fuerit  et  severa  ejus 
pdMiitentia,  non  potuit  tainen  primse  gratise  restitutionem  suis  posteris 
promereri. 

Probatur  2.  pars,  nempe  quod  justus  possit  aliis  inereri  de  cou- 
gruo  gratiam  et  gioriam.  Id  enim  colligitur  ex  illis  Scriptura  textibus, 
quibus  per  se  vel  per  Prophetas  statuit  Deus  ut  peccatores  justorum 
opem,  et  orationem  implorent  ad  impetrandam  veniam.  Sic  Job.  12. 
Deus  iratus  in  amicos  ipsius  Jobi  eos-  monet,  ut  ofierant  holocaustum  j 


DE    PR^KMIO   ET   OBJECTO    MERITI.  413 

Job  autem  inquit  servus  meus  orabit  pro  vobis,  et  faciem  >jus  s 
piam,  ut  non  vobis  imputetur  stultitia.  Sic  pariter  pluribi  testatur  Deus 
se  plurima  Judaeis  contulisse  benencia.  propter  Abraham  dilectum 
suum,  propter  Isaac  servum  suum,  et  Israi;l  sanctum  suum,  aliosque 
sanctissimos  viros.  Hinc  sanctus  Ambrosius,  lib.  5.  in  Lucam,  affirmat 
Deum  aliorum  merito  igmoscere  aliis,  et  dum  alios  probat  aliis  relaxare 
errata.  Et  S.  Augustinus,  Serm.  99.  cap.  11.  De  sancto  Stephano,  ait: 
Veniam  meruit  inimids:  gaudere  meruit  in  coslis  de  amicitiis  beati 
Pauli  subsequentis.  —  Ratio  etiam  hujus  est,  quod  cum  homines  sint 
membra  unius  humanse  Reipublicse.  veluti  unius  corporis  moralis, 
possunt  alter  alteri  prodesse  per  sua  bona  opera,  et  mereri  saltem  de 
congruo,  juxta  illud  Psal.  11<>.  Partic^ps  ego  sum  omnium  timentium 
te,  faciunt  ut  in  aeternum  nos  sni  ipsius    participes    emciant.   Amen. 


414 


TRAOTATUS  TERTIUS. 

DE    VIRTUTIBUS    THEOLOGICIS. 


Investigatis,  et  quantum  pro  modulo  nostro  licuit,  reseratis  divinae 
gratiae  fontibus  et  erHmiis,  jam  declarandi  sunt  nobiliores  Redemptionis 
fostus  ac  fructus,  nempe  Virtutes  supernaturales,  quibus  homo  Chri- 
stianus  e  mortali  statu  ad  Deum  assurgit,  divinozque  Trinitati  mirum 
in  modum  sociatur.  Nam,  ut  ait  Seraphicus  Doct.  lib.  5.  Compendii 
Theologici,  cap.  18,  rides  dirigit  in  sumneverum,  credendo,  et  assen- 
tiendo;  spes  vero  in  sumne  arduum  imritendo,  et  expectando;  Cha- 
ritas  autem  in  sumne  bonum  desiderando,  et  amando.  Hinc  tres  illoz 
prcectara'  virtutes  idcirco  dicuntur  Theologicre,  quod  maxime  hominem 
ad  Deum  rapiant,  ut  ejus  divino  consortio,  quantumvis  ozrumnosoz  hujus 
citoz  miseriis  jactatus  ac  pressus,  donetur  ac  fruatur.  «  In  hoc  enim, 
«  ait  Seraphicus  Doctor  in  Diaeta  salutis  tit.  5.  Theotogicce  virfutes  a 
«  Cardinalibus  discrepant,  quod  habeant  Deum  vel  bonum  increatum 
«  pro  fine  et  objecto:  virtutes  autem  Cardinales  circa  creatum  bonum 
«  occupentur.  —  Praderea  virtutes  Theologicoz  respiciunt  magis  ritam 
«  contemplativam,  et  ordinant  hominem  ad  Deum:  Cardinales  veroper- 
«  tinent  ad  vitam  activam,  et  ordinant  hominem  ad  proximum:  et  ideo 
«  dicuntur  Theologicas,  idest,  dirime  a  theos,  quod  est  Deus,  et  logos, 
«  quod  est  sermo;  quia  principaliter  sunt  ad  Deum:  sed  Cardinales 
«  dicuntur  a  cardine,  in  quo  vertitur  ostium,  quia  principaliter  respi- 
«  ciiuit  vitam  acfiram,  quoz  tota  est  mobilis  super  Cardinales  virtutes. 
«.  Unde  tres  virtutes  Theologicce  pertinent  ad  Mariam,  quoz  intendit 
■•  circa  unum,  idest,  circa  bonum  increatum,  quod  non  aufertur  ab  ea, 
«  nec  mutatur :  quatuor  rero  Cardinales  pertinent  ad  Martham,  quoz 
■■  intendit  circa  multa,  et  turbatur  erga  plurima,  scilicet  bona.»  — No- 
lim  tamen  existimes  tres  eas  virtutes  divinas  in  steHli  quadam  ac 
otiosa  contemplatione  torpescere  ;  nam,  ut  prceclare  ait  sanctus  (irego- 
rius,  Homil.  12.  in  Kzech.  unusquisque,  qui  in  activae  vitae  exercitio  ver- 
satur,  tantum  eredit  quantum  sperat,  amat,  et  operatur:  tantum  sperat 
quantum  eredit,  operatur,  et  amat:  tantumamat,  quantum  credit,  sperat, 
et  operatur  :  tantum  operatur  quantum  credit,  amat,  et  sperat.  —  Uf 
autem  singularum  istarum  virtutum  plana,  ac  (quantum  Deus  dcdc- 
rit  ptcna  habeatur  notitia,  prazsentem  Tractatum,  sicut  et  prcecedentes 
tribus  Disputationibus  totidem  Articulis  distinguendis  absolvemus:  qua- 
vii, ii  Prima  Fidei  objectum,  habitum,  et  actwm  intemum,  ac  externum 
aperiet ;  Secunda.  Spei  naturam,  subjectum,  et  actus  demonstrabit ; 
Tertia  vero,  Charitatis  essentiam,  dignitatem,  et  ordinem  indigitabit. 


DE    VIRTUTE    FIDEI    DIVIN^.  415 

DISPUTATIO  PRIMA. 

DE    VIRTUTK    FIDEI    DIVIN.E. 

Quanta  sit  divinae  Kidei  dignitas  ac  prsestantia,  elegauter  describit 
Gnillelmns  Parisiensis  Episcopus,  Tract.  De  Moribus,  cap.  1.  ubi  fidem 
ita  snas  praerogativas,  et  eucomia  refereutem  iuducit:  «  Ego  sum  prima 
«  vita  mentis  humanae,  dieente  Habacne:  Justusex  fide  vivit:  cum  enim 
<<  Dens  sit  vita  animarum.  cumque  tres  siut  conjunctiones  ipsius  ad 
«  animam.  prima  ad  intelleetum,  secuuda  ad  aftectum.  tertia  ad  sen- 
«  sum  inleriorem  .  ego  sum  prima,  qua3  mentem  humanam  mortifieo, 
«  et  Deo  subjicio :  ego  sum  lux  in  operibus  creationis,  et  reformationis 
«  humanae,  primum  creata,  quemadmodum  lux  cum  operationibus  di- 
<  vinis;  ego  sum  columna  lucis  cle  .Egypto  erroris  eruens  intellectum, 
«  protegens  coutra  tela  .  Hsereticorum,  et  Philosophorum :  ego  sum  pri- 
«  mus  Dei  bellator,  arcem  humanse  mentis,  idest,  virtutem  intelle- 
«  ctivam.  prima  expugnans  potenter,  et  victoriose  ingrediens,  et  ipsum 
«  primum  Dei  hostem.  idest,  sapientiam  humanam  in  ea  arce  occidens, 
«  aut  saltem  captivans,  vel,  ut  loquitur  Apostolus  2.  ad  Cor.  10.  in 
«  captivitatem  redigens  omnem  intellectum  extollentem  se  adversns 
«  scientiam  Dei....  Ego  sum,  quse  Denm  (si  fas  esset  dicere)  in  mundo 
«  deifieo:  neque  enim  ad  ipsum  colendum  acceditur,  nisi  per  me.... 
«  Ego  idola  prostravi,  doemones  fugavi,  templa  sanctificavi,  terram 
«  mundavi,  Dei  cultum  restitui....  Ego  surn  virginitas  mentis  hu- 
«  maiiif,  idest,  integritas  intellectus,  nec  idololatriae,  nec  hreresis 
«  adulterio  violata  »,  etc.  —  Ha?e  est,  inquit  S.  Bernardus,  Serm.  76. 
in  Cantica ,  quce  falsi  nescia  attingit  inaccessa,  deprehendit  ignota,  xsom- 
prehendit  immensa,  apprehendit  novissima,  transcendit  fines  rationis 
humcnue,  terminos  experientioz,  ac  usum  natura\  ipsam  denique  ceter- 
nitatem  suo  vastissimo  sinu  quodammodo  circumcludit.  —  Hinc  egregie 
S.  Augustiuus,  Serm.  1.  De  Yerbis  Apostoli,  et  Serm.  18.  D<  Tempore, 
eap.  12.  ait:  NuUae  majores  divitiee,  nutli  thesauri,  nullihonores,  nulla 
mundi  hujus  major  est  substantia,  quam  fides  Catholica,  quce peccatores 
homines  salvat,  ccecos  illuminat,  infirmos  curat,  Cathecumenos  beati- 
ficat,  impios  justificat,  pcenitentes  reparat,  Justos  augmentat,  Martyres 
coronat . 

Hujus  itaqne  praestantissimae  ac  omnino  divinae  virtntis  naturam, 
foecunditatem  ac  eximias  dotes,  hac  in  Disputatione  anspicamnr  de- 
lineandas  tribus  in  sequentibus  articulis :  quorum  primus  fidei  obje- 
ctum:  secundus  habitnm:  tertius  actum  explicabit.  Cseterum  nemini 
mirum  videri  debet,  quod  praeter  plurium  Theologorum  consuetudinem, 
nullas  hic  attexam  qunestiones  de  locis  Theologieis,  seu  di^  inis  illis 
armamentariis,  ex  quibus  depromuntur  oracula,  quibus  fidei  dogmata 
propugnari  solent,  et  illustrari,  qualia  sunt  Scriptura  sacra,  Concilia, 
summorum  Pontificum  decreta,  ac  SS.  Patrum  documenta :  enimvero 
prneterquam  quod  quaestiones  ist?e  nonnisi  per  occasionem  ad  hanc 
materiam  exornandam  adjiciuntur,  certum  est  illas  a  Controversistis 
nostri  temporis  adeo  feliciter  et  copiose  praeoccupatas  esse,  ut  nihil 
attexendum  superesse  videatur.  Adde  quod  jampridem  mihi  persuasum 
sit,  has  difficultates,  nee  breviter  pro  dignitate,  nee  pancis  eo  f ructu, 


416  DE  OB.JECT0  FIDEI. 

qui  sperandus  esset,  posse  explicari:  cum  enim  de  istis  controversiis 

ultro  citroque  tam  a  nostris,  quam  ab  adversariis  propositae  sint  ra- 
tioncs  pluriina?,  et  copioso  sermone,  hinc  utrinque  librat?e ,  earum 
omnium  explicationem  paucis  velle  complecti,  non  videtur  aliquid 
facilius,  quam  si  quis  prsetenderet  Oceanum  vase  concludere.  Qua- 
propter  ne  praesens  Tomus  justam  magnitudinem  excedat,  et  crescat 
in  eam  molem,  qua3  nec  sine  fastidio  legi  posset;  nec  a  junioribus 
Theologise  studiosis  (in  quorum  maxime  gratiam  scribimus)  nonnisi 
cum  tsedioso  labore  deportari;  idcirco  ab  eis  qurestionibus  imprsesen- 
tiarum  supersedimus,  de  eis  (si  Deus  ita  dederit  aliquando)  in  speciali 
volumine  disputaturi. 

ARTICULUS  PBIMTJS. 

DE  OBJECTO  FIDET. 

Compertum  est  ex  Philosophia,  omnem  habitum  intellectualem  ab 
objecto  suo  specificari,  nec  aliter  ejus  naturam  nobis  innotescere,  quam 
per  ordinem  ad  objectum  circa  quod  occupatur;  unde  congrua  methodo 
Theologi  divinse  Fidei  naturam  investigantes,  illam  ab  ejus  objecti  de- 
Hneationeperscrutantur.  Objectum  autem  alicujus  habitus  illud  dicitur, 
quod  objicitur,  seu  proponitur  intellectui  cognoscendum  per  ipsum  ha- 
bitum;  illudque  solito  distinguitur  duplex,  materiale  videlicet,  et  for- 
male.  Primum  ita  nominatur,  non  quod  sit  corporeum,  et  materia  phy- 
sica  constans,  sed  vel  quia  est  id  circa  quod  intellectus  negotiatur,  ut 
illius  veritatem  deprehendat,  quemadmodum  artifex  aliquis  occupatur 
circa  materiam,  quam  juxta  suae  artis  regulas  elaborat :  vel  ratione 
ejusdem  anologire,  ac  similitudinis,  quam  habet  cum  materia;  sicut 
enim  illa  est  indifferens  ad  varias  formas,  a  quibus  informetur ,  ita 
hoc  indifferens  est  ad  varias  scientias,  et  diversos  habitus,  a  quibus 
attingatur  et  percipiatur:  idem  enim  corpus  humanum  v.  g.  simul 
est  objectum  Medicinae  ut  sanabile,  Physicse  ut  naturale,  et  Geo- 
metrise  ut  extensum  est.  Objectum  autem  fggmale  est  illa  formalitas 
in  objecto  materiali  reperienda,  quse  ipsum  determinat  ad  certam  scien- 
tiam,  et  peculiarem  habitum  ;  ita  quod  eadem  ratione  ab  altero  habitu 
non  percipiatur;  sic  naturalitas  corporis  humani  determinat  ipsum  ad 
Physicam,  sanabilitas  ad  Medicinam  ,  mensurabilitas  ad  Geometriam.  — 
Rursus  materiale  objectum  dividitur  in  primarium,  et  secundarium. 
Primarium  illud  est,  ad  quod  omnia,  quse  mediante  isto  habitu  in- 
tellectus  considerat,  revocantur,  vel  quod  est  primum  primitate  per- 
fectionis,  quia  cseteris  aliis  longe  nobilius  est.  Secundarium  vero  ap- 
pellatur  illud,  quod  ad  primarium  ordinatur,  vel  quod  eo  ignobilius 
est.  —  Similiter  objectum  formale  dividitur  in  objectum  formale  quod) 
et  in  objectum  formale  quo.  Primum  est,  quod  terminat  formaliter 
habituin,  seu  actum  intellectus  clicitum  mediante  habitu,  estque  illa 
objecti  materialis  tormalitas,  qua3  per  se  et  ratione  sui  attingitur  a 
potentia,  vel  habitu,  caetera  vero  ratione  illius.  Secundum  vero  esl 
illa  ratio,  per  quam  objectum  materiale  primo  movet  intellectum  ad 
utiendum  o))jecto;  sic  v.  g.  objecium  formale  quod  potentia-  vi- 
sivae  est  color,  quia  ille  per  se  et  ratione  sui  ab  oculo  percipitur; 
objectum  vero  formale   quo  est  lux.  qUa  mediante  visus   colores  per- 


DE   OBJECTO    FIDEI.  417 

cipit.  Quaerimu*  ergo  quodnam  sit  objeetum  tam  materialo,  quam  for- 
male  fidei,  de  quibus  plura  veniunt  detenninanda.  Primum  quidem, 
quodnam  sit  objectum  tam  materiale,  quain  tormale  fidei  Theologicae. 
Secundum,  in  quid  ultimo  resolvi  debeat  assensus  fidei  tamquam  in 
motivum  assensus.  Tertium,  an  et  qualiter  omnia  credenda  invicem 
ordinentur,  et  in  Symbolo  contineantur.  Quartum,  utrum  objecta  fidei 
ita  necessario  sint  vera,  ut  nulla  rationp  quse  falsa  sunt  a  Deo  re- 
velari  possint,  ut  pro  veris  credantur.  Quintum,  utrum  objecta  fidei  , 
debeant  esse  credibilia;  et  quse  sint  motiva  eorum  credibilitatis. 

QU^STIO  PRIMA. 

QUODNAM  SIT  OBJECTUM  MATEHIALE  FIDEI. 

Notandum  1.  Fidei  nomen  variam  babere  significationem  tam  in 
Scriptura,  quam  apud  SS.  Patres.  Primo  namque  sumitur  pro  vera- 
citate  in  servandis  promissis:  sic  ad  Eom.  3.  Numquid  incredulitas 
illoriim  fidem  evacuabitf  absit,  est  autem  Deus  verax,  omnis  autem 
homo  mendax;  etc.  Qua  ratione  Christus  Dominus  Apocaiyp.  1.  dicitur 
testis  fidelis,  idest,  verax :  consonatque  etymologia  vocis.  fides,  qure  de- 
ducitur  a  verbis  fio,  et  dico,  quia  fit.  quod  dicitur,  ut  observat  S.  Au- 
gustinus,  Epist.  19.  ad  S.  Hieronymum  ex  Cicfrone.  lib.  Offic.  —  Se- 
cundo,  fides  nsurpatur  pro  fideJi  exeeutione  ministerii  commis^i;  sic 
Isaiae  11.  de  Messia  venturo  praenuntiatur :  F.rit  fides  cinctorium  renum 
ejus.  Et  juxta  hanc  acceptionem.  Lucse  12.  Gilconoirius  appellatur  fi- 
delis  dispensator.  Et  idem  cap.  1H.  Christns  Dominusait:  Qui  fidelis 
est  in  minimo.  et  in  majori  fi<'e!is  est.  —  Teriio,  usurpatur  pro  con- 
scientia,  seu  judicio  practico  de  agendis;  quo  sensu  communiter  ac- 
cipitur  illud  ad  Kom.  11.  Omne  quod  non  est  <-x  fide,  idest  (quod  est 
contra  dictamen  conscienti:^  peccatum  est.  —  Quarto,  accipitur  inter- 
dum  pro  fiducia;  sic  Christus  Maith.  8.  Apostolos  alloquens  ait:  Quid 
timidi  estis  modkoe  fideif  Ibi  autem  est  sermo  de  Apostolis  naufra- 
gium  timentibus:  at  timor  opponitur  fiducire :  ac  subinde  ibi  fides 
pro  fiducia  accipitur;  hinc  S.  Jacobus  monet  fidelem  orantem,  ut  j>n- 
stulet  in  pde  niliil  hcesitan».  Idque  conformiter  ad  illud  Marci  11. 
Omnia  qiuxcumque  orantes  petitis,  credite,  quia  accipietis,  et  evenient 
vobis.  Quam  utique  fidei  acceptionem  genuinam  esse  volunt  haretici, 
usurpantes  fidem  christianam  et  justificantem  pro  ipsa  fiducia,  <(ua 
quis  credit  sibi  a  Deo  peccata  condonari.  —  Quinto,  fides  interdum 
sumitur  pro  fidei  objecto,  seu  doctrina;  sic  Aetor.  6.  dicitur:  Multa 
etiam  turba  Sacerdotum  obediebat  fidei.  Et  Apocalypsis  2.  Episcopo 
Ecclesise  Pergami  dicitur:  Tenes  nomen  meum,  et  non  negasti  p'</^m 
mearn;  hinc  S.  Athanasius  ubi  in  Symbolo  suo  expressit.  et  decla- 
ravit  praecipuas  veritates  mysteriorum  Trinitatis  et  Incarnationis. 
subdit:  Hcec  est  fides  Catholica,  quam  nisi  quisque  fideliter,  firmi- 
terque  crediderit,  salvus  esse'non  poterit.  — Sexto.  magis  proprie  fides 
sumitur  pro  habitu,  vel  actu  supematurali  intellectus,  quo  verita- 
tibus  a  Deo  revelatis,  propter  ipsius  revelationem,  et  auctoritatem 
certo  quidein,  sed  inevidenter  assentiinur.  Quo  sensu  Apostolus  ad 
Hebraeos  11.  fidem  sic  describit :  Est  autem  fides  sperandarum  s<>h- 
stantia  rerurn  argumentum  non  apparentium.  Qiue  descriptio  fit  per 
Frassen   TheoL  Tom.  VIII.  27 


418  DE    OBJECTO    FIDEI. 

ipsius  fidei  proprietatem  et  effectum :  fides  namque  e%t  basis  ct  fun- 
damentum  spei,  ideo  enim  certo  speramus  bona  temporalia,  quia  per 
eam  novimus  a  Deo  nobis  esse  repromissa.  Est  pariter  argumentum 
non  apparentium,  idest  convictio  et  certissima  persuasio  earum  re- 
rum,  quae  non  videntur,  neque  sciuntur,  neque  creduntur  aliunde, 
quam  quia  a  Deo  revelata?  sunt.  Hiric  fides  recte  definiri  potest; 
habitus,  vel  actus  supernaturalis  intellectus,  quo  firmiter,  sed  obscure 
assentimur  iis,  quae  Deus  revelavit  sive  immediate,  sive  mediate. 

Notandum  2.  Objectum  alicujus  habitus  vel  scientiae  esse  vel  ina- 
tlazquatum ,  vel  adcequatum.  Primum  dicitur,  quod  tantum  partialiter 
ab  ipso  habitu  attingitur;  sie  corpus  humanum  dicitur  objectum  ina- 
daequatum  Physicae,  quia  dumtaxat  est  veluti  pars  corporis  naturalis, 
circa  quod  tota  Physiea  occupatur.  Hoc  autem  iterum  est  duplex : 
nempe  vel  primarium  ratione  dignitatis;  sic  Deus  dicitur  objectum 
primarium  Metaphysica",  et  anima  rationalis  censetur  objectum  pri- 
marium  Physicse,  quatenus  agit  de  homine;  csetera  namque  sunt  vel 
Deo,  vel  anima  ignobilrora;  vel  secundarium,  quatenus  scilicet  attin- 
gitur  equidem  ab  habitu,  sed  non  cum  tanta  nobilitate  ac  dignitate 
propter  minorem  sui  perfectionem.  Objectum  adaequatum  illud  dicitur, 
ad  quod  revocantur  omnia  quae  per  habitum  attinguntur,  et  ad  ipsum 
ordinantur.  Possunt  autem  dupliciter  ordinari,  nimirum  vel  per  ordi- 
nem  intrinsecum,  vel  dumtaxat  per  extrinsecum.  Priori  modo  sic  di- 
cuntur  ordinari,  quando  videlicet  omnes  actus,  qui  eliciuntur  mediante 
habitu,  sic  versantur  circa  hujusmodi  objectum,  ut  in  sua  entitate,  seu 
in  modo  intrinseco  tendendi  in  ista  objecta,  dicant  etiam  ordinem,  et 
respectum  intrinsecum  ad  objectum  attributionis ;  quemadmodum  v.  g. 
omnes  creaturse,  qu?e  videntur  in  Verbo  ab  intellectu  beatiiico,  sic  ab 
eo  percipiuntur,  ut  cum  eis  Deus  ipse  videatur:  vel  sic  ordinari  pos- 
sunt  illa  objecta,  ut  tamen  ctiam  possint  attingi  per  actus,  qui  vel 
nullum  ex  se  dicunt  ordinem  ad  objectum  attributionis ;  sic  v.  g.  licet 
cognitio,  qua  Medicus  investigat  naturam,  et  virtutem  alicujus  planta*, 
conducere  possit  ad  sanitatem  infirrno  restituendam ,  tamen  non  sic  ad 
id  ordinatur,  quin  etiam  possit  ob  alium  finem,  ad  quem  illius  plantaj 
natura  et  virtus  deservire  posset :  illa  quippe  cognitio  solum  repra?- 
sentat  naturam,  et  virtutem  plantse,  quae  ex  se  indifterens  est,  ut  or- 
dinetur  et  applicetur  ad  sanitatem  hominis,  vel  ad  alium  finem,  ad 
quein  posset  ordinari ;  unde  illa  ordinatio  est  potius  extrinseca,  ex 
parte  videlicet  habentis  illam  cognitionem,  non  vero  intrinseca,  et  ex 
parte  illius  eognitionis.  Quaeritur  ergo  utrum  Deus,  vel  aliud  a  Deo 
sit  objectum  adsequatum  attributionis  fidei ,  ita  quod  omnes  ipsius 
actus  necessario  dicant  ordinem  ad  Deum,  nec  possint  per  fidem  at- 
tingi,  quin  pariter  Deus  ab  eo  actu  percipiatur. 

Notandum  3.  Deum  per  ordinem  ad  fidem,  variis  modis  possr. 
eonsiderari:  Primo  quidem,  sub  ratione  Deitatis,  seu  divinse  essen- 
the,  quatenus  videlicet  illa  est  fons  et  origo  non  solum  omnium  di- 
vinarum  periectionum,  sed  etiam  omnium  prorsus  entium  ereatorum, 
quae  ab  ipso  entitatis  Oceano,  quasi  fluvioli  quidam  emanant,  et  in 
eam  velut  in  suum  finem  refiuunt  ac  onlinantur.  Seeundo,  sub  ratione 
supremi  Domini,  quatenus  videlicet  auctoritatem  habet  in  omnia  prorsus 
entia  ereata,  qme  ipsi  ad  nutum  deb  nt   obsequi.    Tertio,  sub  ratioue 


DE    OBJECTO    FIDEI.  419 

primae  veritatis,  idque  tripliciter:  nimiratn,  vel  in  essendo,  vel  in  eo- 

gnoscendo,  vel  in  dicendo;  triplex  enim  distinguitur  veritas :  prima 
quidem  in  essendo,  qure  est  ipsamet  iniinita  Dei  entitas  ornnimodam 
ac  realissimam  entis  infiniti  rationem  ab  ajterno  sibi  vindicans.  ratione 
cujus  dieitur  verus  Deus,  idest,  veram  habens  Deitatem,  et  distin- 
guitur  a  ialsis  et  ementitis  Diis.  Yeritas  in  cognoscendo  est  ipsa 
summa  et  infinita  Dei  sapientia,  quse  res  cognoscit  ut  sunt  in  se  , 
ita  ut  impossibile  sit  illum  in  earum  apprehensione  ullatenus  decipi. 
Denique  veritas  in  dicendo,  seu  revelando,  qu?e  in  nobis  est  virtus 
moralis,  seu  propensio,  et  inclinatio  ad  dicendum  verum ,  in  Deo 
autem  est  summa  illius  inclinatio  ad  dicendum  verum  in  iis  oinnibus, 
quse  vel  per  se,  vel  per  aiios  enuntiat,  ita  ut  neminem  possit  fallere; 
quse  quidem  inclinatio  etiam  veracitas  appellatur. 

Ex  hac  autem  multiplici  Dei  consideratione,  varia  exurgit  Aucto- 
rum  sententia  de  objecto  formali  fidei.  Aliqui  enim  cum  Aureolo  no- 
stro  volunt  Deum  esse  objectum  tormale  fidei  sub  ratione  Deitatis. 
NonnuUi  cuin  Guillelmo  Parisiensi,  Tract.  De  Fide,  existimant  Deum 
esse  objectum  ipsius  fidei.  sub  ratione  Domini,  seu  quatenus  praecipit 
aliquid,  licet  inevidens,  esse  firmiter  credcndum.  Ceeteri  vero  volunt 
Deum  assignari  objectum  fidei  sub  ratione  primse  veritatis,  idque  vel 
in  essendo,  vel  in  cognoscendo,  vel  in  dicendo. 

Quatuor  igitur  maxime  occurrunt  hic  determinanda:  Primum  qui- 
dem,  quodnam  sit  objectum  adsequatum  attributionis  fidei.  Secundum, 
an  Deus  sit  objectum  primarium,  et  magis  piTecipuum,  idque  vel  sub 
ratione  Deitatis,  vel  sub  ratione  Redemptoris,  ac  Salvatoris.  Tertium, 
utrum  Deus  censeri  possit  objectum  formale  fidei,  sub  ratione  primae 
veritatis  in  essendo.  Quartum,  quodnam  sit  objectum  formale  sid/ 
seu  motivo  fidei.  / 

Conclusio  prima.  —  Objectum  materiale  i-tdei  divin.i-.  g 

NERATIM  ET  AD^EQUATE  8UMPTUM  BST  OMXE  EXS  REVELABILE  A  DeO.  Ita 

Doctor  in  o.  dist.  23.  num.  6.  ubiait:  Teneri potest,  quodsit  una  fides 
omnium  credibilium,  quia  non  respicit  credibile  sub  propriis  rationibus 
iUorum,  sed  ut  revelata  sunt  a  Deo,  et  credit  omnia  revelata  ab  ipso 
iamquam  vera  esse,  eodem  habitu  quo  credit  revelantem  esse  verai 

Probatur  autem  Conclusio:  Illud  dicitur  objectum  attribuiionis  ali- 
■cujus  habitus.  in  quod  omnes  actus  ab  eodem  habitu  eliciendi  directe 
et  per  se  tendunt:  sed  omnes  omnino  actus  fidei  tendunt  immediaie 
et  directe  in  ens  revelabile  aDeo:  igitur,  etc.  Major  comtat  ex  dictis 
in  2.  Notabili.  Minor  etiam  per  se  patet;  nullus  t  st  cnim  fidei  actus,  qui 
directe  uon  tendat  in  id  quod  a  Deo  revelatum  est,  idque  non  alia  ra- 
tione.  quam  quia  revelatum  est  a  Deo,  qui  nec  fallere,  nec  falli  potest. 

Deinde,  illud  est  objectum  adtequatum  atfributionis  alicujus  ha- 
bitus,  circa  quod  operari  potest:  sed  fides  non  potest  operari,  nisi 
circa  objectnm  revelatum  a  Deo,  ut  constabit  infra:  ergo  necessnm 
quod  ens  revelabile  sit  objectum  attributionis  fidei.  Major  pafet; 
nam  omnis  materia,  qure  informari  potest  a  ratione  tormali  aHcujus 
habitus,  pertinet  ad  ipsius  objectum  materiale,  et  sub  eo  comprehen- 
ditur:  at  omne  ens  revelabile  potest.  informari  testimonio  divino,  qnod 
est  objectum  tormale  iidei  divinae. 


2  >  DE   OBJECTO   FIDEI. 

Denique,  quamquam  de  facto  omnia  non  solum  objecta,  quae  per 
divinam  fidem  percipiuntur,  sed  etiam  omnes  actus,  qui  eliciuntur 
per  eam,  ad  Deum  directe,  vel  saltem  indirecte  possint  ordinari,  at- 
tamen  certum  est,  quod  Deus  possit  plures  veritates  revelare  per  fi- 
dem  cognoscendas,  qua?  non  magis  ad  Dei  gloriam,  aut  notitiam  or- 
dinantur,  quam  illrc  veritates  naturales,  quas  Philosophus  speculatur. 

Fateor  tamen  Deum  aliquo  sensu  posse  dici  objectum  ada^quatum 
attributionis  ficlei,  quatenus  videlicet  omnia,  qure  per  divinam  tidem 
percipiuntur,  directe,  vel  indirecte,  releruntur  ad  Dei  notitiam.  Si- 
quidem  omnia,  quoe  divina  fide  creduntur,  revera  conferunt  ad  Dei 
essentiam  vel  perfectiones  vel  operationes  perspicacius  et  evidentius 
manifestandas ;  enim  vero  in  mysteriis,  qu?e  ad  Divinitatem  ipsam  im- 
mediate  spectant,  res  est  aperta:  similiter  mysteria,  qua3  ad  Incarna- 
tionem  Verbi  pertinent,  versantur  circa  Deum  ut  existentem  et  ope- 
rantem  in  nostra  humanitate :  quas  vero  sermonem  faciunt  de  Angelis 
et  hominibus,  etiam  in  Deum  collineant;  quippe  Angeli  et  homines 
illius  sunt  imagines,  servi,  filii,  et  hneredes.  Csetera  denique  ad  Deum 
mediate  vel  immediate  ordinantur,  non  solum  tamquam  ad  finem  ul- 
timum,  sed  etiam  ut  per  eorum  cognitionem  et  notitiam,  veluti  facem 
pr;vferant  ad  Deum  praestantius  cognoseendum. 

Dices  :  Fides  versari  non  potest  circa  omne  ens  revelabile  :  igitur 
ens  revelabile  ut  sic  non  est  objectum  attributionis  fidei.  Consequentia 
patet;  objectum  enim  adrequatum  alicujus  habitus  non  debet  ipsius 
habitus  attingentiam  et  vivtutem  excedere.  Probatur  antecedens :  fides 
enim  non  potest  tendere,  nisi  in  quod  de  facto  revelatum  est.  Nam, 
inquit  Apostolus  ,  fides  ex  auditu;  auditus  autem  per  Verbum  Dei : 
multa  autem  sunt  revelabilia,  qu;e  non  sunt  de  facto  revelata  ;  igi- 
tur,  ete.  —  Distinguo  antecedens:  fides  non  potest  actu  versari  circa 
omne  revelabile,  transeat :  virtute  et  aptitudine,  nego.  Fateor  equi- 
dem,  quod  fides  non  possit  actum  assensus  elicere,  nisi  eirca  quai' 
r^velata  sunt ;  tamen  ipse  fidei  habitus  ex  se  capax  est,  ut  intelle- 
ctum,  cui  inest,  inclinet  ad  assensum  cuicumque  revelabili,  ubi  de 
facto  revelatum  tuerit.  Consulto  autem  diximus  potius  ens  revelabile 
esse  objectum  attributionis  fidei,  quam  e»s  revelatum,  ut  videlicet  fidei 
virtutem  et  efficaciam  explicaremus  apertius,  significaremusque  tantam 
esse  vim  illius  divinse  virtutis,  ut  quamquam  modo  inclinet  dumtaxat 
intellectum  ad  assentiendum  determinatis  articulis  et  definitionibus- 
quibusdam,  tamen  ex  se  sufficiens  est,  ut  intellectum  inclinet  et 
adjuvct  ad  assentiendum  infinitis  sjmcategorematice  propositionibus,  si 
totidem  successive  per  aeternitatem  inteilectui  a  Deo  proponerentur 
et  revelarentur.  Hoc  enim,  inquit  Doctor  loco  supra  laudato,  non  ex- 
cedit  virtutem,  nec  capacitatem  potenti?e,  aut  habitus  finiti. 

Conclusio    secunda.  —   Dei  b   bst  objbctum    primarium 

ET    MAGIS     PR^JCIPUUM    DIVIX.K    FIDBI,    IDQUE    1'K.l Cisi:    SUB    RATIONB 

Deitatis.  Hsec  est  Doctoris  in  B.  d.  2o.  num.  15.  ubi  ait :  Oportet 
ponere  fidem  infusam  propter  firmum  assensum,  ut  respiciat  Deum 
pro  objecto  primo,  de  quo  sicut  de  objecto  formantur  alice  veritates, 
quai  continentur  in  articulis  mediatius  vel  immediatius,  seeundum 
<i<i<>ti    ijtsiiiii   sic  vel  sic   respiciunt.  Dixerat  prius  num.  10.  Sic  Deu& 


DE   OBJECTO    FIDEI.  421 

infudit  nobis  hahitum  fidei  inclinantem  intellectum  nostrum  in  assen- 
sum  articulorum,  ita  qubd  fides  respiciat  ipsum  Deum.  de  quo  for- 
mantur  artkuli,  quibus  sicut  objectis  secundariis  assentimus  per  ha- 
bitum. 

Probatur  priina  pars  Conclusionis  :  Primo  quidem  ex  Scriptura 
sacra,  quae  diserte  signifjcat  fidem  in  Deum  tendere,  ac  praecipue 
circa  ipsum  versari ;  hinc  appellatur  fides  Dei:  monebat  namque 
Christus  Marci  11.  Habete  fidem  Dei.  Quapropter  S.  Paulus  1.  ad 
Thessal.  ait :  Fides  vestra,  quceest  ad  Deum:  unde  ad  Hebr.  11.  mo- 
net.  accedentem  ad  Deum  oportet  credere  quia  est:  quibus  verbis  signi- 
iicat  primum  iidei  actum  maxime  tendere  in  Dei  existentiam  :  quod 
utique  praeclare  docet  S.  Augustinus.  lib.  4.  De  Civitate  Dei,  cap.  29. 
Fidei  primum  et  maximum  officium  est,  ut  in  uerum  Deum  credatur: 
quibus  omnibus  apparet  fidem  in  Deum  tendere  tamquam  in  prima- 
rium  ac  praecipuum  objectum,  ad  quod  eaetera  quae  illa  pereipit  or- 
dinantur  ac  referuntur,  non  solum  in  ratione  entis,  sed  etiam  in  ra- 
tione  objecti  credibilis.  —  Deinde  ,  illud  censetur  alicujus  scientiae 
aut  habitus  praecipuum  objectum,  quod  in  praecipuis  conclusionibus 
aut  articulis  et  sanctionibus  habet  rationem  subjecti  :  at  ita  est  de 
Deo  respectu  fidei  ;  enimvero  constat  Deum,  ut  Unum,  Trinum, 
Creatorem,  Redemptorem,  etc.  ess"  subjectum  in  praecipuis  fidei  arti- 
culis :  igitur.  etc.  —  Denique,  illud  dici  debet  pr;ecipuuii  objectum 
alicujus  habitus  intellectivi,  ad  cujus  praestantiorem  cognitionem  ea 
omnia  revocantur  quae  per  illum  habitum  cogmoseuntur  ab  intellectu: 
at  omnia  quae  per  divinam  fidem  iunotescunt  eo  referuntur,  ut  co- 
gnoscamus  quis,  qualis,  et  quantus  sit  Deus  in  se,  et  qua  ratione 
eum  colere,  ac  in  eum  tendere  debemus,  ut  ejus  aeterna  felicitatc 
donemur  :  igitur  Deus  revera  est  praecipuum  fidei  objectum. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  Deus  sub  ratione  Dei- 
tatis  habeat  rationem  objecti  fidei  ;  non  vero  sub  ratione  alicujus  ex- 
trinsecae  denominationis  ,  puta  R  -demptoris,  Sanctificatoris.  aut  Glo- 
rificatoris:  Tum  quia  idem  est  objectum  Theologiae,  ac  fidei  divinse 
inquit  Doctor  in  Prolog*o  q.  o.  qusestiuncula  2.  laterali  n.  7.  siquidem 
Thcologia  maxime  fidei  principiis  ac  lumine  nititur,  et  utraque  circa 
Deum,  ut  Deus  est,  tendit,  quamquam  diversimode  ;  nam  fides  tendit 
in  Deum  per  simplicem  assensum,  quem  exhibet  rebus  a  Deo  reve- 
latis,  Theologia  vero  per  illationem,  quam  elicit  ex  ipsa  Dei  notitia 
accepta  per  fidem,  quae  est  veluti  ipsius  Theologiae  ad  Deum  manu- 
ductio:  tum  quia  Deus  censeri  debet  objectum  adaequatum  fidei  se- 
cundum  eam  rationem,  quae  primario  et  principaliter  per  fidem  in- 
tenditur  :  sed  Deus  prius  intenditur  sub  ratione  Deitatis,  quam  sub 
qualibet  alia  ratione  :  igitur  censeri  debet  objectum  adaequatum  fidei 
sub  ratione  Deitatis.  Major  constat.  Minor  probatur:  duo  sunt  prae- 
dicatorum  et  perfeetionum  ordines  in  i)eo  ,  quaruni  quaedam  sunt 
omnino  intrinsecae,  ut  esse  unum.  trinum,  bonum,  etc.  alia^  vero  etiam 
extrins"ca\  ut  esse  de  facto  Creatorem,  Justificatorem,  et  Gloriflca- 
torem  :  sed  prior  ordo  divinarum  perfeetionum,  qu«  maxiine  Dei  en- 
titatem  ac  Divinitatem  instituunt  ac  illustrant,  per  fidem  prius  at- 
tingitur,  quam  perfeetiones  posteriofis  ordinis,  siquidem  divina  fides 
in  Deum  fertur,  prime  quatenus  Deus  est,  Ldque  primo  de   Deo  cre- 


422  DE    OBJECTO    FIDEI. 

dit,  quod  in  ipso  prius  est  eredibile  :  at  perfeetiones  prioris  ordmis 
sicut  sunt  priores  in  esse  rei,  quia  prius  est  rem  absolutam  esse  se- 
cundum  se,  quam  per  ordinem  ad  aliud,  ita  sunt  priores  secundum 
rationem  credibilis,  nam  ratio  credibilis  sequitur  ad  rei  veritatem, 
veritas  autem  ad  entitatem  :  igitur  cum  Deus  sit  prior  secundum  ra- 
tionem  Divinitatis,  quam  sub  quavis  alia  ratione,  etiam  est  prius  at- 
tingibilis  per  fidem,  et  consequenter  sub  ratione  Divinitatis  objectum 
adsequatum  fidei. 

Objicies  1.  Tam  Christi  humanitas  censeri  debet  objectum  fidei, 
quam  Divinitas :  igitur  haec  non  est  tidei  objectum  adaequatum.  Pro- 
batur  antecedens  ex  ilio  Joan.  17.  Hozc  est  autem  vita  ozterna,  ut  co- 
gnoscant  te  solum  Deum  verum,  et  quejn  misisti  Jesum  Christum. 
Qua3  verba  non  solum  sunt  intelligcnda  de  cognitione  beatifica,  sed 
etiam  de  notitia  fidei  ,  cui  concordat  illud  Joaa.  20.  Hcbc  autew 
scripta  sunt,  ut  credatis,  quia  Jesus  est  Christus  Filius  Dei,  et  ut  cre- 
dentes  uitam  habeatis  in  nomine  ejus.  Hinc  ipsemet  Christus  Dominus 
Joann.  14.  monebat:  Creditis  in  Deum,  et  in  me  credite.  Igitur  tam 
humanitas  Christi  Domini  spectat  ad  objectum  fidei,  quam  Divinitas. — 
Nego  antecedens,  et  ad  ejus  probationem  dico,  ex  his  divinis  oraculis 
solum  elici,  quod  Christi  humanitas  proximius  spectet  ad  objectum 
fidei  ad?equatum,  quam  castera  quseque  creata,  qure  sub  objecto  ridei 
ccmprehenduntur,  tum  propter  intimiorem  sui  cum  Divinitate  conjun- 
ctionem  ,  tum  quia  primum  et  prascipuum  est  medium  nostra^  salutis^ 
et  potissimum  Dei  in  homines  benefieium  :  unde  sequitur  eam  perti- 
nere  ad  fidem  tantum  secundario,  sicut  caetera  beneficia  Dei,  et  sicut 
alia  media  nobis  collata  ad  salutem  ,  scilicet  ut  ex  ejus  cognitionc 
melius  innotescat  summa  Dei  erga  nos  bonitas  et  misericordia.  Hinc 
stolide  Calvinus  Doctores  scholasticos  arguit,  quasi  in  divinas  Scri- 
pturas  aperte  niilitarent,  cum  asserunt  Deum  esse  primarium  fidei 
objectum,  non  item  Christum,  quem,  inquit,  contra  divina  oracula 
ab  objecto  fidei  secemunt,  et  excludunt ;  quod  quam  talsum  sit,  aperte 
constat ;  siquidem  Christum  Dominum  veluti  primarium  inter  secun- 
daria  fidei  objecta  censendum  esse  non  abnuimus;  ita  quod  ,  des  prius 
in  Deum  ut  Deus  est,  quam  in  Deum  ut  homo  est  intellectum  hu- 
manum  dirigat,  quod  utique  a  mente  ipsius  Christi  Domini  non  est 
alienum  ;  siquidem  ex  mox  laudatis  oraeulis  et  aliis  similibus  constat 
Christum  insinuasse  fidem  prius  esse  dirigendam  in  Deum,  quain  in 
seipsum. 

Ubjicies  2.  Omnis  scientia  et  habitus  intellectivus  supponit  de 
suo  subjecto,  aut  objecto  quosl  sit,  et  quid  sit,  ut  docet  Arist.  1.  /'o- 
steriorum :  sed  fides  est  habitus  intellectivus :  igitur  supponit  Dei 
existentiam  et  essentiam,  et  consequenter  supponit  Deum  sub  ratione 
Divinitatis,  ac  proinde  sub  ea  ratione  circa  Dcum  non  occupatur,  nec 
in  eum  tendit.  —  Respondeo  1.  Negari  posse  majorem  universaliter 
loquendo  ;  nec  enim  illa  pramotio  de  subjecto  et  objecto,  guod  sit. 
exigitur  ab  Arist.  ad  omnem  prorsus  scientiam  et  habitum  intellecti- 
vum,  sed  tantum  ad  demonstrationem  pertectissimam.  qua  prima  pro- 
prietas  demonstratur  de  sua  essentia;  plures  enim  sunt  demonstratio- 
nes,  quibus  if>sa  subjecti  aut  objecti  existcntia  ))robatur  saltem  q 
posteriori;  eognitio  vero  distincta    illius   essentiae    potius   intenditur, 


DE    OBIECTO    FIDEI.  423 

quam  supponatur  per  scientiam  :  unde  major  generaliter  loquendo 
non  est  vera.  —  Bespondeo  2.,  distinguendo  mojorem  :  omnis  habitus 
intellcetivus  supponit  objectum  suum,  tam  quoad  an  sit,  quam  quoad 
quid  sit,  quando  objectum  eoncurrit  ad  illius  productionem  una  cum 
intellectu.  conccdo  :  secus.  nego.  Similiter  distineta  minorez  neganda 
est  oonsequenUa :  fides  enim  cum  sit  habitus  divinitus  infusus,  ut  di- 
eemus  intra,  a  solo  Deo  producitur,  ut  causa  efficiente,  non  vero  par- 
tim  ab  intelleetu,  partim  a  Deo,  ut  objecto  :  et  subinde  non  debet 
supponere  Dei  essentiam  et  existentiam.  sed  cirea  utramque  legitime 
occupatur. 

Objicies  3.  Plurima  sub  tidem  cadunt,  et  per  illam  certo  credun- 
tur,  qure  nulla  ratione  ordinari  possunt  ad  prsestantiorem  Dei  notitiam, 
aut  ejus  gloriam  manifestandam.  puta  quod  Tobias  habuerit  eanem, 
quodque  canis  iste  quasi  nuntius  adveniens  blandhnento  sucb  caudce 
gaudebat,  ut  legimus  Tobise  11:  igitur  Deus  censeri  non  potest  obje- 
ctum  adaequatum  fidei  sub  ratione  Divinitatis.  —  Nego  antecedens  : 
et  ad  ejus  probationem  dico  historiam  illam  canis  Tobi-e,  et  similia 
ordinari  ad  Deum,  tum  quia  conducunt  ad  manifestandam  veraeita- 
tem  Dei,  quae  nec  in  re  levissima  deficere  potest :  cum  enim  fldes 
Deum  in  omnibus  veracem  profiteatur,  et  ejus  veritati  in  dicendo  ma- 
xime  innitatur  ,  hinc  quidquid  illa  percipit  absolute,  in  Deum  ordi- 
nat :  hie  enim  est  virtualis  fidei  discursus  :  Quidquid  Deus  dicit  est 
verum:  sed  Deus  mediante  saUem  Scriptore  Canonico  libri  Tobice 
ipsum  Tobiam  habuisse  canem  :  igitur  id  verum  est.  Id  etiam  con-- 
ducit  ad  commendandam  eximiam  Dei  bonitatem  erga  sibi  ndeles 
clientes.  qualis  erat  Tobias  :  cujus  historiae  gratissimae  aliqua  pars 
tuit  adventus  ille  canis  prsecedentis  et  nuntiantis  accessum  Tobia^ 
junioris,  ac  cauda  gestientis.  Conducit  denique  ad  signiflcandam  sa- 
pientem  illam  divina?  Providentire  ordinationem,  qua  post  varias 
rumnas,  diversasque  probationes  ac  tribulationes  prosperitatem  in- 
ducit,  et  Isetitiam  non  solum  in  maximis,  sed  etiam  in  minimis  ubertim 
effundit.  Caetera,  quae  possent  adveisus  hanc  Conclusionem  objici,  jam 
expensa  sunt,  et  dissoluta  in  supra  laudata  Qiuestione  proeemiali  no- 
stra^  Theologiae.  Ideo  sit 

Conelusio   tertia.  —  Dbus  sub  rationb   prim^e   veritatis 

IX    ESSENDO    EST    OBJECTUM    FORMALE    QUOD    1'IDEI    DIVIX-D. 

Probatur.  Illud  est  objectum  formale,  a  quo  specificatur,  et  per 
quod  ab  aliis  habitibus  distinguitur  :  at  tides  versatur  cirea  Dei  ve- 
ritatem  in  essendo,  et  per  eam  distinguitur  ab  aliis  habitibus  intelle- 
ctualibus  :  igitur,  etc.  Major  constat  Minor  probatur  quantum  ad  pri- 
mam  partem  auctoritate  S.  Dionysii,  lib.  De  divinis  nominSbus,  c.  7. 
ubiait:  Fides  est  circa  simplicem  et  semper  existentem  veritatem:  sert 
veritas  simplex  et  semper  exisrens  non  est  alia,  quam  ipsa  Dei  ve- 
ritas  in  essendo  :  igitur.  ete.  Probatur  etiam  quantum  ad  secundam: 
Deus  enim  sub  alia  ratione  est  objectum  ridei,  quam  spei  ac  eharitatis : 
sed  est  objectum  spei  nt  fidelis,  charitatis  vero  ut  summe  bonus  : 
igitur  debet  etiam  esse  objectum  fidei  ut  summe  verus.  Con/irmatur: 
si  Deus  sub  aliqua  alia  ratione  censeri  posset  objectum  fidei.  maxime, 
ut  volunt  plurimi  cx  nostris,  sub  ratione    primae    vcritatis  in  cosjio- 


4"2  i  DE    OBJECTO    FIDEI. 

scendo,  ct  dieendo  :  sed  id  non  videtur  admittendum  :  tum  quia  obje- 
ctum  formale  unius  habitus  debet  esse  unum:  sed  veritas  Dei  in  co- 
gnoscendo  et  revelaudo  non  est  quid  uniun  ;  siquidem  veritas  Dei  iti 
cognoscendo  est  ipsius  perfectio  intrinseca  realissima  et  omnino  di- 
vina  :  veritas  autem  in  dieendo  seu  revelando  est  quid  extrinsecum. 
contingens,  et  respectus  rationis  :  tum  quia  objectum  formale  habitus 
reaiis  debet  etiam  esse  reale,  seu,  inquit  Doctor  in  3.  dist.  23.  n.  (). 
Ratio  formalis  habitus  realis  non  esi  ratio  vel  ens  rationis :  sed  esse 
revelatum  Dcum  esse  Trinum  et  Unum,  non  didt  uttra  Deum  Tri- 
num  et  Unum,  nisi  respectum  rationis,  sicut  esse  eognitum,  uon  dieit 
nisi  respectum  raUonis  ultra  rem  quoz  cognosdtur:  igitur  assentio 
Deo  trino,  quia  revelatum,  formalis  ratio  objecti,  cui  assentio  per  ha- 
bitum  realem  est  ens  rationis,  quod  est  inconveniens,  cum  habitus  realis 
habeat  objectum  formale  reale,  sicut  potentia  realis  objectum  formalc 
reale :  igiiur  revelari  passive,  cum  sit  res  rationis,  non  potest  esse  for- 
malis  ratio  tendendi  in  hoc  Dcus  est  trinus  et  unus :  tum  denique 
quia  objectum  formale  debet  esse  aliquid  intrinsecum  objecto  mate- 
riaii  :  sed  veritas  Dei,  seu  revelatio  divina,  non  est  quid  intrinsecum 
Deo ,  neque  divina  perfectio  afficiens  illius  essentiam:  igitur,  eu*. 

Dices  1  :  Illud  est  objectum  formale  fidei,  in  quod  ipsa  resolvitur, 
seu  quod  est  ratio,  propter  quam  credimus  Deo  :  sed  ratio,  propter 
quam  Deo  revelanti  credimus,  non  est  ipsa  veritas  Dei  in  essendo. 
sed  veracitas  seu  veritas  in  dicendo  :  igitur  Deus  sub  ratione  prima? 
veritatis  in  essendo  non  est  objectum  formale  fidei. — Distinguo  ma- 
jorem  :  est  objectum  formale  motivum,  et  respectu  credentis,  concedo : 
specificativum,  et  respectu  fidei,  nego.  Objectum  enim  formale  speei- 
fieativum,  et  motivum  in  hoe  discrepant,  quod  primum  maxime  spectet 
acl  habituin.  qui  circa  ipsum  versatur ;  motivum  autem  ad  facultatem 
et  potentiam,  quae  per  habitum  in  objectum  tendit ;  hinc  objectum 
specificativum  debet  esse  quid  intrinsecum  objecto  materiali ;  motivum 
autem  potest  esse  quid  extrinsecum  ;  quippe  id  omne  potest  habere 
rationem  obje.-ti  motivi,  quod  facultatem  pellicere  potest,  ut  occupetur 
cirea  objectum. 

Dici:s  2 :  Fides  est  habitus  practicus ;  non  enim  ordinatur  dumtaxat 
ad  verum  supernaturale  cognoscendum ;  sed  etiam  ad  illud  amandum, 
et  bonis  operibus  obtinendum  ;  fides  eniin  sine  operibus  mortua  est, 
ait  S.  Jacobus:  igitur  debet  habere  objectum  practicum  et  operabile: 
at  Deus  sub  ratione  primas  veritatis  in  cognoscendo  non  est  objectum 
practieum:  igitur  sub  hac  ratiom'  non  est  objectum  fidei.  —  Nego 
minorem,  Deus  enim,  ut  prima  veritas,  non  solum  reprrcsentatur  ]>cr 
fidem  ut  objectum  speculabile,  sed  etiam  utpracticum;  quia  ut  obje 
ctum  aliquod  censeatur  practicum,  non  est  necesse,  quod  sit  a  nobis 
operabile,  sed  sufficit,  quod  a  nobis  possit  obtineri,  et  quod  ex  illo 
tamquam  ex  prima  regula  oinnis  moruin  rectitudinis  ac  probitatis  de- 
sumi  possit  ratio  agendorum  :  hac  autem  ratione  Deus,  ut  prima  veritas 
in  essendo,  spectari  potest,  ut  sic  enim  est  noster  finis  ultimus,  ex 
quo  desumilur  agendorum  ratio. 

Conclusio  quarta.  —  Objbctum  pormalb  quo,  sbu  ratio 
srr,  yi  \  i  idks  ix  Dbum  tendit,  bst  vbritas  Dbi  non  solum  in  di- 


DE    OBJECTO    FIDEI.  425 

oexl><>,  sbd  etiam  ix  cognoscendo.  H«c  videtur  esse  conformior  menti 
Doctoris  in  *>.  distinet.  2o.  ubi  ait:  Pbtest  did,  quod  fides  acquisita 
similis  est  in  aliquo  fidei  infusce,  imo  in  multis.  Nam  sicut  fides  ac- 
quisita  assentit,  vel  credit  dicto  alicujus,  quia  credit  veracitati  asse- 
rentis  illud  esse  verum,  sic  fides  infusa  assentit  alicui  revelato,  quia 
credit  Deo,  vel  veracitati  Dei  asserenti  illud,  Et  quia  quod  Deus  asserit 
supernaturaliter  revelat,  ideo  fides  assentiens  tali  revelato,  quia  assenfU 
veracitati  revelantis,  est  habitus  supernaturalis ;  revelat  autem  credibi- 
lia,  quando  infundit  habitum:  et  hoc  modo  dicendo,  fides  non  habet  ter- 
titudinem  ex  objecto,  sedgx  veracitate  testis,  scilicet  Dci.  Quibus  Doctor 
signiricat  veritat^m  divinam  esse  motivum.  seu  rationem  sub  qua  fides 
iu  Deum  t  ndit,  ita  quod  quantumcumque  Deus  esset  prima  veritas 
in  essendo,  tamen  in  eum  lides  non  tenderet,  nisi  pariter  esset  prima 
veritas  in  cognoscendo  et  dicendo,  quae  neminem  fallere  potest. 

Probatur  autem  Conclusio:  Sub  ea  ratione  rides  circa  Deum  oc- 
cupatur,  sub  qua  Deus  movet  intellectum  creatum,  ut  assensum  prae- 
beat  revelatis:  at  id  Deus  prsestat  per  utramque  veritatem,  in  cogno- 
scendo  et  dicendo.  Probatur ;  sub  ea  namque  ratione  intellectum 
creatum  allicit,  ut  assentiatur  rebus  revelatis,  sub  qua  apprelienditur 
omnino  verax  et  in£allibilis  in  proponendo  et  revelando:  >ed  ad  id 
neeessum  est,  quod  eognoscatur  ut  prima  ^eritas  in  cognoscendo  et 
dicendo:  luec  enim  utraque  veritas  necessario  pnerequirit,  ut  intelle- 
ctus  absque  ulla  hsesitatione,  aut  erroris  et  deceptionis  formidine, 
assensum  pr;ebeat  rebus  revelatis ;  etenim  si  alterutra  desit,  dubius 
luerebit  intellectus  circa  res  propositas:  quantumvis  enim  Deus  sit 
verax,  et  habeat  propensionem  ad  dicendum  verum,  si  intellectus  in- 
certus  sit  de  ejus  inlinita  sapientia,  ac  infallibili  apprehensione  eoruin 
qua?  cognoseit,  aneeps  erit,  an  id  quod  Deus  proponit  sit  reipsa  ve- 
rum ,  non  secus,  ac  quantumvis  noverit  hominem  veracein,  tamen 
quoniam  propter  limitatam  ejus  intelligendi  facultatem,  plerumque 
errori  subjacet,  et  res  aliter  quam  sint  appreheudit,  inde  iit.  quod 
non  ita  nrmiter  credat  id  esse  verum,  quod  ab  homine  proponitur:  igitur 
quemadmodum  necesse  est,  quod  certo  noverit  intelleetus  Deum  non 
posse  tallere  quemquam,  quoniam  est  iniinite  bonus  et  verax ,  ita 
opus  est,  ut  etiam  noverit  eum  non  posse  talli,  quia  summe  sapiens, 
ut  hac  utraque  concurrente  notitia  firmuin  assensum  prsebeat  rebus 
revelatis.  —  Canfirmatur :  ut  fcestimonium  Dei  sit  ratio  formalis  sub 
qua  fidei,  debet  apparere  omnino  infallibile :  at  ita  apparere  non  po- 
fcest,  nisi  Deus  apprehendatur  ut  priina  veritas  tam  in  dieendo,  quain 
in  cognoscendo :  igitur.  etc.  Major  constat ;  cum  enim  fides  sit  omnino 
infallibilis,  etiam  uiti  debet  motivo  omnino  infallibili.  Minor  vero  pro- 
batur:  ut  testiinoniuin  Dei  sit  oinnino  infallibile,  non  sufficit,  quod 
Deus  non  possit  talleiv  in  dicendo,  sed  insuper  requiritur,  quod  non 
possit  falli  in  cognoscendo;  ille  enim  qui  pofcest  falli  in  cognoscendo, 
potest  etiam  alios  fallere,  si  non  e\  malitia.  saltem  ex  ignorantia  : 
igitur  ad  hanc  divinam  infallibilitatem  adstruendaui  tam  necessum 
est,  quod  Deus  cognoseatur  ut  veras  et  infinite  sapiens  in  cognoscendo, 
quam  verax  et  summe  bonus  in  dicendo. 

Dicks  1:  Diversorum  habitaum  debel  esse  diversum  objectum  quo, 
seu  diversa  ratio  sub  qua  tendunt  in  suum  objectum:  at  fides  et  Pro- 


426  DE    OBJECtO   FIDEI. 

phetia  sunt  distincti  habitus,  et  subinde  diversse  sunt  illarum  ratioue.s, 
quibus  tendunt  in  objectum:  sed  Prophetia  tendit  in  Deum.  ut  in 
primam  veritatem  infallibilem  in  cognoscendo  et  revelando :  igitur 
sub  hac  ratione  fides  in  eum  tendere  nequit.  —  Disting-uo  minorem : 
Prophetia  tendit  in  primam  veritatem  infallibilem  in  cognoscendo,  et 
dicendo,  eo  modo  quo  lides,  nego :  alio,  concedo.  Fides  enim  tendit 
quidem  in  primam  veritatem,  sed  modo  inevidenti  et  obscuro.  itn 
quod  si  objecti  manifestatio  fieret  evidenter,  assensus  qui  fieret  illi 
objecto  propositio  non  esset  aetus  fidei,  sed  vel  scientise,  vel  alterius 
habitus.  Prophetia  autem  indifYerenter  se  habet  ad  obscuram,  vel  evi- 
dentem  objecti  propositionem.  Hinc  est  quod  etsi  fides  in  Christo  Do- 
mino  locum  non  habuerit,  tamen  in  eo  fuit  Prophetire  donum.  His  adde 
quod  Prophetia  et  fides  varias  aliunde  habeant  differentias;  Prophetia 
nainque  conceditur  solum  ad  illustrationem  intellectus,  fides  vero 
etiam  ad  piam  voluntatis  motionem  ordinatur:  fides  respicit  aliquid 
setemum,  et  si  quaedam  temporalia  contempletur,  puta  mysterium 
Iucarnationis,  illa  dumtaxat  respicit,  quatenus  eis  subest  aliquid  seter- 
num,  nempe  quatenus  Deus  est  incarnatus,  cracifixus,  mortuus.  etc. 
item  fides  maxime  ordinatur  ad  propriam  sanctificationem  subjeeti : 
Prophetia  vero  tendit  in  temporalia,  et  ad  sanctificationem  aliorum; 
Dices  2:  Objectum  formale  quo,  sicut  et  quod,  debet  esse  quid  unum: 
at  ut  dictum  est  supra,  veritas  Dei  in  cognoscendo,  et  dicendo,  non  est 
quid  unum,  quippe  cum  una  sit  reterna,  alia  vero  temporalis,  una  Deo 
intrinseca,  altera  vero  extrinseca:  igitur  censeri  non  potest  objectum 
formale  quo,  seu  ratio  sub  qua  moveatur  intellectus  ad  assentiendum 
rebus  revelatis.  —  Distinguo  majorem:  Debet  esse  quid  unum  in  ra- 
tione  entis,  seu  secundum  entitatem,  nego :  in  ratione  objecti  moventis, 
seu  secundum  formalitatem  motivi,  concedo.  Minorem  similiter  di- 
stinguo :  divina  veritas  in  cognoscendo  et  dicendo  non  sunt  quid  unum 
penes  entitatem,  concedo:  penes  rationem  motivi,  nego.  Quemadmodum 
enim  idem  actus  potest  tendere  in  duos  fines  partiales,  et  assensus 
conclusionis  elici  propter  duos  assensus  prgemissarum,  et  duas  earum 
veritates,  et  sicut  unus  actus  fidei  humana?  exeri  potest  propter  testi- 
monium  duarum  personarum,  ita  ut  ab  utraque  partialiter  pendeat:  sic 
unus.  et  idem  actus  fidei  divinre  pendere  potest  a  duobus  motivis  par- 
tialiter  ad  ipsum  concurrentibus :  unde  qu^amquam  divina  veiitas  in 
dicendo  et  revelando  non  sit  quid  unum  secundum  entitatem,  tamen 
quia  utriusque  notitia  prsesupponi  debet  tamquam  conditio  sine  qua 
non  eliceretur  assensus  fidei,  idcirco  invicein  conveniunt  in  unitate 
motivi. 

Dices  3:  Si  veritas  Dei  in  dicendo  esset  obiectum  fonnale  mo- 
tivum  fidei,  maxime  vel  quatenus  est  revelatio  activa  ex  parte  Dei, 
vel  prout  est  reveiatio  passiva  ex  parte  credentis:  sod  neutrum  dici 
potest.  Non  quidem  primum,  quia  ratio  formalis  sub  qua  debet  esse 
intrinseca  objecto  formali  quod;  nam  in  onmi  seientia  ratio  assen- 
tiendi  alicui  conclusioni  est  [psa  ejus  conclusionis  veritas  intrinseca: 
revelatio  autem  activa,  cum  sit  ratio  Dei  ad  extra,  non  est  aliquid 
intrinsecum  Deo  revclanti.  nec  objectis  revelatfs.  Non  etiam  secwidum, 
cuin  enim  rcvelatio  passiv;:  sil  mera  «lcnoniinatio  extrinseca.  et  re- 
spcetus  rationis,    sequeretur    motivum   fidei  divinse  esse  ens  rationis. 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  427 

ae  subinde  tidem  nostram  fundari  in  ente  rationis.  —  Nego  minorem, 
et  ad  ejus  probationem  dico,  rationem  lonnalem  sub  qua  tidei 
ipsam  revelationem  activam,  seu  ex  parte  Dei  manitestantis  veritates 
spectantes  ad  tidem :  siqnidem  tota  ratio  cur  assentimur  rebus  reve- 
latis  est  quia  Deus.  qui  infallibilis  et  verax  est  in  dicendo.  hujus- 
modi  veritates  credendas  proposuit  ac  revelavit.  Unde  quamquam 
ratio  formalis  sub  qua  in  scientiis  debeat  esse  intrinseca  eonelnsioni, 
quia  scilicet  assensns  scientificus  flt  propter  evidentiam  ipsins  con- 
clusionis  elicit-e  ex  prsemissis  evidenter  notis ;  tamen  secns  est  in  ride, 
qure  non  movet  ad  jassensum  nisi  propter  testimonium  extrinsecum 
di  entis. 

QLLESTIO  SECUNDA. 

IX  QUID  FIERI  DEBEAT  NOSTRJE  FIDEI  EESOLUTIO,  TA5f- 
QUAM  IX  MOTIVUM  CERTUM  ET  IXEALLIBILE.  TAM  PRO- 
POSITIONIS  CKEDENDORUM,  QUAM  ASSENSUS  NOSTRL 

Notandum  1.  (,>uod  sicut  ad  actum  lidei  eliciendum  duo  concur- 
runt :  ufium  quidem  prasuppositive.  et  aliud  formaliter,  nempe  pro- 
positio  ac  revelatio  mysteriorum  credendorum,  et  actns  ipsins  fidei, 
quem  rebus  propositis  praebent  fid.  les  .  ita  etiam  duplex  distingui 
potest  ridei  resolutio  :  una  quid^m,  qua?  fiat  praecise  quoad  solam  pro- 
positionem  et  revelationem  credendorum.  per  quam  nimirum  respon- 
deri  potest  ad  interrogationem,  quare  credamus,  hoc  vel  illud  esse  a 
Deo  revelatum  :  alt  ra  vero  tit  quoad  assensnm,  per  qnam  respondemus 
ad  interrogationem  ,  quare  D<?o  mysteria  revelanti  assentiamnr. 
utraque  autem  hdei  resolutione  agendum  est  in  prsesenti. 

Motandum  2.  Ex  objectis,  qu^e  proponuntur  intellectui,  eumque 
movent  ad  assensnm,  quaedam  esse  per  se  evidentia,  quorum  objectum 
iormale  motivum  est  ipsa  eorum  evidentia  :  hac  enim  immediate  mo- 
vent  intellectum  ad  sui  assensum ;  alia  vero  secundum  se  nobis  ine- 
videntia,  quibus  idcirco  assentin  ur  dumtaxat  propter  aliquod  motivum 
ab  eis  objectis  distinctum.  Unde  ratio  formalis  motiva  objecti  e-<t  vel 
intrinseca  objecto,  quando  scilicet  est  evidens.  vel  extrinseca.  dum 
est  inevidens:  ea  enim  est  intellectus  nativa  propensio  ad  verum.  ut 
nulli  o>»jecto  assentiatur,  nisi  quatenus  illius  veritatem  deprehendit, 
vel  per  ipsummet  objectum,  vel  per  aliuo  cum  quo  necessariam  ali- 
quam  habet  connexionem.  —  Porro  motivum  formale  extrinsecum, 
quo  allicitur  intellectus.  ut  assentiatur  alicui  objecto.  est  duplex :  nam 
quandoque  habet  connaturalem  cunnexionem  cum  ol>jecto  materiali, 
ut  fit  dum  cognoscimus  effectns  per  eausas,  aut  cansas  per  effectus : 
hoc  enim  medium  est  aliquo  modo  intrinsecum  rei  cognitse  propter 
naturalem  et  necessariam  connexionem  effectns  cum  cansa,  et  eansae 
cum  effectu.  Interdum  vero  motivum  istud  est  omnino  extrinsecnm 
objecto  materiali,  nec  ullam  cum  eo  habefc  connexionem  naturalem, 
sed  dumtaxat  moralem,  sicut  accidit  qnoties  alicui  propositioni  assen- 
timur  propter  soluin  testimonium  alterins.  Insuper  advertendnm 
quod  quando  cognoscimus  aliqua  objecta  nobis  per  se  evidentia.  hnjns 
cognitionis  objectum  lormale  motivum  est  aliquid  unuin  eadem  ra- 
tione.  qua  res  cognita  est  una :  secns  antem  qnando  medium  est  di- 


428  DE   RESOLUTIONE    FIDEI. 

stinctum  a  re  cognita ;  dum  enim  credo  v.  gr.  aliquid  esse  verum,  quia 
Petrus  id  testatur,  ratio  me  rnovens  ad  istum  assensuin  est  partim 
quia  novi  Petrum  hominem  esse  veracem,  partim  quia  novi  eum  hoc 
dixisse;  quantumvis  enim  crederem  non  esse  veracem;  si  tamen  milii 
compertum  esset  eum  hoc  dixisse;  aut  e  contra.  si  noverim  eura  hoc 
dixisse,  nec  tamen  credam  eum  esse  veracemj  illud  certe,  quod  mihi 
per  eum  proponitur,  pro  certo  ac  indubitato  non  erit. 

XoTA.NDuy  3.  Ecclesiam  esse  congregationem  omnium  Fidelium 
sub  Christo  Domino  ejus  invisibili  capite,  et  Romano  Pontifice  illius 
capite  visibili,  Christi  Doinini  Vicario,  ac  Petri  successore:  quse  con- 
siderari  potest  dupliciter  secunclum  ejus  duplicem  statum,  nempe  vel 
primitivum,  vel  successivum ;  scilicet  vel  pro  tempore  Christi  et  Apo- 
stolorum,  qua  ratione  Apoc.  21.  vocatur  Eeclesia  primitiva;  vel  pro 
tempore  immediate  subsequente,  et  perseveraturo  usque  ad  finem 
mundi,  qua  ratione  Ecclesia  prajsentis  temporis,  et  usque  ad  saeculi 
consummationem,  dicetur  fundata  supra  fundameritum  Apostolonni) 
et  Prophetarum,  ipso  summo  angulari  lapide  Christo  Jesu,  ut  scribit 
Paulus  ad  Ephes.  2.  Iiursus  considerari  potest  Ecclesia,  vel  quatenns 
est  congregatio  omnium  Fidelium  toto  orbe  dispersorum.  constans  plu- 
ribus  viris  summa  doctrina  et  vifeae  sanctimonia  illustribus,  quseque 
jam  a  Christi  teinporibus  semper  in  eadem  hde  sine  ulla  minima  mu 
tatione ,  non  obstantibus  Paganorum ,  Tyrannorum ,  Ha.jreticorum 
oppugnationibus,  constantissime  per  tot  ssecula  hactenus  perseverat. 
Quod  sane  constat  fieri  non  posse  nisi  divina  interveniente  virtute; 
qualiter  enim  tot,  ac  tam  varii  homines  tanto  invicem  intervallo  dis- 
siti,  tantaque  animorum  diversitate  discrepantes,  ita  concorditer  j.c 
constanter  circa  eadem  mysteria  prorsus  inevidentia,  et  naturales  hu- 
mani  genii  vires  excedentia  convenirent  invicem  ac  consentiivnt,  nisi 
divina  aliqua  virtute  ad  id  moverentur?  maxime  cum  experientia  con- 
stet  omnes  alias  Sectas,  falsis  opinionibus  deditas  statim  in  varias 
divisiones  abire,  et  facile  extingui.  Secundo,  considerari  potest  Ec- 
clesia,  prout  infallibiliter  a  Spiritu  S.  regitur,  et  propter  ejus  divinam 
assistentiam,  non  potest  errare  in  suis  dogmatibus,  et  fidei  decretis. 
Hinc  duplex  exurgit  Ecclesiae  auctoritas  in  proponendis  fidei  mysteriis, 
quarum  una  censeri  potest  politica  et  civilis  ;  qure  maxime  oritur 
ex  ^eracitate  tot  hominum  sapientia  ac  sanctitate,  et  consequenter 
fidei  dignitate  pollentium.  Qua  ratione  S.  Augustinus  in  lib.  Contm 
Epistolam  Fundamenti,  cap.4.intcr  pracipua  motiva,  qua3  ipsum  intra 
Ecclesiae  sinum  detinebant,  et  ad  pra^bendum  assensum  rebus  ab  ea 
propositis  pellicebant,  numerat  sapientiam  Doctorum,  consensum  po- 
pulorum,  vim  miraculorum,  antiquitatem,  et  perpetuam  Pontificum 
suecessionem,  etc.  Alia  autem  auctoritas  Ecclesia-  censetur  divina  et 
iuiallibilis,  quai  ipsi  convenit,  quatenus  est  organum  et  instrumentum 
Spiritus  sancti,  per  quod  ipse  sua  promit  oracula,  ipsique  perpetuo 
assistit,  juxta  illam  Cliristi  Domini  promissionem:  Spiritus  Patris  ve- 
stri  loquitur  in  vobis,  Matth.  10.  Hinc  Apostoli  decernentes  non  c.^sc 
servanda  legalia  Actor.  1").  ajunt:    Visum  est  Spiritui  saneto,  et  nobis. 

Uis  praelibatis,  determinandum  est  quodnam  sit  istud  motivum. 
seu  priucipium  certum  ac  infallibile,  in  quod  fides  nostra  resolvi 
possit,  tam  quoad  propositionein  credendorum,  quam  (|iioad  assensum 


DE    RESOLUTIONE   FIDEl.  429 

praebendum  rebns  et  objectis  revelatis  ac  propositis.  Circa   cujus    re- 

solutionem  tam  multiplex  ac  varia  est  Auctorum    sententia.  ut  pene 
quot  sunt  capita.  tot  sensus  appareant.  Imprimis  namque  Manichaei, 
ut  refert  S.  Augustiuus,    lib.  Z>   utilitate  credendi,  cap.  1.  docebant 
superstitiosum  esse  fidem  ante  rationem  imperare,  quasi  nihil  creden- 
dum  sit,  nisi  quod  ratio  suaserit:  quem  utique  errorem  innovasse  vi- 
dctur  Petrus  Abailardus,  qui,  ut  uarrat  S.  Bernardus,  Epist.  190.  in 
primo  limine  Thedtogim,  vel  potius  stultUogioe  suce,  fidem  definit  cesti- 
mationem;  quasi  cuique  in  ea  sentire,  et  loqui  quce  tibeat,  Uceat;  out 
pendednt  sub  incerto  vagis,  ac  in   variis    opinionibus    no&trce  fidei  sf 
cramenta,  et  non  magis  certa  veritate  subsistant.  Secunda  sententia  est 
Lutheranorum  ac  Calvinistarum    asserentium    ultimam    resolutionem 
fidei  nostrse,  tam  quoad  propositionem  credendorum,  quam  quoad  as- 
sensum  rebus  propositis.  fieri  debere  in  solam  Scripturam,  aut  inter- 
num  motum  Spiritus  sancti  cuilibet  fideli  specialiter  assistentis,  ut  ex 
Scriptura  sacra  cognoscat,  quid  sit  credendum.  Tertia  sententia  eorum 
est,  qui  volunt  illam  resolutionem  fieri  in  ipsummet  divinse  fidei  ha- 
bitum,  per  quem  apparent    objecta    credenda.     Quarta    sententia    est 
illorum,  qui   ultimam    hanc   rcs)lutionem    refundunt  in  auctoritatem 
Ecclesia? ;  qui  quidem  rursus  varias  in  sententias  scinduntur:   Primo 
namque,  Medina  Hb.  6.  De  recta  fide,  cap.  11.  contendit  fidem  nostram 
ultimo  niti  divina  auctoritate  Ecclesia?.  Secundo,  Valentia  qu.  1.  p.  1. 
distinguens  inter  propositionem  et  defiuitionem  rerum   credendarum, 
dicit  fidem  resolvi  in  auctoritatem  divinam,  qua3  tribuitur  Ecclesise; 
propositionem    vero    in     illius     auctoritatem    humanam      et    civilem. 
Tertio.    Suarez    disp.   .'>.   sect.  8.    distinguens  inter  resolutionem  fidei 
quoad  se,  et  quoad    nos .   ait    fidem  spectatam    secundum   ipsius   na- 
turam  rosolvi  in  divinam  auctoritatein  Ecclesia?,  spectatam  vero  quoad 
nos,  rcsolvendam  in  ipsius  Eeclesiae  auctoritatem  civilem  et  humanam. 
Quarto,  De  Lugo  vult  assensum  fidei  partim    resolvi  in  auctoritatem 
divinam.  partim  vero  in  testimonium  Ecclesi^e,  etc.   Qwirta  sententia 
eorum  est,  qui  assernnt  ultimam  resolutionem    quoad    propositionem 
et  revelationem  credendorum,  necnon  et  eorum  assensum  prsebendum 
fide  privata,  fieri  in  revelationem  specialem  ;  ubi  vero  objecta  revelata 
credi  debent  fide  Catholica,  ut  nniversali,  tunc  fides  debet  resolvi  tn 
ipsum  EcclesiaB  testimonium  tam  divinum,  quam  humanum.    UJMma 
tandem  sententia,  quse  communior  et  verior  apparet.  ac  Subtilis  Do- 
ctoris    menti  et  doctrinaB  conformior,  eorum  est,  qui  docent  ultimam 
fidei  resolutionem  fieri  debere  quoad  propositionem   et   revelationem 
credendorum   in   ipsam  auctoritatem    Ecclesiai  determinantis  ac  pro- 
ponentis  hoc,  vel  illud  esse  a  Deo  revelatum;    quantum  vero  ad  as- 
sensum,  quem  fidelis  prrebot  rebus  ipsis  ivvelatis.  illam  resolutionem 
fieri  debore  in  veritatem    divinain    tam  in  copioscendo,  quam  in  di- 
cendo. 

Conelusio    prima.    —    Humana  ratio  non  bst  suppiciens 

PUNDAMENTUM  QUO    NITI    POSSIT    FIDES  CHRISTIANA,    AC    SUBINDE    ILLA 

in  eam  xox  potest  resolvi.  Hsec  est  de  fide.  maximo  quantum  ad 
priorem  partem,  et 

Probatur  ex  illo  1.  ad  Corinth.  2.  Proedicatio  uoxtra  nqn  est  in  [>■ 


430  DE    RESOLUTIONE    FIDEI. 

suasibttibus  humance  sapientice  verbis,  scd  in  ostensione  spiritus  et  vir- 
tuiis,  ut  fides  vestra  non  sit  in  sapientia  hominum,  sed  in  virtute  Dei. 
Et  ideo  idem  S.  Paulus  2.  ad  Cor.  10.  dieit  oportere  capHvare  intel- 
lectum  in  obsequium  Christi :  nulla  autem  esset  captivitas  intellectus, 
si  illa  tantum  crederet,  qu?e  evidenter  apparerent,  et  solum  per  na- 
turalem  rationem  innotescerent.  Ead  *m  veritas  apparet  ex  illis  verbis 
Christi  Domini  Matth.  10.  Confiteor  tibi,  Pater,  quia  abscondisti  hcec  a 
sapientibus,  et  prudentibus  (nempe  mysteria  fidei),  et  revelasti  ea  par- 
vulis.  Et  cap.  12.  idem  Christus  Dominus  alloquens  Petrum,  qui  eum 
I)ei  Filium  egse  contestatus  fuerat,  ait:  Caro,  et  sanguis  non  revelavit 
tibi :  ubi  nomine  carnis  et  sanguinis  significat  naturalem  intellectus 
virtutem,  et  operationem. 

Patet  eadem  veritas  ex  communi  sententia  SS.  Patrum;  maxime 
vero  S.  Dionysii,  cap.  6.  De  divinis  nominibus,  ubi  ait:  Fides  est  sta- 
bilis  credentium  sedes,  et  simplex  veritatis  notio  impersuasibili  veritate 
certa.  Hoc  est.  notio  eorum,  quse  ratione  naturali  non  possunt  per- 
cipi,  nec  probari:  unde  egregie  monet  S.  Nazianzenus  Orat.  34.  Fi- 
dem  potius  quam  rationem  sequamur.  Et  sanctus  Hilarius  lib.  S. 
De  Trinitate,  circa  medium ,  Maximnm,  inquit,  fidei  mcritum,  est 
sperare  quod  nescias.  Quibus  eleganter  concinit  sanctus  Augustinus 
Tract.  4.  in  Joan.  ponderans  illud  Isaise  7.  Xisi  credideritis,  non  in- 
telligeUs;  ait  enim:  Credimus  ut  coc/noscamus,  non  cognoscimus  ut  cre- 
damus;  unde  Serin.  20.  De  verbis  Apostoli ,  Melior  est,  iuquit,  fidrfis 
ignorantia,  quam  temeraria  scientia.  Nam,  ut  subdit  S.  Gregorius, 
Hom.  25.  in  Evangelium  ,  Fides  non  habet  meritum,  cui  humana  ratio 
prnbet  experimentum . 

Probatur  etiam  ratione:  Si  fides  inniteretur  humano  ratiocinio, 
maxime  vel  evidenti,  vel  tantum  probabili :  sed  neutrum  dici  potest. 
Non  quidem  primum,  quia  evidentia  objecti  necessario  allicit  intel- 
kctum  ad  assensum :  fides  autem  non  ita  necessitat,  quia  est  libera, 
et  liberrime  suscipitur  a  voluntate ;  Nam,  inquit  S.  Augustinus 
Hom.  2G.  in  Joan.  caztera  potpst  homo  nolens:  credere  auteni  nonnisi 
volens;  unde  eriam  mysteria  fidei  pro  arbitrii  libertate  uegari  possunt, 
et  ipsa  fides  rejiei,  ut  coustat  non  solum  de  infidelibus.  qui  fidem  su- 
scipere  repugnant,  et  fiunt  rebelles  lumini,  dum  eis  mysteria  fidei 
nuntiantur.  sed  etiam  ex  ipsis  hsereticis,  qui  jam  susceptam  fidem 
abjieiunt,  et  pro  sua  libertate,  aliqua  fidei  mysteria  credere  detrectant. 
Xon  etiam  secundum:  alioqui  fidei  assensus  non  esset  firmus  ac  sta- 
bilis.  sed  dumtaxat  fluctuans  ac  dubius,  quod  utique  in  Abailardo 
danmat  S.  Bernardus  his  verbis:  «  Si  fiuctuat  fides,  inanis  est  et  spes 
«  nostra.  Stulti  ergo  Martyres  nostri,  sustinentes  tam  aeerba  propter 
«  incerta.  nee  dubitantes  sub  dubio  remunerationis  pra?mio  durum  per 
«  exituin  diuturnum  inire  exilium.  Sed  absit  ut  putemus  in  fide  vel 
«  spe  nostra  aliquid,  ut  is  putat,  dubia  aestimatione  pendulum,  et  non 
«  magistorum,  quod  in  ea  est,  certa  ac  solida  veritate  subnixum,  ora- 
«  culis  et  miraeulis  divinitus  persuasum,  stabilitum,  et  consecratum 
«  partu  Virginis,  san^uine  Redemptoris,  gloria.  Resurgentis.  Testi- 
«  monia  ista  credibiiia  facta  sunt  nimis.  Si  quo  nimis,  ipse  postremo 

3  'iriius    reddit  testimonium  spiritui  nostro,  quod  filii   Dei   sumus. 
-<  Quomodo  ergo  fidem  qnis  audet  dieere  sestimationem,  nisi  qui  Spi- 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  431 

«  ritum  istuin  nonduin  accepit,  quive  Evangelium  aut  ignoret,  aut 
«  labulam  putet?  Scio  cui  credidi,  et  certus  sum,  clamat  Apostolus; 
■«  et  tu  mihi  subsibilas:  fides  est  sestimatio?  Tu  mihi  ambiguum 
«  garris,  quo  nihil  est  certius?  Sed  Augustinus  aliter,  Fides,  ait,  non 
«.  conjectando  vel  opinando,  habetur  in  corde  in  quo  est,  ab  eo  cujus 
«  est,  sed  certa  scientia,  acclamante  conscientia.  Absitergo,  absit,  ut 
•«  hos  fines  fides  habeat  Christiana.  Academicorum  sint  istse  aestima- 
«  tiones,  quorum  est  dubitare  de  omnibus,  scire  nihil.  Ego  vero  se- 
«  curus  in  Magistri  Gentium  sententiam  pergo,  et  scio  quoniam  non 
«  conlundar.  Placet  mihi,  fateor,  illius  de  fide  detinitio,  etsi  iste  etiam 
«  ipsam  latenter  insimulct.  Fides  est,  ait,  substantia  rerum  spcran- 
«  darum,  argumentum  non  appareniium.  Substantia,  inquit,  rerum 
«  sperandarum,  non  inanium  phantasia  conjecturarum.  Audis  substan- 
«  tiam,  non  licet  tibi  in  fide  dubitare,  vel  disputare  pro  libito,  non 
«  hac  illacque  vagari  per  inania  opinionum,  per  devia  errorurn.  Sub- 
«  stantiae  nomine  aliquid  tibi  certum,  fixumque  praefigitur.  Certis  clau- 
«  deris  finibus.  certis  limitibus  eoarctaris.  Non  est  enim  fides  a?sti- 
«  matio,  sed  certitudo  ».  Ha?c  S.  Bernardus. 

Objiciebat  Abailardus  illud  Ecclesiastici  19.  Qui  cito  credit,  levis 
■ett  corde:  sed  cito  credere  est  fidem  adhibere  rei  propositae  ante  ma- 
nifestam  illius  evidentiam,  et  veritatem  compertam  per  ratiocinium  : 
igitur  maxime  humano  testimonio  nititur.  —  Respondeo,  sensum  lit- 
fceraiem  illius  oraculi  intellig*endum  esse  de  fide  humana,  nempe  quod 
non  sit  adhibenda  nisi  cum  prudenti  deliberatione,  quippc  cum  ni- 
tatur  testimonio  hominis,  qui  errori  et  mendacio  obnoxius  est ;  de 
hac  enim  humana  fide  loquitur  Sapiens,  utpote  cum  ibi  agat  de  iis, 
qui  laciles  aures  praebent  alienam  vitam  vellicantibus  ac  earpentibus. 
A<1<1<'  quod  etiamsi  oraculum  istud  intelligendum  esset  de  fide  humana, 
tantum  significaret  non  esse  tam  cito,  tamque  tacile  credenduin  di- 
centi  se  habere  revelationem  divinam,  quando  aliunde  non  constat 
per  aliquod  aliud  testimonium  hominem  istud  asserentem  esse  dignum 
cui  credatur. 

Objicibbat  2.  Alios  Seripturse  S.  textus  quibus  signincari  videtur 
prius  esse  examinandum  quid  credi  debcat.  Sic  Lucse  1.  de  Virgine 
dicitur,  quod  illa  non  leviter  Angelo  mysterium  Incarnationis  annun- 
tianti  crediderit,  sed  cogitabdt  (/u<<!/s  esset  illa  salutatio:  sic  istud  1. 
Thes.  .").  Omnia  probate,  quod  bonum  est  tenete;  urcnon  et  illud  1. 
.loan.  4.  l}r<>bat<>  spiritus,  an  ex  JDeo  sint  —  Respondeo  ad  primum, 
1).  Virginem  prudenter  quidem  cxaininasse,  au  qui  loquebatur  esset 
verus  aut  ementitus  Dei  uuntius.  nec  diu  in  ista  dubitatione  hsesit, 
sed  quemadmodum  nec  citius.  ita  nec  tardius  credidit,  quam  oportuit; 
et  ideo  ejus  fidcs  coinmendatur  ab  Elisabetha  ei  dicente,  Beata  quoz 
credidisti:  non  tamen  credidit  propter  ullam  rationem  humanam,  sed 
propter  hoc  divinum  testimonium  sibi  ab  Angelo  propositum:  - 
non  erit  impossibtl<>  apud  Deum  omnt  verbum  :  hoc  enim  ubi  audivit 
Maria,  statim  respondit  Angelo:  fiat  mihi  secundum  verbum  tuum.  Si- 
militer  ad  alios  textus  dico,  probandos  quidem  esse  Spiritus  si  ex  Deo 
sint,  nec  cito  credendum  esse  iis.  qui  Prophetarum  instar.  aut  Apo- 
stolorum  aliquid  ex  parte  Dei  nuntiarent,  prseter  traditam  ab  Apostolis 
doctrinam,  aut  ab  Ecclesia    probatam,  ut  facere    sokuit    omnes  ha 


432  DE    RESOLUTIONE    FIDEI. 

siarchre :  illi  namque  omnes  Novatores  probandi  sunt,  et  ab  eis  sunt 
exigenda  siue  prsetensse  divinse  missionis  ac  delegationis  indicia  et 
signa,  nempe  vel  miracula,  vel  secretorum  revelatio,  vel  futurorum 
eventuum  certa  pra?dictio,  etc. 

ObjicibBAT  3.  Si  absque  evidenti  ratione  objectis  propositis  creden- 
dum  sit,  consequens  erit,  quod  plura  credi  poterunt  contra  manifestam 
rationem,  sicque  excusandi  venient  iniideles,  si  nonnulla  absurdis- 
sima  contra  manifestam  rationem  credant ,  quippe  reponent  se , 
contempta  et  abjecta  sua  ratione  Deo  credere :  at  id  asserere 
videtur  absurdum  :  igitur,  etc.  —  Respondeo  negando  majorem,  dum 
enim  negamus  credendum  esse  propter  evidentem  rationis  notitiam. 
non  excludimus  omnem  omnino  rationis  usum  in  eliciendo  fidei  actum  ; 
necessaria  namque  est  aliqua  objecti  intelligentia  et  notitia  prius 
quam  ipsi  tides  adhibeatur  :  non  quidem  quatenus  est  in  se,  sed  pro- 
pter  quod  proponitur  et  offertur  ad  credendum  ;  unde  non  essent  ex- 
cusandi  infideles  si  crederent  aliqua  prseter  ea,  qiue  ipsis  ab  Ecclesia 
credenda  proponuntur. 

Conclusio  secunda.  —  Fidbs  non  nitituk  sola  Scriptuba 

BACRA,  NBC  INTBRNO  MOTD  SPIRITUS  SANCTI ,  BT  CONSBQUBNTBR  IN 
IPSA  NON   POTEST  HESOLVI. 

Probatur  Conclusio  primo,  quantum  ad  Scripturam  sacram,  quod 
nempe  illa  non  sit  regula  sufficiens  ad  discernendum  reveiata  a  Deo 
ab  iis  qu?e  ab  ipso  non  revelantur:  regula  enim  lidei  certissima  et 
infallibilis  debet  esse  constantissima  et  omnino  incorruptibilis;  si  enim 
corruptioni  et  alterationi  sit  obnoxia,  nullus  de  regulatis  per  eam  po- 
t'>rit  esse  certus  et  securus ;  sed  Scriptura  sacra  alterationi  et  corru- 
ptioni  subjacet,  mutari  namque  potest,  vel  per  additionem,  vel  per  de- 
tractionem,  vel  per  transmutationem  voluntariam,  ut  fit  ab  haereticis, 
qui  divinam  Scripturam  interpolant,  sed  etiam  hominum  ignorantia. 
imo  et  incuria,  ut  plerumque  contingit  apud  Amanuenses,  aut-Typo- 
graphos :  hinc  tot  fuere  sacrorum  Bibliorum  emendationes,  et  editio- 
nes,  maxime  vero  Vulgatce  non  solum  a  Sixto  V  sed  a  Clemente  VIII 
in  multis  emendafce,  quibus  non  obstantibus,  Franciscus  Lucas  Theo- 
logus,  et  Decanus  Cathedralis  Ecclesia^  Audomarensis,  libellum  edidit 
continentem  plnres  lectionum  varietates,  quibus  pertectior  reddi  possit 
ipsa  Clementis  editio.  si  accederet  alterius  Romani  Pontificis  auctoritas: 
collectio  autem  illius  Francisci  Lucae  comprehendit  quater  mille  et 
amplius  loca,  qu?e  in  Bibliis  a  Clemente  porrectis  ulterius  possent 
emendari.  Idipsum  notabilius  patet  in    Codicibus   Hebrseis  et  Grsecis. 

Deinde,  si  Scriptura  sacra  per  se  sufficeret  ad  discernendum  re- 
velata  a  non  revelatis,  etiam  sufficiens  esset  ad  dirimendas  omnes 
circa  fidem  controversias :  sed  ad  id  non  est  ex  se  sola  sutticiens, 
quippe  cum  ipsa  nec  aperiat  quinam  sint  libri  Canonici,  sunt  enim 
integri  libri.  quos  uti  spnrios  respuunt  Bffiretici  Lutherani  et  Calvi- 
iiist.'',  puta  librum  TobiaB,  Judith,  Sapientise,  Ecclesiastici,  Macha- 
bseoram;  imo  ex  receptis  libris  Canonicis  non  solum  plnrimi  versus, 
sed  etiam  prolixa  capita  ab  eis  explodnntur.  Nam  in  lib.  Daniel.,  c.  3. 
habentur  continui  67.  versiculi,  quos  onmes  illi  expungunt ;  habentur 
praBterea  integra  e,t  prolixa  capita  13.  «'t  1  l.  comprehendentia  Susanna3, 


DE    F.r-  IDEIi 

et  Draeonis  Beli.  et  caunceris  Da::       -  -  5  H 

phetse    historias.  qnas    illi   non    admittnnt.  :am    nn  -    - 

ipsins  Scriptnrae  testimonio  prsetati  libri.  v-  acn 

bentur.    Demique,    plnrimos   com*  ur   pngn 

qni  non  ita  taeile  per  eamdem  coneiliari  posse  vid<  : 

Christns  Dominns  ait:  Pc  et  cap.   14.  idem 

Kgo  et  1  V: ter  vjMffli  sa  i .;  H    l 

Rkponunt  hoeretici,  textns  pngna:     -     -  snJ  -_cra  di- 

explicari  ac  conciiiari  per  alios.  — Verirn.  qnamquain  ingenue  t 
plnrimos   Seriptnrarnm   textn-   -       poss     per  alios  explicari   e: 
liari,  tamen  tatendnm  plnrinm  interpretationem  et  : 
aliunde,  qnam  ab  ipsa  Seriptnra  petandam.  qu  :  de 

textibns  mox  landatis  ex  Evangelio  S.  Joannis;  cnm  enim 
nt  Christi  Domini  Divinitatem  e! 

nm,  r^ponebant  Catholici  cnm  S.  Athanasio,  qnod  Ch    sti 
(xqnalis  Pai  nditm  Div  Pa.tre   >  - 

nitatem.  Cnm  antem  Catholici  posteriorem  textnm 
hi  reponebant    illnm    esse    intelligendnm  de  nnitate    non    Divin: 
et  essentia? .    aed    eonlormitat:- 

qne  confirmationem    explicabant  ex  illo    Joan.  Do- 

minns  Patrem  exorat,  nt  ejns  D 

Pater  i»   tm  \  •    -  ■ 

gmiticat  s^    dnmtaxat    Ioqni    de    nuitate    affecr is 
invieem  ant  cnm  Deo  potera: 
Et  infra:  Ut  shtt   unum.    sicui    ef  nos  sumus     Unde 

Si   :    nniver^aliter    Haereticornm     responsic  . 
tinm    Scriptnne    textnnm    coneiiiatio    non  erenda. 

qnam  ex  ipsamet  Scriptnra.  palmarium  coneedendnm 
utpote  qni  adversantem   siti    Sc    |  roram  dilue' 
Scriptnrae   textus :  qnod  itidem  ita  taciii  negotio    :       - 
rant  Catholici. 

Insuper   Scriptnra    sacra    plerumq-: 
S.  Petrus  testatnr,  Epist.  2.  cap.  nlt.  nbi  !  s  de  S 

t  et  i».  om  ^istolia .  -  ?    s 

qmcedam  intellectu,  q  - 

s    Quibns  ve  5cii- 

ptnra  saera  quiedam  esse    obsen:  -  msnm    non    p 

propria   interpretatione  asseqni :    nude  idem  m 

«  omnis    Prophetia    Seriptnrie    propria    interpr^tatiou^    non    fit :    non 
«  enim  hnmana  volnntate  allata  est  aliquando  Prophe: 

ei  inspirati  locnti  snn    s  Dei  homines  »:  icritmr 

per  seipsam  non  | 
a  non  ereden- 

Idem  ferendnm  est  judieium  de  inter:  -  -en 

privata  cnjuscumque    revelatione :  /  ;uia    re_ 

discernendum  credenda  a  uon  credendis  debet  esse  eerta  et 

1  privata  illa  revelatio  est  omnino  incerta,  et  internn- 
afnatus  omnino  dnbins.  an  ex  Spiritn  sanc  :    nt   dieir 

Regnm  nit 
Achab,  qni  tamen  omnes  pntaba  _     ^pirira  Dei,  nam    S 

Frassen   Theo;.  Tocn.   V 


434  »E    RESOLUTIONE    FIDEI. 

unus  ex  illis  Pseudo-Prophetis  Michseam  verum  Dei  Prophetam  allo- 
quens  ac  percutiens,  ait:  Mene  ergo  dimisit  Spiritus  Domini,  et  lo- 
cutus  est  ttbif  Quare  sanctus  Joan.,  Epist.  1.  cap.  4.  monet :  Nolite, 
omni  Spiritui  credere,  sed  probate  spiritus  si  ex  Deo  sint;  igitur  si 
ipsi  debemus  probare  et  dijudicare  spiritum,  ipse  non  potest  esse 
judex  noster:  non  enim  licet  judicem  judicare.  Deinde:  Si  spiritus 
ille  internus  posset  esse  certa  fidei  ac  pietatis  regula,  consequens 
esset,  quod  quisquis  pro  libito  posset  genio  indulgere,  et  perversis- 
simam  a  se  excogitatam  doctrinam,  atque  etiam  horrenda  scelera 
tueri  ac  defendere,  jactitando  id  sibi  a  sancto  Spiritu  esse  inspira- 
tum :  quis  enim  poterit  ostendere  hoc  esse  falsum,  si  hujus  rei  non 
sit  alius  judex  prseter  internam  inspirationem  ?  Hinc  videmus  liber- 
tinos  nefandissima  seelera,  Lutherum,  aliosque  Apostatas  saerilegas 
nuptias,  adulteria,  Monasteriorum  compilationes,  in  prsepositos  Prin- 
cipes  conspirationes,  et  alia  hujusmodi  scelera  ementita  Spiritus 
sancti  auctoritate  et  inspiratione  probare.  Denique:  Si  Spiritus  ille 
privatus  esset  sufficiens  regula  fidei  ad  discernendum  credenda  a 
non  credendis,  daretur  continua  occasio  schismatum,  quilibet  enim 
existimans  et  fingens  se  habere  spiritum  revelantem,  seligere  poterit 
pro  objecto  fldei  quod  sibi  magis  arriserit,  nec  ab  ullo  prorsus  po- 
terit  erroris  argui,  quippe  affirmabit  se  id  a  Spiritu  sancto  interius 
loquente  excipere;  imo  srepe  continget,  quod  idem  spiritus  videbitur 
sibi  ipsi  contrarius,  dum  unus  asseret  sibi  esse  revelatum  id  cujus 
contrarium  alter  sibi  revelatum  esse  dicit;  sic  in  Lutheranis,  et  Cal- 
vinistis  (qui  hunc  intemum  spiritum  pro  certa  regula  excipiunt)  spi- 
ritus  ille  est  omnino  contrarius  iu  plurimis,  maxime  vero  cin*a  di- 
vinam  Eucharistiam  :  siquidem  Lutherani  credunt  Christi  Domini  cor- 
pus  realiter  et  substantialiter  esse  prsesens  in  Eucharistia,  cujus  con- 
trarium  Calvinist?e  affirmant. 

Quod  utique  argumentum  prseclare  urget  Campianus,  Orat.  1.  ad 
Academicos,  ubi  ita  loquitur:  «  Cur  igitur  alios  alii  lancinatis,  cum 
«  omnes  eodem  spiritu  gloriemini?  Calvinianorum  spiritus  recipit  sex 
«  epistolas,  quae  spiritui  non  placent  Lutherano;  freti  tamen  non  uter- 
«  que  Spiritu  sancto.  Anabaptista3  Historiam  Jobi  fabulam  appellant, 
«  tragicis  et  comicis  legibus  intermixtam,  qui  sciunt?  Spiritu  do- 
«  cente.  Castalio  mystieum  illud  Salomonis  Canticum,  quod  ut  Para- 
«  disum  aninne,  ut  manna  reconditum,  ut  opiparas  in  Christo  delicias, 
«  Catholici  admirantur,  nihilo  pluris,  quam  cantilenam  de  amicula, 
«  et  cum  pedissequis  aulae  colloquium  amatorium  venereus  turcifer 
«  sestimavit,  unde  hausit?  a  Spiritu  sancto.  In  ApocaL  Joan.  cujus 
«  omnes  apices  exeelsum  aliquid,  et  lnagnificum  sonare  conlirmat 
«  liieronymus  in  Epist.  ad  Paulinum,  Lutherus,  et  Brentius,  et  Ke- 
«  mnitius,  quiddam  nescio  quid  difficile  Aristarchi  desiderant :  eo  sci- 
«  licet  propendentes,  ut  exauctoretur :  quem  pereunctati  ?  Spiritum. 
«  (^uatuor  Evangelia  ferrore  prsepostero  Lutherus  inter  se  eommittit, 
«  et  prioribus  tribus  epistolis  Pauli  louge  praBferens,  unicum  deiuceps 
«  Evangelium  Joannis,  pulchrum,  verura,  praecipuum  deceruit  esse 
«  nominandum.  Quippe  qui,  quod  in  Lpso  fuit,  libenter  etiam  Apostolos 
«  suarum  rixarum  socios  adscripsisset:  quo  Doctore?  Spiritu.  Quin 
«  etiam    iste   fraterculus  non    dubitavit   Evaugelium    Lucae  petulanti 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  435 

• 

«  stylo  perstringere ;  quod  in  eo  nobis  crebrius  bona  virtutum  opera 
«  commendentur:  quem  interrogavit?  Spiritum.  Theodoms  Beza  ver- 
«  bum  illud  arcanum  ex  Lucse  22.  cap.  Hic  est  calix  novum  testa- 
«  mentum  in  sanguine  meo,  qui  (Calix)  pro  vobis  fundetur ;  ausus  est 
«  ut  corruptum,  vitiatumque  traducere,  quod  haec  oratio  nullam  ex- 
«  positionem,  nisi  de  vino  calicis  converso  in  verum  Christi  sanguinem 
«  patiatur,  quis  indicavit  ?  Spiritus.  Deuique  cum  omnes  credaut  suo 
«  quisque  spiritui,  nomen  sancti  Spiritus  horribili  blasphemia  men- 
«  tiuntur.  Qui  sic  agunt,  nonne  se  produnt,  nonne  facile  refutantur, 
«  nonne  in  consessu  talium  virorum.  qualis  estis  Academici,  tenentur, 
«  ac  minimo  negotio  constringuntur  ?  »  Hactenus  ille. 

Objicies  1.  Varios  Scripturae  textus,  quibus  insinuare  videtur  Scri- 
pturam  sacram  esse  potissimum  consulendam  in  rebus  fldei  statuendis : 
.sic  Christus  Dominus  Judseos  alloquens,  qui  ejus  Divinitatem  in  du- 
bium  revocabant,  et  illum  verum  esse  Messiam  inficiabantur,  ait  Joan.  5. 
Bcrutamini  Scripturas,  illosenim  testimonium  perhib&rit  de  me.  Etinfra: 
Si  credereiis  Moysi,  credereds  forsitan  et  mihi.  Et  Lucse  ult.  Scripturis 
utitur  ad  confirmandam  veritatem  suae  resurrectionis;et  subindeChristus 
Dominus  aperte  docet  Scripturam  sacram  esse  veram  ac  legitimam 
fidei  regulam,  qua?  in  proponendis  rebus  fidei  maxime  debeat  audiri. 
Td  ipsum  indicat  S.  Paulus  1.  ad  Timoth.  3.  ubi  postquam  ei  dixisset, 
db  infantia  sacras  litteras  nostis,  addit :  omnis  Scriptura  divinitus  in- 
spirata  utitis  est  ad  docendum,  etc.  —  Respondeo  his  et  similibus 
textibus  nihil  aliud  significari,  quam  quod  Scriptura  sit  equidem  in- 
fallibilis  regula  fidei,  cum  enim  illa  sit  verbum  Dei  scriptum,  necesse 
est,  ut  sit  reguJa  veritatis,  quia  nulla  est  certior  regula,  quam  Dei 
auctoritas,  qnae  in  ejus  verbo  continetur,  et  per  illud  applicatur;  unde 
sicut  impossibile  est  Deum  mentiri  per  se  immediate,  ita  et  impossi- 
bile  est  eum  mendacium  facere  per  alterum,  siquidem  moraliter  utrum- 
que  perinde  est.  Inde  tamen  non  sequitur,  quod  Scriptura  sacra  pcr 
se  sit  sufficiens  regula,  qua  credenda  discernantur  a  non  credendis, 
quod  solum  in  praesenti  Conclusione  inteudimus. 

Objicies  2.  Plures  itidem  Scripturae  textus,  quibus  insinuatur  au- 
dieudum  esse  Spiritum  Dei  in  nobis  loquentem,  ac  inspirantem  ea 
qiuc  credenda  et    facienda    sunt.  Sic  illud  primae  ad  Cor.    2.    dicitur 

•quorl  animalis  homo  non  percipit  ea,  quos  sunt  Spiritus  Dei Spiri- 

tualis  autem  judicat  omnia,  et  ipse  a  nemine  judicatur.  Unde  conse- 
quens  est.  quod  quisquis  Spiritu  Dei  agitur,  recte  judicare  potest  et 
discernere,  quae  credenda  sint  a  non  credendis.  Similiter  1.  Joan.  2. 
hortatur  Apostolus  fideles:  Vos  unctionem,  quam  accepistis  ab  co,  ma- 
neat  in  vobis,  etnon  necesse  habetis,  utaliquis  doceat  vos:  sed  sicut  unctio 
ejus  docet  vos  de  omnibus,  et  verum  est,  et  non  est  mendacium,  et  sicut 
docuit  vos,  manete  in  eo.  —  Respondeo  ad  primum,  revera  hominem 
Sjriritualem,  quatenus  agitur  et  regitur  Spiritu  Dei,  omnia  recte  ju- 
dieare.  nec  idcirco  ab  ullo  debere  reprehendi;  quia  tamen  non  semper 
nobis  constat.  an  ille  hic  et  nunc  Spiritu  Dei  dirigatur,  quippe  cuiii 
multi  existiment  se  agi  Spiritu  Dei,  qui  tamen  spiritu  nequitiaB  im- 
pelluntur.  ut  constat  non  solum  de  Prophetis  Achab,  sed  etiam  de 
illis  Judaeis,  quos  redarguit  S.  Paulus,  qui  liabebant  zelum  Dci,  scd 
non  secundum  scientiam;  hinc  lit.   quod   alio  judice  ae   directore  in- 


430     ,  DE    RESOLUTIOIvJE    FIDEI. 

digeamus,  a  quo  infallibiliter  excipiamus  qure  sunt  credenda  a  non 
credendis.  —  Ad  secundum  dico  S.  Joannem  ibi  solum  agere  cum  iis, 
qui  in  fido,  tum  a  se,  tum  ab  aliis  Apostolis  erant  instructi;  unde  per 
unctionem,  quam  ibi  vult  in  ipsis  manere,  significat  eamdem  finem, 
quam  per  Apostolorum  prsedicationem  a  Deo  acceperant;  hinc  eos 
exhortatur  ne  ab  ea  fide  excidant,  et  ne  alios  Pseudo-apostolos  a  recta 
fide  illos  avertentes  audiant.  Unde  prsemisit:  Hcec  scripsi  vobis  de  his, 
qui  seducunt  vos.  Quod  autem  alia  non  possit  esse  S.  Joan.  sententia 
non  solum  apparet  ex  textu,  sed  etiam  id  aperta  ratione  evincitur ; 
nam  si  sola  interna  S.  Spiritus  unctio  et  inspiratio  sufficeret  ad  di- 
scernenda  ea  qiue  credenda  et  facienda  sunt  a  non  credendis,  et  fa- 
ciendis,  sequeretur,  quod  nec  fideles,  ad  quos  scribebat,  imo  nec  in- 
fideles  convertendi  ullo  prorsus  Doctore  et  instructore  opus  haberent: 
subindeque  etiam  ipsis  frustranea  foret  Scriptura  sacra,  quia  Deus 
omnia  quoe  credenda  sunt  et  facienda  sufficienter  unicuique  privatim 
revelaret,  nec  quisquam  teneretur  alia  credere,  quam  qua?  Deus  ipsi 
per  internam  illam  revelationem  nota  fecisset,  quod  est  absurdum. 

Conclusio  tertia.  — Objectum  ulttmo  terminativum  assen- 

SUS   FIDEI   INFUS.K  XON    EST   IPSEMET    DIVIN.E    FIDEI    HABITUS.    Ha3C   est 

Doctoris,  qu?est.  23.  citata  num.  7.,  etc. 

Probatur  primo:  quia,  ut  dicemus  infra,  habitus  supernaturales 
non  inclinant  potentias  sensibiliter  in  sua  objecta,  nec  eis  conferunt 
faciliorem  operationem,  sed  solum  dant  facultatibus  virtutem  produ- 
cendi  actum  in  substantia  supernaturalem :  sensibilis  autem  illa  fa- 
cultatis  propensio  et  facilitas  in  suis  operationibus  eliciendis  provenit 
aut  a  gratia  prseveniente,  aut  ab  habitibus  acquisitis;  at  illud  quod 
ultimo  terminat,  seu  in  quod  ultimo  resolvitur  noster  assensus  fidei 
infusse,  debet  facilitatem  conferre  ad  eliciendum  istum  assensum,  id- 
circo  enim  ultimo  terminat,  quia  in  eo  tamquam  in  firmissimo  sui 
assensus  motivo  quiescit  intellectus:  igitur  assensus  ille  non  potest 
resolvi  in  ipsum  fidei  habitum. 

Secundo,  si  assensus  fidei  infusse  resolveretur  in  ipsummet  fidei  ha- 
bitum,  ita  quod  habitus  ille  esset  causa,  cur  quis  ultimo  assentiretur  re- 
bus  propositis,  sequeretur,  inquit  Doctor  n.  14,  primo,  quod  omnes  ha- 
bentes  habitum  fidei  infusse,  statim  ac  ipsis  proponeretur  aliquid  divina 
fide  credendum,  eis  mox  assensuros,  etsi  nusquam  audiissent,  aut  sal- 
tem  fuissent  obliti  illam  esse  aDeo  revelatam;  haberent  enim  in  ipso  fidei 
habitu  motivum  surficienter  determinativum  intellectus  ad  prrebendum 
assensum :  absurdum  autem  est,  quod  quis  credat  aliquid  fide  divina  ab- 
sque  ulla  prorsus  tendentia  in  Deum :  igitur,  etc.  Sequeretur  secundo 
assensum  fidei  non  prarequirere  imperium  voluntatis,  et  consequenter 
non  esse  liberum,  nec  subinde  virtutem  aliquam  :  quia  habitus  ille  fidei 
cum  non  sit  liber  ex  s?,  nec  ratione  sui  subjecti,  nempe  intellectus.  in- 
clinaret  naturaliter  et  necessario  intellcctum  ad  assensum :  absurdum 
est  autcm  asserere  fidem  divinam  virtutem,  nec  actum  fidei  esse  li- 
berum  :  alioqui  non  esset  meritorius:  unde  S.  Augustinus,  Hom.  25. 
in  Joan.  Coztera,  inquit,  potesf  homo  nolens;  credere  autem  nonnisi 
volens.  Igitur,  etc.  Sequeretur  tertic,  quod  fidelis  aliquis  habens  li- 
dem  infusam  posset   assentiri  mysteriis    fldei  absque  ulla  prorsus  in- 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  437 

structione;  si  enim  fldes  iiifusa  haberet  illam  vim  determinandi  in- 
tellectum  ad  assentiendum,  quod  Deus  esset  trinus,  et  unus  v.  g.  per 
solam  apprehensionem  terminorum,  consequens  esset,  quod  puer  ba- 
ptizatus,  statim  ac  rationis  et  Kberfcatis  usum  obtinet,  et  apprehendit 
illos  terminos,  Deus  est  trinus  et  unus,  inclinaretur  necessario  ad  as- 
sentiendum  ipsis  terminis,  absque  ulla  prorsus  ulteriori  instrnctione, 
et  ullo  motivo,  quod  ipsum  manuduceret  ad  assensum  prsebendum : 
hoc  autem  ialsum  esse  non  solum  experientia  demonstrat,  sed  etiam 
ratio  convincit;  quia  non  potest  iutellectus  assentiri  alicui  objecto 
inevidenti,  nisi  interveniat  imperium  voluntatis :  voluntas  autem  non 
potest  movere  intellectum  ad  assentiendum,  nisi  istius  assensus  mo- 
tivum  aliquod  habeat :  igitur,  etc.  —  Kis  adde,  quod  inde  sequeretur 
iidem  non  esse  ridem ;  assensus  enim  fidei  sive  divinae  sive  humanse 
necessario  elicitur  propter  testimonium  alicujus  cui  creditur:  at  si 
habitus  infusus  per  se  sufficienter  moveret  intellectum  ad  assentien- 
dum,  ad  id  non  opus  esset  ullo  testimonio  externo,  et  consequenter 
non  esset  verus  assensus  ridei. 

Objicies  1.  In  id  assensus  fidei  debet  resolvi,  quod  manifestat 
objecta  credenda  :  at  per  fidei  lumen  objecta  eredenda  manifestantur ; 
hanc  enim  idcirco  lucernam  appellat  S.  Pv  trus,  Epist.  2.  cap.  1.  Cui 
benefacitis  attendentes,  tamquam  lucernm  lucenti  in  caliginoso  loco: 
igitur,  etc.  —  Distinguo  majorem:  quod  manifestat  objecta  credenda 
per  modum  luminis  se  tenentis  ex  parte  objecti  motivi,  ac  termina- 
tivi,  concedo:  ex  parte  principii,  nego.  Minorem  similiter  disiinguo: 
fides  est  luinen  habens  rationem  principii  respectu  actus  et  assensus 
fidei,  quia  concurrit  tamquam  concausa  cum  intellectu  cui  inest  ad 
illum  assensum  eliciendum:  non  autem  movet  objective,  quia  non 
cognoscitur:  lumen  autem,  de  quo  agimus,  est  illud  quod  objective 
manifestat  veritatem,  quodque  appellatur  medium  cognitum,  et  est 
ratio  quam  proferre  possumus  cur  eredamus :  hoc  autem  est  testimo- 
niurn  dicentis  et.attestantis,  sive  divini  sive  humani ;  si  eniei  quis 
requirat  cur  credam  aliquid  certissime,  recte  reponam,  quia  homo 
fide  dignus  id  certum  esse  mihi  testatus  est. 

Instabis:  Lumen  corporeum  sufficienter  manifestat  visui  colores  : 
similiter  lumen  beatiiicum,  licet  sit  habitus  elicitivus  visionis  clara» 
Dei.  tamen  ita  Deum  manifestat,  ut  sine  ullo  alio  medio  ei  visioni 
assentiatur  intellectus :  igitur  etiam  fides,  quse  assimilatur  lumini  cor- 
poreo,  et  cui  correspondet  lumen  giorise,  etiam  per  seipsam  sufficienter 
movet  intellectum  ad  assentiendum  propositionibus  ridei.  —  Nego  con- 
sequentiam,  et  ratio  disparitatis  est  primo,  quia,  inquit  Lugo,  dist.  1. 
sect.  2.  visus  corporeus  non  movetur  a  lumine  ad  veritatem  coloris  cre- 
dendam,  nec  discurrit  formaliter,  aut  virtualiter:  sed  lumen  tantum  in 
eo  requiritur,  vel  tamquam  principium  coefhciens  species  colorum,  vel 
tamquam  conditio,  et  productio  visionis;  et  forte  licet  sit  medium  ipsius 
visionis.  tamen  non  est  medium  incognitum  et  imperceptum  ab  oculo ; 
quia  oculus  videndo  objecta  colorata,  percipit  etiam  lumen  quo  illu- 
strantur:  habitus  autem  fidei  est  medium  incognitum,  et  per  conse- 
quens  non  potest  sufficienter  movere  intellectum  ad  assensum,  ita  ut 
in  ipso  suam  credulitatem  fundet,  et  in  eo  quieseat.  Ad  secundum 
dico    similiter  non  esse  paritatem;  quia  lumen    istud  cum  Lntellectui 


438  DE    RESuLUTIONE    FIDEI. 

clare  repraesentet  objecta,  ut  sunt  iu  se,  efficit  cousequenter.  ut  intel- 
lectus  iisdem  propter  eorum  evidentiam  assentiatur:  secus  est  autem 
de  habitu  fidei,  qui  quantumvis  illuminet  intellectum,  tamen  relinquit 
objeeta  quse  manifestat  semper  obscura;  unde  dumtaxat  in  illa  tendit 
propter  alienum  testimonium.  His  adde,  quod  habitus  fldei  et  lnminis 
glorise  in  hoc  invicem  conveniant,  quod  sint  lumen  se  tenens  ex  parte- 
principii,  quia  solum  obje.-ta  manifestant  in  genere  causse  efficientis, 
quatenus  producunt  actus  manitestationis;  sicut  etiam  ipsi  oculi  ap- 
pellari  solent  lumiua  apud  Latinos,  quia  videre  faciunt ;  non  tamen 
resolvitur  notitia  in  illos. 

Objicies  2.  Assensus  fidei  resolvitur  in  revelationem  Dei:  sed  di- 
vina  revelatio  fit  mediante  fidei  lumine:  igitur  fidei  habitus  est  id  in 
quod  resolvitur  fidji  assensus.  —  Distinguo  majorem:  assensus  fidei 
resolvitur  in  Dei  revelationem,  sumpta  revelatione  proprie  dicta  pro 
veracitate  Dei  mysteria  revelantis,  coneedo :  improprie  dicta  pro  eo 
omni,  per  quod  mysteria  manifest mtur,  nego.  Minorem  similiter  di- 
stinguo:  Deus  revelat  medio  lumine  fidei  improprie,  eoncedo :  proprier 
nego :  propria  enim  Dei  revelatio  est  Dei  locutio :  Deus  autem  non 
censetur  nobis  loqui  proprie  quando  concedit  habitum  fidei  diviivv, 
alioqui  censeretar  alloqui  infantes  dum  baptizantur.  quippe  eis  in- 
fundit  habitum  fidei:  similiter  dieeretur  nobis  loqui,  quando  largitur 
intellectum,  quia  per  ipsum  possumus  ei  credere,  et  eognoscere  aJia 
objecta,  quod  certe  absurdum  est;  facultas  enim  intellectiva  vel  ha- 
bitus  fidei  non  est  proprie  verbum  Dei,  unde  ejus  produetio  et  lar- 
gitio  non  potest  censeri  proprie  dicta  locutio  vel  revelatio. 

Objicies  3.  In  id  resolvitur  assensus  fidei  de  aliquo  mysterior 
v.  g.  Incarnationis,  per  quod  mvsterium  istud  no))is  fit  credibile:  at 
per  habitum  fidei  oinnia  mysteria  fiunt  credibilia ;  eo  enim  deficiente 
non  possemus  ullatenns  eredere  sicut  oportet:  ergo  in  liabitum  fidei 
ultimo  resolvitar  assensus  cuilibet  mysterio  datus.  —  Distinguo  ma- 
joremf  in  id  resolvi  debet  assensus  fidei,  per  quod  objectum  lit  cre- 
dibile,  credibilitate  se  tenente  ex  parte  potentia?  credentis,  nego:  se 
tenente  ex  parte  motivi  suadentis  veritatem,  et  terminativi  ejusdem 
assensus,  concedo.  Minorern  similiter  distingito:  per  habitum  fidei 
objectum  fit  credibile  eredibilitate  proveniente  ex  parte  principii  eli- 
cientis  actum  assensus,  concedo :  ex  parte  motivi,  seu  termini,  ad 
quem  tendere  debet  iste  assensus,  et  velut  in  eo  quiescere  tamquam 
in  ultima  ratione,  nego:  proprie  enini  aliquid  dicitur  credibile,  quando 
adductis  rationibus  et  motivis  persuadetur  esse  fide  dignnm,  nec  ei 
debere  assensum  negari  propter  suadentes  rationes,  quse  ad  id  pelli- 
eiunt. 

Conclusio  quarta.  —  Auctoritas  Ecclbsi^s,  bjusqub  tb- 

STIMONIUM  XoN  POTBST  ESSB  SIVB  PARTIALE  SIVB  TOTALE  PUNDA- 
MBNTUM  PRIMUM,  QUO  NITATUB  NOSTR.K  PIDBl  A8SBNSUS  \  NBC  SUBINDB 
TBRMINUS,    IX    QUEM    IPSA    ULTIMO    RESOLVATUR.    Ha3C   videtur   eSS6  ge- 

nuina  Doctoris  sententia,  quam  indicat  in  l.  dist.  11.  qu.  3.  n.  15, 
ul»i  postquam  dixit  Eceleslam  in  Concilio  Laterauensi  sub  Inno- 
centio  III  cap.  Firmiter,  recte  definivisse  in  Eucliaristia^  saerainento 
fieri  transubstantiati  nem  panis  in  corpus  Ghristi,  quamquam  lmc  vem 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  439 

ritas  implicite  dumtaxat  in  Scriptura  sacra  contineretur.  addit :  Quid- 
quid  proponitur  per  Ecclesiam  esse  credendum,  credendum  ise  de 

substantia  fidei,  et  hoc  post  istam  deelarationem  solemnem  factam  ab 
Ecclesia.  Et  si  quceras  quare    voluit  Ecclesia  eligere  istum  inteUectum 
ita  difficilem  hujus  articuli.  cum    verba    Scripturce 
cundum    inteUectum  facilem,    et  veriorem   secundum   apparentiam  de 
hoc  articulo,    dico  quod   eo  spirit  it  Scripturce,  quo  con-. 

ditoz:  et  ita  supponendum  est,  quod  Ecclesia  CathoHca  eo  spiritu  ex- 
posuit,  quo  tradita  est  nobis  fides,  spiritu  scilicet  veritatis  adepta 
ideo  hunc  articulum  eligit,  quia  verus  est;  mm  enim  in  potestate  Ec- 
clesioz  fuit  facere  istud  verum,  vel  non  verum,  sed  Dei  instituentis : 
sed  intellectum  a  Deo  traditum  Ecclesia  explicavit  directa  in  hoc,  ut 
creditur,  spiritu  veritatis.  Quibus  verbis  Doctor  ipsum  etiam  divinum 
Ecclesiae  testimonium  in  credendis  et  proponendis  rebus  fidei  revocat 
ad  supremam  Dei  veracitatem,  et  sic  ad  divinam  auctoritatem  debet 
reduci:  ac  subinde  ex  mente  Doctoris.  Eeclesiae  auctoritas.  sive  divina 
sive  humana,  non  est  etiam  partialis  terminus.  in  quem  tidei  assensus 
resolvi  debeat. 

Probatur  itaque  Conclusio:  primo  quidem  auctoritate  Scriptura? 
sacrse,  quse  insinuat  fidei  assensum  dumtaxat  elici  propter  divinum 
testimonium.  Sic  Matth.  15.  ChristusDominus  alloquensPetrum,  qui  eum 
Dei  Filium  confessus  fuerat,  ait:  Caro,  et  sanguis  non  revelavit  tibi, 
sed  Pater  meus,  etc.  Et  Joan.  1.  Deum  nemo  vidit  unquam:  Unige- 
nitus.  quiest  in  sinu  Patris,  ipse  narravit  nobis.  Et  cap.  5.  Qui  credit 
in  Filium  D^i  habet  testimonium  Dti  in  se.  Hinc  sanctus  Paulus  2. 
ad  Thess.  2.  ait:  Gratias  agimus  Deo.  quoniam  cum  accepissetis  a 
nobis  verbum  auditus  fidei,  accepistis  illud  non  ut  verbum  hwninum, 
sed  ut  verbum  Dei.  Et  1.  Joau .  5.  Qui  non  credit  Fdio  mendi 
facit  eum,  quia  non  credit  in  testimonium,  quod  testificatus  est  Deus 
de  Filio  suo.  Quibus  omnibus  aperte  significatur  assensnm  ridei  dum- 
taxat  elici  debere  propter  solum  divinum  testimonium,  quo  tirmetur, 
et  in  quod  resolvatur. 

Idem  docent  SS.  Patres,  m-.xime  vero  sanctus  Augustinus,  in  libro 
Contra  Epistolam  FundamenU,    cap.  14.  ubi   ait:  Eos  sequamur,  qui 
nos  invitant  prius  credere,  qua  non   valemus  intueri,  ut  ipsa  fidi 
If-ntiores  facti,  quod  credimus  inteUige  imur,  nonjam  hominibus, 

sed  ipso  Deo  mentem  nostram  intrinsecus  firmante,  atque  illuminante. 
Quibus  verbis  S.  Augustinus  docet  nos  promoveri  qnidem  ad  ridem 
per  doctrinam  et  ministerium  hominum  :  at  fidei  assensnm  dinntaxat 
fieri  propter  solam  Dei  auctoritatem. 

Probatur  etiam  ratione :  rides  theologica  in  hoc  ab  humana  fide 
discrepat.  quod  haec  humano.  illa  divino  testimonio  tulciatur:  sed  qnan- 
tumvis  Ecclesia  dirigatur  per  infallibilem  Spiritus  sancti  assistentiam, 
atque  hac  ratione  ejus  testimonium  nitatur  auctoritate  divina.  et  ab 
illa  hrmitatem  ac  certitudinein  accipiat:  attamen  pjns  testimonium 
dumtaxat  hnmannm  est,  nec  proinde  dici  potest  verbum  Dei.  ant  re- 
velatio  divina :  igitur  in  ejns  testimoninm  non  resolvitur  assensns 
lidei,  nec  in  eo  quiescit.  Major  constat:  Minor probatur :  idem  feren- 
dum  est  judicium  de  auctoritate  Ecclesiae  a  D^o  concessa  eirca  deter- 
minationem  ac  propositionem  rerum  credendarnm,  ac  • 


440  DE    RESOLUTIONE    FIDEI. 

rendi  leges  circa  mores  recte,  probeque  instituendos :  sed  quantumvis 
hsec  legislativa  Ecelesiae  potestas  sit  a  Deo.  leges  ab  Ecclesia  sancitie 
non  censentur  divinaj,  sed  humanre,  quia  proveniunt  dumtaxat  ab 
auctoritate  humana  Ecclesiastica;  alioqui  leges  a  principibus  sancit* 
etiam  dlcerentur  divinse;  nulla  enim  est  auctoritas  nisi  a  Deo:unde 
Frov.  8.  Deus  ipse  testatur:  Per  me  Reges  regnant,  et  legum  Condi- 
tores  jtista  decemunt:  ergo  licet  Ecclesia  habeat  infallibilem  assisten- 
tiam  Spiritus  sancti  in  rebus  fidei  statuendis  ac  proponendis,  illius 
testimonium  non  est  pure  divinum,  sed  humanum;  ac  subinde  fides 
ad  illud  ultimo  terminari  non  debet,  sed  necessario  reduci  debet  ad 
aliquid  ulterius.  quo  fulciatur  et  nitatur.  Adde  quod  auctoritas  Ec- 
clesiae,  quantumvis  divina,  sit  participatio  dumtaxat  auctoritatis  di- 
vinse,  ac  proinde  neeessario  debet  in  ipsam  auctoritatem  resolvi:  non 
potest  ergo  in  ea  quiete  firmari  assensus  nostrae  fidei,  sed  ulterius  iu 
divinain  auctoritatem  debet  resolvi.  —  Confirmatur :  in  id  ultimo  fides 
etiam  partialiter  non  potest  resolvi  quoad  assensum,  quod  ex  se  for- 
maliter  est  aliquid  creatum :  sed  testimonium  Ecclesise.  etiam  qua- 
tenus  est  organum  Spiritus  sancti,  est  aliquid  creatum :  igitur  in  illud 
fides  quoad  assensum  non  potest  etiain  partialiter  resolvi.  Minor  con- 
Stat;  Ecclesia  enim  quatenus  sumitur  pro  collectione  illorum  hominum, 
qui  divino  Spiritus  sancti  amatu  moventur  ac  diriguntur,  importat 
dumtaxat  homines.  qui  haud  dubie  sunt  quid  creatum.  Major  vero 
probatur;  id  enim  in  quod  ultimo  resolvitur  nostra  fides  quoad  assen- 
sum  debet  esse  motivum  formale  illius  assensus  :  sed  motivum  formale 
talis  assensus,  sub  quo  assentimur  Deo  per  fidem,  non  est  quid  crea- 
tum,  sed  increatum.  neinpe  divina  veritas  in  dicendo  et  cognoscendo, 
ut  dictum  est  supra :  igitur,  ete. 

Eeponit  de  Lugo :  si  objectum  formale  adsequatum  sub  quo  fidei 
nostrse  esset  partialiter  aliquid  creatum,  fides  nostra  non  esset  adae- 
quate  divina.  nec  Deo  crederemus  propter  solam  ejus  auctoritatem 
seu  veracitatem,  sed  solum  partialiter;  quia  nempe  etiam  eliceretur 
fidei  assensus  propter  aliquid  creatum,  nempe  propter  testimonium 
Ecclesiaj.  Secundo,  si  assensus  fidei  niteretur  partialiter  auctoritate 
huinana,  sequeretur  eam  esse  partim  fallibilem:  sicut  enim  ideo  est 
infallibilis.  quia  habet  pro  objecto  formali  auctoritatem  divinam  in- 
fallibilem,  ita  si  nitatur  auctoritate  humana,  quae  de  se  est  fallibilis, 
etiam  erit  fallibilis.  Xon  enim  assensus  fidei  potest  habere  majorem 
infallibilitatem,  quam  habeat  motivum  cui  innititur.  —  Confirmatur, 
quia  intellectus  non  potest  assentiri  alicui  conclusioni  certitudine 
firmiori,  quam  prineipiis,  propter  qua3  assentitur :  igitur  si  testimo- 
nium,  propter  quod  partialiter  assentitur,  sit  fallibile,  non  potest  ex 
integro  firmum  et  infallibilem  habere  assensuin  circa  objecta  propo- 
sita  per  fidem  credenda.  Adde  quod  assensus  intellectus,  sicut  et  con- 
elusio,  sequatur  ut  plurimum  sortem  debilioris  et  infirmioris  principii; 
ac  subinde  si  unum  ex  motivis  assensus  fidei  sit  fallibile  et  incertnm, 
etiam  assensns  fallibilis  et  dubius  erit. 

On.i  [CIBS  1.  CliristusDominusillainab  hominibus  fidem  videbatur  exi- 
gere,  quae  non  excluderet  rationes  humanas,  sed  etiam  illis  innitc- 
retur:  igitur  ex  illius  sententia  divinafides  potest  ctiam  niti  humano 
testimonio.   Probatur  antecedens   ex  illo   Joan.  10.  Si  mihi  non  vultis 


DE   RESOLUTIONE    FIDEI.  441 

credere,  operibus  credite;  ubi  proponit  opera  rniraculosa  a  se  edita 
tamquam  rationem  cui  assensus  fidei  innitatur.  Et  cap.  11.  dixit  Di- 
scipulis:  Lazarus  mortuus  est,  et  gaudio  propter  vos,  ut  credatis,  etc. 
Similiter  Joan.  4.  dicitur  de  Samaritanis :  Multi  crediderunt  in  eum 
propter  verbum  mulieris  testimonium  perhibentis,  quia  dixit  mihi 
omnia.  —  Confirmatur  ex  illo  ad  Kom.  10.  Vos  estis  cives  Sanctorum, 
et  domestici  Dei,  supermdificati  super  fundamentum  Apostolorum,  et 
Prophetarum.  Ubi  Paiilus  reducit  totam  fidem  in  Apostolos,  quorum 
pnedicatione  primum  illuxit.  Hinc  S.  Augustinus  videtur  supponere 
in  lib.  De  Spiritu  et  Littera,  cap.  34.  fidem  ultimo  terminari  etiam 
ad  suasionem  nominum,  siquidem  ait :  Xeque  enim  anima  rationalis 
credere  potest  quolibet  libero  arbitrio,  si  desit  vocaMo,  vel  suasio,  cui 
credat,  non  dixit  suasio,  quce  maneat,  sed  eui  credat,  quasi  indicans, 
eam  etiam  intrare  rationem  formalem  ;  quod  etiam  dixit  lib.  1.  ad  Sim- 
plicianum,  qu.  2.  Quis  potest  credere,  nisi  aliqua  vocatione,  hoc  est, 
aliqua  reruin  testificatione  tangatur?  — Respondeo,  his  omnibus  nihil 
aliud  signiticari ,  quam  quod  humana  auctoritas  et  suasio  requiratur 
ad  assensum  fidei,  non  ut  ratio  formalis  assentiendi.  sed  solum  ut 
conditio  proponens  et  applicans,  seu  disponens  intellectum  ad  assen- 
sum ;  quemadmodum  apprehensio  intelleetus  est  conditio  applicans 
objectum  formale  voluntati ,  nempe  ad  illius  bonitatem  demonstran- 
dam,  qua?  voluntatem  allieiat  ad  sui  prosecutionem ;  sicut  enini  vo- 
luntas  non  potest  amare  objectum,  nisi  illius  bonitas  ei  proponatur 
ab  intellectu,  ita  similiter  nequit  fidelis  assentiri  Deo,  maxime  fide 
Catholica  et  generali,  dum  mysteria  revelat,  nisi  per  Ecclesiam  et 
humanum    testimonium  ei   innotescat  et  proponatur  divina  revelatio. 

Objicies  2.  Assensus  iidei  humanae,  qui  datur  Regi  loquenti  per 
Legatos,  resolvitur  partialiter  in  auctoritatem  ipsorum  Legatorum : 
ergo  similiter  assensns  iidei,  quem  prsebemus  Deo  per  Ecclesiam  et 
Sanctos  ac  Apostolicos  viros  loquenti,  partialiter  resolvi  del>et  in 
eornm  auetoritatem.  Consequentia  patet  a  paritate  rationis :  Deus 
enim  (inquit  de  Lugoi  non  aliter  agit  cum  hominibus  per  siios  Pro- 
phetas,  aut  Apostolos,  quaui  Reges  terreni  per  suos  Legatos ;  unde 
S.  Paulus  2.  ad  Cor.  .">.  scribit:  Pro  Christo  ergo  legatione  fungimur. 
Antecedens  pariter  constat;  dum  enim  legatus  aliqnis,  qui  habetur 
pro  viro  probo,  proponit  aliquid  ex  parte  Regis,  non  solum  creditur 
ejus  verbis  propter  auctoritatem  Regis,  sed  eiiam  propter  privatum 
ejus  ac  peenliare  testimoninm.  —  Nego  consequentiam :  et  ratio  di- 
sparitatis  est  aperta.  quod  lides  qua  creditur  Regi  per  suos  Legatos 
loquenti,  cum  sit  humana  non  est  mirum.  quod  testiinonium  legaii 
habeat  rationem  illins  objecti  partialis,  quia  testimonium  legati  est 
ejnsdem  rationis  et  ordinis  cum  testimonio  Regis,  ac  per  se  suffi- 
ciens  ad  conciliandum  assensnm  fidei  hnmanae:  secns  antem  e>t  de 
fide  theologica.  quae  cum  divina  sit,  solo  Dei  revelantis  testimonio 
tulciri  potest,  ac  proinde  per  se  non  potest  niti  ultiino  testimonio 
Ecclesiae,  quod  pure  huinanum  est. 

