Full text of "Semestrium ad M. Tullium Ciceronem libri sex"

See other formats

Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


boooseoes- 


l')^   e.^ 


...-»'■ 


-'"C.Te.%<\^.Lxx)c.C    S\%, 


w 


-     C     Ur-^^  •    C       I  -  ^'  '^'^ 


c  La/    c  ■';'.■? 


liEJflEliTRIUIII 


AD 


31.  TULLIUM  CICERONEM 


IJUHI  SKX. 


issaissTMirsa 


AD 


Ml.  TULLIUM  CICERONEM 


LIBRI  SEX. 


SCRIPSIT 


FlU3>a  Jtinim  KBLUBR) 


AMTBCBSSOR  TURICBNSIJI. 


<  v^ 


V 


V 


VOLUMEN  I. 


/ 


TURICI, 

Impensis  Orellii,  Fcesslim  A  Sociorum. 

MDGCGXLIL 

LOXDIM ,  AMSTELODAMI ,  PARISflS , 

BlaCK  d:  ARMSTROMti.  I.  MCllkr.  \.   rjlRRBrLIEZ  A  Soc. 


/. 


4 


5>. 


^ 


1£M]£3VM1IM 


AD 


M.  TCLLIUM  CICERONEM 


LIBRI  SEX. 


SCRIPSIT 


FlU3>a  JtOHm  KBLUBR9 


A1«TBCB8S0R  TUBICBN8IJI. 


VOLUMEN  I.       j 


TURICI, 

InPEFfSIS    OrELLII,    FuGSSLINI    ^    SoCIORUM. 

MDCCGXLII. 

LOXDni ,  AMSTELODAMl ,  PARISflS , 

Black  dr  ARMSTRONti.  I.  MVllrr.  A.  CuKRBrLiez  A  Soc. 


C   .V-*'-- 


:\     C 


8\ 


l„i  .  csv^- 


Igitur  ubl  anlmus  ex  mullis  miseriis  atque  pcriculis  requieuit 
et  mihi  reliquam  aetatcm  a  re  publica  procul  habcndam  decrcui, 
non  fuit  consilium  socordia  atque  desidia  bonum  otinm  contererc. 

Sahtsi. 


PRAEFATIO. 


Complaribus  hisce  annis  academicain  semestre, 
qaod  nocamas ,  nallam  fiiit ,  qain  secandam  aarias 
iuris  Romani  disciplinas  anam  altenimae  Ciceronis 
libram  ex  antiqaitatibas  iaris  pablici  ac  priaati 
explanarem,  iisqae  lectionibns  optimi  qaiqae  ac 
stadiosissimi  iaaenes  freqaentes  semper  adfaerant. 

Initiam  cepi  a  Rhetoricis ,  deinde  abhinc  trien- 
oio  Orationes  adortas  sam.  Qaas  qaam  ex  ordine 
temporis ,  qao  habitae  sunt ,  qui  idem  fere  Editio- 
Dum  esse  solet,  paucis  intermissis,  ad  Ciuentia- 
nam  usque  pertractassem ,  illorumque  studiorum 
noQ  fructu  solum  quantalocunque  9  uerum  etiam 
ipsa  difficultate  ac  labore  in  dies  magis  delecta- 
rer;  taudem  ad  scribendum  me  contuli. 

Aequum  censeo  rationem  me  reddere  seme- 
Htrium  quarundam  commeutationum ,    cupio  erudi- 


VI 

torum  iadiciis,  nnmqaid  ueri  iuaenerim,  edoceri, 
iuuat  denique  leuiori  quodam  teutamiue  uires  ex- 
periri,  quinetiam  ad  maiora  auimum  praeparare. 

Nam  a  priucipio  quidem,  ut  autea  dixi,  iu 
libris  rhetoricis  perlustraudis  iutra  iuris  publici 
ac  priuati  fines  consulto  me  coutinui,  raro  cae- 
terarum  rerum  antiquitates  attigi,  criticas  autem 
quaestiones,  nisi  omnino  res  flagitaret,  aut  in 
iuris  cognitione  uiderentur  totae  uersari,  praeter- 
misi,  aliamque  ratus  Grammatici  aliam  lurecou" 
stdti  prouinciam  esse ,  tutissimum  duxi ,  uetus  illud 
Ne  sutar  supra  crepidam  quam  religiosissime 
obseruare.  Idque  facillime  cessit,  quatenus  in 
libris  illis  uersabar,  qui  oratori  instituendo  non 
iuri  doceudo  destinati,  exempia  magis  e  iure  pu- 
blico  ac  priuato  quasi  sorte  ducta  receperunt  quam 
ipsam  disputandi  materiam  inde  petiuerunt. 

Sed  ubi  primum  ad  oratioues  accessi,  quam 
diuersa  totius  rei  facies  extitit! 

Pauca  illic  e  iure  ac  temere  disiecta,  hic 
plurima  certoque  consilio  composita.  Illic  ueiuti 
flores  oblectationis  ornamentique  caussa  leuiter 
decerpti,   hic  solidus   cum  labore  et  cultura  fru- 


vn 

etQs:  quid  nmlta?  rhetor  illic,  in  docenda  arte 
dieendi  ius  et  iadicia  obiter  atque  inter  caetera 
respiciens,  hic  ipse  orator,  caussae  suae  terminis 
circumscriptus  in  eaque  demonstranda  ac  probanda 
totus  occupatus  omnique  opera  ac  studio  intentus. 

Atque  ueluti  in  syUogismis ,  quos  dicimus , 
cogitatioue  quidem  discerni  solent  tria  illa  euun- 
ciata  uel  pueris  notissima,  proposUio ,  assumptio 
et  compleano,  attamen  qui  in  uno  siue  concipieudo 
siue  inteliigendo  errauerit ,  in  tota  coudusione  ad 
id,  quod  rectum  atque  uerum  est,  numquam  per- 
ueniet:  sic  in  caussarum  defensionibus  triplex 
habetur  disserendi  argumeutum;  primum  ius  com^ 
mune ,  legibus  ,  moribus  ,  Edictis  magistratuum 
et  q.  g.  a.  constitutum,  altera  rei  gestae  species 
ac  figura,  tertia  illorum  couiuuctio  ac  mutua  iuter 
se  comparatio ,  qua  quo  couducaut  efficitur  ut 
iutelligatur:  tota  autem  oratio  una  est  atque  indi- 
aidua,  quae  illa  omnia,  arte  quadam  et  consilio 
fosa,  constructa,  oruata  uno  quasi  spiritu  continet. 

Itaque  in  orationibus  iuterpretaudis  res  ipsa 
fert,  ut  ueque  siugula  quaedam  capita  neque  cer- 
(um   aliquod    dictorum   genus    ad   commeutandum 


VIU 

seligatur^  sed  iutegra  oratio  ipsaque  caussa,  iti 
qua  docenda  uersatur,  disputatione  compreheuda- 
tur.  Qua  in  re  nullo  moneute  quiuis  intelliget, 
singulorum  quoque  locorum,  dictorum,  quinetiam 
uocabulorum  exactissimam  rationem  esse  habeu- 
dam,  nec  magis  interpretem  in  oratioue  expla- 
nauda  quam  in  ipsa  caussae  dictione  oratorem, 
si  partes  neglexerit,  toti  cousulere  recte  posse. 

Quae  quum  ita  sint ,  quid  statuendum  de  critica 
ratione  aut  adhibenda  aut  declinanda? 

Equidem  eam  rem  iion  uoluntatis  sed  ne- 
cessitatis  esse  arbitror.  Nam  qui  fieri  potest,  ut 
integrum  ueteris  alicuius  scriptoris  librum  scite 
interpreteris ,  nisi  scias  quid  scripserit?  uel  con- 
tra :  in  summa  Codicum  diuersitate ,  quae  frequen- 
tissime  incidit,  qui  sciri  poterit,  quid  scripserit 
auctor,  nisi  exactiori  quadam  rerum  coguitioue, 
quid  scribere  potuerit  aut  non  potuerit,  quidue 
scripsisse  eum  maxime  sit  probabile ,  discerna- 
tur  antea  ac  diiudicetur? 

Neque  me  fugit,  egregiam  multos  castigando 
uel  harum  orationuni  contextui  operam  nauasse 
nec  tamen  res ,  de  quibus  agitur ,  praesertim  iuris 


IX 

cam  ratiouem  tam  disceptatioDem,  nimium  carasse; 
alios  uero,  quum  criticas  curas  istis  mallent  de- 
legare,  eommentarios  composuisse  ualde  utiles. 
Neque  ea  sum  arrogantia^  ut  talibus  uiris  detra- 
here  uelim  aut  iustis  eorum  laudibus  obtrectare: 
immo  summum  arbitror  honorem  iis  me  habere, 
quum  fateor,  quae  separatim  possuut  praestari, 
ea  adeo  perfecta  ab  illis  esse  et  absoluta ,  ut  quid 
uoui  adiiciam,  nisi  noua  aliqua  studiorum  ratioue 
inita  uix  iuuenire  possim:  eam  igitur  ooniungendi 
critici  laboris  cum  iuris  disceptatione  aut  solam 
aut  magnam  certe  mihi  caussam  fuisse.  Nouam 
autem  dico  hanc  studiorum  ratiouem,  non  quo 
ioaudita  sit  atque  omuium  hominum  a  me  primo 
inuenta;  sed  minus  tamen  est  usitata  atque  inde 
ab  Hatomano  a  paucis  usurpata,  dununodo  teuea- 
tur^  me,  quum  rei  criticae  operam  dare  consti- 
taerem,  non  solum  de  iudicio  exercendo  uerum 
etiam  de  apparatu  librorum  tam  manuscriptorum 
quam  impressorum  conquirendo  excutiendoque  mihi 
proposuisse. 

Atque  de  studiorum  quidem  ratione  satis.     Se- 
quitur  ut  de  scribendi  instituto  aperiam. 


lamdudum  me  tenuit  studium  quataor  illarum 
orationum,  quae  in  medio  iure  ciuili  uersantur 
dictaeque  sunt  de  caussis  ciuilibus,  pro  P.  Quin' 
ctio,  pro  Q.  Rascio  Camoedo,  pro  ilf.  TuUio  et 
pro  A.  Caecina;  quas  omnes  uideo  ab  Editoribus 
tam  siugularum  quam  selectarum  Ciceronis  ora- 
tionum  rarius  quam  caeteras  curari ,  quinetiam  ue- 
luti  consulto  deuitari ,  eaque  esse  uniuersa  natura, 
ut  lureconsultorum  potius  quam  Grammaticorum 
operam  postulare  merito  existimentur. 

Eas  igitur  orationes  selegi,  quas  primas  cri- 
ticis  curis  emendatas  commentariisque  iustructas 
ederem.  Vix  audeo  dicere,  debeo  tamen,  ulte- 
rius  me  prospicere  uberrimum  illum  iuris ,  antiqui- 
tatum,  omuium  denique  rerum  thesaurum,  l^rri- 
nas,  quibus,  si  prospere  anterius  illud  proposi- 
tum  cesserit,  tum  si  aetas  et  uires  suppeditabunt, 
easdem  curas  impertiam. 

Eluimuero  duplex  hoc  opus  ne  temere  uidear 
suscepisse^  maximopere  mihi  deprec-andum  esse 
«c  defendeudum  praeseutio.  Quiuetiam  caussam 
me  probare  decet,  cur  eiosmodi  munus  profiiear 
aliquot  aiuios  antea  quam  impleam. 


XI 

Quippe  in  hoo  litteraram  genere  eolendo  talem 
arbitror  esse  huias  aetatis  ardorem  simul  ac  gra- 
uitatem,  at  ad  conmientarios  edendos  qui  leuiter 
et  parum  instructi  prosilierint ,  uix  possint  uanam 
quandam  uniusque  diei  gloriolam  apud  imperitos 
sibi  comparare;  qui  autem  bene  de  Auctore  suo 
mereri  solidaeque  laudis  fructom  capere  uoluerit, 
ei^  ut  absoluti  aliquid  atque  in  suo  genere  per- 
fecti  repraesentet  9  enitendum  omnique  opera  ac 
studio  elaborandum  sit.  Id  uero  (ne  duriorem 
oidear  quum  caeteris  tum  mihimetipsi  legem  impo- 
suisse)  ad  ingenii  modum  quiuis  praestare  poterit, 
quum  primo  rem  longe  diuque  secum  uolutauerit^ 
deinde  nou  modo  eorum,  qui  antea  scripserunt^ 
sententias  cognouerit ,  uerum  etiam  aequaliura ,  quo- 
ad  eius  fieri  potest ,  uoluntariam  opem  auxiliumque 
sibi  conciliauerit 

Ecce  primam  caussam ,  quae  ad  Semestria  haec 
scribenda  me  impulit  Nam  quum  in  hisce  libel- 
lis  subtilissimas  quasque  ac  difficUlimas  quaestio- 
ues  protulero  diligenterque  pertractauero ,  duas 
res  spero  me  assecuturum  ualde  optabUes ,  unam, 
ut  noua  uirorum  doctorum  commenta  atque  iudicia 


XII 

excitem,  eorumqae  beuefieio,  qiia  siiul  solertia  e( 
homaiiitate ,  optimis  cousiliis  aactus  recreatosque 
ad  inceptum  peragendum  accedam:  alteram,  insi- 
guem  mea  quidem  sententia  commentarii  utilitatem 
atque  omamentum,  ut  quae  disputatiouis  magis 
quam  admonitionis  sunt,  Semestrium  hisce  libris 
comprehendaim ,  postea  uero  commentarius  perpe- 
tuus  laboris  fiructum  potius  quam  ipsum  laborem 
exhibeat,  adeoque  efficiatur^  ut  copiose  quidem 
ac  luculenter  Auctoris  contextus  illustretur,  nec 
tamen ,  quod  haud  raro  accidere  uidemus ,  com- 
mentarii  copia  obruatur  eiusque  quasi  fluctibus 
submergatur. 

Enimuero  hactenus  Semestria,  quorum  primus 
nunc  hic  prodit  Ubellus ,  futurae  meae  quarundam 
Orationum  Editioni  insernient^  eiusque  praeparau- 
dae  muuere  fungeutur.  Sed  non  id  solum  mihi 
proposui,  quum  Semestria  scribere  constitui.  Elnixe 
curabo  quos  editurus  sum  Ciceronis  libros ,  nec 
tamen  negligam  quos  non  sum  editurus.  De  his 
quoque  omnibus  multa  comraentatus  sum  ac  quo- 
tidie  commeutor.  Ubi  quum  fortasse  inuenero  ali- 
quid ,    haud   indignum    quod  in   publicum    profer- 


XIII 

reui,  uel  maxiine  mihi  hoc  qua^i  horreo  opus  erit, 
iii  quo  studiorum  fructus  congeram  ac  reponam. 

Itaque  propositum  mihi  est,  in  singulis  libris 
(sex  erunt,  senum  meusium  interuallis  prodi- 
turi}  singula  capita  siue  etiam  plura  breui  dispu- 
tationi  locorum  uariorum  atque  ex  omnibus  Cice- 
ronis  scriptis  ueluti  per  saturam  eollectorum  ad- 
signare.  Cui  legi  quominus  in  primo  statim  hoc 
libro  satisfacerem ,  necopinanti  mihi  impedimento 
fuit  primo  contraria  quaedam  lex,  quam  ipse  mihi 
imposui ,  ut  ne  in  singuiis  hisce  libris  medium  duo- 
denamm  circiter  plagularum  numerum  excederem, 
deinde  illa  caussae  Quinctianae  eximia  ubertas 
atque  eiusmodi  natura,  ut  ad  defendendam  inti- 
mam,  quam  demonstraui,  operae  criticae  et  inter- 
pretationis  coniunctioiiem  ultro  se  offerret,  quae 
in  prima  acie  eoUocaretur.  Ne  plura:  exordio 
operis  rogo  ut  indulgeatur ,  usu  discain  inodum 
obseruare. 

Unum  restat ,  quod  suinmo  tantum  digito  attiii- 
gam,  quoniam  praestanduin  potius  quam  praefan- 
duin  aut  profitendum  es^ie  uidetur. 

Scribendi   formam   taiein   mihi  comparare  stu- 


XIV 

dui,  qualis  neque  lureconsultis  iiiiucunda  neque 
caeteris  obscura  esset  Re  ipsa  nihil  aliud  secu- 
turus  sum  nisi  eorum,  quos  selegero,  librorum, 
capitum,  locorum  quam  plenissimum  intellectum; 
quae  eo  conducere  uidebuntur ,  eorum  nihil  neque 
detrectabo  neque  defiigiam.  Cupio  Ciceranis  scri" 
ptis  conciliare  quam  possum  amplissimas  iurispru" 
dentiae  aperas,  quibus  nihil  sane  potest  esse  neque 
houestius  neque  liberalius.  fiarum  autem  ipsa  co- 
pia  si  quando  contigerit  ut  disputatione  nostra 
augeretur,  adeoque  Ciceroniana  haec  studia  ipsi 
iuris  Romani  cognitioni,  tamquam  optimae  nutrici, 
fructus  aliquos  reddere  atque  ueluti  gratiam  referre 
potuerint :  —  hoc  equidem  aduentitio  lucro ,  ut 
lureconsultus ,  in  tacito  sinu  gaudebo. 


S»  E  ]IE  E  S  T  R I V  SE 


AD 


M.  TULLIUM  CICERONEM 


LIBER  PRIMUS. 


CAPUT  I. 


De  lure  caassae  Qalnctlanae*  «* 

Praeter  Editiones  commentariis  instructas,  ueluti  Gara- 
tonianam,  Ernestianam,  Beckianam,  Schutzianam,  Lemai- 
rianam,  Klotzianam  conferantur: 

Seb.  Jan.  Euer.  Rau,  Disputatio  iuridica  ad  M.  Tullii 
Ciceronis  Orationom  pro  P.  Quintio,  Lugduni  Bat.  1825.  8, 

Programma  de  lectione  aliquot  locorum  in  Ciceronis 
Oratione  pro  Quintio,  Jenae  1792.  fol.  (in  Schiitzii  Opus- 
culis,  Halae  1830.  8.  N.  XXL  p,  198  —  206.) 

s.  1. 

Quae  fueiH  iudMi  oHgo  et  natura. 

Actio  illa,  de  qua  inter  P.  Quluctluni  atque  S.  Nae- 
uium  ex  fonnula  C.  Aquillio  iudicandum  fuii,  o^enere  suo 
ac  nomine  est  de  pecunla  certa  credita,  caussa  et  ori^ine 
ex  sponsione,  ui  atque  effectu  praeiudicialis.. 

Quae  iudicii  natura  quum  per  totam  Tullii  orationem 
manifesto  appareat,  uerbo  quidem  etiam  uul^o  probatur, 
re  autem  et  ueritatc  uel  liodie  parum  uidetur  intelligi. 
Unde  quum  non  solum  uarii  interpretum  nati  sint  erro- 
res,  uerum  etiam  primariorum  aliquut  locorum  focdae 
comiptelae,  quas  olim  excogitatas  iam  concordi  fcrc 
Critlcorum  iudicio  ad  liunc  usque  diem  conseruari  uide- 

>,  Lib  I  1 


fulio. 


tm 


3       Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

mos;  equidem  rem  inter  prlmas  censeo  dignam  esse,  de 
qua  aceuratlus  Inuestlgetur. 

lam  ne  rem  repetam  altlus^  docemur^),  multis  antea 
gestis  tandem  M.  Tullio  Decula  Cn.  Comelio  Dolabella 
Coss.,  a.  u.  I3CLXXIII.  (quo  anno  haec  caussa  pauUo 
postea  dlcta  est)  priorum  anni  mensium  quodam  die  Sex- 
tum  Naeuium  cum  Publlo  Quinctio  coram  Praetore,  cuius 
inter  ciues  iurisdictio  esset,  Cn.  Dolabella,  constitlsse; 
Naeuium  actionem  aliquam  (pro  soclo  fuerit  an  de  pecu- 
nia  certa  credita,  non  huius  loci  est  extrlcare)  dlclatu- 
rum  fuisse,  eiusque  nomine,  ut  Quinctius  iudicatum  solui 
sibi  satlsdaret,  postulaulsse,  caussam  addldisse  Edictum 
Praetoris,  quod  ita  satisdare  iuberet  eum,  cuius  bona 
ex  Edicto  Praetoris  dies  triginta  possessa  essent.  Simul 
apparet  Qulnctium  paratum  fulsse  iudicium  accipere, 
quin  autem  satisdaret,  recusasse,  quoniam  negarct,  bona 
sua  praedicto  modo  posscssa  esse. 

Ea  controuersia,  cum  ad  Iltem  ordinandam  pertlneret, 
proxlme  dlrlmenda  erat,  quippe  qua  expedita  demum 
de  iudicil  reddendi  forma  constaret.^) 

Ergo  Praetor  caussam  cognoult,  decretum  interposuit. 
Id  decretum,  TuIIii  sententla  iniquissimum,  praecipuam 
ei  perpetuamque  praebuit  omnlum  querimoniamm  mate- 
riam.  Quamobrem  uidendum  erit,  primum,  quid  Praetor 
decreuerUy  deinde  quid  potuerit  decemere,  postremo 
loco  quid  debuerit. 


1)  Vide  c.  S.  io  oniaeraa  haccaosti,  praeter- 

2)  Aperte  ralsom  est,  qood  qoam  praeseos  de  spoosiooe ,  ool- 
nooooUi  potaocruot,  de  re  ipsa  lumacceptumroitiodiciom.  Coof. 
aot  Alfeoom  aotea  aot  Duoc  Quio-  c.  6.  eitr.  7.  19.  sub  Go.  et  20. 
ctium  iodidaro  accepiMe.  Immo  21.  22.  atqoe  loterpretet  ad  c.  20« 


g.  t.     ludicii  arigo  et  natura.  3 

Quld  igltur  Praetor  decreuit?  ^t^^ 

Nempe  iussit  P.  Quinctium  cum  S.  Naeuio  sponsionem 
facere. 

Quomodo  concipiendam  ? 

Audiamus  Tuilium  nostrum,  qui  duobus  locis  spon- 
sionis  illius  tenorem  nobis  tradidit. 

Verba  cius  (iiceat  tantisper  Editorum  Interpretumque 
emendationes,  uarietateSi,  consilia  deniqne  omnia  prae- 
termittere)  ex  Codicum  manuscriptorum,  sinonomnium, 
at  longe  maioris  partis  auctoritate  haec  sunt: 

c  8.    « Uibet  P.  Quiiicttum  spousionem  facere :  Si 

•  BONA  SUA  E\  ElllCTO  P.  BURBIENI  PrAETOBIS  DIES  XXX. 
■  POSSESSA   NON   ESSENT. « 

c  27.    « Spousio  quae  in  uerba  facta  est?  Si  ex 

•  Edicto  Pbaetoris  bona  P.Quinctii  possessa  non  sint." 

Quae  si  recte  se  liabent,  nullo  dubio  iussit  Praetor 
Quinctium  talem  sponsionem  facere ,  ut  a  Nacuio  certam 
pecuniae  sumuiam  stipularetur,  sub  ea  condicione:  nsi 

•  bona  mea  ex  Edlcto  P.  Burrieni  Praetoris  dies  XXX. 

•  possessa  non  sunt.^^ 

Ea  sponsione  contracta  Quinctius  editurus  erat  for«> 
mnlam,  qua  intenderet  sponsionis  summam  sibi  dari  opor*. 
lere,  qua  formula  uicturus  crat,  si  iudici  probauisset, 
bona  sua  ex  Edicto  P.  Burrieni  Praetoris  dies  XXX. 
possessa  non  esse. 

At  enim  quaeritur,  satisdandum  Naeuio  sit  a  Quinctio 
necne.    Quid  ad  hanc  rem  ex  illo  decreto? 

Id  uero  uel  sua  sponte  apparebit,  quum  primum 
reliquas,  quas  posuimus»  duas  quaestiones  attigerimus. 

Quid  igitur   (ea  altera  est)  potuit  Praetor  de  lila  „j"***i!^J^1^^ 
aatisdandi  controuersia  decemere?  a««r»«re. 


^       Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

ru*"^»1^iw        "^  '"■'^  coiistabat  cam  Practori  tum  intcr  litigatores 

decernere.     pi.opier  pcculiarc  quoddam  caput,  haud  dubie  tralatitium, 

in  Dolabellae  quoque  Edicto  propositum,  quo  iudicatum 

soluj  iubebatur  satisdari,  si  quis  ab  eo  peteret,  cuius  ex 

Edicto  Praetoris  boria  dies  XXX.  possessa  essent. 

Cuius  rei  primarium  extat  testimonium  in  supradicto 
cap.  8.  orationis  pro  Quinctio,  Iiisce  uerbis: 

«  A  Cn.  Dolabella  denique  Praetore  postulat  (Nae- 
«  uius) ,  ut  sibi  Quinctius  iudicatum  solni  satisdet  ex 
uformula  Quod  ab  eo  petat  cuius^)  ex  Edicto  Prab- 
«TORis  BONA  DiES  XXX.  possBSSA  siNT.  Nou  Tecusabat 
«  Quinctius^  quin  ita  satisdare  iuberetur^  si  bona  pos^ 
usessa  essent  ex  Edicto.^^ 

Accedit  alterum  testimonium,  Gaii  scilicet,  cuius  in 
Comm.  lY.  $•  102.  haec  continentur: 

•  Quod  si  proprio  nomine  aliquis  iudicium  accipiat 
uin  personamj  certis  ex  caussis  satisdari  soletj  quas 
u  {pse  Praetor  significat.  Quarum  satisdationum  duptex 
« caussa  est :  nam  aut  propter  genus  actionis  satis^ 
udatur   aut  propter  personam^    quia   suspecta   sit: 


8)  Sio  recte  oidentar  edidisse 
secundum  Lambinam  SchUtziui^ 
OreUtia,  Klotziui  pro  aalgato  isto 
quoniam  eius ,  qaae  corraplela  pa- 
tatar  ex  scribendi  forma  QuoiuM 
nala  esse.  De  Codicum  habitu, 
Dt  saepe  alias,  parum  constal.  — 
Caeterum  miro  errore  quidam 
banc  rormolam  siue  caput  Edicli, 
qoo,  qoem  satisdare  oporteret,  de- 
finiebator,  ad  ipsam  satisdandisti- 
palationem  traxerunl,  einsquc  sti- 
pulaliouis  rormulau  eliam  inserue- 


mnt,  quasi  sab  iUa  condicione  qoi 
satisdaret,  stipnlanU  aclori  pro- 
miserit.  Quo  nihil  sane  potest  esse 
absurdins.  Ad  hunc  modum  in 
Programmale  Jenensi,  supra  laa- 
dato,  statuitur;  nRes  igitur  htic 
a  redit :  Quinctiut  nolebat  satisdare 
«ex  formula:  Quoniam  bona  sua 
9ex  Edicto  dies  XXX,  possessa  es- 
a  sent ;  non  recusabat  autetn  satis- 
9idare  ex  formtUa:  Sibonapossessa 
aeuent,» 


S*  i'     ludicii  arigo  et  nntura.  5 

•  propter  genns  actionis,  uelnt  indicatl  depensine,  ant  ^*^^^^ 

•  Gnm  de  moribus  mnlieris  agetnr;  propter  personam^  aewniw* 

•  nelnt  si  cnm  eo  agHnr,  qui  decoxerit,  cnUmie  hona  a 
« creditoribus  possessa  proscriptaue  $nut  y  sine  cnm  eo 

•  herede  agatur,  qucm  Praetor  suspectum  aestimanerit.'' 

Quomm  loconim  consensu^)  amplissime  etiam  refel- 
litur  opinio  existimantium,  ei  soli,  si  quid  peteret,  ita 
ntlsdarl  oportuisse,  qui  bona  a  Praetore  iussns  ipse 
possideret,  quippe  cui  praecipuum  illud  ius  qnasi  in 
oicem  praetorii  cniusdam  pignoris,  possidendo  quaesiti, 
tribntum  fuisset.  Immo  palam  est,  culns  bona  supra- 
dicto  modo  a  credltore  nno  pluribusne  possessa  sint, 
eins  nninersam  qnodammodo  personam  ita  affici,  nt  pro 
snspecta  exinde  habeatur,  adeoque  qnisquis  postea  cum 
eo  in  personam  actums  sit,  possit,  ut  sibi  iudicatum 
solni  satisdetur,  exigere. 

Atque  ea  iuris  ratio  etiam  canssafuit,  curinspon- 
sionis  formnla,  quam  snpra  cognouimus,  tametsi  accu- 
ratissime  nobis  tradatur,  numquam  tamen  Naeuii  nomine 
adiecto  possessioi,  qnae  in  condicione  posita  est,  defi- 
niretnr,  sed  absolute,  culuscunque  fuisset,  demon- 
straretnr. 

Ne  plura:  in  proposita  specie  de  inris  norma  circa 
satisdandi  necessitatem    constabat  cum   Praetori    tum 


4)  Adde  1.  33.  $•  1-  Dereb.  aa- 
dor.  iod.  po. —  (Ulpianas)  «  Deren- 
idere  debilorem ,  sicat  antequam 
•bona  eios  possiderenlar,  licet, 
«ita  posl  bonoram  qaoque  posses- 
■  sionem  eias,  siae  ipse  sui  siue 
•  alias  defensionem  eiussuscipiat, 
■debel  satisdare  ,  ut  salisdalione 


« inlerposita  iodicium  accipiator , 
«el  a  possessione  disccdatur.»  — 
Quarc  aulcm  ncque  in  hoc  fra- 
gmcntonequeapudGaiumlrij^inta 
dicrum  mcnlio  occurrat,  infra  sno 
loco  (§.  6.)  apparcbit,  in  praescns 
nibil  atlinct  inoestigarc. 


6       Cap.  L    De  wre  eauMeae  Quuutiamae. 

Dti^toribin:  qne  aero  insUbat  iodicatio,  tn  eo  tota 
oenalMitor,  (^icliieltf  bona  sujn-adicio  modo  panena 
esstHi  necHe. 

Qnd  ergo  est?  QoeMidBodui  potoit  PraeCor  eaa 
qMeotioneB  diasoloefe? 

Neaipe  potait  aot  ipse  de  tota  re  eo^oseere  alqve 
detemere,  ani  indicM  dare,  qni  canwaai  eo^ooeciet 
acntentiaaqne   pronnnciaret:  ntmBH|ne   anteai    dnfriiei 


Siqnidea  priore  ratione  inita  Praetor,  pro  trilinnali, 
canasa  ntrinqne  orata,  testibns,  qni  essent,  anditis, 
talralis  prolatis,  omilins  deniqne,  qnae  ad  wm  pertine- 
rent,  peractis,  secnndnai  altemtmni  litigantlnBisententiaB 
dedisset,  QninctQqne  bona  nti  oporteret  possessa  esoe, 
ant  pmnnnciasset  ant  negasset,  adeoqne  Qninctinni  anl 
satisdare  inssisset,  ant  sine  satisdatione  recte  indicinni 
acceptnnun  esse  decrenisset. 

Contm  si  intricatior  illa  qnaestlo  nideretnr,  qnani  nt 
pm  tribnnali  illico  expediretnr,  libemni  emt  Pmetori 
praeindiciaai  constitnere  atqne  litigantes  ad  indiceni 
reniittere,  qni  re  andita  pronnnciaret,  bona  ita  posseasa 
essent  necne:  qna  re  indlcata  et  transacta  tota  caassn 
ad  Praetoreai  reaersara  esset,  at  soluta  iaoi,  quae  fae« 
rat,  difficaltate,  de  satisdandi  necessitate«  pront  res  de 
possesslone  iodicata  ferret,  tandem  decerneret. 

Teramtaoien  nt  iadiciam  constitui  posset,  actione 
opus  erat  formulaqae  Edicto  proposita.  At  enim  nolla 
fuit  formula,  qua  directis  uerbis  ludici  negotium  dare- 
tur,  ot  co^nosceret  ac  pmnunciaret,  bona  alicuins  ex 
Ediclo  Praetoris  dies  XXX.  possessa  esseiit  necne.  Br^ 
iii  eiusmoili  caussarum   fig^urts  paratum  eral  spoiisionis 


S*  i*    ludicii  wrigo  et  natura.  7 

atuuliain,  non  solom  coram  Practore  in  indiciis  ordi-  ^c'"^* 
nandis,  uemm  etiam  in  uita  quotidiana  usitatissimum  ^). 

Sententiam  indicis  desideras  de  iure  aliquo  aut  factO| 
cuius  nulla  actio  est.    Quid  agendum? 

Nempe  fac  tibi  compares  aiiquod  ius,  quod  genere 
quidem  suo  expeditam  liabeat  actionem,  at  ad  proposi- 
tum  tuum  ita  constitnatnr  atque  cum  priore  iUo  iure 
factoue  coniungatur,  ut  lioc  quodammodo  in  se  recipiat, 
eaque  condicione  totum  suspendatnr. 

Hoc  consilio  actio  tibi  comparabitur ,  iure  ciuili 
constituta,  qua  de  actione  nemo  iudex  poterit  iudicare, 
oisi  prius  de  iure  iilo  factoue,  quod  unice  tibi  cordi 
est,  cognouerit  et  iudicauerit. 

Enimuero  is  fuit  sponsionum  usus  ab  antiquissimis 
temporibus  uuigatissimns. 

Certissimo  enim  iure  semper  constabat ,  qui  Spoiide^ 
Spandeo  forma  adliibita  certam  pecuniae  summam  pro- 
misisset,  eum  ciuili  actione  inde  teneri. 

Quare  cum  duo  de  quacumque  re ,  facta  es^set  neme^ 
uera  esset  nea^e^  inter  se  certabant,  et  iudici  eam  con- 
trouersiam  subiicere  cupiebant,  expeditum  erat  coiisiliuro, 
ut  certam  pecuniae  summam  alter  ab  aitero  stipularetur, 
ftdiecta  condicione,  si  ea  res  uera  factaue  aut  esset  aut 
iion  esset;  deinde  uero  qui  stipulaius  esset,  aduersus 
altenim,  qui  spopondisset ,  actionem  de  pecunla  ccrta 
credita  a  Praetore  postularet,  eoque  iudicio  ordinato 


5)  Nolissimasuntcxempla:  Liu.  adlIerciiniumIV,23.— Plaut.Rud. 

111, 2i. 50. 57.  XXXIX, 43.  XL» 40.  III,  4,7.  V,  ulL,  24.  —  Val.Max. 

Cic.  io  Verrcm  I,  45.  III,  57.  59.  II,  8,  2.  VI,  1,  10.  el  5,  4.  VII,  2, 

fi2.V,  54.  inPi»ou.c.23.  ad  Fam.  4.  — GclliiN.  A.  VII,  1 J.  XIV,2.  - 

VII,  21   de  Officii»  III,  19.  Auctor  Pctrou.  Salyr.  c.  70.  cxlr. 


Oip.  L    De 


cx  r. 


ct 


«sa.  aniwiaia  4r 


Qmi 


Is   VM  OMNff<ft 


€   Jkc  n. 


iQvs»  M*dcn/mr  «>  fttevnnr 


*«*  ^na.t.i. 


MIM. 


$•  i^    ludieu  fnrigo  et  natura.  9 

actor  propter  iniustam  suain  certationem  simiii  quadaro  ^^^^^ 
poena  plectatnr? 

Nec  fugit  iiaec  ratio  Romanos.  Immo  traditum  acce- 
pimns,  eo8  consnluisse,  ut  pari  modo  uterque  iitigatorum 
perlclitaretur.  Enimuero  quum  natura  sua  simpiex  sit 
sponsio,  atque,  ut  hodie  dicunt,  unilateralis,  adeoque 
qua  sponsione  alter  alterum  sibi  obligauerat,  eadem  num- 
quam  potuit  alteri  inuicem  obstringi,  nouam  compara- 
uerunt  stipulationem ,  qua,  qui  sponsione  se  oblig^asset, 
inulcem  ab  altero  parem  summam  sub  contraria  con- 
dicione  stipularetur,  eamque  secundam  stlpuiationem 
etiam  nomine  distincto  resHptdattonem  non  spofuUmem 
uocauerunt. 

Qua  duarum  stipulatlonum  contraria  inter  se  ratione 
eueniebat,  ut  una  quidem  re  factoue,  at  inuerso  modo, 
suspensae,  contrariam  semper  inter  se  sententiam  iudicis 
ferrent,  et  qui  sponsionls  aduersarium  condemnaret,  slmul 
restipulationis  absoiueretur,  et  contra;  denique  alteruter 
condemnatus  aut  sponsionis  aut  restipulationis  summam 
quagi  poenae  nomine  uictori  sufferre  deberet. 

Sequitur  ut  de  altera  specie  uideamus,  ubi  in  sponsione 
contraiienda  nulla  rei  promittendi  poena  spectabatur,  nihil 
denique  nisi  iudicis  de  condicione  sententia  quaerebatur. 

Nimlmm  hoc  quoque  loco  reus  promittendi,  iudicio 
nictus,  sponsionis  summa  actori  condemnabatnr;  contra, 
»ententia  secundum  se  data  simpliciter  absoluebatur,  at 
nollum  erat  condemnationis  periculnm,  quod  inuicem 
actori  immineret. 

Neque  tamen  propterea  restipulatione  opus  esse  uide- 
batur,  quo  magis  aeqnitatl  consuleretur. 

Quid  ergo  cst?  Secundum  superiorem  figuram  quo 


10     Cap.  1.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

HTut^^Z  P^  '^'^  pariqae  pericalo  uterque  esset,  ita  res  insti- 
****  tuebatur,  ut,  quali  spondendi  reus  perieiiiabatur  iactura, 

tale  etiam  periculum  adderetur ,  quod  inuicem  actorl  uicto 
Immineret.  Enimuero  nonne  idem  eflfici  potuit  diuersa 
ea  ratione  initai  ut  sponsioni  quod  liaberet  pericuil 
detraheretur? 

Ne  multa ,  hanc  rem  slc  docemur  solitam  esse  peragL 

Sponsionis  summa  perexl^a  finiebatur,  quln  talls, 
qualem  nemo  curaret  slue  petere  slue  recusare  petentL 
Cul  consequens  fult,  ut  ex  more  neque  a  reo  condem- 
nato  solueretur,  nequeab  actore  uictore  peteretur,  immo 
tantummodo  dicis  gratia  tam  promissa  quam  condemna- 
tlone  comprehensa  esse  uulgo  putaretur. 

Quid  mirum  i^itur,  reMpulatiotiem  hoc  loco  cessasse, 
omnlque  pecuniario  periculo  utrinque  remoto  litlgatores 
praeludlcio ,  quod  de  sponslonls  condicione  slbi  conclli- 
assehti  contentos  fuisse? 

Atque  duplici  ea  sponsionam  contrahendarum  ratione 
constat  notisslma  illa  diuisio  in  poauUes  ac  prae^ 
UidMales. 

Quo  loco  obiter  admonendi  sumus,  non  idcirco  alterum 
genus  praeiudiciale  appellari>  quia  In  poenalibus  prae- 
iudicium  nulium  a^tury  immo  qiua  in  illo  ^enere  spon- 
sionum  cxtra  praeiudicium  nihil  a^atur,  in  hoc  uero 
insuper  oliam  poena,  ueluU  quae  consensa  contralii 
oblij^aliones  dicuntur,  proprium  quoddam  genus  consti- 
luunt^  non  quo  in  caeteris  contractibus  nulio  sit  opus 
con$en$u «  immo  quia  nequc  uerbonim  neque  scripturae 
ttUa  proprictas  dc^Mderatur^  scd  sttfficit.  eos.  qui  negotium 
jrt>ruat«  coasc*utiro"\ 

7'  ItJii   rAvuiui    III   i^    IJI6 


S*  i*    ludieii  origo  et  natura.  11 

Vemnitameii  snbtUloreiii  eam  qiiaestloneiii  sannno  qnasi  /p«*^o»«» 
di^to  tetiglsse  hoc  tempore  satis  est^.    Interea  in  eo  *"** 
consistamns,  qnod  de  sponsionnm  et  poenalium  et  prae- 
indicialinm  natnra  ac  proprietate  adhnc  appamit.    Qna 
de  re  snperest,  nt  GaU  testimoninm  recitemus,  quod 
inuenitor  in  Comm.  lY.  %%.  93.  94. 

Verba  haec  snnt: 

•  Per  spofutmiem  •  •  •  hoe  fnodo  (in  rem)  agtmus: 
€  fnrauocoMus  aduersarlum  tali  spoiuione :  Si  homo,  quo 

cDK   AIIITUB,    KX  lURB  QuiBITiUM  MRUS  SST,  SESTEBTIOS 

« XXV.  NUMM08  DABB  SPONDBS?  deiiide  formulam  edimus^ 
« qua  intendimusy  spotisionis  summam  nobis  dari  opor^ 

•  terCj  qua  formula  ita  demum  uincimus^  si  proba^ 
« uerimus  rem  iwstram  esseP 

«  fiee  tamen  haee  summa  sponsiatUs  exigituri  non 
aetHm  poetuUis  est  sed  praeiudicialiSy  etpropter  hoe 

•  solum  fitj  tit  per  eam  de  re  iudicetur.    Utide  etiam 
«b  eum  quo  agitttr  noti  restiptdatur.^^ 

At  enim,  obiiciat  aliquis,  quld  attinult,  rem  explora- 
tissimam  tot  uerbis  exponere? 

Ego  nero  caussam  ostendo  huius  orationis  ntilitatem, 
quinetiam  necessitatem.  Nam  qui  adliuc  eam  siue  edi- 
derunt  siue  commentariis  illustrauerunt,  quum  sponsionum 
duplex  illud  genus  omnes  aut  ignorarent  aut  negligerent, 
deniqne  perinde  agerent,  atque  sine  poena  et  restipu- 
latione  sponslo  nulla  fuisset,  inde  potlssimum  accidit, 
ut  erroribus  et  corruptells  tantopere  contaminatam  ac 
perturbatam  habeamus  uniuersam  Quinctianae  huins 
sponsionis  materiam. 

8)  Couf.  Ph.Ed.HusehkeitkHieh'       p.  487.  Coutra  S.  H^.  Zimmem  iu 
eri  Anualibu»  oriticiii,  Tooj.  IV.        llistoria  luris,  T.  lll.g.dS.p.  170 


12      Cmp.  f.     De  imre  rmtmme  Qwimrtiamme. 


I#cvs  f  ■mt  •  ^■umI#  ^me' 


% 


li  et  q«otifiutt  bo 
frri  solehuit  sponsHHies.  mtae  ad 
MB  vidfatv  adstrietM  Mssr.  ^pp^  ^P^ 
toiac  fssnt  «olntarar  mt  fortwtair.  od  Mfcitii—  rrr- 
pro   hibiti  ivtitonMfaie   ntqme  coatrymdoe. 

crrdibile  rst.  tn  ponfeile 
rr  pnrffwBmle.  ] 
iDod  n  oasia  M^Me.  oliqpudo 
,  «t  ori  poeMDs  spoBsio.  sne  ob 
defitis  fdariui  m.  sive  oEo  de  cawsa. 
iatzotte  eontraherrtar^. 

CoHtrm  carvB  spoKsaoam*  qaae  in  i«re«  praetore 
latiBte  ac  ■odtiaate.  iadicn  onfiBaadi  CMnaa  ierent^ 
certior  ^pBariiB  ratio  bbIIo  dnbio  obtinBit. 
CMniit  aBtcs.   ctiaB  ad  iarisdictio 


propriBa  qBoddaBi 
Mt  iatcr  poeaas  tCMre  HtisandaBi.  certaqne 
fBmt  actioBBH  g:enera.  in  qnibBS  edendis  aetori  ins 
crai,  ab  adBcraario.  si  recie  actaBi  rsset.  rrrtaa  pe- 

poeaae  noaine  stlpBlari 
it  actiones  de  penmim  eerim  aredUm  ei 
dlr   feemaim   emmsiUmtm.    qBann  anaa  tertiae  partis 

alteiaB  «finHdiae  Galas  aactor  r^  ***^ 


t»  CmL  excBfla  s«fn  alUu .  10    Cmb.  |V.  j  iTt.  «  <>\  «|hi. 

^  7.  BBi.  ^  ci  mSi^  k.  $.  mL  «It       •fcMjJiM  «rjw»ts<{>k-asfOw  ri«'<>- 
m  ioB.  «  r^  fnmittilar.  «H«i  J^  mcvb» 


$•  i*    ludicu  wigo  et  natura. 


13 


Qlias  etiam  specimen  extat  in  Q.  Roscii  caussa  a  Cicerone 
acta").  Accedunt  interdlcta,  quibus»  praeterquam  quod 
in  restitutoriis  et  exiiibitoriis  aliquando  formulae  arbi- 
trariae  locus  esset,  cum  poena,  i.  e.  per  sponsionem  agi 
solebat  ^).  Exempium  actionis  ex  eiusmodi  sponsione 
de  interdicto  restitutorio  facta  Caecinae  caussa  praebet"). 

In  iisdem  uero  caussis,  ubi  cum  sponsionis  poena 
agebatur,  etiam  restipuiationem  ex  aduersa  parte  inter- 
uenisse,  piuribus  argumentis  probabile  est. 

Nam  primo  loco  disertum  liabemus  Gaii  testimonium, 
reMptUatioiiem  In  actiotie  de  certa  credita  pecutiia 
et  in  UiterdictU  competere^^);  in  quibus  ipsis  actionum 
generlbus  spoiuionem  antea  depreliendimus. 

Accedit  sacramenti  actionis  similitudo,  ab  eodem 
aoctore  hic  introducta  ^O.  Praeterea  Imud  leui  momento 


ceerta  crediU  et  peconia  oonstt- 
« tota:  ted  certae  qaideni  erediiae 
«peconiae  tertiae  partis,  consti- 
«totaeaero  peconiae  partis  dimi- 
«diae.»  Conf.  ib.  g.  13. 

11)  c.  4.»  Peconia  tibi  debeba- 
« tor  certa,  qoae  nonc  petitor  per 
« iodicem ;  in  qoa  legitimae  partit 
csponsio  facta  est»  rel. 

c.  5.  €1  Peconia  petita  est  certa : 
«com  tertia  parte  sponsio  facta 
•  est.» 

12}  Gaitaiy,141.  «...etmodo 
«com  poena  agitur,  modo  sine 
«  poena :  com  poena ,  oelut  com 
«per  spousiouem  agilor ;  sine  poe- 
«na,  oelot  com  arbiter  pelitor, 
«  et  qoidem  ex  prohibiloriis  inter- 
«diciis  semper  per  sponsionem 
«agi  solel;   ei  restitoloriis  oero 


«  uel  exhibitoriis  modo  per  spon- 
c  sionem,  modo  per  formulam  agi- 
ctor,  quae  arbitraria  nocaUur.i» 
Conf.  ibid.  SS-  ^^^  —  166. 

13)  Yide  eius  orationis  e.8.  extr. 
« .  .  .  P.  Dolabella  Praetor  inter- 
«  dixit  . .  •  de  oi  hominibos  arma- 
c  tis  • . .  Restitoisse  se  dixit.  Spoii- 
c  jto  faeta  est.  Uac  de  sponsione 
«oobis  iudicandom  est.» 

14)  Gaios  lY,  13.  166  —  168. 

15)  d.  §.  13.  c  (sacramenU)  acUo 
c  perinde  pericolosa  erat .  • .  atqoe 
«hoc  tempore  periculosa  estactio 
c  cerlae  credilae  peconiae  propter 
cfpofMtonem,  qoa  periclitatorraus, 
asi  temere  neget,  et  restipulati' 
«  onem ,  qua  periclitator  actor ,  si 
anon  debilum  petat;  nam  qui 
o  oictos  eral,  sommam  sacramenU 


14     Cap.  L    Ue  iure  caussae  Quinctianae. 

o  «im  ttcstiinandiiin  est,  qnod  in  supradicta  $.  94.  ib.  qnasi  pro» 
restipttUtio.  pi^nin  praeiudicialis  sponsionis  esse  declaratur,  restipi^ 
latiotiem  cessare^% 

Ebc  quibus  omnibus  iBcile  apparet,  intimam  illam  inter 
sponsionem  et  restipulationem  coniunctionem  obtinuisse, 
quam  supra,  etiam  aequitati  maxime  conuenire,  praefati 
sumus*^). 
^pneiiidictt.  Porro  praeiudiciali  quoque  sponsionum  generi  in  iu- 
risdictlone  exercenda  locum  officiumque  fuisse,  illustri 
illo  Gaii  testimonio ,  quod  paullo  antea  recitaui  ^O,  mani- 
festissimum  est. 

Itaque  tota  res  ad  unam  illam  quaestionem  redit, 
quam  supra  posuimus,  uidelicet  utrum  genus  de  quibus 
caussis  potissime  in  usu  fuerit 

Cuius  rei  tametsi  uereor,  ut  certam  absolutamque 
Romanorum  rationem  ualeamus  extricare,  tamen  uestigia 
quaedam  apparere  uideo  obseruatione  digna,  ad  cogniti-. 
onem  utilia. 

Nimirum  ut  ultro  concedam,  quae  supra  indicaui 
actionum  genera,  poenalibus  sponsionibus  instructa  et 
munita,  nonnisi  exemplorum  loco  nobis  tradita  esse,  neque 
quasi  finito  illo  numero  uniuersum  poenalium  sponsionum 
usum  circumscribi  neque  concludi;  uix  tamen  credo,  mero 
casu  fieri,  primum  ut  ad  aestimationem  rei  ac  litis^  qua 
de  agitur,  sponsionis  summa  ubique  referatur,  certaque 


«praesUbatpoefUMfiomifie,  eaqoe  16)  Verba  d.  Sp^  94.  supra  ei- 

a  in  poblicam  cedebat,  praedesqae  hibai  p.  11. 

aeo  nomine  Praetori  dabantar;  17)  Zimmem  1.  c.  p.  170.  Amn, 

«non  at  nanc  sponsionis  et  resU-  d.  Rom.  Priu.  R.,  p.  450.  Husehktt 

« pulationis  poena  lucro  cedit  ad-  de  caussa  Siliana  p.  6. 

«uersarii,  qoi  uicerit.»  18;  Vido  supra  p.  11. 


S^  i^    ludicU  origo  et  naiura. 


15 


eios  parte,  neloti  dimidia,  tertia,  finiatnr;  deinde  nt  n^'^^^,*" 
neqne  poenalis  einsmodl  spondo , '  neqne  alia  poena 
temere  litigantinm  (cnius  generis  illa  qnoqne  est)  nlla 
inueniatnr,  qnin  cnm  finali  totins  litis  exitn  coninngatnr^'). 
Nam  propter  decretnm  ordinandae  iitis  gratia  interpo- 
sitnm  ant  propter  praeiudicinm  decreti  praeparatorinm, 
nemo  sane  legerit,  qnemqnam  aut  dnpli  condemnatnm 
ant  i^ominia  notatnm,  ant  contra  calnmniae  contrarione 
iodicio  petitum  fnisse. 

Qnocirca  liand  temere  milii  nideor  in  snspicionem 
addnci,  certam  quidem  obtinnisse  poenalium  sponsionum 
rationem,  finitnm,  qnibns  accommodarentur,  actionnm 
nnmemm;  constitutam  deniqne  illis  actionum  generibus 
suam  cnique  litis  partem,  qna  spondendo  reus  pericli- 
taretnr;  Imec  tamen  omnia  nonnisi  eins  pnniendi  caussa 
comparata  fuisse;  qni  finali  iudicis  sententia  de  re  ipsa 
sbnnl  condemnaretnr:  contra  nero  omne  tioc  sponsionum 
poenalinm  genns  prorsns  aliennm  fuisse  a  nariis  illis 
freqnentissimisque  canssamm  figuris,  ubi  in  iure,  uel  ob 
iodicinm  ordinandum  uel  ob  aliam  quamcnmqne  rem, 
qoae  ad  Inrlsdictionem  pertineret  et  ius  dicenti  emergere 
posset,  sponsione  opus  esse  uideretur;  immo  in  hisce 
offlnibns  Praetorem  praeindiciali  potius  sponsione,  quam 
pro  arbitrio  fieri  inssisset,  rem  transigere  soUtum  esse'^). 


19)  Conf.  GaU  Gomm.  lY.  SS*  riaque  iorisdictione ,  qaam  nt  in 
171  — 182.  contrariam  parlem  nalere  possint: 

20)  QaaeinyerremIII,57.8eqq.  Heraclii  nero  Centnripini  caussa, 
ei  V ,  54.  narrantnr  poenalinm  ibidem  II,  27.  relata,  etiam  omni 
iponiionum  exempla  (Verba  nide  sua  nalura  et  habiln  incertior  at- 
iafrah.  g.  not.35.),  remotiora  mi-  qne  obicnrior. 

bi  aidentnr  a  inre  ciuili  ordina- 


16     Cap.  1.    De  iure  caussae  Qumcttanae. 

prMi«4if».       Practerea  admonendi  suinus.  praehidiciali  sponsioniun 

generi  tunc  quoque  locuoi  fuisse,  quando  priucipale  illud 

lus,  de  quo  agendum  esset,  sponsione  quidejn,  cui  formula 

accommodaretur,  indigeret,  neque  tameu  eorum  numero 

esset,  in  quibus,  ut  poena  is  quicum  agitur  periclitaretur, 

constitutum  fuit.    Ecce  tibi  in  rem  actionis  exemplnm, 

e  Gaii  Institutionibus  supra  allatum^O* 

spoMio  Atque  haec  hactenus.     Undc  ad  caussam  nostram 

illud  uidctur  reduiidare,  quam  sponsionem  de  proposita 

quaestlone  Dolabella  fieri  iussit  potuitquemore  et  exemplo 

lubere,  eam  non  poetialem  sed  praeiudiciatem  fuisse; 

resiipulationem  igitur  nullam  aecessisse. 

<i«ibM  «io4i«        Ea  uero  sponsio,  uti  ab  initio  dixi,  duplici  modo 

•^^  institui  potuit.    Nimirum  uter  stipulatoris,  uter  promis- 

soris  partes  susciperet? 

lam  haec  ipsa  quaestio  uidetur  propria  esse  praeiu- 
dicialis  huinsce  sponsionum  generis. 

Nam  poenalis  sponsio,  quum  coercendi  eiuscaussa, 
quicum  agitur ,  comparata  sit ,  semper  ita  in  iure  insti- 
tuatur  necesse  est,  ut,  qui  in  principaii  caussa  actoris 
locum  obtincat,  eidem  aduersarius  stipuianti  promittat. 
Praeiudicialium  ucro  sponsionum  quum  totidem  sint 
caussae  ac  figurae,  quot  possunt  in  iure  dicendo  uariae 
quaestiones  atque  contentiones  incidere,  et  quum  plerum- 
queliberum  sit  Praetoris  arbitrium,  de  ciusmodi  controuer- 
sia  ipse  uelit  cognoscere  atque  decernere,  an  sponsione 
fieri  iussa  iudici  negotium  dare,  aUerutnt  ratione  non 
ad  certam  iuris  normam,  uerum  pro  grauiore  aut  leuiore. 


±t;  Coma.  IV.5.93.Vidc$upra       el  in  Verreoi  I,  4o. 
I».  tl.conreffuctiamibMleiuS  91. 


g.  i.    ludicii  wrigo  et  natura. 


17 


•rii. 


intricatiore  aut  flidliore  rel  natnra,  deniqne  ex  oppor-  g^f^*^*. 
tnnitate  soa  atqne  conunodo  eli^nda:  necessario  fere  2!!!u!!ri^J 
eonseqnena  eat,  fUnd  quoqoe  Praetoris  arbitrio  totum 
contineri,  in  sponsione  faeienda  nter  stipnletur ,  adeoque 
in  praeiudicio  agendo  petltoris  personam  suscipiat. 

Qoa  de  re  qnod  Praetor  ex  aequo  et  bono  pro  ret 
quaiitate  decreuisset  fierique  inssisset,  quando  altemter 
litigatorum  facere  noluit  neqne  ius  dicenti  obtemperare, 
nuUo  dubio  in  promptn  fuit  pro  potestate  recusantem 
coercere,  actorem  quidem  deneganda  ant  actione  ant 
alio,  quod  appeteret,  inrisdictionis  anxiiio;  enm  uero, 
quicum  agitur,  iilo  periculo,  qnod,  qui  recte  utique 
oportet  non  defenduntur,  incurrere  solebant^^).  Qnam- 
obrem  ubi  accuratior  inuenitnr  instae  plenaeqne  defen<^ 
sionls  descriptio  ^^) ,  non  id  solum  reqniri  uidemus>  ut 
iudicio^  uemm  etiam  nt  spoiistone^  uti  oportct,  is  qui- 
cum  agitur  defendatnr.  Spomione  nero  se  defendere 
rens  tunc  dicitnr,  qnum  ad  arbitrium  Praetoris,  ^ui 
sponsionem  de  aliqna  rc  fieri  iusserit,  ant  actori  stipnlanti 


22)  Obiter  admoneodi  samas , 
praeter  commonem  illam  coercen- 
dj  rationem  etiam  pecaliariaqnae- 
dam  remedia  faisse,  certis  actio- 
Dom  ^eneribos  praestitota ;  cuius 
Tei  exemplom  diuinationi  potius 
qoam  noUtiae  nostrae  offeront  mu- 
lili  illi  oersos  apod  Gaium  IV,  170. 

23)  Conferatur  lex  Galliae  Cis- 
alpinae  c.  20.  «si  is  ibi  de  ea 
« re  in  iore  nonresponderit,  neque 
•^deeare  iponiionem  faciet,  neqoe 
«iodicio,  oti  oportebit,  se  defen- 
«det»  rel.  —  Et  inferius:  u  qui  $e 
•  gponeione  ittdiaotM,  oti  oporte- 

Heamfria.   Lib.  I. 


«bit,  non  defenderitn  rel.  —  Et 
postea:  vneqoe  de  ea  re  satis, 
«  oti  oportebit,  faciet,  aut  ti  jpofi- 
«  iionemfieri  oportebitf  tponiionem 
einon  faciet ,  non  restituet,  neque 
0  se  iudicio ,  oti  oportebit ,  defen- 
«  det  rel.»  —  Ad  oerba  « tponeione 
€te  defenderen  conf.  Liu.  XXXIX, 
43.  «  Id  extrema  oratione  Catonis 
«(Censoris  contra  L.  Quinctiom 
«Flamininum)  condicio  Quinctio 
«fertur,  ut,  si  id  factum  negaret, 
«  ceteraque  qnae  obiecisset,  tpon- 
fitione  defenderet  tete :  sin  fatere- 
«tur»  rel. 

2 


18     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

Q^^iiL  spondet  aut  ultro  ab  eo  stipulatar,  ac  deinceps  qaae 
l!!!!du!ii^!  ad  sponsionis  ordinem  exitamque  pcrtinent,  siae  ac- 
*"^  cipiendo  inde  siue  edendo  persequendoque  iudicio  ex 

more  peragat. 

In  summa ,  ut  ad  caussam  Qulnctii  reuertamur ,  quae-- 
qoe  proxime  disputauimus,  ad  exitum  perducamus;  — 
potuit  Dolabella,  si  sponsione  ac  praeiudicio  rem  tranaigi 
mallet,  sponsionem  aut  ita  fieri  iubere,  ut  Naeuius,  totius 
caussae  actor,  imaginariam  quandam  pecuniae  summam 
a  Quinctio  stipularetur  sub  ea  condicione,  H  botia  eius 
ex  Edicto  dies  XXX.  possessa  essetit^  deinde  ex  hac 
sponsione  actionem  intenderct:  aut  ex  opposito,  tali 
modo,  ut  Quinctius,  in  principali  actione  reus,  sub  con- 
traria  condicione  a  Naeuio  stipularetur,  adeoque  in  prae- 
ludicio  inde  nascente  et  a|;endi  et  probandi  onus  oflrici- 
umque  suscipere  cogeretur. 

^^*r!^r  ^^^  qunm  appareat,  qnid  Praetor  de  satisdatlonis 
illa  controuersia  apud  se  orta  decernere  potuerit;  su- 
perest  tertia  qnaestio  supra  proposita,  uidelicet  t/tiid 
recta  iuris  ratione  decemere  debuerit. 


MgMMcer*        Primo    loco    uldendum ,   uerumne    fuerit  sponsione 
jl^iorti..  fpjn  transi^ere,  an  rectius  ipse  cognitionem  uniuersam 
in  se  recepturus  fuisset. 

Quae  res  quum  in  potestate  et  arbitrio  Praetoris 
tota  esset  posita,  puto  tamen  aliquando  potuisse  merito 
reprehendi  Praetorem,  qui  multis  negotlis  districtus  in 
re  graui  atque  dubia,  quum  uix  primam  faciem  co^no- 
uisset,  temere  aut  cupide  ad  decemendum  prosiiiret: 
contra  uero,  qui  sua  cognitione  minime  fretus,  quo 
amplissima  fieret  rei  inuestigatio,  a  sententia  ferenda 
in  totum  se  at»stinuerit,  sponsionem  fieri  iosserit,  de 


g.  1.    ludicii  migo  ef  natura.  19 

sponsione  peritnm  aliqnem  probatiimqae  addixerit  in- 
dicem,  cni  illins  rei  exactissima  coflrnitio,  religiosaqoe  ^^*^*"'"' 
indlcatio  et  praeterea  niliil  corae  esset;  cuins  deniqae 
sententla  ipse  usmros  eoqne  fnndamento  decretun»  esset: 
is,  dlco,  ma^stratus  oflcii,  reli^onls,  modestiaeque 
potios  laudem  merebit,  quam  ulla  umquam  reprehensione 
di^u  Inuenietur;  unica  fortasse  ea  exceptione,  si  adeo 
plami  atque  explorata  res  esset ,  ut  bonum  et  constan- 
tem  magistratum  magis  deceret ,  maturo  decreto  quae- 
stionem  dirimere,  quam  sponsionis  praeiudiciique  exop- 
tatam  moram  calumnlae  condonare. 

Hanc  normam  cum  ad  caussam  nostram  adhibeo, 
Dolabellam  censeo  recte  atque  ordine  fecisse,  qui  spon- 
sionem  ileri  iusserit.  Nondum  quidem  huius  locl  est 
dliudicare,  bona  Quinctii  ex  Edicto  possessa  fuerint 
necne;  id  tamen  puto  uel  primum  legentt  Tuliii  ora- 
tionem  facile  patere  (sicut  infra  perspicue  apparebit), 
haod  mediocriter  intricataro  atque  difncilem  fnisse  pro- 
positam  illam  quaestionem,  quin  etiam  probabiliorem  primo 
tspectu  Naeuii  quam  Quinctii  caussam  speciem  praebuisse. 

Quare  iniuria  Tullium  hoc  loco  Praetoris  iniqnitatem  T.nu  q«e. 
insimulare,  tantopere  mihi  persuasum  est,  ut  uix  dnbitem, 
qoin,  si  mlssa  sponsione  breui  manu  Doiabelia  ex  sua 
eo^itlone  decernere  uoluisset,  Naenius  superior  dis- 
cesBoniB  f uisset ,  adeoque  Quinctius  Praetoris  cum  reli- 
gionl  tnm  aequitati  totum  debeat  acceptum  referre,  quod 
etiamdum  sibl  liceat  caussam  famamque  suam  apud  iudi- 
cem  defendere. 

Caeterum  ad  hunc  locum  pertlnet  Ciceronis  querela, 
qoae  In  c.  2.  orationis  inuenitur,  ubl  Praetoris  accusat 
^bdtptUatem  et  iiiluriamy  quod  contra  omnium  con^ 


SO     Cap.  L    De  iure  eaussae  QuincHanae. 

rdl""  "***"  •  wetudinem  indicium  prius  de  probro  qtmm  de  re 
« maluerit  fieri.^^ 

Etenim  eam  nidetur  demonstrare  consnetudinem,  qna 
\n  ordinario  famosorum  iudiciorum  genere,  cum  ipsam 
de  re  et  actione  condemnationem  ignominia  sequatur 
Cueluti  in  mandati,  fiduciae,  pro  socio  et  similibus  acti- 
onibus3,  de  fama  neque  anteriore  neque  omnino  peculiari 
propriaue  sententia  iudicatur,  immo  famae  detrimentum 
principali  iudicio  ipso  iure  continetur. 

Yerumtamen  ab  eiusmodi  ignominiae  caussa  haec 
species  nostra  eo  differt,  quod  earum  numero  sit,  ubi 
rei  magis  factoque  quam  iudicio  et  condemimtlotA  famae 
detrimentum  inesse  putatur;  quo  genere  caussae  sunt 
eius,  qui  corpore  quaestum  fecerit,  quiue  lanistaturam 
artemue  ludicram  fecerit,  aliaeque  complures^^);  In 
quibus  omnibus,  dummodo  de  facto  constaret,  nihil  opus 
fuit  non  roodo  condemnatione  sed  ne  iudicio  quidem; 
adeoque,  ubi  propter  facti  incertitudinem  praeiudicio 
locus  esset,  neque  magis  reo^  si  sponsione  condemna- 
retur,  quam  actori,  contra  quem  sententia  daretur, 
ignominia  imminebat,  neque  omnino  nisi  improprie  ora- 
toriaue  quadam  licentia  dici  potest  ipH  iudicio  existl- 
mationis  periculum  inesse.  Qua  loquendi  forma  quum 
libere  Tullius  In  defendendo  Quinctio  utatur,  omnimodo 
sciendum  est,  hunc,  si  sponsione  sua  uincatur^  eadem 
futurum  esse  ignominia,  qua  iamdudum  esse  putaretur, 
si  de  possessione  bonorum  prius  constitisseU 

lam  uero  facile  apparet,  quum  eadem  illa  posses- 


24)  Conf.  Legis   laliae  mani-      el  L.  1/  De  his  qoi  not.  infa. 
cipalis  (Tab.  Heracleensis)  c.  8.  — 


g.  1.    ludicii  arigo  et  natura.  21 

sione  bonomm  et  satisdandi  necessitas,  qua  de  a|;itar,  J^""  ^**' 
et  Qninctii  fama  Cqnae  iuris  potins  ratione  quam  Naeoii 
Doluntate  in  discrimen  uenit^  suspensa  sit,  nuUo  modo 
fierl  potuisse,  quin  de  probro,  quod  Cicero  dicit,  prita 
^fuam  de  re  (h.  e.  de  princlpali  Naenii  actlone^  apud 
ludicem  dlsceptaretur ,  nls!  suo  decreto  Praetor  satis- 
dationis  postulationem  reiecisset,  Naeuiumque  sine  satis- 
datione  litem  contestari  iusslsset.  Id  uero  Dolabellam, 
qaUi  decerneret,  merito  recusasse,  supra  docuimus. 

Neque  me  fugit,  aliam  praeterea  ulam  a  Qulnctii 
defensoribus  demonstrari,  qua  satlsdationls  quaestio 
expediri  possit ,  neque  tamen  Quinctii  fama  In  dlscrimen 
nocetur;  quinetiam  hoc  loco  Praetoris  iniqultatem,  quod 
non  audierlt,  accusari^^. 

Nimirum  condicionero  Naeuio  tuleruut,  ut  utertpie  iuter 
se  natUdaret^  quo  facto  et  res  Naeuio  tuta  esset  futura^ 
et  fama  Quinctio  salua,  qulppe  qui,  quum  inuicem  satis  ac- 
clperet,  ex  pacto  et  uoluntate,  non  ex  Edicti  formula  ne- 
que  iuris  necessltate  coactus  etlam  satlsdedlssc  uideretur. 

Verumtamen  ea  condiclo,  ut  aeqni&sima  fuerlt  ad 
paciscendum,  haudquaquam  talis  fuit,  qualem  Praetor 
decreto  confirmare  atque  Naeuio  inuito  imponere  potuisset. 

Quid  enlro  ?  qnum  Edicto  Praetoris  certum  quoddam 
satisdationum  ius  esset  constitutum,  caussaeque,  quibus 
satisdandi  necessitas  consisteret,  tam  actionibus  qnam 
personis  curlose  descriptae  ac  finitae;  quis  feret  Prae- 
torem,  qui,  ubi  ex  eiusmodi  iusta  quadam  caussa  liti- 


25)  Yide  c.  S.  «  demonstrabaot,  ater  aatisdaret:  noo  necesse  esse 
«de  re  iodiciani  fieri  oporlere,  «famam  alterios  in  iudicium  ue- 
«ut  aut  uterque  inter  se  aut  neu-       «nire.»  Conf.  c.  13.  extr.  14-  2S. 


22    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

^Tuiiii  qM.  gator  aliquis  ab  aduersario  satis  accipere  uellet,  utmmqae 
inter  se  satisdare  coegerit ,  nulla  alia  ratione  motus  nisi 
quominus  caussa  appareret,  propter  quam  qni  solus 
Edicto  teneretur,  satisdandi  necessitati  paruisset? 

In  summa  fecit  Praetor  quod  debuit  facere,  quum 
sponsionem  fieri  iussit. 

Kponnioquo.       Scquitur,  ut  altero  loco  dispiciamus,  quomodo  con- 

modoroncip- 

ieuda  ruorii,  eipienda  ea  sponsio  fuerit,  uidelicet  utri  stipulandi 
agendique  oflTicium,  utrl  spondcndi  defendendique  opor- 
tucrit  adsignari. 

Etenim  supra  docuimus,  stipulari  oportulsse,  aliquot 
nummos  dari,  aut  Naeuium  a  Quinctio: 

SI    BONA    TUA    l&X    EuiCTO    BURRIENI    PrAETORIS    DIBS 

XXX.  possEssA  SUNT  ct  rcl. 
aut  Quinctium  a  Naeuio: 

Sl  BONA   MEA  EX  EdICTO  P.  BuRRIENI  PrABTORIS  D1E8 

XXX.  possESSA  NON  SUNT  ct  rel. 

Utram  igitur  sponsionem  debuit  Praetor  fieri  iubere? 
Fuitne  aliqua  et  quaenam  fuit  eius  rei  ratio  ac  norma , 
ad  quam  Praetor  decretum  suum  dirigeret? 

Atque  uulgo  quidem  dici  solet,  qui  in  principali 
iudicio  actor  essct ,  eundem  etiam  in  sponsione  facienda 
stipulatoris  partes  plenimque  suscepisse,  exceptas  tamen 
quasdam  caussas  fuisse ,  quarum  uideo  equidem  exempla 
magis  Cinprimis  hoc  Quinctii^  quam  rationem  afferri. 

Enimuero  ad  illam  regulam  nullo  dubio  sponsionis 
conceptio  dirig;ebatur,  ubicumque  id  agebatur,  ut  in  eius 
sponsionis  formulam  uniuersum  de  re  principali  iudicium 
concluderetur^^]. 

S6)  Vide  supra  p.  10.  11    not.  8. 


g.  i.     ludicU  wigo  et  natura.  23 

.  Qiiid  ita?  Opinor  qaia  sponsionis  ftiit,  actori  acti-  ^J^^l"^' 
onem  iadiciumque  comparare,  non  agendl  prolmndiqae  ■••^f*^<' 
onas  et  olTlcium  in  aduersariam  transferre. 

Qaid  ergo  est?  Ubi  propter  secundariam  quandam 
incidentemqae  controaersiam  praeiudicio  opuserat,  nonne 
uerissimam  foit,  eadem  ratione  illud  spectare,  utri  de 
singalari  hac  quaestione  probandi  munus  potissime  incum- 
bat,  atri  ex  aduerso  aliqua  fortasse  siue  praesumptio 
stue  qaod  pessessionis  instar  habeat,  competat^  iUi 
denlqae  stipulandi  a^endique,  liuic  spondendi  et  defen- 
dendi  partes  tribuere? 

Nam  lioc  sane  tritissimum  est,  aliarum  rerum  actori, 
aliarum  ei  quicum  agitur  probationem  incumbere;  quod 
prout  accideret,  censeo  aut  actori  aut  reo  Cde  ipsa  re 
et  actione  qui  esset)  ad  sponsionem  faciendam  praeiu- 
diciumque  inde  agendum  a  magistratu  stipulandi  a^en- 
dique  oflncium,  nisi  aliter  inter  litigatores  conueniret, 
triboi  solitum  esse.  Quid  enim  aequius  fuit,  quam  eum, 
qui  coram  magistratu  aiicuius  rei  probandae  onus  tu- 
iisset,  si  illic  res  peracta  esset,  eundem  In  eo  praeiudicio, 
quod  ani  huic  rei  compararetur,  actoris  munere  fungi? 

Videamus  igitur,  haec  omnis  ratio  quomodo  caussae 
Quinctli  possit  accommodari. 

Biennio  circitcr  antea  Naeuius  a  Burrieno  Praetore^ 
ut  bona  Quinctii  ex  Edieto  possideret,  postulaueral , 
raussam,  uadlmonium  desertum^^)  et  quod  genus  prae- 


27)  c.  S.  « testificator  iste,  P.  oEdicto  bona  possidere  liceat.» 

«Qoioctiom  non  stitisse  et  se  sti-  Id  uero  a.  d.  Y.  Kal.  intercalare» 

«lisse;   tabolae  maiimae  signis  L.  Cornelio  ScipioneC.  lunioNor- 

«  hominum  nobiliom  consignan-  bano  Coss.  (a.u.  IDCLXXl.)  actum 

«lar:  disceditor:  postolat  a  Bur-  esse»  ei  c.  25.  perspicuom  est. 

«rieno  Praetore  Naeoios»  ut  ex 


\ 


24      Cap.  I.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

»->in^ioquo.  terea  quantum  satis  esset^^),  probauerat,  quod  postula- 

modo  ( nncip-  ■  /7    •       •  7     «  * 

iendn  ftt«nt,  ^l^^  Impetrauerat ,  bona  maiorem  partem  possederat, 
quinetiam  ad  hunc  usque  diem  possidebat^),  eamqne 
possessionem  bonorum  non  solum  aduersus  tniostam 
Alfeni  defenslonem,  Burrieni  Praetoris  decreto  reiectam, 
tenuerat,  uerum  etiam  deinceps  tam  apud  tribunos  plebis 
quam  apud  trium  annorum  Praetores  saluam  atqne  inte- 
graro  perpetuo  conseruauerat.  Nam  satis  mihi  persua- 
sum  est  ^  certum  iiiud  auxilium ,  quod  a  tribunis  petitum 
quidem  at  non  impetratum  esse,  cum  aliquo  stomacho 
Tullius  refert^^),  nullam  rem  magis  proprie  quam  pos- 
sessionem  bonorum  ipsam  spectasse  C^ua  de  re  infra 
iatius  disserendi  occasio^^)  erit},  quinetiam  post  Alfenum 
Quinctium  quoque  cum  a  Burrieno  tum  a  sequentium 
annonim  Praetoribus,  ut  de  possessione  Naeuius  dece- 
dere  iuberetur,  saepius  quidem  at  semper  frustra  po- 
stulnuisse. 

Quae  omnia,  et  rei  ueritate  et  notitia  Praetoris  eerta 
atqne  explorata,  quamuis  Quinetius  cum  uaria  argu- 
mentatione,  partim  ex  aequitate  partim  ex  subtili  iure 
deprompta,  contra  uenlret,  neque  probandi  spe  neque 
fortasse  uel  uincendi  iusta  exspectatione  destitueretur, 


28;  De  ea  re  uide  infra  g.  ^. 
et  S*  ^' 

29)  Vide  c.  31.  «MuUis  uexa- 
« tus  contumeliis  (Quinctius),  plu- 
«  rimis  iacUlus  iniuriis  ,  non  tur- 
«pis  ad  ,le  sed  miser  confugit: 
«e  fundo  ornalissimo  deieclus, 
«ignominiis  omnibus  appetilus, 
«  ciim  ilium  in  jud  paternii  honis 
«  dominari  uideret ,  ipte  filiae  nu- 
a6t(i  dotem  conficere  non  pouet^ 


«nihil  alienum  tameo  uita  supe- 
«riore  commisit.» 

30)  c.7.  extr.  «AppellaDtor  tri- 
«buni:  a  quibus  eum  esMet  cer- 
« tum  auxilium  petitum,  ita  tamen 
«discedilur,  ut  Idibus  Septembri- 
«bus  P.  Quinclium  sisti  Sext.  Al- 
«  fenus  promitleret.D— Conr.  c.  20. 
extr.  « At  enim  tribuoi  plebU  oe 
«audierunt  quidem.»  rel. 

31)  Yide  hic  infra  $.  8. 


g.  i.    ludicii  wrigo  et  natura.  25 

tnnen  ita  comparMta  fuerunt,  ut  aequisfldma  ratione,  ai  2|^,i^J||J^ 
non  praeiudicium,  at  praesumptio  quaedam  et  quasi  inris,  ^*^  '**"*' 
de  quo  agcbatur,  quodammodo  possessio  Naeuio  inde 
coticiliari  uideretur,  adeoque  nulla  opus  esset  nec  gratia 
Naeuli  nec  Praetorls  Iniquitate,  quo  QuinctUu  potissi- 
mum  stipulari  praeiudicioqne  experiri  iuberetur,  Naeuius 
autem  possessoris  loco  constitueretur.  Quid  enim? 
Nonne  rerum  adhnc  gestarum  summam  et  effectum  ille 
impngnabat  atque  euertere  conabatur,  hic  autem  sus- 
tinebat  ac  defendebat? 

Superest  ut  admoneamus,  quae  proxime  tractata 
sunt,  tota  ad  illum  Tullianae  defensionis  locum  per- 
tinere,  quo  uehementissime  Praetoris  conqueritur  ini- 
quitatem,  nec  satlari  potest  lamentando,  quod  priore 
loco  caussam  dicere  Quiuctius  coactus  stt^^). 

Qua  tamen  in  re  nihil  Praetorem  peccasse,  immo 
et  iuris  rationi  et  officio  suo  probe  satisfecisse,  iam 
perinde  confido  perspicunm  esse,  atque  in  superiore 
illo  crimine  fuit,  ubi  de  probro  prius  quam  de  re 
UidicUtm  fieri  iussUse  Dolabella  accusabatur^^]. 

Quid  autem?  duplex  ea  de  sponsione  querela,  uana 
quidem  nostro  iudicio  et  infirma,  ut  uerissima  fuerit, 
nonne  plane  inutilis  fuisset? 

Nimirum   quid  attinet,  de   Praetore  apud   iudicem 


32)  Yide  c.  8.  aCUinabat  • .  •  iostitneodae  ordini  allndatur  uer- 

tQuinctlos  .  .  •  .,  sponsionem  si  bisin  c.S.  anon  recusabat  Quin- 

tistlosmodi  faceret,  se  (id  quod  «ctius,  quin  ita  satisdare  iubere- 

flnonc  eoenit)  de  capite  suo  pri-  otur,  H  bona  poueaa  etgent  ex 

«  ore  Uteo  eauseam  es$e  dieiurum*»  «  Edieto. » 
Conf.  c.  a.  9. 13.  31.  —  Praeterea  33)  Vide  supra  p.  19.  seqq. 

nescio,  an  eidem  illi  sponsionis 


26     Cup.  i.     De  iure  caussae  Quinctianae. 

Vl^o'^^  queri,  qui  sponsionis  foTmulaeque  legi  adstrictus,  quod 
iendmfiient,  iu(||(;||||||  reddidlt  mafristnitus ,  peragere  atque  sententia 
sua  ad  effectum  perducere,  non  corrigere  debet? 

Audio:  at  enim  TuIIium  nostrum  haM  ratio  fii^t  cae- 
terosque  oratores,  quorum  puto  neminem  hoc  queriraoniae 
genus,  ubi  occasio  esset,  facile  praetermisisse^)? 

Nihil  minus.  Enimuero  hisce  locis  non  id  agebant, 
quod  adsequi  nullo  modo  possent,  ut  formulam  mutarent, 
iudlcemue  a  formula  depellerent;  immo,  quam  curam  num- 
quam  neglexerunt ,  ut  misericordiam  raouerent,  beneuo- 
lentiamque  et  caussae  suae  et  clienti  compararent;  — 
haud  ignari,  quem  apparuerit,  iniquum  a  Praetore  iudi- 
cium  accepisse,  ei  hac  ipsa  parte,  qua  natura  sunt  homines, 
iudicis  quantulumcumque  fauorem  accrescere  solere. 

Locamc.8.       Nuuc   pcrtractRtis  duabus  illis  inuestlgationis  par- 

guinctio.      tibus,  uidelicet  quid  Praetor  de  satisdandi  illa  contro- 

uersia  decemere  cum  potuerit  tum  debuerUy  tempus 

est,  ut  ad  supradicta  orationis  pro  Quinctio  loca  reuer- 

tamur,  ubi,  quid  Praetor  decreuerit^  enarratur. 

Integram  ex  Codicibus  hanc  supra  exhibui  lectionem: 

c  S.  —  «iubet    P.   Quinctium  sponsionem   facere: 
«  8i  bona  sua  ex  Edicto  P.  Burrieui  Praetorig 
c  dies  XXX.  possessa  non  essent.* 
c.  27.  — « Sponsio  quae  in  uerba  facta  est  ?  8i  ex  Edi^ 
« cto  Praetoris  bona  P.  Quinctii  possessa  non  sitit.^^ 

Quae  age  transfer  ex  obliquo,  quo  pronunciantur, 

34)  Conf.   pro   Tallio    c  3S.  « qoia  non  impetrasses ,  tribQnot 

«qaid    attinait,    te    tam    maltis  « plebis  appellare ,  et  Mc  in  tiMiieio 

«uerbis  a  Praetore  postulare,  at  fiqueHPraetori$miquiiaiem,qnod 

«adderetin  iadicium  Iniuria,  et  «de  inioria  non  addiderit?» 


g.  1.    ludicii  arigo  et  natura.  27 

in  directum  seriDoneiii,  quae  iHndem  in  uerba  sponslo  .|f^*^ 
fult  concepta?  ^^ 

Sic  exlstimo: 

Ouinctius : 

Sl  BONA  MKA  JCX  EuiCTO  P.  BURRIKNI  PrAETORIS 
D1R8  XXX.  P088BSSA  NON  SUNT ,  HS  .  .  .\jtU  Naeul)  DARS 
SPONDES? 

Naeuius: 

Spondko. 

Haec  autem  sponsionis  conceptio  quum  ad  litteram 
conuentat  illi,  quam  recta  iuris  ratione  fierl  necessario 
debulsse  ostendimus,  factam  esse  Ciceronem  etiam  con- 
querl,  adeoque  uel  iterato  quodam  testimonio  coniirmare 
intelleximus;  quae  tandem  caussa  dici  poterit,  quin 
Codicum  auctoritati  pareamus,  textumque  inde  deri- 
uatum  pro  unice  uero  atque  genuino  in  Editionibus 
nostris  religiose  conseruemus? 

Quando  ijritur  a  plerisque  Editorlbus,  certe  a  recen- 
tiorlbus  omnibus,  diuersam  plane  lectionem  receptam 
esse  inuenimus,  nimirum  talem,  qua,  uariis  quidem 
uerborum  figuris,  ni  et  effectu  tamen  semper  mgatiua^ 
quam  Codices  exhibent,  spousionis  condicio  in  affir^ 
matiuam  conuertitur,  neque  id  critica  quadam  ratione, 
sed  propter  sensus,  quam  alii  aliam  sibi  effinxerunt, 
necessitatem  fieri  intelli^imus:  spero  fore,  ut,  quae 
adhnc  dlsputauimns ,  pro  idonea  refutatione  habeantur; 
neque  puto  amplius  a  me  quicquam  praestari  oportere, 
nisi  ut  qnam  breuissime  primo  quae  de  Codicibus 
traduntur,  deinde  uarias  tam  Editorum  quam  Commen- 
tatorum  opiniones  recenseam,  postremo  errorum  pri- 
marias,  quae  fuere,  caussas  demonstrem. 


28     Cap.  L     De  iure  cawfsae  Quinctianae. 

iTtT^^n       ^^  Codicum  habitu  praecipua  Editonim  testimonia 
^'■^       haec  sunt: 

Gruterus  ad  c.  8.: 

si  bona  sua  ex  Edicto  possessa  essent.  —  Ita 
solum  Codex  GruterL  S.  enim  Victoris,  item  Pa- 
latini  septem:  possessa  mn  essent.* 

Idem  ad  c.  27. 
si  .  .  .  possessa  non  sint.  —  Ita  ad  unuro  Edd. 
omnes  et  Mss.  nostri  et  quos  excussit  Hotomanus, 
qui  tamen  majs^is  probabat  Ni  .  •  •  wn  sint^  quod 
deinde  recepturo  fuit  ab  Editoribus  neotericis.* 

Ertiestus  ad  c.  6. 
Edd.  pr.  R.  W.  B.  1480.  A.  « possessa  iion  essent. 
Primus  non  deleuit  P.  Yictorius,  quem  P.  Manu- 
tius  aliique  secuti  sunt.* 

Idem  ad  c.  27. 
8i  ex  Edicto)  Hotomanus  edidit  Ni,  ...  quod  et 
Edd.  quaedam  habent  Sed  Edd.  uett.  ualde   ua- 
riant,  ut  in  talibus  saepe  alias.* 

Garatonius  ad  c  8. 
Omnes  quos  noui,  excepto  Gruteriano,  Codlces 
et  Yen.  Editio  illud  non  retinent,  quod  hic  sine 
Ni  stare  non  potest,  cui  quidero  uoci  infestos 
scimus  ease  librarios.  Lectionem  ni  diserte  con- 
firmant  Parisienses  Codd.  a  Lallemando  collati 
et  lannoctianus  noster.  In  quibus  autem  legltur 
Si  .  .  .  NON,  et  satlus  est  et  facilius  ni  facere 
quam  non  expungere,  quandoquidem  utnimque  re- 
tineri   non  potest  •  .  •  Denique  ea  lectio  si  .  .  . 


S»  i*     ludicU  wrigo  et  natura.  39 

•  possessa  essent^    qaantum  scio,  uno  Grnteriano  ^*^^*^ 
«Codice  et  Naugerii  Editione  defenditur.D  ^*^** 
Idem  ad  c.  27.  fatetur,  de  nullo  Codice  sibi  com- 

pertom  esse,  in  quo  Ni  .  .  .  possessa  sint  legatur, 
imino  in  omnibus  non  sumroa  constantia  retineri. 

«Unde,  inquit,  ni  •  •  •  non  malebat  Hotomanus^ 
«ne  In  formulam  peccaretur.  Deinde  Editores,  qui  in 
« c.  8.  idem  tentanti  Lambino  restiterant,  hic  ni  • .  •  non 
«contra  Mss.  recepere.  LaUemandus  et  lannoctiusy 
«cum  iara  sic  edi  uiderent,  nihil  adnotarunt:  ex  quo 
«tamen  conilci  posset,  idem  in  suis  Codicibus  eos 
« reperisse.* 

Becklus  ad  c.  8. 

si  .  .  .  non  essefit  in  plerisque  Codicibus,    etiam 

in  Oxoniensibus  legi  testatur,  tantummodo  Codices 

Parisienses  et  lannoctianum  diserte  habere  ni  af- 

firmat. 

Idem  ad  c.  27.  adnotat : 

•  Ni  recepi  Cseruato  noiO,  quod  et  in  Codd.  lannoct. 
«Lallem.  et  quatuor  Oxon.  fuisse  uidetur.* 

Quae  tamen  uereor,  ne  ex  supradicta  Garatonii 
sospicione  tota  sint  confecta. 

Lim  de  iila  lectionis  uarietate  in  hasce  sententias 
Yiri  docti  discesseruntc 

I.    SI  •  .  .  POSSSSAA  SSSBNT  (in  c.  8.^ 

Haec  emendatio,  quae  dicitur,  longe  plurima  suflra- 
Sia  tulit. 

Recepta  ac  defensa  est  ab  Hotomano  et  Ursinoj 
qui  uterque  sponsiotiem  facere  pro  spondere^  promit^ 


80 


Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 


Loc«i»c.  8.  «»•    •    <ir\      • 

•I  t7.  pro  tere  intellmt^Vi  iteramque  errat,  dum  mutuam  opinatur 
sponsionem  fuisse;  ad  quorum  rationem,  Hotamani 
praecipue^  statim  reuersuri  sumus. 


35)  Huiehkius  ad  c.  30.  pro  Tal- 
lio  (in  Imm*  G.  HuschkU  ADiIectis 
littertriis,  p.  146.)  principii  loco 
posoit :  Spantio  perpetuo  $oUui 
aetoris  est  (h.  e.  stipolatoris) ; 
qood  tametsi  ad  eitrema  ibidem 
perdocitor,  qoae  nimia  mihi  oi- 
dentor,  tamen  plorimom  oeri  meo 
qooque  iodicio  habet.  Nimirom 
sioot  aetionem  oel  iudicium  ha- 
bere  eum  ^aUquo  et  similia  aetortM 
potius  sunt  quam  ettM  quieum 
agitur ,  alque  ita  esse  etiam  ser- 
monis  usu  declarantnr,  sic  jpon- 
«ionem  eum  aUquo  faeere  seu  ha' 
here  magis  proprie  etipulator  di- 
citor  qoam  qui  etipulanti  pro^ 
mittit.  Yenimtamen  hoc  loco  sa- 
tis  erit,  contra  Doctores  supra 
laudatos  euicisse,  exemplo  fieri, 
Qt  qui  stipuletur  $pon$ionem  fa- 
etrv  dicatur,  qood  dommodo  ap- 
paroerit,  nihil  attinebit,  diuersi 
•ermonis,  qoo  etiam  ei,  qoi  sti- 
polaiiti  spondet  seu  promittit, 
eadem  illa  oerba  adplicantor, 
exempla  celare. 

Ergo  $pon$ionem  faeere  dicitor 
stipukUor  hisce  locis:  ad  Fam. 
YII,  21. «. . .  Ubi  oideri  $pon$ionem 
•  (Uam  na$  $ine  perieulo  faeere 
«  posse,  Si  bonorum  Turpiliae  poe- 
€$e$tionem  et  rel.  Conf.  Hu$eh- 
Hum  de  caossa  Siliana  p.  4. 
13.  ~  Item  in  Verrem  III,  57. 
seqq.  «P.  Rubrius  Q.  Apronium 


«sponsione  lacessiuit,  Ni  Apro- 
«nius  dictitaret,  te  sibi  in  deco- 
«  mis  esse  sociom  •  •  • ;  cum  eo- 
udem  Apronio  postea  P.  Seandi' 
«  Uu$  eandem  jpofistoiiem  feeit:  •  • . 
«  facta  est  sponsio  HS.  Y. ;  coepit 
fiSeandiUu$  reeuperatoree  aut  iu- 
«dtcem  poetulare  •  •  •  Sponsio  est : 
«iVt  (e  Aproniu$  tn  deeumie  eo- 
«ctum  eise  dtcat ;  •  .  .  ab$  te  m- 
«dtcttim  poetulaiur*  .  •  •  Recope- 
«ratores  dicis  te  datorom^  .  .  . 
« Instat  5cafidt<iiff  poeeere  reeu- 
•peratoree  •  •  •  (Yerres)  dicit  se 
c  de  cohorte  soa  datorom.  .  . . 
«  SeandiUue  po$tulare  de  eonuentu 
fireeuperatore$t  •  •  .  negat  sese 
«apod  Artemidorom  recoperato- 
«  rem  oerbom  esse  factorum ; .  • . 

•  poetulat  ab$  te,  ut  Romam  rem 

•  reUeiae  .  .  .  Negas  te  Romam 
«  reiectorom,  nefas  de  conaento 
«recnperatores  daturom;  cohor- 
«tem  tuam  proponis.  SeandiUue 
urem  $e  totam  reUeturum  dieU 
«  et  $uo  tempore  e$$e  rediturum . .  •  • 
«quid  facis?  ScandiUum  eogi$  — 
«quid?  $pon$ionem  aeeeptam  fa- 

•  eeref  impudenler  toUis  exspe- 
«clalum  eiislimationis  tuae  iadi- 
«cium?  nonfacis.  .  • .  Quid  ergof 
«  co^tt . .  .  Scandtittim  quinque  iUa 

•  miUa  nummum  dare  atque  ad- 
enumerare  Apronio.9  Hoc  est, 
opinor,  re$tipulationi$  $ummam 
SeandiUum  eondemnat*  —  Qaem 


g.  1.    ludicii  arigo  et  natura. 


31 


Accesseront  praeier  ManuHum^  qui  quid  sentiat  ^^ 


Loc«  ia  e.  8. 
t7.    ^1« 


ulx   intelllgl   potest,   Sigoniusj    GruteruSy   FreigiuSy  ^'^ 
Graetiim^    L    GronouiuSy    Facciolatus^    FerratiuSy 


locam  paollo  copiosios  excerpsi, 
ne  obliqoa  iR  Darranda  sponsione 
oralio  qoemqaam  falleret,  neae 
dobitationem  mooeret,  qoin  aetO' 
riM  penonam  SeandiUui  sostinoia- 
sel. 

di  OffUM»  ni,  19.  «Fim- 
cbriam  iodicem  Lotatio  foisse, 
«qoom  i»  ipcntUmtm  feduet^  Ni 
cittr  ^ofNit  etseC.»  Conf.  Fol.  Max. 
Vii^  a,  4.  «L.  Fimbria,  a  M. 
•  LMUaiio  Fythia  iudex  adiitu  de 
csponsiooe,  qoam  is  eym  odiitfrs- 
corto,  qood  oir  bonos  esset,  fe- 
ceerot.» 

AUqoanto  incertiora,  nec  ta- 
BMm  contemnenda  exempla  sont 
haec: 

Vai.  Mam.  VI,  1, 10.  «C.  Pes- 
ccennios,  triomoir  capitalis,  Cor- 
cneliom  •  .  .  qood  com  ingenoo 
cadolesoentolo  stopri  commer- 
ceiom  baboisset,  poblicis  oinco- 
cUs  oneraoit;  A  qao  appellati 
ctriboni,  com  de  stopro  nihil 
caefarett  sed  epaneionem  se  fa^ 
tcere  paratom  diceret,  qood  ad- 
c  oleacens  ille  palam  atqoe  aperte 
ccorpore  qoaestom  faclitasset, 
cjntercessionem  soam  ioterpone- 
cre  noloerant  Itaque  Comellas 
cin  carcere  mori  coactos  est.» 
Nimirom ,  si  non  omnis  ratio 
fallit,  llle  Cornelias  pro- 
li  mtmus  in  $e  reeepturus  erat, 
etijoe  mente  epaniiane  rogaturus. 


Vdl»  Max»  VI,  b,  A,  aQoom 
« tribonos  plebis  L.  Cottf  fldoeia 
« sacrosanctae  poteslatis  credi- 
«toribos  sois  nollet  satisfacere, 
«decreoit  collegiom  tribonoram: 
«  Si  neqne  solneret  peconiam,  ne- 
«qoe  daret  eum  quo  iponeio  fieret, 
« appellantibas  se  creditoribos 
«aoxilio  fotorom.»  In  hac  spe- 
cie  eadem  iila  ratio  facit,  ot  ere- 
ditoribu»  sUpolandom  agendom- 
qoe  foerit. 

Gell.  XIV,  2.  «NoDC  si  spofi- 
«stonam  fecisset  GeUttiseum  Jtirto, 
«iVt  uir  meUor  e$»et  GeUiu»  quam 
«  TuHu» ,  nemo ,  opinor ,  tam  in- 
«sanas  esset,  qoi  iodicaret,  me- 
« liorem  esse  Gelliam  qaam  To- 
«riom.»  Hic  uero  admonendi 
somus,  in  principali  qooque  caus- 
sa  6eUttim  aetorem ,  Jurttim  retim 
foisse. 

Certissimis  exemplis  accedit 
pro  Caedna  c.  16.  «  oetos  est .  •  • 
«qoum  ad  uim  faciondam  oeni- 
«retur,  si  quos  armatos  qoam- 
«uis  procol  conspexissent ,  ot 
«  statim  tesUficati  discederent,  op- 
«time  »pon»ionem  faeere  possent, 
«iVt  aduereu»  Edietum  Praetori» 
mui»  faeta  eiset.  Ilane  oero? 
«scire,  esse  armatos,  satis  est, 
«  ut  uim  factam  probe»;  in  manus 
«  eoram  incidere  non  est  satis  ?  • 
rel. 

Contra  uero  qni  sponsione  ro- 


i 


32 


Cap.  I.    De  iure  caussae  Quinctianae. 


JtTff.*i»  quomm  sing^nlorum  errores  recitare  lon^m  et  inntlle 
^•■*-      esset^^). 

Hotomani  uero   sententlam,    communem    qaodam- 
modo  omnium  fontem,  iuuat  per  indicem  subiicere. 

Nimlrnm  statult,  in  prluatis  controuersiis,  ne,.qui 
calumnlarentur,  Impune  dlscederent,  moris  fuisse,  ut, 


^anti  spondet  ae  promitlU ,  dici- 
tar  sponsionem  facere: 
f^o  Caecina  c.  28.  nAebutiui . . .  ne- 
«  cesse  est  tnale  fecerit  sponsionem . » 
in  Verrem  F,  54.  «cogere  Seraili- 
« am  coepit,  H-S  duobos  milibos 
«  sponHonem  facere  eum  lietore  euo, 
«  Ni  furtit  qtuieitum  faceret . . .  Ser- 
«ailius  et  recasare  et  deprecari, 
«  ne  iniqais  iudicibas,  nullo  aduer- 
«sario,  iodicium  capitis  in  se  con- 
«sUtuerelur  ....  Concidit;  illi 
«latera  tundebant,  ut  aliquando 
mepondere  $e  dieeret.» 
•  Quid  multa?  adeo  constat, 
anceps  etutriusque  personaecom- 
mune  esse  illud  sponsionem  faeere, 
atin  una  oratione,  quinetiam  in 
ano  capite  uarietar,  denique  uel 
vna  ennnciatione  duplex  illa  si- 
gnificatio  aliquaodo .  comprehen- 
datur. 

Sic  eandem  sponsionem  in 
c.  8.  et  0.  pro  Quinctio  facere 
dicitar  Quinetius,  qui  rogat,  in 
c.  14.  NaeuiuSf  qui  spondet  ae 
promittit ;  —  sic  in  Yerrem  I,  45. 
«Si  qnis  testamento  se  heredem 
cesse  arbitraretur,  qnod  tnm  non 
«extaret,  Uge  ageret  in  heredi- 
«tatera  ,  aut  pro  praede  lilis  uin- 
«diciarum  quuro  satisaccepissol. 


«tponsionem  faeeret,  ila  de  here- 
«ditate  certaret.» 

Bf ox  iMdem,  paucis  interiectis : 
«  Ex  Bdiclo  arbano :  Si  de  here- 
«ditate  ambigitur,  si  possessor 
•  sponsionem  non  faeiet'»  reL 

Quo  cumulus  accedat ,  redeas 
ad  c.  20.  Legis  GaUiM  Cf salplnae, 
ubi  sponsionem  faeere  atque  spon- 
sione  se  defendere  dlcitor,  qoi, 
prout  Praetor  iusserlt,  aat  spor>- 
sUme  rogat  aut  roganii  promittit. 
Qua  de  re  supra  p.  17.,  oerbis 
legis  exhibitis,  disputauimus. 

36)  Sigonius  de  iudiciis  Lib.  I. 
c.  21.  med.  «Naeaius  proaoca- 
«uit  Quinctium  sponsione  stipa- 
clans;  SpoifDBSNB  sacrambntcm. 

«  SI  BONA  TUA  .  •  .  POSSBSSA  SINT  ? 

«Cui    Quinctius    ex    auctoritate 
«Praetoris:    Spondbo,    si    bona 

«MBA  .  .  .   POSSBSSA    SUNT.       Indc 

«  restipulans :   Et  tu  spondbsnb 

«IDBM,    NlSI   BONA    MBA   POS8B8SA 

«suNT?  Cui  Naeuius:    Spondbo 

«NI   BONA   TUA   POSSBSSA    8UNT.» 

Confer/.  Facetolan*  Exercitatio- 
nes  in  M.T.Ciceronis  Orationes  II . , 
pro  P.  Quinctio  et  pro  Sex.  Roscio 
Amerino,  Pataoii  1723.  S.  p.  18. 

M.  Ant.  Ferratii  EpistoUe, 
Veneliis  1738. 4.  Lib.  I.  Ep.  2.  p,  5. 


S.  i.     ludicii  wigo  et  natura.  33 

qui   UteiD   intenderet,    adnersariiijn    sponsione    certae  «1^2?. Vj 
pecuniae  lacesseret,  ni  ueram  caussam  baberet,  com-  ^''" 
traque^  inquit,  U^  qui  spofisione  prouocabatur  y  aut 
fateri   eogebatur,    aut,    H  iufitiaretur,   restipularL 

Deinde  pergit  dicere,  euoi,  qui  sponsione  lacesseret, 
prius  sponderequam  stipulari  debuisse,  cum  spopon- 
disset,  tum  stipulari  solitum;  —  naduersarium  tiero 
uetiam  ab  iUo  restipulariy  ut  iUe  iterum  sponderetj 
•  et  eius  spotisio  rite  facta  conceptaque  uideretur.  * 

Denique  eum,  qui  prouocauit  Cqiieo>  'n  h^c  caussa 
Quinctium  fuisse^))  ^n  iudicio  ex  uariis  iUis  sponsioni- 
bus  reddito  actoris  partes  tenuisse. 

Eandem  lectionem  Emestus  tuetur,  similibus,  opinor, 
circa  sponsionum  naturam  erroribus  captus^). 

Supemenit  exinde  Rostius^^)^  quem,  licet  mense 
Aprill  A.  C£}I3CCCXX.  libellum  suum  ediderlt ,  tamen 
Gaio  nondum  usum  esse  apparet. 

Is  a  duobus  illis,  quos  initio  demonstraui ,  erroribus 
profectus,  principii  loco  posuit: 

«  Qtd  spondet  Si  quid  sit  ,  is  dubitat  et  negat  ita 
« esse^  qui  coditra  spondet  Ni  quid  sit^  is  confidit  et 
maffirmat.  Unde  effUAtur^  ut  uox  Si  negantiSy  Ni 
mautem  a/prmantis  sponsionem  ordiatur.^ 

Quorum  anterius,  quod  caussae  loco  ponitur,  haud 
almurdum  quidem  est,  at  effectus,  qui  dicitur,  peruer- 

37)  Atquin  niehercule  eius  est  39)  F.    G.  E.   Rostius  de    usu 

ipofifiofM  prouocarey    qui   spon-  uocularum  Si  et  Ni   in  sponsio- 

lionem  facere  uult  non  qui   re«  nibus,    ad   PlauH   Rud.    V,    3, 

euial.  19  —  27.  Lipsiae  1820.  4.  pag. 

38)  Conferatar   eius    nota    ad  6.  scqq. 
c.  27.  et  Clauis  s.  u.  Sponsio, 

SmiMlria,  Ltb.   I.  3 


34     Cap.  I.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

Yl^tV^  sissimus,  propterea  quod  gpoiisio  genere  suo  stiptUatio 
vuinetio.      ^gi^  omnis  autem  stipulatio  ex  stipulantis  persona,  non 

ex  promittentls  spondentisue  concipitur. 

Nec  meliora  sunt,  quae  complendae  illius  doctrinae 

caussa  idem  Y.  D.  addidit: 

Namque  eum  putat  semper  dici  prouocare  ad  spon- 
sionem,  qui  prior  stipuletur,  priorem  autem  stipulari 
eum,  qui  aflTirmet,  aflfirmare  denique  eum,  qui  prior 
aliquid  statuat,  quod  argumentis  et  testibus  probari  ac 
transigi  nequeat,  quamobrem  quo  aduersarii  lingua 
compescatur,  aflTirmanti  ad  sponsionem  sit  prouocan^ 
dum^^).  Quod  qui  faciat,  semper  pro  aflTirmante  esse 
habendum,  neque  quidquam  interesse,  utrum  aliqnid 
esse  an  non  esse  aflfirmet,  modo  sententiam  suam  ab 
altero  impugnatam  sic  uelit  tueri,  ut  eum  iubeat  spondere. 

In  summa,  StipulatiOy  inquit,  et  sponsio  ipsafiebat 
cum  particula  Si,  restipulatio  et  respotuio  cum  op^ 
posita  Ni;  Praetor  denique  iudicem  dabat  cum 
particula  Sr. 

Huic,  ait,  rationi,  ubicumque  res  occurrat^  alteru- 
tram  particulam  uel  8i  uel  Ni  tam  necessariam  et 
propriam  esse, 

•  ut^  ubi  eam  legem  migratam  nideamus^  ibi  au^ 
« dacter  aut  librarios  mendi  accusare  aut  ipsos 
« scriptores  negligentiae  insimulare  aut  adeo  nns 
merroris  arguere  debeamus.^ 


40)  Iroino  quo  maior  copia  do-  erita(queiudice,qaicontroaersiae 
cuinenlorum ,  (estium ,  argumen-  opcram  det  ac  Praetorem  ea  cura 
torum ,  eo  magis  sponsione  opus       subleuet.     Vide   supra  p.  6.  16. 


g.  1.    ludicii  origo  et  natura.  35 

lam  eiosiDodi  principiisv  tali  proposito ,  quid  mirum^  ^i?'^^ 
Quinctianae  hunc,  quem  dicit  nobilissimum ,  locum  uel  ^"""^*** 
primum   ita    pessumdari,    ut  statuatur,    m  tjUerpretnm 

merrarey  qui  stipulationU  forfmilam  crasse  et  ob^ 

•  scure  iutelligerent  y  factum  esse^  ut  inueteratum  ' 

•  tdtium  uerbortim  iioii  solum  non  emetidaretur^  sed 
« iioufo  naeuis  interpolaretur ;  •  •  •  manifestum  enim 
« esse^  quicquid  contradicant  doctissimi  caeteroquin 

•  interpretes  ^  ueram  lectionem  solam  esse  hanc  Si 
« BONA  •  • .  possESSA  ESSENT.    Ncgautis  cuim^  inquit, 

•  illa  spotisio  est.  Quare  in  c.  27.  a  quibusdam  libris 

•  recte  abest  partictda  Xon  in  repetita  sponsionis 

•  formnla.*  Quod  nescio  ubi  legerit. 

Hac  uero  Rostii  doctrina  Beiertis  adeo  decipi  se 

passus  est^'),  ut  etiam  A.  CI3I3CCCXXI.  Csatis  tamen 

dluulo^atis  Gaii  Institutionibus^  cum  emendationem  illam 

tum  caetera  omnia  probaret,  multa  etiam  in  adnotationes 

saas  transferret,  illumque  libellum  sic  laudibus  extolleret. 

« JETae  omties  obseruationes  exquisitissimue  debenttir 

Msingulari   eruditioni   F.  6.  E.  Rostiiy    collegae 

« nostriy  e  cutus  elegantissimo  programmate  exteris 

•  gratificaturi  haec  delibauimus.     Quam  confuse 

•  hanc  rem  tractarunt  alii!* 

Noui  nihil  memini,  me  apud  Beierum  inuenire,  cui 
Orellius  noster  neque  credere  debuit,  neque  lectionis 
sclte  uindicatae  laudem  trlbuere. 

Caeterum  prauam  Illam  lectionem,  a  Lemairio  quo- 
que  receptam,  Osiander^  Gcrmanicus  inlerpres,  secuiiis 


41)  ad  III.  de  Omciis  19. 


^     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

^in^n  ^^*)   ^^   insignis,    quod  inueterati  erroris  ipal  Craio, 
Q-iMiM.      grauLssimo  testi  nostro,  testimoniain  denanciaait. 

n.  Nl   •   •  •  POSSBSSA  NON   ESSENT. 

Hanc  lectionem  cum  receperunt  tum  defenderant 
LambinuSy  Muretus^^)^  Garatontus  Cflnctuans  tamcn 
inter  eam  et  superiorem  ^^^  3,  Beckius^  SchiUziuSj  F.  C. 
Wolffiusy  Klotzlus'^),  Reinius^^). 

Latnbini  defensio  haec  est: 

Primum  sic  concipi  solere  sponsiones  per  Ni,  deinde 
concipi  ex  parte  eius,  qui  sponsione  lacessierit.    ^At 
•  hiCi  inquit,  Quinctius  iniquUiite  Praetoris  Naeulum 
«  sponsione  lacessere  coactus  erat  ^^ ,  hoc  modo : 

•  Nl  MEA  BONA  EX   EdICTO  PrAETORIS    POSSESSA    NON 
cSUNT,   CENTUM  DARE  SPONDES  NAEUI? 

Deinde  quinque  affert  exempIa^H,  quibus  nescio 
quid  planum  fiat,  nisi  aliquando  uocem  Ni  occurrere 
aut  in  sponsionibus  aut  in  sponsionum  narrationibus. 

Qua  omni  argumentalione  nihil  sane  potest  esse 
absurdius.  Quis  enim,  quaeso,  sic  sponsionem  faciet, 
ut  necesse  habeat,  quando  inde  egerit,  aut  ipse  illud 


42)  Var.  Lecl.  XVI,  19. 

43)  InuersaFaccto/afidubilatio, 
qui  superiorem  recipiens  lectio- 
ncm  ueretnr,  ne  altera  haec  po- 
tior  sit,  quia  pcr  negationem 
sponsiones  concipi  solitae  sint. 

44)  Is  V.  D.  parum  sibi  con- 
slat,  cum,  nescio  qua  ratione,  in 
teitu  edidil  A't  .  .  .  pos$e$$a  non 
e$sent,  in  argumento  uero  prae- 
misso  retulil  Si. , .  po$ses$a  essent. 

45)  d.  Rom.  Priv.  R.  p.  488. 

46)  Conf.  supra  p.  33.  not.  37. 


lUud  addo ;  Polest  quidem  Prae- 
tor  cogere  aliqaem  aot  iobere, 
ut  $pon$ionem  faciat  sioe  rogando 
siue  promittendo,  sed  ot  Utbeat 
$pon$ionem  faeere,  adeoqoe  ot  pro- 
uocet  atque  lace$$at  adoersariom 
sponsione,  id  uero  neque  iuberi 
neque  cogi  qoisquam  sane  potesU 
47)  Sunt  loca  sopra  p.  7.  not.  5. 
a  nobis  allegata :  de  OflTiciis  III, 
19.  in  Verrem  III,  59.  in  Piso- 
nem  c.  23.  pro  Caecina  c.  16. 
Val.  Max.  VI.  1,  10. 


$.  1.     ludicii  origo  et  natura. 


37 


factojD  frobare^  quod  negauis$etj  aut  enlti  et  elabo-  ^^j^^J^ 
rare,  ut  de  sponsione  contra  se  iudicetur?  gu«ciio. 

GaratoiHus  autem  de  illa  iectionis  uarietate  aic 
disputat,  ut,  si  criticis  rationibus  agatur,  Iianc  statuat 
sinceram  esse  lectionem;  sensum  uero  aut  hanc  auk 
superiorem  postulare,  caeteras  excludere;  LanMnumy 
dum  stipulationum  uerba  conquirat,  ea  Quinctio  attri- 
buere  quae  Naeuii  sint  Yerumtamen  pugnam  illam 
uerbomm  Ni  non  uehementer  offendere,  cum  planius 
Si  dicl  potuerit,  denique  eiusmodi  exempla  penltus 
ignorari.  •Ubi^  inquit,  TulHtu  sponsiones  factas  tiar" 

•  ratj  Ni  uideo  semper  adesse^),  sic  Cato  apud 
nGellium  XIV  2.*»),  sic  Liuius  III,  57.  24.  ^^) 
«  Verum  hae  omnes  affirmantium  sponsiones  sunt^ 
« ^i  fiofi  aliter  spondere  certam  pecuniam  debent 
« quam  Ni  ita  sit.  Recte  itaque  VV.  DD.  similibus 
« locls  ex  formula  ueteri  hoc  qua  Ulustrare  qua  resti^ 
« tuere  non  destiterunt.  8ed  eademne  formula  iii 
« sponsiones  negantUim  est  inuehenda  ?  Unicum  hic 
« exemplum  huiusmodi  rei  ne  statuamus  j  mehercule 

•  vereorJ'  Deinde  conferri  iubet  Gellium  VII,  11/'), 


4S)  ▼ideUinenadFain.yiI,21., 
CQiot  loci  aerba  sapra  exhibui  p. 
30.  not.  35m  de  lectione  aateni,hic 
qaoqae  teDtata,  ad  Hu9chkium  me 
retoli.  Caeleroqain  conf.  Gaium 
lY,  93. 01.  cnm  I.  in  Yerrem  45., 
qQoroin  locorom  aerba  habes  su- 
pra  p.  11.  et  32.  not.  35. 

49)  Uerba  oide  sopra  p.  31. 
Dot.  35. 

50)  c.  57.  «M  .  .  .  iudicem  illi 
•fefre,  rUuindicias  ab  libertate  in 
tfemtdUcm  dederit,» 


c.  24  «adfirmantibus . . . ,  secum 
aeum  (Kaesonem)  tum  frequenlem 
«  ad  signa  fuisse.  Ni  ita  esset,  multi 
npriuatim  ferebant  Volscio  iudi- 

51)  atu  in  uno  scorto  maio- 
arem  pecuniam  absumsisti  quam 
aqnanli  omne  instrumentum 
«fundi  Sabini  in  censum  dedi- 
«cauisti.  Ni  (al.  Si)  hoc  ita  est , 
«qui  spondet  mille  nummdm?"' 
et  rel. 


38 


Cap.  I.    De  iure  caussae  Quinctianae. 


Loca  in 
et  c   «7 

^uiuclio. 


<"  ^  ubi  tamen  Si  an  Ni  sit  legendum ,  quaeratur.  In  altero 
denique  Gellii  loco,  Y,  4.^^)  recte  Si  esse,  utpote  in 
negantis  sponsione,  modo  incertum  auctorem  esseGelllam. 
Xe  plura,  iidem  fere  ubique  errores.  Illud  nnum 
addo,  tam  Garatonium  quam  caeteros  male  semper 
permiscere,  quae  ueris  sponsionum  formulis  insnnt, 
cum  iis ,  quae  nonnisi  in  narrationibus  rerum  circa  sin- 
gulas  sponsiones  dictarum  factarumque  continentur,  ac 
propterea  obliquo  sermone  et  a  sponsionum  formulis 
diuerso  nobis  tradi  solent.  Quod  errorum  genus  cum 
omnibus  illis  uoeabulorum  aucupiis  uerissime  Htuchktus 
exagitauit"). 


52)  «  CoDtra  librarius  in  quod- 
«uis  pi^nus  uocabat,  si  in  unatu- 
«piam  liUera  delictum  esset»"  Al. 
m  .  .  .  nuspiam. 

53)  De  caussa  Siliana ,  io  Stu- 
dien  d.  R.  R.  p.  12.  Conf.  Zim- 
mem  1.  c.  T.  III.  p.  171.  Rein 
I.  c.  p.  452.  — 

De  illa  sermonis  uarictale 
Husehkius  1.  c.  sic  iudicauit: 

fnSponsionis  sententia  in  con- 
airarium  mulata  sponsiones  re- 
«  feruntur  his  locis :  Cic,  de  Off. 
uiil,  19.  in  Verrem  F,  54.  /1/, 
«57.  59«,  pro  Caecina  c.  16.  in 
« IHsonem  c.  23.  Val.  Max.  ii  , 
«8,  2.  Gell.  XIV,  2.  Gai.  iV, 
« 165.  (de  quo  loco  ,  parum  cer- 
«to,  conf.  ibid.  p.  332.)  ipsa 
usponsionis  uerba  neqw  in  con- 
ntrarium  mutata  referuntur  his 
«locu:  Cic.  pro  Quinctio  c  8. 
«27.  (ad  Fam.  VII.  21.),  GelL 
aVil,   11.     Petron,  Satyr.   70., 


«91106  tamen  loea  ferme  a  uiris 
«docCts  eontra  Codicum  fidem 
«tentatasunt,  DitiersitatiM  autem 
«ra(to  in  hoe  est:  Cum  contro' 
«rtum  ponitur ,  ea  est  dicentis 
tisententia,  Titium,  nisi  ret  ita 
« se  haberet ,  etiam  ad  spomio' 
nnis  periculum  subeundum  para- 
«  tum  se  ostendisse :  mentem  igi- 
(ttur  ad  periaUum  poenamqite^ 
« ^iMim  alter ,  ni  suum  tissertum 
vuerum  esset,  in  se  recipiebat, 
«aduertit,  non  ad  ipsa  stipula'- 
ationis  ,  quam  elocutus  eraf, 
«  uerba.  Ubi  uero  dieentis  animo 
« magis  ipsa  uerborum  eoneeptio 
«  quam  sponsionis  periculum  ob- 
auersatur,  genuina  etiam  spon' 
«  sionis  uerba  referet.  Prior  ra- 
atio  natura  fua,  quoniam  sem- 
oper  eius  ,  qui  sponsionem  fecit , 
« cogitationem  refert ,  perpetuo 
« coniunctiuum  modum  efflagitat 
(confer  lamen    Plautum    in  Cas. 


S'  i'     ludicii  oriyo  et  natura. 


30 


III.      Nl  •  .   •   POSSfiSSA    KSSKNT^ 

Sic   le^i  iussit  BHsnonius^  panim   quideni    idonea 
ratione,   seilicet  qnia  sponsiones,   quibus  sc  Inuieem, 


I^ra  in  e.  ^. 
cl  c-  t7.  pro 
QniBclio. 


Prol.  75.,  Epid.  Y,  2.  35.  34. 
Pers.  II ,  2 ,  4.) ,  posterior  et 
m  eatmmetiuum  et  indicatiuum  ad- 
•mittii  9  ut  tamen  hie  aptius  po- 
•  natur.m 

NoD  repagDabo;  id  ODnm  me 
torbat  •  qood  io  aflirmatiois  spoo- 
siooibat  obliqoo  sermone   refe- 
reodit  non  uariatur   Si   et  Ni  , 
Immo    perpeloo    negativa   parti- 
cula  Ni  adbibetor.     Coios  oodi 
eqoidem    aidero  simplicisstmam 
solotionem  ,     dommodo    liceret 
particalam  ni  pro  nonne^  an  non, 
io   obliqoa    oratiooe  positis  (Ob 
niekt),  iDlelligere.      Vetos   eoim 
est  atqae  omoiom  ferme  iiogoa- 
rom  usa   receptom  ,    qoae  affir- 
mandi    animo   obliqoa    oratione 
ioterrogeotar ,  oegatioe  coocipi, 
et  coDtra.     At  eoim  oocolae  iVt 
eiosmodi  tigoificatio   io   Leiicis 
oosqoam  occorrlt.    Ergo  boc  de 
laliDitate    iodiciom    peritioribos 
relinqoo.      Uaec  tameo  mecom 
repotaTB»  primom  Si  baod  dobie 
pro  An  otarpari,    llaqoe  ipsam 
Latinae  lioguae  iodolem  oix  ob- 
stare,    qoio  Ni    possit   An   non 
sigoificare ;  «Iterom ,  oltro  posse 
ooocedi,    ad  priscom  scrmooem 
illom  aocis  At  usom  ,    siquidem 
obtiooerlt,    pertioere  ;   oam    io 
ipoasioDom  similioroqoe  rerom 
iare  et   consuetodioe  tam  Cice- 

roois  aetate  qoam  postea  mollas 


prisci  sermoDis  rcliqoias  eiti- 
tisse ,  oemo  saoe  oegabit.  De- 
Diqoe  oDom  saltem  locom  inueni 
(neque  lectione  ncque  sensu  du- 
bium,  quamuis  uarie  a  VY.  DD, 
agilatum) ,  ubi  in  communi  ser- 
mone  oocola  iVt  ita  oalere  oide- 
tor  ;  dico  Plauti  TructU,  /T, 
2,  23. 
Attaphium :    «  Litteras    didicisli : 

aqoando  scis,    sine  alios  di- 

«scere.» 
tHnarch :    a  Discant ,    dum    mihi 

«  argumentari  liceat,  ni  oblitiu 

ntiem 

«Quod  dedi.   ^    At*  inlerea 

«  magisler  dum  tu    commen- 

« tabere 

aVoll  interim  illa  itidem  com- 

«mentari.    —    Di.    quid?  ~ 

nAt.    rem    accipere    identi- 

«dem»,  rel. 
Conrer  praeter  Edilores  eliam 
F.  G.  E.  Rottii  opuscula  Plau- 
tina,  Vol.  U.  p.  338.  «Docb 
« mdcbt'  ich  erforscheD ,  ob  ich 
«etwa  ausgescbwitit,  Was  ich 
«lernt*.»  —  Sed  iam  salis  de 
Latinitate,  de  qua ,  sicot  antea 
dixi,  non  meum  est  iudicare. 
De  re  autcm  ac  sententia  in  me 
recipio  ,  fore,  ut ,  quao  secun- 
dum  Btuchkium  attuli  exempla, 
omnia  inueniantur  tenlalae  illi 
ralioni  consentanea  esse.  Qui- 
bus    insuper   adiiciam    tam    ad 


M     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

Mr^^^p^qui   rontenderent ,   proaocare  consnessent ,   particnla 
hac  Ni  conceptae  fuisseni^). 

Quae  BrissotM  lectio ,  taoietsi  propt»  sensos  neri- 

tateai  prioribiis  illis  lon^  praestat,  acerbe  taaien  a 

GmraioHio^  satis  placido  alias  et  huano  anctore,  re- 

prehenditnr.      mBrinoHbUj   inqnit,   formulae   locum 

mopiare  siudeuSj  non  sensii  ab  se  peruerii  sen^ 

mieHiiam^    Turpiier  auiem  seeuius  eum  esi  OtU 

mueius^   fuem    ab  HoioamHo  ei    Ursiuo  discere 

moporiebai^  Qutuciium  sic  facere  spoHsUmem  non 

•  poiuisse.* 

Cietmni  qmna  OHueius  hanc  Brissonll  lectionen 
a  se  receptaai  adnotatione  sna  sic  defendissrt,  nt  coh 
saermfmeHio  spoHsioHem^  cum  poeiuiA  sponsione  prme^ 
iudicimlemj  cum  omilbus  omia  perwsceret^  nuper 
Heflerus^   nouus    extitit    defeusor,   qui   propoaitae 


a4  s«nes  res  4.  MUi  loco   (Tn«   11.,    t^ai- 

pettteeatia  Im«€:   Um.  iii .  ^  4cai    lefatw  N%)    tpumHn    pro 

57.   56.     Hmmi.  ibtJU  iii ,  4^  7.  siipmtmri «    mpm4   TmUwvmm    oero 

«Yf.    r.  3.    ^  «Yf.     Fmmmi,  4.  1.  (U,  S,  S.)   nttipmimH  pio 

r,  4,   73.    Cmnm.   m  Pirol.  75.  ipmdtrt    smm    prmmmUmn    osvr- 

Efii,  r«  2«  11«  Siff.     ritrt.  /1,  pelw. 

^  4.  —    Ml.  r,  4.    r^.  Umr^  51)  4e  Firwiii   Li^  Y.  cap. 

iV^  X  3-  «rt.   04  oefo  m4  foa-  7.  p.  351. 

M   wrefftms\  55i  Mi  AufiMiMiMi  Comm»- 

le  le  pnelcflool,    alifoao^  foriiis    |— rt»i ,   orf.  Amg.   GmiL 

ialcrTO^tioae  paiticolae  .\i  eo-  Bt§ttr ,  Jifrsiioi  1S27.  4.  c  17. 

trerere  ooo>  p.  SS.  se^.  —  nia  taatui ,  ^e 

[,  oeloti  rol.  Jfor.  4e  ipiiMiioi  prm  prmt4»  UUt 

VII,  i,  4.   vCooC.   4.  I.  4e  Off.  liiMnno,    ^   QoiactMK 

111,  19.>  Tl.  U  la.  soa   ref««effe    pnfiwTt ,    ▼.   D. 

CmeniM  ofcitrr  taotoai  (Mn  fro4idlil«   bmms  pnrfcaMii  Milii 

m4  soHiHMHi  illan  raliooeoi  Imio^  ot^eotor. 
fertioct':  ^oaetv .    oooi  Ibrte  io 


S.  i.    ludicii  origo  et  natura.  *i 

sponsionis  ius  tam  bene  perspexit,   ut  ueram  lectio-  JtT^,^^ 
nem ,   sl  critica  qaoque  ratione  usua  esset ,  ipse  re-  ^***^' 
stitulsset,  caeteri,  si  eum  audiuissent ,  nunquam  relin- 
quere  potuissent. 

IV.  Sl  •  •  •  POSSESSA  NON  KSSENT. 

Hanc  lectioiiem,  et  Codicum  auctoritate  et  iuris 
ratione  unice  ueram,  olim  Menardus  a^ouit^^),  cuiuf 
tamen  sententia,  et  uerltate  et  simplicitate  inslgnis, 
adeo  caeterorum  erroribus  obruebatur,  ut  non  modo 
laude,  uerum  ne  refutatione  quidem  digna  putaretur. 

Deinde  nostra  aetate  C  F.  EVeieslebeti  ^O  i  cum  de 
Quinetiana  hac  sponsione  fabulam  componeret,  ueram 
hanc  lectionem,  opinor,  quo  aliquid  tamen  ueri  superes- 
set ,  in  formula  conseruauit ,  quam  de  reliquo  sic  elfinxlt : 

«  Pbouoco  te  cxxv.  asris  sacramknto  ,  si  Ex  Edi- 

•  CTO  Praetoris  bona  mea  possessa  non  sint.* 

«  SlMILITER  EOO  TE  SI  POSSESSA   SINT.* 


56)  Videsi«  Menardi  Argamen- 
tom  baias  Orationis,  apnd  Ga- 
ratonioni  p.  323.  «Negante 
«Qoinctio,  bona  ex  Edicto  etse 
«posseMa,  iubet  Praetor  spon- 
«sionem  Qoinclinm   facere,    Si 

•  bona   sma  ex    Edieto   Burrieni 
•PraeioriM    [Romae]    diei   XXX. 

•  potsesta  non  tiinl.  Quid  est 
«  ergo  in  controoersia  ?  Dico  peti 
«in  hac  oralione  certam  peco- 
'« niam  ex  sponsa ,  qoam  inlen- 
«dat  P.  Qoinctias  deberi  sibi  a 
« S.  Naeoio  ,  qoasi  commissa 
«lUpolatione.»  ~  Et  inferios 
>it :  « Forma  sponsionis  ,  secon- 


«dom  qoam  stipolari  Qoinctinm 
«oportoit,  fuit  ferme  talis:  Si 
«  bona  tnea  ex  Edieto  P.  Burrieni 
« Praetorii  XXX.  dies  potMeaa 
9inon  fiml,  S.  Naevi^  promittii, 
«pota,  mUle  nummoeJ  StipulO' 
vtui  ett  P.  Qii<nc«iif ,  promieit 
eNaeuiu$.9 

Ecce  qoae  ad  rei  capot  per- 
tinent ,  oera  omnia  praeter  tum^ 
mam  pecuniae,  ad  poenalis  po- 
tios  sponsionis  qnam  praeiudi' 
cidlit  modom  effictam. 

57)  de  Spontionibut  earumque 
pr€Mertim  in  iure  Saxonico  obli-' 
gatione  f  Liptiae  1822.  4.  p.  7. 


Locaine.  ^. 
•t  c.  t7.  pro 
QuiBClio. 


42     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

PauUo  postea  Rauixui  Codices  cum  ratione  iuris  ita 
conciliauit,  ut  quo  errore  expulso  ad  lectionem  Iianc 
nostram  stabiliendam  necessario  opus  esset,  eum  qul- 
dem  expelleret,  de  caeteris  quam  plurimosretineret^^). 

Denique  Huschkitis^  quum  de  caussa  Slliana  disser- 
eret,  obiter  quidem  locum  nostrum  attlgit,  ueramque 
lectlonem  auctorltate  magls  sua  quam  pecullari  argu- 
mentatlone  firmault:  attamen  sponslonum  unluersam 
naturam^  qua  est  perltia  et  subtilltate,  adeo  perspe- 
xisse  mihl  uidetiir,  ut,  dummodo  ad  Qulnctianam  caus- 
sam  propius  accedere  uoluisset,  scribendi  mlhl  occa- 
sionem  uix  rellcturus  fuisset. 

Atque  haec  est  Editorum  ac  Commentatorum  de 
ilia  sponsione  dlsputatio ,  ad  d.  caput  8.  huius  oratlo- 
nis  plerumque  dlrecta,  atque  inde  ad  caput  27.^  ubi 
eiusdem  sponslonis  mentio  recurrlt,  translata. 

Quam  uero  inferioris  hulus  formulae  quidam,  inani 
artlficlO)  slbi  eflfinxerunt  dluersitatem^^),   ea  peruersae 


58)  1.  1.  p.  21.  —  «Ea  Bimi- 
«nim,  iDqait,  erat  formula  (H 
«...  nofi  esient) ,  quam  Praetor 
«Qainctinm  inteDdere  aolebat, 
«com  Naeaiam  primas  spon- 
«sione  obUgaret.  Non  aUter 
«igitnr  legenda  oidetar  in  c.  8. 
«  et  27. ;  otroqae  enim  loco  di- 
«  citnr  ex  persona  Praetoris ,  qni 
«formulam  ita  noncopabat,  oti 
« erat  osurpanda  ab  eo ,  quem 
«primom  sponsionem  facere  io- 
«bebat,  plane  ut  qui  adoersa- 
«rium  ad  sponsionem  prouoca- 
«bat,  eam  formulam  addebat, 
« qua    eum    contendere    secum 


cuolebat.  Quod  si  Naeuius  pri- 
« mus  sponsionem  fecisset ,  ei- 
«  dem  etiam  primo  loco  ex  sponso 
«agendum  fuisset.»  —  Sensit 
igitur  V.  D. ,  sponHonem  faeer$ 
dici  boc  loco  qui  stipolatur ,  non 
qui  stipulanU  promitlit;  iUnd 
nero  non  intellexit,  simplicem 
esse  sponsionem  nec  mutoam, 
neque  illud,  ad  ipomionem  pro- 
uoeare  eius  esse  ,  qui  uelit  spon- 
sionem  fieri ,  non  qui  recuset. 

59)  Conf.  Facciolatum  et  Go' 
ratonium  ad  c.  27.  Quorum  bic, 
«Ferri  ,  inquit,  uulgata  lectio 
« (s« . .  non  sint)  hoc  loco  potest ; 


g.  i.    ludieii  arigo  et  natura.  4*3 

illi  sponsionis,  qua  de  agitur,  ratloni,  in  qnapurganda  l^^!^^^ 
et  emendanda  satis,  opinor,  elaborauimus ,  tam  intime  ^***^'*- 
coniuncta  est ,   ut  noua  inde  dlsputandi  materia  nascl 
nuUa  possit. 


«neqoe  enim  QvAnetiuiy  dt  sa-  «iDdefinitam  hoe  est,  et  NamUi 
«  pra  c.  8.,  dicitor  fecitse  spon-  « tponsionem  poisomos  intelli- 
«  sionem  ,   sed  jponsio  facta  es(.       «  gere.» 


82. 

Quo  iure  NaeuluSy  ut  bona  Quinetii  posHderety  a 
Praetore  cum  postulauerit  tum  impetrauerit. 

Illis  satis  cognitis,  qiiae  iudicii  ordinandl  caussa  in 
iiire  apud  Dolabellain  Praetorem  disceptata  sunt  et 
transacta,  sequitur,  ut  quae  in  iudicium  uenenint, 
sponsionisque  caussam  et  actionem  continuerunt,  or- 
dine  percenseamus. 

Quippe  sponsio,  de  qua  agitur,  ita  concepta  fuit, 
ut  iudicium  in  ea  re  totum  uersaretur,  boua  Qutiictii 
ex  Edieto  Burrietii  Praetoris  dies  XXX.  possessa 
essefit  neaie.  In  proposita  uero  specie  quum  praeter 
Nfaeuium  nemo  Quinctii  bona  neque  possederit,  neque, 
ut  possideret,  postulauerit*),  perinde  est,  ac  sl  noml- 
natim  quaeratur ,  Naeuius  ita  possederit  necne  ^). 

lam  imprimis  ad  hanc  quaestionem  pertinet  cogno- 
scere,  an  Quinctius  bi  ea  caussa  fuerity  ut  botui 
eius  possidere  Naeuio  ius  esset.  Qua  de  re  quum 
peculiare  quoddam  fuerit  Edicti  caput,  ubi  certis 
legibus  finitlsque  caussis  enumerarentur ,  quorum  bona 
Praetor,  ut  possiderentur,  et,  cum  res  ferrct,  uen- 
derentur,  iussurus  esset;  primo  loco  uideamus,  quo 
nomine  Quinctius  in  illud  Edictum  commisisse  ab  aduer- 
sario  Inslmuletur. 

1    CoDf.  c.  23.  24.  29.  2)  Vide  supra  p.  5. 


g.  8.  Quo  iure  N:  bana  Q^.  possederit.  45 
Niminiin  quae  elm  Edicti  memoria  nobis  est  tra-  .    "^r^"' 

rrMions. 

dita,   hoc  orationis  Quinctianae  loco  potisdmum  con- 
tinetur  : 

c  19.    c.  .  •  Attefide  nwiCy  ex  Edicto.  Praetorts 

•  boiia  P.  Quinctii  possideri  fuUlo  modo  pottAsse. 
c  RecUa  Edictum.  Qui  fraudationis  cAusaA  lati- 
«TARiT.     JVoii  est  is   Quinctius:  fiisi  si  latitafity 

•  gui  ad  fiegotium  suumj  relicto  procuratore,  pro" 

mficiSCUfUur.     CUI   HERBS  NON  RXTABIT.      Nc  is  qui^ 

c  dem.    Qui  kxsilii  caussa  solum  ubrterit.     Dici 

•  id  noii  potest.  Qui  absens  iudicio  defbnsus  non 
cruERiT.    Ne  id  quidem.    Qtio  tempore  extstimas 

•  oportuisscy  Naeuiy  absentem  Quinctium  defcfidiy 
c  aut  quomodo  *  P  rel« 

De  textu  postea  accuratius  erit  dispiciendum ;  in- 
terea  exliibui  Hotomafii  lectionem,  fierbis  quidem 
incertiorem ,  scfisu  uero  omnium  prope  iudicio  compro- 
batam  ac  talem ,  quam  fide  mea  tantisper  recipere 
minime  timeo. 

Quatuor  igitur  liabes  clausulas,  quarum  in  unam- 
qaamque  qul  Inciderit,  in  ea  caussa  est,  ut  aditus  a 
creditoribus  Praetor  iussurus  sit,  primum  bona  possi- 
deri,  deinde  caetera,  quae  eius  iuris  sunt,  ex  ordlne 
peragi^).     E  quibus  Naeuius  quam  praetenderit,   cu- 


3)    Confer    Gaii    Gomin.    lY.  crum,    qoi  ei  lege  lulia  bouis 

S.  78.      inBima    autem  ueneuni  oceduDt;  item  iudicatorum  post 

«au(   uiuorum  aut   mortuorum:  a  icmpus ,    quod  eis  partim  lege 

«utuoriifn  uelut  eorum,  qui  frau-  «  XII.  Tabularum  ,  parlim  Edicto 

•  dationit    causta    lalitant  ,    nec  o  Praetoris  ad  expedieudam    pe- 

*  absentet  defenduntur ;  iiem  eo-  ocuniam    tribuitur  :    mortuorum 


46    Cap.  L    De  iure  camssae  Quinctianae. 


mU  af  •lar 


iosoe  nomine  QaincUuni  apnd  Pnetoreni  argnerit,  ui- 
dendoBi  erit. 

Atqne  primnni  inter  omnes  constat,  dnas  saltem 
ex  qnatnor  illis  dansnlis  a  canssa  Quinctii  prorsus 
alienas  fnisse,  neqne  alio  consilio  a  Cicerone  intro- 
dnd,  nisi  qnonu^ris  int^pra  ac  continoa  eios  capitis 
recilatio  procedat.  Eae  scilicet  sont  ordlne  altera  ac 
tertia. 

Qnippe  nemo  Qninctium  insimulabat  exHIU  caussa 
soham  yertisae*)^  qninetiam  mnlto  minos  in  mentem 
Naenio  uenerat  dicere,  morfm  QaiHcibtm  obiisse 
ueq^ie  heredem   reli^/Kisse.     Nam  ad  mortuorum  bona 


kona    ■enevnt     nelnl 


fM  mUmm  mHmm  iu9hum 
4)  OMler  adnonen^i 


Nec  pnto  rede 
•e  iMibere,  ^nod  onliro  dicitar, 
eins  oti^ne  kononm  possiden4o> 
roBi  canssae  apnd  fiaq^miammm 
■mntioneai  esse,  in  L.  13.  t)nib. 
ci  cnn,  in  po.  e.  «Ad  co|:«i- 
tioneii  Inperatonini  a  prae- 
si^  pioninciae  leniissns,  etsi 
in  caetefis  litibns  aomae  4e> 
fendete  se  non  coplnr,  taMen 
in  |«onincia  Me»len4ns  est. 
.^MMi  «f  anilio  ffyonano  |»i»Mfi\ 
ai  4«^^nftM>  mw  «jrisr«f,  Kmm 
—  ^)ni4  er^ro  est? 
nfta^is  nilii  nt4etnr  Ik>c  k>co 
«jTsifiVw  <|nam  l«fimifw«w  c(k 
ftMfio  |Mt»  inns  mMM  ,  nrr  Kmm 


,  kaberi;  ibbo  de  ab- 
9mtiae  emmna  qoaerilnry  an  doa- 
bns  istis  rebns  evrasnri  possiL 
Deniqne  i^ane  niiki  ett  perspi- 
cnnniy  neterei  illani  caossam 
(siort  nelns  eisilii  ios  nninersnm) 
likeran  reipnUieae  parvB  fniife 
snpentilem.  Xcqne  enim  arbitror, 
eisnlis  a  neteribns  illis  Praeto- 
libns  spcdari  nfcswlinm  ,  aed  ra- 
piH$  dfmtniifumem ,  neqoe  anti- 
qno  illo  inre  rem  facilem  dnco 
Aiisse  cimilfm  iiMUrio  dtftmdtrt' 
Qna  lameo  de  re  non  buins  ioci 
est  lalins  disseiere.  Qni  ooloe- 
rit  Mrios  Iloclomm  errores  co- 
|nMk»cere  ,  adeal  CmiaHmm  Obss. 
X,  3t.«  Jl««riirm  1.  c.  p.  46., 
I.  c.  p.  :it41.,  BHh- 
Handb.  d.  Cif.  Proc. 
T.  I.  p.  :i$l.  $.  ±6.«  a'lofsiMm 
ad  b.  c.  19..  JMiu«m  1.  c 
p.  49T.   — 


S-  9^     Qua  iure  N\^  bma  Q^.  possederit.    ^7 

possidenda  hanc  Edicti  clausulam  Cui  hsres  non  bx-  J^".*^^,^"' 
TABiT,  pertinere>  adeo  manifestam  estO)  ut  tempus 
terere  mlhi  uiderer,  qui  id  ita  esse  monerem,  nisl 
complures  fuissent,  qui  perquam  ridlculo  errore  puta- 
rent,  ^uia  Uberi  Quiiictio  esnenty  idcireo  hute  Edicti 
daumUae  loctim  non  fuisse  ^) ;  quasi  uero  unquam  fando 
audltum  fuerit^  liberos  patri  uUw  heredes  extare! 

Quid  multa?  Quo  remotlores  a  proposita  specie 
mediae  illae  duae  clausulae  inueniuntur  esse  (jdi  sunt 
sane  remotissimae^^  eo  magis  persplcuum  erit,  eas  a 
Tullio  nonnisl  inter  caeteras  et  cum  ostentatione  qua-  » 
dam  totius  eius  capitis  excussi  enumerari.  Quod  cul 
bono  sit  anlmaduertisse ,  mox  apparebit. 

Restant  igitur  e  quatuor  illis  clausulis  duae,  prima 
scilicet  et  extrema,  quarum  utra  aduersus  Quinctium 
foerit  a^tata,  unice  quaerendum  esse  putaueris.  Age 
vero :  utrum  eaussatus  est  Naeuius?  fraudationis 
cdussa  Qubietium  iatUasse?  an  absentem  iudicio  de^ 
fensum  tum  fuisse? 


5)  GaU  III ,  7S.  (uide  supra 
DOt.  3.)  Gonf.  ib.  II,  167.  —  Nec 
mirani  igitur,  infra  (c.  28.)  io 
peroratiooe  rerainqoe ,  qoae  di- 
citor,  repetitiooe  haoc  caossam, 
tamqoain  remolissimam ,  peoi- 
tos  omitti.  Qoa  de  re  Hotoma- 
Dos  ad  d.  locom  oerissime  ad- 
notaoit.  Coof.  etiam  c.  27.  extr. 
et  c.  23.,  obi  simili  saoe  ra- 
tiooe  latitantis  solum  atque  a6- 
untis  caossae  commemorantur. 

6.  Vide  Hauium  l.  c.  p.  47. , 
abi  nc^at  dici  poue ,  Quinctio 
heredem  non  extare  ^    cuiuM  liberi 


haud  lemel  in  hae  oratUme  me- 
morentur.  Unde  primum  inlel- 
lexi ,  quid  ualeat ,  quod  apod 
qoosdam  memini  me  legere , 
Quinctio  heredem  extare.  Gonf. 
Lambinum  ad  b.  c.  19.  n'.  iVe- 
que  quemquam  attinebat ;  qoin- 
etiam  Ferratii  Epist.  lY,  4.  p. 
250.  —  Neqne  magis  opporto- 
nom  esse  doco,  qood  Hotoma- 
nutf  Klotziut  aliiqoe  ad  b.  l.  de 
necessario  herede  moooeront ,  qui 
eoitandae  booorum  ueoditioois 
caussa  iostitoi  posset. 


48     Cap.  L    De  iure  cMussae  Quinctianae. 

Buutlm!^  Qua  de  re  dum  quae.  NaeuUuf  quaeue  HorteuHuM 
patronus  orauit,  aliquis  nobis  tradlderit,  tutiasimuai 
erit  diligenter  attendere,  utrum  Tullius  potissime  de- 
fenderit. 

Ai  uero  qui  hoc  consilio  integra  solutaque  mente 
orationem  pro  Quinctio  perlegerit »  facili  negotio  re- 
periet,  uix  uno  alteroue  uerbo  latitationis  caussam 
attingi,  nullam  rem,  quae  in  latitantem  proprie  cadat, 
neque  negandi  neque  excusandi  gratia  proferri ,  deni- 
que  omnem  eius  caussae  commemorationem  perinde  fere 
atque  superiorum  duarum  talem  e&se^  qualem  non  ab 
eo  exspectaueris ,  qui  periculum  inde  sibi  creatum  de- 
pelleret,  uerum  multo  magis  ab  eo,  qui  tulissimum  se 
hac  parte  sentiretO- 

Contra  quartam  illam  caussam,  Qui  absens  iudicio 
DEFENSUs  NON  FUERiT,  quum  primum  mentio  incidit, 
studiose  adprehendit  orator^),  per  plura  deinde  capi- 
ta^)  intentissima  cura  persequitur,  totusque  in  eo  est, 
ut  ex  illius  clausulae  laqueis  Quinctium  exsoluat  ac 
liberet.  Cul  rei  sicut  iampridem  in  narratione  caute  et 
consulto  prospexerat  *^) ,  Ita  etiam  in  peroratione^')? 
ubi  caeterae  caussae  partim  breuissime  transeuntur, 
partim  plane  omittuntur ,  insignem  quandam  curam  ad- 
liibuit,  eaque  usus  est  cum  grauitate  tum  copla  uer- 
borum,  quae  primarlo  illo  totius  defensionis  iudiciique 
loco  et  capite  digna  esset. 

Simplex  haec  ratio,  ex  oratlonis  liabiiu  atqiie  ad- 


7)  Vide  c.  19.  27.  29. 

lOj  c.  6.  7 

8)  c.  19. 

11)  c.  28. 

9)  c.  19-22. 

$•  2.     Quo  iure  N\  hma  Q^*.  possederit.    49 

specta  deprompta,  satis  apud  me  ualuit,  ut  pro  explo-  .^J^^*^"' 
rata  re  semper  haberem,  quartam  lllam,  non  "primam 
Edicti  claaaalam  fuisse,    qua  tenerl  Quinctius  ab  ad- 
aersario  diceretur. 

Qaae  tamen  sententia  quum  longe  absit,  ut  omnium 
iudlcio  comprobetur,  nuuc  ea  uideamus,  quae  contra 
et  disputarl  et  statul  solent. 

Atque  etiam  dissentlentium  a  nobis  magna  est  inter 
Ipsos  dissensio. 

Alii  enim  unam  latltationis  caussam  putant  agita- 
tam  esse,  alii  ne  hanc  quidem,  quin  omnino  nullam  ex 
quatuor  illis,  quas  supradicto  Edicti  capite  contineri 
cognoolmos. 

Quarom  oplnionum  prior,  olim  ab  Hotomam^^)^ 
nnper  etlam  a  Rauio^^)  defensa,  uix  longam  requirlt 
refatatlonem.  Neque  enim  orlginem  duxit  ex  orationis 
hulus  comtemplatione,  uerum  ex  praua  quadam  iuris 
ciiUlls  doctrlna,  adeo  hodle  explosa  atque  a  melioris 
notae  scrlptoribus^^)  repudiata,  ut  qul  ante  Gaium  re- 
pertam  eam  excogltauerunt ,  excusatione,  qui  abhinc 
in  ea  perseuerauerunt ,  uix  miseratlone  digni  esse  exi- 
stimentur. 

Ximlrum  error  in  eo  fuit,  quod  ex  aliquot  Digesto- 


12)  Qaem  confer  praecipae 
m  Argumenio  ad  orationem  pro 
Qoinctio  atqae  in  notis  ad  c.  27. 

13)  Yidesis  1.  c.   p.  42.  seqq. 

14)  F.  C.  G.  Stieber  de  bono- 
nim  emtione ,  Lipsiae  1827.  8. 
p.  29.  —  Zimmem  h  c.  p.  2iO., 
qai  ibidem   in    nota  3.  (perinde 


ac  StieberuM  p.  42.)  etiam  de 
specie  proposita  mecum  consen- 
tit,  scilicet  tamquam  absentis 
non  tamquam  latitantis  bona 
Quinctii  possessa  fuisse.  —  Beth- 
mann-Hollweg  1.  c.  p.  280.8eqq.— 
Noui  autem  errores  irrepserunt 
in  W.  Reinii  d.  libro  p.  497. 

4 


c 


50      Cap.  1.    De  iure  caussae  QumcHanae. 

•Jr.*'**!*"'"  rn™  ^ocls  male  intellectls  *0  temere  conclndebatur , 
mUiionis  ac  possessionls  tiiuersam  omnino  ^enns ,  ius, 
ordlnem  exitumque  fuisse,  prout  aut  tatitaiio  aut  a6- 
senlia  postulandi  caussa  esset;  uidelicet  absetitis  bona 
creditoribus  possidere  iussis  custodire  tantum  ac  ^er- 
tiare  licuisse,  latitaiUis  uero  quasi  ciuUiter  posstdere 
certoque  ordine  etiam  proseribere  atque  mndere  lus 
fdisse. 

Unde  quum  oratio  pro  Quinctio  frequentem  contU 
neret  et  proscribendorum  et  uendendorum  bonomm 
mentionem^^),  satius  uisum  est,  communi  luris  ratlonl 
caussam  Qulnctii  accommodare  quam  religlosa  hulus 
obseruatione  rationem  illam  disturbare.  Quo  consilio 
facile  eo  peruentum  est,  ut  spretis  quae  repugnarent 
omnibus,  latitatio  Ingereretur,  absentiae  uero  caussa 
acerrime  expelleretur. 

Magnum  autem  huic  errori  praesidium  Inde  para- 
batur ,  quod  cuius  bona  tamquam  latitantis  possideren- 
tur ,  ei  perinde  atque  absenti  depelli  potulsse  constat 
possessionem ,  si  quls  intra  statutum  tempus  iustam 
eius  defensionem  susciperet  ^O-  Quippe  falsa  illa  do- 
ctrina  impeditis ,  quum  ubique  disceptari  uiderent, 
Quinctius  absens  defensus  fuisset  necne,  unum  exopta- 
tumque  apparebat  in  eo  perfugium  esse,  ut  ad  tatita^ 


15)  ConferaDtur  de  omni  hac  po.  e.  L.  7.  §§.  16.  17.  eod.  L. 

materia   L.  7.    8*  ^*     ^*  ^*  pr*  19.  8*  ^*    ^^  iudiciis.  L.  1.   De 

1.  6.  §.  1.     Quib.  cx  cau.  in  po.  negotiis  gestis. 

e.     Tbeopbilus  ad  pr.  L  De  suc-  16)  Yide  c.  6.  15.  16.  18—21. 

cessionibus  sublatis.    L.  3.  §.  23.  23.  24.  29. 

De  A.  u.  A.  Po.  L.  21.  §$.  2.  3.  17)  Conrer  praeter  orationem 

L.  22.  pr.  L.  23.  8*  ^*    E^  <l"i^-  P^o  Qoinctio  etiam  L.  33.  £.  1. 

can.  roai.  L.  13.  Quib.  ex  cau.  in  De  reb.  auctor.  iud.  po.  (uerba 


§•  9.     Quo  iure  JN\  bimo  Q^'.  possederU.    51 


Uu- 


tiatiU  caussam  illn  referrentur ;  neque  animaduerte-  v»"<*«<^^*< 
bant,  quae  tamen  sunt  manifestissima,  primum  semper 
Ciceronem  defetisionis  iilam  quaestionem  a  latitationis 
caussa  seiungere  totamque  absentiae  adplicare;  deinde 
uniaersam  iatitationis  caussam  in  pracsentem  potissi- 
mum  cadere*'),  adeoque  uel  ipso  uerborum  tenore, 
quo  absens  Quinctius  defensus  esse  diceretur,  absen-^ 
tiam  bonorum  possidendorum  caussam  demonstrari, 
latitationem  uero  quasi  necessario  excludi. 

Venimtamen  de  isto  errore  iam  nimium  etiam  diu 
disputare  mihi  uideor^  Hodie  enim  inter  omnes  constat, 
eodem  iure  fuisse  et  qui  latitantis  et  qui  absentis  de- 
bitorls  bona,  ut  possideret,  aut  postularet  aut  Impe- 
trasset,  eandem  uim  possessionis ,  eadem  tempora, 
eundem  tam  proscriptionis  quam  uenditionis  exitum 
atque  effectum,  exceptis  tantummodo  quorundam  ab- 
sentlum  caussls,  quorum,  etiamsi  non  defenderentur, 
bona  possideri  solum  atque  custodiri  llceret,  uendi  non 
lieeret,  uelutl  pupillorum  et  qui  reipublieae  eaussa  sine 
doio  malo  absunt,  et  qui  ab  hostibus  capti  sunt*^). 


habes  sopra  p.  5.  not.  4.)  L. 
2.  i§.  1.  2.  4.  Qaib.  ex  cau. 
io  po.  e. 

18)  Zimmero  I.  1.  p.  2il. 
Conf.  L.  7.  S*  l'^*  Quib.  ex  cau. 
in  po.  e.  L.  18.  L.  19.  De  in 
ios  oocando.    Gai.  III,  78. 

19)  L.  6.  8$.  1.2.  L.  5.  g.  2. 
Qoib.  ex  cao.  in  po.  e.  L.  fi. 
8-1.  L.  3.3.  pr.  De  reb.  auctor. 
iad.  po.  —  Paulh'  R.  S.  Y.  5.  b. 
Conf.  Tab.  Herael,  P.  II.  v.  41 
—43.    apud  Dirksen.  p.  115.  — 


Neqoe  infitiabor,  aliis  quoqoe 
de  caussis  saepenumero  Praeto- 
ret  lenius  absentibus  quam  frau- 
dationis  caassa  latilantibos  ius 
dixisse ,  ueniamque  uendendo- 
rum  bonorum  aut  dilationem, 
aequitate  suggerente,  dedisse ; 
qninetiam  Edictum  inferioris  ae- 
tatis  subtiliore  quadam  ratione 
uarias  species  distinxisse.  — 
Conf.  L.  7.  SS*  16.  17.  Quib. 
ex  cau.  in  po.  e.  —  Zimmem 
I.  c.    S-  77.    p.  240.    S-  85.  p. 


S2     Cap.  L    De  iure  cmissae  Quinctianae. 
Quaaecuu-        Quae  deiiique  causMae  omnes,    nuam  sint  et  a  lite 

■ula  afttur.  <»  »  /        i 

proposita  alienissimac ,  et  pro  communi  exceptionum 
natura  ad  confirmandam  regulam  aptissimae,  palam 
est  intelligere. 

Mitto  eaetera.  Nam  etsi  grauibus  aliquot  nodis 
impiicatam  esse  uideo  iuris  illius,  quod  de  absentlnm 
bonis  possidendis  uendendisque  obtinuit ,  Edictorumque 
post  Ciceronis  aetatem  de  ea  re  compositorum  histo- 
riam^^),  nobis  tamen  hoc  loco  satis  est  Intellexisse , 
nihil  inde  impedimenti  exlstere,  quominus  ad  ipsius 
huius  orationls  tenorem  sanamque  interpretationem  iu- 
dicium  nostrum  dirlgamus ,  ac  propterea  reiecto  iatlta- 
tionls  capite  firmlsslme  nobls  persuadeamus,  ex  qua- 
tuor  illis  Edicti  caussls  hanc  unam  Qui  absens  iudi- 
cio  uEFENSUs  NON  FUERiT  luter  Naculum  et  Quinctium 
agltatam  fulsse. 

Verumenlmuero  hoc  loco  nouum  aduersariorum  ge- 
nus  obuiam  uenit. 

Sunt  enim  (slcut  iam  supra  praemonul),  qui  omnino 
statuant,  ex  quatuor  illis  Edlcti  ciausulis  in  hac  cauHsa 
nulll  locum  fulsse,  neque  Quinctium  nlsi  uadimonii 
deserti  aut  culpa  aut  crlmine  laborasse. 

Quam  sententiam  tametsi  ex  huius  oratlonis  inter- 
pretibus  unum  Klotzium  uideo  dlstlncte  protulisse'')) 


267.    Bethmann-Hollweg  1.  c.  g.  20)  Conferantar  inler  se  quae 

26.  p.  ^84.  —     lllod  aero  mihi  sopra  allegaai  in  nota  15. 

constal  (qood  boc  loco  salis  est),  21)  ad  c.  6.   7.    (in    eilrema 

simplei   Ciceronis    aetate    Edicli  nola)    el    c    19-       Conferanlar 

ius  anamque  illud  foisse ,  quod  Idanuiiui  el  Facciolatui  ad   c.  7. 
deinceps  demonslrabilur. 


possederit. 


tHmen  generalis  qaaedani    ratio  subesse    mihi  uidetur,  ^^^l^'^^ 
quae  latlus  etiam  apud   probatissimos  lureconsultos^^) 
manauerit. 

Nam  quum  quatuor  tantum  bonorum  possidendorum 
caossas  Tullius  enumerauerit,  tamen  apud  eos,  qui  de 
lure  cluili  scripserunt,  iam  uulgo  obtinuit,  ut  complu- 
ribus  addltis  ille  numerus  augeretur.  Nimirum  eadem 
serie  continuata  adilci  solent: 

L  ludicatuSy  confessiis  quiue  in  iure  nihit  re- 
sponderity  "neque  iudicio,  utl  oportetj  se  de^ 
fetiderU^^). 

II.  Qui  quaeue  in  adoptionem  se  dederunt  aut 
in  tnanum  mancipiumue  uenemnt^  nisi  ab  eo, 
cuius  iuri  subiecti  sunt,  ex  anteriore  contractu 
in  soiidum  defendantur^^). 

in.  Qui  uadimonio  non  stetit* 

EUis  uero  caussas  aliquo  modo  ad  bonorum  possi- 
«lendorum  ius  pertinuisse,  consentio;  qulnetiam  Cicero- 
nis  aetate  Praetorum  Edlctis  aliquid  cautum  fuisse  de 


22)  Yide  sopra  not.  14. 

23)  Gaiui  111,  78.  (oide  supra 
p.  45.  not.  S.)  Lex  Galliae  cu- 
fdpmae  c.  22.  «Praetor  .  .  . 
« io  eam  .  •  .  de  eis  rebos  omni- 
"bus  ita  io8  dicito,  decernilo, 
«eosqoe  duci ,  bona  eoritm  pos- 
•  lulerf  proseribiue  uenireque  tu- 
«6elo,  ac  si  is  .  .  .  d.  e.  r. 
«m  iure  apitd  eum  Praetorem 
«...  confeuus  esset  ^  aut  d.  «;. 
■  r.  HihU  respondissct  ,    netjue  se 


«  tudtcto ,  u(t  oportuisset ,  defenr 
ndisset.n  Couf.  5autmt  Tracla- 
tum  Das  altr6mische  Schuldrecht 
in  Comment.  Academiac  R.  Bc- 
rolinensis,  a.  1833.  p.  91.  seq. — 
Adde  L.  52.  De  R.  I.  —  Con- 
sulto  autem  omisi  speciem  eo- 
rum  ,  ^ut  lege  iulia  bottis  cedunt 
(Gai.  d.  §.  78.),  quippe  quae 
Ciceronis  aetale  poslcrior  sil. 
24)  Grti.  ///.  84.  /r,'  80. 


M     Cajp.  L    De  iwre  caussae  QmmeliaHae. 

priaa  facile  concediiB,  de  alteni  hniid  repagiuiiio ; 
hoc  iimiai  adiiciafli  atqoe  etlaM  contendaai,  diaerso 
(Idicti  capite  ano  plaribosae,  ac  separatioi  ab  eo,  qaod 
in  d.  c  19.  Qalnctlanae  nostrae  recitatar,  de  daabas 
illis  canssis  hoc  tcBpore  caatun  constltatainqae 
faisse.  Xeqae  enini  in  aniaiiui  indacere  possam,  CU 
ceronem  non  inte^nni,  qao  de  ageliatary  Edlcti  capat 
recitasse,  qaippe  qai  ne  allenissiflua  qoideni  a  lite  sna 
clansalas  praetemiiserit ,  et  post  qaartam  illaai,  qaam 
proposuit^  nullaai  esse  rellqaani,  satis  etiani  distincte 
indicauerit'^:  neqne  caussa  dici  potest,  quin  censea^ 
nias,  pecaliari  qaodaai  capite  Praetoreni  eas  personas 
conipreheiidisse,  qaaroni  liona  nt  possiderentar  com- 
nianis  oninlani  ea  condicio  efficeret ,  ^piod  in  Uu  tio- 
caHdi  poirstas  mom  esseL  Contra  pnspicaiini  est, 
duo  illa  ^nera«  alinnde  adiecta,  ehnBodl  personas 
contlnere,  qnae  in  inre  laM  constiterint  ant  potaerint 
taaien  in  ius  aocari. 

Sed  haec  niissa  facio;  sant  enia  a  QainctU  caassa 
nnllo  dabio  reniotissaHUu  Ad  tertiu  oenio,  propter 
qood  unani  priora  conunenioranda  faeront,  uadimo^ 
Hinm  desrrhim. 

Hanc  enla  aulgo    ferunt  quintaa   caossaai   foisse. 


:^^   VMr  c.  tS.    «...  ^«odl  4.  c.  tt.  ak  imtm  ^«Ideai  E4ieU 

«M^ae    fra»4a»4i    cavssa    teli-  cayrt  wciUii  fliawm ,  deinde 

«Usset  (al.  lefiMar),  ae^ee  ei-  «er».    c«m   ad  «lefnlis  cUwn- 

«silii   catts^a  soIvm  «efftisse  di>  Um  penwl—  ecect»  oraloreM 

«cereloff.     Miqmmm  «st,  «1  «mm  sokstili»e,  ad  ar^mMBU  Iraos- 

«  w—P  ifHri^ 4tfm^krit  •  et lel.  ~  iisse,    reli^M   oeio»    q«ae  raci> 

Qoae  oeite  alteli .    el    oe  ^ei»  tattda     fvi^ijeat .     stlealio    prae- 

ia    coaiectwa»    eoadeiel  .     ia  lefftiMe. 


S'  2*     Quo  iure  N\  bona  Q^.  possederiti    55 

qua  ex  hoc  Edicto,  ot  bona  posslderentur ,   comiiiitti  ^^** 
potnerit,  eodem  genere  et  ordine  ac  quatuor  illas  con- 
stitutam ,    denique    Cq^o^l  subintelli^nt    magis   quam 
afiirmant^  aut  temere  aut  callido   quodam  consilio  in 
recitando  Edicti  illo  capite  a  Tullio  praetermissam. 

Quam  sententiam  qui  sequuntur,  locupletissiroo 
sibl  uidentur  teste  uti  Ulpiano^  quero  uel  ipsa  uerba 
Ullus  clausulae,  quam  dicunt  suppressae,  recitare  pu- 
tant  fn  L.  2.  pr.  QiM.  ex  cau.  in  po.  e. 

Ulpianus  lib.  5.  ad  Edictum. 

•  Praetor  ait:  In  bona  einSy   qui  iudicii  sisiendi 

«  caussa  fideiussorem  dedit  y    si  neque  potestatem 

^sui  fadetj  neque  defendetur^  iri  iubebo.^ 

Certe  equidem,  tametsi  hunc  locum  pro  summa  illa 

difficultate  atque  interpolationis  —  certitudine  potius  di- 

xero  quam  suspicione,  qua  omnis  uadimoniorum  mate- 

ria  In  Digestorum  fragmentis  laborat;  satis  leuiter  ab 

interpretibus   uideo  haberi,    tamen   omissis,   quae    ad 

propositum  nostrum  minus  sunt  necessaria ,  haud  gra- 

uabor,    quod  extremum  a  me  postulaueris ,  ultro  con- 

cedere,  uidelicet  Praetorem  aliquando  Edicto  compre- 

hendisse,  se  certa  lege  permissurum,  ut,  qui  uadimo- 

nium  deseruisset ,  eius  bona  possiderentur.   Esto.    Qua 

oero  lege  ac  condicione  id  fieret,   Praetor   hls  uerbis, 

opinor,  significauit: 

€  si  neque  potestatem  sui  faciet  neque  defendetur^* 
quibus  confestim  Ulpianus  declarat  contineri  qui  lati^ 
tauerit  et  qui  abfuerit^  nisi  defendantur^% 

26)  ibid.    $.   1.    «Polestatem       «agil,   ne  adyersarius  eios   co- 
« aotem   toi    noo   Tacit ,    qoi   id       <«  piam    8oi    bat>eal.      Ergo  laCt- 


•gBlur. 


%     Cajp.  I.    De  inre  cauesae  Qmmctianae. 

Qaiil  ergo  cst?  Niaiiniai  abonde  patei,  hoc  ius 
Efiicto  illo  stjitui,  ot,  qvi  midiaioiiiiiiD  desenierit,  dam- 
oiodo  simul  etiaai  latitet  aat  absit,  nec  defendmtar, 
eins  bona  possideantnr. 

Unde  qaam  appareat,  aadiaioninm  desertam  hand- 
qnaqnam  sna  ui  ac  potestate  bonls  possidendis  canssam 
praebnisse,  sed  ita  demnm,  si  ant  latitatlonis  ant  ab- 
sentiae  canssa  accederet.  perspicaam  etiam  erit,  er- 
rare.  qui  aadimoninm  desertnm  qnataor  illis  canssls, 
quae  sin^lae  debitoris  bona  nt  possiderentnr  efflce- 
rent,  pro  aeqnali  comparanerint ,  eodemqae  ordine  pro 
qninta  adiecerint. 

Quae  ratio  si  ei  Edicto,  quo  npianus  nsos  est, 
non  conuenit,  nae  illa  lon^  aberit^  nt  ant  Ciceronis 
aetati  aut  Edicto  Burrieni  Praetorls  ant  canssae  Quin^ 
riii  conciliari  posslt. 

Xam  praeterqnam  quod  inrerius  apparebit,  quae 
modo  secundnm  Ulpiamtm  probanimus.  eadem,  si  non 
uerbis  Ediciij  at  re  ipsa  atqne  inris  ratione  Ciceronis 
iam  aetate  obtlnnisse;  neminem  potest  latere,  nnnm 
qnidem,  in  omni  ea  caussa  acerrime  pugnari,  Qtrin^ 
eiius  uadimaniftm  deseruerii  necnen  altemm  con- 
tra  illnd,  Tullium,  qnooui^  euincat  bona  Qninctii  ex 
Edicto  possideri  non  potuisse.  sin|rulas«  qnibns  enn- 
merantur  ii,  quomm  bona  ita  possideri  liceat,  clausulas 
sic  ex  ordine  redtare,  ut  ne  alienissinms  quidem  omit- 
tat^,  denique  nihil  omnino  se  omittere  palam  osten- 


mimmtis  taM  imkfi  ^otfui^'.  ~       •mdttmr  pdniattm   smi  nom  fa- 

•  {.  2.    Qma   u   MN   ImiiiH  jmI       «errrf » 

•  ■liwf  flMn  Jrfddaf wr  ?    mmm»  i7)  TMe  sitpn  p.  &I. 


S*  2.     Quo  iure  N\  bana  Q^.  possederit.     57 

dat*');  neque  tamen  ullam  hac  parte  uadimonii  deserti  ,Jf".*^Vi«r"" 
mentionem  oceurrere. 

Quae  qui  reputauerit,  et  aiterum  eum  altero  contu- 
lerit,  quomodo  credere  poterit,  in  lioc  ipso  Edicti 
capite  qHintam  aliquam  de  uadimonio  deserio  clausu- 
lam  fiiisse,  quam  Cicero  in  recitando  suppresserit  silen- 
tioque  praeterierit  ?  Nonne  qui  ita  statuerit,  oratorem 
nostrnm  talis  calumniae  dicam  an  impudentiae  potius 
ac  stoltitiae  insimulabit,  qualis  ne  in  abiectissimum 
quidem  rabulam  caderet?  Aut  quae  ratlo,  quae  utili- 
tas,  quae  tandem  fallendi  spes  uel  excusatio  tali 
orandl  conrilio  adesse  potuisset  ? 


rfttio. 


Qoid  multa?   Optimum  refellendi  genus  est,  ueram    Kun  iuH. 
rel  naturam  et  ratlonem  ostendere.     Eam  uero,  dum- 
modo  propositam  nobis  orationem  attente  perlustraue- 
ris,  nuUo  duce  quasi  ultro  oblatam  inuenies. 

Etenim  negat  Cicero,  bona  Quinctii  ex  Edicto 
possessa  esse.  Eius  rei  tripartitam  instituit  confirma- 
tionem.    Partes  hisce  uerbis^^)  distlnguit: 

«Ostendam    primum,    catisam  non  fuisse  y    cur  a 
« Praetore  posttdares^  ut  bona  P.  Quinctii  possU- 

•  deres : 
«deinde,  ex  Edicto  te  possidere  non  potuisse: 

•  postremo,  non  possedisse.* 

lam  alterius  partis  principium  est ,  ut  de  supradicto 
illo  Edicti  capite,  quo  quatuor  clausulis  personHs, 
quarum  bona  possideri  liceret,    enumerari  cognouimus, 

28)  Vide  supra  p.  54.  nol.  25.  29)  Vide  c.  10. 


58     Cap.  L    De  iure  caussae 

BiM  ■•ru  disseratnr ,  doceaturqne ,  eanm  clausnlanuii  nulla 
Qulnctium  nequc  teneri  neqne  ullo  modo  adtlngi^). 

Vadimonii    uero    deserti   quaestio    ubi    inoenitur 

locata? 

Nempe  in  prlma  parte^O. 

Quid  ergo  est?  Tantopere  uisa  est  omni  sua  ntitura 
atque  effectu  aliena  esse  a  quadripartito  illo  Edicti 
capite ,  ut  ne  ad  eandem  quidem  confirmationis  partem 
pertinere,  neque,  ubi  quaereretur,  an  bofui  ex  Edicio 
possideri  pohtisseniy  quicquam  valere  pvtaretur. 

Contra  apparet  attinuisse  de  uadimonio  deserto 
disceptare,  ubi  id  ageretur,  caussa  \aeuio  fuisset 
fiecnCj  cttr  postularety  ut  botui  Quinctii  possideret. 
Haec  enim  summa  est  primae  eius  partis. 

Yldemus  autem  hanc  partem  duobus  locls  seu  argu- 
mcntis  constare,  primo,  Quinctinm  nihil  Xaeuio  de- 
buisse,  altero  uadimonium  el  nullam  deseniisse. 

Kr^  caussa  fktisse  dicetur,  cur  Xaeuius  postularet, 
ut  bona  Qulnctii  possideret,  si  hie  illi  aut  debuerit 
ati^uid  aut  uadimwnium  deseruerit. 

Illud  i^tur  unum  superest«  ut  dispidamus,  quae 
ratio  Inter  has,  quae  dicuntur«  caussas  rtir  Naeuius 
poshtlaret  atque  quatuor  illas  Edicti  claasulas  inter- 
cesserit* 

Nimlrum  constat,,  illo  Edicti  capite  quatuor  gene- 
ribtts  eas  personas  dofiniri«  quarum  bona  possideri 
liceaU    Karum  autem  numerD  si  quis  esset,  num  omni- 

5lV  c,  1«,  $<^«.  31"  c,  14.  eitr    -   19.  iS. 


$.  2.     Qm  iure  N:  bona  Q\  possedi^rit.    59 

bus  undique  licebat  accurrere ,  atque , .  ut   bona   eius  ^J^^*"'  '""' 
posslderent ,  postuiare? 

Immo  iusta  caussa  postulantibus  opus  erat. 

Quae  igitur  caussa  iusta  we  uidebatur? 

Enimuero  creditoribusj  rei  seruaudae  caussa^  pos- 
sidendi  illud  uendendique  ius  a  Praetore  constitutum 
erat.  Itaque  creditorem  esse  oportebat ,  qui  ex  Edicto 
bona  po&sldere  postularet. 

Qua  in  re  tamen  creditoris  nomen  latius  et  cum 
quadam  extensione  accipiebatur:  aequum  enim  uide- 
batur,  ut  ei  quoque  res  seruaretur  periculumque  depel- 
leretnr,  qui  iustam  spem  magis  quam  certum  ius  cre- 
diti  nactus  pari  modo  iniuria  inde  aflficeretur,  quod 
aduersarii  sibi  potestas  non  fieret.  —  Itaque  creditorum 
loco  uidemus  in  hoc  iure  haberi  eos,  qtdbus  uadimonium 
desertum  sity  quinetiam  alios  Incerto  crediti  iure  prae- 
ditos,  ueluti  quibus  sub  condicione  pecunia  promissa 
sit ,  et  q.  g.  a.  ^^) 

Apparet  igitur,  duplici  quadam  condicione  bonorum 
illud  possidendorum  ius  suspensum  fiiisse,  prima  quidem 
ex  persona  eius,  cuius  de  bonis  agerettir^  uidelicet  ut 
in  quatuor  iilarum  clausularum  aliquam  incidisset;  altera 
uero  ex  persona  eius,  qui  postularety  uidelicet,  ut 
iustam  sibl  postulandi  caussam  esse  ex  eo  probaret, 
quod  aut  creditor  esset,  aut  creditoris  tamen  loco  habe- 
retur;  utrumque   autem   genus  in  proposita  oratione 

32)  L.  6.  pr.  Quib.  ex  cau.  in  quaerilur    propter   L.   pen.  eod. 

po.  e.  (Paullus).     «In  possessio-  Conf.  L.    7.    §§.    14.   15.   eod. 

«nem   milti  solet  creditor,    elsi  L.  50.    pr.     De  peculio.    L.  10. 

«sub  condjcione  ei  pecunia  pro-  L.  11.  L.  54.  L.  55.    De  V.  S. 

«missa  sit.»  —    Qua   de  specie  L.  42.  pr.    De  O.  et  A. 


60     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinclianae. 

wJ^^  '"^  etiam  partitlonis  lege  distingni,  eaque  ratione  quae  a 
postuiantis  persona  requirantur,  prima  parte^  quae  a 
domini^  altera  contineri. 

Quod  ius  si  cum  Ulpiani  supradicto  fragmento  con- 
feras,  re  quidem  omnino  inter  se  congruunt,  ipsius  uero 
Edicti  forma  atque  conceptio  tiac  Ciceronis  aetate  Ita 
magis  uidetur  comparata  fuisse,  ut,  quae  ad  alteram 
iiiam  partem  pertinerent  personamque  debitorls  spe- 
ctarent,  proprioillo  capite  latius  exponerentur,  ea  uero, 
quae  priorl  pafte  continentur  C^cilicet  postulandi  lus 
nonnisi  creditorlbus,  et  qul  creditorum  loco  haberentur, 
competere),  obiter  magis,  inscriptione  fortasse  quadam 
allouc  modo ,  tacite  fere  uel  per  indicem  significarentur. 
Unde  intelligl  potest,  quomodo  acciderit,  ut  in  oratione 
pro  Quinctlo  habita,  quae  debitoris  personam  specta- 
rent,  praecipue  atque  xor  itoxnv  Edicto  attribueren- 
tur,  eaque  parte,  qua  quaeritur,  bona  ex  Edicto  poS" 
sideri  potueritit  necne^  comprehenderentur;  contra 
autem  illa,  quae  ad  ius  credlti  uadimoniique  desertl, 
denique  ad  postulaiUis  personam  pertinerent,  ab  Edlctl 
dlsceptatlone  secemerentur,  propriaque  parte,  qua,  uum 
actori  postulandi  caussa  fuisset  ^  quaereretur,  conclu- 
derentur. 

His  Igltur  perspectis  omnlbiis  faclli  negotio  intellU 
getur,  quam  falsa  slt  supradicta  opinio  existimantium , 
uadimonium  desertum  sua  ul  ac  potestate,  neque  alia 
re  ulla  superueniente  aut  Naeuio  aut  omnlno  cuiquam 
idoneam  bonorum  possidendorum  caussam  praebulsse, 
neque  dubltabltur,  quin,  ubi  ex  quatuor  lllis  Edicti 
caussls  nulla  accesserlt,  is,  cul  uadlmonlum  fuerit  de- 
sertum,    quum    in   ius   uocandi    aduersarii    potestatem 


S*  2.     QuoAure  N".  bana  Q".  possederit.    61 

habeat  ^^) ,  bonorum  ex  Edicto  possidendorum  inre  fun- 
ditus  destituatur. 

In  summa,    parata    tandem    erit    ad    quaestionem,  1^^*^*' 

^      *  '  '   M.  qwuiatio- 

huic  paragrapho  inscriptam ,  haec  responsio :  *** 

Naeuius,  cum  Burrienum  Praetorem  de  bonis  Quinctii 
possidendis  adiret ,  caussam  protulit  nadimonium  sibi 
deserhim,     EdMi   uero    quartam    illam    claustilam 

(Sl  ABSENS  lUDICIO   DEFENSUS    NON    FUERIT^    a    QuiUCtiO 

sibi  commissam  esse  contendit.  Pecuniam  sibi  deberi 
simul  Naeuium  ita  uerisimiie  est  affirmasse,  ut  com- 
modius  tamen  utiliusque  duceret,  tiadimonii  deserti 
quam  crediti  caussam  probare* 

Rellquum  est.  ut  ad  textum  illius  cap.  19..  a  quo   ^^  >>«• 
liaec  omnis  disputatio  profecta  est,   reuertamur,   quem  *^ 
ab  Hotomano  oblatum  ad  sententlae  quidem  summam 
ui  fidem  nostram  recepimus  ^),   critica  autem  ratione 
curandum  ad  hunc  usque  locum  reseruauimus. 

Etenim  in  iilo  textu,  quem  supra  exhibui,  uerba 
omnia  haec  Dici  id  non  potest.  Qui  absens  iudicio 
DEFExsus  NON  fuerit:  Nc  id  quidem  — 
unius  Uotomani  fide  atque  auctoritate  consistunt,  qui 
ex  libro  manuscripto  perantiquo  ea  restituisse  se  pro*- 
fitetur. 

Proxime  autem   accessit    Lambinus^    ipse    quoque 

33)    Videsis   Horatii  Serm,  I ,  « quod  tMdimonio  non  paruerit  » 

9,  74.  seqq. ,  ibique  PorphyrioniM  rel.     Conf.  L.  18.  L.  19.    De  in 

iiotam :   «Adaersariot  molesti  i1-  ius  uocando.     Bethmann-Holhoeg 

« Uas  Horatinm  consulil ,  an  per-  I.  c.  S*  ^^*  P*  247. 
<  miltal  se  antesUri ,  iniecta  ma-  34)  Vide  supra  p.  45. 

<(no  exlraclaras  ad   Praetorem. 


62     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

ilr^^^^i^  testatus,   se  restituisse  in  Manuscriptis  rcperta,    dum 
^**  sic  ederet: 

Dlci  hoc  de  P.  Qubictio  non  potest.    Qui  absbns 

lUUIClO   DEFKNSUS  KON  FU£RIT.  ^O 

Caeteri,  quibus  oiim  Codicum  notitia  fuit  C^i  cui 
hodie  fucrit,  utinam  mecum  communicare  eam  uelit!) 
omnes  uno  consensu  testimonium  dicunt,  uerlm  ilia 
cuncta  abesse. 

Quare  quum  grauissima  sit  ad  uniuersum  prope 
orationis  inteliectum  iila  lectionis  quaestio ,  luuat 
Doctorum  praecipuas  senteiitlas  cognoscere ,  ad  extre- 
mum  meam  quoque  adiicere« 

Atque  primus  Manutius  coniecturae  ope  idem  sup- 
pleult ,  quod  Hotomanus  et  Lambinus  Codicibus  suis 
acceptum    fenint.     nMutUusj    inqult,     locus ;    deest 

•  rnim.  quod  ad  harc  Edicti  uerba  Cqvi  exsilii  caussa 
« soLUM  ruTUiTl  Cicero  refpondeat.  Srd  desideran-' 
«ffir  etiam  uerba  Edicti:  mm  enim  fubiiciattir  Quo 
«tempore  exlstlmas  oportuisse  absentem  Qulnctlum  de- 

•  fendi  ret.^  necesse  omnino  ^tidet^rr^  praeire  Edicti 
muerba^    quibus  haec  respoudeaut:   apte  autem  roii- 

•  gmerent  in    Edicto:   Qri    abskxs    iruiao    sox    sit 

•  nRFKNsrs.      i}9tod  eo   tmagis  arbitror.   quia  tddetur 

•  Edicti  ueHm  Uerare  infrm  *) ,  et  reL  • 


«M  v|k«^T7.'  Mloolalttr:  «...  tt^       a4iecil  m  is 


« ^«4^  Unm^  repenaiii»  ea  Ci<iH«H  3I»«     QMie    «^issiBe    denioii- 

«»b  «erlMi,  <|««e  MUIiir  HoH^  *tra«l«r  loca  kaec  mol:    e.  !23. 

«  Maaii»  «p  «Mi  cttM  uerliis  K4icii  « if«i$  e$t,  if«i  rra«4alio«is  ca«ssa 

A  ri^lK^riMe « ii#  W  fwkifw :  «eiive  «  Uloiw  dical  ?  ^«is ,  ^i  oteii- 

«^uefx^  s«i«l   «eoNQMirMi  »      liew  «r«M  4eftmmm    wycf   «ae  Qaio- 


S-  2.     Quo  inre  N'.  bona  0*'.  possederit. 


63 


At  uero  qaorain  auctomin  adhuc  co^nouiraus  testi-  |^^'^^,t 


monia,  sententias,  emendandique  consilia,  eorum  et 
fidei  et  iudicio  acerrimum  se  aduersarium  ostendit 
Gniierus.    Sic  enim  contra  disputat: 

Locum  asterisco  notant  pudentiores  et  iam  ego ; 
nam  certe  Lambinianum  adsutum  natum  procul" 
dubio  ex  illo  Uotomani.  (RecliAim  quid  uter- 
que  suppieueritO  •Fuerit  id  in  ipsorum  ManU" 
scriptiSy  fiofi  est  i$i  Palatinis  octo^  non  in  Chru^ 
terianoy  fionin  8.  VictoriSy  non  in  Editionibus 
exoletis ;  et  proferat  Hotomanus ,  proferat  Lam^ 
binus  membranas^  in  quibus  tale  quid  compareat: 
plus quamuiros  dixero.  Ego  puto  nihil  deesse  omni^ 
fWj  sed  Ciceronem  ea  pronunciatione  elocutum  illa 
Qui  BXSiLU  CAUSSA  rcL  ^  ut  iudices  atque  corona 
facile  intellexerit^  istud  tion  cotmenire  Quinctio.  * 

Rursus  GaratoniuSj  •SetisuSy  inquit,  hie  omnitio 
postulaty  ut  aliquid  ex  Edicto  praecesserit  de 
HSy  qui  absentes  defensi  non  fuere.  Cur  uero 
Hotomano  et  Lambino^  uiris  optimis^  eam  dicam 
impingamusy  ut  Codices  hic  ipsi  sibi  confinxisse 
uulgo  existimari  debeanty  caussam  satis  hone^ 
stam  nutlam  reperio.  An  illos  antiquis  et  probis 
Manuscriptis  usos  fuisse  nesdmus?   An  etiam 


CilO. 


«ctiam?  —  e.  27.  Eam  ipsom, 
*  qui  fraudaodi  caossa  latilet,  eom 
«^  ipsom  «  quem  iudicio  nemo  de- 
'^fendat ,  eom  ipsom«  qoi  com 
«omoibot  crediloribos  sois  male 
*igal,  iooitom  de  praedio  de- 
'«imdi  oetat.»  —  c.  28.  «Ex 
lEdicto  aotem  noo  potoisse  booa 


apossideri,  demonstraoi:  qood 
«  neqoe  fratidandi  eautsa  latitcu- 
nset  (al.  latitasse),  neqoe  exsilii 
«caussa  solum  uertisse  diceretor. 
«  Reliquum  est ,  ut  ei*m  nemo  iudi- 
«cto  defenderit:  qood  contra  co- 
«piosissime  defensom  esse  con- 
«tendi»  rel. 


nio. 


64    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

i9.7r»Q»«-        *  Codex  aliquis  caeterflrum  rerum  ^iegligens  uua 

miii  re  dUigeus  esse  uon  potuit?    Unde  lacwui 

•  ista  profluxerity  satis  est  mauifestum:  ex  repe- 

•  titione   scilicet  earum  uocttm  Ne  \a   quidem  et 

•  similium.     Lacunam  dicOy   inuito   Grutero.    Is 

•  enim  non  cogitauit^  de  Qubictii  ahsentis  defen- 

•  sione  dicere   Tullium  inciperCj  tiec  tamen  quid 

•  ea  de  re  in  Edicto  essety   ante  recitari:   quod 

•  quidem  caput  est;  hoc  enim  Naeuius  urgebat.* 

Caeteri  Editores,  tam  ueteres  quam  recentiores 
plerique,  incerta  lacunae  suspicione  contenti,  yul<:Mtam 
retinuerunti  ueluti  GraeuiuSy  OliuetuSy  Emestusj 
Beckius^  Orellius. 

Schiitzius  edidit: 

•  •  .  •  •  uerterity  gri  abskns  iudicio  dkrnsus  non 
•  FUERiT.*  Confirmandi  caussa  nihil  adnotauit,  praeter- 
quam  haec  uerba  abesse  non  posse. 

Slmllis  Stieberi  ^^)  conlectara,  quaedam  Edicti 
uerba  excldisse ,  uelut  Iiaec :  QuirB  absbns  non  oErBN- 
UATCB.  Ad  tale  ^uid  enim^  inquit,  in  se^tentibus 
rtspondet  et  iii  peroratioM  qito^te.  ^) 

Klotzius  miscendo  cumulandoque  Hotomani  et 
iMiHbini  supplementa  slc  edldit:  ^) 

•  •  •  VBBTBBiT*  Dici  id  dc  P.  QuiHctio  iioii  potest. 
Qui  ABSBNS  ivnirio  nBrBNsvs  NON  FCBiuT.  Nc  id 
quidem^ 


S7^  L  U  p.  4i.  Oonr  Mimmfrm  39i   LedMMmi  smm  dereBdil 

1. 1  i^  i40.  IM4.  3.  ra  Pnelalimie  p.  LX. 

3S-  Vide  liK««   Mo^o  iB  «oia 
31.  «lUU 


S.  £•     Qao  iure  N\  bom  Q^*  poHsederit. 


65 


SSngiiliireni  proraas  de  hoc  loco  opinionem  Rauim  ti^J^' 
stbi  compamuit    Sic  enim  scripflit:  ^  ^* 

Qui  nniuersam  Ciceronis  disputationem  cogitatione 
complexus  erit»  inprimis  qui  attenderit  ad  uerba 
in  c  28*  Ex  Edtcio  autem  non  potuisse  botui 
possideri  demoustraniy  quod  neque  •  .  •  latitas^ 
set  ^*);  mque  .  .  .  solum  uertisse  diceretur:  fa- 
cile  dicet,  non  tali  auxilio  Cscilicet  quaie  Holo- 
manus  tulit])  locum  posse  resarciri  ^').  Id  uero 
non  est  demonstrare^  recitatis  Edicti  uerbis  id 
tantum  subiicere  Non  est  is  Quinctius.  Opor- 
tebat  enlm  aduersarios  unam  certe  afferre  caus- 
sam,  ob  quam  peterent,  ut  ex  Edicto  in  bonorum 
possessioncm  mitterentur.  Exsiiii  igitur  caussa 
solum  uertisse  non  dicebant  Quinctium,  sed  frau- 
dationis  caussa  latitasse;  id  igitur  factum  non 
esse  demonstrari  oportuit.  In  hac  igitur  lacwui 
etiam  interiisse  suspicor  iUam  latitationis  defi" 
nitionemy  quam  a  Cicerone  profectam  improba- 
uU  Ulpiantis  in  L.  7.  Quib.  ex  cau.  in  po.  e.  ^^)  * 


40)  1.  c.  p.  47.  et  84. 

41)  Alias:  latitaue.  Qaae  1e- 
clio,  secoDdani  Juntinam  et  Lam- 
binum  ab  OreUio  recepta,  fliue 
aera  tit  sioe  falsa,  nolla  certe 
ratio  fotl,  oolgatam  illam  adeo 
argere,  ot  propler  onam  litte- 
ram,  tot  rebos  adaersanlibus, 
HortensioK  ipsam  latitatiofUi  caus- 
9ttm  neque  aliam  quamcunque  in- 
lendifse  diceretor.  Qoa  de  re 
uide  sopra  p.  iS.  seqq. 

V2)  Ipsc  hoc  loco  Ra%Ui  con- 

S«acstria,  lab    L 


teitos,  a  jtypotheta  pessime  ha- 
bitus,  coniecturac  auxilio  mibi 
restitoendos  fuil. 

43)  Ulpianui  lib.  59.  ad  Edi- 
etum.  —  $.  4. «  Quid  tit  autem  lati- 
eitare  uideamus,  Latitare  est, 
nnon  (ut  Cieero  definit)  turpis 
vioccuUatio  sui;  potest  enim  quis 
ulatitare  non  turpi  de  caussa^ 
uueluti  qui  tyranni  crudelitatem 
€timet  aut  uim  kostium  aut  do- 
mmesticas  seditUmes,»  —  Cacte- 
rom  adeo   incertum    esl,    onde 

5 


66 


Cap.  1.    De  iure  caussae  Quinctianae. 


^'^  '"*  Qninetiain  coniectura  asseqni  V.  D.  ientat,  quemadmo- 


IS.proQw 
ctio. 


dum  Cicero  in  deperditis  hisce  ,   quae  dicuntur ,    capl- 
tibus  refellendae  latitationis  caussa  disseruerit. 

Mihi  uero  secundum  quae  supra  exposni  constat? 
latUationU  camsam  neque  nrgeri  ab  Hortensio,  neqne 
a  Cicerone  uno  plus  uerbo,  qnam  leglrous,  defendi. 

Satis  multa  de  auctoribus.  Nunc  ut  proferam,  quid 
ipse  sentiam,  primo  loco  persuasum  habeo,  lacunam 
esse  atque  supplementum  rcquirl  tali  argumento,  quale 
inter  Hototnanum  et  hamhimim  caeterosqne,  qui  mu- 
tilum  esse  locum  censuerunt,  omnes  conuenit.  Argu- 
mento  mihi  sunt  cum  quae  MamitUU  praesertim  ac  Ga- 
ratonius  monuere  j  tum  uniuersa  Quinctianae  caussae 
figura  et  imago ,  quam  supra  repraesentaui. 

Porro    de    uerbomm     tenore    satis    mihi    constat, 

quatenus  Hotomani  et  Lambini  supplementa  inter  se 

congruunt;    nec   temere   Huschkius   ad  cap.  48.  pro 

TuIIio  ^^),  locum  nostrum  respiciens,  indicasse  uidetur, 

Hotomani  inuentum  siue  uertm  siue  fictum ,   ^rtii- 

cunque  cum  isto  loco   C^^uIIianae}  contulerity  non 

dubitaturum  etim^  quin  Ciceroniani  sermonis  pro^ 

prietate  admodum  id  adiuuetur. 


nerba  illa  Ulpiaous  excerpserit , 
4it  iiiler  aarias  prius  TuUii  ora- 
tiooes  ac  libros  quam  inler  sin- 
gula  huius  oralioois  capila,  quo 
perlioeaot,  quaerendum  sit.  Conf. 
Hotomanum  ad  c.  19-  et  Ant. 
Augustinum  de  nominibus  pro- 
priis  joH  Ilavdixjov  Florenlini, 
c.  5.,  in  Ottonis  Thes,  T.  I. 
p.  337. 


44)  Verba  Ciceronis  haec  sont: 
«Num  quem  tribanum  pleblt  ser- 
« ui  Tullii  pulsauerunl  ?  Non 
«opinor.  Num  furatum  domam 
«P.  Fabii  noclu  aeneront?  Ne 
« id  quidem.  Nnm  loce  furatom 
«uenerunt  et  se  telo  defende- 
«  runt  ?  Dici  non  potest.  Ergo  » 
rel.  Confer  etiam  Auctorem  ad 
Herennium  /K,  23. 


S*  2.     Quo  iure  N\  bona  (f\  possedwU.    67 

Qaid  auteni  de  eo  statuemus,  quod  inter  duas  iHas  x^^^o^iL 
lectiones  differt?  ^'* 

Qua  de  re  si  quis  iudiceoi  me  constituerit,  iurabo 
mihi  non  liquere,  dum  Codices  consuluero,  nimium 
etiam  diu  hoc  tempore  neglectos:  sin  uenia  detur,  ut 
coniectura  defungar,  dicam  quid  sentiam. 

Nimirum  cum  duo  illa  supplementa  inter  se  com- 
paro,  potior  mihi  est  Hotomantis  primU  uerbUy  extre" 
mU  Lambinus.  Malo  enim  breue  illud  Dici  id  non 
potest^  Ciceronianis  etiam  exemplis  illis  commendatum, 
quam  latiorem  istam  sententiam,  quae  apparet  additis 
aerbis  de  P.  QuinctiOy  haudquaquam  mehercule  ne- 
cessariis. 

Eadem  uero  breuitas  ad  calcem  magnopere  placet. 

Neque  enim  auribus  gratum  est  illud  Ne  id  guidem^ 

postquam    modo    dixit   Ne   U  quidem^   neque  suauis 

paruula  haec  uocabulorum  id  ei  U  differentia:    deni- 

que,    quod  grauissimum  est,   sermoni  concitato  atque 

ad  illam  rem,   quae  iamdudum  menti  praeeipue  obuer- 

sator  Cuidelicet  absentis  non  defensi  crimen  diluendum} 

properanti   maxime  conueniens  est,    repente   abrupto 

alternarum  interrogationum  responsorumque  illo  quasi 

carmine   in   mediam   rem    quodammodo   irruere:     quid 

enim  attinet,   uerbo  negare  Quinctium  ea  clausula  te- 

neri,   quum  ad  ipsum  hoc  primarium  aduersarii  prae- 

sidium  expugnandum  ac  clientem  hac  parte  quam  co- 

piosissime  defendendum  paratus  instructusque  uenias? 

At  enim  ex  ipsa  iilorum  uersiculorum  Ne  U  qnidem 
itque  Ne  id  quidem  similitudine  natus  est  error  libra- 
rii,  qoippe  qui,    quum  priorem  calamo  exarasset^   ad 


cdo. 


68     Cap.  L    De  iure  eaussae  Quinctianae. 
i^nitiiir.  exemplar.  nnde  transcrf beret,  oculos  referens  In  poste- 

19.  proQvtu-  r         3  7  r 

rlorem  inciderit,  atque  inde  perrexerit  scribere ,  medffs 
omissls.  Einsmodi  aiiquid  Garatonlum  significare  irttelligo. 

Atquin  haec  ipsa  ratio,  haud  raro  commodissima 
et  uerlssima,  hoc  loco  plane  deficere  uldetur,  sl  ad 
ista  quidem  uerba  adhibeatur.  Nam  quid  apertius  qnam, 
illa  errati  caussa,  euenturum  fulsse,  ut  etiam  uerbis 
Qui  exsUU  caussa  solum  uerterit  careremus? 

Nihll  igitur  relinquitur,  nisi  ut  lioc  loco  errandl 
illud  genus  aut  mlssum  faciamus  omnino,  aut  diuersis 
quibusdam  uerbls  accommodemus,  ut  si  statuamus, 
librarinm,  quum  uerbum  uicrterit  scripsisset,  tum  In 
altero  exemplari  inferius  uocabuium  fuerit  respexlsse, 
atque  inde  scribendo  continuasse.  Quod  qunm  propter 
communes  utrique  uoci  extremas  quatuor  litteras  haud 
sit  incredibile  ^),  longe  tamen  absum,  iit  ualidum  inde 
coniecturae  meae  admlnlculum  uelim  comparare. 

Qua  ex  conlectura ,  quantiuls  sit  pretU ,  locofi  noster 
hac  denique  specie  prodlbit: 

RecUa  Edictum.  Qui  fracdationis  caussa  lati- 
TARiT.  Non  est  is  Qtdtictius:  nisi  si  latUafU^ 
(pii  ad  negotium  stmm  relicto  procuratore  profi^ 
cisauUttr.    Cui  ueres  non  exstabit.  Ne  is  gtddem. 

QUI  EXSILIl  CAUSSA  SOLUM  UERTERIT.  Dici  id  flOli 
potest.      QUI     ABSENS    lUDlClO    DEFENSUS    NON    FUERIT. 

Qiio  tempore  existi$nas  oporttdsse,  Naetd,  absen^ 
tem  Qtdnctittm  defettdi  mU  qtiomodof  rel. 

45,  Ma|[it  eliam  adspectot  iu-  CtoeroMa  MtiioUmmn  et  Tmai^ 

uabit ,    cam    fioierit    tale  scri-  nmti ,    ODde  Jfouis  ac  PtynmiitM 

ptorae  feiiat ,  qoale  ui  Gmi  €•-  frasmeala  edideniDt. 
lcrofMfut     eitat ,     aat   iD 


«.  3. 

Getieralia  quaedam  de  inre  bonorum  a  credUoribiut 
cum  poisidendonim  ttim  uendendorum. 

Gaius  III.  SS-  77--81.  Theophilus    ad  pr.  J.  De  suc 
ccssionibus  sublatis. 

ConsAat,  Quinctil  bona  a  Naeuio  Ita  esse  possessa, 
ut  ne  tamen,  quum  iudicium  proposltum  ageretur,  ad 
uenditionem  usque  peruentum  esset.  Neque  uero  ora- 
tor  intra  rei  gestae  terminos  disputationem  suam  con- 
tinuit,  immo  frequentissime  commoratur  cum  in  iis 
demonstrandis,  quae^  prout  iudex  sententiam  dederit, 
fotura  sint,  tum  in  deploranda  summa  illa  malorum, 
qua  Quinctius  obrueretur,  si  bona  sua,  quod  cupidis- 
slme  adfectasse  Naeuius  insimulatur,  ueniissent. 

Quamobrem  haud  mediocriter  ad  plenum  huius  ora- 
lionis  intellectum  pertinet,  absolutam  quandam  eius  iuris 
imaginem  slbi  comparare,  neque  operam  perdemus,  si 
de  bonis  possidendis,  proscribendis,  uendendis  omriique 
eias  rei  ordine,  exitu  et  effectu,  quae  Yeteres  nobis 
tradiderunt  nostraeque  aetatis  scrlptores  summo  cum 
bbore  fructuque  excoluerunt  O^   breuiter  et  quasi  per 


1)  Siieber   1.    1.    p.    54.  seqq.       $.    29.    p-    305-    scqq.    Couf.  §. 
Zimmern    1.    I.    §.    79.    p.    -250.       20.  p.  -282.  seqq. 
^qq-    Bethmann '  UoUweg    I.    I. 


70     Cap.  I.    De  iure  caussae  Qninctianae. 


laipMnUo 


iiidicein  exposuerimus.  Si  quae  forte  de  nostris  addi- 
derimus,  proprioue  arbitrio  de  receptis  Jureconsul- 
torum  sententiis  detraxerimus  aut  correxerimus,  eorum 
posthac  ratio  reddetur. 

Primum  igitur  erat,  ut,  si  quis  Edictum  illud  ab 
allquo  slbl  commlssum  esse  putaret,  Praetorem  siue 
pro  tribunall  slue  de  plano  adiret,  ab  eo,  ut  bona 
possidere  slbl  liceret ,  postularet^  eiusque  rei,  quantum 
extemplo  summatimque  fieri  posset ,  caossam  probaret. 

Quo  facto  Praetor,  slqnidem  prima  facie  nihil  ol>- 
stare  uideretur,  neque  audlto  aduersario,  neque  ple- 
nlore  adhlblta  caussae  co^ltlone ,  neque  decreto  inter- 
posito,  lubebat  lllum  qul  postulauerats  alterius  liona  ex 
Edicto  possUcre  ');  slue  ut  Gaii  uerbls  utamur,  iubet 
cm  Practor  pcr  dics  cotUUuios  XAiX.  possideri  et 
proscribi  ^). 

Unde  fiiclle  apparet,  utnunque  ius  et  possidendi 
et  proscribendU  tam  caussa  quafli  tempore  eandem 
originem  cepisse  ^\ 


i^  CoDlni  iralf>o  slalailar, 
MifSM  o^fmtm  ^rtiwm  PiMo- 
mn  rdldMli«»e:  ^Ma  iplvr 
iMfc  qua^io  eriu  qaaoi  uife- 
rim  Iraci^oias.     Vide»i$  £.  4< 

9'  (wn\  111 ,  79.  -  l.«<^niai 
Mli»  ml «  **i»l  Moaaii^ .  ia 
lortwonnw  WMiij(  «<«4e»4i$  bf«^ 
•iora  lMi|kora  oKja^nMn.  Q«jiai 
(liftrrMiliaiii  M»oit^  «iliil  «ni- 
KOI    fTx%M>^i«     ->      IW  f»nMrr»- 

4'  Vcli^iM^tt^r  <rril  i^^ATarf»» 
v«4  r.  iv  k.   or^   .   <l«ai   f^HJii . 


boM  Q«iBCtii,  priM^aiD  pro- 
scnberealiir ,  per  dies  XXX. 
possessa  faisse,  Mfoo  oommani 
i«re  iu  obtiDaissc.  Qm  de  re  pme- 
ler  iHrii  s«pr«dicu  nerlMi  aide- 
sis  k«i«s  oraiioais  d.  c.  6.  et 
c.  tS.,  atfoe  coarer  c.  15.  {• 
4S.  c«m  c.  16.  S-  51.,  item  c. 
17.  £:.  51«  c«m  c.  18.  $.  56. 
t>Mie  coatra  oalere  aibil  polest 
ioorfftom  istiid  Tkeophili  tesli- 
moDiam.  —  Cooferatar  elUm 
!5?>rfirr  I  1  p,  59.  Zimmmi  I. 
I.   p.  ±9«. 


S*  3.  De  passessime  et  uenditione  bonarum.  71 

Possessionis  autem  ea  natura  fuit ,  ut  omnium  bono-  "^  **  "*^'* 
rum  strietissimam  quidem  custodiam  et  obseruationem 
exercere,  atque  unamquamque  rem,  proutad  cu^todiam 
opus  esset,  adprehendere  et  tenere  creditori  ius  esset  % 
praeterea  uero  ciuilis  neque  caussa  neque  effectus 
accederet. 

Deinde  quum  primum  aliquis,  ut  bona  possideret, 
a  Praetore  Impetrasset,  caeteris  quoque  creditoribus, 
qulue  creditorum  loco  essent,  licebat ,  ad  eam  rationem 
accedere  unaque  possidere  et  custodire  % 


5)  pro  Qninctio  c.  27»  Cogno- 
«comiM  Edictumi  Qui  n  Edicto 

ino  IN  POSSBSSIONBM  UBNBRINT 
.  .  .  EOS  ITA  UIDBTIJB  IN  POSSBS- 
SIOTTB  B5SB  OPORTBRB.  QCOMODO  ? 
QCOD  IBIDBM  RBCTB  CUSTODIRB 
rOTBBITNT  ,  10  IBIDBM  CUSTODI- 
IHT ,  QUOD  NON  POTBRUNT  ,  ID 
ACFERRB  ET  ABDUCBRR  LICBBIT. 
•  .  .  DOMINUM  .  .  .  IlfUITrM  DE- 
TRCDERB   NON   PLACBT.    —       Conf. 

L.  3.  §.  23.  De  A.  n.  A.  P. 
(Paullus)  «Qaod  aulem  Q.  Mn- 
«cius  inter  genera  possessionuni 
«posoit,  si  quando  iussu  magi- 
«slratus  rei  seruandae  cauisa  uel 
«qoia  damni  infecli  non  cauea- 
■  tor,  possidemus ,  ineptissimum 
« est :  nam  qui  ereditorem  m  ser- 
*uandae  eauMsa,  uel  quia  damni 
«infecti  non  caueatur ,  mittit  in 

•  poisesfftonem,    uel    uenlris   no- 

•  mine ,  non  ponesiionem  sed 
toistodiam  rerum  et  obseruatio- 
*nemconcedit,D  Conf.  L.  10.  §. 
1.  eod.  L.  3.    §.   8.     U(i  possi- 


detis.  L.  12.  Quib.  ei  cau.  in  po. 
e.  L.  15.  SS.  20.  23.  De  dam. 
infe.  L.  5.  pr.  Ut  in  po.  legat.— 
6)  L.  12.  pr.  De  reb.  auctor. 
iud.  po.  (PauUus)  «Cum  unus 
«ex  creditoribus  postulat  in  bona 
«debitoris  se  mitli,  quaeritur, 
«utrnm  solus  is,  qui  pelit,  pos- 
«sidere  potest ,  an  cum  unus 
«  petit  et  Praelor  permisit»  omni- 
«bus  crediloribus  aditus  sit?  Et 
«commodius  dicitur,  cum  Prae- 
« tor  permiseril ,  non  tam  per- 
«sonae  solios  petentis  quam  cre" 
aditoribus  et  in  rem  permissum 
nuideri:  quod  et  La60O  putaC, 
«Nec  uidetur  libera  persona  ac- 
V  quirere  alii ,  quia  nec  sibi  quis- 
« quam  adquirit  ,  cui  Praelor 
«permittit ,  sed  aliquid  ex  ordine 
«  facit ,  et  ideo  caeleris  quoque  pro- 
odest.  Plane  si  is  poslulauerit,  qui 
»  creditor  non  est ,  minime  dicen- 
«  dum  esl,  uel  eum  quicreditorest, 
«  possidere  posse ,  quia  nihil  egit 
«talis  postolatio:  alite;r  atque  si 


i 


72     Cap.  L    De  iure  caussae 


nrfcMU»' 


Contra  sine  debitor  ipse  siae  pro  eo  alins  creditori, 
qai  bona  possideret,  aut  satisfecerit  aut  iustam  defen- 
sionem  obtulerit ,  res  omnis  ad  inte^rum  redibit,  atqae 
creditor  postulante  domino  de  possessione  decedere  a 
Praetore  iubebitur. 

Defensio  autem  tam  a  domino  quam  a  procuratore 
eodem  iure  ac  modo  praestanda  eril,  eademque  acci- 
plendl  iudicii  satlsdandique  condicio  obtlnebit,  atque 
priusquam  bona  possiderentur,  obtinuisset  0* 


«creditor,  cui  permissam  est 
«  possidere ,  postea  recepit  debi- 
« tam  saam :  cieleri  eoim  pote- 
«raot  peragere  boooram  aeo- 
«ditiooem.  —  CoDf.  L.  5.  S-  ^- 
Ut  io  po.  legat.  L.  6.  8*  7. 
Qaae  io  frao.  cred.  —  Deoiqae 
hac  pertinet,  qaod  in  c.  24.  pro 
Qninctio  dicitur:  «quaero  .  .  . 
«  cur  ei  tol  creditoribus  aliis  ad 
«istam  rationem  nemo  accesse- 
«rit«  rel. :  item  quae  in  c«  29. 
«occurront  fimilia.» 

7)  Contra  Zimmem  1.  1.  S*  79. 
p.  251.,  Bethmann-Holhoeg  1.  1. 
(.  26.  p.  282..  WaUer,  Gesch. 
d.  R.  R.  p.  768.  statunnt,  do- 
minam  statim  post  mistionem, 
eum  ipse  se  defenderet,  iudica- 
tum  solui  satisdare  debuisse, 
eiosqoe  iuris  tesles  producont 
Gaium  io  Comm.  lY.  g.  102.  et 
Ulpianum  in  L.  33.  S*  ^-  ^^ 
reb.  auctor.  iud.  po.  (ulriusque 
loci  nerba  exhibui  supra  p.  4. 
et  5.  nol.  4.)  De  Gaio  dubilo, 
alioque  luco  (iafra  S  ^-^  dispu- 
talK>;  de  Ulpiano  laalisper  coii 


cedam  potias  qoam  aot  textas 
difficultaiem  aot  L.  5.  $.  3. 
Qoib.  ex  cau.  in  po.  e.  opponam. 
Mihi  eum  Ciceronia  aetate  rea 
eatt  qua  qnod  aopra  posoi,  ioa 
obtinoisse,  eertissima  hao  con- 
closione  mihi  oidetnr  constare: 
Controoersia  foU  ,  QoincUom 
Naeuio  iudicatom  soloi  satiadare 
oporteret  necne.  Quae  ad  eam 
controoersiam  dirimendam  per- 
tinent ,  sponsione  comprehen- 
duninr,  de  qua  Aqoillio  iodi- 
candum  est.  Quid  ergo  est  t 
Nimirum  hercle  ex  hoios  aponaio- 
nis  conceptione  co|^oacetar , 
quibus  rebus  satisdandi  illa  ne- 
cessilas  conlineator.  Qoae  tan- 
dem  in  aerba  sponsio  concepta 
esif  Nempe  Si  bona  (Quineiii) 
BX  Edicto  P.  BuBBiBifi  Pbabto- 

BIS  DIBS  XXX.  POSSBSSA    IfOlf  aURT. 

Caue  igilur  quidquam  potes  ease 
uerius  quam  sponsiooe  oictoram 
foisse  Qoinciium  ,  quamvis  bona 
sua  posieua  essent ,  damniodo 
iudici  probarel,  dies  XXX.  jkm- 
sessa  non  eue.      Sponsione  nero 


S*  8.  De  possessUme  et  uenditume  honorum.  73 

Porro  elapsls  triginta  lllis  dicbns,  quibus  bona  pos-   ^«-«i**^ 
sessa  et  proscripta  essent,  nullaque  interea  defenslone 
oblata  Praetor  iubet  conuenire  creditores  et  ex  eorum 
numero  magistrum  ereari,  per  quem  bona  ueneant  ')• 

Abhioc  autem  nouum  currebat  tri^nta  dierum  spa- 
tinm  ^),  intra  quod  legibus  compositis  ^^)  pnblicaque  per 
praeconem  ")  licitatione  instituta  uniuersa  debitorb 
substantia  quasi  una  res  unoque  pretio  ueniret,  finall 
tantum  addictione,  donec  praestitutum  illud  tempus 
praeieriisset,  dilata  '^). 

Pretii  autem  loco  in  hac  uenditione  uersabatur  panr 


com  aicUset ,  quis  dabitabit , 
qnin  a  Mtisdandi  necessitate  li- 
ber  eolotasque  faisset?  —  Cui 
ar^menlo  ai  qoid  addere  licet , 
praecedant  in  eodem  c.  8.  spon- 
fionif  fonnalam  ipsa  Edicti  uer- 
ba:  «postalat,  ut  sibi  Quinctius 
iiadicalam  solui  satisdet,  ex 
•farmula^  Qcod  ab  eo  pbtat, 
«ccics  n  Edicto  Prabtoris  bo- 

«RA  DIBS  XXX.  POSSBSSA  SINT.»  — 

Caeicrum  de  omni  hac  materia 
oide  snprm  p.  4.  seqq. 

8;  Gai.  ///,  79.  TheophU.  1. 
e.  —  JDe  magistro,  uoo  pluri- 
bnsne,  confer  pro  Quinetio  o.  15. 
adAti.  /,  1,  3.  F/,  1,  15.,  ad  For 
ma.  Xn,  30,  5.  QuifUilian.  Inst. 
or.  F/,  3,  51. 

9.  Gaius  ibidem  :  auiui  bona 
«XZX.  (diebus'  .  .  .  emptoriad- 
^iiei  iubet.»  —  Conf.  Zimmem 
I.  I.  p.  252.  254.  Bethmann- 
Beilweg  p.  309. 


10)  Stieber  1.  c.  g-  21-  P-  65. 
Zimmem  §.  79.  p.  252.  seq.  — 
Qui  yy.  DB.  quum  de  uendHio- 
nis  iUa  lege^  a  TheopkUo  decepti, 
in  lenebris  uersari  milii  uidean- 
tur,  mox  inler  subseciuas  no- 
stras  quaestiunculas  ei  rei  locum 
dabimus.  Videsis  interim  pro 
Quinctio  c.  15.  —  Conf.  not.  seq. 

11)  ibid.  «cuins  .  .  •  bona 
«  uenierunt ;  coius  non  modo  .  . . 
«fortunae,  sed  etiam  uiclus  ne- 
« stitusque  necessarins  sub  prae* 
«cons  cnm  dedecore  sabiectus 
«est:  .  .  .  de  quo  libelli  in  ce- 
« leberrimis  locis  proponuntur, 
«.  .  •  eui  magistri  fiunt  et  do- 
emini  constituuntur  qui,  qua 
«lege  et  qoa  condicione  pereat, 
apronuDcient:  de  quo  homim 
upraeconis  uox  praedicat  et  pre- 
« tium  conpcit :  haic »  rel.  — 
Conf.  Quinclilian.  IX,  3,  29. 

12)  Vide  supra  notam  9. 


74     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 


Venditio. 


Addictio. 


aerisalieni,  quam  aequali  proportione  creditoribus  sol- 
uendam  licitatores  offerrent;  adeoque,  quemadmodam 
alias  pecuniarlum  pretium  llcitando  confici  solet,  sic  In 
lllo  bonorum  uendendorum  genere  centesinds  C^t  ad 
nostratinm  loquendi  consuetudlnem  accedam^  oblatis 
adiectisque  certabatur,  atque  uictoris  loco  habebatur, 
qui  pro  inaxima  parte  creditoribus  satisfacturum  se 
polllcitus  esset  ^^). 

Yenditione  Ita  celebrata  praedlctoque  illo  triginta 
dlerum  spatio  praeterito  reliquum  erat,  ut  a  maglstro 
bona  emptorl,  penes  quem  licitatio  remansisset,  addl- 
cerentur.  Magistri  enim  non  PractoHs  fuisse  bona 
addicere,  omnes  consentiunt  ^%    De  eo  quaeritur^  an 


13)  Haoc  uendendi  emendi- 
qae  rationem  obtinuisse,  hodie 
inter  omnes  fere  constat ,  nec 
immerito ,  licet  nnam  illad,  qaod 
afferri  solet,  Theophili  testimo- 
niam  omni  sao  habita  miram 
in  modam  appareat  mancam, 
lubricam  ,  confusam  uarieqae 
corruptum.  Quo  tamen  cum  ad- 
bibuerimus ,  quod  Gaius  (in 
Comm.  III.  8§-  79—81.  IV.  §. 
35.)  ualidissime  conOrmat ,  bo- 
norura  emptorem  in  uniuersum 
ios  successisse,  ac  propterea  cre- 
ditoribus  qaoque  obstriclum  fuisse 
(d.  S*  81.  eitr.) ,  neque  pecunia- 
rio  singularum  omniumue  re- 
rom  prelio  defungi  potuisse ; 
necessitate  quadam  effici  uide- 
tur ,  ut  illa  rei  imago ,  quam 
supra  repraesentauimus ,  animis 
imprimatur.  —    Gonf.  Stieber  1. 


1.  p.  05.  Zifnmem  h  1.  p.  253. 
seq.  Bethmanri-HoUtDeg  1.  1.  p. 
309.  seq.  Savigny  Zeitschr.  f. 
gesch.  R.  W.  T.  II.  p.  375. 
Walter  R.  G.  p.  768. 

14)  Zimmem  1.  1.  p.  253.  seq. 
Bethmann-Holliceg  l.  1.  p.  309. 
Stieber  1.  1.  p.  66.  Puggi,  Rhein. 
Mus.  f.  lurispr,  T.  II.  p.  90.  — 
Is  solenni  addictioni  a  magi- 
stratu  pro  potestate  faciendae  lo- 
cum  fuisse  et  statuit  et  negat, 
prout  aut  publice  aut  prioatim 
bona  uenierint.  Qua  de  re  ct- 
tantur  Gaitis  in  Comm.  III.  {. 
154.  et  Varro  de  R.  R.  II,  10. 
Neque  negligenda  saQl  in  Ver^ 
rem  1, 52.  54.  s.  fi.  ~  Apad  omnet 
autem  hoc  loco  plurimam  oft- 
luit  Gai.  III,  79.  (uide  sapra 
not.  9.) 


S»  3.  De  possessione  et  uenditiane  banorum.  75 

priiisquam  addicerentur ,  semper  Praetore  adito  atque  ^'^« 
auctore  facto  opus  fuerit  ^^),  an  tunc  solum  ad  eam 
rem  Praetoris  officium  denuo  interuenerit,  cum  aut  de 
emptore  eligendo  aut  alia  de  re^  quae  addictionem 
spectaret,  contronersia  nata  esset  ^%  Nam  quodcun- 
que  eius  generis  certamen  de  peragenda  uenditione 
inter  creditores  existeret,  id  a  Praetore  caussa  cognita 
interpositoque  decreto  dirimendum  fuisse  ^O^  nullam 
recipit  dubitatlonem. 

Caeterum  admonendi  sumus,  dum  bona  emptorl  ad- 
dlcta  essent,  usque  debitorem  omni  bonorum  suorum 
et  possesslone  et  uenditione  liberari  soluique  potuisse, 
dummodo  creditoribus  aut  satlsfieret ,  aut  iusta  defensio 
siue  ab  ipso  siue  a  quollbet  alio  offerretur.  Defen- 
slonem  autem,  siue  pro  domino  procurator,  slue  do- 
mlnus  suo  nomine  iudiclum  accipere  paratus  esset,  nisi 
satisdato  iustam  lam  hoc  tempore  (h.  e.  anterioribus 
illis  triginta  diebus  elapsis^  nullam  fnisse,  indubitati 
luris  est "). 


15)  Stieber  1.  1.  p.  66.  ita 
leripsit :  « Magitter  ei ,  qoi  pla- 
«rimuin  obtalerat,  baad  dabie 
«rursus  conseotiente  e(  decer- 
•  Dente  Praetore  bona  debitoris 
taddicebat.»  Similiter  Zimmern 
I.  I.  p.  253.  Contra  aero  Beth- 
mmm-HoUweg  1. 1.  p.  309.  Puggi 
1. 1.  —  TheaphUus  indistincte : 
tfiMe  pairimonium  emptori  oet- 
•dicebaiur.9 

16)  L.  16.  De  reb.  aactor. 
iod.  po.  (Gaius  lib.  2i.  ad  Edi- 
rttm    prouinciale)     fiCum    bona 


« ueneunt  debitoris ,  in  eompara" 
ntionem  extranei  et  eiu»  qui  cre- 
«  ditor  cognatuiue  tit ,  potior  ha- 
«  betur  creditor  cognatueue :  magii 
«  tamen  creditor  quam  cognatue , 
«  et  inter  creditores  potior  is^  cui 
amaior  pecunia  debebitur,* 

17)  Gonf.  L.  8.  §.  4.  L.  15. 
De  reb.  auctor.  iad.  po. 

18)  Argamento  sant :  aniaersa 
caassa  Qainctiana,  formala  Edi- 
cti  in  c.  8.  recitata  (aide  sapra 
p.  73.  not.  7.  eitr.) ,  Gaius  III, 
79. ,  L.  33.  S*  1*  De  reb.  auctor. 


76     Cap.  L    De  iure  cauesae  QuinctUmae. 

Qais  tandem  iiniiiersae  haiiis  bononm  nfndittonift 
rlte  completae  effectns  erat? 

Nempe  bonornm  emptori  sncressio  competelmt  in 
nninersam  ins  debitoris,  ita  scilicet,  nt  qnaecnnqne 
eins  fnissent,  praetorio  saltem  inre  In  emptoris  bona 
transirent,  insto  deinceps  emptionistltnlo  nsncapienda; 
qnae  nero  debitori  ab  aliis  deberentnr,  ea  emptori 
neqne  alli  cniqnam  recte  solni  liceret,  qninetiam,  qno 
ab  inuitis  exi^ere  posset,  praetoriae  actiones  eidero 
accommodarentnr,  creditoribns  denlqne  inuicem  ad 
modum  nendilionis  le^  constilntnm  ipse  praetorlis 
actionibns  teneretnr  ^^). 

Cnins  rei  actiones  Praetorem  qnemdam  P.  Rntilinm 
nomine,  qni  etiam  ipsam  bonomm  nenditionem  intro- 
dnxisse  dicebatnr,  primnm  composnisse  Gahis  anctor 
est  '"^).    Neqne  inepte  Xostrates  ^  panllo  ante  medlnm 


liitf.  fo.  (nras  loci  serte  sapn 
e&ybai  p.  5.  BoL  4%  CoofenD- 
tar  qoae  adaolaai  ibide»  el  p. 
79.  not.  7.)  —  limmtm  I.  1. 
p.  t5l.  i53.  MHkaMum-HiMwf^ 
h  I.  p.  iSi.  ->  ISiff#  1.  I.  p.  8S. 

19'  Gaii  CoMm.  lU.  Sf .  77— 
Si.     rfceiyfcil.  I.  c.  —   limmienk 
I.  c.  5.  SO.   p    d5k     B^kmiam 
HoHttn^  p«  dS^  309.  $e^^ 

:»>  t;^»  CoAM.  IV.  S.  35. 
«:|h«mj«trr  ac  boaontai  poi»e»- 
«sor  pro  iH^re^e^  #rKMw«ii 
«jMor  (icto  m  WhmU  «f«l.  :$ 
« tet>imm  H  «i»«^  «ki^  ^yr» 

« IMM  MT  JNprMMM  iimS  «    mtthS  ^«Ma 

«•■i#rii.  M(«i|4a 

«IN.'*nX    V 


,  id  esf,  «ffvoiiaiiiiff 
essel  mei  UH  dari  oporttni  ^  eo 
noMMAC  mimenarims  Jbinc  cofi- 
rfcBiiiefifr:  ^«ae  species  actio- 
Ai$  appeUatar  ItiifilMMi,  qoia 
a  PruWort  P.  Rmtiiio ,  fiu  el 
^onoriiai  menditiomAm  tnfrody- 
xuoe  dieiimr.  coMpamta  est; 
Mperior  aateoi  species  actionis, 
fM    /tcfo    m 


aoca- 
t«r.»  — 
De  ralio«e«  qmae  ialerdao  iMec 
i«ea<li  iMera  intefccsscrit ,  •«- 
inMTffe  q«aeril«r.  Qwippe  Aif- 
fM  t  c.  p.  f9L  c«a  liifiiiu«4 
4  $.  35.  ciJbtMM«a «  di^Mi^f» 

■bi 


S*  S.    De  passessione  et  uenditione  boHarum.  77 

Urbis  saeculuin  septimam  Illias  Praeturae  annum  ftiLsse,  ^"'^* 
constltaerant. '') 

Porro  ad  eam  priuati  iuris  effectom,  caios  modo 
sammam  demonstraui,  e  publico  quasi  iure  accedit,  ut 
qui  bonorum  uenditionem  passus  sit,  ignominia  note- 
tur  famaque  et  existimatione  priuetur  '^),  adeoque 
nmnium  rerum  et  ornamentorum,  quae  publico  iure 
ciulbos  Romanis  competunt,  iacturam  faclat.  Qua  ra- 
tlone  uerissimum  esse  puto,  quod  hodie  dici  solet  ^^), 
medlam  illum  capitis  demlnutionem ,  saluo  tamen  prU 
UNto  ciuium  iure,  subiisse. 


bona  uenirent,  iDelegans  enim 
oisam  esse,  uiui  heredem  finffi. 
CoDtra  ZUnimemiui  p.  254.  ueris- 
tlme  monuit ,  Rutilianum  ageDdi 
Seooa  necessario  uetustiue  esse , 
qoia  nnioersam  bonorom  oen- 
dilionem  RutiUui  primot  coodi- 
disse  diceretur.  Nec  mioos  pla- 
eel,  qood  idem  Y.  D. ,  mortuo 
dari  peri  quiequam  oportere  (ei 
q.  g.  a.)  negaoit,  atqoe  inde 
eflTectam  esse  iodicaoit,  ot  qui 
mortoi  bona  emitset,  heree  po- 
tios  qoam  proeurcLtor  esse  Ser- 
uio  aoctore  fingeretor.  Praeler- 
ea  magis  est  credibile,  primom 
elos  ioris  conditorem ,  Rutilium, 
rariorem  speciem ,  obi  mortui 
bona  oenirent,  qoam  frequentis- 
timam  uiuorum  praelermisisse. 
.\lqoin  ZtHMnermi  oerior  quidem 
senleiitla  ono  tamen  loco  defi- 
ceie  Bilii  aidetor.  Nam  exeuli 
haad  magls  arbitror  potuisse  dari 
peri  oportere  el  q*    g.    a.  quain 


mortoo,  ideoqoe  etiam  In  illa 
specie  bonorom  emptori  Seruiana 
actione  opos  foisse,  Confer  so- 
pra  p.  46.  not.  4.  —  Gaii  Comm. 
ly.  SS-  3S.  80.  III.  S-  8^-  L-  2- 
S*  1.   Be  cap.  min. 

21)  Zimmernios  1.  c.  p.  237. 
et  Puggeus  1.  c.  p.  90. ,  fls/f- 
tenu  (Gi?.-Proc.  p.  560.)  ratione 
admodom  probabili  P.  illom  Ru- 
tUium  Praetorem  pro  eodem  ha- 
boeront,  qoi  P.  Rutilius  Rufus 
nomine  a.  u.  649.  cum  Cn.  Afal- 
lio  Haximo  Consul  foit.  Conf. 
Zimmem  T.  I.  %.  75«.  p.  281. 

22)  Yide  praeter  banc  pro 
Quinctio  orationem  Gat.  //,  154. 
/F,  102.  Lex  luUa  munic.  (Tab. 
Heracl.)  cap.  8.  Terlollian.  Apo- 
loget.  4. 

23)  Bethmann-Hollweg  1.  c.  S* 
29.  p.  314.  Mebuhr  R.  G.  T. 
1.  p.  642.  Savigny ,  Syslem  d. 
heul.  R.  R.  T.  II.  p.  179.  199. 
seqq.    Stieber  1.  c.  p.  55. 


78    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

BflfociM.  Quod  autem  dlxi,  igtiomUilam  $equi  bofiorum  uen^ 

ditionem^  exceptionem  addo:  Ne  praeiudidum  fiat 
temporis  quaestioni.  Etenim  ma^opere,  atque  hac 
potissimum  aetate,  ambigitur ,  utrum  possessioni  ac  pro~ 
scriptioni^  an  uenditioni  demum  et  addictioni  ig^nominla 
fuerit  adiuncta.  Cui  cognitioni,  subtiliori  sane  neque 
iniucundae,  tertium  locum  ultimumque  reseruaui  inter 
illa,  quae  singillatim  et  quasi  per  appendicem  tractare 
constitutum  est. 

De  quibus  iam  sequitur  ut  ex  ordine  dispiciamus. 


8.  4. 

Subseduae  quaestiones. 

Primo  loco  ratio  erit  reddenda,  cnr  negaaerimus , 
quod  plerique  omnes  tamen  statuerunt,  camsa  cogni^ 
ta  reddUoque  decreto  Praetorem.  ut  boua  propter 
mpradictas  Ulas  caussas  possiderentur  ^  iubere  soli^ 
tum  esse. 

Quaenam  igitur  sunt ,    quibus   quae   Praetor   pro  cm»  co. 

nitio. 

tribnnali  agit  cogiiUague  caussa  decemUy  maxime 
discemantur  ab  iis,  guae  de  plano  fiunt  atque  ex 
ordhie  magis  iurisgue  celebrandi  caussa  quam  ob 
coiUrouersiam  dirimendam  a  Praetore  petuntur? 

Enimuero  ad  iustam  caussae  cognitionem  tam  iure 
ciuili  quam  communi  humanitatis  ratione  nihil  antiqnius 
est,  quam  ut  quorum  res  agitur,  priusquam  decerna- 
tur,  plenissime  audiantur.  At  uero  exsules,  mortui, 
qniue  latitant  aut  absunt,  quomodo  poterunt  audiri? 

Alterum  est,  ut  ex  facto  inuestigetur,  quod  postu- 
latur  a  Praetore,  utrum  lure,  lege,  Edicto,  aequitate 
decemi  recte  possit  an  secus;  ueluti  cum  de  bonis 
alicuius,  quia  fraudationis  caussa  latitet  aut  absens 
non  defendatur,  possidendis  agatur,  Praetori  quaeren- 
dum  erit,  num  latitet,  num  absit,  num  defendatur; 
quae  prout  coguouerit  se  habere,   aut  redditurus  quod 


iputto. 


80     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

"^  petUur  decrelum  aut  recnsaturns  erit.  Quid  igitor? 
Operam  dabit  Praetor,  ut  debitor  ille,  qui  dicitur, 
quocumque  modo  adesse  iubeatur,  domum  ei  denuncie» 
tur,  amlci  euoceniur;  quinetiam  tempus  constituet,  si 
quis  defendere  uoluerlt.  Nec  prius  quam  ita  apparue- 
rit,  neque  adesse  illum,  neque  defendi^  iudicabit  Edicto 
locum  esse,  bonaque  postulantem  recte  possessurum  0* 

At  uero  eamm  rerum  omnium,  deniqne  omnis  eius 
cognitionis  nec  uoia  nec  uestigium  apparet  Immo,  ut 
fn  caussae  propositae  exemplo  subsistamus,  euidentissi- 
»im  est,  Burrienum  Praetorem,  quum  primum  Naeuius 
de  nadlmonio  deserto  docuisset,  iliico  eodemque  aditu 
bona  Quinctii  possideri  iussisse,  neque  horamunam 
exspectasse ,  num  defensor  existeret.  Xec  Tullius  Cqnod 
jP^uissimum  est^  inter  tot  quereias  uocem  emisit,  qua 
iniuste  ita  iussisse  Praetor  insimularetur;  quinetiam 
quum  acerrime  in  aduersarUim  inueheretur,  qui  ita 
postuiasset  '),  dlserte  negauit  ullum  Quinctii  caussam 
detrimentum  Inde  cepisse,  quod  Praetor  ex  Edicto 
bofia  posMeri  lussisset  ^). 

Tertio  loco,  quum  pro  tribunall  caussa  cognita  Prae- 
tor  aliquid  decreuerlt,  efficUur,  ut  quod  Incertum  antea 
ac  controuersum  inter  liti^atores  agitatum  sit,  id  iam  pro 
explorato  ac  composito  hal)eatur,  nec  magis  ferme  quam 
quae  iure  iudicioque  iudicata  sint,  in  discrimen  denuo 
possit  uocari. 


1)  Coor.  L.  5.  £.  1.  Qaib.  ex  2)    Yidesis   c    6.  8.   15  —  17. 

cau.    iu  po.  e.   L.   2i.    pr.     Ei       23.  28. 
quib.  cau.  mai.  3)  c.  f9. 


J.  4.  De  P.  et  V.  bon.  —  Subseciuae  quaestiones.  81 

Cuius  rei  uel  ipsa  haec,  in  qua  uersamur,  oratio  <?*<»m«oo. 
duo  eontinet  exempla,  uidelicet  fitirrkfui  unum^),  JDo- 
labellae  alterum  0  deeretum ,  de  satisdationis  eontro- 
uersia  ntrumque  redditum;  eodemque  genere  pleraque 
illa  fuerunt,  quae  iudicii  ordinandi  caussa  fieri  sole- 
bant,  praesertim  quotidianum  illud  omniumque  grauis- 
simum  decretum,  quo  formula  concipiebatur  iudlcium- 
que  constituebatur  ^). 

Qaocirca  in  caussa  proposita  qul  statuerit,  Burrie- 
num  Praetorem  re  cognita  deereuisse,  ut  Quinctii  bona 
ex  Ekllcto  possidere  Naeuio  ius  esset ,  fateatur  neoesse 
est,  illum  pro  potestate  sua  iudicasse,  Qulnctium  in 
Edlctam  commlsisse,  uidelicet  et  uadimoninm  Naeuio 
deserulsse  et  absentem  defensum  non  esse. 

At  aero  in  his  quasi  de  Inte/^o  quaerendls  atque 
redargoendis  Ciceronls  oratio  paene  tota  uersatur, 
neqne  hoc  oratoris  aberratione  licentiaue,  immo  ex 
proposito  0  atque  ipso  Praetore  auctore,  quippe  qui 
sponsionem,  ex  qua  agendum  esset,  talem  fieri  ius- 
serit ,  quali  quaestio  haec ,  commissa  essent  necne 
qaae  ad   bona  ex   Edlcto  possldenda  ualerent,    prae- 


4)  c.  7.  exlr.  20.  —  abi  Prae- 
lor,  com  timpUx  iuris  quaettio 
essel ,  statim  decreto  suo  contro- 
versiam  diremit. 

5)  c.  8.  —  abi  Praetor,  quo- 
^am  mixtis  uariisqtu  et  iuris  et 
f<icti  quaestionibus  conlroaersia 
<le  satisdatione  praestanda  con- 
Hstebat,  omniqae  natara  saa 
»Mrico(ior  erat,  praeuio  decreto 
^ponsionem  praeiudiciumque  fieri 

"^eatna,    Lib    I. 


iussit ;  quo  facto  de  ipsa  con- 
trouersia  paratum  expeditumqae 
foret  e  re  iudicata  deeemere. 
Gonf.  supra  £.  1.  p.  3.  seqq. 

6)  Conf.  pro  TulUo  c.  7.  38. 
39  .27.  31.  in  Verrem.  11,  12.  de 
Inuentione  11,  19.  20.  Oraf. 
partit.  c.  28.  ad  Herennium  /, 
12.     Gai.  /F,  57.  53. 

7)  Conf.  c.  10.  et  passim. 


6 


4 


82      Cap.  i.    De  iure  caussae  Qumctianae. 

SliT"  *^*'  ^^P"®  atque  ex  professo  coneluderetur  fn  iadicianique 
deduceretur*). 

Non  potest  igitur  Burrienus  Praetor  caussa  cognita 
interpositoque  decreto  antea  iudicasse,  Quinctii  bona 
ex  Edicto  possidere  Naeuio  ius  esse;  nam  ea  est  iu- 
diciorum  natura,  ut  ex  auctoritate  Praetoris,  ex  de- 
creto  ac  formula,  uti  iussus  est,  iudex  debeat  iudicnre, 
non  ut  de  ipso  magistratu,  recte  an  perperam  quid- 
quam  decreverit,  cognoscat  ac  pronunciet. 

Quid  autem?  Nonne  sponsione  illa  iudicioque  con- 
tinentur  complura,  quae,  etiamsi  Praetor  Naeuio  po- 
stulante,  ut  bona  Quinctii  possideret,  caussa  cognita 
decreuisset,  necessario  tamen  integra  fnissent  relicta? 
Ea  dico,   quae  facto  ac  tempore  etiam  posteriora  illa 

aditione    fuerunt.      Quod    genus   sunt ,    possessionem 

i 

Naeuius  adprehenderit  necne,  per  statutum  tempus 
continuauerit  necne,  et  similia* 

Sint  ista  uera,  nihil  tamen  obstare  uidentur.  Nam 
qui  semel  tantum  orationem  propositam  perlustrauerit, 
ultro  fatebitur,  non  sola  haec  neque  separata  in  spon- 
sionem  iudiciumque  deduci ,  immo  cum  caeteris  omnlbus, 
quae,  priusquam  Praetor  adiretur,  gesta  sunt,  sic  con- 
iungi,  ut  pariter  ad  iudicium  omnia  pertinere,  uniuer- 
sumque  de  sponsione  iudicium  integrum  iudici  tradi  ac 
permitti  manifesto  appareat. 

PIus  arbitror :  haud  mediocre  inde  sententiae  nostrae 
praesidium  accedere. 

Quippe  constat,  eum,  qui  alicuius  bona  ut  ex  Edicto 
possideret,  a  Praetore  et  postulauerit  et  impetrauerit, 

8)  Vide  c.  8.  et  10.   et   quae  snpra  in  §pho  1.  tractavimas. 


$.  4.  De  P.  et  V.  hon.  — Suhseciuae  quaestUmes.  83 

hac  una  re  adeo  nihll  certi  iuris  adquisiisse,  ut, 
quamuis  iusta  caussa  fuerit  postulandi ,  quamuis  a  Prae- 
tore  iussus  etlam  recte  possederit  bona  et  proscripserit, 
tamen,  dummodo  intra  trlglnta  dies  siue  ab  ipso  do- 
mino  siue  a  procuratore  iusta  defensio  offerretur,  ad 
irritum  isthaec  reciderent  omnia,  neque  qui  ea  passus 
esset,  propterea  aut  peculiari  satisdandi  molestla  aut 
alio  detrimento  quoquam  afficeretur  ^). 