Objicies  o.  Si  testimoninm  Ecclesia^  resolvi  deberel  in  aliquod 
aliud.  puta  in  testimoninm  Dei,  sequeretur  in  assensn  divime  fidei 
eommitti  ^itiosum  circulum,  crederet  enim  fidelis  auctoritati  Ecclesiae 
propter  divinam  revelationem,  et  iteruin  divime    re\ flationi  propter  Kc- 


442  DE    RESOLUTIONE    FIDEI. 

clesiae  auctoritatem;  si  quaeras  enim  ab  aliquo  fideli,  cur  credat  Deum 
esse  trinum  v.  g.  respondebit,  quia  Ecclesia  testatur:  si  rursus  exigas, 
unde  sciat  Ecclesiae  testimonium  esse  verum;  reponet,  quia  Deus,  qui 
verax  est  in  dicendo,  revelavit  per  Scripturam  sacram  Ecclesiam  esse 
columnam  veritatis,  et  habere  assistentiam  Spiritus  sancti  in  rebus 
fidei  decernendis  ac  proponendis:  igitur  aut  necessum  est,  quod  ad- 
mittatur  circulus  vitiosus  in  assensu  fidei,  aut  quod  in  ipsum  Ecclesiae 
testimonium  partialiter  resolvatur.  —  Nego  majorem:  et  ad  ejus  )>ro- 
bationem  dico,  non  eadem  ratione  fieri  resolutionem  assensus  fidei  in 
testimonium  Ecclesiao,  qua  fit  in  testimonium  Dei ;  siquidem  resolvitur 
in  testimonium  Ecclesise,  ut  in  regulam  proponentem  credenda,  et  ea 
diseernentem  a  non  credendis;  resolvitur  vero  in  testimonium  Dei 
tamquam  in  rationem  formalem  credendi,  seu  assentiendi  mysteriis 
revelatis.  Unde  in  illo  assensu  nullus  committitur  vitiosus  circulus : 
siquidem  non  fit  vitiosa  circulatio,  quando  tit  transitus  de  uno  in  aliud 
secundum  diversam  rationem,  et  in  diverso  genere  causne :  hoc  autem 
fit  in  praesenti ;  quippe  fidelis  credit  mysteriis  revelatis  propter  di- 
vinam  revelationem,  tamquam  propter  causam  formalem  eredendi; 
credit  vero  revelationem  illam  esse  divinam  et  veram,  propter  aucto- 
ritatem  Ecclesiae,  tamquam  propter  conditionem  applicantem  ea  quae 
credenda  sunt,  ac  discernentem  credenda  a  non  credendis;  assentiri 
autem  alicui  tamquam  rationi  formali,  et  alteri  tamquam  rationi  di- 
rectivae  vel  dispositivae  ad  assensum,  est  assentiri  propter  diversam 
rationem,  et  in  diverso  genere  causae :  igitur  in  eo  assensu  non  fit 
circulus  vitiosus. 

Ob.ticies  4.  In  id  ultimo  resolvitur  fides,  quod  est  motivum,  eur 
caetera  credamus:  sed  Ecclesise  auctoritas  est  motivum,  cur  omnia 
mysteria  credamus.  Probatur  auctoritate  S.  Augustini  supra  laudata: 
Evangelio  non  crederem,  nisi  Ecclesiaz  Catlwlicai  me  commoveret  aucto- 
ritas:  igitur,  ete.  —  Nego  minorem,  et  ad  auctoritatem  S.  Augustini 
dico,  ipsum  inteHigendum  esse  de  motivo  credibilitatis  Evangelii;  non 
vero  de  motivo  ultimo  ipsius  credulitatis,  seu  iidei.  Unde  id  profert 
sanetus  Augustinus,  non  quod  putaret  testimonium  Ecclesise  esse 
objectum  terminativum  fidei  theologicre,  per  quam  inter  caetera  credo 
Scripturam  sacram  esse  verbum  Dei ;  sed  quia  seclusa  Dei  auctori- 
tate,  illud  judicium,  quod  necessario  actuin  fidei  prascedit,  nullum  ha- 
buisset  sufnciens  fundamentum,  quo  judicaret  firmiter  credendum 
Evangelia  divina  auctoritate  esse  eonscripta;  nec  discernendi  inter 
verum  Evangelium  ab  illis  libris,  qui  primis  Ecclesiae  temporibus 
vulgabantur  snb  nomine  Evangelii  Pauli,  et  quorumdam  aliorum  Apo- 
stolorum,  quos  Ecclesia  ut  supposititios   ac   spurios  foetus  reprobavit. 

Objicies  5.  Debemus  habere  certam  aliquam  et  infallibilem  tidei 
regulam,  cui  adhaereamus  firmiter,  ut  uon  simus  sicut  parvuli  jlu- 
ctuantes,  et  circumfcramur  omiii  vento  doctrince,  ait  sanctus  Paulus 
ad  Ephes.  1:  sed  haec  visibilis  et  infallibilis  regula  non  potest  esse 
alia  ab  auctoritate  Ecclesiee:  igitur  in  Ecclesiae  auctoritatem  resolvi 
potest  fides  nostra,  et  in  ea  firmari.  —  Distinguo  majorem:  debemus 
habere  infallibilem  tidei  regulam,  per  quam  cognoseamus  qu;v  sint 
credenda,  necne,  concedo :  in  quam  tamquam  in  ultimum  terminum 
et  motivum  fides  nostra  resolvatur,  uego.  Et  sic  distincta  minore,   nego 


DE    RESOLUTIONE    FIDEI.  443 

consequentiam.  Licet  euim  Eeclesia  sit  infallibilis  tidei  regula,  iu  eam 
tamen  non  resolvitur  fides  nostra,  tamquam  in  causam  tormalem  ul- 
timam,  sed  solum  tamquam  in  conditionem,  sive  per  se,  sive  per  ac- 
cidens,  requisitam  ad  assensum.  Dico  per  accidens,  quia  forte  fldes 
Patriarcharum  et  Apostolorum  ac  eorum  omnium,  qui  divina  my- 
steria  immediate  audierunt  a  Deo  revelante,  non  pendebat  ab  aueto- 
ritat^  Ecclesiae  proponentis  et  revelantis  res  fidei. 

Objicies  6.  Divinum  testimonium  per  se  spectat  ad  objectum  for- 
male  fldei :  sed  quando  Ecclesia  aliquid  proponit  et  definit  secundum 
auctoritatem  divinam  et  per  infallibilitatem.  quam  habet  ab  assistentia 
Spiritus  saucti,  hsec  proponit  et  definit  per  auctoritatem  sibi  eom- 
missam:  igitur  illius  testimonium  pertinet  ad  objectum  terminativum 
fldei.  —  Distinguo  majorem:  testimonium  divinum  absolutum  et  im- 
mediatum  spectat  ad  objectum  terminativum  fidei,  concedo:  mediatum 
et  dumtaxat  participatum,  quale  est  testimonium  Ecclesiae,  nego.  Vel 
aliter:  testimonium  divinum  pertinet  ad  objectum  fidei,  vel  per  se.  vel 
reductive,  concedo:  reductive  tantum,  nego.  Testimonium  autem  Ec- 
clesiae  est  tantum  qu?edam  participatio  testimonii  divini,  et  ad  illud 
tamquam  ad  suum  principium  reducitur;  unde  in  istud  non  potest 
fldes  ultimo  resolvi,   maxime  cum  ipsummet  in  aliud  resolvatur. 

Conclusio    quinta.  —  Fides  quantum   ad    propositionem 

AC  REVELATIONEM  CREDENDORUM,  RE80LVITUE  IX  TBSTIMONIUM  Ec- 
CLESEE,  PROUT  IPSA  REGITUE  A  SPIRITT*  SANCTO :  QUANTUM  AUTEM 
AD    ASSBNSUM,    RESOLVITUR    IX    DIVINAM     VERACITATEM,     SEU    IX    VERI- 

tatem  Dei  ix  COGNOSCENDO  et  dicendo.  Hpcc  conformior  videtur 
doctrina?  Doctoris  Subtilis  in  3.  dist.  23.  num.  11.  ubi  ait:  Ideo  as- 
sentio  huic  propositioni,  Deus  est  trinus  et  unus,  quia  prius  assentio 
Dco  revelauti  hanc  veritatem,  etc. 

Probatur  autem  prima  pars  illis  omnibus  Scriptune  textibus. 
quibus  Ecclesia  dicitur  regi  et  «rubernari  a  Spiritu  sancto,  ac  illius 
esse  organum  in  tradendis  et  proponendis  rebus  fidei.  Unde  1.  ad 
Timoth.  3.  Ecclesia  Dei  appellatur  columna  et  firmamentum  veritatis. 
quia  nimirum  tides  nostra,  quautuin  ad  propositionem  credendorunK 
illi  innititur;  unde  sanctus  Augustinus,  lib.  Contra Epistolam  Funda- 
menti,  cap.  .">.  constanter  ait:  Evangelio  non  crederem,  aisi  me  Ecclesia 
Catholica'  commoveret  anctoritas,  qua  sublata,  n^c  etiam  Evangelio  cre- 
dere  potero.  Et  infra,  sermonem  faciens  de  lib.  Act.  Apost.,  ait: 
lihro  neresse  est  me  credere,  si  cn-do  Evangelio,  quoniam  utramque 
Scripturam  similiter  mihi  Catholica  commendat  auctoritas.  Tantam 
autem  Ecclesiae  auctoritatem  a?stimari  vult  Christus  Dominus,  ut  de- 
cernat  Matth.  18.  eum  haberi  tamquam  Ethnicum  et  Publicanuin.  qui 
Ecclesiam  non  audierit  in  excipienda  correptione,  multo  magis  in  as- 
sensu  pra^bendo  rebus  ab  ea  propositis. 

Secunda  pars  facile  colligitur  ex  dietis;  siquidem  in  id  resoivitur 
ultimo  fides  quoad  assensum,  quod  est  illius  objectum  formale  .sub  quo: 
at  divina  veracitas,  seu  veritas  Dei  in  cognoscendo  et  revelando  est 
objectum  formale  sub  quo  nostrse  fidei  :  ergo  fides  nostra  quoad  as- 
sensum  resolvitur  in  illam  divinam  veracitatem.  Major  constat:  id 
enim  in  quod  fides    resolvitur   quoad   assensum    debet    esse    motivnm 


444  DE    RESOLUTIONE    FIDEl. 

formalc  talis  assensus :  motivum  autem  formale  quo  per  lidem  assen- 
timur  Deo,  et  objectum  formale  sub  quo  fidei,  idcm  omuino  sunt; 
igitur  lides  resolvitur  in  ipsam  divinam  veracitatem. 

Dic  es  1:  Ipsa  divina  veraeitas  seu  veritas  Dei  in  cognoscendo  et 
dicendo  resolvitur  in  veritatem  Dei  in  esseDdo:  igitur  in  eam  etiam 
assensus  nostrae  fidei  debet  resolvi.  —  Distinguo  antecedens:  ita  re- 
solvitur  sub  ratione  entis,  concedo :  sub  ratione  motivi,  nego.  Undc 
negancla  cst  consequentia,  primum  enim  motivum  fidei  divinae,  a  quo 
ipsa  suam  intallibilitatem  accipit,  et  per  quod  distinguitur  a  fide  hu- 
mana,  est  ipsa  auctoritas  seu  veracitas  Dei,  quae  complectitur  infi- 
nitam  Dei  sapientiam,  quse  falli  non  potest,  ejusdemque  bonitatem,  qua", 
fallere  nequit. 

Dices  2:  Si  fides  theologica  niti  deberet  veracitate  divina,  tam- 
quam  ultimo  fundamento  et  termino,  sequeretur  plurimos  simplices 
tideles  non  credere  fide  divina,  siquidem  plerique  ex  illis  non  crc- 
dunt  praeeise  ob  Dei  revelantis  auctoritatem  ,  sed  vel  proptcr  auctori- 
tatcm  parentum,  vel  Pastorum,  vel  ipsius  Ecclesiae  proponentis  res 
fidei :  at  absurdum  consequens:  ergo  et  id  unde  sequitur.  —  Nego 
majorem  :  nullus  eniin  revera  fidelis  est,  qui  ncn  eredat  rebus  sibi 
propositis  ob  auctoritateui  Dei.  saltem  implicite,  etsi  enim  multi  non 
cogitent  explicite  de  divina  revelatione  et  auctoritate ,  in  cam  tamen 
coiifuse  saltem  et  implicite  icruntur,  dum  credunt  ca  quae  sibi  tum 
ab  Ecclesia,  tum  a  Parentibus,  aut  Pastoribus  proponuntur,  quando 
id  quod  proponitur  aestimant  esse  a  Deo  revelatum.  Quod  autem  ple- 
rumque  accidaf  ut  etiam  docti  ac  de  divinis  mysteriis  eruditi  saepe 
non  videantur  cogitare  de  divina  auctoritate  aut  revelatione  dum  cre- 
dunt.  id  eontingit  propter  assuetudinem  et  facilitatem  in  credendo,  qua 
fit  ut  auctoritate  Dei  moveantur  ad  credendum  sine  ulla  reflexione:  qua 
ratione,  qui  sacris  etiam  ministeriis  incumbunt,  plerumque  illa  perii- 
ciunt  cum  legitima  intentione  etiam  actuali;  attamen  quia  super  eaiu 
non  refiectunt,  videntur  sibi  postmodum  legitima  intentione  caruisse. 

Dices  3:  Fide  credimus  Deum  esse  primam  veritatem :  atqui  hoc 
non  credimus  propter  ipsius  testimonium,  ridiculum  enim  videretur 
credere  aliquem  esse  veracem,  quia  ipse  hoc  diceret.  Deinde,  fide  cre- 
dimus  Deum  esse:  at  hoc  non  credimus  proptcr  ejus  testimonium  : 
tum  quia  absurdum  esset  credere  aliquem  existere,  quia  ipse  hoc  tc- 
staretur;  siquidem  id  testari  non  posset  nisi  existeret :  tum  quia  igno- 
tius  non  potest  esse  ratio  cognoscendi  magis  notum :  sed  notius  est 
Deuin  existere,  quia  hoc  ratione  naturali  ccnstat,  quam  sit  notum 
hane  veritatem  ipsum  testari :  ergo  non  possumus  credere  Deum  exi- 
stere  propter  ejus  veritatem.  Denique,  credimus  Deum  revelasse  arti- 
culos  fidei:  sed  id  non  credimus  propter  aliain  rationcm,  alioqui  da- 
retur  processus  in  infinitum:  igitur  aliquis  assensus  fidei  non  potest 
resolvi  in  ipsam  Dci  veracitatem.  —  Respondeo  ad  j/rinnun  negando 
minorem:  non  eniin  sola  ratione  naturali  nobis  innotescit  Deum  esse 
veracem ,  sicut  et  eodem  luinine  constat  ipsum  esse  infinite  perfectum; 
sed  etiam  id  apparet  per  testimonium  ipsius  Dei  suam  divinam  vera- 
citatem  attestantis.  Unde  ad  probationem,  dieo  non  esse  parem  ra- 
tionem  Dei  se  vcracem  attestantis  cum  hominc,  qui  idipsum  de  seipso 
fcestaretur;  quia  id  nullis  argumentis  jirobat,  nec  ulla  mihi  adcstjusta 


DE    OBJECTO  FIDEI  MATEFLIALE  ET  FORMALE.  445 

ratio,  qua?  me  moveat,  ut  credam  eum  verum  attestari  dum  se  ve- 
raeem  esse  pronuntiat :  at  cum  lumine  naturali  nobis  certo  constet 
Deum  esse  summe  sapientein,  et  bonum,  ita  ut  ipsi  repugnet  aut  falli 
aut  fallere  ;  hinc  merito  ei  credimus  dum  se  veracem  esse  profitetur: 
credimus,  inquam,  assensu  quidem  firmiore  qnovis  alio,  qui  propter 
rationem  naturalem  posset  elici :  fides  enim  est  quavis  scientia  natu- 
rali  certior.  ut  dicemus  infra.  Ad  secundum  nego  minorem;  et  ad  ejns 
probationem  dico,  non  eamdem  esse  rationem  de  testirnonio  Dei.  ac 
hominum,  quia  testimonium  hominis  non  solum  facit  objectum  suum 
inevidens,  sed  etiam  testimonium  istud  est  fallibile:  atque  ita  est  me- 
dium  cognoscendi  longe  incertius  et  imperfectius.  quam  sit  evidens 
ratio  naturalis;  unde  illud  testimonium  solum  ge^nerat  opinionem.  seu 
fidem  humanam;  non  potest  autem  fides  humana  subsistere  cum  co- 
gnitione  certa  et  evidenti  de  existentia  alicujus,  ut  diximus  in  Lo- 
gicis,  agendo  de  assensu  intellectus:  ac  proinde  non  mirum,  si  non 
possit  aliquis  credere  aliquem  existere  propter  ejusdem  testimonium, 
cum  habeat  evidentem  notitiam  illius  existentiae.  Secns  autem  est  in 
fide  divina.  qua?  cuiii  in  eertitudine  omnem  naturalem  scientiam  sn- 
peret,  quia  testimonium  divinum  est  infinite  certius  qualibet  naturali 
scientia;  idcirco  data  etiam  quaeumque  cognitione  excerpta  ex  ra- 
tione  humana  circa  Dei  existentiam,  aut  aliud  objectum.  merito  adhuc 
movemur  divino  testimonio,  ut  id  firmius  credamus,  quam  sit  assensus 
ille.  qui  ex  ratione  naturali  orietur;  unde  licet  ex  eo  ipso,  quod  nobis 
Deus  loqueretur,  evidenter  cognoscamus  ipsum  existere ,  taraeu  vo- 
luntas  adhuc  intellectui  posset  imperare,  ut  illam  divinam  existen- 
tiam  crederet.  propter  testimonium  Dei  id  affirmantis.  Ad  aliam  eju- 
9dem  minoris  probationem  dico,  non  semper  quod  est  minus  norum 
evidenter  facere  assensum  minus  certum,  non  enim  propositio  evi- 
dentior  semper  efficit  evidentiorem  assensum,  sed  sutficit  quod  sit 
certius  re  cognita  :  unde  obscura  Dei  revelatio  potest  esse  ratio  cur 
firmius  assentior  alicui  rei  alias  naturaliter  mihi  evidenter  eognitae  ; 
et  sic  licet  fides,  qua  credo  Deum  testari  sese  existere,  sit  obscurior 
cognitione,  qua  naturaliter  scio  illum  esse,  cum  sit  tamen  absolute 
certior,  etiam  firmiorem  potest  assensum  generare.  Ad  tertium  nego 
minorem;  eredimus  enim  Deum  revelasse  artieulos  fidei  propter  eamdem 
ipsam  revelationem :  sieut  enim  lumen  non  solnm  est  ratio  eur  videam 
colores,  sed  etiam  cur  ipsum  lumen  percipiam:  ita  revelatio  divina 
est  formalis  ratio  simul  credendi  tam  ipsam  revelationem,  quam 
per  eam  revelatas:  ae  subinde  non  sequitur,  quod  illa  revelatio  de- 
beat  credi  per  alteram,  quodque  fieri  debeat  processus    in    infinitum. 

QLLESTIO  TERTIA. 

QUALE  SIT  OBJECTUM  FIDEI  TAM  MATEIUALE  QUAM  FOR- 
MALE,  rTREM  VIDELICET  SIT  COMPLEXUM  VEL  INCOM- 
PLEXUM,  ORDIXATLM  VEL  lXORDIXATLM. 

Notandum  1.  Objectnni  fidei  posse  triplieiter  accipi:  Primo  quidem, 
pro  ipso  fidei  objecto  tam  materiali  quam  formali,  qnatenns  videlicet 
significat  omnes  res  credendas  propter  divinam  veracitatem:  Secundo, 
pro  propositione  externa,  qua  aliquid  de  snbjecto  fidei    annnntiamns- 


440  DE    OBJECTO   FIDEI   MATERIALE  ET  FORMALE. 

affirmando.  vel  negando.  Tertio,  pro  ipso  conceptu  mentis,  quo  objecta 
fidei  concipimus.  Certum  est  autem  objectum  fidei  primo  modo  ac- 
ceptum,  si  intelligatur  de  objecto  primario,  cum  sit  ipse  Deus,  esse 
rem  omnino  simplicem;  si  vero  accipiatur  pro  secundariis  objectis 
simul  cum  primario,  esse  quidem  complexum:  sic  enim  comprehendit 
omnes  res,  qusc  possunt  objici  intellectui  per  iidem  cognoscenda?. 
Quare  tota  difficultas  esse  videtur  de  objecto  tidei  ex  parte  vel  cogno- 
scentis,  vel  loquentis. 

Observandum  insuper  complexionem,  quee  reperitur  in  modo  con- 
cipiendi  intellectus  humani,  non  provenire  ex  eo,  quod  ejus  objectum 
cxplicetur  per  plures  voces:  hoc  enim  per  accidens  se  habet  ad  com- 
plexionem  mentalem  ponendam,  vel  non  ponendam,  ut  optime  observat 
de  Lugo,  d.  3.  sect.  2.  num.  33.  per  accidens  enim  est,  quod  nunc 
voces  taliter  sint  destinatae  ad  significandum,  ut  indigeamus  pluribus 
vocibus  ad  exprimendam  unicam  propositionem  mentalem  :  quemad- 
modum  enim  Sinenses  non  habent  sicut  uos  Alphabetum,  ex  cujus 
characteribus  formantur  omnes  nostrae  dictiones,  sed  habent  chara- 
cteres  significantes  dictionem  integram;  sic  fieri  potuit,  ut  institue- 
rentur  singulae  voces  pro  singulis  propositionibus  integris,  ita  ut  unica 
vox  simplex  significaret  hoc  totum  coraplexum,  homo  est  rationalis, 
et  ut  sic  repraesentaret  propositionem  mentalem  eomplexe,  quae  fieret 
per  conpositionem  prsedicati  cum  subjecto.  E  contra  vero  fieri  potest, 
ut  conceptus  sit  incomplexus,  licet  explicetur  a  nobis  per  voces  com- 
plexas:  sic  Angelus  v.  g.  unico  simpliei  conceptu  apprehendit  unio- 
nem  animae  rationalis  cum  corpore  humauo,  quae  tamen  tria,  nempe 
unionem,  corpus,  et  animam,  non  possumus  explicare,  nisi  per  plures 
voces;  ac  subinde,  quemadmodum  conceptus  complexus  potest  expli- 
cari  per  unicam  vocem,  sic  etiam  conceptus  incomplexus  potest  efferri 
per  enuntiationem  complexam. 

Notandum  2.  Praecipua  fidei  mysteria  et  objecta  contineri  in  qui- 
busdam  articulis  et  symbolis.  Articulus  autem,  ut  ait  Richardus  a 
S.  Victore ,  Est  invisibilis  veritas  de  Deo  arctans  nos  ad  credendum, 
hoc  est,  dirigens  intellectum  respectu  omnium  eorum,  quae  commu- 
niter  sunt  credenda;  vel  secundum  S.  Isidorum  ,  Articulus  est  perce- 
ptio  divince  veritatis,  tendens  in  ipsam;  idest,  articulus  est  illud, 
quod  illuminat  nos  ad  divinam  veritatem  percipiendam,  et  intellectum 
movet  ad  eam  credendam.  Hinc  Articulorum  nomine  intelliguntur  non 
quidem  omnes  veritates  revelatae,  quae  in  sacra  Scriptura,  vel  Con- 
ciliis  continentur,  sed  pra^cipua  earumdem  capita:  quemadmodum  enim 
contextura  corporis  humani  certis  artubus  et  articulis  sustinetur  ac 
connectitur,  ne  dissolvatur  et  pereat;  sic  in  fide  nostra  sunt  aliqua 
magis  principalia  et  capitalia,  quae  si  dissolverentur,  facile  tota  fidei 
contextura  pessundaretur  et  rueret.  SymJ)olinn  autem  est  vox  Graeca, 
quae  signum  seu  indicium  et  collectionem  significat :  sic  in  arte  mi- 
litari  signum,  quod  datur  militibus,  ut  S6S8  invicem  eognoseant,  et 
ab  hostibus  discernant,  dicitur  Symbolum  :  quamvis  etiam  ]u-oprie  Sym- 
boli  nomen  usurpetur  ad  significandam  collectionem.  quae  fieri  solet 
;  x  multoruin  adunatione  ad  aliquod  opus.  Porro  utraque  hac  ratione 
Symboli  nomen  usurpatur  al>  Keclesia  ad  signifieandani  breveni  sum- 
mam,  seu  regulam    iidei    ex.    variis  articulis  rerum  credendarum  col- 


DE   OBJECTO    FIDEI    MATERIALE   ET   FORMALE  447 

lectam,  ac  fidelibus  propositam,  qua  sese  iuvicem  cogncscant,  et  ab 
heereticis  diseernant.  Dicitur  autem  Syrnbolum  ab  Augustino,  seu  ab 
eo  qui  est  auctor  Serm.  115.  De  Tempore:  Gomprekensio  fidei  nostra? 
simplex,  brevis,  et  pleiia:  ut  simplicitas  ruditati.  brevitas  memoria?, 
et  plenitudo  consulat  doctrime.  —  Triplex  autem  maxime  Symbolum 
admittitur  in  Ecclesia:  primum  quidem  Apostolicum,  quod  ab  Apo- 
stolis  compositum  est,  antequam  in  varias  provincias  dividerentur,  ut 
probabitur  inira :  secundum  dicitur  Xiccenum,  quod  majori  ex  parte 
ordinatum  iuit  in  Concilio  Nicseno,  ut  Fideles  magis  profiterentur  ex- 
plicite  aliquos  articulos  impugnatos  ab  haereticis,  et  ideo  propter  Arii 
potissimum  errorem  negantem  Filii  divinitatem  bsec  magis  explicite 
declarata  tuit  in  Symbolo  Nicaeno.  Cum  autem  Macedonius  postea  im- 
pugnasset  Divinitatem  Spiritus  saneti,  Concilium  Constantinopolitanum 
priori  Symbolo  Xicseno,  post  illa  verba.  Et  in  Spiritum  sanctum,  ad- 
didit:  Dominum,  et  vimficantem,  qui  cum  Patrc,  et  Filio  simul  aclo- 
ratur,  et  conglorificatur ;  qui  locutus  est  per  Prophetas.  Xecnon  et  illa 
verba  :  De  Spiritu  sancto  ex  Maria  Virgine.  Similiter  et  illud:  Cujus 
regni  non  erit  finis.  Tertium  symbolum  appellatur  S.  Athanasii.  qui 
licet  non  habuerit  auctoritatem  condendi  symbolum,  quia  tamen  ior- 
mula  illa.  qua  suam  fidem  explicite  proiessus  est.  clare  ac  nitide  prse- 
cipuos  fidei  articulos  declarabat,  non  solum  placuit  et  probata  iuit  a 
suimnis  Pontiticibus,  ad  qnos  illam  direxerat,  sed  insnper  acceptata 
fuit  ab  universa  Ecclesia;  idcirco  Symboli  nomen  ac  virtutem  obti- 
nuit.  Athanasium  autem  hujus  Symboli  auctorem  fuisse,  constat  ex 
S.  Greo-orio  Xazianzeno  in  Oratione  De  laudibas  Athanasii:  necnon  ex 
S.  Angnstino  in  Psal.  120.  et  ex  consensu  totius  Ecclesiae,  qure  no- 
mine  S.  Athanasii  istud  Symbolum  solemniter  recitat  diebus  Domi- 
nicis. 

Notandum  3.  Objecta  fidei  dupliciter  spectari  posse,  nempe  vel  in 
rei,  seu  quatenus  sunt  res  suis  nativis  principiis  ac  proprieta- 
tibus  constantes  :  vel  in  esst  credibilis,  prout  videlicet  propouuntur 
intellectui  per  fidem  credenda?.  Kes  autem  in  esse  credibilis  possunt 
invicem  liab:jre  varium  ordinem,  nimirum  vel  ordinem  existentise,  vel 
dignitatis.  vel  habitudinis  unius  ad  aliud,  vel  depeudentiie  seu  ema- 
nationis  unius  ab  altero.  Certi  mtem,  inquit  Doctor  in  '6.  dist.  23. 

quoil  sit  aliquis  orclo  inter  ipsacredibilia:  primo,  secnndnm  esse  exi- 
Btentiae,  quia  quadam  sunt  priora  in  existendo.  quam  alia,  scilicet 
divina  creatis.  necessaria  contingentibus,  et  aeterna  temporalibus.  Se- 
eundo,  penes  esse  dignitatis,  aliqua  enim  sunt  digniora  et  nobiliora 
in  sua  entitate,  ut  ea  quse  pertinent  ad  Deum  in  se,  sicnt  et  ea,  quae 
pertinent  ad  Christum  Dominum,  lucc  enim  longe  prsecellunt  caeteris 
rebus.  qua?  per  fidem  apprehenduntur.  Tertio  non  est  etiam  dubium 
de  ordine  necessitatis :  nam  aliqua  sunt  necessaria  simpliciter,  ut 
sentia  et  attributa  Dei;  item  animae  immortalis.  rationalis.  et  similia: 
alia  sunt  contingentia.  ut  ereatio  mundi,  passio  Christi,  etc.  Denique 
nou  est  dubium  de  ordine  durationis,  cum  aliqua  sint  aeterna,  et  ab 
eterno,  alia  temporalia  sed  praeterita,  alia  futura.  Tota  difficnltas 
posset  de  ordiue  in  esse  credibilis,  an  scilicet  credibilitas  aliquo- 
rum  olijectorum  pendeat  a  fide  aliornm,  qua3  debent  prins  supponi  cre- 
dita.  Comparari  autem  possnnt  vel  objecta    inaterialia  riclei  inter 


448  DE    OB.IECTO    FIDEI  MATERIALE  ET  FORMALE. 

ita  quod  fides  aliquorum  objectorum  pendeat  objective  a  fidc  aliorum. 
nec  aliqua  nisi  propter  alia  credantur;  vel  comparari  possunt  objecta 
formalia  inter  se,  puta  divina  vcritas  in  cognoscendo  cum  veritate  in 
dicendo;  vel  denique  materialia  cum  formalibus,  nimirum  res  credendaj 
cum  motivo  credibilitatis. 

His  ita  claritatis  gratia  praemissis,  tria  hic  sunt  resolvenda:  Primum, 
utrum  fidei  objectum  sit  complexum  vel  incomplexum,  tam  ex  parte 
actus,  quo  creditur,  quam  ex  parte  rei,  quse  per  fidem  cognoscitur. 
Secundum,  utrum  sit  aliquis  ordo  inter  objecta  tam  materialia  quam 
formalia  fidei.  Tertium,  an  omnia  fidei  objecta  distincte  ac  suffieienter 
includantur  in  symbolo  Apostolorum. 

Conclusio  prima.  —  Ob.tectim   fidei  tam  ex    partb  hei 

CREDIT^  QUAM  EX  PARTE  ACTUS  CREDENTIS  POTEST  ESSE  COMPLE- 
XUM,    AUT  INCOMPLEXUM. 

Patet  hujus  conclusionis  veritas  ex  primo  et  secundo  Notabili ; 
enimvero  aliqua  sunt  fidei  objecta  simplicissima,  tam  in  se,  quam 
in  sua  apprehensione,  puta  divina  seternitas,  sapientia,  et  csetera  Dei 
attributa,  qua?  sicut  sunt  secundum  se  omnino  simplicia,  ita  per  sim- 
plicem  et  unicum  actum  fidei  possunt  percipi.  Aliqua  vero  sunt  com- 
plexa  tantum  secundum  se,  non  vero  secundum  sui  apprehensionem : 
sic  v.  g\  in  illo  fidei  assensu:  Homo  debite  prazparatus,  faciendo  sa- 
cram  Synaxim  recipit  augmentum  gratio?,  est  objectum,  seu  propo- 
sitio  objectiva  complexa,  qua?  tamen  apprehenditur  per  unicum  et 
incomplexum  fidei  actum.  Aliqua  vero  sunt  complexa  tam  secundum 
se,  quam  penes  sui  apprehensionem  v.  g.  Discipuli  Christi  Domini  in 
die  Pentecostes  receperunt  plenitudinem  Spiritus  sancti ;  hsec  propositio 
objectiva  fidei  est  complexa  secundum  se,  duo  namque  involvit  praB- 
dicata,  et  subjecta:  primum,  quod  Apostoli  receperint  plenitudinem 
Spiritus  sancti :  secundum,  quod  illam  acceperint  in  die  Pentecostes. 
Est  etiam  complexa  penes  assensum  ;  quippe  duo  sunt  actus  intellectus 
saltem  partiales,  quibus  assentitur  huic  propositioni,  qua3  est  duplex 
virtualiter,  licet  formaliter  videatur  una.  Si  autem  assensus  fidei  con- 
sideretur  ex  partr;  actus  intellectus  componentis  ac  dividentis,  seu  af- 
firmantis  vel  negantis,  aut  apprehendentis  veritates  revelatas  per  com- 
positionem  aut  negationem  pnvdicati  cum  subjecto,  eertum  est  hac 
ratione  fidem  esse  complexam  tam  ex  parte  objecti,  quam  ex  parte 
actus :  tum  quia  homines  non  aliter  recipiunt  objecta  credenda,  quam 
per  voces  humanas,  qua?  reprassentant  objecta  complexe,  nempe  per 
propositiones  constantes  ex  subjecto  et  praedicato,  quae  cum  generent 
species  similes  objectietprsedicati  aptas  ad  producendas  apprehensiones 
distinctas  de  extremis.  hinc  est,  quod  sequatur  assensus  complexus  com- 
ponens  praBdicatum  cum  subjecto.  Adde  quod ,  inquit  de  Lugo,  disp.  3. 
sect.  2.  n.  46.  quoties  veritas  propositionis  uon  apparet  clare,  sed  cre- 
denda  est  propter  aliud  medium  et  motivum,  necesse  est,  quod  inter- 
veniat  discursus  saltem  virtualis  ad  ei  assentiendum:  cum  ergo  veritates 
revelatse  tales  sint,  necessum  est,  ut  eis  assentiamur,  quod  fiat  discursus 
saltem  virtualis,  inferendo  nempe  ex  eo,  quod  qu?e  Deus  dicit,  sint  vera, 
et  quodDeus  hanc  rein  esse  revelaverit,  consequens  sit  illam  esse  veram: 
ubi  autem  discursus  est,  necesse  est  quod  sit  complexio,  tam  ex  parte 


DE   OBJECTO    FIDEI  MATERIALE  ET  FORMALE.  449 

objecti,  quam  ex  parte  assensus.  Igitnr  in  omni  actu  composito  fidei 
necessum  est,  quod  interveniat  complexio  ex  parte  actus   et   objecti. 

Conclusio  secunda.  —  Omnia  ob.tec  ta  materialia  jeque 

IMMEDTATE  SPECTANT  AD  FTDEM  ;  ALIQUA  TAMEN  PRINCIPALIUS  AD  E5AM 

pertineke  videntur  QUAM  alia.  Hrec  seeundum  rei  veritatem  debet 
esse  communis  quoad  utramque  part<m,  licet  nonnulH  verbotenus 
videantur   dissentire : 

Prima  pars  constat;  omnia  enim  objecti  fidei  reque  innituntur 
motivo  formali  credibilitatis,  seilicet  veritate  Dei  in  cognoscendo  et 
dicendo,  et  aeque  immediate  revelantur  a  Deo,  ac  proponuntur  ab 
Ecclesia,  uec  enim  majorem  infallibilitatem  habet  Eeclesia  in  propo- 
nendo  uno  objecto,  quam  in  altero,  nec  Deo  minus  credendum  est 
quando  revelat  unum  objectum,  quam  dum  revelat  aliud,  quippe  cum 
non  minus  sit  verax  ratione  unius,  quam  alterius:  igitur  omnia  fidei 
objecta  aequali  ratione  sunt  credibilia. 

Dices  1  :  Deus  non  aequaliter  omnia  arfirmat,  aliqua  enim  tantum 
simpliciter  enuntiat,  alia  vero  cum  juramento:  igitur  non  omnia  re- 
velata  exigunt  aqualem  fidem.  —  Nego  consequentiam ;  siquidem  non 
minus  repugnat  Deo  mendacium,  quam  perjurium  ;  hoc  enim  utrum- 
que  directe  militat  in  summam  ejns  veracitatem  :  unde  licet  ut  nostrae 
infirmitati  sese  accommodet,  interdum  utatur  juramento.  quo  efficaciori 
modo  nostrum  assensum  provocet:  nihilominus  juramentum  istud  non 
majorem  denotat  veritatem  alicujus  rei.  quam  si  illam  dumtaxat  enun- 
tinret  ac  revelaret.  Adde  quod  omnis  Dei  revelatio  et  attestatio  ve- 
ritatis  censeri  posset  juramentum:  quippe  cum  Deu>  n  i  revelata?  ve- 
ritatem  test^tur  per  seipsum,  veiit  eam  credi  propter  suam  veracita- 
tem,  quod  proprie  est  jurnre. 

Dices  2:  Xon  omnia  qu;e  revelantur  sunt  seqne  vera:  igitur  non 
omnia  sunt  seque  eredibilia.  Vaut  antecedens,  qua?  eDim  pure  divina 
sunt  etiam  veriora  sunt,  quam  creata.  sunt  enim  magis  necessaria 
et  magis  entia,  ae  subinde  majorem  habent  veritatem,  et  consequenter 
magis  sunt  credibilia.  Confirmatur  exemplo  cliaritatis  bene  regulatas 
et  ordinatse;  haec  enim  magis  diligit  ea  qnse  majorem  habent  boni- 
tatem :  igitur  etiam  fides  magis  delKjt  credere  ea  quae  rnajorern  et 
firmiorem  habent  veritatem.  —  Respondeo,  concesso  anteeedente,  di- 
stinguendo  consequentiam :  magis  credi  debent  quce  habent  majorem 
veritatem,  quando  motivum  credendi  est  ipsa  propria  veritas  objecti 
crediti  per  se  evidenter  apparens,  transeat:  quando  motivum  credendi 
est  alia  veritas,  quae  aeque  participatur  ab  aliis  objectis  veris,  reve- 
latis,  et  per  fideiii  cognitis,  aego.  Cum  ergo  fidei  motivum  ultimum 
non  sit  veritas  evidenter  apparens  objecti  crediti,  sed  veracitas  et  te- 
stimonium  Dei ,  ajque  oinnia  snnt  credibilia  qnibns  hoc  motivnm  ex 
aequo  convenit :  omnia  autem  revelata  aeque  participant  motivum  cre- 
dibilitatis,  quia  Deus  aeque  infallibilis  est  ac  verax  in  revelando  uno 
objecto,  ac  aliis :  ac  subinde  fides  omnia  credit  propter  idem  motivum. 
Ad  Qonp.rmationem  dico  retorqueri  posse  argumentum,  quemadmodum 
enim  charitas  non  semper  provocat  ad  amandum  creaturas.  quae  se- 
cundum  se  sunt  perfectiores,  et  qnae  magis  participant  de  bonitate 
ac  perfectione  divina,    sed  eas,  ex  qnibns  Dei  gloria    major  exurgit, 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII.  29 


450  DE    OBJECTO   FIDEI  MATERIALE  ET  FORMALE. 

quia  motivum  ultimum  amandi  propter  charitatem  non  est  ipsa  per- 
fectio  creatnrae,  sed  Dei  bonitas  et  gloria:  unde  si  ex  cr^atione  ho- 
minis  major  Dei  gioria  resultaret,  quam  ex  creatione  Angeli,  ex  mo- 
tivo  charitatis  deberet  quis  plus  diligere  ho  ninem,  quam  Angelum : 
igitur  quemadmodum  charitas  aeque  diligit  ea,  ex  quibus  sequalis 
gloria  Dei  resultat ,  ita  fides  debet  reque  credere  omnia  credibilia, 
quia  in  ipsis  seque  apparet  divina  veracitas. 

Secunda  pars  etiam  constat:  cum  enim  inter  objeeta  credibilia  alia 
sint  nobiliora,  puta  quse  divina  sunt;  alia  vero  minus  nobilia,  qualia 
sunt  omnia  creata,  inter  quoe  insuper  multiplex  ac  varius  est  ordo 
dignitatis  secundum  majorem  vel  minorem  eorum  perfectionem ;  hinc 
est  quod  quemadmodum  lumen  naturale  intellectus  magis  inclinat 
ad  cognoscendam  veritatem  nobiliorem,  sie  etiam  fidei  lumen  magis 
inclinabit  intellectum  circa  divina  credenda,  quam  circa  ea  quse  sunt 
pure  creata.  —  Ex  iis  igitur  sequitur  objecta  materialia  fidei  posse 
seorsim  ab  invieem  credi,  quando  non  habent  naturalem  dependentiam, 
nec  essentialiter  ac  necessario  unum  alteri  ex  natura  rei  praesuppo- 
nitur;  siquidem  omnia  illa  objecta  ex  sequo  a  Dco  revelantur,  et  sic 
requaliter  sibi  vindicant  infallibilitatem  ex  veraeitate  et  revelatione 
divina.  Dixi,  quando  unum  necessario  et  naturaliter  non  prcesuppo- 
nitar  alteri :  sunt  enim  qusedam  objecta  quse  ut  credantur  supponunt 
fidem  aliorum,  a  quibus  necessario  consequuntur :  sic  non  possum 
credere  Spiritum  sanctum  procedere  a  Patre  et  Filio,  nisi  credam  in 
Deo  esse  Patrem,  Filium,  et  Spiritum  sanctum;  nec  Deum  esse  re- 
muneratorem,  nisi  credain  existere;  nec  omnes  homines  resurrecturos, 
nisi  credam  omnes  morituros;  resurrectio  enim  supponit  essentialiter 
mortem.  — Si  autem  comparentur  objecta  formalia  fidei  inter  se,  v.  g. 
veritas  Dei  in  cognoscendo  cum  ejus  veritate  in  dicendo,  et  revelando, 
aliquem  servaut  ordinem  in  sua  existentia,  non  vero  in  esse  credibilis  ; 
quippe  prius  est  Deum  esse  verum  in  cognosc-endo,  quam  in  loquendo  : 
etenim  veritas  in  cognoscendo  seterna  est,  divina,  et  Deo  intrinseca: 
veritas  autem  in  loquendo  et  revelando  temporalis  est,  et  Deo  extrin- 
seca.  In  esse  autem  credibilis  nullum  dicunt  ordinem  prioris,  aut  po- 
sterioris  ;  quippe  sibi  invicem  inserviunt,  ut  credantur,  cum  neutra 
possit  credi,  nisi  propter  alteram,  puta  veracitas  propter  revelationem, 
et  revelatio  propter  veracitatem.  —  Si  tandem  comparentur  objecta 
materialia  fidei  cum  formalibus,  c->rtum  est,  quod  invicem  servare  de- 
beant  ordinem  in  ratione  credibilis  ;  materialia  namque  dependent  a 
formalibus,  ut  crcdantur ;  siquidem  motiva  veracitatis  et  revelationis 
non  creduntur  propter  objecta  materialia.  si>d  e  contra  materialia  ore- 
duntur  propter  ista  motiva.  —  Verum  haee  omnia  leviora  sunt,  quam 
quod  diutius  in  iis  immoremur. 

Conclusio  tertia.  —  Objbcta  crbdbnda  suFPicifliirTHR  in 

SYMBOLO  APOSTOLORUM  OONTINENTUB  QUANTUM  Al)  3UBSTANTIAM. 

Probatur:  Summa  credendorum  maxime  spectat  ad  Deum  in  sua 
Divinitate,  vel  in  nostra  humanitate  snbsistentem,  juxta  illud  Joan.  1 1. 
Hcecest  vita  cetema,  utcognoscant  te  solum  Deum  verum,  etquem  misisti 
Jesum  Chrisfum.  Sed  duo  illa  credendornm  capita  diserte  explieantur 
in  Symbolo,  et  quae  ad  ntrinsque  notitiam  spectant   in  co  snfficienter 


DE    OBJECTO   FIDEI  MATERIALE  ET  FoRMALE.  451 

«declarantur,  ut  testatur  S.  Augustinus,  Serm.  181.  De  (empore:  Symlo- 
lum.  inquit,  breve  est  verbis,  sedmagnum  in  Sacramentis,  quidquid enim 
de  Deo,  et  Christo  in  Scripturis  traditum   est,  in  Symbolo  continetur. 
Quam  utique  veritatem  egregie  probant  ac  elucidant  Alensis  q.  96. 
mentb.  5.  art.  1.    Seraphicus   Doctor    in  o.  dist.  25.  art.  1.  q.  1.  ubi 
probat  sufficientiam  credendorum  in  Symbolo  contineri  tum  ex  parte 
Auctorum  componentium  ;  tum  ex  parte   Articulorum    fidei   veritates 
continentium.  —  Ex  parte  quidem  Auctorum  componentium  :  «  quia, 
«  inquit,  universitas  ibi  Apostolorum  convenit.  quam  non  est  dubium 
«  aliquid  non  potuisse  latere  de  his  qure  pertinent   ad   fldei    comple- 
«  mentum.  Et  ut  majorem  haberent  firmitatem,  singuli  posuerunt  ibi 
«  suas  partes,  et  omnes  insimul  singulas  approbaverunt :  ut  una  Ec- 
«  clesia,  quae  super  Apostolos  fundari  debebat,  unam  fidei  credulitatem 
«  et  confessioneui  haberet,  quae  quidem  diceretur  fides  Catholica,  hoc 
«  est.  iides  universalis.   Universalis.  inquam,  quia  universis    data,  et 
«  ab  universis  Apostolis,  qui  erant  fandamentum  universalis  Ecclesiae, 
«  constituta.   Unde  Petrus  primo    particulam    suam    dicens:  Credo  in 
«  Deum  Patrem  omnipotentem  Creatorem  cceli  et  terrce.  Secundo   An- 
«  dren*  zuhjunxit:  Et  i»  Jesum  C/iristum  FUium  ejus  unicum Dominum 
«  nostrum.  Tertio  Joanues  addidit:  Qui  conceptus  est  de  Spiritu  sancto, 
«  natus  ex  Maria    Virgine.  Quarto  intulit  Jacobus  major:  Passus  suh 
«  Pontw  Pilato,    crucifixus,    moHuus,    et   seputtus.  Quinto    subjunxit 
«  Thomas:  Descendit  ad  inferna,  tertia  die  resurrexita  mortuis. r  Sexto 
«  addit  Jaeobus  minor:  Ascendit  ad  ccelos.  sedet  ad  dexteram  Dei  Pa- 
«  tris  oirmipotentis.  Septimo  adjeeit  Philippus:  Inde   venturus  est  ju- 
€  dicare    vivos   et    mortuos.  Octavo    intulit    Barfcholomseus :    Credo  in 
«  Spiritum    sanctum.  Xono  subjunxit  Matthaeus:  Sanctam    Ecclesiam 
«  Catholicam.  Decimo  addidit  Simon  Chananaeus :  Sanctorum  commu- 
«  nionem.  Quia  in  Sanetorum  eommunione  est  peccatorum    remissio. 
«  Undecimo  superaddidit  Judas  Thadajus:   Camis  resurrectionem.  Et 
«  est  sensus,  quod  Deus  resuscitabit  ipsam  carnem.  Duodecimo  Mat- 
«  thias  consummavit:    Vitam   ceternam.   Amen.    —  Et  sic  Apostoli  in 
«  numero  duodenario  pleno  et  integro  composuerunt  illud  Svmbolum. 
«  quando  erant  insimul  congregati.  —  Potest  etiam  nihilominus  sumi 
«  a  parte  articulorum  constituentium,  cum  enim    omnes    articuli  sint 
«  de  Deo,  aut  secundum  quod  est  in  natura  propria,   aut    secundum 
«  quod  est  unitus  humame  naturae,  necesse  est  quosdam  articulos  esse 
«  speetantes  ad  Divinitatem;  quosdam  ad    humanitatem.    Tlli    autei 
«  qui  spectanl  ad  Divinitatem,  aut  respiciunt    divinam    essentiam  in 
«  se,  aut  respiciunt  divina^  essentiae    personas  et    hypostases,  aut  re- 
«  spiciunt  ejus  operationes.  Si  respiciunt  ipsam  divinam  essentiam  in 
«  se.  sie  est  unus  artieulus.    secundum    quod    uniea    ef    simplex    e,i 
«  divina  essentia,  et  hoc  insinuatur  cumdicitur:   Credo  in  Deum.  Si 
«  autem  respiciunt  di\inae  essentiaa  personas  sive   hypostases,  s  wsun- 
«  dum  quod  tres  sunt  personae,  tres  sunt  articuli.  Quorum  unus  est: 
«  Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem.  Alius  vero  notatur   cum  di- 
«  citur:  Et  in  Jesum  Christum  Filium    ejus    unicum    Dominum    no- 
«  strutn.  Alius    cum  dicitur:  Credo   in  Spiritum   sanctum.  Si   autem 
«  respiciant    divinse  essentiaB  operationes,   hoc  potest  esse  trfpliciter, 
eundum  quod  triplex  est  ejus  operatio;  quarum  unaesi  in  colla- 


452  DE    OB.TECTO    FIDEI  MATERIALE  ET  FORMALE. 

«  tione  naturse,  et  h?ec  est  creatio.  Altera  in  collatione  gratiae,  et  hrec 
«  est  sanctificatio.  Tertia  est  in  collatione  gloriae,  et  h?ec  est  gloriosa 
«  resuscitatio.  Et  secundum  hoc  tunc  snnt  tres  articuli:  quorum  unus 
«  notatur  cum  dieitur:  Credo  in  Creatorem  covii  et  terroe.  Alter  cum 
«  dicitur:  Sanctam  Kcclesiam  Catholicam,  Sanctorum  communionem, 
«  remissionem  peccatorum.  Alius  cuin  dicitur:  Carnis  resur&ctionem. 
«  Et  uitam  asternam.  Amen.  Et  sic  septem  sunt  articuli  circa  Divini- 
«  tatem  respicientes  ipsam  divinam  essentiam  in  se,  et  in  personis, 
«  et  in  operibus  ejus.  Et  patet  eorum  sufficientia,  quia  non  habet  ipsa 
«  pluribus  modis  considerari.  —  Similiter  circa  humanitatem  non  est 
«  reperiri  nisi  septem  articulos  principales,  secundum  septem  actus 
«  Christi  Redemptoris,  qui  ordinantur  ad  nostram  redemptionem.  Quo- 
«  rum  primns  est  incarnari :  et  de  hoc  est  unus  articulus :  Qui  con- 
«  ceptus  est  de  Spiritu  sancto.  Secundus  est  nasci;  et  de  hoc  est  alius 
«  articulus:  Natus  ex  Maria  Virgine.  Tertius  est  pro  nobis  pretium 
«  solvere ;  et  de  hoc  est  alius  articulus:  Passus  sub  Pontio  Pilato, 
«  crucifixus,  mortuus,  et  sepultus.  Quartus  est  infernum  spcliare:  et 
«  de  hoc  est  articulus:  Descendit  ad  inferna.  Quintus  est  de  morte 
«  triuniphare ;  et  de  hcc  est  alius  articulus :  Tertia  die  resurrexit  a 
«  mortuis.  Sextus  est  cselestia  transcendere ;  et  de  hoc  est  alius  arti- 
«  culus:  Ascendit  ad  ccetos,  sedet  ad  dexteram  Dei  Patris  omnipotentis. 
«  Septimus  ad  judicium  venire :  et  de  hoc  est  alius  articulus:  Tade 
«  renturus  est  judicare  vivos,  et  mortuos.  Et  sic  patet  quod  septem 
«  sunt  articuli  spectantes  ad  Deitatem,  et  septem  spectantes  ad  hu- 
«  manitatem,  in  quibus  universitas  fidei  continetur,  secundum  quod 
«  significatur  in  1.  Apoc.  ubi  dicit  Joan.  se  vidisse  septem  candelabra, 
«  et  in  medio  >eptem  candelabrorum  similem  filio  hominis,  et  ille 
«  habebat  ad  dexteram  septem  stellas.  Per  septem  namque  stellas  lu- 
«  minosas,  quae  sunt  de  natura  caeiesti,  intelliguntur  septem  articuli 
«  spectantes  ad  Divinitatem :  per  septem  autem  candelabra  aurea.  quae 
«  sunt  de  terrena  materia,  verumtamen  optima  et  depurata,  intelli- 
«  guntur  septem  articuli  respicientes  humauitatem :  et  ideo  dicit,  quod 
«  in  medio  horum  vidit  similem  filio  hominis.  Quoniam  ergo  isti  qua- 
«  tuordecim  articuli  continentur  in  Svmbolo  Apostolico,  hinc  est 
«  quod  fides  continetur  in  illo  Symbolo  surricienter  et  plene  quantum 
«  ad  illa  qu;e  principaliter  sunt  credenda.  Et  ideo  concedenda  sunt 
«  rationes  ad  istam  partem  ». 

Dices  1:  Si  in  eo  Symbolo  sufficienter  contmentnr  omnes  articuli 
crcdendi,  cur  necessum  fuit  alia  addere  Symbola?  Sed  praeter  Sym- 
boluin  Apostolorum  Ecclesia  etiam  habet  alia  Symbola,  nempe  Sym- 
bolum  Niegenum,  et  Symbolum  S.  Athanasii :  igitur  Apostolicum  Sym- 
bolum  non  sufflcienter  complectitur  omnia  credenda.  —  Respondet 
Seraphicus  Doctor  ib.  ad  o.  arg.  «  Apostolicum  Symbolum  snfficiens 
«  esse  ad  credendorum  notitiam;  csetera  vero  fuisse  addita  ad  credi- 
«  torum  majorem  explanationem,  et  ad  h?eresum  confutationem;  unde 
«  Apostolicnm  Symbolnm  sutficiens  est  ad  instruendam  plebem  de  his 
«  qua3  necessario  debet  explicite  credere;  alia  vero  duo  Symbola  ne- 
«  cessaria  sunt  Pastoribus  ac  Rectoribns,  tum  ad  explicanda  ea  quae 
«  continentur  in  Apostolico  Symbolo,  tum  ad  confntandos  varios  er- 
«  rorcs.    Symboluin    Nicsennm,    inquit    Seraphieus    Doctor,  conditum 


DE    OB.IECTO   FIDEI  MATERIALE  ET  FORMALE.  453 

«  fuit  ad  confutationem  plurium  hmresuin  pullulantium.  Unde  addun- 
«  tar  aliqua  ad  majorem  expressionem,  per  ,„„  possunt  hWreseTcon 

:  £*"'  6t  V?*™  *  elideudam    hieresim    Mnnicluei  non    tnntum 
«  dcitur:  ftwfe  M  />,.,,„,.  w  crerfo  /„  ,„„„„  £,,„„    „      tantZ  T 

«  Ad  confutat.onem  vero  hieresis  Ariame  aon  tautum   dic  tu      C™o 
«  m  A.M,  C7«M!TOffl  „o^„Hl.sed  etlam  additar    F  n,  ,„ ° 
«  DominumJesum  Christum  Eilium  Dei  unigmitum,...  usque ™ 
«  ^em  *„,„,„  ^efa  SM„r.  Ad  confutntionem  vero  hieresis  En" Vhe  i'/ e 
«  Nestorn  qui  d.xerant  Spiritam  sanetam  servum  esse  Pa"ri,  et  Filii 
«  non  dieitar  tantum:  Credoin  Spiritum  sanctum,  sed  additar *  Domt 
«  »«,,..  et  mvtficantem,  gui  ex  Patre  procedit,   et  Latini  nddiderun 
«  FUtogue,  propter  errorem  Gnecoram.   Qui  cum  Patre,  et  Fill, n  ul 
«  adoratur.etc.  E:  additar:  Qui  locutus  estper  Prophetas, ad destrSo 
«  nem  errons  quoramdam,  qui  dixeraut,  quod  P Vophetn"   b  cu     Vin 
«  s.cut  phanatic.  Et  sic  patet,  qnod  ista  Symbola    non    superfiuu 
«  nec  Apostolieum  deflciat;  qnia  quamvis  iu  illo  fldes  sufficfen  e.  Zn- 
«  hneatur    qnantnm  ad  propriam    et   simplicem   fidei   confe    ionem 
«  tamen  opportunum  fuit  aliqnid  ei  adderead  majorem  ezplmm  tio e  m 
«  et  propter  coufutaudam  hsereticam  pravitatem  »  exPlanatlone'n, 

Dices  2:  Summa  credendorum  maxime  his  duobu^  eontinetar 
nempe  existentia  Dei.  et  illins  justitia  per  ordinem  ad  hom  nef"e' 
•nuuerandos.juxta  illud  sancti  Pauli  ad  Hebr.  11.  icceden^mad^euZ 
oporfel  credere  quia  est,  et  incuirentibus  se  remuneraTe7:^tZ 
duonon  continentnr  in  Symbolo  Apostolico:  igitur  non  comnTectito 
eufflcienter  omnia  credenda.  -  Nego  minorem:  profite „  u  namque 
Deum  existere    cum  dicimus:  Credo  in  Deum;  his  euim   verbfe pro 

v  rbil7""'L ?"'m  6SSe  ■'  .remTrat,°  Ver°  C0Utiue»"'  in  «iSSi  Hs 
verbis,  Etvitam  ceternam,  m  qu.bus  eonfitemur  seternam  beatitudinem 

observant.bns  n.andata  Dei ;  ac  proinde  sufficienter  appare t        u  <Z 

™  JUStlt'a  '"  .P':remiandis  bonis-  e'  ">a^  Pleetendis:  quemad  nodum 
et  omma  a  ha  d.v.na  attributa  innotescuut,  vel  nomineV'  ve I  ne™ 
ommpotentiam  divinam  ;  qni  enim  est  omnipotens,    conseouenter  h. 

ex  SWi  ^TaSS^ ^^^«STIMS 

per  Antonomasiam  ^m„ra  ^;  quia  maxime  senTul^  intell  c tus 
humaui  captun.  nataralem  fugit :  at  mysterium  fatad  non  co     ne  u 
in  Sjmbolo  Apostolico,  ncc  etiam  in  aliis  duobus:    igitur  ista    Svm- 
bola  uon   suffic.euter   complectantur'  omnia  crcdenda    -  Respondet 
oden  Serapbicus   Doctor   ad  3.  «  quod  iste  articulus  non  ^  pHnci 
<<  palis,  sed  sub  al.quo  articulo  conttaetar,  sicut  ct  alia  Sacramenta 

<!  HUn«  aUt°'"  qU''nam  rtiC0,'e'  quo(1  redueitn''  ad  Articulum  de  Znl 
«    Sr  3  "  aUtem  ad  ^?™1™  d"  P«ssione,  quia  istad  est  Z- 

l  nnTi  rT°n,S !  S°d  "10liU>  °?t  ipsuni  revocare  ad  Articulum  de 
<  un.tatc  Ecclesun,  ct  peccaton.m  remissione,  ad  qu*  etiam  alia  Sa 

«  eramenta  revocantnr :  in  ipsis  enin.  Sacramentts  fit  pec  a  orum  rc-" 

«  n„,s,o.  et  attenditar  to.ius  Ecclesise  Sanetorum  unio  »    _        /,  ,, 

al.qu.  mysterium  hoc  non  esse  positam  in  Symbolo,  ouia  in  i.0   •     . 


454  DE  AUGMENTO  FIDEI. 

tinentur  solum  ea,  qure  scitu  erant  necessaria  ad  fidem  explicitam 
pertinentem  ad  intellectum  :  fides  autem  explicita  Eucharistiae  non 
est  necessaria  propter  se,  sed  ad  implendum  digne  pra?c:  ptum  sumendi 
Eucharistiam  ;  unde,  ut  observat  S.  Augustinus  tract.  11.  in  Joan, 
Catechumeni,  qui  olim  docebantur  omnia  mysteria  credenda  priusquam 
susciperent  baptisma,  nil  attdiebant  de  Sacramento  Eucharistire  :  non 
ergo  mirum  si  in  Symbolo,  quod  Catechumeni  etiam  ante  baptismum 
suscipiendum  edoceri,  ;-c  protiteri  debent,  non  contineatur  hic  articu- 
lus,  cujus  fides  explicita  ab  eis  non  exigitur  donec  hoc  Sacramentum 
essent  suscepturi. 

Qu^eres  1.  An  symbolum,  quod  dicitur  Apostolicum,  sit  revera  ab 
ipsis  Apostolis  editum. 

Respondeo,  id  nulli  Catholico  videri  debere  dubium  ;  quippe  hoc 
ipsum  aperte  tradunt  SS.  Patres,  maxime  vero  S.  Clemens  Epist.  1. 
ad  Jacobum,  et  lib.  1.  Recognitionum :  S.  Ambrosius  Ser.  38.  Chry- 
sostomus  Homil.  1.  et  2.  De  Symbolo,  Augustinus  Serm.  11^>.  et  118. 
De  Tempore,  et  S.  Leo  Epist.  13.  ad  Pulcheriam,  et  Serm.  3.  De 
Passione,  ubi  ait :  Ipsa  Catholici  Symboli  brevis  et  perfecta  confessio 
duodecim  Aposfolorum  est  insignita  sententiis.  Unde  Baronius  ad  an.  44. 
existimat  Symbolum  fuisse  compositum  anno  10.  a  Passione  Christi, 
antequam  videlicet  in  varias  provincias  dividerentur.  Quod  etiam  sua- 
deri  potest  ratione  SS.  Patrttm  mox  laudatorum,  qui  volunt  idcireo 
Apostolos  hoc  Symbolum  edidisse,  ut  haberent  unam,  eamdemque 
regulam  fidei,  quam  omnes  omnibus  populis  proponerent. — Secundo, 
ut  singuli  Fideles  brevem  hanc  fidei  tormulam  facilitts  memoria?  man- 
darent,  et  frequentius  profiterentur.  Sic  Angustinus  Hom.  42.  in  Serm. 
De  Symbolo.  —  Tertio,  ttt  possent  iideles  hac  brevi  formula  veluti 
clypeo  prsemuniri  adverstts  omnes  haereticorum  trattdes.  Ita  S.  Chry- 
sostomus  Hom.  De  Sijinbolo.  Addunt  pmefati  Patres  Apostolos  non 
tradidisse  Symbolum  istud  scripto,  sed  verbotenus  :  Ne,  inquit  Eu- 
sebius  Emissenus  Hom.  2.  De  Sijmbolo,  ab  hcereticis  corrumpi posset, 
ac  vitiari.  -  Unde  non  mirum  si  Symbolum  istttd  non  habeatttr  a 
fidelibus  tamquam  Scriptura  sacra,  cttm  ab  Apostolis  non  tuerit  scri- 
ptum,  sed  traditum  fidelibus,  ut  in  eorum  memoria  conservaretur.  — 
Adde  quod  licet  Apostoli  illud  tradiderint  Spiritu  sancto  regente  et 
gubernante  quoad  veritat 'in  sententiarum,  non  tamen  dictante  singula 
verba,  quod  ad  Seripturam  Canonicam  videtur  esse  necessarium  :  et 
insuper,  lieet  certttm  sit  Symbolum  istud  esse  editum  ab  Apostolis, 
id  tamen  non  est  de  fide,  nec  ab  Ecclesia  detinitum,  nec  ab  ea  inter 
divinas  Scripturas  receptitm. 

QU^STIO   QUARTA. 

AN,  ET  QUALITER  FIDES  SLCCESSU  TEMPORUM  PEOFECTUM 
AC  AUGMENTUM  SUSCEPEBIT. 

Notanm)im  1.  Ex  Seraph.  Doctore  in  3.  d.  25.  art.  2.  fidei  augmen- 
tttm  considerari  posse  tripliciter:  Primo  quidem,  quantum  ad  creden- 
dorum  multitudinem.  Secundo,  quantum  ad  plenitudinem  luminis. 
Tertio,  quantum   ad   certitudinem    cognitionis.   rr>m<>,  inquam,  fidei 


DE  AUGMBNTO  FIDEI.  453 

augmentum  spectari  potest  qxiantum  ad  miiltitudiuem  eredendomm, 
idque  vel  secundxxm  eorxxm  additionem.  vel  penes  eorxxmdem  expla- 
nationem  :  objecta  enim  crcdeuda  considerari  possxxnt  xxt  plxxra.  vel 
paxxciora  xxno  tompore,  qxxa  n  alio  :  insxxper  qnse  implicite  dxxmtaxat 
proponuntur  uuo  tempore.  possxxnt  altero  tempore  explicite  et  distincte 
credenda  proponi.  Similiter  tides  potest  snscipere  novum  lxxnxinis  ang- 
mentxxm  snccessn  temporxxm,  ita  qxxod  qnae  obscxxrixxs  erant  revelata 
uno  tempore,  distinctixis  et  apertixxs  altero  tempore  appareant  per  xxbe- 
riorem  doctrinse  illustrationom  et  perspicaciorem  rerxxm  eredendartim 
propositionem.  Tandem  tides  comparari  potest  vel  ad  veritxtem  di- 
ctantem,  vel  ad  intelleetum  assentientem.  Quasritiir  axxtem.  axx  his 
omnibus  modis  tides  augmeimim  stisc  perit.  ita  qxxod  nxxnc  plura.  vel 
pauciora  sint  credenda.  idqxxe  ciarius  ac  distinctixxs.  necnon  et  fir- 
mi  ri  ac  certiori  assensu,  qxxam  crediderint  nascentis  Ecclesise  tideles. 

Notandum  2.  Fidem  de  aliqxxo  objecto  haberi  posse  dnpliciter, 
nempe  vel  implicite.  vel  expiieite.  Fides  eacplicita  est.  qxxando 
seixsxxs  tertur  ad  ipsnm  objectum.  proxxt  tale  est.  ita  xxt  qxxi  eredit, 
possit  interrogatus  in  particxxlari  dicere  se  illud  credere.  . 
cita  est,  qxxando  aliquid  credimus.  in  qxxo  vel  a!ia  involvxxntixr,  qnamvis 
nos  lateat  qtia?  illa  sint.  vel  non  possxxmxxs  eredere  hoc.  quin  eo  ipso 
saltem  in  communi  alia  eredamiis.  Porest  autem  hnec  implicita  fides 
provenire  primo  ex  ratione  formalis  objecti  ejnsdem,  v.  g'r.  qxxi  credit 
tide  infusa  xxnxxm  articulum  propter  axxctoritatem  divinam.  eo  ipso  vi- 
detxxr  implicite  amplecti  quidqxxid  Dexxs  revelaverit:  sicut  qxxi  dete- 
statnr  xinxim  peccatxxm  grave.  praecise  qxxia  est  ofiensa  gravis  Dei,  eo 
ipso  implicite  videtur  detestari  omne  peccatxxm  grave.  in  quo  idem 
detestandi  motxvum  reperitur.  Secundo,  continentia  implicita  oriri  po- 
test  ex  eo,  qxxod  credatur  aliqua  collectio  rerunx  confusa,  in  qxxa  alia 
objecta  continentur,  qnae  secnndnm  se.  et  in  particulari  iguorantur: 
sic  dum  aliquis  rusticus  credit  omnia.  qua?  creduntur  ab  Ecclesia  Eo- 
mana,  fidem  habet  implicitam  de  omnibns  articulis  ac  veritatibus  Ca- 
tholicis  spectantibus  ad  integritatem  ridei.  Tertio  denique.  potest  con- 
tingere.  ut  credatur  aliquid  connexum  cum  alio.  idque  vel  quia  una 
propositio  est  connexa  cum  alia  in  reipsa.  seu  per  identitatem  rei, 
quamvis  connexio  ipsa  non  possit  sine  tide  cognosci.  et  hoc  modo, 
qui  credit  Deum  esse  intinitum.  implicite  credit  esse  trinum :  vel 
etiam  particulare  in  universali  cognoscitur  implicite,  ut  per  se  constat. 

NoTAtfbUM  o.  Fidei  sicnt  et  Ecciesire  statum  distingxxi  posse  tri- 
plicem,  juxta  triplicem  legem  Naturae,  Scripturae,  et  Gratiae.  Stalus 
Xatura?  fuit  ab  Adamo  usque  ad  Moysem:  Scripturas  vero  a  Moyse 
usqxxe  ad  Christum  :  Gratice  denique  ab  ipsius  Christi  Domini  nativi- 
tate  usque  ad  consummationenx  saculi.  Insuper  horuin  statuum 
libet  distingui  potest    in  diversa  tempora:    quemadmodui  "^o- 

rius.  Honxil.  28.    in  Matih.,    distiognit  statum    legis  Natnrse  ab 
mundi  exordio  usqne  ad  diluvinm:  a  diluvio  et  No(:  nsqne  ad   Abra- 
hamxxm :    et    ab  Abrahamo  usque    ad    Moysem.    Similiter    in  singulis 
eornm  statnnm  distingui  possnnt  homines  in  duas  cla  'inpe  in 

illos  (jui  tuerunt  Principes,  Pastores  »-t  Rectores  aliorum,  et  in  eos 
qui  instarovium  a  pastorfbns  regnntur,  ac  fidei  veritatibns  instruuntur 
ac  illustrantur. 


456  DE  AUGMENTO  FIDEI. 

His  ita  praemissis,  determinandum  est  primo,  utrum  semper  aequalis 
fuerit  Ecclesiae  tides  quovis  in  statu,  tam  implicita,  quam  explieita 
circa  eadem  objeeta  credenda.  Secundo,  utrum  objecta  credenda  cla- 
rius  in  uno  tempore,  quam  in  altero  innotuerint.  Tertio,  utrum  ma- 
jori  ac  firmiori  certitudine  uno  tempore  credita  sint,  quam  altero. 

Conelusio  prima.  —  Fides,  quantum  ad  substantiam  cre- 

DIBILIUM,  EADEM  PUIT  IMPLICITE  IN  OMNIBUS  PIDELIBUS  CUJUSVIS 
STATUS  ECCLESLE,  NECNON  ET  EXPLICITE  IN  PRINCIPIBUS  AC  Re- 
CTORIBUS,     NON     ITA    IN    FlDELIUM     VULGO    USQUE     AD    STATUM    LEGIS 

GRATije.  Haec  Conclusio  tribus  partibus  constat,  quarum 

Prima  colligitur  ex  Apostolo  ad  Heb.  11.  ubi  cum  dixisset:  Sine 
fide  impossibile  est  placere  Deo,  subdit:  Credere  enim  oportet  acceden- 
tem  ad  Deum,  quia  est,  et  inquirentibus  se  remunerator  sit:  sed  plu- 
rimi  in  quovis  Ecclesiae  statu  Deo  placuerunt :  igitur  credere  debuerunt 
eum  existere,  et  eum  esse  remuneratorem  eorum  qui  illum  inquire- 
bant:  at  substantia  credibilium  maxiine  his  duobus  articulis  virtute 
continetur,  nempe  divina  existentia,  quae  non  solum  Deitatem,  sed 
etiam  attributa  omnia  ac  Dei  operationes  et  praecellentias  involvit, 
et  hominum  salutem,  ad  quam  omnia  Dei  opera  ad  extra  ordinantur ; 
omnia  enim  propter  Electos :  igitur,  etc.  —  Confirmatur  ex  eo  quod 
ibidem  Apostolus  fidem  dicit  esse  substantiam  rerum  sperandarum : 
res  autem  sperand;e  quovis  tempore  fuerunt  eadem  secundum  sub- 
stantiam,  scilicet  seterna  beatitudo,  et  quae  ad  illam  spectant,  unde 
ibidem  subdit:  Juxta  fidem  defuncti  sunt  omnes  isti  (nempe  antiqui 
Patres)  non  acceptis  repromissionibus,  sed  a  longe  eas  aspicientes,  et 
salutantes.  Quapropter  2.  ad  Cor.  4.  loquens  de  antiquis  Patribus, 
ait:  Habentes  autem  eumdem  spiritum  fidei.  Quibus  significat  veteres 
Patres  eaindem  quam  nos  fidem  habuisse. 

Probatur  insuper:  fidei  summa  maxime  concernit  Deum  subsisten- 
tem  in  sua  Divinitate,  aut  in  nostra  humanitate  :  at  haec  fides  in  omni 
Ecclesioe  statu  semper  extitit :  igitur,  etc.  Major  patet  ex  illo  Joann.  17. 
Haic  esi  autem  cita  aiterna :  ut  cognoscant  te,  solum  Deum  verum,  et 
quern  misisti  Jesum  Ckristum.  Minor  vero  prdbatur  ex  illo  Actor.  4. 
ubi  de  Christo  dicitur:  Non  est  aliud  nomen  sub  cado  datum  homi- 
nibus,  in  quo  oporteat  nos  salvos  fieri;  unde  quotquot  fuerunt  fideles 
quovis  in  Ecclesiae  statu  omnem  suam  spem  in  Christum  direxerunt, 
tamquam  in  fontem  gratiae,  et  Auctorein,  ac  Mediatorem  Dei  et  homi- 
num.  Hinc  Heb.  13.  dicitur :  Cliristus  heri,  et  hodie,  et in  scecula ;  quibus 
Paulus  significat,  quod  etsi  Christus  Dominus  tantum  apparuerit  in 
medio  temporum,  tamen  divinae  suae  operationis  ac  virtutis  influxum 
in  omnes  prorsus  Gentes  quovis  tempore,  et  sub  cjualibet  lege,  Naturse, 
Scripturae,  aut  Gratiae  derivavit:  hinc  Apocal.  13.  dicitur:  Agnus  oc- 
cisus  ab  origine  mundi,  quoniam  futurum  hujus  divinse  victimae  sa- 
crilieium,  quo  expiari  deberent  hominum  peceata,  fuerit  semper  prae- 
sens  Deo,  ut  eorum  intellectu  et  intuitu  moveretur  ad  gratiam  im- 
pertiendam  hominibus :  quapropter  omnes  omnino  fideles  in  ipso 
Messia  spem  suam  ac  salutem  collocarunt;  unde  David,  Psal.  21.  ln 
te' speraverunt  Patres  nostri,  speraverunt  et  liberasti  eos;  adteclama- 
verunt,  et  salvi  facti  sunt. 


DE  A.UGMENTO  FIDEI.  457 

Quod  autem  illius  divini  Mediatoris  gratia  et  opitulatio  longe  aute 
suum  in  munduni  aceessum  hominibus  profuerit  ad  salutem,  proeclare 
docet  S.  Paulus  1.  ad  Cor.  10.  his  verbis:  Patres  nostri  omnes  sub 
niibe  fuerunt,  et  omnes  mare  transierunt,  et  omnes  in  Mogse  bapti- 
zati  sunt  in  nube,  et  in  maril  et  omnes  eamdem  escam  spiritualem 
manducaverunt,  et  omnes  eumdem  potum  spiritualem  biberunt;  bibe- 
bantautem  de  spiritali,  consequente  eos  Petra :  Petra  autem  erat  Christus. 
Hinc  SS.  Patres  docent  fidem  in  Christum  semper  fuisse  hominibus 
quovis  in  statu  neeessariam  ad  salutem.  Quod  etiam  non  obscure  in- 
sinuat  S.  Paulus  ad  Rom.  3.  ubi  cum  dixisset:  Omnes  peccarerunt, 
et  egent  gloria  D>i.  subdit:  Justificati  per  gratiam  ipsius,  per  redem- 
ptionem,  quce  est  in  Christo  Jesu,  quem  proposuit  Deus  propitiationem 
per  fidem  in  sanguine  ipsius  ad  ostensionem  justiUoz  suoz,  propter  re- 
missionem  prascedentium  delictorum,  in  sustentatione  Dei,  ad  ostensio- 
nem  jusUUoz  ejus  in  hoc  tempore,  ut  sit  ipse  justus,  et  justificans  eum, 
qui  est  ex  fide  Jesu  Christi.  —  Hinc  S.  Augustinus.  Tract.  45.  in  Joan. 
prseclare  docet  eamdem  esse  fidem  Synagogae,  et  Ecclesise,  quantum 
ad  cjus  objectuni:  Tempora,  inquit.  variata  sunt,  nonfides:  mutatus 
estsoiuis  verbi,  veniei,  aut  venit;  eadem  tamen  fides  utrosque  conjungit. 
Et  Serin.  8.  Z)t  Tempore:  Una,  inquit,  est  fides  noci.  et  veteris  Testa- 
menti.  Quapropter  lib.  1.  Retractat.,  cap.  Y6.  docet  Christianam  reli- 
gionem  extitisse  ab  initio  mundi,  quamquam  eo  nomine  non  fuerit 
appellata :  Ipsa  res,  inquit.  quce  nunc  ChrisUana  Religio  nuncupatur, 
ercd  et  apud  Antiquos,  nec  defuit  ab  initio  generis  humani,  quousque 
Ipseveniret  in  car>  ■  Peligio,  qumjamerat,  cozpit appel- 

lari  Christiana.  Cum  enim  jiost  Resurrectionem,  Ascensionemque  in 
cozlum  cozpissent  Apostoli  praidicare,  et  plurimi  crederent,  primum 
apud  Antiochiam,  sicut  scriptum  est,  appeUati  sunt  Discipuli  t 
stiani.  Nostris  ergo  temporibus  heec  est  Christiana  Religio,  non  quia 
prioribus  temporibus  non  fuit,  sed  quia  post^rio/ibus  h<>c  nomen  ac- 
cepit.    qua.m    cogno  !   i  ssequi  securissima  est  salus.  —  Cui  con- 

cinit  egregie  S.  Leo,  Serm.  Z>  Nativitate;  Cessent  igitur,  inquit.  il- 
lorum  querelce,  qui  impio  murnutre  diuinis  dispenscdionibus  obloquentes 
de  dwinaz  NativitaUs  tardUate  causantur:  tamquam  prateritis  tempo- 
ribus  non  sit  impensum,  quod  in  ulUma  mundi  adcde  est  gestum.  Verbi 
Incarnatio  hozc  contutit  fadenda,  quoz  facta,  et  sacramentum  salutis 
humanaz  in  nulla    unq  mUquitate  cessavit.   Quod   prasdicaverunt 

Apostoli,  hoc  annunUaverunt  Propheioz;    »>■  t   impletum,  quod 

semper  est  creditum.  Sapientia  vero  et  benignitas  D<i  hac  saluUferi 
operis  mora  capaciores  nos  suoz  cocationis  effecit,  ut  quod  multis  si- 
gnis.  multis  vocibus,  multisque  mysteriis,  per  tot  fuerat  sozcuta  prce- 
nuntiatum,  in  his  diebus  EvangelU  uon  esset  ambiguum;  etnativitas, 
quaz  omnia  miracula,  omnemque  intelligenUaz  erat  excessura  mensuram, 
tanto  constantiorem  in  nobis  gigneret  fidem,  quanto  prcedicatio  ejus  ef 
anUquior  prozcessisset,  et  crebrior.  Xo)i  itaque  novo  consilio  Deus  rebus 
humanin  sera  miseratione  consuhdt:    sed  a  consUtutione    mundi 

unam,  eamdemque  omnibus  causam  salutis  instituif.  Gratia  autem  Dci, 
qua  semper  est  universitas  jusUficata  Sanctorum,  aucta  est  Christo  na- 
scente,  non  ccepta.  Et  hoc  magnaz  pit-tatis  sacramentum,  quo  totusjam 
mundus  impletus  est,  tam  p'>t^i>s  etiam  in  suis  significaUonibus  fuit, 


458  DE  AUGMENTO  FIDEI. 

ut  non  minus  adepti  sintquiin  illudr  credidere  promissum,  quam  qui 
suscepere  donatum. 

His  etiam  suffragatur  ratio:  omnes  enim  quovis  tempore  fidele> 
tendere  debuerunt  in  eamdem  beatitudinem,  et  per  eumdem  Media- 
torem  Christum :  ergo  necessum  fuit,  ut  omnes  invicem  convenirent 
in  eadem  fide,  saltem  implicita,  et  secundum  substantiam. 

Secunda  pars  probatur,  nempe  quod  omni  tempore  fidelium  Re- 
ctores,  Pastores,  et  Principes  explicitam  habuerunt  fidem  prsecipuorum 
mysteriorum;  hoc  enim  significat  Christus  Dominus  Lucse  10.  gene- 
raliter  dicens  Apostolis:  Beati  oculi  qui  vident  qnce  vos  videtis;  dico 
enim  vobis,  quod  multi  Propheke,  et  Reges  voluerunt  videre  quce  vos 
videtis,  et  non  viderunt:  et  audire  quw  auditis,  et  non  audierunt.  Ex 
quo  recte  eolligit  sanctus  Irenneus,  lib.  4.  cap.  24.  Si  desideraverunt, 
ergo  in  eum  crediderunt.  Hinc  sanctus  Leo  Epist.  23.  dicit  a  principio 
generis  humani  denuntiatum  hominibus  Christum  in  carne  venturum. 
Quam  utique  denuntiationem  et  fidem  propagarunt  etiam  Gentiles 
aliqui  mediis  in  idololatrise  tenebris,  ut  constat  de  sanctissimo  viro 
Job,  qui  cap.  19.  dicit:  Scio,  quia  Redemptor  meus  vivit.  —  Verum 
cum  hrec  fides  infidelitate  Gentilium  obscurata  fuisset  et  pene  extin- 
eta,  denuo  suscitata  fuit  in  Abrahamo  ;  qui  expressiorem  mysteriorum 
fidem  habuit,  maxime  vero  Incarnationis,  ut  Christus  Dominus  testatur 
Joan.  8.  Abraham  Pater  rester  exultavit,  ut  videret  diem  meunr :  vidit 
et  garisus  est.  Ab  eo  autem  sanctissimo  Patriarcha  ad  omnes  ejus  po- 
steros  fides  de  incarnando  Verbo  propagata  est,  unde  S.  Paulus  ad 
Gal.  3.  Abrahce  dictce  sunt  promissiones,  et  semini  ejus.  Eam  autem 
divinam  fidem  per  frequentes  revelationes  factas  Patriarchis  Isaac  et 
Jacob,  excoluit  Deus  usque  ad  ipsius  Moysis  tempora,  de  quo  prius- 
quam  legem  acciperet  S.  Paulus  ad  Heb.  11.  ita  scribit:  Fide  Moyses 
grandis  factus  ncgarit  se  esse  filium  filice  Pharaonis,  magis  eligens 
a/pigi  cum  populo  Dei,  quam  temporalis  peccaU  habere  jucunditatem, 
majores  divitias  cestimans  thesauro  sEggptiorum  improperium  Christi: 
aspiciebat  enim  in  remunerationem .  Prre  eaeteris  autem  Israelitis,  qui 
post  Moysem  vixerunt,  expressionem  de  Incarnatione  Verbi,  ejusque 
mysteriorum  Vitse,  Mortis,  ac  Resurrectionis  habuerunt  David,  et 
Isaias:  nam  de  Davide  legimus  Matth.  22.  quod  Christum  in  spiritu 
vocat  Dominum  dicens:  Dixit  Dominus  Domino  meo,  sede  a  dextris 
meis,  etc.  de  Isaia  vero  Joan.  12.  Hazc  dixit  Isaias  quando  vidit  glo- 
riam  <jjus,  et  locutus  est  de  eo. 

Tertiam  partem  aperte  docet  S.  Gregorius,Hom.  16.  in  Ezechielem, 
ubi  eirca  medium,  ait:  Dei  cognitio,  quce  in  Pati-ihus  spiritualibus  fuit, 
nota  toti  populo  Ifebrceorum  non  fuit :  Nam  omnipotentem  Deum,  san- 
ctam  videlicet  Trinitatem,  cum  Prophetce  prosdicarent,  populus  igno- 
rahat,  solum  decalogum  tenebat  in  fidp,  legem  Trinitaiis  nesciens. 
Quibus  signi  cat  non  omnes  fideles  IsraeJitas  habuisse  explicitam 
fidem  prsecipuorum  fidei  mysteriorum,  puta  Trinitatis,  necnon  el  Di- 
vinitatis  venturi  Messiae;  multo  minus  noveranl  specialia  mysteria, 
quffi  nunc  explicite  credit  populus  Christianus,  et  distincte  expri- 
muntur  ac  declarantur  in  Symbolo;  unde  S.  Paulus  ad  Ephes.  3.  ait: 
Aliis  generationibus  non  est  agnitum  /Uiis  hominum,  sicuti  num 
velatum  <jsf  sanctis  Apostolis  ejus,  et  PropheUsin  spiritu.  Cui  concinit 


DE  AUGMENTO  FIDEI.  4o9 

S.  Joan.,  I\pist.  1.  cap.  5.  Scimus  quoniam  Filius  Dei  venit,  et  dedit 
nobis  sensum,  ut  cognoscamus  verum  Deum,  et  simus  in  vero  Filioejus. 

Ex  his  igitur  sequitur  fidem  explicitam  aliquorum  objectorum  in 
particulari  non  fuisse  semper  a?qualem,  nec  tideles  vulgares  Tcsta- 
menti  veteris,  imo  et  eorum  Rectores  ita  distinctQ  mysteria  fidei  no- 
visse,  ac  novit  etiam  rude  Christianorum  vulgus.  Insuper  in  ipso  etiam 
statu  legis  naturae  aut  scriptae  non  semper  eadem  extitit  fidei  aequa- 
litas.  aliquando  obtenebrescente  rerum  notitia ,  alias  vero  per  Pro- 
phetas  renovata.  quod  etiam  contingit  in  statu  legis  gratiae;  non  enim 
fideles  omnium  sseculorum  aque  explicitam  ac  distinctam  habue- 
runt  plurium  objectorum  fidem;  contigit  enim.  ut  quorum  notitiam 
explicitam  habuerant  majores,  postmodum  eadem  fides  ignorantise  te- 
nebris  in  plerisque  illorum  posteris  consopita,  rursus  in  lucem  revo- 
cata  fuerit  Coneiliorum  derinitionibus.  sanctionibus  Pontificum,  ac 
Doctorum  labore  et  studio. 

Dicbs  1 :  Tota  Christiana  fides  continetur  in  lege  nova :  lex  autem 
nova  tota  continetur  in  veteri  lege:  est  enim  illa  mystica  rota  in  rota, 
ut  notat  Ezechiel,  cap.  1.  igitur  magis  apertam  et  explicitam  fidem 
habere  debuerunt  fideles  veteris  Testamenti.  quam  novi.  —  Nego 
consequentiam :  licet  enim  Xovum  Testamentum  implicite  saltem  in 
veteri  claudatur.  inde  tamen  nou  est  eonsequens .  veteres  iideles 
eamdem  quam  nos  explicitam  mysteriorum  habuisse  fidem :  nam.  ut 
pluribi  notat  S.  Apostolus.  omnia  in  figura  contingebant  iUis. 

Dices  2:  Variato  objecto,  etiam  habitus  mutatur :  igitur  si  aliquid 
credant  novi  Testamenti  fideles,  quod  a  fidelibus  veteris  Testamenti 
non  fuerit  agnitum,  sequitur  etiam  mutatam  esse  fidem,  cujus  con- 
trarium  supra  docuimus  ex  sancto  Augustino  dicente:  Tempora  va- 
riata  sunt,  non  fides,  etc.  —  Distinguo  antecedens:  mutato  objecto 
secundum  rationem  intrinsecam  objecti,  concedo :  secundum  variam 
ejusdem  objecti  propositionem,  et  magis  aut  minus  explicitam  ejus- 
dem  revelationem  ;  nego.  Sic  autem  objecta  fidei  dumtaxat  variata  suntr 
ut  quae  prius  obscurius,  nunc  distinctins  proponantur  et  explicentur. 

Dices  3:  Omnia  fidei  mysteria.  maxime  qua?  concernunt  vitam. 
ac  statum  Christi  Domini,  quae  non  vera  sunt  de  praeterito,  aliquando 
vera  erant  de  tuturo  :  ergo  sicut  modo  verum  est  Christum  esse  in- 
carnatum.  natum  et  passum,  ita  verum  erat  in  prseterito  Christum 
esse  incarnandum,  nasciturum  et  passurum  .  et  qua  ratione  nunc  est 
credibile  de  praeterito.  eadem  ratione  credibile  de  futuro.  —  Respondeo, 
quod  omnia,  quse  credimus  de  prseterito,  iuerunt  equidem  credenda 
de  tuturo  implicite,  concedo:  explicite  tantum,  ac  distincte,  nego.  I.x- 
plicatius  enim  ac  distinctius  nobis  proponuntur  objecta  fidei,  quam 
olim  Judaeis;  ac  proinde  plnra  nunc  explicite  credimus.  qtiam  creditum 
tuerit  ab  iis,  qui  Christi  adventum  et  prsedicationem  praBcesserunt,  ut 
demonstrabit 

Conclusio  secunda.  —  Sectjndum  dtvbrsitatem  tehposhm 

FIDBS     PBOPBCTUM     HABIIT.     QUANTUM    AD    AU^MBNTUM    LUMINT8.     Ita 

Seraph.  Doctor  d.   25.   art.   2.  q.   2.   et 

Probatur  ex  Scriptura  sacra  significante  p<T  Christum  Dominum 
nobis  divina  mvsteria  distinctius  et  apertius  manifestata  tuis.se,  quam 


460  DE  AUGMENTO  FIDEI. 

fuerant  olim  per  Prophetas  et  Patriarchas :  quapropter  adorandus  ille 
Salvator  dicitur  Lux  mundi  Joan.  8.  quia  ut  denuntiaverat  Isaias 
cap.  9.  ad  eius  adventum  populus  qui  ambulabat  in  teuebris  vidit 
lucem  magnam:  habitantibus  in  regione  umbrce  mortis  lux  orfa  est 
eis.  Hinc  dicebat  Apostolis  Luc?e  8.  Vobis  datum  est  nosse  mysterium 
regni  Dei:  cceteris  autem  in  parabolis,  ut  videntes  non  ruleant,  et  au- 
dientes  non  intelligant.  Quapropter  Joan.  15.  eisdem  dicebat:  Vos 
autem  dixi  amicos:  quia  omnia  qucecumque  audiri  a  Patre  meo  nota 
feci  robis;  unde  Apostolus  ad  Ephesios  1.  Habemus  redemptionem  per 
sanguinem  ejus,  remissionem  peccatorum  secundum  divitias  gratice, 
quce  superabundavit  in  nobis  in  omni  sapientia  et  prudentia,  ut  notum 
faceret  nobis  sacramentum  roluntatis  suce.  Quibus  omnibus  constat 
Deum  uberiori  fidei  lumine  illustrare  fideles  Novi  Testamenti,  quam 
veteris,  ita  quod  veteris  Ecclesia1  fideles  illustrati  fuerint  fide,  velut 
aurorie  crepusculo,  nobis  vero  divina  fides  affulgeat  secundum  omnem 
sure  luminis  plenitudinem  ;  fidelium  enim,  sicut  et  Justorum  semita 
quasi  lux  splendens,  procedit  et  crescit  usque  ad  perfectum  diem.  Quam 
utique  veritatem  egregie  explicat  S.  Leo,  Serm.  13.  De  Passione :  ubi 
<5Uiii  dixisset:  Incarnatio  Verbi  et  oceisio  ac  resurrectio  Christi  uni- 
versorum  fdelium  salus  facta  est :  et  sanguis  unius  Justi,  que?n  nobis 
Pa.ter  donavit,  quia  eum  pro  reconciliatione  mundi  credimus  fusum, 
hoc  contulit  Patribus,  qui  simihter  credidere  fundendum.  Tandem  con- 
cludit:  Nil  ergo,  dilectissimi ',  ab  antiquis  signifcationibus  in  Chri- 
stiana  religione  diversum  est,  nec  unquam  a  prcecedentibus  Justis,  nisi 
in  Domino  Jesu  Christo  satratio  spevata  est,  dispensationibus  pro  di- 
vinoz  voluntatis  ratione  variatis .  sed  in  idipsum  coruscantibus  et  legis 
testimoniis,  et  Prophetice  oraculis,  et  oblationibus  hostiarum :  quia  sic 
congruebat  illos  poputos  esurire,  ut  quce  rerelata  non  caperent,  obum- 
bra.to.  susciperent :  et  major  Evangelii  esset  auctoritas,  cui  tot  signis, 
totque  miraculis,  atque  mysteriis  veteris  Testamenti  pagince  deserris- 
sent.  Hinc  addit  Serm.  2.  De  Ascensione :  Quod  Redemptoris  nostri 
conspicuum  fuit,  in  sacramenta  transirit,  et  ut  pd.es  excellentior  essct 
ac  frmior,  visioni  doctriiia  successit :  cujus  auctoritatem  supemis  illu- 
minata  radiis  credentium  corda  sequerentur. 

Probat  etiani  hanc  veritatem  S.  Gregorius  super Ezechielem,  Homil.  6. 
ubi  ait :  «  Per  incrementa  temporum  crevit  scientia  spiritualium  Pa- 
«  trum.  Plus  narnque  Moyses,  quam  Abraham;  plus  Proplietje,  quam 
«  Moyses;  plus  Apostoli,  quam  Prophetas,  in  omnipotentis  Dei  scientia 
«  eruditi  suut.  Fallor  si  haec  ipsa  Scriptura  non  loquitur:  Pertransi- 
«  bunt  plurimi,  et  multiptex  erit  scientia.  Sed  haec  eadem,  qu?e  de 
«  Adam,  Moyse,  Prophetis,  et  ^.postolis  diximus,  ex  ejusdem  Scri- 
«  pturae  verbis,  si  possumus,  ostendamus.  Quis  etiam  nesciat,  quia 
«  Abraham  cum  Deo  locutus  est?  Et  tamen  ad  Moysem  Dominus 
«  dicit:  Ego  sum  Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  et  Deus  Jacob,  et  nomen 
«  meum  Adonai  non  indicavi  eis.  Ecce  plus  Moysi,  quam  Abraha*, 
«  innotuerat,  qui  illud  de  se  indicat,  quod  se  non  Abrahse  indicasse 
«  narrabat.  Sed  videamus  si  Prophetae  plus,  quam  Moyses  divinam 
«  scientiam  apprchendere  potuerunt.  Certe  Psalmista  dicit:  Quomodo 
«  dilexi  legem  tuam  Domine!  tota  die  meditatio  m>/  est.  Atque  suh- 
«  junxit:  Super  omnes  docentes  nu   intellexi,  quia   testimonia  tua  m<- 


DE  AUGMENTO  FIDEI.  401 

«  ditatio  mea  est.  Et  iterum:  Super  Seniores  inteUexi.  Qui  ergo  legem 
«  meditari  se  memorat,  et  super  omnes  docentes  se  ac  seniores  intel- 
«  lexisse  testatur,  quia  divinam  legem,  plus  quam  Moyses  acceperat, 
«  manifestat.  Quomodo  autem  ostensuri  sumus,  quia  plus  Apostoli 
«  edocti  sunt,  quam  Prophetse?  Certe  veritas  dicit:  Multi  Regei 
«  Propketa  voluerunt  videre  quas  wdetik,  et  audire  quoz  auditis,  sed 
«  non  viderunt.  Plus  ergo,  quam  Prophetoe  de  divina  scientia  nove- 
«  runt,  quia  quse  illi  solo  spiritu  viderant,  ipsi  etiam  corporaliter  vi- 
«  debant.  Impleta  itaque  est  ea,  quam  superius  diximus ,  Danielis 
«  sententia:  quia  pertransibunt  plurimi,  et  multiplex  erit  scientia. 
«  Mensura  ergo  calami,  qui  est  sex  cubitorum,  et  palmo,  ducatur  ad 
«  cubitos  decem,  et  mensura  decem  cubitorum  ad  extremum  surgat 
«  in  tredecim,  quia  quanto  mundus  ad  extremitatem  ducitur.  tanto 
«  nobis  exterme  scientiae  aditus  largius  aperitur  ». 

Concludendum  est  ergo  cum  Seraphico  Doctore  supra  Jaudato, 
quod  secundum  diversitatem  temporum  fides  crevit :  primo,  penes  ve- 
ritatis  exhibitionem ;  secundo,  propter  majorem  gratiae  diffusionem; 
tertio,  propter  planiorem  instructionem ;  ideo  enim  credent 'S  clarius- 
nunc  ea,  qu;e  credunt,  cognoscunt  quam  antiquius  cognoscebant.  quia 
jam  est  veritas  exhibita  per  Christum :  jam  etiam  gratia  saneti  Spi- 
ritus  amplius  diffunditur  in  Sacramentis  novse  legis  propter  Christi 
meritum,  et  pretium  jam  solutum :  jam  etiam  nunc  fides  apertius  prae- 
dicatur,  docetur,  probatur,  et  defenditur  per  evidens  Christi.  et  eorum 
sequacium  docuinentum. 

Conclusio  tertia.  —  Fides,    quantum  ad  pirmitatem    as- 

8BNSUS,    LONGE     MA.IOR   AC    PR.KS  TAXTIOR   PUIT    IX    NOVA     LEGE.    QUAM 
IX    VETERI. 

Hanc  probat  Hugo  Victorinus,  lib.  1.  De  Sacramentis,  p.  11.  cap.  4. 
ubi  ait:  Duo  sunt  secundum  quce  fides  crescere  dicitur,  cognitio  et  af- 
fectus:  secundum  cognitionem  fides  crescit,  quando  eruditur  ad  sden- 
tiam:  secundum  affectum  vero,  quando  ad  devotionem  excitatur.  I  nde 
dicit  praesignatum  fuisse  in  lib.  Nwmerorum,  cap.  13.  per  botrum.^qui 
a  duobus  hominibus  in  vecte  portabatur:  botrus  enim.  inquit.  ille  in 
vecte,  Christus  in  cruce  est,  cujus  mysterium  in  Sacramento  duo  po- 
puli  portant:  qui  prsecesserunt,  portaverunt,  sed  non  viderunt:  quia 
praecedentes  adventum  ejus  sacramenta  passionis  ipsins  portaverunt, 
sed  non  omnes  per  cognitionem  intelligere  valuerunt:  secundi  autem 
portant,  et  vident,  quia  lideles  post  adventum  Christi,  Sacramentum 
passionis  ejus  per  fidem  suscipiunt,  et  per  revelatam  cognitionem  jam 
aperte  cognoscunt:  hinc  est,  quod  cum  nostra  fides  pleniorem  ac  pla- 
niorem  habeat  irradiationem,  etiam  lirmiorem  intelleetus  assensum 
importat.  Unde  S.  Leo,  Serm.  2.  De  Ascensione  Domini,  ait:  llanc 
filem  Ascensione Domini  auctam,  et  Spiritus  sancti  munere  roborai 
non  carceres,  non  exilia,  non  fames,  non  ignes,  non  laniatus  ferarum, 
nec  exquisita  persequentium  crudelitatibus  supplida  terruerunt.  Pro 
ha  •  fide  per  universum  mundum,  non  solum  uiri,  sed  etiam  fxminos, 
nez  tantuni  impubes  pueri,  sed  etiam  tenera  virgines  usqm  ad  effu- 
sionem  sui  sanguinis  decertarunt.  llcec  fides  dasmonia  ejeeit,  cegritu- 
dines  depulit,  mortuos   suscitavit.   Unde  et  ij>x,:  beati  Apostoli,  qu 


462  DE    VERITATE    OBJECTI     FIDEI. 

miraculis  confirmati,  iot  sermonibus  eruditi,  atrocitatem  tamen  Domi- 
nicai  passionis  expaverant,  et  veritatem  resurrectionis  ejus  non  sine  hce- 
sitatione  susceperant ,  tantum  de  Ascensione  Domini  profecerunt,  ut 
quicquid  illis  prius  intulerat  metum  verteretur  in  yaudium. 

Concludendum  ergo  cum  Seraphico  Doctore  quaest.  3.  quod  fides 
augmentum  suscipit  tribus  modis:  primo  extensive,  quantum  ad  ar- 
ticulorum  explicationem ;  secundo  intensive,  quantum  ad  clariorem 
illuminationem ;  tertio  radicative,  quantum  ad  certitudinis,  et  devo- 
tionis  adlnesionem.  Quod  quidem  augmentum  non  solum  respicit  di- 
versos  homines  in  diversis  statibus,  sed  etiam  sub  eadem  lege  viventes. 
Nani,  ut  observat  Hugo  Victorinus  supra  laudatus,  secundum  incre- 
menta  fidei  diversa  genera  hominum  inveniuntur.  «  Quidam  enim  fi- 
«  deles  sunt,  qui  sola  pietate  credere  eligunt,  sed  utrum  credendum 
«  sit,  vel  non,  ratione  non  comprehenduut.  Alii  vero  ratioiie  appro- 
«  bant  quod  fide  jam  credunt.  Alii  vero  quod  fide  credunt  et  ratione 
«  approbant ,  purificatse  mentis  intelligentia  experiuntur.  Imprimis 
«  sola  fides  facit  electionem.  In  secundis  ratio  adjungit  approbatio- 
«  nem.  In  tertiis  puritas  intelligentise  apprehendit  certitudinem  ». 

QU^ESTIO  QUINTA. 

UTRUM  OBJECTUM   FIDEI  SIT  ITA  NECESSARIO  VERUM, 
UT  NULLATENUS  EI  FALSUM  SUBESSE  POSSIT. 

Notandum  1.  Concipi  posse,  quod  objecto  fidei  inesse  possit  fal- 
sitas  duplici  ex  capite:  primo  quidem,  ex  parte  Dei  dicentis,  et  re- 
velantis,  si  videlicet  mentiretur,  et  falsa  pro  veris  proponeret;  secundo, 
ex  parte  hominis  credentis,  si  nimirum  fides  humana  possit  inclinare 
credentem,  ut  firmiter  existimet  aliquid  esse  revelatum  a  Deo,  quod 
ita  non  esset;  ita  ut  fide  divina  quis  moveatur  ad  eliciendum  assensum 
falsum  et  erroneum.  Fuit  autem  olim  Priscillianistarum,  qui  sic  dicti 
sunt  a  Priscilliano  Episcopo  Abulensi,  blasphemia  qua  ore  impudenti 
dicebant  Doum  posse  auctorem  esse  mendacii  et  falsitatis,  ut  inde  con- 
cluderent  licitum  esse  non  solum  mentiri,  sed  etiam  mendacium  fir- 
mare  juramento  propter  tegendum  secretum ;  unde  eis  istud  erat  vul- 
gare:  jura,  perjura,  secretum  prodere  noli.  Quam  utique  impietatem 
licet  Catholici  omnes  execrati  fuerint,  attamen  non  defuerunt  aliqui 
Doctores,  qui  licet  concesserint  Deum  de  potentia  ordinaria  nulla  ra- 
tione  mentiri  posse,  nec  falsum  dicere,  attamen  de  potentia  absoluta 
id  prsestare  posse,  sive  per  se,  sive  per  alios  existimabant.  Ita  docuit 
Gabriel,  in  3.  dist.  12.  qmest.  1.  Petrus  de  Aliaco,  in  1.  qusest.  12.  et 
flolcot,  in  2.  dist  5.  Quam  tamen  sententiam  ita  temperare  videntur, 
ut  ad  declinandam  vocis  mendacii  invidiam,  non  admittant  quidem 
Deum  posse  mentiri;  quia ,  inquit  Gabriel  ,  mendacium  significat 
falsum  dictum  cum  aliqua  deordinatione  et  malitia  morali;  Deus 
autem  etsi  falsum  diceret,  nullum  facer^t  malum  moraliter,  et  ideo 
non  mentiretur. 

Notandum  2.  Mentiri  nil  aliud  esse,  quam  dicere  aliquid  scienter 
aliter  ac  sentimus:  ita  S.  Augustinus  in  Enchiridio,  cap.  18.  qui  ibidem 
colligit  non  idem  esse  mentiri,  ac  fahum  dicere:  potest  aliquis  dicere 


DE    VERITATE    OBJECTI    FIDEI.  463 

falsum  absque  mendacio,  quia  nimirum  existimat  id  verum  esse; 
atque  ideo  cum  uon  loquatur  prseter  mentem,  etiam  non  mentitur; 
siquidem  mentiri  est  eoatra  mentem  ire:  e  contra  vero  potest  aliquis 
dicere  verum,  qui  nihilominus  revera  mentiretur,  quia  videlicet  id 
quod  ipse  profert  verum  quidem  est,  tamen  falsum  esse  existimabat, 
atqiie  ideo  scienter  dixit  aliter  ac  sentiebat;  quam  utique  veritatem 
lueulenter  ibidem  explicat  S.  Augustinus  his  verbis:  Melior  est  qui 
nesciens  falsum  dicit,  quoniam  id  verum  putat,  quam  qui  mentiendi 
animum  sciens  gerit,  nesciens  verUm  esse,  quod  Jieit :  ille  namque 
aliud  non  habet  in  animo,  aliwl  in  verbo;  huie  vero  qualecumque  per 
mm  sit  quod  abeodicitur,  aliud  tamem  clausum  mpectore,  aliud 
in  lingua  promptum  est,  quod  malum  propriujn  est  mentientis.  Ex 
quibus  inferre  licet  duplicem  in  verbis  distingui  posse  falsitatem. 
nempe  materialem,  et  tormalem.  Materiatis  est,  quando  aliquis  putans 
verum  quod  dicit,  decipitur  et  decipit,  qua  ratione  non  commit- 
titur  quidem  mendacium,  sed  lorte  levitas  et  temeritas  in  dicendo, 
quse  aliquam  mendacii  notam  er  malitiam  involvit.  Formalis  autem 
falsitas  est,  quando  quis  cognoscens  falsum  esse  quod  dicit,  illud 
amrmat  et  venditat  pro  vero;  aut  cognoscens  esse  verum,  illud  negat, 
in  quo  tormaliter  consistit  ratio  et  malitia  mendacii.  Civterum  in  Deo 
non  liabet  locum  deceptio,  seu  falsitas  materialis;  cum  enim  Deus  non 
possit  falli  ,  sed  nrcessario  noverit  id  onme,  quod  verum  est ,  inde 
consequens  est  eum  non  posse  loqui  falsuin  quin  mentiatur,  et  lo- 
quatur  contra  mentem. 

Notandum  o.  Deum  tribus  modis  posse  concipi  per  alios  meutiri: 
primo  quidem  proprie,  pnecipiendo  videlicet  alicui.  ut  suo  proprio, 
vel  ipsius  Dei  loquentis  nomiiie  falsa  pro  veris  annuntiet;  secundo, 
eum  ad  id  stimulando  et  incitando  per  motum  aliquem  interiorem  , 
non  secus  ac  gratia  sua  praBveniente  nos  excitat  ad  aliqua  bona  opera; 
terfio.  producendo  in  eo  vel  habitum  mendacii,  quo  moveatur,  et 
tacilitatem  habeat  ad  dicendum  falsa  pro  veris.  vel  producendo  in  ejus 
intellectu  assensum  falsum.  Quod  rursus  concipi  potest  fieri  posse 
duobus  modis  :  primo  quidem,  se  solo  eum  producendo  in  intellectu: 
quo  casu  intellectus  per  eum  intelligeret  passive  non  autem  active. 
secundo,  ita  ut  cum  intellectu  speciali  modo  ad  ejus  productionem  con- 
currat,  eum  ad  illum  determinando,  qua  ratione  in  eo  causat  gratias 
praevenientes,  ac  similes  veras  illustrationes,  qme  etsi  physice  etiam 
ab  intellectu  producantur.  tamen  quia  Deus  est  prsecipna  earum  causa, 
et  homo  ad  eas  non  concurrit  libere,  soli  Deo  tamquam  absolutse  causa1 
tribuuntur.  Fnde  Arausicanum  Can.  20.  ait:  Deum  iu  homine  multa 
facere,  quoz  non  focit  homo,  seilieet  morali  modo  agendo,  et  li- 
bere,  sive  ita  ut  homini  imputari   debeant. 

Conelusio  prima.  —  Repugnat  Dbum  mbntiri  tam  pbb 

QUAM    PBR    ALIUM,    BTIAM     DE     POTBNTIA     EX  I  TvAORDIXARIA.    HaeC    661 

communis  apud  Catholicos  Doctores. 

Et  probatur  apertis  Scripturae  textibus.  Prime  quidem,  Xum.  2o. 

Deus  quasi  homo,  ut  mentiatur:  nec  ut  filius  hominis,  ut  mu  - 

tetur:  dixit,  et  non  fadett  locutus  est,  et  w>ii  implebitt  Kx  quo  testi- 

monio  tria  licet  inferre:   Primum,  quod  non  solum  Dens  oon  possit 


464  DE    VERITATE    OBJECTI    FIDEI. 

mentiri  eo  mendacio  quod  sit  peccatum,  sed  etiam  nec  possit  dicere 
falsum;  alioquin  nulla  esset  hoec  Prophetre  ratiocinatio:  Deus  mentiri 
non  potest :  ergo  qaod  promisit  implebit;  posset  enim  aliquis  respon- 
dere  Deum  equidem  non  posse  mentiri ,  posse  tamen  falsum  dicere  et 
promittere  ;  atque  adeo  ex  ipsius  promissione  non  esse  consequens,  quod 
res  sit  ponenda.  Secundum  est,  quod  ibi  affirmetur  non  minus  repu- 
gnare  Deo  mendacium,  quam  mutationem :  impossibile  est  Deum  mu- 
tari  etiam  de  potentia  absoluta :  ergo  pariter  impossibile  est  ipsum 
mentiri.  Tertium  quod  inferre  licet,  est  quod  cum  Deus  ad  hominem 
comparatur  secundum  repugnantiam  mentiendi,  non  comparatur  se- 
cundum  actum ;  nam  sunt  quidam  homines,  qui  de  facto  non  sunt 
mentiti,  ut  patet  de  Beata  Virgine,  et  S.  Joanne  Baptista:  sed  illa 
comparatio  fit  secundum  capacitatem,  quia  Dei  natura  non  est  capax 
mendacii,  sicut  est  humana  natura ;  unde  per  antonomasiam  Deus  in 
Scriptura  sacra  dicitur  verax;  homo  autem  mendax  :  sic  Joan.  8.  Qui 
misit  me,  verax  est.  Ad  Rom.  3.  Est  autem  Deus  verax:  omnis  autem 
liomo  mendax.  —  Confirmatur  ex  illo  ad  Hebr.  6.  ubi  Apostolus  ait: 
Volens  Deus  ostendere  pollicitationis  hceredibus  immobilitatem  consiiii 
sui,  interposuit '  jusjurandum :  utper  duas  res  immobUes,  quibus  im- 
possibile  estmentiri  Deum,  fortissimum  solatium  haberemus;  quibus 
Apostolus  significat  tam  Dei  promissionem,  quam  juramentum,  esse 
duas  res  immobiles,  in  quibus  impossibile  sit  Deum  mentiri,  tam  in  pro- 
missione,  quam  in  juramento :  quapropter  Christus  Dominus  Lucne  21. 
dicebat:  Ccelum  et  terra  transibunt:  verba  autem  mea  non  transibunt: 
perinde  enim  est  ac  si  diceret:  cselum  et  terra  deficere  possent, 
utique  de  potentia  absoluta,  de  ordinaria   namque  non  deficient. 

Probatur  secundo  auctoritate  SS.  Patrum,  qui  communi  calculo 
docent  tam  impossibile  Deum  mentiri,  quam  Deum  non  esse,  aut  non 
esse  omnipotentem.  Sic  S.  Dionysius,  cap.  8.  De  divinis  nominibus: 
Negatio,  inquit,  sui  est  a  veritate  prolapsio,  est  ab  eo,  quod  est,  pro- 
lapsio;  Deus  autem  ab  eo  quod  est  prolabi  non  potest;  quasi  diceret, 
negationem  veritatis  esse  recessum  ab  ente :  Deus  autem  ab  ente  re- 
cedere  non  potest:  ergo  nec  a veritate.  Similiter  S.  Athanasius  lib.  De 
Incarnatione  Verbi,  infert  idcirco  mendacium  non  posse  inveniri  in 
Deo,  quia  alias  non  esset  Deus.  Absurdum  est,  inquit,  dicere,  Deum 
posse  mentiri,  si  enim  dixit,  quod  perituri  sumus,  non  esset  Deu^.  si 
non  perissemus.  Quaiu  utique  consequentiam  approbat  S.  Anselmus, 
lib.  1.  Cur  Deus  homo,  cap.  12.  dicens:  Non  enim  sequitur,  inquit, 
justum  est  mentiri,  si  Deus  vult  mentiri:  sedpotius  Deum  illum  non 
esse:  Nam  nequaquam  potest  velle  mentiri  voluntas,  nisi  in  qua  cor- 
rupta  est  veritas;  imo  quoz  deserendo  veritatem  corrupta  est.  Et  subdit: 
Cum  eryo  dicitur:  Si  Deus  ruft  mentiri:  non  est  aliud,  quam  si  Deus 
est  talis  naturce,  quce  mdt  mentiri,  et  idcirco  non  sequitur,  justum  esse 
mendacium,  nisi  ita  intelligatur,  sicut  de  duobus  impossibilibus  dici- 
mus:  si  hoc  est,  illud  est:  quia  neque  hoc,  aut  illud  est.  — Xec  valet 
reponere  S.  Anselmum  loqui  solum  de  mendacio,  prout  includente 
malitiam,  qua  ratione  repugnat  Deo ;  imo  enim  probat  non  potuisse 
in  Deo  reperiri  materiale  ipsius  mendacii  sine  malitia,  et  turpitudine: 
dicit  quippe  non  posse  fieri  illum  actum  ex  eo  quod  Deus  illum  vclit: 
ergo  censet  non  posse  separari  a  turpitudine.    Quod    rursus   explicat 


DE    VERITATE    OB.IECTI    FIDEI.  465 

ratio  qnam  affert,  quia  non  potest  velle  mentiri  voluntas,  nisi  in  qua 
comtpta  est  veritas:  quam  veritatis  corrnptionem  snpponit  repugnare 
divinae  volnntati,  quia  alioquin  voluntas  deserendo  veritatem  corrupta 
:  ergo  ex  mente  S.  Anselmi  ipsa  etiam  cormptic  veritatis  Deo 
repugnat,  et  ideo  ei  repugnat  mendacium.  —  Eamdem  impossibilitatem 
demonstrat  8.  Ambrosins  ex  repugnantia  mendacii  cum  omnipotentia 
Dei.  Impossibile  istud,  inquit.  non  infirmitatis,  sed  virtutis  est  et 
Majestatis,  quia  veritas  non  recipit  mendacium,  nec  Dei  virtus  levitatis 
erroiem.  Cui  snbscribit  S.  Augustinus  :   Deus  omnipoti  et  cum 

sit  omnipotens,  mori  non  potest,  falli  non  j>otrst,  mentiri  non  potest. 
Quam  multa  non  potest,  et  omnipotens  est!  et  ideo  est  omnipotens,  quia 
non  potest:  nam  si  mori  posset,  non  esset  omnipotens;  si  mentin 
falli,  si  iniqm  agere,  non  esset  omnipotens,  quia  si  hoc  in  eo  esset,  non 
fuisset  dignus,  qui  esset  omnipotens.  In  eodem  sensn  loquitur  Chryso- 
stomus  Homil.  1.  in  Symbolum.  (  inqnit,  Deo  omnipotenti,  quia 

posse  ipsius  non  potest  invenire  non  posse;    tamen  aliqua  non 
utpote  falli,  fallere,  mentiri.  Certum  est  autem.  qnod  nec  de  potentia 
absolnta  talli  potest:  enro  eodem  modo  non  potest  tallere.  quod  item 
repetit  lib.  1.  i>  Providentia  post  medinm,  Item  Bernardns  Serm.  D< 
omnibus  Sanctis:  Deus  neque  falli,  neque  falb  test. 

Suffragatur  etiam  ratio:  Primo  quidem  non  minns  repngnat  Peo 
mendacium  et  falsitas,  qnam  peccatum  :  sed  peccatum  absolute  repu- 
gnat  Deo  :  ergo  et  mendacinm.  Minor  constat ;  Deus  enim  nec  peccat, 
nec  peccare  potest.  ut  sufficienter  probavimus  in  >ecundo  volumine 
agendo  de  Sanciitate  divina.  Major  vero  probatur:  idcirco  Deu<  pec- 
care  non  potcst,  qnia  est  intrinsece  ac  essentialiter  sanctns :  sed  etiam 
esr  intrinsece  ac  essentialiter  verns  et  verax,  qnia  est  prima  veritas, 
cui  omne  mendacium,  omnisque  falsitas  repugnat:  siquidem  menda- 
cium  est  deviatio  a  veritate:  prima  antem  veritas  a  veritate  deviare 
non  potest:  alioqui  dericeret  a  sei]>sa,  sicqne  non  esset  prima  veritas 
(xt  indeficiens  .  quemadmodum  non  esset  prima  sanctitas.  et  sanctns 
formaliter  ac  intrinsece  si  peccare  posset:  peccatum  enim  omne  est 
deviatio  a  rectitndine  *'t  <anctitate:  igitnr  Deus  nec  peccare.  nec 
talsum  dicere  potest.  —  Oonfirmatur:  si  Deus  quacumque  potentia 
mentiri  posset.  non  esset  snmnia  veracitas,  sicnt  non  esset  snmma  bo- 
nitas,  si  posset  male  agere;  major  enim  esset  illa  veritas,  -t  bonitas, 
quse  nnlla  potentia  posset  a  vero  et  a  recto  aberrare:  at  absnrdnm 
e^t  asserere  Denm  non  habere  eam  veracitatem  et  V>onitat<jm,  qna 
major  concipi  neqneat:  igitnr,  etc.  —  Deinde,  infinita  auctoritas  in 
dicendo,  et  cui  snmma  tides  debeatur,  est  sane  perfectio  simpliciter 
simplex,  quod  ntiqne  infertnr  a  contrario,  cnm  etiam  inter  homines 
sit  quid  indignnm  habere  talem  auctoritatem,  cui  cum  formidine  credi 
pos.Mt :  sed  luec  infinita  auctoritns  in  dicendo  non  esset  in  De- 
aliqun  ratione  mentiri  posset :  igitnr  sicut  impossibile  est,  quod  Deus 
careat  aliqua  pertectione  simpliciter  simplici,  ita  impossibile  est,  quod 
mentiatur.  Denique,  si  de  potentia  absolnta  Deus  mentiri  posset,  nu- 
taret  tota  fides  nostra,  nec  Scripturae  sacrae  auctoritas  constantissima 
foret  ac  indubitata:  illam  enim  idcirco  certissime  credimus,  quia  qiuv 
in  illa  continentur  Dens  revelavit :  si  autem  revera  Dens  mentiri 
posset.  unde  nobis  certo  constaret  eum  vera  dixisse,  cum  hanc    aut 

Frassen   Thcoh  Tom.  VIII.  30 


466  DE    VERITATE     OBJECTI    FIDEI. 

alteram  Scripturae  partem  revelavit?  igitur  aut  dubia  est  fides  nostra, 
aut  impossibile  est  Deum  mentiri. 

Ex  his  autem  constat,  quod  sicut  Deus  per  seipsum  mentiri,  aut 
lallere  non  potest,  ita  nec  etiam  per  alios,  qui  ejus  nomine  loquantur; 
si  enim  Deus  non  haberet  eamdem  impotentiam  fallendi,  aut  falsum 
dicendi  per  alios,  anceps  esset  ac  nutabunda  sacrae  Scripturae  aucto- 
ritas ,  quippe  cum  Deus  ipse  sit,  qui  locutus  est  per  sacros  Scriptores, 
et  ideo  Lucae  1.  et  ad  Hebraeos  1.  Deus  dicitur  locutus  per  ora  Pro- 
phetarum,  et  in  utroque  casu  aeque  dicitur  Deus  loqui,  hoc  est  tam 
per  se,  quam  per  miuistros;  hinc  ubi  dicitur  Exodi  3.  quod  Deus  ap- 
paruerit  Moysi,  et  locutus  ei  fuerit  in  flamma  rubi,  S.  Stephanus 
Actor.  7.  dixit  Deum  locutum  fuisse  Moysi  per  Angelum;  idem  est 
enim  loqui  per  seipsum,  ac  per  Angelum  a  sedelegatum:  igitur  qua 
ratione  Deus  non  potest  mentiri,  et  falsum  dicere  per  seipsum,  eadem 
nec  per  Angelum,  nec  per  alterum  mentiri  posse  constat.  Confirmatur: 
quia  sicut  materialiter  tantum  se  habet,  quod  quis  loquatur  vocibus, 
nutibus,  vel  Scriptura,  quia  obligatio  dicendae  vel  significandae  aut 
scribendae  veritatis  eadem  est ,  ita  prorsus  materialiter  se  habet,  quod 
Deus  et  per  se  immediate,  vel  per  nuntium  suum  loquatur;  quippe 
cum  nuntius  ab  eo  delegatus  sit  dumtaxat  ejus  instrumentum  ,  sicut 
Scriptura  vel  alia  signa,  quibus  utitur:  quapropter  David  linguam 
suam  appellavit  calamum  velodter  scribentis:  igitur,  etc. 

Objicies  1.  Varios  Scripturae  textus,  quibus  Deus  dicitur  improbos 
in  fraudem  et  errorem  inducere.  Sic  Job.  12.  Qui  immutat  cor  Prin- 
eipum,  et  decipit  eos,  et  errare  facit  eos  sicut  ebrios.  Et  1.  ad  Thessal.  2. 
Icleo  mittet  illis  (Deus)  operationem  erroris,  ut  credant  m<-ndacio.  Et.  3. 
Eeg.  22.  Dedit  Dominus  spiritum  mendacii  in  ore  omnium  Prophe- 
tarum  tuorum  ;  ibidemque  ait  Dominus  ad  spiritum  mendacii :  Decipies, 
et  prcevalebis:  egredere,  et  fac  ita:  similiter  Ezechiel  14.  Deus  ait: 
Propheta  cum  erraverit,  et  locutus  fuerit  verbum,  ego,  Dominus  decepi 
Prophetam  illum.  Et  illud  Jeremiae  20.  Seduxisti  rne  Domine,  et  se- 
ductus  sum,  fortior  me  fuisti,  et  invaluisti.  —  Respondeo,  his  omnibus 
loeis  verbum  decipere  aut  seducere  usurpari,  non  quidem  aetive,  quasi 
Deus  praecipiat  mendacium,  aut  aliquem  impellat  et  inducat  in  er- 
rorem  et  falsitatem ;  sed  tantum  passive  seu  permissive,  quatenus 
Deus  perinittit  aliquem  decipi  in  poenam  peccatorum,  nec  impedit  aut 
reprimit  eum,  qui  promptus  ac  paratus  est  ad  decipiendum ;  non  enim 
infrequens  est  in  Scriptura  sacra,  ut  prascipere  ac  permittere  pro  eodem 
usurpentur,  ut  pluries  jam  alias  diximus,  quod  manifeste  apparet  ex 
Evangelistis.  Nam  Marci  10.  cum  Pharisaei  Christo  Domino  dixissent : 
Moyses  permisit  libellum  repudii  scribere :  Christus  Dominus  respondit: 
Ad  duritiam  cordis  vestri  scripsit  robis  prceceptum  istud.  Idem  legitur 
Matth.  19.  cum  enim  Pharisaei  dixissent:  Quid  ergo  Moyses  mandauit 
dari  libellum  repudiif  Christus  respondit:  Permisit  vobis  dimittere 
uxorem.  Ex  quibus  textibus  invicein  collatis  apparet  verba  prceeipere 
c{  permittere  pro  uno  eodemque   indiscriminatim  accipi. 

Objicibs  2.  Varios  itidem  Scripturse  textus,  quibus  apparet  ho- 
mines  Dei  spiritu  affiatos  interdum  mentitos  luissc:  unde  consequens 
est  Deum  sahem  per  ministros  posse  mentiri,  seu  falsum  asserere.  Sic 
Genes.  22.  Abraham  ascensurus  montem,  ut  iilium  [saac    immolaret, 


DE    VERITATE     OBJECTI     FIDEI.  467 

•dixii  servis  >uis :  Expectate  hic  cum  asvno:  Kyo,  et  puer  ittitc  usque 
properantes,  postquam  adoraverimus,  revertemur  ad  vos;  quce  certe 
promissio  falsa  et  uiendax  erat :  cum  euim  ex  pnecepto  divino  de- 
beret  filinm  suum  immolare,  non  poterat  absque  mendaeio  asserere, 
quod  Isaae  rsset  eum  eo  reversuras.  Similiter  ibidem  cap.  20.  Abraham 
suasit  uxori.  ut  eorain  iEgyptiis  assereret.  quod  esset  ejus  >oror :  Dic, 
inquit.  quod  soror  mea  sis.  Et  cap.  27.  Jacob  mentitus  videtur  cum 
dixit  Patri  :  Ego  sum  primogenitus  tuus  Esau.  Plura  sunt  alia  his  si- 
milia  reperienda  in  Prophetis.  quorum  plurimre  pra?dictiones  falsa?  fue- 
runt  ac  mendaees.  Talis  fuit  Prophetia  Jonse,  cum  dixit  cap.  o. 
Adhuc  40.  dies,  et  Ninive  subvertetur.  Et  Isaiae  qui  4.  Reg.  cap.  2. 
dixit  Ezechiae  Kegi:  Mo^ieris  tu,  et  non  vives,  qui  tamen  supervixit  15. 
annis.  et  sic  de  plurimis  aliis.  —  Respondent  aliqui,  non  videri  in- 
conveniens  admittere,  quod  personse  illae  in  Scriptura  celebres  aliquod 
leve  mendacium  interdum  fecerint,  quippe  cum  eorum  varii  gravissime 
peccarint.  quod  mendacii  genns  notavit  Subtilis  Doctor  in  3.  dist.  31. 
num.  13.  eirca  factum  Jacobi,  nec  enim  sanctissimi  illi  viri  divino 
semper  instinctu  et  arrlatu  loquebantur.  Yerum  quia  S.  Angnstinns 
alii  passim  sanctos  PatriarchaS  exiiaunt  a  reatu  mendacii,  idcirco  re- 
spondeo  >nl  jn  imiun  cnm  eodem  S.  Augustino.  Mh^Df  Mendado,  cap  1. 
Abraham  illa  dixi>se  spiritu  Prophetico  :  Ego,  et  puer   revertemur  acl 

sperabat  enim  filinm  suuin  post  immolationem  et  mortem  esse 
ad  vitam  revocandum.  ut  impleretur  divina  promissio,  qua  spopou- 
derat  Deus.  quod  mnltiplicaret  semen  ejns  sicut  stellas  ca?li.  et  sicnt 
arenam  qnse  est  in  littore  maris:  quam  utiqne  veritatem  indicat 
•S.  Paulus  cnm  ait,  ad  Hebr.  11.  Fide  Abraham  obtulit  filium  Isaac, 
arbritrans  quod  et  a  mortuis  suscitare  potens  est  illum.  —  Ad  secun- 
dum  dico  cum  eodem  S.  Angnstino  in  qnsestionibns  snper  Genesim, 
quod  cum  Abraham  dixit  Saram  esse  sororem  snam,  veritatem  voluit 
celari,  et  uon  mendacium  Oici:  soror  enim  dicitur,  qnia  filia  patris 
erat:  uude  et  ipse  Abraham.  Genes.  20.  ait :  Vere  soror  mea  es.  filia 
Patris  mei,  et  non  matris  meoz.  —  Ad  tertium  dico  Jacob  non  fnisse 
mentitum  cum  dixit :  Ego  sum  primogenitus  tuus  Esau;  quia  revera 
erat  Esan  non  qnantnm  ad  personam  et  snbstantiam  .  sed  quantum 
ad  jus  et  dignitatem  primogeniti,  quia  primogenitnra  ei  de  jnre  de- 
bebatur.  idque  dupliei  titnio,  primo  quidem  ex  decreto  divino:  quippe 
Deus  revelaverat,  quod  major  servire  deberet  minori;  secnndo  humano 
jure.  quippe  primogenituram  pretio  comparaverat  ab  Esau :  nnd< 
pro  Esau  primogenito  absqne  mendacio  praesentem  potuit  sistere  co- 
ram  Patre.  nt  ejns  benedictionem  primogenito  debitam  acciperet.  — 
Ad  alia  vero  dico  Prophetias  interdum  fieri  tantum  ad  eomminationem, 

ib  conditione,  quod  revera  implendse  snnt,  si  illi,  qnibns  a  Deo 
denuntiantur  snpplicia.  poenitentiam  non  egerint:  nam.  ut  testatur  Do- 
minns  1 

tiam  quod  <-yt>  cogitabam  facere;  uude  cum  Ninivitae  pce- 

nitentiam  egerint  ad  pra?dicationein  Jona?,  mirum  non  est.  quod  Deus 
intentata  eis  supplicia  non  intulerit.  Interdum  vero  Prophetiie  fiunt, 
et  res  pnenuntiantur  ventura^.  secundum  ordinem  ae  dispositionem 
cansarnm  natnralinm,  nisi  Dens  per  extraordinariam  potentiam  talem 
•ordinrm  suspendat.  Inde  Ezechi  revera  moritnrns  erat  ratione 


468  DE    VERITATE     OBJECTI    FIDEl. 

prementis  infirmitatis,    nisi   Dens   per   miracnlum  ei  sanitatem  resti- 
tuisset,  vitamque  diuturniorein  prorogasset. 

Objicies  3.  Qui  potest  aequivoce  et  amphibologicc  loqui,  potest 
etiam  mentiri:  sed  Deus  tam  per  se,  quam  per  alios  amphibologice 
et  aequivoce  potest  loqui:  igitur  et  mentiri.  Major  constat:  -equivo- 
catio  enim  est  quoedam  species  mendacii;  quippe  tam  ordinatur  ad 
decipiendum  et  ingerendum  sensum  oppositum  veritati,  ac  menda- 
cium  ipsum ;  nihil  enim  interest,  quod  verba  loquentis  aliud  signifi- 
cent,  quam  id  quod  ipse  habet  in  mente,  vel  quod  aliud  ex  verbis 
loquentis  percipiam,  si  in  utroque  casu  aeque  decipior.  Minor  vero pro- 
batur:  siquidem  Christus  Dominus  revera  aequivocis  verbis  usus  vi- 
detur:  sic  Marci  13.  interrogatus  a  Discipulis  d?  tempore  consumma- 
tionis  mundi,  et  adventus  Judicis,  respondit :  De  die  illo,  vel  hora  nemo 
scit,  neque  Angeli  in  ccelo,  neque  Filius.  Et  tamen  ipse  illum  optime 
noverat.  Item  Joan.  7.  fratribus,  seu  cognatis  urgentibus:  Transi 
hinc,  et  vade  in  Judoeam,  Hierosolymam  seilicet,  velut  ad  theatrum 
mundi,  ut  et  discipuli  tui,  seu  studiosi  doctrinae  tuae,  qui  ibi  sunt, 
videant  opera  tua,  quce  facis,  etc.  manifesta  teipsum  mundo.  Respon- 
dit  Christus:  Tempus  nieum  nondum  advenit,  etc.  Vos  ascendite  ad 
diem  festum:  ego  autem  non  ascendo  ad  diem  festum  ipsum.  Et  ta- 
men,  ut  ascenderunt  fratres  ejus,  tunc  ipse  ascendit  ad  diem  festum. 
Eadem  restrictione  usus  videtur  Raphael  Angelus,  Tobiae  5.  dum  ro- 
gatus,  de  qua  domo,  aut  cle  qua  tribu  es  tut  respondit :  ego  sum  A'j:<- 
rias  Ananice  niagni  filius ;  et  ante  respondens  Tobire  juniori  dixerat 
se  esse  ex  filiis  Israel.  —  Respondeo  primo,  duobus  modis  posse  ali- 
quem  uti  voce  amphibologica,  seu  aequivocatione.  Primo  formaliter, 
intendendo  videlicet  significare  verbis  alium  sensum  verum,  diversum 
tamen  ab  eo,  quem  auditores  hic  et  nunc  concipiunt,  et  significari 
putant,  ita  quod  nullae  adsint  circumstantiae,  ex  quibus  audiens  de- 
venire  possit  in  cognitionem  significationis  vel  sensus  verborum  a 
loquente  intenti.  Secundo  materialiter,  quando  videlicet  sunt  aliquae 
circumstantiae,  ex  quibus  audiens  concipere  possit  quis  sit  genuinus 
sensus  verborum  prolatorum  a  loquente;  maxime  quando  audiens  est 
vir  prudens  et  sagax;  licet  forte  ob  defectum  attentionis  ad  verba  lo- 
quentis,  necnon  et  considerationis  illarum  circumstantiarum,  mentem 
loquentis  verbis  requivocis  expressam  non  percipiat.  Unde  ad  argu- 
mentum,  dico,  Deum  non  posse  ullatenus  uti  verbis  aequivocis  amphi- 
bologia  formali;  haec  enim  est  species  mendacii ;  talis  enim  oratio,. 
praecise  secundum  se  sumpta,  est  simpliciter  falsa,  nec  potest  verum 
scnsum  habere  ratione  intentionis  dicentis,  aut  orationis  mere  internae, 
quam  loquens  subintelligit,  quia  nisi  haec  aliquo  modo  exterius  expri- 
matur,  non  potest  cum  externa  internam  orationem  concipere,  aut  ejus 
significationem  mutare,  nec  consequenter  efficere,  ut  illa  significatio, 
quae  secundum  se  est  falsa,  fiat  vera;  ac  subinde  nulla  ratione  potest 
habere  significationem  veram,  nec  legitimum  sensum.  Adde  quod  ve- 
racitas  obliget,  non  quidem  ad  conformandam  mentem  cum  mente , 
id  enim  supernaturale  est,  nec  aliter  fieri  potest;  sed  ad  conformanda 
verba  menti ;  ita  ut  non  appareat  aiiud  in  verbis  ab  co,  quod  est  in 
mente  loquentis;  si  enim  contrarium  exprimant,  fit  contra  veracitatem ; 
si  exprimunt  idem,  plene  lit  satis  veracitati.  Quod  utique  verissimum. 