Triginta  demum  elapsis  diebus  luris  existebat  effe- 
ctus  certus  absolutusque  ^^),  incrementum  capturus  ex 
altera  Praetoris  aditione  nouoque  exinde  triginta  dierum 
spatio  emenso  ^^). 

Unde  quum  appareat,  primam  illam  in  bona  ml»*- 
sionem,  si  iuris  effectus  spectetur,  sua  ui  ac  potestate 
minime  consistere,  sed  cum  alils  rebus  lisque  futuris 
et  incertis  conlungi  atque  inde  suspensum  teneri ;  quid 
mirum,  Praetorem,  ubi  primum  de  bonia  alicuius  ex 
Edlcto  possidendis  adiretur^  de  iure  imperfecto  et,  ut 
Ha  dicam,  ifiPQvt^  neque  cognouisse  neque  decreuisse? 
Son  enim  illud  Praetoris  est,  de  uariis  rebus  facti, 
ex  quibus  coniunctis  ius  aliquod  nascitur,  separatim 
eognoscere  et  decernere^  uerum  de  iure  ipso,  compre- 
hensLs  quibuscunque  rebus  conslstat  ac  comparatum  sit, 
ex  integra  absolutaque  cognitlone  statuere. 

Qua  ratione  Praetor,  nisi  magna  atque  iusta  caussa 
accederet,  propter  futura  illa  et  incerta  etlam  de  ils 
diflferebat  cognoscere,  quae  praeterita  quidem  essent 
aat  praesentla  Cueluti  debitor  an  latltaret ,  an  abesset , 


gnitio. 


9)  Vide  sopra  S-  3.  p.  72. 

10)  Conf.  ibid.  p.  75. 


11)  Ibid.  p.  74.  76.  seqq. 


I  >iis  hiris  rationem 
■rii  liniid  negauero, 
'ssiijiiem  ImpetrRn- 
ijiiilitiNdum  exceptis 
.  ,'ili|iie  ubi  de  hc- 
Ikiiim  defuncti  suc- 
<'\i'C|)tiirum  caus- 
jiilicio  sint  alienis- 
II III    demoitstrandae 


l'r!H'liir('rii  etiam  in 
■  txlr<d''in  tiirrtcii  cgiase, 
,  ijuu(icunii|ue  quiscjuam 
;.  QuHfc  (luotles  Prae- 
rntlone,  ut  bona  alicuins 
I-  (lui  [icteret  creditor  non 
iiire  destitueretur,  hftod 
iCfisione  eura  (liniiserit.  Quin- 
idibilc,  c  more  fiiisse,  ut  a 
[lostiilarct,   siur    uadimonlum 


lUTcle  eil ,    quod 

JilalDiii  poisesiiu- 

.  ■B(l  ergo  poiiet- 


aiio  Alia  tdktalis,  ■(  qaie  kc 
vEdicti}  Praelorii  ntoTtui  decer- 
«DitiiT;  alia  ilecTnlalii ,  quie  a 
«iiiiio  PractoTc  decernltiir.i'  — 
CunT.  ad  L.  i.  De  bon.  posi. 
Neqac  id  loqiiendi   eenus   semel 


tudinem  Glossatorum 

t7j  L.  50.  pr.  I)e  pccuii 


gnilio. 


84-     Cap.  I.    De  iure  caussae  Qmnctianae. 

'  aii  defenderetuO ,  at  ex  quibus,  nisi  caeteraUla,  adhuc 
incerta,  accessissent,  firinum  ius  ac  durabile  nulio  modo 
nasci  posset. 

Enimucro  quid  est  tandem  cur  a  Praetore ,  ut  bona 
ex  Edicto  possidere  liceat,  postuletur^ 

Nempe  Praetoris  adeundi  non  ea  caussa  est,  ut  lis 
aut  ordinetur  aut  decreto  dirimatur,  uerum  tit  ius  ce- 
lebretury  i.  e.  actus  quidam,  quaerendi  tuendiue  iuris 
gratia  comparatus,  rite,  Praetore  sciente  ac  moderante, 
pera|catur. 

Cuius  rei  quum  piurima  sint  in  iure  Romano  exem- 
pla'^)^  eaque  ma^nam  partem  notisslma,  hoc  loco  satis 
erit  de  hereditatis  possetsUme  nonuisse ,  qnam  a  Prae- 
tore  ex  Kdlcto  petl  ac  plerumque  de  plano  neque 
caussa  cognlta  neque  decreto  reddito  impetrari  solere, 
expIomtMoii  furls  est  *^). 

Itaque^  ul  in  pauca  rem  conferam,  Praetor  a  cre- 
dltore  aditus,  ut  ex  Edicto  liona  possidere  liceret, 
iieque  coi^noscere  iieque  decemere  solet ,  Edicti  condi- 
ctonibus  satisfHctum  sit  necne,  uenim  uti  postulatur,  ita 
iHbet  ex  Kf/iV/o  601111  possiderij  ea  sciiicet  mente,  ut 
perimie  ct  permlssio  ei  possessio  rata  sit «  atque  Edlcto 
caussisque  possideiidorum  tionorum  in  Edicto  propositis 


Id^  IW  oarib   iUis   pra«^lom«  13)  CoDf.  L.  2.  SS-  i.  2*    Qa» 

iarMictioiii»  fortni»  rottf.  WmUer  orAo  ia  po.  sem.  L.  3.  $•  ^-  ^ 

R.  1«.  p.  T44^  IhicMiV:  id  Yclic.  bon.  poss.  L.  i.  £.  4.   Si  Ubalae 

rra$m.  f^.  I06.  161.  163.  165.  testanicBti.  L.  1.  SS-  6.  10.  7. 

Knm^.  d^  V.   S.  $.   T.  KdiiM  Dc  $ocr<».  ediclo.  —  Waller  R. 

el   ttihmmM,  G.  p.  69^ 


g.  4.  De  P.  et  V.  bon.  —  Sub^eciuae  quaestUmes.  85 


satisfactum   sit  ^    fuerit,    sati^ractuiuque  esse   postea, 
ubi  in  cognitionem  ea  res  uenlsset,  adparuerit. 

Atque  talem  fuisse  communem  eius  iuris  rationem 
satis  mihi  persuasum  est.  Quamquam  haud  negauero, 
ad  hanc  rei  seruandae  caussa  possessionem  impetran- 
dam  perinde  aliquando  in  caussis  quibusdam  exceptis 
co|;nitione  ac  decreto  opus  fuisse  ^^) ,  atque  ubi  de  he- 
reditatis  possessione  praetoriaue  in  bona  defuncti  suc- 
cessione  ageretur^^).  Quae  tamen  exceptarum  caus- 
samm  iignrae,  quum  a  proposito  iudicio  sint  alienis- 
simae,  hoc  loco  quasi  digito  tanttun  demoustrandae 
faemnt. 

Caetemm  admonendi  sumus,  Praetorem  etiam  in 
lus,  quae  de  plano  ageret,  magistrattim  tamen  egisse, 
nec  quasi  coecum  amentemque,  quodcumque  quisquam 
postularet,  illico  fieri  iussisse^^).  Quare  quotles  Prae- 
tori  liqueret,  iniuste  prauaque  ratione,  ut  bona  alicuius 
possiderentur,  peti,  quia  forte  qui  peteret  creditor  non 
esset*^),  alioue  modo  palam  iure  destitueretur,  haud 
dubito  y  quin  denegata  possessione  eum  dimiserit.  Quin- 
etiam  satis  mihi  est  credibile,  e  more  fuisse,  ut  a 
postulante   caussae  cur   postularet,   siue   uadimonium 


goitio. 


%. 


■/ 


li)   Conf.    L.   5.   §.   1.   L.  7. 
.  10.  11.  L.  8.  Quib.  ex  cau. 
in  po.  e.  L.  18.   Si  seruilus  ulnd. 

15)  L.  14.  §.  1.  De  bon.  po. 
con.  lab.  L.  4.  De  coniun^.  c. 
emaDc.  lib.  —  Vide  supra  not.  13. 

16)  Nimium  bcrcle  es( ,  quod 
filoua  de  hereditalum  possessio- 
Qibos  definit:  «Est  ergo  posses- 


«sio  alia  edictalis,  «(  quae  ex 
«  Edicto  Praetoris  mortui  decer- 
«nitnr;  alia  decretcdis ,  quae  a 
«uiuo  Praetore  decernilur.u  — 
Conf.  ad  ^.  1.  De  bon.  poss. 
Neque  id  loquendi  genus  semel 
tanlum  occurrit ,  sed  in  consue- 
tudinem  Glossatorum  trausierat. 
17)  L.  50.  pr.  De  pecuiio. 


■A 


86 


Cap.  1.    De  iure  eaussae  Qui$tetiaitae. 


Jf^ 


*^'  desertum  siue  creditum  esset*^),  aliqua  probatio,  quoad 
eius  extemplo  fieri  potuit,  et  praestaretur  et  exigere- 
tur.  Nec  enim  frustra  nec  fortuito,  opinor,  absente 
Quinctio  Naeuius  curauit,  ut  testificatio  fieret,  ut  ta- 
bulae  consignarentur,  sed  quomagis  Praetori,  a  quo 
bona  Quinctii  ut  possidere  sibi  liceret,  postulaturus 
erat,  probaret  uadimonium  desertum  iustam  sibi  caus- 
sam  competere  ^^}. 

Cuius  rei  similia  extant  exempla  et  in  bonorum 
possessione  secundum  tabulas^^)  et  in  aliis  possessio- 
nibus,  quas  ex  Edicto  nihilominus,  non  ex  decreto 
procedere  solitaseaae,  nemo  umquam  fuit  qui  dubitaret. 

Reliquum  est,  ut  quam  adhuc  argumentis  potissi- 
mum  defendimus  sententiam,  eam  testimoniis  quoque 
confirmemus. 

Hoc  autem  nnmero  merito  omnia  illa  loca  habentnr, 
unde  apparet,  etiam  postea  quam  Praetor  iusserit  bona 
possideri,  pro  incerto  fuisse,  iure  an  iniuria  posside- 
rentur^^)^    facili  negotio  accidisse,   ut  cui  ex  Edicto 


18)  Vide  supri  §.  2.  p.  57.  seqq. 

19)  C.onf.  pro  Qoinctio  c.  6. 
120)  in  Verrem  1.  45.  —  Si  di 

nERKDITATK  AMBIGITVR  ET  TABr- 
LAB  TBSTAMKXTl  OBSIGXATAB  !(0!l 
MlNrS  MCLTIS  SIGXIS  QVAM  B  LBGB 
OPOBTBT,  AD  MB  PIIOFBBK?iTm « 
$BCr>DrM  TABVLAS  TBSTAMKXTI 
rOTISSIMlM    HBBEDITATCM     DABO : 

et  ibulem  c.  44.  —  si  tabHioe 
r<9C<tiNeiili  Hom  proferrmiur  ^  tmm 
Hii  ^MfmtfHf  poiissimmm  kernltm 
fsst  opofierti .  si  is  imiesi^io  nkvt- 


rmtf  essef .  ita  secundum  eum  pas- 
sesti»  4areiur,  Conf.  sopra  not.  13. 
21}  L.  i.  S-  5.  Ne  ais  fiat  ei 
qoi  in  po.  {llpianusj  «  Daec  aer- 
c  ba  Quanli  ea  ret  erit ,  o6  quam 
« in  possessionem  misms  erii  (conf. 
«princ.  ibid.)  coutinent  atilita- 
« tem  creditoris .  nt  qaantom  eios 
«interest  possessionem  iial>ere, 
«tantam  ei,  qoi  prohiboit,  con- 
«demnetor.  Proinde  si  ob  fal- 
«  sum  eredilum  oel  ob  falsam  pe- 
niaiomem  missos  est   in    posses- 


J.  4.  De  P.  et  V.  hon.  —  Suhseciuae  quaestianes.  87 

iiis  nullum  esset,  possidere  tamen  iuberetur  ^^) ,  de  ea  ^^ 
re  praeiudleio  esse  agendum^^),  non  in  integrum  resti- 
tutionem  a  Praetore  quaerendam,  nimirum  Ipso  imre 
nuUa  et  infirma  eiusmodi  non  solum  possessione  u^ 
rum  etiam  uenditione^^)  et  q.  g.  a. 

Quibus  tamen  omnibus  longe  praestat  egregium 
illud  Paulli  testimonium,  qui  in  supradicta  L.  12.  pn 
De  reb.  auctor.  iud.  po.^^)  non  diserte  solum  sed  etiam 
solennibus  iuris  civilis  uerbis  omnem  rationem  hostram 
expressit  ac  comprehendit, 

Quld  enim?  quod  statuit,  cui  Praetor  postulantl 
permittat  bona  possidere,  etm  nihU  sibi  acqnirere^ 
sed  aliquid  ex  ordiiie  facere.  nonne  plane  idem  est 
atqae  quod  nos  supra  exposuimus,  iuris  celebrandt 
caussa  ^)  a  Praetore  ex  Edicto  possessionem  et  po* 
stulari  et  permitti,  non  quo  res  iudicetur,  decretoue, 
an  commlssum  sit  Edictum,  statuatur. 


i» 


•E* 


« sionem ,  oel  ft  exceptione  sum- 
tmoueri  potuit,  nihil  fi  dehet 
•prodesse  hoc  edictum,  quiapro- 
•pter  nuUam  caussam  in  posses- 
•tionem  miuus  est.» 

22)  Gaii  Comm.  III.  g.  220. 
«laiaria  aolem  commiUitar  .  .  . 
«si  qois  bona  alicuios  quasi  de- 
•  bitorit,  sciens  eum  nihil  debere 
«ttM,  proscripserit  el  rel.» 

23)  L.  30.  De  reb.  aoclor.  iod. 
po.  (Papirius  lustus)  «Imperato- 
>res  Antoninus  et  Veros  Aogo- 
«sli  rescripseront,  eos,  qui  bona 
«sna  negant  iore  oenisse,  prae- 
•iudicio  experiri  debere ,  et  fro- 
«stra  Principem  desiderare  re- 
■scindere  oenditionem.» 


24)  L.  7.  g.  3.  Qoib.  ex  cao. 
in  po.  e.  (Clpianus)  «Si  qois  pos- 
«sederit  bona  alicoios  quasi  la- 
«titantis,  qoi  non  latitabat,  et 
«oendiderit;  conseqoens  erit  di- 
«  cere ,  ueuditionem  bonarum  S0- 
«  eutam  nuUius  momenti  esse.n 

25)  Textom  exbiboi  sopra  p. 
71.  not.  6. 

26)  Cuiacius  in  Comm.  ad  Lib. 
LIX.  Paolli  ad  Edictom  sob.  b. 
L.  12.  (in  Opp.  Ed.  Neap.  T.  V. 
p.  757.)  oerba  illa  aaliquid  ex 
ff  ordine  facere  »  sic  circomloqoi- 
tor:  exequi  solennem  iuris  ordi- 
nem ,  quo  res  seruetur  credito- 
ribus. 


88     Cup.  I.    S}e  iure  caussae  Quinctianae. 

Siir*'**'  ^"^  denlque  sententiae  prorsus  congruit  duplex 
illud,  quod  infert,  primum,  si  unus  petat,  omnibiis 
Hdltum  eomparari,  neque  propterea  per  liberam  per- 
sonam  cuiquam  adquiri;  alterum  (,4uod  aliunde  panllo 
ante  deraonstrauimus^^O^  ^^  ^^  postulauerit  atque  impe- 
trauerit,  qui  creditor  non  sit,  nlhil  actum  esse. 

Ad  cumulum  tandem  accedit  ipsius  pro  Quinctio 
orationis  quidam  locus,  adeo  luetdus  atque  opportu^ 
nus,  ut,  nisi  mala  multorum  Editorunl  interpretumque 
opera  deprauatus  ac  perturbatus  esset,  dignus  uidere- 
tur,  a  quo  tamquau  principio  ac  capite  uniuersa  haec 
disputatlo  susciperetur  breuique  tota  conficeretur. 

i«nMi»c.        Etenlm  orator  enumeratis,   quas  supra  co£nouimus, 
««*«  quatuor  Edicti  clausulls*^),  sic  perglt  dicere: 

•  Ouo  tempore  exlstimas  oporiuisse,  Naeui,  absen- 
«tem  Quinctium  defendi  aut  <|uomodo?  Tum  quam 
«postulabas  ut  bona  possideres?  Xemo  adfuit.  Ne- 
«que  enim  quisquam  diuinare  poterat,  te  postula- 
«tiuruu:  ne^ue  quemquam  aitinebat  id  recusare 
« quoA  Praetor  uon  fitri  sed  ex  Edicto  suo  fieri 
« iubcbat.  Qui  locus  igltur  absentis  defendendi  pro- 
«curatori    primus  datus   e$t?    Quuu   proscribebas. 

•  Ergo  adfuit  •  rel. 

lam  haoc  o$t  e\  fide  probatisslmorum  Editorum^) 
commuuis  Codicum  Mss.  lectio«  oxceptis  tantummodo 
iouloribiis  quibusdam   manifo$ti$<|uo  corruptells,    ueluti 


g.  4.  De  P.  et  V.  hon.  —  Subseeiuae^fuaestimes.  89 

quod  in  quinqae  Oxoniensibus  atque  in  Dresdensi  deesse   '^"'  ^  «^ 

*  *  *  *  19.proQ«iii-> 

dlcitur  ex  aiite  uocem  Edicto^%  ***• 

Senteniia  autem  planisslma  meo  quidem  iudlcio  at- 
que  apertlssima  haec  est:  ^ 

Nihll  Qulnctil  referebat,    ut  amicl  Praetorem  adU 

rent,  ne  Naeulo  ut  bona  possideret  postulanti  permit* 

teret.     Non  eniro)  quasl  caussa   cognita  apparuisset, 

Quinctium  uadimonfum  deseruisse  nec  absentem  defendi,  9 

Ita  Praetor  ptire  Naeulum  possldere  iubebat,  Immo  ex 

Edicio  possidere  iubebat,  h.  e.  ea  mentCf   ut  perinde 

et  permisslo  et  possesslo  rata  esset ,  atque  Edicto  caus- 

sisque    possessionis    obtinendae   In    Edicto    propositis 

satlsfactum   esset.     Quae    quaestio   quum   a  Praetore 

integra  atque,  ut  ita  dicam,  In  hypothesi  relinqueretur, 

nihil  iurls  ea  possessione  data  neque  Naeuio  quaere- 

batur   neque    Qulnctio   detrahebatur ,   siue,   ut  PauUI  pf 

aerbis   utamur,    nihil  Naeuitu   sibi  acquirebat  ^  sed 

aliquid  ex  ordine  faciebat.     Quamobrem   haud  slne 

ratione  TuIIius  negat   attlnuisse   quemquam   reeusare, 

quin    bona   possideri    luberentur,    quippe  quaecumqiie 

tonc  ualere  potuLssent»  quominus  posslderentur,  eadem 

postea  tantundem  ualebant,  quomlnus  ex  Edicto  pos- 

sideri  possessaue  esse  uiderentur. 

Hanc  uero  loci  nostri  sententiam  qui  non  intelle- 
xenint,  quibus  coniecturis  quibusque  de  iure  tam  com- 
muni  quam  Quinctiano  commentis  rem  egerint,  sum- 
inatim  percurram,  eamque  spero  mihi  latloris  huius 
tractatus  excusationem  fore. 

^)  Deesl  in   tredecim   Parisi-       diebos  conluli.     Yide  infra  alte- 
^Qsibus,  quos  ipse  paocis  hifce      rom  nosirom  capot. 


i 


'  1^*.- 

^' 


90     Cap.  I.    De  wre  caussae  Qwndumme. 

it.    ^L       Primo  loco  Uoionuums  fotetiir  qaidem,  Yiilgatam, 
^  quam  diximus,  in  omnibus  tam  scriptis  qaam  impressls 

legi,  iii  qua  tameti^  inquit,  quis  sU  setuus^  twn  fa-- 

m 

cUe  dixerim.    Itaque  emendat: 

qtiod  Praetor  fieri  sed  mn  ex  Edicto  stw  fieri 

iubebai. 

Quid  ita? 

Qtntm  enimy  per|rit  dicere,  eotUra  Edictum  hoc 
fierei^  parattim  erai  Tribtatorttm  attxUittm  aui  coUegae. 

Quasl  uero,  ut  mittam  caetera,  iddrco  nlhil  atti- 
nuerit,  quin  Iniquum  Praetoris  decretum  fieret,  recu- 
sare,  quia  tandem  suparesset  tribunos  appellare! 

LawMntis  nesdo  qua  fide,  uarias  iectiones  has 
afferl: 

ftiod  Prmetor  sed  ex  Edicto  suo  iubebat: 
quod  Praetor  MOfi  uioiio  fieri  sed  ex  Edicio  suo 
fieri  iubebai: 

fuod  Praetor  fieri  sed  non  ex  Edicio  stio  fieri 
bibebat^ 

Ipse  uul^tam  lectionem  C^^uub  aiiis  qtdimsdam 
Mmmttscriptis  tribuitl  sic  transformat: 


^od  Prmetor  fieri  ttoH  ex  Edicto  stto  iubebai^^). 

Varla  detnde  efBn^l  Kkrarionim  tentamina,  quibus 
ex  jcenuina  liac  iectione*  quam  re$tituisse  se  gloriatur, 
Vuljratam  effecerint*  De  Ihic  tandem^  quasi  gratula- 
kmdiis  nohb^  sentciitlam  rert  In  liaec  uerba: 


•tio. 


g.  4.  De  P.  et  V.  han.  —  Subseduae  quaestUmes.  91 

Ita  hie  loctis  miterabUem  in  modum  deprauatus  .!; 
est^  posteaquam  semel  a  uero  et  recto  deerratum 
esty   ut  temeritate  hominum   et  stultUia   solewt 
propagari  faisa  et  prava^^). 

Sensum  denique  ad  exemplum  Hotomani  declarat. 

Cuiadus'^^)  nera  interpretatlone  proposit^  nulgatam 
lectionem  defendit,  eamque  Grutero  probauit,  quine- 
tlam  ChraeuU  laudes  merutt,  qul  tamen,  praeterquam 
quod  uoculam  ex  eiecit,  paucls  uerbis  colllgendae  sen- 
tentlae  caussa  de  suo  adiectis  prodidit,  se  neque  TuU 
lium  neque  Cfutacium  intellexisse  ^% 

Re  autem  et  ueritate  cum  Cuiacio  consentit  Fac^ 
eiolatusj  cuius  notam  Garatonius  et  recepit  et  con- 
firmauit  ^^}. 


u  c 


32)  Contra  pro  Yalgata  Gru- 
ttrus  repoDil:  Bone  Deutl  uel 
mius  tantum  opta  est  auctaritate, 
«( smcera  lectio  uel  m  perpetuum 
inquinetur, 

33)  ObM.  Lib.  X.  c  31.  «Certe, 

«inqnity    qaaliseonqae  sit  debi- 

«tor,    etiamsi  decreto  Praetoris 

>oon    indifeant    crediloret,    at 

«miilantar  in  possessionem ,  ias- 

•so  tamen  permissaqae  Praeto- 

«ris  indigent,  qai  nalios  estnisi 

■Dominatim   concipiatar.      Non 

•est  opos  decreto,    id  est  caas- 

*iae  cognilione,  quia  hoc  omne 

"n  ordine  et  ex  edicto  postola- 

*tiir  permittitarqae  (sicat  actio- 

'oes  et  exceptiones?)    et   aero 

"eiiam    Praetor    non    permiltit 


«simpliciter  bona  posiideri  sed 
lipossideri  ex  edicto ;  quod  i!ta 
«m  Quinctiana  beUissime  expret' 
msum  legeremus,  nisi  nouiemet^ 
^datores  deprauassent.  —  lUnd 
minas  recte  factam  a  Yiro  soa»- 
mo  opinor,  qnod  ex  c.  27.  iiac 
retalit  aerba  i^aetor  te  quemad- 
modum  possidere  iussitf  opinor 
ex  JEdicto.  lUic  enim  specta- 
tnr  possidendi  modus,  hic  aero 
eausfa. 

34)  «guod  Praetor  non  fieri  de- 
«  creto  iubebat  sed  Edicto  suo  dw 
« dum  iusserat  fieri.n 

35)  Etiam  Menardi  et  Manu- 
tii  adnotationibns ,  qaas  nonnisi 
ex  Garatonii  editione  cognonisse 
me  fateor,   nescio  qnid  oeri  in- 


lf.l 

ctt» 


\m  c 
QvtB- 


92     Cap.  L    De  iure  caussae  Qumctianae. 

Ferratius^)  dam  collaudal  Lamblnuin,  quod  locum 
antea  corruptum  magna  ex  parte  restituerit,  ipse  uerba 
sic  exhibet: 

qtiod  Praetor  fieri^  sed  non  fieri  ex  Edicto  suo 
iubebat. 

At  Latnbinij  quam  dictt  QUotomani  potius  dixerit}, 
interpretationem  optlme  refeilit  ex  uerbis  wque  tjfuem^ 
qtiam  attinebat.  Quam  nouam  protulit,  aeque  displi- 
cet,  uidelicet  haec  uerba  ad  perseuerantiam  Praetoris 
referri,  culus  expugnandae  nuUa  spes  fuisset:  exemplo 
esse,  quod  in  c  8.  Dolabeltae  Praetori  idem  obiice- 
retur  ^'). 


esse  uidelur.  ^iiininiiu  ille,  pne- 
fixa  quidem  falsa  lectione  mm 
WMdo  /ieri,  «  Noo  iubebat ,  inquit, 
«Praelor  praecise  fieri,  sed  io- 
« tebat  feri  cur  Edicto,»  Hic  oero 
de  lectione :  « .Yofi  feri :  Sic  ne- 
«leres  libri,  et  ■laior  nis  est 
«qnam  si  le^tur  nl  anlea:  mon 
mw^o  fieri.w  De  senso :  «Cur 
«•nim  qnisquam  recnsaret,  qnod 
«Fraetor  non  ex  arbitrto  sno  sed 
«ex  edicto  fieri  inbebatt»  ~ 

JRoiiiMS  denique  1.  1.  p.  49., 
foamnis  circa  canssam  posses- 
iionis  petendae  alqne  tempns  de- 
fensionis  offerendae  iranissimb 
erioribos  caplos,  tamen  de  oer- 
bb  propositis  baod  oialo  sic  tra- 
ctat:  «Non  enim  ex  soa  aodo- 
«  ritale  Praelorem  iossisse  vCicero 
«ait^  booa  Qoioctii  a  Naeoio  pos- 
« sideri  :    n«i«n    rt^f  r«i   ttMMrHUM 


sed  Naenium  inssisse  bona  Qnin- 
ctii  sui  debitoris  ei  Edicto  sno 
possidere,  i.  e.  secundumid, 
qnod  in  Edicto  de  debiloribns 
latilantibns  scriptum  esset ;  com 
ifritnr  nuHnm  uerbom  Edicti  ad 
Qninctinm  pertineret ,  nihili 
fnisse  illnd  inssom ,  perinde  ac 
si  alicnios  semos  inssisset  pos- 
sideri,  cni  constaret  nnllos  us- 
qnam  semos  fnisse.» 
36)  Epist.  Lib.  PT.  Ep.  4.  s.  fi. 
Pnelor,  inqnit,  contra  Bdictnm 
soom  el  iniqne  decemebat  in 
Qoioctiom:  .  .  .  apod  Indicem 
aotem,  qoi  sciens  iodicat  ini- 
qoe,  frastra  cooten^imos,  ne- 
qoe  Oratiooe  opos  esl  apod 
eom  Praeloffem ,  qoi  contra  ins 
nnlt  qnippiam  deceraere,  id> 
qoe  scieos  el  prodeos  aull.» 
37  «AkMiiiWlo  .  .  .  iniMr  10111 
•  fmeert  fi^riissmme  poraeoarol.» 


$.  4.  De  P.  et  V.  ban.  —  Subseciuae  quaestianes.  93 

Emestus:    «Locuni,    ut   nunc   est,   non  intelli^o.   !-<»««  ««^ 

^  /  •         e         19.  proQuia- 

« Intelligerem  si  esset:  ^ 

€  quod  Praetor  fieri  sed  ex  edicto  suo  fieri  iubehat.* 
Ad  quae  Schellerus^^):  «Sensus  est:  quod  Praetor 
« uon  utcunque  fi^ri  sed  ex  suo  edicto  fieri  iubebat 
«Diuinare  non  possum,  cur  Emesti  dicat,  hunc  se 
«locum  non  intelligere.*  Neque  ego,  Schellerus  lii- 
tellexerit  neaie. 

Beckius  nouam  '  quandam  attulit  siue  corruptelam 
siue  coniecturam: 

quod  Praetor  non  fi£ri  sed  ex  edicto  suo  fieri 

UETABAT. 

Ipse,  retenta  quidem  Vulgata,  coniecit,  uerba  non 
fieri  sed  e  glossa  esse  nata. 

SckHtztuSy  Orelliusj  Klotzius  pariter  Vulgatam 
consemauerunt ,  primus  Cuiacio,  OraeuiOy  Gi^ratonio 
laadatls  anctoribus,  alter  enumeratls  uariis  lectionibus, 
Ucito  caeteroquin  iudicio,  tertius  Cuiacio  quidem  ap- 
pellato ,  ona  tamen  aliis  quibusdam  rebus  admixtis  ^^), 
qoae  incertum  mihi  reddunt,  quid  sentiat. 


38)  Obientationes  in  priscot  niana  (c.  4.)  haec,  meo  qoidem 
ieripioret  quotdam,  Liptiae  1785.  iadicio  alienissima :  « gtuie  non 
B.  p.  41.  mmodo  hominem  occidi  ttd  ette 

39)  Praeter  oerba  illa  ex  c.  « ctim  telo  hominit  occidendi  caut- 
?7.  (de  qaibos  modo  notaoi  in  nta  uetat.n 

Aota  33.)  adsciscit  etiam  ex  Milo- 


Subseciuae  ipiaesttoms. 

Seqoitur  triuiii  illamiii  quaestionani ,  quas  snpra 
seposaimus,  altera,  uidelicet  leges  boHomm  nenden- 
dorum  canssa  componendae  qnanam  ferme  natura ,  spe- 
cie,  conceptione  fuerint. 

Qua  de  re  Stiebenis^),  qui  sententiam  suam  etiam 
Zlmmemio^)  prolmuit,  in  liunc  modum  uerba  facit: 

«Lex  bonorum  uendendorum  erat  additamentum 
«proscriptionis,  quo  creditores,  quantam  partem 
«slbi  ad  minimum  ab  eo  qui  bonorum  emtor  futu- 
«nis  esset ,  solui  uellent,  significabant.  Legem 
«enim  nvlgo  cognitum  est  dici  condicionem  negotii, 
«quae  etiam  proscriptionibus  uenditionum,  locatio- 
«num  aliommque  negotiomm  addi  solebat  Neque 
«uero  creditores  totam  pecuniam,  quam  pro  uni- 
«uersis  bonis  postularent,  sed,  qua  nos  quoque 
« utimur  computatione  ,  incertam  creditl  partem , 
«uelut  semissem,  bessem,  dodrantem,  CPf<>cente) 
« significabant* 

Nec  temere  Yirum  doctum,  immo  diserto  Theophili 
testlmonio  munitum  sic  statuisse  dixeris.  Cuius  ecce 
tibi  tenorem: 

1}  l.  I.  S*  ^t-  P*  65.  2)  l.  I.  S.  T9.  p.  asa.  seqq. 


S.  S.  De  P.  et  V.  bon.  —  Subseciuae  quaestianes.  95 

Posiea  paucis  elapsis  diebus  tertla  quoque  aditio  Jj^JI'.,^]^; 
fiebat,  In  qua  permlttebatur  lllis  legem  bonorutn  ''''""'' 
uefidundomtn  facere:  namque  porro  dictae  pro- 
seriptioni  haec  addebant :  Emtor  creditoribus 
Cexempli  gratia}  tn  dimidiam  debitorum  partem 
respondere  debet;  ut  cui  debeantur  centumy  ac^ 
cipiat  solidos  quinquaginta  ^  et  cui  debeantur  du^ 
centij  acdpiat  centum.  Et  postquam  hlc  certum 
tempus  praeterierat,  tunc  patrlmonium  emtorl  ad- 
dlcebatur,  emtorque  uocabatur  bonorum  emtor* 
et  rel. 

lam  nescio ,  an  mihl  praefandum  sit  Fremant  omnes 
licet  et  rel.,  nam  ita  quidem  sentio: 

Quae  bonorum  uendendorum  lex  magistro  creato 
concipi  atque  palam  proponl  solebat,  ea  ad  suprascri- 
ptae  formulae  modum  ne  uerbum  quidem  continebat, 
caetera^  quorum  In  llla  Theophlli  formula  nihll  extat, 
dunmodo  uenditionem ,  qua  de  agitur ,  spectarent , 
omnla  continebat. 

Defenslo  mea  haec  est: 

Inter  omnes,  qul  de  lUo  bonorum  uendendorum  or- 
dine  scrlpserunt,  ueluti  tacito  consensu  hodie  constat, 
toto  eo  paraphrasis  capite  plurlma  quldem  contineri 
rectae  notitlae  quasi  semina ,  unumque  illum  atque  ube- 
rem  fontem  esse ,  unde  ad  ea ,  quae  tenuibus  admodum 
riunlis  aliunde  nobis  aflTIuant,  caetera  possint  supplerl. 
Simul  tamen  uldeo  hoc  testlmonlum  uerissima  ratione 
eomm  numero  haberi,  quae  implicita  fide  Indigna  ac 
critica  quadam  arte  tractanda,  lllico  siue  reiici  siue, 
quoad  eius  fieri  possit,  corrigi  atque  In  mellus  refor- 


^     Cap.  L    De  iure  eaussae  Quinctianae. 
Lax  bono.  mari  oporteat,  ubl  primuin  aut  certioribus  testlmoniis 

ram  aenden-  >  7  r 

don».        ^Q   documentis  aut  sanae   solidaeque  doctrlnae,   quae 
'  et  obseruandis  hominum  moribus  uitaeque  quotidianae 
negotiis  ac  conuersatione,  et  ratiocinando  constituitur 
ac  confirmatur,  plane  repugnauerlnt  ^). 

Quibus  praemissis  de  legis  conceptione  secundom 
omnem  illius  uenditionis  ordinem  ac  naturam  ita  me- 
cum  considero: 


3)  Qao  magis  sapradicla  illias 
testimoQii  aalura  appareal,  liaad 
inalile  eril,  qaatenus  ius  anti- 
quam  spectat,  integrum  exhibere : 
«...  erant  et  aliae  adquisitiones 
d  aniaersales  ,  uelati,  bonoram 
«emtio  (Tjtoi  t<op  TtgayfjtdTCDv 
•  dyoQaula)f  quae  in  rebus 
^{n^yfiaai)  debitoris  uendun- 
«dis  fiebat,  per  multas  ambages 
«moUosque  circaitas  facta  .  .  . 
«Et  si  qais  reperiatur  multis 
« debens ,  oflQcio  iudicis  credito- 
«ribus  facultas  datur  in  posses- 
«sionem  bonorum  communis  de- 
«  bitoris  uenire,  eaque  disponere, 
«quemadmodum  sibi  conducere 
«cognouerint.  .  .  .  Olim  autem 
« hunc  in  modum  fiebant.  Si 
«eueniebat,  ot  quis  multis  de- 
«beret,  et  postea  latitaret  neque 
«  defensorem  haberet ,  creditores 
« conuenientes  praetorem  adi- 
«bant,  hoc  ei  querentes:  per- 
«mittebatqae  iis  praetor  in  pos- 
«sessione  esse  bonoram  debi(o- 
«ris,  erantque  in  eorum  posses- 
«sione  per  certos  dies :  his  au- 
atem    diebus    praeteritis    altcra 


«  ficbat  ab  iis  aditio  postalantibas, 
«ut  sibi  licentia  esset  anum  ei 
« ipsis  constituendi ,  qai  patrimo- 
*ii  mnm  {xijv  Ti^Qiovalav)  deberet 
«diuendere.  Nam  qaia  difGciie 
«crat,  omncs  in  anum  quoque 
ft  die  conuenire ,  anum  ez  ipsis 
«deligebant,  qui  Magister  dice- 
«batur,  et  ille  deinde  contrahe- 
«bat  cum  iis,  qui  emere  aole- 
«bant.  Fiebalque  in  partibus  ur- 
«  bis  illastribas  proscriptio ,  haec 
« significans :  Ille  debitor  noster 
ain  caussam  uenumdcUionis  inci- 
ndit,  nos  creditores  patrimonium 
«  huius  distrahimus  :  emptor  qui 
«  uolet  adesto.yy  (Seqauntar  aerba 
saperius  p.  95.  exhibita)  .  .  . 
«emptorque  aocabatar  bonorum 
aemptorj  omnesque  actione8,qaae 
«sobeunti  bonorum  uenditionem 
« competebant ,  et  quotquot  ad- 
«oersus  eum  erant,  illae  in  bo- 
«norum  emptorem  transfereban- 
«tor,  atque  utiliter  et  agebat  et 
«conueniebatur,  sicati  et  bono- 
firumpossessor:  ambo  enim  prae- 
«torii  sunt  successores.» 


S*  &•    Suhseciuae  quaestionss.  97 

Omnis  uenilftiO}  quae  constituta  auctione  fit,  a  com-   ■'«?  ^^ 

rvm  uenJta' 

muni  emendi  uendendique  genere,  quod  tnter  duos  ^'"'"' 
priuatim  a/ritatur,  eo  maxfme  differt,  quod  in  lioc  ab 
inftfo  utrique  liberum  est,  tam  de  re  et  pretio  quam 
de  modo  ac  tempore,  denfque  de  omnf  re  et  praesta- 
tione,  quam  contractus  ineundi  natura  recipit,  quam- 
libet  condicionem  ferre,  referre,  latam  accipere,  recu- 
sare,  eiue  aut  adiicere  aut  detrahere,  uniuersa  contractus 
lege  undique  incerta  ac  fluctuante,  donec  contrahen- 
tium  uoluntas  in  unum  tota  conuenerit :  contra  ad  tllud 
iicftatfonum  genus  certa  quadam  lege  opus  est ,  a  uen- 
ditore  empturfentfbus  proponenda,  omnfbus  locis  finita 
et  clausa  praeterquam  pretio:  id  enim,  quum  prae 
caeteris  omnibus  genere  et  numero  totum  semper  con- 
^tat,  adeoque  facilem  habeat  a  minori  ad  maius  pro- 
gressionem  expeditamque  eius  progressionis  perceptio- 
nem  atque  aestimationem,  aptfssfmum  est,  quod  in 
tiominum  conuentu  ac  simultanea  empturientium  conten- 
tione  a  primo  uolente  quolfbet  modo  offeratur,  deinde, 
qaousque  eorum  quf  adsunt  studfum  suppetat,  Ifcitando 
augeatur,  ad  nltimum  nullo  addente  quasi  tacite  finia- 
tar,  finitumque  contractus  legem,  caeteris  partibus  pri- 
mitus  constitutam  ac  stabilitam,  compleat  et  absoluat. 

Sic  ubique  gentium  hodie  uideo  auctiones  institul, 
eandemque  morem  apud  Romanos  olim  obtinuisse,  cum 
exemplis  ^)  tum  utilitate  communi ,  quinetiam  insita 
qoadam  necessitate  mihi  persuasissimum  est. 

4)  Yideatur  in  Verrem  /,    54.  de  opere  faciundo   (Puteolis    in- 

>eqq.  Cato  de  R.  R.  c.  146.  (Ed.  uenta)  apud  Brissonium  de  For- 

^baeideri),    conr.    ib.    c.    144.  mulis  Lib.  VI.  c.  72. 
145.  147.  et  feqq.  c.  14.  —  Lex 

H«aae«th«,    Lib    1.  ■ 


4: 


".'• 


98     Cap.  I.     De  iure  caussae  Qumctianae. 

L«x  boao.  Hanc  uero  communem  aucUonom  irationem  quum 
4or.«.  ad  bonorum  uenditionem  adplicaueris,  necesse  est  sta- 
tuas,  lege  illa,  qua  de  agitur,  uniuersum  uenditionls 
contractum,  quo  futurae  llcitationis  nlctor  ex  addi- 
ctione  teneretur,  per  singula  capita  descriptum  com- 
prehendi,  ea  tantum  parte  uacua  relicta,  qua  preUum 
slue  quae  in  ea  specie  pretii  locum  obUnet,  portio 
creditorlbus  ab  emptore  soluenda  definiatun  Quid  erico 
est?  Continebitur  ea  lege  nomen  decoctorls,  bonorum 
autem  qualiscunque  descrlptio,  forsltan  etiam  credito- 
n»,  qui  couuenerint  C^^escio  an  distinctis  fiduciariis 
ac  pigneratltlis^  enumeratio,  Praetorls  ac  ma|;lstrl 
nuUo  dubio  nomlna^.solutionis  ab  emptore  praestandae^ 
excepta  quantitatC)  accuratlsslma  praefinitio  {eji  ad- 
dictlone  statim  debeatur  an  certa  die,  qulbusue  pen- 
slonibus),  quin  pro  rel  qualitate,  oplnor,  aliquando 
aatisdationis  ab  enptore  praestandae  praescrlptio,  de- 
nlque  quaecunque  pro  uariis  canssarum  figurls  cum 
utllia  creditortbus  tum  emptoribus  subleuandls  atque 
alliciendls  apta  fnerint  uisa. 

Haec  i^itur  sunt,  quae  llla  bonorum  uendendorum 
lege  censeam  comprehendl  sollta  esse. 

Quld  autem  quod  TheopkUus  de  porHone  credltori- 
bus  soluenda  narrat  contlnerif 

Ntmlrum  certa  ac  finita  nullo  pacto  continerl  po- 
tuit,  quae  futura  demum  licltatlone  esset  conficienda. 
Quod  quum  omnes  Intelligerent,  paululum  quldem  a 
Theophilo  recedere  le^sque  quam  tradidit  formulam 
conrt^ere  necessltatis  esse  ludlcauerunt;  id  uero  quo 
parclssime  fieret,  Ita  consuluerunt,  ut  portlonem  lllam 


S*  S.     Subseciuae  quaesHones.  d9 

nnmero   descriptam  in   lege   retinerent,    et  taxationis   ^*»  i»«»o- 

"  ^  '  rum  uenden- 

quodammodo    locum   obtinaisse  statuerent,  unde  lici-  ^'^'^ 
tandi  exordium  fieret,  neque  qui  minus  esset  oblaturus 
cuiusquam  nomen  reciperetur. 

Ego  uero  ingenue  fateor,  mihi  nullam  eiusmodi  ta- 
xationis  neque  utilitatem  neque  rationem  apparere. 
Quid  enim?  Yendltio  necessaria  erat  ac  quocunque 
modo  peragenda.  Neminem  autem,  ut  plus  quam  pla- 
ceret  offerret,  cogi  potuisse  in  aprlco  est  Ipsis  de- 
nique  creditoribus,  quousque  uideretur,  licitare  et  iua 
et  eonsuetudinem  fuiss^  constat.     Quaenam  tandem,  ^'« 

quaeso,  caussa  dicetur,  quin  consueto  auctionum  more  ^^ 

Uberaque  licitatione  totum  negotium  transactum  fuerit? 

Qaod  si  negari  non  potest,  niliil  sane  relinquitur 
viA  at  in  sententia  persistamus,  quam  supra  posui- 
iius,  uidelicet  uacuam  hoc  uno  fere  loco  legem  pro- 
mulgari  soiitam  esse.  Neque  si  quid  ueri  inest  illis, 
quae  ex  communi  omnium  puto  sententia  de  Theophili 
aactoritate  antea  statuimus,  maior  rellgio  erit,  ex  iusta 
caussa  unam  legis  qua  de  agltur  clausulam  euacuare, 
quam  antea  fuit,  iniussu  eius  caeteras  omnes  supplere. 

Reliquum  est,  ut  admoneamus,  uerissimum  uideri, 
qnod  et  Theophilus  tradit  et  uulgo  placet,  uenditionis 
illam  legem  palam  proponi  atque  libellis,  quibus  iam- 
pridem  bona  generaliter  essent  proscripta,  adiici  et 
qnodammodo  subiungi  solitam  esse. 


S-6. 

Subseciuae  quaestiMies. 

Extremo  loco  nobis  constihitiiiD  est  de  i^ominia 
disserere,  de  qna,  utrum  a  missiot^j  possessiotie  ^  pro^ 
seripiiotie  an  a  uetidiiione  atque  addictione  originem 
ceperit,  inter  Yiros  doctos  summam  esse  dissensionem 
snpra  indicauimus. 
i«M«iBia.  Nimirum  in  iliam  sententiara  discesserunt  Beth^ 
mannus^)  et  Walterus^^  in  lianc  alteram  Puggeus% 
Heffterus  ^)  y  ZimmertiUu  ^)  et  nuper  pedetentim  fifo- 
vinius  % 

Qua  in  controuersia  liaec  potissimum  loca  inuicem 
inter  se  opponi  solent,  ab  hac  quidem  parte  Gatt 
Comm.  IL  S.  154.,  ab  illa  uero  Legis  luliae  nitiiii- 
cipalis  c.  8/)  et  pro  Qubictio  c.  15.  aliaque  cumplura. 

Atque  Gaius  quldem  in  d.  locu  disertissimam  fecit— 
mentionem  ignominiaey  quae  accedit  ex  uenditione^ 
bonorum.    Quid  autem?  quaestionem  ibi  hanc  nostramK^ 


1)  Handb.  d.  Cif.  Proc.  £•  29.  5}I.I.S.76.p.238.S-77.p.244. 
p.  814.  6)  STSlem  d.  beot.  R.  R.  P.  II 

2)  Recbtsjreschicbte  p.  769.  —  §.  77.  p.  iSO.  —  Conf.  etia 
Nescio  an  addam  Dirksenimm  ad  SiUber  1.  c.  p.  55.  Rein  R,  P 
Tab.  Ucracl.  P.  II.  p.  116.  R.  p.  501. 

3)  Rhcin.  Mus.  f.  Jurispr.  T.  7)  TabHlae  HeradeenMis  lii 
II.  p.  88.  115—117. ,   «pnd  Dirksenium 

4)  Insl.  d.  Cif.  Proc.  p.  560.  71.  seqq. 


S'  6.  De  P.  et  V.  ban. — Suhseciuae  quaestUmes.  iOl 

tractat  dirimendamque  sibi  proposalt?  Nihil  minus.  h^^^^^ 
Immo  obiter  tantam  atque  de  necessarlis  heredibus 
dlsserens  in  hanc  materiam  incidit^),  eiusque  iuris 
oniuersum  exitum  atque  effectum  animo  comprehendit, 
neque  de  singulis  partlbus  earumue  successione  ac 
differentia  animaduertlt  aut  omnlno  curault.  Quid  ergo 
est?  VendittonU  caussa  bona  plerumque  et  possldentur 
et  proscribuntur,  qulnetiam  caetera  omnla,  quae  in 
hoc  iure  peragendo  usu  ueniunt,  unam  Illam  uendltio- 
nem  spectant,  eiusque  praeparandae  caussa  cooiparata 
simt.  Quae  quum  prlmum,  bonls  uendltls  atque  ad- 
dlciis,  ad  ordlnarlum  suum  exitum  peruenerunt,  quid 
Bimm,  illa  omnla,  certa  prlmltus  quadam  pro^essione 
linitisqae  temporlbus  distincta,  iam  uenditionU  quasi 
ono  actu  ac  nomine  comprehendi?  Etenim  qui  uendi- 
tione  bonorum  ad  finem  usque  peracta  nuUo  dublo 
existimatlonem  amisit,  quid  attlnet  quaerere,  num  forte 
etiam  aliquot  diebus  prlus  quam  bona  addlcta  essent 
famae  detrimentum  ceperit? 

In  summa,  leui  momento  aestimo  IUa  Gaii  uerba, 
nec  magis  me  mouent,  quae  et  uerborum  tenore  et 


8}  d.  S*  154.  « Unde  qoi  fa- 
«calutes  soas  sospecUs  habet, 
«solet  seroom  primo  aotsecondo 
«oel  etiam  olieriore  gndn  libe- 
«nim  et  beredem  institnere,  ot, 
«sl  creditoribus  satis  non  fiat, 
«poUos  haios  beredis  qoam  ipsius 
«leiUtoris  bona  neneant,  id  est, 
« at  ignaminia ,  quiie  (lecedit  ex 
^uendttiofitf  bonorum,  hunc  po- 
^\i\ii  heredem  qnam   ipsum   te- 


«sUtorem  contingat:  quamquam 
«apnd  Fnfidium  Sabino  pUceat» 
«  exifnendum  eum  esse  ignominia, 
nquia  non  suo  uitio  sed  necessi- 
eitate  iuris  bonorum  uenditionem 
npateretur :  sed  alio  iure  uli- 
o  mur.»— Confer  etiamComm.lll. 
§.  154.  « Ilem  si  cuius  ex  sociis 
«bona  publice  aul  priualim  ue- 
«  nierinl ,  soluilur  socieUs  »  rel. 


102    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

iiMHiiau.   consilio  dicentfs  similia  aiiunde^),  partiiD  ex  Ipsiscon- 
trariae  rationis  praesidiis  ^'^) ;  repeti  potoerint^^). 

Mitto   haec;  ad   ea  uenlo,  quae  ab   altera  parte 
proferuntur. 

Prima  sunt  supradictae  legls  lullae  uerba  haec: 

« A^e  qtiii  .  .  .  in  SeiiatUy  DecuriofMnis  Cotiseri^ 
« ptistfue  esto ,  neue  aH  .  .  .  in  eo  ordUie  setUen^ 

« tiam  dicere  ferre  liceto^  gui ctiiustie  botus 

« ex  Edicto  eUtSy  ^d  iuri  diettndo  praefuit  prae-- 
mfuerit^*)y  praeterqtmm  si  ctHuSy  cttm  ptipiUus 
nesset  reiue  pttblicae  cattssa  abessetj  ttegtie  dolo 
« malo   fecit ,    fecerit  y     qtio    magis    treiptiblieae 


9)  L.  11.  C.  Ex  qaib.  caa. 
infa.  (Imp.  Alexander).  «Debito- 
«res,  qai  bonb  cesserint,  licet 
«ex  ea  caossa  bona  eoram  «•- 
«nifriNl,  inf^mes  non  finnt.» 

10)  Pro  Qainctio  c.  15.  «  Caias 
«oero  bona  u^ifmnt,  .  •  •  is 
«non  modo  ex  namero  aiaornm 
«eitarbatar,  sed  si  fieri  potest, 
«infra  etiam  mortaos  amanda- 
« tnr.» 

tt)  Sant  etiam  qaae  contra 
afferas^  aelat  Mtmi  Ep.  TIII, 
18.  «  Domitias  Afer ,  qai  illos  in 
«nomen  assampsit«  reliqait  te- 
«slamenlnm  ante  octo  el  decem 
«annos  nancapatam :  adeoqoe 
«  poislea  improbatam  sibi .  nt  po- 
«rris  f<Mr«Mn  ^^m  jh^vw riWwrfd 
«rwntiMril.  Mira  illios  aspe> 
«  ritas .  mira  felicilas  bomm :  il* 
«lias  aspertlas.   f«M  «itaim»  ci- 


cnium  exeidU  •  qaem  sociom 
«etiam  in  llberis  babait:  feUci- 
«tas  borum,  qalbos  soccessitia 
«locom  patris,  fui  patrmm  ab" 
«jCnlcraf.» 

li)  Verissime  Dirksenim$  1.  c. 
p.  Sf  6.  « Haec  oerba  »  inqoit , 
«  non  de  ma^istratibos  orbis  Bo- 
c  mae ,  sed  de  maf  istratibos  mo- 
«  nicipiorom,  coloniaram  etc.  . . . 
«accipienda  esse  satis  appareL» 
—  Nec  licet  ad  boios  legis  tem- 
pora  referre,  qaae  le^imos  in 
L.  ^  Ad  monicipalem ,  L.  4. 
De  iorisdictione ,  et  slmUia.  - 
Conf.  Sari^ny  Gescbichte  d.  R. 
R.  im  Mlttelaller  T.  I.  p.  SO.  seqq. 
Item :  Teber  das  altromiscbe 
Scboldrecbt  in  Commentationi- 
bos  Academiae  Beroliiiensls  anni 
tSBO.  p.  »•  91.  «3. 


S'  6.  De  P.  et  V.  hon. — Subseduae  quaestiones.  t03 

ncaufsa  abesset,  possessa  proscriptaue  ^^)  sunty  «g-oiniiu* 

•  erufU*  rcL 

lain  ipsam  huins  legis  sanctionem,  quibus  personis 
ius  publicum  ita  sit  deminutum,'  ad  existimationem 
irnominiamquc  pertinere ,  hodie  inter  omnes  constat  ^^). 
E2cce  i|;itur  opulentum  legis  testimonium,  quo  posses- 
sione  ac  proscriptione ,  non  addictione  demum  existi- 
mationem  periisse  confirmetur.  Nec  facile  audiendus 
erft  qui  uerborum  proprietate  neglecta  existimauerit , 
uerbis  quidem  eum  demonstrari  cuius  bona  possessa 
proscriptaue  essent,  re  autem  et  ueritate  eum  potius 
intelligl  qui  plenam  absolutamque  bonorum  uenditio- 
nem  passus  esset.  Nam  ut  taceam  de  Romanis,  ad 
concipiendas  exarandasque  leges  omnium  hominum  di- 
ligentissimis,  subtilissimis,  scrupulosissimis,  quae  ratio 
est  existimare,  nostrae  legis  latorem,  quum  bonorum 
oenditionis  ad  finem  usque  peractae  effectum,  qui  Ro- 
mae  iampridem  obtinuisset,  Italiae  quoque  ciuitatibus 
Impertire  uellet,  adeo  rudem  atque  ineptum  fuisse, 
at  pro  bomrum  uenditione^  re  ac  nomine  notissima 
paratissimaque,  singulos  aliquot  actus,  praeparandae 
uendltionis  caussa  comparatos,  possessionem  scilicet 
ac  proscriptionem  ^  demonstraret ,  adeoque  ex  certis- 
simo  uulgatissimoque  iure  ambiguum  atque  incertum 
eficeret  ? 


13)  Nihil  offensionis  habere  206.  seqq.  —  Quae  Dirhsenius 
sidetur  dtsiunclina  haec  parti-  ad  Tab.  Heracl.  p.  i02.  contra 
cola.Conr.  Gau  Comm.  III.  §.79.  uidetur  disserere,  ad  proposilam 
cnm  Comm.  IV.  §.  102.  Prae-  saltem  clausnlam  non  pertinent. 
lerea  L.  53.  De  V.  S.  Conf.  ibid.  p.  116. 

14)  Savigny  I.  c.  p.  197.  201. 


104    Cap.  L    De  iure  caussae  QumManae. 

iiM»i»ia.  pius  dico,  in  ipso  eius  capitis  tenore  oldeor  mlhi 
inuenire,  unde  luculenter  appareat,  considerate  con- 
sultoque  fieri ,  nt  possessio  ae  proscriptio  demonstretur, 
uetidUio  penitus  omittatur. 

Quid  enim  ?  quod  excipitur  qui  pupUlus  fueritj 
rehie  publicae  catissa  abfueriiy  neque  dolo  malo  /«- 
cerit  quo  magis  reipublicae  caussa  abesset ;  nonne 
certlssifflo  argufflento  est,  de  ipsa  possessione  ac  pro^ 
scrtptioue  legis  latorem  non  dicere  solum  uerum  etlam 
sentire?  Quippe  sl  de  bonorum  uenditione  sentlret, 
qnid  attinult  illas  personas  excipere,  quarum  bona 
aliquando  possideri  quidem,  at  numquam  uetidi  Ucere 
exploratl  iuris  fiiit?'') 

Quibus  perspectls  sequitur,  ut  caussam  hanc  ora- 
tionemque  Quinctianam  intentius  excutiamus,  nam  eam 
quoque  ab  eadem  parte  atque  legem  luliam  praesidlo 
uocari,  supra  relatum  est. 

lam  per  totam  oratlonem  *^)  TuIIius  non  affirmat 
solum,  sed  uehementissime  etiam  conqueritur,  per 
illam  sponsionem,  de  qua  iudicium  est,  ex  re  pecu- 
niaria  capitis  caussam  esse  effectam,  omnemque  Quln- 
ctii  agi  famam  atque  existimationem. 

Omitto  caetera,  uelut  aduersarium  cupere  wfarie 
Quiiutium  interfkere^  uUam  et  sanguinem  eripere 


15)  L.  6.  S*  1*  Qaib.  ez  caa.  uimdloahfuU:  inteUigimas,  eios, 

in  po.  e.  (PauUta)  «Comdicitor  «qni  dolo  malo  abfaerit,    posse 

«£r   ettts   cuius    bona  posseisa  «oenire.»   —    Gonf.  L.  35.    De 

asunt  a  credUtoribus ,   uenearU,  bon.  aactor.  ind.  po. 

apraeterquampupiUi  et  eius,qui  16)  Conf.  c.  2.  6.  8.  9.  13.  14. 

ure^ublieae    caussa    sine    dolo  15.  16.  22.  28.  31. 


$.  6.  De  P.  et  V.  bon.  —  Subseciuae  quaestianes.  106 

cotuiri  atque  eius  generis  complura,  qiiae  nimia  esse  UMminu. 
oratoriaqae  quadani  licentia  exaggerata,  nec  nisi  mise- 
rationis  augendae  caussa  accumulata  libenter  concedam. 
lUud  uero  praedictis  omnibus  puto  inesse  uerissl- 
mum  j  si  Quinctius  sponsione  uinceretur,  futurum  fuisse, 
ut  ig;nominiam  infamiamque  iure  constitutam  subiret. 
Qnod  qua  ratione  euenturum  fuerit,  supra  accuratius 
expositum  est  ^^. 

Neqne  me  fugit,  Fuggeuniy  alias  haud  spemendum 
auctorem^  contra  statuere^*),  omnia  illa  uana  orato- 
rieque  conficta  faisse ,  neque  ullum  famae  periculum 
ab  hoc  iudicio  Quinctio  immlnuisse.  Quam  tamen  sen- 
tentiam  probatissimis  quibusque  auctoribus  merito  dis- 
plicoisse  censeo*^);  quin  a  TuIIio  nostro  pro  turpissimo 
probro  depulsam  uolo.  Nam  ex  caussae  commodo  uera 
augere,  qubietiam  falsa,  ubi  probandi  spessit,  tentare 
oratorem ,  facili  negotio  officii  studiique  habebit 
excasationem ;  at  per  totam  defensionem  de  iure  no- 
tissimo  ita  mentiri,  ut  non  modo  AquUlUj  sapientis- 
simi  indicis,  sed  ne  mediocris  quidem  cuiusquam  fal- 
lendl  spes  sit,  id  uero  stultitiae  atque  impudentiae, 
non  TuIIianae  eloquentiae  est 

Enlmuero  si,  ut  par  est,  fidem  nobis  Cicero  facit^ 
de  fama  Quinctium  iudicio,  quod  agitur,  periclitari,  nae 
illnd .  quoque  palam  est  inteiligere,  famae  illud  detri^ 
mentum  possegHoni  bonorum  non  uenditioni  coniunctum 


17)  Yide  S*  ^*  P*  ^*  s®?*  mann-Hollweg  I.  c.  p.  282.  seq. 

i8)  Rhein.    Mus.    f.  Jarispru-  314.  Niebukr  R.  G.  T.  I.  p.  642. 

«leoz  1828.  p.  88.  (Ed.  3.)  Savigny  1.  c.  p.  209. 
19)  Zimmern  I.  c.  p.  238.  Beth- 


i06     Cap.  1.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

ignomiaia.  essc.  Quippc  bonR  uendita  esse  nemo  contendebat, 
neque  cuiquam  in  mentem  ueniat,  Ciceronem  futuram 
fortasse  bonorum  uenditionem  ex  satisdandi  inopia  de- 
monstrare:  quod  quam  alienum  sit  a  mente  oratoris, 
in  eo  maxime  persplcuum  est,  quod  cum  ostentatione 
quadam  praedlcat ,  Quinctium  ad  satlsdandum  non 
modo  idoneum  uerum  etlam  paratum  fuisse,  dummodo 
aequo  iure  utrinque  obseruato  existimationi  eius  con- 
sulere  Naeuius  uoluisset  ^^). 

At  uero  uestigia,  in  quae  adhuc  incidimus,  eandem 
omnia  partem  demonstrant.  Ergo  tandem  secundnm 
illos  sententiam  dabimus,  qui  primam  possessionem  a 
Praetore  impetratam  proscriptlonemque  illlco  secutam 
existimationis  Interitum  fuisse  contendunt? 

Nondum  expedita  mihi  res  est.  Nimirum  giub  In 
caussa  Quinctil  tum  in  eius  iuris  ratione  sunt  complura, 
quae  diligentius  etiam  reputanda  esse  uideantur. 

Statlm  occurrlt,  quod  supra  docuimus^*),  cuius 
bona  possiderentur  9  eum  intra  dies  trlginta,  nulla  sa- 
tisdatlone  oblata,  iudiclo  sese  defendere  aduersarlum- 
que  de  possessione  depellere  potuisse. 

Num  uero  credlbile  est,  qui  propter  bona  sua  a 
credltore  uno  pluribusue  possessa  ne  satisdandl  quldem 
necessitate  obstrlngeretur ,  neque,  quamcunque  litem 
suscepturus  esset,  ad  modicum  hor  satisdandi  onus 
pro  suspecta  persona  haberetur,  eundem  hoc  Ipsd  iam 
tempore  atque  ob  unam  illam  caussam  eorum  numero 
fuisse,  qui  in  omne  uitae  tempus  existimatione  fama- 
que  destituti,  ignominia  notati,  denique  publico  ciuium 

20)  Conr.  supra  S-  i-  P-  21.  21)  §.  3.  p.  72. 


S.  S.  De  P.  et  V.  ban. — Subseciuae  quaestianes.  i07 

iore    nulctati   ac   capite   quodammodo   deminuti    esse  isBo»mi«. 
patarentar  ? 

Altemm  est  idque  grauissimum ,  ut  spofisionem 
Ouincttt^  quomodo  concepta  sit,  respiciamus.  Hac 
enim  sponsione  iudicioque  inde  constituto  cum  satis- 
dandi  necessitatem  tum  etiam  famam  Quinctii  contineri, 
suo  utrumque  loco  ut  planum  fieret,  quam  intentissi- 
mam  curam  adliibuimus  % 

Atquin  hanc  sponsionem  iussu  Praetoris  Quinctium 
fecisse  cognouimus: 

8i  bona  sua  ex   Edicto    P.  Burrieni  Praetoris 

diea  XXX.  possessa  tioit  essent. 

Qoa  formula  quum  non  simplex  possessio,  immo 
passessio  per  triginta  dies  contiimata  demonstretur 
atque  in  condicione  ponatur,  nonne  consequens  est 
dicere,  una  cum  satisdandi  necessitate  etiam  famae 
detrimentum  medium  illud  inter  Praetoris  permissio- 
nem  absolutamque  uenditionem  tempus  tenuisse,  uide- 
licet  bofumim  possessioni  a  Praetore  ex  Edicto  im- 
petratae  atque  per  dies  triginta  continuatae  iure 
coniunctum  fuisse? 

Haec  uero  coniectura  neque  sua  sponte  absurdi 
quidquam  habere  uidetur,  et  ualde  meo  quidem  iudicio 
confirmatur  uniuersa  illa  iuris  ratione,  qua  supra  do- 
caimus^),  nisi  diebus  istis  triginta  accedentlbus  nihil 
ex  bonorum  possessione  a  Praetore  permissa  neque 
absoluti  neque  certi  iuris  natum  comparatumue  fuisse. 


22)  VidesupraS*  1*  p.  3.  scq.  p.  23)  g.  4.  p.  82.  seqq. 

19.  seqq.  et  hic  paallo  anlea  p.l04. 


108    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

igaomiaia.  Denique  ad  totam  caussae  Quinctianae  spectem  ac  na- 
turam  tam  praeclare  quadrat,  ut  neque  dissimulare 
uelim,  eam  ex  huiua  contemplatione  originem  cepisse, 
neque  omnlno  intelligam,  quomodo  reiecta  illa  conie- 
ctura  caussae  propositae  ius  et  natura  comprehendi 
possit. 

At  enim  Gaius  atque  Ulpiantis  in  supradicta  sa- 
tisdationis  commemoratione '^)  de  diebus  illis  triginta 
tacent;  quinetiam  lex  luliay  quam  de  ignominiae  iure 
paullo  antea  recitauimus ,  bonorum  possessionem  omisso 
IUo  temporis  spatio  demonstrat  ^^). 

Nostrum  igltur  erit  aut  diuersi  iuris  caussam  pro- 
bare,  aut,  quum  unum  ublque  ius  scribentium  animls 
obuersari  statuerimus ,  uerborum  uarie  conceptorum 
rationem  reddere. 

Mitto  prius  consilium,  parum  uniuersae  eins  iuris 
ration! ,  supra  propositae ,  consentaneum ;  in  altero  hoc 
subsistam.  Quam  uero  mihi  de  ea  re  comparanerim 
conlecturam,  explicabo  breul: 

Constat ,  trlginta  dierum  illud  temporls  spatium 
neque  Gaio  incognitum  neque  omnino  ea  aetate  exo- 
letum  fuisse.  Nam  GaitiSj  ubi  de  bonis  possidendis 
uendendisque  ex  professo  tractat'^),  ita  loquitur: 

cSiquidem   uiul   bona    ueneant,   iubet   ea    Praetor 

•  per   dies   continuos   triginta   possiderl    et    pro- 

«scribi*  rel. 


24)  Gaius  in  Comm.IV.  §.  102.  25)  Verba  exhibai  paullo  aolea 

Ulpiant^s  in  L.  33.  §.  1.  De  reb.  p.  102. 

aaclor.  iad.  po.  —  Ulriasque  loci  26}  (]omm.  III.  §.  79. 
aerba  inaenies  supra  p.  4.  seq. 


$.  6.  DeP.  et  V.  bon. — Subseciuae  quaestianes.  109 


Qoid  igUur?  Qui  ex  Edicto  iussuque  Praetoris  boua  ■< 
allcolus  possidet,  quomodo  possidet?  Neinpe  per  dies 
irigiiUa.  Qui  ex  Edicto  Praetoris  bona  possedit,  quo- 
modo  possedit?  Per  dies  triginta.  Cuius  denique 
bona  ex  Edicto  Praetoris  possessa  sunt ,  quomodo  pos- 
sessa  sunt?  Utique  per  dies  triginta. 

Quld  ergo  est?  Admodum  credibile  mihi  uidetur, 
cum  ex  Edicti  forma  tum  ex  uniuersa  eius  iuris  ra- 
tione  consuetudinem  quandam  loquendi  obtinuisse,  qua 
uerba  illa  ex  Edicto  bona  possidere^  pogsedisse  et 
similia  praecipuo  quodam  sensu  etiam  illud  tri^^inta 
dierum  spatlum  In  se  reciperent,  eaque  proprietate  et 
ad  artis  usum  et  in  uulgari  hominum  conuersatione 
quasi  per  compendium  uaierent. 

Sic  ipse  orator  noster  uerba  ex  Edicto  possidere 
non  dubitat  absolute  usurpare,  ubi  possessionem  per 
dies  triginta  continuatam  intelligit'^),  quinetiam  ultra 
modum  illud  nostrum  interpretandi  genus  in  alio  quo- 
dam  defensionis  capite  extendit ,  eaque  uerborum  forma 
tx  Edicto  possidere  tentat  uel  caetera  ooinia  compre- 
hendere^  quaecnnque  ab  eo,  qui  a  Praetore  iussus  bona 
possideret,  ex  Edicti  praeceptis  obseruanda  fuerint^^). 


«omiiiui. 


27}  Conf.  c.  14.  ▼•    aQuinctii 

hona,  inquit ,  ex  Edicto  possessa 

«tufit  » ,   coin  Edicli  sponsioDis- 

que  rormala  in  c.  8.  —  Adde  ei 

hoc  ipso  c.  8.:  «clamabat  .  .  . 

«Qoinctios,    sese  idcirco    nolle 

«latisdare,    ne    oiderelur    iudi- 

"cassc  bona  sua  ex  Edicto  pos- 

*tma   esse,    —    c.  23.    ««i  ex 

^i^dicto  possedisti ,    quaero   cur 

*tH>na  iion  uenierinl,    cur  cae- 


« teri  sponsores  et  creditores  non 
«  conoenerint »  rel. 

28)  c.  27.  aPraetor  te  qaem- 
«admodum  possidere  iussil?  opi- 
«nor  ei  Edicto  .  •  .  Num  quid 
«  esl  caussae  ,  quin ,  si  longo  ali- 
«ter  possedit,  quam  Praelor  cdi- 
«xit,  iste  cx  Edicto  non  posse- 
«deril,  ego  sponsioue  uicerim?» 
rel.  Conf.  c.  29. 


110   Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

iKMminu.  Qaod  quum  facit  Cicero,  testimoniam  praebet,  nostram 
illam  interpretationem  neque  inauditam  esse,  neqne  a 
Romanorum  indole  plane  alienam ;  quod  perperam  facere 
eum  confiteor,  non  nocet:  nec  enim  nouum  est,  quae 
sermonis  usu  constant,  ad  infinitum  liaud  esse  pro- 
tralienda  ^^) ,  neque  conueniens  esse,  uerbi  cuiusdam 
proprietatem,  usu  receptam,  ac  iurls  quoque  rationi 
consentaneam  Cq^&Iis  est  quam  supra  demonstrauimus]) 
adeo  urgere  atque  cum  captatlone  quadam  amplificare, 
ut  et  sermoni  consueto  uis  inferatur  et  uerborum  ca- 
uiilatione  falsa  iuris  ratio  effingatur. 

Sic  igitur,  ut  ad  propositum  redeam,  nihil  mihi 
obstare  uidetur,  quominus  etiam  legis  luliae  supradi- 
ctis  uerbis  9cuiusue  bona  ex  Edicto  eiuSy  qui  iuri 
•  dicundo  praefuitj  praefueritj  possessa  proscriptaue 
fsunty  erunfy  temporis  illud  spatium  tacite  compre- 
hensum  esse  censeamus. 

Quod  quum  propter  rationem  antea  expositam  iam 
per  se  nullam  habeat  offensionem,  nescio,  an  etiam 
consulto  in  ea  lege  siue  triginta  dierum  siue  quod- 
cunque  temporis  spatium  certo  dierum  numero  fini- 
tum  omittatur,  peculiari  fortasse  ea  ratione,  quod  hulus 
legis  latori  neque  constiterit  neque  necessarium  uisum 
fuerit,  per  omnia  Italiae  municipia  similique  ordine 
oppida  in  omnibus  Edictis  magistratuum ,   qui  iuri  di- 


29;  Propterea  nihil  offlcit,  quod  dicuntur,    ueluti  in  L.  6.  §.  7. 

in  aliarani  rerum  iure  definiendo  Quae  iu  frau.  cred.  Cour.  L.  10. 

etiam  statim  posl  missionem  bo-  §.  16.  eod. 
ua  et  possideri  et  possessa   esse 


$.  6.  De  P.  et  V.  hon. — Subseciuae  quaestUmes.  i  1 1 

cando  ubicnnque   praeessent,   eundem  plane  Mginta   >8»on>»i»- 
dienun  numerum  bonis  possidendis  constitui. 

Deinde  ad  principalem  illum  Gaii  locum^®)  satis 
eril  animaduertisse,  nonnisi  per  indicem  eam  rem  tra- 
ctari,  eaque  mente,  ut  qui  accuratius  uelit  satisdatio- 
num  illarum  caussas  cognoscere ,  ad  Praetoris  Edictum 
remittatur. 

Quid  enim?  si  Gaius^  quum  eum  nominaret,  cuius 
hona  a  credUoribus  possessa  proscriptaue  sunt^  duo 
haec  uerba  addidisset:  ex  Edicto;  nihil  foret  cur  of- 
fenderemur.  Quis  autem  sibi  persuadebit,  Gaium,  quo 
diuersa  exprimeretur  sententia,  data  opera  duo  illa 
uerba  omisisse? 

Superest  unus  ille  Ulpiani  locus,  L.  33.  S.  1.  De 
reb.  auctor.  iud.  po.  ^^). 

Quem  quum  antea  in  satisdationis  iure  exponendo 
ad  Ciceronis  tantum  aetatem  negauerim  contra  uali- 
dissima  testimonia  ualere^^),  iam  eo  peruentum  est, 
ot  ne  noui  quidem  iuris,  quod  Ulpiani  aetate  obti- 
nuerit,  fidem  mihi  faciat. 

Quid  igitur?  Vel  hoc  loco  uerba  post  bononim 
po$$essionem  perlnde  aeciplemus  ac  si  diceretur  post 
dierum  triginta  bonorum  possessionem^ 

Quod  quum  per  se  quidem  facile  processerlt,  fateor 
tamen  minns  expeditum  esse,  propter  illud  quod  op- 
ponitur  antequam  bona  eius  possiderentur:    nam  his 


30;    Comm.    IV.    S*    ^02.    —  31)  Loci  lenorem  aide  supra 

Verba    eihibuimas    iotegra    su*       p.  5.  not.  4. 
pra  p.  4.  32)  Vide  sapra  §.  3.  p.  72. 


Ii2     Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

ignominia.   quoque    aerbis    triginta  dleruin   Intellectain   impingere 
darias  sane  et  aix  ferendam  fuerit 

Qaid  aatem  si  Ulpianus  disertis  aerbis  dierum  tri" 
ginta  possessionem  expressisset ,  nam  propterea  di- 
nerso  haius  fragmenti  tenore,  atque  nunc  est,  utere- 
mur?  Haud  credo.  Constat  enim,  Itistiniani  aetate 
ipsam  quidem  possessionem  bonorum  superstitem  fuisse, 
reliquum  uero  bonorum  uendendorum  ordinem  cum 
antiquis  illis  temporum  spatiis  eorumque  iure  et  effe- 
ctu  iamdudum  in  desuetudinem  abiisse  ^% 

Quare  TriAoniano  potius  cum  caeteris  lustinianea- 
rum  legum  compositoribus  quam  Ulpiano  ueteribusue 
lureconsultis  tribuendum  est,  quod  nulla  nobis  neque 
illius  spatii  triginta  dierum  neque  plerarumque  rerum 
ad  antiquum  bonorum  uendendorum  ordinem  perti- 
nentium  uestigia  in  Digestis  superesse  uidemus. 

Nec  dissimulabo,  quod  fragmentum  illud  et  uerbo- 
rum  structura  et  sententiarum  conlunclione  habet  in- 
concinni ,  contorti ,  suspiciosi ,  eius  culpam ,  mea  quidem 
coniectura,  non  ism  librariis^'*)  quam  ipsis  Digestorum 


33j  pr.  I.  De  saccessionibus 
sablalis.  Gonf.  L.  0.  L.  10.  G. 
De  bon.  auclor.  iud.  po.  L.  S. 
S-  3.  G.  De  praescript.  XXX. 
uel  XL.  ann.,  et  rel.  Zimmern 
I.  c.  §.  86.  p.  270.  seqq.  Beth- 
mann-IIoUweg  1.  c.  §.  27.  p.  290. 
seqq.  §.  31.  p.  340.  seqq. 

34J  Vide  Cuiacium  in  Comm.  ad 


Tit.  Dig.  De  R.  L  (in  Opp.  T. 
VIIL  p.  676.)  «In  L.  33.  §.  1-. 
« inquity  uidetur  deesse  uersus  , 
« ita  scilicet ,  ut  pun^atur  post 
«  uerbum  suscipiat ,  deinde  in- 
«seranlur  haec  uerba :  sed  si 
«  alius  defensionem  eius  suscipiat, 
^debet  satisdare»  el  rel.  Cilat 
L.  5.  §.  3.  Quib.  ei  cau.  in  po. 


$.  6.  De  P.  et  V.  han. — Subseciuae  quaestianee.  113 

cotiditoribusy   qui  paruni  considerate  aliqnid  eiecerint 
nel  mutauerint^  tmpatandiun  esse. 


e.  et  L.  63.  De  Indiciis.  —  Conf. 
ibid.  p.  782.  Addesis  Basil.  T.  I. 
p.  543.  Deniqne  Cuiaciui  ad 
d.  L.  5.  {•  3.  (in  Obss.  X ,  29.) 
tit :  «Omnino  niens  Ulpiani  haeo 
test ;  hnnc  qnidem  esse  morem, 
<  ot,  si  post  dies  XXX,  qnam  bo- 
tna  debftoris  ex  Edielo  possessa 
•sinty  .  .  .   ipse  debilor  defen- 


«sionem  sni  snscipiat,  satisdet 
« iodicatnm  solni  stipolatione  » 
et  rol.  —  Male  Pothier  ad  d. 
L.  33.  (h.  t.  Art.  5.  N.  13.) 
secnndum  Glossam  adnotat:  «Bt 
«qoidem  qoum  ipte  te  defendit, 
«satisdat  duntaxat  iudieio  tittif 
«si  aliut  enm  defendat»  satisdat 
fiiudicatum  tolui,ii 


S<«Mint,  Lib.  I. 


8 


S.  T. 

Alfetms  QuincHum  absefUem  recte  defefiderU 

tiecne. 

B«i  gesiM  Ex  facto  constat,  Scxtnm  Alfenuni,  quam  Naenius 
a  P.  Bnrrieno  Praetore,  ut  bona  Quinctii  ex  Edicto 
possideret,  impetrasset,  ac  bona  proscribere,  singula- 
rum  rerum  possessionem  adprehendere  coepisset,  illico 
et  ui  manuque  repugnauisse  et  procuratoris  loco  se 
obtulisse,  exinde  in  iure  cum  Naeuio  constitisse  atque 
ad  quodcunque  iudicium  Quinctii  nomine  accipiendum 
paratum  se  ostendisse;  qaod  autem  Naeuius  postularet, 
ut  iudicatum  solui  salisdaret ,  recusauisse ,  atque  Prae- 
tore,  uti  Naeuius  postulasset,  decemente,  tribunos 
plebis  appellauisse ;  tandem  iusta  intercessione  haud 
insecuta  ita  discessum  esse,  nt  Idibus  Septembribus, 
quae  proximae  essent}  Quinctium  sisti  Alfenus  pro- 
mitteret  ^). 

Unde  daplex  oritur  quaestio: 

Prima:  Recte  an  perperam  Praetor  decrenerit,  qui 
iudicatum  solui  Naeuio  satisdare  Alfenum  procurato- 
rem  iusserit. 

Altera:  Si  recte  dixeris  decreuisse,  utrum  ita  com- 
parata  fuerunt,  quae  post  decretum  redditum  euenisse 

1)  Tide  c.  6.  7.   19.  20.  21.  22.  26.  2S. 


$.  7.  A\  Q^.  absenfem  recte  defenderit  necne.    115 


■6MI». 


cognoaimns,   nt  iusta  Inde  Alfeni  defensio  ex  iniasta   o«M*tJo. 
constitneretur  ? 

Atqne  priorem  qaidem  qaaestionem  merito  stataeris 
eo  totam  redire:  aerone  Alfenas  an  falso  negauerit 
{sant  ipsa  Ciceronis  aerba^3  aeqmim  esse  proairato^ 
rem  satisdare^  quod  reus  satisdare  non  deberet  si 
ipse  adesset. 

Qua   in  re  ecqais  est,    cai  non  statim  saccarrat,   AifMMaa- 

lisdare     4«- 

apad  Romani  iaris  aactores  niliil  tam  expioratam  ano-  fc"*"» 
qae  consensa  comprobatam  esse,  qaam  qaod  etiam  in 
proaerbiam  fere  transiit,  neminem  alienae  rei  sine  sa- 
tisdatione  idoneam  defensorem  inteiligi^)? 

Ad  hanc  igitar  regalam  qai  Alfeni  illam  locam  di- 
rigerent,  dabitare  non  potaerant,  quin  sententiam  pro 
Naeuto  darent,  atque  Praetoris  decretum  iustum  et 
aeqaam  fuisse  pronunciarent.  Quo  numero  inuenitur 
Doctomm  pars  sane  maxima,  ueluti  olim  Menardus^ 
nostra  uero  aetate  Zimmemius^)  et  Bethmannus^ 

Nec  tamen  defuerunt,  qui  aliter  de  ea  re  statue- 
rent,  ac  partim  In  caussae  Quinctianae  specie  partim 


2]  c.  7.  9,  fi. 

3)  VideeattComm.iy.S.lOl. 
etS.1.8«^*  I*  De  Mtisdationibas. 
DeiDde  Gaii,  Ulpiani,  Paulli» 
Mod^ini  testimonia  in  L.  46. 
S.  2.  L.  51.  S-  2«  ^'  ^3'  ^-  S3. 
De  procaratoribas ,  L.  35.  S*  3« 
L.  36.  eod.  L.  63.  De  iadiciis. 
L.  5.  S*  3.  Qaib.  ex  caa.  in  po. 
e.  L.  10.  L.  5.  S-  3.  ladicatum 
solai.  L.  5.  SS- 19-  20.  De  O.  N.  N. 
L.  166.  L.  110.  S.  1-  De  R-  I- 
L.  21.  Ratam  rem  haberi.  L.  14. 


Qai  satisd.  cog.  L.  21.  S-  3.  Ex 
qaib.  caa.  mai.  —  Vatic.  Fragm. 
S*  317.  —  Adde :  L.  an.  C.  De 
satisdando  L.  12.  €.  De  procu- 
ratoribas.  Conferatar  etiam  Con- 
suUatio  Vet.  IC^  c.  3.,  PauUus 
R.  S.  1 1  3  9  5. 

4)  1.  c.  S-  161*  p.  4S2. 

5)  Versuche  <iber  einzelne  TheUe 
der  Theorie  des  Civil-Processes , 
p.  235.  Handhuch  d.  Ctv.  Proe. 
S.  26.  p.  283. 


116    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

akmms».  in  cominani  iuris  ratione  innenire  sibi  niderentiur  quae 

tisdare     de- 

i»«erit  ••€••.  Alfenum  nullo  iustae  defensionis  detrimento  a  satis- 
dando  liberassent. 

Quorum  primus  quidem  Hotimatms^)  omnem  illam 
de  saiisdando  controuersiam  sic  explicat: 

Naeuium  statuit  iure  postulaturum  fuisse,  ut  Al^ 
fenui  ipse  suo  nomhie  satisdarety  iudicatum  a  j^uiit- 
ctio  solutum  iri:  atquin  Naeuium  id  magis  postulauisse, 
ut  Quiiictii  nomine  Alfenus  satisdaret^  Quinctium 
iudicatum  soluturum  esse;  recusandam  igitur  ab  AI- 
feno  eiusmodi  satisdationem  fuisse,  iie  iure  possessa 
esse  Quinctii  bona  confiteretur. 

Hanc  equidem  sententiam,  tamquam  prisci  temporis 
uniusque  hominis  errorem  hodie  sua  sponte  explosum 
atque  obsoletum ,  silentio  praeteriissem ,  nisi  his  nostris 
diebus  instaurata  et  quasi  recocta  in  publicum  denuo 
prodiisset  ^).  Quamobrem  uenia  mihi  erit  admonenti, 
defensorem,  quum  ipse  nec  dominus  condemnetur  ^)  ^ 
noAnisi  pro  se  iudicatum  solui  satisdare;  quinetiam  si 
fieri  posset,  ut  procurator  dominum  iudicatum  solu^ 
turum  esse  satisdaret,  tamen  id  ipsum  nisi  suo 
nomine  procuratorem  promittere  non  potuisse.  Nisi 
forte  pro  nihilo  reputandum  est,  quod  a  pueris  di- 
dicimus,    neminem    praeterquam    in    suam    personam 


6)  ad  c.  7.  a*  Negat  Alfenus  tom  est.     Yidesis  libram  menm 

rel.  —  Aaxilio  aocat  notissimam  de  Litis  Contestatione  et  re  iudi' 

illam    L.   10.   ladicatam   solai ,  cata ,  Tarici  1827.  $•  41.  p.  328. 

qaae,  qaam  crassam  ineptamqae  7)  Conf.  Klotzii  notam   ad  c. 

contineat    interpolationem ,    illo  7.  pro  Qainctio»  T?  tstepoitulat 

tempore  uel  doctissimum  latait,  rel.  p.  575. 

hodie  ne  tironibas  qaidem  igno-  8)  Gatt  Comm.  IV.  $£.  86.  87. 


S*  7.  A\  Qr.  absentem  recte  defenderit  necne.  Ii7 

posse    promittendo   contrahendoue    obliicationeni   sus-  Air«iia«M. 
cipere.  fc««ftt«««i«. 

Mitto  haec  cum  per  se  inania  tum  orationis  pro 
Quinctio,  praesertim  narrationis^  testimonio  funditus 
destituta.  Ad  aliam  opinionem  uenio,  eorum  scUicet, 
qui  speciosiore  certe  ratione  ad  ius  commune  se  con- 
tulerunt,  eoque  consilio  quod  Alfenus  recusandi  prin- 
ciplum  posuisse  dicitur  uindicauerunt ,  ut  anteriore  liac 
CiceronU  aetate  diuersum  aliquatenus  procuratorum 
ios  obtinuisse  statuerent,  uariisque  procuratorum  qui- 
busdam  generibus  dlscretis  unum  aliquod  seponerent, 
quod  ad  satlsdandl  necessitatem  tunc  eo  loco  consti- 
tutum  fuisset,  quo  merito  Alfenus  fiegassety  aeqmim 
e$8e  procuratorem  satUdarCy  quod  reus  satisdare  71011 
deberety  si  ipse  adesset. 

«Quod  sic  uidetur  C^^it  RatAus^)^  primus,  quem 
fnuenerim  eius  rationis  auctorem])  « intelligendum : 
n  defciisores  quidem,  siue,  ut  tunc  loquebantur,  pro^ 

•  curatores  uoluntarioSy  qui  sua  sponte  absentis  de- 
«fensionem  susciperent,  satisdare  debere;  cognito^ 

•  rem^  ad  certam  rem  suscipiendam  a  reo  datum, 
«non  accipi  sine  domini  satisdatione;  etiam  procu^ 
Mratorem^  quem  uulgo  dicerent^  ad  certam  rem 
^defendendam  a  reo  absente  constitutum  recte 
« satisdare :  at  uerum  Procuratorem  et  legitime  ita 
^dictum  omnium  rerum  illius^  qui  in  Italia  non 

•  esset,  quasi  alterum  quemdam  dominum  et  alieni 
«luris  uicarium,  non  magis  satisdare  debere  quam 

9)  1.  c.  p.  51.  seq. 


AlftBM  M- 

bMriii 


118     Cap.  1.    De  iure  caussae  QuincHanae. 

•  ipmmy  H  adessety  damitmm.  Qaodsiy  domino  in 
«iudicio  ifl  personam  reo  faeto,  procorator  omniom 
« remm  actori  postolanti  iudicatum  solui  satisdedis- 
«set,  quod  ab  ipsis  reis  fieret,  cum  pro  suspectis 
« liaberentur,  ipsum  domlnnm  satisdedisse ,  ipsum, 
« suam  personam  in  indicio  suspectam  esse ,  conf es- 
«^sum  esse  uideri.  Non  enim  talem  procuratorem 
« defendere  dominum  sed  ipsius  domiiii  persofum 
«iii  iure  sustinere.* 

Enimuero  quum  talem  Alfeni  fuisse  wationem  ae 
defeusiofiem  Vir  doctus  potissimum  demonstrasset , 
caetera  in  incerto  reliquisset,  mox  accessit  Reiutus^% 
cui  etiam  pro  iuris  ratione  y  quae  illa  aetate  obtinuerit, 
eadem  coniectura  placuit. 

Mihi  uero  communem  earum  opinionum  fontem,  qui 
est  in  Caeciniana^^)^  consideranti ,  deinde  ad  pretio- 
sum  illum  Excursum^  quem  de  procuratorum  origine 
Huschkius  composuit  ^^) ,  reuertenti,  satis  arguta  at- 
que  elegans  omnis  illa  ratio  uideri  coepit. 


10)  l.  c.  p.  4S7,  seq. 

11)  c.  20.  «de  liberis  autem 
«quisquis  est,  procaratoris  nomi- 
«  ne  appellatnr  (in  interdicto  scili- 
cet}:  «  non  quo  omnes  sint  aut  ap- 
«  pellentur  procuratores ,  qui  ne- 
«gotii  nostri  aliquid  gerant;  sed 
«in  hac  re  cognita  sententia 
«Edicti  uerba  subtiliter  exquiri 
«omnia  noluerunt .  .  .  non  enim 
«  alia  (est)  ratio  iuris  in  hoc  ge- 
«nere  duntaxat,  utrum  me  tuus 
nprocurator  deiecerit,  is  qui  le- 


«  gitime  procuraior  dieiiur ,  omr 
finium  rerum  eius ,  qui  in  IttiUa 
«  non  sit ,  absitue  reipubUeae  caue- 
«sa,  quaH  quidam  paene  domt- 
«nui,  hoc  est  f  alieni  iuris  uicor 
firius,  an  tuns  colonus  aat  ni- 
«cinus  .  .  .  ant  quiuis,  qoi  illam 
a  uim  •  • .  tno  rogata  aat  tao  no- 
a  mine  fecerit.» 

12)  ad  orationem  pro  TuUio 
c.  17.  in  /.  G.  Huschkii  Anale- 
ctis  p.  283.  seqq. 


S.  7.  A\  Q^*  dbsentem  recte  defenderit  necne.  119 


Qaid  enim?  Qaum  paucissima  tantum  uestigia  nobis  Air»«n 
reliqua  sint,  unde  intelligamus,  antiquitus  eum  solum 
jnrocuratarem  fuisse  appellatum,  qui  omnium  rerum 
eius^  qui  in  Italia  non  esset,  reiue  publicae  eaussa 
abesset,  quasi  quidam  paene  dominus  esset  constitutus, 
domUHque  ad  rem  famiHarem  perinde  atque  qui  pro 
Cotimle  aut  pro  Praetore  esset ,  ad  remjnjtblicam  ad^ 
minUtrandam  Constdis  aut  PraetorU  uicem  snstine- 
ret^^}:  nonne  credibUe  est,  peculiari  quadam  iuris 
ratione  multa  illis  temporibus  de  hoc  procuratorum 
genere  cauta  fuisse,  quae  postea  mutatis  moribus  no- 
Qoque  iure  ingruente  euanuissent,  atque  gliscentibus 
saeculls  etiam  in  obliuionem  abiissent? 

Enimuero  antiquae  huic  rationi  haud  absurde  illud 
aliquis  adtribuerit,  ut  ad  iHndtcis  fortasse  similitudi- 
nem  ^*)  procuratores  in  singulis  caussis,  idonei  essetU 
neaie  j  ex  sua  quisque  persona,  spectarentur,  neque 
una   omnes   satisdandi   necessitate   exaequarentur  ^^) ; 


13)  ItidoH  Orig.  Lib.  IX.  c.  4. 

(Ed.D.  Gothofredi  1622.  p.  1052.) 

« Procaratores  uero  eo  quod  uice 

•cyratoHs  fangnntar,  quasi  pro- 

« pter  coratores ,  sicut  Proc<m$ul 

« pro  ComuU,  —  Et  ihidem  c.  3. 

«(p.  1046.)  Froc<m$ule$  sabiecti 

« erant  Consalibus ,  et  dicti  Pro- 

^eonsuU»  eo  quod  nice  Consolis 

«fangerentur:    »ieut  proeurator 

•  curatoris,  id  est  actorU.n 

14)  GeUiu9  XVI ,  10.  Festus 
s.  T.  rindex.  Gaius  IV,  21.  46. 
1.22.$.  1.  De  in  ius  uocando. 
Lex  GaUiae  CUcUpintie  c.  21. 
Boetkius  ad  Topica  ,  c.  2.  a  Vin- 


ndex  est  qui  alterius  caussam 
«(suscipit  uindicandam  ,  ueluti 
« quos  nunc  procuratores  uoca- 
«mus.»  —  Conf.  Zenger  tib.  d. 
Vadimonium ,  Landshut  1826.  8. 
p.  41.  Zimmern  1.  c.  p.  341. 

15)  Vide  pro  Quinctio  c.  19. 
extr. ,  ubi  Cicero  praedicat ,  Al- 
fenum  idoneutn  fuisse.  Conf.  L. 
51.  S.  2.  De  procuratoribus.  L. 
166.  De  R.  I.  —  De  &n{iquo  pro- 
curatoris  iure  conferatur  etiam 
Rudorff  ad  legem  Thoriam ,  in 
Zeitschrift  f.  gesch.  R.  Yf.  Tom. 
X.  p.  112. 


120    Cap.  L    De  iure  caussae  Qumctianae. 

Aif««iMM.  quinetiaiii  ueterem   censiis  agendl  morein  eonfinnandi 

kuMiiMeM.  canssa  adflclnerlt 

Ne  plnra,  handquaqnam  displicnit  mihi  prima  fade 
snpradlcta  Yiromm  doctomm  conlectnra,  ac  prope  afsi, 
nt  cnm  III.  Sekradero^^)  dnbltarem,  ne  qno  lure  CI- 
ceronis  aetas  nsa  esset,  idonea  ratio  Alfeno  fnlsset 
recusare,  quin  ludieatnm  solui  Naenlo  postulanti  sa- 
tisdaret. 

Postea  nero,  quum  snpradteta  illa  loca  itemm  at- 
que  Itemm  perpenderem,  et  aliis  qnoqne  conqnlsitis 
inter  se  conferrem,  denique  uniuersam  caussae  propo- 
sitae  et  narrationem  et  defensionem  curiose  meenm 
reuoluerem,  uariis  momentis  tandem  eo  i^dductus  snm, 
ut  omnem  illam  coniecturam  cnm  a  Qninctii  caussa 
tum  ab  uniuersa  Ciceronis  aetate  repdlerem,  eommque 
sententiae  accederem,  qni  iamdudnm  iudieauemnt  nngaa 
egisse  Alfenum,  quum  pro  satisdatione,  ad  instam  de- 
fensionem  utique  necessaria,  carmen  istud  offerret,  quo 
negasse  dicitnr,  aequum  esse  procuratorem  saHsdare 
^iod  reus  satisdare  non  deberet^  si  ipse  adesset. 

Qua  in  re,  ad  proposltae  sponsionis  iudicationem 
nuUo  dubio  grauissima,  quae  maxime  apud  me  ualue- 
rint  argumenta,  accuratius  expUcabo. 

lam  primo  loco  illnd  iuris  praeceptum,  neminem 
siiie  satisdatione  idonenm  alienae  roi  defensorem  csse, 
apud  lureconsultos  inde  a  Gaii  aetate  tam  frequenter 


16)  Ad  S*  1-  I*  ^^  satisdalio-  git:  Ciceroni»  aeiate  num  contra 

oibus,  ubi  V.  D.  allegatis  aliquot  oblinuitt    Cf.  Cicero   pro  Quin- 

locis,    quibus   uulgata   iurb   re-  cfio  7.  — 
cula  coutiueatur,  quaerere  per- 


g.  7.  A:  Q^.  abaentem  recte  defmderU  necne.  131 

occanlt,  taa  Bulla  neqne  oariatione  neqne  dubitatlone,  ^jj^"* 
tam  pronerbil  simile,  eo  denlque  omni  habitn  et  aape* 
etu,  ut  nel  propterea  uetastateni  quodammodo  redolere 
uideatur  ^^). 

Deinde  unus  saltem  locus  apud  Ciceronem  InuenU 
tor^^),  ex  quo  aatis  intelligitur,  ne  ea  quidem  aetate 
nouum  fnisse,  proeuratorem,  qul  abaentem  defenderet, 
ludicatum  solul  satiadare. 

Yerum  quid  attlnet  foris  conqulrere  quorum  doml 
copiam  habueris?  Age  potius  uideamus,  qnld  ex  onu 
tione  pro  Quinctlo  notitiae  affluat. 

Atque  ut  a  leuioribus  ad  ea,  quae  grauiora  sunt, 
procedam,  quiuls  facile  animaduersurus  est^  In  c.  8., 
abl,  quld  Inter  Naeidum  ac  Quinctium  e  Gatiia  reuer- 
8um  coram  Dolabellai  Praetore  actum  sit,   narratur, 


17)  Tidesaprm  noUm  3.  p.  115« 
IS)  in  Vemm  II,  24.  extr. 
■AdeuDt  Bidinf;  petant  horedita- 
«tem ;  procaratores  postulant .... 
«Insimnlant  (adoersarii)  homi- 
«nem  (Epicratem)frandandi  caos- 
«sa  discessisse  :  postalant ,  ut 
«bona  possidere  inbeat  (al.*  I»- 
*ceatj,  Debebat  Epicrates  num- 
•ninm  nnUnm  nemini:  amici,  si 
«qnis  quid  peleret»  iudieium  se 
•pasiuros,  iudicaium  iolui  sa- 
•  tisdaturos  esse  dioebant.»  —  Nil 
refert  nostra,  de  lectionis  oa- 
rieUle  disserere.  Obiter  tan- 
Uim  dicam,  et  Zunq)tii  leclio- 
Qem  (peteret  in  iudieio,  se  pas- 
iuros)^  qua  no  ipsc  quidem  ni- 
mium  delectari  uidelur,   displi- 


cere,  neqne  nmquam  Klotxium^ 
quicquid  operum  postoa  emitten- 
dorum  afferat ,  mihi  probaturum 
esse  quod  edidit  ct.  •  ^  peteret, 
niudicio  se  passuros.»  Quippe 
uerissime  Zumptius  de  hac  le- 
ctione  iudicat :  « Intelligi  nequit », 
oanaque  sunt  omnia ,  quae  lClo- 
txius  cum  de  sententia  tum  de 
egregia  Latinitate  eios  formulae 
iudicio  pcUi  commentus  est.  At 
quid  sit  itAdidum  pati,  ool  tiro- 
nibus  notum.  Conf.  in  Verrem 
III ,  28.  pro  Quinctio  c.  20.  28. 
Praeterea  L.  54.  pr.  De  procu- 
ratoribus.  L.  3.  §•  &•  ^^  alien. 
iud.  mul.  ca.  L.  18.  $£•  ^*  ^* 
Do  castronsl  peculio.  L.  4.  g.  1. 
De  reb.  auclor.  iud.  po. ,  ctc.  etc. 


122    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

▲ifcBvaM-  curiose  caussain  expllcari,  eur  iudicatuiii  aolai  cdbi  a 
Qnlnctio  satisdari  oportere  Naenius  contenderit,  eoqne 
consilio  quasi  rem  nouam  neque  antea  commemoratam 
caput  illud  Edicti  recitari,  quo^  qui  iustam  possesslo- 
nem  bonorum  passus  sit,  ita  satisdare  petenti  iubea- 
tur^^).  At  uero  si  eadem  caussa  fuit,  propter  quam 
etiam  ab  Alfeno  Naeuius  biennio  ante,  ut  satisdaret, 
postulasset,  acgre  intelligitur^  cur  in  hac  anteriore 
disceptatione  narranda  Cuidelicet  in  c  7.  nostro^O  ^^ 
illo  Edicti  capite,  quinetiam  de  ipsa  illa  satisdationis 
exigendae  caussa  orator  tacnerit,  denique  ne  aliam 
quidem  postulationis  caussam  ullam  addiderit.  Quae 
difiicultas  omnis  cessat^  dummodo  supponas,  pro  quo- 
tidiano  eoque  notissimo  proairatorU  officio,  Alfenns 
ut  iudicatum  solui  ex  more  satisdaret,  Naeuium  postu- 
lauisse.  Siquidem  qui  ita  Naeuii  postulatum  intelle- 
xerit,  non  solum  in  d.  c.  8.  reuera  habebit  primam 
neque  antea  introductam  alterius  caussae  ESdlctique 
mentioncm,  uerum  etiam  in  d.  c.  7.  caussatn  ex  qua 
Naeuiiis^  ut  Alfenus  satisdaretj  postulauerit  j  Inue- 
niet,  non  late  quidem  explicatam,  at  uel  uno  uerbo 
proatrator  nominis  uice  posito,  quantum  ad  rem  omni- 
bus  cognitam  satls  esset,  demoMstratam. 

Porro  obserua,  quaeso,  quemadmodum  concepta 
sint  ac  composita  ipsa  uerba  illa,  quibus  Alfenus, 
quin  satisdaret,  recusaulsse  dicitur: 


19^    Loci    tenoreiD    oide    su-  «d«ret.     »{;at  Airenas  aequam 

pra  p.  4«  «essc»    rcl.    (quac    nide    supra 

:KI^  «  l$lc  postulabat ,   ut  pro-  p.   1:23. ' 
«rnraior   iudicatuBi   solui   salis- 


g.  7.  A\  Q^.  ahsentem  recte  defenderit  necne.   123 

•  Negat  Alfemu  aequum  esse  procuratorem  sa^  Aifeau». 
mttsdare  quod  reus  satisdare  mn  deberet  si  ipse  ^"«"^ 

•  adesset.* 
Capat  igitnr  huius  defensionis  In  eo  ponitur,   quod 

Alfenus  ad  satisdandi  necessitatein  Quinctio  sese  aequU' 
forauerit.  Unde  nonne  credibile  fit,  ea  ipsa  re  con- 
trarlam  fdisse  postnlantis  rationem ,  hoc  est  diuersitate 
qnadam,  qoae  inter  reum  ac  procoratorem  intercederet, 
mbnixam?  Qnod  si  ita  est,  necesse  est  ex  Alfetii 
persona,  hoc  est,  tamqnam  a  procuratore^  non  ex 
ifuinctU  persona,  hoc  est,  propter  bona  eius  ex  Edicto 
possessay  Naeoinm,  ut  sibi  satisdaretur,  tnm  postu- 
lanisse. 

■ 

Qnid  amplins?  si  ne  fierl  quidem  potuit,  ut  ex 
Quinctil  persona,  hoc  est,  propter  bona  Quinctii  ex 
Edicto  possessa,  cogeretur  Alfenus  iudicatum  solui  sa- 
tisdare;  num  fatebimur  tandem,  nisi  procuratoriam 
satlsdandl  caussam  nullam  fuisse?  Quae  res  breul  po- 
test  tota  conficL 

Etenlm  ex  uniuersa  rei  narratione,  quae  in  c.  6.  et 

7.  continetur,  aliisque  orationis  locis^^)  apparet,  hancce 

illam  inter  Naeuium  et  Alfenum  contentionem  inde  a 

die  y.  Kalendas  intercalares ,  quo   die  Naeuius  bona 

Qt  possidere  liceret  Praetorem  adierat ,  statim ,  id  est , 

proximis  illis  diebus  commissam  ac  deinceps  uix  ulla 

cessatlone  continuatam  esse.     Sic  traditum  accepimus, 

Naeoiuffl,  quum   primum  Praetor  possidere    lussisset, 

&^&iUn  quarum  rerum  copia  esset  adprehendlsse ,  simul 


21)  CoDf.  c.  19.  20.  21.  28. 


1 

1 


134-    Cap.  I.    De  iure  caussae  QuineHaiiuu 

Air«Mf  M-  iiona  proscripsisse  ^^] ;  qaum  primam  Naeulus  t 
^■•^' »•«■••  hendere ,  possidere,  proscribere  coepisset,  A! 
praesto  fuisse,  ui  manuqne  obstitisse,  serunm  pi 
sum  abduxisse,  libellos  deiecisse^):  qno  facto  ( 
stim  a  Naeuio  in  ius  uoeatum  secutumque  esf 
iure,  ne  bona  Quinctii  possiderentur,  reclamasse 
curatorem  se  atque  ad  iudicium  accipiendum  pi 
ostendisse  ^^] ;  deinde  Naeuium,  ut  iudicatum  soli 
curator  satisdaret,  postulauisse;  Id  uero  Alfem 


22)  c.  6.  «testiflcatar  iste,  P. 
«Qainctiam  non  stitisse  et  se 
« stitisse  .  .  •  Disceditar ;  poslalat 
«a  Barrieno  Praetore  Naeuius, 
« at  ex  Edicto  bona  possidere  li- 
«  ceat.  lussit  bona  proscribi » . .  . 

c.  16.  17.  IS.  «  horae  duae  fue- 
«rufil.  Qainctius  ad  aadimoniam 
«  non  aenit . . .  postnlone  a  Prae- 
« tore  nt  eias  bona  mihi  possidere 
«liceat?  .  .  .  Non  dubilaui,  in- 
«  quit ,  quum  aadimonium  deser- 
«tum  esset,    bona  proscribere.n 

23)  c.  6.  «Libellos  Sex.  Alfe- 
«  nus . . .  deiicit,  seraulom  unam, 
« quem  iste  prehenderat ,  ab- 
«ducit.»  — 

c.  19.  «  Quo  tcmpore  existimas 
«oportuisse  .  .  .  absentem  Quin- 
« ctium  dofendi .  . .  ?  tum  quum 
«postulabas,  ut  bona  possideres? 
«  Nomo  adfuit .  .  .  Qui  locus  igi- 
« tur  absontis  defondendi  primus 
«datus  cst?  Quum  proscril>ebas. 
«Krs:o  adfuit:  non  passus  est: 
«libcllos  doiccil  .  .  .  Vidcamus 
«quao  doiucops  siut  consecuta. 
«ilomiucm    P.    Quinclii    deprc- 


«hendis  In  pnblico,  ooi 
«ducere:  non  patitar  I 
«ni  libiadimit,  coratat 
«reducatur  ad  Qoinctlov 
24)  c  6.  « denanciat  i 
«  curatorem  esse ,  . . .  aei 
«qnid  agere  aelit,  fod 
«  fendere.  Haec  dnm  Rc 
«  rantnr,  Qainctius  Inten 
«saltu  agroque  commoo 
« truditur  ...  —  c.  7.  « 
« interea  Romae  com  litc 
« tore  uetulo  quotidie  pn^ 
«Iste  postulabat,  ot  pr 
«iudicatuB  solui  satisda 
«  gat  AJfenus  rel.  —  c  1 
«  bere  tibi  dicis  QuincUa 
«  curator  negat.  Vadarl  i 
«mittit.  In  ius  uocas:  i 
« ludicinm  postulas :  im 
«  sat .  . .  —  c.  20.  «  Posl 
«inqoil,  ut  satisdaret» 
ibid.  —  «Fatetur  enim 
«Alfeuumdeiccisse,  aadi 
«  promisis«e ,  iudiciom 
«ciporet  .  .  .  non  re< 
rcl.   —  Conf.  c.  21. 


S.  7.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderU  necne.   125 


ciisasse:  Pr»etorein  decreuisse,  iussisse;  deirique  illuni   Air««ii»M. 

'  3  7  1  tMM     49^ 

tribunos  plebis  appellauisse  ^^).  Quid  multa  ?  haec  ^^^ 
omnia  quamuis  neque  uno  dfe  neque  tranquillo  semper 
usitatoue  iuris  ordine  peragerentur,  uix  tamen  dubi- 
tare  licet,  quin  hUra  triginta  dies  ex  quo  Naeuius  a 
Praetore  inssus  bona  possidere  ac  proscribere  coepisset, 
eo  res  processerit,  ut  Alfenus  satisdare  cum  ab  ad- 
aersario  postularetur  tnm  a  Praetore  iuberetur  ^^). 

Quae  quum  ita  sint,  quae  ratio  est  credere,  ex  illa 
formula,  Quod  ab  eo  petat,  cuius  ex  Edicto  Prae^ 
toris  boma  diks  triginta  possessa  esseiU^  Naeuium  ut 
Alfenus  satisdaret,  postulauisse?  Porro  ut  ita  postn- 
Unerit,  qfd  potest  intelligi,  neque  Atfefmm  neque 
ttcerofiem  uocem  unam  emisisse,  qua  triginta  dierum 
spatinm  elapsum  esse  negarent,  ob  eamque  saltem 
canssam  Cinitto  caeteras,  quae  Alfeuo  procuratori 
perinde  atque  postea  Tidlio  patrouo  praesto  fnissent) 
Edictum  de  satisdatione  praestanda  deficere  conten- 
derent  ? 

Pergo  quaerere,  cur  Praetor,  quod  iniuste  et  ad- 
«ersante  Edicto  postularetur ,  caussa  cognita  illico, 
ati  postnlaretur,  decreuerit,  Naeuioque  Alfenum,  quasi 
bona  Qulnctii,  uti  oporteret,  possessa  essent,  satis- 
dare  insserit^.     Tribuni  plebis  tandem  ubi  fuemnt? 


25]  c.  7.  c.  20  —  22. 

26}  Yideantar  in  11.  cc.  praetcr 
Qerba  ante  exhibita  etiam  e  c. 
21.  haec:  aFiC  reibu9  omnibut 
«infegrify  neque  proseriptis  n&- 
<9u«  pos$es$i8  bonis,  ut  Alfenus 
•promittat  Naeuio  sisti  Quin- 
^ctium,j>  —    Hic  aatem  uUimus 


Alfenianae  defensionis  flnis  fnit. 
Conf.  c.  7. 

27)  Hoc  decretum  in  narratio- 
ne  (c.  7.)  tacite  quodammodo 
subintelligitur.  —  Confer  tamen 
c.  20.  atque  c.  21.  t;  «tu  eon- 
vitra  Burrieni  (scil.  eras  familia- 
«ris),  qui  iniuriam  decemebat.m 


126 


Cap.  L    De  iure  caussae  QutnctkMae. 


iitul^^T'  Q^^^  qouni  procurator  appellasset,  ne  onins  qv 
iNMhtaM»*.  pQiufi  certum  auxiHum  impetrare  **).  QuU  a 
procurator?  Nempe  idem  ille  Alfenut^  quem  et 
tium  studio  ^^)  et  Brutt^  qui  trlbunus  plebis  tum 
familiaritate  ^^)  plurimum  potuisse ,  qulnetiam  e 
Burrieno  Praetore  turbulentius  egisse,  atque  ad  i 
tionem  prope  iuris  disceptationem  perduxisse  ^^,  i 
que  a  Bruto  illo,  si  non  iustam  intercesslonem 
plus  aequo  tamen  impetrasse  ^')  adeo  perspicuum 
ut  ipse  TulUuSy  quum  summo  certe  studio  Qu 
caussam  defenderet,  istaque  omnia  a  patrono  M 
acerrime  essent  exagitata  atque  in  odium  uen 
satius  tamen    duxerit,    rem   turpissimam   inuidloi 


9S)  0.  7.  extr.  «Appellantor 
« triboni :  a  qoibos  qaom  esset 
ccertom  aoxiliom  petitom,  ita 
ctom  disceditor,  ot  Idibos  Sep- 
ctembribos  P.  Qainctiam  sisti 
c  Sex.  Alfenos  promitteret.»  Conf. 
c.  20.  «At  enim,  triboni  plebis 
c  ne  aodieront  qoidem .  .  .  Qoid 
csi  M.  Brotos  intercessorom  se 
cdixit  palam,  nisi  qoid  inter 
c  ipsum  Alfenom  et  Naeoiom  con- 
«  oeniret  ?  » 

29}  c.  21.  c .  .  .  id  qood  Hor- 
«tensiom,  qaia  noper  iniecit,  et 
« qoia  Naeoias  semper  id  clami- 
« tat ,  dictorom  arbitror  ,  non 
c  fbisse  Naeoio  parem  certationem 
ccom  Alfeno  illo  tempore,  illis 
« dominantibos  ?  Qood  si  oelim 
cconfiteri,   illod,   opinor,   con- 


ccedent,   non  procoratOTi 
«Qainctii  neminem  fbisae 
«gratiosom  Ibisse.     Bfilii 
cad  oincendam  satis  est, 
« procaratorem »   rel.    -» 
c.  28.  in  fine,   cneqoe  pc 
c  procoratoris    Naeoio    ioi 
«ptom»  rel. 

30)  d.  e.  21.   «Broti,  t 
c  (Alfenus)  erat  familiaris , 
« is  intercedebat.  Ta  contr> 
«rieni»  rel. 

31)  c.  7.  «Alfenos  . .  •  cn 
«  (Naeuio)  . . .  qootidie  pagi 
c  utebatur  populo  sane  tuo 
«pterea  qood  iste  capot 
«non  desinebat.» 

32)  Yide  sopra  not.  28. 

33)  Yide  anteriores  not 
et  31. 


S.  7.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderit  necne.   12? 

mamqiie  quodaminodo  fateri,  extenuare,  excusare  ^^),  ^/^«"^ 
quam  apertissimam  negare.  i«erii««e«t. 

Ex  quibua  omnlbua  quum  satis  uideatur  roboris  ac- 
cedere  sententiae,  qua  statuimus,  procuratoHam  fnisse 
nee  ex  Qubu:tii  persoiui  petitam  satisdationis  ab  Al- 
feno  exlgendae  caussam,  mitto  leuiora  accumulare, 
quibos  Idem  confirmetur. 

Beliquum  uero  est,  ut  ad  unum  aliquem  orationis 
propositae  locum  animum  aduertamus,  dignum,  opinor, 
qul  tajuquam  lapis  Lydius  uniuersae  huic  disputationl 
admoueatur.    Exstat  in  c  20.  Verba  haec  sunt: 

c  Conaris  hoe  dicere.  nemiiiem  exstitisse ,  qtd  Quin^  locw  in  c 

'  7  T         ♦  •O.proQiii*- 

c  ettum  iudicio  defenderet  9  Postulabamy  inquity  ut  «^o- 
•  satisdaret  ^^).    Iniuria  posttUabas;  ita  uidebare: 


34]  Gonf.  not  29.  30.  31.  - 

Adde  c.  22.  c  Si  propter  partiam 

«Btadimn  poteot  erat  Alfenas, 

cpotentissimas  Naeoias.    Si  fre- 

ctos  gratia  postalabat  aliquid  ini- 

cqaios  Alfenas,  malto  iniqaiora 

cNaeoins    impetrabat»    rel.    Et 

piaUo  inferins:   cQaod  si  tam 

cpar  tibi  ias  cam  Alfeno  faisse 

cnon  pntas ,  qaia  tamen  aliqaem 

ceontra  te  aduocare  poterat,  qoia 

cmagistratns   aliqais   reperieba- 

ctor,  apod  qoem  Alfeni  caossa 

ceonsisteret,   qoid  boc  tempore 

cQainctio  stataendam  est?»  rel. 

35)   Yarietates    lectionis    bae 

niDt :  Primo  e  Codicibos :  tatts- 

darent  atqoe  icUisdaretur,     No- 

Dinatim  aotem  atriosqoe  laodan- 

tar  aoctores    soli   aliqoot   Oxo- 

nientes  (Beck.).  Prios  illad  etiam 


Ed.  Waldarf.  continere  dicitor. 
Gontinent  aotem  Parisiente$^  qoos 
noper  inspexi,  decem,  Alteram 
boc  (satisdaretur)  ex  Edd.  Yen. 
lont.  receperant  Emestus  (in  pr. 
Ed.)  f  Beckius,  OrelUtiS»  Lemai- 
rius ,  Klotzius ,  probator  GaratO" 
niOy  atqoe  oideo  doobos  Godi- 
cibos  Parisiensibos  inesse.  — 
Deinde  e  coniectura ,  oti  oidetor, 
satisdares  receptom  a  Lambino, 
SehiOtzio  placoit  Emesto  et  Weis- 
kio.  —  Qoam  ipse  exbibai,  sa- 
tisdaret ,  Beckius  oolgatam  refert 
esse  Edilionum  lectionem,  no- 
minatim  allatis  Edd.  Med.  Ald. 
Naug.  Crat.  Graeu.  3. ,  et  con- 
tinctar  Codice  Parisiensi  nno. 
(Yide  posthac  nostrom  capat  al- 
temm).  Gaeterom  qaid  qoaeqoe 
oaleat,  infra  apparebit. 


128 


Cap.  I.    De  iure  eausfoe  Qmnctiamae, 


in  e. 


« recusabat  Alfeivu».  Ita^  uerum  Praetw  deeerne'-^ 

•  bat.  Tribuni igitur appellabatUur.  HieteyUiquU^ 
« tetieo :  twn  est  istud  iudicium  pati  neque  iudicio 

•  defetidere^  cum  auxillum  a  tribu$U$  petas^  reL 

lam  Hotomantu  aduersiis  oinniiiiii  CodiGmn  Mss. 
oeterainque  Editioniun  consensnm  merm  coniectara 
emendauit  iubebare  pro  videbare^  nonamqae  illam 
lectionem,  sensu  diuersissimam,  plerisque  non  solam 
saae  aetatis  aeram  etiam  posterioribas  iisqae  primariis 
Editoribas,  Commentatoribas,  Interpretibas  firoliaait. 
Qaoram  nnmero  sant  LambinuSy  LaUemanduiy  Ormt^ 
uius^  Ertiestus^),  Beckius  ^^)  y  ScfdttztuSy  F.  C. 
Wolffiusy  Weiskiusy  OrelliuSy  LemairiuSj  Rauius% 
Osiatider  ^^). 

Qui  Yiri  docti  omnes,  nisi  sensus  quandam  neces- 
sitatem  in  animum  sibi  induxissent,  numquam  sane 
Codicum  Mss.  iidei  coniecturam  anteposuissent. 

Atque,  ut  in  transitu  tantum  admoneam,  aliis  quo- 
que  coniecturis  alios,  ueluti  Matmtium'*^)^  Freigium^% 


36)  «Edidi,  inquit,  iubebare, 
«ut  coniocit  ilotomanus,  edidit 
«primum  Lambinus.  Edd.  Vett. 
«habent  fere  uidebare,  ut  W. 
•  R.  B.  etc. ,  quod  natum  est  syl- 
«laba  prima  iu  inuersa,  ut  sex- 
«  centies  factum  est  in  libris  scri- 
«ptis  et  editis.» 

37)  Vide  in  AddUamentis  p.  390. 
38}  1.  1.  p.  5a« 

39)  Mareus  TulUus  Qcer&s 
Werhe  T.  XXVII. ,  Reden  ttber- 
telit  Yon  C\  i\.  Oiiander  T.  1., 
Slutlgart  183^.  10. 


40)  Coniecii :  Ua:  ivMai  Pr., 
i.  e.  Praetor;  quod  nemini  pla- 
cuit.  —  Noscio  quo  inre  Gruie' 
rus  tradat ,  Manutium  maluisse 
iubebatur.  /.  Gronouius  recepta 
Gruteri  nota  edidit  ita  wiMaris. 

41}  In  textu  (Ed.  Franeof.  1624. 
p.  34.)  edidit :  satisdarei  et  «e 
debare.  At  In  notfs  p.  37:  itf 
satisdaret  Quinctius  iudieatum 
solui:  Deinde:  iiaiubebaiur,  «sle 
«enim,  inquiC,  puto  legendum, 
«ut  intelUgatur  Quineiius.9 


S.  7.  A\  Q*.  ahsetUem  recte  defenderit  necne.   i29 

Facctolatum^^).  indulsisse,  nunc  uideamus,  qua  ratione   j^*  "» « 
dax  iUorum  omnium,  Hotomaims  coniecturam  suam,  *^* 
tam  illustri  applausu  ilorentem,  confirmauerit. 

Nimimm  ad  uerba  itd  tddebare  sic  adnotauit: 

m  JUati^tfestum  mendum'  CorHgendum  putarem  lu- 
«BKBAAK,  ut  etiam  adUmetur  eoniectura^  de  qtia 

•  diximus  supra^  Naeuium  postulasse,  ut  Alfettus 

•  procurator  satisdaretj  twti  suoy  sed  QuinctU  tio^ 
^mitie:   et  ob  eam  caussam  sic  logutUtis  sity   ut 

•  dieerety  itissum  Quitietium  satisdare;  twtiautem 

•  tn  tertia  persotia  Alfetmm.* 

Ecce  igitur  tibi  iterum  oblatam  illam  Hotomani  opi- 
nionem  de  satisdatione  pro  Quinctio  praestanda,  quam 
rine  ulia  dubitatione  ac  fortissima,  puto^  ratione  su- 
pra  reiecimus^). 

Sed  sinceros  esse  decet.  Quin  igitur  ultro  fatebi- 
nur,  magnopere  illam  Hotomatii  coniecturam  iubebare 
consentaneam  esse  etiam  aUeri  illi  sententiae  Ratiii 
caeterorumque  existimantium ,  caussam  saltem ,  cur 
Alfenus  satisdaret,  e  Quinctii  persotia  peiitam  fuisse. 
Qua  in  redarguenda  ita  adhuc  elaborauimus,  ut  neque 
Ineptam  nec  nisi  hoc  loco,  in  quo  uersamur,  attentis- 
nme  examinato  penitus  repudiandam  esse  statuerimus. 


42)  Hle  y.  D.  propriam  8iJ[>i 
effinxit  contectaram :  ita  uidebat, 
Knso  Tolgatae  parem ,  oerbis 
deteriorem,  Garatonii  ratiocina- 
tione  fanditos  eaersam,  iamdo- 
^am  aalgo  explosam. 

43)  Yide  sapra  p.  116.,    obi 
eUam  Klotzlum  com  Hotomano 

K«BMtm,   Lib.  1. 


senlientem  inoenimos ;  qoare  mi- 
ror  eam  ad  hanc  locam  adno- 
taaisse,  se  ne  intelligere  qaidem 
lectionem  iubebare:  qoam  cae- 
teroqain  manifesto  errore  Orellio 
perinde  attribait,  qoasi  primas 
eam  in  textum  hic  intalisset. 


130    Cap.  I.    De  iure  caussae  QuincHanae. 

Lom.  in  c.       pius   etiaoi  lareiar.    Lectio  iubebare  ita  conuenft 

tO.proguia-  ^ 

<^''-  ei  sententiae,    nt  simul  nostrae,   qua  statulmus,    pro 

procuratorCy  non  propter  bona  Quinctii  ex  Edicto 
possessa^  Alfenum  satisdare  Naeuio  postulanti  iussum 
esse,  penitus  aduersetur;  adeoque  caussae  nihil  dico, 
quin  aut  haec,  quam  adhuc  defendimus,  sententia,  aut 
illa  lectio  iubebarCy  omnino  sit  reiicienda. 

Quid  enim?  qui  iubebatur  satisdare,  quisnam  fuit? 

Alfenusj  opinor. 

Ai  in  hoc  nostro  loco  quis  dicitur  iussus  esse? 

Qninctius,  Nam  ad  Alfenum ,  diu  antea  mortoum  ^% 
non  potest  hercle  is  sermo  diri^i. 

Qui  ferendum  est  hoc? 

Ita  ferri  sane  poterit,  si  apparuerit,  ad  allquam 
rem  pro  una  persona  Quinctium  atque  Aifenum  et  fuisse 
et  habitos  esse. 

Eiusmodi  autem  res  aiia  potest  esse  nulla  nisi  caussa 
ilia  propter  quam  satisdandum  fuit. 

Quid  ergo  est?  Si  procuratoria  satisdatio  fuit,  quae 
ab  Alfeno  exigebatur,  manifestum  est,  non  posse  eo 
ioco  Alfenum  unam  cum  Quinctio  personam  sustinere. 
Neque  tam  infans  reperietur  quisquam,  qui  Quinctium 
dominum  absentem  satisdare  iussum  esse  dicat,  quum 
Alfenus  procurator  idcirco  iussus  esset^  quia  nemo 
aiienae  rei  idoneus  defensor  sine  satisdalione  Inteiii- 
geretur. 

Contra  si  ex  persona  Quinctiij  h.  e.  propter  bona 
Quinctii  ex  Edicto  possessa,  Aifenus  ad  satisdandum 
compeilebatur ,    qua    de    caussa   etiam    Quinctius ,    si 

44)  Vide  c.  22.   — 


S.  7.  A\  Q*.  absentem  recte  defenderit  necne.    iSl 

praesens  ipse   iadicium  accf peret,    satisdare   deberet  ^  ^^  >»  • 
modica  quadam  neque  intolerabili  licentia  dici  potest  ^ 
Qtdnctius  satisdare  iussus  esse,  quum  propter  perso- 
nalem   domini   condicionem   Alfenus   procuratory    qui 
Qicem  eius  teneret,  iussus  esset. 

Constat  igitur,  si  genuina  sit  Botomani  lcctio  lu- 
BEBARE,  procuratoriam  illam  satisdationis  exfgendae 
caussam,  quam  adhuc  defendimus,  stare  non  posse. 

Ex  quo  simul  tamen  efficitur,  omnia,  quibus  antea 
procuratoriam  hanc  caussam  probare  studuimns,  eadem 
ratione  etiam  ad  infirmandam  repellendamque  iectionem 
bibebare  ualere. 

Illis  uero  argumentis  quum  Codicum  Ms$.  auctori- 
tatem  adiunxeris,  quos  ad  unum  omnes  iectionem  t^i- 
debare  tueri  cognouimus,  ex  artis  criticae  praeceptis 
expeditissimum  sane  erit  statuere,  nisi  communi  Codl- 
cam  lectioni  idoneus  sensus  plane  nullus  elici  potuerit, 
coniecturam  istam  iubebare^  ne  per  se  quidem  proba* 
bilem,  omnimodo  esse  repudiandam. 

Videamus  igitur,   uulgata  antiquitus  lectio  uidebare 
qaemadmodum   intelligatur ,    oppugnetur  ,    defendique 

possit. 

Qua  de  re  Garatonius:  «Cicero,  inquit,  cum  di- 
«xisset  Iniuria  postulabaSy  addidit  ita  uidebare^ 
•  modestiae  caussa,  ne  in  litigantium  concertatione 
«narranda  iudicium  ipse  ferret.  Neque  enim  hoc 
« loco  demonstrandum  sumserat ,  satisdationem  a 
•Naeuio  iniuria  postulatam  fuisse.  Sed  illud  erat 
«ei  propositum,  ab  Alfeno  Quinctium  iudicio  defen- 
«sum  ostendere.    Ait  igitur:  quia  iniuria  postulabas, 


132    Cap.  I.    De  iure  caussae 


Lo«i«me.        «nKi^  saltem  tniuria  Id  facere  Alfeno  videbare^ 
'^'''  «hic  recusabat.     Yox  autem  ita  nonne  repetita  a 

« Naeuio  ex  Tollii  responso  potest  existimari  ?  Qoasi 
«dixerit  Naeuius:  ita  uidebar  uerum  etc.  Adde 
« quod  uidebare  recte  conuenit  cum  postulabas ;  nam 
«de  eodem  homine  dicitur:  at  iubebare  non  recte 
« cum  satisdarety  quod  item  de  eodem  *  rel. 

Hanc  sententiam  Beckius  tam  in  textu  qoam  in 
adnotatione  ab  initio  quidem  secutus  est,  mox  autem, 
a  Censore  reprehensus^^),  partim  quia  membrorum  con- 
cinnitas  iuberet  haec  Naeuii  non  Ciceronis  esse  aerba, 
partim  quia  uix  credibile  esset,  Ciceronem  mitigare 
uoces  duriores  in  aduersarium  uoluisse,  cui  numquam 
pepercisset:  de  sententia  depelli  se  passus  est,  ac 
paucis  telis  non  tam  defensionis  caussa  quam  inter 
fugam  emissis^),  in  aduersariorum  castra  concessit, 
lectionemque  iubebare  sibi  quoque  iam  placere  pro- 
fessus  est^^). 

Sed  uereor  equidem,  ne  speciosior  illa  refutatio 
quam  solidior  sit  iudicanda. 


45)  In  BiblioUieca  Gerin.  unio. 
nooa,  Kiliae  1796.  Yol.  XXV. 
p.  213.  seq. 

46)  «Opponi,  inqoit,  potest: 
«91  uerba  itauidebare,  referan- 
«lor  ad  iodicia  omniom,  qoibos 
«haec  caossa  erat  cognita  (uide- 
mbare  omnibui  iniuria  postulare)^ 
«ne  inesse  qoidem  his  mitiga- 
«tionem  orationis  dorae,  et  Ci- 
«ceronem  distinguere  suom  io- 
«dicium,  aliorum  opinionem  , 
«et   Alfeoi   patroni  factom.»  — 


Qoa    tergioersaUone    naUi    rei, 
opinor ,  medela  potest  afferri. 

47)  «At  mihi  qooqoe  (sic  per- 
git  dicere)  «  nonc  probabilior  est 
« lectio  iubebare ,  com  propterea 
«qood  aerba  recwabat  Alfenus 
«rectios  referontor  ad  id,  qood 
«Praetor  iossit,  tom  qoia  con- 
«  cinnitas  membronim  magis  ser- 
«  oator ,  et  iuberi  atqoe  decemere 
«possont  distingoi.»  —  Qoa  de 
distinctione  paoUo  post  oidebi- 
mos  (not.  48.) 


$•  7.  A\  Qr.  absentem  recte  defenderit  neem.   133 

Quld  enim  ?  Recte  anonymus  ille  Y.  D.  negauerit,  i^« » «• 
Cieeronem  quidquam  in  oranda  hac  caussa  eo  anfmo  ^''* 
iiiitig:asse,  quominus  Naeuius  laederetur^  nonne  hoc 
loco  potuit  alio  quodam  consilio,  quod  diceret,  miti- 
gare?  Num  praeter  Naeuium  aduersartum  nemo  ade- 
rat,  cuius  auribus  orator  posset  parcere  uelle?  Quid 
sl  iudicem  et  qui  in  consilio  essent,  denique  uel  cae- 
U^ros  audientes  respexisset? 

Aperiam  planius  quod  sentio. 

Fac  uerum  esse,  quod  supra  pluribus  argumentis 
confirmauimus ,  hac  quoque  caussae  Quinctianae  aetaie 
perinde  ac  postea  apud  Gaium  caeterosque  lurecon- 
soltos,  explorata  iuris  ratione  procuratori,  qui  absen- 
tem  iudicio  defensurus  esset,  iudlcatum  solui  satisdan- 
dom  faisse:  quid  proficiet  Tullius,  si  maxima  uoce  ac 
pro  re  Indubltata  contenderit,  iniuria  Naeuium  postu- 
lauisse^  ut  Alfenus  procurator  iudicatum  solul  sibi 
satisdaret  ? 

Nlhil,  opinor.  Slquidem  non  satis  est  uociferari, 
nisi  etiam  probaueris  iudici;  prauam  autem  eam  iuris 
rationem  C.  Aquillio  numquam  probare  potuisset.  Quin- 
etlam  pertinacius.  Insistendo  et  iudici  et  iis,  qui  in  con- 
silio  essent,  caeterlsque  audientibus  suspicionem  inie- 
dsset,  Infirmo  illo  loco  uno  totum  consistere,  quod 
Talllus  summo  studio  contendebat,  recte  Quinctium 
absentem  ab  Alfeno  defensum  esse. 

At  enim  recusauerat  Alfenus  quin  Naeuio  satisdaret. 
Ergo  nec  taceri  id  potest,  neque  sine  excusatione 
aliqua  proferri.  Unde  fit,  ut  ad  Naeuii  uerba  uPostU" 
^labam  ut  satisdaref^  Tullius  reponat  quidem:  ftlniuria 
•postulabas.'^    Quod  quiim  probe  sciat  nemini  se  pro- 


134    Cap.  I.    De  iure  cauasae  QumcHanae. 

Loetttiiie.  batunim,    praeterea  quo  appareat,  etiamsi  iure  Nae^ 

^  uius  postfdauisse  uideatur,  inde  Quinctil  caussae  de» 

trimentl  niliil  accedere,  statim  mitigandi  caussa  adiicit 

•  ita  uidebare.*  Ea,  igitur  excusatione  praemissa  C«'^ 

•  iuria  postulabasj  ea  saltem  Alfeui  erat  optnio^J 
subiicit  ex  facto:  •Reaisabat  Alfetius.^  —  lam  su- 
peruenit  quidem  decretum  Praetoris,  Alfeno  aduersum; 
id  uero  Cicero  infirmare  studet  tribunorum,  quae  secuta 
sit,  appellatione,  earumque  rerum  mentione,  quae  ex 
illa  appellatione  prouenerint.  Unde  quasi  retro  uires 
accrescunt  improbabili  illl  dicto  •luiuria  postulabas^^ 
prudenti   consilio   modeste   antea   tentato,   uerbisque 

•  ita  uidebare^  adiectis  ad  primum  aditum  mitigatc 
Etenim  qui  opinionis  suae  seu  erroris  uix  habet  excu- 
sationem,  cum  negat  absetitis  defeusorem  satisdare 
debere ,  ei ,  quamuis  ne  Praetori  quidem  satisdare 
iubentl  obtemperauerit,  spes  tamen  relinquitur  uin- 
cendi,  etiam  iustam  siue  satlsdatione  defensiofum 
suam  fuissej  dummodo  recusanti  sibi  tribunomm  au- 
xilium  accessisse  probauerit. 

Quod  ucro  tribunorum  auxilium  quatenus  Alfeno 
contigerit,  quaeue  interuenerint  aliae  res  et  Alfenl 
tunc  defensioni  et  Quinctii  iam  caussae  utiles,  inferiua 
apparebit:  nunc  satis  est  docuisse,  sensum  inesse  com- 
muni  Codicum  leetioni  uidebare,  neque  eum  ineptum, 
immo  eommodissimum,  sententiarum  concinnitate  prae- 
stantissimum,  denique  illi  iuris  rationi  consentaneum, 
quam  ualidis  argumentis  supra  confirmauimus  Cicerofdi 
iam  aetate  obtinuisse  atque  inde  ad  Gaii  Ulpiatiiqui 
tempora  conseruatam  traditamque  peruenisse. 

Quae  quum  ita  sint,  nuiio  numero  hal>endae  ernnl 


S.  7.  A\  Q^.  absentem  recte  defmderit  necne.  i35 

Istae  uerbonnn  illeeebrae,    quibus  secundum  Censorem   i^* » «• 

'      ^  tO.  pro  Qaui* 

suum  Beckius  aliique  multi  ad  Uotomani  coniecturam  "^^- 
traducti  sunt,  Quamquam,  ut  uerum  fatear,  me  quo- 
que  prima  facie  delectauit  membrorum  illa,  quam  di- 
cunt,  concinnitas,  ac  praeclare  uisae  sunt  sermonl 
concitato  et  uehementi  conuenire  brcues  illae  et  quasi 
abruptae  sententlae,  singulae  sua  quaeque  tyin  arguendi 
tam  redarguendi  ui  ac  potestate  praeditae,  simplices 
omnes,  compositae  nullae,  altercationis  modo  et  impetu 
inaicem  sese  excipientes,  altera  ex  altera  uelutl  pro- 
sUientes. 

Yerumtamen  membrorum  disposltionem  uerborumque 
concinnitatem  ita  considerari  conuenit,  ut  ne  uera  mens 
dicentis  sensusue  necessitas  negllgatur.  Qua  parte 
quam   et  communis  ratio  iuris^)  et  caussae,   in  qua 


4S)  lam  perspectis  unde   rei 

iBmma  constat ,  iauat  etiam  mi- 

Dora   qoaedam   breuiler  tantum 

perslriogere.      Quid    est,    quod 

apod  Beckium  (uide  supra  p.  132. 

Dotam  47.)  legimus,  «aerba  Re- 

Mcusabat  Alfentu  rectins  referri 

«ad  id  ,    qood  Praetor  iussit»; 

deinde,   «iiuberi  atque  decernere 

«  distingoi    posse  »  ?     Enimuero 

band  absurde  aliquis  putauerit, 

magis  conueniens  esse ,  ut  quod 

adoersarios  postulauerit,  recuse- 

tor ,  quam  quod  Praetor  iusscrit. 

At  uero  hic,  opinor,  subest  Ho- 

tomanus,    qui    nonam   quodam- 

nodo  ioris  artem  ex  ista  conie- 

ciora  soa  composoisse  oidetur. 

Ait  enim :  «  Ex  hoc  loco  apparet, 

*inter  iussum  et  dseretum  Prae- 


«toris  qoid  intersit.  Recusatio 
«enim  contra  iussum  interponi- 
«tur,  decreto  uero  aut  parere 
«  necesse  est  aut  ah  eo  appellare, 
L.  14.  De  re  iudicala  (!)»  Idem 
ad  c.  8.  ¥<^.  Decemit :  « Moris 
«erat,  ut  prius  iuberet  Praetor, 
«  postea  decemeret,  Aduersus  ius- 
asum  recusare  licebat,  aduersus 
ndecretum  non  licebat.  Sed  hoc 
« loco  decemit  inuidiose  pro  lubet 
«  et  ad  decemendum  $e  comparat 
«posuit.B  —  Quae  conlra  lepi- 
dissime  Facciolatu» ;  .  .  .  « Mihi 
«negotium  facessit  discrimen  il- 
«lud  inler  iubere  ac  decernere. 
«  Ac  nisi  Hotomanue  probet ,  peto 
«hanc  ueniam,  ut,  quod  uerbo 
ftiUe  asserU,  nobis  uerbo  negare 
« liceat.    Cicero  itaque  hoc  loco 


136 


Cap.  I.    De  iure  caussae  Quinttianas. 


Lo€u««c  uersamur,  species  atque  Imago*^)  et  locl  illlua  (#i 

^  dare  Alfemis  debiierlt  necne)   per  totam  omtl^ 

pro  Quinctlo  habitam  constltutlo  ^) ,  pro  uul^rl  leei 


«promiBCue  otitor  aerbis  iuheo 
«  ac  deeemo ;  nec  uUo  modo  ne- 
«  cesso  est  inuidiosam  hanc  xa- 
«  TdxQijatp  indacere.  Adde  huc , 
«quod  si  Cicero  ei  Hotomani 
«sententia  usus  esset  uerbo  de- 
ncemit  ad  inuidiam,  cum  non- 
«dum  reuera  decreuisset  Dola- 
« bella  I  sed  tantum  iustisset  , 
«multo  magis  asus  esset  uerbo 
«dectfmit,  cum  Dolabella  reuera 
«decreuit  ac  liligatores  dimisit: 
«atqui  uerbum  iubet  adhibuit: 
«Aut  satisdare  aut  sponsionem 
9iiubet  facere,  et  interea  recu- 
msantes  nostros  aduocatos  acer- 
«rime  submoueri,  Ergo  nuUum 
«est  hoc  loco  excogitandum  dis- 
«crimen  inter  haec  duo  uer- 
«ba.»  —  Unde  commodissime 
idem  Y.  D.  ad  locum  nostrum 
concludit,  ex  llotomani  conie- 
ctura  {iubebare)  illud  accedcre 
incommodi,  quod  ea,  quae  sta- 
tim  sequuntur,  VerMfn  Praetor 
decernebat ,  nihil  noui  habeant, 
et  uidoantur  quodammodo  gratis 
addi.  —  Vnum  hoc  adiicio ,  tanto 
magis  istam  Hotomani  distinctio- 
nem  improbandam  esse,  quodpro 
tribunali,  Utiyatoribus  praesen- 
tibus  >  r<iitfja  orata  cogmitaque 
haec  agantur.  Cnius  rei  quis  cre- 
diturus  est  oum  ordiuem  fui»se, 
ut  priu:»  aotor  po^tuUret .  dcinde 
Praelor  iulieret,  mox  i»  quicuni 


agitur  recasaret  seqoe  de( 
ret,  tum  Praetor  tandMB 
beraret  secom  atque  decen 

49)  At  enim  oidcndan 
contra  ueniant,  quae  in 
continentur:  «utebator  | 
«sane  suo,  propterea  91M 
«  caput  petere  non  desinebai 
«postulabat,  ot  procuratoi 
«catum  solui  satisdaret»  1 
Nonne  Quinctii  capot  Nj 
dicitur  petiisse?  Ita.  Ergo 
Quinctii  ex  Edicto  postei 
caussa  fuemnt ,  cor  Naeoii 
sibi  ab  Alfeno  satisdaretoi 
stulal>at?  Minime  oero.  - 
nim ,  ut  mittam  caetere , 
idcirco  Naeuius  dicitor 
QuinctH  petiisse,  quod  a  ] 
ratore ,  ut  sibi  satisdaret , 
lauerit,  uerum  quod,  nisi  a 
uti  oporteret,  h.  e.  sati 
defenderetur,  haud  dubie  i 
sessione  bonorum  obtinend 
sistebat  atque  pro  iure  soi 
tendebat,  ut  Praetor  pote 
imperiumque  sibi  accomoK 
ne ,  quominus  bona  poss 
caeteraque  ad  uenditioneo 
tinentia  suis  quaequc  temp 
ex  Edicto  pera^seret,  uim 
uer$ario  pateretur. 

50)  Caute  ac  timide  pa 
misque  uerbis  ubique  Cicei 
rem  attingit.  In  narratione 
decretum    Praetoris   omitt 


g.  7.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderU  necne.   137 


tAdebare  omnia  facfant,  qua  denfque  seruata  nulla 
aeroionis  non  modo  deformftas  sed  ne  inelegantfa  quf- 
den  appareat:  pessfma  sane  ratione  factum  est,  ut 
pofltlialiita  omnium  Codfcum  auctorftate  coniectura  textui 
inaereretnr,  oerbis  qufdem  prfmaque  facie  specfosa,  re 
autem  et  neritate  oana  omnf  modo  atque  perptexa. 

Qiifbas  perspectfs  retfquum  est,  ut  de  altera  ftla 
lectionis  uarietate,  quam  fn  exhfbendo  tocf  nostrf  te- 
nore  anbnotaufmus,  dfspfcfamus. 

Nec  longa  erit  ea  dfsputatfo. 

Quippe  lectfonem  sattsdarent  nfliil  esse  ntsf  mendum, 
inter  omnes  ufdetur  constare  ^'). 

Confectnra  autem  satisdares  eodem  prorsus  pretio 
aestimabftur  atqne  attera  ftla,  cui  corotlarif  loco  ac- 
cessit:  coniecturam  dico  iubebare^  uatide,  opinur,  modo 
repntsam. 

Qoae  supersunt,  uideticet  satisdaret  et  satisda" 
retur^  tam  sensu  qnam  crftica  auctoritate  utrumque 
potest  consfstere;  quod  sf  optionem  mifii  permiseris, 
eligam  satisdaret 


Loeaa  ia  c. 
tO.  pro  Q«B- 
ctio. 


c  20.  nostro  non   reprehendit; 

obi  reprehendit  (uidelicet  in  c. 

^l.  t;   «ta  contra  Burrieni  qui 

«  iniuriam  decemebat ») ,  quo  te- 

nore  foerit ,    qnooe  inre  consti- 

(erit,  silentio  praeterit,  nec  cn- 

Tat   in   memoriam   reuocare.  — 

Qnae  omnia  arj^umento  sunt ,  ius 

Mtif dationis ,  in  alterntram  par- 

^em  haud  dubie  ea   quoquc  ae- 

^ile  ccrtuui  uoigoque  nolum,   a 


Naeuio    potins    atque    Praetoris 
decreto  stetisse. 

51)  Audax  negotium  fuerit  sta- 
toere,  Alfenum  cum  aduocatis, 
denique  omnes  qui  ab  ea  parte 
adessent  intelllgi,  caraque p/uratis 
numeri  caussam  esse.  —  £st  qui- 
dem  in  oratione  mentio  eius  ad- 
uocadouis ,  at  satis  a  noslro  hoc 
loco  remota.  Couf.  c.  8.  22. 


« 


1 


188    Cap.  1.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

^u^^i^       Sed  ut  ad  propositum  reuertamur  C^c   Praetorls 
^  enim  decreto,   iustum  fuerit  an  Mustum,  quum  quae- 

reremus,  ad  illum  uexatissimum  loeum  delati  sumusl, 
nunc  totum  illud  concludi  sic  Ilcet,  ut  ad  priorem  lllam 
quaestionem  a  principio  constitutam  satis  firmato  anlmo 
respondeamus: 

Recte  Praetorem  decreuUse ,  guum  iudtcatum 
solui  Naeuio  actori  satisdare  Alfenum  procuratorem 
kiberet 


S-  8- 

Alfetitts  QuificUum  absentem  recte  defenderit 

neme.  —  Continuatio. 

Illis  perspectis  quae  proxime  disputata  sunt,  se- 
qnitur,  ut  ad  alteram  quaestionem  supra  positam  trans- 

eamus. 

Yidendum  igitur  erit,  an  eiusmodi  fiierint,  quae 
post  decretum  a  Praetore  redditum  accidisse  dicuntur, 
Qt  quam  Alfeni  defensionem  merito  Praetor  impro- 
basset,  iusta  inde  efficeretur. 

Quld  igitur  accidit  ? 

Primum  fuit,  ut  tribunos  plebis  Alfenus  appellaret.   Tribwi  •» 

AlfeDO    ap- 

Enimuero  qua  de  re  tribuni  appellabantur  ? 

Scilicet  aduersus  quod  Praetor  decreuerat,  Naeuio 
Alfenum  iudicatum  solui  satisdare  oportere. 

Sic  uulgo  dlcitur,  neque  id  perperam,  si  proximam 
^ppellandi  caussam^  quinetiam  communem  sermonis 
wum^  praeterea  nihil  spectaueris. 

Qui  uero  ipsum  appellationis  effectum,  quem  Al- 
Cenus  appetebat,  deinde  generalem  et  appellationls  et 
i ntercessionls  uim  ac  naturam,  denique  utriusque  ma- 
istratus,  tam  eius,  qui  ius  dicit^  quani  eius,  qui 
\ux\tii  ferendi  canssa  constitutm  esty  proprium  lus 
i  officium  reputauerit,  pertinere  ad  rem  arbitrabitur 


pelUti. 


1*0    Cap.  L    De  iure  caussae  Quincfianae. 


Ajfeno*'  '**  ''^^^"^S^  iiaudquaquani  eam  fuisse  tribnniciae  potestatis 
peiuti.  nuturam,  ut  quodeunque  Praetoris  iudieisue  deeretum, 
sententiam,  emissamue  opinionem  tribuni  pl.  aut  eon- 
firmarent  appellati  aut  in  melius  reformarent,  adeoqne 
quodammodo  loeum  magistratuum  indicumue  superiore 
potestate  praeditorum  obtinerent:  immo  illud  magis 
tribunorum  potestate  officioque  continebatur,  ut  ad- 
uersus  magistratum,  siue  ob  iurisdictionem  siue  alfa 
de  caussa  imperium  exercentem,  auxilio  essent,  priua- 
tosque,  quos  ui  imperioque  magistratus  peti  uiderent, 
aduersus  iniuriam  appellat!  defenderent  auxilioque  suo 
atque  intercessione  tuerentur '}. 
Batioetcon-  Alfcnus  Igitur,  decreto  Praetoris  satisdare  iussus, 
non  potuit  ea  de  re  directo  iure  tribunorum  anxilium 
impetrare,  neque  contrarium  eorum  decretum  eltcere, 
quo  satisdari  oportere  negaretur,  eaque  ratione  Prae- 
torls  decretum  euerteretur. 

Neque  imminebat  Praetoris  imperium,  quo  recta 
uia  Alfenus  ad  satisdandum  compelleretur,  adeoque 
tribunis  plebis  auxilii  ferendi  occasio  praeberetur. 

Nulla  enim  est  directa  ad  satlsdandum  coactio. 

Enimuero  quem  satisdare  oportet,  rei  loco  constU 


■iUua. 


1)  Conf.  Huschkium  ad  c.  38. 
pro  TuUio,  iu  Analectis  p.  155. 
fVaUer  R.  G.  p.  162.  seq.  p.  85. 
et  11.  ibi  cilt.  —  Videatur  impri- 
mifl  GeUius  XIII ,  12.  <c  Sed  qaae- 
«rentibas  nobis,  quam  ob  caus- 
a  sam  tribuni ,  qui  habereut  sum- 
«  mam  coercendi  potestatem ,  ius 
«uocandi  non  habaerint:  quod 
«tribaiii  plebif  antiquitas  creati 


«aldentur  non  iuri  dieundo  nee 
«cauMtf  querelisque  de  ahten- 
« tibus  noicendis ,  sed  intereessUh 
<inibus  fficiendis  quibus  praesen- 
«tes  fuissent:  ut  iniuria,  quae 
Mcoram  fieret,  arceretur;  ac  pro- 
«  pterea  ius  abnoctandi  ademtam, 
«  quoniam ,  ut  uim  fieri  uetareni, 
«assiduitate  eorum  et  praeseo- 
«tium  oculis  opus  erat.» 


S.  8.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderit  mene.  141 

tntuin,  is.  nis!  satisdet,  non  recte  defendit,  siiiesemet-   Trikvai  ab 
ipsom,  quom  suo  nomine  conuenitur,  siue  allum,  cuius  i^"*^ 
procurator  est. 

Atquin  aduersus  eum,  qui  sicut  oportet  iudlcio  non 
defenditur,  paratum  est  Praetoris  imperium,  quod  pri- 
mum  siue  ducere  iubendo  siue  in  possessionem  bono- 
nim  mittendo,  deinde,  si  quls  contempta  magistratus 
auctoritate  aut  ducenti  aut  possidenti  repugnauerit  oh^ 
stlteritue,  ui  manuque  exerceatur. 

Hic  igitur  primus  tribunis  auxilii  ferendi  locus  erit. 

Enimuero  id  ipsum  auxilium  cui  personae  accom- 
modabitur  atque  cum  effectu  suo  profuturum  est? 

Alfetio?  Nego.  Quis  enim  Alfeno  satisdare  recu- 
sante  non  defenditur?  Nempe  Quinctius. 

Quippe  Atfefius  nullo  iure  obstrictus  est,  non  modo 
Dt  satisdet,  uerum  etiam  ut  uel  tantulum  Quinctium 
defendat.  Itaque  Alfeno,  siue  satisdare  recusanti  siue 
allo  quocumque  modo  procuratoris  officium  detrectanti, 
nulla  Praetoris  coactio  imminet.  Contra,  si  nemo  adsit, 
qui  recte  atque  ordine  procuratorls  munere  fungatur 
defensionemque,  uti  oportet,  susciplat,  Quinctii  ab* 
sentis  bona  possldebuntur ,  suoque  tempore  credltorlbus 
conuocatis,  magistro  creato  caeterisque  ex  Edicto  Prae- 
torls  rite  peractis  uenlbunt^};  interea  autem  Naeuio, 
ne  uim  patiatur,  quominus  siue  solus  slue  cum  aliis 
«reditoribus  possideat,  Praetoris  iurisdictio,  potestas 
imperiique  uis  accommodabltur. 

Ergo  haec  sunt,  quorum  depellendorum  caussa  Al- 
fenus  non  suo  sed  Quinctii  nomine  trlbunos  pL  appel- 

2)  Yide  topra  S*  3.  p.  60.  Beqq, 


14S    Cap.  L    De  iure  caussae  QmncHanae. 

Tribwi  ab  lauit :  nam  haec  omnia  Praetoris  deereto ,  qno  satisdare 
p«iuti.  iussit  Alfenum,  aut  uerbis  expressa  ant  tacite  com^ 
preliensa  ac  palam  intellecta  fuerunt,  eademque  nuUo 
dubio  NaeuiuSy  quum  primum  ab  Alfeno  in  bonomm 
possessione  adprehendenda  uim  passus  esset  %  a  Prae- 
tore,  nisi  Quinctius  absens,  uti  oporteret,  iudicio  de- 
fenderetur,  postulauerat  atque  pro  certissimo  sno  iure 
acerrime  flagitauerat:  unde  illud  quoque  intelligitur, 
quod  Tullius  in  c.  7.,  re  In  inuidiam  uersa,  Naeuiom 
insimulat  caput  petere  haud  desiisse^). 

Alfenus  autem  apud  Praetorem  contenderat,  nt 
absentem  Quinctium  sine  satisdatione  defendere  eius- 
que  nomine  iudicium  accipere  sibi  licerel,  eaque  de- 
fensione  probata  Naeuius  de  Quinctii  bonis  decedere 
iuberetur. 

Quod  quum  Praetor  denegasset,  quinetiam  posses- 
sionem  bonorum,  nisi  satisdato  procurator  iudlcium 
acciperet,  decreto  suo  confirmasset,  tuendoque  pos- 
sessori  paratum  sese  ostendisset:  tum  Alfenus,  sicut 
iam  antea  dictum  est,  tribunos  pl.  appellauit,  qui  si 
certum^  quod  petebatur,  auxilium  tulissent^)^  h*  e.  si 
aduersus  Praetoris  uim  ac  potestatem  Naeuio  accom- 
modandam  auxilio  se  fore  pronunciassent,  res  eo  per- 
ducta  fuisset,  ut  impune  Naeuius  cum  de  possessione 
deiiceretur  tum  ab  adprehendenda  reliquarum  rerum 
possessione  repelleretur. 

Ne  plura,  perspicuum  est,  quod  a  principio  posulmus, 


3)  Conf.  c.  6.  19.  20.  22.  extr.  5)  c.  7.  extr. ,  coios  loci  oer 
29. ,  et  supra  §.  7.  p.  124.               ba   habes   supra   §.   7.   oot.   28. 

4)  Vide  supra  §.7.  nol.49.  p.l36.       p.  126. 


8.  8.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderU  necne.  143 

Praetoris  quidem  deeretum,  quo  satfsdare  Alfenus  lussus  *>^^  ^ 
esset,  trlbunorum  appellandorum  eaussam,  quinetiam  p*"**^ 
cognitlonl  eorum  materiam  praebuisse  ^) ,  attamen  au- 
xilium  lllud,  quod  a  tribunis  pl.  cum  petebatur  tum 
exspectabatur,  exltu  suo  atque  effectu  nonnisi  posses- 
sionem  bonorum  futuramque  eius  tuitionem  praetorlam 
spectare  potulsse. 

Nec  refert,  disertls  uerbis  Praetor  In  decernendo 
ista  omnia  praedixerit  et  quodammodo  denunciauerit , 
qaae  futura  essent,  nlsl  satisdato  Alfenus  iudicium 
aeciperet,  an  et  ipse  et  litigatores  caeterique  certis- 
simum  luris  ordinem  exitumque  mente  solum  ac  cogi- 
tatione  prospexerint  atque  praesenserint.  Minime  enia 
nouum  est,  non  tantum  de  praesenti  auxillo  ferendo 
tribunos  plebis  adiri  solitos  esse ,  sed  in  posterum  quo- 
que  quod  laturi  essent  auxillum  appellatos  nonnumquam 
caussa  cognita  promislsse  ^). 

Quamobrem  Alfeiio,  si  iniquo  Praetoris  decreto  sa- 
tisdare  se  lussum  esse  putaret,  statim  post  decretum 
redditum  licebat  tribunos  appellare,  neque  exspectan- 
dum  erat,  dum  Praetor  tuendae  possessionis  caussa  ul 
fflanuque  Imperium  exerceret. 

Quippe  ex  more  in  specie  proposita  C^i  ordinem 
rei  gerendae,  non  quo  iure  Ipsa  res  fuerlt,  respicias) 


6)  Bationi  eios  inris  atqne  Ci- 
ceronis  defensioni  consentanenm 
est,  rem  ita  se  haboisse.  Ex 
facto  et  rei  oeritate  qoemadmo- 
dQm  le  haboerit,  infra  distin- 
ctios  apparebit. 

7)   Yidesis    qoae    de   L.   Sci- 

VioQis  Afiatici  cansta  narrantor 


apnd  Gellium  YII,  19.  et  Liuium 
XXXYIII ,  52.  Conf.  ib.  c.  58—60. 
VaL  Max,  IV,  1,  8.  —  Remo- 
tiora  inoenies  bene  molta  apod 
Brissonium  de  Formolis  Lib.  II. 
c.  173.  seq. ,  oeloti  Liu.  XXYIII, 
45.  lY,  53.  60.  XLII,  32.  ~ 
Vah  Max,  YI.  5,  4. 


144    Ckip.  L    De  iure  caussae 

Trib»i  ab  fieri  potuiisetj  ut  tribun!  pL,  ab  Alfeno  appellati,  caussa 
p«iia«i.  cognlta  pronunciarent ,  fniustum  uideri  Praetoris  decre- 
tuni,  quo  satisdare  Alfenus  iussus  esset,  nll  opus  esse 
satisdatione,  seque  aduersus  Praetoris  potestatem,  quan- 
docunque  propter  satlsdationem  recusatam  Naeuio  bo-> 
norum  possldendorum  uendendorumue  caussa  accom- 
modaretur,  Alfeno,  procuratori  Quinctii,  auxillo  fu- 
turos  esse. 

Cuius  rei  praeelarum  quoddain  extat  exemplum ,  quo 
mirifice  omnis  haec  tribunicii  auxilii  ratio  et  illustratur 
et  confirmatur. 
■MpiM  Etenim  in  oratione,  quam  pro  M.  TuUio  Cicero 
pniT.iUo.  dixit,  narratur,  inter  M.  TuIIium  atque  Q.  Fabium  liti- 
/(atores  de  formula  condpietula  apud  Praetorem  con- 
tentionem  fuisse:  TuUium  quidem  usitatam  jmramque 
actionem  edidisse,  Fabium  contra,  ut  oiium  allquod 
uerbum,  quod  exceptionis  uim  haberet,  adderetur,  po- 
stulauisse  *} ,  deinde ,  quum  a  Praetore  non  Impetrasset, 
tribunos  plebis  appeliauisse. 

« At  qnibtu  uerbis ,  sic  pergit  Cicero  dicere ,  in 
« decertietido  Metellus  usus  est  ?  caeteri ,  quos 
« appellasti?  nowie  haec  omnitim  fuit  oratio^  quod 

•  ui   hominibus  armatis  coactisue  familia  fecisse 

•  diceretury   id  tametsi  tmllo   iure  fieri  potuerii^ 

•  tamen  se  tiihil  addituros^* 


8)  pro  Tnllio  c.  38.  30.  —  De  menUo  est  io  ^Acod.  II,  30.  «pofto- 

eiosmodidisceptationibof  conf.  dtf  «lant,  nt  txcipiantur  haec  ioei- 

Inuentione  II ,  19.  20.  ad  Her.  l,  «  plicabilia.    Tribunum    aliqnem 

12.  Orat,  Partit.  c.  28.  in  Verrem  « cenfeo    nideant :    a   me   istam 

II,  12.  I,  46.  Etiam  tribunorum  •exceptionem  numquam  impetro' 

pl.  de  excq)tione  appellandorum  «diifiX.» 


S.  7.  A\  Q^.  absentem  recti^  defenderit  necrie.   145 


Quid  igitnr  est,  qnod  tribuni  plebis  4|linn|tur  Fabio  ^^ 
appelianti  respondisse,  $e  nihil  in  formulam  a  Prae'--  ^^^^ 
tare  datam  addittiros  e$$e?  Anne  tribunomin  plebis 
fait,  Praetoris  forniulas  caussa  cognita  redditas  corri- 
gere,  supplendo  detrahendoue  emendare?  Nihil  uero 
mlnas.  Unde  intelligltur^  hoc  solum  illis  uerbis  inesse 
neque  aliam  tribunorupi  mentem  fuisse,  nisi  ut  pro-. 
nanciarent,  ex  sefitefMa  sua  nihil  exse  formnlae  ad^ 
dendum,  immo  aequum  esse  iudicium,  quod  Praetor 
dedisset  fierique  decreto  suo  iussisset:  id  ludicium  quin 
acciperet,  nullo  iure  Fabium  detrectare:  qua  de  caussa 
sese  auxilio  ei  non  futuros,  quominus  iudicium  accipere 
a  Praetore  cogeretur,  ac,  nlsi  acclperet,  omnia  pa- 
teretur^    quae  in  eos,  qui  iudicio  recte  non  defende- 

f 

rentur,  constituta  essent^). 


9)  Obiiciat  aliqnis,  ti  liaec  ita 

fint«   car  tandein  tribnni  plebis 

istif  nerbis  (te  nUiU  additurot) 

tam    impropriif    in    decernendo 

nsi  sint»  ant  Cicero  in  narrando 

comm  decreto  ntatur.   Enimnero 

Yef    est  apertissima,    neque   ad 

«icnsandam  dicendinegligentiam 

«onfogiendum ,    qoasi  dictum  il* 

lod,  tribunis  pl.  eumPraetore  com- 

«Bonicatnm,  ad  bunc  magis  quam 

Md  illos  pertineat.      Immo  uero 

i^l  nnum  rogabo,   ut   illius  rei, 

^ua  de  agitur,  ordinem  eiitum- 

^e,    totam  denique  uim  et  na- 

iTiram   non  solnm  ex  iuris  sub- 

tilitate ,    oemm    etiam    ex    nsu 

Vominom  uitaeque  consuetndine 

considerare  uelis.      Quid  ergo, 

*\  iribani   p1.  (contra   quam  fe- 

SenMtrU»  Lih.  L 


cisse  dicuntur)  Fabium  appel- 
lantesi  se  audiissent,  defensio- 
nem  iniuria  ,  oti  postularet ,  for- 
mulae  addendam  sibi  uideri  , 
atque^se,  nisi  adderetur,  Fabio, 
quominus  ad  iudicium  accipien- 
dum  cogeretur,  auxilio  fore,  pro- 
nunciassent:  quid  Praetor  acturus 
fuisset?  Fac  pro  iure  suo  eum 
in  sententia  perseuerasse ,  cogere 
Fabium  ad  accipiendnm  iudicium 
coepisse;  quid  postea?  Nempe 
tribuni  pl.  intercessissent,  neque 
Tullius  ulla  ratione  Fabium  in- 
uilum  ad  iudicem  adigere  potuis- 
set.  Ergo  Tullius,  qui  decrelo 
tribunorum  promulgato  slatim, 
haec  ita  fore,  intelligeret ,  ma- 
luerit,  opinor,  pauUo  difnciliorem 
nouaque   aliqua  defensione  seo 

10 


146     Cap.  L    De  hire  caussae  Quindianae. 

Trib«»iak  Ecce  Igltnr  alterain  exempluin,  nbi,  perinde  atqn< 
p«iiMi.  jn  Quinctii  caussa  statuimns,  quod  in  iure  dicend< 
Praetor  decrenlt ,  tribunorum  plebis  appellandonni 
caussam  iisque  co^^oscendi  materiam  praebnit,  ipsnii 
uero,  quod  petebatur,  auxilium  nonnisi  futuram  alii 
imperli ,  iuris  et  decreti  exsequendi  coercendaeque  con- 
tumaciae  caussa  adhibendam,  spectare  potuit. 


Contentio 
intrr  Alfe. 
■am  et  Ci- 
csrooem. 


lam  quum  perspicuum  sit,  quo  ordlne  et  effectu 
qua  denique  uniuersa  ratione  tribunlcium  illud  auxl 
lium,  quod  Alfenus  implorasse  dicitur,  ex  iuris  public 
priuatlque  forma  fuerit;  sequitur  ut  uideamus,  quai 
de  ista  tribunorum  appellatione  in  caussa  Quinctii  inte 
Ciceronem  et  Hortensium,  Naeuii  patronum,  in  utram< 
que  partem  disputata  sint. 

Primum  est,  quod  Hortensius  fertur  negasse,  tri< 
bunicio  auxilio ,  etiamsi  lahim  esset  Alfeno ,  effici  po< 
tulsse,  quominus  bona  Qulnctli  ex  Edlcto  possessa  ess^ 
uidereutur:  nimirum  qui  commiserit,  ut  bona  sua  e: 
Edicto  a  Praetore  possideri  iuberentur,  ita  solum  eiu 
iuris  effectu  molestiaque  solui  ac  liberari  posse,  si  aa 
ipse  se  aut  procurator  iudiciOj  uti  oporteret,  defendis 


eiceptione  impeditara  actionera 
quara  puram  plenissimamque , 
sed  quae  tribonorum  intcrces- 
sione  irrita  redderetufp  impetra- 
re.  —  Quid  ad  haec  Praetor? 
Haud  obslinatior  ille  quam  ipse 
actur,  puto,  tribunonim  decreto 
et  auctoritati  cesserit ,  cxceptio- 
nera  illara  (i?iirtiA)  ex  eomm 
tententia  addiderit,    quo  ma^is 


lis  expediri  posset.  —  Qao  facl 
idem  sane  exitus  apparebit,  a 
si  tribunorum  iussu  ael  ab  ips 
tribunis  ejrceptio  addita  esset.  Qui 
igitor  mirum,  ubi  rei  uis  mag; 
et  effectus  qoam  iuris  apici 
spectentur,  tribonos  pl.  dici  i 
formuiam  aliqoid  aat  addidifi 
aul  non  addidisteT 


§•  7.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderit  necne.  i47 

set;    neque  esse  istud  iudtctum  paH^  ciHn  aiixiliaiB  J^^  «^ 
aUquls  a  tribunls  petat  ^^).  f^^  "^ 

Quem  Hortensii  locum  quum  adeo  contemnere  se 
nlhllique  ducere  Tullius  noster  simulet,  ut  etlam  dis- 
trahl  se  profiteatur,  tum  tale  quid,  qua  pradentia  sit 
Hortensius,  dicturum  esse  non  arbitrari,  tum  quid  aliud 
dicere  possit,  non  reperire^^);  equidem  censeo,  Hor- 
tensil  iilud  argumentum,  ut  infirmlus  fuerit,  tamen  ne- 
qae  alrsurdum  neque  ineptum  ridiculumue  fuisse* 

Nec  difficile  erit ,  ueram  eius  uim  genuinamque  sen- 
tentiam  perspicere,  dummodo  reputaueris  quae  paullo 
antea  de  tribunicii  auxilii  natura  disputata  atque  inde 
ad  propositam  speciem  deriuata  sunt,  quomagis  intei- 
ligeretur,  tribunornm  auxiiium,  quaecunque  petendi 
Alfeno  caussa  fuerit,  ui  quidem  effectuque,  qui  spero- 
batur,  aiiam  rem  nullam  nisi  possessionem  bonorum, 
Xaeuio  a  Praetore  permissam  et  conseruatam,  spectare 
potuisse. 

Quod  qui  probe  tenuerit,  hoc  quaeso  amplius  con- 
siderare  uelit: 

las  ita  eonstitutum  fuit,  ut  is  demum,  qui  absen^ 
tem  tudido  defeuderet^  bona  eius,  ne  possiderentur , 
Uberare  atque  euincere  posset  ^^).  lam  uideamus ,  quid 
sit  iadicio  defendere. 

Nimlrum  ad  eam  rem   non  suffieit  in  ius  uenirCy 

10)  c.  20.  T**  JETtc  te,    inquU  ^  eum  (scil.  ego  contendi)  «i  fH- 

temo  rel. ,    qaae   oide  sapra  p.  hunot  appellarit,    idcirco  minus 

128.  —   Ibidem  inferias :    cuius  iudicium  pati  paraium  fuiise* 

procurator   a   Praetore   trihunos  11)  Vide  c.  20. 

ofptUart  ausus  sit,  cum  non  de-  12)  Gonf.   supra  S*  3.   p.  72. 

fendt,  rel.   —    El  c.   28.  neque  et  S*  ^*   P-  50. 


148    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctiamu 
Tribvni  ab  aUercationem  iM  cum  aduersario  inire ,  uerbis 

AlfeM»   ap- 

peiuu.  qiie  et  uoHferatione  absentem  defendere;  sed  i 
sario  requiritur,  ut  iudicium  defensor,  uti  oportet 
etiam  saiisdatoj  accipiat  ^^),  ordiiiato  deinde  iudlcl 
aduersario  ad  iudicem  eat,  ibique  ex  formula  litem 
ad  sententiam  prosequatur  '^).  Hoc  est  iudicio  defe\ 

Quamobrem  si  quls  dlxerit,  multum  interesse. 
aliquis  praestaret,  an  neque  aceepto  iudicio  neqi 
tisdatione  oblata  contra  bonorum  possessionem  a 
tore  permissam  a  tribunis  plebis  auxillum  peteret ; 
uero  lus  ita  constitutum  esse,  ut,  qui  iudido  e 
dissetj  non  qui,  ne  dcfenderety  tribunos  appelL 
possessionem  bonorum,  a  Praetore  ex  Edicto  pi 
sam ,  recte  ac  more  dispelleret  ad  irritumque  redl^ 
num  Is  plane  delirare  ac  nugas  agere  uidebitur? 

At  enim  maiorum   saplentia   talls   est   reipu 


13)  Haec  est  caassa  cor  Ci- 
cero  etiam  atqae  etiam  repetit 
et  iocalcat,  Alfeoom  procurato- 
rem  ad  quodois  iodiciom  Qain- 
ctii  Domioe  accipiendom  para- 
tissimom  semper  foisse.  Vide 
c.  6.  in  fl.  c.  10.  20.  (ter)  21. 
28.  —  Id  oero,  deflciente  satis- 
datione,  oerbo  qoam  re  oerios 
esse,  neminem  latebit. 

14)  Hoc  loco  otile  erit  ani- 
madoertisse  ,  ipsam  iudicatvm 
solui  caoliooem ,  quae  oocari  so- 

w 

let,  non  id  solum  spectare,  ut 
iudicatum  ex  iudicis  tenterUia  fiat, 
uerum  etiam ,  ot  m  iudicio  recte 
ret  defendatur.  Videsis  L.  6. 
ludicatum  solui.    (Ulpianut)  mlu' 


<f  dicatum  tolui  ttipulatio  tt 
atuUu  in  unum  eolkUoM 
ude  re  iudicata,  de  re  defei 
«de  dolo  malo.»  —  L.  1 
acceptilatione.  (Idem)  «fi 
«  pto  fuerit  lata  ob  rem  im 
«clausula,  Marcellus  ait, 
« ras  partes  stipulationi 
«  nuisse :  propter  hoc  enim 
a  interponuntur »  ut  re*  % 
«possit.n  Conf.  L.  5.  §.  2. 
pr.  L.  fl.  ludicatum  so 
passim  h.  t.  —  Haec  qa: 
retinoeril,  faciliori  negotii 
Alfeni  in  defendendo  ( 
consilium  perspecturns  es 
L.  fi.  pr.  De  procuratoribi 


S.  7.  A\  Q*.  ahsentetn  recte  defenderit  neene.    i*9 
status.  vt  ne  in  iure  dlcendo  qnidem  Praetoribus  infi-  ^ri^»*  •■> 

*  Alfiitto    mf- 

nltum  ac  quasi  regium  imperium  tribuatnr;  immo  tri-  p*"*^- 
buni  plebis,  auxilil  caussa  constituti,  sicuti  caeteris 
magistratlbus  9  Ita  etinm  Praetorl,  si  quid  Inlquius  de- 
creuerlt,  caussa  cognlta  intercedere  imperiique  uim  a 
ciue,  qul  aduersus  Iniuriam  se  appellauerit,  lege  ac 
more  depellere  possint. 

Qnid  i/g:itur  est?  Praetor  Alfenum  iudicium  satls- 
dato  acclpere  iusserat ;  nisi  ita  acciperetur ,  bonis 
Quinctii  possidendis,  proscrlbendis,  uendendis  pote- 
statem  suam  accommodaturum  se  ostenderat*  Alfeno 
decretum  iliud  iniquum  uidebatur^  confidebat,  tribunis 
plebis  se  probaturum,  slne  satisdatione  iudicium  Quin- 
ctli  nomine  accipere  sibi  licere.  Ergo  tribunos  plebis, 
magistratum  auxilii  caussa  constitutum,  appellauit  ^^). 

Quod  sl  collegium  tribunonim  caussa  cognlta  pro- 
nunciasset,  aequum  postuiare  Alfenum,  ne  sibi  quldem 
uideri  satisdare  debere  procuratorem  eius,  qui,  si  ipse 
adesset)  satisdare  non  deberet,  Alfeno  se  aduersus 
Praetoris  potestatem  auxilio  futuros:  quae  tandem  caussa 
dici  potuisset,  quin  iure  et  more  per  maglstratum  le- 
glbus  constitutum  Alfenus  a  satisdandi  molestia  decre- 
toque  Praetoris  sese  cum  Quinctio  liberasset? 

Hoc  amplius:  Si  Fabius  ille,  M.  Tullii  aduersarius^^), 
tribunis  plebis,    quos  appellauerat,    probare  potuisset, 

15)  Haec  est  rei  imago ,  quam  a  ita   tamen ,    more  et  imtituto, 

«odieQliom  animis  offuodi  Cicero  &per  eum  magistratumf  qui  au- 

tladet.    Yide  c.  7.  (sopra  p.  126.  uxilii    caussa    conttitutus    est.» 

not  2S.)  c.  20.      «Fatetur.  .  .  Adde   c.   22.   (p.  127.   not.  34.) 

« Alfenum  .  .  .  iodiciom  qoin  ao-  c.    28.    —   Gonfer  etiam   supra 

«ciperet  in  ea  ipsa  uerba,  quae  p.  143.  not.  6. 

"Naeoios  edebat,  nonrecQsasse;  16)  Vide  sopra  p.  144.  seqq. 


> 


150     Cap.  i.    De  iure  caussae 

Tribui  «k  uocem  iNiuEiA  foraiuiae  q.  d.  a.  Inseri  ins  esse ,  naai 
p«u^  qnis  adeo  amens  fuisset,  nt  Fabium,  qui  tribunonun 
auctoritate  munitus  iudicium,  nisi  defensio  illa  adde- 
retur,  accipere  reeusauisset ,  recte  iudicio  defensum 
esse  negaret,  eumque  ducl  a  M.  TuIIIo  aut  bona  eius 
possideri  uendique  oportere  statueret? 

Unde  perspicuum  est,  in  Quinctii  quoque  canssa, 
dummodo  tribuni  plebis  decreto  suo  negassent,  satl»- 
darl  oportere,  auxiliumque  suum  promisissent,  uel  inde 
secundum  iuris  formam  iudiciorumque  ordinem  apparL- 
turum  fuisse,  inique  Praetorem  decreuisse,  recte  uero 
Alfenum  defendisse. 

Sint  ista  uera,  quatenus  in  iure  cofnmuni  uersan- 
tur.  Ne  Quinctii  quidem  caussa  repugnabo,  si  recte 
se  habeant,  quae  Cicerone  duce  ex  facto  adhuc  sup^ 
ponebantur  *^.  Atque  hoc  est  quod  antea  concessl, 
infirmius  fortasse  contrarium  illud  Hortensii  argumen- 
tum  fulsse ,  modo  ne  plane  absurdum  iudicare  uolueris  ^*). 

Quid  autem?  si  etlam  uerissimum  fuerit?  siue  ad- 
modum  tamen  probabile?  multo  saltem  probabilius  quam 
adhuc  apparuit? 

Nihil  temere  affirmabo  de  re,  quae  in  conlectura 
uersatur,  neque  alia  ratlone  consistere  potest,  nisi  ut 
in  animum  inducamus,  Ciceronem  cum  in  narratione 
tum  in  confirmatlone  sua  uno  certe  loco  propter  caussae 
angustlas  uersute  magts  quam  ex  uerltate  egisse,  fal- 
sam  rei  gestae  speciem  effinxisse  audientiumque  animifl 
obieclsse. 

17    Vide  supra  p.  143.  nol  6.  18)  p.  147. 

H  p.  149.  nol.  15. 


wim  nttio. 


S'  8.  A\  QT-  absentem  recte  defenderit  neene.  151 

Qiia  de   re  prlusquam   sujspicioneni  meam  planias  Tribama 

^  AlfcBO     ftf- 

aperiam,  necessarium  uidetnr  de  tribunicii  auxilii  ra-  i***"*^'' 
tione  et  ujsu,  quoue  modo  aduersus  Praetoris  iurisdi- 
ctionem  Interponi  et   debuerit  et  potuerit  solitumque 
dt,  pauca  denuo  praemonerL 

Atque  perspicuum  est,  JPraetoris,  qui  iuri  dicmdo  J^^]^  ^ 
praeest,  officio  id  contineri,  ut  ius  ciuile,  quale  legibus, 
moribus,  magistratuum  Edictis,  auctoritate  Pmdentum, 
aequitate  et  q.  g.  a.  constat,  tueatur,  sustlneat  atque 
ftd  effectum  perducat,  litigatoribus  denique  in  omnlbus 
caussarom  fi^rls  secundum  illhu  turis  praecepta 
soum  cuique  trlbuat,  potestatemque  suam  imperilque 
uim  petentibus  accommodet. 

Ubi  a  recta  ea  officil  ratlone  Praetor  siue  Impe- 
ritia  et  errore  siue  cupiditate  deflexerit,  atque  inique 
decemendo  ipsum  illud  ius  ciuile,  custodlae  tuteiaeque 
suae  mandatum,  Infregerit,  corruperit,  contempserit; 
tunc  uero  decreti  iniuriam  passo  patebat  tribunorum 
auxlliam,  quo  praetoriae  potestatis  uim  et  coactionem 
sibi  depelleret,  Ipsumque  decretum  ad  irritum  reuo- 
caret. 

Eatenus  igitur  intercessio  tribunorum  plebis  corrt^ 

geiidae  quidem  iuri$dictionis  praetoriae^  slmul  tamen 

retinetidi  confimumdique  iurig  ciuilis  caussa  compa- 

rata  erat;   quamobrem  si    quis   ad  hodiernum  morem 

potestatum  publlcarum  genera  distlnxerit,   tribuniciam 

hanc   Intercessionem    haud    absurde    iudiciario    generi 

adnamerablt,  quippe  quae,  tametsi  proximo  suo  effectu 

resciisoria  sit  non   reformatoria^    tamen   perinde   ac 

quotidlana   Praetoris  lurisdictlo    iure   ciuili   tamquam 


-,ig 


152    Cap.  1.    De  iure  caussae  Quinctianae. 

TnbuDi  ab  fonte  et  capite  utatur,  ad  eamque  communein  normam 
peiuiT  *'*  tota  dirlgatur  ^% 

Quae  quidem  ut  sint  uerissima,  praecipuamque  con- 
tfneant  et  quasi  ordinariam  tribunlcii  auxilli  aduersus 
Praetoris  iurisdictionem  dirlgendi  rationem,  ultro  tamen 
concedam,  aliquanto  latius  patere  in  iurisdictione  mo- 
deranda  tribunohim  intercessionem,  nee  totam  ipsis 
iuris  cinilis  finibus,  quibus  Praetor  in  lure  dicendo 
utltur,  circuoiscrlbi. 

Quld  ergo  est?  Puto  tribunos  plebis  aliquando ,  nec 
llbidine  solum,  sed  ex  uera  potestatis  suae  indole  et 
natura,  etiam  aduersua  iusta  Praetoris  decreta  appel- 
lantibus  ita  auxilium  tulisse,  ut  iure  ciuili  ac  praetorio 
ae^dtatem  potiorem  haberent,  neque  Intra  iUius  aequi^ 
tatis  terminos  se  continerent,  quae  in  cotnmunem  ra^ 
tionem  conuersa  in  iure  qnoque  dlcendo  spectari, 
qulnetlam  partibus,  ex  quibus  ius  constat,  adnumerari 
solet  ^^)  j  uerum  quasi  altius  elata  mente  publicam  quan- 
dam  priuatamue  utilitatem,  aut  sin^Iorum  eorum,  qui  Iiti- 
garent,  necessitates  moresue,  denique  eiusmodi  uarias  res 
amplecterentur ,  quarum  ratlonem  habere  effectumque 


19)  lode  fl(»  ot  rtt  iuditatae, 
quam  ialer  partes  illas ,  ei  qui- 
bus  ius  conslat,  cnumerantur, 
noii  Praeiwribus  solum  com  «u- 
dici^MJ,  sed  etiam  tribunis  ple- 
bis  tribuantur :  ad  Herennium 
II,  13.  «CoDstat  (ius)  ei  his 
«partilMis:  natura»  le|;e,  consoe- 
« ludine.  iudicato^  aequo  et  bono, 
«paclo.  Nalura  ius  cst .  .  .  .  lu- 
•  dicatum  est  id ,  de  quo  5Cu- 
«tentia    lala    est    aut    decretum 


« interpotitom.  Ea  saepe  dlnersa 
«sont,  Qt  aliod  alii  iodici»  aot 
«praetori,  aut  consuli,  aot  trt- 
« buno  plebis  placitom  sit :  et  fil, 
«  ot  de  eadem  re  saepe  alios  aliod 
«decreoerit  aot  iodicarit,  qood 
«genos»  rel.  Conr.  de  Inuentio- 
«Me  II,  23.  54.  Top.  c.  5. 

20)  Conf.  Toptc.  c.  5.  ad  Be- 
renn,  II,  13.  de  Inuent,  II» 
22.  54.  —  L.  1.  pr.  $•  1*  ^^ 
I.  et  I. 


A^.  Qr.  absentem  recte  defenderU  necne.   153 

re  nostri.s  moribus  non  ludldariae  culusquam  Jr^""*  ^ 
Btis,  sed  sammae  tantum  nmiestatto  esse  putatur.  '*"**'* 
la  peculfari  ratione  quoties  trlbuni  plebis,  siue 
II  siue  pro  collegio,  adaersus  iurlsdictionem  Prae- 
allcui  litl^tori  debitoriue  auxilium  tulerunt,  elos- 
Intercessione  non  tam  iurUdictionem  quam  ipeum 
uUe  aut  infirmari  aut  corrifi  euidentissimum  est. 
sftpse  uero  eiusmodi  tribunoram  auxUiom  ali- 
lo  osu  uenisse,  cum  propter  generalem  tribu- 
laxilii  naturam,  qua  neque  iurisdictionem  solam 
U,  neque  aduersus  unum  aliquem  magistratum 
tor,  sed  commune  ordinariaram  in  urbe  potesta- 
■nlum  temperamentum  legibus  constituitur,  cre- 

est ,  tum  notissimis  illarum  intercessionum  exem- 
onfirmatur,  quas  pariim  Consulibus  et  qui  eorum 

tenebant,  in  delectu  militum  ^')  comitiisque  ha- 
i**)  et  q.  g.  a.  ^^)^  partim  Praetoribus,  In  iore 
Brtlm  aduersus  debitores  dicendo  ^^) ,  denique  ipsis 


Uu.  II,  43.  44.  lY,  1. 
SL^.  YI,  27.  di.Dionys. 
III»    87.  IX,    1.  elc   — 

fsoqne  re,  qaamais  a 
■risdictione  diaersissima , 
bI  tameo  possont  quae 
irdinem  fiebant,  aUeriut- 
imi  generis  tunt  y  aeluti 
«  modo  ailata,  ab  eius- 
ribooorum  auiilio,    quod 

^fo,  Doo  eiuili  qoidem 
tari ,  uersatur  ,  nec  nisi 
aofsae  eias,  qua  de  agi- 
Ofhitione  constat.  Gnius 
Biemplam  apud  Liuium 
32.  seqq. ,  el  alias. 


22)  Liu,  YI,  35.  —  Contra 
iuris  (publici)  tuendi  caussa :  /d. 
VII,  17.  XXVII,  6.  XXV,  2. 

23)  De  tributo  conferendo  ulde 
Liu,  IV,  60.  V,  12.  VI,  31. 

24)  Liu.  VI,  27.  31.  34.  - 
Id.  XXXVIII ,  58—60.  Val.  Max. 
IV ,  1 ,  8.  —  Apud  «ondem  ao- 
ctorem  (VII,  7,  6.)  traditur  Con- 
sulit  aduersus  ius  a  Praetore  de 
testamento  aliquo  dictum  mira 
quaedam  huius  generis  interces- 
sio,  quae  tamen,  dummodo  ad 
sequentem  narrationem  transeas 
(ib.  S*  7.),  proxime  tibi  uidebilur 
ab    illo    arbitrio    disfare,    qaod 


154    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 

ATfrtr'  ***  ^*'^™  tribnnis  plebis  aliisque  magisfratibus  in  publico- 
peiuti.       pym  iadieioniiu  accusationibus  Instituendis  quaestioni- 
busque    exercendis  ^^) ,    persaepe    oppositas   fulsse    a 
Romanarum  rerum  scriptoribus  docemur. 

Neque*idcirco  alteram  hanc  tribunleil  auxllii  ratio- 
nem  demonstrandam  putaul,  quia  certa  aliqua  Quln- 
ctianae  caussae  utilitas  siue  necessitas  flagitasset,  sed 
eo  maxime  consilio,  quo  faciliorem  transitum  pararem 
ad  tertium  quoddam  intercessionis  genus,  quod  facto 
tantum  non  lure  constat,  atque  ex  uUlosa  potlus  Ao- 
ndnum  uatura  quam  ex  ciuili  ratione  tdla  orl^nem 
duxit. 

Nimirum  amplissima  quaeque  potentia  In  libidinem 
facillime  uergit,  neque  magnopere  mirandum^  tribunos 
plebis,  qufbus  ex  magna  atque  iusta  caussa  propterque 
summam  utilitatem  aduersus  ipsum  ius  cUiile  auxllium 
ferre,  quodque  iure  ciuUi  praestaret^  decernere  llceret, 
aliquando  etiam  in  peius  Inde  deuiasse,  iniuriaeque 
concessisse  quod  summae  tantum  aequitati  deberetur. 

Qua  parte  etiam  roaius  atque  frequentius  genuinae 
solidaeque  iustitiae  periculum  creatum  esae  existimOf 
quum  tribuniciae  potestatis  naturam,  ipsorumque  trU 
bunorum  plebis  studia^  mores,  acta,  hac  potissimum 
Ciceronis  aetate,  considero.  Nec  dubito,  quin,  si  pri- 
uatae  res  ac  controuersiae  ab  hlstoriarum  scriptoribus 
tam  diligenter  memoriae  traderentur,  quam  bella  et 
caetera  quae  ad  populos  remque  publicam  pertinent, 


eliam  in  ipsa  iarisdictione  Prae-  25)  Liu.  XXXYUI,  52.  GeU.  YII, 

tores  tolutissiinum  noonanquam       19.  —  Ltu.  III ,  24.  —  Aseon,  tn 
adbibuerunt.  MUon,  c.l4.  (apad  OreUium  p.47.) 


$.  8.  A*.  0*.  absentem  recte  defenderit  necne.    155 

lel  hodie  nos,  perinde  atque  de  sediiiosis  ac  turbu-  Tnbaaiab 
entls  in  republica  gerenda  tribunis  plurima  legimus,  p«"^ 
lariter  etiam  abundaturi  essemus  exemplis  eorum,  quae 
nter  dissensiones  praesertim  ciuiles  in  auxilio  aduersus 
Praetorum  iurisdictionem  siue  ferendo  siue  denegando 
I  tribunis  plebis  odio  et  gratiae  partlumque  studio  con- 
sessa,  atque  citra  ullam  aequitatis  excusationem  am- 
bitiose  cupideque  gesta  essent. 

Hortensius  Naeuium  defendens  negauit,  fuisse  Naeuio 
parem  cum  Alfeno  certationem  illo  tempore,  illis  do- 
ninantibus.  Haud  improbabile  quidem  id  ipsum,  quic- 
inld  Cicero  contra  dicat.  At  magnum  certe  hac  aetate 
Miram  litigatorum  numerum  fuisse,  qui  uerissime  ita 
fuererentur,  ecquis  in  dubium  uocabit? 

Atqu!  perspicuum  est ,  quo  maior  spes  esset  iniquae 
tribunomm  intercessionis  aduersus  iusta  Praetorum 
lecreta  fmpetrandae ,  eo  propensiores  ad  tribunos 
{ilebls  appellandos  fulsse  litigatores,  qui  nullo  ne- 
]ue  iure  neque  aequitatis  titulo  muniti,  immo  gratia 
[lotlusy  potentia,  partium  studio,  ui  et  iniuria  freti 
Pnetoris  iustam,  quae  sibi  impenderet,  seueritatem 
ippugnare,  euertere,  frustrare  atque  a  se  depellere 
conarentur. 

Neque  prorsus  desunt  ex  antiquitate  exempla  eius- 
Dodi  appellationum ,  quas  iuri  explorato ,  aequitati , 
pudori  contrarias  neque  appellantibus  neque  tribunis 
pL  honestas  fuisse  habitasque  esse ,  quinetiam  aliquando 

28;  Tide  c  21. 


156    Cap.  L    De  iure  catissae  Quinctianae. 

Trfbani  «b  Ceiisorlae  animadueraioni    obnoxias   fuiase ,    traditum 

AlfeBO    ap.  ^ 

p«iuti.       accepimus  ^^). 


27)  Atconiui  in  orationem  in 
toga  candida,  ad  uerba  Gceronisi 
« Quem  enim  aut  amicum  habe- 
«re  potest  is,  qui  tot  ciues  tm- 
«cidauit?  aut  clientem,  qui  in 
« 8ua  ciuitate  cum  peregrino  ne- 
«gauit  se  iudicio  aequo  certare 
«posse?»  (apud  Orellium  p.  84.) 
«...  Glientem  autem  neganit  (Ci- 
«  cero)  habere  posse  G.  Antonium: 
«nam  is  multos  iu  Achaia  spo- 
«liauerat,  nactns  de  exercitn  Sul- 

• 

«lano  equitnm  turmas.  Deinde 
«Graeci,  qui  spoliati  eraut,  edu- 
«xeruut  Antonium  in  ius  ad  M. 
«Lucullum  Praetorem,  qui  ius 
«inter  peregrinos  dicebat.  Bgit 
«pro  Graecis  (C.  lulius  Caesar) 
«etiam  tum  adolescentulus ,  de 
«quo  paallo  ante  mentionem  fe- 
«cimus;  et  quum  Lucullus  id, 
«quod  Graeci  postulabaut,  de- 
« creuisset ,  appellauit  tribunos 
nAntonius  iurauitque ,  se  id  eiu- 
« rare ,  quod  aequo  iure  uti  non 
«posset.  Hunc  Antonium  Gellius 
«et  LenttUus  Censores  sexennio, 
«quo  haec  dicerentur,  Senatu 
umouerunt,  caussasque  subscri- 
«pserunt,  quod  socios  diripuerit, 
nquod  iudicium  recusaritf  quod 
«propter  aeris  alieni  magnitudi- 
«uem  praedia  manciparit,  bona- 
«  que  sua  in  potestate  non  habe- 
«ret.D  —  Gonf.  Plutarch.  in  uita 
Caesaris  c.  4.  ~ 

in   Vatinium  c.  14-    «Quaero 
«etiam  illnd  ex  te«  quod  priua- 


«tus  admisisU. . .,  postolatDsne 
«sis  lege  Licinia  et  luniat  edi- 
«  xeritne  C.  Memmins  Praetor  ex 
«illa  lege,  ut  adesses  die  trice- 
«simo?  quum  is  dies  uenisset, 
«  fecerisne,  quod  in  hac  republica 
«non  modo  factum  antea  num- 
«quam  est,  sed  in  omni  memo- 
«ria  sit  omnino  inauditumt  op- 
«  pellarisne  trHnmos  plebis  ne  eaus- 
«lam  diceres?  .  .  .  appellarisne 
«  nominatim  pestem  illiusanni . . . 
«  Clodium?  Qni  tamen  qaum  inre, 
«quum  more,  qoum  potestate 
« iudicium  impedire  non  posset, 
« rediit  ad  illam  uim  et  furorem 
«  suum  ducemque  semilitibus  tuis 
«  praebuit.»  —  Bt  inferias:  «Quae- 
«ro  ex  te,  Yatini,  nnm  qais  in 
«hac  ciuitate  post  urbem  condi- 
«tam  tribunos  pl.  appellauit,  ne 
« caussam  diceret  f  »  (Quo  loco 
conf.  Liu.  XXXVin,  52.  IX,  26.) 
«  Quaero . . . ,  qui  consentaneum 
«fuerit,  quum  legationis  peHb- 
«gio  uti  noluisses,  €^eUation$ 
vimprobissima  te  ad  auxiHum  ne- 
fnfarium  confugisse.» 

Videatur  etiam  Caesar  de  B. 
C.  III,  20.  «lisdem  temporibus 
fa.  u.  706.)  «Romae  M.  Coelius 
«Rufus  Praetor ,  caussa  debito- 
«rum  suscepta,  initio  magistra- 
« tus  tribunal  suum  iuxta  C  Tre- 
«  bonii ,  Praetoris  urbani ,  seUam 
«collocauit;  et,  si  qnis  appeUas- 
nset  de  acstimatione  et  de  solo- 
« tionibus ,    quae    per    arbitrum 


S*  8.  A\  0*.  ab^entetn  recte  defenderit  neene.   1S7 

Quibus  perspectis  breuis  erit  coitiecturae  meae  expo-  '^hnni  «b 
sitio,  qua  ratione  Alfenus  tribunos  plebis  appellauerit,  p«"*^ 
quo   autem   iure  quaue  saltem  ueri  specie  Hortensius 
negauerit,  Alfenum  iudicio  Quinctium,  uti  oportet,  de- 
fendisse,  quum  auxilium  a  tribunis  petiuerit. 

Orator  noster,  sicut  iam  supra  dictum  est^'),  par-  Airuiraiio 
tim  insinuat,  partim  etiam  aflfirmat,  tribunorum  appel- 
landorum  Alfeno  canssam  quidem  fuisse  Burrieni  Prae- 
toris  decretum,  quo  indicatum  solui  Naeuio  satisdare 
iussiis  esset;  defeiiHonem  autem,  iniquum  esse  procu- 
ratorem  satisdare,  quod  reus  satisdare  non  deberet, 
si  ipse  adesset;  spem  denique  in  eo  positam  fuisse,  ut 
apud  coUegium  tribunorum  iniuriae  Praetorem  conuin- 
ceret,  soamque  illam  rationem  iuris  probaret. 

Mihi   uero  satis  persuasum   est,   istas  res  omnes, 


«fierent,  atCaesar  praesens  con- 
■  ftilaerat  (eonf.  ib,  c.  1.)«  fore 
iauxUi6  poUieebatur.  Sed  fiebat 

•  aeqaitate  decreti  et  iiumanitate 
«Treboniiy  qui  hia  temporibus 
«clementer  el  moderate  iua  di- 
«ceudnni  eaistimabat,  ut  repe- 
«riri  non  possent  (al.  pouei ,  pos- 

•  tit)  a  qaibos  initiam  appellandi 
«oaaceretor. .  •  •  Et  ab  hoc  pro- 
c  fectos  inilio  (Goelios)  ne  frustra 

•  ingressHS  turpem  caussam   ui- 

•  deretur^  legem  promulgauit» 
rel.  Conf.  cam  h.  1.  Dio  Cass. 
XLU,  22. 

Postremo  loco  admonendi  sa- 
mas ,  haud  fortuilo  nec  sine 
caussa  in  consaetadinem  uenisse, 
al  iuiastae  quaedam  intercessio- 


nes  legibnsquB  contrariae  ipsis 
legibus  interdicerentur.  Gonf.  Lex 
Galliae  Cisalpinae  in  c.  20.  eitr. 
«Neue  quis  Magistratus  Proue- 
«  magistrata ,  neue  quis ,  pro  quo 
« imperio  poteslaleue  erit ,  inter- 
«cedito,  neue  quid  alind  facito, 
«quo  minus  de  ea  re  ita  iudi- 
«cium  detur  iudicelurque.o  — 
Item  Lex  Seruilia  repet,  c.  21. 
(apud  KXmzium  p.  82.)  —  Gontra 
permittitur  iatercessio,  quae  flt 
legis  tumdae  caussa,  aeluti  in 
Lege  Thoria  c.  17.  (apnd  /iu- 
dorffium  ia  Zeitschrift  f.  g.  R. 
W.  T.  X.  p.  162.  163.  et  ibidem 
p.  76. ,  ubi  malim  abesset  nota 
51.  Sed  de  ea  alias.) 

28)  Vide  p.  143.  et  p.  149.  seq. 


158    Cup.  I.    De  iure  caus9ae  Quinctianae. 

Tribuni  >b  caussam^  defefisionem^  spem  —  non  modo  iuris  ratione 
p«iuti.       infirmas  ei  uanas,    sed  etiam  neritate  falsas  atque  a 
TuUto  nunc  demum  temporis  caussa  effietas  esse. 

Etenfm  probe  sciebat  Alfenus,  neminem  alienae  rei 
sine  satisdatione  iustum  defensorem  esse,  atque  tam 
certo  illud  et  ciuili  et  praetorio  iure  constare,  ut 
nullus  neque  magistratus  neque  tribunus  plebis,  ne 
improbus  quidem,  inueniri  posset,  qui  auderet  contra 
statuere  ^^). 

Quid  igitur  appellabat  Alfenus?  Sic  existimo:  No- 
lebat  Quinctium  cum  satisdattone ,  h.  e.  recte  atque 
uti  oportet ,  iudicio  defendere  '^).  Caeteroquin  omni 
ope  atque  opera  enttebatur,  ut  possesstonem  uendltio- 
nemque  bonorum  absenti  ei  depelleret.  Quod  quuia 
iure  et  ratione  ntsi  iusta  defenstone  oblata  assequt 
nullo  modo  posset,  primo  uim  tentabat,  vociferationem^ 
clamores  populi  turbasque.  Detnde  ubi  nihtl  se  pro- 
ficere  animaduertit,  quoniam,  uti  uirum  fortem  et  ma- 


29)  Haad  absarde  arcessiuerit 
aliquis  quae  de  firma  iuris  ei- 
plorati  auctoritate  uerissime  Ci- 
cero  disputat  et  exemplia  illustrat 
in  oratione  pro  Caecina  c.  25. 
«Illud  .  .  .  potest  dici  iudici  ab 
«aliquo  non  tam  uerecundo  ho- 
«mine  quam  gratioso :  Judica 
€hoe  factum  esse  aut  numquafn 
«  esse  factum . . . ;  crede  huic  testi : 
«  has  comproba  tabulas.  Hoc  non 
«  potest :  cui  filius  agnatus  sit,  eius 
mtestamwium  non  esse  ruptum, 
niudica:  quod  mulier  sine  tutore 
fiauctore  promiserit,  deberi.  Nou 


«est  aditus  ad  huiuscemodi  ret 
«neque  potentiae  cuiusquam  ne- 
«  que  gratiae.  .  .  .  Iste  nester  te- 
«stis,  qui  ausus  est  dicerey  fb- 
«cissB  viDBRi  eum,  de  qno,  ne 
«cuius  rei  argueretar  quidem, 
«scire  potuisset,  ipse  numquam 
^auderet  iudicare ,  deberi  uiro 
« dotem ,  quam  mulier  nullo  au' 
nctore  dtanfiet.»  —  Conf.  in  Va- 
ntinium  c.  14.  (Yerba  uide  so- 
«pra  p.  156.  not.  27. 

30)  Respice  quae  sapra  adno- 
taui  p.  14S.  not.  14. 


§•  8.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderit  necne.    159 

eistratnm  decei  •  ita  Burrienns  Praetor  audaciae  ob-  Jr^*"'  *^ 
sistebat,  neque  de  stalu  deturbari  se  slnebat,  perditis  p«^*'^ 
omnibus  rebus  ad  auxilium  tribunorum  tandem  confugit : 
non  quo  nouum  sibi  de  satisdatione  ius  statueretur, 
Praetorisue  de  ea  re  decreturo,  omnium  opinione  iu- 
stissimum,  corri^eretur,  sed  eo  potius  consilio^  ut  ipsam 
bonomm  possessionem  uenditionemque,  quum  quae  una 
esset  recta  et  honesta  eius  depellendae  ratio,  iusta 
scUicet  ac  plena  defensio ,  sibi  displiceret ,  minore  mo- 
lestia  aut  per  gratiosam  trlbunorum  intercessionem  fru- 
straret  atque  euaderet,  aut,  sl  paruro  prospere  res 
apud  tribnnos  pl.  cessura  esset ,  adeo  tamen  moraretur 
et  impediret,  donec  colleginm  conuenisset,  cognonisset 
ac  decreuisset  ^*),  quin  eo  fortasse  etlam  aliquanto 
diutiQS. 


31}  Qaae  de  anliqaissimo  tri- 
baaoraiD  iure  apod  Gellium  {Xlll, 
12.),  e  Varrone  polissimom ,  ei- 
liilNto  qooqoe  libri  XXI,  Rerum 
Hcmanarum  fragmento,  gralis- 
•ima  nobis  tradanlar  (paaca  qaae- 
dam  excerpsi  sapra  p.l40.  uol.  1.), 
ea  magnam  parlem  uon  modo 
GdUi  aed  etiam  Varroni$  aetale 
dodom  obsolela  faisse ,  ab  iisdem 
his  testibus  amplissime  couflrma- 
lor.  Qoo  namero  band  dubie 
illad  qnoqae  babendnm  est,  quod 
denKmslratnr,  nonnisi  iis  fere 
rebas  tribonos  pl.  intercedere 
potoisse ,  qu%bu9  praesmtes  fuip- 
unt.  Nam  crescenle  trfbunoram 
potentia ,  nec  panllo  ante  septi- 
mam  arbis  saeculum,  eo  profeclo 
peraealom  erat,  ut  nix  umquam 


tribuni  ui  magistralus  iam  adbi- 
beri  coepta  ad  auxilium  feren- 
dum  ueluli  manibus  appellanlium 
arriperenlur ,  immo  qui  Praelo- 
ris  decrelo  parere  grauarentur, 
slalim  apud  ipsum  Praetorem 
profilerenlur ,  tribunos  plebis  se 
appellaturos,  paullo  deinde  po- 
slea  Iribunos  adirent,  potestate 
facta  caussam  apud  eos  orarent, 
cognilis  peraclisque ,  quae  illi  ad 
rem  pertinere  censerent,  decre- 
tum  collegii  singulommue  acci- 
perenl.  (Obserua  qnaeso  totam 
formam  et  faciem  illius  decreti 
in  Scipionis  Asialici  caussa  red- 
dili ,  apud  Gellium  VII,  19.  Conf. 
supra  p.  143.  not.  7.) 

Qaid    interea   Praetor  ?   Non 
dnbilo ,  quin  tribuniciae  polesta- 


Tribttai  mh 
Alfeoo  sp- 
pelUti. 


160      Cap.  L    De  Hire  camsae  Quinctianae. 

Quae  ooinis  intio  gestaeque  rei,  quam 'repraeseii- 
taui,  irnago  nisi  tota  me  fallit,  haudquaquam,  opinor. 
tam  audax  negotium  fuit,  quam  Tullius  noster  uideri 
slbl  simulat,  quod  Hortensius  negauit  istud  esse  iudU 
cium  pati  iudicioue  defendere^  quum  auxilium  a  trU 
bunis  petatur^  adeoque  significault,  quae  possessifl 
bonorum  ex  Edicto  Praetoris  Impetrata  atque  adpre- 
hensa  esset,  eam  per  procuratorem  iusta  defensioni 
oblata  iudicioque  utl  oportet  accepto  lure  repelli  atqui 
ad  irritum  uocarl;  eandem  uero  Improba  tribunorun 
appellatione,  iniqua  coUegli  singulorumue  Intercessiom 
impediri  et  frustrari  facto  quidem  posse,  infirmari  iuri 
inualidamque  reddi  non  posse. 

Neque  uero  ea  defensio  stricte  rectaue  uia  ad  Naeiii 
caussam  dirigitur:  nam  constat,  intercessionem  nullan 
insecutam  esse,  neque  quemquam  tribunorum  certttm 
quod  Cicero  uocat,  auxilium  Alfeno  postulanti  tulisse^] 

Quid  ergo,  inilciat  aliquis,  attlnult,  tam  copiosed< 
tribunorum  auxilio  ac  de  Alfeni  appellatione  disserere' 
Nonne  ad  quaestionem  supra  positam^^),  numquidpo$ 
Burrieni  Praetoris  decretum  noui  acciderit^  quo  iii 
iusta  Alfeni  defensio  iusta  efficeretur  j  satius  fnlssc 
uerl>o  uno  monere,  Alfenum  tribunos  plebis  appellass 


tis  oerecundia  imperium,  donec 
cognitam  pronanciatumque  esset, 
soHtus  sit  inhibere.  Unde  fit, 
nt  etiam  reiecta  a  tribunis  pl. 
appellatione,  si  non  au(cilium,  at 
mora  tamen  praetoriae  iurisdi- 
ctionis,  (neque  ea  ferme  pere- 
xigua)  acquiratur.  —    Brgo  hoc 


est,  quod  Hortensius  fertur  coi 
tendisse  (c.  20.  extr.),  mora 
non  auxilii  caussa  Alfenam  tr 
bunos  appellasse? —  Est  qutdeii 
id  uero  non  solum.  Quid  pra< 
terea  fuerit,  inferius  apparebit.  - 

32)  Vidc  supra  p.  126.  not.  2( 

33)  Respicias  p.  139. 


$•  8.  A\  (?"•  absentem  recte  defenderit  necne.    161 

qaidein,  at  nemineiii  intercessisse,  ergo  decretuin  Prae-   '^^^•^  •^ 
toris  eom  possessione  bonomm  firmum  ualidumque  hac  ^^^^ 
parte  mansisse? 

Sed  nihil  est  cur  qtiasi  perditae  operae  poeniteat. 

Quippe  magnopere  errabit  qui  putauerit,  quoniam 
iostam  tribunorum  Intercessionem  Alfenus  non  impe- 
Irauit,  frustra  eum  nec  uUo  prorsus  fructu  tribunos 
plebis  appellauisse. 

Age  sis  uideamus^  quid  noui  superuenerit. 

•  A  qtiibus  C^ciL  trUmnis  plebis :  —  ipsis  utar  TuUii 
ff  uerbis  ^^3  g^iUfn  esset  certum  auxilium  petitum , 

•  ita  tum  disceditur^   ut  Idibus  SeptembrUfUs  P. 

•  Qtilnctium  sisti  8ex.  Alfenus  promitteret.^ 
Ergo,  si  uerum  quaerimus,  uadimonium  in  perso^ 

nam   Quinctii  collatum^   Alfenus   procurator  Naeuio 
ro^nti  promisit^^). 

Nunc  si  Naeuius  Qubet  parumper  a  re  gesta  rece- 
dere  et  fictionibus  operam  dare)  in  iure  antea,  quum 
Aifeniis  ad  iudicium  Quinctii  nomine  accipiendum,  dun- 
taxat  sine  satisdatione,  paratum  se  ostenderet,  benigne 
consensisset,  actionem  edidisset  acceptaque  formula  in 
iudiciam  deduxisset;  certus  sum  neminem  dubitaturum, 
quin  recte  Quinctius  atque  uti  oportet  per  procuratorem 
defensus,  possessio  uero  bonorum  aut  Praetoris  decreto 
sublata  fuisset,   aut  etiamsi  facto  quidem  durauisset, 


34)  c.  7.  extr.  gis  caaeamus,    ne  diuersa  inter 

35)  De  eo  genere  conf.  L.  10.  se  confundantur,  adbibcnda  erit 
pr.  L.  11.  L.  12.  L.  14.  Si  quis  L.  2.  g.  5.  Qui  satisd.  cog.  et 
mtionibus.  L.  81.  L.  38.  §•  ^-  q*  g*  a. 

^  V.  O.  —  Qua  in  re  quoma- 

fWm««tna,  Lib.  I.  j[j[ 


BxitM. 


162    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianae. 
TriiNuiftb   iure  tamen  atque  (ut  spotiHonis  tudicationem  ad  irr 

Alfeno  sp- 

P*n^ti.       tam  reGidisset. 

Quid  aatem?  Si  Naeuius  etiam  faciltorem  tiumani^ 
remque  se  praebuisset,  adeoque  monitus  ab  Alfen< 
aequum  esse  famae  se  fortunisque  P.  Quinctii  cot 
sulere  et  aduentum  eius  exspectare  ^)  ^  protinus  sei 
collegisset,  misericordiam  cepisset,  comiterque  more 
gerens  respondisset,  se  uero*exspectaturum  esse,  dan 
modo  certo  die  Quinctius  sisteretur;  denique  ab  Alfen 
Idibus  Septembribus  Quincttum  sisti  stipulatus  esse 
Quinctius  autem  id  uadimonium  ex  fide  obiisset:  noni 
uel  in  ea  specie  inter  omnes  conueniret,  recte  Quii 
ctium  absentem  esse  defensum,  neque  ullum  ius  dun 
uisse,  quo  bona  eius  ex  Edicto  aut  possiderentur  dii 
tius  aut  abhinc  possessa  esse  iudicarentur  ? 

Unde  iam  parata  uidetur  ad  ipsam  rem  inter  Na( 
uium  et  Alfenum  actam  transitio. 

Quippe  in  hac  quoque  cognouimus ,  Alfenum  Naeu 
uadimonium  promisisse.  Id  uero,  s!  cum  superiore  II 
uadimonio,  quod  temporis  caussa  fictum  proposuimu 
nulla  re  nlsi  loco  discreparet,  altero  scilicet  cora 
Praetore  altero  apud  tribunos  plebis  contracto;  sal 
mihi  persuasuro  est,  eodem  iure  utrumque  omnes  aest 
maturos  et  esse  et  fuisse,  neque  hoc  ad  defendendo 
Quinctium  absentero  minore  numero  quam  illud  hal 
turos.  Nam  explorati  iuris  duae  saltem  res  esse  v 
dentur,  prima^  qui  a  procuratore  absentis  defensionc 
minus  plenam  uolens  acceperit^  eaque  contentum 
ostenderit,  ei  de  al)sente  recte  non  defenso  querl  n< 

30,   Vido  c    6.   !i.  ti. 


$•  8.  A*.  (?".  absentem  recte  defenderit  necne.  163 
licere^^):  altera^  si  quis  cnm  absentis  defensore  uadi-   Tribuniy» 

Alfeao   sp- 

inoniuin  contraxerit  in  dominum  absentem  coUatum.  v^^^^- 

'    Bxitas. 

iioc  est,  ut  is  certo  die  sisteretur,  eam  interim  iustam 
defenslonem  esse,  dominoque  inde  absenti  sui  defen- 
dendl  caussa  quodammodo  diem  acquisitam  uideriy 
nec  dlutius  habere  actorem»  qnod  ante  uadimonii  diem 
slue  a  procuratore  siue  a  domino  defensionis  nomlne 
requirat  aut  praetermissum  esse  merito  conqueratur^^). 

Quae  qnum  Ita  sint,  quid  tioc  tandem  loco  Horten- 
slus  habult,  quod  iniustam  innalidamque  dicere  Alfeni 
defensionem  perseneraret  ? 

De  lure,  qnod  modo  demonstrauimus,  repugnauit? 
Non  credo.  De  uadimonio  promisso  negauit?  Ne  id 
qaidem.  Qnid  ergo  est?  Hanc  existimo  Hortensii 
oratlonem  defensionemque  fuisse,  ut  uehementer  nega- 
ret,  llberum  Naeuio  fulsse,  utrum  ins  suum  persequi 
an  uadimonium  ab  Alfeno  accipere  mallet.    Ilium  uero 


37)  L.  5.  S*  3-  lodicatum  sol- 
ui.    (Ulpianusj  «Nuuc  yideamns, 

•  qaalis    defensio    exigalur  ,     ne 
«committatnr  stipnlatio,  et  qua- 

•  rom  personarnm.  Et  si  qui- 
«dem  ei  personis  enumcratis  in 
«  defensionem  qois  succedat ,  pa- 
■  lam  est  recte  rem  defendi  nec 
«committi  stipolalionem:  si  uero 
«eitrinsecns  persona  defensoris 
«iateroeniat ,  aeqne  slipulatio 
iDOD  committetur ;  si  modo  iilc 
«paratus  sit  rem  boni  uiri  arbi- 
"«trato  defendere,    hoc  est,    sa- 

■tisdare.  Sic  enim  uidetur  de- 
fendere  si  satis  dct.  Cactcrum 
'ii  simpliciter  paratus  sit  intcr- 


«uenire,  nec  admittatur ,  com- 
«mitletur  ista  stipulatio  ob  rem 
« noo  defensam.  Quod  si  quis 
««um  uel  cum  satisdatiom  uel 
nsine  satisdatione  admiserit,  con- 
« sequens  erit  dicere ,  stipula- 
« tionis  istius  nnllam  partem  com- 
« mitli ;  quia  sibi  imputare  (al. 
«imputari)  debet  qui  (al.  quia) 
9^talem  defensorem  admisit,»  — 
Conf.  L.  3.  De  Gdeiussoribus. 
L.  10.  §1.  Qui  sali.sdare 
cogantur.  L.  45.  pr.  L.  61. 
De  procuratoribus. 

38)  Vereor  ne  putidum  sil,  in 
rc  pcrspicua  cliam  teslimonium 
citorquere  Legl  3.     De  iudiciis. 


164    Cap.  I.     De  iure  caussae  Quinctianae. 

Triinittiab    procuratoris  ui  et  £:ratia«  M.  Bruti  alloromue  tribuno- 

Air«no  «p-      '^  O  7 

peiuu.  fum  inportunitate ,  iniuria,  minis,  iniquae  iniercesslo- 
nis  nietu  perterritum  coacfumque  uadimonium  contra- 
xisse^^),  de  iure  prosequendo  peragendaque  bonoran 
uenditione  tantisper  remisisse,  quomagis  sopita  tribn- 
norum  intercessione  possessionem  saltem,  iure  impe- 
tratam,  sibi  conseruaret:  denique  satius  duxisse,  re- 
tardata  uenditione  possessionem  saluam  aut  in  suspensQ 
tamen  retinere,  quam  quae  laboriosa  contentione  ac 
Praetoris  iustitia  adhuc  comparata  essent,  uno  lctn 
omnia  amittere^^). 

Quae  porro  tribuni  pl.  unius  pluriumue  intercessio. 
etiamsi  reapse  insecuta  fuisset,  adeo  iniusta  atque  im- 
proba  uideretur,  ut  per  eam  nec  Praetoris  de  satis- 
dando  decretum  infirmaretur^  nec  defensio  inidonea 
expleretur,  nec  possessio  bonorum  iure  dispelleretur^^). 
eam  uero,  uti  nunc  esset,  ne  tantum  quidem  ualere. 
ut,  quod  ob  istius  intercessionis  iustum  metum  inuitw 
atque  ingratiis  Naeuius  cum  Alfeno  uadimonium  con- 
traxisset,  id  pro  iusia  Quinctii  absentis  defenslonc 
aestimaretur. 

Quo  loco  existimo  Hortensium  longe  diuque  com- 
moratum  esse  in  omnibus  illis,  quae  Alfenus  cum  iii 
iure  tum  apud  tribunos  plebis  contra  iuris  ordinen 
turbulenter  ac  seditiose  egisset,  quantoque  caussae  de- 
trimento  Naeuio  contra  illius  uim  et  gratiam  certan- 
dum  fuisset"^).     Qua  de  re  quum   breuissimas  tantuni 


39)  Vide  supra   p.    126.   seq. 
cum  11.  ibi  cc.  el  p.  158.  seq. 

40)  Conf.  supra  p.   142. 


41)  Vide  supra  p.  160. 

42)  Conf.anleriorem  notam.39 


f.  8.  A\  Q^.  absentem  recte  defenderit  necne.    165 

abraptasque  quasdam  sententlas  TuIIius,  eominuni  ma-  ^^!^^'"'**^ 
^is    homlnum  notitia  ac  necessitate   coactus   quam    e  ^^^ 
caussae  commodo,  hic  illiclAdspersit^),  quid  contra  pu- 
tabimus   Hortensii   defensione    uberius  fuisse?    quam 
narrationis  copiam?   quam  ampllficationem?  quam  In- 
dignationem  ? 

Neque  hic  substitit ,  opinor ,  Hortensii  defensio. 
Vegabat,  ni  fallor,  tribunos  pl.,  quamquam  Alfeni 
Quinctlique  quam  iurls  studiosiores ,  omnino  pensi  mo- 
deratlue  nihil  habulsse;  immo  componendi  magis  animo 
quam  iusti  auxilil  ferendl  Alfeno  operam  praebuisse, 
id  solum  egisse,  ut  uenditio  bonorum,  quae  proxime 
instaret,  allquamdiu  sustineretur ,  Quinctio  absenti  ad 
reuertendum  seque  defendendum  tempus  et  spatium 
daretur;  at  adeo  gratlae  non  concesslsse,  ut  ius  ipsum 
possessionis,  quale  ex  Edicto  esset  siue  lam  quaesi- 
tum  siue  temporls  lapsu  etiamdum  quaerendum  sup- 
plendumque  ^^) ,  aut  Infirmare  totum  atque  euertere  aut 
omnino  ultra  uendltlonis  lllam  dilationem  Imminuere 
aellent:  denlque,  sl  in  breue  haec  contuleris,  demon- 
strabat  Hortensius,  moram  Quinctio  tribunos  pl.  in- 
dulsisse,  lustum  auocilium  non  tulisse,  neque  ulterius 
Alfennm,  quum  eos  appellaret,  nisi  per  summam  amen- 
tiam,  sperare  quicquam  potulsse^^). 


43)  Yide  loca    supra   allegata  45)  Praeterquam  quod    supra 
S.  7.  nott.  28—34.  p.  126.  scq.  p.    159.   not.   31.    demonstraui , 

44)  Conferantor  quae  tam  de  bic  vcl  maiime   Horteosii  locus 

<ommoni    iure  quam    de  forma  esse  videlor,  cuius  redarguendi 

ac  specie  huiut  caussae  docuimus  caussa    Cicero    in   c.    20.    extr. 

•uprag.a.  p.72.  g.4.  p.  82.  seqq.  uerbis  illis  ulitur:    o  Quid  si  M. 

%.1.  p.  123.  seqq.  «Brutus    intercessurum    se  diiit 


166 


Cap.  I.     De  iure  caussae 


e. 


TrtbnBi  ah 
Alfeao  ap* 
pelUti. 

Bxita». 


Quid  enim?  C^ic  mihi  uideor  audire  Hortenslum 
non  argumentls  solum  uerum  etiam  quodammodo  prae- 
iudiciis  pugnantem^  si  pro-  iusta  absentis  defenslone, 
uti  tu  praedicas,  uadimonlum  istud^  quo  Quinctii  no- 
mfne  Alfenus  Naeuio  se  obligauerat,  aestlmabatur^ 
bona  Quinctil  cur  diutlus  posdidebantur?  cur  medio 
omni  tempore?'  denique  cur  hodle  possidentur^^)?  Quid 
ita  Praetorum,  qui  abhinc  tres  fuerunt,  quum  saepe  id 
Qulnctlus  postularet ,  de  bonis  decedere  Naeuium  nemo 
iussit?  Quid  ita  ne  tribunorum  plebis  quidem  aduersus 
possessionem  bonorum  toto  eo  tempore  auxilio  quis- 
quam  fuit?  Quae  quum  ita  sint,  nonne  fatendum  erit, 
ne  uadimonio  quidem  illo  Naeulum  inter  atque  Alfenum 
contracto  effectum  esse,  ut  Quinctius  absens  recte  iu- 
dicio  defensus  aut  esset  aut  ulderetur? 

Enimuero  haec  argumentatlo  omnls  ut  satis  speciosa 
neque  utique  leuis  aut  inualida  fuerit,  haudquaquan 
tamen  arbitror  defuisse  quae  apud  Aquillium  iudiceo 
a  Qulnctli  caussa  contra  ualerent. 

Conslderabat,  opinor,  Naeulum,  quamuis  interceS' 
sionis  metu  ac  grauate,    sdeiUem  tamen  prudentem 
que  uadimonlum  cum  Alfeno  contraxisse,  id  defensic 
nis  genus,    quo  non  ad  iudicem  cum  procuratore  ir 


« palam  ,  nisi  quid  inter  ipsum 
«Alfenum  et  Naeuium  conneni- 
«  ret ,  uidelurne  intercessiste  ap- 
vipeUatio  tribunorum  non  tnorae 
msed  atixilii  caussafw  —  Me- 
rito  Klotzius  ad  h.  I.  uariantem 
lectiouem  more  cum  recentiori- 
bus  omnibus  repudiauit ,  proba 
lam  olim   Uotomann  ot  Ferradn^ 


iampridem  nero  reiectam  a  . 
nutio ,  Briuonio,  Lambino^  i 
tero  aliisque ;  hodie  aix  digi 
quac  commemoretQr.     Nec 
quam  ,  opinor ,  desideratan 
Garatonii  coniecturam  non 
?IRC  auxilU  caussa. 

46)    Qua   de  rc  uidc  suf 
1.  p.  2i.  ibique  notam  21 


g.  8.  A\  Q*.  i^sentem  recte  defenderit  necne.   167 

iur,  sed  ab  eo  absens  sisteretur ,  accepisse;  porro  eam  Tribuaiab 
quoque,  qui  inuitos  coactnsque  uellet,  uelle  tanien,  p«iiv' 
neque  eiusmodi  uim  ^O  passuro  esse  Naeuium ,  qua  quod 
iustae  defensionis  inesse  alias  putatur  uadimonio  in  ab- 
sentis  personam  collato,  inre  tolleretur  penitus  ac  pe- 
rimeretur:  denique  haud  satis  esse  ad  uincendum  Nae- 
uio  ,  bona  Quinctii  possedisse  aut  hodie  possidere, 
nisi  etiam  ex  Edicto  atque  iure  possedisset,  hoc  est 
ab  eo  qni  recte  defensus  non  esset;  nec  referre, 
quid  de  illa  possessione  aut  conttnuanda  aut  tollenda 
Praetores  tribuniue  plebis  sensissent,  sed  quo  iure  pos- 
sessum  esset;  hoc  uero  totum  sponsione  contineri  iu- 
dicique  traditum  et  permissum,  sibique  non  ex  praeiu- 
diciis  sed  ex  ipsa  rei  ueritate  quaerendum  et  diiudi- 
candum  esse* 

Ne  plura:  ea  mihi  uidetur  hoc  loco  inter  sinflrulas 
Hortensii  Tulliique  defensiones  ratio  intercessisse,  ut 
hic  communi  magis  atque  uulgari  strictoque  iure  con- 
sisteret,  ille  aequitate  quadam  uteretur,  qua,  si  solam 
eam  caussae  partem  spectares,  durius  possct  uideri, 
propter  uadimonium  contractum  consueto  more  Alfeni 
defensionem  iustam  iudicari. 

Ea  uero  aequitatis  ratio  an  digna  fuerit,  quam  in 
expedlendo  grauissimo  hoc  caussae  nodo  iudex  seqnere- 
tur,  an  aliis  fortasse  caussae  partibus  contraria  quae- 
dam  aequitas^   qua  Quinctii  caussa  firmaretnr,    forUor 


47)  Conf.  L.  21.  §.  5.     Quod  cau.  mai.    L-  13.  C.     De  trans- 

met.  ca.    L.  21.    L.  22.     De  R.  actionibu» ,    et  cetl.   —    v    Savi- 

N. --  L.  3.  g.  I.  L  7.  pr.  g.  1.  gn\  Syst.   d.    heul.    R.   R.  Tom. 

Qnod  met.    ca.    L    3.     Ei  quib.  Ili.  p.  99.  scqq 


168    Cap.  L    De  iure  caussae  Quinctianue. 


BxitttS. 


Indieis 
tenti*. 


extiterit^);  id  uero  in  hac  teinponiiD  distantia  alterius- 
que  tantum  patroul  defensione  instructus  non  audeo 
neque  aflfirniare  neque  negare. 

lam  pertractatis  unde  sponslonis  ludlclique  caput 
et  summa  constabat  C^unt  alla  quldem  praeterea  defen- 
slonis  adminicula,  at  ea  leulora  ac  breuiter  solum  in- 
ferius  perstringenda^)  sl  tandem  e  me  quaesiueris , 
uter  superior  discesserit,  Quinctius  an  Naeuius,  fate- 
bor  me  nescire^^):   si  scire  uoluerls,  uter  dlgnior  fue- 


48)  Qui  nairationem  huius  ora- 
tionis  (c.  3^9. ,  praecipue  c.  6.) 
atlente  perlustrauerit ,  baudqua- 
quam  iucredibile  iudicabit,  unam 
alteramue  rem  in  ea  caussa 
Naeuium  malitiosef  fortasseetiam 
perfidiose  egisse.  Nam  ,  ut  ei- 
emplo  utar,  quod  Cicero  sum- 
mis  uiribus  contendit  (uidesis  c. 
6.  14.  18.  27.  28.) ,  uadimonium 
Quinctio  prorsus  nullum  cum 
Naeuio  fuisse  ,  mibi  quidem  per- 
suasum  est,  Naeuium  ,  qui  ei- 
actissima  diligentia  prouideret , 
ut  (abulis  ac  testibus,  Quinctium 
non  stitisse  et  se  stitisse  .  planum 
facere  posset  (d.  c.  6.) ,  simul 
certum  fuisse,  de  promisso  quo- 
que  uadimonio  sc  probaturum , 
neque  eum  1atuisse«  uadimonium 
nisi  promissum  deseri  non  posse. 
Quid  autem  si  quod  coram  testi- 
bus  NaeoioQuinclius  promisissct, 
inter  parietcs  ille,  ncmine  au- 
dienle,  remiseril  ,  idque  credi- 
bile  quidem  ,  at  non  ei  iudicio- 
rum  more  planum  factum  fue- 
rit?  Quid  si  aliud  quidpiam  Nae- 


uium  aut  diiisse  aut  fecisse  ap- 
paruerit,  quo  probabili  quodam 
modo  in  spem  adductus  esset 
Quinctius ,  fore ,  ut  de  uadimo- 
nio  contracto  absenti  sibi  a  Nae- 
uio  indulgeretur  nec  pericuH 
quidquam  strueretur?  —  Quod 
si  quis  eiistimauerit  Giceronis 
magis  coramento  quam  rei  oeri- 
tate  consistere  (id  nero  pruden- 
ter  in  incerlo  relinquit  Bethman- 
nus ,  Handb.  d.  Civ.  Proc.  §.  26. 
p.  283.),  facilius  tamen  conue- 
niet,  potuisse  Naeuium  et  Ro- 
mae  et  in  Gallia  inuidiosius  at- 
que ,  ultra  quam  uirum  bonam 
adversus  propinquum  ac  neces-- 
sarium  decet ,  summo  iure  egisse 
uideri,  adeoque  indignum  indi- 
cari,  cui  in  eiusdem  caussae  parte 
ulla  contra  strictum  ius  ex  aequo 
et  bono  succurreretur. 

49)  Alii  scire  se  professi  sunt, 
ueluti  A7c.  Des/ardtns  (in  Editione 
Oralionum,  Parisiis  1738.  4.), 
qui  ad  calcem  Argumenti  huius 
orationis  haec  apposuit :  ^Euen- 
« tus  fuit  felix.i  Liberato  Quinctio 


S.  8.  A\  Q^.  i^gentem  recte  defenderit  necne.   169 


rit  secundum  quem  iudicaretur,    docebo  quum  primum   ladim»». 
de  caussa  omnia  comperero,  quae  Aquillius  nouit,  at- 


teatia. 


Uulit  Cieero  eloqueniioB  suae 
vfructumf  ut  seribit  GeUku,»  — ^ 
iV.  E.  Lemaire  (Ed.  Paris.  1827. 
8.)  iisdem  oerbis  Argomentam 
conclodil ,  alqoe  locum  qooqoe 
GelUi  deflnit  XV,  28.  —  Qoos 
etiam  Baehrius  secotot  est  (Gesch. 
d.  Rdm.  Litt.  Carlsrobe  1832. 
8.) ,  in  recensendis  M.  Tollii 
oratiooibos  sic  a  Qoinctiana  ex- 
onos:  «1.  Pro  Qoinctio,  ein 
«Rechtsstreit  iiber  ergriffenen 
•  Besitz  (?) ,  Gicero*s  erste  dffent- 
iliche  Rede  (?),  in  der  er  ilber 
*teinen  Gegner  Hortensius  den 
iSieg  errang  (?)  673.  o.  c. ; 
«obschon  sein  Glient  bereits  ein 
■  Urtheil  gegen  sich  hatte  (?).»  — 
Olim  Freigius  (in  d.  Editione 
Orationom,  Francof.  1624.,  T. 
I.  p.  3.)  ;  « Videtor  Aqoillios 
«secandom  Qoincliom  litem  de- 
«disse.  Nam  laodat  hanc  ora- 
«tionem  Gellios ,  qood  liberato 
«Qoinctio  froctom  soae  elo- 
«quentiae  tnlerit  Gicero.» 

Contra  ignoranliae  meae  atqoe 

inopiae  solatiom  affyt  Facciola- 

ftts,    coios    in  JExercitationibus 

(npra  p.  32.  a  me   citatisj  in- 

oenio    haec  (p.    60.):    «Scribit 

«Gellios    (inqoit    Meroooillios), 

«liberatoQoinctio,  soaeeloqoen- 

*lUe  froctom  tolisse  Giceronem. 

•Sed  caue ,  homini  credas:    ego 

^tnim   nihil  tcUe   usquam   apud 

*GeUtum  inuenire  potui.n     Dif- 

fi<leQter   eliam  Burnonf  (in  Ed. 


Le  Clere  T.  YI.  p.  8.)  ait :  «On 
conclot  des  termes  ,  dans  les- 
qoels  en  parle  (scil.  de  cette 
caose)  «c  Aola-Gelle ,  qoe  Gic^ 
«ron  la  gagna.»  Eademqoe  oer- 
ba  conseroantar  in  Ed.  Nisard » 
Parisiis  1840.  - 

Gaeterom  si  qois  aioisse  Qoin- 
ctiom  ita  eiistimaoerit ,  ot  non 
compertom  se  habere,  sed  con- 
iectora  dooi  ad  sospicandam  pro- 
fiteator ,  haod  nimiom  repa- 
gnabo :  qoamqoam  praeter  illa , 
qoae  modo  in  caossa  apparoe- 
ront ,  satis  hercle  ambigoa , 
nollo  otor  neqoe  oestigio  neqoe 
indicio  nisi  fortasse  ono  ,  in  ora- 
torom  more  et  consoetodine  con- 
dito  ,  ne  ipso  qoidem  ,  ot  oerom 
fatear,certissimo.  Nimiromhaod 
absorde  dicetor,  in  iudiciis  priva- 
lis  patronos,  quo  roagisambigoam 
dobiamqoe  caussam  defenderint, 
eo  fere  tardiores  esse  ad  pobli- 
candam  defensionem  ,  nisi  oicto- 
res  discesserint.  Nec  immerito. 
Est  enim  laodis  stodiom  arlis- 
qoe  exhibendae  cupido,  qoibos 
maxime  impellontor,  ot  in  po- 
blicum  edant  qood  dixerint.  Illa 
aero«  ot  est  uolgos  hominam , 
ex  euento  magis  quam  ex  alia 
re  ulla  dignosci  ac  diiudicari 
solent.  Qui  si  foit  aduersos , 
exigoa  spes  est,  lectoribos  pro- 
balorom  qoi  iudici  probare  non 
potoit ;  nisi  adeo  firmissimo  eoi- 
dentissimoqoe  iore  caossa  con- 


tenUa 


170      Cap.  L    De  iure  camsae  Quinctianae. 

ludicuseB-  qae  etiam  tanto  plura,  qaanto  peritiorem  eius  iuris, 
quod  tunc  obtinnit,  quam  ego  sum,  Aquillium  fuisse 
eoncedo.  Illud  credo,  Quinctium,  si  modo  sponsione 
uicerit,  hac  potissimum  parte,  in  qua  proxime  uersati 
sumus ,  uicisse ,  nec  facile  alia  uUa  ulncere  potuisse. 


sistat ,  at  perspicaa  rei  aeritate  solet.  Hanc  aatem  Qainctii  caos- 

aactoritas    iadicis   saperari   pos-  sam  ad   anccps   potius  dubiom- 

sit.    Tunc  etiam   indignatio  sti-  qoe  caussarum   genos   qoam  ad 

molos  addere   solct,    qaae   oel  certom  exploratomqoc  pertinere 

ipsa   nisi  in  iostissimis    caussis  palam  est. 
oratorem  oictnm  commouere  non 


S.  9. 

Defeiisio  in  partes  locosque  digesta. 

Qiiae  adhac  de  iure  caassae  Quincifanae  dispuiaui- 
mus,  aliter  expediri  non  potuerunt,  nisi  ut  in  ipso 
iore  communi  illustrando  saepius  ac  diutius  commora- 
remiir.  Quare  sl  fortasse  nonnumquam  ius  ciuile  magis 
docere  qnam  caussam  P.  Quinctii  interpretari  uisi 
siuniis,  spero  necessitatis  saltem  excusationem  nobis 
profuturam  esse. 

Reliqua,  quibus  ad  fulciendam  Quinctii  caussam 
Cicero  usus  est,  argumenta,  neque  ea  grauitate  sunt, 
ut  uberiorem  singula  dispntationem  requirant,  neque 
adeo  negligenda,  ut  prorsus  silentio  praetereantur. 
Qaae  ipsa  qnoque  si  in  eo  essemus,  ut  aut  omnem 
fnictum^  quem  iuris  et  antiquiiatis  studio  haec  oratio 
offert,  perciperemus  9  ant  perfectam  absoluiamque  toiius 
orationis  interpretationem  praestaremus;  magnam  par- 
tem  digna  forent,  quae  summa  cum  cura  et  excuteren- 
tur  et  illustrarentur. 

Xunc  quo  sumus  proposito,  iuuat  haec  summaiim 
atque  inier  caeiera  perlusirare,  quid  ad  caussam  quod- 
^ue  ualeai  et  quo  referaiur,  per  indicem  exponere, 
denique  a  singularum  seleciarumque  rerum  copiosiore 
imtaiu,  in  quo  aniea  nersaii  sumus,  ad  uniuersae  de- 
fensionis  formam  aique  imaginem  animum  conueriere. 


172   Cap.  L    De  iure  caussae  QuincHanae. 

Qiiod  ut  commoclius  procedat,  uideamas,  quibus  par- 
tibus  orator  defensionem  suam  disposuerit,  deinde  qui- 
bus  locis  seu  argumentis  unamquamque  partero  instru- 
xerit.  Nam  de  ipsa  quoque  partitione  singularumque 
partium  finibus  plerosque  interpretes,  hac  praesertim 
aetate,  perniciose  errare,  mox  apparebit. 

Pkriiuo.  Negamus  te  bona  P.  Quinctiij   8ex.  Naeui,  pos^ 

sedisse  ex  Edicto  Praetoris^). 

In  eo  sponsio  facta  est  iudiciumque  constitutum, 
ea  totius  defensionis  intentio^). 

Huius  positionis  tripartitam  orator  pollicetur  con- 
(irmationem. 

Ostendam^  inquit,  primum^  canssam  non  fiHsse^ 
cur  a  Practore  postulares^  ut  bona  P.  Quinctii  poS' 
sideres :  — 

deinde  ex  Edicto  te  possidere  non  potuisse :  — 

postremo  non  possedisse^). 

Quae  si  recte  intelligo,  priora  duo  ius  possidejuii 
spectant,  tertium  ipsam  possessionem  quatenus  facto 
constat. 

Illa  uero,  dummodo  recte  se  habeant,  quae  supra 
disseruimus^),  sic  discernenda  sunt,  ut  primo  loco 
quasi   ex  Ndeuii  persona^   altero  autem  ex  persom 


1)  Sunt    aerba   Ciceronis     in  nent,  sedad  iarisdicUonem  Prae- 
c.  10.  toris.  De  ea  oero  supra  iti  §pho  1- 

2)  Quae   antea  Cicero  de  iu-  sic  tractauimus  ,  ul  hoc  loco  nibil 
dicio    ordinando    ac    Praetoris,  allineal  repetere. 

quamdicit.  iniqaitato  disputat,  ea  3)  d.  c  10. 

non  ad  iudicium,  dc  quo  agilur,  4)  §.  2.  p.  57.  seqq. 

neque  ad  iudicis  oflQcium  perti- 


S*  9.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.    173 

Qidnctii  negetur,  bona  Quinctii  a  Naeuio  possideii  ius  p^ruuo 
fuisse. 

Atque  tres  illae  partes  ea  ratione  inter  se  itoniun- 
guntur,  eoque  iure  singulae  constant,  ut  quacunque  uel 
sola  Quinctius  uicerit,  tota  sponsione  ac  caussa  uincat 
necesse  sit.  Quippe  non  potest  Naeuius  bona  Quinctii 
ex  Eklicto  possedisse  uideri,  nisi  tria  haec  concurrant: 
primum  ut  creditor  creditorisue  loco  fuerit^),  alterum 
at  quatuor  illarum  Edicti  clausularum,  de  quibus  supra 
disputauimus^),  unam  aliquam  Quinctius  commiserit; 
tertium,  ut  possessionem  bonorum  Naeuius  adprehen- 
derit  atque  per  statutum  tempus  continuauerit^). 

Nunc  ad  singulas  partes  transeamus. 

Prima  confirmationis  pars   incipit  a   uerbis    « Non  pm 
•fuit  cavssa  cur  postnlares^j   atque  capitibus   octo 
(c  11—18.)  absoluitur. 

Rursus  eius  duo  sunt  membra. 
L  Neque    ex    societatis   ratione   neque    priuatim 

quidquam  debuit  Quinctius.  c.  U — 14. 
IL  Yadimonium  Naeuio  non  deseruit.  c.  15 — 18. 

Quo  loco  admonendi  sumus,  Quinctium  nisi  utrum- 
que  iudici  probaret,  hac  parte  ipsam  caussam  probare 
non  potuisse^). 

Audiamus  igitur,  quibus  argumentis  orator  utram- 
que  propositionem  confirmauerit. 

5;  Vide  sapra  §.  2.  p.  59.  seq.  3.  p.  71.    seqq.  g.  4.    p.  83.  S* 

6    S-   ^*    P-  ^^-    et  passim  h.  6.  p.  107.  109.  scq. 
Spbo.  8)  Vide   sapra    §.    2.    p.    58. 

1;  Vide   supra   §.    1.  p.  4.  §.  seqq. 


174    Cap.  I.     De  iure  caussae  Quinctianae. 

p.rii  prima.         Sunt  sifigulH  utnusque. 

Ad  prioreni  hoe  pertinet: 

Lof«t  I.  Non  potest  P.  Quinctius  S.  Naeuio  quidquam  de- 

bere.  Nam  si  quid  deberetur,  ex  Caii  fratris  pet' 
sona^  eul  heres  est,  deberi  necesse  esset.  Atqui  ne- 
qne  a  Caio,  dum  uiuebat,  neque  a  Pnbllo  herede  post 
mortem  Caii  Naeuius  petinit,  ne  dixlt  quidem  sibi  de- 
beri,  quamuis  annum  et  eo  diutius  cum  eo  in  Gallia, 
ubi  communis  res  et  omnes  litterae  essent,  uixerit, 
atque  admonendi,  appellandi,  iure  iudicioque  experiundi 
potestatem  semper  habnerit.  Ergo,  slue  communes 
hominum  mores,  siue  quae  Naeuii  sit  natura  spectaue- 
ris,  non  potuit  ei  quidquam  a  Quinctio  deberi^).  Quo 
cumulus  accedat,  monet  orator,  ne  nunc  quidem,  quod 
slbi  debeatur,  Naeuium  petere,  sed  praeiudiclo  malle 
cum  snmmo  Quinctii  perlculo  nuUaque  sua  ad  peconlam 
recnperandam  utllitate  experiri*^). 

Quae  omnis  argumentatio  quam  inualida  sit  atque 
caduca,  nemlnem,  opinor,  rei  iudiciariae  mediocriter 
quidem  peritum  latebit. 

i^«  "•  Alter  locus  est    de  uadimonlo  deserto.     Ea   uero 

Ciceronls  excusatio: 

Vadimonium  Quinctius  non  deseruit ,  quippe  cui 
nullum  tum  cum  Naeuio  uadlmonium  (uerit,  misso  an- 
tea  facto  quod  fuisset.  Ar^mento  esse,  quod,  quo 
die  uadimonium  lllud  contractum  esse  Naeuius  a 
Quiiictio  interrogatus  aiiquando  responderit,  eo  dle  iie 


^\  c.  II     li.  10    i.  13. 


$•  9.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.  175 
Romae  qaldem  Quinctius  fuerit ,  id  quod  honestlssimo-  ?•»  pnma. 

Locas  II 

rum  uirorum  testimoniis  planum  sit  futurum^']. 

Enimuero  hanc  quoque  argumentationem  ipsa  com-' 
plexione  sua  siue  conclusione  misere  claudicare  >  res 
ipsa  declarat.  Nam  ut  falsum  aliquando  Naeuius  ua- 
dimoni!  promissi  diem  inter  parietes  interrogatus  de- 
monstrauerit,  quouis  erroris  genere  lapsus,  qui  potest 
inde  confici,  ne  alio  quidem  die  ullo  uadimonium  con- 
tractum  fuiMse ,  immo  uadimonii  tam  contracti  quam 
deserti  mentionem  omnem  falsam  funditus  uanam- 
que  esse? 

Nec  firmius  uidentur  quae  facti  snnt  consistere. 
Nifflirum  ut  taceam,  oratorem,  qul  tantopere  testes 
saos  iactet  in  re  nec  dubia,  puto,  nec  controuersa, 
profectionis  scilicet  die,  non  modo  testes  sed  ne  aliam 
qaidem  rem  ullam  afferre,  unde  planum  fiat,  reuera 
Naeuium  falsum  illum  uadimonii  contracti  diem  pro- 
nunciasse;  illud  certe  supra  docuisse  mihi  uideor^^}, 
satis  instructum  uadimonii  contracti  documentis  Nae- 
Qiam  fuisse,  contra  nihil  proponi,  quo  remisisse  illud 
aadimonium  Idem  conuinceretur. 

In  summa  censeo,  ne  alterum  quidem  primae  partis 
locum  sua  ui  ac  potestate  ad  probandam  Quinctii  caus- 
sam  ualuisse.  Quae  fortasse  suspicio  de  ea  re  nasci 
apud  ludlcem  potuerit,  qui  fauor  inde  Quinctio  conci- 
liari,  quae  denique  aequitatis  ratio  ad  alias  caussae 
partes  deriuari  et  quodammodo  transferri;    id  uero  ut 


III   r.  i8.  48.,    §.  2.   p.  61.,  §.   i.   p.  85. 

12,   VideHis  §.  8.  p.  168.   nol.        seq. 


176     Cap.  L     De  iure  caussae  Quinctianae. 

F«rs  prim».  rem  dubiam  atque  in  conlectura  totam  positam ,  qua 
par  est,  uerecundia ,  paullo  antea  demonstrauimus  ^^). 
Unum  hoc  addo,  longe  pluribus  uerbis  oratorem  eia- 
borare  ut  doceat ,  uadimonlo  deserto  quemadmodum 
aequitate  uti  ,  humanltatem  colere ,  de  iure  summo 
remlttere  Naeuius  debuerlt,  quam  ut  uadimonium  deser- 
tum  esse  redarguat,  aut  luris  omnino  nlhil  ex  uadiroo- 
nio  deserto  Naeuium  habulsse  ostendat^*). 

Pmaiten.  Scqultur  altcra  pars,  in  qua  per  capita  19  —  27. 
oratio  uersatur. 

Constat  locis  quinque: 

I.  Quatuor  illarum  clausularum,  quibus  enumerantur 
quorum  bona  a  creditoribus  posslderi  liceat,  nulla  est, 
in  quam  Quinctius  inciderit.  c.  19—22. 

II.  Si  ex  Edicto  bona  Naeuius  possedisset ,  suis 
temporlbus  caeteri  creditores  Quinctii  conuenissent , 
bona  autem  ueniissent.  Atqui  haec  nunquam  facta 
sunt  Non  potest  igltur  Naeulus  bona  Qulnctii  ex 
Edlcto  possedlsse.  c.  23.  24. 

UL  Sex.  Alfenl  bona,  quum  inter  SuIIanas  pro- 
scriptiones  publlce  uenirent,  Naeuius  emlt.  Ad  eam 
emptlonem  socium  edidit  P.  Qulnctlum.  Suo  igitur 
iudicio  Ipse  tum  confirmabat,  non  esse  bona  Quinctii 
ex  Edicto  possessa,  nam  eum,  qui  bonissuis  ex  Edlcto 
possessis  famae  detrimentum  et  quasi  capitis  demlnu- 
tionem  passus  fuerit,  nemo  solet  sociuro  sibi  eligere.  c*  24. 


13)  §•  8.  p.  168.  in  d.  nota  48.       pitis  18.  aersicalos,    in  iUo  per 

14)  De  hoc,    quum  maledicta       longa   tria  capita  (15—17.)  ora- 
detraieris,    paacos  inuenies  ca-       tio  commoratar. 


S*  9.    Drfensio  m  partes  locosque  digef^a.    177 

IV.  Non   uidetar  ex   Edicto  possidere ,    qni  etiam  p>»  »it«r». 
priusqiiaiD   a    Praetore  postularet,    ot   possidere   sibi 
liceret,    in  possessionem  mUerit.     Id   uero  Naeuium 
commisisse,   inde  manifestum  est,   quod,    quum  ante 

diem  v.  Kalendas  intercalares  Praetorem  adiisset,  pri- 
die  iam  Kalendas  eas  in  Galiia  Quinctius  ab  Us,  quos 
ille  miserat,  de  fundo  deiectus  est.  Etenim  nemo 
potest  triduo  Roma  trans  Alpes  in  Galliam  peruenire. 
c  24—26. 

V.  Creditor,  ut  iustissima  ei  bonorum  possidendO" 
rvm  caiissa  ex  Edicto  suppeditauerit ,  non  potest 
tamen  iudicari  ex  Edicto  possedisse^  nisi  caetera  quo- 
que ,  quae  de  adpretiendenda  exercendaque  possessione 
Edicto  cauentur,  religiose  obseruauerit.  Naeuius  au- 
tem,  quum  disertis  Edicti  uerbis  dominum  detrudere 
oetaretur,  tamen  Quinctium  de  praedio,  quod  in  Gallia 
esset,  oi  deiiciendum  curauit.  Quo  facto  quum  Edicti 
pmecepta  uiolauerit,  non  uidebitur  ex  Edicto  posse- 
disse,  etiamsi  maxime  Quinctius  uadimonium  deseruisset 
nec  absens  defensus  esset.    c.  27. 

Hic  est  index  locorum  omnium,  qui  ad  secundam 
confirmationis  partem  pertinent.  Admonendi  autem 
sumus,  ea  ratione  singulos  ab  oratore  constitui,  ut 
qaum  ea  parte  pollicitus  sit  se  probaturum,  ex  Edicto 
Naeuium  bona  Quinctii  possidere  non  potuisse,  prae 
se  ferat,  unumquemque  sua  ui  ac  potestate  idoneum 
esse ,  quo  muneri  suscepto  affatim  satlsfecisse  iudicetur. 

Atque   ut   ad    singula   illa   cuplta    accedamus,    de  J'^  ^' 
primo  nihil   est,  quod  aut  suppleamus  aut  repetamus. 
Etenim  de  quatuor    illis  Edicti    formulis   bonorumque 

SaBMtrU,    Lib    I.  j[2 


■HIU. 


Locm  M« 
cundua. 


178    Cap.  L    De  iure  caussae 

^lL^'^'^  possidendorum  caussis  satis,  oplnor,  antea  disputatum 
est,  ae  pro  coneesso  probatoque  assumere  licebit, 
jnioribus  tribus  ne  ab  aduersario  quidem  premi  Quin- 
ctium^^),  quarta  autem  totum  fere  iudicium  contineri, 
uidelicet  ut  quaeratur,  recte  Quinctius  absens  defen- 
sus  fuerit  necne^^).  Qua  de  re  quid  tulerit  ius  com- 
mune,  quid  patroni  e|:erint,  quid  iudex  sequi  siue 
debuerit  siue  potuerit,  antea  quam  curiosissime  tra- 
ctauimus  ^^). 

Quo  si  animum  retuleris^  expeditius  erit ,  etiam 
secundi  loci ,  ad  quem  iam  transeundum  est ,  uim  atque 
effectum  dignoscere. 

« Ete^iim  9i  ex  Edicto  possedisti;  guaero  cur  bona 
^non  uenierinty  cur  caeteri  sponsores  et  eredi^ 
ntores  ^wn  co^menerint.^ 

Haec  interroganti  TuIIio^^)  haud  dubitabis  Naeuii 
nomine  in  hunc  modum  respondere. 

Constat,  possessionem  uenditionemque  bonorum  cer- 
tis  quibusdam  gradibus  flnitisque  temporum  spatiis  ex 
Edicti  forma  celebrari.  Primum  est,  ut  possideantur 
bona  ac  proscribantur,  deinde  interpositis  triginta  die- 
bus  solent  creditores  conuocari,  nec  nisi  pari  abhinc 
dierum  numero  elapso  uenditio  procedit^^). 

lam  ex  facto  conuenit,  primo  statim  gradu,  hoc 
est,  quum  primum  bona  possiderentur  ac  proscriberen- 
tur,  intraque  dies  triginta,  rem  in  contentionem  ue- 


15}  VidesapraS'2.  p.46.seqq.  18)  c.  23. 

16)  ib.  p.  48.  seqq.  19)  De  eo  iare  uide  supra  g. 

17)  ib.  p.  49.  seqq.  et  S§,  7.  3.  p.  69.  seqq. 
8.  p.  114.  seqq. 


S*  9.   Defensio  in  partes  locosque  diyeria.    179 

nlsse^),  atqae  hortante  tribano  plebts  metuque  inter-  ^^•^'^ 
cessionis  sic  transactam  esae^   ut  uadimonium  Naeuio  «"■''*"*• 
Alfenos  Quinctii    nomine   promitteret,   caetera    uero, 
quae    ad    uendltionem  bonorum   pertinerent ,   interea 
sisterentur'^].     Quid  Igitur  mirum,  neque  conuocatos 
esse  creditores  neque  bona  ueniisse? 

Quae  facta  sint  necne  quum  ad  ipsam  sponslonem 
nlhll  attineat  quaerere^'),  possessio  autem  bonorum 
etiam  post  uadimonium  illud  contractum  et  facto  et 
Praetore  auctore  durauerit '^) ,  non  potest  iste  locus 
aliter  urgeri,  nisi  ut  in  primariam  hanc  quaestionem 
incidas,  uidelicet  uadimonium  iUud  iustaene  defensionis 
uim  habuerit ,  ac  possessionis,  quamuis  facto  contlnua- 
tae,  omne  ius  dlssoluerit,  an  contra  ad  uenditlonem 
tantum  bonorum  differendam  ualuerit ,  possessionem 
uero  In  suo  statu  tam  lure  quam  facto  incolumem  reli- 
querit.  Qua  de  re  uide  quae  supra  tractauimus '*).  Ex 
proposito  autem  oratoris  loco  non  habeo  quod  addam, 
neque  arbitror,  ad  soluendam  illam  quaestionem  gra- 
oius  quidquam  inde  hauriri  potuisse. 

Plane  quod  praeterea  Cicero  inieclt,  caeterorum 
creditorum  ad  rationem  illam  bonorum  Quinctii  possi- 
dendorum  neminem  accessisse  ^^) ,  neminem  accusare 
Quinctium,  quasi  latitauerit  aut  procuratorem  absens 
imllam  reliqueilt,  aut  alias  male  egerit:  id  uero  neque 


20)  Conf.  §.  7.  p.  123.  seqq.  24)  S-  ^-  P*  l^*  seqq. 

21)  CoDf.  §.  8.   p.  163.  seqq.  25)  c.  23.  24.  29.  —     De  eo 

22)  De   qaa  aide  supra   S*  ^  creditorum  iure  uide  supra  S*  3. 
p.  4.  27.  p.  71. 

23)  Conf.S.i.p.24.S-8.p.lG6 


180    Cap.  L    De  iure  caussae 


Pantiter*.   factl  fide  certuiu  est^^),   neque,  si  maxime  esset,   ad 
oindiM.       efficiendum  iilud  de  quo  agitur,  uidelicet  tie  Naeutum 
gtddem  ex  Edicto  possidere  potuissCy  aut  inre  aut 
ratione  idoneum  uideretur. 

Qulppe  ut  de  caeteris  taceam,  ecquis  mirabitur, 
neminem  accedere  uoluisse  ad  eiusmodi  possessionem 
bonorum,  quae  acerrimis  contentionibus  a  primo  inde 
ingressu  implicata,  non  iuris  solum  disceptatione  apud 
omnes  magistratus,  uerum  etiam  manibus  quodammodo 
et  aduersus  seditionem  defendenda  ac  prope  dicam  ex- 
pugnanda  esset^'). 

Porro  de  tertio  loco,  quo  in  bonis  Alfeni  emendis 
Naeuius  socium  edidisse  Quinctium  fertur,  breuis  erit 
disputatio  nostra.  Nam  in  ipsa  oratione  adeo  breuis- 
sime  ea  res  tractatur  et  quasi  obiter  tantum  iniicitur''), 


LooM  tor- 

tiw. 


86)  c.  23.  «In  hatasmodi 
« spoDsioDem  testes  dare  opoi^ 
« tebat  ex  eo  namero ,  qui  haec 
«  dicereDt :  aadimonium  mihi  de- 
«  seruit :  me  fraadaait :  a  me  no- 
«  minis  eias ,  qaod  infitiatas  esset, 
«diem  petiait:  efo  experiri  non 
«potui:  latitaait:  procaratorem 
«nallam  reliqait.  Horam  nihil 
«  dicitar.  Barafkt\ir  testes  quihaec 
«diroMf.  Veram,  opinor,  nide- 
«rimns,  qaam  dtxerint»;  rel. 

27)  Vide  snpra  §.  7.  p.  l23. 
S.  1.  p.  24.  S*  9*  P*  ^^*  P- 
15S.  seq. 

2S>  Qaa  obseraatione  nideo 
Raaium  1.  1.  p.  86.  adeo  pei^ 
Botam  es$e,  at  etiam  in  con- 
ieclnram  alnluci  se  passas  sit 
neqne  necessariam ,  meo  qnidem 


iadtcio,  neqne  omnino  probabi- 
lem.  Nam  ad  nerba  «£c  eum 
«tydtcto  .  .  .  arhitr(»bar€  9  (c. 
24.)  sic  notat:  «Eqaidem  hic 
«qaaedam  intercidisse  snspicor: 
«  nam  non  eredibHe  est ,  Cofii  cito 
«  iUud  Of^ymcfiftcfii  reliquisse  0- 
mceronem,  qnod  pinrimnm  fa- 
«cielMit,  nt  ipse  Naeaias  soam 
« possessionem  nihili  fuisse  iudi- 
«casse  aideretor.B  —  Planean- 
tem  nnllo  nnmero  habendnm 
quod  confirmandi  canssa  addt- 
dit :  «  Neqae  seqnenlem  grafis- 
«simam  dispntationem  tam  ab- 
«rapte,  nt  mihi  certe  oidetar, 
«  exorsos  esl  Cicero,  qaam  nnno 
«in  c.  24.  (inde  a  Qerbit  Difjft' 
deham  mekercute)  le^tar.» 


§•  9.  Defeimo  in  partes  locosque  digesta.  181 
ut  ael  inde  quiais  Tulliani  moris  raediocriter  quldem  ^>»  »^*«»- 

Lorus  ter- 

gnams  facile  intelligat ,  nihil  eam  ad  caussam  iudf ci-  ^'" 
umque  ualere.  Utique  in  cauillatlone  uerborum  permu- 
tandisque  rebus  inter  se  diuersissimls  is  locus  mihi 
uidetur  totus  uersari.  Nam  quod  in  uenditionis  illius 
publicae  forma,  solennitate  rituque  celebrando  inter- 
uenisse  uidetur  cum  socii  tum  Quinctii  nomen,  id  in 
uoluntariam  inter  Naeuium  et  Quinctium  emendorum 
illorum  bonorum  societatem  furtiua  quadam  insinua- 
tione  orator  conuertere  studet. 

Eai  quidem  incredibile  hominumque  moribus  alie- 
num,  Naeuium,  quum  bona  Quinctli  ex  Edicto  possideret, 
Qouam  ullius  rei  societatem  cum  eo  contraxisse.  Nihil 
repugno^^).  At  ne  ipse  quidem  Cicero,  nisi  delapsa 
ad  rem  augendam  oratione,  afiirmat,  in  commune  con^ 
tractaque  societate  Naeuium  cum  Quinctio  Alfeni  bona 
emisse.  Immo  tam  in  breuissima  facti  narratione  ^^) 
quam  in  finali  rerum  repetitione^*)  tantummodo  dicit, 
Naeuium  in  illis  bonis  emendis  socium  edidisse  Quln- 
ctiuffl. 

Enimuero   qui    fieri    potuit,   ut    quicum   ipsius   rel 


29)  Obiter  animadaertamas , 
qood  Gaiu»  habet  in  Comm.  III. 
S*  154.  c  Item  »i  euius  ex  socii» 
■6ona  publice   aut  priuatim  ue- 

•  nierint ,  »olmtur  »ocieta»,n 

30)  Integra  haec   est:    «Emi- 

•  sli  bona  Sex.  Aireni  L.  Solla 
•Dictatore    uendente.      Socium 

•  tibi  in    huius  (al.    hi»  uel  iis) 

•  bonis  edidisti  Quinctium.  Plura 
«non  dico.»  —  Seqnitur  am- 
plificalio  :  a  Cum  eo  lu  uolunla- 


«riam  societatem  coibas,  qui  te 
«in  hereditaria  socielate  frauda- 
«  rat,  et  eum  iudicio  tuo  com- 
«probabas,  quem  spoliatum  fa- 
«ma  fortunisque  omnibus  arbi- 
«  trabare  » ,  c.  24. 

31)  c.  29.  «Postea  sum  unus 
«aduersarii  testimonio,  qui  sibi 
«eumnuperediditsocium,  quem, 
« quo  modo  nunc  intendit ,  ue 
uin  uiuorum  quidem  numero 
«tum  demonstrat  fuisse.» 


182   Cap.  L    De  iure  eau^sae  Qumctianae. 

Pan  «liera.   nullB  csset   socletas  •   Is  socius    tamen    ab   emptore 

Locas  t«r- 

»*«-  ederetur? 

Dicat  fortasse  aliquis,  tn  publicis,  quae  fieri  sole^ 
rent,  uendltionibus  atque  locationibus  socii  edltionem 
nonnumquam  id  unum  spectasse,  ut  de  pretio  res  cau- 
tior  esset  relpublicae;  socium  Igltur  pro  praede  aii- 
quando  aut  spofisare  cessisse.  Hoc  uero,  quacunque 
sit  uerltate,  ad  speciem  proposltam  lucis  nihil  afferre 
potest.  Quis  enim  sibi  persuadebit^  Naeuium,  gratio- 
sum  ac  diuitem,  nobllium  opulentorumque  amicorum 
copia  affluentem,  aditurum  fuisse  Quinctium,  affUctum 
sibique  infestum,  rogaturum,  ut  quauls  negotii  gerendi 
forma  figuraue  quasi  praedls  uicem  pro  se  susclperet, 
permitteretque ,  ut ,  quo  cautius  uenditori  de  pretio 
esset,  socius  Ipse  In  bonis  emendis  ederetur? 

Quld  ergo  est?  Videndum,  ne  aut  in  praediis, 
quae  ex  pristina  societate  communia  fuerunt,  subsi- 
gnandis^^)  Qulnctil  tamquam  socii  nomen  profejssus  sit 
Naeuius,  aut  alias  dicls  caussa  QuiiuHi  sociique  nomen 
ad  tabulas  publlcas  detulerit.  Quid  multa?  Eiusmodi 
aliquid  aut  publlco  illarum  uendltionum  iure  aut  inter 
Sullanas  certe  proscriptiones  eorumque  temporum  licen- 
tlam  ac  perturbationem  usu  uenire  potuisse,  neque 
ullam  In  ea  re  Quinctii  nouam  socletatem  contractam 


32)  De  commaDi  eias  ret  ra-  teri  Aanalibas  Tom.  Y.  p.  605. 

UoDe,   ad  qaam   io   alio   Sem&-  p.  612.  seqq.)    Caae  tameo  hoc 

Mtrium  ooslrorum  libro  propias  loco  ne   param  consideres  Sal- 

adgrediendam    erit,    adeas   Ru-  lanaram    proscriptionam   aendi- 

dorffium   ds   Uge   Thoria    (Zeit-  tionamqae  trepidatiooem ,  deni- 

schrift  f.  gesch.  R.  W.  Tom.  X.  qae  omniun  reram,    qoae  tanc 

p.  123.)  et  Husckkiwm  (in  Rieh-  foit,  pertarbationem. 


f .  9.  IhfeMio  m  parie$  loeasque  digesta.   183 


neqae  obUgationeni  snsceptam  neqne  oninino  consen-  pw*»!^» 
sum   sine  rogatnm  sine  aecoramodatam   interaenisse ,  ^"^ 
satis  miiii  persaasam  est^^). 

Qaae  aero  eios  negotii  gerendi  exacta  ratio  et 
figara  fa^it,  qais  porro  in  pablicis  aenditionibns  aa- 
rias  socioram  asas^^),  eias  quidem  dispatationis,  in- 
tricatae  sane  neqae  ad  perspiciendam  Qainctii  ias  ne- 
eessariae,  diem  peto,  dum  et  fdtaris  meis  studiis  alio- 
nimque  doctrina  instructior  ad  illustrandam  inte^am 
TallU  orationem  accessero^O* 

Qoarto  loco  orator  grauissime  Naeaii  iniuriam  in- 
sectator,  qui  priusquam  Praetorem  de  bonis  Quinctii 
possidendis  adiisset,  in  Galliam  miserit  qui  possessio- 
aem  pro  se  adprehenderent ,  adeoque  effecerit,  ut  uix 
triduo  postea  quam  Praetor  possidere  iussisset,  Quin- 
ctius  de  Aindo  In  Gallia  deiiceretur. 


Im. 


33)  Diaertam  pronas  ratio- 
lem  Burnoufui  hoc  loco  seca- 
tos  ett.  Qaippe  aeram  suppo- 
Bil  booorom  Alfeni  emendoram 
iocielatem  inler  Naeaiam  et 
Qainctiam  contractam  fais8e,eam 
oero  astato  Ciceronis  consilio 
tarpisqae  negotii  pudore  ita  ex- 
tennari,  at  casu  magis  in  istam 
locielatem  incidisse  Quinctium 
qnam  saa  sponte  socii  partes 
e^isse,  simaletar.  Sic  enim  ad 
h.  c.  2f .  y.  D.  (in  Ed.  Le  Clerc, 
Puisiis  1826.  Tom.  YI.  p.  109.) 
adnolal:  aQae  N^iius  ach^te  les 
«depoailles  d*an  ami  proscrit, 
•  celan'etonne  point:  il  est  peint 
«comme  an  sc^l^rat,  sans  re- 
«inords  et  sans  pudeor.     Mais 


aqa*^tail-ce  donc  qne  Publius 
oQuintias,  ponr  partager  avec 
aun  ennemi  celte  proie  sacri- 
a  Idge  ?  On  est  fach^  de  ne  pon- 
avoir  pas  estimer  le  client  de 
oCic^ron.  Au  reste ,  rorateurle 
a  repr^sente  adroitement  comme 
ajouant  dans  cctte  affaire  un 
ordle  tout-a-fait  passif.» 

34)  Qua  de  re  conf.  in  Verremi, 
55.  ad  Att,  5,8.«  Liu.  XLUt » 16. 
Polyh.  VI ,  17.  L.  33.  Pro  so- 
cio,  et  q.  g.  a.  —  Nescio  qnam 
longe  absit  L.  13.  §.  23.  De  A.  E. 
Y.  —  Yolgares  pablicanornm 
socielates  consulto  praelereo. 

35)  Neminem  fugere  debet, 
quam  tnrpiler  ille  orationis  lo- 
cus  ab  interpretibas  neglectus  sit. 


184    Cap.  L    De  iure  caussae  QuincHanae. 

p«r«  «u«r«.        Ecce  tibi  ad   trH^coecllaiD    exhibendam ,  praeserilm 
^-  cuius   etiam   comoedo  primae    partes   tribaerentur^), 

ingens  argumentum,  ad  ius  autem  ciuile  et  ad  caus- 
sam  iudici  probandam  ualde  meo  quldem  iudido  tnfir- 
muni.  Quippe  suo  periculo  Naeuius  id  egisse  nidetur. 
Quem  sicuti  nemo  culpa  liberaturus  esset,  sl  quando- 
cunque  bona  Quinctii  in  Gallia  iussu  suo  at  iniussu 
Praetorls  occupata  fuissent,  quia  fortasse  Praetor, 
quem  exspectasset  lussurum  esse,  postulantem  reie- 
cisset;  sic  contra  aequitatis  ratio  suggerit,  ut  In  pro- 
posita  specie  pariter  pliu  iii  re  quam  in  existimatUme 
ftiisse  statuatur.  Neque  ullo  modo  conueniens  est,  in 
possessione  bonorum,  quam  adprehendere  nisi  Prae- 
tore  auctore  non  prouidere  uetantur,  iussi  magis 
quam  facti  tempus  spectare. 

Nec  me  mouet,  quod  laudibus  C.  flaccum  Impera* 
torem  Cicero  extollit,  qul  tum  in  proulncia  illam  rem 
uehementer  uindlcandam  putauerit^O*  Etenlm  quid  ml- 
rum,  eum  magistratum  non  uim  solum  ac  deiectionem 
Cquae  non  huius  sed  quinti  loci  est^  uerum ,  antequam 
Praetorem  urbanum  iusslsse  sciretur,  etiam  possessio- 
nem  improbasse? 

Saluam  igitur  hoc  quoque  loco  Naeuii  caussan 
fuisse  arbitror. 

Quod  sl  quis  dixerit,  cupide  tamen,  malitiose,  Im- 
probe  Naeuium  egisse,  de  ea  re  nuUum  esse  nostrum 
Ittdiclum  defendam.  Qui  enim  sciri  hodie  potest,  oe- 
rane  sit  Ciceronis  narratio  an  uerius  fortasse  Horten- 


36)  Vide    lepiduni    de  Q.  Ro-  37}  Conf.  c.  7. 

sciu  prooemiuDi  in  c.  ^.  seq. 


S*  9.  Defensio  in  partes  locosgue  digesta.   185 

sius  retulerit ,  pro  decoctore  Quinctium  et  sua  et  ^»*  •^^^ 
Naeuii  onmiumque  opinione  Roma  profectum  esse,  ^ 
Naeuium  autem  boni ,  ui/;ilantis,  strenuique  patrisfami- 
lias  offieio  functura,  qui  mature  curauerit,  ut  prius 
res  Gallicana  suo  nomine  possideretur ,  quam  omnia 
Quinetins,  tempore  spatioque  dato,  turbaret,  distra- 
heret,  fraudandique  caussa  auferret,  denique  quod 
possideretur  praeterquam  solum  nihil  relinqueret  ^^). 

Sed  haec  incertissima  sunt.  De  quarto  autem  loco 
satis. 

Restat  quintus,   qui  hanc  orationis  partem  claudit.  J^v«^ 

« Numquid  est  caussae ,  sic  ait  Cicero ,  C.  AquUlij 
•  ftiiii,  si  longe  aliter  possedit  quam  Praetor  edixit^ 
*i$te  ex  Edicto  nofi  possederU?* 

Id  uero  uerborum  sono  satis  speciosum,  ueritate 
atque  iure  niliilo  mea  sententia  ualidius^^)  quam  quae 
antea  repulimus. 

Deiecerit  sane  Quinctium  in  Gallia  Naeuius  contra 
qoam  Edieto  Praetoris  uetatur:  poenam  daturus  est 
ant  alla  iuris  publici  priuatiue  incommoda  passurus, 
nec  tamen  propterea  desiit  bona  Quinctit  ex  Edicto 
possidere.  Siquidem  ut  ad  formulam  Edicti,  quae  de 
satisdatione  est,  atque  ad  sponsionis  tenorem  redea- 
ous^),  sic  existimo,  et  Praetoris  sententia  et  peri- 
torum  interpretatione  et   usitato  sermonis  genere  ea 


3S)  Nimirom  de  Qainctii  oita  et  «ita  te  caecom  copiditate...  foitse» 

Doribos  longe  aliter  Hortensiom  rel.   Conf.  pro  Q.  Boscio  c.  6. 

dixisse  qoam  de  Q.  Roscii  Sato-  39)  Consentit  mecom  Elotziui 

riom,  ex  c.  26.  intelligitor :  «De  ad  c.  26.  p.  5S7. 

■  rutiaguam  uita  tu  dicere  audes,  40)  Yide  c.    8.   27.    et  supra 

•qoi  hoc  concedas  necesse  est ,  g.  1.  p.  4.  27. 


186    Cof.  I.    De  iure  caussae  Qumctianae. 

F^aiurn.   boiia  dici  ex  Edicto  possessa  esse^   quae  a  creditore 
^*^  uno  pluribusue  Praetore  auctore  atque  coiniDissa  iUa- 

rum  Edicti  caussarum  aliqua  possessa  sunt.  De  tri- 
glnta  dierum  spatlo  nlhil  dico,  quippe  quod  insermone 
solenni  et  accurato  Cqualis  in  utraque  illa  formula  ha- 
betnr^  non  uerbis  illis  ex  Edicto  bmia  possidere  con- 
cludi  sed  distinctis  uerbis  exprimi  separatimque  adiici 
soIeat^O* 

Qnid  autem?  haec  illa  Edicti  clausula,  quam  ora- 
torem  hoc  ipso  loco  urgere  uidemus,  quo  pertinet? 

Enimuero  non  id  agit,  ut  demonstretur,  quaesl^ni- 
ficatio  sit  uerborum  ex  Edicto  botia  potsidere  seu 
qualem  esse  oporteat  qui  possit  dici  bona  alicuius  ex 
Edicto  possiderCy  immo  modutn  quemdam  legemque 
imponit  siue  C^t  Ciceronis  utar  uerbis)  praecepta  dat 
iis^  qui  ex  Edicto  botui  possederiiU:  —  ex  EdietOy 
hoc  est  ex  aliis  Edieti  capitibus  illis,  quibus  caueri, 
quorum  bona  possideri  liceat,  supra  cognouimus. 

Hanc  autem  ueram  esse  eius  Edicti  interpretatio- 
nem,  partim  res  ipsa  declarat  atque  luris  diuersorum- 
que  Edicti  capitum  ratio^O,   partim  ipsa  Edicti  oerba, 


41)  Conferantor  qaae  modo 
attali.  Qao  aotem  pertineat  hoo 
moDoisse,  inoenies  topra  $.  6. 
p.  109.  seq. 

42)  Ne  longos  sim  in  re  aper- 
lissima,  onom  hoc  lenendom, 
qood  sopra  (S-  !•  p*  5.)  docoi, 
illam  sponsionem ,  qoae  de  bo- 
nis  ex  Edicto  possessis  esset  al- 
qoe  ad  satisdandi  necessitatem 
pertineret,    m    rem    conceptam 


foisse  neqoe  ad  certi  alicoios 
creditoris  personam  adplicalam. 
Qoid  ergo?  Si  qoando  Bdicli 
iore  commisso  pWres  creditores 
io  possessionem  oenerinl ,  deinde 
QDos  aliqois  Edicti  qoodconqoe 
praeceptom  oiolaoerit,  nom  id- 
circo  cofUra  onrn/Bt  lodicabitor, 
hona  ex  Mdido  po$se$sa  non 
esse?  Nom  etiam  ignominia  ces- 
sabit,   qoam  eodem  tamen  iore 


S*  9.    Defenrio  in  partes  locosque  digesta.    187 
qaae  ad  hnnc  defensionis    locam   Cicero    exhibet  ^) ,  ^*»  •**•'»• 

*  *     Locusquia' 

quinetiam  qoae  de  suo  addit^),  egregie  confinnant.       '<" 

Qtd  uxorem  habet^  eum  cum  aliefia  muliere  coii- 
cumbere  non  placet  Concubuit  autem.  Ergo  — 
uxorem  non  habet. 

Probane  haec  rationis  conclusio?  Certe  isto  Tullii 
argumento  haud  uitiosior! 

Sed  hactenus  de   seeunda  parte.    Nunc  ad  tertiam  ■'■'•*•'♦*• 
aeniamus.    Quam  utinam  legere  liceret!  Ea  uero  tem- 
pomm  iniuria  interiit  tota,   ne  syllaba  quidem  relicta. 
Quod  si  propitia  quadam  fortuna  nobis  restitueretur, 


alqae  gaiisdandi  necessitittem  cen- 
leri  tapra  apparatt  ?  Qood  si , 
adaertanle  qaidem  et  spontionis 
et  Edicti  formola ,  eom  qai  pec- 
caiset  segregare  a  caeteris  ao- 
loeris ,  etiam  ad  absardiora  per- 
doceris.  —  Qaae  in  contexta 
iiuersa  JEdieti  capita  commemo- 
noi,  eorom  alteram  in  c.  19. 
liQias  orationis  proponitar ,  alte- 
ram  in  g.  27.  Yerba  aide  sa- 
pn  p.  46.  et  hic  infra  in  nota 
qoae  seqiiitar. 

43)  e*  27.  cCognoscamas  Edi- 
cctom.  Qui  n  Bdicto  meo  in 
crosnsnoinai  ubnbriht.  De  te 
^loquUur,  Naewi,  qtiemadmo- 
Mdmm  tu  putas:  ais  enim  ex 
tEdicto  uenisse.  Tibi^  quid  fa- 
«eiof,  defmU;  teinstituit,  tiH 
Mpraecepta  Oof.      Eos  ita  uidb- 

«TTB   IN  POSSESSIONB  BS8E   OPOR- 

« TBBB.     Qaomodo  ?    Quod   ibi- 


«DBM  RBCTB  CUSTODIRB  POTB- 
C(  RUIf T  ,  ID  IBIDEM  CUSTODIANT. 
«QUOD  NON  POTBRUNT,  ID  AU- 
«FBRRB     BT     ABDUCERB     LICBBIT. 

«  Qaid  tam  ?    Dominum  ,  inquit , 

«INOITUM  DBTRUDBRB  NON  PLA- 
«CBT.» 

44)  ibid.  fnEum  ipsum^  qui 
•  fraudandi  caitssa  latitet ,  eum 
ctfpjum,  quem  iudicio  nemo  de- 
ufendatf  eum  ipsum^  qui  cum 
^omnibus  credboribtis  suis  male 
9iagatf  inuitum  de  praedio  de- 
utrudi  uetat.  Proficiscenti  tibi 
9iin  posseuionem  Praetor  ipse, 
uSex.  Naeui,  palam  dieit  (ta- 
cite  qaidem ,  non  ,  at  qai- 
dam  patant,  uiua  uoce):  uita 
« possideto ,  ut  tecum  simul  pos» 
vsideat  Quinctius:  ita  possi- 
a  deto ,  ut  Quinctio  uis  ne  af' 
«feratur.  Quid?  tu  id  quemad- 
«  modum  obseruas  ?  »  rel. 


188    Cap.  I.    De  iure  caussae  QuincHanae 

Par.tertm.  miserH  illa  lacuna,    quae  inter  eapita  27.  et  28.  I 
cedit,  propemoduin  expleretur^^). 

Nunc  utl  res  est,  in  lucro  reputabimus ,  qu 
peroratione  Inuenimus  per  indicem  repelita:  nam 
cls  hisce  uersiculis  circumscribilnr  omnls  cognitl 
stnu    Nec  longum  est  integros  exhibere. 

c.  29.  .  .  .  Omiiiiio  autem  boiia  postessa  nofi 
cotistitui:  quod  bonorum  possessio  spectetm 
in  aliqua  parte  sed  in  uniuersis^  quae  teiu 
possideri  possint.  Dixi^  Romae  domum  f 
qtio  iste  ne  adspirarit  quidem;  seruos  compt 
ex  qutinis  iste  possederit  neminem^  ne  att 
quidem:  unum  fuisse^  quem  attingere  conath 
prohibitum  fuisse,  quieuisse.  In  ipsa  GaUi 
gnostis  in  praedia  priuata  QninctU  Sex.  Noi 
non  uenisse.  Denique  ex  hoc  ipso  saltUj 
per  uim  expulso  socio  possedity  seruos  pri 
Quinctii  noti  omnes  eiectos  esse. 

Haec  sunt,  quibus  probare  iudicl  Cicero  at 
Naeuium,  quocnnque  lure,  ut  bona  Quinctii  possi 


45)  Recte  SchUtziut  adaolat: 
a  Desiderantor  hic  omaia  ,  qaae 
«ad  caput  partitiooit  tertiam 
c(  pertinebaat ,  io  qao  orator  de- 
«  monstrabatNaeaiumboaa  Quin- 
«ctii  non  possedisse,  aoa  cum 
«  principio  epilogi »,  atqoe  (com- 
mode  addiderit)  finalibus  capi- 
tis  secaodi  uerbis.  —  De  par- 
tium  diuisiooe  postea  uidebimus. 
Lacunam   uero    esse  ,     eamque 


satis  magoam ,  inter  c 
opioor ,  coDueoit.  Nan 
Elotzianae  EdUionis  eai 
ciem  esse  aoimaduerto ,  q 
unum  quidem  hoc  loco  i 
desideretur,  malo  equid 
pothetam  accusare  qnan) 
dero ,  Virum  doctum ,  qm 
luce  clarius  esset,  non 
aut  coutra  omoium  con 
temere  ac  tacite  reiecisM 


§.  9.    DefeMio  in  partes  locosque  digesta.    189 

et  pastulauerit  a  Praetore  et  fmpetraiierit,  tamen  ex  p«nt«rtia. 
facto  non  ita  possedfsse  bona,  ot  de  sponsione  contra 
Qoinctiura  iadicari  ins  esset. 

Enimuero  sit  narratio  Tollii  nera  (qnis  enim  qnem- 
admodam  res  gesta  sit  dfuinaturas  est?}:  de  iuris 
ratione ,  quo  fandamento  oratio  utitur,  magnopere  du- 
bito.  Non  eo  dico  quo  ab  inepto  plane  principio  oria- 
tor,  sed  ita  equidem  sentio ,  id  quod  natura  sna  aerum 
est,  exiguo  uerborum  momento  in  prauum  detorqueri, 
deinde  ratiocinando  ad  extrema  perduci,  caussae  neces- 
sitati  quam  rei  neritati  aptiora. 

Etenim  quod  principii  loco  fere  ponitur,  bonorum 
possessionem  non  in  aliqua  parte  sed  in  unluersis  bonis 
spectari,  nonne  uerissimum  est?  Mihi  quidem  uide- 
tor:  at  longe  aliter  atque  orator  noster  interpretor. 

Qnippe  aliam  arbitror  unluersorum  bonorum  aliam 
diigularum  rerum  possessionem  esse ,  neque  recte  per 
omnia  aequari  qut  bona  possederit  et  qui  singidas 
mties  res,  quae  eorum  bonorum  essent^  possederit. 
Cai  consentaneum  esse  puto,  in  bonorum  possessione 
non  singulas  res,  possideantur  necne,  sed  quasi  per 
miiuersitatem  bona  possessionemque  spectari  oportere, 
ac  propterea  satis  ad  sponsionis  caussam  uideri  Nae- 
Qiam  possedisse,  si  modo  ita  Quinctii  bona  possederit, 
ut  aninersorum  bonorum  modicam  quandam  cnstodiam 
excrcere  posset*^). 

Eam  uero  rem  in  iure  iudiciisque  Romanorum  latis- 
sime  patuisse  arbitror,    et  longe  afuisse,    ut  qui  non 

46;  Vide  sapra  $.  3.  p.  71. 


190 


Cap.  L    De  iure  caussae  Quinetianae 


Pantertia.  omnes  oiunino  res  qaasi  mano  adprehendisset ,  pr 
negaretur  ad  Edleti  canssam  recte  possedisse.  C 
quum  uestfgia,  quae  supersnnt,  respicio^^),  raidtt 
^is  mihi  uidentur  illi  nimiam  creditorum  possessi 
que  asperitatem  timuisse  quam  adstrictlori  qi 
possessionis  exercendae  ratione  eo  rem  perdnxia 
indulgentia  et  humanitas  in  perniciem  creditoribu 
teret.  Vel  minime  antem  puto  faueri  iis,  qui  ipai 
rumue  procuratores  uim  adhibuerint,  quominuscr 
a  Praetore  iussus  bona  possideret,  deinde  hanc 
cuipam  in  fraudem  aduersarii^  quod  minus  rectc 
sedisset,  contorquere  uoluerint.  Talem  uero  Q 
caussam  fiiisse,  quum  Praetor  Naeuium  possider 


47)  L.  13.  De  reb.  aactor. 
iad.  po.  (Gaitis)  ctQuamais  posses- 
csa  non  sint  bona,  qaia  forte 
«nihil  fnerit  qaod  possideatar 
«aat  sine  contronersia  [non] 
« possideatar :  creditor,  qui  in 
« possessionem  missos  est ,  pe- 
«rinde  habetnr  ac  si  etiam  pos- 
«scssa  bona  fuissent.»  —  Conf. 
L.  12.  §.  2.  eod.  (PauUui.) 
« Si  propter  naturam  rei ,  aeluti 
« si  praediam  inandatnm  sit , 
«  aut  propter  latronum  potentiam, 
«non  potest  possideri  :  recte 
«dicitur  non  esse  qaod  possi- 
«deatur.»  —  Porro  respicien- 
dum  Edicti  capat  illud,  quod 
pauUo  antea  (p.  187.  not.  43.) 
ei  orationis  capite  27.  attulimns, 
ubi  quiuis  animaduersnrus  est , 
Praetorem  de  possidendo  permit' 


tere  magis,  deinde  modi 
ponere,  nimia  uetare,  qaa 
strictissimam  singalarom 
am  rerum  possessionen 
incitauerit.  —  Caeteran 
L.  13.  NON  illud ,  qaod  u 
clusi,  eiiciendum  esse  < 
cam  propter  sententiam 
Codicis  mei  (qui  olim 
Colladooii  fuit,  omnesqn 
quaginta  Digestorum  libi 
tinet)  atque  Basilicomm 
p.  538.)  auctoritate.  —  1 
dem  me  fngit,  quae  de 
uersia  in  d.  L.  13.  scrip 
extraneos  potins,  qui  coi 
siam  moueant,  quam  ip 
bitorem  spectare.  Alio( 
stitnonii  loco  fragmentii 
aestimarem ,  non  ue9ti\ 
numerarcm. 


S.  9.    Defenrio  m  partes  locosque  digesta.    191 

sisset  in  eoque  \uasa  etiara  perseuerasset ,  supra  retu-   p»>iertia. 
limus^^). 

niaiii  uero  iuris  rationem  modo  expositam  qui  eum 
re  gesta  composuerit  ^^) ,  liaudquaquam ,  opinor  ^  sibi 
persuadebit ,  parum  possedisse  Naeuium,  qui  itaposse- 
derit,  ut  Quinctius  iUum  in  suis  patemis  bonis  domU- 
tuiri  tdderet^  ipse  fUiae  nubili  dotem  conficere  mti 
potset:  —  quae  sunt  ipsius  TuIUi  uerba,  in  deplo- 
randa  Quinctii  miseria  perorantis  ^^). 

Ex  quo  inteiligitur,  tertia  hac  parte  Quinctii  caus- 
sam  iodici  probari  uix  potuisse. 

Ac  satis  quidem  de  unaquaque  defensionis  parte  et 
de  singulis  argumentis,  quo  pretio  fuerint,  disputa- 
tum  est. 

Relinquitur   ex   his,    quae    supra    pollicitus   sum,  ^J*^Z 

nerna. 


48)  8*  1*  P*  ^-  s®<l-  S*  7.  p. 
123.  seqq.  S*  S*  P*  ^^*  *®4- 

49)  Qaod    inter  caetera   Tal- 

lias    inieGit ,    ex  hoc  ipio  $altu  , 

fium  ptT  uim  expulio  soeiopo»- 

Hdit ,   semos  priuaios    Quinctii 

non  omnes  eiectos  esse,    aiden- 

dom ,  ne  y  qaae  atrinqae  dispa- 

Uri  polaerint ,  eoram   qaodam- 

nodo  materia  inaeniatar  in  L. 

1.  SS-  ^-  ^'     I>e  ui.   (Ulpia- 

iMis.j    «Non  alii  aatem  quam  ei, 

■  quinon  possidet  (Sic  meos  quo- 

qae    Codex ;    qaa    de    lectione 

tdeas   Saainiam ,    d.  R.  d.  Bes. 

%.  11.    p.    189.)    ainterdictnm 

«Cfidtf  ui  competere,  argamen- 

«tnm  praebet  qood  apnd  Yiaia- 


«nam  relatum  est,  si  qais  me 
a  ui  deiecerit,  meos  non  deiecerit, 
«  non  posse  me  hoc  interdicto  ei- 
«  periri ,  quia  per  eos  retiueo  pos- 
«  sessionem ,  qui  deiecti  non  sant. 
§•46.  « IdemViaianos  refert :  Ser- 
«  vos  quosdam  ai  depulit ,  alios  re- 
« tinnit  et  ainxit ,  aut  etiam  eUim- 
uperauit:  ai  te  deiectum  intelligi; 
adesisse  enim  possidere,  quam 
«serui  ab  alio  possideaotur.  Et 
a  quod  in  parte  seruorum  dictam 
aest,  idem  in  omnibus  diciait; 
«si  forte  nemo  depnlsus  esset, 
« sed  possideri  ab  eo  coepissenl, 
«qoi  ingressns  in  possessionem 
«esset.p 
50)  c.  31. 


l 


tioae  contro 
u«rria 


192     Cap.  i.    De  iure  caussae 

D«  parti.  unnm  hoc,    at,    qaatenus  controversiB  est,   fines  in 
singnlas  defenslonis  partes  regantnr. 

Inter  primam  quidem  et  secundam  nihil  ambigit 
Tertiam  uero  partem,  quam  nos  amissam  esse  tot 
diximus,  quidam  ita  constituerunt ,  ut  a  secunda  p 
minus  auellerent,  eaque  ratione  priorem  tertiae  dii 
diam  saluam  esse ,  extrema  tantum  capita  interiise  e: 
stimarent. 

Qui  auctores  quum  satis  multi  sint  nec  unius  si 
culi,  atque  ipsi  etiam  Inter  se  uarie  dissentientes,  ratis 
mum  erit,  unius  cuiusdam  rationem  curiosius  examina 
qua  cognita  facilius  caeterae  expedientur. 

Rauium  dellgo ,  ut  qui  ex  professo  ac  diligenter 
omni  hac  partitione  tractauerit  ^^). 

Ule   uero   inter   secundam    tertiamque   partem 
terminum  posuit,   ut  ne  ultra  caput  orationis  X^K 
secunda  porrigeretur ,    quinque  autem  illi  loci,   quil 
nos  eam  constituimus,  nullo  praeterquam  primo  relic 
tertiae  omnes  adiudicarentur. 

Quid  ergo  est?  Caussa  eius  dissenslonis  uniuera 
partitionis  rationem  amplectitur.  Quam  quum  nos  q 
dem  talem  fuisse  demonstrauimus,  ut  ad  ius  posside\ 
pars  secunda  pertineret,  tertia  factum  pos$es$ionis^  qi 
uocare  solemus,  spectaret;  contra  Rauim  caeteriqi 
qui  in  hanc  sententiam  discesserunt  ^^) ,  uerba 
oratoris 


51)  1.  I.  p.  29-35.  et  p.  87.  36.) ,    Osiander    (1.  1.    in  A] 

52)  Qaorom  numero  sant:  mento);  —  Nic.  DMjardim 
Freigiui  (in  Ed.  sopra  cit.  p.  36.  Ed.  1738.  in  Sjnopsi) ,  Bec 
40.  43.) .  Facciolatus  (1.  1.  p.  4i.  (in  Argnmento),  Klotziui  (ib.; 


S.  9.    Definsio  m  partes  locosque  digesta.    193 


tione  roalro- 
nonift. 


« debule  C<>8tendMi3  cfo;  Edicto  te  possidere  non    ^  p«rt« 

«  potuisse  y 

•  postremo  non  possedisse* 
sic  aidentur  interpretari,  ut  « possidere  non  potuisse  * 
•  et  iu)?i  possedisse  *  inter  se  opponantur ,  eaque  distin- 
ciione   utriusque    partis   proprictas   tota    contlneatur; 


Nec   Umen    inter  omnes    plane 

coDaenit.      Nam    qnos    extremo 

loeo   ennmeraai,    tres  yv.  DD. 

in  medio  c.  24.  terminom  posne- 

mnt,   nt  ex  quataor  illis  defen- 

sionis  locis ,   qoos  caeteri  a  se- 

conda'|Mirte  aoellaDt»  dao  in  in- 

te^  relinqoantar.  Attamen  eo- 

ram  opinio  iisdem  fere  ac  cae- 

teroram  aidetar   et  uitiis  labo- 

rtre  et  argnmentis  concidere.  — 

Contra   mecam    sentiant   Hoto- 

nanuM ,    MantUitit,    Mmardu$, 

Sehmzius ,  Bumoufius  (in  d.  Ed. 

Le  Clerc ,  ande  qaae  iiaias  ora- 

tioDis    argomentnm     continent , 

Hocissimis  exceptis ,   in  Editio- 

nem  Nisardi ,  antea  commemora- 

Um,  ad  nerbam  translata  sant), 

^emalrtuf  (inSjnopsi).  His  etiam 

lamhinus  adiangi  solet,   qui  ad 

fioem   capitis   27.   sic  adnotaue- 

rit :  «  Hic  desiderantur  ea  omnia, 

«qoae  adtertiam  diaisionis  mem- 

«brom,    nempe    Naeuium    non 

ipossedisse,  pertinebant :  et  prae- 

«terea  paaca   qaaedam  ex  prin- 

«cipio    epilogi.»  —     Sed    quem 

QOQum  ille  errorem  sibi  compa- 

noerit,  inlelligitur  ex  iis,  quae 

proiime  praecedunt  (in  Ed.  1566. 

p.  677.)    ad    superiora   eiosdcm 

c.  27.  oerba  Praetor  te  quemad- 


modum  poisidere  iutsit  et  r^l. 
directa.  Sic  enim  scripsit:  «Ante 
«  haec  nerba  iussi  spatium  inane 
«relinqui,  ut  lector  minus  at- 
«tentus  intelligat  aliquid  deesse. 
«  Deest  autem ,  nisi  fallor ,  prin- 
^dpium  tertii  membri  conclu- 
«sionis,  cum  breui  commoni- 
« tione  iudfcis ,  hoc  modo  :  Do- 
« eui ,  C  Aquili ,  quod  secundo 
« loeo  pollicitus  sum ,  ex  JEdicto 
«  Praetoris  bona  P.  Quinctii  Nae- 
«  uium  possidere  nullo  modo  po- 
ntuisse,  quod  neque  fraudatio- 
«  nis  causa  latitarit ,  neque  ex- 
fiSuUicausa  solum  uerterit,  ne- 
«  que  absens  iudicio  defensus  non 
«fuerit,  nequebona  eiusuenierint: 
«  ex  quibus  etiam  id ,  quod  erat 
o  tertium  ,  intelligere  licet ,  Nae- 
« uium  bona  Quinctii  non  pos- 
«  sedisse ;  quod  tamen  mihi  per- 
u  facUe  est  ex  ipsius  edicti  uerbis 
«  ostendere :  Praelor  te  quemad- 
fimodum  etc»  —  Caeterumcon- 
ferantur  etiam  quae  Facciolatus 
(I.  1.  p.  44.)  tradit,  Martinum 
de  Cygne  ac  Merouuillium  de  ilia 
parliam  diuisione  sensisse  ;  quo- 
rura  mihi  nondum  copia  fuit.  — 
Velerem  sententiae  nostrae  aucto- 
rem  uide  Martianum  Capellam 
(ap.  Capper,  p.  434.). 

13 


194     Cap.  L    De  iure  camsae  QuincHanae. 

D.  p«rti.  quod  autem  adiecit  Tnllius  « ex  Edicto  * ,  non  iim 
tronema.  diuersl  nitiU  Indlcet,  uerum  etiam  pro  eommunf  habt 
dum  adeoque  ad  tertiae  partis  argumentum  Qwn  pi 
sedlsse^y  quamuis  deficiente  uerbo,  cogitatione  tan 
iterandum  supplendumque  sit.  Quid  multa?  his  auc 
ribus  Cicero,  dummodo  planius  aptiusque,  quod  sei 
ret,  eloqui  uoluisset,  sic  utramque  partem  distinc 
rus  fuisset: 

^deitide  (ostendhta)  ex  Edicto  te  possidere  % 

« potuisse , 

•  postremo,  ex  Edicto  non  possedisse.* 

Cui  rationi  consentaneum  est,  quod  Rauius  siat 
tertiam  partem  uel  ipsam  esse  bipartitamy  ut  pri 
doceatur,  ex  Edicto  Naeuium  non  possedisse,  deii 
omiiinoj  id  est  facto  non  possedisse^^). 

Mihi  uero,  ut  uerum  fatear,  omnis  haec  interpi 
tatio  subabsurda  uidetur.  Nam,  ut  a  re  potius  qu 
a  uerbis  incipiam,  quid  illo  iudicii  tempore  interfi 
7ion  potuisset  possidere  an  non  possedisset  ex  Edi 
Naeuius?  quae  tanta  inde  ad  caussam  cognoscenda 
quae  ad  percipiendam  tenendamque  defensionem  ut 
tas  C^t  ea  tamen  in  partitionibus  instituendis  maxl 
spectatur^^O;  ut  ad  illam  distinctionem  uniuersa  f 
confirmatio  digereretur  ?  Adeone  diuersis  momer 
cernetur,  ex  Edicto'utrum  potuerit  possideri  an  p^ 

53)  Illis  fere  oerbis  Y.  D.  uti-  «  cto  quidem  ponedisse  uel  pc 

tur     in    conGrmatione    oratoris  «dere  conatum  esie  bona,    ^ 

adumbranda  ,  p.  32.  Partes  uero  «  rum  poisestio    ipso    ture  ( 

ipsas  sic  nuncupat,  p.  29.  seq. :  «  nuUa.» 

«II.   lure  neminem  omnino  po-  54)  Quintiliani    I.  O.   lY, 

utuisse  ex  Edicto  bona  Quinctii  25.  seqq. 
•potsidere»     III.  Naeuium  ne  fa- 


S»  9.    Defensio  in  partes  locosque  digesta.    195 


tesmm  sU^  nt  in  eo  Ipso  disciimlne  orationls  membra    ^  p««^- 

tione  rontffo- 

constituantur^^)?  Qoasi  aero  nihil  antiquios  Tullio  ^»'^'- 
foerit ,  quam  ut  iudex  intelligeret ,  7ie  pottiisse  quidem 
bona  Qulnctil  ex  Edicto  possideri,  qul  neque  latitas- 
set,  neque  aliam  Edictl  caussam  commisisset;  at  ex 
Edicto  potuisse  quidem  possidere,  tantum  non  posse^ 
disse  Naeuium,  qui  bona  non  uendlderlt,  qul  socium 
ediderit  Quinctium,  qui  iniussu  Praetoris  in  possessio- 
nem  miserit,  qui  possidendi  modo  praecepta  Edicti 
laeserit.  Immo  liaec  omnia  tmo  ordine  ab  oratore 
eaque  mente  proferri,  ut  tam  ex  Naeuii  quam  ex 
Qainctii  factis  appareat,  eo  iure  non  fuisse  Naeuium, 
nt  bona  Quinctli  ex  Edicto  possideret,  slue  —  quod 
uium  atque  idem  est  nec  nlsi  ad  augendam  negationem 
oalet^^)  —  possidere  possety  nonne  res  ipsa  declarat? 

Nec  diuersam  interpretandi  uiam  orationls  tenor 
uerborumque  uestigia  demonstrant. 

Prifflum  animaduertere  conuenit,  in  primae  ac  se- 
condae  partis  Initio  breul  quadam  praefatione  aut 
transitione  uti  oratorem^O;   eiusmodl  uero  nihil  appa- 


55)  In  menteiD  aenit  neteris 
iHiQs:  «Nam  nl  nihil  interest . 
■atmm  nemo  ualeat  an  nemo 
^possU  ualeren  et  rel.  de  N.  D. 
III,  32. 

56)  Haec  qnidem  dicendi  fign- 
n  per  se  ipsa  neqne  noni  ne- 
qae  snspecli  qnidqnam  babet, 
aeqne  exemplomm  confirmalione 
indigere  uidetnr.  Ecce  tamen 
qood  forte  mihi  oblatnm  est : 
pro  Cluentio  c  22.  extr.  «ni- 
"deatis  necesse  est,  nuUam  ac- 


«cosatori  caussam  etse  potuisse, 
« car  iudicium  uellet  corrum- 
«pere.»  Conf.  ibid.  c.  23.  extr. 
«docui  rationem  nullam  buic 
«  corrumpendi/tii55e.»  Addet6td. 
c.  30.  med.  —  De  re  conf.  c. 
4.  7.  10.  17.  et  passim. 

57)  c.  11.  «Non  fuit  caussa 
«  cur  poslulares.  Qui  hoc  intel- 
«ligi  potest?»  —  c.  19-  «Docui 
«quod  primum  poUicitus  sum, 
« .  .  .  .  caassam  omnino ,  cor 
«postolaret,    non   fuisse:    quod 


[ 


196    Cap.  I.    De  iure  catissae  Quinctian 


tiOBe  roiitro« 
uerna. 


De  p.rti-  rere  in  c.  23,^^)  et  deinceps,  ubi  Rautiis  caeteri^ 
secundam  tertiamque  partem  limitem  egerunt; 

Deinde  quod  negaui  uocem  potuUse  nrgendi 
quem  potius  testem  citabo  quam  ipsnm  Tullia 
utique  in  illis  ipsis  capitibus,  ubi  tamen  omnl 
nione  in  secunda  parte  oratio  uersatur,  pi 
dixerit,  Naeuium  ex  Edicto  possidere  mn  \ 
et  Naeuium  ex  Edicto  non  possedisse^^)^  qi 
in  colligenda  loci  primi  disputatione  hac  alter 
simum  loquendi  formula  usus  sit^^). 

Postremo  componas  quaeso  partitionis  nerbi 
exhibui^^),  cum  illa  argumentomm  repetltioni 
In  peroratione  habetur^^).  Ubi  quum  incideris  I 
haec:  Omnino  autem  bona  possessa  non  esse 
tui^^)^  exinde  uero  respexeris  illa,  quibus  inpi 


«neque»  rel.  «AUende  nnnc  ex 
«  Edicto  Praetoris  bona  P.  Quin- 
<f  ctii  possideri  nnllo  modo  po- 
<f  tuissc.» 

58)  Vide  mox  infra  in  nota  60. 

59)  c.  20.  «C.  Aquillius  .  .  . 
«hoc  ius  in  ciuilato  constituat , 
«...  cuius  procurator  a  Prae- 
«tore  tribunos  appellare  ausus 
« sit  ,  eum  non  dcfendi ,  eius 
«  bona  recte  possideri  posse  .  .  . 
«  Quod  si  probari  ncmini  potcst, 
«illud  certc  probarl  omnibus  nc- 
« cesse  est ,  dcfensum  esse  iudi- 
«  cio  absenlem  Quinclium.  Quod 
«  quum  ita  est ,  ex  Ediclo  bona 
«possessa  non  sunt, 

60)  c.  22.  extr.  «Quare  aut 
« doceas   oporlet ,    Alfenum    ne- 


« gasse  se  procurator 
« non  deiecisse  libeH« 
« cium  accipere  nolai 
«quum  haec  ila  facta 
aEdicto  te  bona  P.  Qu 
apossedisse  concedas.» 
quac  continuo  (ne  on 
uocabulo  interiecto)  in 
quuntur ,  «  Etenim  si 
«  possedisti ,  quacro  coi 
«ucnierint»  rcl.,  quae  t 
tio  cst  diuersac  prorti 
quc  parti  dcfcnsionis  s 
quum  eadcm  ulrobiqu 
res  ,  de  qua  agitur 
slretur  ? 

61)  Supra  p.  172. 

62)  c.  28.  29. 

63)  Caetera  nide  sup 


tione  eontro- 


S'  9.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.  197 
tertia  pars  designatur,    afdelicet  postremo  iion  posse^    De  ^- 

tioneec   ' 

dissej  et  paullo  inferfiis  nego  possedisse^^)  nonne  ue-  «*•»>*• 
Inti  necessitate  quadam  coactus  fateberis,  utrobique  fer- 
Hae  hoius  partis  et  nomen  et  Initium  certissime  de- 
moiistrari? 

Quo  concesso  illud  quoque  palam  erit,  ad  tertiam 
oratlonls  partem  praeter  ea,  quae  inde  ab  illis  uerbis 
enumerantur,  nihil  posse  pertinere,  anteriora  uero  se^ 
cundae  omnia  esse,  sicuti  ab  Initio  nostra  partitionis 
Interpretatlo  ferebat")?  * 

Sed  iam  satis  multa  de  re  meo  quidem  iudicio  aper- 
tissima. 

De  uno  quodam  uerbo  mihl  reliquum  est  quod  uerbo 
adiiciam* 

Qui  locus  modo  ex  anacephalaeosi  petebatur,  in  eo 
oox  Omntno  mera  Hotomani  coniectura,  neque  noti 
Codicis  allius  auctoritate  constat.  Eam  autem  con- 
iecturam,  omnibus  semper  probatam  atque  inde  a  Lam^ 
hbio  ab  omnlbus,  puto,  Editoribus  receptam,  nuper 
Klotzius  reiecit,  ea  ratione  ductus,  quodOMNiA,  quam 
eommanem  Codicum  lectionem  dicit  ^^) ,  perinde  atque 
Omnino  ualeret.  Quod  ita  posse  ualere^  dum  planum 
feeerit,  fateor  me  non  credere^^);  quod  ualere  potest^ 


64)  Yide  sapra  p.  172.  siae   1832.   8.)    p.    9.    in    hunc 

65)  Conf.    sapra  h.    Sp^o   p.  modum  dispalauit :  « Quod  (scil. 
172.  et  deinceps.  Omnino ,    e  coniectura)  atamet- 

66)  Sic  atique  haberi  in  Ber-  «si  ferri  posse  aideatur,  multo 
vnst  et  in  Parisiensibu$  trede-  ntameu  ei  scripturae  ,  quam 
^m  testis  sam.  «omnes  libri  tuentur,  posthaben- 

67)  Nullo   loco   numero  quae  «dum   est,    tanlum    abest,     at 
^^  EmendUaiofUbus  TuUianis  (Lip'  «ista  uerba  corrupta   esse  uide- 


198    Cap.  L    De  iure  caussae  QutnctianOi 

!>•  partt.  id  arbitror  propter  sensum  ferri  non  posse^  qvii 
«erua.  Naeuiiis  dicitur  partem  tantum  bonorum  fioti 
bona  possedisse,  non  quasi  finU  est,  qui  huic 
tationi  proponatur,  sed  argumetitufn  modo,  qui 
trinsecus  demum  assumpta  iuris  quadam  sponsio 
ratione,  illud  conficiatur,  omnino  bona  possesi 
esse;  —  quam  ipsam  rei  summam  illis  uerbis 
ciari,  sequentia  manifestissime  declarant^^). 

De  Codicum    auctoritate  sic    existimo,   quat 
possunt,   ferenda  esise  nec  coniecturis  temere 
dum:  caeteroquin,    qua  iUi  sunt  origine,  aetate 
tura,  tantam  aestimari  non  oportere,  ut  sensus 
sitati,    quae  dlscerni  iudicio  potest,  omnimodo 
ponatur^^). 


«aotur.  comiDiseniDt  aatem  hoo 
«loco  critici  ot  saepe  alias  er- 
«rorem  in  dialectica  ratione. 
«Tnllios  enim  hoo  ooU  demon- 
«strare  inde,  qood  Sex.  Nae- 
«oios  non  uniuersa  quae  teneri 
«  ac  possideri  possint  possederit, 
«apparere  adeo  nihil  istorum 
«bonorum  iure  esse  possessum 
«itaque  dicit:  amnia  autem  bona 
mpossessa  non  esse  constitui  , 
«  quod  —  possint. ,  hoc  si  recte, 
«ut  par  est,  inlellexeris ,  non 
«est,  ut  putarant  critici :  yae- 
« uium  non  omnia  possedisse  sed 
«  Kaeuium  omnia  non  possedisse, 
•  es   seien    aUe    Giiter    nicht    in 


aBeschlag  genommmwa 
«e.  es  sei  kein  Gut  in  j 
« genommen  trorden.  H 
«que  nihil  est  aliod  Di 
«  omnino  ac  plane  non 
nesse  Qninti  bona  a  Na 

68)  Vide  supra  p.  M 

69)  Quid  enim  qood 
inferius  in  omnibns,  q 
uerim ,  Codicibus  exta 
uos  priuatos  Quinctii  (hi* 
ifojr)  omnes  eiectos  esse ,  - 
quis  tuebitor?  Nolo  ipsi 
tis  fines  in  praesens  e: 
Plora  ei  uniuersa  onti 
hibebo  in  pagellis »  qi 
xiiue  sequuntur. 


CAPiJT  n. 


De  oarielate   lectlonls   in  oratlone   pro   P« 

Qulnctio* 

Statim  a  principio  praefatus  sQm,  ita  rae  Tuliia- 
narum  aliquot  orationora  nonam  curam  suscepisse,  ut 
et  criticam  contextus  recensionera  et  rerum  ipsarura 
explanationem  pro  ulribus  meis  pari  studio  ac  dili- 
gentia  amplecterer. 

Quocirca  quum  in  superioribus  iliis  commentationi- 
biis,  praeparandl  operis  caussa  institutis,  nonnisi  eas 
lectionis  uarletates  attigerim,  quae  ex  iuris  rerumque 
potlssimum  cognltione  spectandae  ac  diiudicandae  ui- 
derentur,  aequum  censeo,  etiam  subsidiorum  critico- 
nmi,  quae  adhuc  collegerim,  rationem  aliquam  reddere, 
deinde  nonnulla  ad  praesentem  cognitionem  ntilia  ex- 
liibere,  simul  denique  totam  orationem  critica  ratlone 
ita  perlustrare,  ut  de  uarietate  lectionis  singulorum 
locoram  caussa  plerumque  instruatur  magis  quam  iu- 
dicetur. 

Kt   quum  Viros  doctos  IIIos,   quotquot  hac  aetate  codic»>  mM 
singulls  quibusdam  Tullil  orationibus  egregiam  operam 
nauauerunt,    omnes   animadnerterem  Codicum  manU" 
icriptorum   scrinia  repetiisse^    horumque   memoriam, 


^O         Cap.  II.     De  uarietate  lecHoms 

codice.  mM.  etiamsi  XVI.  iam  saeculo  noti  fuissent ,  sedulo  conspi- 
cuoqne  semper  cum  fructu  reuocasse,  mihi  quoque  pri- 
mum  fuit,  ut  Codices,  in  hac  oratione^  si  in  alia  ulla, 
niminm  diu  neglectos^],  indagarem,  et  quorumcunque 
copia  fuit,  impigre  excuterem.  Qua  in  re  ne  recen- 
tiores  quidem,  XIV.  atque  XV.  saeculi  uidelicet,  dum 
meliores  inuenissem,  fastidiebam,  probe  memor,  cele- 
berrimos  illos  saeculi  XVI.  Editores  et  Criticos,  et  qui 
proxime  hos  exceperunt,  quum  contextum  illum,  quem 
tri^^itum  accepimus,  constituerent ,  iisdem  fere  Codici- 
bus  similibusue  usos  esse,  ita  tamen  usos,  ut  quam 
ibi  uerborum  imaginem  hausissent,  eam  eruditione  sua 
rerumque  cognitione  emendarent,  reficerent  atque  ex- 
colerent.  Quid  igitur?  Nonne  id  ipsum  opus  haec 
aetas  nostra,  uix  maioribus  quidem  animi  uiribus,  at 
nouis  quibusdam  subsidiis  instructa,  retexendum  sibi 
proposuit?  Quod  ut  prospere  procedere  possit,  impri- 
mis  mihi  sciendum  esse  uidetur,  quid  ipsis  Codicibus, 
quid  contra  illorum  uirorum  coniecturis  iudicioque  ac- 
ceptum  sit  ferendum.  Id  uero  nisi  Codicibus  ipsis 
denuo  inspectis  satis  sciri  non  posse,  usus  me  docuit. 
Sed  quid  opus  est  plura?  lam  enim  res  ipsa  senten- 
tiam  nostram  declarabit. 

p«ri.ieDses.  Bibliothcca  regia  Parisiensis  Codices  manuscriptos, 
quibus  oratio  pro  P.  Quinctlo  inest,  habet  trededm^ 
quorum  ecce  tibi  indicem. 

a.  Codex  chartaceus,  saeculo  XV.  exaratus,  primuiii 


1)  Yidesis  quac  ISHebuhrius  dc       Rhenano  (Bonnae  1827.)  Tom'  /• 
hac    oratione   slaiaii    in  Museo      p.  223. 


in  oratione  pro  Quinctio. 


201 


lacobi  AuguM  Thuani^  postea  Colbertinus^  in  codice«m«.. 
quo,  praeter  philosophica  quaedam  Ciceronis  et 
aliquot  epistoias,  orationes  inueniuntur  ufginti  et 
una,  nono  autem  ioco  haec  Ouinctiana^  in  Cata- 
logo  CPari8»s  1744.  fol.)  Ps.  III.  Tom  IV.  p. 
396.  N.  7788.2). 


2)  Idem  est  hic  Codex ,  qaem 
Ed.  Wumdenu  ad  orationem  pro 
Plancio  in  Prolegom.  p.  lY.  at- 
talit  atqae  nota  Pa.  designauit. 
Qaae  etiam  caassa  fait ,  at  pri- 
mo  loco  eam  afferrem,  qaoma- 
%\s  et  litteraram  ordinem  et  no- 
tam  illam  conseraarem.  Qood 
V.  D.  ille  d.  loco  adiecit,  Qaa- 
«ais  pagina  plnrama  aerba  te- 
c  mere  omittit »,  etiam  haic  parti, 
qaa  oratio  pro  Qainctio  contine- 
tar,  aliqaatenas  connenit;  rar- 
tas  aatem  maiores  qaasdam  la- 
caoas,  caeteris  paene  omnibas 
commones,  non  habet.  Caete- 
nim  praecipaam  est  ei  Codici 
etiam  netastias  hoc  orationis  ar- 
gamentam  : 

«Incipit  oratio  M.  T.  C.  pro 
« Qaintio,  caios  argamentam  hoc 
«est.  Sextus  Naeaias  et  Gaias 
«Qointius  ciaes  Romani  focie- 
«tatem  certaram  reram,  qaas 
«io  Galia  possidebant,  inter  se 
«ioiaeront.  Decessit  g.  Q.  (G. 
«Qaintins)  rellcto  herede  Pnblio 
«Qaintio.  Cnm  rationem  socie- 
«tatis,  qaam  olim  fratereius  con- 
«traierat  com  Sextio  (Sex.  Nae- 
Qioi,  uidere  aellet ,  quodpraeler 
*  spem  fuerat  a  Sex.  N.  quadam 


«promissa  pecania  destitatas, 
«  circamaentns  est  magna  fraade 
«  atqae  arte  a  Sex.  Cam  enim  pro 
ailla  ratione  pecaniaria  litiga- 
« ret ,  fuissentqne  de  commani 
«aolantate  aadimonia  dissolata , 
«et  Q.  iter  cepisset  in  Galliam, 
«Naenius  a  praetore  postulauit, 
a  ut  sibi  ex  praetoris  edicto  bona 
«Quintii  possidere  liceret,  cnm 
« sibi  aadimonium  deseraisset 
«  Quintins.  Praetor  intercedente 
a  Alfeno ,  procuratore  Sextii  (sic)^ 
«iniaste  concessit  possessionem 
a  bonoram  Quintii  Naeuio.  Quin- 
a  tius ,  cnm  primum  in  Galliam 
auenit,  nt  tamquam  fratris  he- 
«  res  bonorum  communium  pot- 
asessionem  ||  eiectos  fait  mana 
a  commanium  •eraonnol  de  ftindo 
agalicano.  Yolebat  igitar  Nae- 
«nius  bona  Quintii  possessa  di- 
a  cere ,  asserens  se  per  30.  (9ie) 
a  dies  edict^  praetoris  bona  Quin- 
atii  possedisse.  Causam  Nae- 
« uii  agebant  Q.  Hortensius  et 
a  L.  Philippns,  ciarissimi  et  (spa- 
« tium  uacuum  15.  circiter  litte- 
« rarum)  oratores  ,  quibus  iam 
«ueteranis  et  potentibus  Cicero 
a  adhuc  iuuenis  annorum  22. , 
«ut  refert  planterus  (sic)  Quin- 


202  Cap.  11.    De  uarietate  lectwms 

codices  aiM.       6.  Codex    membranaceas ,   saeculo    XV.    i 

PmrwieiiaeB. 

oihn  Colbertimis.  Praeter  alia  continei 
nls  orationes  octo  (jpro  QuUutio  est  sepi 
Philippicas.    In  Catalogo  1.  1.  p.  395.  N. 

c.  Codex  membranaceus ,  saeculo  XV.  c 
olim  I.  A.  Thuanij  postea  Colbertintu 
tinet  Ciceronis  orationes  XII.,  quarum  i 
pro  Qutnctio.    In  Catalogo  L  I.  p.  394.  N. 

d.  Codex  membranaceus,  saeculi  XIV.,  ut 
quem  In  d.  Catalogo  impresso  frustra  qua 
Notatus  est  atque  in  Supplemento  C 
quod  manu  scriptum  extat,  descriptiifl 
bonne  N.  484, 

Inuenltur  recenter  scriptum  in  auersa  pai 
fixi  alicuius  folii: 

«Ce  Ms.  du  14.  siecle  contlent  P.  Les 
«de  Ciceron.  2^  reloge  de  Qceron  par  & 
Ibidem  antiqulor  scriptura: 


«Uum    defendit     hac    oratione.  metzium  ].  1.  p.  IX.  (i 

«Et   habel  sex  (»ic)  partes,  ex-  Qood  Wwiderus^  Plant 

«ordinm,  narrationem ,  diuisio-  spiciens,    retulil,  •Pl 

«nem,    conGrmationem  et  con-  inineptissumis    corrupi 

«clu8ionem.Ingenereiudiciali.il  ixcomentiunt   ita  ui   e 

3)  Apud  Wunderum  1.  1.  Pa-  « demque  libro  descr^ 
risinus  secundus  (Pb,),  Hoc  Co-  aganturin,  ad  litter 
dice  etiam  Steinmetzius  in  eden-  buic  pro  Quinctio  ora 
dis  Orationibus  selectis  (Magun-  uenit.  lUius  igitur  V 
tiaci  1832.  8.)  usus  est.  Yide  mouio  exemploque  fre 
eius  Praefationem  p.  IX. ,  ubi  sedebo  eius  rei  spei 
Paris.  5.  appellalur.  documenta  afferre ,  qu< 

4)  Apud  Wunderum  1.  1.  Pa-  nam  copiam  collegera 
risinus   teriius  (Pc»)  apud    Stein- 


m  aratiane  pro  Quinctio.  203 

«In   isto  uolumine  continentur  ea  quae  sequuntur  codiceamM. 

P«ruiraa«a. 

«  opera  Tullii. » 

De  magni  Pompeii  laudibus^)  (f.  1.)»  Miloniana 
(f.  II.),  pro  Plancio  (f.  26.),  pro  P.  SuIIa  (f.  43.), 
pro  A.  Licinio  Archia  (f.  56.),  pro  M.  Marcello 
(f.  60.),  pro  Q.  Ligario  (f.  64.),  pro  R.  Deiotaro 
(f.  68.),  pro  A.  Cluentio  (f.  73.),  pro  P.  Quintio 
(f.  99.) ,  pro  L.  Flacco  (f.  111 .),  ad  populum  Boma- 
num  cum  gratias  egit ,  (f.  1 25.),  ad  Senatum  pro  se 
ipso  (cum  gratias  egit,  f.  131.)  In  C.  Yerrem  Actio- 
nis  I.  liber  I.  (piuinatiOy  f.  137.)  Eiusdem  actionis 
liber  II.  {Actio  /.,  f.  145.)  In  Verrem  Actionis 
secundae  liber  I.  (f.  151.)  Eiusdem  Actionis  liber 
II.  (f.  168.  Reuera  est  liber  quartus  ^  nam  media^ 
inde  a  c.  43.  libri  Ly  dejiciunt  omnia)  Eiusdem 
Actionis  liber  III.  {Est  liber  F.  —  f.  194.)  in  Ca- 
tilinam  lib.  (f.  221.),  lib.  II.  (f.  227.),  lib.  IH. 
(f.  232.),  lib.  IV.  (f.  236.)  Inuectiua  Crispi  Sallu- 
stii  in  M.  TuUium  Ciceronem  (f.  241.)  TuIIii  in 
Sall.  inuectiua  (f.  242.),  pro  Comelio  Balbo  (f. 
245.) ,  pridie  quam  mitteretur  in  exilium  (f.  255 — 
258.).  —  In  fine  uoluminis :  Expliciunt  multae 
orationes  TuIIii  Ciceronis  et  c. 

e.  Codex  membranaceus,  duobus  uoluminibos  con- 
stans,  saeculi  XV.,  olim  ColbertimiSj  qui  oratlo- 
nem  pro  Quinctio  inter  XXXIII.  secundam  con- 
tinet.     In  Catalogo  I.  1.  p.  392.  N.  7774.  % 


5)  Verbis  relictis  rem  in  bre-  6)  Steimnetz.    I.    1.    p.    VIII. 

oiw  redigam.  (Par.  9.) 


204         Cap.  11.     De  uarietate  lectianis 

codiMf  in.t.       f  Codex  membranaceus,   saeculi  XIV.,    quo  Cl< 

ronis  orationes  XIV.   continentur,  pro  Quim 
decima.    In  Catalogo  J.  L  p.  393.  N.  7778.0. 
g.  Codex  membranaceus  saeculi  XIV. ,  qui  in  Ca 
logo   impresso   non   enumeratur.     Inscriptus 
atque   in   supplementum  Catalogi   nondum   ty 
mandatum  relatus:  Sorbonne  909. 
In  auenm  folii  primi  parte  recens  scriptum  i 
extat : 

Ce  Ms.  du    14.   siecle  et   du    15.   Partie   sur  vc 
Partie  sur  Papier  contient 

l^.  Les  harangues  de  Tullius  Ciceron. 

2^.  Les  trois   sommes   de  Me.  Hugolin  jurisc< 
sulte. 

30.  4<>.  etc. 
Insunt  orationes  pro  Plando,  pro  SuUay  j 
MarcellOj  pro  Ligario^  pro  R.  Deiotaroy  } 
CluentiOy  pro  QuiiutiOj  pro  Flacco. 
h.  Codex  membranaceus  saeculi  XIV. ,  qui  p* 
quatuor  partim  Ciceronis  partim  aliorum  Ilbi 
los  continet  orationes  CiceronUs  XXIIL^  peni 
timam  pro  Ouinctio.  —  In  Catalogo  I.  i.  p.  2: 
seq.  N.  6369.8). 

i.  Codex  membranaceus ,  olim  Colbertinus  anno  14 
exaratus.    Continet  orationes  XXVI.,  primo  lc 


7)  Id.  ibid.  (Par.  2.)  «  nu,  addito :  a/it  legufU,^   Ei 

8)  Sttinmetz.  1.  1.  p.  VUl.  modi  adnotaliones,  sioe  io  i 
(MBr.  lum  2.  tum  1.)  Adnotat:  siue  in  alio  Codice  (ueloli 
«In  margine  adscriptae  sunt  ua-  uoslro  Pf.)  compareant ,  ii 
«  riantes  lectiones  ab  eadem  ma-  gras  eihibebo. 


in  oratione  pro  Quinctio. 


205 


Verrinas ,   altero  Catilinarias  j  penultimo  Quiti^  codire.  mM. 
ctianam.    In  Catalogo  I.  I.  p.  393.  N.  7777.^). 

k.  Codex  membranaceu ,  anno  1459.  exaratus^  cum 
scriptura  tum  omnl  habitu  splendidus.  Insunt 
XXX.  TuIIii  orationes,  quarum  uicesima  sexta 
est  pro  Quinctio.  In  Catalogo  I.  I.  p.  393.  seq. 
N.  7779^0). 

/.  Codex  membranaceus ,  saeculi  XV.^Cprimum  lac. 
Augusti  Thuaniy  cuius  nomen  in  ima  parte  pri- 
mae  paginae  inscriptum  est,  postea  Colbertinus. 
Continet  Ciceronis  XXII.  oratlones,  quarum  ter- 
tia  decima  est  pro  P.  Quinctio.  In  Catalogo  L 
L  p.  394.  N.  7781.^»). 

m.  Codex  membranaceus ,  saeculi  XV.,  olim  Maza^ 
rinaeus.  Continet  M.  Tullii  orationes  XXVI. 
Decima  est  pro  Quinctio^  in  fine  manca.    Quippe      "^ 


9)  StHnmeix.    1.    1.    p.    TIII. 

{Par.  4.) ,  abi  dicitar  ex  satis 
booo  libro  accaratissime  descri- 
plos  esse.  Eqaidem  ia  Qutn- 
diana  ualgaribas  potias  haoc 
Codicem  adoameraaero. 

10}  Steinmets.  1.  1.  p.  YIII. 
[Par.  7.)  —  In  fiiie  aolamiois 
icriptam  est: 

De  pavye 

au  roy  Loys  XII. 

Deo  graXiat  M. 

D.  sexto  Kal.  Martias  1459. 
Orationi  pro  A.  Caeeina^  qoae  io 
bo€  Codice  proxime  Quinctianam 
praecedit  ,  haec  sabiancta  ioae- 
oies  iodicis  seo  argomeoti  oice, 
nibro  colore: 


M.  T,  Ciceronit  oratio  pro  P* 
Quintio, 

«  Cum  inter  P.    Quintium  ,  C. 

«  Quintii  frcUrem  ac  heredem : 

•  et    Sextum    Naeuium,    cum 

« quo   Caius   iocietatem  bono- 

«  rum  habuerat ,    controuereia 

«efftft,    orat  pro  PubUo  Cice- 

«  ro.D  ~    Qaae  sit  lectiooam 

hoias  Codicis  io  hac  oratiooe  pro- 

prietas  potios  ac  siogalare  «on- 

siliom,  quam  praestaotia  aot  fi- 

des ,  ioferius  apparebit. 

11)  Steinmetx.  ].  1.  p.  IX. 
{Par.  6.).  —  Illarom  XXII.  al- 
tima  quidem  io  Catalogo  sic  af- 
(ertar:  Declamatio  in  Catilinam 
authore  anonymo. 


206 


Cap.  II.    De  uarietate  lectimis 


CodiroM  niM. 
FarisieaMS. 


Bern«nsis. 


foli!   109.  extrema  uerba  simt  a  giio  1m  impe-' 

traret  inuenire  (Xn  c.  31.},   folium   autem  110. 

Incipit    a  uerbis  ferimm  ea  qtiae  sunt  ferendaj 

quae  sunt  capitis  1.  pro  Flacco.  —  In  Catalogo 

I.  I.  p.  394.  N.  7782.«). 

n.  Codex   chartaceus   Saeculi    XV. ,    olim    Ctaudii 

Pnteaniy    cuius  nomen  habetur  in  prlma  pagina. 

Continei  Ciceronis  XV.  orationeSy  quamm   est 

penultima  pro  Quinctio.    Et  scripturae  genere  et 

lectionibus   est  infimae  notae.     In  Catalogo  I.  I. 

p.  401.  N.  7824. 

Hactenus  Parisienses.     Praeterea  Baiterus  noster 

uariantium  lectionum    delectum  e   Codice  Bemetisi^^) 

benigne  mecum  communicauit ,  a  Leon*  UsteriOj  uiro 

doctisslmo,  ciue,  aequali,  quinetiam  sodali  meo^  eheu 

quam  dudum  iam  defuncto,  excerptum  et  relictum. 

Sunt  igitur  hi  quatuordecim  Codices^  ex  quibus 
nunc  mlhl  propositum  est  delectum  quemdam  uarla- 
rum  lectionum  In  medium  proferre.  In  hoc  autem 
munere  susciplendo,  quum  pariter  fere  timeam,  ne 
nlmlum  multa  atque  ne  pauciora  uldear  tradidisse,  to- 
tisslmum  duco  consilil  mel  rationem  breui  exponere. 

Prlmum  Igitur  lllud  tenui,  qul  ex  Codiclbus  mnltis 
iisque  uulgaribus  ac  parum  uetustis  uoluerit  scriptorls 
aliculus  rellquias  emendare ,  el  ipsonim  Codicum  notl- 


12)  Steinmetz.  1.  l.  p.  VIU. 
(Par,  8.) 

13)  Bibliolhccae  reipablicae 
Bernensiuni  Codex  214.  —  Ea- 
dem    stirpe   contextus    orationis 


pro  Quinctio  esi  in  hoc  Codice 
atque  in  maiore  parte  Parisien- 
sium.  Ad  afferendas  lecUones 
nota  B  eum  distingaam. 


t»  oratione  pro  QtiincHo.  207 

tiam  accaratamqae  cognitionero  imprimis  esse  neces-  co<iice«  mts 
sariam;  ea  demum  acquisita  rem  geri  prospere  posse. 
Ideo   modico  illo  Codiciim  numero,   cuius  potestatem 

m 

nactus  sum  Oonge  enim  plures  sunt  ii  quos  nondum 
uidi^)  sie  utendum  esse  putaui,  ut  iuxta  bonas  utique 
lectiones  aut  probabiles  saltem  seu  dubiosas  eas  quo- 
que  obseruarem,  quae  aperte  quidem  corruptae  tamen 
ad  cognoscendam  Codicum  naturam  et  originem  atque 
ad  dtscemendas  quasi  stirpes  ac  familias  utilitatem  ali- 
quam  fructumque  praeberent. 

Ea  uero  ratione  ductus  lacunas  praecipue  adno- 
taui,  scilicet  eas,  quae  aut  omnibus  aut  pluribus  Codi- 
cibus  essent  communes;  quam  obseruationem  nusquam 
magis  quam  in  hac  oratione  arbitror  ad  rem  pertinere. 
Ex  quo  quum  statim  apparuisset,  esse  paucos  quos- 
dam  a  uulgaribus  defectibus  quadantenus  immunes, 
neque  tamen  peculiaribus  propriisque  deformatos,  eos 
in  uarietate  quoque  seligenda  pauUo  potiores  habui. 
Quonim  numero  sunt  Pe  ^  k^  m,  partim  etiam  Pa. 
Deinde  quem  modo  nominaui  Codicem  Pk  adeo  distln- 
^endam  esse  existimaui,  ut  uel  integram  eius  uarie- 
tatem  exhiberem.  Non  eo  dico,  quo  ueritate  lectionis 
excellat,  aut  ex  uetustiori  quam  caeteri  exemplari 
descrlptus  sit:  sed  nouas  lectiones,  cuiusuis  pretii,  ac 
tales,  quae  coniecturis  magis  quam  Codicibus  Mss. 
adhuc  attribuebantur^^),  continet  tammultas,  quin  tam 


14)  Qvaiii   eam    lectioDis   aa-  teris  colendis  bonestam  patatar, 

rietatem  enarrabo  ,  saepias  mihi  aidelicet    at    aduenariis    teitem 

niod  faciendam    erit    quod     in  adducam, 
caasiis  agendia  stnltam,    in  lit- 


208  Cap.  IL     De  uarietate  lectimts 

codie«i.inM.  constans  in  eo  depreliendiUir  interpolatio  dicam  an 
criticae  artis  consilium,  ut  uel  ad  criticam  contextus 
historlam  utilis  neque  Iniucunda  eius  cognitio  uideatur. 

Postremo  ex  singulis  illis  Codicibus,  quos  enume- 
raui,  ne  corruptissimas  quidem  lectlones  praeterii,  ubi 
modo  uarietas  quaedam  lectionis  in  ipso  Cp^dice  ad- 
iecta  esset ,  cuius  generis  Cod.  Pf.  exemplorum  copiam 
praebuit. 

Sequitur  uarietas  lectionis,  ad  Orellii  Editionem 
accommodata  '^). 

Cap.  1. 
p.  5  ▼  1.   $.  1.    Quae  res  in-ciu.  duaej  Quae  duae  res  in  ciu.: 

hae]  hee^  eae:  B.  Pd,  f,  g,  i,  m. 

-  4.  me  In  dicendoj  fne  dicendo:    B.  Pb,  c,  d,  f, 

g,  h,  i,  I,  m"). 

-  5.  Naeuii  ne  P*  QuintioJ    Naeuii  nepotis  Quintio: 

B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  I,  n.  —    Naeuii   m 
potins  Quintio;  Pa,  m. 

-  6.    $•  2.    neque  hoc3    nec   hoc:    Pa,   b,  c,  d,  f,   h,  i, 

I,  m,  n. 
tanto  opere]   tantopere:  Pa,  b,  d,e,f,h,l, 
m.  —  tatito  tempore:  Pc,  i,  n.  —   tempore: 

-  8.  neque  usuj  neque  hoc  usu:  Pk. 


15)  lo  margine  adieci  pagina-  17)  Perpcram  igitur  Lalleman- 
rom  oersoomqoe  nomerom.  dos:  «Ita  (me  in  dicendo)  pleri- 

16)  Couf.  Manutium  et  Ricco-  «quc   codiccs  Graeuiani   et   no- 
6onum  ad  h.  1.  (ioEd.  GaraComi.)  astri,»     Conf.  Garatonium, 


m  aratiane  fMro  Quinctio. 


a09 


$.  3.    acceditj  acctdit^^).    Pa,  m. 

qui   hanc   can.  Aq.  aliqnoties  ap.  te  egit]  qni 

hanc  allqitotietis  ap.  te  egit  caxu  Aq. :  Pk.  — 

Omittant  causam  AquiliVjBL^  1>)  <^9  d,  e,  f,  g, 

i,  I3  m,  n.;  nesclo  an  etiam  B.,  qui  certe  AquUi 

non  habet*^). 
et  saepej  ac  saepe.    B.  Pf,  k,  I,  m. 
uentum  estj  forte  uentom  est:  Pm.  —  ueivtum: 

Pc.  —  uenitur:  Pa,  1.  —  uenturus:  B.  Pb, 

d,  f,  h,  i,  n. 
ut  8umma3  si  summa :  Pa,  i.  —  in  summa:  Pd,  f. 
habui]]  habeo:  Pk. 

possem^l  possim:  Pa,  c,  d,  e,  h,  i,  k,  I,  n. 
implicatam]  Implidtam:  Pe. 
Nam  quo  minus  ingenio  possum,  subsidio  mihi 

diligentiam  comparaui]|  Sic  omnes^^)* 
$.  4.   et  hos  ]  et  eos:  B.  —  et  uos:  Pf,  1.  —  et  nos:  Pd. 
in  consilio  adsuntl  in  consilio  sunt:  B.  Pa,  b, 

c,  d,  e,  f ,  £,  h,  i,  1,  m,  n*^). 
$•  5,   atque  sincerumj  tieque  sincerum.    Pe,  k.  m^^). 
nihil  quod]  nihil  est  quod:  B.  Pd. 


Cap.  1. 

p.  &  V.  11. 


p.tf.  V.  1. 
-      2. 


-  8. 

-  4. 

-  6. 

-  8. 

--  9. 

-  14. 


18)  BecHuSy  OreUiui  etc.  cod- 
iectoram  dicont  esse ,  iDcerloni 
caios ,  apod  Lambinum,  —  Conf. 
Ruknkenium  et  Froticherum  ad 
Butaiumlf  l.p.  Si.seq.  —  lUo- 
ram  oocaboloram  permotatioDem 
iooenies  etiam  infra  c.  16.  g*  ^^* 

19}  Conf.  Beckii  notam. 

20)  Conf.  Qointiliani  I.  O.  XI, 
1,  19.  tiQuo  ingenio  minue  pos- 
«iQm ,  subeidium  mihi  dUigentia 
«comparaoi.» 

(t«»Mtn«,   Lifc.  I. 


21)  yerissimom  hactenos  qood 
IMemandus  adnotat:  «Ita  Gro- 
ateri  codices  et  noitrif  ono  ex- 
« cepto  ,  qoi  oolgatom  toetor  , 
«  in  coniUio  adiunt,»  —  Est  Cod. 
Vk.  —  Conf.  Zumptium  ad  Yer- 
rin.  II,  29.  ibidem  Garatonii  et 
Beckii  notas.  —  Cf.  infra  fa.  or. 
c.  10.  25.  30. 

22)  Yehementer  ea  lectio  pro- 
bator  Klotzio  in  Emend.  Tollian. 
p.  7.  Receptam  oideo  in  Editione. 

14 


210  Cap.  IL    De  uarietate  ledioms 

p.?'v  16.  repulsa]  expulsa^   PI. 

~    17.  ubi  consistat]  ubl  res  consistat^^}:   Pa,  b,  c, 

^i  ^9  ^9  S?  ^9  '*  —    ^^  ^^  omittltur  locum. 

Cap.  2. 

Non  eo  dico]  Non  eo  loquor:  B.  Ph,  i,  n.  — 
Non  eo  loco:  Pb,  c,  d,  g.  In  hoc  a  secunda 
manu  supra  lineam:  -{* /o^fior  ^^). 

-  18.  quo  mihi]  guod  mihi;  Pc,  f,  g^^). 

non  in  his]   non  his:   B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g, 
1,  m.  —  non  hlis:  Pn. 
.    19.  aduocasti]  aduocauisti:  Pd,  h. 

habere  P.  Quintiusl  Quintius  habere:  Pk* 

-  20.  %•  6.    Quid  ergo  est]  Quid  igitur  est:  Ph. 
.    21.  afficit]  conficU:  Pe^^). 

-  22.  decernit]  decemitur:  Pa,  m. 

dum  cogitat]  cum  cogitat:   B.  Pa,  c,  g,  h,  1, 
m,  n* 
_    23.  potestatis]  ni^  potestatis :  Pe,  k,  m.  —  lux  po- 

testatis:  Pa. 

-  24.  cogitant  quid  possit  is  ]  quid  possitis  cogitant.  Pc. 

-  26.  §.  7.    ornatissimos]  honoratissimos :   Ph,   I.  —  hono^ 

randissimos:  Pa. —    horrentissimos :  B.Pd, 
f,  g,  i,  m,  n^^). 


23)  Hanc    lectionem  Elotziu»  tnnon  eo  dteo.»  —    Saos  igiUn 
recepit,  atqoe  in  praefatione  p.  non  inspexit. 

LVIII.  etiam  defendit.  Mihi  haad  *25)  Conf.  Heinrichium  et  Beie- 

placet.  rutn  ad  c.  6.  pro  Tallio. 

24)  Lallemandus :  dNeque  eo  di-  26)  Conf.   Garatonium  et  Be- 
(c  co»  Ita  e  sais  Mss.  annotarunt  Ur-  ekium. 

««tfidset  Gulielmius»  idqoe  prae-  27)  Eandem  aarietatem  BecJbius 

(( fcrendum     doximus     oolgato  •  affcrl. 


in  oratione  pro  Quinctio.  Sii 

$.  8.    lum  idj  tamen  id :  Pl.  p.  e.  \.  se. 

nnlliiin  leceritj   nullum  legerit:  B.  Pa,  b^  c,  d,      -    »7. 

e,  f,  g,  h,  I,  I,  m,  n.  —  egerit:  Pk^*). 
pot.  adempta]]  pot  attendetida:  Pd,  g.  —  pot.      -    S8. 

attetUanda:  Pf,  I.  —  pot.  nuUa  attendenda 

nobis  erat:  Pa. 
iecerint]  legerint :  B.  Pa ,  b,  d^  f,  g,  h,  I,  I,  m,  p  7.  v.  2. 

n.  —  egerint:  Pk. 

$.  9.    omnium  consuet.]  omnem  consuet.:  Pk,  I,  m.         -     a. 

gratia  et  potentia]  opera  atque  pot.:  Pk.  -     «• 

et  in  eiusmodi]  et  eiusmodi:  B.  Pc,  d,  f ,  g,  h^  i.      -     s. 

quantum  possintj  quod  possint:  Pb,  c,  d^  e,  f,      —    lo. 

i,  I,  m.  Cpropter  compendluro  scribendi  non  ubi- 

que  certum).  —  quid  possint:  Pg.  —  quantum 

possunt:  Pk. 
$.  10.  non  iusj  non  in  ius:  Pb,  c,  d,  f,  g.  ~    is 

atgue  obsecrat  .  .  •  iactatam^   Desunt   in    B,      -    i6 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  i,   1,   n.,   nullo  lacunae 

signo. 

Cap.  3. 

$•  11.  ei  deessetj  eidem  esset:  Pb,  c,  d,  f ,  g.   — 
eidem  deesset:  B.  Pa,  h,  i,  I,  m. 
est  unquamj  unguam  est :  Pd,  g. 
$•  12.  quare  quod  sociumj   quare  quidem  soeium:    B. 
Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,   i,  k,  I,  n.  --  quare 
quid  soclum:  Pe. 
tibi  eum  uellesj  tibl  cum  uelles:  Pa,  b,  k,  I,  n. 
nisi  ut  inj  nisi  in:  Pa,  f,  I,  m. 

^j  Pro  Buhnhenii  coniectara  ea  leclio  ab  OreUio  afferiar. 


-  24. 

-  25. 

-  '29. 


212         Cap.  IL    De  uarietate  lecHonis 

^  7.  w.  30.  condlsceret]  condUserat :  Pb^  c,  d,  f,  g«  —  In 

Pf.  ad  marginem:  taliiks  coiidUceref  —  ctm 
disceret:  Pa,  m. 

-  3^  pecuarlal  pecuniaria:  Pa,  e,  Cpr.  m.3  f,  1,  m, 

n.  —  In  Pf.  ad  marginem:  t  allas  pecuariaJ 

-  33.  a  praeconum  consessu]]  ad  praeconUim  consensn : 

B.  Pc,  h,  1,  n.  —  ad  praeconum  consensu: 
^^'i  &'  —  ^^  praetorium  consensu:  Pd.  — 
a  praeconum  consensu:  Pe^  f ,  L  —  In  Pf. 
ad  marginem:  <uel  consessu^* 
Liciniis]  Licinus:  Pb,  c,  d,  L —  Licinius:  Pgy 
h.  —  In  hoc  ttd  marginem:  taL  Liciniis.* 

-  37.  quaestu]  conquestu:  Ph. 

.    40.  %.  13.  quldquid]]  quod  quidque:  Pa^  b,  c,  d^  e,  f,  g, 

h,  i,  k,  1,  n.  —    quod  quisque:    Pm.  —  quU- 
dem  quicquid:  B.C?3 

-  «i-  quasi  ii]  quasl  hi:  Pa,  e,  h. 
f.  8.  w.  1.             arbitrium]]  Nulla  uariatio  ^). 

solerent]]  solent:  Pb,  c,  d,  e^  f,  g,  i,  1,  m. 

-  %  his  de  rebusj  hiis  de  rebus:  Pd,  f,  g,  L 

-  3.  tamen  quia  postulat^  non  flagitaty  praeteribo} 

Sic  omnes,  nulla  uarietate.  CConf.  Orellil  notam.} 

Cap.  4. 

~     4.  $.  14.  complures]  quamplures:  Pa,  f,  1,  m. 
5.  neque  itaj  nec  ita:  PL 

-  7.  repentinoj  repentine:  Pk. 

-  8.  reliquit]  rellnquit :  Pa. 


29)  Vide  Beckii  ei  Orellii  notas. 


in  aratiane  pro  QuiMtio.  2i3 

$.  15.  fnter  se  mnltaj  tnuUa  itUer  se:  B.  Pd.  ^  &  t.  ii. 

et  de  tota]  deque  Ula  tota:  Pk.  -    *^ 

debere]  deberet:  Pg,  h,  i,  n.  -    14. 

aliqiiantalamj   alUjfuantum:   Pa,  b,  c,  d,  e,  f, 

g,  h,  1,  m,  n. 

pecnniamj  pecunia:  PI,  m.  -    15. 

in  Gallla]]  in  Galliam:  Pe.  -    le. 

$.  16.  enm  n.  i.  c.  possej  cum  n.  i.  c.  posset:  Pe.  -    i& 

quae  prosciipsissetj  quo  proscripsisset :  B.  Pa,      -    i9- 

^j  Cj  d,  f,  g,  h,  i,  k,  1,  m,  n. 

credidit]  credU:  Pf,  I.  -    ^ 

nelle  facere  desistitj   facere  ueUe  destUU:  Pk,      -    ^ 

Romam  simulj  simul  Romam:  Pe.  -    S5. 

8.17.  deciditj  deciditur:    B.  Pn.  —  In  Ph.  ad  margi-      -    ^- 

nem:  wAIias  deciditur** 
dissolneretj  dissolueretur :  Pn. 
agebaturj  cogebatur:  B*  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h, 

i,  I,  n. 
deberetur]  deberet:  Pk. 
ad  CastorisJ   a  guaestoribus :   Pe.  —  ad  quae^ 

stores:  Pk.  —  ad  quaestoris  templum:  Pa^°). 

Decidis solueretur^  Desunt  in  Pk.  -  29-31 

quid  Ua}  quid  his:  PI,  m.  -    30. 

Cap.  5. 

$.18.  si  eiusj  se  eius:  Pk.  -    vl 

atque  sibi  hicj  atque  hic:  Pk^^). 
annuissetj  admisisset:  B. 


30)  Gonf.  NUbuhr  1.  1.  p.  226.       ancis   inclosit,   Schiktziui  eiecil, 

31)  Tria    Ula    oerba   Beckius      OreUius   cam    Klotxio    retinoil. 


^      34. 


Cap.    S.  ^ 

p.  8.   ▼.  36. 


-      37. 


3.14  Cap.  II.    De  uarietate  lectimis 

quasl  domi  numnios  hab.3  quasl  datninum  hab.: 
Pb,  c,  d,  f,  g,  i.  In  Pf.  ad  marginem:  alias 
dotninium*  —  qoasi  dominiiim  hab.:  Ph,  I,  n. 
qua^  hab. :  Pm.  —  qnasi  defiarios  hab. :  Pa. 

Scapulisl  Scapule:  Pk. 


-    38.  $.  19.  Tum  istej  Cum  iste:  Pb,  c,  d,  e,  g,  i. 


-      39. 


p.  ».  ▼.  1. 

-  Z 

-  4. 

-  5. 

-  6. 


adductum]  deductum:  Pk. 

putaret]  putet:  Pe. 

societatis  omnibusj  omnttus  societatis:  Pe. 

uidebimusj  uideamus:  Pe.  —  tddemus:  Pd. 

facturumj  futurum:  Pb,  c,  d,  f  Cp^.  mO-^*) 

auctionem]    auctione:    Pk.    —    auctoritatem : 

-  iz  $•  20.  tota  res  transig.J    res  traiuig.  tota :    Pm.  — 

transig.  tota  res:  Pl. 

-  13.  $.  21.  amicum    M.    Trebellium~|    amicum    ei    trabel^ 

lUim:  Pk. 
nos  communeml   mstrum   communem:    B.  Ph, 


1,  n. 


-  14 

-  17 


educatusj  eductus:  Pe^*). 
cont  non  eratj  non  erat  cont.:  PL 
-     19.  §•  22.  aliquantumj  aliquantulum:  Pa,  1. 

profectumj  perfectnm:  B.  Pn. 


32)  Quod  secandam  Lambi- 
fvum  Schiitzius ,  Orellius  ac  dein- 
ceps  Klotziui  ocrba  seqoentia 
«9fttod  promisisset»  interpuugendo 
seiunxeront  atque  ad  posterius 
traxerunt ,  ualde  dubito ,  ut  bene 
sil  factum. 

33)  Aple    fClotzius    secundum 


7Vrn«6um  lectionem  illam  auctio- 
nem  defendit.  Conf.  Stieberum  de 
bonomm  auctione ,  supra  cit.  p 
16.  —  Ins  aatem  hains  ]oci  pes 
sime  Klotzius  inlerpretatus  est. 
34)  Conf.   Beckium   et    Orelli 
notam  4.  Praeterea  inft^a  ad  c  2 
S.  69.  ibique  OreUium  et  Khtziu 


in  oratUme  pro  Quin^o. 


ai5 


-  2$. 

-  25. 

-  29. 

-  SO. 


Cap.  6. 

Obsecro  f e]  Obsecro :  B.  Pi «  m ,  n.  —  hoc  «e-  p.  9,  ▼.  20 
quo :  Pb ,  c ,  d ,  f  On  boc :  sequo^.  —  hoc  se^ 
quor:  Pa,  I.  —  hoc  sepio:  Pg^*). 
$.23.  se  aactionatam  esse]  esse  se  auctiofiatum :  Pk. 

seeam  nellQ  nelit  sectim:  Pc,  d,  f,  m. 

expeditas]  expeditius:  Pk. 

possetj  possit:  B.  Pc,  d,  g,  1. 

ante  diem  lY.  Kal.J  Sic  omnes.  De  Hotomanl 
coniectara  ante  diem  IL  Kal.  aide  Garatonii^ 
Beckii,  Schntzii  notas,  et  infra  ad  c.  18.^). 
$.  24.  Febraarias  Scipionel  Februarias  Qtiintius  Sci- 
pione:  Sic  Parisienses  omnes.  Primam  uocaba- 
lam  pleramqae  compendio  scriptam,  nec  nisi 
!n  Pl.:  le^itar  Februarii^^ ;  tertiam  aarie  cor- 
raptam  uelati  Spidone  (Vh^  c,  d,  f ,  g,  h, 
!,  n),  Spriciofie  (Pe,  k.)  Q.  Spttriotie  CPmO- 
Recte  in  Pa,  I. 

L.  Albias]  L*  Albitnis:  Pk. 

Sex.  filiosj  Sexttis  filias:  Pl.-—  Sexttis  simul :  Pn. 


-      3t. 


-    32 


35)  Gonr.  Garatonii^  Beekii^ 
Orellii  ooUs.  Quorum  ille  :  «  06- 
•teero  1«  . . .  uosque  »  praelatnros 
eiistimo  qai  aores  latioas  ha- 
keot.  —  KlotziuM  TB  deoao  eiecit. 

36)  Ant.  Augustinui  Emeod. 
lY,  6.,  locnm  ooslrom  eihi- 
keos  scripsit  otUe  diem  III.  Eal. 
hbr. ;  qood  qoa  ratiooe  factum 
lit,  quioetiam  coosiliooe  ao  for- 
Uiito ,  ignoro.  —  Caeterum  simi- 
lis  aliqoatenas   lectioois   aarie- 


tas  cum  simili  quadam  quae- 
stiooe  ioueoitur  io  Ptinii  H.  N. 
II ,   72.  (Ed.  Frantzii  p.  394.) 

37)  Coof.  Orellii  ooUm.  Quod 
iDsertum  uidemus  uoc.  Quintiut, 
eius  lectioois ,  haudquaquam  ab- 
surdae,  nullum  adhuc  io  Edi- 
tionibus  uestigium  ioueni.  — 
Spurione  pro  Scipione  habelur 
etiam  in  luntina ,  Heruagiana 
etc  Conf.  Corradt  Quaestura  1637. 
p.  328. 


Cap.  6 
p.  9.   ▼.  32. 


-      33. 


-  34. 

-  35. 

-  36 


-87.38. 


916         Cap.  II.    De  uarietate  lectianis 

Quirlna^l  Quirinas:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  gy  h,  i, 
k,  1,  m,  n.  —  nonnumquam  in  QuUitias  cor- 
ruptum^"). 

cum  primis]  in  primis:  Pk. 

uenLssentJ  uefiisset:  Pa,  e,  f,  1. 

uada  Volaterrana]]  Varie  corruptumi  uelut  tm- 
dabo  laterraiia  et  q.  g.  a.  Rectius  nonnisi  in 
Pk^  m. 

nominantur]  nondnatur:  Pd,  h,  l^  n. 

uident]  uidentar:  Pa,  k,  L 

adducebat]  adducebant:  Pb,  c>  d,  e,  1,  m. 

uiderit^l  uiderat:  Pk. 

Quod  nisi  ex  Publicio]  Quod  ubi  ex  Publicio: 
B.  Pi,  k,  m,  n.  —  Quod  ibi  ex  Pnblicio:  Ph. 

narratum  Naenio  ....  Tum  Naeuius]]  Desnnt  in 
B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  m,  n;  ubique  spatiis 
uacuis  uersuum  singulorum,  binorum,  temo- 
rum  relictis.  In  Pl.  a  secundum  manu  suppleta 
sunt^  ut  duo  uersus,  antea  uacui  relicti,  ad 
unguem  explerentur.  —  In  Pa,  e  nihil  deest^^). 
In  Pk.  nullo  lacunae  signo  habetur  iUoruni 
uerborum  uice  agnouit ,  ut  legamus :  Quod  tiAi 
ex  Publicio  ag^iouit^  pueros  rel.^^).  — 


38)  De  leclione  Quirincu  conf. 
Beckium» 

39)  Falsum  est  quod  Lallefnan' 
dus  retulit :  a  Haee  uerba  in  Gm- 
« terianis  et  nostris  codicibus  uel 
«desunt,  uel  peruerso  ordine  le- 
«  guntur,  9 

40)  Apud  Graeuium ,  LaUe- 
mandump  GarcUonium,  Orellium 


etc.  affertur  Codei  qQidam  Grw 
teri,  eius  lectionis  (corruptdasn 
potius  dixero)  testis.  Gonf.  BeckU 
notam.  —  Parum  me  mouent, 
quae  Rauius  1.  c.  p.  74.  de  hains 
loci  lectione  disputat :  «Haec,  in- 
quit,  «uerba  nisi . . .  uenisset  sonl 
«  recentioris  aetatis  hominis  com- 
«mentum:   a    Cieerone   profecla 


in  aratiane  pro  Quinctio. 


217 


p.  9.    ▼.  37. 


-      88. 


contentionein]]  conttMiem:  Pa,  1. 
$.  25.  Tum  Naeuias]  Tunc  Naeuius:  Pl. 
N.  pueros]  N*  ipse  pueros:  Pa. 
dimittit]  amUtU:  Pa. 
ab  atriis  Lic.]  ab  atriis  uenUmt  frequeiUes  Llc :  p.  la  ▼.  i 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g. 
LicinUs]  LictnU:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i, 

k,  1,  m. 
macelli]  marceUi:  Pk,  1,  m.   —   Omnem  hunc 

locum  sic  habet  Pl.:  necessarios  uocat  s.  QscU' 

licef)  ab  atriis  uenluiU  frequetUes  lAcinU  et 

a  faudbus  MarceUU 
testificatur]  testificantur :  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  k,  I,  m. 
Iste]  isti:   Pa,  e,  k,  1,  m.  —  In  Pk.  est:   isti 

testificaiUur^^). 
non  stitlsse  et  se  stitisse]  non  stetisse  et  ste^ 

tisse  se:  B.  Pb,  c,  f,  g,  h,  n.  —   non  ste^^ 


8. 


f  Don  esse ,  LatiniUs ,  ot  opinor, 
tindicat,  nam  9X  aliquo  aXicui 
tquid  narrari  non  dicitor,  quod 
liam  obseraauit  Hotomanus  ad 
ch.  1.  In  antiquis  Hss.  haec 
c  sola  oarba  apparent :  Quod  ubi 
c  ex  Publido  agnouit ,  pueros 
c  etc.  In  aliis  etiam  agnouit  omit- 
ctitur.  In  antiquiore  et  meliore 
clibro  scriptum  fuisse  suspicor 
caiidjutf ,  qnod  cum  esset  obli- 
cteratom,  uel  paulo  insolentior 
cformnla    a  librariis    intellecta 

■  non  esset ,  ortae  sunt  hae  tur- 

■  bae  qoas  nidemus.    Legendum 

■  itaqoe  opinor:  Quod  ubi  ex 
•  Publieio  audiuit ,   pueros*    Ita 


«apud  Terentium  Andr.   II,  1, 
«2.    E  Dauo  audiuu^ 

41)  Becki%ui  «E  coniectura 
9.Botofnani  et  paucis  libris  re- 
«ceptum:  testifieatur  iste.i^  Haec 
igitur  lectio,  unice  uera,  com- 
ploribns  nostrornm  Godicum  uti- 
tur  auctoribus  ,  atque  hodie  uul- 
go  recepta  est.  Non  debuit  igi- 
tur  apnd  ForceUinum  s.  y.  Testi- 
ficari  is  locos  primos  afferri,  obi 
haec  significatio  agitur:  [MiQtv^ 
^€<o ,  testimonium  dico ,  testis 
sum ,  testor ,  confirmo  ,  profiteor. 
Gui  ipsi  uereor  ut  recte  primus 
locus  sit  constitutus. 


Cap.  6 
p.  9.   ▼.  32. 


-      33. 


-  34. 

-  35. 

-  36 


-87.38. 


916         Cap.  11.    De  uarietate  lectimis 

Quirlna]  Quirinas:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i, 
k,  1,  m,  n.  —  nonnumquam  in  Qui$itias  cor- 
ruptum^"). 

cum  primls]  in  primis:  Pk. 

uenLssentJ  uenisset:  Pa,  e,  f,  1. 

uada  Volaterrana]]  Varie  corruptumi  uelut  tm- 
dabo  laterraiia  et  q.  g.  a.  Rectius  nonnisi  in 
Pk,  m. 

nominantur]  nominattir:  Pd,  h,  l^  n. 

uident]]  uidentur:  Pa,  k,  1. 

adducebat]  adducebant:  Pb,  c,  d,  e,  1,  m. 

uiderit^l  uiderat:  Pk. 

Quod  nisl  ex  Publicio]]  Quod  ubi  ex  Publicio: 
B.  Pi,  k,  m,  n.  —  Quod  ibi  ex  Publicio:  Ph. 

narratum  Naeuio  ....  Tum  Naeuius]  Desunt  In 
B.  Pb,  c,  d,  f,  gj  h,  I,  m,  n;  ubique  spatiis 
uacuis  uersuum  singulorum,  binorum,  terno- 
rum  relictls.  In  Pl.  a  secundum  manu  suppleta 
sunt^  ut  duo  uersus,  antea  uacui  relicti,  ad 
unguem  explerentur.  —  In  Pa,  e  nihll  deest^^). 
In  Pk.  nullo  lacunae  signo  habetur  illorum 
uerborum  uice  agnouit ,  ut  legamus :  Quod  ubi 
ex  Publicio  agnouity  pueros  rel.^^).  — 


38)  De  lectione  Quirincu  conf. 
Beckium» 

39)  Falsum  est  qnod  Lalleman' 
dus  retolit :  a  Haec  aerba  in  Gra- 
« terianis  et  nostris  codicibus  ael 
«  desant ,  uel  peruerso  ordine  le- 
«  guntur.  9 

40)  Apud  Graeuium ,  Lalle- 
mandum,  GarcUoniumt  Orellium 


etc.  affertur  Godei  qoidam  Grw 
terif  eius  lectionis  (corrupteUm 
potius  diiero)  testis.  Gonf.  BeckU 
notam.  —  Parum  me  mouent, 
quae  Rauius  1.  c.  p.  74.  de  hoius 
loci  lectione  dispotat :  «Haec,  in- 
quit,  «uerba  nisi . . .  uenisset  sant 
«  recentioris  aetatis  hominis  com- 
«mentum:   a    Cicerone   profecta 


in  aratiane  pro  Quinctio. 


217 


p.  9.    ▼.  37. 


-      88. 


contentionem]]  cantiotiem:  Pa,  h 
$.  25.  Tum  Naeuius]!  Tunc  Naeuias:  Pl. 
N.  pueros]]  N-  ipse  pueros:  Pa. 
dimittit]  amUtit:  Pa. 
ab  atriis  Lic.]  ab  atriis  ueniunt  frequefUes  Lic :  p.  la  ▼.  i 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g. 
Liciniis]  Licinii:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i, 

k,  1,  m. 
macelli]  marcelli:  Pk,  1,  m.   —   Omnem  hunc 

locum  sic  habet  Pl.:  mcessarios  uocat  s.  Qsd^ 

licet^  ab  atriis  ue^iiunt  frequentes  lAcinii  et 

a  faudbus  Marcelli. 
testificatur]]  testificatUur :  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  k,  1,  m. 
iste]  isti:   Pa,  e,  k,  1,  m.  —  In  Pk.  est:   isti 

testificatUur^^). 
non  stitisse  et  se  stitisse]  non  stetisse  et  ste^ 

tUse  se:  B.  Pb,  c,  f,  g,  h,  n.  —   non  ste^ 


8. 


«oon  esse ,  LatiniUs ,  ot  opinor, 

«iodicat,   nam  9X  aliquo  alieui 

•^id  narrari  non  dicitor,  qood 

«iini  olMeroaoit  Hotomanui  ad 

€h.  1.     In  antiqois  Hm.    haec 

•sola  uflrba  apparent:  Quod  ubi 

€  ix    Publieio    agnouit ,   puerot 

«  etc.  In  aliis  etiam  agnouit  omit- 

«titor.     In  antiqoiore  et  meliore 

«libro  scriptom  foisse  sospicor 

•  audiuii^  qood  com  esset  obli- 

«teratom,  oel  paolo  insolentior 

«rormola    a  librariis    intellecta 

«non  esset,  ortae  sont  hae  tor- 

«bae  qoas  oidemos.    Legendom 

«itaqoe   opinor:    Quod   ubi  ex 

*Publieio  audiuit  y   pueros.    Ita 


«apod  Terentium  Andr.   II,  1, 
«2.    E  Dauo  audiuun 

41)  Beckius:  «E  coniectora 
«iHototnani  et  paocis  libris  re- 
«ceptom:  teetificeUur  iste.v  Haec 
igitor  lectio,  onice  oera,  com- 
ploribos  nostrorom  Codicom  oti- 
tor  aoctoribos ,  atqoe  hodie  ool- 
go  recepta  est.  Non  deboil  igi- 
tor  apod  ForceUinum  s.  y.  Teit^ 
fieari  is  locos  primos  afferri,  obi 
haec  significatio  agitor:  imiqxv^ 
gi<a ,  teetimonium  dico ,  testit 
sum ,  testor »  confirmo  ,  profiteor, 
Goi  ipsi  oereor  ot  recte  primos 
locos  sit  constitotos. 


218  Cap.  11.    De  uarietate  lectiams 

Cao   6 

p.  10  V.  8.  tUse  se:   Pd.  —  Jion  stetisse  se  et:   Ptu  — 

non  stettsse  et  se  stetisse:  Pe,  k,  m.  —  mn 
stetisse  et  fecisse  et  stetisse  se:  Pi.  —  non 
stetisse  sex:  Pl.^'). 
9.  $•  26.  quod  non  aaaritia]  quod  auaritia:  Pg,  h. 

comiDin.  atque  uiolare]  comtniiu  acuiolare:  Pf. 
i,  m. 
~    11.  fama  ac  fortunis]  fatna  atque  fortufHs:  Pf ,  I,  m. 

^    iz  uanum]  uarium:  Pk.  —  fuiuum:  Pd. 

-.    u.  $•  27.  prehenderat]]  prefiderat:  Pk. 

abducit]  addudt:  Pe. 

-  15  P.  Quintii  consulere]  consulere  P.  Qnintil:  Pe. 

-  17  imbiberit]  hMbuerit:   Pk,  1.*^)   —   imbueHt : 

Pa.  —  inierit:  Pm. 

-  19.  ^.  28.  ius,  consuetudinem]  ius  et  consuetudinem :  Pe. 


20. 


edicta]  edicto:  Pi,  n.  —  edicti:  Pm. 


Cap.  7. 

21.  modo]  id  modo:  Omnes. 

n.  \n  Gallia]  in  Galliam:  Pk- 

23.  factum  uidetur]]  factum  esse  uideatur:  Pe. 
eiectusl  deiectus:  Pa,  f,  I,  m. 

24.  insigni  iniuria]  summa  biiuria:  Pk. 

25.  tum  erat3  tunc  erat:  B.  Pd,  f,  h,  1. 


42)  Apad  receDtiores,  qni  stp-  Pantagathui  legebat  maluerii, 
tiue  omnes ,  Don  stetUie  edide-  Codices  affirmans  auctores  se  ba* 
runt,  merilo  omnibus  Codicibns  bere.  Pariter  Syluius  ,  cni  pla- 
plus  ualuit  una  GeUii  (II,  14.)  cebat  « tnAtauertf .9  Hotomanui 
auctoritas.  aut  « tn«ltlu«rtl »  aut  «tn  antmo 

43)  In  hac  lectione  Schiitziui  habueritn  legendum  polauit,  et 
putanit   latere   «  ei  libuent.n  ~  q.  g.  a.  Equidem  nihil  motaoero. 


m  orations  pro  Quinetio. 


319 


Chp.   7. 


veh.  uindleandHm]  idtidicafidafn  ueh.:   Pm.  —  p. io.t.26 


ueh.  Uidicafidam:  Pa,  k. 
poteritis]  poterU:  Pa,  I,  m,  n**), 
quod  iste  eaput]  Sic  omnes^). 
$.  29.  postulabat]  postulat:  B.  Pd,  e,  f,  g,  h,  k,  n^^). 
Negat]  Slc  omnes*^- 

rens  satlsdare  non  debO  ^^^  ^^oii  deb.:  Pk. 
petitnml  petitnr:  Pk. 
fta  tum  dlsceditur^  Slc  omnes^^). 
sisti  8ex.  Alfenus]]  sisti  Alfefius:  Pk. 


27. 
29. 
30. 


—      83. 


-      34. 


Cap.  8. 


$.  30.  bonorum  possessor]|  bofiorum  possessorum :  Pi,  n. 
produclt]]  perducit:  Pf,  1,  m. 
quod  ab  eo]  guod  ex  eo:  Pn. 


-  35. 

-  37. 

-  38. 


44)  Incertam  atra  sit  lectio 
Qera ,  qaamqaam  etiam  ia  prin- 
cipio  h.  eapitis  ad  anam  Aqail- 
liom  termo  dirlgitar. 

45)  Recte  Sckotxius  eam  lectio- 
nem  contra  Ernestum  defendit, 
qoi,  qaam  sensam  loci  non  in- 
telliferety  aocem  iste  nncis  in- 
closerat. 

46)  Sic  Elotxius  edidit;  cnm 
(hellio  faciant.Sme«(us,  Beckius, 
Stkatzius ,  X«cferc,  et  pleriqae, 
Lambinum  secati,  cui  qaidais 
coQcedam,  dammodo  ne  imper^ 
(edo ,  qnod  seqailar  (satisdaret), 
•d  repellendnm  praesens  histO' 
fifum  (postulai)  tamqaam  prae- 
sidio  atatar. 

47]  Yel  hic  centnil  LambUws 


scribendam  esse  negabat,  qaod 
non  placait.  Eqnidem  cam  iis 
sentio,  qni  nihil  ofTendantnr  tem- 
poris  diuersitate,  qaae  est  inter 
upostulabtstn  et  tinegat,^  Nam 
adhac  simplei  et  tranqailla  flait 
narratio.  Yerbam  «negat»  pri- 
mam  introdacit  repugnationem , 
disceptationem  ,  altercationem , 
cni  etiam  sermonis  quaedam  im- 
petnositas  conaenit:  inde  prae- 
sens  historicum. 

48)  Recte  Beckius^  OreUius^ 
Klotzius  eam  Codicom  leclionem 
secuti  snnt,  reieclo  uulgari  an- 
lea  tamen ,  qnod  apod  Emestum, 
Schiltzium,  Leclercium  etc.  ba- 
betur.  Nec  opus  est  Rauii  (ad 
h.  1.  p.  75.)  coniectnra  :  tandem. 


p.  11.  ▼.   1. 


-      z 


—         3. 


—        5. 


—         6. 


-        7. 


220         Cap.  11.    De  uarietate  lecHmii8 

culus  ex  edicto]  quoniam  eius  ex  edicto:  C 
Praeioris]  PraetoHs  Romani  (.P.  R.  et 

Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  k,  1,  m. 
possessa  sintl  possessa  sunt:  Pk. 
inberet]  iuberetur:  Pk*^). 
decernit]  decemi:  Pk* 
nihil  dico]  non  dico:  Pe. 
sponsionem  cum  Sex.  Naeuiol  «poywioiti 

Naeuio:   Pai  f,  k,  m.  —  sponsionc 

Naeuio:  PL"). 
ex  edicto  P.  Burrieni  praet.]  ex  aedict€ 

Burrieni  praet.:  Pe,  k. 
possessa  essent]    Sic  Pk.  —    Caeterl 

possessa  non  essent^^. 


49)  Vide  •apra  Cap.  1.  $•  i* 
p.  4. 

50)  Id  EdiUoDibas  Codici  Grw 
teri  haec  lecUo  to^ibuitar.  —  De 
eo  discrimiae  ,  sabUliori  pato , 
audias  ab  aUera  parte  HotoiM- 
num  ,  Lamhinum  ,  GratHium , 
SehAtzium,  ab  altera  i^ecibttifii , 
quem  OreUius  et  Mlatsius  sunt 
•ecuU. 

51)  SaUs  bodie  eiplosa  est  coo- 
iectara  Ula  Hotomani  et  Laiii6tiii, 
qoam  qai  adaerMoUbot  omni- 
bas,  pato,  Codicibos  (niii  men- 
dacio  efficUs)  secoti  ftont,  oelati 
EmBstut,  SchMiius,  LeclerciuM, 
aliique  antea  complores,  oerba 
sioe  « oMl  f olisdars  oyl »  anle 
«jpoiwionan»  siue  «oul  satisda» 
re»  post  facer«  inseroerant.  Me- 
rito  etenim  istod  emblema  asper- 


naU  sant  atqoe  eieoer 
dom  Gruterum  Beehi 
fius,  OreUius^  Klatwki 
senlenUa  loci,  secnnda 
aptissima,  nidesis  qoa 
nostro  Cap.  1.  $•  ^*  ^ 
52)  Yide  supra  Ca| 
p.  26.  seqq.  —  Lal 
«Ni  .  .  •  ifO!i  esstfiil. 
«lectio  mss.  nostronu 
«  ram  editorum ,  nisi  c 
«  Muretus  reposuit  hi  » 
«  sponsionum  »,  etreL 
isritnr  b.  1.  Codicem  k 
sus  cam  Cod.  Gruteri, 
tores  afferunt,  con^r 
Bd.  Le  Clerc  seroati 
aol^aris  illa  corroptel 
essent ;  sed  de  ipso  h 
sionis  natura  et  iore 
102.)  eiUt  Bumoufii  i 


in  aratiane  pro  Quinctio. 


sai 


Cap.   6. 


aderant  tum  Quiniio]  aderant  cum  Quintio:  Pe,  n.  p.  it\.  r 


$.  31.  nideretur  iudleasse]    uideretur    Comisso   iudU 
casse):  Pk.  —  uiderentur:  Pl. 
euenit]  eueniat:  Pe. 
homines  nobiles]  nobiles  homines:  Pm. 
excellunt^l  excedunt:  Pk."). 
possit^l  posset:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  h,  i,  11,  I,  m,  n. 
fortissimej  fortiter:  Pi. 
satisdarel  satisdari:   B.  —  satisdaret:  Pa,  b, 

c,  d,  f,  g,  h,  I,  k,  I,  m,  n"). 
submoueri]  commoueri:  Pk* 

Cap.  9. 

$.  32.  cui  haecl  cum  haec:  Pl. 
optiol  optimo:  Plc 
ut  aut]  aut  ut:  Pg. 


-  11. 

-  12. 

-  14. 

-  15. 

-  16. 


-      17. 


-      18. 


—      19. 


Ute  insignis ,  qQam  sapra ,  qQam 
de  ea  re  agerem  caeterorumqae  er- 
rores  reprehenderem  (p.  7.  seq.), 
ilTerre  debaissem.  Tanc  aalem 
editionem  illam  nondam  nactns 
eram :  ea  mihi  omissionis  eica- 
Mtio.  Itaqae  nanc  supplemenli 
loco  ea  sallem  exhibebo ,  quibus 
pilam  fit«  rei  summam,  h.  e. 
•ponsionis  illius  naluram  etprae- 
iudieialem  et  simplicem  optime 
eue  ab  hoc  Y.  D.  perspeclam.  Sio 
tit:  «I.  •  •  N^vias  promet  pure- 
■ment  et  simplement  la  somme 
«itipaUe  ,  sans  exiger  de  Pu- 
«bUas  ane  promesse  r^ciproqne 
<  fnon  restipulatur),  «La  ra  ison  en 
<eit  qae,  s*il  perd,  il  n*08t  pas 


« tenn  de  payer  la  somme,  parce 
aqu'elle  n'est  pas  p^nale  (non 
eipoenalis  ett,)  EUe  est  seule- 
« ment  pr^judicielle  (ied  praeitf 
udieiiUis);  c^est  k  dire,  qu'elle 
«n'est  stipal^e  que  pour  seryir 
«  en  qnelque  sorle  de  matiere  et 
«  d'objet  au  jugement  (ut  p€r  eam 
ude  re  iudicetur) ,  «dont  reffet 
«se  redaira  d'ailleurs  k  ^lablir, 
«que  N^viuS  n*a  pas  poss^d^ 
«trenle  jours  aux  termes  de  1*^- 
«dit»,  et  rel. 

53)  OreUtiisadnotat:  €exceduni 
«Cod.  Ursini,  fidei  perquam  du- 
«  biae.» 

54)  Lectio ,  non  dicam  aera 
nec  tamen  temere  dimitteuda. 


Gap.  9. 
p.  11.  ▼.  22. 

-      23. 


24. 
25. 


23>         Cap.  IL    De  uarietate  lectianis 

de  se]  de  re:  Pa,  b,  c,  gj  h,  i,  1,  n. 

talem  tamenl  talem  tum:  Pk,  L  —  talem  foii- 

tumque:  Pm. 
unde  eo  plus]  unde  plus:  Pk. 
fecit.    Te  iudicem]]  facit  te  Utdicem:  Pe. 
ex  sponso  egii]  Sic  omnes^^). 


~    27.  ^.  33.  mai.  ita  constltuerint]  maU  imtituerifU :  Pi. 


-      29. 


-      30. 


-      31. 


—      33. 


-      34. 
p.  l^  ▼.     1. 


is  posteriore  ioco  diceret]]  Desunt  in  B.  Pa,  b, 

c,  d,  f,  g,  h,  i,  1,  n- 
causam  dicere]  dicere  caiuam:  Pk. 
inteiligis]  intelllgitis:  B.  Pe,  f,  i,  1,  m  Cpr-  m.), 

n.  —  intellegetU:  Pa,  d,  g.  —  negligetis:  Pb,  c. 
consuerunt]]  coiimeuerant :  B.  —  cwisueuertmt : 

Pk.  —  cotisuere:  Pg. 
uersabanturl  uersabatur:  Pe. 
hesterno^l  extemo:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g,  i, 

n.  —  extremo:  Pl. 
adducerent]]  educerent:  Pe.**). 
ut  nobis]]  ut  uobis :  Pm. 
impetrassent]]  Deest  in  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i, 

k,  1,  m,  n.,  spatlo  uacuo  ubique  relicto  prae- 

terquam  in  Pk.  —  impetrari  spero:  Pa,  e^O* 


55)  NonnoUi  eiemplorum  ma- 
gU  quam  Godicam  aoctoriUte  do- 
cti  malont  legi  ex  sponMu.  Qao- 
ram  namero  est  Aautuj,  qai  prae- 
ter  Gellium  IV ,  4.  eliam  Gaium 
lY,  22.  attulit.  uSpomum,  inquit, 
«  est,  ut  opinor,  id  quod  eit  in  tpon- 
« iione ,  $ponsus  ipse  actus  spon* 
«  dendi,9  —  Conf.  Yarro  de  L.  L. 
YI,  69, 70.  p.  245.  seqq.  (Spengel). 


56)  De  ea  diuersitate  conf.  pro 
Piancio  c.  23.  ibique  Garatonium 
et  Wunderum,  Gellii  XI ,  17. , 
in  Verrem  II,  26.  ibique  Zum- 
ptium,  et  permulta  apod  For- 
cellinum  sub  utroqoe  oerbo  ex- 
empla. 

57)  Similia  inaenies  apud  Be- 
ckium. 


-         3. 


-        6. 


m  aratione  pro  Quinctio.  SSS 

partesque]]  testesque:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  p.iz  ▼.  i. 

i,  k,  1,  m,  n.  —  potestasque:  Pe. 
$•  34.  praeier  te  quisquam  fuitj    quisquam  fuit  prae^      -     2. 

ter  te:  Pk. 
ubl  nostrumj  nlsi  nostrum:  Pb,  c,  g. 
llUs  unquamj  unquam  Ulis:  Pe. 
possetj  possit:  Pe. 

Cap.  10. 

ne  dicendoj  ne  in  dicendo:  Pm. 

patiarj  patiaris:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g^  h,  i,  1,      -     8 

m,  n. 
tam  multa  uerbaj  tam  uerba  tntUta:  Pf,  m.  —      ~    lo. 

multa  uerba  ^omisso  tam):  Pk. 
propt.  quodj  propt.  quia:  Pe.  -     ii 

qul  antej  qui  tum:  Omnes  praeterquam  Pe. 
informata  iamj  iam  informata:  B.  Pd,  h,  k,  m. 
postulaturj  postulat:  Pk«  -    ^s 

mihlmet  ipslj  mihimet  ipsa:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f, 

h,  1,  1,  m,  n. 
$•35.  qula  semper  potesj  Desunt  in  Pk.  -    is. 

egredij  digredi:  Pm.  -    19. 

ut  et  mihij  ut  mihi:  Pk. 

prospicerej  perspicere:  Pk.  -    ** 

$.  36.  Sex.  NaeulJ  Sexti  NaeuU:  Pk.  —  8ex.  Naeuii:      -    ^ 

Pb,  c,  d,  i. 
sponsioj  respofisio:  Pk. —  sponso:  Pb,  c,  d").      -    23. 

58)  Qaae  praecedunt  aerba  in  quit,  alegendam,  et  ita  babent 

^>  ea  in  omnibus  sine  ulla  ua-  «nonnuUi  codices  ueteres  ,  aut, 

^euie  inuenio.  Lambinus  emen'  «nemenliary  in  eai>,  et  rel. 
^^Qil :   tn  ea  uerba.    a  Sic  ,    in- 


Oip.  10. 
^  12.  T.  25. 

-      2«. 


-     2a 

-  29. 

-  31. 


SM         Cap.  II.    De  uarietate  lectianis 

ex  ed.  te  possidere]]  ex  ed.  possidere:  Pk,  m. 
postremo  non  possedissej    postremo  pouedU^* 

se:  Pk. 
fae.  totam  aceipietis]  fac>  capietU:  Pb,  c.  — 

totatn  fac.  acdpietU  :  Pk. 
mihi  ipse]  ipse  mihi:  Pk*  —  mihl  ipsi:  Pe. 
perorabo]  peroraro^^):   Pa,  k,  1.  —  In  Pf.  ad 

marginem  a  manu  recentiori:  alias  peroraro. 


—  S3. 

-  35. 


Cap.  11. 

-    82.  jj.  37.  postalares]  postularet:  Plc^). 

priuatiml  priuatum:  Pe. 

in  hac  re  te,  te  inq.]  iii  hatic  rem  te  ifu/.: 
Pk.  —  bi  hac  re  te  itiq.:    Pa,  b,  c,  d,  e,  f, 
1,  m,  n. 
testem]  teste:  B.  Pc,  d,  e,  h,  i,  n. 
citaboj  citato:  B.  Ph,  i,  n. 
in  GaUia]  in  GaUiam:  Pb,  d,  h. 
r  13.  T.  2.  $.  38.  quicumj  qui:  Pi.^*). 
.-,    3.  uidissetj  adesset^^):  Pk. 


-      3S. 


59)  Yide  OreUH  noUm  7.,  Zumr 
ptium  ad  Ferrtn.  ///,  66.  Conf. 
infra  h.  or.  c.  30.,  pro  Clueniio 
e.  2.  eoBfr. ,  elc.  —  Adde  jtf ar- 
Itonvm  Capellam  de  Rhetorica, 
cap.  de  partilione,  apad  Cappe- 
TOWMrium  p.  434.,  nbi  alia  com- 
plara  ex  omni  hac  Tnllii  parti- 
tione,  partim  negligenter  aut  cor- 
mpte,  haec  aotem  sic  tradnntnr : 
«Haec  tria  cam  docoero  pero- 
«  rabo.nt 

60)  Lectio ,  si  iUud  quod  prae- 


cedit  «pojfuterat»,  et  q[nod  sequi- 
tar  «  Sex.  Naeuio  »  obseraaueris. 
minime  absorda  nec  tamen  cerca ; 
quamquam  Manutio  iam  et  Ho- 
tomano  pro  coniectora  placoit. 

61)  Haud  improbabile  igitur, 
qood  Hotomanut  refert  de  Co- 
dicibus  suam  coniectoram  iuuan- 
tibus. 

62)  Conf.  quam  OreUiui  cum 
Beckio  affert  oariantem  adittet* 
Serua  uulgatam. 


m  oratume  pro  Qumctio. 

-,  Cnf.  11. 

in  eontrouersiaiii  aenlretj  in  cofitrouertta  intie^  f-  i3.  ▼.  4 

niret:  Pk. 
ItaneJ  Uane  est:  Omnes^^).  -     & 

ii  qni]  H  qni:  Omnes^). 
moa  propinqiiosj  suosproximos:  Pb,  c.  —  prO''      ..    •. 

pifujfuos:  Pn. 
ac  necessariosl  aut  necessarios :  Pk. 
feruet]  feruuit:  Pe.  —   ferbuit:   Pk.  —  /fer- 

uiet:  Pd.^O- 
aHquam  partem  uelit   amittere]    ueltt  aliquam 

partem  amittere:  Pe. 
uelitj  nolit:   Pa,  k,  1,  m.     In  Pf.  ad  marginem 

recenter:  f  meiius  nolit.^^). 
amittere]]  commiftere:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  li, 

i,  n.  —  In  Pf.  intra  lineas:  omittere^  quod  in 

contextu  habent  Pk,  1,  m. 
$•39.  debitum  nunquamj  nunquam  debttum:  Pk.  -    11. 

est,  nonj  Omissa  in  Pb,  c. 

tum]  tamen:  B.  Pb,  c,  d,  h,  I,  n.  —  fti:  Pm.^0.      -    **. 
pudenterj   prtidefiter:  Pm,  n.  —   impudenter: 

Pe,  k.«») 


-     7. 


-     a 


63  et  64)  Doat  illas  Murtti 
emeodatJODes  ei  oetere,  quem 
dicit,  libro  desomptas  recenlio- 
rei  omnes  receperont  praeter- 
loam  Aofstttf ,  qai  otramqoe  re- 
iecit.  Ifihi  prior  oidetor  incer- 
tior  esse  qoam  seconda.  Nec 
contemnenda  Manutii  annotatio. 

65)  Klotziui:  feroet  ecfertur- 
9^  secondum  Gruterum  atque 
^d.  Palatt.  5.  et  6. ,  qui  ha- 
bere  dicontor  feruet  et  ferturque, 

i,  Uh,  1. 


66)  Qoaestio  sobtilior.  Pleri- 
qoe  nolit  edideront,  oeloti  Mr- 
nestui,  Beckius,  Sckatziuif  Le- 
clercius.  Sed  OreUiut  praetoUt 
uelity  eomqoe  Elotzius  secolos 
est.  —  De  tentamine  scribendi 
ut  dtiquam  pro  ne  quam,  quod 
nostri  omnes  habent,  recte  sta- 
tuisse  uidetur  OreUius, 

67  et  68)  Recte  Garatonius, 
quem  Beckius,  Bauius^  OreUius, 
Klotzius  secoli  sunt. 

15 


S36         Cap.  11.    De  uarietate  lectianis 

p.  13.  ▼.  16.  padentem]]  prudefUem:  Pk,  1,  m,  n. 

.    17.  de  peennia  mentionem]]  metittMiem  de  pecwiia : 

B.  Pd,  g. 
-    20.  oratio^l  ore:  Ph. 

id  erat]  id  erit:  Pb,  c,  d,  e  Cp^-  in-!)»  fj  g^  h  n. 


-      21. 


Cap.  ±2. 

-  22.  S.  40.  Sexte]  Sexto :  Pd. 

petisses  statim;  si  non  statim,  paulo  q.  p.]  pe^ 
tisses  sed  petUses  statim  paulo  q*  p. :  Pd.  — 
petisses  sed  petisses  statim^  si  nofi  statim, 
paulo  q.  p.:  Pa^  b,  c,  f,  g,  h,  i,  1,  m,  n,  — 
tantnmmodo  si  pro  sed  in  Pg.,  sed  pro  si  in 
Pa,  petisse  pro  petisses  in  Pb^  c. 

-  23.  aliquanto]  aliquando:  Omnes. 

-  2«.  fAcisJ  facU:  Pc,  d,  f. 

confecto  ferej  confecto :  Pk.  —  perfecto  ferei  Pl. 
'    27.  adesa  iam  sed J  adesa  iam  pecunia  sed :  Pa ,  b, 

c?  d,  e,  f,  g,  k,  1,  m. 
etiam  pecunia]  etiam  iam  pecunia:  Pe  (h  se- 

cunda  mann  iam  insertnm.])^^) 

-  31.  $.41.  dubitabitur]  dvbUatur:  Pe,  k.  —  dubUabatur: 

Pf  Qpr.  m."). 
.    34.  plns  annuml  anno  plus:  Pe. 

oixit.  In  GaUia  a^l  uixU  in  GaUia.  Agi:  Pk. 
*    8«.  negligentlaml  tiegtigcfUia :  Pc,  e. 

mirabimur]  mirabuntur:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f, 
jC,  h  Cpr.  m.),  i,  I,  n. 

69)  €EHam9,  quod  OrMuM  oncU  iDclosit»  abiqae  iDveoi. 


boniteteml  bonitate:  Pe.  p.  u.  t.  i. 


"70)  AlUbaiasgenerifl,  illi9P&.  71)  Hanc  lectiooem    Elotxiui 

^  c  commania ,  consulto  omisi.       restitoit ,  mihi  ferenda  esse  non 
Vide  sapra  p.  902.  not.  4.  oidetar.     Bx   ea  Gruteru*  coo- 


in  cratiane  pro  Quinctio.  937 

1 

possis  dicere^l  dicere  possU:  Pi. 

Cap.  13. 

$.  42.  ostendo  testimonlo]  testimonlo  ostetido :  Pm.  -     s 

Sex.  Naeuios]!  Naeuius:  PIc  -     4. 

quod  est  liocj  quid  est  lioc:   Pa.  —  quod  hoc     —     s. 

hoc  est:  Pc. 
quid  negotlQ  quod  negotll:  Pg.  -  •  •• 

tot  et  tales]]  tot  et  taiUos:  Pb,  c. 
defatlgat]]  defatigatur:  Pa,  d,  f,  1. 
$.  43.  dUudicari]  deiudicaH :  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  h,  i,  I,  n.      -     ^ 
uerum  aliquando  tamen:   concedamus]]   tiertim-      —     9. 

tamen  aliquando  concedimus :  Pk. 
Id  ago]  ago:  Pm.  —  hoc  id  ago:  Pe* 
P.  Qulntius^l  C.  Qulntius:  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g,      -    ^o. 

i,  I^,  i,  m,  n. 
quid  igitur  pu|;nas]|  quid  pugfias:  B.  Pa,  b,  c,      -    ^^* 

d>  ^  gi  h^  ^  li  n- 
uocem  accusatorls]  causam  accusatoris:  Pb,  c.      ~    ^^- 

quid?  hoc  quo  pertinet?J  quid  hoc?  quo  perti^      -  is 

net?:  Ph,  k. 

$.  ♦*,  eonflieterej  afflictarere :  Pk.  -  ts. 

iudicluml  iudicatum:  Pe,  k.  -  i». 

nobls  autemj  nobis  nutic:  Pk.  -  21. 

negamus  deberi]  debemus  tiegari:  Pb,  c.'^)  -  «• 

numquldj  ut  qtdd:  Omnes^O* 


228         Cap.  11.    De  uarietate  lectianis 

p  14.  ▼.  ii.  quod  peto  •  • .  •  molestla  prope]  Desont  in  Pi.  ^. 

uerbis]  rebus:  Pk. 
accipiet]  acciperet:   B.  Pa,  b,  c,  d,  e  Cpr-  roO> 

f,  g,  h,  i,  1,  m»  n. 

^    2S.  discedere  liberatus]  liberatus  discedere:  Pk^  I, 

m*  —   liberatus  discere :   B.  Pa,  b,  c,  d,  f, 

g,  h,  n.  —  libenter  discedere:  Pe. 

-  27.  $.45.  dicimus]  dicamus:  Pf  Cpr*  mO?  I9  ^^ 

-  29.  persequi]  prosequi:  Pm. 

ut  hominis  propinqui]  n^  propinqui:  Pd. 
^    30.  possumus]  possumus  euim:  Pb. 

.    31.  non  satisdabo]  satis  fion  dabo^^):  B*  Pb,  c,  d, 

e,  f,  h,  i,  1,  m,  n. 

Cap.  14. 

-  3Z  quis  hoc]  quid  hoc:  Pe. 

-  33.  aequum  sit]  sit  aequum:  Pa« 

in  Quintium,  id  iniquum]  iniquum  id  iniquum: 
B.  Pd,  f,  h,  i,  n.  —  iniquum:  Pb,  c,  g.  — 
in  Quintium  iniquum:  Pk:. 

iniquum  essej  esse  iniquum:  Pm. 

-  34.  confitear]  confiteatur:  Plt. 

.    35.  proinde]  perinde:  Pe.  Csec.  m.;  eraso  quod  antea 

fuerat.) 

-  38.  $.46.  perueniat]  deueniat:  Pk. 

si  quid]  si  quod:  Pk. 


iectnram  sibi  effinxit  Ecquid ,  pe-  peto  ad  interpretandam  qnam  ad 

rinde  atque  ex   illa  quorundam  emendandnm  aptior. 
Codd.  lectione  non  qtUd  conflr-  73)  Beckios  £d.   Ven^  affert, 

matnr  oalgata  leclio  numquid.  in  qna  ita  legatar. 
72)  Syluii  coniectara  si  quid 


m  oratiane  pro  Quinctio. 


Cky.  14. 
p.  14.  ▼.  3». 


-    ia 


-  41. 

-  4Z 


peteret]  peteretit:  Pk. 

omnia  ludicia]    omnia  iudicio:  Pa^  b,  d,  g,  h 

Csec.  mOf  i?  n. 
haec  omnia]  haec  omnia  iudicia:  B.  Pa,  b,  c, 

d,  e,  (y  gj  hy  iy  1,  m,  n.  —  otmUa  iudicia :  Pk. 
inter  tot]  iiUra  tot:  Pa.^*). 
ne  appellarit  q.l  non  appellarit  q.:  PL 
quo  tempore]   pro  tempore:   Pb,  c,  d,  g,  i^  n. 
posteaquam]   postea:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g, 

h,  i,  1,  m,  n. 
uadimonium  quoque]  quoque  uadimonium :  Pe.  —  ?.  is.  ▼.  i- 

uadimoniumi  Pk.^^). 
ul  de]  ut  de:  Pb,  c,  d,  f,  g. 
recusante]  recusajidi:  Pg. 
facere  maluerit]  maluerit:  Pk. 
id  iudicium]  iudicium  id:  Pe,  k. 
haec  nata]  nata  haee:  Pf. 
aequisslmam]  neqidssimam:  Pa,  bf  c,  d,  f,  g^  L 
fateatur]  fatetur:  Pk. 
non  hoc]  non  haec:  PI. 


%. 

3. 
4. 


5. 
6. 


74)  Faeeio\at%L$ :  «nix  bienniol 

«notanda  ett  exaggeratio,  qoae 

«fortasse  oidebitar  alicoi  nimia.» 

Dnplex  aotem  illa  coniectora  tfi- 

ter  duo  annoi  nel  iniegro  anno, 

haodqoaqaam  certe   necessaria, 

in    d.    Edd.  1713.  et  1723.   non 

inoenilar,  in  Ed.  1731.  primom 

accessit.     Caeteram  nihil  foisse, 

quod  de  oso  oocis  irUer  V.  D. 

il\e  a    Goerenzio   (Acad.    1 ,   7 , 

29.  p.  48.)  disceret,    ac  longe 

mViain  dabitandi  rationem,    cnm 


nola,   qnam   attoli,  tam   Index 
declarat. 

75)  Ille  igitor  Pk  integram  ex- 
hibet  eam  lectionem  ,  qoam  se- 
condom  Lambinum  OreUius  pro- 
baoit:  posteaquam  uadimonium 
missum  fecerit.  Temere  aotem 
Lallemandus  adnotaoit :  «  Manu- 
« tius  et  Lambinus  dederont ,  qui 
ftposteaquam  uadimonium  missum 
«  fecerit,  Sed  praeter  noslros  co- 
«dices  et  oeteres  editos.»  Conf. 
Beckium»  —  At  ego  malim  ool- 


l 


330         Cap.  II.    De  mrietaU  leetkmi» 

Gap.  14.  -. 

^ift.  ▼.  6.     debereturj  debetur:  Pb,  c,  d|  f« 

adeol  ab  eo:  Pa,  f,  L 

-  7.  $•  4-7.  tanto  negotlo ,  nihil  tam  inuidloao  tudlclo ,  nihil J 

tatito  iwttdo  ac  inuidiosoj  nlhtl:  Pb,  c. 
>     a  copiosa  adaocationej  aduocatione  eopiosa:  B. 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  I,  1,  in,n. 
.     9.  injnratiisj  ingratis:  Pe,  f,  k,  1,  m.  —  ingrato: 

Ph,  i,  n.  —  itigratio:  B.  —  ingratus:  Pb. 

-  9. 10.  eriplendum  .  .  •  deturbandusj  reperietidum  •  •  . 

perturbandus :  Pb,  c. 

-  12.  iactentnrj  locentur:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e  Cp^*  m*?)? 

f,  g,  h,  I,  1,  n^^)- 
^     13.  his  rebiisj  hils  rebus:  Pc,  d,  f.  —  <fo:  Pm. 

cedatj  sedeat:  Omnes. 
-.    14.  consessumj    consetisum:  Pa,  b,  c,  d,  e  Cp^. 

mOj  f»  g»  hj  *j  ^  IDj  «• 
quum  qul  contraj  cum  cotitra:  Pe. 

-  19.  adesse  atque  impenderej  adesse  ad  impefidere : 

B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  1,  n.  —  adesse  impen^ 
dere:  Pi.  —  adesse  multa  pericula  adimpen^ 
dere:  Pa. 

-  ic  oculos  animumquej  animum  oculosgue:  Pk. 

~    17.  existimoj  estimo:  Pl.  —   Alii:   extimo^  ueluti 

Pd,  h,  I. 

-  19,  $.  48.  Quid  sij  Quod  si:  Pk. 

-  20.  quidemj  equidem:  Pa. 

neque  ius  esse  nequej  nec  ius  esse  mc:  Pd,  f, 
L  —    {In  Pd,  f  prius  nec  propter  scripturae 


galaiB ,  qaam  Elotxium  aideo  re-  76)  Goof.  Bukkum, 

uocaste. 


in  fMratkme  fhro  QumcHo.  ttl 

eojnpeadhiin  est  incertiaaj  —  neque  ius  esse  r.  is.  ▼.  m 

cniqiuuii  ezpedire]   expedire  etiUfuam:  Pa.  —     -    ^i- 

quietpum  expedlre:  PI. 
demoiuitnit]  demomtratur:  PL 

Cap.  15. 

ex  officii  rationel  ea  officU  ratione:  Pa,  b,  c,      -    ^ 

f,  h,  i,  1,  n.  —  a  officii  ratione:  B. 
ex  omnium  conaaet]  ex  (MfmA  consuet.:  Pb,  c, 

k,  n* 
quicum]  qui  tum:  Pa,  c,  d,  f.  -    25. 

nemm]  aequum:  Pe,  m.  —  uestrum:  Plt,  !• —     -    27. 

In  Ph  scholion  marginale:   •Verum  pro  iu9to 

hic  accipe.* 
granius  atque  crad.]]  grauius  aut  crud.:  B.  Pg.     -    ^^- 
$.49.  ulro]  uero:  Omnes^O-  "    •** 

aut  acerbius]  quid  acerbius:  Pk. 

quae  tantal  quae  quanta:  Pb,  c.  '    ^'^ 

tamen  dum]  tum  dum:  B.  Pb,  c,  d,  h,  i.  -    ^s* 

quidem  sulsj  suis  quidem:  Pf.  -    35. 

miseriisj  miseris:   Pd,  f.   CHIc  in  marglne  re-      -    ^s. 

center:  «al.  miseriis.*^ 
subleuatur]  subleuautur :  Pe. 
uenierunt]  ueuierint:  Pk. 
is  non  modo  •  •  •  •  mortuos  amandaturl  Desunt 

in  Pb,  c. 


77)  MaloUmen,  qaicqaidScAti-      apte  defensam  ,  a  caeteris  omni- 
<2ttii  contra  dicat,  lectionem  utro,      bui  deinceps  receptam. 
^  iVicoloo  De^ardiM  et  a  Beckio 


-     37. 


-     39. 


23S  Cap.  II.    De  uarietate  lectianis 


Cf.  15. 
p.  15.  ▼.  40. 


uironiiii]  uiuorum:  B.  Pa,  f,  h,  m,  n,  fortasse 
etiam  in  aliis  quibusdam,  at  non  bi  omnibus^^). 
exturbaturj  exturbatus:  B.  Pa,  d,  f,  l^  1. 
amandaturj  mandatur:   B.  Pa,  d,  e,  f,  g,  h, 

i,  k,  1,  m,  n. 
etenim  mors  honesta  •  •  •  relinquit]  Nihil  uaria- 
tur^^). 
^  ic  T.  3.  %.  50*  proponunturj  ponuntur:  Pk. 
-     i  taeite]  certe  tacite:  Pe.*^). 


—      41. 


78)  Yideantar  R.  Klotzii  Emen- 
dationes  Tullianae  p.  5.  in  no- 
ta:  aOrellttff,  inqait,  exemplam 
«  Beckianam  ,  in  quod  uirorum 
«  per  errorem  typographi  uidetur 
« irrepsisse,  secatus,  maleacnul- 
«la  auctoritate  edidit  uirorum.n 
Conf.  Eiusdem  Praef.  ad  Editio- 
nem  orationum  T.  I.  p.  LIX.  et 
notam  ad  h.  1.  —  Certe  constat, 
lectionem  uiuorum  unice  ueram 
esse.  —  Conf.  eliam  infra  ad  c. 
29.  §.  88. 

79)  Magnopere  id  primum  quae- 
ritur,  huius  loci  dictum  ipsi  Tul- 
lio  sit  uitio  dandum  an  librariis, 
Quo  adhibere  licebit  Gellium  XI, 
13,  Orator,  c.  30.;  ca  quidcm 
propiora  quam  quae  afTerunlur 
Quintilian.  I.  O.  XII,  10,  12., 
Dial,  de  clar,  Orator,  c.  18.  23.  — 
Coniecturarum  ingens  copia  ,  ue- 
luti  Uotomani:  «uita  haec  tui^ 
«pis  ne  morti  quidem  ohscuraeii» 
rel.  —  Aliorum^  quae  dicitur, 
apud  Lamhinum  (in  Ed.  1566. 
non  habetur):  ftexistimatio  tur- 
«pis  ne  morti»    rcl.   —     Clerici 


(Ars  critica,  III,  1,  8,  8.  p.  98.): 
nita  tnrpis.»  FaeeiolaJti:  «uita 
«  ita  tarpis »  ;  qaod  etiam  Ga- 
ratonio  placuit.  —  Beckii:  «ui- 
« tam  quoqae  miseram  eior- 
nat.»  —  Schatzii  :  «  aitam  mt- 
«  seram  exornat ,  aita  turpis  «I 
«  misera  ne  morti  quidem  »  rel.  — 
Orellii:  «Etenim  mors  saepe  ut- 
ntam  quoque  exornat,  iiita  tur- 
«  pis  »  rel.  —  Rauii :  «  nitam 
«quoque  turpem  exornat,  exUus 
«ita  turpis  ne  morti  quidem» 
rel.  —  Klotzii :  « aitam  quoque 
« non  turpem  exornat »  :  quam 
ego,  si  tamen  sit  emendandum, 
facile  omnibus  praetalero.  Ex- 
empla  particulae  ifON  perperam 
in  Codd.  omissae  haud  rara  sunt 
in  hac  oratione,  ueluti  c.  16.  S* 
53.  c.  23.  S*  73.  c.  29.  S*  90.  etc. 
80)  Iloc  quoque  loco  incoriose 
Lallemandus :  « Inserunt  plcri- 
« que  editi  cbrtb  ,  quam  uocem 
aignorant  codices  nostrt»,  rel.  — 
Klotzius  autem  quum  in  Emen- 
dationibus  TuUianis  p.  8.  repre- 
hendisset  qui  aocem   certe  eie- 


tfi  aratione  pro  Quinctio.  ^3 

^  Cap.  15- 

cooeediturj  contenditur:  Pd,  f,  g*                      f.  is.  ▼.  4. 

et  qna  eonditionel  et  conditiotie:  Pb,  c,  k.  -  5. 

homfaie]]  hominis:  Pf,  L  -  ^- 

dncltiir]  dicltur:    B.  Pb,  c,  d,  f  Cpr-  m.),  h,      "  ^- 

n.  —  Uidiettur:  Pe,  k.  —  inducitur:  Pm. 

cohonestandasj  honestandas:  PI.  .  8. 

nt  carnificesj  et  carnifices:  Pk.  ->  9. 

Cap.  16. 

%.  51.  accidere]]  accedere:  Pc,  d,  f,  g*').  -    *<>• 

ciuem]]  citie^:  Pe.  -    *5. 

in  homines  al.]  homines  in  al.:  Pc.  ~    *^ 

hominum    existimationisj     omiiitim   existimatio- 

nis:  Pl. 
causaj  causam:  Pc,  d,  g.  -    i<^- 

alteri]  alteHus:  Pl,  m.  -    ^ 

nihil  ipsis  iure]]  nihil  in  se  iure :   Pf  Csec.  m.^ , 

1,  m.  —  nihil  se  in  iure :  Pa  C^nductum  iiO.  — 

nihU  ipse  iure:  Pb  C?3  d,  g  C?> 
S*  53.  grauius  aliquid  ei  deberes]    aliquid  ei  deberes :      -    24. 

Pk.  —    grauius  ei  deberes:   Pg.  —  grauius 

aliquid  eidem  deberes:  Pl.  —  grauius  aliquid 

deberes  etdem:  Pm. 
praesto  semperj  semper  praesto:  Pc,  k.  »    26. 

omnia  telaj  tela  omnia:  Pk.  -    27. 

S.  53.  dupondius  tuus]  de  praediis  tuls  ^^) :  Pk.  —  du-^      -    29. 

pundius  (s\c  et  similiter  multi}  tuis:  Pd. 

cissent,  ipse  in  Editione  non  omi-  82)  De  his  et  iis  quae  sequun- 

iitsolnm,  nerum  ne  inter  narian-  tur   conf.   Huhnkmium   ad  Mufi- 

les  lectiones  quidem  adnotauit.  nianum   de  Fig.    sent.    et  eloc. 

81)  Conf.  supra  ad  c  1.  S*  3.  S-  10.,  Bd.  FroUcheri  p.  230. 
P.  209.  DOt.  18. 


—  80. 

-  31. 


334         Cap.  II.    De  uarietate  lectionis 

p.  16.  ▼.29.  agereturj  jferer^ftir;  Pa,  I'*). 

in  parnula  rej  in  aliqua  re :  PL—  in  parua  re :  Ph. 

captionisj  capUis:  Pe,  f,  Ie,  1.  —  captkiis:  Pb, 
c,  d,  f,  li,  i,  n.  In  Pf.  ad  marginem :  «aL 
capltU.*  —  captiuui:  Pg,  m.  -*  captiuis  uel 
capitis:  Pa. 

-  30.  uererere]  uerere:   B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i, 

n.  —  uereretur:  Pm. 
-30^3.  aut  ad  eorum  aliquem  •  •  •  •  non  ad  C.  AquiiliumJ 

Desuut  iii  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  li,  i,  I,  n. 
aut  ad  eoruml  aut  eorum :  Pk.  —  aut  forum :  Pm. 
qui  consulunturl  cui  consuluntur:  Pe,  m. 

—  33.  non  modo  non  ad]  non  modo  ad^^):  PIl. 

aut  ad  L.  LuciliumJ  aut  L.  hucullum:  B^  Pb, 

c,  d,  e,  f,  g,  i,  k,  I,  m,  n  0>^lio<^*  huctul" 

lum).  —  aut  ad  L.  Luculum:  Pa.  —  L.  Lu- 

cullum  Comisso  aut  ad):  Ph. 

^  17.  ▼.  1.  Lua  retulisti,   sed   ne  ipse  quidem  te  consu- 

iuisti:  ne  h^  q.]  Luc.  sed  ne  ipse  quidem  te 
consuluisti,  sed  ne  ipse  quidem  ad  te  retulU' 
sti  ne  h.  q.:  Pe*  —  Itidem,  omisso  tantum 
priore  sed:  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  n.  —  Luc. 
ne  idem  ipse  te  contulisti  sed  ne  ipse  quidem 
ad  te  retulisti  ne  h.  q.:  Pm,  i  Chic  sed  omis- 
sum,  et  consuluisti  pro  contulisti).  —  Luc. 
acedere  debuisses  ne  ipse  idem  tu  coiuu/frf- 


83)   Yidesis  qaae  Hotomanui  nis  asa  (qaem  nix  addocor ,  JTIo- 

refert  de  Codicibas  quos  inspe-  ttium  in   Praef.  p.  LX.    negare 

lerit.    Conf.  Vninum^  Gruterum  Qolaisse)  qaam  Godicam  saffra- 

el  Beckium.  giis  tulior. 


84)  Sic  Beckiui  edidit ,  sermo- 


tfi  aratione  pro  Qumctio. 


935 


Gap.  ift. 


stL    sed  iie  ipse  quidem  ad  te  rettUigti ,  ne  f*  i?-  ▼.  i 

b.  q.:  Pa«  —  Luc.  sed  m  ipse  guidem  ad  te 

retuHsHj  ne  h.  q.:  Pk.»0- 
iie  haec  qiiidein]]  ne  hoc  quidem:  Pa,  f,  1.'^)  — 

non  hoc  quidem :  Pk.  —  tiec  haec  qiiidem :  Pm. 
Si  mehereule  •  •  •  quld  a^o  ? J  Deaiint  in  PL 
apnd  talesj  atite  tales:  PIl^ 
confitendiimj  confidetidum :   Pa,  b,  c,   d,  e, 

f,  k,  m^ 
qna  tibi]  quia  tibi :  PL 
cepissej  cepisse  uel  cepisti:  Pa.'0* 


Cap.  17. 

$•  54.  Eigo  proj  Ergo  pro:  Pk. 

niinc  hosj  nunc  hoc:  Omnes^). 


8. 

6. 


-        7. 


-       8. 


85)  Omnem  halas  loei  diffi- 
cidUtem  PaUmpsesti  Taurinemii 
aQctoiitate  sopitam  esse  recte 
mihi  nidetar  OreUiin  cum  Pey- 
rofio  iodicasse.  Eandem  sen- 
tentiam  KloizitHn  iecatom  esse 
dixeiis  in  d.  Praefat.  p.  LX. 
Teramtamen  aliter  edidit,  non 
modo  cauiia  sed  ne  uarietate 
qnidem  leetiorUs  adiecta.  —  In 
Bdd.  Ledere  (1826.)  et  Lemaire 
(1827.)  ille  Codex  ignorator. 

86)  Sic  Pai.  Taur. ,  qai  etiam 
n,  qnod  seqnitnr,  omittit.  Al- 
terom  boc  Klotiio  probatnr, 
OreUto  neatram;   qnem  seqnor. 

87)  Haec  aerba  «  eomilium  c&- 

«puj0  kominit  (|  fortunai  fund^ 

•tui  euertere»  afTerantnr  a  Jfa- 

crobto  de  DiCr.  Gr.  et  Lat.  nerbi , 


apnd  Putichium  p.  9763.  Qno 
adhilienda  erit  Garatonii  nota 
ad  n.  1. 

88)  Simili  modo  hos  in  nos 
corraptum  inaenitnr  in  c.  38. 
pro  Tullio,  (Ed.  Peyron.  1824. 
p.  55.),  ubi  Beierui  medelam 
primns  attolit.  —  Conf.  etiam 
snpra  ad  c.  1.  g.  4.  p.  209.  — 
Be  n.  loco  conf.  Rufinianum  in 
nota  82.  citatom.  Neqoe  me  mo- 
oet,  qoem  Rauiui  1.  1.  p.  60. 
locam  attulit,  ad  Att.  VII,  20, 
2.  (nec  te  id  cofuulo),  neqne, 
quem  addere  potnisset,  Plauti 
Menaechm.  IV,  3,  26.  (coniU' 
lam  hanc  rem  amieos),  Caete- 
teram  «  quoniam  »  paallo  post  in 
nostris  omnibns  extat.  Conf.  Ga- 
ratonium  et  rel.  et  Au/lfiuinttifi  1. 1. 


i 


^6         Cap.  II.    De  uarietaie  lectianis 

tempus  et  in  hI.]]  tempus  iii  aL:  Pm. 

iu  tua  re]  ctitn  tua  re:  Pe. 

mihi  non  obiit]  7ion  obiit  mihi:  Pm. 

de  re  pecun.  recens]  recetis  de  re  peciuu:    Plc. 

domua  eius]]  domus  eii  Pe. 

hac  tandem  de  re  uobisj   uobig  hac  tandem  de 

rei  Pe.  —  tandem  hac  de  re  uobis:  Pl. 
bonitatem]  uoluntatem:  Pb,  c^^). 
quid  sitisj  quod  sitis:  Pk:.  —  quid  estis:  Pb,  c. 
conuenire]  conueniri:  Pa,  b,  c,  d,  g,  h,  i,  1, 

m,  n. 
quis  procuratorj  qui  procurator:   Pe*  —  inquis 

procurator  ^®) :  B. 
domum  denunciarej  demum  denunciare:  Pk»  — 

domum  pronufidare:  Pb,  c* 
*-    21.  rationemj  oratlonem:  Pd. 

extremam  necessariamj  Sic  omnes^')* 
~    2Z  $•  55.  ad  haecj  ad  hoc :  Pa,  d ,  f,  g.  —  a  hoc:  Pb.^'). 

amentiamj  dementiam:  Pl. 


0b9. 
f.  17. 

17. 
▼.  9. 

— 

11. 

— 

iZ 

— 

14. 

— 

15. 

— 

16. 

— 

17. 

aa. 

19. 

89)  Ad  hano  locam  Rauius  (1. 
1.  p.  80.) :  «  Sed  non  possum,  quin 
«bic  referam  iocularem  errorem 
«librariorom  in  lulio  Rupniano 
«1.  c. ,  qaem  nemo,  qaod  sciam, 
«  notaait.  Cum  enim  Rufinianus 
«1.  1.  nerba  Ciceroni*  ex  eodem 
«cap.  17.  Profecto  si  recte  tie- 
«jfram  bomtatem ,  cael.  appo- 
«suisset ,  librarii  ex  profbcto 
«titulum  orationis  pro  Sbxtio 
«tfecerunt,  quo  factum  est,  ut 
«  uirosdoctos  in  longissimam  ora- 
«tiooem,  ut  ea  oerba  ibi  quae- 


«rerent,  ablegareot.»  —  Haec 
propterea  adscripsi,  quia  neFrof- 
icheruM  quidem  mendom  illud 
expulit. 

90)  Orelliut  affert  Ursini  con- 
iecturam  ecquis. 

91)  Conf.  Editores. 

92)  Conf.  ad  h.  1.  Aquila  Ro- 
manus  de  Fig.  sent.  apud  Cap- 
per,  p.  16. ,  apod  Frotscherum 
p.  189.  inter  quos  etiam  de  1e- 
ctione  differt ;  et  Rupnianus ,  illie 
p.  30.,  bic  p.  226. 


m  oratiane  pro  Quinctio.  S37 

rationem   snmmi   officii]    mmtni  ratiotiem  of"  pilv.tb. 

fictt:  Pa. 
desideremusj  desideraremtis :  Pg*  "    ^ 

bononun  nirorumj  tdrorum  botwrum:  B.  Pb,  e, 

d,  e,  f,  i,  m,  n« 
ista  summa  sanctimonia]   ista  sanctimonla:   B.     —    24. 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  ii,  i,  i,  n. 
sanctim.  ac  diUgentiaJ   dillgentia  ac  sanctim. : 

Pe.  —  sanetim.  et  diligentia:  PIl. 
de  me  autem  ita]    de  me  tantum  ista:  Plc.  —      -    25. 

de  me  autem  ista:  Pg. 
et  quo  pactoj  e  quo  pacto:  PIc.  -    27. 

uetus  est  de  scurra]  uetus  est.  Cuel ,  3  de  scurra : 

Pa,  li,  l^') 
$.56.  uirorum  bonomml  bonorum  ulrorum:  Pd,  g.       ^  is-  ''•  ^* 
si  uult  •  •  •  uiuere]  simtdat  •  .  •  uiuere:  Pe. 
discat  atque  dediscatl    discat  ac  dediscat:  B.      -     «. 

Pc,  d,  li,  i,  m.  —  discat  et  dediscat:  PIc. 

Cap.  !&• 

uemm]  utrum:  Pa,  e,  f,  li  C^ec.  m.3,  i,  1. 
tu  id  tibi]  tibi  tu  id:  Pk. 
^citi}  facta:  Pa,  b,  c,  e,  f,  li,  i,  1,  m,  n. 
desertum]  disertum:  Pk. 


93)  In  caeteris  non  distin^i-  de  nerbis  ita  eomidermt  et  m&- 

tor.  —    Hihi  uero  longe  potior  mini,  qoae  SehiUziut,  Unini  Co- 

eit  haec  distingoendi  ratio,  quam  dicibus  (an  coniectura ,  OreUiut 

Manutii  iUa ,  ab  OreUio  recepta,  monet)   fretns ,   altemm  expun- 

atqae  Oiiandro  cnm  Frottchero  xit ,  alterum  in  meminerint  com- 

(td  Aquilam  Romanum  de   Fig.  mntauit »    in    Godicibus    nostris 

tent.  S-  ^-  P*  189.)  probata,   a  nihll  uariatnr. 

iKriotsio  merito  repudiata.  —  Sed 


-  6. 

8. 

—  10. 


».  i&  ▼.  11. 


13. 
14. 


838         Cap.  11.    De  uarietate  lectiams 

reperiebare]  reputabere:  Pl. 

malitiosuin  ?  non  negas]  Non  malittosum  ne- 
gas:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  I,  m,  n.  — 
ntim  malitiommf  tiegas:  Pb:.^). 

iam  id  quidemj  nam  id  quidem:  Pa,  f,  1.  — 
fiam  (fuidem  id:  Pb,  c. 

praeclarum  putasj  putas  praeclarum:  PIl. 

atque  inaudita]  et  inaudita:  Pk. 

-  15-  $.  57.  ne  aut  grauioribus]  m  grauioribus:  Pk. 

-  1«  ais  esse   uadimonium]    at$  efOm  uadimonium 

esse:  Ph. 
istuc]  istud:  Pa,  g^  k. 
Nonis  Feb.3  Nonis  FebruarU :  Pk. 
RomaJ  Romam:  Pb,  c,  d^  g. 
pridie  Kal.l  Sic  omnes  nulla  uariatione  ^^). 
Feb.]  FebruaHi:  Pe,  k. 

-  ^  $.58.  potestj  Omittitur  in  Pb,  e. 

-  ««  dicetj  dicU:  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  k,  1,  m.  — 

dicis :  Pn. 
proseeutfj  profecti:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  £,  h,  i, 
k,  I,  m,  n.  —  secuti:  Pe.  —  In  Pf.  ad  mar- 


-  17. 

-    la 

-  19. 

-  20. 
-20.21. 


94)  LaUemandtu:  •Num  mor 
•  Utiotum?  nonnegcu.  Negatio- 
«  nem  addidimas  cnm  Lambino, 
«ot  lententia  postalat ,  omissam 
«!n  mii.»  —  Conf.  Garatoniu$ 
et  caeteri  Editores. 

95)  Gonf.  sapra  c.  6.  (p.  215.) 
Constat  inter  omnes ,  enndem 
diem  ntrobiqoe  demonstrari,  ac 
propterea  nel  hic  nel  illic  nn- 
memm  esie  corraptam.  Becen- 
Uores  antem  hnnc  locnm  sope- 


riori  illi  accommodare  malne- 
mnt  qoam  contra.  Itaqne  ScAO- 
txiui  scripsit  /F.  Eal. ,  OrelUus 
legere  iussit  ant  sic  ant  o.  d,  IV, 
Eai.,  Elotzius  edidit  ante  IV. 
diem  Edl.  Contra  Beekium,  qai 
spnria  existimanit  haec  nerba 
atqoe  nncis  inclosit ,  recte  5eM- 
txius,  «  Aodirem,  Inqnit,  nlsi  ad 
«canssam  pertinnisset ,  qtio  die 
•profeetus  esset  Quintius,  in  me- 
«moriam  renocare.» 


tfi  aratiane  pro  Quinctio.  S89 

^nem:  «al.  proseeuti^  uel  dic  Albtt  et  Qubi^  f-  ^&  ^-^* 

tu^).» 

et  Albiam  et  QuintumJ  et  Albii  et  QuMii :  B.      -    24. 

Ph,  i,  k,  n.    Albii  et  QuUMi:  Pa. 
M  qaoqne]]   hii  quoque:   Pc,  d,  f,  g,  i.  —  ii: 

Pk,  m. 
nulla  cur  mentiantur]  nulla  metitiafUur:  B.  Pb,      -    ^ 

c,  d,  f  Cpr.m.),  g,  h,  i,  n. 
comparabuntur?  Et  in  hac]   comparabuntur?^0      ~    ^- 

in  hac:  Pk. 
$.  59.  eiusmodi]  huiuimodi:  Pm. 

laborabit]  laAorauit:   B.  Pb,  c,  f  Cp^.  m.3,  g, 

h,  i,  n. 
eum  gratia]  eum  gratia:  PIl.  —  eum  causa:  Pe.      -    28. 
tristi  ac  reconditaj  tristi  atque  recondita:  Pe,  I.      -    30. 
his  moribus]]  hiis  moribus:  Pc,  d,  f,  g,  i.  ~    33. 

obsoleuit]  absoleuit:  Pb,  c,  d,  L 
At  si]  Ac  si:  Pn. 

inferiorem]  inferiore:  Pe.  -    3«. 

esse  se  patitur]  se  esse  patitur:  PIc.  —     esse 

patitttr:  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  I,  m,  n. 

Cap.  19. 

$,60.  nihll  esset]  nihil  esse:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  g,  i,  ?.  19.  ▼.  1. 
k,  I,  m,  n.^«) 

06)  Raele  ad  Garatanium  B»-  98}  Hano  lectionem  nna  cnm 

eUiif .  Smetti  et  Schmzii  ooniectnra  erot 

97)   Scripsernnt    interros^andi  recte  repndiasse  nidetnr  BecHus^ 

ftotam  Emestui,  BeekiuM^   OreJr  quem  etiam  posteaqnam  ipse  de 

Km,  Klat%i%u ;  reiecemnt  (rara-  sententia  depelli  se  passns  fnit 

Umiui  ,     Sehai%iut^    Lederciut ,  ( Addit.  Tom.  II.  p.  389.) ,  merito 

Umairiut ,  Otlander.  OrelHut  et  Kiotxi%u  secnti  snnt. 


S44)         Cap.  II.    De  uarietaie  Uctianis 

tSaat    19 

p.i9.\.  z  ex  edictoj  edicto:  Pk.^). 

s.  possiderQ  possidere:  Pb^  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  1. 

recita]  tractat:  Omnes. 
'     4.  latitarltl  Omittunt  Pa,   b,  c,  d,  e,  f,  g,  k,  1, 

m.  —    In  Pf  ad  marginem:  «al.  latitarU.*  — 
latUat:  B.  Ph,  i,  n. 
nisi  si  latitantj  nisi  latUant :  Pe.  —  nisl  si  /a- 
titaHt:  Pa,  k,  1.  —  niH  latUarU:  Pm. 

-  5.  relicto]  no7i  relicto:  Pa. 

proficiscunturj  profectus  est:  Pk. 
.     6.  uerteritj    Post   illud   uerbum  nusquam    inuenlo 

lacunae  uestigium  ^^^). 

existimas]  aestinuis:  PI. 
.     7.  tum  quumj  tu  cum:  PI,  m. 

-  9.  te  postulaturumj  postulaturum:   Ph,  k.  —    ut 

postulaturum :  Pi. 
neque  quemquam]  tiec  quemquam:  PL  —  ite  ad 

quemquam:  Pk. 
attin.  id  recusare]  attin.  recusare :  Pk.  —  attin. 

rectisare  id:  Pm. 

-  10.  non  fieri  sed  ex  edicto  suo  fieri  iubebatl    Sic 

excepto  Pk  omnes,  modo  ex  deest  in  Parl- 
siensibus  omnibus ,  nescio  an  in  Bemetui  quo- 
que ,  deest  etiam  s^uo  In  Pg.  —   In  Pk  illorum 


90}  Obseraanda  haec  narietas  gatam  retinere  (ad  modam  eoram 

propter  eadem  aerba ,  qaaeinfe-  quos  1.  I.  p.  64.  aUali),    i^iir' 

rio8  in  h.  $.  60.  recarrant.  noufium  antem,  in  £d.   Leelere , 

100)  Yide   qoae   de  hoc  loco  sapplementam  Lambinif  tametsi 

iapra  tractaaimas  in  Cap.  I.  S*  m  oontextn  omittatar,    necessa. — 

2.    p.   45.  p.   61.    seqq.    —    Id  riam  tamen  indicare. 
nnam  addo,   LcMemandum  Val- 


CiV>.  i9. 


11. 


-      14. 


in  aratione  pro  Quinctio.  241 

uerboruin  omniuni  loco  habetur:  non  fieri  iu^  ?.  ts.  v.  lo 

bebat ''''). 
$.  61.  defendendi]  defendi:  Pk. 

Ergo  adfuit^^*)]  Ad/iiit:  PL  —  Ergo  arf/Vil;  Pa, 

b,  c,  d,  f,  g,  1.  —  %o  arf/iii:  Pf. 
deiecit]  defecit:  Pb,  c,  d,  g;  fortasse  etiam  fn 

Pf.  pr.  m. 
sint  consecuta]  mnt  consecuta :  Pk.  —  sint  con-' 

seruata:    B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  h,  i,  n.  —    sint 

obsemata:  Pl. 
adimit]  ademit:  Pa,  b,  e,  d,  e,  f,  g,  h,  1,  m,  n. 
procurator  negat]  procurator  recusat:  Pe. 
uadari  uis:  promlttit]    uadarius  promitti:   Pa, 

b.  c,  d,  f,  gy  I  Chic :  promittit^  —  uadarl  uls 

promitti:  Pm. ' —  uadarl  compromitti:  Ph,  i, 

n.  B.  Chic :  compromittlt\  —  uadarl :  uir  pro- 

mittit:  Pk. 


16. 

18. 


101)   De  eo   loco   aide  supra 

oostram   Gap.    I.    8*  ^*   P*   ^S- 

seqq.  —  De  particola  ex  omissa 

conf.  modo  antea  boc  %,  60.  not. 

99.    p.   240.    —    Adiicio ,   qnod 

sopra  praetermisi,  nerissime  Yal- 

^atam  defendi  a  Bumoufio  (Ed. 

Le  Oere) ,   qni  haec  adnotanil : 

iLa  aenleoce,    par  laquelle  le 

«pr^leor  Bnrrienus   avait  aulo- 

«ris^  la  saisie,  ne  pouvait  dtre 

iqoe  conditionnelle.      II   avait 

«r^gl^ ,  par  son  ^dit  annuel ,  les 

«conditioDS   aniqnelles   un   cr^- 

«ancier  ponirait  saisir:  c*^tait  k 

«celoi-ci,  de  s'7  conformer,  sous 

«peine  de  oullit^.     Cest  k  tort 

*qQe  des  commentatenrs ,    qni 

fttmtstria ,    Lib.  1. 


«ne  comprenaient  pas  cette  di- 
«stinction,  non  fieri  sed  ex  edi- 
«  cto  fieri »  ont  Tonlo  cbanger  le 
« texte.» 

102)  Ad  uerba  ,  quae  praece- 
dnnt  (quum  proscribebas)  recte 
Schiitzius ;  «Male  nulgo  signo  in- 
«terrogandi  distinguitur.  Eme- 
«fftia  coniecit  proscripseras ,  qno 
«nibil  opus  est.»  —  Plus  arbi- 
tror,  imperfectum  longe  commo- 
dius  esse,  quo  signiflcetur ,  qnam 
fuerit  paratissimus  promptissi- 
musque  ad  defendendum  Alfe- 
nus.  Signum  intcrrogandi ,  ab 
Orellio  abiectum,  nulla  ralione 
Klotzius  reuocaoit. 

16 


^2         Cap.  II.    De  uarietate  lectioms 


Cbp.   19. 
p.  19.  T.  18 


-      19. 


in  ius  uocasj  in  lus  uocat:   Pb,  c,  d,  e,  f.  — 

In  Pf.  ad  marglnem:  «al.  uocas.'^ 
postulas]]  postulat:  Pe. 
qu!d  aliud]]  qui  aliud:  Pb,  c 
ego  non]]  non :  Pb,  k. 
-    20.  %.  62.  quis  eraO  guid  erat:  Pb,  c* 

credo]  crede:  Pl. 
electuml  electum:  B  {jpr.  m.}.  Pb,  c,  d,  (Qfr. 

diuitis]  deuMis:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  i,  n.  In 
Pf  ad  marginem :  «al.  deuicti  uel  deuictus.^  — 
deuicti:  Pa,  1.  —  ditdtUs:  Pe  (pr.  mO«  — 
^  tii/{{«:  Ph.  —  <{{ti/lti«:  Pk. 


-      21 


-      25. 


-      26. 


Cap.  20. 

eum  defenderit  idem  qui  te  solebat]  Deest  eum 
in  Pb;  idem  in  Pk,  m;  te  in  Pf,  1. 

iud.  acceperit  pro  Quintio]  iud.  acciperet  pro 
Quintio:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  !,  I,  m, 
n.  —  iud.  pro  Quintio  acciperet:  Pa.  —  In 
uno  Pk  sicut  in  Ed.''^^]. 


103}  yerisiima  omDiamque  cer- 
(issima  mibi  uidetur  uulgaris  illa 
Codicum  lectio  acciperet.  £te- 
nim  per  totam  oratiooem  doce- 
mur,  paratum  quidem  Alfenum 
se  ostendiise  ad  iudicium ,  dnn- 
taxat  sine  satisdatione ,  accipicn- 
dum ,  Naeuium  autem  satisdari 
sibi  oporlere  perseuerasse:  at  ac- 
eepisse  iudicinm  cum  Naeuio  Al- 
fenum,   id  non  roodo  uere  sed 


ne  mendacii  qaidem  loco  Tnl- 
lius  dicere  potuit.  (Conf.  snpra 
Cap.  1.  8*  1*  not.  2.  p.  2.  et 
mox  p.  244.  not.  107.)  Eam  igi- 
tur  ob  caussam  imperfeeto  opus 
est,  perfectum  ferri  neqait.  No- 
lissima  res  est ,  neqae  longe  re- 
petenda  exempla.  Statim  in  pro* 
ximo  c.  21.  habetur :  «  Bruti  era^ 
«  familiaris :  itaqae  is  intereed&^ 
a&a^»     Non  intercessit,    para — 


m  aratione  pro  Quinctio. 


948 


lu  et  rem  et  famani]   tu  ueterem  et  famam :  B.  p.  19.'  ▼.  -26 
Pa,  b,  c,  d,  f,  h,  i»  n.  —    tu  ueterem  et 
rem  et  famam:  Pe.  —   et  tu  et  famam  tuam 
et  rem:  Pk. 

conaris]  conares:  Pb,  c,  d,  f,  ^,  h,  I. 
$.63.  satisdareturj  satUdarent:   Pa,  b,  c,  d,  f,  g, 
h,  i,  1,  n.  —   satUdaret:  B.  Pm.  —   Caeteri 
satUdaretur^^). 

iniuria]  de  iniuria:  Pa. 


—      2T. 


-      «9. 


tififi  Untom  ad  intercedmdum  se 
osteDdit;  nimirom  paaUo  antea 
(g.  20.  eitr.)  Cieero ,  «  Quid ,  in- 
c  qait,  si  M.  Brotas  intercessurum 

•  50  diiit  palam,  nisi  qoid  .  .  . 
«conoeniret?»  Adde  pro  Cluen- 
tio   c.    22.     «Qaid   Aoili  morte 

•  Scamander  eonsequebaturfi»  — 
de  Dioin.  II,  66.  cqoom  .  .  . 
•sommo  com  dolore  moreretur» 
(postea  sanatos  est)  et  q.  g.  a.  — 
Genoina  antem  illa  Codicom  lectio 

•  aeeiperetp  adeo  neglecta  est  at- 
qneoblioloneoblitterata,  otneqoe 
ib  Ernesto  neqoe  exinde  ab  ollo 
Editore  non  modo  recepta  oe- 
nim  eliam  Inter  narietates  lectio- 
nis  commemorata  sit.  Qnae  res 
me  impnUt ,  ot  sporiae  illios 
lectionis  orlginem  et  progressom 
per  EdiUones ,  qnarom  mihi  co- 
pla  folt ,  indagarem ,  ad  eamqoe 
rem  etiam  sommorom  Yirorom , 
Oektneri  et  OreUii  lam  pretiosa  so- 
pellectile  qoam  opera,  semper 
laihiparatissima,  oterer.  Atqoe  in 
oetiistiori  Editione  nnlla  eam  in- 
^eni  qoam  Lambiniana  1566., 


nbi  facile  pntarem  me  capnt  et 
fontem  deprehendisse ,  nisi  etiam 
Codici  inesset  (isti  nostro  Pk), 
ei  qoo  in  neterem  aliqoam  for- 
tasse  Editionem  transferri  potois- 
set.  —  Caeteroqoin  extat  acci- 
peret  in  hisce:  Romae  1472. 
Ascensii  1511.  1527.  1531.  Aldi 
1519. 1546. 1583.  Cratandri  1528. 
Hervag,  1534.  1540.  (Camer.) 
Paris.  Roigny  1536.  Ven.  Junta 
1537.  Paris.  Rob.  Stepkan.  1543., 
Argentor.  Sturm.  1544.  1574. 
Lugduni  Seb.  Gryph.  1547.  Car, 
Stephan.  1555.  Antverpiae  Plan- 
tin.  1584.  IngoUtad.  1606.  Me- 
rouvilHi  Paris.  1684.  Facciolati 
1713.  1723.  1731.  Ferratii,  Pa- 
taoii  1729.  —  Contra  acceperit 
Inoenio  praeter  d.  Lambin.  1566. 
in  Pseudo-Lambin.  1584.,  Gru- 
ter.  1618.  Freigii  1624.  Gotho- 
fredif  Gronouii,  Desjardins  nSS., 
OHveti  Genevae  1744.,  Patauii 
1753.  Deniqoe  in  recentioribos 
ad  onam  omnibns. 

104)  Yide  sopra  Cap.  I.  $.  7. 
p.  127.  137. 


C»p.  20. 
p.  t9.  V.  29. 


I^  20.   V.  1. 


-        3. 


-        4. 


—        6. 


-        8. 


—        9. 


244  Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

iubebare]  uidebare :  Omnes  praeterqaani  Pd,  qui 

habet  uidebate^''^). 
praetor]  praetore:  Pb,  G,  d,  g. 
iudicium  pati]  patO^):    ParUiemes  omnes;    in 

Bemensi  utrumque  deesse  mihi  traditur. 
neque  iudicio  defenderej  iier  iudicium  defen- 

dere:  Pk. 
iudicio  defendere  quum  auxllium  a  tribunisj  De- 

sunt  in  Pb.  —    a  deest  in  B.  Pc,  d,  f,  g,  h, 

i,  n.  —  Pc,  d:  tribunus  pro  tribunis. 
hoc  ego]]  haec  ego:  Pl,  m. 
quum  attendoj  tecum  attendo:  Pa,  b,  c,  d,  e, 

fj  gj  k,  1,  m. 
autem  antea]]  aut  antea:    Pc,  d,  f,  g,  m.  — 

haud  antea:  Pa,  k,  1. 
non  reperio]  reperio:  Pb,  c. 
fatetur]]  fateor:  Pa,  e,  f,  1,  m. 
deiecissej  dedisse:  Pk. 
*  *  ita  tamen]]    Ante  haec  uerba  nullum  usquam 

lacunae  signum^^^). 
auxilii  causa  constitutus]  auxitium  causa  coii- 


105)  Vide  quae  de  hoc  loco 
Iractanimas  supra  Cap.  I.  g.  7. 
p.  127—137.  —  Lallemandus: 
«Yulgata  leclio  (uidebare)  men- 
«dosa,  quam  tamen  seruant  no- 
Mstri  codicet.» 

106)  Apertissimom  hoc  men- 
dom  Klotzius  iudicio  suo  com- 
probanit  ad  II.  in  Verrem  24. 
Yidesis  quae  contra  disserui  so- 
pra  Cap.  1.  §.  7.  p.  121.  not- 
18.  —    Conf.   etiam  infra  ad  c. 


21.  §.  66.  V.    «iiudieium  id»  p. 
246.  et  ad  c.  28.  §.  87. 

107)  Sanos  profecto  locos  et 
integer.  Sensos  est:  Ua  tamen 
paratus  erat  ad  aceipiendum  ui- 
dicium,  ut  ex  more  et  imtituto 
ad  eam  rem  tribunorum  auxi- 
lium  peteret.  Qoippe  ad  iodi- 
ciom  ordinandum  perlinel  satit- 
dationis  quaestio  ac  praestatio, 
eaque  tribnnorum  appellandorom 
Alfeno   caussa  foit,    qaod  pure 


in  aratione  pro  Quinctio. 


245 


Ckp.  20. 

stUfita:  Pb,  c»  d,  g.  —  auxilii  causa  cotutU  ?.  20.  ▼  9. 

tutum:  Pe.  —  auxilii  causa  stattUus:   Pf,  1, 

m.     In  Pf  puto  a  prlma  manu  fuisse:    atixi- 

/itim  causa  statulum. 
$.  64.  recusariO   Deest   in    omnibus    praeterquam    in 

Pk.*«») 
proc.  a  praetore]  proc.  acceperit  a  praetore :  Pa. 
tribunos]]  tribunU:  B.  Pi,  n.  —  tribunus:  Pb, 

c,  d,  f  Cpr.  m.),  g,  h.  —  ad  tribunos:  Pk. — 

a  tribunis:  Pm. 
eius  bonaj  eiusque  bona:  Pa. 
ignaro  omnia  fortunarum]   ignaro  forttinarum: 

Omnes  "^). 


-    11. 


-    ii. 


13. 

14. 


tantoni ,  non ,  qnemadmodQm  a 
Praetore  inbebatnr,  satisdato  in- 
diciam  accipere  nolebat.  (Qoa 
de  re  nide  snpra  qoae  dispnta- 
oimos  in  Cap.  1.  §.  7.  p.  114. 
tq.  S.  8.  p.  149.  p.  139.  seqq. 
et  S*  1*  P*  ^O  Quod  qoom  pa- 
rom  intelligerent  Editores ,  falso 
opinantes,  primo  acceptom  foisse 
iodiciom,  postea  de  satisdando 
qoaesitnm;  in  oarias  coniecto- 
rarnm  fignras  aberraperont.  Nam 
Lambinus  ante  baec  oerba  inse- 
roit  «ciim  satiidare  a  praetore 
« iubereiur ,  recusasse  »  ,  Grae- 
uius  antem  :  At  reeusauU  satiS' 
dare.  Ad  qood  Emestus:  «Ho- 
«iosmodi  qoidem  qoid  excidisse 
c  certom  est ;  qoae  Ciceronis  oer- 
«ba  foerint,  incerlom.  stellola 
«locom  notaoi.»  Eoro  Orellius 
imitatos  est.  Beckius  ad  Grae- 
uium:     «Alioqoin  seutentia  esl 


«  manca.B  Sed  nec  ita  tamen  pla- 
«cet.»^  Sckatzius  sic  coniecit: 
At  reetuauit  satisdare  (com  Grae- 
uio  qoidem ,  sed  ot  sinl  oerba 
adoersarii).  Recusauit,  attamen 
more  reU  Osiander  Lambinum 
secotos  est.  Elotzius  Vulgatam 
tacite  retinoit. 

108)  Qoae  corroplelae  ex  illios 
oerbi  omissione  natae  sint,  eios 
rei  historiam  inoenies  apod  Er- 
nestum,  Beckium,  SchiUzium  ei 
Orellium.  Nec  dobito,  qoin  ge- 
noina  sit  lectio  horom  Editorom 
consenso  probata,  iam  illo  qoo- 
qoe  Codicis  Pk  testimonio  con- 
firmata. 

109)  Illod  Hotomani  snpple- 
mentom,  a  Facciolato,  Emesto, 
Orellio  aliisqoe  receptom,  mlbi 
neqoe  necessariom  neqoe  pro- 
babile  oidetor.  Conferantor  qoae 
conlra  disputata  sunt  a  Manutio, 


Cap.  20. 
p.'20.  V  15. 


346  Cap.  11.    De  uarietate  lectUmU 

IgnominiainJ  ij^iomiiiia :  Pe. 

derlpi]  dirijA:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  £,  li,  I,  I, 

m,  n.  CPa:  dirrfpi)"®) 
-    17.  %.  65.  ita  est]]  i^a  M:  Pe  Csec-  mO?  !• 

possessa  non  mni\  possessa  swU:  Ph. 
praetoris]]  praetoris  Romani:   B.  Pa,  b,  c,  d, 

e,  f,  g,  h,  I,  1,  m.  —  et:  Pn. 
Quid?  si]  quod  sl:  B.  Pb,  c,  g. 
M.  BmtnsJ  brutu9  marcus:  Pb,  c 
conueniretj  cotmenisget:  Pk. 
morae]  morte:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  I,  n.  — 

mare:  Pa,  k,  1,  m."*) 


—  18. 

-  19. 

-    ao. 


Cap.  81. 

-  24.  $.  66.  of&cio]  offero:  Pd,  g. 

*  25.  testatur]  testantur:  Pa,  b,  d,  e,  f,  I,  m.^^^). 

-  26.  audientej  adueniente:  Pm. 

-  28.  perseueretj  perseuerat:  Pe. 

-  29.  quod  petat  nonj  quod  peto  ac  non :  B.  Ph ,  1.  - 

quod  peto  at  non:   Pa,  b,  c,  f,  g,  I,  n.  • 
quod  at  non:  Pd. 
>    30.  iudicium  IdJ  iudicio  id:  Pk,  m.'*^) 


Crnilero ,  Graeuio ,  BecJbio  ,  SchU- 
tzio.  —  Prorsas  improbandQm 
Klotzii  consilium,  qui  id  egit, 
nt  interpungendoeundem  sensum 
inferret,  qnem  illi  snpplendo 
comparauernnt.  Sic  enim  scrip- 
sit:  ignaro ,  fortunarum  suor 
rum  rel. 
110)  Bcce  nel  hnins  emenda- 


tionis  Codicem  Pk  anctorem.  Nec 
tamen  plane  negligendnm  qnod 
Forcellinus  s.  y.  Diripio  monuit. 

111)  Yide  supra  nostrum  Cap. 
I.  g.  8.  p.  166. 

112)  Conf.   supra  ad  c.  6.  $• 
25.  p.  217.  not.  41. 

113)  Yide  snpra  ad  c.  20.  g. 
63.  V.  «tudicttfm  pati,9  p.  244« 


m  aratiane  pro  Quindtio.  947 

quod  edat]]  quod  dedat:  B.  Pa,  b,  G,  d,  f ,  g,  pso.  v.so. 

hj  1,  1.  —  quod  dederat:  Pn. 
S.  67.  obsl^auerunl]  obsijpiarunt :  Pm.  -    3i. 

fit  rebus]  fit  sic  rebus:  Pe.  -    S2 

n.  proscriptis  neque  possessisj  n.  pogsegsis  ne- 

que  proscriptis:  Pb,  e. 
iacetj  tacet:  Par.  omnes;  nescio  an  etiam  B.  -    m. 

recederet]  recideret:  B.  Pb,  c,  d,  f/^,  h,  f,  1,      -    3« 

m,  n. 
$.  68.  quod]  et  quod:  Pa.**^)  p.2i.  ^.   i. 

C.  Aqulllij  AquUli:  B.  Pc,  d,  g,  h,  i,  k,  I,  m. 
quid  affertur]   Desunt  in  Pi.   —  quid  offertur:      -      2 

Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  n.  —  In  Pf.  ad  mar/;inem: 

«al.  affertur.* 
negeturj  negatur:  Omnes*'^).  -     3 

Id  quod  Hort.J    id  Hort.:  Pf,  1,  m.    In  Pf.  in- 

ter  duo  haec  uerba  una  duaeue  litterae  erasae. 
quia  nuper]  qui  nuper:  Pg,  k.  -      4. 

dominantibus]]  domiuationibtis^^^) :  Pm.  —    rfa-      -     e. 

mnationibtis :  Pl. 
concedentj  concedant:  B.  Pb,  c,  e,  f,  1."^  -      7. 

et  per  magistratumj  et  magistratum:  Pb,  c,  k.      -    m. 
$.69.  erat  enini  inquit]  erat  inquit:  B.  Pd,  e,  k.  ~     i^ 

quidni]]  quid  tu:  Pb,  c.  —  quod  nl:  PI.  —  qui" 

dem:  PI. 

114)  Nam  ecquod?    ^    Conf.  116)  Sic  Cod.  DresdensU  apnd 
Zumptium  ad  Verrin.  I,  24.  II,       Beckium  et  Orellium  allalus. 

4. 10.   Diuin,  in  CaedL  c.  5.  117)  Sic  Beckius  edidit ,  bor- 

115)  At  Cod.  Taur.  negetur ;  lante  Emesto.  Malo  concedent , 
OQde  recte  Klotzius  etiaro  nege-  quod  SchUtzius ,  OrelUus ,  Klo- 
^  ahsens  pro  oulgato  absens  tzius  restituerunt.  Esl  eliam  io 
^.  recepisse  oidelur.  Palimps.  Taurin. 


Cap.  21. 
p.  21.  V.  l^ 

—      13. 


-       U. 


-       15. 


248  Cap.  11.     De  uarietate  lectimis 

educatus]  Nihil  uariatur.  ^^^) 

faueret]  ueret:  B.  Pd,  e,  f,  g,  h,  i,  n.**^)  — 
In  Pe.  supra  prlorem  syllabam  hoc  signum 
apparet:  -J*.  —  In  Pf.  ad  marginem:  «uel  t/e- 
reretur.*  —  uereretur:  Pa,  L  —  cederet:  Pk, 
m  {\\\  hoc  caederetj  unumque  id  uerbum  a 
recentiori  manu}. 

Si  quodj  Sicut:  Omnes.''^) 

semper  summe]  gemper :  B.  Pa ,  b ,  c ,  d ,  f ,  1. 

contentio  non  eratj  coutentio  erat:  B.  Pa,  b, 
d,  e,  f,  g,  1,  m,  n.«^) 

tu  contra  BurrieniJ  tu  es  bureni:  Pa.  CNomen 
Burrieni  etiam  in  quibusdam  aliis  corruptum^. — 
tu  contra  Bmttm:  Pk. 

qui  iniuriamj  qui  contra  iniuriam:  Pk,  1,  m.  ^^^) 


118)  Palimps.  Taurin. :  edw 
ctus,  Eam  leciionem  Orellius  re- 
pudiaait,  Klotziu*  in  Praefat.  p. 
LXI.  commendanit.  Mihi  aix  pro- 
babilis  aidetar.  Conf.  tamen  sa- 
pra  ad  c.  5.  §.  21.  p.  214. 

1J9)  Haec  aerbi  aexatissimi  fi- 
gara  admodam  confirmare  aide- 
tar  Codicis  Taurin,  lectionem, 
qnam  Orellius  recepit.  Nimi- 
ram  saepissime  librariis  accidit, 
at  primam  alicaios  aocabali  syl- 
labam  omitterent.  Praeslo  mihi 
sant ,  aix  qaaerenti ,  exempla 
haec :  c.  3.  S*  ^^*  uocabat  pro 
seuocabat:  Pm.  —  ibid.  Hgens  pro 
dUigens :  Pf.  —  c.  9.  S*  33.  quili 
pro  Aquili :  iVi.  —  c.  24.  §.  76. 
denie  pro  uendente :  Pd.  —  c.  25. 


.  78.  duo  pro  biduo :  Pd,  f.— 
Caeteram  conf.  Beckius  de  haias 
loci  aariis  lectionibas  caeterique 
Editores.  Klotzius  edidil  faue- 
ret,  ne  adnotata  quidem  uarie- 
tate.  At  in  commentario  (p.  585.) 
lectionem  cederet  defendit  secun- 
dum  Facciolatum,  qui  Burrieno 
adplicauit  quod  de  gladialore  di- 
cerelur. 

120)  Yide  notam  qnae  sequilur. 

121)  De  omni  eo  loco  Orelliut 
atque  Klotzius  ita  stataeront,  ut 
hic  integram  Palimpsesti  Taw 
rinensis  lectionem  reciperet,  ille 
▼.  concupisti  tamen  seruaret. 

122)  De  ea  oarietate  conf.  Ga- 
ratonius.  Blale  Manutius :  in- 
iuria. 


in  oratione  pro  Quinctio.  349 


Cap.    21. 


Haec  omnia  tu  contra  ....  deceniebat  desunl  p.  21  ^.  is. 
in  Pb. 
illorain  quij  iiloruai  tihi  societatem  adiungebas      .     ih. 

qui:  Pk. 
audebantj  audiebant:  Pa,  c,  d,  f  Cpi**  mO  -     17. 

uincere  uolebas]  uincere  nolebas:  B.  Pb,  d  C?)?      -     la 

f  C?)»  g>  h^  '•  ~  mallebas:  Pk. 
tanto  opere]    tantopere:  B-  Pa*  b,  c,  d,  e,  f, 

g,  h,  i,  k,  n. 
laborant.  Aude]   laboras  tude:  B.  Pa,  f,  h,  i,      -    ^» 

1,  n.    Cln  P^  s>c:  tu  de  eo  dicere).  —  /a6o- 

ram  tude:  Pb,  c,  d,  g.  —  laborant  tu:  Pm. 
his  ipsis]  hiis  ipsis:    Pc,  d,  f,  i.  —   is  ipsis: 

Pa,  b,  I9  n. 
aduocastl]]  aduocastis:  Pa,  b,  c,  d,  e  Cp^*  m.}, 

fj  gi  ^  »1  n. 
8  70.  tametsi]  tamenetsi:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  i,  n.*^^)—      -    20. 
tum  etsi:  Pl.  —  tamen  si:  Pa. 

Cap.  22. 

iniquiusj    iniquu^s:   Pb,  c,  f ,  g,  i,  1.  —  In  Ph.      -    23. 

sicut  in  Ed. ,  in  margine  uero :    « al.  iniquus.  * 
multo]]  miUta:  B.  Pe  Cpr*  ™0*  ~    ^ 

iniquiora]]  nequiora:  Plt. 
studium  uestrum]]   studium  nostrum:    B.  Pb,  c, 

i,  n.  —   fundum  nostrum:  Pd,  f,  g.    In  Pf. 


123)  Sic   Beekius  ,    SchUtsius ,  ponenda  omni  hac  sententia,  prp- 

^tziui ,  Graeuium  secuti.    Con-  batum    quidem    Emesto »    hodie 

tu  dispatant   Emestus  et    Orel-  tamen  ab  omnibus  merilo  repu- 

liuf.  _  Caeteram  lemerarium  il-  diatnr. 
lod  Hotomani  consilium  de  trans- 


250         Cap.  11.    De  uarietate  lectioms 

Cap.  ti, 

p.  21.  V.  24.  ad  marginem  a  prima  manu :  ^tfidtum;  tn  con- 

texta  ineertum  an  tiestrum* 

-  29  uetustate]]  Sic  omnes''^). 

-  t6.  cum  iis]  cum  hU:    Pa,  b,  e,  li,  m,  n.  —    cum 

U:  Pl. 

-  27  qui  tibi]  tibi  qui:  Pm. 

-  29.  $•  71.  tum  par  tibi  lusj  tibi  tum  par  tus:  Pm. 

fuissel  fuiiset:  P]£. 

quia  tamenj  quia  tum :  Pli,  i,  k.  —  quia  cum :  Pn. 

-  30.  aliquis]  aliqui:   B.  Pb,  c,  d,  e,  f  Cpi**  in.'))  £? 

h,  I,  n. 
reperiebaturj  reperiebantur :    B.  Pb,  c,  d,  c, 
h,  i,  n. 

-  31  apud  quemj  apud  quos:  B.  Pe,  h,  i,  n. 

p.22.  V.  1.  ne  fandoj  ne  faiufum:  B.  Ph,  I,  n  Chic  ph).-- 

fie fande:  Pe.  ue  fundo:  PI. —  nephando:  Pa. 
audita J  haudita :  B.  Pn.  —  audita  egt  causa :  Pa. 
2  non  licetj  non  liceat:  Pa,  I. 

At  eaj    Ad  ea:   B,  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i, 

k,  1,  n. 
controuersia  estj  controuersia :  Pa,  b,  c,  d,  f, 
h,  i,  1,  n.  —  In  PL:  ea  i/i  controuersia  *^^). 

-  3  ubi  itaj  ibi  ita:    B.  Pb,  c,  d,  g,  h,  i.  ^    tm 

ita:  Pfj  k,  1,  m  {T)^  n.  In  Pa.  tota  sententia 
sic:  accusa  tibi  necesse  est  ita. 
*■  necessario  estj  est  necessario:  Pa. 

-  5-  praestituendaej  restituetidum:  Omnes. 

124)  De  coniectara  uenustate,  tzius^  defendit  secandutn  Sylui- 

aix  ,    opinor ,    probanda ,    conf.  tim ,  notomanum ,  Deijardinium 

SetwUzius  et  Wolflii  notas.    Yul-  Garatonius, 

Ratam   retinent   OreUius  et  Kto-  125)  Lambinus :  ea  de  re 


in  aroHone  pro  Quinctio. 


351 


—        7. 


-       10. 


Cbp.  tL 

arcebiturj   creahUur:   Pe.   —   acer  acerbitur:  p.  ^  ^   » 

Pa.««) 
$.  72.  nostnini]  uestrum :  Pa ,  1. 

pugnabitj  pugiianit:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h  (jpr. 

m.^j  l. 
hom".  noV.  ac  pot*.J    nob\  hotn:  atque  potK: 

Pa.  —  hom'.  nob*.  atque  pot'.:  Pl,  m. 
quonimj  ut  eorum:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  !, 

l^  m,  n.  —  ut  quorum:  Pe. 
consessumj  consensum:   B.  Pa,  b,  c,  d,  e  Cpr. 

m.3  f,  g,  i,  1,  m.  —  Pro  ety  quod  praecedit, 

habent  atque:  Pa,  e. 
non  modoj  ut  non  modo:  Pb,  c,  d,  e,  g. 
quiuis  qui  extraj  quiuis  extra:  Pm. 
$.73.  tu  contra  AlfenumJ  tu  Alfenum:  Pk. 
uelitabarisj  equitabas:  Omnes. 
ne  ubi  consisteret  quidemj  ne  sibi  consisteret 

quidem:  Pg.  —  quidem  deest  in  Pm. 
doceasj  doceat:  Pb,  c,  d,  g. 


-    II. 


-       13. 


—       U. 


Ii6)  Alii  malti  (iDter  qaos  Foc- 

tiolatut)f   ex  CodiGibos,  ati  ai- 

detor ,  arcetsetur,  Sensom,  haad 

dable  ex  g.  9.  ts.    Hlud  etiam 

restiterai  repetendam ,  recte  Ko- 

tomanta  definiait.     De  lectione 

Garatonius  docte   ac    pradenter 

Qli  adsolet  disseroit.    Arcebitur 

ediderant  Emestus,  BeckiuSf  Schil- 

iiius,   OreUius,  Klotzius.    Qao- 

nim  priores  (qaos  eliam   Wolf- 

jiui  secatos  est)  sententiam  loci 

noQ  intellexerant;  Sctuitzius  inlel- 

leuiqnidem,  at  parnm  docait ,  ex 


asa  sermoois  eam  aerbo  arcebi- 
tur  contineri ;  Orellius  et  Klotzius 
tacaerant.  —  Rauius  1. 1.  p.  85. : 
a  arcebitur ,  i.  e.  coercebitar , 
«angastiis  temporiscoocladetar, 
«  at  inlra  certam  teropus  senten- 
ctia  ei  dicenda  sit.  Antiqaias 
«Cicero  simplici  aerbo  usus  est 
«pro  composito.D  Sed  uix  erit, 
ut  fidem  faciat  hisce  exemplis 
suis:  Somnium  Scip,  c.  4.  Vir- 
gU.  Aen.  II,  406.  Vellei.  Pat, 
II ,  10.  et  L.  2.  §.  8.  Si  qais 
caationibns. 


252         Cap.  II.    De  uarietate  lectionis 

Cap.  23. 

bona  non  uenierintj  bona  nunc  uenierint:  Pb,  c, 

d,  f,  ^,  1.  —  bona  uenierlnt:  Pa,  h. 
sponsores]]  possessores:  Pk.^*^) 
et  complures  fuerunt]]    Desunt  !n  B.  Pa,  b,  d, 

fj  gj  h,  I,  1,  n. 
Caius  frater]   Castor  frater:  Pb,  c.  —  Cecilius 

pr.  frater:  Pa. 
et  iis  deb.]  et  his  deb.:  Pa,  e,  h,  1,  m. 
neque  tamen]  non  tamen:  Pl. 
insignite]]  insigniter:  Pk."^) 
-23.24.  S*  74^'  unus  fuit  ....  ultro  deberetl  Desunt  in  Pk.*^j 


p.  22.  V.  17. 

-  18. 

-  19. 

-  20. 

-  21. 

-  7Z 


127)  Beckius  affert  Ms.  UrHni 
et  Cod,  S. ,  ubi  ea  lectio  habe- 
atar.  Orellius  dabilabat ,  ne  me- 
ra  esset  Ursini  coniectara.  Certe 
nnllias  pretii  est.  De  sponsori- 
bus  et  creditoribus  sic  coniun- 
ctis  conf.  Lex  lulia  municip. 
cap.  8.  {Tab.  HeracL ,  Dirksen 
p.  72.)  «  qui  sponsoribus  credito- 
nribusue  suis  renanciauit  •  .  . 
ase  solidum  soluere  non  posse.» 
Philipp.  YI,  4,  11.:  « aidere 
«potuistis,  quotidie  sponsores  et 
9creditores  L.  Trebellii  conae- 
«nire.o 

128)  Apud  Garatonium  hanc 
inuenio  F.  Ursini  nolam  :  « In- 
9signiter  rectius  aetus  liber.» 

129)  Locus ,  uti  aulgo  editur, 
sanissimus  quidem  ac  planissi- 
mo  sensu ,  altamen  et  coniectura 
et  interpretatione  uarie  lacessi- 
tus.     Atqae  Hotomani  et   Lam- 


bini  tentamina  strenae  repule- 
runt  Gum  Hanutio  Guiiielmius , 
Gruterus ,  Graeuius ,  Schellerus 
{Obss.  p.  41.).  Rarsas  SchUtzius 
aii  se  continaity  qain  emenda- 
ret.  «Per  se  quidem,  ioquit,  ni- 
a  hil  impedit,  quo  minus  ista  uerba 
n  sic  (ex  illorum  YY.  DD.  senten- 
tia),  oaccipiantur.  Mirum  tamen, 
«Ciceroncm  nusquam  alibi  Nae- 
« nio  hoc  obiicere ,  quod  ipse 
«  Quintio  debuerit.n  Itane  uero  ? 
Nonne  supra  c.  8.  narratur,  po- 
stea  autem  bis  (c.  13.  et  28.) 
repetitur  ,  Quinctium  condicio- 
nem  tulisse  Naeuio  ,  ut  inuicem 
iudicatum  solui  inter  se  satisda- 
rent.  Hoc  uero  mediusfidius  qui 
potuit  Quinctius  non  modo  pro- 
nunciare  uenim  etiam  cogilare, 
nisi  ultro  Naeuium  debere  sibi 
intenderet ,  eaque  mente  actio- 
nem  quoque  dictaturus  esset  ? 


in  oratiane  pro  Quinctio.  253 

^  Cap.  23. 

quasij  qui  quasi:  B.  Pa,  b^  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  p.  22.  r.24. 

1,  in,  n.   —   Iii  Ph  pro  quasi  a  pr.  m.  incer- 

tum  quid  aliud  fuerat. 
sceleris  expositoj  exposUo  sceleris:  Pk. 
etiam  communij  et  communi:  Pm.  -    26. 

causa  latuisse  dicatj  tatuisse  causa  dicatur :  PI.      -    28. 
$.  75.  ratio  huic  autj  ratio  aut :  Pk.  -    3o. 

huiusmodij  eiusmodi:  Pl.  -    32. 

sponsionem]]  spousione :  Pa,  k,  m.  —  Deest  in  Pl. 
qui  haec]  qui  hoc :  Pa ,  k  (^h"  alii  plures}. 
qui  haec]  qui  hoc:   Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,      ^    36. 

k,  I,  n. 
dicant]  indicant:  Pm. 

uolentj  uellent:  Pc  —  nolent:  Pe.  ^  23.  r.  1. 

retinerej  detinere:  PL 
uolent  retinere,  grauitatemj  Desunt  in  Pb. 
negligentj   fiegtexerint :    B.  Pb,  c,  e,  g,  k,      -     z 

n/^®)  —  negtigeretit :  Pd,  f,  1,  m.  —    negle" 

xerunt:  Ph,  i.  —  negligere:  Pa. 

Cap.  24. 

$.  76.  Ego  haec J  Sed  ego  haec :   Pk.  —    Et  haec : 

Pb,  c. 
negotium  non  transeg.J   negotium  transeg»:  B. 

Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  !,  1,  n. 
creditoribus  allisj   creditoribus  alius:   Pc  C?),      -     7. 


-     4. 


-     5. 


130)  Haoc   lectionem    Beckius  131)  Slc  Klotzius  edidit,   non 

commendaait ,     Schutzius    etiam       praeennte    qoidem    at   suadente 
recepit.  tamen  OreUio, 


254         Cap.  11.    De  uarietate  lectienis 

p.23.  V.  8.  neque  eonim  tam  tem.]  mque  tam  tem.:  B.  Pb, 

e,  d,  e,  f,  I,  k,  m,  n.  —  non  tam  tem.:  Pl.  — 
mque  tam  tem.  eorum:  Pa« 

-  9  neque  te  ipsum]  neque  ipsum  te:  B.  —   tieque 

ipsum:  Pb,  d,  f,  gj  1. 

-  10.  Sex.  Naeui]]  Naeui:  Pk. 

-  n  contra  te  estj  contra  eH:  B.  Pb,  c,  d,  L  — 

contra  te  egge:  Pl. 

-  13.  uendente]  uidente:  B.  Pn.  —  in  Ph  ad  margi- 

nem:    cal.  uidente.*  —   defUe:  Pd.  —  eden^ 
de:  Pg. 

-  u  in  huius  bonis]  in  his  bonis:   B.  Pa,  h,  1,  m, 

n.  —    in  hiis  bonis:  Pb,  c,  d,  f,  g,  I.  —    in 

iU  bonis:  Pk."^) 
edidistil  edisti:  B.  Pb,  c,  d,  e,  f,  g,  i,  1,  m, 

n.  —  adidUti:  Pa.*^^) 
eo  tu  uoluntariamj  eo  in  uoluntariam :  Pk. 
-^    15.  coibasj  cohibas:  Pm.  •—  cohibebas:  Pl. 

fraudaratj  fraudauerat:  Pk. 
eum  iudicioj  eo  iudicio:  Pk.  —  cum  iudicio:  Pa. 

-  16  tuo]  tu:  Pc. 

-  17.  g.  77.  meherculej  me  hercle :  Pk. 

~    19.  et  quum  essetj  et  quum  me  esset:  B.  Pa,  b,  c, 

d,  f,  g,  h,  i,  1,  m,  n.^^^)  et  eum  esset:  Pe. 


132)  Ad  maiorem  Codicom  na-  x  ^P^^  Beckium  affertar ,  nollo 
meram  omnis  ea  aarietas  perli-  dabio  sparia.  Conf.  sopra  n.  Cap. 
nere  nidetar  qaam  adhac  credi-  I.  §.  9.  p.  181. 

tam  est.     Neqae    indigna  qaae  134)  Placait  ea    lectio    Gara- 

attentias  consideretnr.  (onto.    Rccentiores    eam  reiece- 

133)  Nnsqaam    inaeni    lectio-  rant. 
nem  illam  feeiiti,   qoae  e  Cod. 


in  aroHone  pro  Quinctio.  2&5 

perfnuitisj  mulHs :  Pk.  p.  73.  r.  20. 

quum  a  me]  quum  et  me:  B.  Pb,  e,  d,  f,  g,  I,      .    21. 

m.  — "^)  tutn  et  me:  PI,  n.  —  et  cum  me:  Pa. 
suum  propinquum J  propinquum  mum :  B.  Pd, g.^^)      -    22. 
dixi  mlhi  uiderij  dixi  tdderi:  Pm.  -    «5. 

orej  ori:  Pd,  f. 

praesente  eoj  praesente  HortenHo:  Pk. 
eos  etiamsij  eos  ri:  Pm.  —  eos  autem  Cftute^      ~    ^^ 

etiamsi:  Pa. 
mihi   eiusm.  acclderetj    mihi  accideret  eiusm.:      -    28. 

Pm.  —  eiusm*  accideret:  Pl. 
eiusmodlj   eiusdemmodi:   B.  Pa^  d,  h,  I,  n.  — 

kuiuscemodi:  Pk. 

Cap.  25. 
K.  78.  et  alinj  u^  alia :  B.  Pi.  ^    29. 

multaj  multi:  Pc,  d,  ^. 

et  mehercj  ut  meherc:  Omnes  excepto  Pk.^^^)  -  30. 
propinquumj  proocimum:  Pf,  I.  —  prosimum:  Pa.  ~  31. 
eiusmodij  huiusmodi:  Pg,  k.^^^)  ~    32. 

in  scenaj   in  scenas:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,      -    33. 

I,  I,  m,  n. 
tum  uirj  tamen  uir:  Pn. 

habesj  habet:  PI.  -    84. 

ut  hocj  ut  in  hoc:  Pl,  m.  —  ut  in  hac:  Pa.  -    35. 

aut  summum J  aut  ad  summum :  Pe ,  m.  (JLn  Pe.      -    36. 

ad  a  secunda  manu  Insertum.)  —  ad  summum: 

135)  lode  Guilielmiui  conie-  137)  Yide  J^ecfttum  et  Orentum. 
ctnram  sibi  finiit :  quQm  ex  me.  138)  Omnis  hic  locas  Etenim 

136)  OreUiui  monet ,  paullo  .  .  .  accedat  negligenter  exhibe- 
i&ferio8  £•  78.  itidem  legi  pro*  tar  a  QuirUiUano  I.  O.  IX,  3,  86. 
P^uum  fuum. 


256         Cap.  II.     De  uarietate  lectianis 

p.  23^r  36  Pa,  1.  —  In  Pf.  ad  uoc.  aut  in  margine  extat 

coniectura:  Mut  uel  ad.* 
tamenne]  tumne:   Pk,  1,  m.  —    tameu  ne:  Pf 
Cprius  uoc.  in  litura^* 
_    37.  uereris]  uerearis:  Pk. 

possis  haec]]  possis  hoc :  Pb ,  c ,  f ,  g ,  h,  k,  I,  n. 

-  41  S.79.  qul  adestis]  qui  esHs:  Pe."^) 

p.  24.  T.  1.  illinc]]  illum:  Pb,  c,  d,  e  0»  rasura},  f^  g^  h, 

I,  m,  n.  —  tpstim:  Pk,  1.  —  illud:  Pa. 
cupiditatem]  cupiditate:  Pe,  k,  L 

-  2.  hinc]  huic:  Pb,  c,  d  C?),  f ,  U  k-  —  hunc:  Pl, 

qui  deinceps  habet  ueritate  et  pudore. 
5.  ante  diem  v.  Kalend.  intercalares]  atUe  v.  Ka- 

lend.  Intercalares:  B.  Pc.  d,  e,  g,  h,  i,  1.  — 
ante  quintum  calares:  Pk.**®) 
.     6.  uestrum]  nostrum:  B.  Pg,  I. 

8.  possumus]  poscimus:  Pm. 

9.  sero]  scio:  Pi. 

.    10.  pridie  Kalend.  intercalares]  post  Kalend.  inter- 

calares:  Pm.  —  praetor  Kal.  intercalaribus : 
Pe  C^ec.  m.).  —  P.  Qnintius  Kalend.  Interca- 
lares:  Ph. —  p.  r.  Kalend.  intercalares :  Pa,  1. 

-.     11.  aut   ut  statim  de  iure]  at  ut  statim  de  rure: 

PI.  —    In  Pf.  ad  marginem:  «al.  rure.* 

-  13.  $.80.  administri]  at  ministri:  B.  Pa,  b,  e,  f^  k,  1, 

m,  n  C^uncta  in  Pb.).  —  ac  mifiistri:  Pc, 
h.  —    ut  ministri:  Pi. 

-  t4.  Roma]  Romam:  Pa,  b,  d,  f,  g,  m.  —  Romani:  PI. 


139)  Conf.  supra  ad   e.  1.  §.  140)  Conf.  Orellii  noUm. 

4.  p.  209. 


m  oraliane  pro  Quinctio. 


257 


trans  AlpesJ  tranuatpU:  Pe,  m. 

Sefusianos]]  Sebagranof:  Pe.  —  Sebaguinos 
Csiue  ifi):  B.  Pf,  n*  —  Sobagiunos  (s.  gni): 
Pd.  —  Sebaginnos  Cs»  iufi):  Pa,  b,  h,  i.  — 
Sebagunios:  Pc.  —  Sebaguuios:  Pg.  —  Se- 
baginnes:  Pm.  —  Sebagudios:  Pk.***). 

biduo]  triduo:  Pk. 

habeatj  habebat:  Pa. 

Cap.  26. 

uoles]  ftofe^;  PI. 

non  eniffi  .  .  •  eloquentia  esi}  Desunt  in  Pn. 

putatis]  putaris:  B.  Pb,  c,  d,  ^  C?}?  i*  —  P^^" 

tat  U:  Ph. 
$.81.  postulasti]!  postutares:  Pe.***) 

bona  possideres]]  possideres  bona:  Pk. 
curarent]    curaret:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  I, 

m,  n.^*^)  —  procurarent  (pro  expunctum^:  Pk. 
a  suaj  sua:  Pe,  m. 
deiicereturj  eiiceretur:  Pk. 
elige]  eligere:  PI. 
millia  passuum]  miUia:  Pd,  g. 


p.  24  ^  14. 


-      15. 


17. 
18. 


-      20. 


-      21. 


22. 
23. 


141)  Yide  Fticciolatum,  Eme- 
itum,  Beckium,  SckHtzium,  Wolf- 
fwn,  Orellium.  Conf.  Caesar, 
it  B.G.  1 ,  10.  VII ,  74.  Plin. 
ff.  A'.  lY ,  18* ,  ibiqne  lecUonis 
^rieUlem. 

142)  Sic  Oxon.  H.  apad  Becki- 
um.  —  Paallo  saperins  ad  v.  poi- 
^  Scfcu(2ttti ,  prano  principio 
^no  exita ,  adnotaait :  «Yidentar 

S«MMiu,  Lib.  I. 


«  hic  nerba  qaaedam  intercidisse : 
«  Vtrum  igitur ,  Naeui ,  nuniiui 
^tuue  biduo  DCC  millia  passuum 
^confecit?  Certe  hoc  e  superio- 
oribas  hic  intelligendam.o 

143)  Inde  a  Beckio  ne  adno- 
tari  qnidem  ea  lectio  solet.  — 
Attamen  infra  quoque  h.  c.  §.  83. 
legitur:  «reuocares  eumm  rel. 

17 


258 


Cap.  II.    De  uarietaie  lectionis 


G^.  26. 
f.  24.  V.  24. 


-  25. 

—  26. 


—      27. 


uis  essel  nix  esse:  Pa,  k. 

id  te]  id  ad  te :  Pg. 

tegere]    agere:    B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  I, 

m ,  n.  —  In  Ph  ad  marfinem :  Nota  artissitne 

cogi  aduersarium. 
et  talibus^  de  talibus:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h\  i, 

m,  n.  —  In  Pf  ad  marginem:  tuel  et.'^ 
tam  cupidum^  Deest  in  Pd. 
-    28.  $.82.  festinatio]  extimatio:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h, 

i,  m,  n.  —  estimatio:  Pl. 
non  uim?  non  scelus?]  non  nimium  scelus:  B. 

Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  1,  n. 
Quo  consilio?  lussurum  sciebas.3    Quo  eonsilio 

iussurum  sciebas?:  Pi:.^**)  —  In  Pc  est:  ius- 

surum  esse  sciebas. 
tum  mittere^  tu  mittere:  Pa,  f,  k,  1. 
si  uiueres^  si  uinceres:  Pb,  c. 
Praetor  iussissetj   Praetor  si  uixisset:  B.  Pb, 

c,  d,  f,  g,  h,  i,  I,  m,  n.  —    Etlam  supra  v. 

32.  pro  iussisset  legitur  iuxisset  C&n  uix.¥) 

in  Pd,  f. 
recusaret  quin  ex^  recusaret  qui  ex:  Sic  omnes 

excepto  Pk,  qui  certissime  habet  quin'^'^). 


-     29. 


—      31. 


3^ 
84. 


—      35. 


144)  Facciolatus  et  deinceps 
caeleri,  ueluli  Garaton\u$,  Becki- 
u8,  SchUtzius  ei  rel. ,  exceplo  la- 
men  Ernesto^  uerissima  ratione 
interrogalionis  nolam  post  t.  scie- 
bas  sustulerunl. 

145)  Ecce  quam  sil  uetasla  baec 
Lambini ,  quae  dicitur ,  coniectu- 
ra,    nnllo  dubio  ineptissima,    a 


Klotxio  tandem  abiecta.  Qaam 
olim  Facciolatus  ita  refatauit,  at 
nibil  babeam  ne  addere  quidem. 
At  eum  audiuit  nemo.  Denao 
igitur  proponam  in  brene  con- 
tracta,  quae  in  tribas  Edd.  aca- 
tissime  disserait.  «  Lambinus , 
inqnit,  «inuitis  omnibas  libris 
«corrigit   quin,    qaod     ita    po- 


I»  oratione  pro  Quinctio. 