DE    VERITATE    OBJECTl    FIDEI.  4G9 

apparebit,  si  attendas  ad  obligationem  veracitatis,  quae  cum  inducatur 
ex  neeessitate  conservandi  fidem  humanam,  adeo  necessariam  ad  con- 
victum  et  commercium  politicum,  non  minus  debuit  prohibere  restri- 
ctioncs  illas  mentales,  quam  mendacium ;  eadem  enim  oinnino  incon- 
venientia  ex  illis  restrictiouibus,  quae  ex  mendaeio,  orirentur.  Siquidem 
aeque  dubitarent  omnes  audientes  an  loquens  ultra  voees  externas  ad- 
deret  restrictionem  mentalem,  qua  sensus  contrarius  contineretur  illi 
sensui,  quem  verba  per  se  exprimerent,  sieut  dubitare  possent  de  ve- 
ritate,  si  mendacium  dieerent,  et  consequehter  inutilisomnino  foretmen- 
dacii  prohibitio;  siquidem  ille,  qui  mentirinonauderetpropterprohibitio- 
nem,  easdem  voces  omnino  usurparet,  quas  usurpassent  mentientes,  et 
illae  voces  addita  illa  restrictione  mentali  eumdem  finem  ac  mendacium 
obtinerent :  igitur  qua  ratione  Deus  nec.per  se,  nec  per  alios  mentiri  po- 
test,  ita  etiam  nec  potest  uti  amphibologica  aequivocatione  formali.  Po- 
test  vero  materialem  usurpare,  quia  licet  qui  ita  loquitur  proferat  verba 
in  sensu  particulari,etnoncommuni,eo  tamenipso  quo  adstint  cireum- 
stantioe,  quae  possunt  illum  partieularemsensum  audi?,nti  indicare,  non 
provenit  ex  parte  loquentis,  nec  illius  verborum,  quod  audiens  in  alio 
sensu  verba  illa  aecipiat,  sed  ex  defectu  ipsius  audientis,  qui  non  vult 
illam  adhibere  diligentiam  et  attentionem  necessariam  ad  circum- 
stantias,  quae  facili  negotio  genuinum  verborum  sensum  a  loquente 
intentum  poterant  indicare.  Quibus  prremissis,  respondeo  2.  Ad  pri- 
mum  exemplum,  Christum  Dominum  illa  responsione,  qua  dixit  Di- 
scipulis  suis  se  noscire  diem  judicii,  usum  fuisse  dumtaxat  aequivo- 
catione  materiali:  ex  circumstantia  eniin  personae  hanc  responsionem 
proferentis,  facile  judicare  poterant  Apostoli  eum  non  negare  absolute 
se  scire  judicii  diem ;  quippe  pluries  eis  dixerat  se  omnia  habere,  qmc 
Pater,  seque  verum  esse  Dei  Filium,  ac  proinde  cum  Patre  habere 
infinitam  rerum  omnium  scientiam ;  sed  solum  cum  aliqua  restrictione 
loqui,  verbis  quidem  non  expressa,  sed  tamen  sufficienter  intelligenda 
«x  conditione  personoe  loquentis.  Adde  quod  Christus  eo  loco  voluerit 
significare  se  legatum  fuisse  missurn  a  Patre  ad  nos :  quemadmodum 
itaque  legatus  vere  cicit  se  non  scire  id  quod  curiosius  aliqui  inter- 
rogarent,  quia  illi  censentur  solum  rogare  commnnicationem  notitise 
quam  legatus  ille  communicare  posset,  nec  silentio  occultare  deberet; 
sic  Cliristus  Dominus  dixit  se  nescire  judicii  diem,  quam  occultare 
debebat:  ideoque  rursum  de  die  illa  interrogatus,  interrogantium  cu- 
riositatem  repressit  Actor.  1.  dicens:  Non  est  vestrum  nosse  tempora, 
vel  momentu,  quce  Pater  posuit  in  sua  potestate.  —  Ad  secundum  pa- 
riter  dico,  Christum  Dominum  respondendo  consanguineis  quod  non 
esset  asccnsurus  ad  diem  festum,  usum  fuisse  sequivocatione  non  for 
niali,  sed  materiali.  nempe  secundum  circumstantiam  petitionis  eorum: 
petebant  enim.  ut  ascenderet  palam,  et  publice:  dicebant  namqne: 
Transi  hinc,  et  vade  in  Judozam,  ut  et  discipuli  iui  videant  opera  tua, 
quoz  facis.  Nemo  quippe  in  occulto  quid  fadt,  et  qucerit  ij>s<-  in  palam 
esse ;  si  hozc  facis,  manifesta  teipsum  mundo.  In  eodem  ergo  sensu 
respondit  Christus  se  non  ascendere;  ((uae  non  est  restrictio  mentis, 
sed  retentio  sensns  propositi  a  rogantibus,  sicut  si  peterent,  veni  no- 
biscum,  et  responderent,  nou  veniam,  subintelligitur  vobiscumr.  Addunt 
alii  legendum  ibi  esse  nondum  ascendo,  vel  ut  alii  volnnt,  non  aseendo 


470  DE    VERITATE     OB.IECTI    FIDEI. 

nunc,  prout  habent  alii  graves  Interpretes.  Unde  signanter  dixit  Chri- 
stus:  Vos  ascendite  ad  diem  festum  hunc;  ec/o  dutem  non  ascendam, 
idest,  ad  diem  festum  istum,  seu  ad  primum,  vel  ad  secundum  diem  fe- 
stivitatis;  siquidem  tantum  4.  die  ascendit  Jerusalem.  Ex  quibus  patet 
Christum  Dominum  non  usum  fnisse  restrictione  mentali  in  illa  respon- 
sione ;  sed  illam  fecisse  verbis  verum  significantibus,  maxime  in  iis 
circumstantiis.  —  Ad  tertium  dico,  Angelum  Raphaelem  dicendo  sese 
Azariam  Ananiae  magni  filium,  necnon  et  ex  filiis  Israel,  nullatenus 
fuisse  mentitum  :  illa  namque  verba  duplicem  habere  poterant  sen- 
sum,  nempe  quod  talis  esset,  vel  genere  et  nativitate,  vel  nuinere  et 
officio.  Primo  namque  dicit  se  esse  ex  filiis  Israel,  vel  quia  justi  om- 
nes  Israelitarum  nomine  eensentur,  vel  quia  Israel  interpretatur  vi- 
dens  Deum ;  Angeli  autem  intnitiva  Dei  visione  semper  fruuntur;  vel 
quia  ad  Israelitarum  custodiam  specialiter  a  Deo  destinatus  fuerat. 
Verum  etiam  dixit  cum  se  Azariam  Ananiae  magni  filium  nominavit; 
Azarias  enim  significat  auxilium  Dei.  Talis  autem  Raphael  erat  se- 
cundum  officium;  siquidem  plurima  auxilii  divini  indicia  ac  benefi- 
eia  Tobise  ipsi,  necnon  et  illius  uxori  ac  parentibus  contulit:  nam  To- 
biam  ipsum  juniorem  duxit  et  reduxit  sanum,  ab  invadente  marina 
bellua  illsesum  servavit,  daemonem  Sarae  thalamum  infestantem,  et 
sibi  matrimonio  junctos  homines  occidentem  abegit,  pecuniam  a  Ga- 
belo  debitam  recipi  curavit,  et  Tobise  seniori  pridem  c?eco  visum  re- 
stituit;  igitur  merito  Azarias,  seu  auxilium  a  Deo  dictus  est.  Pari  ra- 
tione  etiam  jure  merito  se  Ananiae  magni  filium  appellavit.  Ananias 
enim  gratiam  Dei,  aut  Dei  raisericordiam  significat.  Cum  autem  Deus- 
sit  Pater  misericordiarum,  et  Angeli  dicantur  filii  Dei.  Job.  1.  et  Da- 
nielis  3.  merito  sibi  tale  nomen  vindicavit. 

Conelusio  secunda.  —  Fjdei  etiam   xon  potest  subess] 

FALSUM    EX    PARTE    CREDENTIS. 

Probatur  Conclusio:  si  fidei  posset  subesse  falsum,  niaxime  vel  quia 
nobis  proponi  posset  aliqua  revelatio  tamquam  divina,  licet  revera  talis 
non  esset;  ad  quam  tamen  credendam  fides  theologica  non  minus  in- 
clinaret,  quam  si  talis  revelatio  vere  divina  esset:  vel  quia  lides  incli- 
naret  ad  assensum  prsebendum  conclusioni  illatae  ex  duabus  praemissis, 
quarum  una  esset  revelata,  alia  vero  naturalis,  et  falsn,  quam  tamen 
veram  esse  existimaremus :  sed  in  neutro  casu  fides  theologica  incli- 
naret  ad  illum  assensum:  ergo  ipsi  non  potest  subesse  falsitas  per  ac- 
cidens  ex  parte  credentis.  Major  constat;  vix  enim  potest  nliud  caput 
assignari,  unde  esset  repetenda  illa  fidei  inclinatio  ad  assensum  fal- 
sum.  Minor  vero  probatur:  non  potest  ullatenus  divina  lides  inclinare 
ad  assensum  falsum  et  erroneum  :  sed  si  ad  alterutrum  assensum  ex 
prsedictis  inclinaret,  revera  conferret  ex  se,  saltem  partialiter,  ad  eli- 
ciendum  asscnsum  falsum :  ergo,  etc.  Minor  const  a  t ;  actus  enim,quo 
quis  credit  aliquod  falsum,  revera  est  assensus  falsus  et  erroneus, 
quamquam  falsum  istud  pro  vero  habeat;  illa  enini  erronea  existi- 
matio  non  potest  efficere,  ut  quod  in  se  falsum  est  sit  verum.  Major 
>■  ro  probatur;  primo  quidem  auctoritate  Scriptura?  sacrse,  et  SS.  Pa- 
trum,  ex  quc  constat  fidem  esse  cognitionem  certani.  ac  subinde  esse 
veram.  Sic  Act.  26.  Secundum    certissimam  sectam    nostroz  religionis. 


DE    VERITATE    OBJECTI    FIDEI.  471 

Ht  2.  ad  Timoth.  1.  Scio  cui  credidi,  et  >^itus  sum,  etc.  Hinc  Conci- 
lium  Trident.,  Sess.  6.  cap.  9.  reprobans  inanem  fiduciam  hasretico- 
rum,  ait:  Quilibet  dum  seipsum,  suamque  propriam  infirmitatem,  et 
indispositionem  respicit.  de  sua  gratia  formidare  et  timere  potest. 
nullus  sdre  valeat  certitudin^  ftdei,  cui  non  potest  suhesse  falsum,  se 
gratiam  Dei  esse  consecntnm. 

Idipsum  confirmant  SS.  Patres,  nam  S.  Basilius,  in Moral.,  Regula 
cap.  21.  ait:  Fides  est  certissima  animi  expletio  de  divinorum  veritate 
verborum.  Chrvsostomus,  Homil.  21.  in  cap.  11.  ad  Hebr.  Fides,  in- 
quit,  dici  non  potest,  nisi  cum  circa  ea,  quce  non  videntur,  certitu- 
dinem  quis  habuerit,  amplius  quam  circa  ea,  quce  videntur.  Simi- 
liter  S.  Bernardus,  Epist.  190.  Fides,  inquit,  non  est  opinio,  sed  in 
reritcde  certa  subsistit.  Ex  quibus  oinnibus  interre  licet,  omnem  aetum 
fidei  esse  cognitionem  certam,  ac  subinde  veram  ;  certitudo  enim  est 
firma  adhresio  intellectus  assentientis,  et  necessaria  connexio  ipsius 
assensus  cum  veritate  objecti  propositi  :  igitur  ubi  assensus  non  pc- 
test  esse  verus,  nec  certus  esse  poterit  :  ac  subinde  non  erit  assensus 
fidei,  qui  cum  necessario  debeat  esse  ex  se  certus,  repugnat  ut  feratur 
circa  objectum  falsum. 

Probatur  insuper  ratione:  vera  ac  perfecta  virtus  non  potest  in- 
clinare  ad  id,  quod  per  se  malum  est:  sed  assensus  erroneus  et  falsus 
est  per  se  malus :  igitur  ad  eum  fides  theologica  non  potest  inclinare. 
Major  constat:  tum  quia,  inquit  S.  Augustinus,  lib.  2.  De  Libero  Ar- 
hitrio,  cap.  19.  Virtus  est  bona  qualitas,  qua  nemo  male  utitur:  tum 
quia,  ex  Arist.  et  omnibus  Philosophis  ac  Theologis,  omnis  virtus 
disponit  potentiam  ad  optimum,  namqne  perficit  in  ordine  ad  suum 
objectum  ;  unde  sicut  virtns  moralis,  quse  est  in  voluntate  seu  appe- 
titu,  ipsum  perficit  ac  disponit  ad  bonuni,  quod  est  optimum  ipsius 
appetitus,  sic  virtus  moralis  debet  perficere  intellectum  ad  verum,  quod 
est  optimum  potentise  intellectivse:  igitur  cum  fides  infusa  ex  sna  es- 
sentia  sit  virtus  intellectualis ,  ita  necessario  debet  inelinare  ad  aetns 
veros,  ut  omnino  ei  repugnet  inclinatio  ad  falsos  et  erroneos.  —  Deinde, 
si  fides  posset  esse  principium  assensus  talsi  et  erronei,  sequeretur, 
quod  Deus  posset  esse  causa,  saltem  mediata.  falsitatis  et  erroris: 
sed  consequens  falsum  apparet  ex  prima  Conciusione :  igitur  et  id 
unde  infertur.  Pcdet  major;  quemadmodum  enim  si  lumen  naturale,. 
aut  habitus  primorum  principiorum  inclinarent  ad  assensum  falsum, 
Deus  censeretur  saltem  causa  mediata  istius  assensus,  quippe  ipse  est 
qui  tribuit  ejusmodi  lumen.  et  habitum  primorum  principiornm,  ut  est 
auctor  naturse ,  sic  pariter  censendns  esset  auctor  assensus  falsi  et  er- 
ronei,  si  fides  ad  eum  inclinare  posset,  quia  ipse  est.  qui  habitum  il- 
lum  infundit,  ut  est  auctor  grati.r :  at  repngnat  Deum  esse  etiam 
cansam  mediatam  assensns  falsi :  igitur  fides  non  potest  in  falsnm 
assensum  inclinare.  —  Denique,  brabitus  virtutis  theologicae  est  qnasi 
proprietas  gratise  sanctificantis  perficiens  facnltates  hominis  constituti 
in  statu  filii  Dei  adoptivi  per  ipsam  gratiam  sanctificantem,  atque  ideo 
ex  natura  sna  habitus  illi  non  dantur,  nisi  ad  actus,  quibus  homo  p 
promereri  hsereditatem  et  gloriam  a^ternam  ;  unde  fidoi  habitns  intun- 
ditur,  ut  sit  initium  primum  et  necessarium  totius  meriti.  seu  ut  homo 
possit  per  actus  supernaturales  et  fini  snpernatnrali  proportionatos  me- 


472  DE    VERITATE     OBJECTI     FIDEI. 

reri  suam  salutem  ;  sed  talis  esse  nou  posset  fides,  si  posset  inclinare 
in  assensum  falsum.  Nam  si  posset  elicere  actum,  seu  assensum  fal- 
sum,  per  illum  actum  posset  etiam  esse  principium  proportionati  actus 
supernaturalis,  qui  esset  meritorius  salutis  reternae,  etiamsi  actus  ille 
esset  falsus,  nec  procederet  ex  vera  Dei  revelatione.  Igitur  fides  non 
potest  inclinare  in  assensum  falsum. 

Dices  1:  Doctrina  sophistica  est  a  Deo:  sed  illa  iuclinat  ad  fal- 
sum,  et  inducit  in  errorem  :  ergo  non  repugnat,  quod  fides,  quatenus 
a  Deo  infunditur,  in  assensum  erroneum  inclinet.  —  Distinguo  mi- 
norem:  doctrina  sophistica  inducit  in  errorem  per  se,  nego:  per  ac- 
cidens,  concedo.  Doctrina  enim  sophistica  per  se  solum  ordinatur  ad 
detegendos  et  cavendos  discursus,  et  ratiocinationis  fallacias,  ne  vi- 
delicet  quis  verisimile  pro  vero  accipiens  decipiatur:  unde  per  acci- 
dens  est,  quod  qui  novit  illam  doctrinam,  ea  utatur  ad  fallendos  et 
decipiendos  minus  cautos,  et  consequenter  si  quae  per  illam  doctri- 
nam  flat  deceptio,  potius  erit  refundenda  in  ipsum  docentem,  quam 
in  doctrinam. 

Dices  2:  Actus  aliarum  virtutum  supernaturalium  et  moralium 
possunt  versari  circa  aliquod  objectum  fictum  et  falsum:  ergo  pari 
ratione  fides  inclinare  poterit  ad  assensum  circa  illud,  quod  quis 
credit  a  Deo  revelatum  esse,  quamvis  de  facto  ita  non  sit;  et  subinde 
fides  poterit  inclinare  ad  assensum  falsum  ex  parte  credentis.  Conse- 
quentia  constat  a  paritate  rationis.  Probatur  antecedens  variis  exem- 
plis,  puta  cuin  ex  religione  adoramus  hostiam  non  consecratam,  quam 
revera  consecratam  existimamus;  cum  ex  misericordiae  motu  largimur 
eleemosynam  ei,  qui  revera  non  eget  tali  subsidio;  cuin  ex  obedientia 
jejunamus,  putantes  esse  jejunandum  ex  praecepro,  cum  tainen  ita  non 
sit:  cum  ex  justitia  solvimus,  quod  falso  putamus  alteri  deberi.  Si- 
militer  cum  diligimus,  et  veneramur  hominem  hypocritam  propter 
sanctitatem,  quam  ei  inesse  falso  credimus;  item  si  quis  crederet 
Deum  esse  videndum  oculis  corporeis,  idque  futurum  speraret.  — 
Respondeo  negando  consequentiam :  et  ratio  disparitatis  est  inter  vir- 
tutes  mtellectuales  et  morales,  quod  illae  versantur  circa  verum ; 
unde  tota  earum  perfectio  consistit  in  conformitate  cum  objecto,  a 
quo  veritas  aut  falsitas  in  intellectu  immediate  desumitur;  at  vero 
virtutes  voluntatis  seu  morales  versantur  circa  bonum  propositum  ; 
et  earum  perfectio  consistit  in  conformitate  cum  objecto,  non  prout 
est  a  parte  rei,  sed  prout  proponitur  per  rationem :  tunc  enim  ope- 
ratur  bene  voluntas,  quando  sese  conformat  dictamini  rationis,  sive 
internum  objectum  sit  revera  bonum,  vel  non  a  parte  rei.  Unde  virtus 
voluntatis  potest  interdum  versari  circa  falsum  reprsescntatum  ab  in- 
tellectu  ut  bonum  verum,  quia  tunc  conformatur  suse  regulae,  nempe 
dictamini  rationis.  Virtus  autem  intellectualis  non  potest  versari  circa 
falsum;  sic  enim  non  conformaretur  cum  sua  regula,  quae  non  est  alia 
quam  veritas  objecti. 

Dices  .;:  Contingere  potest,  ut  Parochus,  aut  Episcopus  aliquis 
proponerot  plebi  sibi  commissae  aliquid  tamquam  de  fide  divina  cre- 
dendum,  quod  tainen  tale  non  essetj  ut  plerumque  factum  est  a  Pa- 
storibus  in  hseresim  et  errorem  Lapsis:  sed  eo  in  casu  plebs  rudis 
propositum  illud  credendum  revera  crederet;  non  quidem  lide  humana, 


DE    VERITATE    OBJECTI     FIDEI.  473 

quandoquidem  proponeretur  ut  objectum  fidei  divina?,  ac  subinde  istud 
crederet  fide  divina :  Igitilr  fieri  potest,  quod  divina  fides  per  accidens, 
et  ex  praesupposita  falsa  existimatione  inclinet  in  assensum  falsum.  — 
Respondeo,  eoncessa  mojore,  negando  minorem:  nam  in  illo  casu  plebs 
rudis  non  prajberet  assensum  objecto  falso  proposito  a  Pastore  fide  di- 
vina,  sed  dumtaxat  fide  humana;  cum  enim  fides  divina  sit  virtus  in- 
tellectualis.  qme  semper  tendit  in  verum,  sicut  virtus  moralis  semper 
tendit  in  bonum ,  idcirco  deficiente  veritate  in  objecto,  actus  quo  in- 
tellectus  in  illud  tendit  non  potest  esse  actus  perfectae  virtutis,  qnalis 
est  fides.  Fateor  tamen  in  praedieto  casu  rusticum,  aut  quemlibet  alium 
e  plebe,  habere  piam  voluntatis  affectionem,  et  quidem  supernatura- 
lem,  qua  paratus  est  credere  fide  divina  mysterium  istud,  quod  sibi 
proponitur,  si  verum  esset;  ratione  cujus  dispositionis  et  affectus  con- 
tingere  potest,  ut  praebendo  assensum  etiam  objecto  falso  revera  me- 
reatur;  at  nego  propterea  illuin  elicere  assensum  hdei  divime  circa 
propositum  sibi  objectum. 

Instabis:  Rusticus  ille,  qui  ita  assentitur,  eamdem  tacilitatem  ex- 
peritur,  cum  praebet  assensum  objecto  falso  ab  haeretico  Pastore  pro- 
posito,  quam  experitur  in  credendis  articulis  veris  ab  eodem  Pastoiv 
propositis;  sed  ita  non  esset,  nisi  circa  utrumque  articulum  tam  ve- 
rum,  quam  talsum,  per  eumdem  fidei  divinae  habitum  tenderet:  igitur 
eadem  hde  credit  objectum  falsum,  quod  verum  esse  existimat.  — Nego 
minoreni:  illa  namque  facilitas  non  provenit  ab  liabitu  fidei  infusae, 
sed  acquisitae;  quia  habitus  infusi  non  conferunt  facilitatem  potentiae, 
sed  dumtaxat  virtutem  supernaturalem,  ut  possit  actus  supernaturales 
producere.  Tota  igitur  facilitas,  quam  experitur  quisque  in  credendis 
objectis  propositis  veris  aut  falsis,  provenit  ab  habitu  acqnisito  fidei, 
quo  quisque  inelinatur  ,-  d  eliciendos  actus  assensus  circa  objectum  pro- 
posituin,  ut  a  Deo  revelatum,  sive  interim  illud  sit  revera  a  Deo  re- 
velatum,  sive  non. 

Urgebis:  ille  assensus  revera  est  elicitus  a  fide  divina,  qui  pro 
motivo  et  objecto  formali  habet  veracitatem  divinam:  sed  assensus 
datus  objecto  falso,  quod  existimatur  revelatum  a  Deo.  non  minus 
elicitur  propter  veracitatein  divinam,  quam  assensus  qui  daretur  obje- 
cto  vero:  igitur  revera  assensus  ille  provenit  a  fide  divina ;  ac  subinde 
divina  fides  inclinare  potest  in  falsum.  —  Distinguo  majorem:  si  cum 
motivo  habeat  alias  conditiones  ad  actum  fidei  divinae  neeessarias,  con- 
cedo:  secus,  nego.  Et  similiter  distincta  minore,  nego  consequentiam. 
Actus  enim  lieet  eliciatur  propter  veritatem  divinam,  non  tamen  cen- 
seri  potest  actus  fidei  theologic*  et  supernaturalis,  cuin  non  sit  actus 
virtutis,  sed  vitium,  et  detectus  intellectus,  sed  tantuin  est  actus  fidei 
acquisitae,  quae  solet  etiam  reinanere  in  haereticis,  qui  errantes  circa 
aliquem  articuluin.  deperdunt  quidem  habitum  fidei  intusoe,  conser- 
vant  tamen  eamdein  tacilitatein  et  eumdein  habitum  fidei  acquisita* 
circa  alios  articulos,  de  quibus  non  controvertitur. 

J ) i c  i; s  1  :  Fieri  potest  syllogisinus,  in  quo  una  ex  praemissis  erit 
vera,  et  de  fide,  altera  vero  talsa,  ex  quibus  conclusio  illata  erit  falsa. 
v.  g.  ex  his-duabus  praemissis:  Ubi  est  duplex  natura  esi  duplexper- 
sona:  sed  in  Christo  est  duplex  natura:  infertur  conclnsio  talsa  et  hae- 
retica :  ergo  in   Christo  est  duplex persona.  At  ad  illuni  assensum  con- 


474  DE    VERITATE    OBJECTI    FIDEI. 

clusionis  falsse  concurrit  utraque  prsemissa,  tamquam  duplex  causa  par- 
tialis  ad  eumdem  eftectum  producendum:  ergo  cum  una  ex  illis  sit  de 
fide,  habitus  fidei  videtur  saltem  partialiter  infiuere  et  concurrere  ad 
eliciendum  illum  assensum  falsum.  —  Neg-o  minorem:  assensus  onim 
datus  conclnsioni  hujus  syllogismi  non  elicitnr  etiam  partialiter  a  pro- 
positione  fidei,  sed  solum  a  propositione  naturali,  ex  perversa  ratio- 
cinatione  ac  applicatione  intellectus  male  detorqnentis  propositionem 
veram  et  de  fide  certam,  ad  conclusionem  falsam  et  erroneam ;  si- 
quidem  verum  per  se  non  potest  inclinare  nec  tendere  in  falsum  ; 
unde  si  quis  assensus  proveniat  ex  parte  fidei,  ille  tantum  erit  mate- 
rialis,  non  vero  formalis,  quatenus  videlicet  fides  inclinabit  intelle- 
ctum  ad  credendam  propositionem  veram,  nempe  quod  in  Christo  sit 
duplex  natura,  non  autem  inclinabit  ad  assensum  conclusionis  falsse, 
quia  falsitas  illa  provenit  dumtaxat  ex  parte  intellectus  male  appli- 
cantis  prsemissas  ad  eliciendam  illam  conclusionem  erroneam. 

Petes:  an  Deus  possit  causare  assensum  falsum  sive  actualem, 
sive  habitualem,  lioc  est,  utrum  Deus  possit  producere  in  intellectu 
creato  vel  actum  erroneum,  vel  saltem  habitum  inclinantem  ad  hu- 
jusmodi  actus  productionem? —  Respondeo,  recentiores  Theologos  circa 
hanc  resolutionem  in  varias  ire  sententias :  Primo  namque,  Medina  12. 
quaest.  24.  Suarez,  ibidem  Tract.  4.  sect.  2.  et  disp.  3.  De  ftde,  sect.  -~>. 
Turrian.,  2.  2.  dist.  3.  dub.  4.  Coninch.,  disp.  10.  De  ftde,  dub.  2.  n.  30. 
tenent  Deum  non  posse  infundere  habitum  erroris,  et  consequenter 
tenere  debent,  eum  non  posse  ipsummet  actum  erroris  immediate  in- 
fundere;  hunc  enim  magis  dedeceret  ipsum  infundere,  quam  habitum. 
Secundo,  Vasquez  d.  90.  cap.  4.  et  quidam  alii  contendunt  Deum  de 
potentia  absoluta,  se  solo  infundere  tam  actum,  quam  habitum  erroris. 
ex  hypothesi,  quod  actus  vitalis  a  solo  Deo  sine  ullo  concursu  po- 
tentire  produci  possit.  Smising.,  Tract.  2.  De  Deo,  disp.  5.  num.  2<S). 
existimat  Deum  posse  quidem  infundere  habitum  erroneum,  non  vero 
actum.  Vasquez  autem  disp.  90.  cap.  f.  Arriaga,  tract.  De  ftdc,  disp.  1. 
sect.  5.  Poncius  in  Commentario,  ad  3.  dist.  38.  num.  29.  Herink., 
disp.  3.  quasst  2.  n.  13.  et  sequentibus  docent  neutrum  repugnare  Deo 
ex  hypothesi,  quod  non  repugnet  Deum  per  se  solum,  et  sine  ullo 
concursu  potentise,  posse  producere  actum  vitalem.  Quibus  cum  aliis 
Scotistis  subscribimus. 

Probatur  primo  de  habitu:  tum  quia  Deus  potest  habitum  erro- 
neum  se  solo  conservare  in  intellectu,  atque  adeo  concursu  non  tan- 
tum  universali,  ut  concedit  Coninch.  sed  etiam  particulari;  quoties. 
enim  Deus  se  solo  conservat  aliquid,  id  prrestat  non  solum  concursu 
universali,  sed  etiam  particulari :  nam  istud  conservai  sine  ulla  causa 
secunda  particulari,  ut  supponitur;  et  su])plet  consequenter  concur- 
sum  particularem  causse  secundse:  sed  quotiescumque  Deus  ita  se 
habet  ad  effectum,  non  solum  agit  concursu  universali,  sed  etiam  par- 
ticulari;  quia  ejus  concursus  tunc  non  determinatur  ab  aliqua  causa 
secunda  individuali,  sed  divina  voluntas  seipsam  immediate  ac  spe- 
cialiter  determinat  ad  |)roducendum,  aut  conservandum  ejusmodi  af- 
fectum  :  ergo  pari  ratione  potest  Deus  habitum  erroneum  producere. 
Deinde,  si  repngnaret  Deo  productio  talis  habitus,    maxime  vH  pro- 


DE    VERITATE     OB.TECTI    FIDEI.  475 

pter  iraperfectiouem  physicam,  aut  moraleiu  hujusinodi  eflectus  pro- 
ducti :  sed  ueutrum  dici  potest.  Xon  quidem  ob  imperlectionem  phy- 
sicam;  nam  Deus  multa  potest  prcducere  physice,  et  secundum  enti- 
tatem  impertecta.  Xon  etiam  ob  defectum  moralcin.  tum  quia  ille  ha- 
bitus  erroneus  conducere  posset  ad  acquisitionem  vitoe  seternse  etiam 
directe;  enimvero  qui  erronee  existimaret  aliqnid  conducere  ad  viram 
aeternam,  quod  revera  non  conduceret,  et  propterea  illucl  faceret  in 
in  statu  gratise,  haud  dubie  mereretur,  et  ad  illud  meritum  conferret 
illa  existimatio  erronea,  non  rainus  quara  si  vera  fuisset;  quippe  ille 
hsec  praestando  operaretur  ex  aftectu  placendi  et  obediendi  Deo :  igitur 
actus  ille  erroneus  meritorius  esset,  et  consequenter  habitus  ad  eum 
inclinans  conduceret  directe  ad  vitam  peternam ;  tum  quia  cognitiones 
probabiles,  seu  habitus  conducens  ad  ejusmodi  cognitiones  generandas 
potest  intundi  a  Deo:  sed  ex  cognitionibus  probabilibus  aliquae  sunt 
sine  dubio  ialsae,  quoties  videlicet  utraque  ex  contradictoriis  est  pro- 
babilis:  ergo  Deus  potest  esse  causa  per  se  actus  falsi.  et  consequenter 
habitus  erronei. 

Probatur  etiam  de  actu;  tum  quia  Deus  potest  objicere  alicui 
lapidem  vel  lignum  cura  talibus  accidentibus,  ut  ille  judicaret  lapi- 
dem  istuni  esse  draconem  :  igitur  Deus  potest  causare  actum  erroris 
concurivndo  cum  intellectu  ad  ipsum  actura.  Patei  consequentia ; 
nam  qui  per  se  dat  occasionem  alicujus  eflectus  producendi,  ex  in- 
tentione  quod  talis  effectus  producatur,  et  aliunde  concurrit  cum  ta- 
cultate  ad  ejusmodi  actum  eliciendum,  non  solum  censetur  causa  phy- 
sica,  sed  et  moralis  actus.  Tumquia  nulla  exinde  apparet  repugnantia; 
si  eniin  id  repugnaret.  maxime  quia  Deus  inde  censeretur  esse  causa 
erroris;  proinde  posset  aliquem  fallere.  quod  utique  Deo  repugnat, 
qui  nec  falli,  nec  fallere  potest:  at  ita  non  essct.  maxime  si  actus 
ille  a  solo  Deo  sic  produceretur  in  intellectu,  ut  hic  se  haberet  om- 
nino  passive  .  ita  ut  per  eum  actum  intellectus  non  fieret  intelligens 
et  cognoscens,  ut  volunt  adversarii;  tunc  enim  non  censeretur  intel- 
lectus  magis  errare,  quam  lapis,  si  in  illo  talis  actus  a  Deo  produce- 
retur,  ut  possibile  existiraant  Scotistae :  igitur  non  repugnat  Deura 
talem  actum  erroneum  producere. 

Dices  1  :  Deus  cum  sit  sumrae  bonus  et  sanctus.  non  potest  in 
peccatum  inducere,  nec  se  solo  producere  actum  peccaminosum  :  ergo 
similiter  cum  sit  summe  verus  ac  verax.  non  potest  inducere  in  er- 
rorem,  nec  actum  erroneum  producere.  —  Nego  consequentiam:  et 
ratio  disparitatis  est.  quod  Deus  actum  vel  habitum  peccaminosum 
producendo,  male  ac  perverse  ageret  eontra  rectam  rationera,  et  vo- 
luntatis  susf»  rectitudinem :  peccatuin  enim  nihil  aliud  est.  quam  de- 
fiexio  et  exorbitatio  a  rectitudine  divinse  voluntatis.  et  prseseriptis  ab 
ea  mandatis  e  legibus:  at  producendo  in  altero  errorein.  seu  volendo, 
ut  alter  erret.  non  propterea  Deus  ipse  censendus  esset  errare:  que- 
madmoduin  causando  alteri  mortera.  non  ipse  dicitur  mori.  Unde  hoc 
in  casu  non  diceretur  Deus  agere  contra  rationein  suee  infinitse  veri- 
tatis.  quemadniodum  ageret  contra  suam  bonitatem.  si  produceret  ha- 
bitura  vel  actum  peccaminosura  :  nara  infinita  Dei  \  ritas  in  eo  for- 
maliter  consistit.  quod  nihil  eum  latere  possit ;  ac  subinde,  ^uod  nec 
cognoscendo  possit  decipi,  nec  loquendo  decipere;  producere  vero  er- 


4TG  DE    VERITATE    OBJECTI    FIDEI. 

roneum  actum  vel  habitum,  nou  est  sic  decipi  aut  decipere;  quo- 
niam  per  eam  productionem  non  significatur,  quod  Deus  res  aliter 
cognoscat,  quam  sint,  aut  quod  aliter  eas  signiiicet  loquendo,  quam 
revera  cognoscit.  I  nde  non  est  paritas,  siquidem  infiuitae  bonitati  repu- 
gnat  velle,  aut  facere  omne  malum ;  infinitae  autem  veritati  solum 
repuguat,  ut  ipsa  erret,  aut  alios  mentiendo  decipiat;  nou  autem,  quod 
Deus  producat  errorem  in  altero. 

Urgebis:  si  Dens  produceret  naturam  humanam  immediate  cum 
inclinatione  et  necessitate  assentiendi  falsis  principiis,  ipse  revera 
censeretur  fallere:  ergo  a  simili  si  produceret  habitum  inclinantem 
ad  habitum  erroneum,  etiam  censendus  esset  inducere  in  errorem.  — 
Nego  antecedens:  quamquam  enim  Deus  sic  produceret  naturam  in- 
clinantem  ad  falsurn  assensum,  non  propterea  ipse  dicendus  esset  fal- 
lere  modo  sibi  repugnante  et  dedecente,  hoc  est  res  aliter  proponendo, 
quam  revera  sint,  aut  existimet  esse;  quippe  eo  in  casu  Deus  ipse 
non  falleret  intellectum  ipsius  natura?,  sed  ille  deciperetur  ab  objecto 
fallente  sibi  proposito,  aut  a  proponente  ipsum  objectum :  sicut  enim 
Deus  non  est  causa,  cui  debeat  attribui  moralis  interfectio  hominis, 
quamquam  ipse  fecerit  naturam  capacem  interfectionis,  et  mortis  pa- 
tiendae  a  talibus  causis  sic  applicatis,  sed  potius  ipsa  interfectio  re- 
fundi  debet  in  ejusmodi  causas ;  ita  licet  Deus  faceret  naturam  cum 
inclinatione  ad  assentiendum  principiis  apprehensis  falsis  ,  inde  tainen 
non  sequeretur  ipsi  debere  attribui  talem  errorem,  aut  deceptionem, 
qme  dumtaxat  refundenda  esset  in  ipsamet  principia,  aut  in  eos  qui 
illa  principia  applicarent. 

Dices  2:  Implicat  Deum  aliquid  falsi  dicere,  quia  est  prima  ve- 
ritas  in  dicendo,  sicut  et  in  cognoscendo  et  essendo:  sed  falsum  di- 
ceret,  si  se  solo  errorem  in  intellectu  produceret ;  Deum  enim  loqui 
vel  dicere  nihil  aliud  est,  quam  ingerere  alteri  notitiam ;  siquidem 
Deus  non  indiget  vocibus,  ut  loquatur  alteri,  alias  non  posset  loqui 
Angelo,  vel  animoe  separatse:  igitur  sicut  non  potest  quemquam  fal- 
lere  loquendo,  ita  nec  errorem  producendo.  —  Nego  minorem:  in  ea 
enim  hypothesi  Deus  non  cens^retur  loqui,  seu  aliquid  dicere;  quia 
ad  divinam  locutionem  requiritur,  quod  Deus  manifestet,  se  hoc  vel 
illud  sentire:  quod  utique  non  faceret  producendo  actum  vel  habi- 
tum  erroneum,  quia  per  illum  errorem  productum  non  significaret 
Deus  se  idem  judicare. 

Dices  3:  Nulla  causa  subesse  potest  cur  Deus  producat  ejusmodi 
actum,  vel  habitum  erroneum :  sed  Deus  cum  sit  sapientissimus.  nihil 
potest  operari  absque  legitima  causa :  igitur  hunc  actum,  aut  habitum 
non  potest  producere.  —  Nego  majorem :  Primo  namque  Deus  liac 
prsesfcare  posset,  ut  suam  omnipotentiam  in  hoc  manitestaret,  ne  vi- 
delicet  de  ea  dubitarent  homines  circa  productionem  hujusmodi  ha- 
bitus,  aut  actus  erronei,  quemadmodum  ad  id  eum  impotentem  ad- 
versarii  censent.  Secundo,  ut  suam  exerceret  justitiam,  puniendo  vidc- 
licet  eum,  in  quo  liujusmodi  actum  vel  habitum  erroneum  produceret, 
propter  neglectam  asseeutionem  vel  conservationem  legitimae  ac  vera3 
cognitionis.  Adde  quod,  etiamsi  nullam  po.-semus  assignare  causam 
particul^rem  cur  ita  ageret,  inde  non  est  consequcns,  quod  non  posset 
fcales  «tfectus  edere  proptiM-  causam  nobis  ignotam:  plura  namquc  Deus 


OB.IECTUM   FIDEI   EST    INEVIDENS.  477 

potest,  quam  humanus  capiat  intellectus,  et  eo  in  casu  esse  posset 
illi  pro  ratione  voluntas,  sicut  et  fuit,  quod  mundum  non  prius  pro- 
duxorit,  quum  id  potuisset;  nulla  enim  alia  assignari  potest  causa. 
quam,  quia  ita  ipsi  placuit. 

QU.ESTIO  SEXTA. 

UTRUM  OBJECTUM  FIDEI  ITA  NECESSARIO   DEBEAT 
ESSE  OBSCURUM,  UT  NULLA  RATIONE  POSSIT  ESSE  EVIDENS; 

Notanduim  1.  Duplicem  obscuritatem  in  fide  posse  distingui:  aliam 
quidem  ex  parte  objecti  formalis  quod  creditur,  alteram  vero  ex  parte 
subjecti  seu  credentis.  Obscuritas  ex  parte  objecti  formalis,  seu  medii 
cui  iunititur,  consistit  in  eo,  quod  medium  istud,  etiamsi  certam  co- 
gnitionem  effieiat,  non  tamen  illam  efficit  claram  et  intuitivam :  ob- 
scuritas  vero  ex  parte  subjecti,  seu  intellectus  in  quo  residet  fides, 
consistit  in  eo,  quod  talis  intellectus  credat  quidem  Deum,  et  ea  qua? 
ab  ipso  revelata  sunt,  propter  divinum  ejus  testimonium,  ipsum  tamen 
et  ab  eo  revelata  non  videat.  Quaeritur  autem,  an  obscuritas  tam  ex 
parte  objecti  formalis,  quam  ex  parte  subjecti,  consistens  in  eo,  quod 
veritas  per  fidem  credita  non  videatur  clare,  nec  intuitive  percipiatur 
per  ipsnm  actum  fidei,  ita  pertineat  ad  rationem  formalem  ejusmodi 
actus,  ut  nulla  ratione  possit  esse  evidens. 

Notandun  2.  Evidentiam  esse  claram  et  perspicuam  objecti  ve- 
ritatem,  qua?  innotescit  ex  perspecta  necessaria  connexione  prsedicati 
cum  subjecto;  qua?  utique  est  duplex;  aliquod  enim  objectum  est  evi- 
dens  ex  terminis,  quando  videlicet  apparet  naturali  lumine  necessaria 
connexio  prredicati  cum  subjecto,  puta  cum  dicitur  Deus  est;  aliud 
vero  dicitur  evidens  ex  principiis ;  sic  per  discursum  evidenter  colli- 
gitnr  Potrum  esse  risibilem,  quia  omnis  homo  est  risibilis.  Insuper 
evidentia  rei  duplex  est,  alia  quidem  intrinseca,  alia  vero  extrinseca. 
Prior  est,  quae  petitur  ex  ipsamet  rei  manifestatione  et  prsesentia.  ita 
quod  intuitive  conspici  possit  in  se,  aut  saltem  ex  alio  evidenter  et 
intuitive  cognito  ita  aperte  deduci,  ut  intellectus  circa  ejus  assensum 
ipso  lumine  rationis  prsebendum,  nullatenus  anceps,  aut  dubius  lme- 
reat:  posterior  vero  est  ea,  qua?  petitur  ex  principiis  extrinsecis,  cum 
quibus  non  habet  quidem  naturalem  et  necessariam  connexionem, 
sed  dumtaxat  moralem ;  ita  quod  ista  sint  signa,  seu  nota?  qua?dam, 
ex  quibus  ita  evidenter  constet  rem  existere,  ut  merito  vir  prudens 
eam  ita  esse  certo  credat.  Hinc  qmeritur  utrum  hac  duplici  evidentia, 
an  dumtaxat  posteriori,  objectum  fidei  possit  esse  evidens,  seu  evi- 
denter  credibile. 

Notandim  3.  Hic  non  moveri  controversiam  de  existentia  simul- 
tanea  habitus  scientia?,  et  fidei,  sive  divinse  sive  humanae  in  eodem 
intellectu  circa  idem  objectum,  hoc  quidem  esse  possibile  jam  satis, 
superque  demonstravimus  in  nostra  Philosophia,  agendo  de  characte- 
ribus  et  proprietatibus  scientise  :  nec  etiam  praesens  movetur  qusestio 
utrum  assensus  fidei  possit  connaturaliter  consistere  cum  notitia  in- 
tuitiva  et  scientifica  objecti :  istud  enim  ibidem  fieri  non  posse  pro- 
bavimus,  ex  eo  quod  dum  intellectus  noster  evidenti  scientise  lumine 
objectum  apprehendit,  non  possit  illud  ipsum  por  inevidens  fidei  lu- 


478  OBJECTUM    FIDEI    EST    1NEVIDENS. 

men  istud  percipere,  ut  egregie  probat  Doctor  in  3.  dist.  24.  n.  21. 
uM  coneludit :  Si  tenetur,  quod  omnium  articulorum  sit  una  fides, 
potest  dici,  quod  Apostoli  habuerint  fidem  dearticulis,  et  ita  credidissent 
Christum  esse  crucifixum,  si  non  vidissent:  sed  ea  quce  viderunt,  non 
crediderunt  pro  tunc,  nec  unquam  postea,  recogitando  illius  crucifi- 
xionern,  habuerunt  fidem  de  ea  ;  sicutnec  cum  viderunt  intuitire:  ha- 
bebant  tamen  habitum,  quo  illud  credidissent  si  non  vidissent.  Qua- 
propter  n.  13.  postquam  explicuisset  quatuor  necessarias  conditiones 
ad  scientiam,  nempe  quod  sit  certa,  evidens,  rei  necessarise,  et  per 
causam,  subjungit:  Illo  modo  excipiendo  scientiam,  impossibite  est  de 
eodem  esse  simul  scientiam  et  fidem.  Quaj  utique  assertio  firmatur 
etiam  apertissima  SS.  Patrum  doctrina;  nam  S.  August.,  tract.  68. 
in  Joann.  ait:  Fides  autem,  quaeorum,  quiDeum  sunt  visuri,  quamdiu 
peregrinantur,  corda  mundantur,  quocl  non  videt,  credit;  nam  si  vides, 
non  est  fides.  Et  S.  Chrysostomus  Homil.  22.  in  epistolam  ad  Hebraos, 
ait:  Si  fides  est  argumentum  eorum,  quce  non  videntur,  quid  estquod 
rultis  ea  videre,  ut  excidatis  a  fide  f  Et  S.  Gregorius,  Homil.  26.  in 
Evangelia:  Fides,  inquit,  eorum  rerum  argumentum  est,  quce  appa- 
rere  non  possuni,  quce  enim  apparent,  jam  fidem  non  habent,  sedagni- 
tionem.  Quibus  subscribit  S.  Bernardus,  lib.  5.  De  Consideratione,  cap.  3. 
ubi  ait:  Fides  est  voluntaria  quozdam  certa  prozlibatio.  liec  dum  pro- 
palatce  veritatis.  Unde  iidem  SS.  Patres  explicantes  illud  Joan.  20. 
Quia  vidisti  me,  Thoma,  credidisti:  dicunt  ipsum  aliud  vidisse,  aliud 
credidisse  ;  vidit  enim  hominem,  et  credidit  Deum. 

Quibus  ita  praemissis,  tria  dumtaxat  hic  supersunt  resolvenda :  Fri- 
mum,  quod  fides  necessario  debeat  habere  obscuritatem  tam  ex  parte 
objecti,  quam  ex  parte  subjecti:  Secundum,  quod  objectum  fidei  sit 
evidenter  credibile:  Tertium,  quaenam  sint  prsscipua  fldei  nostrae  mo- 
tiva  et  argnmenta. 

Conclusio  prima.  —  Fides  Theologica  necessario  iiabet 

AXXEXAM  OBSCURITATBM  TAM  EX  PARTE  OBJECTI,  QUAM  EX  PARTE 

SUBJECTI.  Haec  est  communis  quantum  ad  utramque  partem,  quarum 
Probatur  prima  ex  illo  Apostoli  ad  Hebraeos  11.  Fides  est  speran- 
darum  svbstantia  rerum  argumentum  non  apparentium.  Quibus  verbis 
aperte  indicat,  quod  objectum  fidei  ita  sit  obscurum,  ut  non  appareat. 
Hinc  Dionysius  lib.  De  mj/stica  Theologia,  cap.  1.  ait:  Nonnisi  per 
sacrce  caliginis  tenebras,  humanoz  mentes  nec  possunt,  nec  debent  di- 
vina  contemptari  mysteria.  Quapropter  idem  Apostolus  1.  ad  Corinth.  13. 
ait:  Videmus  nunc  pei  speculum  et  in  cenigmate,  tunc  autem  facie 
ad  faciem;  speculum  autem  et  senigma  obscuritatem  divinae  revela- 
tionis,  cui  fides  innititur,  aperte  deelarant.  Unde  S.  Cyrillus  ridei  my- 
steria  appellat  Sacratissimoz  jidei  cenigma.  Ad  id  probandum  deserviunt 
omnes  illae  SS.  Patrum  auctoritates  mox  laudatae  in  3.  Notabili:  si- 
gnificant  enim  fidem  et  visionem  intrinsece  opponi :  sed  haec  oppo- 
sitio  non  provenit  praeeise  ex  objecto  formali  quod,  nempe  ex  divina 
veritate;  siquidem  divina  veritas  potest  esse  objectum  fidei  et  \isionis 
intuitivae:  eamdem  enim  divinam  veritatem,  quam  eredunt  viatores, 
Beati  intuitive  conspiciuut:  igitur  ratio  hujus  oppositionis  et  discri- 
minis  inter  ridem  e1  seientiam    jietenda  objecto    quo,    seu   ex 


OBJECTUM    FIDEI   EST    INEVIDENS.  470 

ratione  sub  qua  fides  et  scientia  in  suum  objectum  feruntur,  ita  quod 
fides  obscure,  scientia  intuitive  illud  percipiat. 

Patet  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  fides  etiani  sit  obscura  ex 
parte  subjecti,  ita  quod  ipsemet  fidei  habitus  intellectum,  cui  inest, 
sic  inclinet  ad  percipienda  mysteria  modo  obscuro  et  inevidenti,  ut 
veritatem,  quam  credit,  intuitive  per  alium  actum  non  percipiat.  Enim- 
vero  cum  fides  tota  innitatur  revelatione,  talis  est  ejus  actus,  quale 
medium  et  motivum,  per  quod  tendit  in  objectum:  sed  divina  revelatio 
est  omnino   inevidens  et  obscura:  igitur  et  ipse  fidei  actus  obscurus 

debet  et  inevidens.  Hsec  autem  inevidentia  maxime  conducit  ad  fi- 
dei  commendationem,  et  meritum  :  Nam,  inquit  S.  August.,  tract.  79.  in 
Joan.  hcec  est  laus  fidei,  si  quod  creditur,  non  videtur.  Unde  S.  Leo, 
Serin.  2.  De  Ascensione :  Magnarum  hic  vigor  est  mentium,  et  ralde  fi- 
delium  lumen  est  animarum,  incunctanter  credere  qucz  corporeo  non  vi- 
dentur  intuitu,  et  ibi  figere  desiderium,  quo  nequeas  inferre  conspectum, 
ete.  Hinc  sanctus  Gregorius,  Homil.  26.  in  Evangelia  prseclare  ait: 
Fides  non  habet  meritum,  cui  humana  ratio prcebet  experimentum. 

Dices  1  :  Obscuritas  nil  aliud  est,  quam  negatio  evidentiae  et  vi- 
sionis :  sed  nulla  negatio  spectare  potest  necessario  ad  objectum  et 
actum  fidei:  igitur  obscuritas  non  est  de  ratione  formali  objecti  et 
actus  fidei.  Minor  constat,  siquidem  obiectum  et  actus  fidei  sunt  ali- 
quid  positivum :  nulla  autem  negatio  est  de  ratione  formali  entis  po- 
sitivi.  Major  pariter  est  evidens :  siquidem  obscurum  per  ordinem  ad 
cognitionem  nihil  aliud  est,  quam  non  esse  visum :  at  non  esse  visum 
est  aliquid  negativum,  aut  privativuni :  igitur,  etc.  — Nego  majorem, 
et  ad  ejus  probationem  dico,  quod  etsi  esse  obscurum  exprimatur  no- 
mine  negativo,  nihilominus  est  aliquid  positivum :  plura  namque  sunt 
positiva,  quae  nonnisi  nominibus  negativis  significantur,  ut  diximus 
agvndo  de  attributis  negativis  Dei. 

Dices  2:  Fieri  potest,  ut  quis  habeat  evidentem  notitiam  revela- 
tionis  sibi  factae :  sed  eo  in  casu  fidei  actus  non  erit  obscurus :  igitur 
obscuritas  non  est  de  ratione  formali  actus  fidei.  Major  constat  variis 
exemplis:  nam  primus  Angelus  duin   esset  viator,  certo  et  evidenter 

ovit  se  a  solo  Deo  posse  illuminari,  quia  noil  habebat  superiorem 
Angelum,  a  quo  illuminationem  acciperet:  similiter  B.  Virgo  cum 
novisset  se  non  peperisse  via  ordinaria,  ac  simul  se  esse  Virginem  et 
Matrem,  taleque  signum  excepisset  ab  Angelo,  tamquam  certum  argu- 
mentum,  quod  filius  ex  ea  nascendus  esset  Filius  Dei,  ex  eomperta 
sun  Yirginitate  et  fcecunditate  habebat  evidens  testimonium  de  divi- 
nitate  Filii  sui.  Eamdem  evidentiam  habuerunt  plerique  Prophetae, 
unde  David  2.  Reg.,  cap.  23.  ait :  Dixit  Deus   Israel,  mihi  locutus 

i$    Isra&l,  dominutnr  hominum,  justus   dominator  in  timore  Dei : 
sicut   lux   aurorce   oriente  sole  mane  absque  nubibus  i-utilat,   et  sicut 

iis  germinat  herba  de  terra.  Hanc  pariter  evidentiam  habuerunt 
Apostoli  et  Evangelistae,  nam  8.  Joan.,  Epist.l.  cap.  1.  ait :  Quocl  audi- 

's.  <iui>d  vidimus  <><-ulis  nostris,  quod  perspeximus,  et  manus  nostraz 
contrectaverunt  dr  verbo  vitoz...  testamur,  et  annuWtiamus  vobis,  etc. 
igitur  actus  iidei  non  necessario  obscuritatein  importat.  — Respondeo  : 
cuui  evidentia  revelationis  ex  parte  attestantis,  niliilominus  remanerc 
obscuritatem   et   inevidentiam  ex  parte  rei  revelatae,  et  consequenter 


480  FIDEI    MYSTERIA    SUNT    EVIDENTER    CREDIBILIA. 

de  ea  haberi  posse  fidem;  quamquam  enim  evidenter  mihi  constaror 
Deum  mihi  revelare  aliquod  mysterium,  inde  tamen  mysterium  istud 
non  mihi  foret  intrinsece  evidens,  quantumvis  foret  evidens  Deum 
summe  veracem  id  testari,  solum  enim  rei  revelatse,  inde  accederet 
evidentia  quiedam  extrinseca,  fundata  in  his  principiis  extrinsecis, 
attamen  evidentibus:  Quidquid  Deus  revelat  est  verum:  sed  Deusre- 
velat  se  esse  trinum  in  personis.  Inde  enim  evidenter  sequitur,  hanc 
propositionem  esse  veram:  igitur  Deus  est  trinus;  adeoque  existentia 
veritatis  istius  propositionis  est  evidens,  non  evidentia  rei  in  se,  sed 
dumtaxat  extrinsece  elicita  ex  prarfatis  prremissis.  Hinc  non  obstante 
evidentia  ex  parte  attestantis  et  revelantis,  semper  remanet  obsCuritas 
ex  parte  rei  revelatse;  unde  res  ista  adhuc  fide  divina  credi  potest. — 
Quod  utique  prseelare  docet  Doctor  in  3.  dist.  14.  n.  17.  ubi  loquendo 
de  Prophetis  et  SS.  Apostolis  eximiis  iliis  viris,  qui  habuernnt  certam 
notitiam,  quod  Deus  ipsis  veritates  revelarit,  ait:  Tales  habuerunt 
habitum  proebentem  magnum  assensum,  ita  quod  illo  stante  non  potue- 
runt  non  assentire  veritati.  Illa  tamen  certitudo  non  fuit  evidens  ex 
eridentia  rei,  quia  tunc  contradictio  esset,  quod  hujusmodi  notitia  et 
fides  simut  starent ;  fuit  tamen  certitudo  illa  fi.rma,  sicut  est  certitudo 
scientialis,  quce  causatur  ex  principiis  notis  ex  evidentia  terminorum : 
sed  non  causabatur  a  talibus  principiis :  ideo  scientia  non  potuit  dici 
ex  evidentia  rei:  fuit  tamen  major  certitudo,  quam  certitudo  fidei :  quia 
fides  non  excludit  omnem  dubitationem,  sed  atiqua  dubitatio  potest 
stare  cum  fide.  Quibus  verbis  significat  Doctor,  non  quod  Prophetce 
et  Apostoli  habuerint  cognitionem  mysteriorum  per  habitum  a  fide 
distinctum,  et  medium  inter  fidem  et  scientiam,  ut  existimant  aliqui, 
sed  dumtaxat  quod  habuerint  evidentiam  extrinsecam,  quse  eos  quidem 
certiores  efficiebat,  quod  Deus  istas  veritates  revelasset,  quam  creteri 
fideles  credunt  ejusmodi  mysteria  a  Deo  esse  revelata:  non  tamen 
habebant  evidentiam  intrinsecam,  quse  requiritur  ad  intuitivam  aut 
scientificam  cognitionem :  uno  verbo,  habuerunt  illi  evidentiam  reve- 
lationis,  non  autem  evidentiam  rei  revelatre. 

Conclusio  secunda.  —  Ciiristian.f.  fideji  mystbria  sunt 
evidenter  credibilia.  Heec  est  communis  apud  Theologos;  et 

Probatur  primo  auctoritate  Scripturse  sacrse,  maxime  ex  Psal.  02. 
Tcstimonia  tua  credibilia  facta  sunt  nimis:  quasi  diccret:  plurimis 
argumentis  demonstrasti  mysteria  a  te  revelata,  et  legem  a  te  prse- 
scriptam  revera  te  Deum  habere  auctorem;  ubi  signanter  particula 
nimis  non  videtur  minorem,  quam  evidentem  notitinm  significare; 
unde  Lyranus  noster  sic  exponit:  Credibilia  facta  sunt  nimis,  idest, 
magis  quam  prima  principia  scientiarum.  Quapropter  sanctus  Augu- 
stinus,  lib.  7.  Confess.,  cap.  10.  ait:  Facilius  dubitarem  vivere  me,  quam 
vera  quce  audivi.  Idem  evincitur  ex  illo  Joan.  15.  ubi  Christus 
de  Judseis  perduellibus  sermonem  faciens,  ait:  Si  non  venissem,  et 
locutus  fuissem,  peccatum  non  haberent;  nunc  autem  excusationem  uon 
habent  de  peccato  suo.  Quibus  verbis  significat  motiva  lidei  generare 
posse  evidentiam  credibilitatis;  nam  si  solam  probabilitatem  efticerent, 
excusationem  haberent,  qui  sequerentur  aliud  judicium  probabile,  quo- 
existimarent  hsec  mvsteria  non  esse  credibiliai 


FIDEI   MYSTERIA    SUNT    EVIDENTER   CREDIBILIA.  481 

Idipsum  etiam  suadet  ratio  :  eum  eniin  Deus  velit  nos  firmissime 
et  indubitauter  eredere  quae  nobis  revelat,  et  ideireo  seterna  salnte 
ac  beatitudine  privet  eos,  qui  ejusmodi  mysteriis  non  assentinntur. 
illosque  aeternis  suppliciis  subjiciat;  recta,  justaque  ratio  exigebat.  ut 
evidentia  prseberet  signa  veritatis,  quam  eredendam  exhibebat.  ex 
quibus  certo  cognosci  posset,  quae  sint  ab  ipso  revelata,  quae  vero  non. 
Dcinde,  sicut  sine  evidentia  scibilitatis  nihil  est  certo  et  evidenter 
cognoscibile,  et  sicut  sine  evidentia  probabilitatis  nihil  est  utrinque 
opinabile,  ita  pariter  sine  evidentia  credibilitatis  nihil  est  credibile. 
Nec  dicas  voluntatem  posse  pro  suo  in  intellectum  dominio  ipsi  im- 
perare,  ut  credat  aliquid,  quod  etiam  non  apparet  evidenter  credibile : 
voluntas  enim  non  potest  movere  intellectum,  ut  teratur  ultra  sphaeram 
sui  objecti.  Cum  autem  objectum  intellectus  sit  id  quod  apparet  ve- 
rum,  non  potest  voluntas  movere  intellectum.  ut  credat  firmiter  et 
certo,  quod  certo  non  apparet  credibile.  Deniquc.  illud  censeri  debet 
evidenter  credibile,  quod  efficacissimis  rationibus  ac  validissimis  ar- 
gumentis  firmatur:  at  plura  sunt  argumenta  et  motiva,  quibus  my- 
steria  ridei  apparent  vera;  unde  S.  August.,  lib.  Contra  Epist.  Funda- 
menti,  cap.  4.  ait:  Multa  sunt,  quxb  in  Ecdesia  me  justissime  t^ncnt: 
consensio  populorum  et  gentium,  auctoritas  miraculis  inchoata,  spe 
aucta,  charitate  firmata,  et  vetustate  nutrita.  Tenet  ab  ipsa  sede  Petri 
Apostoli,  cui  pascendas  oves  suas  Dominus  mandavit,  usque  ad  pra> 
ftentem  Episcopatum,  successio  Sacerdotum.  Tenet  denique  ipsum  Catho- 
licoz   nomen,   quod    non    sine  causa  inter  tam  multas  hcef  ista 

Ecclesia  obtinuit,  ut  cum  omnes  hasretici  sese  Catholicos  dici  velint, 
quasrenti  tamen  peregrino  alicui,  ubi  ad  Catholicam  conveniatur,  nullus 
hozreticorum  vel  basilicam  suam,  vel  domum  audeat  ostendere.  Hinc 
egregie  Picus  Miranchilanus.  Epist.  1.  scribit :  Magna  ins  it,  Evan- 

yelio  non  credere,  cujus  veritatem  sanguis  Martyrum  clamat,  Aposto- 
lico3  resonant  vpces,  prodigia  probant,  ratio  confirmat,  elementa  ! 
untur,  dcemones  confitentur.  Sed  longe  major  insania  est,  de  veritate 
Evangelii  non  dubitan  :  vivere  tamen,  quasi  de  ejus  falsitate  nou  du- 
bitares. 

Dices  1:  Si  mysteria  nostrae  fidei  essent  evidenrer  credibilia.  nemo 
sana?  mentis,  cui  sufhVienter  proponerentur.  posset  illa  respnere,  et 
eis  quod  contrarium  est  magis  credibile  judicare :  sed  hoc  in  assidnam 
experientiam  militat:  iuitur.  etc.  Minor  patet;  constat  enim  ab  ipso 
nascentis  Ecclesiae  primordio,  non  solum  sapientiores  inter  Jndaeos,  et 
gentiles  Philosophos,  sed  etiam  haereticos  aliunde  in  rebns  Christianse 
religionis  versatos  plurima  oppugnare  fidei  mysteria,  et  <*is  contraria 
pro  vero  habere,  et  constantissime   tueri.   M  probatur,  nemo 

sanaB  mentis  sentire  potest  contrarium  ei  quod  cognoscit  evidenter 
verum,  ac  judicat  esse  fide  dignum,  alioqui  veritati  manifestae  re 
garetur,  ac  subinde  rationis  dictamen  ac  lumen  exueret.  —  Nego  ma- 
jorem:  licet  enim  objecta  fidei  sint  evidenter  eredibilia,  nihilominns 
negari  et  oppugnari  possnnt  a  viris  aliunde  prudentibus  et  sagacil 
vel  quia  eis  non  debite  proponuntur:  rcl  quia  ipsi  qua  debent  attenta 
et  diligenti  consideratione  ea  non  ponderant  et  expendnnt,  sed  ple- 
rumque  ab  eorum  examine  considerationem  avertnnt,  convertnntque 
ad  alia  ipsis  opjtosita :  vel  qnia  pravo  aftectu  ducuntur,  ne  hujusmodi 

Fbassen  TheoJ.  Tom.  VIII.  31 


482  FIDEI   MYSTERIA   SUNT    EVIDENTER    CREDIBILIA. 

mysteriis  ac  divinis  veritatibus  assensum  prsebentes,  inde  tenerentur 
non  solum  eaptivare  intellectum  in  obsequium  fidei,  et  sic  quodam- 
modo  exuoro  libertatem  naturalem  assensus  et  usus  rationis,  verum 
etiarn  ea  ampleeti,  quae  sensuum  oblectationi  repugnarent.  Hinc  tit, 
quod  metu  istius  captivitatis  molestse  in  obsequium  fidei,  necnon  et 
ineundffi  obligationis  ad  vitam  austeriorem,  vel  proposita  mysteria 
examinare  ac  penetrare  refugiunt:  vel  rationes  et  motiva,  quibus 
fiunt  evidenter  credibilia,  infirmare  ac  contrariis  rationibus  obscurare 
tentant:  vel  quia  pro  sua  libertate  illis  attendere  respuunt;  sicut  enim 
licet  quis  sciat  evidenter  bonum  temperantiae  esse  prudenter  amabile, 
potest  tamen  illud  non  amare:  ita  etiam  licet  aliquis  cognoscat  suam 
sectam  non  posse  prudenter  retinere ,  aftectu  tamen  depravato  potest 
velle  ipsi  adha?rere,  sicut  omnis  qui  ex  malitia  peecat  novit  evidenter 
se  imprudenter  agere,  nec  tamen  propterea  ab  operatione  cessat.  His 
adde,  quod  Deus  nonnunquam  denegat  infidelibus  et  haereticis  illa 
auxilia  proxime  efficacia,  quibus  eorum  intellectus  moveatur  et  ap- 
plicetur  ad  percipiendam  evidentiam  credibilitatis  mysteriorum  fidei, 
ut  docet  S.  Paulus  2.  ad  Cor.  4.  dicens:  Deus  hujus  sceculi  exccecavit 
mentes  infidelium,  ut  non  fulyeat  illis  illuminatio  Eoangelii  f/lorice 
Christi. 

Instabis:  Si  ita  esset,  quod  infideles,  quibus  proponuntur  mysteria 
fidei,  cognoscerent  illa  esse  evidenter  credibilia,  sequeretur,  quod  pa- 
riter  cognoscerent  suas  sectas  et  alias  Christianae  religioni  oppositas 
esse  evidenter  incredibiles,  nec  prudenti  judicio  esse  sequendas,  quia 
essent  imprcbabiles :  enimvero,  quod  est  incredibile  non  est  proba- 
bile :  at  contrarium  apparet;  igitur,  etc.  —  Distinguo  majorem :  sci- 
rent  evidenter  illas  sectas  non  esse  prudenter  credibiles,  concedo :  non 
esse  ullatenus  credibiles  sive  prudenter  sive  imprudenter,  nego.  Licet 
enim  post  sufficientem  mysteriorum  propositionem  adhuc  pertinaciter 
in  suo  errore  permaneant,  inde  non  est  consequens,  quod  non  novc- 
rint  suse  sectie  non  esse  prudenter  adhserendum;  sed  ita  sese  gerunt, 
quoniam  sunt  rebelles  lumini,  et  diligunt  magis  tenebras  quam  lucem. 

Dices  2:  Si  mysteria  nostra^  fidei  essent  evidenter  credibilia,  posset 
quilibet  Philosophus  illorum  possibilitatem  naturaliter  cognoscere:  sed 
id  fieri  posse  negant  Theologi:  ergo,  etc.  Probatur  sequeta  majoris  ; 
quod  judicatur  impossibile  est  incredibile:  ergo  quod  judicatur  esse 
evidenter  credibile,  judicatur  etiam  evidenter  non  esse  impossibile : 
sed  possibile,  et  non  impossibile  sunt  termini  aequipollentes:  ergo 
quod  judicatur  non  esse  iinpossibile  judicatur  evidenter  esse  possi- 
bile:  enimvero  ab  opposito  consequentis  ad  oppositum  antecedentis 
bene  arguitur,  v.  g.  Petrus  currit:  ergo  movetur,  recte  infertur,  non 
mdvetur,  cr<j<>  non  currit. — Nego  sequelam  majoris,  ad  cujus  proba- 
tionem  dico,  hanc  consequentiam  non  valere:  aliquid  judicatur  evi- 
denter  esse.  credibile:  ergo  judicatur  evidenter  non  esse  impossibile: 
sed  inferri  debet:  ergo  evidenter  judicatur  illud  non  apparere  impos- 
sibile:  ut  enim  aliquid  sit  credibile,  non  est  necesse,  quod  judicetur 
non  esse  revera  impossibile,  sed  sufficit,  quod  ejus  impos-^ibilitas  non 
appareat.  Unde  ad  illam  regulam  Logices,  ab  opposito  consequentis 
bene  arguitur  ad  oppositum  antecedentis,  dico  illam  dumtaxat  intelligi 
de  opposito  contradictorio,  non  vero  de  opposito  contrario,  v.  g.  Petrus 


FIDEI    MYSTERIA    SUNT    EYIDENTER    CREDIBILIA.  18 

est  homo:  ergo  Petrus  est  animal;  uon  bene  argueretur:  Petrus  nou 
mimal:  ergo  est  brutum,  cum  tamen  brutum  sit  oppositum  homi- 
uis.  quia  uimirum  brutum  uou  oppouitur  homiui  eontradietorie.  sed 
contraric:  solum  ergo  potest  iuterri:  non  est  animal:  ergo  nou  est 
homo:  sic  enim  arg-uitur  ad  propositionem  contradictoriam  antece- 
deutis.  seu  ad  negativam  illius :  idem  dicendum  iu  pnvtato  argu- 
mento. 

Instabis:  Haec  consequeutia  est  evideus  :  aliquod  objectum  est  cre- 
dibile  tide  diviua :  ergo  est  verum  :  nam  divina  ride  nihil  uisi  verum 
credi  potest :  ergo  si  mysteria  Christianae  religionis  sint  evidenter  cre- 
dibilia  ride  divina.  sequitur.  quod  sint  evideuter  vera :  sed  falsum  est, 
quod  nostrse  ridei  mysteria  sint  evidenter  vera;  alioqui  non  essent 
objecta  fidei,  sed  scientiae:  igitur  uon  sunt  evidenter  credibilii.  — 
Respondeo.  uon  esse  cousequeus.  quod  si  mysteria  tidei  sint  evidenter 
credibilia.  etiam  sint  evidenter  vera  :  aliud  enim  est  quod  aliqua  pro- 
positio  sit  vera.  aliud  autem  quod  sit  credibilis;  veritas  namque  pe- 
titur  ex  connexione  intrinseca  snbjecti  et  pra?dicati :  eredibilitas  autem 
sumimr  a  testimonio  extrinseco  dicentis.  necnon  et  ab  signis  et  mo- 
tivis.  qnse  reddunt  illam  propositionem  credibilem,  seu  tide  dignani. 
Adde  quod,  quamquam  mysteria  fidei  sint  evidenter  credibilia.  non 
tamen  sequitur,  quod  sint  evidenter  credibilia  tide  divina ;  quomodo 
euim  cognosci  posset  evidenter,  quod  aliquid  esset  credeudum  fide 
divina.  cum  sciri  non  possit  evidenter  dari  tidem  divinam  et  intusam? 
Solum  igitur  evidenter  cognoscimus  mysteria  illa  talia  proponi,  ut 
quantum  ex  nobis  est.  prudenter  couari  possimus  ad  illa  credenda 
firmiter,  et  ^ine  ul!a  luesitatione.  pra?s/indendo  ab  eo.  quod  ass  msus 
iste  eliciatur  aut  solis  natura?  viribus.   aut  per  tidem  intusam. 

Urgebis:  Si  sola  mysteriorum  credibilita-<  cognosceretur  evideuter. 
non  autcm  eorum  A*eritas .  sequererur.  quod  in  illo  priori  eorum  mv- 
Bteriornm  veritas  solum  coguosceretur  probabiliter.  ac  subinde,  quod 
etiam  probabilis  appareret  veritas  eontraria?  et  opposita^  propositionis. 
et  consequenter  haberi  non  poss  >t  as-ensus  certus:  non  enim  possumus 
certo  assentiri  alicni  objeoto.  si  eodem  iustanti  oppositum  illius  appa- 
reat  probabile.  — Respondeo,  quod  etsi  in  eo  instanti.  quo  proponuntur 
objecta  tidei  cum  illis  motivis,  quibus  apparent  evidenter  credibilia. 
etiam  veritas  objecti  oppositi  probabilis  videatur.  tamen  motiva  illa 
manilestantia  credibilitatem  objecti  tidei.  licet  non  habeant  vim  suffi- 
cientem  ad  manifestandam  evidenter  eorum  veritatem.  habent  tamen 
vim  sufheientem  ad  ostendendum  evidenter.  quod  voluntas  prndentis- 
sime  potest  imperare  assensum  excludentem  omnem  tormidinem.  qiue 
nasei  posset  cx  motivis  eontrariis:  unde  in  illo  iustanti  quo  elicitur 
ridei  assensns,  nou  est  tormido  actualis  pro  opposito  objecto.  nec 
sensns  probabilis  illius.  sed  solnm  adsnnt  motiva  nonnulla.  qn« 
sent  generare  tormidinem.  nisi  cohiberentur  per  voluntatis  imperium. 

Instabis  ITBRUM  :  ( >mnia  argumenta  contra  nostram  tidem  evidenter 
solvuntur:  ergo  etiam  evidenter  ostenditnr  ea  mysteria  non  solum 
evideuter  credibilia,  sed  etiam  evidenter  vera;  ubi  enim  ostenditnr 
inefficacitas  argumentorum  contrariorum,  apparet.  quod  talsum  proba- 
bant.  —  Nego  consequentiam :  aliud  enim  est.  quod  argumenta  illa 
:non  convincant  int  ntum.  aliud  vero  probare.  quod  tendant  ad  talsum 


484  SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS. 

probandum;  unde  Hcet  possimus  primum  ostendere  evidenter,  non 
tamen  secundum  evidenter  ostendi  potest. 

Dices  denique;  Illa  doctrina  non  est  evidenter  credibilis,  quse 
plurima  Dei  majestate  prorsus  indigna  continet:  at  ita  est  de  doctrina 
fidei  Christiana? ;  hsec  enim  docet  Deum  hominem  fieri,  in  Virginis 
utero  recludi,  ejus  lacte  nutriri,  crucifigi,  Diori,  etc;  quse  Dei  majestate 
indigna  sunt:  igitur  fidei  mysteria  non  sunt  evidenter  credibilia.  — 
Nego  minorem:  hsec  enim  omnia  mysteria,  etsi  aliqua  ex  parte  Dei 
depressionem  et  humilitatem  significent,.aliunde  tamen  mirum  in 
modum  divinam  majestatem  commendant;  conceptus  est  siquidem 
Christus,  sed  opere  Spiritus  sancti;  nattis  est,  sed  ex  Virgine;  in 
prsesepio  reclinatus,  sed  a  Regibus  stella  radiante,  et  viam  monstrante 
qua?situs  et  inventus  adoratur;  erucifixus  et  mortuus,  sed  ad  ejus 
mortem  terra  tremuit,  sol  obscuratus  est,  et  omnia  elementa  sua  con- 
cussione  eum  esse  mundi  Rectorem,  et  supremum  Dominum  demon- 
strarunt.  Adde  quod  ista  mysteria  eo  Dei  majestate  digniora  censenda 
sunt,  quod  humanam  rationem  oinnino  transcendant,  ne.4  ab  ea  valeant 
ullatenus  penetrari ;  unde  praeclare  Tertullianus,  jam  semel  et  iterum 
a  nobis  laudatus,  ait  lib.  De  carne  Christi:  Xatus  est  Christus,  non 
pudendum,  quia  credendum  est:  mortuus  est :  credibile,  quia  incredi- 
bile :  resurrexit,  possibile.  quia  impossibile  judicatur.  Quid  euim  est 
universum  Evangelium,  nisi  mera  stuttitia,  si  cum  humana  ratione 
conferatur  ?  Et  contra  Marcionem,  ait:  Assumpsisse  Deum  qucedam 
sibi  indigna,  nobis  autem  necessaria,  et  ideo  jam  Deo  digna,  quia  nihit 
tam  Deo  dignum,  quam  scdus  hominis. 

Conclusio   tertia.  —  Varia,  sed  pr.kcipue  sex  capitalia. 

SUNT  MOTIVA  ET  ARGUMENTA,  QUIBUS  NOSTR.E  RELIGIONIS  ChRISTIAN^E 
MYSTERIA     FIUNT     EVIDENTER     CREDIBILIA.    Ha3C     est    COmmUllis   apild 

Theologos,  qui  licet  plurima  ejusmodi  motiva  assignent,  et  Subtilis^ 
Doctor  quaest.  2.  Prologi,  num.  3.  et  13.  ad  decennarium  numerum  ea 
multiplicet,  attamen  recte  ad  quinarium  reduci  possunt. 

Primum  argumentum  petitur  ex  doctrince  puritate,  cfficacia,  et  con- 
cordia.  Apparet,  inquam,  Religionem  Christianam  revera  esse  divinitus 
editam  ex  puritate  illius  docrinoe,  et  miranda  ejusdem  Doctorum  con- 
sensione;  nulla  enim  alia  s?cta  aeque  perfecte  ac  sublimiter  de  Dei 
magnitudine,  ac  divinis  ejus  prsecellentiis  sentit,  sicut  Christiana,  qu?e 
Deum  infinite  perfectum  ac  sanctum  prsedicat,  et  ab  eo  removet  id 
omne,  quod  vitium  aut  detectum  sapit;  quod  utique  non  pra^stant 
cseterse  secta3 :  nam  Judaei  postquam  a  vera  fide  detecerunt,  varios  in 
errores  lapsi  sunt  circa  Dei  perfectiones,  ut  fuse  demonstrat  Ludovicus 
Granatensis  in  suo  Catechismo,  p.  '22.  Gentiles  vero  vitia  pro  numi- 
nibus  colunt,  et  dremones  pro  diis  venerantur;  hseretici  autem  etiam 
indigna  de  Deo  censent.  —  Nulla  pariter  est  alia  secta,  quas  suis  se- 
ctatoribus  tantum  perfectionis  studium  ingerat,  ac  Christiana  religio; 
ea  enim  est  quae  ab  affectu  terrenorum  mente-  avocat,  et  ad  ca'le- 
stium  amorem  traducit :  haec  enim  suadet  divitiarum,  honorum.  et 
voluptatum  contemptum,  provocat  ad  frequontanda  jejunia  et  alias 
corporis  afrlictiones,  quibus  carnis  frangantnr  impetns,  <>t  ipsa  spiritui 
subjiciutur;  ex  quo  argumentuin    esse  debet,  Christianam  religionem 


SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS.  485 

esse  omnino  ca?lestem,  non  enim  potest  illa  religio  non  esse  caelcstis, 
qua?  naturain  humanam  infimis  ac  eaducis  rebus  adhaerentem  avellit, 
ut  ad  bona  caelestia  promoveat,  quae  terrenorum  amorem  expugnat,  ut 
a3ternorum  dilectionem  infcrat:  denique  eo  humanum  affectum  tra- 
ducat,  ut  homo,  qui  mores  suos  ad  praescriptae  fidei  ac  doctrinae  Chri- 
stianse  regulas  et  instituta  reformat,  vere  caelestis  esse  censeatur,  illius 
enim  conversatio  tota  in  caelis  est.  —  Ulius  etiam  doctrime  efficaciam 
praeclare  explicat  S.  Paulus,  dum  Christianismum  appellat  hominis 
renovationem,  Ephes.  i.  Renovamini,  inquit,  spiritu  mentis  vestrce,  et 
induite  novum  hominen,  qui  secundum  Deum  creatus  est  in  fustitia  ei 
sanctitate  veritatis,  etc;  et  reformationem,  Romanorum  12.  Xolite  con- 
formari  huic  sceculo,  sed  reformamini  m  novitate  sensus  vestri.  Unde 
de  lege  Christiana  vaticinatus  videtur  Regius  Psaltes  Psal.  18.  dum 
ait:  Lex  Domini  immaculata  convertens  animas.  Immaculata  quidem, 
quia  omnia  prorsus  vitia  et  peccata  eliminat,  etiam  minima.  Conver- 
tens  animas,  quia  non  tantum  ordinat,  et  probe  componit  actus  exte- 
riores,  ut  omnes  humanae  leges,  sed  etiam  interiores,  quippe  non  solum 
prohibet  occidere,  sed  etiam  ulterius  irasci,  nee  solum  vetat  adulte- 
rium,  sed  etiam  videre  mulierem  ad  concupiscendum;  unde  ipsa  totum 
hominem  reformat,  ut  pulchre  explicat  Lactantius,  lib.  3.  cap.  25.  «  Dei 
«  praecepta,  quia  et  simplicia,  et  vera  sunt,  quantum  valeant  in  animis 
«  hominum,  quotidiaua  experimenta  demonstrant.  Da  mihi  virum,  qui 
«  sit  iracundus,  maledicus,  effraenatus;  paucissimis  Dei  verbis  tam 
«  placiduin,  quam  ovem  reddam.  Da  cupidum,  avarum;  jam  tibi  eum 
«  liberalem  dabo,  et  pecuniam  plenis  manibus  largientem.  Da  timidum 
«  doloris,  ac  mortis;  jam  cruces  et  ignes,  periculum  et  taurum  con- 
«  temnet.  Da  libidinosum,  adulteruni,  ganeonem  ;  jam  sobrium,  castum, 
«  continentein  videbis.  Da  crudelem,  et  sanguinis  appetentem;  jam  in 
«  veram  clementiam  turor  ille  mutabitur.  Da  injustum,  insipientem, 
«  peccatorem;  continuo,  et  aequus,  et  prudens,  et  innocens  erit:  tanta 
«  enim  divinae  sapientiae  vis  est,  ut  iu  hominis  pectus  infusa,  deli- 
«  ctorum  stultitiam  uno  semel  imp  itu  expellat.  »  —  Denique  apparet 
doctrinam  Christianam  esse  divinitus  inspiratam  ex  miranda  consen- 
sione,  et  concordia  tum  auctorum  sacrae  Scripturae,  tum  sacrorum 
Doctorum,  nam,  inquit  Doctor  num.  1.  plures  auctores  diversarum  aeta- 
tum  et  temporum  non  possunt  convenire  in  principiis  ac  conclusio- 
nibus  praesertim  moralibus,  nisi  Deus  eis  specialiter  assistat,  et  ab  eo 
ipsorum  aniini  inclinentur  ad  assensum:  sed  nostri  Doctores  quan- 
tumvis  diversimode  dispositi,  et  diverso  tempore  existentes,  mirum  in 
modum  consenserunt  quantum  ad  prascepta  moralia,  necnon  et  quantum 
ad  veritates  praecipuas  fide  credendas :  Lgitur,  etc.  Majorem  probat  Do- 
ctor,  primo  quidem  auctoritate  S.  Augustini,  lib.  18.  De  Civitate,  c.  U. 
Auctores  nostri  sane  pauci  esse  debuerunt,  ne'  multitudine  vilesceret 
quod  charum  religione  esse  oporteret,  nec  tamen  ita  pauci,  ut  eorum 
non  miranda  sit  consensio.  Neque  enim  in  multitudine  I'Uilosophorum, 
qui  labore  etiam  litterario  monumenta  suorum  dogmatum  reliquerunt, 
facUe  (juis  invenerit,  quod  inter  cuncta,  quas  sensere,  conveniant. 
Probat  etiani  hac  ratione  :  «  Cum  intellectus,  inquit,  quantuni  ad  as- 
«  sensum,  sit  natus  moveri  ab  objecto  evideute  iu  se,  vei  in  alio,  nihil 
«  aliud  ab  objecto  videtur  talem  assensum  posse  causare,  nisi  virtua- 


48G  SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS. 

«  liter  includat  evidentiam  objecti:  nam  si  nihil  tale  moveat  intel- 
«  lectum,  remanebit  sibi  Theologia  neutra.  Nihil  autem  est  tale  de 
«  non  evidentibus  ex  terminis,  nisi  intellectus  superior  nostro;  nihil 
«  autem  intelligens  superius  homine  potest  hominem  effective  edocere, 
«  nisi  Deus.  »  —  Confirmat  maxime  ex  eo,  quod  Scriptores  illi  sacri 
posteriores  non  fuerint  priorum  discipuli;  nec  enim,  inquit,  Ezeehie) 
prophetans  in  Babylone  eo  tempore,  quo  Jeremias  vaticinabatur  in 
Judaea,  potuisset  cum  eo  concordare,  nisi  habuissent  aliquem  com- 
munem  Doctorem  supra  intellectum  humanum.  Quod  maxime  verum 
est  de  Auctoribus  novi  Testamenti,  qui  cum  multa  praecepta  legalia, 
et  cseremonialia  vetjris  Testameuti  proscripserint,  etiam  haud  dubie 
dissensissent  ab  Auctoribus  ejusdem  Testamenti  circa  praecepta  mo- 
ralia,  nisi  qui  prioribus  Scriptoribus  vetus  Testamentum  dictaverat. 
eadem  novi  Testamenti  Auctoribus  scribenda  inspirasset. 

Kinc  oritur  secundum  motivum  et  arguinentum  veritatis  nostrae 
fidei  ac  religionis,  nempe  sanctitas  citce  ac  morum  puritas,  qure  ma- 
xime  relucet  in  Christianse  fidei  ac  legis  cultoribus;  plurimi  enim 
omni  sseculo,  omnique  aetate  vitse  sanctimonia  celebres  extiterunt, 
etiam  ex  illis,  qui  ante  susceptam  hanc  cselestem  religionem  gravis- 
simis  peccatis  erant  dediti;  quod  certe  argumentum  est  religionem, 
quam  sectati  sunt,  esse  veram,  quia  religio  falsa  ad  sanctitatem  veram 
non  perducit;  religio  enim  est  sanctitatis  fundamentum,  nec  posset 
illud  eaeleste  aedificium  extrui  super  mendacio  pernicioso  etsacrilego, 
qualis  est  omnis  simulatio,  et  omne  mendacium  in  religione.  Fieri 
etiam  nequit,  ut  religio  falsa  animum  a  terrenis  avocet,  et  ad  eaele- 
stia  traducat,  ut  divino  amore  mentem  accendat,  et  ad  proximorum  sa- 
lutem,ac  Dei  gloriam  promovendam,  etiamcum  aperta  bonorum omniuni 
jactura,  et  imminenti  vita?  dispendio,  etiam  per  medios  intestissimos 
labores,  ac  varia  tormentorum  genera  impellat;  ha^c  autem  omnia  ope- 
ratur  Christiana  lides  et  religio  in  suis  sectatoribus.  —  Neque  his 
obstat,  quod  etiam  inter  fideles  Catholicos  multi  sunt,  qui  non  solum 
sancte  non  vivunt,  sed  etiam  gravissimis  vitiis  subjacent,  id  enim  non 
faciunt  ex  indulgentia  religionis,  sed  ex  perverso  usu  liberi  arbitrii ; 
cum  enim  tria  sint,  quse  hominem  a  malo  avocare,  et  ad  bonum  in- 
citare  queant,  nempe  timor  supplicii,  spes  pra^mii,  et  honestas  ipsa 
operis  boni;  tria  hsec  excellentissime  proponit,  etubique  inculcat  suis 
sectatoribus  religio  Christiana;  unde  si  aliqui  ex  ejus  sectatoribus  ad 
eam  sanctimoniam  non  aspirant,  id  non  ipsi  religioni,  sed  libertati  ar- 
bitrii,  qua*.  contra  illa  omnia  ad  bonum  incitamenta  perverse  his  utitur, 
imputandum  est. 

Tertium  motivum  est,  quod  ipsa  Christiana  fides  sit  mundo  coaeva; 
fides  enim  nostra  ab  ipso  mundi  nascentis  exordio  ad  nos  usque  im- 
mutabili  successione  propagata  est;  quippe,  ut  diximus,  objectum  fidei 
semper  idem  fuit  creditum,  id  enim  Antiqui  implicite  crediderunt.  quod 
nosexplicite  credimus;  unde  religio  Christiana  et  Catholica  non  solum 
hseretfcos,  sed  et  Gentiles  omnes  idololatras  antiquitate  superat,  quibus 
proinde  ingerere  possumus,  quae  Tertullianus  objiciebat  hsereticis  sui 
i  >mporis  lib.  De  prcescriptione,  cap.  37.  Qui  estisf  qtiando,  et  unde 
venistis?  Quid  in  m>-<>  agitis  non  meif  Quo  denique,  Marcwn,  jure 
sylvam  mecnn  cozdisf  Qua  licentia,  Valentine,  fontes  m&os  transvertisf 


SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS.  487 

Qua potestate,  Appelles,  limites  meos  commovesf  Mea  est  possessio :  quid 
hir  cceteri  ad  roluntatem  vestram  seminatis,  etpascitisf  Mea  possessio, 
olim  possideo,  prior  possideo,  haheo  origines  firmas  ab  ipsis  auctoribus, 
quorum  fuit  res.  Eyo  sum  haeres  Apostolorum,  sicut  caverunt  testa- 
mento  suo,  sicut  fidei  commiserunt,  sicui  adjuraverunt,  ita  teneo.  Vos 
certe  exharedaveruntsemper,  e&  abdicaverunt,  utextraneos,  ut  inimicos. 

Q,uartum  argumentum  veritatis  nostrae  fidei  petitur  cx  miranda 
ejusdem  propagatione  per  universum  mundum,  opus  enirn  fuit  Dei 
virtute,  ejusque  speciali  proteetione  ac  benericio,  ut  Christiana  fldes 
per  universum  orbem  diftunderetur,  quod  maxime  verum  npparebit, 
si  quis  consideret  primo  promptitudinem  seu  eeleritatem,  qua  fldes 
illa  apud  omnes  nationes  annuntiata  et  recepta  fuit;  nam  S.  Pauhis 
testatur  ad  Colos.  1.  quod  veritas  Evangelii  suo  temporejam  per  uni- 
versum  mundum  illuxerat:  Evangelium,  inquit,  quod  pervenit  ad  ros, 
sicut  et  in  universo  mundo  est,  et  fructificat,  et  crescit,  sicut  et  in 
vobis,  etc.  Hinc  Justinus  martyr,  qui  vixit  initio  saeculi  2.  in  dialogo 
cum  Triphone  ait:  Nullum  hominum  genus  est,  sive  Barbarorum,  sive 
Ghxecorum,  aut  eorum,  qui  plaustris  pro  domibus  utuntur,  vel  qui  do- 
morum  usum  non  habent,  apud  quos  Jesu,  qui  cruci  sufftxus  est,  no- 
mine,  preces,  et  Eucharistiai  omnium  rerum  Creatori  non  fiant.  — 
Secundo,  vere  divinum  estopus,  quod  fides  Christiana  propagata  fuerit; 
non  potentia,  non  armis,  non  opibus,  sed  per  homines  rusticos,  de- 
spectos,  ignobiles,  indoctos,  et  contemptibiles,  qui  fidem  omnino  sensni 
repugnantem,  pnecepta  difficilia,  rerum  temporalium  contemptum,  et 
vitee  ipsius  ae  unius  hominis  publice  puniti  ct  crucirixi,  supremum 
cultum,  et  Divinitatem  persuaserunt  Principibus,  Doctoribus,  Sophi- 
stis,  Ducibus,  Oratoribus,  et  Regnis.  ae  Provinciis.  totique  mundo, 
quod  quidem  impossiMle  esset,  nisi  Dei  digitus  causam  suam  promo- 
veret,  et  nisi  opus  hoc,  ut  dixit  Augustinus,  lib.  22.  De  Civitate,  cap.  7. 
Virtutis  fuisset  divinaz,  non  j^rsuasionis  humance:  praesertim  cum  id 
factum  fuerit  opponeutibus  sese  Regibus,  Principibus,  Imperatoribus, 
Sacerdotibus,  Magistratibus,  Plebe,  et  mundo  universo.  rRec  omnia 
pra?clare  expendit  sanctus  Chrysostomus,  Serm.  3,  Pentecostes,  his 
verbis :  Peragrdrunt  Piscatores  orbem  terrarum,  etinfirmum  eum  in- 
renientes,  ad  sanitatem  reduxerunt,  et  in  ruina  positum  ad  stabilitatem 
revocaverunt ;  nou  scuta  moventes,  non  arcus  tendentes,  non  sagittas 
mittentrs.  non  pecuniam  exigentes,  n<>»  in  eloquentia  confidentes;  pe- 
cunia  indigmtes,  sed  regnum  cadorum  possidentes;  non  habentes  hu- 
mana  solatia,  habentes  autem  Dominum  secum.  Peragrarunt  universum 
orbem,  oves  simut  cum  lupis,  et  vulneratx  a  bestiis  non  sunt  o\ 
tnac/is  tupi  ac/  orium  mansuetudinem  sunl  conversi. 

Quintum  argumentum  petitur  ex  <liriit<,  testimonio;  Dens  namque 
nostraB  fidei  mysteria  revelavit,  confirmavit,  et  roboravit.  Revela\  it, 
inquam,  per  Prophetas  pridem  antequam  peragerentur ;  unde  sic  ar- 
gumentatur  Doctor  num.  3.  Solus  Deus  potest  oataraliter  non  ab  alio 
tiitura  contingentia  certitudinaliter  praividere:  ergo  solus  ille,  vel  ab 
illo  instructus  pot  St  ea  certitudinaliter  praedicere^  juxta  illud  P 
Annuntiate,  c/ua>  ventura  sunJt  in  futurum,  et  sciemus,  quia  dii 
ros:  sed  omnia  Christi  Domini  mysteria  praenuntiata  sunt  a  Prophetis 
pridem  antequain  ipsemet  in  terris  appareret  <it  cum  hominibus  con- 


488  SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS. 

versaretur:  illius  enim  Incarnatio  praenuntiatur  Baruch  8.  In  terris 
visus  est,  et  cum  hominibus  conversatus  est.  Xativitas  ejus  ex  Virgine, 
Isaise  7.  Ecce  virgo  concipiet,  et  pariet  fUium.  Locus  Xativitatis  Mi- 
eheae  5.  Et  tu  Bethleem  Ephrata  parvulus  in  millibus  Juda;  ex  te 
mihi  egredietur,  qui  sit  Dominator  in  Israel.  Ejus  pnedicatio  Isaia?  61. 
Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod  unxerit  Dominus  me:  ad  annuu- 
tiandum  mansuetis  misit  me,  utmederer  contritis  eorde)  et prcedicarem 
captivis  indulgentiam,  etc.  Ejus  miracula  Isaire  35.  Tunc  aperientur 
oculi  cozcorum,  et  aures  surdorum  patebunt.  Tunc  saliet  sicut  cervus 
claudus,  et  aperta  erit  lingua  mutorum.  Ingressus  ejus  in  Jerusalem 
Zachar.  9.  Ecce  Rex  tuus  veniet  tibi  justus,  et  Salvator,  ipse  pauper, 
et  ascendens  super  asinam,  et  super  pullum  filium  asince.  Proditio  ejus 
per  discipulum,  Psal.  40.  Qui  edebat  panes  meos,  magnificavit  super 
me  supplantationem.  Venditio  ejus  30.  argenteis,  Zachar.  11.  Appen- 
derunt  mercedem  meam  triginta  argenteos.  Et  paulo  post:  Tuli  triginta 
argenteos,  et  projeci  illos  in  domum  Domini.  Dolores  et  cruciatus  pas- 
sionis  ejus  cum  summa  patientia,  et  mansuetudine  tolerat,  Isaiae  53. 
Sicut  oris  ad  occisionem  ducetur,  et  quasi  agnus  coram  tondente  se 
obmutescet,  et  uon  aperiet  os  suum,  etc.  Crucifixio  ejus  inter  latrones, 
ibid.  vers.  12.  Cum  sceleratis  reputatus  est.  Irrisiones,  et  blasphemise 
Judseorum,  et  vestimentorum  divisio,  et  oratio  pro  inimicis  in  cruce, 
Psal.  21.  fere  toto.  Fellis,  et  aceti  potatio,  Psal.  68.  Dederunt  in  escam 
meam  fel,  et  in  siti  mea  potarerunt  me  aceto.  Resurrectio  PsaL  15. 
Non  derelinques  animam  meam  in  inferno,  nec  dabis  sanctum  tuum 
videre  corruptionem.  Denique  ascensus  in  caelum  Psal.  67.  praedicitur: 
Ascendisti  in  altum,  cepisti  captivitatem:  accepisti  dona  in  hominibus. 
Unde  egregie  Tertullianus,  cum  dixisset  in  Apologetico,  2.  cap.  20.  Ido- 
neum,  opinor,  testimonium  Dirinitatis,  veritas  divinationis ,  concludit: 
Hinc  igitur  apud  nos  futurorum  quoque  /ides  tuta  est,  jam  scilicet 
probatorum,  quia  cum  illis,  quoz  quotidie  probantur,  prozdicehantur . 
Eoidem  voces  soiiant,  emdem  litteire  notant,  idem  Spiritus  pulsat,  unum 
tempus  est  divinationi  futura  prozfari,  etc.  Eodem  argumento  utitur 
sanctus  Augustinus,  Serm.  27.  De  Verbis  Apostoli,  cap.  4.  ubi  ait: 
Sunt  euim  homines  infideles,  qui  sic  detrahunt  Christo,  ut  dicant  eum 
magicis  artibus  fecisse,  quod  fecit  (ut  Judaei  illi,  qui  dicebant:  in  Beel- 
zebub,  principe  daemoniorum,  ejicit  dsenionia,  Lucae  11.)  J^ossunt  ergo 
in/idetes  dctatam  e  cozlo  vocem,  per  iliicitas  curiositates  ad  magicas  artes 
referre :  sed  Prophetce  autea  fuerunt.  Xondum  erat  homo  Christus, 
quando  misit  Prophetas.  Si  ergo  magicis  artibus  fecit,  ut  colerctur 
mortuus,  numquid  erat  magus  antequam  natus/  —  Secundo,  Deus 
eadem  mysteria  confirmavit  per  innumera  miracula;  lnec  enim  sunt 
quasi  subscriptiones  ipsius  Dei,  qui  facit  mirabilia  solus,  Psal.  135_. 
unde  Apostolus  ad  Hebr.  1.  loquendo  de  Christiana  fide,  ait:  In  nos 
canfirmata  est  contestante  Deo  signis,  et  portentis,  et  variis  virtutibus, 
et  Spiritus  sancti  distributionibus :  cum  autem  miracula  ista  Deum 
habeant  auctorem,  fieri  non  potest,  ut  edita  sint  in  confirmationeiii 
alicujus  falsitatis;  unde  concludendum  est  cum  Richardo  Victorino, 
lib.  1.  De  Trinitate,  cap.  2.  Sane  (/ua?  revelata  sunt  nobis  cailitus  tam 
multis,  tam  magnis,  tam  miris  prodigiis  confirmuta  sunt,  ut  genus 
videatur  esse  dementice,  in  his  vel  aliquantulum  dubitare.   ttinam  at- 


SEX    MOTIVA   CREDIBILITATIS.  489 

tenderent  Judcei,  utinam  animadverterent  Pagani  cum  quanta  con- 
scientke  securitate,  pro  hac  parte,  ad  divinum  judicium  poterimus  ac- 
cedere!  Nonne  cum  omni  confidentia  Deo  dicere  poterimus:  Domine, 
si  error  est,  a  te  decepti  sumust  Ista  euim  in  nohis  suntxantis  signis 

et  prodigiis  confirmata,  et  talibus,  quoz  nonnisi  per  te  fieri potuerunt. 
Non  inficior  inftdeles  et  haeretieos  vellicare  miracula  edita  in  confir- 
mationem  Christianae  et  Catholicae  fidei.  Verum  aut  ista  miracula  vere 
fuerunt  edita,  vel  non.  Si  tuerint  edita,  non  est  cur  in  dubium  revo- 
centur;  si  autem  nulla  fuerinr  patrata  miracula  in  eonfinnationem  fidei 
Christianae,  magnum  sane  miraculum  est,  quod  absque  miraculo  nmndus 
universus  religionem  er  cultum  idolorum  tot  saeculis  probatum,  a  tot 
sapientibus  ac  potentissimis  viris  in  pretio  et  veneratione  habitum , 
nihilominus  absque  ullis  signis  et  prodigiis  fuisse  neglectum,  ut  Chri- 
stiana  religio  usurparetur.  Quo  utique  ratiocinio  utitur  S.  Augustinus, 
Orat.  contra  infideles,  ubi  ait:  «  Cum  constet  Romanorum  imperium, 
«  universumque  orbem  tot  potentibus  viris,  Philosophis,  Oratoribus 
«  reiertum,  Christi  doctrinse  ante  repugnantem,  ad  eam  postmodum 
«  fuisse  conversum :  qua)ro  an  virtute  signorum  et  prodigioruin  ab 
«  antiquis  ritibus ,  diuque  observata  religione,  in  hanc  novam  et 
«  inauditam  sit  haec  facta  mutatio  ?  Si  f ateberis  mundum  ad  hanc  per- 
«  suasionein  tractum  fuisse  vi  miraculorum,  quibus  contradicere  ne- 
«  quaquam  poterat,  tateri  oportebit  a  Deo  auctore  miraculorum,  et  qui 
«  tacit  niirabilia  magna  solus,  religionein  hanc  processisse :  sin  autem 
«  negas  ullis  miraculis  mundum  ad  hanc  recipiendam  fidem  fuisse 
«  provocatum,  negando  miracula,  ingens  miraculum  ingeris:  quid 
«  enim  potest  dici  mirabilius,  quam  Romanum  Imperium,  totamque 
«  Gentilitatem,  religionem,  quani  tam  acriter  impugnabant,  subver- 
«  tereque  moliebantur,  desertis  paternis  ritibus,  nullis  visis  signis, 
«  mirandisque  operibus,  sponte  suscepisse,  et  in  ea  retinenda  tam 
«  constantes  fuisse  ».  Hyec  S.  Augustinus.  —  Tertio  denique,  etiam 
infidelium  Christianis  adversantium  testimonio  roboravit,  ut  praeclare 
docet  Doctor  ibidem  num.  13.  nam  ut  pulchre  loquitur  Eucherius 
Hoin.  2.  De  Paschate:  Validis  absque  dubio  nititur  privilegiis,  qui 
eausam  de  adversariis  asserit  instrumentis.  Plurimi  autem  infideles 
pnuclare  dixerunt  et  scripserunt  de  Christo  ac  Christianis;  prae  cae- 
teris  autem  Josephi  testimonium  laudat  Doctor:  ille  eniin  lib.  18.  De 
antiquit.,  cap.  4.  haec  de  Christo  Domino  refert:  «  Fuit  autem  his  tem- 
«  poribus  Jesus  sapiens  vir,  si  tamen  virum  eum  nominare  fas  est: 
«  erat  enim  mirabilium  operuin  eftector,  et  Doctor  omniuin  eorum, 
«  qui  libenter  audiunt,  qmc  vera  sunt.  Et  niultos  quidem  Judaeorum, 
«  multos  etiam  ex  gentibus  sibi  adjunxit.  Christus  hic  erat.  Hunc 
«  accusatione  primorum  nostrse  gentis  virorum,  cum  Pilatus  in  crucem 
«  agendum  decrevisset,  non  deseruerunt  hi,  qui  ab  initio  eum  dile- 
«  xerant:  apparuit  enim  eis  tertia  die  iterum  vivus  :  secundum  quod 
«  divinitus  inspirati  Propheta*,  \el  alia  innuinera  miracula  tutura  pra3- 
«  dixerant ;  sed  et  in  hodiernum  diem  Christianorum,  qui  ab  ipso  nun- 
«  cupati  sunt,  et  nomen  perseverat  et  genu.^.  »  Philo  etiam  disertis- 
simus  Judaeorum  librum  scripsit  de  sanctitate,  et  puritatc  \  itae  pri- 
niorum  Christianorutn,  Alexandriae  degentium,  ut  testatur  sanctus 
Hieronymus  in  lib.  De  Scriptoribus  Ecclesiastids,  ubi  agen.s  ih-  S.  Marco, 


490  SEX    MOTIVA    CREDIBILITATIS. 

et  Ecclesia  Alexandrina,  ait:  Philo  disertissimus  Judceorum  videiis  Ale- 
xandrice  primam  Ecclesiam  adhuc  judaizantem,  quasi  in  laudem  Gentis 
sufv  librum  super  eorum  conversatione  scripsit.  —  Denique,  Deus  sui- 

ficientis.sime  testatns  est  religionem  Christianam  esse  divinitus  inspi- 
ratam  per  mirandam  illam  ac  omnino  stupendam  innumerabilium 
Martyrum  iortitudincm  et  constantiam,  qui  inde  etiam  nomen  acce- 
perunt  (inquit  Suarez)  quod  suo  sanguine  magnum  fidei  testimonium 
praebuerint;  licet  enim  infideles,  tam  Pagani,  quam  haeretici  pro  suis 
erroribus  tuendis  mortui  fuerint,  ut  ex  Apollinari  refert  Nicephorus 
lib.  4.  Hist.,  cap.  23.  Plures  haereses  de  suis  Marturibus  gloriantur, 
nou  tamen  propterea  in  earum  sententias  imus:  plures  tamen  sunt  cir- 
cumstantine  Christianorum  ac  Catholicorum  Martyrum,  qua>  mirum 
in  modum  Christianse  religionis  veritatem  ac  sanctitatem  declarant 
ac  confirmant.  Primo  namque,  ad  id  maxime  confert  innumerabilis 
Martyrum  multitudo:  enimvero  pro  aliis  sectis  tuendis  rari  sunt  qui 
mortem  subierunt:  at  pro  tuenda,  propagandaque  Christiana  fide,  tot 
generosam  mortem  per  atrociora  qu?eque  tormenta  sustinuerunt.  ut 
meritc  scripserit  S.  Hieron.  ad  Heliodorum,  se  invenisse  numerum 
Martyrum  in  Pontificum  Annalibus,  ita  copiosum,  ut  si  omnium  me- 
moriam  celebrare  vellemus,  singulo  quoque  die  plusquam  triuni  mil- 
lium  fieret  solemnitas :  quapropter  jure  merito  S.  Gregorius,  Hom.  17. 
in  Evangelia  fideles  Christianos  alloquens,  ait:  Totum  mundum,  i'ra- 
tres,  aspicite.  Martyribus  plenus  est,  jam  pene  tot,  qui  videamus  nou 
sumus,  quot  veritatis  testes  habemus:  Deo  ergo  numerabiles,  nobis  super 
arenam  multiplicati  sunt ;  quia  quanti  sunt.  a  nobis  comprehenrfi  non 
}>ossunt.  Secundo,  specialem  Dei  protectionem  et  manutenentiam  in  Cliri- 
stianis  ac  Catholicis  Martyribus  commendat  ipsum  eorum  patiendi  pro 
Christo  sestuans  desiderium,  quo  non  solum  tormenta  non  refugiebaut, 
sed  et  ultro  sese  tyrannis  ac  li-toribus  trucidandos  et  mactandos  ot- 
ferebant :  unde  Tertullianus  initio  libri  ad  Scapulam :  Xos  quidem  m  que 
expavescimus,  neque  pertimescimus  ea  quce  ab ■  ignorantibus  patimur: 
cum  ad  hanc  sectam  utique  suscepta  conditione  ejus  pacti  venerimus, 
ut  etiam  animas  nostras  auctorati,  in  has  pugnas  accedamus.  ea  quo3 
Deus  repromittit,  consequi  optantes,  et  ea,  quce  diversaz  ritce  comminan- 
tur,  pati  timentes.  Denique  cum  omni  scevitia  vestra  conce rtamus .  ut  etiam 
uttro  erumpentes  :  magisque  damnari,-  quam  absolri  gaudemus.  Tertio^ 
idipsum  testatur  miranda  illa  non  solum  animi  constantia,  sed  etalaeri- 
tas  in  subeundis  dirioribus  et  atrocioribus  quibusque  tormentis  ac  sup- 
pliciis.  Quod  enim  de  Apostolis  et  Discipulis  narrat  S.  Lucas  Act.  5.  Itti 
quidem  ibant  gaudentes  a  conspcctu  concilu,  quoniam  digni  habiti  sunt 
pro  nomine  Jesu  contumeliam  pati.etia.rn  contigit  in  aliis  Mart>  ribus, 
qui  crelesti  consolatione  ac  voluptate,  etiam  mediis  tormentis  inebriati, 
plerumque  divinas  laudes  personabant,  ac  lictoribus  eos  cruciantibus  in- 
sultabant,  et  Christi  Domini  nomen,  ac  Divinitatem  constantissime  pro- 
fitebantur,  ut  generosissime  testati  sunt  SS.  Marcus  et  Marcellianus  fra- 
tres  Romani,  ad  quos  ad  stipitem  alligatos  cum  exelamasset  Judex:  ffe- 
sipiscite  miseri,  ei  uos  ipsos  ab  his  cruciatibus  eripite;  responderunt: 
Xunquam  tamjucunde  epulati  sumus,  <pt<nii  hwc  libenter  Jesu  Christi 
causa  perferimus,  in  cujus  amore  nunc  fi.ri  esse  cozpimus:  utinam  tam- 
diu  i/os  hcec  pati  sinat,  quamdiu  hoc  corruptibili  corpore  vestiti  erimus. 


DE    HABITU    FIDEI.  491 

Sextum  denique  motivum  et  argumentum  credibilitatis  ac  firmi- 
tatis  nostrse  lidei  dedueit  Doetor  ex  stabilitate  ae  perpetuitnte  Eecle- 
si;e :  eninivero  illa  religio  censenda  est  divinitus  instituta.  quae  ab 
initio  suse  constitutionis  mansit  stabHis  in  ejusdem  tidei  ac  docirinae 
protessione  per  annos  plurimos,  etiam  non*obstantibus  variis  persecu- 
tionibus  adversariorum.  idque  nullo  potentire  saecularis  ac  terrenre 
subsidio:  at  talis  est  Christiana  et  Catholica  religio:  igitur.  etc.  Major 
constat :  Deus  enim  non  solet  concurrere  ad  conservatir.nem  ullius 
sectae,  tam  diuturno  tempore,  quam  duravit  Christiana  religio,  nisi 
illius.  quae  veritatem  protitetur.  maxime  ubi  illa  religio  impugnatur 
a  variis  hostibus,  et  tit  licentia  disputandi  de  mysteriis  ac  ridei  ar- 
ticulis,  ut  veritas  evidentius  appareat,  sicut  fit  in  Christiama  reli- 
gione.  Minor  etiam  patet;  nam  Ecclesia  ab  initio  suse  institutionis  ad 
nos  usque  per  universum  orbem  propagata  est:  unde  concludit  Doctor 
num.  9.  cum  S.  Augustino,  lib.  De  utilitate  credendi,  cap.  17.  Cum 
igitur  tantum  auxilium  Dei,  tantum  profectum,  fructumque  videamus, 
dubitamus  nos  ejus  Ecclesice  condere  gremio,  quce  usque  ad  confessionem 
generis  humani  ab  Apostolica  sede  per  succ<  ssioivs  Episcoporum,  frustra 
hcereticis  circum  etiam  latrantibus,  et  partim  plebis  ipsius  judicio, 
tim  Conciliorum  gravitate,  partim  etioni  miraculorum  maj  -' 
notis,  culmen  auctoritatis  obtinuitP  Et  parum  post :  Quid  est  aliud, 
quod  tom  ingratum  potest  esse  opinioni,  atque  auxilio  dirino,  quo.m 
tanto  labore  prozdictai  auctoritati  veUe  resisteref  Unde  Gamaliel  Actor.  5. 
Si  est  ex  hominibus  consdium  hoc,  aut  opus,  dissolvetur:  si  vero  i  i 
Deo  est,  non  poteritis  dissolvere  illud,  ne  forte^t  Deo  repugnare  videa- 
miui.  Plura  ad  hoc  argumentum  subjicere  licere  ex  pneclarissimis  cha- 
racteribus,  ac  notis,  quibus  illustratur  Ecclesia  Catholica.  et  a  con- 
venticulis  luereticorum  secernitur.  Verum  convenientiori  loco  de  iis 
fiet  sermo,  cum    Deo  dante    Tractatum  de  Ecclesia  auspicabimur. 

AETIOULUS  SECl  XDUS. 

DE  HABITU  FIDEI. 

Non  levis  est  inter  Catholicos  et  Haereticos  Lutheranos.  ac  Calvi- 
nistas  controversia  de  habitu  Fidei,  Spei,  et  Charitatis:  hi  namque 
cum  pertracte  denegent  in  justiticatione  quidquam  reale  nobis  divi- 
nitus  intundi.  arhrmentque  nos  justificari  sola  peccati  non  imputa- 
tione,  ac  cxtrinseco  Dei  favore  atque  acceptatione.  ut  ex  eorum  scri- 
ptis  demonstravimus  in  superiore  Tractatu  agendo  de  gratia  sanctih- 
cante,  hinc  omnem  etiam  denegant  ac  respuunt  habitum,  seu  quali- 
tatem  ac  virtutem  divinitus  infusam,  <[ua_'  nos  ad  actus  supernaturales 
eliciendos  non  solum  adjuvet.  sed  et  ad  id  tacultatem  et  virtutem 
conferat.  <thiod  utique  haereticum  dogma.  ut  expugnemus,  et  Catiio- 
licam  veritatem,  ac  sententiam  de  habitibus  stipernaturalibns  incon- 
cusso  ac  lirmissimo  tundamento  stabiliamus.  quatuor  maxime  hoc  in 
articulo  sunt  discutienda:  Primum,  utrinn  detur  ridei  habitus:  Secun- 
dum,  quid,  et  qualis  sit :  Tertium,  in  quibns  >ubjectis  reperiatur  ac 
perseveret:   Quartum,  quas  habeat  causas. 


492  DE    HABITU    FIDEI. 

QU.ESTJO  PRIMA. 

UTRUM  DETUE  HABITUS  FIDEI  IXFUS.E 
JUGITER  IN  NOBLS  PERSEYERANS. 

Notandum  1.  Certuni  esse  et  indubitatum  apud  omnes  Catholicos 
admittondas  esse  virtutes  infusas,  quae  divinitus  hominibus  tam  adultis 
quam  parvulis  in  baptismate  tribuuntur.  Quantum  enim  ad  adultos  id 
disertissime  tradit  Innocentius  III  cap.  Majores,  ait  enim:  Illud  vero, 
quod  opponentes  inducunt,  fidem,  aut  charitatem,  cdiasque  virtutes  par- 
vuliSj  utpote  non  consentientibus,  non  infundi,  a  plerisque  non  conce- 
ditur  absohde,  cum  propter  hoc  inter  Doctores  Theologos  qucestio  refe- 
ratur,  aliis  asserentibus  per  virtutem  baptismi,  parvulis  quidem  culpam 
remitti,  sed  gratiam  non  conferri;  nonnullis  dicentibus  dimitti  pecca- 
tum,  et  infundi  virtutes  habentes  illas  quoad  habitum,  non  quoad  usum, 
donec  perveniant  ad  cetatem  adultam.  Ubi  aperte  supponit  ab  onmibus 
ut  certum  et  indubitatum  haberi,  adultis,  utpote  consentientibus  suo 
baptismo  ac  divinoe  vocationi,  dictos  habitus  dum  baptizantur  in- 
lundi,  solumque  esse  dubium,  an  idem  accidat  in  infantibus.  Simititer 
Coneilium  Viennense  relatum  in  Clementiua  De  summa  Trinitate,  cum 
docuisset  baptismum  tam  parvulis  quam  adultis  prodesse  ad  salutem ; 
disputari  tamen  inter  Theologos,  an  etiam  parvulis  in  baptismo  praeter 
culp;e  reniissionem  infunderentur  virtutes  ac  gratia  inlormans,  su- 
bjungit:  Nos  autem  attendentes  genercdem  efficaciam  mortis  Christi, 
(quai  per  baptismam  appticatur  pa.riter  omnibus  baptizatis)  opinionem 
secundam,  quce  dicit  tam  parvulis,  quam  adultis  conferri  baptismo 
gratiam  informantem,  et  virtutes)  tamqucun  probabiliorem,  et  dictis 
Sanctorum  ac  Doctorum  modernorum  TheologicE  magis  consonam  et 
coucordem,  sacro  approbante  Concilio  duximus  eligendam.  Ubi  apertc 
tamquam  indubitatum  supponit  dictas  virtutes  infundi ;  cuin  autem 
elficacia  mortis  Christi  generatim,  taiu  parvulis,  quam  adultis  in  ba- 
ptismo  applicatur,  ex  eo  quod  illae  virtutes  intundantur  adultis,  infert 
has  etiam  infundi  parvulis  (hoc  enim  sigmificant  illa  verba:  Xos  at- 
tendentes,  etc.  quibus  redditur  ratio  secuta?  decisionis),  illudque  ut 
magis  consonum  Patribus  et  Theologis  eligendum  esse.  Est  autem 
difficultas,  utrum  virtutes  illse  revera  sint  habitus,  iique  supernaturales 
jugiter  in  nobis  perseverantes ;  quod  ut  appareat  evidentius, 

Notandum  '2.  Hoc  reperiri  discrimen  inter  habitus  supernaturalcs 
et  divinitus  per  se  infusos,  et  naturales  ac  proprio  labore  et  gemi- 
natis  ac  repetitis  actibus  comparatos :  Primo,  quod  hi  dumtaxat  facul- 
tati,  cui  insunt,  facilitatem  conferant,  ut  promptius  et  expeditius  suas 
in  operationes  erumpat,  et  actus  eliciat;  illi  vero  non  tam  facilitatem 
illam,  quam  virtutem  potentia?  cui  insunt,  tribuant  ad  suos  actus  eli- 
ciendos,  ita  quod  facultas  sine  habitibus  comparatis  posset  quidem 
.absolute  operari,  licet  cum  aliqua  dirficultate:  at  sine  habitibus  su- 
pernaturalibus  non  posset  ullatenus  actus,  ad  quos  illi  habitus  incli- 
nant,  elicere.  s,'<-un<l<>,  in  eo  dififeront  illi  habitus,  quod  acquisiti  non 
promoveant  potcntiam  ultra  sortem  et  statum  natmralem,  sed  eam  ad 
actus  sibi  connatnraliter  debitos  eliciendos  stimulent  et  adjuvent; 
supernaturales  vero  facultatem  et  animam  promoveant  ad  statum  na- 


DE    HABITU    FIDEI.  403 

turaliter  indebitum ,  eique  vim  conferunt  ad  eliciendos  actus  supra 
natune  vires,  ita  quod  faeultas  sine  hujusmodi  habitibus  non  posset 
ullatenus  tales  actus  exercere,  quamquam  ad  id  omnem  suam  vim 
et  activitatem  expenderet.  Conveniunt  nihilominus  in  eo,  quod  utrique- 
illi  habitus  facultati  inexistant  per  modum  comprincipii,  et  cum  ea 
partialiter  concurrant  ad  productionem  actus,  ad  quem  illi  ordinantur. 

Xotaxdum  3.  Aliquid  dici  posse  supernaturale  alterutro  ex  his 
duobus  modis,  nempe  vel  quoad  substantiam,  vel  quoad  modum.  Illud 
dicitur  supernaturale  quoad  svbstantiam,  quod  in  sua  entitate  tale  est. 
ut  a  nulla  causa  secunda  ordinis  naturalis ,  quantumvis  debite  ad 
agendum  applicata  et  parata,  produci  posset,  nisi  inderetur  aliquod 
principium  ipsi  causse  secund?e,  jam  naturalirer  complette  et  sutti- 
cienter  quidem  disposita?  ad  eliciendos  actus  naturales,  non  autem  ad 
producendos  iilos  actus  aut  effectus,  qui  supernaturales  appellantur. 
Dixi  jam  naturaliter  completoz  et  dispositai  ad  agendum:  certum  est 
enim  causam  secundam,  quantumvis  ex  se  paratam  et  expeditam  ad 
agendum,  non  posse  elicere  suos  actus,  nec  effectus  edere  sine  spe- 
ciali  Dei  concursu,  qui  necessarius  est  ad  quemlibet  effectum  produ- 
cendum;  atque  ideo  illa  facultas  non  habet  virtutem  adsequatain  phy- 
sieam  ex  se  sine  tali  concursu  ad  illum  effectum :  sed  hic  concursus 
requiritur  ob  essentialem  subordinationem  causae  seeundae  ad  primam, 
necnon  propter  essentialem  dependentiam  cujuscumque  effectus  ad 
eamdem  causam  primam,  nec  illa  exigentia  fit  propter  perfectionem 
et  dignitatem  specialem  alicujus  effectus  pqtius  quam  alterius:  tam 
enim  concursus  ille  requiritur  ad  eliciendos  actus,  et  producendos  ef- 
fectus  imperfectos  et  pertectos ;  unde  hic  concursus  non  supponit  po- 
tentiam  sufficienter  completam,  sed  eam  complet  ac  perficit  per  modum 
comprincipii  in  elicitione  actuum  sibi  connaturalium.  Quando  vero 
actus  est  talis  entitatis  et  digTiitatis,  ut  a  potentia  sic  eomplem  et 
ad  ag-endum  expedita  non  possit  produci,  nisi  facultas  illa  juvetur. 
et  ad  illam  productionem  erriciatur  potens  mediante  aliqua  forma  a 
solo  Deo  producenda  et  intundenda,  tunc  actus  ille  censetur  super- 
naturalis  quantum  ad  substantiam;  quia  illius  productio  omnino  excedit 
captum  et  activitatem  facultatis  aliunde  sufficienter  dispositre  ad  eli- 
ciendos  actus  qui  pure  essent  naturales.  Supernaturale  vero  secundum 
modura  illud  dicitur,  quod  licet  naturse  viribus  posset  fieri  et  pro- 
duci  a  causis  secundis  absque  ulla  forma  divinitus  indita ,  tainen  hie 
et  nunc  a  Deo  praeter  natune  exigentiam  fit,  ut  visns  eaeco  restitntns 
rosa  hieme  producta,  aqua  in  vinum  conversa  per  miraenlnm .  ut  ta- 
ctum  est  in  Cana  Galilaeae. 

His  praemissis,  duo  maxime  snpersnnt  determinanda :  Primum 
quidem,  utrum  virtutes  Fidei.  Spei,  et  Charitatis  sint  liabitus.  >eu 
qualitates  in  nobis  jugiter  permanentes :  Secundum,  utrum  sint  snper- 
naturales  quoad  substantiam,  vel  quoad  modum. 

Conelusio  prima.  —  Rbvbra  virtutbs  Fidui,  Si-ki.  et  Cua- 

RITATIS  SIXT  QUALITATBS  IX  NOBIS  JIT(iITER  PERMAXEXTES  PER  ItOD 

habitus.  BDbbc  est  communis  inter  Theologos.   Kt 

Probatur  auctoritate  Concilii  Viennensis,  et  Clementis  V  in  primo 
Notabili  laudatis:  constat  enim  ex  ejusdein  Concilii  sententia  virtntes 


404  DE    HABITU    FIDEI. 

supernaturales,  sicut  et  gratiam  justificantem  divinitus  infundi  par- 
vulis  in  baptismate:  sed  non  infnnduntur  per  modum  actus,  cujus 
illi  parvuli  sunt  omnino  incapaces:  igitur  infundi  debent  per  mo- 
dum  habitus.  Nec  refert,  quod  Clemens  V  approbaute  Concilio  Vien- 
nensi  non  definiat  esse  omnino  certum  virtutes  in  baptismo  infundi 
etiam  parvulis:  sufficit  enim.  quod  asserat  id  esse  probabilius.  et  dictis 
Sanctorum  Patrum  et  Doctorum  Theologiae  magis  consonum,  et  con- 
sequenter  contra  illam  definitionem,  quam  approbante  Concilio  Vien- 
nensi  fecit  Clemens  V  peccaret  quisquis  contrarium  doceret  esse  pro- 
babilius.  Adde  quod  Clemens  V  in  requali  gradu  certitudinis  asserat 
tam  parvulis.  quam  adultis  conferri  in  baptismate  gratiam  informan- 
tem,  et  virtutes.  Quibus  insinuat  utrumque  ex  aequo  esse  certum,  nec 
unum  sine  altero  negari  posse :  at  omnino  certum  est  parvulis  in  ba- 
ptismate  infundi  gratiam  intormantem,  seu  justificantem :  igitur  ex 
mente  tum  Concilii  Viennensis,  tum  Clementis  V.,  pariter  debet  esse 
certum  virtutes  Fidei,  Spei,  et  Charitatis  per  modum  habitus  ipsis 
parvulis  intundi,  quippe  cum  actus  omnino  sint  incapaces.  —  Confir- 
matur  hanc  mentem  esse  Concilii  Viennensis  ,  quia  multo  ante  illud 
Concilium  habebatur  in  Ecclesia  erronea  sententia  negans  in  adultis 
infusionem  virtutum ;  nam  inter  errores  Petri  Joannis,  qui  vixit  sub 
Innocentio  III  propter  quos  damnatus  et  exhumatus  fuit,  ponitur  iste, 
quod  scilicet  docebat  in  baptismo  gratiam,  et  virtutes  quas  Theologicas 
vocant,  minime  infundi.  Sic  refert  Prateolus,  lib.  14.  FAenchi  hozresum 
in  Petro-Joannis,  Alphonsus  de  Castro  Adversus  hcereses,  verbo  ba- 
ptismus  haeresi  4.  et  Abrahamus  Bzovius,  tom.  13.  Annatium  Eccles. 
anno  1199.  num.  39.  ergo  non  est  credibile  eamdem  sententiam,  qiur 
tanto  ante  tempore  ut  erronea  damnabatur.  tuisse  postea  relictam  ut 
probabilem  in  Concilio  Viennensi. 

Probatur  secundo,  et  pnvcedens  ratio  confirmatur  auctoritate  Con- 
cilii  Tridentini,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi  post  numeratas  dispositiones,  qure 
justificationem  praecedunt,  et  in  ipsis  actum  fidei,  et  spei  recensitum, 
subdit:  Hanc  dispositionem  et  proeparationem  justificatio  ipsa  conse- 
quitur,  quce  non  est  sola  peccatorum  remissio,  sed  sanctificatio  etiam 
et  renoyatio  interioris  hominis  pei  susceptionem  gratia*,  et  donorum. 
Ubi  susceptio  gratiae  et  donorum  in  justificatione  inclusa  condistin- 
guitur  a  pneparatione,  quam  consequitur,  et  in  qua  supponebatur  jam 
fides  actualis:  ergo  nomine  donorum,  quse  postea  infunduntur,  intel- 
ligi  debet  aliquid  permanens  et  al)  actibus  condistinctum.  —  Confir- 
matur,  es  oo  quod  ibidem  Concilium,  postquam  dixit  eausam  formalem 
justificationis  esse  justitiain  inh?erentem  divinitus  infusam,  juxta  cu- 
jusque  dispositioneni.  statim  infert:  Unde  in  ipsa  justificatione  cum 
remissione  peccatorum  h&c  o^nnia  accipit  homo  simul  infusa  per  Jesum 
Christum,  cui  inseritur:  Fidem,  Spem,  et  Charitatem.  Quibus  verbis 
Concilium  declarat.  quae  sint  illa  dona,  quorum  susceptionem  supe- 
rins    dixerat    includi  in  justificatione.   Confirmatur   ctiam    his    verbis 

Lentibus,  ubi  Concilium  docet  hanc  fidem,  de  qna  loquitur,  eam 
quam,  inquit,  antr  baptismi  sacramentum  ex  Apostolortem  tradi- 
Catechumeni  ab  Ecclesia  petunt,  cum  petunt  fidem,  vitam  aternam 

itantem:    lnvc   antem  fides  ;\h  Ecclesia  qou  petitnr,  neqne  datur, 
nisi  per  baptismnm,  ad  qnem  ipsi  Catechnmeni  accedunf :  per  bapti- 


DE    HABITU    FIDEI.  495 

smnm  autem  uon  datur  fides  actualis;  quippe  cum  parvuli  sint  illius 
incapaces;  uec  etiain  actum  fidei  postulant  Catechumeni,  quia  cum 
fide  actuali,  seu  actu  ridei  accedunt  ad  baptismum :  igitur  mens  Con- 
cilii  est,  illas  virtutes,  de  quibus  loquitur,  esse  qualitates  per  modum 
habitus  jugiter  in  nobis  perseverantes.  Confirmatur  denique  ex  Vega, 
lib.  7.  in  Tridentii/um,  cap.  24.  ubi  docet  de  fide  esse  post  Triden- 
tinuin  infuudi  virtutem  tidei  ab  actu  credendi  distinctam ;  postquam 
eniin  retulisset  verba  Concilii  Viennensis  laudati  in  primo  Notabili, 
sic  ipse  celebris  doctrinae  Concilii  Tridentini  Interpres.  utpote  cum 
illius  fuerit  testis  oculatus,  et  auritus,  ait:  Visum  est  huic  sanctce  Si/- 
nodo  iseilicet  Tridentime)  acceptare  sententiam  istam,  et  asserenti  op- 
positum  anathema  indicere :  intetlexit  enim  hanc  esse  communem  Ec- 
clesice  fidem,  tametsi  non  sub  nomine  habituum.  Idem  Sotus,  lib.  De 
natura  et  gratia,  cap.  18.  qui  et  ipse  Tridentino  Concilio  interfuit. 

Ex  quibus  legitime  infertur,  post  Concilium  Trid.  certum  videri, 
quod  virtutes  Fidei,  Spei,  et  Charitatis  nobis  infundantur  per  modum 
habitus:  Tum  quia,  Concilium  expresse  definit  nobis  infundi  Fidem, 
Spein,  et  Charitatem  :  at  secundum  communem  loquendi  usum  ha?c 
aecessario  significant  aliquem  actum,  vel  habitum :  ergo  Concilium 
definit  nobis  infundi  actum,  vcl  habitum :  sed  non  potest  dici,  quod 
intundatur  nobis  actus ;  quia  actus  non  solum  a  Deo  nobis  dantur, 
sed  etiam  a  nobis  eliciuntur :  igitur  Concilium  definit  nobis  infundi 
liabitum :  Tum  quia,  ibidem  Concilium  cap.  15.  et  Can.  28.  deHnit 
fidem,  amissa  per  peccatum  mortale  gratia  justificaute,  non  amitti, 
nisi  per  infidelitatem,  et  esse  veram  fidem :  at  hree  non  possunt  con- 
venire  actui :  liic  enim  nec  per  peccatum  amittitur,  nec  idem  ante  et 
post  peccatum  remanet,  ac  subinde  Concilium  loquitur  de  fide  habi- 
tuali  et  jugiter  perseverante. 

Dices  1 :  Concilium  non  expresse  definit  in  nobis  infundi  habitus 
Fidei,  Spei,  et  Charitatis:  sed  solum  ex  aliquibus  ejus  dictis  infertur: 
at  propositio  quae  non  expresse  definitur  in  Conciliis,  sed  tantum  ex 
aliquibus  eorum  dictis  infertur,  non  est  omnino  certa ,  sed  est  tantum 
propositio  theologica:  igitur,  etc. —  Distinguo  niinorem:  si  inferatur 
tantum  ratione  alicujus  connexionis,  quam  haberet  illa  propositio  cum 
re  in  Concilio  delinita,  non  esset  omnino  certa,  transeat:  si  interatur 
ex  ^i  signifieationis  verborum,  et  identitate  significati .  sive  quia  res 
utriusque  verbis  significata  est  eadem.  nego.  At,  ut  diximus,  Concilii 
verba  si  proprie  sumantur,  non  significant  actum,  sed  habitum  fidei : 
igitur.  etc. 

Dices  2:  Concilium  Tridentinum  solum  intendit  damnare  ha^re- 
ticos  asserentes  justificationem  nostram  non  fieri  per  aliquam  formam 
nobis  intrinsece  inhaerentem,  sed  tantum  extrinsecam  Dei  acceptatio- 
nem  :  igitur  solum  definit  nos  esse  formaliter  justos  per  aliquam  tor- 
mam  intrinsecam,  sive  iuterim  ha^c  >it  actus,  Bive  habitus.  —  Nego 
consequentiam :  tum  quia  hseretici  Lutheraui,  in  quos  praesertim  nii- 
litat  illa  Tridentini  Concilii  definitio,  non  solum  haec  docebant,  sed 
etiain  perverse  uegabant  nos  esse  justos  per  aliquos  habitus  intrin- 
secos;  et  damnabant  sententiain.  quse  docet  nobis  inlundi  habitus 
Fidei,  Spei,  et  Charitatis;  et  consequenter  sicut  Concilium  intendit 
eos  damnare,  ita  intendit  etiam  hane  sententiam  definire.    Tum  quia, 


496  DE    HABITU    FIDEI. 

ssepe  Concilia  in  suis  definitionibus  non  solum  danmant  sententias 
haereticorum,  sed  simul  etiam  explicant  quid  circa  propositam  mate- 
riam  sentiendum  sit,   ut  etiam  ex  verbis  ipsius  Concilii  patet. 

Dices  3 :  Deus  nil  frustra  molitur,  nec  quidquam  inutile  concedit : 
sed  virtutes  supernaturales  per  modum  habitus  essent  inutiles  et  fra- 
stranese  in  plurimis  suis  subjectis,  maxime  vero  in  parvulis;  quod 
utique  probatur,  quia  habitus  dantur  propter  actus  eliciendos:  sed 
parvuli  sunt  incapaces  elieiendormn  actuum :  ergo  et  recipiendorum 
habituum.  —  Respondeo  primo,  quod  si  argumentum  aliquid  conclu- 
deret,  etiam  esset  consequens,  parvulos  per  baptismum  non  suscipere 
Fidem,  Spem,  et  Charitatem,  quia  sunt  incapaces  actus  earnm  virtu- 
tum  :  hoc  autem  direete  militat  in  definitionem  Concilii  Tridentini : 
igitur,  etc.  —  Respondeo  secundo  cum  Seraph.  Doctore  in  4.  d.  4.  qu.  2. 
quod  incapacitas  infantium  ad  eliciendos  actus  non  efficiat  eos  inca- 
paces  ad  recipiendos  habitus:  «  Notandum  est  enim,  inquit,  quod  po- 
«  tentire  animse  dupliciter  impediuntur  ab  habitu  malo,  et  a  concupi- 
«  scentia,  sive  a  culpa:  et  e  contra  hoc  impedimentum  est  gratia,  sive 
«  virtutes,  per  quas  expediuntur  ad  operandum.  Yirtutes  ergo  reddunt 
«  potentias  faciles,  ipsas  perficiendo,  et  hoc  removendo  culpam:  aliam 
«  autem  expeditionem  non  faciunt.  Unde  cum  parvulus  sit  habens 
«  utrumque  impedimentum,  alterum  removetur  per  virtutes,  non  utrum- 
«  que  :  et  ideo  non  est  omnino  facilis  ad  operandum;  hujusmodi  au- 
«  tem  habitus  expeditivus  habet  multiplicem  ortum.  Xam  quidam  est 
«  innatus,  quidam  acquisitus,  quidam  infusus.  Primus  incipit  cum 
«  natura,  et  ab  ejus  principiis  ortum  liabet:  et  ideo  est  in  natura 
«  imperfecta  imperfectus,  et  cum  natura  crescente  crescit,  et  cum 
«  natura  perfecta  perflcitur,  ut  patet  in  naturali  judicatorio.  Secundus 
«  vero,  scilicet  acquisitus,  ortum  habet  a  libero  arbitrio,  qui  non  habet 
«  usum  donec  natura  aliquo  modo  perficiatur:  et  ideo  sequitur  natu- 
«  ram  perfectam.  Tertius  vero  ortum  habet  a  Deo,  non  a  natura,  nec 
«  a  libero  arbitrio,  et  potest  esse  in  parvulo  ante  usum  liberi  arbitrii : 
«  quia  vero  non  habet  ortum  a  natura,  potest  esse  perfectus,  natura 
«  existente  impertecta  ». 

Conclusio  secunda.  —  Tres  virtutes  Tiieoloi.icj:.  xempe 

FlDES,  SPES,  ET  ClIARITAS  SUNT  PER  SE  IXirS.P  ET  SUPERNATURALES 
IN    EXTITATE. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra:  nam  Joan.  6.  Hoc  opus  Dei 
est,  ut  credatis  in  ipsum.  Ad  Philipp.  1.  Vobis  donatum  est  pro  Chrisio 
non  solum  ut  in  eum  credatis,  etc.  Et  ad  Rom.  .">.  Charitas  Dei  dif- 
fusa  est  in  cordibus  nostris,  etc.  Deinde,  inquit  Doctor  in  3.  d.  23. 
n.  3.  Apostolus  ad  Hebracos  11.  ait:  Sine  fide  impossibile  est  pi< 
Deo:  sed  certum  est,  quod  multi  placent,  et  nmlti  placuerunt  Deo  ; 
igitur  necesse  est  ponere  fidem  respectu  eredibilium  nobis  revelato- 
rum.  Et  quod  loquatur  de  fide  infnsa,  patet  per  eumdeni  1.  ad  Co- 
rinth.  12.  ubi  dicit:  Adhuc  excellentiorem  viam  vobis  demonstro,  e1 
post  cap.  13.  subdit  de  istis  virtutibus  theologicis,  qua3  sunt  viae  ex- 
cellentiores  omnibus  liabitibus  acquisitis:  ibi  enim  loquitur  de  fide 
infusa,  sicut  de  charitate  infusa.  Denique,  e.jus  est  eoncedere  fidem, 
cnjus    est  augere:    sed  solius   Dei  est   augere  fidem;    et  ideo,  inquit 


DE    HABITU    FIDEI.  4(.»7 

Doctor  n.  1").  Apostoli  petebant.  Lucae  17.  Domine  adauge  nobis  fi- 
dem.  Et  Ecclesia  iti  Collecta  pro  fidelibus  idera  fidei  augnumtuni 
exorat  his  verbis:  Omnipotens  sempiterne  Deus,  da  nobis  Fidei,  Spei, 
et  Charitatis  augmentum:  istud  vero  non  opus  esset  petere,  si  totus 
assensus  esset  a  voluntate. 

Probatur  eadem  veritas  ex  definitione  Concilii  Milevitani,  Can.  4. 
Arausicani  secundi,  Can.  2;").  et  Tridentini,  Sess.  6.  Can:  3.  et  cap.  7. 
ut  dictum  est  Conclusione  praeeedenti.  Quam  utique  veritatem  lucu- 
lentcr  definivit  Concilium  Moguntinum  celebratum  duobus  annis  post 
dictam  Sessionem  sextam  Concilii  Tridentini;  unde  cap.  8.  habet  quam- 
dam  periphrasim  illius  capitis  septimi  Sessionis  sextae  Tridentinae,  in 
haec  verba  :  Justificatio  cum  peccatorum  remissione,  etiam  sanctificatio- 
nem,  et  interiorem  renovaUonem  confert,  quatenus  per  meritum  Christi, 
quod  jam  credenti  communicat,  cum  venia  peccatorum,  Dei  gratiam, 
pt  per  Spiritum  sanctum  una  cum  fide  simul  spem  et  charitatem  in 
corde  diffusam  accepit;  hisque  donis  in  ipso  permanentibus,  non  solum 
reputatur,  sed  vere  existit  justus.  Ex  quibus  verbis  constat  Patres  i]- 
lius  Concilii  asseruisse  Fidein,  Spem,  et  Charitatem.  quas  Concilium 
Tridentinum  definierat  divinitus  infundi  in  justiticatione,  non  esse 
actus,  sed  dona  habitualia  in  ipso  justificato  permanentia,  idque  ad 
Catholicam  doctrinam  pertinere.  Idipsum  prreclare  docet  S.  Ambro- 
sius,  lib.  De  Vocatione  Gentium,  cap.  ult.  et  S.  Augustinus,  lib.  De 
Natura  t-t  Gratia,  cap.  2.  3.  et  4.  et  alibi  saepe.  Inde  eximie  con- 
cludit  Doctor  num.  14.  Quod.  oportet  ponere  fidem  infusam,  propter 
auctoritatem  Scripturce  et  Sanctorum. 

Nonnullae  etiam  proferuntur  rationes  a  Theologis  hanc  veritatem 
suadentes;  verum  cum  illa  pendeat  ex  sola  divina  revelatione .  Inde 
fit,  inquit  Doctor  mox  laudatus  n.  14.  quod  non  potest  demonstrari, 
fidem  infusam  inesse  alicui,  nisi  prossupposita  fide,  quod  velit  credere 
Scripturoz  et  Sanctis;  sed  infideli  numquam  ostenderetur ;  sed  sicut 
credo  Deum  esse  trinum,  et  unum,  ita  credo  me  habere  fidem  infu- 
sam,  qua  hoc  credo,  ?t  hoc  a  De<>.  ut  perficiat  animam  in  aciu  primo ; 
quia  D<i  est  perfecte  perficere,  quando perficit.  Unde  sicut  quando  sanat 
aliquem  secundum  corpus,  perfecte  sanatpro  statu,  in  quo  est;  ita  etiam 
secundum  unimam:  et  quia  in  animaest  imago  Dei  secundum  tres  po- 
tentias,  quoe  deformatai  erant  perpeccatum,  ideo  Christus  reformando, 
sicut  perficit  voluntatem  per  charitatem,  sic  intellectum  per  fidem.  — 
Xihilominus  affirmare  possumus,  idcirco  Deum  voluisse  indere  habitus 
supernaturales,  ut  scilicet  actus  illarum  virtutum  eonnaturalius  elice- 
rentur:  cum  enim  generice  loquendo  effectns  comparetur  ad  suam 
causam.  ut  ramus  ad  suam  radicem  ,  connaturalius  <j>t.  ut  quantum 
fieri  possit,  effectus  oriatur  a  eausa  sibi  proportionata.  et  quae  in  sua 
virtute  contineat  effectum,  vel  totaliter,  vel  saltem  partialiter.  Unde 
cum  actus  fidei,  spei,  et  charitatis  sint  ordinis  supernaturalis,  ut  di- 
cemus  Articulo  sequenti,  congruum  fuit,  ut  elicerentur  a  facultate  ad 
eum  ordinem  sublimata  et  proportionata  in  actu  primo  ad  ejusmodi 
operationes:  haec  autem  sublimatio  et  proportio  fit  maxime  per  habi- 
tum  su])ernaturalem,  jugiter  in  tacultate  perseverantem,  et  se  haben- 
tem  ut  comprincipium  cum  tacultate  elicitiva  ejusmodi  actas  super- 
naturalis.  Quando    enim    causa    aliqua    secundum  se  non   habet  pro- 

Frassen   TheoL  Tom.  VIII.  !2 


498  DE    HABITU    FIDEI. 

portionem  eum  effectu,  oportet  ut  accipiat  saltem  in  se  aliquid,  per 
quod  in  actu  primo  proportionetur  cum  effectu  producendo,  et  eum 
in  se  contineat;  ideo  intellectus,  ut  producat  actum  supernaturalem, 
ad  quem  de  se  non  habet  proportionem  intrinsecain,  proportionatur 
intrinsece  per  habitum  infusum  intrinsecum,  per  quem  jam  est  causa 
proportionata  ad  talem  effectum,  et  illum  in  se  continet. 

Dices:  Ad  eliciendum  actum  in  entitate  supernaturalem,  satis  est, 
quod  potentia  elevetur  per  virtutem  aliquain  transeuntem,  et  intrin- 
secam,  et  auxilium  dumtaxat  actuale :  igitur  ad  id  non  videtur  neces- 
sario  requiri  habitus  infusus.  —  Respondeo,  id  equidem  fieri  posse,  sed 
non  ita  connaturaliter;  quippe  cum  habitus,  seu  qualitas  jugiter  in 
anima  perseverans  se  habeat  per  modum  comprincipii,  hinc  est,  quod 
convenientiori  ordine  animam  constituat  in  eo  gradu  et  statu  super- 
naturali,  ut  sic  revera  sit  proportionata  et  commensurata  dignitati 
actus  supernaturalis  eliciendi:  licet  enim  hsec  proportio  et  commen- 
suratio  etiam  fieri  posset  per  auxilium  actuale  et  transiens,  nihilo- 
minus  cum  auxilium  istud  non  esset  perseverans  in  anima ,  ita  nec 
videretur  sic  esse  in  ejus  potestate,  ut  eo  posset  uti  pro  libito  ad  eli- 
ciendum  actum ,  quemadmodum  uti  potest  habitu  sibi  infuso,  et  in  ea 
diu  perseverante.  His  adde,  quod  per  tres  illas  virtutes  supernaturales 
homo  censeatur  constitui  in  ordine  supernaturali,  unde  sicut  ad  ani- 
inam  rationalem,  quse  constituit  homineni  in  ratione  naturse  rationalis, 
consequuntur  potentia?,  seu  facultates  intrinsecse,  quibus  honio  ut  ra- 
tionalis  operetur,  sic  ad  statum  gratiae  justificantis,  per  quam  homo 
constituitur  quasi  in  superiori  natura  et  statu  supernaturali,  debcntur 
etiam  potentiae  congTuentes  naturse  in  eo  statu  positse,  quibus  operetur 
conformiter  ad  finem,  ad  quem  in  eo  statu  ordinatur:  illse  autem  ta- 
cultates  seu  potentiae  non  possunt  esse  alise,  quam  virtutes  illse  habi- 
tuales  supernaturales:  igitur  convenientius  et  connaturalius  homo 
elicit  actus  supernaturales,  per  concursum  ejusdem  habituum.  quam 
per  concursum  alicujus  auxilii  naturalis  et  transeuntis. 

Petes  1.  An  habitus  illi  infusi  ita  subsint  voluntati  in  operando, 
ut  pro  libito  eis  possit  uti,  vel  non  uti?  —  Respohdeo  habitum,  sive 
acquisitum  sive  infusum,  non  esse  primo  et  per  se  ac  immediate  ita 
in  potestate  voluntatis,  sicut  est  actus  eliciendus,  quem  voluntas  per 
se,  vel  per  potentias  sibi  subditas  producere  potest,  aut  elicitive  aut 
imperative;  sed  tantum  indirecte,  et  quatenus  est  in  potestate  ipsius 
voluntatis  uti  ipso  habitu  agendo,  vel  non  agvndo.  Nam  cum  habitus 
sit  causa  oinnino  necessaria  et  naturaliter  determinata  ex  se  ad  agen- 
dum;  hinc  est,  quod  ex  se  facultatem,  cui  inest,  inclinet  ad  operandum 
eo  ipso  quo  posita  sunt  omnia  ad  operationein  requisita,  ncc  potest 
voluntas  cohibere  activitatem  naturalem  illius  habitus,  nisi  auferendo 
ei  aliqua,  quaj  ad  operationem  erant  necessaria,  v.  g.  aut  desinendo 
proponere  ipsi  objectum  circa  quod  tendendum  est,  et  alio  cogitatio- 
nem  avertendo,  aut  seipsam  determinando  ad  non  agendum.  Quemad- 
inodum  enim  cum  potentia  visiva  sit  agens  cx  se  omnino  ncccssarium, 
voluntas  non  potest  directe  ejus  actionem  hnpeb^ire,  sed  tantum  indi- 
recte,  Qempe  vel  claudendo  oculos,  vel  eos  in  aliud  objectum  conver- 
tendo,  ita  cum  habitus,  sive  acquisiti  sive  tnfusi,  oon  necessitenl  po- 


DE    HABITU    FIDEI.  499 

tentiain  ad  agendum,  sed  eam  suae  naturaii  libertati  relinquant,  si 
illa  sit  libera;  inde  consequens  est,  quod  habitus  indirecte  sit  sub- 
ditus  voluntati  in  operando,  atque  ita  est  in  potestate  voluntatis,  ut 
habitus  operetur,  vel  non  operetur,  et  producat  actum,  aut  non  pro- 
ducat. 

Petbs  2.  Utrum  habitus  supernaturales  non  sohun  virtutem,  sed 
etiam  activitatein  taeultati  conferant?  —  Respondeo,  probabilius  videri 
habitus  supernaturales  solam  agendi  tacultatem  et  activitatem,  non 
autem  facilitatem  tribuere.  Quod  utique  probatur  primo  experientia: 
nain  puer  baptizatus,  licet  habeat  habitum  fldei,  non  tamen  ideo  ex- 
peritur  majorem  facilitatem  ad  eredendum  quando  flt  adultus,  quam 
si  non  esset  baptizatus  :  imo  aduitus  haereticus.  qui  ad  Catholicam  fi- 
dem  se  recipit,  licet  in  sua  justifieatione  accipiat  habitum  fidei,  non 
minus  postea  experitur  inclinationem  et  propensionem  ad  haeresim  ; 
ae  subinde  habitus  fidei  infusus  non  tollit  facilitatem  contrariam,  quae 
inducta  fuerat  per  habitum  haeresis:  ergo  non  confert  faeilitatem,  sed 
solum  activitatem  et  virtutem  ad  actum  fidei  eliciendum.  Deinde,  si 
habitus  infusi  conferrent  tacilitatem,  sequeretur  quod  qui  habeivnt 
habitus  ejusmodi  magis  intensos,  etiam  deberent  cseteris  paribus  in 
operando  experiri  majorem  facilitatem  quam  ii  qui  habent  eos  minus 
intensos ;  at  hoe  repugnat  aperte  experientiae:  tum  quia  qui  diu  t  - 
pide  sine  mortali  peccato  vivunt,  et  saepe  saeramenta  trequentant,  per 
eorum  susceptionem,  ae  bonis  ooeribus,  licet  remisse  elicitis,  gratiam 
sanctificantem.  et  habitus  infusos  in  se  augent,  nec  tamen  post  diu- 
turnam  exercitationem  majorem  facilitatem  scntiunt  in  exercitio  vir- 
tutum,  quam  initio :  igitur  signum  est  habitus  illos  facilitatem  non 
tribuere.  Denique,  si  ejusmodi  habitus  conferrent  facilitatem  in  eli- 
ciendis  virtuosis  actibus,  id  facerent  vel  per  se  immediate  potentiam 
inclinando  ad  eliciendos  ejusmodi  actus ,  quemadmodum  habitus  ac- 
quisiti  facilitatem  conferunt  inclinando  potentiam,  ut  promptius  et 
expeditius  suos  actus  exerat:  vel  indirecte  et  mediate,  nempe  effi- 
ciendo,  ut  emcacius  objecti  bonitas  quatenus  conveniens  apprehen- 
deretur  et  expeteretur;  quemadmodum  efficax  oratio  ssepe  audien- 
tium  animos  ad  aliquod  opus  praestandum  stimulat  et  inclinat:  at 
neutrum  dici  potest.  Xon  quidem  primum,  quia  alias  possemus  in 
nobis  sentire  ejusmodi  inclinationem,  atque  ita  deprehendere  nos 
habere  habitus  infuso.-.  maxime  quando  aliunde  novimus  nos  non 
iiabere  habitus  eomparatos  ct  acquisitos,  quod  tamen  experientia 
eonstat  esse  falsum.  Xon  etiani  secundum,  na"m  ipsamet  experientia 
notum  est  habitus  voluntatis  nusquam  in  nobis  ejusmodi  apprehen- 
sionem  excitare.  nisi  prius  per  se  immediate  voluntatem  in  amorem 
objecti  inelinent,  atque  ita  efnciant,  ut  objectum  placeat.  ac  subinde, 
ut  intellectus  hoc  ut  expetendum  apprehendat,  et  tandem  etiam  af- 
tectus  magis  in  ejus  amorem  et  prosecutionem  cxardescat:  igitur  non 
apparet  qualiter  ejusmodi  habitus  faeilitatem  possent  conferre. 

Pbtes  denique:  Utrum  habitus  fidei  sit  unicus  et  simplex,  vel 
compositus  ex  aggregatione  plurium  habituum  correspondentium  plu- 
ribus  articulis,  quemadmodum    diximus  quamlibet  scientiam  totalem 


500  QUID,    ET    QUALIS    SIT    FIDES   HABITUALIS. 

non  esse  unam  simplicem  qualitatem,  sed  ordinatam  congeriem  di- 
stinctarum  scientiarum  particularium  inclinantium  ad  assensus  diver- 
sarum  conclusionum?  —  Respondeo,  communem  Theologorum  senten- 
tiam  esse,  quod  habitus  fidei  sit  unicus:  id  enim  docet  S.  Thomas, 
qu.  4.  art.  6.  et  Subtilis  Doctor,  dist.  23.  num.  6.  ubi  ait:  «  Teneri 
«  potest,  quod  sit  una  fides  omnium  credibilium,  quia  non  respicit 
«  credibilia  sub  propriis  rationibus  illorum,  sed  ut  revelata  sunt  a 
«  Deo,  et  credit  omnia  revelata  ab  ipso  tamquam  vera  esse  eodem 
«  habitu,  quo  credit  revelantem  esse  veracem.  Si  enim  habeo  habi- 
«  tum,  quo  credo  te  esse  veracem,  per  eumdem  habitum  cre.do  haec, 
«  qua3  asseris,  esse  vera,  quantumcumque  illa  sint  diversarum  ratio- 
«  num;  quia  illis  non  assentio  nisi  per  accidens,  per  hoc  scilicet, 
«  quod  assentio  veracitati  tuse,  et  ita  assentio  illis,  ut  sunt  a  te  as- 
«  serta.  Ita  hic ,  nam  credibilibus  revelatis  a  Deo  assentio,  quia  as- 
«  sentio  veracitati  Dei ;  et  sic  fldes  respicit  omnia  credibilia  ut  reve- 
«  lata  a  Deo,  non  autem  sub  propriis  rationibus;  et  ideo  una  fides 
«  posset  esse  de  omnibus  credibilibus,  quamvis  geometricalia,  et  phy- 
«  sicalia,  et  quantumcumque  diversa,  et  alterius  rationis  introduce- 
«  rentur  hic  tamquam  credibilia:  in  omnibus  enim  esset  una  ratio 
«  credendi  illa  esse  vera:  quia  revelata  sunt  a  Deo  ».  —  Probari  po- 
test  responsio  ex  illo  ad  Ephes.  4.  Unus  Dominus.  una  fides,  unum 
baptismct,  ubi  Apostolus  comparat  unitatem  fldei  cum  unitate  Dei,  et 
baptismatis :  certum  est  autem,  quod  Deus  sit  unicus  numero,  sicut 
et  baptisma :  ergo  pari  ratione  signum  est,  quod  fides  eamdem  habeat 
unitatem.  —  Probatur  etiam  ratione  ibi  est  unicus  habitus,  ubi  ( st 
unicum  formale  motivum :  at  fidei  est  unicum  formale  motivum,  ni- 
mirum  veritas  divina  revelans,  quse  eodem  modo  informat  omnia  cre- 
dibilia,  licet  diversimode  fiant  illse  revelationes :  igitur  etiam  fides  est 
unica  specie.  —  Non  censeo  tamen  illam  esse  unam  et  simplicem 
qualitatem  omnino  indivisibilem,  quasi  nullo  modo  componi  possit 
ex  partibus  intensivis  ejusdem  speciei ;  certum  est  enim,  quod  fides, 
sicut  et  cseteri  habitus  supernaturales,  suscipere  potest  gradus  inten- 
sionis,  sive  per  frequentationem  sacramentorum ,  sive  per  actus  me- 
ritorios ,  sive  per  summam  Dei  liberalitatem  ;  ideo,  ut  diximus.  pro 
suis  filiis  orat  Ecclesia:  Da  nobis  fidei,  spei,  et  charitatis  ailgmentum. 

QU/ESTIO  SECUNDA. 

QUID,  ET  QUALIS  SIT  FIDES  HABITUALIS. 

Tkia  maxime  hic  veniunt  determinanda :  Priniunt  quidem.  utrum 
fidei  habitus  infusus  veram  ac  perfectam  habeat  rationem  virtutis : 
Secundum,  utrum  habitus  ille  dicendus  sit  speculativus,  vel  practicus  : 
Tertium  denique,  an  sit  discursivus,  vel  dumtaxat  assensivus.  Quae  ut 
percipiantur  evidentius, 

Notandum  1.  Virtutem  generatim  distribui  in  moralem,  et  intel- 
lectualem.  Moralis  est,  quae  ordinatur  ad  opus,  seu  actum  ex  se  ino- 
raliter  bonum  :  intellectualis,  vero,  quse  tendit  in  verum,  quatenus  per- 
fectivum  intellectus,  ut  ipsemet  tradit  Arist.  6.  Ethic,  cap.  1.  2.  et  .'>. 
Insuper,  virtus  intellectualis  spectari  potest  dupliciter  ;  alia  enim  est 
simpliciter  intellectualis,  ac  per  se  dumtaxat    ordinatur  ad  perfectio- 


QUID,    ET    QUALIS   SIT    FIDES    HABITUALIS.  501 

nem  ipsius  intellectus.  consistitque  tantum  iu  veri  cognitione.  et  ap- 
prehensione:  alia  vero  est  partim  iutellectualis.  et  partim  moralis  ; 
iutellectualis  quidem,  quateuus  tendit  in  verum  cognoscendum,  quo 
perficiatur  intellectus  :  moralis  vero  prout  illa  veri  cognitio  et  ap- 
preheusio  ordinatur  ad  iutormandam  voluutatem.  earnque  dirigendam 
iu  actibus  moraliter  bonis  eliciendis.  Eursus,  hrec  virtus  intellectualis 
moralis  cousiderari  potest.  vel  quatenus  est  vera,  vel  quatenus  est  per- 
feeta  virtus  :  aliud  euim  est,  quod  aliquis  habitus  sit  virtus,  et  aliud 
quod  sit  virtus  pertecta  :  ad  primum  enim  sufficit,  quod  virtutis  essen- 
tiam  et  defiiiitionem  habeat;  ad  secuudum  vero  requiritur,  quod  habeat 
modum  ac  pertectionem  virtutis.  seu  quod  ordinet  hominem  ad  finem 
ultimum  simpliciter  :  Nam,  inquit  Arist..  lib.  7.  Physic,  virtus  est  di- 
sp<,sit,o  perfecti  ad  optimum:  unde  alibi  docet  virtutem  esse  id,  quod 
facit  habentem  simpliciter  bonum,  et  opus  ejus  reddit  perfectum.  Quse- 
ritur  ergo  utrum  fides  secundum  se,  et  quatenus  a  charitate  et  spe 
distinguitur.  sit  vera  virtus  ac  perfecta. 

Notandum  2.  Praet"r  habitum  intusum  fidei  in   intellectu  residen- 
fcem,  quo  incliDatur  ad  assentiendum  veritatibus  propositis.  licet  ine- 
videntibus,  alterum  communiter  admitti  in  voluntate,  quo  scilicet  vo- 
luntas   inclinatur    ad    imperandum    intellectui,  ut    pra-beat  assensum 
propositioni  revelatae,  quamvis  obscurse  et  inevidenti.  quem  habitum 
quidam  volunt  esse  specialem  virtutem  obedienti;e.  ut  doeet  Medina, 
lib.  4.  De  recta  in   Deum   fide,  cap.  2.  Quoniam,  inquit,  nemo  potest 
credere.  nisi  eaptivet  intellectum  in  obsequium    fidei.  ut  docet    Apo- 
stolus  cap.  6.  Actorum.  et  2.  ad  Corinth.  cap.  10.  nullus  autem  potest 
eaptivare  intellectum,  nisi  eum  subjiciendo  imperio  voluntatis.  quod 
utique    praestatur    per    virtutem    obedientialem.    Aliqui    cum    Lessio, 
Tract.  De  prazdpstinat/oiie  Angeldrum  et  hominum,   disp.  1.    sect.    6. 
rtione  2.  existimant  esse  habitum  religionis.  Nonnulli  vero  cum  Va- 
lentia,  Tract.  De  fide,  qu.  1.  punct.  i.  dub.  1.  contenduut  esse  habitum 
studiositatis,  quippe  cum  e.jus  officium  sit  applicare  intellectum,  non 
solum  ad  <'liciendum  suum  actum.  sed  etiam    ad    eliciendum    taliter, 
aut  aliter  eirca  hoc.  vel   illud  objeetum.   Sunt    etiam    qui    existimant 
habitum  in  voluntate   residentem,  quo  ipsa  inclinatur    ad  movendum 
intellectum,  ut  assentiatur  propositioni  inevidenti.  esse  ipsum  fi<I<i  ha- 
bitamhi  voiuntate  residentem  ;   non  quod  unus  et  idem   habitus    phv- 
Bice  insit  intellectui  siinul  et  voluntati.  sed  quod  ille  habitus  sit   qui- 
dem    duplex    physiee,    moraliter    autem    unicus,  quia   ordinantur  ad 
euindem  actum,  nempe  ad  prsebendum  assensum  propositioni  revelatse. 
Ita  docere  videtur  Alensis,  3.  part.  q.  78.  memb.  3.  —  Verum  nulla  ex 
his  sententiis  mihi  probatur.   Non  quidem  prima,  quia  obedientia  per 
se  solum  habet  pro  motivo  praeceptum  superioris ;  honestas  vero  cre- 
dendi    non    est    praeceptnm    superioris,    licet  sit  materia  supra  (iuam 
possit  cadere  praeceptum:  unde  prius  debet  esse  honesta,  quam  prae- 
eipiatur;  ae  subinde  honestas  iila  speetat  ad  habitum  aJterius  virtutis, 
quam  obedientiae.  Non  etiam  secunda,  quia    objectum    motivum    vir- 
tutis  Religionis  est  voluntas  exhibendi  cultum  debitum  iu  signum  et 
notam  suprenue  excellentia'  Dei:  -at  veJle    credere    Deo  propter    ejus 
veracitatem  non  est  praecise  velle  ei  exbibere  fcalem   cultum  <-t  reve- 
rentiam:  siquidem  d?emones  eredunt  divinae  veraeitati,  nec    tamen  id 


502  <>>UID,    ET    QUALIS   SIT    FIDES    HABITUALIS. 

prsestant,  ut  reverentiara  Deo  exhibea-nt:  igitur,  etc.  Non  etiam  ierlia, 

quia  studiositas  ordinatur  ad  regulandum  appetitum  sciendi,  et  ad 
retnenanda  vitia  sibi  opposita,  nempe  curiositatem  et  ignaviam.  seu 
nimietatem  et  negligentiam :  at  velle  credere  ad  id  non  ordinatur, 
tum  quia  supponit  scientiam  et  notitiam  illius  quod  credendum  est, 
tum  quia  aliquis  studiosus  postquam  novit  quod  credendum  est,  po- 
test  non  velle  illud  credere,  ac  subinde  studiositas  non  movet  ad  eum 
assensum.  Non  denique  quarta,  tum  quia  habitus  fldei  proprie  intel- 
lectualis  est,  ac  subinde  ad  solum  intellectum  spectat,  tum  quia  velle 
eredere,  et  credere  de  facto,  pertinent  ad  diversas  facultates,  ac  su- 
binde  etiam  pertinent  ad  diversos  habitus-,  si  enim  pro  diversis  acti- 
bus  (  iversarum  potentiarum  idem  habitus  sufticeret,  consequens  es.-er. 
quod  pro  diversis  actibus  voluntatis  et  intellectus  sufficeret  unus  l.a- 
bitus,  quod  omnino  falsum  est.  —  Censeo  igitur  probabilius  habitum, 
a  quo  inclinatur  voluntas  ad  imperandum  intellectui,  ut  assentiatur 
propositioni  revelatae,  esse  specialem  quemdam  habitum,  qui  vocari 
potest  habitus  pice  affectionis.  Ita  docent  Suarez  in  3.  part.  qu.  7.  et 
dist.  3.  De  Ficle,  qu.  2.  et  plures  alii  Recentiores,  etiam  ex  nostris, 
maxime  Castillo  d.  6.  qu.  8.  n.  19.  habitus  enim,  sicut  et  potentiae 
specificari  debent  per  ordinem  ad  objecta  specialia:  at  honestas  re- 
perta  in  voluntate  credendi  est  specialiter  distincta  ab  objeetis  aliaruin 
virtutum,  ut  mox  diximus,  ae  subinde  spectat  ad  specialein  \irtutem, 
quae  recte  potest  appellari  pia  motio  voluntatis,  quippe  cum  per  eum 
habitum  pie  moveatur  voluntas  ad  imperandum  inteilectui,  ut  assen- 
tiatur  propositioni  revelata\  Difficultas  igitur  est,  utrum  habitus  fldei 
in  intellectu  residens,  et  quatenus  distiuguitur  ab  hoc  habitu  pue  mo- 
tionis,  sit  vera  virtus  ac  perfecta. 

Notandum  .'3.  Ex  Aristotele,  lib!  3.  De  Anima,  duplicem  esse  di- 
scursum:  alium  quidem  objectivum,  et  alium  tormalem.  Objeeticus 
est  omne  illud  objectum,  seu  objecta  illa,  quae  inter  se  talem  habent 
connexionem  et  dependentiam,  ut  ex  natura  sua  postulent  terminare 
actus  intellectus,  qui  ad  discursum  formalem  concurrunt.  Formalis 
vero  discursus  est  arg-umentatio,  quse  est  oratio,  in  qua  propositio 
minus  nota  infertur  ex  notiori,  sive  interim  illa  propositio  nota  sit 
lumine  naturali,  sive  sit  evidens,  sive  tantum  certa.  1'nde  necessario 
requiritur,  quod  in  discursu  plures  interveniant  cognitiones,  quodque 
ultima  causetur  ex  prioribus,  sive  in  genere  causse  efficientis,  ut  do- 
cet  S.  Thoin.  1.  part.  qu.  14.  art.  7.  sive  in  genere  causoe  materialis 
seu  dispositivae  ac  habentis  se  per  modum  conditionis  antecedentis, 
ut  vult  Durandus  in  2.  disp.  21.  qu.  2.  Insuper  advertendum  est  as- 
sensum  fidei  cogitari  posse  niti  discursu  dupliciter:  primb  quidem, 
ita  ut  ex  prsemissis  continentibus  divinum  testimonium  deduceretur 
assensus  veritatis  testincatge,  v.  g.  quidquid  Deus  dicit  est  verum  : 
sed  dicit  se  esse  trinum  in  personis,  et  unum  in  essentia  :  ergo  verum 
est;  stT/iii<!o,  ita  ut  ex  proemissis  creditis  eliciatur  assensus  alterius 
veritatis,  v.  gr.  omnis  homo  est  risibilis:  sed  Christus  est  homo:  ergo 
est  risibilis.  Hinc  controvertitur  inter  Theologos,  utrum  fide*  nitatur 
discursu  a  propositione  revelata,  tam  ad  revelatam,  quam  ad  non  re- 
velatam. 

His  ita  prauiotatis,  tria  maxiine  supersunt  dcterminand  i :   Prvmumy 


QUID,    ET    MUALIS   SIT    FIDES    HABITUALIS.  503 

an  fides  sit  vera  et  perfecta  virtus:  Secundum,  an  sit  discursiva :    Ter- 

tium.  an  sit  speculativa.  vel  practica. 

Conelusio  prima.  —  Fidbs  intellectualis  seorsim  a  Spe, 
et  Charitate  est  quidem  vera  virtus,  sed  nox  simfliciter  per- 
pecta.  Ita  communiter  omnes  Theologi  cum  Doctore  in  3.  dist.  36. 
n.  10.  ubi  supponit  doctrinam  communem,  Fidem,  Spem,  et  Charita- 
tem  esse  virtutes  Theologicas. 

Brobatur  etiam  ratione :  De  ratione  virtutis  est ,  primo,  quod  per- 
ficiat  potentiam  in  ordine  ad  aliquem  aetum  bonum,  et  honestum: 
geeundo ,  quod  actus  ille  sit  quodammodo  arduus  et  difficilis; 
tiertio,  ut  ex  se  dicat  ordinem  ad  finem  ultimum ,  sitque  ex  na- 
tura  sua  aptus,  ut  ad  illum  referatur:  sed  tria  haec  in  habitu  et  actu 
fidei  reperiuntur,  etiam  seorsim  a  charitate:  primo  namque  hsec  in- 
clinat  et  determinat  potentiam  intellectivam  ad  rectam  operationem. 
credere  enim  revelanti  bonum  est  notabile :  similiter  perficit  potentiam 
Intellectivam,  quippe  ipsi  notitiam  ingerit  longe  prsestantiorem.  quam 
sit  qurecumque  scientia  et  cognitio  naturalis.  Secundo,  inclinat  ad 
arduurn  et  difficile:  siquidem  ditficile  est  assentiri  veritatibus  inevi- 
dentibus,  et  plerumque  contra,  aut  saltem  praeter  commune  judicium 
rationis.  Denique,  ex  natura  sua  ordinatur  ad  finem  ultimum,  nempe 
Deum  :  idcirco  enim  mysteria  detegit  ac  declarat,  ut  faciliori  negotio 
voluntas  ad  divinum  amorem  accendatur. 

Secundam  partem  docet  Doctor  n.  31  ubi  ait:  «  si  quaeritur  utrum 
«  Fidcs  et  Spes  sine  Ch^ritate  essent  virtutes:  Dici  potest,  sicut  prius 
«  dictum  est  de  virtutibus  moralibus,  quod  in  specie  sua  possunt  esse 
«  perfectai,  in  quantum  scilicet  sunt  principia  propriorum  actuum  re- 
«  spectu  propriorum  objectorum;  sed  perfectionem  illam  ultimain, 
«  quam  habent  in  attingendo  finem,  ad  quem  ordinantur  ex  charitate, 
«  non  possunt  habere  sine  ipsa.  Et  hrec  quidem  perfectio  tam  in  mo- 
«  ralibus,  quam  in  istis,  licet  dicatur  communiter  esse  in  attingendo 
«  finem  per  aliquain  operationem  elicitam,  sive  per  aliquem  ordinem 
«  istarum,  vel  eorum  actuum  ad  finem,  potest  tamen  dici  praeeipue 
«  in  hoc,  quod  est  acceptari  a  Deo,  ordinando  ad  beatitudiiifmi  ;  sic 
«  quippe  nulla  virtus,  nec  ejus  actus  acceptatur  sine  charitate,  qinv 
«  sola  dividit  inter  filios  regni,  et  perditionis  ». 

Dices  1:  Virtus  est  qua>  ponit  potentiam  in  ultiino  g*radu  perfectionis 
debitse  suo  actui:  sed  fides,  cum  sit  obscura,  non  communicat  intel- 
lectui  ultimum  gradum  perfectionis  debitse  suo  actui ;  non  enim  ipsi 
communicat  claritatem  et  evidentiam :  igitur  est  solum  virtus  impro- 
prie  et  late  sumpta,  quatenus  videlicet  significat  habitum  laudabilem 
inclinantem  ad  bonum.  —  Distinguo  majorem:  ita  constituit  vcl  in 
genere,  vel  in  specie,  concedo  :  in  specie  tantum,  nego.  Verum  qui- 
dem  est.  quod  omnis  virtus  debeat  constituere  potentiam  in  optimo 
sui.  si  optimmn  accipiatur  in  genere  et  universaliter :  qua-libet  eniin 
virtus  voluntatis  disponit  eam  ad  honestatem,  quod  est  optimum  vo- 
luntatis  ;  et  quaelibet  virtus  intellectus  disponit  eum  ad  cognitionem 
veri,  quod  est  optimum  intelleetus.  Si  autem  sermo  sit  de  optimo  in 
specie,  falsuni  est  :  non  enim  qua-libet  virtus  voluntatis  afiert  illi 
supremum  gradum  honestatis;  hoc    namque    soli    charitati  competit ; 


504  FIDES   NON    EST    DISCURSIVA. 

cum  tamen  aliae  etiani  virtutes  sint  in  voluutate.  Nec  etiam  omnis 
virtus  intellectus  atfert  ei  supreuium  gradum  evidentiae ;  nam  seientia 
Physica  non  est  in  eo  evidentiae  gradu,  in  quo  est  Mathematica.  Ad 
rationem  ergo  virtutis  sufficit,  quod  infallibiliter  attingat  bonum  suxe 
potentiae,  quod  ex  Aristotele  colligitur  6.  Ethic  cap.  2.  et  3.  qui  aliam 
conditionem  non  postulavit.  Id  autem  maxime  competit  fidei  ;  licet 
enim  illa  excedatur  a  scientia  secundum  evidentiam,  tamen  scientia 
praestantior  est,  tum  in  supernaturalitate,  tum  in  certitudine  et  in- 
fallibilitate;  propter  quod  potiori  jure  meretur  appellationem  virtutfs. 

Dices  2:  Fides  non  numeratur  inter  virtutes  intellectus  ab  Ari- 
stotele:  ergo  signum  est,  quod  eam  pro  virtute  intellectus  non  agno- 
verit.  —  Nego  consequentiani :  non  enim  mirum  est.  quod  fidem  non 
eomputaverit  inter  virtutes  intellectuales ;  siquidein  ipse  non  agnovit 
tidem  divinam  supernaturalem  cum  iniallibilitatis  excellentia.  quam 
in  ea  Theologi  agnoscunt.  Fidem  autein  humanam  merito  inter  vir- 
tutes  non  numeravit,  cum  sit  exposita  errori.  in  quem,  quantum  est 
de  se,  potest  intellectum  inducere,  quod  potissimum  obstat  derinitioni 
virtutis,  ut  constat. 

Conclusio  secunda.  —  Fides  Christiaxa  non  est  discur- 

SIVA,    SED    REBUS    REVELATIS    LMMEDIATE    ASSENTITUR,    QUATENUS     RE- 

velatt,  sunt.  Bsec  est  SubtiKs  Doctoris  in  3;  dist.  24.  num.  14. 
eamque 

Probat  auctoritate  S.  Augustini,  lib.  18.  D^  Civit.,  cap.  11.  ubi 
loqucns  de  iis,  qua3  continentur  in  Scriptura  sacra,  dicit.  quod  illa  ccn)- 
mendata  stint  nobis  diviniB  eloquiis,  quamris  per  homints,  non  argu- 
mentorum  concertationibus  inculcata,  ut  non  hominis  ingenium,  sed 
Dei  eloquium  contemnere  formidaret,  qui  illa  eognosceret,  nempe  qme 
tradita  sunt  in  Scriptura  ;  unde  concludit  Doctor,  «  quod  qui  eis  as 
ntitur.  habet  habitum,  non  quidem  scientiae  ,  sed  habitum,  quo 
«  immediate  assentit  omnibus  et  singulis,  et  non  uni  propter  aliud. 
<<  de  his,  quse  traduntur  in  Scriptura,  quiniino  si  aliqua  i T > I  tradita 
«  probarentur  ex  aliis,  non  assentiret  eis,  quia  sic  probata  :  sed  cuilibet 
o  dicto  in  Canone  assentit,  non  quia  probatur  modo  dicto,  sed  solum 
«  propter  auctoritatem  Dei,  rationc  eujus  iminediate  assentit  omnibus 
«  traditis  in  Scriptura,  non  uni  propter  aliud  per  syllogisticum  discur- 

sum  ».  Idem  docct  S.  Damascenus,  lib.  4.  Dc  Fide,  cap.  12.  probat 
fidem  non  esse  inqu/siticaui,  nec  consequenter  discursivam.  Hinc  sari- 
ctus  Ambrosius,  lib.  1.  De  Fide,  ait  :  Auferte  hinc  drgumenta,  ubi  fides 
quizritur,  quasi  diceret  non  esse  ratiocinandum.  Quapropter  Tertullia* 
nus.  lib.  De  pccescriptionibus,  cap.  7.  ait :  Nobis  curiositate  opus  non  est 
post  <'lti/stum,  nec  inquisitione post  Eoangelium:  cum  credimus,  nihil 
ult'-,i  desideramus  credere. 

Probatur  similiter  ratione:  Primonamque  in  omni  discursu,  assensus, 
qui  prsebetur  praemissae  sive  principio,  distinguitur  realiter  ab  eo,  qui 
\  ersatur  circa  conclusionein  :  sed  assensus  Fidei  circa  divinam  revelatio- 
nem  aon  distinguitur  realiter  ab  assensu,qui  est  de  re  revelata:  igituras- 
sensus  ipse  non  est  proprie  discursivus.  Major  constat,  discursus  enim 
esC  oratio,  in  qua  unum  infertur  cx  alio:  non  intcrretur  autem  unum 
e\  alio,  si  eodem  actu  quis  assensum   praeberet    principio   et   conclu- 


FIDES    NON   EST    DISCURSIVA.  505 


i. 


sioni :  hic  enim    assensus    esset    simplex.    non    vero    illativus.  Minor 

etiam  est  evidens;  objectum  enim  formale  assensus  fidei  est  res  revelata, 
non  quidem  considerata  niaterialiter  et  secundum  suam  entitatem, 
sed  tormaliter,  seu  reduplicative  ut  revelata;  ac  subinde  quando  ali- 
quis  assentitur  rei  revelatse,  etiam  assentitur  revelationi.  —  C  >nfir- 
matur  ex  eo,  quod  habitus  fidci  distinguatur  ab  habitu  theologico, 
ut  conveniunt  omnes  Theologi  :  .sed  ab  eo  non  aliunde  dstinguitur, 
quam  quia  Theologia  est  formaliter  discursiva,  supponens  divinam 
revelationem.  seu  propositionem  revelatam,  tamquam  veram.  ut  ex  ea 
alteram  eliciat :  fides  vero  unico  intuitu  divinam  revelationem  et  rem 
rcvelatam  immediate  attingit.  —  Deinde,  divina  revclatio  immediate, 
et  sine  discursu  creditur  ut  quod :  igitur,  et  articulus  ab  ipsa  reve- 
latus.  Antecedens  constat:  in  illo  enim  argumento  probari  potest  ali- 
quid  essc  revera  a  Deo  revelatuin.  Gonsequentia  probatur  exemplo  vi- 
sionis:  qu"inadmodum  enim  res  colorata  et  illuminata  immediate  vi- 
detur,  quia  color  et  lux  ipsi  rei  inexistentes  videntur  immediate. 
color  quidem  ut  objeetum  materiale  visus.  lux  vero  ut  objectum  ejus 
formale  ;  atqui  res,  qu?e  revelatur  a  Deo.  est  objectum  tantum  mate- 
riale  actus  fidei  :  divina  vero  revelatio  objectum  formale  :  ergo  unico 
ct  simplici  actu  fides  eredit  rem  revelatam  et  dignam  revelatione  : 
ac  subinde  fides  non  est  discursiva.  —  Deniqiee,  assensus  ille  duin- 
tixat  est  proprie  discursivus.  quando  per  aliquod  judicium  antecedens 
duo  aliqua  ita  judicantur  essc  vcl  eadem.  vel  conjuncta,  ut  ex  uno 
concesso  aliud  etiam  videatur  concedendum  ;  atqui  internus  assensus 
fidei  non  requirit  illud  judicium  antecedens,  de  connexione  revela- 
tionis  cum  re  revelata  :  igitur  ille  actus  non  est  discursus,  nec  con- 
sequenter  habitus  ad  eum  inclinans  est  discursivus.  Major  patet  ex 
communi  doctrina  Dialecticorum,  docentium  ad  argumentationem  duo 
rcquiri  judicia,  nempe  judicari  debet  de  bonitate  consequentiaj.  ct 
proinde  etiam  judieium  terri  debet  de  connexione  extremorum  cum 
medio,  et  ex  vi  istius  judicii  de  tali  conseqnentia,  assensus  debet  dari 
rci  cnuntiatai  per  conclusionem.  Minor  rero  probatur :  tum  quia  quando 
aliquis  credit  Deum  csse  trinum.  v.  g.  non  ideo  prsecise  et  formaliter 
credit  rem  ita  esse  ob  connexionem,  quam  extrema  hujus  propositionis 
habent  inter  se,  et  cum  ipso  motivo,  seu  mcdio.  scilieet  divina  revc- 
latione:  ncc  idcirco  assentitur  ex  eo,  quod  videat  talem  connexionem, 
et  judicet  de  bonitate  istius  conscquentia^  Hlatse  ex  antecedenti.  ut 
maxime  constat  de  hominibus  idiotis  et  rudibus,  qui  licet  nesciant 
judicarc  de  bonitate  eonsequentise  ex  antecedenti,  nihilominus  prae- 
elaros  actns  fidei  cliciunt,  et  interdum  longe  exccllentiores.  quam 
qui  peritissimi  sunt  Theologi.  —  Confirmatur  si  judicium  istud  re- 
quireretur  ad  fidem,  consequens  esset,  quod  qui  melius  apprehenderet 
connexionem  illam  extremorum.  ncmpc  vcritatis  credenda*.  ci  divime 
revelationis,  et  acutius  penetraret  bpnitatem  istius  consequentia'  ex 
antecedenti.  eo  etiam  perfectiores  elicer/t  aetus  diyinae  fidei,  quemad- 
modum  qui  melius  penetrat  connexionem  alicujus  veritatis  scientificae 
cum  medio  scientifico,  habet  actum  perfcctiorem  scientiae  :  sed  hoc 
cxperientia  constat  essc   falsum  :  igitur.  etc. 

Dices  1:  Omne  argumentum  tit    cum    diseursu:   scd  ex   Apostolo 
ad  Hebrajos  11.   Fides  est  argumentum    non    apparentium  :  igitur  es< 


506  FIDES   NON    EST    DISCURSIVA. 

diseursiva.  —  Distinguo  majorem:  argumentum  proprie  dictum,  qua- 
tenus  signifieat  illatiouem  rei  ex  alia,  fit  cum  discursu,  concedo:  ar. 
guinentum  improprie  dietum,  et  quatenus  dumtaxat  signifieat  certi- 
tudinem  seu  ostensionem  ac  convictionem  earum  rerum,  quae  nee 
sensu  nee  ratione  comprehenduntur,  fit  cum  discursu,  nego.  Hoc  au- 
tem  posteriori  modo  Apostolus  fidem  appellat  argumentum,  ita  quod 
quemadmodum  argumento  discursivo  devenimus  in  cognitionem  rei, 
quaj  ex  alia  intertur,  et  ipsa  vi  argumenti  convincimur  ad  certo  assen- 
tiendum  veritati  ejus,  sic  etiam  per  tidem  divinam  habemus  cognitionem 
rerum  a  Deo  revelatarum,  non  minus  certam,  quam  sit  ea  cognitio 
qua?  per  argumentationes  et  demonstrationes  certissimas  comparatur. 
Dicbs  2:  Eodem  modo,  servata  proportione,  philosophandum  est  de 
assensu  fidei  divinse,  ac  de  assensu  lidei  humanse :  at  hic  elicitur  per 
discursum  :  ergo  et  ille.  —  Nego  majorem  quantum  ad  prresens  insti- 
tutuin  ,  et  ratio  disparitatis  est,  quod  iides  humana  non  tertur  in  ipsam 
auctoritatem  humanam,  tamquam  immediate  et  per  se  certam,  sed 
ut  certam  et  cognitam  per  aliquid  aliud,  puta  per  experientiam  de 
probitate  vitae,  et  perfecta  scientia  dicentis  ;  quibus  maxime  constare 
debet  humana  auctoritas,  ut  moveat  ad  assensum  :  unde  intellectus 
potest  ex  cognitione  ejusmodi  principiorum  inferre  conclusionem  con- 
tinentem  assensum  :  at  divina  rides  immediate  fertur  in  ipsam  aucto- 
ritatem  seu  veritatem  Dei ;  sicque  intellectus  illi  soli  tamquam  tbr- 
mali  motivo  innixus,  determinari  potest  a  voluntate,  ut  absque  ullo 
discursu  tendat  in  quodcumque  obiectum  materiale  divinaa  iidei  ,  que- 
madmodum  ob  certitudinem  priinorum  principioruin  immediate  tendit 
in  assensum  ejusmodi  principiorum. 

Dices  3 :  Si  non  esset  necessarium,  ut  assensus  fidei  fieret  per 
discursum ,  una  propositio  de  fide  non  deberet  inferri  ex  alia  : 
sed  ita  fit  plerumque  ;  nam  1.  ad  Corinth.  15.  sic  ratiocinatur  Apo- 
stolus  :  Si  mortui  non  resurgent:  ergo  Christus  non  resurreadt:  sed 
Christus  resurrexit :  ergo  mortui  resurgent.  Similiter  S.  Joan.,  cap.  I. 
primse  suae  Epistolse,  sic  discurrit :  Diligamus  nos  hirionn,  quoniam 
ipse  prior  dilexit  no.s:  igitur  fides  est  discursiva.  —  Distinguo  mino- 
rem  :  non  deberet  fieri  talis  illatio  in  ordine  ad  ipsum  interentem, 
quasi  ipse  egeret  tali  discursu,  ut  propter  assensum  unius  proposi- 
tionis  moveretur  ad  assentiendum  alteri  propositioni  ex  ea  deducta1. 
concedo  :  in  ordine  ad  eos,  qui  non  cognoscerent  proposittonem  de- 
ductam  fuisse  revelatam,  nisi  fieret  talis  illatio,  nego  minorem.  A<1 
ejus  autem  probationem  respondet  Doctor  n.  15,  illos  Scriptune  textus 
non  esse  veras  argumentationes  :  «  Quia,  inquit,  argumentum  est  de 
«  re  aliqua  faciens  fidem  de  ea  quse  alias  erat  dubia  :  ideo  in  argu- 
«  mento  proprie  dicto  creditur  et  consentitur  conclusioni  propter  ar- 
«  gumentuin  et  ejus  evidentiam.  Sed  si  Paulus  dixissec  istud,  mortui 
«  resurgent,  tantum  credidissem  ei  tunc,  sicut  modo  :  uec  est  majoris 
«  formalitatis  illa  conclusio,  quam  si  simpliciter  narrasset  eam  :  simi- 
«  liter  sicut  credo  conclusioni  vel  consequenti,  sic  et  antecedenti,  et 
«  e  conver^o  :  sicut  enim  credo,  quod  mortui  resurgent,  credo  Chri- 
«  stum  resurrexisse,  quia  uullam  certitudinem  habemus  de  Christi  re- 
«  surrectione,  nisi  ex  testimonio  aliorum,  sicnt  patet  per  Apostolum, 
«  ubi  supra,  qui  dicit :  Si  Chrisius    non    resurrexit,  invenhnur   falsi 


FIDES   NON   EST    DISCURSIVA.  507 

«  testeSj  et  ideo  tota  certitudo.  quae  habetur  de  resurrectione    Christi 

«  et  mortuorum,  uou  est  uisi  certitudo  fidei,  et  uon  ultra.  Similiter 
«  quoddixit  Joannes,  Diliyamus  nos,  etc.  hocdixit  ad  movendum  animos 
«  nostros  ad  Christi  dilectionem.  .Quod  tamen  Christus  dilexerit  nos 
«  tnli  dilectione,  de  qua  loquitur,  hoc  est  nobis  creditum,  et  sic  habet 
«  certitudinem  de  conclusione,  non  tameu  majorem.  quam  de  principio; 
«  et  ideo  cum  principium  uon  eognoseatur  ex  evidentia  rei,  non  potest 
«  habere  scientiam  de  conclusione.  Sed  si  aliquis  habet  habitum  ultra 
«  fidem,  iile  assentit  omnibus  et  siugulis.  qu?e  dicuntur  in  Canone, 
«  et  nulli  uni  propter  aliud  :  quia  etsi  uuum  posset  sequi  ex  alio, 
«  non  habet  tamen  majorem  certitudinem  de  illo,  quod  sequitur,  quam 
«  de  illo,  ex  <|U0  sequicur.  »  Haec  Doctor.  Quibus  aperte  significat 
omnes  propositiones,  quse  eliciuntur  ex  aliis  in  Scriptura,  sive  una 
sit  de  fide,  sive  utraque,  nullatenus  ut  sic  deductas  debere  censeri  de 
fide,  quia  assensus  illis  sic  datus  nou  nititur  immediata  revelatione 
seu  testimonio  Dei. 

Dices  4  :  Saepius  contingit,  ut  ex  propositionibus  creditis  per  ridem 
aliae  interantur,  quae  etiain  pertinent  ad  fidem  :  sic  ex  hac  proposi- 
tione  fide  credita,  Ckristus  est  vere  Deus  et  homo,  recte  collegerunt 
Patres  Concilii  Constantinopolitani,  in  eo  esse  duplicem  voluntatem, 
nempc  divinam  et  humanam,  lioe  syllogisnio:  ubi  est  duplex  natura 
intellectualis,  ibi  est  duplex  voluntas :  sed  in  Christo  duse  sunt  na- 
naturae  intellectuales,  divina  et  humana :  igitur  et  duplex  voluntas ; 
quae  utique  ultima  propositio  est  de  fide,  et  elicita  ex  illa  priori,  qu« 
est  pariter  de  fide,  nempe,  in  Christo  duse  suut  naturse  intellectuales. — 
Respondeo,  illationcs  illas  non  fieri  per  habitum  tidei,  sed  Theologia?, 
qiue  ex  principiis  revelatis  couclusiones  eas  eruit  :  unde  veritate>  in 
illis  propositionibus  deductis  expressre  non  sunt  de  fide,  sed  sunt 
conclusiones  TheologicaB,  quatenus  considerantur  ut  illatse  per  di- 
Beursum,  licet  eoedem  sint  de  fide,  prout  subsunt  immediate  divinae 
revelationi. 

Dices  DENigrE:  Quoties  assensus  aliquis  duo  respicit,  ita  ut  unum 
attingat  dumtaxat  mediante  altero,  a  quo  causatur,  toties  est  legitimus 
ac  verus  discursus  :  sed  interior  assensus  divinoe  fidei  respicit  prirno 
ac  per  se  divinam  revelationem,  et  ea  mediaute  ipsam  rem  revelatam, 
cui  idcirco  fidelis  assentitur,  quia  assensum  praebet  divinse  revela- 
tioni  :  igitur  imerior  assensus  divinje  fidei  est  discursivus.  —  Distin- 
guo  majorem :  si  attingat  unuiu  mediante  altero  per  modum  indu- 
centis  in  cognitionem  alterius,  concedo  :  si  per  modum  objecti  for- 
malis  afficientis  ac  determinantis  objectuni  materialc,  nego.  Duobus 
enim  modis  intelligi  potest  aliquem  asseusum  ita  duo  respicere, 
ut  unum  attingat  mediante  altero  :  primo  quidem,  si  versetur  eirca 
uuum,  tamqua  u  circa  formale,  et  ipso  mediante  attingat  objectum 
materiale  quatenus  tali  objecto  formali  informetur :  secundo,  si  at- 
tingat  unum  tamquam  primario  cognitum.  ut  co  mediante  deducatur 
in  cognitionem  secuudi.  Primus  autem  modus  nullatenus  importat 
rationem  formalem  discursus,  alioqui  operationes  sensuum  ,  v.  g.  visio 
qua  oculus  terminatur  in  coloratum  prout  lucidum,  esset  discursiva, 
quia  non  percipit  colorem  nisi  mediante  luminc.  Secundus  vero  modus 
est  quidem  discursivus  ;  at  assensus  nostra  fidei  divinse  attingit  tan- 


508  DE    SUBJECTO    FIDEI. 

tum  rem  revelatam  tamquam  objectum  materiale  ;  revelationem  vero 
ut  objectum  formale,  sicque    nulla    ratione  dicendus  est  discursivus. 

Conclusio  tertia.  —  Fides  divina  absolutb  dicenda  est 

PRACTICA,    NON     AUTBM     SPECULATIVA.     H«iC     CSt     Doctoris,    qU&^St.     I. 

Prologi,  num.  31.  ubi  resolvit  idcirco  Theologiam  esse  practicam,  quia 
nititur  divina  fide,  quae  est  practica.  Et  num.  41.  respondens  ad  ar- 
gumenta  ait :  Ad  primum  respondeo,  quod  fides  non  est  habitus  spe- 
culativus;  nec  eredere  est  actus  speculativus;  nec  visio  sequens  credere 
est  visio  speculativa,  sed  practica:  nata  est  enim  ista  visio  conformis 
esse  fruitioni,  et  prius  naturaliter  hdberi  in  intellectu  creato,  ut  fruitio 
recta  iili  conformiter  eliciatur.  Quibus  Doctor  signi  cat  fidem  esse 
nbsolute  practicam,  et  nullum  esse  argumentum  eorum  qui  conten- 
debant  idcirco  fidem  esse  speculativam,  quia  ei  successit  visio  bea- 
ti  :ca.  quse  est  speculativa  :  negat  eniin  Doctor  beatificam  visionem 
esse  speculativam,  contenditque  illam  esse  revera  practicam,  quia  id- 
circo  visio  beatifica  pnecedit  in  intellectu,  ut  truitio  sequatur  in  vo- 
luntate.  H?ec  autem  Conclusio  sufficienter  probata  manet  ex  art.  1. 
quaest.  1.  Disputationis  Procemialis  de  Theologia  in  communi  ;  nititur 
eniin  iisdem  rationibus,  quibus  ibi  probavimus  Theologiam  esse  pra- 
cticam,  solvimusque  omnes  difficultates  et  rationes.  quibus  oppuguari 
solet  a  Thomistis  contrarium  sentientibus.  Idcirco  ne  trita  jam  stadia 
remetiamur,  ab  eis  repetendis  supersedimus. 

QU/ESTIOTERTIA. 
IN  QUIBUS  SUBJECTIS  INSIT  FIDEI  INFUS.E  HAHITUS. 

Xotandum  1.  Varias  ac  multiplices  prsesentem  quaestionem  diffi- 
cultates  com]>lecti.  quas  utique  fusiori  stylo  declarant  et  explicant 
nonnulli  Theologi ;  nos  vero  brevitati  ac  claritati  studentes.  ad  tria 
potissiinum  capita  eas  omnes  revocabimus,  inquirentes  ac  resolventes: 
Primo,  utrumiidei  habitus  extiterit  in  viatoribus  innocentibus  :  se- 
eunclo,  utruin  perseveret  in  omnibus  viatu-ibus,  qui  peccato  mortali 
inquinantur :  tertio,  utrum  existat  in  iis.  qui  sunt  in  termino  beati- 
tudinis,  aut  damnationis.  Certum  est  autem  Angelos  tuisse  aliquamdiu 
\  iatores,  nec  initio  suae  creationis  in  statu  beatitudinis  fuisse  eonsti- 
tutos,  ut  docuimus  in  Tract.  De  Angelis,  disp.  3.;  quod  etiam  lucu- 
lenter  docet  S.  Augustinus.  Super  Genes.,  lib.  4.  cap.  3.  ubi  ait, 
Angeticam  naturam  primo  uniformiter  fuisse  creatam,  et  caelum  ap- 
pellatam ,  juxta  illud :  In  principio  Deus  creavit  cselum,  etc.  et  se- 
cundo  fuisse  formatam,  et  appellatam  lucem,  quando  ad  Creatorem 
est  conrersa,  et  ei  iu/ucrci/s  perfecta  directione,  juxta  illuil :  Et  dixit 
Deus,  fiat  lux,  et  facta  est  lux.  In  eo  autem  statu  viae  donati  fuerunt 
Angeli  mediis  necessariis  ad  promerendam  beatitudinem  :  an  autem 
etiam  habuerint  tidem  intusam  controvertitnr  apud  Theologos  :  plu- 
riini  namque  cum  Alensi  .•>.  part.  qua^st.  68.  membr.  8.  art,  2,  con- 
tendunt  in  Angelis  viatoribiis  non  luisse  proprie  dictam  iideni.  sed 
habuisse  praestantiorem  aliquam  cognitionem  scientificam,  nempe  vel 
notitiam  supernatijralem  seientiaB  infusse,  vel  evidentiam  in  attestante, 
proprie  loquendo  non  est  fides,  sed  scientia  ;  cseteri  vero  Theo- 


DE    SUBJECTO    FIDEI.  50CJ 

logi  affirmativam  partem  tueutur,  quibus  et  nos  subseripsimus,  iu 
i.  volumine  Traetatu  1.  disp.  3.  art.  2.  quaest.  3.  conelus.  •".  unde  hie 
dumtaxat  agendum  est  de  primis  Parentibus. 

Notandum  2.  Beatos  omnes  habere  omnem  omnino  perfectionem, 
qua?  statum  eorum  beatitudinis  maxime  deeet :  qnippe  cuni  beatitudo 
sit  status  oinnium  bonorum  aggregatione  perfectus  ;  ae  proinde  eertum 
est  eos  donari  ac  illustrari  omni  prorsus  virtute.  quae  uullam  habet 
repugnantiam  nee  incompossibilitatem  cum  illo  beatitndinis  statu. 
Quia  vero  tria  maxime  ielicem  illam  Beatorum  sortem  complent  ae 
perficiunt.  nempe  iutuitiva  Dei  visio,  seterna  et  intima  fruitio.  et 
inenabilis  delectatio,  ac  divina  voluptas,  quae  ex  Dei  visione  per  in- 
telleetum,  et  truitione  per  voluntatem,  in  ipsam  animae  substantiam. 
ejusque  faeultates  omnes  exundat  ;  hinc  illi  beatifico  statui  ea  repu- 
gnare  dicuntur,  quae  vel  illi  perspicuae  Dei  visioni,  vel  intimae  frui- 
tioni  vel  delectationi  opponuntur  ;  an  autem  tides  direete  vel  indi- 
reete  pugnet  eum  aliquo  ex  his  tribus,  ratione  cujus  non  possit  cum 
statu  beatifico  subsistere,  determinandum  est  in  praesenti. 

Xiitandim  3.  Peccatores  viatores  posse  maxime  eousiderari  in 
duplici  statu;  vel  enim  sunt  haeretici,  vel  dumtaxat  peceato  mortali 
inquinati.  Hcereticum  dico  eum,  qui  licet  initiatus  Doctrina  Christiana, 
et  baptismi  saeramento  cum  Christianis  ac  Fidelibus  deputatus,  nihi- 
lominns  errorem  aliquem  pertinaciter  contra  ridei  objectum  et  regulas, 
ae  Ecclesiae  definitionem  proritetur  ac  tuetur.  Unde  ad  haeresim  tria 
maxime  concurrunt  :  Primo,  quod  talis  error  sit  pertinax,  qui  eniin 
dumtaxat  propter  sibi  non  compertam  divinam  revelationem,  aut  Ec- 
clesi;e  definitionem  circa  aliquam  propositionem  ab  omnibus  aliis  ri- 
delibus  vulgo  receptam  et  creditam,  dubius  rluctuaret,  nee  in  alteru- 
tram  assensus  partem  arrirmantem  aut  negantem  animo  obrirmato  de- 
clinaret.  non  esset  censendus  haereticus.  Secundo,  quod  qui  pertina- 
citer  illum  tnetur  fuerit  initiatus  non  solum  baptismi  saeramento.  sed 
etiam  quod  fidem  Christianam  quantum  ad  alios  articulos  profiteatur : 
per  hoe  enim  distinguitur  haereticus  ab  infideli ;  siquidem  infidelis  ille 
est,  qui  nee  baptismo  iuit  initiatus,  nec  ullatenus  Christianam  fidem 
profitetur.  Tertio  denique,  necessum  est,  ut  quis  censeatur  haereticus, 
quod  fidem  profiteatur  secundum  aliquam  parteni  sub  novo  Testa- 
mento  saltem  fide  humana.  si  enim  illam  omni  ex  parte  ejuret,  sive  sit 
baptizatus,  sive  non,  dicendus  non  erit  haereticus,  sed  vel  Judaeus, 
vel  Paganus.  licet  ratione  suscepti  baptismatis  sit  subditus  Ecclesiae, 
et  consequenter  iisdem  poanis  quibus  hseretici  subjaceat.  Quaeritur 
ergo  utrum  tam  peccatores  mortali  peccato  inquinati,  quam  qui  sola 
haeresi  inficiuntur,  fidem  infusam  servent. 

Quatuor  igitur  hac  in  Qnaestione  supersunt  resolvenda:  Primum, 
an  primi  Parentes  habuerint  fidem  in  statn  innocentiaej  eamque  pec- 
cando  perdiderint.  Secundum,  utrum  animae  fideles  ex  hac  vita  mi- 
grantes  sive  in  caelum  receptae,  sive  in  purgatorio  lugentes,  habitum 
fidei  servent.  Tertium,  utrum  damnati  tam  homines,  quam  dseniones 
habeant  fidem  intusam.  Quartum,  utrum  ille  tidei  habitus  intusus  per- 
se^eret  in  hsereticis. 


510  DE    SUBJECTO    FIDEI. 

Conclusio  prima.  —  Probabilius  est  primos  parentes  ix 
statd  jxnocentjj:  habuisse  fidem  infusam,  et  eam  per  sitm 
peccatum  PERDiDissE.  H-aec  est  communior  apud  Theologos,  maxime 
quantum  acl  primam  pariem,  quae  utique 

Probatur  primo  quia  primi  Parentes  in  statu  innocentiae  Deo  erant 
accepti  et  grati,  ut  omnes  fatentur:  at  ex  Apostolo  1.  ad  Hebr.  11.  Sine 
fide  impossibile  est  placere  Deo,  credere  enim  oportet  accedentem  ad 
Deum,  quia  est,  et  quia  inquirentibus  se  remunerator  sit,  Igitur,  etc. 
Secundo  eadem  veritas  firmatur  auctoritate  summorum  Pontificum, 
qui  damnarunt  propositionem  Baji:  Absurda  est  sententia  eorum,  qui 
dicunt,  hominem  ab  initio  dono  quodam  supernaturali  et  gratuito, 
super  conditionem  naturce  fuisse  exaltatum,  ut  Fide,  Spe,  et  Charitate 
supernaturaliter  Deum  coleret :  igitur  pi*opositio  contraria  huic  damnatae 
est  appi-obata.  Tertio  denique,  in  eo  statu  mereri  poterant  primi  Pa- 
rentes:  sed  fides  congruentior  est  ad  meritum,  quam  scientia:  igitur 
iatendum  est  primos  Parentes  eam  habuisse. 

Dices:  Fides  est  cognitio  imperfecta:  sed  in  statu  innocentia?  nihil 
erat  imperlectum:  ergo  nec  fides.  —  Distinguo  majorem;  est  cognitio 
imperteeta  per  ordinem  ad  cognitionem  intuitivam  et  beatiiicam,  con- 
cedo:  per  ordinem  ad  omnes  alias  cognitiones,  quas  de  via  ordinaria 
potest  habere  viator,  nego.  Minorem  similiter  distinguo:  status  inno- 
centia?  nihil  imperfectum  admittebat,  quod  spectaret  ad  statum  via- 
toris,  concedo :  quod  imperfeetum  diceretur  per  ordinem  ad  statum 
beatificum,  nego. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  et  superior  confirmatur :  primo  qui- 
dem  auctoritate  veterum  Theologorum  ac  sanctorum  Patrum,  nam 
imprimis  Tertullianus,  lib.  1.  Adversus  Marcionem,  cap.  12.  ait:  Quis 
dubitabit  illud  ipsum  AiUe  delictum  hreresim  pronuntiare,  quod  per  ele- 
ctionem  suae,  potius,  quam  divinee  sententice  admisit,  nisi  quod  Adam 
numquam  figulo  suo  dixit:  non  prudenter  definxisti  me :  coufessus  est 
seductionem,  non  occultarit  seductricem:  rudis  admodum  hazreticus 
fuit,  etc.  Idem  docet  S.  Ambrosius,  Epist.  33.  quae  est  ad  Marcellinam 
sororem  suam,  ubi  Deum  inducit  Adamo  sic  loquentem :  Agnoscis  te 
nudum,  quia  bona  indumenta  fidei  perdidisti. 

Kanc  autem  veritatem  apertissime  tuetur  S.  Prosper  pluribi,  ma- 
xime  vero  in  responsione  ad  excei*pta  Genuensium,  dubio  3.  ubi  lo- 
quens  de  Adamo,  ac  de  natura  humana.  quae  per  ipsius  peccatum  lapsa 
fuerat,  ait:  Quid  est  autem,  quod  eideni  naturoe  solam  fidem  non  ru/t 
esse  prozreptam,  quam  nisi  primam  amisisset.  cceleri  bonis  omnibus  non 
rentf  Credendo  enim  Adam  diabolo  non  credidit  Deo.  Et  infra:  Quo- 
modo  fides  in  Adam  perdita,  in  quoquam  filiorum  ejus  inveniretur, 
nisi  eam  idem  Spiritus,  qui  omniu  in  omnibus  operatur,  infunderetf 
Et  paulo  infra  sic  conchidit:  Omnes  igitur,  quod  Adam  perdidit,  per- 
diderunt;  perdidii  autem  primitus  fdem,  quam  omnes,  guia  pHmam 
potuimus  amittere,  primam  debemus  acdpere.  Quibus  verbis  luculenter 
sigmificat  Adamum  revera  lidem  amisisse.  Idem  docet  in  libr.  contra 
Collatorem,  cap.  l'.>.  Id  etiam  docet  S.  Fulgentius,  lib.  De  Incarnat. 
vt  gratia  Christi,  dicens:  Primus  homo  diabolica  est  persuasione  de~ 
jectus  in  humilitatem,  quia  perdidit  fidem:  perdens  autem  fidemper- 
didit  divinam  protectionem. 


DE    SLB.IECTO    1TDEI.  511 

Dices  i :  Si  Adamus  et  Eva  fidem  intusam  amisissent,  revera  t iiis- 
sent  haeretiei:  sed  ita  non  est ;  nam  ille  non  est  cen>endus  infidelis 
et  ha-reticus,  qui  veritati  sibi  divinitus  revelatae  pertinaci  animo  pec- 
cando  non  adversatur:  at  nec  Adanms.  nec  Eva  peccando  divinitus 
sibi  revelatae  veritati  pertinaciter  adversati  sunt :  ergo,  etc.  Major 
patet:  haeresis  enim  est  error  fidei  contrarius  sknul  cum  pertinacia. 
Unde  S.  Augustinus,  Epist  162.  ait:  Si  qui  falsam  ac  perversam  sen- 
tentiam  nulla  pertinaci  animositate  defendant,  et  parati  sint  corrigi, 
cf  tota  sollicitudine  qumrant  veritatem,  non  sunt  inter  hozretkos  de- 
putandi.  Et  lib.  4.  De  Baptismo  contra  Donatistas,  c.  16.  assignans 
differentiam  inter  duos  homines  credentes  eumdem  errorem.  sed  cum 
hoc  discrimine.  ut  unus  sit  in  Ecclesia,  alius  extra  Ecclesiam,  et  ab 
hsereticis  baptizatus,  sic  loquitur :  Constituam  duos  aliquos  isto  modo, 
v.  g.  unum  horum  sentire  de  Ohristo,  quod  Phqtinus  omnino  opinatus 
est,  etin  ejus  hozresi  bapUzari  extra  Ecclesice  Catholico3communion>  m  : 
alium  vero  hoc  idem  sentire,  sed  in  Cathotica  Ecclesia  baptizari,  exi- 
stimantem  ipsam  esse  Catholicam  fidem  :  istvm  nondum  hozreticum 
<tic>,  nisi  manifestatce  sibi  fidei  Cathotic<e  doctrinaz  resistere  matuerit. 
At  nec  Adainus.  nec  Eva  iuerunt  in  peccato  pertinaces.  nec  divinae 
reprehensioni  rebelles:  imo  suum  uterque  peccatum  excusavit,  ille 
axorem  sociam,  illa  serpentem  patrati  criminis  instigatorem  accusando: 
ergo,  etc.  —  Distinguo  majorem:  qui  non  adversatur  veritati  cum 
pertinacia.  quando  veritas  cui  adversatur  ipsi  non  constat,  nec  certus 
est  eam  luisse  a  Deo  revelatam,  non  est  censendus  ha^reticus,  concedo: 
secus,  neg'0.  At  primis  hominum  Parentibus  constabat  apertissime 
Deum  ipsis  mortem  Tuisse  comminatum,  si  de  iriictu  vetitae  arboris 
comederent:  ergo  fidem  dantes  diabolo  dicenti :  Nequaquam  morte  mo- 
riemini,  etc.  consequens  est.  ut  eam  denegaverint  illi,  qui  dixerat:  De 
ligno  scientim  boni  et  mali  ne  comedas;  in  quacumque  enim  hora  c<>- 
tnederis,  morte  morieris. 

Instabis:  Etiamsi  notum  habuissent  primi  Parentes  Deum  illius 
vetiti  tructus  usum  sub  mortis  interminatione  prohibuisse,  non  pro- 
pterea  constabat  eis,  an  comminatoria  solum.  an  vere  executioui  de- 
mandanda  foret  illa  divina  sententia.  Cum  enim  supremum  in  omnes 
creaturas  imperium  essent  adepti,  haud  difficulter  suspicari  poterant, 
Deum  noluisse  eornm  iibertatem  ad  unius  arbnsculse  fructum  con- 
stringere :  ac  proinde  constat,  vel  eos  divinis  verbis  non  sat  atten- 
disse,  vel  eorum  sensum  et  intelligentiam  nequaqnam  assecutos.  Con- 
firmatur  ex  eo,  quod  diabolus  serpentis  imagine  larvatus,  non  aliud 
tentando  praestiterit.  quam  m<mdacibus  verbis  se  Dei  amicum,  et  divinae 
gloriae  zelatorem  ^imulans  divina  verba,  non  eo,  quo  putabant,  sensu, 
sed  longe  diverso  esse  intelligenda;  Cur  praicepit,  ete.  quasi  diceret: 
nolite  arbitrari  id  verbis  esse  prohibitum  :  cur  enim  praecepisset  Dru>. 
ut  a  fructu  alicujus  arboris  manum  abstineretis,  cum  omnes  bonae 
sint  et  salutaresV  Ita  ferme  interpretatur  S.  Epiphanius  in  hreresi  Ca- 
janoruin,  quaest  .*5S.  et  deducitur  ex  Apostolo  2.  ad  Cor.  11.  ubi  com- 
parat  eorum  seductionem  per  J^seudo-Apostolos,  seductioni  Evse  per 
serpentem.  dicens :  Timeo  tie  sicut  serpens  Evam  seduxit  astutia  • 
ita  corrumpantur  sensus  vestri.  Sicut  enim  Pscudo  Apostoli  Deum 
aperte    non    calumniantur,  nec   eum    falsa    dixisse   pronuntiant:    haec 


512  DE    SUBJECTO    FIDEI. 

enim  si  dicerent,  merito  nullum  haberent  auditorem,  sed  ab  omnibns 

exploderentur ;  sed  transfigurantes  se  in  Apostolos,  Dei  zelare  hono- 
rem  et  salutem  auimarum  simulant,  affirmantes  hsec  aut  illa  divina 
eloquia,  non  ut  alii  sentiunt  esse  intelligenda.  Non  enim  Calvinistse 
dicunt  Christum  fuisse  mentitum,  cum  dixit:  Hoc  est  Corpus  meum  : 
sed  affirmant  ea  verba  a  Catholicis  non  recte,  ut  sonant,  acceptari, 
cum  per  tropum  sint  interpretanda.  Inferendum  ergo  Proto  parentes 
errore  potius  et  dubio,  quam  infidelitate  et  haeresi  lapsos.  —  Nego 
consequentiam :  non  enim  sine  aperta  fidei  jactura  potuerunt  divinse 
prohibitionis  verba  alium  in  sensum  detorquere,  cum  eis  sat  fuisset 
insinuatum,  tum  per  lumen  rationis  naturalis,  ac  inditarum  scientia- 
rum ,  tum  per  lumen  fidei,  hoc  prsecepto  eorum  esse  probandam  obe- 
dientiam,  nullaque  passione  urgerentur,  nec  errore  aut  ignorantia 
aliqua  laborarent,  divinaque  verba  absque  ulla  ambiguitate  essent  in- 
sinuata;  haud  dubium  est  eos  nonnisi  in  fide  hsesitantes  et  deficientes, 
aliud  a  nostra  significatione  verborum  potuisse  suspicari,  nec  tenta- 
tori  aliud  insinuanti  credere.  Quid  enim  aliud  praestat  hsereticorum 
animus,  quam  divina  verba  Christianas  veritates  indicantia,  praeter 
nativum  eorum  et  Ecclesia*  sensum  interpretari  ?  Nec  aliud  voluit 
Apostolus :  quemadmodum  enim  Corinthii,  fidem  dantes  Pseudo-Apo- 
stolis,  a  Christi  fide  ceciderant;  ita  Eva  pmeter  divinum  imperium  cum 
diabolo  sentiens  a  divina  fide  una  cum  marito  excidit. 

Dices  2:  Quisquis  solum  peccat,  vel  ex  temeraria  prsesumptione. 
vel  ex  inordinato  creaturarum  amore,  a  fide  non  excidit;  sed  vel  a 
spe,  vel  a  charitate,  vel  ab  utraque  simul :  at  Adamus  ita  peceavit  ; 
primo  quidem  temeraria  prsesumptione  venise  consequendse :  ut  enim 
ait  S.  Augustinus,  lib.  4.  De  Civitate  Dei,  cap.  11.  Adamus  cum  inex- 
pertus  esset  divincB  severitatis,  in  eo  falli  potuit,  ut  verdale  crederet  esse 
commissum.  Cap.  13.  Putaretque  se  venialiter  transgressorem  esse prce- 
cepti,  si  ritce  suce  sociam  non  desereret  etiam  in  societate  peccandi.  Se- 
cundo  ex  inordinato  conjugis  amore;  nam,  ut  loquitur  idem  S.  Au- 
gustinus,  lib.  11.  De  Genes.  ad  Litteram,  cap.  42.  vel  quisquis  alius 
ejusdem  libri  auctor,  Adamus  nolu/t  Kram  contristare,  qua  credebat 
j)Ossc  sine  suo  solatio  contabescere,  si  ab  ejus  alienaretur  animo,  et 
omnino  illa  interire  discordia ;  non  quidem  camis  vicbus  concupiscentia, 
quam  nondum  senserat  in  resistente  lej/e  membrorum  leyi  mentis  suce, 
sed  amicali  quadam  benerolentia,  qua  fit  ut  offendatur  Deus,  nv  liomo 
ex  amico  fiatinimicus.  — Distinguo:  quisquis  peccat  ex  praesumptione 
aut  inordinato  amore  non  habente  ullam  antccedentem,  aut  conse- 
quentem  infidelitatem,  concedo:  secus,  nego.  Adami  autem  si  quis 
tuerit  praBSumptionis  aut  inordinati  amoris  motus,  haud  dubium  esi 
antecedentem  aut  consequentem  habuisse  infidelitatem;  cum  enim 
nulla  ad  peccatum  carnis  et  passionis  illecebra  pelleretur,  quo  pacto 
fieri  potuisset,  ut  in  id  laberetur,  si  mortein  corporis  et  animse,  om- 
niumque  cselestium  charismatum,  ac  supremi  in  universas  creaturas 
imperii  jacturam  illico  inferendam,  uti  Deus  fuerat  comminatus,  cre- 
didisset?  Fateor  plerumque  homines  concupiscentia  victos,  aut  inelu- 
ctabili  peccandi  assuctudine  catenatos,  etiam  ad  intentata  et  expectata 
supplicia  non  evocari :  verum  nihil  simile  fas  est  in  Adamo  suspicari; 
quippc  cum,  ut  ait  laudatus   A.ugustinus,  nulla  in  eo  membrorum  lex 


DE    SCBJECTO    FIDEI.  513 

adversaretur  legi  mentis;  ac  proinde  necessuni  est  divinam  fidem  prins 

extinxerit,  vel  Dei  verbis  non  credendo,  vel  alium  in  sensum  detor- 
quendo,  quam  in  prsesumptionein  aut  inordinatum  affectum  tuerit 
lapsus. 

Conelusio  seeunda.  —  Probabiliis  est  Beatos  xox  ha- 

BERE    FIDBM,    SBCUS    VERO    EST    DE    AXIMABUS    IX    PUROATORIO    LUGEN- 

TIBUS.  Haec  est  communior  apud  Theologos  quantum  ad  utramque 
partem  ;  quamquam  contradieant  Alensis,  o.  par.  qu.  64.  memb.  7. 
et  Durandus  in  o.  d.  82.  q.  o.  quibus  favere  videtur  Magister  Sen- 
tentiarum  in  •'!.  dist.   23. 

Primam  partem  probat  Doctor  dist.  31.  nu.  2.  ubi  aperte  signi- 
ticat  habitum  fidei  aut  spei  non  manere  in  Beatis :  «  Nullus,  inquit.  lia- 
«  bitus  ponendus  est  ibi  manere  frustra:  trustra  autem  esset  ibi  habitus, 
«  cujus  inclinatio  tunc  esset  impossibilis :  fides  autem  ex  ratione  sua 
«  inclinat  tantum  in  veruin  latens,  secundum  glossam  super  illud 
«  Hebr.  11.  Fides  est  substantia  rerum  sperandarum,  argumentum 
«  non  apparentium:  et  spes  tantum  inclinat  in  bonum  commodum 
«  absens,  juxta  illud  Rom.  8.  Spes  quai  videiur,  non  est  spes,  acci- 
«  piendo  spem  pro  sperato,  scilicet  pro  objecto:  inclinationes  autem 
«  istae  non  poterunt  haberi  in  patria,  ubi  erit  verum  patens,  et  bonuni 
«  habitum :  igitur  isti  habitus  non  manebunt,  quia  essent  supernui.  » 
Quibus  verbis  Doctor  non  solum  affirmat  habitum  fidei  et  spei  non 
remanere  in  Beatis,  sed  etiam  id  probat  hoc  argumento :  nil  otiosum 
ac  iuutile  patitur  status  perfectissimus,  qualis  est  beatificus :  sed  ha- 
bitus  fidei  ac  spei  in  eo  statu  forent  otiosi ;  cum  in  eo  numquam  pos- 
sent  elicere  actu.ni  suum,  quia  actus  fidei  involvit  imperfectionein 
obscuritatis;  actus  autem  spei  connotat  absentiam  objecti:  cognitio 
autem  obscura.  et  actualis  possessio  objecti  non  possunt  subsistere 
cum  ejusdem  objecti  visione  clara  et  intuitiva.  et  ejusdem  actuali  pos- 
sessione:  igitur  in  statu  beatitudinis  trustra  forent  habitus  fidei  et  spei. 

Confirmatur  eadem  veritas  ex  Apostolo  1.  ad  Cor.  13.  ubi  docet 
oinnein  cognitionem  imperfectam  ablegandam  esse  statu  beatifico  ;  ait 
enim:  Ex  parie  cognosdmus,  et  ex  parte  prophetamus;  tum  venerit 
autem  quod  perfectum  est,  evacuabitur  quod  ex  parte  est.  Idest. 
quod  est  imperfectuni.  nec  nisi  incompletam  perfectionem  ingerit. 
qualeni  dumtaxat  per  fidem  habemus,  quae  nobis  quidem  confert  co- 
gnitionem  certam  de  divinis  m\  steriis,  sed  inevidentem  et  obscuram  : 
unde  cognitio  illa  est  quidem  perfecta  ex  parte  certitudinis.  imperfecta 
vero  ex  parte  obscuritatis :  unde  subdit  idem  Apostolus:  Nunc  cognosco 

parte,  tunc  autem  coanoscam  sicut  ?t  cognitus  sum.  Nunc  autem 
manent  fides,  spes,  et  charitas.  Tbi  per  illam  adversativam  autem,  vi- 
detur  innuere  diversitatem  vise,  in  qua  manent  luec  tria.  a  statu  patria?, 
ubi  sola  manet  charitas,  de  qua  praemiserat;  charitas  numquam  excidit, 
juxta  quem  sensum  accej)erunt  verba  S.  Pauli  Bieronjm.  ibi  dicens: 
Charitas  numquam  excidit,  idest,  ipsa  sola  permanei  in  futuro.  Chry: 
sostom.,  Hom.  34.  in  eum  locuin,  dicens  charitatcm  esse  majorem,  quia 
fides  et  spes  transeunt,  charitas  autem  semper  durat.  August.  Serm.  53 
Dc   Tempore.  Anselmus  >n  illum  locum  Pauli,  <'t  alii. 

Objicies  1.  S.  Irenanm.  lib.    I.  cap.  25.  ubi  doeet  in  statn  beati- 

IFrassen   TheoL  Tom.  VIII. 


514  DE    SUBJECTO     FIDEI. 

tudinis  tres  virtutes  theologicas  remanere,  ait  enim :  Paulus  inquit, 
omnibus  evacuatis  manere  ficlem,  spem,  dilectionem.  Cui  subscribit 
Tertullianus,  lib.  De  Patientia  circa  finem,  dicens :  Merito  charitas 
numquam  excidet,  ccetera  evacuabuntur,  consummabuntur ,  exhau- 
rientur  linguce,  scientia,  prophetia,  permanent  fides,  spes,  dilectio.  — 
Respondeo,  S.  Irenseum  et  Tertullianum  non  velle  quidem  quod  fides 
et  spes  remaneant  in  Beatis  secundum  suas  rationes  formales  speci- 
ficas,  nempe  cognitionem  inevidentem  objecti  revelati,  et  firmam  ten- 
dentiam  in  objectum  absens ;  sed  tantum  secundum  aliquam  rationem 
communem  attingendi  primum  verum  et  summum  bonum ;  in  quantum 
videlicet  per  visionem  beatificam  fidei  succedentem,  habetur  cognitio 
firma  et  certissima  de  Deo,  quemadmodum  habebatur  per  fidem,  licet 
imperfectiori  modo:  similiter  per  fruitionem  succedentem  spei  Deus 
perfectissime  possidetur  ut  praesens,  qui  antea  per  spem  dumtaxat 
possidebatur  ut  absens. 

Objicies  2.  Si  habitus  fidei  et  spei  non  remanerent  in  Beatis.  ina- 
xime  quia  in  eis  forent  inutiles  :  sed  ita  non  est:  igitur,  etc.  Major 
constai  ex  mox  dictis.  Minor  vero  probatur  ;  cum  enim  triplicis  ge- 
neris  objecta  possint  subesse  cognitioni  Beatorum,  quorum  aliqua  per 
se  spectant  ad  beatitudinem,  ut  visio  divinse  essentiae  suis  attributis 
illustratae,  et  in  tribus  divinis  personis  subsistentis :  alia  vero  sunt 
quse  tantum  concomitanter  ad  eam  pertinent.  ut  omnia  mysteria  Verbi 
Incarnati,  et  nostrae  Redemptionis :  alia  vero  sunt  omnino  extra  statum 
ac  sortem  beatitudinis,  qualis  censeri  potest  notitia  eorum  omnium 
quae  vel  in  mundo  peracta  sunt,  vel  geruntur,  vel  efficientur  usque 
ad  consummationem  saeculi ,  quamquam  forte  in  Beatis  non  remaneat 
rides,  quantum  ad  objecta  primi  et  secundi  generis,  ad  quae  per  se 
terminatur  visio  beatifica,  tamen  remanere  potest  quantum  ad  objecta 
tertii  generis ;  enimvero  nil  obstat  quominus  unus  Beatus  possit  Deo 
specialiter  revelante  nosse  quae  vel  gesta  sunt,  vel  geruntur,  vel  fient 
imposterum ,  et  illa  credere  propter  divinam  revelationem  :  nulla  enim 
excogitari  potest  contradictio,  quod  Deus  alicui  manifestam  reddat 
suam  essentiam  per  visionem  intuitivam,  et  tamen  ei  occultet  quae  in 
mundo  aguntur,  vel  agenda  sunt,  quae  postea,  vel  per  se,  vel  per  An- 
gelos  manifestet:  igitur  quantum  ad  haec  objecta  poterit  esse  actus 
ridei;  ac  proinde  habitus  in  Beatis  non  erit  omnino  inutilis.  —  Re- 
spondeo.  equidem  haec  ita  esse;  verum  assensus  ille  non  erit  actus 
fidei  theologicae,  sed  vel  Angelicae,  vel  humanae,  si  id  quod  reve- 
latur  fiat  mediante  Angelo,  vel  altera  anima  beata;  non  enim  actus 
illi  tendunt  in  Deum  tamquam  in  objectum,  in  eis  objectis,  ad  quae 
terminantur,  directe  vel  indirecte  inclusum.  1  'el  dico,  quod  Beatus  eo 
in  casu  certissime  quidem  assensum  praebebit  objectis  sibi  a  Deo  pro- 
positis,  idque  propter  testimonium  Dei,  non  quidem  obscure,  sed  clare 
cognitis:  ac  proinde  assensus  ille  non  erit  propria  ct  stricta  fides, 
sed  notitia  evidens  per  medium  demonstrativum  a  posteriori ;  quaa 
notitia  evidens  non  repugnat  cum  statu  beatifico,  saltem  de  iis  objectia 
quae  non  videntur  in  Verbo,  nec  aliunde  perfectissima  cognitione  im- 
mediata  possidentur. 

Objicles  .'!.  Si  habitus  fidei  et  spei  non  remanerent  in  patria,  ma- 
xime  quia  in  eo  statu  vel    habitus    vel    actus    sunt    incompossibilc^ : 


DE    SUBJECTO    FIDEI.  515 

at  ita  uon  est;  enimvero  si  esset  quaedam    oppositio  fidei  cum  beati- 
tudine,  maxime  vel  penes  actum.  vel  penes  habitum,  vel  penes  actum 
beatitudinis  cum  habitu  fidei,    potest  enim  lieri    triplex    comparatio : 
primo  quidem.  inter  actum  visk  nis  et  actum  fidei:  secundo,  inter  ha- 
bitum  fidei  et  luminis  glorise:  tertio,  inter   actum    visionis    cum    ha- 
bitu  fidei,  vel  inter  actum  fidei  cum  habitu  luminis  gloriae  :  at  neutra 
ex  parte  repugnat  fidem  posse  subsistere  cum  visione    beatifica:  igi- 
tur,  etc.  —  Nego  minorem:  primo  namque  constat  actum  fidei  repu- 
gnare    cum  actu    visionis;  tum    quia    unum   et   idem    objectum    non 
potest  simul   clare   et  obscure    videri,    ut  jam  saepius    probatum  est ; 
tum  quia  beatitudo  cum  sit  status  omnium  bonorum    aggregationem 
inferens,  necnon  et  exclusionem  totius  mali,  consequenter  debet   ex- 
cludere    formidinem  de  omni  malo,  qui  enim    timet    malum    aliquod 
proprium,  non  est  undequaque  beatus:  assensus  autem  obscurus,  qualis 
est  assensus  fidei,  semper  annexam  habet  formidinem  erroris,  ac  proinde 
infert  potentiam  formidandi,  quae  per  se  malum  est,  nam  posse  ipsum 
malum  timere.  non  leve    malum  est;  si  vero  actus  fidei  stare  posset 
cum  actu  visionis,    sequeretur  quod  in  eodem  instanti    staret  malum 
obscuritatis  cum  visione  Dei,  et  per  consequens  eo  instanti  homo  non 
esset  plane  et  undequaque  beatus.  —  Repugnat   etiam    habitus    fidei 
cum  habitu  luminis  gloria* :   quia  inclinat  ad  oppositos  actus,  nempe 
inevidentes  et  evidentes,  unde  necessum  est  alterutrum  habitum  fore 
perpetuo  inutilem:  talis  autem  non  erit  habitus  luminis    gloriae,  qui 
ex  natura  sua  exigit  permanentiam  seu  perpetuitatem,  ac  statum  bea- 
titudinis  completae  in  subjecto  beato,  et  per  consequens  exigit  perpe- 
tuam  carentiam  totius  obscuritatis,  et  fidei  actualis;  ac  proinde  infert 
inutilitatem    habitus    fidei,  quippe    ad    nullum    actum  jam    deservire 
potest.  —  Tertio  denique,  repugnat  habitum  fidei  subsistere  cum  actu 
luminis  gloriae,  quia    visio  Dei  clara  non  potest    connaturaliter    dari 
nisi  habenti  lumen  gloriae :  ergo  cum  istud  lumen  gloriae  ex  se  exigat 
negationem  habitus   fidei,  idem  pariter  infert    ejus  actus.  Xec  refert, 
quod  sanctus  Paulus  in   raptu    forte    habuerit   visionem    beatificam  ; 
respondeo  enim,  quod  etsi  sanctus  Paulus  revera  habuisset  visionem 
beatificam,  cujus  contrarium    docuimus    agendo  de  visione    beatifica, 
tamen  non  esset  consequens,  quod  actus  visionis  beatificae  subsistere 
posset  connaturaliter  cum  habitu  fidei :  illa  enim   conjunctio  visionis 
cum  habitu  fidei  in  S.  Paulo  non  fuisset  connaturalis,  sed  contra  leges 
connaturales  utriusque.  Unde  ex  ea  non  licet  inferre,  quod  ille  actus 
visionis  subsistere  posset  connaturalifr  cum    habitu,  qualiter  revera 
subsisteredeberet  in Beatis,  alioquin  perpetuum  requireretur  miraculum, 
ut  conservaretur  habitus  fidei  cum  actuali  visione  beatifica ,  quemad- 
modum  opus  fuit  miraculo,  ut  conservaretur  frigtfs  modicum  in  tribus 
pueris  projectis  in  fornaeem  Babylonicam. 

Secunda  pars  etiam  communiter  admittitur  a  Theologis:  tum  quia 
illae  animae  adhuc  sunt  in  statu  viae,  ac  proinde  id  omne  habent, 
quod  per  se  conducit  ad  sanctitatem  ejusmodi  status,  quales  sunt 
virtutes  theologicae;  tum  quia  nihil  est  in  eis  animabus,  quod  cum 
habitu  vel  actu  fidei  repugnet ;  licet  enim  (inquit  de  Lugo)  ex 
creaturis  possint  evidenter  cognoscere  Deum  earum  Creatorem  .  haec 
tamen  cognitio  non  est  incompossibilis  cuin  ride  de  eodem  objecto,  ut 


516  DE   SUBJECTO    FIDEI. 

constat  in  Angelis,  qui  in  statu  vise  perfectius  cognoscebant  Deuin. 
et  adhuc  habere  potuerunt  fidem.  —  Deinde,  multa  sunt  credibilia  de 
Deo,  quse  ex  creaturis  naturali  virtute  non  cognoscuntur,  ut  Trinitas, 
et  alia  etiam  plura  de  creaturis  creduntur  per  fidem,  qure  ratione  na- 
turali  non  possent  deprehendi,  ut  unio  hypostatica,  resurrectio  futura, 
judicium  universale,  et  alia  innumera,  —  Denique,  non  repugnat  statui 
harum  animarum  revelatio  obscura,  in  qua  hde  stricta  iundari  possit, 
cum  ille  non  sit  status  beatificus  excludens  omnes  defectus  et  angoivs, 
sed  status  potius  tenebrosus,  plenusque  sollicitudine  et  anxietate. 
quamvis  cum  certitudine  propriae  salutis.  Quamvis  autem  circa  aliqua 
fortasse  objecta  habent  revelationem  sibi  evidentem,  non  autem  obscu- 
ram,  sufficit  tamen  si  ejusmodi  revelationem  ita  claram  non  habeant 
circa  omnia  objecta,  ut  debeat  retineri  habitus  fidei,  qui  non  erit  ibi 
omnino  otiosus. 

Conelusio  tertia.  —  D.emones  et  damnati  nox  habent 
fidem  infusam.  Hsec  est  communior  apud  Theologos  contra  Duran- 
dum,  in  3.  dist.  23.    qusest.  9.  ubi   dicit  fidem  in  damnatis  manerei 

idque  .  . 

Probatur  primo  auctoritate  S.  Dionysii,  lib.  De  Dimms  nomtntbns, 
cap.  4.  ubi  ait,  damnatos  carere  omnibus  divinis  donis,  necnon  et 
S.  Augustini,  lib.  9.  De  Civit.  Dei,  cap.  21.  dicentis  dsemones  cogno- 
scere  Christum,  non  lumine  fidei,  inquit,  sed  efficacia  signorum. 

Probatur  etiam  ratione :  Primo,  quia  fides  infusa  habitualis  idcirco 
conceditur,  tum  ut  quis  fiat  membrum  Christi  ejus  corpori  mystico  in- 
situm,  quod  estEcclesia;  tum  ut  sitradix  justificationis,etfundamentum 
rerum  sperandarum:  sed  damnati,  sive  sint  homines  sive  dsemones, 
nec  actu,  nec  potentia  sunt  membra  Christi  et  Ecclesise,  quippe  sunt 
veluti  palmites  abscissi,  aridi,  et  in  ignem  missi;  neque  etiam  sunt 
capaces  tum  justificationis,  tum  sperandaj  beatitudinis  ac  salutis  : 
igitur  pariter  sunt  incapaces  fidei.  —  Secundo,  dona  et  auxilia  gratiae 
non  communicantur  damnatis :  at  habitus  fidei  est  donum  eximium : 
igitur  non  remanet  in  damnatis.  Major  constat  ex  illo  Matth.  7.  ubi 
Christus  dixit:  Sanctum  nondatur  canibus,  nec  margaritce projicinnttu 
anteporcos.  Insuper,  status  damnatorum  est  status  summse  miserise  :  setl 
sihaberent  aliquod  donum  supernaturale,  eorum  status  nonessetsummae 
miserise.  Major  enim  miseria  dari  posset  in  eis,  qui  ipsum  supernaturale 
donum  non  haberent;  igitur  censendum  est  statum  illum  damnatorum 
non  illustrari  habitu  fidei.  —  Tertio  tandem,  Deus  nil  concedit  irustra- 
neum:  at  habitus  ille  fidei  iniusse  omnino  esset  frustraneus  in  dajmonibus 
et  damnatis,  quippe  cum  ad  nullum  fidei  actum  efficaciter  concunvivt, 
nonenim  elici  potest  actus  fidei  absque  auxilio  supernaturali  gratuito: 
hoc  autem  auxilium  merito  negatur  damnatis,  quibus  jam  gratiae  et 
misericordise  locus  non  est.  Adde  quod  frustra  illis  tale  auxilium  da- 
retur:  cum  enim  actus  supernaturales  ordinentur  ad  justificationem, 
et  beatitudinem,  cessante  illo  iine,  prout  desinit  in  damnatis,  etiam 
desinere  debent  omnia  media  supernaturalia  ad  utrumque  ordinata. 
Nec  nbstat,  quod  in  damnatis  remaneat  character  Baptismi,  vcl  Con- 
firmationis,  vel  Sacerdotii :  siquidem  character  ille  non  est  per  sd 
qualitas  operativa,  sed  solum  signum  indelebile  potestatis,  vel  grati;-- 


DE    SUBJECTO    FIDEI.  517 

acceptse,  quod  utique  signum  merito  in  eis  perseverat  ad  majorem  eo- 
rum  cruciatum  et  conf usionem :  at  vero  habitus  fidei  infusa;  est  qua- 
litas  per  seoperativa,  quae  ubi  non  potest  amplius  suum  elicere  actum, 
necessum  est.  quod  pereat. 

Dices  1  :  S.  Jacobus  eap.  2.  docet  fidem  actualem  esse  in  da*mo- 
nibus:  igitur  et  habitualem.  Consequentia  patet.  Anteccdens  vero  pro- 
batur,  ait  enim :  Dozmones  credunt,  et  contremiscunt ;  ubi  certe  lo- 
quitur  de  actu  fidei  infusae,  alioquin  non  recte  uteretur  illo  exemplo, 
ut  probaret  solam  fidem  etiam  infusam  non  sufficere  ad  salutem,  quod 
utique  ibidem  intendit,  ut  prseclare  observat  et  monet  Salvianus.  lib.  4. 
De  Providentia,  non  longe  a  principio,  ubi  prsefatum  Apostoli  ora- 
culum  sic  expendit:  «  Hunc  ipsum  fidei  fructum  infructuosum  Apo- 
«  stolus  sine  operibus  bonis  esse  testatur  dicens :  Fides  sine  operibus 
<<  bonis  mortua  est.  Etiterum:  Sicut  enim  corpus  sine  spiritu,  sic  fides 
«  sine  operibus  mortua  est.  Addit  quoque  asperiora  qusedam  ad  con- 
«  fundendos  eos,  qui  sibi  prnesumptione  Christiame  fidei  blandiuntur, 
«  sed  dicet  aliquis:   Tu  fidem  habes,  et  ego  opera  habeo.  Ostende  mihi 

ne  operibus  fidem  tuam,  et  ego  osteudam  tibi  ex  operibus  fidem 
«  meam.  Quo  utique  hoc  indicat,  actus  bonos,  Christiana>  fidei  quasi 
«  testes  esse ;  quia  Christianus  nisi  opera  bona  fecerit,  fidem  suam 
«  penitus  probare  non  possit,  ac  per  hoc  quod  probare  non  valeat, 
«  quia  sit,  sic  omnino  habendum  esse  quasi  rron  sit.  Nam  quam  pro 
«  nullo  hoc  habendum  existimaret,  in  subditis  statim  ipse  demonstrat, 
<  dicens  ad  Christianum :  Tu  credis,  quia  unus  est  Deus.  benc  facis; 
<<  et  dannones  credunt,  et  contremiscunt.  Consideremus  quid  hoc  loco 
«  voluerit  Apostolus  dicere;  ne  irascamur  in  divinis  testimoniis.  -ed 
«  acquiescainus :  nec  contradicamus,  sed    proficiamus.    Tu  credis,  in- 

uit  ad  Christianum  sermo  divinus,  quod  Deus  unus  est,  bene  facis; 
«  et  dozmones  credunt,  et  contremiscunt :  numquid  erravit  Apostolus, 
«  ut  hominis  Christiani  fidem  dsemoni  compararet  ?  Non  utique:  sed 
«  ostendere  illud  volens,  quod  supra  dictum  est,  quia  sine  operibus 
«  bonis  nihil  sibi  per  fidei  supercilium  usurpare  deberet.  Idcirco  au- 
«  tem  ait  a  damionibus  Deum  credi,  seilieet  ut  sieut  dasmones  cum 
«  esse  Deum  credunt,  tamen  in  perversitate  perdurant ,  ita  et  quosdam 
«  homines  quasi  credulitatem  dsemoniacam  habere,  qui  cum  se  Deum 
«  credere  asserunt,  tamen  a  raalo  opere  non  cessant.  Subjungit  autein 
«  ad  pudorem  et  condemnationem  hominum  peccatorum,  non  credere 
«  solum  daemones  Dei  nomen,  sed  etiam  timere,  et  contremiscere.  hoc 
«  est  dicere:  quid  tibi,  inquit,  blandiris,  o  homo  quisquis  es,  de  cre- 
«  dulitate,  quae  sine  timore.  atque  obsequio  Dei  nulla  estV  Aliquid  plus 
«  daemones  habent.  Tu  enim  unam  rem  habes  tantummodo,  illi  duas, 
«  tu  credulitatem  habes,  non  habes  timorem  :  illi  et  credulitatem  lia- 
«  bentpariter,  et  timorem  ».  —  Respondent  aliqui  primo,  Apostolum 
uti  verbo  credunt  in  pra?senti  pro  prseterito;  ita  quod  sit  sensus:  dse- 
mones  quando  erant  viatores  etiam  crediderunt,  et  tamen  quia  non 
habuerunt  opera  damnati  sunt:  igitnr  et  tu,  Christiane.  habens  fidem 
sterilem,  et  sine  operibus,  non  minus  geterna'  damnationi  snbjacebis ; 
tamiliarissimum  enim  est  apud  Hebra?os  unum  tempus  scribere  pro 
alio,  ut  constat  ex  illo  Lucse  7.  Cui  autem  minus  dimittitur,  minus 
diligit,  idest.   minus   dilexit,  ut  exponunt   sancti    Patres,  Ambrosius, 


518  DE    SUBJECTO    FIDEI. 

Chrysostomus,  etc.  Kespondent  alii,  Apostolum  uon  requiparare  in  om- 
nibus  fidem  daemonum  cum  fide  hominis  viatoris,  sed  solum  quoad 
hoc,  quod  utraque  sterilis  et  inutilis  est  ad  salutem  quamdiu  sine 
charitate  et  bonis  operibus  existit.  Verum  hsec  solutio  supponit  fidem  eo- 
modo  esse  in  damnatis,  quomodo  in  peccatore,  ac  proinde  ipsum  fidei 
habitum  etiam  in  damnatis,  ac  dsemonibus  subsistere,  quod  est  contra 
Conclusionem.  Idcirco  aliter  cum  aliis  censeo  rectius  dicendum,  Apo- 
stolum  ibi  solum  probare  ex  defectu  operum  fidem  esse  mortuam, 
sicut  ex  defectu  etiam  fructuum  ostenditur  arbor  mortua;  ad  hoc  au- 
tem  probandum  affert  fidem  daemonis,  quam  fidem  (qusecumque  illa 
sit,  sive  acquisita,  sive  infusa)  idcirco  colligimus  esse  mortuam,  quia 
caret  operibus :  pariter  ergo  fides  hominis  peccatoris,  quse  sterilis  est, 
probabitur  mortua.  His  adde  quod  daemones  et  damnati  credere  possint 
fide  acquisita,  quam  sibi  comparaverunt  per  repetitos  actus  fidei  in- 
fusse,  dum  erant  viatores,  ut  constabit  ex  infra  dicendis. 

Dices  :  Fides  infusa  solo  peccato  infidelitatis  deperditur :  sed 
plures  sunt  damnati,  qui  nusquam  admiserunt  peccatum  infidelitatis, 
et  qui  cum  habitu  fidei  defuncti  sunt :  igitur  eumdem  fidei  iniusae  ha- 
bitum  retinent.  —  Respondeo,  fidem  infusam  non  soluin  destrui  pec- 
cato  infidelitatis  illi  oppositse  absolute  loquendo,  sed  etiam  ex  defectu 
pia?  affectionis  ad  credendum  sicut  oportet,  et  ratione  indignitatis 
status,  quamquam  enim  in  viatoribus  non  soleat  deperdi  habitus  fidei, 
nisi  ratione  infidelitatis;  attamen  non  mirum  est,  quod  deperdatur  in 
damnatis,  qui  nullum  infidelitatis  actum  elicuerunt:  tum  quia  non 
habent  amplius  piam  affectionem  ad  credendum ;  tum  quia  eorum 
status  est  summse  miseriae,  ac  proinde  nullum  habet  supernaturale  be- 
neficium,  qualis  est  habitus  fidei;  tum  denique  quia  ut  diximus,  non 
amplius  ordinantur  ad  justificationem  et  beatitudinem,  ac  proinde 
fides  in  eis  esset  inutilis.  Hinc  fit,  quod  licet  damnati  cognoscant  in 
inferno  easdem  veritates  supernaturales  quas  cognoscebant  in  via, 
illas  tamen  non  cognoscunt  eodem  modo,  nempe  habitu  fidei  infusae, 
sed  dumtaxat  habitu  fidei  acquisitae,  vel  forte  etiam  speciali  Dei  ma- 
nifestatione,  qua  videlicet  Deus  eis  proponit  ea  mysteria  quae  in  via 
crediderant,  niaxime  vero  qu?e  spectant  ad  aeternam  felicitatem,  quam 
propria  culpa  amiserunt,  nempe  ut  ad  ejus  intuitum  acerbius  tor- 
queantur. 

Ixstabis  :  Xihil  officit  quominus  in  damnatis  remaneat  pia  affectio 
ad  credendum  :  ergo  pariter  nil  obstare  potest  quominus  in  ipsis  re- 
maneat  fidei  habitus.  Consequentia  patet  ex  mox  dictis.  Antecedens 
vero  probatur ;  cum  enim  in  damnatis  remaneat  synderesis  et  incli- 
natio  in  bonum,  non  repugnat  in  illis  quoque  reperiri  pium  aliquem 
affectum,  ut  constat  ex  divite  epulone,  qui  licet  in  interno  sepultus 
et  flammis  cruciatus,  suis  fratribus  salutem  exoptabat,  et  exorabat 
Abrahamum,  ut  ad  eos  mitteret  Lazarum,  quatenus  illos  adhortaretur 
ad  po?nitentiam.  —  Nego  antecedens:  quamquam  enim  damnati  semper 
habeant  synderesim  ad  acerbiorem  cruciatum,  tamen  cum  semper  ope- 
rentur  ex  prava  intentione  finis,  omnesque  eorum  actus,  quantum- 
cumque  habeant  objectum  bonum,  sint  ordinarie  mali ,  repugnat,  quod 
in  iis  sit  aliquis  pius  affectus  erga  primam  \eritatem  niysteria  reve- 
lantem  et  exponentem.  Neqne  etiam  ex  pio  afiectn,  imo  omnlno  per- 


DE    SUBJECTO    FIDEI.  519 

verso,  exorabat  dives  epulo,  ut  Lazarus  suorum  fratrum  conversioni 
incumberet  5  id  enim  fiagitabat,  ne  sciHcet  dirius  torqueretur  propter 
eorum  damnationem,  et  pessimum  exemplum,  ac  peccandi  occasionem, 
quam  eis  dederat. 

Conclusio  quarta.  —  Habitus  fidei    infusje  perseverat 

IX    PECCATORB    GRATIA  SANCTIFICANTE    ET    CHARITATE    SPOLIATO.  Ha?C 

determinata  est  in  Concilio  Tridentino,  Sess.  6.  c.  15.  ubi  definitur. 
assermdum  esse  non  modo  infidelitate,  per  quam  et  ipsa  fides  amit- 
titur,  sed  eiiam  quocumque  alio  mortali  peccato,  quamvis  non  amit- 
iatur  fides,  acceptam  justificationis  gratiam  amitti.  Et  Can.  2o.  Si  quis 
diaxrit  amissa  per  peccatum  yratia.  simul  et  fidem  semper  amitti,  aut 
fidem,  quoz  remanet,  non  esse  veram  fidem ,  licet  non  sit  uiva,  aut 
pum,  qui  fidem  sine  charitate  kabet,  non  esse  Christianum,  anathema  sit. 

Probatur:  primo  quidem  e  Scriptura  sacra,  nam  Apost.  1.  ad  Cor.  13. 
clare  supponit  fidem  posse  esse  sine  charitate,  ac  proinde  illam  sub- 
sistere  in  homine  peccatore,  ait  enim :  Si  habuero  omnem  fidem  .  .  .  . 
charitatem  autem  non  habuero,  nil  mihi  prodest:  et  S.  Jacobus  id 
aperte  demonstrat  cap.  2.  ubi  ait:  Fides  sine  operibus  mortua  est:  est 
ergo  fides  viva,  et  fides  mortua;  fides  quidem  viva,  nempe  ea  fides, 
quo3  per  charitatem  operatur,  inquit  Apostolus  ad  Galat.  5.;  fides  au- 
tem  mortua,  quae  a  charitate  sejungitur,  cum  enim  vita  anima?  in 
gratia  et  charitate  consistat,  illa  dicetur  fides  viva,  quee  charitate  for- 
matur;  illa  vero  mortua,  quse  sine  charitate  existit;  unde  S.  Augu- 
stinus  1.  De  Trinit.,  cap.  18.  prreclare  ait,  fidem  sine  charitate  esse 
posse,  non  ]?rodesse.  Et  S.  Bernardus,  Serm.  2.  D^  Resurrectione :  Sicut, 
inquit,  corporis  hujus  vitam  ex  motu  suo  dignoscimus  ,  ita  et  fidei 
vitam  ex  bonis  operibus.  Itaque  vita  quidem  corporis  est  anima,  per 
quam  movetur  et  sentit:  vita  vero  fidei  charitas  est,  quia  per  iUam 
operatur.  sicut  in  Apostoto  legis:  fides,  quoz  per  dileetionem  operatur: 
unde,  et  refrigescente  charitate  fides  moritur,  sicut  corpus  anima  rece- 
dente.  Quemadmodum  ergo  corpus  per  animse  recessum  non  desinit 
esse  ,  ita  nec  omnino  fides  perit  propter  ipsius  a  charitate  et  gratia 
sanctificante  separationem. 

Probatur  etiam  ratione  :  Fides  non  destruitur  per  id,  quod  sibi 
non  opponitur,  nec  physice,  nec  moraliter:  sed  omne  peccatum  non 
opponitur  fidei,  nec  rationem  formalem  ejus  objecti  destruit,  ac  su- 
binde  potest  homo  in  peccato  mortali  existens  credere  omnia  quse 
proponuntur,  ut  revelata  a  Deo:  igitur  potest  in  eo  statu  habere  et 
exercere  fidem.  —  Insuper,  inquit  Suarez  disp.  8.  sect.  3.  num.  3. 
potest  homo  sperare,  et  poenitere  imperfecte  per  attritionem  supeina- 
turalem,  et  Deum  ut  Auctorem  supernaturalem  orare,  adorare,  et  ei 
obsequi  ac  inservire,  quantum  ad  aliqua  praBcepta,  quae  servanda  oc- 
currunt:  sed  luec  praestare  nequit  sine  fide  intusa:  igitur  homo  in 
statu  peccati  potest  conservare  fidem.  —  Denique ,  idcirco  per  pec- 
catum  censetur  deperdi  fides,  quia  illa  haberet  necessariam  conne- 
xionem  cum  gratia  sanctificante,  qualem  habet  charitas :  at  ita  uon 
est,  nec  enim  est  illius  proprietas,  nec  compars,  sed  dumtaxat  tun- 
damentum  illius  sicut  et  totius  aedificii  spiritualis.  quod  utiquo  ma- 
nere  potest,  destructo  illo  sedifieio,    qnemadmodnm    destructa    domo. 


520  DE    SUBJECTO    FIDEL 

non  minus  integrum  fundamentum  subsistit.  Adverte  tamen  fidem  in 
peccatore  subsistentem  appellari  informem  et  mortuam,  qua'  autcm 
pcrmanet  in  homine  justo  viva  dicitur  et  formata :  charitas  enim  est 
veluti  forina  perticiens  fidcm,  non  quidem  physice,  ut  volunt  aliqui ; 
quia  falsum  est  habitum  charitatis  immcdiate  concurrere  cum  habitu 
fidei  ad  ejus  assensum,  cum  hic  prior  sit  omni  actu  charitatis:  igitur 
non  est  necessaria  talis  informatio  charitatis  ad  hunc  eff ectum :  sed 
tantum  moraliter:  idque  duplici  titulo,  primo  quidem  quatenus  ex 
consortio  charitatis  actus  fidei  efficiuntur  meritorii  vitae  aeternae,  quae 
sine  charitate  nullum  habent  honorem.  Secundo,  quia  fides  informis 
habet  se  ad  modum  radicis,  seu  arboris  non  ferentis  fructum,  in  quo 
statu  censetur  mortua,  hoc  est,  privari  vita  spirituali,  et  omni  venu- 
state  ac  decore,  per  quem  Deo  fiat  grata  et  accepta. 

Xolim  tamen  existimes  cum  quibusdam  Theologis.  antiquioribus, 
tidem  intormem.  et  formatam  esse  distinctos  habitus  in  entitate,  quorum 
unus  in  peccatore  subsistat,  et  pereat  adveniente  gratia;  e  contra  vero 
hic  recedat  cum  gratia  succedente  altero  habitu  fidei  intormis:  nec, 
ut  volebant  alii,  utrumque  illum  habitum  manere  in  homine  justo,  in 
peccatore  vcro  solum  subsistere  habitum  fidei  informis.  Quae  utique 
opinionum  varietas  ex  eo  forte  ortum  habuit,  quod  fidem  vivam  et 
mortuam  non  minus  differre  putabant,  quam  hominem  vivum  et  mor- 
tuum ,  quos  non  solum  numcro  sed  specie  difterre  existimabant;  verum 
jam  concors  Theologorum  sententia  docet  eamdem  numero  fidem,  quae 
antea  erat  informis  propter  gratise  carentiam,  fieri  formatam  pcr  ejus 
augmentum :  quemadmodum  enim  idem  corpus,  quod  vivum  fucrat, 
non  solum  mortuum  idem  permanet,  sed  etiam  revera  cst  idem,  cum 
denuo  suscitatur  ac  revocatur  ad  vitam  ,  ita  et  fidei  habitus,  qui  vivus 
erat  praesente  charitate,  moritur  per  illius  absentiam,  et  iterum  vitam 
recipit  per  ejus  adventum.  Quod  utique,  inquit  de  Lugo  disp.  16. 
sect.  8.  n.  54.  verum  indicant  parabohe  ac  similitudines,  quibus 
Scriptura  et  .  Patres  hoc  solent  significare.  Nam  fides  sine  charitate 
assimilatur  lampadi  sine  oleo,  qualem  fatuae  virgines  habcbant.  quam 
eamdem  lampadem,  ut  revivisceret,  oleo  addito  ornare  parabant,  non 
aliam  lampadem,  sed  eamdem.  Sic  etiam  S.  Hieronymus,  toin.  1.  in 
cap.  26.  Isaiae  sub  initium  comparat  bona  opera  seu  charitatem  muro, 
fidem  antemurali:  Et  ponetur,  inquit,  in  ea  murus,  et  antemurale: 
muirus  bonorum  operum,  et  antemurale  rectos  fidei,  ut  duplici  septa 
slt  munimento,  non  enim  suffieit  murum  habere  fidem,  nisi  ipsa  fides 
operibus  confi/rmetur.  Tbi  vides  ipsam  eamdem  fidem,  quae  sine  ope- 
ribus  non  sufficit,  debere  bonis  operibus  confirmari :  neque  eniin  po- 
sito  muro  antemurale  mutatur,  sed  idem  oinnino  perseverat.  Ita  etiam 
loquitur  S.  Bernardus,  Serm.  24.  in  Cantica  :  Mors  fidei,  inquit,  est 
separatio  charitaUs:  credis  in  Christumt  fac  Christi  opera,  ut  vivat 
fides  tua:  fidem  tuam  dilectio  animet,  probet  actio,  non  incurvet  trr- 
renum  opus,  quem  fides  cadestium  erigit.  Eadem  ergo  fides  est,  quae 
nlocedente  charitate  moritur,  et  redeunte  vivificatur  et  animatur.  In 
quo  ctiam  sensu  Beda  in  cap.  2.  Jacobi  dixit,  fidcm  mortuam  per 
opera  charitatis  reviviscere  et  animari.  Ccrtum  autcm  est  non  posse 
reviviscere  et  resurgere,  nisi  illud  idem  quod  ceciderat  ct  mortuum 
fuerat.    Ratio    hujus  asscrtionis  esl  clara:  quia  eadem  fido.  quae  in- 


DE    SUBJECTO    FIDEI.  521 

formis  est,  cum  sufficiat  ad  assensum  supernaturalem  de  rebus  reve- 
latis  propter  divinam  auctoritatem ,  sufficit  adveniente  charitate  ad 
eadem  objecta  credenda,  qui  assensus  in  homine  jam  justo  gratus  erit 
Deo,  et  meritorius  de  condigno :  ut  quid  ergo  alius  habitus  fidei  ad- 
dendus  est?  Adde  non  esse  credibile,  quod  peccante  homine.  detur 
tunc  ei  alter  tidei  habitus  novus.  qui  certe  esset  donum  Dei  superna- 
turale  datum  de  novo  homini  absque  ulla  ejus  dispositione,  imo  cum 
imlispositione  et  demerito  actuali.  ob  quod  dignus  e.-set  ex]»oliari 
donis  omnibus.  non  quidem  nova  recipeiv. 

Conclusio  quinta.  —  Habitus  itdei  intts.i;  non  kemanet 
in"  h.ereticis.  Hsec  est  determinata  in  Concilio  Tridentino  loris  in 
pr.ecedenti  Conclusione  laudatis,  ubi  dicit  fidem  amitti  per  peccatum 
intidelitatis.  Quod  etiam 

Probatur  ex  Scriptura  sacra,  nam  Lucse  «s.  dicitur,  esse  quosdam 
qui  ad  tempus  credunt,  et  in  tempore  tentationis  recedunt :  et  Apo- 
stolus  1.  ad  Timoth.  1.  loquens  de  Alexandro.  et  Hymena?o.  hortatur 
Timotheum,  ut  habeat  fidem,  et  bonam  conscientiam,  quam  quidam 
repellentes,  circa  fidem  naufragaverunt.  Dicuntur  autem  naufragasse, 
qui  navem,  idest  Ecclesiam,  perdiderunt.  ut  exponit  8.  Chrysostomus 
Ilom.  5.  dicens :  Sicut  ille,  qui  naufragium  facit,  amissis  omnibus 
nudus  evadit,  ita  is,  qui  ex  fid<  excidit,  nihil  sibi  <^x  Dei  donis.  ae 
virtutibus  amplius  retinet.  I  nde  ibidem  cap.  6.  De  homine  hceretico 
loquens,  ait:  Superbus  est,  nihif  sciens,  idest  nihil  certo  et  firmiter 
credens:  unde  ibidem  hortatur  Timotheum:  Depositum  custodi.  deri- 
tans  profanas  vocum  novitates,  et  oppositiones  falsi  nominis  scientice, 
quam  quidam  promittentes  drca  fidem  exciderunt:  quibus  verbis  -i- 
gnificat  Apostolus  revera  hominem  infidelem  et  h;ereticum  a  fide  ex- 
eidere.  —  Idem  colligitur  ex  prima  Epistola  S.  Joannis,  cap.  2.  ubi 
Apostolus  loquens  de  hsereticis.  quos  Antichristos  nominat.  ait:  Kx 
nobis  prodierunt,  sed  non  erant  ex  nobis:  nam  s<  fuissent  ex  nobis, 
permansisseni  utique  nobiscum.  Ex  quibus  verbis  colligunt  SS.  Patres 
hominem  haTeticum  esse  sejunctum  ab  Ecelcsia.  nec  ullatenus  am- 
plius  Christi  mystico  corpori  conjunctum. 

Probatur  insuper  ratione;  Primo  quidem  :  ille  fidem  deperdit,  qui 
non  potest  censeri  fidelis:  sed  hsereticus  non  potest  eenseri  fidelis: 
igitnr  in  eo  fides  non  perseverat.  Minor  constat :  ha?resis  enim  est  tor- 
malis  infidelitas,  ac  proinde  hsereticus  non  potest  fidelis  aBstimari. 
Major  etiam  patet,  quamdiu  enim  quis  habet  habitum  fidei,  quan- 
tumvis  dubius  ha^reat  circa  quosdam  articulos.  revera  appellari  potest 
fidelis.  sicut  is  qui  plures  conclusiones  philosophicas  novit.  etsi  eirca 
unam,  vel  alteram  erret.  nihilominus  absolute  cjjcitur  philosophus.  — 
Deinde,  ille  non  habet  habituin  ficlei  intusse,  qui  non  potest  mo\eri  a 
ratione  formali  objecti  talis  habitus:  secl  hsereticus  non  potest  movori 
a  ratione  formali  objecti  fidei  intusae ;  haee  enim  formalis  ratioestipsa 
revelatio,  ut  notificata  per  Beelesiam  omnino  infallibilem:  ergo  eum 
hn-reticus    non    credat    Ecclesiam    infallibilem  in    proponendis 

omnibus  objectis  a  Deo  revelatis,  alioqui  non  magis  crederet  unum 
articulum,  quarn  alterum,  conseqnens  est.  quod  iidem  perdiderit.  — 
Denique,  si  qnis  ante  snsceptnm  fidei  habitum  nollet  credere  aliquem 


522  DE    SUBJECTO   FIDEI. 

ex  articulis,  puta  prsesentiam  corporis  Christi  in  Eucharistia,  quamvis 
paratus  esset  credere  omnibus  articulis  in  tribus  Symbolis,  Aposto- 
lorum,  S.  Athanasii,  et  Concilii  Nicaeni,  expressis,  non  posset  susci- 
pere  tidem:  ergo  si  ita  prave  afficiatur  post  illam  susceptam,  non  po- 
terit  eam  servare.  Cdnsequeniia  patet  a  simili :  sicut  enim  aliquis  unum 
hominem  odio  prosequens,  quamvis  omnes  alios  diligat,  non  potest 
excipere  nec  conservare  habitum  charitatis ,  ita  a  pari,  qui  prave  at- 
ficitur  circa  unum  articulum  credenduin,  non  potest  recipere  habitum 
fidei:  quemadmodum  enim  charitas  movet  ad  amandum  omnes  omnino 
homines,  ita  et  fides  ad  credendum  omnibus  omnino  objectis  a  Deo 
revelatis. 

Dices:  Hsereticus  qui  negat  unum  articulum  fidei,  puta  purgato- 
rium,  aut  aliquod  ex  Sacramentis,  eamdem  adhuc  experitur  facilitatem 
ac  promptitudinem  circa  alios  articulos:  igitur  habet  adhuc  eumdein 
fidei  habitum.  —  Distinguo  antecedens:  experitur  eamdem  facili- 
tatem  ratione  fidei  infusae,  nego :  ratione  fidei  acquisitae  per  varios 
actus,  quos  ante  hreresim  exercuit,  concedo.  Consequens  simiUter 
distinguo;  habet  eumdem  fidei  habitum  divinitus  infusum,  nego:  ac- 
quisitum  concedo.  «  Ille  igitur,  inquit  Doctor  dist.  23.  n.  4.  sine  fide 
«  infusa  credit  aliis  articulis,  quia  fides  infusa  corrumpitur  cum  hse- 
«  resis  generatur ;  alias  starent  simul  fides  et  haeresis :  igitur  fide 
«  acquisita  eredit  aliis  articulis;  quae  scilicet  fuit  cum  infusa  praece- 
«  denti,  si  aliqua  talis  fuit;  non  enim  in  illo  instanti,  in  quo  corrum- 
«  pitur  fides  infusa  per  hseresim,  generatur  primo  fides  acquisita,  nam 
«  ille  error  non  disponit  ad  fidem  pro  tunc,  immo  est  indispositio,  ut 
«  pro  tunc  non  generetur:  igitur  praefuit  ante  illum  errorem,  et  sic 
«  certum  est  esse  in  nobis  t  dem  acquisitam  ».  Ita  Doctor. 

Dices  2:  Si  per  peccatum  infidelitatis  destrueretur  tidei  habitus,  illa 
destructio  fieret  vel  physice,  vel  moraliter:  at  neutro  modo  id  fieri  potest. 
Xon  quidem  moraliter,  sive  demeritorie;  enimvero  si  per  peccatum  in- 
fidelitatis  destrueretur  fidei  habitus,  maxime  quia  propter  sui  indi- 
gnitatem  et  enormitatem  moveret  Deum,  ut  auferret  ab  homine  omne 
donum  supernaturale:  sedid  dici  nequit;  quia  alia  sunt  peccata  graviora, 
puta  odium  Dei,  quod  tamen  non  movet  Deum,  ut  auferat  habitum 
fidei  ab  eo,  qui  tale  odium  habet.  Non  etiam  physice,  si  enim  pec- 
catum  haeresis  destrueret  physice  habitum  fidei,  vel  istud  efficeret  in 
ratione  causae  formalis,  seu  per  modum  formse,  quse  per  sui  praesen- 
tem  et  formalem  efficacitatem  pugnaret  cum  fide  illamque  destrueret, 
sicut  calor  pugnat  cum  frigore,  et  albedo  cum  nigredine ,  vel  per  mo- 
dum  causae  efficientis  et  mediata?,  producendo  videlicet  aliquid,  quod 
esset  omnino  incompossibile  cum  fide :  at  neutrum  dici  potest.  Non 
quidem  primum  :  tum  quia  actus  non  opponitur  formaliter  et  imme- 
diate  habitui,  sed  tantum  alteri  acfcui  ab  opposito  habitu  elicito:  tum 
quia  actus  haeresis,  qui  non  est  voluntarius,  sed  indeliberatus,  habet 
omnimodam  entitatem  physicam  actus  hseresis  qui  ex-t  deliberatus, 
nec  tamen  ad  ejus  praesentiam  perit  habitus  fidei.  Neque  etiam  in  ge- 
nere  causae  efficientis;  siquidem  primus  actus  ha^resis,  quamtumvis 
intensus,  non  potest  producere  habitum  contrarium  habitu  fidei.  nisi 
forte  secundum  entitatem,  et  primum  gradum  istius  habitus  infideli- 
tatis:  at  ille  habitus   sic    produetus  secundum   primnm   gradum  non 


DE    CAUSIS    FIDEI.  523 

sufficeret,  ut  expelleretur  habitus  acquisitus:  ergo  multo  minus.  ut 
per  eum  physice  et  efficienter  destruatur  habitus  infusus,  maxime  cum 
nullus  habitus  acquisitus  repugnet  ex  natura  sua  cum  habitu  infuso; 
peccator- enim  quamtumvis  habeat  habitus  infusos  vitiosos,  non  minus 
tamen  justificari  potest,  etiamsi  illi  habitus  vitiosi  in  ipso  justificato 
remaneant.  —  Respondeo,  actum  infidelitatis,  sive  haeresis  expellere 
dumtaxat  habitum  fidei  moraliter,  non  solum  demeritorie,  sed  etiam 
dispositive  :  duplex  enim  genus  destructionis,  quantum  ad  prsesens 
institutum,  distingui  potest;  nempe  demeritum  et  indispositio :  actus 
autem  infidelitatis  non  solum  pugnat  in  fidem  demeritorie,  quatenus 
videlket  movet  Deum,  ut  ab  infideli  substrahat  fidem,  sed  etiam  di- 
spositive,  qui  enim  non  vult  assentiri  uni  propositioni  fidei  propter 
auctoritatem  et  revelationem  divinam  ab  Ecclesia  propositam,  eo  ipso 
habet  impedimentum,  ne  assensum  prsebeat  fidei  infusae  circa  alias 
propositiones ;  siquidem  auctoritas  et  revelatio  divina  proposita  per 
Ecclesiam  est  unicum  et  indivisibile  motivum,  quo  assentimur  per 
fidem  intusam  omnibus  mysteriis  revelatis :  ergo  ubi  motivum  istud 
censetur  insufficiens,  ut  excitet  intellectum  ad  assensum  respectu  unius. 
pari  ratione  censeri  debet  insufficiens  ad  assentiendum  aliis  propter  idem 
motivum  credendis. 

Dices  3 :  Potest  aliquis  perdere  habitum  acquisitum ,  v.  g.  scien- 
tiam  circa  unum  objectum,  et  eam  perfectam  ac  integram  conservare 
circa  aliud  obiectum  particulare  ejusdem  scientiae;  medicus  enim  ta- 
cili  negotio  perdere  potest  habitum  Physicse  quantum  ad  principia  et 
proprietates  corporis  naturalis,  eum  vero  retinere  quantum  ad  Anima- 
sticam  et  proprietates  corporis  humani :  igitur  pari  ratione  poterit 
hrereticus  perdere  fidei  habitum  quantum  ad  unum  articulum.  et 
eumdem  con.servarequantum  ad  alios  articulos  divina  fide  credendos.  — 
Nego  paritatem,  et  ratio  disparitatis  est,  quod  habitus  scientiae  totalis 
non  sit  simplex,  indivisibilis,  sed  multiplex  et  adunatus  ex  variis 
ac  distinctis  habitibus,  qui  circa  diversa  ejusdem  objecti  generalis  ac 
communis  occupantur;  habitus  vero  fidei  est  omnino  simplex  et  in- 
divisibilis  ;  ac  subinde  mirum  esse  non  debet,  quod  ubi  deperditur. 
totus  pereat. 

QUJESTIO    QUARTA. 
A  QUO,  ET  QUALITER  FIDEI  HABITUS  PRODUCATUR. 

Notandum  1.  Citra  controversiam  esse,  quod  causa  materialis,  seu 
subjectiva  fidei  infusae  sit  intellectus  hominis,  vel  Angeli  viatoris  ; 
quippe,  ut  diximus,  cum  habitus  ille  ordinetur  ad  cognitionem  rerum 
supernaturalium,  quoe  nonnisi  per  divinam  revelationem  innotescunt, 
necessum  est,  quod  in  ea  facultate  subjiciatur,  quae  unica  cognosci- 
tiva  est,  et  capax  perceptionis  ejusmodi  objectorum.  Causa  autem  for- 
malis  illius  alia  nou  est,  quam  ipsa  prima  veritas  in  dicendo  et  re- 
velando;  habitus  namque  non  aliam  habentcausam  formalcm,  per  quam 
innotescant,  et  ab  aliis  distinguantnr,  quam  illam  rationem  tbrmalcm 
objecti,  a  quo  specificantur  eorum  habituum  actus.  Et  finalis  similiter 
causa  fidei  est  ipsa  hominis  justificatio    ac  salus.  juxta   illud  S.  Petri  1. 


524  DE    CAUSIS   FIDEI. 

cap.  1.  Reportantes  finem  fidei  vestrce,  salutem  animarwm  vestrarum. 
Restat  igitur  dicendum  aliquid  de  causa  efpciente. 

Notandum  2.  Omnes  Theologos  convenire  habitum  fidei  iniusse 
non  produci  vel  generari  a  repetitis  actibus  credendi  mysteria  ob  re- 
velationem  divinam ;  ideo  enim  habitus  virtutum  theologicarum  di- 
cuntur  infusi  per  se,  et  non  solum  per  aeeidens,  quia  ex  natura  sua 
postuiant  non  fieri  ab  actibus,  sicut  fiunt  habitus  acquisiti ;  sed  divi- 
nitus  conceduntur  ad  modum  potentiae,  quae  ordinatur,  non  ad  facilius, 
sed  ad  simpliciter  operandum ;  ideoque  certum  est  hos  habitus  a  Deo 
intundi.  Difficultas  autem  est,  an  fidei  habitus  per  se  ita  possint  a 
Deo  intundi,  ut  seorsim  ab  aliis  habitibus  spei,  maxime  charitatis, 
afe  gratire  sanctificantis  produci  possint.  Circa  quam  difficultatem  re- 
solvendam  triplex  est  Auctoruin  sententia :  Plurimi  namque  docent 
cum  Suarez,  disp.  7.  sect.  5.  num.  6.  habitum  fidei  ssepe  infundi  sine 
habitu  gratiae  sanctificantis ,  nonnulli  vero  cum  Soto,  lib.  1.  De  Na- 
tura,  et  Gratkt,  cap.  8.  contendunt,  quod  licet  habitus  fidei  non  in- 
fundatur  extra  sacramentum;  infunditur  tamen  fides  habitualis  in 
baptismo  homini  aliunde  disposito  per  fidem  actualem,  licet  habeat 
obicem  ad  habitum  gratiae  sanctificantis;  quia,  inquiunt,  cum  baptis- 
mus  sit  sacramentum  fidei,  saltem  habebit  hujus  habitus  fidei  infu- 
sionem  pro  effectu.  Tertia  denique  sententia  negat  infundi  unquam 
habitum  fidei  absque  habitu  gratiae. 

Notandum  3.  Habitum  esse  quoddam  vestigium  ipsius  actus  ab  eo 
relictum  in  potentia,  ac  impressum,  illamque  inclinans  in  objectum 
ejusdem  actus,  ut  alios  similes  actus  producat.  Sicut  enim  actus  tor- 
maliter  per  modum  transeuntis  movet  et  inclinat  potentiam  in  suum 
objectum  .  ita  habitus  est  quredam  habitualis  ac  perseverans  inclinatio, 
potentiam,  quantum  est  ex  parte  sua,  movens  continuo  in  idem  obje- 
ctum,  maxime  quando  istud  occurrit  et  facultati  objicitur;  quando 
enim  frequenter  aliquos  actus  circa  objectum  aliquod  elicuimus,  ex- 
perimur  nos  paulatim  magis  ac  magis  ad  similes  actus  exercendos 
inclinari,  et  pnesente  objecto  quodammodo  violenter  rapi,  ita  ut  ne- 
cesse  sit  nobis  vim  inferre,  ut  ab  ejusmodi  actibus  abstineamus.  Porrd 
actus  ille,  quo  generatur  habitus,  considerari  potest  duobus  modis: 
prrmo,  quatenus  est  quaedam  qualitas  potentiae  inhserens;  ita  ut  ipsa 
hanc  nullo  modo  percipiat,  nec  sensibilem  habeat,  vel  dum  producitur, 
vel  dum  inhseret;  secundo,  quatenus  ipsam  potentiam  sensibiliter  af- 
ficit,  ipsaque  per  eum  vitaliter  tendit  in  objectum. 

His  pr;einissis,  duo  hic  occurrunt  determinanda :  primum.  utrum 
necessario  fidei  habitus  cum  liabitu  cliaritatis,  et  gratiae  sanctificantis 
infundatur:  secundum,  utrum  actus  fidei  iniusae  producere  possint  ha- 
bitum  fidei  acquisita^. 