359 


$.  83.  tibi  tom  satisdaret^^^O    tum  Mtisdaret:  B.  Ph,  ».24.  r.  «7. 
m,  n.  — ■  fifieiii  satisdaret:  Pb,  c,  d,  f,  g.  — 
tibi  rum  satisdaret :   Pe.  —   cum  satisdaret: 


«slulet  Latini  sennonis  consue- 
« (udo.     Lambimtm  sequitur  Pcu- 

•  teratiuM^  atrumque  Graeuiu». 
cQuid  81  mntatio  haec  senten- 
«tiam  totam  depraaat?  Ita  no- 
«bis  qnidem  nidetar.  Praetor 
tenim  iusiisset  bona  Quinctii  pos- 
«sidere,  si  nemo  esset,  qoi  sa- 
«tisdando  recnsaret  atqne  impe- 
«diret  quod  iubeibatur.  —  Quod 
«si  legamns  quin  satisdaret , 
«sensas  hinc  omnino  eontrarius 
«  existit ,  aaletque  idem  ac  si  di- 
«ceretar,    Praetor  iuuisset ,    si 

•  ali^is  ueUet  satisdare  ae  iudi- 
«ctum  acc^ere:  qoo  sane  nihil 
« potest  eicogitari  absurdius.  Ea- 
«lenns  eiiSm  bona  debitoris  lati- 
«Untis  possidebantur  Praetoris 
«edicto,  quatenus  nemo  erat, 
«9111  satisdaret  et  pro  illo  iudi- 
«cium  acciperet.  —  Porro  non 
«est,  cnr  Lambinus  nobis  obii- 
«ciat  consuetudinem  loquendi. 
«In  hac  enim  ipsa  oratione  c.  19. 
«nerbum  recuso  eodem  fere  modo 
«adhilietar:  Neque  quemquam  at- 
*tinebat  id  recusare  quod  Praetor 
«nofi  fieri  sed  ex  edicto  suo  fieri 
liiub^at.  —  Ipsa  enimnero  Lam- 
<6tni  lectio  aidetor  esse  prae- 
«(er  latini  sermonis  consuetudi- 
■  Dem.  Non  enim  recte  dixerim ; 
■ft  fi^mo  reeusaret ,  quin  satiS' 
Mdare  uellet ;  sed ,  si  nemo  recu- 
*saret  quin  satisdaret.  Siqnidem 


«  satis  apparet ,  eam  uelle ,  qui 
anon  recusat,  Quod  cum  ipse 
cquoqae  animaduertisset ,  cona- 
atus  est  submoaere  rd  uellet, 
«(Sed  profecto  nimis  muUa  sibi 
« licere  arbitratur.»  —  Ad  quae 
superbius  quam  doctius  Ernettus : 
a  JLam^tntisedidit  giitn,  probante 
«  sed  non  imitante  Graeuio,  Nos 
msine  dubitatione  sio  edidimus. 
«Itemque  satisdare  pro  nulgato 
8  satisdaret,  Sic  plane  supra  di- 
«  xit.  Facciolatus  idem  e  uulgato 
eiextorquet.  non  feUciter,  ut  pu- 
«to.»  ~-  Verum  uidit  Jlfanti/itis 
quoque  ac  nuper  Rauius  1.  1., 
quorum  ille  de  hoc  dicendi  ge- 
nere  ac  forma  nemo  qui  et  q. 
g.  s. ,  etiam  bona  exemplorum 
copia  collecta ,  eleganter  dispu- 
Uuit. 

146)  Sic  uoluit  OreUius  edere, 
edidit  Klotzius,  et  recte.  Erne- 
stuSj  BeckiuSf  Sckiitzius  secun- 
dum  Lamhinum  ac  suffraganle 
isto  nostro  PIl  :  satitdare.  Sic 
Emestus  eiSchUtzius  etiam  paullo 
antea  ,  Beckius  non  item ,  neque 
OreUius  neque  Klotzius  neque 
tandem  Plc.  —  Alterum  quoque 
ueUetf  quod  sequitur,  Beckius 
uncis  inclusit,  SckUtzius  eiecit; 
OreUius  autem  inferius  potius 
uoluitset  in  dobium  uocauit.  Klo- 
tzius  uulgatam  retinuit,  quodest 
tatissimom. 


Cap.  26. 
p.  24.  T.  37. 


-      40. 


p.  25.  ▼ 


3. 
4. 


260  Cap.  11.    De  uariefate  Uctwnis 

Pi.  —    tibi  tum  Comisso  satisdarety.   PU  — 

tibi  tum  satisdare:  Pk. 
hic  quidem]    hic  equidem:  Pk.  —  quidem  hic: 

Pl,  m. 
haec  scilicet]  Aoc  scilicet:  Pk. 
dicere  audes]  audes  dicere:  PL 
caecum^  tecum:  Pb,  d,  e,  ^,  i. 
futurum  esset]  facturus  esses:  Pl,  m.  —  factU" 

rum  esset:  Pd,  f  C?3>  g-  —   Cln  Pf  incertum 

an  facturus^  deinde  supra  lineam:   «6«*  i.  e. 

esses^  —  facturum  quid  esse:  Pa. 
haec  perinde^  hoc  perinde:  Pk,  1. 
ipso  ilio]  illo  ipso:  Pl. 

iussisset]  uixisset:  Pb,  c,  d^g»  —  iuxisset:  Pf. 
si  in  possessionemj  si  possesHonem:  Pa. 
debueris  aut  potueris^  debueris:  Pk.  —  debue- 

ris  atque  potueris:  PL 
deturbarel  Post  id  uerbum  nullum  usquam  la- 

cunae  uestigium**0. 

Cap.  27. 
-    *3.  §,  84.  facta  est]  facta  sunt :  Pe. 

si  ex  edicto]  si  edicto:  Pl. 
-13.14.  Si  .  •  •  possessa  sint]  Si  . . .  possessa  non  sunt: 

Omnes**«).  —  In  Pk  Quintii  pro  P.  QuinctlL 


-  6. 

-  7. 

—     a 


—        9. 


147)  Vide  supra  noslram  Cap. 
1.  §.  9.  p.  193.  iD  nota.  —  Verba 
autem  o  Omnia  »unt  .  .  .  con- 
atendere»  Lambinus  nulla  pror- 
8U8  ratione  e  c.  27.  translulit  in 
c.  26.  post  T.  collocares,  — 
Caeterum  ad  hunc  maxime  locum 
et  ad  alias  quasdam  haiua  capi- 


tis  et  sequentis  partes  Interpre- 
tes  ista  de  duobus  Praetoris  ad 
possidendum  decretis  et  q.  g.  a. 
contulerunt,  quae  quam  sint  fal- 
sa,  supra  in  Cap.  1.  g.  2.  p.  49. 
seqq.  demonstratum  eat. 

148)  De  eo  loco  aopra  dispo- 
taui  in  Cap.   1.  g.  1.  p.  3.  25. 


—      15. 


-  16. 

—  17. 

—    la 


t»  oratione  pro  Quinctio.  261 

id  qnemadmoduiii]  id  (juid  e$t?  qoemadmodum:  p.25.  ▼.  ii. 

B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  li,  i,  1,  n.  Cin  Pl- .'  quod).  — 

id  quidem  quemadmodum:  Pe,  ii:,  m/^^) 
possidere]  possidere  Edictum  Choc  oocabulum 

rubro  colore^:  Pk. 
nnmquid]  nwic  quid:  Omnes. 
possediO  possidet:  Pk. 
sponsione  uicerim]  sponsionem  uicerim*^^]:  Pc. — 

de  spofislonem  uicerim:  Pa. 
edicto  meo3  edicto  modo:  Pl. 
possessionem^   possessionem  meam:   Pb,  c.  — 

possessione:  Pa. 
uenerintj  uenerit:  Pe,  k,  1.^^*)  —  In  Pk  omnia 

haec  Edicti  uerba  « Qui  .  .  .  uenerit  *   rubro 

colore. 
tu  putas3  putas:  Pm. 
definitj  diffinU:  Pk. 
eos  ita  uidetur^  eos  ita  iubet:  Pk.^^^)  Haec  uerba 

•  eos  .  .  .  oporterC^y  quasi  non  essent  Edicti, 

nigra,  sequentia  rubra. 
in  possessione]  in  possessionem:  Pn.  -    21. 


-  19. 

-  20. 


ieqq,  42.  Animadaerlendum  aa- 
tem ,  Codicem  islam  Pk  eandem 
iUam  h.  1.  et  sapra  cap.  8.  spon- 
lionis  diaersiutem  obseruare , 
qaam  FacciolcUo  et  Garatonio 
Qitio  dedimus  d.  p.  42.  •—  Bur- 
noufius  (apud  Leclerc.)  Ii.  1.  ueram 
lectionem  et  defendit  et  retinuit. 
Conf.  sapra  p.  220.  not.  52. 

149)  Sic  Klotzius  edidit. 

150)  Conf.   sapra  C.  1.  §.   1. 


p.  30.  not.  35.  et  Huschhium  ibi 
laud.  —  Nihili  tamen  duco  ua- 
rietatera  suprascriptam. 

151)  Haec  lectio  (quam  ^ecJktut 
ex  aliis  quoque  Codd.  et  Edd. 
attulit)  merito  ab  Editoribus  nullo 
loco  babetur,  quum  de  illo,  quod 
sequitur,  eo»  non  uarietur. 

152)  Corruple  quidem ,  at  in- 
ter  exempla  tamen  reponas,  qni- 
bus  planum  fiat,  quam  sit  para- 


SflS         Cap.  IL    De  uarietate  lectionis 

f.^  r.ii.  lleebiO  Deest  in  Pc« 

dominum   inquiO    dominium   inquit:   PL   C^ec* 
mO  —  dum  inquit:  Pm. 
-.    u.  eum  ipsum  q.  fraud.]  cum  ipsum  q.  fraud.:  Pl^. 

eum  ipsum  quem  iudicio  nemo  defendatj  Haec 
uerba ,  apud  Orellium  typographi  errore  omis- 
sa^^^),  ubique  lialientur.  Sed  in  Pk,  m.  cum 
pro  eum  Otidem  in .  PIl.  post  uocem  defeti^ 
dat')  ^  deinde  pro  defendat  ndefendU*  in 
omnibus. 

-  25.  inuitum]  inuictum:  Pd,  f  Cpr.  m.). 

-  26.  detrudij  trudi:  PI,  m. 

$•  85.  prof^.  tibi  in  po.  praetor  ip.  Sex.  Naeui]    proH. 
iii  po.  praetor  ip.  tibi  Naeui:  Pk.  —  Caeteri 
uulgatam  tuentur^  nisi  quod  proficUcendi  in 
Pa,  i,  proficienti  in  Pn. 
-"    27  dlcit]  edicU:  Pk.  —  dixU:  PI. 

ita  possideto  ut  tecum  simul  possldeat  Quintius] 
Desunt  in  Pk  Cputo  ^^  auctore  careat  SchU^ 
tzii  typotheta^. 

-  28  uis  ne  afferaturj  uis  iioii  afferatur:  Pk.  —  i?/^ 

ne  auferatur:  Pa,  b,  c,  e,  f,  gy  I,  m,  n.   In 
Pf,  I,  m.  non  pro  lie;  in  Pc,  g.  aufferatur 
pro  aufer. 
tu  id  quemadm.]  tu  quemadm.:  PI. 

-  29.30.  eum  qui  non  latitarit ....  procurator  esset]  De- 

sunt  in  B.  Pb,  c,  d,  g,  h,  i,  n.  —  In  Pe. 


Ussima  uerbonini  iubtre   et   tii-  153)  Conf.  Kiotsiu9  in  sobno- 

defi  permutalio.    Vide  sopra.  C.       talione  h.  I. 
1.  S*  7.  p.  127.  seqq. 


tn  oratiane  fro  Quinctio. 

nihil    deest   praeterquam    noii ,   item   in    Pf.  p.f9.T.29.3o. 
Cpr.  mO« 

h.  o*  mitto:   illud  dicoj   h.  o.  dico  mitto  illad     •«    si. 
dico:  Pa,  f,  L 

dominura]  dominium:  PI. 

expulsum  esse  de  praedio]  esse  expuhum  prae^ 
dio:  Pa,  k. 

allatas  esse^  allatais:  Pm^  —  Ulatas  esse:  Pe.  —      ~    sz. 
ablatas  esse:  Pf  (jpr.  mO* 

LaresJ  labores:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  i,  L  -    ss. 

Hoc  dico  *  "*  *  Naeuinm  ne  appellasse  qj  Sic  in  -3s.s4. 
Pm,  at  nuUo  lacunae  slgno.  —  Hoc  edam 
umim  me  appellasset  q.:  B.  Item  Cmodo  ne 
pro  me'):  Pc,  d,  g,  h,  I.  —  Hoc  dico  ^ae^ 
uium  appellasset  q.  (jpr.  m.,  deinde  sec.  m.: 
appellasse):  Pe.  —  Hoc  edtcti  nuu  ne  ap^ 
pellasse  q. :  Pf.  —  Hoc  edictum  unum  ne  ap^ 
pellasset  q.:  Pa,  I.  Item  Pb,  modo;  edictt-- 
Uoc  eadem  unum  ne  appellasset  q.:  Pn.  — 
cum  hoe  edicti  nomine  ne  appellasset  q. :  Pk. 

NuUum  uspiam  lacunae  signum.  In  Pd,  ut  ex- 
emplo  utar,  uox  ^^edam*  uersum  incipit,  ei- 
que  caetera  contlnuantur  ^^^). 

Cap.  28. 
"^  Naeuium  ne  appellasse  q.]  Vide  ad  c.  27.  extr.      .    34. 


154)  Conf.  qaae  Beckius  de  Co-  « hic  tertia  part    orationis  ,    in 

djcam  babita  tradidit.    De  lacu-  o  qua   demonstrabat  orator  Nae- 

oa  uide  supra   Cap.  1.  §.  9.  p.  auium  bona  Quintii   non  posse- 

188.—    Addo   quae   parlftionis  adisse  exedicto.»  —  Couf.  etiam 


*• . 


qooque  controuersiam  speclantia       supra  p.  193.  seq. 
LaUemandui  adnotauit:    nDeeit 


264         Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

p.  29.  ▼.  S4.  quum  simulj  tum  simul:  PL 

-  36.  experirij  cum  experlri:  Pk. 

-  86.  cum  summaj  cum  maxima:  Pb,  c 

fuuidia]  inkiria:    Ph,  n.  —  iudidat  B.  Pb,  c, 
d,  f,  g,  i.    Ad  marginem  In  B.:  itiiuria,  in 
Pf.:  «al.  inuidia.^ 
p.  2t.  V.  1.  possetj    potest:   B.  Pc,  d,  e,  f,  g,  h,  k)  1,  n- 

Cln  Pd:  pt^  in  Pg,  I:  pot. 

-  2.  haec  omniaj  omnia  haec:  PL 

nata  et  profecta- essej  nata  esse  et  profecta: 
Pk.  —  In  Pe.  pr.  m.:  perfecta. 

-  3.  peterej  peteret:  Pe  Cpr-  m.). 

P.  QuintiumJ  QuUUium:  Pk. 

-  4.  satisdaturum  dum  ipsej  iudicaturum  autem  ipse : 

B.  Pb,  c,  f,  g,  h,  i^  1,  n.  —  Itidem  In  Pa, 
d,  modo  in  hoc  at^  in  illo  aut  pro  autem. 
pari  conditionej  pari  ratione:  Pb. 

-  5.  %.  86,  conueneritj  conueniretiVe^  k. 

-  6.  postularenturj  postularetur :  Pl  (re  in  litura). 

-  10.  me  polL  sum  pianum J  poll.  sum  pfanum  me :  Pe. 

facturumj  fntumm:  Pb,  c,  d,  f  Cpv^n^D)  g- 

-  13.  latitassej  latuisset:    Pc.  —    latitasset:  Caeteri 

onines^^O» 
uertissej  tiertlsset:   B.  Pb,  c,  d,  h,  I,  n.    In 
Ph.  interpungendi  nota  significatur,   a  uerbo 
Dlceretnr  nouam  sententiam  inciperc.  —    ue- 
nisse:  Pm. 

-  **.  $•  87.  reliquum  estj  reliquum  esse:  Pk. 


155)  CoDf.  supra  Cap.  I.  §.  2.       neam  uideo  nullam,    cur  a  Ca- 
p.65.  iu  nota.  41.    Caussam  idu-       dicuni  lcclione  abealor. 


m  aratiane  pro  Quinctio^  865 

ot  eum  nemo]  ut  cum  nemo:  PI,  m. 

iudicio]  iudidum:  Pb,  c,  d,  f,  g^  1,  m» 

defenderit]  defeuderet:  Pg. 

neque  ab  aliquo]  non  ab  aliquo:  Pl* 

equite  Romano]  equUe:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g, 

h,  i,  I,  m,  n.    In  Pf  pr.  m.:  equUate. 
et  necessario]  ac  necessario:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g, 

i,  I,  m,  n.  —   atque  necessario:  Pk,  nbi  uox 

projdnquo  omittltur* 
Sex.  Naeuius]  Naeuius:  Pk. 
anteal  ante:  Pm. 
eum  sij  enim  si:  B.  Pg,  h,  i. 
iudicium  pati^  iudicio  pati:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g, 

h,  i,  I,  m,  n.^*^)  —  in  iudicio  pati:  Pa. 
neque  potentia]|  non  potentia:  PI. 
istuiti3  ip^m:  Pk. 
nunc  nobis^  nobis:  Pm. 

Cap.  29. 
%  88.  requisiui]  exquisiui :  Pg. 

nemo  neque  tum^  nemo  non  tum:  PL 
contradicat]  contradicta:  Pb,  c,  d,  f  Cpr*  m.), 
g.    (In  Pb,  c.  omisso,  quod  praecedit,  nunc^ 
omnesque]  omnisque:  Pc,  d. 


p.26.  ▼.  14. 


-  1». 

-  16. 


-      tT. 


-      18. 


—      19. 


-      ». 


—  23. 

—  «4. 


156}  Vide  qaae  adnotaai  sa- 
pra  ad  c.  20.  §.  63.  p.  244.  — 
Male  aulem  Wolffius  ad  h.  1. 
Darral ,  ante  Hotomanum  uulga- 
rem  lectionem  fnisse  iudices  pati. 
Qood  quum  nusquam  inueniam, 
Qereor,  ne  V.  D.  imprimi  uo- 
Inprit  iudicio  pati.  .  Sed  ne  id 
quideai  uerum  ,  quauiuis  alii  quo- 


que  dicant ,  primnm  fuisse  Ho- 
tomanum,  qui  genuinam  lectio- 
nem  iudicium  restituerit.  Nam 
sic  babet  etiam  Atcensiana  1522. 
1527.,  Hervag.  1534.,  Cam&- 
rarii  Bas.  1540.  Contra  iudicio: 
Aldinae  1519.  1546.,  lunt.  1534., 
Rob.  Steph.  1543.,  Sturm.  1544. 
et  rel. 


266         Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

Gkf.  29. 

f.  26.  ▼.  24.  pugnentl  pugtiet :  PL 

-  ^  tali  iudicio]  tali  negotio:  Pk. 

-  26.  eum  nuper]  cum  nuper:  Pm. 

edidit^  dedit:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  1,  I,  m,  n. 

-  27.  uiuorum^  uirorum:  PL^O 

-  28.  demonstrat]  demomtrasset :  Pb,  c 

-  29.  necesse  essel  necesse  est:  Pc,  d,  g^  h,  i,  n. 

aut  biduo]  ut  biduo:  Pk. 
~    81.  uti  ei]    uti  eius:  B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  f,  I,  n. 

-31-33.  §.  89.  edictum  ....  constitit  Naeuium]  Desunt  in  Pk. 

-  32.  de  praedio]  ex  praedio :  Pc  —  a  praedio :  Pa,  f,  1. 

constitit]  cotisistit:  Pe. 

-  ^'  non  possedisse]  possedisse:  Pl. 

-  84.  Omnino]  Omnia:  Omnes."*) 

-  36.  teneri  ac  poss.]   teneri  et  poss.:    Pb,  c,  f,  g, 

h,  i,  I,  m^  n. 
possint]]  possuut:  Pk.*") 
Romae  domum^  domum  Romae  ^^) :  Omnes  prae- 

terquam  Pe. 
iste  ne^  iste  non:  Pa. 

-  87.  adspirarit]  adspirauit:  Pe. 

seruos  compluresl  seruosque  complures :  Pm.  — 

seruos  quamplures:  PL 
possederitj  possideret:  Pe. 

-  38.  ne  attigerit]  tiec  attingerit:  Pa. 


157)  Gonf.  sapra  ad  e.  15.  missaabOrtfUio.cogrnoscaseliani, 
$•  49.  p.  232.  not.  78.  qaos  Beckius  atlulerit  codices. 

158)  De  hoc  loco  uidesis  quae  160)  Nusquam«  opinor,  ioter 
supra  disserui  in  Cap.  1.  g.  9.  uarielatem  lectionis  hoc  adno- 
p.  197.  seq.  tatum. 

159)  De  ea  lectione,  praeter- 


m  watUme  pro  Quinctio.  367 

fiifsse:  qnleulssej  foisse  et  quieuisse:  Pk.  r.26.  v.  S9. 

%.  90.  cognostis]  cogfWscU :  B.  Pm.  C^ic  puncto  prae- 
cedente^. 
seruos  priuatos]  seruos  mos  priuatos:  Pa.  -    41. 

non  omnes]  omm$:  Omnes.^^*) 
eiectos  esse]  electos:  Pk.  —  electot  esse:  Pd. 
nunc  agere]  agere  nufic:  Pm.  ^27.  t.  %. 

facere  possitj  facere:  Pl.  -      i. 

Cap.  30. 
8.91.  uideturj  uideretur:  Pl.  m.  -     e. 

in  consilio  suntj  NuIIa  uarietas.  ^^') 
obsecret  obtesteturque]  obsecraret  obtestaretur-'      -     7. 

que:  Pm.  —  obsecrer  obtestorque:  Pb,  c.  — 

In  Pf.  uulgaris  lectio  In  litura. 
per  senectutem  ac  sol.]   ad  senectutem  ac  sol.: 

Pb,  c,  g,  h,  i,  nOiic  ad  soQ.  —    ac  sene- 

ctutem  ac  sol.:  Pd,  f.  —   per  se  ac  senectu- 

tem  et  sol.:  Pe,  k,  m. 
ueritas  cum  hoc]  ueritas  hoc:  Pd,  e,  k.  —  ue-      -     *• 

rUas  haec:  Pa,  b,  c,  f,  g,  h,  i,  I,  m,  n.  (Jxk 

Pa  fedt  pro  fadat. 
$•  92.  antej  antea :  Pk.  -    11. 

contenderetj  contenderetur :  PI.  —    i^ 

nos  nostram  •  .  •  decerneretj  Desunt  in  Pa,  b,     -izi3. 

c,  d,  f,  g,  h,  I,  1,  n. 
statuebamusj  statueremus:  Pk. 


i61)  Conf.  Btckium  et  supra  qaom  caeteri  omisissent,    Codi- 

C<p.  1.  g.  9.  p.  198.  nol.  69.  —  ces    nostri ,     nisi    mire   falior, 

I^iqUo  antea,    ts.  «ei  hoe  ipso  omnes  concinunt. 
tiUoo,  abi  longo  interuallo  pri-  162)  Conf.  BBckii  et  OreUii  no- 

mut  OreUiui   resUtuit  vra.  hoc^  tas  et  supra  ad  c.  1.  p.  209. 


268         Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

Oip.  80.  -. 

f.  27.  ▼.  13.  nobis  etiam  magis  te  iudicej  te  nobU  etiam  iU" 

dice  magis:    Pm.  —    nobis  etiam  te  iudice 
magis:  B.  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  1,  n. 

-  14.  discriminej  discrimen:  Pm.*^^) 

-  15.  utrum  possitnej  possitne:  PIl^^^) 

luxuriemj  Inxuriam:  PIl 
ac  licentiamj  atfue  licentiam:  Pk.  —  atque  ius' 
siciam:  Pn. 

-  16.  an  deformata]  aut  deformata:   B.  Pa,  b,  c,  d, 

f,  li,  1,  m,  n. 
atque  omamentisj  omamentis:  Pm.  —    atque 
ortiametitibus:  PI. 

-  17.  spoliataj  expoliata:  Pe. 

addicatur  "^  "^J  Post  lioc  uerbum  est  spatium  ua- 
cuum  litterarum  circiter  15.  in  Pb,  g;  3.  et 
10.  in  Pc;  14.  in  Pf.;  pauUo  minus  dimidio 
uersu  in  Pd.,  adeoque  16 V2  uersuum  in  Pe. 
Hic  in  iacuna  scriptum  est :  « Tantundem  de^ 
nficit  in  antiquissimo  codice  et  in  nullo  alio 
« reperitur  *^*).  • 

-  18.  §.  93.  comparatj  comportat:  Pd,  g. —  oportet:  Pa,f,  1,  m. 

se  tecumj  tecum  se:  Pa. 

-  19.  contenditj  contendat:   PI,  m.  —    contendere: 

Pf  Cpr.  m.). 
_    20.  belle]  uelle:  Pa,  c  C?3)  '5  k?  ™»  ^* 

^    21.  ad  florentem]]  in  florentem:  Pk. 

163)  Conf.  sapra  c.  5.  ex(r.  ad  Acad.  II,  22,  71.  (non  75.) 
€e$se  in  uadimonium» ,  et  ad  p.  133.  Adhibendus  etiam  Do- 
n.  locum  GarcUonium,  natus  ad  d.  Terentii  locum  {Ad. 

164)  yide  Garatonium,  Becki-  III,  3,  28.). 

um ,    Schutzium  ^    Orellium  e(,  ±65)  yideeiiamBeckUeiOreUii 

qoem  hfi  laudant,    Goerenxium,       notaa. 


m  aratione  pro  Quinctio.  S69 

,  -  Oif .  30. 

denolarej  tratisuolare :  Pk.  p.27.  ▼  21. 

ma^ifice    splendideqaej   spleiidide   magiiifice"     -    22. 

gite:  Pk. 
patentem  atqne  adeo  expos.  cnp.  et  uoLl    atque     -    23. 

adeo  expos.  patentem  cup.  et  uoi. :  Pe.  —   pa- 

ientemque  adeo  expos.  cup.  atque  uol.:  Pk. 
ait3  Deest  inB.Pa,b,c,d,e,f,  g,h,i,k,m.^^)      -    24 
atque  aridaml  ac  aridam:  Pb,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  k.      -    25. 
ista]  illa:  B.  Pc,  g,  i.  —  Ua:  Pa,  d. 
his  moribusj  hils  moribus:  Pd,  g,  L  -    2«. 

$.94.  11  quij  hi  qui:  Pa,  e,  h,  1,  m,  n.  -    28. 

bonorum  uirorumj  uirorutn  bonorum:  Pb,  c,  d, 

e,  g,  h,  i,  1,  m,  n. 
quaestum  et  sumtumj  sumtumet  quaestum:  Pb,c. 
GalloniiJ  calonum:  Pk.  -    29. 

maluerunt]  maluere:  PL^^O 
uixerunt]]   Post  hoc  uocabulum  relinquitur  spa-      --    30. 

tium    uacuum   circiter   22.    litterarum   in  Pa; 

6—8.  in  Pb,  c,  f;  12.  in  Pg;  16.  in  PL  —  In 

Pd,  g.  uersum  claudit  illud  uerbum,  sequens 

autem  initiali  est  ornatum.^^0 
Si  licet]  ScUicet:  Pb,  c,  d,  g. 
uiuere  eumj  eum  uiuere:  Pk. 

fas  est  respir.J  fas  respir.:  Pk.  —    31. 

ea  potestj  et  potest:  Pe.  —    33. 

tandem  possej  posse  tandem:  PI.  —    S4. 

libebit  quodj  libebit  id  quod :  B.  Pa^  b  Cpr.  m.},      -    35. 

c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  I,  n. 


^W)  Primns  ex  Palimps.  Taa-  167)  Gonf.  OreUii  noUm. 

'in.  recepit  OreUius.  168)  Gonf.  Beekiumei  OreUium, 


«10 


fl- 


1.  "•  "Vl  .t  ««>«*• 

aupet^»^'^^  ***    .  l»b,  c.  *•       inte»  V»oc  «et 


in  oratione  pro  Qumetio. 


i71 


—    II. 

—  14. 

—  iS. 


iniienirej  i^mmirt:  Pi.  —  Dliid  est  ultimum  hu-  fvS!  v  io. 

ius  orationis  uerbum  in  Pm«^^^) 
potuitj  non  potuit:  Plt.*^^) 
saepe  et  diu]]  et  diu:  PI. 
$.97.  ipsius  Sex.  NaeuiiJ  ipgius  NaeuU:  Pk.  —  ipsius 

ipsius  Sex.  Naeuii:  Pc. 
fratrls  sui  mortuij  fratrU  sui:  Pb,  c 
cineremj  cruorem:  Pk. 
per  ipsius  coniugem  ....  proplnquitatisj   De- 

sunt  in  PL 
caperet;  aliquamj  caperet  aliquam.:  Pg,  k.*^*) 
at  aetatis]]   et  aetatis:   Pb,  c,  d,  g,  h,  i,  n.  — 

In  Pf  at  in  litura. 
at  humanitatis]  ac  humanitatis:  Pf,  h. 
$*98.  suas  omnes  opes  fortunasquej   omnes  fortunas 

mas  opesque:  Pk. 
uitae]  uitae  suae:  Pk. 
uexatus  contumeliisj  uexatus  laboribus  et  con- 

tumeliis:  Pg. 
deiectusj  eiectus:  Pe,  g. 
in  suis  paternis]   in  patemis:  B.  Pa,  b,  c,  d, 

f,  g,  h,  i,  1,  n.^^0 


-  i7.ia 


-      18. 


19. 
23. 

24. 
25. 

26. 
27. 


^eimtpexit9f  abi  nide  Beckii  et 
Oretttt  DoUs. 

172)  Tide  sopra  p.  205.  seq. 

173)  Klotzius  NON ,  a  Beckio , 
Sekmzio ,  OreUio  eiectum ,  resti- 
toil,  oereor  ot  recte.  Conf.  sa- 
pra  ad  c  16.  p.  234.  —  Parum 
atteote  LaUemandus  Codices  suos 
■ntpexit,  quum  sic  aduotauit: 
K  'Vulgo  inuenire  non  potuit.  Sed 
'  GruteruM  testatur  abesse  a  mss. 
'  4Qii  negatiooem,  quampariter 


fiignorant  tres  e  nostris.  Non 
cimodo  pro  non  modo  non  sae- 
«pissime  legi  apud  ueteres  no- 
atum  est.  Tide  Mureti  Tar. 
aLect.  X,  7.» 

174)  Yide  quae  de  his  uerbis 
in  diuersas  partes  disputata  sont 
a  Lambino,  Grutero ,  Emesto , 
SchUtzio ,  deinde  a  Beckio ,  Wolf- 
fio  et  Orellio,  Hos  autem  me- 
rito,  opinor,  Elotzius  secutus  est. 

175)  OreUiut:    efratemit  Ma- 


S73  Cap.  IL    De  uarietate  lectionis 


C^.  81. 

p.  2a  ▼.  27. 


—      31. 


-      VL 


nubili]]  fiobill:  B.  Pa,  b,  c^  d,  f,  g,  h,  i,  I,  n. 

28.  possel]  possit:  B.  Pa,  b,  c,  d,  e,  f,  gj  hj  i,  l^  n. 

29.  $.  99.  itaque  te  hoc]  itaque  hoc:    Pk.  —    itaque  hoc 

te:  Pb,  c,  e,  f,  g,  h,  i,  n. 

de  cuius3  ctdus:   B.  Pa,  b,  c,  d,  f,  g,  h,  i,  I, 

n.  —  Pro  is  ,  quod  praecedit ,  Pd.  habet  hU^ 

Pb,  c.  hiis. 
efferre]  afferre:  Pe  (pr.  m.),  lc.  —  efficere:  Ph. 
sexagesimo  denique]]  hoc  denique :  Pa.  (JE  numeri 

nota  natum.]).  —  sexagesimoqiie :  Pe. 
dedecore,  maculaj  dedecoris  macula:  Pk. 
Sex.  Naeoius]]  Naeuius :  Pk. 
per  tej  parte:  B. 
perduxitj  prodtixit:  B.  Pb,  c,  e,  f,  h,  i,  L 


33. 
84. 
85 


y- 


cnutttK  snspicatar.  Nimis  acca- 
crate.»  Atmagiseqaidemdixero: 
parum  accurate,  Neque  enim 
fratemam  tantum  Qninctii  no- 
8tri  hereditatem  Naeuius  possi- 
debat ,  uerum  uniuersa  bona , 
neque  idcirco  illud  adiicitur,  ut 
dUtinguatur  uaria  rerum  singu- 
larum ,  quae  Quinclii  essent , 
origo  acquircndiue  modus,  ue- 
rum  miserationii  caussa ,  cum 
quia  sanctiori  quodam  iure  no- 
stra  esse  pntantur ,  quae  a  patre. 


aao  maioribusae  sunt  traosmissa, 
quam  quae  extrinsecus  parta, 
tum  quia  illud  quoque  durius 
potest  uideri ,  propter  C  fratris 
aliquod  debitum  non  ipsius  tan- 
tum  hereditatem ,  ucrum  etiam 
omnia  omnino  P.  heredis  bona 
a  Naeuio  possideri.  Vii;  autem 
opus  cst  admonere,  baec  omnia 
non  iure  modo  uerum  etiam  ae- 
quitate  ea  ,  quae  in  iure  spectari 
solet,  prorsus  esse  aliena. 


A  D  D  E  HT  D  A. 


Vaf.  7S.  not.  8.:  Ad  Ati.  IX,  11,4. 

-  74.  not.   13.  Amcoh.  im   MUoh    p.  54    QOreii.^     •  Bona   oioa     propter    alieni   a-" 

maf(n>tu^incm    trmuncia    ufnieruni.»     (^Plinii  U.  N.    XXXVI,    1&.}     Coaf- 
C.  Rabirio  Post.  e.  ult. 

-  t48.  ad  V.   13.:  irft  (pro  faufrfl')  :  Pb  ,  c. 


fT* 


fifilHEliTRIIJllI 


AD 


M.  TULLIUM  OIOERONEM 


LIBER  ALTBR. 


■•Mri*,  Lik    II. 


18 


CAPIJT    !• 


De  lure  caussae  Caeclnlanae. 

Praeter  commentarios  Editionibus  comprehensos  con- 
ferantur : 

In  M,  Tullii  Ciceronis  pro  A.  Cecinna  orationem  de 
interdicto  recuperatorio  Unde  vi  lacobi  Omphalii  An- 
demaci  lurisconsulti  Scholia. 

In  eandem  pro   A.    Gecinna   orationem   loan,    TisUni 
Commentarius  ad  III.  Principem  Nicolaum  a  Lotharingia. 
Orationis   pro  A.   Gecinna  Argumentum  et   capita   et 
dispositio  per  Bartholomaeum  Latomum  Arlunensem. 

Tria    haec,    separatim  prius  edita   ac    partim  contex- 

^us  recensionibus  adiuncta ,  in  hocce   hbro  inueniuntur : 

In  omnes  Af.  Tullii  Ciceronis  orationes,  quot  quidem 

^xtant,    doctissimorum   uirorum    Lucubrationes  j    .   .  .   in 

Unum  uolumen   collectae,   ac  partim  etiam   antea  partim 

^unc;  primum    in   lucem    editae    rel.   Basileae    1539.    m. 

Septembri,  fol.  p.   141—72.  p.  172—224.  p.  1453—84. 

In  eandem  pro  A.  Cecinna  orationem  Petri  Pellitarii 
^mbasiani  Gommentarius. 

Quem  librum  una  cum  superioribus  tribus  ac  bre- 
^ioribus  quibusdam  Philippi  Melanchthonis  Scholiis  ct 
^OGchimi  CamerarU  Annotatione  continet  alius  eiusmodi 
disputationum  thesaurus  ,  sic  inscriptus  : 

In  omnes  M,  Tullii  Ciceronis  Orationes,  quot  quidem 
^xtant,    doctissimorum    uirorum    EnarraUones^    .  .  .    in 


276  Cap.  I.    De  iure  caussae  Caedmanae. 

unum   uelut  corpus  coUectae.     Lugduni    1554.  fol. 
349—475.  p.  475—78.  p.  476.  seq.  —  Conf.  p.  272 

M,  AnL  Fi^r/Yi^' Epistolarum  libri  sex.  Venetiis  173 

Henr.  Constant.  Cras  Dissertatio  iuridica  inaugi 
qua  specimen  iurisprudentiae  Giceronianae  exhil 
siue  Giceronem  iustam  pro  A.  Caecina  caussam  \ 
ostenditur.     Lugduni  Batauorum  1769.  4. 

C.  A.  lordan  Specimen  quaestionum  Tulliai 
Halbersudii  1834.  4. 

W.  Drumann  Geschichte  Roms  nach  Geschlec 
T.  V.  p.  335—43. 

$.  1. 

De  heredUatU  catUrmiereta. 

Trlplex  ifi  proposita  oratione  commemoratiir 
contentio,  qoae  inter  A.  Caecinam  atque  S.  Ael 
Intercesserit )  prima  de  Caesenniae  hereditate, 
de  fundo  quodam ,  Fulciniano  nomine,  otmm  S.  A 

1)  Iq  hoc   uolamine  habentnr  morandas   ftiit  etiam    W 

etiam  ad  orationem  pro  Quinctio,  manni  liber,  inscriptni  Gei 

quam  superiore  libro  nostro  illu-  Roms  •  •  .  nach  Getehla 

strauimus ,  Anionii  Lu$M  Vicm-  T.   III.   p.  82  —  84.    X 

tini  enarratio  (p.  1—6.),    Fran'  232—34. 

ciMci  Syluii  Ambiani  commenta-  2)  Quibus  eius  operis  ] 

rius  (p.  6  —  29.),   Bartholomaei  doctissimus  iUe  et  acutissln 

Laromt  scholia  (p.  29-36.),  BH-  \\l  commentator  propoaita 

eaeU   Toxitae  commentarius  (p.  sam    orationemque    irac 

36^74.),  Caelii  Secundi  scholia  uidesis  in   praefiio  Indk 

(p.  74—81.),  loaehimi  Camerarii  rum.     Supra  in  exordlo  1 

adnotatio.      Quorum     Syluii  ille  mi   idcirco    illarum    epis 

commentarius  etiam  in  supradicto  mentionem  facere  superte 

Corpore,  quod  Basileae  a.  1539.  plura  ad  Quinctianam    qi 

prodiit,  extat.  —   Denique  haec  Caecinianam  GaratoniuM  i 

omnia  ad  libri  mei  primi  caput  I.  cerpsit. 
p.  1.  adiecta  uolui,  ubi  comme- 


$•    i*    De  hereditoHs  cantrauersia.  ^T7 

esset  an  heredltarins,  tertla  de  eiosdeni  fundi  posses- 
sione,  an  ex  Interdieto  de  ni  hominibus  coaetis  arma- 
tlsue  Caecinae  restituenda  ab  Aebutio  esset 

Quarum  de  tertia  quum  constitutum  sit  totum  hoc, 
qood  a^tur,  iudicium,  in  ea  etiam  disputatio  nostra 
maxlmam  partem  uersabitur.  Neque  secunda,  quam 
dixi ,  eontronersia  separatam  desiderabit  longamue  com- 
mentationem.  At  contra  quam  primam  demonstraui 
de  hereditate  quaestionem,  ea  in  hac  caussae  defen- 
sione  talem  obtinet  locum,  ut,  nlsi  uelimus  quodam- 
nodo  Insidias  a  tergo  relinquere ,  statim  In  primo  dis- 
putationis  in^essu  ad  contemplandam  illam  orationis 
partem  necessitate  qnadam  ducamur.  Ubi  quim  inue- 
teratis  erroribus  interpretatio  laboret,  et  quae  inde 
nata  sit  tam  lectionis  corruptio  quam  rei  gestae  per- 
torlmtio,  mox  apparebit. 

Est  locus  in  narratione  ^) ,   unum  huius  rei  caput    NMmtio 

^  *■  ooAtroaeraia 

atque  fons,  ubl  prius  quidem  refertur,  Caesenniam  <•«<'• 
testamento  heredem  fecisse  ex  deunce  et  semuncia 
Caecinam,  ex  duabus  sextulis  Fulcinium,  libertum  su- 
perioris  niri,  Aebutio  sextulam  adsperslsse:  deinde  ex 
nouissima  OreUii  Editione^)  in  hunc  modum  oratio 
procedit : 

« Hanc  sextulam  illa  mercedem  isti  esse  uoluit  assl- 
«duitatis  et  molestiae,  si  quam  ceperat.  Iste  autem 
«Iwc  sextola  se  ansam  retinere  omnium  controuer- 
«siarum  putat.  —  lam  princlpio  ausus  est  dicere 
<non   posse  heredem   esse   Caesenniae  Caecinam, 

f)  cap.  6.  extr.  7.  2)  itf.  TuUii  CtcerontJ   Oratio- 

nes  selectae  xy.  Turici  1S36.  S. 


^78  Cap.  L     De  iure  causMe  Caecimanae. 


Namtio 
coetrouersiae 
in  r.  6.  7. 


«quod   is   deterlore    Inre  esset    quani  ceteri   clnes 

« propter  incommodain  Volaterranonim  calamitatem- 

«que   ciuilem.     Itaque  homo  tlmldus  imperitnsqne, 

«qul  neque  animi  neque  consilli  satis  haberet,  non 

"putauit  esse  tanti  hereditatem,  ut  de  ciuitate  in 

«dubium  ueniret:  concessit,  credo,  Aebutio,  quan- 

« tum  ueliet ,  de  Caesenniae  bonis  ut  haberet  ?  Immo 

« ut  uiro  forti  ac  sapienti  dignum  f uit ,  Ita  calumniam 

« stultitiamque  eius  obtriuit  ac  contudit.  §•  19.     In 

«possessione  bonorum  cum  esset  et  cum  ipse  sex- 

«tulam  suam  nimium  exaggeraret,   nomine  heredis 

«arbitrum   famillae  erciscundae   postulauit     Atque 

«lllis  paucis  diebus,  posteaquam  uidet,  nihil  se  ab 

« A.  Caecina  posse  litium  terrore  abradere ,  homini 

« Romae  in  foro  denuntiat  fundum  ilium  .  .  •  suum 

« esse  seque  sibi  emisse.** 

irio  ^'        Quae  lectio  extremi  hulus   artlculi  19.   Cnam  cum 

eo   praecipue  mihi  res  tsi)  si  uera   est,    expeditum 

simui  erit,   omnes  illas  sententias,   quarum  uerba  sunt 

esset  ^    exaggeraretj   postulauit^    eaque    uerlm    ipsa 

ad    Aebutii  personam    esse    referenda.     Idque    lon^e 

plurimls  semper  placuit  atque  hodie  placet.    Verumta- 

men  haud  defuerunt,  qui  illius  loci  tenorem  in  dubium 

uocarent,    atque  tum  repudiato  tum  conseruato,  quem 

modo  demonstraui,  sensu,  coniecturarum  ope  (nam  in 

Codicibus    parum    auxilii    est^    emendare    conarentur. 

Quos  omnes  haec  fere  structurae  obseruatio  mouisse 

uidetur : 

Obtriuit  ac  contudit  nullo  dubio  Caecina.  lam 
quod  statim  sequitur  aim  esset^  nullo  interiecto  neque 
nomine  neque  pronomine.  ad  diuersam  Aebutii  perso- 


ftphi  19 


S*  i.    De  heredUoHs  cmUrouersim.       ^ 
nam  transferrl  •    dnniiii  sane   et  fncommodiuD  trans-  .  \^^ ' 

'  Iphi    19. 

itionls  x^nns  hand  absarde  exlstlmatur. 

Contra  pronomen  ipse^  uerbo  exaggeraret  adstru- 
ctum,  quum  hlc  lam  nulla  Intercedat  personae  mutatio, 
abundare  quodammodo  ac  sano  iustoque  sensu  carere 
dlcitur. 

Itaque  Emestus  censuit,  pro  ipse  scribl  oportere 
isie  j  eamque  deinde  uocem  etlam  in  praecedentem 
sententiam  in  possessime  bmorum  cum  esset  trans- 
ponL 

Olim  uero  Pantagathtis  pro  ipse  \eg\i  istam. 

BeckHus  autem,  interpretandl  quodam  artificio  con- 
tentus,  ita  retlnult  ipse^  ut  dubitans  adiiceret:  «Num 
ponitur  pro  adeo^? 

Contra  SchMziuSy  parua  quidem  uerborum  mu- 
tattone,  uniuersam  periodl  sententiam  transformauit. 
Quippe  edldlt  iste  pro  ipse^  quo  facto  repente  uerba 
essei  y  et  postulauit  Aebutio  subtrahuntur  atque  ad 
Caecinam  transferuntur. 

Is  autem  editor,  quum  quid  de  summa  loci  ratlone 
sentirei,  baud  exposuerit,  uideamus,  ne  sic  fortasse 
secum  considerauerit. 

Quod  nulgo  obtinet,  post  uerba  obtriuit  ac  con^ 
tudii  abire  a  Caecina  orationem  ac  deinceps  ad  Aebu- 
tium  pertlnere,  abruptam  fere  mutilamque  efficit  illam 
de  Caecina  narrationem.  Qui  enim  conuenit  dicere, 
Caecinam  aduersarii  calumniam  stultitiamque  obtriuisse 
ac  contudisse,  de  iuris  uero  ratione  et,  ut  ita  dicam, 
de  armis,  quibus  ad  eam  rem  usussit,  peiiitus  tacere? 
Quasi  uero  de  elephanto  agatur,  quem  pedibns  pugnasse 
ncoiiiie  docente  quiuis  Intellecturus  sit! 


S80    Cap.  I.     De  iure  caussae 

u<^4.  Verumtameii  probe  SchMzUu  intellexit,  sola  illa. 
qnam  retoli,  coniectara  plenam  loco  medelam  nondam 
se  attulisse. 

Etenim  constat,  uerbum,  quod  sequitur,  uidet  ad 
Aebutium  pertinere.  Cul  uerbo  quum  nec  nomen  nec 
pronomen  sit  appositum ,  quid  rursus  ea  constructione 
durius?  quid  inelegantius?^) 

Huius  igitur  impedimenti  Nuperandl  caussa  SckS^ 
tzius  etiam  pro  iUis  scripsit  iste.  Nam  iUigy  inquit, 
prorsus  hic  otiosum  est,  et  iste  necessarium  est,  ut  ad 
Aebutium  redeat  oratio. 

Nuper  denique  Oreltius^  posteaquam  in  Operibm 
M.  TuUii  edendis  superiorem  Schlktzii  coniecturam  ne- 
glecta  altera  receperat,  in  Selectarum  Orationum  Edi- 
tione  ad  uulgarem  Codicum  lectionem  reuersus  est, 
eandemque  Klotzius  quoque  non  solum  retinuit ,  uerum 
etlam  reiecto  omni  coniecturarum  genere,  defendit  ac 
denuo  commendauit. 

Qua  in  re,  praesertim  in  tanta  Criticorum  dlssen- 
slone^),  nihil  antiquius  duco  quam  ut  rationem  iuris  et 
caussae,  qua  de  agitur,  ab  omnibus  antea  mirum  in 
modum  neglectam ,  attentius  consideremus  diligenter- 
que  excutiamus.  Quid  ergo  est?  Tota  quaestio  eo 
redit: 
Fa«iiiM      *   uter  nomine  heredis  arbitrum  familiae  herciscundae  - 

bereucvMae 

■teregerit    postulault,  Aebutius  an  Caecina? 

3)  Parum  salisfacit  quod  e  prio-  ram    « in    possessiotw    bonurumf 
cipio  capilis  S.  simile ,  quemad-  quum  iuei »,  quamquam  in  ple- — 
modum   dicunt,    affertur  exem-  risque   Codicibus    inuenltur  pos — 
plum.  sessionss,  quinetiam  in  uno  (Pe),^ 

4)  Mitto    Guilielmii    coniectu-  a  secunda   tamen    manu ,    iuet.  ^ 


$•  i«    De  hereditatis  cantrauersia.        38< 


uler  egmt. 


Quodsi  probablli  quadaiD  ael   adeo  necessaria 
tione  extrieare  potnerimns ,   nonne  etiam  leetionis  iu- 
dicatio  certior  faciliorque  reddetnr? 

Age  nero  fac,    id  quod  plerique  uolunt^),   Aebu"   A«taiiMf 
tium  nomine  lieredis  arbitrum    familiae   herciscundae 
postulasae,  Tullium  autem  lioc  nobis  narrare ;  quaenam 
inde  nascitur  tam  caussae  quam  TuUianae  narrationis 
disputationisque  figura? 

Ostendit  scilicet  orator,  Aebutium,  heredis  nomine 
inflatum,  unluersae  hereditati  cupide  se  hnmiscuisse,  et 
tam  auidum,  tam  arro^ntem,  tam  molestum  importu- 
numque  se  praebuisse,  quam  si  ex  dhnidia  similiue 
parte  institutus  esset:  quinetiam  eo  insolentiae  proces- 
flisse,  ut  familiae  herciscundae  actionem  intenderet. 

Sententia  magis  recondita  haec  fere  faerit: 

Qui  e  sexta  unciae  parte  heres  est  scriptus,  non 
tam  rei  quam  honoris  caussa  heredis  nomine  uenit. 
Decet  i^tur  hunc  primariis  uerisque  heredibus  puden- 
ter  permittere  bona  cum  administranda  tum  diuidenda, 
modesteque  contentum  esse,  certam  quandam  pecuniae 
summam  aliamde  rem  pro  portiunculae  modo  ex  aequo 
et  bono  sibi  attribui.  E  diuerso  ridlculi  ac  paene 
inprobi  hominis  est^  honorem  illum,  quem  testator  ei 
habuit,  in  coheredum  incommodum  uertere  eosque 
uariis  calumniarum  figuris  adeo  uexare ,  ut  depellendae 


5)  iB  haoc  sententiam  disces- 
leruDt  Ompha^M  (in  Argumento) 
HfitmM,  Hoiomama,  Manutinu, 
PiMiagatkus  ,  Eme$tu$  ,  Cras  (I. 
I.  p.  8.  33  —  35.) ,  GlUckius  (ad 
%  X  ,  2.  Tom.  Xf .  p.  3.),  Osi- 


ander,  lardan  (I.  I.  p.  6.),  RH' 
nius  (R.  Pr.t  R.  p.  396.) ,  mo. 
ixius  (ad  h.  I.  et  in  Praefat.  p. 
XIII.)  Drufnannus  (1.  I.  T.  V.  p. 
338.);  deniqae  Ediiores  tantum 
non  omnes. 


28S     Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

F«m.  h«re.  molestiae  caussa  taedioque  magis  quam  ullo  iuris  iusio 

ttier    •g«rtt, 

A«baiiuf     metu  moti  pauculum  quiddam  ab  se  abradi  patiantur. 

Audio.  Nec  repugnabo,  si  quis  confirmandi  caussa 
adiecerit^  similem  rationem  apud  Romanos  effecisse, 
ut  ex  opposlto  etiam  legatarlus,  qui  ne  parUarii  qui- 
dem  ius  testamento  accepisset,  tamen  propter  solam 
legatl  magnitudlnem  in  partetn  ab  heredibus  uocaretur 
atque  ad  diuidendam  hereditatem  quodammodo  cohere- 
dis  loco  haberetur.  Cuius  moris  ipsa  haec  caussa 
exemplum  continet  uxoris  illius,  cul  M.  Fulcinius  ado- 
lescens  grande  pondus  argenti  legauerit  ^). 

Verumtamen  hoc  loco  allquls  fortasse  obiiciat,  cum 
unus  ex  heredibus  partem  suam  nimium  exaggerauerit^ 
magls  exspectandum  esse,  coheredes,  quo  iniuriam 
depellant  arrogantiamque  reprimant,  ad  iudicium  pro- 
uocaturos  ease,  quam  Ipsum  eum ,  qui  inluriam  fecerit. 
Quod  genus  uel  in  comoedia  habetur 

Phorm.  Una  iniurla  est 

Tecum.    Chr.  lege  agito  ergo.  Phorm.  altera  est 

tecum,  Chreme. 

De.  Rape  hunc. 

Cul  difficultati  ea  ratione  Klotzius  occurrit,  ut 
statuat,  Aebutium,  quum  partem  suam  in  Caeclnae  de- 
trimentum  exaggeraret ,  simul  famillae  herciscundae 
egisse,  quomagls  quam  ipse  faceret  Caecinae  iniuriam, 
eam  pati  potius  ab  hoc  putaretur.  Scilicet  nota  res 
est ,  auctor  Phaednis : 

Ad  riuum  eundem  lupus  et  agnus  uenerant 

Sltl  compulsl,  rel. 

6)  c.  4.  exlr. 


g.  i.    De  hereditatis  controuereia.       S83 
TideABiiis  iffitar,  quid  Aebatias  familiae  liercisean-   rmm  kare 

ater  •gwit, 

dae  agendo  spectaiierit  atque  assequi  potuerit.  A»birtiwt 

Nempe  ut  cum  Caecina,  coiierede  suo,  hereditatem 
diuideret:  nam  eius  rei  caussa  familiae  herciscundae 
arbltrium  inter  coheredes  esse  comparatum,  explorati 
larls  est. 

At  uero  negabat  Aebutius,  coheredem  sibl  esse 
Caeclnam,  quia  ciuls  non  esset  propter  legem  Corne- 
lian ,  eaque  de  eaussa  a  ciuibus  Romanis  heredltates 
capere  non  posset.  Neque  illam,  quam  Tullius  dicit, 
ituliittam  Aebutii  ealumniamque  ndeo  Caecina  o6M- 
uerat  ae  eofituderatj  ut  uel  minimum  de  ea  defensione 
ille  remitteret,  quippe  quem  in  hac  quoque  caussa, 
quae  nunc  ag^itur,  Caecinae  ius  tam  ciuitatis  quam 
hereditatis  in  controuersiam  uocasse  ac  pemegasse 
paiam  sit  ^). 

Quodsi  idem  familiae  herciscundae  egisset,  certls- 
fllma  ratione,  coheredem  sibl  esse  Caecinam,  confes- 
sus  foisset. 

Uttque  certissimo  lure  affirmo  constare,  eum,  qul 
famlllae  herciscundae  cum  aliquo  agat,  confiteri  hnnc 
sibi  coheredem  esse:  quod  ius  nisi  infesto  quodam 
testlmonio  laederetur  ac  periclitaretur,  paucis  Digesto- 
rum  allatis  Aragmentis  affatim  docuisse  mlhi  uiderer; 
nunc  ita  defendendum  esse  arbitror,  ut  controuersum 
apud  lurls  peritos  magis  aliquando  fuisse  quam  hodie 
esse  praemoneam. 

Enimuero  si  quis  sua  sponte  ab  alio  postulat,  ut 
hereditatem  secum  diuidat,   nonne  res  ipsa  fert,  illnm 

7)  Vlde  c.  33-35. 


284    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

wum  hnt,  fateri  hereditatem  sibi  cum  hoc  esse  communem?  Tale 
aotem  esse,  qnale  modo  dixi,  neque  aliud  ullam  eius, 
qui  familiae  herclscundae  agat,  consilium  ac  senten- 
tiam,  summa  testimoniorum  et  copia  et  conspiratio 
declarat ;  ut  ecce  statim  in  princlpio  huius  tituli  Gaius 
docet ,  idcirco  hanc  actionem  lege  XII.  Tabulamm  in- 
troductam  esse,  quia  coheredibus  uolentibus  a  com- 
munione  discedere  necessarium  sit  uisum  allquam 
actlonem  constltul,  qua  inter  eos  res  heredltarlae 
distribuerentur:  parlter  autem  Ulpiawu,  PauUus  cae- 
terlque  slue  dlserte  siue  taclte  ublque  ostendunt,  eo 
iudiclo  nonnisi  cum  herede  simlliue  successionls  socio 
recte  agi  posse  ").  Quid  quod  In  L.  51.  $.  1.  h.  t. 
Julianus  totidem  uerbls  statuit,  Ita  demum  actorem 
hoc  ludiclum  a  Praetore  Impetraturum  esse,  si  confi- 
teatur,  allqua  ex  parte  aduersarlum  sibi  coheredem 
esse  ^) ;  Ulpiantis  autem  in  L.  1.  §.  2.  Sl  pars  hered.  pet 
duos  heredltatis  possessores,  qul  Inuicem  sibi  heredi- 
tatls  controuersiam  faciant,  familiae  herclscundae  Inter 
se  agere  uetat,  heredltatem  petere  iubet  ^®);  —  PauUus 


8)  Praeter  d.  L.  1.  pr.  uldesis 

L.  a.  8*  ^-  ^'  ^'  S- 1-  L-  25. 

8$.  3—5.  L.  43.  L.  49.  el  paji- 
sim  li.  t.  (conf.  L.  1.  Comm. 
dind.)  L.  7.  Si  pars  liered.  — 
Ulpian.  XIX,  16.  PauU.  I,  18, 
3.  Gai.  II ,  219.  seq.  IV ,  42.  - 
g.  20.  I.  De  actioDJbus.  S*  ^- 
I.  De  off.  iud. 

9}  «Si  ego  a  te  liereditatem 
M  petere  uellem  ,  tu  mecum  fami- 
«liae  herciscundae  agere  ,  ex 
«caussa    utrique    nostrum     mos 


«gerendus  est.  Nam  si  ego  to- 
« tam  liereditatem  possideo  ,  ei 
<iU  ex  partB  dimUUa  Keredem  em 
nconfiteor ,  sed  a  commuDione 
«  discedere  uolo ,  impetrare  debeo 
«  familiae  herciscundae  ludicium : 
«  quia  aliter  diuidi  inter  nos  here- 
«ditas  non  potest»  rel. 

10)  «  Quinimo  si  duo  possideant 
« hereditatem ,  et  duo  sint,  qui 
«ad  se  partes  pertinere  dicant: 
«non  singuli  a  singulis  petere 
«  contenU  esse  debent ,  puta  pri- 


S*  i.    De  hereditatis  cantrouersia. 


285 


denlqiie  fn  L.  36.  eod.  adeo  non  esse  familiae  berci-   '•»  *^ 
scmidae  indieium  nisi  inter  coheredes  acceptum  pro-    AaMwf 
nunciat,  ut,  si  cum  eo  actum  sit,    quem  falso  actor 
heredem  putauerit,  etiam  rem  iudicatam  ualere  neget  ^^). 

Quibus  testimoniis  ar^mentisque  perceptis  iam  ac 
perpensis  nihil  timeo,  ne  cui  dubitationem  moueat  quod 
in  L.  37.  h.  t.  uulgo  le^tur: 

cQuI  familiae  herciscundae  iudicio  agit,  non  con- 

cfitetur,  aduersarlum  sibi  esse  coheredem." 


«iniift  •  primo  uel  seeundiis  a 
0  seemido ;  sed  ambo  a  primo  et 
« ambo  •  seeoDdo :  neque  enim 
«alter  priml  alter  secnndl  partem 
« poMldet ,  sed  ambo  utriusque. 
«ProMe  (Flor. :  pro  herede)  et 
«sl  possataor  et  petitor  possl- 
« deant  heredltatem ,  eum  unus- 
«qulaqne  eomm  partem  dimidiam 
« heredttatis  slbl  adserat,  inul- 
«eem  petere  debebunt,  ut  par- 
« tes  remm  eonsequantur :  aut  si 
•  eoniroueniam  sibi  non  faeiwtU 
■Jbtrecttcarif ,  faimmae  hwciecun- 
ftdae  expeTWi  eos  oportebit.vt 

11)  cCum  putarem  te  coheredem 
«meum  esae,  Idque  uerum  non 
«essety  egl  teeum  familiae  her- 
«dsciuidae  iudleio,  et  a  iudice 
«Iniileem  adludicationes  et  con- 
« demnatlones  factae  sunt.  Quae- 
«  ro ,  rel  ueritate  cognita ,  utrum 
«condletlo  Inuicem  competat  an 
cnindlcatlo;  et  an  aliud  in  eo, 
«qui  heres  est,  aliud  in  eo,  qui 
«heres  non  slt,  dicendum  est? 
«Respondl :  Qui  ex  asse  heres 
«erat,   si,   cum  putaret,   se  Ti- 


«tium  coheredem  habere,  acce- 
M  perlt  cum  eo  famiiiae  herciscun- 
«dae  ludicium,  et  condemnatio- 
«nibus  factis  soluerit  pecuniam, 
«quoniam  ex  caussa  iudicatl  sol- 
«uit,  repetere  non  potest.  Sed 
« tu  uideris  eo  moueri ,  quod  wm 
« est  itfdietum  faimXUae  hweiseunr 
9dae  nisi  inter  eoheredes  aeee- 
uptum:  sed  quamuis  non  sit  iu- 
«  dicium  ,  lamen  sufBcit  ad  im- 
«  pediendam  repetitionem ,  quod 
«quis  se  putat  condemnatum. 
«  Quod  si  neuter  eorum  heres  fuit, 
«  sed  quasi  heredes  essent ,  acce- 
«  perint  famiiiae  herciscundae  iu- 
«dielum,  de  repetitione  idem  in 
« utrisque  dicendum  est ,  quod 
«  diximus  in  altero.  Plane  si  sine 
« iudice  diuiserint  res,  etiam  con- 
«dictionem  earum  rerum,  quae 
«ei  cesserunt,  quem  coheredem 
«esse  putauit,  qui  ftiit  heres, 
«  competere  dici  potest :  non  enlm 
« transactum  inter  eos  intelllgitur, 
«  cum  ille  coheredem  esse  puta- 
«uerit.»  Gonf.  iibrum  meum  de 
Litls  contestatlone  etc.  p.  353.  seq. 


286    Cofp.  L    De  iure  caussae  CaeckMmae. 


¥mm.  iierc        Qulppe    ccHrraptum   esse   hoe  testimoniani ,    8 

vWr  «ftHt, 

A«b«tia.f  CompUatoribus  ^') ,  siue  a  Librariis  *^),  siue  ab  I 
ribns  ^^),  neque  ex  animi  sui  sententia  ita  aei 
Scaeuolam  potuisse ,  hodie ,  puto ,  inter  omnes  co 


12)  Talis  est  Glo$$ae  ,  Cuiadi 
(Obss.  IX,  36.)  eaeterorumque 
senteDtla  eorum,  qui  scripsisse 
quidem  Seaeuolam  fiwm  eonfite' 
tur»  coDtenderuDt ,  dcc  tameD 
ipsum  dubitasse,  quin  confitea- 
tur  unusquisque  sibi  coheredem 
esse  quicum  familiae  herciscundae 
agat;  immo  illud  tantum  quaesi- 
nlsse ,  eiusmodi  confessio  •  si  ex 
errore  esset  profecta ,  possitne  ad 
instar  aliorum  negotiorum  ad 
irritum  reuocari  necne.  Itaque 
Seaeuoktm  eadem  fere  mente  scrl- 
psisse  anon  eonfUetur^f  atque 
PauUui  in  d  L.  36.  extr.  « trans- 
aef um  non  inteUigi  »  uel  Ulptanus 
in  L.  2.  De  confessis :  «  Non  fa- 
tetur  qui  errat  nisi  ius  ignorauit.n 
Qui  omnes,  si  sententiam  magis 
quam  nerba  sequamur,  nihil  aliud 
statuunt  nisi  unum  hoc,  ad  irri- 
tum  reuocari  posse  etiam  confes- 
sionem ,  erroris  caussa  probata  , 
ad  instar  caeterorum  negotiorum, 
quae  consensu  constant.  Conf. 
L.  57.    De  O.  et  A. 

13)  «  NoN  »  eiecerunt  Pfoodtius 
ad  h.  t.  (in  Opp.  T.  U.  p.  186.), 
Voetiui  in  Gomm.  ad  h.  t.  £.  10 ; 
(qul  tamen  ne  Hotomani  quidem 
tnterpretationem ,  Obss.  Y,  1., 
repudiauit,  uerbum  agit  ad  reum 
referentis  propter  duplieem  iu- 
dicii  naturam!)  Pothier  ad  h. 
t.  arl.  19.  not.  6.,  et  alii.  —  Fa- 


tendum  tamen  est,  Non  ill 
Florentinae  solum  uemm 
VtUgatae  lectionis  esse.  B 
tos  Godex  Ms.  uUus  41ISn 
quo  absit,  ne  uariare  < 
Godiees  dicnntur ,  nlsl 
glossata  Baudoxae  1503.  4 
in  margine  inuenio :  aim 
deeet  negaiiua.p  —  Contfi 
tur  in  meo  Godice  et  ln 
gemi,  quem  GlQcidui  ooi 
Item  in  antiquis  Edd.  hiiC) 
netiis  1477.  (lac.  Galiel  ] 
rum  familia)  14^.  flo.  I 
de  SiUgenstat).  1404.  (de 
Norimbergae  (Koburger) 
Lugduni  1510.  (Frane.  Fi 
Ed.  sine  I.  et  a.  (Veaetl 
Theodoruro  de  Ragaxoiii] 
Asula).  de  Tortis  1402.  L 
1508.  (Nicol.  de  Benedktl 
quibus  tamen  omnibus  tam 
quam  Edd.  inuenio  fuisse  p. 
in  tribus  Edd.,  quas  poi 
attuU,  etiam  suum  pro  J 
lUud  nemini  placuit,  qii 
Cannegietenu  in  Obss.  I.  B 
(p.  114.)  conieclt,  mox  %n 
legendum  e»se  pro  non. 

14)  Sic  Amtzenius  statn 
NoN  illud  pro  nonne  inU 
idque  adlecta  interrogation 
declarari  oportere  censult. 
Glackius  (T.XI.p.  15.),  J 
bruchius  (Doctr.  Pand.  II. 
531.  not.  5.)  aUique  seeut 


S*  i*     De  hereditatis  cantrouersia.       S87 
Ne  oliiii  quidem  adeo  qiiemqtiain  hoc  fragmentum  fefel-    r»m.  htc 

vt«r  0f6riti 

llsse  aidetinr,  nt,  quo  sensu  nos  diximus,  Aebutium  A«tathi«, 
famlliae  iierciscundae  agendo  de  iure  Caecinae  con- 
feasuram  fUsse,  Infitiaretur  ^^.  Ego  uero,  ut  niiiil 
retineam,  cum  sensus  necessitate  tum  Basilicorum  ^^) 
ftoctoritate  ductns  eorum  sententiae  accedo,  qui  Non 
illnd  cultro  critlco  resecandum  esse  censuerunt,  adeo- 
que  ex  illo  fragmento  testimonlum  elus  lurifr,  quod 
docaimus,  disertum  magis  quam  necessarium,  coro- 
panuerunt 

Quod  utcunque  se  lial)eat  j  persplcuum  tandem  est, 
qui  Aebunum  famlliae  lierctscundae  arbltrum  postu- 
Isssie  statuerint,  ils  et  iurls  et  caussae,  qua  de  agltur, 
fonnan  ac  rationem  fortlsslme  repu^are. 

Sequltur  ut  e  contrario  dispiciamus ,  quaenam  rel   » CMem. 
facles  existat,  sl  Caechiam  ponamus  famlllae  lierci- 
scundae  arbltrum  postulauisse  ^^). 

Quaenam  igltur  caussa  fnlt  Caecinae^  cur  famlliae 
herciscundae  cum  Aebutlo  ageret? 

Nempe  qula  sextulam  suam  nlmlum  exaggerabat 
Aelmtlus,  iliud  autem  arbitrium  ordlnarium  est  proprl- 
maque  auxllium  eornm,  qul  una  In  demortul  allculus 
bona  uocantur,   sl  quld  de  dinlsione  inter  eos  diiferat. 

Cur  heredU  nomine  Caedna  dicitur  arbltrum  po- 
stiilassef 

Videiieet  quia  constantis  fortisque  uiri  erat,   ad- 

15)  PraeUr  audoref  adhuc  al-  16)  Ed.  Fabroti  T.  Y.  p.  6S1. 

litos,  qui  de  d.  L.  37.  scrlpse-  17)  Id  hac   parte  inuenio  Pel- 

rtat ,   uide    apud    HammeUum ,  litoTium ,   Latimtim   (nisi   apud 

Sefculflnyiiim    (ed.  Smallenhurg)  hunc  obscuritas  fallit)  Sehatiium, 

et  GUuUwn  1.  I.  Wolffium  ac  Bifmou/liim. 


288  Cap.  L    De  iure  camsae  Caecinianae. 
Fam  11««  uersa  fronte  confligere ,  ciuili  stricioque  iure  conslstere, 

at«r  egerit, 

AaCMdMt  ad  aequitatem  nullam  confugere,  nullum  Praetoris  no- 
uum  aut  singulare  auxilium  ^^)  implorare. 

Plus  arbitror.  Aebutlus  hereditatis  controuersiam 
moturum  se  Caecinae^  osteaderat  Caecinae  i^^itur  fiilt, 
nomefi  heredU  tueri  eoque  strenue  confidere.  Itaque 
qnanto  magis  Iste  negauerat  Caecinam  heredem  ease, 
tanto  fortius  hic  heredis  ius  sibi  uindlcabat,  eoque 
subnixus  propriam  strictamque  heredls  actionem,  fami-' 
ttae  scilicet  herdscufuiae  y  edebat.  Quam  quum  inten- 
debat,  simul  paratum  se  ostendebat  ad  ius  hereditatis 
iure  iudicioque  uindicandum.  Etenim  ea  est  iudicii  illius 
natura,  ut  actor,  nisl  heredem  se  esse  probauerit, 
uincere  non  possit,  ac  propterea  plena  el  quicum  a^ 
tur  praebeatur  occasio  mouendae  de  hereditate  quae- 
stionis:  quae  sl  contra  actorem  iudicetur,  aut  a  tota 
hereditate  repelletur  aut  grauissimo  tamen  molestissi- 
moque  praeiudicio  afficietur. 

Fortiter  igitur  hereditatis  iure  confidit  qui  familiae 
herciscundae  arbltrum  postulat. 

Enimuero  cur  dicitur  iti  pogsegsimie  bonarum  fuigse 
Caecina,  eaque  maxime  de  caussa  sic  egisse? 

Nempe  quia  partem  snam  qui  possldet^  si  iliud  iu- 
dicium  postulat,  ius  suum  strenue,  fortiter  prudentique 
consilio  defendit;  qui  uero  non  possidet,  si  idem  fece- 
rlt,  non  fortem  sed  insanum  aget  Quid  ita?  Quia, 
siue  heres  sit  siue  non  sit ,  temporali  exceptione ,  Quod 
heredUati  praeiudicium  fiaty  hic  summouebitur. 

Quarum  rerum  omnium^  satis,  opinor,  ad  proposl- 

18)    Qualla   uidesis  in  L.  24.  $.  1.  L.  2.  g.  1.  h.  t. 


g.  1.    De  hereditatis  cantrouersia. 


289 


taiii  commodaniin ,  ecce  locupletissimum  testem  Gaiumy    wtm  htm 
qui  in  libro  ¥IL  ad  Edictum  prouinciale *^)  siescripsit:  L*ctJtiZi 
«  Qoae  quidem  actio  nltiilominus  ei  quoque  ipso  iure 

•  eompetit,  qui  suam  partem  non  possidet^^):  sed 

•  si  is ,  qul  possldet ,  neget  eum  sibl  coheredem  esse, 

•  potest  eum  excludere  per  hanc  exceptionem,   Si 

«IN  SA  as,    QUA    DB    AGITUR,     PRAEIUDICIUM  UBRBDI- 

«TATi  NON  nAT^*).  Quod  si  possideat  eam  partem, 
« lieet  negetur  esse  coheres,  non  nocet  talis  exceptio: 
«quo  fit,  ut  eo  casu  ipse  iudex,  apud  quem  hoc 
«iudicium  agitur,  cognoscat  an  coheres  sit'^):  nisi 
«enim  coheres  slt,  neque  adiudicari  quicquam  ei 
«oportet,  neque  aduersarius  el  condemnandus  est." 
Anreola  sane  commentatiuncula ,  ueluti  ipsius  aucto- 

rls  consliio  hisce  Tullii  uerbls   lllustrandls   destinata! 

Cui  nlhll  antea  defuit  nisi  ut  legeretur. 

Ergo,  ut  in  pauca  uniuersam  locl,   quo  de  agltur,  8«nt«nt»  a 
interpretationem  conferamus,  Caecina  possldebat  here- 
dltatem:  nec  mirum,   cul  testatrix  In  matrlmonlo  fuls- 
set,    oitaque  communi  etiam  possessionls   bonorum  in 


Sphi  19. 


19)  L.  1.  8- 1*  PAm.  hercisc— 
De  priBClpio  huius  L.  1.  uide 
mpra  p.  284.  Gouf.  L.  51.  g.  1. 
eod. ,  caius  uerba  exhibui  supra 
p.  284.  DOi.  0. 

20)  Qood  ID  L.  25.  g.  1.  h.  t. 
httMus  scripsii:  «  QuaDtum  uero 
<id  accipieDdum  famiiiae  her- 
"ciscuDdae  iudicium  ,  Dihil  ioter- 
"est,  possideat  quis  hereditatem 
«Qeene»:  —  uereor,  oe  magis 
td  oalgarem  caussae  figuram, 
Qbi  de  hereditatis  iure  doo  am- 

S««Mtria,  Lib    II. 


bigitur ,     pertiDcat.      Gouf.    L. 
peD.  Comm.  diuid. 

21)  L.  5.  g.  ult.  De  hered.  pet. 
(Ulpianus)  «Eorum  iudiciorum, 
«quae  de  hereditatis  petitiooe 
«suDt,  ea  auctoritas  est,  ut  oi- 
«  hil  io  praeiudicium  eius  ludicii 
«fieri  debeat.»  —  Goof.  L.  21. 
L.  13.  De  exceptiooibus.  L.  25. 
§.  17.  De  hered.  pet.  L.  fi.  G. 
eod.  Gai,  IV,  133. 

22)  NoD  repugoat  L.  1.  §.  2. 
Si  pars  hered.  pet. ;    cuius  teoo- 

19 


290  Cup.  L     De  iure  cuussue  Caeciniunae. 

scDtentia  d.  niorte  sua  adprehendendae  optimani  opportanltatem 
praebuisset  ^^).  lam  Aebutius  hereditatis  controuersiam 
mouere  Caecinae  coepit,  omnibusque  modis  partem 
suam  augere  conatus  est.  Quid  l^itur  ageret  Caecina? 
Hereditatem  peteret  ab  Aebutio?  Non  potuit,  quippe 
id  genus  actionum  possidentibus  non  est  comparatum  ^^). 
Bxspectaret  igltur  dum  Aebutius  a  se  peteret?  M 
hoe  modo  et  hereditatis  lus,  quasl  timore  quodam 
perculsus,  In  incerto  reliquisset,  et  diuisionem  ac 
communionis  diremptionem,  in  elusmodi  socio  maxlme 
optabilem,  distulisset.  Quid  igitur  est?  Famlliae  her- 
ciscundac,  qua  sola  potuit  actione,  ^£^^9  eoque  con- 
silio,  forti  slmul  ac  sapientl,  utrique  rel  prouldlt. 

Huic  tandem  Caecinae  Incepto  quemadmodum  impe- 
dimentum  moramque  Aebutlns  Intulerit  denunclatione 


rem  uide  supra  p.  284.  Dot.  10.  — 
Nain  quae  secunda  ibi  habe* 
tur  caussae  figura  ,  talis  est,  ut 
neuter  litigator,  quam  partero 
hereditatis  sibi  adserit,  eam  in- 
tegram  possideat.  Quamobrem 
quum  inuicem  agerc  dicantur, 
nihii  cum  Gaio  discrepat  quod 
Utpianu»  ostendit,  neutrum  sine 
pericuio  exceptionis  posse  here- 
ditatis  controuersiam  ramiiiae  her- 
ciscundaeiudicio  concludere.  Utl- 
que  hoc  loco  Ulpianut  in  eo  to- 
ius  est ,  ut  intelligatur  ,  multum 
interesse ,  utrum  qui  dimidiam 
partem  hereditatis  ad  se  perti- 
nere  dicit ,  hanc  possideat  an  di- 
midiam  parlem  rerum  heredita- 
riarum. 

2.3)  Olim  multo  curiosius  illud 


interpretes  quaesiuerunt ,  «imm 
genus  possessionls  demonstrare- 
tur,  quod  praeiorio  iure  eonstat, 
an  quod  faeti  est  ac  naturale; 
quam  haec,  uter  possedisset  egis- 
setque ,  quid  cul  agendum  posses- 
sio  ualuisset ,  denique ,  quod  agen- 
di  consilium  fuisset.  —  Vide  Pas- 
seratium  ad  h.  1.  et  Cras  I.  I. 
p.  33.  —  Caeterum  sunt  etiam. 
qui  Aebutium  quidem  egisse ,  at 
possedisse  Caednam  staiueriDt,  ue- 
luti  OmphaUus  et  Osiander. 

24)  L.  1.  S  6.  UU  possldeUs: 
(Ulpianus)  «...  acUo  eDim  nom- 
'<  quarii  possessori  datur  ;  quippe 
usufficit  ei  quod  posndet,»  CoDf. 
§.  2.  1.  De  actionibus.  ^oodt 
ad  Til.  Dig.  Faroil.  hercise.  ,  in 
Opp.  T.  11.  p.   186.  b. 


g.  i.     De  hereditatis  amtrouersia.        291 
Illa,  quam  Tnllius  demonstrat;   non  huius  loci  est  in-  «Miteiitia  d. 

§plii  19. 

uestigare,  sed  infra  tractabitur. 

Nunc  sententia   explorata  ad  uerba  loci   propositi 
lectionemque  redeamus. 

Posteaquam  cognouimus,  Caecinam  fuisse  non  i"^*/''!,'' 
AebtUiumy  qui  bona  possederit  et  familiae  herciscun- 
dae  arbitrum  postulauerit,  illud  quoque  patet,  neque 
Qul^rem  Codicum  lectionem  neque  earum ,  quas  supra 
retulimus,  coniecturarum,  praeterquam  SchUtziiy  ullam 
ferri  posse,  hanc  uero  ita  esse  praeferendam ,  ut  ad 
sensum  quidem  nihil  sit,  quod  reprehendas,  de  uerbis 
ftutem    sic  statuatur,    quod  prius  scripsit   •iste^  pro 

•  ipse  *  eertum  esse  ipsissimumque,  quod  Tullius  scrL 
psisset  '^)  :    alteram   quoque  coniecturam   « iste   paucis 

•  diebus*,  dum  melius  aliquid  afferatur,  probandam 
esse  atque  adeo  in  textum  recipiendam^  at  de  ipsa  Tullii 
scriptura  eo  usque  dubitari  licere,  ut,  si  cui  susplcio 
inciderit,  post  uocem  postulauit  nel  Atque  uerba  com- 
plura  librariorum  culpa  olim  excldisse,  ne  is  quidem 
plane  deridendus  fuerit  ^^) :   quamquam  nolo  eam  con- 


25)  Qaam  saepissime  tiaec  pro- 
nomiDa  a  librariis  scribeDdo  siot 
commutaU,  uidesis  apud  Zum- 
pikim  ad  I.  in  Verrem  7,  20.  41, 
105.  UI,  «9,  70.  IV,  7,  15. 
\dde  pro  Ca$ema  29,  84.  v. 
■Istom  locunv  fugis  »  rel. ,  ubi  io 
oninibns  paeDe  Codd.  uox  istum 
corniptelae  cessit. 

26)  Yideri  potest  hoc  loco  uar- 
^Uo  sterilitate ,  omDis  autem 
'^rtUo  teDuitate  et   ueluti   macie 


quadam  laborare.  Deiude  quam 
Schiltziu$  improbauit  figuram  di- 
ceodi  « illis  paticit  diebus  »  ,  ea  , 
si  per  se  coDsideretur ,  mlDime 
uitiosa  optimlque  exempli  est. 
CoDf.  in  Verrem  Act,  /,  6,  17. 
Quid  quod  etiam  otiotum  proDo- 
men  illis  a  V.  D.  parum  uere 
dicitur,  quippe  quo  adlecto,  si 
rectum  eius  rei  sensum  habeo  , 
pauci  dies  compuleDtur  inde  ab 
actu  postulandi,  aut,  si  quod  allud 


% 
H 


292   Cap.  L    De  iure  camsae  Caecinianae. 

L«ctio  d.    iecturam  lectori   commendare ,    quae    mihlmetipsl ,    ut 

Ipki  19. 

uerum  fatear,  modo  probabilis  modo  superflua  uidetur. 

uerbum  proxime  praecesserit ,  ad  um  ,    quod    Inter    uidendum  ac 

id  referantur  ;   quum  coDtra  ,    si  denunciandum  elapsum  sit :  qnod 

itti»    omittatur,    pauci    die»  de-  inelegaDtius  mihi  uidetur. 
monstreut   iUud    temporis  spatl- 


8.  2. 

De  iure  ac  formula  interdicti  de  ui  uulgarig 

seu  guotidiani* 

Constat,  in  canssa  prpposita  Caecinam  de  certo 
qnodam  fando  slbi  restltuendo  egisse  ex  interdictOj 
qood  Yocatnr  de  tii  hominibus  coactis  armatime.  Hoc 
aatem  interdictum,  qnum  tam  origine  quam  ratlone  sua 
nihil  aliud  sit  nisi  uetus  illud  et  uulgare  interdlctum 
ie  viy  in  peculiarem  formam,  nouatls  qulbusdam  rebus, 
allis  addltls,  aliis  detractis,  redactum  ac  slngulari  cul- 
dam  rei  gestae  fig^urae  accommodatum  destinatumque : 
ratlssimum  duco,  prius  uulgarem  illam  prlstinamque 
interdicti  formam  coghoscere,  delnde,  quld  alterum 
dluersi  habeat  praecipulque,  inuestlgare. 

lUius  autem  interdlctl  lus  ac  ratlonem  facllius  per- 
splciemus,  quum  antea,  quomodo  conceptum  composl- 
tamque  fuisset,  intellexerlmus.  Quam  Interdlcti  for- 
malam,  partim  testimoniis,  partim  argumentis  partim 
coniectura  ducor^  ut  talem  fere  illis  temporlbus  fulsse 
nistimem: 

UnIIE  TU  NUMERl  NeGIDI  AUT  FAMILIA  AUT  PROCU-  '•«■«•^ 
RATOR  TUUS  AULUM  AgERIUM  AUT  FAMILIAM  AUT 
PROCURATOREM  1LL1US  IN  HOC  ANNO  YI  DEIECIST1 , 
QUA  DE  RE  AG1TUR,  CUM  ILLB  POSSIDERET,  QUOD  NEC 
yi  NEC  CLAM  NEC  PRECARIO  A  TE  P0S81DERET,  EO 
RRSTITUAS. 

Prlmarla  testimonia  haec  sunt : 
Cicero  pro  Tultio  c.  44.  45. 


294    Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

vuig.nifor.        «Fuit  illud  interdictuni  apud  maiores  noAtros  de  ui, 

mutae   tMti- 

monia         « quod  hodle   quoque  est,    Unde  tu   aut  famiua  aut 

«  PROCUHATOR   TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM  AUT  PROCIiaA- 

« TORiac  iLLius  iN  Hoc  ANNO  vi  DBisasTL  Detiide  ad- 
«ditur  illius  iam  hoc  caussa  quicum  agitur:  Cum  ille 
«possideret;  et  hoc  amplius:    Quod  nec  yi  nbo  clam 

«NEC  PRECARIO  POSSIDERET.  —  MultR  dantOT  Cl  ,   qul  ttl 

tfalterum  detrusisse  dicitur;  quorum  si  unum  quodliliet 
n  probari  iudlci  potuerlt ,  etiaiiisi  confessus  est ,  se  ui 
iideiecisse,  uincat  necesse  est:  uel  non  possedisse 
«eum,  qui  deiectus  slt,  uel  ui  ab  se  possedlsse  uel 
«<  clam  uel  precario.  Ei,  qui  de  ul  confessus  esset,  tot 
« defensiones  tamen  ad  caussam  obtlnendam  malores 
« reiiquerunt.  * 

Lex  Tharia  capite  7.  (Ed.  RudorffH). ') 
« 8ei  guis  eomm  ^  quibu$  ita  uti  s.  s.  est  ager  in 
iterra  Italia  datus  adgtgnatus  reddittis  est,  ex  pos- 
•  sessione  ul  eiectus  est,  quod  eius  is  qnei  eiectus  est, 
«'possederit,  quod  neque  ul  neque  clam  neque  precarlo 
« possederit  ab  eo,  quel  eum  ea  possessione  ui  eleceri/, 
« tum  Pr.  ConsoluCy  quem  ex  h.  /.  de  eo  agro  ius  deU 
« cere  oportebity  ante  Eidm  MartiHs^  quae  post  h.  I. 
« ro^.  primae  erunt,  raciio,  utel  Is,  quei  ita  ui  electus 
« erit ,  eam  possessionem  utuie  ui  eiectus  fuerit  ^  quaC" 
nque  tunc  ibei  habuit^  recuperet.^ 

Cicero  pro  Caecina  c.  19. 

«...  hoc  ipsum  Interdictum,  de  quo  agitur,  coiiside- 
t.  remus  .  .  .  Unde  tu  aut  familia  aut  procurator 
«  tuus  .  .  . 

1)  ZeiUchrifi  f.  gesch.  R.  W.  Tom.  X.  p.  15i.  seq. 


moeuL 


S'  9.  De  Merdicto  de  ui  uulgnri  seu  quotidiano.  295 

ibid.  C.    30.  Vulgtri.  for- 

malae    teBti« 

«Hoc  enim  intelligitiir:  Unde  tv  deiecisti;  siue  ex 
mquo  loro  sine  a  quo  loco:  eo  restituas;  hoc  iam  sim- 
«plex  est:  in  eum  lomm  restituas^  rel. 

ibid.  c.  31. 

«  Cnr  ergo  ant  In  lllud  quotidiannm  interdictum,  Unde 
«iLUB  me  VI  DEiECiT,  additur,  quum  ego  possiderem,  sI 
«deiici  nemo  potest  qui  non  possidet:  ant  in  hoc  in- 
«terdictnm  de  hominibns  armatis  non  addltnr,  si  opor- 

•  tet  quaeri,  possederit  necne?* 

ibid.  c.  32. 

« In  illa  ni  qnotidlana  non  satis  est,  posse  docere  se 

•  deiectum,  nlsi  ostendere  possit,  quum  possideret,  tum 

•  deiectum.    Ne  id  quidem  satls  est,  nlsi  docet  ita  se 

•  possedisse,  ut  nec  ui  nec  clam  nec  precario  posse- 

•  derit.     Itaque   is ,   qui   se   restituisse   dixit ,    magna 

•  uoce  saepe  confiteri  solet,  se  ui  deiecisse^  uerum  11- 

•  Ind  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  ip- 

•  sum  concessit,  nincit  tamen  sponsione,  si  planum  fa- 
«cit,  ab  se  ilium  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 

•  disse.     yidetisiie,  quot  defenslonibus  eum,  qul  sine 

•  armis  ac  multitudine  uim  fecerit,  uti  posse  maiores 

•  noluerint?  hnnc  uero,  qul  ab  iure,  officio,  bonis  mo- 

•  ribns  ad  fermm,  ad  arma,  ad  caedem  confugerit,  nu- 

•  dnm  in  caussa  destitutum  uidetis,  ut  qui  armatus  de 
«possessione  contendisset  inermis  plane  de  sponsionc 
«certaret  .  .  .  Eeqnid  Interest,  utrum  hoc  additum, 
«ftmm  A.  Caecina  possederit^  necne?  rel. 

Gaius  IV,  154. 

« Recuperandae  possessionis  caussa  solet  interdictum 


294    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

vuig.ri«for.        «Fuit  illud  interdictuni  apud  maiores  noRtros  de  ui, 

inuUe  tMti- 

moaia         « quod  hodic   quoqne  est,    Unde  tu   aut  familia  aut 

«  PROCUKATOH   TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM  AUT  PBOCIiaA- 

« TORiac  iLLius  iN  Hoc  ANNO  VI  DBiBasTi.  Deiiide  ad- 
«ditur  illius  iam  hoc  caussa  quicum  agitur:  Cum  illk 
«possiderbt;  et  hoc  amplius:  Quod  nbc  yi  nbo  clam 
«NBC  pRBCARio  possiDERBT.  —  MuItR  dantuT  ci ,  qui  tti 
«alterum  detrusisse  dicitur;  quorum  si  unujn  quodlibet 
«probari  iudici  potuerit,  etiamsi  confessus  eal,  se  ul 
«deiecisse,  uincat  necesse  est:  uel  non  possedisse 
«eum,  qui  deiectus  sit,  uel  ui  ab  se  poasedlsse  uel 
uclam  uel  precario.  Ei,  qui  de  ui  confessus  esset,  tot 
«defensiones  tamen  ad  caussam  obtinendaa  fliaiores 
« reliquerunt.  * 

Lex  ThoHa  capite  7.  (Ed.  RudorffH).  •) 
« Sei  quis  eortm  y  qtiibui  ita  uti  s.  s.  est  ager  ift 
iterra  Italia  datus  adsignatus  reddittis  est,  ex  pos- 
«sessione  ul  eiectus  est,  quod  elus  is  qnei  eiectus  est, 
«possederlt,  quod  neque  ui  neque  clam  neque  precario 
« possederit  ab  eo,  quel  eum  ea  possesslone  ul  eiecerif, 
« tum  Pr.  Consolue^  quem  ex  A.  /.  de  eo  agro  ius  deU 
« cere  oportebity  ante  Eidus  Marflas,  quae  post  h.  I. 
« ro^.  primae  erunt,  facito,  utel  is,  quei  ita  ui  electus 
« erit ,  eam  possessionem  utuie  ui  eiectus  fuerit ,  quae" 
« que  tutic  ibei  habuit ,  recuperet.  * 

Cicero  pro  Caecina  r.  19, 

«...  hoc  Ipsum  interdictum,  de  quo  agitnr,  conside- 
u  remus  .  .  .  Unde  tu  aut  familia  aut  procurator 
«  tuus  .  .  . 

1)  ZeiUchrifi  f.  gescti.  R.  W.  Tom.  X.  p.  151.  seq. 


$.  9.  De  ifUerdicto  de  ui  uulgnri  seu  guotidiano.  295 

iMd.  C.    30.  Vulgtrit  for. 

malM    testi' 

«Hoc  enim  intelllgitiir:  Unde  tv  deiecisti;  sine  ex  »«>'*^ 

•  quo  toeo  sine  a  quo  loco:  eo  restituas;  hoc  iam  sim- 
« plex  est:  in  eum  lomm  restituas  '^  rel. 

ibid.  c.  31. 

•  Cnr  ergo  ant  in  illud  quotidlannm  interdlctnm,  Unde 
tiLUB  me  VI  DBiKCiT,  additnr,  quum  seo  possidbrbm,  sI 
«deiici  nemo  potest  qui  non  possidet:  ant  in  hoc  in- 
«terdictnm  de  hominibns  armatis  non  addltnr,  si  opor- 

•  tet  quaeri,  possederit  necne?* 

ibid.  c.  32. 

« In  illa  ni  qnotidiana  non  satis  est  j  posse  docere  se 

•  deiectnm,  nisl  ostendere  possit,  quum  possideret,  tum 

•  deiectum.    Ne  id  quidem  satis  est,  nisi  docet  ita  se 

•  possedisse,  ut  nec  ui  nec  clam  nec  precarlo  posse- 

•  derit.     Itaque   is ,   qui    se   restltuisse   dlxlt ,    magna 

•  uoce  saepe  confiterl  solet,  se  ui  deiecisse^  uerum  11- 

•  lud  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  Ip- 

•  sum  concessit,  nincit  tamen  sponsione,  si  plannm  fa- 
«cit,  ab  se  illum  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 

•  disse.     yidetisne,  quot  defensionlbus  eum,  qui  sine 

•  armis  ac  mnltitudine  uim  fecerit,  uti  posse  maiores 

•  uoluerint?  hunc  uero,  qul  ab  lure,  officlo,  bonis  mo- 

•  ribns  ad  fermm,  ad  arma,  ad  caedem  confugerit,  nu- 

•  dum  in  caussa  destitutum  uidetls,  ut  qui  armatus  de 
«possessione  contendisset  inermis  plane  de  sponsione 
«certaret  .  .  .  Eequid  interest,  utrum  hoc  additum, 
«ftitim  A.  Caecina  possederit^  necne?  rel. 

Gaius  IV,  154. 

•  Recuperandae  possessionis  caussa  solet  interdictum 


294    Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

vuig.nifor.        «Fuit  illud  interdictuni  apnd  maiores  noAtros  de  ui, 

muUe   tMti- 

monia         « quod  hodlc   quoque  est,    Unde  tu   aut  FABnLiA  aut 

«  PROCUIIATOR   TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM   AUT  PBOCOmA- 

« TORiac  iLLius  iN  Hoc  ANNO  VI  DBisasTL  Deinde  ad- 
« ditur  illlus  iam  hoc  caussa  quicnm  agitur :  Cum  ills 
«possiderbt;  et  hoc  amplliis:  Quod  nbc  yi  nbc  itlam 
«NBC  PRECARio  possiDERET.  —  MultR  dantuT  el ,  qui  tti 
«alterum  detrusisse  dicitur;  qnorum  si  unum  qnodliliet 
1  probari  iudlei  potuerit ,  etiamsl  confessus  eal ,  se  ui 
«delecisse,  uineat  necesse  est:  uel  non  possedlsse 
«eum,  qui  deiectus  sit,  uel  ui  ab  se  possedlsse  uel 
«ciam  uei  precario.  Ei,  qui  de  ul  confessus  esset,  tot 
a  defensiones  tamen  ad  caussam  obtlnendaa  fliaiores 
« reiiquerunt.  * 

Lex  ThoHa  capite  7.  (Ed.  RudorffH).  •) 
« 8ei  qtiis  eorum  y  quibu$  ita  uti  e.  $.  est  ager  in 
iterra  Italia  datus  adsignatus  reddittis  est,  ex  pos- 
•  sessione  ul  eiectus  est,  quod  eius  is  qnei  eiectns  est, 
w  possederit ,  quod  neque  ui  neque  clam  neque  precarlo 
« possederit  ab  eo,  quel  eum  ea  possessione  ul  eiecertf, 
« tum  Pr.  ConsoluCy  quem  ex  h.  /.  de  eo  agro  ius  dei- 
« cere  oportebity  ante  Eidus  MartiHs^  quae  post  h.  I. 
« ro^.  primae  erunt,  facito,  utei  Is,  quei  ita  ui  electus 
« erit ,  eam  possessionem  unde  ui  eiectus  fuerit  y  quae-- 
« que  tunc  ibei  habuit ,  recuperet.  * 

Cicero  pro  Caecina  c.  19. 

«...  hoc  ipsum  interdictum,  de  quo  agitnr,  conside- 
u  renius  .  .  .  Unde  tu  aut  familia  act  procurator 
«  ms  .  .  . 

1)  Zeitschrirt  f.  gesch.  R.  W.  Tom.   X.  p.  15i.  seq. 


S-  9.  De  ii^erdicto  de  ui  uulgari  seu  qufriidiuno.  295 

ibid.  C.    30.  Vulgtri.  for- 

malM    testi' 

•  Hoc  cnlm  intelligitur:  Unde  tu  deifxisti;  slue  ex  "•«*^ 
mquo  loro  siuc  a  quo  loco:  eo  restituas;  hoc  lam  sim- 

« plcx  cst:  in  eum  loaim  regtUuas  ^  rel. 

ibid.  c.  31. 

«  Cur  ergo  aut  In  illud  quotidlanum  Interdlctum,  Unde 

tlUJB   ME  VI  DBIKCIT,   fldditur,   QUUM  BGO  P0SS1DEREM,  sl 

«dciici  ncmo  potest  qui  non  possidet:  aut  in  hoc  in- 
«tcrdictum  dc  hominibus  armatis  non  addltur,  si  opor- 

•  tet  quacri,  posscdcrit  nccne?* 

ibid.  c.  32. 

« In  illa  ui  quotidlana  non  satis  est,  posse  docere  se 

•  deiectum,  nisi  ostendere  posslt,  quum  possiderct,  tum 

•  dcicctum.    Ne  id  quidem  satis  est,  nisi  docet  ita  se 

•  possedlssc,  ut  ncc  ui  ncc  clam  nec  precario  posse- 

•  dcrit.     Itaquc   Is ,   qui   sc   restituissc   dixlt ,    magna 

•  nocc  sacpc  confiteri  solet,  se  ui  deiecisne^  ucrum  il- 

•  lud  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  ip- 
«sum  concessit,  uincit  tamen  sponsionc,  si  planum  fa- 
«cit,  ab  sc  illum  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 
«disse.  yidetisiie,  quot  defensionibus  eum,  qui  sine 
«armis  ac  multitudine  uim  fecerft,  uti  posse  malores 
«noluerint?  hunc  uero,  qui  ab  iurc,  officio,  bonis  mo- 
«nbus  ad  fcrrum,  ad  arma^  ad  caedem  confugerit,  nu- 
«dam  in  caussa  destitutum  uidetis,  ut  qui  armatus  de 
«possessione  contendlsset  inermis  plane  de  sponslone 
«certarct  .  .  .  Ecquid  interest,  utrum  hoc  additum, 
^(pmm  A.  Caecina  possederit^  necne?  rel. 

Gaius  IV,  154. 

•  Recuperandae  possessioiiis  caussa  solet  interdictuni 


294    Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

vuiMnifer.        «Fuit  illud  interdictum  apud  maiores  noRtros  de  ui^ 

inulae   tMti- 

monu         «quod  hodie   quoque  est,    Unde  tu   aut  familia  aut 

«  PAOCUHATOA   TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM  AUT  PBOCUmA- 

« TORiac  iLLius  iN  Hoc  ANNO  VI  DBiBasTi.  Deiude  ad- 
«ditur  illius  iam  hoc  caussa  quicum  agitur:  Cum  ille 
«possiderbt;  et  hoc  amplius:  Quod  nbc  yi  nbo  clam 
«NBC  pRBCARio  possiDERBT.  —  MultR  dantuT  el ,  qui  tti 
««alterum  detrusisse  dicitur;  quorum  si  unujn  quodliliet 
« probari  iudici  potuerit ,  etiamsi  confessus  esl ,  se  ui 
«deiecisse,  uincat  necesse  est:  uel  non  possedisse 
«eum,  qui  deiectus  sit,  uel  ui  ab  se  poasedisse  uei 
«clam  uei  precario.  Ei,  qui  de  ui  confessus  esset,  tot 
adefensiones  tamen  ad  caussam  obtinendaa  miores 
« reliquerunt.  * 

Lex  ThoHa  capite  1.  (Ed.  RudorffH). ') 
« Sei  quU  eomm  ^  quibus  ita  uti  s.  s.  est  ager  \n 
iterra  Italia  datus  adsignatus  redditus  est,  ex  pos- 
sessione  ul  eiectus  est,  quod  eius  is  qnei  eiectus  est, 
<'  possederlt ,  quod  neque  ui  neque  clam  neque  precario 
« possederlt  ab  eo,  quel  eum  ea  possessione  ui  eiecertf, 
« ttim  Pr.  Consolue^  quem  ex  h.  L  de  eo  agro  ius  deU 
« cere  oportebitj  ante  Eidus  MartiRs^  quae  post  h.  I. 
« rog.  prlmae  erunt,  facito,  utei  Is,  quei  ita  ui  eiectus 
« erit ,  eam  possessionem  unde  ui  eiectus  fuerit  y  quae^ 
« que  tunc  ibei  habuit ,  recuperet.  * 

Cicero  pro  Caecina  c.  19. 

«...  hoc  Ipsum  interdictum,  de  quo  agitnr,  conside- 
u  renius    .   .   .    Unde  tu  aut  familia  act  procurator 

«  TC  C  S   .    .    . 

1)  Zeitschriri  f.  gesch.  R.  W.  Tom.  X.  p.  151.  8e(|. 


S*  9.  De  ifUerdicto  de  ui  uulgari  seu  quotidiano.  295 

ibid.  C.    80.  Vulgari.  for- 

mulM    tetti' 

«Hoc  enfm  inteliigitur:  Unde  tu  deiecisti;  siue  ex  •«««'^ 

•  quo  heo  siue  a  qtio  loco:  eo  restituas;  hoc  iam  sim- 
« plex  est:  tn  eum  lomm  restUuas  ^  rel. 

Md.  c.  31. 

«  Cor  ergo  aut  in  illud  quotidianum  interdictum,  Unde 
«iLLB  n  VI  DEiBCiT,  ndditur,  quum  ego  possiderem,  si 
«deiici  nemo  potest  qui  non  possidet:  aut  in  hoc  In- 
«terdictum  de  hominibus  armatis  non  additur,  si  opor- 

•  tet  quaeri,  possederit  necne?* 

ibid.  c.  32. 

•  In  iila  ui  quotidiana  non  satls  est ,  posse  docere  se 
deiectum,  nisi  ostendere  possit,  quum  possideret,  tum 
deiectum.  Ne  id  quidem  satis  est,  nisi  docet  ita  se 
possedisse,  ut  nec  ui  nec  clam  nec  precario  posse- 
derit.  Itaque  is ,  qui  se  restituisse  dixit ,  magna 
uoce  saepe  confiteri  solet,  se  ui  deiecisse^  uerum  il- 
lud  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  ip- 
sum  concessit,  uincit  tamen  sponsione,  si  planum  fa- 
cit,  ab  se  Ilium  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 
dlsse.  Yidetisne,  quot  defensionibus  eum,  qui  sine 
armis  ac  multitudine  uim  fecerit,  uti  posse  maiores 
uoluerint?  hunc  uero,  qui  ab  iure,  officio,  bonis  mo- 
ribus  ad  ferrum,  ad  arma,  ad  caedem  confugerit,  nu- 
dum  in  caussa  destitutum  uidetis,  ut  qui  armatus  de 
possessione  contendisset  inermis  plane  de  sponsione 
certaret  .  .  .  Ecquid  interest,  utrum  hoc  additum, 
qtium  A.  Caecina  possederit^  necne?  rel. 

Gaius  IV,  154. 

«  Recuperandae  possessionis  caussa  solet  interdictum 


294    Cap.  I.     De  iure  caussae  Caecinianae. 

vuigamfor-        « FuU  fllud  interdictuiii  apud  maiores  nostros  de  ui, 

inulae  tMli- 

monia         « quod  hodie   quoque  est,    Unde  tu  aut  familia  aut 

«  PBOCURATOR  TUUS  1LLUM  AUT  FAMILIAM  AUT  PRMUmA- 
«  TOREM   ILLIUS  IN    HOC    ANNO    VI    DKIBCISTL       Deillde  ad- 

«dltur  illius  iam  hoc  caussa  quicum  agitur:  Cum  illk 
« possiuERBT ;  et  hoc  amplius:  Quod  nkc  yi  nwo  clam 
« NBC  pRBCARio  possiDBRBT.  —  MultR  dantiuT  ci ,  qui  ui 
««alterum  detrusisse  dicitur;  quorum  si  uniun  quodlibet 
« probarl  iudlci  potuerit ,  etiamsi  confessus  esl ,  se  ui 
« deieclsse ,  uincat  necesse  est :  uel  non  possedisse 
icum,  qui  delectus  sit,  uel  ul  ab  se  possedisse  uel 
«ciam  uel  precario.  Ei,  qui  de  ui  confessus  esset,  tot 
«defenslones  tamen  ad  eaussam  obtinendam  maiores 
« reiiquerunt.  * 

Lex  Thoria  capite  7.  (Ed,  RudorffiX). ') 
« Sei  quis  eorum  ^  quibtis  Ita  uti  s.  s.  est  ager  in 
iterra  Italia  datus  adsignatus  redditus  est,  ex  pos- 
sessione  ul  eiectus  est,  quod  eius  is  quei  eiectus  est, 
u  possederit ,  quod  neque  ui  neque  clam  neque  precario 
t(  possederit  ab  eo,  quei  eum  ea  possessione  ui  eieceri/, 
« tum  Pr.  Consolue^  quem  ex  h.  /.  de  eo  agro  tug  deir 
« cere  oportebity  ante  Eidtis  MartihSj  quae  post  h.  I. 
«  ro^.  primae  erunt,  facilo,  utei  is,  quei  ita  ui  eieetus 
« erit ,  eam  possessionem  utide  ui  eiectus  fuerit ,  quae* 
« que  tunc  ibei  habuit ,  recuperet.  ■ 

Cicero  pro  Caedna  c.  19. 

«...  hoc  ipsum  interdlctum,  de  quo  a^itnr,  conside- 
t.  remus  .  .  .  Unde  tu  aut  familia  aut  procurator 
« TIIS  .  .  . 

\)  Zeitschrifl  T.  gcscb.  R.   W.  Tom.   X.  p.  151.  seq. 


S*  9.  De  ifUerdicto  de  ui  uulgari  seu  quotidiuno.  295 

ibid.  C.    80.  Vulgari.  for- 

mnlM    t««ti< 

«Hoc  enim  intelifgitur:  Unde  tu  deircisti;  siue  ex  •"«>'*•• 

•  quo  loeo  sine  a  quo  loco:  eo  restituas;  hoc  iam  sim- 
« plex  est:  in  eum  lomm  restittias  ^  rel. 

ibid.  c.  31. 

«  Cnr  ergo  aut  in  illud  quotidiaiium  interdictum,  Undb 

•  UmLE  n  VI  DEiBciT,  ndditur,  quum  bgo  possidbrbm,  si 
«deiici  nemo  potest  qui  non  possidet:  aut  in  hoc  in- 
« terdictum  de  hominibus  armatis  non  addltur ,  si  opor- 

•  tet  quaerl,  possederit  necne?* 

ibid.  c.  32. 

•  In  illa  ul  quotidiana  non  satis  est,  posse  docere  se 
deiectum,  nisi  ostendere  possit,  quum  possideret,  tum 
deiectum.  Ne  Id  quidem  satis  est,  nisi  docet  ita  se 
possedisse,  ut  nec  ui  nec  clam  nec  precario  posse- 
derit.  Itaque  is ,  qui  se  restituisse  dixit ,  magna 
uoce  saepe  confiterl  solet,  se  ui  deiecisste,  uerum  iU 
lud  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  ip- 
sum  concessit,  uincit  tamen  sponsione,  si  planum  fa- 
cit,  ab  se  llium  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 
disse.  Yidetisne,  quot  defensionibus  eum,  qui  sine 
armis  ac  multitudine  uim  fecerit,  uti  posse  maiores 
uoluerint?  hunc  uero,  qui  ab  iure,  officio,  bonis  mo- 
ribus  ad  ferrum,  ad  arma,  ad  caedem  confugerit,  nu- 
dum  in  caussa  destitutum  uidetis,  ut  qui  armatus  de 
possessione  contendisset  inermis  plane  de  sponsione 
certaret  .  .  .  Ecquid  interest,  utnim  hoc  additum, 
qiium  A.  Caecina  possederit^  necne?  rel. 

Gaius  IV,  154. 

«  Recuperandae  possessionis  caussa  solet  interdictuiii 


Xulgaris  fbr- 
inulae  tMti- 
monia. 


294    Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

«Fuit  illud  interdictum  apud  maiores  nostros  de  ui, 
quod  hodie   quoque  est,    Unde  tu  aut  rAsnLiA  aut 

PBOCUIIATOR  TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM  AUT  PRMUmA- 
TOREM   ILLIUS  IN    HOC    ANNO    VI    DKIBCISTL       Deillde  ad- 

ditur  illius  iam  lioc  caussa  quieum  agitur:  Cum  ille 
possideret;  et  hoc  amplius:  Quod  nec  yi  nrc  clam 
NEC  PRECARio  possiDERET.  —  Multa  dantiuT  ei,  qoi  ui 
alterum  detrusisse  dicitur;  quorum  si  uniun  quodliliet 
probari  iudlci  potuerit,  etiamsi  confessus  est,  se  ui 
deieeisse,  uincat  necesse  est:  uei  non  possedlsse 
eum,  qui  deiectus  sit,  uei  ui  ab  se  possedisse  uel 
ciam  uel  precario.  Eli,  qui  de  ui  confessus  esset,  tot 
defensiones  tamen  ad  eaussam  obtinendam  maiorefl 
reiiquerunt.  * 

Lex  Thoria  capite  7.    (Ed.  BudorffiX). ') 
« Sei  quis  eorum  ^  quibus  ita  uti  $.  s.  e$t  ager  in 
iterra  Italia  datus  adsignattis  redditus  est,  ex  pos- 
sessione  ul  eiectus  est,  qnod  eius  is  quei  eiectus  est, 
» possederit ,  quod  neque  ui  neque  clam  neque  precario 
« possederit  ab  eo,  quei  eum  ea  possessione  ul  eiecerit^ 
« tum  Pr.  Consoluej  quem  ex  h.  /.  de  eo  agro  i;u$  dei^ 
^cere  oportebity  ante  Eidus  Martins^  quae  post  h.  I  — 
«•  ro^.  primae  erunt,  facilo,  utei  is,  quei  ita  ui  eiectu^ 
« erit^  eam  possessionem  unde  ui  eiectus  fueriiy  quae — - 
« que  tunc  ibei  habuU ,  recuperet.  * 

Cicero  pro  Caedna  c.  19. 

«...  hoc  ipsum  interdictum,  de  quo  a^itur,  coiisid( 
..  remus  .  .  .  Unde  tu  aut  familia  aut  procurat^ 
« Tirs  .  .  . 


1.  Zeitschrin   f.  gesch.  R.   W.  Tom.   X.  p.  \hi.  »cq. 


S'  9.  De  ifUerdicto  de  ui  uulgari  seu  quotidiano.  295 

ibid.  C.    80.  Vulg.ri-  for. 

mnlae    testi' 

«Hoc  efiini  inteliigitur:  Unde  tu  deiecisti;  siue  ex  >»«■'*•• 

•  9110  loro  siue  a  quo  loco:  eo  restituas;  hoc  iam  sim- 
« plex  est:  in  eum  lomm  restihias  ^  rei. 

ibid.  c.  31. 

« Cnr  ergo  aut  in  illud  quotidianum  interdictum,  Unde 
«iLUB  n  VI  deibcit,  additur,  quum  bgo  possiderem,  si 
«deilcf  nemo  potest  qui  non  possidet:  aut  in  hoc  In- 
«terdfctum  de  hominibus  armatis  non  additur,  si  opor- 

•  tet  quaeri,  possederit  necne?* 

ibid.  c.  32. 

« In  illa  ui  quotidiana  non  satis  est,  posse  docere  se 
«deiectum,  nisi  ostendere  possit,  quum  possideret,  tum 

•  deiectum.  Ne  id  quidem  satis  est,  nisi  docet  ita  se 
■  possedisse,  ut  nec  ui  nec  clam  nec  precario  posse- 
•derit.  Itaque  is,  qui  se  restituisse  dixit,  magna 
«aoce  saepe  confiter!  solet,  se  ui  deiecisxe^  uerum  il- 

•  lud  addit:  Non  possidebat:  uel  etiam,  quum  hoc  ip- 

•  sum  concessit,  uincit  tamen  sponslone,  si  planum  fa- 

«cil,  ab  se  illum  aut  ui  aut  clam  aut  precario  posse- 

«disse.     Yidetisiie,  quot  defensionibus  eum,  qui  sine 

«armfs  ac  multitudine  uim  fecerit,  uti  posse  maiores 

«ooluerint?  hunc  uero,  qui  ab  iure,  officio,  bonis  mo- 

«ribus  ad  ferrum,  ad  arma,  ad  caedem  confugerit,  nu- 

«duiD  in  caussa  destitutum  uidetis,  ut  qui  armatus  de 

« possessione  contendisset  inermis  plane  de  sponsione 

«certaret  .   .   .    Ecquid  interest,  utrum  hoc  additum, 

^  quum  A.  Caecina  possederit^  necne?  rei. 

Gaius  IV,  154. 

«  Recuperandae  possessioiiis  eaussa  solet  interdictum 


296    Cap.  I.     De  iure  caussae  CaechUanae. 

vuiKmfor.  «  darL  si  quis  ui  deiectus  sit:  nam  ei  proponitur  inter- 


moBka. 


« dictum  euius  principiiim  est  Unde  tu  illitm  vi  deie- 
«asTi,  per  quod  is  qui  deiecit  cogitur  ei  restitoere  rei 
« possessionem,  si  modo  is,  qui  deiectus  est,  nec  ui  nec 

•  clam  nec  precario  *  rel. 

Cicero  pro  Tullio  c.  29. 

« Yidetis  praetores  per  hos  annos  Intercedere  hoc  ifi- 

•  terdicto  uelut  inter  me  et  M.  Claudium:   Unde  de 

«DOLO   MALO   TUO,    M.    TULLl,    M.   ClAUDIUS  AUT   FAMl- 

«LiA  AUT  PROCURATOR  Eius  Yi  DETRUsus  est;  caelera 
« ex  formula." 

L.  \.  pr.  De  ui  et  ui  artnata.    CUlpia^ms  lib.  69. 
ad  Edictum.) 

« Praetor  ait :  Unde  tu  illutn  ui  deiecisti  aui  fami^ 

•  lia  tua  deiecit:  de  eo  quaeque  ille  tunc  ibi  habuit, 
«tantummodo  intra  annum,  post  annum  de  eo,  quod 
«ad  eum,  qui  ui  deiecit,  peruenerit,  iudicium  dabc* 

ib.  §.  39. 

«Annus  in  hoc  interdicto  utilis  est.* 

toafirmaiio         Qulbus  testimoniis  recitatis  pauca  mihi  supersunt 
quae  coniirmandae  iliius,  quam  antea  proposui,  formu— 
fae  caussa  admoneam. 

Luiguonim        Atque  ut   litigatomm  nomina  In  formulam  inter-- 
dicti  reciperem,  cum  res  ipsa  tulit,  tum  alterius  illi 
formulae,  quam  e  capite  29.  pro  Tullio  exhibui,  ten 
me  mouit.     Etehim  duas  illas  interdicti  formulas  pro 
sus  alfa  ratione  inter  se  discrepasse  mox  apparebit. 

^Mitar/'         Deinde  illud,  quod  addidi,  Qua  de  re  agitur^  n 
lum  quidem  habet  disertum  testimonium.    At  HTg^men 
roihi  haec  fuerunt: 


S*  9.  De  mterdicto  de  ui  uulgari  seu  quoHdiano.  897 

Yulgo  notum  est,  Romanos  tam  magistratus  quam  ^[^'J^ 
lurisconsultos  in  formulis  componendis  elus  uersicull  ^^"^!^  4. 
haudquaquam  parcos  fulsse^);  multaque  sunt  exempla, 
ubi  aut  prorsus  abundat  aut  praeterquam  qui  propter 
acumen  occultissima  perspiciunt,  omnibus  uidetur  ta- 
men  abundare.^)  Quare  in  hoc  interdicto  quum  certa 
ac  manlfesta  sit  utilitate,  nulla  ratio  est  credere,  hoc 
ipso  loco  spretum  omissumque  fuisse. 

Utilitas  autem,  quam  dico,  in  eo  faclUime  cernitur, 
quod  praedium,  de  quo  deiectum  se  diclt  actor  et  in 
quod  restitui  se  postulat,  certo  suo  nomine  in  ea  for- 
mula  non  desi^natur,  sed  duplici  illa  partlcula  Unde— 
EO  infiniie  tantum  demonstratur.  Quae  res  quam  ca- 
ptlosa  fuisset,  qulbusque  calumniis  ansam  praebuisset, 
nlsi  additamento  illo  Praetores  caulssent  ueraeque  in- 
terdicti  sententiae  consululssent ,  praeclarum  argumen^ 
tum  est  ipsa  haec  oratio,  quippe  quae,  si  recte  uells 
attendere,  integra  habeat  duo  capita  eiusmodi  cauilla- 
tionibus  destinata.  Hlum  dlco  defensionls  locum,  quo 
Cicero  docet  nihil  referre,  de  fundo  fhilciniano  an 
alUmde  deiectus  sit  Caecina,  non  dlstinxlsse  Praeto- 
rem  locum,  quo  Caeclnam  restitui  luberet:  itaque  ne- 
cesse  esse  sponsione  ulncere  Caecinam ,  undecunqne 
deiectus  sit  nec  restitntus.  ^) 


2)  pro  Murena  c.  13.  «Deque  Top.  c.  25.  et  paflsiiD  in  rormolii 

«lamen   quldquam   tam   aDguste  apud  Gaivm, 

«scriptoro  est,   quo  ego  dod  pos-  3J    Ylde   Hu$chkU   Comm.   de 

«slm  QuA  DB  RB  AGiTURaddere.»  actloDum  rormulls,  quae  Id  lege 

<n  Bruto  c.  79.  extr.     «Qua  db  Rubria  ex§taDt.  Vratlslaulael832. 

« RB  AGiTUR  autem  illud ,   quod  4.  p.  22. 

*•  multis  locis  in  iuriscoDsultorum  4)  cap.  28.  29. 
**  includilur  rormulls  »>  rel.    r.oar. 


298   Cap.  1.     De  iure  camssHe  CaecinianHe. 
v.ig«,ufer.       Quo  loco  noli  mihi  obiicere)  Tiilliuiii,  si  nerba  illa 

■lalae  coa-  '  ' 

g^^D^ViA  0^^  ^^  ^^  A61TUA  in  rormulam  addita  faissent  atque 
occasionem  cum  spe  praecidissent ,  tlla  defenslone  iisu- 
rum  non  fulsse.  Nam  quae  non  ualent  ad  probandum^ 
prosunt  tamen  interdum  ad  dicendum:  dfci  autem  om- 
nia  possunt.  Denique  tam  diffidenter  et  uelutl  fabulae 
colore  inducto  disputatfonem  istam  Tullius  in^essus 
est,  ut  manifesto  appareat,  oratorem  prauam  quandam, 
qua  aduersarius  usus  esset,  interpretandi  ratfonem  pe- 
iore  etiam  eiusdem  generis  exemplo,  quod  ipse  usur- 
paret,  ad  absurdum  perducere  ac  refeilere  uoluisse. 
Hoc  autem  uno  alteroue  uitio  plus  mlnus  laboraret ,  nil 
referelmt,  ac  multo  sane  ueri  est  simiiius,  uerba  illa 
QuA  DE  M  AGiTUR  cousulto  essc  a  Tullio  neglecta, 
quam  ut  Praetores ,  relicta  caeterorum  interdictorum 
consuetudine  ^)  in  hoc  duntaxat  genere  omislsse  ea 
existimemus. 

Satis  de  illo  uersiculo  dictum  est^  quem  uereor  ne 
multo  facillus  mihi  concedatur  hi  ea  formula  inclusum 
fuisse,  quam  C^l^^  >^^>^c  transeundum  est}  quod  nihil 
in  interdicti  formulam  addidi  de  rebtis ,  qtias  actor , 
vu.eibiha.  quum  dellceretur,  in  eo  fnndo  aedlbusue  habuit,  re- 
stituendis.  Quippe  de  illis  quoque  rebus  hoc  interdicto 
a^ere  licuisse  constat,^)  neque  in  anlmo  est  Rudorffio 
controuersiam  mouere,  qui  in  supplendis  legis  TAori^e 

5}  L.  i.  pr.    ru  possid.    L.  1.  precario.    L.  1.  pr.  Utrubi.  L-  I. 

pr.    De  superfic.  L.  i.  pr.  De  it.  pr.     De  inigraDdo.  —    GaL  IV, 

act.  q.  pri.    L.  1.  pr.    g.  29.  De  160.    Festui  9.  v.  Potie^Ho. 
aqua  quolid.  L.  1.  pr.  De  fonte.  6)  Yide   d.    L.    1.    pr.    gg.  6. 

L.   1.   pr.    De   cloacig.  L.  I.   pr.  31  —  34.  37.  38.     L.  3.  g.   ih. 

Quod  ui  aut  clam.    L.  2.  pr.  Dp  L.  i%.  L.  pen.    De  ui. 


buit 


§»• 


de  ui  uulgari  seu  quatidiano.  899 


franientis  eiiismodi  iictionem  iam  iilius  le^is  latae  tem-  v«if»fc'- 


pore  obtinnisse  statuerlt^)  Tamen  non  arbitror,  *H»-Q^iMfc.. 
nmi  rerum  mobiiium  disertam  mentionem  ipsa  formuia  ^"'^ 
continerf ,  immo  talem  potius  huius  f uisse  et  conceptio- 
nem  el  interpretationem ,  ut  earum  rerum  restitutio 
perinde  ae  flructuum  omnisque  caussae  uno  ilio  uoca- 
bulo  RKSTiTUAS  cuncluderetur. ')  Quid  igitur  est?  Aut 
arbttrio  iudicis  totum  hoc  a  Praetore  commissum  esse, 
quenMMlmodum  de  fructlbus  et  reliqua  caussa  nullo  dn* 


7)  Vide  supra  p.  294.  Ibique 
Dotam  1. 

S)  Hoc  quam  late  patuerit  et 

quam  multa   fuerint  tum  Prae- 

toribos  tum  iudicibufl  Inde  excu- 

Uenda ,    frequens    buius    uerbi , 

qoae  obulam  flt,  interpretatio  et 

cum  maxime  baec  loca  ostendunt : 

L.  fi.  $.  1.     De  y.  S.  (Pompo- 

niui)  «Restituit  non  tantum  qul 

«solom    corpus   sed    etlam    qui 

« omnem     rem     condlclonemque 

«reddlta  caussa  praestet,    et  tota 

^restitutio  iuri$  e$t   interpreta- 

«Cto.»    —     L.   22.  eod.   (Gaius) 

«Plus  est  In  restitutione  quam  In 

« exbibitione :   nam  exhibere  est 

«praesentiam  corporls  praebere; 

«resfttiMre  est,    etlam  possesso- 

«rem  facere  fructusque  reddere  : 

*pleraque  praeterea  reititutionie 

^utrbo  eontinentur.  »    —    L.  81. 

«^od.    (PauUue)     «Cum  Praetor 

«■dicat,  ut  opus  factum  restltua- 

^tur,  etlam  damnum  datum  actor 

"coDiequl  debet:    natn  uerbo  re- 

**  ((tdiiionM  omnts  utilitas  actoris 


« continetur. »  L.  5.  De  inter- 
dictls.  (Idem)  «Interdictanoxa- 
«lla  ea  sunt,  quae  ob  dellctnm 
«  eorum ,  quos  in  potestate  babe- 
«mus,  dantur,  ueluti  cum  ul 
«delecerunt,  aut  ul  aut  clam  opus 
c(  fecerunt.  Sed  oflicio  iudieis  cofi- 
•  tinetur,  ut  domlnum  sua  Im- 
«  pensa  opus  restituentem  absol- 
«uat;  patlentiam  tollendo  operi 
«  praestantem  noxae  dedere  iubeat 
a  et  absoluat ;  sl  non  dedat,  quan- 
« tum  Impensae  in  tollendo  opere 
«erogatum  sit,  tantl  condemnet: 
« sl  neque  patlentlam  praestet 
«neque  Ipse  tollat,  cum  posslt, 
tf  In  tantum  condemnet ,  In  quan- 
«tum  iudex  aestlmauerlt ,  atque 
«sl  Ipse  feclsset.»  —  Conf.  L. 
73.  L.  75.  De.  V.  S.  L.  173.  g. 
1.  DeR.  I.  L.  17.  S*  1*  L.  20. 
De  R.  V.  L.  9.  $,  5.  Ad  exhi- 
bendum.  L.  38.  $$.  4-6. 11.  De 
usurls.  L.  2.  g.  43.  Ne  quld  In 
lo.  pu.  L.  fi.  $.  2.  Quod  ul  aut 
clam.    Vat.  Fragm.  g.  93. 


300 


Cap.  I.    De  iure  caussae  Caecmkmm 


v«iKmfer.  bio  fuit,^)   aut  secutorio   arbitrarione  iudicio, 

RiaiM  oni-  '  ' 

QteT^iM-  P'^^*  ^^^  periculo  aat  sine  periculo  ex  hoc  Inti 
^*  ageretur ,  constitoi  solebat ,  explicitis  uerbis  < 

comprehensamque  faisse  necesse  est  statuamus. 
Quorum  Ulud  idcirco  non  est  probabile ,  qola 
tor  expressis  uerbis  eius  rei  actionem  in  Edlcto 
cetur:^^)  Aoc  autem  ut  magis  placeat  quam  Ipal 
dicto  eiusmodi  mentlonem  inculcare,  ea  maxin 
caussa  est ,  quod  Ulpianum  uideo  hoc  ius  ex  Ivl 
ui  ac  senteutia  magis  quam  e  uerbis  repetere ,  1 
bis  autem  ubi  confirmatio  quaeritur,  non  itUen 
sed  acHonis  potius  ex  interdicto  natae  formulam 
tlonemque  demonstrare.  ^^) 


9)  Yide  loca  modo  allata  et 
praeterea  L.  1.  gS*  ^*  ^^*  I"  ^* 
h.  t.  Yat.  Fragm.  g.  312. 

10)  d.  L.  1.  pr.  h.  t. 

11)  L.  3.  g.  15.  h.  t.  (Ulpia- 
nu$)  «  CoDsequeDter  autem  dice- 
« mus ,  ad  res  mobiles  hoc  inter- 
«dictum  DOD  pertioere,  si  quis 
«  uti  frui  prohibitus  est  re  mobili ; 
«Disi  sl  rei  soli  accedebaDt  res 
«mobiles.  Si  igitur  ibi  fueniDt, 
ndicendum  est ,  etiam  ad  eas  re- 
ttferri  hoc  interdictum  debere.»  — 
L.  1.  g.  6.  h.  t.  «PlaDe  si  quae 
«  res  siDt  Id  fuudo  uel  Id  aedibus, 
«uDde  quis  deiectus  est,  etiam 
«eanim  uomiDe  iDterdictum  com- 
«petere  non  CMt  ambigendum.»  — 
g.  32.  t6ui.  «t  Si  fuDdus,  a  quo 
«  ul  expulsus  sim ,  mihi  restitutus 
«esset,  caeterae  uero  res,  quae 
«  ui  ablatae  suDt ,   non  reslituaD- 


«tor:  tUc  dieendum  atf 
«  dictum  DihilomiDus  tenc 
«U0nim    est    ui    etee  di 

rel.  —  Quod  gCDus  ar| 
formula,  quiuetiam  ipsa 
figura,  saepius  occurrit, 
iD  L.  13.  g.  5.  De  pigi 
ui*.  «  uerum  quidem  m(,  p 
«solutam  Don  esse,  sed 
«  hypothecam  iniquum  es 
adhibeuda  suDt  ex  §, 
uerba  «  quia  suas  coDdlci* 
«bet  hypothecaria  acUo 
«5»  ioluta  est  pecunia  m 
«  factum  est ;  quibus  cei 
«teuet.»  —  DeDique  ui(j 
De  arbitraria  saltem  ex 
terdicto  formula  talis  fer 

Sl    PARBT  ,      AfTLlTM     AGI 

NuMERio  Negidio  db  puh 

NBLIANO,  Q.  D.  A.  Tl  D 
ESSB  ,  CUM  A.  A«.  POSS 
QUOD    IVEC   VI    NBC  CLAM   1 


g.  9.  Deinterdicto  de ui  uutgari seu  quatidMno.  301 

Yenio  nunc  ad  daplicem  illHm,  quam  in  interdicli  ▼«icviafer. 
formnla  posul ,   exceptionem ,   Cum   ille  possideret  ,  ^^^^^ 

OUOD   NXC  VI  NEC  CLAM  NEC    PRECARIO   A  TB  POSSIDERET. 

Qno  loco  fateor,  adeo  me  testimoniis  recitatis  con- 
iidere,  at  ne  uocem  quidem  confirmandi  caussa  emitte- 
rem,  idsi  de  hac  ipsa  re  acerrimum  haberem  aduersa- 
riiun  lllustrissimum  praeceptorem  meum,  qaem  nisi  ho- 
noris  caussa  numquam  nomino,  Sauinium.  Qui  mira 
ciim  constantia  contra  priorem  illam  exceptionem  pu- 
gnat,  atque  uerba  ille  possideret  quod  e  formula  eii- 
cienda  esse  perseueratJ^)  Non  quo  neget  Yir  summus, 
quaeri  in  hoc  interdicto,  possederit  actor  necne;  quod 
contm  affirmanit  semper,  et  aduersus  omnes,  nuper 
etiam  aduersus  Thibautium  fortissime  atque  uerissime 
defendit^^  Sed  quum  alterius  quoque  interdicti,  quod 
est  de  ui  hominibus  coactis  armatisue,  idem  de  ea  re 
ius  fuisse  liaud  minus  strenue  eontendat,  probe  per- 
spexit ,  Id  nemini ,  mediocriter  quidem  Romani  moris 
gnaro,  se  probaturum,  si  in  altero  interdicto  adiectam 
in  altero  omissam  illam  exceptionem  fuisse  appareret. 

Quamobrem  in  uulgari  hoc  interdicto  de  ui  ita  cum 
Souiiiio  de  formula  dlssentio,  ut  de  iure  conueniat, 
in  altero  interdicto  contra  est.  Posterior  autem  haec 
de  iure  alterius  interdicti  dissensio^  caput  ac  princi- 
pium  illius,  quae  hoc  loco  mihi  attingenda  fuit,  dls- 


CAuo  A  N.  N».  P088IDBRBT ,  NI8I  ageretur  ,     ieeutorium    iadicfnm 

icif  TinfDUM  BA8Q1TB  RB8 ,    QUAS  ualde  dissimile  fUisse. 

A.  A«.  TUNC  IBI  HABUIT,  N.  N«.  A.  12)  Buitz  g.  40:  p.  512.  seqq. 

A**.  RB8TITUAT,   QUANTI   BA    BB8  (Ed.   6.) 

>ST,   COIfDBMNA,    8.    N.    P.    A.    —  13)  ibid,    p.  510.    Ct  g.    10.    p. 

Neque  arbitror,  ubi  ex  flpoDsione  172.  seqq. 


80S   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianme. 

vuiguufor.  sensionis,  inferlus  exponetur.  In  praesentla  satis  est 
a  testimoniomm  nostrorum  tenore,  contexto,  qainetfaii 
scriptura  manum  depellere,  eaque  integra  et  ab  omn 
genere  cormpteiae  ac  suspicionis  uacua  et  libera  con- 
semare. 

Etenim  statim  in  eo  captionem  uideo,  quod  in  £fa- 
idnU  libro  fragmentum  illud  legis  Thoriae  slc  exhibe- 
tur,  ut  uerba  « quod  eius  is  quei  eiectus  est  possede- 
•^  rit  *  et  rursus  haec  « guod  neque  ui  neque  clam  itr- 
« que  preeario  poseederU  ab  eo ,  quei  ettm  ea  possew- 
•  siow  ui  eieeerif  t}7)orum  genere  (slcut  modo  ipsi 
feci  3  inter  se  distinguuntur :  ^^)  quasi  uero  haee  ex^ 
ceptlonem ,  Ula  nescio  quid  aliud  continerent ;  qmu 
caussa  sane  nulla  dici  potest,  quln  duae  exceptiones^ 
ex  usitata  Interdicendi  formula  petitae,  utrlsque  enun- 
clentur. 

Eodem  consilio,  uidelicet  quomagis  duae  illae  ex- 
ceptiones  in  unam  coaflarentur  ac  contraherentur ,  ua- 
rlando  scripturae  genere  Ylr  doctissimus  curauit,^^)  ul 
In  d.  r.  44.  pro  TuUio  Quod  particula,  ad  exceptiones 
formulis  intexendas  aptissima  sane  atque  usitatisslma,^^] 


li)  1.  1.  p.  513.  not.  1. 

15)  ibid.  Dota  2. 

16)  Qua  de  re  Sauinium  admo- 
Derf  DOD  opus  est :  e  lege  Thorla 
ipse  eiemplum  attulit  (1. 1.  Couf. 
p.  540.  Dot.  2.)  Cui  addam  haec: 
L.  1.  S.  6.  Ne  quid  in  flu.  pu. 
L.  1.  g.  5.  Uti  possidetis.  L.  1. 
S*  7.  De  cloacis.  L.  1.  g.  3.  L. 
7.  8S.  3«  4.  Quod  ui  aut  clam.  — 


Fettus  s.  T.  PossesMio^  Cic,  dt 
orat,  I.  37.  ad  Fam.  Vli,  12.  — 
L.  13.  L.  14.  L.  15.  L.  la 
De  exceptioDibus.  L.  11.  S-  3. 
De  exc.  r.  iud.  L.  5.  S*  ^-  ^^ 
doi.  exc.  L.  25.  S-  17.  De  he- 
red.  pet.  L.  122.  S*  ^*  l>e  V.  O. 
—  Conf.  Brissonius  de  FormuU» 
Llb.  y.  S*  76.  p.  3S3.  E  uol- 
gari  sermone  adhiheas  Seneeae  N. 
Q.  IV,  6. 


g.  9.  De  interdicto  de  ui  utdgari  seu  quotidiano.  308 
tt  formiilA  aaelleretur  oratorisque  sermoni  adiiceretur ;  vuiKmritfor- 

mulae  cob< 

quo  nfhii  profecto  iieri  potest  deforinius.  Neque  me  ^^^<* 
fii^t,  iam  antea  in  principe  Editione  Amedei  Peyron^ 
Viri  de  tota  ea  oratione  diuinitus  meriti,  sic  exstare: 
qaod  qua  ratione  factum  sit ,  quinetiam  consiiio  an  for- 
tuito,  equidem  ignoro,  tamen  uix  dubito,  quin  typo- 
iiielanim  erroribus ,  de  quibus  memini  Editorem  cum 
OrelHo  nostro  conqueri,  sit  tribuendum^  certe  a  Beiero^ 
Htuchkto,  Orellio  Editoribus  iamdudum  correctum  est.  ^O 

Atqae  haec  hactenos.     Quodsi  quis  in  ea  re,   quae 
nt  testimoniis  plana  fieret  curaui ,   etiam  argumenta ,  ArgMmeuu. 
qaibas  confirmaretur,  desiderauerit ,  hoc  unum  rogabo, 
Qt  alterum  illud  interdictum,  quod  Uti  po$$ideti9  ap- 
pellatar,  attente  uelit  mecum  considerare. 

Qoippe  id  interdictum,  quum  ab  Ulpiatw  sic  con- 
ceptam  traditur, 

UtI  BAS  AKDKS,  QUIBUS  DE  AGITUR,  NEC  VI  NEC  CLAM 
NBC  PUCARIO  ALTER  AB  ALTERO  POSSIDETIS,  QU0MINU8 
ITA   POSSIDEATIS,  YIM  FIBRI  YBTO;  '^) 

&pad  Festum  hanc  formulam ,    antiquiorem  profecto  , 
inuenimus: 

UtI  NUNC  POSSIDETIS  EUM  FUNDUM,  QUO  DE  A6ITUR , 
QUOD  NEC  VI  NEC  CLAM  NEC  PRECARIO  ALTER  AB  AL- 
TBRO  POSSIDETIS,  *{*  ITA  POSSIDEATIS,  ADUERSU6  BA 
VIM   FIBRI   VETO.  *^) 

lam  ut  mittamus  uocabulorum  aedes  ac  fundum  di- 


H)  Eandem  §eDtentiain  aduer-  Conf.   Gai.  IV ,  160.  L.  un.  C. 

^^  ^ttmkun  defendit  Jordanut  Uti  possidetis. 

'*  ^-  P-  8.  19)   s.   u.    PosteMiio,   apud   O. 

18)  L.   1.    pr.   Uti    possidetis.  MiUlerum  p.  233. 


304    Cap.  1.    De  iure  caussae  CaecinUmtm. 

VttigMri«fbr.  oersitatem  dubiainque  extremonim,  quae  t  Festo  ex- 
a^uLmul  M"'^^?  uerborum  lectionem;  quibus  de  rebus  nihil  sane 
hoc  loco  attinet  quaerere :  quid  ad  hanc  similitudinem 
addi  potest?  Nonne  eodem  plane  modo  hae  formulae 
inter  se  differunt,  atque  in  interdicto  de  ul  antiquam 
illam  legis  Thoriae  ac  Ciceronis  formulam  com  con- 
tractiori  illa ,  quam  ad  Gaii  quidem  et  Ulpiani  tem- 
pora  uerissime  Sauinius  defendit,  discrepare  conten- 
dimus? 

Attctontates  Dcnique  de  omni  iUa  formulae  conceptione  ne  au- 
ctorUatibus  uidear  carere,  mecum  sentiunt  HuschJdus  ^) 
Walterus,^^)  RudorffiusP) 

v«neta«  Superest,  ut  de  uarietate  formularum,  quas  in  hoc 

interdlcto  obtinulsse  memoriae  traditum  est,  dispiciamus. 

Primum  autem  est,  ut  quaeratur,  quaenam  ratlo  in- 
tercesserit  inter  formulam  illam,  quam  Cteeronl^  aetate 
solennem  usitatamque  fuisse  antea  statuimus  et  e  cap. 
44.  pro  Tullio  probare  studuimus,  atque  alteram,  quae 
in  d.  cap*  29.  pro  Tullio  habetur. 

Quarum  illa  quum  tali  fuit  exordio: 

UnDE  TU,  NuMBRI  NeGIDI,  AUT  FAMILIA  AUT  PBOCU— 
RATOR  TUUS  AULUM  AgERIUM  AUT  FAMILIAM  AVM 
PROCURATOREM    ILLIUS  IN    HOC  ANNO   VI   DEIECISTI   rcl 

hanc  contra  slc  conceptam  fulsse  apparet: 

Unde  de  dolo  malo  tuo^  Numeri  Negidi,  Aulus 


20)    ad  c.  44.  et  46.  pro  Tul-  21)  Geich.  d.  R,  R.  p,  780. 

lio ,  in  AnalecHs  p.  161.  seq.  el  22)  Zeitschr,  f.   gesch.   R. 

in  Richteri  AnnalibtAS  criticis  Tom.  Tom.  X.  p.  63.  ieqq. 
IX.  p.  591. 


$.Mi^'thnsierdietodeuiuulgariseuquatidia$w.  805 

AqSEIUS  AUT  FAMIUA   AUT  PIiOCUaATO&  BIUS  IM  HOC  Vulcmrufer- 

■inlM    ua- 

Amfo  ui  DETRusus  KST  rel.  "«^ 

Bniniaero  huius  diuersitalis  VV.  DD.  alii  aliani  caus- 
sam  rationemque  reddideruni,  ut  ecce  Htuchklus^ 
censuit,  posterius  lioc  exemplum  esse  interdicti  de  ui 
ex  uetuitUni  edictOj  ad  superiorem  autem  modum  hac 
aetate,qua  Caecinae  caussa  acta  est,  in  Praetorum  edi- 
ctis  quidem  plerumque  uel  perpetuo  interdicti  formulam 
propositam  fuisse;  at  Praetorum  decreta,  nondum  lege 
CorneUa  lata,  quae  edicta  perpetua  in  decemendo  sequi 
fiussit^),  ita  secundum  uarias  cauasarum  iiguras  uariasse, 
ut  ubi  cuius  famUia  defecisset,  interdlcerent  Unub  a 

rAMILlA  TUA   DCTRUSUS  BST ;     ubi    prOCUratOT  ^    UNDIfi    A 

,pnocu&ATOBB ;  denique  si  quis  ipse  deiecisset,  aliis 
fortasse  iiuuaiitibus  ^  ista  tempestate  Cper  iUo$  amioO 
tali  formula,  Undb  db  dolo  malo  tuo  dbtbusus  bst, 


23)  ad  e.  29.  pro  TMio ,  tn 
AnaleetiM  p,  142.  teq.  —  Eum  se- 
eatui  eit  ReMui,  R,  IV.  11.  p. 
511.  —  Caeteroquin  1d  d.  c.  29. 
ir.  Claudii  nomen  fietiiiam  esse, 
Hueehkio  eoninL Beierum  et  WtU-' 
Urum  (I.  I.  p.  T79.)  adsentior. 
Qua  de  re  eom  maxime  conferen- 
dnm  eit  capnt  20.  legis  Rubriae. 

24)  Aeeaniut  tn  ComeUanam  p. 

58.  (Ed.  BaUeH):  «Aiiam  deinde 

«legem  CcmeUus,  etsi  nemo  re- 

«pognare  ansns  est,  multis  tamen 

«inuitis    tulit,    ul  Praetores  ex 

«edietis  suis  perpetuis  ius  dice- 

«rent:  quae  res  cunctam  gratiam 

«tmbitiosisPraetoribuSv  quiuarie 

«ius  dicere  solebant,  sustulit.»  — 

IHo  CoiHus  XXXYI,  23.  « Prae- 

SemMlria,  Lib.  U. 


« tores  qnilibet  solebant  iura  ea, 
«secundum  quae  essent  iudica- 
a  turi ,  scripta  edicto  proponere. 
«Neque  uero  omnia  iura  statue- 
«  rant,  quae  ad  contractus  dirigen- 
«  dos  pertinerent ;  neque  id  simnl 
asemelque  fecerant,  neque  scri- 
«  pto  iuri  steterant :  sed  illud  mu- 
« tauerant  saepius ,  multaque  in 
«  bac  re  ad  gratiam  uel  odlum  cer- 
« torum  bominum ,  ueluti  fleri  as- 
«  solet,  gerebantur.  Igitur  legem 
«tulit,  ut  et  statlm  a  principio 
«Praetores  ante  edicerent,  quo 
a  iure  essent  usuri ,  et  deinde  ne- 
«quaquam  ab  eo  deflecterent.»  — 
Perlata  illa  lex  est  C,  Calpumio 
Piione  M',AeHio  Glabrione  Coss. 
a.  n.  c.  687. 

20 


306 


Coff.  L    De  iure  caussae  Caecmianae. 


^•Mj»for-  saepins  nterentnr.    Deniqne  netnstlorem,    qnaiii  Y.  D. 

"^^  dicit,  lianc  formulam  longe  mitiorem  foisse  quam  alte- 
ram  illam  C^uAni  e  capite  44.  pro  TulUo  nos  propo- 
suimus^,  quippe  qua  propter  seruorum  quoqne  ac  pro- 
curatoris  facta  dominus  alligetur. 

Contra  Satdiiiui^^^  qno  ordine  duas  illaa  formulas 
modo  adscripsi,  enndem  existimat  etiam  temporis  esse, 
quo  qnaeque  constituta  atque  in  Edicto  proposita  fue- 
rit:  in  eo  quoque  Huschkio  aduersatur,  qnod  statuit, 
priorem  leniorem,  posteriorem  seneriorem  fiiisse.  Et- 
enim  nbi  Praetor  interdixisset  Undb  tu  .  •  .  DxiBCisn, 
ei,  quicum  ageretur,  eiusmodi  latebram  relictam  fnisse, 
ut  diceret ,  non  ipsum  se  sed  alios  QquAmquam  se  man- 
dante  uel  iubente*)  deiecisse :  cui  calumniae  quomagis 
obsisteretur,  alteram  illam  formulam,  Undb  dolo  bialo 
Tuo  ...  VI  DBTBUsus  EST  ^^),  compositam  atque ,  ut  ac- 
tori  optlo  esset,  priori  seruata  in  edictum  additam 
fnisse. 

Quae  Virorum  doctissimorum  sententiae  ambae  par- 
tim  ueri  partim  falsi  aliquid  habere  uidentur.  Mea 
autem  coniectura  haec  est:  ' 

Formula  illa,  qnam  e  d.  c.  44.  priorem  adscripsi, 


25}  I.  1.  p.  517. 

26)  In  d.  cap.  29.  habetur  Un- 
de  DE  dolo  mcUo  rel.,  eaque  par- 
ticula,  ab  Httsekkio  1. 1.  apte  de- 
fensa,  nullo  iure  hic  eiecta  esse 
uidetur.  Quamquam  ultro  con- 
cedo,  ubi  sententia  magis  inter- 
dicti  quam  formula  referretur , 
breuius  illud  loquendi  genus  etiam 
usitatius  fuisse:   ueluti  statim  in 


c.  30.  pro  TuUio:  Unde  dolo  maU> 
meo  ui  deiectus  eii.   Sic  enim  eise 
legendum ,  non  uti  in  Editionibus 
perperam   habetur  a  dolo  maUy 
meo,  praeter  sermonis  consuetudi- 
nem   etiam    Codid»  pcUimpietti^ 
quem  nuper  denuo  contuli,  aucto-^" 
ritas  facit.    Qua  de  re  disputand^B 
locus  erit  in  tertio  libro  nostro  a< 
orationem  pro  TulUo. 


OeifiterdiaodemuulgariseuquoliMano.  807 

«taiani  duco ,   cains  qaidem  notitia  ad  noa  per-  vaigan.  for. 
,  eademqne  ad  haec  tempora  naqne ,  qaibus  Cae-  "«^- 
Mssa  acta  est,  consemata  fult  nec  nmqnam  ex 
ki  perpetanffl  sablata  neqae  aliter  commotata 
t  «erbia  detrudere ,  ef icere ,  deUeere  gliacenti- 
rfa,  qainetiam  fortasse  per  diaersa  eiasdem  ae- 
itardieta  paallalam  aariaref )    Atqae  boc  eat 
%eero  in  d.  c  44.  refert,  fuUse  illad  interdi- 
pud  matores  de  ai,  quod  hodle  quoque  Ht. 
1  l^tar  opoa  fdit,  at,  qaam  haec  formaia  in 
j^r^ioneretar,  Praetores  nonnamqaam  per  hos 
altero  illo  interdicto  et  noaa  qaadam  formala 
ierefit^  qaemadmodam  Cicero  in  d.  c.  29.  tra- 

Imffl  qaod  Sauinius  ostendit,  aalgarem,  de  qaa 
Uxlmas,  formalam  aliquando  propter  angustlo- 
im  aocum  Procurator  et  Familia  interpretatio- 
oam  Cicero  defendens  Caednam  inter  exefflpla 
ixit^^),  nimis  apparuisse  actori  difficilem  calum- 

I  Cs«ctfia  e.  17.  «Quid?  «gDificai.»   —  De  uerho  Eiiure 

m  dicesT  nam  eo  uerbo  uide  d.  c.  7.  legis  Thariae^  uerbis 

raetores  in  hoc  interdicto  supra  p.  294.  exhibitis.    Cie.  de 

UmL9  —  Conf.  ibidem  c.  lege  agraria  III,  3,  11.  «  eiiamne 

.  mdtieetui   deirutusque  «si  ui  eiedt?   etiamne  si   clam, 

L»  4.  $.  27.  De  usurp.  et  « si  precarlo  uenii   in  possessio- 

»  TuUio  c.  29.  45.  —  Ad-  «  nem  7  Ergo  hae  lege  ius  ciuile, 

t  Bdieti  capite :  pro  (^in-  «caussae  possessionum ,  Praeto- 

7.  6.  exir.  —  Sauin,  1.  1.  «rum  interdicta  ioUentur.)»  L.18. 

Yerissime  autem  Hutcfy-  §.  15.  De  dam.  infe.  —  De  uerbo 

L  e.  29.  « llla  uero ,  In-  Deiicere  eonferantur  loea  ex  ora- 

ox  detrtutt*  idcirco  uide-  tione  pro  Caecina  supra  p.  295. 

liortbus  displicuisse,  quo-  adscripta. 
m  solam  uim ,  quae  ma-  28)  c.  19.  20.  «  81  me  uiUicus 

>so  tactu  corporis  fit,  si-  «tuussoloi  deiecisset,  non  familia 


308 


Cap.  L   De  iure  caussae  Caecinianae. 


vuigahffor.  nlaeque  obnoxiam,  prorsns  infitiari  non  audeo,  quan- 


rietM- 


quam  satis  antiquam  duco  liorum  uocabulorum  Inter- 
pretationem,  quam  ueram  aequam  bonoqne  iudice  di- 
gnam,  quinetiam  expeditam  exploratamque  esse  Cicero 
demonstrat :  tantummodo  non  adducor  ut  credam  talem 
caussam  fuisse,  cur  altera  illa  formula,  quae  dolum 
eius  quicum  agitur  tam  personae  eius  quam  famiHae 
procuratorU/ue  substituit ,  a  Praetoribus  componeretur 
atque  in  Edtcta  reciperetur,  aut  e  peculiarl  saltem 
quarumdam  caussarum  figura  actoribus  accommodaretur. 
Contra  hoc  magis  arbitror  Praetores  mouisse,  quod 
in  quibusdam  caussis  intelllgebant,  iniquiorem  existere 
uulgarem  interdicti  formulam  ei  quicnm  agitur  lustoque 


«  deiecissety  ut  opinor,  sed  aliquis 
«de  familia  .  .  .  Quid  enim  fa- 
«  cilius  est  quam  probari  iis,  qui 
«  Latine  sciant,  in  uno  seruulo  fa- 
«miliae  nomen  non  ualere?  Si 
«  uero  ne  habeas  quidem  seruum 
«  praeter  eum,  qui  me  deiecerit, 
« clames  uidelicet :  Si  habeo  fa- 
«miliam,  a  familia  mea  fateor 
«te  esse  deiectum.  Neque  du- 
«  bium  est,  quin»  si  ad  rem  iudi- 
«  candam  uerbo  ducimur,  non  re, 
«  familiam  intelligamus,  quae  con- 
«stat  ex  seruis  pluribus  ;  quin 
« unus  homo  familia  non  sit  .  .  . 
«At  uero  ratio  iuris  interdictique 
«  uis  et  Praetorum  uoluntas  et  ho- 
« minum  prudentium  consilium  et 
«auctoritas  respuat  hanc  defen- 
«  sionem  et  pro  nihilo  putet  .  .  . 
«  Etiam  .  .  si  tuus  seruus  nullus 
« fuerit  sed  omnes  alieni  ac  mer- 
« cenarii,  tamen  et  ipsi  tuae  fa- 


fcmiliae  genere  et  nomlne  conti- 
«  nebuntur.  »  —  De  famUUu  no- 
mine  <n  hoe  imerdieio  nlde  L.  1. 
SS-  16  -  18.    ao.  h.  t.  L.  195. 
S.  3.  De  y.  S.   PmUU  Y,  6,  3.; 
in  aliii  rehui :   L.  40.  De  Y.  S. 
AppuMi  Apolog.  p.  52.  (Btpont.) 
«  Quindecim  liberf  hominei  pofw- 
«<uf  est,  totldem  senii  famiUa, 
« totidem     uincti     ergaUuhm. » 
Phaedri  Fab.  III,  19.  «Aesopus 
«  domino  solus  cum  estei  fkmilia  » 
rel.     Gonf.  Fettum,  Briesonium^ 
ForceUinum,  Dirktenium  s.  ▼.  Fa— 
milia:  Rittershutium  (apnd  SchU — 
tingium)   ad    d.  ^  PauUi    locomS* 
Fomerium  ad  d.  L.  40.  —  Adde  ^^ 
pro  TuUio  c.  10.  et  L.  2.  $.  14- — 
Vi  bon.  rap.  —  De  proeuratoi^^ 
uide  supra  p.  118.   stqq. , 
etiam  Ciceronis  uerba    in   not4 
11.  exhlbui. 


g.  2.  De  mteriicto  de  uiuulgariseu  quotidiano.  309 


rietai. 


periculosiorem.  Qnod  ubi  de  eo ,  qnod  tpse  deiecisset ,  ^JllfitT  ^ 
agebatnr,  niin<|uam,  opinor,  usu  uenit.  Quid  autem 
qmmi  aut  famUia  aut  procurator  deiecerat?  Si  id  so- 
lum  apeetauerfs  quod  plerumque  fieri  solet,  uidelicet  ut 
ex  einsmodi  deiectione  dominns  possideat ,  expedita  res 
est  y  nec  quidquam  iniqui  habet  interdictum ,  quo  ex 
fiicto  fiuDiUae  procuratorlsue  ad  restituendum  dominus 
tenetor.  Sed  diuersa  res  erat,  si  qnando  Cd  quod  ra- 
rius  qoidem  at  nonnumquam  tamen  accidit,  ac  facile 
potult  Interdictum  componentes  effugere^  ex  illo  fami- 
liae  procuratorisue  facinore  fructum  dominus  non  ce- 
penit,  neque  fundum,  quem  actor  interdicto  repetebat, 
poaaidebat,  neque  restituendi  facultatem  habebat.  Nam 
tunc  aane,  nisi  mandante  uel  iubente,  sciente  ac  pru- 
dente  domino,  denique  nisi  dolo  malo  domini  factum 
esset,  durissimum  fuit  dominum  ad  restituendum  dam- 
nnmiioe  sarciendum  teneri  ac,  nisi  omni  modo  satisfo- 
eeret,  lltls  aestlmatione  atque  adeo  poenis  condemnari.^^) 


a9)  Boe  qaoque  loco  Husch- 

hmi  ms9M  ex  parte  mecain  fa- 

dt;   ■an  ftd  d.  c  29.   sic  scri- 

ptit:    «Qaod  liiterdlctuin  (scil. 

milsare  ex  d.  e.  44.)  «loDge  se- 

«aertas   est   raperiorl  (in  d.  c. 

S9.)»  «ffqaldem  eo  propter  ser- 

«ooruBi  quoque  ac  procuratoris 

«Ikcta  dooiinus  alligatur;    et  in 

«pereona  quidem  i^ruomm  lu- 

«rstissime ;  liis  enim  non  cohibitis, 

«  si  postea  noxae  deditis  el  caren- 

«  dum  erit,  tpse  sibi  imputabit  do- 

«  minus :  sed  quod  etiam  procura- 

^toriSf  cui  bonorum  suorum  ad- 

«  ministrationem   permisit ,   facta 


« praestare  cogitur ,  id  quidem 
«  quamuis  Aedilium  edictum  (L.  1. 
«S.  1.  L.  25.  S-  3.  De  aedil.  ed.) 
«adhuc  simillter  scriptum  sit, 
«  paullo  durlus  est,  unde  elus  men- 
« tio  in  eo  edicto  de  ui,  quod  172- 
«pianus  (L.  1.  pr.  De  ui)  nobls 
«  seruault ,  merito  est  detracta.»  — 
Equidem  quam  Y.  D.  constituit 
distinctionem  inter  famiUam  et 
procuratorem  ,  consulto  omisi , 
quia  in  actionlbus ,  quae  famillae 
noroine  darentur,  non  puto  illa 
aetate  tam  expedltum  Aiisse,  quod 
alias  docemur,  dominum  noxae 
ded$ndo  adeo  perftingi  posse,  ut 


nulM    vi- 
rietM. 


310  Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

v«igw»for-  Atque  haec,  mea  quidem  sententia,  caussa  fuit,  cor 
nouam  illam  interdicti  formulam  componerent,  quam, 
consemata  caeteroquin  uetere  illa  ac  uulgarl ,  huic  dun- 
taxat  generi  accommodabant,  eaque  ratione  et  iuri  et 
aequitati  consulere  solebant. 

Quod  si  ita  est ,  uerissime  Cleero  in  d.  e.  39. ,  pro- 
posita  illa  formula,  quicquid  de  ui  huius  exempli  ad 
probandam  M.  TulHi  caussam  statuas,  dlcere  pergit: 
«Sicut  ita  interdictum  est  et  sponsio  facta,  ego  me 
«ad  iudicem  si  defendam,  ui  me  deiecisse  coniiteftr, 
«dolo  maio  negem;  ecquis  me  audiat?  Non  opinor 
« quidem.  Quia  si  ui  deieei  M.  Claudium,  doio  maio 
«deieci;  in  ui  enim  dolus  malus  inest:  et  Clandio 
« utrumuis  satis  est  planum  fiieere ,  uel  se  a  me  ipso 
« ui  deiectum  esse ,  uel  me  consilium  Inisae,  ut  uf 
« deiiceretur. » 

Nec  puto  huic  coniecturae  meae  officere  nouan 
quandam  iertiamque  elus  interdicti  formulam ,  quain 
Galij  Ulpiani  caeterorumque  iurisconsultorum ,  quos 
nostros  haud  absurde  appellamus,  temporibus  obtinu- 
isse,  partim  testimoniis  docemur,  partim  uestigiia  odo- 
rari  possumus.  ^^)    Eam  puto  talem  fere  fuisse: 


recte  restltuisse  aut  satisfecisse 
uideretur.  Qua  de  rc  proprius 
disputandl  locus  erlt  In  libro  ter- 
tio ,  ubi  de  iure  caussae  TuUia- 
nae  tractabimus. 

30)  Vide  L.  1.  pr.  h.  t.  (Verba 
habes  supra  p.  296.)  §.  11.  ib. 
«  Ait  Praetor ,  Deieciiti  aiU  fami- 
« lia  deiecit :  raerito  famUiae  men- 
«tio  habita:    nam   cum  deieciiti 


« uerbum   refertur  ad  personiiD 
tt  eius  ,   qui  delecii ,    nec  peiti- 
«  neat  ad  eum ,  culua  familia  deie- 
«clt,  (nec  enim  ego   uideor  de- 
« lecisse  si   famiUa   mea  deiece- 
a  rlt)  consequens  fuit  addere  a^ 
«famiUa  tua  deiecii.»    Conf.   fi* 
15.    Ib.    —     De  exe^iom  ui^* 
Gaium  IV ,  154.  PauUum  Y ,    ^* 
7.  L.  1.  S*  30.  L.  18.  pr.  h.      ^ 


S.  9.  De  imterdicto  de  ui  uiUgari  seu  quoHdkmo.  Sl  1 


rieUa. 


UnDB    TU    NuMBRI    NbGIDI    AuLUM    AoUUUM    IN    UOC  Vttlfttwfof 
ANNO  VI    DBIKCISTI    AUT    FAMILIA    TUA  DBIECIT,    Q.    D* 
a.  A«,    gUUM    NBC    VI    NBC    CLAM  NBC   PBBCARIO  A  TB 
POSSIDBBBT,  BO  BB8TITUAS. 

Etenifli  qoo  magis  ius  ciuile  inde  ab  hac  CieeronU 
aetate  Utteris  excolebatur  atque  elatiori  qoadain  doc- 
trina  in  artem  expoliebatur,  eo  ma^s  solidum  tam  ca* 
ueDdi  qnam  interpretandi  genus,  ex  ipsis  iustitiae  ae- 
qultatisque  praeceptis  deriuatum,  priscis  istis  uerborum 
tmlia^biis  infinitisque  captationibns  successit.  Unde 
cimi  saepe  alias  tum  in  hoc  interdicto  effectum ,  ut  com- 
nodiori  quadam  breuitate  in  componendis  actionum  ali- 
amfliqMe  remm  formulis  deinceps  defDngerentur.  ^O  Ut 
eece  quum  in  ueteribus  illis  interdictis  luxta  dombium 
deiectiim  etiam  famiHa  ac  proeurator  eius  commemo- 
raretur,  posthac  hisce  omissis  solum  dominum  retinu- 
enmt,  quoniam,  ueluti  corporali  illo  uerbi  deiieere  in- 
tellectii  in  inris  effectum  utilitatemque  conuerso^  statue- 
iiant,  cofus  femilia  aut  procurator  deiiceretur,  eum,  si 
per  hos  antea  possedisset,  ipsum  uideri  deiectum.^^) 


GoBf.  f.  6.  I.  De  InterdicUs.  — 
0e  amm»  nide  loea  supra  (p.  ^.) 


31)  £  jBtsna  exemplonim  alla 
iara  q^edaBtf om  eopia  nnum  hoc 
aSHam:  L.  1.  Quod  met.  ea. 
(Ulpimmt)  «Ait  Praetor :  Qcoo 
«■ma  CAuaaA  GBaTUM   brit, 

«14X1«  IfOll  BABBBO.     OUm  ita 

«cdlecbatiir:  Qcod  ui  metusub 

«cmiA.    Vi$  enlm  fiei>at  men- 

«Uo  propter  neeessitatem  imposi- 

tum  contiariam  noluntaU ;   me- 

•t«i,  tislanUs  ael  futnri  pericnli 


«  caassa  mentis  trepidaUone.  Sed 
apostea  detraeta  est  uis  menUo 
« ideo,  qnla  quodeunque  ai  atroei 
«  fit ,  Id  meta  qaoque  flerl  uidea' 
«tur.n  Conf.  L.  3.  pr.  eod.  — 
Adde  in  Verrem  m,  65.  «G.  Gal- 
« lus  .  . .  postulaait  a  £.  MtUUo^ 
«  ut  ei  edicto  sao  iudicium  daret 
« in  Apronium  Oiiod  pw  uim  otit 
«  metum  abstuUssei ,  quam  formu- 
« lam  Octauianam  et  ilomas  Me- 
« telius  habuerat ,  et  babebat  In 
«prouincla»  rel. 
32)  L.  1.  f .  22.  h.  t.    «  Quod 


312   Cap.  1.    De  iure  caussae  Caecmkmae. 


Valgarit  fbr- 
vieUa 


Simili  ratione  a  parte  deUde^itU  procuratoren  ex- 
punxemnt,  qnia,  ubi  dominus  mandasset  ratumue  ba- 
buisset,  ipmm  deiecisse  iudicabant,  alias  non  domiMum 
sed  ipsum  procurataretn  conueniri  uolebant.^) 

Familiae  autem  mentionem  idcirco  conseniauerunt, 
quia,  etiamsi  nullo  modo  uoluntatem  suam  dominus  ac» 
commodasset,  nihilominus  famiiiae  nomine  ita  teneba- 
tur,  ut  leuiori  tamen  restituendi  genere,  hoc  est  fwxae 
dedendo  et  quod  ad  se  peruefiisset  reddendo  expedire 
se  posset.^^) 


«teraus  uel  procurator  uel  colo- 
«DQS  tenent,  dominus  uldetnr 
«  possidere :  et  ideo  his  deiectis 
« ipse  deiici  de  possessione  uide- 
« tur ,  etiamsi  ignoret  eos  deiectos, 
«  per  quos  possidebat.  Et  si  quis 
"igitur  aiius,  per  quem  possi- 
«  debam ,  deiectus  fuerit ,  mihi 
« competere  interdictum ,  nemini 
«  dubium  est.  —  g.  46.  idid.,  cu- 
ius  loci  uerba  uide  supra  p.  191. 
not.  49.  —  Sauiniui  1.  1.  g.  33. 
p.  436. 

33)  L.  1.  SS-  12—14.  h.  t. 
« Deiecisse  autem  etiam  is  uide- 
« tur  y  qui  mandauit  uel  iussit,  ut 
ualiquis  deiiceretur:  parui  enim 
«  referre  uisum  est ,  suis  manibus 
«  quis  deiiciat  an  uero  per  alium. 
a  Quare  et  si  familia  mea  ex  uo- 
«luntate  mea  deiecerit,  ego  ui- 
«deor  deiecisse  ....  Quoties 
«  uenis  procurator  deiecerit ,  cum 
«  utrolibet  eonim  ,  id  est ,  siue 
N  doroino  siue  procuratore  ,  agi 
«  posse  Sabinui  alt .  .  .  non  enim 
c<  excusatus  est  qui  iussu  alicuius 
«  deiecit,  non  magls  quam  si  iussu 


«alicnius  occidit.  Com  aateni 
«  folsus  est  procantor »  cum  ipso 
« tantom  procuratore  Interdld  de- 
«bere.  Sabini  sententia  uera 
«  est.  —  Sed  et  si  quod  •lios  de- 
«iecit  ratum  habnero»  sant  qni 
«putent  secundum  Sabimmm  et 
« CasHum  ,  qui  raUliablUoneiD 
«  mandato  comparant ,  m$  uideri 
«deiecisse  interdictoqne  Isto  te- 
«  neri :  et  hoc  ueram  est.  Rectios 
«  enim  dicllur ,  in  malefldo  ratl- 
« habitlonem  mandato  compara- 
«ri.»  —  Conf.  L.  3.  gg.  10. 11. 
eod.  L.  152.  SS-  1*  2.  De  R.  I.  — 
Sauiniui  I.  I.  p.  516.  aeq. 

34)  L.  1.  S-  15.  h.  t.  «Quod 
« igitur  additur ,  aut  famHia  tua 
«deiecUf  merito  scriptum  est  in 
«eum  casum,  in  quem  fjunllla 
«mea  ui  deiecit.  Caeteram  si 
« iussit ,  ipse  deiecit :  nec  gra- 
« uari  debet  dominus ,  qui  non 
«  lussit ,  si  seruorum  suorum  fa- 
«  ctum  praestaret ,  etsi  non  iussu 
«  eius  deiecerant ;  nam  non  gra- 
« uabitur  hoc  nomine ,  quippe 
«cum  aut  peraenit  ad  eum  ali- 


S^2. 


de  ui  uulgari  seu  (/uiftiduino.  313 


Deniqae  exceptionem   Cum  illk  possidsrbt  uides  ^.[llfit^*  ^^J[: 
oinissaiD  esse  ac  uerbis  Unde  deiecisti,  fortasse  etiam   '*'*** 
altera  exceptione,    quae  reliqua  est,   tacite  compre- 

Iien8am.^0 

Qud  interdicendi  interpretandique  genere  quum  tam 
duplicis  iUius  formulae  consilio  quam  iuri ,  quo  tunc 
utebantur,  omnino  satisfieret,  quid  mirum,  hisce  luris- 
eonsuitomm  temporibus  ueteres  istas  interdicti  con- 
ceptiones  in  desuetudinem  abilsse  ac  uestigiis  nullis 
relictls  euanuisse? 


« quld  9  ei  resUtneret  (Hal. :  r&- 
cffifiiel,  Yiilg.:  regiitverU);  aiit 
«noD  penieiilt»  et  ipsos  seraos 
cmaleficU  eaossa  noxae  dedendo 
«indemnls  erlt :  qnod  enim  noxae 
«dedere  eoDpellitar,  in  damno 
cfMm  debet  reputare,  cum  ser- 
«uuf  hoc  (aUas  additur:  modo) 
«poisit  domlnl  deteriorefn  con- 
«dldonem  Ikcere.»  —  Noif,  quod 
typla  dlstiuxl,  ab  Hotomano  re- 
eeptmn »  Brenkmanno  probatum , 
iiabetiir  In  God.  Rehd,  et  in  meo, 
praeterea  In  hlsce  impressis :  Ao- 
mae  (V.  Fueher)  1476.  VenetUe 
(N.  iernon)  1477.  Lugdunii  (lo. 
Sifber)  1482.  Norimbergae  (Ko- 
kmrgerj  1483.  VenetiU  (B.  de  Tor- 
Us)  1484.  ihid.  (G.  d^Arriuabe- 
nit)  1403.,  denique  Haloander.  — 
(.  19.  Ibld.  «  Si  quis  tamen  neget 
«se  sernum  uel  fomiUam  defen- 
« dere ,  cogendus  est  pati  hoc  in- 

•  terdlctum,  ad  hoc  scilicet,  ut 

•  quod  ad  eum  peraenit  resti- 
«tuat.» 

35)  L.  1.  8-  23.  h.  t.    «Inter- 
«dietum  autem  hoc  nulli  compe- 


«  Ut  nisi  ei ,  qui  tunc ,  cum  deii- 
«ceretur,  possidebat:  nec  alius 
«deiicl  uisus  est  quam  is  qui 
«pos8idet.ii— >  Fot.  Fragm.  $.91. 
Idem  (?)  LU>.  II .  de  Interdictis , 
sub  Utulo  Si  uti  frui  prohibitue 
etse  dieetur.  « Non  is ,  ad  quem 
«  ea  res  pertlnet .  . .  legatum  est, 
«  qui  utendl  fruendi  caussa ,  cum 
«ususfractus  ad  eum  pertineret, 
«  missus  in  qua  re  sit ,  possidere 
«  eam  uidetur ,  et  ob  id ,  qui  uU 
«  frui  prohibitus  est ,  proprie  de- 
«  iectus  diei  non  potest.  ideo  spe- 
«  cialiter  hoc  interdictum  eo  casu 
«desiderari.»  —  Conf.  loca  supra 
allata  p.  310.  not.  30.  —  Caete- 
ram  iuris  potius  raUonem  quam 
formulam  interdicti  spectat  quod 
PauUus  habet  in  L.  8.  h.  t.  «Ful- 
«cinius  dicebat,  ui  possideri , 
«  quotiens  uel  non  dominus,  eum 
9itamen  possideret ,  ui  deiectus 
«  est.  —  SimiUter  in  L.  3.  g.  12. 
h.  t.  ad  Edicti  tenorem ,  non  ad 
interdicti  formulam  referendum 
puto  quod  Ulpianus  scripsit :  «Hoc 
« interdictum  etiam  aduersus  eum 


312   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinkmae. 


Valgaritfbr- 
rieUa 


Simili  ratione  a  parte  delicientU  procnratorefli 
punxenint,  qnia,  nbi  dominus  mandasset  ratomiie 
buisset,  ipsum  deiecisse  iudicabant,  alias  non  domi 
sed  ipsum  procuratorem  conueniri  uolebant.^) 

Familiae  autem  mentionem  idcirco  consemaiie 
quia,  etiamsi  nuUo  modo  uoluntatem  suam  dominiu 
commodasset,  nihilominus  familiae  nomlne  ita  ten 
tur,  ut  leuiori  tamen  restituendi  genere,  hoc  est  «k 
dedendo  et  quod  ad  se  peruetiisset  reddendo  exp( 
se  posset^^) 


«teniiis  uel  procurator  uel  goIo- 
«nus  tenent,  dominos  uidetur 
«  possidere  :  et  ideo  liis  deiectls 
« ipse  deiici  de  possessione  uide- 
« tur ,  etiamsi  ignoret  eos  deiectos, 
«  per  quos  possidebat.  Et  si  quis 
"igitur  alius,  per  quem  possi- 
«debam,  deiectus  ftaerit,  mihi 
« competere  interdictum ,  nemini 
«  dubium  est.  —  g.  46.  t^id.,  cu- 
ius  loci  uerba  uide  supra  p.  191. 
not.  49.  —  Sauiniui  1.  1.  g.  33. 
p.  436. 

33)  L.  1.  SS-  12—14.  h.  t. 
« Deiecisse  autem  etiam  is  uide- 
« tur  y  qui  mandauit  uel  iussit,  ut 
ualiquis  deiiceretur:  parui  enim 
«  referre  uisum  est ,  suis  manibus 
«  quis  deiiciat  an  uero  per  alium. 
«  Quare  et  si  familia  mea  ex  uo- 
«luntate  mea  deiecerit,  ego  ui- 
«deor  deiecisse  ....  Quoties 
«  uerus  procurator  deiecerit ,  cum 
«  utrolibet  eorum  ,  id  est ,  siue 
«  domino  siue  procuratore  ,  agi 
«  posse  Sabinui  alt .  .  .  non  enim 
«  excusatus  est  qul  iussu  alicuius 
«  deiecit,  non  magls  quam  si  iussu 


«alicnius  occidit.  Com  ; 
«  falsus  est  procurttor ,  cmi 
« tantum  procuratore  interd 
« bere.  Sabini  sententia 
«  est.  —  Sed  et  sl  quod  alli 
«iecit  ratum  habuero,  fai 
«putent  secundum  Sabim 
« Casiium  ,  qui  ratlhablt 
«  mandato  comparant ,  me 
«deiecisse  interdictoqne  ii 
«  neri :  et  hoc  uerum  est.  B 
«  enim  dicltur ,  In  malefleii 
« habitionem  mandato  coq 
«ri.»  —  Conf.  L.  3.  SS-  ^ 
eod.  L.  152.  gg.  1.  2.  De  R 
Sauiniui  I.  I.  p.  516.  aeq. 
34)  L.  1.  S-  15.  h.  t.  « 
« Igitur  addltur ,  aut  famik 
iideiecitf  merito  scriptiun 
«eum  casum,  in  quem  f 
«mea  ui  deiecit.  Caetei 
« iussit ,  ipse  delecit :  ne< 
« uari  debet  domlnus ,  qn 
« lussit ,  sl  seruorum  suoro 
«  ctum  praestaret ,  etsi  non 
c  eius  deiecerunt ;  nam  no 
«uabitur  hoc  nomine ,  <] 
«cum  aut  peruenit  ad  eoi 


S.2.  Deinterdicto  de  uimUgari  seu  quetidiafw.  313 


rirtM. 


Denlqiie  exGeptionem   Cum  illk  possidsrbt  uides  ^^|fit[i*  t![r 
omissam  esse  ae  uerbis  Undb  dbibcisti,  fortasse  etiam 
altera  exeeptione,    quae  reliqua  est,   taeite  compre- 
liensam.^) 

Quo  interdieendl  Interpretandique  genere  quum  tam 
duplids  illius  formulae  consilio  quam  iuri ,  quo  tunc 
ntebantur,  omnlno  satlsfieret,  quid  mirum,  hisce  luris- 
consoltorum  temporibus  ueteres  istas  interdicti  con- 
ceptiones  in  desuetudinem  abiisse  ac  uestiglis  nullis 
relictls  euanulsse? 


•  quld»  et  rettttueret  (Hal. :  r&- 
•jfiftier»  Tnlg.:  reaUuerU);  aut 
•BOD  peraeiilt,  et  ipsos  seraos 
•maleficU  cauMa  noxae  dedendo 
«Indemiiis  erlt :  quod  enlm  noxae 
«dedere  compelUtnr,  In  damno 
«fMm  debet  repotare,  cum  ser- 
«uas  hoc  (allas  additur:  modo) 
«poMlt  domlnl  deteriorefn  con- 
«dicioiiem  Ikcere.»  —  Noif,  quod 
tjp^  dlstinxl,  ab  Hotamano  re- 
eeptam»  BrmUmatmo  probatum , 
habetmr  in  God.  Rekd.  et  in  meo, 
praeterea  in  hisce  impressis :  Ro- 
mae  (V.  Pueher)  1476.  Venetiie 
(N.  lemMon)  i\Tl.  LugdmU  (lo. 
Syber)  1482.  NoHmbergae  (Eo- 
hurgerj  1483.  VenetiU  (B,  de  Tor- 
0$)  1484.  ihid.  (G.  d^ArrhMbe^ 
nit)  1403.,  denique  Haloander.  — 
(.  19.  Ibid.  «  Si  quis  tamen  neget 
«se  seraum  uel  famiUam  defeB- 
«  dere ,  cogendus  est  pati  hoc  in- 
«lerdictum,  ad  hoc  seiUcet,  ut 
«quod  ad  eum  peraenit  resti- 
«Uiat«» 

35)  L.  1.  $.  23.  h.  t.    «Inter- 
«dlctum  aotem  hoc  nulU  compe- 


«  tit  nlsl  ei ,  qui  tunc ,  cum  deii- 
«ceretur,  possidebat:  nec  alius 
«deilci  uisus  est  quam  is  qui 
«possidet.»— >  Vat,  Fragm,  g.  91. 
Idem  (?)  Llb.  II .  de  Interdictis , 
sub  tttulo  Si  uti  frui  prohibitue 
etse  dieetur.  «  Non  is ,  ad  quem 
«  ea  res  pertinet .  . .  legatum  est, 
«  qui  utendl  fruendl  caussa ,  cum 
«ususfractus  ad  eum  pertineret, 
«  mlssus  in  qua  re  sit ,  pouidere 
«  eam  uidetur ,  et  ob  Id ,  qui  utt 
«  frui  prohibitus  est,  proprie  de- 
«  iectui  diei  non  potest.  Ideo  spe- 
«  ciallter  hoc  interdictum  eo  casu 
«desiderari.»  —  CoDf.  loca  supra 
allata  p.  310.  not.  30.  —  Caete- 
ram  luris  potius  rationem  quam 
formuiam  interdictt  spectat  quod 
Paullui  habet  in  L.  8.  h.  t.  «Ful- 
«clnius  dicebat,  ui  possiderl , 
«  quotiens  uel  non  dominus,  eum 
0itamen  poseideret ,  ui  deiectus 
«est.  —  SimiUter  in  L.  3.  g.  12. 
h.  t.  ad  Edictt  tenorem ,  non  ad 
Interdicti  formulam  referendum 
puto  quod  Ulpianui  scripsit :  «Hoc 
« interdictum  ettam  aduersus  eum 


314-    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecmiam 

^MkT^       Incertum  deniqae  illud  est,  quando  primiui 
-^-       rlnt  certis  de  caiusiB  uerba  im  hoc  anno,  qoo 
tuum  esset  Interdictum ,  missa  facere :  quippe  hai 
hoc  usu  uenlsse  necesse  est ,  ex  quo  tempore  etbi 
annum  interdicebatur,  dummodo  ad  eum,  qui  ui  deii 
aiiquid  peruenisset.  ^^)    Propter  tuinc  uero  aiiaai 
tasse  magnas  et  iustas  caussas  CicerofUs  Um 
Praetores  aliquando  tantundem   ab   Edicto   dei 
liaudquaquam  incredibile  est. 

Qua  de  re  audiamus  Ulpianum^  qui  in  lilNr 
ad  Edictum^^)  haec  retulit: 

« luliatms  scribit ,  si  alter  possessor  prouoeel 
« dicat  eum  ul  possidere^  non  debere  hoe  fai 
Cscil*  communi  diuidundo)  « dari,  tiec  post  i 
« quidem :  quia  placuU^  eHam  post  ammm  i»i 
ngui  ui  deiecity  ititerdictum  reddi.  Et  si  pi 
«Cinqnit)  dical  eum  possidere,  adbuc  cessal 
« iudicium,  qula  et  de  precario  interdictumdatu] 
« et  si  clam  dicatur  possidere  qui  prouocat,  dle 
«esse  ait,  cessare  hoc  interdictum:  nam  de  cl 
«stlna  possesslone  competere  interdictum  inq 

«proponltur,  qui  dolo  maio  feeit ,  « in  sepulchro  ui  aui  clain 

«  quo  quis  armis  deiiceretur »  rei.  «  est  uel  in  abdito  alio  lo 

36)  Quo  loco ,  sicuti  recte  Sa-  «  et  si  sub  terra  fieret  o 
uinius  (1. 1.  p.  545.)  monuit»  sem-  « sub  aqua  uel  cloaca  aU^ 
per  is  qulcum  agitur  habebatur,  «ctum    sit;    etiam  poti 
ubi  ex  tti  sua  etiam  tunc  posside-  «  caussa  cognita   competti 
bat.— DeiUoiureuideinfrap.321.  «dictum  de  eo  quod  facti 

37)  L.  7.  $.  5.  Gomm.  diuid.  «iViam  caussa  cogniUa  ainm 
Conf.  L.  15.  $.  5.   Quod  ui  aut  « ceptionem  remittendam , 
clam.  (Uipianus)    «Sed  si  is  sit  nmagna  et  iusta  caussa  ^ 
«locus,  in  quo  opus  factum  esl,  ^i  tiae  intertieniente.»  Gonf 
u  qui  facile  non  adiretur ,  utputa  4.  6.  ibid. 


g.  2.  De  uUerdkto  de  ui  uukfori  eeu  quotiiUmo.  315 
ittqae  de  formtda  qaidem  satis.    Nnnc  ad  ipsmn  Vttigam  ia- 

twdicti  iw. 

Indns  interdicti  ius  rationemqne  ueniamus. 

Qoae  res  qnum  in  celeberrimo  illo ,  quem  supra  dlxl, 
SaubM  libro  sic  tractetur,  ut,  quod  corrigam  aut  noul 
adiieiam ,  nihil  admodum  habeam ,  placet  III.  Praecepto- 
ris  mei  doctrinam^^)  per  indicem  exponere. 

PrlBum  igitnr  est  in  hoc  uulgari  seo  quotUttam 
UUerdieto  de  tH,  ut  actor,  quum  deticeretur,  posse- 
derit^;  nec  eredendum  est  iis,  qui  eius  possessionis 
deterlorem  facllioremue  eondicionem  fuisse  quam  In  In- 
terdlcto  UH  possldetU  existlmauerunt. 

Sed  noa  aatis  est  pogsedisee  actorem ,  nlsl  lUud  ac- 
cedat»  eum  iiec  til  iiec  elam  nec  preeario  «6  aduer'' 
mrio  possedisse^).  Quo  loco  admonendt  sumus,  non 
ptttari  eui  oi  possidere,  qul  possessionem  ui  sibl  ere» 
ptaai  In  Ipso  congressu  per  uim  recuperauait.  Non 
eobn  id  aolnm  Ucet,  uim  ui  depeUere  possessionemque 
Qi  defendere,  uerom  etlam  ui  recuperare  possessionen 
vi  amissam,  dummodo  In  contlnentl  non  ex  InteruaUo 
id  6at*^). 


38)  Vldesii  I.  I.  p.  510—45. 

39)  Ylde  •nprt  qoae  de  foT' 
mnla  dlepiittiiimus  et  loca  ibl 
•Ueu ,  p.  S08.  seqq.  et  p.  301—4. 
PnMterea  eoaf.  L.  1.  $.  83.  h.  t. 
(nerba  niodo  adf  eripsl  io  nota  35.) 
SS.  9. 10.  9S.  iHd.  L.  4.  g.  98. 
0e  ueiirp.  et  luuc.  — >  De  d.  8$. 
9.  10.  Gonsalendiis  est  SauHUut 
I.  I.  g.  7.  p.  72.  ieqq. 

40)  Vlde   ioca  sapra  p.   993. 
seqq.  allata    Adde  PaulU  V,  6,  7. 


«Qui  ul  ant  clam  ant  precario 
«  poealdet  ab  aduersario ,  Impune 
«deiidtnr.»  —  L.  1.  fi.  30.  h.  t. 
«Qui  a  me  ui  posildebat,  tl  ab 
«alio  deilciatnr,  habet  interdl- 
«ctum.»  L.  18.  pr.  eod.  —  De 
diuerso  luiUniaini  inre  conf.  (. 
6.   I.  De  interdictii. 

41)  L.  1.  g.  27.  h.  t.  «Vim 
«  ui  repellere  licere ,  Gaisius  scrl- 
«bit;  idque  ius  natura  compara- 
« tur.    Apparet  autem  (inquit)  ei 


tMHeti 


816 


Cof.  L    De  htre  eauasae  CaeeMmm 


YIb  aatem,  qnae  hnic  interdicto  Iociud  fadat, 
ease  debet,  h.  e.  ois  corporalis,  qoaeadeQ  po« 
tsAm  corpnB  sine  animnni  commonet,  ut  poMCi 
retinere  non  posslt,  eamqne  sine  detmsns  siae  i 
tns  relinqnere  cogatnr^').    Qno  genere  dlfert  I 


«  eo,  tniM  annls  repeUere  Ueere.» 
(•  as.  Urtd.    «Tl  poffiiiere  eum 
«  definlendam  ett,  <|iii  expnlso  ae- 
«tere  poMeMore  adqateltam  per 
«otm  poMeHlonem  obtliiet:  aat 
«qal  In  hoe  Ipfam  aptatas   et 
«praefiaiatot  aenlt»  at  (uif)  eon- 
«tra   bonos   mores»  aaxlUOy  ne 
«prohlberl  posslt  Inpedlens  In 
« possesslonem  [Oieit  (al. :  ukn 
c/iicial)].  Sed  qaH  per  alm  pos- 
«sesslonem  snam  retinaerlt,  Lor 
«lao  alty  non  ai  possidere.»  De 
sententia  eorrapttoslmi  lulas  locl 
alde  BatiUe.  Tom.  yil.p.405.  — 
L.  17.  eod.  (iuMamu)  « Qal  pos- 
«sesslonem  al  ereptam  al  In  ipso 
«congressa  redperat,   in  prlsU- 
«  nam  caassam  reaerU  potias  quam 
«al  possldere  inteUlgendus  est: 
« Ideoque  si  te  ol  delecero»  iUlco 
« tu  me  ,  deinde  ego  te ;  Vnde  fU 
«Interdlctam  tibl  utlle  erlt.»  — 
L.  3.  8.  9.  eod.     «Eam  Igitar, 
«  qoi  com  armis  aenlt ,  possomus 
«  armls  repeUere ,   sed  hoc  con- 
« fesUm  non  ex  InteraaUo :  dum- 
« modo  sdamus ,  non  solum  resl- 
«  stere  permlssam  ne,  deliclatar , 
«sed  et  si  delectus  qals  ftaerit, 
«euDdem  deUcere  nou  ex  inter- 
«  uaUo  sed  ex  conUneoU.»   Gonf. 
QuUaiUani  imt.  orai,  YII,  4,  6. 
« Nam  et  uU  eonira  uim  et  taUo 


«  nlhU  habent  aduersoi  m 
«  prior  fedt » inlnstf ;  eC  i 
«niam  res  pares  snnt, 
«estiustam,  qaodanteei 
Conf.  L.  45.  (.  4.  Ad  1 
qaiUam.  L.  12«  (•  1.  Qi 
ca.  L.  7.  (.  3.  L.  fl.  t* 
al  aot  dam. 

4a)  L.  1.  8.  3.  h.  U  « 
«solam  aatem  atroeea 
«tlnet  hoc  Interdlctonka 
Ibld.  «...  Idem  Labm  i 
« qni  meta  torbae  peitai 
«gerlt,  alderi  deieetoi 
«Pompofiiiif  alt,  olm  s 
«poraU  ui  locam  non 
«  Ergo  eUam  eum,  qul  fta 
«  superuenienUbus  qailmi 
«ilU  ui  occupauerunt  p 
«nem,  uideri  ui  deied 
De  lectione  Ergo  pro  JB§ 
Florentinui  habet ,  nli 
nttfm  1.  I.  g.  31.  p.  400 
Ergo  in  meo  quoque  Codk 
L.  3.  g.  5.  h.  t.  «Qalu 
«  nerunt ,  etsi  armls  non 
«  ad  deiiciendum,  sed  deii 
«armata  uis  Ihcta  esse  i 
«sutncit  enim  terror  ai 
«  ut  uideantur  armis  detec 
g.  6.  Ufid.  «Si  quis  autem 
«  maUs,  qui  aUbl  tendebai 
«hoc  deterrltus  proftnge 
«uidetur  deieetas:  qola 


S.  2.  De  interdicto  de  ui  uulgari  seu  quoHdiano.  317 


terdictnm  ab  interdictis  UH  pasHdetiSj  Quod  ul  aut  ^*^^ 
clam  aliisqiie  aetionibiis,  in  qaibus,  qnod  ni  fieri  fa- 
ctumne  esse  dicitar,  adeo  latissime  patet,  nt,  qaicqaid 
eontra  aolantatem  factam  faerit,  contineat^). 


«tnimo  ftiernnt  qai  annati  erant, 

«  sed  alio  tendebanu»  $.  7.  iM. — 

PlnM  y,  6,  4.  « Yl  deiicltnr  non 

«tantnm  qni  oppretra  moltitadi- 

«  Dis  aut  lyutinm  ant  telorum  aut 

« armoram  meta  terretnr »  sed  et 

« is ,  (pii  nlolentlae  oplnlone  com- 

«perta  possessione  cessit,  si  ta- 

«men  adoersarins  eam  ingressus 

«slu»    Gonf.  L.   1.    Quod  met. 

ca.    (Yeiim  habet  sopra  p.  311. 

not.  31.)  L.  a.  eod.  (Paullus)  «Vis 

«autem  est  maioris  rei  impetus, 

cqul  repelU  non  potest.»    L   3. 

(.  1.  eod.  (UlpUmus).  «Sed  uim 

«  aedpimns  atrocem  et  eam ,  quae 

«  adnenus  l>ono8  mores  fiat »  rel. 

L.  9.  pr.  eod.   (idem).    «Metum 

«aatem  praesentem  accipere  de- 

«bemus»  non  suspicionem  fnfe- 

«rendi  eius:    et  ita  Pomponius 

«Ub.  38.  scribit:  alt  enim,  me- 

«Uun  [illatum]  accipiendum,  id 

«est,  si  illatus  est  timor  ab  ali- 

«quo.    Denique  tractat,  si  fun- 

«dum  menm  dereliquero ,  audito 

«qnod  qnis  cum  armafis  ueniret, 

«an  hiile  Edicto  iocus  sit?  Et  re- 

cfert,  Labeonm  existimare,  Edi- 

«eto  loeum  non  esse,  et  Undb 

« ui  interdietum  cessare,  quoniam 

«non  nideor  ui  deiectus,  qui  deiici 

«non  exspectaui  sed  proftigi.  Ali- 

«ter  atque  si,  posteaquam  armati 

«togressi  sunt,  tunc  discessi :  buic 


«  enim  Edicto  locnm  ficere»  reL  — 
L.  33.  S-  S*  I>e  usurp.  f/tiUd- 
nu$)  « Sl  dominus  fondi  bomines 
«armatos  uenientes  existimaue- 
«rit  atque  ita  proftigerit,  quam- 
«  uis  nemo  eorum  ftindum  ingres- 
«  sus  fuerlt ;  ui  deiectus  uidetur : 
«  sed  nihilominus  id  praedium .  • . 
« a  bonae  fidei  possessore  usuca- 
«pitur,  quia  lex  Plautia  sT  iuUa 
«ea  demum  uetuit  longa  posses- 
«sione  eapl,  quae  ui  posseaa 
«ftiissent,  non  etiam  ex  quibus 
«uiquis  deiectus  ftiisseL»  Gonf. 
L.  4.  g.  22.  eod. 

43)  L.  1.  g.  5.  Quod  ui  aut 

«clam.  (XJlpianus) Vi  fa- 

«  €tum  uideri  QuinJhu  Mueim  scri- 
«  psit,  si  quis  contra  quam  prohl- 
«  beretur  fecerit :  et  mihi  uidetur 
«plena  esse  Quinti  Mueii  defini- 
«tio.  S*  ^*  ^^^  c(  si  Quis  iactu 
« uel  minimi  lapiUi  prohibitus  fa- 
«cere  perseuerauit  facere,  hunc 
«quoque  ui  fecisse  uideri,  iVis- 
«  diu»  et  Pomponius  scribunt;  eo- 
«que  iure  utimur.  S*  7.  Sed 
« et  si  contra  testationem  denun- 
«  ciationemque  fecerit ,  idem  m^ 
eCasceUius  et  Trehaiius  putant: 
«quod  uerum  est.»  Gonf.  SS«  ^* 
10.  ibid.  L.  20.  pr.  g.  1.  eod. 
L.  73.  S-  2-  De  R.  I.  L.  1. 
S«  3.  Ne  uis  fiat  ei  q.  in  po. 
(Ulpianus),   «  Haec  actio  non  tan- 


318  Cap.  L    De  iure  camsae  Caeemianae. 

^!l!£ti-'"*  Tertio  loco  requlritnr,  ut  acior  ui  deiectw  sit  ab 
ipso  eum  quo  euituue  fumiue  agttur  aut  ex  eorum 
tanen  uolnntate^). 

Quartum  est,  ut  actor  propter  iUam  uim  possidere 
desierit^O*  Nec  refert,  proliibitus  sit  quum  intrare 
uellet,  an  eiectus  detrususqne,  quum  ibi  tnm  esset^). 
At  nunquam  interdicto  locus  est ,  ubi  alia  caussa  amit- 
tendae  possessionis  interuenerit ,  ueluti  sl  propter  uim 
metumque  possessionem  allquis  aduersario  tradiderii^^). 


«tum  eom  tenet,  qui  prohibuit 
«quem  uenire  in  possessionem , 
«  sed  etiam  eum ,  qui  possessione 
«  pulsus  est  y  cum  uenisset  in  pos- 
«  sessionem.  Nec  exigitur ,  ut  ui 
«fecerit  qui  prohibuit.» 

44}  L.  7.  h.  t.  ^attOia;.  «  Cum 
«a  te  ui  delectus  sim,  si  Titius 
«  etndem  rem  possidere  coeperit, 
«non  possum  cum  alio  quam  te- 
«cum  interdicto  experiri.»  — 
Adde  loca  supra  p.  312.  not.  33. 
34.  allata. 

45)  L.  1. 88-  ^.  ^.  h.  t.  (Ver- 
ba  uide  supra  p.  191 .  not.  49.  De 
lectione  uide  Sauinium  ibi  cit.) 
NoN  habetur  etiam  in  Ed.  Lng- 
duni  (to.  Syher)  1483.  et  ibid. 
(Ftadin)  1513. 

46)  L.  1.  8*  24.  h.  t.  «Siue 
«autem  corpore  siue  animo  pos- 
« sidens  quis  deiectus  est,  palam 
«  est  eum  ui  deiectum  uideri.  Id- 
«circoque  si  quis  de  agro  suo 
«uel  de  domo  processisset  nemine 
«suorum  relicto,  mox  reuertens 
«  prohibitus  sit  ingredi  uel  ipsum 


«praedium,  uel  si  qufs  eum  in 
«medio  itinere  detinuerft,  et  ipse 
«possederit;  ui  deiectns  uldea- 
«tur:  ademisti  enim  ei  posses- 
«  sionem  ,  quam  anlmo  reUnebat 
«  etsi  non  corpore.»  $.  85.  UHd,  — 
L.  3.  8*  ^'  ^*  *  S'  autem,  eum 
«domlnus  uenlret  In  posaeasio- 
«  nem ,  armati  eum  prohibnerunt, 
« qui  inuaserant  possessionem , 
«ulderi  eum  armis  delectum. » 
Conf.  L.  12.  L.  18.  pr.  eod,  L.  6. 
S.l.L.  7.  L.  25.  8-  2.De  A.t.  A. 
P.  L.  18.  8*  i5.  (conf.  L.  15. 
8.  ult.)  De  dam.  infe.  Pautti  V, 
6,  6. 

47)  L.  5.  h.  t.  (Ulpianui)  «Sl 
«  rerum  (al. :  meiu  ,  Cras  et  Sa- 
uinius :  per  uim)  « tibi  possessio- 
«  nem  (Haioanderei  Yulgata,  eer- 
te  Codex  meus ,  hic  inserunt :  tii') 
« tradidero,  dicit  Pomponius^  rNBB 
«  ui  interdictum  cessare :  quoniam 
«  non  est  ui  deiectus  qui  compul- 
«sus  est  in  possessionem  indu- 
«cere.»  Conf.  L.  9.  pr.  in  fi. 
Quod  met.  ca. 


De  imterdieto  de  ui  uulgari  seu  quati^no.  S19 


ikfiie  hoc  interdictiim  ad  res  sott  tantum  perti-  v«i^  i.. 

^  "^  t«Hlicti  iM 

$  rebus  mobUUms  propter  possessionem  ui  amis- 
in  fnterdicitur^). 

^ctns  autem  interdicti  is  est,  nt  actor,  sl  snpe- 
leesserit,  in  eam  prorsus  condicionem  restttna- 
la  ante  deiectionem  fuisset^^). 
■nm  igitur  est,  ut  in  amlssam  possessionem  re- 
Mbeatur,  aut  quanti  ea  res  estj  aduersarius  ei 
metur^^).  Accedit  spotislonU  sumtna,  ubi  cum 
0  rea  ad  exitum  perducta  est^O- 


I.S8*3--9-b-t-  «...  Et 
l«r  ad  omDes  pertiDet 
fdietaiD ,  qul  de  re  solo 
Btl  deiiciuotnr:  qoalift- 
iBlrn  fderlt  locos,  uode 
ileleetas  est,  ioterdlcto 
H.  .  .  .  lUud  utlque  Id 
Bon  ueDlt,  ioterdictum 
esmobiles  dod  pertioere: 
cmu$a  furti  uel  ui  bo- 
i|»lorum  actio  competit : 
il  ad  exbibeodum  agi» 
mOK  y,  6,  5. 
1.  £.  31.  b.  t.  «Qui 
\m  est,  quicquid  damoi 
ob  boc  quod  deiectus 
Iperare  debet:  pristioa 
mtL  restltoi  debet,  quam 
t  erat,   si  dod  fdisset 

e.  b.  t.  (PauUus).    « In 

0  I^ids  ui  taoti  condem- 
ieoda  est ,  quanti  ioter- 
dere :  et  boc  iure  nos 
npimku  scribit;  id  est, 

1  Qiderl ,  quanti  actoris 


«iDtersit:  quod  alias  mious  esse 
«alias  plus:  oam  saepe  actoris 
«pluris  ioteresse,  bomioem  retl- 
«  oere ,  quam  quaoti  is  est ;  uel- 
«uti  cum  quaestioois  babeodae 
«autrei  probaodae  gratla  aut  be- 
«reditatis  adeuodae  iDtersit  elus 
«eum  possideri.»  Gai.  lY,  154. 
(Yerba  exbibui  supra  p.  295.  $eq,) 
ibid.  S- 163.  «...  ludicls  arbitrio 
«  si  quid  restitui  .  .  •  debeat ,  id 
«  sIdc  poeoa  restituit ,  et  ita  ab- 
«soluitur:  quodsi  oec  restltuat 
« . . . ,  quantl  ea  res  est ,  coo- 
«demoatur»  rel. 

51)  Gai.  lY,  162—64.  «Igitur 
«cum  restitutorium  .  .  .  ioter- 
«  dictum  redditur ,  uelut  ut  restl- 
«tuatur  el  possessio,  qui  ul  de- 
«iectus  est,  ...  modo  sine  peri- 
«culo  res  ad  exitum  perducitur 
«  modo  cum  periculo. »  rel.  —  ib. 
g.  165.  «Itaque  si  arbitrum  (is  cum 
quo  agitur)  «  dod  petierit  sed  taci- 
« tus  de  iure  exierit,  cum  periculo 
«res  ad  eiitum  perducltur:  oam 


390    Cof.  L    De  iure  caussae  CaecmUmae. 


Valgam  i«- 
urdieti  iiui. 


RestUuHo  uero  ac  lUis  aestimatio  pnieter  rem 
ipsaui  fiructfis  quoqae  eontinet  et  damnum ,  denique 
amnem  caussam  ^^) ,  imprimis  etlam  res  mobiles  ,  quas 
actor,  quom  de  fundo  aedibusue  deiiceretur,  ibi  tunc 
habuit'^). 


«  actor  prouocat  adoersarium  spon- 
«sione  Si  eorUra  edietwn  Fra&- 
«torif  nan  , .  .  restituertt;  iUe 
«  autem  aduersui  sponsionem  ad- 
«uersarii  restipulatur :  deinde  a- 
«ctor  quidem  sponsionis  formu- 
« lam  edit  aduersario  ,  ille  liuic 
«inuicem  restipulationis :  sed  a- 
«ctor  sponsionis  formulae  sub- 
«iicit  et  aliud  iudicium  de  re 
« restituenda  .  .  . ,  ut ,  si  spon- 
«sione  uicerit,  nisi  ei  res  .  .  . 
« restituatur ...»  —  Gonf.  ibid. 
{•  141.  (cuius  uerba  uide  supra 
p.  13.  not.  12.) 

52)  Yidesuprap.  299.  not.  8.  — 
L.  1.  g.  41.  h.  t.  «Non  solum 
«autem  flructuum  ratio  in  hoc 
«Interdicto  habetur,  uerum  cae- 
«terarum  quoque  utilitatum  ha- 
«benda  est.  Nam  et  Viuianus 
«  refert ,  in  hoc  interdicto  omnia, 
«quaecunque  habiturus  uel  ad- 
«secuturus  erat  is,  qni  deiectus 
«  est,  si  ui  deiectus  non  esset,  re- 
«stltui  aut  eorum  litem  a  iudice 
«aestlmari  debere;  eumque  tan- 
«ium  consecuturum ,  quanti  sua 
«interesset,  se  ui  deiectum  non 
«esse.  S*  ^*  ^^*  •  *  •  Denique 
«scribit  iuHanutf  eum,  qui  ui 
« deiecit  ei  eo  praedio ,  in  quo 
«homines  fuerant,  propius  esse, 
«  ut  etiam  sine  culpa  eius  mortuis 


«  homliilbus  aestlmatlonem  eomm 
«per  Interdlctum  restltuere  de- 
«beat:  slentl  f^  homlnls  etlam 
« mortuo  eo  tenetnr.  $.  35.  Hnic 
«consequens  eue  alt,  at  ulllae 
«  quoqne  el  aedhun  Incendlo  con- 
« sumptamm  preUum  restituere 
«  cogatur :  ubi  enim  quis  (Inqult) 
«delecit,  per  eum  sletisse  nlde- 
«tur,  quo  mlnus  rettitoeret.» 
Gonf.  L.  14.  8«  11-  Quod  met. 
ca.  PaulUY,  6,  8.  L.  10.  b.  t. 
(Gaiue)  «(81  de  fondo  proprleta- 
« rium  et  fhictuarlam  praedo  ei- 
«pulerit,  atqne  ob  Id  fknctaafius 
«constituto  tempore  non  nsus 
«  perdiderlt  ius  suum :  nemo  du- 
«bltat,  quin  dominus,  slue  expe- 
«riatur  cum  flructuarlo  aduersu 
«  praedonem  slue  non  eiperlatur 
«retinere  debeat  reuersum  ad 
«  usumfructum ,  et  quod  fructua 
«rius  perdidit,  Id  ad  damn 
« eius  pertineat ,  cnlos  Dicto  pe 
«iit. »  Gonf.  L.  9.  S.  1.  eod. 
53)  Yide  supra  p.  298.  aeqq. 
loca  ibi  allata  In  noUs  6. 11.,  uelut 
L.  1.  g.  33.  h.  t.  «Quod 
«ait  Praetor,  Quaeque  i!n  kahuit 
« slc  acciplmus ,  ut  omnes 
«conUneantur,  non  solum  qua 
«propriae  ipsius  fuerunt,  oeru 
«  eUam  si  quae  apud  eum  deposi- 
«tae  uel  ei  commodatae  uel  pi- 


S»  9.  De  interdicto  de  ui  uulgari  seu  quotidiam.  82i 
Fruetuum  computatlo   inde  a  deiectlonis  tempore  v«ifaru  i«. 

tonBcii  iw. 

fit,  nec  refert)  peruenerint  ad  eum  qulcum  agitur 
necnCy  dommoduab  actore  percipi  potuissent  ^^) :  sicuti 
ne  ad  ipaam  quidem  rem  restituendam  quaerltur,  an 
reus  possideat  ^^). 


gneratae ,  qmnaMiue  onMi  eel 
Qnmfraetiiiii  oel  costodiam  ha- 
Imity  oel  sl  qoae  ei  collocatae 
ffont:  eom  eoim  Praetor  dicat, 
AoMCy  omnla  haee  habmdi 
oerbo  eonUDentor.  g.  3S.  Ibid. 
Sane  qood  alt  Praetor,  ihi, 
qooBodo  aeeiplmus  ?  uUrum  in 
eo  loeo,  onde  quis  ui  deiectus 
est,  aii  oero  in  omnl  possessio- 
ne?  Btmelius  dicetur,  non  ad 
aBgalam  refbrendum  uel  loeum, 
tai  qoo  ftierlt,  oerametiam  ad 
eamem  partem  possessionis , 
qiHi  qols  earalt,  eom  deiici- 
tor.»  —  L.  pen.  eod.  (Ttyphor 
imu)  «Merlto  luUanui  respon- 
dity  sl  me  de  fbndo  oi  deie- 
eerie,  in  quo  res  mouentes 
ftienmty  eum  mihi  interdicto 
UmdB  ui  restituere  debeas  non 
solom  possessionem  soli  sed  et 
aa,  qoae  Ibi  fuerunt:  quam- 
quam  ego  meram  fecero ,  quo 
mlBQS  Interdicto  te  conuenirem : 
subtraetis  tamen  mortalitate  ser- 
vis  ant  peeoribus ,  allisue  rebus 
caso  Intercidentibus ,  tuum  ta- 
men  onus  nihilominus  in  eis 
resUtoendls  esse:  quia  ex  ipso 
tempore  delictl  plus  quam  fru- 
strator  debltor  consUtutus  est.» 

Sewcitfi»,  Ltk.  U. 


54)  L.  1.  8*  40.  b.  t.  «Bx  die, 
«  quo  quis  deiectus  est,  flractuum 
«raUo  habetur:  quamuis  in  cae- 
«teris  interdicUs,  ex  quo  edita 
«sunt,  non  retro  computantur. 
«Idem  est  et  in  rebus  moblllbus, 
«quae  ibi  erant:  nam  et  earum 
«  fructus  computandi  sunt  ex  quo 
«  quls  ui  deiectus  est. »  L.  4.  C. 
eod.  (TMocIsf.  et  Bfaxim.)»* . .  reum 
«  caussam  omnem  praestare  opor- 
« tet ;  in  qua  fructus  eUam ,  quos 
«  uetus  possessor  percipere  potuit, 
«non  tantum  quos  praedo  per- 
«cepit,  uenire  non  ambigitur.i» 

55)  L.  1.  8«  42.  h.  t.  «Ex  in- 
«terdicto  Unde  ui  etiam  is,  qui 
«non  possidet,  resUtuere  coge- 
«tur. »  8-  ^-  il^id-  «Idcireo 
«constare  ait,  enm,  qui  ui  de- 
« iecit ,  quique  ui  sine  dolo  malo 
«  desierit  possidere ,  interdicto 
«teneri. »  L.  15.  eod.  (PauUui) 
«...  Si  ui  me  deieceris  .  .  . , 
«  quamuis  sine  dolo  et  culpa  ami- 
«  seris  possessionem ,  tamen  dam- 
«  nandus  es  quanti  mea  intersit : 
«  quia  in  eo  ipso  culpa  tua  prae- 
«cessit,  quod  omnino  ui  deie- 
«  cisti »  rel.  —  Quo  perUnet  etiam 
L.  16. ,  quae  sequitur,  eod.  <,  si 
uera  est  lecUo,   quam  Sauiniui 

21 


32S  Cap.  L     De  iure  eanssae  Caecinianae. 


toffiicli  hM. 


Post  annum  et  aduerms  heredes  id  solum  continet 
Interdictmn ,  qood  ad  eom,  qaicum  a^tur,  pemcne- 
rit  ^).  Item  Iurisconsiiltonim  saltem  noslromm  aetate, 
et  accedente  noxae  deditione ,  qnoties  famUiae  nomine 
agebatur  ^O- 


(1. 1.  p.  535.  not.  2.)  a  FlorenHna 
miitili  iffane  diuersam  in  IViri- 
iimuibus  Codieibus  eompluribus 
et  in  aliquot  Editionibus  uetustls 
inuenit:  (UlpianuM)  «Interdicto 
•  Unde  ui  uti  potes,  si  a  filio- 
c  fiimilias  deiectus  es ,  ut  et  eius 
«caussa,  quod  ad  patrem  per^ 
«uenit,  Ipse  teneatur.»  Codex 
meui  ita  concinit ,  ut  pro  nutei» 
habeat  tamen  «  aut » ;  quod  noti- 
tiae  caussa  additum  uolui. 

50)  L.  1.  pr.  S-  39.  h.  t. 
(Yerba  habes  supra  p.  296. ,  ubi 
uide  etiam  caetera  anni  testimo- 
nia :  qulbus  adde  L.  7.  g.  5. 
Comm.  diuld.)  L.  3.  S-  i2.  h.  t. 
L.  2.  C.  eod.  (Dioclet,  et  Maxim.) 
«Yi  pulsos  reslituendos  esse  in- 
«terdietl  eiemplo«  si  necdum 
«utllis  annus  excessit,  certisslml 
« lurls  est :  et  heredes  teneri  in 
«tantum  quantum  ad  eos  perue- 
«  nit. »  (Conf.  Vatie.  Fragm.  S* 
312.)  L.  l.S-^^^eod.  «Excaus- 
«sa  hulus  Interdicti  In  heredem 
«et  bonorum  possessorem  caete- 
« rosque  successores  in  factum 
«actio  competlt  in  Id  quod  ad 
«eos  peruenit» ;  L.  2.  eod.  (Paul- 
Uu)  «doloue  malo  eorum  factum 
«  est ,  quomlnus  peruenlret. »  L. 
3.  pr.  eod.   « Quod  est  et  sl  quis 


«armis  deieetos  est:  qnia  ei 
«faclDoribns  defdndoram  de  eo, 
«quod  ad  heredem  peruenlt, 
«actlo  datur:  snffldt  enlm,  non 
«in  loero  nersarl  eum  heredea^ 
«  non  etiam  damnum  soblre.  {.  1. 
«Haec  actio,  quae  aduersoa  he- 
«redem  caeterosqoe  suceefsores 
«pertlnet,  perpetuo  oonipetlt, 
«quia  in  ea  rei  perseeatlo  eon- 
«  tinetur. »  Conf.  S-  iB.  Ihid.  — 
L.  9.  pr.  eod.  {PauUue)  «Sl  pln- 
«res  heredes  sunt,  umuqiutfM 
«non  In  amplius,  qunm  «d  mm 
«peruenerlt,  tenetor.  Qoa  de 
«caussa  interdum  in  soildom  te- 
«  nebltur  Is ,  ad  quem  totum  per- 
«uenerit,  quamuls  ex  parte  heres 
«sit. »  L.  4.  De  interdictis.  L. 
35.  De  O.  et  A.  ^  Neque  tamen 
spondebo,  dupllcem  hanc  acUo- 
nem  poit  annum  et  euiuersus  he- 
redem  iam  Cieeronii  aetaie  cert<» 
iure  comparatam  fuisse. 

57)    L.   1.  SS*  15.  19.   h.   U 
(Yerba  uide  supra  p.  312.   not* 
34.)    Adde  L.  16.  eod.    (hlc  su— 
pra  not.  55.)    conf.   L.  1.  S*  20^ 
h.  t.  L.  195.  S*  3.   De  Y.  S.  L.  b^ 
De  Interdictis.  (supra  p.  299.  noU^ 
8.)  —  De  actore  miunieijfmm  ui — 
desU  L.  4.  h.  t.  Conf.  L.  15.  S*  1  ' 
De  dolo. 


S»  9.  De  tnterdicto  de  ui  uulgari  seu  quoiidiano.  323 


Denique  hoc  interdictum,    qoamuis  non  sit  famo-  J^^^. 
mm  ^') ,  in  parentem  patronumqoe  non  datur  ^^). 

In  eo  quoque  natura  actionis  ex  delicto  oriundae 
interdictum  utitur,  quod  ex  pacto^)  rem  admissam 
praecedente  exceptio  non  comparatur. 


58)  L.  13. b. t. (t7l|p<ami«)  «... 
«■eqne  Vnde  tU  neqoe  allud  In- 
fterdlcUiin  famonim  est.»  Gonf. 
L.  8.  pr.  De  obseq.  par.  L.  10. 
(.  IS.  De  In  ins  noeando. 

G9)  L.  1.  $•  ^*  k-  ^    «Inter- 

cdictam  boc,    quia  atrocitatem 

cfoeinorlfl  in  se  babet,    quaesi- 

ctnm  eflty  an  Hberto  in  patronum 

«ael   Uberifl   aduersus    parentes 

•competitt    Bt  uerius  est,   nec 

«liberto  In  patronum  nec  in  pa- 

«renlefl  llberlfl  dandum  esse :  me- 

«IhiflqQe  erlt,  in  factum  actionem 

«Ms  competere :   aliter  atque  si 

«Qi  armata  usus  sit  aduersus  11- 

cbertum   patronus  uel  aduersus 

«Kberos  parens;    nam  hic  inter- 

«dietum   eompetit. »    L.  2.  g.  1. 

^  obsequils   parent.  (luUanus) 


«Interdictum  quoque  Und$  ui  non 
«est  aduersus  eos  reddendum. » 
L.  7.  g.  a.  eod.  (Ulpiantii)  «  Nee 
«  exceptiones  doli  uel  uis  metusue 
«  caussa ,  uel  interdictum  Vnde  ui 
« uel  Quod  ui  patiuntur.  »  Conf. 
L.  5.  g.  1.  L.  6.  L.  7.  pr.  eod. 
L.  11.  De  dolo. 

60)  L.  27.  S*  ^-  I>6  pactifl. 
(Paullus)  «Pacta,  quae  turpem 
«caussam  continent,  non  sunt 
« obseruaoda ;  ueluti  sl  paciscar, 
«ne  furti  agam  uel  iniuriarum  si 
«feceris:  expedit  enim  timeri 
«furti  uel  iniuriarum  poenam. 
«Sed  post  admissa  baec  paclsci 
«possumus.  Item,  ne  experiar 
«interdlcto  Vnde  %U,  quatenus 
«  publicam  caussam  continglt ,  pa- 
«  clsci  non  possumus. » 


AltwiM 
uitardicti 


«.3. 

Quemadmodum  differat  bUerdUtum  quod  dieutU  de 

ui  armata. 
Alfeniiii  de  oi  interdictmii ,  proprio  sao  nomine  de 
ui  haminibtu  coactis  armatigue  appellatnm^),  uti  in 
Edicto  per  hosce  aliquot  annos  erat  propositum,  Ita 
halc  caussae,  quae  inter  Caecinam  et  Aebutlom  age- 
batur,  nulla  re  addita  detractaue  accommodatum  fuit. 
Quamobrem  una  opera  et  Edicti  et  huius  caussae 
formulam  explorabimus :  siquidem  piacet  hoc  quoque 
loco  prius  de  formula^  postea  de  itirfa  ratiotie  dU 
spicere. 

Itaque  postulante  Caecina  uidetur  Dolabella  Pne — 
tor  in  hunc  modam  interdixisse : 

UicDE  TU,   Sex.  Abbuti,   aut  familia  aut  procu — 

RATOR  TUUS  A.  CaECINAM   AUT    FAMILIAM    AUT     PRO — 


1)  Breuitatls  studio  atque  ex 
caussae,  qua  de  agitur,  natura 
In  hac  oratione  aliquoties  appel- 
latur  interdictum  de  hominibui 
armcUii  seu  de  armatis  homini- 
bus,  ueluti  in  c.  31.  extr. ;  et 
simlliter  in  c.  8.  extr.  sic  habetur : 
«Praetor  interdixit,  ut  est  con- 
« suetudo ,  de  ui  hominibus  ar- 
«  matis,  i>  Contra  statim  in  c.  32. : 
«Dupliciter  homines  deiiciuntur, 
«aut  sine  coactis  armatisue  ho- 
aminibus  aut  per  eiusmodi  ratlo- 
«  nem  atque  ulm. »    Quae  uerba 


etlam  confirmant,    qood  oerissf- 
me  Sauinius  (I.  I.  p.  508.)  adnmo- 
nuit ,   casu  magls  qoam  ex  cert^ 
artis   usu   quotidianum  illud  oo- 
men ,  quo  tum  uulgare  de  ui  /a- 
terdictum ,  tum  uis,  qoae  ad  hoc 
pertlnet,  In  d.  c  31.  et3a.  ueniif 
a    CieeroM   osurparl.     Gonf.  i* 
Verrem  I,  19.    «Nihil  cum  Yerre 
tf  de  quotidianis  eriminibus  ie(n- 
«rus    sum. »     pro   TuUio  c.  ^* 
«agi  quidem  usltato  iure  et  f^ 
vitidiana  actione  potult»,   ei  ^^ 
h.  I.  Husehkius. 


g.  8.    De  interdicto  de  ui  armata.      SK 


CU&ATORSM   ILUUS    Vl    H0M1N1BU8  C0ACT18  ARBIAT18UE 
DBnClSTI,  QUA  DB  M  AeiTUa ,  EO  RB8T1TUA8. 

EIx  quo  perspicaum  e8t,  In  eo  difiBcUia8  fai88e  hoc 
Interdlctani  quam  uulgarey  quod  non  8ati8  e88et  tii 
actorem  esse  deiectum.  nisi  etiam  haminibus  aat 
coactis  aat  armatts  deiectua  easet. 

Hac  aero  parte  amplissimom  testlmonium  praebet 
haec  pro  Caecina  oratio,  nam  in  c.  21.  ipsa  uerba 
illa  HOMuriBUs  coactis  armatisub  ex  int^dicti  formnia 
recitantor  atqae  slngUlatim  explicantur '). 

Caetera,  qaibus  hoc  interdictam  a  oolgarl  lUo  dif- 
fert,  eo  ualent^  ut  uarlis  defensionlbus  sublatis  ad- 
iraetur  caussa  actoris  copiosiorque  efficlatur. 

Quo  prlmum  hoc  pertlnet,  quod  uersiculus  in  hoc  iah«e 
ANNO  omlttltur.    Ecce  Tuiiii  testimonium  in  epistola  ad 
C.  Casstum^): 

«Sed  haec  posterius.  Tento  enim  te  quo  anlmo 
«acclplas.  Si  enim  stomachabere  et  moleste  feres, 
«plura  dicemua,  postulabimusque ,  ex  qua  ai^/aei  ui 
« HOMiKiBUS  ARMATis  dciectus  sis  ^  iu  cam  resHtuare. 
« In  hoc  interdieto  non  solet  addi  in  hoc  anno.   Qua- 

8)    ObteniatioDe   digDam    est,       rum  uocem  armaii$  Deque  Edicto, 
In  actlooe ,  quam  dieuut      quod  iu  L.  2.  pr.  Yi  boD.  rap. 


(  ieworMm  raptormn,    iouerso      traditur,   cootinerl,    neque  elus 
haberi  «  homiDibus  arma-      iDterpretatiooem  Id  illo  titulo  (nl- 


(f  coaeiiMue» ,  pro  TuUio  c.  7. ;       sl  furtim  quodammodo  Id  g.  2.  ib.) 
In   Utulo  Dlgestorum  De      legi ,  dum  uerbum  coaetis  tam  in 


ft  mi  armata ,  ubi  diligeos  in-  Edicto  habetur  (d.  princ.)  quam 

ItiDr  uocabuil   armatii    iDter-  (DterpretatloDe   iUustratur  Id   d. 

ntio  (L.  3.  $.  2.  seqq.  codC.  L.  2.  gS«  ^—7.  12. 

t.  J.  De  iDterdictis) ,   uerbum  3)  ad  Fam.  XT,  16 ,  3. ,  de  a. 

tis  nusquam  comparere :  cod-  u.  709. 

&  actioDe  ui  honorum  rapto- 


^  Cap.  L    De  iure  caussae  Caecifdanae. 

ure  si  iam  bienniiiiii  aot  triennimn  eat,  qmiin  uir- 
« tuti  nunciuin  remiaisti  delenitus  iUecelnis  uolupta- 
«tis;  in  integro  res  nobis  erit.* 

Hoc  autem  testimonium  ut  solum  esset,  quo  de 
illa  interdicti  proprietate  edoceremur,  non  Ci^eronU^ 
puto,  sed  fortunae  culpa  effectum  est.  Quae  si  ora- 
tionem  pro  M.  Tullio  integram  nobls  reliqulsset,  uix 
dubito ,  quln  in  c.  46.  et  deinceps  ^)  una  cum  enume- 
ratione  caeterarum  rerumy  quibus  Interdictum  propter 
coactos  armatosque  homines  asperius  redditur  actori- 
que  fftcilius,  etiam  annuae  huius  exceptionis  omissae 
disertam  mentionem  haberemus.  Neque  illnd  ma^o- 
pere  mlrandum  est,  in  oratlone  pro  Caeebuiy  ubl  de 
interdlcti  dupllci  figura  agitur,  afmalem  eam  alterius 
naturam  non  commemorarl ;  nam  paiam  est,  oratoren 
in  pecullarl  possessionis  quaestlone  illic,  non  In  unU 
uersa  utriusque  interdlcti  conceptione  ac  proprietate 
uersari.  Quocirca  non  temere  Inferendum  inde  erit . 
alterum  fortasse  de  ui  interdictum  medio  demum  ui- 
ginti  circlter  annorum  spatio  Inter  Caecinae  defensio- 
nem  atque  illam  Ciceronis  epistolam  scriptam  antui^ 
ea  condiclone  liberatum  solutnmque  fulsse:  quae  coa- 
iectura,  si  rem  ipsam  elusque  iuris  originem  ac  pro- 
^essum  obseruauerls,  prorsus  nihil  probablle  haberf 
uidebltur. 

sxcc^Bes.        Absunt  porro  huic  interdicto  duae  illae  exceptUh 
nes^  quas  supra  cognouimus,  Cum  illb  possiderst, 

QVOD  NEC  V\  NEC    CLA3f   NEC  PRECARIO   A   TE  POSSIDBEBT. 

4)  Quo  de  loco  uide  paullo  inferius  p.  327. 


$.  8.    De 


de  ui  armata.        8S7 


Qoae  res  quom  iisdem  maxlmam  partem  testimoniis  ro»uu. 
jconatet,  qoibus  ia  uulgare  interdictom  additas  fuisse 
eas  exceptiones  confirmauimus  ^) ;  satis  nunc  habebo,  si 
pauca  quaedam  loca  quasi  in  supplementum  adiecero: 

f»ro  CaecUui  C.  8. 

«P.  Dolabella  Praetor  interdixit,  ut  est  consuetu- 

•  do,  de  tii  haminibus  armatUy    sUte  ulla  exce^ 

•  pHaWy  tantum,  ut  unde  deiecisset  restitueret.  * 

ibid.  e.  aa. 

•  Yim ,  quae  ad  capot  et  ad  oitam  pertinet ,  restitoi 
«^i^  uUa  exceptione  ooloeront.    Ea  fit  plerumque 

•  per  homines  coactos  armatosque  rel.  * 
pro  TuUio  c.  46. 

«  Age  illud  alterum  interdictum  consideremus,  quod 
«item  nunc  est  constitutum  propter  eandem  ini- 
«quitatem  temporum  nimiamque  hominum  licen- 
«tiarn-...^)  • 


5)  Tide  supra  p.  293.  seqq.  ae 
praeeipae  pre  Caeeina  c.  31.  32. 

6)  HeudqiiAqoani  me  fbgit, 
ScmiiriMW  (I.  1.  p.  517.  not.  2.) 
eeUre»  se  eum  loeum  ad  inter* 
dlciiiB  d$  ui  ormaia  referamus, 
imo  de  illa  uulgaris  interdicti 
faraMila «  quae  in  c.  29.  traditur, 
qoaii  in  lioe  c.  46.  iterum  tracte- 
tor«  eogilara.  Quod,  ut  uerum 
(atear,  artlficium  milii  uidetur 
eontlguum  itiis ,  quae  supra  (p. 
392.  aeq.)  reprehendi.  Hic  ego, 
qno  contra  ueniam,  niliil  habeo 
ftrmius  quam  quae  olim  Huiek- 
kifus  ad  d.  c.  46.  copioae  et  sub- 
tlUter  dlsserult.    Nam,    «cerilft- 


«sime,  inquit,  constat,  Cicero' 
«  nem  in  sequentibus  interdictum, 
«  quod  uulgo  de  ui  armata  appel- 
«latur,  proposolsse  et  cum  in- 
«ierdicto  de  quotidiana  ui  con- 
« tuUsse.  De  quo  ne  dobitemus, 
«facit  totius  loci  ratio  et  argu- 
«mentorum  consequentia.  Nam 
«supra  S-  ^-  Cicero  concluserat, 
«in  iudicium  de  ui  armatis  fuh 
^minibue  non  propter  damnwn 
«sed  propter  arma  homines  uoca- 
«ri,  ideoque  illam  defensionem, 
«utiurta  faetum  non  e$se,  quae 
«in  lege  AquiUa  ualeat,  ab  hac 
«  actlone  allenam  esst*  Hoc  lam 
«exemplo  iUustraiurus  conslmUe 


Keimula. 
SxeepiioBM. 


328    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

GaU  Comm.  lY.  §.  155. 

«Interdom  tamen  etiam  ei,  qnem  ni  deiecerim, 
« quamuis  a  me  aut  ui  aut  clam  aut  precario  possi- 
«deret,  cogor  restituere  possessionem ,  oelut  si  ar- 
« mis  eum  ui  deiecerim :  nam  Praetor  .  •  • 

li.  14.  h.  t.  Potnpanius  lib.  S9.  ad  Sabinom. 
«Sed  si  ui  armata  deiectus  es;  sicut  ipsum  fundum 
«recipis,   etiamsi   ui   aut   clam  aut   precario  eum 
«possideres:    ita    res   quoque   mobiies    omnimodo 
« recipies.  ■ 


«Interdictonim  paraffert,  qoonim 
«  altero  qui  conueniatur ,  quibus- 
«dam  defensionibus  perinde  ad- 
«iouetor  atque  is  qul  damnum 
«dederit  et  \ege  AquUia  cau&sam 
«dlcat.  Huic  nero  interdieto  ut 
^aalterum  simile  sit  eique,  qiiod 
«Cicero  probaturus  erat,  conue- 
«  niens  ,  necesse  est ,  primum  ut 
«  ei  eadem  caussa  ueniat ,  deinde 
« ul  asperius  sit  in  eum ,  qui  de- 
«ieclt,  detractis  illis  additamen- 
«tls,  quae  eum,  qui  ui  solum 
«  deleclt,  tuentur ;  postremo  ut  ita 
« institutum  sit  propterea ,  quod 
« ipsom  factum ,  ad  uim  etiam  ar- 
«mls  additis  ,  atrocius  sit.  Quae 
«omnia  in  unum  de  ui  armata 
«Interdictum  cadnnt.  Hoc  enim 
« Interdicto  duas  Istas  defensiones, 
«  Crnn  iUe  poisideret  et  Quod  nec 
«ti<  nee  elatn  nee  preearioposs%d&' 
«ret,  consulto  et  iudicii  exaspe- 
«randi  gratia  praetermissas  esse, 
«lUdem  multis  ostendit  Cic.  pro 
«  Caee,  31.  et  32. »  —  Hoc  unnm 


de  meo  addam,  bawdbm  lUam 
iniquitaiem  temporum  nimiam- 
que  hominum  [Ueemtiam],  prapttr 
quam  iUud  aUeirum  <nCeniiettcm 
fMinc  eanetituUm  esse  In  d.  cap. 
46.  doeemur,  aUam  Umen  nnl- 
lam  tsse  pone  nisi  eam  homimwn 
malam  eomsuetudiMm  niMamque 
lieentiam  in  cap.  S.  Ibld.,  propter 
quam  ^e  iudieium  (de  damno 
dato  bonisue  raptis  ul  homlnlbns 
armatis  coactisue)  eonetituium  e$t. 
Quae  quum  his  uerbls  adumbre — 
tur ,  « Nam  eum  muUae 
«dieerentur  in  agris  longin^ 
«et  paseuis  armatae  esse 
aque  faeere,  eumque  ea 
«rtuio  non  solum  ad  respriuaii 
9irum  sed  ad  summam 
veam  pertinere  uidsreiur»;  n 
cessario  hercle  efficitor, 
tudinem  inter  fUtid  iudieium  (i 
G.  S.)  et  ^e  mleniicftim  (in 
46.),  quam  Cieero  suggerlit  I 
ipsa  hominum  armatarum  eom 
memoratione  positam  fbUse. 


g.  8.    De  interdicto  de  ui^  armata.       339 


Qnid  miilta  ?  Talem  fuisse  tam  In  Edicto  Praetoris  Komui». 
In  illo  Caeebiae  iudicio  alteriw  haioa  interdicti       ' 
de  ol  formalam,  qualem  a  principio  descripsimna,  quod 
seiam,  non  ambigitur. 

Itaque  si  Intra  angustissimos  propositi  terminos 
nellmus  disputationem  continere,  iam  liceat  interdictl 
rormulam  relinquere  atque  ad  ulteriora  procedere;  ue- 
rnmtamen  non  possum  mihi  temperare,  quin  nouam 
laandam  rem  ac  quaestionem,  aiienam  quidem  caussa 
Uaecbiaey  at  ad  uniuersam  rationem  huius  formulae 
■a^opere  pertinentem,  attingam. 

Certum  est,  hoc  interdictum  tali  forma  fuisse  tam 
B  Edicto  propositum  quam  Caecinae  postulanti  a  Do^ 
abella  Praetore  redditum,  ut  exceptionem  nullam  ha- 
leret.  Quod  autem  uulgo  creditur  siue  suggeri  tacite 
(olet,  ne  capax  quidem  ullius  exceptionis  fuisse,  uidea- 
uerum  sit  necne. 

Atque  testimonio  certe  nullo  hoc  constat  ^) ,  inter- 


7)  Qoale  eUamfl  liaberemas, 
Idesfs  iD  interdiGto  Quod  ui  aut 
\am ,  qaam  circumspecte  foret 
ndlendum.  Nam  in  L.  1.  g.  3. 
}mod  ui  aut  elam  quum  sic  scri- 
itfl .  CfSjptomif ,  «  aduersus  uim 
mI  ipiod  clam  factum  est,  nulla 
iuaU  exceptione  se  tueri  po- 
Itftii ;  ecee  statim  in  L.  7.  S-  3. 
od.  Idem  I7]|piai»iM,  «Bellissime, 
lin^lt,  apud  Mianum  quaeri- 
itar»  an  haec  exceptio  noceat 
(iii  boe  Interdicto ,  Quod  wm  tu 
^fdauielamfeeerisf  utputa  utor 
uduersus  te  Interdicto  Quod  uH 
uatclam:  an  possis  obilcere  mihi 


«  eandem  exceptionem ,  Quad  fwn 
«tu  ui  aut  elam  fecistif  Et  ait 
«  iulianus ,  aequissimum  esse  » 
«hanc  exceptionem  dari:  nam 
«  si  tu  ,  inquit ,  aedificaueris  ul 
« aut  clam ,  ego  item  demolitus 
« ftiero  ul  aut  clam  ;  et  uteris 
«  aduersus  me  interdicto :  hane 
«  exceptionem  proftituram.  Quod 
«non  aliter  procedere  debet  nlsl 
« ex  magna  et  satis  necessaria 
« caussa ;  alloquin  haec  omnia 
« officio  iudicis  celebrarl  opor- 
« tet. »  —  Conf.  L.  3.  H.  2—4. 
L.  fi.  S*  2.  eod. 


330    Cap.  I.  De  iure  canssae  Caeciniamie 

wmuu.    dictl  aatem  ratio  et  ueluti  comiiiunis  actionuni 

SxemtioaM.  _ 

repugnare  oidetur^).  Quid  enim?  si  quis  posti 
ul  armata  alterum  deiecisset,  cum  eo  pepigerlt 
prorsus  satisfecerit ,  quinetiam  emerit  fortasac 
traditamque  pretio  soluto  acceperlt^):  nonne  ui 
interdicentem  illum  de  ui  hominibus  coactis  am 
exceptio  pacti  et  necessaria  et  utllis  erlt? 

Quod  si  quls  mihl  reponat,  ex  postfacto  hm 
ceptlonem  quaeri,  illud  autem  recte  dlcl  posm 
saltem  elusmodl  delectlonl  iustam  excusationem. 
exceptlo  comparetur,  nunquam  adesse;  etlam  hc 
certum  quoddam  exemplum  mlhl  praesto  est  cum 
me  ad  refellendam  eam  opinionem  idoneum.  ( 
quam  faclle  concedo,  rariorem  in  hoc  interdlc 
ceptionum  usum  fuisse. 

Exemplum  autem,  quod  dlco,  inuenitur  in  noi 
illa  Ciceronis  ad  Trebatium  eplstola^^),  quae 
haec  contlnet: 

« Sed  . . .  te  Istic  inultum  non  esse  uehementei 
« deo :  • . .  tantum  metuo ,  ne  artificium  tuu 
«parum  prosit.    Nam,  ut  audio,  istic 


ad  Fam. 
VU,  IS. 


S)  Gonf.  L.27.  g.  4.  De  pactis,  «sidere:  nam  si  ab  eodc 

quam  supra  attuli  p.  323.  not.  60.  «  set ,  incipere  etiam  pro 

0)  Yide  L.  6.  g.  3.  De  precario.  «  posse    dominium    capei 

(Vlpianui)   vilulianut  ait,   eum,  Quod  scripsi  exiatimaH  \ 

«qul   ni  alterum  deiecit  et  ab  gari  Codicum  Editionum 

«eodem  precario  rogauit,    desi-  ctione  ej^ftmora,  esl  co 

«nere  ui  pottidere   et   incipere  Sehultingii  ad  h.  I.  in  I 

« pracaHo,  neque  existimari  sibi  Digesta,  ed.  N.  Smaihni 
« ipsum  caussam  possessionis  mu-  10)  ad  Fam,  YII ,  13 

«tare:  cum  uoluntate  eius,  quem  IV.  Non.  Mart.  a.  u.  701. 
«deleeit»  eoeperit  precario  pos- 


§.  9.    De  imterdielo  de  ui  armaUL       S81 


Ifoii  ex  hnre  maniui  coMertmB,  sed  mnge  ferro 
Ren  repetant. 

Et  ta  seleo  ad  nim    fachindam    adhiberi,  neqne 

eat,  qiiod  lUam  exeeptionem  in  interdicto  perti- 

meacaa:  Quod  tu  fnior  homlHibus  artnatls  non 

uenerU.    Sdo  enim,  te  non  esse  procacem  hi  hu» 

eeaaendo  ")  •  •  •  Sed  alias  iocabimur.  * 

Primo  mihi  est  hniua  loci  lectio,  quam  exhibni,  ad^ 

ueratti  Befertim  atque  Huschktom  defendenda.    Qno- 

HMi  iHe  breniter  atatait,  in  exceptione  illa  pro  Quod 

le^rendnm  ease  Quoj  i.  e.  In  i/uam  possessUmem^^):  kU 

uerOj  qnnm  de  Codicnm  habito  dnbitaret,  coniecturam 

eam  ita  prolmnit,  nt  aut  ^quo  t^  p.  lu  a.  non  ueiie- 

« rf«  *  aut  « quoil  t  p.  h.  a.  uetierts  *  iegendum  cense- 

ret»   uidelicet  altero  ipsam  exceptionis  formolam,  aU 

tero  rationem  tantum  sententiamque  exceptionis,  obli- 

qno  sermone   enunciatam,   contineri  iudicaret»    Nunc 

posteaquam  ex  Orellii  nostri  coris  apparuit,  Codicum 

anctoritatem  a  uulgata  lectlone,  quam  retinui,  stare  ^^); 

id  solum  relinquitur  ut  admoneamus,  ne  ab  sensu  qui- 


▼n,  fs. 


11)  Coor.  iM.  Ep.  10.,  ad 
eundein  Trebatiam  eodem  anno 
seriptamy  uerbis  nSed  tu  in  re 
twMtmH  mmlio  e$  eauiior  piom 
iM  aduoeaiionUnu  .  .  .  Sed  iam 
«satts  iocati  samus» ,  rel. 

12}  Yide  einj  notam  4.  ad  Ar- 
limentam  orationis  pro  Tnllio, 
p.  3. 

IS)  Simili  ratione  in  celebri 
Uio  loeoy  do  Oraiore  l,  37.  sen- 
teatta  penpeeta  (de  qua  uidesis 
ttbrum  menm  de  LUiteoniettatUh 


ne  et  re  iudieata  p.  522.  seqq.) 
praeualebit  eorum  Godieum  an- 
ctoritas ,  qui  Non  seruauerunt, 
nuper  ab  EUef^dtio  quoqne  per- 
peram  repudiatum.  Yerba  haee 
sunt:  «petitor,  rursus  quum 
«peteret,  ne  exceptione  exclu- 
«deretur,  Quod  ea  res  in  iudir 
«cuim  antea  non  ueiiitfet.»  — 
Conf.  Heffterum  ad  GaU  librum 
lY.  Gap.  22.  p.  lOS.  et  Zimmer' 
nium  1. 1.  Tom.  III.  p.  290. 


M 


332   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

vormui^  dem  nliaiii  esse  emendandi,  necessitatem.  Qoam  qui 
animo  concepenint,  in  eo  decepti  snnt,  quod  existi- 
mabant,  oocabuium  Quod  ferri  non  posse,  ubi  uerbo- 
rum  atructurae,  si  prmaminU  loco  liaberetur,  repu- 
gnaret,  neque  animaduertebiint  copiam  iiiam  iocorum, 
quae  plane  nullam  dubitationem  recipiunt,  quin  coti- 
iunctiuae  particulae  non  pronominis  munere  iilud  fun- 
gatur*^):  unde  uerissime  milii  uidetur  Sauinius  colie- 
gisse,  duas  illas  particuias  Quod  • . .  non  in  formuiis 
exceptionum  sic  coniungi  solitas  esse,  ut  ad  sensnm 
tantundem  ac  Nisi  ualerent  ^^). 

Videamus  nunc  de  ui  ac  sententia  huius  exceptio- 
nis.  Eam  Huschkius  ad  uulgare  de  ui  interdlctum 
ita  retuilt,  ut  ex  generaii  Edicti  formula  (ea  scilicet 
parte,  qua  quod  ul  aut  ciam  aut  precarlo  ab  aduer- 
sarlo  actor  possedisset,  excipitur)  totam  exceptionem 
effiotam  et  caussae,  quae  ageretur,  quasl  accommoda- 
tam  esse  statuerit  ^^). 

Quo  ioco,  pace  Viri  doctissiml  dixerlm,  iterum 
dissentio.  Etenim  prorsus  est  incredibile ,  eum ,  qui 
uulgarl  quotidianoque  interdlcto  de  ui  conueniretur, 
quum  non  simplicem  tantum  uerum  etiam  emnaiam 
uim  ab  actore  prius  passum  se  esse  dlceret,  idcirco 
nouam  quandam  adeoque  angustiorem  et  minus  slbi  ex- 


14)    E    locis  supra  allatis   (p.  15)  I.  1.  p.  540.  doU  2. 

302.  Dot.  16.)  uide  praecipue  L.  16)   Hic  deouo  ad  Praetoraia 

1.  g.  7.  De  cloacls.  L.  13.  L.  14.  illam  coDsuetudiDem  ,    plebisciti^ 

L.  16.  L.  IS.   De  exceptioDil>us.  Comelio  aoteriorem,    HusehkiMm 

L.  11.  8*  3*  ^^  ®xc.  r.  lud.  L.  5.  recurrit ,    quam  Vlri   docti    co»— 

g.  2.  De  dol.  exc.  L.  25.  S*  17.  iecturam  supra  retulimos  p.  305-- 
De  hered.  pet.  Cie.  de  orat.  I.  I. 


▼II,  U. 


g.  3.     De  interdMto  de  ui  armata.      88S 

pedlenteiii  difficilioremqae  exceptionem  aot  postalatu-  ^*^*»^"'*- 
nuB  avt  acceptnran  faisse,  repadiata  aidelicet  atqae 
oarina  eommani  eademqae  aberiori  exceptione,  qaae 
in  tralatltia  Eklicti  formala  bmniboa  proposita  esset. 
Qotd  qaod  ipsam  haias  ioci  aocabalum  prfor  haad 
ambi|^e  demonstrat,  non  eam  solam  qaicam  agitar 
oeraai  etiam  actorem  de  ai  hominibus  armatU  com- 
■iasa  qoeri? 

Ex  qao  fit,  at  satis  expioratum  mihi  aideatar,  in 
hac  epistola  eiosmodi  exceptionem  in  mediam  proferri, 
qoae  ad  alteram  de  ai  interdlctam,  qaod  est  de  homl^ 
wUms  eoaelU  armatUuey  proprie  pertineat,  eiqae, 
abtcimqae  res  ferret,  postalante  eo  quicam  agebatar, 
inseri  solita  sit.  Qaid  enim?  qaem  homines  armati 
aggrediontory  nomie  ins  erit  possessionem  armis  ipsam 
qooqae  aut  retiiiere  aat,  etiamsi  momento  temporis 
forte  cesserit,  bi  ipso  congressu  statim  recuperare? 

At  enim  qoi  ita  se  defendit,  ne  delecisse  qoidem 
oidetvr,  itaqoe  exceptione  prorsos  non  indij^et.  Testis 
est  Ulpiatms^  qoinetiam  hUianus  '^. 

Nae  ta  caae  hoc  mihi  obiicias;.  nam  mei  testes  hi 
aunt,  tantom  adhibeas  qaaeso,  qoae  de  diaersitate  tem- 
ponuB  ad  .  formalas  actionam  tam  concipiendas  qaam 
interpretandas  non  ratione  modo  sed  etiam  exemplis 
antea  docaimos^^).  Quid  ergo  est?  Quemadmodum 
In  md^ari  illo  de  ui  interdicto  supra  apparait,  CiceronU 
etiamdum  aetate  uocem  DeHcere  ita  insertam  formulae 
intellectamque  foisse,  ut  praeter  corporalem  quasi 
deiiciendi  detradendiue  actum  plane  nihll  significaret, 

17)  Yide  loca ,  quae  supra  ez-  18)  supra  p.  311.  seqq. 

hlbui  p.  315.  not.  41. 


884    Cap.  L    De  iure  caussae 

ac  propterea,  ne  idem  paterentur  qni  possidetM  et 
^J^^^  qiii  nan  fouldeiM  nim  feclssent,  etiam  pecallare  iUml 
additamentum  Cum  illb  possidebbt  requireretnr;  po- 
atea  uero  emendata  expolitaque  canendi  interpretan- 
diqne  arte  idem  nocabulnm  neluti  iurU  qnodam  spiritu 
perfusiim  atqne  posaessionis  amissae  intiBliecta  awtiuD, 
adeoqne  illam  exceptionem  Cum  iuls  possiDEaET  lnsu- 
per  liabitam  elisamque  fuisse;  cuius  diuersitatis  et  pro- 
gressionis  alia  quoque  exempla  supra  cognonimiia  ^') : 
sic  in  promptu  est  inteiligere,  uerbum  Deiicere  ex 
uetere  consuetudine  etiam  eum  inclusisse,  qui  modo  ul 
deiectus  statim  deiectorem  inuicem  deiecisset;  eamque 
canssam  fuisse,  ut  ei,  quicum  lioc  interdicto  de  ui  ar- 
matis  liominibus  ageretur,  quum  niliil  commisiaset  nisi 
possessionem  armis  tum  amissam  eodem  qnasl  puncto 
temporis  iisdem  armis  recuperasset ,  exceptio  et  vtiiis 
et  necessaria  esset.  Siquidem  iniquum  uisum  eat ,  illiim 
interdicto  teneri,  qui  armis  deiectus  armis  in  poases- 
sionem  ita  se  restituisset ;  neque  tamen  uuigari  exce- 
ptioni  QuoD  nec  ui  nec  clam  nec  precabio  a  tb  poa- 
siDERET  aditus  foit,  quoniam  qui  quotidiana  ui  delectus 
uel  clam  uel  ex  precario  possessione  flrustratus  arna 
cepisset,  atque  sic  possessionem  rursus  expugnaaset , 
nullo  exceptionis  auxillo  nuilaque  iuris  defensione 
di^us  esse  uidebatur. 

Huic  autem  iuris  ratloni  quum  exceptionis  ope  U- 
liiis,  quam  CHcero  d.  ioco  noUs  tradidit,  pleniasime 
aatisfieret ;  quid  mlrum ,  eam  lils  temporibus ,  in  hac 
nerbi  Deiicere  interpretatione,  denique  in  pristina  iUa. 

19)  p.  311.  seqq. 


g.  8.    De  interdicto  de  ui  armata^       U^ 


rainmaqve  contra  uim  armatam  aeueritate,  haie  ipai 
interdicto  ex  caaasamm  necesaitate  addi  solitam  esse; 
postea  oero,  nbi  qui  possessionem  ui  amissam  in  ipso 
congresan  ni  recaperasset,  ne  deieciise  quidem  uideri 
coepit,  tamquam  superfluam  exoleuisse  ^^)  atque  e  me» 
■oria  prorsus  euanuisse? 

Caetemm  quam  adliuc  exposvl  natnram  huius  ex- 
ceptionis  ac  rationem,  ea  optime,  opinor,  conuenit 
^enerali  illius  ueriiicuii  sententlae,  quae  cur  tot  con- 
troueraiia  impHcaretur ,  canssa  nulla  fult,  dummodo 
eontextus  ea  forma,  quam  exhibui,  ab  Orellio  secun- 
dofli  aeram  iustamque  Codicum  Mss.  auctoritatem  con-^ 
stituta,  integra  seruaretur  '^).     Sic  enim  TuUius  ioca- 


94 


ao)  Qald  li  al  qnoUdUnff  de- 

leetoi  lUUm  trmif  possessionem 

recuperasfet,  nom  ex  luriscon- 

lultorum  nostrorum  sententit  in- 

ierdlcto  de  ni  trmttis  hominibus 

leBeretiir?  Si  dicis,  idem  inter- 

dicti  pmti  ios  erit  ttque  Ciceronis 

tettte  per  exuptionem  isttm  com- 

ptrmbatur ;  nec  repugnant  suprt- 

dieu  Mioni  et  Ulpiani  loca;  si 

Aegas  9    paullo   lenior   uidebitur 

ioterdictl   interpreutio   liis  Um- 

poribos  elfeeU;  quod  ne  ipsum 

qoidem  babet  offensionem.    Uti- 

qne  ludids  arbitrium  plurimum 

iiin  bls  Umporibus  in  hoc  genere 

potuisse,  planissime  declarat  L. 

7.  g.  3.  Qnod  ui  aut  dam  (cuius 

uerlu  uide  supra  p.  320.  not.  7.) 

et  complura   fragmenU   ex  iis, 

qoae  attuU  supra  p.  299.  not.  8. 

21)  Dioersae  EdiUrum  lecUo- 


nes  praecipue  sunt  hae:  Lam" 
bini:  «Et  tu  non  soles»  rel.» 
ScMUzU :  «  At  tu  non  soles  »  rel. 
Bmedieti:  «Et  tu  soles  ad  uim 
«  faeundiam  adhiber0  »  rel.  Quae 
denique  uerba  omnia  in  Cratan- 
drina  plane  sunt  omissa.  lilam 
auUm  Benedieti  lectionem  (ut  de 
caeteris  uceam)  ueram  esse,  ne 
BentiuogUus  quidem ,  diligens 
alias  et  laboriosus  Epistolarum 
Tullianarum  Editor,  mihi  fidem 
facit,  a  quo  non  modo  recepU 
(eiecit  etiam  non  ante  ueneris^ 
de  quo  supra  diximus)  uerum 
etiam  in  hunc  modum  defensa 
est :  «  Sic  praeUr  nostrorum  ple- 
«  rosque  multi  aliorum  cum  Rec. 
«  et  Edd.  M ed.  et  Min. ,  hoc  sen- 
«  su  :  iitie  ferro ,  non  iarii  diepw 
« taltior^Unu  eemitur ,  at  tu  ICtue, 
«iH  quando  uim   adhibei ,   eam 


Fomala. 

BxMpUoMS. 

mi  Fm. 

VII,  13 


S9M   Cof.'!.    De  iure  caussae  Cdecinianae. 

tur :  Parum  tUA  prodest  apud  Caesarem  iurU  tua 
prudentia^  fiam  ferro  non  iure  iUie  res  geritur.  Ne 
tu  quidem  a  bellando  habes  uacationem^^) ^  neque  in 
ista  ui  fadetida  ttti  periculosa  erit  Ula  interdicti^ 
guod  est  de  ui  armata^   exceptio  Quod  tu  PRioa  ui 

HOMINIBUS    ARMATIS    NON    UENERIS.       Qttippe    tordior  CS 

ad  pugtiatidum^^)j  neqtie^  opitwr,  armis  qtiemqtiam 
petis  tiisi  propter  summam  defetidendi  tui  necessi^ 
tatem. 

Nunc  exposita  alterius  huins  de  oi  Interdicti  /br- 
mula  sequftur,  ut  de  iure  eius,  quibus  rebiis  a 
uulgari  interdicto  de  ui  differat,  ex  institnto  dfspi- 
ctainus. 
iiMetMtio.  Quo  loco  primum  hoc  inter  omnes  constat,  ad  id 
interdictum,  sicuti  formuia  docet,  uim  requiri  eo  in- 
slgnem,   ut  homitiibus  atit  coactis  aut  armatis  sit 


«nofi  ferro  sed  faeundia  et  u6«r- 
fitate  diiterendi  solee  exercere. 
c  Yulgata  lecUo :  et  tu  soles  ad 
«ttim  faeiendam  adhiheri,  iam 
«dlu  eruditos  fetigauit.  SchUtx, 
«  nt  alios  omittam ,  auctore  Lam- 
« bino  correxit :  at  tu  non  soles 
«atf  ttim  faciendam  adhiberi; 
«quae  lectio  nimis  longe  recedit 
«  a  mstis.  Et  adhibere  quidem,  non 
•  adhiberi  est  in  omnibus  fere 
«  Ambrosianis, » 

82}  Conf.  Epist.  ad  Trebatium 
1. 1.  8, 1.  «...  sum  admiratus, 
«  cur  tribunatus  commoda ,  dem- 
«pto  praesertim  labore  militiae, 
«eontempsaris.i»  ibid.  18, 1.  « . . . 


« signiflcabant  •  •  te  Istam  mlli 
«tiam  iam  firmo  animo  ferre  e 
«esse  fortem  uirum  et  constan 
«tem  .  .  .  Quare  perge  ut  coe 
« pisti :  forti  animo  It tam  tole 
«militiam»  rel.  —  Conf.  do 
quae  sequitur. 

23)  Yide  1.  I.  10,  2.  « Sed  t 
«in  re  militarl  multo  es  caulio 
« quam  in  aduocationibus  »  rel 
ibid.  17,  1.  «mlhi  Interdum  pi 
«ger,  interdum  timidus  in  lab 
«re  milltari .  .  .  uidebare.»  ibid 
18,  1.  «Tu  me  uellm  de  ration 
«Gallici  belli  certiorem  ficias 
«ego  enim  Ignaulssimo  euiqu 
«maximam  fidem  habeo.» 


U  9,    De  mterdicto  de  ui  armal0.       337 

ia  *%  Ea  corporis  iactu  atqae  adeo  irainera-  1«»  «t  rmtH> 
animl  soium  terrore  deiectionem  effecerit,  nil 
fert,  quam  in  uulgari  de  ui  inierdicto  inueni- 
Qaamquam  non  soium  Ciceronis  aetate,  uerum 
Ua  diu  post  quaesitum  uariatumque  de  ea  re 
k  peritos  fnisse,  multa  testimonia  et  exempia 
f).  Nec  satis  caussae  esse  uidetur,  quin  ea, 
armis,  de  cogendo,  de  hominum  numero  et 
TuUius  definit^O,  iam  tunc  magis  obtinuisse 
i;  tantum  ut  concedamus,  magnas  saepe  his 
«8  Inter  uerbum  et  sententfam,  inter  rfgorem 
I  Interpretandi  atque  aequitatem,  e  uarifs 
m  figurfs  usu  uenfsse  contentiones,  priusquam 
a  ratio,  de  qua  Caecinae  defensor  nostrfque 
mlti  satis  fnter  se  consentiunt^'),  concordi 
B  tudicantiumque  sententia  confirmaretur  atque 
ratam  iuris  doctrin&m  conoerteretur. 

a  porro  eaqne  grauissima  ntriasque  interdicti 
is  in  eo  fuit,  quod  per  illam  Ciceronig  aeta- 
seueriori  hoc  interdicto    nihil  actori  nocebat, 


t8nprap.325.not.  2.  —  do  praecedenti  nota  25.  demon- 

qpMedtm  dedisiunetio-  straui. 

,  t.  in  libro  tertio  no-  27)  pro  Caeeina  c.  21.  22. 

wttionem   pro    TuUio  28)  Conferendt  d.  ctp.  21.  22. 

Brunt.  cum  fragmentis  suprt  tllatis  p. 

»  fuprt  p.  316.  ibique  325.  not.  2.    Adde  L.  41.  L.  233. 

»U42.  exhibiia.     Adde  g*  ^-  ^^  ^-  ^-  ^.  9.  L.  11.  g-  !• 

ta  c.  14—17.  Ad  Icg.  lul.  de  ui  pu.  g.  5.  I.  De 

ferenda  sunt  tam  inler  pu.  iud.   Festus  yoc.  Arma.   Isi- 

'aeeinae  cum  defcnsio-  dor.  Xyill,  5.  p.  1268.  (Ed.  Go- 

abeonis,  luliani,  Pom-  ihorredi  1622.)   Non,  Marcelt.  IV, 

slnceps  caeterorum  di-  79.  (ib.  p.  635.) 
mentis  illi»,  quae  mo- 


338    Cap*  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

iwetrmi».  noii  oiodo  ui^  clam  y  precario  ab  aduersarto  poise- 
dUse^  uemm  etiam  omnino  non  possedisse;  contra 
nonnihil  aliquando  intererat,  e  praedio  eiiceretur 
aliquis,  quum  in  eo  tum  esset,  an  prohiberetur  tantum 
accedere  et  intrare. 

Qua  de  re  tametsi  Sauinius  in  diuersa  est  opinio- 
ne  ^),  certus  tamen  sum,  Yirum  hunc  peritlssimum,  si 
modo  uera  esse,  quae  de  utriusque  interdicti  formula 
dlsputaui  ^^) ,  sibi  persuaserit ,  ultro  mihi  de  ea  iuris 
ratione  in  interdlcto  de  ui  armata  concessurum  esse. 
Unum  hoc  restat  quod  iniecit,  caussam  Caecinae^ 
etiamsi  possessionem  ei  ad  uincendum  necessariara 
fuisse  negaremus,  nihil  adiuuari,  quoniam  palam  sit, 
eum  haud  magis  detinuisse  fnndum,  quo  de  agitur, 
quam  possedisse  ^^).  Eius  uero  argumenti  uls  ac  ratio 
quum  ex  caussae  Caedtiianae  natura,  non  e  commwU 
iure^  originem  ducat,  atque  ad  hoc  inde  sit  tantum 
consecutione  quodammodo  translata :  placet  eam  dispu- 
tationem  tantisper  differre,  donec  perspecta  integnu 
huius  interdicti  proprietate  ad  ipsam  Caecinae  caus^ 
sam  accesserimus  ^^). 

Qui  uero  actionum  formuias,   a  Romanis  tum  con- 
sultis  tum   magistratibus   tum  iudicibus    dlligentissimi 
conceptas,  subtiiissime  expolitas,  religiosissime  obser- 
uatas,   adeo  pro  paruulorum  crepundiis  fulsse  putants^- 
ut  non  dubitent  affirmare,   uulgare  de   ui  Interdictuin^^ 

29)  1.  1.  p.  511.  seqq.  —  Conf.  rum,    Gesch.    d.  R.  R.  p.  7S0 
hic  supra  p.  301.  not.  28. 

30)  Yide  supra  p.  301.  seqq.  32)   De  illa   re    et  quaestioDi 
et  p.  313.  315.  seqq.  uide  infra  g.  6. 

31)  1.  1.  p.  514.    Conf.  WaUe- 


g.  9.    De  mterdicto  de  ui  armata.       SSO 

iliiietani  iilam  exceptionem  Cum  illb  possidbrbt  ha-*  ^  •*  '•^ 
,  aUerum  interdictam  non  habviase)  nlhilominiia 
interdictoram  ina  tale  fulaae,  ot  in  ntroifiie  po»- 
actori  ad  uincendnm  aeque  necessaria  esset: 
tt  hercle  non  refellendi  mihi  aunt ,  aed  maximopere 
irtandi,  ut  priusquam  de  hniusmodi  rebns  sententiam 
wmBtj  prima  saltem  Romani  iuris  morisque  elementa 
iint  perdiscere. 

Ciaeterum  quemadmodum  supra  in  quotidiano  inter- 
elo  ostendi,  ita  me  cum  Sauinio  de  formula  dissen- 
■e^  vt  ad  Gaii  et  Ulfdani  tempora  plane  mihi  con- 
sifait^);  sic  in  altero  de  ui  interdicto  ultro  concedo, 
see  lurisconsultorum  temporibus  explorati  iuris  fnis- 
i^  actorem,  nisi  tum,  quum  uim  pateretur,  possedi»- 
it,  non  modo  ifUerdlcto  tHtieere  sed  ne  deiectum 
ddem  dtci  posse^). 

Qnod  si  a  Praetore,  ut  de  ui  hominibus  coactis 
■matisne  interdiceret ,  is  postularet,  qui  ad  ipsum 
mgressum  illum  prior  hominibus  coactis  armatisue 
misaet;  ex  iis,  quae  de  formula  disputauimus  ^) , 
itis,  opinor,  perspicuum  est,  eum  quicum  ageretur 
(ceptione  olim  ex  facto  accommodanda,  postea  ipso 
ore  meraqoe  interdictl  interpretatione,  tutum  saluum- 
oe  fUsse. 

Tertio  loco  constat,  quum  aufiale  esset  uulgare  de 
i  interdictum,  alterum  hoc  perpetuum  fuisse^^). 

33)  Yide  fupra  p.  313.  not.  35.  35)  Vide  supra  p.  330;  seqq^ 

34)  €onr.  ibidem  et  Huichkium  36)  Vide  iupra  p.  322.  not.  56. 
I  e.  46.  pro  TuUio ,   in  Anal.       et  p.  325.  seq. 

165. 


340    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

im  «t  ratMi.  Accedit  quod  Ulpianus  tradit,  obseqoiimi  patronis 
parentibusque  praestandam  non  obesse ,  qaominns  libe- 
ri  libertine  de  ui  armata  interdicant  ^O :  id  enim  pro- 
pter  maiorem  ininriae  grauitatem  huic  interdicto  nide- 
tar  prae  aalgari  concessam  faisse''). 

Superest  ut  admoneamus,  Ciceronis  aetate,  quando- 
canque  ex  interdicto  de  ui  hominibus  coactis  armatis- 
ue  ageretur,  si  uera  est  Huschkli  coniectnra  ^*),  sem- 
per  cum  perUndo  rem  ad  exitum  perductam  esse,  neque 
ei,  qulcum  ita  interdiceretur,  sponsionis  eultandae  peten- 
dique  arbitri  optionem,  in  restitutorlis  esdiibitoriisque 
Interdictis  iam  tunc  usitatam  ^)  postea  perpetuam  *% 
datam  permissamque  fuisse. 

Quod  ut  mihl  persuadeam,  (ipsis  prope  utar  Hutch" 
hU  aerbis)  cum  maxime  me  moaet  altum  in  Caediuu 
defensione  de  arbitraria  actione   siientium,    quam    si 
potuisset  Aebutius  eligere  et  tantummodo  respulsset^ 
caussae  suae  bonitate  et  copia  fretus,  hercle   orator 


37}  Yide  supra  p.  323.  not.  59. 
ei  loca  ibi  alltU. 

3S)  L.  10.  S*  12-  ^^  1°  ^us 
nocando.  (Ulpiarws)  «  Praetor  ait : 
« In  tia  niii  permissu  meo  ne 
tnquii  uocet;  permissurus  enim 
« eft ,  si  famosa  actio  non  sit , 
muel  pudorem  non  eugilku ,  qua 
«patronus  conuenitur  uel  paren- 
« tes.  Et  totum  hoc  caussa  cogni- 
« ta  debet  facere.  Nam  interdum 
«  etiam  ex  caussa  famosa ,  ut  Pe- 
«ditM  putat,  permittere  debet 
«  patronum  in  ius  uocari  a  liber- 
«to;    si  eum   grauissima  iniuria 


«afTecit,   flagellis    forttsse    eeci 

«dit.«   ~  Conf.  L.  7.  S-  9.   D^B 
iniuriis.  Cic.  de  Inuem.  U,  20,  (M^  ^ 

39)  De  eausta  SiUana  p.  I^  . 
seq.  (Siudien  d.  R,  R,  p.  15.)  ^  i 
ad  c.  53.  pro  TuUio ,  lo  Jnc^»- 
lectis  p.  178.  seq. 

40)  pro  TuUio  c  53.  «  Et  e^  «o 
« ipse  ,  tecto  iilo  disturbato  ,  ^' 
«hodie  postulem,  Quod  u< 
« dam  faclum  sit ,  tu  aut  p* 
narlnirum  restituas  aut  sponsi- 
nne  condemneris  necesse  est.  i> 

41)  Vide  Gaium  supra  citatu 
p.  319.  not.  51. 


g.  3.    De  interdicto  de  ui  armata.      341 

graniter    in    eius    audaciain     et    pemicaciam     inoehl  ■«•  et  ntio. 
eumque  acriter  hoc  nomine  perstringere  non  superse- 
dlsset;   neque  (id  merito  adiicietur)  quo  loco  querelam 
de  atrocltate   Caeciaae   in  eligendo  actionls  genere 
rereillt  ^^) ,  de  ea  re  taculsset  ^^). 

Denlque  summae  llli  pristlnaeque  hulus  interdlcti 
seueritatl  odioque  armatorum  homlnum  simillsque  licen-* 
tiae,  quae  eonstltuendae  eius  actionis  caussa  ftdt^^), 
aalde  consentaneum  est,  ea  quoque  parte  asperiorem 
a  princlpio  ordinem  exitumque  fulsse ;  qnem  totum  po- 
8tea,  sedatis  rebus  domitaqoe  priuatorum  hominum, 
quae  extremis  llberae  reipublicae  temporibus  fuerat, 
Ucentla,  paullatim  ad  mitius  deflexisse  atque  in  com- 
mune  Interdictorum  ius  transiisse,  aiifs  quoque  exem-* 
plis  doculmus. 


49}  e.  3.  Mr.  «Yeranittmen 
«Biiniae  nestrte  benignitaU  pt- 
«reremos,  $i  tllt  rttione  ius 
«OMtrom  recnpertre  possemus. 
«None  nero  quis  est,  qui  tut  uim 
«armttif  bominibus  ftcttm  relin- 
«qui  pntet  oportere,  tut  eius 
«rei  leniorem  tctionem  nobis  tli- 
«qutm  demonstrtre  possit?»  rel. 

43)   Non  ex  ipso  TUUU  dicto , 


quod  modo  exhibni ,  trgumentnm 
peto.  Ntm  htud  explorttum  mi- 
hi  est,  quod  SatUnius  stttuit, 
etiamsi  is ,  quicum  tgebttur ,  tr- 
bitrum  petere  noluerit,  aetwrU 
tamen ,  eum  perieulo  tn  ttfi0  p&- 
rieulo  experiri  mtUet,  opUonem 
fuisse.  —  Syitem  d.  II.  A.  Tom. 
y.  p.  499. 
44)  pro  TuUio  c.  8—13.  46. 


S  4. 

Caecina  possederit  neaie. 

Snnt  qui  dicant,  Caednam^  quum  deiiceretor,  pos- 
sedisse,  sunt  qni  negent.  Nae  tu  crede  mihi,  nuper 
extiterunt  quoque,  qui,  si  recte  attendas,  hoc  dice-* 
rent,  Caecbmm  ^ieque  possedisse  iieque  non  posse^ 
disse. 

Itaque  operae  pretium  erit  de  ea  re  diligenter  in- 
uestigare.  Ac  primum  uideamua)  quibus  argumentis 
Clcero  planum  facere  uelit,  Caecinam  possedlsse, 
deinde  caetera  uestigia,  si  quae  forte  inueniantur,  quo 
nos  ducant. 

Docendi  autem  principium  orator  ex  eo  petit,  ut 
dicat,  Caesenniam  fundum  illum,  quo  de  agitor,  pos- 
sedisse;  si  non  Cut  ipse  affirmat  quidem,  sed  proba- 
turum  se  haudquaquam  confidit)  ex  emptione  ac  pro 
suo,  at  (quod  aduersarius  concedat^  propter  usum' 
fructum  omnium  bonorum,  a  Fulcinio^  superiore  uiro, 
sibi  relictum  ^). 


1)  c.  4.  o  M oritur  Fuicinius  . . ; 
« testamento  facit  heredem,  quem 
« habebat  e  Caesennia  filium , 
«usumfructum  omnium  bonorum 
« suorum  CoMenniae  legat ,  ut 
« frueretur  una  cum  fiiio. »  — 
c.  7.  «Quid  al8?  IsUus  ille  fun- 
« dus  est ,  quem  sine  ulla  contro- 
« uersia  quadriennium  ,  hoc  est, 
«ex  quo  tempore  fundus  ueniit. 


«quoad  uiiit,  possedit  Coefm- 
« fita  ?  Usus  enim ,  inquit ,  eius 
«  et  fructus  fundi  testamento  uiri 
«fuerat  Cae$eninia€*  —  c.  32. 
^Caetenniam  possedisse  propter 
musumfructum  non  negas.  Qui 
«colonus  habuit  conductum  de 
iiCaeiennia  ftindum,  quum  idem 
« ex  eadem  conductione  fuerit  in 
«fundo,    dubium  est ,    quin ,   si 


8-4- 


passederU  necne.         S4S 


Mt  hoc?  possidetfie  usufnictuarUts? 

eto  apud  iiirisconsultos  nostros  nihll  est  ex- 

<|iiam  qui  ntitor  fniitur,  eum  non  possidere 
ad  magis  quam  colonum  aut  inquilinum,  sed 

L  e.  ususfructus  y  quasi  possessiofiefn  habere, 
niiissam  esse,  cur  deiectus  perinde  atquecor-* 
HMsor  de  ui  aliisque  Interdictis  uti  possit. 

lorfs  quum  lurlsconsulti  omnes,  quorum  fra- 
leruantnr,  ueluti  lulianusy  Uenuleius^  GaiuSy 
r^  PauUuSj  nemine  contradicentc ,  sint  aucto- 
on   dubitauit  Sauinius   negare,    Caesenniam 


■U  potM- 
derit. 


tmn  possidebat,  quum 
DS  In  ftindo ,  post  eius 
eodem  iure  posse- 


1. 1.  Ad  exhibendum. 

mhManui  autem  ita 
1  aihibendum  actione 
I9  qui  rerum  uel  lega- 
iiaBdorum  caussa  in 
16  rit ;  sed  et  eum ,  qui 
iffiomifia  rem  teneat; 
■ee  hic  utique  possi- 
de  ItiUanut  quaerit , 
lids  oporteat  exhibere  ? 
lorem  quidem  sic ,  ut 
WMloBem  habeat ,  is 
mi   quo  agatur,    rei 

ctussa  sit  in  posses- 
mi  uero ,  qui  usum- 
labeat,  sic,  ut  actor 
leat,  is,  cum  quo  age- 
ir  fruatur. »  —  L.  52. 
T*  A.  P.  (VmuUius 
lletorum.)  «Permisceri 
«feffioim  et  ututfru- 


« ctus  non  oportet ;  quemadmo- 
«  dum  nec  pottettio  et  proprietat 
a  misceri  debent :  neque  (Flor. : 
namque)  impediri  poasefsionem, 
« si  alius  fruatur ;  neque  alterius 
«fructum  amputari  (Flor:  eom' 
«  putari) ,  si  alter  possideat. »  — 
Lectionem ,  quam  secundum  Sa^ 
uinium  (I.  1.  p.  32S.  seq.)  exhi- 
bui ,  confirmat  etiam  Codex  meus 
et  Ed.  Venetiit  (N.  lenton)  1477. 
Lugduni  (lo.  Syber^i^^l.  Yenetiit 
(G.  dArHuahenit)  14S3.  ibid. 
(B.  de  Tortit)  1507.  Lugduni  (F. 
Fradin)  1510.  —  Gai.  11,'  93. 
«.  .  .  utufhictuariut  uero  usu- 
«  capere  non  potest :  primum  quia 
« fion  potsidet  sed  habet  ius  uten- 
«dl  et  fruendi»  rel.  g.  94.  «De 
«lllo  quaeritur,  an  per  eum  ser- 
0  uum  ,  in  quo  usumfructum  ha- 
«bemus,  possidere  aliquam  rem 
«et  usucapere  possumus,  quia 
« ipsum  non  possidemus  »  rel.  L. 
10.  S-  ult.  De  A.  R.  D.  §.  4. 1.  Per 


344     Cap.  L   De  iure  caussae  Caecinianae* 

aaCmmb-  propter  usumfnictuin  possedisse  fundum.     Nam    quod 
d^iT^'  ulierius   processit    atque    etiam   negauit,    dicere  hoc 
TuUium^  in  eo  manifesto   errasse  Vir  illustris  uide- 
tur^).    Quippe  in  c.  6.  orator  dicit:   Caesennia  fun^ 
dum  possedU  locauitque.     Quo  loco  sl  mihl  obiicias, 
ex  empto   possedisse  Caesennlam    demonstrari,    ecce 
statim  postea  in  c.  7.  iterum  dicit  Caesenniam  fun^ 
dum  possedissCy  hic  quoque  ex  empto  quidem,  at  ita 
ut  simnl  ostendat,  fateri  hoc  Aebutium^  tantummodo 
dioersam  possessionis   caussam  Chaudquaquam  genus 
possessionis  diuersum),  tisumfmctum  uidelicet,  sub- 
iicere.    Slmili  plane  roodo  inferius  ^)   orator  affirmat , 
Caecinam  fundum  possedlsse,    eamque   possessionem 
talem  fuisse,  ut  Caesenniae  duntaxat  possesslo,  quam 
ex  usufructu  ortam  esse,  sicut  aduersarius  contendat, 
ipse    temporis   caussa   fingit,    nulla   re   neque   addita 
neque   detracta,    continuaretur:    quam  Caesenniae  ac 
Caecinae  possessionem  adeo  ponit  nihil  Inter  se  nec 
genere  nec  caussa  differre,   ut  per  eundem  cotonum 
prius  Caesenniamy  deinde  ea  exstincta  Caecinam  pos- 
sedisse  declaret:  —  quam  uere,  nihil  dico,    unum  hoc 


quas  pers.  nob.  acquir.  L.  6.  g.  2. 
De  precario  (Ulpianm)  «...  et 
«fructuarius ,  inquil  (Marcel' 
«lusPj,  et  colonus  et  inquilinus 
«sunt  in  praedio,  et  tamen  non 
«  possident. »  L.  12.  pr.  De  A.  v. 
A.  P.  (Idem)  aNaturaliter  uide- 
«tur  possidere  is,  qui  usumfru- 
«ctum  babet. »  L.  3.  gg.  13—17. 
De  ui.  L.  4.  Uti  possidetis.  f'a(tc. 
Fragm.  §.91.  (Verba  uide  supra 
p.  313.  not.  35.)    Conf.  SS*  ^* 


93.  —  L.  1.  S.  8.  De  A.  y.  A.  P. 
(PauUut)  «Per  eum,  in  qu( 
«  usumfructum  habemus ,  possi- 
«  dere  possumus ,  slcut  ex  operij-'  ^ 
« suis  acquirere  nobis  solet :  ne< 
uad  rem  pertinet,  quod  ^ 
finon  pouidemu$;  nam  nec  fili- 
«  um. »  Adde  L.  27v  De  donatio' 
nibus.  L.  (i.  De  seruUuUbus. 

3)  I.  I.  8-  23.  p.  327.  not.  1 

4)  c.  32.    Verba  exhibul  supra 
p.  342.  not.  1. 


S*  4L    Caecina  po$sederU  necne.        M5 

dico,    defendere  hoc  oraiorem,    Caesenniaoi    tpeum  ^^c^m 
fundum  A  non  ex  empto ,  at  propter  ummfructum  "t^ 
Uaaen  poesedUse ;  neque  de  alia  re  nlla  illnni  cogitare. 

HoG  quum  sit  perspicuum,  sequitur  ut  uideamua, 
reuera  Caesetmia  propter  usumfructum  possidere  fun- 
dmn  potuerit  necne. 

Ac  potuit,  opinor,  propterea  quod  communi  iure 
a  maioribus  tradito  obtinulsse  hac  aetate  uidetur,  ut 
qnauis  re  qul  uteretur  frueretur^  Is  posstdere  eam  rem 
exiatimaretur. 

Etenim,  ut  argumenta  mea  aperiam,  orator  non 
solnm  ipse  dicit,  Caesenniam  fundum  ita  possedisse, 
oemm  etiam  iterum  afOrmat,  aduersarium  tam  posseS'' 
Honem  Caesenniae  quam  ipsam  illam  possessionis 
eaussam^  quae  in  usufructu  fuerlt,  ultro  agnoscere. 
Quod  si  aut  rei  gestae  aut  ioris  ratione  falsuro  fuis- 
set,  uix  credibile  est,  Ciceronem  hoc  ita  prolaturum 
fiilsse^. 

Deinde  qnod  in  c.  32.,  modo  antea  allato^,  ten- 
tat  Tultius  docere,  ita  fiindum  possedisse  CaedfUimj 
ut  per  eundem  colonum  ueluti  continuauerit  Caese^i^ 
fHae  possessionero ,  nimis  hercle  ieinnum,  improbabile 
ac  calumniosum  est  ar^mentum,  si  ponas,  Caeseti^ 
fdae  possessionem  pecuiiari  quodam  genere,  usus'' 
fruetus  maxime  proprio  ef  alienisslmo  Caecinae  per- 
sona ,  fuisse ;  denique  Caesenniam  non  fundum  posse- 
disse ,  sed  fisusfructus ,  h.  e.  iuris  quasi  possessiotiem 
habuisse.    Contra  sl  uerum  est,    Caesenniam  fundum 

5)  De  difcriinine  ac  modo  fal-      do  uide  quae  monui  supra  p.  105. 
laclarum  ab  oratoribuf  obseruan-  6)  p.  342.  not.  1. 


346     Cap.  L     De  iure  caussae  Caednianae. 

-  ipram  possedisse,  eoque  quum  adhibueris,  quod  nul- 
mI  '  lam  habet  dubitationem,  animo  tantum  rao,  coloni 
corpore  eam  possedisse,  animum  illum  possidendl  e 
locatione  ortum ,  locationis  uero  ius  et  ulneulum  qua- 
leeunque  a  muliere,  quum  moreretur,  ad  Caedtiam 
heredem  transiisse;  eolonum  denique  etiam  mortua 
Caesennia  aliquamdiu  corpore  suo  fundum  tenulsse: 
tune  argumentum  illud  allquld  si  non  ueri  et  ad  pro- 
bandum  idonei,  at  ad  dicendum  tamen  uerisimlle  ac 
tolerablle  nanciscltur. 

Ad  haec  autem  caussae  propositae  indicla  et  uesti- 
gla  quum  adhibeo  quae  de  illius  iuris  orlgine  ac  pro- 
^essu  siue  comperta  habemus  siue  coniectura  assequi 
possumus ,  etiam  magls  adducor  ut  credam ,  iurU  Istam 
quoH  possesHonemy  quam  lulianus,  Gaius  caeterique 
delnceps  lurlsconsultl  usufructuarlo  tribuunt,  hac  Ct- 
ceronis  aetate  non  modo  distincta  notione  ael  tunniuey 
sed  ne  certa  quidem  firmaue  ratione  excogltatam, 
constitutam  aut  a  corporis  possessiotie  separatam  se- 
iunctamque  fuisse. 

Quid  enim?  Si  uerisimlle  est,  ut  esse  puto,  uni- 
uersum  possessionis  possessoriorumque  Interdlctorum 
ius  propter  agri  publici  possessiofies  conditum  atque 
inde  ad  priuatas  possessiones  propagatum  translatum- 
que  esseO;  nonne  inter  usufructuarium  agrique  pu- 
blici  possessorem  in  eo,  quod  utriusque  iure  contine- 
tur ,  tanta  intercedit  similitudo  ^) ,   ut  nihil  roagls  olim 

7)  Yide  5autmum  1.  I.  S.  12.  a.  soliU  ,     lex    Thoria    multis    locis 
p.  215.  seqq.  planum   facit,    ueluti  cap.  2.  p. 

8)  Foisidere  et  uti  frui  quam  147.  (Rudorff.  I.  I.)  c.  16.  p.  160. 
intime  antiquitus    coniungi   sint  seq. ,  c.  18.  p.  165.,   c.  24.  p. 


g.  4.    Caecina  pimederU  necne.         847 

I  pnmpto  fDerit  qaam   quae  ob  tuendam  defenden-  ^*, 
aaqne   illam   posseaaionem  comparata  essent  inter-   *^ 
Jcta,  ea  ad  asnmfractnm  transferre. 

Qnae  Interdicta,  qnnm  possessUnii  rettnetidae  re- 
uperandaeue  easent  deatinata,  ac  propterea  posses'' 
loNit  sine  praesetUU  sine  praeteriiae  eondieione 
tiaB  snspensa;  qnid  mirnm,  ntentem  fruentem,  ex 
no  primnm  aeqnnm  et  ntiie  nisnm  est,  interdicta  ei 
ccommodari,  etiam  possidere  retn  esse  nisnm?  Nec 
redibiie  est,  priscis  illis  temporibus  subtiliorem  eam 
iotbictionem  inter  corporis  possessUmem  et  iuris 
uasi  possessiofiem  hoc  loco  promptam  iam  paratam- 
«o  Msse.  Etenim  si  fnisset,  nix  Intelligeretar ,  cur 
\S9^ruetuario  eadem  prorsus  ac  corporis  possessori 
itordlcta  de  uiy  Uti  possidetis  etc  tribuissent  ^ , 
|viuD  ad  tnenda  Utnerum ,  aqtuirum  eiusque  ^eneris 
irm,  qnae  qnl  exercebat,  manifestam  semper  cum  cor- 
lorio  possessore  diuersitatem  liabuit  ^^),  ab  antiqnissi- 
■Ifl  temporibus  propria  snisque  formuiis  discreta  inter- 
Hcta  proponerent  ^^). 

In  snmma,  hoc  ius  tali  uidetur  principio  progressn- 
pie  faisse: 

Qni  utebatur  fruelmtnr,  ei,  si  ni  deiectus  esset, 


171.,    c.  39.  p.  185. ,    c.  45.  p.  11)  Sauinius  1.  I.  8-46.  p.  586. 

189.  et  rel.  seqq.  —  L.  1.  pr.  L.  3.  {.  11.  et 

9)  SatUniui  1. 1.  S*  45.  p.  580.  paMim  De  itin.  act.  q.  pri.  L.  1. 
(eqq.  —  L.  3.  SS*  ^3  — 17.  De  pr.  88*  ^*  38.  et  passim  De  aqua 
al.  L.  4.  Utl  possidetis.  Vatie.  quot.  et  aest.  L.  1.  pr.  De  liuis. 
Frasm*  8*  ^-  ^-  ^-  P^*  S*  ^*  ^^  fonte.  L.  1.  pr. 

10)  Sauinku  I.  I.  $.  46.  p.  587.  S^.  1.  15.  De  doaeis.  Gonf.  L.  1. 
589.  Gonf.  8-  ^-  P-  ^76.  pr.  Uti  pouidetls. 


348  Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

AnCMse».  statiiD  E  Drincipio  interdicta,  quibus  in  possessionem 

nia  posM- 

derit.  restitueretur,  conipetere  putabantur.  Simul  perspectum 
est  aut  breui  postea,  etiam  ei,  cuius  detracto  usu-* 
fructu  ipsa  res  esset,  aliquando  de  ui  interdicta  et 
necessaria  et  utilia  esse.  Tnnc  uterque  possidere  di- 
cebatur,  tam  dominus  quam  usufructuarius.  Neque 
umquam  postea  hoc  itis^  si  uim  et  effectum  spectas, 
mutatum  est.  Aafio  autem  iuris  ac  ueluti  forma^ 
quum  praesertim  ad  alias  quoque  iuris  partes  possessio 
ualeret,  ac  propterea  generalem  possessionis  rationem 
disciplinamque  construere  periti  et  excolere  coepissent, 
sic  paullatim  hoc  quoque  loco  correcta  est: 

Primo  inelegans  uisum  est,  eandem  rem  a  pluribus 
simul  in  solidum  possideri,  praesertim  ex  iusta  caus- 
sa  ab  utroque  ^').  Itaque  negare  coeperunt ,  qul  ute- 
retur  frueretur,  eum  rem  ipsam  uere  possldere,  do- 
minum  ita  statuerunt  possidere,   ut  tructuarium  tamen 


12)  L.  3.  S.  5.  De  A.  ▼.  A.  P. 

(Paulltu)  «...  plures  eandein 
«rem  in  solidum  possidere  non 
«pofsunt:  contra  naturam  qulp- 
«pe  est,  ut,  cum  ego  aliquid 
« teneam ,  tu  quoque  id  tenere 
«uidearis.  Sabinus  tamen  scri- 
«  bit ,  eum ,  qui  precario  dederit, 
«  et  ipsum  possidere  et  eum ,  qui 
«precario  acceperit.  Idem  Tre- 
«  baHtu  probabat  existimans,  pos- 
«se  alium  iuste  alium  iniuste  pos- 
« sidere ;  duos  iniuste  uel  duos 
« iuste  non  posse.  Quem  Labeo 
«  reprehendit ,  quoniam  in  summa 
« possessionis  non  multum  inter- 
«est,   iuste  quis  an  iniuste  pos- 


« sideat ;  quod  est  uerius  :  non 
«magis  enim  eadem  possessio 
«apud  duos  esse  potest,  quam 
«  nt  tu  stare  uidearis  in  eo  loco, 
« in  quo  ego  sto ;  uel  in  quo  ego 
«sedeo,  tu  sedere  uidearis.»  — 
L.  19.  pr.  De  precario.  (luUanui) 
«  Duo  in  soiidum  precario  babere 
«  non  magis  possunt ,  quam  duo  in 
«  solidum  ui  possidere  aut  clam : 
«nam  neque  iustae  neque  iniu- 
«stae  possessiones  duae  concar- 
«  rere  possunt.  »  Conf.  L.  15.  g.4. 
eod.  L.  3.  pr.  Uti  possidetis.  L.  5. 
g.  15.  Commodati.  —  Sauinius 
i.  I.  g.  11.  p.  183.  seqq. 


$•4.     Caecina  possederil  necne.        SM 

meMtdere  eandem  rem,  ne  interdictis  frostnire-  A.cteM.- 

neederent.  *^).  *^^ 

lea  aotem,  aucta  ad  indagandam  eiosmodi  remm 

a  Ingenii  subtilitate,  ita  haec  enucleanemht,  ut 

re  quidem  utrunmue  statuerent,  sed  diuersas 

r^  possidere;   rem  IpMm  alterum  cwrjnuquey 

I  it»  iUud  utendi  fruetidi^  rem  incorporalem, 

wera  quidem  possessio   nulia   esset,    at  quoH 

rio  tamen,  ad  interdieta  utilis,  ad  reliquas  res, 

wram  rei  possessionem  requirerent,     inefficax 

innoxia  ^^). 

^  ri  uera  sunt ,  facilius  etiam  inteiiigentur  quae 

Ma  ilia  possegsUnie  plurium  in  solidum  pluri- 

gestorum  fragmentis  e  medio  potissimum,   quod 

itraui,  tempore  ad  nos  peruenerunt  ^O* 


inf  ralioDis  eliam  ad  Ul-  io  solidum  possidere  staluisseDl, 

vsque   iD   coDsuetudine  quominus    usucapio    eius    inter- 

oettigia   sunt  seruata ,  rumperetur ;  postea  negarunt  qui- 

t  L.  3.  £.  17.    Uode  ui.  dem  possidere ,  uerumtameD  usu- 

iifiruetui  notnine  qualiter  caplooi   continuandae  sic  consn- 

r  fidt  <n  possesftone  (scil.  luerunt ,  ut   recepta   possessione 

I  utetur  lioc  Interdlcto. »  accedere  ei  dicerent  possessionem 

27.  De  donatiooibus.  —  elus  ,    qui   precario    possederat. 

brtasse  etiam  orlgo  Hiit  L.  15.  S*  ^*  I^e  precario.  L.  13. 

lod  neUwraliter  possidere  g.  7.  De  A.  t.  A.  P.  ^  Gonf.  L.  1. 

us   deinceps   dictus  est.  g.  15.  L.  36.  eod. 

ea  supra  allata  p.  343.  14)  Vide  loca  supra  coliecta  p. 

-  Nec  rara  sunt  in  aliis  343.  not.  2.    Adde  L.  1.  £•  ^* 

iibos,   qulnetiam  in  ea-  Quod  iegatorum.  L.  4.  g.  27.  De 

festtonts  materia,  similla  usurp.  L.  23.  g.  2.    Ex  qui.  cau. 

i    progresslools   exempla.  mai.  —  De  seruitultfriMConf.  L.7. 

it  quod  Sautmtis  (1.  I.  p.  De  itin.  act.  q.  pri.  L.  2.  Comm. 

|.)  exposuit  de  eo  ,    qui  praed.  L.  3.  S*  ^*  Deprecario.— 

cario  dedit ;  quem  quum  Sautntus  1.  i.  g.  12.  p.  209.  seqq. 

a  cum  eo,    qui  accepit,  15}  Vlde  supra  p.  348.  not.  12. 


350   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

^ida^**""!       ^^  plura.    Satis  mihi  uideor  dpcuisse ,  f  undiuii ,  quo 
'*"*'       de  agitur,  Caesenniam  possedisse,  si  non  ex  emptOj 

at  propter  ummfructum  tamen,   testamento  iiiri  sibi 

legatum. 

A.poMM«o       Verum  enimuero  possederit   Caesennia^    caussane 

troMiou  .it  hgg^  idonea  est ,  cnr  Cicero^ii  credamus ,  etiam  Caed^ 

fiam  heredem  possedisse?  num  uera  quoque  est  ratio- 

nis  tlla  conclusio,  quam  speciem  quandam  ueri  prae- 

bere  supra  ^^)  ostendimus  ? 

Non  opinon 

Etenim  hic  superuenit  quod  PauUus  habet  in  libro 

XV.  ad  Sabinum  ^^. 

«Quod   per   colonum   possideo,    heres  meus,    nisi 
«ipse  nactus  possessionem ,   non  poterit  possidere: 
« retinere  enim  animo  possessionem  possumus,  apisci 
«non  possumus.'* 
Et  de  toto  genere  possessionis  lauoletius  libro  L 

Epistolarum  ^^). 

«Cum  heredes  instituti  sumus,  adita  hereditate  om- 
« nia  quidem  iura  ad  nos  transeunt :  possessio  tamen, 
«nisi  naturaliter  comprehensa,  ad  nos  non  pertinet.* 
Item  Ulpianus  libro  XXXVIIL  ad  Edictum '% 
•  Scaeuola  ait,  possessionis  furtum  fieri;  denique 
«si  nullus  sit  possessor,  furtum  negat  fieri.  Id«^ 
«circo  autem  hereditati  furtum  non  fieri,  quia  pos-* 
«sessionem  hereditas  non  habet,   quae  facti  est  e^ 


16)  p.  346.  meolo.  —  Conf.  L.  1.  SS- 16— IS^ 

17)  L.  30.  S-  5.  De  A.  y.  A.  P.  L.  21.  pr.  L.  3S.  S-  ^-    De  A.  r- 

18)  L.  23.  pr.  De  A.  y.  A.  P.  A.  P.   —  Sauinim  1.  1.  S*  ^-  P' 

19)  L.  1.  S*  15.  Si  is  qui  testa-  376. 


f'' 


"itr  4*    Ckiecma  passederit  necne.         861 

ri.    Sed  nec  heredis  est  poasessio,   anteqiuuB  a» 
Meat^^),    qaia    hereditas  in   eiim  id  tantuin 
itfBndit,  quod  est  hereditatia;  non  anteni  fdit 
leaaio  hereditatis.  ■* 

psto,  diuerso  iure  CHceronis  aetatem  in  ea  re 
la.  Nam  in  agro  quidem  publieo  possidendo, 
qnod  iuris  esset ,  ad  heredem  etiam  ante  haec 
teansmitteretur,  plane  idem  tamen  obtlnoisse, 
^ndorffius^  antiquomm  iuris  Romani  documen- 
MAaurator  meritissimus,  docuit^');  qni  quam 
B  hoc  loco  a^i  publici  priuatarumque  rerum 
imem  sententia  sua  exaequauerit,  ualidissimum 
mentum,  ut  in  uno  consistam,  omnis  illa  pro 
UKueapUniU  ratio  ac  progressio'0,  quam  nemo, 


est  Douum,  possidere 

taotuDdem  ualere  ac 
«I  appr$hend$re ;  quae 
Itefttlo,  quamuis  Id  Le- 
loleat  disUngui ,  multis 
nplis  declaratur.  Qua- 
Hgetta  faslidierit  (ubi 
BO  titulo  L.  1.  SS-  11- 

(.  1.  L.  18.  pr.  De  A. 

loneniet  etiam  apud 

»   neluU  de  OffieiU  II , 

fenremIII,68,158.— 

€aB  Ep.  04. 

Ugem  Thoriam  ctgra- 
Eeltschrift  f.  gesch.  R. 
X.  p.  61.  —  Q.  ^H. 
n  tenteniia  inter  Ge- 
^iiuriot  dieta.  Berolini 
.11. 

.  U,  52.  «Rursus  ex  con- 
Idit ,  ut ,  qui  sciat  alie- 


«nam  rem  se  possidere,  nsuea- 
« piat :  uelut  si  rem  heredita' 
«  riam ,  euiut  pottettUmem  heret 
«nofidum  naetut  ett,  aliqnis  poe- 
«sederit .  .  .  S*  ^*  Quare  autem 
«  eUam  hoc  casu  soli  rerum  annna 
«  consUtuta  sit  usueapio ,  illa  ra- 
«Uo  est,  qnod  olim  rerum  he- 
« reditariarum  possessione  uelut 
fipsae  heredltates  nsueapi  cre- 
« debantur ,  sdlicet  anno :  .  .  . 
«et  qnamuis  postea  credltum  slt, 
«ipsas  hereditates  usucapl  non 
«  posse ,  tamen  in  omnibns  rebus 
« hereditariis .  .  •  annua  usueaplo 
«  remansit. »  Gonf.  ibid.  III,  201. 
«...  interdnm  rem  alienam  oc- 
«  cupare  et  usucapere  coucessum 
«est,  nec  creditur  furtum  fleri» 
« uelut  res  hereditarias  ,  qtMrum 
(inon  priut  nactut  pottettionem 


3&9   Cap.  I.    De  iure  caussae  Caecinianae* 

^^^^^^;*!^  opinor,  faeile  intellecinrus  est,  si  id  Hnimo  pmecepe- 
teBMiMa  aai.  |.||^  possessionem  lieredi  perinde  ac  quae  iuris  essent, 
ipsa  liereditate  nulio  sno  facto  accreuisse. 

Perspieuum  igitur  est,  lioc  niliil  esse  quod  dcero 
tentat  dicere,  propier  CaesetitHae  usumfruetum  etlan 
CaeciiMm  uideri  possedisse.  Neque  id  oratOTem  fe- 
fellit,  quem  neque  ignorasse  neque  spreufsse  Ulani 
turis  possessionisque  rationem  uerissime  Cras  inde 
collegisse  uidetur'^),  quod  statim  iile  ab  hoc  ar^- 
mento  ad  corporalem  possessionis  apprehensionem , 
quam  ab  ipso  Caecina  factam  esse  dicit,  translisset. 
Quippe  sic  Tulltois  perglt  dicere: 

«Ueinde  ipse  Caecina,  qiium  circuiret  praedta,  ue- 

«nit  in  istum  fundum;  rationes  a  colono  accepit. 

« Sunt  in  eam  rem  testimonia  ■»  '^). 

In  eo  uero  nimis  credulus,  ut  opinor,  Cras  fuit, 
quod  ueram  /undi  apprehensionem  hisce  uerbis  ab 
oratore  enunciatam,  quinetiam  testibus  planam  factam 
esse  sibi   persuasit;   ac  multo  potior  mihi  est  Sauinii 


An  Caectaa 
•pprehen- 
derit  poMes- 
aion«m 


«necessarius  here$  esset^  rel. 
(Adiicitur  «  necessarius  »  propter 
illud ,  quod  Hcuirianus  nouaue- 
rat,  ipso  Gaio  teste  II,  57.  58.) 
Quando  pro  hereditatibus  singu- 
lae  res  hereditariae  usucapi  coe- 
perint ,  de  ea  re  uidesis  Cic.  €ui 
Att.  I,  5,  6.  «  De  Tadiana  re  .  .  . 
«nihil  esse  iam ,  quod  laborare- 
«tur,  quoniam  hereditas  usu- 
«capta  esset.n  Rursus  Sen.  de 
Betief.  Yl,  5.  « lurisconsultorum 
« istae  acutac  ineptiae  sunt ,  qui 


«  hereditatem  negant  usucapi  pos- 
« se ,  sed  ea ,  quae  in  heredUatt 
visunt:  tamquam  quidquam  aliud 
«  sit  hereditas  quara  ea  quae  in 
«hereditatesunt.»  Plin.  Ep.  ¥,1. 
«  Scis  .  .  .  iam  biennium  transisse 
inomniaque  me  usucepisse.9  — 
Walter  iresch.  d.  R.  R.  III,  21. 
p.  695. 

23)  1.  1.  p.  32. 

24)  Continuantur  haec  uerba 
illis ,  quae  e  e.  32.  exhibui  supra 
p.  342.  not.  1. 


S*  4.     Caecina  possederit  necne.         363 
lententia  existimantis,  de  praeterito  solum  tempore  ac  ^*  ^*^^ 

appron#ii» 

le  CaesetMiae  locatione  Caecinam  cum  colono,  quid  ''«"* 
ilteri  ab  altero  deberetur»  quum  primum  illa  mortua 
»set,  transegisse.  Quod  si  etiam  de  futuro  contra- 
da»et,  atque  ita  cum  c^plono  tunc  egisset,  ut  deinceps 
iiiie  pro  se  uno  siue  pro  heredibus  in  commune  is 
^oleret  possideretque ;  profecto  et  diuersis  et  longe 
[iluribus  uerbis  eam  rem  orator  expositurus  erat. 

Caeteroquin  neminem  fugere  debet,  Ipsum  orato- 
rem  nihil  aliud  ostendere,  nlsl  paullo  posi  Caesenniae 
mrtem  in  fundum  uenlsse  CaeHnamy  rationesque  a 
colono  accepisse ;  lllud  uero  neque  hoc  neque  alio  loco 
anquam  enunclare,  quo  tempore  Caecina  deiectus  slt, 
Aon  modo  tenuisse  colonum  eius  nomine  fundum, 
aemm  etiam  omnino  tunc  in  fundo  fuisse.  Qul  colo-^- 
nus  quid  illo  die  egerit  passusue  sit,  tam  In  caussae 
Darratlone  quam  in  reliqua  oratione  ne  uerbo  quidem 
Doaimemoratun  Enimuero  ea  res,  tametsi  In  coniectu- 
ra  posita  sit  tota,  tamen  breui  mihi  attingenda  est. 

Fac  Igitur,  coionum  illum  tunc  in  fuiido  fuisse-  coIodm 
[)uid  dlcemus?  Eiectum  ab  Aebutio  fulsse,  prohibito 
Caecina  ne  intraret?  Non  credo:  cur  enim  Cicero 
lioc  tacuisset?  cur  testem  eum  non  produxlsset?  At 
Bnim  heredum  communi  nomine,  Caecinae^  Fulcinii 
Hbertiy  Aebutii^^)^  \n  possesslone  colonus  quum  esset, 
in  ea  possessione  consilioque  possidendi  consistere 
enm  ac  durare  Aebutius  passus  est.  Nihil  profecto 
ninus:   nam  sic  ne  deiectus  quidem  Caecina   fuisset 

25)  Yide  c.  6.  extr. 

SonMtria,  Lib.  H.  23 


3&S   Cap.  1.    De  iure  caussae  Caecmianae. 

^^ij^l^  opinor,  faeile  intelleciiirus  est,  si  id  animo  pmecepe- 
teBMiMa  811.  pi^  possessionem  lieredi  perinde  ae  quae  iuria  esaent, 
ipsa  liereditate  nulio  suo  facto  accreuisse. 

Perspicuum  igitur  est,  lioc  niliii  esse  quod  Cicero 
tentat  dicere,  propter  CaesetifUae  tmmfractum  etlam 
Ca^diiam  ulderi  possedisse.  Neque  id  oratorem  fe- 
feilit,  quem  neque  ignorasse  neque  spreufsse  Illam 
iuris  possessionisque  rationem  uerissime  Cras  inde 
collegisse  uidetor'^),  quod  statim  iiie  ab  hoc  ar^- 
mento  ad  corporalem  possessionis  apprehensionem , 
quam  ab  ipso  Caecina  factam  esse  dicit,  translisset. 
Qoippe  sic  Tullius  pergit  dicere: 

«Ueinde  ipse  Caecina,  qiium  circuiret  praedta,  ue- 

« nit   in  istum  fundum ;  rationes  a  coiono  accepit. 

« Sunt  in  eam  rem  testimonia  *  '^). 

In  eo  oero  nimis  credulus,  ut  opinor,  Crae  fnit, 
quod  ueram  fundi  apprehensionem  hisce  uerbis  ab 
oratore  enunciatam,  quinetiam  testibus  planam  factam 
esse  sibi   persuasit;   ac  multo  potior  mihi  est  Sauiaii 


An  CaeciM 
•pprehen- 
derit  poases- 
aionem 


«necessarius  here$  es$et«  rel. 
(Adiicilur  «  necessarius  »  propter 
illud ,  quod  Hadrianus  nouaue- 
rat,  ipso  Gaio  teste  II,  57.  58.) 
Quando  pro  hereditatibus  singu- 
lae  res  hereditariae  usucapi  coe- 
perint ,  de  ea  re  uidesis  Cic.  ad 
Att.  I,  5,  6.  «  De  Tadiana  re  .  .  . 
«nihil  esse  iam ,  quod  laborare- 
«tur,  quoniam  heredita$  usu- 
itcapta  esset.n  Rursus  Sen.  de 
Benef.  Yi,  5.  « lurisconsultorum 
« istae  acutac  ineptiae  sunt ,  qui 


«  hereditatem  negant  usucapi  pos* 
«se,  sed  ea,  quae  in  hereditate 
•  sunt:  tamquam  quidquam  aliud 
«sit  hereditas  quara  ea  quae  in 
«hereditatesunt.i>  PUn,  Ep.  ¥,1. 
«  Scis  .  .  .  iam  biennium  transisse 
«ofimiagud  me  usucepisse.n  — 
WaUer  Heseb.  d.  R.  R.  III ,  21. 
p.  695. 

23)  I.  1.  p.  32. 

24)  Continuantur  haec  uertx 
illis ,  quae  e  c  32.  exhibui  supra 
p.  342.  not.  1. 


$•  4k     Caecina  possederit  necne.         353 

senteiitfai  existimantis,  de  praeterito  solum  tempore  ae  ^*  ^^^ 
de  Caesetmiae  locatione  Caeelnam  cum  colono,  quid  '''"* 
alteri  ab  altero  deberetur»  quum  primum  illa  mortua 
esset,  transegisse.  Quod  si  etiam  de  futuro  contra- 
xiSHet,  atque  ita  cum  c^plono  tunc  egisset,  ut  deinceps 
due  pcn  se  uno  siue  pro  heredibus  in  commune  is 
coleret  possiderelque ;  profecto  et  diuersis  et  longe 
pluribus  uerbis  eam  rem  orator  expositurus  erat. 

Caeteroquin  neminem  fugere  debet,  ipsum  orato- 
rem  nihil  aliud  ostendere,  nisi  paullo  posi  Caesenniae 
mortem  in  fundum  uenlsse  CaeHnam^  rationesque  a 
colono  accepisse ;  illud  uero  neque  hoc  neque  alio  loco 
umquam  enunciare,  quo  tempore  Caecina  deiectus  sit, 
non  modo  tenuUxe  colonum  eius  nomine  fundum, 
uerum  etiam  omnino  tunc  in  fundo  fuisse.  Qui  colo- 
nus  quld  illo  die  egerit  passusue  sit,  tam  in  caussae 
narratione  quam  in  reliqua  oratione  ne  uerbo  quidem 
commemoratun  Enlmuero  ea  res ,  tametsi  in  coniectu- 
ra  posita  sit  tota,  tamen  breui  mihi  attingenda  est. 

Fac  igitur,  colonum  illum  tunc  in  fundo  fuisse-  coiom 
Quid  dicemus?  Electum  ab  Aebutio  fuisse,  prohibito 
Caectna  ne  intraret?  Non  credo:  cur  enlm  Cicero 
hoc  tacuisset?  cur  testem  eum  non  produxisset?  At 
enim  heredum  communi  nomine,  Caecinae,  Fuldnii 
libertiy  Aebutii^^)^  \n  possessione  colonus  quum  esset, 
in  ea  possessione  consllioque  possidendi  consistere 
eum  ac  durare  Aebutius  passus  est.  Nihil  profecto 
minus:   nam  sic  ne  deiectus  quidem  Caecina   fuisset 

25)  Yide  c.  6.  extr. 

SeniMtna,  Lib   II.  23 


954     Cap.  L  De  iure  caussae  Caecinianae. 

Fof»eMioiii«  nec  possidere  desiisset  ^).  Qaid  igitur  est  ?  Nempe 
coionoo.  gut  eadem  ui  iisdemque  armis,  quibus  Caeciimm  pro- 
hibnit  a  fdndo  Aebutitis^  coloaum,  manentem  quiden 
in  fnndo,  ditioni  suae  noluntatique  subiecit,  atque 
effecit,  ut  suo  Aebutii  unius  nomine  in  possessione 
esset'^;  aut  idem  hoc  ut  ultro  etiam  uellet,  colonum 
slbi  conciliauit.  Quorum  neutrum  mihi  uaide  uidetur 
probabile:  nam  si  ui  subactns  esset  colonus,  nullo 
dobio  in  hac  lite  a  Caecina  staret,  grAulssimumque  ei 
tam  possessionis  quam  deiectionis  testimonium  prae- 
bulsset;  contra  si  conciliatus,  caussam  non  uideo, 
quln  Aebutio  argumenti  testimoniique  ^  Caeciuae  uero 
querimoniae  materiam  suppeditasset. 

Denique  omnis  ea  ratio  suadere  uidetur,  ut  aliquem 
dubitatloni  locum  relinquamus,  num  fortasse  colonus 
late  iam  ante  deiectionis  diem  e  fundo  discesserll. 

Quod  tamen  utcumque  se  habet,  de  eo  cerie  con^ 
stat,  quod  e  Sauinio  retulimus,  caussam  nullam  esse^ 
cur  Ciceroni  credamus,  Caecinam  fundi  possesslonen^ 
apprehendisse,   uel   adeo  argumentum   Inde  petamus 
quo  efficiatur,   etiam  deiectlonis  tempore  ex  illa  ap- 
prehensione  Caecinam  fundum  possedisse. 

^Tr'.r''*         Sequitur  aiiud  argumentum,  quo  Cicero  possediss^^^ 
Caecinam  docere  se  simulat.    Nam  sic  ait: 

«Postea  cur^  Aebuti^  de  isto  potius  fundo  quaim  "^ 
nde  aliOy  si  quem  habesy  Caecinae  denunciabas  ? 
•si  Caecina  non  possidebat?  *  ") 

26)  L.  1.  g.  45.   Unde  ui.  (de  »7)    L.  1.   g.    46.   cod.    (uid       -* 

quo    loco    uide    supra    p.   318.  supra  ibid.) 

DOl.  45  )  Coof.  g.  24.  t6td.  (uerba  28)  cap.  32.  Conf.  c.  7. ,  ne i 

habes  supra  p.  318.  not.  46.)  bis  supra  allatis  p.  278. 


Aebutii. 


g.  4.     Caecma  passederit  neene.         355 

Qiiid  est  hoc?    Inuletiiin  Cras  iodicat  ar^amentiim  D«.iiMteti« 
,    possedisse    Caecinam:    nam    dbnitnciari  esne 
tem  et  iudteUtm  ostentare  nisi  petitioni  satisfiaty 
nruE  autem  eius  esse  qui  non  possideat  ^). 

Ipae  Hotomanusy  acer  aliaa  et  acutus  Tullianae  de- 
mslonis  oppugnator,  liaeret  gradumque  refert,  atque 
hMl  argomentum,  quemadmodum  uere  Cras  obserua- 
It,  eludit  magis  quam  refellit  dicendo,  recte  quidem 
\  pFobabiliter  oratorem  conclusisse,  Aebnttoim^  qufa 
emmcianerU^  confessum  esse  de  Caecinae  posses- 
!one ;  at  eiusmodi  siue  confesHone  siue  denunciatione 
on  amittl  ius  possesslonis,  haud  magis  quam  actlone 
ilite  ^). 

Qold  multa?  Mihi  isto  TullU  argumento  nlhil  ina- 
lo8  oeque  inflrmius  esse  uidetnr.  Quippe  denuticiare 
on  modo  proprium  esse  eorum ,  qui  rem  a  posHdetite 
etUuri  sitUy  sed  etiam  ualde  iis  usitatum,  medius- 
diofl  nesclo  obi  Yiri  docti  illi  legerint.  Sic  potios 
bseroatio  mea  fert  ut  existimem : 

Denonciandi  occasio  mnltiplex  totidemque  caussae 
ool  genera  rerum,  quas  scire  alter  alterum  uelle  po- 
lerft.  Hoc  autem  in  quotidianis  negotlis,  ubi  ios 
hille  sp^tant,  homfnes  suae  magis  quam  alienae  uti-- 
itatia  caussa  uelle  solent;  nam  In  multis  iuris  caussa- 
omqoe  flguris  alteri  prodest ,  alterum  scire  aliquid  aui 
doissej  deteriorqne  est  condicio  eius  qui  sciuit  qoam 
|oi  ignorauit. 

Itaque,  ut  allatis  aliquot  exemplis  res  planior  fiat, 
noenimus,  eum,  qui  opus  in  solo  facturus  est,  uicino 

29)  1.1.  p.  32. 8- 4.  Conf.  Jnors.  30)  Yide  Hotomani  adnotatio- 

ide.7.  P.4S2.  etin  Argumento  p.9.       nem  ad  dd.  cap.  7.  et  32. 


356    Cap.  L     De  iure  camsae  Caeciniafi4ie. 

Dt»o«ri.uo  detmnciare.  ne  clam  fecisse  dicatur^'];  contra  si  quis 

Aebatii.  '  '7  1 

prohibere  uult  opus  aliquod  ne  fiat,    nonnunqaam  de- 
nunciat  facturo,   quomagis,   si  nihilominus  fecerit,  ui 
fecisse   uideatur  ^^).     Qul  ita   heres  scriptus   est,    Si 
dotem,   qnam  ei  promisi^   neqtie  petierit  neqtie  exe^ 
gerit^  coheredi  denunciat,  paratum  se  accepto  facere 
dotem,    uel  cauere;    quo  condicio   aut   impleatur   aut 
appareat  per  coheredem  stetisse,    quominus  impiere- 
tur^^).    Quodsi  uinum  ita  uenierit,  ut  dies  ad  metien- 
dum  praestitueretur,    nec  intra  diem  admensum   sit, 
uenditor  emptori,   ut  aut  tollat  uinum,  aut  sciat  futu^ 
mm,  ut  uinum  effunderetur,  denunciabit;    quo  magis, 
sl   diutius    emptor   ludificauerit,    effundere  sibi  llceat^ 
neque  malitiose  nimioue  emptoris  detrimento   sibl  con — 
suluisse  uideatur  ^*).    Dicitur  porro  dominus,    qui  in — 
stitorem   habet,    cuidam   denunciare,    tie  seruo   a 
praeposito  credat;    quomagis    ille,    comperta  domln] 
uoluntate,   instltorlae   actionis    caussam  beneficiumqui 
amittat  ^^.     Qul  pecuniam    pro   alio   constituerat ,    e 
aliquando,  ne  soluat^  denunciatum  est,  quominus  p< 
cunia    inuito    debitore    soluta    mandatl    negotiorumu< 
gestorum    agi    posset  ^^).     Heredl,    qui    non    retenti 
quarta    per    errorem    totam    hereditatem    restituerat 
Aristo  suasit>    ut  debitoribus  denunciaret,    ne  fidei 
commissario  soluerent;   quo  facto  si  nihilominus  soL  — 
uerint,  indigni  a  Praetore  iudicabuntur,  quibus,  here=='-' 


31)    L.  3.  S.  7.   L.  5.  pr.  gg.  34)    L.  1.  S-  3.   De  peiic. 

1—4.    L.  fi.  S*  ul^-    Quod  ui  aut  comm.  r.  uend. 

clam.  35)  L.  17.  S>  ^*  De  instil.  a< 

32)  L.  5.  S*  7.  eod.  36)  L.  27.  De  constit.  pecun. 

33)  L.  7.  De  C.  etD. 


ei 


g.  i.     Caecina  possederit  necne.  857 

5  postea  agente ,  denegata  actione  subneniretiur  ^O-  ^■^JI^f*'" 
1  cui  permisi,  ut,  quod  mihi  debet,  alii  solueret, 
MMum  eidem  denuneiare,  ne  soluat^  quominus,  si 
Mtea  soluerit ,  uoluntatis  meae  habeat  deFensionem  ^'). 
nptor  rei,  cuius  eontrouersla  mouetur,  uenditori  de- 
inciare  solet,  ut  in  lite  adesse  sibi  possit,  neue 
wtea  re  euicta,  quum  ex  empto  uel  ex  stipulatu 
inueniretur,  obifciat,  parum  instructum  emptorem 
it  neg:ligentem  nd  defendendum  fuisse  ^%  Tutore  rem 
ipllli  uendente  mater  emptoribus,  tie  emant^  denun- 
it,  quo  postea  puplllus,  quum  a  Praetore  postula- 
t«r,  ut  in  bitegrum  restituatur,  aequiore  iure  utatur 
loersus  eos,  qui  admoniti  ad  emendum  accesserint  ^^}. 
^nique  fisci  nomine  heredltatem  petitum  Iri  possessorl 
let  denunriarl,  quo  citius  usuras  debere  incipiat,  ad 
eterasque  res  malae  fidci  possessoris  iure  censeri  ^^). 
diice  nunc  ex  ipso  Tullio  nostro,  quod  Alfenus^ 
lODi  bona  Quinctii  Naeuius  a  Praetore  lussus  possi- 
Te  coepisset,  denunciauit,  se  procuratorem  esse  pa-^ 
liumque  ad  defendendum  Quinctium;  quomagis  ap- 
ireret,  temere  Naeuium  nulloque  iure  Praetorem  de 
wridendls  Qulnctii  bonis  adiisse^"). 

Sed  satis  superque  exemplorum.  Quippe  infinitum 
it,  eiusmodl  denunciationes,  non  modo  quae  In  quo- 
diana  hominum  conuersatione,  uerum  etiam  quae  cum 
;rto   quodam   iuris  consilio  uel  effectu  commemoran- 

37)  L.  21.  ID  fi.  Ad  SC.  Trebel-       CoDf.  L.  10.  §.  3.    Quae  io  frau. 
innm.  cred. 

38)  L.  106.  De  solutioDibus.  41)  L.  10.  SS-  ^-  ^^-  ^^  bered. 

39)  L.53.S*l-I>eeuictioDibus.       pet. 

40)  L.  47.  pr.  De  miDoribus.  42)  pro  Qwnetio  c.  6.  21. 


3S9  Cap.  I.     De  iure  camsae  Caecmumat 


D«uncutio  tu|.  43J  ^   sifiglllatiiii    enuflierare.     Ulud   uero 


ease  Aiihi  uideor,  ut  facili  negotio  quiuia  inte 
quam  uehementer  errauerlnt,  qui  e  mera  deium 
hac  mentione,  quae  In  dicto  orationis  loco  ha 
statim  confecerunt,  litem  AebutUim  illaturum  i 
fme^  quinetiam  ipsnm  fundum  Fulciniaimm  ab  e 
dicaturum  fuisse,  de  eoque  proposlto  ut  cer 
faceret  Caeciiiamy  denunciasse,  fundum  nam 
aeque  Mi  emisse^). 

Quae  quum  ita  sint,   expeditum  profecto  fner 
gare  quidquam  a  Tullio  esse  proposltum,   unde 
reret,    talem    fuisse   istam   denunciatlonem,    ut 
Caecina  possedisset,   Ita   fierl    non  potuisset;  i 


43)  Ylde  Briisanium  s,  y.  De- 
nuneiare  et  Denuneiatio,  Zim- 
mem  1. 1.  Tom.  III.  p.  354.  not. 
1.  ->  Multo  autem  saepius  res 
occurrit  quam  uerhum  ac  nomen , 
nec  quemquam  praeterlre  debet, 
huie  dmunciandi  mori  perquam 
afline  esse  omne  illud  teitationum 
genus ,  quarum  ubique  frequen- 
tissima  mentio  est. 

44)  Minime  me  fugit,  postea 
denunciandi  hunc  actum  inter 
caetera  etiam  ad  praeparandas 
euiusuis  generis  lites  usurpari 
coepiflsCy  ad  eamque  rem  partim 
moribus,  partim  lege,  seu  quod 
legis  uim  obtinuit,  in  iudlciorum 
ordinem  transiisse ,  ac  deinceps 
uadimoniis  certa  quadam  ratione 
coniunctum  et  quasi  substitutum 
fuisse.  Aurelius  Victor  in  uita 
Afarct  e.  16.  Zimsnem  I.  1.  p.  354. 


Bethmann-  HoUweg  Civ.  i 
21.  p.  247.  seq.  —  Nee 
quin   peculiaris  hlcee  dc 
tionum  usus  ex  communi  j 
suetoque  more  denunciani 
quid  commodum  uidereli 
ginem   duxerit.     Conf.  L 
inoff.  test.  L.  20.  gg.  6. 
hered.  pet.  Zimmem  1. 1. 
gularem  autem  illam  deDi 
speciem  qui  alienissimam 
a  caussa ,  in  qua  disputatl* 
uersatur,   esse  iudicauer 
est ,  at  eodem  spiritu  de 
hutii  denunciatlone  istem 
in  contextu  reprehendi » 
nem    professi    sunt,     foc 
secum  ipsi  pugnare  uideni 
boque  distinguere ,  quae  r 
ritate  pessime  confundunt 
Klotzium  ad  d.  cap.  7. , 
nium  R.  Pr.  R.  p.  467. 


$.  4.     Caecma  possederit  necne.        859 

ad  probandain  CaecUme  possesaionem  infirnain  nu^- 
iorianqae  hoc  argumentam  uideri. 

Sed  paulio  ulterlus  procedere  lul>et.  Sunt  enim, 
nisi  omnls  ratio  me  falllt,  uestigia  quaedam,  quibua 
Ipaam,  qaae  Aebutio  fuit,  denunciandi  caussam  in- 
Ang^n  ac  persequi  possimus. 

Etenim  pro  concesso  probatoque,  opinor,  erit, 
quod  supra  doculmus,  Caednam  antea  famlliae  her- 
clscundae  arbitrlum  AebuHo  edidlsse^).  Quid  ergo 
est?  In  hoc  iudicio  mag^nopere  refert  scire,  heredUa^ 
rius  sit  ille  fundus  an  Aebutii  priuatus^  quinetlam 
iittie  de  ea  re  controuerHa  aliqua  an  nnUa.  Ecce 
qaod  Pomponim  habet  libro  XHL  ad  fifaMmim  ^^). 

•  Si  quid  contendis  ex  hereditate  mihi  tecum  com- 
«mune  esse,    quod  ego  ex  alia  caussa  meum  pro- 

•  prium  esse  dico,  Id  In  familiae  herclscundae  iudl- 

•  clum  non  uenit:*  — 

ac  secundum  illum  Paullus  llbro  XXIII.  ad  Edi^ 
clum :  *0 

«Quod  pro  emptore  nel  pro  donato,  puta,  colieres 
«possidet,  in  familiae  herciscundae  ludiclum  uenlre 
«negat  Pomponius.* 

Haee  autem  ut  recte  lntelli|^antur,  lllud  addendum 
puto,  plurlmugi  in  ea  re  etiam  hoc  referre,  uter  litl- 
gatorum  rem,  de  qua  controuersia  est,  possldeat.  Nam 
sicnti  supra  apparuit,  in  hereditatis  controuersia  recte 
eom,  qui  heredem  se  dicit,  negante  aduersario,  fami^ 
(ioe  herdscundae  experlrl ,  si  partem  suam  possideat^ 

45)  g.  1.  p.  280.  seqq.  47)  L.  25.  g.  7.  eod. 

46)  L.  45.  pr.  F«oi.  hercisc. 


lO 

Aebmii. 


L 


360  Cap.  1.     De  iure  canssae  Caednumoi 

i»eaaiid«tio  coiilra ,  sl  noii  possideai,  hereditatem  prias 
debere^^);  sic  persuasum  mihi  est,  Hngularem  i 
rem,  de  qua,  communis  sit  an  alterlus  propria, 
giiuTy  tam  in  famUiae  herciscundae  qoam  in 
muni  diuidundo  iudicium  uenire,  dummodo  h 
liereditariam  allaue  ratione  eommunem  esse  con 
partem  suam  possideat;  quum  non  possldet,  tv 
mum  non  uenire ,  sed  in  rem  uctione  prius  peii  op 
Cuius  diuersiiatis  iameisi  in  hoc  iure  aeque  < 
Huctorem  atque  in  illa  hereditaiis  conirouersia 
extitit^^),  nullum  habemus,  uidetur  tamen  omn 
bitatio  tolli  partim  eadem  raiione  iisdemque  arg 
tis,  quae  supra  exposuimus^^),  pariim  testimoi 
uirlnque  concurrentium  simllitudine  ^^) ,  partim  pi 
ribus  quibusdam  uesiigiis,  quae  in  lurisconsu 
llbris  Inuenluntur  ^^). 


4S)  Yide  supra  g.  1.  p.  2S7. 

49)  Yide  supra  S*  ^*  P-  ^^- 

50)  Profecto,  ut  in  uno  consi- 
stam ,  haud  magis  potest  qui  pos- 
sidet  in  rem  agere  quam  heredi- 
tatem  petere ,  nec  debet  tamen 
actione  carere,  qua  communio 
dirimatur.  Yide  loca  supra  al- 
lata  p.  290.  not.  24. 

51)  Conferantur  quae  in  d.  L. 
1.  g.  1.  Fam.  hercisc.  (uerba  uide 
supra  p.  289.)  de  exceptione  tra- 
duntur  ,  cum  L.  18.  De  exceptio- 
nibus.  (Africanut)  «Fundi,  quem 
«tu  proprium  tuum  esse  dicis, 
«  partem  a  te  peto ,  et  uolo  simul 
«iudicio  quoque  communi  diui- 
«  dundo  agere  sub  eodem  iudice. 
«  Item  si  eius  Hindi ,    quem    tu 


«  possideas ,  et  ego  propr 
«  um  esse  dicam  ,  fructu 
«  cere  tibi  uellm  :  quaesli 
«  an  exceplio  Quod  praei 
«  fundo  partiue  eiut  non  f 
«stet,  an  deneganda  sit. 
«bique  putat  interuenlre 
«  rem  debere  nec  permili 
«titori,  priusquam  de  prc 
«  constet ,  huiusmodi  iud 
«  periri. »  Conf.  L.  16.  eo> 
omnibus  hisce  locis  ead 
eiceptio  ,  ac  possidenii 
tribuitur.  In  locum  elu 
plane  ratione  succedit  exe 
iudicatae  in  L.  8.  De  exc 
52)  Praeterquam  quod  ii 
dicta  L.  25.  g.  7.  Fam. 
consullo  Paullus  uidetur 


g.  4.     Caecma  possederit  necne. 


361 


Ex  his  aatom,  quae  adhuc  disputata  sunt,  lure  i>«M»«fttio 
colligere  mihl  uideor,  eo  ferme  eonsilio  Aebutium 
denunciaHse  Caecinae^  fundum  suum  esse  seque  sibi 
emisse,  at  negaret,  ludicium  familiae  herciscundae , 
quod  Caecina  ediderat,  de  illo  fundo  se  accepturum 
esse. 

Qaod  consillum,  si  Caecina  fundum  possedisset, 
inutlle  prorsusatque  ineptum  fuisset:  contra,  si  AebU'^ 
thim  facias  possedisse,  tale,  ut  facili  neg^otio  pertur- 
bare  Caecinam  posset  molestiaque  afficere.  Quippe 
quum  ita  fundi  quaestionem  a  familiae  herciscundae 
iudicio  sepurauit,  iure  suo  usus  est,  duasque  lites 
Caecifiaey  quas  actoris  loco  susciperet,  pro  una  in- 
flixlt.  Simul  quam  priorem  hic  intenderat,  quamque 
mature  ad  exitum  perduci,  ut  in  eiusmodi  caussis  ad- 
solet,  magnopere  Caecinae  intererat,  postponere  co^git, 
donec  de  fundo  in  rem  actionem  peregisset.  Neque 
enim  familiae  herciscundae  plus  quam  semel  agi  potest, 
neque  expediens  potuit  uideri,  peraeto  illo  iudicio, 
postea  euicto  fortasse  fundo,  nouam  eius  fundi  nomine 
ctmmuni  diuidundo  similemue  actionem  mouere;  ne- 
que  constat  omnino,  nouae  eiusmodi  actionis  perinde 
hac  aetate  copiam  fuisse,  atque  Ulpianus  et  PauUus^ 


se ,    eum    rem    possidere ,     qui 

«ommunem  esse  negarei  >  eonside- 

rtnda  eU  eiiamL.  7.  g.  5.  Comm. 

€]iuid.  (Yerba  uide  supra  p.  314.) 

Quo    loeo     proprietatis    quoque 

controuersiam    scribentis    animo 

f>buersata   sit  propterea  necesse 

esi ,  quod ,   ubi  inter  litigatores 

tonuenii,    rem  communem  esse, 


non  modo  iusta  sed  ne  ulla  qui- 
dem  possessio  requiritur.  L.  pen. 
eod.  (Seaeuola)  «  Communl  diui- 
« dundo  iudicio  recte  agi ,  siue 
«  neuter  possideat ,  siue  alier  so- 
«ciorum  Hindum  non  possideai.» 
Conf.  L.  25.  S-  1*  Fam.  bercisc. 
(Yerba  exbibui  supra  p.  289. 
not.  20.) 


36S    Cap.  I.    De  iure  caussae  Caecinianae. 
D6M««t»iio  quttiD,  quo  iureipsi  uterentur,  praeterea  nihil ,  specta- 

Aebatii.  _  . 

rent,  nobis  tradiderunt  ^^). 

Atque  haec  quidem  satis  plana  et  aperta.  Alia 
incertiora  leuiter  attingere  malo  quam  latius  disputare 
aut  quicquam  affirmare. 

Quale  futurum  fuit  illud  iudicium,  quod  de  diui- 
denda  hereditate  CaecUia  Aebutio  ediderat^  leyUUmum 
an  qu4>d  imperio  cotUiueretur?^^) 

Nimis  difficUe  est  statuere,  hac  aetate  omne  iudi- 
cium,  quod  non  iudicem  sed  arbUrum  haberet,  uisum 
esse  imperio  contineri^^)\  tUud  pottus  dixerim,  parum 


53}  L.  20.  8*  ^*  PAin*  b«rei8c. 
(VlpiainvL»)  «FamiUae  herciscun- 
«dae  iudicium  amplius  quam  se- 
« mel  agi  non  potest ,  nisi  caussa 
«cognfta.  Quodsl  quaedam  ret 
« indiuisae  relictae  sunt ,  com- 
«muni  diuidundo  de  hls  agi  po- 
«test.  —  Paullily  18,  1.  «Arbi- 
«ter  familiae  herciscundae  plus 
« quam  semel  dari  non  potest : 
«et  ideo  de  his,  quae  diuisa  eo 
«ludicio  non  sunt,  communi  di- 
«  uidundo  arbiter  postulatus  par- 
«tietur. »  Conf.  L.  1.  C.  Famil. 
bercisc.  L.  35.  De  pactis. 

54)  Gaii  IV ,  104.  seq.  «  Legi- 
« tima  sunt  iudicia ,  quae  in  urbe 
«Roma  uel  intra  primum  urbis 
«Romae  miliarium  inter  omnes 
«ciues  Romanos  sub  uno  iudice 
« accipiuntur ;  eaque  iege  luUa 
M.iudieiaria ,  nisi  in  anno  et  sex 
«mensibus  iudicata  fuerint,  ex- 
«plrant:  et  boc  est  quod  uuigo 
«  dicitur ,  e  lege  l%iUa  litem  anno 


«  et  sex  menslbnt  morl.  —  Impe- 
«rio  uero  continentur  recupera- 
«toria  et  quae  sub  uno  iudice 
«acclpiuntur  interueniente  pere- 
«grini  persona  iudicis  aut  Utlga- 
« toris ;  in  eadem  caussa  sunt 
«  quaecunque  extra  primum  urbis 
«Romae  miliarium  tam  inter  ci- 
« ues  Romanos  quam  inter  pere- 
«grinos  accipiuntur:  ideo  autem 
« imperio  contineri  iudicia  dicun- 
« tur ,  quia  tamdiu  ualent ,  quam- 
«  diu  is ,  qui  ea  praecepit ,  impe- 
«  rium  habebit.  »  —  Legitimis  iu- 
diciis  Ciceronis  aetate  neque  an- 
nus  ille  et  sex  menses  neque  aliud 
tempus  ullum  fuit  praesUtutum. 
Qua  de  re  tractaui  In  libro  de 
Litiscontestatione  et  re  iudieata, 
g.  15.  P'  133.  seqq. 

55}  Conf.  pro  Q,  Roseio  c  5. 
8.  fi. ,  pro  Murena  c.  12.  extr. , 
Sauinium  Syst.  d.  b.  R.  R.  Ton. 
y.  p.  101.  not.  b. 


g.  '4.     Caecina  possederit  necne. 


m 


esse  exploratum,  Romae  an  Targutiiiis  alioue  loco  i>c>u»ciAiio 
CaesefuHa  cum  Caecina  uixerit,  ubiue  diem  illa  qui- 
dem  obierit,  hic  autem  famiiiae  herciscundae  arbitrum 
petierit^^).  Si  TarquiiiiU^  ecce  tibi  iudicium  imperio 
eotMnetiM,  nouumque,  quod  Caeciiiae  immineret  ex 
aoua  Ula  fundi  controueraia  periculum.  Etenim  accepto 
iam  familiae  herciscundae  iudicio  metuendum  erat,  ne 
qui  arbitrum  dederat  magistratu  prius  abiret ,  iudicium- 
que  intercideret,  quam,  exspectata  de  fundo  sententia, 
suscipi  peragique  posset^^);  aut  nondum  accepto^ 
quod  magis  est  probabile^^],  eodem  metu  Caecina 
fortasse  impediebatur ,  ne  illo  anno  iitem  contestaretur. 
Denique  uidendum,  ne  Caecina^  si  prius  in  rem 
agere  de  fundo  ueilet,  notissima  iila  exceptione  Quod 


56)  Si  quis  propter  illam  con- 
snetodineni ,  quae  Cae$mnia$ 
cnm  AtinUiOf  urbano  sane  homi- 
nef  post  mortem  Fulcinii,  supe- 
rioris  uirl,  fuit,  statuere  uelit, 
Ca$imniam  tunc  Momae  habitas- 
se,  nott  repngno,  tantum  mone- 
bo,  de  iUa  consuetudine,  postea- 
qnam  Caseinae  nupsit,  nihii  tra- 
di.  Contra  nuUo  dubio  cum  Coa- 
etiia,  uiro  suo,  uixit,  nec  pro- 
bablle  est,  bunc  breui  illo  tem- 
poris  interuallo ,  quod  inter  Cae- 
tflwwiae  mortem  et  baoc  caussam 
fait,  sedes  mutasse*  At  Romae 
tunc  Caecinam  non  habitasse , 
qoom  ei  ab  AeinUio  denunciare- 
tar  quod  nouimus,  quantumuis 
Uui  indicio  est,  quod  curiose 
Tutlitcs  narrat,  Romab  in  foro 
Atintiium  Caeeinae  denunciaue , 
d.  c.  7.    Adde  quod  in  c.  32.  in 


laude  Caectnoa  ponitur,  «amplis- 
«simis  uiris  Etruriae  totius  In 
«utraque  fortuna  cognitum  (esse) 
«muUis  signis  et  uirtutis  et  bu- 
«manitatis. » 

57)  Yide  supra  notam  54.  et  loca 
in  d.  meo  libro  ex  luuenaU , 
Seruio  Digestieque  collecta. 

58)  Quod  in  c.  7,  Caecina  dici- 
tur  arhitrum  famUiae  Kerciscun- 
dae  postulauiite ,  non  satis  argu- 
menli  esse  puto,  rem  in  iure 
absolutam,  litem  contestatam  in 
iudiciumque  deductam  fuisse.  Ni- 
mirum  quae  nobis  sunt  exempia, 
haudquaquam  me  adducunt,  ut 
credam  ,  primo  fere  aditu  res  in 
iure  peragl  atque  in  iudicium 
transmitU  solitas  esse.  Conf.  pro 
Tullio  c.  38.  39.  pro  Quinctio  c. 
7.9.  19—21.  Gai.  lY,  184. 


364  Cap.  1.    De  iure  caussae  Caecinianae. 
iianiuicutio  pRABiYTUiciUM   HBRBDiTATi  NON   FiAT ,  periclitaretur  ^^) , 

A0b«tii.  ^     " 

adeoque  in  captiosissimaiD  hoc  dilemma  tum  adductus 
fuerit,  ut,  si  famUiae  hercisaindae  prius  ageret, 
fundum  e  diuisione  iudicioque  dimitteret,  sin  in  rem 
de  fniido ,  dilatoria  exceptione  ^)  repelleretur.  Quod 
periculum  etiamsi   forte   aliquo   siue    iuris  admlniculo 


59)  L.  13.  De  exceptioDibus. 
(IvHianui)  «  Si  post  litem  de  here- 
«ditate  contestatam  res  singulae 
«petantur,  placet  non  obstare 
«  exceptionem ,  Quod  praeiudi- 
« cium  herediiaii  non  fiai :  futuri 
«  enim  iudicii ,  non  facti ,  nomine 
«buiusmodi  exceptiones  compa- 
«  ratae  sunt. »  L.  25.  g.  17.  De 
bered.  pet.  (fllpianus)  «Item  si 
«rem  distraxit  bonae  fidei  pos- 
«sessor,  nec  pretio  factus  sit 
« locupletior :  an  singulas  res,  si 
«Dondum  usucaptae  sint ,  uindi- 
«care  petltor  ab  emptore  possit? 
«et,  si  uindicet,  an  exceptione 
«Don  repellatur,  Quod  praeiudi- 
«ctum  hereditati  non  fiat  inter 
aaetorem  et  eum,  qui  uenum  de- 
«dtt:  quia  non  uidetur  uenire 
«in  petitionem  bereditatis  pre- 
«tium  earum,  quamquam  uicti 
«emptores  reuersuri  sunt  ad 
«eum,  qui  distraxit?  Et  puto 
«  posse  res  uindicari ,  nisi  empto- 
«res  regressum  ad  bonae  fidei 
«possessorem  babent.  Quid  ta- 
« men  si  is ,  qui  uendidit ,  para- 
«tus  sit  ita  defendere  beredita- 
« iem  ,  ut  perinde ,  atque  si  pos- 
«  sideret ,  conueniatur  ?  Incipit 
«exceptio  locum  habere  ex  per- 


«8ona  emptorum.  Certe  si  mi- 
«Dori  pretio  res  uenierint,  et 
« pretium  quodcunque  iUud  actor 
«  sit  consecutus ;  multo  magis  po- 
«terit  dici  exceptione  eum  sum- 
«moueri»  rel.  Conr  loca  supra 
p.  2S9.  Dot.  ai.  allau.  —  Illud 
Don  potest  in  dubium  uocari, 
quin  Caecinae ,  sl  in  rem  cnm 
Aebuiio  egisset,  non  solum  pro- 
bandum  fuisset,  fundum  Caesen- 
niae  fuiise ,  uerum  etlam  Caesefi- 
niae  se  heredem  esse:  nec  magis 
illud ,  quin  idem  plane  illius  ei- 
ceptionis  ius  fuerit,  siue  beredi- 
tatis  controuersia ,  quae  fuiura 
essel ,  peculiari  sua  in  rem  actio- 
ne  intenderetur  an  familiae  her- 
ciscundae  iudicio  ,  sicuti  in  hac 
caussa  accidii,  includeretur. 

60)  Quod  eiceptionum  genus 
quo  eCTectu  fuerit ,  Gaius  docet 
Comm.  lY.  g.  123.  «  Obseruan- 
«  dum  est  autem  ei ,  cui  dilatoria 
« obiicitur  eiceptio  ,  ut  differal 
« actionem  ;  alioquin  si  obiecta 
«  exceptione  egerit ,  rem  perdit ; 
«nec  enim  post  lllud  tempus, 
«quo  integra  re  euitare  poterat, 
«adbuc  ei  potestas  agendi  su- 
«perest,  re  in  iudicium  deducu 
«  et  per  exceptionem  perempta.» 


g.  4.     Caedna  possederit  necne.         365 

dae  inagistnitiis  auxilio  euitari  potuerit,  nouam  tamen  i>«>*«>«**t^ 
difiiciiltatem  Caecinae  attulisse  satis  credibile  est. 

Sed  ut  ad  ea  reuertar,  quae  certiora  antea  ostendi, 
cor  denunciauit  Caecinae  Aebutius ,  nec  potius  impru- 
dentem  male  agendo  detrimentum  capere  passus  est? 

Nempe  sibi  ipse  consuluit ,  ne  malitiose  tacendo  doli 
ac  fraudis  crimen  incurreret,  adeoque  ignorantiae  ex- 
cosationem,  tum  magistratuum,  qui  ius  dicerent,  auxi- 
lium  ei  conciliaret:  nam  in  eiusmodi  rebus  alterum  ab 
altero  edoceri,  iuris  quodammodo  ac  necessitatis  fuis- 
se,  cum  exemplls  supra  allatis  aliisque  multis,  tum 
omni  iiUerrogaiionufn  in  iure  materia  et  ratlone  per- 
spicuum  est  Adiicias  licet,  nihil  sibi  Aebuiium  de- 
nunciando  nocuisse,  neque  ultandi  periculi  aduersario 
opportunitatem  praebuisse,  quoniam,  quam  Caecinae 
controuersiam  denunciault,  ea  ui  magls  sua  ac  pote- 
state  quam  huius  ignoratione  incommoda  esset. 

Caeterum  quod  negat  orator  caussam  fuisse,  cur 
de  hoc  maxime  fundo  nec  de  alio  Aebuiius  CaecinM 
denunciaret,  nisi  hunc  Caecina  possedisset;  expedi- 
tum  hercle  fult  reponere,  quia  huius  fundi  controuer- 
siam  sibi  futuram  esse  intellexisset ,  idcirco  de  hoc 
fondo  denunciasse:  inielligi  autem  e  multis  aliis  rebus 
indiciisque  illud  potuisse  quam  ex  eo,  quod  CaedtM 
tum  possedisset. 

In  summa,  satis,  opinor,  perspicuum  est,  longe 
aerius  potuisse  ab  iUa  denunciaiioiie  argumentum  peti, 
Aebuiium  quam  Caecinam  fnndum^  de  quo  agitur, 
possedisse.  Illnd  autem  utile  erit  cognouisse,  nihil 
fere  nimis  Inane  Infirmumque  esse,  quin  orator,   huius 


366    Cap.  L     De  iure  caiussae  Caednianae. 

De«uBmtio  locl  sngiMtifs  pressus  obiter  saltem  arripiat,  atque  tur- 
bandornin  recaperatoruni  anditoninique  caussa  \n  di- 
eendi  qnantulumcunque  usum  conuertat. 

i>«dttctto         Restat  quod  extremo  loeo  Tulliusj  utdoceat,  Cae^ 

qoM   mori- 

btt.  At     cinam  possedisse ,  adiecit : 

«Ipse  porro  Caecina,  cur  se  moribus  deduci  uole- 
«bat,  idque  tibi  de  amicorum,  etiam  de  ipsius 
«C.  Aquiliii  sententia  responderat  ?  * 

Nunc,  si  recte  perspexi  naturam  dedtictionis  huius, 
quae  moribus  fitj  expeditum  est,  quam  sit  haec  pos- 
sessionis  coarguendae  ratio  omnium  uanissima  et  ieiunis- 
sima.  Meraest,  meo  quidem  iudicio,  uerborum  capta- 
tio  cauillatioque ,   neglecta  prorsus  re  ac  iuris  ratlone. 

Quod  ut  facilius  intelligatur,  ecce  totam  artificii 
structuram : 

Deduci  de  fundo  non  potest  nisi  qui  in  fundo  est. 

At  qui  in  fundo  est^   possidet.    Possideat   igitur 

Caecina  necesse  est^  qui  de  fundo  postulat  ut  ah 

Aebutio  deducatur  ®*). 

Sed  huic  ar/^umentationi  uera  uis  ac  ratio  deductUh- 
nis^  quae  moribus  fit^  quam  maxime  repugnat.  Ea 
quae  sit,  alio  loco  nuper  latius  a  me  disputatum  est^^); 
nunc  satis  erit  summatim  repetere. 

61)  Sic  etiam  cum  Hotomano  « eam    quidem    caussam ,     quod 

Crat  fDtellexit ,  qui  1. 1.  p.  32.  seq.  «  confiderent  sibi  facilem  posses- 

baec    habet:     «Possessio    porro  «sionis   probationem    fore. »    — 

«Caecinae  aperta  est  ex  eo,  quod  Hoc  unum  interest ,    quod  Crai 

«se  morfbus  deduci  uolebat,  id-  credidit  ruUto ,   non  Item  Hoto- 

«que    responderat;    cum    solos  manus. 

«deduci  eos ,  qul  posHdent ,  uel  62)    Zeitschrirt   f.    g.    R.    W. 

«qui  certe  tunt  in  fundo,  iterum  Tom.  XI. 
« Ipse  notat  Hotcmanus ,    et  ob 


bM    U 


g.  4.     Caecma  po$sederit  necne.         Si7 

Ollfli  qmuB  lege  agebatur,  qaemadmoduni  fondum  J^;;'*^ 
aedeaoe  pelere  ac  de  eiuamodi  rebus  per  aaeramentum 
agere  aoliti  aint,   ex  ipsis   Gait  uerbis  licet  cogno- 
acere  "). 

«Si  In  rem  agebatur,  mobilia  quidem  et  mouentla, 
«  quae  modo  in  ius  afferri  adduclue  possent  j  in  iure 
uindicabantur  ad  hunc  modum:  qul  uindicabat, 
festucam  tenebat,  deinde  ipsam  rem  apprehende- 
bat,  uelut  homlnem,   et  ita  dicebat:    Hunc   bgo 

HOlflNKSr  BX  lUBB  QuiBITIUM  MBUM  B8SB  AIO  SB- 
CUKDUM  SUAM   CAUSSAM  SICUT   DIXI :     BCCB    TIBI  UIN- 

DiCTAM  iMPOsui;  ct  slmul  homini  festucam  impo- 
nebat;  aduersarius  eadem  similiter  dicebat  et  fa- 
clebat;  cum  uterque  ulndicasset,  praetor  dicebat: 
MiTTiTB  AMBO  hominbm;  illi  mittebant;  qui  prior 
uindicauerat ,  ita  alterum   interrogabat :    Postulo 

ANNB  DICAS  QUA   BX   CAUSSA  UINDICAUBRIS ;    ille  rC- 

spondebat:  lus  pbebgi  sicut  uindictam  imposui; 
deinde  qul  prior  uindfcauerat  dicebat:  Quando  tu 

INIUBIA  UINDICAUISTI   D  ABBIS  SACEABfENTO   TB  PEO- 

coco;  aduersarlus  quoque  dicebat:  Simiutbr  bgo 
tb;  seu  L  asses  sacramenti  nominabant.  Deinde 
eadem  sequebantur,  quae  cum  in  personam  agere- 
tnr;  postea  praetor  secundum  alterum  eorunpi  uin- 
dicias  dicebat,  id  est,  interim  aliquem  possesso- 
rem  constituebat,  eumque  lubebat  praedes  aduer- 
sario  dare  litls  et  uindiclarum,  id  est,  rei  et 
fructuum;  alios  autem   praedes  ipse  praetor  ab 

63)  Gomm.  lY.  g.  16.  seq.  —  Festui  s.  y.  SupergtiUs  et  Vindi- 
Conf.  GeU.  XX ,  10.  Ci€»  pro  Mu-  ciae.  Valerius  Probus  (Bd.  Goiho- 
rena  c.  12.   de  Oratore  1 ,  10,  41.       fredi  1632)  p.  1476. 


bia   ftt. 


368   Cap.  I.    De  iure  caussae  Caecinianae. 

Martio^  «utroque  accipiebat  sacramenti,  quod  id  tn  p«bli- 
«cuin  cedebat:  festuca  autem  utebantur  qoasi  hastae 
«loco,  signo  quodam  iusti  dominii:  maxlme  enim 
«sua  esse  credebant  quae  ex  hostibus  cepissent, 
«unde  in  centumuiralibus  iudiciis  hasta  praeponi- 
«tur.  —  Si  qua  res  talis  erat,  ut  non  sine  incom- 
«modo  posset  in  ius  afferri  uel  adduci,  uelut  si 
«columna  aut  grex  alicuius  pecoris  esset,  pars 
«aliqua  inde  sumebatur  et  in  ius  afferelMitur,  et  In 
«eam  partem  perinde  atque  in  totam  rem  praesen- 
« tem  fiebat  uindicatio ,  uelut  ex  fundo  gieba  sume- 
«batur  et  ex  aedibus  tegula*  rel. 

Sed  abro^atis  legis  actionibus  hoc  modo  per  for- 
mulam  coeperunt  in  rem  agere,  ut  in  iure  actor  tali 
sponsione  aduersarium  prouocaret:   Si  ruNDUs  quo  db 

AGITUR   EX   lURB   QuiRITIUM  MBUS   EST,    SESTERTIOS    XXV. 

NUMMOs  DARE  spoNDBs  ?  deindc  formulam  ederet,  qua 
intendebat  sponsionis  summam  sibi  dari  oportere.  Si 
mui  autem  ab  eo  quicum  agebatur  satlsdandum  acto 
erat  propria  quadam  stipulatione,  quae  ad  instar  anti 
quae  legis  actionis  appellabatur  pro  praede  litis  e 
uUidiciarutn  ?  ®*). 

Ecce  uero  in  noua  hac  agendi  forma,   quomodo 
principio   constituta   est,   reliquias   quasdam   et   quasi 


64)  (^ai.IV,  93.94.,  ubi  prae-  «quia  olim,  Gum  lege  agebaiur 

ter  uerba  ,  quae  supra  p.  11.  ad-  «pro  lite  et  utndictts,  id  esl,  pr( 

scripsi ,    haec  habentur :    « Ideo  «  re  et  fructibus  •  possessore  pe- 

« autem  appellata  est  pro  praede  « titori    dabantur     praedes.  » 

«h'(i«  uindiciarum  stipulatio ,  quia  Conf.  in  Verrem  1 ,  45. 
«in    locum    praeditim  successit. 


g.  4.     Caecina  possederit  necne.        S69 


niloreiii  obsoletum  antiquae  legis  actionis,  ai  posterio- 
rem  eiiiapartem  tnde  a  uindieiia  dictis  respexeris:  dico  ^^ 
tpoiuiotUs  cum  sacramefUOy   tum  saHidoiuH  similito- 
dinem. 

Sed  quid  de  priori  parte  tunc  actum  est,  uidelicet 
de  mafiu  comeretida  ac  de  uUulicUs  a  Praetore  dicen^ 
iis?  Haecne  omnia  repente  abiecta  exstinctaque  sunt 
ne  uestigio  quidem  relicto? 

Non  opinor;  immo  lioc  quoque  ioco,  uti  mos  est 
Romanis,  agendi  rationem  ita  nouauerunt,  ut  ueteris 
taraen  instituti  reliquias  aliquot  et  quasi  umbram  con- 
seroarent. 

Quid  ergo  est?  Quo  simplicior  esset  ac  minus  im- 
pedita  solennitas  in  iure  celebranda,  Praetorem,  quoad 
fieri  posset,  ab  iiiis  rebus  uacare  uoiuerunt,  easque 
priuatae  litigatorum  curae  demandauerunt. 

Atque  talem  puto  deductionis  illius  in  fundis  aedi- 
busue  uindicandis  origlnem  fuisse:  quae,  qnia  hominum 
magls  consuetudine  quam  lege  aliqua  inualuit,  moribus 
lieri  dicebatur  ^^}.  Etenim  qui  ad  manus  conserendas 
inulcem  sese  prouocauerant ,  deinde  omnem  uim,  quam 
cUdlem  et  festucariam  Gellius  dicit,  ex  uetere  ritu 
cum  solennlbus  uerbis  peregerant,  uindiciasque  a  Prae- 
tore  dictas  acceperant,    quid  assecuti  erant?   \empe 


65]  Praeterquam  in  oratione 
pro  Caecma  (ubi  uide  c.  1.  7.  8. 
10.  11.  12.  32.)  semel  tantum , 
quod  sclam,  huius  deductionis 
■nentio  occurrit,  uidelicet  pro 
Tiiiiio  c.  20.  ▼•.  «  Ad  uillam  erat 
'«Tallius.    Appellat   Fabius,    ut 

a«M«triay  Likw  U. 


« aut  ipse  Tullium  deduceret  aut 
«ab  eo  deduceretur.  Dicit  de- 
nducturum  se  Tulllua»  uadimo- 
«nium  Fabio  Romam  promissu- 
«rum.  Manet  in  ea  condicione 
«  Fabius  »  rel.  Yix  dubitare  licet , 
quin  7tiU<tts  funduro  possederit. 

24 


370   Cap.  I.    De  iure  canssae  Caecimimae. 

^^•*^  id  ipsQin,  Qt  sciretor,  utnimqiie  sibi  fdndaa  vindlcaFe, 
^^       nonc  aatem  eo  rem  peraenisse,  ut  alter,  qoamdia  lia 
easet,  posrideret,  defendendiqae  fdndi  munerl  obatri- 
ctus  esset,  alter  petitoris  locnm  teneret. 

Idem  lioc,  abrogatis  legls  actionibus,  caraQerant, 
ot  priuata  illa  deductUme  deinceps  asseqaerentar. 
Itaque  qui  fundum  non  possidebat,  imaginarla  quadan 
ui  in  possessorem  impetum  faclebat  quasi  occQpataras 
fandum  possessionemque  adaersario  erepturus;  hic  au- 
tem  uim  ul  depeiiebat,  atque  aggressorem  ueiuti  ob- 
torto  collo  de  fundo  deducebat,  possessionemque  saaa 
etiam  ui  manuque  adserebat;  sedslmul,  quo  appareret, 
eelebrandi  non  coj%temfietuH  luris  caussa  pu^natuiB 
esse,  roganti  aduersarlo  uadimonium  fnwnittebatj 
eoque  facto  rei  ipsius  lure  ludicioque  defendendae 
munus  officiumque  in  se  susciplebat  ^). 

Slc,  mea  quidem  coniectura,  haec  deductlo  praepa- 
randae  in  rem  actionis  caussa  peragi  solebat,   quan* 
docunque  de  fundi  proprietate  ita  ambigeretur,   ut  de 
praesenti  tamen  possessione  inter  litigatores  constaret. 
Nam   quum   in    re  petenda  actorU  semper   partes  i^ 
sustineret,  qui  deduci  se  passus  esset^  possideret  au^ 
tem  ac  secum  qnid  ageretur  exspectaret,  qui  deduxis^^ 
set;    facile  apparet,    ubi    uterque   possessoris    locui^ 
affectaret,  deduci  neutrum,  deducere  ntrumque  Qoluis^* 
se.    Uic  igltur  deficiente  litigatorum  consensu  prloat^ 
lUa  ac  uoluntaria  deductlo  cessabat  ^^) ,  legitiDiae  coD'— ' 


66)  Vlde  praecipue  quem  mo-  67)  Idclreo  ubl  propter  tlterta' 

do  attuli  locum  ex  oratlone  pro      slue  errorem   siue   tlmulatloDei* 
T\Mio»  falso  slbl  uldebantnr  tonttmUn, 


g.  4.     Caecina  possederU  neene.        >71 


ronanriae  ac  magistnitas  iurisdictioni  imperioqae  locus  ihimmio 
rai.     Ne  mulia,  interdicto  Un  possioBTia  agendom  i>"*  •*- 
rat;    quod   interdictum    in    conirmersa    possessione 
crinde  atque  in  bicoiUrouersa  deductio  in  locum  legis 
etlonis  successerat     Sed    Uti  possidktis    interdicti 
la,   ordinem  exitumque  non  huius  propositi  est  enar- 

De  illa  uero  deductiom  Iioc  unum  adiiciam,  postea^ 
adinuenta  peiitoria  formula  obtinuit,  ut  non 
•lua  per  spoiulofiem  y  uerum  etiam  recto  iure  In  rem 
l^ere  liceret^^),  conseruatam  quidem,  si  quod  uerisi- 
dle  est  sequamur,  translatamque  in  nouum  ageridi 
;eniia  consuetam  tianc  deductionem  a  principio  fuisse, 
Mx  autem  iii  hoc  potissimum  inutilem  uisam  esse,  ac 
leinceps  in  pristina  quoque  per  sponsionem  agendi 
forma  in  desuetudinem  abiisse:  denique  hac  ratione 
efectom  esse,  ut  uix  ultra  prima  Imperatorum  tempora 
In  nsQ  retlneretur,  neque  omnino  ad  lurisconsultorum 
nostrorum  aetatem  perueniret. 

Quibns  jam  perspectis  ut  ad  propositum  renerta- 
mnr,  nomquid  ueri  liabet  quod  Orator  tentat  arguere, 
CmeeiMtm ,  nisi  possedisset ,  deducendum  sese  Aebutio 
nblatarum  non  fuisse? 


kM  segoUo  aecidU,  nt  eiMis 
]!■  als,  quam  toDstltueraDl  cele- 
bnre,  Id  •otldam  olm,  uelut  in 
propoilta  CoMifiaa  caossa ,  dege- 
terafot» 

6S)  CoDluDCtlm  egl  de  hoc  in- 
Hrdleto  et  de  deducUoDe ,  loco 
fspra  p.  366.  Dol.  62.  laudato. 


69}  AdmoDeDdl  sumus ,  for- 
muiam  petltoriam  dceronii  iam 
aetate  in  usu  fuisse,  de  Id  rem 
actiooe  per  spoDslonem  sic  Gakm 
uerba  facere,  ut  obsoleta  tunc 
fnisse  haudquaqaam  uideatur. 
de.  tn  Verrm  II,  12.  Gai,  IV, 
01-94.  CoDf.  ibid.  gfi.  41.  61. 


37S  Cap.  L    De  iure  caussae  Caecmianae. 


Muetio 
fttM  n 
bmfit 


Mediusfidins  ne  tantninin  quidem.  Contra  nmximo 
lllud  argumento  est,  non  modo  Caecituim  non  posse- 
disse,  sed  etiam  de  praesenti  Aebutii  possessione  con- 
fe&sum  tnnc  fuisse.  Atqne  tioc  est  quod  supra  de- 
monstraui,  meram  isti  argumento  uerborum  cauiilatio- 
nem  inesse,  iure  autem  et  ratione  prorsus  uiderl  de- 
stitutum  omninmque  uanissimum  inanissimumque  ftiisse. 

Quodsi  dubitatio  aliquem  capiat,  quemadmodom 
fieri  potuerit,  ut  ad  istius  numeri  argumenta  Tuliius 
descenderet,  primo  alterum  illud,  quod  praecedit,  a 
denwiciatione  illa  petitum ,  liaud  multo  sane  probabi- 
lius,  exempli  loco  citabo;  deinde  hoc  addam,  esse 
quaedam  apud  lurisconsultos  uestigia^^),  qnibus  nescio 
an  eo  ducamur,  deductionem  iliam,  quae  morlbus  fit, 
ad  possesslonem  non  adeo  ualuisse,  ut  eam  etiam 
transferrety  immo  qui  in  rem  acturus  deduci  se  pas- 
sus  esset,  ei  nihilominus  liberum  fuisse,  omissa  uindi- 
catione  ad  possessionis  disceptationem  reuerti ,  et  quam 
tunc  habuisset  possessionem ,  si  alia  de  caussa  non  ami- 
sisset,  iiUcrdicto  retinere^  sin  aniisisset,  recuperare. 

Quod  si  ita  fuit  —  et  magis  est  credibUe,  quod  iiu 
recitatis  Digestorum  locis  traditur,  ex  antiquo  illo 
deductionum  tempore  transmissum  ac  postea  conser- 
uatum,  quam  a  lurisconsuitis  nostris,    obsoleta  dedo- 


70)  L.  12.  g.  i.  De  A.  y.  A.  P. 

(Ulpianus)  «  Nihil  commuDe  habet 
«proprietas  cum  possessione:  et 
«ideo  DOD  deoegatur  ei  iDter- 
a  dictum  Uti  poisideti» ,  qui  coe- 
«pit  rem  uindicare:  dod  CDim 
«uidetur  possessioui  reDunciasse 
«  qui  rem  uiudicauit.  >»    Quo  de 


fragmeoto  traetat  SauiniuSt  Bes. 
g.  6.  p.  39.  S-  32.  p.  422.  $.36. 
p.  469.  Goof.  L.  IS.  $.  1.  De  ni. 
(Papinianus)  «  Eum ,  qui  AuidaB 
«  uindicauit  ab  eo ,  cum  quo  io- 
« terdicto  Und$  ui  potalt  experiri, 
« peodeote  iudicio  oihiloiiiiBiis 
« interdicto  recte  agere  placQli.» 


g.  4.    Caecma  po$sederit  necne»         873 

ctiooe.  recens  inuentom  introdoctumqoe  esse  —  paolio   o^^iieuo 
facillus  intellfgitur ,  quomodo  Tullius  ausus  sit  de  pos*  ^  '^ 
aessione  CaecUiae  affirmare,  quamuis  ipse  narrasset, 
CaecUuitn  deducendum  sese  Aebutio  obtulisse. 

Admonendi  denique  sumus,  bis  oratorem  in  com- 
nemoranda  iila  deductlone  curare,  ut,  quod  Caecitia 
de  ea  re  com  Aebuiio  tunc  constituit,  sciatur,  adAi- 
Utts  amielM  ac  de  eorum  sententia  constltuisse;  aitero 
aotea  loco  etiam  ipsam  C.  AguiUii  auctorttatem  ad- 
Ucere  ^')-  Quae  res  nescio  an  ulres  addat  coniecturae 
iam  ex  iliis,  quae  de  deductionis  natura  nos  dlsputa- 
oimus,  orlundae,  uidelicet  Pisonem  aduersarium  ex 
illo  facto  arma  sibi  contra  Caecinam  parasse.  Quid 
enlm,  sl  reapse  slc  arguisset: 

Tu  si  fundum  possidebasy  cur  ipse  uoluisti  ab 
Aebutio  deduci  eaque  ratione  actoris  partes  sus^ 
cipere?  cur  non  ultro  deducturum  te  Aebutium 
professus  es  eidemque  uadimonium  promissurum? 
Quum  itlud  commisistiy  mnne  confessus  es ,  Aebtj^ 
ttum  itoi»  te  possidere? 

Huic  oero  obiectloni  Caecinae  nomine  orator,  ultlo- 
>o  quidem  ratiocinandl  genere,  at  uel  hodie  uulgatls- 
>ioo ,  sic  uidetur  occurrere : 

Consulto  id  feciy  quinetiam  de  probatissimi  iuris^^ 
cofuulti  sententia.  Non  potui  igitury  quum  id 
feciy  iuri  meo  nocere. 

71}  e.  7.  c  placalt  Caeeinae ,  de  « tur.    Dies  ex  utiiusque  commo- 

«amieorum  s0fitencui,  coDstituere,  cdo  sumitur.    Caecina  cum  ami- 

<  qoo  die  io  rem  praesentem  ueni-  «cis  ad  diem  uenit  in  castellum 

«retur*  et  de  ftindo  Caedna  mo-  nAxiam»  rel.  Conf.  c.32.  uerbis 

«ribos  deduceretar.    Colloquun-  supra  p.  366.  proiatis. 


374     Cap.  L   De  iure  cauesae  Caecmiamae. 

Ad  quae  promptiasimuni  profecto  fiiit  sic  reflpoo- 
dere: 

Tu  uero  nlhU  tuH  tuo  pogsessionUie  fwcuisM  tiet/ue 
derogasti;  Ulud  tameti  ultro  declarattij  fiuUam 
esse  fttafM  possessionem:  quod  ut  iUo  facto  decla^ 
raresj  etiam  sunmusy  quem  dids,  iuriscofuuUm 
facUi  negotio  auctor  tibi  fieripotuUj  si  ipsi  tdde^ 
batur,  id  quod  fws  quoque  cofUefidimuSy  posses- 
soris  locfjm  obtinere  te  fmllo  modo  tmUoque  itidice 
possCj  fiihU  igitur  te  amissurumy  si  uUro  cotwe^ 
deres  possessiofiem  Aebtitio,  partesque  actoris  Iti 
te  reciperes. 

Atque  haec  hactenus.  Satfs  autem,  ut  opfnor,  ian 
perspicuum  est,  cotistUutam  istam  deductioficm  haud 
magis  quam  deimndationem  uei  Caesefifiiae  ttsum- 
fructum  tocatiofiemue  ad  coar|:uendam  Caecifiae  poS" 
sessiofiem  ualere,  denique  reuera  Caecifiam  fiifidum 
?io7i  possedisse.  Nec  temere  Sauifiitis  monuit,  non 
solere  TuUium  bonas  solidasque,  quas  in  caussa  ha- 
beret,  defenslones  adeo  paucissfmls  uerbis  et  quasi  in 
transitu  proferre,  neque,  ut  ita  dlcam,  in  extreino 
quodam  orationis  angulo  abscondere  ^^). 

Caeterum  qui  his  nostris  diebus  Caecifiae  caussan 
hac  parte  nouis  quibusdam  argumentis  defendere  uo- 
iuerunt;  qualia  sunt,  haud  magis  Aebutium  quam 
Caecinam  de  sua  possessione  domisse;  tierisimik 
essCy  AebtUium  Caesetiniae  71011  sibi   emisse^   et  id 


72)  BesUz  g.  40.  p.  51 1 .  —  Cod-       ad  Quinctianam  supra  scripsiDBS 
reraotur  quae  de  hoe  TuUii  more       p.  180.  seq. 


g.  4.    Caecma  possederit  necne.         375 

genus  dmtlia  ^^) :  nlhil  aliod  milii  probauemnt  nisl  forte 
hoc,  nescire  se,  qnid  intersit  inter  possegsUmem  ac^'^ 
jnroprietaiemy  quinetlam,  quid  intersit  tnter  actorem 
tumque  quicum  agUur^  et  quaedam  alia,  ad  interpre- 
tandas  orationes  de  cauasla  priuatla  clulUque  iure  ha- 
bitaa  perquam  necessaria. 

78)  Nr4m  1. 1.  p.  •— 8.  KloiM  ta  AaDoltUone  p.  459—01. 


•ffUfMtiO. 


$.5. 

De  AebutU  defcfistotie  Non  deieci  sed  obstUL 

Non  possedit  Caedna^  sed  in  indicinm  non  iienltj 
possederit  necne.  Saiua  igitur  etiamnunc  caosaa  elnfl 
esse  potest.  Quid  autem,  quod  acerrlme  contendissc 
Pisonem  apparet,  Caednamy  quum  uim  illam  patere^ 
tur,  in  fando  noii  fuisse;  multum  interesse,  eVMatun 
aliquis  unde  essety  m  accedere  et  intrare  prohtbea^ 
tur;  non  uideri  deiectum  qui  prohibitus  sit,  denlquc 
nisi  qui  deiectus  uere  dlci  possit,  nemini  comparaton 
esse  hoc  interdictum  ^)  ? 

Hanc  defensionem  TuUius  ita  pro  ieiuna  calnmnia 
improbaque  uerborum  cauiliatione  exagitault  et  sum- 
mopere  se  contemnere  professus  est,  ut  dignam  tamen 
iudicaret,  in  qua  refellenda  dimidiam  fere  orationic 
partem  impenderet  ^). 

Fidem  feclt  nostratlbus,  mirari  solent,  tam  longun 
hoc  loco  oratorem  fuisse.  Nlhll  repugno,  falsam  essc 
istam  defenslonem,  si  de  eo  iure  quaeratur,   quo  non 


1)  Vide  c.  11,31.  c.  13,  36. 
extr.  G.  14,  39.  c.  17,  49.  c.  23, 
64.  66. 

2)  Praeter  loca  modo  in  nota  1. 
allata  huc  pertlnent  etiam  c.  13, 
38.  c  17,  60.  c.  18—22.  c.  23— 
31 ,  89.  Nam  etiam  quae  de  sen- 
tentia  aut  uerbii  in  interpretando 
sequendis ,  de  reliquarum  Inter- 


dicti  partium  et  concepUone  el 
intellectu ,  de  luriftConsultoniB 
auctoritate  et  de  iuris  cinllis  prae- 
stantia ,  de  genuino  ueroque  sen- 
su  uocabulorum  UicnB  el  so  al 
q.  g.  a.  disputantur,  ea  omnla 
ipsam  hanc  Pisoni»  defensionem, 
in  qua  nunc  uersamur  ,  spectant. 


S.  S.    Defmmo  Nan  deieci  sed  oMUi.    377 

■odo  Merdieio  tibieere  sed  ne  deiM  quidem  potest ,  ^*^*^ 
qvl  non  possederlt.  Ipse  supra  in  adumbrando  illo 
inre,  quod  OaUy  I//p(ani  caeterorumque  lurisconsulto- 
nnn  nostrorum  aetate  obtinuerit,  ne^aui  quicquam  in- 
tereaae,  electua  detruausque  sit  posaessor  an  Intrare 
quom  uellet  probibitus  ^). 

Yerumenlmuero  quo  iure  tum  utebantur,  quum  haec 
inter  Caectiiam  et  AebuHum  caussa  ageretur^),  talem 
testimo  hanc  PisofiU  defensionem  fuisse,  ut  aut  hac 
aut  alia  nulla  Caecbia  uinceretur.  Quamobrem  nihil 
intfquius  nobis  erit,  quam  ut  diligentissime ,  quid  ua- 
leat  ea  defensio,  exploremus. 

Quo  loco  TuUius  refutandi  caussa  cum  alia  multa 
tuD  haec  protulit ') : 

«Nondum  de  Caecinae  caussa  disputo,  nondum  de 
.« iure  possessionis  nostrae  loquor:  tantum  de  tua  de- 
«fenslone,  C  Piso^  queror.  Quando  Ita  diciset  ita 
«constituis:  Si  Caecina,  quum  in  fundo  esset,  inde 

•  deiectus  esset,  tum  per  hoc  interdlctum  eum  re- 

•  stitul  oportuisse:   nunc  uero  deiectum  nullo  modo 

•  esse  Inde,  ubi  non  fuerit;  hoc  inderdicto  nihll 
«nos  assecutos  esse:  quaero,  si  te  hodie  domum 
«tuam  redeuntem  coactl  homines  et  armati  non 
«modo  limine  tectoque  aedium  tuarum,  sed  primo 
«aditu  uestibuloque  prohlbuerlnt,  quld  acturus  sis.* 
Qttid  putabimus  habuisse  Pisonem,   quod  ad  haec  J^i^ 

responderet  ? 


laprt  p.  318.  Ibique  nota  46.  dUset  (letar  naciM.      Ylde  supra 

4)  TeDenduDi  est,  quod  antea  p.  326.  et  p.  337.  seq. 
cognoalmaf ,    in  hoc  interdicto  5}  cap.  12.. 

iBiQdiciam  non  uenlsse,  po$s^ 


878    Cap.  L    De  iure  caussae  CaeemUmae. 

Agam  equidem  Csic  mihi  uideor  eom  audire  oerbi 
facientem^,  qmm  ilhid^  quod  dtcUf  ntiAi  acctde' 
rity  UUerdicto  de  ui  haminUms  coactis  armatis^t 
ac  confido^  eodem  iure  eodemque  i^Uerdicto  nu 
uicturum  esse  restitutumque  iri,  quo  te  uunc  i» 
hac  Caecinae  caussa  nifM  egisse  mc  assequi  qutC' 
quam^  oportere  defetido.  Fingis  me  domum  mean 
redeuntem  coactis  armatisue  hominUms  ab  aliqm 
prohiberi  ne  itUrem.  Quid  postea  ?  Tu  uero  quasnif 
uis  acerrimus  Caednae  defensor  ^wn  adeo  inkMif 
matms  es,  tU  neyes  non  modo  meam  domum  - 
meam  esse^  uerum  etiam  a  me  possiderL  A 
CaeciiM  fundumy  de  quo  agitWy  mc  possedit^  tie 
probauU  smim  esse.  Coticedo  tiMj  qui  funduM 
aedesue  possederU^  si  ui  hominibus  armatis  in^ 
trare  fuerU  prohibUuSy  eum  periiide  restitui  ho 
iiUerdicto  oportere  ac  si  eiectus  tum  fuerU^  qum 
corpore  suo  ibi  esset.  Nobis  autemy  sicut  atUe 
dixiy  cum  eo  res  estj  qui^  qtmm  prohiberetur  ^  tia 
possedU. 

lam  quaeso  mihi  quoque  per  te  liceat  exempba 
cofifitigerey  in  quo  uideamus^  ne  ipse  tu  uUro  mil 
comedasj  eorum  caussay  qui  non  possederint 
utUe  esse  aliquandOj  quinetiam  tiecessarium  y  spt 
ctarCy  eiecti  siiU  indCy  u6i  fueritUy  an  prohiH 
quo  ueUeiU  accedere. 

Age  igitur  fac  te  ipsumy  M.  TuUiy  qtmrn  in  funA 
tuo  esses  y  eumque  tam  corpore  quam  anitno  y  fU 
mine  cotUradicefUe  y  possideresy  adspicere  aiiquei 
peregre  aduenietUemy  qui  iti  omtii  hac  terra  i 
regiotie  tmmquam  atUea  fuissety   t%ec  tiegotU  quli 


g.  6.    Defmrio  Nan  deieci  eed  obsHtL    37(^ 

^fwm  ibi  habuUset;  facj  quaeso^  ei  kambii^  quum 
appropiuyuaret  j  siue  solus  Hue  cum  alU$  homini^ 
bus,  siue  armatus  siue  i$iermiSj  UUroitum  sibi  aut 
petitunis  ant  expugtiaturus ,  te  quam  efficacissime 
possesj  quinetiam  ui  hominibus  coactis  armatisuCy 
ne  tngrediatWy  obsistere^  eumque  prohibere  atque 
a  fuMus  tuis  arcere:  tutm  omtUum  mortalium 
quemquamj  stue  peritum  iuris  siue  imperitumy 
putaSy  aduenae  iUiy  ut  interdicto  hoc  agatj  eaque 
aetiotie  in  possessionem  fuiidi  tui  restitui  se  opor- 
tere  contetutatj  auctorem  probatoremque  esse  fu^ 
turum? 

Valet  igitur  aliquatuto  tamen  aliquidy  quod  adeo 
spertiere  te  atque  abhorrere  simulasy  illndj  quod 
defefidere  equidem  perseuerOy  iVon  deieci  sed  obstiti. 
Tu  dicas  licet,  nihil  referre  in  eo  qui  possedtt. 
Fatear.  Clamas^  noti  utique  quaeri  in  hoc  iiUer^ 
dietOy  possederit  actor  iieme.  Non  repugno.  Ve- 
rumtamen  iltud  concedas  mihi  necesse  est^  non 
omnesy  qui  neque  possederint,  nequCy  quum  uim 
patermtury  uel  umquam  anteuy  ifi  ftindo  fuertnty 
bUerdicto  de  ui  hominibus  coactis  armatisue  uin~ 
eere  posse. 

Hutd  ergo  est?  Placet  tibi  exempla  cotifingere  a 
eaussuy  qua  de  agitWy  remotissima?  Tu  uhwes 
profectOy  possessorem  restitui  oportere  stue  prohi' 
bttum  armis  siue  deiectum.  Ego  plus  ettam  tVbi 
largtory  restitui  tllum  quoque  oportere^  qui  twn 
possederity  si  in  fundo  tameuy  quum  uis  fierety 
tum  fuerit:  in  hoc  satisfacio  UUerdicti  formulaCy 
quae  iioii  habet  uulgarem  excepUomem  Cum  illb 


380   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecbdanas. 

^***         possiDEMT.     Verum  illud  mihl  assumo  amfdb 

conBmftlio. 

probabOy  eorum^  qui  non  possideani,  esse  i 
quosdamy  qui,  etiamsi  itUrare  fiindum  uel 
prohibeantur ,    nihil    hoc   inierdicto    asseqw 
tuerint* 

At  Caecinam  non  possedisse  perspicuum  est. 
quas   intdeem    proposuimus  fictionesy    utra 
catissae  accommodatior  atque  ad  probandm 
ficacior  erit? 

TeB«iidi  et       ^^  (;|j|  fgr^  modo  Pisofiem  reaera  ar/niisse,  i 

gradue.        ^^^  |pg^  f^^^  partioi  alfquot  in  Tullii  oratlone  ac 

qaaUcunque  modo  demonstrare  uidentur  ^).    Nequ 


6)  c  31.  «Exorltar  hlc  lam, 
«obrutis  rebus  omnlbus  ac  per- 
«  dltls ,  illa  defensio  ,  eum  dellcl 
«posse,  qul  tum  possldeat;  qul 
« non  possldeat ,  nuUo  modo  pos- 
«se  .  .  .  Numera,  quam  multa 
«In  Ista  defenslone  falsa  sint, 
«Plso.  Ac  primum  lllud  attende, 
« te  iam  ex  llia  ratlone  esse  depul- 
«  sum  ,  quod  negabas  queraquam 
«deilci  posje,  nisi  inde  ubl  tum 
«  esset :  iam  posse  concedls ;  eum, 
«qulnon  possideat,  negas  deiici 
« posse. »  —  Mos  est  Tullii ,  ad- 
uersariorum  argumenta,  ualidlo- 
ra  praesertim,  quo  faclllus  refel- 
iat ,  statim  a  principio  deformata 
et  quodammodo  debilitata  pro- 
ponere.  Itaque  quo  magls  boc 
loco  laborat,  ut  Pisonis  llla  Non 
possedU  Caecina  et  Non  deieci 
sed  obttiti  diuellat,  et,  quasl 
feparatim  utrumque  Piso  protu- 


lerlt,  slngula  separataqae 
eo  uerlsimilius  efQcltur ,  i 
do  conluncta  fulsse  a  Pim 
alteruirum ,  aut  pottediMiB 
quis  deliceretur,  aut  im 
fuitse,  sed  non  timul  ul 
exigeret.  Quae  res  etlam 
sitatera  uldetur  Tullio  impi 
ut  in  d.  c.  31.  ab  iUa  Pisc 
fensione  statim  ad  po$$ 
quaestionem  translret.  In 
tractanda  quura  Pitonis  di 
ncm  his  uerbis  interpi 
«itaque  si  ego  slm  a  tu! 
«  bus  deiectus ,  restltui  no 
« tere  ,  ti  ipte  tit  (scll. 
aedlbus  deiectus)  «opo 
luculenter,  opinor,  appan 
distincte  Pjionem  statah 
eo  ,  qui  posslderet ,  nlhl 
esse ,  deiiceretur  an  pr 
tur ,  ut  slne  summa  eaq 
splcua  ac  manlfesta  calani 


f.  6.    DefenHo  Non  deieci  sed  obetiti.   881 


•nrdiiiii,  lAea  quidein  sententia.  arjcuendi  /reniuu  Nostnun  '««^'i  •» . 
antem  erit,  oppositas  illas  caassanim  exemplommqne  *'*'*^ 
figoras  iteruffl  sub  oculos  ponere,  et  qui  ita  fuerint  armls 
prohlbiti,   alteri,  h.  e.  possessoHy  quam  uere,  alterl, 
h.  e.  aduetiae  illiy  quam  falso  interdictum  tribuatur,  apud 
animum  reuoluere;    deinde  illum  quasi  campum,  inter 
bas  aerl  falsique  extremitates  in  medfo  situm,  summo 
cum  studio  et  opera  dimetiri,   fines  regere,   terminos 
ponere,  et,  ut  Ita  dicam,  re^ionibus  diuisum  reprae- 
sentare:  postremo  tandem  Caecbiae  caussam,  utra  In 
parte  inuenlatur,  obseruare. 

At  enlm  hoc  loco  Sauinius  nobis  praesto  est,  qul  |?]|^y*'^* 
moneat,  lam  antea  finstra  nos  in  hac  caussa  quaesl- 
nisse,  necessaria  necne  fuisset  ad  uincendum  possessio 
Caeciiiae^  quippe  qui  uincere  interdlcto  nullo  modo  , 
potuerit,  propterea  quod  non  solum  non  possedissetj 
sed  ne  fiaturaliter  quidem ,  ad  instar  cohni  et  q.  g.  a., 
tenulsset^. 


Mltem  loco  intin  quasl  oceuUam 

tmftMiiOfMm  TuUius  euitare  non 

poMet.  —  Adde  qoae  In  c.  17.  ha- 

bentar  haecce  :  « lam  aim  factam 

f  negare   non    potes :    deieetus 

«qaemadmodom  sit  qal  non  ac- 

«ceMerlt,    id  qaaeritar ;  demo- 

« aeri  enlm   et  depelli   de   loco 

«neceMe  est  eam,   qui  deiicia- 

«tar;  Id  aatem  accldere  ei  qai 

•  poteft,  qai  omnino  in  eo  loco, 

«nnde   le  deiectam  esse  dicit, 

«miiiigtfaiii  fidtJi^  —  Unde  haad 

ttmere    colUgere    mihl    aldeor, 


non  in  illo  solo  commoratum  esfe 
Pitcnmn^  quod  negaret,  Ctuei' 
nam ,  quum  uim  pateretur ,  ftin- 
dum  corpore  suo  tenuisse»  ue- 
rum  etiam  »x  eo  arguisse ,  quod 
nunquam  antea  tenuisset»  —  Caete- 
rum  quae  prima  adscripsi  (p.  377.) 
TuUii  uerha  « Nondum  .  . .  que- 
«  ror » ,  ad  orandi  iMtltutum  ma- 
gis  quam  ad  Interdfeti  rationem 
caussaeue  lus  pertinentla ,  ea  con- 
sulto  hlc  praetermlsi.  Tracta- 
hantur  infira  g.  7.  suh  loco  tertio. 
7)  Yide  supra  p.  338.  not.  31. 


38S    Cof.  L     De  iure  cdussae  Caecinianae. 

Kim  Mnnit       Qufd  ad  hoc  dlcefnus?   Re  ueiissimniD  esse,  ratio- 

Cmcimi. 

ne  infimiisslniuni. 

Non  tennit  Caeciiia  fundum,  ne  naturaliter  quiden. 
Sed  quis  nobis  est  auctor,  bac  Ciceronis  aetate,  qui 
nec  possedisset  fundom  nec  tenuUset  (quae  huius  uerbi 
uis  apud  GaiutHy  Ulpianum  eiusque  aeui  lurisconsultos 
foit3  eum  interdicto  de  ui  armata  uincere  nunquan 
potuisse  ? 

Quo  tempore  bi  florebant,  hoc  interdictum  ad  Instar 
caeterorum,    quae    possessionls   siue   retinendae   siue 
recuperandae  canssa   comparata  sunt,  uere  pogsesso-- 
rium  ftiit  effectum,  hoc  est,  possessionis  necessitate  in 
actore,  quum  deiiceretur,  circumscriptum :   qui  tantum 
non  uere  possiderent^    ii  omnes  sine  ulia  exceptione 
omni  illorum  interdictorum  iure  caruerunt  ^.    lam  iusto 
possessori  inter  omnes,    qui  non  possident,   proxlmus 
sane  est  qui  naturaHter  rem,    de  qua  agitur,   tefiet^ 
qui  corpore  suo  in  fiindo  est,  atque  a  possessore  nuUa 
re    dlffert    nisi    quod    animum    possidendi    non    habet. 
Cui  quum  haud  secus  quam  caeteris  omne  interdlcto- 
rum  ius  denegaretur,   quid   tunc  attinult  in   iure  cae- 
teros,  qui  ne  tenerent  quidem,  sed  etiam  laxiori  quodain 
uinculo  habituue  fundum  attingerent,  non  modo  gradi- 
bus,  generibus,  nominibus,  ratione  distinguere  ac  de- 
scribere,  uerum  etiam  omnlno  respicere?  Nlhil  iuris  est 
ei,  qui  tenet:  quid  refert  quaerere,   qui  iuris  gradofl 
sint  eorun,  qul  aut  deteriore  aut  ad  summum  eodeii 
iure  omnes  censeantur  necesse  est? 

Haec  igitur  caussa  fuit,  cur  illi  lurisconsulti  nostri 

8}  Qaa  de   re  supra  dlximus  p.  339. 


g.  S.    DefeMto  Nan  deieci  sed  obsHtL    S83 

in  reeensendis  gradibns  generibnsqne  possessionis  eft-  ^«y— ** 
rnmque  remm,  qnae  instar  habent  possessionis ,   Infra 
natmralem  possessionem  detentionemue  numquam   de- 
seendemnt 

Sed  omnis  haec  eaussa  aiiena  fuit,  non  dieam  0^ 
eeroftU  aetate,  at  interdicto  de  td  hofnhtibtit  coaetii 
amuMMuej  quo  iure  tune  constitutum  fuit  Quo  in 
interdicto  quum  poMsedig^e  actorem  non  requireretur, 
necessario  quaestio  oriebatur,  qtiotuque  tandem  hoc 
interdictnm  non  possidenti  competeret,  siue  quid  iusta 
quldem  possessione  deterius,  at  aduenae  illius  habitu 
tameii  melius  llrmiusque,  ad  huius  interdicti  ins  ac  com- 
modiim  eomparandum  satis  esset. 

Ex  quo  quum  efficiatur,  nibil  esse,  cur  a  propo-  TMmdi  «t 
sito  depelli  nos  sinamus,  age  uideamus,  secundum  ^ 
possidefUee  ant  tiaturaliter  tetietites  quae  ^nera  ac 
gradus  (terint  eomm,  qui,  tametsi  a  lurisconsultis 
nostris  nec  possidere  nec  naturaliter  tenere  dicuntur, 
tamen,  quo  tempore  caussa  haec  acta  est,  eo  loco 
Imbereiitur,  ut,  ui  hominibus  coactis  armatisne  detrusi 
prohibitiue  an  hoc  interdicto  restituendi  essent,  quaerl 
talteni  posset. 

Prfamim  igitur,  quemadmodum,  qui  fundum  possi- 
det,  animo  continuat  possessionem,  etiamsi  colono  aut 
dii  eum  tradiderit,  qui  deinceps  eius  nomine  tenet; 
quaeri  potest,  huius  inierdicti  ius  an  continnetur  ei,  qui 
namqimm  possedit,  sed  naturaliter  tantum  tenuit,  si 
ipse  quoque  corpore  suo  de  fundo  ita  cesserit,  ut 
eodem  modo  aUum  uice  sua  substitueret,  ueluti  colonos 


384     Cof.  l.    De  iure  cauesae  Caecmianae. 

TeM.di  «1  aut  inqullinus,  qui  rem  rursus  alteri .  locauerit  atque 
^rUmB.       habitandam  fruendamue  tradiderit 

Quid  porro  si  colotuju  ille  uel  bujfuUiiitu  y  uel  etiam 
tisufructuaritis  (nnm  eum  quoque  boc  loco  addere  per 
me  licet^,  qui  fundum  aedesue  alii  locauerat  et  tradi- 
derat,  diem  obierit  heredemque  reliquerit,  quo  iure 
eiusmodi  heres  ad  boc  interdictum  censebitur?  Quippe 
in  hoc,  si  de  iurCy  de  possessione^  de  deietUiaiu 
fundi  quaeras,  nlbil  inuenies:  quod  si  adeo  sismiiacrum 
iuris  ac  possessionis  et  quasi  unU^ram  clrciimspicias, 
lUud  deprehendes,  locatlonis  ius  ad  heredem  translisse, 
atque  inde  caussam  quandam,  an  occasionem  dlcam, 
fundi  ingrediendi,  inspiciendl,  coloni  ibi  conaenien- 
di,  aut  si  discesserit,  culturae  condfcionisque  exami- 
nandae,  et  si  quae  alia  sunt  eiusmodi,  ei  ease  quae- 
sitam. 

E  quo  fi^rae  gradu  si  pedem  protuleris,  continao 
ad  aduenae  istius  genus  ceterorumque,  quos  nuUa 
antea  ratione  fundus  attigerit,  peruenisse  te  sentles. 

veiM  inur-        lam  quos  enumerauimus  omnes ,    qui  nec  posside- 

4icta  ivs. 

rent  nec  naturaliter  tenerent,  sl,  posteaquam  quoois 
modo  in  fundum  aedesue  uenissent,  fuerint  ui  homini- 
bus  armatis  coactisue  eiecti;  uerba  interdicti  nullo  du- 
blo  efficere  uidebantur,  ut  restitui  eos  oporteret  Ei 
ita  in  prima  interdicti  seueritate  etiam  obtinuit. 
i«eo««o4«.  Atqui  hoc  ius  tale  fuit,  ut  post  breue  tempns  dif- 
ficultates  et  incommoda  necessarlo  emergerent.  Ut 
ecce  haud  facile  saepe  fuit ,  eum ,  qui  nec  possedisset 
nec  detinuisset,  in  eundem  statum  restituere  quo  fais- 
set,   nec  ualde   conuenlens   uideri  potuit,  tn  uerem 


g.  S.    IhfeMio  Nan  deieci  sed  obstiH.    MS 

receiMendis  gradibus  generfbusqae  possessionis  en-  ^ 
■qae  reram,  quae  instar  habent  possessionis ,   infra 
nralen  possessionem  detentionemue  numquam   de- 
ittderunt 

Sed  omnis  haec  eaussa  aiiena  fuit,  non  dieam  Ci^ 
iMtte  aetaie,  at  interMcto  de  td  hamiiiibxtt  coaetis 
m&MUue^  quo  iure  tunc  constitutum  fuit  Quo  In 
erdicto  quum  possedisse  actorem  non  requireretur, 
^easario  quaestio  oriebatur,  tpiotuque  tandem  hoc 
erdictum  non  possidentl  competeret,  siue  quid  iusta 
Idem  possessione  deterius,  at  aduenae  illius  habltu 
aen  melius  llrmiusqne,  ad  hulus  interdicti  ius  ac  com- 
don  eomparandum  satis  esset. 


Bx  qoo  quum  efficiatur,  nihil  esse,  cur  a  propo-  TMndu  «t 
i>  depelli  nos  sinamus,  a^e  uideamus,  secundum  ^ 
^Hdetites  aut  tuUuraUter  tetietUes  quae  ^nera  ac 
idos  fnerint  eorum,  qui,  tametsi  a  lurisconsultls 
strto  nec  possidere  nec  naturaliter  tenere  dicuntur, 
nen,  quo  tempore  caussa  haec  acta  est,  eo  loco 
berentur,  ut,  ui  hominibus  coactis  armatisue  detrusi 
dhlbitiue  an  hoc  interdicto  restituendi  essent,  quaerl 
Itefli  posset. 

Prbnum  Igitur,  quemadmodum,  qui  fnndum  possl- 
i,  animo  contfnuat  possessionem,  etlamsl  colono  aut 
ii  eum  tradiderit,  qui  deinceps  eius  nomine  tenet; 
laerl  potest,  huius  Inierdicti  lus  an  continuetur  el,  qui 
unquan  possedit,  sed  naturaliter  tantum  tenuit,  sl 
se  quoque  corpore  suo  de  ftindo  ita  cesserit,  ut 
Klen  nodo  aUon  ulce  sua  substitueret,  aelutl  colonus 


386    Cap.  I.     Ue  iure  caussae  Caecinianae. 

veuris  iuri.  fundo  csset,  ari  prohiberetur  quum  eo  uellet  accedere. 

incoBBoda. 

Neque  ualde,  puto,  post  constitutum  de  ui  armata 
nouum  hoc  interdictum,  de  eo,  qul  ante  deiectlonem 
naturaliter  fundum  tenuisset,  ambigebatur,  quin  resti- 
tuendus  esset,  siue  eiectus  armis  siue  prohibitus. 

At  in  caeteris,  qui  pro  supradictorum  graduum 
progressione ,  priusquam  uim  paterentur,  iuris^  pos" 
sessioniSj  detentionis  seu  quod  earum  rerum  simlle 
esset,  aut  minimum  aut  adeo  nihil  habuerant,  quod 
ratione  concipi  ac  certis  uerbis  describi  recte  posset; 
tunc  profecto  primum,  necesse  est,  restituendl  iustam 
moram  ac  rellgionem  inicetam  esse  iudicantibus,  quum 
ita  uim  passl  essent,  ut  ne  quod  facti  esset  quidem 
quicquam,  quod  tunc  habuissent,  amitterent,  sed  quo 
accedere  demum  uelient,  eo  non  admitterentur,  seu, 
quod  tantundem  ualet,  ut  non  eiicerentur  Inde,  ubi 
essent,  sed  prohiberentur  tantum  inde,  quo  uellent 
accedere. 

Hoc  loco  primum  peritiores,   ut  opinor,  perspexe- 
runt,  sl  ulm  armatam  oporteret  interdicto  restltutorio 
coerceri,  parum  conueniens  esse,  arma  solum   ac  pe- 
culiare    uiolentlac  genus  et  figuram  spectare;    immo, 
ubl  de  restituendo  agitur ,   etiam  quid  ante  actor  Aa- 
bueritj    quid   per  illam  uim  amiserit^   quid  restitxd  ei 
aequum  slt,  considerari  oportcre:  quodsl  eiusmodl  nihil 
inueniretur,    aut  satis  certi  et  in  iure  conspicui  nibil) 
tunc  uero  ratissimum  esse,   poeuam  ptiblice  exigertj 
interdictum  restitutorium^  quo  priuatus  experiretw^ 
prorsus  missum  facere. 
veteru  iuru       Talis  autcm ,   ut  opinor,  caussa  fnit,  cur  non  jPUo 

enendAlio. 

solus,  quum  Aebutil  caussam  contra  Caeciuam  agereii 


S*  &•     Defefmo  Nan  deieci  sed  abstiti.     387 
sed  alii  quoque ,   iuri   potius  ac   uerftati  quam   eertae  ^««^»*  •«"• 

6ai6llflfttl0. 

alicui    caussae    consulentes,    in   dies  ma^is  studerent 

modom  impoiiere  illi  interdicto  ac  certos  quosdam  fines 

circumducere ,  aliquanto   quidem   uerbis   formulae  an« 

{Tustiores,  at  turis  solidae  rationi ,  aequitatis  praeceptis 

commonique  utilitati  aptiores:   tantum  abfuit,  ut  mera 

calomnia  uerborumque  aucupio^  repu|^nante  ui  ac  sen- 

tenita  iuris  et  interdicti,  Pbo  caussam  defenderet,  qui, 

praeeontibus  fortasse  grauibus  auctoribus,  ne|^aret  in- 

terdictum  tenere,  nisi  actor,  quum  uls  fieret,  aut  pos- 

sedisset  aut  corpore  suo  Iq    fiindo  aedibusue   fuisset. 

laimo,   ut  uerum  fatear,   sic  existimo,  Ciceronem  po- 

tios  a  uerUs  interdicti  arguisse,  Plsonem  uero  acqui- 

tatls  praecepta,  subllmiorem  subtilioremque  iuris  ratlo- 

nem  atque  utilem  et  in  commune  commodum   interdicti 

intellectum  auxilio  uocadse. 

Quid  multa?  ita  uldetur  hic  modum  interdicto  iro- 
posuisse,  ut  modeste  ac  pudenter  eam  uiam  iniret, 
qoam  deinceps  lurisconsulti  in  dles  magis  sectantes 
breui,  puto,  eo  peruenerunt,  ubi  nostros,  quorum 
fragmenta  in  Digestis  habemus,  iam  ualide  consistere 
animaduertimus,  uidelicet  ut  Intelligerent  statuerent- 
qoe,  iusta  aequaue  ratione  illius  interdicti  ius  expediri 
non  posse,  nisi  ils,  qul  uere  possedissent,  totum  re- 
seruaretor,  ad  e^mque  rem  seuerius  hoc  de  ui  homi^ 
iiifti»  coactis  armatisue  facta  interdictum  uetusto  illi 
ac  quotidiano  de  ui  interdicto  penitus  exaequarctur  '^}. 

11)  Yide  supra  g.  3.  p.  339.  —  monenteni,     hoc    ipsum   Ulpiani 

Hoc  loco  Garatfmiui  (ad  c.  13.) ,  tempore  sine  controuersla  fuisse, 

qaamuls  nimius  alias  in  hac  caus-  ut  dominus  quidem  (postestorem 

si  TuUii  sectator ,    Hotomanum  dixerit)  at  alius  nemo  tam  prohi- 


388  Cap.  I.     De  iure  caussae  Caecmiamu 


Veteria  iuris 
emendatio. 


Qaae  noaa  iarls  raiio  qaemadmodani  etiam  i 
uerbi  DeUcere  interpretationem,  deinde  in  li 
contractam  aalgaris  interdicti  conceptionem  gei 
sapra  latias  a  nobis  expositum  est^^). 

Omnis  deniqae  illa  iaris  matatio  tanto  faciltiu 
cessit,  qaanto  magis,   firmatis  imperii  airibos, 
publica   ad    anias   dominationem  redacta,  prlm 
licentia  atqae  ad  arma  capessenda  propensio, 
alias  frenis  iniectis ,  eaanaerat  ^). 

Sed  at  ad  caassam  propositam  aarlosqae  ill 


hUu$  quam  eiwtut  restitaeretur , 
merito  reprehendit,  atque  ex 
•niml  mel  sensu  reponit:  «Quld 
«  Ulpianu»  ad  M.  TuUium  ?  Baec 
•  ip$a  oratio  eaussa»  perdocet  ^ 
viquae  eertum  pottea  ius  istud 
«  reddiderint. » 

12}  S-  2.  p.  311.  seqq.  S*  3.  p. 
333.  seqq.  —  Animaduertendum 
quam  prorsus  Ulpianus  in  L.  1. 
S*  23.  De  ui ,  ct  in  Vatie.  Fragm. 
S*  91.  in  deflnienda  uerbi  Deiicere 
ui  secutus  sit  uestigia  Pisonis, 
quem  asperrime  Tullius  exagitat, 
quod  dixerit ,  eum  deiici  posse , 
qui  tum  possideret ,  qui  non  pos- 
sideret ,  nuUo  modo  posse.  Conf. 
c.  32.,  uerbis  supra  p.  295.  ex- 
hibitis.  Dictorum  autem  SS*  ^3. 
et  91.  uerba  ecce  supra  p.  313. 
not.  35. 

13}  Adhibeas  Crameri  notam  ad 
orationem  pro  TulUo  (Ed.  Kiliae 
1816.}  p.  68.  ~  De  reliquo  ui- 
dendum ,  ne  adeo  in  Digestis 
uesiigia  quaedam  deteriorum  illo- 


mm  tenendi  uel  quaei 
graduum,  denique  pristt 
rigoris,  tum  fluctuaUonh 
secuta  est,  ac  progresfioi 
seruata  sint ,  ueluti  In  L. 
A.  T.  A.  P.  (Paullus)  «*(] 
« familiaritatis  amici  foiii 
«greditur,  non  uidetar 
«  re ;  quia  non  eo  animo 
«sus  est,  ut  possideat,  li 
«  pore  in  fundo  sit. »  L.  1 
De  ui.  «Eum,  qul  neqa 
«neque  corpore  possidel 
«gredi  autem  et  inciper 
«dere  prohibeatur,  noi 
«deiectum,  ueriusest;  < 
«  enim ,  qui  amittit  possei 
«non  qui  non  accipitor. 
S.  23.  De  A.  V.  A.  P.  CVei 
supra  p.  71.  not.  5.}  L.  4 
De  usurp.  et  usuc.  (l 
« Item  si  occupaueris 
«  possessionem ,  deinde 
« tem  dominum  prohibuei 
«  uideberis  ui  possedisse.  < 
L.  18.  S*  15.  De  dam.  inf< 


$•  S.     Defensio  Non  deieci  sed  ohsHH.    389 

nendl  aut  quasi,  tenendi  gradas  renertannir,  qnem  io-  Q«o  gr«4ii 
eam  dicemos  Caecinaniy  priasqaam  a  fando  repellere-  ^^'^ 
tar ,   obtinaisse  ? 

Videlieet  eonstat,  neqae  possedisse  eam  neqae  in 
fando  fuisse.  Ne  malta,  heres  fnit  usufructuaHae  eUiS'' 
demque  heatricis  Caesenniae.  Itaqae  infimo  ilio  grada 
constitntas  fait ,  eoqae  ano  aduenam  istam  caeterosqae, 
qai  nalla  amqaam  ratione  fundam  attlgissent,  antecessit 

Qoid    miram  IeMut^    Plsonem  sammis  uiribas  ad  ^^»»f 
modam  sapradictam  oppa^nasse  interdictam? 

E  contrario  neminem  praeterire  debet,  paacis  an- 
nls  ante  qoam  baec  caassa  acta  est,  primum  nouam 
eam  interdicti  formam  excogltatam  constitutamque  fuis- 
se^^);  Aebutkim  igitur  in  recentem  summamque  eius 
ioris  seaeritatem  incidisse. 

Recens  erat  memoria  licentiae  illius  ex  bellfis  ciui- 
libus  oriondae,  qua  armis,  qui  modo  possent,  quam 
iure  deeertare  mailent;  recens  odium  malae  eius  con- 
snetadinis,  quae  non  solum  ad  res  priuatorum,  sed  ad 
rammam  rempoblicam  pertinere  merito  uisa  est. 

Ea  caossa  faerat  noui  buius  interdicti  constituendi , 
qno  certam  seueramque  armorum  poenam,  praeterea  nl- 
Ul,  eomparare  aoluerant;  illud  plane  neglexerant,  cer- 
tam  quemdam  restituendi  aestimandique  modum  definire 
aot  enriose  cauere,  ne,  qui  uim  armatam  passus  esset, 
in  meliorem  aliquando  condicionem ,  quam  antea  fuisset, 
restitaeretur.  Denique  antiquius  uisum  est,  certa  se- 
neraque   poena,    qui    armis   usus  esset,    affici,    quam 

14)  Vide    supra  p.  324.  et  p.  327.  Dot.  6. 


390   Cap.  L     De  iure  camsae  Caecinianae. 

Raiidni.    exactissimaiii  detrimenti,   quod  aduersarlus  passus  es- 

roncluaio.  '       *  ■ 

set.^  rationem  aestimationemque  instltui. 

Ut  in  pauca  conferam,  non  illud  egerant,  ut  cer- 
tum  quemdam  possidendi  tenendiue  mpdum,  ad  obrus- 
sam  exaclum,  tuerentur  interdictoque  munirent,  qui, 
si  turbatus  esset,  in  eundem  plane  statum  restitul  pos- 
set,  sed  ulm,  quac  ad  caput  et  uitam  pertineret,  pos^ 
sessione  mulctari  uoluerant  ^^}. 

Quare  qui  pristlnam  illam  ac  paene  coecam  iiiter- 
dicti  seueritatem,  nondum  ratione  experientiaque  tem- 
peratam,  sequeretur,  haud  nimium  sit  mirandum,  sl 
uel  aduenam  istum,  quem  finximus  armis  esse  repul- 
sum,  In  fundi  possessionem  restituendum  censuerit. 

Quodsi  praeterea  Caecinae  caussa,   Id   quod   satis 
est   crediblle,   aequltatem  quandam   habere  ulderetur, 
quia  foFte,  quae  de  emptione  fundl  Cicero  narrat,  opi- 
nione  hominum   plus  quam  legitimis  probationlbus  ad 
capiendos   recuperatorum  animos   ualerent;    tum   quia 
fortasse  Aebntins  fundi  possessionem ,  ex  morte  Cae- 
senniae  quasi  uacuam  suspensamque,    auide  magis  ei 
callide   quam    honeste    occupasset,    atque    Caecinam* 
heredem  possessoremque  bonorum,  paucis  diebus  prae- 
uenisset:  —  facili  hercle  negotio  saluaque  recuperato- 
rum  et  religione  et  fama ,    quod  tum  interdicti  ius  ob- 
tinebat,   fieri  potuit,   ut  probabilem  atque  adeo  lustaiD 
caussam  Caecina  habere  uideretur :  quamquam  illi  ni- 
nlme  sunt  stultitiae  damnandi,   qui  bis  prius  dubitaue- 
runt  quam  secundum  Caecinam  ludicarent. 

15)  Conf.    Brakenhoeft    de    tri-       f.  d.   cluil.   Prax!    T.    XXIV.  p 
biis  uiliis  posscssionis,  in  Archiv.       204.  seq. 


g.  6.     Defensio  Non  deieci  sed  obstUi.    391 

Quippe  eam  causHaiii ,  dummodo  hac*  parte  probare-  a«tie«> 
tur,    alia  nulla  magnopere  Inborasse,   parilm  doculsse 
mihl  uldeor,  partlm  Inferlus  appareblt. 

Superlorem  autem  discessisse  Caednam^  certum 
quidem  auctorem  nullum  habet,  at  eadem  illa  ratlone, 
quam  in  Quinctiana  demonstraul  *^) ,  credibile  est  et 
a  nostratibus  plerlsque  semper  credllum. 

Nunc   posteaquam    illam    defenslonem   Non   deieci  Ac««Mom 

quaMtio 

9ed  obstitiy    quo  iure  fuerit.    perpendimus,    superest   '»p*«'' 
duplex    quaedam    consideratio ,    quae   partim   ad    rem 
jestam  pertlnet,  partim  in  uerbis  quibusdam  oratfonis 
certommque  locorum   lectione  examinanda  constituen- 
daque  uersatur. 

Quid  enlm?  Si  Aebutius^  quemadmodum  supra  c«rr«pniorit 
doculmus,  fundum  nemine  contradicente  tum  posside-  Aebuti««. 
bat,  quae  caussa  ei  fuit,  cur  Caecinam  eum  aduoca- 
tione  amlcorum  ad  ius  celebrandum^  b.  e-  ut  ab  Ae^ 
bttiio  morlbus  deduceretur,  ex  constituto  aduenientem 
tanta  cura  adeoque  summis  uiribus  fundum  intrare 
prohiberet,  eumque  ui  hominibus  coaetis  armatisque 
depelleret,  auerteret,  fugaret? 

Calus  rei  fateor  equidem  difficile  esse  iustam  ple- 
namqae  reddere  rationem,  quum  praesertim  ab  una 
tantum  parte  rem  narratam  acceperimus.  Itaque  nihil 
affirmabo,  sed  iuuat  quaerere  tamen  ac  comminlsci, 
quid  potuerit  mouere  Aebutium  atque  impellere. 

Primo  igitur  loco  haud  inepte  diyerit  aliquis,   mo- 
ram    quaesiuisse    Aebutium,    conscium    fuisse,     illam 

16)  Vide  supra  p.  lOS.  ibique  notam  49. 


392  Cap.  I.    De  iure  caussae  Caecimanae. 


cur  r«puierit  fundl  coiitrouersiam  prae^nressuram  esse  familiae  her- 
AebuUu*.  ciscundae  iudicio,  et  praeiudicialem  certa  quadam  parte 
futoram;  simul  magnopere  interesse  Caednae^  ut  he- 
reditatis  diuisio  de  eaque  arbitrium  quam  maturiaslme 
procederet :  at  deductiom  retardata  uadimonii  promis- 
sionem  differri^^);  inde  moram  parari  ipsi  de  fundo 
iudicio,  quo  peracto  demum  Caecina  saluo  iure  suo 
familiae  herciscundae  arbitrium  prosequi  posset^^). 

Sed  magis  mihi  placet  quod  Hotomanus  existima- 
uit,  Caednatn  per  speciem  deductionis  celebrandae 
ultro  uim  Aebutio  illaturum  et  siue  deiectumm  hunc, 
siue  in  communem  tamen  fundi  possessionem  intruso- 
rum  se  fuisse  ^^) ;  huic  autem  incepto  Aebutium  ui  et 
armis  se  opposuisse  ^^). 

Qua  in  re  quam  maxime  consideranda  erunt,  quae 
Aebutii  testibus  a  Tullio  tribuuntur'*).  Etenim  paruD 
credibile  est,  tam  stultum  fuisse  Aebutium,  ut  eos 
praecipue  testes  produceret,  qui,  praeterqiiam  quod 
e  re  aduersarii  esset,  nihil  ferme  dicerent.  Qui  quurn 
uim  armatam   ingenue   fateantur  ab  AebutiOy    partim 


17)  Vide  supra  p.  370. 

18)  Vide  supra  p.  361 .  363.  seq., 
ubi,  quale  huic  quoque  agendi 
consilio  periculuin ,  quamquam 
facilius  quidem  fortasse  ad  cuitan- 
dum ,  adesset,  demonstraui. 

19)  Yidesis  quae  paullo  antea 
p.  390.  indicaui. 

20)  Occurrit  haec  sententia 
Hotomani  in  adnotatione  ad  c. 
9.  ?•*  In  eas  ipsas  res  rel. ,  et  ad 
c.  10.  eiir.  >'••  fntelligere  prae- 
rlare  quid  caussa  rel. ,  el  ad  c. 
II.  ¥'•     D^on  deieci  sed  obstiti,  — 


Sed  hoc  loco  Garatonius^  propter 
nimiam  Ciceronis  ueneralioneD» 
in  Hototnanum  iracundlus  pae- 
ne  quam  natura  tulit,  inuecuu 
est.  Nam  post  alia  multa ,  «Yide, 
«  inquit ,  quaeso ,  quam  solide 
«ibi  (in  c.  31.)  hoc  refellatur, 
« ut  plane  intelligas ,  quid  asit 
«  Hotomanus  ,  dum  fauet  Aebu- 
«tio,  et  oratorem  maifmum  i^ 
«  prudenlissimum  criminatur.B- 
raetcroquin  Klotzius  ad  c.  9.  //o- 
lomamim  secutus  c.«it. 
21)  capp.  9.  e(  10. 


S.  S.     Defensio  Nm  deieci  8ed  obHiH.    89S 

Hiift  qaoqae  opera ,  adhibitam  esse ;  neceasario  paene  ^ 
conseqaens  est,  eosdem  catissatn  quoqne  eius  rei,  sine 
iustam  siue  cui  iustae  tamen  species  aliqua  essBt,  tn 
medium  protulisse.  Hanc  uero  in  testimonils  illis  re- 
censendis  adeo  Tnllius  silentio  praeteriit,  ut  con* 
iectura  Uia  aliquantum  uirium  inde  capiat.  Et  tametsi 
haud  inepte  obiict  potest,  si  illa  quoque  uis  uerbis 
Noti  deiect  $ed  obstiti  tnesset,  parum  copiosam  hac 
saltem  parte  TuUii  defensionem  apparere,  animaduer* 
tere  tamen  conuenit,  non  plane  in  proposita  oratione 
deesse,  quae  eo  referri  uideantur;  ut  ecce  quod  uehe- 
me/iter  wrgei  orator  L.  Caelii  testis  dictum,  « non  so-> 

•  lum  Aebuttum  cum  armatis  fuisse  compluribus,  uerum 
^etiam  cum  aduocatis  perpaucis  eo  uenisse  CaecU- 

•  nam  *;  item  A.  et  L.  AtUiorum  ac  P.  RutUii,  •  quum 

•  AebutUuf  Caecinae  malum  minaretur ,  ibi  tum  Cae-^ 
« ciiiam  postulasse  ^  ut  moribus  deductio  fieret.  *  Quo 
loco  obiter  admonebo,  Pisonem  fortasse  tllud  retulis- 
se,  Caeci^iam  non  prius  ita  postulasse  quam  intellexerit, 
se  illud,  quod  maxime  uellet,  uidelicet  ut  possessio- 
nem  fundi  apprehenderet,  assequi  nullo  modo  posse. 

Sed  haec  incertissima  sunt. 

Nunc  pertractata  sententia  et  iure  tUius  defenstonis 
Non  deieci  sed  obstiti^  luuat  etiam  uerba  quaedam, 
quae  ad  eandem  pertinent,  exhibere  ac  critica  ratione 
examinare. 

Quippe  in  c.  13.  orationis  propositae  eadem  defen-  LMtioKeci 

aon  doieci  . 

m  hisce  uerbis  refertur:  «•  4  ••  • 

'Eieci  ego  te  armatis  hominibus,  non  deieci*"; 
nirsus  in  c.  23. : 


394-    Cap.  I.     De  iure  caussae  Caecinianae. 


Lertk»   Bi«ci 
Boa  deied  , 

•*  1  %  •    et  in  c.  29. : 


•  Eiectm  68  non  deiectus* 


«Non  deied  sed  eieci.* 

Qui  si  genuinus  est  Ciceronis  sermo,  necessc 
statuamus,  talem  esse  uerbi  Eiicio  proprietatem 
tantundem  ualeat  ac  ProhibeOy  accedere  non  4 
obsistOy  et  si  quae  cum  in  hac  oratione  tum  alfai 
ueniuntur  similia;  denique  deiici  eum  a  Pisone 
qui  ex  eo  loco,  in  quo  sit^  expellatur,  eiici 
eum,  qui  ab  eo  loco,  quo  ueniat^  depellatur  t 
intrare  uel  accedere  prohibeatur. 

Quae  ne  nimium  cito  iudicemus  praepostera  esi 
intoleranda ,  prius  fatebor,  trium  illorum  locorum  le 
nem  non  Editorum  solum,  sed  etlam  Codicum  hk 
scriptorum,  quorum  mihi  quidem  notitia  est,  su 
consensu  constare  ^) ,  ne  Taurinensis  quidem  Pa 
psesti  auctoritatem  deesse,  quippe  in  quo  dicta  v 
capitis  13.  (nam  caetera  duo  loca  non  extant^  I 
lenter  compareant  ^^) ;   denique  Rufinianum  eaden 


22)  Noli  uarietatem  lectionls 
qualeincuDque  inde  inferre,  quod 
Kunissius  iile  ,  qui ,  nescio  quo 
animi  errore ,  ilf .  rul^tt  libros  de 
Oratore  edendos  a  se  commen- 
tariisque  illustrandos  putauit ,  in 
adnotatione  ad  I,  55.  p.483.  tiunc 
P^ontf  locum  inuerso  ordine  sen- 
suque  coromemorat,  quasi  Piso 
dtiisset  ndeiectus  es  non  eiectus.in 
Qui  uidelicet  etiam  illustrandi 
iiuius  loci  caussa  adiecerit,  accu- 
satorem  (Aebutium)  illud  conten- 
disse ,  ac  propter  eam  defendendi 


sui  rationem  a  Cicerone  i 
esse  reprehensum.  Quid  d 
scripsit  tiomo,  quum  legei 
buit.  —  De  toto  isto  libro 
sime  iudicauit  Ellendtius  io 
fatione  ad  nouam  Edii 
p.  XVIII. 

23)  Vide  Jlf.  TuUii  Ci€ 
Orationum  pro  Scauro  »  pn 
lio  et  in  Clodium  Fragmen 
edita  etc.  ,  ed.  Amed,  Pt 
Stuttgardiae  et  Tubingae  18 
p.  201.  —  Nuper  ipse  q 
Codicem  inspeil. 


f  .  S.     Defensio  Nan  deieci  eed  obetiti.    395 

oerlNi  taoiquam  e   d.  capite  13.  excerpta  ad  litteram  '^^  ."^ 
nobis  tradfdfsae  '^).  «t  f.  r  «. 

Qnibiis  rebus  omnibiis  si  quis  est,  qai  a  coniectii* 
ris  deterrerl  se  non  patiatnr ,  ani^ustissimo  tamen  an» 
^ulo  fnclosum  se  sentiet  propter  haec  uerba  d.  capitls 
13.,  superioribus  illls  anhexa: 

«at   tantum  facinus  non  In  aequltate  defensionis, 

•  sed  in  wia  lUtera  latuisse  uldeatar.* 

Quid  igitur  est?  Quae  adhuc  attuli,  ita  mihl  uiden- 
tur  ad  sustinendam  lectionem  uulgarem  ^rauia  esse, 
ut  ueram  tamen  oratoris  sententiam  atque  indolem 
Uatini  sermonis  consnetudinemque  in  contrariam  par- 
tem  nfil]o  cHabio  praeualere  existimem. 

Primo  enim  satis  mlhi  persuasum  est,  .In  uniuersls 
bonorum  scriptonim  libris  ne  unum  quidem  locum  ex- 
tare,  obl  inter  uerba  deiicere  et  eiicere  aut  inter  par- 
ticalas  de  et  ex^  siue  nominibus  praepositas  slue  uer- 
bis  praefixas,  ratio  illa,  quam  antea  demonstraui,  in- 
tercedat:  non  quo  mihi  arrogem,  ut  dicam,  omnia  me 
non  legisse  solum  sed  etiam  memoria  tenere;  at  non 
addocor  ut  credam^  singularem  illam  uim  particulae 
ex  a  Grammaticis  omnibus  C^  quibus  Forcellinum  et 
Uandium  satls  est  nominasse}  propter  ignorantiam 
negligentiamue  esse  praetermissam. 

Quod  si  mihi  dicat  aliquis,  facile  accidere,  ut  pa- 
mm  accarate  etiam  a  bono  auctore  unum  quoddam 
uocabulum  eligatur;  referam,  haudquaquam  famlliarem 
incqnsideratumque  sermonem  tribus  illis  locis  continerl, 
immo  in  uerborum  argutiis  summaque  tam  dlcendi  quam 

24)  De  figuris  sententianiin  et      p.  227.  Varietatem  lectionis  nul- 
elocutionum.  S*  ^*  ^^»  Frotscheri      lam  h.  I.  inueni. 


396     Cap.  L  De  iure  caussae  CaedniamM^ 

percipiendi  subttlitafte  omnem  illam  disputatioaeai  i^- 

••  4.  f .  ■.'  sari.    Ea  uero  ratione  qui  egerlt ,  qualem  illanui  par- 

tlculanim  dluersitatcm ,  a  supradicta  profeeto  alienis- 

simam  remotissimamque ,  slt  inuenturus,   ipse  TuUtm 

alio  huius  orationis  loco  ^^)  htsce  uerbis  ostendit : 

«Deiectus  uero  qui  potest  esse  quisquam,   nisl  iii 

•  inferiorem  locutn   de  supeHore  motusf    Potest 

«  pulsus    fugatus ,  eiectus  denique :  lllud  uero  nullo 

«modo  potest,  deiectus  esse  quisquam,   non  modo 

« qul  tactus  non  sit ,  sed  ne  aeguo  quidem  et  pla$w 

«loco.* 

Quid  quod  in  cap.  28«  luris  quidam  consultus  dici- 
tur  respondisse,  fwn  posse  probari  quemqtuim  esse 
deiectum  nisi  ex  eo  locoy  in  quo  fuerit^  nonne  vel 
magis  In  uerbo  eiicere  ualebit? 

Hoc  ampllus  animaduertas,  et  hoc  loco  et  passim 
eodem  capite  et  ubique  alias  uerbo  deiicere^  ubi  an- 
gustissimo  lllo  Pisonis  sensu  usurpatur,  locum,  undc 
deiectus  esse  aliquis  dicitur,  cum  praepositione  ex 
constructum  adiungi^^). 

Quid  multa?  Inspice  quaeso  totam  illam  disputa- 
tionem,    quae  in  capite  30.   habetur^O*     (fonne   lucc 


25)  cap.  17.  g.  50. 

26)  d.  cap.  28.  g.  80.  «Quia 
«cene,  inquit,  deiectus  est  C^ 
«  cina  .  .  .  aliquo  ex  loco ;  si  non 
«eo?  eo  loco,  quem  io  locum  ue- 
«nire  uoluit;  at  ex  eo  certe,  unde 
fffugit.»  —  c.  29.  g.  82.  «Quae- 
« ro  abs  te ,  simne  deiectus  non 
« de  Fulciniano  fundo :  neque 
0  enim  Praetor,  si  ex  eo  fundo 
«essem  delectus,  ita  me  restitui 


c(  iussit :  .  .  .  sum  ex  proximo  ui- 
« cini  fundo  deiectus  .  .  .  sum  d< 
«uiao  rei.  -«  $.  84.  «si  noi 
«sum  ex  eo  loco  deiectus,  qiM 
«prohibitus  sum  accedere;  atefl 
«  eo  sum  deiectus »  quo  accetif , 
«unde  ftigi.» 

27)  g.  86.  «...  duo  genen 
«  caussarum  esse  intelligebant . . ., 
« unum  si  qui  ex  eo  loco ,  ifi 
ftquo  eaety   alterum,   si   ah   ec 


§;  S.    Defensio  Nm  deieci  sed  obstiti.    ^n 


clariai  inde  efficttar,  tria  fuisse  uerba,  eiicere.  deii~  t^  mm 
eere^  pnMbere:  eorum  primum  ac  terttum  certa  In-  •*ff*«- 
dnbftataqae  fuiase  ui  ac  potestate,  ita  inter  se  inui- 
eem  opposita,  ut  efici  e  fundo  aedibusue  diceretur, 
qni,  qunm  uim  pateretur,  ibi  tum  esset;  contra  qui  in 
fondo  aedibusue  non  esset ,  sed  eo  accedere  et  intrare 
tantum  non  sineretur,  is  non  eiid  sed  prohiberi  dice- 
retur''}:  contra  de  uerbo  deiicere  controuersiam  fulsse, 
atmm  tantundem  ualeret  atque  eiicerey  Id  quod  jPbo- 
iiem  defendisse  Cicero  affirmat^),  an  latius  pateret 
in  talem  modum,  ut  dupllcem  illam  diuersamque  uim 
ac  sententiam  uerboram  eiicere  et  prohibere  amplecte- 
retur  unum  ac  comprehenderet;  quod  peracute  Cicero 
AetenAM^). 


«loeo,  qoo  oenlret,  ai  deiectas 
«esset.»  8«  87.  «Si  qui  meam 
«ftmiliam  de  meo  fando  deiece- 
«rit,  ex  eo  me  loco  deiecerit:  si 
«qni  .  .  .  me  introire  prohibae- 
« rit ,  non  ex  eo  sed  ah  eo  loco 
«me  deiecerlt  ....  Hoc  uer- 
«bom,  UifDB,  atrnmque  decla- 
•  rat:  et  ex  qno  loco  et  a  quo 
«loco»,  et  quae  deinceps  se- 
qauntur  flimilla. 

28)  F.  HafuUia  in  TurteUino 
(Tom.  II.  p.  615.)  significationem 
partlcnlae  Ex  hisce  uerbis  definl- 
oit:  «Ex  indicat  exitum  et  dici- 
«tur  de  omni  re  •  quae  in  ali- 
f^quo  loto  inerat  et  inde  eaiU. 
«Qoare  contrarium  est  iif.  Hanc 
«nero  notionem  proiime  attingit 
«Dotio  rei  decedentis  uel  abeun- 
nis:  qualnquam  bx  posito  «em- 


mper  praesumUur  in  oUgiio  loeo 
•  fuiue  rem.n 

29)  C.11.13.1.i.l7.23.sr7-31. 
Ylde  supra  h.  gpho  p.  376.  seq.  — 
Tenendum  etiam  iUud ,  quod  so- 
pra  (p.  307.  iblque  nota  27.) 
ostendi ,  Praetores  ollm  tam  uer- 
bo  eiicere  quam  uerbo  detrudere 
in  hoc  interdlcto  uti  solitos  esse. 
Quod  idcirco  sensum  uerbi  eU- 
cere,  quem  defeodimus,  magno- 
pere  confirroat ,  quoniam  non  est 
credibile,  a  laiiori  uerbo  Prae- 
tores  ad  anguttiue  processisse , 
quinetiam  multo  minus ,  antea  te- 
neri  eos  potissimum  uoluisse , 
qni  prohibuitsent ,  postea  demum 
eos,  qui  deiedtient,  aut  sensum 
uerbi  eiieere  breui  tempore  ftin- 
ditus  mutatum  fuisse. 

30)  Gonf.  etiam  Handii  Tureel' 


398    Cap.  /.     De  iure  caussae  Caecinianae. 


••♦•••• 


Qaibus  omnibiis  consideratis  satis  iam  animo  flrmato 
eo  accedo,  ut  negem,  trium,  quae  dixi,  locorum  uul- 
gatam  lectionem  ullo  modo  ferri  posse.  Ut  In  panca 
conferam ,  sic  exisiimo ,  non  eieci  et  eiectus ,  sed  reie^ 
cl  et  reiecius  TuUiutn  scripsisse. 

.  Certe  haud  secns  liaec  atque  illa  tnm  lUtera  cum 
uocibus  ddeci  et  deiectus  differunty  quod  in  quauis 
alla  coniectura  uix  inuenletur. 

Nec  desunt  alia  huius  emendationis  firmamenta. 
Sensus  optime  conuenit,  et  suffragatur  non  communis 
solum  consuetudo  sermonis,  uerum  etiam  quam  Cice^ 
ceronis  ipsiusque  huius  orationis  proprfam  dicere  licet. 
Ut  ecce  quod  in  cap.  9.  confiteri  dicitur  Aebuiius: 

•  .  •  •  ne    accederes  obstiti,   ferro  .  .  •   te  reieci 

•  atque  pertemii«, 
deinde  in  cap.  l^.: 

•  Quid,  inquit,  hoc  ab  illo  differt?  ut  iile  cogatur 
«restituere,  qui  ingressum  cfarpulerit,  ille,  qui 
u  ingredientem  repulerit ,  non  cogatur  ?  ** 

et  in  cap.  i7.: 

« te  obstitisse  et  repulisse  dieis.* 


Hnum  8.  V.  !>« ,  i.  1.  p- 193.  «  Pro- 
«  pria  est  hulus  praepositionis  uis, 
«ut  eiituni  rei  uoa  cum  neiu 
« iDdlcet ,  quo  res  mota  aotea  co- 
«  haeserit.  Hinc  ei  tribuitur  etiam 
« illa  potestas ,  quae  declaral  ali- 
«quid  proiime  ab  aliqua  re  soi- 
«ui,  uel  ei  ipsa  re  exire.»  ibid, 
p.  1S6.  seq.  « Ei  bis  uerbis , 
«quae  cum  de  iunguntur ,  non 
«pauca  assumnnt  ex,  sensu  non 


«  dluerso  :  quare  librarii  bacc  uo — 
«cabula  commutauerunt,  ubicuo- 
«que  libuil»  rel.     Conf.  ibid.  p, 
ISi.     «Ex  his    inlelligitur,    fal" 
«sam  esse  opinionem  uulgarem^ 
«qua  grammatici  plnrlmi  de  di- 
«  cunt  proprie  esse  deorsum.  NaiD 
«baec  notio  superioris  loci  acce— 
«  dit,   atque  eliam   per  a  expri- 
«  mitur.»    —     Conf.   Ramshom  , 
Grammat.  Lat,  g.  150.  p.  464. 


g.  6.    DefeMio  Nm  deieci  sed  obstiti.    999 

Aditm  Ifcet,  qaod  in  cap.  16.  sibi  inuicem  opponnn»  i^Mtt»  liwi 
ir  nerba  « depugnare  ■  et  «i  repugnare  ■  ^').  •**•••. 

Extreoio  loco,  ne  uidear  Codicum  Mgg.  auctorita- 
m  contemnere,  admonebo,  scatere  uetustissimfs  men- 
Is  hanc  orationem  et  alias  TuUii  multas,  Codices 
utem  j  quorum  hodie  copla  est ,  uno  excepto  pndim^ 
Msto  y  saeculo  decimo  quarto  et  quinto  demum  exara- 
08  esse,  ac  propterea  cometim  parum  ualere. 

Qutnetiam  uestiglum  quoddam  inuenio ,  unde  dubi- 
itlo  possit  mouerl,  quin  plane  ex  omnibus  Codicibus, 
ledio  aeuo  superstitibus,  uera  illa,  quam  defendo, 
sctio  euanuerit.  Nam  Camerarii  Edltio  in  d.  cap.  23. 
abet  ipsam  lectionem  eam,  quam  commendamus, 
etectus  ^"),  eamque  ex  allquo  Codice  manuscHpto 
etustaue  Editione  translatam ,  non  coniectura  effictam 
sse,  idcirco  crediblle  est,  quoniam  unum  lllum,  quem 
emonstraui,  locum  Editor  emendatum  tradidit,  in 
^liquis  duobus  (d.  cap.  13.  et  29.]),  quorum,  si  crU 
lcam  rationem^  non  librorum  auctoritatem  sequere- 
ir,  nullo  dublo  eadem  eaussa  fuit,  uulgatam  lectlo- 
em  conseruauit. 

Caeterum  ne  Codicibus  in  hac  lectionis  quaestione 
imlum  serulamus,  haec  quoque  ratio  suadet,  quod 
tiam  alils  locis  uariae  illae  particulae,  quae  uerbo 
icere  praefigi  solent,  ueluti  de  ei  e^  uti  sunt  exlgua 


31)  Conf.  <fi  Verrem  III  ,51.  ex  ofBcina   Heruagiana  prodiit , 

A,  121.  122.  6t  55, 127.  128.  sed  altera ,  A.  1540.  ex  recogni- 

32}  Quae   a    Garaionio    et   a  tlone  loachimi  Camerarii  ibldem 

Btefcio  tffertur  Heruagiana ,  non  impressa. 
eUiUa,  quae  A.  1534.    BaeUeae 


400   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

Ladto  Bieei  litteraraiD  dioersitate ,  saepissime  inter  se  pemiixtae  a 
•*«•§•••  librariis  atque  alia  in  aliam  comiptae  sunt.  Culus 
generis  ne  longius  exempla  repetam,  admonebo,  in 
hac  ipsa  oratione  c  28.  §.  80.  u***  «deiectus  est"  Ca^ 
dices  mendose  habere  «eiectus*,  item  c  29.  §.  84. 
Saiisburgeiisem  « sum  eiectus  quo  accessi  * ,  c.  30.  §.  86. 
Erfurtemem^  ^ae  dectum  diceret*;  UMem  §.  87. 
Monacetuem ,  «Unde  eiectus  est  CCinna)*,  c.  32. 
§.  92.  plures  y  « tum  eiectum  * ,  et  alia  multa ,  sicut  in- 
fra  in  Vaiietate  lectionis^  quam  caplte  altero  huius 
libri  Irademus,  plenius  apparebit. 


S.6. 

Qna  ratiwie  iii  iudictum  tietierUy  cktii  Romantis 

Caecina  esset  tieate. 

Paucae  siint  orationis  pro  Caecitw  habitae  partes,  ^*  «»•  ^ 
qoae  conaenttentes  semper  interpretes  habuerint,  hand  <^>^ 
magfs  caussae  Ttdlium  quam  iuris  rationi  ueritatique 
satisfeclsse :  inter  quas  prinium  fortasse  locum  illud 
obtinet,  quod  omnibus  uisus  est  Tullitis  bellissime  de- 
fendlsse,  non  posse  legem  a  8tMa  Dictatore  latam 
eo  ualere,  ut  ciuitatis  Romanae  ius  Volaterratiis  ^ 
quorum  numero  A.  Caecina  fuit,  ex  forma  iuris  pu-> 
Uici  amissum  esse  recte  iudicaretur. 

Nec  minor  illi  disputationi  apud  me  fides  est.  Ita- 
<]ue  credam  TtUlio  j  ciuem  Romanum  fuisse  Caecitiam^ 
^amque  controuersiam ,  quoniam  noui,  quod  afferam, 
aiihil  habeo,  singulis  autem  rebus  sententiisque  illu- 
strandls  alius  locus  occasioque  aptior  erit,  in  prae- 
sentia  relinquo. 

Illud  quaero,  quid  sit,  cur  in  proposita  sponsio- 
nls  Interdictlque  disceptatione  et  ludicatione  attlnuerit 
spectare,  ciuAs  Romantis  esset  Caedna  tiectie. 

Nam  Pisotiem  iion  id  solum  arguisse,   Caecitiam^    <>*««m 

quia  ciuis  Romanus  non  esset,  testametUo  Caesetmiae  v«rt»«t. 

iiiutiliter  heredem  scriptum  esse^   immo  eodem  argu- 

mento  etiam    in   caussa,    quae  nunc   ageretur,    usum 

esse,    quo  probaret,   ne  interdicto  qnidem  aut  spon- 

sione  Caecinam  uincere  posse:  perspicuum  est  quum 

S«««itntt,  lAh.  11  26 


402 


Cap.  1.    De  iure  caussae  Caecinianae. 


Ab  propter 
iatordidain  f 


ciuitM     maxime  propter  principium  capitls  33  ^)  tum  uniuersam, 
p«rti»rt.    qiiae  exinde  sequitur,  ciuitatia  dlsceptationem. 

Ac  primo  loco  non  possum  in  animum  inducere, 
interdicta  de  ui  ciuiutn  Romanorum  propria  fititse. 
Quid  enim  magis  iuri  gentium  conuenlt  quam  ui  de^ 
iectum  restitui?  Accedit  quod  alterum  illud  iudicium, 
quod  est  de  damno  dato  bonisue  raptis  ui  hominibus 
armatis  coactisue  y  intlme  interdicto,  quod  In  CaecU' 
nae  caussa  agitur,  coniunctum  et  consanguineum ') , 
non  a  Praetore  urbano^  sed  ab  eo,  qtd  inter  pere^' 
grinos  ius  dicity  primum  est  compositum  atque  In 
Edictum  receptum  ^). 

Denique  ut  Praetor^  quum  in  iure  de  interdicto 
ageretur,  diuerso  loco  ciues  ac  peregrinos  habuerlt 
Cnon  habuisse,  satis  mihi  constat^,  quemadmodum 
potuit,  quo  tenore  interdicti  formula  fuit  ^),  iudicis 
recuperatorumue  officio  contineri,  ut  statuerent,  tnter- 
dlcto,  qui  ciuis  non  esset,  sed  peregrinus  aut  LatbutSj 
uincere  non  posse? 


i)  nAt  enim  Sulla  legem  tulit.n 
His  uerbis  illa  defensio  aduer- 
sarii  ita  inducitur ,  ut  nuilo  du- 
bio  series  argumentorum  ,  quibus 
ad  praesentem  Aebutii  caussam 
defendendam  Piso  usus  esset, 
continuetur.  Neque  aliam  rem 
caussamue  noua  ea  defensio  spe- 
ctare  potuit  atque  iila,  in  qua 
proiime  oratio  uersabatur,  non 
possedisse  Caecinam. 

2)  Conf.  pro  Tullio  c.  7—12. 
44  —  46.  et  quae  de  hoc  c.  46. 
supra  adootauimus  p.  327.  not.  6. 


3)  Qua  de  re  in  libro  tertlo  ad 
Tullianam  disputabimus.  Interea 
uide  d.  cap.  7.  et  quae  Huschkius 
disseruit  in  Praemonitis  ad  ean- 
dem  orationem  p.  91.  seq.  Adde 
Orellii  et  Baiteri  Onomasticum 
TuUianum  p.  352.  Neue  de  sen- 
tentia  depelli  te  sinas  a  C.  SeUio 
(Recuperatio  p.  414.,  coDf.  p.313.): 
quamquam ,  me  quidem  htud  In- 
uito,  etiam  illud  Huschkio  opponet, 
M.  Lttculli  praeturam  ad  t.  a.  678. 
potius  quam  677.  pertiDere. 

4)  Vide  supra  p.  324.  seq. 


§.  6.     De  iure  ciuitatis. 


403 


Altero  loco  in  meoteni  alicui  uenerit  pecutiarts  ^* 
farma  spotuionis  contractaey  et  quod  Gaius  docet, 
stipiilationis  illam  conceptionem ,  Dari  spondes  ?  Spon- 
OBO^  cioium  Romanorum  propriam  esse,  nec  peregri- 
num,  qui  ita  stipulationem  contraxerlt,  inde  teneri  aut 
agere  posse  % 

Quodsi  ita  sponsio  inter  Caecituim  et  Aebutium 
facta  ftiit,  equidem  caussae  nihil  dico,  quin  merito 
Plso  ne|:auerit,  ea  sponsione,  nisi  ciuitatis  ius  Cae- 
ebuie  Incolume  esset,  uinci  Aebuttum  condemnariue 
posse.  At  non  modo  exploratum,  sed  ne  probabile 
quldem  duco,  iila  stipulandi  forroa  litigatores  in  spon- 
sione  contrahenda  usos  fuisse,  aut  omnlno  talem  hoc 
loeo  controuersiae  formam  figuramue  in  defendenda 
utrlnque  caussa  intercessisse. 

Etenlm  solum  per  se  sponsionU  nomen  non  eo 
jiotest  ualere,  ut  necessario  efficiatur,  ipsum  Dari 
90NDKS?  Spondeo  stlpulandi  genus  Inter  Caecituim 
et  Aebutium  celebratum  esse:   immo  Pauttus  auctor 


5)  Gai.  UI ,  02.  « Verbifl  obU- 
«  gtUo  ai  ei  interrogatiooe  et  re- 
«  spomione»  nelut  Daai  spondbs? 

« «FONDBO  ,   DAilS  ?   DABO  ,   PBO- 

«MITTIB?   PBOMIITO  ,    FlDB  PBO- 

«MITTU?  FIDB   PBOMITTO,   FlDE 

«lUBBfl?     FIDB    lUBBO  ,     FaCIBS  ? 

«VACiAM.  8*  ^*  S®^  ^^^^  quidem 
«oerborum  obligaUo  Dabi  spon- 
«DBS?  8P0HDB0  proprit  ciuium 
lEomanorum  est ;  caeterae  uero 
«ioris  geoUum  sunt,  itaque  inter 
*  oames  homines ,  siue  ciues  Eo- 


«manosslue  peregrinos,  ualent; 
«  et  quamuis  ad  Graecam  uocem 
«  expressae  ftierint . . .,  etiam  bae 
« tamen  inter  ciues  Romanos  ua- 
« lent .  .  .  At  illa  uerborum  ob- 
« llgatio  Dabi  spondbs  ?  spondbo 
«adeo  propria  cluium  Romano- 
«  rum  est ,  ut  ne  quidem  in  Grae- 
«  cum  sermonem  .  per  interpreta- 
« tionem  proprie  traosferri  possit, 
«  quamuis  dicatur  a  Graeca  uoce 
«  figurata  esse.»—  Coor.  S8.94.95. 


•po 


404    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

Amptoptor  est,  spofistonU  nooien  latius  patere,  atqne  omnea  sti- 
pnlandi  figuras  continere  ^). 

Deinde  e  d.  Gaii  loeis  discimus,  caeteras  stipii- 
landi  formulas  ita  in  peregrlnorum  usu  fuisse,  ut  nihil 
tamen  obstaret,  quin  etiam  ciues  Romani  in  eadem 
uerba  inter  se  stipularentur:  et  credibile  est,  in  hoc 
ifUerdictorum  iure,  peregrinis  cum  ciuiftia  commwHy 
atque  in  praetoriis  stipulatlonibus,  quae  ea  parte  Eklicti 
proponerentur ,  aut  Praetoris  arbltrio  concipereutur  O9 
communes  potius  stipulandi  formas  quam  quae  cluiuiB 
Romanorum  propriae  haberentur,  in  usu  fuisse. 

Praeterea  neminem  fugit,  ne  uerbo  qutdem  Cie€' 
ranem  eiusmodl  Pisonis  defenslonem,  ex  sponsionls 
figura  petitam,   indicare,   nec  quldquam   proponl,   cmr 


6)  L.  7.  De  V.  S.  «  Spomio  ap- 
«peUttnr,  Don  solum  quae  per 
«  jpofisuj  inierrogationem  fit ,  sed 
«  omnit  itipulatio  promis$ioque.  » 

7)  Fraetoriarum  stipulationum 
genere  omnes  illas  sponsione* 
contineri ,  quae  Praetore  iubente 
ac  moderante  fieri  solebant ,  facile 
quiuis  intellecturus  est,  si  na- 
turam  utrarumque  et  rationem, 
adhibitis  Yeterum  testimoniis , 
inter  se  comparauerit.  De  illis 
sponsionibus  sapra  tractauimus 
p.  12.  seqq.  Conf.  p.  22.  seqq.  — 
De  stipukUionibus  praetoriis  con- 
sulendus  est  totus  Digestorum 
titulus ,  illis  uerbis  inscriptus , 
tum  aliquot  loca  hic  eihihebo: 
L.  52.  De  y.  O.  (Vlpianus)  «In 
«  ronuentionalibus  stipulationibus 


«eontractui  rormam  coiilraAanttf 
«dant:  enimuero  praetoriae  sti- 
«pulatlones  legem  acciplunt  d» 
ff  mente  FraetoHs  ,  qui  eas  pro- 
« posuit.  Denique  (in)  praeloriis 
c(  stlpulationibus  nihil  immutare 
«licel,  neque  addere  neque  de* 
«trahere.»  -  L.  1.  g.  10.  De 
stipul.  praet.  (Idem)  « Sed  et  si 
«  quid  uel  addi  uel  detrahi  uel 
«immutari  in  stipulatioDe  opor 
n  teat ,  praetoriae  erit  iurisdieUo- 
«nis.»  L.  9.  eod.  (Venuleiin) 
« In  praetoriis  slipulttionibos  si 
«  ambiguus  sermo  acciderit ,  PitO' 
« torls  erit  interpretatio ;  eio^ 
«enim  mens  testlmanda  est.* 
Conf.  Gai.  lY,  31.  r.ex  Rubri^ 
c.  20.  et  q.  g.  a. 


g.  6.     De  iure  ciuitatis. 


405 


stetiiere  liceat ,   consulto  Cleenniem  ac  summam  per  ^  r^p^ 

'  ■pouiOMm  1 

calomniam  celauisse  istam  uim  sententiamque  defen- 
sionis,  et  omni  parte  diuersam  recuperatorum  anfmis 
oblecisse. 

Quae  quum  ita  sint,  niliil  mea  quidem  sententia  ^jj^T^ 
est,  quo  hanc  ciuitatis  quaestionem  In  Caednae  caus-  ^"* 
sa  referamus  praeterquam  itis  hereditatU.  Hoc  autem, 
neque  allam  rem  ullam,  menti  oratoris  in  ea  parte 
defensionis  obuersatam  esse,  illud  quam  maxime  argu- 
mento  est,  quod  inferius  Iniecit,  Caecitiam^  etiamsl 
dnitatem  lege  SiUlae  amisisset,  uincere  nihilominus 
boc  iudlcio  debere  propterca,  quod  ipsius  legls  tenore 
tamen  eo  iure  mansisset,  ut  a  ciuibus  Romanis  here'' 
Htates  capere  posset  ')•     Quod  si  sponslonls  propo- 


8}  c  35.  «Nam  ad  haDC  qui- 
tdeai  eansfam  nibil  hoc  perti- 
<r  oniafe  t  •  •  •  ex  eo  intelligi  pot- 
feti...y  qnod  Sulla  ipse  ita 
«lalit  de  clallate  ,  ut  non  sustu- 
•  lerii  horum  nexa  atque  heredi- 
«tates.  Inbet  enim  eodem  iure 
«etse  quo  faerlnt  Ariroinenses : 
«quof  qoifl  ignorat  duodecim  co- 
clonlamm  fuisse  et  a  ciuibus 
«RomaDis  bereditates  capere  po- 
«laisse  ?»  ^  De  celeberrimi  buius 
loci  tam  lecUone  (XII.  an  XIIX  ? 
Arimifuniu  an  InteranmenseM  ? ) 
fpiani  iDlellectu,  praesertim  de 
colovisifl  llUs »   quaenam  fuiseent , 

aaper  dlsceptauerunt :    Sauiniut 

(In  ZHUckr,  f.  geeeh.  JR.  W,  Tom. 

V.  p.  234.  fleqq.  et  Tom.  IX.  p. 

MS.  seq.) ,  Maduigiui  (In  Opusc. 

«eid.  p.  282.  seqq.) ,    Walierus 


(G.  d.  R.  R.  p.  203.) ,  ZumpHui 
(Jabrb.  f.  wiss.  Krit.  1834.  N.  40. 
p.  319.),  Husehkius  (in  Seruio  IVil- 
lio  p.  572,  seq.) ,  Puehia  (Id  IdsU 
d.  R.  R.  Tom.l.  p.236.seqq.).  — 
Quorum  quidem  doctlsslmoram 
uirorum  controuerslam  neque  ha- 
beo  unde  diiudicem ,  neque  haius 
loci  est  accuratius  examinare. 
Illud  dicam ,  apte  denuo  refutarl 
a  Maduigio  Manutii  senteDtiam 
a  Waltero  instauratam,  qul  de 
ilf.  Liuii  Drusi  coloniis  Ciceronem 
sensisse  putauenint ;  Sauinii  uero 
coniecturam,  e  Liuii  narratioae 
(XXVII ,  9. 10.  et  XXIX,  15. 37.) 
petitam ,  quae  una  uidetur  com- 
moda  quadam  ac  probabiii  ratione 
constare ,  ita  placere ,  ut  ulx  ta- 
men  satis  exlstimem  ualidam  esse, 
qua  Godleam  omalam  auctorltas. 


406    Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

▲tt  i»opt«r  sitae  ius  diaersasque   illas  stipulandi  formulas  omnls 

umT       m^  disputatio  de  iure  cluitatis  spectasset,    hoc  TuUU 

dictum  ineptissimum  profecto  absurdissimumqae  foisset 


quamquam  ne  ipsa  quidem  flr- 
mlssima,  inflrmetur.  Quinigitur 
mea  faciam  Maduigii  uerba : 
Quaenam  sint  autem  illae  duo- 
daetm  coUmiae  et  unde  orta  earum 
praecipua  eondiciOp  ignorare  me 
fateor,  —  Sed  hoc  uerissime  ui- 
detur  Maduigius  monuisse ,  ideo 
Cietranem  afuerint»  scripsisse, 
quia  quo  tempore  SuUa  legem 
suam  tulit ,  et  Ariminenses  et  reli- 
qui  lege  lulia  ciues  fuerint.  Quo 
loco  luuat  paruulam  quandam 
rem  ac  quaestlunculam  subiicere, 
non  adeo  quidem  ad  praesens 
propositum  neeessariam  ,  sed  ad 
lllustrandum  tamen  hunc  oratio- 
nl8  locum  pertinentem  ,  neque 
(si  uerum  est ,  in  rebus  intricatis 
ne  parua  quidem  esse  contem- 
nenda)  illustri  illa  dlsceptatione 
plane  alienam.  Quid  igltur  est 
caussae ,  cur  in  iila  lege  Sullae  ius 
Volaterranorum ,  forsltan  etiam 
ArreUnorum ,  quod  in  futururo 
tempns  constttuebatur ,  ad  Ari- 
minensium  ius  accomroodaturo  sit, 
eaque  coroparatione  ac  simiiitu- 
dine,  nec  peculiari  disertaque 
descriptione  ac  forroula  enuncia- 
tum?  Nimirum  constat«  Arimi- 
num  ante  bellum  Italicum  colo- 
niam  Latinam  fuisse ,  Sullano 
autem  bello  oppressum  direptum- 
que  esse ;  unde  satis  probabili 
ratione  colllgere  licet,  eadem  lege, 


qua  Volaterranii  et  ArreHmis  ci- 
uitas  abrogabatur,  etlam  Arisni- 
nenses  comprehensos  ei  Ipsos  quo- 
que  ciuitate  recens  quaesita  mul- 
tatos  esse,  slmul  autem  In  fllnd 
lus  redactos,  quo  anta  iuUasKt 
Plautiam  Papiriam,  Pompeiam 
leges  ftiissent.  Eadem  lUa  SuUat 
lege,  ut  modo  diil,  Foiafenm- 
nis  et  Arretinis  adempta  est  ciui- 
tas.  Sed  baec  Etruriae  oppidi 
cotoniarum  Latinarum  irameto 
olim  fulsse ,  parum  credlbile  esU 
Videndum  igitur,  ne  aut  iue  dd- 
tatis  Romanae  iam  ante  belluD 
ItaUcnm  habuerint,  aol  peregri- 
na  ciuium  suorum  eomdieim 
antiqui  foederis  ulnculo  IubcU 
tunc  et  subiecta  populo  Romaoo 
fuerint.  Utrallbet  autem  condi- 
cione  ea  oppida  cum  ciuibus  suis 
ante  bellum  sociale  fUissent,  d^ 
cessarium  fuit  Sullae  ciuitateD 
abroganti  lege  sua  cauere,  qao 
iure  deinceps  utl  ea  placereU 
Enirouero  si  lam  ante  legem  ht 
liam  cluitatem  Romanam  habal^ 
sent,  non  potuit,  sicui  In  irf- 
minensibus ,  statui ,  ut  eodem  lore 
essent,  quo  ante  bellnm  ItaUemi 
fuissent ,  nam  hoc  modo  lus  doi- 
tatis  non  amisissenL  Diffidlc 
autem  fortasse  uisum  est ,  nouiD 
eorum  ius  ex  prisco  aUquo  diO' 
que  obsoleto  staiu  ac  teropoce 
repeiere.     Gonira  sl  duo  llla  «P* 


g.  6.     De  iure  ciuitatis. 


407 


At  eniin  in  caussa  UUerdicti  de  ni  regtittiendaeque  Q<ri'»c«n. 
possessionis  quld  attlnuit  qoaerere ,  an  A.  Caecina  'p~  ^•^' 
testamento  Caesenniae  heres  esset?  Num  fortasse 
Caecinae,  quo  interdicto  uincere  posset,  necesse  fait 
probare  ftmdum  gttum  este?  Niliil  certe  minus.  Quid 
multa?  In  memoriam  quaeso  redeamus,  qnae  paullo 
antea  de  possidendl,  tenendi  et  quasl  tenendi  gradi- 
bus,  ea  tempestate  in  hoc  Interdlcto  spectandis,  dlspn- 
lauerimus  et  quo  loco  Caeeinam  elus  fundi  ratlone, 
quo  de  agltur,  inuenerimus  ^).  Nimlrum  sl  quid  ueri 
illic  assecuti  sumus,  iam  snmere  nobls  pro  explorato 
llcebit,  Caecinamy  si  heres  fuerit  Caesenniae  ^  qoae 
fnndom  locauerat,  tametsi  numqnam  ipse  fundum  nec 
possedisset,  nec  naturaliter  tenulsset,  nonnlhll  tamen, 
qnod  ad  tenendi  aut  qnasi  tenendi  similitudinem  cen- 
«eri  posset,  habuisse,  unoque  saltem  gradu  anteces- 
«isse  illum,  qui  nulla  umquHm  aut  iurls  aut  factl 
ntione  fundum  antea  attiglsset:  contra  sl  heres  non 
foerit,    hulus   plane  loco   fuisse:    eas  autem   tenendi 


pida  antea  peregrina  condicione 
iulstent,  potuit  Sullae  aut  durius 
«at  ad  efficiendum  impeditius 
«ideri  9  aotlqui  foederis  ,  non  illis 
aolis,  sed  io  commune  forsitan 
cmn  allls  cluitatibus  multis  scriptl, 
ins  statumque  reuocare  ac  ueluti 
in  odlnm  eorum  oppidonim  re- 
snseltare.  Atque  talem  fere  con- 
lleio  eaussam  fuisse ,  qua  per- 
laotas  Sulla  ista  lege  sua  Arretinos 
fpioqoe  et  Yolaterranot  ^  amissa 
cinitate  Romana ,  eodem  iure 
esse  iosserit,  quo  Ariminense$ 
/Wiiisnl;    quoram  nomen  eiem- 


plumque  in  promptu  sane  hilt, 
quoniam  eadem  lege  ciuitate  ex- 
uebantor  atque  in  certum  aliquem 
deterioremque  ciuitate  Romana 
statum,  quo  uidelicet  ipsl  ollm 
fuerant ,  redigebantur.  —  Gaete- 
rum  de  antiquo  Arretinorum  et 
Volaterranorum  iure  neque  apud 
Veteres  neque  apud  Nostrates 
quldquam  certi  inuenl ;  quod  an 
mea  culpa  acciderit,  a  peritiori- 
bus  discere  cupio. 

9)  Yide  supra  S*  5.  p.  37S.  seqq. 
p.  383.  seqq. 


M8     Cap.  I.    De  iure  cauesae  Caecinianae. 

Q«i4iKe«ii«-  quasiue  tenendl  distinctiones,  nostronim  iarisconsnlto- 

•a  uanierti       *  ' 

ipn  htr«4i-  mni  temporibus  explosas  quidem  et  ablectas,  ea  tem- 
pestate,  qua  Caecinae  caussa  acta  est,  in  illius  inter- 
dicti  iure,  nouo  tunc  atque  propter  nimiam  seuerlta- 
tem  eontrouerso  ac  fluctuante ,  aut  In  caussls  saltem 
agendis  et  In  forl  disputatione  graues  utllesque  fnisse 
et  habitas  esse. 

Hac  aatem  ratlone  satis,  opinor,  persplcuum  est, 
quid  ad  Ipsam  Interdicti  caussam  ualuerit,  Caecifum 
heredetn  esse  Caesemiiae. 

ooMiMio.  Caeteroquin  extrema  liaec  oratoris  defensio,    pro- 

Imndo  cluitatis  iiereditatisque  iuri  destlnata,  qnnm 
neque  intelligi  neque  ad  interdictl  caussam  accommo- 
dari,  nisi  ex  communi  illa  ipsius  interdicti  ratione, 
quam  antea  exposuimus,  ullo  modo  posslt:  liaiid  me- 
diocre  inuicem  llllus  rationis  firmamentum  esse  aierito 
dlcetur. 


Defenrto  in  loeot  digesta  et  Virortim  doctomm 

gententiae. 

Nunc  eognUa  tam  inris  ratione  quam  primariis  de- 
fenslonis  lods,  nnde  Caecinae  ius  ac  recnperatorum 
iudlcium  pependisse  uidetur,  reiiquum  est,  ut  slngula 
argumenta,  quo  ordine  consiiioque  sunt  in  oratione 
dlsposita,  per  indicem  recenseamus,  et  simui,  quid  ad 
eaussam  probandam  unumquodque  ualuerit,  adiiibitis 
Yironim  doctorum  suiEra^iis  reputemus. 

Quo  loco  neminem  fugiet,  quantopere  haec  oratio 
in  tota  confirmationis  confutationisque  structura  ac 
compositione  diflTerat  ab  ilia,  quam  antea  cognouimus, 
Quinetiana;  ubi  non  soium  partitionem  ingeniose  et 
eleganter  a  principio  propositam  ac  deinceps  religiose 
obsematam,  sed  etiam  singuias  partes,  certis  membris 
accoratissime  diuisas,  denique  ad  Hortensii  morem 
onuies  defensionis  locos  ueiuti  in  digitis  constitutos 
inuenimus  ^). 

Atque  in  prooemio  quidem  Ccapp.  1 — 4.)  satis  co- 
piose  orator,  quemadmodum  fieri  adsolet,  ea  praefotus 
est,  quae  utrum  nera  sint  an  falsa,  ex  inferioribus 
demum  defensionis  partibus,  ubi  in  singulis  argumentis 
et  confirmandis  et  refutandis  oratio  uersatur,  discemi 
diiudicarique    potest;    ut    ecce    quod   recuperatoribus 

1)  Yide  supra  L.  I.  Cap.  I.  S*  ^*  P*  172.  seqq.  et  pro  Quineiio  c.  10. 


^IO   Cap.  L    De  iure  caussae  Caeciniatuie. 

diatmmaiii  dubitationem  iteratamque  ampliationem  ex- 
probrat,  quod  Caecinam  neque  uitiose  neque  malitiose 
egisse  gloriatur,  et  si  quae  sunt  eius  generis  similia. 

Seqaitur  rei  gestae  narratio  (capp.  4 — 8.3,  cui 
adiecta  est  testium  ab  aduersario  productomm  enume- 
ratio  dictorumque,  quoad  in  aliquam  Caecinae  utilita- 
tem  conuerti  posse  uiderentur  ^) ,  recitatio. 

Delnde  a  capite  11-  ipsa  incipit  confirmatio. 
'^  Eam  orator  exorditur  ueluti  a  summa  iuris  iusti- 

priBMW. 

tiaeque  natura  et  ratione  insitaque  quadam  necessitate, 
qua  efficiatur,  ut  quod  ui  et  armis  gestum  sit,  iure 
rescindi  posse  oporteat,  neue  qui  propter  uim  arma- 
tam  possessione  careat,  actione  ad  recuperandam  pos- 
sessionem  carere  possit.  Quare  quoniam  in  Praetonim 
edictis  aliud  experiundi  genus,  quo  Caecina^  eioamodi 
uim  ab  Aebutio  passus,  in  illum  fundum  restitul  pos- 
sit,  praeterquam  hoc  interdictum,  sane  nullum  inuenf- 
tur,  non  potest  Caecina^  sicuti  interdicto  egit,  non 
recte  egisse. 

Cui  argumento  uereor  ne  tali  fere  ratione  Piio 
obuiam  uenerit. 

Qui  uim  atrocem  ab  aliquo  passus  fueritj  dupiid 
modo  potest  et  effectum  comiderare  et  agendi 
consUinm  capere» 

Nimirum  aut  ea  sola  spectabit^  qtiae  in  persoium 
cadunty    tieluti   uulneray   uerbera^   contumeliam^ 


2)  ArripiuDtur  ea  potissimum,  cuactoruro  armaiorumque  terrore 

unde  planum  fiat   (quod   aduer-  probibitum    e«se    Caecinam ,     ne 

sarius   numquam  inGtiatus   est) ,  intraret  fundum  ,  quo  de  agitor, 

ui  minisque  quinetiam  hominiran  propiusue  accederet. 


g.  7.  ihfensianislocietVV.  DD.  sewtmOiae.  411 

detdque  digfMatem  laesam  et  afHmi  aegrttudlnem 
muceptam.  Ei  praposita  sutU  iiiiuriarum  et  pu- 
bttca  quaedam  iudiciay  quibue  quaH  dolorem  im- 
mifmtae  libertatis  mUigare  possU.  In  his  iudUMg 
actori  ad  uineet^um  satis  erit,  uim^  iure  aie  legU' 
bus  praefinUamj  ab  aduersario  esse  commissam 
sibUfue  iUatam. 

Aut  ad  rem  famUiarem  animum  aduerswms  est, 
qidd  per  iUam  uim  detrimenti  cepertt:  quo  loco 
reputabit  damtia  data^  res  ablataSj  possessiones 
amissas.  Uuic  ut  ex  iuris  iustUiaeque  praeeeptis 
satisfieri  possU^  comparatae  swU  cum  ittae  de 
damno  dato  bonisue  raptis^  tum  in  rem  actioneSy 
quinetiam  haec  interdicta  et  aUa  agendi  genera^ 
qMus  omuibus  rei  perseaMOy  quam  dicutUy  par^ 
tim  sola  partim  addUa  poena  coiMnetur.  Quae 
aetiones  omnes  insUa  sua  natura  Ulud  a  superio^ 
rtbus  diuersi  habent^  quodj  etiamsi  actor  proba- 
uerUy  uim  se  esse  passum^  nihUomagis  condem^ 
mre  aduersarium  aut  assequi  quicqtiam  potest , 
nlsi  etiam  hoc  Merum  docuerU,  se  aliquam  rem^ 
quam  siue  iure  siue  facto  saUem  haberetj  ami^ 
sissCy  denique  rei  familiaris  qualicunque  detri^ 
mento  affectum  esse.  Nam  qui  nihU  tieque  ha^ 
huU  neque  amisit^  non  potest  hercle  restittUorio 
uel  rdpersecutorio  iudicio  quidquam  reeuperare. 
Ex  quo  efficUury  ut^  si  quis  propter  uim^  quam 
passussU,  in  rem  actione  uti  uelit^  docere  debeat 
rem  suam  se  amisisse.  Quod  si  nemini  dubium 
estj  quae  caussa  dici  potest^  quin  Ule  quoque, 
qtd  propter    eandem    uim  iiUerdicto   possessorio 


4*12     Cap.  L     De  iure  caussae  Caecinianae. 

Loctt*  experiatur  poszessiommque  sihi  restUui  postui 
probare  recuperatoribus  imprimis  debeat  j  ati 
se  possedisse  eamtpie  pogsessionem  ui  Ula  t 
amisisxe? 

lam  hoc  loco  nihil  habegj  quodreponaSy  nisifo 
huius  interdicti  de  ui  hominibus  armatls  coaett 
peculiarem  formnlam  ac  rationem,  Ulamque  Pn 
torum  getUentiam  et  uolwUatem^   unde   effeet 
es9e  statuiSy  ut  etium  qui  non  possedisset^   i 
iiUerdicto  uincere  posset.    Quod  ut  fatear  e  su 
ma  interdicti  proprietate  quaeri  posse  an  re 
statuatury  tu  contra  negare  nuUo  modo  potet 
communemy  quam  modo  exposuiy  iuris  ratiotu 
si  Caecifia  fumdum^  de  quo  agUur^  neque  pos 
derU  neque   ulla   umquam  ratione  tetiuerU^ 
Aebutio  non  a  Caecina  stare.    8ed  de  ipsius 
terdicti  peailiari  forma  el  iure  non  huius  lod 
disputare.    Nunc  mihi  satis  est  refiUasse  prim 
Ulud  qnod  argiiistiy   ueluti  naturae  lege   quad 
ac  necessitate  Caecinam  uincere  oportere. 
Utique  tali  fere  ratione  Plsonem  in  prioribus  ca 
sae  actionibus  propositRm  Ciceronis  defensioneni  r 
argulsse,    argumento    mihi    sunt    illa,    quae    in    1 
oratione    de    iniuriarum   actione    ac   publicis   fudlc 
quomodo  ab  interdicto  diiferant,   et  cur  interdlcto  | 
tissime  agendum  Caecinae  fuerit,  iniiciuntur  ^). 


3)  c.  3.  extr.    «Exquo  genere  «  qunm  uideatis  Dihil  aliud  act 

«  peccati,  ut  illi  clamitant,  uel  in-  '<nisi  possessionem    per    inti 

« iuriarum  uel  capitis  iudicia  con-  «  ctum  esse  repetitam?»  —  c. 

« stituta  sunt ,  in  eo  potestis  atro-  extr.  12.      aConuocari    boin 

«citatem  nostram   reprebendere,  «propter  possessionis   contro 


g.  7.  DefeMkmis  loci  et  VV.  DD.  sentenliae.  413 


Nostrates  antein  tacito  ac  prope  dlcam  iimito  qao- 
dam  consensu  declarare  oidentur,  suo  quoque  tudicio 
infirmforem  Istam  Ctceronis  defensionem  aestimari. 

De  GaiOy  Ulpiano  caeterisque  eios  aeui  iurlscon- 
saltis  taceo,  qui  non  modo  de  naturae  Ista  lege  ac 
necessitate,  uerum  etiam  de  omnl  hoc  interdicti  iure 
mnlto  ma^s  Pisoniy  opinor,  quam  TulHo  nostro  cre- 
dldissent^),  hec  tamen  propterea  ^cmmae  shdtiiiae^) 
ant  ipsi  condemnandi  aut  maiores  illos,  quos  laudibus 
orator  extollit,  condemnaturi  fuissent. 

Altero  loco  Cicero  pugnat  aduersus  lllam  Plsonii 
defensionem,  qua  negauerat,  Ipsam  uim  ab  Aebutio 
commissam  genere  suo  talem  esse,  qualis  in  hoc  in- 
terdicto  requireretur ,  h.  e.  uere  corporalem.  Quippe 
hoc  ma^ls,  nt  opinor,  Piso  defenderat,  ulm  et  arma 
ad  corpus  Caecinae  amicorumue  eius  non  peruenlsse, 
ac  propterea  ad  interdictum  non  pertlnere,  quam  ut, 
quemadmodum  Tullius  refert,    omnlno  negasset,   uim 


altor. 


«iflani  Boo  oportet;  annari  mul- 

«tltodinem  lurig  reUnendl  caussa 

«non  connenlt:    nee  iuri   quid- 

«qnani  tam  Inlmieum  quam  uis, 

«  nee  aequitaU  quidquam  tam  in- 

«festnm  est  quam  conuocati  ho- 

« mines  et  armatl.  —  Quod  quum 

«itaslt,  resqoe  eiusmodi  sit,  ut 

«in  prlmis  a  magistratibus  anim- 

«aduertenda  esse  uldeatur,  ite- 

«mmquaero,  sltne  elus  rei  ali- 

<qoa  aetlo  ao  nulla  .  . .  Monet 

iamicos  meos  te,  L.  Galpomios, 

«  ot  Idem  dlcas ,  qood  ipse  antea 

«dlxlt,   Iniorlarom  .  .  .  Non  so- 


«lom  egeris,  oerom  etlam  con- 
«  demnaris  licet :  nomqoid  magts 
«  possidebis  ?  AeUo  enim  inloria- 
«rum  non  lus  possessionis  asse- 
«  quitur ,  sed  dolorem  imminutae 
«libertatis  iudielo  poenaqoe  ml- 
« tlgat.  9 

4)  Yide  supra  g.  3.  p.  326. 

5}  c.  14.  «Yerumtamen  est 
« turpissimum  IKud ,  tantae  stul- 
« titiae  prudentissimos  homines 
«  condemnarl ,  ut  uos  iudiceUs , 
«  huius  rei  atque  actionis  in  men- 
«tem  maioribus  nostris  non  ue- 
«  nisse. » 


m   Cap.  L    De  mre  cauesae  Caecinianae. 


altM-. 


factam  esse  Caecinaey  ratlonemqne  addidiasei ,  neminem 
esse  neque  occisum  neque  sauciatum  % 

Qua  de  re  quae  Cicero  per  complura  orationis  ca- 
pita  C^ap.  14.  extr.  —  IT.)  ornate  ac  copiose  disputat, 
quemadmodum  recentiorum  omnium,  nemine  dissen- 
tiente  ^) ,  suffragia  ac  laudem  obtinuerunt ,  ita  milii 
quoque  non  solum  communibus  iuris,  lustitlae,  aequi- 
tatis  praeceptis  consentanea  atque  ad  pubiicara  utili- 
tatem  accommodata,  sed  etiam  cum  interdicti  illa  ra- 
tione,  quam  ex  Digegtorum  potissimum  libris  deriua- 
tam  supra  repraesentaui  ^) ,  congruentia,  denique  ipso 
illo  tempore,  quo  Caednae  caussa  agebatur,  ad  pro- 
bandum  aptissima  semper  mihi  utsa  sunt. 

Cauendum  tamen  est,  ne  exemplum  imitemur  eorum, 


6)  Niinlus  eerte  hoe  loeo  est 
Eotomanut  (ad  d.  c.  14.)  i  qui 
adeo  Degauerit,  aliam  caussam 
uiiam  dixisse  PUonemy  cur  Caeci- 
nae  uis  facta  esse  non  uideretur, 
nisi  lianc,  Caecinam  non  posse- 
disse^  Aebutio  autem  possessio- 
nem  suam  ui  retinere  ius  fuisse, 
Quamobrem  haud  immerito  hoc 
saliem  loco  tulit  Garatonii  bancce 
reprehensionem  :  «  Hotomanum 
« transuersum  aglt  scientia  iuris, 
«ut  ne  Tullio  quidem  credat, 
« Aebutium  diiisse ,  nemo  occisus 
«  est  neque  saueius ;  cui  certe  ra- 
« tionl  hoc  loeo  respondetur. »  ~ 
Caeterum  praeter  certam  iliam, 
quam  supra  demonstraui ,  iuris 
defensionem  haud  incredibile  est, 
Pisonm  etiam  generali  quodam 
sensu  Ciceronis  amplificatioDibus 


ita  oeeurrisse,  ut  moneret,  dod 
adeo  atrocem  tameo  immaDemqae 
uim  ab  Aebutio  esse  perpetratam, 
immo  Caecinam  et  quoa  seeum 
haberet ,  iDtegros  saluoique  dis- 
cessisse. 

7}  Ipse  quoque  Hofomaniis , 
qui  uel  hac  parte ,  ut  modo  ui- 
dimus,  Aebutium  defeudit,  Ibi- 
dem  paullo  inferius  ad  uerba 
Tu  uim  negabis  esse  factam  rel. 
haec  subiicit :  «  Negari  certe  non 
«posset,  si  ei,  qui  poisideret, 
« uis  esset  tllata :  sed  quia  dod 
«  possidere  Caecinam  coDteDdebat 
« Aebutius ,  bona  ratione  hac  de- 
«  fensione  utebatur :  alioqui  uc- 
«rum  esset,  quod  TulUus  orato- 
«rie  uociferatar»  rel. 

8)  S-  3.  p.  316. 


$.7.  DefenMtoms loci et  VV.DB.sentemHae.  416 


loi  velati  niala  quadam  erga  Tullium  aaaeiitatione 
aiqaiores  in  Plsmem  extitemnt,  atque  inauditam  plane 
■niqqe  parte  absardam  Ciceroiii  eontrouersiara  eum 
oc  loeo  mouisse  exlstimauemnt  ^)«  Quid  enim?  qvae 
iqNni  iliiistrandi  liuius  iuris  eaussa  e  DigestU  loca 
ihibaimiis  ^^),  si  diligenter  inter  se  inuicem  compo- 
ftlitar,  nonne  luculenter  apparet,  satis  diu  post  Cf- 
erofilf  aetatem  nondum  illam  confrouersiam  sopitam, 
eqae  sententiam,  quam  pro  AebuHo  Piso  defendit, 
xplosam  apud  omnes  funditusne  exstlrpatam  fuisse  ?  ^^) 
fnde  si  recte  supra  uniuersum  interdicti  ius  et  inter- 
•retationem  eammqne  remm  originem  ac  pro^easlo- 
lem  cum  tempomm  diuersitate  intelleximus  ^*) ,  haud 
Ine  ratione  colilgetur,  iilam  Pisonis  sententiam  quasi 
iristinara  raorisqne  antiqui,  quinetiam  e  consuetudine 
idictoram  snperiorem  tunc  f ortasse  fnisse ;  contra  quod 
^leero  defendit,  si  non  prorsus  nouum,  at  tale,  nt 
atione  potios  quam  usu  naleret,  atque  liac  ipsa  po- 
issinara  -aetate  per  fori  disputationera  et  praeclaras 
Inmodi  defensiones  nires  incrementumque  caperet, 
ieinde  panllatim  in  detrimentum  iUius  augeretur  ac 
itione  et  exemplis  confirmaretur. 


alttr. 


9)  Ul  ecee  tordamu  1. 1.  p.  8. 
Atqne  hoe  Ipfaniy  inquit,  tr- 
puDentam ,  sicut  pleraque  alia, 
letosmodi  est,  ut  aduersarius, 
ifi  tofltem  caussam  defendisset, 
ecrte  eo  abstinuisset ;  nam  si 
iore  poesidebat  Aebutius ,  nibil 
allad  ntsi  hoe  ipsam  Pisoni  erat 
probandam ;  qoa  defensione  hoe 


«eerte  asieeutas  easei,  at  Aebo- 
«Uui  fundum  retineret,  iieel 
«poenas  propter  uim  armatam 
«laere  deberet»  et  rel. 

10)  Yide  S-  2*  P-  316.  not.  42. 

11)  Gonf.  SchuUingius  ad  Paul- 
lum  y,  6 ,  4.  not.  27.  et  Crof  1.  I. 
p.  22.  23.  S8-  d*  «t  10. 

12)  Gonf.  $•  ^'  V»  311.  seqq. 


416     Ci^*  L  De  iure  caussae  Caecinianae. 

"^»  Tertiuni  esl,  at  PUonis  illud  nNon  deieci  sed  ob^ 

•  gttH^  TuUUu  refellendum  slbi  proponat. 

Quae  aduersarli  defenslo,  dummodo  praeter  mera 
interdicti  uerba  pristlnumque  lllud,  quo  uno  dlctata 
sunt,  armorum  odium  etlam  soiida  iuris  ratio  caetera^ 
rumque  rerum  ntilitas  consideraretur,  quantum  In  caus- 
sa  Caecinae  et  ueritatis  et  momenti  habuerit,  latins 
antea  suo  loco  exposuimus  ^^). 

Contra  Tullius  omni  opera  ac  studlo  elaboraft,  ut 
recuperatoribus  persuadeat,  Pisonem  hoc  loco  in 
grammaticae  interpretatlonis  errorlbus  atque  in  ina^ 
nissimis  uerborum  cauillationlbus  totum  uersarL 

Qua  parte,  slcut  supra  monui,  non  possum  TulUum 
suspicione  ilberare,  quin  more  suo,  non  tam  laadablli 
quam  cum  muitis  communl ,  aduersarii  defenslonem  pa- 
rum  reiigiose  retulerit,  Immo  infirmiora  et  ad  refotan» 
dum  i^iiiora  selegerit,  ualidiora  tacuerit,  denique 
coniuncta  diueiiendo,  separata  permiscendo  uarie  cor— 
ruperit  *^):  quamquam  nolo  infitiari,  fortasse  etiaok 
Pisonem  carpendi  sui  opportunitatem  aduersario  ultn^ 
obtuiisse,  ilio  maxime  defensionis  uitio,  quod,  qu 
caussae  suae  robur  uincendlque  spes  in  sententia  tai 
huius  interdlcti  quam  restitutoriorum  Interdicton 
omnium  atque  in  elatiori  luris  aequitatisque  doctri 
posita  esset,  ipse  tamen  plus  quam  utile  rectumu 
esset,  ad  uerborum  significationes  formulaeque  dlsce— ^ 
ptationem  descenderit  *^). 

13)  Vlde  $upra  S*  ^-  P*  ^76.  «umen  quid   ait  iste  uester  att- 
seqq.  «ctor?     Quibui   quidque    uirbis 

14)  S*  ^*  P*  ^^-  °^'-  ^'  *  actum    pronunciatuwiqu4    mi. » 

15)  Vide  c.  i7.  citr.    «Verain-  Conf.  c.  iS.  s.  fi.    «  ostendi ,   Id 


tertiiw. 


S'  7.  Defenawnis  loci  et  V\\  DD.  setUentiae.  417 

Quibns  praemonitis  si  ad  cognoscendani  hnins  loci  ['^V' 
constitiitioneDi ,  quae  in  CiceronU  oratione  habetur, 
accedamus,  nonnisi  nnnm  argumentum  inuenimus,  quod 
Plfoiii  trilNiatur,  uidelicet  contendisse  eum,  uerbi 
DeHeere  ex  linguae  Latinae  indole  et  loquendi  con- 
soetiidine  oim  et  naturam  esse  taiem,  ut  is  soius,  qui 
ex  eo  loco,  in  quo  fuisset,  electiis  esset,  deiechig 
nere  dici  posset,  qui  prohibitus  tantum  esset  quo  uel- 
let  accedere,  nullo  modo  possit. 

Quid  ergo  est?  Iianc  ueluti  grammaticam  aduer- 
sarii  positionem  faciliime,  quinetiam  uerissime  Ctcero 
td  absnrdum  perducit,  atque  e  caussa  expeilit  isto 
SQO  exemplo ,  quod  antea  cognouimus ,  Pisonis  domutn 
tuam  intrare  prohibUl  '^).  Quidni?  Si  deiectum  di- 
cere  neminem  licet,  qui  prohibitiis  slt,  interdicto  autem, 
nial  qnl  uere  deiectns  fuerit,  uincere  nemo  potest, 
nonne  in  aprico  est,  Pisonemy  quamuis  dominum  pos- 
lessoremque  aedium  suarum,  interdicto  tamen  nlhil 
ictoram^  si  ul  homlnlbus  armatls  prohibitus  tantum 
ilt  intrare?  Quod  quum  tam  euidentissima  exploratis- 
ibnaque  iurls  ratione  quam  uulgari  hominum  opinione 
falsum  sit,  non  potest  hercle  uerum  esse,  quod  Piso 
fertur  dixisse,  atque  inter  cnetera,  ut  opinor,  etiam 
dixit,  sermonis  iege  et  consuetudine,  qui  prohibitus 
esset,  deiectum  non  uiderl. 


«uenini,  idaequum  ,  idutileom-  «milia   deiecerit  uDiueraa:    non 

«nibus  esse  ,  spectari,  quo  cod-  «  quo  idcm  sit  seruulusunus  quod 

«silio  et  qua  seQtentla,  non  qui-  *ifamilia;  ucrum  quia  non,  qw- 

•bui  quidque  uerbis  esset  actum.n  «  bus  uerbis  quidque dicatur,  quae- 

e.  20.  s.  fi.    «Tam  restitues,  si  ttrilur,  sed  quae  res  agalur.  » 
"unus   semulus,    quam   si    fa-  16^  S*  ^-  P*  377. 


S«mMtrM  ,  Lib.  II. 


27 


4iS  Cof.  L    De  hire  caussae  Caeciniafuie. 

Loctu  Atqne  hoc  est,  quod  TtUlUis  profitetor,  Ita  ae  de 
illa  defensione  queri  eamque  oppugnare,  ut  nonduin 
de  Caecbme  caussa  dispntet,  nondum  de  iure  posses- 
sionis  ioquatur. 

Quamobrem  merito  Ferrattus  fioc  loco  reprehendit 
Matmtiumy  Hotamanum  aliosque,  qui  Aebutii  nomfaie 
Tullio  reposuerint:  •Non  de  tuo  sed  meo  te  fiindo 
•  prohibui*y  et  q.  g.  s.  Nam  ad  hanc  certe  TuUU 
ratiocinationem ,  stricte  diaiecticam,  niliil  pertlnet  de 
Caeci^iae  iure  uel  possessione  quaerere  ^O* 

Verumeniffluero  in  hac  sua  defensione  Non  deieci 
sed  obsttti  Pisonem  non  Grammaticum  tantum,  immo 
fflulto  magis  etiam  lurisconsuitum  egisse,  ac  praeter 
ffleram  nerbi  significationem  aiia  complura  ad  infirman- 
dam  Caecinae  caussam  efficaciora  et  sensisse  et  nnlio 

■ 

dnbio  etiam  exposuisse,  TtMium  contra  In  eo  ipso 
caiumniatum  esse,  quod  hanc  aduersarii  defensionem 
a  possessionis  quaestione  seiunxerit;  ita  supra  docui- 
mus^^),  ut  in  ea  re  ipsius  Uotomani  doctrinam  aucto- 
ritatemque  magna  ex  parte  sequeremur.  Caeteri  autem 
interpretes,  prout  pieniorem  iilam,  quam  demonstra- 
uimus,  uim  ac  potestatem  iilius  defensionis  inteliige- 
rent,  tum  iustiorem  tum  Iniquiorem  hoc  ioco  senten- 
tiam  tulisse  uidentur.  Quorum  uaria  iudicia  summatim 
perlustrabo,   quum  prius  ipsius   Tullii  disputationeo. 