Conclusio  prima  —  Fides  sbmper  [npunditur  cum  habitu 

(  HARITATIS,    QUAMQUAM   REVEKA    POSSINT   SEOBSIM    [NFUNDI.    ffaBC     «5t 

Doctoris,  quantum  ad  utramque  partem.  in  3.  d.  36,  num.  30.  ubi  lo- 
quens  de  virtutibus  theologicis,  et  earum  connexione,  ait:  Sed  numquid 
m  /ieri,  vel  in  infusione  sunt  connexas,  ita  quod  una  non  possit  in- 
di  sine  aliaf  Eespondeo:  quozcumque  separari  possuni  in  esse,  potest 
Deus  separare  in  fieri;  et  ideo  quantum  est  ex  se  non  necessario  con- 


DE    CAUSIS    FIDEI. 

nectuntur  in  infusione,  sed  ex  liberaUtate  divina  connectuntur }  quia 
Deus  totum  hominem  perficU;  ita  quod  sicut  corporaliter  nullum  sa- 
navit,  nisi  perfecte  ,  ifa  etiam  spiritualiter  non  sanat  hominem.  nisi 
perfecte  sanet :  perfecta  autem  sanitas  est,  si  quantum  ad  intellectum 
habet  fidem,  et  quantum  ad  voluntatem,  spem,  et  charitatem.  Quibus 
verbis  Doctor  docet  secundum  legem  et  viam  ordinariam  Deum  in 
justificatione  simul  infundere  Fidem,  Spem.  er  Charitatem,  quamquam 
illas  virtutes  seorsim  prssit  intundere. 

Probatur  prima  pars:  primo  quidem  ex  Concilio  Yiennensi,  ubi 
determinatur  probabilius  esse,  tam  parvulis  quam  adultis,  infundi  per 
baptismum  gratiam  et  virtutes.  Et  ex  Tridentino,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi 
dicitur  in  justificatione  Fidem,  Spem,  et  Charitatem  simul  infundi. 
Unde,  inquit,  in  ipsa  justificatione  cum  remissione  peccatorum  hozc 
omnia  simul  infusa  accepit  homo  per  Jesum  Christum,  cui  inseritur, 
Fidem,  Spem,  et  Charitatem.  Quse  verba  nolim  tamen  sic  accipias, 
quasi  nusquam  illas  virtutes  seorsim  possint  infundi.  quod  ita  fiet  si 
justiticandus  sit  optime  ad  eas  virtutes  dispositus,  vel  nisi  aliquas  ex 
illis  virtutibus  ante  habuerit.  Subdit  enim :  Xam  fides,  nisi  ad  eam 
spes  accedat  et  charitas,  neque  unit  perfecte  cum  Christo,  neque  cor- 
poris  ejus  cicum  membrum  efficit.  qua  ratione  rerissime  dicitur  fidem 
sine  operibus  mortuam  et  otiosam  esse.  Ybi  aperte  supponit  fidem 
quandoque  nobis  prius  infundi,  quam  charitatem;  agit  enim  de  totali 
hominis  conversione  et  justificatione.  qua  infidelis  conversus  justiti- 
catur  per  intusionem  Fidei,  Spei,  et  Charitatis,  aitque  fidem  infusam, 
nisi  accedat  spes,  et  charitas,  non  efficere  nos  membmm  Christi,  sed 
otiosam  et-mortuam  esse,  quae  utique  minus  congrue  dicerentur.  -i 
fides  numquam  nobis  intunderetur  ante  charitatem.  —  Quod  autem  id 
non  fiat  ordinarie,  probat  Doctor  ex  d.  3.  De  Po?nit.,  cap.  sunt  plures, 
etc.  ubi  dicitur,  quod  Deus  neminem  unquam  sanavit,  quem  ex  in- 
tegro  non  fecerit  sanum,  ad  cujus  probationem  profertur  illud  Matth.  \K 
ubi  dicitur,  quod  totum  hominem  sanum  fecerit  in  Sabbato,  quia  et 
corpus  ab  infirmitate.  et  animam  ab  omni  contagione  peccati  liberavit. 
Subditur  autem  in  eo  Canone  ratio  hujusce  assertionis :  Qucedam  enim, 
inquit,  impietas  infidelitatis  est,  ab  illo,  qui  justus  et  justitia  est.  di- 
midiatam  sperare  veniam.  Congruum  est  igitur,  ait  Doctor,  quod  Deus, 
qui  hominem  sanat  perinfusionem  virtutum  supernaturalium,  eum  ex  in- 
tegro  sanum  efficiat,  ac  subinde,  quod  tres  eas  virtutes  simul  infundat. 

Nihilominus  secunda  pars  etiam  est  evidens,  nempe,  quod  Deus 
interclum  prius  fidem  et  spem  infundat,  quam  charitatem,  ut  docet 
S.  Augustinus,  lib.  1.  Ad  Simplicianum,  qu.  2.  circa  initium,  ubi  ait : 
In  quibusdam  tanta  est  gratia  fidei.  quanta  non  sufficit  ad  obtiueudum 
regnum  ceelorum.  Loquitur  autem  de  Catechumenis  habentibus  fidem 
sine  charitate ;  unde  subdit:  In  quibusdam  tanta  est.  ut  jam  corpori 
Christi,  et  sancto  Dei  templo  deputefitur.  Hinc  concludit:  Fiunt  ergo 
inchoationes  qwedam  fidei  <-onceptionibus  similes:  non  tamen  solum 
concipi,  sed  et  nasci  opus  est,  etc.  Quibus  verbis  significat  S.  Doctor. 
aliquem  initio  suae  conversionis  posse  habere  fidem,  quamvis  nondum 
habeat  spem  et  charitatem.  Quod  utique  verum  apparet  et  Joan.  12. 
ubi  de  quibusdam  Principibus  Judans  dicitur:  Verumtamen  ex  Prin- 
dpibua  mufti  crediderunt   in  <-/'m,  sed  propter  Pharisaios  non  confite- 


5:26  de  causis  fidei. 

bantur,  ut  e  Sgnagoga  non  ejicerentur:  dilexerunt  enim  gloriam  hominum 
magis,  quam  gloriam  Dei.  Quibus  significatur  eos  Principes  habuisse 
quidem  fidem,  non  vero  spem  et  charitatem. 

Probatur  etiam  ratione:  CoDgruum  enim  videtur,  quod  quando 
aliquis  habet  dispositiones  ex  se  praerequisitas  ad  habitum  fidei,  eum 
accipiat,  etiamsi  ob  defectum  dispositionis  prserequisitae  ad  charitatem 
illum  non  possit  suscipere:  sed  adultus  potest  interdum  habere  omnes 
dispositiones  prserequisitas  ad  habitum  fidei.  etiamsi  non  habeat  illas 
quce  prserequiruntur  ad  charitatem:  igitur  congruum  est,  ut  ipsi  fidei 
habitus  infundatur,  dum  baptismum  cum  hac  dispositione  suscipit, 
v.  g.  etiamsi  propter  indispositionem,  habitum  gratise  sanctificantis,  et 
charitatis  non  possit  recipere.  Major  constat:  solet  enim  Deus,  qua- 
tenus  est  auctor  naturae,  aut  gratise,  formam  producere  secundum  di- 
spositionem  subjecti.  Minor  vero  probatur :  fieri  enim  potest,  ut  adultus 
paratum  habeat  animum  ad  credendum,  imo  et  de  facto  credat  omnia 
mysteria  fidei,  ut  reveiata  a  Deo,  et  proposita  ab  Ecclesia,  necnon  ut 
profiteatur  illam  fidem,  quod  accedat  ad  baptismum,  habens  aliunde 
affcctum  aliquem  pravum,  puta,  odium  proximi,  quo  in  casu  ille 
haberet  omnes  dispositiones  prserequisitas  ad  recipiendam  fidem ,  non 
antem  ad  recipiendam  charitatem;  ac  subinde  posset  fidem  sine  cha- 
ritate  recipere. 

Eepones,  quod  ipsa  indispositio  ad  recipiendam  charitatem  eum 
indignum  efficiat,  ut  ei  fidei  supernaturalis  habitus  conferatur;  ac 
proinde  qua  ratione  non  potest  recipere  charitatem,  eadem  non  potest 
fidem  consequi.  —  Contra,  demeritum,  seu  indignitas  sufficiens,  ut 
Deus  moveatur  ad  auferendum  habitum  charitatis,  non  sufticit,  ut  itidem 
moveatur  ad  auferendum  habitum  fidei,  qui  conservatur  in  anima, 
etiam  deperdita  charitate :  igitur  pari  ratione  indignitas  ad  recipiendam 
charitatem  non  obstabit,  ut  quis  recipere  possit  habitum  fidei.  Probatur 
consequentia :  non  enim  est  major  gratia,  quod  Deus  peccatori  gratiam 
fidei  infundat,  quam  quod  eam  in  ipso  conservet:  nec  unum  magis 
Deum  dedecet,  quam  alterum ;  igitur  utrumque  ex  aequo  fieri  potest. 

Ex  iis  apparet  facile  conciliari  pugnantem  Auctorum  sententiam 
circa  infusionem  fidei  conjunctim,  vel  seorsim  a  charitate,  et  gratia 
sanctificante,  quod  nempe  Deus  nusquam  infundat  habitum  fidei,  sine 
habitu  charitatis,  quando  subjectum  est  sufficienter  dispositum  ad 
utrumque  habitum  excipiendum;  infundit  vero  unum  sine  altero,  quando 
habet  quidem  dispositionem  ad  receptionem  unius  habitus,  non  vero 
ad  receptionem  alterius. 

Conclusio  secunda.  —  Actus  supernaturales  Fidei,  Spei, 
et  Charitatis  in  nobis  viatoribus  generant  habitis  naturales 
et  acgitsitos  circa  idem  formale  objectum,  in  quod  actus  sl- 
pernaturales  illorum  habituum  tbndunt.  H?ec  est  pariter  Doctoris 
in  o.  d.  23.  n.  4.  ubi  probat  dari  in  nobis  fidem  acquisitam;  tum  quia 
8.  Augustinus  dicit,  quod  non  crederet  Evangelio,  seu  rebus  in  ipso 
contentis,  nisi  crederet  Ecclesise  Catholicai :  ergo  potest  aliquis  cre- 
dere  Evangelio  ob  solam  Ecclesiae  auctoritatem ;  cum  autem  possit 
credi  fide  humana  rebus  approbatis  ab  Ecclesia,  sequitur,  quod  possit 
(jiiis  fide  acquisita  credere  mysteriis  fidei  contentis  in  Evangelio.  Tum 


DE    CAUSIS    FIDEI.  527 

guia  si  puer  Judaeus  non  baptizatus  educaretur  inter  pueros  Christianos, 
nec  sciret  se  esse  Judaeuin,  aut  non  baptizatum,  ipse  iisdem  omnino 
mysteriis  crederet,  quibus  crederent  Christiani :  at  non  crederet  per 
fidem  infusam,  quae  non  conceditur  infideli  sine  baptismate,  quod  ipse 
non  accepit :  igitur  crederet  per  fidem  acquisitam.. —  Confirmat  ex  eo, 
quod  nos  ipsi  credamus  multis  rebus  ex  relatione  parentum,  et  alio- 
rum,  quos  non  vidimus :  «  Igitur,  inquit,  pari  ratione  propter  eamdem 
«  veritatem  credere  possemus  fide  acquisita  eadem  mysteria,  quse  fide 
«  divina  credimus.  Tum  denique  quia  si  aliquis  baptizatus,  qui  cre- 
«  didit  fide  infusa  omnibus  articulis,  incidat  in  hseresim  nolendo  cre- 
«  dere  uni  articulo,  puta  Trinitati  personarum,  in  eo  statu  non  am- 
«  plius  habet  fidem  supernaturalem,  ut  supra  dictum  est,  nec  tamen 
«  minus  firmiter  credit  aliis  articulis,  quam  antea,  quafcenus  ipsos 
«  propria  experientia  percipit,  qui  enim  labitur  in  haeresim  propter 
«  negatam  realem  Christi  Domini  corporis  in  Eucharistia  praesentiam, 
«  experitur  se  non  minus  firmiter  credere  unitatem  Dei,  personarum 
«  Trinitatem,  Incarnationem,  etc.  quam  antea :  at  non  illis  credit  fide 
«  infusa,  quia  illam  perdidit  per  haeresim :  igitur  credit  fide  acquisita; 
«  ac  subinde  datur  illa  fides  acquisita,  non  solum  actualis,  sed  etiam 
«  habitualis.  »  Xec  refert,  quod  Doctor  ibi  asserat  illam  fidem  acqui- 
sitam  non  comparari  per  elicitos  actus  supernaturales  fidei  infusoe  , 
sed  dumtaxat  per  actus  mere  naturales;  sufficit  enim  quantum  ad 
propositum,  quod  approbet  Dcctor  dari  fidem  acquisitam  circa  idem 
objectum  formale,  in  quod  tendit  habitus  fidei  infusus :  quod  etiam 
alibi  probat,  maxime  Quodlib.  14.  ubi  expresse  ait,  quod  Deo  imme- 
diate  revelanti  posset  quis  credere  credulitate  acquisita. 

Quod  autem  revera  actus  supernaturales  producere  possint  habitum 
aequisitum  naturalem,  patet,  quia  actus  producit  habitum,  quatenus 
potentia  per  eum  sensibiliter  movetur,  sive  fertur  in  objectum:  at 
intellectus  eodem  plane  modo  perceptibili,  ac  veluti  sensibili  fertur  in 
objectum  per  actum  supernaturalem,  ac  per  naturalem  :  igitur  uterque 
actus  in  eo  producit  habitum.  Major  constat,  non  enim  aliter  per  actus 
repetitos  facilitatur  potentia,  et  habitum  acquirit  producendi  actus 
subsequentes,  quam  quia,  ut  dictum  est,  illi  actus,  ut  sensibiles,  re- 
linquunt  sui  vestigium  in  potentia.  Minor  probatur,  non  enim  aliter 
potentia  ex  parte  sua  influit  in  actus  supernaturales,  quam  in  natu- 
rales,  nec  illi  eam  sensibiliter  afliciunt  aliter,  quam  hi;  ita  ut  nullo 
modo  possimus  percipere  ac  distincte  cognoscere,  utrum  producamus 
actum  supernaturalem,  an  vero  dumtaxat  naturalem ;  et  consequenter 
cum  potentia  eodem  modo  se  habeat  circa  objectum  per  actus  super- 
naturales,  ae  naturales,  inde  fit,  quod  quemadmodum  actus  naturales 
producunt  habitum,  etiam  et  supernaturales  debent  producere.  —  Con- 
firmatur  ipsamet  experientia,  qua  constat  justos,  qui  saepius  se  exer- 
cent  in  aliquo  actu  virtutis  supernaturalis,  acquirere  magnam  in  ejiis 
exercitio  facilitatem;  quod  est  apertum  signum  eos  acquirere  habitum 
naturalem :  ergo  actus  supernaturales  hujusmodi  habitum  gignunt. 

Objicies  1.  Actus  non  producunt  habitus,  nisi  similes  eis  a  quibu.s 
geniti  sunt:  atqui  actus  supernaturales  non  generantur  ab  habitibus 
naturalibus:  ergo  1111  nequeunt  ejusmodi  habitus  producere.  —  Di- 
stinguo  majorem:    actus   illi    non  producunt    habitus,    nisi    omni   ex 


528  DE   ACTU    FIDEI   DIVIN.4S. 

parte  similes  illis  habitibus,  a  quibus  sunt  geniti,  nego :  aliqua  ex 
parte,  concedo.  Habitus  autem  geniti  per  actus  supernaturales  sunt 
similes  habitibus  infusis,  non  quidem  secundum  rationem  supernatu- 
ralitatis,  sed  secundum  rationem  inclinationis  et  determinationis  po- 
tentise  ad  tendendum  in  objectum:  ad  hoc  enim  sufficit,  quod  poten- 
tiam  formaliter  inclinent  ad  eliciendum  aliquem  actum  circa  objectum 
formale  ejusmodi  actuum  supernaturalium,  abstrahendo  a  ratione  natu- 
ralis,  vel  supernaturalis;  hoc  ipso  enim  quo  potentia  ita  inclinatur, 
sufficienter  determinatur  ad  istum  actum  tacile  eliciendum. 

Objicies  2.  Non  minus  distinguuntur  fides  acquisita  et  infusa, 
quam  scientia  et  opinio :  sed  scientia  non  potest  parere  habitum  opi- 
nionis,  nec  opinio  habitum  scientiae :  igitur  assensus  fidei  elicitus  propter 
auctoritatem  Dei  non  potest  generare  habitum  eredendi,  propter  solam 
auctoritatem  humanam.  —  Nego  majorem,  et  ratio  disparitatis  est, 
quod  opinio  et  scientia  habeant  omnino  distincta  objecta  formalia  , 
fides  autem  infusa  et  acquisita  non  distinguuntur  penes  objecta  for- 
malia ;  siquidem  utraque  tendit  in  idem  objectum  formale,  nempe  in 
rem  revelatam  credendam  propter  auctoritatem  Dei :  absurdum  eniin 
esset  dicere,  quod  non  posset  quis  viribus  naturae  credere  aliquid  esse 
verum,  quia  est  revelatum  a  Deo,  sicut  potest  credere  aliquid  esse  ve- 
rum,  quando  judicat  hominem  veracem  istud  dixisse,  nam  sine  dubio 
Dei  revelatio  probabiliter  cognita  est  fortius  motivum,  ut  inducat 
hominem  ad  credendum,  quam  revelatio  hominis.  Adde  quod,  si  non 
posset  quis  ob  idem  motivum  credere  tide  humana  et  divina,  sed  ne- 
cessario  moveri  deberet  alio  motivo,  ut  credat  per  fidem  humanam,  et 
alio  per  fidem  divinam,  sequeretur,  quod  etiam  cognoscere  posset, 
quando  moveretur  uno  motivo,  et  quando  moveretur  altero;  et  con- 
sequenter  posset  cognoscere,  quando  eliceret  actum  fidei  supernatu- 
ralis,  aut  quando  dumtaxat  eliceret  actum  fidei  acquisitre;  et  sic  a 
paritate  rationis  distincte  posset  cognoscere,  quando  haberet  charita- 
tem  supernaturalem,  et  quando  non  haberet,  et  per  consequens  posset 
cognoscere  certo  absque  ulla  revelatione  se  esse  in  statu  gratise,  aut 
non  esse;  quod  utique  erroneum  esse  demonstrabimus  agendo  de  gratia 
justificante.  Constat  ergo  fidem  acquisitam  et  infusam  posse  versari 
circa  idem  objectum  formale,  et  per  idem  motivum.  Quod  insupi  r 
confirmatur:  posset  enim  Deus  revelare  homini,  vel  Ecclesise,  quod 
subvenire  pauperi,  v.  g.  esset  honestum  honestate  naturali,  nihil  re- 
velando  de  particulari  honestate,  quam  haberet  ut  conducit  ad  vitam 
aeternam;  quo  in  casu  posset  voluntas  per  habitum  naturalem  mise- 
ricordiae  tendere  in  illum  actum :  ergo  habitus  naturalis  tendere  po- 
test  in  objectum  sola  fide  naturali  cognitum. 

AKTICULUS  TEKTIUS. 

DE  ACTU  FIDEI  DIYLVK. 

Explicato  Divinae  Fidei  objecto  et  habitu,  ex  quibus  tamquam 
ex  principiis  procedit  actualis  fides,  recto  ordine  occurrit  consideratio 
et  disceptatio  de  ejusmodi  fidei  actu.  Cum  autem  hic  sit  duplcx,  in- 
temus  videlicet,  qui  est  ipsemet  assensus  ftrmus  in  auctoritate  Dei 
obseure  revelantis  fundatus  ;  et  externus,  qui  est  ipsa   exhibitio  sen- 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN^.  529 

sibilis,  ac  deelaratio  actus  Interioris  fidei,  seu  illius  professio  per  ali- 
quod  signum  externum  et  apparens,  quo  internus  fidei  actus  mani- 
festatur  et  declaratur,  hinc  de  hoc  duplici  actu  agendum  erit  in 
pnvsenti  Articulo,  inquirentes  ac  resolventes:  Primo,  quid  et  quotu- 
plex  sit  fidei  actus  internus :  Secundo,  quse  sit  ejus  certitudo :  Tertio, 
qualiter  et  quando  sit  necessarius:  Quarto,  qua  ratione  voluntas  ad 
ipsum  concurrat:  Quinto  denique.  quomodo  et  quando  necesse  sit  ex- 
terno  signo  fidem  profiteri. 

QU^ESTIO  PRIMA. 

QUID  ET  QUOTUPLEX  SIT  ACTUS  FIDEI  INTERNUS. 

Notandum  1.  Hanc  proferri  fidei  definitionem  ab  aliquibus  Theo- 
logis,  ex  S.  Augustino,  qui  lib.  De  Prcedestinatione  Sanctorum,  cap.  2. 
dicit:  credere  nil  aliud  esse,  </uam  cum  assensione  cogitare ;  quam  utique 
definitionem  sic  explicat  S.  Thomas.  qu.  2.  art.  1.  iit  velit  illis  verbis 
comprehendi  genus,  et  difierentiam  ipsius  fidei;  nam  cogitatio  locum 
generis  tenet;  assensus  vero  denotat  difierentiam  ipsius  actus  fidei  a 
cognitione  evidenti,  quatenus  significat  aliquam  libertatem  in  ipsa 
adhaesione  intellectus,  qua  firmum  praebet  assensum  alicui  proposi- 
tioni  propter  solam  auctoritatem  divinam.  Quod  utique  explicari  vi- 
detur  ex  ipsomet  S.  Augustino,  qui  lib.  De  Spiritu  et  TAttera,  cap.  31. 
ait:  Quid  est  credere,  nisi  consentire  verum  esse,  quoddicitur?  Itaque 
asstnisus  ille,  licet  nou  sit  actus  voluntatis,  qui  potius  dicitur  consensus. 
est  tamen  elicitus  dependenter  a  consensu  voluntatis;  quapropter  Suarez, 
disp.  6.  sect.  1.  n.  9.  et  de  Lugo,  disp.  8.  sect.  3.  n.  30.  apprime  no- 
tant,  quod  etsi  illa  explicatio  S.  Thoma?  videatur  acuta,  non  tamen 
est  ad  mentem  S.  Augustini;  quippe  S.  Augustinus  ibi  non  inten- 
debat  definire  fidem  divinam,  sed  solum  explicare  aliquod  pnedica- 
tum  genericum,  ex  quo  probaret  contra  Semipelagianos  non  sohuu 
progressum  vel  augmentum,  sed  etiam  ipsum  initium  fidei  debere  in 
nobis  esse  ex  Dei  gratia.  Ad  quod  usurpat  piam  cogitationem,  quae 
videtur  genus  fidei  divinse :  per  eam  enim  videtur  convenire  cuin  ficlc 
humana :  ex  ea  autem  infert  fidem  ad  salutem  spectantem  esse  dum- 
taxat  ex  gratia  Dei ;  quoniam,  inquit  S.  Paulus  ad  Philipp.  3.  Non 
sumus  sufficientes  aliquid  cogitare  ex  nobis,  quasi  ex  nobis,  scilicet  in 
iis  quse  ad  pietatem  pertinent,  ut  ibidem  explicat  sanetus  Augustinus  : 
quapropter  alia  investiganda  est  fidei  definitio. 

Xotanimm  2.  Definitionem  fidei,  quam  communiter  recipiunt  Tlieo- 
logi,  tradi  ab  Apostolo  ad  Heb.  11.  ubi  ait:  Est  autem  fi</<-s  substa 
rerum  sperandarum,  argumentum  non  apparentium.  In  qua  definitione 
fit  sermo  de  fide  actuali,  quidquid  in  eontrarium  reclamet  Erasmus, 
qui  in  suis  Annotationibus  ad  eum  locum  vult  nomine  fidei  ibi  non 
significari  actum  intellectum,  sed  voluntatis,  qui  dicitur  ftducia;  qua 
etiam  sententia  videtur  tuisse  S.  Damasceni,  lib.  I.  i>  Fide,  cap.  11. 
at  licet  senserit  ibi  fuisse  sermonem  de  fiducia  ,  non  tamen  de  illa 
sola,  sed  simul  etiam  de  fide  intellectuali,  ut  explicat  Magister  Sen- 
tentiarum  dist.  23.  Idque  colligitur  ex  ipso  contextu  Apostoli.  qui 
postquam  in  fine  cap.  10.  dixerat :  Justus  ex  fide  vivit ;  statim  eap.  11. 
incipit  de  eadem  fide  dieere  :  Est  autem  }i<l<-s  sperandarum  substa 

Frassen  Thcoi.  Tom.  VIII. 


530  DE   ACTU    FIDEl    DIVIN/E. 

rerum  argumentum  non  apparentium ;  et  de  eadem  subdit:  Slne  fide 
impossibile  est  placere  Deo :  quia  aasedentem  ad  Deum  oportet  credere, 
qula  est.  Quod  quidem  ad  intellectum  pertinet,  et  postea  de  eadem  fide 
addit:  Fide  intelligimus  aptata  esse  sozcula  verbo  Dei,  etc.  et  alia 
exempla  affert,  qua?  omnino  dicunt  assensum  intellectualem.  Adver- 
tendum  etiam  non  ibi  sermonem  instituere  Apostolum  de  fide  obje- 
ctiva,  seu  de  objecto  fidei,  sed  de  fide  ipsa  formali,  seu  de  assensu 
nostro  interno  ;  nam  fides  objectha  sunt  res  quse  sperantur,  et  non 
apparent ;  Hdes  autem  quse.  hic  definitur  est  substantia  rerum  spe- 
randarum,  et  argumentum  non  apparentium  ;  ac  subinde  condistin- 
guitur  ab  objecto  fidei ;  objectum  enim  non  est  substantia,  seu  tun- 
damentum  sui  ipsius,  neque  argumentum  probat  seipsum.  Utrum 
autem  praefata  fidei  definitio  accurata  sit,  an  vero  sit  dumtaxat  ejus- 
dem  fidei  encomium,  ut  vult  Erasmus,  aut  sola  illius  per  efiectus  de- 
scriptio.  ut  volunt  aliqui  Theologi,  determinandum  est. 

Notandum  3,  Omnes  actus  internos  fidei  infusse  esse  ejusdem  spe- 
ciei,  utpote  cum  habeant  idein  objectum  formale,  nempe  divinara  ve- 
racitatem.  et  iclem  motivum,  hoc  est,  eamdem  revelationein  divinam, 
quse  non  variatur  specie,  licet  distincta  specie  objecta  manifestet.  Nec 
obstat,  quod  actuum  fidei  aliqui  videantur  affirmantes,  alii  vero  ne- 
gantes,  puta  cum  credimus  id  non  esse,  nec  futurum  esse,  quod  ta- 
liter  a  Deo  negatur,  exempli  gratia  cum  credimus  inferni  pcenas  nu- 
squam  finiendas,  quoniam  Deus  asserit  illas  esse  seternas  ;  hic  enim 
assensus,  quam  is  videatur  negativus,  nihilominus  est  revera  aitirnia- 
tivus  ;  non  enim  ha?c  aliara  ob  causam  credimus,  quam  quia  Deus, 
qui  verax  est  in  dicendo,  ista  revelavit.  Unde  actus  ille  potius  est 
assensus,  quam  dissensus.  Adde  quod,  non  credamus  pcenas  infero- 
rum  nusquam  finiendas,  quam  quia  credimus  illas  fore  aeternas :  cre- 
dere  autem  aliquid  esse  seternum,  non  est  assensus  et  dissensus  : 
igitur  actus  fidei  non  videntur  hac  ratione  specie  distingui :  quamo- 
brem  hic  superest  investigandum  quomodo  dividatur  actus  internus 
divime  fidei,  penes  diversum  modum  tendendi  in  Deum  proponentein 
objecta  credenda. 

Conclusio  prima.  —  Fides  recte  dbpinitur  ab  Apostolo: 

SUBSTANTIA    RBRUM    SPERANDAIIUM   AR(iUMENTUM     NON    APPARENTIUM. 

Ita  Seraficus  Doctor,  dist.  23.  art.  1.  qu.  5.  cum  cseteris  Theologiae 
Prineipibus.  Quam  utique  Conclusionem  sic  egregie 

Probat:  «  Tunc  definitio,  sive  notificatio  est  reete  assignata,  quando 
«  nihil  continet  superfiuum,  nihil  etiam  diminutum.  Et  hoc  est  quando 
«  per  ipsam  notificationem  ipsius  definiti  essentia  plane  indicatur.  ct 
«  aperte  manifestatur,  et  ab  omnibus  aliis  separatur:  hoc  autem  es4 
«  reperire  in  proposito,  si  quis  attendat.  Nam  ipsa  fides  secundum  es- 
«  sentiam  suam  aliquid  respicit  ex  parte  intellectus,  et  aliquid  cx 
«  parte  affectus.  Ilabet  eniin  aftectum  stabilirc,  et  intellectura  illurai- 
«  nare.  Et  in  quantum  affectum  stabilit,  dicitur  substantia,  sive  tun- 
■■  damentum;  in  quantum  autem  intellectum  illuminat,  dicitur  argu* 

mentum:  ut   ergo   plene   fidei  essentia    explicaretur,   oportuit  eam 
•  definiri,  sive  notificari,  ut  diceretur  substantia  simul  et  argumem 

tum;  debet  eniin  definitio  totam  essentiam  definiti  in  se  elaudere: 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN.F.  5ol 

«  debet  etiam  nihilominus  aperte  notificare.  Quoniam  ergo  habitns 
«  virtutis  duplieiter  notificari  habet,  videlicet  per  finem  ultimum.  et 
«  per  suum  objeetum  :  finis  autem  ipsius  iidei  eonsistit  in  aeterna  bea- 
«  titudine.  quano  speramns,  et  ita  in  rebus  sperandis  :  objectum  autem 
«  consistit  in  veritate  non  visa,  et  ita  in  rebus  non  apparentibus :  ideo 
«  opportunum  fuit  fidem  deriniri  per  res  sperandas,  et  non  apparentes, 
«  ut  sic  notificatio  fidei  non  solum  essentiam  defiuiti  explicaret  plene 
«  per  intellectum  et  aff-ctuin.  sed  etiam  manifestaret  aperte  per  finem 
«  et  obieetum.  Debet  etiam  definitio  definitum  ab  omnibus  aliis  se- 
«  parare.  Et  quoniam  fides  formata  distingui  habet  a  fide  informi,  di- 
«  stingui  etiam  habet  ab  habitu  cujuslibet  alterins  virtutis  :  a  fide. 
«  inquam.  inlormi  distinguitur.  in  quantum  -ustentat  totam  fabricam 
<<  spiritualem :  ab  aliis  autem  virtutibus  in  quantum  veritati  non  visae 
«  facit  adhaerere.  Ideo  quantum  ad  haec  duo,  dicitur  substantia  rerum 
«  sperandarum.  ut  distinguatur  a  fide  informi:  et  argumentum  non 
«  apparentium,  ut  distinguatur  ab  habitibus  aliarum  virtutum.  Et  sic 
«  patet.  quod  praedicta  notificatio  nihil  continet  superfluum,  nihil  di- 
«  minutum,  nec  est  in  ea  clausula.  nec  dictio,  imo  nec  etiam  syJlaba 
€  otiosa.  Fatendum  est  ergo  ipsam  esse  convenienter.  et  secnndnm 
«  artem  assignatam  ,  ita  quod  in  se  habet  veritatem,  convertibilitatem, 
«  evidentiam.  et  sufficientiam  adeo  perfecte  et  c  mplete,  ut  nec  pe- 
<  ritissimi  Philosophorum  possent  eam  artificialius  et  completius  as- 
«  signare  ». 

Dices  1  :  Fides  est  qualitas,  ut  diximus :  igitur  recte  non  dicitur 
substantia.  —  Respondet  Seraphicus  Doctor,  quod  substantia  sumitur 
duobus  modis.  scilicet  proprie,  et  transnmptive,  seu  per  appropriatio- 
nem.  Proprie  quidem  cum  significat  materiam.  vel  formam  substan- 
tialem,  vel  compositum.  vel  rei  cujusque  essentiam.  Per  appropriatio- 
nem  autem,  quando  ipsi  convenit  aliqua  proprietas  substantiae.  Hoc 
autem  posteriori  modo  fides  dicitur  substantia.  quia  videlieet  est  fun- 
damentum  fabrica'  spiritualis,  quam  sustinet.  quemadmodum  substantia 
est  tundamentum  accidentium,  et  materia  fundamentum  formarum. 
Hinc  S.  Damascenus.  lib.  4.  cap.  11.  loco  substantiai  scribit  hypostasis 
dieendo  :  Fides  est  eorum,  quce  sperantur,  hypostasis  et  redargutio  ea- 
rum  rerum,  qua  non    videntur. 

Dices  2:  Xulla  virtus  est  argumentum.  nec  ullum  arguinentum 
est  virtus :  sed  fides  est  virtus  :  igitur  non  recte  dicitur  argumentum.  — 
Respondet  ideni  Seraphicus  Doctor,  etiam  argumentum  sumi.  vel 
proprie,  vel  per  appropriationem.  Proprie  quidem  argumentum  dicitur 
quatuor  modis  :  primo,  pro  ratiociuatione  :  seeundo,  pro  brevi  proli- 
xioris  discursus  collectione  :  tertio,  pro  medio,  in  quo  consistit  tota 
vis  argumentationis  :  quarto  denique,  pro  ipsa  propositione  maxima, 
in  qua  consistit  totius  illationis  firmitas:  quae  omnia  argumentum  id- 
circo  dicuntur,  quoniam  arguunt  mentem,  eamque  illuminant.  qua- 
tenus  ali<iuid  deprehendat.  et  ei  firmiter  adhaereat.  Juxta  quam  ac- 
ceptionem  fides  diei  potest  argumentum  rerum  non  apparentium.  quia 
mentem  arguit  et  illuminat,  ut  praebeat  ass  ^nsum  rei  obscure  propo- 
sitae  propter  auctoritatem  divinam  .  quem  dmodum  argumentatio  movet 
intellectum.  ut  adhaereat  propositioni  manifestatae  et  probatae. 

Dices  :;:  Per  fidem  credimus  poenas  aeternas  faturas :  sed  illa  • 


532  DE   ACTU    FIDEI    DIVIN^. 

dulitas  non  est  substantia  rerum  sperandarum ,  sed  potius  timendaruin 
ac  iugiendarum :  igitur  pnciata  definitio  non  convenit  omni  actui  fi- 
dei.  —  Respondet  idem  Seraphicus  Doctor  ad  minorem.  quod  credulitas 
suppliciorum  possit  considerari,  vel  per  modum  objecti,  vel  per  mo- 
dum  finis  ;  est  autem,  inquit,  rerum  sperandarum  non  per  modum 
objecti,  sed  per  modum  finis;  ideo  enim  credimus  aeterna  supplicia, 
ut  inde  stimulemur  ad  beatitudinem  seternam  assequendam. 

Dices  denique  :  Fides  est  substantia  totius  sedificii  spiritualis  :  sed 
ad  istud  aedificium  non  minus  confert  charitas,  imo  longe  magis,  quain 
spes,  ac  subinde  fides  non  minus  dici  debet  substantia  rerum  diligen- 
darum,  quam  sperandarum:  igitur  prsefata  definitio  non  est  sufficiens. — 
Respondet  idem  Seraphicus  Doctor,  quod  congruentius  fides  dicatur 
substantia  rerum  sperandarum,  quam  credendarum,  vel  diligendarum : 
per  hoc  enim,  inquit,  quod  dicitur  sperandarum,  magis  datur  inteiligi 
finis  virtutis,  qui  est  ipsa  beatitudo  expectata,  quam  per  hoc,  quod 
dicitur  credendum.  vel  amandum,  vel  timendum.  Nam  isti  actus  non 
tantummodo  sunt  in  finem  sed  etiam  in  ea  quse  sunt  ad  finem. 

Verum,  si  quis  rem  penitius  inspiciat,  facile  deprehendet  cum  Subtili 
Doctore  d.  23.  prsefatam  definitionem  Apostoli  potius  esse  descriptio- 
nem  fidei  per  suos  effectus,  quam  accuratam  definitionem.  Unde  rectius 
fides  actualis  infusa  definiri  potest,  dicendo,  quod  fides  est  actualis 
assensus  firmus  ac  certus  intellectus  creati,  in  auctoritate  Dei  obscure 
revelantis  fundatus.  Dicitur  assensus,  per  quod  quasi  generice  convenit 
cum  plurimis  actibus  intellectus,  v.  g.  scientiae,  opinionis,  et  fidei 
humanae.  Dicitur  actualis,  ut  distinguatur  a  fide  habituali.  Additur 
supernaturalis,  ut  appareat  illius  discrimen  ab  omnibus  actibus  na- 
turalibus  intellectus.  Additur  firmus  et  certus,  ut  distinguatur  ab  opi- 
nione,  quse  non  movet  ad  assensum  certum  et  firmum ,  sed  probabilem, 
et  dubium.  Denique  additiw  propter  auctoritatem  Dei,  ut  distinguatur 
a  fide  humana,  quai  movet  ad  assensum  propter  dumtaxat  auctorita- 
tem  hominis  proponentis. 

Conclusio  seeunda.  —  Tribus  modis  actus  intbrnus  di- 

VIX.E    FIDEI    ELICI  POTEST,  NEMPE  VEL  CREDENDO  DeO,  VEL  CREDENim 

Deum,  vel  credendo  in  Deum.  Haec  est  communis  apud  Theologos. 
Probatur:  Tot  modis  aliquis  actus  potest  exerceri,  quot  habere 
potest  diversas  tendentias  in  suum  objectum  principale:  at  fides  tribus 
modis  tendere  potest  in  Deum,  qui  est  ipsius  objectum  principale. 
Primo  namque  tendit  in  ipsum  tamquam  in  objectum  materiale,  et 
attributionis,  et  sic  habetur  primus  actus,  qui  est  credere  Deum,  hoc 
est  credere  Deum  esse,  seu  existere.  Secundo  fides  tendere  potest  in 
suum  objectum  formale,  quod  est  ipsa  divina  revelatio,  seu  auctoritas 
Dei  revelantis  ;  et  sic  exurgit  secundus  actus  fidei,  nempe  credere 
Deo,  scilicet  aliquid  revelanti,  seu  proponenti  tamquani  veruni.  quia 
Lpse  aec  falli  nec  iallere  potest.  Tertio  denique,  quis  tendere  potest 
in  Deum  per  pium  voluntatis  affectum  inclinantem  intellectum,  ut 
assentiatur  propositionibus  fidei,  et  sic  tertius  actus  admittitur,  nempe 
credere  in  Deum,  idest,  credendo  in  ipsum  tendere  tamquam  in  finem 
ultimum  per  affectum  voluntatis,  seu  ut  loquitur  S.  AugUStinus,  Senn.lS. 
De  tempore,  etc  de  ^erbis    Domini,  cr<<l<>n>   in    Deum,   est   credendo 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN.-E.  533 

amare,  credendo  in  eum  ire,  credendo  ei  adhasrere,  et  membris  ejus 
incorporari.  —  Xolim  tamen  existimes  tres  illos  modos  tendendi  in 
Deum  importare  totidem  actus  fidei  realiter  distinetos  :  enimvero  in 
quolibet  actu  divinae  fidei  tria  haec  includuntur,  nempe  credere  Deum, 
credere  Deo.  et  credere  in  Deum  :  siquidem  quilibet  verns  actus  fidei 
divinae  habet  pro  suo  materiali  objecto  saltem  attributionis  Deum  ipsum, 
pro  iormali  auctoritatem  Dei  revelantis,  proceditque  ab  intellectu.  ut 
stimulato.  et  excitato  a  voluntate  :  sed  hnec  tria  nihil  sunt  aliud.  quam 
credere  Deum,  credere  Deo,  et  credere  in  Deum :  ae  proinde  tres  illi 
modi  credendi  non  important  diversos  actus  fidei.  —  Confirmatur:  si 
enim  aliquid  obesset  quominus  haec  tria  uni  et  eidem  actui  coinpe- 
tere  possent.  maxime  quia  peccatores  possunt  credere  Deum,  et  cre- 
deiv  Deo.  non  autem  credere  in  Deum  ;  quia  pio  voluntatis  affectu 
in  ipsum  non  feruntur:  at  hoc  verum  non  apparet  :  siqnidem  dum 
peccatores  sunt,  profitentur  se  credere  in  Deum  :  non  quidem  solnm 
in  persona  Ecclesiae,  ut  significat  S.  Thomas,  sed  etiam  in  persona 
propria ;  unde  S.  Bernardus.  Serm.  24.  in  Cantica,  peccatori  tribuit  fi- 
dem  in  Deum.  quod  utique  sumitur  ex  Scriptura  Joannis  12.  ubi  di- 
citur:  Ex  principibus  multi  crediderunt  in  eum  :  sed propter  Pharisceos 
non  confitebantur,  ut  e  Synagoga  non  ejicerentur ;  ditexemini  enim  glo- 
riam  hominum,  magis  quam  gloriam  D?i :  illi  ergo,  qui  dicuntur  in 
Christum  credidisse.  erant  revera  peccatores.  quippe  cum  magis  ho- 
mines  quam  Deum  offendere  timerent.  Unde  S.  Qhrysostomns,  Hom.  ">2. 
in  Matthaeum :  Nihil  prodest,  inquit.  si  credas  in  Patrem,  et  Filium, 
et  Spiritum  mnctum,  nisi  reete  vixeris. 

QU^STIO  SECUNDA. 

UTRtTM  ASSENSUS  DlVIXd:  FIDEI  SIT  CERTIOR  QUOLIBET 
ASSENSU    SCIENTLi:  VEL  NOTITI^  NATURALIS. 

Notandum   1.     Quod  eertitudo  est  firmitas  et  constantia    alicujus 
rei.  Quas  est  triplex   scilicet  certitudo  objectiva,  suJbjectiva,  et  formalis. 
Certitudo   objectiva    est  necessitas,  et  immobilitas  rei  in  se.  H;ecque 
duplex  est :  nimirum  necessitas,  et  invariabilitas  essentim,  et 
tice,  qu«  soli  Deo  competit,  et  necessitas  essentia 
quae  est  aeeessaria  connexio  praedicati  cum  snbjecto.  Quae  rnrsns 
triplex:  prima    metaphvsica,  qua  nequidem    divinitns   res   potest  esse 
aliter,  v.  g-.  homo  est  rationalis.  Secunda  physica.  qnando  saltem  na- 
turaliter  propositio  non  potest  esse  falsa,  v.  g.  omnis  ignis  combnrit. 
Tertia  moralis,  quando  propositio  secundum  consuetum  naturae  ordinem 
vera  est :  lucc  autem  cum  non  tollat    conting-cntiam.   etiam  ad  scien- 
tiam  non  snffieit.    Certitudo    formalis  est  necessaria  determinatio  co- 
gnitionis  ad  veritatem.  QaaB  considerari  potest  vel  ex  parte  sua?  ca;: 
vel  ex  parte  sni  objecti.   Primo  sensu  illud  dicitur  certius,  quod  habet 
certiorem    cansam,    scu   motivum:   sic^iue   actus  tidei  certior  est  actu 
scientiae,  quia  veritati  divinae    innititur.   Secundo  sensu  illud  dicitur 
certios,  quod  plenins  assequitur  intellectns,  et  c^identius  percipit,  qua 
ratione  actus  scientise  certior  dicitur  actu  fidei,  quia  objecta  scientiae, 
utpote  m^bis   ]n*oportionata,    facilius    percipimu^.    Certitud 

rmaadha^sio  intellectus  alicui  oljjecto  propter  motivum  intallibile. 


534  DE    ACTU    FIDEI    DIVIN/E. 

Hrec  autem  oritur  vel  ex  experientia,  qualem  liabemus  certitudineni 
de  calore  ignis;  vel  ex  evidentia  luminis  naturalis ,  qualis  est  certi- 
tudo  circa  prima  principia;  vel  ex  debita  illatione,  qualis  est  eertitudo 
de  conclusione  ex  praemissis  in  legitima  torma,  et  materia  deducta. 
Unde  ad  certitudinem  quatuor  ex  Doctore  in  Proeemio  lib.  1.  Post. 
colliguntur  conditiones :  prima  est,  ut  intellectus  firmiter  adhaereat. 
Secunda,  ut  illud,  cui  adhaeret,  sit  certum.  Tertia,  ut  motivum  propter 
quod  adhseret  sit  infallibile.  Quarta,  ut  motivum  sit  debite  applicatum. 

Xotandum  2.  Ex  nostro  Alensi  qu.  6<S.  memb.  9.  art.  1.  «  Quod 
«  inter  ea  qua3  certa  dicuntur,  qucedam  habent  certitudinem  ex  se 
«  ipsis;  quozdam  vero  ex  aliis.  Ex  aliis  certituclinem  habent,  ut  ex 
«  principiis  conclusiones,  et  ex  articulis  fidei,  quse  sequuntur  ad  ar- 
«  ticulos;  quiaDeus  justus  est,  reddet  unicuique  secundum  opera  ejus. 
«  Quoe  vero  habent  cerfcitudinem  ex  seipsis  sunt  tribus  modis.  Nam 
«  quaedam  habent  certifcudinem  ratione  evidentiae,  ut  principia,  quae 
«  sunt  per  se  nota,  ut,  de  quolibet  affirmatio  vel  negatio;  quzedam 
«  vero  habent  certitudinem  ex  intormatione  conscientiae,  et  ha?c  est 
«  certitudo  fidei,  sive  formatae,  cum  enim  prima  veritas  ipsam  fidem 
«  inspirat,  sic  conscientiam  informat,  ut  si  aliquis  cogitur  ipsa  evi- 
«  dentia  consentire  isti  veritati:  omne  totum  majus  est  parte:  ita  per 
«  habitum  infusum  fidei,  ipsa  informatione  conscientise  arctatur,  et 
«  cogitur  consentire  veritati  primae  propter  se:  unde  sicut  negaret  hoc: 
«  omne  totum  majus  est  sua  parte  eontra  suam  scientiam,  ita  negaret 
«  quemvis  articulum  contra  suam  conscientiam.  Et  ideo  S.  Ignatius, 
«  cum  compelleretur,  ut  negaret  Cliristum,  respondit  se  non  posse 
«  negare,  quia  nomen  ejus  habebat  scriptum  in  corde.  Unde  ad  pro- 
«  bandum  qualem  impressionem  faciat  fides  in  mente,  post  mortem 
«  ejus  inventum  est  nomen  Christi  scriptum  litteris  aureis  in  corde 
«  ejus.  Item  quozdam  habent  certitudinem  sensu  experientioe,  qualis 
«  est  certitudo  per  modum  gustus,  vel  tactus :  talis  certitudo  est  in 
«  virtutibus  respectu  suorum  objectorum,  et  in  fide  formata  respectu 
«  credibilium  primse  veritatis  ». 

Notandim  o.  Variam  esse  Theologorum  sententiam  in  assignanda 
praecisa  ratione,  cur  fides  sit  certior  qualibet  alia  notitia.  Quidam  enini 
cum  Cajetano  contendunt  assensum  fidei  esse  certiorem  scientia  se- 
cundum  se,  non  vero  secundum  nos:  alii  vero  volunt  iilam  maiorem 
certitudinem  esse  repetendam  ex  parte  objecti,  non  vero  subjecti,  ita 
quod  fides  sit  quidem  certior  qualibet  scientia  ex  parte  Dei,  quia  im- 
possibile  est  ipsum  falli  et  fallere;  scientia  vero  sit  certior  ex  parte 
subjecti,  quam  fides ,  quia  fides  secum  patitur  dubitationem,  non  vero 
scientia.  Xonnulli  majorem  illam  certitudinem  repetunt  ex  firmiore  ra- 
dicatione  ipsius  in  subjecto;  ita  quod  fides  longe  tenacius  et  immo- 
bilius  inhsereat  intellectui,  quam  quilibet  habitus  scientiricus.  Suni 
etiam,  qui  ingeniose  et  acute  philosophantes,  dicunt  fidem  esse  quidem 
certiorem  scientia  appretiative,  non  vero  aliter.  Quemadmodum  enim, 
inquiunt,  ille  censetur  magis  diligere  Deum,  qui  paratns  est  onmia 
propter  ipsum  relinquere;  sic  ille  dicendus  est  appretiative  magis 
certus,  qui  paratus  est  omnes  assensus  aaturales  deserere  propter  as- 
sensum  fidei.  Tandem  volunt  aliqui  ideo  assensum  fidei  certiorem  esse 
quolibet  assensu  scientifico,  aecnon  et  eo  qui  procedit  ab  intelligentia, 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN^.  535 

seu  habitu  primorum  prmcipiornm,  quia  scilicet  elicitur  a  principio 
enectivo  longe  certiori,  quam  sit  quaelibct  naturalis  notitia  iugenita 
vcl  acquisita. 

Duo  itaque  hic  sunt  dcterminanda :  Primum,  utrum  fides  sit  re- 
vera  certior  qualibet  alia  notitia :  Secundum,  unde  proveniat  major 
illa  certitudo. 

Conclusio  prima.  —  Assensus  itdei  revera  certior  esi 
ASSensu  cujuslibet  scientee  naturalis.  Ita  Doctor  pluribi,  maxime 
vero,  in  4.  dist.  1-i.  qu.  3.  n.  o.  ubi  ait:  Ilta  vero  sunt  excettentiora 
vera  pro  quanto  acl  ea  non  atbingit  lumen  naturate  viatoris:  tum  quia 
illa  rera  sunt  ccrtiora,  quam  multa  alia,  ad  quce  attingit  lumen  na- 
turalr  riatoris,  quia  vera  suut  ab  illa  eeritate,  quce  nec  fallere potest, 
nec  falli.  Unde  habenti  fidem,  quocl  Deus  inspiravit  totam  sacram 
Scripturam,  et  quocl  ipseest  veritas  infallibilis,  certius  debet  esse  quicl- 
quid  ab  ipso  in  Scriptura  est  'revelatum,  quam  illud,  ad  quod  qui- 
cumque  intellectus  potest  naturali  lumine  attingere.  Ita  paritcr  docent 
Alensis  3.  part.  qu.  68.  Seraphicus  Doctor  in  3.  dist.  23.  qu.  4.  et 
Angelicus  2.  2.  qu.  4.  artic.  8.  uecnon  et  omnes  pene  Theologi  contra 
Durandum  in  3.  dist.  2o.  qu.   7.  n.  10. 

Probatur  primo,  ex  Scriptura  sacra,  quae  pluribi  assensum  fidei 
longe  certiorem  esse  docet  quolibet  assensu  elicito  per  scientias  natu- 
rales.  Hoc  ipsum  namque  significare  voluit  Christus  Dominus  Luc?e  21. 
ut  aliqui  interpretantur,  cum  ait:  Ccelum,  et  Terra  trausibuut;  verba 
autem  mea  uon  transibuni,  hoc  est,  Philosophia  deficiet  e  caelorum 
speculatione,  et  investigatione  eorum  motus,  influxus,  et  incorru- 
ptionis:  verba  autem  mea  non  deficient.  Quapropter  S.  Petrus  com- 
parans  ccrtitudinem  Prophetise  et  fidei  cum  visione  oculorum.  ait 
Epist.  2.  cap.  2.  Habemus  /inuiorem  prophetieitm  sermonem,  etc.  Idem 
significat  S.  Joan.  1.  cap.o.  Si  testimonhtm  hominum  accipimus,  in- 
quit,  testimouium  Dei  majus  est.  At  omnium  clarissime  hanc  veri- 
tatem  docet  S.  Paulus  1.  ad  Cor.  10.  ubi  loquens  de  doctrina  nostrse 
tidei,  eamque  comparans  cum  humana  sapientia,  ita  scribit :  Quod 
stultum  cst  Dei,  sapientius  'jst  hominibus,  ct  quod  infirmum  est  Dci, 
fortius  est  hominibus:  et  ad  ostcndcndum  magis  hanc  fortitudinem 
et  certitudincm  doctrinae  nostrse  fidei  supra  omnem  fortitudincm  et 
certitudinem  humanse  scientise,  ita  subjungit:  Quce  stulta  sunt  mundi 
elegit  Deus,  utconfundat  sapientes,  et  infirma  mundi  elegit,  ut  con  ■ 
fumtat  fortia.  Idest,  Deus,  ut  ostenderet  vim,  efficaciam,  et  certitu- 
dincm  doctrinai  nostrge  fidei,  eos  elegit  ad  illam  prredicandam,  qui 
juxta  humanum  judicium  erant  incpti  ad  docendum  alios.  Ttcm  2.  ad 
Cor.  10.  ita  ait:  Arma  militice  nostrre  nou  carnalia  sunt,  sedpotentia 
Deo  ad  destructioncm  munitionum,  consilia  destruentes,  etomnemalti- 
tudinem  extollentem  se  adversus  scieniiam  Dei,  et  in  captivitatem  redi- 
cjcntcs  omnem  intellectum  in  obsequium  C/iristi:  quibus  verbis  Apo- 
Stolus  significat  doctrinam  fidei,  quam  praedicabat,  validiorem  esse, 
ae  proinde  certiorcm  humanis  scientiis,  quibus  Pseudo-Apostoli  ad- 
versus  cum  utcbantur. 

Eamdem  veritatem  aperte  docent  SS.  Patres,  maximc  S.  Basilius 
Concionc  in  Psal.   11.").  nbi  ait:   Fides  supra  rationales  methodos  "t>>:- 


536  DE    ACTU    FIDEI    DIVIN.^E. 

mam  ad  assensum  tmhit.  Chiysostomus  Hom.  12.  in  Epist.  ad  Heb. 
Fides,  ait,  dici  rton  potest,  nisi  cum  circa  ea,  quce  non  videniur  am- 
plius,  quam  circa  ea,  quce  videntur,  cerfitudinem  quis  habuerit,  Ipsis 
concinit  S.  August.  ,  lib.  7.  Confess. ,  cap.  10.  scribens:  Facilius  du- 
bitarem  vivere  me,  quam  esse  veritatem,  qua?n  audivi  in  corde.  Necnon 
et  S.  Bernardus  Epist.  190.  cap.  1.  ubi  docet  tidem  non  esse  a?stima- 
tionem  dubiam,  utvolebat  Abailardus.  sed  certitudinem,  eamque  longe 
majorem,  quam  sit  Pliilosophia. 

Probatur  etiam  ratione;  ille  enim  assensus  est  simpliciter  certior 
omnibus  aliis,  qui  est  magis  determinatus  ad  veritatem:  sed  assensus 
tidei  magis  est  determinatus  ad  veritatem  respectu  sui  objecti,  quam 
sit  ulius  assensus  naturalis:  igitur  est  certior.  Probatur  minor:  ille 
assensus  est  magis  determinatus  ad  veritatem  ,  qui  innititur  motivo 
magis  immutabili,  quantum  ad  veritatein :  sed  assensus  fidei  divhme 
innititur  motivo  magis  immutabili,  quantum  ad  veritatem,  quam  sint 
motiva  assensus  omnium  habituum  naturalium  intellectus;  siquidein 
nititur  divina  revelatione  ac  veritate,  quse  longe  certior  est  et  magis 
immutabilis,  quam  motiva  omnia  creata,  quibus  omnes  notitia?  natu- 
rales  innituntur:  igitur  assensus  divinae  fidei  longe  certior  est,  quam 
sit  assensus  ornnium  habituum  naturalium.  —  Deinde,  certitudo  fidei 
divinse  pendet  ex  lumine  infuso  et  divino,  quod  longe  prsestantius 
est  ac  perspicacius  veritatem  indicat,  quam  lumen  naturale  intelle- 
ctus :  ac  subinde  assensus  ille  longe  certior  est.  — Denique,  ille  as- 
sensus  dicendus  est  certior,  quo  longe  firmius  ac  tenacius  veritati 
propositoe  adhserent  homines,  quam  adhaereant  per  alios  quoslibet  as- 
sensus  intellectus:  sed  ita  est  de  assensu  tidei  per  comparationem  ad 
assensus  cujuslibet  cognitionis  naturalis;  quod  utique  constat  ex  eo, 
quod  nullus  Philosophorum  etiam  peritissimorum  voluerit  unquam 
veritates,  quibus  assentiebatur,  quasque  tuebatur  ductu  luminis  natu- 
ralis,  ad  effusionem  usque  sanguinis  et  mortem  propugnare:  sed  li- 
deles  innumeri  omnern  profuderunt  sanguinem,  et  sapientius  sestima- 
runt  subeunda  graviora  quaeque  supplicia,  quain  aliquantulum  a  ve- 
ritate  sibi  per  tidem  cognita  discedere;  ac  subinde  tenacius  inhserent 
tideles  propositionibus  tidei,  quam  peritus  quisque  inhasrere  possit 
veritati  sibi  per  lumen  naturale  cognitse. 

Dices  1 :  Illud  certius  dicitur,  de  quo  non  potest  quis  esse  dubius, 
quam  id,  de  quo  potest  dubitari :  sed  dubitari  potest  de  veritate  nota 
per  fidem;  secus  autem  est  de  veritate  nota  per  scientiam,  quse  excludit 
omnem  dubitationem :  igitur  assensus  fidei  non  est  certior  assensu  qui 
haberi  potest  per  scientiam.  Major  constat:  siquidem  certitudo  illa  cen- 
setur  major,  quse  omnem  excludit  dubitationem.  Minor&m  admittitDo- 
ctor  in  o.  dist.  23.  n.  16.  ubi  objicit  fidem  intusam  non  magis  exclu- 
dere  omnem  dubitationem,  quam  fidem  acquisitam  :  Adeo,  inquit,  non 
est  certior  quantum  a<l  non  decipi  fides  infusa,  quam  acquisita.  Quam 
utique  objeetionein  insolutam  relinquit,  ait  enim:  Si  propter  aliquam 
certitudinem  majorem  velitis  dicere,  (nempe  infusain  esse  necessariam, 
non  vero  acquisitam)  solratis  argumentum  factum,  quod  non.  At 
dist.  21.  n.  17.  loquens  de  Prophetis,  et  Apostolis,  qui  habuerunt  ha- 
bitum  Lnelinantem  ad  assensum  flrmum  omnibus  revelatis,  dicit  illum 
non  tuisse  liabitum  scientiae,  quia  aon  erat  c\  evidentia  rei;  fuit  tamen 


DE    ACTU    FIDEI    DIYIX/E.  537 

major  certitudo  fidei,  quia  fides  imn  excludit  omnem  dubitationem,  sed 
aliqua  dvbitatio  potest  stan  <um  fide.  Minor  etiam  est  evidens;  no- 
titia  euim  seientiae  et  primoram  principioram  omnem  omnino  dubi- 
tationem  excludunt,  ac  subinde  eorum  assensus  est  certior  assensu 
fidei.  —  Nego  minorem:  fides  enim  omnem  prorsus  dubitationem 
saltem  liberam,  seu  voluntariam  ac  deliberatam  nonadmittit:  quam- 
quam  enim  indebita  deliberatio  reperiri  possit  cum  fide  habituali, 
nusquam  tamen  esse  potest  cum  actuali,  unde  non  officiunt  majori 
certitudini  fidei  aliquse  dubitationes  indeliberatae.  Ad  Doctorem  vero 
dico,  eum  locis  in  objectione  laudatis  solnm  dubitando  haec  dixisse, 
non  vero  confirrnando :  unde  Qnodlib.  14.  et  17.  aperte  contrarium 
docet,  affirmans  assensnm  iidei  omnem  prorsus  dubitationem  exelndere. 

Diges  2:  Assensns  datns  propter  evidentiam  certior  est.  quam  qui 
datur  dumtaxat  propter  adhaesionem  :  sed  assensns  scientia?  est  propter 
evidentiam ;  iidei  vero  solum  propter  adhaesionem,  et  imperium  volun- 
tatis:  igitnr,  etc.  Major  constat,  nam  assensns  propter  evidentiam  est 
necessarins  et  naturalis,  ac  proinde  immntabilis;  assensns  autem  pro- 
pter  adhsesionem  est  volnntarins  .  ac  snbinde  non  est  ejusdem  certi- 
tudinis  et  necessitatis.  — Distinguo  majorem:  si  evidentia  illa  obiecti 
ethcaciori  ac  firmiori  motivo  intellectns  assensnm  alliciat.  quam  mo- 
tivum  illud.  propter  qnod  intellectus  adhgeret  alicui  propositioni  pro- 
pter  testimonium  dicentis.  concedo :  secus,  nego.  Certum  est  autem, 
quod  evidentia  cnjnslibet  objecti  natnralis  non  sit  aequalis  virtutis  et 
efficacitatis  cnm  divina  veracitate.  cui  omnino  repugnat  falli  aut  fal- 
lere ;  ac  subinde  minus  efficaciter  pellicit  assensnm  intellectns ;  unde 
neganda  est  consequentia. 

Dices  3:  Eo  major  est  certitudo  assensus,  quo  ipse  assensus 
intensior :  at  sa?pe  contingit.  quod  assensus  naturalis  evidens  longe 
major  sit  et  intensior  assensn  hdei  divinae:  igitur  etiam  est  certior.  — 
Distinguo  majorem:  siilla  intensio  attendatur  penes  certitudinem, 
concedo:  si  penes  entitatem  actus.  nego.  Ha?c  enim  intensio  major 
aut  minor  assensus  omnino  indifferens  est  ad  certitndinem ;  unde 
quantumcumque  assensus  evidentissimus  scientiae  naturalis  cresceret, 
quantum  ad  sui  intensionein .  nusquam  perveniret  ad  certitudinem 
assensns  tidei  divina;  res  enim  inferioris  ordinis  et  speciei  quantum- 
cumque  crescat  intra  suuin  ordinem  et  speciem.  nusquam  atting'it 
illam  perfectionem,  quae  reperitur  in  aliquo  individuo,  etiam  infimo 
Miperioris  ordinis  et  speciei;  quantumcumque  enim  perficiatur  corpus 
in  perfectione  corporis.  nusquam  attingeret  perfectionem  substantise 
Bpiritnalis,  etiam  minimae. 

Dices  4:  \i-us  est  certior  auditu:  unde  notitia  intuitiva  praestan- 
tior  est.  quain  quae  per  disciplinam  comparatur:  sed  scientia  est  quae- 
dam  intellectualis  visio,  et  insuper  ejus  principia  interdum  resolvi 
unt  in  cognitionem  intuitivam.  ut  patet  in  Mathematicis :  Fides 
autem  ex  auditu,  inquit  Apostolus  ad  Bomanos  1<>.  Nec  "11"  ejus prin- 
cipia  resolvi  possunt  usque  ud  cognitionem  iniuitivam :  igitur  asse 
sCientiae  videtur  certior  assensu  fidei.  — Distinguo  majorem:  si  visus 
et  auditus  sint  a?que  pertccti.  concedo:  secus,  nego;  potest  enim  ali- 
quis  habens  visum  valde  debilem  videre  columnam  a  se  distantem, 
quam   ligneam    existimabit;  at  audiens  a  riris  fide  dignis  illam 


538  DE    ACTU    FIDEI    DIVIN/fi. 

marmoream,  in  eo  casu  certius  credet  au  itis,  quam  a  se  visis.  Idem 
autem,  inquit  Isambertus  dist.  22.  art.  3.  contingit  in  prsesenti  diffi- 
cultate:  noster  visus  intellectualis,  seu  vis  nostra  intelligendi  secun- 
dum  se  spectata,  est  valde  debilis  in  ordine  ad  objecta  supernatu- 
ralia,  et  licet  per  infusionem  divinae  fidei  reddatur  illis  proportionata, 
quia  tamen  fides  divina  semper  habet  obscuritateni  sibi  adjunctam, 
fit,  ut  intellectus  illa  instruetus  non  possit  se  solo  ad  ejus  assensuin 
se  determinare;  at  spiritualis  nostQr  auditus  habet  divinam  auctori- 
tatem,  scilicet  primam  veritatem  in  dicendo,  qua  nihil  potest  esse  cer- 
tius;  ideoque  noster  intellectus  plus  debet  ei  deferre,  et  illi  potius 
credere,  quam  spiritali  suse  visioni,  seu  naturali  su?e  cognitioni. 

Conclusio  seeunda.  —  Major  tlla  certitudo  fidei  supra 

OMXES  XOTITIAS  NATORALES  MAXIME  PROVEXIT  EX  EO,  OUOD  PRO- 
CEDAT    AB    IIABITU,    VJBL    AUXILTO,    OMXIXO    ET    IXFALLIBILITER   DETER- 

mixaxte  ad  veritatem.  Ita  Doctor  in  3.  dist.  23.  n.  18.  ubi  ait: 
Licet  fldes  acquisita  sufficiat  ad  assensum  et  certitudinem  actus,  prout 
credere  opponitur  opinari ,  tamen  non  est  iia  perfecte  certuSj  sicut  cum 
fide  infusa;  nec  essei  actus  ita  intensus,  nec  sufficit  in  esse  primo; 
quia  fides  acquisita  non  perficit  animam  ita  perfeete  sicut  infusa. 
Quibus  verbis  Doetor  significat  rationem  majoris  certitudinis  actus 
fidei  esse  repetendam  ex  ejusdem  habitu  infallibiliter  ad  verum  incli- 
nante,  ac  determinante;  quod  utique  luculentius  declarat  et  explicat 
Quodlibeto  14.  §  1.  ubi  probat  fidei  nullatenus  posse  subesse  falsum, 
quia  est  participatio  divini  luminis;  et  consequenter  quemadmodum 
ipsum  divinum  lumen  non  potest  inclinare  nisi  in  verum,  ita  et  ha- 
bitus  infusus  fidei,  cum  sit  ejusdem  specialis  participatio,  non  potest 
elicere  actum,  qui  non  sit  omnino  certus. 

Probatur  itaque  Conclusio:  Actus  ille  idcireo  omnino  est  certior 
omnibus  aliis,  cum  quibus  generice  convenit,  quia  provenit  a  prin- 
cipio  infallibilius  et  efficacius  determinante  ad  verum :  sed  actus  fidei 
provenit  ab  ejusdem  habitu,  qui  infallibilins  et  efficacius  determinat 
ad  verum,  quam  quilibet  habitus  naturalis:  igitur  hac  ratione  cen- 
sendus  est  aliis  certior.  Major  constat,  non  enim  alia  ratione  actus 
scientiae  aut  intelligentke  censetur  esse  certus,  quam  quia  illa  prin- 
cipia,  ex  quibus  procedit,  inclinant  infallibiliter  ad  verum,  quantum 
ex  se  est.  Minor  etiam  patet:  quia  habitus  fidei  cum  sit  nobilior  et 
intimior  participatio  divini  luminis,  quam  sint  omnes  scientiae  natu- 
rales,  quse  dumtaxat  participant  divinum  lumen  secundum  esse  natu- 
rale,  fid  'S  autem  illud  participat  secundum  esse  supernaturale,  ac 
proinde  modo  nobiliori  et  sublimiori ,  inde  est,  quod  qnemadmodum 
in  entitate  sua  est  lumen  pnestantius,  ita  et  in  operatione  emcacius 
determinat  ad  vernm.  —  Confirmatiir :  si  major  illa  certitudo  non  esset 
praecise  repetenda  ex  parte  ipsius  habitus  fidei,  desumenda  esset  ox 
aliquo  alio  principio,  maxime  ex  assignatis  in  ultimo  Xotabili :  se;1 
ita  non  est.  Primus  eniin  ex  eis  dicendi  modus,  nempe  quod  fides  sit 
qnidem  certior  quoad  se,  non  vero  quoad  nos,  seu  ut  est  in  nobis, 
stare  non  potest :  tum  quia  ex  Scriptura  sacra  aperte  eonstat  actum 
lid  'i,  etiam  prout  est  in  nobis,  esse  certiorem  omnibus  actibus  scien- 
liarum  naturalium;   quod  utique  indicat  Apostoltis   ad  Galatas:  TAcet 


DE    ACTU    FIDEl    DIVIN/tf.  539 

nos,  inquit  Apostolus,  aut  Angelus  de  ccvlo  evangelizet  vobis,  prozter- 
quam  quod  evangelizavimus  vobis,  anatlwma  sit.  Ad  quod  magis  incul- 
candum,  tamquam  verissimum  et  certissimum,  statim  repetit:  Et  nunc 
iterum  dico,  si  qvis  vobis  evarwelizaverU  preeterquam  quod  accepisfis, 
anathema  sit.  Quibns  verbis  significat  nos  debere  firmius  credere  ar- 
ticulis  et  verltatibus  divinae  lidei,  quam  ulli  humaiue  cognitioni,  vel 
etiam  Angelicse  persuasioni.  Tum  qnia  modus  ille  dicendi  non  explicat 
qualiter  assensus  tidei  censeri  posset  certior  omni  assensu  scientiarum 
naturalium;  nam  si  lides  non  magis  certos  nos  efficiat,  quam  habitus 
naturales,  nulla  ratione  illum  certiorem  possumus  asserere.  Tum  de- 
nique  quia  omnis  forma  actuans  et  informans  subjectum  aliquod,  ei 
communicat  necessario  formalem  et  immediatum  suum  eftectum  juxta 
gradum  suae  pertectionis ;  talis  enim  eftectus  nihil  aliud  est,  quam 
ipsamet  actualis  communicatio  proprise  suseformae:  sed  assensus  fi 'ei 
divinse  est  quaedam  forma  actuans  et  informans  intellectum  cujus- 
cumque  fidelis,  et  ejus  primarius  eflectus  (cui  proprium  est,  quod  sit 
certior  quolibet  naturali  assensu):  igitur  eumdem  gradum  certitudinis 
contert  intelleetui,  cui  inest,  ac  subinde  fides  non  solum  est  certior 
quoad  se,  sed  etiam  quoad  nos. 

Nec  ralef  reponere,  idem  esse  de  lumine  fidei,  proportione  servata, 
quemadmodum  de  lumine  Solis,  quod  quamvis  secundum  se,  et  ex  se 
sit  longe  majus,  quam  lumen  candelse,  interdum  tamen  fieri  potest, 
ut  aSr  melius  illuminetur  a  lumine  candela?,  quam  a  lumine  Solis, 
propter  obscuram  aliquam  nubem  constitutam  inter  Solem  ipsum  et 
oculum  videntem.  Hoe,  inquam,  non  juvat;  siquidem  exemplum  istud 
non  est  ad  propositum ;  quippe  idcirco  clarius  illuminat  candela,  quam 
lumen  Solis,  quia  est  improportio  ex  parte  medii  ad  recipiendum  lumen 
Solis;  nulla  autem  est  similis  improportio  inter  habitum  fidei  et  in- 
telleetum,  cui  habitus  ille  immediate  inest. 

Non  etiam  admitti  potest  secunda  sententia,  uempe  quod  fides  sit 
quidein  magis  certa  ex  parte  objecti,  non  vero  subjecti:  hoec  enitn 
pene  coincidit  cum  superiori,  et  eisdem  moinentis  impugnatur. 

Xon  etiam  t>'>iia.  nempe  quod  major  fidei  certitudo  consistat  in 
majori  ipsius  radicatione  in  subjecto;  quippe  major  aut  minor  radi- 
catio  in  subjecto  nihil  contert  ad  intentionem  qualitatis,  ut  probatum 
est  in  Plivsicis;  siquidem  potest  aliqua  qualitas  in  summo  divinitus 
intundi,  qu?e  longe  majorem  habebit  in  subjecto  radicationem,  quam 
illa,  qua3  a  causa  naturali  successive  producetur;  ac  subinde  non  erit 
pnrstantior  ratione  illius  radicationis :  igitur  idem  dicendum  est  de 
habitu  et  assensu  fidei. 

Xon  etian  quarta,  nempe  quod  scientia  sit  quidem  certior  eerti- 
tudine  evidentise,  fides  vero  certitudine  scientiae;  licet  enini  fides  de- 
pendeat  a  voluntate,  fcamen  voluntas  non  confert  ifli  certitudinem, 
alioqui  fides  non  haberet  certitudincin  intellectualem,  sed  tantum  esset 
certa  affective,  nec  aliter  essemus  certi  de  propositione  tidei,  qiiam 
quia  ita  volumus,  cujus  tanum  eontrarium  apparet;  idcirco  enim  vo- 
lumus  assentiri  Deo  per  fidem,  quia  cognoscimus  eum  id  revelai 
nec  posse  fallere  aut  t.illi. 

Denique  non  potest  probari  ultima  sententia,  nempe  quod  fides  sit 
c  -rtior  quidem  appretiative  quara  scientia,  non  vero  aliter :  htec  enim 


540  DE    ACTU    FIDEI    DIVIN.C 

major  certitudo  appretiative  solum  est  affectiva,  non  vero  intellectiva ; 
ac  subinde  non  est  intrinseca  ipsimet  fidei,  qu?e  est  habitus,  aut  as- 
sensus  intellectus.  Deinde  fides  et  scientia  possunt  esse  circa  unum 
objectum,  puta  quod  Deus  sit  unus,  bonus,  omnipotens,  etc.  quo  in 
casu  voluntas  non  potest  esse  parata  ad  deferendum  lumen  scientias, 
ut  solo  fidei  lumine  et  ductu,  proposito  objecto  assentiatur  :  igitur,  etc. 

QLLESTIO  TERTIA. 

AX.   ET  QUOMODO  ACTUS  IXTERXUS  FIDEI 
SIT  XECESSARIUS  AD  SALUTEM. 

Xotandum  1.  Quantum  ad  praBsens  institutum  duplicem  esse  ne- 
lessitatem,  unam  prcecepti,  alteram  medii:  prior  est  obligatio  prove- 
niens  ex  praecepto  et  le^e  a  Superiore  condita;  posterior  vero  est 
necessitas  ejus,  sine  quo  aliquid  obtineri  nequit,  sive  interim  illud 
sit  ex  natura  ipsarum  rerum,  quse  ita  inter  se  sunt  connexie,  sicut 
alimentum  dicitur  necessarium  ad  conservandam  vitam  animalis;  sive 
ex  ordinati  ne  superioris  decernentis,  ut  unum  sine  altero  non  possit 
obtineri.  Porro  inter  utramque  necessitatem  hoc  discrimen  intercedit, 
quod  necessitas  medii  nullam  excusationem  patiatur;  necessitas  vero 
prgecepti  interdum  excusationem  admittat,  quia  non  viget,  nisi  prae- 
ceptum  cognoscatur  ab  eo  qui  parere  tenetur,  atque  in  ejus  potestate 
est  illud  exequi. 

Notandtjm  2.  Duplicem  rursus  distingui  medii  necessitatem ;  unam 
quidem  simplicem,  et  absolutain,  quando  nempe  medium  destinatum 
ad  aliquem  finem  obtinendum  tale  est  ut  sine  ipso  realiter  et  de  facto 
habito  finis  non  possit  obtineri:  aliam  vero  secundum  quid,  quando 
nempe  suftieit,  ut  illud  medium  sit  vel  in  re,  vel  in  voto.  Priori  modo 
gratia  sanctificans  est  absolute  necessaria  ad  salutem  obtinendam  : 
nullus  nainque  salvari  potest,  qui  revera  gTatiam  sanetificantem  non 
habuerit:  posteriori  vero  modo  baptismus,aut  sacramentum  poenitentia» 
dicitur  necessarium  adultis,  quia  sufiicit,  ut  habeantur  in  voto,  quando 
revera  non  possunt  obtineri ;  siquidem  contritio  cum  voto  baptismatis 
aut  sacramenti  pcenitentioe  suscipiendi  sufficere  potest  ad  salutem,  ubi 
non  adest  facultas  excipiendi  illa  sacramenta.  Quoeritur  ergo  quanam 
ex  illis  necessitatibus  necessarius  sit  actus  internus  fidei  ad  salutem 
obtinendain. 

Notandum  3.  Pr?eter  duplicem  necessitatem,  medii  et  prseeepti, 
iterum  duas  alias  posse  subdistingui  penes  aliquem  actum  exercendum ; 
unam  quidem  per  se,  et  directam;  alteram  per  accidens,  et  indirectam. 
Directa  necessitas,  seu  ptr  se  exercendi  aliquem  actum  censetur  tunc 
.  quando  ratione  propriaB  suae  honestatis  obligamur  illum  exercere, 
et  non  tanturn  ratione  alicujus  alterius,  ad  quod  obliganmr.  et  ad 
quod  assequendum  est  necessarius :  tunc  vero  necessitas  exercendi 
aliquem  actum  est  tantum  indirecta  et  per  accidens,  quando  li?ec  na- 
scitur  ex  occasione  alicujus  alterius,  quod  tenemur  facere,  et  ad  quod 
talis    est    necessarius. 

Ilis  praemissis  determinandura  est:  primo,  an  actus  fidei  divinse 
sit  necessarius  necessitate  medii  ad  salutem  omnibus  omnino  adultis. 

undo,  an  et  quali  prsecepto  idipsum  sit  aecessarium. 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN/fi.  541 

Conclusio    prima.  —  Actus  enternus   fidei    divix.e    est 

NECESSARICS     NECESSITATE     MEDII     AD    SALTTEM     CONSEQUENDAM.    Ita 

pene  omnes  Theologi,  quibus  consentit  Doctor  in  3.  dist.  25.  q.  1.  n.  2. 
ubi  ait :  «  Dico,  quod  fides  infusa  sit  necessaria  homini  salvando  pro 
«  omni  statu,  quia  sicut  anima  non  est  accepta  Deo,  nisi  ornetur  et 
«  perficiatur  per  charitatem  quoad  voluntatem ,  sic  non  acceptatur  a 
«  Deo,  nisi  perficiatur  habitu  supernaturaii  quoad  intellectum:  et  sicut 
«  potentiae  illit  sunt  naturaliter  ordinatae  in  actibus  suis,  quia  intel- 
«  ligere  prsecedit  velle,  sic  in  perfectionibus,  quia  prius  natura  por- 
«  ficitur  intellectus  supernaturaliter,  quam  voluntas,  licet  simul  dura- 
«  tione:  ista  autern  supernaturalis  perfectio,  qua  anima  determinate 
«  assentit  vero,  et  credit  verum,  est  fides  infusa. »  Ubi  licet  sermonem 
instituat  dumtaxat  de  fide  habituali,  tamen  n.  6.  aperte  dicit  etiain 
esse  necessarium  actum  fidei  explicitum,  ait  enim  :  «  Dico,  quod  neces- 
«  sarium  fuit  pro  omni  statu  habere  actum  implicitum  de  omnibns  : 
«  tunc  enim  habetur  actus  implicite,  quando  habetur  habitus.  Sed 
«  habere  solum  talem  actum  non  sumcit,  sed  in  habente  usum  rationis 
«  requiritur  actus  distinctior  et  explicitus  ».  Haec  Doctor. 

Probatur  itaque  Conclusio:  Primo  ex  Scriptura  sacra,  nam  Habacuc, 
cap.  2.  dicitur:  Justus  ex  fide  vivit:  igitnr,  inquit  S.  Chvsostomus, 
Homil.  De  Ficie  :  Nullus  sine  fide  vitam  habuit:  similiter  S.  Paulus. 
ad  Hebr.  11.  Sine  ficle  autem  impossibile  est  placere  Deo :  credere  enim 
oportet  accedentem  acl  Deum,  quia  est,  et  inquirentibus  se  remunerator 
est.  Quo  in  loco  Apostoius  agit  de  fide,  non  habituali,  sed  actuali. 
Ibidem  autem  Apostolus  agit  de  fide  actuali,  sive  de  actu  fidei.  ut 
indicat  ly  «  accedentem  »,  quod  significat  actu  properantem  et  tendentom 
in  Deum.  Hinc  ad  Galat.  3.  et  ad  Ephes.  2.  et  alibi  passim,  justihVa- 
tionem  .  attribuit  fidei,  tamquam  fundamonto,  et  radici  totius  salntis. 

Eamdem  veritatem  luculenter  tradit  Concilium  Tridentinum, 
Sess.  6.  cap.  7.  ubi  ait.  quod  causa  instrumentalis  nostrae  justifica- 
tionis,  est  sacramentum  baptismi,  quod  est  saeramentum  ficlei,  sine  qua 
nulli  unquam  contigit  justificaMo.  Hinc  cap.  8.  ait,  quod  fides  est  hu- 
mance  salutis  initium,  fundamentum,  ?t  radix;  quapropter  Canone  3: 
sic  definit:  Si  quis  dixerit  sine  prozveniente  Spiritus  sancti  inspiratione 
atque  ejus  adjutorio,  kominem  credere,  sperare,  dUigere,  aut  pomitere 
possc,  sieut  oportet,  ut  ei  justificationis  gratia  conferatur,  anathema 
sit.  Cum  ergo  ex  mente  Concilii  fides  sit  fundamentum,  radix,  et  ini- 
tium  salutis,  aut  justificationis,  haud  dubium  est,  quod  ipsa  sit  neees- 
saria  necessitate  medii  ad  salutem. 

Probatur  etiam  auctoritate  SS.  Patrum,  imprimis  vcro  S.  Augustini, 
qui  hanc  fidei  summam  necessitatem  ad  salutem  consequendam  plu- 
ribi  incnlcat,  maxime  voro  in  prsefatione  Psal.  31.  ubi  docet  non  solnm 
in  singulis  hominibus,  sed  etiam  in  singulis  operibus  fidein  osse  iun- 
damentum  pietatis,  ita  ut  sine  illa  nemo  pius  antjnstns  censeri  possit. 
Quod  utique  praeclare  etiam  explicat  Serm.  38.  De  Tempore,  ubi  ait: 
Fides  est  humcuue  salutis  initium,  sine  hac  nemo  cul  filiorum  Dei  con- 
sortium  potest  pervenire,  quia  sine  ipsa  nec  in  hoc  sceculo  quisquam 
justificationis  consequitur  gratiam,  iu-(ju(  in  futuro  vitam  possidebit 
ozternam.  Ipsi  concinit  S.  Fulgontius,  lib.  D<i  Fide  ad  Petrum^  in  prin- 
cipio.  dieens  :  siw  fide  nuUa  potest  prodesse,  imo  neque  esse,  conversio. 


542  DE   ACTU    FIDEI    DIVIN^. 

Et  iteruin  :  Sine  hac  fide  nemo  ad  numerum  filiorum  potest  pervenire , 
idem  doeent  S.  Leo,  Serm.  4.  De  Nativitate,  et  S.  Bernardus,  Epist.  77. 
Unde  praeclare  Doctor  in  ^.  dist.  2o.  nu.  14.  ait,  necessitatem  fidei 
esse  admittendam  prppter  auctoritatem  Scripturee  et  Patriun. 

Ratione  etiam  suaderi  potest  heec  veritas :  Tum  quia  fides,  ut  di- 
ctum  est,  est  fundamentum  et  radix  justitise  :  sed  sine  fundamento 
non  potest  aedificium  construi,  nec  sine  radice  arbor  fructum  edere 
potest :  igitur  nullus  sine  fide  revera  potest  justificari,  nec  beatitudi- 
nem,  quae  est  justificationis  fructus,  obtinere.  Tum  quia  extra  Eccle- 
siam  nulla  est  speranda  salus:  sed  fides  est  vinculum,  quo  invicem 
Ecclesise  membra  compaginantur  :  ergo  sine  fide  nemo  potest  inter 
Ecclesise  membra  connumerari,  nee  consequenter  salvari.  Tum  denique 
quia  debet  esse  proportio  mediorum  cum  fine:  sed  beatitudo,  qure 
consistit  in  visione  et  amore  Dei,  est  supernaturalis  :  igitur  media, 
per  qua?  debemus  eam  consequi,  debent  pariter  esse  supernaturalia  : 
sed  illa  media  sunt  Dei  cognitio  et  amor  :  igitur  quemadmodum  amor 
Dei  est  supernaturalis,  nempe  charitas,  ita  et  Dei  cognitio,  quatenus 
est  medium  ad  salutem,  debet  esse  supernaturalis,  qualis  est  cognitio, 
quae  habetur  per  fidem. 

Dices  1 :  Ad  salutem  instituendam  et  beatitudinem  obtinendam 
sufficit  observare  Dei  mandata,  juxta  illud  Matthaei  19.  Si  vis  ad  vitam 
ingredi,  serva  mandata:  sed  eorum  mandatorum  observatio  haberi  po- 
test  naturaj  viribus  ;  siquidem  Apostolus  ad  Rom.  2.  testatur  :  Gentes, 
qiuc  le<jem  non  habeat,  naturcditer ,  quoz  legis  sunt,  faciunt :  igitur  per 
solam  naturse  notitiam  et  vires  ingenitas  possunt  prsestari  omnia  ad 
salutem  necessaria  ;  ac  subinde  non  videtur  ad  eam  absolute  neces- 
saria  fides  infusa.  —  Respondeo  negando  minorem,  et  ad  Apostoli  au- 
ctoritatem  dico,  primo  particulam  naturaliter,  ut  explicat  S.  Augusti- 
nus,  lib.  1.  Dc  Spiritu  et  Littera,  cap.  27.  non  excludere  cognitionem 
divinitus  infusam,  quam  habuerunt  etiam  quidam  Gentiles,  seu  illi 
qui  non  censebantur  ex  Israelitis,  puta  Petro,  Job,  et  alii  plurimi  : 
sed  tantum  per  illam  particulam  excludi  legem  Mosaicam,  et  Evan- 
gelieam  ;  ita  ut  sit  sensus,  quod  Gentes,  quae  legem  scriptam  a  Moyse, 
aut  evulgatam  a  Christo,  et  ejus  Apostolis,  non  habent,  naturaliter, 
hoc  est,  naturse  <Iuctu,  et  ipso  lumine  a  Deo,  ut  Auctore  naturae  in- 
dito,  ea  quse  legis  sunt  faciunt ;  quam  quidem  expositionem  etiam 
admittit  S.  Thomas,  ib.  sect.  o.  Favet  etiam  ratio  ;  sicut  enim  sunt 
peccata,.  qme  dicuntur  contra  naturam,  sic  etiam  gratia  et  supcrna- 
turalis  cognitio  dici  potest  naturalis,  hoc  est  naturae  conveniens  et 
consentanea.  —  Vel  dico,  per  particulam  naturaliter  Apostolum  signi- 
ficare,  quod  Gentiles  aliqua  praecepta  naturalia  observarint;  ea  vide- 
licet,  quae  vel  ratio  naturalis,  vel  ipsa  conscientia  servanda  et  exe- 
quenda  dietitat:  enimvero  cum  ratio  naturalis  sufncienter  aperiat 
unuin  esse  Deum,  quem  supremum  omnium  entium,  ac  cseterorum 
jtrincipium  et  finem,  necnon  et  omnium  perfectionum  centrum  et 
oceanum  indicat  ,  facile  etiam  significat  illum  esse  colendum  ;  quod 
uti({iie  praecipitur  in  praeceptis  primse  tabula;  Decalogi.  Similiter  con- 
scientia  dictitat  non  esse  alteri  faciendum  quod  quisque  sibi  lieri  non 
vult ;  ac  proinde  cum  nemo  velit  sibi  injuriam  fieri,  nec  in  persona 
propria  per  violentiam,  nec  in  persona  conjuncta  per  concupiscentiam, 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN.*.  T>43 

nec  in  propriis  bonjs  per  vim  aut  iraudein  .  him-  etiam  Lpsamet  con- 
scientia  suadet  h?ec  non  esse  alteri  facienda  ;  ac  subinde  nee  alteri 
necern  inferendam,  nec  ejus  bona  diripienda,  nec  illius  uxore  abuten- 
(luin,  etc.  quse  sunt  ipsainet  prrecepta  legis  Mosaicae.  Xon  tamen  dicit 
Apostolus.  quod  omnia  praecepta  servaverint. 

Dices  2:  Xon  magis  fides  videtur  neeessaria  ad  salutem.  quam 
baptismus  :  sed  hic  non  est  ita  de  facto  et  reipsa  necessarius.  quin 
suppleri  possit :  igitur  potest  etiam  aliquis  salvari  absque  actu  fidei 
supernaturalis.  Major  constat :  quemadmodum  enim  ad  Hebrreos  11. 
dicitur  :  Sine  fide  impossibile  est  placere  Deo :  sic  etiam  Joan.  3.  scri- 
bitur  :  Nisi  guis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest 
introire  in  regnum  Dei.  Minorem  etiam  admittunt  Theologi  commu- 
niter  docentes  posse  baptismum  in  voto  explicito  vel  implicito  suffi- 
cere,  quando  videlicet  nec  baptismatis  de  facto  suseipiendi  adest  fa- 
eultas .  veJ  quando  non  adest  ejus  copia  vel  notitia.  —  Nego  majorem; 
nam  baptismus  revera  suppleri  potest  in  voto,  quia  votum  illius  sn- 
scipiendi  coutinetur  virtualiter  in  ipsa  fide  :  actus  vero  fidei  superna- 
turalis  in  nullo  contineri  potest  virtualiter  ;  si  enim  in  aliquo  conti- 
neri  posset,  maxime  in  cognitione  naturali  cum  Dei.  tum  ejus  prae- 
ceptorum  :  at  cum  hrec  sit  inferioris  ordinis,  nulla  ratione  continere 
potest  in  voto  et  virtualiter  fidem  supernaturalem  complecti. 

Dices  3:  Omnis  adultus  in  hac  vita  suffieiens  habet  in  se  auxilium 
ad  salutem  consequendam :  sed  contingere  potest,  ut  tides  alicui  ho- 
mini  sit  impossibilis;  ac  subinde  sine  fide  poterit  ille  salvari.  Major 
patet :  cum  enim  Deus  velit  omnes  homines  salvos  fieri,  dat  omnibus 
media  sufficientia  ad  salutem.  Minor  etiam  constat :  tum  quia  plerique 
mortales  habent  ignorantiam  invincibilem  mysteriorum  fidei  :  nam  ut 
loquitur  S.  Paulus  ad  Kom.  10.  Quomodo  credent  ei,  quem  non  au- 
dierunt?  Quomodo  autem  audient  sine  preedicante?  Sed  plurimae  sunt 
natioues,  quibus  nondum  prredicatum  est  Evangelium,  et  ante  Christi 
Domirii  adventum  notus  erat  dumtaxat  in  Judsea  Deus  :  ae  subinde 
fides  plurimis  est  impossibilis.  — Respondent  ad  minorem  communiter 
Theologi,  quod  si  homo  in  illo  statu  faciat  quod  in  se  est.  hoc  est, 
si  servet  ea  qure  sibi  laeienda  dictitat  lumen  rationis  et  eonscientiae, 
Deus  sua  providentia  efficiat.  ut  talis  liomo  vel  per  internam  inspi- 
rationem.  vel  ministerio  alicujus  praedieationis  exterioris  illuminetur 
de  mysteriis  fidei,  quae  ad  justificationem  et  salutem  eonseqnendam 
necessario  credenda  sunt ;  quemadmodum  contigit  Eunucho  Re^inse 
Candacis  Actorum  8.  ad  quem  missus  est  sanctns  Philippus.  ut  eum 
baptizaret :  et  Cornelio,  qul  speciali  Angeli  apparitione  missus  est  do- 
eendus  ad  sanctnm  Petrnm,  Actoium  10.  sieut  etiam  eap.  16.  Paulus 
ad  quosdam  in  Maeedonia  speciali  Dei  revelatione  missus  est.  Hinc 
pariter  S.  Dionysius.  eap.  •>.  de  txelesti  Hierarchia  plnrimos  ex  Gen- 
tilibus  refert,  qui  Angelorum  ministerio  fidei  mysteria  discentes,  sa- 
lutem  seternam  sunt  adepti,  ut  fusius  vidimns  in  Tractatu  De  Gratia. 

Conclusio  secunda.  —  Hominibus  datdm  bst  pr^cbpttjii 
de  ixterno  ACTO  pidbi  BLiciENDO.  Colligitur  ex  Dortore  d.  2.").  snpra 
laudata    Et 

Probari  potest  primo  e  Scriptura   sacra:  nam  habetnr  expresse  1. 


544  DE   ACTU    FIDEI    DIVIN/E. 

Joan.  o.  Hoc  est  mandatum  ejus,  ut  credamus    in  nomine  Filii  ejus. 

Insuper  eadem  veritas  colligitur  ex  illa  generali  maxima,  quod  omnia 
quae  in  Scriptura  sacra  proponuntur  sub  comminatione  oeternae  damna- 
tionis,  pra?supponunt  divinum  prseceptum,  sic  enim  recte  colligitur 
prseceptum  esse  de  suscipiendo  Eucharistire  Sacramento  ex  eo,  quod 
Joan.  6.  Christus  Dominus  dixerit :  Nisi  manducaveritis  carnem  Filii 
hominis,  et  biberitis  ejus  sanguinem,  non  habebitis  vitam  in  robis:  sed 
fides  prsecipitur  in  Scriptura  sacra  sub  interminatione  divinse  damna- 
tionis  ;  nam  Matth.  ultimo  dicitur :  Qui  vero  non  crediderit,  condemna- 
bitur.  Et  ad  Hebr.  2.  Quomodo  nos  effugiemus,  si  tantam  necjlexerimus 
salutemfEit  cap.  10.  Justus  ex  fide  vivit,  quod  si  subtraxerit  se,  non 
placebit  animoz  mece:  ergo,  etc.  Confirmatnr:  quia  nemo  damnatur, 
nisi  propter  peccatum  :  sed  ut  probavimus  agendo  de  peccatis  in  quinto 
voiumine,  omne  peccatum  est  alicujus  mandati  transgressio,  ac  pro- 
inde  cum  fdes  exigatur  sub  interminatione  damnationis  seternse,  il- 
lius  omissio  peccatum  est,  et  consequenter  alicujus  mandati  transg-res- 
sio.  Hinc  inquirere  solent  Theologi  qualiter,  et  de  quibus  ndes  expli- 
cita  necessaria  fuerit  in  quovis  hominum  statu;  sed  illa  sufficienter 
jam  explanavimus  agendo  de  flde  liabituali. 

QU.ESTIO  QUARTA. 

AN,  ET  QUALIS  ACTUS  VOLUNTATIS  PR.EREQUIRATrK 

AD  ACTUM  FIDEI. 

Notandum  1.  Hic  non  esse  sermonem  de  fide  habituali ;  jam  enim 
probavimus,  quod  ut  nobis  infundatur  habitus  tidei,  non  necessario 
debeat  simul  in  voluntate  infundi  aliquis  habitus  supernaturalis  in- 
clinans  voluntatem,  ut  velit  intellectum  assentire  objectis  obscurc 
propositis,  et  a  Deo  revelatis,  ut  optime  probat  Doctor  d.  25.  qu.  2. 
num.  2.  contra  S.  Thomam;  sed  difficultas  est  de  fide  actuali,  utruin 
videlicet  necessario  praerequiratur  aliquis  actus  imperativus  vohmtatis, 
ut  intellectus  eliciat  actum  credendi ;  seu  utrum  ad  credendum  neces- 
sarius  sit  pius  affectus  voluntatis  imperantis  actum  fidei,  an  vero  in- 
tellectus  possit  habere  actum  fidei,  absque  eo  quod  voluntas  habeat 
ullum  actum  positivum  concurrentem  ad  eliciendum  illum  actum  fidei. 
Ex  hypothesi  vero,  quod  talis  requiratur  actus  ex  parte  voluntatis,  etiam 
difficultas  est  utrum  talis  actus  debeat  esse  supcrnaturalis. 

Notandum  2.  Qusestionem  moveri  posse  de  duplici  actu  voluntatis  : 
Primo  quidem,  de  pia  affectione  et  motu  ipsius  voluntatis  circa  reve- 
lantein,  et  objectum  a  revelante  propositum  ;  qui  quidem  motus  esl 
qusedam  animi  propensio  et  inclinatio  ad  credendas  res  fidei  qua^ 
proponuntur  ;  qualem  inclinationem  discijmli  habent  erga  suuni  prse- 
ceptorem  et  doctorem  :  sic  Thomistai  tali  pia  affectione  moventin 
erga  Doctorem  Angelicum,  et  Scotista?  erga  Subtilem,  ex  qua  affc- 
ctione  pia  fit,  ut  quisque  investiget  rationes  non  solum  quibus  tueatur 
dogmata  sui  Doctoris,  sed  etiam  quibus  movetur,  ut  assensum  illis 
prsebeat.  Secundo,  moveri  potest  qmrstio  de  actu  voluntatis,  qui  di- 
citur  imperium,  quique  est  qusedam  volitio  ciiicjix.   qua  voluntas  di- 


DE    ACTU    FIDEl    DIVIN.F.  545 

recte  imperat  intellectui,  ut  assensum  praebeat  alicui  propositioni  re- 

velatae,  quamquam  illa  obscurasit  et  inevidens;  quod  quidem  imperium 
communiter  appellari  solet  pia  affectio  credulitatis,  eo  quod  nou  tam 
respiciat  Deum  revelantem,  et  objecta  revelata.  quam  ipsam  creduli- 
tatem,  seu  assensum  fidei.  Hic  autem  non  est  sermo  de  priori  actu 
voluntatis,  quia  non  determinat  directe  intellectum  ad  credendum, 
sed  tantum  indirecte,  et  quatenus  movet  intellectum  ad  investiganda 
motiva  credibilitatis ;  sed  tantum  difricultas  est  de  posteriori :  utrum 
videlicet  possit  elici  actus  tidei.  quin  eum  imperet  voluntas. 

Notandum  •').  Circa  praesentem  qua-stionem  tres  potissimum  es 
Auctorum  sententias,  quaram  prima  negat  imperium  voluntatis  pr?e- 
requiri  ad  determinandum  intellectum  quantuni  ad  exereitinm  actus 
fidei  ;  quam  quidem  sententiam  Almainus  in  3.  disp.  21.  qu.  1.  tri- 
buit  Holcot,  eamque  noimulli  Recentiores.  quibus  subscribit  Gonetus, 
attribuunt  Subtili  Doctori,  sed  perpefam,  ut  constabit  intra.  Secunda 
sententia  affirmat  praereqniri  actum  voluntatis  directum.  ut  intellectus 
eJiciat  assensum  fidei  divinae.  Tertia  vero  quasi  media  inter  utramque 
contendit  actum  voluntatis  directum  requiri  ad  assensum  fidei  divinae 
acquisitae,  non  vero  ad  assensum  qui  elicitur  mediante  habitu  fidei 
infusae;  quam  quidem  sententiam  genuinam  esse  Subtilis  Doctoris  con- 
tendit  Castillo  d.  6.  q.  3.  num.  12.  Quaenam  autem  omnium  earum 
sententiarum  sit  verior.  et  Subtilis  Doctoris  menti  magis  eongrua, 
jam  determinandum  est,  resolventes  primo,  utrum  actus  fidei  sit  liber 
libertate  exercitii.  et  etiam  specificationis  :  secundo,  utrum  ad  actum 
fidei  necessario  requiratur  imperium,  seu  concursus  Lmmediatus  volun- 
tatis :  tertio,  utrum  ille  actus  voluntatis  sit  aliquo  modo  superna- 
turalis. 

Conclusio  prima.  —  Actus  divinje  fidbi  est  liber  semper 

QUOAD    BXE5RCITIUM,     \OX    ITA    QUOAD    SPBCIPICATIONBM.     Ha.'C     qUOad 

utramque  partem  est  Doctoris.  disp.  2.").  qu.  1.  circa  finem,  ubi  cum 
objecisset :  Aliqius  potest  credere  nolens,  quia  quce  sunt  in   inteliectu 
prmceduut  velle;  respondet:    Dico  quod  non  sequitur,    quia  actus  cre- 
dendi  dependet  <jx  duobus/ scilicet  habitu  inclinante,  et  credibili   p 
tentato,    non  quomodocumque,    sed  prassentato  tamquam   credibih 
sic  communiter  non  prassentatur,    nisi  per  doctrinam,    et  adhuc  s 
praisentatus,  non  necessario  credit  intellectus;  n  redere  prce- 

cedit  relle.  quia  proponens  credibile  inteUectui  non  demonstrat,  ita  ut 
cogat  intellectum  ad  assentiendum  :  ideo  non  credit,  nisi  volens:  quamvis 
atttem  voluntas  hdbeat  imperium  super  actum  credendi,  non  tamen  habet 
vmperium  super  actum  oppositum,  stante  fid<j,  ut  intellectus  dissentiat 
credibili  proposito  per  imperium  voluntatis,  sed  soium  potest  impe* 
inteUectum,  ne  exeai  in  actum  suum  credendi  elicitum  circa  credibilia 
proposita.  Quibus  Doctor  duo  significat:  primura  quidein,  quod  actus 
fidei  quantum  ad  exercitium  semper  sit  liber,  quia  quantumcumque 
proponantur  objecta  credibilia  cum  motivis  eredibilitatis,  tamen  vo- 
luntas  potest  imperare  intellectui.  ne  eliciat  actum  fidei :  secundum, 
quod  proprsito  objecto  fidei  cum  motivis  credibilitatis.  voluntas  non 
possit  imperare  intellectui,  ut  actum  dissensus  eliciat  circa  istud  obje- 
ctum,  ac  subinde  quod  actus  fidei  non  sit  liber  quoad  specificatione 

Frassen   Theof.  Tom.  VIII. 


546  DE    ACTU    FIDEI    DIVIN^E. 

quia  intellectus  uon    potest  circa  objectum  revelatum  debite  proposi- 
tum  elicere  actum  assensus,  vel  dissensus. 

Priina  pars  videtur  de  fi.de;  siquidem  aperte  satis  tra<litur  in  Scrip- 
tura  sacra,  maxime  Lucse  ultimo,  ubi  duo  Discipuli,  quibus  Christus 
occurrerat  post  resurrectionem,  redarguuntur  quod  tardi  fuerint  a<l  cre- 
dendum.  0  stutti.  et  tardi  corde  ad  credendum!  etc.  Et  Marci  ultimo  di- 
citur  de  omnibus  Discipulis,  quod  Christus  Dominus  exprobravit  incre- 
dutitatem  eorum,  et  duritiam  cordis,  quia  iis,  qui  viderant  eum  resurre- 
Cisse,  non  crediderunt ;  perperam  autem  reprehenderentur,  nisi  eis  li- 
berum  tuisset  credere,  vel  non  credere.  Igitur  actus  fidei  est  liber 
quantum  ad  exercitium.  —  Confirmatur  ex  eo,  quod  ipsa  lides  in 
Scfiptura  sacra  nomine  obedientiae  insignitur:  sic  Actor.  6.  Multa 
turba  Sacerdotum  obediebat  fidei.  Ad  Eom.  10.  Sed  non  omnes  obe- 
diunt  Evangelio.  Et  cap.  16.  Vestra  obedientia  (idest  rides)  in  omnem 
locum  divulgata  est.  Unde  2.  ad  Corinth.  10.  dicitur:  Captivautes  omnem 
inteUectum  iu  obsequium  ChrisU:  captivatur  autem  intellectus  per  vo- 
luutatem,  cujus  maxime  est  obsequium  prsestare  Christo. 

Probatur  secundo,  ex  Conciliis,  maxime  vero  ex  Arausicano,  cap.  5. 
Si  quis  sicut  augmentum.  ita  etiam  initium  fidei,  et  ipsum  credutitatis 
affectum,  quo  in  eum  credimus,  qui justificat  impium,  non  per  graUcE 
donum,  idest,  per  inspirationem  Spiritus  sancU  corrigentis  voluntaiem 
nostram  ab  infidelitate  ad  fidem;  sed  naturaliter  inesse  dicit,  contra- 
dicit  Apostolids  dogmatibus.  Et  ex  Tridentino,  Sess.  6.  eap.  <i.  ubi  ait : 
Disponuntur  autem  ad  ipsamjusUficationem,  dum  excitati  divina  gratia, 
et  adjufi,  fi<lem  ex  auditu  concipientes.  libere  moventur  in  Deum,  cre- 
dentes  vera  esse,  quce  divinitus  revelata,  et  promissa  sunt. 

Probatur  etiam  ex  SS.  Patribus,  maxime  vero  S.  Irenseo,  lib.  I. 
eap.  (i*2.  Xon  tantum,  inquit,  in  operibus.  sed  etiam  in  fide  liberum, 
et  suce  potestatis  arbitrium  homini  servavit  Deus.  Similiter  S.  Ambro- 
sius,  in  cap.  4.  ad  Rom.  ait:  Credere,  aut  non  credere  voluntatis  est. 
Sed  omnium  optime  S.  Augustinus,  Tract.  26.  in  Joannem,  ait:  In- 

■    quisquis  in  Ecclesiam  potest  nolens,  accedere  ad  altare  potest  no- 
credere  autem  non  potest,  nisi  volens.  Quapropter  S.  Bernardus, 
lib.  5.  De  Consideratiohe,  cap.  6.  iidem    sic  derinit:    Fides  est   votun- 
taria  quaidam  et  certa  prcelibatio  nondum  manifestatoz  veritutis. 

Patet  etiam  hsec  veritas  ratione :  Primo  quia  rides  est  virtus  theo- 
logica  et  supernaturalis,  ordinata  ad  salutem,  ac  subinde  debet  esse 
meritoria:  sed  omnis  actus  meritorius  est  liber:  igitur,  etc.  Secundo 
quia  intellectus  est  facultas  subordinata  voluntati  quantum  ad  omnes 
suos  actus;  ita  quod  eum  ret  directe  impedire  possit  voluutas,  prohi- 
bendo,  ne  exerceat  aliquem  actum;  vel  iniirecte,  revocando  eum  a 
consideratione  objecti  propositi,  et  ad  cousiderationem  alterius  objecti 
provocando :  ac  proinde  potest  ipsum  intellectum  praspedire,  ne  exer- 
<-eat  ullum  actum  fidei,  etiam  dum  objecta  credenda,  et  motiva  cre- 
dibilitatis  proponnntur.  Nec  refert,  quod  sit  potentia  naturalis  et  na- 
turaliter  agens;  siquidem  aline  potentia?  naturaliter  agentes  sunt  >u 
bordinatse  voluntati:  igitur  etiam  intellectus.  Nec  etiam  obstat,  quod 
>it  potentia  prius  operans,  quam  voluntas,  quia  non  omnis  actus 
intellectus   praecedit  voluntatem;  sed  plures  ad  voluntatis    imperium 

ist  elicere.  —  Denique,  nihil  est,  quod  determinaret  necessario  in- 


DE    ACTU    FIDEI    DIVIN/E.  547 

tellectum,'  eumque  impelleret  ad  assentiendum  fidei  objectis  non  ob- 
stante  voluntatis  imperio,  ac  proinde  ipsa  reluctante  non  potest  in 
actum  suum  prorumpere.  Patet  antecedens,  si  enim  aliquid  ita  intel- 
lectum  necessario  et  ineluctabiliter  moveret  ad  assentiendum  objectis 
revelatis  sibi  propositis,  maxime  moralis  evidentia  motivorum  haben- 
tium  necessariam  eonnexionem  cum  attestatione  divinae  veritatis  in- 
tallibilis,  et  cum  veritate  propositionis  credendae:  sed  illa  evidentia 
moralis  non  potest  sic  necessario  intellectum  determinare  reluctante 
voluntate :  alioqui  non  esset  evidentia  moralis,  sed  metaphysica.  seu 
physica:  in  hoc  enim  moralis  evidentia  a  physica  discrepat,  quod  haec 
necessario  et  ineluctabiliter  intellectum  dicatur  movere  ad  assensum; 
illa  vero  dumtaxat  moraliter.  His  adde  experientia  constare,  quod  si 
nollemus  credere  objectis  propositis,  id  utique  nobis  liberum  esset.  ac 
eubinde  dum  credimus,  liberrime  credimus.  et  consequenter  fidei  actus 
est  liber. 

Objicies  1.  Doctorem  Subtilem  laudata  quaestione  secunda,  num.  1. 
contradictionem  non  video,  quin  inlellectus  si  fieret  mere  per  se,  et 
haberet  objectum  prcesens,  posset  intelligere,  vel  credere  sibi prcesentato. 
Krgo  ex  ejus  mente  intellectus  non  obstante  reluctatione  voluntatis 
credere  potest  objecto  proposito  :  et  consequenter  actus  lidei  non  est 
proxime  liber.  —  Nego  consequentiam,  et  ad  antecedens  dico  Do- 
ctorem  praefatis  verbis  nihil  aliud  significare.  quam  quod  intellectus 
secundum  se  consideratus,  etiamsi  nullum  adsit  voluntatis  imperium. 
possit  sufficienter  allici  ab  objecto  praesente  et  movente.  ut  ei  assen- 
sum  praebeat :  quainquam  si  reluctaretur  voluntas.  non  obstante  illa 
objecti  praesentia  et  motione,  nequaquam  posset  in  talem  actum  erum- 
pere.  Vel  <tico  eum  esse  sic  intelligendum,  ut  velit,  quod  intellectus 
it  assentiri  objectis  revelatis  propositis,  etiamsi  ad  eum  assensum 
non  moveat  directe  voluntas  ad  id  stimulata  et  adjuta  per  aliquem 
habitum  supernaturalem  sibi  inexistentem.  ut  docet  S.  Thomas,  quem 
ibi  impugnat.  Vet  denique,  quod  rationes  ab  Angelico  Doctore  allatse 
io  rationem  suae  sententiae  non  ita  erant  erficaces,  ut  quis  non  p< 
contradictorium  illius  assertionis  sustinere. 

Objicies  2.  Si  imperium  voluntatis  praerequireretur  ad  actum  fidei, 
sequeretur.  quod  fides  non  esset  initium  justificationis  :  sed  ialsum 
consequens:  ergo  et  id  unde  sequitur.  —  Nego  sequelam  majoris: 
non  enim  fides  idcirco  dicitur  initium  justificationis.  quod  nullum 
alium  actum  praesupponat ;  eniuivero  ad  assensum  fidei  praerequi- 
runtur  apprehensio  objecti  credibilis,  revelationis  divinse,  et  saepissime 
judicium  de  credibilitate,  seu  de  motivis  illius  credibilitati.s  :  sed  id- 
circo  dicitur  initium  justificationis.  quia  est  primus  actus  supernatu- 
ralis  in  substantia ;  ac  proinde  primus  actus  inter  dispositiones  prae- 
requisitas  ad  justificationem ;  siquidem  imperium.  seu  actus  voluntatis 
moventis  ad  assensum  fidei,  non  est  semper  supernaturalis  in  substantia. 
sed  dumtaxat  in  modo,  ut  dicemus  intra. 

Probatur  etiam  secunda  pars,  nempe  quod   iidei  actus  non  sit  liber 
libertate  contrarietatis,   et    quoad    specificationem,  circa   objecta  fidei 
proposita  cum  evidentia  morali   credibilitatis :    siquidem    in    eo    e 
nihil  est,  quod  movere  possit  intellectum,  ut  eliciat  actum  dissens 
ac  proinde  eum  non  p  licere.    Cons  '.  quia  intelle- 


548  DE   ACTU    FIDEI    DIVINyE. 

ctus  non  potest  habere  aliquod  judicium,  nisi  ad  id  moveatur  ab  aliquo. 
Antecedens  vero  probatur:  si  ad  dissensum  in  eo  casu  moveretur  in- 
tellectus,  maxime  vel  ab  objecto,  vel  a  voluntate :  sed  neutrum  dici 
potest.  Non  quidem  ad  objecto,  quia  objectum  revelatum  cum  propo- 
natur  ut  supervestitum  motivis  eredibilitatis,  non  potest  ullatenus  mo- 
vere  ad  dissensum.  Non  etiam  a  voluntate,  quia,  ut  optime  probat 
Doctor  ibid.  num.  2.  non  potest  voluntas  movere  intellectum  ad  actum, 
nisi  supposita  aliqua  motione  ex  parte  objecti :  ergo  cum  in  casu  pro- 
posito  non  possit  esse  aliquod  motivum  ex  parte  objecti  ad  dissensum, 
non  poterit  voluntas  movere  ad  dissensum. 

Probatur  secundo:  non  potest  quis  credere,  nisi  proponatur  obje- 
ctum  credibile :  ergo  nec  discredere  seu  dissentire  potest,  nisi  res  pro- 
ponatur  ut  incredibilis,  seu  ut  non  credibilis :  sed  objecta  proposita 
per  motiva  credibilitatis  evidenter  cognita,  sive  evidentia  morali,  sive 
physica,  nullatenus  sunt  incredibilia,  vel  non  credibilia:  ergo  intel- 
lectus  etiam  imperante  voluntate  non  potest  illis  dissentire.  Confir- 
matur,  quia,  ut  optime  probat  Doctor  ibi  num.  2.  si  voluntas  posset 
movere  intellectum,  ut  dissentiret  alicui  objecto,  quod  apparet  sine 
ullo  motivo  dissensus,  sequeretur  quod  ad  imperium  voluntatis  posset 
intellectus  judicare  astra  esse  paria,  necnon  baeulum,  qui  in  aqua 
positus  fractus  aut  curvus  apparuerat,  dum  ab  ea  extrahitur,  et  in- 
teger  ac  rectus  visu  et  tactu  percipitur,  nihilominus  esse  revera 
f  ractum :  at  experientia  contrarium  manifeste  docet:    igitur,  etc. 

Denique,  non  magis  determinatur.  aut  necessitatur  intellectus  ad 
assentiendum  conclusioni  scientifice  proposita?,  qnam  necessitetur  ad 
assentiendum  per  fidem  objecto  credibili  proposito;  eadem  enim  ap- 
paret  utrobique  ratio:  quippe  cum  objectum  fidei  sie  propositum  sit 
evidens  evidentia  extrinseca,  sive  morali.  sive  physica,  prout  sunt  evi- 
dentia  illa  motiva  credibilitatis:  sed,  ut  fatentur  omnes,  intellectus 
determinatur  necessitate  specihcationis  ad  prasbendum  assensum  scien- 
tificum  respectu  conclusionis  scientifice  propositse:  ergo  pari  ratione 
necessitatur  ad  assensum  fidei  praBstandum  objecto  proposito  cum  mo- 
tivis  credibilitatis  evidenter  cognitis. 

Dices:  Plurimis  infidelibus  et  hsereticis  proponi  possunt  prsedicta 
motiva  credibilitatis,  qui  tamen  non  credunt,  sed  etiam  discredunt 
ac  dissentiunt:  igitur  intellectus  non  determinatur  determinatione 
quoad  specificationem,  ut  praebeat  assensum  objectis  fidei  propositis 
cum  motivo  credibilitatis.  —  Distinguo  antecedens  :  ipsi  dissentiunt 
articulis  fidei,  quando  motiva  credibilitatis  ita  apprehendunt,  ut  ab 
ipsis  determinentur  moraliter  aut  physice  ad  assentiendum,  nego: 
secus,  concedo.  Quod  itaque  ipsi  discredant,  inde  fit,  quod  sive  de- 
tectu.ingenii,  sive  defectu  attentionis  et  considerationis,  sive  ob  con- 
traria  motiva,  quse  ratione  sua?  infidelitatis  et  hseresis  habent,  non 
judicant  mysteria  sic  proposita  esse  evidenter  credibilia.  Tmo  contin- 
gere  potest,  quod  licet  interius  convincantur  de  credibilitate  myste- 
riorum ,  dum  rem  exacte  librant  ac  perpendunt;  attamen  motivis 
suorum  errorum  toti  incumbentes,  facile  intellectum  avertunt  ab  ejus- 
modi  motivis  credibilitatis  fidei,  ut  obstinata  voluntate  in  suis  erro- 
ribus  permaneant. 

Fateoi  nihilominus,  plerumque  assensuin  fidei  esse  liberum  quoad 


DE    ACTU    FIDEI    DlVINiB.  549 

specificationem,  etiam  stante  propositione  motivorum.  eo  quod  nimirum 
non  semper  perspicue  appareat  evidentia  eredibilitatis.  sive  defectu 
propositionis  ejnsmodi  motivorum  non  sufficienter  exposiuv.  sive  defeetu 
eapaeitatis  aut  attentionis  ex  part"  audientis.  Quapropter  experientia 
eonstat,  quod  etsi  luereticis  suffieienter  propouantur  articuli  tidei,  ita 
ut  peccent  non  credendo,  nihilominus  pertinaeiter  in  suis  erroribus 
permanent :  quemadmodum*  contigit  Judaeis,  de  quibus  Christus  Do- 
minus  Joan.  15.  dicebat :  Si  non  uenissem,  et  locutus  fuissem  eis,  peo 
catum  non  habereut :  nune  autem  excusaUonem  non  habent  de  peecato 
suo.  Et  infra:  Si  opera  non  /•  quaz  nemo  alius  feeit,  pec- 

caium  non  haberent:  nunc  autem  et  viderunt,  et  oderunt  me,  et  Patrem 
meum;  sed  ut  adimpleatur  sermo,  <{ui  in  lege  eorum  scriptus  est,  quia 
odio  habuerunt  me  gratis.  Quibus  Christns  Dominus  aperte  signifieat 
Judseos,  per  uiiracula  a  se  patrata,  qnibns  similia  nullus  unquam  ope- 
ratus  tuerat.  habuisse  snfficiens  motivum.  ut  crederent  eum  revera  esse 
Messiam;  sed  iis  non  obstantibus,  noluisse  tamen  credere,  quamquam 
non  liaberent  ullum  motivum  cur  discrederent. 

Conclusio  secunda.  —  Probabilius  est  ah  omnem  actum 

FIDKl  PROPTER  REVKLATlnXKM  OBSCURAM  BLICIENDUM,  REQUIRI  CON- 
CURSUM    IMMEDIATUM     VOLUNTATIS     TALElfl     ACTUM     IMPERAXTIS.     Ha?C 

est  Doctoris  dist.  35.  qu.  2.  ubi  licet  num.  1.  siguificaverit  con- 
trariam  assertionem  non  ess.'  improbabilem  :  tamen  addit  num.  2.  Et 
esto,  quod  requiratur  motio  positiva  voluntatis,  etiam  sufpeit  volun- 
tas  ad  sie  movenduni  in  puris  naturalibus,  quia  posito  vero  supema- 
turali  prcesente  intettectui,  p<>ss<t  voluntas  movere  intelleetum  ad  in- 
teiligendum  illud,  dummodo  in  intellectu  <>ss<t  kabitus  inclinans  in- 
tellectum  in   illud. 

Probatuv  Conclusio  illis  omnibus  tuin  Scripturae,  tum  Conciliorum. 
cum  SS.  Patrum  auctoritatibus,  qnibns  supra  probatum  estactum  fidei 
liberum:  multo  enim  tacilius  hac  ratione  apparet  quomodo  actus 
fidei  sit  maxime  liber.  Deinde,  etiam  favet  experientia,  quippe  cum 
experiamur  nos  non  solere  eredere,  nisi  positive  volendo:  nam  quando 
duo  homines  ajqualis  auctoritatis  et  veritatis  apud  nos,  quorum  unus 
diceret  aliquid  a  Deo  esse  revelatum,  alius  vero  id  negaret,  possumus 
pro  libito  intellectum  rlectere  ad  unam  partem.  altera  relicta:  quod 
utique  non  fit,  nisi  per  direetuin  voluntatis  imperium.  potius  deter- 
minantis  intellectum,  ut  credat  homini  affirmanti  id  revelatum  esse  a 
Deo,  quam  neganti.  Denique,  intellectus  debet  determinari  sufheienter 
ad  credendum.  vel  ab  objecto  proposito.  vel  a  voluntate :  sed  non 
potest  sutficienter  determinari  immediate  ab  objeeto :  ergo  intelleetu^ 
determinari  debet  a  voluntate.  Major  constat,  nihil  enim  apparet,  quod 
potest  esse  determinativum  intelleetu>.  prseter  objeetuin,  et  voluntatem. 
Minor  vero  probatur:  objectum  non  potest  sutfieienter  determinare  in- 
tellectum.  nisi  vel  in  se  immediate  videatur,  ut  eonstat  tum  in  liis. 
qnae  sub  experientiam  caclunt,  tum  in  priinis  principiis,  qn«  per  in- 
genitum  lumen  deprehenduntur :  vel  per  necessariam  consequentiam 
interatur  ex  principiis  clare  eognitis.  ut  apparet  in  conclusionibus : 
sed  objectum  fidei  nullo  ex  istis  modis  evidenter  eognoscitur  a  aobis, 
cum  tale  objectum  sit  veritas  obscure  revelata:  igitur  intellectus  non 


550  DE    ACTU    FIDEI   DIYIN.E. 

potest  sufficienter  determinari  ad   credendum  ab  objeeto  proposito,  et 
consequenter  ad  id  determinari  debet  directe  per  voluntatis  imperium. 

Objicies  1.  Doctor  Subtilis  num.  2.  supra  laudato,  ait:  Posita  fide 
acquisita,  credibiZi  prcesente,  potest  intellectus  per  habitum  infusum 
credere,  dummodo  voluntas  non  contra  mgveat,  nec  plus  requiritur, 
hoc  est,  non  alius  desideratur  concursus  voluntatis  prseter  non  contra 
motionem,  seu  ex  hypothesi,  quod  intellectum  ab  objecto  non  avertat, 
ut  ad  alterius  considerationem  moveat  et  convertat.  Confirmatur,  quia 
ex  sententia  Doctoris,  potentia  non  impedita  potest  ex  se  directe  ferri 
in  objectum  sibi  sufficienter  propositum  absque  alterius  tacultatis  ad- 
miniculo,  maxime  quando  naturaliter  et  necessario  agit,  quomodo 
certurn  est  intellectum  operari;  quippe  solins  voluntatis  est,  positis 
omnibus  ad  agendum  prserequisitis,  posse  agere,  vel  non  agere :  igitur 
quando  intellectus  habet  objectum  fideisufficienter  propositum,  cum 
motivis  credibilitatis  evidenter  apprehensis,  non  eget  ullo  voluntatis 
imperio.  —  Respondeo,  Doctorem  id  duutaxat  probabiliter  dixisse, 
unde  [statim  suboit:  Et  esto  quod  requiratur  motio  passiva  votunta- 
tis,  etc.  Quibus  apparet  eum  priorem  sententiam  non  assertive  protu- 
lisse.  Ad  confirmationem  dico,  potentiam  quidem  non  impeditam  ferri 
ex  se  in  objectum  sufficienter  propositum,  quando  ab  eo  determinatur 
directe  et  per  se,  concedo  :  secus,  nego.  Intellectus  autem,  ut  mox 
diximus,  non  potest  sufficienter  determinari  ab  objecto  tidei ;  quia  quan- 
tumlibet  sufficienter  proponatur,  semper  manet  obscurum  et  inevidens, 
ac  subinde  ad  id  necessum  est,  quod  per  voluntatis  imperium  mo- 
veatur. 

Dices  2:  Dsemones  credunt  sine  imperio  voluntatis:  igitur  ad  crc- 
dendum  non  requiritur  illa  voluntatis  motio  et  imperium.  —  Distinguo 
antecedens :  credunt  fide  naturali,  transeat:  supernaturali,  nego : 
certum  est  enim,  ut  diximus,  daemones  non  habere  ridem  supernatu- 
ralem.  Vel  aliter  concesso  antecedente,  distinguo  consequens:  dremones 
ita  credunt,  quando  motiva  credibilitatis  physice  sunt  ipsis  evidentia. 
eoncedo:  secus,  nego.  Constat  autem  aliqua  objecta  Hdei  a  doemonibus 
apprehcndi  cum  evidentibus  motivis  credibilitatis :  sic  enim  ex  ora- 
culis  Prophetarum  designantium  tempus  Incarnationis,  necnon  et  ex 
Christi  miraculis  ac  perfecta  vitse  sanctimonia  dsemones  cognoscere 
potuerunt  ipsum  esse  Messiam,  etc. 

Objicies  3.  Yoluntas  non  potest  movere  intellectum  ad  assentien- 
dum,  potius  quam  ad  dissentiendum  rebus  fidei:  igitur  ad  talem  as- 
sensum  pra^bendum  intellectus  non  eget  motione  et  imperio  volun- 
tatis.  Consequentia  est  evidens.  Antecedens  vero  probatur:  voluntns 
non  potest  movere  intellectum  dumtaxat  ad  specificationem  actus,  sed 
solum  ad  ejus  exercitium :  ergo  potest  dumtaxat  movere  ad  assensum, 
non  vero  ad  dissensum.  —  Nego  antecedens,  necnon  et  ejus  proba- 
tionem;  qui])pe,  ut  diximus,  quando  intellectus  rclinquitur  indiflorens 
ad  speciem  actus,  hoc  est,  ad  assensum,  vel  dissensum,  ut  contingit 
dum  duo  homines  aequalis  auctoritatis,  quonim  unus  asserit  aliquod 
objectum  esse  a  Deo  revelatuii),  alius  vero  id  ncgat;  co  enim  in  cnsu 
voluntas  determinat  intellectuni  (jx  se  indifferentem  ad  assensum  vcl 
dissensum.   pro  suo  beneplacito. 


DE   ACTU  INTERNO  FIDEI. 

Conclusio  tertia.  —  Actus  illb  internus  voluntatis 

ALIQUA  RATIONE  SUPERXATURA  LIS.  XOX  VBRO  BECUNDUM  8UBSTAN- 

tiam,  iJT  ix  extitate.  Hsec  est  Doctoris  dist.  25.  qu.  2.  n.  2.  ubi 
ait:  Ad  hoc,  quod  voluntas  movsat  inMlectum  ad  credendum  credH 
sufficit  dispositio  inteUectus,  et  non  est  necessarium  disposiiion 
portionalem  illi  poni  in  votuntate:  nec  ad  hoc,  quod  difformiter  ope- 
retur  per  instrumentum.  requiritur  talis  dispositio  proportionalis  in 
ro/untate,  qualis  est  in  actu  eredendi perfectiori,  et  minus perfecto,  s 
sufficit  proportioncdis  dispositio  in  inteUectu  differens,  secundum  quod 
gradus  differentes  in  perfectione  sunt  in  actibus.  Quibus  Doctor  refellit 
argumentum  S.  Thoma*,  quo  contendebat  admittendum  esse  habitum 
supernaturalem  in  voluntate,  ut  moveat  intellectum  ad  actum  ridei 
eliciendum  ;  quemadmodum  requiritur  habitus  supernaturalis  in  intel- 
lectu,  ut  ejusmodi  actum  ridei  in  entitate  sitpernaturali  eliciat.  Quocl 
utique  argumentum  S.  Thoma?  erat  ejusmodi :  quando  duo  agentia 
concurrunt  ad  eumdem  eftectum,  unum  per  modum  causae  principalis, 
aliud  per  modum  causse  instrumentalis ,  major,  aut  saltem  a^qualis 
requiritur  pertectio  io  causa  instrumentali,  ac  in  principali:  sed  vo- 
luntas  est  causa  principalis  actus  fidei;  intellectus  vero  est  causa  in- 
strumentalis,  aut  saltem  minus  principalis  :  igitur  si  admittatur  ha- 
bitns  supernaturalis  in  intellectu  ad  eliciendum  actum  fidei,  multo 
magis  admittendus  est  in  voluntate,  ut  ad  ejusmodi  actum  eliciendum 
moveat.  Quod  utique  argumentum  nullum  esse  ibidcm  demonstrat 
Doctor  negando  mojorem:  qnia,  inquit.  de  iacto  in  instrumentis  artium 
requiruntur  dispositiones  quaedam  ad  pcriectionem  effectuum,  puta 
acuties,  soliditas,  et  durities  in  securi,  qualis  perfectio  non  requiritur 
in  potentia  locomotiva:  igitur  gratis  concesso,  quod  intelleeru- 
dumtaxat  causa  instrumentalis  rcspeetu  aetus  fidei,  non  est  conse- 
quens,  quod  si  in  eo  sit  ponendus  habitus  supernaturalis  ad  elicien- 
dum  actum  fidei,  pari  ratione  etiam  in  voluntate  admittendus  sil  su- 
pernaturalis  habitus,  ut  per  eum  voluntas  moveat  intellectum  ad  pro- 
ductionem  talis  actus;  sed  sufficit,  quod  ^oluntas  ad  illum  imperan- 
dum  stimuletur  et  adjuvetur  per  auxilium  aliquod  actuale  superua- 
turale.  En  genuina  Subtilis  Doctoris   sententia. 

Probatur  prima  pars  Conclusionis,  nempe  quod  actus  vohmtatis, 
quo  intellectum  movet  ad  eredendum,  sit  aliquo  modo  supernaturalis. 
Primo  quidem  ex  illis  omnibus  Scripturae  oracnlis,  quibus  probatar, 
quod  omne  opus  conducens  ad  vitam  a?ternam  sit  ex  gratia.  Sic 
Joan.  15.  Christus  Dominus  ait:  Sine  me  nihil  potestis  facere.  Et 
Rom.  9.  Quid  halics,  quod  non  accepistif  Et  ad  Philip.  2.  Ipsi  est,  qui 
operatur  in  nobis  et  veUe,  et  pcrfu  <  rc  etc.  8ed  ille  actus  volxtntatis 
moventis  intellectum  ad  lidem  conducit  ad  vitam  sternam  :  igitur  est 
ex  gratia :  ac  proinde  aliquo  modo  supernaturalis  \  nain.  inquit  Pon- 
cius  in  commentario  ad  prsefatam  quaestionem  Doctoris  n.  284.  aliquem 
actum  esse  supernaturalem  aliquo  modo.  niliil  aliud  est,  quam  ipsum 
procedere  ex  gratia  supernaturali,  et  conducente  ad  vitam  seternam. 
Nec  sane  quaUtum  ad  banc  Conclusionis  partem  aliqua  apparet  ditti- 
cultas.  nisi  forte  cx  quibusdam  verbis  Subtilis  Doctoris,  qui  videtur 
etiam  illud  auxilium  supernaturale  actuale  non  judicare  necessario 
ponendum  in  voluntate.  nt  moveat  intellectum  ad  credendum.  ITnde 


552  DE    ACTU    INTERNO  FIDEI. 

Objicies:  *^ui  dicit  voluntatem  in  puris  naturalibus  sutficere  ad 
movendnm  intHlectum,  non  videtur  ad  id  requirere  auxilium  actuale 
supernaturale :  sed  ita  censet  Doctor,  ait  eniin  n.  3.  Esto  quod  requi- 
ratur  motio  positiva  voluntatis,  sufficit  roluntas  ad  sic  votendum  in 
puris  naturalibus:  igitur,  etc.  —  Distinguo  majorem:  qui  id  dicit  per 
exclusionem  cujuscumque  auxilii  supernaturalis  tani  habitualis,  quam 
actualis,  concedo:  per  exclusionem  solius  habitualis,  nego.  Ad  minorem 
dico  Doctorem  per  voluntatem  in  })iiris  naturalibus,  intelligere  volun- 
tatem  non  informatam  habitu  supernaturali,  de  quo  dumtaxat  ibi  erat 
ipsi  controversia  cum  8.  Thoma :  non  vero  voluntatem  sine  auxiliis 
gratia1  actualis  pnvvenientis,  exeitantis,  et  adjuvantis  voluntatem  in 
i-llo  formando  imperio,  quod  sane  prorsus  extraneum  erat  a  seopo  dif- 
ticultatis  propositae.  Hine  graviter  lapsus  est  Suarez,  cum  disp.  6.  De 
Fide,  sect.  7.  ait  Scotum  non  videri  a  sententia  Semipelagianorum 
distare  ;  ab  ea  enim  sententia,  si  recte  intelligatur  Doctor,  non  minus 
distat,  quam  quivis  alius  Catholicus  Doctor. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  actus  ille  voluntatis  non  sit 
supernaturalis  in  entitate  :  Primo  quidem  :  volitio  illa  quantum  ad  en- 
titatem  proportionari  debet  et  esse  ejusdem  ordinis,  ac  est  cognitio 
intelleetus  illain  dirigens:  sed  cognitio  dirigens  hanc  volitionem  non 
est  supernaturalis  in  entitate:  igitur  nec  illa  volitio  in  entitate;  debet 
enim  esse  proportio  inter  cognitionem  proponentem,  et  prosecutionem 
voluntatis,  quantum  ad  naturalitatem  et  supernaturalitatem ;  unde  de 
facto  admittitur  ab  omnibus  necessaria  connexio  tidei  supernaturaliscum 
charitate  et  spe:  quoniam  cum  hse  dme  virtutes  in  voluntate  residentes 
sint  ordinis  supernaturalis,  etiam  prsesupponunt  in  intellectu  virtutein, 
qua3  sit  ejusdem  ordinis.  Minor  vero  probatur;  cognitio  enim  illa  cni- 
tecedenx  imperium  voluntatis  consistit  in  judicio  tam  speculativo,  quam 
practico  intellectus  de  evidentia  credibilitatis:  sed  judicium  illud  est 
tantum  ordinis  naturalis.  Probatur:  si  judicium  illud  intellectus  esset 
ordinis  supernaturalis,  fides  non  recte  diceretur  fundamentum  et  ini- 
tium  totius  salutis:  sed  consequens  ex  dictis  apparet  falsum :  igi- 
tur.  etc.  Probatur  sequeta  majoris,  quia  eatenus  fides  habitualis  dicitur 
initium  habitualis  justificationis,  quatenus  non  praesupponit  aliquem 
habitum  supernaturalem  in  substantia  :  igitur  a  simili  eatenus  lides 
actualis  est  initium  actualis  justificationis,  quatenus  est  primus  actus 
supernaturalis  in  substantia,  qui  haberi  possit :  at  si  judiciuin  preeee- 
dens  ac  dirigens  voluntatis  imperium  esset  supernaturale  in  sub- 
stantia,  fides  aetualis  non  esset  priniarius  actus  supernaturalis,  sed 
potius  istud  judicium  ;  ac  subinde  judicium  istud  potius  dieendum 
esset  initium  justiticationis  actualis,  quam  actus  (idei.  —  Confinnafur: 
non  omnis  actus  intellectus  in  entitate  supernaturalis  requirit  uni- 
\ersiin  praevinm  similein  actum  voluntatis:  ergo  nec  primarius  fidei 
actus  necessario  praerequirit  aetum  fidei  in  entitate  supernaturalem. 
Antecedens  paiet:  judicium  enim  intellectus  praecedens  affectum  cre- 
dendi  in  voluntate  non  supponit  aliquem  actum  voluntatis  in  entitate 
supernaturalem,  alioquin  procedenduin  esset  in  infinitum  :  igitur,  etc. 
Conseqitentia  etiam  constai  a  paritate  rationis. 

DiCB8  1:  Kx  Seriptura  sacra,  Coneiliis,  et  SS.  Patribus,  voluntas 
credendi  requirit  gratiani  spdcialem,  ac  subinde  debet  esse  superna- 


DE  ACTL'  EXTERNO  FIDEI.  553 

turalis  in  entitate.  —  Nego  eonsequentiam,  siquidem  gratia  requiritur 
ad  plura.  qiue  11011  sunt  in  cntitate  superuaturalia:  enimvero  per  aetus 
virtntuin  moralium  acquisitarum,  qui  non  sunt  supernaturales  in  sub- 
stantia,  sa?pissime  saltem,  observainus  praecepta.  vincimus  tentationes 
g-ravissimas  :  sed  ad  actus,  quibus  haec  tiunt,  requiritur  gratia  parti- 
cularisChristi.  ut  suppono  ex  Tractatu  DeGhratia  actuali.  Insuper,  quia 
certiim  est  esse  maximum  donum  Dei,  quod  hic  et  nunc,  quando  ali- 
quis  non  esset  daturus  eleemosvnam,  nisi  excitarentur  tales  species, 
aut  applicarentur  tales  eircumstantiae,  excitantur  illae  species,  et  ap- 
ponuntur  illae  cireumstantiae,  ad  quas  sequatur  eleemosyna-  largitio, 
etiam  ob  honestatem  naturalem :  ac  subinde  gratia  actualis  interdum 
requiritur  ad  actus,  qui  non  sunt  in  entitate  supernaturales. 

Instabis:  Idcirco  eolligitur  actus  fidei,  spei.  et  charitatis  esst1  su- 
pernaturales  in  substantia.  quod  Scriptura  sacra  et  Concilia  signi- 
ficent  eos  non  posse  elici  sine  gratia :  igitur  cum  idem  dicatur  de  vo- 
litione  credendi.  etiam  illa  dici  debet  supernaturalis  in  entitate.  — 
Respondeo  ad  antecedens,  non  ex  hac  praecise  ratione  interri  illas  vir- 
tutes  esse  supernaturales,  sed  maxime  ex  aliis  capitibus,  pnvcipue 
vero  <iuia  habitus  illi  inlunduntur  iu  justiricatione  et  baptismo:  ha- 
bitus  autem  per  se  inlusi  psr  se  sunt  supernaturales.  quantum  ad 
substantiam.  ut  diximus  supra:  igitur,  etc. 

Tkuebis:  Ideo  Dens  intundit  haliitus.  qui  dicuntur  per  se  intusi. 
ut  sit  aliqua  proportio  inter  nostra  merita  et  praemmm  beatitudinis, 
quod  cum  sit  supernaturale.  reqnirit  etiam  meritum  ejusdem  ordinis: 
sed  meritum  fidei  etiam  dependet  ab  illa  volitione  credendi  ;  ideo  enim 
pra?cise  assensus  fidei  habet  rationem  meriti,  qnia  imperatur  a  volun- 
tate,  mediante  ipsa  volitione:  igitur  tam  ipsa  volitio  debet  esse  sn- 
pernaturalis  in  entitate,  quam  habitus  tidei.  —  Respondeo  distinguendo 
majorem:  idcirco  conceduntur  illi  habitns  intiisi.  ut  sit  proportio  inter 
eorum  actus  et  pnemium  beatitudinis.  prsecise,  nego:  ratio  enim  in- 
lusionis  eorum  habituum  reete  retimditur  in  voluutateui  divinam. 
cujus  motiva  nobis  saepe  occultantur :  conceduntur  ob  alios  fines,  con- 
cedo.  A(t  minorem  simiUter  etico,  ridem  supernaturalem  prsecise  in- 
fundi,  ut  propouatur  objectum  supernaturaliter  voluutati.  et  sit  quoedam 
proportio  inter  actum  Lntellectns  proponentis  et  voluntatis  prosequentis. 
Athl?  quod  meritum  tidei  posset  habere  proportionem  in  supernaturali- 
tate  cum  praemio  beatitudinis,  quamvis  dependeret  a  volitione,  qua? 
non  esset  snperaatnralis 5  quippe  cum  praeter  illam  volitionem  con- 
currat  habitus  supernaturalis  ridei  ad  ejusmodi  actuin  eliciendum. 

gLVESTIO  QUINTA. 

AN,QUOMODO,  ETQUANDOFIDESSITEXTERIUSPROFITENDA. 

NOTANDUM  1.  Externam  tidei  contessiouem  sumi  posse  duobus  modis: 
Primo  quidem  communiter  et  late  pro  oinnibus  bonis  operibus,  qui  me- 
diante  lide.  seu  ad  illins  Ulnstrationem  exercentur;  de  qua  confessione 
dicit  S.  Jacobus.  cap.  2.  Ostende  mihi  fidem  tuam  sim  operibus  .  et 
egq  ostendam  tibi  ex  operibus  fidem  meam.  Secundo,  stricte  et  pro- 
prie  pro  ipsa  manitestatione  hdei  y>  ar  aliquod  signum  sensibile.  sive 
vocis.  sive  scriptnrae,  sive  actns,  qnibus  testaremnr  nos  habere  internam 


554  DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI. 

fidem,  et  credere  articulis  fidei;  quas  quidem  manifestatio  dicitur  pro- 
prie  fidei  confessio,  estque  secundum  omnes  Theologos  externus  iidei 
actus:  sicut  e  contra  externa  fidei  negatio  est  actus  externus  infideli- 
tatis.  Hsec  autem  professio  fidei  potest  habere  bonitatem  extrinsecam 
provenientem  ex  ordinatione  intrinseca  alicujus  virtutis  interioris.  Dif- 
ficultas  autem  est,  an  proveniat  ab  ipsomet  interno  fidei  habitu,  que- 
madmodum  honestas  actus  exterioris  eleemosynre  est  propria  actui  mi- 
sericordise ;  an  vero  ab  aliqua  alia  virtute  proveniat,  puta  charitate 
erga  Deum,  veracitate,  fortitudine,  etc.  Circa  quam  difhcultatem  ex- 
plicandam  triplex  potissimum  est  Auctorum  sententia :  Prima  quidem 
eorum,  qui  contendunt  confessionem  externam  esse  revera  actum  fidei, 
quia  procedit  ab  ipsa  fide  interna,  quatenus  connaturale  est  homini 
conceptum  internum  exterius  propalare,  et  ipsemet  ad  id  instigat.  Se- 
ciinda  negat  esse  actum  virtutis  fidei,  seu  habere  honestatem  propriam 
illius,  quippe  cum  possit  esse  sine  aetu  interiori  ipsius  fidei,  imo  et 
exterior  fidei  negatio  possit  esse  sine  actu  interiori :  potest  enim  quis 
confiteri  exterius  fidem  per  simulationem,  et  absque  eo  quod  habeat 
assensum  internum  circa  articulos  fidei;  potest  etiam  quis  negare 
fidem  exterius,  absque  eo  quod  eam  interius  deneget,  quemadmodum 
credendum  est  contigisse  sancto  Petro,  dum  se  non  novisse  Christum 
contestatus  est.  Tertia  denique  sententia  contendit  fidei  confessionem 
exteriorem  non  esse  proprie  actum  fidei,  sicut  actus  exterior  tempe- 
rantise  est  actus  virtutis  temperantise ;  sed  se  habere  sicut  signum  ma- 
nifestativum  actus  interioris,  ac  veluti  actum  secundarium  et  indi- 
rectum  virtutis  fidei. 

Notandum  2.  Quod  attinet  ad  praeceptum  confessionis  fidei,  illud 
generatim  esse  duplex,  nimirum  Ecclesiasticum,  et  divinum.  Eccle- 
siasticum  maxime  fundatur  in  constitutionibus  seu  Canonibus  Eccle- 
sise,  quibus  universim,  aut  certo  generi  personarum  pra?scribitur  emit 
tenda  fidei  professio;  quemadmodum  in  Concilio  Tridentino,  Sess.  2\. 
cap. '  12.  De  reformatione,  ordinatur  ut  promsi  de  betteficiis  qitihus- 
cumque  curam  animarum  Tiabeniibus,  teneantur  a  die  adeptce  posses- 
sionis  ad  minus  intra  duos  menses  in  mattibus  ipsius  Episcopi,  veleo 
impedito  coram  generali  ejus  Vicario ,  seu  Officiali  orthodoxce  suce 
fidei  publicam  facere  professionem,  et  in  Ttomance  Ecclesice.  obedientia 
se  permansuros  spondeant  acjurent.  Provisi  autem  de  Canonicaiibus 
et  Dignitatibus  in  Ecclesiis  Cathedralibus  non  solum  corant  Wpiscopo, 
seu  ejus  Offtciali,  sed  etiam  iu  Capitido  idem  facere  teneantur :  aHo- 
quin  prozdicti  omnes  provisi  ut  supra,  frttctus  non  faciant  sttos.  nec 
ittis  possessio  suffragetur.  Et  Sess.  25.  cap.  2.  De  reformationc :  Prce- 
cipit  sancta  Sgnodus  Patriarchis,  Primatftms,  Archiepiscopis.  Wpisco- 
pis,  et  omnibus  aliis,  qui  de  jure,  vel  consuetudine  in  Ooncilio  Pro- 
vinciali  interesse  debent,  ut  in  i)>sa  prima  Synodo  Provinciali,  post 
finem  prcesentis  Concilii  habenda,  ea  omnia,  et  nngula,  </tt<v  ab  Itac 
sancta  Sgnodo  definita  et  statuta  sttnt ,  palam  recipiant;  necnon 
veram  obedientiam  liomano  Pontifici  spondeant  et  profUeantur,  etc. 
Praeceptum  divinum  confessionis  faciendse  exprimitur  in  plurimis 
sacra-  Scripturse  oraculis  infra  referendis.  Tllud  autem  est  duplex.  unum 
quidem  affirmativum,  aliud  autem  negativum.  Tllud  pmecipit  fidem 
aliquando  manifestandam  essc  per  signum  aliquod  externum  et   sen- 


DE  ACTU   EXTERNO  FIDEI.  DDO 

sibile  :  aliud  vero  vetat  fidem  negari,  aut  aliquid  contrarium  confes- 
sioni  ridei  fieri.  Istud  obligat,  non  quidem  pro  singulis  vita?  momentis, 
sed  tantum  aliquando,  et  pro  aliquo  solum  tempore,  aut  circumstan- 
tiis ;  hoc  autem  obligat  semper,  et  pro  semper,  seu  pro  qualibet  tem- 
poris  differentia,  quia  nusquam  licet  fidem  negare,  ut  dicemus  infra. 

Notaxdum  3.  Nonnullos  aliquando  hareticos,  maxime  vero  Elce- 
seitas  asseruisse,  licitum  esse  fidem  in  tormentis  negare,  dummodo 
corde  retineatur,  ut  refert  Eusebius,  lib.  6.  Historim,  cap.  2<s.  et  Bpi- 
phanius  hseresi  19.;  quibus  accenseri  possunt  Prisdllianistce,  qui  ut 
tradit  S.  Augustinus,  hseresi  70.  asserebant  posse  aliquem  occultare 
suum  errorem,  etiam  perjurando;  quem  errorem  suscitaverunt  Ana- 
baptist»,  et  alii,  ut  refert  Yalentia,  tom.  1.  disp.  1.  quast.  3.  contra 
quos  omnes  errores  diserte  pronuntiat  Ecclesia,  fidem  nusquam 
negandam,  quamquam  consentiat  illam  aliquando  posse  licite  occul- 
tari.  Sciendum  autem  est  aliud  esse  occultare,  seu  dissimulare  veram 
fidem,  aliud  tactis  aut  dictis  faisam  simulare;  dissimulatio  enim  verae 
fidei  locum  habet,  quando  fit  aliquid,  ex  quo  positive  non  colligitur 
eum,  qui  tali  dissimulatione  utitur,  esse  Christianum,  seu  Catholicum. 
sic  tamen,  ut  inde  nihil  contrarium  significetur;  simulatio  vero  falsae 
fidei  consistit  in  factis  significantibus  hic  et  nunc  ipsum  simulantem 
profiteri  aliam  fidem  Christianse  aut  Catholicse  fidei  directe  oppo- 
sitam . 

His  prsemissis,  quatuor  supersunt  hac  in  Quaestione  determinanda : 
prhniun,  quod  exterior  fidei  confessio  non  sit  proprie  actus  fidei,  eli- 
citus,  aut  imperatus:  secumlum,  quod  aliquibus  in  circumstantiis 
aut  occasionibus  teneamur  profiteri  fidem  ex  divino  mandato:  tertium, 
quod  nusquam  liceat  ipsam  negare:  quartum  denique,  quod  liceat 
interdum  veram  fidem  occultare,  nusquam  vero  falsam  profiteri. 

Conelusio  prima.   —   Exterxa    fidei   confessio  non 

ACTUS    BLICITUS    AUT    IMPERATUS    AB    IIABITU    ITDEI. 

Probatur:  externa  confessio  consistit  in  actione  aliqua,  qu;e  quoad 
substantiam  producitur  a  potentia  naturali  locomotiva,  a  qua  eiicitur 
seu  producitur  locutio,  scriptio,  nutus,  aut  aliud  opus  protestativum 
fidei  internne :  sed  ista  omnia  non  habent  fidem  internam  pro  principio 
elicitivo ;  ac  subinde  externa  illa  confessio  non  elicitur  ab  habitu  in- 
terno  fldei  in  intellectu  residente.  Quod  autem  confessio  exterior  etiam 
non  imperetur  ab  habitu  fidei,  constat,  quia  habitus  aut  assensus 
fidei,  quatenus  est  in  intellectu,  non  potest  imperaro  actibus  externis, 
hoc  enim  solum  spectat  ad  voluntatem,  qu;e  per  volitionem  imperare 
potest  aliis  potentiis.  Itaque  actus  fidei  exterior  non  est  proprie  actus 
elicitus  aut  imperatus  ab  habitu  fidei.  [gitur  fatendum  est  confessio- 
nem  externam  eatenus  speetare  ad  fidem,  quatenus  proprie  imperatur 
a  voluntate  per  volitionem  confitendi  extcrius  ridem,  qu;c  quidem  vo- 
litio  specialem  habet  honestatcrn.  eam  nimirum,  quam  habct  volitio 
credendi :  sicut  enim  honestum  est  velle  credere,  sic  et  vello  conti- 
teri  quod  credimus;  ot  consequontcr  in  ipso  credero  et  conlitori  est 
similis  honesta^  objectiva  tundata  in  excellentia  divinse  veracitatis. 
Excellontia  onim  ^oracitatis  divinae  eadein  est,  cujus  cultum  intendit 
voluntas  imporando  assensum  tidoi.   ot  captivando  intellectum  in  ojns 


550  DE  ACTU  EXTERNO   FIDEI. 

obsequium  ad  vitandam  irreverentiam,  quae  divinse  veracitati  infer- 
retur,  non  assentiendo  ejus  dictis.  Gravis  autem  divinae  veracitati  ir- 
rogaretur  irreverentia,  si  quis  negaret  exterius  tidem  objectis  a  Deo 
revelatis;  sicut  e  contra  cedit  in  cultum  et  reverentiam  ejusdem  palam 
protiteri  veritatem  ejusmodi  objectorum  revelatorum:  ad  eumdem  ergo 
habitum  voluntatis  pertinet  utrumque;  actus  imperare,  et  amare;  unde 
Apostolus  2.  ad  Corinth.  4.  ait:  Habentes  autem  eumdem  spiritum  /idei, 
sicut  scriptum  est:  Credidi,  propter  quod  locutus  sum:  et  nos  credimus, 
propter  quod  et  loquimur.  Censeo  igitur  confessionem  fidei  posse  dici 
illius  actum :  primo,  ratione  similis  honestatis,  quae  inest  utrique  actui 
interiori  et  exteriori  fidei,  quippe  cum  ut^rque  tendat  in  veracitatem 
uivinam  honorandam.  Secundo,  quia  uterque  imperatur  ab  eadem  pia 
motione  voluntatis,  quae  non  solum  imperat  actui  interno,  sed  etiam 
actui  externo  confessionis.  Tertio,  quia  confessio  externa  est  signum 
fidei  internge,  quemadmodum  arteriae  pulsus  dicitur  sanus,  quia  est 
signum  internse  sanitatis.  Quarto,  quia  confessio  externa  et  assensus 
fidei  internus  innituntur  eadem  ratione  formali,  nempe  revelatione  Dei. 
Hac  igitur  ratione  conciliari  possunt  omnes  praefatse  sententiae,  nempe 
quod  confessio  exterior  fidei  imperetur  quidem  per  piam  volitionem 
credendi,  dirigatur  per  habitum  et  assensum  internum  fidei,  eliciatur 
vero  per  potentiam  locomotivam  quae  ejusmodi  signum  fidei  manifesta- 
tivum  exhibet. 

Conclusio    secunda.    —   Prjbceptum   Dtvinum  bst  pidbm 

EXTERIUS    INTERDUM    CONFITENDI,    NUSQUAM  VERO  EAM    NBGANDI. 

Probatur  primo  plurimis  Scripturae  sacrae  oraculis  :  sic  Matth.  10. 
Omnis  ergo,  qui  confttebitur  rae  coram  hominibus,  confitebor  et  ego  eum 
coram  Patre  meo,  qui  in  ccelis  est.  Qui  autem  negaverit  me  coram  iiomi- 
nibus,  negaboetego  eum  coram  Patre  meo,  qui  in  co3lis  est.  Idem  repe- 
titur  Luca3  12.  Omnis  quicumque  confessus  fuerit  me  coram  hominibus 
et  Filius  hominis  confttebitur  illum  coram  Angelis  Dei :  qui  autem  nega- 
verit  me  coram  hominibus,  negabitur  coram  Angelis  Dei.  Et  Luca1  9; 
dicitur:  Qui  me  'erubuerit,  et  meos  sermones,  hunc  Filius  hominis  eru- 
bescet,  cum  venerit  in  Majestate  sua,  et  Patris,  et  sanctorum  Angelorum. 
Idem  significatur,  ad  Kom.  10.  Si  confttearis  in  ore  tuo  Dominum 
Jesum,  e.t  in  corde  tuo  credideris,  quod  Deus  illum  suscitavit  a  mortuis, 
salvus  eris ;  corde  enim  creditur  ad  justitiam,  ore  autem  confessio  ftt 
ad  salutem.  Unde  S.  August.,  Hb.  De  Fide,  et  Sgmbolo,  cap.  1.  recte 
dixit:  Fides  officium  a  nobis  exigit,  et  cordis  et  linguce:  sub  officio 
linguae  veluti  principaliori  signo  expressivo  omnem  exteriorem  con- 
fessionem  intelligens.  In  quibus  verbis  duplex  exprimitur  pra^ceptum, 
affirmativum  unum,  quo  tenemur  fidem  interdum  profiteri  exterius  ; 
negativum  alterum,  quo  nusquam  eam  negare  licet.  Quod  autem  in- 
terdum  teneamur  exterius  fidem  profiteri,  colligi  potest  primo,  quia, 
inquit  de  Lugo  d.  II.  sect.  4.  Deus  non  voluit  de  facto  Ecclesiam 
solum  invisibilern  et  mentalem,  sed  visibilem  per  uniouem  et  conjun- 
ctionem  sensibilem,  ut  nempe  fieret  unum  corpus  mysticum  visibile 
animatum  uno  et  eodem  spiritu  visibili  interno.  Hrec  autem  conjun- 
ctio  visibilis  Beri  non  potest,  nisi  membra  ad  invicem  sensibiliter  con- 
jungantur  inter  se,  quod  tit   dum    singula    manifestant   aliquo   signo 


DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI.  '557 

sensibili  se  esse  niembra  hujus  corporis  mystici,.  profitendo  eamdem 
fic^em,  et  religionem  commuuem  aliis  membris.  Secundo,  quia  id  cedit 
maxime  in  Dei  gloriam  et  celebrationem  ejus  divinse  majestatis :  que- 
madmodum  enim  ille  indignus  censeretur,  qui  adscriptus  in  familiam 
Principis,  et  ab  eo  famuli  stipeudium  accipiens,  nollet  tamen  se  ex 
ipsius  Priucipis  lamulis  profiteri.  uec  ullumnisi  clam  vellet  obsequii 
sui  signum  Principi  exhibere ,  sic  enim  agendo  videretur  dedignari 
Dominum,  et  erubescere  professionem  suse  servitutis :  sic  irreverentia 
eo  major  fieret  Deo  ab  illo,  qui  per  baptismum  inter  ejus  famulos  con- 
signatus,  nollet  publice  se  veri  Dei  semim  et  cultorem  profiteri.  quo 
infinite  major  Dei  dignitas  ac  majestas,  et  innumera  illius  erga  fa- 
mulos  beneficia  ac  merita,  assiduam  ab  eis  exigunt  suse  professionem 
servitutis,  et  fidei  erga  Dominum  infinite  excellentem,  et  cui  tot  se 
nominibus  obstrictos  noverunt.  —  Caeterum.  huic  praecepto  ordinarie 
faciunt  satis  fideles,  quoties  implent  opera  aliorum  praeceptorum  Chri- 
stiana?  legis,  puta  cum  recipinnt  sacramenta,  adsunt  Missse  sacrificio, 
templa  devote  frequentant,  et  faciunt  satis  omnibus  mandatis  ab  Ec- 
clesia  Catholica  singulis  tidelibus  prsescriptis.  Nec  requiritur.  quod 
illa  opera  fiaut  ex  speciali  motivo  manifestandi  et  confitendi  fidem ; 
non  enim  necessum  est,  ut  quis  satisfaciat  praecepto,  quod  opus  prae- 
ceptum  impleat  ex  motivo  illius  praecepti;  qui  euim  ex  pia  cousuc- 
tudine  jejunare  solet  diebus  singulis  Veneris,  revera  satisfaeit  prrecepto 
Ecclesia?,  dum  ipso  die  Veneris  occurrit  feria  quatuor  temporum.  aut 
vigilia  alicujus  festi.  iu  qua  ex  praecepto  Ecclesiastico  jejunaudum  esr. 
etsi  de  prsecepto  jejunii  non  cogitet. 

Extra  vero  casus  ordinarios  varise  possunt  occurrere  circumstantise, 
in  quibus  exterior  fidei  professio  fieri  debet  ex  ipsa  virtute  fidpi :  primo 
namque  toties  tenemur  fidem  publice  profiteri,  quoties  si  de  fide  inter- 
rogati  taceremus,  silentium  istud  prasberet  ansam  vel  cogitandi.  quod 
iides  non  esset  vera,  vel  esset  occasio  aliis,  ut  avertercntur  a  ridc 
cundo,  quando  adultus  suscipit  baptismuin;  eo  namque  tempore  ipsa  re- 
verentia  erga  divinam  veracitatem  et  auctoritatem  obligat  ad  exhiben- 
dum  signum  fidei  exteruum,  et  profitendos  nos  ejusdem  lidei  cultores. 
Tertio,  quoties  omissio  contessionis  fidei  esset  occasio.  et  in  causa,  cur 
alii  a  fide  deiicerent:  aut  inde  esset  periculum  morale  ipsi  fideli  defi- 
ciendi  a  fide,  nisi  per  actum  illum  contrarium.  et  protestationem  exter- 
nam,  timorem  et  erubescentiam  excuteret.  sese  Christiauum  et  Catho- 
licum  publice  profitendo.  —  Sunt  etiam  plures  alii  ca^us,  in  quibus  vi- 
detur  urgere  obligatio  proritendi  tidem  ex  pra^ceptis  aliarum  virtutum. 
Sic  v.  g.  fidem  debemus  saltem  implicite  profitori,  quando  debemus  sa- 
cramentum  aliquod  suscipere.  audire  Missam,  recitare  Officium,  adire 
Templa,  Eucharistiam  adorare,  imagines  Sanctorum  vel  eorum  reli- 
quias  colere,  observare  jejunia.  vel  dies  lestos,  et  similia.  Ha^c  autem 
obligatio  in  iis  casibus  non  oritur  ex  virtute  tidei,  sed  ex  aliis  praeceptis. 
qua?  servari  non  possunt  sine  explicita  vel  implicita  fidei  contessione. 

Quantum  autem  ad  secundam  partem,  nempe  tidem  nusquam  esse 
negandam.  res  est  in  comperto,  quod  scilicet  negatio  ista  fieri  non 
posset  citra  peccatum.  quia  <iuicumque  negat  tidem.  opponit  se  aucto- 
ritati  divinae,  negando  aliquam  veritatem  revelatam  :  Deo  autem  gravis 
fit  offensa    negando  e]us  veracitatem ;  quippc  implicite  per  istam  ne- 


558  DE  ACTU  EXTERNO   FIDEl. 

gationem  significatur  Deum  esse  mendacem,  ac  snbinde  illa  negatio 
tieri  non  potest  citra  peecatum.  Ex  quibus  iit  consequens  uusqwim 
licitum  esse  fidem  negare. 

t^  •'  Probant  id  testimonia  Patrum  et  auctorum  ecclesiasticorum 
locupletissima  quae  tidem  faciunt  a  christianis  id  unum  tyrannos  po- 
stulasse  ut  Christum  negarent,  seque  christianos  esse  palam  inticia- 
rentur.  Quod  velut  impium  fideles  sunt  execrati,  mori  potius  quam 
fidem  negare,  vel  falsam  religionem  simulare  eligentes.  Qua  de  re 
Tertullianus,  Apologet.,  cap.  2.  praeclare  scribit :  «  Itaque  nec  in  illo 
«  ex  forma  malorum  judicandorum  agitis  erga  nos,  quod  caeteris  ne- 
«  gantibus  adhibetis  tormenta  ad  confitendum,  solis  christianis  ad 
«  negandum ;  cum,  si  malum  esset,  nos  quidem  negaremus,  vos  vero 
«  confiteri  tormentis  compelleretis...  Vociferatur  homo:  christianus 
«  sum.  Quod  est  dicit;  tu  vis  audire  quod  non  est.  Veritatis  extor- 
«  quendae  praesides,  de  nobis  solis  mendacium  elaboratis  audire.  Hoc 
«  sum,  inquit,  quod  quaeris,  an  sim;  quid  me  torques  in  perversum? 
«  coufitenr,  et  torques;  quid  faceres,  si  negarem?  Plane  aliis  negan- 
«  tibus  non  facile  fidem  accommodatis ;  nobis,  si  negaverimus,  statim 
«  creditis.  Suspecta  sit  vobis  ista  perversitas,  ne  qua  vis  lateat  in  oc- 
«  culto,  quae  vos  adversus  formam,  adversus  naturam  judicandi,  contra 
«  ipsas  quoque  leges  ministret.  Nisi  enim  fallor,  leges  malos  erui  ju- 
«  bent,  non  abscondi;  confessos  damnari  praescribunt,  non  absolvi. 
«  Hoc  Senatus  consulta,  hoc  Principum  mandata  definiunt,  hoc  im- 
«  perium,  cujus  ministri  estis.  Civilis,  non  tyrannica  dominatio  ve- 
«  stra  est.  Apuri  tyrannos  enim  tormenta  etiam  pro  poena  arihibentur; 
«  apuri  vos  soli  quaestioni  temperantur.  Vestram  illis  servate  legem 
«  usque  ari  confessionem ;  et  si  confessione  praeveniantur,  vacabunt. 
«  Sententia  opus  est ;  riebito  nocens  expungenrius  est,  non  eximenrius. 
«  Denique  illum  nemo  gestit  absolvere,  non  licet  hocvelle;  irieo  nec 
«  cogitur  quisquam  negare.  Christiauum,  hominem  omnium  scelerum 
«  reurn  rieorum,  imperatorum,  legum,  morum,  naturae  totius  inimicum 
«  existimas,  et  cogis  negare,  ut  absolvas,  quem  uon  poteris  absolvere, 
«  nisi  negaverit.  Praevaricaris  in  leges.  Vis  ergo  neget  se  nocentem, 
«  ut  eum  facias  innocentem,  et  quiriem  invitum  ,jam,  nec  rie  praete- 
«  rito  reum.  Unrie  ista  perversitas?  ut  etiam  illuri  non  recogitetis, 
«  sponte  confesso  magis  credendum  esse,  quarn  per  vim  neganti;  vel 
«  ne  compulsus  negare,  non  ex  firie  negarit ;  et  absolutus  ibiriem  post 
«  tribunal  de  vestra  ririeat  aemulatione,  iterum  christianus  ».  Et  lib. 
De  Idololatria,  cap.  14.  ne  festa  quiriem  ethnicorum  a  christianis  citra 
impietatem  observari  posse  ait.  Ubi  ioquens  rie  Apostoli  institutione 
et  doctrina  haec  habet:  «  Seri  etsi  non  prohibet  nos  conversari  cum 
«  iriololatris  et  ariulteris  et  caeteris  criminosis,  riicens  (1.  Cor.,  v.  10.): 
«  eceterum  de  mundo  exiretis:  non  utique  eas  habenas  conversationis 
«  immutat,  ut  quoniam  necesse  sit  et  convivere  nos  et  commisceri 
«  cum  peccatoribus,  irieo  et  cum  eis  peccare  possimus.  Ibi  est  com- 
«  mercium  vit-e,  quori  Apostolus  conceriit;  hic  peccare,  quod  nemo 
«  permittit.  Licet  convivere  cum  ethnicis,  commori  non  licet.  Convi- 
«  vamus  cum  omnibus:  conlaetemur  ex  communione  naturae,  non  su- 
«  perstitionis.  Pares  anima  sumus,  non  riisciplina:  compossessores 
«  munrii,    non    erroris  ».   Et  lib.  De  Pamitentia,  cap.  5.    <    Sed  aiunt 


DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI.  55 \) 

■<  qaidam  satis  Deum  habere,  si  corde  et  animo  suspiciatur,  licet  actu 
«  minus  fiat.  Itaque  se  salvo  metu  et  fide  peccare :  hoc  est,  salva  ca- 
«  stitate  matrimonia  violare,  salva  pietate  parenti  venenum  temperare. 
«  Sic  ergo  et  ipsi  salva  venia  in  gehennam  detrudentur,  dum  salvo 
«  metu  peccant  ».  —  Helceitarum  errorem  confodit  S.  Augustinus, 
lib.  De  Fide  et  Symbolo,  cap.  1.  dicens:  Salvi  esse  non  possumus,  nisi 
ad  proximorum  salutem  nitentes,  fidem  ore  profiteamur,  quam  etiam 
corde  gestamus.  —  Idem  error  profiigatur  ex  sanctissima  Ecclesiae 
disciplina  quse  ignavos  christianos  qui  libellos  a  judieibus  ethnicis 
numerata  pecunia  obtinuerant,  ne  ob  fidei  christianse  professionem  in 
judieium  vocarentur,  severissimae  poenitentiae  addixit.  De  quibus  S.  Cy- 
prianus  in  Tractatu  De  lapsls  ait:  «  Nee  sibi  quominus  agant  poeni- 
«  tentiam  blandiantur,  qui  etsi  nefandis  sacrificiis  manus  non  conta- 
«  minaverant,  libellis  tamen  conscientiam  polluerunt,  et  illa  professio 
<<  denegantis,  contestatio  est  christiani,  quod  fuerat  abnegantis ;  fe- 
«  eisse  se  dixit,  quidquid  alius  fatcndo  commisit.  Christus  in  prae- 
«  ceptis  suis  dicit:  qui  confusus  me  fuerit,  confundetur  eum  Filius 
«  hominis.  Et  christianum  se  putat,  qui  christianus  esse  confunditur 
«  aut  veretur?  Quomodo  potest  esso  cum  Christo  qui  ad  Christum 
«  portinorc  aut  erabescit,  aut  metuit?  Minus  plane  peocaverit  uon 
«  videndo  idola,  nec  sub  oculis  circumstantis  atque  insultantis  populi 
<<  sanctitatem  fidei  profanando  non  polluendo  manus  suas  functis  sa- 
«  erifieiis  nec  sceleratis  cibis  ora  maculando.  Ho>-  oo  proficit  ut  sit 
«  minor  culpa,  non  ut  innoeens  conscientia.  Facilius  potest  ad  veniam 
<<  criminis  pervenire,  non  est  tameii  immunis  a  crimine.  Nec  ossot  in 
.onda  pcenitoiitia  atquo  in  Domiui  misericordia  doprecanda;  noo 
«  quod  minus  osse  in  qualitato  dolioti  videtur,  in  noulorta  satisfa- 
«  ctiono  cumulatur  ».  —  Sed  adversus  hune  errorem  nihil  luoulen- 
tius  Tcrtulliani  testimonio,  Apologet.,  oap.  27:  «  Igitur,  pro^ocati  ad 
v  sacrificandum,  obstruimus  gradum  pro  fide  conscientiae  nostrae,  qua 
<•  ocrti  sumus,  ad  quos  ista  perveniant  officia  sub  imaginum  ])rosti- 
«  tutiono  et  humanorum  nominum  oonsocratione.  Sod  quidam  demen- 
«  tiam  cxistimant,  quod  cum  possimus  et  sacrificare  in  praesenti,  et 
«  illsesi  abiro  manonto  apud  animum  proposito,  obstinationem  saluti 
<  praeferamus.  Datis  scilicet  consilium,  <iuo  vobis  abutamur;  sod  agno- 
'mus,  unde  talia  suggerantur,  quis  totum  hoc  agitet,  et  quomodo 
«  nunc  astutia  suadendi,  nunc  duritia  saeviendi  ad  conscientiam  no- 
am  dejiciendam  operetur.  Ille  scilicet  spiritus  dsemoniacaB  etan- 
licse  paraturse,  qui  nostcr  ob  divortium  aeinulus  et  ob  Dei  gratiam 
«  invidus,  de  mentibus  vestris  adversus  nos  prasliatur  ».  Quibus  verbis 
evertitur  Belceitaram  error  postremis  hisce  temporil)iis  a  quibusdam 
suscitatus,  si  vere  coram  idolo  gcnufiectero.  et  incensum  adolere, 
modo  intentio  ad  Crucifixum  quem  occulte  gestabant  dirigeretur.  Qui 
error,  agente  illustrissimo  et  religiosissimo  episcopo  Angelopolitano, 
Joannc  dc  Palafox,  ab  Innocentio  X  Pontifice  maximo  damnatus  est.  — 
Deniquc  S.  Augustinus  rcdivivum  in  Priscillianistis  veteram  illorum 
hsereticoram  errorem  eonfutavit,  lib.  contra  mendacium  ad  Consen- 
tium.  eap.  2.  Contendebant  Priscillianistse,  etiam  in  professiouc  reli- 
gionis,  corde  retinendam  esse  veritatem,  oro  autom  ad  alienos  talsum 
prolorri    posse    eitra   peceatum,  et  hunc  esso  hujus  versiculi  sensum. 


560  DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI. 

Psal.  14:  Qui   loquitur    veritatem  in  ore  suo,  qualitatis    esset    ad  ju- 

stitiam  coram  proximis  non  mentiri,  coram  alienis  vero  hoc  liceret. 
Isti  in  hunc  etiam  tam  pravum  sensum  Apostoli  verba  detorque- 
bant  ad  Eph.  4:  Deponentes  mendacium.  loquimini  veritatem,  unus- 
quisqw  cum  proximo  suo.  quia  sumus  invicem  membra.  Hanc  autem 
hseresim  sic  refellit  S.  Augustinus:  «  Qu?e  sententia  sanctos  martyres 
«  exhonorat,  imo  vero  aufert  sancta  omnino  martyria;  justius  enim, 
«  sapientiusque  facerent  secundum  istos.  si  persecutoribus  suis  non 
«  se  confiterentur  esse  christianos,  nec  eos  sua  confessione  facerent 
«  homicidas:  sed  potius  mentiendo  et  negando  quod  erant,  et  ipsi 
«  salvum  haberent  carnis  commadum,  cordisque  propositum;  et  illos. 
«  conceptum  animo  scelus  implere  non  sinerent.  Non  enim  proximi 
«  eorum  erant  in  fide  christiana,  ut  cum  eis  deberent  loqui  veritatem 
«  in  ore  suo,  quam  loquebantur  in  corde  suo,  sed  ipsius  veritatis  in- 
«  super  inimici.  Si  enim  Jehu,  quem  sibi  inter  caeteros  ad  exemplum 
«  mentiendi  prudenter  videntur  intueri,  servum  Baalis  se  esse  men- 
«  titus  est,  ut  servos  ejus  occideret:  quanto  justius  secundum  istorum 
«  perversitatem,  tempore  persecutionis  servos  daemonum  se  mentirentur 
«  servi  Christi,  ne  servi  dsemonum  servos  occiderent  Christi;  et  sacri- 
«  ficarent  idolis  ne  interficerentur  homines,  si  sacrifieavit  ille  Baali 
«  ut  interficeret  homines  ?  Quid  enim  eis  obesset,  secundum  egregiam 
«  doctrinam  mendaeiloquorum,  si  diaboli  cultum  mentirentur  in  cor- 
«  pore,  quando  Dei  cultus  servabatur  in  corde?  Sed  non  sic  intel- 
«  lexerunt  Apostolorum  martyres  veri ,  martyres  sancti.  Viderunt 
«  quippe  tenueruntque  quod  scriptum  est:  Corde  creditur  ad  justi- 
«  tiam,  ore  confessio  fit  ad  salutem ;  et:  In  ore  eorum  non  est  inven- 
«  tum  mendacium.  » 

Objicies  in  gratiam  Helceitarum:  Jehu  rex  Israel  simulavit  se  cul- 
torem  esse  Baal,  dicens:  Achab  coluit  Baal  parum,  ego  autem  colam 
eum  amplius.  Xunc  igitur  omnes  prophetas  Baal,  et  universos  servos 
ejus,  et  cunctos  sacerdotes  ipsius  vocate  ad  me,  nullus  sit  qui  non  veniat, 
sacrificium  enim  grande  est  mihi  Baal;  quicumquc  defuerit  non  uimt, 
Porro  Jehu  faciebat  hoc  insidiose  ut  disperderet  cultores  Baal,  inquit 
Scriptura,  IV  Reg.,  10.  cap.  Atqui  Jehu  propter  hoc  opus  remuneratus 
a  Deo  est,  qui  firmavit  thronum  Israel  filiis  ejus  usque  ad  quartam  ge- 
nerationeni  (ut  ibidem  habeturi :  licitum  igitur  est  religionem  exterius 
simulare,  aut  fidem  negare,  modo  corde  retineatur.  —  Respondeo  di- 
stinguendo  minorem:  Jehu  propter  hoc  opus  remuneratus  est  a  Deo, 
idest  propter  deletam  domum  Achab  juxta  Dei  mandatum,  concedo, 
idest  propter  mendacium  et  simulationem  falsse  religionis,  nego.  Id 
significat  Scriptura,  cum  Dominum  sic  Jehu  perhibet  allocutum  :  Quia 
studiose  egisti  quod  rectum  erat  et  placebat  in  oculis  meis,  tt  omnia 
quai  erant  in  corde  meo  fecisti  contra  domum  Achab:  /Uii  tui  usqut 
ad  quartam  generationem  sedebunt  super  thronum  IsraM.  Cseterum  si- 
mulationem  Jehu  tantum  abest  ut  probet  sacra  Scriptura,  quin  potius 
ipsum  impietatis  nota  ibidem  inurit.  Delevit  itaque  Jehu  Baal  de  Israel: 
verumtamen  a  peccatis  Jeroboam  filii  Nabat  gui  peceare  fecit  Tsrael  non 
recessit,  non  dereliquit  vitulos  aureos  qui  erant  in  Bethel  et  in  Dan. 
Et  inf ra :  Porro  Jehu  non  audirit  ut  ambutaret  in  lege  Domiui  Dei 
Isra&l  in  toto   corde  suo:    non  enim  recessit   a  peccatis   Jeroboam  qui 


DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI.  561 

peecare  fecerat  Israel.  Ista  responsio  est  S.  Augustini.  lib.  Conira 
Mendacium,  cap.  2.  dieenti^:  «  Illum  vero  .Jehu  mendacio  impio  et 
«  sacrificio  sacrilego  occidendos  iinpios  et  sacrilegos  inquirentem  non 
«  imitarentur,  nec  si  de  illo  qualis  fuisset  eadeni  Seriptnra  tacuisset. 
«  Cum  vero  scriptum  sit  eum  rectum  cor  non  habuisse  cum  Deo  ; 
«  quid  ei  protuit,  quod  pro  noirnulla  obedientia,  quam  de  domo  Aehab 
«  omnino  delenda,  pro  cupiditate  suse  dominationis  exhibuit,  aliquau- 
«  tam  mercedem  transitoriam  regni  temporalis  accepit?  » 

Ob.ticies  2.  Elisseus  concessit  Naaman  principi  militise  regis  Syriae, 
ut  rege  adorante  in  templo  Ilemmon,  et  ipse  cum  eo  adoraret  in  eodem 
loco:  atqui  hrec  erat  religionis  talsae  aperta  simulatio:  itaque  simu- 
latio  religionis  licita  est.  —  Probatur  major  ex  verbis  Naaman  ad 
Elisseum,  et  ex  prophetse  responsione:  lloc  autem  solum  est,  de  quo 
preceriS  Dominum  j>ro  servo  tuo:  quando  ingredietur  dominus  meus 
templum  Hemmon  ut  adoret,  et.  illo  innitente  Super.  manum  meam, 
si  adoravero  in  templo  Eemmon,  adorante  eo  in  eodenv  loco,  ut  igno- 
scat  mihl  Dominus  serro  tuo  pro  hac  re.  Qui  dixit  ei :  Vade  in  pace.  — 
Respondeo:  Distinguo  majorem:  et  ibi  nomen  adorationis  improprie 
sumitur  pro  corporis  incurvatione,  concedo:  et  ibi  suinitur  vox  adora- 
tionis  pro  cultu  soli  Deo  vero  exhibito,  nego.  Naaman  itaque  non  po- 
stulavit  ab  Elisaeo  facultatem  adorandi  idolum  Remmon,  sed  munus 
dumtaxat  suum  gerendi  in  templo  Remmon,  sicut  alibi  gerebat,  su- 
stentando  seilicet  Benadab  coram  idolo  procumbentem,  et  inclinandi 
corpus  aut  procumbendi  cum  rex  procubuisset.  Hoc  autem  obsequium 
non  erat  simulatio  falsae  religionis,  cum  idolo  nullatenus  deferretur, 
sed  regi.  Simulatio  autem  fuisset  aut  aperta  enltus  Bemmon  professio, 
si  gessisset  aliquid  Xaaman  quod  proxime  ad  sacrificium  falso  numini 
oblatum  pertineret,  vel  ad  impios  falsse  religionis  ritns,  ut  si  vinuin 
sacrificanti  regi  porrexisset .  si  verbiim  aliquod  sacrificiis  saerilegis 
necessarium  protulisset,  aut  similem  aliquam  contulisset  operani,  ut 
colligitur  ex  Tertulliano,  lib.  Dp  Idololatria,  cap.  17.  dicente:  «  Cae- 
«  terum  quid  taeient  servi,  vel  liberi  fidelesV  item  officiales  sacrifican- 
«  tibus  dominis,  vel  patronis  veJ  prsesidibus  adhaerentes?  Sed  si  me- 
«  rum  quis  sacrificanti  tradiderit,  imo  si  verbo  quoque  aliquo  sacrifieio 
«  necessario  adjuverit,  minister  habebitnr  idololatrias.  Hujus  regulse 
«  memores,  offieium  etiam  magistratibus  et  potestatibus  possnmns 
«  reddere  seeunduiii  patriarchas  et  caeteros  majores,  qui  regibus  ido- 
«  "lolatris  usque  ad  1inem  idololatrise  apparuerunt  ».  Porro  nulla 
poterat  suspicio  de  Naaman  quod  idolum  Kemmon  adoraret,  etiam  si 
genufiecteret  cum  Benadab  in  templo  Ilemmon,  quia  Jndseornm  reli- 
gionem  palam  proritebatur,  sicut  antea  contestatus  fuerat  Elisseo,  au- 
ferens  onus  duorum  burdonum  de  terra  Israel,  ut  sedifiearet  altare 
Deo  vero,  et  ipsum  unice  coleret.  Concede  mihi  servo  tuo,  inquit.  ut 
tollam  onus  duorum  burdonum  de  terra,  non  enim  faciet  ultra  servus 
tuus  holocaustum,  aut  vicUmam  diis  alienis,  nisi  Domino. 

Instabis:  Naaman  non  rogasset  Elisamm  ut  veniam  postularet  a 
Deo  pro  opere  quod  sine  ullo  prorsus  peccato  potuisset  exerceri :  atqui 
si  illa  adoratio  in  templo  Remmon  tuisset  merum  obsef|uium  exhibi- 
tum  regi  Syriae,  sine  ullo  prorsus  peccato  potuisset  eierceri:  non  igitur 
postulasset  Xaaman  ab  Elisao  ut  veniam  rogaret  a  Deo  pro  illa  a<lo- 

Frassfn   Theol.  Tom.  VIII. 


5G2  DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI. 

ratione  in  templo  Remmon.  —  Respondeo,  hoc  argumentum  conelu- 
dere  quod  peccaverit  Naaman,  adeoque  non  favere  Helceseitis.  Sed 
quia  ipsum  a  sacrilega  simulatione  vindicamus,  dicendum  est  ad  raa- 
jorem,  ipsum  nondum  satis  in  moralibus  eruditum,  et  scrupulis  agi- 
tatum,  quod  neophytis  facile  contingit,  veniam  postulasse  facinoris  de 
quo  tiinebat  ne  Deo  displiceret.  Creterum  Elisseus  ostendit  praefatum 
opus  citra  peccatum  exerceri  posse,  cum  scrupulo  ipsum  exemit,  his 
verbis:  Vade  in  pace;  et  certe  licitum  id  fuisse  Naamo  non  solum 
Elisaeus,  sanctus,  eruditus,  et  divinse  legis  studiosus,  si  quis  unquam 
extitit,  director  persuadet ;  sed  etiam  Tertullianus,  cum  hanc  regularn 
moralis  christianse  statuit  lib.  Dc  Idololatri.a,  cap.  16.  «  Malus  circum- 
«  dedit  saeculum  idololatria,  licebit  adesse  in  quibusdam,  qu;e  nos  ho- 
«  mini,  non  idolo,  officiosos  habent.  Plane  ad  sacerdotium  et  sacrificium 
«  vocatus  non  ibo  (proprium  enim  idoli  officium  est) :  sed  neque  con- 
«  silio,  neque  sumptu,  aliave  opera  in  ejusmodi  fungar.  Si  propter 
«  sacrificium  vocatus  assistam,  ero  particeps  idololatrise :  si  me  alia 
«  causa  conjungit  sacrificanti,  ero  tantum  spectator  sacrificii  ».  Cum 
itaque  alia  causa  a  sacrificio  conjungeret  Naaman  regi  Syriae  domino 
suo  idolo  Remmon  sacrificanti,  illudque  adoranti,  non  erat  particeps 
idololatrire,  sed  tantum  spectator.   "  3fc 

An  autem  licitum  sit  fidem  interdum  dissimulare,  aut  oecultare, 
gravis  est  difficultas,  et  nmltiplex  inter  Theologos  contentio.  Quid 
autem  in  hac  re  nobis  verius  videatur,  aperiet 

Conclusio  tertia.  —  Licitum  est  interdum  fidem  occul- 

TARB,  NON  SOLUM  NEGATIVE,  ILLAM  PER  ALIQUEM  ACTUM  POSITIVUM 
NON  MANIFESTANDO,  SED  ETIAM  POSITIVE  ET  AFFIRMATIVE,  QUANDO 
ALIAS   NON    ADEST    OBLIGATIO    CONFITENDI    FIDEM.   HaeC   est   COmmUllis 

quoad  utramque  partem  apud  Theologos,  maxime  quantum  ad  primam 
partem,  quia  licitum  est  fugere,  vel  se  occultare  tempore  persecutionis, 
ut  doeet  Christus  Dominus,  Matth.  10.  ubi  praedicens  Apostolis  perse- 
cutiones  eis  faciendas,  ait:  Cum  autcm  persequentur  vos  in  civitate  ista, 
fugitc  in  aliam. 

%:  "  Fuga  declinari  potest  persecutio.  Probatur  exemplo  Christi 
adhuc  infantis  cum  in  ^Egyptum  fugit,  Angelo  S.  Josephum  monente 
in  soinnis:  Surge  ct  accipe  pucrum  et  matrem  ejus,  et  fuge  in  JEgyptum. 
Docuit  et  ipsemet  grandior  factus,  Joannis  8.  cap. :  Tulerunt  ergo  lajti- 
des  Judcei  ut  jacerent  in  eum :  Jesiis  autem  abscondit  se  et  exivit  dc  tem- 
plo.  —  Docuit  et  oraculo,  Matth.  10.  cap.:  Cum  autem  persequentur  vos 
ni  civitate  ista,  fugite  in  aliam.  Doeuerunt  et  Apostoli  Christi  doctri- 
nam  et  exempla  secuti;  unde  mirum  est  Tertullianum  in  tanta  Scriptu- 
rarum  sacrarum  luce  coecutiisse,  prsesertim  cum  ipse  nondum  Monta- 
nista,  lib.  De  Patientia,  cap.  13.  illum  errorein  Montanistarum  refellat. 

Conclusionem  nostram  aperte  docent  Patres,et  primo  quidem  S.  C\  - 
prianus  qui  in  persecutionc  ipse  fugit,  et  plures  in  secessu  scripsit 
epistolas,  et  inter  eas  56  in  qua  ad  plebem  Thibaritanam  ita  scribit: 
Nec  quisqua/m  fratres  dilectissimi,  cum  pojndum  nostrum  fugari  con- 
spexerH  metu  persecutionis  et  spargi,  conturbetwr,  quod  coUectam  fra- 
temitatem  non  videat,  rtec  iractantes  episcopos  audiat.  Simul  tunc 
omnes   esse    non    possunt   quibus  occidere  rion  licet,  sed  ocddi  neeessc 


DE  ACTU  EXTERNO   FIDEI.  5G3 

■est.  Ubicumque    in    iUis   diebus    unusquisque   fratrum  fuerit  a  grege 
interim,  necessitate  temporis,  corpore,  non  spiritu  separatas,  non  mo- 
veatur   ad   fugoz  iJJius  horrorem,  nec  recedens,  nec  latens,  delecti  loci 
solitudine  terreatur;  solus  non  est  cui  Chrisius  in  fuga  comes  est.  SoJus 
non  est  qui  templum  Dei  servans,   ubicumque  fuerit  sine  Deo  non  est: 
ef  si  fugientem  in  soJitudine  ac  montibus  Jatro  oppresserit,  fera  inva- 
serit.  fames  aut  sitis  aut  frigus  afftixerit,  vel  per  maria  pratcipiti  navi- 
gatione  properantem  temj)estas  ac  proceJJa  submerserit,  spectat  miJitem 
suum  Christus   ubicumque  pugnantem.  et  persecutionis  cansa  pro  no- 
minis  sui  honore  morienti  prcemium   reddit,  quod  daturum  se  in  per- 
secutione  promisit.  Et  lib.  De  Japsis:  Primus,  inquit,  victoriae  tituJus. 
gentiJium  manibus  apprehensum  Dominum  confiteri.  Secundus  ad  gJo- 
riam  gradus  est.  cauta  secessione  substractum,  Domino  reservari.  IJJa 
publica,  hoBC  privata  confessio  est.  IJJe  judicem  so?cuJi  vincit,  hic  con- 
tentus  Deo  suo  judice.  conscientiam  puram  cordis  integritate  custodit. 
IJJic  fortitudo  promptior,  hic  soJJicitudo  securior.  IJJe,  appropinquante 
sua  hora,  jam  maturus  inventus  est :  hic  fortasse  diJatus  est  quipatri- 
monio   dereJicto    idcirco  secessit,  quia  non  erat  negaturus.  confiteretur 
utique  si  fuisset  et  ipse  detentus.  Huc    spectat    quod  scripsit  Poncius 
Diaconus   in   Vita  S.  Cgpriani,  de  fuga  illius.   P>ene,  inquit,  bene  tunc 
et  vere  spiritaJiter  contigit  quod  vir  tam  necessarius,  tam  muJtis  et  tam 
bonis  rebus  a  martgrii  consummatione  diJatus  est.  Vultis  scire  secessum 
iJJum  non  fuisse  formidinem  ?  ut  nihil  aJiud  excusem,  ipse  postmodum 
passus  est:  quam  passionem  utique  ex  more  vitaret.  si  et  ante  vitasset. 
Fuit  rero  formido  iJJa,  sed  justa,  formido  quae  Dominum  timeret  of- 
fcndere,  formido  quoz  prozcvptis   Dei  maJJet  obsequi  quam  sic  coronari. 
Dicata    enim    in    omnibus   Deo   mens.  et  fides  divinis  admonitioniJjus 
mancipata,  credidit   se.  nisi  Domino  latebrqm  tunc  jubenti  paruisset, 
etiam  ipsa  j)assione  peccare. — Secundo.  S.  Athanasius  iii  Apologia  pro 
fuga  sua,  ubi  Arianis  ignavise  crimen  ipsi  objicientibus  quod  eorum 
persecutionem  et  insidias  fugisset,  Christi  et  sanctorum  exempla  op- 
ponit.  Sancti,  inquit,  utpote  a  Domino  eruditi,  et  priscis  olim  etsequen-. 
tibus  temporiJjus  in  certamine  quod  iJJis  erat  cum  persecutoribus  et  fuga 
se  instantibus  eripiebant,  et  qucerentibus  sese-  per  latebras  subducebant, 
quippe  qui.  ut  homines  ignari  erant  temporis  sil)i  a  divina  Providentia 
constituti.  ac  proinde  minime  sese  insidiatoribus  ingerebant,  cum   non 
ignorarent  id  quod  scriptum  est,  in  manibus  Dei  esse  sortes  hominum, 
et  Dominum  occidere  et  virificare:  atque  ideo  usque  ad  decursum  sui 
temporis  expectare  maJuerunt,  observantes  intervm  per  soJitudinem  de- 
fraudati   affiictique,  et    in   speJuncis,  foraminibusque  terra;  Jatitantes, 
■donec  aut  mortis  definitum  tempus  superveniret,  aut  quoadusque  defir 
nitor  temporis  Deus  ipsis  hoc  ipsum  indicaret,  uel persecutores  inhibens, 
veJ  persecutoriljus  eos  tradens.  prout  illi  opporfunius  videbatur.  Et  infra. 
Quapropter  sancfi  fugientes  sese  occuJtabant.  >t  per  dispensatkmem  ut 
medici   in  usus  indigentium  reservabantur.   Reliquis  autem  et  in  uni- 
versum  omnibus,  lex  proposita  est  ut  fugiant  dum  in  persecutionibus 
appetuntur,  ef    occuJtent   sese   dum   quoeruntur,  neque  prcecijntes  sint 
rariique  in  tentando  Domino.  sed  exspectent  donec  Sefinitum  mo- 
riendi  tempus  advenerit,  <<nf  judcr  iUe  quod  sibi  rectum  videatur,  dt 
it.  Sed  tamen  nos  semper  paratos  iluit.  ut  vel  voc 


564  DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI. 

tempore,  vel  apprehensi  pro  Ecclesia  usque  ad  mortem  dimieemus. 
IIosc  beati  martyres  temporibus  persecutionum  observaveruni...  Quod  si 
quidam  ex  iis  se  persecutoribus  dedidere,  non  temeritate  eo  rapiebantur, 
sed  passim  apud  omnes  profitebantun ;  a  Spiritu  Sancto  hanc  prom- 
ptitudinem  suique  oblationem  profectam  esse.  —  Tertio:  Ante  S.  Atha- 
nasium  ea  de  re  egerat  S.  Petrus  Alexandrinus  episcopus,  Can.  9.  his 
verbis  :  Ii  quoque  qui  tamquam  ex  som.no  ad  certamcn  quod  est  consi- 
deratione  parturiendum,  et  maturo  consilio  differendum,  prositiunt. 
pugnceque  maritimoz  et  multaz  fluxuum  inundationis  tentationem  attra- 
hunt,  vel  potius  fmtribus  peccatorum  carbones  accendwit;  ipsis  quoque 
communicandum  est,  ut  qui  in  nomine  Christi  ad  id  veniant:  et  si 
verba  ejus  non  animadvertebant,  qui  docet  non  esse  ingrediendum  in 
tentationem.  Et  raultis  probat  prreclarus  ille  canon  fugam  in  persecu- 
tione  esse  licitam  et  ssepe  necessariam.  Eodem  spectat  canon  sexa- 
gesimus  concilii  Illiberitani  qui  vetat  martyrum  loco  et  numero  haberi 
eos  qui  idola  irangentes  occisi  iuerunt,  propter  temeritatem  utique 
qua  se  martyrio  obtulerunt,  et  majorem  in  Ecclesiam  persecutionem 
concitarunt.  Si  quis,  inquit.  idola  fregerit,  et  ibidem  fuerit  occisus, 
quatenus  in  Evangelio  scriptum  non  est,  neque  nivenitur  sub  Apostolis 
unquam  facium,  placuit  in  numero  eum  non  recipi  martyrum.  — 
Quarto,  S.  Augustinus,  Epist.  180.  ad  Honoratum  data  diserte  asserit 
dogma  nostrum.  Quicumque  igitar,  inquit,  isto  modo  fugit  ut  Ecclesioz 
necessarium  ministerium  in  illo  fugiente  non  desit,  fadt  quod  Dominus 
prozccpit.  sive  permisit.  Lege  eumdem  tract.  15.  in  Joannem.  —  Quinto, 
S.  Petrus  Chrysologus,  Serm.  15.  inquit:  Martgr  comprehensus  debet 
tenere  constantiam,  non  comprehensus  debet  fugere  persequentem :  ut 
et  persecutori  indulgeat  resipiscendi  tempus,  et  sibi  tempus  non  auferat 
supplicandi:  persecutorem  qui  provocat  facit:  corrigit,  qui  declinat. 
Orandumest,  fugiendum  est,  ut  ille  qui pcr  ignorantiam  furit,  sanetur: 
et  ille  qui  patitur  de  patientia  palmam  habeat,  non  habeat  de  temeri- 
tate  discrimen.  Eratres,  si  Paulum  martgres  non  fugissent,  Paulum 
non  fecissent. 

Objicies  1.  Cum  Tertulliano,  lib.  De  fuga  in  persecutione,  quod 
bonum  est  et  a  Deo  immissum  fugere  non  licet:  sed  persecutio  bona 
est  et  aDeoimmissa:  igitur  piaculum  est  fugere  persecutionem.  Bona 
inquam  est  persecutio;  tunc  enim  et  fides  in  expeditionc  sollicitior  et 
disciplinaiior  in  jejuniis,  et  stationibus  et  orationibus,  et  humilitate  in 
alterutra  diligentia  et  dilectione,  in  sanctitate  et  sobrietate.  Non  enim 
vacatur  nisi  timori  aut  spei,  adeo  et  ex  hoc  ipso  ostenditur  nobis,  non 
posse  diabolo  deputari  eam  quaz  meliores  efficit  Dei  servos,  inquit  Ter- 
tullianus,  cap.  2.  Porro  si  bonum  persecutiq  merito  definimus.  quod 
bonum  est  vitari  non  oportere,  quia  delictum  sit  quod  bonum  est  re- 
cusare;  »'o  amplius  quod  Deo  visu/m  est:  jam  vero  nec  posse  ritari. 
quia  a  D<o  etienit,  cuqus  voluntas  non  poterii  evadi.  Igitur  qui  putant 
fugiendum,  aut  malum  exprobrant  Deo  si  persecutionem  uti  malum 
fugiant ;  bonnm  enim  nemo  dubitat:  aut  fortiores  se  Deo  existimant 
qui  putant  &  evaden  posse,  si  Deics  tale  aliquod  voluerit evenire,  inquit 
idem  Tertullianus,  cap.  1.  —  Respondeo:  Distinguo  majorem:  si  sit 
per  se  et  absolute  bonum,  concedo,  Si  per  accidens  dnmtaxat,  nego. 
Nempe  Deus  per  illam    Sdeles  suos  probat,  exercet,    coronat:  illique 


DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI.  565 

divina  gratia  adjuti,  persecutiones  ineoncussa  tide  et  dilectione  pa- 
tiuntur.  Quo<L  autem  hoc  modo  tantum  bonum  est,  tugere  licet.  Certe 
tentatio  hac  ratione  bona  est,  sicut  persecutio,  nec  nisi  Deo  volente 
contingit,  et  permittente:  nec  tamen  illicitum  est  fug-ere  tentationem 
et  ipsam  deprecari.  Alioqui  frustra  nos  ita  orare  docuit  Christus:  Et 
ne  nos  inducas  in  tentationem,  sed  libera  nos  a  malo.  Sed  et  pesti- 
lentia  et  fames  hoc  mo<lo  hona  sunt.  nec  tamen  eas  fugere  prohibe- 
mur,  imo  temerarius  erit  qui  ha?c  mala  non  fugiet.  cum  poterit  illa 
declinare,  salvis  christianarum  virtutum  ohieiis.  Distiuyuo  secundo 
eamdem  propositionem :  fugere  non  licet  quod  a  Deo  immissuin  est, 
nisi  fugam  ipse  praeceperit,  concedo;  si  non  prseceperit,  neyo.  At  Christus 
iugam  in  persecutione  verbo  docuit  et  exemplo. 

Ixstabis:  Qui  invitant  ad  passionem.  tugamnon  praecipiunt:  sed  Chri- 
stus  et  Apostoli  ehristianos  ad  passiones  sustinendas  adhortantur:  ergo 
tugam  non  prseeipiunt.  Quanta  inatqualitas  sententiarum,  inquit  Ter- 
tullianus,  cap.  7.  Jubentis  fuyere  et  invitantis  ad  passlonem  contrariam 
fuyce-  '•  Qui  confessus  fuerit  in  me  et  ego  confitebor  iu  itlo  coram 
Patre  rneo,  "  quomodo  confitebitur  fugiens,  quomodo  ftiyiet  confitens.' — 
Respondeo:  Distinyuo  majorem:  tugam  non  prsecipiunt  cum  tempus 
a  Deo  prastitutum  adest  ad  subeundum  martyrium,  eoncedo:  eum 
nondum  adest,  nego.  Nam  cum  corona  de  Dei  diynationc  descendat, 
inquit  S.  Cyprianus,  lib.  De  lapsis,  nec  possit  acdpi,  )iisi  fuerit  iwra 
sumendi,  quisquis  in  Christo  manens  interim  cadit,  non  fidem  deneyat. 
sed  tempus  cxspectat.  Qui  autem  cum  v>>n  tezed&ret  cectdit.  negaturus 
remansit. 

Ob.ticies  2.  Praepositis  saltem  Ecelesiae  fugere  in  persecutione  non 
licet:  Bonus  enim  j>astor  aftimam  suom  dat  pro  ocibus  suis.  Mer- 
cenarius  autem  videt  lupum  venientem,  et  dimtttit  oves  et  fugit:  ergo 
nee  reliquis  christianis  fugere  licet,  nam  si  grex  fugere  deberei,  non 
faberet  prazpositus  gregis  stare,  sine  causa  staturus  ad  iuteiam  gregis, 
quam  yrex  non  desideraret,  ex  iiccntia  fttyai  scilicet,  inquit  Tertul- 
lianus,  cap.  11.  —  Respondeo:  Distinyuo  antecedens:  praepositis  Ec- 
slesise  fugere  non  licet,  si  in  omnes  aequaliter  saeviat  perseeutio.  et 
tiullus  remaneat,  qui  necessarium  Eeclesiie  ininisterium  obire  possit. 

do:  si  in  aliquos  dumtaxat  perseeutio  moveatur,  et  aliqui  rema- 
tieant  quotquot  Ecclesise  necessarii  sunt,  nego.  Haec  distinctio  est  S.  Au- 
^•ustini,  Kpist.  108.  quae  «st  ad  Honoratum.  Qws  autem  eredat,  inquit, 
>ta  hoc  Dominum  fieri  voluisse,  ut  necessario  ministerio,  sine  quo  vi- 

nequeunt,  deserantur  greges  quos  su<>  sanguine  comparavi%f  Num- 
juid  hoc  fecit  ipse,  quando  portantibus  parentibus  in  .Kyyptum  par- 
ijulus  fuyit.  qui  nondumccclcsias  congregaverat,  quasab  eodesertasfm 
iicamus?  Numquid  quando  apostolus  Paulus,  ne  illum  comprehen- 
ieret  inimictts,  per  fenestram  in  sporta  submissus  est,  et  effugit  manus 
Jus,  deserta  est,  quoz  ibi  Ecclesia,  necessario  ministerio  et  n<>u  ab  aliis 
fratribus  ibidem  constitutis  quod  oportebat,  imptetum  estf  Eis  qui ppe 
polentibus  hoc  Apostolus  fecerat,  uf  seipsum  ■  t    Ecclesiai,  quem 

urojjric  perstfutor  illt  quozrebat.  Faeiant  ergo  servi  ChrisU,  niinistri 
ferbi  et  sacramenti  ejus,  quod  proscepit  sive  permisit.  Fugiant  omnino 
ie  ciritatc  iu  civitatem,  quando  eorum  quisquam  specialiter  a  perse- 
futoribus  quozritur;  ut  ab  aliis  qui  non  ita  requiruntur  n<>n  deseratur 


566  DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI. 

Ecclesia,  sed  prcebeant  cibaria  conservis  suis,  quos  aliter  vivere  non 
posse  noverint.  Cum  autem  omnium,  iclest  episcoporum  et  clericorum 
est  commune  periculum,  ii  qui  aliis  indigent,  non  deserantur  ab  aliis 
quibus  indigent.  Et  infra:  Cur  sibi  putant  indifferenter  obtemperandum 
esse  prcecejjto,  ubi  legunt  de  civitate  in  ciritatem  esse  fugiendum,  et 
mercenarium  non  exhorrent,  qui  ridit  lujnim  venientem  et  fugit,  quo- 
niam  non  est  ei  cura  de  ovibus?  Cur  non  istas  duas  Dominicas,  ve- 
rasque  sententias,  unam  scilicet  ubi  fuga  sinitur  aut  jubetur,  alteram 
ubi  arguitur  atque  culpatur,  sic  intelligere  student,  ut  inter  se  repe- 
riantur  non  esse  contrarice,  sicut  non  suntf  Et  hoc  quomodo  reperitur 
tunc  de  locis  in  quibus  sumus  premente  persecutione,  fugiendum  esse 
Christi  ministris,  quando  ibi  aut  plebs  Christi  non  fuerit  cui  mini- 
siretur,  aut  etiam  fuerit,  et  potest  per  alios  impleri  necessarium  mini- 
sterium,  quibus  non  est  eadem  causa  fugiendi.  Id  exemplis  SS.  Pauli 
et  Athanasii  probat,  et  deinde  subjungit:  Cum  autem  plebs  manet  et 
ministri  fugiunt,  ministeriumque  substrahitur.  quid  erit  nisi  merce- 
nariorum  illa  fuga  damnabilis,  quibus  non  est  cura  de  ovibus?  —  Per- 
peram  igitur  colligebat  Tertullianus  plebem  christianam  fugere  non 
debere  in  persecutione  quia  episcopi  et  sacerdotes  fugere  non  debent, 
cum  manere  tantum  illi  dcbeant  propter  plebem,  alias  fugam  licite 
arrepturi  si  plebs  sedem  mutaverit  universa,  vel  eorum  ministerium 
ipsi  necessarium  non  sit,  quia  alii  ministri  prasto  sunt,  et  ipsi  se  in 
aliud  tempus  servant,  Ecclesise  seque  profuturi  fuga  sua  ac  alii  prse- 
sentia.  Certe  quam  necessaria  sit  opera  ministrorum  Ecclesiae,  quamque 
turpis  et  impia  fuga,  quando  plebs  christiana  persecutionem  fugere 
non  potest,  eleganter  exponit  S.  Augustinus  ibidem:  Annon  cogitamus. 
inquit,  cum  ad  istorum  periculorum  pervenitur  extrema,  nec  est  po- 
testas  ulla  fugiendi,  quantus  in  Ecclesia  fieri  soleat  ab  utroque  sexu- 
atque  omni  oztate  concursus,  aliis  baptismum  ftagitantibus,  aliis  re- 
conciliationem,  aliis  etiam  poenitentice  ipsius  actionem,  omnibus  conso- 
lationem,  et  sacramentorum  confectionem  et  erogationem\  ubi  ministri 
desint,  quantum  exitium  sequitur  eos  qui  de  isto  scecido  vel  nou  re- 
generati  exeunt,  vel  ligaU :  quantus  est  etiam  luctus  fidelium  suorum 
qui  eos  secum  in  vitce  ceternce  requie  non  habebuntf  Quantus  deniqvk 
gemitus  omnium,  et  quorumdam  quanta  bktsphemia  ministeriorum  et 
ministrorum?  —  Et  infra,  objectionem  eorum  occupans,  qui  dicebant 
ministros  Dei  fugere  debere  in  persecutionis  discrimine,  ut  se  pro 
utilitate  Ecclesise  temporibus  tranquillioribus  serwnt,  hajc  habet: 
Recte  hoc  fit  a  quibusdam,  quando  non  desunt  aliiper  quos  supplvatur 
ecclesiasticum  ministerium,  ne  ab  omnibus  deseratur,  quocl  fecisse  Atha- 
nasium  supra  diximus.  Nam  quantum  necessariuni  fuerit  Ecclcsice. 
quantumque  profuerit  quod  vir  ille  mansit  in  carne,  catholica  fideA 
novit,  quce  adversus  Arianos  hcereticos  ore  illius  et  amore  defensa  esm 
Sed,  quando  est  commune  periculum,  magisque  timendum  est  nequis- 
quam  id  facere  credatur,  non  consulendi  wluntate  sed  timore  nw- 
riendi,  magisque  fugiendi  absit  exemplo,  quam  vivendi  prosit  ofjicio, 
nulla  ratione  faciendum  est.   "  3fc 

Difficultas  autem  est  quantum  ad  secundam  partem  Conclusionis, 
quibus  videlicet  modis  licoat  interdum  fidem  occultare,  utrum  licittim 
sit  uti  vestibus   et   ritibus   infidelium    ad    occultandum    sttam    fidemj 


DE  ACTU  EXTERNO  FIDEI.  567 

Quantum  autem  ad  vestes,  quibus  infideles  distingui  possint  a  iide- 
libus,  dici  potest  eas  esse  in  quadruplici  differentia:  Primo  namque 
sunt  vestes,  quibus  infideles  distingui  solent  materiaiiter  a  fidelibus, 
non  quidem  formaliter,  seu  prout  infideles  sunt,  sed  dumtaxat  qua- 
tenus  pertinent  ad  talem  nationem,  quales  sunt  vestes  Turcarum,  quaj 
magis  pertinent  ad  nationem  aut  provinciam,  quam  ad  Religionis 
sectam;  unde  fit,  quod,  licet  omnes  converterentur  ad  ridem  Christia- 
nam,  non  propterea  ritum  antiquum  utendi  ejusmodi  vestimentis  de- 
ponerent.  Consentiunt  autem  Doctores  Catholici  posse  fidelem  uti 
ejusmodi  vestibus,  quando,  per  illorum  infidelium  regionem  transire, 
aliqua  necessitas  urget:  vestis  enim  illa  nec  explicite  nec  implicite 
continet  negationem  fidei  aut  professionem  alterius  sectre.  —  Nec  obstat 
quod  alii  existimantes  eum  esse  ex  natione  infideli  decipiantur,  pu- 
tantes  eum  esse  ex  eadem  nationis  secta;  illa  enim  deceptio  fit  per 
accidens,  et  ex  ignorantia  decepti,  quam  per  se  non  intendit  ille  qui 
ejusmodi  vestibus  utitur.  Dixi,  dum  necessitas  urget,  cum  enim  sine 
causa  sufficienti  non  possimus  proximi  deceptionem  intendere,  pra- 
sertim  in  re  gravi,  qualis  esset  dum  nos  falsae  sectae  cultores  existi- 
maret,  certum  est,  quod  etiam  non  liceat  absque  necessitate  uti  ejus- 
modi  vestibus,  nec  subministrare  tale  deceptionis  fundamentum. 

Secundum  genus.  vestium  est  earum  quse  usurpantur  ad  digno- 
scendos  infideles  formaliter,  ut  infideles  sunt,  prout  Judsei  Romoe  ex 
ordinatione  summi  Pontificis  uti  debent  galero  rubei  coloris;  eorum 
vero  foeminre  rubeo  velo  caput  debent  obtegere.  Tertium  genus  vestium 
earum  est,  quse  ad  protestandam  et  significandam  talsam  religionem 
assumuntur,  quales  essent  vestes,  quibus  uti  solent  Sacerdotes  falsaj 
religionis  in  usu  communi.  Quartum  denique  genus  vestium  illarum 
est,  quas  non  solum  utcumque  continent  et  significant  professionem 
falsae  sectae,  sed  insuper  denotant  cultum  actualem  ejusmodi  falsa^ 
religionis,  quaies  sunt  quibus  utuntur  vel  Sacerdotes  Mahumetani, 
vel  SacrificuH  in  suis  sacrificiis  et  superstitiosis  ritibus.  An  autem 
hujus  triplicis  generis  vestium  licitus  sit  usus  fidelibus,  non  con- 
sentiunt  Doctores,  ut  videre  est  apud  Lugo  d.  14.  Sess.  5.  qui  eorum 
sententias  refert,  et  partim  approbat,  partim  improbat,  fateturque  ib. 
num.  42.  ex  tot  diversis  Auctorum  sententiis  posse  hanc  generalem  for- 
mari  regulam,  in  qua  forte  convenirent  omnes,  aut  parum  dissentirent; 
nempe  quod  usus  praedictarum  vestium  non  sit  licitus.  quando  ex 
institutione  aut  circumstantiis  determinatur  ad  significationem  talsi 
cultus,  seu  pravse  religionis.  Xon  repugnat  autem,  inquit,  quod  cir- 
cumstantise  tales  sint,  intquibus  vestis  possit  habere  signiticationem 
aeque  determinatam,  ac  habent  voces,  puta  princeps  infidelis  prreci- 
peret  subdito  Christiano  negare  fidem,  et  in  signum  negata^  fidei  ge- 
stare  imaginem  idoli,  aut  aliquid  ejnsmodi.  hoc  enim  in  casu  non  est 
dubium,  quod  gestatio  illius  vestis  esset  signum  negat?e  fidei,  atque 
ideo,  quod  esset  omnino  illicita. 

Cum  autem  non  omnis  usus  taliuni  vestium  sit  semper  ita  deter- 
minatus,  infertur,  quod  tunc  ex  gravissima  causa  liceret  uti  vestibus 
primi  et  secundi  generis.  quando  videlicet,  qui  hominem  Christianum 
eis  utentem  videt,  eo  ipso  non  determinatur  ad  judicandum,  quod 
lidem  deseruerit,    sed   dubitare  aut  judicare  potest,  quod  ad  aliuui  R- 


568  DE  SPE  TIIKOLOOICA. 

iHMn  diversum  tali  veste  utatur.  Qui  ampliorem  hac  de  re  controver- 
siam,  desiderat  consulat  ipsum  de  Lugo,  sectione  citata,  Suarem,  d.  14. 
sect.  5.  et  alios  Theologiae  moralis  seu  practicae  Auctores:  non  enim 
hujus  voluminis  jam  ad  tinem  properantis  congesta  materies  patitur 
fusiorem  hac  de  re  discussionem.  Unde  his  omissis,  aliqua  <le  Spe 
Christiana  delil)anda  sunt. 

DISPUTATIO   SECUNDA. 
DE    SPE    DIVINIfUS    INFUSA. 

Cum  objecti  optimi  ac  prsestantissimi  notitiam  ejusdein  appetitio 
et  prosecutio  sequatur,  inde  est,  quod  affulgente  nobis  divinse  fidei 
lumine,  quo  Deuin  optimum,  omnesque  divinas  ejus  prsecellentias 
deprehendinrus,  ac  caecutientibus  licet  oculis  inspicimus,  statim  in 
nobis  aceenditur  illius  possessionis  ac  fruitionis  desiderium,  quo  sti- 
mulamur  ad  ipsius  assecutionem,  quem  utique  stimulum  divinitus 
indita  spes  excitat;  spes  enim  est  quasi  pes  animse,  non  solum  quo 
suhsistit,  sed  et  quo  veluti  incedit,  et  ad  Dei  suavissimam  possessio- 
nem  rapitur  et  anhelat. 

<i»uam  utique  divinam  spem,  veluti  hominis  pii  thesaurum  sic  prae- 
clare  eommendat  S.  Beraardus,  Serm.  9.  in  Psal.  Qui  habitat:  «  Haec 
«  una,  inquit,  mihi  omnium  promissionum  causa,  lnec  tota  ratio  mese 
«  expectationis.  Pnetendat  alter  meritum,  sustinere  se  jactet  pondus 
«  diei  et  a^stus,  jejunare  bis  in  sabbato  dicat,  postremo  non  se  esse 
«  sicut  cseteros  hominum  glorietur:  mi/ii  autem  adhcerere  Deo  bonum 
«  est,  ponere  in  Domhio  meo  spem  meam;  sperent  in  aliis  alii,  forte  hic 
«  in  scientia  litterarum,  hic  in  astutia  saeculi,  ille  in  nobilitate,  ille 
«  in  (1  gnitate,  ille  in  alia  qualibet  vanitate  contidat  :  propter  te  omnia 
«  detrimenta  leci,  et  ut  stercora  arbitror,  quoniam  tu  es  Domine  spes 
«  mea:  speret,  qui  vult  in  incerto  divitiarum :  ego  vero  ne  ipsa  qui- 
«  dem  nisi  abs  te  victui  necessaria  spero,  nimirum  verbo  tuo  confidens, 
«  in  quo  abjeei  omnia:  Qucerite  primum  regnum  Dei,  et  justitiam 
«  ejus,  et  omnia  adjicicntur  vobis,  nempe  tibi  derclictus  est  pauper, 
«  orphano  tu  eris  adjutor.  Si  mihi  praemia  promittuntur,  per  te  obti- 
«  nenda  sperabo.  Si  insurgant  adversum  me  prselia,  si  sieviat  mun- 
«  dus,  si  tremat  malignus,  si  ipsa  caro  adversus  spiritum  concupiscat, 
«  in  te  ego  sperabo.  Fratres  hoc  sapere,  ex  fide  vivere  est,  nec  alius 
«  es  scntentia  dicere  potest :  Quoniam  tu  es  Dominc  spes  mca :  nisi 
«  cui  intus  sit  persuasum  a  spiritu,  ut  quemadmodum  monet  Propheta, 
«  jactet  cogitatum  suum  in  Domino,  sciens,,  quod  enutriendus  sit  ab 
«  e"o,  juxta  illud  quoque  Petri  Apostoli  cap.  5.  Omnem  solicitudinem 
«  vestram  projicientes  in  eum:  ipsi  enim  eura  csf  dc  ndbis  ». — Qua- 
propter  eam  prajclaro  encomio  celebrat  S.  Apostolus  ad  Heb.  (>.  cuin 
dixit  eairi  esse  firmam  animse  anchoram  :  Gonfugimus,  inquit,  ad 
tenendam  propositam  spem,  quam  sicut  ■anehoram  habemus  animce  tiu* 
tam,  et  ftrmam,  et  incedentem  usque  ad  interiora  velaminis.  Spes  enim 
est  lii/iiissimum  animi  nostri  falcrum,  ac  velut  anchora  sacra,  qua 
nutantem  animum,  ac  inter  hujus  vitae  procellas  et  tempestates  tlu- 
ctuantem  obfirmat,  ne  ah  optato  cursu  deviet,  et  in  procelloso  hnjus 
mundi  pelago  naulragium  incurrat.  —  Quapropter  Sanctus  Augustinus 


DE  SPE  THEOLOGICA.  569 

egregie  ait:  Hanc  spem  in  terram  sanctam  tamquam  anchoram  prasmi- 
svmus,  ne  in  isto  mari  turbati  naufragaremus :  quemadmodum  enim  de 
navi,  (juce  in  anchoris  est,  recte  dicimus,  quod  jam  in  terra  sit,  licet 
adhuc  fluetuet :  sic  contra  hujus  peregrinationis  nostroz  tentationes  spes 
nostra  fundata  est  in  illa  civitate  Jerusalem.  —  Cseteruin  non  ita  multa 
sunt,  quae  de  divina  spe  disputare  solent  Theologi ;  quoeirca  ne  in 
reierenda  illius  natura  et  praestantia  frustra  teramus  tempus,  omnes 
de  ipsa  solitas  agitari  eontroversias  ad  tria  potissimum  capita  revo- 
camus,  inquirentes  videlicet  quid-et  qualis  sit  illa  divina  virtus; 
quodnam  illius  pbjectum  ac  subjectum;  qui  et  quando  ejusdem  actus 
debeant  ex  prsecepto  elici,  quse  tribus  in  sequentibus  Qusestionibus 
explanabimus. 

QLLESTIO  PRIMA. 
QUID  ET  QUALIS  SIT  DIVINA  SPES. 

Notandum  1.  Hujus  voei  Spes  signincationem  esse  multiplicenr. 
signitieat  enim  interdum  affectum  et  passionem  appetitus  sensitivi, 
quo  in  bonum  arduum  tendit, -  qua  ratione  inter  passiones  recensetur : 
alias  etiam  liabet  ejusdem  rationis  acceptiones.  Vemm  eis  omnibus 
omissis,  utpote  non  theologicis,  tripliciter  a  Theologis  solet  usur- 
pari :  primo  quidem,  pro  objecto  seu  bono  quod  speratur.  Sie  ad 
Hom.  -s.  Spes  quoz  videtur  non  est  spes.  Et  ad  Titum  3.  Expectantes 
beatam  spem,  et  adventum  glorioz  magni  De>.  Seeundo  interdum  usur- 
patur  pro  eo,  ad  quem  spes  dirigitur:  sic  plerumque  Scriptura  sacra 
Deum  nostram  spem  appellat.  puta  Psal.  13.  Dominus  spes  ejus  est; 
et  Psal.  21.  Tu  es,  qui  extraxisti  me  de  venire,  spesmea  ab  uberibus 
matris  meo3.  Wruin  illae  acceptiones  sunt  minus  proprne.  Itaque  spes, 
de  qua  hic  est  sermo,  proprie  accipitur  pro  aetu  spei,  quo  bona  su- 
pernaturalia  speramus  a  Deo:  sic  ad  Rom.  8.  Spe  salvi  facti  sumus. 
Cum  auteni  habitus  denominetur  ab  actibus,  ille  habitus  supernatura- 
liter  indutus,  qui  ad  eum  actum  eliciendum  inclinat  et  stimulat,  di- 
citur  etiam  spes.  de  qua  Job,  cap.  19.  Reposita  est  hasc  spes  mea  in 
sinu  ineo.  Et  Apostolus  1.  ad  Cor.  3.  Manent  tria  hazc,  fides,  spes,  et 
charitas:  quod  utique  non  de  actibus,  qui  transeunt  ,  sed  solum  de 
habitibus.  qui  permanent,  potest  intelligi.  De  hac  autem  ultima  spei 
aceeptione  faturus  esl  -iimo, 

Notandum  '2.  Xon  le\em  apud  Aurtores  tam  veteres  quam  recen- 
tiores  moveri  controversiain,  cujusnam  facultatis  slt  spes,  an  ^idelicet 
spectet  ad  intellectum,  aut  voluntatem.  Fuerunt  enim,  ut  refert  Do- 
ctor  d.  25.  n.  2.  qni  existimarunt  spem  non  esse  distinetam  a  fide 
et  charitate,  quia,  inquit  n.  3.  po>M>t  dici,  ([uocl  spes  aggregat  in  se 
quodammodo  duas  virtutes,  scilieet  lidem  et  charitatem:  aetus  enim 
spei,  qui  mtexpectare,  includit  certitudinem,  et  haec  certitudo  pertinet 
ad  intellectum,  et  fidem  :  includit  etiam  desiderium,  quod  pertinet 
ad  voluntatem;  et  si  sit  desiderium  meritorium,  pertinet  ad  charitatem, 
quae  perficit  voluntatem  :  sieut  igitur  expectatio  perteeta  ct  uioritoria 
includit  certitndinem  intellectus,  el  desiderium  volnntatis  ordinatae, 
ita  spes  ut  x  irtus  perfeeta  diceretur  ineludere  pcr  quamdam  aggro- 
gationem  lidem  et  charitatem;  <-t  secundum  hoc  poneretur  virtus  tortia. 


570  DE  SPE  THEOLOGICA. 

non  formaliter,  nec  simpliciter,  sed  secundum  quod  aggregat  forma- 
liter  in  se  duas  virtutes.  Ita  Doctor.  Secunda  sententia  eorum  est,  qui 
existimant  spem  esse  actum  intellectus  indistinctum  a  fide,  quia  vi- 
delicet  ideo  speramus  aliquid,  quia  credimus  Deum  esse  fidelem  in 
suis  promissis.  Tertia  senteniia  contendit  quidem  spem  ad  intellectum 
pertinere,  quamquam  non  eliciatur  ex  habitu  fidei ;  sed  sit  actus  ju- 
dicii,  quo  intellectus  judicat  Deum  sibi  daturum  beatitudinem,  ex  eo 
quod  promisit  se  illam  concessurum  observantibus  mandatum,  ac  su- 
binde  cum  sit  fidelissimus  in  promissis,  inde  sperat  se  beatitudinem 
illam  consecuturum,  si  pnrcepta  servaverit.  Quarta  sententia  eorum 
est,  qui  existimant  spem  esse  quidem  actum  voluntatis,  sed  omnino 
indistinctum  ab  actu  charitatis,  quia  voluntas  eadem  virtute  charitatis, 
qualis  ponitur  ad  velle  ordinatum,  eadem  disponitur  ad  ordinatum 
nolle,  nam  ex  Aristotele,  lib.  1.  De  anima,  textu  85.  /,'ectu?n  est  judex 
sui,  et  obliqui ;  igitur  pari  ratione  eadem  virtus  charitatis,  qua?  disponit 
ad  amandum  bonum  praesens,  pariter  disponit  ad  desiderandum  bonum 
absens:  sicut  grave  eadem  gravitate,  qua  tendit  in  terminum  non 
habitum,  quieseit  in  ipso  termino,  ubi  eum  comparavit;  ac  per  con- 
sequens  cum  voluntas  determinetur  ad  amandum  DeUm  sibi  prsesentem 
per  charitatem,  per  eamdem  disponitur  ad  illum  desiderandum,  seu 
sperandum. 

Notandum  ;5.  Quod  etsi  numerosior  ac  celebrior  Theologorum 
coetus  conveniat  spem  esse  actum  voluntatis,  nihilominus  invicem 
controvertunt  quisnam  sit  formaliter  ille  actus.  Duplex  enim  genera- 
tim  est  actus  voluntatis,  alter  quidem  fugae  et  aversionis  a  malo  : 
alter  vero  prosecutionis  et  accessus  ad  bonum.  Certum  est  autem 
spem  non  esse  actum  fuga?,  quia  non  habet  malum  pro  objecto;  quan- 
doquidem  malum,  qua  malum  est,  non  desideretur,  nec  speretur. 
sed  potius  timeatur:  neque  etiam  versetur  circa  objectum  ab  ipso  re- 
cedendo,  sed  potius  ipsum  amplectendo,  et  ad  ipsum  per  affectum  ac- 
cedendo  :  necessum  est  ergo,  quod  spes  sit  actus  prosecutionis.  Cum 
autem  prosecutionis  actus  sit  duplex,  alius  scilicet,  qui  dicitur  actus 
prosecutionis  amicitise,  qui  tendit  in  objectum  propter  solam  ipsius 
excellentiam  ;  alter  vero  prosecutionis  concupiscentia?,  quo  aliquis 
tendit  in  bonum,  non  propter  solam  illius  excellentiam,  sed  quatenus 
conveniens  nobis,  aut  aliis,  quos  diligimus  ,  quseritur  cujusnam  pro- 
secutionis  actus  sit  spes. 

Quatuor  igitur  hic  sunt  determinanda:  primum,  utrum  spes  sit  virtus 
Theologica;  secundum,  utrum  sit  a  fide  et  charitate  realiter  distincta  ; 
tertium,  utrum  sit  actus  voluntatis,  et  omnino  idem  cum  desiderio,  seu 
prosecutione  concupiscentise,  qua  aliquis  desiderat  sibi  ipsi  bonum.  qua- 
tenus  bonum  suum  proprium;  quartum,  quae  sint  spei  species. 

Conclusio  prima.  —  Rbvera  spes  est  virtus,  eaque  Iheo- 
LOGICA.  H;vc  est  communis  inter  Theologos  contra  Durandum  in  3. 
disp.  26.  qu.  1.  dicentem  spem  non  esse  virtutem,  oisi  improprie  et  largo 
modo  sumptam  ;  quia,  inquit,  virtus.  ex  Philosopho,  est  dispositio  per- 
fecti  ad  optimum  ;  spe^s  autem,  cum  versetur  circ-a  bonum  arduum,  ab- 
sens,  et  nondum  possessum,  non  est  dispositio  perfecti  ad  optinmm,  ut 
neque  fides,  quai  versatur  eirea  Deum  obscuro  tantum  modo  cognitum. 


DE  SPE  THEOLOGICA.  571 

Primam  partem  probat  Doctor  n.  10.  Omnis  habitus  inclinans  ad 
actmn  bonum,  et  bonis  circumstantiis  affectum,  revera  est  virtus:  sed 
talis  est  spes :  igitur.  etc.  Probat  antecedens :  sperare  Deum,  ut  sum- 
mum  bonum,  est  aliquid  honestum,  et  contorme  regulis  legis  anerna?, 
quippe  cum  sit  praeceptum  a  Deo,  et  aliunde  nullum  sit  bonum  per- 
fecte  satiativum  creatura?  rationalis  ,  quia  solum  istud  bonum  infini- 
tum  est :  igitur  appetitio  illius  boni  est  actus  honestus.  Deinde,  actus 
ille  etiam  afficitur  circumstantiis  bonis;  quippe  cum  tiat  per  media 
ab  ipso  Deo  ordinata  :  unde  quamquam  appetitio  boni  intiniti  possit 
esse  illicita.  qualis  tuit  in  Lucifero,  tamen  desiderare  bonum  infinitum 
per  media  ab  ipsomet  ordinata,  non  potest  esse  nisi  bonum. 

Dkes  1:  Per  spem  aliquis  desiderat  et  expectat  aliquid  tamquam 
bonum  sibi  proprium :  ac  subinde  fertur  iu  bonum,  non  qua  honestum, 
sed  qua  utile :  sed  omnis  virtus  debet  tendere  in  bouum  non  qua  utile. 
sed  qua  honestum:  ergo  spes  non  est  virtus.  —  Negat  secundam  partem 
majoris  Doctor  n.  12.  Xam  quod  quis  desideret  sibi  bonum,  non  officit 
honestati  illius  actus,  quando  desiderat  illud  per  media  proportionata, 
et  a  ratione  dictata;  neque  enim  circumstantia  illa  persona?,  cui  bo- 
num  appetitur.  variat  rationem  tormalem  boni.  quando  enim  voluntas 
desiderat  bonum  sibi,  non  variatur  propterea  ipsum  bonum  intrinsece, 
sed  solum  extrinseee,  quatenus  ex  eo  quod  sic  ipsum  voluntas  ap- 
petat,  bonum  istud  accipit  denominationem  voliti  et  desiderati  a  vo- 
luntate,  qure  denominatio  potest  dare  occasionem  intellectui  ad  con- 
cipiendum  respectum  rationis  inter  ipsum  bonum  et  voluntatem. 

Ixstabis:  Omnis  actus.  quo  utimur  truendis,  non  potest  eenseri 
actus  virtutis :  sed  aetus  spei  talisest:  quippe  cum  per  eum  voluntas 
amet  bonum  iufinitum  propter  seipsam.  non  autem  propter  excellen- 
tiam  ipsius  boni.  —  Negat  minorem  Doctor:  non  enim  voluntas  sic 
speraudo  bonum  infinitum  utitur  fraendis,  quia  non  utimur  fruendis, 
quando  volumus  bonum,  quod  propter  se  amandum  est,  ut  perfectio- 
nem  nostri,  quando  revera  illud  bonum  est  nostri  perfectivum,  uec 
illud  volumus  tamquam  aliquid  miuus  bonum,  quod  nobis  inserviat 
ad  acquisitionern  alicujus  boni,  sed  solum  illud  optamus  tamquam 
bonum  pra-stantissimum,  quod  nos  perticiat,  et  ethciat  beatos. 

Dices  2 :  Nulla  passio  est  virtus  :  sed  spes  est  una  ex  undecim  pas- 
sionibus:  igitur  non  est  virtus.  —  Respondet  Doctor  n.  2o.  Spei  nomen 
esse  aiquivocum  usurpatum  ad  signiticandum  illum  motum  appetitus 
sensitivi  circa  bonum  sensibile,  ut  acquisitu  tacile,  qua  ratione  non 
est  virtus,  sed  passio :  aliter  vero  spei  nomeu  usurpatur  ad  signiti- 
candum  habitum  inclinantem  ad  actum  eirca  bonum  spirituale.  futu- 
rum,  quateuus  animae  perfectivum,  et  lioc  modo  est  virtus. 

Probat  secundam  partem  Doctor,  nempe,  quod  sit  virtus  theolo- 
gica,  num.  11.  Virtus  enim  illa  est  theologica,  quae  respicit  Deum 
ut  objectum  quod,  et  aliquid  divinum  tamquam  objectum  quo :  at  ita 
cst  de  spe,  ut  dieemus  Quastione  sequenti :  igitur  est  virtus  theolo- 
gica.  Deinde,  inquit  n.  15.  tres  vulgo  conditiones  requiruntur  ad  vir- 
tutem  theologicam,  per  quas  distinguatur  non  solum  a  virtutibus 
moralibus,  sc-d  etiam  ab  ac-quisitis  per  actus  virtutum  superuatura- 
lium :  prima,  quod  Deum  respiciat  pro  primario  suo  objecto: 
cunda,  quod  habeat  pro  regula  primam  regulam  humanorum  actuum, 


572  DE  SPE  THEOLOGICA. 

lion  autem  aliquam  regularn  acquisitam :  tertia,  quod  immediate  in- 
fundatur  a  Deo.  sicut  a  causa  efriciente :  duse  quidem  priores  condi- 
tiones  possunt  competere  fidei,  spei,  charitati  acquisitre,  quse  tendunt 
in  Deum,  tamquam  in  objectum,  et  habent  aliquid  divinum  pro  prima 
regula;  fides  quidem  divinam  veritatem,  spes  divinam  lidelitatem,  et 
charitas  divinam  bonitatem ;  sed  deficiunt  in  tertia,  quia  nempe  non 
infunduntur  a  Deo,  nec  consequenter  sunt  supernaturales  in  sub- 
stantia,  quales  esse  debent  virtutes  vere  theologicae. 

Dices  1:  Nulla  virtus  theologica  est  inter  duo  extrema  vitiosa  per 
exces>um,  aut  defectum :  sed  spes  habet  duo  extrema  vitiosa,  nempe 
prsesumptionem  et  desperationem :  igitur  non  debet  censeri  virtus 
theoiogica.  Minor  constat:  siquidem  desperatio  et  praesumptio  oppo- 
nuntur  spei,  illa  quidem  per  defectum,  haee  vero  per  excessum.  Major 
etiam  lit  evidens ;  enimvero  non  potest  committi  excessus  in  fide,  quia 
impossibile  est,  quod  aliquid  nimis  firmiter  credatur ;  nec  in  spe,  quia 
non  potest  Deus  nimis  desiderari,  nec  urgentiori  investigatione  et  in- 
quisitione  exoptari;  nec  denique  in  charitate,  quia  Deus  non  potest 
plus  amari,  quam  sit  amabilis,  aut  debeat  amari :  igitur  spes  non  est 
dicenda  virtus  theologica.  —  Respondet  Doctor  n.  24.  negando  ma- 
jorem:  potest  enim  concedi,  inquit,  quod  virtus  theologica  sit  proprie 
media,  non  ex  parte  objecti,  sed  ex  parte  excessus,  qui  potest  esse  in 
actu;  neque  inde  sequitur  eam  distingui  a  morali;  virtus  enim  mo- 
ralis  habet  excessum,  et  defectum  non  solum  ratione  modi  actus,  sed 
etiam  ratione  objecti,  in  quod  tendit  ille  actus ;  secus  est  autem  de 
virtute  theologica,  quse  non  potest  habere  excessum  ratione  objecti, 
quia  cum  illud  sit  infinitum,  non  potest  excedi  ab  actu  virtutis,  qui 
in  eum  ferfcur,  et  idcirco  non  potest  firmius  credi  Deo,  nec  constan- 
fcius  in  eum  sperari,  nec  ille  ardentius  amari,  quam  mereatur.  Potest 
tamen  peccari  in  istud  objectum  infinitum  ratione  mocii  tendendi  in 
illud,  nempe  per  actum  immoderatum,  qui  magis,  aut  minus,  quam 
par  esset,  in  istud  objectum  tenderet.  Qua  ratione  fides  potest  esse 
media  inter  levitatem,  qua  quis  assentiretur  firmiter  ei,  quod  non  est 
ita  credendum :  unde  illud  Eccles.  19.  Qui  cito  credit,  levis  est  conlr: 
et  inter  pertinaciam,  qua  quis  nimis  resistit  credendis,  nolens  alicui 
assentiri,  nisi  ratione  naturali  id  esse  verum  ostendatur:  sic  etiam 
ainore  nimio  potest  quis  tendere  in  aliquod  diligibile,  sicut  et  nimis 
remisse :  licet  non  possit  nimis  tendere  in  bonum  intinitum  auuahdo, 
nec  nimis  firmiter  ipsi  credendo.  Simili  ratione  spes-  est  inter  despe- 
rationem  et  pra?sumptionem,  quatenus  desperans  non  vult  desiderare 
Deum,  nec  in  eum  sperare;  praesuinens  vero  vult  et  desiderat  ipsum, 
sed  per  media  improportionata ;  sperans  vero  desiderat  Deum  per  media 
proportionata  et  rationabilia,  et  sic  utrumque  hoc  vitium  excludit ; 
neque  necesse  est,  ut  virtus  quaelibet  habeat  duo  extrema,  quorum 
uno  ametur  excessive  objectum  illius,  et  altero  minus  intense. 

Dices  2:  "Srirtus  theologica  versatur  dumtaxat  circa  Deum:  sed 
spes  non  solum  habet  pro  objecto  Deum  ipsum  po>sidendum,  sed 
etiam  media,  nempe  gratiam,  et  dona,  quibus  coniparari  potest  ejus 
posse>sio:  igitur  non  est  dicenda  virtus  theologica.  —  Distinguo 
majorem:  virtus  theologica  versari  debet  circa  Deuin  et  bonum  in- 
ereatum,  tamquam  circa   objectum    primariura  et  specitirativum,  con- 


DE  SPE  THEOLOGICA.  573 

cedo:  tamquam  circa  uuicum  objectum,  et  omuiuo  simplex,  nego. 
Quemadmodum  euim  fides  uou  versatur  dumtaxat  circa  ea  qnae 
omuiuo  divina  sunt,  sed  etiam  circa  ea  quse  facta  sunt,  ut  omnia 
Christi  mysteria,  et  omnes  propositiones  revelatas :  et  sicut  eharitas 
tendit  non  solum  in  Deum,  sed  etiam  in  proximum ;  sic  etiam  spes 
ordinatur  ad  Deum  tamquam  ad  objectum  primarium  et  ad?equatumr 
ad  gratiam  autem  et  media  conducentia  ad  possessionem  Dei,  tam- 
(|uam  ad  objectum  secundarium. 

Conclusio  secunda.  —  Spes  est  realitek  a  fide  et  oha- 

ritate  distincta.  Ita  Doctor  n.  17.  ubi  conclusionem  sic 

Probat,  primo,  quod  sit  distincta  a  fide,  quia  nullum  desiderare 
gst  credere :  sed  omnis  actus  fidei  est  credere :  ergo  spes  non  est 
eadem  cuin  fide.  —  Deinde,  sperare  idem  est  ac  desiderare :  sed  de- 
siderare  est  actus  voluntatis ;  credere  autem  est  actus  intellectus  : 
igitur  tides  et  spes  non  suut  unum  et  idem.  —  Denique,  si  idem 
esset  sperare  nos  consecuturos  vitam  aeternam.  ac  credere  nos  illam 
assecuturos,  sequeretur,  quod  esset  certum,  quod  quisquis  speraret  con- 
secutionem  vitae  aeternae,  haud  dubie  eam  esset  consecuturus;  objectum 
enim  fidei  est  verum  infallibile  :  sed  hoc  manifeste  falsum  est:  plurimi 
namque  fideles  sperant  beatitudinem.  quam  tamen  propter  morum  im- 
probitatem  et  linalem  impcenitentiam  non  assequentur.  —  Confirmatur 
etiam  contra  Lutherum.  qui  Serm.  2.  Quadragesimm  docet  spem  esse 
eamdem  cum  fide,  quam  pro  fiducia  accipit ;  quod  utique  erroneum 
est:  nam  si  fides.  et  fiducia  idem  essent,  nugaretur  Apostolus,  cum 
ait  ad  Ephes.  S.  In  quo  scilicet  Christo)  habemus  fiduciam  per  fidem 
ejus.  Sequeretur  enim,  quod  haberemus  fiduciam  per  fiduciam,  quod 
esset  aperta  nugatio:  unde  1.  ad  Cor.  13.  tres  virtutes  theologicas 
tamquam  tria  distincta  n.umerat,  cum  ait:  Fides,  spes,  charitas  tria 
haec,  etc.  Idem  docent  SS.  Patres.  maxime  Chrysost.,  Hom.  D<  Fide. 
Spe,  et  Charitate.  Et  Aug\,  Hom.  22.  De  Verbis  Apostoti:  Domus  Dei 
credendo  fundatur,  sperando  erigitur,  diligendo  probatur.  Hinc  in  im- 
chiridio,  cap.  8.  ait:  Distinguenda  est  fides  a  spe. 

Similiter  probat  eam  esse  a  charitate  distinctam  :  Primo,  quia 
charitas  est  amor  amicitiae,  quo  Deus  diligitur  propter  seipsum  .  ita 
quod  uon  minus  diligeretur  amore  charitatis,  etiamsi  nusquam  a  crea- 
tura  rationali  esset  possidendus  :  spes  vero  est  amor  coucupiscentiaer 
quia  est  amor,  quo  aliquis  concupiscit  bonum.  quatenus  est  bonum 
suum  proprium;  unde  si  aliquis  non  consideraret,  quod  ex  possessione 
Dei  haberet  beatitudinem,  non  desideraret  ipsam  possessionein  desi- 
derio  spei  :  igitur  spes  a  charitate  distinguitur.  —  DeindU  .  ex  S.  An- 
selmo,  lib.  De  Concordia^  cap.  1'.).,  voluntas  habet  duas  aflectiones 
et  inclinationes ;  nempe  unam  justitise,  qua  prosequitur  bonum  propter 
se  ;  et  aliam  commodi,  qua  proscquitur  bonum.  quatenus  sibi  conve- 
niens  ;  prima  autem  ex  iis  affectionibus  est  nobilior.  quam  secnnda  : 
igitur  distincti  habitus  ponendi  sunt  in  voluntate  in  ordine  ad  actus, 
qui  competunt  ipsi  secundum  diversas  istas  iuclinationes  ;  et  conse- 
qnenter  desiderium  spei  eompetens  ipsi,  quatenus  habet  affectionem 
commodi,  non  oritur  a  voluntate,  quatenus  habet  justithe  afiectionem. 
Unde    spes  et   charitas    non    solum   distinguuntur  penes   actns,    qnoa 


574  DE  SPE  THEOLOGICA. 

possunt  habere,  sed  etiam  penes  diversas  affectiones,  secundum  quas 
perficiunt  voluntatem.  —  Deinde,  inqnit  Seraphicns  Doctor,  dist.  26. 
art.  1.  qu.  3.  Quemadmodum  in  patria  tres  erunt  dotes  secundum  tres 
animse  vires,  quarurh  una  reformabit  et  consummabit  rationalein,  vi- 
delicet  ipsa  visio  ;  alia  concupiscibilem,  videlicet  dilectio  ;  tertia  ira- 
scibilem,  videlicet  ipsa  tentio,  seu  possessio,  sic  et  in  via  necesse  est 
ponere  tres  virtutes  theologicas,  fidem  cui  visio,  charitatem  cui  di- 
lectio,  et  spem  cui  possessio  respondeat. 

Dices  :  Homo  dumtaxat  habet  duas  facultates  perfectibiles  per  ha- 
bitus  infusos  in  ordine  ad  Deum,  nempe  intellectum,  et  voluntatem  : 
ergo  su^ficiunt  duo  habitus  infusi,  videlicet  fides,  quse  intellectum,  et 
charitas,  quae  voluntatem  perficit.  —  Negat  consequentiam  Doctor 
num.  26.  quia,  inquit,  voluntas  liabet  duas  affectiones,  et  duo  genera 
actuum,  quibus  correspondere  debent  duo  habitus  infusi ;  intellectus 
vero  non  habet  ullos  actus,  propter  quos  debet  habere  duos  habitus 
per  se  infusos  ;  ac  subinde  tres  distincti  admittendi  sunt  habitus. 

Conclusio  tertia.  —  Spes  est  actus  voluntatis  idem  cum 
desiderio.  Ita  Doctor  num.  19.  ubi  solvit  argumenta,  quae  contra  hanc 
assertionem  formaverat. 

Probatur :  spes  fertur  in  bonum  absens  ut  possidendum :  sed 
actus  ille,  quo  bonum  absens  ut  possidendum  appetitur,  est  deside- 
rium  ;  ac  subinde  spes  est  actus  appetitus  concupiscibilis,  quo  volun- 
tas  tendit  in  Deum,  quatenus  sibi  commodam  et  convenientem. 

Dices  1 :  Desperans  desiderat  beatitudinem  :  sed  non  habet  spem  : 
ergo  desiderium  non  est  actus  spei.  Probatur  major,  quia  tristatur 
de  beatitudine  amissa  ;  nemo  autem  tristatur  de  amissione  rei,  quam 
non  concupiscit :  igitur,  etc.  —  Distinguit  majorem  Doctor  n.  20.  De- 
siderat  desiderio  inefficaci  et  conditionato,  concedit :  desiderio  efficaci 
et  absoluto,  negat.  Ad  probationem  dico,  quod  equidem  nemo  tristetur 
de  amissione  rei,  quam  non  concupiscit ;  sed  ut  tristitiam  habeat  de 
ejus  amissione,  non  est  necesse,  quod  illam  concupiscat  absolute  et 
efficaciter,  ut  patet  exemplo  projicientis  merces  in  mare,  qui  tristatur 
de  earum  amissione  ,  quia  inefficaciter  et  conditionate  vellet  eas  con- 
servare,  nisi  adesset  periculum  vitse. 

Dices  2  :  Eodem  habitu  quis  amare  potest  alterum  amore  amicitise, 
et  concupiscere  ipsi  bonum,  et  eodem  etiam  habitu  potest  quis  amare 
bouum  praesens  et  absens :  sed  ex  charitate  amat  quis  bonum  praesens  : 
ergo  ex  charitate  concupiscit  quis  ac  desiderat  bonum  pnrsens ,  et 
etiam  ex  eadem  amat  ac  desiderat  bonum  absens :  ergo  desiderium 
boni  etiam  absentis  est  actus  charitatis.  —  Distinguit  consequens 
Doctor  n.  21.  Desiderat  desiderio  et  concupiscentia  proportionata 
amori  amicitise,  et  ex  ipso  oriunda,  concedit :  desiderat  desiderio  et 
concupiscentia  distinctae  rationis,  negat.  Itaque  potest  aliquis  bonum 
absens  concupiscere  duobus  modis:  primo  quidem,  aflectu  charitatis 
et  amicitise,  quo  diligit  proximum.  et  ipsi  concupiscit  bornini  propter 
se:  secundo,  quatenus  considerat  bonum  istad  esse  sibi  commodum 
absque  ullo  respectu  ad  amorem  alterius,  et  sic  desiderium  istud  non 
est  actus  charitatis,  sed  spei,  qu«  in  ipso  desiderio  constituitur,  non 
vero  in  priori. 


DE  SPE  THEOLOGICA.  575 

Dices  3  :  Desideramus  beatitudiuem  naturaliter  :  ergo  non  videtur 
necesse  admittere  aliquem  habitum  supernaturalem  ad  ipsam  deside- 
randam  ,  et  consequenter  virtus  spei  non  consistit  in  desiderio.  — 
Distinguit  antecedens  Doctor :  naturaliter  desideramus  beatitudinem 
in  universali,  et  qualiscumque  illa  sit,  sive  naturalis.  sive  superna- 
turalis,  transeat :  in  particulari,  et  quatenus  est  beatitudo  supernatu- 
ralis,  negat.  Unde  neganda  est  consequentia.  Quemadmodum  enim 
non  obstante  amore  naturali  Dei,  datur  habitus  charitatis,  ut  ametur 
Deus  amore  supernaturali ;  ita  non  obstante  desiderio  naturali  beatitu- 
dinis,  dari  debet  habitus  spei  infusae,  quo  speremus  beatitudinem  super- 
naturalem  propter  ipsam  Dei  bonitatem,  et  infallibilitatem  inpromissis. 

Dices  4 :  Si  desiderare  esset  actus  virtutis  theologicse,  esset  pa- 
riter  meritorius  :  sed  non  potest  esse  meritorius,  nisi  vel  eliciatur  vel 
imperetur  a  voluutate  :  ab  ea  autem  non  potest  imperari.  alioqui  vo- 
luntas  simul  haberet  duos  actus  circa  Deum,  unum  actum  quo  de- 
sideraret,  et  alterum  quo  imperaret  ejusmodi  desiderium,  qui  etiain 
actus  respiceret  Deum,  quippe  cum  a  charitate  procederet :  si  eliciatur 
a  charitate,  non  erit  actus  ab  ea  distinctus  :  igitur.  etc.  —  Respondet 
Doctor,  nihil  implicare  quominus  voluntas  possit  habere  duos  actus 
circaidem  objectum,  maxime  quando  unus  imperatur,  et  alter  imperat; 
nec  enim  unus  impedit  productionem  alterius,  cum  non  sint  ejusdem 
rationis  :  Xec  est  inconvcniens,  inquit,  in  actibns  snbordinatis  plures 
inesse  uni,  imo  forte  est  necessarium  sc/entem  conclusionem ,  dum  actus 
spcculatur  scientifice,  intelliyere  simul  principium,  et  amantem  ordinate 
illud,  quqd  est  ad  fincm,   utendo,  siniul  frui  fine. 

Dices  5  :  Si  spes  et  desiderium  essent  ununi  et  idem,  quoties- 
cumque  utimur  nomine  spei,  possemus  pariter  uti  nomine  desiderii, 
et  viceversa  :  sed  hoc  est  falsum  :  non  enim  proprie  dicere  possum, 
desidero  consequi  beatitudinem  propter  bonitatem  divinam  ,  sicut 
possum  dicere,  spero  propter  bonitatem  et  misericordiam  divinam 
me  consecuturum  beatitudinem  :  igitur  non  sunt  unuin  et  idem.  — 
Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico,  quod  utrumque  hoc 
nomen  posset  in  rei  veritate  ad  idcm  siguifieandum  usurpari,  quando 
significat  motum  facultatis  appetitivae  circa  bonum  consequendum  ; 
idcirco  autem  proprie  non  accipitur  desiderare  pro  sperare,  quia  ver- 
bum  spero  est  impositum  ad  signiticandum  desiderium  pnesupponens 
et  connotans  opinionem  conceptam  de  consecutione  boni  desiderati ; 
verbum  vero  desidero  non  involvit  illam  connotationem:  unde  indiscri- 
minatim  ad  idem  proprie  significandum  non  assumuntur. 

Conclusio  quarta.  —  Septem  sunt  species  seu  distincti 

A.CTUS    SPEI,    AD    QUOS    C.I.TEIM     POSSUNT     FACILI     NEG-OTIO     REVOCARI. 

Ilanc  Conclusionem  optime  expendit  Guillelmus  Parisiensis,  lib.  De 
moribus,  ubi  refert  septem  illas  spei  species.  quas  tilias  appellat,  qua- 
ruin  prima  est  fidueia.  :  secunda  securitas,  seu  vallationis  et  prote- 
ctionis  divinae  roboratio  ;  tertia  constantia,  et  erec-tio  contra  motus 
et  impetus  insurgentium ;  quarta  consot<di>>;  quinta  respira&io,  eon- 
fortatio  et  resumptio  virium  ex  praesentia  Dei ;  sexta  expectatio  bo- 
norum  repromissorum  absque  hsesitatione  ;  septima  jucunditas,  <|ii:i' 
spem  hujusmodi  velut  comes  inseparabilis  coinitatur. 


576  DE  SPE  THEOLOGICA. 

Fiducia  est  firma  mentis  in  Deum  adhaesio,  qme  non  confunditur, 
dicente  David  :  In  te  Domhie  speravi;  non  confundar.  Qui  confidit  in 
homine  confunditur,  quia  is  absque  illo  se  substrahit,  aut  propter  ma- 
litiam  et  aversionem,  aut  propter  impotentiam,  aut  propter  voluntatis  et 
amicitise  mutationem:  hsec  autem  ex  parte  Dei  non  sunt  timenda.  — 
Securitas  est,  de  qua  Salomon  :    Secura    mens  quasi  juge  convivium. 
Proverb.  15.  ubi  Gregorius:  Spes  ceternoz  societatis,  eontinuatio  est  oz- 
ternce  refecUonis.  Securitas  est  duplex  :  prima,  de  obtinenda  aeterna 
felicitate  :    secunda,   contra    timores  vitae  prsesentis.  Et  quidem  tenet 
se  securam  per  pignus  Spiritus  sancti :  Qui  signavit  nos,  et  dedit  pi- 
gnus  Spiritus  sancti  in  cordibus   nostris.  2.  ad  Corinth.  1.  ad  Ephes. 
Qui  est  pignus  hcereditatis  nostrce.  Unde  S.  Agustinus  :  Ipse  estpignus 
hozreditatis    nostrce  ct  redempiionis    mihi  datum  per   litteras  patentes 
Evangeticas,  quibus  non  est  atiud  sigiltum,  quam  ipse  Dei  Filius,   imago 
Dei  inrisibitis,  et  ftgura  seu  charactcr  substantite  Patris,  qui  pro  onfir- 
matione  et  testifieationc  reritatis  Evangelicae,  appensus  est  in  ligno  crucis. 
Incarnatio,  Passio,  Mors,   Ttesurrectio  Domini    me   fulciunt    undique, 
et  firmant,   ut  de  cenia,  gratia  et  gloria,  nulla  remaneat  hcesitatio;  qui 
enim  proprio  Filio  suo  non  pepercit,  nonne  cum  ilto  omnia  nobis  do- 
na.rit  f  etc.   I  nde  in  Dei  logica  nullum  argumentum  validius  ad  bene 
syllogizandum,   atque    probandum,  quam  mors  unigeniti  Filii  ipsius, 
nullum  ad  destruendam  hsesitationem,  vel  objectionem    mihi    contra- 
riam  adeo  efficax,  aut  validum,  cum  non  solum  interatur,  sed  etiam 
conferatur  securitas  de  beneficiis  Dei    per  tale    medium.  In  Dei  the- 
sauris    nullum  pignus    pretiosius,  et    magis    assecurans,  aut    certius, 
quam  ipse  Dei  Filius,  et  Spiritus  sanctus  ;    uterque    autem   nobis   in 
pignus  datur  :  ergo,  qui  per  tantas  eautiones  securi   non    sunt,  dete- 
rioris  conditionis  habent  Deum,  quam    quemcumque    mendacem,  aut 
perjurum  :  patet  ergo  quantam  Deo  contumeliam  faciant,  qui  haesitant. 
Secunda  securitas  adversus  calamitates  hujus  mundi ;  Deus  enim  no- 
ster  refugium  est,  et  virtus,  etc.  Dominus  dluminatio  mea,  etc.  SlDeus 
pro  nobis,  quis  contra  nos  ?  —  Erectio,  seu    roboratio,  qua  per  spem 
resumuntur  vires,  ut    acrius  pugnemus,  et   tentationibus    resistamus. 
Veternus,  vel  vafer  serpens  innumeris   tentationibus  animam  lacessit 
et  fatigat ,    ut    in   desperationem    inducat,  dicatque   illa  pusillanimis 
Jeremise  2.  Desperavi,   nequaquam  facio.  Quapropter  tanto   studiosius 
erigenda  est  mens,  quanto  crebriores  urgent  tentationes.  Illos  invitat 
spiritus:  Xumquid,  qui  dormit  non  adjiciet,   ut  resurgatP  Surge,  qui 
dormis,  et  illuminabit  te  Christus,  Ephes.  Remissas  manus,  et  genua 
soluta  erigit.  —  Consolatio,  quae  non  est  animi  lsetificatio,   sed   potius 
timoris    et   doloris  lenitio   ac   mitigatio :    consolatur   enim   qui    tristi- 
tiam  deponit,  licet  gaudium  non  recipiat :  spes  autem,  ut  ait  David  : 
IIozc   me  consolata  est  in  humilitate    mea,  idest,  depressione.  In  con- 
vertendo  Dominus  captivitatem  Sion,  etc.  Ex  hac  oritur  lretitia ;  unde 
tunc  reptetum  est  gaudio  os  nostrum,  etc.    Nonnulli    sunt,  qui    prop- 
ter    varios   casus,  ita  nnerent,  ut  nullam  salutem  sibi    remanere    pu- 
tent;  hos  Deus   gratiis-  irradiantibus  ac  cselestibus  suavitatibus    sola- 
tur,  ut  animos  resumant,   Isaiae  15.  Orietur  in  tenebris  lux  tua,  ei  !<•- 
nebrce  tuoz  erunt  sicut  meridies.    Et   Job  11.  Quasi  meridianus  fulgor 
tibi  consurgens  ad  uesperum,  et  cum  consumptum  te  putaveris,  orwfur 


DE  OBJECTO  DIVIN.E  SPET.  577 

ut  lucifer.  Hinc  nascitur  —  Consolatio,  qua>  est  animi  robur  et  con- 
stantia  animans  et  firmans  adversus  tentationes:  Statuisti  supra  pe- 
tram  pedes  meos,  si  ceciderit  non  collidetur,  quia  Dominus  supponit 
manum  suam.  Et  impulsus  evexsus  sum,  ut  caderem,  et  Dominus 
suscepit  me,  etc.  —  Expectatio  bonorum  est  firma  animi  eonstantia, 
qua  attendens  ad  reproinissa' taona,  omnes  vincit  amaritudines ;  Hcec 
recordatus  sum,  et  effudi  in  me  animam  meam.  Ex  hac  gignitur  ju- 
cunditas:  Spe  gaudentes.  Gaudium  autem,  hoc  est  ex  prsesentia  Dei 
inhabitantis ;  unde  gaudium  illud  est  velut  arrha  aeternse  mercedis, 
et  velut  praeodoratio  futurae  suavitatis  :  Gustate,  et  videte  quoniam 
suavis  est  Dominus. 

QILESTIO  SECUNDA. 

QUODNAM  SIT  OBJECTUM  DIVIN.E  SPEl. 

Notandum  1.  Certum  esse  objectum  spei  debere  esse  primo  ali- 
quod  bonum  honestum  ;  non  enim  nisi  bonum,  saltem  apprehensum 
ut  tale,  speramus  seu  prosequimur;  uti  nonnisi  malum  timemus  ac 
iugimus:  cum  autem  spes  sit  virtus,  et  omnis  virtus  tendat  in  bonum 
sub  ratione  honesti,  nemini  debet  esse  dubium,  quin  objectum  spei 
debeat  esse  aliquod  bonum  honestum.  Secundo,  debet  esse  possibile, 
impossibilia  enim  ut  talia  eognita  sperari  nequeunt,  nec  desiderari. 
desiderio  saltem  efficaei  et  stimulante  ad  prosecutionem  boni  appre- 
hensi;  ctsi  torte,  secundum  doctriuam  Doctoris,  appeti  possint  appetitu 
inefficaci  et  ex  complacentia.  Tertio,  debet  esse  bonum  arduum,  seu 
non  ita  tacilis  acquisitionis :  quae  difficultas  non  alia  tamen  in 
debet,  quam  qua?  oritur  ex  eo,  quod  objectum  speratum  non  a  nobis 
obtineri  sine  labore,  seu  molestia.  vel  ex  eo,  quod  istud  nulla  ratione 
possimus  ex  nobis  assequi,  sed  debeat  nobis  concedi  ex  liberalitate 
donantis,  aut  praemiantis.  Quarto,  addunt  aliqui,  quod  bonuni  istud 
sit  tantum  probabiliter,  seu  non  certo  tuturum.  Verum  luec  conditio 
non  videtur  necessaria,  quippe  cum  bonum  etiam  certo  futurum  spe- 
rari  possit;  liinc  confirinati  in  gratia,  quamvis  securi  de  sua  beatitu- 
dine,  non  minus  eam  sperare  possunt.  Denique,  objectum  spei  dicitur 
bonum  atasens.  Nam,  inquit  Apostolus  ad  Rom.  3.  Spes  quce  videtur 
non  est  spes;  nam  quod  videt  quis,  quid  speratf  Si  autem  quod 
videmus  speramus,  per  patientiam  expectemus.  Verum  Doctor  d.  26. 
n.  12.  contendit  hanc  conditionem  non  esse  absolute  necessariam; 
quia,  inquit,  idem  objectum  est  spei,  et  tentionis:  sed  tentio  non  re- 
spicit  absentiam  otajecti :  igitur  nec  spes.  Quod  utique  confirmatur, 
quia  illud  est  objectum  quod  spei,  quod  desideratur,  et  illud  est  obje- 
ctum  formale  quo  ipsius,  quod  movet  ad  illud  desiderium  :  sed  certum 
est,  quod  voJuntas  non  desiderat  absentiam  objecti,  secl  potius  illius 
prsesentiam ;  nec  illa  absentia  est  ratio  movens  voluntatem  ad  dcsidc- 
randum,  seu  sperandum,  quamvis  videatur  conditio,  sine  qua  non 
speraret,  nec  desideraret:  quia  si  hoimm  esset  pertecte  possessum, 
non  amplius  desideraretur,  sed  amaretur.  Unde  concludit  Doctor:  Si 
in  effectivis  non  variat  rationem  effldendi,  quod  non  pertinet  pi 
rationem  efficiendi;  ita  in  finibus  ilhxl  n  itionem  finis,  <r 

Frassex  Theol.  Tom.  VIII.  37 


578  DE  Oli.lECTO  DIVIX^  SPEI. 

non  variat  rationem  lerminandi:  tale  est  esse  absens,  vel prozsens  modo 
pr&dicto:  igitur  nori  variat  formalitatem  objecti,  sive  rationem  for- 
malem  ejus.  Ex  quibus  inferre  lieet  absentiam,  possibilitatem,  et  fu- 
turitionem  objeeti  non  esse  de  ratione  forrnali  objecti  spei. 

Notandum  2.  Rationem  boni  ardui,  seu  cum  aliqua  difficultate 
comparabilis,  speetare  ad  objectum  spei,  ut  omnes  Theologi  conve- 
niunt:  at  controversia  est,  in  quo  consistat  illa  arduitas  desideranda 
iti  ipso  spei  objecto;  sunt  enim  qui  existimant  cum  Vasquez  in  3.  p. 
d.  41.  cap.  2.  arduitatem  objecti  spei  in  eo  consistere,  quod  res  spe- 
rata  obtinenda  sit  dependenter  ab  alio,  quia  objectum  arduum  ex  eo, 
quod  obtinendum  per  proprios  labores,  est  objectum  audaciae,-  non 
vero  spei.  Xonnulli  docent  arduitatem  consistere  in  difficultate  conse- 
cutionis  rei,  quse  speratur,  sive  hsec  difficultas  proveniat  ex  ipsa  rei 
magnitudine,  quse  vires  proprias  excedit,  sive  oriatur  ex  aliis  circum- 
staiitiis,  scilicet  ex  distantia,  contingentia,  temporis  diuturnitate,  labore, 
impensis.  At  verior  apparet  eorum  sententia,  qui  existimant  arduitatem 
objecti  theologicae  spei  in  eo  consistere,  quod  non  solum  contingens 
sit  ex  parte  Dei  liberaliter  nobis  bonum  speratum  confer.mtis,  et  ex 
parte  nostri,  quia  confertur  propter  merita,  quse  necessario  debent 
esse  contingentia,  quia  sunt  libera.  Quam  utique  rationem  insinuat 
Doctor  d.  26.  n.  20.  et  22.  ubi  ait:  quod  efficaciter  et  absolute  non 
desideratur  seu  speratur  aliquid,  nisi  sit  possibile  attingi  seu  con- 
sequi,  et  ideo  persuadentur  desperati,  ut  credant,  non  ut  diligant, 
(juia  prima  radix  desperationis  non  est  in  voluntate,  sed  in  intel- 
lectu:  ac  si  diceret,  quod  tantum  est  objectum  spei  illud  cujus  con- 
secutio  est  nobis  possibilis,  licet  sit  contingens,  et  quod  ideo  suadenda 
est  certitudo  de  possibilitate  consecutionis,  ne  desperans  cadat  animo, 
sed  potius  erigatur,  et  speret  id,  quod  licet  contingenter,  tamen  pos- 
sibile  est  fieri. 

Notandum  3.  Theologos  communiter  convenire,  quod  beatitudo 
supernaturalis  sit  objectum  materiale  magis  pnccipuum  et  adaiquatum 
spei  nostrse  ;  quoniam  autem  beatitudo  supernaturalis  duo  complectitur, 
nempe  visionem  vel  fruitionem  Dei,  et  Deum  ipsum  videndum  et 
fruendum.  seu  beatitudinem  formalem  et  objectivam;  difficultas  est 
quodnam  liorum  sit  objectum  materiale  spei  theologica^.  Durandus 
enim  ia  3.  d.  26  q.  2.  vult  beatitudinein  formalem  esse  objectum  ma- 
teriale  immediatum  spei  theologicse ;  beatitudinem  vero  objectivam 
tantum  esse  ol)jectum  indirectum  et  mediatum.  Sunt  etiam  qui  exi 
stimant  cum  Gregorio  Ariminensi  Deum  esse  immediatum  objectum 
materiale  spei.  fruitionem  vero  et  visionem  esse  tantum  conditionem. 
sine  qua  non.  Tertia  tandem  sententia  docet  spem  directe  et  imme- 
diate  attingere  utramque  beatitudinem,  scilicet  objectivam  et  forma- 
lem,  objectivam  quidem  ut  finem  qui,  formalem  vero,  ut  finem  quo. 
Quantum  autem  ad  objectum  formale  ejusdem  spei  quadruplex  cst 
diversa  Auctorum  sententia.  Prima  contendit,  quod  objectum  lormale 
sit  Deus  sub  ratione  omnipotentis  et  fidelis  in  exequendis  suis  pro- 
missis.  Lta  S.  Thomas,  q.  I.  De  virtutibus,  art.  I.  Secunda  contendit 
Deum  esse  ohjectum  spei  sul)  ratione  Deitatis  absolute,  et  nullum 
dicentis  ordinem  ad  nos,  a  quibus  possideri  potest.  Ita  plurimi  ei 
nostris  cum  Pitigiano  in  3.  d.  2(S.  art.   <i.   Tertia   propugnat  objectum 


DE  OBJECTO  DIVIN.E  SPEI.  579 

formale  spei  esse  Deum  ut  nobis  convenientem,  et  a  nobis  possiden- 
duin.  Quarta  tandem  ait.  Deum  ut  nobis  convenientem  esse  quidem 
objeetum  formale  motivum  spei ,  ejus  autem  bonitatem  esse  objectum 
ferminativum. 

Conelusio  prima.  —  Utraque  beatitudo,  tam  objectiva 

QUAM  FORMALIS,  SBU  DfiUS,  l'T  A  XOBIS  POSSIDENDUS  PER  VISIOXEM 
BT    AMORBM,    BST    OBJECTUM    TAM    MATBRIALB    (JCAM    FORMALE    TEKAII- 

nativum  spei  xosru.K.  Hrec  est  communior  et  verior.  Eamque 
aperte  satis  tradit  Doctor  d.  25.  n.  11.  ubi  dicit  spem  esse  virtutem 
theologicam:  Quia,  inquit,  respicit  Deum  pro  objecto  immediato ;  uam 
per  omnia  a7ia,  quoz  actduntuf  ipsi  objecto,  nou  tollitur  ratio  objecti, 
ut  objectum  est;  quia  enim  desidero  illud  mihi,  vel  tali,  nou  tollitur. 
quin  desiderem  illud  ut  objectum:  igitur  illud,  circa  quod  est  actus 
spei,  est  bonum  infinitum,  et  ita  eeternum.  Idem  habet  n.  15. 

Probatur  primo,  ex  Scriptura  sacra,  idque  ex  secundo  capite  Tobia?. 
ubi  dicitur:  Filii  Sanctorum  sumus,  et  vitam  illam  expectamus,  quam 
daturus  est  his,  qui  fidem  suam  numquam  mutant  ab  illo;  ideoque 
Christus  Dominus  monet  Matth.  6.  Qucerite primum  regnum  Dei . . .  et 
hcec  omnia  adjicientur  vobis.  Quibus  significat  regnum  Dei,  hoc  est, 
beatitudinem  a'ternam  esse  qurercndain  tamquam  principale  objectum; 
caetera  vero  non  esse  quserenda  principaliter,  sed  tantum  secundario, 
nec  subinde  quaerenda.  Hoc  ipsum  docet  S.  Apostolus  ad  Kom.  cap.  .">. 
cum  ait :  Gloriamur  in  spe  glorice  filiorum  Dei :  quasi  diceret:  spe- 
ramus  gloriam  et  beatitudinem  aeternam  Dei  filii,  ut  hsereditatem  re- 
promissam.  Et  ad  Titum  1.  I»  spem  vitce  ceternce,  quam  promisit  qui 
non  mentitur  Deus,  etc.  Qnibus  significat  spem  tendere  in  vitam 
seternam,  tamquam  in  objectum  magis  prsecipuum.  Hoc  etiam  indicat 
ad  Hebr.  11.  cum  ait:  Fides  esi  substantia  rerum  sperandarum,  hoc 
est,  res  qua?  per  fidein  cognoscitur  est  res  speranda:  sed  solus  Deus, 
qui  est  nostra  beatitudo  objectiva,  est  objectum  materiale  et  formale 
fidei  ;  csetera  vero  tantum  sunt  objecta  materialia  et  secundaria:  ergo 
et  spei.  His  consonat  illud  S.  Augustini  lib.  2:\  De  Civitate  Dei  cap.  ult. 
Pravmium  virtutis,  inquit,  erit  ipse  qui  vittutem  dedit,  qui  seipsum, 
quo  nihil  majus  esse  potest,  promisit.  Et  lib.  1.  Ccnfess.',  cap.  2,'». 
Beata  quippe  vita  est  gaudium  de  veritate,  lioc  est,  de  fe,  qui  veritas 
es,  Deus  meus.  Et  super  Psal.  11.  Erige  spem  tuam  ad  bonum  bonorum 
omnium,  a  quo  omnia  in  suo  genere  facta  sunt  bona. 

Probatur  etiam  ratione:  spes  quatenus  est  virtus  theologica  tendit 
in  Deum :  sed  non  tendit  in  Deum  nisi  ut  possidendum :  Deus  autem 
possideri  non  potest  a  creaturis  nisi  per  visionem  et  amorem,  in  quibus 
consistit  beatitudo  formalis:  igitur,  etc.  M  \nstat.  Minor probatur: 

actus  desiderii,  quo  spes  tendit  in  Deum,  distinguitur  a  desiderio.  quo 
charitas  in  illud  tendit,  optando  ipsi  bonum,  nempe  gloriam  propter 
se:  sed  non  potest  aliter  distingui,  quam  quia  spes  tendit  in  Deum, 
ut  nobis  convenientem:  igitur,  etc  —  Confirmatur  ex^eo,  quod  aliud 
sit  sperare  Deum,  et  aliud  sperare  in  D^o;  nam  sperare  Deum  est  ha- 
bere  efficax  desiderium  liaf):indi  Deum  pro  objecto  visionis  et  frui- 
tionis  I)eat3e,  seu  desiderare  bonum  inlinitum  quatenus  nol)is  conve- 
niens;  sperare  vero  in  Deo,  est  habere  desiderlum  efficax  ut  Deus  sit 


580  DE  OB.IF.CTO  DIVIN;*;  SPEI. 

nobis  auxiliator,  et  juxta  suas  promissiones  nobis  conferat  auxilia  ne- 
cessaria,  quibus  possemus  promereri  beatitudinem,  quam  speranras ; 
hi  namque  duo  actus  possunt  esse  aliquando  siue  se  invicem,  maxime 
primus  sine  secundo.  puta  dum  quis  prjesumptuose  sperat;  secus  vero 
quando  actus  spei  theologicae  est  honestus  tam  ex  se,  quam  ex  cir- 
eumstantiis.  Hoc  significat  Doctor  n.  23.  cum  ait,  quod  actus  spei 
theologicae  sit  desiderare  bonum  infinitum,  ut  mihi  bonum  a  Deo  libe- 
raliter  conterente  ex  meritis,  quse  habeo,  vel  mihi  spero :  quibusverbis 
duo  pnedicti  acrus  designantur,  ut  recte  notat  Castillo  qusest.  7.  n.  6. 
primus  quidem  per  hsec  verba,  desiderare  bonum  infinitum:  secundus 
vero  per  ha?c  verba,  UberaUter  a  Deo  ex  meritls,  quce  habeo,  vel  mihi 
spero.  —  Confirmatur  iterum  :  Deus  est  objectum  spei,  ut  summum 
bonum  nos  beans:  sed  ut  sic  includit  non  solum  beatitudinem  obje- 
ctivam,  verum  etiam  formalem;  ac  proinde  sub  ratione  utriusque  bea- 
titudinis  est  objectum  adsequatum  spei.  Deinde,  Deus  ut  possidendus 
includit  iormaliter  possessionem  sui,  quae  fit  solum  per  visionem  et 
amorem ;  sed  ut  possidendus  est  objectum  spei :  igitur  ut  objectum 
spei  includit  sui  possessionem ;  subindeque  formalem  beatitudinem. 
Denique,  objectum  fOrmale  spei  est  ultimus  rinis  creatune  rationalis: 
at  beatitudo  formalis,  quse  est  visio  et  beatitudo  objectiva,  quae  est 
Deus  clare  visus,  non  sunt  duo  fines,  sed  unicus:  ergo  ex  illis  cou- 
stituitur  objectum  formale,  quod  est  spei  in  via,  et  delectationis  seu 
fruitionis  in  Patria. 

Dicbs  :  Deus  non  potest  a  nobis  desiderari,  nec  consequenter  spe- 
rari,  quatenus  bonum  nostrum :  igitur  ut  sic  non  est  objectum  spei. 
Antecedens  patet,  quia  sic  Deum  desiderare  est  uti  fruendis,  quod  est 
perversum.  —  Nego  antecedens:  desiderare  enim  bonum  nostrum, 
quatenus  revera  est  nobis  conveniens,  non  est  uti  fruendis,  quia  ut 
sic  bonum  istud  non  ordinamus  tamquam  medium  acl  consecutionem 
alterius  boni;  ac  subinde  ut  sic  non  utimur  Iruendis. 

Ixstabis:  Bonum,  quod  est  a  nobis  omnino  distinctum,  nec  potest 
nos  perficere,  non  potest  a  nobis  desiderari,  nec  sperari  tamquam 
bonum  nobis  conveniens :  sed  Deus  est  bonum  omnino  a  nobis  distin- 
ctum,  quod  nobis  iuesse  non  potest,  neque  nos  perticere :  igitur  non 
potest  esse  objectum  spei  nostrae.  —  Distinguo  majorexn:  non  est 
bonum  nobis  conveniens,  quod  non  potest  nos  perficere,  nec  formalitei\ 
nec  objective,  concedo;  formaliter  tantum,  nego.  Ad  mihorem  dicor 
Deum  non  equidem  perficere  formaliter,  seu  per  modum  forma?  ine 
xistentis,  sed  objective,  seu  per  modum  objecti  allicientls  ad  sui  ju- 
cundam  fruitionem  et  visionem. 