17)  Ferratiui  Id  Eplst.  ¥1,7,  « diuersa  enint ,  sl  ambigitur  de 

1.  p.  413.    aQuaeritur,  inquit,  «  possessione  ? » 

«utrum  sit  idem  proM6er0  et  de-  18)  g.  5.  p.  377  —  80.  ibique 

« iieere,   An  uero  idem  esse  pos-  nota  6. 
« sunt ,   si  possessio    est    certa , 


g.7.ihfm9umMloeietVV.DD.sententiMe.  «19 
lo  consiliu,  ordine  exituqae  sit  institata,  cognooe* 

Nfun  posteaquani  refatationem  illias  argamenti,  e 
piiiicatione  nerbi  DeUeere  petiti,  primo  illi,  qnera 
tendi ,  defenrionis  loco  qnodammodo  Intexait  Cc*  I2O9 
Ittde  alteram  locam,  antea  dictam,  Interposait,  ad 
ic  Nmi  deUd  sed  obsttU  In  medio  capite.  17.  ita 
wrtitar,  ot  priaa,  qaam  noaam  aliqaod  argamentnm 
l  refellendam  affert,  longe  lateqae  defendat,  in 
itionam  formalis  caeterisqae  rebas  tam  dictis  qoam 
viptis  onmibos  sententiam  potias  ac  aolantatem  qaam 
srlNi  spectari  et  aalere  oportere.  Qaod  praeceptam 
10  ma^  confirmet,  prias  in  interdicto  de  ai  et  In 
m  oerbo  DMeere  consistit,  llberamqne  eias  inter- 
retationem  etiam  in  allis  elns  iuris  partibus  obtinere, 
rinetiam  olim  In  uerbo  detrudere  obtinuisse  docet: 
Btaide,  relicto  interdicto  ad  alla  multa,  inra,  leges 
Imqae  quotidianam  digrediens,  ratione  et  exemplis 
rtettdlt,  eandem  ubique  illam  interpretandi  utllltatem 
wettritatemque  et  esse  et  existimari.  Postea  ad  in- 
vdetom  de  ui  armata  redit,  aliasque  formulae  par- 
m  ac  singula  uerlm  proponit,  eaque  omnia,  consllio, 
■itentia,  aoluntate  Praetorum  utiiia  ac  praeclara,  si 
nrbornffl  argutiis  et  captatlonlbus  indulgeatur,  cor- 
■ipi  adeoque  totum  interdlctum  infirmari  laborat  ut 
itelii^tur. 

E  lon^  illa  dlgressione  tandem  ad  proposltum 
niertitur  (c.  28.)  «  VeiUOy  inquit,  nwie  ad  Ulud 
tuum:  Non  deleciy  no7i  enim  siui  accedere.^  Prae- 
itur  liuius  defensionis  refutationi,  quasi  nunc  pri- 
rom  in  eam  incideret,  atque  ad  rera  gerendam  iustis 


tertiwi. 


teriiwi. 


420   Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 

LaeuB  armis  se  acclngeret.  Quldni  ?  Nonne  antea  qmiin  per 
occasionem  magis  quam  de  instiiuto  meram  aocabuli 
significationem  attingeret,  praemonuit  ac  dennnciauit 
« Nondum  de  Caeeinae  caussa  disputo  *  rel.  ^^) 

Exspectamus  iam,  ut  in  luris  ac  caussae  rationem 
orator  totum  se  immergat  atque  solidis  ar^mentis 
JPteonem  redarguat ,  et  defensionem  illam  ex  interdicto 
caussaque  expeliat.  Quid  igitur  audimus?  Nempe 
prauam  esse  quandam  defensionem,  quam  PUo  non 
protuierit,  sed  alius  in  dinersa  liuius  interdictl  caussa 
proferre  potuerlt^^);  at  llia  pelorem  esse  PisofUs,  qua 
de  agltur,  defenslonem.  Quod  argumenti  locnm  pos- 
sit  obtinere,  niiili  addit  orator,  sed  statlm  ad  auctori- 
tates  confugit;  in  iioc  ipso  genere  non  tantopere  iilud 
praestat,  ut  certas  peritorum  sententias,  slue  uniuer- 
sam  caussam  siue  defenslonem  propositam  spectantes, 
pro  se  afferat  atque  aduersario  opponat,  quam  hoc  in 
Pisone  repreiiendlt,  quod  dlxerlt,  iurisconsuitorum 
auctorltati  obtemperari  non  oportere.  Contra,  summams 
In  iudiciis  esse  oportere  iuris  peritorum  auctoritatemM 
defendit;  peritum  quidem  existimandum  esse  neminem— ■■ 
nlsi  qui  recte  respondeat,  at  qui  uere  perito  non  ol 
temperauerit,  eum  non  tiominem  neque  caussam, 
ipsum  lus  ciuile  offendere;  ipsum  Scaeuolam  oilm 
clarisslma  illa  M.   Coponii   et   M\  Curii  caussa,  noi 


19)  IIoc  Ipsura,  quod  identidem  Cicero    expromslt    ac    refellendi 

dluersisque  locis  PUoni*  illa  de-  caussa  in  raedium  protullt.    Qo* 

fensio  repetitur,  argumenti  non-  de   re  uide    supra   p.   418.  sub 

nihil  praebet,    alia  atque    plura  notam  18. 
In    prioribus  caussae    actionibus  20)  « Non  fuerunt  armati :  cttm 

illum  hac  parte  disseruisse,  quam  «  fustibus  et  eum  taxiM  fuenmt.w 


§•  7.  Defennonis  loci  et  VV.  DD.  sentemtiae.  4*21 

quia  iurisconsiiltiis  esset,  uictuin  a  L.  Crasso  fnisse,  ^^*^ 
sed  qaia  rationein  suam  de  uerbls  prae  sententia  ha- 
liendis  non  prolmuerit  Centumuirls.  Deinde  ius  ciuiie 
defendit,  laudat,  extollit,  eoqne  sublato  neque  priua- 
tonuB  patrimonia  conseruari  neque  rempubiicam  sal- 
«am  esse  posse  contendit.  Denique  in  liac  ipsa  caussa 
fli  ins  snuffl  Caecina  non  obtineat,  fore,  ut  multo 
ma^  ins  ciuile,  communis  omnium  utilitas,  populi 
Romani  caussa,  quam  Caectna  actor  detrimento  afficia» 
tur.  Qnod  si  de  auctoritatlbus  quaeratur,  praestan- 
tiorem  certe  quam  C.  AquUlii  nullam  inueniri  posse. 

Atqne  haec  omnia  TulHus^  quamquam  ne  unum 
qiddera  continent  argumentum,  quo  uere  dici  possit 
defenslonem  aduersaril  illam,  qua  de  agitur,  adorlri 
ac  redarguere,  tall  modo  disputat,  ut  summam  semper 
omninra  laudem  tulerit.  Nec  immerito,  dummodo  ora- 
toriara  potius  artem  quam  merum  caussae  ius  respe- 
xeria*  Qnippe  netus  est,  In  caussa  dlfficiii  ancipltique 
et  coram  iudice  non  perspicacissiroo  saepe  mag|s  ex- 
pedire  multa  proferre  aileniora  quldem  a  caussa,  at 
sua  ui  ac  potestate  uerisslma  et  euidentlsslma ,  quam 
in  iUis,  quae  ad  rem  stricte  pertineant,  ob  id  Ipsum 
impeditioribus  et  ad  probandum  durloribus,  consistere. 

Pergit  tandem  orator  ad  ea,  quae  proplora  sunt 
quaestioni,  in  qua  omnls  ea  dlsputatlo  uersatur.  Xam 
in  capitibus  28.  et  29.  ostendlt,  defensionem  illam 
IVoYi  deieci  ted  obstitiy  etlHmsi  uera  sit,  nihii  tamen 
Aebutio  prodesse,  neque  uUo  roodo  Caecinae  sponsio- 
nem  infirmare.  Nimirum  quum  in  uerborum  angustias 
argutiasque  compeilatur,   inuitum  quidem  at  suo  lure 


terthis* 


422  Cap.  I.     De  iure  camsae 

Loeiis  se  contendere,  Caecbiam.  etiamsi  non  sit  deieciHB 
Inde,  qno  accedere  et  intrare  uolnerit,  hoc  est  de 
fando  Fulciniamj  esse  tamen  inde,  ubi  fnerlt,  unde 
armis  pulsus  aufugerit,  lioc,  est,  de  proximo  uicini 
fundo,  de  uia,  denique  alicunde.  Atqui  in  interdicto 
Fulclnianum  illum  fundum  nominatim  non  demonstrari, 
sed  undecwupic  deiectus  sit  Caecina^  eo  iuberi  restitui 
ab  Aebutio.  Hunc  igitur ,  qui  nullum  in  locum  CaeeU 
fum  restituerit,  at  ex  interdicto  se  restituisse  spon- 
sione  contendat,  necesse  esse  sponsionis  condemnarL 

Quod  argumentum,  facetum  quidem  et  ad  deriden- 
das  uerborum  captationes  egregium,  quam  nihil  omni- 
no  potuerit  ad  interdicti  ius  probandamque  Caecituu 
caussam  ualere ,  supra  indicauimus  ^O* 

lam  una  denique  superest  ratio ,  impugnandae  Pi- 
sonis  illi  defensioni  uere  destinata.  Dico  praecIanuB 
illam  de  uocabulis  Und£  et  eo  disputationem ,  quae  in 
capitibus  30.  et  31.  habetur.  Qnippe  summa  non  so- 
lum  arte  sed  etiam  probabilitate  docet  orator,  iUonuB 
uerborum  tam  ex  indole  linguae  Latinae  quam  e  seN 
monis  consuetudine  exemplisque  talem  esse  uim  et 
naturam,  ut  Unde  duas  res  significet,  tam  ex  qoo 
loco  quam  a  quo  locoy  eo  autem  aequabili  ubique 
ratione  in  eum  locum  ualeat. 

Atque  hic  est  tertius  oratoris  nostri  locus,  qoo 
defensionem  illam  Aebutii  Non  deieci  sed  obstiti  re- 
fellere  se  profitetur.  Cuius  uniuersae  disputationis  si, 
detractis  omamentis  fucoque  oratorio ,  summam  sub- 
duxeris^    duo  habebis  argumenta,   unum  hoc:    uerbo 

21)  S-  2-  P*  ^-  seq. 


lertiiw. 


g.  7.  Defemrianisloci  et  VV.  DD.  sentmOiae.  4Si 

DeUcere  ex  nsa  tam  interdicU  quan  quotidiani  ser-  ^^«* 
Bonls  subieetam  esse  non  aimplicem  notionem  eUcerey 
aed  dupUcem,  et  eiicere  et  prohibere;  alterum  Ulud, 
ex  eadem  sermonia  conraetudine  uerba  interdicti  Unde^ 
eo  non  aolnm  Ex  quo  loco  —  in  eum  locumj  sed 
etiam  A  quo  loco  —  <fi  eum  /ocum  significare. 

Addas  superius  illud,  si  placet,  derisorium  ma^ 
quam  serium,  quo  planum  facere  studebat,  etiamsi  ad 
aerborum  argutias  cauillationesque  ueniendum  esset, 
saliiam  tamen  Caecinae  caussam  fore. 

Alia  argumenta,  ex  ipsa  iuris,  aequitatis,  publicae 
ntiiitatia  ratione  petita  atque  ad  hulus  interdicti,  quo 
de  a^tur,  ius  caussamque  dlrecta,  nulla  inuenies. 
(taalia  tamen  e  diuersa  parte  Ptsofiem  nonnuUa  pro- 
tuUsse,  et  quanto  plura  proferret  in  iisque  defensionis 
robur  praecipuumque  caussae  firmamentum  collocaret, 
tanto  uerius  commodlusque  Aebutii  caussam  orauisse, 
ex  ils,  quae  suo  loco  supra  disputauimus ,  probabile 
illud,  hoc  autem  perspicuum  est. 

Atque  hoc  est,  quod  antea  demonstraui  ^\  a  uerbo 
mkf}M  quam  a  setUetitia  TuUium  hoc  ioco  pugnasse. 

Utiqne  mirum  hac  parte  ac  paene  ludicrum  orandi 
consiUum  artificiumque  licet  obseruare. 

labet  orator  in  actionum  caeterarumque  rerum  for- 
■ulis  scriptionibusque  Interpretandis  setUentiam,  ae- 
t/uUatemy  utilitatem  sequi,  uerba  ita  aestimare,  ut 
quae  seruiant  iUls  tota  neque  sua  ui  ac  potestate  quic- 
quam  ualeant.  Vituperat  Pisonem^  qui  uerborum  prae- 
cipuam  esse  rationem  habendam  posuerit. 

Quibus  praeceptis  traditis,  quinetiam  longe  iateque 

22)  8-  5.  p.  387. 


424    Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinumae. 

^^    expositis  ac  confirmatis,  quym  ad  caussam  defendeii- 
dam  transiisset»  quid  egit? 

Verborum  diligentissime  rationem  significationem- 
que  exposuit;  quid  ualerent  uerba  deiicere^  unde^  eo^ 
copiosissime  planum  fecit,  atque  hac  parie  omnibus, 
ut  opinor,  caussam  Caecinae  probault.  Quid  ab  sen- 
tentia,  ab  aequitate ,  ab  utilitate  f nterdicti  ?  Nihil  omni- 
no  protulit  ipse ,  quinetiam  quae  aduersarius  ex  lioe  ge- 
nere  disseruerat,  silentio  praeteriit  consultoque  uitauit. 
Ut  in  pauca  conferam,  alteram  interpretandi  ratio- 
nem  TuUius  commendauit,  alteram  secutns  est:  eo 
consilio  quod  uerum,  quod  rectum,  quod  euidens  es- 
set ,  utrinque  caussae  suae  comparauit :  ipsum  auteo 
artificium  admirabili  orandi  consilio  astutiaque,  for- 
tasse  etiam  quibusdam  aduersarii  uitiis  in  lucrum  con- 
uersis,  texit  atque  audientium  anlmis  subtraxlt. 

Videamus  nunc,  quid  de  liac  defensionls  parte  Viri 
doctl  statuerint. 

Atquc,  ut  ab  antiquioribus  illis  incipiam,  qui  rheto^ 
rice  magis  quam  cx  lure  ciuili  Tullii  orationes  illustm^ 
uerunt,  primus  Omphalius  non  dubltauit  ei  disputatio^ 
ni,  quae  a  caplte  23.  incipit,  hisce  uerbis  praeludere* 
«Transit  ad  Pixonis  reprehcnsionem,   eiusque  de^ 
« fensionem  infirmam ,  nugatoriam ,  secum  pugnai^ 
ntem  et  plane  alieno  tempore^   et  contra   quaw 
ucaussae  utilitas  postulaty   itistitutamy    in  odiiuB 
Mrapit  atque  contemptionem.  ** 
In  eadeni  sententia  Latomtts  fuisse  uidetur. 
Contra  Pellitarius  ad  exeniplum  illu<l  Tuiiii.  quod 
e  capite  12.  retulimus,  sic  adiiotauit: 


g.  7.  Defamonis  loci  et  VV.  DD.  sententlae.  485 

«  Hoc  tamen  interesse  uidetur ,  qnod  Aebutitu  infi- 
«tiabatmr  Caediiam  fandl  possessorem  ac  domi- 
«num,   in  exemplo  uero  assumitur  dominus  aedlum 
«  et  possessor.  * 
Melanchthon  HxAem^   «Disputabant,  inquit,  aliqui, 

•  iniuriarum  agi  potuisse,  sed  non  posse  agi  inter- 
«dicto  Unde  ui;  quia  rixa  orta  esset,  antequam  in 
«fundum  uenisset  Caecina.  Haec  elusio  satis  ar- 
«guta  et  non  absurda  fuit* 

^  Hotamantu  statuit ,  calumniose  hoc  loco  Cicerofiem 
et  ad  tempus  caussamque  nimis  accommodate  re- 
spondisse.    «Cum   enim,    inquit,   id  quod   de  loco 

•  dicebat  Aebnting,    deiectum  uidelicet  a  Praetore 

•  neminem  intelligi,  nisi  qul,  cum  in  eo  loco  esset, 
«ex  eo  depulsus  est,  hoc  tantum  significet,  nemi- 
«  nem  deiici  j  nisi  qui  locum  illiim  atit  possideat  atit 

•  tetieaty  id  est,  tiiH  in  eo  sit  ^^):  tamen  callldissi- 
«me  uerba  ipsa  Non  deieci  sed  eiecij  quae  frigi- 
«dissima  prima  specle  uldentur  esse,  urget  atque 
«insectatur,  sententiam  illorum  calumniose  disslmu- 
«lans,  et  defensionem  IUam,  quasi  perrldiculam  ac 
«  plane  nugatoriam,  pluribus  uerbis  exagltans  *  rel  ^^). 
Simul   ostendit,    iure   Aebtitium  armatos   homlnes 

^aecUiae  opposuisse,    ne   ipsius   fundum   Ipso   inulto 
Dgrederetur^*). 


83)  £x  bU  nerbis  accuratius  sunt  «  certe    intellexisse  AquOMum  (?), 

^finlenda  ad  uaria  loca  Hoiomor  «  sed  artificiose  TuUius  n  rel. 

(quaedam  adootata,  ueluti  quod  24)  Yide  Hotomani  Argumen- 

dcSS.  uerba/nguo/iii<je(  inter-  tum  h.  or. 

reiatur:  «Sic  accipio,  quempoi-  25)  Ad  c.  1.  vs.  N(m  dubitauit 

t$di$$ei :  et  sic  pnto  aut  dixisse  aut  td  •psum  sic  scripsit :  «Disiiimulat 


426  Cap.  L    De  iure  caussae  Caecinianae. 


Omnem  aotem  hanc  Hotomani  sententiam  ^^) ,  no- 
strae  qaam  maxime  affinem,  ueliementer  improbaaeront 
Cras^^)  et  Garatonius  ^^)*  Qui  tamen  qunm  non  iliud 
solum  animo  praecepissent,  possedisse  CaecUiam^  sed 
etiam  lioc,  perinde  possidenti  atque  non  posaidenti 
Pisofiem  illam  suam  defensionem  et  diuersitatem,  quae 
esset  inter  deiicietidum  etprohibetidumy  obiicere:  non 
potueruht  profecto  neque  de  patroni  defensione  neque 
de  interpretis  opinione  aequi  iudices  existere. 

Klotzius  ita  Hotomatmm  aduersus  Garatoftium 
defendit^^),  ut  statuat,  iiaud  improbabilem  iiiam  JPbo- 
nis  defensionem  fuisse,  uidelicet  si  Caedna  non  pos- 
sedisset.  Simul  autem  probabilem  existimat  Caediuie 
possessionem  fuisse^^).    Quam  quoniam  adeo  pro  certa 


«  deero  defensionein  Aehutii :  de- 
«fendebat  eDim,  quantum  ego 
« existimare  possum ,  se  ob  eam 
«c  cauBsam  armasse ,  ne  uis  sibi 
c(  afferretur ,  ac  de  suo  fundo  ui  a 
fnCaecina  deiiceretur;  quinetiam 
«non  modo  id  confitebatur,  sed 
«etiam  profitebatur  ac  prae  se 
o  ferebat ;  testes  enim  eos  ipse 
M  sumpserat ,  quemadmodum  Cae- 
« cina  in  ipsius  fuddum  per  uim 
«armatis  hominibus  ingredi  cona- 
« tus  esset ;  et  eum  prohibuisset 
«non  deiecisset.  Atque  hoc  ui- 
«delicet  quasi  grauissimo  in  sua 
«  caussa  firmamento  utebatuf • » 
Adde  quae  supra  attuli  p.  392. 
not.  20.  Certe  in  illo  manifestus 
est  error  Hoiomani ,  quod  puta- 
uit,  etiam  hominibus  armatis 
CaBcinam  ultro  uim  intulisse. 


Praeter  loca  inodo  dicu 
cognoscitur  ex  adnoCationibiis  td 
c.  11.  Ys.  Non  dHeei  et  iVbfi  mm 
te  sum  pastus ;  ad  c.  12.  ts.  Si 
qUi  introire;  ad  c.  13.  ts.  Vndt 
ui  proMbitus  et  vs.  Quod  obstiU- 
rit;  ad  c.  23.  vs.  Kfon  dHeei;  ad 
c.  28.  vs.  /fi  quo  fuisset, 

27)  1.  1.  p.  38.  39.  seq.  Aliorao 
opiniones  traduntur  Ibidem  io 
Praef.  p.  VI.  seq. 

28)  Yidesis  quae  ad  c.  11.  et 
13.  (II.  in  nota  26.  citt.),  quio- 
etiam  ad  c.  31.  vs.  Vt  uero  Ut» 
contra  Hotomanum  disputaai^ 
Conf.  h.  supnt  p.  392.  not.  20- 
et  p.  387.  not.  11. 

29)  in  AdnotaUone  ad  c.   ^^- 
p.  488.  seq. 

30)  ibid.  p.  459.  seqq.       ^<^ 
quam    parum    Klotsius    ten.^a^* 


g.7.  Defenaianis lod et  VV. DD. sentenHae.  437 


habet  lardatms  ^*),  totuin  illud  AebutU  Nm  deieci  sed 
obstitt  ad  OmphalU  modiun  abhorret  et  contennit. 

Qaartns  defensionis  locus  ille  est ,  quo  orator  docet, 
In  hoc  interdicto  de  ui  armata  actori  non  esse  ad  uin- 
cendum  necessarium,  quum  uim  pateretur,  possedisse. 
(capp.  31.  et  32.3  Quam  iuris  formam  non  temporis 
caussa  finxisse  TuUUimy  sed  ex  ipsa  interdicti  con^ 
ceptlone  et,  quae  tum  obtinuit,  ratione  hausisse,  supra 
latios  exposuimus  ^^). 

Itaque  nnum  hoc  reiiquum  est,  ut  Virorum  docto- 
mra  suffragia,  in  utramque  partem  data,  dinumeremus 
et  separemus.  Quid  ergo  est?  Ciceroni  crediderunt 
CtHaelus^^),  Ferratius^)^  Pothier^^),  Garatonius  ^), 
Husehkius  *0,  lordanus  ^%  Rudorffius  ^%  Waltenis  *^), 
denique  pedetentim  Sehraderus  ^^). 


Locw 
tcrthit. 


qidd  Intenlt  Inter  po$$ei$ion$m 
%c  praprUtatem  f  ex  eo  cnm  ma- 
ilme  perspieanm  est,  quod  ad 
c  9.  (p.  4S5.}  scripsit ,  P.  Cim- 
9etmium  et  S$x.  Clodium  testes 
df  jKWfetiione  dixisse,  eamque 
eaussam  esse ,  cnr  lubricam  eam 
tam  eaussae  quam  testimonionim 
parCem  nonnisi  leuissime  orator 
UUc  atUgerit.   Conf.  ibid.  p.  510. 

31)  L  1.  p.  8. 

32)  8-  3.  p.  337.  seqq.   $•  &• 
p.  383.  seqq. 

33)  Ad  L.  18.  Deui  (in  Opp. 

Bd.  Ten.  T.  lY.  p.  600.),  ad  L.  4. 

C.  eod.   (T.  IX.  p.  1078.),    ad 

PaM  R.  S.  y,  6, 6.  (T.  I.  p.  426.), 

ad  L.41.  De  V.  S.  (T.  ¥111.  p.  496.) 

34)  Epist.  1 ,  12.  p.  49. 


35)  Pandeetaef  Tit.  De  iiL  Art. 
I.  8-2.  N.  14.  (T.  IIL  p.  124.) 

36)  Ad  c.  31.  YS.  Ut  uero  iam. 

37)  Ad  c.  46.  pro  TuUio  ,  in 
Analectie  p.  164. 

38)  I.  I.  p.  6.  seq.  —  Secntus 
magis  est  quam  intellexit  illam 
sententiam,  qul  sic  scripserit: 
«Nam  lianc  interdicti  de  ui  ar- 
«mata  uim  Aiisse  contendo,  ut 
«is,  qul  deieclsset  alterum  ui 
«c  armatis  hominibus ,  sius  i$  iure 
^po$$edi8$et^  eiueiniuria  f  resti- 
«tuere  deberet»  rel. 

39)  Zeitechr.  f.  geech.  R.  W. 
Tom.  X.  p.  63.  seqq. 

40)  Ge$ch.  d.  R.  R,  p.  780. 

41)  4d  8*  6.  I.  Deinierdkti$. 


488  Cap.  1.    De  iure  caussae  Caecinianae. 


LoctM 
qiurtus. 


Contra  neminem  omqnam,  nisi  qui  possedisset,  uin- 
cere  hoc  interdicto  potuisse,  placuit  Giphanio  *^, 
MarcUio  ^),  quem  lanus  a  Costa  sequi  uidetur, 
SchuUingio^^),  CraHo^^),  Sauinio^^)^  JK/otelo  *0, 
Reinio^).  Unus  fnit  Hotomanus^  qui  constanflssime 
defenderet,  iis,  qui  aut  possedissent  fundum,  quum 
deiicerentur ,  aut  tenuissent,  seu  corpore  suo  !n  fundo 
fuissent,  interdictum  utile  foisse,  neque  aliud  quid- 
quam  Pisonem  contendisse  ^^). 


42)  Ad  Tit.  God.  Unde  iii,  p. 
277.  «Secunda  differeDtia  erat, 
«quod  iUud  (inlerdictum  de  ui 
armata)  «  daretur  etiam  el ,  qui 
ccnon  possideret,  cum  deiicere- 
« tur.  De  hac  differentia  prolixe 
^Cicero  pro  Caecina.  Dubito  ta- 
<c  men  de  ea  ,  ncc  Ciceroni  facile 
«credendum  foro  seruienti :  ne- 
« que  enim  recte  potest  dici  de- 
« iectus  qui  non  possedit ,  Idque 
«  uerius  puto.  »  —  Idem  ad  g.  6. 
I.  De  interdictis  p.  563.  «Non 
«  datur ,  inquit ,  ei  •  qui  nondum 
«  possedit ,  uerbi  gratia  ,  si  cm- 
«  ptor  fundi  uc!  heres ,  posscssio- 
«nem  fundi  ingrcssurus  primum, 
«  prohibeatur  ingressu ,  non  datur 
«  ci  hoc  interdictum,  sed  actio  in- 
«iuriarum.  Quod  contra  tamen 
tiCicero  pro  Cecinna  disputat  et 
«  iudices  fefellit. »  Caeterum  ne 
tertio  quidem  illi  Ciceronis  loco 
Giphaniw  fauere  uidetur ,  qui 
ibidem  iniecit ,  Ciceronem  muUa 
cauillari  de  uerbo  Deiicitur  et  de 
fierbo  Eiicitur  f  Non  deieci  sed 
obititi  etc. 

43)  Ad  S-  A.  I.   De  interdictis. 


44)  Ad  PauUi  R.  S.  Y ,  6 ,  6. 
not.  30.  «  Cicero  qnldem  in  ora- 
«tione  pro  Caeeina  mnltis  artifi- 
«ciis  oratorlis  probare  nltitnr, 
« Interdictum  Unde  ui  eUam  recte 
« Impetratnm  esse  a  Caecina ,  qui 
«  agrum  ,  quo  de  agebatur,  nun- 
« quam  possederat ,  at  In  eain 
«intrare  uolens  prohibitus  ertt: 
«  sed  lllum  iamdudum  Fr,  Hoto- 
« manus  alilque  Viri  ernditi  refo* 
« tarunt. » 

45)  I.  1.  p.  14.  seq.  p.  27.  p- 
35.  seq. 

46)  1. 1.  p.  510.  seqq. 

47)  Ad  h.  or.  p.  455.   seqQ- 
p.  510. 

48)  I.  1.  p.  512.  seq. 

49)  In  Argumento  h.  or.   «  Ec- 
«  sponderi ,  inquit ,  nulio  negoti^ 
«  (Ciceroni)  poterat ,  in  ui  arfO*- 
«  facta ,  etiamsi  is  ,  qui  deiicituf* 
« non  possidcat ,    in   loco  tam^^ 
«csse   illum  oportere  :    quod  ^^' 
«  cum  iuris  in  eam  rem  nihil  f^' 
« bcat ,     neque   eam    possidel 


«  tamen  ingredi  uelit,  slne  ti 
«  iniuria  prohiberi  ac  rcpelli  p 
«se.D   —   Conf.   ad  c.   1.   vs. 


^ 


g.  7.  Defensimis  loci  et  VV.  DD.  sentenHae.  439 


Qointam  Titlllm  ar^mentam,  qao  proximam  Illad 
aeluti  camalo  aageator,  hoc  profert,  reaera  possedlsse 
fandom  Caecinam.  Qao  fidem  faclat,  aaria  tentat, 
possessionem  hereditate  translatam,  apprehensam  a 
Caecinaj  denunciationem ,  deductlonem.  Certe  frastra 
haec  omnia^  uti  satis,  opinor,  suo  loco  apparuit^). 

Caeterum  hac  quoque  parte  secundum  Caediiam 
litem  dederunt  Ferrafifi**'),  Garatonius  ^^)  ^  Cras^^); 
sed  Hotomatms  ^^)  j  Schultingim  ^^) ,  Sauinius^)  allU 
que  nobiscum  senserunt,  et  possedisse  Caecinam  stre- 
nue  negauerunt.  Mediam  quorundam  perpiexamque 
iudicandi  rationem  supra  perstrinximus  ^^). 

Extremo  loco  Iliud  aduersarii  refeilitur,  quod  ne- 
ganerat  ciuem  Romanum  esse  Caecinam.  Qua  parte 
nos  haud  magis  quam  caeteri  dubitauimus  Ttillii  dis- 
putatlonem  firmam  probabilemque  existimare.  Quld  ad 
interdicti  ius  ac  caussam,  qua  de  agitur,  hoc  ciuitatls 
iufl  ualuerit,  nos  tanto  accuratius  supra  Inuestigaui- 
mns^'),  quanto  magis  eam  quaestionem,  haud  inutilem 
profecto,  ab  interpretlbus  neglectam  inueniebamus  ^^). 


%mmtm. 


MXllM. 


€aM9$a  mor$ ,  ad  c.  2f7.  ys.  Sin 
auiem  ingredimti ,  et  passim  ad 
€.31.  —  Yide  eUam  quae  supra 
p.  425. ,  ibique  not.  23.  ex  ffo- 
iomano  attuli ,  et  nostra  p.  379. 

50)  Sapra  $•  ^  P-  350.  seqq. 

51)  Epiit.  YI,  7.  p.  414. 

52}  Ad  c.  31.  T8.  Ut  uero  iam, 
•d  e.  32.  T8.  Qui  eolomu  habuitf 
ei  ad  Argummtum  Hotomani. 

63}  I.  1.  cap.  4.  Sg.  3.  4.  p.  31. 
•eqq.  —  Gonf.  DoneUum  in  Gomm. 


de  I.  G.  XY,  32.  In  Opp.  Lueae 
Tom.  IV.  p.  274. 

54)  In  Arffummto  et  ad  c.  14. 
ys.  Quod  ui$  Caednae ,  ad  c.  32. 
et  passim. 

55}  1.  1.  Bupra  not.  4^. 

56)  I.  1.  p.  511.  seq. 

57)  Yide  8-  ^'  extr.  ^  Gonf. 
h.  supra  not.  30.  et  3S*  p.  427. 
seq. 

58)  S.  6.  p.  401.  seqq. 

59)  Non    8unt  milii  refellendl 


4S0     Cap.  L   De  iure  eaussae  CaecmUmae. 


ComImm. 


Haec  est  CieeronU  defensio,  singnlis  partibn 
cisque  deseripta.  Qnae  quid  ad  caussam  Cat 
recuperatoribus  probandam  effecerit,  aut,  qno  iun 
ntebantur,  potuerit  tamen  efficere,  nos,  quoad 
dubia  coniecturae  locus  esse  nidebatur,  antea  dc 
strauimus^).  Hlud  addam,  qui  putant,  uictorian 
torem  clienti  suo  comparasse  ^^) ,  haud  absurde  alii 
tulum  argumenti  sibi  uisos  esse  inuenire  tam  In 
tere  ad  M.  Brutumy  in  quo  libro  TulUus  hane 
sae  actionem  sibi  quodammodo  gratulatur  ^) ,  qm 
epistolis   illis   inter  Cicerenem    et  Aulum   que 


qul  putauerunt ,  possidere  Coect- 
namf  Disi  ciuis  esset,  non  po- 
tuisse,  aut  ea  saltem  ratione 
Fiiimem  in  refellenda  Caecinae 
posseuione  usum  esse :  ueluti 
PtUiiariui  (ad  c.  32.  tb.  Atque 
in  hoe ,  et  ad  c.  35.  vs.  Vestri  iu- 
didi)  f  Mekmehthon  (in  Argumen- 
to  h*  or,) ,  quinetiam  nostris  die- 
bU8  Drumannus  (I.  1.  p.  341.) ; 
multo  minus  Pa$seratiu$  existi- 
mans ,  lus  possessionis ,  quo  de 
agitur,  liereditate  fuisse  a  Cae- 
MfMiia  in  Caeeinam  transiatum, 
eaque  ratlone  coniunctam  in  hoc 
iudicio  ciuitatis ,  hereditatis,  pos- 
sessionis  caussam  fuisse.  Quem 
uide  ad  c  12.  ys.  De  iure  posses- 
sionis.  —  De  utraque  opinione 
conf.  nostra  p.  402.  et  p.  350. 
seqq.  —  Denique  nihii  magis  est 
mirandum,  quam  O.  M&Uerum 
(Etrusker  T.  I.  p.  416.)  ita  TuUii 
hanc  orationem  commemorare , 
quasi  totum  ilind   iudicium    de 


ciuitate  Gaecinae ,  oeque 
re  ulla  actum  esset. 
eO)  S-  5*  P-  377.  p.  39C 

61)  MareiUus  ad  g-  ^ 
interdictis.  Leclere  In  Int 
h,  or,  p.  217.  seq.  Drw, 
(l.  l.  p.  335.  seq.).  —  Venii 
Mareilius  cum  BMuino  (t 
prudentia  Muciana  s.  fi.) 
iniustam  existimat  Caecim 
sam  fulsse ;  nec  credendi 
tzio  in  Praefat.  ad  h.  or.  | 

62)  c.  29.  «Is  erit  igi 
«quens,  .  .  .  qui  poteri 
«summisse,  modica  tem 
« magna  grauiter  dicere 
«mihi  caussa  pro  Cctedna 
«bis  interdicti  Ailt.  Res 
« tas  definiendo  explicauiii 
« ciuile  iaudauimus ,  uei 
«  bigua  distinximus.  Ful 
« dus  in  Manilia  lege  Po 
«temperata  oratione  omi 
«  piam  persecuti  sumus.  h 
« retinendae    maiestatls 


g.r.DefensianislocietVV.DD.sentenUae.  «31 

Caecbiam  scrlptis,  ubi  hic  ueteretn  se  Uliue  eUentem  comi««o. 
appellat  ^). 


«caasM  eonUnebttar.  Ergo  In 
«omni  genere  tmpUfieationis  ex- 
«trsimas.i» 

63)  ad  Fam.  Yl ,  7.  ibid.  £p. 
5. 6. 8.  Gonf.  Ep.  9.  ibid.  et  XIII, 
66.  —  Hanc  A.  Caeeinam  ipsum 
fnisfe»  pro  qao  oratio  proposita 


est  liabita,  Drunumnus  (1. 1.  p. 
335.  seq.)  liaud  inualidis  argu- 
mentis  defendit  aduersns  OrtUium 
nostrum,  qui  litem  patrl,  episto- 
las  filio  attribuit  in  OnamaiHeo 
TuUiano. 


CAPUT  II< 


De  uarletale  lecUonls  In  oratlone 
pro  A*  Caedna* 

Cominentatoribus    supra  adscriptis   hoc    loco    addendi 
sunt: 

(F.  C.  Rumpf)   Obseruationes  in  Ciceronis  opat.  pro 
Gaecina  loca  quaedani  difficiliora.     Gissae  1810.    4. 

Lectiones  uariantes  ad  Orationes  pro  A.  Cluentio, 
M.  Caelio,  A.  Caecina,  Lege  Manilia,  in  L.  IMsoneni, 
pro  P.  Quintio,  in  Verrem,  —  in  M.  Tulli  GiceroDis 
orationum  pro  Scauro,  pro  TuUio,  et  in  Clodium  Fra- 
gmentis  ineditis  et  rel.,  Ed.  Amedei  Peyroniy  Stuttgardiae 
et  Tubingae  (824.  4.  p.  199  —  213. 

Variae  lectiones   librorum  aliquot  M.  T.  Ciceronis  ex. 
Codice  Erfurtensi   enotatae  ab  Eduardo  Wundero  y    Up- 
siae   1827.  8.     Praefat.  p.  LXXIV— LXXVU.  et  p.  87-93. 

codieetMM.       Codlces  manuscriptos  adliuc  contuli    octo,   qooroDi 
Index  sequltur. 

Pari«M«M.  Bibliotheca  regia  Parislensls  tres  liabet,  qui  hanc 
oratlonem  continent,  In  Catalogo  N.  7774.  7779.  7T82. 
Eos  supra  dcscripsi  ad  orationem  pro  Qninctio^  ac 
delnceps,  ut  antca,  designabo  Pe,  Pk  ^),  Pm.  Quomm 

1)  In   hoc  Godicc  Pk.  sic   in-       Argumento   instnicta :     « M.    T. 
scripta  est  haec  oratio  breuique       «Ciceronis  oratioproA.  Gaeclnna. 


De  uarietate  lectionis  in  aratione  pro  A.  Caec.  433 


tertiiis  qaidem ,  ab  inttio  mancus ') ,  incipit  a   nerbls  ^  "<•• 
•  antea  laborabam^  in  c  1.  §.  3. 

Codex  Bibliothecae  R.  Taurinensis  Athenaei,  in  Ta«ri«e«ii«. 
Catalogo  CTaurini  1749.  foiO  p.  168.  inter  Codd.  Mss. 
Latinos  sic  descriptus:  Codex  DCVU.  I.  V.  1.  Mem- 
branaceus,  cui  folia  321.,  saeculi  XV.,  iconibus  aureis 
et  stemmate  Cardinalis  a  Ruuere  insignltus.  Haben-« 
tur  in  eo  M.  Tullii  Ciceronis  Orationes  XXXVIL. 
omnes  uidelicet  praeter  Phllippicas  et  Verrinas^). 
<Polio.) 

In  fine  Codicis  legitur: 

ML  T.   C.  Orationes   expliciunt   anno  MCCCCXL. 
^ie  XV.  Octobris. 

Nota  erit:  T. 


Codices  Ambrosiani  duo, 
cjuorum  prior  membranaceus  {\n  dorso:  N.  96.}  con- 
^inet  orationes  pro  L.  Murena,  S.  Roscio,  A.  Caecina, 
tie  lege  agraria  duas,   in  Pisonem,    pro   C.  Rabirio 


AmkrMiaai. 


*  Cum  Anlas  Caecinna  se  de  fuD- 
« do  SQO  ui  deiectum  a  Sexto 
«  Bbulio  quereretur :  Agit  Cicero 
«aduersns  Ebutium  de  ui  et  ui 
« trmata. » 

2)  FoUum  323.  continet  pro 
BoMHo  PMumo  c.  14.  ys.  « ipse 
«eustodiam  uidit  in  uinclis  h 
Qsque  ad  c.  17.  ts.  aPostumi 
«Dammo  sextertio  » ;  in  folio  324. 
■eqoitar  pro  Caedna  c.  1.  inde 
•  d.  nerbis  «  antea  laborabam  » 
Bfque  ad  c.  3.  ys.  «potuisti  ad» ; 
folium  325.  continet  ex  oratione 
m  VaiMmm  c.  12.  a  uerbis  «  ma- 

S«a««tri«,  Lib.  II. 


«iedicas  quotiens  illius  affinem 
«te»  usque  ad  c.  15.  ts.  «spe- 
«ctarisne  id  ut  P.  C.  ex  repu. 
«fdnditus  tolle»;  foUum  326. 
continuat  orationem  pro  Caedna , 
in  fine  folii  324.  abruptam,  et 
sic  deinceps  folia,  quae  sequuntur, 
excepto  r.  330. ,  quod  habet  pro 
Rabirio  Postumo  c.  7.  ts.  « nus 
«nec  praefectus  nec  ex  Italia» 
usque  ad  c.  9.  ts.  «aut  palUum 
«sumendum  Aiexandriae. » 

3}  Asseruatur  ibidem  aUus  Co- 
dex  Ms. ,  qui  solas  continet  Ver- 
rtnoi  et  PhiUppieas. 

28 


494         Cap.  IL     De  uarietate  lectionis 
codd  mh.  Postumo ,    C-   Rabirio   perduellionis   reo ,    Q.    Rosci 

AmbrOMaai.  / 

Comoedo. 

Post  hunc    Indicem   In    interiore  parte   tegumenl 

scriptum  sequitur : 

«Hae  Giceronis  orationes  diligenter  conscriptae  exti 
« terunt  primum  lacobi  Ck)rbineili ,  roox  Vincenti 
«  Pinelli ,  a  cuius  heredibus  tota  eius  bibliotheca  Nea 
u  poli  empta  fuit  anno  1609.  iussu  Illustrissimi  Car 
«  dinalis  Federici  Borrhomaei ,  Ambrosianae  bibiiothe 
« cae  fundatoris.  Antonius  Olgiatus,  eiusdem  biblio 
«thecae  PraefectuSy  scripsit.  > 
Codex  nitidus,   fol.  mln.,    initialibns   pictis,    Sae- 

cull  XV. 

Notam  dedi:  Ap. 

Alteri,  chartaceo  (C.  236.},  Saeculo  XV.  scrlpto, 
insunt  In  Catllinam  quatuor  orationes,  in  Rullum  tres, 
in  Pisonem,  Antequam  iret  in  exillum,  Post  redilan 
in  Senatu  et  ad  Quirites,  Sallustli  inuectlo  in  Cicero- 
nem  et  Ciceronis  in  Sallustium,  pro  Plancio,  pro  Syl- 
la,  pro  Caelio,  in  Vatinium,  pro  Archia,  pro  Mar- 
cello,  pro  Ligario,  pro  Caecina,  Rabirlo  Postumo, 
Rabirio  perduellionis  reo,  Roscio  Comoedo. 

Nota:  Aq. 

MoMceue*.  Codlccs  duo  mcmbranacel,  qui  in  bibliotheca  re^ 
Monacensi  seruantur;  Saeculo  XV.  exarati;  qaos 
accuratius  descripsit  Wunderus  In  Prolegomenis  ad 
Plandanam  p.  II.,  notisque  Ma.    et  Mb.   distinxit. 

Prior,  Ms.  Lat.  68.  aex  Eiectorail  blbliotheca  Se- 
reniss.  utriusque  Bauariae  Ducum*'. 


in  oratione  jnro  A.  Caecina. 


435 


contfnet  40.  orationes.    tri^esimam  quartam  pro  Cae-  ^odi  m»% 
clna  *),  —  Ma. 

Alter,  Cod.  Membr.  lat.  35.  a.,  olim  Saiisburjs^ensis, 
32.  orationes  continet,  quarum  uigesima  octaua  pro 
A.  Caecina  est  *) ,  —  Mb. 

In  seligenda  uarietate  eandem  rationem  atque  in 
QvUicHatia  ^)  secutus  sum.  Itidem  utor  Orellii  nostri 
prima  Eklitione. 


Cap.  1. 

$.  1.  atque  in  iudiciisj  atque  iudiciis:  Ma. 
muic  deest  in  omnibus^). 
cederet   A.  Caecina  Sex.  Aebutii  impudentiaej 
A.Caecina  S«  Ebutii  impudentiae  cederet:  Pk. 
quam  tumj  qnantnm:  Pe  (^pr.  m.3.  Ma. 
dccertarl]  decertare:  Pe  (pr.  m.). 
lure  iudicioque]  in  re  iudicioque :  Pk. 


p  40A.  ▼.  t 


4)  WimAtnu  oratioDes  33.  nu- 

■eitt,    aig(>8iinam    Donara    pro 

^^MeiiNi.   Diuersitatis  caussa  est, 

<piod   in    Indice    Godicis    duae 

enumerantur,  quas  ille  omittit, 

leeuida  et  decima ,  deinde  quod 

^  Catmnam  quatuor ,    agrariae 

^  onmerantur ,  ab  illo  singulae 

^UMmn.     Gaeterum    decima   illa 

li^   aliud  est   nisi   continuatio 

C^(Unaria$  I.  In  c.  7.  S-  i8.  vs. 

Ifidhm  iam  aliquot    annis ;   se- 

eiuda  uero  sic  incipit:    Si  quid 

prteibut  apud  deos  immoriales, 

5)    Codlcum    Salisburgenslura 
Bomero  inscrlbitur  34. ,  in  dorso 


hisce  notis  distinctus 

AA.  20.  B.A.S. 

6)  Exposui  supra  p.  206  —  8. 

7)  Gertissima  ratione  supple- 
tum  est  e  Godd.  Erfurt,  et  Oxan. 
T.,  quinetiam  auctoribus  Quin- 
tiliano  (IX,  3,  80.),  AquOa  Ro- 
mano  (g.  18.)  Martiano  Capella 
(g.  527.).  Quorum  hic  etiam  ha- 
bet  in  agrii  pro  uulgari  lectione 
in  agro.  Illud  autem  ignoro,  quae 
fuerit  iusta  caussa  Koppio ,  ut 
hoc  loco  QuintUiani  quoque  et 
Aquilae  nomen  scriptori  suo  ad- 
uersus  Giceronianos  Godices  ad- 
iungeret. 


436         Cap.  11.    De  uarietate  lecHams 

C»p    I. 

p.i08.  r.  7.  g.  2.    qaamj  quom:  Mb. 

-  ii  hoc  rationisl  rafionfo  hoc:  Jfk. 

-  12.  qaoniam  sij  quomodo  si:    Pk.  —  ^fiio 

T.  Ap,  q.  —  cum  si:  Ma.  —  *) 
facta  nis  esset  moribasj  Omnes.  ^) 


8)  Editores  lamdadum  omDes 
in  lectionem  qwmiam  coDsentiunt, 
leuiterque  ferunt  quod  omnis  ea 
periodus  tam  nerbis  quam  seDsu 
uidetur  iDConcinni  habere.    Qua 
de   re  Rumpfius   1.  1.  p.  3 — 5. 
curiosius  egit ,   atque ,  ioterpuD- 
gCDdi  ratioDem  imprimls  spectans, 
primo  nhabuU :»  pro  uulgato  « Aa- 
buit,p  scribere  iussit ;  deinde  hunc 
esse  sensum  declarauit :   « Aebu- 
« tius  forsitan  arbitratus  est :  quo- 
«  niam  possessionem  retinere  non 
«potuisset,  sl  uim  moribus  fe- 
«  cisset ;  se  nunc  quoque  in  iudi- 
«cio  inferiorem  fore,    si  caussa 
tt  more  institutoque  omnium  defcn- 
o  datur :     quemadmodum   autem 
mCaecina   profugerit,     quia    uis 
«coDtra  ius   fit  facta;    ita  dudc 
«  quoque  in  iudicio  se  eo  facilius 
«  superiorem  fore ,  quo  impuden- 
« tius  egerit.  o    Illud  addit  Y .  D. , 
dvaycdXovtov  esse   facile  feren- 
dum,  quasi  Cicero  scripturus  fuis- 
set,  «  A.  Gaecina  uero  ,  quia  con- 
« tra  ius  moremque  facta  sit ,  cum 
«amicis  metu   perterritus  profu- 
«gisset»,    at  Id  diuersam  hanc 
eonstructioDem ,  quam  Dunc  ha- 
bemus ,  trausgressus  sit.  —  Mihi 
uulgaris  omnium  paene  Codicum 
(adde  nostris  Erfurtensem  el  apud 
Beekium  C.  H.  S.  x  )  lectio  quom. 


I.  e.  ^utim,  cttm,  uiilei 

tur,    dummodo  uim 

(i.  q.  tum  quum,  Germ. 

ticulae  subiicias.     Ci 

respondet  quod  in  pr 

rius  membri  habetur  n 

sic  fere  transferam: 

«Dicht  etwa   so   gerc 

«  da  er  bei  ordoungsiii 

«walt  den  Besitz  nld 

«  haupten  ItOnnen  ,    i 

«  cina ,  wei!  unrechtU 

«  gebraucht  worden  sel 

«auch  Jetzt  werden 

«dentlicher   Processft 

«  Oberhand  gewinnen , 

«  aber  auf  aussergewdl 

«  ge  komme ,  so  werdi 

«eher  siegen,  je  nni 

«  er  auflrete. »  —  De 

uarietatis  conf.  inf.  ad 

9)  Neque  in  Erfurtei 

certo  Codice  ullo  (uin 

inuenio  lectlonem  istai 

iamdudum  eiplosam ;  < 

dicunt ,  ante  Lambinu 

garem  Editionum  fuls: 

dere  licet,     ut  sciati 

haud   paucas  antca  tn 

ueram  lectionem  hab< 

luli  Heruag.  1534.  Aa 

1522.1527.1531.  ^WI 

tiii  1499.  (de  Zanis.)  li 

G.)  1472.  (Adam  Jmbe 


M»  oraiume  pro  A.  Caeema, 


437 


Cmf.  1. 
p.  408.  V.  It. 


-.       Ift. 


~        1«. 


-        18. 


-       It. 


moremquej  moresque:  Ma. 
omniiimj  Aoniintiin:  T. 

sin  a  consaet]  sin  e  consuet:  Ap,  q.  Mb.  ^^) 
ant  nos  non~|  aut  mn:  Omnes. 
tum  audaciae]  cum  audaciae:  Pe.  T.  Ap. 
^.  3.   atque  Initio]  Ad  priorem  uocem  in  mar/cine  Ap.  p.  4ot.  ▼  t 

corrigendl  caussa  habet:  Mque. 
tum  In  nostris]   tuiic  In  nostris:  Pk.  —  tum  in 

ueitris:  Ap.  Mb  (jfr.  m.^. 
MA  aliquld]  alU/uid:  Pe  Cpr*  ^^t  m*  Ma. 
Ils  siue]  hts  siue:  Ma. 
credltur  crediturj  credttur:  Omnes  excepto  Ma., 

ubl  le^tur  crederim.  ^^) 
hoc  Ipsum  quod  nos  arguimus]  Desunt  In  Ma. 
habetur]  habeatur:  Ma. 


-     t.4. 


—         5. 


—  8. 


-  t. 


\ 


Cap.  2. 

$>  4.  consldero]  desidero :  Ma. 
negassentj  negasict:  Pk. 
tum  ab  sej  tum  a  se:  Ma,  b.  —  tamen  ab  se: 

Pk.*») 
sperarunt]  gperare^U:  Pk. 


10)  Hane  lecUonem ,  a  Khtxio 
iwepttun»  merito  releclsse  ulde- 
Hr  OrdUus  In  Oralt.  iOeet.  XV. 

11}  Ad  optlmam  lllam  P.  FoM 

Mectnram  uldesls  exempla  ab 

l|Millata,  et  hlc  Inflra  ad  c.  5, 14. 

Mt.44.  Ful(^alamaduenu8  Or«^ 

liiMi  defendlt  Klotzius  In  Seebode 

AmmI.  1833.  T.  Yin.  p.  31. ;  mox 

taild.  ucite  rellqult. 

ii)  KloixiiM  hanc  lectionem  ex 


Erf.  receplt,  eique  OrelHus  non 
in  textu  quidem  alterius  Editlo- 
nis,  at  in  Emendandi»  obtempe- 
rault.  Tantundem  facerem,  si 
praecederet  «  quod  iure  fierl  non 
«potesta;  uti  nunc  est,  «quod 
a  nuUo  tempore  inre  fierl  potest» , 
magis  placet  ut  sequatur :  « tum 
«ab  se  iure  factum  esse  defende- 
«  rent. »  Gonf.  JSTIoUtiPraef.  p.  XV. 


—  11. 

-       14. 

—  le. 


-       17. 


438 

Cap.  t. 
p.409.  V  17. 

,  -     ...  $.  5. 

—  «t. 

—  «». 


—       t4. 


-       «5 


—       «7. 


-       «8 


—       t9. 


—        30. 


—       3t. 


-        33 


33. 


8.6. 


CapB  11.    De  uarietate  lectianis 

se  IniecturosJ  iniecturos  se:  Pk. 

mihi  esseO  mitii  erit:  Pk. 

esse  me  defensoremj    esse  iie  defefuarem  « 

Cne  expunctum):  Pe. 
quum  suntj  cum  sbit:  Pk. 
in  actorej  in  acHone:   Pk.  —  in  auetore:    ] 

Cpr.  m.),  m.  T.  Ap,  q.  Ma,  b. 
requiratur]  regtdrat:  Mb. —  requiratur  a  reo:  F 
de  eo  iurej  de  tnre:  Pk. 
dicendum  sit  quod  J  dicendum  quod :  Pe.  Ap,  q.  M 
deminutaj  diminuta:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  Ma. 
uis  eaj  uis  est:  Pm.  Ma. 
quae  iuri J  quae  iure :  T  C^ec.  m.9* 
maxime  est]  eit  maxime :  Pm. 
uideol  uide:  Pm.  T.  Aq.  Ma. 
demonstreturj  demonstraretur :  Pe,  m.  T.  Ap.M 
omnesj  omnis:  Pe.  Ap.  Ma. 
arbitrentur]]  urbitrarentur :  Pe,  m.  T.  Ap.  M%i 
tam  propterj  propter:  Pm.  T.  Ma. 
uideturj  uideretur:  Aq. 
acquisfssej  acqiiisiuisse :   Pe,  m.  T.  Aq.  Ma*'^ 

Cadq.  h\  Pm*  et  Aq.,  aq.  in  Ma.) 


13)  Guilielmii  coDieetura  an- 
quiiisse ,  quam  Klotziui  in  textum 
recepit ,  merito  caetcris  parum 
necessaria  esse  uidetur.  Nam 
quod  Varro  de  L.  L.  VI,  79. 
(Ed.  O.  MUller)  scripsit  •Aequi- 
nrere  est  ab  ad  et  quaerere; 
« ipsum  quaerere  ab  eo  quod  quae 
«  res  ut  reciperetur ,  daturopera  »; 
ita  uerum  pulo ,  ut ,  siuc  uerbi 
composilionem  spectes  siue  usum 


sermonis,  haud  magis  sit  miiti 
dum  ,  aliquando  guaerendi  ootf^ 
nem  proprietatemque  praevil*' 
quam  obtinendi  sen  adipiM^ 
Quamquam  nolo  aspernari ,  ^ 
Foreellinus  8.  r.  Anquiro  itt 
ctCritici  fere  omnes  qoemBii^ 
« hoc  uerbum  passim  a  iclolii  < 
«librariis  indoctis  comiptuBi* 
« et  in  inquiro  aut  aequtro  f^ 
«  peram  mvtatum. » 


in  aratiane  pro  A.  Caedna. 

consaetudinem]]  cotisuettidbie :  Pm*  Ap.  Ma. 

similesj  Hmilis:  T.  Ap.  Ma. 

magis  etiam]  Omnes.  ^^) 

propterea  quod]]  quod:  Pe,  m.  Ap.  Ma. 

quod  et  adj  guod  ad:  Pe. 


439 


Cap.  «. 
p.  409  w  S6. 

—  «7. 

—  38. 

—  40. 

—  42. 


S*  7.  max.  et  maturlssime]  max.  matnrigsime:  Pk.  —  p  410  w. «. 

max.  et  maturrime:  Ma.  ^^) 
uindicandaj  iudicanda:  Omnes.  ^^) 
at  ea  in  quaj  ac  ea  de  qua:   Pk.  —  ac  eadem 

quae:  Pe.  T.  Ap,  q.  Ma,  b.  —  at  eadem  quae: 

Pm. '') 
existimationisj  aestimationis :  Pk,  m.  Ap,  q.  — 

extimationis :  T.  Mb. 
periculum  estj  periculum:  T.  -      > 


Cap.  3. 
uerbo  se  unoj  uerbo  ww  $e: 
$e  um  uerbo :  Pk.  *') 


Pm  (pr.  mO-  — 


-      5. 


14)  Vulgarem  hanc  lectionem 
•dnenas  Weiikii  coniecturam 
*iDagis  iam»  apte  defendit  Rum- 
Pfui  1. 1.  p.  5.  seq. 

15)  De  ea  forma  Superlatiui  cu- 
rioie  tractauit  lordanus  1. 1.  p.  11. 

16)  Certigsima  ratione  OrelUui 

priorem  illam  lectionem  ex  Erf. 

et  Palimps.  Taur.  recepit ,  evim- 

qne  JSloixUts  secutus  est.  —  De 

leDtentia  potius  quam  de  uerbo 

conf.  de  Inuent.  II ,  20.    «  Eius- 

«modi  sunt  iniuriae,   ut  de  his 

« iDdlgnum  sit  non  primo  quoque 

« tempore  iudicari.»  —  De  lectio- 

De  conf.  infk^a  c.  3.  §.  8.  et  lor- 

dan.  1.  1.  p.  11. 


17)  PalimpMeMttu  Taurinemis 
habet  prima  manu  :  « Ad  (at)  de 
«  eadem  hac  quia  existimaiionii  », 
secunda  manu  :  « Ad  (at)  eadem 
vquia  exiMtimationi$,'n  Illam  iirto- 
tsiuM  recepit  alque  in  Praefat. 
p.  YII.  defendit,  hanc  Orellitu 
in  altera  recensione  suadenle 
Klotzio  (in  EmendationibuM  Tul- 
lianis  p.  10.)  praetulit.  Equidem 
fateor,  magnopere  me  Palimpse- 
sli  auctoritate  prislinaque  forma 
commoueri ,  quum  praesertim  per 
errorem  corrigi  facllius  quam 
nasci  haec  lectio  potuerit.  — 
Erfurt.  =  Pm. 

18)  PaUmpM,    Taur, :    «uerbo 


# 


440         Cap.  II.    De  uarietate 


p.  410.  V.  «. 


—        7. 


—        8. 


taeli}  fadat:  T  Cpr.  m.').  —  feeU:  Pk- 
iudicisl  iudictti:  Pe  CprvmO?  m-  Ap.  Mb. '') 
aut  rem  mand.]  u^  rem  mand.:    Ma. 
rationem]  ratUme:  Mb. 
maius  est]  est  mahis:  PIe. 
9  $.  8.   ex  facto  quidem  turpi]  et  facto  quidem  turpe: 

Omnes.  «^) 
uindicari]  Uidicari:  Pe,  Ie,  m.  T.  —  uendieari: 

Ma.«*) 


12. 


«  se  o6%atttl  tmo  tt  Id  dod  »  rel. » 
quam  a  Pesfrofio  commeDdalam , 
ITZofxfttf  recepit  Integram,  atque 
Id  Praefat.  p.  YIII.  (slcut  antea 
ID  Etnend.  TuU,  p.  11.)  defendlt. 
De  coUocatione  quldem  uerborum 
concesserunt  lordanus  (1. 1.  p.  10.) 
et  OrelUus^  de  Iteranda  partl- 
cula  Si  merlto  repugnasse  mlhl 
aidentur.  Quamquam  nlhil  est 
profecto,  quod  OreUius  adleclt: 
«  Cum  orator  per  tterfrttmttfiMm  aut 
«  Si  autNi  Intellexisset ,  quibus  In 
«  sponslonum  formulis  utebantur, 
«glossator  Si  adscripslt»:  Immo 
intellexit  orator  uerbum  Sponoeo 
et  quae  sunt  in  stipulationum 
formulis  similia.  Exempla  babes 
supra  p.  403.  not.  5. 

19)  iordanui  I.  I.  p.  10.  tradlt, 
hoc  mendum  etiam  in  Cod.  Vin- 
dob.  B.  extare ,  sicut  in  Erfurl. 

20)  Slc  Erf,  quoque  el  tres 
Vindobb. ,  denique  noli  Codd.  om- 
nes  praeterquam  Palimpt»  Taur.^ 
unde  Oreliiui  (in  Ed.  1.)  el  Klo- 
tziui  praefixam  illam  lectionem 
receperunt.  Sed  tordanua  (I.  I.  p. 


10.  seq.)  et  Rauiue  (Yar.  Lection. 
ad  Giceronls  orationet  Lngd.  BaL 
1834.8.  p.  64—60.)  e  LaUniUUs  ra- 
Uone  et  Vlromm  doetomm  aueto- 
rltate  desiderault  Me,   Ule  uero 
flaglUult ,  ut  parUeula  Bt ,  qaaii 
▼ulgaU  habety   reUneretor,  i^ 
que  sle  legeretur:    Si  tx  faeto 
quidem  iurpi.    Quod  nisl  plaeeat, 
aut  YulgaUm  reUnendam  aot  ia 
PalimpsesU  scrlptara  Rt  pro  Ej 
corrlgendom  eue »  imrdamu  etsr 
sait.    Mlhl  saUs  speelost  nlMv 
communis    eorum    senUntla.  * 
ffotomafitfs,  LambinuSf  MamitKmm 
Muretus:     «Et  faetum   qaideoi 
«turpe»;  Leelere  et  Pfieard:  *f 
«  facto  quidem  turpe. » 

21)  Huius  uarleUtls  plane  ei- 
dem  est  caussa  ac  paullo  superios 
in  g.  7. :   Untum  quomm  Codd* 
consensus  illic  auctoriUU  duoran 
roeliorum  superabatur  (conf.  BOt 
16.),   ii  iam  Ipsi  sunt  hoc  loco 
diuisi.  Nam  ueram  lecUonem  k.\. 
praeter  nostros   Ap,  q.  etMa,  b. 
habent  eUam   Vindobonense$  tm 
apud  tordanuml,  I.  p.  11. 


tfi  aratione  pro  A.  Caecina. 


441 


C«p.  3. 


Ac  81]  At  si :  Omncs.    In  Pe.  sec.  m. :  Ac.  ^     p-  *»o  ▼  t^ 

mihi  hoc]  mihi  haec:  Pe. 

recuperatorue]  recuperator  ut:  Pm.  T.  Ma. 

leuiore]  leulori:  Pk.") 

potuisti  ad]  potuistl  enim  ad :  Pe  Cpr.  m.%  k. 

tamen  IsJ  ^iim  is:  Pk. 

persequarj  proseguar:  Ma.  Csicut  p.  409.  v.  15.      -    «^ 

pro«pictia3* 
9.    benignitatij  bonUati:  Pk,  m.  «♦)  -    •« 

qui  autl  nti/  qui:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma,  b.  "    '* 

armatts  hominibusj  hominibus  armatU :  Pk.  ^^ 


—       13 


-       Ift. 


22)  «ile»,   eommendatiim   ab 

£fMsio,   neeptiim  a  Sekatxio^ 

Ib  diiblam  uoeatum  a   Wolffio, 

reUnuenint ,  Codd.  ErfUrtensi  et 

paHmpi,  Taurinenii  freti,  OreUius 

eC  JBoliivf,  probante/orilafio(l.  1. 

p.  li.).    Qnae  leeUo,  ut  uenim 

liitear»  apod  me  auetoiitate  magis 

^nuB  raUone  ualet,   nec  conflr- 

Hiarl  nldetur  lUo ,  quod  sequltur, 

taaum.  —   Tret    Vindobb.   cum 

Mftrli  eondnunt.  —    Gaeterum 

boe  OreUio  non  probault  Elotzius^ 

«  PaUmpM.  Tawr.  eUam  reciplen- 

dom  eue  ^ui  pro  quis. 

93)  Gonf.  pauUo  Inferius  g.  9., 
ubl  noU  Godd.  omnes  babent 
•  ieolorem»  ,  excepto  nostro  Pli., 
te  iordani  (nlsi  forte  aut  auctor 
tnt  typotbeta  errauit)  tribus  Ftn- 
dobonauibui.  At  in  loco  bic  supra 
eiblblto  omnes  Godd.  in  Adiecti- 
aum  leuii  consentiunt.  Atque 
bulc  diuersiUU  Klotzius  (in  Praef. 
p.  IX~XI.)  certum  oraloris  con- 


siUum  insignemque  amoenitatem 
inesse  censuit,  et  ad  exemplum 
LaUemandi  boc  loco  leuioref  infra 
lemorem  edidit.  Gaeteri  uero  al- 
terum  locum  alteri  accommodan- 
dum  esse  semper  putauerunt. 
Ilaque  OrelUui  In  priore  ediUone, 
more  antea  usitato ,  leuiore  et  le- 
uiorem  scripsit.  Deinde  lordanus 
(1. 1  p.  11—13.)  acute  ae  copiose 
docuit,  e  proprietate  et  usq 
uerborum  utrobique  AdiecUuo 
« lenit »  unice  locum  esse ;  atque 
eum  auctorem  OreUius  In  altera 
recensione  secutus  est.  —  Nibll 
repugno :  quamquam  neque  adeo 
necessitatls  esse  eam  rem  arbitror 
neque  plane  contemnendum  illud 
«graue  iudicium*  ,  quod  exem- 
plum  OreUiue  e  cap.  9.  pro  Q. 
Roicio  attulit. 

24)  Conf.  pro   Quinetio  c.  17. 
8.54. 

25)  Haec  uerborum  collocaUo 
quum  eUam  Erfurtensii  et  Pal. 


442        Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

Cap.  S 

r*i^^u  leuiQrem]  letOorem:  Omnes  excepto  Pk.") 

demonstrare  possit]  detnotutrare :  Pe,  m.  T. 
Aq.  Ma. 

Cap.  4. 

^     30.  iam  uobisj  uobis:  Pk. 

.    si  auferamj  a/feram:  Omnes. 

^    a«.  $.  10.  Et  si]  Quod  si:  Pk. 

eius  de  quoj  ef  iM  de  quo:  Omnes.  Sed  in 
Pe.  et  Mb.  correctum  est:  U  de  quo,  in  Aq. 
tUs  de  qua.  —  ^) 

Tarquiniensil  TarqtHtietui :  Pk.  T. 

cum  primisj  cum  iti  primis:  Pk. 

et  RomaeJ  tum  et  Romae:  Pk. 

eodem  e  municipioj  eodem  mutiicipio:  Pk. 

multis  ipse  rebusj  Sic  omnes.  ^^) 


-    tt 


p.  411.   T.  4. 


-  5. 


-         «. 


^         8. 


Taur,  habeat  aoetoritatem ,  meri- 
to  a  Elotzio  et  in  altera  Ed.  ab 
Orellio  recepta  est.  Quae  de  prae- 
stantia  sermonis  iUe  in  Praef. 
p.  IX.  addidit,  ea  parui  facio. 
Inuersl  ordinis  exemplls  addi  po- 
terunt  pro  Tullio  c.  9.  et  27. 

26)  Ylde  supra  not.  23.  —  Pa- 
rum  accurate  Lallemandtu  ad  le- 
etionem  leniorem  adnotal :  « Ita 
«nostri  Codd.D 

27)  Recte  motzius  et  in  altera 
recensione  OrelUu$  uulgarem  Co- 
dicum  lectionem  illam  restitue- 
runt,  quae  niliil  iiabere  uidetur 
neque  inepti  neque  foede  super- 
flui ,  quod  conieclurae  locum  fa- 
cere  potuerit.  Nam  uerissime 
Klotziue  (in  Praef.  p.  XI.  et  in  Ad- 


notatione  ad  h.  1.)  monuit ,  iribiis 
illis  uerbis  iBtiam  res  satls  disUD- 
ctas  tres  signiflcari ,  oldelicet  iui 
commune,  ius  Caeeinae  et  eaut 
iam,  quae  agitur,  interdicto, 
formula ,  defensionibua  liUgato- 
rum  constitulam  circumscriptam- 
que*  Quam  praefixl  leetioneD, 
coniectura  est  P.  Fttbri,  qnan 
plerlque  deinceps  seeuU  sunt» 
ingeniosa  quidem  illa ,  qainetiiD 
lenls  et  modesta ,  dummodo  te- 
neatur,  Cieeronem ,  ut  QuimtUUt 
nui ,  Priseianus  allique  tradont, 
«  eiius  »  scribere  solitum  esse. 

28)  Erf, :  ipse  muUis  rehus,  et 
ita  Klotzius  et  in  secunda  OreUims 
edere  coeperunt.  Bubito. 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


443 


in  morie  sua]  in  morte :  Ma.  —  ^) 
$.11.  Illis  difficillimisj  Ulius  difficillimis:  Pe,m.T.Aq 
(pr.  m.).  —  Uliug  difficiUimae:  Ma.  —  ^®) 

dote  uxorisj  Sic  omnes.  ^'] 

esset  resj  res  esset:  Pk. 

curauit  ut  in J  curauit  in :  Pe ,  m.  T.  Aq  Cpr.  m.). 
Ma. 

moritur J  mortuus :  Pm.  T  (pr.  m.).  Ma.  ^') 

usumfructumj  Sic  omnes.  ^^) 

ut  fruereturj  Desunt  in  Pk. 
$.12.  iucundusj  iocutidus:  Ma,  b.  ^^) 


(  ap.  4 
p.4ll   w.  lU. 


—       II. 


-  IS. 

-  1«. 

-  17 


29)  Udiu  praeterea  Oxod.  x* 
aocem  sua  omlUit.  Qua  de  re 
Emestus  Dotat:  •Sua  uidetur 
«esse  a  glossa.  /n  morte  est  allbl 
•  moriens,  More  tua  aliud  est, 
«  el  ab  h.  1.  alieoum  :  uempe  mors 
•naiurtjdis ,  cum  quis  fato  obit, 
« DOD  per  uim  etc. »  Quasi  uero 
DOD  possit  idem  uocabulum  tum 
praegDaDte  quodam  sensu  ,  tum 
oulgari  et  slmplicl  usurpari: 
Conf.  pro  QuUmHo  c.4.  Quid 
mnlta?  Beckius  eiecit  ^Lsua»  ^ 
SekOiziu»  ciuo»  scripsit,  uteum 
Doce  « testamenio »  eoDiungere- 
tar.  Ordlius  tacito  sauoque  iu- 
diclo  Tnlgatam  retiDuit,  Elotzius 
lla  eUam  defendlt,  ut  in  apicl- 
bna  Inrls  rem  uersari  simularet, 
deDlqne  faeete  Dugas  nugis  ex- 
pelleret. 

30)  ftDif/MUimaeii  prouulgato 
diffeiUimis,  eommeudatum  a  Lam- 
Mno  et  nuper  a  Rauio  (Yar.  Lect. 
Lib.  II.  p.  180.),   OreUius  in  Ed. 


2.  recepit.  Olim  P.  Faber  et  Pas- 
seratius  Vttlgatam  defenderuDt, 
hic  etiam  exemplis  allatis,  sed  pa- 
rum  idoDeis.  j^rfietftis^  Beckius, 
SchUtzitis  eandem  retinuerunt , 
item  Bnotzius ,  qui  meliora  quo- 
que  exempla  promisit,  —  HotO' 
mani  coniectura  « dlflQcillimis  so- 
lutionibusn  neminl  placuit.  — 
Praeterea  Rauiusl,  I.  ad  totnm  hoc 
prlncipium  gphi  11.  haec  habet : 
cDistinciio  ponendaest  posttiafi- 
vdidit,  Verba  Temporibus  — 
•  solutionis  ad  sequentia  pertl- 
cnent,  quibus  ratio  redditur  II- 
«lius  nenditionis»  et  rel. 

31)  Klotzius  et  in  secunda  Orel' 
Uus  ex  Erf,  edidere  :  ti;ror<s  dote. 

32)  Yerba  Moritur  .  .  .  prae- 
termittam  extant  apud  QuiniiUa' 
num  lY,  2,  49. 

33)  Ex  Erf,  Klotzius  et  Orei' 
lius  in  secunda :  usum  et  fructum» 

34)  Sic  Erf.  quoque. 


Cftp.  4. 
p.  411.  V.90. 


444         Cap.  11.   De  uarietate  lectionis 

fortuna  ademiO  ademit  forttaia :  Ma. 

-  n.  bonorum  maioreml  maiorem  bonorum:  Ma.  ^) 

in  partem J  impartem  Qn  litura) :  Bla.  ^^] 
mulieresj  mulieris :  Pm.  T. 

Cap.  6. 

-  n  $.  13.  Quum  esset  haee]  cum  etsefit  haec:  Pm. 

auctlo  hereditarial  Desunt  in  Pm.  et  Ma. 
in  eius]  Sic  omnes.^^) 
aliquo  suo:  aliquo:  Pm.  T.  Aq.  Ma« 
susciperet]    acdperet:    T.  Qn   margine:     «al. 

Msciperet.  »9 
eo  quoque]  quoque  eo:  Omnes.  ^') 
In  his  rationibusj  in  actionibus:  Mb.  0"  mar- 

ginet  «uel  his  ratUmibus.*) 

-  28.  se  IpseJ  sic  ipse:  Pe. 

intrudebatj  intro  dabat :  Mb.  ^^) 

-  ^^-  $.  14.  iam  e]  iam  ex:  Pk,  m.  Ap,  q.  Ma. 


26. 
27. 


35)  Sic  ex  Erf.  Klotz.  et  Or.  2. 
De  lectlone  taceo,  at  interpre- 
tatlonem  uidetur  Klotzius  peiorem 
secutus  esse  (in  Argum.  p.  1). 

36)  Merito  reiecta  est  Eme$ti 
coniectura  in  partitionem ,  quam 
Sehatzius  recepit,  adeoquc,  si 
Diis  placet,  de  iudicio  communi 
diuidundo  cogitauit.  Yulgatam 
Wolffius  retinult  quldem ,  at  male 
interpretatus  est. 

37)  Olim  uulgo  edebatur  eiui 
in ,  quod  apud  Emettum  quoque 
ei  SchUtzium  habetur,  —  nulla, 
uti  iam  apparet ,  Codicum  culpa. 
Beckiue  suadente  Garatonio  scri- 


pslt  in  eiui,  et  Ita  extat  ettam 
in  Pal.  Taur.  et  In  Erf. 

38)Praefixalectio,  oUm  Weis- 
kii  conlectura,  lam  aoctoritate 
Codicum  Erf.  et  pol.  Taur.  sta- 
bilita. 

39)  Hanc  lectionem  MHotziui  et 
In  secunda  OreUiui^  auetoritate 
Erf.  et  P.  T.  ddctl,  reeeperont, 
llle  etlam  summopere  defendit  la 
Praef.  p.  XII. ,  In  Adnotaiione  et 
antea  In  Emendd.  TuU.  p.  ISL 
seq.  —  Sed  qulcquld  dlcat  de  con- 
suetudine  sermonis,  sl  exempHs 
carendum  est,  malo  Vulgatam. 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


446 


^411.  v.Sl. 


uita  cognoscills]  cogfwscUU  uUa:  Opnnes.  ^^) 
recuperatores]  reciperatorig :  Ap,  q.  Mb.  ~  re- 

ciperatores:  T.  Ma.**) 
cognitoris]  cognotorts:  T.  Ap,  q.  .32. 

conciti  ad  rixam]  conciti  ad  regiam:  Omnes.^)      -    s». 


40)  Reeie  OreHliu»  et  KMzius 

cx  Erf   et   P.   7.   correxeniot, 

Weiskii  uero  coniectaram  eogno- 

iiiftif   prMtermiseruiit ,    de   qua 

Mumpfu»  1. 1.  p.  7. :  «Nod  memi- 

«oisse  aidetnr,  qnod  coffno$e9re 

«oon  solam  8lgnifieet,   ntAUiam 

^aUeuiM  aequirwe,    sed  etiam, 

«t  nofiriom  dUeuiu$  habere,*  Conf. 

Mardan.  1. 1.  p.  13.,  abi  scite  prae- 

Ccrea  dispatatar  aduersas  OrelKi 

iUad ,  quod  coniecit,  Quotidianam 

^iiam  h.  1.  ipsum  titulum  esse 

miml  alicalas  deperditi,   in  qua 

personae  Atbutio  similis  primariae 

partes  aasent.    Qua  de  re  conf. 

fflorsii  Emmdd.  JuU.  p.  12. 

41)  AJias  omlsi ,  quae  ad  meram 
lerlpturae  formam  pertinerent. 

42)EUam  Edd.  Ven.  1472. 1480. 

1409.  At  praefixa  iam  in  lunt. 

1515.  etilM.  1519.  —  P.  7.  et  Erf. 

htbent  eontrili  adregiam ,  eamque 

ledloBem  OreHUui  In  prlma  quidem 

Bi.mirom  appellauit,  deinde  for- 

tifflme   defensam   a  Kiotxio   (in 

AhmmM.   Juil.  p.  13.  et  in  Ed. 

Protf.   p.  XII.    et    ^dnolatiofif) 

atqoe  iordano  (1.  1.  p.  14.),  in 

<^canda  in  textum  recepit,  appro- 

^nte  EUefMitio  ad  I.  de  Orat.  58. 

<Ierte  uoe.  eoneiiui  apud  Ciceronem 

•mlitf  non   inuenltur,    uix    apud 

^eteronim  queroquam,  simili  qai- 


dem  constructlone.  Sono  tantum 
affine  Sen,  de  ira  III ,  34.  «quae 
«  pueros  in  rixam  et  iurgium  eon^ 
«eilofilii;  conf.  de  CIam.1,7.  «ifi 
«  rixam  proeurrere  » ;  Propert, 
IV,  2,  29.  nsobrius  ad  lites»,  Te- 
rent.  Phorm.  IV,  3,  18.  c/U(^i- 
«(ofif  liiittm.»  —  Nouam  lectlonem 
secundum  lordanum  OreUius  sic 
explicat;  «iqui  leuioribus  caussls 
cagendis,  controuersiis  susclpien- 
cdis,  negotiif  gerendis  implica- 
« tus  semper  aersatur  ad  Reglam 
«In  Yia  sacra.»  Atque  uoc.  cofi- 
frittif  quidem  nihil  habet  oifeB- 
sionis.  Quippe  praeter  d;  c.  58. 
de  Orat.  («  cum  in  caussls  et  In 
«negotiis  et  in  foro  eonteramurm) 
uldesis  ibid.  c.  51,  219.  de  Fin. 

I,  21 ,  72.  CoDf.  Plinii  Epist.  D,  3. 
VII,  5.  VIII,  12.;  et  inuersa  ra- 
tione  Sffi.  Ep.  14.  («rationes  acel- 
cpit,  forum  conterit,  Kalenda- 
«  rium  uersat ,  nt  ex  domlno  pro- 
«  curator»),  Plaut.  in  Rud.  lU,  4, 

II.  (^it  usque  habitare,  donec 
totum  carcerem  cofitritifrif»).  — 
Sed  in  Regia  fatendum  est ,  nus- 
quam  apud  Cicerofiem  aliumue 
eius  aetatis  scriptorem  commemo- 
rari,  ubl  de  negotils,  quae  in 
foro  aguntur,  dicendum  esset 
Audlendus  tamen  Jnoiziuf  de  5tie- 
ton.  in  Oetav.  c.  31.  Conf.   Plu- 


446 


Cap.  II.    De  uarietate  Uctianis 


Ctp  5 
p.  411    V.33. 

-  36 
p  41*2    V.   I. 

^         «. 

-  ». 

-  6 

H. 


—         9. 


—        1«. 


—        II. 


ac  stulti]  et  stalti :  Pk. 
alieniusj  alientu :  T.  Ma.  —  aliaenus :  Pe. 
aut  a  patre]  Sic  omnes.*^] 
ille]  Sic  omnes.  ^^] 
$.  15.  auctio]]  actio:  Ma. 

in  mentem  ueniebatj  Sic  omnes.  ^^) 

eiusmodi  occasfonem J  huitismodl  orationem :  Pk. 

quum  praesertimj  Sic  omnes.  ^) 

partitione]  petitione:  Pm. 

eam  possej  posse :  Pk.  ^^) 

Itaque  mulier]  Sic  omnes.  ^') 

pntatisj  putetis:  Pe.  T.  Ap,  q.  Ma,  b. 


tareh.  in  Numa  c.  14.  A$e<m.  ad 
e.14.  pro  Mllone.  Denlque  consu- 
lendi :  AUx*  ab  AUx.  G.  D.  in,6. 
ForeeUin,  s.  yy.  Regia  et  Ba- 
9Uiea.  G,  A,  Beeker  de  Roroae 
ueteiis  muris  atque  portls ,  Lip- 
slae  1842.  8.  p.  25.  seqq.  —  Adde 
Sen,  de  ira  III ,  33.  nfremitu  iudi- 
tieiorum  basilicae  retonant,»  coof. 
de  Breuit.  uitae  c.  11.  —  Caete- 
rum  qood  Klotzius  tentat  dicere, 
etiam  In  sei  Godd.  Oxonn.  ex- 
tare  eontriti ,  hoc  nibil  esse ,  pro- 
fecto  trium  Vindobb.  roeorumque 
octo  consensus  declarat. 

43)  Deest  aut  In  P.  7. ,  nibilo- 
mlnus  retioetur  a  Klotxio,  et  recte. 
Orellius  In  secunda  uncis  incluslt. 

44)  Mihl  quoque  placet  lectio 
Ule  iUe,  quam  ex  P.  7.  prlmus 
Klotzius  recepit ,  quinetiam  exem- 
plls  confirmauit  (pro  Mil.  34,  94. 
Salust»  in  Catil.  c.  20.),  atque 
Orellio  probauit.  —  Conf.  Emendd, 


TuU.  p.  13  et  Praef.  Ed.  p.  XIII.  • 
Peyroniu:  iUefUley  quae  distin- 
etio  non  placet.  —  De  hoe  iteratlo- 
num  genere  ulde  supra  ad  c.  1. 
extr.  not.  11.  etinf.  e.  9,  84. 

45)  ueniebat  in  mentem :  P.  T. 
et  Erf.;  receptum  a  Klotzio  et 
OreUio  in  secunda.  Conf.  tUius 
Emendd.  TuU.  p.  14. 

46)  Erf:  « cum  ei  praesertim  it 
»  partilione.»  Or.  2.  recepit€i; 
Klotzius  uero  ex  corrupto  hoc  loco 
(nam  etlam  peeunia  exeidit)  con- 
tra  caeterorum  omnium  (P.  T.  quo- 
que)  fidem  nolult  quidquam  hio- 
rire ;  quod  uerius  est. 

47)  P.   7.  et  Erf, :  poue  em, 
quod   probabili  ratlone    Klotivt^ 
et  Oretlius  (2.)    reeepenint.  Cf. 
Emendd.  Tull.  p.  14. 

48)  aliag  */»  ^oe  mulier»  Klot^- 
(Cf.  Emendd.  TuU.  I.  I.)  et  Or-  ^ 
secundum  P.  7. ,  probante  Raf^^ 
Var.  Lectt.  Llb.  II.  p.  176. 


bt  oratione  pro  A.  Caecma. 


447 


aenit  omnibasj  uenit  itt  ooinibiis :  Pe.  *^)  r 

illiusj  illU:  Ala.  ^) 

munus  essej  manus  et:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  Ma,  b. 
agi  possetj  agi  poMse:  Omnes  praeterqoam  Pk.^') 

Cap.  6. 
16.  ntitnrj  abtaUur:  Pk, 
addictumj  additum:  T.") 
dubitaritj  Slc  omnes.") 

quum  Id  plerlque  ....   CaesenniaeJ  Desunt  In 
Ma.») 
hlj  hU:  Pk.  -  hiia:  T.  Ap,  q.  -  iU:  Pe,  m.**) 


W)  P.  r. :  •MUt  ueolt  omnl- 
Di  *,  KCeptum  •  Kloltio  ct  Or. 
(Conr.  £flinKU.  TuU.  p.  14.}. 
ibattun  Rauio  1.  I.  —  PauUo  10- 
ble  poit  aocem  emai  Iab«t 
riba*  pnncll»  «enDODein  dl*- 
{Dl,  et  aerldlmc  adllcll:  «Fe- 
lnltai  raclle  ■nlmtduertltur  tn 
erbo  «mnl  «loe  nomtne  poiito, 
aam  ei  looga  Inlenitllo  Mbu- 
am  BoD  nomlDauerlt,  quasl 
uno  praeter  tptum  iDlelllgl 
Miil:  itaqae  qaasl  ei  alia  per- 
iiu  tabllcll:  cuf  tandtm?» 

0)  LalUmaad  poit  omnibui : 
mMi  tHlui »  ;  delDde  prorans 
om  hocadDotat:  alta  Gra«- 
•M  e  iDli  mu. ,  qvibut  aece- 

Mt   IM>ltH.> 

1)  Srf!  poitt  agi;  P.  T..- 
Mt  agi ,  qnod  £Ioli.  et  OrcU. 
«eepere  (coBr.  Emenitd.  Tnll. 
14.),  adprolMBle  Rauio  1.  I. 

S)  McDdum  idera  habet  Cod. 
ipnd  BtrUum. 


53)  £Ioit,  (coDr.  Praef.  p.  XIII.) 
et  Or.  9.  ei  Brf. :  ditbUartl. 
Si.)  lUdem  In  d.  Cad.  %• 
55]    Erf. :    hii.  —  Btekii  nota : 

•  Gronriuiobieruat,  A(,  pro  quo 

•  P.  Fater  legi  uololt  atii,  dod 
«allud  clgtilGeare  quam  olii.i  — 
Rumpfiut  1.  I.  p.  7.  (ubt  conrae- 
morator  eUam  eoniectufa  rttlquf) 
coDfiimtndl  eausia  eiempium  ad- 
dlt,  Tat.  Ann.  IV,  63.,  ilmul 
ueroralelur:  «Locum  tamen  hulc 

■  Doslro  eiane  reipondentem  ad- 
n  hue  desideramDi.  n  —  ManuHut 
adnoUt:  «Argtntariut  el  qul 
aaderaDl  uel  qut  audleraDt.*  — 
OrtUiut  in  prima :    «  Pro  jiotimt 

■  lego  poitint,-  nunc  ki,  recupe- 
0  ratorei.  ■>      Idem    In    lecuuda ; 

■  QulDtro  iiilT  Sed  cum  Erf.  ha- 

■  beat  hit,  allud  latel;  ut  pulo 
vhirtdtt,»  —  Neulrumplacei,  Id 
lolum  eoncedo ,  laterc  ronitan  lub 
cormptela  geDulnam  lerlpluram. 
jnoinM  tacet. 


448         Cap.  II.   De  uarietate  UeHonis 

p.412  v.ii  eam  poiro  inj  eam  in:  Ma/^) 

collocari]  collocare:  Ma.^^) 
-21.22  maxime  expediret]  Desunt  in  Pe. 

expediret  •  •  •  maxime]  Decmnt  fn  Pm.  T.  Aq. 
Ma.  CAd  marginem  in  T.  snppletiir  expediret^ 
in  Aq.  omnia  praeterquam  uoc.  maxlme').") 

-  22.  essent  autem  •  •  •  conuenirent]  Desunt  in  Pk. 

conuenirent]  conueniret:  Aq. 

-  23.  miraretur]  miratur:  Pe  et  T.  Cp^*  ^O  -^4-  ■^* 
~    24.            fosset}  posHt:  Pe  (jfv.  m.).  T.  Aq.  Ma. 

-  26.  S»  17.  tabulas]  tabulas  tahulat:  Ap. 

sibi  expensaj  expetisa:  Pk. 

-  29.  iocauitque]  locauit:  Mb. 

-  30.  conferam]  referam:  T  Cpr.  m.) 

-  31.  deuiice]  deuncia:  Pe,  k.  T.  Aq.  Ma,  b. 

semuncia]  semiufue:  Pk.  —  semiuticta:  Pe,  T. 
Aq.  Mb.  —  semiunca:  Ma. 

-  83.  isti]  ipH:  Mb.") 

susceperat]  Sic  omnes.^^) 
*    34  ansam]  causam:  Pk.  ~-  anxam:  T. 

Cap.  7. 

p.4it.T.  1.  $.  18.  is]  id:  T  Cpr*  inO-  Ap,  q.  Ma. 

timidus  imperitusquel  imperitus  timidtisque:  Pt 
esse  tantij  tanti  esse:  Pk. 


—  3. 

—  4. 


56}  Itidein  in  d.  Cod.  %.  supra  p.  67.  extr.      ExemploniiD 

57)  Becliiut,  «Ex  repetitione,  ubique  copia. 
« inquit ,  tov  maoBifne  exortum  est  58)  Conf.  supra  p.  291.  DOt  ^* 

«uitiumi»;  quod  etiam  in  Codd.  59)  Erf,:   caeperaif  oode  ^' 

Oxonn.  C.  H.  S.  inuenit.  —  De  2.  ceperat,  Malim  VulgataD  ^^' 

illa  omisslonum  caussa  uide   h.  nere  cum  Klotzio. 


i 


watianB 


449 


calomniam  ]  calumniatum  Ccalumniam  fum P 3:  p.  413.  ^.  c 

Ma.«>) 
stultitiamqne]  Sic  omne&^^) 
S*  19.  in  possesslonej  in  posseitioties :  Pe.  T.  Ap,  q.     ^     y. 

Ma,  b.  —  possessiones :  T.**) 
qamn  esset]  cum  Isset:  Pe  (sec  m.).  —  cum 

ewe;  Ma.  —  tum  esse:  T.^*) 
iste]  ipse:  Omnes.^') 
arbitnim]  arbitrUim:  Pk,  m. 
Atqae  iUisJ  At  iUis:  Ma.^>) 
posteaquam]  postguam:  Pk. 

se  ab  A.  C.  possel   se  ab  A.  C.  posse  se:  Pm.     .    to. 
mandatuj  mandato:  Pk.^)  .    12. 


-  8. 


—         »: 


60)  Itidem  iDd.  Cod.  %. 

61)  Brfm:    stuUltfamque  adtf, 
^uod  Klotz.  et  Or.  2.  recepere. 

02)  Be  toto  hoe  loco  supra  la- 

t.ja8  tractatum  est  In  g.  1.  p.  278. 

seqq.  p-  291.  seq.    Quos  llllc  at- 

t.uli  scriptores,   iis  etlam  adden- 

du8  est  Rumpfius  1.  I.  p.  8.     Is 

quom  optimo  quldem  lure  uulga- 

rem  lecUonem  nimium  aduersus 

WHtkii  coBlecturam  nimirum  de- 

todU,  atque  etiam  pleonasUcum 

dicendi  genns  «  nUnium  Bxaggera- 

•  r§i»,    exemplo   eomprobat  {de 

Orat.  II,  21.   nlmium    redunda- 

r§);   de    rellquo   prauam    lllam 

loel  InterpretaUonem ,  qnam  supra 

(p.  281.)  demonstraul,  modo  dlli- 

gentius    quam  caeterl    enucleat. 

Qulppe  slc  ait:  «  Aebutlus,  ei  sex- 

ctola   bonorum  Caesennlae  bae- 

«<res»  postulauerat,  uthaeredltas 

« diaideretur,  .  •  .  neque  exspe- 


«  ctauerat,  donec  reliquls  haeredi- 
«  bus ,  ad  quos  multo  maior  pars 
«boDorum  perueniebat,  id  flerl 
«  placeret.  Hanc  Aebutli  festinati- 
«  onem  In  risum  hic  uertlt  Cicero, 
«atque  huic,  risummouendi ,  con- 
«silio  uerba  sunt  adaptata.  Ita- 
« que  Cicero  dlxlt  ipie  exagg. , 
«quoniam  alii  homlnes  illl  sextu- 
«  lae  (V7t)  haud  magnum  sane  pre- 
« tium  statuebant  •  .  .  ;  nomifia 
fihcLerediM  adlecit,  ut  Innueret, 
«qul  tam  parua  ex  parte  haeres 
«  sit ,  haeredis  nomine  uix  dignum 
«  uideri. » 

63)  Haeclectlo,  antel^mMmfm 
uulgaris  (Yen.  1472. 1480.  1499. : 
mandatum) ,  placuit  Garatonio. 
Conf.  ad  Fam.  II ,  11 , 2.  pro  SuUa 
c.  23 ,  65.  et  apud  ForeeUinum  h. 
v¥.  alla  loca.  —  Yldesis  etiam  hie 
tupra  p.  222.  not.  55. 

29 


i 


460 


Cap.  11.    De  uarUtate  hcHimis 


—     it. 


—       14. 


—       15. 


sequej  Sic  omnes.^) 

quid  ais]  quid  ag^$:  Omnes. 

istins]  Sic  omnes.^) 

ueniiO  ueiM:  Omnes  praeterqnam  Pk. 

eius  et  fruetus  fundij    eius  fuiidi  et  fnictm: 

Iidem.<^) 
-    17-  $.  20.  malitiose]  malefieioie:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  Mb. 

intenderct]  ititefiderU:  Omnes  praeterquam  Pk. 
plaeuit  Caeeinae]  Sic  omnes.^^) 
Axiam]  AHam:  T. 
agiturj  toqttttur:  Pm.  T.  Aq.  Ma. 
non  longe]   latige:    Pm.  T.  Aq.  Ma.  —  non  ia 

CUa?J  longe:  Mb. 
certior  fit]  certior  fiiU:  Pm.  Ma. 
Aebutium  .  .  .  ipsej    Desunt  in  Pe.,   auppleta 

tamen  in  margine,  forsitan  pr.  m. 


—  «0. 

—  21. 


-      23. 


64)  Klotx.  et  Or.  2.  ex  Erf. :  te- 
ttgtM. 

65)  E  ManutU  et  Botomani  COD- 
iectura  Emestui  et  SehiUzita, 
Lambini  eiemplo,  scripserunt  tuui 
pro  istius;  at  Btcfttut,  Orelliui^ 
Elotzius  Codicum  lectionem  resti- 
tuerunt.  Quorum  ille  caussam  ad- 
dlt,  ueluti  ab  incerta  quadam  per- 
sona  hisce  uerbis  Tullium  inter- 
pellari,  hie  autem,  a  TuUio  po- 
tius  incertas  personas;  Pisonemt 
Wolffiut  (not.  38.)  diiit.  Illud  pro- 
fecto  constat ,  nil  oput  eue  emen- 
datione,  ne  llla  quldem,  quam 
IFoI/)lttt  tentauit ,  ut  atf  legeretur 
pro  ait, 

66)  Sic  etiam  ei  Erf.  Klotz,  et 


Or.  2.  (apud  hunc  ulde  p.  463.) 
Gerte  mirum ,  apud  Beckium  cte- 
terosque  hanclectionem ,  in  Codd. 
mss. ,  ut  opinor ,  uulgatltsimtiD , 
ne  inter  Variantes  quidem  compt- 
rere :  uix  enlm  credibile  ett,  ets 
a  Codd.  Oxono.  plane  etse  att- 
enam. 

67)  RumpfMi  L 1.  p.  8.  uoc.  Cot- 
cifiae  in  dublmn  uocauity  quod 
uereor  ut  idonea  raUone  tit  tt' 
ctum.  «  Nam ,  Inqult,  et  Ingrata 
«ett  eiutdem  uocabuU  In  qm 
«periodo  repetitio,  et  •plaeM» 
«sine  Dativo  personae  taepe  oe- 
«currit.  — »  Slmllem  V.  D.  tlbi 
uisut  est  errorem  deprehendere 
infra  c.  30,  87. 


k 


in  aratiane  pro  A.  Caecma. 


451 


mirarentiir]  miraretur:  Aq.  p 

non  crederent]  crederetur:  Mtu  —  non  crede^ 

ret:  Aq  C^ic  correctam,  an  pr.  mO* 
ipse  AebJ  Iste  Aeb.:  Pe. 
se  armatos  •  •  .  Caecinae]  Desunt  in  Pe.,  in 

margine,  aicnt  modo  antea,  suppleta  praeter- 

quam  noc.  Caeciiiae. 
abitnmm]  Kabtturtm:  Pm.  Ma. 
qnoad]  quod:  Pe. 
experiri]]  expediri:    Pm.  T.  Ap^  q.  Ma,  b.  — 

expeditl:  Pe. 
%  31.  Toffl  de]  tameti  de:  Omnes  praeterqnam  PIl.^^) 
re  commissnmm]  rem  commissnrum:  Pk.  -  re- 

commUmrum:  Aq.  Cp^-  mO  —  commismrum: 

Aq  C^c.  m.). 
minltabatnr]  nuudabat:   Aq.  —  nuticiabatur : 

Reliqui.^^) 


Cap.  7. 
4IS  ▼.  «S. 


-  «4.W. 


—       «5 


-       «». 


—       «9 


18)  Erf.  quoque  tamm.   Quam 

ledkNMHi  (ewperiri  tamm,  Desem- 

^  rel.)  non  solam  in  contex- 

ta  recepit  enm  OreUio  (^d.  2.  p. 

463.)  KkHshu ,  nenim  etiam  uul- 

fmoi  EdlUonum  seripturam  {ex- 

pertrL  Tmm  deieendmu  rel.)  pro 

toepla  et  ridieula  prorsus  repudi- 

•uit  in  Praef.  p.  XIV.  Mihi ,  ut 

aeram  blear,  nondum  explorata 

res  Qldetnr  nee  racilis  inter  duas 

lecttones  ludicatlo;    denique  uii 

qnleqnnm  ulUosius  quam  ipsa  Y. 

D.  nrgQmenta  rerellendi  caussa  in 

■ledlum  prolata.    Illud  concedo, 

Codieom   auetotitatem  li.  I.  pro 

leclione  lamsn  pugnare,  ethancip- 


sam  nihil  inepti  habere.  Quam  fk^e- 
quens  porro  librariis  acciderit  par- 
Ucularum  tum  et  tamm  mendosa 
permutaUo ,  probe  teneo :  de  exem- 
plis  uero,  quae  ex  hae  oratione 
y.D.  attulit,  (c.2,4.et  c.33,08.) 
penitus  dissentio,  sleut  et  antea 
declaraui  (p.  437.  not.  12.),  et  In- 
rerius  apparebit. 

69)  Lectio  praefixa,  conle- 
ctura  olim  P.  Fiibrif  lamdudum 
cum  Codicis  Erf.  auctorltate  tum 
sensu  omnibus  comprobatur.  De 
Hot<mani ,  Lambini  aliorumque 
coniecturis  uidesis  notas  Garato- 
nii  et  Beekii.  Lamh.  1566. :  denunr 
ciabatur,  antea  :  nunciabatur. 


0 


^2        Cap.  11.    De  uarietate  tecliam» 


Cap.  8 
p.4IS.T.t9 

-       II 


Cap.  8. 

ad  omnes]  amties:  Aq.  Ma. 

erat  controuersia]  controtierHa  fnerat :  Onines.'^) 
-    tt.  quod  ea]  quod  eo:  Pk. 

-.    u.  $•  22.  lamen  qua  potuitj  tum  qua  patuU:  Pk. 

profectus  estj  profectus:  0mne8.^0 

ex  quo]  Sic  omnes.^') 

dlrectoj  direpto:  Pe  Cpr.  m.).  Aq.^^) 

definluntj  deficiunt:  Pm.  —  diffinbtnt:  Ma. 

clara  uocej  clam  uoce:  Pe.^^) 

homoj  In  Mb.  supra  hanc  uocem,  puto  corri- 
gendi  caussa,  a  sec.  m.  adiectum  est:  iioti. 

tamen  Inl  tum  In:  Pk.^0 


"       S5. 


—       36. 


f.  414.  ▼.  I. 


70)  PraeGxam  BeeHus  ex  Erf. 
restitait,  eaqae  iain  Graeuio  pla- 
cuerat»  qai  tamen  eontrouertia 
erai  edidit,  sicut  deiuceps  Eme- 
sfuf  et  SehUtzius, 

71)  Est  in  Cod.  nullo  habetur, 
nec  placuit  Emesto,  Beekio,  ScMi- 
tiio,  at  recte  uidentur  Or,  et  Klotz. 
ex  notomani  coniectura,  Lambi- 
num  aliosque  secuti,  recepisse. 

72)  Pal.  2.  (apud  Beekium)  et 
Erf.i  «mquoo,  atque  sic  JKlo- 
txius  primus  edidit,  exemplumque 
suum  OreUio  probauit.  Yulgarem 
lectlonem ,  non  solum  absonam , 
uti  dicit,  sed  etiam  ineptam,  tali 
modo  irrep8iss«,  ut  particula  in 
prius  excideret«  deinde  ex  aut  e 
praecedenti  est,  aut  e  sequenti 
ex  sit  natum.  —  Mihi  uulgaris 
lectio  ex  quo  sensu  quidem  longe 
probabilior  uidetur ;  nam  uis  illa 


est  ipsa  deduetio,  qaae  aeriui 
dicltur  e  fundo  quam  in  tando 
fieri.  Quod  qul  non  Intelligeret, 
facile  potuit  commouerl,  ut  difll- 
clliorem  lecUonem  ex  guo  seu  e 
quo  In  planlorem  iM  ^tio  conaer- 
teret;  conira  alx  eii  eredlbUe» 
Ubrarii  coniectura  iM  9110  la  ex 
quo  esse  commutatom.  Caetenui 
Beckius  e  Lambini  conlectura  c 
pro  ex  scripsit. 

73)  De  simlU  huius  aocis  cor- 
ruptela  uide  Zumptium  ad  lY.  tii 
VerremAS,  107. 

74)  Erf:  uoce  elara ,  quod  £lo(x. 
et  Or.  2.  recepenint.  YldendoB 
ne  praeter  reliquos  Codd.  obsteat 
etiam  exempla.  Conf.  pro  Ckh 
entio  c.  4S.  8. ,  ei  magna  uoee  in 
h.  or.  c.  32,  92. 

75)  Conf.  supra  noi.  68. 


s. 


tfi  aratiane  pro  A.  Caecma. 


458 


nam  qaum  eO  ^^  ^^  cum:  Pk. 

armatorum  maltitudinem]  fmdttttuHnem  armato^ 

rtim:  Mb. 
audisset]  audkiUset:  Omnes.^^) 
ingrediensj  bigrediefites :  Pm. 
finem]  fities:  Ma. 
una]  Deest  in  Pe,  m.  Aq.  Ma*^^) 
amici]  meieci:  Ap.  —  In  margine:  tamUU*^^) 
adaocatique]  atqtie  adoocati:  Pk. 
S3.  Dolabella]  Dolobella:  Pe,  m.  T.  Mb. 
deiecissetj  eiecisset:  T  (pr.  m.).^^) 
dixit]  dicU:  Pk. 
sponsio  facta  est.   Hac  de]  Desunt  in  omnibus.'^) 

Cap.  9. 

illius]  istius:  Pk. 

subleuauit]  subleuat:  Pk.  Mb.^^) 


p.414.  T.   & 


-        4. 


-        5. 


—         7. 


-         9. 


—       10. 


—       II 


-  1*. 

—  18. 


7S)  Sie  eUim  apud  Beckium 
qnitaor  Codd. 

77)  Haoe  uocem  Eme$t\u  ten- 
UoJt,  qnasi  redundaret,  BecMva 
^efeDdlt,  probante  Schatzio  caete- 
visqne.  Conf.  ScheUeri  Obss.  p.75. 

78)  Idem  plane  mendum  babet 
Mrf. 

70)  Conf.  supra  p.  400. 

80)  EUam  in  Erf,  caeterisque 

SedUi  Codd. ;   neque  notus  Cod. 

vUoa  est,   in    quo    compareant. 

Hnde  Igitur  haee  uerba,    nullo 

^bio  genuina,  in  textum  uene- 
fnnt?  An  e  QuintiUanot  Nam  in 
liut.  orat,  IV ,  2, 132.  omnis  bic 
S*  23. ,  in  quo  uersamur ,  usque 
^d  flnem  capiUs  8.  uerbotim  tra- 


ditur.  Desunt  uerba  illa ,  ut 
Beckiut  refert,  in  Edd.  tribus 
antiquissimis ,  desunt  In  Edd. 
Ven.  1472. 1480. 1499.  et  in  As- 
eensiana  1511. ,  desunt  in  luntina 
1515.  et  in  Lugdunenti  1515.  (ap. 
Barth.  Trot).  Sed  iam  exUnt  in 
Aldina  1519.  et  in  Atcentianie 
1522.  1527.  1531.,  ut  taceam  de 
Edd.  Cratandn  (1528.),  Ueruagii 
(1534.),  CameraH<  (1540.),  R.Ste- 
phani  (1543.) ,  Lambini  (1566).  — 
Hoc  loco  Id  mentem  mibi  uenit 
illius  supplementi,  aeque  neces- 
sarii,  in  c  19,  60.  pro  Quinctio, 
de  quo  uide  supra  p.  240.  not.  100. 
81)  Sic  etiam  Erf.  (cuius  scri- 
ptura  h.  I.  ante  Wunderum  uarie 


0 


4M         Cap.  11.    De  uarietate  lectiimis 


Cap.  9. 


p.4u  v.tt.  $•  24.  et  testimoniisj  Desunt  in  PIl 

te  reiecij  te  ie  reieci:  Pe,  m.  T.  Aq.  M  0 

ut  alias:  relcO»^^) 
cum  armatis  seruis]  cum  armis  suU :  T  Cpr-» 
complures  armatos]  Sic  omnes.^^) 
ut    ne  idcirco   minus]    ut  idcbrco   non    n 
Omnes  excepto  Pk.^^) 
3t.  $.  25.  se  ipsum  arguit]  saepUsime  arguit:  Omnes 
in  mar^e  habet:  nse  ipsum.*^) 


~       15 


i6. 


—       17 


—       19 


ac  parum  accurate  tb  Bdltoribuf 
referrl  solebat)  et  ex  eo  Or,  2.  -> 
Klotxim ,  quum  in  coDtextu  Yul-  r 
gatam  retinuifset ,  ln  Praef*  p.  XV. 
eo  transiit,  ut  mallet  legifu6l«tta- 
uU  idem,  Ego  idoneam  causfam, 
cur  a  Yulgata  recedatur,  non 
uideo ;  nam  fi  modo  fermonif 
legibuf  pote$t  uoc.  QAdmi  f  ignifl- 
care  <n  eodem  feu  <fi  eadvm  re, 
detracta  loei  notione,  longe  op- 
tima  fane  est;  non  poise  nemo 
docuit. 

82)  Hunc  locum  AquUa  Aotita- 
nus  (de  Fig.  Sent.  et  Eloc.  g.  29.), 
priusquam  e  Ciceronii  Codd.  et 
Edd.  restitutus  est,  misere  cor- 
ruptum  sic  habuit:  «iFerrum,  fer- 
arum,  inquit,  et  hoc  in  iudicio 
«I  dicit  ter ,  eiiciatque  pro  terrui  » 
(e  tribuf  hisce  nerbis  A.  Ste- 
phanus  confeclt :  eiicianturque 
proterui).  Nunc  ibi  legitur  (Ed. 
Frotscher) :  aFerro ,  ferro,  inquit^ 
«  et  h.  i.  i.  d. »  te  reieci  atque  pro- 
•  terrui.n  —  Illa  uero  si  cum 
uariante  lectione  ,  quam  ex  Codd. 
hic  cxhibui,  conferantur,  uix  du- 


bium  cttiquam  erlt,  guii 
quoque  mandi  aut  aenf 
fcriptura   talif  ollm  ftieri 

•  ter  eieci»»   —   Apud    i 
Cod.  T.  dicitur  habere  I 
pro  te  reied.  —  De  f  eq. 
terrui  conf.  c.  13 ,  37.  el 
deH  Praef.  p.  LXXYII. 

83)  Conf.  infra  c.  10,  9! 

84)  Prisdanus  (Ed.  E% 
342. ,  apnd  PuJtsch,  p.  709.; 
est,  JuUium  scrips isse  «eo 
<c  armatos  » ;  et  ita  Bech.  et 
hortante  Garatonio,  edid« 

85)  Praefixam  ex  Erf. 
et  deinceps    caeteri  recej 
probante  Wolffio. 

86)  Erf:  saepissinU  fau 
quod  recte  Garatonius  enu( 
se  pessimi  facinoris ;  et  Iti 
primuf  edidit.  Emestui  ti 
uoc.  faeinoris  pro  gloffen 
buerunt.  Wunderus  I.  I.p. 
sic  ait:  «Perfuafum  mll 
viCiceronem  scripslsfe  anl 
«  simi  facinoris  arguit  ant 
«50  arguit,  ita  ut  uerba 

•  facinoris  ab  interprete 


M  oratume  pro  A.  Caecina. 


466 


p.4U.T.t4. 


—      U. 


adaenientemj  ueiHetitem:  Ma. 

hoc  de  hominej  Sic  omnes.^') 

ego  dicerej  Sic  omnes.^^) 

niinqiiam]  fmsguam:  Pk.  -    m 

uiderer]  uideretur:  Pe  Cpr*  bdO)  ^*    ^  Cpr*  m.^ 

Aq.  Ma. 
hoc  de  aej  haec  de  se:  Pk.  —  de  se  hoc:  Pe.      -    s7 
$.  86.  Caelfns]  cefeM:  Pk.  -    s 

non  soloml  non  modo:  T. 

.Cap.  10. 

atqae  meo]  ac  meo:  Pk.  Ap.  Mb.'^^)  -    «> 

qna]  ^uia;  Ma.^)  p  «i»  v  t. 

metn  omnes]  Sic  omnes.^^)  -     s. 


idlU.    Aecldlt  aatem  non  raro, 

I  ot  ipsae  etlam  giosMe  ttun  cor- 

•  rumperentnr  tom  partlm  tantum 

ta  Ubruiis  redperentur.    Gaete- 

c  rom  non  luspiearer  insitltia  esse 

tnerlMi    lUa,  nisl  Codlcem  Erf. 

fpassim  Interpretum  additamen- 

f  tis  iD  hae  etlam  oratione  auctum 

■sclrem;   qnamquam   hoc  ellam 

tnemm  est,  In  reliquis  omnibus 

tCodd*  UlMrarlonim  incuria  non- 

I  anlla  Cktrcnii  uerba  omissa  tsst, 

■qnaa   solos  semanit  Erf.»  — 

MloiMitiB  edldlt:  $e  ipM$  ftidnorii 

mguit,    qnoniam    pntat  (Praef. 

p.  XT.  seq.),  tlbrarium  quemdam, 

qmm  in  exemplari  haberet  sHpie, 

lecere  sibl  nisnm  esse  eepse,  h. 

e.  fosipisstoM.    Qnam    compendii 

ignram  nellm  dicat  Y.  D.  Id  quo 

Codlce  Inuenerlt.  —  Bquidem,  ta- 

■etsi  non  tanta  Erf.  illlus  apud 

me  fides  est  qnanta  apud  alios. 


tamen  hoc  loco,  eius  God.  au- 
ctoritate  ductus,  OreUium  sequor. 

87)  Erf,:  de  hoc  haminet  re- 
ceptum  a  MOatxio  et  Or,2,;  in- 
certum,  ut  oplnor. 

S8)  Erf,:  ego  koe  dicere,  re- 
ceptum  ab  lisdem,  neque  im- 
probabile. 

89)  Slc  ex  Erf.  MOott.  et  Or.  9. 

90)  Itidem  d.  God  %•»  saeplus, 
quam  indlcare  possum ,  nostri  Ma. 
Id  mendls  socius. 

9i)  Klot%.  et  Or.'^.  ex  Erf.: 
omnes  metu.  —  Incertum ;  quam- 
quam  in  mentem  fortasse  alicni 
uenerit,  urgeri  saepius  ab  oratore 
llla  testls  uerba  «  metu  perterriti  » 
(conf.  c.  8.  s.  fi.  et  infra  c.  15.  s. 
fi.),  ob  eamque  rationem  etlam 
blc  In  ipso  testlmonio  narrando 
coDluncta  potius  eoque  magis  con- 
spicua  exhlbuisse  quam  noc.  om- 
nes  interiecto  separasse. 


Chp.10. 
f.  415.  ▼.  4. 


-        ft. 


-         6. 


—         7. 


—       10- 


466         Cap.  11.    De  uarietate  lectkmig 

in  re  miser.  se  praebuitj  in  rem  mlser.  4 
se  preboit :  T  Cpr*  mO*  —  ^^  ^^  ^^ 
prebuit :  T  (see.  m.)-  ^) 
$.  27.  A.  AtUius]  ^u/ti^  iid/im:  Pk. 
li.  Atilius]  L.  ild/to«;  PIl 
etiam  hoc]  et  iioc:  Pk  Cpi**  ^0* 
malum  minaretur]  malum  minaretur  hoc  e$ 
tem  minaretur:  Pk,  Mb  Qhoett^.  T  Csic  I 
gine  suppletum).  ^^) 
ibi  tum\  ibi  eum:  Pe.  T.  —  ibi  cum:  JM 
de  re  ipaa  atque  emptionej   de  Ipsa  atqi 
ptione:  Pe,  m.    T.  Ap,  q  Cpr*  m-X 
Cpr%  m.).  —  de  ipsa  empttofie:  Aq.  e 
sec.  m.  —  In  Pm.  post  uoc.  ipsa  est  a 
uacuum  2 — 4  litterarum.^) 


98)  Hane  leeUonein  sbm  pro- 
babilem  dieerem,  nisi  modo  an- 
tea  uoc.  iete  haberetur.  —  Quod 
autemflotzita  cum  Or.  2.  ex  Erf. 
recepit  praebuerit  pro  uulgari 
praebuit,  atque  etiam  solide  de- 
fendere  se  posse,  si  uellet,  in 
Praef.  p.  XYI.  profltetur,  ualde 
mihi  uidetur  dubium  esse. 

93)  Haec  ucrba ,  iamdudum  ab 
omnibus  pro  manifestisslmo  glo..- 
semate  repudiata  atque  eiecta, 
KloUiui  denuo  ex  Erf.  in  textum 
reuocauit,  eoque  exemplo  etiam 
Orelliue  (Ed.  2.  p.  463.)  parumper 
perturbari  se  passus  esU  Mitto 
quod  y.D.  ille  (in  Praef,  p.  XYI. 
seq.)  praedicat  adeo  aptum  esse 
hoe  appositum,  ut  librariorum 
nemo  excogitare  potuerit;   tanta 


porro  uenustate »  nt  ipfa 
lide  defendat  apnd  omi 
ueram  pronunciandi  ratl 
uenerint;  librarium  deni 
adiicere  notulam  ueilet, 
rum  fuisse  .t.  morfeiv 
amplius.  Quae  quam  ei 
pretii,  facile  quiuis  tntc 
est.  A.t  illud  perabsurdii 
est,  quod  adeo  iurls  qoai 
cessitatem  efnnxit,  prop 
moftis  mentio  oratorl 
fuisset ;  uidelicet  nisi  ^ 
tem  Aebutius  minatus  e 
cinae,  iustummetumf  qm 
uere  dici  posset ,  cauasai 
rum  fuisse.  Qua  de  re  ul 
g.  2.  p.  316.  seq.  S*  '•  I 
94)  Videsis  quae  de 
Codicum  simili  habita  Be 


tn  aratiane  pro  A.  Caecina. 


457 


grmQ  grauU:  Pk.**) 

nec  minus  ni|rer  . . .  Phormlo]  Desunt  in  Ma.^) 
uestrumj  nostrum:  Pk. 
S8.  splendor  ordinisj   splendor.  aeguestris  ordinis: 

Pe.«0 
decus  atque  ornam.  lud.J   decus  aeque  ornam. 

iud.:  PkCpr.  m.}.  Ap.  Ma.  —  decus  equestris 

ornam.  lud.:    Pk  C^ec.  m.).   —  decus.  aeqtte 

ornam.  curiae  iud.:  Pe.^') 
FidiculanlusJ  fideaUanttu:   Pk.  —  fidiculanw: 

Pe.  —  fideciUanus:  T.  Ma. 
iterum  dicerej  dicere  iterum:  Pk. 
minus  Cftbesse)  LIII J  minus  abesse  LIIL:   Pe, 

k.  Mb.  —  minus  habere  LIIL:  Pm.  T.  Ap  Cp^* 

m.))  q.  Ma  C'<inus3.  —  mlnus  habere  XLIIL: 

Ap  Qaec.  m.).^) 


p  415,  «.II 

-  It.lS. 

-  14 

-  16. 


_       17. 


-     a©. 


-       »1. 


^^lt    De  lectione  hodle  recepta 
^^r^mimM:    «NlbH  eertlus.     Nec 
^  Pt/rrko  dabltet » :  at  panini  ac- 
^^nieLaUmnandui:  •GraeviiCo' 
^ttew  ef  fioffrof  seqaimur». 
16)  Badein  est  In  Cod.  C.  apud 
Paulo  attentios  consl- 
^««ada; 

96)  lUdem  In  Codd.  H.  et  x- 

^  l>iid  BedUtffn.  —  Yerba  «  nee  mi- 

*Wf  ndgerw  Emestui  In  dublum 

^ocault,   Beekiui  apte  defendlt. 

^^«af.  modiiiiiiin  Adnotatione.  — 

"^otii  Uc  loeus  a  Quintaiano  YI, 

^  •  56.  sie  eibibetor :  «  nec  mlnus 

*Blger  aec  minus  confldens  quam 

*m  me  Termiianus   Phormio  ». 

(HM  ulde  etlam  Spaldingii  notam 

de  d.  Eme$ti  conlectura. 


97)  Conf-  Beekii  notam. 

98)  Aeque  pro  atque  est  etlam 
In  Erf.  allisque.  Caeterum  talls 
est  recepta  totius  bulus  locl  leetio, 
ut  ex  bisce  mendls  addititiisqoe 
uerbls  (equestrie  et  euriae)  noUm 
inferre,  de  Clceronls  scrlpturaall- 
quid  excidisse. 

99)  Medlam ,  quam  adscrlpsl , 
lectionem ,  habet  Erf, ;  caeterl 
Godd.  apud  Beckium  ad  modom 
nostrorum  uariant,  modo  ot  In 
Cod.  X'  Inuenlatur  numerus  LYI. 
In  t/;.  autem  L.  —  Mihl  uulgaris 
Codd.  scriptura  blfarlam  uidetor 
esse  corrupta.  Prlmo  de  tt.  ab- 
eise  et  habere  (quod  ferrl  non 
posse  recte  Beckius  approbinti- 
busque  omnibus  censult)  placet 


p.4i5  v.-^ 


468         Cap.  IL    IM  uarietate  lectianis 

memirierant]  memineram:  Pk.  —  memtn 

Pe. 
AlbianoJ  abbiMtw:  T.  Ap.  Ma,  b. 


Emesti  sententla  utnimque  spu- 
lium  esse  ludicantis,  quem  Ita 
Sekatziui,  Beckiui,  OreUiui  (in 
prima)  secuti  sunt,  ut  v.  abesie 
hl  quidem  uncis  includerent,  ille 
uero  intrepide  eiieeret.  Eam  e- 
mendationem  idcirco  necessariam 
duco,  quia  adiecta  illa  uoce  se- 
quentis  aeclamationls  lepos,  qui 
sane  in  ambigno  Bumerl  tum  ad 
ptiuwm  tum  ad  sestertiorum  mll- 
iia  relati,  conditus  est,  intercl- 
dere  omnino  et  pessnmdari  uide- 
tur.  —  Deinde  persuasum  mihi 
est,  numerum  quoque  LiiL  uitio 
laborare,  culus  etiam  eorrigendi 
certisslmam  ratlonem  facili  nego- 
tio  Inuenturus  est  quicunque  si- 
milia  quaedam  loca ,  quae  sunt  in 
oratione  pro  Q.  Roscio,  ibique 
eorumdem  Codicum  habltum  at- 
tentlus  observare  uoluerlt.  Quip- 
pe  indubltata  illic  Cieeronis  scri- 
ptio  1303.  (i.  e.  50000.)  Um  in 
Oxoniensibus  eiPalatinis  pluribus 
apud  Beekium  quam  in  Parisien- 
sibus,  Ambrosianis  aliisque  meis 
(quos  in  libro  IV.  expromam),  ubl- 
que  nobis  offertur  corrapta  in  ean- 
dem  hanc  flguram  LIIl.  Qualia 
ecce  tlbi  exempla  in  d.  or.  capp. 
1.  4  (ter.).  8.  10.  11.  extr.  13. 14. 
16.  17.  18.  —  Quae  autem  fuerlt 
huius  corruptelae  origo ,  et  quam 
racilis  linearum  curuaram  {333) 
rectarumquc  (III)  permutatio ,  ne- 


mo  est  quin  perspieiat. 
dubitabimus  eandem  eoi 
caussam  sanandique  mi 
proposlto  loco  statuere ,  d 
per  sensum  llceat.  lai 
OreUio  adsentlor,  quod  st 
utique  emendari  oporten 
merus  rotundus^  quem 
eueniat ;  Id  enim  proptei 
nus  certum  necessarinmq 
tur.  At  enim  qui  potest 
legi ,  quum  in  e.  27.  (Coi 
26.)  et  c.  32.  pro  Chm 
Albiani  iudicii  corruptlo  1 
quadragenorum  milliam 
sit  slngulls  iudicibos  dm 
non  quinquagenorumf  Qi 
vatlone  eommoti  omnet 
alia  de  caussa  quacunq: 
miUia  alll  emendauerunt, 
numerus  L.  consemari 
aut  uoc.  minus  iusserai 
(nam  reuera  XL.  M.  mn 
quam  L.),  aut  etiam  adc 
«ipsa  esse»  uoluemnt 
quae  sunt  e.  g.  simlUa.  > 
fusi  labores  I  Nam  foede 
dunt  yy.  DD.  qtutdroi 
milUaf  quae  StaimuM  I 
tiana  dicitur  allquot  lodl 
Oppianieum  reum  aftti 
promisisse  ae  suppreMMiss* 
certa  hae  pecuniae  SQmn 
hidiculanius  aliiquo  a 
accusatore.  ut  Oppiamit 
(icmnarent ,  praesentlbuf 


m  oratume  pro  A»  Caecina. 


m 


Cap.  lU. 
p.  U5  w.  Ti. 


-  17 

-  80. 


t9.  quum  IncognitaJ  dum  incognita:  Omnes.'^) 

uoluissetj  noluUset:  Onines  excepto  Pk.^^') 

quempiam]  quemguam :  T. 

dici  potest  I  dici  posset:    Pe,  m.   T.  Ap,  q.  Ma. 

pretio  esse]  Sic  omnes*^^)  -    31. 

obiici  potest]  dici  potest:  Pk.  -    s^ 

10.  non  adfuissel  non  abfuisse:  PIl^^^)  p.4i6  v.  2. 

quum  ab  iliis  causaj  cum  ab  alUs  causa :  Pk.  — 
cum  ab  iUius  causa:  Mb  Cpr*  mO-^^) 


sratam  cieeepisse  palam  in- 
labantar  (Conf.  in  Verrem 
1.  c  13.  pro  Cluentio  e.  37. 
(i  kie  infra  b.  c).  Hinc  au- 
|iiid  miram,  si  HS.  quinqua- 
\  mllUa  ad  ¥idieulainiwn  per- 
rini?  UUqoe  qiiod  in  d.  cap. 
e  dnonim  Codd.  scriptura 
i  In  eaeteris  nlbil  legitur)  Fi- 
■nfyi  didtur  CCCC^  b.  e. 
qnadriiigeota  millia ,  acce- 
«  taata  berele  incertitudlne 
leeUonls  quam  interpretatio- 
iborat,  ni  multo  poUus  illi 
noitnun  auxilio  uoeari  con- 
it ,  quam  huic  ab  illo  medela 
iamqoe  afferrl  possit.  Certe 
lUle  tentabatur  coniectnra 
,  ei  eodem  isto  errore  fluilty 
I  antea  patefeci,  ae  prauae 
iloei  xQlaei  poUssimum  de- 
r. 

D)  Ex  Erf.  Klot%.  et  Or.  2. : 
I  d»  Incosnita ».  Ei  eodem 
I ,  ui  falso  putauit ,  Schtttz. : 
I  dein  incognitao.  Rwnpf, 
p.  9.  eum  pro  dum  (quod  Er- 


nestus  et  BeeHus  conseruauerant) 
postulauit  propterea ,  quod  Cicero 
in  bae  periodo  parUcnlam  eum 
certo  eonsilio,  uid.  ut  uim  ad- 
deret  oraUoni,  repetere  uidere- 
tur,  praeterea  quod  dum  ea  sl- 
gnificaUone  foret,  ut  eum  Indica- 
tluo  constraendum  fuisset.  — 
lUdem  Or.  1.:  quum  ineognita, 
neque  absurde  adiecit :  «  ParUcula 
«de  facile  caremui. » 

101)  Etiam  boe  mendum ,  sicut 
alia  multa ,  habet  JSrf. 

102)  Ktoti,  et  Or.  2.  ex  Erf. : 
esse  pretio.    Dubium. 

103)  Apparet  hoe  mendum ,  de 
quo  Hotomanus,  Lambinus,  P. 
Faber  aliique  scripf erunt ,  non  In 
Editionibus  demum,  ut  Beehius 
putauit,  natum  esse  ex  affuiese, 
quam  uulgarem  diclt  Codd,  scrl- 
pturam ,  sieuU  reuera  babet  Erf. 

104)  Klotz.  et  Or.  2.  ex  Erf, : 
eum  eausa  ab  iUis ;  quo  faeto  vr. 
ah  aiis  cum  v.  agetretur  arcUus 
conlunguntur  atque  a  y.  dicerent 
separaatur. 


i 


Cap.  10. 
p-  416.  ▼.    3. 


—  5. 

—  6. 

—  ?. 


460  Cap.  11.    De  uarietate  lectUmis 

sed  tantisper]  te  tantisper:  Omnes  praeti 

quid  causa  optaret]  qoid  causae  optaret: 

Ap.  Ma,  b.^^) 
et  tantnmmodo]  Sic  omnes.'^^) 
snbito  ecce]  sublto  qui  ecce:  T.  Ma. 
idem  qui]  etm  qui:  T.  Aq.  Ma. 


—  8. 


Cap.   11. 

Quid  huic  tu]  Sic  omnes.'<»^) 
11.  %  31.  quid  liqueretj  Sic  omnes.'^) 


105)  Sie  etUm  Erf.  et  6.  Oxx. 
apud  Beehium,  Hlc:  «E  proDUD- 
«  eiaUoDe  dictaotis  ultiam  est  or- 
« tum.»  Yel  magis  fortasse  propter 
gemioam  T. 

106)  Haoe  lectiooem  ,  io  aoti- 
quis  Bdd.  aote  .ildum  uulgatam, 
ex  Erf,  instaurauere  Kloti,  et 
Or,  2.  —  A.Dtea  Emestui,  BeckiuSj 
SehiUzius  cum  Wolffio :  « At  prae- 
«  cedeDtia  «  uisus  est  intelUgere  » 
«  000  admittuot  eam  lectioDem  et 
«ioterpretatloDem.»  Cootra IT^oix. 
(in  Praef.  p.  XVIII.  et  io  Adoo- 
tatiooe)  coDteodit ,  noo  solum  ser- 
moois  coosuetudinem  receptae 
lectioni  obstare ,  sed  etlam  so- 
loecismUm  el  ioesse.  lam  ut  fa- 
tear,  certum  quidem  exemplum 
me  habere  oullum,  ubl  eaussa  aut 
alia  res  ioaolma  optare  cUiquid 
dicatur  ( oescio  ao  ille  habeat , 
ubi  eaussae  aliquid  optari)  ;  certe 
oemo  negablt ,  cx  usu  sermonis 
fuisse ,  ut  caussa  non  solum  di- 


ceretur  regu<rere  oHquid 
siderare,  uerum  etlam  p 
poseere  ac  flagiiare»  Y 
inf.  c.  24,  07.  pro  Quk^ 
extr.  pro  TuUio  e.  5.  Se 
II,  7.  Quae  omnia  sl  s 
ttoltate  eauua  potest ,  e 
illam  legem ,  qua  uetetoi 
optarei  —  Caeterum 
praeterire  debet  OreUU  i 
ra  (in  Emendandis  Ed.  8 
opitularetur ,  ueritate  qu 
bia,  at  sensu  egregia  < 
que  credibllis. 

107)  Emestta  copulani 
quam  e  praecedente  opi 
tam,  in  dublum  uocaalt, . 
eiecit ,  caeteri ,  quod  q< 
retinuerunt. 

108)  Apud  Gemtm  YI 
prlncipium  huius  capit 
ad  fioem  Sphi  30.  exblb< 
est  tu. 

109)  Schiktiius  e  coi 
c(  quod  liquerct  (ad  exei 


tit  aratiane  pro  A.  Caecina. 
picuoquel  perspicm:  Pe.  m.  T.  A 


461 


an  esse  uis]  biesse  uis:  T  (jaee.  m.').  Ap.  Mb.^^^) 
non  enim  tej  fwn  te:  Pk. 
in  fundo]  in  fundum:  Pk. 
quid  ais]  guU  ais:  T  Cpr*  m.).  Ap,  q  (jpr.  m.).^^') 
$.  31  ius  actionemque]  ius  at^  actionem:  Ma.^^^) 
Caecinam]  Cedna:  T. 
uis  ac  deductio]  ius  ac  deductio:  Pe.^*^) 
Fac  in  hoc  . .  •  interdictum]  Desunt  in  Pm.  Aq. 

Ma."^) 
$.  33.  annari J  armati :  Aq  Cpr*  m.}.  Ma. 

conuocati  hom.  et  armatij  coimocari  hom.  et  ar- 

mari:  Pk,  m.  Aq  {nee.  m.).  —  conuocari  hom. 

et  armati:  Ap  Cpr*  m.).^^^) 

Cap.  12. 
eiusmodi]  huiumodi:  Ma. 


Cap  11. 
41«.  V.  IS. 

-  u 
~     1«. 

-  1». 

-      21. 

-  22. 

•     ts. 

-  Sl. 


—       S4. 


<lf  ilf.  D.  12,  20.) ,  quod  noD  pla- 
cvlt.  Conf.  Acad.  pr.  II,  29, 94. 
*  fh.  I,  19,  62.  ad  Att.  YII,  6, 
1*  (ibiqne  Ormum)  15,  1.  19. 
^L  in,  10.  extr.  —  Ramshom 
GtiiiiB.  Let.  8«  15^-  1-  not.  2. 
eoiir.  8.  177.  2.  -  Yide  h.  Inf. 
•4  c  12.  not.  120. 

110)  Copnlam  Graevius  ex  Erf. 
pluns  addldlt.  Conf.  Beck. 

Ul)  Reete  slc  Klotz.  (conf. 
N^.  p.  XIX.)  et  Or.  2.  ex  Erf. 
^««i  Ita  nariatum  est,  ut  alil 
**  legerent,  alll  utrum,  alll 
^i^qne  ellcerent.  Fauent  etiam 
^  Bdd.  Ven,,  ubi  est  mihi. 

112)  Ho€  mendum  et  quod  mox 


sequitur ,  Caedna ,  habetur  etlam 
In  Cod.  T.  apud  Beckium, 

113)  Merito  reiecta  est  Possera- 
tii  coniectura  utm,  quam  etlam 
in  uno  Codice  Lambinut  refert 
se  Inuenlsse.  In  dd.  Edd.  Ven. 
1472.  14S0.  1499.  habetur  uii. 

114)  Quod  tradltum  est ,  in 
plerisque  Codd.  hoe  mendum  in- 
esse ,  legentium  magis  quam  seri- 
bentiam  culpa  acddlsse  suspicor. 
Conf.  Uotom. ,  Lamb. ,  LaUem. , 
Beck. 

115)  Itidem  in  BeeM<  d.  Cod.  %. 

116)  Vere  Beckiuti  «YulgaU 
lectlo  magis  respondet  nocabulo 
ui$ ,  quod  praeeedlt.» 


4 


4dS  Cap.  II.    Ue  uarietate  lecHoms 


Cap  12 
p  4 16  T.  M 


S5. 


-       M. 


a  magistratibus]  tnagUtraWmx:   Pc.  '-*'^)  ant 

magistratibus:  Pm.  T  (jpr.  m.').  Ap.  Ma. 

esse  uideatur,  iterum]    esse  uideator.    uenim: 

Pm."») 
inermes  qui  ad  |  inermesgue  ad:  Omnea  excepto 

Pk.  —  "•)  In  Aq.  est  inter  que  et  ad  a  sec. 

m.  insertum:  cum. 
terrore]  terroregue:  Pe. 

-  *  $•  34.  equidem]  quidem :  Pk  Cpi*-  mO* 

quid  agasj  Sic  omnes.^'^) 
4.  itane  uero]  ita  uero:  Pm»  Aq.  Ma.  *'')  ^ 

-  7.  sed  etiam  tenuiss.]  sed  tefiuUs.r  Pk. 
8.  (ni)  hoc]  trf  hoc:  Omnes.*") 

genus  unum  uel]  gefitu  fiel:  Pk. 


p.  417.  w   I 


117)  Ecce  rursus  auctoritatem, 
qui  Schatxii  typotteta  se  defeo- 
dat  I  Conf.  Or.  1 .  in  nota. 

118)  In  Erf,  uoc.  we  deest, 
itaque  eiecit  Klotziui ,  Or,  2.  con- 
siderate  retinuit. 

119)  Sic  etiam  £r/'.  cum  b.Oxx, 
apud  Beckium,  —  Klotz,  et  Or. 
2.  ita  seruarunt  Yulgatam ,  ut  llle 
inermii ,  hic  inermos  ediderit. 
Quam  scribendi  formam  constan- 
ter  liic  secutus  est ,  ille  cum  Erf. 
uariauit.  Conf.  inf.  c.  21,  60.  c. 
22,  62.  63.  c.  32,  93.  et  ad  d.  g. 
62.  Garaton.  et  Or.  1.  Yariat 
etiam  Palimps.  Taur.  —  Exem- 
plis  apud  ForeeUinum  collectis  ad- 
do  i>ro  TuUio  c.  49. 

120)  Itidem  Erf.  —  Emestus 
correxit  quod ,  eumque  Beckius  et 
Schiltzius   secuti    sunt.     Quorum 


ille ,  «  Bst,   Inquit ,    Graecam 
r«,  Don  r/.»  Contra  Or.  1. :  « 


« h.  I.  quoque  quid  Interrogatiu  ^ 
«accipl  potest,  uel  quasl  dubita»  — 
« tis.»  Itaque  eum  Klotxio  Vulg^  " 
tam  retinuit.  Conf.  snp.  ad  c.  11  - 
not.  109.  et  inf.  ad  c.  13,  36. 

121)  Hoc  menduro  nullo  dubi^^ 
habet  etlam  Cod.  x-t  de  quo  B^^ 
ckius  dubitauit. 

122)  Lambinus  uoc  ut  deleuit 
Hotomanus  contra  sie  inlerpreti^^ 
tus  est :  «  Hoc  cum  exclamatioa    ^ 
« pronunciandum   et    mtgna 
«miratione:  alioqui  enim  di 
«  quidpiam  uideretur»  et 
«  ut  uim  habet  loterrogaUonli ; 
«  si  diceret :  tamm  usque  «o 
«  ritos  existimabimus  tU.9  IUd< 
defendit  GarolOfMMy   adiuuati^e' 
ekius,  reUnent  ac  conseruant  £r- 


tfi  fpratime  pro  A.  Caecina. 


m 


si  qui  mej  si  tfuU  me:  Pe  Cpr.  m.J,  m.  T  (corr.  p  417 

a  pr.  m.J.  Aq.  Ma.  *") 
coegiflsentj  coe^set:  Pk,  m.  T.  Ma,  b.*^) 
Iiaberemj  haberet:  Pm.  T  Cpr.m.J.  —  haberent: 

Ma. 
sl  qui  introirej  si  qtiU  introire:  Pm.^^O 
proliibuissentj  prohibuUset :  Omnes  praeterquam 

Pe.'^) 
possessionis  nostrae  loquor J  fwstrae  possesslonis 

loquor:  Pk.  —  possessionis  loqtior  nostre:  Ma. 
PisoJ  PUe:  Pm.  T.  Ap.  Ma.«^) 
querorj  loquor:  T.  Inmargine:  «al.  ^eror.*'^^) 
%  35.  Quando J    quomodo :  Pe  ^pr.  m. J.  T.  —   quom : 

Pe  Csec*  m.J.  Ap,  q.  Ma.  —  mm:  Pm.  Mb.^^) 


it. 

T.     9 


-.       10. 


-       II. 


"        19. 


«CXIM,  SeMUiius,  Klotziut.  Af- 
fenuitQr  doo  Liuii  loca,  lY,  2.  V, 
^)  quoinm  tamen,  ut  extra  dls- 
^en  ipsa  sint  posita,  haud- 
^Qtqoam  tanta  est  similitndo ,  ut 
PiUtldlum  Tulgatae  nostrae  Inde 
P«U  pouit-  OnUiui  uoc.  ui  prius 
Boeli  inclusit,  deinde  eieclt.  II- 
^^Boiomano  dablmus,  fortasse, 
QQoiD  lioece  ui  deleuerimus,  non- 
dom  omnibus  numeris  absolutam 
hn  TuKUanae  scripUonls  resUtu- 
QMiem. 

123  -  28)  Srf.  quoque  :  « Sl 
■fHl  • . .  coSgisset ...  sl  gui .  .  . 
tprolilbnissal»,  et  slc  edlderunt 
Mkis.  et  Or,  2. ,  praeeunte  TFtm- 
i»o,qiil  In  d.lVa^al.  p.LXXY. 
■•risslme  scripserat:  «Vera  slne 
«dubio  seriptura  est,  mutata  ab 
c  indoetto  libnrili ,  qui,  Ignarl  pro- 


«  nomlnls  qui  forma ,  pro  quo  quis 
« saeplssime  posuerunt ,  nume- 
«rum  pluralem  pronominls  quii 
« esse  arbltrati  sunt.  Slmlllter 
«  formam  quae ,  genus  femlnlnum 
«  pronomlnls  qui ,  saepe ,  maxl- 
«  me  In  elocutlone  si  quae ,  In  qtui 
«mutauerunt  llbraril»,  ueluti  h. 
Inf.  c-  13,  37.  —  Apud  Quinti- 
lianum  Y ,  11 ,  33. ,  ubl  hic  locus 
vs.  «  CTi  f  j .  .  .  non  haberemi^  ex- 
hlbetur,  uerba  quidem  singulari 
numero  leguntur,  at  bis  prono- 
men  quis, 

127)  Slc  Beekii  Godd.  C.  S. 

128)  Prlml  omnlum  Klotx.  et 
Or.  2.  ex  Erf. :  quaero.  Dublum. 
Gonf.  inf.  ad  c.  14,  41. 

129)  Erf. :  ^o.  —  Beekii  Codd . 
G.  T.  quomodo  (sic  etlam  Edd. 
Ven.  1472.  14S0.  1499.) ,  H.  S. : 


[■i 


Cftp  12. 
p  417  ▼.  18 


-  19. 

-  20. 
12. 


464         Cap.  11.    De  uarietate  leetionis 

prohibuerfnt]  prohUmerutit :  Pe.  T  et  Aq  Cpr.  m.}* 
Ma.  —  prohiberaU:  Aq  Csec,  m.)."®) 

Calpurnius]  CalphunUus:  Pe.  —  calfitmlus:  Ma.    . 

idem  dicasn  ita  dicas:  Pe. 

quid  (id')  ad]  guld  ad:  Omnes.^^'} 

At  ad  actoris]  aut  ad  actoris :  Oranes.^?) 

et  ad  animaduersionem]  et  ad  animaduersionemf  :-^ 
Pe.  Ap.  Mb.  —  et  animaduersionemf  Pk,  m.^^C 

ages  iniuriarum.]   aiea^   /nluriamm:  Pe,  m.  T. 
Ap.  Mb.  —  aies?  Iniurlarum:  Aq«  Ma.  —  I 
Ag.  ante  v.  aie«  nescio  quid  Cfortasse  interpun 
gendi   signum,  quale  modo  post  v.  antmad 
uersionem  habulmus])  erasum^  tumpost 
a  sec.  m.  punctum  interroxandi  adieetam  est.^ 


ettm.  —  Wundenu  (io  d.  Praef. 
p.  LXXV.  seq.}  cum  refellit  Vul- 
gitam  quando  (conf.  tamen  Jlfad- 
uigium  ad  V.  de  Finihus  8,  21. 
et  23,  67.)*  tum  perlnde  ac  su- 
pra  in  cap.  1 ,  2.  (uide  nostram 
npt^m  8.  p.  436.)  defendit ,  quo 
illud  sfgnificare  quoniam.  Itaque 
OreUfttf,  qui  in  Ed.  prima  Vul- 
gatam  qiKindo  seruauerat,  in  al- 
tera  dedit  quoniam;  sed  statim 
Ib  Emmdandis  (p.  463.)  cessit 
Klotsio,  qui  quom  interea  edi- 
derat,  atque  sic  in  Erf,  legendum 
esse  censuerat,  cum  dictlonis  tum 
formae  scribendi  singuiis  adiectis 
exemplis  e  sequenti  cap.  16,  47. 
YS.  ^ttttfn  de  iure  rel.  et  e  prin- 
ciplo  Plancianae  ?s.  quum  propter 
{Wunder.  !.  !.  p.  94.).  Equidem 
nihil  repugno,  tanlummodo  con- 


ieetanm    Dostram   ad  e.  1» 
(d.  not.  8.)  commendo.  — 

130)  Hane  conlecturam  ni 
quam  Inueni  alias ;  prius  illti  ^ 
mendum  etiam  a  BeeHo  e  Codc^  - 
C.  S.  X'  affertur. 

131  —  34}  Similis  exUt  in  B^- 
ckii   Codd.  uarietas.  Erf.  Iiab^^ 
Quid  adf  deinde  aut  od,  deD&' 
que  adque  pro  et  ad,  —  Loca^^ 
uexatissimus  et  aliqua  ex  part^   • 
ut  opinor,    omnlno   desperatn^   ' 
illud  tamen  relictum  nobls  sol^^' 
tium,  quod  non  in  sententia,  s^^ 
in    uerbis    tantum    summa  ha^^ 
dubitatio  perturbatloque  uersatar'' 
Nam  manifestum  est,  qalbnKufl^ 
que  uerbis  Ciceronem  hoc  deAOB^ 
strare,  neque  ad  inuestigatlonein 
restitutionemue  possesslonis ,  ne- 
que  ad  rel  flimiliaris  disceptatio 


tfi  oratume  pro  A.  Caecina. 


M6 


Cap.  13. 

S.  tacebit J  tacebU :  Pm.  T.  Aq  Cpr.  m.).  Ma. 
reatiliiat]  restUtias:  Ma. 


p.  418  V.    I. 


lamniue  reparationem ,  sed 
idletam  taaUim  actoris  actlo- 
Inlnrlarum  ualere.  Conf.  L. 
.  L.  15. 8- 46.  L.  17.S.ult. 
.  Oe  Inlurils.  L.  2.  S-  4.  De 

boB.  Paum  V,  4, 12.  ^  In 
I  primarlns  est  serupulus 
ocCoris  et  notionem,  —  Hae 
fT.  DD.  sententlae : 
roaumtts  a  princlplo  Iteran- 
eenset  t.  iniuriarwn  cum 
ogatfanls  Bota,  tum  pro  Aut 
iL  sle  tcrlbit:  «Ciim  ad  a- 
is  uitUmm  et  animaduerslo- 
1  agatur  iniurlarum ».  — 
imu  edldit:  «Quid  deni- 
r  ad  los  cluile,  ages  Iniuria- 
T»  —  eiectls  Intermediis 
kni  ac  pro  glossemate  dam- 

*  Cuiaeius  (Obss.  Y,  17.) 
Ifort ,  in  transltu  quldem , 
;   «quid  denique  ad  ius  ci- 

avi  ad  actoris  notionem  et 
■aduerslonem  ?»  —  P.  Faber 
dtt :  «  Quid  denique  ad  ius 
la  aut  ad  praetoris  notionem 
id  animaduersionem  ?  ages 
rlamm.»  —  &ii<ltslm<us  con- 
t  «ant  ad  actoris  notatia- 
.»  ^  Graeuius :  « Quld  ? 
eav.  po. :  quld  ?  ad  rest.  e. 
>•  resiitui :  quid  denlque  ? 
.  c  aut  ad  actoris  notionem , 
\A  animaduersionem  ages  ? 
rlamm?»  —  Emeetus,  ne- 
|no  inre,  glorlator,  se  unius 

M«tna,  Lib.  II. 


uerbuli  adiectione  id  et  Inter- 
punctione  loeum  correxlsse,  quum 
edlt :  «Quid  id  ad  cau.  po.  ?  quid 
«ad  rest.  e.  q.  o.  restitul?  quid 
« denique  ad  i.  c.  aut  ad  actoris 
«notlonem  et  ad  animaduerslo- 
«  nem  ?  Ages  Ininriarum  ?»  —  Ga- 
ratonius ,  ut  solet ,  caeteris  cum 
praestantlor  tum  modestior ,  «  Lo- 
«cus,  inquit,  est  plane  mendo- 
«  sus,  quem  sanat  quidem  secando 
«  et  urendo  Lambinus  ,  et  mollius 
«pertentat  Fa6er:  uerum  codices 
*<  sunt  exspectandi  meliores.  Cer- 
« te  ferri  non  potest  uox  aetcris , 
«  qua  deleta  sensus  constareiw  in- 
« terrogatlo  post  t.  ages  mlM  non 
«  placet.  Melius  eellocatur  aut  an- 
«  te  ages  aui  posi  iniuriarum,»  — 
Beekius  aduersus  J^mesdfm  notat : 
«<d  nec  necessarium  uldetur,  ui 
«indlcetur  repeti  Calpumli  re- 
«  sponsum ,  et  offendlt  aures  posi 
«9uuf»  (conf.  tamen  pro  Quim- 
cHo  c.  25,  79.).  Sublnde  addli: 
«Manei  uel  sie  difficultas  in  ul- 
«timis  uerbis,  nam  ad  aetorls 
«  notlonem  haud  dubie  facli  aeilo 
« inlurtarum.  Itaque  uoc.  aetoris 
« uncinls  inclusi  ut  suspectum. 
«  Sed  uerba  ages  iniuriarum  ma- 
« lim  slne  inierrogatione  legi.»  — 
SchUtxius  P,  Fahrum  Ita  seeutus 
est ,  ut  <d  ab  Emesto  acceperit 
et  ad  (anie  animaduersionem)  de- 
leuerlt.    —     OrelUtAS  in  prima : 

30 


C^.  13. 
p.418  V.    1 

—  t. 

-  & 


—        4. 


466         Cap.  11.    De  uarietate 

aedes  tuasj  aedes  suas:  Pm.  T.  Ma. 

factam]  fictam:  Pm.  Ma.^^^) 

de  cloacis,  de  minj  et  de  cloacis  et  de:  Pk 
qui  de  cloacis,  de  min.:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma 
In  Pm.  pr.  m.  etiam:  qui  de  min. 

interdicit  Is  repentej  i$iterdicit  repetUe:  On 
praeterqnam  Mb.^^^) 


«  Quld  [id]  ad  cau.  po.?  quid  «d 
«  r.  e.  q.  o.  resUtul?  quid  d.  ad  i. 
«  eiuile?  At  ad  actorls  notionem  et 
«[odj  aniinaduerslonein  ages  In- 
«iuriarum. »  Sed  in  secunda: 
«  Quid  id  ad  cau.  po.  ?  quid  ad  r. 
«e*  q.  0.  restitui?  quid  d.  ad  i. 
«ciuile?  At  ad  auetorU  notionem 
« atque  animaduerslonem  ages  In- 
« iuriarum. » ;  o^  ex  sua,  aticloris  ex 
HMi  coniectura  (quamrefertSa- 
«tiUvf ,  Bes.  $.7.  p.  63.),  atque  ei 
Erf.'-'  Klotsiui:  «Quidad  cau.po.? 
«  quid  ad  r.  e.  q.  o.  rcstitui  ?  qnid 
«  d.  ad  ius  ciuile  aut  ad  actoris  no- 
«lionem  atque  aDimaduerslonem 
«  ages  iniuriarum  ?  »  Ecce  sensum 
Interpunclione  denuo  pessumda- 
tum ,  contempta  admonitione  Be- 
ekii  (t.  sup.)  et  Orellii  exemplo, 
modo  legas  etiam  V.  D.  adnota- 
tionem.  Eiusdem  farlnae,  quan- 
tumuis  diuerso  carminc,  est  in- 
terpretatio  Oiiandri,  qui  hunc 
locum  sic  reddldit :  «Aber  wie  ge- 
«  hOrt  Das  zu  elnem  Fall,  wo  vom 
«BesiUe  die  Rede  ist?  Wle  ge- 
«hdrt  Das  zu  dem  Ersatz  fQr 
«  Den ,  der  In  sein  Recht  wleder 
«eingesetzt  werden  muss?  Wie 
«reimt  slch  Das   mit  dem  bOr- 


«gerilchen  Recht,  oder  mii 
«  Begrlffe  eines  Kligers  Qnd 
«Ahndung?»  —  Sed  ut  ad 
diora  reuertamur ,  Sauiniui{ 
de  uerbls  quldem  consllio  € 
tonii  usus,  distlnguendi  han 
tionem  commendauit :  «Qoid 
«cau.  po.?   quid?  ad  rest. 
« 0.  restltui  ?  quld  denique 
«ius  cluile?  aut  ad  notionei 
«ad  anlmaduersionem  agea 
«  riarum?»— Malim  ego  sic:  «i 
«  ad  cau.  po.  ?   quid  ad  rei 
« q.  o.  restitui?  quid  d.   ai 
«cluile?   At  ad  notionem  c 
«animaduersionem    ages  inl 
«  rum.»  —  ;  ut  fatear  tamen , 
dum  mihi  de  uoc.  notionem 
ne  liquere ,  neque  exempla,  i 
afferrl  solent,  omnl  modo  s 
facere ,  uelutl  pro  Sestio  e. 
eensoria  notio  et   iudieium 
ctissimi    magistratus ,     da  f 
cons.  c.  19.  —  censorium  iudk 
ac  notionem ,  itidem  in  As.  4 
Adde   de  Off,   III,  31.  noK 
animaduersionesque  Censorm 

135)  Mendum  hoc  et  tria,  ^ 
praecedunt ,  sunt  etiam  in  A 
Codd. 

136)  Itidem  5.  Oxx.  apnd 


in  aratume  pro  A,  Caecinn. 


467 


obmutescet?  in]  ommutescet  et  in:  Pk. 
quid  faclatj  Sic  omnes.^^^) 
C.  Plsone]  C.  PUo  tne:  Mb.  —  C.  xofie:  Ma.*^) 
prohibito,  prohibito]  prohibito:  Pe,  m.  T.  Ap, 

q.  Ma   —'^^)  prohibebU:  Mb. 
coactos  et   armatos]  armatos  et  coactos:   Pm. 

T.  Aq.  Ma  Chic  cohactos^. 
prohibitus  sls]  Sic  omnes.^^) 
omnino  inauditum]  iiou  inauditum:  T. 
armatos  tibi]    armatos  se  tibi:    Omiies  excepto 

Pk.'*') 
accederes:  deiici]  accedes.  res  did:  Pm.  —  ac- 

cederes  dici:  T.  Aq  Cpr*  mO-  Ma. 
accesserlt]  Sic  omne^s.^^') 


Ctkf.  IS. 
P.4IH.  V.4. 


—  6. 

9. 

—  1«. 

—  11 

-      tz 


k  y  cuios  uero  t^. :  interdi- 
I  rap.    —    Brf. :    interdietii 

)  EUam  Erf.  —  Eadem  est 
e  snp.  c.  12, 34.  (not.  120.}, 
U,  SekiUiU,  BedsU  eonie- 

giMMl.    Gontra  uidesis  Or. 

nou. 

I)  De  hoe  mendoram  genere 

tap.  p.248.  not.  119. 

)  Beee  iteraUo,  qoae  in  cer- 

idlee  nullo  inuenitur,  ne- 

tanea  dubia.    Similia  uide 

e.  1.  eitr.  (h.  p.  437.)  ibi- 
lOt.  11.  et  inf.  c.  20, 83. 
>)  Graeuiusi  «Adieei  inter- 
iMoBis  notam  ei  Erf. ,  sen- 
1«  loci  id  postulante.»  Et 
,  m  opinor,  quamquam  uir- 

fvbstituit  Emestut  et  prae- 
im  SekOtitim  deinceps  cae- 

Hie  autem  edldit  «  prohibi- 


«tusT  Sie» ,  propter  Ed.  Ven, 
1480.,  quae  habet  «prohibitus 
sisst»  (sic  ettam  1472. 1409.),  et 
secundum  Garaton4um,  qul  scri- 
pserat:  «Suspicor  fuisseproA.  j<s? 
« tie  uel  etiam  prohibitue  f  $ie:» 
sed  neutrum  placuit.—  De  peruer- 
t^ManutU  interpunctione  (interdi- 
xit?)  conf.  Ferratii  Ep.  VI,  7. 
et  Garaton.  ad  h.  I. ,  qui  illi  no- 
strae  fauent.  Caeterum  Wunde- 
rui  ei  Erf.  nlbil  tradidit. 

141)  lUdem^rf.  et  BeekiiO»x., 
eamque  leetionem  uerisslma  ratlo- 
ne  et  Garatonio  auctore  restltue- 
rant  JSQols.  (cuius  uide  Praef,  p. 
XX.)  et  Or.  2. ,  quum  Emestut 
uoe.  te  eipulisset,  P.  Faher  au- 
tem  arwuUit  pro  armatot  conie- 
clfset. 

142)  Bi  Emetti  coniectura  te- 
mere  Srhatziut  recepit  aceetterit. 


408        Cap,  li.     De  uarietate  lectumu 

k  $.  37.  dellcttar  omiilno.]  dellcHur.   Oainlno:  Pe, 
T.  Aq.  Ma.  —"^]    In  Pe.  deUitur;  )n  j 
M».  tHeitur. 
k  aeqattste  ateria]   aeqaitftte  uertU:  Pin.  1 

q.  Ma.  —  ae^tttatetn  uertit:  Pk- 
nerba  IpsaJ  Sic  omnes.'") 
I  Venun  Ita  estj  Verum  ett:  Pm.  T.  Ap,  < 

utl  dlclsj  ut  dlcls:  Pm. 
tDornm  quldemj   fuitJem  tuonm:   Pm.  1 
q.   Ma,b.  —  tuorum:  Pe. 
I.  assematl]  ae  teruati:    Pe.  T.  Ap.  Mb.  — 

uaH:  Pt.  Ma.'") 
perterritosl  Slc  omnes.'**) 
I  tam  insignij   tam  tam  fnstg;ni:  Ma. 

p.  si  qna]   si  que:  Pe.  Ma,  b.  —  si  yuo:   F 

persplcuam  non  sitj  Slc  omnes.**') 


143)  Recie  SMiiiu  et  eo 
tleoie  lam  OreUio  (In  Bmendd.  p. 
463.)  prlttlnam  Gratuii  lectlonem, 
dMeitur.  Omnino.  lam  reuoca- 
ult.  Conf.  Praaf.  p.  XX.  — 
SeMUi.  Or.  1.  %.:  deiicitur 
no.  lam  rel. ;  coDtra  Buk.  et  uul- 
go  :  deiieitvr.     Oinnfno  iam   rel 

144)  Unus  Erf.:  auerba  gui 
•  <lem  Ipsas,  el  lU  ffloC.  cum 
Or.  2. 

145)  Prlaspieiidum  habet  Er/'. 
De  Dtroque  utde  Berkii  Codd. 

146)  Klotx.  el  Op.  2.  et  Et{.  : 
pTOIerTitut ,  Lambino  ,  ut  ferlur, 
eerte  Wvadtro  (I.  I.  p.  LXXVI. 
tcq.) ,  hortanl«.  —  Conr.  sup.  c. 
«,  U. 


147)  £r/.  quDiiDe :  ail 
el  lU  £10(1.  ei  Or.  3.  pi 
dere ,  tDclore  n-'und«r« 
LXXT.  Conr.  fa.  sup.  id. 
34.  p.  463.  Dot.  123.  - 
QaUttilianum  y  ,  10,  08. 
CDi  alTerlnr  magl»  qaaa 
tur,  falsce  uerfals  :  ■  TkUi 
«  Ctccro  pro  Ceeima  lUM 
"  inletrogat,  li  haei:  acltv^ 
«  guar  lit  ?  elmul  cDlm  ^ 
«lur  omnli.D 

148)  Erf.: 
sK.n  Sed  quoDiam  In  I 
posi  partem  depeKUld 
Inclplt  *Ic,  . 
(eriumrel., 
ptvtpieuHm  til ,    atqiw  M 


in  aratiane  pro  A.  Caecina. 


469 


%fi 


Cap.  U. 

%.  38.  possessionesj  possessionis :  Pe.  T.  Ap.  Ma.J*')  p.4i8  t«7 

sentenUa3  summa:  Pk. 

huius  interd.3  istUis  interd.:  T. 

deininuta3  dimimUa:  Omnes.^^^) 

si  auctoritatej  si  in  auetoritate:  OmnesJ^O 

ulrorum  talium]  uirorum  talium  talium:  Ap. 

uls  a.  h.  i.  approbataj  itis  a.  h.  i.  approbatum: 
Omnes."*) 

eteci  •  .  .  non  deiecij  Sic  omnes.^^^) 

in  aequitate  defensionisj  iniquitate  defetisiofiis :      .    m 
Pm.«*) 
$.  39.  nnllum]  tmlli:  Omnes.'^^)  -    u 


- 18.  n. 


—  Sl.St. 


et  Or.  a.  edideruDt.  —  Olim  Er- 
iMfftts;  «An  Cicero  scripsit  /ll? 
«  oam  eoQioDCtiui  caussa  Dulla  est 
«idonea.»  Conf.  Beekium  contra. 

149)  Sic  Erf.  quoque. 

150)  Hoc  ex  Erf.  Klotxiu»  re- 
cepit^  Or.  2.  non  item. 

151)  Slc  etiam  5.  Oxx.  apud 
Beekium.  Erf.:  «lim  auctoritate. »» 

15S)  Etiam  Erf.  —  Sed  ueram 
lecUonem^  pridem  receptam,  nunc 
lial>et  P.  T.  —  De  caeteris  uesti- 
gUs  nide  Beekii  notam. 

153)  De  hae  lectione  et  mea 
coBleeiuni  uide  supra  p.  393  — 
400.  —  Similium  mendorum  spe- 
dmlnibus  illic  allatis  haec  addo : 
stfesrv  pro  deiicere  sup.  c.  8,  23. 
yro  Quinctio  c.  26,  81.  (h.  sup. 
p.  257.)  e.  31,  98.  (p.  271.) ;  deii- 
me  pro  reHcere  h.  inf.  c.  30, 88. 
Conf.  AquHa  Roim.  sup.  ad  c.  9 , 
U,  cit.  (p.  454.  not.  82.) 

154)  Hic  locus  a  Rufi.niano  (de 


Fig.  Seta.  et  Eloe.  g.  6.)  sic  ex- 
hibetur:  «Eieci  ego  te  armaUs 
«  hominibus ,  non  deieci ,  ut  tan- 
«tum  facinus  non  in  aequitate 
«turis  sed  in  una  litera  latuisse 
«uideatur.»    Parum  accurate. 

155  et  156)  Erf. :  nuUum  —  qui, 
P.  T. :  nuUi  —  qui.  Illud  falsum 
est,  quod  LaUemandue  refert,  Po* 
rtsf.  duos  haberentiZJttm;  quibus 
sublatis  reliqui  sunt  Palat.  2.  et 
Ox.  x»  Apud  Beckium.  Sed  quod 
etiam  Oxx,  omnium  scriptura  esse 
uidetur.  £x  quo  inteliigitur,  er- 
rasse  cum  aliis  Garatonium ,  qui 
dixerit ,  quod  ab  uno  LamJbino  fb- 
isse.  Immo  alterum  ^tiod  (ante  t. 
muUt/tidine)  £am&tntim  habet  au- 
ctorem,  et  utrumque  quod  pro  gut 
probatur  Ferratio  (Ep.  lY,  12,  5. 
p.  296.).  Recentiores  autem  alte- 
rum  hoc  quod,  meram  sane  con- 
iecturam,  merito  missum  fecerunt 
omnes ;  caeteroquln  etiam  de  in- 


Cap.  IS 

p  418  ▼  34. 


p.  419.  T.  S. 


470         Cap.  11.   De  uarietate  letManis 

qui  obstiterit]  quod  obstiterit:  Omnes  excepto 
Pk.  '*«) 

Cap.  14. 

ut  iila  res  aliquid  aiiqua  ex  p.J  ut  ista  res  cum 
aiiqua  ex  p.:  Pk.  —  ut  Uta  re  aliquid  cum 
ailqua  ex  p.:  Reiiqui  omnes/^0 


terrogatioDis  Dota  post  uoc.  Aomt- 
nihui  poDeDda  amblgitor.  Itaqiie 
nuUum  —  qui  —  homAmkuif  — 
ediderunt  Em,  etScAa^s.,  hic  cum 
coDlectura,  excidisse  vy.  etim  eo 
ante  qui;  —  nullum  —  qui  —  Ao- 
minibu» ,  —  Beek» ,  Or.  1.  et  2. 
(cum  coniectura  quin  pro  qui), 
Elotz,  —  WeiskSui  (culus  Edi- 
tlooe  foedo  casu  careo)  quod  re- 
tinuisse  dicitur.  Rauiue  (Yar.  LL. 
I,  3.  p.  07.)  ita  locum  repraeseu- 
tat :  « miUum  (ei)  exp.  i.  constito- 
«tum,  eui  obst.  arm.  hominibus 
•  0$)  qui  m.  c,  o.  i.,  s.  o.  aditu 
«quempiam  (f.  quopiam)  proh.»; 
ubi  uocc.  ei  et  ie  non  supplendi 
(conf.  Or-  2.),  sed  interpretandi 
caussa  putoadiecta  esse.  —  Equi- 
dem  slc  existimo ,  Ciceronem  scri- 
pslsse:  «ntiUumexp.  i.  constitu- 
«tum,  quod  obttiterii  arm.  homi- 
«nibus  qul  m.c.n.  i.  s.  o.a.  quem- 
«piam  prohibuerlt»?  —  Quippe 
urgetur  uerbum  obMtiterit  ,  quod 
continet  excusationem  fiicinoris  , 
quumilla,  quaesequuntur«qul  — 
prohibuerii »  continent  facinus 
ipsum  cum  irrisione  excusationis 
aropliflcatum.  Vertas  in  hunc  mo- 
dum :  « FUr  dlese  Sache  soll  es 
«keineKlage,  keinen  Rechtsbc- 


«helf  geben,    weil  der  nur  be — 
«wafftaeten  Widerstand  geobt  ha — 
«be,   welcher  mit  einer  gesam — 
«  melten  Menge  den  Andeni  nichr 
«  alleln  am  Elntritt  soodem  aocl 
«ao  der  blofseo  AnaiheruBg  hii 
«derte.» 

157)  Erf.:  ut  Uta  re  aiiquid 
aiiquaewp.  ~  P.  T.:  u*dig*area^^m 
liquidiautexaliquaparte  (Vlde  Feg^^ 
ronum  l.l.in  Erraiie).  QQeterlpliinP' 
reperta  ae  cognita  nli  attlnet ,  ai 
teriorom  conleeturaf  enamerai 
(Videsls  iDter  caeteros  Ihimp/hir^i 
I.  I.  p.  0.)    Itaqoe  secundom  Fe^^ 
rotnim  Elotziu» :   «  ot  distare  al  ^- 
«  qoid  aut  ex  aliqua  parte  »  reL    « 
(Coof.    Emendd.   TuU.  p.  15.  ^S 
Praef*  Ed.  p.  XXL)  ;  Or.  9. :  «ist 
•  id  distare»  rel. ,  qoi  tamen  i0 
Emendd.  p.  403.  Khtzio  se  aecooft' 
modanlt.  E  oerbls ,  qoae  praeee- 
dont ,  QitM  ergo  t  hoe  quam  hab^ 
uim,   qnntk  In  oiio  P.  T.  defH 
hoe,  a  dd.  BdltoribQS  e  eaeterl' 
Codd.  soppletoai  est,   oec  debol^ 
eios  emendatlonls  poenllere  Eky 
tzium  (Fraef.  p.  XXh).  EauH.cO^ 
uidentur  mlserabiUa  tnt  Illa  in  P* 
T.  reperta  (\,  I.  p.  07.  seq.) ,  non^^ 
curas  ad  h.  I.  nihil  moror.  —  Il^ 
lud  addam,  etiam  hodie  lensui^ 


tft  aratiane  pro  A. 


4T1 


in  posseHsionemJ  Sic  omnefiu^^') 

alque  deliciarj  Sic  omnes.^^^) 

an  eademj  an  in  eadem:   Omnes^^^),  at  in  Aq. 

correctum. 
et  iisdemj  Sic  omnes.^^') 
ante  occurratur J  an  occurratur :  Pm.  T*  Aq  Cpr. 

m.)*  Ma. 
uemm  etiam  adspicerej  uerum  adsplcere:    0- 

mnes.  *^') 


Cf  14. 
p  419  T.    4. 

-         5. 


~        6. 


1 


[ 
f 


loel  imerpungeDdl  ratlone  perlcli- 

tari.  Equldeiii  sie  disUnguo:  «Quid 

«ergo?    hoe  quam  h.  ulm?    ut 

«  distare  tliquld  —  uideatur ,  u- 

«  tmm —  expellar  ae  deliciar,  an— 

«  aota  oecumtur »  ne  —  asplrare 

«  poMim.  Quid  hoe  ab  illo  differt? 

c  at  ille  eogatur  —  ille  —  non  co- 

«  gntar.  Yldete  ~  uelitis  I »  Quippe 

est  series  Interrogationum  eum  re- 

sponslonllms  atque  exelamaUone, 

extronMe  e.'  13.  sententlae  adlun- 

eia.    Macro  ect  In  eo,  quod  ex- 

tpeetntio  prlns  mouetur  (ti.  «ut 

idlstare—  aspinre  poMlm»),  pel- 

wa  eUam  loeo  fore  lllum,   qui 

HB  expnlerit  ingreasmn,  sed,  quo 

UMarlas  ahigereC»  adeo  llnef  suos 

«iraisas  slt;  detode  e^ntraria  ad- 

Hnarierom  seatenlla  qoaf  i  neeo- 

tato  profiBrtor  atqae  indigna- 

tfiti  fflieo  eomnittitar. 

158)  Itidem  Erf,  eaeterlque. 
^te  P.  T.:  in  poumione,  pro- 
btlam  Ayrofie  atque  a  Klotsio  et 
^.  2.  reeeptum.  Conf.  Maduig. 
^  ▼.  de  Fin.  %,  5.,  Ferrar.  ad 
in.  Phil.  11. ,  et  Lewica. 


159)  Klot%.  et  Or.  2.  ex  Erf, 
et  P.  r. :  ae  deiieiar. 

160)  Slc  Beekius  cum  Lamhino 
edldit  et  Garatoniut  defendlt. 
Hotomano  placet,  quod  diclt  In 
Codd.  haberi:  an  eum  eadem; 
Pa$teratio :  an  ut  eadem.  —  Em. 
et  Schii^ts:  an  quum  eadem.  -^ 
Nunc  recte  Klotziut  cum  OreUio 
ex  Erf  et  P.  J. ;  an  eadem, 

161)  Sic  etiam  Erf.  et  P.  J., 
et  sic  edideruDt  Or.  et  Kloix.  An- 
tea  plerique:  cUque  iiidem  aut 
atque  in  iisdem. 

162)  Sie  eUam  Erf  et  P.  T. 
Item  £dd.  Ven.  1472. 1480. 1409. 
^f cens.  1511. /unt.l515.£tijjf<l.l515. 
(B.  IVof  .j  —  Contra ,  uoe.  etiemi 
habetur  In  Aldina  1519.,  In  ^esM- 
tianit  1522.  1527.  1531.  etdeln- 
ceps,  quod  sciam,  In  omnibus.  Pri- 
mus  eiecit  MOotxiut,  rursus  Or.  2. 
retinuit.  Me  codicum  consensus 
mouet ,  ut  Klot%io  asi entiar ,  quum 
praesertim  neutra  lectlo  quicquam 
uitiosi  iDusitatiue  habeat.  Conf. 
Diuin.  in  CaecU.  c.  18,  59.,  in 
Verrem  Act.  1,3,9.   IV,  41,90. 


472         Cap.  11.    De  uarietate  lectianis 


P.4I9.V.7.  quid  hocj  ^i  hoc:   Omnes,  at   in  Aq.  corre- 

ctumJ*^) 
-    15  S*  M.  rationem  iuris]  rationem  quam  iuris:  Pm. 

pericuiosum  estj  Sic  omnes.^^^) 
[est]  captiosumj  est  captiosum:  Omnes*^^) 
est  turpissimum  illudj  Slc  omnes.^^) 
rei  atque  actionisj  rei  atque  acttotietn:   Pm.  T. 
Ap,  q.  Ma.  —  In  Ag.  deietum  rd  ati/ue  a  sec. 
m.  —  rei  uim  atque  acttotiem :  Pk.  —  rei  iu^ 
terdictum  atque  actiotiem:  Pe.  Mb.^^^) 
f.  420.  V.  I.  $•  41.  queramurj  quaeramus:  Pm.  T  (jfv.  nu).  Ap.  Ma. 


-        16. 


-        19. 


—  S. 


~  ». 


—         6 


causa  potestj  causa  iioii  potest:  Ma.^^) 

et  certisj  atque  certis:  T. 

cum  ferroj  Desunt  in  Ma. 

ibi  ttimj  ubi  ttim:  T.  Ma. 

neque  sauciusj  fiemo  saueius:  T.'^') 


et  57 ,  126.   —  Kursus  h,  inf.  iD 
fi.  h.  cap.  et  c  26,  73.  etc. 

163)  Primus  OrelHus,  deiDde 
KlotzitAS  ex  UDO  P.  7. :  quid  ,  sic- 
ut  Latnhinui  cooiecerat.  —  Per 
seDsum  malim  qui, 

164)  Uous  P.  7. ;  hoc  est  peri- 
culosum,  quod  Klotxius  recepit, 
Orellius  itenim  merito  repudiauit. 
Prius  ipse  Klots.  (io  Seebode  etc. 
Nou.  Aooal.  1833.  p.  37.)  com- 
meodauerat:  est  perieulosum, 

165)  EUam  Erf.  caeterique. 
Quare  ex  seoteotia  Klotzii  1. 1. 
Or,  2.  uncis  liberauit  uoc.  est, 

166)  Etiam  P.  T,  -*  Klotz.  ex 
Erf,:  illud  est  turpissimum;  Or. 
2. :  turpissimum  est  illud ,  errore  , 


ut  opinor ;    In    Emendd.  p.  463. 
Klotzto  eoneeasit. 

167)  Sie  P.  7. ,  Peyrono  ao 
ctore ,  ^  et  pleraeque  Edd.  anti 
quiores ,  uelnti  liml.  Ald.  Aseenu 
Heruag.  Camer.  Lasnb.  —  Ktots 
(coof.  Praef.  p.  XXI.  aeq.)  et  Or 
2.  ex  Erf. :  r$i  ius  atque  aeti' 
onem,  sleat  iBtea  Sckatsius  e 
Graeuii  sententli.  Praefizam  ha- 
bent  Bm.  ei  Beck.  et  Yen.  147i. 
1480.  1499.  —  Sensu  praestare 
uidetur  Erf. 

168)  Hoc  meodnra  extat  etiaai 
io  Cod.  X*  Apnd  Beekium^  coiiis 
uide  ootam. 

169)  Em  ,  Beck.,  Schutz.  erae- 
ra  cooiectura  ediderunt  sauciatus. 


in  oratiane  pro  A.  Caecina. 


473 


p.  4t(>.  V.  6. 


—         7. 


—  8 


possessionis3  possesHonibus :  Mb. 

ne^bis  esse  fnctain3  mgabis  faetam:    Omnes 

praeterquam  Mb.  0"  T.:  negabas).  ^^^) 
occisioj  occusio:  Pk. 
Ego  exercltas3  Et  exercltas:  Pe,  k^  m.  T  Cpi** 

m.3«   Ap.  q.  Ma. 
maximosj  maximus :  Pe.  T  Cpi**  oiO*  Ap ,  q  Cpr« 

m.  cnm  pancto  post  h.  v.). 
pulsos  et  fagatosl  et  pulsos  etfugatos:  Ma.^^^)      -     9 

Cap.  15. 

•8.  maior  ea3  maiorem  ea:  Pm.  —  matore  ea:  T.      -    >« 

Ma.'^») 
demouetj  dimouet:  Omnes.  —  dimouere :  T  Cpr»      -    >* 

m.). ''') 
relinquunt3  relitujuettt :  Pe.  T.  Ap,  q  Cpr*  ^*)* 

Ma.^^^)   —  In  Pe.  expunctum  t6  n  in  syllaba 

media. 


-       15 


neeessitate,  aii  reeta  Oral- 
in  prima  adnotanit.  Qnem 
i.  •ecntos  est,  adeoqae  in 
ntla  retinnit  cedentem.  Conf. 
L  In  Emmdd.  p.  463.  —  De 
fotieiiu  uidesif  ifo».  JfareeU. 
».  870.  (Ed.  O^rlaek  et  Roth) 
niea. 

I)  Apud  ^eeJUiMii  anni  affer- 
M.  X'f  'n  Quo  deslt  noc. 

ande  noUm  tamen  inferre, 
leleris  omDibus  Inesse.  Yete- 
Bdd. ,  quas  antea  laudaui, 
iores  Aldinae  1519. ,  non  ha- 
«Me,  d,  Jldina  et  deinceps 
rae  habent.  Klotz,  et  Or,  2. 
idum  Erf.,   misere   alias  b. 


1.  comiptum ,  denuo  eiecerunt ; 
incertum  au  reote.  Conf.  tamen 
c.  15.  eitr. 

171)  Erf,  etiam  magis  ultlose : 
pulffOf  et  effugatos. 

172)  Sic  etiam  God.  x*  iP^d 
Beekium.  —  Num  forte  in  hiice 
mendls  latet  lectio:  «malor  etf 
ea»7  Sed  conf.  QuintiUan.  VII, 
3 ,  17. ,  ubi  principium  hulus  e. 
15.  «Etenim  —  demouet»  inte- 
grum  extat. 

173)  Erf. :  demouet,  et  slc  iam- 
dudum  omnes  ediderunt.  Conf. 
GaratonU  aliorumque  uotas,  et 
QuiniUian,  I.  I. 

174  et  175)   Erf.    (cum    Beekii 


474  Cap.  11.     De  uari^ate  lectionis 

p.  4M.  T 15.  statuerintj  Sic  omnefiu  ''^) 

at  aliij  et  alli:  Pk. 

-  16  el  sit]  M  ei:  Pk. 

-  18.  S*  43.  ac  tenulj  et  tenui:  Pk. 

-  19  to.  neque  conflicto  eorporunij  Desunt  in  Pk. 
>     w  ictuj  icto:  Pm. 

neque  conlectione]  a^ytf^  coniectlone:  T. 

-  n.  et  uidimus  et  audiuimus]  et  audiuimtis  et  ; 

mus:  Ma. 

-  t4  id  leue]  id  betie:  Pm.  Ap,  q.  Ma.^^^) 

-  t8.  $•  44.  locum  se  quaj  locum  qua:  Omnes.^^0 

-  30.  quaeslerunt  bis  uis]  quaesierunt  its  uis:  Pk.  M 
-si.st             Vim  uldelicet.    Potestis  ig.  pr.  negarej  Vli 

delicet  potestatis.     Ig.  pr.  negare  pote 
Omnes  praeterquam  Ap.,  in  quo  deest  e: 
mum  uoc.  potestis,    etiam  in  Aq.  a  se< 
expunctum.  ^^^) 
~     3t.  conceditis J  concedatis :  Pk.  ^"^) 


Codd.  G.  S.  T.  X')'  relinqumt  et  et   deinceps    caeteri  reeep 

(cum  Cod.  T.)  itatuerunt.  Utrum-  Videsis  P.  Fabri,  GraemUf 

que  Klotz.  recepit  et  in  Praef.  notas. 

p.  XXII.  seq.  defeDdit.  OrelHi  in  178}  Klotz.  ei  Erf.:  qm 

secunda  idem  de  hoc  iudicium,  runt,  Or,  2.  non  item. 

de  illo  diuersum.    Quem  Ita  se-  179)  Idem  est  babltot 

quor,  ut  prius  displiceat,  de  po-  Erf,  et  Beekianonun ,  qai  t 

steriori  dubitem.  olim  translitus  (ueluU  Fan. 

176)  Idem  mendum  est  in  Be-  14S0. 1400.  iunta  1515.  et 
Mi  Codd.  C.  H.  S.  x*  ^  Quae  ill(io(1519.)primumpDrsat 
antecedunt  uerba  «Quae  uis  in  uidetur.  —  Caeterum  hie 
«bello  —  non  appellabitur»,  ex-  Quid  igitur  —  concedUig 
tantapud  Qiiifiriliafi.  VII»  3.  29.;  apud  Qiiifiri/tafiiim  VII»  S, 
et  quae  sequuntur,  «Quod  exer-  180)  Qiimfilioffi.  1. 1.  cfmc 
n  citus—mouisse»,  ibid.  T,10,92.  de  quo  uide  Garat. 

177)  Recte  te  ex  Erf,  Eme$tus 


•»  onUiome  pra  A.  Caeema. 


475 


ciiusaiii  taghti}  tame»  fngae :  T  Cpr-  niO-  Ha. 

annataruaj  artnortim:  Ooinea. '") 

ibf  Dia  I^cIhI  ubi  uis  facta:   T.  Ma.  ~  ibi  uii: 

Pm. 

Cap.  16. 

.  45.  ad  atiii  faciandamj   ad  alm  faetendam:   Pe,  k. 
Mb.'") 
posaentj  poamiU :  Pin.  ^") 
\I  aduersnsj  JVe  aduprsus:  Oinnes.*'*] 
In  manosj  ut  fflsnos:  Pm.  T  (pr.  m.}.  Ma.  ^"^) 

.  46.  hoc  dicoj  dieo  koe:  Omnea  exceplo  Pk. 


181)  FrHBu  babetur  in  Brf.  ei 
iJ.  2.  (Beek.),  et  e>t  ■  Lambino 
m  omDlum  coDaensu  reslllula. 
183)  Sle  ■dueTHute  Erf.  t  re- 
■tloribui  DDiu  edldlt  £nM«iw. 
id  quod  ScAilinu*  coDlectl,  ««d 
iln  morfAui  reclnoddDi,  noo 
I  aubia.  utOr.  1.  lerlpslt,  ni- 
ieto ,  Immo  ceTtlMlme  Telse , 
mi  lecu»  ac  ueterorum  loler- 
•latlo,  qnlad  dtdutHoium  lllam 
m»  auMlAM  ft.  heee  uerba  re- 
krsBt;  Dem  de  «oUda  nl  pro- 
«■  k.  I.  Ctetro  «eiutl.  —  Conf. 
ptm  p.  3<MI.  not.  M. 
ISS)  HiDdqaaquan  loepte  B«- 
Im:  ■OHendK  me  haeuynde- 
■•■  Quod  ■dlectt,aNnmcopule 
ncMlt  aut  fue  ■nblntdUgendum 
Mt*,  BOD  MUatliclt.  Qutm- 
«■  Or.  i.  etlem  e  Keteri  Ad- 
nMfttt  rcfert  eonleeturam  «el  op- 
n«.  >  AoKtet  Ucet. 


184)  Slc  eUem  6.  Oti.  apud 
BtcUtm  el  Bdd.  uett-  Tanen 
reclfl  omnei  (lode  ab  Jldo,  al 
oplDor)  leguntW,  qnod  Er^.  ha- 
bere  dtctlur.  —  De  lllli  parUcn- 
lla,  In  gponiloniun  qaum  eonce- 
pIloDfl  tum  narratlone  usllaUf,  ul- 
de  lupre  p.  38.  not.  53. 

185)  Uoc  mendum  eUim  a  fir- 
eklo  e  4.  Oxx.  rerertur.  —  Loen* 
autem  apud  QumtiUamimy ,  10, 
93.  ilc  eii«l:    «iteneniclTe  ei» 

•  armatoi  lot  ert,   ut  alm  —  e«t 

■  ■■tliii.  Sed  luliut  Ficlor  c.  6. 
S.  5.  (Or.  p.  aaa.  t.  33.)  haee 
habet:  ■GlJfamM  TulUut:  de- 
eDnnelaitl  mortem  Caednae:  ti 
«hae  ol   perterrltDi   dlicoHlMet, 

■  DomlDem  dabliare  oportebat , 
« quomlnui  ul  puliui  uldereinr. 

■  flaru    tattdtm    audirt    annatoi 

*  latit  ttl  ad  uim  probandam: 
«uidera  tion  ttt  latitT» 


476  Cap.  11.    De  uarietate  lectianis 

Cmp.  1«. 

p.42i  T.  5  Aeb.  se  hominesj  Aeb.  H  se  homines:  P 

-  6  illum  si  eoj  eum  si  iUo:   Pe.  T.  Aq.  Mi 

am  sl  Ulo:  Pm.  —  illam  si  illo:  Pk. , 

-  7  debaissej  debuUsetU:  Pk. 

simulac]  HtmUut:  Pk. 
9  periculol  ridiculo:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  M 

aUciinde3  altutide:  Omnes.^^^) 

-  13  ignaais    ab    imperatoribus]    ab    imper€ 

ignauis:  Ma. 
~    16  $.  47.  in  hisj  in  iis:  Ma. 

pertenuis  aisj  pertetmi  ais:  Pe,  m.  T.  Ap 
aulnerationej  uuhiere:  Mb. 
intelligetis:  statuetisj  Sic  omnes.'^') 


-    21 

~  21 2*1. 


Cap.  17. 

-  23  S-  48.  habeboj  habeo:  Pe.  Mb. 

-  24  noluit  tandemj  Sic  omnes.^^) 

-  2,v  repuUsseJ  repudiasse:  Pe,  m.  T  Csec.  n 

q  Cpr.  m.).  Ma ,  b.  —  repuguasse :  Pb 
m.).  Aq  Cscc.  m.).  *^^) 


186}  Num  itse  ?  Conf.  sup.  ad  c.  191)  Klotz,  et  Or.  2. 

7,19.Dot.d4.  etad  c.10,26.  Dot  92.  J.  tnfet/c^ilis:  stotuifii 

1S7}  Beckius  refert,  etiam  Ojtx.  Hus  Praef.  p.  XXIII.   — 

3.  habere  eutn  et  5.   iUo.  Utrum-  quidem  iudicio  minime 

que  Klotz,  et  Or.  2.  restituerunt.  192}  Erf.  et  P.  T. :  t 

Praefixa  uidetur  esse  ab  Aldo.  luit,  quod  recte  Klotsiu 

188}  Si€  in  Erf.  quoque  et  in  2.  recepit ,  et  in  ProMf. 

6.  Oxx,  apud  Beekium,  quem  uide.  seq.  defendit. 

189}Itidem.  Primumuideturab  193}  Praefixam^  oUi 

Aldo  correctum.  Conf.  inf.  c.  29,82.  frustra  oblatam ,  Pania 

190}  Est   hoc    mendum    etiam  batam ,  a  (rraeuio  ac  del 

in  Erf. ,    nec  credo   Beckio ,    ex  teris  receptam,  iam  pn 

Orx.  omnibus  abesse.  Palat.  2.  confirmant  ff 


m  aratione  pro  A.  Caecina. 


477 


potesn  potest:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma. 
faisse]  fecisse:  T.  Aq  Cpr*  mO* 
licitiim  non  sitj  iioii  Ht  Hcitum:  Omne&^^^} 
profecto  quaedam    obstiteritj    profecto   qaedam 
quedam  obstiterit:  Pe. 
%.  49.  demoueril  dimaueH:  Pk.'»^) 
depelli  de  locoj  Sic  omnes.^^) 
accidere]  accedere:  Pm.*^ 
Qoid?  si  faisset]  Quod  si  fuisset:  Omnes.*^') 
an  taj  Sic  omnes.^^) 
controaersiasj  Sic  omnes.^) 
otilitate  commanij  aequUate  commani:  Pk. '^O 
deiectam  essej  Sic  omnes.^^) 
detrasam  dicesj  Sic  omnes.^^) 


Cp. 

If. 

«tf. 

▼.n. 

— 

t8. 

__ 

tt 

—     %\. 


-  »4. 

-  35. 

-  t«. 

-  «f. 

—  ty.s». 

-  tt. 


IM)  FroBlixa  mertto  ab  OrelMo 
tt  Aofslo  ei  Erf.  elP.  T.  recepU. 

195}  Erf.  et  P.  T. :  dmnoueri^  et 
ita  fnde  a  Lambino  omnes.  Conf. 
iopra  ad  e.15, 42.  p.  473.  not.  173. 

196)  P.  T.  a  sec.  m. :  depelli 
loeo;  quod  non  plaenlt. 

197)  De  hoe  mendo  conf.  su- 
pn  ad  e.  1 ,  3.  pro  Quinetio ,  p. 
i09.  Dot.  18. 

196}  Praeflxa  leetio ,  ab  ffof o- 
■Mno  in  medtum  prolata,  a  P. 
Fekro  eommendata,  a  lasnMno 
reeepla »  •  plerisque  repudiata,  a 
ScMCjiIo  Instaurata,  iam  confir- 
matur  aaetorttate  Codd.  Erf.  et 
P.  7.»  et  locum  tenet  in  Edd. 
arMm  et  Eioiwii.  Conf.  Rau.  (\. 
L  Llb.  I.  p.  69.  seq.) ,  qui  pun- 
ctnmlnterrogandi,  ab  Or.l.  et  fflo- 
tsio  pottnoc.  ^tiid  insertum,  post 


V.   uiditset  transponendum   esse 
censet. 

199}  Coniectura  Rauii  (1. 1.  Lib. 
I.  p.  70.):  Ain  tu;  quae  non 
placet. 

200)  P.T.:  eofiff ouersfam,  quod 
Elotx.  receplt,  Or,  2.  haud  te- 
mere  improbauit. 

201)  Beekiui  ad  idem  mendum 
in  Ox,  X»  *  ^  aberratione  Ubrarii 
«ad  praecedentia.» 

202)  P.  T. :  deleetum  eue  ,  ut 
omnes  intelligant ,  quam  uetus  slt 
hoc  comiptelae  genus.  luuablt 
meminisse  inf.  ad  cc.  27. 28.  30. 
Conf.  pro  Quinetlo  c.  2.  8  (bls).  c. 
19,  62.  c.  29,  90.,  h.  tup.  p.  211. 
242.  267. 

203)  P.  T.:  «detrusum  die«f- 
fie»;  itaque  Kiot%>  et  Or.  2. : 
Quid?  detrueum  dieeenef,  allato 


Ctp.  17. 
f.  421.  V.  S9. 

-  40. 

-  41 


p.  422.  T.  t 


478  Cap.  11.    De  uarietate  le^iafus 

in  hoc  interdictoj  hoc  itUerdicto:  Oinnea 

attingitnrj  attiiigatur:  Pm. 

cni  manusj  Sic  omnes.^^^) 

necesse  est  inqiuunj  we  est  inquam :  Ap. 

ne  est  inquam:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma« 
adiungerej  attitiere:  Pk.  —  attingere:  i 

omnes.*®^) 


statoij  statu:  Omnes.^^) 
-     i.  $.  60.  deiectus  ueroj  Sic  omnes.^*) 


(in  d.  Fraef.p.  XXIV.)  eiemplo  , 
haud  iDCommodo  Mne,  ex  III.  in 
Verrem62,  143.  «quid?  U  pos- 
«sitne  de  istlus  iroprobitate  dubi- 
ff  tare  .  .  .  ?  »  —  Sed  Rauiue  1. 1. 
p.  70.  8ic  iubet  scribi :  quid  de- 
trutum?  diceine?^  utsensus  sit: 
«  quid  tibi  uidetur  de  hoc  uerbo , 
«  detrusui  ?  an  hocutipoteris  ?»  — 
Multo  expeditius  mlhi  est,  hoc  esse 
reilciendum ,  quam  Yulgatam.  — 
Gonf.  pro  Quinctio  c.  30,  02. ,  h. 
8up.  p.  268.  not.  164. 

204)  Itidem  5.  Oxx.  Beckii  et 
ante  Lambinum  Edd. 

205)  P.  T.   sec.   m. :    ctit  iam 
manus,  nemini  probatum. 

206)  llaec  fuit  uulgaris  lectio  ante 
repertum  P.  T. ,  suspecta  semper, 
at  a  P.  Fabro  et  Emesto  defen- 
sa.  Hotomanui  coniecit:  aifrin- 
gere;  Manutiue:  olftnere  (ecce 
Pft.  et  quod  Becldus  tradit,  in 
Cod,  FraneU  a  sec.  m.  adscriptum 
esse :  alltfiert^;  alii  etian  Lam- 
bini  aetate :  adiungere ;  prorsus  eii- 
ciendum  censuit  Gruteru» ;  emen- 
dauit  SchiUziut:  alligare;  Pegro- 


nus  deniqae  suam  leetloi 
auctoritate  8olum  CodieU 
sed  egregiis  quoque  exei 
fniieffil.  II,  17,  53.  pro  i 
e.31.86.)  commendaoli 
busque  iUico  probauit 
quam  Rauio,  qui  nimini 
lapere  uidetur,  quam  i 
nouam  coniectoram,  adfb 
delicet,  euaditl.  1.  p.  71 

207)  P.  T. :  slaCttt .  qui 
dum  Lam&tnuf  non  coniee 
sed  etlam  edidit  ac  plerii 
bauit.  Bfanutii  conieeto: 
tuere.  —  Or.  et  Klotz,  leei 
Beckio  et  SehUtzio  traditi 
Codlcis  P.  T.  auctoritate 
tam,  non  dubitauenint  ei 
re.  Sed  Rauiue,  nouami 
cupidior ,  denuo  conieelt: 
(1.  I.  p.  72.);  frustra ,  ut 

208)  P.  J. :  «  deiectui 
quod  uldendum  ne  nlaj 
receperint  Klotz.  (conf.  I 
XXIV.)  et  Or.  2.  AoMto  d 
propter  ambiguitatem,  qoj 
gatam  quidem  patat  ferr 
«Nam  Ita,    inquit,    haei 


m  aratione  pro  A.  Caecma. 


479 


Tiisi  in  inferiorem3  nisi  ififeriorem:  T.  Ma. 
de  superiorej  e  superiore:  Pk. 
ne  aeqao  quidemj  ne  quo  quidem:  T.^^) 
esse  deiectosj  deiectos  esse:  Plc. 

Cap.  18. 

An  non  quumj  An  cum:  Omnes.    Sed  in  Ag.  a 

sec.  m.  inferius  ante  v.  imptidefUiam  inser- 

tom  t6  noii.'*®) 
in  uerborum  errorej  Sic  omnes.^^^) 
relinquere  solum]  solum  relitiquere:  Ma. 
etiam  prodere]  prodere:  Pm.  —  etiam  perdere: 

Ma. 
1.  nominenturj  nominarefittir :  Pe,  m.  T  Cpr.  m.). 

Aq.  Ma.  —  nominerentur :  Ap. 


I  fuperlorlbus  cohaerent,  ut 
Bm  fnterpretaDdi  ratio ,  quae 
larbo  detrudere  adoilssa  slt , 
B  inuerbo  deiieere  admitten- 
llcatur  .  .  .  Quare  potius  le- 
i :  deieetuM  uere ,  i.  e.  si  cum 
rellgloDe  uerba  ponderaoda 
U»— Fateorequidem  me  Isto- 
nlhil  credere. 

\)  Conf.  sup.  Dotl38.  —  Sed 
.  et  Or.  2.  ex  P.  T. :  «  ne  in 
10  quidem. » 

))  Praeterea  non  deest  XnErf,, 
Oxx.f  denique  in  omnibus, 
im  est  notitia.  Atque  uerls- 
tbmpfius  etlam  ignarus  Co- 
I  nldetur  de  h.  l.ludicauisse, 
.  (I.  I.  p.  10.)  sic  scrlpsit: 
Im  An  non  —  prodere  enun- 
ionem  quidem,  quam  dicunt, 
mlnime  sectionem  nouam 
loare  pounnt.   Arcte  potius 


•  Quid  ergof  hoe  interdictum  (in 
«  c.  17.  exlr)  —  etiam  prodere  (in 
«c.  18.)  iungi  unamque  efflcere 
« debent  periodum ;  cuius  parti- 
«  cula  eoi  enim  —  deieetot  uncinis 
« est  includenda  »  rel.  —  Quod 
qui  inteilexerit ,  uix  dubitablt, 
quin  electo  non  ad  Codicum  scri- 
pturam  sit  reuertendum.  In  ean- 
dem  sententiam  eiiam  Slotxiut  \n 
Praef.  p.  XXIY.  transiit.  Caete- 
rum  hoc  uoc.  non  diutuma  utitur 
Editionum  possessione,  ab  initio 
tantum  Interrupta;  nam  quum 
deest  quidem  in  d.  Edd.  Fen.1472. 
1480.  1490.,  in  Aldina  1519., 
in  prloribus  Ateensianie ,  1511. 
1522.  1527.,  iam  habetur  in 
funt<fial515.,  in  Ateensiana  iSSi. 
et  deinceps  nescio  an  in  omni- 
bus. 
211)     Merlto   reiecu    uidetur 


Cap.  17. 

p.  m.  T  s 

>        6. 


—       s 


—      ». 


\'i. 


-     la. 


/ 


480 


Cap.  11.    De  uarietate  lectianis 


Cf.  18. 
p.  422.  T  15 


—       19. 


opus  di}  opus  est:  Pk. 
pacti  [et]  conuentlj  pacti  et  conoenti :  Oninei 
ad  nerba  rem]]  ad  rem  uerba:  Ma. 
21.  S*  52.  mehercule]  hereule:  Omnes  praeterqaam  Ml 
et  familiarls  et  quotidianus]   et  quotidimm 

fdmiliarU:  Ma. 
aacupabimur]  auaipabimus :  T  Cpr*  m.3«  Ma 
hoc  nostrls]  haec  nostrls:  Pk« 
nobls  obediant]  iioii  oboediant:  Pk. 
ex  aerbis3  uerbts:  Pk. 
possitj  posHtU:  Pe.  T.  Ma. 
rerum  omnium]  omnium  rertim:  Pk. 
occarrit  unicaiqaejl  occurrit  idem  anicaiqae : 

CNon  interpangitur  ante  Nm^ 
aestrum3  twstrum:  Pk,  m. 
aptum  pend.  iasj  totum  pend.  ius:  Pk.  —  ae 

pend.  ius:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma.  —  Aq.  ad  v. 

« iuris  hois  * ,  hoc  v.  linea  transuersa  deletai 
-     30.  ^.  53.  hanc  sententiam  defendit]   defendit  hane  \ 

tetUiam:  Pk» 
M\  Curium]    M.  Curtium:  Pk.  —  M.  Curi 

Pe,  m.  T.  Ap. 
institutusj  cotistittUus :  T  {jsec.  m.).  Mb. 


22. 

23. 
24. 

25. 
26. 


—  27.28. 


-       32 


SekQitii  coDiectura :  «iD  uerborum 
« imore, » 

212)  Aple  defeDdit  haDC  lectio- 
Dem  Klotz,  lo  Fraef,  p.  XXIY. 
seq.  Goof.  P.  Fabri  notam. 

213)  Legitur  hercule  etiam  in 
Erf.  et  6.  Oxx.,  et  iu  Klotzius  edi- 
dit ,  sed  Or.  2.  Vulgatam  retlnet. 

214)  CoDf.   Beckiufn,    Sed   At- 


cens.  1511.  babet  aetum  « 
Edd.  Ven.  1472. 1480. 1409., 
rum  priores  duae  etiam  t. 
omittuDt.  aptum  est  io  AUL,  i 
et  in  Aseens.  1522.  1527. »  l 
in  lunt.  1515.  Ascen$.  1531. 
uag.  1534.  ftml.  1537.€^im«r.l 
R.  SfcpA.  1543.  Sturm.  1544. 
1546.  Lctmbin,  1566.  etc. 


in  oratiane  pro  A.  Caecina. 


481 


esset  ita,  mortuoj  esset  iam  mortao:  Pe.'^^) 
non  modo  non  mortuusj  Sic  omnes.'^^) 
satis  hoe  eautumj  hoc  cautum  satU:  Pk. 
omnino  non  ut.J  omnino  ut.:  Ma.'^^) 


Cap  10. 


-  84. 

-  8«. 


Cap.  19. 

$•  54.  Lex  usum  et  auctoritatemj  res  usum  et  aucto-  —    88 

ritatem:  Ma.^'^) 
at  utimurj  et  utimur:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma.  —  ac  f.m.^.  i 

utimur:  Pe. 

immunitaj  imminuta:  Pm.  Mb  Cpr*  mO*  —     '^ 
iubet  —  immunitaj    Desunt  in  Mb.  —  Hic  im^      -  ^s. 

minuta:  Pm.  Ap,  q  Cpi**  ^0*  ^&* 

BrutiisJ  brictiis :  T  Cpi**  m.).  Ap.  Ma.  -      s. 

in  auctoremj  Sic  omnes.^'^)  ~     4. 

Quando  [quidemlj  quandoque:  Omnes.^)  -      s 


215)  Eadem  uarieUs  est  in  Be- 
dtU  Codd.  Sed  recte  hic  Yuiga- 
tam  aduenus  Emestum  defendiL 

2t6)  Emestum  offendit  duplex 
nofi.  Contra  uidesis  Schelleri 
Obss.  p.  34.  seqq.  p.  75.  et  Beckii 
Qotam. 

817)  Hinc  suppleas  Beckii  no- 
tam79. 

81S)  Optima  ratione  Orellius,  a 
iHrksenio  monitus  (Frgmm.  XII. 
Tabb.  p.  411.),  communem  Codd. 
leetlonem  restituit,  quum  antea 
«00.  ef  propter  c*.  4.  in  Topicis 
tellltodinem  expelli  ab  Editori- 
bns  aoleret.  E  magna  notissimaque 
llla  interpretationum  uarietate  Elo- 
txbu  non  optimam  sibi  compara- 
Qlt.  Gonf.  de  Off.  1,12,  37.  GeU. 

i,  Lib.  II. 


XVII,  7.  Caeterum  hoc  et  quae 
sequuntur  legum  exempla  spectat 
Quintilianu$  VII ,  6 ,  7. 

219)  Etiam  Erf,  et  quos  Beekiu» 
nouit.  Actorem,  quod  Grutero 
olim  placuit,  Ernestus  autem  In 
Ed.  P.  Manutii  primum  se  repe- 
risse  refert,  etiam  in/tfnftntsl515. 
1537.  extat,  postea  \b  Rob,  Ste- 
phan.  1543.  Sturm.  1544.  Ald. 
1546.  Gryph.  1551.  aliisque.  — 
De  uoc.  auctor  uideatur  Val.  Pro- 
hus  de  Not.  Rom.  apud  Gothofred. 
1622.  p.  1476.  {Feitus  s.  y.  Han- 
ceps.)  Conf.  He/fter.  ad  GaifV^ 
15.  Schrader.  ad  g.  2. 1.  De  actio- 
nibus.  Huschk.  de  act.  form.  in  L. 
Ru.  p.  12. 

220)  Etiam  Erf.  et  Oxx.  5.  ap. 

31 


C»p.  t9. 
p.  49S.T     «. 


7. 

H. 


489         Cap.  11.     De  uarietate  lectionis 

tam  uerej  8ic  oinnes.^^*) 

ut  remj  qtiam  rem:  Omnes.^'^) 

recitatus  li.  esset]  recitaretUur  h.  esse:  Pk.  — 
redtatur  h.  esse:  Pm.  T.  —  recitatur  h.  esset: 
Pe,  Ap.  —  recitatus  h.  egge:  Ma.**^) 

isque  iamj  Usque  iam:  Pm.  —  usque  iam:  Ap,  q 


Beek.,  item  Edd.  Vm.  1472. 1480. 
1499. ,  et  sic  Klotzius  denuo  edi- 
dit,  non  Codd.  solum  auctoritate 
ductus ,  sed  etiam  multis  similium 
formularum  exemplis ,  ubi  de  usu 
uoc.  quandoque  pronus ,  uti  dicit, 
constat.  Quae  peruelim  hercle  at- 
tulisset.  Interea  conf.  Liu.  IX,  10. 
et  ad  h.  I.  Interpp.,  in  Ferrem  III, 
80,  187.  ibique  Zumpt.  —  Quod 
Or.  1.  maluit  QuandOf  sicut  est 
in  luntina  1515.,  exempla  habet, 
satis  certa,  haec:  Val,  Probui 
1. 1.  «  Quando  in  iure  te  conspicio, 
«postulo  an  flas  auctor»;  et 
ibid. :  «  Quando  ais  neque  nega- 
«bo»,  et  <iQuando  negas  t«  sa- 
« cramento  quinquagenario  pro- 
«  uoco  »  ;  Gai.  lY ,  16.  «  Quando 
(c  tu  iniuria  uindicauisti ,  D  aeris 
« sacramento  te  prouoco.  »  Deni- 
que  pro  Hurena  c.  12.  «Quando 
«te  in  iure  conspicio»,  hoc  ne 
Klotzio  quidem  suspectum.  — 
Orellium,  ut  in  secunda  denuo 
quandoquidem  (quod  haud  scio 
an  sit  ab  Aldo)  ederet,  imprimis 
mouisse  uidetur  Donat.  ad  Ter. 
Phorm,  V,  7,  43.  his  uerbis :  «Ci- 
«cero:  Quandoquidem  te  in  iure 
«  eonspido. » 


221)  Etiam  Erf.  et  eaeteri  no — 
ti.  Elegantes  qaidem  conieeturae    - 
tam  uetus  illa,    seuere,  a  LaUer^- 
mando  et  Sehatxio  recepta ,  quaiK 
Garatonii  haec,  ranr<^pere.    CaoK. 
te    tamen    OreUiiu    et    Klotziu^^ 
egerunt,  dum  Vulgatam  resUtae- 
runt.   Caeterum  LaUemando  us- 
rius  fnit,  exempla  quaedam  coK- 
ligere«  qualia  nos  sup.   p.  24S. 
not.  119.    exhibulmus   (conf.  p* 
407.  not.  138.    et  p.  479.    D»ft. 
209.)*  quam  in  ficU  Cod*.  Erf. 
scriptura  delltescere    et  Inducere 
alios,    ueluti  Leclereium. 

222)  Praefixam  habet  Erf., 
quem  praeeunte  Graeuio  recU 
Editores  secuti  sunt.  Ab  OLcf- 
frustra  Beckium  puto  noua  boi^ 
lectioni  auxilia  exspectasse.  Voi- 
gatac  {quam)  defensio,  quae  apiKi 
Ferratium  (Ep.  IV,  11 ,  6.  p.  290. 
seq.)  legitur,  argullor  mihi  qui0 
uerior  uidetur;  etiam  insabior 
P.  Fabri  noua  coniectura:  tum  ^ 
quum;  nec  magis  satlsfacit  Mtr 
nutii  suadentis,  ut  non  ante  ▼• 
eonsiderarent  deleamus. 

223)  Beek.  e  b.Oxx.  alTertin' 
citantur.  At  Erf.  ueram  habei 
lectionem. 


m  aratione  pro  A.  Caecina. 


483 


annos  XXJ  Sic   omnes,  alii  numeri  nota,    aliip. mTf 
litterls.»*) 
5.  mihl  permoltaj  permuUa  mUii:  Ma.  - 

certo  seioj  certe  scio:  Pe,  k,  m.  Ma,  b. 
complectamurj  Sic  omnes.^^) 
de  quo  agiturj  Sic  omnes.^'^) 
intelligetisj  tntelligUis:  Pe,  m.  T.  Ap.  Ma,  b.«*^)      - 
enim  in  eoj  enim  eo:  Aq  (sec.  m.J.  —  in  eo:  Pk. 
uerbis  ius  constj  uerbis  istins  const;:  Pk. 
uolumusj  Sic  omnes.^^)  m 

ut  opinorj  opinor:  T.^)  -     it 


10 

tl 

12 


4)  Post  uerissimam  planissi- 
qoe  Hotomani  notam  nemi- 

debuit  P.  Fabri  coniectura, 
lecim,  larbare. 

5)  Etiam  Erf.  et  caeteri.  Er- 
j  cum  Beekio  e  sermonis  le- 
I  requirit  complectatur  pro- 

lllud,  quod  sequitur,  uoc. 
t;  Orellius  et  Klatziui  tacite 
lant.  —  Edd.  Ven,  1472. 1480. 
.,   sicut  Waldarf. :    comple- 

s5)  Uniis  Erf. :  quo  de  agitur  , 
I  Miots.  (conf.  Praef.  p.  XXY.) 
r.  a.  —  Incertum ,  quum  u- 
iqne  in  usu  TuUii  fuerit.  Hoe 
tU  iD  II.  in  Verrem  12,  31., 
■Mnl.  1,44,82.  et  54,104., 
ktU.  I.  48,  209.;  iltud  uero 
Vp.  e.  2, 8. ,  de  Inuent  I.  54, 
.  Haud  raro  de  lectione  am- 
ar.  Notissima  est  plenior  for- 
I  Qua  de  re  agitur,  sed  etiam 
r  qua  de  re  ei  de  qua  re  ua- 
im  eue,    cum  alias  apparet 


tum  praecipue  ex  illis  libellis,  qui 
de  Notis  sunt  scripti  (ap.  Gotho- 
fredum  et  Putsehium)  sub.  litt. 
D.  Q.  R.  et  Q.  D.  R. 

227)  Sic  etiam  Erf.  et  complu- 
res  apud  Beckium  Codd.  et  Yett. 
Edd.  Addo  Ven.  1472. 1480. 1499. 
eilunt.  1515. ,  eamque  lectionem, 
ab  ilklo  (1519.),  utopinor,  expul- 
sam ,  a  Beckio,  mea  quidem  sen- 
tentia ,  optiroe  refutalam,  reuo- 
cauit  Klotxiue  (conf.  Praef.  p. 
XXV.),  contra  OreUius  constan- 
ter  reiecit. 

228)  Unus  Erf, :  uelimus,  quod 
Klotxius,  omnium,  ut  opinor, 
primus  recepit,  et  ista  sua  La- 
tinitatis  ratione  ac  lege  defen- 
dit,  in  Praef.  p.  XXV.  OreUio  ne- 
que  legem  probauit  neque  emen- 
dationem ,  et  utraquc  ualde  dubia 
mibi  quoque  est.  Conf.  sup.  ad  c. 
10,  26.  (p.  456.  not.  92.)  et  inf. 
ad  c.  22,  63.  c.  29,  85.  c.  34,  99. 

229)  Quae    praecedunt    uerba 


444         Cap.  11.    De  uarietate  lecHanis 


Cap.  19. 
p.  423.  V.  17. 


restituisse  qnippe]  restUUse:  Pk.  —  restUUse 
quippe:  Pe,  m.  Aq  (sec.  mO-  Ma,  b.  —  re- 
stisse  quippe:  T.  Ap,  q  Cpr.mO"®) 

ne  liabeas  q.]|  non  habeas  q.:  Pe,  k.'^^) 

a  familia]]  aut  familia :  Pm.  Ap,  q.  Ma,  b  (aee.  m.). 

mea  fateor]]  fateor  mea: 

neque  dubiuml  Sic  omnes.'^') 

uerbo  ducimur^  uero  ducimur :  Mb.  —  nerbo  uti- 
tnur:  Pe  (pr.  m.]). 

pluribus]]  plurimis:  Pk. 

uerbum  certe]  uerbo  utmm  certe:  Pe.  —  uerb(P 
num  certe:  Caeteri  omnes  excepto  Ma.,  e^ 
quod  In  Pk.  habetur :  mm^  h.  e.  numerumf^^ 

hoc  non]  non:  Pe.  Postea  suppletum  hoc. 
-    95.  $•  56.  praetorum]  preteritonim :  Pk. 

Cap.   SO. 

Quid   igitur]  Quid   ergo:     Omnes  praeterquaBa 

Aq.^^*) 
Immo   uero   tantum  loquuntur]]    Desunt  in  Pni' 

Aq.  Ma."0 


-  19- 

-  20. 

-  21. 
-21.22. 

—22.23. 

-  28. 


-      2«. 


—      27. 


«  Unde  tu  —  tolut  deiecittet)»^  ex- 
Unt  apud  Quintilian.  Y,  10,  98. 

230)  Quod  medio  loco  posul 
mendum ,  esl  etiam  in  Erf.  et  in 
Beckii  Cod  x- 

231)  Haec  uerba  «5i  uero  ne 
uhabecu  q,  —  deieceritm  apud 
Quintilianum  continuantur  illis, 
quae  In  nota  229.  demonstraui. 

232)  Erf,:  «neque  enim  du- 
«bium»,  quod  probabili  ratione 
Elotz»  et  Or.  2.  receperunt. 

233)  Quod  primum  attuli  men- 


dum,  babetur  in  d.  Edd.  Ven.,  al^ 
terum  in  Erf.  et  in  Beckii  Codd  • 
X'  V^.  *  tertium  (numerum)  In  Cod * 
7.  —  Enlmuero  correctum  e^S 
ante  Aldumf  uelut  in  tunt.  151S* 

234)  Ad  receptam  banc  lecticr^ 
nem  Or.  2.  cum  Klotsio  reuer^ 
sus  est.  aigitur»  nusqnam  inueiB^ 
nisl  in  BeckU  Cod.  T.,  in  Ed<l« 
Ven.  1472. 1480. 1499.  et  in  lunS- 
1515.  (non  1537.)  Curiose  eov^ 
futauit  lordanut  1.  I.  p.  14. 

235)  Sicut  in  BeekU  Codd.  4. 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


485 


Cap.  20. 

nt  me  restituas  sine  tumetj  ut  Hue  me  tu:  Pe,  p.4ta  v.t» 

k.  —  ut  siue  metu:  Aq.  —  %U  Hue  meta:  Pm. 

T  On  margine:  tumet').  Ap.  Ma.  —  ut  Hue 

tumet:  Mb.^) 
>7.  aut  appellentur]]  ut  appellentur:  Pe,  m.  T.  Ap, 

q.  Mb. 
sed  in  hac  rej  Sic  omnes.'^') 
subtiliterj  Deest  in  omnibus.'^') 
absituej  absit  ut:  Pe(pr.m.])«  —  absUm:  Ma.  p.m.  v.  4. 
an  tuusj  aut  tuus:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma,  b.^'^)  -     « 

deiectionemquej  deiectiouemue :  Pk.  -     * 


st. 

-    u. 


0)  Yocc.    me   reititua$ ,    iD 

Cod.  dqUo  obuta ,  Lambimu 

U0i$ri$  Codiei*  restitulsse  se 

issus  est,   quuiD  edidit:  ut 

estUwu  tiue  tu  dei,  —  VuU 

quum  retinetur  tuni  defen- 

'  •  P.  Fabro  (qui  eiiciendnm 

n  eenset  altenim  ut  ante  uoc 

ij),  Grutero,   Graeuio^   Er- 

»,  Beekio,  Wolffio,  Klotzio, 

\  Fraef,  p.  XXY.  seq.) :  con- 

mpplementum  a  Garatonio, 

txio  (qui  edidit:  ut  restitua*, 

me  tu   dei,)  et   Orellio   in 

pie;  placuisse  uidetur  etiam 

mo  (1. 1.  p.  14.  seq.).  —  Hihi 

seatentia  potior  esse  uidetur 

ferenda    Yulgata.  —  Sensu 

I  est  quod  In  c.  21.  dlcitur: 

muUitudinii  reetitui  uolue- 

Caeterum  Klotx.:  me  tu ,  Or. 

^  me,  quorum  iilud  iiabetur 

dd.  Ven.  1472.  14S0.  1499. 

1515.   Ald.   1519.   Ascens. 

.1597.1531.(1511. :  tumet).^ 


iordanui  (I.  I.)  allato  Prisciano 
(XII ,  5 ,  23.)  et  Donato  (ad  Ter. 
Adelph.  III,  1,  3.)  docet,  lecti- 
onem  tumet  nullo  modo  esse  fe- 
rendam,  delnde  refert,  in  duo- 
bus  Codd.  Vindobb.  uariari  me 
tu  et  tu  me.  Denique  tu  me  scri- 
bendum  arbitratur,  «quod  oppo- 
«  sitionis  ratio  hanc  uerborum  coi- 
«locationem  requirit,  quoniam 
«sequftur:  siue  tuorum  quispiam, 
« Ita  ut  pronomen  tu  iUlc  quoque 
« anteponendum  esse  appareat. 
«  Cf.  S*  58.  siue  tuus  me  libertus 
«  deieeerit. » 

237)  Nullum  inueni  uestigium 
lectionis  «sed  quia  in  hac  re», 
de  qua  uide  Beckium  et  Or.  1. 

238)  A  Grutero  cum  omnium 
consensu  suppletum  ex  Erf.  et 
Pal.  2. 

239)  Hoc  mendum  perinde  ac 
sup.  h.  S*  ^  V^^  ^^  cs^  etiam  in 
Erf.  et  in  plerisque  Codd.  Beckii. 


Cap  20 

f.  m.  V. 

-  9 

-  12 
13 

II 

-  16 


-        16 


17 


-  17.18 


^6        Cap.  11.     De  uarietate  lectianis 

8.  $.  58.  certe]  certi:  Pm.  T.  Ma. 

uis  sit  ac  nominuin]  ui  fit  atque  nomlnan 

nostri  negotii]]  fiegotii:  Plc. 

deiecerlt  uniuersa]  uniuersa  fecerit:  Pk.  - 

cerit  uniuersa:  Reliqui  omnes.^^^) 
seruulus  unus]]  semulus:  Omnes.'^*) 
quidque  dicj  quiequam   dic:  Pk. 
KtiamJ  Etiamsi:    Omnes.  (In  Aq«  expu 

est  t6  siy^^) 
ut  lam  longius]  ut  longius:  Omnes  excepto 
ne  tantulum  q.J  non  tantulum  q.:  Omnes. 
sed  omnes]  et  omnes :  Omnes  praeterquam  . 
ac  mercenariij  et  mercenarli:  Pk. 
et  Ipsi  tuae  familiaej  et  ipsi  serui  tuae  tai 


240}  lU  ex  Erf.  et  6.  Oojx.  (cum 
Edd.  Fati.)  reposult  BeekiuSf  quem 
Klotx.  et  Or.  2.  secuti  sunt.  Vi- 
dendum  ne  deiecerit  sit  ab  Aldo , 
cuius  in  Ed.  1519.  habetur,  quem- 
admodum  mox  in  Ascens.  1522.  et 
deinceps ;  dum  in  Ascent.  1511. 
et  in  iunt.  1515.  seruatur  fecerit. 

241)  Yoc.  unut  ex  Erf.  primus 
inseruit  Gruterus.  Habetur  prae- 
terea  in  Ox.  \\j.  —  Sed  Bechius^ 
Codd.  reliquos  et  Yett.  Edd.  se- 
cutus  ,  quinetiam  propter  sensus 
rationem,  denuo  eiecit  cum  Schu- 
tzio,  restituerunt  f>r.  (I.et2.)  et 
Klotz. 

242)  Concinunt  Erf.,  Oxx.y  uno 
eicepto,  et  plures  Edd.  Vett.  apud 
Beckium  ^   etiam  Asrens.  1511.  et 
lunt.  1515.  Sed  Ven.  1472.  i^) 
1499.  :  Etii.   —  Prae/i.rnm   dedii 


Aldus  (1519.)  et  deinceps 
praeterquam  Lamdintw, 
ut  etiam  scripsil.  —  O 
Klotz.  (conf.  Emendd.  TuU. 
probante  iordano  1.  1.  p. 
nola  ,  instaurauerunt  Eti^ 

243)  Abest  iam  ab  £f 
que  et  4.  Oxx.,  item  a 
quas  inspexi,  ante  Ascet^ 
Nam  in  hac  ueluti  in  i 
1534.  et  deinceps  ubiqu 
Nuper  eiecerunt  Or.  2.  et 

244)  Sic  Erf.  et  Oxx. 
Edd.  ,  puto ,  ante  Lam 
eamque  lectionem  Or.  2.  c 
instaurauerunt  ,  etiam  1 
lordano  {{.  I.  p.  10.  in  ao 
Tiodd.  Vindobonn.  suos  A 
tiilU .  atque  dictionis  en 
Adierit  de  Off.  III,  6,  32 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


487 


cap.ao 


.  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  Sla.  —  et  si  sertH  toae  fa-  p  m.^.i?. 
miliae:  Mb.  —   et  ipsi  serui  famUiae  tuae: 

genere  et  nominel    et  genere   et   nomine:    0-      -     i». 

mnes.*^*) 
continebunturj    continebantur :   Pe.  T  (pr.  m.). 

Ap.  Ma,  b  Csec.  m.). 

Cap.    21. 

$.  69.  hoc  idem  interdictum]]    lioc   interdictum  idem:      .    i». 

Pe  Cpr.  m.).  —  hoc  interdictum:  Plc. 
sequi]  sequitur:  Pk. 
cogit]   cocgerit :   Pe,  m.  —  cohegerit:  Ma.  — 

cogerit :  T.  Ap.  Mb. 
unum  in  locumj  in  unum  locum:  Pk. 
conuocati  nonj  coacti  non:  Pk. 
ne  conuenerunt  q.J  ne  conuenerint  q.:  Pk. 
sed  ii  modoj  sed  modo:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma.^0 
fueruntj  fuerint:  Aq  (sec.  m.). 
non  uis  utj  non  iis  ut:  Ma.  —  In  Pe.  non  a 

sec.  m.  suppletum  et  ut  In  litura. 
consueuerantj  consuerant:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma,      -     24. 

b.«*») 


-      2«. 


-  21 

-  22. 

-  23. 


2^5)  ipii  serui  habetur  etlam 
in  Srf.  et  Oxx.  6.»  itidem  in  Edd., 
nt  oplnor ,  ante  Aldum ,  ueluti  in 
Vm.  1472.  14S0.  1499. ,  Aieeni. 
1511.  lufU.  1515.  Nam  serui 
iun  abest  ab  Ald.  1519.,  Ascens. 
1523.  1527.  1531.  et  rel. 

246)  Etiam  Oaox.  Sed  prius  et 
secnndum  Erf.  GraeuiuSj  Emestus 
et  deincepi  eaeteri  omigerunt. 


247)  Itidem  in  4.  Oxx.  In  Edd. 
Ven.  1472.  14S0.  1499.  sic  habe- 
tur :  «  conuen.  quidem :  antea  eti- 
^am  non  ius  ut  fieret.i>  Corre- 
ctum  et  suppletum  iam  in  Aseens. 
1511.  lunt.  1515.  (in  hac  hi  pvo 
U)  Ald.  1519. 

24S)  Ita  etiam  Oxx.  plures  et 
Erf. ,  quem  Elotx,  et  Or.  2.  secuti 
sunt. 


488         Cap.  11.    De  uarietate  lectianie 


Ctp. 

21. 

f 

424 

▼  24. 

— 

25. 

_^ 

26. 

-2«.2r. 


—      30 


defendesj  defetidetis:  Ap,  q  (pr.  mO-  Ma.***) 

me  ipso  iiidiee]  me  iudlce:  Pk. 

ne  consistes  q.]   nan  consistes  q.:   Pe,  m.  T. 

Ma,  b. 
restitni    aoluerunt   —  multitudinis]    Desunt   in 

Ma.«*^) 
omnibus  in  causisj  in  caueis  amnibus:  Pk. 


-    31  g.  60.  ArmatisueJ  Armatisne:  Pk.*") 


32 
34. 

35. 
36. 


—  37. 

—  38. 

—  38.39. 


-       40. 


loqui  uolumus]  loquimur:  Pk. 

aliquem  de  fundoj  aiiquem  de  fundo  aHquem: 

Pm. 
iussusquej  uistisque:  Pe  Cpr*  m.3,  m.  T. 
te  dices  uerba]  dices  te  uerba:  Pk.  —  dicis  te 

uerba:  Caeteri  omnes.^') 
dicito]  dicUe:  Pk. 

quae  de  terraj  qui  de  terra:  Pe ,  k.  T.  Ap.  Mk 
saxa  iac  —  armatos  eos  qui]  Desunt  in  Ma.*^^) 
praetereuntesj  praetereuntem :    Pe,  m.  T.  Api 

q  (pr.  m.3.  Ma. 
defringerentj  deflingerent:  Ma.*^*) 


249)  Ex  Oxx.  praeter  hanc  le- 
ctlonem  affertur  etiam  defmderis. 

250)  Item  in  Ox,  %,  —  Caetero- 
quin  merito  reiecta  est  Pantagathi 
coniectura  retpici  pro  rettitui, 

251)  Hotomani  coniectura  ar- 
matitque,  a  Lambino  recepta  et 
Garatonio  quoque  probata,  quam 
uitiosa  sit,  uide  supra  S-  3.  p. 
325.  ibique  not.  2.  et  p.  336.  seq. 
not.  24.  —  Sed  pro  armatitue  in 
aliquot.  Edd.  uett. .  uelut  in  At- 
rent.  1511.  et  lunt.  1515.  fnon  in 


dd.  Ven»)  habetur  De  arma^i»  Mt 
ro ,  id  uero  correctum  ab  Aldo. 

252)  Alteram  hanc  lectioneD 
habent  etiam  6.  Oxx.  et  Edd.  a^ 
teres  meae  ante  Aldum.  —  KW^* 
ex  Erf,  dedit  et  ab  sensu  coo- 
mendauit  (in  Praef.  p.  XXTU-) 
te  dicit ,  quod  merito  dispUcuiMe 
uidetur  OreUio, 

253)  Itidem  in  Beciii  Cod.X- 

254)  Edd.  Ven.  1472.  1480. 
1499. :  refregeruHt.  Conf.  Garei 
et  Berk. 


in  aratiane  pro  A.  Caedna. 


489 


C«p.tl. 

non  habuerint]]  non  habuerunt:  Pe,  m.  T.'^*)       p.4t4.T.4i 
inermes  faisse]}  fuUse  inermes:  Pk.'^) 
$•  61.  si  armaj  se  arma:  Pe  (pr.  m.3,  m.  T.  Aq.  Ma.  r  m.r,  a 
'  inspieiundaj  inspicietida :  Pl(. 

armatissimi]  paratissimi:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma. —      -     5. 
paria:   Mb.  et  in  T.  ad  marginem.  —  amatv^ 
tUsimi:  Ap.*^^) 
potuerint]]  potuerunt :  Pe  et  Aq  (pr.  m.).  T.  .      • 


Cap.  22. 

$«  6SL  cum  scuto  cum  gladio]  Sic  omnes.^^^) 
impetum  in  me]  in  me  impetum:  T. 
hic  autem  hominemj    his  autem  hominem:    Pe 

Cpr.  m.3 ,  m.  T.  Aq  (pr.  m.^.  Ma.  —  homitiem 

autem:  Aq  Csec.  m.^. 
armatum  unumj  unum  armatum:  Pk. 
tam    impudensj    iam    impudens:    T  (sec.  m.^. 

Ma.  —  nam  impudens :  Aq  Csec.  m.).  '^^) 
uide  nej  inde  ne:  T.  Ma. 
nam  tumj  nam  cum:  Pe,  m.  T.  Ap. 


-      ». 


-     10. 


-    II 


255)  Sic  dd.  Edd.  Vm. 

256)  Kloti,  (conf.  Pra9f.  p. 
XXYII.)  et  Or.  2.  ei  Erf.:  iner- 
moff.  CoDf.  iupra  ad  c.  12 ,  33.  et 
<iif.  ad  c.  22,  62.  —  Pro  uinee»  dd. 
Bdd.  Ven.  habent  dtcM^  qaem- 
admodum  Bechii  Cod.  T. 

257)  Cod.  t/;.  apud  Bechium: 
f0ramantiuimu  Gruterus  e  con- 
leetnra  :  omatisnmi,  —  EmeMtui 
edldlt  paratiSMimi ,  quod  etiam  In 
A$cens.  1511.  habetur.    Praefixa, 


quae  Beekio ,  SchUtxio  et  deln- 
ceps,  ut  opinor,  omnibus  pro- 
batur,  est  in  Erf,  quoque  et  in 
Beckii  pluribus ,  deinde  in  Edd. 
Ven.  1472. 14S0. 1499.  /unM515., 
Ald.  1519.,  Ascens.  1522.  1527. 
1531.,  Crat.,  Heruag.  et  rel. 

258)  Recte  Or.  2.  et  Klotz.  ex 
Erf.:  «cum  scuto  et  gladio.» 

259)  Prius  mendum  habetur  in 
Erf.  quoque  et  in  4.  Oxx. ,  po- 
sterius  in  dd.  Edd.   Ven. 


490 


Cap.  II.    De  uarietate 


p.  4t5  V.  18 


Latine  obliuisGerentar]  Sic  omnes.'^) 

inennij  piermes:  Pk,  m.  Mb.  —  inermU:  Ap. 

(s^  nescio  an  a  pr.  m.^  expunctum.3'^0 
iudicarenturj  Sic  omnes.^} 
-     19.  S*  63-  in  his  causis]]  in  Utis  causis :  Ma. 

uerba  haec]  haec  uerba:  T. 
in  interdictum]  Sic  omnes.'^) 


-     1«. 


-^        t7. 


260)  EUam  6.  Oxx> ,  Erf.  et 
PaU  Taur. ,  et  sic  Beckius  denuo 
edere  coepit ,  eiecto  loqui ,  quod 
ab  AldOt  ut  opinor,  insertum  (non 
a  Cratandro  primum ,  nam  est  in 
Ald.  1519.  et  fn  Ascens.  1522. 
1527.)  longa  possessione  Editio- 
nei  tenuerat.  Beckiufn  deincepi 
caeteri,  excepto  ScMUxio,  secuti 
sunt. 

261)  Inermi,  commendatum  a 
Garatonio »  receptum  a  Beekio , 
Orellio  (l.et2.)  et  Enotxio,  liabe- 
tur  etiam  in  Ox.  %.,  Pal.  2.,  Erf., 
P.  T.,  deinde  in  dd.  Edd.  Fati. 
et  in  lunt.  1515.  —  inermei :  Ox. 
tp.  apud  Beckium;  eiusdem  Codd. 
C.  U.  S.  T. :  inermis.  Yide  Ga- 
ratonii ,  Beckii  et  Orellii  (1.)  no- 
tas  ad  h.  1.  —  De  hac  uarietate , 
ubique  ambigua ,  conf.  sup.  ad  c. 
21,  60.not.256.  et  inf.h.c,  $.63. 
not.  266.  —  Lambini  coniectu- 
ram  armcUus  secundum  alios  re- 
Aitauit  Beckius» 

262)  Etiam  P.  7.  et  Erf  cae- 
terique.  Sed  haud  inepte  scri- 
psit  Emestus :  « iudicaretur  resti- 
«tui  ex  Ed.  W(aldarf).  pro  iudi- 
«  earentur,  nam  pendet  uerbum  ex 
« unus   homo.    Decepti  sunt  uel 


« librarii  uel  editores,  quod  prae- 
«cedit  iudiearentur.»  Consilium 
exemplumque  secuti  sunt  Beck.  et 
SchQix,  Contra  Or.  1.  notat:  «Sed 
«suspicor  in  Ed.  Wald.,  ut  in  Ven. 
«  /u.  V  esse  iudicaretur  cum  lineo- 
«la  lltterae  a  superposita.  Plunli 
«  numero  retento  magis  elucet  ab- 
«surditas.D  Quorum  hoc  non  si- 
tisfacit,  illud  propterea  non  credo, 
quod  in  Edd.  Ven.  1472.  et  1480. 
(quae  quomodo  Ed.  Wald,  atiio- 
gant,  uidesis  in  OrellH  Ind.  Edd. 
p.  239.)  certe  sine  Uneola  habetar 
iudiearetur.  —  Quid  ergo  est  ?  Or. 
2.  edidit  iudicaretur,  ne  uarleit- 
te  quidem  adnotata;  contra  Sio- 
tzius  tacite  scripsit  iudicarentur- 
263)  Confldenler  cum  Or.l 
Elotzitts  ex  uno  P.  T.  recepit  tod 
« interdictum  » ,  quod  ferendao 
esse  non  credam  priuSf  qinv 
exeroplis  hoc  dicendi  genus  miki 
comprobetur.  Contra  ad  Vulgatae 
modum  proxime  accedunt  Parei 
prooem.  g.  3.  « illa  Ipsa  .  .  .  la* 
«dens  conieci  in  communes  ^ 
«cos»;  ad  Att.  Xyi,6,4.  «i^ 
« (prooemium)  conieci  tti  eun  'i* 
«  brum».  —  Erf.  in  eontextu  t^' 
lam  habet  praepositloncm .  fop^'* 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


491 


et  ad  uitam  pertinetj  Sle  omnes.^) 

sine  alla  exceptlone  .  .  .  eodem  iure  essej  De- 

sunt  in  Pk. 
armatosqne  sij  Sic  omnes.'^) 
quam  si  alienij  quam  uliefii:  Pm.  T.  Ma. 
quam  si  inermibusj  quam' inermUnis :  Plc,  m.  ~ 

quam  inermis:  Pe.  T.  Aq.  Ma.    Cln  T.  sup- 

pletum  est  H  a  sec.  m.^^^^) 
haberent  armatorumj  Sic  omnes.'^^) 
uno  armatoj  Sic  omnes.^') 
eiusmodi  eae  res  .  .  .  facta  uis  estj    Desunt  in 

eae  resj  hae  res:  Pe.  Ap,  q.  Mb. 
in  interdictoj  interdicto:  Omnes.^^^) 


CfZt. 
9.  125.  V.  17 

-  18-2«» 


-  19 

-  21 

-  24. 


-  2». 

-  2«.Zf 

2«. 


Lo  Umen  in  et  luppleto.  Quo 
e  qiia  ratione  Klotzius  (Praef, 
XYU.)  dicat  confinnarl  le- 
ND  auam  ad  interdictum, 
lem  noD  intelligo. 
I)  P.  7.  et  Erf.  Iiabent  ac 
fi  ad,  eamque  auctoritalem 

temere  Klotz.  (conf.  Praef. 
:TII.)  et  Or.  2.  secuti  i unt.  — 
«rea  in  uno  P.  T.  legitur 
ttsaret»,  quam  lectionem  re- 
eerte  Klotzius  recepit,  quam 
«unemorauil  quidem  Orelliue 
t  a.)  .  —  Yide  lUius  Praef. 
K.YII.  seq.  et  hic  sup,  ad  c. 
»5.  p.  4S3.  not.  22S. 
S)  Itldem  6.0x0).,  Erf,,P.  7.. 
I  Edd.  Yetl.  meae  ante  As- 
1531.  Haec  et  deknceps  cae- 

kabent:  «armatosque-  quae 


«  st  I».  Beckius  uoc.  quae  uncis  in- 
clusit,  Schatzius  primus  eiecit. 

266)  Beckius:  «(Ox.)  x*  «ner- 
«  mis ,  quod  recepissem  ,  si  e  plu- 
oribus  iibris  fuisset  enotatum». 
Recepit  Or.  2.  solus,  Klotzius  cum 
Erf.  et  P.  J.  retinuit  inermibus.  ~ 
Conf.  h.  sup.  ad  b.  cap.  S-  ^^* 
not.  261. 

267)  JKlotz.  et  Or.  2.  e  P.  7. : 
armatorum  habereni. 

268)  In  P.  7.  eicidit  uoc.  uno; 
quod  in  emendationem  conuer- 
tere  studet  Klotzius  in  Praef.  p. 
XXYIII.  seq. ,  mea  quidem  opi- 
nione  absurdissimam. 

269)  Itidem  in  BecMi  God.  T. 

270)  Yoc.  in ,  sicut  modo  sup. 
eae  pro  hae,  e  P.  7.  merito  re- 
ceptum  est. 


492  Cap.  II.    De  uarietate  lectianis 


Ctp.tt. 
pitS.  v.t7 


-       t». 


tametsl  uerbisj  H  uerbis:  Pk. 
tamen  sententia]]  Sic  omnes.^*) 

Cap.  23. 

p.4t6.T.i.2.  S.  64.  si  non  siai  accederej  sl  non  sini  attendere:  T. 

CAt  expunctum  est  uoc  atteiidere^  eiusque 
uice  in  margine  adiectum:  enim  mi  acct" 
dere^.  —  si  enim  mi  accedere:  Ap.  {Jn  mar- 
glne  pr.  m.:  gi  non  HuU).^^^) 

uterere]  uterer:  Ma.*^^) 

et  cum  saxisj  et  saxis:  Omnes.^^) 

ac  sine  ferroj  Sic  omnes.'^0 

faerint]  fuerunt:  Pe,  k,  m.  T  Qpt.  m.).  Aq.  Ma. 

-  13  $.  65.  obtemperarij  obtemperare:  Ma. 

-  15.  mirabarj  admirabar:  Pk. 

-  16  ad  Istam  hortationemj  ad  ista  orattotiem:  Pk5^) 
~    18.  eiusmodl]  hutusmodi:  Pk.  T  (jfr.  m.'). 


—  3. 


—         4. 


—         T. 


271)  Klotz,  et  Or,  2.  e  P.  T. : 
sententia  tamen, 

272)  Beckius  ex  Ox.  xfj, :  « siui 
nenim  sui;  quod  ex  coniunclione 
«duarum  lectionum  uidetur  ex- 
«stitisse.»  —  Klotz.  et  Or,  2.  se- 
cundum  Erf,  et  P,  T.  ediderunt : 
non  enim  siui,  quam  lectionem 
ille  (in  Emendd,  Tull.  p.  15.  et  in 
d.  Praef.  p.  XXIX.)  etiam  simili- 
tudine  uerborum  in  c.  11 ,  31. 
«Non  enim  te  sum  passus  ,  ,  . 
(iingredi»  rel.  defendit.  Illud  ad- 
do,  etiam  grauius  robustiusque 
dictum  exsistere ,  si ,  quum  negat 
Aebutius  se  deiecisse ,  adeo  caus- 
sae  argumentlquc  ioco  hoc  ponat , 
quod    non    passus    sit   accedere 


Caecinam,  quam  si  tantummodo 
neget,  inde  eflTici  deiectionem. 

273)  Ubicunque  manifesta  eins* 
modi  menda  e  singulis  Codd.  eno- 
taui ,  similia  in  aliis  Codd.,  ueloti 
apud  Beckium,  inueniuntur. 

274)  Praeflxam  Or.  (1.  et  2.)  el 
Klotz.  ex  Erf.  et  P.  T.  recepernoL 

275)  Klotz.  (conf.  Praef,  p. 
XXIX.)  et  Or.2.  ex  uno  P.T.iPr 
neque;  quemadmodum  apud  .V^- 
in  Attico  c.  25 , 9.  —  Valde  iocc^ 
tum. 

276)  Lambinus  commeDdiaH 
orationem,  Mich.  Brutus  aolcD) 
rationem.  Sed  merito  Vuigof^ 
praeualuit. 


m  aratume  pro  A.  Caeema. 


m 


boni  et  aequij  et  boni  et  aequi:  Onines.^0 

di^itatemque]  et  dtgfiUatem:  PIc. 

tum  iiiud]  tfi  iiind:  Pe,  m.  Aq.  Ma. 

quod  diciturj  quo  dicitur:  Ap  Csec.  m.}. 

siue  ninej  H  tieiii  be:  Omnes.^^) 

aucupiaj  qtdcu.:  Pm.  ~  aucuu:  Ap,  q.  Ma. 

iudicarij  iudicare:  Ma. 

scriptum]  scHptam:  Pm.  T.  Aq  Cpr.  m.3.  ~ 

scrtpta :  Aq  Csec.  mJ). 
boni  iud.]]  bonique  iud. :  Omnes.^) 
auctoritatemquej  auctoritatisque :  Pm.  TCpr.m.3. 

Ap ,  q  Cpr*  mO*  M^ 


7)  Lambmut ,  deinde  ex  Erf. 
tm  et  Or.  2. :  aequi  et  boni. 
epugno :  eerte  prius  et ,  quod 
•Uhabet,  abundat,  et  recle 
a  Grutero  eiectum  est.  Sed 
i  Elotxiu»  (in  Praef.  p.  XXIX. 
al  In  Adnot,)  proclamat,  etiam 
dsmam  uulgari  uerborum 
il  inesse,  latlnis  auribus  in- 
B,  eertissimae  rationi  etcon- 
idlni  omnium  Auctorum ,  tam 
confultorum  qnam  caetero- 
qninetiam  uariarum  aetatum, 
rfnm,  denique  neminem  um- 
I  wA»i  aequum  et  bonum  scri- 
»3  iioeuero  perridiculum  est. 
pe  eonf.  Handii  Tursellinum, 
L  p.  654.  in  nota ,  et  Brisso- 
.  ••  TT.  Aequue  et  Bonus, 
irope  triginta  inuenies  exem- 
lletionum  bonum  et  aequum, 
if  aequitu  etc. ,  ex  omni  ge- 
•eriptorum ,  ueluti  e  Cicero- 
Terentio,  Suetonio,  tum  e 
nlo ,  Gaio ,  Celio ,  Pomponio, 


lauoleno ,  Papiniano ,  U^ano , 
Pautto  aliisque  lurisconsultis , 
quinetiam  ex  ipso  Edieto.  Addo 
Auctorem  ad  Her,  II,  11,  16., 
ubi  uidesis  Orellii  noUm,  Ga<.III, 
137.  etc.  —  Haud  uerius  est  quod 
Klotzius  coniecit,  lectionem  boni 
et  aequi  nonnisi  tjpothetae  cu- 
iusdam  errori  deberi. 

278)  Itidem  Oxx.  apud  BeeUum 
caeterique  Codd.  uno  excepto, 
qui  habere  dicitur  si  ueni  bene, 
In  dd.  Edd.  Fati. ,  sicutln  ITaid.; 
«i  uenire,  —  Praefixa  lectio  est 
coniectura  Guilielmii,  iamdudum 
omnibus  merito  probata.  Quae  an- 
tea  fuerint  aliorum  commenta,  ui- 
de  apud  Garatonium  et  Beckium. 

279)  Sic  Klotz,  et  Or.  2.  ex  Erf. 
et  5.  Oxx,  edidere  (Conf.  lUius 
Praef,  p.  XXX.).  Sic  etiam  Edd. 
meae  ante  Lambinum,  —  Hagis  est 
credibile ,  aut  uoc.  que  abundare, 
aut  alterum  quoddam  Adiecti- 
uum,  quod  praecederet ,  excidisse. 


P-  42«.  w.  is 
-       19. 


-  19.20. 

-  20 

-  tt 


-      2S. 


494  Cap.  IL    De  uarietate  lectionis 


CAp.^ 


-      25 


p  4M  r  f4:  $.  66.  sis  is  qui]  si$  qui:  Pk. 

defendasj  defefidU:  Pk,  m.  T.  Ma. 

hae  partesj  eae  partes:  Pin.  T.  Ap,  q.  Ma.''^j 

pTohlhiiua}  cohlbittu :  Omnes  praeterquam  Pe.'^') 

electus  es  non  deiectus]  Sic  omnes.'^') 

oratioj  ratto:  Ma. 

minitatumj  tninitatam:  Omnes.  Pe.  pr.  m.:  mi- 

natam.^^^) 
hoc  interdicto  pr.  uindicarij  hoc  iiUerdictum  pr. 

uindicari:  Pe.  —  hoc  interdictum  pr.  uUidi" 

caut:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma.  b.  —   hoc  edichm 

pr.  uiolaui:  Pk.«»*) 


-      26. 


28. 


280)  Ita  Erf,  el  Edd.  meae  ante 
Lambinum,  exceptis  Yen.  1472. 
1480.  1499. ,  ubi  plane  deest  pro- 
nomen,  perinde  atqoe  in  Btckii 
God.  T.  Aliaro  quidem  uarietatem 
Beckitts  non  adnotat,  attamen  du- 
bito,  quin  lectio  eae  aliena  sit  ab 
Oxx.  omnibus.  Or.  2.  recepit  eae, 
quod  non  reprehendo;  tantum  no- 
tam  adiecit,  unde  palam  est,  eum 
de  totius  loci  sensu  funditus  er- 
rare.  (Yld.  inf.  not.  286.)  Klotzius 
tacite  retinuit  hae. 

281)  Erf,  quoque  cum  4.  Oxx, 
et  praeter  Edd.  a  Beckio  allatas 
Ascens.  1511.  —  Caeterae  Ascens. 
(1522.  1527.  1531.)  et  Ten.  1472. 
1480.1499.  habent  prohibitus.  Ne- 
que  ullo  pacto  uelim  buius  uerbi 
proprietatem  curo  Klotzio  et  Or. 
2.  relinquere. 

282)  Beckius  refert,  Ox.  T., 
Ed.  Wald,  et  alias  nonnullas  (de 
meis  addo  Ven.  1472. 1480. 1499. 


et  Aieens.  1527.  et  1531.)  uoe.  et 
oroittere.  —  Sed  de  prlmaria  h. 
lod  quaestfone  antea  dispotaai- 
mus  S*  5.  p.  393.  seqq.  Conf.  s^- 
ad  c.  13 ,  38.  p.  469.  not.  153.  - 
Nec  plane  praeterenndum  esti 
quod  hie  syllaba  re  (accedeff) 
praecedit  r.  eieetus.  Conf.  sup- 
p  454.  not.  82.  —  Caetenim  pessi' 
mo  consilio  Emestus  et  Beekka 
hisce  uerbis  interrogandi  notin 
dedenint,  quae  praecedentibas 
debetur.  Conf.  inf.  not.  286. 

283)  Etiaro  Erf.  et  Oxx.  pleri- 
que:  minitatam,  quod  in  Asce^- 
1511.  inuenio.  In  dd.  Edd.  V»- 
est  minatam.  Praefixam  hs^ 
iunt.  1515.  et  deinceps  caeterse 
roeae,  eaque  hodie  obtinet. 

284)  Erf. :  haee  interdictum  pr. 
uindicaui.  Beckii  6.  Oxx. :  inttf* 
dictum;  Codd.  x-V'--  uindieasi' 
Cod.  lannoctii:  hoe  interdictt^ 
pr.  uiolatU.  —  dd.  Bdd.  Vem-  ^ 


m  aratione  pro  A.  Caecma.  *95 

hi  interdictoj  interdicto:  Pe.  Ma. 

non  deieci  tej  Sic  omnes.^) 

proliibni  ne  uenlres]  proliibul  uetiire:  Pk.'^^) 

consaiontur]  coiati/tiin:  Ma, 

halieri]]  habere:  Pm.  T.  Aq.  Ma,  b(pr.  m.^. 

Cap.  24. 

»7.  antea  commemoraui  quuni]  antea  fiofi  eo  memo- 
raui  ^ffioil:  Pk.  —  antea  iioii  commemoraui 
quod:  Reilqui  omnea^O 


-  SO.Si, 

-     11. 

-  32 


-       34. 


Aicem.  1511.  1522.  1527. 
.  1515.  Ald.  1519.  Crat.  = 
bCC  ;  /imU.  1537. = iannoct.  — 
Praefixa  est  in  Aseen».  1531. 
mg,  1534.  Camer.  1540.  et 
sefM*  —  Alia  de  lectionam 
fla  Inaenies  apad  Garaton.^ 
. ,  Or,  1.  —  Naper  Klotiiue 
It.*  haee  interdietum  pr.  utn- 
^ ,  at  Or.  2. :  haee  interdieto 
itndieari;  qaod  malim  equi- 
,  —  fluralis  habetar  etiam 
c  12,  33. 

9iyOreiliui  in  atraque  Ed., 
!•  qoo  consilio,  perseaerat 
cere:  non  deieei,  eieei  te. 
n  uerboram  figuram  quum 
npnlerim ,  Codieum  eonsensu 
kam  (t.  sup.  not.  282.),  faci- 
telligitar ,  quam  grata  mihi  sit 
eonlecturom  quartum  oblata. 
18)  Hiro  errore  Ernestus  et 
lua,  et  alii  quidam  antea,  hic 
B  periodi  uel  adeo  capilis 
leniDt,  sicutl  in  uniuersa  h. 
1  difUnctlone  multifariam  pec- 
ra  eit  (conf.  sup.  aot.  282.). 


Yeram  rationem  docuit  Rumpfius 
1. 1.  p.  10.  seq.  Laudatum  inuenlo 
etiam  Buttmannum  In  Nou.  Aet. 
Soe.  Lat.  ien.  Yol.  I.  p.  56.  seq., 
cuius  Ubri  non  est  mihi  copia. 
Orellius  in  prima  ad  instar  SehA- 
tzii  interpungendi  signa  uerae 
sententiae  accommodat,  in  secun- 
da  etiam  capitum  dii tinctionem , 
sed  hic  TT.  Unde  deieetus  es  tj- 
porum  genere  perperam  significat 
formulae  esse.  —  Klotzius  reete 
distiniit. 

287)  Itidem  Erf.  et,  ut  refert 
ffolomafitM^  omnes  prope  alli 
Hss.  (De  confusa  uarietatis  nola- 
tione  ex  Oxx.  uide  BeeHum.) 
Nec  aliter  Edd.  meae  ante  Lam' 
biwum,  exceptis  lunt.  1537.  et 
Bob.  Stephan.  1543.,  nbi,  uoc.  non 
eiecto,  pron.  quod  retinetur,  quod 
exeroplum  Graeuius ,  Emestus , 
Beckius  et  plerlque  secuti  fuat. 
Ex  Hotomani  coniectura  et  Lam- 
hino  auctore  prae/ixam  tuentur, 
me  haud  Inuito,  Sehatxius  et  jSIo* 
txitu,  tacite  hie  et  ne  oarietate 


496  Cap.  IL    De  uarietate  lectiams 


C99.  24. 


probasse  nemini]  probasse  memtni:  Pk.  ~  pro- 
basseg  neminl :  Mb  (sec  m.)-  ^^) 
f.  427.  T.  1.  qnod  defendltj  qood  defendis:  Omnes.'*^) 

~     7.  $.  68.  non  hocj  tiec  hoc:  Omnes  excepto  Pk.^) 

debent]]  debere^U:  Pk. 

iuri  ciuillj  iuHs  ciuUU:  Pe.  T.  Ap,  q.  Ma.^'] 

obtemperari  non  op.J  obtemperdre  non  op.:  Pe, 
m.  T.  Aq.  Ma. 

recte  responderej  respmidere  recte:  Pk. 

male  iudlcari]  male  iudicare:  Pe.  T.  Ap,  q.  Ma, 
b.  —  tale  iudtcare:  Pm. 


—         8. 


—  9. 


notata  quidem.  Nuper  Or,  2.  ue- 
terem  Vulgatam  reuocault  inte- 
gram ;  quod  absurdi  habet  negatio, 
interrogationis  forma  tegere  stu- 
duit ;  sed  simul  totam  sententiam 
impeditam  languidamque  effeeit. 
GoDr.A.tn/*.  S-69.  et  ad  c.32,94.— 
Caeterum  in  praefixa  ualde  dubia 
mihi  est  interrogandi  nota  post  r. 
uidebatur^  quam  Or*  1.  et  Klotz, 
addiderunt,  Schatxius  omisit. 

288)  Quod  Beckiui  attulit  pra- 
uarum  leclionum  nouum  speci- 
men  «  non  probasse  memini » ,  in- 
ueni  in  Edd.  iunt.  1515.  et  1537., 
Atcens,  1527.  Camerar,  1540. 

289)  Item  Oxx,  et  certi  Codd. 
omnes  praeterquam  Erf. ,  in  quo 
est  defendes.  Yulgatam  illam  tu- 
entur  etiam  Edd.  meae  anle  Lam- 
binumf  praeterquam  Rob,  Stephan. 
1543.  In  his  est  praeftxa^  ut 
deinceps  in  plerisque.  Quaro  re- 
tinuerunt  etiam  Garaton,,  Em,, 
Beek. ,  Schuti.  et  Or.  2.  Nee  im« 


merito,  quamquam  a  LaUemai^ 
do  -^i  alias  de  Codleum  habito 
sunt  in  errorem  indnctl.  KMt. 
secundum  Erf.  edidit  defendet, 
eamque  lecilonem ,  pessimuD, 
meo  quidem  iudicio»  suo  more 
partim  defendit  partim  defeDsa- 
rum  se  professus  est  in  Praef' 
p.  XXX. 

290)  Uanc  lectionem,  in  Edd. 
ante  luni.  1537.  uulgarem,  ei 
Erf.  Klotziutf  nescio  qua  ratioie, 
denuo  recepit,  abnuente  Ordlio. 
Est  etiam  in  Vindobb.  A.  B.  apnd 
lordanum  1.  I.  p.  9. 

291)  Slc  Erf.,  Oxx.  pleriqn« 
et  lordani  (1.  I.)  Vindob.  A.- 
Quod  quum  ferri  non  possei< 
iam  pridem  praefixa  Editlones  oc- 
cupauit,  nuper  a  Klotzio  qnoquc 
retenta.  Sed  in  Kdd.  Ven.  I47i 
1480.  1499.  habetur  iuritcont^ 
tit,  eamque  lectionem  Or.  2.i 
intelligenti ,  ut  opinor,  ludidOt 
redlDtegrauit. 


m  oratione  pro  A.  CaecifM. 


497 


aliud  iudicarij  aliud  iudicare:   Omnes  excepto  p  «27.  v.  lo 

Pli.  Cln  T.  pr.  m.  aliquid  pro  aliuiL)^^) 
%.  69.  sln  aliter]  si  aliter:  Pm.  T.  Aq.  Ma. 

iudic.  est  non  potius]  iudic.  potim:  Ma.  —  lu- 

dic.  est  potius:  Reliqni  omnes.^^^) 
si  ut  Man.J  simt  Man.:  Pe,  k,  m.  T.  Ap.  Ma.  — 

sic  ut  Man.:  Mb.*^*) 
ui  hoc  diiceretj  ut  doceret:  Ma. 
perit.  hominibus  auctoribusj   perit.  anctoribus: 

Mb.  • 


-    1$. 

-      15. 
- 1».  17. 


~       18 
—      21. 


Cap.  25. 

S.  70.  reuellitj  refellU:  Pe,  m.  T.  Aq.^^*) 

sin  peritis  I  si  imperitis:  Pe  Cpr.  m.).  Ma.  —  is 
imperitis:  Pm.  T  Cpr*  m.).  Ap  Cin  margine  ad 
V.  is:  •sln.*).  —  si  peritis:  PeCsec.  m.).^) 
uobisj  nobis :  Mb  Csec.  m.). 


n. 

24. 


-       26. 


292}  Valgare  hoc  mendum  ha- 
bent  etlam  Erf,,  6.  Oxx,  et  d.  Vin- 
dohb.  A.  B.,  et  6t«  quldem  omnes 
eieepto  Vindob,  A. 

203)  Item  Erf.,  6.  Oxx.  et  Ftn- 
dobb.  A«  B. ,  Edd.  3.  Vm,  Atcent» 
1511.  Sed  lam  In  lunt.  1515.  Ald, 
1519.  Ateens,  1522.  1527. 1531 .  et 
delDceps  suppletum  est  non;  •- 
quod  nuper  Elotz.  (conf.  Praef. 
p.  XXX.  seq.)  et  Or.  2.  denuo 
eieceniDt,  sententia  in  inlerroga- 
tionem  conuersa.  IIoc  autem  con- 
illlam ,  ut  paullo  tolerabilius  slth. 
1.  quam  sup.S-  67.,  haudquaquam 
eipeditum  mihi  uidetur ,  quum 
praesertim  ei  caeterls  mendis  ap- 

H^m—irim,  Lib.  II. 


pareat,  uniuersum  h.  loci  Intel- 
lectum  in  eiemplaribus ,  unde 
Codd.  nostri  sunt  transscriptl,  tnr- 
batum  fuisse.  Cf.  ad.  c.27,  77.  c. 
34,  99. 

294)  llaec  mendl  figura  notatur 
e  rtndo66.  A.  U. ,  llla  e  ^.Oxx,, 
quorum  quintus:  sit  ut.  Corre- 
clum,  ut  opinor,  ab  Aldo  1519. 

295)  Slc  4.  Oxx.  et  Edd.  meae 
ante  Aldum,  et  quaedam  postea, 
ueluti  Sturm,  1544. 

296)  In  Oxx.  eadem  occurrunt 
omnta;  Erf.  (uulgarium  mendo- 
rum  hac  parte  particeps  plero- 
rumque)  habet  cdterumf  dd.  Edd. 
Ven,  autem  tertium. 

32 


488 


Cap.  IL    De  uarietiUe 


Ciip.80. 

p  427  y.  t8. 


exploratum]  exphrato :  Pm.  T  (pr.  nu).  Aq  Cpr- 

mO*  Ma. 
posslt  esse  —  anom  omnibiis]  Desunt  in  Plc. 
32.  $•  71.  interponi]  impoiii:  0mne8.^^0 


—      34. 


-  35. 

-  37. 

-  37.38. 


testem  tamen  ant  tab.]  testamentum  autem  tab. : 

Pk.  —  testamentum  aut  tab. :  Rellqui  omnes.^') 
nihll  est]  nihil  nihU  est:  Mb. 
aggrediatur]  aggrediar:  Pm.  Ma. 
dlgitum  proferat]  proferat  digUum:  Pm. 
-    38.  %.  72.  potest  diei]  est  pro  te  diei:  Pk.  —  pro  te  est 

diei:  Reliqui  omnes.^^) 
cogitatum]  creatum:  Omnes  excepto  Pk.^^^) 
hoe.non  potest]  hoc  non  poteste««e:  Omnes.^') 
eui  filius  agnatus  sit]  eut  filius  ajniatus  nonAi: 

Pk.  —    culus  filius   ac   natus   sit:   Pe  Csec. 

mO.  —  cui  filius  ac  natus  sit:  Reliqui.^) 
huiuscemodi]  huiusmodi:  Pk.  Ma.^^^) 


-       40. 


P.428.V.    1 


-        2. 


297)  Etiam  reliqui  noti,  sicut 
Edd.  ant«  Lamhinum ,  qui  t^t(U' 
fiaam  e  coDiectura  Hotomani  re- 
cepit  et  plerisque  probauit,  reli- 
quis ,  ueluti  Grutero ,  Emetto  (in 
Claui  demum) ,  Garatonio  ita  re- 
fragantibus,  ut  nemo  tamen  le- 
ctionem  imponi  solide  defenderit, 
aut  aptis  exemplis  conflrmauerit. 
Neque  Or,  2. ,  quum  denuo  scri- 
psit  tmpont,  illa,  quae  Beckius 
contra  disputauerat ,  redarguit.  — 
Klotz,  lacite  retinuit  praefixam. 

298)  Etiam  Erf, ,  denique  noti 
omnes  et  Edd.  meae  ante  Lam" 
binum,  llic  e  coniectura  Hoto- 
mani  edidit  tettimonium,  quod 
Em,,  Beck.f  Schiits,,  Lederc,  ser- 


uauerunt.  Sunt  praeterea  eooie 
cturae,  P.  Fabri  una :  testem»  alt^ 
ra  lHanutii:  testem  tamm,  Utoc 
autem  recte,  ut  opiDor,  Of'  (1- 
et  2.)  recepit  cum  iiiriofzto. 

299)  Etiam  caeteri  noti.  Cor- 
rectum  dod  ab  Aldo  (1519.)  pri- 
mum,  sed  iam  in  iunt.  1515. 

300  et  301)  EUam  reliqui  aoli 
et  Edd.  meae  ante  lunt,  1515. 

302)  Beck,  e  A.Oxx.  noUt:  cf 
natus  pro  agntUus,  Sed  Erf.  coa 
Dostris:  ac  natus,  et  ita  Ascs^- 
1511.  —  Ven.  1472. 1480.1499.: 
natus,  —  lunt.  1515.:  afptat^ 
non  sit.  Correxit  Aldus. 

303)  Sic  aote  Gruterum  e  mtH 
solus  Camerariiu  1540. 


m  oratione  pro  A.  Caeeina. 


m 


quo  maiusj  quo  minu$:   Pe,  k.  T.  Ap,  q.   Ma,  pm^.s. 

sanciiusqiiej  sctusqtie:  Pe.  TChic  conrectuni  In 

narglne]).  Ap,  q.  JMa.  —  Mticiugque:  Mb. 
ne  pretio  quidem  corr.J  pro  pretio  gtu)d  corr.:      -     4. 

Pk.  —  de  pretio  quidem  corr.:  T.  —  de  pre- 

tio  quod  corr.:  Reliqui.^^^) 
eiusmofllj  huiusmodi:  Ma. 
$.  73.  potuissetj  pohiistis:  Omnes.^^)  .     e. 

ob  hocj  ab  hoc:  Pe  (pr.  m.),  m.  T.  Aq.  Ma.  —      -      8. 

hoc:  Mb  (jpr.  m.^. 
retinendamj  retiuendum:  T.  Ap.  Ma,  b. 


Cap.  2& 

quod  eniiD  estj  Sic  omnes.^^0 
neque  perfrin^  pot.  nequej   nec  perfrin^  pot. 
lier;  T. 


304)  Sic  in  Erf.  et  4.  Oj^.  et 
In  Edd.  neis  ante  lunt,  1515. 

305}  Alleniiii  io  Erf.,  tertluni 
io  J5.  Oxc.  et  io  Edd.  inodo  dicUi . 

306}  Praelerea  JEfr/'.  et  6.0xx^ 
el  Bdd.  eaedem.  In  3.  Ven, :  quad 
(j»ro  fttidm)  sdre  potuUtis,  — 
Praefiiam  nuper  Jnouit»  reliquit, 
atqne  coniectura  adroodum  com- 
SMMla  et  probabiU  substiiuit  potuU 
<i,  etiam  OreUU)  gratum  acce- 
ptomqoe.  Pronomlois  U  post  Ute 
vei  iU$  repetiti  exemplum  atiulit 
TuMMi.  1, 32, 78.  (Praef.  p.  XXXI.} 

207}  Beier.  ad  II.deOff.8,30.: 
«  Propter  sensum  transponendum, 
«Qttoci    est   enim   — ?   Denn  wo 


«( gieht  e$  ein  bHrgerliches  Beeht?9 
Quo  consUio  totam  oratoris  sen- 
tentiam  subuerii  palaai  est.  ~  Sa- 
tis  uitiose  etiam  Wolff.  et  Otiofi- 
dtfr;  «  Denn  was  fUr  ein  Reeht  i$t 
vidas  hUrgerliche  [Os. :  Reeht]  ? eisi 
nRecht  doJP  rel.—  Quippe  iusei' 
uile  Bon  opponitur  oUi  iuri,  led 
quasi  prae  caeteris  rebus  omnibus 
extollilur.  Itaque  multo  uerius 
Leclerc.:  uOui,  tel  est  le  droU 
ncivila  rel.  —  Si  quii  maluerit 
Quid  pro  Quodf  uid.  Ramshom. 
Gramm.  Lat,  $.  159.  p.  563.  seqq. 
P.  Faber  coniecit  ttnttm  pro  enim, 
ut  praecedenU  senientiae  haec 
iungerentur.  Quod  neque  commo- 


500         Cap.  11.    De  uarietfite  lectianis 

p.428  V.12.  sese  naberej  se  habere:  Pm. 

-    14.  $•  74.  habere  bene  partumj    habere  partum:   T.  Aq. 

Ma.  —  heiie  partum  habere:  Pk. 
quae  qunm  omnia  tua  iure  mancipii   sint]   Sic 
omnes,  nisi  quod  in  Pm.  est  mafwipi.^*) 


diorem  efflcere  fensum  neque  uul- 
garl  lllf  Codicum  lectfoni  retinen- 
dutn  lucero  afferre  uidetur.  — 
Caeterum  quod  e  Cod.  lannoct, 
notari  solet  aHoe  enim  est»»  in 
sola  Ed.  lunt.  1515.  Inueni. 

308)  Communis  haec  scriptura 
Codicum,  quorum  certa  quidem 
est  notitla ,  omnium  seruatur  eti- 
am  In  Edd.  mels  ante  Lambinum. 
8ed  non  slne  caussa  magna  est 
CriUconim  dubltatio,  certe  summa 
emendandi  solertia.  Hotomanue 
conieclt:  «quae  tuacommuni  lure 
«m.  s.»  ;  Lamhinus,  ex  uettigiis 
antiquae  teripturae,  edidit:  aquae- 
acumque  tua  1.  m.  s. »  Nanutio 
placuit:  «quae  lumina  tua  I. 
ctm.  s.»;  Pantagathut  conieclt: 
«  quamquam  omnia  t.  i.  m.  s.» ;  P, 
Faber:  «quae  communita  lure 
«m.  s. »;  Guilielmius  uoc.  quae 
delendum  censuit.  Graeuiut  pri- 
mus,  ni  fallor,  tcntauit  eiicere 
uerba  quum  omnia  tua^  eaque 
Emettut  et  Beckius  uncis  inclu- 
serunt.  SchUtzius  suadenle  Beckio 
deleuit  quum  omnia,  tamen  con- 
iecturam  adiecit :  «  quae  tua  iure 
<i  hereditatis  aut  mancipii  sint»; 
cui  nescio  cur  Beierus  scripserit 
faucre  in  II.  de  Off.  23,  8i.  vt. 


Sed  cum  magnam  seqq.  —   Le- 
clerc, :  «quae  tum  omnla  t.  i.  m. 
«s.  »  —  OreWitis  (l.ct  2.)  comi- 
ptelae  notaro  afllilt,  ac  tt.  quum 
omnia^  ut  in  quibus  omnino  ali- 
quid  latere  uideretur ,  retinuit.  — 
Elotzius»    Interpungendi   artibos 
contentus,  taiem  exbibet  contex- 
tum :  quae,  cum  omnia  tua ,  iure 
mancipi  sint,  Cuius  commentl  qai 
uelit  mysterium  eognoseere,  td- 
notationem,  quaeso,  inspleiit.  - 
lam  ut  P.  Fabri    llla   coniectoit 
sit  acutisslme  et  excogitata  eta^ 
gumentis  exempllsque  (quibus  td- 
do  pro  Cluen.  c.  19, 52.  extr.)  fir- 
mata,  tum  etiam  quae  Lamhino 
piacuit,  satis  idonea  putetur,  — 
nam  reliquas  nihll  moror  — :  It- 
men  Ingenue  fateor ,  mlbi  de  ge 
nuina  TuUii  scrlptura  haudqot- 
quam  liquere.   IUud  neque  utlde 
mihi  arridet  nec  plane   coDteD- 
nendum  uidetur,    quod  Garate' 
nitu  tentauit:  «An  tandem  mdiu 
«est  locus,    et  quae  cum  omme 
«exponi  debet,  cum  haec  omnia^ 
«Est   quidam  In    hac    locuUooe 
« ldi(OTtaju6g ,  qualem  obserui^M 
«mibi  uideor  ad  Act.  I.  in  F^ 
«  rem  9.  (g.  25.)»     Conf.  inf-  ^' 
32,  94.  YS.    Qui  cotonus  rel- 


in  oratiane  jmto  A.  Caecina. 


501 


Cp.  25. 

parum  sit  commanituinj   pari  tum  communitum:  p.m  v.ie. 

Omnes;  modo  In  Pm.:  comminuttim.^^] 
quae   deeentissime]   quia   decentissime :    Omnes 

excepto  Pk. 
sunt]  Hnt:  Mb. 
uenit  unicuique   uestrumj    uenit  unicuique   no^ 

stmm:  Pli.  Aq  (sec.  m.V®) 
et  a  legibusj  et  legibus:  Pk. 
at  usucapioj  aut  umcapiofie:  Omnes.^^0 
sollic.  ac  periculij  soliic.  At  periculum:  Pk.  — 

soUic.  ac  periailum:  Reliqui.^*^) 


-  la 

-  19. 

-  20. 

-  ii. 

-  24. 

-  2». 


309)  EUam  in  5.  Oxx.  est  pari 

tum;  in  Erf. :  parietum.  Inuenio 

proifxam  in  Edd.  meis  omnibus 

inde  a  lunt.  1515.  —  In  Ateeni. 

1511.  deest  Ht  (in  marglne  ne- 

ido  quae  uarietas  adiecta).    Sed 

ii  Vm.   1472.  14S0.  1499.  sic: 

H  partitum  $i  eomminutum  iu$ 

(modo    in    postrema:    partium; 

err.  typ.   —  Denique  nouam  il- 

lim  OreUii  (2.)  coniecturam,  ui- 

ielicei  pro  sit  legendum  esse  est 

qnum   h.  1.  tum  paullo  superius 

(«ineertum  Mf»),  qua  nihll  pot- 

est  etae  probabilius  propter  illud 

p€ie$t,  quod  sequitur  (eadem  ra- 

tioBe  at  nulla  auctorltate  a  Lam- 

Mmo  et  Sekatzio  in  possit  muta- 

tam);  Jir<uiti<^tu«  ad  III.  de  Fin. 

17 ,  58.  oon  solum  iudicio  suo , 

eerte   graulssimo,   comprobauit, 

oemm  etiam  aliis  exemplis  notae 

st  (h.  e.  etf)  In  ▼.  sit  corruptae 

eoUectis  ualide  confirmauit.  Conf. 

inf.  ad  c.  36. 104.  fs.  offend.  sit. 


310)  Sic  etiam  Cod.  tannoct, 
(cf.  Garat.)  Edd.  3.  Ven.  lunt. 
1515.  Lambin.  ^  Erf. :  unicuxque 
nostrumumit;  quodiCtorz.  etOr. 
2.  integrum  receperunt.  Mlhi  al- 
terum,  quod  sola  Erf*.  auctori- 
tate  coostat,  in  hac  praesertim 
orationis  parte,  plane  dubium  est, 
alterum  haud  improbabile. 

311)  Etlam  Oxx.  plerique  et 
Ed.  Atcens.  1511.  (non  Venn.).  — 
Erf:  at  usucapione. 

312)  Vulgaris  haec  Codd.  {Oxx. 
quoque)  lectio  habetur  lo  Aseens. 
1511.  1522.,  tum  inJkl.  1519., 
rara  postea ,  tamen  est  in  Sturm. 
1544.  —  Yen.  1472. 14S0. 1499. : 
ac  periculorum;  quod  ita  Grae- 
uiOj  Garaionio^  Orellio  (1.)  pla- 
cult,  ut  simui  ▼.  litium  delen- 
dum  esse  censerent.  Contra  Elo- 
tziue  (Praef.  p.  XXXI.)  profitetur, 
nullo  dubio  praefixam  se  retine- 
re ,  quam  sanam  iam  iudicat  Or. 
2.  —  Parum  mihi  eiploratum  est. 


502         Cap.  11.     De  uarietate  lectumis 


«7ap    26. 
p  428  V  26l 


-       32 


auct.  hanini  rerum]  auct.  rerum:   Pni.  T.  Ap. 
q.  Ma. 
^27  a  lurel  iure:  Omnefl. 

-  29.  $•  75.  saepta]  scripta:  Pm.  T  (pr.  m.). 
_    30  sed  etiam]  Omiies.*'^) 

dimittitur]  dimittetur:  Omnes  ^T.  et  Aq.  pr. 
mO«  —  amittet^ir:  Aq  fsec.  m.]).*'*) 

Cap.  27. 

nos  non  obtinebimus]  non  obtinemwt:  Pk.  — 
nos  non  obtinemus:  T  Csec.  m.3.  Mb.  —  nos 
non   obtineamus:   Pe,  m.  T  (pr.  m.).  Ap,  q- 

Ma.^'0 
ui  armatis]  ut  armatls:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma,  b. 
deiectum  —  hominibus]  Desunt  in  Ma. 
ita  ferret]  ita  feret:  Pm.  Mb.  —  ita/fer^;  Pe.— 

ita  terre :  T.  Ap  Qae^ ,  q.  Ma. 

-  3.  %•  76.  bona,  fortunae]  bonae  fortunae:  Ap. 

possessionesque]  Sic  omnes.^*^) 

-  4.  reuocabunturj  reuocantur:  Omnes.^^') 


-       33. 


p.  4t9.  V.  I 


313)  Solus  Erf, :  uerum  etiatn, 
quod  Klot%.  et  Or,  d.  primi  re- 
cepere. 

314)  Ei  Oxx.  notatur:  dimit' 
tatur.  —  Erf,  cum  nostris;  di- 
mittetur;  et  ita  Edd.  Ven,  i472. 
14S0. 1499.  IIoc  Eloti.  recepit, 
Or,  2.  non  item ,    quem  sequor. 

315)  Rumpf.  I.  I.  p.  12.  seq.. 
quo  conteitum  h.  Sp^'  ^^^^  * 
principio  capitii  aduersus  Tisli' 
num  aliosque  tueretur,  uerissi- 
me  etposuit  sentcntiam,  quam  nn- 
slris  diebu.<    interpretes  quidam. 


uelut  Leelereiut  et  Osiander  mt- 
le  confUdorunt.  Wolffiu»  ambiguo 
tutus. 

316)  Prlmi  Klot%.  (conr.  Prtuf. 
p.  XXXI.  seq.)  et  Or.  2.eiErf. 
addiderunt  ▼.  omnium ,  nec  da- 
blto,  quin  egregla  slt  ea  leetin 
emendatioque  ae  pemtills.  Conf' 
inf,  c.  28,  81.,  Mup,  c.  13,  38.  et 
quodammodo  c.  14,  40. 

317)  EUara  Erf,  et  Ox.  t/;.  (for- 
tasse  plures  Oxflc.)  et  Edd.  neae 
ante  Aldum  1519. 


m  arations  jmto  A.  Caecina. 


503 


conatitueturj  cotisHiueretur :  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma,  b.  p. 

praescribetur]  praescribere :  Ap.  Mb.  —  per^ 
scribere:  Pm.  T.  Aq.  Ma. 

contendesj  cotitendas:  Pk. 

deieceris]]  delegeris:  Pe,  m.   T.  Ap,  q.  Ma.^*^) 

in  pr.  restituas]  in  pr.  restituatur:  Pi£.  —  in 
pr.  restituat:  Pm.  T.  Ap,  q.  Ma.***) 

cnm  armata]  cur  armata:  Pm. 

restitues:  tum  ius  et  aequum  uos  statuetis  esse 
uim  in  caede  solum  esse  non  etiam  in  animo 
et  libidine;  nisi  cruorj  restituis  tu  res  si 
equos  ucstes  si  uim  non  in  caede  solum  sed 


Cap  37. 

429    V.  4. 


5. 
6. 


-     8.9. 


S)  Itidem  Erf.  et  6.  Oxx.  et 
Ven.  1472.  14S0.  1409.  et 
Yett.  apud  Beckium.  Sed 
tris  ante  iunt.  1515. ,  qaam 
im  dfeaDt,  habet  Aseens. 
.  —  Qaid  ergo  est?  lectio- 
lUam  olim  abiectam,  etiam 
r  ab  OrelUo  et  Klotzio  repu- 
B ,  resoscitauerat  Graeuius , 
)  Gttratonio  et  Beekio  adiu- 
but  lnteBtissime  defenderat. 
Mtem  neque  fldem  faciunt 
plt,  praesertim  quod  e  Ci- 
§  peUtur  (in  Vatin,  c.  14, 
iM  eonf.  OreU.)f  neque  in- 
>,  eor  T.  deiieeref  propri- 
t  qaasi  legitlmom ,  certe  In 
Neto  interpretando  imprimis 
farlom ,  quo  per  totam  ora- 
■  usus  est,  repente  orator 
rHDam  fastidierit  (conf.  Or. 
D^ta).  Oeinde  mirum  sane, 
ioe  nlla  religione  In  or.  pro 
fio  i.legi  in  ieei  etc.  ter,  ad> 


uersanUbus  omnibos  paene  Codd., 
mutarent  (eonf.  h,  sup.  ad  c.  17 , 
49.  p.  477.  not.  202.  Adde  ei 
or.  pro  Quinctio  c.  19,  02.  c.  29, 
90. ,  h.  sup.  p.  242.  et.  p.  267.}, 
eos  h.  1.  tam  tenaces  illius  uerbi 
fuisse.  Caeterum  in  scripturae 
lllo  genere  antiquo  quanta  est 
simllitudo  inter  litteras  /  et  L 
(conf.  Garaton.  ad  h.  I.) ,  tantam 
inuenies  etiam  inter  C  et  G;  mo- 
do  inspicias  Aiphabeta  a  Maio 
proposita  in  Fragm,  or.  in  Clo- 
dium  et  Curionem  etc.  Blediolani 
1814.  8.  —  Eadem  quaesUo  re- 
currit  inf.  c.  30 ,  87.  Conf.  ad  c. 
28,  79.  not.  338. 

319)  Erf.  duce  vr.  in  praedi- 
um  priml  Klotz.  et  Or.  2.  ante  ▼. 
deieeeris  transposuerunt,  ut  com 
▼.  ingresswn  coniungerentur :  -* 
si  non  necessarla,  at  uaide  pro- 
babili  ratlone.  Conf.  Mlcis.  in 
Praef.  p.  XXXII. 


^4        Cap.  11.     De  uarietate  lectianis 


— 10.11 


etiam   in  animo  libidinU  nisi  cnior:    Omnes. 

Cln  Pe:  aequos  et  iiicedae.')^*^) 
iniuria  eum  dici  deiectum  esse ,  q.  proh.  sit ;  nisi 

ex  e.  Ic,   ubi   uest.  impresseritj   itiiuriantfn 

delictum  esse  q.  proli.  est  libidiuis  nisi  ex  e. 

lo.  ubi  uest.  ita  presserit:  Pk.  ~  iniuris  de^ 

lictum  esse   q.  proli.  sit  libidinis   nisi   ex  e. 

lo.  ubi  uest.  ira  presserit:  Reliqui,  nisi  quod 

in  Pe.  et  Mb.  tiabetur  ita  pro  ira.^') 
-    12.  $•  77.  luris  igitnr   retineri    sententiamj    iuris  retinet 

sententiam:  Omnes,  tantum  Aq.:  retinere.^^) 
et  aequitatemj  et  equitatis:  Mb. 
oportere;  an  uerbo  ac  littera]  oportere  libidinis 

uerbo  ac  llttera:  Omnes  Cin  T.  pr.  m.  fuent: 

oportrt.).^") 
utrum  ntilius  esse  uideatur J  ne  tdliores  esse  oi- 

deatur:  Pe  Cdeinde  sec.  m.  uideatUurS).  —  et 

uiliores  esse  uideantur:  Reliqui,  nisl  quod  in 

Ma,  deest  v.  esse.^^'*) 


-  izis. 


~       14. 


320  —  24)  Vulgarem  illani  Codd. 
lectlonem  habent  etiam  Edd.  Ken. 
1472.  1480.  1490.  (modo  deest  ▼. 
e$$e  post  deliclum,  et  in  priori- 
bus  est  «ne  uil.  e.  uideaturn^y  in 
tertia  ^ne  uil  e.  uideanturT»), 
Item  A$ctn»,  1511.  (at  ita  pro 
ira),  Neque  aliter  Cod.  Erf.  (nisi 
quud  impre$$erit  pro  ira  pre^^e- 
rit);  et  simillima  est,  quam  Beck, 
exblbuit,  uarietas.  Coniecturae, 
quae  in  Edd.  (inde  a  lunt.  1515.) 
comparent,  prius  in  singula  uer- 
ba  sunt  directae,    mox  tales,   ut 


sententiae  magis  quam  uerbis  IW- 
lii  extricandis  loseruiant.  Qotf 
h.  I.  enarrare  omnes  longum  et 
Inutile  est,  quum  praesertlm  eoi- 
uis  praesto  sint  Garatoniu$,  Bt 
ckiu$,  OreUiu$^  qul  de  ea  re  cod- 
sulantur.  (Adde  quod  Rau.  1 1- 
Lib.  I.  p.  71.  habet:  «Handscio 
«an  etiam  mellus  legatur:  anod 
n  verlmm  ac  literam  iu$  omne  tof- 
iiqueri.»),  Sed  iuuat  recentisfiBM^ 
coniecturas  duas ,  pristinae  totia» 
loci  scripturae  resuscitandae  te* 
que  deslinatas ,  integras  eibiben*- 


in  oratione  pro  A.  Caecina. 


505 


Cap.  H. 


adest  isj  adegt:  Mb.  —  abest  is:  Ma. 

quod  et  ipse]  qnod  ipse:   Pk.  —  quo  et  ipse:      -     17 

Pin.  Ap.  Ma,  b. 
praesentis]  praesetM:  Omnes.  -     ih 

auctoritati J  anctoritate :  Pk.  Mb.  p  43u.  v  1 

non  oportere]    non  oporteret :   Pe  Cpr-  ™0«  —      ■-      ^ 

non  oportet :  Reliqui  excepto  Aq. 
non  uereor3  uereor:  Omnes.^^^ 


Niminim  sie  edidii  Khtzius :  «tu 
«iytfiir»  si  aeqwm  est  esse  yim 
« non  in  caede  solum ,  sed  etiam 
«in  animo,  ibi  dieis^  niil  cruor 
«appareaty  Tim  non  esse  factam, 
««•  v^rum  est  deiectum  esse,  qui 
«prohibitus  sit,  ibi  dieis,  nisi 
«  ax  eo  loco ,  ubi  Tesiigium  im- 
•preueritf  deiici  neminem  posse. 
«  (.  77.  si  iuris  retinere  senten- 
«tlam  et  aequitatem  plurumum 
«Talera  oport^l,  ibi  dieis  Terbo 
«ac  llttera  ius  omne  torqueri. 
« Tos  statuite,  recuperatores,  utra 
« verior  res  esse  Tideatur. »  — 
Quo  de  commento  sententlam  nu- 
per  tuUt  Maduigius  in  Praef,  ad 
Bd.  libronim  de  Fin.  p.  XLYIII. 
seq. ,  baud  Iniquam,  mea  qui- 
dem  opinione ,  ut  qui  nouam  si- 
nul  hanc  coniecturam ,  quam  ne- 
icio  ingeniosioram  dicam  an  ele- 
lanUorem,  ita  medium  protulerit: 
«Airif  haee  uox  esf,  esse  uim 
« non  in  caede  solum ,  sed  etiam 
«ia  animo,  lubidinis,  nisi  cruor 
«adpareat,  uim  non  esse  factam; 
9iuris,  deieetum  esse,  qui  probi- 
«bftus  sit,  lubidinis,  nisi  ei  eo 
«loco,  ubi  uestigium  inpresserit. 


«  deici  neminem  posse  ;  iuris ,  re- 
« tinert  sententiam  et  aequitatem 
«plurumum  ualere  oporlere,  iu- 
«  bidinis ,  uerbo  ac  littera  ius  om- 
«  ne  torqueri.  Uos  statuite ,  recu- 
«peratores,  %Ura  utiUor  esse  ni- 
«  deainT. » 

325)  NominaUm  Codex  nullus 
affertur,  ubi  t.  Non  inueniatur, 
nec  credendum  est  LaUemando 
adnotanti :  «...  particulam  ne- 
«gantem  .  .  .  seniant  codices  no- 
«  stri. »  In  Edd.  non  comparet  an- 
te  tunt.  1537.  et  Camer,  1540. ;  ab- 
est  etiam  a  R.  Steph.  1543.,  Lamb. 
1566.  etc.  Sed  recenUores  sup- 
plendum  censuerunt  plerique , 
ueluti  Graeu.,  Lallemand.,  Gara- 
ton.,  Beek,,  SchHtz.,  Wolff.,  Le- 
clerc.9  Klotz.  —  Interrogatlo,  cu- 
ius  ope  Or.  2.  more  suo  rem  ex- 
pedire  studet,  propter  sententiam, 
quae  sequitur  (Quapropter  rel.) » 
uel  maxime  hic  displicet.  lUud 
omnino  reilciendum  uidetur,  quod 
refert  amicum  quendam  sibi  sug- 
gerere ,  sine  interrogatione  ita  ex- 
plicantem :  «  Veretur ,  ut  astute 
«dicit,  ne  nimla  et  prorsus  In- 
«credibllia  dicat,  praeserUm  apud 


506  Cap.  II.     De  uarietate  lectionis 

Cap.  •«. 

p  430.  V  4.  ^*  78.  prudentiamj  prudentia:  Ma. 

-  7.  promptam  expositamque]  expositam  pramptatn" 

que:  Pk. 
^      8  iostus  et  bonus  uir  estj  lustus  ac  bonus  uir  est: 

10.  solum  quaedamj  $olum:  Pk. 

nata  uldeaturj  nata  eue  uideatur:  Pk. 

-  11.  quidquid  indej  quod  Inde:  Pk. 

-  1%  purum  liquidumque  tej  Sic  omnes.^^') 

-  13.  $.  79.  nostrae  defens.J  uestrae  defens.:  MbCpr.  m.}.^") 


« reeuperatores  ICtis  minus  fa- 
«  uentes  (?).  Deinde  fingit,  se  mo- 
«deste  de  eo  loqui,  quapropter 
vhoe  tantummodo  dicam,  sed  in 
«  eo  ipso  laudes  eius  cumulatissi- 
«  me  eiaggerat. »  —  Mirum  hercle 
astutiae  genus!  tum  incredibile 
profecto ,  oratorem  ita  h.  1.  uerba 
facere,  quasl  praesentlat,  minas 
bene  recuperatores  de  AquiUio 
exlstimare. —  Utique  pernecessaria 
mihi  uidetur  negatio.  Quid  ergo 
est?  In  mentem  alicui  ueniat,  in 
antiquo  fortasse  exemplari,  quem- 
admodum  saepe  in  uerbis  sen- 
tentiisque  separandis  erratum  est, 
post  Y.  nimium  interpunctum , 
deinde  yt.  Non  oportet  (nam  sic 
in  plerlsque  habetur  pro  oporte- 
re)  cum  sequentibus  coniuncta 
fdisse;  tum  facillime  potulsse  al- 
terum  non  (ante  uereor)  elidi 
quasi  superfluum.  —  Caeterum 
in  transitu  lUud  commemorabo, 
Leelercitim ,  quum  (ad  Oiiandri 
modum)  non  intelllgeret,  vt.  nam 
ipto    pra«$ente  —   tardaret    pro 


parenthesi  t$se  legenda,  refida, 
uti  dlcit,  interpunetione  locuoi 
sic  deformasse:  «...  tardaret. 
«  Cuiut  auctorltatl  d.  e.  a.  i.  c.  c 
«  n.  non  oportere ,  non  uereor  de 
«tali  uiro»  rel. 

326)  Ex  uno  Erf.  Elatz.  (conf. 
Praef,  p.  XXXII.)  et  Or,  2.  eaoi 
Graeu.  3.  edidere :  iusiuM  est  el 
bonut  titr.     Probabile. 

327)  Ex  eodem  prlml  Klot:. 
(conf.  ibid.)  et  Or.  2.;  purum 
te  liquidumque.  Probabile.  —  Id 
Edd.  Ven.  1472. 1480. 1409.  deeft 
Y.  te. 

328)  Haec  lectio,  caeteroqulD 
a  Codd.  et  uetustisslmls  Edd. 
plane  aliena,  habetur  tamen  Ib 
mnltis  Edd.,  uelutl  In  luni.  1515. 
Ascent.  1527. 1531.  Heruag.  1534. 
Seb.  Gryph.  1536.  tuni.  1537.00- 
mer.  1540.  H.  Steph.  1543.  Sturm. 
1544.  Ald.  1546.  Oliu.  -  Nata 
nullo  dubio  e  periurbatione  seD- 
tentiae  sequentis,  et  bodie  al^ 
omnibus  merlto  releeta. 


tn  oratiane  pro  A.  Caedna. 


507 


allqueni  contraj  aliquid  contra:  Omnes.'^) 
senthre    qunDi    dicatlsj   sentire   dicUii:    Pk.  — 

senHre  dicatU:  Reliqui.^) 
Bieuni  auctorem   pro    mej    eum  eum  auctorem 

uos  pro  me:  Omnea.^') 
uestrum    non    nominetisj    uestrum    tumiiietU: 

Pk.  —   nostrum  nomiwtU:  Reiiqul;   sed  in 

Aq.  V.  lumiiietis  a  sec.  m.  expunctum.^) 


Cf.  27. 

p.430.  V.  14. 


-       15. 


329  —  32)  Vulgaris  llla  Codd. 
seriptiira  eitat  eUam  In  Erf.  et, 
at  oldetar,  in  Oxsc,  Itero  apud 
Lambimtm  (1566.)  et  Id  anterio- 
ribos  Edd.  mels,  nlsl  quod  u#- 
sfriMi  legitor  In  /imf.  1515.  At- 
esns.  1627.  Sefr.  Gryph.  1536.  /unf . 
1537.  Comsr.  1540.  A.  Steph,  1543. 
Shifm.  1544.  AIA.  1546.  Seraatur 
a  reeeBUohim  quoqoe  plerlsque, 
qolequld  eonleeturaram  tentaue- 
flni.  Nam  eonleelt  lAmbinuM: 
t  mlror  eor  oos  qu9m  allquld  con- 
•tro  me  senUre  praMeetii,  eum 
tpro  me  seiUirv  dleaUs ,  cwr  qium 
iiuctorem  meiim  appelleUs,  oe- 
ffiCfMi»  nomlnetls. »  —  FerroKtis 
(Bpp.  IV ,  10 ,  4.  p.  283.) :  •  ml- 
•ror  cur  nos  allqafd  mim  contra 
•  ■!•  t.  d.  c.  e.  a.  o.  p.  m.  a.  no. 
t  aomlaetls. »  —  LalUmMndu$ : 
«mlror  eor  aUqwm  eontra  m.  s. 
«d.  q*  0.  i.  o.  p.  m.  a.  no.  noml- 
tuolla.»  Adllelt:  «Hane  lectio- 
«nem  In  plaribus  firmat  codex  e 
«Boelris  opUmus»:  —  qoam  ue- 
n,  oarietas  ParUieniimn,  quam 
Ml,  deelarabll.  —  Sehittiiui: 
«mlror  qiHNii  siim  otictorem  uo$ 
*fro  «ne  appettetii,  eur  uesirifm 


«  fum  nominetiM ,  quem  um  aiiquid 
•  eontra  me  eentire  dieatis»:  et 
iU  edldit.  -  Sequitur  Or.  1. , 
cuius  conlecturam  habes  in  prao' 
fixa.  Or.  2. :  « miror  cur  uos 
^aUquem  (uel  magis:  aUquid  eM- 
M  quem)  contra  m.  s.  dic.  c.  e. 
«auct.  u.  p.  me  appelietls,  ue- 
^strum  nomineUs»:  hoe  in  tex- 
tum  recepit,  iUud  non  Item. 
ADte  TT*  uestrum  nominetis  lo- 
bet  cogitaUone  supplere:  sed.  — 
Klot%ius  conseruat  Ful^afom,  ae 
tacet.  —  Mihi,  nt  dicam,  quid 
Ipse  senUam,  credibile  est,  sic 
fere  TuUiium  scrlpslsse :  « .  •  •  mi- 
«ror,  cum  uos  aliqusm  contra 
«me  sentlre  dicatls,  cor  meain 
«auctorem  uos  pro  me  .appeh 
«leUs,  nostrum  nominetis,  uo* 
^  strumnonnomiineHs.fi  —  Qoae 
scriptura  quo  facllius  InteiMgetur 
quemadmodnm  in  Vulgatam  no- 
stram  corrampl  potuerit ,  age  ue- 
ro  fingamus,  In  uetusto  quodam 
exemplari  talem  h.  locl  speciem 
fulsse : 

ILLUDAUTBMMinonG^ 

UOSALIQUBMCONTnAMB 

SBNTIRBDICATMCUnM 


508 


Cap.  II,     De  uarietate  lectiofus 


Cap   27 

p.  430.  V.  16. 


quitl  ait  iste  uester]  quid  aut  iste  uester:   Pm. 

Aq.  Ma.  —  quid  aut  iste  aut  uester:  T.^^^) 
Omnibus  quidquidj  Omnibus  quidque:  Pe,  m.  T. 

Ap,  q.   Ma.  C^^ompendio  in  5.^  —    Omnibas 

quidque  quid:  Mb.^^^) 


BOMADGTOEBMUOSPRO 
MBAPPBLLBTlSIfOSTRUM 
!if0MI!fBTlSUB8TRnM>'0' 
NOMIXBTIS 

Qulppe  hunc  scribeDdi  dlslinguen- 
dique  moduni  nihil  habere  no- 
ui  inusltatiue ,  ex  antlquae  scrl* 
pturae  speciminibus ,  quae  Jfat- 
u»  et  Peyronut  eihibuerunt,  pa- 
lam  est.  —  Superest  ut  singulare 
quoddam  Rumpfii  consilium  com- 
memorem,  quo  (parum  prospe- 
re  quldero)  tentault  dod  emen'' 
dare  Vulgataro  sed  interpretari. 
Naro  slc  existlmat  (I.  I.  p.  14.) , 
omnes  h.  loci  difflcultates  eui- 
tari,  «si  t.  uos  pro  Accusatiuo 
ft  subiecti  habeas ,  neque  cum  di- 
«catts,  sed  cum  sentire  coniun- 
« gas ,  ita  ut  hic  sit  sensus :  cum 
« AquiUium ,  quem  defensionis 
«  meae  auctorem  esse  dicitis,  quem 
« itaque  ego  appellare  debeam  (pro 
«me),  fws  appelletis;  mirandum 
nsane  est ,  cur  diutius  mihi  oblo- 
^quamini,  neque  concedatis ,  Cae- 

•  cinam  ui  depulsum  eumque  igi- 
« tur  restituendum  esse  in  fundum, 

•  quem  Aebutius  sine  ullo  iure 
«  sibi  arrogauit. » 

333)  Vester  eliam  in  6.  Oxx. 
habetur  atque  in  Erf.,  modo  in 
boc :  uester  iste»  quod  merito,  ut 
oplnor,    recepturo  est  a  Mtlotzio 


et  Or.  2. ;  —  noster  (roala  conie- 
ctura  e  peiore  locl  intellectu  or- 
ta)  est  in  Edd.  Yen.  1472.  1490. 
1490.  Ascens.  1531.  Heruag.ibU. 
Lamb.    1566.    Grut. ,    MerouviU. 
(1684),  £m. .  Lallem.,  Leclerc. 
334)  Yulgarem  illam  lectionem 
Omnibus  quidque  habet  Erf.,  et 
uidendum  ne   etiam  Oxx.  pleri- 
que.  Item  Ed.  Ascens.  1511.  in 
rellqui>  meis  ante  Lambinum  ubi- 
que  Inuenio   Omnibus   quidquid» 
slcut  in  Pk.  —  Sed  pro  Omnibus 
iam  Hotomanus  coniecit  Qmbus, 
eamque  conieciuram  apte  defen- 
dit,    allatis  praecipue   uerbis  h. 
or.  e   c.  28,  81.    «spectari,  qao 
«consilio  et  qua   sententia,  dod 
^quibus  quidque  uerbis   esset  a- 
« etum  9,    et  e  c.  20,  58.   « quia 
cf  non  ^iii^MS    uerbis  quidque  dir 
tacatur,  quaeritur,  sed  quae  res 
«agatur. »    —   Lambinus   (1566.) 
sic  edidil :  «  Quibus  quicquid  oer- 
«bis  acturo  pron.  q.  sit  speetefi 
«conuenit. »  —  P.  Faber  aoten 
commode  docet,  Ciceroniani  mo- 
ris  fuisse ,  eiusmodi  formulas  com 
ellipsi    quadam    proferre.     Qote 
simul  tuendi    t.  Omnibus  caossa 
attulit   loca  GellU   (XX,  10.  Tf. 
«in  ea   re  omnibus    nerbis  oio- 
«dicare»)    et    VaL    Probi   (Ed. 
Gothofred.  1622.    p.  1475.  b.  n. 


m  aratione  f^ro  A.  Caecina. 


509 


Cap.  28. 

Conuenl  ego]  contienU.  Ego:  Omnes.^^^) 
non  neminemj  non  fiominem:  Pk.  Mb.^^) 
qao  uos  aactore]  Sle  omnes.^^^ 


P.430.V.  17. 
-       18. 


«Glus  hac  amnibus  lege  iiihiluin 
«rogatur»),  ea  prius  fpsa  a  eor-  ^ 
ruptelae  suspicloDe  debuit  uId- 
dicare.  —  Receotlores  maKimain 
partem  praefiiam  cum  uett.  Edd. 
coDseruaruDt,  ueluti  Em, ,  LaU 
Isin.,  Bedt.,  Leclere,  Sed  LcUlem, 
coDleclt:  •Quibtu  quid^e  uer. 
«ac.  pron.  q.  sit,  spectari  conue* 
«nlt.»  —  SehUiz.  edidit:  *Omni- 
«  hu$,  ut  quidque  uer.  ac.  pron.  q. 
•  slt*  ita  ius  eue.T»  —  Klotz.  uul- 
garem  Godd.  scrlpturam  (Omni- 
bu$  quidque\  Incertum  quo  sen- 
suy  tadte  seeutus  est.  —  Or.  2. : 
QuibuM  quidque  rel. ,  quod  ue- 
mm  puto. 

335)  Slc  Erf.  et  caeteri  noti, 
Item  Ed.  Lambin,  (1566.)  et  an- 
terlores  omnes ,  neque  allter  ple- 
raeque  postea,  quinetiam  Ern.^ 
LaUem.,  Beck.^Leelere.  Yeramle- 
elionem  e  P.  Hanutii  conlectura 
habent  SeMHz.,  Or.  1.  2.,  Klotz. 
QuM  cltlus  hercle  obtlDuisset, 
Dlsl  omnls  b.  S*  ^■^  lectione 
qaam  Interpretatlone  adeo  per- 
tarbata  ftilsset,  ut  ne  lllud  qul- 
dem  uulgo  Intelligeretur,  praeter 
AquUlium  etiam  de  alio  quodam 
iDrisconsulto  mentionem  Inferri. 
Roc  errorum  genus  prae  caete- 
ris  Intente  fouit  coloitque  Rumpf. 
1. 1.  p.  14.  seqq. 

336)  Huius  uarietatlK  tam  re  et 


ueritate  quam  Critlcoram  eiisti- 
matione  eadem  caussa  et  ratlo 
est  aique  praecedentis ,  tantum- 
modo  h.  I.  praefixa  etiam  maiore 
Codd.  numero  (praeter  nostros 
Erf.  et  4.  Oxx.)  confirmatur.  Ei- 
tare  dlcitur  etiam  in  Ven.  1483. 
(1472. :  nominem,  1480.  et  1499.: 
nomine).  Lambin.  (1566.)  edldlt: 
poMSum  nominare  non  neminem.  — 
Lallem.  coniecit:  pro  me  nomi- 
nem.  —  Conf.  notam  praeced. 
et  Ferratii  Ep.  IV,  10,  4. ,  qul 
ita  ueram  lectionem  defendit,  ut 
pessimam  slmul  proponat  Inter- 
pretationem. 

337)  Erf:  nos,  et  sic  Edd. 
Ven,  1472.1480. 1499.  lunt.  1515. 
Herouv.,  Oltu.,  Ern,,  Leclere. — 
Certe  hoc  non  ferendum.  Sed 
ne  illud  quidem  plane  expeditum, 
quod  Beekius  notat :  «  Non  offen- 
«dere  potest  repetitum  uos,  quod 
«altero  loco  (ante  dicitis)  cum 
•  eonstituere  lungendum. »  Yide- 
licet  posterius  hoc  uos  P.Manu- 
titu  et  C.  Stephanus  deleuerunt, 
et  sic  inuenlo  in  R,  Steph.  1543. 
Ald.  1546.  et  apud  Schatzium; 
nuper  Or,  (1.  2.)  et  Klotz,  cum 
caeteris  retinuerunt.  *  Lambin. 
(1566.)  h.  l.sic  immutauit:  «quo 
«fios  auctore  r.  i.  a«  et  def.  cao- 
asae  in  sententia  constituere  iK- 
«  citis,  » 


r    «- 


510 


Cof.  II.    De  uarietate  lectimis 


G*p.  7». 
f.  430.  ▼.  20 


-       21 
pw431    ▼.   I. 


-         3 


probari]   probare:  Pe,  k,  m.  Ap ,  q  Cpr*  m.)* 

Ma,  b. 
deiectnmj  Sic  omnes.^*) 
meciim  facere]  meciim  faeem:   Ap.  Ma«  CBtiam 

in  Aq.  a  sec.  m.  demum:  facere^ 
—      2.  jj.  80.  utererj  uteretur:  Mh. 

etiam  illa  materia  aequitatisj  Sic  omnes.^^') 

ab  nerboj  a  uerbo:  Pe,  m.  Ap.  Ma,  b.^^) 

ab  scriptoj  a  scripto:  Mb. 

aequitatis  —  aequij  Desunt  in  Pk. 

bonique  rationemj  boni  rationem:    Pm.  T.   Aq. 

Ma. 
ualuissej  ualvisnet:  Pm.  Aq  Cpr.  m.). 
facerej  facereiit:  Omnes. 
eo  restitueretur  —  deiectus  essetj  Desuat  in  Mi. 
deiectusj  eiectus:  Pe,  m.  T.  Aq.  Mb.^^) 
is  quomodo  se]  is  guom  se:  Pe.  Ap,  q.  Ma*  — 


—         4. 


~         7. 

-  11.12. 

-  i2. 

-  14. 


338)  Erf.  bic  quoque  babet: 
delectum.  CoDf.  sup.  ad  c.  27, 76. 
Mt.  318. 

339)  Hale  Hotamanus  coDie- 
ctt:  «etfam  illa  me  tuerer  ciequi' 
fitate»;  iDgenlose  Pantagatkus: 
«  ex  amni  memoria  antiquitatis. » 
Quod  quum  in  textum  recepil 
Sekatsius^  non  sine  captiooe  adie- 
cit:  <«yulgatum  ineptum  est,  quia 
«dici  non  potest,  materia  aequi- 
^talis  aliquem  demonstrare,  oe- 
« quitatem  saepe  contra  scripium 
amalere  debere.  n  —  Conlra  P. 
Faber  haud  inepte  Vulgatam  de- 
fendisse  uidetur  (conf.  Pcuserat. 


et  Beek.).  Lectionem  tn  pro  sti- 
am ,  qua«  est  in  lunt.  1515.  (coaf. 
Or.  1.),  Dihil  moror. 

340)  Erf.  quoque  :  « a  oerbo 
et  ab  scripto»,  quod  oideDdan 
ne  etiam  In  Oxx.  occvrrat ,  quaia- 
uis  nihil  tradatur;  sic  est  Id  Ed. 
lunt.  1515.  At  Ven.  1472.  1480. 
1499. :  «a  uerbo  et  a  aciiptis  pla- 
rUmsu  rel.  In  Ascetuianis  ci 
deinceps  uulgo  habetur  praefixa- 
Slotx.  et  Or.  2.  aecutl  sunt  Erf. 

341)  CoDf.  sup.  S.5.p.  400. 
Adde  h.  sup.  ad  c.  8,  23.  etff^ 
Quinctio  c.  26,  81 .  c.  31 ,  98.  (p- 
257.  et271.) 


^ 


\ 


m  cratUme  pro  A.  Caecina. 


511 


Ciip.28. 

is  cum  se:  Pk,  m.  Mb.  —  In  Pe.  v.  se  a  sec.  p  «si^  u 

in.  siippletum  est.^') 
S*  81.  placet  tibi  pugnare]  Sic  omnes.^)  r  «s2.v 

qaod  milii  uideretur]  quod  milii  uidetur:    Pm.      - 

T.  Aq.  Ma.^**) 
quod  a]  quid  a:  Pk,  m.  T.  Aq.  Mb. 
quod  horum]  i/uid  faorum :  Pk,  m.  T.  Aq.  Mb. 
quibus  quidque]  quibus  quicquam:  Vk. 
non  ante  uenioj  Sic  omnes.^^) 
quam  recusaro J  qua  recusaro :  Pe  Cpr.  mO*  T.  M. 
oportere  nego   obtineri    posse  negoj  Desunt  In 

Pk. —  In  Mcu  retiiieri  pro  obtiueri. 
sententia  et  rej  Sic  omnes.^^^)  _     m. 


—  4. 

6. 
7. 


-        8. 


342)  Oxx.  3.  habent  ct«m,  1. 
fvoiMam.  —  Edd.  Vm%.  1472. 
1400. :  ewm.  —  Vm.  1409.  Jt- 
eM.  IMl.  et  luftf.  1515.4  quo- 
Wiodo  iM  M.  ^  lu  Ald.  1519.  et 
la  caeteris  ileiDceiM  habetur  pra^ 
fxa.  -»  De  lllo  genere  uarietatls 
lide  flwp.  ad  e.  1,  2.  p.  436.  not. 
S.  el  ^.  ad  e.  29,  82.  -  Pro- 
iMo  leetfo  eum  etlam  h.  I.  proba- 
bllls  eit,  nee  dvbitaren  secun- 
toa  malorem  Codd.  nmnemm 
eam  reelpere»  nlsi  me  tt.  «Si- 
cnt  f ta  fnterdlctuni  est »  rel.  In  e. 
Sa.jNv  l^Mio  paullulum  retine- 

reni- 

849)  JEIats.  et  Or.  2.  ex  uno 
Erf. :  «pl.  tibl  not  pugnare» :  ue- 
reor  ne  Tttnini  consideFale.  Biam 
q[Bod  ille  in  Proifat.  p.  XXXIU. 
laleelt,  sententiam  illa  uoce  in- 
isrta  commodtorem  effici,  mihi 
contra  uidetur ,  quum  praesertim 


quae  continuo  sequuntur,  «d  ad- 
uersarios  haud  ambigue  referan- 
tur,  ac  propterea  mnlto  sit  pro- 
babilius ,  ad  eosdem  haec  quoqne 
referri  quam  ad  Cmeeinae  partem. 

344)  Etiam  Erf.  et  2.0xx.  h.  I. 
habent  quod^  deinde  bis  quid, 
et  sic  Edd.  meae  ante  Aldum 
(1519.),  a  quo  uidetur  esseproe- 
fixa.  Sed  Mlotz.  et  Or.  2.  lAenea 
ratlooe  quid  ublque  substitne* 
runt. 

345)  Lectlo  aoua  ex  Brf. ,  ue- 
niam,  perbona  mihi  uidetur  ae 
merito  a  Klotz,  et  Or.  2.  recepta. 
Conf.  Illius  Fraef.  p.  XXXIIl. 
Commendatur  eaquoque  re,  quod 
post  haec  uerba  non  statim  fit  ad 
uerlM>rum  contenrtionem  transltlo» 
sed  reapse  prius  de  integro  rec»- 
saiur. 

346)  Mnotx.  (eonf.  Praef.  1.  L) 
et  Or.  2.  ex  Erf, :  re  et  smimtia. 


512         Cap.    11.    De  uarietate  lecttanuf 


Cap.   89. 
p  43ZT.19.  §.  82.  Qaoniam  satisj  quomodo  satis:  T.    —   qnando 

satis:  Pk.  —  quom  satis:  Pm.  Ap,  q.  Ma.  — 

cum  satis:  Mb.^^) 
praetorj  p.  r.  Qpoptdus  Romantis^:  Omnes  ex- 

cepto  Pk.^*») 
alicundej  aliunde:  Omnes.  Cln  Pe.  postea  cor- 

rectum.  ^^) 
restituisse  te  dixistij  te  restUuisse  dixisti :  Pe.^^^: 
ex  decretoj  Sic  omnes.^^ 
ad  haecj  ad  hoc:  Pk. 
gladioj  gaudio:  Ma. 


—  13 

—  16. 

-  17 

-  I». 


19 


slcut  inf.  habetur  c  30,  86.  —  Nnn 
repugDO. 

347)  Oxx,  H.  S. :  cum ;  x  •' 
quum.  Neque  uideo ,  quid  ab- 
surdl  habeat  uulgaris  haec  Codd. 
lectio  ;  quamqaam  ne  uarietatem 
quldem  Or.  (1.  et  2.)  et  Elotziui 
adnotauerunt.  Conf.  tup.  ad  c. 
1,  2.  not.8.  et  ad  c  28,80.  not. 
342. 

348)  In  Edd.  Vm.  1472.  1480. 
1499.  Atcens,  1511.  et  /unM515. 
habetur:  Po.  Ro.  —  Conf.  h.  tup. 
ad  c.  8, 30.  et  c.  20,  65.  pro  Quin- 
ctio,  p.  220.  et  p.  246. 

349)  Itidcm  Erf,  et  4.  Oxx. , 
tum  Edd.  modo.dd.  —  Corre- 
ctum  ab  Aldo  (1519.).  —  Conf. 
tup.  ad  c.  16, 46. 

350)  Apud  Quintil.  IX,  3,  22. 
habentur  vv.  Rettituitte  —  ette; 
unde  plane  constat ,  legendum 
esse  dixti  pro  dixitti,  et  ita  Beck. 
et  Schiitz.  ediderunt  ac  defendit 


Klolz.  {Praef.  p.  XXXIII.  seq.;. 
nescio  cur  iDuito  OreUio. 

351)  Sic  Codd.  DOti  omDes.  Sed 
in  QuintU.  1.  !.  legltur  ex  edieto, 
modo  plerisque  Codd.  omlttenU- 
bus  T.  ex,  sicut  Id  c.  19,  60.  pro 
Quinctio  (conf.  h.    tup,   p.   240. 
seq.  Dot.  101.).  —    Apud  CicerO' 
nem  h.  I.  Inuenlo    ex  edieto  in 
Atcent.  1527. 1531.,  Heruag.iSU. 
Seb.   Gryph.    1536.   R.   Stqthm. 
1543.  Sturm,  1544.  Ald.  1546.  - 
Lambino  placuit  interdicto.    He- 
die  constat,  praefixam  esse  ser- 
uandam,    neque  ego   aliter  sei- 
tio ,  modo  Codicum  potlus  aucte- 
ritas  me  mouet  (ut  Em.  et  Beeh 
dc  se  dicunt) ,  quam  quae  de  Is 
ris  necessitate  Garatoniut ,  Kk 
tziut  aliique  dispulauerunt.  Qiii 
pe  praeter  c.  16,45.  h.  tup.  co 
Gai.   IV,    166.    165.    —    Eid 
quaestio  recurrit   h.  inf.  %. 
extr. 


■^ 


i 


-      21 


di  oratUme  pro  A.  Caecma.  513 

A  confiigts  et  de3  confugi$$et  de:  Pe,  k,  m.  T.  p  ^i^ir. 
Ap,  q.  —  refugUset  de:  Ma.  —  confugU  de: 

Mb  Cpr*  m*)* 
sit  tuni  qirainj  sit  ctm  eum:  Pm.  Aq.  Ma. 
lobebatnr]   utdebatur:  Pe(pr.  mO,  m.  T.  Ap, 

q.  Ma,  b. 
mea  mea  est]  mea  est:  Pe.^^^) 
faetam  cul]  factam  gul:  Ma. 
4.  Istum  locumj  Is  tu  locum:  Omnes  praeterquam 

Pk. 
intercludere]  Sic  omnes.^^^) 
Non  deieci  sed  eiecij  Sic  omnes.^^) 
sum  deiectus]  sum  eiectus:  Mb. 
ex  decretoj  Sic  omnes.^^^) 
6.  excogitassej  In  Mb.  ad  h.  v.  in  margine:  «coe-      - 

gisse." 


29. 
20. 


-  23. 

-  27. 

-  28. 

-  30. 

-  31. 

-  34 
P  433.  T.  2 


I)  Be  haiiumodi  iteratloni- 
(dde  fi^.  ad  c.  5, 14.  c.l3 , 
n/l  ad  c.36,104. ;  et  ad  c.U, 
•  Quinetio.  CoDf.  QuintU.lXj 
i.  —  Etiam  h.  I.  semel  tao- 
r.  Mea  habetar  in  Edd.  Yen. 

i4S0.  et  in  hmi.  1515. 
I>  Em.  ex  Ed.  WMarf,,  uU 

edldit  includere  ui$,  exem- 
iney   qnod  maxime  mlran- 

Msekio  et  Sckatsio  probauit. 
rci,  Ita  (Hgidius  esse  iudicat, 

uii  tantum  eiiciat;  Or.  1. 
m  solide  refellit ,  atque  cum 
io  praefixam  e  Godd.  inte- 
reuocauit  (cf.  Ed.2.p.463.) 

dabiUt,  quin  in  d.  Wald. 

MMn»  ,  Lib    n 


habeatur  ineludere,  qaa  de  re  hoc 
addo,  in  Edd*  3.  Ven.  et  in  luni, 
1515.  esse  intereludere  uis. 

354)  De  critica  h.  1.  quaestione 
uide  h.  silp.  p.  393.  seqq.  et  ad  c. 
13,  38.  23,  66.  —  Similium  men- 
dorum  exemplis,  tup.  aliatis ,  adde 
quod  in  c.30, 88.  h.  or.  Erf.  habet 
eieetuM  pro  deieetut  et  in  c.  7, 28. 
pro  Quinetio  plures  deieetut  pro 
etaettts. 

355j  In  iisdem  Edd.  atque  tup. 
S.  82.  legitur  ex  edieto,  ac  prae- 
terea  in  Graeu.  3.,  Codicum  nulla 
auctorltate  ,  et  h.  1.  ne  Quintiliani 
quidem.  Qua  de  re  uide  tup. 
not.  351. 

33 


r»> 


Cnr.  29. 
p.439.  T.  5. 


7. 


-        b. 


—  9. 


6H         Cap.  11.    De  uarielate  UcHams 

non  inoentorem]  mme  Inaentorem:  Omnes  prM» 

terquam  Pk.^^) 
me  non  ad  meam]  me  ad  meam:  Pk. 
neqne  in  liae]  iie  tif  in  liac:  Aq  Cpr.m.).  —  iiee 

in  liae:  Aq  (sec.  m.).  —  iietie  in  hac:  Rell- 

qnl.^0 
qnam  ego]    In  Ml>.  r^  ego  a  aee.  m.  anperpo- 

sitnm  est  modb  (m). 
interdixeritl  MerdtxU:  Omnes.^^ 
sed  de  qnoj  sed  quo :  Pe,  m.  T  (pr.  m.).  Ap, 

q.  Ma.  { 
qnnm  intmiixit]  mti  interdixit:  Pk.  —  Ad  v. 

UUerdixU  Ap.  in  mar^e  liabet :    « iiUere^ 


356)  Hoe  mendam  (nam  tale 
cnm  plerlsqne  semper  eilsUmanl 
et  hodfe  eilsUmo ,  quamnls  In 
Brf.  et  O.Ojud.  ,  tum  In  Ateens, 
1511.  1522.  et  In  Ald.  1519.  ha- 
beatur) ,  Or.2.  In  teitum  renoct- 
oit,  Klotx.  autem  In  I^aef.  p. 
XXXY.  praeclarum  ludlcault  et 
uehementer  commendauit.  De 
sensu  taceo.  Sed  quod  negat, 
Vuigaiam  librartl  cirfusquam  con- 
iecturae  tribui  posse ,  equldem 
hoc  refero,  longe  plura  librario- 
rum  oscitatione  et  incuria  quam 
conlecturls  esse  corrupta. 

357)  SlG  Erf.  quoque  et  apud 
Beekium  Poii.  et  5.  Oxx. ,  delnde 
Bdd.  Ven.  1472.  14S0.  1499.  iU- 
eau.  1511.  Atque  manifesUssh 
mum  hoc  mendum,  iamdudum 
eiplosum  et  abiectum  ,  Kloti.  de- 


nuo  teitullnsemll,  eaqaeraUoM 
(in  Fraef.  p.  XXXV.)  defendlt,  ul 
statueret,  tt.  quaeri  oporfereioB 
a  T.  dieere  sed  a  t.  exisUmeiit 
pendere»  hoe  autem  eogltaUoae 
supplerl  et  cum  pari.  neiie  co>- 
iungi  luberet.  Quo  nihll  herda 
potest  eicogitarl  absordlus. 

358)  lUdem  Erf.  et  Oxsb.  ,  Bl 
fallor ;  tum  Edd.  meae  ante  loa»- 
binum  (1566.)  omnes »  quinetlam 
pleraeque  postea.  —  Praefxem 
merlto  retlnaerunt  Bm.  (1773.)» 
Beek.^  SehikU.,  Ledere.,  Or.iS>, 
KMz. 

359)  Sic  Erf.  —  la  Oxx-  oi- 
detor  praefixa  ene.  Sed  h.  L 
habetur  tfiferdixeril  In  Edd.  Tea. 
1472.  1460.  (1499. :  Mer  sdir^ 
r%t,)hint.  1515.»  delnceps  In  cae 
teris  praefixa,  Prlmuf  JRolf.  red- 


m  oratUme  pro  A.  Caecina. 


515 


P  433.  T.  9. 


spectarl]  expectari:  Ma. 

flit  facta  u\b}  sK  acta  uis:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.Ma.     -     lo. 

in  qaa  re]  H  qua  iii  re:  PIl  ii. 


Cap.  30. 

S.  86.  eeqoid]  et  guid:  Omnes.^} 

ad  iUud]  ad  id:  T. 

diligenter  quaeso]  Sie  offlnes.^M 

eognoscere]  recogtMscere :  PIk. 

anm  id]  id  sum:  Omnes  excepto  Pl(.^^') 

interdicitnr]  iuterdiceretur :  Pk. 

ex  eo  loco  in  quo  esset:  alterum,  si  ab  eo  loco, 
quo  neniret,  ui  deiectns  esset:  et  liomm]  ex 
eo  loco  in  quo  esset  ui  deiieeretury  alterum 
si  ab  eo  loco  quo  uetiiret:  et  horum:  Pk.  — 
ex  eo  loeo  quo  ueniret  et  horum:   Reliqui.^0 


ir 

13. 
15. 

16. 

17. 
19  ?0 


iil6gniiill  teeUonem  illtm  Mer- 
dteMif  propter  LtUniUtis  Istam 
RHun  qnul  Beeeititatem  (Frwf.  p. 
XXXYI.) ,  de  qua  uide  tnp.  ad  c. 
10, 96.  e.  19, 55.  e.  82, 03.  —  At 
k.  1.  eonf.  modo  «iip.  S*  ^*  ^* 
cipiQm  —  Inbeftatnr.»  —  Nec 
Migls  ffmndom ,  qnod  Or.  2.  re- 
eeplt  iiU0r9rii,  et  sle  interpreta- 
tw  etl:  c  i.  e.  eum  in  amtrouer'' 
cfia  poHtvm  $rii,  de  qno  loeo 
ctctum  tlUB 

860)  Gonr.  inf.  td  e.38,93. 

a6f )  Jnols.  (cr.Prat/lp.XXXYI. 
An.  7WII.  p.  18.)  et  Or,^.  secnn- 
dnm  Erf.:  qnaeMO  diUgmter.  — 
Htnd  ImprolMbile. 

362)  ▼nlgtrem  btnc   Godlcum 


lecUonem  (uidendnm  ne  etitm  in 
Oxx.  occurrtt ,  qutmnis  nlbli  bt- 
bett  Beckius)  Elots.  (conr.  Pnuf. 
p.  XXXVI.)  et  Or.  2.  ex  Erf.  re- 
sUtuerunt.  Etm  in  tlit  Ed.  nuilt 
inueni  nisi  in  lunt.  1515.  (in  At- 
eenM.  1511.  deest  yr.idfj. 

363)  Yulgtris  btec  iectio  trtdi- 
tur  etitm  e  6.0x2r.  (ttntum  in  x* 
et  i^.  noc.  eo  bis  scriptum  esse  di- 
citur).  Etdem  est  in  Edd.  Ven. 
1472. 1460. 1409.  Sed  in  AMceni. 
1511. :  «ex  eo  loco,  in  quo  esset: 
« tlterum  si  tb  eo  loco  quo  uenl- 
«  ret  II :  et  borum.»  —  luni.  1515. 
1537.  et  Camer.  1540.  Sturm. 
1544.  sicut  God.  Pk.  —  AUUn. 
1519.:    «ex  eo  loco,    quo  ueni- 


516         Cap.  II.    De  uarietate 


('»p.  30. 
p.  433.  T.20. 


-22  23 

-  24. 

-  26. 

-  27. 

-  2«. 

-  M. 


neque  praetereaj  tiec  praeterea:  Pk. 
n,  $.  87.  deieceritj  delegerU:  Pe,  m.  T.  Ap,  q.  Ma.^) 
ex  eo  me  loco  deifecerltj  ex  eo  me  deiecerit 

Pk.  —  Desunt  omnia  in  reliqiiis.^ 
ex  eo]  ex  meo:  Ma.^) 
ad  haec  duoj  ad  hoc  duo:  Pe,  m.  T.  Aq.  Ma. 
interdicto]  dicto:  Ma. 
Unde  delectusj  Unde  eiectut:  Ma. 
Cinna]  Cednna:  Omnes.^^^) 
Unde  delectus  ^  ^?]  onde  deiecisti:  Omnes.^) 


«  ret :  alterum  ^  H  db  eo  deiectai 
«  esset  et  horum  »  ,  quam  ^seaiu. 
1522.  tiCrat.  1528.  secuti  sunt.  — 
Delnde  Ateens.  1527.  iotegram 
habet  praefixatn ,  Item  Aecens. 
1531.  Heruag,  1534.  Gryph.  1536. 
R.  Steph.  154S.  Ald.  1546.  Lamb. 
1566.  et  deincepsf  quod  sclam, 
omnes.  —  Nuper  Klotx.  et  Or.  2. 
ex  Erf.  primi  sic  edlderunt :  «  ex 
tf  eo  loco ,  ubi  fuistet ,  se  deiectum 
« ( Erf. :  eiectum )  diceret ;  alte- 
«  rum ,  8l  qui  ab  eo  loco ,  quo  ue- 
«  niret ;  et  horum»  ;  —  quam  scri- 
pturam,  quatenus  tum  notitla  fult, 
iam  Graeuius  commendauerat , 
Beckius  uero,  caeteris  tacite  re- 
pudiantibus ,  pro  glossemate  Im- 
pugnauerat.  Eam  Klotz.  in  Fraef, 
p.  XXXYI.  seqq.  apte  defendit, 
nec  dubito,  quln  etlam  lectionl 
illl ,  quam  e  Pl(.  exhibui ,  longe 
sit  anteponenda,  quum  propter 
sensum,  tum  quia  in  alia  nulla 
aeque  perspicuum  est,  quomodo  In 
uulgarem  corrumpi  potuerit.  Cf. 
sup.  ad  c.  6, 16.  p.  448.  not.  57. 


364)  Slc  ex  Brf,  et  5.Qa».  etiim 
h.  1.  Graeuius  qoldem  et  BeMus 
ediderunt,  at  in  iiet.  Ed.  nolla 
Inueni.  Qua  de  re  uide  suprt  ad 
c.  13, 49.  not.  202.,  c  27, 76.  not. 
318.,  e.  28,  79.  not.  338.  —  Ad- 
de  not.  b.  seq.  365. 

365)  Desunt  etiam  in  6.  Oxx.  et 
In  Edd.  Vvn.  1472.  1480.  1499. 
Ascens.  1511.— Deinde  /ufU.  1515. 
=  Pic.  Praeflxa  apud  Aldum  et 
deinceps.  —  Gaeterum  Erf.  Ue 
quoque  habet  delegerit, 

366)  Yide  Beckii  dublUUoiem 
de  Cod.  X* 

367)  Sic  eUam  5.  Oxx.  (uix  tli- 
ter  God.  x*)  ct  Edd.  meae  iote 
Lambin.  1566.,  exceptis  ^scmii. 
1531.  et  Gryph.  1536.,  ubi  itm 
legitur  Cinna ,  slcut  in  Erf. 

368)  lUdem  Erf.  cum  ^sdW 
plcrisque,  et  Edd.  ante  Lamh.» 
paucls  excepUs  ,  uelut  Asem. 
1531.  Heruag,,  S,  Gryph.^  Camer,» 
qui  scripserunt:  U.  deiecttu  Car- 
bo.  Quod  quum  alli  contra  bi- 
storiae  fldem  esse  conteBdisseni. 


fn  aratiane  fMro  A.  Caecma. 


517 


p.  433  T.  29. 


delecti  GallG  deiec^$H  GaUI:  Ma.^^) 
$.  88.  hoc  ano  uerboj  Sic  omnes.^^^)  -     31 

qoo  loco]  quo  loco  vi:  Pe,  m.  T.  AqChIcex-> 

punctamX  Ma,  b.  ~  In  Pk.  et  Ap.  Incertam, 

to  an  tif.^^*) 
eo  restituij  eo  loco  restitui:  Pk.  r  434.  v.  1 

allqaa  ui  hocj  aliqua  in  hoc :   Pm.  T  Cpr.  m.).      -     2 

Ap.  Ma. 


run  118  Rumpfiw  1. 1.  p.  16.  seq.  Ita 
defendit,  ut  itatueret,  cladem 
ducum  Garbonianorum  (Teluini 
ete.,  qoot  Sulla  uictos  ad  portam 
Collinam  ab  urbe  repullt  a.u.672.) 
ad  ipsum  CathofMm  Imperatorem 
e  more  scriptorum  referrl  potuis- 
se ;  Appian.  de  B.  G.  1, 90.  seqq. 
Atfrop.  y,  8.  (Adde  Appian.  I. 
I.  e.  67.  69.  lAuii  Epit.  79.  ad  a. 
o.  667.)  Quod  si  emendandum 
esaet,  Idem  Y.  D.  coniecit:  U. 
deieetut  Carinai,  lisdem  locis  ci- 
tttis.  —  LambinuM  edldlt :  U.  de- 
i$€HPomi,  rem  gestam  repetens 
ex  lilis,  qute  Liuiut  XXYI,  7. 
leqq.  ad  a.543.  narrat.  Gonf.  Phil. 
i,  5.  Sen.  de  ira  II,  8.  —  Panta- 
§atkui:  U.  deiecti  Samnitei.  Ap- 
pian.  1.  I.  c.9a.  Liu.  Epit.  88.  — 
P.  Faher:  U.  deieetus  Tarquinius, 
Uu.  I,  nlt.  —  Beekius  maluisset : 
V.  deieetus  M.  Lepidus,  (a.  u.  676.) 
ipiiiai».  i.  1.  c.  107.  SaUist^  Fragm. 
p.  823.  (Gerlaeh.)  Fhr.  III ,  23. 
Euirop.  YI ,  5.  Liu.  Epit.  90.  — 
iuttmann.  (in  Aet.  nau.  Soe.  len. 
T.  I.  p.  59. ,  qui  liber  non  est  ad 
manum):  V.  deieeti  Tusci.    Liu. 


II,  51.  Certe  buic  conlecturae 
adest  praecipua  quaedam  a  litte- 
rarum  figura  ac  ductibus  probabi- 
litas.  Nam  sl  forte  llbrarius  all- 
quls  syllabam  Tu  pro  pronomlne 
baberet,  facile  intelllgltur,  quo- 
modo  ex  deieetitusei  fecerit  deieei- 
sti,  quum  praesertim  d.  men- 
dum  Caeeina  pro  Cinna  prius  ir- 
repsisset.  Quid  tandem  si  in  ex- 
emplarl  conspexisset  deiectisttusei, 
b.  e.  deiecti  sunt  Tuscif  Gonf. 
not.  seq.  —  Em.,  Beck.,  SchUts., 
Leclerc.  U.  deiectuSf  Klotz.  U.  deie- 
cti;  cum  lacunae  slgno  utrlque. 

369)  Sic  etiam  Ed.  Ven.  1480.— 
Num  olim  fuerit  «  U.  deiectl  sunt 
(st)  Galll»?  Cf.  sup.  not.  309. 

370)  Klotz.  et  Or.  2.  ex  Erf.  ad- 
dlderunt  Uin>B.  Probabile. 

371)  Alterutrum  babes  In  Oxx. 
omnibus,  ui  In  Erf.  et  In  Edd. 
meis  ante  Lambinumy  exceptls 
Ald.  1519. 1546.  et  R.  Steph.  1543. 
Quld  ueri  posslt  in  lUis  ductlbus 
latere ,  nemo  coniectura  assecu- 
tus  est;  certe  neque  t.  iudiees 
(Beck.)  neque  vt.  deiectus  sim 
(Or.  1.). 


Cftp.30. 
p.  434.  T.  3 


~         4. 


—         9 
-   9  10 

-10.11. 


518  Cap.  IL    De  uarietaie  lectionis 

in  cunicnluni]  Sie  omnes.^^') 

qua  aggressi  erant]  qua  egresH  erant:   Pe,  m. 

T.  Aq.  Ma.  —  quo  aggressi  essetU:  Pk« 
oporteret]  oportere:  Mb.^^^) 
Unde  tu  deieclstij  Utide  deiecisH:  Omnes.^^^) 
deiectus  est.    Ut]  deiectus.    Ut:    Omnes  exce- 

pto  Pk. 
quum  ad  patriamj  ad  patriam  cum:  PIk.^^^) 
subito  reiectusj  subito  deiectus:  Ma.^^^) 
quum  esset  a.  p.  d.  e.  r.  Ii.  o.  optaret  utj    De- 

sunt  in  Pis:.  et  Ma. 
in  eum  se  fortj   in  eum  sl  fort:  Pm*  T.  Ap. 

Ma,  b.   —    si  fort.  iii  eum'.   Pe.    —    in  eon 

scMcet  fort.:  V\l. 


S72)  Merito  repodlatar  lae\ 
GtwmM  eoaleetwa  eoUieviium 
(Uralmb.  ad  Y.  MM.  47.).  GoDf. 
Pka.  in»  8.  el  ad  b.  1.  Garai., 
Becft. 

373)  Slc  Graeuiui  cum  ^ifcens. 
1511.  1527. 1531.,  Heruag.,  Seh. 
Grj/pA.  (1536.),  Camer,,  A.  Steph. 
(1543.),  Ald.  1546.  etc.  -  Sed 
Em.  €t  deinceps  caeteri  recte  Yul- 
gatam  retiDuemnt,  modo  malim 
lenlus  interpungendi  genus  ante 
TT.  non,  opinor ,  ne  t.  oporteret 
a  part.  ut  nimls  dluellatur. 

374)  Sie  Erf.  et  5.0xx.  etEdd. 
meae  omnes  ante  Lamhinum ,  tan- 
tum  In  Aseens.  1511. :  Uiide  de- 
ieeii.  Itaqne  recte  Kloizius  t.  tu 
eieclt ,  ad  sententlam  quoque  su- 
perfluum.  —  Caeterum  tota  haee 
periodns  Inde  a  tt.  Hoe  enim  m- 
teUigitur  non  solum  in  Edd.  uett. 


anle  Aldum  (partim  eliam  postea) 
speelem  praebel  aarle  corroptaoi, 
sed  etlam  hodie  uldelor  tam  iih 
terpretum  (conf.  Wolff.^  Oeianir., 
Leclerc.)  Intellectu  quam  EditoraD 
interpunctione  laborare.  Qoippe 
sic  distinguo :  c  Hoc  enim  iDtel' 
« ligitur  (h.  e.  das  bl  Terstandea): 
a  Undk  dbibcisti  ,  siue  ex  que  lo- 
«co  stiie  a  quo  loeo.  Eo  bbsti- 
«TUAS.  Hoc  iam  slmplex  est:  i» 
ceum  loeum  resiiiuas:  siue  ei 
ahoc  loco»  rel. 

375)  Quicquid  de  ea  lectiooe 
statuator,  certe  non  debueraot 
Em.  Beek.  Or.  Klois.  sic  distin- 
guere  a  Ul  sl  qul  ex  alto ,  qem* 
rel.,  Immo  recte  SdM%.  aUtrf 
agut,  ex  alto  qoom»  rel. 

376)  Item  Ox.  %.  —  CobC.  M- 
ad  c.  13,  38.  p.  469.  nol.  153.  H 
ad  c.29,84.  p.  513.  nol.  354. 


m  oratione  pro  A.  Caeema.  519 

idin  aerbonunj  Sic  omnes.^^  ^434^  12. 

postiilat  ot]  postulat  amt:  Pe  (corr.  fort.  a  pr.      -    is 

m.},  m.  T.  Aq.  Ma. 
a  qoo  loco]  a  qoo  locus:  Pe. 
imde  deiectus]  SIc  offlnea.^^*) 
hoc  postulat  o.  I.  e.  i.  1.  reatitoaturj    Deaunt  in      -    u 

omniboa.  ^^^) 

Cap.  31. 

S.  89.  no8  eo]  eo  nos:  Plc.^^^) 

tnm  res]  iam  res:  Omnes.^'*) 

ni  homlnibus]  in  hominlbas :    Pe  Ap,  q  (pr.  m.^ 

Ma.  —  In  Ag.  a  sec.  m.  deletom  v.  iii. 
deiecerit]  deiecerU :  Ap,  q.  Ma. 
qoid  ages]  quld  ageres :  Pe,  m.  T  (sec.  m.).  Ap, 

q.  Ma.  —  qaid  ageret:  T  (pr.  m.)-^**) 
perseqaere]  persequerere :  Pe,  m.  T  Csec.  m.). 

Aq.  Mb.  —  persequare:  Ma.^) 


-       15 


—       17. 


-       18 


377)  JCIoCs.  (eonf.  Praefat.  p. 
XXXn.)  et  Or.  2.  ei  Erf. :  uer- 
horym  ubn.  Recte,  ut  opinor. 

878)  Erf.:  aiectns.  Conf.  not. 
S76. 

879)  Haec  nerba  ei  lolo  Erf. 
rellclter  snnt  restituta.  Prorsus 
deeont  In  Edd.  meis  ante  Lam- 
hkmm.  Ab  .hoc  conieeturae  inci- 
pliiDt ,  de  qnibus  iam  nil  attinet 
fnaerere. 

S80)  lUdea  Edd.  Vm.  1472. 
1480.  1409.  el  hmi.  1615. 

381)  Sic  Erf.  et  Oxx.,  nec  ali- 
ter,  qaod  seiam,  nllns  God.  Pa- 
riter  Edd.  meae  ante  Ald.  1519. 
Attamen  illaro  leetionem  inde  a 


BeeHo  nemo  ne  commemorauit 
quidem ;  quod  non  intelllgo  quam 
habeat  rationem.  Immo  quum  a 
uerborum  disputatione  (quae  iam 
absoluta  est)  transltur  ad  nouam 
de  re  et  iure^  uidendum,  ne 
etlam  magis  conueniat ,  tententia 
suHuneta  illam  respicere,  direeta 
autem  hanc  Introducere ,  quam 
pari  quodammodo  dignltate  (ad- 
hibitls  TT.  quum-tum,  et-ei, 
tam  -  quam)  utramqne  rem  eon- 
stltuere. 

882—385)  Similem  habet  Be- 
dUttt  Codd.  uarletatem ;  sed  In 
Erf,  quoqne  quater  est  Put.  In- 
dic.t  ct  hoc  secundnm  Ald,  1546., 


530  Cap.  IL    De  uarietate  Udionis 

Cap.  31. 

p.434  T  iB.  si  quG  si  qulU:  Aq  Csec.  m.)* 

-  20  Qald  a/(es]  Sic  omnes.^**) 

uterej  uterere:  Pe.  Aq.^**) 
praetor  interd.]   p.  r.  interd.:    Pe,  m  Cppls.  r.). 
T.  Ap,  q.  Ma,  b.^»«) 

-  ti.  qiiam  iUud]  tum  illud :  T.  Ma. 

.    23.  tu  r.  sis  iussus]  tu  r.  sis  usus:  T.  —  tu  r.  sls 

ius :  Aq  Cpr*  mO*  —    In  Pe.  w.  tu  et  iti^^a 
in  litura. 

-  21  si  e  uestib.J  siue  e  uestib.:  Pm»  T(pr.  m.).  Ap, 

q.  Ma.  —  siue  ex  uestib.:  Pe. 
quam  si]  qu€ui:  T. 
interiore]  iuteriori:  Ma. 

-  25.  $.  90.  Ut  uero  iamj  At  uero  iam :  Pk.  ~  Ut  uero  iam 

te:  Ma. 
.  -    26  iudlcetisj  iudiees :  Pe,  m.  T  Cpr.  m.).  Ap,  q  Cpr. 

m.).  Ma  Cto^O* 
obrutisl  obruptis:   Pk»  —  e  brutis:  Pe.  T.  Ap. 
Ma.  —  ex  brutis:  Pm. 

-  27.  eum  deiicij  Ulum  deilci.:  Pm. 

^    30.  in  i.  def.  falsa  sint]  sint  in  i.  def.  falsa:  Pl^- 

-SZS3  nisl  qui  In  eo  lo.  fu.:  nunc,  qui  po.,  eum,  et.  si 

non  fu.  in  eo  lo.,  deiici  posse  concedisj  nisi 
in  dubium  esse  etiam  posse  concedis:  Omnes 


Lamb,  1566.  etc.  recte  Ernetttu  ConL,  delnde  bis  Fuf.  Indic.i  At- 

et  deinceps  eaeteii  uidentur  resti-  cens.  1511.  1522. 1527.  Ald.  1519. 

tuisse.    Imperf.  Cont*.  seruatur  in  Crat.  /unl.(1537.)Camer.  R,SUph' 

Edd.  Ven.  1472. 1480. 1499.  lunt.  (1543.)  etc. 

1515.  ^sc«ns.  1531.  Heruoy.  1534.  386)  Conf.  tup.  ad    c.29.,  83. 

S,  Gryph.  1536.  etc.  —  Uae  au-  p.  512.  not348. 

tem    bis    prius     habent    Imperf. 


4n  aratiane  pro  A.  Caeemu.  S<t 

exeepto  Mb.j   in  qiio  haec  omnia  et  rellqua  p  434.T.S3 

iisque  ad  finem  h.  $phi  desunt.^*^) 
$.  91.  aot  in  iilud]  aut  Ulud :  T. 

me  ui  deiecit]  ut  tne  deieeit:  Pl(. 
8i  deUci]  dHiH:  Ma. 
coactisuej  coactUque:  Pm. 
quiaquam]  Sic  omnes.^^') 
uincere  sponsionem]  Sic  omnes.^'*) 

Cap.  32. 

S.  92.  eiusmodi]  htOusmodi:  Pk.  T.  _.      9 

atque  uimj  aut  uim:  Omnes.^^)  _  9 10 

diiuncta]  deiwicta:  Omnes,  sed  in  T.  incertum      .     10. 


-  34. 

—  35. 

p.  4:15  T.    3. 

-  4. 


387)  Sle  etiani  Erf.  et  Oxx, 
Item  Ed.  Aseens,  1511.  et  (omisso 
tameB  t.  in  ante  dubium)  Ven, 
1472. 1480.  1409.  —  Ei  lUa  scri- 
plarae  fonna  et  dnetibus  Or.  2. 
primns  sic  edidit :  c  nisi  inde ,  ubi 
€tum  €iS0t:  iam  posse  concedis»: 
qna  coBlectnra  qnnm  nilill,  meo 
qnldem  indlcio ,  possit  esse  neque 
pneetanUus  neque  certins,  lam 
taedet  tn  ra  explorata  caeteronim 
tentamina  reeensere.  Hornita  autem 
qul  nolnerlt  originem  et  natnram 
eognoscere  9  praecipne  inspiciat 
Edd.  /tml.  1515.  Ald.  1519.  Ascens. 
1531.  Heruag.  1534.  Ald.  1546. 
(fort.  1540. ,  cf.  Or.  Ind.  p.  243.) 
imnbin.  1566. 1584.  Graeu.Klotz. 

388)  Recte  MOotz.  (cf.  Praef.  p. 
IIXIX.)  et  Or.  2.  priml  ex  Erf.: 
futflpiam. 

389)  Etlam  Er^.,Oa^.,  tum  Edd. 


meae  aote  LamMmm  omnes  et 
inde  a  Graeuio  pleraeqne.  Sed 
Lamhin.,  Grui.^  OUuet.,  LaUem., 
Eloiz,  (cuius  uide  tamen  Adnot.) 
etc:  sponsione,  quod  ut  reilcia- 
tur,  iustam  caussam  esse  puto 
Codd.  auctoritatem ,  non  sensus 
necessltatem.  Conf.  supra  L.  I. 
C.  1.  S*  !•  P-  30.  not.  35.  —  Ea- 
dem  quaestlo  recurrit  h.  inf.  c. 
32,  92.,  not.  395. 

390)  Sic  etiam  Oxx.  2.  (fort. 
6.)  et  Edd.  ante  Graeuium  plerae- 
que.  Ald.  1546. :  ae  uim.  Lamb. 
etc. :  et  uim.  —  Ven.  1472. 1480. 
1499. :  aut  per  uim ,  quam  lectio- 
nem,  omnium  pessimam,  Eme' 
stus  restitult.  Conf.  Beckii  no- 
tam.  Secundum  Graeuium  hlc 
et  deinceps  caeteri  ex  Erf.  edlde- 
runt :  atque  utm. 


r.4S5.T.10. 


-      12. 


-      IS. 


—  U. 

—  15. 


1 


5S2  Cap.  11.    De  uarietate  lecHoms 

an  deubieta;  in  Ag.  hutem  a  sec  ni.:  se^ 

iuncta.^^^) 
possit  qimm  poj  poaait  eum  cniii  pc:  T*  Aq. — 

posset  eum  cmii  po.:  Ma«^) 
tom  deiectiim]  tam  eiectum:  Pe,  m.  T.  Ap.  Ma. 

po.  ot  nec  ni  nec  clam  nec  prj   po.  nec  ni  nec 

clam  nec  pr.:  Pe,  m.  TCpr.  mO*  Ap,  q  Cpr.m.). 

Ma.  —  po.  M  ui  m  clam  iie  pr. :  Aq  (sec. 

m.).««*) 
saepe  confiteri]  eotifiteri:  Pk. 
uel  etiam  qnum  hoc]  uel  cum  hoc:  Pk.  —  oel 

etiam  eum  hoc:  Pm. 
sponsionemj  spotisUme :  T.  Ap,  q.  Ma,  b.  ^^} 


391)  Est  In  Brf,  quoque  et  in 
5.  Oxx.  dehmBta »  llem  in  Edd. 
Vmu  1472.  et  14S0.  Gaeterae  meae 
•Dte  Lamlnnum  omnes  :  dtumcta, 
Hic  restltult  deiunctaf  quod  dein- 
eeps  uulgo  liabetur.  Beck.,  Sehuts., 
Or.  l.et  2.  ex  Ox.  J.  et  £rneslo 
monente  scripserunt  diiuncta , 
sed  Klotz. ,  ulx  idonea  ratione » 
tacite  reposuit  deitincta. 

392)  Quod  Klot%.  (cf.  JPras/'.  p. 
XXXIX.)  etOr.2.  secundum  Erf. 
prlml  scripserunt  pote$t ,  satis  ui- 
detur  probabile.  Sed  dlfGcllius 
est  statuere ,  numquid  ueri  in  du- 
etlbus  illis  eum  lateat  ,  uelutl 
etiam.  Qui  uidendum  ne  etiam 
In  Ox,  uno  alteroue  compareant. 

393)  Slc  Erf.  quoque  et  %.0xx. 
et  Edd.  meae  ante  Ald,  1519.  — 
Gonf.  fup.  G.  I.  g.  5.  p.  400.  et 
ad  c.  13,  3S.  not.153. 


394)  Deest  t.  sif  etlun  In  Erf.. 
in  5.  Oxx.  et  In  Edd.  Fen.  1472. 
14S0.  1499. »  sed  lam  In  ^lsesns. 
1511.  et  deincepi  abiqae  e  Codd. 
suppletum  est.  Quod  maBirestmi 
falt  ex  firequentlsslmo  omissio- 
num  genere  mendum,  Id  JnofsMi 
in  textum  denno  reuocaiiit,  at- 
que  etiam  exempUs  qalbusdasit 
haudquaquam ,  ut  oplnor,  Idoneis 
(h,  $up,  c  18,  53.  et  c.  9f7,79.), 
istam  suam  emendationem  defeo- 
dit  in  Praef.  p.  XL. 

395)  Slc  Erf,  et  Oxx.  et  Edd. 
inde  a  Ven.  1472.  1480.  1499. 
(ubi  extat  sponeionem)  meae  qni- 
dem  omnes.  Jl^mefCttS  et  leq^ 
resUtuenint  eponeionmn »  excefrto 
Klotzio,  quem  poenitet  taneD 
jponstone  edldisse  (conf.  AdMt, 
ad  C.31,  91.).  —  Equidemnikil 
nouauero,  sed  uldesls  qaaefcrl- 


m  aratkme  pro  A.  Caecma.  ns 

Cbp.Sl 

ab  86  UIiudJ  a  se  Uloiii:  Pk.  Mb.'^  r«s5.v.i6. 

$.  93.  qul  sine  armis]  qvi  armU:  Omnes.    In  T.  pr.      -    la 

m.:  qnl  armatts. 
ooIaerinO  uobierwit:  Pe.  T.  Ap.  Ma.  b.^^}  .    19. 

hunc  Qero  qul  ab  iore]  hune  qtd  a  iore:  Pk. 
destitQtnm]  Sic  omne&^')  .    20. 

nt  qui  armatns]  qul  autem  armataa:  Omnes.  -tM>.2«. 

inermis]  Sic  omnea.^^)  -    22 

Interdicta]  dicta:  Ma. 
ecqnidj  et  quU:  Pe,  k.  T.  Ap.  Ma,  b.  Cqnin-*      ^nu. 

quiea.)*^*) 
hoc  addltnmj  Sic  omnea.^^) 


pil  ad  d.  8*  91.  h,  tup*  p.  581. 
noi.  389. 

396}  Qneiiiadinoduiii  h.  I.  in 
cteteiis  Codd.  et  lo  Edd. ,  qood 
fduB,  omnlbui  legitnr  ab  «e,  lU 
•Ciaoi  IB  c.  45.  pro  TMio. 

397)  8ic  Erf,  et  Oacx. ,  ut  ul- 
delar,  omnet.  Gerte  in  Edd.  meis 
•■ta  £iBiii6<ii.  15S6.  non  inneni 
m$im§ritUf  qnod  denuo  primus  re- 
cepti  Or.^  1.  fuadente  £m«ffeo, 
delBde  KUit%,  seruauit.  In  sola 
Tm.  1479.  Inueni  compendium 
ilhid,  e  Waidarf.  enotatum. 

308}  Idem  est  in  Erf,  et  Oxx. 
•t  iB  Edd.  meis  ante  lunt.  1537.» 
«leepta  ftml.  1515.  Quarum  in 
«mque  habetur  de$tiMumqu9 , 
it  Inde  ab  llla  Ib  plerisque.  Sed 
JBnMSttis  Godd.  lecUonem  restl- 
talt,  parUm  quod  ea  dicendi  fl- 
|iim  opUmls  exemplis  constaret 
(ia  r«rr«m  y,  43, 110.  n,  30, 74.), 
HiUm   qaod    addlto    noc.    que 


clausula  hexametri  nasceretur 
(Conr.  Martian.  Ci^il.  ¥,517.). 
Quae  quum  Bsdk.,  SehiU%.,  Le- 
elere. ,  Or.  essent  secuti ,  contra 
Klotx.  adeo  contempsit,  utallau 
falsa  dd.  Codd.  auctoriute  alie- 
nissimlsque  quibusdam  exempUs, 
e  c.  27,  78.  arcessiUs ,  non  modo 
T.  9tt0  reponeret,  sed  etlam  inil- 
ceret ,  mero  errore  apud  Or.  1. 
omlssum  esse.  Conf.  Praef.  p.  XL. 

399)  MOotM.  et  Or.  2.  ex  Erf. : 
inermue.  —  Ylde  iup.  ad  e.l9, 
33.  p.  462.  not.  119. 

400)  Gonf.  $up.  ad  e.30,86. 
ibique  Or.  1.  In  nota  aduersus 
Husehkium  (ad  c.  29.  pro  TuUio) 
directa. 

401)  Erf. linhociit addietum^ 
ex  quo  Or.  2.  prins :  in  hoe  iit 
additum^  tum  recte  Elotxio  ob- 
temperault,  qul  serlpierat:  hoe 
9it  additum. 


-  2?. 

-  29. 

-  8t. 


584        Cap.    II.    De  uarietaie  Uetionis 

C«r   32.  _ 

r.43ft.v2s.  possederltj  Sic  omne&^'^} 

-    26  %.  94.  ego  in  hoe  Caecinam]  in  hoe  Cecbuuim  ego :  Pe. 

tametsij  tatneti  etsi:  Aq  Cpr.  m.)* 
propter  uaomfnietom]  Sic  omnes.^} 
qnnm  idemD  ^^  idem :  Pe,  m.  T.  Ma. 
dnbium  est  quinj   dnbium  est  iie:    T.     Sed  in 

margine:  «^iiiii.*^^) 
coL  in  fundoj  coL  fwido:  T.  Ap,  q.  Bla,  b. 
m  V.  3.  S*  95.  denuntiabas]  denumptias:  Ma. 

amic  etiam  de  ipaiua  C.  Aq.]  amic  de  hts  qui 
de  Aq.:  Omnes;  modo  in  Pk.  et  Ma.  iit  pro 
hie;  deinde  in  Pk.  post  y.  amicortiiii  est  apa- 
tium  uacuum  6.  circiter  litterarum ,  et  in  mar- 
gine  adacriptum:  «Deest  aliquid.*  —  In  Ma. 
deest  V.  de  ante  ainfconiiii.^^) 


-      32. 


—        ft 


402)  BUam  Erf.  et  Oxx. :  nee 
Utmen  omnlno  contemnendnmy 
quod  Beckiut  refeit  in  Ed.  P. 
Manutii  haberi  potsideret.  Conf. 
$up.  C.  I.  S*  2.  p.  293.  seqq. 

403}  Mert  conlectan  Lambi' 
nuM  legl  lusslt  per  eolonunif  et 
itt  edldere  Oliuet.,  LaUem,  etc. ; 
tum  P,  Faber  maluit  haec  tt. 
deleri.  —  Sed  quam  llli  anlmo 
conceperunt  luris  necessltatem , 
prorsus  uanam  tut  solidaeque 
raUonl  contrarlam,  supra  docul- 
mus  C.  I.  g.  4.  p.  342  —  50.  — 
Quem  statim  postea  Lallem.  ap- 
pellat  optimum  Cod. ,  quo  aucto- 
re  quia  pro  qui  dedlsse  se  pro- 
fitetur,  eum  uereor  ut  V.  D.  um- 
quam  uiderit. 

404)    Quod    Berkiu»    (radidit. 


Edd.  Fen.  habere  «doblum  fMm 
«est»,  neque  In  Vm,  1483.  In- 
uenitnr  (teste  Or,  1.),  neque  in 
3.  meis  Ken. :  equldem  nusqutB 
inuenl  nlsi  in  S.  Gryph.  1536.  et 
iunt.  1537.  ForUsse  dixerit  ali- 
quls,  In  suprad.  lectione  Cod.  T. 
latere  dubiumne.  —  De  Interro- 
gatorils  eiusmodl  sententlls  coaf. 
h.  tup.  ad  c.  24, 07. 69. 

405)  Simllis  In  Beckii  Codd. 
uarietas.  Brf. :  amic.  de  kii  dt 
aquai.  —  Edd.  Ven.  1472. 1460. 
1499. :  amie.  de  hi$  qui  Aq. ;  i^ 
cen$.  1511. :  camlc  dictis  qui  di 
«Aq.  sent.  responderant.  •  — 
iunt.  1515. :  camlc.  eltuiii  de  it 
« tiusque  Aq.  sent.  responderit-»' 
Praefixa  habelur  In  Ald.  1519. 
et  deinceps  ad  hunc  usque  dit*- 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


5S6 


-        8. 


responderatj   responderat  et  ad  eum:    OmneB  p.m.rb.6 
(aed  in  Ag.  expunetuni  t6  et.').^) 

Cap.  33. 

qoerarj  tangam:  Pe.  —  raro:   Reliqni;  sed  a 

sec.  m.  in  Ag.  quidem  expunctnm  h.  v.,  in  Mb. 

aiitem  suppletum  tatigam^  ut  efficiatur  ton- 

gam  raro.^^) 
rogarierj  Sic  omnes.^^') 
quod  populus]   4fuo  populus:  Pe,  k,  m.  T.  Ap. 

Mb. 
adscriptioj  abseriptai    Pk.  —    abseripto:   Mb 

pr.  mO*  —  nAseriptto:  Ap.  —  deseriptio:  Pm. 

T.  Aq.  Ma,  b  (sec.  m.). 
nisi  essetj  si  esset:  Pk. 


-  ». 

-  to 

-       12. 


e  nt  fensa  qaidain  iiero  sit 
IM,  luiQd  inargute  tamen  Or. 
iPatet,  Inqnity  t.  etiam  ab 
srpolatore  esse ,  et ,  ut  nide- 
r,  ellam  j.ipiUu.9  — Fortasse 
oetibui  gu<  de  latet  t.  qui- 
9  in  his  antem  huiui  uel  sl- 

allquid.  Qnamquam  nolim 
k.  loel  %Qlatv  absolnere ,  ut 
sm  leribl:  ainic.  de  /^ultff 
isi  Aq> 

16}  Idem  babent  b.Oxx.(Erf,: 
MRf),  et  dd.  Edd.  Ven.  Ai- 
.  1511.    Tum  illos  ductus  e- 

hmi.  1515.9  at  cum  lacunae 
I  retinuerunl  Ald.  1510.  A»- 

1522.  1527.  Crat.  1528.  — 
\m  deleuerunt  Aseen$,  1531. 
usg.  1534.  et  deinceps  cae- 
>  meae    cum  Lambino.     Sed 


Holomamit  •  qui  multa  b.  I.  eiei- 
disse  putabat,  proxima  sic  sup- 
pleuit:  «et  ad  eom  rem  diem 
« e(m$tituerat ,  amieoi  eonuoeor 
crot:»  —  quae  coniectura  non 
placuit.  Mihi  probabile  est,  quod 
olim  ManutiuM^  nnper  Beekius 
quoque  et  Orellius  statuit,  du- 
ctns  iUos  ex  hoc ,  quod  continuo 
sequitur»  At  enim  rel.  fortuito  quo- 
dam  errore  esse  natos. 

407)  Eadem  uarfetas  est  in 
Oxx.  —  Erf. :  rare.  —  Edd.  meae 
ante  lunt.  1515. :  raro.  —  Est 
ex  iUo  mendorum  genere,  quod 
supra  habetur  c.  13,  36.  c.  17 ,  50. 
etc.  Conf.  not.  138.  200. 

408)  Etiam  Erf.  cum  Oxx. 
plerisqne  et  Ed.  Ascens.  1511. 


696         Cap.  II.    De  uarietate  lectiams 


CiV   33. 


p.43«.v.i3.  $•  96.  qoaero  abs  te]  quaero  te:  Omnes. 
^    ift.  et  ea  teris  qoae  inter]  et  ea  fateris  qnae  inter: 

Aq  Csec.  m.').^) 
.     i(»  modo  possit]  modo  potest:  Ma. 

.90. -21.  Qniritinm]  Qtttritum:  Pe.  T.  Ap,  q.  Ma. 

-    Z3.  S*  97*  Quum  Arret.]  eum  Arret:  Pm. 

defenderem]  defeiidere:  Pm.  Ap. 
Cotta J  cocta :  Pm.  T.  Ap,  q.  Mli.  CSie  alias  qoo- 

qne.3 
deeemuiris]  in  decemnirls:   Pm.  T.  Ap,  q.  Mb 

Csec.  m.). 
religionem]  rettgtotOi:  Pm.  T.  Ap,q.  Ma,  h.  —  **®) 
rettglo9iU  funaeu:  Pk. 


-       -24 


409)  Praeflxa  est  in  Erf.  qoo- 
que »  !■  5.0xx.,  In  God.  Franeii 
(Ox.  T. :  ei  ea  teniique  inier) 
et  In  Edd.  Fm.  1473. 1480. 1409. 
(In  hae :  terrie).  Mox  eonlectmfs 
•ditQS  ftiit.  Ald.  1519.:  tif  in 
caeieriM  quae  roffoui ,  sed  Ita  iam 
antea  AMcens,  1511.,  nec  aliter 
reliqnae  tres ,  et  Crai, ,  Heruoff, 
5s6.  Gryph,  1536.,  Rob.  Stephan. 
1543.,  Ald.  1540.  (Gonr.  Ferraiii 
Epp.  et  Em.)  —  Sed  /tfra.1515. : 
fateris  eed  fui;  lunt.  1537.  Ca- 
wMr.  1540.:  ef  fmerii  sed  fui 
(eont.Garaim.) ;  Sturm.  1544. :  et 
faterii  «t  in  eaeteris  quae  rogaui ; 
LanUrin.  1566.:  ut  in  caeteris 
quae  rogauit ;  Mieh.  Brutus  15M. 
et  Jlf«rotirilliiis  1684. :  ui  m  cae- 
teris  quae  roqari  non  possunt,  — 
AUonini  conleetnrae  sunt  hae: 
P.  Fabriz  eat  in  caeteris  quae 
•  rogauit?9  —   Graemus  snaslt. 


nt  prlmo  legereliir  ar  faieris, 
delnde  tt.  quae  rogauii  tamqutni 
spurta  eilcerentnr,  ad  extremuD 
▼T.  quae  inier  retlnerentnr ,  si- 
mnl  antem  asteriseo  apposltoii- 
dicaretnr,  plnra  hlc  excldisse 
(Conr.  ScMts.}.  —  BedkMM.-  cMi. 
chi,  cnm  nullnm  slt  laemiae  in 
c  lihris  aestigiom ,  a  Cleerone  es- 
«se  nidetnr:  perspieie  hoe  nM 
cesse  et  fateris;  sed  qwte  inter 
c  e  snpplemento  natnm  eit.»—  Or, 
i.:  cLocns  cormptns  potlns  qnaa 
cmancus  .  .  •  Exoritnr  racilliait 
cconlectnra:  et  fateris.  Quidigi^ 
etur?  Frimmm  roL »  Qnae  at 
caeteris  anteeellat,  pamm  certi 
tamen  JKlotzio  et  Or.  S.  merito 
uisa  est,  quae  In  textnm  redK' 
retnr.  Sed  raterl  deheo,  aet 
quod  melins  proTeram,  nibU  ba- 
here. 
410)  BedL   qanm    e    b.Osx- 


m  aratiane  pro  A. 


6S7 


sacramentiuD  nostmmj  Slc  omnes.**^) 

et  egoj  et  cum  ego:  Pk. 

uehefflentlus]  uehementer:  Pm. 

non  ludicanenintj  tudiearwU:  T  Csnppletam  ▼• 

noti). 
postea  —  Indlcauerant]  Desunt  In  Jlfa. 
et  con«  d*  GottaJ  etiam  con.  d.  cocta:  Pe.  Cco- 

cta  etlam  In  Pm.') 
SuUa  uluo  lud.]  syUa  iud. :  Pe,  ffl.  Aq.  —  iUa 

tud.:  Ma. 
in  eadeffl  causa]  in  eandem  causa:  Pe.  —   in 

eadem  causam:  Ma. 
omnes  hure]  Slc  omnes.^^') 
nemlnl]   meum  ni :  Pm.  T  et  Aq  Cp^*  in*3«  — 

meuman:  Aq  (Bec m.3.  —  meum  nisi:  Ma.— 

memifii:  Ap.^") 
uestmm  estj  uestrum:  Omnes.^^^) 


-      25. 


-«•.27. 

-  27.28 

-  28. 

-  28,29. 

-  29. 

-  30. 
-82.S8. 


-      39. 


boe  mfladomaffeity  fcite  noUt: 
«BCiiltoto  •xortiun  est  •  termi- 
ffMlloBO  pnoeed.  uoeaboli.»  Sod 
■upor  .Slols.9  post  Atemi.  1511. 
(nU  otiam»  <iaod  praeeedit,  •in 
ffdooomnlrii»  habetur)  omninm, 
qood  tciomy  prlmof  ita  edidit» 
■onaBUpio  snam  leetionem  exem- 
pHf  derondUy  mea  qnidem  sen- 
tantta  allenlsslmis.  —  Praefixa 
ItB  In  dd.  Edd.  Vm.  exut. 

4ii)  Prlml  SUOk.  ot  Or.  2.  ex 
Erf. :  nottrum  saerafMntim.  Yal- 
de  Ineertnm.   Gonf.    sUtim  inf. 

412)  Erf. :  otmU  iurf.  Egregia 
leetlo»  qnam  optimo  inre  iffJolf. 


et  Or.  2.  reeepisse  nidentnr ,  ot 
apte  iUe  defendit  in  Praef.  p.XLI. 
413  et  414)  Pro  uulgari  Edd.  le- 
etione,  dubium  nemini  vestrum 
eit  (t.  ett  ab  ^ldo  1519.  nidetnr 
esse  SQppletum),  in  Brf,  babetnr: 
duHum  eue  iiem<fi<  ueetrumf, 
qnod  iU  Klotx.  et  Or.  2.  (p.  46S.) 
secuti  sunt ,  ut  ediderint :  dubium 
est  nemini  uettrum.  Grtuuiut, 
quo  Erff.  llla  uerl>a  (pamm  qui- 
dem  accurate  ab  ipso  reUU)  ser- 
uentur  integra,  post  ea  coniicit 
excidisse  r.  potett;  eodemque 
consiUo  (rafnlonJttt  quod  sequl- 
tur  T.  eerto  muUro  tenut  in  ere- 
do,  Gonf.  not.  seq. 


S28        Cap.  11.    De  uarietate  lectiofus 


Cap.  33.       _  _  -, 

p  436  .39.  S.  98.  Certe]  Cottae:  Pk.*") 


-  84. 

-  3» 

-  36 
p.437.  V.   I. 


quemadmodam]  Deest  in  Pm. 

adimi]  atnUH:  Pk. 

slnt  Aut  sual  sint  sint  sua:  Pk« 

uoluissent]  uoluUset :  Pe  Cpr.  m.3.  In  Ma.  h.  v. 

deest 
tum  manerej   tameti  manere:    Omnes   excepto 

Pk.*»«) 


415)  £rf, :  eerto.  —  SehOit.  de 
ErneMti  coniectara  dedit  Ceterum, 
qnla  partieolae  Certe,  at  afllrmat, 
nullus  hic  locus  est:  quod,  qaam 
Lexica  consulo ,  aereor  ut  adeo 
exploratum  sit.  —  t^tz.  scrfpslt 
eerto,  duobus  punetis  clrcumda- 
tls,  ut  sensn  h.  aoc.  cum  prae- 
eedenUbos  coniungeretur.  Athac 
parte  mihl  uidetur  abundare, 
contra  transitio  ad  ea,  qaae  se- 
quuntur,  talis  est,  ut  partlcula 
Certe  uel  similis  quaedam  neces- 
sario  paene  requiratur,  atque  hoe 
etiam  Garatonii  coniecturae  illi, 
quam  modo  commemoraui,  ob- 
stare  puto.  —  Or.  2.  edidlt  qul- 
dem  Certo  quaeri,  sed  simul  su- 
spicatur,  «hlc  quoque  laiere  11- 
« lud  ?.  sine  ulla  dubitatione  Tul- 
«lianum,  sed  ublque  fere  cor- 
« ruptum :  Ceteroqui.  x>  —  Illud 
denique  snmma  ratione  Idem  Edi- 
tor  nouauit,  ut  nouum  caput  ab 
hoc  T.  inciperet. 

416)  Sic  Erf.  quoque  et  5.0xx. 
et  Edd.  meae  aote  Aldum  i519. 
Hic  correxit  tum,  quod  caeterae 
meae  ante  Lambinum  seniant, 
exceptis  tunt.  1537.  Rob,  Steph. 


1543.  Ald.  1546.  Rarsns  recentl- 
orum  maxlma  pars ,  ueloU  Grut., 
Greieu.,  Em.,  Beck.,  Sehatz.,  Le- 
elere.f  Or.  1.,  habent  fum;  sed 
repente  JBtotx.  et  Or.  2.   reuoca- 
oernnt    lecUonem   lllam    tamen, 
Godd.  qoidem  auetoritate  floren- 
tem,  at  sentenUae  raUone  miDi- 
me  ferendam.  Nlsi  forte  creden- 
dum   est   Hotomani   fabolae  (at 
credldlt  cum  aUls  malUs  lordor 
nu$  I.  I.  p.  5.  Conf.  Klotz.  In  Em. 
Tulh  p.  17.  seq.) ,  sic  h*.  I.  sensDin 
explicanUs:    Legis  multam  Dlhll 
aliud   esse  quam  aquae   et  igfdt 
interdictionem:  hanc  oulgo  putiri 
tantundem  ualere   atque  eiectio- 
nem  e  patria  ac  ciuitatls  aden- 
pUonem;    Id  uero  fklsum  esse, 
dummodo  res  attenUas  subtilJos- 
que  conslderetur.     Nam  lametil 
aqua  et   ignl    interdletom   alicol 
sit,  certaque  poena  sandtuni,  fi 
quis  eum  tecto  reeeplsset,  aqoi- 
ue  et  ignl  iuuisset,  iamen  sob- 
Uli    iure    ei    licuisse    in  ciuitite 
manere,    dummodo  neque  aqoa 
neque  igni  neque  tecto  uteretor, 
sed  (sunt  Ipsa  Ilot'.  uerbt)  a^re 
uesceretur.  —  Adeo  le lunis  caoil- 


m  aratiime  pro  A.  Caecina. 


589 


Cap.  SS 


4. 


cin;  potiiisseiit]  cio.  ualuUteiU:  Pk.  —  cin.  tio^  r.«37  «  i 
kiisse:   Rellqiii/^O  —  sed  in  iMfr.  sec.   m.: 


Cap.  34. 

dedidit]  dedit:  Omnes  praeterquam  Pk. 
traditnr]  detrudihir:   Pe,  1k,  m.  —  detraditur: 

Reliqni. 
est  eomm]  ftt  eornm:  PIe. 
accipinntl  accipltur:  Pk. 
nt  MancinnmJ  maficipi:  Pm.  T.  Ap,  q.  Mb.  — 

nt  tnaticiffU:  Pe.  Ma. 
retiiietj  retinetU:  Omnea  excepto  PIe. 
$•  99.  foctns  non  est]  factus  est:  PI(. 

non  esse  enm]  etitn  tion  esse:  Pm. 
peric  nolnit]  Sic  omnes.^'^) 


-         5. 


8.  ». 
9 


laiionibiu  oplDantur  usom  este 
IWUiMii  /  Neqae  «d  expelleDdom 
ridleolom  istum  errorem  satis  fu- 
tt  quod  paoUo  inferUu ,  ne  faliere 
quMiquam  postit,  quld  legiitnuUa 
Ua  san  ui$  sigoifieet,  dlsertis  uer- 
bls  ti<iiei»<a,  neeef  ifftuminiaeque 
■MlnanlQr !  —  Ex  quo  perspl- 
cnoD  est,  quae  de  similltudlne 
eoBpendiorom  tir(tum)  et  m  (ta- 
Bta)  ac  de  nitlosa  eorum  permu- 
tatioiia»  In  Codd.  ubique  obuia, 
TY*  DD.  dissemnt,  ea  omoia  pro 
loetlona  tum  b.  I.  pugnare.  Cae- 
iorain  tota  baec  periodus  non  so- 
faai  In  dd.  Edd.  Ven. ,  sed  etiam 
In  dd.  Codd.  omnibus  speciem 
pncbet  narie  corroptam,  uide- 
Ucoi   no   nimis   dubltemus   scrl- 

OaMMlha,  Lili   11. 


pturae  ductibus  necessitatem  sen- 
tentlae  aoteponere.  —  De  b.  L  cf. 
Klotiii  Praef.  p.  XLI.  p.  XIY.  et 
hic  $up,  ad  c.  7, 21 .  not.  68. 

417}  Slc  Erf.  et  5.  Oxx.  —  Sed 
io  Edd.  3.  Vm. ,  funt.  1515.  et 
1537.  et  Ald.  1519.  babetur  tiolu- 
iteent,  in  iiicefM.  1511.  potuiue  : 
tum  praefxa  in  iifcetif.  1522. 
1527.  1531.,  Crat.,  Heruag. , 
Gryph. ,  Camer.  et  deinceps :  ne- 
que  nostrates,  ut  ab  ea  discede- 
rent,  Codicum  conspiratio  mouit. 

418}  Neque  apod  Beekium  ne- 
que  ex  Erf.  apud  Wunderum  ul- 
lam  inuenio  uarietatem.  Yerum- 
tamen  Klotxiui,  probante  Or.  2. 
(p.  463.) ,  edidit  nohterit ,  idque 
Erf.  auctore  fieri  professus  est.. 

34 


Cap  34 
p.  437.  V.  10. 

-  1U.U 


—       11 


Vi 


&30         Cap.  11.    Ue  uarietate  lectimis 

incensum  uendiO  incensam  uetididit:  Pk. 

is  -  fuerit  -  liberetur  J  ei  -  fuerunt  -  liberentur: 

Omnes;  tantum  in  Pe.  fuit  pr.  m.  ei  -  fuerit  - 

liberetur,  deinde  correctum  fueritit  et  /i&e- 

reiitur.  *^^) 
censeri]  couseri:  Pm.  T. 
eum  qui  quumj   ei  qui  tum  cum:   Ma.  —  eum 

qui  cum  cum:  T.  Aq. 
ipsum]  iusmm:  Ma- 
abiudicassej  Sic  omnes.^^) 
iisce  rebus J  hisce  rebus :  PIl.  —  uisceribus :  Re- 

liqui;  sed  in  Pe.  litterne  se  in  litura,  in  Mb. 

autem    ad   marginem   recenter  scriptum:   «a 

•  uictoribus.'*^^*) 


Vide  eius  Praefat.  p.  XXV.  et  p. 
XLll.  De  controuersa  illa  ratlone 
conf.  h.  $up,  ad  c.  19,  55.  p.  483. 
not.  228.  et  h.  inf.  not.  seq.  — 
De  praeced.  vv.  ut  liber  sit  uide 
qnae  contra  Weiskium  disseruit 
Rumpf  1.  l.  p.  17.  seq. 

419)  Vulgaris  illa  lectio  est  eliam 
in  Erf»  et  inOo^.  plerisque.  Item 
(modo  u  pro  ei)  in  Edd.  Ascent, 
1511.1522. 1527.  Ald,  1519.,  Cra- 
tand.  1528.,  lunt.  1537.,  Camer. 
1540.,  A.  Steph.  1543.,  Ald.  1546. 
(in  his  duabus:  fuerint) ,  Lam- 
bin»  1566.  —  Praefixa  habetur 
In  Edd.  Ven.  1472.  1480. 1499.» 
tunt.  1515. ,  Aseent'  1531. ,  Her- 
uag.  1534.  S.Gryph.  1536., 5rurm. 
1544.  etc,  retinetur  a  Grutero , 
Graeuio,  Emesto  caeterlsque  re- 
centioribus  ante  Klotzium  et  Or. 
2.,  qul  uulgarem  Godd.  lectlonem 


idonea  ratlone  restituerunt :  nam 
quod  Klots.  in  contextu  fuerint 
dedit  pro  fuerunt ,  ipsum  staUm 
poenituit  in  Praef.  p.  XLII. 

420)  Klotz.eiOr.2.  eiErf.ab- 
iudicauisse, 

421)  Est  uisceribus  etiam  in  Erf. 
et  6.  Oxx.  In  Ox.  T.  extat  eadem 
nota  atque  in  ^fb.  —    Mendum 
illud  habetur  in  Edd.  Fen.  1472. 
1480.   1499.   Ascens.    1511.   Sed 
lunt.    1515.   correxit  hisee;  Ald. 
1519.  et  deinceps  caeteri:  iitce. 
Nuper  Klotz.  et  Or.2.  dedereAiice, 
admonlti  a  lordano  (l.  I.  p.  15.)» 
qui    sic  scripserat:    allla   forma 
« iitce  nusquam  neque  apud  Cice- 
«ronem    nec   apud    bonos  alios 
«scriptores    reperitur,    quia  !>- 
«conueniens    est    pronomini  is, 
«quod   simpliciter  demonstraoUi 
«  est ,  uoeulam  illam ,    quae  aiB 


in  aratime  pro  A.  Caecinn. 


531 


adlmi  maiores]  matores  adimi:  Pl(,  Ap/^') 
Ml  protulerant]   proferutU:    Pk.    ^    profuerunt: 

ReUquL*") 
afferantl   aderant:   Omnes;^^^)  sed  ia  Ag.  ex- 

punctum  ro  r. 
RomanaJ  rattone:  Omnes.^'^) 
attinetj  pertinet:  T. 
Nam  quod  —  quale  sitj  Desunt  in  Pe. 
perspicue  intelllgi  potest  qualej  perspicue  quale: 

T.  Ap,  q.  Ma.  —  perspieite  quale :  Pm. 
perf ugium  J  profugium :  Omnes  praeterquam  Aq.^'^) 
uertunt  lioc  estj  uertunt  lioc  et:  T  (jfv.  m.}.  At 

ad  y.  uertunt  in  marjcine:  utere  (num  uer- 

^ere?).*«0 


Cap.  34 
p  437.  T  14 

—       I.V 


15.16. 


16 


16.17 


-       18. 


19. 


BomlnU  intendU ,  addere. 
[oe  Priseianus  XII,  5,  21. 
95.  XIII  ,3,9. 10.  pronomen 
iier  ea,  qulbus  ee  additur, 
imemorat.»  Contra  uix  ua- 
Plaut.  Jtfere.  Prol.  ?.  91. 
i)  Sic  Elotx,  et  Or,±  se- 
un  Erf,  edidere.  Nec  aliter 
Lar  in  Edd.  Ven.  1472. 14S0. 
hmt.  1515. 

Ieta4)  Sic  Erf.  et  5.  Oxx.  — 
3.  Fen. :  profluxerunt — ade- 
\  Ateem.  1511 . :  profiterunt  — 
rmU;  lunf.  1515.:  prottUerit'- 
il.  /fi  Ald.  1519.,  Atcens. 
,1527.1531.  Crat,  et  deinceps 
lar  praefixa ,  eamque  Klotz. 
alt;  at  Or.2.  dedit  profe- 
,  propter  slmilitudlnem  u*. 
;«nffil.  -.  Equidem  malim 
ire  protulerunt,  quod  per- 
puto  potulsse  corrumpi   in 


profuerunt  atque  proferunt  Istnd, 
si  ita  scriptum  fulsset. 

425)  Itidem  Erf.  caeterique 
Codd.  noti,  et  Edd.  meae  ante 
Lambinum,  exceptis  lunt,  1515. 
1537.  R.  Steph.  1543.  Ald.  1546., 
quae  praefixam  habent,  postea 
perpetuam.  Primus  Or.2.  ex  Ant. 
Augustini  conlectura  dedltro(jfa- 
tione,  quod  Ursino  plaeult,  et 
longe  uerisimillimum  milii  quo- 
que  uldetur. 

426)  Sic  4.  Oquh.  (noB  Erf.)  et 
Edd.  meae  ante  Lambinum  om- 
nes  exceptis  3.  Ven,  Conf.  Beek. 
et  Torrenium  ad  Val.  Max.  YII, 
3.  9.  not.  59. 

427)  Pro  praeced.  ?.  eo  perse- 
uerat  Orellius  coniicere  ei,  quod 
noo  placet.  Magis  enlm  conuenit , 
ul  consilium  urgeatur ,  quam  ut 
persona  curlose  demonstretur. 


533  Cap.  IL     Ue  umietate  lectionis 


Cap.  84 

p.437.  T.20 


a 


itaque  nulla]  Ua  nolla:  Pk. 

reperietur  ut   apud]|  reperietur  apud:   n.  T. 

fsec.  mO«  Ap.  Mb.  —  reperUwr  apud:  Pe, 

■.  T  Cpr»  in*)-  Aq.  Ma. 
exsilio]  ejr  i//o :  Ma.  —  exUiutn :  Pe  Cpr*  m.}. 
multatuin]  tnutatwm:  ^.  Ap,  q.  Ma^  b  Cp^*  m.}.^^) 
Iiomines]  omfies :  Omnes.^'') 
uincnlaj  uincla:  Pm.  T —  uneula:  Pe  Cpr.  m.). 
ad  aram]  ad  arma:  Omnes. 
uellent]  uelint:  Pe. 
non  adimitur  his]  non  adlmltilr  ite:    Pk.  —  non 

atnUtitur  his:  Pm.  —  non  adtmitie  his:  Ap, 

qCpr.m.).^^) 
sed  ab  his  relfnq.]  sed  ab  iis  rellnq. :  Pk.  —  ged 

relinq.:  Pm.*^') 
denique]  Sic  omn^^') 

Cap.  35. 

p  437.  T.  28.  $.101.  Non  mej  Nonne:  Pm.  T.  Aq.  Ma. 

-     30.  uestri  iudicii J  nostri  iudicii :  Omnes  praeterquain 

pt,433) 


-       M 


-       -24 


-       25. 


-  26.27. 


428)  Rumpf.  1.  I.  p.  18.  monet, 
pro  etfs  multatum  exspectandum 
potius  fuisse  multari;  conslderate 
tamen  censet,  nihil  esse  molien- 
dum. 

429)  Etiam  Erf.  et  ^,Oxx,  (ali- 
us :  omnia)  et  Edd.  3.  Fati.,  lunt. 
1515. 

430  et  31)  Primus  Orellius  utro- 
blque  desiderault,  deinde  etiam 
recepit  iit  pro  his, 

432)  fo.  Bakiui  ad  II.  de  LL. 
i,  10.  p.  479.  de  ui   uocis  dmi- 


que  diligentisslmam  fDstltuit  dii- 
putationem ,  qua  sentenUae  qaan- 
dam  necessitatem  coarguere  sibl 
uidetur,  ut  in  hoc  alilsqne  ali- 
quot  locis  etlam  eontra  Codd. 
coDsensum  ?.  demum  substttiia- 
tur ,  quae  h.  I.  fuerat  etiam  Ranii 
(1.  I.  Lib.  I.  p.  50.)  conlectura. 

433)  Item  Oxx.  uno  exeepto, 
et  Edd.  meae  ante  Ald.  1519.— 
Niiper  Klotz.  primus  lectiooein 
iliam  nottri  redintegraalt,  atqae 
in     Praefat,  p.  XLII.    defendit* 


m  aratiane  pro  A.  Caecina. 


683 


quod  uosl  9iiot:  Pk.  —  qiio  uos:  Mb. 

•rbitrarer]  arbUrer:  Pm. 

ciuit  eate  nec]  ctett.  tiegue:  Pk.  —  cluit.  esse 

tieque:  ReliquL***) 
boc  quumj  hec  cum:  Ma. 
lOSL  U08  ea  de  re  iud.]   uos  de  re  iud. :  Pe.  T.  Ap, 

q.  Ma,  b.  — **•)  uos  iud.  de  re:  Pm.  (I^  Mia. 

deest  seq.  v.  noii.3 
rnerint]  fuerunt:  Pk.*^) 
duodeuifinti]  duodecim:  Omneflu^O 
a  ciuibus  RomanisJ  a  CUMate  Romana:  Pe.  — 

In  jPiiii.  Ap.  Maj  b.  sic  est.:  a.  c.  r.^) 
illam  rationem]  Ula  ratione :  Aq  Caec.  m.). 
quereremuaj  quaeremui :  T.  Ap.  Ma,  b. 
pudentiasimumquej  prudefMeHnnmque :  Omnes 

excepto  Ma.*^*) 


rap    35 
437  ▼  30. 

-  31. 

-  3?. 


37 


43H.V12. 
•i. 
3. 

4. 

-         5. 


Betttm  OrdUum  (p.  463.)  mo- 
Hlhi  non  pUcet.  Conf.  pro 
Uocl. 

84)  Itom  S.OoBx.  et  Edd.  meae 
)  JJd>  1519.,  et  Ita  denuo  scri- 
nmtlTtofi.  et  Or.2.  (p.  463.) 
S6)  Deett  ?.  ea  etlam  in  5. 
».  el  in  Edd.  3.  Ven.  et  Ai- 
u  1511. ;  fuppletom  In  lunt, 
S.»  delncepf  ab  omnlbns  ser- 
■■y  nuper  Kloiziui  eieclt, 
■e  prmeter  Codd.  anctorltalem 
■  Latlnltatlf  nesclo  quam  le- 
I  el  alienlsflmnm  quoddam 
Bfliim  {h.  mp.  e.  33 ,  97.  po- 
\  r$  fiMMftfa  reL)  eaussatus 
iB  Praef.  p.  XLII.  Non  cessit 
.  Or.a. 
4)  aicBdd.S. Fm.  et  lunr.  151 5. 


487)  De  celebri  b".  1*.  quae- 
stlone  ulde  supra  Gap.  1.  8*  ^* 
p.  405.  not.  8. 

438)  SlmilU  In  Oobx.  uarleUf .  — 
In  Edd.  3.  Ven,  et  iunt.  1515. : 
a  ektUate  Romana;  In  iifcfiu. 
1511.,  Ald.  1519.  et  delncepf: 
a  popuU>  Romano;  Beekiui  et 
Seqq.  fecundum  Ani,  Auguttinum 
et  LaUemandum  (ad  quem  de  Cod. 
Pk.  aliquid  h.  1.  peruenlfse  ulde- 
tur)  certlssima  ratlone  s  cripsenint: 
a  ciuibue  Romanis. 

439)  Etiam  Oxx.  omnes  et 
Edd.  meae  ante  Lambinum ,  prae- 
tixae  auctorem.  Hanc  quum  plerl- 
que  repudiasf ent ,  Erntstut  de- 
fendlt  atque  In  teitum  reuocauit, 
sequentes  autem  retinuerunt.  Nu- 


534         Cap.  11.    De  uarietale  lectionis 


f  438.  <r.7.8 


qaain  utl  nunc  quomj  Haec  In  Aq.  a  sec.  i 
expuncta  et  substitutuin :  Qvi. 

-  II.  S.lOS.neque  quidquamj  nee  quldquam:  Pk. 
-11.12  derelinquo]  Sic  omnes.**®) 

-  12.  populique  Romani  ius]  popuUque  iw :  Om 


per  Klotz.,  nesclo  qua  ratlone, 
Yalgatain  resiltuU,  parum  resi- 
stenie  Or.  2.  (p.  463.).  —  Conf. 
pro  Quinetio  c.  11,  39.  {h,  sup, 
p.  225.)  et  Zumpt.  ad  III.  in  Ver- 
rem  68, 159. 

440}  Neque  In  alils  Codd.  ne- 
que  In  Edd.  ullam  oarietatem 
Inuenlo.  Yerumtamen  quod  B&- 
ekio  etc.  expedltlssimum  uldetur* 
T.  derelinquo  slgnlficare  non  am- 
pliui  agOf  equidem  molestlssime 
fero,  nec  fidem  habeo  Emesto, 
qol  uno  hoc  loco  allato  in  Claui 
sub  h.T.  slclnterpretatur:  «omU' 
€  tOf  In  molllorem  partem  » ;  conf. 
Eiuid.  notam  ad  h.  I.  —  Immo 
uoro  arbilror,  illud  uerbum  ea 
indole  esse,  ut  a  simpllci  reUn- 
quo  In  duriorem  grauioremque 
partem  diiTerat,  atque,  ut  For- 
cellinus  habet,  signlficet  prortus 
seu  in  totum  relinquere»  deserere; 
Idemque  uidco  sentire  Zumptium 
ad  III.  in  Verrem  51.  et  13.  Sed 
quam  parum  hLic  loco  ea  uerbi 
sententia  conueniat,  quis  non 
perspicit?  Qainetiam  quae  anne- 
xa  est  uoc<*.  populi  part*.  que, 
tali  nalura  ac  specie  esse  uidetur, 
ut  muito  magis  exspectaueris , 
eam  ad  coniungenda  inter  se  sin- 
gula  ilia  substantiua  (eommunem) 
rauuam  et    (popuHi  Romani)  iut 


quam  ad  conlangeDdai 
sententias  lUas ,  qaae  nei 
linquo  et  depono  conatan 
destinatamque  esse.  Qoi 
ita  sint,  haud  dubie  pro 
ploque  P.  Fabri  conlc 
praestantissimam  meo  qu 
diclo  et  lenlssimam,  ald 
pro  derelinquo  legatar  de 
quippe  ea  dicendi  figara 
prorsus  ac  Cieeroniana,  c 
ius  locl  sententiae  apUs 
detur.  Quid  quod  inf,  i 
tem  Codex  habet  deponi 
pono  ?nonne  credibile  esi 
ctionem  ex  uetusto  quoda 
plari,  in  quo  de  relif 
dereHnquo ,  scriptum  es 
glnemducere?  Exquofa 
iecerit  aliquis,  genulna 
quum  fuisset  de  reliquo 
m7,  prlus  irrepslsse  mei 
relinquo,  eoque  recepto 
res  quosdam  deponitur^  I 
audaclores  depono  correxl 
de  uarietate  uide  inf,  not 
Caeterum  quae  ante  t.  d 
Hotomanus  et  Lambimm 
dae,  quaro  putabant, 
caussa  tentaucrunt,  ea 
iamdudum  relecta  sunt. 
Fabri  et  Beckii  notas. 

iil)  Ex  Oxx,  nonnlsl 
pt  M'.)   afferuntur,   ubl 


m  aratume  pro  A.  Caecina. 


535 


C«p   35. 

in  uestra  fide  ac  religionej  in  uestram  fidetn  ac  p  438  ^  u. 

relUfionem:  Pk.**») 
depono]  deponit:  Ap/^)  -    13 

Cap.  36. 

uestrique]  uestrisqtie:  Pm. 

iit  id  non  minoa  in  tiac  causa  lalNirarit]  Sic 
omnes.***) 

nec  contenderit]  netfue  contenderit:  Ap.  Mb.  — 
at^  contenderit:  Pm.  T.  Aq.  Ma.^) 

ne  ios  suum  dissolute]  ne  twmen  dissoluti: 
Pe.  —  ne  dissohUi:  Pk.  Ap.  Mb.  —  ne  dis^ 
solute:  Pm.  T.  Aq.  Ma.  ^  Sed  in  Pm.  T.  Ap^ 
q.  Ma.  inter  hli.  vv.  est  spatlum  uacuum  reli- 
ctum  octonarum  circiter  litterarum,  et  in  Aq. 
w.  ius  stium  ad  marginem  sec.  m.  suppleta.^) 


-        14 


-       t5. 


Smani.  Deest  autem  In  Edd. 
AMCiM.  1511.  1522.  1527.,  Ald. 
1519.9  Crai.;  contra  habetur  in 
3.  Vm.»  lumi.  1515.,  Asems.  1531. 
tt  deineeps. 

442)  Item  God.  Francii;  at  in 
Bd.  nuUa  Inuenl.  Gonf.  Garatonii 
it  BtMi  BOtas. 

443)  Edd.  Fmi.  1472.  1480. 
1409.:  dspomUur.  Gonf.  sup.  not. 
440.1.  II. 

444)  Qua  nUone  uel  auetori- 

tMe  SUdMilui  f  eripserit  ut  non  mi- 

miif  eqaldem  Ignoro.  —  Dein- 

ie  qaod  BotomanuM  putauit,  post 

Weeaerbaquldplam  deesse,  Lam- 

^te  aiUem  sic  correxlt,  «ut  in 

1 10  M  minnf  quam  in  hac  cau- 

*>iltborarit»;  aeutissime  refU- 


tauit  P'Faber.  Utique  sententia 
oratoris  est  apertlssima,  quippe 
qui  demonstret,  oon  id  solum  Gae- 
cinam  egisse,  ut  caussam  recupe- 
ratoribus  probaret,  sed  etiam  ut 
semetipsum.  Gonf.  pro  Q.  Roseio 
c.  5 ,  15. 

445)  Etiam  3.  Oxx.  habent  at- 
que,  item  Ascens.  1511.,  mendo- 
se  quidem,  at  ut  aiiquantulum 
auctoritatis  iectioni  neque  Inde  ae- 
erescat.  —  Pro  seq.  dliud  est  aU- 
quid  in  Edd*  3.  Fen.  et/unt.  1515. 

446)  Similis  in  Oxx.  uarietas. 
Edd.  3.  Vm.  =:  Plt.  ete. ;  at  As- 
ems.  1511.:  ne  boni  uiri  offiei' 
um.  —  Praefixa  est  In  lunt.  1515., 
Ald.  1519.  et  delneeps. 


536  Cap.  11.     De  uarietate  lectionis 


Cap.  35 
p  438.  V  16 


-  16  17. 


—       1!» 


•h\ 


uereretur]  ueretur:  Pe  Csec.  m.}?  m.  T.  Ap,  q. 

Ma.  —  uteretur:  Pe  Cpr*  *»•)•**') 
quam  ne  ab  eo]  quani  de  eo:  Omne&^^) 
contemptus]  contenttu:  Pm.  Ma. 
1»  $.104.  q.  homini  trib.]   q.  ulrtiM  homini  trib.:    T.  Ap, 

q  Cpr.  m.).  Ma,  b.  —  q.  uirtuti  hombmm  trib. 

Pe.  —  q.  uirtuti  hominis  trib.:  Pk.  Aq  (aec. 

m.).  —  q.  uirtutis  hominis  trib.:  Pm.**') 
et  spectata]  et  expectata:  T. 
amplissimis  uiris  Etr.  'totius]   amplisHmae  Etr. 

nomine  totius:  T.  —  amplissimis  Etr.  nomine 

totius:  ReliquL^^) 


447)  Etiam  4.  Oxx,  habent  ue- 
retwr»  qood  iD  Ed.  nulla  reperio. 
Si  quis  uel  ob  Codd.  auctorlta- 
tem  uel  propter  consecutioDem 
temporum  ita  scrlbere  uoluerit, 
rursus  obstabit  seq.  Imperf.  exi- 
sHmaretur.  In  uett.  Edd.  meis 
puncto  slgnlflcatur ,  a  w.  Nec  mi- 
nus  uereretur  Douam  seDteotlam 
iDCipere.  —  Lambinut  (1566.)  te- 
mere  correxit  ueritut  sit» 

448)  Oxx.  quoque  et  Edd.  me- 
ae  aDte  Ald,  1546.  et  quaedam 
p ostea.  &raeutum«  qui  cum  Oliu., 
Lallem.  etc.  scripsit  quam  ne  de 
eo ,  et  exemplis  eum  usum  v*.  de 
defeudlt,  solide  refutaueruDt  Em. 
et  Beck.  —  Fortasse  hoc  meodum 
ex  illo,  quod  statim  sequitur  iu 
aliquot  Codd.,  contenlus  (pro  con' 
teimptut)  oatum  est. 

449)  Eadem  fere  Id  Oxx.  ua- 
rietas.  Edd.  3.  Ven.  et/unt.  1515« 
=  Pe;  Atcens.  1511.  =  T.  rel. ; 
sed  in  Ald.  1519.  et  deinceps  ha- 


beturpratf/idNi,  excepta/tiiit.1537. 
(quae  s  Pk,  rel.).  —  Verlisine 
Beeh.  cum  Garat.  alilique  docuit, 
uetus  glossema  ftalsse  «uirtuti; 
inde  uaria  llla  additamenta  sea- 
slm  nala.  Elotz.  nulla  ratioae 
reddita  redintegrault  lectlonem  il- 
lam  uirtuti  hominum, 

450)  Sic  etiam  5.  Oxx.  —  Sed 
Edd.  3.  Ven.  et  lunt.  1515.  (sicat 
Ox.  T.) :  amplistimit  uirit  Etr- 
Domioe  totiut ;  Ascens»  1511.: 
amplittimis  Etr.  nomlne  totiMt: 
Ald»  1519.  et  reliquae  meae  aote 
Lambinum,  tum  multae  postei: 
amplissimum,  Hetr.  nomine  (^ 
tius;  Lambin.  1566. :  ampUtttr 
mum  uirum  Etr.  totiui.  Piaifi' 
xam  habent£m.,  Beck.  (colns  ulde 
notam) ,  SchiUz. ,  Ledere. ,  Ekti' 
et  Or.a.  Ea  Ita  mihl  probatari 
ut  ad  uerba  qoidem ,  qood  proN' 
ram  mellus  non  habeam,  tensBar 
tem  aptam  oeramqoe  hidU 


tn  oratime  pro  A.  Caecina. 


SS7 


et  airt.  et  haman".]  et  kumaiv.  et  uirt.:  Pm. 
in  contraria  parte]  in  alia  parte:  T  Cpr*  m.'). 
offendendum  dt]  ostetidendwn  sit:  Pk.^^*) 
Sin  tiominibua]  8i  tn  liominibns:  Pm.  T.  Aq.  Afa. 
ereptum  esse  uideatis:  auctj  direptum  esse  ui- 
deatia  auct.:  Omnes.^^) 


Cftp.  36. 
^438.v.2i. 


-  22. 

-  23. 

-  26. 


Haad  temere  Or.^.  con- 
t  pro  iit.  Conf.  iup.  ad  c. 

not.  309. 

Honc  locum,  a  nemine, 
dam  f  nmquam  tentatum , 
n  Tf.  praecedd.,  Rumpf,  I. 
.  aeq.  Ita  emendandura  cen- 
t  prius  pro  is  qui  arguiiur 
itar  i$  arguitur  qui,  deinde 
prouidtfaCif.  Namqul  prio- 
V^ulgatam  tueri  uelit,  «fa- 

quoque,  inqult,  necesae 
Bque  rationem  reddi  posse, 
leero  fBeiue  faiecUur  et  eo- 
«  non  fatetur  et  eonatur 
srit ,  neque  membrorum 
inltatem  hic  obseruatam 
leque  locum  denique  com- 
poffle  explicari.D  Alteram 
eoniecturam  quo  probet, 
Yalgatam  «a  linguae  regu- 
lae  abhorrere.  Nam  si  ui- 
optatiuo  modo  hic  usurpa- 
iiMl ;  non  accusatiuus  cum 
hio  sed  Ut  eum  coniuncti- 
|bI  debubset,  et  Cicero  ita 
eriptonis  folsset :  Videatii 
9 ,  ut  hoc  qtioque  ei  uer- 
90ptumsit  etc»     Ad  quae 

uereor  ne  Yulgatae  secta- 
lleo  sint  responsuri ,  salua 
BBia,  dummodo  sciatur, 
!■  faieaJtur,  eonetur,  uide- 


atii  a  communl  part.  quum  pen- 
dere ;  tamen  eqaidem  dupllcem 
illam  conieetaram  Ita  rellclo ,  at 
nouum  simul  serupalam  nouam- 
que  conlecturam  In  medlom  pro- 
feram.  Etenlm  maDci  aliqold  at- 
qaeiBeonciBnl(quod  imprlmlaiBO- 
lestum  est  ia  peroraiione)  haec 
sententlarum  progresslo  conlun- 
ctioqoe  habere  uldetur »  qua  qulB- 
que  iliaaerba/iEMfre,  ueiiire,  do- 
ceH,  quaerif  docuisse,  eamannexlf 
orationis  membris,  omnia  pendeat 
a  uerbo  uidbatis  —  in  pne  iupe- 
riorii  iententiae  eoUoeato.  In  qua 
sententla  quum  ab  eodem  uerbo 
uideatii  pendeat  primus  llle  Ib» 
finitluus  ereptum  eae^  tam  ab- 
hinc  noua  quodammodo  sermoBls 
infleiione  Infinitiuorum  haec  ae- 
ries  contlnuelnr,  durisslme  ea- 
dere  totamque  perlodum  turbare 
illud  uldetur,  quod  t.  uideaUt  Ita 
est  collocatum  ,  ut  primum  lllam 
Infinitlaum  a  caeteris  abnunpat. 
Atque  ea  deformltas ,  Ucet  f^igtieo 
uldeatur  Editores  et  ConuueBta- 
tores ,  adeo  manifesta  est »  at 
iDterpretlbus  saltem »  Germaniee 
aliterue  hanc  periodum  uerten- 
tibus  qaasl  Inultls  se  offerret,  me- 
delamqae,  ut  Ita  dlcam,  extor- 
queret.     Ut  ecce  Wolffm:  «da 


Cf.  36. 

p.  438.  ▼.98 


29 


9t. 


538    Cap.  II.  De  uar.  lect.  in  ar.  pro  A.  Caer. 

possederitj  posxedit:  Pm.  Ap,  q.  Mh. 

tamen    doeerij    tamen  docere:   Pm.    T.    Ap.  «^ 

Mb.  —  tamen  dococere :  Ma.  —  aitn  doreret :  Pmr 
etiam  minusj  iam  minus:  OmneB.  ^^^) 
quaerij  gnaerit:  Omnes  excepto  Pk. 
Caecinae  fundus  sit  necne ;  me  tamen  IdJ   Cae- 

cinae  futidus  necne  ^  me  id:  Pe  i\\r.  m.)."*' 
nostra  declsioj  nestra  decisio:  Pk. 
admoneant J  admofieat :  Pe,  k. 


tt.  .  .  ihr  aach  das  Wort  selbst 
«  Ihnn  entrissen  seht ;  da  ihr  fer- 
•  ntr  erkmni ,  dass  die  ErklHrung 
«der  einsfchtsvollslen  BfAnner» 
rel. ;  —  Osiander  autem  :  ^da  ihr 
9$M,  dass  auch  dleser  Wort- 
«streit  ihm  nichts  geholfen.  dass 
«die  Erkllrung  der  weisesten 
« Milnner »  rel.  (  Conf.  etiam 
Xaalerc.  etc.)  —  Qul  quod  auil- 
liam  huic  loco  in  uernacula  tule- 
rant,  si  Latine  quodammodo  uer- 
terli ,  hic  uerbum  uideatit,  quod 
habemus,  e  Gne  senteniiae  in 
principium  transtulit ,  iUe  uero 
idem  uerbum  uideatis  duplicauit, 
ut  in  Gne  priorls  sententiae ,  ubi 
est  coilocatum ,  remaneat  quidem, 
at  simul  in  principio  sequentls 
sententiae  repetatur  ,  eaque  ra- 
tione  aptum  efiiciatur,  quud  etiam 
inferloribus  Infinitiuis  senlentiiit- 
que  commune  regimen  praebcat. 
Qnid   ergo  est?    Si  iam  criticam 


exercere  uolumus,   qua  uia  Oii- 
ander  processU,  eam   nobis  non 
llcet  inire ;  sed  quld  impedli,  quii 
Wolffium  imitemur?  Atque  hae^ 
est  coniectura  mea,    ut  ItereUir 
V.  uideatis;  quo  facto  concinniu- 
rem  reddl  totum  hune  sermonem. 
euidens  est.     Neminem  porro  fu 
git,    quam   proni   fuerlnt  librarii 
ad  omlttendum  alterutrum  uocabu 
lum,  ubi  idem  esset  bis  scriptuo: 
quod  raendorum  genus  in  hac  Ip^ 
oratione  pluribus  excmpli^  deda 
ratur.  Cf.  not.  11.U.  139353. 

453)  Sic  5.  Oxx.   (In  se\ln  f' 
tam)  et  Edd.  meae  ante  Aldtm 
a  quo  praefixa  esso  uidetur,  ^f 
inceps  ab  omnibus  seruata. 

454)  Bucanani  coniectura  (a^ 
cina  et  mox  Caecinam  pro  Catf*- 
nae ,  celebris  olim  ct  a  Lambii"' 
ctiam  in  ordinem  rccepia ,  fAi" 
dudum  explosa  et  obsoletaest^' 
desis  Interpp.  apud  Garatown"- 


t 


liEiinBiiTRiiJiin 


AD 


TULLIUM  CICERONEM 


LIBBR  TERTIUS. 


iwlru.  Lth    III 


CAPIJT  I. 


De  liire  eaumae  TuUlaiiae* 

Praeter  Editiones  cominentariis  instructas  Maiiy    Pejr- 
oni,  Beierif  Huschkiiy  (TEngelbronneri  conferantur: 
Ueber  Cicero  pro  TuUio   und  die   Actio  ui  bonoruni 
raptoruniy  von  Sa\figny^  in  Zeitschr,  f.   gesch.  R,  W, 
Tom.  V.  p.  123—130. 

lurisprudentia  in  Ciceronis  oratione  pro  Tullio  accu- 
ratius  exponitur  interprete  Car,  Beiero  y  in  Jahnii  An- 
nalibus  Tom.  I.  p.  214—220. 


Prooemlam. 

In  causflis  priuatis  quam  sit  difficile,  e  singuiijs 
trationibus  quum  utriusque  patroni  defensionem  tuni 
Jiiiuersae  caussae  ius  extricare,  libris  superioribus  ex-> 
perti  somus.  Nunc  autem  ea  nobis  ingredienda  est  dis- 
putatio,  in  qua  praeclare  actum  esse  nobiscum  dicere- 
»118,  si  alterutrius  patroni  defensione  uti  integra  liceret. 
Nam  quum  merito  iaudamus  huius  saeculi  fortunam, 
luae  fragmentorum  bonam  quandam  copiam  nobis  con- 
donauerit  effeceritque,  ut  summorum  uirorum,  Maii  ac 
f^^roni,  iiidustri»,  religione  diuinoque  merito  tam  Ci- 


542      Cap.  /.     De  iure  caussae  TuUiatiae* 

ceronianae  eloquentiae  noua  aliquot  speeimina  quam 
iuris  antiqui  uberrima  quaedam  subsidia  acciperemus: 
dissimulari  tamen  non  debet,  TuIIianae  huios  defen- 
sionis  exiguam  solum  partem  nobis  esse  restitutam,  ac 
propterea  tam  mutilam  nobis  quum  rei  gestae  tum  dis- 
ceptationis  coram  recuperatoribus  habitae  notitiam  com- 
parari,  ut  totam  caussae  naturam  perspicere  et  uelut 
iudicandi  munus  suscipere  hoc  certe  loco  non  possimus. 

Quocirca  quum  in  superioribus  orationibns  illud  ma- 
xime  quaesiuimus,  qnid  e  communi  iuris  ratione  ad 
iilustrandam  caussam,  qua  de  agebatur,  afferri  posset, 
nunc  res  ipsa  fert,  ut  caussam  iuris  communis  potins 
quam  propositae  caussae  ius  inuestigare  destinemus, 
tantoque  alacriori  studio  ei  cognitioni  operam  demus, 
quanto  magis  omnium  opinione  constat,  in  laceratissimo 
illo  libello  ad  explorandam  obscuriorem  quandam  iuris 
partem  certissima  principia  ac  fundamenta  tnesse. 

Sed  in  ea  inuestigatione  quum,  etiam  Ambrosianis 
demum  fragmentis  in  lucem  editis,  maximo  cum  frueto 
elaborassent  primarii  illi  iuris  Romani  ueluti  noui  con- 
ditores,  Cramenis  et  Sauinitis;  postea,  adlnuentis 
amplioribus  copiis  Taurinensibus,  breui  IIIo  tempore 
soperuenerunt  Beierus  et  Uuschkius:  quorom  illequi- 
dem,  ut  ipsis  utar  Huschkli  uerbis^  in  his  potissimtm 
rebusj  quae  ad  ius  ciuile  spectant^  tam  multa  mak 
intellexlt  aut  perperam  protulit^  ut  haec  pars  omniito 
denuo  retractanda  uideretur;  Iilc  contra  non  soIujp 
Beieri  errores  refutauit  correxitque,  uerum  etiam  rH 
gestae  explicandae,  lectioni  castigandae  caeterisque 
rebus  omnibus  egregiam  operam  nauauit. 


Prooefnmm.  543 

Itaque  non  reiexendum  hoc  opus  totumue  renouan- 
dum  mihi  proposui^),  sed  ea  potius  capita  selegi,  in 
qnibns  corrigendum  aliquid  aut  supplendum  uidebatur. 
Qualia  quum  uix  dubitem  quin  ipse  auctor  post  octo- 
decim  annos,  si  nouarum  curarum  otium  uoluntatemque 
haberet,  nonnulla  prolaturus  esset,  nulla  remagislae- 
tabor,  quam  si  in  hac  mea  disputatione  uices  suas  ali* 
qua  parte  me  gessisse  iudicauerit. 

Haec  scbi  uolui,  quominus  uitio  mihi  daretur,  quod 
non  tam  de  iudicio,  in  quo  M.  TuUii  caussa  uersatur, 
quam  de  toto  illo  iudicii  genere  latius  egi,  atque  ori- 
ginem ,  progressionem ,  omnem  denique  rationem  curio- 
sius  exposul,  alias  uero  res  breulter  perstrinxi,  alias 
allentlo  praeterii. 


1)  NdUo  Ioco  ODmero  tVEngeU  qDioto  aoDo  postea  qDam  Bu$ekkii 

bronnerum  (H.  T.  G.  oratloDam  llbellDS    prodlerat ,    pleraqDe    e 

pro  TdIIIo»  Io  ClodlDm,  pro  ScaD-  Beieri  commeDtariU  exscripserlt, 

ro,  pro  Flacco  RelllqDlae ,  Rote-  de  Hueehkio  prorsDS  IgooraDerlt. 
rodani  1830. 8.),  qolppe  qol  etiam 


$.  1. 

De  actlmiis  iure  et  formula. 

B  formnla  actionis,  qua  M.  Tullins  cum  P.  Fabio 
expertus  est^  orator  fragmentuori  hocce  exhibet^): 

ronmiU  M.  QuANTAE    PECUNIAE    PARET    DOLO  MALO  rAMIUAS  P. 

cta»  «x  UI.  FaBII  UI   HOMINIBUS  ARMATIS  COACTISUS  DAMNUM  DA- 

piMO.  .^ 

TUM  ESSE  M.  TULLIO  .      .      . 

Adiicit,  iudicium  datum  esse  In  quadruplum. 

Rursus  in  DtgestU  ex  Ulplani  libro  66.  ad  Edictum^ 
tale  nobis  edictum  traditur: 

Praetor  att:  Si  cui  dolo  malo^  hominibus  coactis 

DAMNI  OUID  FACTUM  ESSE  DICETUR,  SIUE  CUIUS  BOKi 
RAPTA  ESSE  DICENTUR:  1N  EUM,  QUI  ID  FECISSE  DICETUB, 
lUDICIUM  DABO.  ItEM  SI  SERUUS  FECISSC  DICETUR,  n 
DOMINUM  IUDICIUM  NOXALE   dabo. 

lam  inter  omnes  constat,  hoc  edicto  atque  illa  for- 
mula  unum  ius  eandemque  actionem  contineri;  quod 
mihi  quoque  persuasum  est,  ita  tamen,  ut  quae  Otef- 
ronis  aetate  genita  sunt  lucemque  primum  aspexeront, 
non  pristino  immutatoue  prorsus  habitu  formaque  ni 
Ulpiani  tempora  peruenisse  existimem. 

Sed  quae  fuerit  eius  iuris  uicissitudo  et  a  quo  prin- 
eipio  orta  sit  illa  actio  ni  bonomm  raptorum^  et  no- 

1)  g.  7.  h.  or.  2)  L.  2.  pr.  Vi  bon.  rap 


i.    Ve  uctionis  iure  et  formulu.       545 


ratione  in  Digestis  caeterisque  lustiniani  libris  ^[{^''jfiJ^'' 
id  uero  magnopere  quaeritur^).  Nos  autem  '^Jj;,**  ^'' 
1  fragmentis  nostris  uestigia  antiqui  iuris  de- 
ri  sumus,  si  prius  eius  iuris,  quod  Gaiiy  Ul^ 
eterorumque  lurisconsuitorum  nostrorum  tem» 
btinuit ,  ex  uberioribus  Digcstorum  similiumquc 
testimoniis  imaginem  repraesentauerimus. 

ictio,  quae  uulgo  nocatur  ui  bonortm  rapto^ 
raecipue  destinata  persequendis  iis  furtis,  quae 
quandam  improbitatem  in  eo  habere  uideban- 
d  praeter  usitatum  furum,  clam  agere  soll- 
morem  aut  ui  aut  hominibus  coactis ,  siue  ar- 
16  inermibus,  commissa  essent^).     Itaque   in 


Actio  ui 
bonoram 
r«ptor«m. 


rantur  Aactores  supra 
imprimis  Huschkiu9  In 

ui  bonorum  raptorum 
raeterea  uidesis  Schra- 
i,  i,  Inst. ,  Reinii  B. 
i2.  seq. ,  J.  L.  Breiten- 
^erbrechen  des  Baubes 

Diss.  inaug<  Monacbl 
^alieri  Gesch.  d.  B.  B. 
.  Vnterholzneri  Schuld- 
),  cuj.  Uuschkio»  §. 
.  p.  724—26. 
S-  17.  b.  t.  (Ulpian,). 
0  uulgo  ui  (Flor. :  tibi) 
raptorum  dlcitur». 
.h.  t.   L.l.  el  passim 

1.  b.  t.  Gatilll,  209. 
12.182.  PaumV,  6, 5. 
L.  1.  pr.  De  furlis.  — 
«Furtum  a  furuo,  Id 
0,  diclum  Labeo  ail, 
m   et   ohsnirn   fiat   et 

i,  lib.   III. 


«  plerumque  nocte  »  rel.  S-  ^*  ^* 
De  obl.  quae  ex  del. 

6)  S*  2-  I*  b.  t.  «...  Et  gene- 
«raliter  dicendum  est,  ex  quibus 
«  caussis  furtl  actio  eompetit  In  re 
«  clam  facta ,  ex  ilsdem  omnea  ba- 
«  bere  hanc  actionem.  Conf.  L.  5. 
«pr.  De  incendio  ruina.  —  Gaii 
III ,  209.  «  Qui  res  alienas  rapit, 
«tenetur  eilam  furti:  quis  enim 
«magls  allenam  rem  inulto  do- 
«  mino  contrectat ,  quam  qol  ra- 
«pit?  Itaque  recle  dlclum  est, 
«  eum  improbum  furem  esse.  Sed 
«propriam  actlonem  eius  delicU 
«  nomine  Praetor  inlroduxlt,  quae 
«  appellaturui  bonorum  raptomm; 
«et  est  intra  annum  quadrupli 
«actio,  post  annum  slmpli.  Quae 
«actio  utllii  est,  etsl  quis  unao 
«  rem  ,  llcet  mlnimam ,  rapuerit.n 
Conf.    pr.  I.  b.  t.  Ad  ▼••   «quis 

35 


546     Cap.  L     De  iure  caussae  Tullianae. 


Anio  ui 
bonoiuRi 


quadmplum  ea  actio  intra  annum  dabatur,  omissa  illa 
r«pionin..   ffiauifesti  ct  uec  manifesti  delicti  distinctione,  in  furtl 
actionibus  usitataO* 

Nec  tamen  intra  furtortim  genus  ea  actio  Edicto 
formulaque  continebatur,  sed,  quum  tam  re  qnam  no- 
mine  ad  boua  rapta^  Iioc  est,  ad  furta  certo  t/uodam 
modo  perpetrata  spectabat^  simul  etiam  damna,  quae 
ad  legem  Aquiliam  genere  suo  pertinent,  si  eodem  illo 
modo  data  essent,  ui  sua  et  effectu  uerborumque  con- 
ceptione  compreliendebat  ^) :  quamquam  praeter  nominis 
formam  caetera  quoque  uestigia  nos  eo  ducunt  omnia, 
ut  intelligamus,  his  lam  temporibus  eam  actionem  tan 
in  iudiciorum  disceptatione  quam  in  prudentium  conuer- 
satione  multo  frequentius  ad  bona  rapta  quam  ad  damna 
data  esse  relatam,  quinetiam  hunc  actionis  usum  iani 
rariorem,  illum  uero  uulgarem  et  quasi  quotidiannm 
fnisse^), 

Age  uero  de  uniuerso  propositae  actionis  iure  qnne 
praecepta  lurisconsulti  nostri  dederint,  curioslus  di- 
spiciamus. 


«  enim  magis  . . .  inuito  domlno» 
conf.  ib.  S-  195.  tiGellii  XI,  18. 
extr. 

7)  pr.  I.  h.  t.  «Quadruplum 
«autem  non  totum  poena  est, 
«sicul  in  actione  furli  manifesli 
«  diximus ,  sed  in  quadruplo  inest 
«  et  rei  persecutio :  ut  poena  tripli 
«  sit,  siue  comprehendatur  raptor 
«in  ipso  delicto  siue  Don»  rel. 

8)  d.  L.  2.  pr.  et  passim ,  L.  4. 
j.  6.  h.  t. 


9}  Neque  in  h.Titt./>i9.etCoi. 
neque  apud  Gaium  praeter  booa 
rapta  ulla  damni  dati  mentio  ha- 
betur.  —  Conf.  etiam  Lex  Rm* 
Burgund,  Tit.  8.  (De  uioleDtils) 
extr. ,  ubi  ea  acilo  sie  coDme- 
moratur :  «  Quod  si  rem  mobilen 
«  uel  sese  mouentem  per  uimqaii 
«  rapuerit,  intra  annum  qnadnipli 
asolulione  raultabitur,  post  aa- 
«num  uero  slmpli  flatisfaclioBa 
«soluetur.» 


g.  i.    De  actimis  iure  et  formula.       ^47 
Praetor  dicitur  hoc  Edicto  contra  ea  consulaisse,  acuo  ui  b.  r. 

*  lCtoram     E. 

quae  slue  e  furtorum  siue  e  damnorum  genere  ui  com-  p»«««p^> 
mitterentur^^). 

Sciendum  tamen  est,  neque  omnia,  quae  ui  facta 
sunt,  ad  hoc  iudicium  pertinere,  et  interdum  etiam  sine 
oi  eam  actionem  competere.  Nam  quod  hominibus 
eoactis  gestum  est,  id,  quamuis  clam  sit  gestum,  te- 
netur^^],  et  contra,  si  quis  uim  quidem  aut  adeo  Ao- 
mHnes  coactos  adhibuerit,  at  dolo  malo  caruerit,  non 
tenetinr^). 

Est  Igitttr  tam  in  bonis  raptis  quam  in  damno  dato 
alterutrum  necessarium,  aut  uis  aut  coacti  hominesj 
neutrum  autem  sufficit,  nisi  dolus  malus  in  eo  quicum 


10)  L.  a.  g.  1.  h.  t.  (uld.  inf. 
lou  33.) 

11)  L.  2.  g.  9.  h.  t.  «  Damni, 
cPraetorlnqQit.  OniDia  ergo  dam- 
« nn  eonUnet,  et  claDdeitina.  Sed 
«non  puto  claDdestina  y  sed  ea 
•  qime  uiolentia  permixta  sunt: 
«etlam  quis  recte  definiet,  si  quid 
•solos  admiserit  quis  non  ui,  non 
•eontineri  hocEdicto;  et  si  quid 
« homiBibas  coactis ,  etiam  si  sine 
«bI,  dummodo  doio  sitadmissum, 
«ad  boc  Edictum  spectare.» 

11)  L.  a.  SS-  18.  19.  h.  t. 
«Hee  aetlone  is  demum  teuetur, 
«fal  dolnm  malom  adhibuit.  Si 
•qoUlgitar  suam  rem  rapuit,  ui 
•(piMem  bonorum  raptorum  non 
•tanebitar ,  sed  aiiter  multabitur. 

•  Sed  eiai  quis  fugltiuum  suum, 

•  ^nem  bona  fide  aliquis  posside- 
*Wt,  rapait,  aeque  hac  actione 
*aon  tenebitur,  quia  rem  suam 


«aufert.  Quid  ergo  si  sibi  obli- 
agatam?  Debebit  teneri  (excepta, 
puto ,  specie  L'.  55.  De  furtis).  — 
a  Vi  bonorum  raptorura  actio  in 
« impuberem ,  qui  doli  mali  capax 
«  non  est,  non  dabitur,  nisi  sar- 
«  uus  ipsius  uel  familia  eius  ad- 
«  misisse  proponantur.  £t  serui 
«  et  familiae  nomine  noxali  ui  bo- 
« norum  rapiorum  actione  tcDe- 
«tur.»  —  S*  1'  I*  b.  t.  «Quia 
« tameo  ita  competit  haec  actio,  si 
«  dolo  malo  quisque  rapuerit :  qui 
«aliquo  errore  ioductus,  suam 
«rem  esse  exlstimaDs ,  et  impru- 
«deus  iuris,  eo  anlmo  rapuit, 
«quasi  domino  liceat  rem  suam 
«  etiam  per  uim  auferre  a  posses- 
«soribus,  absolui  debet.  Cui  sci- 
« licet  conueniens  est,  nec  furtl 
« teneri  eam ,  qui  eodem  hoc  ani- 
«mo  rapuit»  rel. 


548      Cap.  L    De  iure  caussae  TuiUanae. 
Aetiouib.r.  hg\X\kT  accedat.     Quinetiam  si  quis  ne  rapnerit  quidem 

lCtoraoi     R« 

prMcopta  ipse  neque  damnnm  nl  dederit,  sed  alii  fecerint,  ad 
hoc  Ipsum  dolo  malo  collectl  ab  lllo ,  tamen  tenebitnr*'), 
haud  minus  quam  qui  ipse  dolo  malo  siue  rapnerit  siae 
damnum  ui  dederit,  Ilcet  neminem  coegerlt,  contra  for- 
tasse  Ipse  Inter  coactos  ab  alio  fuerit^^).  Qaa  paiie 
adeo  potest  aliquando  euenire,  ut  vi  banorum  rapianm 
aliquis  rel  ablatae  nomine  teneatur,  fvrH  nero  non  te- 
neatur^*). 

lllud  non  requirltur,  uim  persotiae  esse  illatam,  ne- 
que  inutiliter  cum  eo  agetur,  qni  forte  ex  domo,  io 
qua  nemo  esset,  rapuerit*^). 


13)  L.  2.  S*  2.  h.  t.  «  Dolo  au- 
«tem  malo  facere  polest,  quod 
«  Edlcium  aii ,  non  tantum  Is,  qul 
«raplt,  sed  et  qui  praecedente 
ff  consillo  ad  hoc  Ipsum  homines 
«  colligit  armatos ,  ut  damnum  det 
«bonaue  rapiat.»  —  Pro  armatos 
Hoschkius  1. 1.  p.  192.  haud  Inepte 
quidero,  at  repugnantlbus  Basilicis 
(T.VII-p.397.),  coniecit  armatue. 

14)  L.  2.  S-  3.  h.  t.  «Siue  igi- 
«  tur  ipse  quis  cogat  homines,  siue 
«ab  alio  coactis  utitur  ad  raplen- 
«dum,  dolo  malo  facere  uidetur.» 
S.4.  ibid.  «  Homines  coactos  acci- 
«pere  debemus,  ad  boc  coactos, 
«  ut  damnum  daretur.»  —  S-^^* 
Ib.  «Si  quis  non  homines  ipse 
«coegerit,  sed  inter  coacto«  ipse 
«  fuerit ,  et  quid  aut  rapuerit  aut 
«  damni  dederit :  hac  actlone  te- 
« netur.  Sed  utrum  hoc  solum 
«  contineat  Edictum  ,  quod  dolo 
«maio    bominibus  a    reo  coactls 


«damnum  datum  sll  nel  raptinB; 
«anuero  quod  dolo  malorel  ra- 
«plum  uel  damnuDi  datam  t^U 
« licet  ab  allo  homlnet  alnt  eoacii, 
«  quaerltur.  Et  meUns  esse  dlci- 
«tur,  etiam  hoe  eontlnerl,  utoa- 
«niahaec  contlneantur,  et  quo4 
« ex  eoactis  ab  alio  damnuD  da- 
« tum  sit ;  ut  et  Is ,  qal  coegit  ei 
«si  qui  coactus  ett,  conlineri 
«uideatur.» 

15)  L.  80.  S*  ^'  I>e  farUs.  (H- 
piniantis)  « Is  autem ,  culus  dola 
«  fuerit  raptum ,  furtl  quldeni  soa 
«tenebiiur,  sed  ul  bonoraa  rt- 
«ptorum.» 

16)  L.  52.  S-  30.  De  ftartls.  ^ 
pianus  libro  37.  adBdietuwi.)Utm 
libro  38.  »  Si  quis  ex  doroo,  inqot 
«  nemo  erat,  rapaerlt;  acUoDeds 
«  bonis  raptis  In  qoadroploB  eat- 
«  uenietur , non  furti{Codd. :  /M 
«fion)  manifesU,  uidelicetsi  nf^ 
« eum    deprehenderlt    toUeiie* 


g.  i.    De  actianis  iure  et  fwnntda.       549 


In  hominlbas  coactis  nec  numerus  spectatur  nec  aouo  hi  %.  r. 

ICtoraa     B. 

condlclo,  ut  nihil  intersit,  unus  an  plures,  liberl  an 
aeml  fuerint,  et  q.  ^.  s.^^). 

Iudlciam  conceptum  est  in  quadruplum;  quadruplari 
antem  dlcitur  uerum  rei  pretium  ^  non  incerta  quaedam 
etus  quod  tuterest  aestlmatio  ^^).  Utique  hoc  praecepto 
modam  potlus  agentl,  de  bonis  raptis  praesertim,  im- 
ponl,  quam  in  damnis  datis  integra  rerum  pretla  iustae 
damnl  aestlmatlonl ,  multo  fortasse  minori,  substitul, 
manifestum  est. 

Quadruplo  autem  non  meram  poenam,  sed  etiam  rel 
persecatlonem ,  perinde  atque  in  actione  Quod  metus 
caussa^^,  Inesse  magis  obtinult'^).  Utlque  in  eo  sl- 
miUs  iiaec  actlo  est  furti  actionibusy  dissimllis  uero 
«eHofii  teffis  Aguiliae  et  arbitrariis  y  uelutl  Quod  me- 
ficf  caussaj  quod  nec  confitendo  nec  restituendo  potest 
foadrapli  praestatio  euitari.^O 


(TqI§.  :  tottifHia).»  —  De  lecUoM 
wmU  BmMhu  I.  I.  p.  906. 

17)  L.  2.  S*  6*  b*  ^  «Neque 
«  •ddUar  qoaleii  hominef ;  qnales- 
«diB^e  Igitar ,  fioe  liberos  siae 
«Mruoe*  %•  6.  Sed  et  si  anas  lio- 
«ao  eoaelaf  sit,  adliac  dicemas 
«komlBes  eoactos.» 

18)  L.  a.  (.  13.  h.  t.  «In  hac 
«aeUoBe  Intra  annam  aUlem  ue- 
«foa  prettum  rei  quadruplatur, 
«aoB  eliam  qaod  interest.»  CoDf. 
L.  80.  pr.  De  ftirtls.  (I7i|piantis) 
«la  ftnrtf  aeUone  non  qood  Inter- 
«  Ml  qQadmplabitar  uel  duplabi- 
•tar,  ted  rei  aerum  preUum» 
lel.  — Contra:  L.ai.8*2*  L.  S2. 


L.23.  pr.  8S*1*2*  Ad.  leg.  Aquil.— 
Videsis  etiam  Vi^wholxnsrum  1. 1. 

DOt.  k. 

19)  L.  14.  SS-  7. 9. 10.  Quod 
met.  ca. 

20)  pr.  1.  h.  t.  (conC.  iup,  not. 
7.)  S*  ^9*  I*  I>9  actijonibus.  L.  1. 
G.  h.  t. 

21)  L.  5.  h.  t.  {Gaius  lih,  21.  od 
Bd^prou.)  «NoD  prodest  el,  qui 
«  ui  rapuit,  ad  euitaadam  poenam» 
«si  ante  iudiclum  restituat  rem, 
«  quam  rapult.»  —  De  furH  actio- 
Dibus  coDf.  L.54.8-3.  L.48.  pr. 
De  ftirtis ;  coDtra  de  actiooe  legit 
AquUiae:  L.  2.  S-1-  L.93.S*iO. 
Ad  leg.AquM.qol.  IV,  0. 171.  S*  i^ 


550     Cap.  L     De  iure  caussae  TtMianae. 


Acu»  ui  b  r.       Competit  autem  haec  aetio,  bonorum  qufdem  rapto- 

ICtoram     R. 

pr««e*pt«.  Yum  nomine,  iisdem  fere  personis,  ^uae  in  re  clam 
facta  furti  agere  possunt^^).  Itaque  non  illud  specta- 
tur,  an  actoris  fuerint  res  ablatae  siue  ex  iure  Quiri- 
tinm  siue  In  bonis^^),  sed  sufficit,  Inter  bona  eliis,  qmuB 
raperentnr,  ex  facto  magts  quam  certo  iore  fdisse^). 


I.  De  poena  tem.  lltig. ;  de  actione 
quod  metus  eautsai  L.  9.  §.7. 
L.  14.SS>1«^' l^*  Quod.met.  ca. 
L.  18.  pr.  De  dolo.  —  Conf.  etlam 
L.  1.  S*  5.  De  publicanls. 

22)  S-  2. 1.  h.  t.  (sup.  not.  6.) 
L.  2.  S.  23.  b.  t.  (inf.  not.  24.) 

23)  d.S.2.  et  L.2.S.22.h.t. 
(inf.  not.  24.)  —  Nec  magis  in 
numero  rerum  ablatarum  urgen- 
dum  est  uocabuium  hona;  nam 
etlamsi  una  res  rapta  sit,  uel  mi- 
nima,  duromodo  mobills,  haec 
actio  competit.  Gai.  III,  209.  (sup. 
not.  6.)  pr.  I.  h.  l.  L.  2.^*11. 
h.l.  «Quod  aitPraelor6onar(2pra, 
«sic  acciplemus,  etiamsi  una  res 
itex  bonis  rapta  sit.»  ~  L.  1.  C. 
h.  t.  (Imp,  Gordianus.)  «Vi  bono- 
t<rum  raptorum  actionero,  quae 
>«cum  poena  sua  retrahit  ablata , 
«  potlus  ad  mobilia  mouentiaque 
«  quam  ad  fundos  per  inluriam  oc- 
«cupatos  spectare,  explorati  iuris 
«esl.» 

2i)  S.  2.  I.  h.  t.  «Sane  in  hac 
M  actione  non  utique  exspectatur, 
*t  rerai  in  bonis  actorls  esse :  nam 
«:slae  in  bonis  sit  siue  non  sit,  si 
«« tamen  ex  bonis  sit,  locuni  haec 
«  actio  habebit.  Quare  siue  com- 
»  modata,  siue  locata .  siue  pigne- 
»  rata,  siue  e liam  depnsita  f\i  apud 


«Titium  flic ,  ut  Intertll  elus,  ean 
«  non  aurerri ,  ueluU  §1  in  re  de- 
<c  poslta  enlpam  qiioqiie  promlsit, 
«siue  bona  fide  poftitdeal,  siae 
«  nsumrructum  In  ea  quia  habeit, 
« uel  quod  allud  lut ,  nt  Intersit 
«elns  non  rapl:  dlcendirai  est, 
«  eompetere  el  hanc  aetlonen ,  at 
«  non  dominium  accipiat,  led  lllod 
«  solum ,  quod  ei  l>oni«  eiufl,  qoi 
«  raplnam  passui  eat ,  Id  est,  qao4 
« ex  substantla  eius  ablatam  esse 
« proponatur. »  rel.  (not.  6.)  — 
L.  2.  SS*  22—24.  b.  t.  «!■  bac 
«actlone  non  utlque  speclamos 
«  rem  in  bonis  actoris  esse  :  nam 
(sic  Cod.  meus ;  Edd.  Ramae  1476. 
Lugduni  1482.  et  1513:  Sed.  - 
Conr.  d.  S-  2.)  «siue  In  bonls  sii 
«  siue  non  slt ,  sl  tamen  ex  bools 
«sit,  locum  baec  actio  habebit. 
«  Quare  slue  commodata  res  fii 
«siue  locata  siue  etiam  plgoerata 
«  proponatur ,  slue  deposita  apod 
«  me  sic ,  ut  interslt  mea  eam  ooo 
«  aurerri ,  siue  bona  fide  a  me  pos- 
a  sideatur ,  siue  usumrruetun  ia 
«  ea  habeam  ,  uel  quod  aliud  ioi, 
«  ut  interslt  mea  non  rapi :  dlceo- 
«  dum  est,  competere  mihi  haoc 
V  actionem ,  ut  non  dominium  ac- 
«  clpiamus.  sed  illud  soium,  quod 
isir  Cnd.  meus    et    Edd.  Bomof 


g.  i.    De  actionis  iure  et  formula.       &5i 
Bodo  ne  plane  nihll  actoris  intersit  eas  esse  ab-  Adio  ui  b.  r. 

*  ICtoram     H. 

;   quo  loco  etiam  facilius  est  hoc  iudicium  quam  v^?^ 


Lugduni  1482.  /o.  Syb^r 
3.  Fr.  Fradin,  Conf.  d.  $.2.) 
oals  meis ,  hoe  est ,  ex  sub- 
tla  mei ,  res  ablata  esse  pro- 
ilwr.  g.  23.  «Et  generaliter 
Bdam  est,  ex  quibus  caussis 
i  oiihi  actio  competit  in  re 
I  fieta,  es  ilsdem  caussis  ha- 

me  hanc  actionem.  Dicet 
ils :  Atquin  ob  rero  deposi- 
(tarll  aeUonefn  non  babemus : 
dao  addldi,  $i  intersit  nostra 
iis$  raptam:  nam  et  furti 
»Bem  habeo,  si  in  re  deposita 
un  quoque  repromisl  uel 
on  depositionis  non  quasi 
:edem  accepi.  £.  24.  Utilius 
idom  est,  elsi  cesset  actio 

ob  rem  liepositam  ,  esse  ta- 
ul  bonorum  raptorum  actio- 
I  ^ola  non  minima  differenlia 
ater  eum  qul  ciam  facit  el 

qul  raplt;  cum  iile  celet 
■  deiictum ,  hic  publicet,  et 
BB  etiam  publicum  adrolttat. 
Blf  Igitur  interesse  sua  uel 
lee  docebit,  debet  habere  ui 
inim  raptorum  actionem.»— 

locum  (SS-^-^)«  Quem 
comiptum  in  Editionibus 
laa»  e  Cuiacii  consilio  ita 
I,  Bt  distinguendi  interpun- 
[nerationem,  praeterea  ni- 
mnerlm ,  sedem  autem  ui- 
kabeo,  si  et  accepi,  g.  24. 
r)  IneUnatis  typis  indicaue- 
Jna  de  re  conf.  Cuiacium  ad 
.h.  t.  (inOpp.T.  I.  p.205.) 


et  ad  Tit.  Cod.  DeposiU  (in  Opp. 
T.  IX.  p.  321.  et  T.  X.  p.936.) 
Adde  scriptores  apud  SehuMn- 
gium  Not.ad  Dig.  ed.  SmaUenburg» 
allegatos.  Neque  me  fligit ,  Husch- 
kium(\,  I.  p.  205.)  etiam  graulorem 
hanc  coniecturam  proposulsse : 
«...  repromisi.  Si  «ero  pretium 
«  d.  n.  q.  m.  accepi ,  utilios  dicen- 
«  dum  est»  rel.  Quod  Idcirco  non 
placet,  quia  eam  putoUlplanimen- 
temfulsse,  ut,  sl  quis  pretium  prae- 
miumue  depositl  non  quasi  mer- 
cedem  accepisset,  etiam  6ulpa  in 
deposlU  actionem  ueniret,  acpro- 
pterea  furU  quoque  Is,  apud  quem 
deposltum  esset,  agere  posset. 
Dicit  autem  «non  quasi  merce- 
dem»,  quoniam,  sl  uera  merees  In- 
teruenlret ,  In  locationem  tota  res 
transiret.  Conf.  L.  5.  gS*  ^-  ^^* 
CommodaU.  L.  1.  S*  9*  Deposlti. 
L.  14.  SS-  17*  3.  De  flirtis.  De 
illo  remuneratlonum  genere,  quod 
medium  tenet  ioter  meram  dona- 
Uonem  et  iustam  mercedem,  uide- 
sis  L.19.S.1.  L.27.  L.  34.S1- 
De  donaUonibus.  L.  25.  S*  ^^*  ^^ 
hered.  pet.  L.  52.  pr.  De  donat. 
Int.  V.  et  V.  L.  194.  De  V.  S.  — 
Caeterum  si  cul  forte  in  contextu, 
qualem  nos  exhibuimus,  in  uerbis 
«  UUIiusdicendum  est »  rel.  durior 
esse  transitlo  uldeatur,  non  tam 
Ulpianus,  ut  oplnor,  quam  Com- 
pilatores  accusandl  erunt.  Conf. 
denique  Basil.  T.  VII.  p.400. 


552     Cap.  I.     De  iure  cdussae  TuUianae. 


Actioaib.r.  furtl  actio'^).  Diuersam  autem  rationem  obtinuisse,  ubi 

lCtoraa     B. 

prMcepta.     ^^  dafMio  dato  ageretur,  nemo  auctor  est. 

Post  annum,  quo  experiundi  potestas  fuit,  nonnisl 
in  simplum  actio  datur^^).  Heredi  perinde  ac  defuncto 
datur,  in  heredes  caeterosque  successores  numquam, 
ne  in  id  quidem,  quod  ad  eos  peruenit,  quoniam  con- 
dictio  furtiua  et  reliquae  uulgares  actiones  suf&cere 
uidentur  *0. 

Yidendumque  illud  est:  Si  seruus  commlserit  quod 
in  hoc  iudicium  uenit,  eius  serui  nomine  perinde  atque 
iki  caeteris  delictis  noxalis  actio  datur^"),  ut  libema 
domino  sit  aut  quadruplum  soluere  aut  seruum  noxae 
dare. 

Enimuero  non  certi  serui  solum,  sed  etiam  familiae 
nomine  noxale  hoc  iudicium  reddi  solet.     Quo  consti- 


25)  d.  L.  2.  S«  24.  h.  t.  Neque 
Inepte  SchuUingius  ad  h.  I.,  allata 
L.1.S.33.  De  ul,  iDfert  simllitudl- 
Dem  ioterdictorum  de  ui  Id  recu- 
peraodis  rebus ,  quas  actor,  quum 
dellceretur,  Id  fundo  babuit.  CoDf. 
h,  sup,  Lib.  II.  p.  298.  seqq. 

26)  Gai,  III,  209.  (sup.  DOt.  6.) 
pr.  I.  h.  t.  L.2.S.13.  (not.  18.) 
L.  4.  S-  8.  b.  t.  LL.  2—5.  C.  eod. 

27)  L.  2.  S-  ^-  h.  t.  (f  Haec 
u  actlo  heredi  caeterisque  succes- 
K  soribus  dabitur.  Aduersus  bere- 
«des  autem  uel  caeteros  succes- 
«sores  noD  dabitur,  quia  poeDalls 
«acllo  Id  eos  dod  datur.  Ad  tamen 
ff  Id  id ,  quod  locupletlores  factl 
tfsuDt,  daridebeat,  uideamus.  Et 
«ego  puto  ideo  Praetorem  Don 
«  esse  polllcitnm  In  beredes  Id  Id, 
«« quod  ad  eos  perneDlt ,  qula  pn- 


« tanlt  fluffieere  condleUonem.»-' 
Conf.  L.  111.  S-i-DeR.  I. 

28)  L.  2.  pr.  h.  t.  (snp.  p.  5i4.) 
L.  4.  C.  h.  t.  (Dioclet,  et  Jfoxtm.) 
«De    bis,    quae    senius   alieniu 
«  nesclente  domino  ul  rapuissedi- 
«cltur,   Intra  annum  in  quadra- 
«  plum  ul  bonorum  raplomm,  et 
«  post  In  slmplum  dominus  elusDO- 
«xall  actione  apud  competenteo 
«iudicem   conuenlri   potest.»  - 
Gai,  IV,  76.    «  CoDStltntae  sant 
« autem  noxales   actlones  aut  l^ 
«  gibus  aut  edicto  :  leglbus,  ueioi 
«  furii  lege  XII.  tabnlarum,  daooi 
«iniuriae    lege    Aquilia;    edlcto 
«Praetorls,   uelut  iniurianini  e^ 
«ui  bonorum  raptorum.»    CoDf- 
S.  4.  I.  De  noxal.  act.,  iblgue 
Schraderum. 


j(.  i.    De  actionis  iure  et  fonnula. 


553 


tuto  In  eo  quidem  est  caussa  aetoris  facilior,  quod  non  f^^^  ^^' 
necesse  liabet  ostendere,  qui  slnt  ex  famllia  homlnes,  p»*'*p^ 
qni  rapuerunt  damnumue  dedernnt,  et  quod  famiiiae 
uomen  latius  patet,  atque  praeter  seruos,  qui  uere  sunt 
eius  qui  conuenitur,  etiam  omnes  comprehendit,  qui  in 
ministerio  sunt,  siue  Ilberos  slue  seruos^):  simul  autem 
is  quicum  agitur  hactenus  subleuatur,  ut  etiamsl  plures 
nocuerint,  semel  tantum  quadrupli  condemnetur^^),  et, 
sl  noxae  dare  maluerit,  non  totam  familiam,  sed  no- 
centes  tantum  dare  debeat^'). 

Caeterum  constat,  eum,  qul  hac  actlone  tenetur, 
slmul  etlam  publlco  iudlclo  lege  luHa  de  ul  siue  prl- 
uata  siue  publica  obstringi  ^^).  Nec  tamen  priuata,  qua 


29)  L.  2.  8*  14*  h*  ^-  ^  Haee 
«  aeUo  eUani  ramiliae  nomiDe  com- 
«peUt;  Don  imposlui  necessiute 
«  oetendendl ,  qul  flont  ex  familia 
cbomlnes  qni  rapueiHDt  uel  eUam 
cdamnomdederunt.  Familiaeau- 
tften  appellatlo  seruos  continet, 
«  boe  est ,  eos ,  qui  in  ministerio 
crant,  etiimsi  liberl  esse  propo- 
c  Bantnr  uel  alieni  bona  fide  nobls 
«seruientes.»  Conf.  sup.  Lib.  II. 
p.908.  Innota.  Adde  L.  25.  g.  2. 
De  aedil.  ed.  De  priore  parle  d'- 
8. 14.  eonf.  L.  3.  g.  2.  De  publi- 
canlf. 

30)  L.2.8.15.b.t.  «Haeactio- 
« B6  non  poto  posse  actorem  sln- 
« ialomm  seruorum  nomine  age- 
«re  adoersus  domlnum  eorum, 
«  qnla  sofficitdorolnum  semel  qua« 
«draplam  offerre.»  Gonr.  L.  1. 
pr.  (.  2.  Si  fam.  ftir.  fe.  di. 


31)  L.  2.  S'  !<(•  b-  t.  «  Ei  bae 
«  actione  noxae  deditio  non  toUus 
o  familiae ,  sed  eorum  tantum  uel 
«  eius ,  qui  dolo  fecisse  comperie- 
« tur ,  fieri  debet.  » 

32)  S.  B.  I.  De  pu.  iud.  « Item 
« lex  lulla  de  ui  publica  seu  pri- 
«  uata  aduersus  eos  exoritur ,  qui 
«uim  uel  armatam  uel  sine  armis 
«  commiserint»  rel.  L.  3.  g.  2.  Ad 
leg.  lul.  de  ui  pu.  (SiareianutJ 
«Ineadem  caussa  sunt,  qui  pes- 
«simo  exemplo  conuocata  sedi- 
«tlone  uillas  expugnauerint,  et 
« cum  telis  et  armis  bona  rapue- 
«  rint.»  —  L.  2.  Ad  leg.  lul.  de 
ui  pri.  (Seaeuola,)  «Hac  lege  te- 
«  netur ,  qui  conuocatis  hominibus 
«  uim  feeerit,  quo  quis  uerberare- 
« tur  pulsaretur ,  neque  homo  oc- 
«  cisus  erit.»  (Ad  litteraro  paene 
iisdem  uerbis  uUtur  Ulpianiii  In 


554     Cap.  L    De  iure  caussae  TuUkmue. 
Actio  ai  b.  r.  dc  agituF ,  peFsecutio  propterea ,  quod  publicae  quae- 

ICtontni     R, 

praecepu.     stioui  praeiudicium  fiat,  impeditur,  quamuis  fuerit  quae- 
situm^^)  et  secundum  quorundam  opinionem  a  D.  Pio 


L.  10.  £.  1.  Ad  leg.  lui.  de  ui  pu. 
De  homlne  occiso  conf.  L.  1.  pr. 
SS-  2-  3.  Ad  leg.  Corn.  de  sict.) 
L.  3.  (Maevr,)  «  Nec  Interest  libe- 
«ros  an  seruos,  et  >uos  an  alienos 
oquls  ad  uim  faciendam  conuoca- 
«uerit.  S*  ^*  Nec  minus  hi,  qui 
«  conuocati  sunt ,  eadem  lege  te- 
«nentur.  S*  ^*  ^od  si  nulli  con- 
«uocati  nullique  pulsatl  sint,  per 
« iniuriam  tamen  ei  bonis  alienis 
«quid  ablatum  sil;  hac  lege  te- 
«  nerl  eum,  qui  id  fecerit.»  —  Sl- 
mlliter  cum  interdictis  de  ui  ludi- 
cia  publica  concurrunt.  PauUi 
R.  S.  y,  26,  3.  «  Lege  lulia  de  ui 
«  prluata  tenetur  qui  quem  arma- 
« tisbominibus  possesslone,  domo, 
«uilla  agroue  deiecerit,  expugna- 
«uerit,  obsederit,  cluserit,  idue 
«utfieret  bomines  commodauerit, 
«locauerit  conduxerit»  rel.  L.  5. 
Ad  leg.  lul.  de  ui  pri.  « Si  quis 
«  aliquem  deieclt  ex  agro  suo  ho- 
«minibus  congregatis  sine  armis, 
«uis  priuatae  postulari  possil.»  — 
L.  11.  S*  1*  I^c  aecusationibus. 
(Macer.)  «Liberl  libertique  non 
«  sunt  prohibendi ,  suarum  rerum 
«  defendendarum  gratla  ,  de  facto 
«  parentium  patronorumue  queri : 
«  ueluti  si  dicant,  ui  se  a  posses- 
•  sione  ab  his  expulsos,  scilicet 
«  non  utcrimen  uis  eis  intendant, 
«sed  ut  possessionem  recipiant.» 
rel.  L.un.  C.Quan.  ciu.  act.  crim. 
praeiud.  (seq.  not.  33.)  L.  3.  S-  ^- 


Ad  leg.  Corn.  de  sica.  (Mareianus) 
«Item  is  cuius  famllia  seiente  eo 
« adipiscendae  reciperandae  pos- 
«  sessionis  caussa  arma  sDmpserlt, 
«...  Senatusconsulto  poena  legis 
«Corneliae  punitur.»  —  Gonf.  L. 
152.  pr.  De  R.  1.  (UlpianuB.)  m  Hoe 
« iure  utimur,  ul  quicquid  omnioo 
«  per  uim  fiat,  aut  in  uls  publieie 
«aut  in  uis  priuatae  erimen  io- 
«  cidat. » 

33)  L.  2.  S*  1.  h.  t.  «Hoc  edicto 
«contra  ea,  quae  ui  commtttuntiir, 
«consuluit  Praetor.   Nam  st  qoif 
«se  uim  passumdocere  possit,  pa- 
0  blico  iudicio  de  ui  potest  expe- 
«riri,  neque  debere  pabUco  iu- 
«dicio  priuata  acUone  praeiudi* 
«  cari,  quidam  putant.  Sed  utiliui 
«  uisum  est,  quamuis  praeiudiciom 
«legi  luiiae  de  ui  priuata  fiat,  oi- 
«  hilominus  tamen  non  esse  deoe- 
« gandam    actlonem     eligentibos 
«  priuatam  persecutionem.»  L.  15. 
De  accusationibus.  (Ulpianus  Ub. 
56' ad  Edictum)  «Ineum,  cuius 
«dolo     malo    hominibus    coaclis 
«damnlquid  datum  esse  dicalur, 
«  non  debetcogi  actor,  omissa  acti* 
«one  ciuili  crimen  intendere.»  ' 
L.  4.  De  publ.  iud.  (PauUus)  «Id- 
«terdum  euenit,  ut  praeiudiciain 
«iudicio    publico    Oat:    sicut  in 
«  actione  legis  Aqulliae  et  furti  ft 
VI  ui  bonorum  raptorum  et  ioter- 
«  dicto  Unde  ui  et  de  tabuUs  tesli- 
«  menii  exhibendis:    nam  in  hi* 


g.  i.    J)e  actimis  iure  et  formuta.       555 


de  proprietatit  possessionisque  iadiciis  etiam  aliter  con-  ^^^l  ^ 
stitiitiini^^). 


.  r 
IClonini     ■ 
praMspl». 


«  de  re  famlliari  agitur.»  —  L.  3. 
De  pri.  del.  (VlpianuM)  «  Si  quis 
«  aelioneiD,  quae  ex  inalefielis  ori- 
«tur,  nelit  exequi,  si  quidem  pe- 
«  euDlariter  agere  uelit ;  ad  iua  or- 
«  dinartom  remittendos  erit ,  nec 
«  eogenduf  erlt  in  crlmen  SDbfCri- 
«  bere.  Enimnero  si  extra  ordlDem 
«eiuf  rei  poenam  exerceri  uelit, 
« tunc  f ubscribere  eum  in  crlmen 
«oportebit.»  —  L.  7.  S*  ^*  ^^ 
iniuriif.  (Ulpianus)  «Si  dicatur 
«bomo  inluria  occisuf ,  numquid 
«non  debeat  permlttere  Praetor 
«priuato  iudiclo  legl  Corneliae 
«  praeiudicari  ?  idemque  et  si  ita 
« qolf  agere  uelit ,  quod  tu  uene- 
«mim  dedisH  hominiM  oceidendi 
meauita?  Rectiuf  Igitur  fccerit,  fi 
c  huiasmodi  actionem  non  dederit. 
«  Atquln  solemus  dlcere ,  ex  qul- 
«bus  caussls  publica  sunt  iudicia, 
«  ex  hls  caussis  non  esse  nos  pro- 
«hibendos,  quominus  et  priuato 
«agamuf.  Est  boc  uerum,  sed 
«ubi  non  prlncipallter  de  ea  re 
«agltur»  quae  babet  publicam  exe- 
«cutlonem.  Qutd  ergo  de  lege 
«  Aqullia  dlcimus?  nam  et  ea  actio 
«  principallter  boc  coDtlnet»  homi- 
tinemoecisum:  non  principaliter, 
«nam  Ibi  priDcipaliter  de  damoo 
«agitor,  quod  domioo  datumest; 
«al  inaclioDe  iDlurlarum  de  ipsa 
«  eaede  uel  ueDeoo,  ut  uindicetur, 
«nonut  damoum  sarciatur.»  rel. 
L.  OD.  C.  Quao.  ciu.  act.  crim. 
praeind.  (Impp.  ValemtiGraiian, 


et  UalenU)  «  A  plerlsque  Pruden- 
«tium  generaliter  definitum  eft» 
«  Quoiief  de  re  familiari  et  ciuiUf 
«  et  crlminalif  competit  actio,  utra- 
«que  licere  experiri,  fiue  priuf 
«  crimlnalif  f iua  eluiiif  actio  mo- 
«ueatur;  nec  fi  ciuiliter  fuerll 
«actum,  crimlnalem  pofse  con- 
«suml;  et  simlllter  e  contrario. 
«  Sic  denique  et  per  uim  de  pos- 
«fessione  deiectus,  si  de  ea  re- 
«cuperanda  interdicto  Unde  ol 
«fuerit  usus,  non  probibetur  ta- 
«  men  etiam  lege  lulia  de  ul  publi- 
« co  ludicio  instituere  accusatio- 
«  nem. «  rel.  —  Adde  L.  3.  C.  De 
lege  Aquilia.  L.  7.  C.  Ad  leg.  lul. 
de  ul  pu.  L.  fi.  De  furtls.  L.  1. 
S.  1.  De  incendio  rulna.  —  Conf. 
Huschkium  I.  I.  p.  188.  seq. 

34)  L.  5.  S.  1 .  Ad  leg.  lul.  de  ui 
pu.  OHarcianut)  «81  de  ul  et  pos- 
«sessione  uel  dominio  quaeraiur, 
«  aDte  cognosceDdum  de  ui ,  quam 
«de  proprletate  rei  D.  Pius  r^ 
«  noiv^  r^v  BiaadX<ov ,  id  est, 
«uDluersltati  Tbessalorum  rescri- 
«psit.  Sedetdecreuit,  utprius  de 
« ul  quaeratur  quam  de  lure  do- 
«mlDii  siue  possessioDls.»  Coof. 
L.  37.  De  ludiciis.  —  Sed  recte  alll 
moDueruDt ,  dod  de  agendi  sed  de 
cognotcendi  ordiDe  bb.  II.  prae- 
cepta  dari.  Coof.  etiam  L.  1.  C 
De  appellatioDibus.  L.  7.  C.  Ad 
leg.  lul.  de  ui  pu. ,  et  SchuUin- 
gium  in  Not.  ad  Dig.  ed.  Smallen- 
burg,  ad  d.  L.  37.    rum  scrlptorl- 


Aciin  ui  b.  r. 
ICloram  R. 
prMoepta. 


556     Cap*  L    De  iure  caussae  ThUUanae. 

Actio  ui  bonoram  raptorum  earum  numero  est,  qui- 
bus  quicunque  suo  nomine  damnatus  pactusue  esset, 
Infamia  notabatur^^). 


bus  lllic  et  apad  HofnmeHium  alle- 
gatts.  —  Caetenini  Inf^rius  ultro 
apparebit ,  cur  tam  curioae  et  tot 
fragmentls  in  medlum  prolatls  hh. 
noti832 — 34.  rationem  lllam,  quae 
Inter  publica  ac  priuata  iudicia  In 
boc  lure  intercessit,  persecuti 
slmus. 
35)  L.  1.  De  his  qui  not.  Infa. 


L.  4.  S*  5.  eod.  (Ulpiamu)  « Item 
«  sl  qul  furti ,  ui  banorum  rapto- 
«mm,  Inluriarum,  de  doio  malo 
«suo  nomine  damnatus  paetusue 
«erlt,  slmlli  modo  Infames  sunt.» 
L.  2.  G.  eod.  S-  ^*  !•  Do  poenii 
tem.  litig.  Gai.  IV ,  182.  L.  7.  De 
pu.  iud.  L.56.Prosocio. 


S.  2. 
De  actionis  iure  et  formulu.  —  CotUrouerHae. 

Qaae  adhuc  in  medluin  protulimus,  sunt  Gaiiy  UU' 
jrfoiii,  PauUi  de  hoc  lure  praecepta,  qualia  per  IK- 
gestorum  maxime  composltores  transmlasa  aecepimus. 

Quae  tamen  quam  procul  abslt  ut  ex  uetere  illo 
Jf.  LucuUi  edlcto  elusue  aetatis  aut  lltteris  aut  usu 
forensi  consulta  et  exqulsita  ad  lurisconsultos  nostros 
peruenerlnt,  nlhll  magis  argumento  est  quam  graues 
eorum,  quos  nominaul,  etaequalium  dissensiones,  qua- 
rum  uel  In  breui  illo  Digestorum  Titulo  uestigia  licet 
animaduertere.  Quld  ergo  est?  quum  in  Interpretando 
Edicto  atque  in  prlmarils  qulbusdam  eius  luris  partibus 
uersentur,  non  potest  earum  cognitlo  In  exploranda 
huius  ludicil  actionisque  ratione  ac  progresslone  inu- 
tills  esse.  Alia  quaedam,  nobis  potius  dubla  atque  in- 
certa  quam  apud  Romanos  controuersa,  eadem  dlspu- 
tatlone  facUI  negotlo  coniungentur. 

lam  prlmo  loco  quod  secundum  Ulpianum  supra  d«  t«.  ,^o1q 
scripslmus  ^) ,  In  hoc  iudiclo,  siue  de  damno  dato  siue 
de  bonls  raptis  agatur,  requlrl,  ut  aut  ui  aut  homini" 
fnu  coactis  res  gesta  sit ,  neutrum  autem  sufficere,  nisl 
etlam  dolo  malo  sit  gesta:  haudquaqnam  uidetur  om- 
nlbus  placulsse.    Nam  statlm  In  L.  4.  §.  6.  eiusdem  ti- 

l)p.  5  47. 


558     Cap.  I.     De  iure  caussae  TuUianae. 


tnalo.' 


Dev*.  ,,doio  tuli  iHgestortim^)  lurisconsultus  quidam,  haud  magno 
certe  temporis  interuallo  ab  Ulptano  seiunctus,  diuer- 
sam  prorsus  tam  Edlcti  quam  formulae  Interpretatlonem 
proponit,  in  eoque  maxime  consistit,  ut  uerba  «cfo/6 
malo  *  a  uerbis  « damnum  factum  esse  ■*  ei  « bom 
rapta  esse  *  auellat  atque  cum  uerbis  « coactis  hominU 
bus*  coniungat;  quinetiam  insignem  quandam  Inter  hoc 
edictum  et  alterum  illud,  quod  est  de  damm  dolo  malo 
in  turba  dato^  diuersitatem  In  eo  Intercedere  affirmat, 
quod  ibi  ipsa  orationls  necessitate,  deficiente  uidelicet 
alio  nerbo  (quod  grammatice  uerbum  dicimus),  uocc 
« dolo  malo  *  cum  uerbo  « factum  esse  *  coniungantur. 
Cui  consentaneum  est,  una  cum  vv.  « dolo  malo  *  etiam 
w.  Mcoactis  hominibus^  a  w.  nbofia  rapta  esse* 
plane  seiungi  et  solls  w.  « damni  quid  factum  esse  * 
tota  attribuP). 


2)  «  Si  quts  aduentu  suo  turbam 
«concltault  uel  coDtraxit,  ue!  cla- 
«  more  ue!  facto  aliquo ,  uel  dum 
«crlminatur  aliquem  uel  miseri- 
«  cordiam  prouocat :  si  dolo  malo 
«eius  damnum  datum  sit,  etlam 
«sl  non  liabuit  consilium  turbae 
«  cogendae ,  tenetur.  Verum  est 
«  enim ,  dolo  malo  eius  In  turba 
«  damni  quid  datum  :  neque  enlm 
«exigit  Praetor,  ut  ab  ipso  sit 
«turba  coDuocata,  sed  boc,  ut 
«dolo  alicuius  in  turba  damnum 
«datum  slt.  Eritque  haec  difTe- 
«  rentia  inter  hoc  edlctum  et  supe- 
«rius,  quod  ibi  de  eo  damno 
«Praetor  loquitur,  quod  dolo 
«malo  hominibus  eoactis  datum 
«  est,  oel  raptumetlam  non  coactis 


«  homlnibos.  At  hlc  de  eo  damno, 
«  quod  dolo  malo  in  turba  datuni 
«est,  etiam  sl  non  ipse  turbam 
«  coegit,  sed  ad  clamorem  eius  uel 
«dicta  uel  misericordiam  turbi 
«  conlracta  est,  uel  si  allus  contra- 
«xft,  uel  ipse  ex  turba  fuit. » 

3)  Conf.  etiam  L.  195.  S*  3.  De 
V.  S.  (Vlpianus  lib.  46.  ad  Edi- 
ctum)  «...  alia  autem  parte  EdicU 
«(familiae  nomine)  omnes  serai 
«cuntinentur,  ut  de  hominibiis 
«  coactis  et  ul  bonorum  raptorum; 
«Item  redbibltoria  .  .  .  et  Inter 
«dicto  Unde  ui»  rel.  L.  2.  g.  10. 
h.  t.  «  Caeterum  neque  furti  actlo 
«neque  lefis  Aquiliae  contributae 
«(de  hoc  uerbo  conf.  Sauinium, 
«  Syst.  de  R.  R.  T.  t.  p.  245.  ooi. 


S*  2.  De  acf.iureetformr. —  Cantrouersiae.  559 

Bx  qno  perspicumn  esi ,  ad  damna  data  diffieilius  !>•  v  „Ma 

nialo  '* 

reddi  hoc  iudicium,  ad  bona  rapta  quodammodo  facl- 
lius.  Nam  qui  de  uerborum  structura,  ut  modo  dixi, 
sentbrent,  necesse  est  de  iure  ita  statuerbit  propter 
damnum  datum  in  hoc  iudicium  uenire  neminem  nisi 
qui  hominibus  coactis  damnum  dedisset  et  ad  Id  ipsum 
dolo  malo  homines  antea  coegisset:  contra  de  bonis 
raptts  hoc  ludicio  obstringl,  quicunque  bona  quouis 
modo  rapuisset,  ut  praeterea  neque  de  hominibiu 
eoactts  neque  de  dolo  malo  neque  de  ui  quaereretur. 
Quo  quldem  posteriori  loco  in  uerbis  fortasse  magis 
qoam  in  re  dissensio  uersabatur;  quid  enim  mirum,  si 
ipsi  nocabulo  rapere  inesse  uim  quispiam  statuerit?'^) 
Profecto  ne  illud  quidem  plane  incredibile  est,  etiam 


z .)  «sont  In  hoc  Edicto ,  licet  in- 
« terdiim  communes  sint  curo  hoc 
«Edieto.  Nam  lulianus  fcribit, 
«euro,  quiuirapii,  furem  esse 
« Improbiorem ;  et  H  quid  damni 
•eoa^is  haminibut  dederit^  uti- 
«  que  etlam  Aquilia  poterit  tenert.» 
Conf.  L.  2.8S*1*3- 1>«  pri.del.  — 
Sed  quam  late  manauerit  illa 
oplnlo,  in  bonU  raptis  nlm  solum, 
non  homlncf  coactos  spectari ,  de- 
nique  omne  furtum ,  dummodo  ui 
•Ucommlfsum,hacacUone  ui  bono- 
mm  raptorum  tenerl ;  argumento 
funt  haec  quoque  loca :  L.48.  g.T. 
De  flnrtlf.  (Vlpianus  llb.  42.  ad 
Sablnum)  «  Cum  fur  rem  furtluam 
«uendldlsset,  elque  nummos  pre- 
«til  domlnusrei  per  uim  extorsit ; 
«furtum  eum  nummorum  fecisse, 
«recte  responsum  est :  Idem  eiiam 
«ol  bonomm  raptorum  actione  te- 


«nebltur»  rel.  —  L.  6.  S-  2*  De 
re  lud.  (Ulpianut)  «Qul  iudlcatl 
«bona  auctorltate  sua  distraxlt, 
«  furti  actione  et  ui  bonorum  ra- 
«ptorum  el  tenetur.»  —  L.  91. 
eod.  (Labeo)  «  Sl  quls ,  quum  sci- 
« ret  quld  sibi  subrlpl ,  non  pro- 
«hlbult,  non  potest  furtl  agere. 
^Paullui:  Immo  contra;  nam  al 
«qul  scit  sibl  rapl,  et,  qula  non 
«potest  prohibere,  quieuit,  furtl 
«  agere  potest.  At  sl  potult  prohl- 
«  bere  nec  prohibnlt ,  nlbilominns 
«furti  aget.»  rel. 

4)  L.3.  S*5.  Delncendio  ralna. 
(Ulpianue  libro  56.  ad  Edi4;tum) 
«Aliud  aulem  esse  rapi,  allud 
«amouerl,  palam  est:  slquidem 
«amouerl  aliquld  etiam  sine  ui 
« possit ;  rapl  autem  slne  ui  non 
«  potest.» 


S60     Cap.  I.     De  iure  caussae  TtMianae. 

D«T>.^.doio  dolum  inesse  quosdam  existimauisse,  ut  adeo  iiegarenl 
rajniUse  eum,  qui  forte  rem  siiam  ab  aliquo  ui  ab- 
stuli^set  ^). 

Verumenlmuero  quis  est  Ulpiani  hic  aduersarli» 
atque  auctor  alterius  diuersaeque  doctrlnae? 

Nempe  inscriptio  d.  liCgis  4.  eundem  Ulpiamm  de- 
monstrat,  eundemque  Ulpiani  librum  56.  ad  Edicium 
continet,  ex  quo  d.  h.  2.  cum  priori  illa,  quam  antea 
proposuimus,  iudicii  ratione  liausta  esse  uidebatur. 

Itaque  Hiischkitis^) ^  quum  in  animum  inducere  non 
posset,  adeo  Ulpianum  nostrum  In  eodem  llbro  slbi 
repugnare,  negauit,  omnla,  quae  in  d.  §.  6.  disputan- 
tur,  ab  Ulpiano  profecta  esse.  Quem  ita  sequor,  nt 
coniiciam,  qnae  in  d.  §.  6.  inueniuntur  contrarla  illi  L 
2.,  aut  ab  allo  lurisconsulto  esse  scripta,  tum  in  com- 
ponendis  Digestis  huic  §.  6.  Inserta,  aut  ab  ipao  qui- 
dem  Ulpiano  ex  alio  cuiusdam  lurisconsultl  libro  re- 
lata,  sed  excerpendi  ratione  in  propriam  Ulpiani  sen- 
tentiam  conuersa  esse.  Denique  ne  eum  quidem  plnne 
deridendum  esse  arbitror,  qui  sic  existimauerit ,  Ipsum 
Ulpianum  tali  quodam  modo  uacillasse,  ut,  si  inte^ 
eius  libri  copia  esset,  multo  fortasse  minus  mlraremar. 

Ipsa  autem,  quam  demonstraui,  dd.  fragmentomiD 
dissensio  ne  nimiam  habeat  offensionem,  optlme  con- 
sulemus,  si  propositum  Edictum  agendique  formulftni 
cum  Ulpiani  interpretatione ,  quae  in  d.  L.  2.  habelur. 

5;  Nihil  quidem  eiusmodi  inue-  in    L.2i.S§.3.4.    L.  2.1.   U^ 

nitur  tn  dd.  L.  2.  g.  18.  b.  t.  ct  g.  7.   L.  .50.  g.  2.  l>^  farth. 
S.  1.  I.  h.  t.  (snp.  not.  12.)     Sed  G)  i.  I.  p.  195. 

iniicnitur  <n  fiirto  lamen,  iieliitl 


.■•| 
/«1 


i 


g.  2.  De  act\  iure  etfarm\  —  Cantrauersiue.  561 

deniio  ob  oeulos  ponamus,  et.  quam  facilem  ac  paene  d.v  .m* 

malo." 

dfeui  necessariam  praebuerit  dissensionlbus  occasio- 
nem,  exemplis  aliquot  doceamus. 

Vlpianus  posteaquam  de  uerbis  illis  Edictl  bl  cui 

DOLO  MALO  HOMINIBUS    COACTIS    DAMNl    QUID  FACTUM  rcl. 

In  §§•  2 — 6*  d.  Legis  2.  ita  disseniit,  ut  prius  vv.  dolo 
malOy  delnde  w.  hotnttiibus  coactU  separatim  expla- 
naret,  deinceps  In  §.  7.  sic  pergit  scrfbere: 

« Item  si  proponas ,  solum  damnum  dedisse ,  non  pu- 
«to  deficere  uerba:  hoc  enim  quod  ait  homiuUnis 
•  coactiSy  sic  accipere  debemus:  etiam  hominibus 
ncoactiSy  ut,  siue  solus  uim  fecerit,  siue  etiam  ho-*- 
«minibus  coactis,  uel  armatis  uel  Inermibus,  hoc 
«Edlcto  teneaturO* 

Ex  quo  efficltur,  ut  hac  actione  teneatur  quicunque 
aut  dolo  malo  aut  hominibus  coactis  damnum  dederit 
bonaue  rapuerit. 

Quid  autem  sl  quis  ui  quidem,  at  sine  hominibus 
coactis  damnum  dederit,  nonne  tenebitur?  Utique  te- 
nebitur,  quia  doli  mali  mentio  (sic  ait  Ulpianus  In 
seq*  §.  8.)  hic  et  uim  in  se  habet;  namy  Inquit,  gui 
uim  facity  dolo  malo  facit^)^  non  tamen  qui  dolo 
malo  facity  utique  et  ui  facit. 

Audio;  prospectum  est  omnibus,  quae  ui  sunt  ad- 
missa  (etiam  sine  coactls  hominibus),  ut  teneantur. 


7)   GenuiDam  hanc  fraginenU  8)  Conf.  L.  14.  S*  ^3.  Quod 

leetionem  Sauinius  I.  I.  p.  127.  met.  ca.  (Ulpianus.)    «  Eum ,  qui 

seqq.,  Heitii  coniectura  usuf ,  e  «mctum  facit,  et  de  dolo  teneri 

Flareniinae  et  Vulgatae  mendls  «  certum  eft  (et  ita  Pomponius]» 

indlciisque  praeclare  restituit,  as-  rel. 
senUente  Hueckkio  I.  I.  p.  191. 

i«ib.  iiL  30 


562      Cap.  L     De  iure  caussue  TuUianae. 

DeT>  ,.doio  Sed  In  hoc  doU  mali  intellectu  necesse  est  faieamur, 
posse  dolo  malo  dainnam  dari  etiam  sine  ui.  Nonne 
id  saltem,  si  ne  coacti  homines  quidem  interuenerint, 
horum  uerborum  laqueos  effugiet?  Minime.  Non  «o- 
Inm  enim,  ut  Ulpiani  non  sententiam  solum  sed  etiam 
uerba  sequamur,  dolus  malus  habet  in  se  et  tdm,  ue- 
rum  sine  ut  si  guid  callide  admissum  esty  aeque  coft- 
tinebitur. 

Quo  in  praecepto  si  consistamus,  iam  eo  fere  nos 
peruenisse  sentiemus,  ut  quaecunque  damna  ad  legem 
Aquiliam  pertinerent ,  ea  etiam  in  hac  actione  uenirent 
.   omnia,  dummodo  dolo  nec  culpa  solum  peccatum  esset. 
Sed  ea  opinio  num  reapse  lurisconsultorum  quo- 
rundam  iudiclo  fuerit  comprobata,  neque  negare  ausim 
neque  affirmare^);  tamen  illud  constat,   Ulpiano  eam 
non  placuisse.     Qui  contra  ob  id  ipsum,  ne  elusmodi 
exitum  habeat  praedictorum  uerborum  interpretatio  soa, 
quod  illlc  sanae  iuris  rationi  creauit  periculum,  neoa 
iam  et  longius  hercle  repetita  damni  definitione  labo- 
rat  ut  depellatur.    Nimirum  in  §.  9.  ib.  sic  scripsit: 
« Damniy  Practor  inquit :   Omnia  ergo  damna  con- 
tftinet,  et  clandestina.     Sed  non  puto  clandestina, 
used  ea,  quae  uiolentia  permixta  sunt.    Etiam  quis 
«rectc  definiet,  si  quid  solus  admiserit  quis  non  uk 
«non  contineri  hoc  Edicto;  et,   si  quid  hominibus 
«t  coactis ,   etiam  si  sine  ui ,  dummodo  dolo  malo  sit 
H  admissum,  ad  hoc  Edictum  spcctare.  * 

9)  Senecae  Controu.  V,  5.  «  Lei.  ita  Cramerus  1. 1.  aCTert,  ut  ctuteu- 

u  Qui  sciens  damnuni  dederit,  red-  men  adiiclat :  Retinuisse  (buiusia- 

«dat  quadruplum  ;  qui  insciens,  dlciimemoriam)  etSeoeca(hb.TT.) 

«slmplum.;>  Quae  uerba  Kbetoris  uideri  potest;  —  nee  iamenmHO' 


g.  2.  De  ad'.  iure  et  fann:  —  CmtrouersiM.   563 

Profecto  hoc  quoque    Ulpiani  consilium  tale  est,  oe  v- naoio 

ibaIo." 

ut  Sauinii  Illud,  quod  ad  d.  §.  7.  notauit,  argutiori 
eum  lurisconsultum  in  hoc  Edicto  interpretandi  ratione 
nsum  esse,  mihi,  quicquid  contra  dicat  Htuchkbis^^) ^ 
bls  nerum  esse  uideatur. 

Quid  autem?  obiiciat  aliquis,  nonne  uocabulum  ni 
tam  In  Edicto  quam  in  iudicii  formula  adscriptum  fuisse 
dlcemus?  nonne  id  ipsum  ad  praecidendas  istas  am- 
bages  efficacissimum ,  promptissimum  et  imprimis  ne- 
cessarlum  fuit? 

Respondeo,  me  in  Edicto,  quod  in  d.  L.  2.  pr.  tra- 
ditnr,  nil  conspicere. 

At  enim  conspicuum  est  illud  uoc.  ui  in  ueteri  for- 
muIa^O  ct  in  nouo  huius  actionis  nomine,  quod  est  Vl 
bonorum  raptorum  ^^) ^  quinetiam  in  eo,  quod  Ulpianus 
ita  uniuersum  actionis  consilium  breui  comprehendit, 
ut  dicat,  hoc  Edicto  contra  ea,  quae  ui  committuntur, 
Praetorem  consuluisse^^). 

Nil  repugno,  nec  dissimulabo,  mirari  me  aliquan- 
tulum  nec  satis  habere,  undc  rationem  reddam  omnibus 
numeris  absolutam,  cur  uoc.  ui  ex  Edicto  iudicioque 
euanuerit:  euanuissc  tamen  credo,  nec  temere  ab  C7/- 
piatw^  quum  Edicti  uerba  referret,  nedum  a  TriAo^ 
niano  aut  a  librariis,  omissum  esse^^). 

Nam  ut  nihil  dicam  de  Codicibus  mss.,  nlhil  de  Ba- 
silicis,  quorum  est  in  omittendo  illo  uocabulo  summa 
consensio,  quid,  si  uetercm  illam  uerborum  formulam 


10)  1.  I.  p.  191. 

11)  Vide  supra  p.  5H. 

12)  Vidc  sup.  p.  .5^.'>.  ndt.  1. 


13)  Vide  sup.  p.  547.  not.  10. 
li)  Mecum  sentlt  Unterholzne- 
ru%  I.  I.  p.  725.  not.  h. 


564      Cap.  L     De  iure  caussae  TuiUanae. 

i>«  T*  .,«1."  ,  jiqIq  fnalo...  ui  hominibus  armatU  coactisue*  reL  Ul- 
pianiis  haberet,  quid,  inquain,  opus  fuit  tortuosa  Illa  ar- 
tlficiosaque  Edicti  interpretatione,  quam  in  dd.  §$•  7—9. 
inuenlmus,  ubi  demonstrat,  uim  non  disertis  formulae 
uerbis  requiri,  sed  doli  mali  mentione  inuolutam  con- 
tlneri ,  quin  adeo  sine  ul  sl  quid  callide  admissum  es- 
set,  Id  quoque  formula  comprehendi,  tantummodo  su- 
pradicta  uoc^  damni  Interpretatione  efficl  posse,  ut  is 
tamen^  qui  neque  ui  neque  hominibus  coactis  damnum 
dedlsset,  hoc  ludlclo  libcraretur?  Denique  diuersailla, 
quam  e  d.  L.  4.  §.  6.  cognouimus,  ratio  eorum,  qui 
«  dolo  malo  *  non  damnum  datum  sed  homines  coactos 
esse  debere  contenderunt,  queuiadmodum ,  sl  w.  dolo 
malo  et  hominibtis  coactis  ad  pristinum  modum  uoe'' 
ui  interposito  separata  fuissent,  non  modo  probari 
cuipiam  sed  umquam  cogitarl  potuisset? 

Caeterum  ne  sciatur  solum,  uoc«  ui  ex  Edicto  io- 
diciique  formula  aliquando  eiectum  esse,  uerum  etiam, 
quid  caussae  fuerit,  intelligatur,  inferius,  quoad  con- 
lectura  suppetet,  curabimus. 

De  v*.  ,,ar.       Interca   similis  quaestio   intercedlt   de  armatonan 

itiDtis  ..nc." 

mentione,  nam  eam  quoque  sequiori  aeuo  tam  ex  Edi- 
cto  quam  ex  agendi  formula  elisam  fuisse,  Sauitiius 
exlstimat^^);  Uuschkius  contra  sentit,  et  hac  quoque 
parte  integrum  ad  Ulpiani  aetatem  Edlctum  M.  Iai- 
culli  iudlciumque  peruenisse  defendit.^O 

Quorura  ille,   quum  nondum  cognitis  Peyroni  curis 
scriberet,  ac  propterea  in  §.  7.  h.  or.   «  hominibus  ab- 

15)  1. 1.  p.  127.  —  Eandem  sen-  16)  I.  I.  p.  192. 

tenllam    sequilur   Unterhotznems 
I.  I.  p.  724. 


§•  2.  De  acf.  iure  et  form\  —  Cimtrouernae.  565 


iiutia..,ii«. 