Ur<;ebis:  Deus  per  seipsum  non  est  immediatum  objectum  tristitia: 
damnatorum,  sed  malum  ab  ipso  eis  inflictum:  ergo  similiter  non  est 
objectum  immediatum  gaudii  Beatorum,  sed  bonuin  ab  ipso  concessum, 
nempe  ipsius  visio  aut  fruitio.  Insuper,  objectum  spei  debet  essej 
futurum :  sed  Deus  non  potest  apprehendi  ut  futurus,  quippe  cum 
ubiqne  praesens  existat:  igitur  secundum  se  non  potest  esse  objectum 
spei.  Iterum ,  spes  et  desperatio,  tamquam  motus  contrarii,  versanrur 
circa  idem  objectum  materiale  per  modum  prosecutionis  et  fugae:sed 
nemo  desperat  Deum,  sed  ejus  adeptionem :  ergo  nemo  sperat  Deum. 
sed  ejus  consecutionem :  ergonon  es<  materiale  objectum  spei.  (^uart» 


DE  OB.JECTO  DIYIN.V.  SPEI.  581 

denique,  quia  Deus  non  est  referibilis  ad  creatnras,  cum  ipse  sit  ul- 
timus  finis  omninm:  ergo  non  pot  i>t  respici  per  amorem  coneupi- 
s^centise,  qui  semper  relert  objectum  ad  amantem  :  ergo  neque  potest 
esse  objectum  materiale  spei,  qnia  spes  est  amor  concupiscentia?.  quo 
desideratur  objectnm  tamquam  bonum  sperantis.  —  Respondeo  ad 
primum,  non  eamdem  esse  rationem  Dei  per  ordinem  ad  Beatum,  et 
damnatum:  siquidem '  respectn  Beati  consideratur  ut  bonus:  cum 
autem  sit  bonus  in  se  et  per  se.  etiam  per  se  potest  esse  objectum 
illius  spei.  sicut  <t  amoris  et  visionis  :  at  vero  per  ordinem  ad  dam- 
natum  apprehenditur  per  modum  mali  disconvenientis :  cum  autem  in 
se  nec  per  se  non  habeat  rationem  mali,  sic  etiam  non  potest  esse 
objectuin  tristiti;v  damnati,  sed  tantum  per  aliquid  aliud,  nimirum 
ratione  poenae  inflictae.  —  Ad  seeundum  dico.  quod  etiamsi  Deus  h; 
se  non  sit  objectum  tuturum,  tamen  ut  terminat  visionem  et  frui- 
tionem,  diei  potest  futurum  et  arduum,  quia  illius  visio  et  fruitio  est 
tutura.  —  Ad  tertium  concedo  quidem,  qucd  nemo  desperet  Deum 
spectatum  secundum  se,  bene  tamen  ut  futurum  objectum  termi- 
uationis  aut  fruitionis.  —  Ad  quartum  respondet  Doctor.  Deum  equi- 
-dem  non  es>e  reteribilem  ad  nos  tamquam  maius  bonum  ad  minus. 
sed  tainquam  bonum  superabundans  ad  minus  bonum,  cui  liberaliter 
concedirur  ex  ipsamet  munificentia  Dei.  seipsam  eommunieantis  crea- 
tura.'  rationali.  ut  ipsam  sna  possessione  perficiat. 

Dices  :  objectum  virtutis  sicut  et  scientiae  debet  esse  unum :  sed 
ex   beatitudine    objeetiva   et   formali  non  potest   lieri    quid   unum.  si- 
quidem  beatitudo  objectiva  est  quid  increatum,  nempe  Deus:  formalis 
vero  est  quid  creatum.  scilicet  aetus  visionis  et  amoris  beatitici :  igitur 
objectum    totale  et  ad;equatum  spei  non  potest  e>>e    simul  beatitudo 
objectiva   et   formalis.  —  Disting-uo  majorem:  debet  esse  unum  uni 
tate  entis.  nego:  unitate  objecti  terminantis.  concedo.  Et  similiter  di 
stincta  minore,  nego  e&nsequentiam :  beatitudo  enim  objectiva  et  tor 
malis  sunt  revera  quid  distinctum  secundum  entitatem ;  cum  vero  con- 
veniant  in  ratione  beatitudinis    perfeetse  et   adseqnatae,  etiam   conve 
niunt  in  ratione  objecti  spei. 

Ixstabis:  Ex  beatitudine  objectiva  et  tormali  non  potest  fieri  ali 
<iuid  unum  :  igitnr  solutio  nulla.  Probatur  antecedens:  vel  beatitudo 
tormalis  ffiqne  primo  pertinet  ad  hoc  objectnm  spei  christianae,  ac 
Deus,  seu  beatitudo  objectiva,  vel  non  aeque  primo  pertinet,  sed  Dens 
principaliter  directe  et  in  recto .  formalis  autem  beatitudo  tautum  in 
obliquo,  et  velnt  connotatnm.  Primum  non  potest  dici.  quia  ha^c  duo 
simnl  juncta,  vel  facerent  unum  solummodo  per  accidens,  et  sic  totale 
objectum  primarinm  spei  non  esset  unum  in  genere  objecti,  vel  ita 
facerent  aliqnod  unum.  ut  Dens  sese  haberet  tamquam  materiale  in 
hoc  objecto.  et  beatifiea  visio  ut  fbrmale,  quod  dici  nonpotest.  quia 
tunc  spes  non  esset  proprie  theoloyicit ;  nam  unuinquodque  debet  ta!e 
denominari  a  sna  ratione  formali,  qnae  in  hac  hypothesi  non  esset 
Deus,  sed  visio  beatifica:  igitnr  visio  beatitica  non  ingreditnr  rationem 
objecti  primarii  spei  christianae,  tamqnam  pars  illius.  sed  solum  ut 
aliqua  conditio.  sine  qua  praeposita.  voluntas  non  posset  exercere  aetum 
spei.  —  Respondeo,  concedendo  quidem  beatitudidem  tormalem  et 
objeetivam  non  pertinere  a?que  ad  rationem  objecti   principalis  b\ 


582  DE  OBJECTO  DIVIN/G  SPBI. 

iudinis :  enimvero  beatitudo  objectiva  magis  principaliter  concurrit 
ad  illud  iutegrandum  et  constituendum :  formalis  vero  minus  prin- 
cipaliter:  illud  enim  censetur  principalius  concurrere  ad  integrandum 
objectum  spei,  quod  maxime  satiat  appetitum  animae  christianae  spe- 
rantis,  et  a  quo  ratio  bonitatis  et  appetibilitatis,  qua3  est  in  beatitu- 
dine,  derivatur  et  provenit:  at  Deus  ipse  est  qui  principalius  satiat 
appetitum  animse  sperantis,  quatenus  anima  ilja  obtinet  boimni  spe- 
ratum,  et  tota  ratio  appetibilitatis,  quse  reperitur  in  beatitudine  tor 
mali,  ab  eo  derivatur;  ideo  namque  appetimus  visionem  beatiricam 
ut  summum  bonuin  ,  quia  appetimus  Deum  tontem  omnium  bonorum; 
ita  quod  si  Deus  non  esset  objectiva  nostra  beatitudo,  visio  Dei  non 
haberet  rationein  beatitudinis;  ac  subinde  beatitudo  formalis  minus 
principaliter  spectat  ad  rationem  objecti  spei. 

Conclusio  seeunda.  —  Objectum  motivum,  seu  ratio  for- 

MALIS  SUB  QUA  SPEI  THEOLOGICiE,  NON  EST  DTVINA  OMNIPOTENTI A. 
NEC  DEUS  SUB  RATIONE  DEITATIS  ABSOLUTE,  SEI)  quatenus  est  nobis 
bonus.  rLsee  Conclusio  tribus  partibus  constat,  quarum 

Probatur  prima:  Deus  est  objectum  spei  theologicae,  quatenus  est 
rinis  ultimus  creaturse  rationalis  ab  ea  possidendus :  sed  talis  non  est 
sub  ratione  omnipotentis  aut  auxiliantis,  ut  sic  enim  habet  rationem 
causa'  efficientis:  igitur  sub  hac  ratione  non  est  objectum  motivum 
spei  theologiese.  —  Deinde,  ratio  sub  qua  spei  theologicae  debet  esse 
aliqua  ratio  boni:  at  divina  omnipotentia,  etiam  sub  ratione  auxiliantis. 
non  habet  rationem  boni  formaliter,  quia  ut  sic  pertinet  ad  rationem 
entis  et  causse  efficientis:  ergo  non  potest  esse  ratio  sub  qua,  neque 
objectum  motivum  spei.  —  Denique,  illud  tantum  est  objectuin  tor- 
male  spei  christiame,  quod  est  ratio  appetendi  bonum  speratum : 
atqui  potentia  Dei,  et  alia  superius  enumerata,  non  sunt  rationes 
appetendi  bonum  speratum,  quia  ut  sic  sunt  vel  aliquid  praesuppo- 
situm  ad  actum  spei,  et  sic  liabent  rationem  eausa?  efficientis,  vei 
sunt  tantum  media  ad  bonum  speratum :  sed  media  ut  media  non 
possunt  esse  ratio  motiva  appetendi  fineni,  ncmo  enim  prudenter 
appetit  finem  propter  media,  sed  e  contra  appetit  media  propter  fi- 
nem :  igitur  divina  omnipotentia,  seu  auxilium  et  fidelitas  Dei  in  i;n- 
plendis  promissis,  non  possunt  habere  rationem  formalem  sub  qua  spei 
theologicse. 

Dices:  Scriptura  sacra  hortatur  nos  ad  sperandum  in  Dcuin  pro- 
pter  ejus  omnipotentiam,  liberalitatcm,  et  fldelitatem  in  implendis 
promissis:  sic  lib.  2.  Eeg.,  c.  22.  Dcus  fortis  meus,  sperabo  in  eum. 
Isaise.  23.  Sperastis  iu  Domino  Deo  forti  inperpetuum.  Psal.  17.  Deua 
meus  odjutor  meus,  et  sperabo  in  eum.  Similiter  et  Tridentinum,  Sess.  (i- 
cap.  13.  hortatur  fideles  sese  disponentes  ad  justificationem,  quatcnus 
in  Dei  auxilio  firmissimam  spem  collocare  et  r>'ponere  omnes  debeant : 
igitur,  etc.  —  Respondeo,  hsec  equidem  requiri  non  tamquam  rationes 
motivas  ad  sperandum,  sed.  solum  velut  media  qua^dam,  aut  condi 
tiones  aliquot  prserequisitas,  ut  faciliori  negotio  actus  divina?  spei  eli« 
ciatur. 

Probatur  secunda  pars:  ratio  formalis  suh  qua  spei  debet  esse  di- 
stincta  a  quovis  alio  habitu  in  Deura  tendente  :  sed  alii  sunt  habitus 


DE  OB.JECTO  DIYINVE  SPEI. 

a  spe,  qui  tendnnt  in  Deuni  sub  ratione  Deitatis.  puta  Theologia.  qnae 
•versatur  circa  Deum  sub  ratione  Deitatis :  igitur  sub  hac  ratione  Deus 
non  potest  esse  objectum  tormale  spei. 

Probatur  tertia  pars :  illud  est  objectum  motivum  spei,  qtiod  - 
.ratio  formalis  motiva  amoris,  quo  Deus  diligitur  amore  coneupiscentiae : 
at  illius  amoris  concupiscentia3  obiectum  motivum  est  bonitas  increata, 
quatenus  est  summum  bonum  comprehendens  utramque  beatitudinem 
tormalem  et  objeetivam  :  igitur  est  prsecisa  ratio  sub  qua  spei.  — 
Deintle.  illud  est  objectum  tormale  motivum,  quod  proprie  movet  ad 
sui  a])petitum  ac  desiderinm:  sed  ad  sic  appetendum  Deum  tamquam 
finem  po^sidendum  movet  prredicta  bonitas:  igitur.  etc.  —  Den 
verisimile  est  aliquam  esse  virtutem.  quae  Deum  quatenus  nobis  bo- 
num  consideret.  quemadn  odum  charitas  eum  lionorat.  quatenus  est 
summum  bonum  in  ordine  ad  se  :  sed  nulla  alia  apparet  virtus,  cui 
magis  hac  consideratio  congruat,  quam  spes:  igitur  talis  ratio  motiva 
ipsi  est  assignanda. 

Dices  1:  Objeetum  motivum  spei  theologica?  debet  esse  aliquid 
increatum  :  sed  divina  honitas  ut  nobis  conveniens  non  est  aliquid 
increatum :  igitur  Deus  quatenus  bonum  nostram,  seu  prout  cedit  in 
nostrum  commodum,  non  est  tormale  objectum  motivum  -pei  theo- 
logicse.  Major  constat  a  simili  de  iide.  enjns  ratio  motiva  est  veritas 
Dei  in  dicendo,  et  de  eharitate.  enjns  motiva  ratio  »jst  >umma  bonitas 
Dei  ut  in  se  et  secundum  se.  Minor  etiam  est  evidens,  bonitas  enim 
Dei  ut  nobis  eonveniens  nihil  aliud  signiricat  tormaliter.  qnam  no- 
strum  commodum.  —  Nego  minorem:  ratio  enim  nos  movens  ad 
randum  Deum  non  est  praeeise  nostrnm  commodum,  sed  nostrnm  bo- 
num  increatum.  quod  est  ipsamet  inereata  bonitas  Dei.  ut  a  nobis 
possidenda.  Nec  obstat,  quod  bonum  istud  increatum.  quatenus  obje- 
ctum  spei,  dicat  ordinem  ad  nos:  hoc  enim  non  officit  virtuti  theo- 
logiese,  quse  ita  non  appellatur  a  subjeeto.  ad  qnod  ipsius  objectum 
retertur.  tamquam  bonum  illius.  sed  ab  utroque  suo  objecto,  materiaii 
scilicet  etformali:  utrumque  autem  objectum  spei  c  st  aliqnid  increa- 
tum,  nempe  Deus,  et  ipsius  divina  bonitas. 

Dices  2:  Objectum  motivum  >pei  theolcgicae  del>et  c»c  distin- 
ctum  a  motivo  charitatis:  sed  velle  Deum  ut  nostrum  bonum,  et  prout 
cedit  quasi  in  nostrum  commodum.  pertinet  ad  charitatem.  qnse  non 
solum  tendit  in  Deum  propter  se  amandum.  sed  etiam  in  id  omne 
quod  divinum  est :  igitur,  ete.  —  Nego  minorem:  eharitas  enim  tertur  in 
divinam  brmitatem.  quatenus  est  periectio  ipsins  Dei,  non  autem  qna- 
tenus  est  bonum  creatune:  spes  autem  ehristiana  tertur  in  bonitatem 
Dei  ut  suum  bonum,  seu  (juatenus  est  bonum  et  commodnm  ip>ius 
persona1  sperantis. 

Peies:  utrum  beatitudo  alterius  possit  esse  objectum  spei  theolo- 
gica;,  seu  utrum  possimus  aliis  sperare  beatitudinem ?  —  Affirmo  cum 
Doctore  in  3.   dist.  2<>.  num.  11.  ubi   loquens  de  objeeto  spei,  ait :  Q 
dcmdero  iilad  mihi,  vel  tali.  non  iollitur  quin  desiderem  iUud  ut 
vtum.  Nec  retert  quod  num.  2.  objieiens.   Igitur,  inquit.  cL 
ieri  proximo  bonum   ejusdem  rationis,  esi  actus   sj»i ;  imo  <p< 
est,  oelle  bonum   prcesens  ejusdem    rationis  /»'.  P<-t 


584  DK  OBJECTO  DIVIN^:  SPEI. 

quod  est  absurdum;  dico  eniin  Doctorem  id  non  inferra  pro  inconve- 

iiienti,  sed  dumtaxat  ratione  illatiouis,  qua?  sequebatur  cx  dictis  ab- 
ipso,  nempe  quod  sicut  fides  in  universali,  et  fides  in  particulari  non 
efficiunt  diversas  fides:  ita  spes  circa  me,  et  circa  alium,  non  laciunt 
diversas  virtutes  spei ,  neque  illud  absurdum  quod  inlert  spectat  ad 
id,  quod  speretur  beatitudo  alteri,  sed  quod  bonum  pnesens  possit 
ess  i  objeetum  spei,  quod  utique  revera  absurdum  est. 

Probatur  itaque  nostra  assertio.  Primo  ex  Apostolo  2.  ad  Cor.  1. 
qui  ubi  prremisit  se,  tamquam  aliquod  membrum  habens  spiritualem 
conjunctionem  cum  illis.  passuin  esse  multas  tribulationes,  ita  su- 
bjungit :  Ut  spes  nostra  firma  sit  pro  vobis,  scientes,  qtiod  sicut  socii 
passionum  estis,  sic  eritis  et  consolaiioius :  lianc  enim  consolationem, 
quam  Deus  impendit  afflictis  ln  hac  mortali  vita,  Apostolus  ponit  tam- 
quam  quamdam  arrham  futurse  iliius  gloriae  seternae  seu  beatitudinis. 
Similiter  capit  1.  Epistolae  ad  Philipp.  Confidcntes,  inquit,  hocipsum,  et 
quia  qui  cozpit  in  vobis  bonum  opus,  perficiet  usque  in  diemJesu  ChrisH: 
ut  signiticet  hanc  suam  contidentiam,  seu  spem  de  illo  bono  Philip- 
pensium  esse  de  aliquo,  ut  pertinente  ad  seipsum  ratione  spiritualis 
conjunetionis,  quam  habebat  cum  illis,  ita  subjungit:  Sicut  est  mihi 
justum  hoc  sentire  pro  omnibus  vobis,  eo  quod  habeam  vos  in  corde,  et 
in  vinculis  meis,  et  in  defensione  et  confirmatione  Evangelii  socios 
gaudii  mci  omnes  vos  esse. 

Probatur  etiam  nostra  propositio  ratione :  omnia  qua3  requiruntur 
in  actu  spei  christianae  tam  ex  parte  actus,  quaui  ex  parte  objccti,  re- 
periuntur  in  prsesenti  actu :  ergo  talis  actus  est  spei  christianae  proprie 
dictus.  Probatur  antecedens:  nam  ex  parte  actus  requiritur  ut  sit  ef- 
ticax  aliquod  desiderium  supernaturale  amoris  concupiscentiae;  ex  parte 
vero  objecti  requiritur  ut  sit  desiderium  summi  boni,  quatcnus  illud 
nobis  est  conveniens :  sed  haec  duo  revera  cadere  possuntin  actum  spei. 
quo  alteri  beatitudinem  spero  etexopto;  actus  enim  ille  est  superna- 
turalis,  quippe  cum  tendat  in  objectum  supernaturale ,  est  etiam  ex 
amore  concupiscentite ;  hoc  enim  actu  tendo  in  beatitudincm  a?ternam 
non  quatenus  est  bona  in  se,  sed  quatenus  est  summum  aliquod  bo- 
num  alteri  conveniens,  ut  summa  ejus  perfectio:  igitur,   etc. 

Dices:  S.  Augustinus  in  Enrhiridio,  cap.  8.  dicit:  Spes  uonniss 
bonarum  rcrum  est,  ncc  nisi  futurarum,  ct  ad  eum  pertinentium,  qui 
earum  spem  gerere  perhibetwr:  igitur  versatur  tantum  circa  bonum 
nobis,  non  autein  alteri  conveniens.  Dcindc,  actus  spci  est  actus  amoris 
concupiscentise:  sed  amor  concupiscentise  versatnr  tantum  circa  bonum 
proprium,  non  autem  bonum  alienum:  ergo  non  possumus  alteri  spe- 
rare  beatitudinem.  —  Respondeo  ad  S.  Augustinum,  eum  dumtaxat 
intelligenuum  de  spe,  qutc  concipitur  tantum  secundum  affectio- 
nom  eommodi,  non  vero  secundnm  afiectionem  justitiae,  de  qua  lo- 
quitur  Serm.  11.  De  Ycrbis  Domin.  cuni  ait:  De  ntdlius  salute  despe- 
randum  est,  dum  vivit.  Yel  dico  eum  dumtaxat  velle,  quod  non 
possuxhus  aliis  bona  sperare,  nisi  qu;c  nobis  sperarc  congruit.  Ad  sc- 
cundum  dico,  amorem  concupiscentiae  quatenus  connotat  tantuin  at- 
fectionem  commodi,  esse  dumtaxat  circa  nos;  ut  vero  connotat  affe- 
etionem  justitiae,  tam  potest  esse  circa  nos,  quam  cirea  alios. 


DE    SUB.IECTO    DIVIN.l-;    SPEI.  585 

QUiESTIO  TEKTIA. 

QUODXAM  SIT  SUBJECTUM  SPEI  THEOLOGICiE,   SEU 
IX  QUIBrS  ILLA    REPERIATUR. 

Notandum  1.  Certum  esse  spem  theologieam,  etiam  secundum 
actum,  11011  reperiri  in  Deo  cx  defectu  objecti,  quia  Deus  omnia  bona 
intrinseca  constantissime  possidet,  et  seipso  plenissime  fruitur.  Quan- 
tum  ad  bona  extrinseca,  nempe  gloriam  et  venerationem,  quam  a 
nobis  exigit,  cum  non  sint  ardna,  tamen  cum  sint  infallibilia  respeetu 
ipsius,  imo  nec  futnra,  quia  cuncta  ab  aeterno  sunt  ipsi  intime  prae- 
sentia,  idcirco  illa  sperare  non  potest-  unde  quoties  in  Scriptura  Deus 
dicitur  sperare  aliquid  a  nobis,  haec  intelligenda  sunt  tropologice;  ita 
quod  Deus  loquatur  humano  more.  signiricans  nimirum  affectus,  quos 
habemus  ordinarie  circa  bonum  absens  nobis  conveniens.  Igitur  dum- 
taxat  sermo  esse  potest  de  creaturis,  utrum  videlicet  in  eis  spes  theo- 
logica  possit  existere  quovis  in  statu  cousiderentur. 

Notandum  2.  Hic  potissimum  esse  difficultatem  de  hominibus 
cundum  duplicem  eorum  statum,  scilicet  viae,  et  termini.  Statum  vise 
appello  eum.  quo  tendimus  ad  seternitatem,  qui  videlicet  complectitur 
non  solum  homines  fideles  in  hoc  muncto  degentcs.  >ed  etiam  animas 
e  corpore  solutas  in  Purgatorio  lugentes.  Statum  termini  dico  esse  eorum 
omnium,  qui  jam  seternitati  sunt  eonsignati,  sive  beatae  in  caelis,  sive 
aeternitati  miserae  in  inferis,  de  quibus  omnibus  moveri  potest  praesens 
difricultas.  utrum  vidclicet  spesexistat  in  omnibus  ^iatoribus  fidelibus: 
secundo,  utrum  in  animabus  in  Pnrgatorio  degentibus :  tertio,  utrum 
in  comprehensoribus  et  Beatis :  quqrfo,  utrum  in  damnatis  et  re- 
probis. 

NoTANDUM  3.  Spcm  sicut  et  alias  virtutes  theologieas  posse  de- 
perdi  tribus  modis: primo  quidem  per  cessationem  divini  iurluxus  illam 
conservantis.  sicut  enim  virtutes  iiifusae  specialiter  a  Dco  dcpendent. 
ut  creentur  et  infundantur,  sic  etiam  dependent  a  speciali  concursu. 
Dei.  ut  in  suo  esse  conserventur,  ipsa  enim  rei  conservatio  nihil  aliud 
est,  quam  continuata  qusedam  rci  productio.  Quapropter,  c<  ssante  di- 
vino  intiuxu  conservativo,  necessum  est,  quod  illa  virtus  pereat. 
cundo,  desinere  possunt  charitas  et  spes  per  subtractionem  fidei,  qua? 
est  earum  fundamentum;  sublato  enim  fandamente,  neeessum  est  quod 
omne  aedificium  ruat.  Tertio  desinere  possunt  virtutes  theologicae  per 
vitia  sibi  contraria:  unde  quermadmodum  divina  fides  deperditur  sal- 
tem  demeritorie  per  infidelitatem,  et  charitas  per  quodcumque  pec- 
catum  mortale  :  sic  ctiam  spes  christiana  amittitur  per  actum  prae- 
sumptionis  aut  desperationis. 

Conclusio  prima.  —  Spbs  phbologioa  bubsistit  in  viato- 

BfBUS,    TAM    IX    HOC    MUNDO,    QUAM    IX    PURGATORJO  DBGENTIBUS.     liac 

€onclusio  constat  duabus  partibus,  quarum 

Probatur  prinia  :    primo    quidem    ex  Concilio  Tridentin* 
cap.  7.  ubi  docet:    //'    ipsa  juslificatione  eum   remissione  peecab 
hcec  omnia  simul  infusa  accipit  homo  per  Jesum   Christum,  cui 
ritur,  fidem,  sp  m,  et  eharitatem,  nam  fides  ru$  m  spes 


586  DE    SUBJECTO    DIVIN.^E   SPEI.  f 

et  charitas,  neque  unit  perfecte  cum  Christo,  neque  corporis  ejus  vivum 

membrum  efficit.  —  Nec  obstat,  quod  plurimi  fideles  gravissimis  pec- 
catis  inquinentur,  non  enim  propterea  spem  deperdunt,  quamdiu  ser- 
vant  tidem  divinam,  nec  admittunt  ullum  peccatum  pnvsumptionis. 
aut  desperationis ;  siquidem  cum  gratia  sanctificante  non  recedunt 
omnia  dona  cselitus  infusa  per  aliquod  admissum  mortale  peccatum; 
sed  fides  et  spes  in  nobis  permanent,  veluti  divinum  semen  vitse  spi- 
ritualis,  juxta  illud  Isaise:  Nisi  Dominus  exereituum  reliquisset  nobis 
semen,  quasi  Sodoma  fuissemus,  et  quasi  Gomorra  similes  essemus. 
Spes  tamen  non  remanet  in  iis,  qui  iidem  perdiderunt ;  cuin  enim 
iides  sit  fundamentum  spei  supernaturalis,  manifestum  est,  quod  eo 
sublato  fundamento,  nulla  remaneat  spes  iniusa.  I  nde  hseretici  solum 
habent  spem  acquisitam  et  naturalem,  quae  est  amor  quidam  natu- 
ralis  concupiscentire  respectu  beatitudinis,  et  ejusdeni  expectatio,  quod 
totum  humanuin  cst. 

Secunda  pars,  nempe  quod  spes  insit  animabus  existentibus  in  Pur- 
gatorio  facile  colligitur  ex  dictis  de  fide;  cum  enim  fides  sit  spei  fun- 
clamentum  et  fulerum,  hsecque  remaneat  in  ipsis  animabus,  etiam  in 
eis  esse  potest  spes.  lnsuj>er  cum  beatitudo  respectu  illarum  sit  adhuc 
absens,  et  assequenda  per  graves  crueiatus  ac  poenas,  quas  luere  te- 
nentur,  beatitudo  eis  proponitur  sub  ratione  boni  absentis  et  ardui, 
ac  subinde  sub  ratione  objecti  spei.  Denique  animse  Pugatorii  habent 
efficax  desiderium  beatitudinis  supernaturalis  obtinenda3,  tamquam 
boni  absentis  ardui,  et  sibi  acquisitu  possibilis  :  igitur  habent  actum 
spei  christianse  et  theologica1.  Consequentia  patet  ex  dictis  in  primo 
Notabili  prsecedentis  Quasstionis.  Antecedens  probatur ;  nam  animse  ibi 
sunt,  tamquam  in  carcere,  donec  solverint  usque  ad  ultimum  qua- 
drantem,  quse  solutio  cum  sit  laboriosa  ac  sumnie  poenalis,  est  illis 
medium  arduum  ad  bonum  desideratum  obtinendum ;  ac  subinde  pos- 
sunt  elicere  actus  spei. 

Dices  1:  Anirme  illse  sunt  certaB  de  sua  beatitudine,  a  qua  deficere 
et  excider^,  non  possunt:  igitur  non  possunt  habere  spem.  —  Nego 
consequentiam :  certitudo  eniin,  ut  supra  diximus,  non  obest  actui 
spei,  quia  non  tollit  ab  illa  rationem  summi  boni  supernaturalis,  ardui, 
et  absentis,  nec  impedit  ardens  et  efficax  desiderium  illius  tamquam 
boni  proprii,  seu  cedentis  in  commodum  desiderantis  illud;  quod  sui- 
ficit  ad  propriam  et  praecisam  rationem  actus  spei:  igitur  etiamsi 
animse  existentes  in  Purgatorio  sint  certre  de  ~sua  salute  et  assecu- 
tione  beatitudinis  reterme,  hacque  ratione  sint  in  pace,  quia  tamen 
nondum  fruuntur  illa  beatitudine,  recte  possunt  illam  sperare  periecto 
actu  spei  theologicrc:  quemadmodum  viator  in  hoc  mundo  existens, 
qui  certus  esset  de  sua  salute,  qualis  fuit  latro  poenitens  in  cruce, 
dum  audivit  a  Christo  Domino,  hodie  mecum  eris  in  Paradiso,  revera 
poterat  sperare  salutem  reternain,  quam  nondum  habebat. 

DlCBS  2:  Illi  non  possunt  habere  actus  spei,  qui  non  possunt  eli- 
cere  actus  ipsi  contrarios:  sed  animse  existentes  in  Purgatorio  non 
possunt  elicere  actus  oppositos  spei,  puta  aetum  desperationis :  igitur 
nee  actus  spei.  Major  patet:  eadem  enim  potentia  secundum  Philo- 
sophos  est  c-ontrariorum.  —  Nego  majorem  :  non  onim  neeesse  esl  ad 
actum  spei  exercendum,  quod  elic-i  i>ossit  actus  <ii  oppositus,  quia   non 


DE    SUBJECTO    DIVIN^    SPEI.  587 

est  neeessarium  absolute,  ut  qui  potest  exercere  unuin  actum,  possit 
etiam  actum  ei  oppositum  elicere;  enimvero  Beati  possunt  amare  Deum 
ex  charitate,  quem  tamen  odisse  non  possunt.  Ad  probationem,  quod 
cum  dicitur.  potentia  est  contrariorum ,  istud  non  debet  universaliter 
accipi,  sed  per  accommodationem  ad  statum  et  conditionem  ejus.  cuius 
est  potentia.  Hinc  cum  animse  in  Purgatorio  existentes  sint  contir- 
mata;  in  gratia,  et  hac  ratione  non  possint  desperare,  tamen  actum  spei 
possunt  elicere  respectu  beatitudinis  sibi  repromissse,  ad  quam  adspirant. 
Dices  3:  Actus  spei  cum  charitate  conjunctus  est  meritorius:  sed 
animse  existentes  in  Purg*atorio  non  possunt  amplius  mereri :  ergo  nec 
sperare.  ( 'onfinnatio,  quia  spcs  innititur  meritis  prasentibus  :  sed  a 
nimae  in  Purgatorio  non  possunt  habere  merita  prsesentia :  igitur  nec 
spem.  —  Distinguo  majorem;  actus  spei  sic  est  meritorius,  quando 
elicitur  a  viatore  simplieiter,  et  ante  mortem,  concedo:  secus,  nego, 
Certum  est  autem,  quod  animae  in  Purgatorio  non  sint  ampjius  sim- 
pliciter  in  statu  viae,  qui  rinitur  in  ipsa  morte,  sed  sunt  tantum  in 
statu  vi:e  secundum  quid,  ac  subinde  non  possunt  amplius  mereri: 
meritum  enim  omne  clauditur  cum  vita,  ut  dicetur  Tractatu  sequenti. 
Ad  confirmationem  dico,  spein  niti  meritis,  non  quse  de  praesenti  eli- 
ciantur,  sed  quae  elicita  et  comparata  fuerunt,  dum  in  terris  viverent: 
quemadmodum  viator  existens  in  statu  peccati  mortalis  potest  habere 
aetum  spei  innixum  bonis  operibus.  quie  exercere  poterit  cum  sancti- 
ticantem  gratiam  virtute  Sacramenti  ponitentiae  fuerit  adeptus.  Adde 
quod  licet  anim?e  in  Purgatorio  existentes  sint  extra  statum  meriti, 
attamen  spes  in  eis  non  estotiosa:  quippe  eis  divinam  consolationem 
instillat,  et  robur  eseleste  indit,  ut  inrlictas  sibi  pcenas  et  cruciatus 
acerbos  animo  constanti  perferant. 

Conelusio    secunda.   —  Spbs  nlllatenus   pbrmakbt   l\ 

Bbatis,  nbc  l\  damnatis.  Haec  Conclusio  sufficienter  probata  n  anet 
ex  dictis  de  fide,  ubi  diximus  fidem  infusam  non  remanere  in  Beatis, 
nec  in  damnatis;  ac  subinde  nec  spes:  par  enim  est  utriusque  ratio. 
maxime  cum  fides  sit  spei  tundamentum  et  regula. 

De  damnatis  res  est  evidens:  tuni  quia  Prov.  11  dicitur:  Mortuo 
homvne  impio,  nulla  erit  ultra  spes,  et  expectatio  sollicitorum  peribit: 
ac  proinde  damnati  cum  sint  in  uliimo  termino  impietatis  nullam  pos- 
sunt  habere  spem.  Tum  quia  sunt  certi  de  sua  perpetua  damnatione, 
et  beatitudinem  seternam  ipsis  nullatenus  esse  possibilem,  juxta  illud 
.lob.  15.  Non  credit,  quod  reverti  possit  de  tenebris  ad  lucem,  drcwm- 
ftpectans  undique  gladium.  Tum  denique,  quia  nullum  habent  auxi- 
lium  supernaturale.  quo  salutem  suain  possint  promereri,  ac  proinde 
nulla  ipsis  inest  iilius  consequendse  spes. 

Dices:  Damnati  appetunt  aiternam  beatitudinem :  nullus  enim  est 
adeo  miser,  qui  non  desideret  essn  beatus:  ig-itur  illain  sperare  pos- 
sunt.  —  Disting^uo  antecedens:  appetunt  appetitu  naturali  et  omnino 
ineflficaci,  concedo:  appetitu  supernaturali  vt  efficaci,  nego.  Spes  autem 
est  actus  seu  desiderium,  et  efficax,  et  omnino  supernaturale  eirca  bea- 
titudinem,  ut  possibilem  speranti,  et  comparandam  ex  auxilio  divino 
ac  bonis  operibus:  ac  proinde  damnati   illam  non  possunt  babere. 

Secunda  pars  etiam  constat:  spcs  enim  tendit  in  bonum  non  | 


588  DE    SUBJECTO    DIVINA^   SPEI. 

sessum,  at  beari  fruuntur  Deo  per  visionem  et  amorem,  ac  subinde 
non  possunt  amplius  habere  actum  spei.  Mojor  constat :  nam,  ut  di- 
ximus,  ex  Apostolo  ad  Rom.  8.  Sj>es  quce  videtur  non  est  spes:  nam 
quod  videt  quis,  quid  sperat? 

Dices:  Beati  praestolantur  sui  eorporis  resumptionem  et  beatitu- 
dinem,  quam  nondum  habent:  igitur  respectu  beatitudinis  sui  cor- 
poris  possunt  habere  spem.  —  Distinguo  consequens:  possunt  ha- 
bere  spem.  quae  sit  virtus  theologica,  et  tendens  in  Deum  possiden- 
dum,  nego:  qua'  sit  desiderium  naturale,  quo  una  pars  naturaliter 
appetit  conjunctionem  cum  altera,  cum  qua  totum  efnciat,  necnon  et 
desiderium  elicitum,  quo  anima  exoptat,  ut  corpus,  quod  sibi  fuit  sa- 
lutis  instrumentum  et  medium,  sit  etiam  consors  mercedis  et  prae- 
mii,  concedo.  Unde  in  animabus  Sanctorum  potest  equidem  esse  de- 
siderium  respectu  glorise  corporis,  non  tamen  proprie  loquendo  spes. 
quae  sit  virtus  thpologiea,  et*  cujus  objectum  est  ipse  Deus  ut  pos- 
sidpndus,  non  autem  aliquod  bonum  creafum. 

Petes  1.  Utrum  saltem  in  Beatis  remaneat  habitus  spei?  —  Re- 
spondeo  quod  non,  cum  Doctore  in  3.  dist.  31.  num.  2.  quia,  inquit, 
nuilus  habitus  ponendus  est  ibi  manere  frustra:  frustra  autem  esset 
ibi  habitus,  cujus  inclinatio  tunc  esset  impossibilis:  fides  autem  ex 
ratione  sua  inclinat  tantum  in  verum  latens,  secundum  gloss.  super 
illud  Heb.  11.  Fides  est  sperandarum  substantia  rerum,  argumentuin 
non  apparentium,  et  spes  tantum  inclinat  in  bonum  commodum  ab- 
sens,  juxta  illud  Rom.  8.  Spes  qum  videtur  non  est  spes;  accipiendo 
spem  pro  sperato,  scilicet  objecto  :  inclinationes  autem  ista?  non  pote- 
runt  haberi  in  patria,  ubi  erit  verura  patens,  et  bonum  habitum :  igitur 
isti  habitus  non  manebunt,  quia  essent  sunerflui.  Quibus  verbis  I )octor 
signifieat  idcirco  spem  non  remanere  in  patria,  quia  spps  non  potest 
tendere  nisi  in  bonum  absens ;  in  patria  autem  bonum  non  est  absens, 
sed  praesenset  possessum,  ac  proinde  circa  istud  non  potest  esse  actus 
spei,  iipc  consequenter  habitus,  quia  esset  omnino  supertiuus. 

Petes  2.  Qualiter  habitus  spei  desinat  tum  in  Heatis,  tum  in  da- 
mnatis?  —  Respondeo  ipsum  desinere  per  ccssationpm  infiuxus  Iei 
conservantis  illum :  cum  eniin  virtutes  infusae  per  se  speciali  modo 
exigant  produci  et  infundi  a  Deo,  etiam  specialiter  ab  eo  debent  con- 
servari;  ipsa  enim  rei  conservatio  nihil  aliud  est,  quam  continuata 
ipsius  productio.  Idcirco  autem  Deus  desinit  conservare  habitum  spci 
in  Beatis,  quia  in  eis  omnino  foret  otiosus,  cum  non  posset  inclinare 
in  eo  staru  voluntatem  ad  illum  aetum  spei  producenduni ;  Deus  autem 
nihil  frustraneum  molitur,  nec  conservat,  maxime  in  statu  perfectis- 
simo,  qualis  est  beatitudinis.  In  dainnatis  vero  praeter  negationem  in- 
fluxus  conservantis,  etiam  desinit  spei  habitus  per  actuni  ipsi  oppo- 
situm,  nernpc  per  actum  despprationis;  sicut  enim  per  actum  iniideli- 
tatis  divina  fides  deperditur,  saltem  demeritorie,  sic  ctiam  et  spes 
cliiistiana  amittitur  per  actum  desperationis:  sed  damnati  sunt  in  con- 
tinua  dcsperationp ;  norunt  enim  aeternam  beatitudinem  esse  sibi  acqni- 
situ  itnpossibilem,  cuni  taincn  aliunde  noverint  sp  ad  illam  tuisse  a 
I)co  creatos:   igilur,  (Jtc. 


DE    VIRTUTE    CHARITATIS.  589 

Pbtbs  3.  An  sit,  et  quando  urgear  prseceptum  de  eiicieudo  actu 
spei?  —  Respondeo  primo,  revera  dari  prreceptum  de  eliciendo  inter- 
dum  spei  actu.  Quod  utique  probatur  ex  Apostolo  ad  Timoth.  cap.  6. 
ubi  ait:  Divitibus  hujus  sceculi  praxipe,  non  sublime  sapere,  neque 
sperare  in  incerto  divitiarum,  sed  in  Deo  vivo.  Similiter  Psal.  1.  Sacrifi- 
cate  sacrificium  justitiat,  et  sperate  in  JDomino,  quod  frequenter  Psal- 
mista  repetit  et  inculcat.  Favet  etiam  ratio;  omnis  enim  actus  cen- 
setur  esse  in  pnecepto,  cujus  omissio  est  speciale  peccatum :  etenim 
peccatum  omissionis  est  semper  contra  aliquod  prseceptum  positivum, 
sicut  peccatum  commissionis  contra  negativum  :  sed  omissio  actus 
spei  supernaturalis  pluribus  imputatur  ad  peccatum ;  sic  1.  Paralip. 
cap.  10.  dicitur  Saul  damnatus  propbr  iniquitates  suas,  eo  quod  prce- 

varicatus  sit  mandatum  Domini,  quod  praBceperat nec  sperai 

in  Domino.  Et  Sap.  2.  damnantur  impii,  quod  nescierunt  sacramenta 
Dei.  neque  mercedem  speravermit  jUstititB,  nec  judicaverunt  honorem 
ammariim  sanctarum.  —  Respondeo  seciindo,  quod  attinet  ad  tempus 
obligationis.  illud  praeceptum  obligare  indirecte  quoties  sine  actu  spei 
pcenitentia  non  potest  exerceri,  nec  oratio  exaudiri,  nec  reportari  ten- 
tationis  vietoria,  quia  praeceptum  obligans  ad  aliquem  finem,  simul 
obligat  ad  ponenda  media  necessaria  ad  consecutionem  finis.  Verum 
hsec  obligatio  est  tantum  indirecta,  quia  non  oritur  tam  ex  prsecepto 
spei,  quam  ex  prsecepto  poenitentia?.  orationis,  et  tentationis  vincencue. 
et  consequenter  illius  omissio  non  tam  pugnat  iu  spem,  quam  in  vir- 
tutem,  cui  peccatum  per  spem  vitandum  repugnat.  —  Unde  quantum 
ad  obligationem  directam  spei,  omissis  aliorum  sententiis,  censerem 
prseceptum  spei  obligare  quando  sufficienter  nobis  proponitur  obje- 
tum  sperandnm,  nec  ullum  adhuc  spei  actum  circa  ipsnm  elienimus, 
habitus  enim  supernaturales  a  Deo  nobis  non  conceduntur,  ut  sint 
perpetuo  otiosi,  ac  proinde  debemus  interdum  eorum  actus  elicere. 
Secundo  obligat  spei  pra^ceptum  ad  illius  actum  exercendum,  quoties 
gravis  occurrit  vincenda  tentatio  desperationis  :  tunc  enim  quis  tenetur 
sperare  eodem  praecepto,  quo  obligatur  non  desperare;  ac  proinde  sin 
aliter,  saltem  tacili  negotio,  quam  cum  ordinario  divinse  gratiae  subsidio 
vinci  possit  illa  gravis  tentatio  desperationis,  nisi  per  actum  spei.  eo 
in  c-asu  ex  pnecepto  debet  elici.  Ca^tera  qnae  acl  hanc  virtutem  spe- 
ctare  possunt  resolventur  in  seqnenti  Dispntatione  de  charitate,  eum 
qua  christiana  spes  summum  habet  cominercium;  quippe  cum,  ut 
notat  Doctor  dist.  31.  num.  4.  spes  et  charitas  versantnr  eirca  eam- 
dem  divinam  bonitatem.  tainquam  circa  suum  objectuin,  eum  hoc  di- 
scrimine,  quod  Deus,  ut  suminum  bonum,  attingatur  a  spe,  tamqnam 
objeetum  absens,  et  ut  nobis  conveniens,  a  charitate  vero  tamqnam 
bonum  praesens,  et  seeundum  se  speetatum. 

.      DISPUTATIO    TKRTIA. 

DE  VIPTUTE  CHARITATIS 

Charitatbh  omnium  virtutum  tam  moralium,  quam  fcheologicarnm, 
pra3Stantissimam  esse,  ac-  veluti  coronidem,  luculenter  significavit  Apo- 
stolus.  eum  ait :  Fides,  Spes,  Charitas  tfia  /(o?c  major  autem  horum 
esi  charitas.XJn.de)  ad  Colos.  o.  monebat:  Super  omnia  autem  hceccha- 


590  DE  VIRTUTE  CHARITATIS. 

em  habete,  quod  est  mnculum  perfectionis.  Hujus  autem  perfe  -tis- 
sinue  virtutis  encomium  egregie  celebrat  2.  ad  Cor.  ult.  scribens  : 
Gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  charitas  Dei,  et  eommunieatio 
sancti  Spjritus  sit  cum  omnibus  vobis.  Quibus  verbis  tria  praecipua  di- 
vinae  charitatis  munia  et  elogia  commendat.  II la  namque  egregia  virtus 
revera  est  gratia.  Primo,  quia  gratuita  Dei  bonitate,  ut  donum  ejus 
eximium  nobisr  tribuitur  :  secunclo,  quia  nos  Deo  gratos  et  acceptos 
efricit:  tertio  denique,  quia  stimulat,  et  allicit,  ut  grato  ac  gratula- 
bundo  animo  omnia  nostra  opera  in  Dei  gloriam  et  honorcm  impen- 
damus.  Dicitur  autem  gratia  Domini  nostri  Je.su  Christi.  quoniam  ado- 
randus  ille  Salvator  hanc  pra?  casteris  virtutem  Discipulis  eomincn- 
davit,  dicens  Joan.  15.  Hoc  est  prozceptum  meum,  ut  diligatis  invi- 
eem,  sicut  et  ego  ditexi  vos.  Voluit  insuper  illam  esse  genuinum  cha- 
racterem,  quo  ejus  amantissimi  Discipuli  ab  exteris  secernerentur: 
unde  dicebat  Joan.  13.  In  hoc  cognoscent  omnes,  quia  Discipuli  mei 
estis,  si  dilectionem  habueritis  ad  invicem.  Tandem,  per  hanc  divinam 
virtutem  ipsemet  Christus  ab  reterno  Patre  nobis  in  Salvatorem  et 
Kedemptorem  consignatus  est,  unde  dicebat  Joan.  16.  Sic  Deus  di- 
lexit  mundum,  ut  Fitium  suum  unigenitum  daret,  ut  omnis,  qui  credit 
in  eum,  non  pereat,  sed  habeat  ritam  ozternarn.  Cni  concinit  Apostolus 
ad  Ephes.  2.  Deus,  cjui  dives  est  in  misericordia.  propter  nimiam  cha- 
ritatem  suam,  qua  dilexit  nos,  et  cum  essemus  mortui  peccatis,  con- 
vivificavit  nos  in  Christo,  etc.  —  Addit  Apostolus  ad  illustriorem 
hujus  divina^  virtutis  commendationem,  quod  illa  nominetur  charitas 
Dei ;n&m,  inquit  S.  Augustinus,  tract.  9.  in  Epist.  Joannis:  «  Nescio 
«  utrum  magnificentius  nobis  charitas  commendari  possit,  quam  ut 
«  dicatur,  Deus    charitas  est:  brevis  laus,    et  magna    laus:  brevis   in 

rmoue.  magna  in  intellectu.  Quam  cito  dk-itur,  Deus  charitas  est: 
«  et  qui  manet  in  charitate,  in  De.o  manet.  et  Deus  in  eo!  Sit  tibi  do- 
«  mus  Deus,  esto  domus  Dei,  mane  in  Deo,  ut  maneat  in  te  Deus : 
«  manet  in  te  Deus,  ut  contineat,  manes  in  Deo.  ne  cadas;  qui  sicut 
«  de  charitate  dicit  Apostolus,  Charitas  numquam  cadit.  »  —  Tandem 
appellatur  communicatio  Spiritus  sancti,  quippe  per  Spiritum  Sanctum 
ha?c  eximia  virtus  nobis  infunditur,  dicente  Apostolo  ad  Rom.  5.  Cha- 
ritas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum.  Est,  in- 
quam,  communicatio ;  omnia  namque  bona  Spiritus  sancti  inter  fideles 
lacit  esse  communia,  ita  ut  quisque  eorum  cum  Psalmista  11S.  dicere 
queat:  Particeps  ego  sum  omnium  timentium  te :  hinc  naseentis  Ec- 
clesiae  rilii  summo  divinre  charitatis  sestu  flagrabant  (iit  notat  S.  Lucas 
Actorum  [.)  Multitudinis  credentium  eratcor  unum,  etanima  una,  nec 
quisquam  eorum,  qum  possidebat,  aliquid  suum  ess<  dicebat,  sederant 
illiS  omnia  communia.  Denique,  societatem  intimam  Deum  inter  et 
homines  instituit,  ut  praeclare  explicat  S.  Joan.,  Epist.  1.  cap.  1.  Ut 
ct  vos  societatem  habeatis  nobiseum,  et  societas  nostra  sit  cum  Patre, 
et  cum  Filio  ejus  Jesu  Christo.  — Longum  esset  ire  per  singnla  hujus 
divinae  virtutis  encomia,  quod  Oratorem  magis,  quam  Theologum  Di- 
sputatorem  exigit;  quocirca  ab  ampliori  ejus  commendatione  absti- 
nentes,  qua^dam  de  ipsius  natura  ac  proprietatibus  disputanda  snnt. 
Qaoniam  autem  potissimae  ad  eam  spectantes  qusesriones  jam  librats 
sunt  in  prsecedenti  Tractatu,  ubiactumest  de  Gratia  sanctificante,  quae 


X 


DE  VIRTUTE  CHARITATIS.  591 

Charitati  realiter  identificatur;  hine  tres  dumtaxat  capitales  quaestmnes 
liic  supersunt  examinandae :  quarum  prima  aperiet  hujus  eximiae  vir- 
tutis  naturam  :  secunda  illius  objectum  :  tertia  ordinem  hominis  ad 
Deum,  proximum,  et  seipsum  declarabit. 

QU^STIO  PRIMA. 
UTRUM,  ET  QUALIS  VIRTUS  SIT  CHARITAS. 

Notandum  1.  Charitatis  noinen  secundnm  vocis  etymologiam  de- 
ductum  esse,  vel  a  voce  Graeca  y.ap'.:.  quod  gratiam  sonat,  vel  utve- 
risiinilius  est,  a  nomine  adjectivo  charus,  cujus  snbstantivnm  est  cha- 
ritas;  significans  excellentiam  rei  alicujus,  quoe  cum  magno  pretio 
constet,  etiam  speciali  dilectione  habetur ;  unde  traductum  est  ad 
ipsammet  dilectionem  exprimendam.  Licet  autem  contingat  interdum 
nomen  istud  nsurpari  ad  designandum  amorem  illicitum,  quo  sensn 
Judith  Deum  exorans  cap.  9.  dicebat  de  Holoferne :  Capiatar  laqueo 
oculorum  suorum  in  me,  et  percuties  eum  ex  labiis  charitatis  mece,  id- 
est,  qui  possent  allieere  ad  amorem  et  complexum  vetitum,  nihilo- 
minus  communis  Scriptnrae  sacrae,  ac  SS.  Patrum  usus  jam  invaluit, 
ut  vox  charitas  solum  designet  habitum  aut  actum  supernaturalem, 
quo  Deum  propter  se,  et  alia  propter  Deum  ipsum  diligimus.  Quamquam 
autem  S.  August.,  lib.  4.  De  Civitate  Dei,  cap.  7.  dixerit  tria  haec,  amor, 
dilecUo,  charitas,  unum  et  idem  plerumque  in  Scriptnra  sacra  significare; 
nihilominus  ibidem  observat  diversam  significationem  ipsis  inesse  ; 
amor  siquidem  latius  patet,  et  significat  omnem  voluntatis  afiectum, 
sive  naturalem  et  necessarinm,  sive  supernaturalem  et  gratuitum  : 
dilectio  praecise  non  denotat  mutuum  aftectum  duoruni  vel  plurium 
inter  se,  sed  dumtaxat  bonam  voluntatem,  quam  ex  electione,  et  li- 
brato  consilio  habemus  erga  aliquem  potius,  quam  erga  caeteros  :  rlia- 
ritas  vero  significat  mutuum  affectum  gratuitum  et  supernaturalem, 
quem  habemus  erga  Deum  aut  proximum  ;  unde  charitas  sortitur 
amicitiae  nomen  ac  dignitatem.  Quod  ut  pateat  evidentins, 

Notandum  2.  Amicitia?  nomen  ex  Aristotele.  lib.  8.  Ethic.,  cap.  2. 
sic  dcfiniri:  Amidtid  est  mutua  aliquorum  benevolentia,  quce  non  latet 
ipsos  animos,  sed  aliis  invicem  est  cognita.  Dicitnr  benevolentia,  ut 
distingnatnr  ab  amore  cononpiscentiae,  quo  quis  sibi  bonuin  vult.  Ad- 
ditnr  mutua,  quia  est  veluti  vinculum,  quo  duo  invicem  ex  electione 
utriusque,  atque  adeo  ex  judicio  rationis  constringuntur.  Caetera  defi- 
nitionis  vocabula  significant  exercitinm  ipsius  amicitiae,  quae  amicos 
stimulat  non  solum  ad  mutuum  affectum  ,  sed  etiam  ad  pra?standa 
sibi  invicem  mutua  obsequia  ;  enimvero  si  amicus  nesciat  se  ab  altero 
diligi,  non  stimnlabitur  ad  impendendum  ei  amorem,  et  ei  in  neces- 
sariis  subveniendum.  Hinc  quatuor  potissimum  ab  eodem  Aristotele 
ibidem  assignantur  eonditiones  ad  veram  et  perfectam  amicitiam  de- 
siderandaj  :  prima,  ut  sit  benevolentia,  seu  volitio  boni,  quod  amico 
optamus  :  cum  autem  bona,  qua?  possumus  velle  amico  sint  in  du- 
plici  differentia  ;  alia  enim  sunt  qua3  jam  possidet,  et  alia  quibus 
caret  :  priora  bona  ipsi  volumus  amore  complacentire  :  posteriora  vero 
amore  desiderii  ;  illa  nimirum  ei  desiderando  <-t  optando.  Secundd, 
conditio  est,  ut  amor  iste  sit  mutuus;  si  enim  ha^c  desit.  amor  quidem 


592  DE  VIRTUTE  CIIARITATIS. 

esse  poterit,  non  vero  amicitia.  Tertia,  ut  haec  mutua  benevolentia  sit 
utrinque  cognita.  Quarta  tandcm,  ut  inter  amicos  sit  mutua  bononim 
communicatio,  hoc  est,  quod  amici  sibi  invicem  communicent  sua  bona, 
et  mutuis  erga  se  officiis  amorem  suum  loveant. 

Notandum  3.  Certum  esse,  ut  constat  ex  iis  quse  diximus  de  gratia 
sanctificante,  quod  charitas  non  sit  ipsemet  Spiritus  sanctus,  seu  amor 
substantialis,  aut  personalis  Dei  nobis  formaliter  conjunctus,  ut  videtur 
docuisse  Magister  sententiarum  in  1.  dist.  17.  quamquam  Subtilis  Do- 
ctor  ibidem  q.  3.  num.  £0.  eum  cum  sententia  communi  conciliare 
nitatur;  sed  revera  esse  qualitatem  divinitus  intusam,  ut  docet  Con- 
cilium  Tridentinum,  Sess.  6.  cap.  7.  ubi  statuens  justifieationem  no- 
stram  fieri  per  formam  inhaerentem,  ita  concludit :  Icl  tamen  in  hac 
impii  justificatione  fit,  dum  ejusdem  sanctissirnce  passionis  merito,  per 
Spiritum  sanctum  charitas  Dei  infunditur  in  cordibus  eorum,  qui  ju- 
stificantur,  atque  ij>sis  inhceret :  unde  in  ipsa  justificatione,  cum  re~ 
missione  peccatorum  hcec  omnia  simul  accipit  homo  per  Jesum  Chri- 
stum,  cui  inseritur,  ficiem,  spem,  et  charitatem.  Quibus  verbis  Conci- 
lium  tria  docet :  primum,  quod  charitas  per  Spiritum  sanctum  diffun- 
datur,quibus  signincatDeum  esse  causam  efficientem  charitatis,  ac  sub- 
inde  illam  esse  realiter  a  Deo,  et  consequenter  a  Spiritu  sancto  distin- 
ctam.  Secundura,  quod  charitas  inlundatur;  Spiritus  autem  sanctus  non 
potest  dici  infundi.  Tertium,  quod  charitas  .justificatis  inhajreat :  quod 
utique  Spiritui  sancto  competere  non  potest,  sed  dumtaxat  alicui 
iormre  creatre  intrinse^e  inhserenti.  U)ide  pr^eclarc  sanctus  Augustinus, 
lib.  De  Spiritu  et  FMtera,  cap.  32.  ait:  Charitan  Dei  dicta  est  diffundi 
in  cordibus  nostris,  non  qua  ipse  nos  diHciit,  sed  qua  nos  facit  ddectos 
suos;  sicut  justitia  Dei,  qua  justi  ejus  munere  efflcimur;  et  Domini 
salus,  qua  nos  salvos  fccit.  Constat  etiam  charitatem,  utpote  a  gratia 
sanctificante  realiter  indistinctam,  esse  qualitatem  supernaturalem, 
eamque  vel  habitualem,  vel  actualem;  unde  solum  hic  restat  determi- 
nandum,  an  charitas  sit  virtus,  eaque  specialis  proprie  dicta,  necnon 
et  perfecta  amicitia  hominis  cum  Deo. 

Conclusio  prima.  —  Habitus  charitatis,  quantumcumque 

remissus,  est  virtus  theologk  a.  Haic  duabus  partibus  constat: 
prima,  quod  sit  virtus:  secunda,  quod  hanc  dignitatem  sibi  vindicet 
etiam  in  gradu  remisso.  Has  autem  Conclusionis  partes  tiadit  et  probat 
Subtiiis  Doctor  dist.  27.  num.  2. 

Primam  quidem  sic  probare  licet:  Yirtus  ex  sancto  Augustino  est 
bona  qualitas  meutis ,  qua  recte  vivitur,  qua  nuUus  mate  utitur.  Ex 
Aristotele  vero  est  quaJitas,  qua3  facit  habentem  bonum,  et  ipsum 
ejus  opus  honestum  ac  rectse  rationi  consentaneum :  atqui  charitas 
theoiogica  eum  quem  informat  bbnum  efficit,  et  ejus  actum  etiam 
bonum  exhibet,  ut  probat  sanctus  Paulus  1.  ad  Cor.  13.  ostendens 
maxime,  quod  sine  charitate  cseterarum  virtutum  opera  quantum- 
cumque  bona  ex  objecto  nil  prosint,  maxime  ad  beatitudinein  seter- 
nam:  igitur,  etc. 

Probat  secundo  Doctor:  Omnis  ille  habitus,  cujus  singuli  actus 
sunt  propric  morales,  recti,  et  conformes  rectse  rationi,  est  etiam  virtns 
moralis  proprie  dicta:  at  tales  sunt  actus  charitatis:   igitur,  etc.  Mi- 


DE  VIRTUTE  CIIAR1T.\TIS.  593 

norem  probat:  quia  diligere  Deum  super  omnia,  inquit,  est  actus  con- 
formis  rationi  naturali  rectae,  qua1  dictat  optimum  esse  diligendum: 
igitnr  est  rectus;  imo  ejns  eertitudo  est  per  se  nota.  sicnt  rectitudo 
primi  principii  in  operabilibus :  patet  enim  ipso  ingenito  naturse  lu- 
mine,  quod  ex  omnibus  diligibilibus  summum  bonum  sit  maxime  dili- 
gendum,  sicut  summum  verum  est  maxime  credendum:  ergo  cum 
Deus  sit  summum  bonum,  est  etiam  neeessario  summe  diligendus.  — 
Confirmat,  nempe  quod  actus  diligendi  Deum  super  omnia  sit  actus 
bonus,  et  conformis  rectse  rationi;  quia  quse  sunt  de  lege  naturse, 
sunt  conformia  rectse  rationi,  alias  non  essent  de  lege  naturse,  absur- 
dum  enim  esset,  quod  natura  prseciperet  aliquid  pugnans  in  ipsam 
rectam  rationem,  cum  ipsa  naturse  lex  sit  ingenitum  nobis  lumen,  ac 
dictamen  rectre  rationis:  sed  illud  prseceptum  .  Diliges  Dominum  Deum 
tuum,  est  de  lege  naturse :  igitur  .  naturaliter  notum  est  liunc  actum 
esse  rectum ;  ac  proinde  habitus  inclinans  ad  hunc  actum  est  vere 
theologicus:  Quia,  inquit  Doctor,  est  circa  objectum  theologicum,  sci~ 
ticet  Deum  immediate:  et  insuper  innititur  ifnmediate  primoz  reguloz 
humanorum  actuum,  et  infundi  potest  a  Deo,  et  sic  natus  est  perficere 
supremam  portionem  animce,  quce  non  perfectissime  perficitur,  nisi  im- 
mediate  a  Deo.  Quibus  significat  actum  charitatis  habere  quatuor  cou- 
ditiones  ad  virtutem  theologicam  necessarias:  quarum  prima  est, 
quod  habeat  Deum  pro  objecto :  secunda,  quod  innitatur  primse  re- 
gulse  humanorum  actuum,  videlicet  legi  aternse  nobis  notse  per  lumen 
fidei :  tertia,  quod  divinitus  infundi  debeat,  non  autem  propriis  actibus 
comparari:  quarta  tandem,  quod  nata  sit  perricere  supericrem  portio- 
nem.  Hrec  autem  omnia  competunt  charitati :  igitur  est  virtus  theo- 
logica.  Inde 

Probatur  secunda  pars,  quia  illi  omnes  virtutis  theologicse  cha- 
racteres  competunt  charitati  quantumcumque  remissse,  ut  per  se  eon- 
stat;  ac  subinde  hoec  etiam  habet  rationem  virtutis.  Adde  quod  omnis^ 
habitus  operativus,  qui  conducit  ad  actum  unitivum  hominis  cum  Deo, 
est  revera  virtus  theologica:  sed  charitas  quantumcumque  remissa 
est  ejusmodi,  siquidem,  inquit  S.  Joannes,  Epist.  1.  cap.  4.  Si  diligimus 
invicem,  Deus  in  nobis  manet,  et  charitas  ejus  in  nobis  perfecti 
l'bi  loquitur  simpliciter  et  absolute  de  dilectione  supernaturali,  ab- 
strahendo  ab  eo.  quod  sit  remissa,  vel  intensa;  non  enim  hrec  voca- 
bula,  perfeeta  est,  intelliguntur  de  perfectione  charitatis  quantum  ad 
gradus  valde  intensos,  quam  possumus  appellare  perfectionem  excel- 
lentise,  sed  intelliguntur  solum  de  pertectione  sufficientise,  quatenus 
quicumque  amat  proximum  ex  \  irtute  charitatis  theologica^,  habet 
charitatem  completam  in  ratione  virtutis,  eo  quod  amando  proximum 
propter  Denm,  in  ipsummet  Deum  tamquam  in  objeetum  quod  fera- 
tur.  —  Confirmatur  ex  eo,  quod  ibidem  cap.  1.  8.  Joan.  diserte  pro- 
nuntiet:  Qui  servat  verbum  qjus,  ven  in  h<><>  charitas  Dei perfecta  est: 
at  hsec  perfectio  non  potest  intelligi  quantum  ad  perfectissimam  in- 
tensionem  graduum,  ibi  namque  Apostolus  agit  de  operibus  praeceptis, 
ad  quorum  observantiam  non  desideratur  perfectissima  charitas,  ut 
colligitur  ex  Matth.  19.  ubi  Christus  Dominus  juveni  adolescenti  re- 
quirenti,  quicl  faeiendo  vitam  astemam  possidebo?  cumdixisset:  s 
"d  ritam  ingredi,  serva  mandata,  et  ab  ipso  adolescente  fuisset  respon- 

Frassen   TheoL  Tcm.  VIII. 


594  DE  VIRTUTE  CHARITATIS. 

sum:  Omnia  hatc  custodivi  a  juventute  mea,  quid  adhuc  mihi  deestf 
Christus  Doininns  eum  hortatur  ad  ulteriorem  charitatis  exeellentiam. 
ncmpc  ad  sectanda  opera  consilii  et  supererogationis,  dicendo :  Si  vis 
perfectus  esse,  vade,  vende  omnia  quaz  habes,  et  da  pauperibus,  et 
habebis  thesaurum  in  cadis,  et  sequere  me:  igitur  charitas  etiam  in 
gradu  remisso,  quae  sufficit  ad  observantiam  praeceptoruui,  ex  mente 
sancti  Joannis,  est  charitas  periecta;  ac  proinde  habet  veram  rationem 
virtutis  theologicoe. 

Dices:  Omnis  virtus  proprie  dicta  est  circa  arduum  et  difficile: 
sed  habitus  theologicae  charitatis  non  est  circa  arduum,  nec  ejus 
actus  aliquam  habet  dirhcultatem;  nihil  enim  jucundius,  nec  facilius, 
<juam  amare  Deum :  igitur  ille  habitus  non  liabet  rationem  virtutis.  — 
Respondeo,  majorem  virtutem  versari  circa  arduum,  vel  ratione  objecti, 
quod  transeendit  virtutem  naturalem  potentiae;  vel  ratione  impedimenti, 
quod  removet  ab  eliciendo  actu  virtutis:  hoc  autem  utroque  modo  actus 
charitatis  potest  censeri  difficilis.  Primo  namque,  actus  ille  trauscendit 
vires  facultatis  naturalis  consideratae  intra  lineam  et  ordinem  natune. 
Insuper  habet  etiam  adjunctum  impedimentum,  quatenus  videlicet  dif- 
ricile  videtur  amare  Deum  super  omnia:  tum  quia  ab  eo  amore  revo- 
cant  omnia  terrena,  et  quaecumque  objecta  creata,  quae  sub  sensu  ca- 
dunt :  tum  quia  suprema  Dci  bonitas  cum  nobis  adhuc  mortalibus  non 
ita  perspicue  ac  in  prospectu  pateat,  hinc  minus  efficaciter  ad  su- 
pernum  sui  amorem  allicit.  Hinc  S.  Petrus,  Epist.  1.  c.  1.  fideles 
cominendat,  eo  quod,  quem  cum  non  vidcritis  diligitis,  in  quem  nunc 
quoque  non  videntes  creditis.  Adde  quod  non  sit  commune  omnibus 
virtutibus,  nec  etiam  sit  de  ratione  formali  virtutis,  quatenus  praeeise 
virtus  est,  quod  occupetur  circa  difhcile,  hoc  enim  pmecipue  convenit 
virtutibus  moralibus,  quse  oecupantur  eirea  fraenandas  ac  moderandas 
passiones. 

Dicbs  2:  Virtus  tantum  inchoata,  seu  in  gradu  remisso,  non  est 
proprie  dicenda  virtus,  ut  docet  Aristoteles,  lib.  2.  Magnorum  Mora- 
lium,  cap.  7.  ubi  dicit  temperantiam  in  gradu  remisso  non  habere 
rationem  virtutis :  s?d  omnis  eharitas,  quam  in  hoc  statu  mortali  ha- 
bemus,  est  tantum  inchoata  et  imperfeeta,  solum  enim  consumma- 
bitur  in  Patria:  igitur  non  habet  nunc  rationem  perfectm  virtutis, 
quod  maxime  vcrum  est  de  charitate  in  gradu  remisso.  —  Respondeo 
majorem  esse  veram  de  virtutibus  acquisitis,  quae  oceupantur  circa 
moderandas  passiones;  cum  enim  ilhc  ac<|uirantur  per  actus,  qui  ple- 
rumque  sunt  debiles,  inde  flt,  quod  nisi  saepe  repetantur,  non  pro- 
moveant  habitum  ad  perfectum  statum  virtutis:  ad  habitus  theologicse 
charitatis,  cum  per  se  iufundatur  a  Deo,  eodem  instanti,  quo  infun  - 
ditur,  habet  perfectionem  sufficientem  ad  rationem  virtutis. 

Conclusio  secunda.  —  Charitas  THBOtOGicA  est  virti  s 

SPECIAJLIS    DISTINCTA    AB    ALIIS   VIRTUTIBUS.   HseC   etiam  est  COmmilllis. 

eamque 

Probat  Subtilis  Doctor  loco  supra  laudato:  Hasc  virtus,  inquit, 
distincta  est  a  fide,  quia  actus  ejus  non  est  c.redere:  similiter  a  spe, 
quia  actus  ejus  non  est  concupiscere  bonum  amantis,  in  quantum  est 

xmodum    amantis;  sed  tendere  in  objectum   secundum   se,   etiamsi 


DE  VIRTUTE  CHARITATIS.  595 

impossibile  circumscriberetui  ab  eo  commoditas  ejus  in  amantem. 
Patet  etiam  haec  veritas  in  Apostolo  1.  acl  Cor.  13.  ubi  receuset  fidem, 
spein.  et  charitatem.  tamquam  tres  virtutes  distinctas  non  solum  ab 
invicem,  sed  etiam  ab  aliis  virtutibus  moralibus,  quarum  actus  ibidem 
-eelehrat. 

Suadet  etiam  ratio:  quia  nbicumqne  est  specialis  honestas,  st.j- 
cnndnm  quam  virtus  tendit  in  objeetum  suum,  ibi  etiam  debet  esse 
specialis  virtns  ab  aliis  distincta:  sed  tormalis  ratio.  snb  qna  charitas 
theoiogiea  tendit  in  Deum.  est  honestas  speeialis  distincta  ab  omni 
alia  ratione,  seeuudum  quam  aliquse  alia  virtutes  in  Deum  tendunt: 
igitur  charitas  debet  esse  virtus  speeialis.  Major  constat.  Minor  vero 
probatur:  alia  enim  est  honestas  amandi  Deum,  ut  summum  bonum 
propter  se.  et  alia  honestas  credeudi  in  euin,  ut  summe  verum,  et 
sperandi  in  eum,  ut  snramnm  bonum  nobis  conveniens  et  promissum, 
ut  per  se  constat.  Quamquam  enim  divina  bonitas,  quatenus  apprehen- 
ditur  a  charitate.  complectatnr  perfectionem  ae  bonitat^m  specialem 
cnjnsenmqne,  sive  essentiae,  sive  personae,  sive  proprietatis  divinae, 
quae  possunt  esse  objecta  aliquarum  aliarnm  virtutum:  attamen  illam 
divinam  bonitatem  etiam  particularun.  sive  essentia^,  sive  persoua?, 
sive  proprietatis  divinae  alio  modo  eonsiderat.  quam  caeterae  virtutes: 
siquidem  illam  considerat.  ut  amandam  propter  se,  et  ratione  illius 
summa?  exeellentire :  igitur  habet  speeial  m  honestatem.  — Hane  autem 
charitatis  a  cateris  virtntibns  diversitatem  colligit  Seraph.  Doctor 
dist.  27.  art.  1.  quast.  1.  ex  sextuplici  comparatione  ejusdem  virtutis: 
Primo  quidem,  ex  comparatione  ad  objeetnm,  quod  sub  ratione  mo- 
vendi  ab  aliis  disting-uitur:  formaJis  enim  ratio .  sub  qua  charitas 
theologica  tendit.  et  secnndnm'  qnam  attingit  omnia  et  singula  sua 
objecta,  est  ipsa  increata  Dei  bonitas  continens  in  se  quamlibet  per- 
tectionem  in  omni  genere  excellenti;e,  bonitatis  et  pertectionis,  qiise 
ratio  est  specialis  et  distincta  ab  ea  bonitate  et  pertectione,  sub  qua 
oaeterse  virtntes  tenduut  in  Deum.  vel  in  quodlib.et  aliud  objectum: 
haec  enim  sumpta  tormaliter  nihil  est  aliud,  qnam  nna  tormalis  ratio. 
qua  omnes  pertectiones  divinae  qnasi  integrant  et  componunt  unam 
snramam  bonitatem  et  integritatem  Dei.  ob  quam  Deus  est  in  seipso 
sumine  amandus:  sub  qua  speciaii  ratione  nulla  alia  virtus  tendit  in 
ipsum  Deum.  ac  subinde  ex  parte  objeeti  est  virtus  specialis.  Secundo, 
eadem  di\ersitas  colligitur  per  comparationem  ad  actum.  quia  amor 
Dei  ob  suam  excellentiam  in  -e  et  propter  se  diligendam  differt  ab 
actibu^  aliarum  virtutum.  Tertio,  per  comparationem  ad  subjectum 
proprium,  quia  luee  est  in  voluntate.  non  ut  concupiscibilis  est  sim- 
pliciter,  neqne  etiam  irascibilis.  sed  ut  eomplacet  iu  objecto,  in  quod 
tendit  per  amorem  amicitiae,  seu  ut  loquitur  Seraph.  Doctor,  sicut  fides 
est  in  rationali,  spes  in  irasczbUi,  ita  charitas  /»  concupiscibili .  U//art->. 
per  comparationem  ad  opposita:  caeterse  namque  virtutes  habent  vitia 
([ua^dam  sibi  opposita:  charitas  vero  oinnibus  omnino.  repugnat.  Qvinto, 
per  comparationem  ad  pramiium ;  habitus  enim  lidei  et  spei  evacuatur 
in  patria:  charitas  autein  permamt.  Sexto  denique,  per  comparationem 
ad  suum  principium,  quod  reprsesentat :  consistit  enim,  inqnit,  in 
recreationis  in  tribus  virtutibns  theologicis.  et  unitate  gratia*  :  sicut 
imago  creationis  in  tribus  potentiis,  et  unitate   substantise;    quemad- 


506  DE  VIRTUTE  CHARTTATIS. 

mochun  ergo  potentiae  natnrales,  intellectus,  voluntas,  et  memoria, 
quatenus  referunt  imaginem  Dei  creatoris,  invieem  distinguuntur  rea- 
liter,  quia  divinas  personas  non  repraesentant,  nisi  quatenus  sunt  sub 
actibus,  seu  actualiter  operantes ,  ita  fides,  spes,  et  charitas,  quse  re- 
prsesentant  Deum,  ut  reparatorem  et  salvatorem,  pari  ratione  debent 
distingui  realiter. 

Dices  1:  Ex  Apostolo  1.  Cor.  lo.  Charitas  habet  effectum  omnium 
virtutum :  siqnidem,  inquit,  charitas  patiens  est,  et  benigna,  etc.  ubi 
enumerat  quindecim  opera  virtutum,  quse  charitati  conveniunt :  sed 
virtus  quae  habet  actus  omnium  virtutum  non  est  specialis,  sed  com- 
munis :  igitur  charitas  non  est  virtus  ab  aliis  distincta.  —  Distinguit 
majorem  Serapli.  Doctor :  Charitas  habet  actus  omnium  virtutum,  ut 
principium  elicitivum,  negat:  ut  imperativum,  concedit.  Igitur  actus 
aliarum  virtutum  attribuuntur  ipsi  charitati  non  sicut  elicienti,  sed 
sicut  imperanti,  vel  sicut  motori  primo,  non  sicut  motori  immediato. 
qua  ratione  monebat  Apostolus  1.  ad  Cor.  16.  Omnia  vestra  in  chari- 
tate  fiant. 

Dices  2:  SS.  Patres  charitatem  appellant  virtutem  generalem,  nam 
S.  Hieronymus  laudatus  a  Seraph.  Doctore,  ait:  Ut  breviter  comple- 
ctar  omnem  definitionem  virtutis,  virtus  est  charitas,  qua.  diligitur 
omne  diligendum.  Similiter  S.  Augustinus,  lib.  15.  De  Civitate,  cap.  22. 
et  S.  Bernardus,  lib.  De  Amore  Dei,  cap.  6.  dicunt  virtutem  nihil 
aliud  esse,  quam  ordinem  amoris,  seu  amorem  ordinatum :  sed  ainor 
ordinatus  nihil  aliud  est,  quain  charitas:  igitur  cum  omnis  virtus  sit 
amor  ordinatus,  etiam  omnis  virtus  est  charitas,  ac  subinde  hsec  non 
est  a  cseteris  virtutibus  distincta.  —  Respondet  Seraph.  Doctor,  omnes 
virtutes  appellari  posse  charitatem  causaliter;  quia,  inquit,  charitas  re- 
spectu  aliarum  in  movendo  quodammodo  habet  rationem  eausae  effi- 
cientis,  quodammodo  formalis,  quodammodo  finalis:  amor  autem  cha- 
ritatis  aliis  virtutibus,  ut  in  actus  suos  exeant,  imperat,  et  imperando 
iniormat,  et  facit  eos  meritorios,  et  informando,  jungit  fini,  et  in  ipso 
quietat,  dum  facit  nos  adhserere  Deo,  et  ipso  trui;  et  ideo  merito  virtus 
gratuita  per  charitatis  amorem  est  definienda.  Posset  etiam  aliter  dici, 
quod  amor  ille,  qui  cadit  in  defmitione  virtutis,  generaliter  non  est 
amor  charitatis,  qui  est  una  de  virtutibus  theologicis,  sed  est  amor 
omnibus  et  cseteris  virtutibus  communis  et  generalis;  et  idcirco  ne- 
ganda  est  consequentia . 

Dices  3:  Sicut  se  habet  prseceptum  charitatis  ad  alia  pra^cepta,  sic 
se  habet  habitus  charitatis  ad  alios  habitus  virtutum :  sed  prseceptum 
charitatis  omnia  alia  praecepta  comprehendit :  Nam,  inquit  Apostolus 
ad  Rom.  13.  qui  diligit  proximum,  legem  implevit:  igitur  habitus  cha- 
ritatis  in  se  continet  habitus  omnium  aliarum  virtutum.  —  Respondet 
Seraphicus  Doctor,  distinguendo  minorem:  «  Prscceptum  charitatis 
«  comprehendit  omnia  praecepta  non  per  omnimodam  entitatem,  sed 
«  per  quamdam  reductionem  :  omnia  enim  prsecepta  reducuntur  ad 
«  illam,  et  in  illa  consummantur;  et  ideo  ex  hoc  non  potest  concludi, 
«  quod  habitus  charitatis  sit  aliis  communis,  nisi  sohim  per  radica- 
«  tionem,  secundum  quod  dicit  S.  Gregorius,  quod  prcecepta  suni 
«  multa  per  diversitatem  operis,  et  unum  in  radice  dilectionis,  quia 
«  quidquid prcecipitur,  in  sola  charitate  radicatur :  hoc  autem  non  id- 


DE  VIRTUTE  CHARITATIS.  597 

«  cireo  verum  est,  quasi  solius  charitatis  sit  exequi  praecepta  injuneta, 

«  sed  quia  alire  virtutes  sine  charitate  nou  exequuntur  divina  praecepta 
«  secundura  acceptationem  divinam  ». 

Dices  4:  Sicut  se  habi  t  objectum  charitatis  ad  objecta  aliarum  vir- 
tutum,  sic  se  habet  habitus  charitatis  ad  alios  habitus :  sed  objectuni 
charitatis  est  connnune  omnibus  objectis  aliarum  virtutum ;  siquidem 
illius  objectum  est  bonum  sub  ratione  boni  simpliciter :  igitur.  etc.  — 
Respondet  ideni  Seraphicus  Doctor  negando  minorem  :  objectum  eniin 
cliaritatis  distinguitur  secundum  substantiam  ab  objectis  virtutum  car- 
dinalium,  quae  dumtaxat  versantur  circa  objectum  creatum:  ab  obje- 
ctis  vero  virtutum  theologicarum  seeundum  diversam  rationem  mo- 
vendi,  quia  si  -ut  fides  respicit  Deum  sub  ratione  veri,  et  spes  sub 
ratione  ardui,  sic  charitas  sub  ratione  boni.  Si  ergo  bonum  sub  ra- 
tione  boni.  et  verum  sub  ratioue  veri  dicunt  diversas  rationes  mo- 
vendi ,  quia  secundum  diversitatem  rationis  movendi  est  distinctio  in 
actibus  et  habitibus .  hinc  est,  quod  charitas  differat  ab  aliis  theo- 
logicis  virtutibus. 

Conclusio  tertia.  —  Charitas  veram  iiabet  rationem  a.mi- 
(Tti.k.  Ita  conmumiter  Theologi  contra  Durandum,  in  4.  dist.  19.  qu.  1. 
uegantem  hominis  ad  Deum  esse  propriam  ainicitiam.  Eam  autem  as- 
sertionem  tradit  ac  declarat  Subtilis  Doctor,  dist.  27.  num.  2o.  ubi  ait: 
«  Concedo,  quod  charitas  proprie  potest  dici  amicitia,  licet  non  omnino 
«  accipiendo  amicitiam  stricte,  sicut  accipit  Philosophus  ibi,  sed  ali 
«  quantulum  extendendo :  sicut  secundum  intentionem  ejus  ad  Deum 
«  est  aliquid  excellentius  amicitia.  Illa  enim  excellentia  objecti  non 
«  tollit.  quod  est  perfectiorris  in  objecto,  sed  illud  quod  est  imperfe- 
«  ctionis.  Honestas  quippe  in  diligibili,  et  redamatio  in  dilecto  sunt 
«  conditiones  per  se  in  diligibili,  non  quidem  impertectionis,  imo  non 
«  esset  perfectior,  si  non  redamaret;  sed  sequalitas  in  istis  est  conditio 
«  concomitans.  Deus  autem  habet  honestatem,  et  redamationem,  sicur 
«  amationem,  et  excellentius  potest  esse  amicitia  ad  ipsum.  ita  ut  c.i 
«  catur  superamicitia.  Et  sic  arguitur,  quod  requalitas  est  ratio  ami- 
«  citise.  Verum  est  supposita  honestate,  qure  est  prima  ratio  amabilis : 
«  aequalitas  autem  est  ratio  amicitise  stricte  sumptae ;  sed  excellentia 
«  est  ratio  habitus  magis  similis,  vel  perfectionis,  quam  sit  amicitia. 
«  Talem  in  proposito  voco  charitatem  >>.  Hsec  Doctor.  Quibus  tria  ma- 
xime  declarat:  primum,  quod  charitas  sit  vere  et  proprie  dicta  an.i 
citia;  ita  quod  si  haec  ratio  amicitia?  hominis  ad  Deuin  alicui  virtmi 
eonveniat,  maxime  tribui  debeat  charitati,  qua;  est  principium  hal.i 
tuale  amandi  Deura  propter  se,  et  quidem  super  omnia.  Secunduin, 
quod  propter  suam  excellentiam  possit  dici  superamiciiia,  hoc  est  lel 
omnium  amicitiaruin  praestantissima,  vel  amor,  qui  prsecellit  omnem 
])rorsus  araorem,  qui  vocari  posset  amicitia.  Tertium,  quod  non  >it 
amicitia  stricte  dicta  prout  illam  detendit  Philosophus,  quippe  cum 
non  habeat  omnes  conditiones  ab  eo  pro  vera  amicitia  assignatas. 

Probatur  itaque  conclusio:  Primo  quidem  ex  Scriptura  sacra,  nam 

Sapientia?  7.  D<  sapientia  divina,  dicitur:  Transfert  se  in  animas  san- 

4-tas,  et  amicos  Dei  constituit.  Et  Psal.  L28.  Nimis  konorati  suniamici 

Deus.  Et  Scriptura  sacra  passim  justos,  Dei  amicos  appellat,  ma- 


598  DE  VJRTUTE  CHARITATIS. 

xime  in  Xovo  Testamento,  nam  Christus  Dominus  suis  Apostolis  dicit 
Joan.,  cap.  15.  Vos  amici  mei  estis.  Et  ibidem,  Jam  non  dicam  vos 
servos,  quia  servus  nescit  quid  faciat  Dominus  ejus:  Vos  autem  dioci 
amicos,  quia  omnia  qucecumque  audivi  a  Patre,  noia  feci  vobis.  De- 
nique  toto  lib.  Canticorum  satis,  superque  hsee  divina  amicitia  signi- 
ficatur  ac  commendatur. 

Eamdem  assertionem  probant  SS.  Patres  quotquot  ejusmodi  Scri- 
ptura?,  oracula  suis  interpretationibus  exposuerunt  et  illustrarunt,  ma- 
xime  S.  Basilius  in  Psal.  44;  Ainbrosius,  lib.  3.  Officiorum,  cap.  26. 
et  August.,  Serm.  5,  De  Sanctis,  qui  pariter  lib.  8.  Confess.,  cap.  (y. 
reiert  famosam  illam  conversionom  Potentiani  curise  imperatoriae  Aulici. 
qui  fortuito  casu  in  Monachi  cellulam  ingressus,  cum  in  ea  lvperisset 
ac  legisset  vitam  sancti  Antonii  Monachorum  Principis,  sic  suum  com- 
militonem  est  allocutus:  Dic  quceso,  omnibus  istis  loboribus  nostris, 
quo  ambimus  perveniref  Quid  qucerimusS  Cujus  gratia  militamus? 
Major  ne  esse  poterit  spes  nostra  in  Pcdatio,  quam  ut  amici  Impera- 
toris  simusf  Et  per  quot  pericula  pervenitur  ad  grandius  periculumt 
Et  quamdiu  istud  eritf  Amicus   autem   Dei  si  roluero,  ecce  nunc  fio. 

Probatur  etiam  ratione:  Illud  vere  (t  proprie  est  supernaturalis 
amicitia,  quod  est  mutuus  supernaturalis  amor  benevolentire  propter 
honestatem  supernaturalem,  non  latens  ipsos  amantes,  fundatus  super 
aliqua  communicatione  bonorum  supernaturalium :  sed  charitas  super- 
naturalis  mutua  inter  Deum  et  hom-ines  justos,  est  reciprocus  amor 
supernaturalis  benevolentise  propter  honestatem  supernaturalem  :  et 
amor  est  reciprocus  ipsi  Deo,  et  homini  justo  cognitus,  iundaturque  in 
communicatione  bonorum  quorumdam  supernaturalium :  igitur  mutua 
illa  charitas  supernaturalis  inter  Deum  et  justos  homines  est  vcra  et 
proprie  dicta  supernaturalis  amicitia.  Major  po.tet  ex  dictis  in  3.  No- 
tabili.  Jlinor  probatur  quoad  singulas  partes.  Quoad  primam,  quod 
scilicet  hozc  charitas  sit  ainor  reciprocus:  Primo  namque  Deus  chari- 
tate  increata  amat  homines  justos,  a  quibus  ipse  vicissim  diligitur ; 
nam  ipse  ait  Proverb.  Ego  diligentes  me  diligo.  Et  Christus  Joan.  14. 
Si  quis  diligit  me,  diligetur  a  Patre  meo.  — Secundo,  iste  amor  mutuus 
non  latet  amantes,  quia  licet  non  simus  certi  fide  divina,  quod  Deum 
vere,  sicut  oportet,  diligamus,  et  ab  eo  vicissim  amemur;  id  tamen 
justis  ex  conjecturis  probabilibus  et  moraliter  certis  notum  est;  quod 
utique  ad  veram  amicitiam  sufficit;  quippe  cum  etiam  inter  homines 
mutuus  amicorum  amor  non  aliter  innotescat.  Adde  quod  etiam  pci 
internam  Spiritus  sancti  motionem  contingat  interdum  nos  fieri  certosr 
quod  revera  diligamur  a  Deo,  ac  simus  ei  grati,  ut  Apostolus  testatur 
ad  Rom.  8.  dicens :  Ipse  Spiritus  testimonium  reddit  SpiHtui  nostro, 
quod  sumus  filii  Dei.  —  Tertio,  intercedit  etiam  inter  amantes  aliqua 
bonorum  communicatio,  quippe  Deus  seipsum  nobis  donat,  seu  com- 
municat,  hic  per  gratiam  variis  niodis,  in  Patria  vero  per  gloriam  ; 
unde  S.  Petrus,  Epist.  2.  cap.  1.  Maxima  <f  pretio&a  nobis  promissa 
donavit,  per  quoz  efficimur  consortes  dicinoz  naturce.  Nec  bona  tantum, 
sed  etiam  secreta  communicat,  ut  constat  ex  prsefatis  Christi  ad  Disci- 
pulos  verbis:  Omnia  quGBCumg*ue  audivi  a  Patre  mv<>  nota  feci  robis. 
Xos  autem  vicissim  exbibemus  Deo  cultum,  reverentiam,  et  honorem 
in    observatione   prseceptorum ,  in  actibus  religionis,  puta  adorationo, 


DE  VIRTUTE  CIIARITATIS.  599 

sacrificiis,  etc.  Similiter  debemus  ipsi  revelare  viam  nostram,  Psal.  «j(>. 
Effundere  coram  illo  corda  nostra,  Psal.  61.  imo  et  prsebere  illi  cor 
nostrum,  Proverb.  23.  non  quod  illum  quidquam  lateat.  sed  ut  ami- 
citia?  munere  fungamur,  et  ita  ab  eo  iinploremus  opem,  a  quo  dum- 
taxat  possumus  adjuvari.  —  Tandem  est  intima  saltem  moralis  unio 
amici  cum  amico,  quse  unio  maxime  consistit  in  conformitate  volun- 
tatum,  ratione  cujus  amicus  reputat  amicum  ut  alterum  se,  et  bona, 
et  damna  illius,  ac  sua  propria:  at  hsec  unio  est  in  charitate,  haec 
enim  nos  facit  unum  spiritum  cum  Deo  1.  ad  Cor.  (->.  Qui  adhceret 
Domino,  unus  spiritus  est.  Et  Christus  Dominus  apud  S.  Joan.,cap.  17. 
rogans  pro  credentibus,  ait:  Ut  sint  unum,  sicut  et  nos  unum  sumus. 
Hinc  S.  Bernardus,  Serm.  17.  in  Cantica,  sic  ait:  Dicit  Filius:  E</o  in 
Patre,  et  Pater  in  me  est;  et  unus  Spiritus  sumus.  Et  ibidem  pauio 
ante:  Plane  nemo  nisi  demens,  sive  de  terra,  sive  de  ccelo,  usurpabit 
sibi  ittam  Unigeniti  vocem:  ego  et  Pater  unum  sumus:  et  tamen  ego 
Ucet  pulvis,  et  cinis,  fretus  quidem  Scripturce  auctoritate,  minime  istud 
dicere  verear,  quia  unus  cum  Deo  spiritus  sum,  si  unquam  tamen 
certis  fuero  persuasus  experimentis,  Deo  m<'  adhcerere  instar  unius 
illorum,  qui  in  c/iaritate  mdnent,  ac  per  hoc  in  Deo  manent;  et  Deus 
in  eis.  Idem  patefex  illo  Apostoli  ad  Galat.  2.  Vivo  ego,jam  non  ■-■</<>, 
ririt  rero  in  ute  Christus. 

Dices  1 :  Vera  et  propria  amicitia  est  inter  a^quales,  unde  S.  Hio 
ronymus  super  cap.  7.  Michese:  Amicitia  pares  "<■<■< j>if,  aut  facit;  ubi 
inozqnalitas  est,  non  est  amicitia.  —  Confirrnatur :  inter  servum  et 
doininum  non  potest  intercedere  amicitia:  sed  quilibet  justus  estservus 
Dei,  juxta  illud  Psal.  115.  Ego  servus  tuus,  cf  ptius  ancillce  tuaz.  — 
Respondet  Doctor  loco  supra  laudato,  icqualitatem  requiri  quidem  ad 
amicitiam  stricte  sumptam,  non  vero  ad  amicitiam  excellentia\  ad 
quam  sufficit  quaedam  proportio  inter  ipsos  amantes.  Adde  <piod  qnae- 
dam  aequalitas  etiam  constituatur  per  charitatem  inter  Deum  et  homi- 
nes;  siquidem  charitas  non  est  virtus  hominis  in  quantum  est  homo, 
sed  in  quantum  per  participationem  gratiae  fit  Dei  filius,  et  quodam- 
modo  sequalis  Deo,  juxta  illud  1.  Joan.  .').  Videte  qualem  charitatem 
dedit  nobis  Patcr,  ut  filii  Dci  nominemur,  et  simus.  Unde  Doctor 
ibidem  ait:  Dico,  quod  ttuce  conditioucs  concurrunt  in  objecto  amabili, 
sciticet  unitas,  ct  tmnitas,  et  licet  bonitas  quandoque  superet  bonitatem, 
tamen  unitas  ex  alia  i>ait<>  recompensat;  hoc  est,  infinita  Dei  bonitas 
sic  suam  excellentiam  quasi  deprimendo,  et  nostram  vilitatem  subli- 
mando,  quamdam  a^qualitatem  cum  ipsa  constituit,  lieet  non  sit  unitas. 
idest,  similitudo,  quia  bonitas  divina  compensat  id  quod  deest  ex 
nostra  parte  ad  illam  divinam  similitudinem.  A</  confirmatiom  m  </i<-<>. 
quod,  etsi  servi,  qua  servi,  non  possunt  revera  habere  amicitiam  cum 
domino,  qua  Dominus  est,  et  sic  hominos  quatenus  sunt  praecise  crea- 
tura3  a  Dco  dependentes,  non  possint  ad  eum  habere  amorem  amicitia?; 
tamen  revera  quatenus  elevantur  arl  esse  filiorum  Dei,  possunt  eum 
amare  non  solum  ut  Dominum,  sed  ut  Deum  in  so  infinite  perfectuni, 
et  Deus  potest  simul  creaturas  diligere  propter  perfectiones  et  dona 
quae  ipsis  contulit,  quibus  il ] se  creaturae,  quo  magis  Deo  sese  snbji- 
ciunt,  eo  sublimius  moventur;  unde  prseclare  dicebat  sanetns  Anto- 
nius:  Servire  D<o,  regnare  est. 


000  DE  VJRTUTE  CHARITATIS. 

Dices  "2:  Amor  ille  non  est  amicitiae,  nec  berievolentiae ,  sed  con- 
cupiseentiae,  qui  solum  tendit  in  amifei  visionem  et  f ruitionem :  at  finis 
amoris  charitatis  est  visio  et  fruitio  Dei:  igitur  charitas  est  ainor 
benevolentiae,  non  vero  amieitiae.  —  Distinguo  majorem:  qui  tendit 
in  visionem  et  fruitionem  auiati  propter  proprium  amantis  bonum, 
ejusque  peculiarem  delectationem,  concedo:  propter  bonum  ipsius 
amati,  ut  videlicet  ei  honor  et  gloria  inipendatur,  nego.  Et  similiter 
distincta  minore  neganda  est  eonsequentia.  Spes  equidem  desiderat 
visionem  et  fruitionem  Dei,  quatenus  speranti  bonam  et  delectabilein, 
et  idcireo  non  est  amor  amicitiae,  sed  concupiscentiae ;  at  charitas,  ut 
ait  Apostolus,  non  quaerit  quae  sua  sunt,  nec  appetit  visionem  et 
fruitionem  Dei  ob  propriam  delectationem,  sed  propter  Deum  ipsum, 
cui  in  quantum  potest  conjungi  exoptat :  unde  non  est  censenda  ainor 
concupiseentiae,  sed  amieitiae;  quamvis  enim  amicus  delectationem 
pereipiat  ex  amici  praesentia,  non  tamen  propterea  quaerit  amici  prae- 
sentiam.  ut  in  ipso  delectetur,  sed  propter  amicum  ipsum,  cui  conjungi 
exoptat. 

Dices  3:  Ainicitia  est  mutuus  amor  benevolentiae :  s^d  Deus  non 
diligit  homines  amore  benevolentiae :  igitur  nec  amore  amicitiae;  ac 
subinde.  cuui  amicitia  mutuam  dilectionem  benevolentiae  postulet,  non 
potest  esse  vera  amicitia  inter  Deum  et  homines.  Major  constat  ex 
dietis.  Miuor  rero  probatur:  amor  benevolentiae  ille  est,  quo  quis  dili- 
gitur  propter  seipsum  :  sed  Deus  non  potest  diligere  creaturas  propter 
ipsasmet;  siquidem,  ut  dicitur  Proverb.  16.  Uniyersa  propter  semeti- 
psum  operatus  est  Dominus:  igitur,  etc.  —  Respondeo,  concessa  ma- 
jore,  negando  minorem,  et  ejus  probationis  distinguendo  majorem : 
amor  benevolentiae  ferri  debet  in  bonum  amati  propter  ipsummet,  ita 
quod  particula  propter  excludat  utilitatem  et  jucunditate  n,  quain 
amans  inde  percipit  vel  expectat,  neijo :  ita  quod  significet  dilectionem 
per  se  et  directe  tendere  in  bonum  ipsius  amati,  ex  cujus  amore,  quasi 
per  coneomitantiam  aut  resultantiam  emanat  amantis  vel  amati  dele 
ctatio,  eoncedo.  Hac  autem  posteriori  ratione  charitas  tendit  in  Deum 
tantum  piopter  se  diligendum.  et  amor  ipse,  quo  Deus  etiam  crea- 
turani  rationalem  diligit,  quamquam  in  Deum  ipsuin  tamquam  in 
proprium  et  adaequatum  suum  objectum  tendit ,  nihilominus  terini- 
nari  potest  ad  ipsam  creaturain,  licet  non  ultimo;  quod  utique  satis 
est,  ut  Deus  ipsi  creaturai  velit  bonum  aliqund  tamquam  proprium 
bonum  ipsius  creaturae,  licet  ordinandum  ad  ipsummet  Deum  tamquam 
ad  ultimum  iinem.  Vel  aliter  respondeo:  amor  benevolentiae  terminari 
debet  ad  bonuin  amici ,  ita  quod  excludatur  ordo  ad  ultimum  linem. 
nego:  ita  quod  ille  ordo  excludat  omnes  alios  fines  particulares,  ad 
quos  amor  ille  terminari  posset,  concedo.  Et  similiter  disticta  minore} 
nego  consequentiam :  omnis  eniin  amicitia,  ut  sit  honesta,  dum  ^-ult 
bonum  ainico,  non  debet  excludere,  sed  includere  ordinem  ad  fineni 
ultimum;  si  quis  enim  alterum  diligeret,  cum  exclusione  amoris  Dei, 
amor  ille  non  esset  amicitiae,  sed  turpis  complacentiae.  lTt  igitur  Dena 
creaiuram  rationalem  dicatur  diligere  amore  amicitiae,  non  est  necesse, 
quod  ipsam  creaturam  ad  seipsum  non  reterat;  sed  sufficit  quod  bonum 
volitum  ipsi  creaturae  ab  ipso  non  ordinetur  ad  alios  fines. 


QUODNA.M    SIT    OBJECTUM     CHARITATIS.  601 

Petes:  An  eharitas  sit  praestantior  omnibus  aliis  virtutibus?  —  Af - 

firmo;  Primo,  quia  caeterse  virtntes  theologicae  evacnantur  in  Patria: 
ipsa  autem  constantissime  perseverat :  nnde  Christns  Doininus  Matth.  22. 
de  praecepto  charitatis,  ait:  Hoeest  primum  etmaximum  mandatum; 
ntique  quia  proeedit  ab  actu  praestantrssimae  virtutis;  quapropter  Apo- 
stolus  1.  ad  Cor.  12.  loquens  de  eharitare.  ait:  Adhuc  excettenth 
riam  vobis  demonstro,  quae  sic  expendit  pius  Idiota.  cap.  17.  «  Illa 
«  est  via  rectissima  absqne  devio.  via  brevis  absque  ta>dio.  via  plana 
«  absque  cnmnlo,  via  secura  absqne  pericnlo,  via  jncnnda  cum  bono 
«  socio.  scilicet  cum  te.  Domine.  amantissimo  duce  ».  Secundo,  hac 
omnibus  aliis  virtutibns  imperat  uti  princeps,  ae  regina :  unde  pnv- 
clare  Sanctus  Augustinus,  Serm.  39.  De  Tempore,  admonet:  «  Secta- 
«  niiiii  charitatem.  dulee  ac  salubre  vinculum  mentium.  sine  qua  dives 
«  pauper  est.  et  eum  qua  panper  dives  est.  Haec  in  adversitatibus  to- 
«  lerat,  in  prosperitatibus  temperat.  in  duris  passionibus  fortis,  in  bonis 
«  operibus  hilaris.  in  tentationibus  tntissima,  in  hospitalitate  latissima, 
«  inter  veros  fratres  laetissima,  inter  talsos  patientissima.  In  Abel  per 
«  saeriricium  g-rata  in  Noe  per  diluvium  seeuri.  in  Abrahse  peregri- 
«  nationibus  fidelissima.  in  Moyse  inter  iniurias  lenissima,  in  tribu- 
«  lationibus  mansuetissima  :  in  tribns  pneris  blandos  ignes  innocenter 
v<  expeetat,  in  Machabaeis  -  _ne>  fortiter  tolerat.  casta  in  Susanna 

«  erga  virum.  in  Anna  post  virum,  in  Maria  praeter  virum.  Libera  in 
«  Paulo  ad  arguendum.  humilis  in  Petro  ad  obedienduin.  humana  in 
«  Christo  ad  confitendum.  divina  in  Christo  ad  ignoseendum  •.  Tertio 
denique.  charitas  est  rinis  et  quasi  corona  omnium  prorsus  praeee- 
ptorum.  juxta  illud  Apostoli:  Finis  preecepti  est  charitas  de  corde  puro, 
et  consdentia  bona,  et  fitte  n<>n  ficta.  Quem  utique  textum  sic  expendit 
S.  Ambrosius  in  eap  13.  ad  Rom.:  Omnium  virtutum  maxima  est  cha- 
ritas;  hanc •  finem  essi  rit,  '.  perfectionem,  cansummationem  om- 
nium  proeceptorum,  si  tamen  ex  corde  puro  sit,  et  bona  conscientia. 
1  •  '  enim  charitasnon  potest  malam  vitam  ayere,  nec  simuiatam  fidem 
hab<>r<\  in  quUmsleximpletur,  et  Prophetce.  Chrvsostomus  vero  Hoin.  2. 
in  1.  ad  Timoth.  haec  trahens  ad  mutuam  inter  fratres  charitatem.  ex 
cujus  detectu  existimat  baereses  nasci,  hoc  ipsum  alio  modo  ineuleat. 
dicens:   Porro  >  vmbitione  ha        -  >bantur,  iddrco  et  Paulus 

cum  dixisset,  ut  denunties  quibusdam  non  alit<  .  modum  etiam 

suggerit,  quo  id  fi<-ri  possit.  Quinam  vero  hic  est?  Charitas.  Quemad- 
motlitm  denique  (!>.<> f:   Finis    legis  Christus,  hoc  est,    impletio:  ita  et 

eptum  istud  charitati  conjungitur,  atque  ex  ea  dependet.  Medicina 
nempe  finis  sanitasest:  ita<j<<  n  a/es/  sanitas  curationc  mutta  nihit 
opus  est:  ctiam  si  adsii  charitas,  preeceptis  it>>><  est  <>j>/ts:   charitatem 

cujusmodi  dicit  sinceram,  et  qua  non  verbis  tanium ,  sed  <j<t<< 
scientia,  et  intimo  cordis  affectu,  p  trumque  miseraiiom  proveniat. 

QLLESTIO  SECUNDA. 
QUODNAM  SIT  OBJECTUM  CHARXTATIS. 

Notandum  1.  Omnes  Theologos  convenire  objectum  primarium  cha- 

ritatis    esse  Deum    ipsum:    siquidem    charita>   est  virtus   theologica: 
omnis  autem  theologica  virtus  habet  Denm  pro  objecto;   ae   subinde 


602  QUODNOM    SIT    OBJECTUM    CHARITATIS. 

charitas  in  Deum  tamquam  in  proprium  objectum  tendit.  Cum  autem 
charitas  sit  amor,  cujus  objectum  est  bonum,  idcirco  citra  controver- 
siam  est,  quod  hrcc  theologica  virtus  tendat  in  bonum,  quatenus  bo- 
num  ;  ita  quod  divina  bonitas  sit  ratio  formalis  sub  qua  virtus  cha- 
ritatis  Deum,  ut  proprium  objcctum,  attingit.  Difficultas  autem  est, 
ut  notat  Subtilis  Doctor  dist.  27.  num.  3.  qua  ratione  virtus  charitatis 
in  Dei  bonitatem  feratur,  an  videlicet  in  ejus  bonitatem  absolutam, 
seu  quatenus  Deus  est  bonus  secundum  se;  an  in  ejus  bonitatem  re- 
spectivam,  seu  quatenus  est  bonus  amanti ;  vel  denique  quatenus  ejus 
bonitas  utrumque  complectitur,  nempe  bonitatem  absolutam,  qua  Deus 
bonus  est  secundum  se,  et  respectivam,  qua  bonus  est  creaturis,  sen 
prout  nobis  conveniens  est  et  commoda. 

Notandum  2.  Bonitatem  absolutam  Dei  posse  distingui  triplicem, 
seu  tripliciter  considerari :  primo  quidem,  pro  bonitate  suprema  solius 
divinae  naturae,  quatenus  hsec  convenit  essentise  divinae  prout  distin- 
guitur  formaliter  a  suis  divinis  attributis :  vel  pro  bonitate  attributali, 
seu  quas  est  unum  ex  attributis  ipsius  divinse  essentiae  ab  ea.  sicut 
p.t  a  caeteris  attributis  formaliter  distinctum:  vel  denique  pro  bonitate 
transcendente,  quatenus  est  communis  bonitatis  divinae  per  essentiam, 
quse  in  solo  Deo  reperitur,  et  bonitati  divinae  per  participationem,  quae 
in  creaturis  relucet.  Prior  bonitas  nihil  est  aiiud,  quam  summa  illa 
perfectio  divinse  essentiae  sumpta  adsequate,  prout  scilicet  complectitur 
omnes  et  singulas  perfectiones  Deo  convenientes,  qua  ratione  idem  est 
esse  bonum,  ac  absolute  et  simpliciter  ac  omnimode  perfectum ;  juxta 
quam  significationem  Christus  Dominus  dixit  Lucse  18.  Nemc  bonus, 
nisi  solus  Deits :  quippe  soli  Deo  convenit  esse  bonum  et  perfeetum 
per  essentiam,  quatenus  ita  habet  in  seipso  omnes  perfectiones  debitas 
suse  naturre,  ut  solus  ille  eas  actu  et  de  facto  habeat  per  naturam 
et  necessitatem  essentialem.  Secunda  bonitas  nil  est  aliud,  quam  po- 
sitiva  illa  perfectio.  qua  Deu>  ex  se  movetur  et  inclinatur  ad  sese 
communicandum,  et  aliquid  producendum  extra  se,  sicque  est  ipsa 
Dei  beneficentia,  benignitas,  et  veluti  habitualis  amor  ejus  erga  crea- 
turas.  Tertia  denique  bonitas  est  ipse  conceptus  bonitatis  diyinse  ab 
strahens  et  prrescindens  ab  ipsa  bonitate,  quatenus  est  in  Deo  per 
necessitatem  essendi ;  in  creaturis  vero  per  ejusdem  bonitatis  divinse 
communicationem  et  participationem.  Quaeritur  autem  sub  quanain 
ratione  bonitatis  Deus  censeatur  objectum  virtutis  charitatis. 

Notandum  3.  Ex  Doctore  dist.  27.  n.  7.  posse  considerari  triplicem 
rationem  in  objeeto  diligibili  per  charitatem :  prima  est  ad  quam  ter- 
minatur  ipsemet  actus  charitatis.  ut  quod;  ita  scilicet  ut  persona  di- 
lecta  constituatur  in  esse  Dei  perDeitatem:  secunda  est  aliqua  ratio 
pra^cedens  actum  dilectionis,  et  sine  qua  fortassis  talis  dilectionis  actus 
hic  et  nunc  non  eliceretur,  ut  si  quis  considerando  Deum  sibi  multa 
beneficia  contulisse,  hac  consideratione  stimularetur  ad  ipsum  aman- 
dum.  Tertia  denique  est  aliqua  ratio  necessario  concomitans,  wl  se- 
quens  actum  dilectionis;  sicut,  inquit,  si  diceretur  Deus  diligere,  in 
quantuni  summe  diligitur,  hoc  enim  non  provenit  ex  ratione  formali 
objecti,  sed  seqnitur  rationem  in  objecto  concomitaritem  actum  dile- 
ctionis;  enimvero  Deus  diligentes  se  diligit.  Quam  utique  triplicm 
rationein   illustrat  Doctor   exemplo  rei.  qnae    primo  pulcherrimt  e 


QUODNAM    SIT    OBJECTUM    (HARITATIS.  003 

visibilis  ex  natura  sua;  secundo  qua>  daret  virtutem  visivam  oculo, 
qua  videretur;  tertio  quae  quietaret  et  satiaret  visum  in  quantum  at- 
tingitur  ab  oculo  per  aetum  videndi,  qui  esset  ratio  formalis  termi- 
nandi  amorem  visivum  ex  hypothesi,  quod  visus  posset  amare  taleobje- 
ctum.  Prima  ratio,  qua  Deus  tenderet  in  suum  objectum,  est  ipsamet 
ratio  naturae  rei  visibilis,  qua  in  tali  natura  est  perfecte  ratio  objecti 
adaequati  talis  potenti:e.  Secunda  est  quaedam  ratio  eliciens  ad  amorem 
ratione  beneficii  eollati.  videlicet  ratione  potentiae  videndi  ab  ipsa  re 
visibili  concessae.  Tertia  vero  esset  ratio  concomitans  actum,  in  quo 
perfecte  quietaretur  visus.  Quaeritur  ergo  quaenam  ex  iis  rationibus 
sit  ratio  objecti  formalis  charitatis.;  ac  subinde  tria  maxime  sunt  hic 
determinanda :  primum,  utrum  Deus  sit  objectum  charitatis  quatenus 
bonus  est  secundum  se,  vel  quatenus  est  bonus  nobis,  seu  bonum 
nobis  conveniens:  secundum,  utrum  ratio  terminativa  aetus  charitatis 
sit  illius  bonitas  essentialis.  vel  attributalis,  vel  bonitas  divina,  qua- 
tenus  prsescindit  a  ratione  boni  essentialis.  et  ut  est  in  Deo.  et  a  ra- 
tione  boni  per  participationem,  quatenus  esl  in  creaturis  :  terthim  , 
utrum  illa  ratio  terminativa  aetus  charitatis  sit  quid  eoneomitans,  aut 
subsequens  talem  actum. 

Conclusio  prima.  —  Objbotum  forMale  et  primario  ter- 

WLINATIVUM  CHARITATIS  NON  EST  DIVINA  BONITAS,  QUATENUS  NOBIS 
CONVENIENS,  XEQUE  BONITAS  DIVINA  ANALOGICE  CONVENIENS  DeO, 
ET     CREATDRIS     PEB     PARTICIPATIONEM ,    SED   EST    BONITAS    ABSOLUTA 

Dei.  Haec  est  Doctoris,  num.  3.  et  sequentibus. 

Primam  partem  sic  probat:  objectum  formale  pertectissimae  virtutis, 
qualis  est  charitas,  debet  esse  perfectissima  ratio,  ob  quam  Deus  sit 
summe  diligibilis,  alioquin  daretur  alia  virtns,  quae  tenderet  in  Deum 
sub  pertectiori  illa  ratione :  sed  perfectior  est  ratio  divinae.  bonitatis, 
prout  consideratur  secundum  se,  quam  prout  consideratur  in  ordine 
ad  creaturas :  igitur  objectum  primarium  formale  charitatis  non  est  di- 
vina  bonitas.  ut  conveniens  creatunv. 

Secundo,  si  Deus  ut  nobis  conveniens,  et  ut  est  bonum  nostrunu 
esset  objectuin  formale  principale  charitatis,  hoc  ei  maxime  compe- 
teret,  quatenu^  est  beatifieativus  nostri :  sed  id  dici  nequit.  Probaiur: 
si  Deus  quatenus  beatificativus  haberet  rationem  formalem  objecti  qtto 
charitatis,  maxime  vel  quatenus  beatiticativus  aptitudinaliter,  vel  ut 
beatificativus  actualiter,  seu  quatenus  aptus  est,  et  potest  beare.  vel 
de  tacto  beatitudinem  contert:  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quidem 
primum,  quia  non  potest  quis  amare  aliquod  objectum  ob  respeetum 
aptitudinalem  quem  habet,  nisi  quatenus  amat  ipsnm  propter  perfe- 
etionem  absolutam,  ratione  enjns  talis  respectus  ei  convenit;  ae  proinde 
non  potest  Deus  amari,  quatenus  est  beatificativns  aptitudinaliter.  nisi 
propter  bonitatem  absolutam,  ob.quam  convenit  ipsi  talis  virtu>  beati- 
ficandi;  perteetio  enim  et  virtus  beatificandi  non  eonsistit  formaliter  in 
ipsomet  respectu,  sed  in  perfectione  absoluta,  ad  quam  sequitur.  Xon 
etiam  secundum,  quia  prius  competit  ipsi  esse  objectum  beatifieum, 
quam  actn  beatifieare,  in  quantum  aetus  beatificandi  dieit  respectum 
actualem  ad  illum  aetum    beatitudinis,  quo  qnis  tendit  in    objectum. 

Confirmat  Doctor :  fjuia  esse  beatificativnm,  tam  actualiter.  qnam 


G04  QUODNAM    SIT    OBJECTUM    CHARITATIS. 

aptitudinaliter,  non  dicit  nisi  respectum  rationis;  si  enim  diceret  re- 
spectum  realem  actualem  et  aptitudinalem,  dependerct  a  creatura : 
omnis  enim  respectus  dependet  a  suo  termino ;  ita  quod  si  terminus 
esset  impossibilis:  talis  respectus  etiam  impossibilis  esset :  absurdum 
autem  videtnr,  quod  Deus  in  se  habeat  aliquid  realiter  dependens  a 
creatura;  ita  quod  si  creatura  esset  impossibilis.  illud  pariter  esset 
impossibile.  ac  subinde  respectus  ille,  seu  ratio  beatificativi  non  po- 
test  esse  in  Deo  aliquid  reale:  sed  charitas,  quae  est  virtus  realis,  non 
potesfpro  objecto  tormali  habere  aliquod  ens  rationis;  ac  subinde  non 
habet  pro  objecto  Deum  ut  beatificativum  formaliter;  nec  consequenter. 
ut  est  bonum  nostrum. 

Tertio  denique,  appetere  bonum,  ut  nobis  conveniens,  spectat  ad 
affectionem  commodi,  non  vero  justitiae :  sed  charitas  perficit  volunta- 
tem,  in  quantum  dicit  affectionem  justitia?,  non  autem  commodi,  sub 
hac  enim  ratione  distinguitur  a  spe,  quae  fertur  in  Deum  per  aflectum 
commodi :  igitur,  etc. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  objectum  tormale  et  pri- 
marium  charitatis  non  sit  ipsa  divina  bonitas,  ut  conveniens  analo- 
gice  bonitati  divinae  per  essentiam,  et  humanae  per  participationem : 
primo  quidem,  quia  eo  modo  se  habet  charitas  ad  Deuin,  ut  bonum, 
quomodo  rides  se  habet  ad  Deum,  ut  verurn:  sed  tides  non  tendit  in 
veritatem  divinam,  quatenus  abstrahit  ab  ipsa  divina  veritate  per  es 
sentiam,  et  per  participationem :  igitur  nec  charitas  tendit  in  divinam 
bonitatem,  quatenus  praescindit  a  bonitate  per  essentiam,  et  a  bonitate 
per  participationem  .  Deinde,  charitas  nostra  est  formalis  participatio 
charitatis.  qua  Deus  seipsum  diligit:  sed  charitas  Dei  non  habet  pro 
objecto  formali  aliquod  bonum  in  communi ,  sed  tantum  bonita- 
tem  Dei  absolutam :  igitur,  etc.  Insuper,  virtus  theologica  habet 
Deum  pro  objecto  formali  et  primario,  non  vero  aliquid  commune 
Deo  et  creaturis:  sed  charitas  est  virtus  theologica,  ac  subinde  non 
habet  aliquid  pro  objecto  commune  Deo  et  creaturis.  Denigue, .  ut  ait 
Doctor  ibid.  num.  6.  omnis  actus  et  habitus  debet  hab  're  unicam 
rationem  formalem  specificativam  :  sed  illa  bonitas  prout  analogice  con- 
venit  Deo  per  se,  et  creaturis  per  participationem,  non  est  una  ratio 
formalis  specificativa :  quippe  cum  non  habeat  unain,  eaijjdemquo  ratio- 
nein  bonitatis,  nec  specificam,  nec  individualem  ;  non  quidem  specifi- 
cam,  quia  bonitas  creata  et  increata  non  sunt  ejusdem  speciei ;  nec 
etiam  individualem,  quia  iilae  duae  bonitates  cum  sint  specie  distinctae, 
sunt   etiam   multo   magis  numero  diversae. 

DiobsI:  Bonitas  divina  quatenus  Deo  convenieus  per  sc  et  creaturis 
per  participationem,  potest  habere  rationem  objecti  formalis  alicujus 
habitus  theologici,  seu  tendentis  in  res  divinas:  sed  non  aiterius, 
quam  charitatis  :  ergo  objectuin  specificativum  charitatis  cst  ipsa  bo- 
nitas.  quatenus  Deo  et  creaturis  conveniens.  —  Respondeo  primo, 
negari  posse  majorem:  tum  quia  nullus  revera  potest  esse  realis  con- 
ceptus  bonitatis  analogi.-e  conveniens  Deo  et  creaturse,  ut  dictum  c.-t : 
tum  quia  bonitas  Deo  ct  creaturae  conveniens  non  potest  habere  uni- 
tatem,  quae  sufficiat  ad  speeiricandum  unum  et  eumdem  habitum  ;  ha- 
bitus  enim  unus  speeie,  qualis  est  charitas,  requirit  objectum  specie 
unum.  qualis  non  potest  osse  illa  bonitas  conveniens  Deo    per  se   ct 


QUODNAM    SIT    OBJECTUM    CHARITATIS.  605 

creaturis  per  participationem.  Respondeo  secundo,  etiam  negari  posse 
minorem;  enimvero  si  daretnr  aliquis  habitus  tendens  in  bonitatem 
divinam,  qnatenus  Deo  et  creaturis  convenientem,  ille  esset  omnino 
distinctus  a  charitate,  utpote  cum  haberet  objectum  omnino  specie  di- 
stinctum. 

Dices  2:  Charitas  ex  ajquo  tendit  in  Deum  et  proximum:  ergo 
simul  habet  Deum  et  creaturam  pro  objecto  formali  et  speciiicativo; 
ac  proinde  tendit  in  divinam  bonitatem,  quatenus  convenientem  Deo 
et  ereaturis.  —  Nego  consequentiam :  quemadmodum  enim  charitas 
increata  Dei  non  solum  tendit  in  Deum,  sed  etiam  in  homines  et  An- 
gelos.  qnos  Deus  ex  amicitia  charitativa  diligit,  nec  propterea  habet 
pro  objecto  formali  charitatem  Deo  et  creaturis  convenientem :  sic 
proportione  servata  charitas  nostra,  quse  est  participatio  qnsedam  cha- 
ritatis  divina?,  potest  tendere  in  Deum  et  proximum  ex  amicitia  di- 
ligendum,  etiamsi  solam  bonitatem  divinam,  quatenus  soli  Deo  con- 
venientem,  habeat  pro  objecto  formali. 

Conclusio  secunda.  — Objectum  formalb  tbrminativum 

ut  quod  DIVIN2E  CHARITATIS  EST  BONITAS  DIVIXA  ESSENTIALIS,  XON 
VERO     ATTRIBUTALIS,     NEQUE     QUID     CONCOMITANS,     AUT    CONSEQUENS 

ad  bjusmodi  charitatis  actum.  Hiec  est  Doctoris  ibid.  num.  7. 
Eamque  sic 

Probat:  Ula  est  ratio  formalis  prineipaliter  terminativa  perfectis- 
simse  virtutis,  qualis  est  charitas,  per  quam  ejus  objectum  materiale, 
nempe  Deus,  perfectissime  potest  voluntatem  quietare  ac  satiare.  nec- 
non  et  habere  perfectissimam  rationem  objecti :  sed  Deus  id  solum 
habet  per  bonitatem  essentialem  :  igitur  illa  essentialis  bonitas  habet 
rationem  objecti  formalis  charitatis.  Major  per  se  constat.  Minor  verc 
probatur:  quotiescumque  potentia  respicit  pro  objecto  adsequato  ter- 
minativo  totum  ens,  non  potest  perfecte  quietari  per  illud  objectum, 
nisi  habeat  perfectissimam  rationem  entitatis :  sed  voluntas  habet  pro 
objecto  adrcquato  ens,  seu  bonum  in  communi:  igitur  non  potest  per- 
fecte  quietari  ab  alia  ratione,  quam  ab  ea  quse  habet  primariam  et 
principalem  rationem  bonitatis:  sed  sola  bonitas  esseutialis  id  sibi  vin- 
dicat:  bonitas  enim  attributalis  ab  ea  tamquam  a  radice  profluit :  igitur 
sola  bonitas  essentialis  habet  rationem  objecti  formalis  tenninativi  quod 
divinre  charitatis.  —  Porro  divina  illa  bonitas  seu  perfeetio  essen- 
tialis  Dei  absolute  sumpta  complectitur  infinitam  sapientiam,  omnipo- 
tentiam,  aeternitatem,  immensitatem,  et  omnes  alias  perfectiones  tor- 
maliter  inhnitas.  ex  quibus  resultat  ens  infinitum  in  omni  genere 
entis:  sic  tamen  speetata  illa  Dei  essentialis  bonitas  in  se  est  simpli- 
cissima  ratio  sufficienter  movens  ad  actum  charitatis  et  amoris  su- 
pernaturalis.  —  Ca^terum  ibidem  concedit  Doctor  num.  8.  divinam  bo- 
nitatem,  ut  nobis  beneficia  largientem,  posse  habere  rationem  objecti 
motivi  charitatis;  hoc  enim  doL-etS.  Joan.  in  1.  Epist.,  cap.  1.  dicens: 
Xos  ergo  diligamus  Deum,  quoniam  ipse  prior  ditexit  nos.  Hinc  ex- 
perientia  quotidiana  constat,  quod  ex  consideratione  beneficiorum  re- 
ceptorum  ab  aliquo,  moveamur  et  stimnlemnr  ad  ipsum  amandum 
efficacius  quam  diligeretur  ipse  propter  snas  perfectiones.  Doctor  au- 
tem  hanc  rationem  vocat  secundariam ;    quoniam    si    quis    dumtaxat 


606  QUODNAM    SIT    OBJECTUM    CIIARITATIS. 

Deum  diligeret  propter  sibi  collata  a  Deo  beneficia,  non  attendendo 
ad  illius  divinas  perfectiones.  a  quibus  habet,  quod  sit  sumine  propter 
se  amabilis;  talis  actus  amoris  non  censeretur  proprie  theologicus, 
nec  supernaturalis,  sed  dumtaxat  naturalis;  quippe  naturale  est  repen- 
dere  amorem  amori,  et  dilectionem  nobis  benericia  conterenti.  Illa 
ramen  consideratio  beneticiorum  divinorum  potest  esse  secundaria 
ratio  motiva,  quae  provocet  et  alliciat  ad  actum  charitatis,  quate- 
nus  Deus  non  tam  diligitur  propter  beneficia  a  Deo  excepta,  quani 
propter  bonitatem  divinam,  a  qua  provocatur  ut  ipsa  nobis  beneficia 
conferat. 

Non  abnuerem  etiam  Deum  a  nobis  pro  hoc  statu  mortali  diligi 
posse  amore  charitatis  propter  speciale  aliquod  ejus  attributum,  puta 
providentiam  qua  nos  regit,  potentiam  qua  protegit,  bonitatem  qua 
fovet,  misericordiam  qua  indulget,  etc.  quemadmodum  etiam  fides 
supernaturalis  habet  pro  objecto  motivo  sui  assensus  aliquod  attribu- 
tum,  scilicet  veracitatem  Dei.  Xec  aliquid  ofncit  quominus  amor  ille 
sit  verus  actus  charitatis;  licet  enim  Deus  sic  consideratus  videatur 
objectum  amoris  concupiscentise,  quo  concupiscimus  divina  beneficia 
nobis  a  Deo  conferri ;  tamen  potest  esse  actus  charitatis  et  amoris 
amicitia?,  quatenus  scilicet  providentia,  potentia,  et  cseterae  perfe- 
ctiones  attributales  considerantur  ut  perfectiones  infinitae,  et  concur- 
rentes  ad  illam  bonitatem  infinitam,  qua  Deus  dicitur  ens  infinite 
bonum  et  perfectum.  Contingit  enim  ssepe  ut  Dei  amatores  interdum 
stimulentur  ad  considerationem  et  admirationem  singularium  Dei  per- 
fectionum.  indeque  accendantur  ad  vivificum,  et  ardentissimum  amo- 
rem  Dei  dilecti;  quemadmoduin  legimus  de  cseiesti  Sponsa,  Cant.  .". 
qua?  cuin  filiis  Jerusalem  requirentibus,  qualis  esset  ejus  dilectus, 
varias  illius  perfectiones  recensuisset,  tandem  concludit:  Et  totus  de- 
siderabilis.  Ita  quod  consideratio  omnium  perfectionum  dilecti  fuerint 
veluti  incendium  ac  stimulus,  quo  provocata  fuerit  cselestis  illa  sponsa 
ad  aniandiim  suum  dilectum  propter  absolutam  et  summam  illius  per- 
fectionem.  Quod  vero  ratio  concomitans  vel  subsequens  terminatio- 
nem  actus  amoris,  non  sit  ratio  objectiva  et  terminativa  proprie  lo- 
quendo,  probat  ibid.  Doctor  n.  9.  Quia,  inquit,  ratio  objectiva  pro- 
prie  loquendo  prsesupponi  debet  actui,  qui  terminatur;  haec  vero  ratio 
coneomitatur,  vel  sequitur  actum;  ex  t|UO  infert,  quod  Deus,  ut  bonum 
actu  beatificans,  non  est  objectum  charitatis  proprie  dictum,  quia  ut 
sic  actu  terminat  charitatem  :  habet  enim  actu  beatificare,  quatenus 
terminat  ainorem  beatificum;  unde  non  prius  est  esse  ipsum  actu  bea- 
lificantem,  quam  proponitur  et  habetur  ipsemet  actus  amoris  beatifici. 
Fatetur  tamen  posse  aliquo  modo  illam  tertiam  rationem  vocari  obje- 
ctum  cliaritatis,  vel  de  objecto  ejus,  quatenus  scilicet  tenet  se  ex  parte 
objecti  concomitanter  ad  charitatem  actualem,  ita  ut  numquam  possit 
•ii  cliaritas  actualis  circa  Deum,  quin  Deus  sit  terminans  ipsam ; 
sive  habeat  terminare  ipsam  ab  aliquo  respectu.  quod  iinprobabilius 
sive  seipso,  posito  actu,  sive  per  denominationem  extrinsecam 
(lesumptam  ab  actu,  ut  probabilius  videtur. 

Conelusio  tertia.  —  Eadem  omnino  ac  ekdivisibilis est  \ir,- 

TUS  CHARITATIS  HABITUALIS    INCLINANS  AD  AMANDUM    DfiUM    TAMQUAW 


QUODNAM    SIT    OB.JECTUM    CHARITATIS.  607 

OBJECTUM  PRIMARIUM,  E!    PROXIMUM  TAMQUAM    SECUNDARIUM.  theC  est 

communior  inter  utriusque    seholae,   Subtilis  et  Augelicae   Sectatores. 

Probatur  primo  ex  SS.  Patribus,  Augustino,  lib.  8.  De  Trinitate, 
cap.  8.  dicente :  Exuna,  eademque  charitate  Deum,  pro.rimumque  di- 
ligimus,  sed  Deum  propter  Deum.  nos  autem  et  proximum  propter 
Deum.  Insuper  per  Serm.  17.  qui  est  Dv  Ascens.  Arbitror.  inquit, 
ideo  Spiritum  sanctum  bis  datum,  semel  in  terra,  et  iterum  in  cozlo, 
ut  commendarentur  nobis  duo  prcecepta  charitatis,  scilicet  Dei,  et  pro- 
ximi.  tua  est  charitas,  et  duo  prozcepta;  unus  Spiritus,  et  duo  data, 
quia  atia  charitas  non  diligit  proximum,  nisi  illa,  quce  diligit  Deum; 
qua  ergo  charitate  proximum ,  eadem  Deum  dUigimus,  etc.  Similiter 
•S.  <;regorius,  lib.  7.  Moral.,  cap,  10.  loquens  De  Amore  Dei,  et  Pro- 
ximi,  ait:  Sunt  duo  isti  amores  duce  qumdam  partes,  sed  unum  totum 
est  ex  utrisque  compositum;  duo  annuli,  sed  catena  una;  duoz  actiones, 
sed  una  rirtus:  duo  opera,  sed  una  charitas:  duo  apud  Deum  merita, 
sed  unum  sine  atio  inveniri  impossibile  est. 

Eamdem  veritatem  Seraph.  Doctor  docet  dist.  27.  art.  2.  qu.  2.  primo: 
quia  idem  est  motus  in  finem,  et  in  id  quod  est  ad  finem ;  motus  enim 
non  fit  diversus  propter  differentiam  medii.  sed  extremi:  at  motus  cha- 
ritatis  in  Deum  tendit,  ut  in  fhiem.  in  proximum  vero,  ut  in  medium : 
igitur  unus  et  idem  motus,  seu  habitus  charitatis  potest  inclinare  ad 
actum,  qui  tendit  in  proximum,  et  Deum.  Secundo,  idem  est  honor, 
quo  honoratur  imago  alicujus  Sancti.  cum  eo  quo  honoratur  ipse  San- 
ctus,  quia  honor  imaginis  refcrtur  ad  prototypum,  ut  docet  S.  Dama- 
scenus,  lib.  1.  De  Fide,  cap.  17.  sed  dilcctio  proximi  refertur  ad  Deum : 
ergo  similiter  unus  est  motus,  seu  unum  principium  inclinans  ad  di- 
ligendum  Deum  et  proximum.  Tertio,  uno  et  eodem  amore  diliguntur 
fcres  adorandae  personse  Trinitatis,  quia  in  eis  est  una  ratio  dilectionis, 
scilicet  suprema  divina  bonitas:  sic  etiam  una  est  ratio  motiva  ad  di- 
ligendum  Deum  et  proximum:  igitur  est  una  eademque  ratio.  —  Con- 
prmatur  asimili:  licet  enim  rides  plura  credibilia  attingat,  et  spes  ad 
plura  sperando  se  extendat;  quia  tamen  omnia  attinguntur  sub  eadem 
ratione  formali  sub  qua,  nimirum  veracitate  Dei,  et  ejus  omnipotentia, 
ut  auxiliante,  ilhe  virtutes  specie  non  nmltiplicantur :  atqui  similiter 
charitas,  etsi  ad  plura  diligenda  se  extendat,  omnia  tamen  sub  una 
ratione  lormali  bonitatis  divime  et  increatre  attingit;  ergo  est  una 
>pecie  atoma  virtus. 

Dices:  Diversus  habitus  requiritur,  ubi  occurrit  diversa  difficulta> 
in  actu  eliciendo:  atqui  alia  oeeurrit  diffkultas  eirea  amorem  proximi, 
et  alia  circa  amorem  Dei :  qui  enim  diligit  Deum  summa  cum  aninue 
suavitate  ac  voluptate,  non  minus  gravem  patitur  cifficultatem  in  di- 
ligendis  inimicis  propter  Deum  :  igitur  aetns  dilectionis  Dei  et  pro- 
ximi  requirunt  diversos  habitus.  —  Distinguo  majorem:  requiritur 
diversus  habitus  aequisitus.  concedo:  infusus.  nego :  habitus  ehim  in- 
fusi  non  conceduntur,  ut  facile  quis  possit  operari,  sed  tantum,  ut  sim- 
pliciter  habeat  operandi  virtutem.  Ad  minorem  dieo,  difficultatem  illam 
diligendi  inimicos  amoveri  per  ipsam  virtutem  eharitatis,  quatenus 
nempe  applicat  motivum  istius  amoris,  nempe  ipsum  diligendum  pro- 
pter  infinitam  bonitatem  Dei,  qui  istud  jubet  et  ordinar. 

Dices  2:  Charitas  solum  movet  ad  diligendum  id  quod  est  diligibiie 


608  DE    DILICENDO    DEO. 

propter  infinitain  Uei  bonitatem:  atqui  proximus  non  occurrit  sic  di- 
Hgendus.  Probatur:  nullus  est  diligendus  propter  infinitam  Dei  boni- 
tatem,  nisi  in  quo  illa  brnitas  iniinita  existit :  sed  hsec  non  existit  in 
proximo:  igitur,  etc.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico, 
non  esse  necesse,  quod  divina  bonitas  insit  alicui,  ut  ille  per  chari- 
tatem  diligatur,  sed  sufficere,  quod  habeat  habitudinem  extrinsecam 
ad  ipsam  Dei  bonitatem.  Sicut  enim  medicina  quantumvis  ingrata  et 
amara,  et  sic  non  diligibilis,  tamen  amatur  propter  sanitatem,  ad  c[uam 
ordinatur,  sic  etiam  proximus,  quantumvis  aliunde  odiosus,  diligi  po- 
test  propter  bonitatem  divinam,  ad  quam  ordinatur. 

Hrec  autem  ordinatio  proximi  ad  divinam  bonitatem  considerari 
potest  diversimode.  Primo  quidem,  quatenus  qui  Deum  diligit,  exoptat 
ut  ipse  ab  omnibus  diligatur;  adeoque  ut  ametur  a  proximo;  hoc  ipsum 
autem  desiderando,  maximum  ipsi  proximo  bonum  cupit  propter  ipsam 
divinam  bonitatem,  quam  dignissimam  existimat,  ut  a  proximo  dili- 
gatur.  Secundo,  qui  diligit  aliquem,  exoptat  ei  omne  bonum,  cujus 
est  capax;  atque  adeo  qui  Deum  diligit,  cupit  ut  omnia  cedant  ad 
bonum  et  gloriam  ejus;  spectat  autem  ad  Dei  gloriam,  quod  dili- 
gatur  a  proximo:  igitur,  etc.  Denique,  qui  diligit  aliquem,  etiam  di- 
ligit  ea  quae  ad  ipsum  spectant:  unde  S.  Joan.  in  prima  Epistola, 
cap.  5.  Omnis,  qui  diligit  eu?n,  qui  genuit,  dUigit  et  eum,  qui  natus 
est  cx  eo:  unde  infert:  In  hoc  cognoscimus  quoniam  diligimus  natos 
Dei,  cum  Deum  diligamus,  et  mandata  ejus  faciamus.  Quasi  diceret : 
nos  qui  Deum  diligimus,  debere  quoque  diligere  propter  Deum  omnes 
homines,  qui  ex  Deo  nati  sunt,  et  divinam  ejus  prreseferunt  ima- 
ginem. 

Hinc  sequitur,  quod  si  proximus  praecise  ametur  ob  suam  bonitatem 
intrinsecam  et  naturaJem,  non  erit  charitas  theologica ,  cum  virtus 
theologica  necessario  tendat  in  Deum,  saltem  tamquam  objectum  for- 
male.  Quarum  actus  erit  amicitiaj  moralis,  sive  acquisita?,  sive  infusae, 
si  detur.  Quamvis  et  hic  posset  reflexe  imperari  per  distinctum  actum 
ex   motivo  charitatis  divinse  elicitum ,  ut  patet. 

QU^ESTIO  TERTIA. 

AN  SIT  PR.ECEPTUM  SPECIALE  DE  DILIGENDO  DEO, 
ET  QUOMODO,  AC  QUANDO  IMPLERI  DEBEAT. 

NotaNDUM  1.  Certumesse.  quod  detur  pneceptum  diligendi  Deuin; 
istud  namque  exprimitur  Deuter.  (>.  et  Christus  Dominus  denuo  re- 
petit  et  inculcat  Matth.  22.  his  verbis:  Qui  habet  mandata  mea,  ei 
servat  ea,  ille  est,  qui  diligit  me,  qui  non  diligit  me,  sermones  meos 
non  servat.  Hinc  cap.  15.  Apostolos  alloquens,  ait:  Vos  amici  mei  <stis, 
si  feceritis  quce  cgo  prcecipio  vobis.  Quare  liic  non  est  difficultas  de 
dilectione  effectiva  Dei,  quae  consistit  in  observantia  divinorum  prae- 
ceptorum  ;  hac  enim  generatim  prsecipitur  per  singula  ejusmodi  di- 
vina  praecepta;  sed  controvcrsia  est  de  dileetione  aflectiva,  utruin  vi- 
delicet  sit  speciale  pra?ceptum  affirmativum,  quo  teneamur  elicere 
actum  amoris  erga  Deum  propter  se,  et  super  omnia  diligendum.  Circa 
quod  duplex  est  Theologorum  sententia.  Qnidam  enim  cum  ^laldonato 
cap.  22.  in  Matth.  Jansenio  in  concordia    Evangelii,  cap,  18.  e>;isti- 


D£    DILIGENDO     DEO.  609 

mant  non  esse  speciale  aliquod  praeceptnm  de  diligendo  Deo:  quippe 
cum  dilectio  Dei  et  proximi  omnia  prorsus  prsecepta  contineat.  et 
velut  in  ei.s  claudatur  ac  eomprehendatur.  Alii  vero  Theologi  re- 
clamant. 

Notandum  2.  Non  levem  esse  controversiam  inter  Theologos  in 
assignando  tempore,  quo  debeat  impleri  prreeeptum  de  eliciendo  actu 
amoris  divini.  Sunt  enim  qui  existimant  illud  esse  implendum  statim, 
atque  homo  rationis  usum  obtinet ;  alii  semel  qnolibet  anno :  aliqui 
eo  tempure.  quo  quis  accedit  ad  sacramenta.  maxime  Baptismi  et 
Eucharistiae ;  nonnnlli  pro  ihdeterminato  tempore  totins  vita?,  modo 
ante  mortem  eliciatur.  maxime  vero  circa  instans  mortis :  caeteri  vero 
diebus  festivis,  maxime  Dominieis,  ut  probabile  existimat  Doctor  n.  18. 
Quid  autem  vefins  sentiendnm  -it.  determinandnm  erit  in  seqnentibns. 

Notandum  3.  Aliquod  objectum  posse  tribns  modis  magis  diligi. 
qnam  aliud:  primo  qnidem,  objective,  quando  ei  vohimus  et  optamns 
majora  bona,  quam  velimns  alteri.  Secundo,  intensive,  quod  diligitur 
cum  majori  conatu  et  ampliori  fervore.  quam  ullum  alterum  :  ita  ut 
actus  amoris  erga  istnd  plnres  habeat  gradns  intensionis,  quam  qui- 
cumque  alius  actus  amoris  erga  aliud  objectum.  Tertio  denique  ap- 
pretiath  e.  quod  plnris  aestimatnr,  quam  aliud.  ita  quod  propter  obje- 
ctum  dilectum  consequendum  vel  conservandum.  qnodcnmqne  aliud 
amitmtur.  sive  interiin  illud  objeetnm  dileetum  intensins  et  majori 
cum  conatu  ametur.  sive  non.  Hi  autem  tres  modi  amandi  ita  distincti 
sunt.  ut  possint  ab  invicem  separari ;  enimvero  qui  peceat  mortaliter 
propter  delectationem  terrenam  v.  g.  magis  tum  intensive.  tum  ap- 
pretiative  seipsum  et  delectationem  illam  diligit,  qnam  Deum :  si- 
quidem  majori  conatu  et  ferventiori  dilectionis  ?estu  t<mdit  in  illam 
delectationem.  quam  in  Dei  amorem :  similiter  eam  magis  appretiative 
diligit.  quatenns  peccando  mortaliter  prrefert  istnd  bonum  delectans 
ipsi  Deo  summo  bono.  et  ultimo  fini :  attamen  plus  Deum  objective 
diligit.  quam  quodlibet  aliud,  quod  actu  vitioso  proseqnitnr,  loquendo 
videlicet  de  absoluto  et  efficaci,  seu  deliberato  actu  volnntatis;  si- 
quidem  vult  Deo  omnes  divinas  pertectiones  ipsi  convenientes.  quse 
sane  longe  sunt  bonum  praestantins,  quam  quodlibet  bonum,  quod  sibi 
optare  posset.  Similiter  potest  aliqnis  diligere  aliud  magis  objective 
et  intensive,  quod  tanien  appretiative  minus  diligit.  ut  patet  exemplo 
Patris,  qui  plernmqne  primogenituin  tilium  plnris  aestimat,  quam  par- 
vulum.  quem  tamen  intensins  et  tenerins  diligit. 

Ilis  praBmissis,  tria  supersunt  determinanda :  primum,  quodnam 
sit  speciale  pneceptnm  de  eliciendo  actu  interno  amoris  erga  Denm: 
secundum,  quando  id  fieri  debeat:  tertium,  an  Dens  <jx  praecepto 
magis  sit  diligendus.  non  solnm  intensive.  et  objective,  sed  etiam  ap- 
pretiati^e. 

Conclusio  prima.  —  Pr^cbptum  affikmativum  de  dili- 
gendo  Deo  obligat  ad  BLICIENDUM  ACTUM   [NTERNUM   amoris  erga 

Dbum.  Ita  Doctor  d.  27.  n.  18.  ubi  ait  :  <  Dico  quod  illud  praeceptuin 
«  affirmativum,  Deuteron.  6.  et  Mnttli.  22.  Diliyes  Dominum  Deum 
«  tuum,  etc.  non  tantum  obligat  semper  ad  oppositnm  tugiendum.  ne 
«  scilicet  insit  actns  odii ;  sed  obligat  pro  aliquando  ad  actum  elicitum. 

Frassen  Theol.  Tom.  VIII. 


()10  DE     DILIGENDO     DEO. 

«  (|uia  ille  actus  est  eirca  finem,  ex  eujus  bonitate  descendit  omnis 
«  bonitas  moralis  in  actibus,  qui  sunt  ad  finem.  Sieut  ergo  homo  te- 
«  netur  habere  aliquem  actum  virtuosum,  ita  tenetur  habere  aliquem 
«  actum  illius   praecepti  circa  finem  gratuite  diligendum.   » 

Probatur  primo,  ex  illo  Deuter.  6.  ubi  primum  ex  decem  prseceptis 
a  Deo  datis  sic  effertur:  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto  corde 
tuo.  et  ex  tota  anima  tua,  et  ex  tota  fortitudine  tua.  Quod  etiam  prse- 
ceptum  inculcat  Christus  Dominus  Matt.  22.  ubi  vocat  hoc  pneeeptuin 
primum  et  maximum,  non  quia  primo  loco  scribitur,  sed  quia  primo 
et  maxime  per  se  pneceptum  est,  adeo  ut  reliqua  omnia  idcirco  de- 
beant  observari,  ut  hoc  omni  ex  parte  perfecte  impleatur;  atque  ita 
impletio  illius  praeeepti  videatur  finis  reliquorum  omnium,  ut  dicitur  1. 
ad  Timoth.  1.  Finis  autem  prcecepti  est  charitas  de  corde  puro.  Vej 
dicitur  primo  per  comparationem  ad  alterum  de  dilectione  proximi. 
quod  secundum  appellat,  et  ista  recenset  tamquam  duo  distincta  prae- 
eepta,  ac  subinde  sufficienter  indicat  dilectionem  Dei  esse  specialiter 
praeceptam.  Quod  utique  confirmatur;  ubi  enim  est  verus  numerus, 
ibi  datur  specialis  distinctio  inter  ea  quse  numerantur;  omnis  eniin 
numerus  fundatur  in  aliqua  distinctione  earum  rerum  quae  numerum 
efficiunt:  at  praeceptuin  de  dilectione  Dei,  comparatum  cum  caeteris 
praeceptis  Deealogi,  facit  verum  numerum:  igitur  hoc  prseceptum  spe- 
eiale  est. 

Probatur  secundo  ex  SS.  Patribus,  maxime  Augustino,  lib.  1.  Qu<r- 
stionum  Erangelicarum,  qu.  33.  Jlieronymo,  Anselmo,  et  aliis  Patribus, 
qui  explicantes  verba  Matth.  22.  In  his  duobus  mandatis  universa  lex 
pendet,  et  Prophetat,  illam  dependentiam  sic  interpretantur,  ut  velint 
eam  esse,  ut  ramorum  a  radice,  membrorum  a  capite,  radiorum  a  sole, 
rivulorum  a  fonte,  effectuum  a  principio:  sed  radix  a  ramis,  rivulus 
a  fonte,  caput  a  membris,  etc.  sunt  specialiter  distincta :  igitur  iidem 
SS.  Patres  censent  prseceptum  dilectionis  Dei  esse  specialiter  a  reli- 
quis  prseceptis  distinctum. 

Tertio,  non  minus  videtur  pniecipiendus  amor  circa  divinam  boni- 
tatem  et  summani  Dei  perfectionem,  quam  assensus  fidei  circa  di- 
vinam  veritatem :  sed  non  solum  pnecipitur  fides  effectiva,  quae  exhi- 
betur  per  orationem,  adorationem,  et  confessionem  mysteriorum  fidei, 
sed  etiam  prsecipitur  fides  affeetiva,  et  actualis,  qua  quis  firmiter  as- 
sentitur  articulis  propter  divinam  veritatem  :  igitur  non  tantum  pra  - 
cipitur  charitas  effectiva,  sed  etiam  affectiva,  ac  subinde  datur  spe- 
eiale  praeceptum  de  ipso  actu  infjeriori  dilectionis  Dei.  Quod  utique 
confirmatur,  quia  non  videtur  congruum,  quod  Deus  tot  prseceptis  in- 
culcaverit  proximi  dilectionem,  prohibendo  ne  ullum  ei  malum  Lnfe- 
ratur,  nullum  autem  praescripsisset  prsecepturn  eirca  dilectionem  sui. 

Dices  1 :  Finis  praecepti  non  cadit  sub  prseceptum  :  sed  cliaritas 
est  Hnis  praecepti,  ut  mox  diximus  ex  Apostolo:  ergo  illa  non  cadit 
sub  praeceptum;  ac  subinde  illius  actus  non  est  praeceptus.  —  Distin- 
guo  majorem:  finis  extrinsecus,  concedo :  intrinsecus,  nego.  Duplex 
est  eniin  cujuslibet  praecepti  finis:  alius  quidem  extrinsecus  ipsi  prse- 
cepto,  et  rei  pneceptae,  v.  g.  in  praecepto  jejunii,  linis  extrinsecus 
domatio  carnis,  et  illius  subjectio  spiritui,  et  alia  id  genus  propter 
quae  jejunium  est  institutum :  alter  vero  tinis  es<  intrinsecus  prsecepto, 


DE     DILIGENDO     DEO.  611 

iit  abstinentia  cibi,  quae  est  materia,  circa  quam  jejunium  occupatur. 
Minorem  similiter  distingito:  dilectio  Dei  est  iinis  prseceptorum  extrin- 
secus,  concedo:  intrinsecus,  nego  :  csetera  enim  pneeepta  servari  pos- 
sunt  absque  eo,  quod  eliciatur  aliquis  actus  dilectionis  Dei. 

Dices2:  Christus  Dominus  pnvfatis  verbis  Matth.  22.  testatur,  quod 
in  his  duobus  mandatis  universa  lex  pendet,  et  Prophetoe  :  igitur  si- 
gnificat  dilectionem  Dei  et  proximi,  quae  sunt  duo  mandata,  includere 
universa  legis  praecepta,  necnon  et  oracula  Prophetarum.  qua3  hujus- 
modi  prrccepta  intimant.  Insuper  Joan.  14.  idem  Christus  Dominus 
explicans  quid  sit  diligere  Deum,  ait:  Qui  habet  mandata  mea,  et 
servat  ea,  iUe  est  qui  diliget  rne.  Similiter  ad  Ptom.  14.  Pleuitudo  legis 
est  dileetto.  —  Respondeo  ad  primum,  idcirco  Christum  dicere,  quod 
a  dilectione  Dei  et  proximi,  eatenus  pendet  universa  lex,  quatenus 
omnia  alia  praecepta  servantur,  ut  Deus  perfectissime  diligatur,  unde 
qui  Deum  diligit.  videtur  legem  implevisse,  quia  finem  obtinet,  ad 
quem  lex  ordinatur.  Pari  ratione  solvuntur  alia  duo  testimonia. 

Dices  3:  S.  Bemardus,  Serm.  50.  in  Cantica,  explicans  illa  verba : 
ordinavit  in  me  charitatem,  ait:  Est  ckaritas  in  actu,  et  in  ejfectu,  et 
de  illa  quidem,  quoz  operis  est,  puto  datam  legem  hominibus,  manda- 
tumque  fonnatum;  nam  in  affectu  quis  ita  habeat,  ut  mandatur?  — 
Respondeo  primo,  S.  Bernardum  ibidem  negare  datum  esse  praeceptum 
de  interno  actu  charitatis,  quem  charitatem  in  aflectu  appellat:  imo 
id  expresse  fatetur:  ait  enim  ibidem;  Si  ptacet  magis  de  affectuati  (ni- 
mirum  charitatei  datum  fuisse  mandatum,  non  inde  contendo:  dum- 
modo  acquiescas  et  tu  mihi,  quod  minime  in  vita  ista  ab  aliquo  ho- 
mine  possit,  vel  poterit  impleri.  —  Respondeo  secundo,  S.  Bernardum 
ibi  duplicem  distinguere  actum  internum  charitatis:  alterum  quidem, 
quo  ita  perlecte  diligitur  Deus,  et  tanta  suavitate  animus  diligei 
inhaeret,  ut  animus  sui.  rerumque  omnium  aliarum  quasi  omnino oblitus, 
cum  summa  suavitaie  in  Deum  feratur.  Alterum  quo  impellimur  ad 
opera  externa,  ut  proxiino  succurramus ;  nam,  ut  ibidem  scribit.  Quoties 
indc  (idest  ab  oraudo  Deo,  hoc  enim  aftert  in  exemplum)  charitateju- 
bente  abducimur,  et  avertimur  propter  eos,  qui  nostra  indigent  opera, 
vel  loquela,  hanc  charitatem  vocat  actualem,  quia  ad  agendum  im- 
pellit,  et  affectuosam,  quia  tota  sistit  in  interno  affectu.  Secundum 
docet  habere  rationem  meriti;  ideoque  proprie  pertinere  ad  Patriam, 
ibique  solam  perfecte  reperiri,  quamvis  hic  quandoque  in  contempla- 
tione  pra3gustanda  detur.  Inde  infra  cum  distinxisset  triplicem  amoris 
affectionem,  scilicet  in  eam,  quam  caro  gignit,  et  quam  ratio  regit, 
et  quam  condit  sapientia,  subdit :  Prima  quidem  dulcis,  sed  turpis: 
secunda  sicca,  sedfortis:  ultima  pinguis,  et  suavis.  Igitur per  secundam 
opera  fiunt  (sive  imperautur)  ei  in  ipsa  charitas  sedet,  non  illa  affe- 
ctuosa,  qua  sale  sapientios  condita  pinguescens  magnam  importat  menU 
multitudinem  dulcedinis  Domini,  sed  qucedam  potius  actuaUs,  quoz 
etsi  nondum  dulci  amore  suaviter  reficit,  tamen  amoris  ipsius  (scilicet 
omnino  perfecti,  quo  aninms  totaliter  in  Deum  rapiatur)  vehementer 
accendit.  Et  infra:  Opere  diligamus,  et  veritate,quo  mdeUcet  moveamur 
ad  bene  imperandum  magis  quodam  vividce  virtutis  impulso,  quam  sa- 
pidas  illius  charitatis  affectu:  ubi  aperte  duplicem  illum  actum  inter- 
num,  ut  supra  dixi.  distinguit. 


612  DE     DILIGENDO     DEO. 

Conclusio  secunda.  —  Deis  est  ex  pr.ecepto  diligenihs 

SUPER    OMNIA,    NON    SOLUM     OHJECTIVE,    SED    ET     APPRETIATIVE  ,     NOX 

vero  intensive.  Hsec  pariter  est  Doetoris  loco  supra  laudato  n.  17. 

Prima,  et  secunda  pars  facile  constant;  enimvero  Deus  est  objectum 
infinitae  perfectionis,  cui  voluntas  ex  inclinante  habitu  charitatis  non 
solum  omnibus  bonis  praestantius  optat,  cum  inclinatur  ad  volendum 
ei  omnia  sua  divina  attributa  et  divinas  praecellentias,  sed  etiam  ad 
ipsum  amandum  cum  aestimatione  et  appretiatione  supra  quodcumque 
amabile.  Quod  utique  probatur  primo  de  habitu  charitatis;  quia  propter 
quod  unumquodque  tale  est,  et  illud  magis:  sed  habitus  charitatis 
theologicae  inclinat  nostram  voluntatem,  illamque  stimulat  et  po- 
tenter  amcit  ad  amandum  unum  objectum  creatum  plus  appretiative, 
quam  aliud,  propter  Deum  summe  bonum ;  in  tantum  enim  aliquod 
objectum  creatum  aestimatur  dignum,  quod  ametur  ex  charitate.  in 
quantum  participat  aliquibus  ex  divinis  praecellentiis,  et  est  aliquid 
Dei ;  ac  subinde  quo  aliquid  nobilius  partieipat  divinis  perfectionibusr 
eo  etiam  magis  diligendum  apparet  ex  charitate:  ergo  cum  charitas 
inclinet  voluntatem  ad  amandum  aliquod  objectum  creatum  magis, 
quam  aliud  propter  majorem  illius  afhnitatem  cum  Deo,  etiam  pariter 
inclinat  ad  diligendum  Deum  super  omnia  appretiative  diligibilem.  — 
Eadem  i;eritas  constat  de  actuali  charitate,  hoc  enim  aperte  significat 
Christus  Dominus  cum  ait  Matth.  10.  Qui  amat  patrem,  aut  matrem 
plusquam  me,  non  est  me  dignus,  et  qui  amat  /ilium,  aut  fUiam  super 
me,  noii  est  me  dignus:  et  apud  S.  Lueam,  cap.  14.  *S7  quis  venit  ad 
me,  et  non  odit  patrem  suiim,  et  matrem,  et  uxorem,  et  filios,  adhuc 
autem,  et  animam  suam,  non  potest  meus  esse  discipidus;  quibus  locis 
haec  particula  (plus)  significat  excessum  secundum  appretiationem,  ut 
satis  indicat  alia  haee  particula  apud  S.  Lucam  (odit)\  idem  enim  sonat 
ibi,  ac  postponit,  prce  alio  contemnit,  minus  cestimat  alio,  quemad- 
modum  ad  Rom.,  cap.  13.  quando  dicitur,  Jacob  dilexi,  Esau  odio  habui, 
idest,  postposui,  et  apud  S.  Matth.  cap.  6.  Aut  enim  unum  odio  ha- 
bebit,  idest,  minus  appretiative  amabit,  et  alterum  diliget,  idest,  pluris 
facicJ:  igitur  ex  actu  charitatis  Deus  appretiative  diligitur  super  omnia. 

Dkes:  Justi  amant  Deum  super  omnia:  sed  dum  peccant  venia- 
liter,  magis  volunt  plaeere  sibi,  vel  aliis,  ob  quorum  amorem  peccant, 
quam  Deo:  igitur  amor  Dei  super  omnia  non  semper  fit  appretia- 
tive.  —  Distinguo  minorem:  magis  placere  eupiunt  sibi  vel  aliis  in 
re  levi  transeat:  in  re  gravi,  nego.  Unde  neganda  est  consequentia; 
ut  enim  aliquis  amet  Deum  appretiative,  non  est  necesse,  quod  ipsi 
velit  in  omnibus  placere  plusquam  aliis,  etiam  in  rebus  levissimis, 
sed  sufficit,  quod  velit  ipsi  magis  placere  simpliciter  quantum  ad  omnia 
quae  ipsi  praecepit,  nec  necesse  est,  ut  velit  etiam  ipsi  magis  placere 
secundum  quid,  et  quantum  ad  omnia  quae  non  prsecipit.  Fieri  qui- 
dem  potest,  ut  adeo  sit  periectus  charitatis  amor,  quod  etiam  deter- 
minaret  ad  magis  placendum  Deo,  quam  ulli  alteri:  sed  illa  pertectio 
non  est  praecepta  pro  hoc,  aut  tali  statu,  in  quo  corpus,  quod  cor- 
rumpitur,  aggravat  animam ;  alioqui  paucissimi  essent  justi,  quippe 
cum  paucissimi  sint,  qui  pneeeptum  istud  servarent,  Deum  super 
omnia,  etiam  in  levissimis  rebus,  diligendo.  —  l't  autem  res  haec  fiat 
comperta,  sciendum  est  Deum  posse  super  omnia  appretiative    diligi 


DE     DILIGENDO    DEO.  613 

tribus  modis:  primo  quidem,  dum  expresse  prsefertur  Deus  in  par- 
tieulari  rebus  charioribus.  ut  parentibus,  fratribus,  amicis:  secundo, 
si  prajferatur  explicite  aliis  rebus  confuse  ae  in  genere  conceptis,  ut 
intellectu  proponente  Deo  placendum  in  omnibus,  potius  quam  ulli 
ereatura?,  voluntas  id  velit  tacere:  tertio,  si  praeferatur  implicite  rebus 
omnibus,  ut  si  quis  concipiat  propositum  Deo  in  omnibus  semper  pla- 
cendi,  aut  fugiendi  vel  detestandi  omnia  peccata,  quatenus  sunt  of- 
fensa  Dei,  aut  si  quis  simpliciter  Deum  amat  eo  benevolentise  affectu, 
ex  quo  sequeretur  propositum  placendi  ipsi  in  omnibus,  aut  fugiendi 
peecata,  si  de  eo  cogitaret. 

Tertia  pars  etiam  constat,  nempe  quod  Deus  ex  praecepto  non  sit 
diligendus  super  omnia  intensive  ;  quia  ad  observantiam  hujus  prae- 
cepti  sufficit  charitatis  amor  efficax,  quo  quis  velit  efficaeiter  potius 
Deo  placere,  quam  ulli  creaturae,  quique  omnem  excludat  afiectum 
peccandi  mortaliter,  et  stimulet  ad  observanda  omnia  praecepta:  sed 
amor  minus  intensus  secundum  gradus  ha?c  omnia  sibi  vindicare  potest: 
igitur  ut  fiat  satis  prsecepto  diligendi  Deum.  non  opus  est,  quod  ametur 
super  omnia  intensive.  Major  constat,  quia  ex  observantia  praecepto- 
rum,  optime  colligitur  a  posteriori  aliquem  amare  Deum  super  omnia, 
prout  requiritur  ad  implendum  illud  praeceptum  :  unde  etiam  Christus 
Dominus  solum  proposuit  illam  observantiam  pr&eceptorum  tamquani 
signum  dilectionis  ex  affectu  charitatis:  Quidiligit  me,  sermonem  meum 
servabit.  Minor  rero  probatur :  ad  dilectionis  Dei  praaceptum  implenduin 
non  requiritur  summa  intensio  amoris :  igitur  ad  id  sufficere  potest 
amor  in  quocumque  gradu.  Consequentia  patet :  si  enim  non  deside- 
retur  amor  suinme  intensus,  non  etiam  erit  determinatus  numerus 
graduum  necessariorum,  ut  impleatur  istud  prseceptum.  Probatur  rero 
antecedens,  quia  alias  unus  justus  non  posset  intensius  amare  Deuin, 
quam  alius,  nec  etiam  amor  requisitus  ad  implendum  praeceptum  de 
diligendo  Deo  posset  ullatenus  augeri;  quod  aperte  absurdum  apparet: 
igitur  talis  amor  non  necessario  requiritur.  Confirmatur :  si  Deus  ne- 
cessario  esset  diligendus  intensive  super  omnia,  sequeretur,  quod  qui 
numquam  elicuisset  actum  amoris  Dei,  nisi  ut  sex.  peccaret  amando 
suam,  aut  parentis  salutem  ut  septem  ex  amore  spei,  aut  pietatis  erga 
parentem  :  at  hoc  videtur  absurdum.  hi  enim  actus  amoris,  ut  septem, 
habent  honestum  objectum.  et  sunt  veri  actus  virtutis  :  igitur,  ete. 

Dices  1:  Sicnt  ratio  naturalis  dictat  Deum  esse  diligendum  exten- 
sive  super  omnia,  ita  etiam  dictat  esse  diligendum  amore  majoris  in- 
tensionis,  quam  ullum  aliud  objectum  :  sed  ex  tali  dietamine  sequitur, 
quod  Deus  sit  super  omnia  diligendus  extensive:  ergo  pariter  inde 
sequitur,  quod  sic  debeat  diligi  intensivo.  — Nego  minorem;  nam  ut 
quis  faciat  satis  dictamini  rationis  de  diligendo  Deo,  sufticit.  ut  habeat 
actum  amoris,  qui  includat  affectum  placendi  Deo,  et  ejus  mandata 
observandi ,  excludat  vero  affectum  peccandi ;  non  autem  requiritur  ut 
actus  ille  amoris  maximam  babeat  intensionem  graduum. 

Instabis:  Non  solnm  naturalis  rationis  dictamine  Dens  est  dili- 
gendns,  sed  etiam  diligendus  ex  toto  corde,  ex  tota  anima,  et  ex  tota 
lortitudine,  ut  fert  prseceptum  Deuteronomii,  quod  estjuris  naturalis; 
sed  sic  diligi  non  potest,  nisi  habeat  summam  intensionem  graduum  ; 
igitur,  etc.  —  Nego  minorem:  ad  hoc  enim,  ut    I  Kms    ita    diligatur, 


G14  DE     DILHiENDO     DEO. 

suffieit,  quod  habeat  voluntatem  magis  placendi  Deo  in  omnibus.  quam 
ulli  alteri :  hoc  autem  obtinere  potest  absqne  illa  summa  intensione 
graduum.  Hinc  S.  AugTistinus,  praefata  verba  sic  explicat  lib.  1.  De 
Doctrina  Christiana,  cap.  22.  Cum  ait,  diUges  ex  toto  corde,  ex  tota 
anima,  ex  tota  mente,  nuUam  uita?  nostrce  pariem  reliquit,  qucB  vacare 
debeat,  et  quasi  locum  dare,  ut  alia  re  velit  frui;  sed  quidquid  aliud 
rit  in  animum  illuc  rapiatur,  quo  totius  dilectionis  impetus  currit; 
Sic  enim  proximum  diligens  sicut  seipsum  totam  dileetionem  sui,  et 
illius  refert  in  illam  dilectionem  Dei,  quce  nullum  a  se  rivulum  extra 
se  duci  pcditur,  cujus  derivation-e  minuatur.  S.  vero  Bernardus,  Ser.  2<>. 
in  Cantica  sic  exponit:  «  Mihi,  inquit,  amor  videtur  cordis  ad  zelum 
«  pertinere  affectionis,  animae  vero  amor  in  industriam,  seujudiciurn 
«  rationis;  virtutis  vero  dilectio  ad  animi  posse  referri  constantiam 
«  vel  vigorem  ». 

Dices  2:  Idem  S.  Bernardus,  Hb.  De  diliyendoDeo,  ait:  Causa  diligendi 
Deum  Deus  est:  modus  vero  est  sine  modo  diligere:  at  qui  diligendus 
est  sine  modo,  diligendus  est  summa  cum  intensione  actus  amoris  :  igi- 
tur,  ete.  —  Respondeo  primo,  Deum  esse  quidem  diligendum  sine  raodo. 
idest,  in  quantum  sese  ncstri  cordis  affectus  extendere  potest ;  sed  id 
consulitur,  non  vero  praecipitur :  hic  autem  sermo  est  de  Dei  amore 
eliciendo  ex  pra?cepto,  non  vero  ex  consilio.  Jiespondeo  secundo  cum 
Seraph.  Doctore  dist.  27.  art.  2.  q.  5.  quod  tripliciter  dici  potest  aliquis 
actus  habere  moduin;  uno  modo  per  limitationem  quantum  ad  seipsum: 
alio  modo  per  aggregationem  circumstantiarum ;  tertio  modo  ex  me- 
diato  inter  superfluum  et  diminutum.  Primo  modo  est  dicere,  quod 
habet  modum  omnis  actus  virtutis  creatse.  Omnis  enim  virtus  creata 
finita  est  et  limitata  ;  et  ideo  omnis  actus  ejus  finitatem  habet  et  modum, 
loquendo  de  limitatione  et  linitione  non  secundum  possibilitatem.  sed 
secundum  actum.  Secundo  vero  modo  est  dicere  modum  esse  circa 
aetum  virtutis  moralis.  et  meritoriae;  quia  nullus  actus  sit  laudabilis, 
nisi  ad  eum  concurrant  debitae  circumstantiae.  Tertio  modo  est  dicere 
quod  modum  habet  actus  omnis  virtutis  cardinalis,  sive  politicae. 
Omnes  enim  in  medietate  consistunt  inter  supertiuum  et  dimiuutum. 
ex  hoc  ipsoque  habent  objectum  creatum  et  finitum.  Quoniam  ergo 
charitas  est  virtus  creata,  et  virtus  gratuita.  et  virtus  theologica  : 
hinc  est  quod  actus  ejus  modum  habet  ex  virtutis  limitatione.  Modum 
etiam  habet  ex  debitarum  circumstantiarum  additiom1,  ut  patet,  quia 
modus,  qui  est  circa  actum  charitatis,  est  ut  quis  diligat  Deum  super 
omnia,  et  propter  se  ex  toto  corde,  ex  tota  anima,  et  ex  tota  mente : 
sed  modum  illum,  qui  est  ex  medietatc  inter  superfluum  et  dimi- 
nutum,  non  habet,  quia    objectum    ejus  est  immensum    ei    intinitum. 

Conclusio  tertia.  —  Probabilhs  bst  Deum  bsse  diligen- 

DUM  EX  PR.ECEPTO  IX  TRIPLICI  TBMPORIS  CIRCUMSTANTIA  :  PRIMO 
NEMPE  STATIM  AC  SUFPIOIBNTBM  QUIS  BABET  RATIOMS  USUM,  IT  PBC- 
CARE  POS8IT  MORTALITER;  SECUNDO  DIEBUS  Dominicis,  BT  SOLEMNIO- 
RIBUS;    TERTIO   CIRCA    MORTIS    ARTICULUM. 

Primam  partem  tradit  S.  Thomas  1.  2.  q.  89.  ait.  <>.  quem  sequ- 
untur  ejus  Discipuli,  qui  hanc  assertionem  probant  primo,  ex  60 
quod    homo    statira  ac   rationis  est  conipos,  tenetnr   se   convertere  in 


DE     DILIGENDO    DEO.  615 

smiin  ultimum  finem,  omnesque  >uos  actus  in  eum  dirigere:  at  hoc 
fit  per  dilectionem  Dei  super  omnia :  igitur  ad  eam  tunc  eliciendam 
tenetur.  Majorem  probant,  quia  quod  in  lapide  est  gravitas  necessitans 
eum,  ut  tendat  ad  suum  finem,  scilicet  ad  centrum  terrse,  hoc  in  homine 
est  obligatio  ad  suum  finem :  at  lapis  statim  ac  tormatus  est,  sublato 
omni  impedimento,  tendit  ad  terra?  centrum  :  igitur  pari  ratione  homo 
statim  atque  formatus  est,  ac  usum  rationis  obtinet,  tenetur  se  con- 
vertere  ad-Deum.  Verum,  han-  ratio  nulla  est ;  major  enim  est  aperte 
falsa,  si  enim  eadem  esset  hominis  obligatio  ad  amandum  Deum. 
qualis  inest  necessitas  lapidi  ad  petendum  centrum,  sequeretur,  quod 
quemadmodum  lapis  quoties  non  impeditur,  quantum  potest  continuo 
tendit  ad  centrum  terrae,  donec  eo  perveniat:  ita  homo  quoties  posset 
obligaretur  ex  prsecepto  ad  eliciendum  actum  amoris  Dei,  non  autem 
solum  statim  ac  rationis  est  compos,  ut  volunt  Thomista\  —  Probatit  se- 
cundo :  si  non  teneretur  quis  ad  amandum  Deum  in  primo  instanti 
usus  rationis.  posset  tunc  peccare  venialiter  tantum ;  quia  non  posset 
tunc  peccare  mortaliter,  nisi  quatenus  omitteret  illam  conversionem 
sui  ad  Deum,  quae  omissio  esset  peccatum  mortale:  sed  falsum  est, 
quod  homo  pro  illo  instanti  possit  dumtaxat  peccare  veniaJiter;  quia 
inde  sequeretur,  quod  aliquis  habere  posset  peccatum  originale  cum 
solo  veniali :  at  hoc  est  falsnm.  Quod  utique  probatur  primo:  quia,  ut 
docet  Innocentius  tertius  cap.  Majores  de  Baptismo,  adultis  dormien- 
tibus  non  potest  per  baptismum  remitti  peccatum  originale,  quia  istud. 
remitti  non  potest  sine  mortali :  igitur  censet  Pontilex  peccatum  ori- 
ginale  non  posse  reperiri  in  adultis  sine  mortali.  Secundo,  Concilium 
Florentinum  ait:  Illorum  autem  animas,  qui  in  actuali  mortali  per- 
cato,  vel  solo  originali  discedunt,  mox  in  infernwm  descendere,  pamis 
tamen  disparibus  cruciandas.  Tbi  nullam  facit  mentionem  eorum,  qui 
discedunt  cum  solo  peccato  originali  et  reniali  :  ergo  sentit  nullos 
tales  esse.  Tertio,  quia  nullus  pro  his  posset  assignari  locus :  nam  nec 
limbus  puerorum,  quia  ibi  non  puniuntur  actualia:  nec  etiam  locus 
damnatorum  ob  peccata  mortalia,  quia  ipsi  non  commisissent  peccatnm 
mortale:  et  nullus  tertius  locus  damnatorum  datur.  —  Verum  respon- 
deo  negando  minorem,  ad  cujus  primam  probationem  nego  consequen- 
tiam  cum  Poncio  in  Commentario,  ad  dist.  27.  n.  55.  Quia,  inquit,  non 
propterea  nequit  per  baptismum  adulto  dormienti  peccatum  originale 
dimitti,  quod  necessario  debeat  habere  peccatum  mortale.  nec  id  asse- 
ritur  in  illo  loco,  cum  certum  sit  quod  posset  adultus.  etiamsi  daretur 
obligatio  illa  convertendi  se  ad  Deum,  se  ad  ipsum  convertere,  et  non 
habere  consequenter  peccatum  mortale,  quia  nequit  originale  dimitti. 
quin  dimittatur  mortale  quodcumque  simnl  habitum,  et  adultus  dor- 
miens  non  habet  dispositionem  requisitam,  ut  dimittatur  ipsi  pec-c-atum 
mortale  distinctum  ab  originali.  Itaque  nihil  aliud  vult  in  illo  cap.  Pon- 
tifex,  quam  quod  adulto  dormienti  habenti  peccatum  mortale,  non 
possit  per  baptismum  tolli  peccatum  originale,  et  quod  propterea 
quandoquidem  incertum  sit,  an  habeat  peccatum  mortale,  non  debeat 
ipsi  applicari  baptismus.  Ad  secundam  probationem,  nego  Concilinm 
sensisse,  quod  non  decedant  aliqui  cum  originali  et  veniali  :  quia 
quamvis  non  fecerit  mentionem  de  ipsis,  hoc  tamen  non  oritur  o\  eo, 
quod  non  pntarit  tales  dari :  sed  quia  non  erat  aecessarinm,  nec  utile 


616  DE     DILIGENDO    DEO. 

intento  ipsiu.s  de  iis  facere  mentionem,  sicut  nou  tecit  etiam  men- 
tionem  de  iis  qui  moriuntur  cum  originali,  et  mortali  personali.  Ad 
tertiam  denique  probationem,  aliqui  respondent  casum  esse  impossi- 
bilem  ex  suppositione  providentiae  jam  statutae  a  Deo;  sed  prorsus 
gratissime  asseritur  talis  providentia,  nec  habet  ullam  verisimilitudi- 
nem.  Itaque  melius  et  facilius  respondetur,  locuin,  in  quo  remanerent 
si  cum  solo  originali,  et  veniali  obirent,  esse  illum  ipsum,  in  quo 
remanerent  si  cum  solo  originali  decederent,  sive  ille  Iojus  sit  limbus, 
sive  infernus;  et  gratissime  dicitur,  quod  in  limbo  non  puniantur 
peccata    actualia    commissa    in  vita,  pro  quibus  non  est  satisfactum. 

Igitur  censeo  assertionem  hac  ratione  melius  probari:  praeceptum 
diligendi  Deum  aliquando  obligat:  at  non  videtuf  congruentiori  tem- 
pore  obligare,  quam  ubi  homo  est  rationis  compos:  tum  quia  cum 
Deus  sit  Creator  ac  Formator  noster,  qui  nos  idcirco  condidit,  ut  ei 
debitum  amorem  et  obsequium  impenderemus,  ut  apposite  docet  S.  Leo, 
Serm.  1.  De  jejunio  decimi  mensis,  ubi  ait:  Si  fideliter  atque  sapienter 
creationis  nostrai  intelligamus  exordium,  inveniemus  hominem  ideo  ad 
iinaginem  Dei  conditum,  iii  imitator  sui  esset  Auetoris,  ethanc  esse  natu- 
ralem  nostri  generis  diynitatem,  si  in  nobis,  quasi  in  quodam  speculo 
divince  benignitaiis  forma  resplendeat;  eum,  inquam,  Deus  ad  id  nos 
condiderit,  congruum  est,  ut  in  nostrse  gratitudinis  et  obsequii  argu- 
mentum  pro  tanto  beneficio  amorem  impendamus. 

Dices  :  Illud  pneceptum  diligendi  Deum  non  potest  obligare  pro 
eo  tempore,  in  quo  videtur  moralis  impossibilitas  ipsum  observandi  : 
sed  ita  est  pro  primo  instanti  usus  rationis:  tum  quia  nemo  potest 
cognoscere,  quando  primum  habeat  usum  rationis :  tum  quia  non  ap- 
paret  verisimile,  quod  primo  illo  instanti  Deus  ita  perfecte  propo- 
natur  amandus,.ut  quis  existimare  posset  se  pro  illo  instanti  ad  ejus 
ainorem  teneri:  sed  absque  hac  prnevia  cognitione  prseceptum  istud 
servari  non  potest:  igitur,  etc.  —  Nego  minorem;  non  enim  absolute 
censeo  illud  prseceptum  urgere  pro  primo  instanti  rationis  simpliciter, 
sed  tantum  pro  eo.  in  quo  sufticientem  homo  haberet  rationis  usuin, 
ut  peccare  posset. 

Secundam  partem  tradit  et  probat  Doctor  num.  18.  ubi  ita  scribit: 
«  Forte  deterniinavit  hoc  illud  prseceptum  divinum:  Sanctifiea  Sabba- 
«  tum;  et  Maneai  unusquisque  apud  se,  idest,  recolligendo  et  ascen- 
«  dendo  ad  Deum  suum.  Et  Ecclesia  specificavit  quantum  ad  Missam 
«  audiendam  in  die  Dominico  De  Consecr.,  dist.  2.  cap.  Missas.  Xon  est 
«  autem  simile  de  praecepto  diligcndi  proximum,  sicut  patebit  dist.  se- 
«  quenti  ».  —  Confirmatur :  tum  quia  innumera  Dei  in  nos  collata  be- 
neficia  hunc  amorem  animo  gratitudinis  exigunt;  non  potest  autem  con- 
venientiori  tempore  hic  amor  impendi,  quam  diebus  ipsis  Deo  sacris,  ac 
subinde  illis  ipsis  diebus  videtur  praeceptuin  istud  urgere.  Confirmatur, 
quia  dies  illi  Deo  sacri  maxime  designati  sunt  ad  actus  religionis  ct 
observantiae  in  Deum  eliciendos:  nullus  autem  actus  videtur  cedere 
lintiris  in  Dei  gloriam,  quam  actus  charitatis ,  utpote  praestantior 
omnibus  aliis  actibus :  igitur  maxime  illis  diebus  est  eliciendus.  llis 
'idd'',  quod  actus  charitatis  non  sit  voluntati  molestus,  sed  jucundus, 
nisi  forte  quatenus  affectus  oppositi  erga  creaturam  aliquam  ipsum  ali- 
quantulum  difficilem  ethceivnt:  at  ex  virtute  pnecepti  negativi,  obli- 


DE     DILIGENDO    DEO.  017 

gamur  ad  non  prorunipendum  iu  actum  amoris  inordinati  erga  crea- 
turas,  nec  difficilius  est  alicui  habeilti  talem  affectum  habitualem.  illum 
exuere,  ut  habeat  affectum  oppositum,  quam  habere  omissionem  actus 
charitatis;  ac  proinde  nulla  est  difficultas  superanda  in  eliciendo  actu 
amoris.  quae  non  debeat  removeri  per  praeceptum  negativum,  quo  te- 
nemur    non  amare    creaturam  supra  Deum.    aut  requaliter  cum  Deo. 

Dices  :  Si  teneamur  omnes  ex  praeeepto  ad  eliciendum  aetum 
ainoris  erga  Deum;  igitur  peccat  quisquis  talem  etiam  actum  non 
elicit:  at  hoc  videtur  falsum :  tum  quia  fideles  non  solent  contiteri  se 
non  adimplevisse  hoc  praeceptum  diebus  Dominicis,  ac  proinde  signum 
est  se  non  existimare  ad  id  ex  proecepto  teneri :  sed  verisimile  non  est, 
quod  in  re  tanti  momenti  ita  communis  ac  periculosa  esset  fidelium 
ignorantia:  igitur,  etc.  Tum  quia  si  omnes  tenerentur  ad  eum  actuiu 
charitatis  eliciendum  diebus  Dominicis,  sequeretur  quod  fidelis  in 
statu  peccati  mortalis  existens  teneretur  se  se  accingere  ad  recupe- 
randum  statum  gratire  per  sacramentalem  contes^ionem ;  non  enim 
apparet  qualiter  posset  quis  amare  Deum  super  omnia,  quin  haberet 
voluntatem  se  reconciliandi  cum  ipso,  et  ejus  gratiam  habere  :  sed 
nemo  asserit  peccatores  teneri  ad  sacramentalem  eonfessionem  sin- 
gulis  diebus  Dominicis:  igitur,  etc.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus 
primam  probationem  dico.  non  requiri,  ut  expresse  et  distincte  quis 
confiteatur  se  non  observasse  praeceptum  istud;  quippe  Confessarius 
sufficienter  id  potest  cognoscere,  ex  eo  quod  audiat  poenitentem  fnisse 
in  statu  pec-cati  mortalis  cum  affectu  eontinuo  peccandi ;  et  eo  ipso 
quod  confitetur  se  fuisse  tanto  tempore  in  tali  dispositione,  significat 
sufficienter  se  nou  observasse  istud  praeceptum;  si  vero  fuerit  immunis 
ab  omni  peccato  mortali.  etiam  facile  judicare  potest  eum  pra^ceptum 
istud  implevisse;  quippe  cum  non  habuerit  ullum  impedimentum  illud 
observandi,  et  aliunde  actus  ille  possit  facile  elici.  Ad  secundam  pro- 
bationem  distinguo  majorem:  teneretur  peccator  divinam  gratiam  re- 
cuperare  per  elicitionem  actus  amoris  Dei  super  omnia,  qui  forte  nu- 
squam  est  absque  statu  gratiae,  concedo:  ad  id  teneretur  per  appliea- 
tionem  actualem  omnium  mediorum  ordinariorum  conducentium  ad 
v'jusmodi  recuperationem  gratire,   neyo. 

Tertia  pars  etiam  est  evidens,  nempe  quod  teneamur  elicere  actum 
charitatis  circa  articulum  mortis ;  quippe  cum  tunc  gravissima  instent 
certamina.  ideoque  homo  omnibus  modis  se  teneatur  contra  ea  parare, 
nec  sccurius  sit  medium,  quam  hic  actus,  si  quis  velit  se  periculo  damna- 
tionis  eximere,  idque  subinde  etiam  confesso.  Hatio  est,  quia  etsi  cer- 
tum  sit  ad  effectum  Sacramenti  Pcenitentiai  sufficere  attritionem  ,  ta- 
men  non  semper  satis  certi  sumus  nos  habere  veram  attritionem  :  unde 
sequitur  eo  casu  nos  etiam  expositos  esse  periculo  salutis.  His  c<l<l<j, 
quod  etiam  ssepe  potest  contingere,  ut  homo  aliis  in  occasionibus  te- 
neatur  elicere  actum  amoris  Dei  supra  omnia,  maxime  quoties  propo- 
nitur  Deus  cum  motivis  sufficienter  persuadentibus  illum  sic  esse  di- 
ligendum  :  primo,  quia  secus  faciendo  videretur  Deum  contemnere: 
secundo,  quia  ubicumque  est  eadem  obligatiojuris  natuneDeum  amandi 
pro  aliquo  tempore,  eadem  obligatio  etiam  occurrit  quoties  ratio  mo- 
tiva  eademest:  sed  ubi  Deus  proponitur  sufficicnter  amandus,  eadem 
est  ratio  Deum  aiuandi,  qme  occurrit  diebus  Dominicis:  igitur,  etc.  — 


618  DE     DILIGENDO    DEO. 

Idcm  dicendum  quoties  quis  existimat  actum  amoris  Dei  esse  neces- 
sarium  ad  vincendam  aliquam  gravem  tentationem,  aut  ut  sufficienter 
animum  comparet  ad  aggrediendum  aliquod  opus  heroicum,  quod  jam 
implere  tenetur.  Licet  enim  forte  actus  ille  amoris  Dei  non  esset  a 
parte  rei  medium  hic  et  nunc  necessarium  ad  illos  fines  obtinendos  ; 
tamen  hoc  ipso,  quod  putat  id  ita  esse  necessarium.  ad  illud  obligatur 
quamdiu  in  ea  opinione  manet,  ne  alias  peccet  contra  conscientiam . 
Deinde,  quia  ssepe  potest  contingere,  ut  illud  sit  vere  medium  neces- 
sarium  ad  dictos  fines  obtinendos,  idque  vel  ob  ejus  dispositioneni, 
qui  aliis  viis  non  sit  fortasse  sufficienter  excitandus,  ut  tentationem 
superet,  aut  opus  illud  constanter  aggrediatur,  vel  etiam  quia  alia 
via  non  est  a  Deo  impetraturus  eas  gratias,  quibus  indiget  ut  eos 
fines  de  facto  obtineat.  Etsi  enim  Deus  nobis  in  necessitate  non  desit 
suam  gratiam  subministrando,  tamen  ssepe  ut  det  nobis  gratias  ma- 
jores,  et  quas  videt  habituras  effectum,  requirit  ut  eas  certis  ratio- 
nibus  conemur  impetrare:  quas  si  ex  negligentia  omittamus,  dat  nobis 
minores,  quibus  etsi  absolute  possemus  hoc  vel  illud  perricere,  tamen 
nonnisi  difhcillime  id  ita  possemus,  ideoque  non  sumus  de  facto  per- 
fecturi. 

Petes  :  an  aliquis  sit  servandus  ordo  in  exercitio  charitatis  erga 
nos,  et  proximum  nostrum,  et  qualis  ille  Sit?  —  Respondeo,  revera 
servandum  esse  aliquem  ordinem,  ut  communiter  docent  SS.  Patres 
exponentes  illud  Cantic.  2.  Ordinavit  in  me  charitatem.  Necnon  et  illud 
Apostoli  ad  Galat.  5.  Operemur  bonum  ad  omnes,  maxime  autem  ad 
domesticos  fidei;  idest  congregatos  per  unam  fidem  in  eadem  Eccle- 
siae  domo.  Nec  refert,  quod  dicat  S.  Augustinus,  lib.  1.  De  Doctrina 
Christiana,  cap.  28.  Omnes  homines  ceque  diligendi  sunt,  scilicet  quan- 
tum  adaffectum;  etenim  ibidem  assignat  disparitatem  esse  servandam 
quantum  ad  officia  charitatis ;  quod  etiam  docet  lib.  De  Yera  lleli- 
gione,  cap.  47.  Cum  itaque  omnibus,  inquit,  quos  pariter  dilif/it,  pro- 
desse  non  possit,  nisi  conjunctioribus  prodesse  malit,  injustus  est. 
Solum  enim  illis  verbis  vuit  S.  Augustinus  omnes  sequaliter  dili- 
gendos  esse,  quantum  ad  generalitatem  et  substantiam  dilectionis. 
quatenus  nullus  est  ab  arlectu  generali  excludendus;  non  autem 
quantum  ad  modum  actus,  seu  intensionem,  vel  appretiationem.  Re- 
spondeo  secundo,  ordinem  charitatis  requirere  primo,  ut  quis  propriam 
salutem  magis  diligat,  quam  proximi.  Probat  Seraph.  Doctor,  dist.  29. 
art.  1.  qu.  3.  Quoniam,  inquit,  unumquodque  plus  appetit  perfectio- 
nem  in  seipso,  quam  in  suo  simili,  et  quodlibet  pondus  plus  trahit 
corpus  in  quo  est  ad  situm  sibi  debitum,  quam  trahat  aliud  corpus 
sibi  annexum  :  hinc  est,  quod  charitas  prius  desiderat  Deum  nobis 
uniri,  et  in  nobis  habitare,  et  nos  in  ipsum  Deum  tendere,  et  in  ipso 
quiescere,  quam  petat  in  aliquo  alio,  qui  nobiscum  habeat  aliquam 
similitudinem.  Concedendse  sunt  igitur  rationes  ostendentes,  quod  in 
online  charitatis  prsefertur  dilectio  sui  dilectioni  ipsius  proximi.  Et 
hujus  signum  est,  quia  illi  reprehenduntur  et  stulti  reputantur,  qui 
salutem  propriam  negiigunt,  ut  procurent  alienam.  Huius  etiam  signum 
est,  quia  si  homo  ex  charitate  deberet  diligere  proximum  quantum 
seipsum,  ita  quod  esset  ibi  omnimoda  sequalitas,  jam  duos  proximos 


DE    DILIGENDO    DEO.  619 

deberet  diligere  in  duplo,  quam  seipsum.  et  tres  in  triplo,  et  sic  ul- 
terius  ascendendo :  quod  in  nullo  habente  charitateni  reperiri  contingit 
quantumcuinque  perfecto.  Probahir  securido:  quia  gratia  gratum  ta- 
ciens  spectat  ad  charitatem,  et  datur  propter  propriam  salutem.  non 
aliorum,  ut  gratia  gratis  data.  Ex  quo  sequitur,  non  licere,  neglecta 
propria  salute,  vel  venialiter  peccare  ob  salutem  alterius.  Et  confir- 
matur  ex  illo  Sapientis:  Qui  sibi  nequam  est,  cui  alii  bonus  eritP  Et 
ex  illo  Davidis :  Qui  diligit  iniquitatem,  odit  animam  suam.  Nec  excu- 
satur,  quod  alteri  bonum  sit ;  quia,  ut  ait  Apostolus  ad  Kom.  3.  Non 
sunt  facienda  mcda,  ut  eveniant  bona :  quod  asserere  dicit  blasphemum 
esse,  unde  alibi  dicit  Scriptura:  Quid  prodest  homini  si  mundum  uni- 
versum  lucretur:  animce  vero  suce  detrimentum patiaturf  quam  commu- 
tationem  dabit  homo  pro  anima  suaf  Atque  adeo  non  licet  etiam  velle 
privari  Deo  in  perpetuum  propter  salutem  plurimorum. 

Sed  dices  :  Yenialiter  peccasse  optavit  Michaeas  propter  alios,  et 
mortaliter  videntur  Moyses,  et  Paulus  optando  carentiam  perpetuse 
beatitudinis,  ut  apparet,  idque  propter  aliorum  salutem.  Michaeas  eniin 
cap.  2.  dixit  haec  verba :  Utinam  non  essem  rir  habens  spiritum,  et 
mendacium  potius  loquerer.  Moyses  Exod.  32.  dixit  Deo :  Peccarit  po- 
pulus  iste  peccatum  maximum,  fecerunt  sibi  Deos  aureos:  aut  dimitte 
eis  hanc  noxam,  aut  si  non  facis,  dele  me  de  libro  tuo,  quem  scripsisti. 
Paulus  autem  Rom.  9.  inquit :  (Jptabam  ego  ipse  anathema  esse  a  Christo 
pro  fratribus  meis,  qui  sunt  cognati  mei  secundum  carnem,  idest  exi- 
tium  seternum  et  extremum.  —  Respondeo,  Michoeam  hoc  non  optasse 
tormaliter,  sed  tantum  materialiter.  Et  ut  rem  intelligas,  recensuerat 
Propheta  oppressiones  pauperum,  aliasque  injurias  proximis  illatas.  et 
Israelitis,  et  ideo  captivitatem  illis  minatus  fuerat;  et  ut  intelligerent  haec 
non  ex  odio,  sed  ex  amore  et  compassione  proterri,  dicit:  utinam  quae 
prophetizo  de  clade  et  exitio  Israclis,  non  sint  prophetiae  a  Deo  reve- 
lativ ;  sed  mendacia  mihi  a  vano  timoris  et  pusillanimitatis  spiritu.  me- 
tuque  suggesta  !  Sic  vulgo  dicimus,  utinam  decipiar !  utinam  sim  falsus 
vates !  Atque  adeo  non  optat  formaliter  mentiri.  sed  materialiter  tantum, 
hoc  est,  ut  reipsa  non  eveniat,  aut  ut  non  dicat  ex  Spiritu  Dei.  sed 
ex  spiritu  suo,  vel  humano  vani  timoris :  idque  ut  ostendat  se  velle 
suos  cives  perdurare,  et  non  exscindi,  aut  perdi  ab  Assyriis,  quod  ex 
Deo  eis  comminabatur.  Addo,  etiamsi  Michaeas  formaliter  optasset, 
non  idco  excusatum  fuisse  a  peccato,  quia  et  ipse  homo  erat,  et  omnis 
homo  potest  esse  mendax.  —  Quoad  verba  Moysis  et  Pauli,  respowho. 
neutrum  simpliciter  optasse  se  excidere  a  beatitudine:  sedpriino  Moysem 
usum  quadam  erga  Deum  confidentia ,  immiscuisse  se  quodammodo 
causae  populi,  quem  Deus  volebat  delere,  ut  Deus.  aut  ipsum  cum 
populo  perderet,  quod  sciebat  non  futurum,  aut  utrumque  salvarct. 
Sicut  si  filius  Regis  videns  patrein  iratum  alicui  multitudini  rebel- 
lanti  paratum  immittere  in  eos  milites,  qui  eos  occiderent,  se  eidem 
multitudini  immisceret,  et  ad  patrem  clamaret,  ut  aut  illis  parceret, 
aut  se  cum  illis  occideret,  sciens  patrem  hoc  nullo  modo  tactumm. 
Ita  explicat  S.  Augustinus,  qu.  147.  super  Exodum  sic  scribens :  >< 
curus  quidem  hoc  dixil,  ut  in  consequentibus  ratiodnatio  condudatur, 
idest,  ut  quia  Deus  Moysem  non  deleret  de  libro  suo,  populo  peccatum 
illud  remitteret.  Quasi    diceret :    sicut    non  timebat  se  dclendum 


020  DE     DILIGENDO    DEO. 

de  libro  vitne,  ita  etiam  sine  hsesitatione  confidebat  se  impetraturum 
a  Deo  quod  petebat.  —  Quantum  autem  ad  sanctum  Pauluni  dieo, 
ipsius  desiderium  tuisse  tantum  coTiditionatum,  ut  si  fieri  posset,  sine 
peccato,  illud  exoptaret.  Quod  utique  pneclare  expendit  sanctus  Chrv- 
sostomus,  Homil.  16.  ad  Rom.  sic  scribens:  «  Xeque  enim,  inquit,  sim- 
«  pliciter  ha?c  dixit;  sed  quoniam  omnes  dicebant,  Deumque  incus.a- 
«  bant,  quod  qui  digni  habiti  essent  Dei  filii  vocari,  legem  accipere, 
«  ante  omnes  illum  novisse,  tali,  tantaque  gioria  trui,  illum  eumdem 
«  ante  universum  orbem  colere;  tum  autem  promissiones  accipere, 
«  patresque  earumdem  tribuum,  quodque  oinnium  maximum,  ipsius 
«  Christi  majores  esse,  hoe  enim  est,  ex  quibus  est  Christus.  quantum 
«  attinet  ad  carnem,  ejecti  atque  inhonorati  essent;  pro  illis  autem 
«  introductis,  qui  numquam  illum  agnovissent  homines,  iis  videlicet 
«  qui  a  Gentibus  ortum  duxissent:  hsec  igitur  quae  dicebant,  quoniam 
«  Deum  eonvitiis  afficerent,  audiens  hsec  Paulus  a?gre  ferens  ac  pro 
«  Dei  gloria  dolens,  precatus  est  anathema  esse,  si  modo  fieri  posset, 
«  ut  11 1 1  salvi  forent.  et  convitium  ejusmodi  c<jssaret,  nec  videretur 
«  Deus  illorum  majores  decepisse,  quibus  dona  pollicitus  est  ». 

Instabis:  Ipsemet  sanctus  Paulus  ad  Philip.  1.  non  conditionate, 
sed  absolute  optat,  pro  aliquo  tempore  carere  beatitudine  propter  sa- 
lutem  aliorum,  ait  enim:  Coarctor  autem  e  duobus :  desiderium  habens 
dissolvi,  et  esse  cum  Christo,  multo  magis  melius:  pennanere  autem 
in  carne,  necessarium  propter  vos.  Et  hoc  confidens,  scio  quia  manebo, 
et  permanebo  omnibus  vobis  ad  profectum  restrum,  et  gaudium  fidei.  — 
Respondeo,  Apostolum  ibi  non  optare  in  carne  permanere  propter 
alios ,  sed  ob  necessitatem  aliorum  posita  libertate  eligendi  nescire 
quid  eligeret,  vitam  scilicet,  an  mortem.  Atque  hoc  non  est  contra 
charitatem  ad  seipsum,  quippe  conferebat  ad  majus  ejusdem  chari- 
tatis  incrementum,  et  ad  accumulandum  majora  semper  merita  et 
prsemia ,  quaj  non  ita  per  brevem  atque  per  longam  vitam  compa- 
rantur. 

Plurima  circa  ordinem  charitatis  hominis  erga  parentes,  filios,  pro- 
pinquos,  et  extraneos  disputari  solent  a  Doctoribus  Theologia?  mora- 
lis.  Verum  quoniam  haec  non  sunt  nostri  praesentis  instituti,  idcirco 
dumtaxat  moneo,  primo  parentes  magis  esse  diligendos  quam  filios; 
quia  etsi  filii  sint  velut  pars  parentum ,  quorum  proinde  amor  qui 
descendere  potius,  quam  ascendere  dicitur,  magis  iri  filios  propendeat, 
nihilominus  in  extrema  necessitate  providendum  esset  potius  paren- 
tibus,  quam  filiis;  quippe  cum  ab  eis  potest  Deum,  maximum  bene- 
ficium,  nempe  vitam,  fuerimus  adepti:  unde  etiam  pnrceptum  hono- 
randi  parentes,  et  eis  subveniendi  immediate  ponitur  post  tria  pra> 
cepta  ad  Deum  spectantia.  Unde  S.  Ambrosius  exponendo  illud  Cant.  2. 
Ordinavit  in  me  charitatem ,  ait:  Multorum  charitas  inordinata  est, 
quod  in  primo  est  ponunt  terthtm  vel  quartum.  Primo  Deus  diligendus 
est,  secundo  parentes,  mde  fitii,  post  domestici,  qui  si  boni  sunt,  malis 
filiis  prozponendi  sunt,  etc. 

Post  filios  vero  magis  suecurrendum  est  propinquis,  juxta  ordinem 
intimioris  affinitatis,  et  majoris  conjunctionis  naturalis,  quam  habcnt 
nobiscum,  ut  docct  sanctus  Augustinus,  lib.  De  vera  Religione,  cap.  \2. 
C/tm  omnibus  quos  pariter  diligis  prodesse  non  possis,  ui  vonjunctio- 


DE     DILIGENDO    DEO.  621 

ribiis prodesse  malis,  injustus  es.  Et  lib.  DeDoctrina  Christiana,  cap.  28. 
Omnes  homines  ozque  diligendi  sunt;  sed  cum  omnibus  prodesse  non 
possis,  his  potissimum  eonsulendum  est,  gui  pro  locorum  et  temporum 
cel  quarumlibet  rerum  opportunitatibus  constrictius  tibi  quasi  quadam 
sorte  conjunguntur .  NihilOminus  qui  majori  pietate  sunt  illustres,  etiaia 
aniore  potiori  ac  praestantiori  sunt  a  nobis  diligendi  ex  motivo  chari- 
tatis;  cum  enim  hujus  prsestantissimse  virtutis  objectum  sit  Deus  ipse, 
etiam  propensiori  iuclinatione  ipsa  nos  stimulat  ad  eos  diligendos,  qui 
intimiorem  ac  periectiorem  cum  Deo  conjunctionem  servant:  quam- 
quam  non  dubitem  quod  si  justus  aliquis.  et  unus  ex  nostris  propin- 
quis  minori  pietate  donatus,  aequali  necessitate  premerentur,  potiori 
jure  subveniendum  esset  propinquo,  quam  alieno :  ordo  enim  dile- 
ctionis  proximi  in  hac  vita  maxime  dicitur  ex  conjunctione,  seu  pro- 
ximitate  illius  nobiscum ;  major  autem  est  proximitas  et  conjunctio 
naturalis  propinquorum,  quam  exterorum,  ac  subinde  potiori  ratione 
eis  subveniendum  esset.  fc>i  plura  desideras,  consulas  Theologise  mo- 
ralis  Doctores,  qui  uberrime  de  ordine  servando  in  actfbus  charitatis 
disputant. 

Cseterum  hoc  unum  nobis  sapere  necessarium  est,  ut  charitatem 
pertectam  habeamus :  charitas  namque  perfecta  omnis  sanctitatis  co- 
ronidem,  quantum  haberi  potest  in  hac  mortali  vita.  inducit.  Xam, 
ut  praeclare  ait  sanctus  Augustinus,  lib.  De  Natura  et  Gratia,  cap.  10. 
Charitas  inchoata  justitia  est:  charitas  provecta,  provecta  justitia  est: 
charitas  magna,  magna  justitiaest:  charUas  perfecta,  perfecta  justitia 
est;  sed  charitas  de  corde  puro,   et  fide   non   ficta. 

H*c  est  pretiosa  illa  Evangelica  margarita,  quam  qui  inyenit 
homo,  vendit  omnia  quae  habet,  et  emit  eam,  ut  docet  idem  S.  August., 
Tract.  5.  in  Epist.  Joan.  Hozc,  inquit,  pretiosa  margarita  charitas  est; 
sine  (jua  nihii  tibi  prodest,  quodcumque  habueris:  quam  si  solam  ha- 
beas,  tibi  su/ficit.  Hatc  est,  ait  ibidem,  quo?  discemd  inter  fitios  Dei, 
et  filios  diaboli:  signent  se  omnes  siyno  crucis  Christi:  respondeant 
omnes,  Araen :  cantent  omnes,  Alleluja:  bapUzentur  omnes:  intrent 
omnes  Ecclesias:  faciant  parietes  basilicarum :  non  discemuntur  filii 
Dei  a  filiis  diaboli,   nisi  charitate. 

Sola  est,  ut  addit  Tract.  De  Laud.  Chari.t.  quam  felicitas  sua  non 
extollit,  quia  non  inpatur:  sola  est  quam  conscientia  mala  nonpungit, 
quia  non  agit  perperam.  Inter  opprobria.  secura  est ;  inter  odia  be- 
nefica ;  inter  iras  pladda;  inter  insidias  innocens;  inter  iniquitates 
gemens;  in  veritate  respirans.  Quid  illa  fortius,  non  ad  retribuendas, 
sed  ad  curandas  injuriast  Quid  illa  fidelius,  non  ranitati,  sed  oeter- 
nitatit  Sam  ideo  tolerat  omnia  in  prassenti  vita,  quia  credit  omnia 
de  futura  vita:  et  suffert  omnia  quoz  hic  irrogantur,  qui  sperat  omnia 
quat  hic  promittuntur.  Merito  numquam  cadit.  Ergo  sectamini  chari- 
tatem:  et  eam  sancte  cogitantes,  afferre  fructum  justitioz :  ^t  quidquid 
uberiuSj  quam  ego  dicere  potui  vos  inveneritis,  in  ejus  laudibus,  ap- 
pareat  i)i  vestris  moribus.  Amen. 


IMPffclMATUB; 

Fr.  Albertus  Lepidi  0.  P.  S.  P.  A.  Magister. 

IMPRIMATUR: 

Joseph  Ceppetelli,  Archiepiscopus  Myrensis,   Vicesgerens. 


623 


IXDEX 

DISPUTATIONUM,    ARTICULORU2I,    >F:(   I  T<  >NL"M,  ET    QUJESTIONUM 

Quce  in  hoc  Octavo  Tomo  eontinentur. 


pag. 

TRACTATUS  SECUNDUS. 

De  Divinae  gratiae  beneficio  .       5 

Prseludia  Theologiea  :  in  qui- 
bns  omnia.  quse  de  Divina 
Gratia  dicenda  sunt.  praevio 
lumine  sequentibus  in  Pa- 
ragraphis  illustrantur     .     .       * 

§  I.  Qme  sit  propria  ac  ge- 
nuina  nominis  Gratire  si- 
gnificatio ib. 

§  II.  Quotuplex  sit  Gratiae  di- 
visio.  ac  distinctio     ... 

?  III.  Quanti  prae  cseteris  fa- 
cienda  sit  S.  Augustini  do- 
ctrina  in  solvendis  ac  re- 
solvendis  de  gratia  super- 
naturali  controversiis     .     .     14 

§  IV.  In  quibus  S.  Augustini 
doctrina  de  gratia,  ita  ab 
Eeclesia  probata  sit.  ut  ne 
tantillum  ab  ea  recedere  li- 
ceat 20 

§  V.  Quam  avide  omnes  quot- 
quot  post  S.  Augustinum  ex- 
titerunt  haeretici,  ipsius  do- 
ctrina  suos  errores  tueri  am- 
bierint '21 

§  VI.  Decreta,  seu  Canone> 
Concilii  Carthaginensis  ce- 
iebrati  annoChristi  118.  qui- 
bus  proscribitur.  ac  damna- 
tur  hseresis  Pelagiana    .  24 

§  VII.  Canones  Concilii  Arau-. 
sicani  11.  celebrati  anno529. 
quibus  maxime,  qune  degra- 
tia  fide  tenenda  sint,  sta- 
tuuntur 30 

Kulla  Summorum  Pontiticum 
Pii  V  Gregorii  XIII  et  Ur- 
bani  VIII  qua  plurimae  Baji 
propositiones  damnantur    .     36 

Censura  sacrse  Facultatis  Pa- 
risiensis  contra  quasdam  e\ 
illis  propositionibus  .     .     .      l'-> 


pag, 

DISPUTATIO  PRIMA. 

De  Existentia, 

et  Xecessitate  QraMcB. 

ARTICULUS  I.  De  neeessi- 
tate  Gratiae  ad  verum  co- 
gnoscendum 47 

Qujestio  I.  Ajd  possit  homo 
in  statu  naturse  lapsae,  ab- 
sque  speciali  divinae  gratiae 
auxilio,  omnes  veritates  na- 
turales  speculativas  cogno- 
scere 18 

Qltkstio  II.  An,  et  qualiter 
gratia  sit  necessaria  ad  ve- 
rum  Morale  detegendum    .     59 

Qu-ESTio  III.  An.  et  qnae  gra- 
tia  necessaria  sit  ad  cogno- 
scendas  veritates  superna- 
turales,  seu  ad  assentien- 
dum  mysteriis  fidei  . 

ARTICULUS  II.  De  neces 
tate  Gratia?    ad  bonum    ta- 
ciendum 69 

Qi.kstio  I.  Utrum  homo  pos- 
sit  sine  ulla  gratia  velle  et 
operari  bouum  supernatu- 
ralis  ordinis 71 

Ql.kstio  II.  An  gratia  san- 
ctifieans  necessaria  sit,  et 
suhiciens  ad  quodlibet  opus 
bonum  eliciendum     . 

Qu^STiO  III.  An  gratia  tidei 
ita  sit  necessaria  ad  bonum 
taciendum,  ut  omnia  intide- 
lium  opera  censeri  debeant 
esse  peccata 

QuiESTio  IV.  An,  et  quomodo 
Gratia  necessaria  sit  ad  di- 
ligendum  Deum  ut  Aucto- 
rem  natune 119 

Qckstio  V.  Quomodo  gratia 
necessaria  sit  ad  servauda 
prsecepta 132 

ARTKTU'S  III.    De  nec 


624 


INDEX. 


pag;. 
sitate  gratise  ad  malum  vin- 
cendum,  et  vitandum     .     .140 

Qi.kstio  I.  Qualiter  opus  sit 
divinse  gratise  auxilio  ad 
tentationes  superandas  .     .  141 

Qi.kstio  II.  An,  et  qualiter 
gratia  sit  necessaria  hoinini 
lapso,  ut  resurgat,  et  absti- 
neat  a  peccato 149 

Qt.kstio  III.  An,  et  quali 
homoindigeat  gratia  ad  per- 
severandum  in  fuga  mali,  et 
boni  prosecutione  ....  158 

DISPUTATIO  SEpUNDA. 

De  Essentla,  Causis, 
et  variis  Gratice  Divisionibus. 

ARTICULUS  I.  De  essentia 
gratise 161 

Qu.kstio  I.  An  gratia  sit  quid 
increatum,  vel  creatum,  in- 
trinsecum,  vel  extrinsecum. 
substantia,  vel  accidens.     .  168 

Qu-estio  II.  Utrum,  et  qua- 
liter  gratia  habitualis  di- 
stinguatur  a  charitate    .     .177 

Qf.kstio  III.  An,  et  qualiter 
gratia  habitualis  augeri  pos- 
sit,  et  minui,  corrumpi,  et 
deperdi 1S5 

ARTICULUS  II.  De  Causis 
Gratiae 193 

Qu.kstio  I.  An,  et  qualiter 
Deus  sit  causa  efticiens  Gra- 
tiie 194 

Qi-kstio  II.  An  Gratia  cree- 
tur,  vel  educatur  de  poten- 
tia  animae 198 

Qu.kstio  III.  An  Gratia  iin- 
mediate  subjectetur  in  sub- 
stantia,  an  vero  in  faculta- 
tibus  animae 202 

ARTICULUS  III.  De  divisio- 
ne,  et  multiplici  specie  Gra- 
tise 20o 

SECTIO  I.  De  divisione  Gra- 
tise  in  gratiam  gracis  datam, 
et  gratum  facientem .     .     .  206 

s  I.  Quotuplex  sit  Gratia  gra- 
tis  data     .     .     .     ..".     .     .  2p8 

§  II.  De  sermone  sapientise, 
et  scientise 211 

§  III.  De  fide,  quae  est  gratia 
g:ratis  data 212 


pag, 

§  IV.  Quid  sint  Gratia  sani- 
tatum,  et  operationis  \  ir- 
tutum 213 

§  V.  De  Prophetia    .     .     .     .214 

§  VI.  Quid  sit  discretio  spi- 
rituum 215 

§  VII.  Quid  sit  Gratia  gene- 
rum  linguarum 21(> 

§  VIII.  Quid  sit  interpretatio 
sermonum 217 

SECTIO  II.  De  divisione  gra- 
tiae  gratum  facientis,  in  gra- 
tiam  sanitatis,  et  medicinae.  21  s 

§  I.  An  gratia  Medicinalis  in 
hoc  a  sanitatiS  gratia  dtffe- 
rat,  quod  huic  dissentiri  pos- 
sit :  illi  vero  necesse  sit  as- 
sentiri 22  1 

§  II.  In  statu  naturse  integraj 
non  sufnciebat  ad  primam 
voluntatem  bonam  auxilium 
habituale  cum  illustratione 
intellectus  :  sed  prseterea 
opus  erat  auxilio  quo  mo- 
veretur  voluntas  ad  elicieu- 
dum  illum  actum  amoris 
casti,  per  quem  homines 
adha?rerent  Deo     .     .     .     .  238 

§  III.  In  quo  tandem  consi- 
stat  discrimen  Gratiae  sani- 
tatis  a  medicinali.     .     .     .  240 

SECTIO  III.  DedivisioneGra- 
tiae  actualis  in  operantem, 
et  cooperantem ;  pnevenien- 
tem,  et  subsequentem ;  ex- 
citantem,  et  adjuvantem     .  2 15 

§  I.  De  Gratia  operante,  et 
cooperante ib. 

§  II.  De  divisione  Gratiae  in 
praevenientem,  et  subse- 
quentem 2 IS 

§  III.  De  divisione  Gratise  in 
excitantem,  et  adjuvantem.  210 

SECTIO  IV.  De  divisione  Gra- 
tiae  operantis  in  sufticientem , 
etefricacem 253 

§  I.  Quid  sit  Gratia  sufficiens, 
quidque  hoc  nomine  signi- 
ficetur ib. 

§  II.  Datur  gratia  sufficiens 
cui  humana  voluntas  inter- 
dum  reluctatur 256 

§  III.    An    omnibus    omnino 
hominibus  Gratia  sufficiens 
concedatur 270 


INDEX. 


pag. 


DISPUTATIO  TERTIA. 


De  effectibus,  et  prcecellentiis 
(  t  ratice  sanctifica  ntis . 


ARTICULUS  I.  De  disposi- 
tionibus  ad  gratiam  sancti- 
ficantem  desiderandis     . 

Qr.i.sTio  I.  An  homo  sese  di- 
sponere  debeat  ad  gratiam 
jnstificationis 

QujESTIO  II.  An.  et  qualiter 
aetus  fidei  concurrat  ad  ju- 
stificationem 

Qi.estto  III.  Quot.  et  quae 
sint  dispositiones  requisitae 
cx  parte  voluntatis  ad  ju- 
stificationem 

ARTICULUS  II.  De  ipsa  ju- 
stificatione  tormali 

Qi  .v.sTio  I.  Anjustificatioim- 
pii  tiat  per  justitiam  inhse- 
rentem.  et  tntrinsecam,  an 
autem  per  imputativam,  et 
externam 

Qv. estio  II.  Utrum  in  justi- 
ficatione  impii  fiat  vere  re- 
missio  peccatorum. 

Qr.v.sTK»  III.  Qualiter  Gratia 
justificans  opponatur  pec- 
cato,  illudque  expellat  . 

Qijst  io  IV.  An.  quot,  et  qiue 
interveniant  mutationes  in 
justificatione  peccatoris  . 

ARTICULUS  III.  Da  causa 
formali.  et  foecunditate  no- 
strae  justificationis  in  bonis, 
ac  meritoriis  operibus     . 

Qr.vsriM  I.  An  Gratia  sancti- 
ficans  sit  actus,  vel  habitus. 

QuiESTio  II.  An  Justitia  semel 
habita  possit  per  peceatum 
amitti 

Qim:stio  III.  An,  et  qualiter 
homo  possit  esse  certu 
statu  suae  jus  ificationis  . 

Qujbstio  IV.  Quale,  et  quan- 
tum  sit  Justificationis  be- 
neficium 


305 
ib: 
309 

319 
327 


328 
335 
341 
349 

;;:>{ 
ib. 


364 


370 


379 


APPENDIX. 
I)r  merito  bonorum  operum. 

QuiESTiO  I.   An,    et    quid   sit 
meritum  bonorum  operum.   383 

Frasskn    Thml.  Tom.  VIII. 


Qi\t:sti<>  II.  Quotuplex  sitme- 
ritum 

Qu^estio  III.  Quot,  etqusesint 
conditiones  ad  meritum.     .  396 

Qu^estio  IV.  De  praemio,  et 
objecto  meriti 407 

TRACTATyS  TERTIUS 
D<  uirtutibus  theologicis. 

DISPUTATIO  PRIMA. 
De  virtute  fid^i  diuince. 

ARTICULUS  I.    De    objecto 

tidei 416 

QuiESTio  I.  Quodnam  sit  obje- 
ctum  materiale  fidei .      .      .417 

Qi '.kstio  II.  In  quid  fieri  de- 
beat  nostrae  tidei  resolutio, 
tamquam  in  motivum  cer- 
tum  etintallibile.  tam  propo- 
sitionis  credendorum,  quam 
assensus  nostri 127 

Qu^sstio  III.  Quale  sit  obje- 
ctum  ridei  tam  materiale 
quam  tormale.  utrum  vi- 
deiicet  sit  complexum  vel 
inc.omplexum,  ordinatum 
vel  inordinatum    .     .     .     .445 

Qu^stio  IV.  An.  et  qualiter 
fides  successu  temporum 
protectum  ac  augmentum 
susceperit 154 

QuiESTio  V.  Utrum  objeetum 
fidei  sit  ita  necessario  ve- 
rum.  ut  nullatenus  ei  fal- 
sum  subesse  possit    .     .     .    162 

Qu^STio  VI.  Itrum  objectum 
fidei  ita  necessario  debeat 
esse  obscurum,  ut  nulla  ra- 
tione  possit  esse  evidens    .    177 

ARTICULUS  II.  De  habitu 
fidei 191 

QcffiSTio  I.  Utrum  detur  ha- 
bitus  tidei  infusae,  jugiter 
in  uobis  perseverans.     .     .    V]2 

Qj  .rs riu  II.  Quid  et  qualis  sit 
fides  habitualis 500 

QujESTio  III.  In  quibus  sub- 
jectis  insit  fidei  infusae  lia- 
bitus 

QuiESTio  IV.  A  quo  et  qua- 
liter  fidei  habitus  produca- 
tur 523 

10 


626 


INDEX. 


paff. 

ARTICULUS  III.  De  actu 
tidei  divinae 528 

QU2ESTI0  I.  Quid  et  quotuplcx 
sit  actus  fidei  internus  .     .  52'.  > 

Qimcstto  II.  Utrum  assensus 
divinae  fidci  sit  certior  quo- 
libet  assensu  seientiae  vel 
notitiae  naturalis   ....  533 

Qt.estio  III.  An  et  quoinodo 
actus  internus  tidei  sit  nc- 
cessarius  ad  salutem.     .     .  540 

QuiESTlO  IV.  An  et  qualis 
aetus  voluntatis  pnerequi- 
ratur  ad  actum  fidei.     .     .514 

Q[  -estio  V.  An,  quomodo  et 
quando  lides  exterius  sit 
profitenda 553 

DISPUTATK)  SECUXDA. 
De  spe  divinitus  infusa. 
Qujestio    I.    Quid    et   qualis 


sit  divina  spes 

QiVESTio  II.  Quodnam  sit  ob- 
jectum  divinse  spei    .     .     . 

Qu^bstio  III.  Quodnam  sit 
subjectum  spei  theologicae, 
seu  in  quibus  illa  reperia- 
tur 


569 

577 


585 


DISPUTATIO  TERTIA. 
De  virtute  charitaiis. 

Qu-EStio  I.  Utrum  et  qualis 
virtus  sit  Charitas      .     .     .  591 

Qujestio  II.  Quodnam  sit  ob-  ■ 
jeetum  charitatis  ....  (SOl 

Qr.ESTio  III.  An  sit  praece- 
ptum  specialc  de  diligendo 
Deo,  et  quomodo  ac  quando 
impleri  debeat 608 


627 


IXDEX 


RERUM    ET    SENTENTIARUM,    gi.K    IX    HOC    OCXAVO    VOLUMINE 

CONTINENTUR. 


Aetio. 

Actiones  humanse  possuntesse 

bonse  l)onitate  naturali,  1110- 

rali  et  supernaturaii  . 

Actus. 

Actus  supernaturales  possunt 

producere  actus  acquisitos. 

Potest  aliquis  actus  in  Deum 

referri  tribus  modis  .     . 
Aliquis  actus  mediare  potest 
inter   vitiosam  cupiditatem 
et  sanctam  charitatem    . 
Adjtitorium. 
Adjutorium  quo  in  mente  Au- 
gustini  non  significat  cau- 
sam  cfficientem,  sed  forma 
lem  hoe  est  donum  gratise, 
qua  quis  perseverat  .     .     . 
Amicitia. 
Quid  sit  amicitia,  et  quas  con- 
ditiones  requirat    .... 
Amor. 
In  quo  differat  amor  naturalis 

a  supernaturali 

QuaKter  amor  amicitise  f>ossit 

sseinter  Deum  et  homines. 

Appetii 

Appetitus  ad  veritates  non  est 

frustraneus,  licetnon  omnes 


cognoscantur 


Arbitrium. 

Asseritur  liberum  arbitrium. 
quod  per  (iratiie  efflcacita- 
tem  non  solvitur,  sed  I  rma- 
tur;   gratiae  enim  omni  re- 

sisti  potest   . 

Assen&us. 

Possumus  assentiri  divinae  re- 
velationi  assensu  solum  na- 
turali 

Licet  Deus  efficiat  in  nobis, 
velle,    non    sequitur    quod 


pag.  pag. 

necessitemur  ad  assentien- 

dum 230 

Auditus. 
Quid   sit  auditus    spiritualis.  27.') 

S.  Augustinus. 

S.    Augustinus    quovis     post 

•s0  eum  sseculo  egregios  babuit 

prseeones,  maxime  summos 

EcclesiaePonti  :ces et  SS.Pa- 

526  tres.    '. 14 

Quo  sensu  S.  Augustinus  ne- 
111  get  homines   esse  steriliter 

bonos 105 

Auxilium. 
99       Auxilium  speciale  per  modum 
cogitationis  honestae  et  con- 

gruae 111 

S.Scriptura,ConciliaetSS.Pa- 
tres  docent  nos  nihil  quid- 
quam  posse  agere  sine  au- 
xilio.Dei,  vel  ut  anctoris 
gratiie,  vel  ut  auctoris  na- 

.  turae 117 

Auxilium    actuale    requiritur 
cum  gratia  sanctificante  ad 
servandam  Legem  naturalem.  lo9 
Duplex  auxilium  Dei   .     .     .  159 
Qualiter  auxflium  sine  quo&b 

auxilio  quo  distinguatur    .  2;;7 
Auxilium    eollatum    ad    ope- 
rationem  intelligitur  dupli- 
citer 255 

B 

Baptismtis. 
Baptismns    in   voto    suffi' 
potest  ad  salutem,  non  vero 

.;."»  fides 543 

Beatitudo. 
Tria  sunt  in  Beatitudine  San- 

ctorum 

127  Naturaliter  desideramns  bea- 
titndinem  in  eommuni,  noD 
in  particulari f>7.~> 


235 

591 

121 
128 

59 


INDEX. 


pag. 

Honum . 

Bonum  multiplex 69 

Nullum  bonum  ad  salutem 
per  se  conferens  fieri  potest 
sine  gratia 85 

c 

Calvinista. 

Quam  absurda  et  impia  Cal- 
vinistarum  de  inamissibili- 
tate  gratiae  sententia.     .     .  364 

Triplicem     fidem     distinguit 
Calvinus,  historieam,  mira- 
culorum  et  promissionum  .   309 
( 'ertitudo. 

Quadruplexest  certitudo  fidei, 
scientiae,  moralis  et  conje- 
cturalis 370 

Quid  et   quotuplex   sit   certi- 

tudo 533 

Charitas. 

Deus  est  charitas  efficiens, 
non  formalis  respectu  no- 
stri 171 

Charitas  semper  hic  augeri 
potest  secundum  habitum, 
non  vero  secunduin  actum.  1<S9 

Augmentum  charitatis  per 
actum  remissum  fit  maxime 
in  instanti  mortis  ....  190 

Quo  sensu  charitas  dicatur 
operire  multitudinem  pec- 
catorum 339 

Quomodo  charitas  dicatur  non 
posse  deperdi 369 

Fides,  spes,  charitas  tam  par- 
vulis  quam  adultis  iu  Ba- 
ptismate  intunduntur  .   492 

Charitas  ab  Apostolo  celebra- 
tur 589 

Quid  significet  nomen  chari- 
tas,  et  unde  deriveter     .     .  591 

Discrimen  inter  amorem,  dile- 
ctionem  et  charitatem     .     .    ib. 

Charitas  est  quid  creatum     .   592 

Charitas  estvera  virtus,  eaque 
perfecta  in  gradu  remisso  .    ib. 

Charitas  est  virtus  specialis.  594 

Charitas  imperat  actus  om- 
nium  virtutum,  non  tainen 
elicit 596 

Charitas  est  omnis  virtus  cau- 
saliter,  non  vero  entitative.    ib. 

Quomodo  prrcceptum  chari- 
tatis  omnia  prsecepta  com- 
plectitur ib. 


pa>7- 

Charitas  veram  rationetn  habet 
amicitiae 597 

Quaenam  asqualitas  sit  inter 
Deum  et  homines       .     .     .  599 

Deus  estobjectum  charitatis  .  601 

Triplex  bonitas  Dei.     .     .     .  602 

Tria  sunt  in  objecto  diligibili 
per  charitatem ib. 

Objectum  formale  charitatis 
non  est  divina  bonitas  nobis 
conveniens,  neque  bonitas 
ut  conveniens  bonitatis 
creatae  et  increata-     .     .     .  603 

Objectum  formale  terminati- 
vum,  ut  quod  divinae  clia- 
ritatis  est  bonitas  divina 
essentialis,  non  vero  attri- 
butalis,  neque  quid  conco- 
mitans  aut  consequens  ad 
ejusmodi  charitatis  actum.  605 

Eadem  omnino  ac  indivisibi- 
lis  virtus  charitatis  habitua- 
lis  inclinat  ad  amandum 
Deum  tamquam  objectum 
primarium,  et  proximum 
tamquam  secundarium  .     .606 

Duplex  est  actus  charitatis, 
internus  et  exterims.     .     .  611 

Ccelestinus. 

Coelestinus  scripsit  ad  Epi- 
scopos  Gallise 29 

Concilia. 

Duo  fuerunt  Milevitana  Con- 
cilia 27 

Sub  quo  summo  Pontifice  ce- 
lebratum  fuerit  Concilium 
Arausicanum .')i 

Quanti  faciendum  sit  Conci- 
lium  Senonense     .     .     .     .    ih. 

Conclusio. 

Conclusio  illata  ex  prasmissis, 
quarum  una  est  de  fide,  et 
alia  falsa,  non  est  credenda 
fide  divina 17.'? 

Concupiscentia. 

Concupiscentia  sumitur  tribus 
modis 340 

<  bnversio. 
Conversio  est  partim  a  gratia 
Dei,  et  partim  a  libero  ho- 
minis  arbitrio 273 

Creatio. 
Quid  sit  creatio L98 


INDEX. 


629 


DcEinon. 

Qua  ratione  daemenes  dican- 
tur  credere 517 

Dct-mones    interdnm    eredunt 
sine   imperio  voluntatis.     .     ib. 
Debitum. 

Duplex  est  Debitum.  ununi  ex 
parte  meriti,  aliud  ex  parte 
conditionis  natune     ...       8 
Debitor. 

Qua  ratione  Dens  possit 

hominis  debitor     .     .  .384 

Dependentia. 

Dependentia  a  snbjecto  inlnv- 
sionis  non  semper  denotat 
eductionem  formse  acciden- 

talis 201 

I>'  us. 

Deus  est  exorandus  etiam  pro 
iis,  qn«  naturaliter  eve- 
ninnt 

Dens  non  est  dicendns  mahv 
vplnntatis,  et  operis  pravi 
auetor,  lieet  ad  ipsum  con- 
currat 

Multiplex  Dei  dileetio  . 

Deus  atnari  potest  super  oinnia 
tribus  modis 

Dens  amari  pctest  amore  pure 
naturali  sine  ullo  gratiae  au- 
xilio 

Quomodo  Deus  nullum  dese- 
rat.  nisi  prius  ab  illo  dese- 
ratur 

Deus  eredi  debet  dum  <e  ve- 
racein  esse  te^tatur.   .     .     .444 
Discerm 

Quo  sensu  dixerit  Apbstolns, 
quis  te  discemitf  .     .     .     .  27  i 

Potest  homo  se  ab  alio  diseer- 
nere  cum  gratue  beneticio.     ib. 

Discrctio. 
Quid  sit  discretio  spiritnnm  .  21  1 
Discun 

Discursus  alius  est  objectivus. 
alius  vero  tormalis.   .  .502 

/ i  ■  ere. 
Quid  sit  doccre  per  legis  na- 
turam.  et  non    per  spiritns 

atiam 272 

Doctrino. 
Doetrina  sophistica  non  ordi- 
natur  ad  decipiendum,  sed 
ad  cavendum  deeeptionem.    172 


510 
119 

ib. 


ib. 


Doctor. 

Xon  eadem  peculiari  Ecclesi;i- 
Doctori  tribuitur  auctorita>. 
ut  ejus  sancitum  ad    lidem 

sutticiat 17 

Dogma. 

Kejicitur  impium  Dogma  Cal- 
vinistarum  de  pra?destina- 
tione  ad  malum.  et  Semi- 
pelagianorum  de  initiofidei. 
et  bonorum  operum  .  .     -Jl 


Ec 

Ecclesia  potest  esse  eertior  de 
martvrioalicujus.quam  ipse 
Martyr .77 

Qnid  sit  Eeclesia 428 

Eductio. 

Qnid  sit  Eductio 198 

Evideni 

Quid  sit  evidentia  .  .177 

Existi  ntia. 

Quonam  in  Articulo  continea- 
tur  existentia  Dei.      .      .      .    453 


Animae  tacultates  ab  ea  non 
distinguuntur  realiter 

In  verbis  duplcx  esse  potest 
falsitas.    nempe     materialis 

aut    tormalis 

les. 

Qna  ratione  dieti>.  et  factis 
-^.  Patrum  sit  danda  fides.     2<> 

Duplex  est  tid»->.  una  initialis. 
quain  habens  intideles,  et 
una  perfecta,  qtiam  habent 
fideles - 

Objectum  materiale  Fidei  est 
omne  ens  revelabile    .     .     .    U9 

Qnam  ratione  Fides  versari 
possit  cirea  omne  ens  reve- 
labile 120 

Dens  est  pracipuum  Fidei 
objectum 121 

Christi  Domini  hnmanitas 
tantum  >ecundarium  Fidei 
objeetum 122 

Deus  est  objectnm  formaliter 
quod  Fidei.  ut  est  prima 
veritas  in  essendo. 


630 


INDEX. 


jpag. 

Omnia  quae  sub  divinam  Fi- 
dem  eadunt  .spectant  et  or- 
dinantur  ad  Deum     .     .     .  423 

Ycritas  in  cognoscendo  et  di- 
cend-o  est  quidem  objectum 
motivum.  uon  vero  specifi- 
eativum  Fidei 12 1 

Divina  veritas  in  cognoscendo 
est  ratio  §ub  qua  Fidei  di- 
vinae ib. 

Fides  a  Prophetia  discrepat, 
et  alter  tendit  in  primain 
veritatem 426 

Duplex  est  Fidei  resolutio: 
alia  quidem  in  propositio- 
nem,  altera  in  assensum    .  427 

Fides  non  potest  resolvi  in 
rationem  humanam   .     .     .    129 

Fides  non  debet  regulari  tan- 
tum  per  Scripturam  .     .     .  432 

Fides  non  firmatur  spiritus 
interni  atnatu   ...  .  433 

Sacra  Scriptura  est  quidem 
Fidei  regula,  non  tamen 
per  se  sufficiens 435 

Assensus  Fidei  resolvitur  ul- 
timo  in  ipsum  Fidei  habi- 
tum 436 

Fides  est  lumen  se  tenens 
ex  parte  potentia?,  non  vero 
ex  parte  objecti     ....  437 

Discrimeninter  lumen  gloriae, 
Fidei,  et  visus  corporei.     .    ib. 

Fides  non  nititur  ultimo  Ec- 
clesiae  testimonio  ....  43H 

Fides  non  nititur  testimonio 
creato,  etiam  particulari     .  440 

Aliter  creditur  legatis  regis, 
et  aliter  Dei  nunciis  ac  Fi- 
dei  mysteriaannuntiantijms.  441 

Non  committitur  circulus  in 
resolutione  Fidei  ....  442 

Qualiter  Ecclesia?  testimo- 
niuni  deserviat  ad  Fidem  .    ib. 

Fides  quantum  ad  propositio- 
nem  et  applicationem  resol- 
•  vitur    in    testimonium    Ec- 
clesia?  .     . 143 

Objectum  Fidei  accipitur  tri- 
pliciter II") 

Quid  sit  articulus  Fidei     .     .    1 10 

Objecta  Fidei  considerari  pos- 
sunt  in  esse  rei,  aut  in  esse 
eredibilis -117 

Objectnm  Fidei  potest  esse 
complexum  .  .     .     .      .    I  l<s 


l>ag. 
Fidei  augmentum  potest  dici 

tripliciter 45  [ 

Fides  est   vel    implicita,    vel 

explicita 45-~>- 

Fides   <[uoad  substantiam   ea- 

dem  fuit  implicite  in  omni 

Ecclesise  statu 456 

<  »mnes  enim    Fideles    quovis 

tempore  in  Deum  et  .  Chri- 

stum  crediderunt  ....  ib, 
Lmde  eadem    fuit    Svnagogae 

et  Ecclesiaj  Fides.  .  .  .  45 1 
Quovis    tempore    Rectores    et 

Pastores  habuerunt    Fidem 

explicitam  mysteriorum.  .  458 
ITnde     Fides     explicita    non 

semper  fuit  a?qua]is  .  .  -.  159 
Triplex  est  Fidei  augmentum.  461 
Fides  praestantior  est  in  nova 

lege  ac    lucidior,    quam  in 

veteri ib. 

Fides  atigetur  tripliciter    .     .  462 
Unde    Fidei    objecto    talsitas 

inesse  possit ib. 

Fides  est  etiam  semper    vera  . 

et  certa  ex  parte  credentis.  470 
Rusticus  credens  errores,  quos 

Pastor  proponeret,  non   eos 

crederet  Fide  divina  .  .  173 
Duplex    est    in    Fide    obscu- 

ritas 477 

Fides  et  scientia  non  possunt 

circa    idem    in    eodem    in- 

tellectu     subsistere    quoad 

actum .     . ib. 

Fides  est  necessario    obscura 

ex  parte  objecti  .  .  '.  .17^ 
Fides  stare   potest   cuin    evi- 

dentia  revelationis  .  .  .17'.» 
Mysteria  Fidei  snnt  evidenter 

credibilia 480 

Assensus  Fidei  cogitari  potest 

niti  discursu  duobus  modis.  5<)2 
Fides  per  se  est  vera  virtus.  'J>'<> 
I  ides  Cliristiana  non  est    di- 

scursiva 504 

Quare  Fides  divina  appellatur 

arginnentum 505 

Fides  est   vere  practica.     .     .   ."')si 
Angeli  viatores  habuerunt  l'i- 

dem ib. 

Pides  fuit  in  primis  parentibus 

innoccnti))Us 510 

Per  peccatnm  videtur  Adamus 

Fidem  perdidisse  .  .  .  .  ib. 
Fides'  non  est  in   Beatis    .     .  .'4  3 


INDEX. 


631 


pag. 

Beati  possent    habere    Fidem 

humanam ol4 

Actus  et  habitus  visionis  bea- 

titicoe  repugnaht  cum    actu 

et  habitu  Fidei 515 

Fides    remanet   in    animabus 

existentibus  in  purgatorio.  ib. 
Fides  non  est  in  damnatis  .  516 
Quomodo    Fides    oxtiniruatur 

in  damnatis 518 

Ferseverat  Fides  in  peccatore.  519 
Quomodo    Fides    inlormis    et 

tormata  difterant  ....  520 
Quid  sit  Fides  inlormis  .  .  ib. 
Fidesnonremanetin  hsereticis.  521 
Haeretici  habent  Fidem  acqui- 

sitam 522 

Quomodo  destrnatur  Fides  po- 

tius  per  infidelitatem  quam 

pef  alia  peccata    .... 
Qusenam  sit  Fidei  causa.  ma- 

terialis,  formalis   et  tinalis. 
Fides  datur  cum  charitate     . 
Datur  Fides  acquisita  . 
Fides  optime  ab  Apostolo  de- 

finitur 530 

Qualiter  accipienda  sit    Fidei 

Hpfinitio  ab  Apostolo  tradita. 
Actus  Fidei   infusse  sunt  ejn- 

sdem  speciei      ..... 
Quare    Fides    potius     dicitur 

substantia  rerum  speranda- 

rum,  quam  timendarum     . 
Tribus  modfs  Fidei  actus  exe- 

ritur ih 

•  Assensus  Fidei  certior  est  as- 

sensu  scicntise 

Fides    omnera     dubitationem 

liberam  excludit    .... 
Unde  maxime  petenda  sit  Fi- 

dei  certitudo    supra    scien- 

tiam 

Actus  internns  Fidei   est  ne- 
ssarins  ad  salutem  neces- 

sitate  medii  .     .'     .  .     .   ">  11 

Actns  Fidei  divinae  debet  i 

liber  quoad  exercitium  .     .  545 
Intellectus    non    est    semper 

liber  quoad  specitieationem 

actus  Fidei 547 

Ad  omnem    actum    Fidei    re- 

quiritur    concur^u^    volun- 

tatis  directns 549 

Actns  imperii  voluntatfs  mo- 

vens  ad  eredendnm  est  su- 

pernatnralis  quoad  iiindum.  551 


ib. 


523 

524 
527 


ib. 


ib. 


532 


o.io 


537 


538 


Externa  Fidei  confessio  fieri 
potest  duobus   modis.     .     . 

P  ra-ceptum  de  F  ide  confitenda , 
est  vel  Ecclesiasticum,  vel 
divinum 

Externa  Fidei  contcssio  non 
imperatur  ab    illius   habitu. 

Quare  confessio  Fidei  ad  Fi- 
dem  spectet 

Fides  ex  praecepto  divino  eSt 
interdum  confitenda  . 

Xusquam  licet  Fidem  negare. 

Itrum  liceat  uti  vestibns  in- 
hdelium     ad     occultandum 

Fidem 

Fiducia. 

Hoininis  ad  Deum  fiducia  exer- 
ceri  potest  tribns  modis  . 
Fio. 

Verbum  Fio  non  semper  signi 
ficat  actionem  .... 
Forma. 

Aliqua  forma  eadem  realiter 
potest  esse  operans,  et  non 
operans     


pag. 


55  1 
555 
556 


ib. 

:>i;ts" 
;)14 
►236 

182 


GentUes. 

Quomodo    Gentiles   potuerint* 
habere  notitiam    naturalem 
Dei 293 

Quomodo  Gentilis  servans  na- 
turse  mandata  salvari  possit.  .">  i;> 
Gratia. 

Utile  est  de  Gratia  loqui  .     .       ."> 

Xomen  Gratiae  varia  signiricat.       7 

<lratia  generatim  triplex,  sci- 
licet  naturalis.  divina  et  su- 
pernaturalis .      ..... 

Flures  aliae  <>ratia'  actualis 
>ubdivisiones ib. 

Quam  necessaria  sit  Gratia  ad 
omne  opus  meritorium  .  .   .     •">;) 

Existentia  Gratise  patet     .  15 

( Iratia  sanctilicans  non  est  ne- 
cessaria  ad  veritates  natu- 
rales  detegendas   .... 

Triplex  error  eirca  necessittf- 
tem  Gratise  ergfi  faciendum 
bonum  salutare 70 

1  >eus  <  iratiam  uni  conferendo, 
non  autem  alteri,    non    e 
pcrsonarnm  acceptpr.  .      T<-> 

Gratiae  necessitas  non  destruit 
liberum  arbitrium,  sed  a- 
struit *.    il'. 


632 


IXDEX. 


pag. 
Xulluin  bonum  ad  salutem  per 

seconferens  fieri  potest  sine 

( rratia 72 

Absque  divina  Gratia   nullus 

nobis    inesse    potest    bonus 

eftectus  tidei 76 

Homines  sine  Gratia  possunt 

aliquid    boni    facere,     non 

tanien     condueens  ad  salu- 

tcm 98 

Deus  ut  auctor  Gratiae  diligi 

nequit  sine  Gratia     .     .     .   lol 
Gratia  sanetiticans  non  requi- 

ritur  absolute  ad  servandam 

totam  legem  naturae  .     .     .  137 
Gratia  necessaria  est  ad  ten- 

tationes  superandas  .     .     .   1 12 
Nemo  potest  resurgcre  a  pec- 

eato  sine  Gratia     ....  150 
Xon  suffieit  Gratia  habitualis 

ad  perseverandum.     .     .     .   162 
Gratia    sanetificans    est   quid 

creatum 170 

Triplex  sententia  erronea  cir- 

ca  naturam  Gratiae  sancjtiti- 

cantis %  .     .     .168 

Duplexest  Gratiasanctificans.  169 
( rratiasanctificans  jugiter  per- 

severat 17-5 

'^tiomodo   (iratia  sanctificans 

naturam  dignificet     .     .     .176 
Xon  tamen  est  de  fide  ipsam 

esse  habitualem     ....    ib. 
( iratia  habitualis  a  fide,  et  spe 

distinguitur  realifer  .     .     .  177 
Quomodp  Uratia,    et  charitas 

conveniant,  et  discrepent  .  178 
Sunt  uiius*,    et  idem    realiter 

habitus     .     .     .     .     .     .     .17{J 

( rratia  sanctificans,  et  charitas 

non  distinguuntur  formali- 

ter  omnimode 184 

pratia  sanctificans  deperditur 

per  quodi  ibet  peccatuin  mor- 

tale *  185 

Deus  priinam  Gratiarrl  confert 

ex  pura  liberalitate,  non  ita 

iliius  augmentum.     .     .     .    188 
Gratia  habitualis  deperdi  po- 

test  perquodlibet  peccatum 

mortalc 191. 

Qua   ratione  Gratia  opponatur 

peccato 192 

Quaenam  sint   causa;  Gratise.   193 
Deus  est  cansa  magis  princi- 

paHs  ( rratise r.M 


pag. 
Deus  solus  Gratiam  producit 

ut  causa  principalis  .  .  .  1!».") 
Creatura  non  potest  producere 

(iratiam    .     .   • 196 

Nulla  qualitas  intundi  pptest, 

qua:  ad  Gratiam  produeen- 

dam  eonferat  virtrutem  .  .  1!>7 
Gratia  proprie  creatur  .  .  .  199 
In  instanti  liatune  ( iratia  nee 

mdicitur  educi,  nec  creari     .  201 
Qu;e  et  qualis  sit  Gratiae  en- 

titas,  et  activitas  ....  203 
(Iratia    non    facilitatem.    sed 

virtutem  confert  .    ib. 

Quid  sit  Gratia  increata    .     .   205 
Praedestinatio     non    censetur 

(^ratia  increata.  .  .■<  .  .  206 
Quid    sit  Gratia    gratis   data, 

et  gratum  taciens  ....  ib. 
(iratia  gratum  faciens  est  no- 

bilior  (iratiis  gratis  datis  .  208 
Gratiae   gratis   datae  sunt  no- 

vem      .  • ib. 

Quomodo  fides  sit,(Jratia  gra- 

tis  data  .  .  T  .  .  .  .210 
Possunt  numerari  plures  (Ira- 

tiaegratisdat  e.quam  novem.  211 
Quid  sint  ( iratia  sanitatum ,  et 

operatio  virtutum  .....  213 
( renera  linguarum  qualiter  ac- 

cipiantur 216 

Xon  omnes  <  iratiae  gratis  datae 

sunt  habituales 218 

Gratia  fuit  Adamo  ne*eessaria 

m  statu  innocentiae,  et  na- 

turae  same ib. 

Quale  sit  diserlmen  inter  (<ra- 

tiam  sanitatis,  et  medicinae.  220 
( rratia  sanitatis  praecellit  ( rra- 

tiam  medieinalem.  .  .  .  222 
In  utroque    statu  naturae   in- 

nocentis,  aut    integrae    du- 

plex  Gratia  fuit  necessaria.  223 
Haeretica  Lutheri,  ac  Calvini 

sententia  de  Gratia  medici- 

nali 221 

Gratia    non  necessitat  volun- 

tatem,  et  ei  resisti  potest  .  225 
Explicantur  Scripturae  textus, 

quibus  abuti  solent  haeretici 

contra    liberum    eonsensum 

Gratiae 228 

S.  Augustinus    videtur    asse- 

rere,  quod    Gratia    medici- 

nalis    necossitatem    interat. 

sed  non   ita 2.*>  1 


INDEX. 


633 


Adamus  innocens  cum  Gratia 
sanetifieante,  er  auxilio  co- 
gnitioniepoteratbonumope- 
fari 2K» 

Varia  nomina,  quibns  gratia 
sanetitatis,  et  voluntatis  ap- 
pellatnr 241 

(iratia  intellectns  dicitnr  lu\. 
voluntatis  autem  sUavitas  .   2  12 

Quomodo  Gratia  medicinalis, 
et  sanitatis  dicantur  eadem 
gratia  ." 243 

Quomodo  illustratio  iutelle- 
ctus  hominis  innocentis  vo- 
luntati  virtutem  contulerit.   245 

Qnid  sit  gratia  operans,  et 
cooperans ib. 

Ratio  Gratiae  operantis,  et  coo- 
perantis.  magisconvenitgra- 
tia?  aetuali.  quam  habituali.   24(5 

Gratia  operans  videtur  a  eoo- 
perante.  distingni  realiter  .  248 

Quid  sit  Gratia*praev«niens,  et 
subsequens ib. 

Quoinodo  Gratia  tam  actnalis, 
qnam  habitualisdicaturpne- 
veniens.  et  subsequens   .      .   249 

Gratia  exeitans,  et  adjuvans 
colligitur  ex  Seriptura  .  ib. 

Gratia  excitans,  et  adjnvans 
a  praeveniente,  et  subse- 
quente  distinguuntur  penes 
sola  munia 250 

Respuitur  divisio  Gratiae  in 
congruam,  et  non  eon- 
gruam ib. 

S.  Augustinus  docet  duorum 
hoininum  eadem  (^ratia 
adjutorum,  unum  possecon- 
sentire,  et  alterum  dissen- 
tire 252 

Quid  significet  nomen  Gratiae 
sufficientis 253 

Qualiter  (iratia  sufficieus  cum 
efficaei  conveniat,  et  ab  ea 
diserepet Lb. 

Gratia  snfficiens  non  soltun 
ad  potentiam,  sed  etiain  ad 
aetum  ordinatur    .      .  .   2.">  I 

Scriptura  sacra  plnribns  te- 
statur  nos  posse  Gratise  in- 
teriori  resistere 256 

Gratia  snfficiens  probatur  cx 
'Conciliis  .     .' ?62 

8.  Angnstinns  aperte  doeet 
posse  de  facto  ( rrati»  resisti.  266 


Probatnr  ratione  dari  Gratiam 
sufficientem 269 

Quomodo  Gratia  snfficiens  a 
Gratia  possibilitatis  discre- 
pet 277 

Quam  diversa  fueritS.Angnst. 
et  Pelagii  sententia  eirea 
gratise  possibilitatem.     .     .     ib. 

Semipelagiani  non  sunt  da- 
mnati,  quod  admitterent 
Gratiam    snfficientem     .     .  278 

Eftieacitas  Gratine  in  aetu  se- 
cundo    pendet    a  libero  ar- 

bitrio   .     * ib. 

Datur  omnibus  Gratia   suf- 
fieiens 279 

Inndeles  habent  Gratiam  snf- 
ficientem,  qna  possunt  sal- 
vari 289 

Qnantnm  hsec  assertio  a  Pe- 
lagianis  discrepet.     .     .     .  290 

Gratia  qnam  S.  Angnst.  dicit 
non  omnibus  dari,  est  Gra- 
tia  tidei,  sive  sanitatis  .     . 

Quo  sensu  dixerit  S.  Angnst. 
GratTam  aliquibus  deesse 
in  poenam  peccati.     .     .     .  303 

Quare  hic  non  disseratur  de 
( rratia  efficaci ib. 

Gratia  sanctificans  omnibns 
natnra?  bonis  longe  pra1- 
cellit ib. 

Xon  potest  liomo  per  solas 
natnraB  vires  ad  Gratiam 
sese  prajparare 305 

Homo  per  Gratiam  sese  dispo- 
nere  pot<jst  ad  justiticatio- 
nem 307 

Gratia  sanctificans  non  oppo- 
nitur  physice  peccato,  sed 
tantum  moraliter  .     .     .     .  .">I2 

Quomodo  duo  effectus  forma- 
les  ab  eadem  Gratiam  pro- 
cedant 344 

Gratia,  et  ]>eccatum  non  sn- 
bsistnnt  simnl  de  via  ordi- 
naria,  licet  charitas  adsit 
eo  instanti.  quo  peccatum 
deletur ib. 

Gratia,  et  peccatnm  divinitns 
possunt  simul  existere,  licet 
peccatnm  actnale  non  pos- 
sit  subsistere  cum  actuali 
dilectione  Dei 345 

Quomodo  quis  possit  es-e  -i- 
mul  Deo  gratus,et  ingratns.    M7 


634 


INDEX. 


pag. 

Deus  primario  intendit  infu- 
sionem  Gratiae,  et  seeun- 
dario  remissionem   peccati.  351 

Gratia  sanctificans  vere  per 
peccatum  mortale  deperdi- 
tur 3(S7 

Cur  sciri  possit  infantem  re- 
cens  baptizatum  esse  in  Gra- 
tia,  non  vero  adultum  .     .  376 

Gratia  actualis  requiritur  in- 
terdum  ad  aliquos  actus, 
qui  non  sunt  in  entitate 
supernaturales 553 

Quo  sensu  gloria  dicatur  ( rra- 
tia 410 

H 

Habitus. 

Habitus  intusi  non  eodem 
modo  augentur,  quo  acqui- 
siti 189 

Deus  potest  infundere  habi- 
tum  falsum 47  1 

Quodnam  discrimen  sit  inter 
habitus  naturales  et  super- 
naturales ib. 

Qualiter  infusi  habitus  subsint 
voluntati 498 

Habitus  fidei  est   unus.     .     .    !!>!> 

Duplex  est  fidei  habitus,  unus 
in  intellectu,  alter  in  vo- 
luntate     ....      ...  501 

Qua  ratione  habitus  per  repe- 
titos  actus  repetatur  .     .     .  524 

Quomodo    habitus     naturales 
producj  possint  ab   actibus 
supernaturalibus    ....  527 
Hcercsis. 

Familiare  est  omnibus  Haere- 
ticis  sua    nefaria 


dogmata 
S.  Aug.  auctoritate  fulcire. 


21 


Quomodo,  et  qua  fide  Haere- 
tici  divina  mysteriacredant.     68 

Haereticus  est,  qui  asserit 
omnia  hominis  justi  opera 
csse  mala 81 


Tnclinatio. 

Inclinatio  prava  movet  effica- 
cius  ad  malum,  quam  recta 

ad  bonum L45 

Infideles. 

An    Inflfleles    veras    habeant 
virtutes  morales    ....   103 


Quae  fuerit    sententia  Juliani 
de    operibus,  et    virtutibus 
Infidelium    .     .     .     .     .     .107 

Omnia  Infideliuin  opera   non 

'  sunt  peccata <s7 

Quse  fuerit  Pelagianorum  sen_- 
tentia  de  virtutibus  Infide- 
lium    »...•....     85 

Intentio. 

Duplex  esse  potest  Intentio  re- 
cta,  alia  in  finem  ultimum, 
alia  in  finem  subalternum.  111 
Duplex  est  Intentio  Dei  circa 
salutem  hominum.     .     .     .  2*7 
Interpretatio. 
Quid  sit  Interpretatio  sermo- 

num 217 

Jastificatio. 

Quomodo  homo  dici  possit  se 
justificare 308 

Qua  ratione  aliqui^adulti  sine 
praevia  dispositione  justifi- 
centur 30!  > 

Fides  pryesupponi  debet  ad 
Justificationem ib. 

Fides  tribus  modis  considernri 
potest  in  ordine  ad  Justifi- 
cationem  . 31 1 

Fides  prserequisita  ad  Justifi- 
cationem,  non  est  fiducia 
voluntatis,  sed  assensus  in- 
tellectus ib. 

Inanis  hsereticorum  responsio 
pnecluditur 313 

Actus  fidei  conferens  ad  Justi- 
ficationem  non  est  tantum 
notitia  intellectus.     .     .     .  315 

Actus  spei,  et  charitatis  etiani 
conferunt  ad  Justificatio- 
nem 318 

Quinque  dispositiones  ad  Ju- 
stificationem  a  Concilio  Tri- 
dent.   numerantur.     .     .     .31!) 

Timor  Dei  confert  ad  Justifi- 
cationem ib. 

Non  est  tamen  absolute  ne- 
cessarius 321 

Revera  spes  disponit  ad  Ju- 
stificationein      .     .     .     .  _  .  322 

Qualiter  actus  dilectionis  Dei 
ad  Justilicationem  conterat.     ib. 

(v)uomodo  actus  Pcenitentiffi 
ad  Justilicatione*m  conferat.  323 

Qualiter  omses  illae  disposi- 
tiones  requirantur  cum  Sa- 


INDEX. 


63: 


crameuto.  et    extra    Sacra-  Deus  maxime  mirabilis  appa- 

mentnm 324  ret  in  Justiricatione  .pecca- 

Omnes  illae  dispositienes  pro-  toris,  quae  est  onmium  e.ius 

cedere  debent  a  gratia  non  mirabilium    operum    syno- 

habituali 326  psis,    minus    tamen    quam 

Quam    diversa    sir    luvretico-  gloritieatio,     et     incarnatio 

rum  a    Catholicis    acceptio  est  tacienda 38 

Justiticationis 3:27  Quomodo  Justirieatio  riat.    et 

Jnstitiae    nomen.  unde  Justi-  non  iiat  in  instanti    . 

ficatio.  tribus    modis    acci-  mJustitia. 

pitur 328  Xon    omnes    Justi    a-qualem 

Ha?retici  censent  nos  non  ju-  habent  sanctitatem    .     .     .     ib. 

stiricari  per  aliquid    intrin-  Qua  ratione  Justitia  intercedat 

secum ib.  inter  Deum,  et  homines 

Quiu  sit  justirieari  a  peceatis.   329  Deus  sua  bona  hominibus  lar- 

Justifieatio     formalis    rit    per  gitur  non  solum  ex  gratitu- 

formam  intrinsece   existen-  dine.  fidelitate,et  miserieor- 

tem  in  justo ib.  dia,  sed  etiam  ex    Justitia.   394 

Quanam  luerit  haeretica  Cal-  Quo  sensu  dixeritlsaias  onmes 

vini  sententia  de   remissio-  nostras    Justitias    esse    im- 

ne  peccat*  in  Justiiicatione.  336  mundas -ivT 

In  Justifieatione  non  est  du-  Triplici    ratione    Justi    bona 

plex    applicatio   meritorum  facientes.     dicuntur     servi 

Christi 844  inutiles ib. 

Justirieatio  concipitur  fieri  per  -Kterna  vita  «iatur  gratis,    et 

moduin  motus 349  nihilominus   ad  mercedem.     ib. 

Actus  humahus  bifariam  con-  Justi  dicuntur    proprie    servi 

lert  ad  justi  .c*ationem    .     .  355  Dei:     .     .     .     .     v    .     .     . 

Quid  prsecise    homo    accipiat 

in  Justiric^tioue                    .    ib.  L 

Justificatio    iormalis    fit    per 

gratiam  saiictiricantem  ha-  Lex. 

bitualem.  dispositive  autem  Xon  potest  homo  lapsus  totam 

per  actus  contrith-nis,  et  di-  iegem     naturalem     servare 

lectionis  Dei ib.  sine  gratia L33 

Cliaritas  aetualisjustificatnon 

tormaliter,  sed  efficienter    .  359  m 
»  Quare    actualis    dilectio    Dei 

non  sit  efficacior  ad  justifi-  Mendacium. 

eationem    Ibrmalem,   quam  Quod  iuerit  Priscillianistaruiu 

voluntas  primi   hominis  ad  ■  dogma  circa  mendacium 

reatum 3<S()  Quid  sit  nvendacium.     . 

Quare  actus  peccati    surheiat    *  Quot    modis     concipi     possit 

ad  eonstituendum  hominem  Deum     posse    meutiri     per 

peccatorem  iormaliter,  non  alium 

item  sufficiat  actus  Justitiae  Deus   nec    per    se,    nec    per 

ad  constituendum  justum  .  .1' >1  alium  mentiri   potest. 

Justiticatio    iormalis    fit    per  Sancti  Patriarchse  et Prophetae 

gratiam  habitualem  ....  non  sunt  mentiti   .... 

Justi  non  possunt  habere  cer-  Angelus  Raphael  nonest  men- 

titudinem   scientiae    de  sua  titus 

justiftcatione :.Ti»  Meritum. 

Justiiieatio  eonsiderari  potest  Meriti  nomen   quatuor  mokiis 

duobus  modis .'iT'.'  accipitur 

Justirieatio  est  opus    miracu-  Quantum    Meriti    nomeo    -it 

losum 380  hsereticis  exosum  .... 


162 
ib. 


ib. 

17" 


636 


INDEX. 


pag. 
Homo  suis  bonis  operibus  po- 

test  aliquid  apud  Deum  me- 

reri .587) 

Servus  per  obsequia  etiam  a- 

liunde  debita  mereri  potest.  388 
Nostra    merita    non    officiunt 

Merito  Christi  ....".  ib. 
Qua    ratione    S.    Augustinus 

liumana  Merita  excludat  .  ib. 
Meriti  definitio  expenditur  .  ib. 
Quadruplex  Meritorum  genus 

aliqui  distinguunt  .  .  .  B89 
Justitia,  in  qua  fundaturMe- 

rituni.  non  est  distribuitiva. 

sed  cominutativa  ....  390 
Duplex  est  Meriti  species.  .  391 
Meritum  de    congruo    verani 

habet  meriti  rationnm  .  .  392 
Revera  homines  merentur  ali- 

quid  de  condigno.  .  .  .  ib. 
Quomodo    justi   de    eondigno 

mereantur  vitam  aeternam.  39  1 
Quaenam    sit  proportio  Meriti 

cum  vita  aeterna  ....  39") 
Cur  justus  alteri  gratiam  non 

possit  promereri  ....  396 
Meritum  requirit  conditiones 

triplicis  generis  .  .  .  .  ib. 
Promissio  Dei  duobus    inodis 

requiritur  ad  Meritum  .  .  397 
Quare    gratia  sanctificans  re- 

quiratur  ad  Meritum.  .  .  ib. 
Quomodo  promissio  apud  ho- 

mines    requiratur  ad  Meri- 

turn 399 

Cur  potius    peccatum    ex    se 

mereatur  pcenam  seternam, 

quam  bonum  opus  gloriam. 
Ad  Meritum  requiritur  status 

vise,  et  gratiae 

Qua  ratione  servantes  divina 

mandata  niereantur   . 
S.  Augustinus  non   improbat 

sententiani      Pelagianorum 

asserentium    gratiam    ado- 

ptionis  esse  necessariam  a«l 

merendum 

Praeter     gratiani     habitualem 

etiam  requiritur  actualis  ad 

Meritum 103 

Actus    meritorius    debet   esse 

liber [04 

Aliud  est  opera  acceptare  ad 

vitam  aeternain,  et  aliud  ea 

acceptare  ad  praemium  vitre 

a3terna3 .    105 


ib. 
400 
402 

ib. 


pag. 

Actus  meritorius  debet  esse 
moraliter  bonus,  et  in  enti- 
tate  supernaturalis     .     .     .   405 

Quaenam  conditiones  requi- 
lantur  ad  Meritum  de  con- 
gruo 106 

•Actus  externus  addit  supra 
Meritum  actus  interni    .     .    107 

Hominis  justi  opera  nierentur 
vitam  setcrnain..   ....    ib. 

Justi  non  possunt  mereri  gra- 
tiain  perseverantise  de  condi- 
gno.  sed  solum  de  congruo.    108 

Homo  non  potest  mereri  pri- 
mam  gratiam ib. 

Justi  mereri  possunt  gratise 
augmentum,  et  glorne  se- 
ternae 409 

Justus  non  potcst  mererisuam 
reparationem  de  condigno  .   410 

Purus  homo  non  potest  alteri 
mereri  primam  gratiam  de 

condigno 111 

Miraculum. 

Duo  requiruntur,  ut  opus  ali- 
quod  sit  miraculosum    .     .  379 
Motiuum . 

Prseclara  S.  Augustini  sen- 
tentia  de  motivo  certitudinis 
fidei 481 

Possumus  credere  fid#  huniana 
et  divina  propter  i  'cin  mo- 

tivum 52S 

Mutatio. 

Peccati  remissio .  et  gratiae 
concessio  sunt  dme  Muta- 
tiones  .     .     .     .  •  .     .     .     .311 

Remissio  peccati,  etgratise  in- 
fusio  sunt  duae  MutationeyS, 
non  tamen  sunt  reales  .     .  349 
Mysterium. 

Qua  ratione  fidei  mysteria  ne- 
gari  possunt  a  viris  pruden- 
tibus    .     .     .     ...     .     .     .481 

Mysteria  fidei  sunt  evidenter 
credibilia 4S0 

Fidei  mysteria  nihil  significanl 

.  Dei  majestate  indignum     .    184 

Ses  sunt  motiva  eredibilitatis 
mysteriorum  nostrae  fidei    .    ib. 

.   N 

Natura. 

Aliquid    excedit    vires    natu- 

rae  tribus  niodis    ....      11 
Potest  aliquis  naturse  viribus 


INDEX. 


637 


diligere  Deum  super  om- 
nia,  quavis  occasione,  etsi 
illud  non  possit  implere     . 

Potest  homo  naturaliter  dili- 
gere  Deum  super  omnia 
Necessitas. 

Duplex    est    necessitas,    alia 

absoluta,  alia  relativa;  hsec 

^lia  simplex.  alia  secundum 

quid 

Duplex  est  necessitas,  mia 
medii,  altera  praecepti    . 

Necessitas  medii,  iteruin  du- 
plex:   una    absoluta.  altera 
secundum  qnid      .     .     .     . 
Notitia. 

Quomodo  simplex  intellectus 
notitia  ab  ejus  assensu  di- 
stinguatur 

Qnomodo  de  re  incerta.  et  no- 
tabiii  possit  haberi  certa 
notitia 


pag. 

].;o 
128 


540 

ib. 

ib. 
310 


56 


o 

Obduratio. 
Qninam    peccatores    dicantnr 

obdurati -}W 

Quid  sit  obdnratio,  et  qnae 
sint  illius  caus-e   .     .     .     .    ib. 

Obdurati  habent  auxilium  suf- 
ficiens  saltem  remotum .     .  o0<> 

Obdurati  non  peccarent,  nisi 
possent  non  peccare  pergra- 

ti;*  auxilium oOl 

Objectum. 

Omnia  objecta  materialia  ae- 
qne  mediate  spectant  ad  ri- 
dem III» 

Ali<iua  objecta  sunt  aliis  no- 
l)i  liora l"o 

Qnem  ordinem  servant  objecta 
formalia  fidei  inter  se    .     .    ib. 

Objectnm  formale  terminati- 
vum  ut  quod  divinse  chari- 
tatis,  est  bonitas  divina  es- 
sentialis,  non  vero  attribu- 
talis,  neque  quid  concomi- 
tans  aut  consequensad  ejns- 
modi  charitatis  actum    .     .  605 

Eadem  omnino  ac  indivisibilis 
virtus  charitatis  habitualis 
inclinat  ad  amandum  Deum 
tamquam  objectum  prima- 
rium  ,  et  proximnm  tam- 
quam  secundarium     .     .     .606 


pag . 
Objectum  potest  tribus  modis 
diligi  magis  quam  aliud     .  <)0',) 
Opus. 
Opus  potest  esse  bonum,  vel 
ratione    orricii,    vel   ratione 

finis <s<> 

Oppositio. 
Oppositio  duplex  est  physica, 
et  moralis ; J 1 1 


Parvuli. 

Dens  snflficienter  providit  pro 
Parvulis  ante  Baptismum 
morientibus  ,  quamquam 
praevideat  parvulis  immi- 
nere  mortis  periculum,  nec 
illud  arceat 

Huie    veritati    non  refragatur 


295 

297 


S.  Ang.    .     .     . 

Peccatum. 

Qualiter  per  Peccatum  origi- 
nale  inclinemnr  ad  appro- 
banda  falsa  pro  veris     .     .     62 

Ilomo  per  originale  Peccatum 
non  amisit  viin  cognitivam 
veritatis,  nec  propterea  de- 
bet  gloriari ib. 

Qualiter,  et  quomodo  id  quod 
non  est  ex  fide  sitPeccatum.  101 

<,»uidquid  in  Denm  non  refer- 
tur  vel  immediate.  vel  me- 
diate,  Peccatnm  rst  .     .     .112 

Omne  Peccatnm  mortale  ca- 
veri  non  potest  sine  gratia.  150 

Gratia  necessaria  ad  vitanda 
Peccata  tripliciter  sumitur.    ib. 

Cur  propriis  viribns  possimns 
ruere  in  Peecatuin,  non  au- 
tem  ab  eo  resurgere.     .     .  152 

Quomodo  sit  moraliter  in  po- 
testate  hominis  omnia  vi- 
tare  Peccata 157 

Quid  sit  Peccatum  in  Spiri- 
tum  Sanctum 302 

Qnid  sit  Peccatum  ad  inortem 
ex  mente  SS.   Patrnm    .     .    ib. 

Quare  potius  peccata  venialia 
subsistunt  cum  gratia  san- 
ctificante,  quam  mortalia      340 

Quomodo  aversio  a  Deo  per 
1^'ccatum,  et  conversio  ad 
creaturam  opponantur    .     .   .'ill 

Qua  ratione  dixorit  Doetor 
Peccatum  esse  privationem 

:;i> 


gratiae 


INDEX. 


pag. 
Peccatum   remittitur  vel  per 

simplicem    condonationem, 

vel  per*  satisfactionem    .     .  349 
Bemitti  pote.-t  Peccatum  per 

simplicem  condonatiouem  .  352 
Joviriianus  praelusit  haereticis 

huius  temporis  circa  oequa- 

litatem  Peccatorum   .     .     .  379 
Peccator. 
Potest  Peccator  aliquod  opus 

moraliter  bonum  exercere  .     82 
Quis  Peccator  per  malam  ar- 

borem  significetur.     .     .     .     84 
Peccatoris    tria    possunt   esse 

opera 306 

Xon  omnia    Peceatoris   opera 

sunt  formaliter  peccata .     .  308 
Peccator  in  Deum  credere  po- 

test 533 

Perseverantia. 
Perseverantia  spectatur  duo- 

bus  modis 158 

Xullus  perseverare  potest  sine 

auxilio  gratise  speciali   .     .  159 
Quid  importet   donum  Perse- 

verantiae 163 

Quomodo    dicantur    perseve- 

rare ,    qui    preemature    mo- 

riuntur 164 

Potest    quis   donum  Perseve- 

rantiae  promereri ,    non    de 

condigno,  sed  solum  de  con- 

gruo 165 

Qualiter  donum  Perseverantiae 

a    confirmatione    in    gratia 

discrepat 167 

Perseverantia  bonorum  Ange- 

lorum  fuit  donum  Dei  .     .  232 
Qui  non  perseveraverunt,  po- 

terant  perseverare      .     .     .  26!) 
rhllosophi. 
Quam  turpiter  veteres  Philoso- 

phi  a  vero  exorbitaverint     .     58 
Pamitentia. 
Quid  pracise  intendat  Pceni- 

tentiae  virtus 361 

Potestas. 
Quidquid  exigitur  ab  homine 

non  est  semper  in  illius  po- 

testate  naturali      ....     67 
Pi-tYceptuin . 
Prsecepta  sunt  vel  naturalia, 

\'cl  supernaturalia,  quorum 

observantia  est  diversa  .     .132 
Dei  Prtecepta  sunt  observatu 

possibilia 34 


pag. 

Cur  cliaritatis  Prasceptum  hac 
iu  vita  non  possit  perfecte 
unpleri 340 

Pra?eeptu»n  affirmativuin  de 
diligendo  Deo  obligat  ad 
eliciendum  actum  internum 
amoris  erga  Deum     .     .     .  609 

Duplex  est  finis  ])raecepti,  in- 
trinsecus  et  extrinsecus.     .  610 

Quomodo  universa  lex  pendet 
ex  duobus  prseceptis  de  di- 
liuendo  Deo  et  proximo     .  611 

Deus  est  diligendus  ex  prse- 
cepto  super  omnia,  non  so- 
lum  objective,  sed  et  ap- 
pretiative 6X2 

Deus  est  diligendus  ex  prse- 
cepto  in  triplici  temporis 
circumstantia 614 

Datum  est  prseceptum  de  in- 
terno  actu  fidei  eliciendo  .  5f3 
Prophetia. 

Prophetia  varie  usurpatur     .   214 

Qualiter    Prophetia    a    gratia 
sermonis  differat    ....   ib. 
Propositio. 

Duobus  modis  assentiri  pos- 
sumus  uni  propositioni  pro- 
pter  aliam 507 

Quomodo  credenda  sit  una 
propositin  illata  ab  alia.     .  506 


Revelatio. 

Revelatio  divina  seipsam  ma- 
nifestat 1 15 


Sacramentum. 

Xemo  potest  esse  certus,  se 
habuisse  veras  dispositiones 
ad  Sacramentum  digne  su- 

scipiendum 377 

Spes. 

Spes  est  virtus  perieeta    .     .  570 

Spes  fertur  in  bonum  perfe- 
ctum 571 

Spes  distinguitur  realiter  a 
fide  et  charitate     ....  573 

Spes  non  videtur  a  desiderio 
distincta 57  J 

Septem  sunt  actus  Spei     .     .   575 

Qusnam  sint  conditiones  ad 
objectum  Spei?      ....  577 


INDEX. 


039 


pag. 
Objectum  motivum,  seu  ratio 
formalis  sub  qua  Spei  Theo- 

logieae,  est  Deus  prout  est 
nobis  bonus 582 

Controvertitur  in  quo  consi- 
stat  ratio  ardui  in  objecto 
Spei     .     .     .     .     .     .     .     .578 

Xon  coiiveniunt  Theologi  quo- 
dnamsit  objectum  materiale 
<it  formale  Spei     .     .     .     .    ib. 

S]ies  Theologica   subsistit    in 
viatorlbus,  tam  in  hoc  mun- 
do,  quam  in  Purgatorio  de- 
■ntibus 585 

Spes  nullatenus  subsistit,  nec 
permanet  in  Beatis.  nec  in. 

damnatis 587 

Stalus. 

Quis  -it  status  naturse  purse, 

et  quis  integrae 47 

Supernaturalitas. 

Supernaturalitas  est  duplex  .    193 
Symbolum. 

Symbo-lum  Apostolorum  con- 
tinetoinnia  credenda  quoad 
substantiam  .     .     .    •.  .  4.~>0 

Synodus. 
-    tuerunt    celebratae    Sy- 
nodi    Carthagine   ad    Pela- 
gianismum  extirpandum     .     26 

Canones  Africani  perperam 
primse  Synodo  Millevitanse 
adscribuntur.  sicut  er  se- 
cundae 27 

Ipsos  esse  conditos  a  Cartha- 
ginensi  Synodo  nationali 
affirmat  S.  Prosper.  et   alii.    ib. 

T 

Tentat 
Tentatio    duplex ,    et    tribus 
modis  potest  superari  *.     .111 

sunt  vinci  Tentationes  le- 
ves  natnrae  viribus  .  .  .146 
Tyrii. 
Qua  ratione  Tyrii.  et  Sydonii 
potuerint  converti,  quamvis 
signa,  et  miraeula  Christi 
non  viderint 257 

V 

Veritas. 

Veritas  dicitur  naturalis.  vel 
ex  parte  objecti,  ex  parte 
medii,  vel  ex  parte  utriu- 
sque \S 


Possunt  aliquse  Veritates  na- 

turales  cogmosci  sine  gratia. 

Scriptura  sacra  non  requirit 
gratiam  ad  veritates  natu- 
rales,  sed  tantum  ad  salu- 
tares  cognoscendas     . 

Aperuit  Doctor  qualiter  veri- 
tates  naturales  videri  pos- 
sint  in  regttlis  a^ternis  qua- 
tuor  modis 

Quod  homo  veritatem  natu- 
ralem  inquirens  non  impin- 
gat  in  errorem,  non  est  be- 
neficium  Dei,  ut  auctoris 
sed  nt  ordinatoris 
naturse      ....... 

Possunt  omnes  veritates  na- 
turales  cognosci  divinitus  . 

Veritas  practica  alia  mecha- 
nica,  alia  moralis,  cogno- 
sciturque  vel  per  ingeni- 
tnm,  vel  per  comparatum 
lumen 

Veritas  aliqna  dicitur  super- 
naturalis,  vel  ex  parte  obje- 
cti,  vei  motivi,  vel  utriu- 
sque 

Duo  reqniruntur  ad  notitiam 
veritatis   supcrnaturalis  .     . 

Quae  rnerit  inter  Pelagianos, 
vt  Seinipelagianos  concor- 
dia,  et  rlissensio  quantnm 
ad  veritatum  supernatura- 
lium  notitiam 

Veritates  stipernaturales  co- 
gnosci  nequeunt  sinc  auxi- 
lio  gratias 

Veritates  supernaturales  sunt 
intra  lineam  objecti  tran- 
scendentalis,  et  impropor- 
tionati  nostri  intellectus  na- 
turalis.  non  vero  categorici, 
et  proportionati  .... 
Virtus. 

Quarc  ^irtutes  morale>  occu- 
pari  possint  circa  talsum. 
non  intellectuales.  .     . 

Virtutes  theologica?  sunt  ha- 
bitns  jugiter    in  nobis  p 

s 

Yirtutes  theologicse  sunt  per 
se  infusae  et  sjrpernaturales. 

Virtus  alia  est  intellectualis, 
et  alia  moralis 

Qua  ratione  virtns  dicatur  \  er- 
sari  circa  arduum. 


19 
53 
54 


59 

ib. 


64 
ib. 

ib. 
65 


172 


196 
500 
594 


640 


INDEX. 


Vocatio. 

Vocatio  divina,  cui  interdum 
resistitur,  non  tantum  exter- 
na  est,  sed  interna    .     .     . 

Duplex  est  vocatio,  una  iu- 
terna,  alia  externa     .     .     . 

Duplex  est  vocatio,  una  se- 
cundum  propositum,  et  alia 
non  secundum  propositum. 

Deus  nusquam  vocat  exterius 
ad  pomitentiam,  quin  intc- 
rius  vocet,  et  adjuvet  per 
gratiam 

Quid  sit  vocatio  secundum  pro- 
positum 

Vocatio  est  a  solo  Deo.     .     . 


pag. 

258 
260 

ih. 

261 

ib. 


pag. 
Voluntas. 

Quomodo  Deus  expectet  no- 
straia  voluntatem  ....  276 

Qualiter  voluntas,  qua  volu- 
mus  salvari,  pendeat  a  vo- 
luntate  Dei 282 

Deus  vult  aliquid  duobus  mo- 
dis,  nempe  efficaciter,  et 
sufficienter 281 

Quomodo  S.  Augustinus  expli- 
cet  voluntatem,  qua  Deus 
vult  omnes  homines  salvos 
fleri -)v2 

Yoluntas  potest  habere  <luos 
actus  circa  idem  objectum.  575 


V16 


03 

O 
•H  CC 

G 

CQ  00 
2 

TH£  INSTITUTE  OF  HtDIAFVAL  STUDIP 

10  ELMSLEV  PLACE 
TOKOiXTO   5,    CANAOA. 


H