MAT18  coACTisorx  *  Ciceronem  scripsisse  conilceret,  in  »•  v.  ,,ar. 
eam  opinionem  adductus  est,  ut  statueret,  exasperandl 
iudicil  tollendaeque  defensionis  caussa  sub  Imperato- 
ribus  armatorum  mentionem  eiectam  fuisse:  seddehac 
ralione  saltem  ac  consilio  omissionis  .errauisse  se,  sta- 
tlm  Vir  snmmus,  ut  opinor,  perspexit,  quum  primum 
slbi  persnasit,  coactisujc^  non  coactisoctjs  legendum 
ease,  eamque  lectionem  non  ratione  solum  sed  etiam 
utriusque   Palimpsesti.   auctoritate  ualide   constare.^0 


17}  NopereUam  Vntirholxneru$ 
(L  L  p.  724.)  non  argomentif  qoi- 
dem  docnit ,  at  nerbo  tamen  in- 
dieanit,  In  prlf Unif  edicendi  agen- 
diqne  formuUf  f  eriptum  fuisf e  ho- 
MDinua  AUiATia  goactisqub,  non 
C0ACTI8VB.  Itaque  operae  pretium 
erit,  de  ea  re  paullo  accuraUuf 
dispicere ,  quum  praef ertim  eUam 
promiffum  (fvp.  p.  337.  not.  24.) 
eifolnamuf.     Atque  illud  palam 
city  uariare  TullU  f  criptionem  tam 
in  hae  oraUone  quam  in  Caeci- 
«iana,    ae   modo    disiunctiukm 
parUeuiam  tia  modo  conhincUuam 
fna  uforpari :   ut  ecce  eoaetisu$ 
kabea  pro  TuUio  S-  7.  (In  utro- 
qoe  Codiee),  S«  l^*  8*  ^O. ,  ean- 
demque    particulam    In    interdi- 
ctt    dif eeptaUone ,   pro   Caeeina 
e. 21 ,  60.  e.  31 ,  91.  c.  32, 92. : 
eoBtre  parUcula  qu$  aut  similis 
coniunctio  oceurrit  in  h,  or,  pro 
Taitto  88«  9.  43.»  pro  Caeeina  e. 
1,8.  c.7,20.  c.  9,23.  c.11,32. 
33.  e.  12, 33. 35.  c.  22, 63.  c.  32, 
93.  —  Sed  qni  modo  ea  loca  pon- 
dere  magif  quam  numero  aef tima- 
serit ,  ftatim  animaduertet ,  quae 


Ipfa  formulae  uerba  recitant  aut 
ueram  eius  uim  consulto  definlunt» 
ea  omnia  dislunctionem  babere; 
ubl  uero  coniunctio  occurrit ,  Ibi 
non  formulam  rationemue  com- 
munem  spectari,  s ed  de  re  potluf , 
quomodo  In  cauffa  propof ita  fit 
gefta  (ut  recte  H$inriehiu$  1. 1.  p. 
66.  monuit),  aut  etlam  de  ficta 
cauffae  figura  agl ,  aut  aliam  de- 
nique  causfam  adcffe  ,    propter 
quam,  falua  utique  formula  di$- 
iunetim  concepta ,  dinersus  s ermo 
faclllime  intelligatur  uel  excufe- 
tur.    SUtim  in  S*  ^*  ^*  <^'  quod 
habetur,  ^nihil  opus  fui$$$  iudi- 
«  do  d$  ui  eoaeti$  armatis que  ho- 
minibus  » ,  quodque  uehementer 
urget  contra  Heinriehium  Hu^eh- 
kiu$,  roihl  expeditissimum  uide- 
tur.    Non  quo  admodum  placeat 
llliuf  defensio ,  apt$  loqui  orato- 
rem  ad  r$my  uti  in  ui  iUa  /Se- 
bat  pl$rumqu$ ,  n$mp$  p$r  homi- 
n$$  eoaeto$  et  armato$ ;   Immo 
quoniam  h.  I.  non  edictl  actionlf- 
ue  formula  dlcentif  animo  obuer- 
satur,  sed  iudiclum  magis  quid 
contineat  demonstratur :  at  con- 


566 


Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 


ue  V*  ..ar.  Qufppe    uoc.   coACTisris    non    potuisse    exasperatulae 
actlonis  caussa  omitti,  plus  quam  manifestum  est. 

Huschklus  autem^^)  omnino  negat,  mouerl  nos  eo 
oportere,  quod  uoc.  armatis  in  Edicto,  ab  Ulpiano 
relato,  non  inuenlamus,  nam  quum  solum  Interpretandi 
caussa  Edicti  uerba  afferrl  a  ICtls  Romanls  soleant, 
mlrabile  non  esse,  sl  permulta,  —  omnla  uidellcet,  quae 
interpretaturl  non  essent,  ab  lis  omlttantur;  in  trans- 
cursu  uero  et  Ipsum  Ulpianum  armatorum  mentlonem 
facere,  uelut  In  1i.  2.  §§.  2.  7.  h.  t.'^). 


tinet  hercle  uim  eoactU  homini' 

kuMf  coqtlnet  eUam  uim  armatis 

hominihuiy  ut  nullain  profecto  ha- 

bere  post it  offensionem ,  si  quan- 

do  tali  modo  iudlcium  de  ui  coa- 

ctis  armatisque  hominibut  appel- 

letur.  Deinde  nonnunquam  nega- 

tio ,    quae  uoci  $ine  et  similibus 

Inest,  facit,  ut  eiiam  in  disiun- 

ctiuo  iure  et  formula  tamen  parti- 

cula  coniunctiua  tolerabllis  adeo- 

que  uerior  uldeatur,  uelut  in  d. 

c.  32,  93.     «  Videtisne  ,  quot  de- 

<c  fensionibus  eum,  qui  sine  armis 

aac    multitudlne     ulm     fecerit, 

«  uti  posse  maiores  uoluerint  ?  n  ; 

quamquam  hac  quoque  parte  ua- 

rlatur  (d.  c.  32 ,  92.  «slne  coactis 

« arroatlsu0    horoinibus).      Quid 

multa?  danduro  est  nonnihil  etlam 

sermonis  quotidlanl  incuriae  ,  ne 

ab  oratore  quidem  alienae.    Sed 

quum  in  omnibus  bisce  locis  con- 

iunctim  conceptis  nihil  remaneat 

difficultatls ,  si  disiunctiuaro  for- 

mulam   statuas  (aeque  atquc  in 

aliis  quibusdam ,  quae  alterutrura 

Untum  habcnt  t  isiae  coactis  siue 


armattf ,  uelut  pro  TuUio  0$. 
25.  31. ,  pro  Caeeina  c.  8,  23.) 
contra  loca  illa ,  quae  disiunetio- 
nem  habent,  maximopere  repa- 
gnent  coniunctiuae  formulae  or- 
matit  coaetisque^  deinde  qaan 
ipsum  aciionis  ius,  ut  infra  ap- 
parebit ,  uerbls  disiunctiuis  ooiee 
conueniat :  neque  opportUDUH 
uldelur,  quod  haoc  quaestionen 
quidam  in  Paulli  fragmento  53. 
De  y.  S.,  ubi  de  coniunctorum  dis- 
iunctorumque  in  formulis  permu- 
tattone  agllur,  totam  constitae 
runt,  et  nimlum  illud  Buschkn 
(ad  d.  g.  7.,  1. 1.  p.  100} ,  qui,  dom 
fatetur,  in  Praetoris  edictofonnu- 
laque  fulsse  eoaclisue ,  negit  Id 
uniuersum  multum  retullsse ,  di- 
ceretne  quls  coactlsgue  an  coacUs- 
ue  ,  nec  putat  Ciceronem  tam  co- 
gltale  unum  alterumue  quoqao 
loco  posulsse.  Caeterum  quit 
mihi  sit  cum  Uuschkio  de  intet- 
pretatione  formulae  proposiUf 
alia  dissensio,   ioferlus  aperiiiD 

18)  I.  I.  p.  102. 

19)  Vide  :rup.  p.  548.  not.  13. '> 


ff.  2.  De  act\  iure  et  foniv'.  —  Controuersiae.  567 

Quae  ot  fatear  dubium  quodaminodo  efficere,  uoc.  oe  ▼•.  ^ar. 
ARMATis  ad  Ulpiani  aetatem  saluum  peruenerit  necne, 
noua  tamen  quaedam  consideratio  me  impellit,  ut  Sfa- 
ubUo  potius  credam,  lllam  uocem  excldisse.  Qulppe 
actoris  caussa  primitus  insertam  eique,  quo  lure. 
tonc  utebantur,  utllem  fuisse,  partim  antea  docul,  par- 
tim  mox  luculentlus  apparebit:  sed  in  nouo  hoc  iure, 
quod  e  Dlgestls  modo  cognoulmus,  quaenam  potuit 
caussae  figura  talis  existere,  ut  uoce  illa  detracta  mi- 
nos  actio  ualeret?  Certe  sl  in  hominibus  coactis  nl- 
hil  refert,  armati  fuerint  an  iuermesy  quoue  numero 
faerlnt,  ut  uel  unus  homo  sufficere  possit,  denique  a 
quo  sint  coacti,  dummodo  is  quicum  agitur  aut  ipse 
dolo  malo  fecerit  aut  aliis,  ut  facerent,  auctor  fuerlt,  • 
si  ne  opus  quldem  est,  hominibus  ullo  modo  coactis, 
sed  satls  est,  aliquem  solum  quolibet  modo  aut  ra- 
puisse  aut  damnum  ui  dedisse^^):  quemadmodum  potuit 
accidere,  ut  is,  qui  hominibus  armatis  damnum  dedisset 
bonaue  rapuisset,  tamen,  nisi  etiam  uerba  armatis 
HOMiNiRUs  in  formulam  adderentur,  iudicii  laqueos 
eflfugeret? 

Quod  si  non  modo  accidere  sed  ne  cogitari  quidem 
facile  potult,  num  magnopere  mirabimur,  si  abundare 
iUiid  iiocabulum  uiderl,  tum  omittl  coepit?'*). 

Superest  notissima   lila   furisconsultorum   de  qua"  Dequadrupio. 


p.  561*  fubDot.  7.  —  CoDf.  tamen  21)  Simile  exemplum  narratur 

etiain  L.  15.    De  accusationibus  in  L.  1.  Quod  met.  ca.  Conf.  in 

mp.  p.  554.  not.  33.,  ubi  nulla  est  Verrem  III,  65, 152.  —  Verba  ha- 

vmatorum  mentio.  bes  tup,  p.  311.  not.  31. ,  ubi  ad- 

20}  De  his  rebus  omnibus  uide  de  Sen.  de  Benef,  II,  18.  s.  fl. 
>up.  p.  548.  scq.  subnoll.  13—17. 


568 


Cap.  L    De  iure  caussa^  TuUiafiae. 


u«^tt»drupu.  druplo  dissensio,  num  meram  poenam,  an  rei  quoque 

persecutionem  contineret^^). 

Quo  loco  niliil  babemus  ad  intelligendam  ueram  con- 

trouersiae  naturam  utilius  quam  ineptlssimum  qaendan 

in  Iiistiniani  InsHtutionibus  articulum '^) ,  in  hae^uer- 

ba  conceptum : 

«Quadruplum  autem  non  totum  poena  esi,  sicui  in 
«actione  furti  manifesti  diximus,  sed  in  quadruplo 
«inest  et  rei  persecutio:  ut  poena  tripli  sli,  siae 
« comprehendatur  raptor  in  Ipso  delicto  sioe  hml 
«  Ridiculum  enim  esset,  leuioris  condicionis  eHe  eui, 
«qnl  ui  rapit  quam  qui  clam  amouet.* 

Ecce  totam  controuersiam  cum  aequissima,  sl  Diis 
placet,  decisione,  uidelicet  ex  altera  acie  sententla 
petita,  ex  altera  argumento.  ^^) 

Nam  ex  quo  primum  In  proposita  actione  furta  po- 
tissimum  spectabantur,  dafmwrum  exigua  ratio  halie- 
batur,  quid  erat  paratius,  quam  hoc  iudicium  cum  do- 
plici  actione  furti  componere  et  furtorum  tria  genen, 
manifesti^  ncc  manifestiy  uiolenti  cum  delictonuB 
poenarumque  proportione  examinare  ?  Quod  quiuB  fa- 
cerent,  nihil  quidem  offendebantur  legitimo  illo  iure  et 


22)  S.  19.  I.  Be  actionibus. 
«Vi  autem  boDorum  raptoruro 
«actio  mixta  est,  quia  in  qua- 
«druplum  rei  persecutio  contiDe- 
«tur,poenaautem  tripli  esL»  Gau 
lY,  8.  «  Poenam  tantum  conse- 
«quimur  uelut  actione  fUrti  et 
«iniurtarum  et  secundum  quo- 
«rurodam  opinionem  actione  ui 
«  bonorum  raptoruro  :  nam  ipsius 
«  rei  et  uindicatio  et  condictJo  no- 


«  bis  competit.  »  —    HuschUm  l 
i.  p.  109. 

23)  pr.  1.  h.  t. 

24)  Diuersa  interpretandl  Ult 
tamina  inuenies  apud  Tkeopkikm 
ad  h.  I.  et  apud  recentiores  Con- 
mentatores  InstituUonom.  H^ 
cum  sentiont  Schraderus  ad  b.l* 
et  UtUerkolznerus  I.  I.  p.  785. 
not.  I. 


S*  2.  De  acf.  iure  et  form\  —  Coatrouersiae.  569 

a  raaioribus  tradlto,  quo  grauior  furi  poena  constituta  ot^Mdnipio. 
fdit,  ai  in  maleficio  deprehenderetur  quam  sl  non  de- 
prehenderetur ;  sed  multo  magis  etiam  furtl  quotidianl 
aeo  clandestini  atque  uiolenti  diuersitas  anlmos  occupa- 
bat,  nec  cuiquam  dubium  erat,  quln  Is,  qul  ul  coactisue 
hominlbus  bona  rapuisset,  multls  partibus  Improbior 
Itar  nocentlorque  esset  quam  qui  clam  furtum ,  siue  ma- 
nlfestnm  siue  nec  manifestum,  commlsIsset^O* 

Atqni  furti  quotidiani  poena  est,  manifesti  quldem 
qaiinipll,  nec  manifestl  autem  dupli. 

BaqM  si  statuas,  actioni  ul  bonorum  raptorum, 
qoae  nallam  habet  manifestl  et  nec  manifesti  distin- 
ctioneiB,  rel  persecutionem  cum  tripli  tantum  poena 
liieasc^  necessario  consequeiis  est,  leuiori  aliquando  con- 
dfelone  esse  eum,  qul  ui  rapuit  quam  qui  clam  amo- 
«U;  Hoc  autem  ridiculum  multis  uisum  est,  ut  In  d. 
Spho  narratur,  et  Inde  maxime  nata  uidetur  esse  dl- 
«ersa  lUa  quorundam  opinio ,  qui  ui  bonorum  raptorum 
adlonem  adeo  ad  naturam  actionis  furtl  manifesti  re- 
dlgerent,  ut  in  poenam  quadruplum  illud  totum  con- 
oerteraAt,  rel  uero  persecutionem  prorsus  seiungerent 
aUbqne  actlonibus  adsignarent^^). 

Sed  uniuersa  haec  ratio  ac  doctrina,  quantumuis  a 
qnotldiano,  qui  innaluerat,  actionis  usu  et  a  furtorum 
simllitadhie  affluebat  roboris  atquc  uigorls ,  nullo  pacto 
p«tait  lis  placere,  qui  origlnem  magis  iudicii  et  insi- 
tam  primitus  coniunctissimamque  legis  AquUiae  cogna- 
ttonem  considerarent.    Qulbus  de  rebus  paullo  inferius 

%b)  Gai.  III,  209.  (tup.  p.  545.       Quod  meU  ca.  Gonf.  Sehraderum 
Bot.  6.)  pr.  l.  et  L.  2.  S*  10.  h.  t.      ad  d.  pr.  I. 
{9up.  p.  55S.  not.  3.)  L.14.  £.2.  26)  Gai.  IV.  S.  («up..  not.  22.) 


570       Cap.  L     De  iure  caussae  TuUianae. 


uequaarupio.  (Usputaturi  suoius;  iiunc  id  solum  addam ,  foriasse  etiiini 
noui  illius  iuris  auctores  antiquitatis  et  historiae  aucto- 
ritate  maiorumque  exemplo  quodammodo  se  defendisse, 
qui,  ut  SatAnii  coniectura  ^O  ?  ualde  probabili,  utar, 
haud  absurde  monerent,  ne  furti  quidem  actionem  sta- 
tim  a  principio  mere  poenalem  fuisse,  sed  mutatis 
demum  temporibus  et  ob  nouam  quandam  utilitateoi  t 
mixta  actione  in  mere  poenalem  transformatam  et 
condictione  furtitia  extrinsecus  adiecta  auctam  fuisse. 

Admonendi  denique  sumus,  caeteros  ita  ueteren 
iudicii  indolem  mixtamque  naturam  retinuisse,  ut  con- 
trariam  illam ,  quam  uidimus ,  argumentationen  noii 
omnino  reiecerint,  nec  praeclara  esse  iudicauerint,  quae 
illis  absurda  et  ridicula  uisa  sunt:  immo  uaria  ipsi  qao- 
que  remedia ,  tantum  leniora ,  sanandi  corrigendiqoe 
.  eius  iuris  caussa  tentauerint. 

Ac  primo  loco  apud  omnes  exploratum  fuit,  coi 
bona  essent  rapta,  ei,  si  raptor  deprehensus  esset. 
liberam  esse  optionem,  aut  ui  bononim  raptorum  aat 
furti  manifesti  actione  experiri^^).  Quinetiam  a  quibus- 
dam  fictio  potius,  dicam ,  iuris  quam  interpretatio  ten- 
tabatur  eiusmodi,  ut  onmes,  qui  rapuissent,  etiamsi 
non  essent  deprehensi^    furti  mani/esti  tenerentur'-). 


27)  Syat.  d.  R.  R.  T.  v.  p.  51. 
Conf.  Gai,  IV,  4. 

2S}  L.  52.  §  ult.  De  furtis  (iup. 
p.  548.  not.  16.)  Addesis  ea  quo- 
que  loca,  quae  simpliciterdecon- 
cursu  actionum  furli  et  ui  bonorum 
raptorum  tractant,  uelut  d.  pr.  I. 
b.  t.,  cum  f;ai  III,  209.  L.  2.  §.  26. 
h.  t.     «  Rerum  raptarum  nomine 


«etiam  furti  uel  damnl   iniuriae 
«  uel  condiclione  agi  potest,  uel 
«  cerie  singulae  res  uindlcaripos 
«  sunt.» 

29)  L.  80.g.3.  I)c  furtls.  fffl 
pinianuf)  « <Ium   raptor  omDimo 
«dofurtum  facit,  manifestu^  fur 
«  exislimandus    est.  >»      \d  intei 
prelationcm   spectat  quod    Gaiu^ 


jf.  2.  De  act\  iure  et  foniir.  —  dmtrouernae.  571 

Quod  quuoi  aliis  displiceret^^),  illud  tamen  obtlnuisse  i>e  quumpio. 
nidetur,  ut  ei,  qui  furti  nec  manifesti  actione  duplum 
a  raptore  abstulisset,  actio  ui  bonorum  raptorum  poe- 
nae  nomine  in  simplum^  aut,  si  omissa  condlctlone  rei 
persecutionem  conlungere  uellet,  in  duplum  daretur, 
tam  ut  ei,  qui  raptorem  deprehensum  ui  bonorum 
raptorum  prius  condemnasset,  postea  liceret /t/rf i  ma- 
nifestt  actione  simplum  exigere.^0 


111 ,  184.  iD  enumerandis  uariis 

defiaiUonibus  furtl  manifesti  ba- 

bet :    «  Alli  adhuc  ulterius  (ma- 

nifeftum    furtura   esse    dixerunt) 

uquandoque  eam  rem  fur  tenens 

a  ui9U9fuerit ;  quae  senienlia  non 

«obtlnult»  :  —  ad  /ic<tonem,  quod 

iitmGaius  111, 194.  de  simili  qua- 

dam  quaestione  sicdisputatzaPro- 

«pter  boc  tamen ,  quod  lex  ex  ea 

« eaussa  (I.  e.  furtl  concepti  no- 

mlDe)  « manifestum  furtum  essc 

«iabet,  sunt,  qui  scribunt,  fur- 

«tum   manifestum   aut  lege   aut 

«natura  Intelllgi :  lege  id  ipsum, 

«  de  quo  loquimur  •  natura  illud, 

« de   quo    superius    exposuimus. 

«  Sed  uerius  est ,  natura  (anlum 

«manifestum  furtum  intelligi ;  ne- 

«que  enim  lex  facere  potest,  ut, 

«( qui  manifestus  fur  non  sit,  ma- 

•«nifestus  sit,  non  magls,  quam 

«qal  omnino  fur  non  sit,  furslt, 

«  et  qui  adulter  aut  bomicida  non 

«sit,  adulter  uel  homiclda  sit :  at 

« illod  sane  lex  facere  potest ,  ut 

«perinde  allquis  poena  teneatur, 

«atque  si    furtum    uel   adulteri- 

•«um  uel  homicidium  admlsisset, 


« quamuis  nihil  eorum  admise- 
«  rit. »  —  Uuschkius  I.  I.  p.  205. 
seq.  ad  d.  L.SO.  cum  alia  protu- 
lit,  quae  minus  placent,  tum  con- 
ieclt,  ttfaciat»  pro  «facit»  esse 
legendum,  quod  ad  sensum  certe 
uerissimum  est.  —  Conf.  Schra- 
derum  ad  pr.  1.  h.  t. 

30)  d.  L.  52.  S  ull-  I>e  fartis. 
{sup.  not.  15.)  L.  1.  h.  t.  (not.seq.) 
Quod  uero  in  Collat,  LL.  Mos.  et 
Rom.  VII,  5,  3.  e  Paulli  SerUen- 
tiis  habetur  ,  «  Manifestus  fur  est 
«qul  \n  faciendo  deprehensus  est 
«...  Nec  manifestus  est  fur,  qui 
«In  rapiendo  quidem  comprehen- 
« sus  non  est,  sed  eum  fecisse 
«negarl  non  potest»,  —  perpe- 
ram  a  qulbusdam  h.  I.  affertur , 
nara  pro  rapiendo  nullo  dubio  le- 
gendum  est  faciendo ,  sicut  in 
Breuiario  Alariciano ,  ubi  ideni 
locus  (Paiilit  R.  S.  II,  31,  2.)  ex- 
tat ,  scripturo  inuenimus. 

31)  L.  1.  h.  t.  {JPauMus).  «  Qui 
« rem  rapult ,  et  furti  nec  mani- 
(( festi  tenctur  iu  dupluni  et  ui  bo- 
«  norum  raptorum  inquadruplum: 
«sed  si  anle  actum  sit  ul  bonu- 


573       Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 

DeqiMdrupio.  Accedlt  deiiique  seaerissiina  illorum  sententia,  qui 
utriusque  actioiiis,  tam  furti  quam  ui  bonorum  rapto^ 
runiy  dicuntur  integram  solidamque  persecutionem  per- 
misisse.  ^^) 

Sed  haec  hactenus.  Quod  si  nos,  qnf  ilf.  TtUUi 
illius,  quem  Cicero  defendii,  ius  caussamqae  destina- 
uimus  explanare,  non  Gaii,  Ulpiani  et  rel.  libros 
commentario  instruere,  in  inferioris  huius  aetatis  inre 
uario  diutius  commorati  sumus;  spero  fore^  id  quod  a 
principio  demonstraui,  ut,  quum  ad  propositum  acces- 
serimus,  mox  ultro  appareat,  eam  cognitlonem  neque 
alienam  neque  infructuosam  fuisse. 


ct  rum  raptorum  ,  deneganda  ei t  «  agere  non  poteat ;  qnod  sl  faiti 

«  furti ;  si  ante  furti  actum  est ,  «  elegerit  In  duplnm  agere,  poicit 

«  non  est  illa  deneganda ;  ut  tamen  «  et  ul  bonomm  raptomm  agere 

«id,  quod  amplius  in  ea  est,  con-  «sle,  nt  non  exeederet  qnadra- 

«sequatur.»  —  L.  8S.  De  furtis.  «plom.» 

«(Idem)     «Si  quis  egerit  ui  bo-  32)  Auctor  est  SautfitM,  Sjit. 

«  norum  raptorum ,    etiam    furti  d.  R.  R.  T.  y.  p.  237—50. 


S.  3. 

De  actionU  inre  et  formuta.  —  Origo. 

Vldeainiis  igitur,  a  quibns  principiis  omnis  iiaec 
Edictl,  iuris  iudiciique  ratio,  qualem  adhuc  cognoui- 
miis,  orta  slt,  et  quid  forte  diuersi  habuerit  pristinum 
illad  iudiciom,  quod  M.  Lucullus  Praetor  anno  ab 
mrbe  condita  678.  circiter^)  primus  composuit,  deinde 


1)  Egregia  ratione  Hu$ehkius 
1. 1.  p.  91.  ex  anDls ,  qulbus  M. 
ImcuUum  Aedllitatem  et  CoDsuIa- 
tom  gOMlt  (u.  c.'675.  et  681. ,  Pli- 
nU  H.  N.  YIII,  7.  et  Fast.  Cansul,), 
adhlbltis  leglbus  aoDallbus  coDfe- 
dtv  eum  auoo  077.  aut  678.  Prae- 
torem  fnisse.  Sed  quod  addldit 
T.  D.,  «Magis  autem  putauerim 
«anno  677. ,  • .  .  qula  slc  cum 
«  fratre  •  .  .  excepto  coDsulatu  Id 
«  hODorlbus  capesscDdis  pari  passu 
«  ambulasse  deprehendltur  » ,  ne- 
que  argumcDto  ueque  re  et  uerl- 
tate  ualere  arbitror,  —  argumen' 
to,  propterlocum  Cieeronis  Acad. 
pr.U,  1.  (CoDf.  Drttmanni  Gesch. 
Eoma  T.II.  p.  483.  Ibique  Dot. 
84.) ,  re  et  ueritate,  propter  Aseo- 
nium  ad  orat,  in  toga  eandida 
{Or,  p.  84.  CoDf.  A.  sup,  Lib.  I.  p. 
i^.  DOt.  27.) ,  qui  baec  habet : 
«  Deinde  Graecl,  qul  spoliali  erant, 
«^eduxeniDt  ADtonium  In  lus  ad 
«  4f.  LueuUum  Praetorem^  qui  ius 


•  inter  peregHnos  dieebat.  .  .  . 
«  Hunc  Antonlum  GeUius  etLentU' 
«  lus  Censores  sexennio,  quo  haee 
adicerentur,  Senatu  mouerunt» 
rel.  Quorum  censura  quum  nuilo 
dublo  ad  a.  684.  perlineat,  anno- 
rum  ratlo  Jf.  LucuUi  praeturam 
ad  a.  678.  potlus  quam  ad  a.  677. 
refert.  Slmul  autem  hulus  locl 
testlmoolo  uaiidlssime  confirma- 
tur,  quod  Husehkius  (1. 1.  p.  92.) 
iurisdietionem  inter  ctuei  et  pere- 
grinos  M.  LucuHo  adsignault,  ut 
nullo  negotio  mlssum  faciamus  ar- 
gumentum  a  Y".  D».  ex  eo  quaesl- 
tum ,  quod  alium  Praetorem,  ul- 
dellcet  Cn.  Aufidium  Orestem,  ur- 
banam  proulnciam  lllo  anno  677. 
tenuisse  tradilur  a  Val.  Mox. VII, 
7 ,  6.  Caeterum  perperam  C.  Sel- 
Uus  (Recup.  p.  414.  not.  d.)  contra 
Husehkium  conteodlt,  a.  676.  noo 
a.  677.  Cn,  Orestem  praetorem 
fuisse ;  qulppe  praetor  fuit  D. 
iunio  Bruto,  Mam.  AemiUo  Lepido 


574       Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 


Teroporum 
diu«rsitM. 


paucis  illls  annis  L.Metellus  Praetor,  iam  tralatitiiiiD  ^ 
M.  Tullio  aduersus  P.  Fabium  accommodauit^). 

Qua  in  re  statim  confitebor,  haudquaquam  me  as- 
sentiri  HuschkiOy  qul  diuersis  illis  temporibus  eorani 
facinorum  caussarumque  magis  quam  iuris  EdictUfue 
diuersam  formam  obtinuisse  ratus,  e  propositae  oratio- 
nis  Dlgestorumque  fragmentis,  tum  coniectura  tales  et 
Edicti  et  actionis  formulas  restituerit ,  quales  non  solain 
a  M.  Lucullo  primum  compositas,    sed  etiam  ad  L7- 


Coss. ;  is  autem  aoDus,  Disi  Id  di- 
uersam  aeram  transeamus  (qualis 
est  Baiteri  iuFast.  etTriumph.), 
sed  in  ea  coDsistamus,  qua  cum 
plerisque,  ueluti  Zumptio,  Otel- 
Uo  (iD  ODom.),  HuichkiOt  Druman- 
no,  semper  usi  sumus ,  est  ab  u.  c. 
677.  noD  676.  Nisi  forte  iu  d.  Va- 
lerii  Max.  loco  ter  emeDdare  V. 
D.  uoluit  Marcu»  pro  Mamereus 
(oam  a.  676.  Consules  habuft  Jf. 
Aemilium  Lepidum  ,  Q,  Lutatium 
Catulum) ;  quod  qua  ratione  lice- 
at ,  equidero  ignoro.  Conf.  Gla- 
rean.  et  Torren.  ad  d.  I.  —  Sed 
quae  ultro  Selliui  1. 1.  argumenta 
protulit ,  ut  probaret,  non  pere" 
grinam,  sed  inter  ciues  iurisdictio- 
nem  M.  Lucullum  Praetorem  ad- 
ministrasse ,  ea  recte  refutauit 
Huschkius  in  Richteri  Annal.  T.  I. 
p.  907.  —  Tam  de  anno  quam  da 
prouincia  mccum  seDlii  Druman- 
nus\.  i.  T.  IV.  p.  176. 

2)  Semel  tantum  in  h.  or.  Prae- 
tor,  qui  inler  M.  Tullium  et  Q, 
Fabium  \us  dixerat ,  nominatur 
($  39.) ,    neque  aiiter  quam  sim- 


plici  cogDomine  MeteUus ;  Busck- 
kius  autem  (1. 1.  p.  92.  seq.),  adlii- 
bito  praecipue  P«eudo-^«eomoad 
Aet,  I.  in  Verrem  c.9.  (Or.p.l39.), 
beiiissime  extricauit ,  Lucium  Mt- 
tellum  fuisse  ,  Q.  Cretiei  (Cos.  t. 
685.)    et    Marci'  (repetundiniD 
Praetoris  a.  685.)  fratrem ,  Ipiun 
postea  Cos.  a.  686.;  quem  quoiD 
multiplici  Verrinarum  testimonio 
constet ,   a.  684.  Siciliam  prooin' 
ciam  habuisse  >  consequens  est, 
praecedente  anno    683.     Romae 
Praeturam  oblinuisse.  Conf.Drti- 
mannus  \.  I.  T.  II.  p.  56.  N.  32.- 
PIus  arbitror,  etiam  certissimoar- 
gumento  expioratum  esse ,  urba- 
nam  iilam  L.  Metelli  sortem  non 
quaestionem  aliquam ,    sed  ittru- 
dictionem  fuisse.     Nam  in  ///.  i^ 
Verrem  65,   152.    haec  legimas: 
«  (C.  Gaiiius)  postulauit  a  L.M^ 
« tello  »  ut  ex  edicto  suo  iudiciom 
«  daret  in  Apronium  QroD  pkr  n^ 

«  AIT  METUM  ABSTILISSET  ;   q^ 

«  formulam  Octauianam  et  BofH(if 
uMetellus  habuerat  et  babebat  ii^ 
«  prouincia.»  rel. 


§•  S.     Ue  actionis  inre  et  farmula.  —  Origo.  575 

piani  aetatem  translatas  integras  putareniiis.    Vemni-  Temponi» 

din«niilM. 

tamen  tanta  est  Viri  docti  apud  me  caeterosque  aucto- 
ritas,  tanta  in  curandis  eiusmodi  rebus  subtilitas  ac 
periiia,  ut  quae  acutisslme  excogitauit  et  ingenlose 
dlgessit,  ea  non  ueritate  solum,  uerum  etiam  ipso,  si 
quis  inest,  errore,  ad  uerum  inueniendum  summam  uti- 
litateni  praebere  uideantur.  Tutissimum  igitur  erit,  a 
Fij*i  docti  conlectura  proflcisci,  deinde,  quae  repre- 
hendam,  singlllatim  aperire* 

Atque  in  liaec   fere  uerba  exlstlmauit  M.  LucuUi  m.  lucuiu 

BdictuiB. 

Edlctum  conceptum  fulsse^): 

Sl  CUI  DOLO  MALO  ALICUIUS  UI  HOMINIBUS  ARMATIS 
COACTISUfi  DAMXI  QUlll  FACTUM  ESSE  DICETUR,  SIUE 
CUIUS  BONA  RAPTA  ESSE  DICENTUR :  IN  BUM,  QUI  ID 
FECISSE  DICETUR,  INTRA  ANNUM,  QUO  PRIMUM  DE  EA 
RE  EXPERIUNDI  POTESTAS  FUERIT,  IN  QUADRUPLUM, 
POST  ANNUM  IN  SIMPLUM  CUM  TAXATION^E  lUDlCIUM 
ITECUPERATORIUM  DABO ,  TESTIBUSQUE  DUNTAXAT  X. 
DENUNCIANDl  POTESTATEM  FACIAM.  ItEM  Sl  SERUUS 
UEL  FAMILIA  FECISSE  DICETUR,  IN  DOMINUM  lUDIClUM 
NOXALE  DABO. 

Deinde  agendi  formulam  sic: 

Recuperatores  sunto.  Quantae  pecuniae  paret 
dolo  malo  numerii  negidii  ul  hominibus  armatis 
coactisue  damnum  factum  bonaue  rapta  esse  aulo 
agerio,  tantae  pecuniae  quadruplum,  duntaxat 
sestertium  tot  millia ,  recuperatores  numerium 
negidium  aulo  agerio  condemnanto,  si  non  paret 


576       Cap.  L    De  iure  causeae 

a 

M.  Laniiii         Qaodsi  seraus  uel  familia  nociiisset ,  at  cam  noxae 

Rdirium. 

deditione  agendam  esset,   ab  initio  loco  NuMSRn  Nk- 
GiDii  ita: 

StIOHI,  QUI  EST  1N  POTESTATE  NUMERII  NEGIDn 
Uel:  FAMILIAE  NUMERII  NEGIDII 

et  in  condemnatione : 

T.  P.  Q.  D.  S.  T.  M.  R«  NUMERIUM  NEOIDiUM  AULO 
AGERIO  DARE  AUT  STICHUM  [uel :  SERUOS  EIUS  FAM- 
LIA^,  QUI  EAM  NOXAM  COMMISERUNt]  NOXAE  DEDKRI 
CONDEMNANTO ,  S.   N.  P.  A. 

vt  iho.  «rm.  jnQi  primQ  loco  uerba  illa  ui  et  armatis  •  •  •  ui, 
quae  in  dubium  antea  uocauimus  an  ad  Vlpiani  aett- 
tem  peruenissent^),  in  ueteribus  hisce  M.  lAicuUtj  h 
Metelli  rel.  Edictis  et  in  M.  TullUy  actoris  nostri,  for- 
mula  sunt  omnium  certissima.  Itaque  de  uerbis  qaiden 
hac  parte  mihi  nulla  est  cum  Uuschkio  dissensio;  tan- 
tum  de  sententia  totius  huius  articall  ui  HOMDnBUs 
ARMATis  coactisue  ucreor,  ne  parum  nobis  conaeniai* 

Nam  ille  tria  haec ,  uim  y  armatos  homines ,  coactas 
homineSy  adeo  disiungit,  ut  nonnisi  singula  semper  in 
hoc  iudlcio  requiri  statuat^);  mihi  uero  persuasum  est, 
posteriora  quidem  duo  inter  se  disiuncta:  at  qood 
praecedit  ui  cum  utroque  coniunctum  mente  Praetoris 
tunc  fuisse.  Quid  ergo  est?  Vis  in  hoc  iudlclain  ita 
demum  uenit^  si  hominibus  aut  armatis  aut  coactis  per- 
petrata  esset:  quod  sine  ui  gestum  est,  numquam  nenit 

Atque  haec  interpretatio ,  ab  Heinrichio^)  pridein 
defensa,  quum  uerbis  Edicti  formulaeque  longe  aptis' 

4)  %up,  p.  503.  et  564.  leq.  f»)  I.  I.  p.  66. 

5)  1. 1.  p.  191. 


g.  B.    De  actianis  iure  et  farmula.  —  Origo.  BTI 

rima  est,  tmn  Ipsam  qaodammodo  habet  CUeronU  aa-  vi  iu> 
ctoritatemO-  Sed  qnld  haee  omnia  ad  similitndlnem 
UUns  InteFdictl  de  nl  hominibns  coaetis  armatisue,  qnod 
non  nerbomm  tantom  conceptione,  sed  etiam  caussa, 
orl^e,  aetate,  omnl  denique  ratione  et  consilio  adeo 
propinqnum  est  proposito  huic  iudicio  ac  consangul- 
neum,  ut  ex  uno  quasi  fonte  hausta  esse  uideantur? 
In  quo  Interdicto  quum  nemo  umquam  dubitauerit,  quin 
uerba  ui  hominibus  coactis  abbiatisue  ita  essent,  ut 
Bodo  indlcauimus,  Intelligenda^)  Cnam  sl  quls  negaret, 
necesse  est  slmul  fateretur,  nom  hoc  interdicto  de  ul 
uetus  illud  ac  quotidianum  Ulico  inutUe  effectum  esse 
ac  penitus  sublatum);  quae  tandem  ratio  est  credere, 
in  coniunctlssima  hac  actione  Praetores  iisdem  uoca- 
bulis  ita  usos  esse,  ut  dluersum  plane  ius,  consiUum 
noluntatemque  significarent? 

Yenio  nunc  ad  lUa  uerba  Edlcti  ac  formulae,  quibus 
praeter  damna  data  etiam  bona  rapta  iudlcio  conclu- 
diintar. 

Qua  parte  diuersas  habemus  summorum  Virorum 
amtentlas,  Crameri  unam,  alteram  Sauinii  et  HuseMM. 

Quorum  iUe  a  quadrupli  actiom  de  damiio  dato 
Ita  aeparault  iudidum  td  bonorum  raptorum^)^  ut  exi- 
atlniaaerit,  in  Edlcto  perpetuo  Saluii  ItUiani  non  btna, 
qaod  uulgo  credltur,  sed  trina  fuisse  slngula  edicta 
de  damno,  discreta  non  solum  re,  sed  etiam  auctoribusy 
aetate  ac  duratione :  primum  quidem  de  ui  hominUms 

V  S8-  25. 31.  h.  or.  9)  Yide  notam  ad  g.  7.  h.  or. 

S)  CoDf.  h.  tup.  Lib.  II.  p.  336.  (tunc  g.  5.)  In  d.  Ed.  p.  67.  seq. 
•eq. 

I,  Ub.  m.  oj 


578     (^p.  I.     De  iure  caussae  TulUanae. 

BonMenipt».  amiatis  coaetUue,  alteruin  bonorum  td  raptorumj  ter- 
tium  (a  proposito  nostro  magis  caeteroquin  alienum)  de 
damno  in  turba  facto.  Quocirca  e  primi  Eklicti  iudi- 
cio,  in  quo  M.  Tullii  caussa  uersatur,  botwrum  rapto^ 
rum  mentionem  ad  exemplum  frao^menti  illias  Cicero^ 
niani,  quod  supra  exhibuimus^^),  et  allata  L.  195.  $.3. 
De  V.  S.")  5  prorsus  eiecit. 

Contra  Sauinio^^)  Ceumque  Husehkius  eat  seco- 
tas*^)3  placuit,  statim  a  principio  et  de  dam$io  dato 
et  de  bonis  raptis  uno  Edicto  iudicioque  comprehen- 
sum  fuisse,  propterea,  quod  utrumque  maleficiam  pe- 
culiari  illo  modo  (quem  ui  hominibus  armatis  coactisue 
diximus  fuisse)  perpetrari  soleret,  hanc  autem  nocendi 
formam,  In  utrolibet  occurreret,  seuero  iadicio  coercere 
principale  totius  Edicti-  propositum  esset. 

Atque  haec  uirorum  doctissimorum  controaersia  ita 
mihi  uidetur  dirimenda  esse,  ut  neutra  opinio  omnino 
abiiciatur.  Nam  ut  credam  SauiniOy  numquam  de  damm 
dato  et  de  bonis  raptis  biua  eaque  separata  Edicta  et 
iudicia  fuisse  proposita,  quinetiam  Ulpiani^  Gaii  tem- 
poribus  ac  diu  antea  coniunctionem  illam  obtinuisse;  in 
eo  tamen  Crameri  potius  uestigia  sequor,  quod  nequa- 
quam  mihi  exploratum  est ,  statim  a  principio  siue  Edi- 
cto  siue  iudicii  formula  iuxta  dammim  ui  hominibas 
armatis  coactisue  datum  etiam  bona  rapta  disertis 
uerbis  expressa  ac  comprehensa  fuisse. 

Quippe  nihil  commemoratur  praeter  damnumj  non 
modo  in  formula,   qua  M.  Tullius  cum  P.  Fabio  epi, 

10)  g.  1.  p.  544.  12}  1. 1.  p.  124.  seqq. 

il)  Verbauidesup.p.558.  not.3.  13)  1. 1.  p.  188. 


.  9.    Ih  mitioma  iure  et  farmtda.  —  Or^.  579 


in  tota  CHcermU  defensione.  Quod  aiyteip  \n  Bouaenpta. 
miimi  ore  uersatur,  M.  Tullio  damnam  solnra  fnisse 
ftton,  bona  rapta  nulla  fuisse;  idcireo  iudicium  eum 
^tracta  botwrutn  raptorum  mentione  postulauisse ;  uti- 
■e  A  nnllo  damno  dato  bona  eius  rapta  fuissent,  de 
miM  tA  raptU  solum  acturum  fuisse^  uerba  damnum 
mium  ex  Edicti  formula  omissurum  ^^) :  —  id  ipsum, 
t  «eram  fatear,  minime  mihi  expeditum  est. 

Etenifli  omisso  alterutro  articulo  formula  fit  angu- 
tftr ;  tfBBT  i^tur  a  Praetore  peteret  actor ,  quod  aduer- 
irio  fortasse,  numquam  sil>i  profuturum  esset? 
Qoodsi  mihi  reponas,  eum  potius,  quicum  ageretur, 
Plraetore,  nt  alterura  e  formula  eiiceretnr,  tum  pe- 
Hre  aolitum  esse,  quum  de  altero  tantum  actor  in  iure 
■estns  esset;  ne  hoc  quidem  ualde  mihi  uidetur  pro- 
ikiie.  Quid  enim  attinuit  petere  ut  eilceretur  quod 
M  oerlio  suoque  iure  actor  retinere  posset?  qui  ipse 
prlns  nonnisi  de  damno  dato  apud  Praetorem 
fecisset,  etiam  tenacior  articuli  de  bonU  raptis 
vtt,  si  qnasi  ob  alterlus  huius  culpae  conscientiam  is, 
irieiui  agitnr,  in  illo  remouendo  elaboraret,  atque 
ipMonis  qnodammodo  metum  excltaret?  Quippe  dam^ 
%§j  qnae  in  bellis  istis  priuatis  prlmum  quidem  obti- 
ent  locum,  in  hoc  ipso  genere  propinquissima  sunt  ac 
iepe  admixta  /iir^a  et  rapinae;  quae  qui  de  illis  ege- 
It,  haud  facile  aduersario  condonablt,  neque  ita  for- 
ndam  mntilari  gratulto  patletur,  ut  iudlci,  quum  forte 
Useeptatione  fnerint  patefacta,  aestimatione  ac  con- 
leanatione  complecti  ea  non  liceat. 

* 

14)  CoDf.  Sauinius  U  1.  p.  126.  Hutehkiut  1. 1.  p.  187. 


580     Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 

Bo.«ier«Ha.  Qoocirca  quod  in  M.  TullU  formula  de  boiUs  raptU 
nihil  extat,  haud  leue  uidetur  adiumentum  afferre  CVa- 
mero  neganti ,  ullam  hoc  edictum  actionemque  Af.  Ltf- 
culU  bonorum  raptorum  mentionem  habulsse. 

At  enim,  mihi  regerat  aliquis,  si  adeo  frequens  in 
hoc  gencre  est  rapinarum  cura  damnis  datis  conlonctio, 
quae  ratio  est  credere,  M.  LucuUutn  Praetorem  nooi 
illius  seuerique  iudicii  formulam  tam  inscite  composnisse, 
ut  praetermissa  bonorum  raptorum  mentione  oeluti  datt 
opera  omne  hoc  rapinarum  genaa  excluderet  totumqae 
iudicium  damnorum  datorum  terminis  circumscrlberetf 

Qua  de  re  sic  mea  coniectura  fert  ut  existimem. 

Nulla  fuit  bofwrum  raptorum  dlserta  mentlo  neqoe 
In  M.  LuculU  neque  in  L.  Metelli  caeterlsue  llllos  tea- 
pestatis  Edictis,  attamen  procul  afuit,  ut  illonim  Pmeto- 
rum  quisquam  liberatum  iudicio  excusatumque  uellet  eui, 
qui  negaret  se  occidUse,  uvlmrassej  aut  ussisse^  frt^ 
gissCy  rupissCy  tantum  fateretur,  ui  hominlbus  armatifl 
coactisue  se  quaslibet  res  itUegras  saluasque  abstutUte. 

Quid  enim?  si  quis  centum  nummos  uel  eiusdea 
pretii  rem  mihi  subripuerlt,  qufd  poterit  in  Latinae  lio- 
guae  indole  ac  legibus  aut  in  usu  sermonis,  siue  quoti- 
diani  siue  forensis  ac  legitimi,  inueniri,  quod  otistet, 
quin  dicam^  centum  nummorum  damnum  me  passum 
essCj  uel  tantae  pecuniae  damnum  illum  mihl  dedisH 
aut  fedsse?  Quid  quod  etiam  ipsa  fnrtl  actlo  sic  con- 

cepta  fult,  ut  intenderetur ,  pro  fure  dabuojm  deddere 

* 

oportere?  ^^). 

15)  Gai.  IV,  37.  45.  L.  61.  gg.  h.  R.  R,  T.  V.  p.  669.  seq.  -  D«  j 
1.  2.  3.  5.  De  furtis.  L.  7.  pr.  De  latiori  sensu  uerbi  damnum  eoof'  ^ 
cond.  furt.  Conf.  Sauinii  5y<r.  d.       Dirksenii  Manuale  sub  b.  f*  ^     J 


g.  8.    De  actianis  iure  et  formula.  —  Origo.  581 

Itaque  Praetores  In  illo  iadicio  proponendo  qaum 
rel  gestae  formam,  h.  e.  nim  hominibus  armatis  coactlsue 
perpetratam  potins  spectarent^  quam  uaria  detrimen- 
torum  genera  persequerentur ;  de  damno  aestimando, 
qoadruplicando ,  sarciendo  ita  locutl  sunt,  ut  nihil  ne- 
que  ipsi  quaererent  neque  quaeri  ab  aliis  uellent, 
utrum  eorruptum  sit  aliquid  an  ablatumj  sed  tacita 
uolontate  ea  omnia  uno  damm  uerbo  comprehenderent 
Nec  allter  uidentur  a  principio,  recenti  praesertim  au- 
ctorum  eius  Edictl  caussarumque  memoria,  litigatores, 
recuperatores  caeterique  omnes  actionis  ius  et  uerba 
InteUexIsse. 

Sed  fugere  neminem  debet,  genuinae  huic  sanaeque 
Edlctl  interpretationl  haud  mediocre  periculum  a  lege 
AfuUta  eiusque  actionis  et  formula  et  ratione,  uti  tunc 
obtinebat,  imminuisse. 

Nam  quum  Inter  omnes  constet,  non  furum  ac  la- 
troiiuffl  Incursiones ,  sed  hominum  nobillum,  opulentorum, 
potentlum  audaciam  et  quasi  bellandi  licentiam  M»  JLru- 
cuUo  caeterisque  Praetoribus  proponendi  huius  iudicii 
canflsam  fuisse^^);  perspicuum  est,  muito  frequentius 
quam  fiurta  ac  rapinas  a  principio  in  hoc  iudicium  ue- 
nisae  agrorum  uastatlones,  tectorum  disturbationes  ei 
incendia,  caedes  uulnerationesque  seruorum,  denique 
Ipsum  lllud  rerum  ussarum^  fractarum^  ruptarum  cae- 

molUs  locis  Ibl  eoUectU  aDum  ei-  a  praedooum,   latroDum ,  debito- 

hlbeo  L.  30.  pr.   Ad  leg.  Falc,  «rum  facta    peiora  aomlDa,  ia 

abl  baec  habeotur:  a  .  . .  mortes  fi$unma  quodcunquB    damnumn 

•  teruomm  caeterorumque  aaima-  rel. 

•  Ilum,  fwrta^  rapmae,  iDceadia,  16)  Conr.  Sauimiui  1. 1.  p.  120. 

•  nilnae,  aaufiragia,  uis  hostiom, 


582     Cap.  L    De  iure  caussae  TulUanae. 

BoMu«rapu.  teroruDique  daainoruiD  genus,  in  quo  legis  AfuUiae 
ius  uersabatur^^),  tunc  iam  quotidiana  fori  coniieraa- 
tione  expolitum  certaque  interpretatione  GlrcumscrlptuiD 
ac  ualide  constitutum. 

Quocirca  in  exercenda  moderandaque  noaa  hac  de 
ui  hominibus  armatis  coactisue  actione  nihil  debnlt  esse 
paratius  quam  perpetua  quaedam  cum  legis  AquUiae 
usltatissimo  iure  comparatio  ^'^)  et  similinm  dissinillhn-* 
que  exquisitio,  quinetiam  potuit  qulbusdam  totum  illiid 
noui  Edicti  ius  tall  forma  apparere,  ut  In  eum,  qri 
ni  hominibus  armatis  coactisue  nocuisset,  uelut  e  le§e 
Aqiiiliay  tantum  formula  partim  facUiori  Cutpote  de- 
tracta  iniuriae  mentione},  partim  uberiori  Catpote  in 
quadruplum  concepta),  constitutum  esset  ladiciiuii. 

Tunc  autem  facillime  quispiam  tentauerit,  etiaa  ooe. 
damnnm^  utriusque  actionis  commune,  e  Ugis  AquUise 
iure  interpretari  et  in  proposito  quoque  ladicio  qiiod 
damnum  ueniret,  peculiaribus  lllis  caedis  et  uuhiera" 
tionisy  tum  ussi^  ruptiy  fracti  finibus  circomscribere. 

Quod  nullam  quidem  habere  rationem,  lam  ex  eo 
perspicuum  est,  quod  angusta  illa  damni  interpretaiio 
in  legis  Aqniliae  actione  non  ex  ipsa  ui  et  indole 
uoc'.  DAMNUM,  sed  ex  adiectis  iilis  uerbis  quod  ussebiTj 
FREGERiT^  RUPERiT  deriuata  est^^)^  tum  etiam  ex  eo, 
quod  in  multa  nocendi  genera  incidimus,  quae  uix  lCti^ 
nostris,  profecto  multo  minus  Illius  aetatis  interpretf- 

17)  Gai.  III,  210.  217.  pr.  g.  19)  Gai.  III,  217.  L.  27.  {5 
13.  1.  I)e  lege  Aquilia.  L.  2.  pr.  seqq.  Ad  leg.  Aqull.  §.  tSJfoi 
L.  27.  g.  5.  eod.                                  et  II.  a  Sehradero  ibi  cc 

18)  Conf.  h.  or.  §§.  9—12.  41. 
i2. 


g.  8.    De  acHanis  iure  et  farmtUa.  —  Origo. 


583 


bns  ad  ipsoni  legis  AquUiae  ius  pertinere  absa  sont,  in  Bom^tm^ 
quibos  tamen  nullns  est  dubitationi  locus,  qoin  nooom 
hoc  iodiciom  omni  sua  indole  atqoe  natora  aptissimom 
ac  paene  necessariom  et  foerit  et  habitom  sit;  oeloti 
greges  non  fiirandi  animo  abacti^  ergastula  llberata 
et  q.  g.  s.^). 

Sed  qoid  dispoto?  Nihil  est  tam  difficile,  qood 
fidells  caossae  patronos  officii  caossa  non  soscipiat,  ni- 
hU  tam  falsom,  quod  praestans  oratoris  ingeniom  non 
allqoo  oeri  spiendore  imboat,  nihil  tam  stoltom,  qood 
ar^endi  qoadam  dicendiqoe  arte  non  possit  stolto  io- 
dlci  recoperatoribosoe  aliqoando  persuaderi.  Ne  multa, 
haod  incredibile  mihi  uidetur,  aliquando  primis  illis 
temporibos  in  hoc  iodicio  de  ui  hominlbus  armatis 
coaetisue  aot  accidisse  aot  prope  tamen  afoisse,  ot  eo 
noaine,  qood  qois  rapuissety  contra  actorem  iodica- 
retur,  qoia  in  damnum  solum  concepta  formola  esset, 
nec  damni  loco  censeri  posset,  tpiod  lege  Aguilia 
wm  teneretur:  itaqoe  ne  eiosmodi  errore  totom  iodi- 
diUD  Infirmaretor  ac  uitiaretor,  prodenti  consilio  Prae- 


W)   %.  fl.  I.  De  lege  Aquilfa. 

i  •  •  •  Sed  8i  non  corpore  dan  oum 

i  flierlt  datum  ,  neque  corpus  lae- 

isooi  fberit,  sed  alio  modo  ali- 

ical  damoum   contigerit ;  quum 

ioon  sofflciat  neque  directa  ne- 

«qne  otilis  legis  Aquiliae  actio, 

iplaeoit,  eum,  qul  obnoxius  fue- 

«nt,  in  factum  actione  teneri;  uel- 

*otl  sl  quis  misericordia  ductus 

*  aUeoum    seruum    compeditum 

*aoluerit,  ut  fugeret.»    Animad- 

^ortendum  est,  haec  uerba  non, 


ul  anteriora  huius  8pbi«  e  Gaio 
(III ,  219.)  esse  petiia.  —  Conf. 
L.  7.  8.7.  De  dolo.  (Ulpianus) 
«Idem  Labeo  quaerlt,  sl  compe- 
«  dltum  seruum  meum,  ut  fugeret, 
«  solueris ,  an  de  dolo  actio  danda 
«sit.  Et  ait  Quintut  apud  eum 
«  notans  :  si  non  miserieordia  du- 
«  ctus  fecisti ,  furti  teneris :  si  ml- 
« sericordia  ,  in  factum  actiooem 
«  dari  debere.»  —  Adde  L.  50. 
8.  4.  De  furtis.  L.  55.  De  A.R.  D. 


584      Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 

BoBMerapta.  tores  coeplsse  in  fonnalani  uerba  bonauk  rapta  adiU 
cere.  Quodsi  quis  existimet,  non  ita  nralto  poat  illas 
canssam  M.  TuUU  indicatam  liaec  acta  esse,  equides 
non  repngnabo. 

Atqne  hoc  est,  qnod  snpra  dixi,  In  eo  me  cnm 
Cramero  sentire,  qnod  neganit,  statim  a  prindplo  in 
formnla  de  ui  homifiibus  armatis  coacttsue  fnxta 
damnum  infnisse  etlam  disertam  bonorum  raptarum 
mentionem;  caeteroqnin  Sattbilo  me  credere  existi- 
manti,  de  damnis  Ita  diMs  et  de  botits  raptts  nnm» 
qnam  separata  fnlsse  Edicta^  sed  idem  semper  ad 
utraque  pertinnisse. 

Sed  iam  ad  reliqna  pergamns. 

rormuu  Tertio  enim  loco  in  examinandis  tribns  lUis  agendi 
'^pte.  formuils,  qnas  HuscKkius  composnit,  qnnm  saeptns 
attentiusqne  conslderarem  hanc  Si.  TuUU  defensioneBy 
iniectns  mihl  est  scmpulus  et  magna  dubitatto,  ne  in- 
slgni  quodam  uitio  laborarent,  adeoque  a  M.  LucuIRj 
L.  Metelli  ueterumque  illomm  Edictis  magna  parte 
essent  alienae  et  conspicuo  temporis  intemallo  seinn- 
ctae.  Ut  in  pauca  conferam,  operae  pretium  exlstiflio 
uidere,  ne  primls  illis  temporibus  de  ni  hominlbns  ar- 
matis  coactisue  familiae  solum  non  suo  nomine  domi- 
nus  conueniri  potuerit,  noxae  uero  dationi  ant  iudielo 
uere  noxali  locus  omnino  nullus  fnerit^^).     Quod  non 

21)  Reiniu$  I.  I.  p.  352.  et  C.  eunt ,  quum  ille  noxaHm  aoeil 

Selliui  1. 1.  p.413.  seqq.  in  eo  qui*  M.  Luculli  actionem ,  hlc  toleD, 

dem  mecum  facere  uidentur,  quod  si  recte  intelligo,  statuit,  In  if^ 

famHiae  menlionem  semper  in  a-  domini  factum,  qui  ad  ulm  rideii' 

gendi  formula  infuisse  putant,  sed  dam  familia  sua  usus  esset,  tcUo* 

io  diuersas  rursus  sententias  ab-  nem  directam  nitase. 


g.  8.    De  oMonis  iure  et  formula.  —  Origo.  685 

profiteor  qnideni  arf  ameniatione  omnibus  numeris  ab*    roniou 
solnta  aut  neluti  necessaria  ratione  ad  liqaidum  me  cox»p^ 
perdactarom,  sed  illad  tamen  studebo,  ut  planum  fa- 
clam,  si  pristini  iurls  uestigia  diligenter  sequi  uelimus, 
eo  potius  esse  ueniendum,  tum  nihil  absurdi  tale  ius 
habuisse. 

Eius  autem  cognitionis  quum  uno  tantum  fonte  Cseu 
rkmlum  dixeris^  utamur,  Ipsls  uidelicet  hisce  Tuma" 
tute  defensionis  fragmentis,  praesertim  iis,  quae  in 
$$•  8—13.  babentur,  age  uero  uideamus,  quid  ad  pro- 
positam  quaestionem  deriuari  inde  possit. 

Atque  illud  quidem  manifestum  est,  Cicerofietn  to- 
tius  iudicii,  quod  est  de  ui  hominibus  armatis  coactis- 
ue,  narrare  originem,  et,  quemadmodum  a  M.  LucuUo 
non  solum  constitutum,  sed  etiam,  ut  ita  dicam,  mente 
excogitatum  sit,  exponere. 

TotiuSy  Inquam,  iudicii:  nam  in  demonstranda  illa 
origine  quum  uelut  a  communi  omnium  legum  iudicio- 
mmque  caussa  et  origine  proficiscatur,  sane  non  est 
credlbile,  prUicipalem  propositi  iudicii  formam  prae- 
termitti ,  appetidicem  tantum ,  h.  e.  twxalem  quandam 
iadicll  figtiram  spectari. 

Neque  fugere  nos  debet,  non  de  ratione  eius  lu- 
dlcU  agi,  quod  in  hac  caussa  L.  Metellus  Praetor  M. 
TulUo  accommodauit ,  sed  de  M.  Lucullij  superioris 
illius  Praetoris,  ratione,  qui  aliquot  annis  antea  pri- 
miis  omnium  opinione  totum  hoc  iudicium,  non  pecu- 
liarem  quandam  figuram,  anfmo  conceperat,  uerbis 
coinpoBuerat  atque  in  Edlcto  suo  promulgauerat. 


586     Cap.  L    De  iure  caussae  TtdUanae. 
Kor»uu  Quid  igitur  ille  M.  LucuUus  In   constituendo  toto 

ia  f«inili«Di  — 

roBMpuu     hoc  iudicio  spectasse  dicitur? 

Nihil  prius  quam  famtliag. 

Catissam  Cicero  refert,  quae  M.  LucuUum  mone- 
rit,  refert  finem^  quem  assequi  uoluerit,  refert  titaiii, 
quam  iniuerit,  remedia^  quae  adiiibuerit:  qoibos  in 
rebus  omnibus  ecce  familiarum  nbique  primaria  ratio. 

Caussam  quaeris?  «MuUae  famUiae  dicebantur  in 
«a^is  longinquis  et  pascuis  armatae  esse  caedesque 

•  facere;  eaque  consuetudo  non  solum  ad  res  priuato- 

•  rum,  sed  ad  summam   rempublicam   pertinere  oide- 
«batur.»^*) 

Scire  cupis,  quid  assequi  M.  LucuUm  uolnerit? 
Nempe  «id  spectauit,  ut  liomines  ita  famUias  suas 
-  continerent ''  rel.^) 

Quid  autem  de  remediis  instituendique  indicii  con- 
silio  ac  modo?  Existimault,  apud  maiores,  qnum  et 
res  et  cupiditates  minores  essent,  et  famUiae  non 
magnae  magno  metu  continerentur,  praeter  legem 
Aqidtiam  niliil  opus  fuisse  iudicio  de  ui  coactis  araa- 
tisque  hominibus^^);  sed  his  temporibus  propter  malao 
armorum  consuetudinem  necesse  putauit  esse,  si  quid 
familia  ui  hominibus  armatis  coactisue  noculsset,  et 
in  uniuersam  familiam^  non  noxale  singulorum  no- 
centium  nomine,  iudicium  dare  et  recuperatores  dare'^) 
et  poenam  grauiorem  constituere,  et  Cquo  magis  appa- 
reret,  numquam  posse  homines  seruos  iure  arma  ca^ 


22)  h,  or.  g.  8.  24)  ib.  g-  9. 

23)  h.  or.  g.  8.  25)  ib.  g.  10.  Conf.  g.il. 


g.  3.     De  actimis  iure  et  fiprmula.  —  Origo.   587 

pere  ei  nuinufn  cogere^  illam  latebram  damnum  in-    Ponnui. 

o£\  ***  familiMH 

IITBIA    tollere.^^)  «meeru 

Qulbas  rebus  omnibus  conslderatis  quid  tandem  dl- 
cltur  M.  Lucullus  eglsse:  ludlclum  ita  dedlt,  ut  hoc 
aolum  In  iudiclum  ueniret,  ulderetume  ui  hominibus 
coactis  armatlsue  damnum  dolo  malo  famUiae  datum.  '0 

Quld  igitur  est?  Si  uerum  est,  quod  a  principlo 
diximus,  tolius  elus  iudlcil,  quod  est  de  ul  homlnibus 
armatls  coactisue,  non  partU  tantum  seu  appendiciSy 
originem  ab  oratore  narrarl,  tum  si  In  Ipsa  Iiac  nar- 
ratione  ubique  praecipua  familiae  ratlo  consideratio- 
que  babetur;^  nonne  ualde  efficitur  probablle,  a  prin- 
cipio  totum  hoc  ludlclum  neque  in  Id,  quod  dominue 
ipse  admisisset,  dlrectum  fulsse,  neque  noxalem  con- 
suetamque  sb^gulorum  seruorum  nomine  adiectionem 
habulsse,  sed  in  familiam  solam  conceptum  eoque 
tantum  nomine  constitutum  aduersus  domlnum  propo- 
sitomque  fulsse? 

Quod  si  quis  negare  uolet,  certe  non  ab  iilius  nar- 
rationls  tenore,  sed  ab  utilltate  communi  potius  et  ab 
lafis  quadam  necessitate  controuersiae  materiam  pe- 
titaras  est. 

Nlmirum  quemadmodum  credi  potest,  M.  LucuUum 
Praetorem,  ([ui  summa  aequitale  et  sapientia  ius  cli- 
xitj  seuerum  lllud  tudlcium  ita  composuisse,  ut,  culus- 
Gunqae  familia  ui'hominibus  armatis  coactisue  damnum 
feclsset,  is  teneretur,  qul  ipse  fecisset,  non  teneretur? 

M)  <6*88*l^*^*^ddeiii  quod  i^domim  impudenUfsime  confite- 

In  $.  40.  habelur :  «  Nam  cum  per-  «  antur ,  quid  cenieUt  fore  »  rel. 

«  rugionallo  coniUtuto  tamen  baec  27)  ib.  $8*  ^^*  ^^* 
«fcelera  serui  audacisiiroe  faciant, 


688     Cap.  I.    De  iure  caussae  TuUianae. 


Fomttla  itt 
familiaBooir* 


Quo  loco  ueliiD  in  menteni  tibi  neniat  publM  de 
eeptoThiiid-  ui  iudicli.^^)  Nam  quamuis  tenui  utamur  notitia  legum 
de  ui  eiusque  iuris,  quo  publicum  hoc  crimen  illa  tem- 
pestate  constitutum  erat^^),  inter  omnes  tamen  constat, 
fuisse  publicum  de  ui  iudicium  lege  cofistitutum^); 
nec  minus  est  probabile,  talem  eius  iudicii  formam 
fuisse,  ut,  quodcunque  liber  homo  ui  hominibus  arma- 
tis  coactisue  nocuisset,  amplecteretur^O^  atque  certam 


98)  Yix  puto  quemqaam  fore, 
qui  coonigere  maluerlt  ad  L.196. 
pr.  De  y.  S. 

29)  Coof.  WaeMeri  traetatum 
io  N.  ArchiY  d.  Grim.  R.  Tom. 
XIII.  p.  S.  seqq.  et  leriptores  ibi 
allegatoi.  C.  O.  dt  Madai  de  ul 
pu.  et  pri.  Halis  1S32.  S.  p.  19. 
leqq. 

30)  Legem  Plautiam  de  ^l  tune 
obtioulf se ,  eamque  a.  u.  665.  a. 
4f.  Plautio  Siluano  et  Q,  quodam 
Lutatio  Catulo  trlbunis  pl.  latam 
fuisse  ,  Waechteru»  I.  I.  quum  ua- 
lidis  argumeDtis  tum  probabili 
cooiectura  cooflrmat.  Simul  do- 
cet,  anterioris  legis  de  ui  proprie 
latae  uesUgium  Dullum  extare, 
tum  eos  refellit,  qui  propterc.29. 
pro  Coelio ,  ubi  Q,  Catulus  legem 
de  ui  tullsse  dicitur  ,  alteram  no- 
uamque  legem  de  ul,  Lutatiam  no- 
mine ,  a  Q,  Lutatio  Catulo  Cos.  a. 
u.  676.  perlatam  esse  statuerunt , 
quippe  eiusmodi  iegem  Lutatiam 
a  Yeteribus  nusquam  commemo- 
rari,  contra  piuribus  exeroplis  de- 
clarari ,  etiam  satis  diu  post  hunc 
annum  ex  iege  Plautia  semper, 
neque  exalia  lege  ulla,  de  ui  actum 


quaetitumqoe  eue.  Yldefls  Sa- 
Ittft.  in  CatU.  €.32.  (eonr.  SekoL 
Boh.  ad  e.  10,  25.  in  Vatinhm , 
apud  OreUium  p.  320.  et  DUmU 
CastU  XXXVII,  46.)  C.  SahutU, 
quae  dicitnr,  io  Jf.  TulUum  de- 
elamatioolf  c.  2,  3.  pro  MUone  c 
13,  35.  ^fcon.  ad  MUonian.  i.  fi. 
ap.  OreU.  p.  55.  Cie.  ad  Fam.  YIII, 
S,  1.  —  Praeterea  ad  legem  Plaa- 
tlam  referuotar  Cie.  de  harutp. 
retp.  e.  S.,  ad  Att.  II,  24.  - 
De  caeterls  legibus  de  ol ,  nide- 
licet  de  Pompeia  et  luUis  tam 
Caesaris  quam  Augustl  Waechte- 
rus  tractat  1. 1.  p.  26.  seqq.  p.  31. 
teqq.  p.  35.  seqq.  —  De  lllo  de- 
olque ,  quod  in  c.  3.  et  9.  pre 
Caeeina  Infertur,  eapUis  iudicio 
quaeritur  ,  utrum  ad  legem  de  td 
an  ad  legem  ComeUam  de  tieanit 
pertlneat. 

31)  Waeehterus  1. 1.  p.  22.  seq. 
ualde  probabill  ratlooe  statuit,  le* 
gem  Plautiam  propemodum  ea- 
dem  atque  postea  legem  lulim 
de  ui  priuata  contloulsf e ,  qoia- 
etiam  fortasse  usitato  more  plen- 
que  in  hanc  ex  illa  transiata  fofs- 
se ;  ut  a  lege  Plautla  noo  ilotalie- 


g.  8.    De  actumis  iure  fBt  farmula.  —  Origo.   S89 


p«.it«L 


haberet  lUU  aestimationem  ^  sarciendiH  omnibus  eins^    ronmiAte 
iBodi  damnis  comparatam  accommodatamque. 

Quinetiam  quum  legum  repetundarum  ^  Seruiliae^ 
quae  dicitur,  et  Comeliae  rationem^')  atque  Yirorum 
doctorum  coniecturaa  considero,  uix  dubitandum  esse 
arbitror,  quin  poena  q^pque  legis  in  nulla  re  potius 
quam  ifi  muUipttcata  lUis  aestimatione  fuerit  po- 
dta.^^). 


Bt  y  qaae  de  lalia  PauUui  V,  98, 
8.  his  oerbis  refert :  « Lege  lulia 
c  de  oi  prioata  tenetur  qui  quem 
«armatis  hominlbus  posseuione, 
cdomo ,  uilla  agroue  deiecerit, 
« e^pugnauerit ,  obsederit,  cluse- 
«  rlt ,  idue  ut  fieret  homines  com- 
«  modauerit ,  locauerit ,  conduxe- 
«  rlt ;  quiue  coetom ,  concursum, 
c  turbam ,  seditionem ,  incendium 
c  feeerit ;  fdnerarl  sepeliriue  ali- 
«  qoem  prohlbuerit ,  fUnusue  eri- 
c  poerlt,  turbauerit ;  et  qui  eum« 
c  eul  aqua  et  Igni  interdictum  est, 
creeeperit,  eelauerit,  tenuerit; 
€  qolue  cum  telo  in  publlco  ftierlt, 
«templa ,  portas  aliudue  quid  pu- 
«blicum  armatis  obsederit,  cin- 
«xerit,  clauserit,  occupauerit.» 
Conf.  h.  TiU.  Dig.  et  Cod.  et  g*  8. 
I.  De  publ.  iud.  Itidor,  Y,  26.  et 
Waechterum  I.  I.  p.  36.  seqq.  et 
p.  195.  seqq.  —  Illud  uerlssime 
Waechierut  1. 1.  p.  23.  seq.  p.  30. 
p.  218.  stq*  negauit,  legem  Plau- 
Ham  aliamue  de  ui  ullam  lege 
Julia  Augusti  anteriorem  habulsse 
dIs  priuatae  publlcaeque  distin- 
etionem. 

32)    Videsis    Fragmenta   legit 
SeruOiae,  ed.  KlenMe,  cap.  18.  et 


Klemium  in  Praef.  p.  XII.  et  in 
notis  ad  d.  locum  (p.  70.)  et  ad  c. 
11.  (p.  49.)  (Gonf.  Pseudo-^scoii. 
ad  Act.  I.  in  Verrem  c.  13.) 

33;  Waeckierut  ([.  I.  p.  222.), 
me  non  repugnante,  docet,  de 
poena  legit  luUae  de  ui  priuata 
credendum  esse  Mareiano,  qui  in 
L.  1.  pr.  h.  t.  haec  habet:  De  ui 
priuata  «damnati  pan  tertia  bo- 
«  norum  ex  lege  lulia  publicatur ; 
«et  cautum  est,  ne  Senator  sit, 
«ne  Decurio  aut  ullum  honorem 
«capiat,  neue  in  eum  ordinem 
«sedeat,  neue  iudex  sit»  rel. 
Sed  quod  simul  V.  D.  1. 1.  p.  25. 
et  tentat  dicere,  eandem  fortas- 
se  antea  legis  Plautiae  duplicem 
poenam  fdlsse  ,  id ,  qua  parte  ad 
publicationem  bonorum  spectat, 
non  solum,  ut  ipse  fetetur,  In- 
certissimum ,  uerum  etlam  parum 
uerisiroile  et  ulx  credibile  mihi 
uidetur.  Illud  uero  oronibus,  ut 
puto,  Waechterut  probauit,  aquae 
et  ignis  interdictionem  a  lege 
Plautia  prorsus  allenaro  fuisse.  — 
Mentio  quaedam  eiuspoenac^uae 
ett  deui,  at  plane  incerta,  babe- 
tur  in  Epp.  ad  Q*  fratrem  II,  3, 5. 


690     Cap.  L    De  iure  caussae  Tullianae. 

uli^m^^  Quodsi  pablicum  lioc  iudicium  de  ui,  ut  uulgo  plii- 
^^.'dfri  cet,  non  ita  diu  antea  fuit  noua  lege  constitutum,  tum 
sl  ob  similes  caussas,  quae  M.  LucuUum  mouisse  di- 
cuntur,  etiam  magis  in  publici  iudicii  poena  Insi^em 
quandam  seueritatem  exspectare  licet^^);  satla  existi- 
mabitur  credlbile,  quadrupli  fortasse,  certe  non  mi- 
noris,  de  ui  lites  aestimatas  illa  lege  tunc  fuisse. 

Ne  plura:  publlci  iudicli  lege  satis  prospectum  con- 
sultumque  fuit  prluatis  iis,  qui  a  libero  hamine  ui  ho- 
minibus  armatls  coactisue  damno  affecti  essent.  Quod 
quum  intelligeret  M.  LucuUuSy  noluit  priuatum  iudl- 
cium  citra  neeessitatem  jmblico  adiicere. 

Plus  arbitror:  Magnopere  illis  maxime  temporibus, 
ut  opinor,  uisum  est  ad  utilitatem  publicam  pertinere, 
ut  quaestiones,  de  ui  praesertim,  quomodo  erant  legi- 
bus  constitutae,  in  eos,  qui  offendlssent,  etiam  exerce- 
rentur,  neue  accusatorum  inertla  languescerent  adeo- 
que  plane  omitterentur.  At  priuato  homlni  si  optio 
detur,  publico  an  priuato  iudicio  experiri  ac  damnain 
suum  persequi  malit,  tum  utriusque  actionis  si  eadem 
fere  aestimatio  constituatur;  profeeto,  uti  sunt  homi- 
nes  suae  quam  publicae  utllitatis  studiosiores,  priua- 
tam  actionem,  commodiorem  sane  facilioremque,  prae 
publicae  accusationls  ambagibus  aulde  arriplent,  nec 
magnopere  curabunt,  ut  quod  praeter  priuatam  satis- 
factionem  publico  iudicio  inest  iuris  publici  detrimen- 
tum  aliaue  poena,  aduersario  infllgatur. 


34)   Cum  illis,   quae  in  §.  S.       LL.III,18,42.  et  similia.  fFa«c*' 
seqq.  pro  Tullio  habeotur,  com-       terus  1. 1.  p.5.  seq.  p.  21. 
poneoda  sunt  pro  Coelio  c.  29.  de 


t.  8.    De  actianis  iure  et  formula.  —  Origo.   591 

Itaque  non  solum  absnrdi  nihil  habet,  quod  M.  Lu-    Fonioia  in 
iollns  famUiae  mentione  nouum  suum  iudicium  circum-  c«p«^  ^iei- 

am  pa,  dle  ai. 

icripait,  sed  prudenti  consilio  id  egisse  uidetur,  ut  ne 
niblica  de  ui  quaestlo,  ualde  tunc  ac  publice  neces- 
laria,  aut  dissolueretur  aut  priuatis  forte  praeiudiciis 
icrtarbaretur ,  denique  quacumque  ratione  debilitaretur. 

Contra  nemini  dubium  fult,  quin  publico  iudicio  eo 
iolum  nomine  qulsque  teneretur,  quod  suo  ipHus  dolo 
d  gestum  esset. 

At  hercle  nihil  fuit  potentibus  opulentisque  homi- 
ilbus  facilius  quam  seruorum  mlnisterio  suum  dolum 
egere  et  improbissimum  quodque  facinus,  quod  in 
on^nqua  fortasse  possessione  aut  instigassent  aut 
leraorum  suorum  ferocitati  permisissent,  publici  iudicii 
leueritati  penitus  subtrahere :  quinetiam  promptissi- 
Bum  malitiosae  uersutaeque  potentiae  fuit,  alfenigenas 
leroos  ignotosque  adhibere,  tum  nocentes  ex  altero 
tando  agroue  in  alterum  transferre,  atque  eiusmodi 
hiadibus  noxalium  quoque  actionum  effectu  solatioque 
almicum  priuare. 

Hoc  igitur  loco  sapientl  consllio  M.  Lucullus  pri- 
latum  suum  ac  poenale  iudiclum  interposuit;  non  quo 
mblicam  quaestionem  periclitaretur  utloue  modo  demi- 
laeret,  immo  quo  efficacissime  adiuuaret  ac  necessario 
[aodam  supplemento  augeret- 

Etenim  latebram  illam  petiit  defendentium ,  impru- 
lentibus  sese  Inuitisque  accidisse,  quae  familia  sua  ui 
lominibus  armatis  coactisue  commisisset;  atque  eos, 
lablico  quidem  iudicio  tutos,  priuato  tamen  ac  poenali 
odicio  alligauit,  iustissime  ratus,  in  quotidianis  qui- 
lem  slngulorum  hominum  delictis  noxale  ius  sufficere, 


592     Cof.  L    De  iure  caussae  TuXUanae. 


PorMuU 
hi  fftmiUaa 


at  qni  tam  negligenter  familiam  suam  contlneret,  ut 
adeo  cum  coactis  armatisne  hominibus  ac  aelut  agmine 
qnadrato  ad  uim  faciendam  imprudente  inuitoque  se 
prorumpere  posset,  eum  culpa,  his  praesertim  tempo- 
ribus,  non  uacare,  neque  praeterquam  dese  queri  de- 
bere,  si,  quod  tali  modo  familia  sua  damnl  dedlsset, 
eo  nomine  etiam  cum  poena  ac  detracta  noxae  dedi- 
tione  ipse  obligaretur. 

Atque  illud  hercle  neque  mbrum  est  neque  tnaudl- 
tum,  ex  caussa  iudicium  constitul,  quo  famlllae  nomhie 
dominus  in  solidum  ac  sine  noxae  datione  teneatur^; 
caeteroquin  facili  negotio  quiuis  sibi  persuadebit,  no- 
xae  deditionem,  sl  ad  Ulpiani  modum^)  Intelli^tur, 
uniuerso,  quale  cognouimus,  consilio  M.  LucuUi  re- 
pugnare;  contra,  si  de  tota  famllia  dedenda  cogites, 
partim  nihil  ei  quicum  agitur  profuisse,  partim,  qoae 
tum  inualuit  uoc'.  famUiae  interpretatio  ^) ,  ne  eflici 
quidem  semper  potuisse. 


35)  L.  1.  pr.  $.  6.  L.  2.  L.  3. 
pr.  L.  12.  pr.  g.  1.  De  publicanis. 
UUque  me  oon  fugit,  similem 
tantumy  non  eandem  esse  huios 
ludicii  naturam.  Etiam  magis  dlf- 
fert  illud  Edictum ,  quod  in  Tit. 
Dig.  Si  fam.  fur.  fec.  dic.  babetur, 
quippe  quod  domini  non  actoris 
commodum  apectet.  Yidesis  L.  1. 
pr.d.  tit.  L.9.  De  iurisdict.  L.32. 
Ad  ieg.  Aquil.  Gonf.  tamen  L.  2. 
$.  15.  Yi  bon.  rap.  —  Addo  Fron' 
tin.  de  Aquaeduct,  c.  129.  (p.l98. 
Bd.  Adler)  «  Quicunque  . . .  riuos, 
specus...  aquarum  publicarum... 
ruperit. . . ,  is  populo  Romano  G. 


millia  dare  damnat  esto....  c5i 
aguid  eorum  ieruus  feurUt  io- 
eiminui  eitis  H-S.  eentum  wSU^ 
vpopulo  dsc»  Ubi  nolim  tameB 
f pondere ,  noiae  dationem,  qDtai- 
uis  in  lege  non  commemoretur, 
omnino  praecisam  fiiisse.  Coaf. 
L.  6.  8. 1.  L.  4.  S-8.  De  re  iod. 
L.  1.  De  noxal.  act.  L,  20.  $.  5. 
De  her.  pet. 

36)  L.  2.  g.  16.  Yi  bon.  np- 
(iup.  p.  553.  not.  31.) 

37)  pro  Caeeina  c.  19.  20.  (tnp- 
p.  307.  seq.  not.  28.)  Gonf.  l-  ^ 
8.14.  h.  t.  {iup,  p.  553.not.S9.) 


$.S.  Db  aetiams  iure  et  farmula.  —  Origo.     593 

Sed  occnrretiir  fortasse  nobis  a  qaibusdain  qnae-  ronn«u 
renUbos,  satisne  constanter  facere  uideamnr,  qul,  qnnm 
Ipri  antea  Insitam  quandam  acHoiAi  interdicHi{ut  de 
■I  hominlbns  armatis  coactisue  affinitatem  statneri- 
mm^y  tamen  In  tnterdicto  (jAcut  necesse  est^  /o- 
temnmry  in  aettofie  nero  fiegemm,  tam  dombU  qnam 
famMae  nomine  formulam  In  Edicto  propositam  fiiisse. 

Qnlbns  ego  hoc  referam,  sl  non  omnl  parte  cer- 
tnm,  at  forsltan  nerisimile: 

Pari  natnra  sunt  et  nelut  sangulne  iuncta  inter  se 
Merdictam  IUnd  acftoque  In  eo  quldem,  quod  unam 
Inlnriae  maleficllque  formam  ac  speclem,  eam  uidelicet, 
qnae  ui  hom/biVbw  coactis  armatime  committltur, 
speetant,  et  communi  hac  condicione  ac  formula  per 
Idem  fere  tempns  easdem  ob  caussas  sunt  constltuta  ^% 
Sed  tamen  dluersl  aliquid  necesse  est  habeant^  alio- 
qnin  non  duae  actlones  essent  sed  una. 

Qnld  I^tur  est,  quo  Inter  se  differant? 

Nempe  i^iterdicH  uis  et  effectus  talis  est,  ut  fimdi 
poseeseiotiem  actor  recuperet;  contra  actiow  id  agi- 
tnr,  nt  damnmm^  quod  passus  est,  aestimatione  facta 
exaetaque  sarciatur. 

At  qnonlam  omne  eiusmodi  damnum,  slue  e  legis 
AquUiae  genere  sit,  siue  furti  instar  habeat,  etiam 
ad  /ttff  aesHmationem  y  qnae  publico  de  ni  ludlclo 
eontinetur^  pertinere  nobis  ulsum  est;  idcirco  ne^uU 
mns,  eum,  qui  iudicio  publico  conueniri  posset,  prae- 
terea  etiam  priuata  Praetoris  actione  tenerl. 


38)  Gonf.  h.  nip.  p.  577.  et  Lib.  39}  pro  TuUio  SS*  3. 46. 

U.  8-  3.  p.  324.  seq. 


594      Cap.  I.    De  iure  caussae  ThUUanae. 

Pormai»         Qufd  auteni  ?  Si  quis  ui  hominibus  armatfaai  coactis- 

MMepte.      ue  de  fundo  deiectus  sit,  num  ei  quoque  per  iudicium 

publicum  eiusque  litis  aestimationem  satisfieri  poterit? 

Non  opinor.  Etenim  nec  credibile  est,  In  iudido 
publico  Ipsius  fundi,  de  quo  ille  deiectus  est,  posses- 
sionisue  fiindi  certum  pretium  constitul  atque  in  Utis 
aestimatione  computari  solitum  esse,  et  nniuersa  pu- 
blici  iudicii  natura  etiam  nnilto  minus  illud  tnlit^  ut 
restituere  fundum  reus  siue  a  Quaesitore  siue  a  con- 
silio  iuberetur.  Ex  quo  perspicuum  est,  quicunque  de 
fundo  ui  hominibus  armatis  coactisue  delectus  esset^ 
ei,  siue  publico  iudicio  experiretur  siue  non  experire- 
tur,  utique  ad  recuperandam  fimdi  possessionem  inter^ 
dicto  opus  fuisse. 

Quid  mirum  igitur,  dombii  personam  hoc  Interdieto 
contineri,  illa  actione  non  contineri? 

Fortasse  illud  quoque  addendum  erit,  ne  praeiudicii 
quidem  periculum,  quod  ne  publico  iudicio  fleret,  cu- 
riosissime  uidentur  Yeteres  obseruasse^),  interdicto 
affulsse,  quum  id  una  formula  tam  dominum  quam  fa- 
miliam  procuratoremque  diHunctim  comprehenderet^^), 
ac  propierea,  etiamsi  aetor  uicisset,  nihil  tamen  iudi- 
catum  esset,  nisi  eum  quicum  agltur  non  restitm'8se 
actorem  eo,  unde  ul  homlnibus  coactis  armatisue  aut  a 
se  aut  a  familia  aut  a  procuratore  deiectus  fuisset  ^. 

Sed  satis  de  hoc  loco  disputatum  est. 

■ 

40)  Quae   de   illl  iure    apad  dentur,    Gonf.  etiam  de  Imunt. 

lurisconsultos  nostros   occuirunt  II,  20. 

(uid.sup.nott.32.  33.),  ea  nonnisi  41)   Vid.  $up.  Lib.  11.  S*^*  P' 

tenues  reliquias  et  uestigia  quae-  324.  seq. 

dam  antiqui  rigoris  continere  ui-  42)   Priusquam  L.  4.  De  publ* 


$.8^  De  acHonis  iure  et  farmula.  —  Origo.    R95 

Ad  extremuin  restat,  ut  emendandae  supra  propo-  Q«urapiic»- 

iio 

litae  illius  formulae  caussa  hoc  admoneam,  taxatlonem 
rortasse  aesHfnationi  potius  damni  quam  quadruplica» 
!iofii  appositam  coniunctamque  fulsse^^). 

In  summa ,  ut  in  breue  contraham  quae  de  supra-  8.1.1.».  m. 
Uetis  formulis  disseruimus,  M.  Lucullus  wvam  agendi  ««u. ' 
'drmulam,  noxalibus  fl/i^ris  nuUis  addltis,  composuisse 
lidetnr,  in  talia  fere  uerba  conceptam: 

•  •  •  BBCUPSBATOBES  SUNTO.  QUAMTAB  PBCUNIAB  PABBT 
DOLO  HALO .  VABnLlAK  BTUMBBn  NBGIDII  UI  HOMINIBUS 
ABMATIS  COAGTISUB  DAMNUM  FACTUM  BSSB  AULO  AGB- 
BIO,  DUNTAXAT  SBSTBBTIUM  TOT  inLLIUM^  TANTAB 
PKCUNIAB^)  QUADBUPLUM  BKCUPBBATOBBS  NUBIEBIUM 
NMIDIUM  AULO  AGBBIO  CONDBMNANTO^  Sl  NON  PABBT, 
ABSOLUUNTO.^0 

Unde  quid  iii  ipsius  Edicti  tenore  supra  adscripto^®) 
BQtandum  esse  censeam,  ultro  apparebit. 


nd*  {mp.  p.  554.  not.  33T)  mibl 
f  ponat,  adbibe  quaeso  illa,  quae 
BtM  (Llb.  II.  S-  3-  P-  311.)  de 
ttrla  coiieeptlone  Interdictorum 
le  ul  dispotata  sunL 

48)  Huiehkii  Exc.  dtf  TaxatiO' 
ilhify  l.l.  p.  261.seqq. 

44)  Quod  sl  forUsse  culpiam 
laglf  placuerlt  slc ,  tantat  pem- 
ioa,  dutfitaxat  Sestertium  tot  mil- 
Smn,  quadruplum  nonrepugnabo. 

45)  Licet  inter  luriscoDsultos 
oatrof  constet,  in  quadruplum 
ane  actionem  nonnisi  intra  an- 
um  competere  (uide  supra  p.552. 
ot.  20.) ,  tamen  in  eo  Huichkii 
xemplum    secutus   sum ,    quod 


uerba  in  hoe  anno  in  formula 
omisi.  Nam  de  ea  re  credibile 
est,  Praetorem  olim,  quum  de 
dando  denegandoue  iudicio  age- 
retur ,  ipsum  statuere  solltum  es- 
f  e » nonnumquam  fortasse ,  ubl  ret 
postularet,  pecuUari  praescriptione 
In  formulam  addita  recuperatori- 
bus,  ut  operam  darent,  man- 
dasse*  Nisi  forte  a  principio  ad 
exempium  interdicti  de  ui  bomi- 
nlbus  coactis  armatisue  (uide  sup. 
Llb.  II.  S*  3.  p.  325.)  neque  Edi- 
cto  neque  praetoria  iurisdictio- 
ne  agendi  facultas  anno  circum- 
scripta  fuit. 
46)  p.  575.  seq. 


De  aetUmii  ture  et  formula.  —  Progre$sU>.' 

Haec  igitur  habui  de  pristino  M.  LueuUt  Indido 
consilioque  quae  dicerem.  Sed  qumn  antea  co^ouei- 
rimus  nouam  eius  iuris  formam  diuersamque  iUam  Gatty 
Ulptani  caeterorumque  dlsceptationem,  liaad  minore 
rei  quam  temporis  Interuallo  distantem,  lam  superest, 
ut  spatium  in  medio  situm  ac  ulcissitudines,  per  quas 
ab  illo  principio  ad  hunc  finem  est  peruentum,  Inuesti- 
gatione  amplectamur.  Quam  curae  partem  ad  extte^ 
mum  hunc  locum  idcirco  distulimus,  quod  In  coniecturt 
multo  magis  uersatur  quam  lustis  Yeterum  testlmoniis 
ullis  constat. 

Sed  quum  propter  similem  testlmoniorum  rationem 
etiam  superiorem  disputationem  inuerso  temporum  or- 
dine  instituerimus,  haud  abs  re  erit,  ita  reliqua  sop- 
plere,  ut  simul  illius  summam  per  indicem  repetamos, 
denique  totam  eius  iuris  progressionem  ac  uicissitudi- 
nes  a  principio  inde  breui  enarratione  persequamur. 

AdiMtaT*         Itaque,  ut  supra  diximus^).  primum  fuit,  utjpristi- 
p<»  nae  formulae  insererentur  uerba  illa  bonaue  rapta; 

idque  tuendi   declarandique   pristini  iuris,  non  [conv 

gendi  caussa  factum. 

1)  p.  577.  seqq. 


g.  4.  DeacHQnisiureetformvla. —  Progresrio.  697 

Sapernenernnt  deinde  Imperatomm  dominationes  t««i 
eiim  milite  perpetno  caeteiisque  firenis  opnlentoram 
hominnm  licentlae  iniectis').  Tum  breui  tempore  sopita 
erant  lUa  qnasi  bella  incnrsionesque  priuatorum,  atque 
Ita  constltutum  Imperium,  ut  si  quid  tamen  eiusmodl 
aoUretur,  longe  allo  quam  iudlciorum  priuatorum  or« 
dlne  reprimeretur.  Ne  multa:  cessante  necessitate  de 
priatlno  rigore  huius  iudicil  quod  extraordlnarium  fiiit, 
remissum  est;  sicut  superiori  libro  apparuit^),  etiam 
gemlnum  lUud  interdicti  de  ui  hominibus  coactis  arma- 
tisae  lus  Usdem  fere  temporibus,  ilsdem  de  caussis,  et 
sioiIU  modo  in  mitiorem  et  magis  communem  consne- 
tamque  ratlonem  deflexisse. 

Quid  igitur  est?  lUud  maxime  pristinum  M.  Lu»  D^cneufiii. 
cuUi  ludicium  habebat  extraordinarii ,  quod  propter  ^ 
fiunlUae  delictum,  nuUo  suo  facinore  interueniente,  do- 
mlnus  poenaU  iudicio,  detracta  noxae  deditione,  ob- 
stringebatur.  Quod  si,  conseruata  caeteroquin  actione, 
rescindere  atque  in  communem  usitatamque  iuris  for- 
mam  redigere  ueUent,  expeditum  profecto  erat,  in  pro- 
priom  ipsius  domini  nec  diutius  in  famUiae  dolum  di- 
jAgere  principalem  actionem,  tum  e  uulgari  poenaUum 
actionum  Instituto  noxales  actionis  figuras  tam  familiae 
quam  singulomm  seruorum  nomine  adiungere. 

Neque  nouo  eiusmodi  luri  tantopere  atque  antea 
pnbUci  iudicil  ratio  consideratioque ,  qualem  supra  de- 
monstrauimus^),  obstabat;  nam  hoc  Ipsum  quum  nouis 
legibus,  lultts  praesertim  tam  C.  lulii  Caesarts  quam 


2)  Crammu  1. 1«  p.  68.  Waeeh-  3)  g.  3.  p.  341. 

Urui  1. 1.  p.  817.  4)  p.  588.  leqq. 


598 


Cap.  I.    De  iure  eaussae  Tullumae. 


BiliM 
tio 


Dctneu  fii-  Augustiy  Ha  tum  noaatain  easet,  ut  poenas  publicas 
malto  magis  quam  emolumentum  eius,  qut  damnuni 
passus  esset,  spectaret^)  Cueterum  legum  diuerBaia 
condicionem  fulsse,  supra  docui):  aequum  fortasse  ui- 
Bum  est,  tanto  magis  etiam  priuatae  nocentium  perse- 
cutlon!  indulgere,  tralatitlamque  actionem  non  modo 
corrigere  potius  nouisque  figuris  O&in  directis  quam 
noxalibus^  augere  quam  penitus  tollere,  uemm  etiam 
praeUidMali  illo,  quod  olim  fuisset,  periculo  impedU 
mentoque  liberare  ac  soluere.®) 


NowiMlioDb 
atilitM. 


Age  uero  de  utilitate  emendatae  huius  actionis  ul- 
deamus  quid  statuendum  sit  mbis^  et  quid  Veteres 
existimauerint 

Temporibus  mutatis,  cessantibus  priuatis  Istis  quasi 
bellis  hominumque  potentium  incurstonibus  ac  paene 
obliuione  obsoletis,  iam  rarior  exlstebat  propositi  iudi- 
cii  usus  propter  damnum  ex  legis  Aqtiiliae  gefiere^ 
quod  ui  hominibus  armatis  coactisue  datum  esset  Con- 
tra  in  dies  magis  poenale  ac  seuerum  hoc  iudiciam 
propter  bo7ia  rapta  animis  hominum  probabaturO:  non 
quo  ui  hominibus  armatis  coactisue  multo  saepius  bona 
rapereiUur  quam  damnum  ex  legis  Aquiliae  genere 


5)  Lei  lulia  G.  CaesarU  aquae 
ct  ignis  interdictionem  poenam 
constiluit ,  Cic.  Phih  1 ,  9 ,  23. 
eamque  lei  lulia  Augusti  in  ui 
publlca  retinuit.  L.  10.  $.2.  b.t., 
uiro  priuatam  publicatione  tertiae 
partis  bonorum  puniri  lussit,  cum 
additamento  illo,  quod  $up.  not. 


33.  e  L.  1.  pr.  h.  t.  cogDouliBDS. 
De  hlsce  poenis  omnlbus,  et  qaem- 
admodum  deinceps  eiaspenue 
fuerint,  uidesis  Waechterum  1.1. 
p.  31. 34.  p.  221.  seqq.p.22d.9eqq- 

6)  Vide  supra  g.  i.  noU.  32.33 
eth.  S*3   not.40.103. 

7)  yidesup.p.546.iblqueD0(.9 


f.  4.  Deaelianisiureetfarmda.  —  Progreseio.  S99 
UaretUTj  sed  quia,  ut  snpra  uidimus'),  iam  existimari  Nmaetiosk 

ttUliU». 

uatiim-,  atile  ac  oaene  necessarium  coeperat,  seueriorl 
loena  obstringt  eum,  qui  rapuUseiy  h.  e.  ui  furtum     * 
eelesetj  quam  eum,  qui  clam  furatus  esset,  atque,  ut 
ta  dlcam,  intra  quotidianum  furtorum  genus  sese  con- 
Inuisset. 

Itaque  qui  ita  sentielMuit,  tralatitium  lioc  iudicium 
lonorum  raptorum  nomine  non  modo  conseruandum 
sase  censuerunt,  sed  etiam  id  egerunt,  ut  facilius  ube- 
liiflque  redderent,  denique  ut  omnes,  qui  quotHs  modo 
d  rapuUsent,  uniuerse  aliigarent  Hoc  autem  ita  se 
lasecuturos  esse  intellexerunt,  si  hominum  armatorum 
^oeietorumue  clausula  et  condicione  Edictum  agendique 
drmulam  siue  corrigendo  siue  interpretando  libera- 
ilssent. 

Nec  dubito,  quin,  si  praeter  boiia  ui   rapta  nihil  voc  vi 
m  actio  continuisset,  simpliciter  uerba  hominibus.  ab- 
lATis  coAcnsuB  0  formula  eiecturi  fuissent. 

Sed  ad  hoc  puto  impedimento  fuisse  damnum  illud, 
|iiod  e  legis  At/uUiae  genere  actioni  inerat,  adeoque 
ade  a  prima  actionis  origine  primum  in  formula  locum 
^btinebat^). 

Quippe  liac  parte  neque  communis  quaedam  ratio 
leque  illius  aetatis  opinio  tullt,  ut  seueriori  iudicio  ad 
lersequcnda  ea,  quae  ui^  quam  ad  ea,  quac  clam 
^esta  essent,  opus  esse  uideretur.  Quum  enlm  in  oc- 
idendOy  uultierando^  urendo^  rumpendoy  frangetido^ 
n  omni  denique  legis    AquUiae  genere,  semper  uis 


CtttB. 


8)  p.  569.  9)  Gonf.  tup.  p.  579. 


i 


ctam. 


600      Cap.  L    De  iure  caussae  Tuttianae. 

vee.  vi«ie.  quaedaiD  Qonge  aliter  atque  In  furtU)  inesaet^^,  qiuua- 
qaam  in  hisce  quoque  damnis  cogitatione  quldem  dis- 
cerni  potest  quod  ui  {iiuigtii  quodammodo)  et  quod 
clam  fit^^]:  utique  ea  dlstinctio  minus  idonea  uisa  est, 
in  quo  quasi  fundamento  tota  ratio  iilius  iudicU  con- 
stitueretur. 

Satfus  igitnr  duxerunt,  hac  parte  hmilbies  armatei 
coactosue  in  formula  retinere;  quinetiam  quod  homini- 
bus  armatis  coactisue  damnum  esset  datum,  inter  legU 
AquUiae  delicta  adeo  insigne  coepit  existimari,  ut  tufli 
quoque,  quum  clam  factum  esset,  duriori  illa  propositi 
indicii  poena  dignum  uideretur.  ^') 

Sic  mutatis  temporibus  noua  iudicii  ntiUtas  in  eo 
cemebatur,  ut  perseqnendis  e  furtorum  genere  ilsy 
quae  ui  duntaxat ,  e  damnis  ad  legem  AyuUtam  per- 
tifiefitibus  uero  iis,  quae  hamintbus  armalis  eoaetisue 
commissa  essent,  accommodaretur ;  et  qnae  commonis 
primitus  fuerat  ac  duplex  tam  in  damno  dato  quam 
in  bofiis  raptis  condicio  ^) ,  quum  in  ui  tum  In  homi^ 
fiibus  armatis  coactisue  posita,  ea  iam  ita  dirimebatar 
ac  diuldebatur,  ut  tHs  in  rapbia  solum,  in  dammo  au- 
tem  homines  armati  coactiue  exigerentur. 

Quod  ut  etiam  Edicto  et  agendi  formula  recte  in- 
dicaretur,  necessarium  sane  fuit  uim  a  damfio  seirni- 


10}  L.  51.  pr.  Ad  leg.  Aquil.  abuisset;  tractaaldellcetlnterpre- 

(iulianus,)  «...  Occldisse  dicitur  « tatione  uocls  a  cciedendo  ti  > 

«uulgo  quidem,  qul  mortis  caus-  itcaede»  rel. 

«  um  quolibeimodo  praebuit :  sed  11)  L.  2.  $.  9.  h*  t.  (sup.  p.547. 

« lege  Aqullia  i»  demum  tenerl  not.  11.) 

«uisus  est,    qul   adhibita  ui  et  12)  Yide  flupra  p.  547. 

«  quasi  manu  caussam  mortls  prae-  13)  Yide  supra  p.  576.  »e(i- 


g.  4.  Peaetianishireetfamiula. —  Progreesio.  601 

gere^  rapbmm  ab  hombMus  armatts   coaetiiue ^^) :  yoc  vi 
idque  (kcillinie  cessit. 

Nam  qemn  nemini  profecto  dubium  esset,  quin  uit 
ipsi  netbojrapere  ctiam  tacite  inesset^O?  niliii  obstitit, 
qoin  hoc  nocabulum  ui  ex  Edicto  fonnulaque  prorsua 
eiiceretur. 

Rursus  in  homifmm  armatorum  coactorum/ae  men- 
tione,  quae  uerborum  collocatione  damno  proxime  con- 
iuncta  erat,  nil  aliud  opus  fuit,  nisi  ut  particula  qua- 
dam  Inserta  transpositaue  aut  quocunque  modo,  for- 
tasae  etiam  mera  interpretatione ,  a  uersiculo  de  6onif 
raptii  concepto  segregaretur  ac  damm  dato  applica- 
retor.  Ut  ecce  quae  antea  fuisset  Edicti  formula  fere 
talis: 

Sl  CUI  OOLO  MA|«0  Ul  HOMINIBUS  ARMATIS  COACTISUS 
DAMNl    QUID    FACTUM   BONAUE  BAPTA  SSSB  OICBNTUB: 

DT  EUM  rel. 
tanc  fortasse  sic  mutata  est: 

Sl  OUI  OOLO  MALO  HOMINIBUS  ARMATIS  COACTISUB 
DAMNl  QUID  FACTUM  ESSB  OICETUB,    SIUE   CUIUS  BONA 

iLkPTA  BSSE  oicentub:  in  eum  rel. 
Sed  In  actione  antea  sic  fere  concepta: 

QUANTAE  PBCUNIAE  PABET  DOLO  BIALO  NUMEBH  IfB- 
GIDll  UI  HOMINIBUS  ARMATIS  COACTISUB  DAMNUM  FA- 
CTUM  BONAUE  BAPTA  ES8E  AULO  AGEBIO ,  OUNTAXAT  rel. 

uidendum^  ne  eiectum  tunc  fuerit  uoc.  ui,  praetefea 
nihil  nouatum.^^) 

14)  L.  196.  8-  3.  De  V.  8.  (sup.  16}   Ambigui    uitandi     eautst 

p.  558.  not.  3,}  coniecerii  aliquis :    damihtm  ho- 

15}   Vide  flup.  p.  559.   ibique  mihibus  AmMATis  goagtuub  fa- 

not.  4.  GTUM.    8ed  si  lurisconiultorum 


602      Cap.  1.    De  iure  caussae  TuUUmae. 


Bacctam  ▼«)«. 
AraatMve. 


Sannia 


▲etionU  ius. 


Quemadmoduni  denique  potuerit  tam  ex  edicendi 
quam  ex  agendi  formula  eiici  etiam  uoc  auiatis-iji, 
aupra  retulimua.  ^O 

Itaque,  ut  In  pauca  conferam,  quae  de  a^endi  for- 
mula  adliuc  disputata  sunt,  talem  fere  mutationum  se- 
riem  haec  aetlo  a  M.  LuctiUo  inde  usque  ad  illnd  ten- 
pus,  quo  annuis  Praetorum  Edictis  stabilis  quaedaa 
Edicti  forma  successit,  subiisse  uidetur: 

l^  Adiecta  uerba  bonauk  bapta. 

2^  Detracta  rAMiLiAS  mentio. 

3^  Eiectum  uoc.  vi. 

4^;  Eiecta  uerba  armatis-ub. 

Sed  haec  de  formulis.  De  Ipso  autem  actfonis  iare 
illud  addam,  non  prius  uideri  hoc  iudlcium  famoium 
fuisse,  quam  furti  ratio  prae  damtw  praeualere  coe- 
pisset.  Certe  famosum  esse  non  potult,  quamdln  non- 
nisi  familiae  nomine  proposltum  esset;  nam  f^ominia 
affici  qui  alieno  tiomine  quauis  actione  condemnetor, 
qec  rationem  habet  neque  exemplum  ^^).  Neue  te  prae- 


disceptationem  ac  dissensionein 
(conf.  sup.  p.557.  seqq.)  conside- 
res,  tum  si  quae  in  fine  huius 
gphi  dicentur,  respicias,  utique 
in  eruenda  illa  agendi  rormula  ei, 
qui,  quod  uerisimile  est,  sequa- 
tur,  non  tantopere  uitandum  esse 
amblguum ,  eilstimabis. 

17)  p.  564.  seq. 

18)  L.  1.  De  his  qui  not.  tnfa. 
«...  Qui  furti ,  ui  b.  r. ,  iniuria- 
«  rum ,  de  dolo  malo  ei  fraude  suo 
«  nomine  damnatus  pactusue  erit. » 
L.  4.  S-  5-  eod.  (8Up.p.556.not.35.) 


Conf.  L.  14.  eod.  Zimmem,  Nox- 
Kl.  p.  121.  seqq.  —  ADimaduer- 
tendum  denique  est,  pro  Bdicti 
uerbis  suo  ifOMiNB  io  lege  lulia 
municipali  haberi  {furti)  quod  ipsi 
FBCERiT.  Qua  de  re  conf.  Dirk- 
smium  Obss.  ad  Tab.  Ueracl.  P. 
II.  p.  72.  p.77.  p.  79.  seq.  —  Pe 
ipsa  quaestione,  famosum  ftaerli 
primis  illis  temporibus  proposi' 
tum  iudictum  Decne ,  uidesis 
liutchkium  ad  g.  5.  h,  or.,  1. 1.  p. 
104. 


g.  4.  Dedctumisiureetformula.  —  Prqgressio.  603 


tereat ,  in  lege  luHa  municipaU  nondum  hoc  iudieium  AaioBU  i». 
fafiter  famosa  enumerari.  ^^) 

Caeternm  admoMndi  snmus,  neque  certa  quadam 
lege  aut  Senatusconsulto  id  ius  correctum  finitumque 
esse,  et  maiorem  sane  lurtsconsultorum  in  lllustrando 
emendandoque  huius  actionis  ture  ac  ratione  quam 
Praetorum  in  corrigendo  Edlcto  agendique  formtUa 
indnstriam  fuisse. 

Atque  haec  profecto  caussa  fult,  cur  progressio 
ma,  quam  certls  quasi  lineamentis  adumbrare  conati 
snmus,  non  sine  magnis  contentionibus  ac  multiplici 
fluctuatione  fieret,  atque  post  finitam  quoque  hfi  per- 
petnumque  constitutam  Edicti  formam  in  nouo  hoc  iure 
multae  magnaeque  uarietates  remanerent,  nec  quid- 
quam  paene  firmum  ac  durabile,  et  a  nouis  tentamini- 
bu8  uacuum  esset:  sicut  exemplls  illis,  quae,  in  parua 
qnidem  fhigmentorum  copia,  ex  Ulpiani  aliorumque 
Inrisconsultorum  libris  a  principio  protulimus^),  ma- 
idfestissime  declaratur. 


19)  Gonf.  Dirfaefi.  I.  1.  p.  72. 
p.  81.  seq.  Sekrader.  ad  g.  2.  I. 
De  poe.  tem.  litig. 

ao)  Yide  sop.  p.  557.  seqq.,  ubi 


etiam  nouonim,  quae  dico,  ten- 
taminum  praeclaram  lltud  exem- 
plum ,  in  L.  2.  $•  7.  h.  t.  obuium, 
inuenies. 


S.  5. 
De  ArgumetUo  arattotHs. 

Mancam  mutilamque  accepimas  proposltam  oratlo- 
nem,  non  solnm  qoa  parte  ratloelnatlo  et  confimiatio 
continetur,  sed  etlam  In  narratione. 

Itaque  quod  In  caeteris  oratlonibus  moris  magis  ac 
consuetudinis  quam  altioris,  ut  dlcunt,  indaginis  esse 
solet,  uldellcet  ut  rem,  quomodo  gesta  sit,  breui  quo- 
dam  argumento  doceamus ;  hoc  loco  summam  Imbet 
difficultatem ,  neque  e  tiarratiotiU  firagmentls  nisl  ad- 
hibita  coniectura  ac  diuinandi  quadam  arte  confici  pot- 
est 
uwdiUM.  Hoc  autem  officio  Huschktugy  meritissimus  huios 
orationis  editor  et  commentator,  ita  functus  est*),  ut 
llbenter  fatear,  me,  quodaddapi,  nihil,  quae  reprehen- 
dam  aut  conigam,  nonnisl  pauca  quaedam  habere. 

Quod  quum  ita  sit,  ratissimum  duco,  ipsum  quod 
y.  D.  composuit,  argumentum  (typorum  forma  dlstin- 
ctis,  quae  dubitandi  materlam  praebere  uidentur)  In 
medium  proferre,  tum,  quantum  opus  erit,  de  meo 
adiicere. 

« M.  Tullius  habebat  in  agro  Thurbio  fundum  a  pa- 
tre  sibi  relictum,  cui  erat  adfinis  alla  possessione  C 
Claudius  senator.    Et  quamdiu  hic  quidem  uicinum  fon- 

1)  1. 1.  p.  94—07. 


g.  6.    De  Argumento  oratianis.        605 

dom  poflsidebat,  nnlla  de  finibiis  aiprorum  controuersla  BMdikhtfL 
energebat.  Postea  uero  fandom  saom  nendidlt  P.  Fa- 
Uo^  Bordido  homlni,  qui  pecuniam  in  Ada  etMacedo- 
nia  neacio  quomodo  quaesitam  in  fundo  tuto  ponere 
properabat.  Emit  autem  homo  non  minus  stultus  quam 
ananis  tam  insanis  pretiis,  ut  pecuniam  potius  abie- 
dsse  quam  posuisse  dicl  posset.  Quod  ut  ipse  sensit, 
drcumspicere  coepit,  quemadmodum  damnum  suum  re- 
pararet.  Et  primum  quidem  totius  negotii  eum  poeni- 
tebat;  fundum  ergo  iterum  proscripslt,  emptnm  autem 
enm  habebat  cum  Acerronio  qnodam,  honesto,  ut  ui- 
detur,  uiro.  Cum  igitur  nemo  ad  emptionem  accede- 
rety  huic  socio  suo,  ut,  eodem  sine  dubio  aut  maiori 
qnam  quo  ipse  emerat  pretio,  fundum  redimeret,  per- 
suasit.  Persuasit  autem  eo  facilius  improbus  homo, 
quod  In  tabella  proscriptionis  alliciendorum  emptorum 
eauflsa  maiorem  fundl  modnm,  quam  reuera  ipsius  erat, 
et  nenalem  designauerat,  inclusa  scilicet  centuria  qua- 
dam  Popiiiiana  uei  PopuUana,  quae  portio  erat  fnndi 
Tnlllani,  sed  ita  sita,  ut  inscio  ad  suum  fundum  per- 
tinere  uideretur.  Haec  flraus  in  proscribendo  fundo 
admissa  Tuliio  a  procuratore  suo  mature  Romam  nun- 
tiatar.  AppeUat  Acerronium^  ibidem  tufie  ageiUem» 
(Nam  Fabius  in  uilla  uersabaturO  I9  a  socio  se  frau^ 
datum  iie  somniam  quidem^  tune  sane  adrogaiUer^ 
guod  commodum  fuit  ^  respondU.  At  fines  Fabius 
aaetor  Acerronio  nondum  demonstrauerat*  MitUt  igU 
tar  ad  procuratorem  litteras  et  ad  ulliicum  Tullius, 
eaaerent  a  fhiudibus  Fabii,  et,  si  fieri  posset,  cura- 
rent,  ne  nisi  se  praesentlbus  Fabius  fines  demonstra- 
ret.     Hulc  domini   uoluntati  obtemperantes  petunt   a 


606       Cap.  1.    De  iure  caussae  TuUianae. 

Hndikhtt.    FabiO)  Qt  se,  cum  fines  ostensoros  esset,  adoocaret. 
Ille  se  faetarnm  negauit:  illis  absentibus  fines  demoa- 
stranit.    Neque  tamen  banc  centuriam  Populianaai  n» 
cuam  tradidit ;  nam  cum  serui  M.  Tuiili  tum ,  cum  fines 
demonstrarentur  et  traditio  perficeretur,  eam  tenerent, 
ingredientes  facile  repuierunt.  Et  AcerrofiiUu  qutdemy 
quomodo  potuit^  se  de  tota  re  excusauit;  mox  enltm 
socii  fraudes  perspexU;  multumqtie  postea  sibi  yra^ 
tutatus  est ,  ubi  ex  fiegotio   cum   homb^  eiusmodi 
gesto  semiustulatus  effugU.    Fabios  uero  emptorl  de 
auctorilate  obligatus  et  acerbe  ferens,  quod  artes  snae 
sibi  tam  male  cessissent,   dolo  uim  addere  TuUioque 
ulndicandi   sui   gratia   insignem   calamitatem  infligere 
constituit.     Adducit  igitur  In  saltum  bomines  electos 
maxlmis  uiribus,  armis  Instruit,  omnique  uiolentiae  ge- 
neri  adsuefkcit;   caeterum  odium  occulens,  opportuni- 
tates  nocendi  captaturus.  Interlm  etiam  Tulliiis  In  Thu- 
rihum  uenit,  sed  palam  non  clam  profectus,  ut  appa- 
reat,  non  insidiarum  et  rixarum  caussa^   sed  ut  suuni 
defenderet  a  uicini  iniuriis,   a  quo  qualia  exspectari 
deberent,  res  nuper  gesta  ostendebat,  in  fundum  suud 
se  contulisse.    Quo  comperto  Fabius  fraudes  suas  prae- 
uentas  iam   intelligens,    occasionem  non  opperiri  sed 
ipsum  sibi  facere  uique  aperta  aduersus  Tuliium  agere 
statuit.    Cum   igitur  quodam  die  seruum  M.  Tullii  in 
Populiana  centuria  animaduerteret,  quid  ei  in  suo  es- 
set  negotii,  compellat.    Servus,  si  quid  uellet  discep- 
tare,  dominum  adiret,  respondet.    Proficiscitur  Igliur 
cum  Acerronio  (nam  is  quoque  ibi  tum  erat)  ad  Tni- 
lii  uillam  Fabius;    rem  exponit,  Tullium  suum  tenere 
uociferatur,  id  se  uindicaturum  iactat,  appellat,  ut  aat 


g.  6.    De  Argumento  oratiams.  sor 

ipse  Talliiiin  deduceret,  aut  ab  eo  deduceretur.  Tul-  Haadiicfu 
lios  se  deducturum  dlcit:  aadimonium  Fablo  Romam 
proiiissurum.  Manet  in  ea  condicione  TuIIius.  Disce- 
dltor.  Verum  enim  uero  uim  istam  ima^nariam  iuris 
ciuilis  praeuenit  Fabius  solida  ui  armisque.  Proxima 
elllni  nocte,  iam  fere  lux  cum  appropinquaret ,  ueniunt 
in  aedificium,  quod  erat  In  centuria  Popullana,  serui 
P.  Fabii,  introitum  sibi  ui  manuque  aperiunt,  bomines 
ma^i  pretii  M.  Tullii  adoriuntur,  caedem  atrocem  fti* 
ciunt,  tectum  ulllamque  disturbant.  Nunciatur  res  M. 
Tullio,  qui  confestim  post  patratum  faclnus,  ut  testa- 
tum  fieret,  ad  amicos  mittlt,  iudiciumque  id,  in  quo 
Cicero  hanc  orationem  habuit,  praeparat* 

lam  prlmo  loco ,  ut  ab  eo ,  quod  leuius  est ,  inci-  Dabicatio 
piam,  nondum  mihi  expeditum  est,  quod  Ttdlim  dici- 
tnr  Romae  Acerronium  appellasse,  hic  autem  adro- 
ganter  respondlsse.  Nam  parum  credibile  mihi  nidetur, 
Acerronium,  quum  fundum  a  Fabio  emeret,  Romae^ 
neqoe  una  cum  hoc  in  Thurino  fuisse. 

Quid  igitur?  num  forte  AcerroniuSy  a  procuratore 
Tnllii  de  falso  agri  modo  proscripto  admonitus,  Fa- 
Hum  appellauit?  hic  autem,  quum  ulri  probi  et  hone- 
stt  personam  ageret,  indlgnabunde  respoudit  emptori 
fidem  suam  in  discrimen  uocanti?  Quo  pacto  uerba 
illa,  quae  inter  $.  16.  et  §.  17.')  perierunt,  tall  fere 
aententia  fuissent: 

9)  In  Godice  (Ambrofllano)  baee  «socio  Cn.  Acerronio  uiro  op  — 

legoDtnr:  « Ac  primam  qnod  eum  (Desunt    undecfm    uersiculi)  — 

«negoUI  totius  et  emptionis  suae  «S*  i7-  •  •  •  modum  proscripsisse. 

« poenitebat ,  fundum  proscripsit ;  «Hominem  appellat.     Iste  sane 

«eamautememptumbabebatcum  «adroganter,    quod   commodum 


608       Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 


Hudikiva. 
Dukttalioprt- 


DubHalio  al- 
Ur*. 


f  •  •  •  Cn.  Acerronio,  ulro  optimo;  cut  faeUe  per" 

•  suasUy  ut  fwidum  tom  communem  emeret.  Quod 
«  ut  campertum  estj  admonetur  a  procuratore  TuU 
« lU  Acerrmius ,  uetidUarem  agri  falsum  madui 
« proscripsisse. 

Sed  haec  incertiora  snnt^)  ac  propter  Ula  potfaiit 
mum,  qnae  sequuntur,  a  me  ailata. 

Quippe  in  ArgumetUOy  quod  exiiibui,  paulio  infe- 
rius  iiaec  liabentur,  quae  suo  ioco,  sicut  conuenerat, 
litteris  inciinatis  curaui  ut  conspicua  essent: 

•  Et  Acerronius  quidem^  quomodo  potuUj  se  de 
ntota  re  excusaulU;  mox  enim  socU  fraudes  per» 

•  spexity   muUumque  postea  sibi  gratulattis  estj 


«  fait,  respondit.  Nequedum  finei 
«auctor  demonstrauerat.  MitUt 
«ad  proeuratorem  litteras  et  ad 
«  Qillieum  TuUius  —  (Desunt  de- 
cem  uerflculi)  —  «facturum  ne- 
«  gauit ;  illis  absentibus  fines  Acer- 
«ronio  demonstrauit :  neque  ta- 
«  men  banc  centuriam  Populianam 
«uacuam  tradidit.» 

3)  E  multis ,  quae  in  utramque 
partem  disputari  potuerint,  pauca 
attlngam :  Quid  est  quod  in  ora- 
tione  sequitur,  Nequedum  fines 
auctor  demonttrauercU  f  Num  for- 
te  (sic  aliquando  mecum  cogi- 
taui)  blsce  uerbis  inest  (obserua 
coniunctiuam  particulam  neque), 
tanto  facilius  Fabio  fuisse  ,  quasi 
cum  indignatione  et  stomacho  em- 
ptorem  percontantem  repellere, 
quo  fines  nondum  demonstrasset, 
ac  propterea  in  aperia  fraude  non 
deprehenderetur,  siue  uera  essent 


siue  (iilsa ,  quae  emptorl  allataii- 
terpellandl  oceasloDem  praebnif- 
lent?  Sed  fateor»  araptam  esw 
dubitandi  materiam  *  ne  ad  se 
quentla  potius  ("«  Mittit  ad  proes- 
ratorem»  rel.)  illud  spectet.  —  B 
diuerso  non  multum  obstabitt 
quod  in  proposita  coniectura  oe^ 
ba  iite  et  auctor  eandem  pe^ 
f  onam  demonstrant,  uox  iste  ao- 
tem  per  se  Fabio  magls  qnan 
Acerronio  conuenit.  Non  sioe 
caussa  denique  deslderabitur  fo^ 
tasse  sententia  illa ,  quam  Hiife^ 
kii  supplementum  habet ,  nostmn 
non  babet,  uidellcet  ftaudem  ^ 
proscribendo  fundo  TuUio  a  pr«- 
euratore  Romam  esse  nitntiata^f 
sed  parum  sciri  potest ,  num  forte 
alio  modo  siue  in  bae  sine  ia  pr^ 
xima  lacuna  el  rei  consoltov 
fuerit. 


g.  6.   De  Argumento  aratianis.  609 

«tiM  ex  ttegotio  cum  homitie  eitumodi  gesto  «emu-  i^biuti*  mu 
•sttiattu  effugU.* 

lam  haec  an  uera  sint,  omne  iadieium  uertitur  in 
oonieclura,  quae  tam  de  uerbiti  quam  de  sententia 
$phi  18,  miaere  mutilatae,  capietur.  Qui  uersiculus^) 
m  Codice  Ambrosiano  (nam  in  Taurinensi  non  extat) 
aic  legitur: 

f  Acerroniua  quo|modo  potuit  |  sedetorareex  | 

t I  mine  eiusmodi  |  semustilatus  |  effugit.  |  Ad- 

«dncit  iste  injterea  In  saitum  |  homines  elec|tos  ma- 

«ximis  ani|mis  et  uiribus,  |  et  Is  arma,  quae|cuique 

«Aabi|lia   C^^bitalia)  atque  apta  essent,    comparat: 

«prorsus  ut  quiuis  intellegeret ,  non  eosadrem  ru- 

«sticam,  uerum  ad  caedem  ac  pugnam  comparari<* 

Ubi  lacunam  indicaui,  reliqua  pars  folii,  quae  circiter 

imdecim  uersus,  undenarum  ferme  litterarum,  continuit, 

desecta  est.O 

Quid  ergo  est?  Niebuhrius  e  notis  sedetobarekx, 
Qna  tantum  littera  mutata,  caeteris  in  fine  adiectis, 
elTecit  se  de  tota  re  exccjsajbat  ,  eamque  coniecturam, 
ualde  prima  quidem  facie  probabilem,  caeteri,  uereor 
ne  nimis  confidenter,  receperunt;  nec  quidquam  aliud 
deinceps  egerunt,  nisi  ut  in  supplendis  reliquis  unde- 
clm  uersiculis  ea  dluinando  assequerentur,  quae  cum 
initialibus  proximi  folii  iitteris,  uocabulis  et  sententia 
C^mtne  eiusmodi  semustilatus  effugit^^  aptissime  con- 
iiingerentur  atque  continuarentur.  ^) 

4)  GontiDiio  exeipit  oerba  illtr  «  modo  potoit ,  se  de  tota  re  ei- 

^«ae  soperiui  in  nota  2  extiibai.  <cii<au{(,   ctim   primum  poiuU ; 

5}  Videfllfl  Ed.  Peyroni  p.  46.  <  Fabio  autcm  statim  rmuntiauit 

0}  Beierus:   «Acerrontus  quo-  •(maluitwimreiquamexiituma' 

im,  Uh.  lU.  39 


DubiUtio  al- 
tera. 


610     Cap.  L    De  iure  caussae 

Qaa  ratione  placuit  C^t  in  Argnmento  Huschkti 
inuenimus3 ,  talem  fere  Clceronis  hac  parte  aensum  ora- 
tlonemque  fuisse: 

Intelllgere  coepisse  Acerronium ,  decipi  se  a  Fabio, 
contra  uere  se  a  Tullio  dc  agrl  finibus  esse  edoctum; 
propterea  poenituisse  eum  quum  adroganter  anteliae 
recepti  TuIIii  tum  uel  maxime  totius  emptionis ;  duplici 
illa  poenitentia  actum  Acerronium  primo  se  apnd  Tul- 
linm  de  tota  illa  re  comiter  excusauisse  offensionemque 
deprecatum  esse,  deindeFabio  emptionem  renunciasse, 
ac  pecuniaria  quadam  iactura  ultro  in  se  suscepta  toto 
negotlo  sese  exsoluisse  ae  liberauisse.  Sic  euenisse, 
ut  neque  incolumis,  neque  tamen  plane  perditus  inde 
euaderet,  sed  modico  detrimento  affectus,  h.  e.  «ffnti- 
stUattu. 

Atquin  huic  coniecturae  et  interpretationi  non  pauca 
uidentur  obstare. 

Primo  loco,  ut  antea  monui,  minime  constat,  in  d. 


ittionU  faeere  iaeturam),  atque 
a«x  soeietate  cum  homine  eiui- 
omodi  semustilatus  effugit.»  — 
Hutchkius :  «Ac.  q.  p.  s.  de  to(a 
«  re  ticusauit  apud  Tullium ;  cum 
^Fabio  autem  tocio  suo  ac  uen- 
oditore  rerum  ad  se  non  perti- 
finentium  quid  egerit^  non  com- 
•peri;  certe  uehementer  gratulari 
0  sibi  poteit ,  si  ex  negotio  cum 
ahomlnt  eiusmodi  semustulatus 
«effugit.»  —  Ante  Maius  tt. 
9sedet  orarei>  retlnuerat,  qunm 
moneret:  «Fuit  autem  sedere 
«non  raro  apud  Latinus  uerbum 
«fupplicantium.»    »    Ad     quae 


Heinrtehius :  «  Sane  sedere  apod 
«Laiinos  multorum  est,  ut  cuo- 
«  ctantium  et  eispectantium ,  ot 
«iudicantium  et  eqqitantiom, 
« etiam  uincentium  ( ei  uetere 
« prouerbio ,  Romanus  sedendo 
«uincli)  et  si  quid  aliud  facieo- 
otium.  Tamen  noster  uir  optimui 
«  nonnisi  uitio  hie  sedet ,  et,  dom 
«iniegra  erat  huius  locl  oralio. 
<  nunc  misere  lacerata,  nlsi  omoit 
«me  fallunt,  possedit.n  —  De 
syilabis  «  mine  »  ilfattts  coniecerti 
«aj/mioe»,  Heinrichius  Mex  dit- 
«  crimine  ». 


un. 


S*  S.    De  Argumento  orationie.         611 

$•  17.  Acerroniiim  dici  appellatum  esse  a  Tullio.  Qai  Dubiutio  •!• 
etlamsi  dlceretur,  haudquaquam  apparet,  paullo  postea, 
qiium  fines  modo  essent  demonstrati,  de  fraude  iniu- 
riaue  Fabii  ei  fuisse  persuasum,  nedum  ab  emptione 
eiim  recessisse.  Nam  postea  quoque  Cconf.  §.  20.^)]) 
Fabio  adfuit,  quum  Is  iuris  sui  uindicandi  caussa  Tul- 
linffl  conueniret,  nec  certa  siue  hoc  slue  alio  loco  caussa 
ulla  apparet,  cur  a  totonegotio  subito  resiluerit,  quum 
praeaertim  uix  dubium  sit,  quin  fines  el  ex  sententia  sint 
aFabio  demonstrati,  comprehensa  nimirum  non  exclusa 
centuria  Populiana');  traditio  autem,  si  tamen  oratori 
credendum  est  negantl,  hanc  centuriam  uacuam  tradi- 
tam  esaCy  sic  uideatur  processisse,  ut  aut  celaret  empto-> 
rem  de  aliena  possessione  controuerslaque  inde  oriunda 
uenditor,  aut  de  iure  suo  calumniaque  Tullii  conuinreret, 
ac  tutum  bonoque  animo  esse  iuberet  auctorls  fide ,  suo 
periculo  rem  strenue  facilique  negotlo  defensuri. 

Quominus  denique  Acerronium  apud  Tullium  pute-* 
mu8  se  excusauisse,  illa  quoque  ratio  facit,  quod,  nlsi 
omnem  rei  gestae  ordinem  orator  narratione  sua  tur- 
bauit,  Acerronius  hoc  tempore,  quo  fines  sunt  demon- 
strati,  nuUo  dubio  una  curo  Fabio  in  Thurino  in  re 
praesenti  uersabatur,  Tullius  uero  etlamdum  Romae 
erat,  quippe  qui,  quum  modo  antea  ad  procuratorem 
in  Thurinum  lilteras  misisset  (§.  17.)  ^),  postea  demum, 
multis  interiectis,  in  Thurinum  uenisse  dicatur^^). 

7}  «Rogat  Fabius  Acerroniain,  « tamen  hane  centuriam  Populia- 

«nam  ibi  tum   erat,   ut  secum  «nam  uacuam  tradidit.a 

«simul  ueniat  ad  Tuliium.  Yeni-  9)  Yide  aupra  not.  2. 

«tur.»  rel.  10)  $.19.    «...  agros,  uias 

8)  g.  17.  «lilis  absentibus  fines  <  denique  infeitas  habebant.   Ye- 

«  AeerroDio  demonitrauit ;  neqae  «  nit  in  Th jrinum  interea  TuUius. » 


612      Cap.  I.    De  iure  caussae  TuUianae. 


Lhibitatio  aU 
ter«. 


Videndamque  imprimis  illud  est.  Parum  credibile, 
nedum  certum  esse  mihi  uidetur,  quod  pro  explorato 
tamen  slbi  assumunt,  prima  sequentis  folii  uerba  C«-inine 
eiusmodl  semustilatus  effugit*3  cum  prineipio  §plii  18. 
(«Acerronius  quomodo  potuit  sedetorareex  .  •  «0  A<ico 
intime  cohaerere,  ut  Initlum  boc,  illa  exitum  eiusden 
rei  gestae,  uidelicet  dissolutae  emptionis,  contineant 
Mitto  poscere  exempla  dictionls  •semustilatum  effugert* 
pro  '^ambustum  euadere^  discedere*  ").  Sed  boc  ne- 
minem  praeterire  debet,  Infra,  §.  54.,  Fabium  introdud 
querentem,  seruum  suum  non  comparere,  casam  suao 
a  TuIIii  hominibus  Incensam  esse.  Qua  de  re  uerba  se 
fecisse  diserte  Cicero  ibidem  pronunciat.  Ubinam  fecit? 
equidem  cum  Huschkio  quaero.  Qui  quum  admittat,  in 
liac  fortasse  lacuna  §phi  18.  de  ea  re  Ciceronem  egisse, 
magis  tamen  putet  inter  §§.  52.  et  53.,  concedat  deni- 
que,  haud  absurde  aliquem  suspicaturum  esse,  saepins 
de  illo  faeto  oratorcm  dixisse:  mihi  uero  tam  grauis 
uidetur  illa  pars  rei  gestae  fuisse,  ut,  ubicunque  prae- 
terea  mentio  eius   recurreret  ^^),  tamen  in  narratione, 


It)  Germ.:  mil  einem  blauen 
Auge  davon  kommen.  —  Noli  mihi 
afferre  Liu.  XXII,  40.  («Se  po- 
«pulare  inceDdium  priore  con- 
«8u(atu  temiuitum  effugitse»)  et 
similia,  ubi  propter  adiunclam 
uocem  nincendiumo  uelutl  trans- 
latus  est  iropus  a  uoc.  vtemiuttut» 
atque  alienaius. 

12)  Obiter  admonebo,  spatium 
illud  ,  quod  est  Inter  §£.  52.  53., 
minus  Idoneum  uideri,  In  quo 
Inter    caetera ,   nedum  solo ,    ea 


disceptatio  collocetur.  Nam  certo 
quodam  ordine  progreditur  orttio 
In  refellendis  aduersaril  argumeo- 
tis ,  eo  fortasse  etiam  magis,  quod 
hic  temere  omnia  disiecisse  ac 
permisculsse  dicltur  (conf.  £.  35' 
cum  S-  6.).  Itaque  prlmo  Ioc0 
docetur,  quaeri  noo  oporterei 
iniuria  occisi  essent  homlnes  ne^ 
ne  (S§*  38—46.),  secundo,  bo' 
minem,  nisl  ob  caussam  certi 
lega  exceptam ,  lure  occidi  bud' 
quam  posse,  elosmodl  uero  cioi* 


S»  S.  '  De  Argumento  arationis.  613 


tcra. 


quum  praesertim  altera  caussae  actio  esset ,  nullo  pacto7>«b^*«t'o  »i- 
potiiisset  silentio  praeteriri.  IMus  arbitror.  Vix  potuit 
orator,  quum  primum  eam  rem  in  narratione  attingeret, 
paucis  uerbls  eam  absoluere  et  dimitlere.  Etenlm  non 
solum  quo  iure  esset  censenda,  sed  de  Ipso  facto  con- 
trouersiam  fuisse  docerour'^),  nec  tamen  ita,  ut  rem 
totam  Cicero  slmpliciter  Infitiaretur ,  sed  ut  aliter  atque 
aduersarius  narrasset,  commissaro  esse  contenderet:  ut 
ecce  nemo  sibi  persuadebit,  totum  tliud  incendium  aut 
Fabium  ementitum  esse,  aut  quasi  fictum  pernegasse 
Tullium;  ad  summum  hic  negauerit,  a  suis  incensam 
esse  casam,  diuersamque  Incendii  caussam  attulerit, 
simlliue  ratione  aduersarli  narrationem  uariauerit  op- 
pugnaueritque. 

Enimuero  si  ponamus,  fusius  oratorem  de  illo  facto 
in  re  narranda  disseruisse,  necessaria  ratione  eo  adi- 
gemuTy  ut  statuamus,  in  qua  uersamur  orationis  parte, 
ibi  praeter  undecim  uersiculos,  cultro  a  folio  desectos, 
integrum  etiam  folium,  unnm  pluraue,  desiderari,  quae 
hanc  narrationis  partem  continuerint.    Nam  quum  su- 


Fablo  Dulltm  nec  fuUse 
(88*  ^7— 52.),  nec  ruturaoi  fuUse 
(tertfo),  eilamsi  centuria  Pbpu- 
llana  aedificiumque ,  lo  quo  oc- 
cisia  est  facta ,  elus  esset  {§.  53.)t 
aut  Talliaoorum  fraude  lam  ser- 
lius  elus  disparulsset  quam  casa 
coDflagrasset  (g.  54.),  aut  ipse 
reuera  melulsset ,  ne  a  Tullii  fa* 
milia  oppugoaretur  (S.  55.).  Qua- 
mm  rerum  sl  consecutlo  conlun- 
ctf oqae  eoosideretur ,  nlx  dublta- 


bltur,  quln  totum  hoc  argumen- 
tum ,  quod  a  casa  iocensa  et  bo- 
mine  amisso  Fabius  petebat,  a 
Cieerone,  praeterquam  In  narra- 
tlone ,  in  b.  S*  ^^*  prlmum  sit 
prolatum,  nec  faclle  eritsluelnter 
SS.  52.  et  53.  siue  In  alia  parte 
coofirmatlonls  locum  Inuenlre,  lo 
quo  anterlor  quaedam  eiusdem 
rel  dlsceptatlo  apte  collocetur. 

13)   d.   g.  54.    «Ostendi  falsa 
esse.a 


Un, 


614      Cap.  L    De  iure  caussae  TtdUanae. 

Bvbiutio  iu  periores  quinque  huius  folii  defectus  omnes  denonun 
undenorumque  uersuum  sint,  praeter  illos  autem  nnlla 
in  narraiione  nec  praecedat  lacuna  nec  postea  sequa^ 
tur,  donec  in  §.22.  tota  narrailo  abrumpatur,  non  pot- 
est  incendio  illi  caeterisque  simul  gestis  alins  in  nar- 
ratione  locus  nisi  liaec  §.  18.,  de  qua  agitur,  assignari: 
certe  nemini  in  meniem  ueniet,  de  fine  illo  (§•  22.)  eo- 
giiare,  ubi  iamdudum  ad  ea  peruentum  est,  quae  ten- 
pore  posirema  fuerunt,  et  quae  e  rel  gestae  narratione 
nd  Ipsum  iudiciuni  caussaeque  disceptationem  traducere 
orationem  uidentur. 

Quibus  adhuc  disputatis  si  quld  uerl  inest,  neminen 
fugit,  nihil  egisse  eos,  qul  supplementum  undeeioi 
uersiculoruro  comparauerint ,  neque  in  excogitando  eo 
aliud  quidquam  egerint,  nisl  ut  haec  folia  Ambroslana 
tertium  et  quartum  siue  uerbls  siue  sententia  inter  se 
coniungerent  ac  contlnuarent. 

Simul  autem  uerborum  "^mine  eitismodi  semustilatus 
effagit^  noua  se  offert  ratio  interpretatioque,  ne  ipsa 
quidem  certa  sed  in  coniectura  magis  posita,  tamen 
haud  indigna,  quae  cum  superiori  illa  conferatur  et 
contendatur.  Nam  sic  existimo,  extrema  haec  esse 
uerba  illius  narrationis,  quam  de  casa  incensa  ac  de 
oroni  illo  TuUianorum  hominum  facto ,  infra  (§•  54.)  bre- 
uissime  commemorato,  caeteroquin  ignoto,  orator  pro- 
tulerat.  Utique  non  magis  erit  mirandum,  ex  i^icendio 
semustilatum  aliquem  effugisse  quam  ex  emptione  uel 
societate^  et  opiime  conuenit,  quod  exinde  continno 
subiicitur  narratio  eorum ,  quae  Fabius  parauerit ,  quae- 
que  familia  eius  ui  hominibus  armatis  coactlsque  per- 


t«ra. 


S*  S.    De  Argumento  orationis.         ^^^ 

petnmerit  ^^) ;  quippe  haec  facta  esse,  qainetiam  post  Dnkiutie  .i. 
casaip  illam  incensam  et  rel.  facta,  inter  litigatores 
conuenit^O;  al  illud  maxime  quaeritur,  an  aliqua  Tul- 
lianoram  cnlpa  antecesserit ,  propter  qnam  ulciscendae 
propellendaeue  inluriae  caussa,  denique  cum  excusa- 
tlone  quadam  siue  adeo  ex  iusta  caussa  facta  esse  ui- 
derentur:  tutissimum  igitur  in  re  narranda  Ciceronl  ac 
paene  necessarium  fuit,  prius  incendium  illud  et  similia 
ad  caussae  suae  utilitatem  cum  allqua  specie  ueri 
acGommodare,  slc  demum  ad  ipsum  Fabianae  familiae 
facinus,  de  quo  iudicium  erat  constltutum,  accedere. 

Haec  fere  Jiabui  de  orationis  argumento   quae  di- 
cerem. 

14}  88*  St.  22.«   qaibm  illa,      tumn)  habentar,   ueluti  praefi- 
qnae  io  88*  18—20.  (iude  a  uer-      UodIs  ioco  suDt. 
bif  liAddueit  Ut$  kaena  in  §01-  15)  8S«  !•  ^* 


$.6. 

DefeMio  in  partes  locogqiie  digesta- 


Oratioais 
•tnKtan. 


Orationis  propositae,  qnatenns  e  laceratis  reliqiiiis 
intelligi  potest,  talis  fere  stractara,  dispositio  ac  con- 
firmatio  fuisse  uidetur: 

Prooemii  (§§.  1—6.)  triplex  est  ar^mentnm  cum 
perpetua  commemoratione  prioris  actionfs;  nam  primo 
(§§.1.2.)  praedicat,  difficiliorem  slbi  quidem  defensio- 
nem,  faciliorem  autem  recuperatoribus  iudicationen  fore 
proptcrea,  quod  de  ipsa  re,  qua  de  agitur,  h.  e.  de 
atrocissima  caede,  quam  ut  testibus  planam  faceret, 
sola  antea  Tullii  cura  fuisset,  prima  actione  aduersarios 
confessus  sit,  eoque,  quia  infitiari  non  posset,  confugerit, 
ut  quod  improbum  utique  facinus  esset,  id  iure  factain 
esse  defenderet '). 

Secundo  (§§.  3—5.)  in  memoriam  reuocat,  priore 
caussae  actlone  se  Fabii  famae,  ut  in  pecuniaria  dis- 
ceptatione,  more  suo  benigne  pepercisse^  Quinctium  uero 


1]  *JvtI^£tov,  quo  orator  hoe 
loco  usus  est ,  partim  uerbis  par- 
tim  sensu  tale  fere  fuit :  Facile 
est,  contra  infitiaotem  dicere  pa- 
trono  bona  testium  copia  instructo, 
tamen  Ipsa  infitiaiio  etiam  in  aper- 
tissiroa  re  iudicautibus  moram 
quaodam  ac  religiooem  ioiicere 
solet.     E  contrario  «  quid  e$t  fa- 


tteilius,  quam  de  eo,  qui  confi- 
«fefur,  tudtcare  ?  mtAt  autem 
«  difficiU  esi ,  tatis  copiaee  de  eo 
«  dieere ,  quod  nec  atrocius  uirbii 
«  demonifrart  potett,  quam  re  tpia 
€ett,  neque  apertius  mea  oratUmt 
«  fieri ,  quam  ipsorum  confestio^ 
fnfaetum  est.9  —  Similis  quaedan 
prolasio  habetor  pro  Caee.  1,  '•S. 


S.  6.  Defensio  in  paries  locosque  digesta,    617 


•trvctarm. 


M.  Tulin  existimatfoneni  nehementer  et  improbe  laesisse;  oniiesM 
niinc  sibi  ac  patrono  suo  imputare  dcbere  Fabium,  sl 
in  hac  caussae  actione  Inuicem  dolori  M.  Tullii  potius 
et  ueritati  quam  famae  suae  consulatur. 

Tertio  (§.6.)  pelit  a  Quinctio,  ne,  ut  antea  fecerlt, 
dicendo  diem  absumat^). 

Post  illud  exordium  orator  quale  sitiudicium,  quod 
Metellus  Praetor  reddiderit,  e  formula  recltat  (§.  7.), 
ac  simul  communem  eius  iudicii  rationem  ac  caussas, 
propter  quas  aliquot  abhinc  annis  a  M.  Lucullo  Prae- 
tore  primum  sit  compositum  et  Edicto  promulgatum, 
exponit  (§§.  8-12.). 

Sequitur  narratio  (§§.  13—22.),  In  iine  manca,  tum 
partitio,  quam  praeter  pauca  eaque  incerta  fragmenta, 
a  Grammaticis  tradita,  totam  amisimus. 

Post  eam  lacunam  in  confirmationem  incidimus,  quae 
ita  reliqua  septem  folia  Taurlnensia  implet  (^nam  neque 
baee  eam  partem  excedunt,  et  Ambrosiana  adeo  citra 
eam  deficlunt),  ut  ab  initio  et  in  fine  manca  ac  tribus 
praeterea   defectibuii  (\nceTinm  quot  foliorum)  hiulca 


2)  De  huius  rei  more  et  iD- 
stttQto  nidesis ,  qaae  Hutchkiut 
•d  h.  J.  6.  dispatioit,  et  loca 
•b  eo  coilecta,  imprimis  pro  Quio- 
eUo  9.  JO.,  tum  Geliii  XVII.  2  , 
modo  semoueas  c.  39.  pro  Ciuen- 
tio»  ab  oraBi  ea  materia  alieDis- 
simum.  —  Conf.  Rein  R.  Pr.  R. 
p.  475.  6ei6  R.  Cr.  Proc  p.  147. 
ITalfer  R.  R.  G.  S*  695.  —  Slc 
de  ea  re  existlmo:  A  maioribus 
tiadltum  erat,  ut  uoo  die  caussa 
peragl ,  h.  e.  tam  orarl  quam  iu- 
dicart»  oporteret.    Itaque  sl  tem- 


pus  deficeret  siue  ad  peroraodum 
siue  ad  ludicandum,  baec  am- 
pliandi  caussa  fult :  ampliationem 
autem  propter  ipsam  illam  raUo- 
nem  semper  ooua  eaque  pleoa 
caussae  actio  necessario  sequeba- 
tur.  lllud  eitraordioarium  qul- 
dem  hac  Clceronis  aetate  fuit,  sed 
iure  tameo  fieri  potuit,  ut  di- 
cendl  tempus  a  Praeiore  praestl- 
tueretur.  Sed  de  hisce  rebut  omnl- 
bus,  ualde  caeteroquin  controuer- 
sls,  DOD  hulus  locl  est  copiosias 
dlfserere. 


618       Cap.  L   De  iure  caussae 
onuioms  existat,  adeoque  pamiri  sciri  possit,  utra  pars  maior  sit, 

•tmct«ra 

ea,  qua  utimur,  an  ea,  quae  interiit. 
coBirMiio.  E  quibus  coniirniationis  confutationisque  reilquiis 
(^§§.  24 — 55. —  Sunt,  ut  accuratius  definiam,  quatuor 
fragmenta  maiora,  tria,  e  Prisciano,  Rufinianoet  Quin- 
ctiliano  acquisita  minora)  haec  argumenta  seu  locos  dl- 
gnoscere  licet. 
pri.  Primum  contra  illud  Cicero  pugnat,  quod  Quincthui, 
quum  fateretur  quidem  de  hominibus  a  Fabii  famllla  oe- 
cisls  damnoque  ui  hominibus  armatis  coactlsque  dato,  ne- 
j^ault  tamen,  dolo  malo  haec  commissa  esse.  Qua  de  re  in 
hunc  fere  modum  orator  noster  disserit :  Sl  qua  familii 
ul  hominibus  armatis  coactisue  ipsa  damnum  dedit,  non 
potest  dolo  malo  carere,  nam  quocunque  caeteroqniii 
consilio  fuerit,  in  eo  ipso  dolus  malus  Inest,  quod  nlii 
atque  homlnes  siue  coactos  slue  armatos  adhibuit.  Ne- 
que  quod  in  formulam  additur  dolo  malo,  eo  ualet,  iit 
in  elusmodi  ui,  si  ipsa  familia,  cuius  nomine  agitur, 
fecerit,  recuperatoribus  etlam  sit  insuper  quaerenduin, 
dolo  malo  fecerit  an  sine  dolo  malo;  sed  eo  tantuoi, 
ut,  etiamsi  apparuerit,  non  factam  quidem  esse  UlaiD 
uim  ab  ipsa  familia,  rationem  tamen  initam,  conslliun 
operamque  adhlbitam,  ut  ab  aliis  fieret,  nihilominns 
ludicio  dominus  teneatur.    Quod  si  tale  esset  iudicium, 

QUANTAE  PECUMAE  PARET  A  FAMILIA  P.  FABII  Ul  HOMI- 
NIBUS     ARMATIS     COACTISUE     DAMNUM     M.    TULLIO    DATUM 

rel.,  Fabius  ex  ipsa  confessione  sua  nuilo  dubio  con- 
demnaretur:  iam  in  eadem  confessione  quae  ratio  est 
eum  absolui  propterea,  quod  Praetor  etiam  aduersus 
eos,  quorum  familia  damnum  non  dedisset,  sed,  ut  ab 
alils  daretur,   dolum  adhlbuisset,  actoribus  consulolt, 


S»  6.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.    619 

atque  ob  eam  caussam,  neqae  allam  ullam,  his  potlus  coBtnuiie. 
uerbis,  Quantae  pecumar  paret  dolo  malo  rAMiLiASMw.  ' '"' 
rel.  ifi  componenda  agendi  formnla  usus  est? 

Nec  ratione  solum,  uerum  etiam  exemplo  consistere 
hanc  suam  formulae  Interpretationem,  Tullius  contendit. 
Nam  quod  in  possessionum  controuersiis  Praetores  de 
ui   praeter    ueterem   usitatamque   formulam,   quae   est 

UnDB  TU  AUT  FAMILIA  AUT  PROCURATOR  TUUS  ILLUM  AUT 
FAMILIAM    AUT    PROCURATOREM    ILLIUS   .   .   •    UI   DEIECISTI 

rel.,  nonnumquam  Ita  interdicant:  Undb  de  dolo  malo 

TUO    ILLB    AUT    FAMILIA    AUT    PROCURATOR     EIUS     UI  DE- 

TBUSus  EST  rel.,  non  eo  consilio  fieri,  ut  ei,  qui  ipse  ul 
delecit,  defensio  paretur  dolum  malum  negantl,  qui  In 
Qi  utique  semper  inest,  sed  ut  ille  quoque  teneatur,  qul 
ipse  quidem  non  deiecerit,  sed  ut  ab  alio  actor  ui  deii- 
ceretur,  consilium  inierit^). 

Caeterum  orator,  priusquam  primum  hunc  defensio- 
nis  suae  locum  relinquat,  refellere  studet  ea  quae  pro 
Fabio  Quinctius  in  priore  caussae  actione  contra  dispu- 
tauerat.  Quorum  omnium  tamen  inter  huius  orationis 
reliqiilas  unum  tantum  nobis  seruatum  est,  illud  uide- 
Ilcet,  quod  Cicero  prae  se  fert,  Quinctium  iniecisse, 
iiiAi/  fo$$e  dolo  malo  familiae  fieri.  Nec  dlfficile  hercle 
fuit,  tale  argumentnm  refellere.  Nimirum  si  nihil  potest 

* 

dolo  malo  familiae  fieri,  sit  tamen  iudicium,  sicut  est, 
ita   conceptum  ac  clrcumscriptum ,  ut  praeterquam  sl 


3)  De  diaents  WWs  rormulii  iD-  UoDe  eiucque  ul  ae  potesute  sn- 

terdicU  de  ui ,  de  ratioue ,  quam  pra  in  Caecinae  caussa  diiputaui- 

iD  eompoDendis  illis  Praetores  se-  mus,  hh.  Sem.  Lih.  II.  Cap.  1* 

eatt  esse  uldeutur,  quinetlam  de  S*  ^*  P*g*  3^1.  seqq. 
tiniU  isU  doli  mali  commemora- 


MM 


620        Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 

cedinutio.  dolo  malo  familiae  aliquid  factum  sit,  neque  uincere  neque 
^''"*  P"~  condemnari  eo  iudicio  quisquam  possit:  non  iilud  solun 
efficietur,  nunc  male  egisse  M.  Tullium  cum  Q.  Fabio, 
Immo  omne  illud  iudicium,  sicut  est  a  M.  Lucullo  con- 
positum,  a  caeteris  deinceps  Praetoribus  consenuituoi 
multisque  actorlbus  accommodatum,  uanum  ineptumque 
esse,  nemini  timendum,  omnibus  inutile.  Quod  quam 
nimium  sane  sit  et  intolcrandum,  ipso  suo  pondere  ar- 
gumentum  istud  corruat  necesse  est. 

Sed  haec  omitto.  De  illo  postea  nobis  uidendon 
erit,  ne  forte  sensu  quodam  prorsus  diuerso  neque  adeo 
absurde  Quinctius,  quid  possit,  quid  non  posslt  dolo 
malo  familiae  fieri,  quaesiuerit  ac  distiiixerit ,  tum  qaae 
praeterea  contra  primum  illum  Tullianae  defensionis 
locum  siue  disputauerit  siue  tamen  potuerit  disputare; 
denique  an  adeo  seiuncta  ae  separata  a  primo  hoc  loco 
ea  fuerint,  quae  postea  Cicero  refert  Quinctium  protu- 
lisse.  Nam  illud  neminem  fugere  debet,  oratorem  no- 
strum  expositis  formulae  uerbls  firmataque,  sicut  e  re 
esse  uidebatur,  doli  mali^  quem  continent,  ui  ac  pote- 
state  (§§.  2i— 34.)  statim  (§.35.)  ad  ea  transire,  quibos 
aduersarius  hanc  interpretationem  oppugnauerat,  atque 
in  iis,  utcunque  leuibus,  refiitandis  aliquantum  operae 
consumere;  tum  uero  quasi  caussa  iam  perorata  sob- 
sistere,  atque  reliqua  aduersaril  praesidia  omnla  non  a 
superioribus  modo  separare,  sed  etiam  extra  omne  hoc 
iudicium  caussaraque  ablegare.  Caussa  Tullii,  talis  fere, 
puto,  hoc  loco  fuit  Ciceronis  oratio,  tota  continetor 
Praetoris  formula,  re  gesta,  aduersarii  confessione:  (i^ 
his  quum  satis  dictum  sit,  reliqua  in  uestra  fide  HC 
religlone,   non  in  defensione  nostra  poslta  esse^  ego 


S'  6.   Defensio  in  partes  locosque  digesta.     6S1 

infelligo;  et  tamen  dicenduin  est  ad  ea,  qnae  dixit  coaAr«.u«. 
Qainctius;  non  qno  ad  rem  pertineat,  sed  ne  quid^MuT** '"' 
q^ia  a  me  praetermissum  est,  pro  concesso  putetur^). 

Qua   raiione  ductus   orator   alterum  coniirmationis  L«ra«  «lur. 
locum  in  eo  constituit,  ut  redarguat,  quod  aduersarius 
dixerit  oportere  quaeri,  iiomines  M.  Tullii  iniuria  occisi 
essent  necne. 

Negat,  eam  rem  in  hoc  iudicium  uenire,  tam,ratione 
quam  Praetoris,  quinetiam  tribunorum  plebis,  decreto. 
Certe  Quinctium  a  Praetore  postulasse,  ut  ad  damnum 
miURiA  in  formulam  adderet,  quo,  si  planum  facere 
posset,  non  esse  iniuria  M.  Tullio  damnum  datum,  sibi 
potestas  fieret.  Sed  iioc  istum  non  impetrasse,  quum 
Praetor  eiusmodi  defensionem  improbaret,  Tribuni  qno- 
que  auxilium  denegarent  petentiO.  Illorum  omnium 
hanc  orationem  fuisse,  quod  ui  hominibus  armatis  co- 
actisue  familla  fecisse  diceretur,  id  tametsi  nullo  iure 
fieri  potuerit,  tamen  se  nihil  addituros.  Primum  igitur 
M.  TuUium  iure  suo  illud  nunc  postulare,  ut  decreto 
Praetoris,  quo  litem,  qua  est  potestate  praeditus,  ordi- 
nauerit  iudlcioque  quasi  legem  constituerit,  obtempere- 


4)  Gonr.  h.  or.  S-37.  —  Partlin 
•InUls  dieeodl  figura  in  re,  caussa, 
ratiODe  •dmodum  diuersa  habetur 
proQ.Roseioc.S.  «HicegoiiflDem 
fMtaDi  dJceDdi ,  saidB  fidei  et  dili- 
feoUae  meae,  satis  cauisae  et  cod- 
troaersiae,  satis  formuiae  et  spoD- 
sIobI,  satls  eUam  ludici  fecisse  ui- 
de«r,carsecuDdumBoscium  ludi- 
carl  debeat.  .llla  superior  fuit  oratio 
Becessarla,  haec  erit  uoluDtaria: 
Hla  ad  ludlcem,   haec  ad  G.  Pl- 


soDcm  :  illa  pro  reo ,  haee  pro 
Roscio :  illa  ulctorlae,  haee  bonae 
eiistimationis  caussa  comparata.» 
5)  De  eiusmodi  TribuDorum 
plebls  appellatioDe  et  iDterces- 
sioDC ,  qulnetiam  de  ipso  hoc  au- 
illlo,  quod  pro  P.  Fabio  L.  QuId- 
ctius  aduersus  M.  Tullil  rormu- 
lam  petiit,  uldesis,  quae  supra 
ID  caussa  P.  Quinctii  dlsputaui- 
mus  h.  Sem.  Lib.  1.  Cap.  i.  $.  8. 
pag.  139.  seqq.,  tom  144.  teqq. 


622       Cap.  L    De  iure  caussae  TuUianae. 

coBftrmaUo.  tur ;   quod  si   iiat,  non   posse   neque    a    defensoribiis 
'^^^  disceptari,  iure  an  iniuria  a  P.  Fabii  familia  commiasa 
ista  ac  perpetrata  sint ,  neque  a  recuperatoribus  quaerL 
Ouinetiam  recte  ac  sapienter  ita  esse  decretum.    Nani 
talem   esse  huius  iudicii  indolem  et  rationem^    ut  de 
damno,  quod  datum  sit,  non  adeo  quaeratur,  quan  de 
modo  et  actu,  quo  sit  datum.   Ubi  niliil,  inquit,  agitor 
nisi  damnum  aiteri  ab  altero  datum,  sirut  est  in  legh 
Aquiliae  actione,  ibi  Praetores,  quoniam  tam  iure  quan 
iniuria  damnum  dari  potest,  in  iudicii  formulam  addunt 
exceptionem  iniuria,  qua ,  qui  iure  suo  damnum  dederit, 
aduersus  actorem  se  tueri  possit.    At  ubi  de  ul  et  de 
hominibus  armatis  agitur,  sicut  in  hoc  iudlcii  genere, 
quo  TuIIius  cum  Fabio  consistit,  usu  nenit,  ubi  aedif- 
ciorum  expugnationes,  Hgrl  uastationes,  hominum  tro- 
cidationes,    incendia,   rapinas,   sanguinem   intelligont 
non  solum  propter  damnum  reique  priuatae  detrimentuo, 
sed  etiam  propter  reipublicae  salutem  seuerum  iudieion 
postuiare:   ibi  sane  non  est  mirandum,   satis  habois^e 
eos,  qui  hoc  iudicium  dederunt,  id  quaeri,  utrum  haec 
tam  atrocia  facta  essent  necne;   non  utrum  iure  facta 
an  iniuria;  cum  prlmo  nollent  eos,  qui  armis  quam  iore 
agere   maluissent^   de   iure   et   iniuria  disputare,  tain 
uererentur  aut  ipsi  iudicare,  posse  homines  seruos  iure 
arma  capere  et  manum  cogere,  aut  recuperatoribus  eios- 
modi  scrupulum  iniicere,  aut  scutum  tamen,   utcunqne 
inhabile,  in  iudicio  iis  dare,  quos  propter  haec  anna  in 
iudicium  uocauissent.  Ad  extremum  similitudinem  orator 
demonstrat  noui  illius  interdicti,  quo  in  eadem  maleficii 
forma,  quae  ui  hominibus  coactis  armatisue  commlttitur, 

ad  possessiones  recuperandas  deiectis  ita  maxime  con- 


S*  6.  Defensio  in  partes  locasque  digesta.     633 

sulatar,  at,  qaam  aetas  illad  et  qaotidianam  interdictam  coaermauo. 
de  oi  liabet  exceptionem  Cum  Ule  possiderety  quod 
fiec  ui  nec  clam  nec  precaHo  ab  aduersarto  possideret, 
ea  omittatur^),  eoqae  consilio  defensio  tollatur  admo- 
dum  similis  ei,  quae  in  proposito  lioc  iudicio,  si  ad 
damnum  iniuria  adderetar,  reo  pararetur:  ex  quo  satis 
apparere,  Praetores,  quum  per  lios  annos  noua  liaec 
et  quasi  gemina  agendi  genera  constituerent,  non  illud 
egisse,  ut  quando  ui  et  armis  siue  possessiones  expu- 
gnatae,  siue  damna  data  essent,  apud  iudicem  quaere- 
retur,  eorum,  qui  eiusmodi  aliquid  passi  essent,  iustae 
an  ininstae  antea  possessiones  fuissent,  aut  damna 
iore  an  iniuria  accepta;  sed  ut,  quaecunque  improbis 
eiosmodi  facinoribus  admissa  essent,  seuero  maturoque 
recuperatorum  iudicio,  spe  defensionis  nulla  relicta, 
restituerentur,  sarcirentur,  plecterentur. 

Quid  ad  haec  Quinctius? 

Nempe  unum  idque  satis  certum  (ac  praeterea  nihil, 
at  puto)  habult,  quod  reponeret,  uidelicet  iniuriam 
dolo  malo  continerl,  nec  posse,  cui  de  dolo  malo  di- 
cere,  defendere,  quaerere  liceat,  de  iniuria  non  licere: 
nam  iniuria  quidem  damnum  dari  posse  sine  dolo  malo, 
slcut  in  legis  Aquiliae  iure,  quo  praeter  dolum  etiam 
colpa  uno  iniuriae  uerbo  compreliendatur,  manifestis- 
sime  appareat;  contra  dolo  malo  damnum  dari  nullo 
fflodo  posse,  quin  iniuria  detur:  at  iudiclum  hoc,  quod 
agitur^  conceptum  esse  in  damnum  dolo  malo  famillae 
P.  Fabii  datum.  Ergo  ad  rem  pertineat,  iure  nn  iniurla 

6)  De  lllorum  iDterdlctorum  uide  lupra  ad  A.  Caeelnae  ctus- 
nUone  et  formulli,  et  quae  de  sam,  h.  Sem.  Lib.  II.  Cap.  1. 
bisee    •imllls  fuerlt  dlsceptatlo,      g.  3.  p.  326.  seqq. 


624       Cap.  I.   De  iure  caussae  TulHanae. 

tomftrMtio.  datum  sit ,  necesse  esse ;  nam  si  iure  M*  Tallio  damniui 
'  datum  sit ,  non  posse  dolo  maio  familiae  P.  Fabll  esse 
datum.  Nescio,  nuiki  forte  etiam  adiecerit  Quinctius, 
hanc  ipsam  caussam  fuisse ,  cur  diserta  iniuriae  mentio 
In  iudicii  formula  a  Praetore  caeterisque  sibl  non  coii« 
cederetur. 

Qualis  si  reapse  hac  parte  Quinctii  sermo  fuerit, 
neque  alium,  ut  antea  dixi,  mihi  efiingere  possum;  ni- 
nlfestum  sane  est,  totum  hunc  defensionis  locum  ad 
priorem  illum,  ubi  de  sententia  uerborum  doto  malo 
familiae  quaerebatur,  recurrere,  adeoque  ab  illo  suspen- 
sum  teneri ,  ut  secundum  utrum  illic  sententiam  dederis, 
eum  hlc  quoque  uincere  oporteat.  Nimirum  sl  ex  for- 
mulae  sententia,  quod  ui  hominibus  armatis  coactisae 
damnum  ab  Ipsa  familia  sit  datum,  ita  demum  In  hoc 
iudicium  ueniat,  si  etiam  dolo  familiae  datnm  slt;  tnnc 
merito  Quinctius  postulat,  ut  praeter  rem  gestam  de 
dolo,  tum  propter  dolum  etiam  de  iure  et  iniuria  audiator: 
ex  aduerso,  si  uerum  est,  quod  Cicero  defendit,  hoc 
iudicio  contineri  primo  omne  damnum  ui  hominibus  ar- 
matis  coactisue  ab  ipsa  familia  datum,  tum  praeterea, 
quodcunque  non  a  familia  quidem  sed  ab  aliis  ita  datuD 
sit,  rationem  tamen  ineunte  familia  et  instigante,  h.  e^ 
dolo  malo  familiae :  tunc  sane  si  quid  Ipsa  familia  damni 
ita  dederit ,  nihil  attinet  siue  de  dolo  siue  de  iure  et 
iniuria  quaerere. 

Nobis  autem  iam  satis  est ,  Intimam  hanc  afGnitateiD, 
qua  alter  derensionisTullianQBIh;us  cum  prlore  coniun^i- 
tur,  demonstrasse ;  nam  quantum  re  et  ueritate  ad  nni- 
uersum  caussae  ius  uterque  ualuerit ,  nonnisi  coniojictini 


$•  ^   Defensio  m  partes  locwque  digesta.  625 
explorari  posse  perspicaum  est.  Qua  de  re  Inferius  ex  coBtmtio. 


propositoO  tractabimus. 

Tertius  defensionis  locus  ille  est,  quo  oratordocet, 
etiamsi  in  damno  ui  hominibus  armatis  coactisue  a  fa- 
milia  dato  quaeri  liceret,  lure  an  iniuria  datum  esset, 
tamen  frustra  Quinctium  elaborasse,  ut  aliquid  planum 
faceret,  quo  Tuilium  eiusmodi  damnum  iure  passum  esse 
Guiquam  persuaderi  posset. 

Nam  quod  primum  legem  de  xu  Tabulis  recitauerit, 
qua  liceat  furem  noctu  occidere,  quinetiam  luce,  si  telo 
se  defendat,  tum  de  legibus  sacratis  illam*  quae  iubeat 
impune  occidi  eum,  qui  Tribunum  plebis  pulsauerit;  id 
sane  ad  hoc  iudicium  non  pertinere,  quia  nemo  dicat, 
semos  M.  TuIIIi  aliquem  Tribunum  plebis  pulsauisse 
aut  furatum  domum  P.  Fabii  uenisse.  Sin  autem  pro- 
pterea  illas  leges  aduersarius  recitauerlt  (nam  anterius 
istud  cauillandi  magis  quam  arguendi  caussa  se  obiecisse, 
Cicero  uix  ipse  dissimulat),  ut  doceret,  non  uisum  esse 
maloribus  tam  indignum  facinus  hominem  occidi;  adeo 
nlhil  eum  egisse,  ut  etiam  magis  inde  appareat,  quam 
noluerint,  nisi  cum  pernecesse  esset,  hominem  occidi, 
quam  certis  legibus  hanc  necessitatem  definiuerint  ac 
circumscripserlnt ,  nec  nisi  iure  constituto  posse  quem- 
quam  impune  occidi  censuerint ;  quippe  qui  adeo  si  quis 
quem  imprudens  occldisset,  huiusce  rei  ueniam  non  de- 
derint,  sed  poenam  ac  piaculum  statuerint. 

7)  Ylde  quae  supra  praefati  su-  ra,  ut  alterum  ab  altero  disfunge- 

BUf  h.  Spho  p.  620.  —  Qua  parte  ret,  conferas,  fortasse  tibl  in  meo- 

il  qaam  modo  demonsiraui  affiDi>  temueDlent,quaealioloco(h.Sem. 

tttem  inter  ea ,  quae  de  dolo  malo  Lib.  II.  pag.  416.)  de  hoe  artificii 

et  quae  de  iniuria  Quincilus  diipu-  genere,  a  Nostri  moribns  haud  ali- 

taalt*  eum  intenta  illa  Ciceronis  eu-  eno ,  significaui. 
SmMslm,  Ub.  m.  40 


Locaa  altor. 

LooM    Ur- 
tiw. 


626      Cap.  L   De  iure  caussae  TuUianae. 


tiua 


coi.finn«tio.  Alteniin,  qaod  orator  hoc  loco  refutandom  sibi  pro- 
**"'  posuit ,  aduersarii  arguinentuin ,  quoad  per  Codicis  lacu- 
nas  legere  licet,  tale  fuisse  uidetur,  ut  aedificiom  illud 
cum  tota  centuria  Populiana,  ubi  situm  esset,  Fabii 
fuisse  diceret,  propterea  autem  quo  lure  ii  essent,  qni 
in  alieno  deprehenderentur,  eo  iure  caesos  Tullii  seruos 
censendos  esse  contenderet. 

Qua  parte  statim  hercle  praesto  est  orator  noster, 
qui  clamet,  inauditum  esse  hoc  tale  ius,  qno  Impune 
occidere  liceret,  quem  quis  in  suo  deprehendisset.  Ar- 
guit  a  minorl,  tali  fere  modo:  Non  potuisti  tectum,  quod 
In  tuo  aediiicatum  haberet  TuUius  et  suum  esse  defen- 
deret,  eo  insciente  aut  per  uim  demoliri  uel  disturbare, 
nisi  ut  interdicto  Quod  %d  aut  clatn  exploratissimo  iore 
te  alligares*>:  quod  quum  ita  sit,  iam  Ipse,  inquit,  sta- 


8}  De  hoe  iure  adhtbeoda  suDt, 
quae  In  L.l.  Quod  ul  aut  clam,  ei 
Ulpiani  iibro71.  ad  Edlctum,  ei- 
tant :  »Praelor  ait :  Quod  ui  aut 
clam  factum  est ,  qua  de  re  agitur, 
id,  cum  experiendi  potestas  est, 
restituas.a  g.  1.  Hoc  interdictum 
restitutorium  est,  et  perhoc  occur- 
sum  est  calliditatl  eorum,  qui  ul 
aut  clam  quaedam  moliuutur;  iu- 
bentur  enlm  ea  reslituere.  §.  2. 
Et  parui  refert,  utrum  ius  habue- 
rit  raciendi  an  non :  taroen  tenetur 
interdicto  propter  quod  ui  aut  clam 
fecit ;  tueri  enim  ius  suum  debuit, 
non  iniurlamcommlnisci.  $.3.  De- 
nique  est  quaesitum,  an  hoc  in- 
terdicto  utenti  eiceptionem  possit 
obiicere,  Quod  non  iure  meo  rece^ 
perim;  et  roagls  est,  ne  possit: 


nam  adaenus  alm  ael  qaod  dan 
faetum  est,  nulla  lusta  eiceptioie 
se  tuerl  potest.  —  Quibas  cognltis, 
noli  tamen,  quaeso,  praeterire, 
quae  supra  h.  Sem.  Lib.  II.  Cap.l- 
S.  3.  pag.  329.  in  nota  7.  curo  mo- 
nuimus  tum  ei  eodem  Dlgestomin 
tilulo  allatis  L.  7.  §.  3.  et  L.  fl. §.1 
confirmauimus.  Ac  priorls  quiden 
rrsgmenti  uerba  ibl  reclttuimoi; 
In  hac  autem  L.  fi.  S-^-*  ei  Fsmf- 
leii  libro  2.  Interdictoram,  habea- 
tur  haecce  :  »Sl  ad  ianuam  meiB 
tabulas  fiieris,  et  ego  eas  priasi 
quam  tibi  denunciarem ,  refiiero: 
deinde  inuicem  Interdlcto  Quodoi 
aui  clam  eiegerimus  :  nisl  reDit* 
tas  mihi ,  aut  (nullo  dublo  legeo- 
dum:  ut)  •bsoluar,  condeniDiP- 
dum  te,  quasi  rem  non  restltoifi 


S*  6.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.    627 

tae,  qnam  uerum  sit,  cum  paucas  tegulas  deiicere  fa-  coBft«matio 
milla  tua  non  potuerit,  maximam  caedem  sine  fraudei>tt«. 
facere  potuisse !  Caeterum  Tullii ,  non  Fabii  esse  cum 
tota  llla  centuria  Populiana  solum,  in  quo  aedificium 
hoc  situm  fuisset,  et  hoc  loco  demonstrat^),  et  superlus 
in  narratione  contenderat  ^^,  denlque  uberiori,  ut  ui- 
detur,  oratione  CqnAO"  ^n  lacuna  deslderamus)  modo 
eonfirmauerat^O. 

Tertium  est,  quod  Cicero  refert,  Fablum  inlecisse, 
seruum  quendam  suum,  quum  nouissime  cum  seruls  M* 
Tullii  uisus  esset,  non  rediisse,  quinetiam  aliquam  casam 
suam  ab  his  incensam  esse:  ad  quae  bifariam,  sicut 
antea  fere,  Cic^ro  respondet,  ueritate  falsa  esse,  idque 
iam  antea  se  ostendisse,  ratione  autem  plane  futilia, 


quanU  mea  iotersit:  aut  exceptio- 
neiD  mibi  proftituram,  Si  n<m  ut 
n$e  ^m  nee  preeario  feeeris*^ 

9)  Gonf.  h.  or.  §.  53.  p. . .  aedi- 
fietum  .  . . ,  qaod  esset,  quemad- 
modum  tu  uis ,  in  tuo«  rel. 

10)  Ibid.  g  10.  »Est  in  eo  agro 
ceoturia,  quae  Populiaua  nomi- 
nator,  quae  semper  M.  Tullii  fuit, 
qatBi  etiam  pater  poitederat.  • . . 
J.  17.  iilis  Absentibus  fines  Acerro- 
Bio  (Fabius)  demonstrauit,  neque 
tamen  banc  centurlam  Populianam 
oaeuam  tradidit. ...  §.  19. ...  cum 
ambalaret  in  agro,  animaduertit  in 
hae  ipsa  centuria  Populiana  aedi- 
ficlam  non  ita  magnum  seruumque 
M.Tullli  Philinum...  §.21.  ...  ad 
lUud  aedificium,  de  quoantea  dixi, 
qaod  erat  in  cenluria  Popuiiana, 
seral  P.  Fabil . . .  aeniunl«,  rel. 


Videsis   etiam  h.  supra  In  Argu- 
mento  pag.  605.  seqq. 

11)  Vide  h.  or.  §.  53.,  Initio  mu- 
tilam :  Dtamen  uerum  faetum  esset 
...,  tamen  in  eo  ipso  loco,  qui  taus 
esset,  non  modo  senios  M.  Tullii 
occidere  non  potui8ti«  rel.  Ubi  ue- 
rissime  Hutchkius  inter  alia  haec 
adnotat :  nNemlnem  autem  fugit, 
Quinctium  ita  quoque  se  defen- 
disse,  ut  centuriam  Populianam 
Fabii  fbisse  diceret,  et  inde  con- 
cluderet,  quidquid  in  suo  Fabius. 
eiusue  iussu  familia  ipsius ,  fecis- 
set,  iure  factum  uideri  oportere. 
Quae  quidem  argumeota  Cicerosic 
refelierat ,  primum  ut  centuriam 
iUam  Fabii  fuitse  negaret ,  .  .  . 
deinde,  ut  etiamsi  Fabii  fulsset, 
tamena  rel. 


628       Cap.  L   De  iure  caussae  TuUianae. 

ro..ftnnatio.  ^€^116  8(1  €8088810  qnicqu8in  ii8lere.  N8m  at  re^pne 
i"!^'  "^'  qakl8iii  ex  M.  Tullii  f8inlli8  hominein  lllum  8ntea  8U- 
qu8ndo  oecidissent,  8ut  C8S8m  Ill8m  Incendissent ,  uix 
iustam  hanc  C8uss8m  fuisse,  ut  i8m  grauius  expostula- 
retur  8ut  corium  peteretur,  nedum  ut  familia  concide- 
retur:  ad  summum  usitato  lure^  noxali  legis  Aquiliae 
iudicio,  experiundum  Fabio,  damnumque,  quod  passns 
esset,  persequendum  fuisse.^') 

Quarto  et  postremo  Noster  aduersario  exprobrat, 
quod  uel  eo  confugerit,  ut  diceret,  oppugnatum  sese 
M.  Tullii  seruos  ultro  uenturos  fnisse,  adeoque  conie- 
ctura  magis  et  quasi  diuinatione  quam  certa  non  modo 
defenslone  sed  etiam  oratione  In  caussa  perdlta  utere- 
tur.  Illius  uero  propositi  neque  consilium  neque  caiis- 
sam  neque  utilitatem  reperiri  posse  neque  uestigiimi 
ullum  adesse.  Denique  ut  maxime  Fabius  metuerlt,  ne 
oppugnaretur,  neminem  umquam  statulsse  nec  concedi 
cuiquam  posse,  ut  eum  iure  potuerit  occidere,  a  quo 
metuisse  se  dicat,  ne  ipse  posterius  occideretur  ^^). 

Atque  haec  quidem  ab  oratore  nostro  de  tertio  illo 
aduersaril  loco ,  quo  damnum  iure  TuUium  passum  esse 
defenderat,  disputata  sunt.  Quae  si  probe  considere- 
mus,  nonnc  fatendum  erit,  uerissima  esse  atque  aptis- 
sima,  quibus  quatuor  illa  Quinctli  argumenta  infir- 
marentur  singula  et  plane  diluerentur?  Rcquid  in 
unoquoque  reliquum  fuit  Quinctio,  in  quo  non  modo 
consisteret,  sed  omnino  repugnaret? 
Adufrsarti  Audlo  fatcorque.  Nec  tamen  in  animum  roihi  indo- 
cere  possum,  Fabii  defensorem  in  caussa  siue  iusta  siue 

12)  h.  or.  8*  54.  13)  Ibld.  S-  55. 


$•  6.  DefensU}  in  partes  locosque  digesta.    629 

Iniusta  plane  delirauisse.  Memini  me  legere,  in  eius- 
modi  disceptationibus  aliquando  quae  singuia  forte  pa- 
rum  quemquam  moueant,  uniuersa  certe  inter  se  con- 
nexa  atque  coniuncta  aliquantum  ualere.  Quam  ob 
ipsam  rem  quibus  coiitra  disputandum  est,  quid  est 
usltatius,  quam  ut,  caussae  magis  quam  uerltati  consu- 
lentes,  conluncti^sima  diuellant,  atque,  ueluti  fascibus 
frangendi  caussa  dissolutis,  dlsiecta  argumentationis 
membra  facili  negotlo  conficiant ,  quibus  uniuersis ,  aptis 
inter  se  et  cohaerentibus,  uix  resistere  se  posse  in- 
telligunt.  Quid  quod  oratorem  nostrum  in  ipso  hoc 
stratagemate  alio  loco  ^^)  deprehendimus  ? 

Ne  multa.  Sic  existimo,  Ciceronem,  quo  usus  est 
arguendi  consilio,  ut  nullo  iure  damnum  TuIIio  datum 
esse  doceret,  in  medio  hoc  artificli  genere  uersatum 
esse.  Quinetiam  eo  me  uestigia  ducunt,  ut  uerear  (si- 
cut  superius  indicaui'Oi  ne  in  anterioribus  quoque  ora- 
tionis  partlbus^  ubi  de  doli  intellectu  atque  de  iniuria 
(in  iudicium  haec  ueniret  necne)  agebatur,  callidius  ille 
aduersarli  defensionem  quam  uerius  repraesentauerit. 

Quid  ergo  est  V  Audiamus  Quinctium,  qui,  nisl  tota 
rea  me  fallit,  in  defendenda  Fabii  caussa  tali  fere  con- 
ailio  et  ratione  usus  est  ^^) : 


.%4uersarii 
def«Baie. 


14)  h.  Sem.  Lib.ll.  pag.416. 

15)  h.  ID  DoU  7. 

16)  Audai  negotium  ac  paeoe 
temerarium  aliquii  dlxerit,  e  mi- 
lerls  TulliaDae  defeosioDis  reliqui- 
If  etiam  aduersarli  oratiooem  ex- 
tricare  uelle  adeoque  certa  qua- 
dam  imaglDe  repraeseotare.  Sed 
naminem  praeterire  debet,  ple- 
rasque  serlbi  orationes,  ut  ipse 


auetor  noster  tradit  (in  Bruto  24. 
et  saepe  allas ,  coDf.  EUwidt,  In 
Prolegoro.  ad  Brutum,  ubl  addesis 
Atcon»  ad  MiloD.  p.  42.  ap.  Orell.), 
habitas  iam,  ooo  ut  babeaotor, 
deoique  baoe  quoque  TuUii  de- 
feDsiooem  ab  oratore  ad  libri  mo- 
dum  eiaratam  atque  io  publi- 
cum  editam  fuisse.  Qua  in  re  oe- 
cessaria  debuit  scriptori  cura  esse» 


'   A4ii«rwru 
defeawo. 


630      Cap.  I.    De  iurae  caussae  TuUianae. 

Agitur  aim  P.  Fabio  Csic  fere  dixU  Quinctius 
aut  potuit  tamen  dicere]),  Quantae  pecwdae  pareat 
dolo  malo  familiae  eiu9  3f .  Tullio  ul  hombUbus  ar- 
matis  coactime  damnum  datum  esse. 

lam  fatetur  Fabius  y  a  familia  sua  damnum  Tul- 
lio  esse  datumj  fatetur  ui  haminibus  armatiSy  quU^ 
etiam  consulto  ^^) :  at  dolo  malo  familiae  datum  esUj 
hoc  uero  pemegatj  eaque  defensione  actiotiem  uestrsm 
ego  a  Fabio  depello. 

Tu  quidem  contendis^  non  posse  dolum  mabtm 
abessCy  ubi  ipsa  familia  tri  hominibus  armatis  coa^ 
ctistie  damtmm  dederit,  tum  doli  mali  mentionm 
nonnisi  actoris  caussa  in  iudicium  additam  esse,  fuo 
magis  etiam  ea^  quae  non  ab  ipsa  quidem  famiHa^ 
sed  consilio  tamen  et  opera,  h.  e.  dolo  malOyfamUise 
ab  aliis  ex  isto  genere  factaessenty  includeretUur^^l 

Quorum  utrumgue  falsum  esse  arbitror  fiec  dif" 
/icile  ad  refutandum. 

Ac  primo  parum  uidetur  ipsis  formulae  uerbU 
conueniens  esse  ista  interpretatio  tua.  Nam  qmm 
omne  damnum^  quod  ui  hominibus  armatis  coactisue 
datury  nullo  discrimine^  ab  ipsa  familia  an  ab  aliis 
detitry  amplectantur  y  simul  autem  dolo  malo  familiae 
datum   essCy    diserte  reguiranty   haud  ambigue  sane 


ut  orationts  libellas  a  legentlbus 
intelllgeretur ;  id  autem  assequi 
DOD  potuit,  nlsi  prlmaria  aduersa- 
rli  argumenta,  utcunque  dispersa, 
laeerata»  debilitata,  orationl  suae 
Inteieret,  eaque  ratlone  nobis  quo- 
que  ad  propositum  auiillaretur. 
Caeteroqoln  ei  allqoa  parte  tanto* 


pere  curamus,  quld  potaerit  id- 
oersarius  dicere  ae  quld  diierit ;  ti 
in  eiplananda  eiusmodi  eaasM  aU' 
quando  res  Ita  fert ,  ot  fieta  on- 
Uone  magis  quam  iusta  dlspaii' 
tiona  proficlamus. 
17;  Conf.  h.  or.  S.S4.sq.etS> 
18)  Vide  h.  f  op.  pag.  618.  sq- 


U  6.  Defensio  m  partes  locosque  digesta.   631 
mstrant ,  in  -  utroqne  genere  Qsiue  famitia  Hue  Aduersani 

defeiitio. 

receriiitj  aut  dolo  aut  Hne  dolo  familiae  eius^ 
>  damnum  dari  posse  ^^). 

led  mittamus  uerbay  rationem  sequamur.  Tune 
Sy  siue  Lucullumy  siue  Metellumy  quorum  ille 
us  composuit  hoc  iudiciumy  hic  Tullio  aduersus 
iffn  postulanti  accommodauit  ^  Hue  alium  Praeto^ 
aut  lurisconsultum  adeo  coecum  fuisse  futurumue 
uty  quemadmodum  tu  uiSy  neminem  umquam  hoc 
4o  absolui  posscy  neque  ullam  omnino  defensio^ 
aduersus  quadrupli  actionem  relinquendam  ei  esse 
\aty  cuius  familia  ui  hominibus  armatis  coactistie 
i  damnum  dedisset? 

^st  hominum   animis   insitum  et  ueluti  natura 
mratum ,  uim  ui  repellere ,  arma  armis  licere  ^). 


CoDf.  L.3.pr.  Detepal.  utol. 
nus  lib.  25.  ad  Ed.  Praet.) 
•r  att :  Culus  dolo  malo  se- 
mn  ulolatum  esse  dicetur, 
D  In  factum  iudicium  dabo, 

!•  ibid.  Prlma  uerba  osteu- 

eum  demum  ex  boc  plecU, 
)lo  malo  uiolault:  si  igitur 
tbsit,  cessabit  eluf dem  per- 

Igitur  doli  Don  capaees,  ut 
eres,  Item  omnes,  qui  non 

ololandi  accedunt,  excusati 

Conf.  L.  45.  g.  4.  Ad  leg. 

(PauUus)  »...  Vim  enim  al 
lere  orones  leges  omniaque 
BrmittuDta,  rel.  L.  1.  g.  27. 

(Ulpianui)  DVim  ui  repel- 
sere»  Cassius  scribit :  Idque 
liara  eomparatur.    Apparet 


aatem  (iDqult)  ex  eo,  arma  armls 
repellere  licere.c  L.  3.  De  I.  et  1« 
(Florentinus)  nUt  ulm  atque  Iniu- 
riam  propalsemus  :  uam  iure  boc 
eueDit,  at  quod  quisquc  ob  tute- 
lam  corporif  sui  fecerit,  lure  fecisse 
existimetur  :  et  cum  iuter  dos  co- 
gnationem  quandam  natura  con- 
stituit ,  coDsequeDS  est ,  bomiaem 
homini  infidiari  nefas  esse.Q  L.  4. 
Ad  leg.  Aquil.  {Gaius)  nltaque  si 
seruum  tuum  latronem  InsidiaD- 
tem  rolbi  occidero ,  securus  ero : 
Dam  aduersus  perlculum  DaturaUs 
ratio  permittit  f e  defeudere.  Coaf. 
etiam  loca  sup.  L.  II.  Cap.  1.  £.2. 
D0t.41.pag.  315.  sq.  laud.  -^  Qul- 
bus  tameo  omDlbus  looge  aotepo- 
oenda  ,  quae  Id  JUiloniana  4, 10. 
legimuf :  »Eft  eolm  baec,  iudices. 


M 


632        Cap.  1.  De  iure  caussae  TulUanae. 

Hoc  iu$j  a  maioribtu  quoque  tradltum^%  caltida  ista 
tua  formutue  interpretatioue  fuiiditus  euertitur*  iVott^ 
dum  de  Fabii  caussa  disputo ,  fioudum  de  iure  ae 
necesMate  illorum  armorum  noitromm  loquor;  ta^ 
tum  de  nouo  isto  iurey  M*  Tulli^  queror^  quod  statutiy 
nemini  umquam  impune  armis  uti  licere.  Quod  si  Ua 
esty  quaeroy  si  in  fntidum  tuum  te  absetUe  aliqutSj 
a  tiemtne  lacessitusy  ctim  manu  armatorum  hoJts 
possidetidiy  rapiendiy  tiocetidi  caussa  irrumpaty  ttm 
tiiUictiS  ttius  cum  famUia  arma  capiaty  proettum  com^ 
mittaty  aggressosqtie  Ua  repeUaty  ut  ex  iis  aliqtnnt 
uultieretitur  y  caedatitur;  an  tu  hoc  UididOy  qtiod  ed 
de  tii  homiiiibtis  armatis  coactistiCy  scutOy  titi  dicb, 
ttuUo  relictOj  cottstitutumj  propter  eiustiMdi  dammm 
Ui  quadruplum  tetiearis  9    Quid  enim  ?    Si  quts  its 
tecum  agat,  tiotitie  clamabiSy  itistam  caedis  cauuam 
UAs  fiHssey  dolum  malum  abesse,  etiam  iu  ui  homir 
tiibtisque  armatis  iion  de  omni  damtio ,  sed  de  eo  so^ 
lumy  quod  dolo  malo  datnm  sit,  itidicinm  cottsistert^ 
Quod  si  me  cotisentiente  omnibtis  tam  doctis  qua» 
itidoctis  facili  tiegotio  probattirtis  esty  fatearis  tameH 
tiecesse  est,  ne  iti  eiusmodi  qnidem  damtio  omne» 
omtiitio  exclttdi  defensiotiem,  qtiitietiam  aliqtiatido  eon- 
tingerCy  ut,  quod  de  dolo  malo  in  hoc  iudicium  addi 


DOD  scripU ,  f  ed  DaU  lei ;  qDam 
Doo  didleimos,  aceeplmus,  legl- 
mof ,  aeinm  ex  oatora  ipaa  arri- 
polmus,  haufimus,  expresslmus; 
ad  qoam  doo  docU  sed  racti, 
Doo  iDstitoti  sed  Iroboti  somos : 
ot,  fl  oiU  Dostra  in  allqoas  in- 
fldiaf ,  fi  io  oiffl,   sl  lo  tela  aot 


latroDom  aut  Inimieorom  iDCidif- 
set,  omois  booesu  ratio  essetei- 
pedieodae  saluils.« 

21)  Cie.  Ib.  a,  6.  sObsecrab* 
oos ,  iodiees,  si  caetera  amlsiiinit 
hoc  saliem  oobis  ut  relioqaator, 
ab  Inlmieonim  aodaeia  Ullsqae  ai* 
Um  ut  impoDe  lleeat  deleDdtrf>* 


g.  6.  Defensio  in  partes  locasque  digeeta.    633 
tolety    pro  eo    quicum  agltur^  noti  pro  actore  ua^  AaaerMrn 

4ef«Mio. 

leat. 

Tu  ad  origiuetn  huius  iudicU  nos  retiocasti  atque 
ad  rationemy  quam  M.  Luculltis  olim  in  componendo 
eo  secutus  esset  Malam  hominum  illam  consuetudU' 
nem  nimiamqtic  licentiam^  ex  bello  diuturno  ac  do-^ 
^stico  fiatamy  demonstratdsti  ^  familias  armatasy 
caedes  creberrimas  tiuUaque  religione  commissas.  Db- 
euistij  tion  adeo  de  damnOy  quod  alicui  daretur,  sol^ 
licitos  fuisse  Praetores^  quam  de  modo  et  actUy  qtio 
daretWj  de  ui  et  armis  uidelicety  quae  tit  setiero 
maturoque  iudido  coercerent  et  comprimerent  ^  multo 
magis  itlos  spectasse  quam  ut  damni  sarciendi  nouam 
ratiotiem  inirent. 

Quae  ut  concedam  esse  tieritate  certa  omnia  atque 
ad  augendam  htiius  iudicU  seueritatem  idonea ,  tameti 
uel  ipsa  tws  hortantur  modtim  obseruare.  Quid  ergo 
est?  Magnam  certe  utilUatem  habet^  a  ui  et  armis 
deterrere  homines  atque  ad  iuris  potitis  disceptatio^ 
nem  tradticere:  at  qui  ui  et  armis  ab  aduersario 
tUtro  petUur^  si  eum  quoque  iudicii  metti  impediaSj 
quiti  ob  sui  suaeque  rei  defensionem  [etiam  ipse  ui  et 
armis  utatur;  tum  tioti  metu  comprimis  attdaclam^ 
fmmo  praemio  omas  y  quum  inermem  aggredienti  ad^ 
uersarium  tradiSy  facinorisque  fructum  citra  periciUi 
discrimeti  constituis^% 

At  etUm  tibi  ui  hominibtu  coactis  armatistie  alter 


89)  Haud  procul  ab  hoe  argn-  arma,   nec  te  exspeetarl  lubent, 

oiento  dUtant,  quae  Glcero  loco  quumel,  quiexspectare  uelit,  ante 

Bodo  (not.  20.)   laudato   pergit  inluila  poeoa  luenda  lit  quam  lu- 

dieore  :  »  Silent  enim  leges  Inter  sta  repetenda.a 


634      Cap.  L   De  iure  caussae  Tullianae. 
AdutnMrii  alterum  de  fundo  deiecerity  ita  interdici  solet ,  ut 

defeMio 

detracta  communi  illa  usitataque  exceptione  Quod 
nec  ui  nec  clam  nec  precario  acior  ab  aliero  possederit, 
omni  modo  is  qnicum  agitur  restituere  iubeatur^X 
Certe  simillimum  et  quasi  gembium  eius  iudicUy  quo 
nos  consistimusy  illud  interdictum  estj  siue  caussat^ 
siue  originemy  siue  utilitatem  spectemus^^).  Videm 
tameUy  quaeso^  ne  in  mea  caussa  meisque  praesiMt 
cum  hoc  argumento  tuo  uerseris.  Nam  iu  ipso  iUo 
iiiterdicto  y  quod  tamqiuim  seuerissimum  y  utestj  ntiAi 
obiecistij  solet  tamen  postulante  eo^  quicum  agitwr^ 
id  ipsum  Quod  tn  prior  hominibus  armaiis  non  ue- 
nerls,  a  Praetoribus  excipi^^X  Do  tibi  atque  uUro 
concedOj  malum  facinus  esse^  si  quis  odii  lucrtne 
caussa  siue  ob  alias  cupiditates  armis  quempiam  pf- 
tat  y  quinetiam  itiris  obtinendi  catissa  qui  ui  et  armU 
egerity  quum  iure  iudicioque  eocperiundi  copia  essitj 
difficilem  habere  excusationem :  at  illud  mihi  uideor 
tam  ratione  quam  exemplis  docuisse^  esse  tamen 
m^gnas  quasdam  iustasque  caussas^  propter  quas 
etiam  td  et  armis  alterum  alteri  nocere^  qtio  itire 
utimur^  nullo  dubio  liceat. 

Qtiae  aim  ita  sint^  non  pottiit  hercle  M.  LtictiUm 
Praetor  j  qtiem  stimma  aequitate  et  sapientia  itis  di' 
xisse  uere  praedicas^  in  componendo  hoc  itidido  id 
agere,  tity  si  quae  familia  td  hominibtis  armatis  cec' 
ctistie  alicui  damnttm  dedissety   de  eo  dominus  omn\ 

23)  Tlde  iupra  Lib.  II.  Cap.  1.  25)  De   hac  exceptlooe  supn 
g.  3.  pag.  324.  seqq.  disputatum  est,  h.  Sem.  Llb.  H* 

24)  Vlde  sup.  h.  Llb.  III.  Gap.  1.  Cap.  1.  g.  3.  pag.  329.  seqq. 
£.3.  pag.  577.  et  593. 


g.  6.  Defensio  m  partes  locosque  digesta.  635 
modo  exclusaque  omni  defenHone  in  auadruplum  ^ene-  AduerMrii 

^•fensu». 

retur.  Debuit  in  iudicium  suum  eiiis  caussa  quicum 
agitur  aliquid  addere ,  quo  eiusmodi  caussae ,  si 
quando  adessety  probandae  illi  copia  daretur.  Atquin 
addidisse  eum  uidemus  uerba  illa  dolo  malo  y  quibtUy 
dummodo  plane  et  sine  captione  intfslligantur  ^  am^' 
plissime  ei  rei  consuluity  quum  omnes  sciant^  quod 
exiusta  caussa  fity  id  dolo  malo  factum  esse  nullo 
iudice  iudicari  posse. 

Ergo  quum  scripsit  Praetor  quae  certissima  ra^^ 
tione  debuit  scribere^  quae  tandem  ratio  est  credere^ 
ea  mente  eum  scripsissc^  ut  hanc  ipsam  rationem 
prorsus  negligeret  adeoque  repudiaret? 

Tu  putaSy  actoris  caussa  illud  de  dolo  malo  in 
formula  esse  adiectum:  certe  posteaquam  docui^  in^ 
esse  aliquando  defensionem  iustam  eique  quicum  agi^ 
tur  perquam  necessariamy  possim  illud  tibi  concede" 
rCy  quum  praesertim  eiusmodi  actoris  utilitas  a  pro~ 
posita  caussa  alienissima  sit.  Caeteroquin  nihil  re~ 
pugnoy  eadem  formulae  uerba  modo  actionem  modo 
defensionem  adiuuare  posse.  Quid  autem  si  ostendamy 
nullam  esse  siue  tamen  perexiguam  istam ,  quam  de^  ' 
monstrasy  actoris  utilitatemy  neque  omnino  operae 
pretium  fuisse  propter  eam  doli  mali  in  formula 
mentionem  inserere  ? 

Nolo  in  eo  commorarij  ut  latius  exponam,  cuius 
cotisilio  et  opera  effectum  sit^  ut  alii  damnum  cui^ 
piam  darenty  aut  quij  quemadmodum  dixistiy  adeo 
homines  siue  seruos  siue  liberos  ad  hoc  coegerit  uel 
conduxerity  eum  propter  illum  dolum  ipsum  uideri 
damfmm  dedissCy  ac  propterea  quouis  iudicio  teneriy 


636 


Cap.  L   De  iure  caussae  TuUianae. 


Aduenarii  quod  dUevta  nulla  doli  fnali  mentione  in  eum  tmUum^ 

defe  Mio. 

^i  damnum  dedisset,  conceptum  esset:  Uaque  caui' 
sam  nullam  fuisse^  air  Praetores  propter  etusmodi 
dolum  familiae  disertam  doli  mali  mentionem  in  /br- 
mulam  adderent^^). 

At   iUud    quaeroj    quomodo   tandem   dolo  malo 
familiae  fieri  possit^  ut  ab  aliis  ui  hominibus  coaetU 


26)  L.169.  pr.  De  R.  I.  {Paului) 
»If  damDaiD  dat,  qal  iubet  dare», 
rel.  L.  152.  g.  1.  end.  {Ulpianus) 
»Dellelt  et  qal  maDdat.a  L.  15. 
$.  8.  De  iDlariif.  {Vlpianui)  »Fe- 
ciffe  coDaiciuai  ooo  taDtum  If  al- 
detur,  qul  uocireratus  est,  uerum 
If  qaoque ,  qui  conciiauit  ad  uo- 
eireratiooem  aliof  ,  uel  qui  fum- 
mifit ,  ut  uocirereotur.fi  —  L.  3. 
g.  10.  De  ul.  {Ulpianus)  »  Cum 
procurator  armatuf  uenit ,  et  Ipse 
domlDUf  arrols  deiecisse  uideiur, 
flue  roaodault,  siue  (ut  lulianus 
ait)  ratum  habuit.  g.  11.  ibid.  Hoc 
et  io  ramilia  dicendum  eft :  nam 
eum  raroilia  sioe  roe  arroata  uenit, 
ego  Doo  uideor  ueoisse ,  sed  ra- 
mllia,  oisi  lussl  uel  raturo  habui. 
g.  12.  ibid.  Hoc  iolerdicturo  etiam 
aduersus  eum  propootlur,  qui  do- 
lo  malo  reclt,  quo  quis  arrols  de- 
iicereiurs,  rel.  L.  1.  g.  1.  De  eo 
p.  quero  ra.  er.  {Vipianus)  »Fecisse 
autero  dulo  roalo  non  tantum  Is 
putatur,  qui  suis  roanibus  uel  per 
fuof  retlnuerit;  uerum  qui  aliof 
qnoque  rogault ,  ut  eum  detlne- 
reot  uel  abducerent,  oe  ludiclo  si- 
ftat ;  siue  scientes  sioe  ignorantes, 
quld  efset,  quod  commioiscere- 


tur.»  ^  Ne  plara.  Qnae  Qoiictle 
oraDll  hoc  loco  trlbaimof ,  eaoe- 
rlssime  Huschkius  ad  $.27.  k.  er. 
(ts.  »Nemo  eolm  potest  kaee  hi- 
dlcare ,  qua  lo  re  ramllla  dob  la- 
terruifset,  lo  ea  re  eam  Ipaui  b- 
miliam  ul  armatlf  homiolbaf  da- 
mouro  dedisse*)  allatlf  modo  dletls 
alilsque  testlmooils  ftatait  et  Dato- 
rall  et  ciulll  ratlooi  coDfeotaBef 
esf  e.  Qulnetiam  lo  eo  ualde  Hofeb- 
|[lo  assenilor,  quodeilftimat,  ooi 
Id ,  quod  Clcero  diclt,  io  caassa 
rulsse,  ut  praetores  eo,  qoo  b* 
ctum  est,  modo  edicereot,  (loe* 
reor,  inqult,  ne  quod  hlc  afserlt, 
roagis  caussae  quaro  uerltatl  ia- 
seruiueritci),  sed  ut  demoostra- 
rent,  nnn  omne  omnlno  damoom, 
et  oe  omne  quidero  ioluria  da- 
turo ,  sed  Id  solum ,  qaod  dole 
malo  racium  esset,  acrl  lodiclo 
fe  uindicaturos  esse,  ideo  eos 
doluro  malum  huic  edieto  loser 
uisse.  Verumtamen  cum  doblta- 
tlone  aliqua  neque  taoquam  prl- 
mariuro  Quioctio  subroloistraol 
illud  argumenium ,  qulppe  qood, 
si  recte  se  babeot,  quae  fuperios, 
h.  Sem.Lib.  II.  pag.  Sll.feq.  387. 
feq.,  de  rormulif  eum  eoDCipieDdii 


S*  6.   Defensio  in  partes  locosque  di^eeta.   637 

arnuMme  homines  caedantur  aliudue  damnum  ife-  AaverMirii 
tur^^).  Mala  consilia  ab  uno  paucime  oriuntur.  Hi 
fere  solent  alios  secum  ad  caedem  seu  quoduis  ma-^ 
leficit  geims  trahere.  Itaque  saepe  accidity  ut  pau^ 
corum  consilio  et  opera  uniuersa  quaedam  familia, 
tam  seruorum  quam  mercenariorum^  arma  capiat  at^- 
que  in  caedes^  uastationesy  rapinaSy  incendia^  denique 
iii  pessima  quaeque  facinora^  prorumpat.  Huic  malo 
M.  LucuUus  caeterique  Praetores  hocce  iudicio  suo 
eonsuluerunt.  8ed  quis  umquam  fando  audluity  mif- 
uersam  aliquam  familiam  collatis  consUiis  de  caede 
facienda  damnoue  dando  ita  coniurauisse ,  ut  alios 
quidem  hominesy  extraneos  et  aHenos^  ad  nocetidum 
impelleretj  ipsa  uero  in  perpetrando  flagitio  non  ih" 
teresset.  Profecto  quod  tali  modo  ui  hominiAus  ar-^ 
matis  coactisue  damnum  cuipiam  dolo  mato  familiae 
alicuius  datum  sit^  exemplum  nullnm  inuenies»  Non 
possunt  igitur  eiusmodi  caussae  figuram  in  mente 
habuisse  Praetoresy  quum  de  dolo  malo  uerba  illa 
in  formtdam  insererenty  tiec  potest  horum  uerborum 
ista  interpretatio  tua  uera  esse^^).     8ed  ut  eueniat 


tnm  iDterpreUDdis ,  atque  de  elof 
artis  prlDCiplii  et  proKressioDe  ex- 
pofQimui»  bac  caussae  TalliaDae 
lenpestate  Douum  fortasse  et  quasl 
praematurum  fuerit. 

S7)  Bcce  locus  llle  lo  Quloctll 
defeofloDe,  quem  taotopere  Cl- 
eero,  lieat  supra  pag.  619.  retu- 
limuf ,  eiagltault,  atqoe,  ut  ad  ab- 
tardom  perdoceret,  elaboraoit  In 
h.  or.  8*  3^-  30*  Qi»  P>rte  qoem- 
admodum  argoerlt  QolDctlos ,  dl- 


oersas  coDfestlm  cooiectoras  pro- 
pooemasy  at,  dom  mellorem  ca» 
plas,  tua  slt  optlo. 

28)  Huichkius  ad  b.  or*.  d. 
8*  35.  talem  llllus  argomentl  spe- 
clem  repraeseDtaoit :  sFamillae 
eolm ,  iDqult,  appellatiooe  (QoId- 
ctius)  dlcebat,  dod  singulos  ho- 
mioes,  sed  corpus  quoddam  bo- 
mlDom  demoDstrarl ,  quod  ipsom 
corpus,  com  affecto  careat,  dod 
magls  poue  dolo  malo  faeere» 


638 


Cap.  1.    De  iure  caussae  TuUianae. 


Aimenuii  gemel  aliquatido  rarisHmum  illudj  qtiod  iu  finxitUj 
tritum  hercle  est^  et  iam  a  Theaphrasto  tradihim^ 
iura  in  hiSy  guae  ixl  xo  yiXeurror^  iioii  qfuae  ix.  m- 
QaXoyov  accidunt^  constUui  solere;  t6  yaQ  a:tex^  i?  ^ 

naQa^lvovGiv  oi  vo/Liob^ra&^^, 

Antea  dixiy  etiamsi  fortasse^  quemadmodum  tu 
uiSy  pro  actore  Ula  doli  mali  uox  iti  hoc  iudicio  ua^ 


quam  omDes  uniuertiutes.a  Qua 
de  reY*  D.,  etlam  Noitratium  coo- 
siderata  diseeptatloDe*  ut  pauea 
eihibeam ,  ita  fere  disserit :  »Po- 
puli,  muoiclpuB,  curtae*  clul* 
tails,  collegil  et  simllium  appel- 
latloDom  duplei  est  sigolficatio, 
iuVis  altera,  altera  facti.  Sl  ius 
iotuemur  e.  g.  In  cluitate,  fierl 
Don  potest ,  nt  Ipsa  clultas  delin- 
quat ;  nam  cum  cluitas  luris  caus- 
sa  constltuia  sit,  ubi  11,  qui  ittrls 
tuendi  gratia  coiere ,  Inluriam  fe- 
ceruot,  Id,  quod  fecerunt,  clui- 
tas  fecisse  dici  non  potest ;  alio- 
qui  luris  uocabulum  Iniuriae  roan- 
ciparetur.  Sed  sl  factum  specta- 
mus,  saepissime  tam  uniuersitates 
delinquere  quam  singulos  horoines 
uiderous,  neque  idroirum,  cum 
horoinum  uDiuersitates  et  ipsae 
siDt  horolDes  cororouuis  rei  caussa 
sociaii,  et  tam  coromuDis  quam 
priuatae  utilitatis  caussa  peccari 
poisit.  Hinc  iDiusta  bella,  metui 
a  collegiis  illati ,  iniqua  decreta, 
iudlciajeges.  At  ueroquandoius, 
quando  facturo  spectabirous?  Re- 
spondeo,  ius  in  iurc  ciuili,  factum 
in  iure  gentiuro..  Praeterea  quoties 
in  lure  clulil  solum  facium  demon- 


itrator,  quod  fit  eieDpli  coassa  in 
omniboi  praetorom  edietis,  qol- 
bus  io  factum  actlooea  conitito- 
tae  ioot,  etiam  leglo  aut  cloitai 
aot  eollegtum  dolo  malo  faeere  dlei 
poterlt ,   utpata  il  coria  aiiqoeai 
roeto  coegerit.  Tooe  enim  noo  co- 
rla  qoidem,  ied  slDgoli ...  qaod  me- 
tos  eaussa  acilooe  teDeboDiar;  sed 
tameo  uerum  est,  metum  illatnn 
et  praetoris  edictnm  commissan 
esse.  (L.  9.  S-  ^-  Quod  met.  ca.) 
iam  Igliur  quid  dicemus  de  fani- 
liis   delinquentibus?     Etiam   hse 
naturaliter  delinquere  possunt,  ut 
orones  uniuersitalcs,  et  cum  prae- 
torisedicturo  specialiterdedarono, 
quod  dolo  fflmiliae  fiat,  scriptoni 
sit,  etiaro  actio  eo  noroine  erit. 
Quod    eo  roagis  dubitari  nequit, 
quoniaro  faroiliae  appellatione  la 
huiusceroodi   edictls  ne  significe- 
tur  quidero  quaedaro  iuris  caussa 
constituta  uniuersitas,  sed  omoes 
alicuius  doroini  serui,  L.  195.  $.  3. 
De  V.  S.    Apparet  igitur,   cala- 
rouiosuro   fuisse  hoc  QolDCtii  sr- 
gumenlum.a 

27)  L.  3.  L.  6.  De  LL.  Conf.  L.  4. 
L.  5.  L.  10.  eod.  L.  6i.  De  R.  L 
L.  3.  extr.  Si  pars  hered» 


■_  .• 


t. 


g.  6.   Defensio  m  partes  locosque  digeHa.    039 

leret.  tamen  uerborum  conlunctionem .  aliarum  actio^  Aa»arMrii 
num  exemplay  denique  iu9  et  aeguitatem  postularej 
ut  etiam  defengio  ei  quicum  agitur  inde  parari  po»^ 
sit.  lam  docuiy  isto  tuo  sensUy  H  curiosius  attefida^' 
muSy  nullam  giue  perexiguam  tamen  fore  Ulius  clau^ 
sulae  utilitatem,  Tu  igitur  ipse  statuCy  quae  ratio 
sit  meum  sensum  reptidiarCj  in  tuo  perseuerare! 

Unum  mihi  superest  j  ut  ad  iUud  argumentum 
tuum  respondeam^  quod  ab  interdicto  de  ui  petiisti. 
ReferSy  aliquando  Praetores  ita  interdicere^  ut  unde 
de  dolo  malo  aduersarii  actor  aut  familia  aut  procu^ 
rator  eius  ui  detmsus  sit^  exceptis  excipiendiSj  eo 
restitui  iubeatur^%  Quid  postea?  Demonstras^  in 
illa  quoqiie  formula  dolum  malnm  idcirco  additum 
esse,  qtio  magis  is  quicum  agitur  tum  quoque  tene-^ 
retUTj  quum  consilium  iniisset^  ut  ab  aliis  actor  deii" 
ceretur;  neminem  anditurum  esse  illum^  si  ui  se  de~ 
iecisse  confiterij  dolo  malo  negare  uoluerit. 

lam  ecce  tibi  concedam^  in  illa  interdicendi  forma 
adiectis  de  dolo  malo  uerbis^  nullam  ei  quicum  agi" 
tur  defensionem  parari^  si  ipse  aduersarium  ui  dC" 
iecerit.  Qtdd  ita?  Tu  dicis^  quoniam  in  ipsa  ui 
dolus  insity  nec  possit  qui  ui  deiecerit^  sine  dolo 
malo  deiecisse.  Vehementer  erras.  Inest  [in  illa  quo^ 
que  interdicti  formula^  sicut  ipse  significasti^  usitaJta 
exceptio  Cum  actor  posslderet,  quod  nec  ul  nec  clam 
nec  precario  posslderet.  Hac  exceptione  diserte  de- 
claratury  quando  itis  sit  aduersarium  ui  deiicere^  et 
Cquod  necessario  consequitur)  quando  dolo  malo  ca- 

30)  Ylde  fopra  p.  619. 


rtmi.  ftd  9d  mlUnam  JeiectrU.  Ih^FPe 
poiegi€U  defimUm  ei  qmmsi  eirtmmimerifim  eti  ttrim  ilb 
buimqmt  txeepiUme.  fmm  fmi  te  pmitii  imeri^  iliBt 
ifCPrU  mmjtUUmm  Jim  detidermkm. 

(UieienM  iu  eo.  ^mi  mmm  ipte  meimremt  Jeietli. 
std  seieus  prudensfue  emrtadi.  mi  mh  mtUt  dtUtertimr, 
imlem^  iUius  uoeis  poiesimiem^  essej  mi  eiimm^  em  m- 
ndne  obUfeiur^  non  repugno. 

Vertnmiamun  nego.  te  i$io  inierdUii  emtmsplopro' 
fieere  quiequam  posse. 

Kam  ut  maxirme  itla  formutaj  fumm  miiuUUij 
Ua  sU  eotuepta,  ui  in  ea  quod  inesi  de  dolo  wuJs, 
meiorem  magis  quam  eum  quieum  ayiiur  adimmei:  iUmi 
McOy  ipsam  formulamy  sieut  est  ituerto  dolo  msh 
ituifffiit,  oriffbiej  rationey  efeetu  totam  esse  ob  de- 
fensianem  eins  quicum  agiittr  comparatam  eonstiiM^ 
tamque.  Viique  non  uulgaris  est  fiee  quotidiana  hmet 
interdicti  formay  qua  per  faos  annos  demwn  ipse  i(i- 
xisti  Praetores  intercedere.  Alia  est  a  maioribm 
tradUa,  quae^  sicui  itidem  fateris^  hodie  quoque  obtU- 
net.  Ea  sic  est  compositay  ut  Unde  tu  aut  familui 
aut  procurator  tuus  actorem  aut  familiam  aut  procura- 
torem  cius  ui  deieceris,  adiectis  qitas  nosti  ejcceptUh- 
nibus  y  eo  rextUuere  iubearis.  8ic  agere  solenmsy  sie 
Praetores  interdicerCy  nisi  certa  quaedam  et  sbigU' 
laris  caussa  existat^  quae  ab  usitato  hoc  et  quotU' 
diano  genere  auocet  Nec  solet  eiusmodi  caussa  in 
eo  occurrere^  qui  ipse  aduersarium  deiecisse  dicitur. 
8ed  ubi  aut  familiae  aut  procuratoris  nomine  am 
aliquo  interdicendum  est^  intellexerunt  y  dumm  ali" 
quando  et  iniquum  esse,  si  propter  uim  se  imprudente 


S'  6.   Defefisio  in  partes  locosque  digesta.     641 


bvuUoque  ab  illis  commissam ,  ex  qua  fortasse  neque  A«iue»arii 
posstdeat  ueque  fructum  quemquam  eeperity  actorem, 
uiide  deiectus  sity  eo  restittiere  iubeatur.  Qua  parte 
tustam  domino  defensionem,  qua  iniuriam  a  se  de~ 
pelleretj  tribuerunt,  quum  lumam  illam  interdicendi 
formulam^  in  dolum  domini^  non  in  merum  familiae 
procuratorisue  factum  conceptamy  composuerunt  ac 
ieincepsj  ubi  res  ferebat  ^  accommodauerunt  ^^). 

Qtiid  ergo  est  ?  Potest  istUis  tuae  formulae  be~ 
\ieficio  domimiSy  quicum  familiae  procuratorisue  iio- 
mine  interdidtur  ^  de  ui  confiteriy  de  dolo  malo  suo 
>iegare  et  ita  sponsione  liberari:  iam  uosj  recupera- 
\oreSy  statuitCy  utri  caussae  illud  interdicti  exemplum 
^lurimum  conferat ! 

Redeo  ad  iUud^  cuius  confirmandi  caussa  haec 
ymtUa  a  me  disputata  sunt^  perseueroque  contenderCj 
nagnas  esse  quasdfim  iustasque  caussas\  ex  quibus 
^tiam  ui  hominibus  armatis  coactisue  alterum  alteri 
Umtmm  dare  liceaty  siuCy  quod  tantundem  tialety 
lii  eiusmodi  quoque  damno  aliquando  de  iure  et  in~ 
uria  quaeri  oportere. 

At  enimy  Hic  te^  inquiSy  teneo:  id  ipsum  a  Prae-' 
'Ore  postulastij  ut  ad  modum  iudiciiy  quod  ex  lege 
Aquilia  esty  ad  damnum  adderet  iniuria,  et^  quum 
\aud  impetraresy  tribunos  plebis  frustra  appeUasti !  ^^) 

Age  sit  Ua  factum:  quid  caussae  meae  officiat^ 
loii  iutelligo.  Postviaui  exceptionem  iniuria  ,  quo  Fa~ 
Ho  res  cautior  esset.    Quam  si  impetrassem^  qnanto 

31}  De  UDluersa  llla  InterdleeD-      uimiis  supra  Llb.  11.  Cap.  I.  S*  ^* 
II  uarla  ratiooe  uberius  disputa-       pag.  304.  seqq. 

32)  yide  f upra  pag.  621 .  seq. 

8«nMtri«»  Lib.  III.  41 


642       Cap.  1.    De  iure  caussae  TtiUianae. 


Aduerurii  uerborum  impendio  utrinque  pepercissemtu  !  Praeta' 

defenaio.  ■ 

giens  animo  diuinam  tuam  doli  mali  interpretationem, 
secutus  sum  illud  interdicti  exemplum  tuum;  firmiS'' 
simo  illi  scutOy  (fuod  in  doli  mali  condiciow  tMd 
essety  adUcere  uolui  alterum  praesidium  de  iniuria 
exceptionem.  Hanc  non  impetraui.  8ed  quae  caussa 
fuit  tam  Metello  Praetori  quam  Thibunis  plebiSy  cwr 
denegarent  ?  Qua  in  re  narranda  malim  hercle  ueri^ 
tatis  quam  caussae  studium  te  tenuisset !  Nempe  taUs 
fere  in  decemendo  illorum  oratio  fnitj  Qaod  dolo 
malo  ui  hominibiis  armatis  coaciisue  familia  fecisse  di- 
ceretur,  id  quoniam  iure  fieri  non  potuerit,  Ideo  se 
nihil  addituros  ^^).  Certe  quod  dolo  malo  /it  y  id  iure 
fieri  non  potest,  quoniam  dolus  malus  iniuriam  con- 
tinet^  nec  potest  dolo  malo  fedsse^  qui  iure  suo 
fecit^).  Statuerunt  igitur  illiy  superuacaneam  esse 
iniuriae  adiectionem:  non  quo  uetarent  Fabium  de 
iure  et  iniuria  disputare^  sed  quoniam  intelligebatU^ 


33}  Verboruin  leuissiroa,  »tn- 
tentiae  graui  diuersttate  Cicero(h. 
or".  §.  40.)  Illam,  quam  demonstrat 
Praetoris  ac  tribunorum  plebis  in 
decernendo  orationero  fuisse,  slc 
prodidlt:  nquod  ui  boroinibus  ar- 
matts  coactisue  raroilia  fecisse  di- 
ceretur,  id  tametti  nullo  iure  fieri 
potuerit,  tamen  se  nihil  addituros. « 
Nonne  magls  est  simile  ueri,  Id- 
tegra  illos  forroulae  uerba  recitas- 
se ,  quaro  de  dolo  malo  ista  omi- 
slsse?  turo  nonne  roagis  huroa- 
nuro ,  denegare  iniuriae  eiceptio- 
nero  petenti ,  quia  nihil  ei  protiS^ 
quaro  tametti  nihil  adtiertario  no- 
ceat  ?  Caeteruro  illud  niroium  ar- 


bitror,  si  quis  coniiciat,  ita  Prae- 
torero  i^iuriab  eiceptlonem  de- 
negas^e ,  ut  de  dolo  malo  in  for- 
mularo  de  suo  addiderit,  quum  io- 
dlciuro,  sicut  in  Albo  Praetoris  pro- 
posituro  esset,  neutrum  haberet. 
34)  Conf.  L.  55.  De  R.  I.  (^anif) 
dNuMus  uidetur  dolo  facere  qoi 
8U0  iura  utitur.a  —  Quin  adeo 
Paullut  In  L.  151.eod.  BNemo, 
inquit,  daronum  facit,  nisl  qui  id 
fecit,  quod  facere  ius  non  babet:« 
quod  non  tam  huias  loei  caoiit 
aflTero,  quam  ut  ad  illa  adhibeator, 
quae  supra  S*  ^-  p>562.  ad  L.2. 
S*  9.  Yi  bon.  rap.  dlsputata  sont 


g.  6.  Defensio  in  partes  locosque  digesta.  643 
etd  dolam  malum  famUiae  liceat  redarguere^  ei  non  Aa«emru 

d*f«iiftio. 

poeee  iniuriam  non  licere. 

Posteaguam  satiSy  ut  opinor^  docui,  in  damno  illoy 
quod  utcuiupie  ui  et  armis  M.  TuUio  datum  esse  a  P. 
FabU  famUia  ultro  confessus  sum,  meo  iure  tamen  ac 
pace  Praetoris  mihi  licere  Ulud  quaererCj  dolo  malo 
familiae  iniuriaue  datum  sit  neaie :  Ulud  profecto  noii 
timeoj  quod  uarie  atitea  tetUauistiy  ut  dicereSy  etiamsi 
iii  caeteris  damnis  aliqtiando  de  iure  et  iniuria  dispu^ 
tari  possUj  diuersam  tamen  ac  plane  singularem  caus-^ 
sam  essCy  ubi  homo  esset  occisus.  Ac  prius  quidem 
omnino  cotitendistiy  malum  semper  facinus  esse  ho^ 
minem  oceidere  ^O*  Beinde  quum  adeo  sacratas  atque 
XII.  Tabularum  leges  tHbi  opposnissem^  quo  tandem 
intelligeres,  sic  etiam  a  maioribus  traditum  esse^  ut 
aliquando  tamen  id  ipsumy  quo  tantopere  commoueri 
te  sim/iUaSj  impune  fieri  liceat^^);  eo  confugisti^  ut 
ipsas  Ulas  leges^  quoniam  certis  ex  caussis  homitiem 
occidi  permitteretU  ^  argumetUo  esse  defetideres  y  idem 
ex  aliis  caussis  tioti  licerCy  denique  tiisi  certa  lege  et 


35}  Roriai  QulneUus ,  dumipo« 
do  allquol  auDls  posterlufl  eaufflain 
oraolf  flot,  quam  praeelaro  auetore 
Qflufl  falsflet  1  Qulppe  Cie«ro  Id  de- 
feDdoDdo  MlloDe  (eap.  3.)  sle  dls- 
flcrit :  »Negant  lotueri  locem  eflfle 
Im  el,  qol  a  fle  homlnem  oeelsom 
eflfle  faleatur.  In  qoa  taodem  urbe 
koc  hoffilDes  stoltisfllrol  dlsputaot? 
Nempe  lo  ea ,  qoae  prlmom  lodl* 
elam  de  caplle  oldlt  M.  Horatll, 
fortbfllrai  olri ;  qul,  ooDdom  libera 
eioitate,  tamen  popoll  Romaol  co- 


mltllfl  Ilberatos  eflt,  qoora  soa  ma- 
oq  sororem  esse  Interfeetam  fate- 
retur.c 

36}  ihid.  3,  9.  »Quod  si  iii.  Ta- 
buiae  noeturnam  furem  qooqoo 
modo ,  dlurnum  aotem ,  si  se  lelo 
defenderlt,  Interflcl  impone  oo- 
luerunt :  quls  est ,  qui ,  qooqqo 
modo  qois  Interfeetos  sit,  ponlen* 
dom  potet,  qoom  oldeat  aliquan- 
do  gladlum  nobis  ad  occldeDdom 
bomlnem  ab  Ipsis  porrlgl  legl- 
bnfl7« 


S*  6.   Defensio  in  partes  locosque  digesta.    645 
currit  nnicuique  uestrum  aliud  alii  in  omni  genere  Adu«rMfti 

deftnsio. 

exemplum  j  quod  testimonio  sity  non  e  legitimis  sotum 
quibusdam  uerbis  aptum  pendere  ius^^),  quod  de  ho^ 
mine  occidetido  constituatur  ^  sed  ita  nobis  esse  ma^ 
iortim  prudentia  ius  constitutum^  uty  quemadmodnm 
superius  demonstrauij  nisi  ob  grauem  iustamque  caus'^ 
sam  uetemur  qtiidem  hominem  occidere^^);  at  quales 
sint  eiusmodi  caussae^  id  uero  iudtcantium  fidei  et 
religioni  totum  permittatur  considerandum  atque  e 
rei  gestae  proprietate  diiudicandum.  ^^) 


41)  EUam  hae  parle  Clcero  ioue- 
Blt,  qoo  IfilODem  taeretor,  quom 
(I.  I.  4, 11.  post  uerba  ,  quie  sup. 
io  Bot.  22.  exiiibui)  hiec  dlxll: 
>Btsi  pertipieoter  el  quodim  mo- 
do  taclte  dit  Ipsi  lex  poteatilem 
defeodeDdl ;  quie  dod  homlnem 
oeeidi,  aed  esse  eum  telo  homlDis 
oeeideDdi  eaussi  netit :  ut,  quum 
eaussa,  dod  telum  quaereretur,qul 
sui  defeDdeodl  ciussi  telo  esset 
usu8,D0D  homlDlsoccideDdiciussa 
hibnisse  telum  iudleiretur.  Qua- 
propter  hoe  maoeal  Id  caussa,  in- 
diees ;  noo  eoim  dubilo,  qulo  pro- 
batunis  sim  uobis  defensloDem  me- 
am »  si  Id  memlneritis ,  quod  obli- 
uisci  DOD  potestls,  iDsidiatorem 
iore  iDler6ci  posse.* 

42)  CU,  de  Inuent.  II,  42,  124. 
vrelatio  crimiois ,  ut  io  eo  mllite , 
qui ,  quum  eommunis  Ux  (mnium 
komiinem  oeeidere  ueiaret,  tribu- 
OQro  mllllum  suum,  qui  oim  sibi 
afferre  cooaretur,  occidlt.«  —  de 
Off.lII,  4,1 9.  nSaepe  enim  lempore 
fit,  ut,  quod  turpe  plerumque  ha- 


beri  soleat,  iDueDialur  dod  esse 
turpe.  Exempll  caussa  pooaturaii- 
quld,  quod  pateat  latlus.  Quod 
polest  malus  esse  8celu8,quam  dod 
modo  homlnem,  sed  etiam  fami- 
llarem  homioem  occldere  ?  Num 
igitur  se  astrlDxit  scelere ,  si  qui 
tyrannum  occldil  quamuls  famlli- 
arem  ?  Populo  quldem  Romano 
Don  uidetur,  qul  ex  omoibus  prae- 
clarls  factis  lllud  pulcherrimum 
exisilmal.« 

43)  Hoc  loco ,  prlusquam  Quln- 
ctlum  slnam  ad  rellqua  pergere, 
palum  figo  termlDumque  pooo. 
Nam  quae  adhuc  ei  trlbui ,  ea ,  ut 
in  slDgulls  dubltatloDi  locum  re- 
llDquam ,  io  uoluersum  tameo  ex 
aoiml  seDleDlia  arbilror  recta  at- 
que  uera  lurls  ratloDe  coostare. 
Denlque  uersabaotur  illa  Id  lure 
commuDl  omola;  qua  parle  periode 
fere  oostra  iDterest,  quae  potuerit 
orator  uere  dicere  ac  quae  reuera 
dlxerlt ,  iDtelllgere.  At  reliqua , 
quae  sequuotur ,  rero  gestam  spe- 
clant,  eaque  cum  expooenda  lum 


646     Cap.  L    De  iure  caussae 


AduerMrii 
d«feuto. 


Vmio  taiidem^  recuperatores ,  quo  tne  iamdudum 
exspectatto  uestra  uocatj  et  quo  stat\m  a  priucipio 
me  contutissem^  nisi  uera  iuriSy  iudicU  formulaequt 
ratio  et  senteutia  ab  illorum  argutiis  tttetida  fRlAl 
prius  ac  uindicanda  fuisset.  Caeteris  caussa  oranda 
esse  solety  mihi  prius  dimicandum  fuity  ut  caussam 
orare  liceret.  lam  hreuis  erit  oratio.  Caussam  demnn^ 
strabo,  quae  P.  FaMi  familiam  coegerit  arma  capere. 
Tantam  fuisse  tamque  iustam  doceboy  ut  quodcunque 
damnum  passus  sU  TtUltuSy  dolo  malo  atque  iniuria 
uacuam  fuisse  illam  luculenter  appareat.  Quippe  pro 
domiiw  ob  iustam  rei  familiaris  defensUmem  FalM 
serui  arma  ceperunty  quo  TulHanorum  ulm  armatam 
ac  quotidiaiias  itisidias  depellerefU  coerceretitque. 

Teneo  qtddem  te  iactarCy  illa  nocte  Faha  famiUamj 
nemine  tum  lacesseuley  tdtro  oppugtiatum  ad  uillam 
uenissey  Tullii  seruosy  qui  iii  matisissetUy  twn  modo 
oppugtiantes]y  sed  ne  repugrumtes  qtddem  oppressoi 
tiecatosque  esse^^). 


ad  iuris  effeclum  perdueendi  tota 
coDtiDeutur.  Itaque  quooiam  ue- 
que  rel  gestae  ueritatem  explo- 
rare  ueque  lotegram  Quinctil  oar- 
ratiooem  disputatiooemque  cogno- 
scere  possumus,  quinetiam  in  Tul- 
lianae  orationU  lacuDia  multa  no- 
bis  interuersa  suot  eorum ,  quae 
Gicero  ei  aduersarll  defeosioDe 
seligeoda  aibi  tradeodaque  lecto- 
ribus  8Uis  putauit :  hoc  certe  loco 
oihil  est,  quod  fide  oostra  recl- 
piamut;  id  uoum  relloquitur,  ut 
uestigia»  quae  extaot,  curloaiaf 
periequamur,  dlsiecta  colligamuf , 


deolque,  quum  QalBcUanae  de- 
fensionis  solldam  et  expressam  ef- 
figlem  obtinere  non  pofsimos,  od' 
bram  tamen  et  imaglnem  quandam 
repraesentare  stadeamus.  Qaa  in 
re  amplificandi  aeniam  lu  daian 
esse  putaul,  ut  ad  Infioltam  fietio- 
oem  tameo  noo  descenderetor ; 
propterea  deprecor,  ne,  si  paraB 
Fabll  caussa  tlbl  probetar,  liio- 
plam  defenslonls  et  ielanltattm  re- 
prehendas,  neue  ad  condemoafl- 
dum  Fablum  nUi  ampllau  cansia 
descendas. 
44)  Conf.  h  of.  SS- ^1-34.55. 


S*  6.  Defensio  in  partes  locosque  diyesia.    647 
Verufntameii  auemadmodum  in  iusto  beltorum  ge^  Ada«r«ini 

d«feniio. 

fiere  non  In  eum  popnlum  caussam  belli  ac  culpam 
conferre  solemuSy  quiiftter  medias  belli  uicissitudines 
uno  quodam  proelio  prior  in  aciem  copias  edtixerit 
sigtidifue  canere  kisserity  sed  in  eum  profectOy  qul 
prior  pacem  ruperity  arma  intulerit  atque  cum  ejrer- 
citu  fines  alterius  ciuitatis  superauerit;  sic  etiam  in 
hominum  priuatorum  controuerMs ,  si  quando  in  agris 
longinqtiis  et  desertis  ad  uhn  et  arma  uentum  esty  at^^ 
qtte  in  dusmodi  kostilitate  per  aliquod  temporis  spu" 
tium  utrinque  perseueratum^  fwn  cofiuenit  ad  ifutar 
eorumy  quae  <i»  praediis  urbafiis  et  suburbaf%iSy  ubi 
paratissimum  est  magistrattmm  iudiciorumque  atixi" 
lium,  accidere  solefit^  ex  ufiius  diei  horaeue  eucfitu 
de  ui  et  armis,  quo  iure  cefiseafitur  ^  statuere. 

Quibus  praemissis  iam  rem^  uti  gesta  sit,  cogfioscite. 

Aliquot  abhific  afmis  fundum  iu  agro  Thurifio  P. 
Fabitis  emit  de  C.  Claudio  SefiatorCy  uiro  hoftestiS" 
simo^^).  Eitis  autem  /ufidi,  qua  confifiis  est  M.  Ttdtii 
fttifdtiSj  extrema  pars  est  cetituria  illa  Populiafiaj  de 
qua  mox  cofitrouersia  iftcidit^^).  Quum  primum  ea 
res  ifi  itidicium  uefieril ,  tabulis  ac  testUms  FabUiS  do-^ 
cebit,  ita  se  emisse^  ita  emptiofiis  tabulas  cofifectas^ 
ita  ab  auctore  fifies  demofistratos  sibi  essCy  ut  illa 
centuria  fatido  haud  dtibie  cofMfieretur;  detiique  etiam 
tiacuam  a  C.  Clatidio  sibi  traditam  esse  ^O.  Quod  de 
toto  fiifido  adtiersarius  affirmauit,  exustis  omfiibus 

45}  ibfd.  8*  14.  ibid.  8§-  20.  53.,  neque  uerUirolle 

46}  ibid.  8*  15«  «st  *  >lio  lllum  quim  eroplionU 

41)  Haud   dubie  Fiblus  illim  suie  iure  stetisse. 
eanturiam  suam  esse  contendebat : 


6^8      Cap.  I.    De  iure  caussae  TuUianae. 
Adueriftrii  uUlis  inciiltumque  tunc  uefUisse  ^^  in  Populiana  sal- 

deFeiiHio. 

tem  illa  centuria  uerum  est.  Quapropter  non  est  mi' 
randnm^  Fabii  deinceps  possessionem^  quibus  rehus 
maxime  cemi  solet  praedii  possessio^  habitationibtu 
uidelicet  et  cultura  y  minus  conspicuam  in  illa  eetUu^ 
ria  fuissCy  ut  solo  agri  aspectu  facile  dubitari  possetj  a 
Fabio  an  a  Tultio  uidno  ea  possideretur.  De  Ulo  certe 
constaty  ne  apud  Tullium  quidem  certam  eius  centU" 
riae  possessionem  fuisse^  priusquam  Fabius  fwulum 
suumy  quibus  finibus  emeratj  iisdem^  Populiana  igitur 
comprehensa  centuria^  proscripsisset^^}.  Tum  uero  tre^ 
pidare  Tultius.  Cupide  magis  quam  honeste  cetiturlam 
illam  occtipare.  Sermonem  ut  cum  uiHm  nuUum  coH" 
ferre.  Quum  satis  curasset^  ut  in  tuto  sibi  possessio 
esset  ^^)  y  iam  possessorem  palam  se  iactauit  ostenta' 
uitque.  Casam  inaedifi^auit^^)^  praesidium  imposuitj 
uim  et  arma  parauit.  Deinde  curauit,  ut  uillicus  de- 
nunciaret  Fabio^  ne  absente  se  Acerronio  fines  de^ 
monstraret.  Quam  arrogantiam  quum  m^rito  contem^ 


48)  ibid.  S.14. 

49}  Ibid.  §.16.17. 

50)  Ita  loco  roodo  laudato  nar- 
ratur,  Tullii  procuratore  et  uilli- 
co  absentibus  eontra  quam  fortasse 
denuntiatum  erat,  Fabium  Acer- 
ronio  Gnes  demonstrasse,  —  neque 
tamen  hanc  centuriam  Populianam 
uacuam  tradidisse;  ut  dubitari  uii 
possit,  curauisse  illos  antei,  ne 
posset  Fabius,  si  uellet,  illam  cen- 
turiam  uacuam  traderc.  Voluisse 
autem  eum,  si  potuisset,  satis  pro- 
babjle  est. 
51)  Conf.  h.  i)T\  §.  19.  »(Fabiu«) 


animaduertit  In  hac  Ipsa  ceoturta 
Populiana  aedlficium  non  Ita  ma- 
gnum  seruumque  M.  Tullii  Phili- 
Dum.a  —  ibid.  g.  53.  »tamen  io  eo 
ipso  loco,  qui  tuus  esi et,  non  modo 
seruos  M.  Tullii  occldere  iure  dod 
potuisti ,  uerum  etiam  ai  tectan 
boc  inscienie  aut  per  ulm  denao* 
litus  esses ,  quod  hie  in  tuo  aedi- 
ficatset  et  suuro  esse  defeDderat, 
Id  ui  aut  clam  raclum  iudicaretar* 
rel.  Nolo  tamen  pro  certo  afGmia- 
re,  siue  Tullianos  tunc  demum  te- 
ctum  lllud  aedificasse,  slue  QuiD- 
ctiuro  tamen  i(a  dixisse. 


S.  6.   Defensio  in  partes  locasque  digesta.    649 
psUset  Fabius  ^^) ,  ac  suo  iure  fines  a  Claudio  uendi-'  Ada«rMrii 

ithnmo. 

iore  sibi  antea  demonstratos  etiam  Acerronio  emptori 
demonstrasset  y  ecce  tum  omnes  copias  iste  edudt, 
excubias  uigUiasque  agit,  totam  illam  centuriam  CU" 
stodtius  adeo  obsidet^  ut^  fiisi  pugnare  omnim  Fa- 
bius  uelletj  uacuam  tradere  eam  Acerronio  non  po^ 
tuisset  ^^).  Neque  intra  suos  fines  ce^ituriamue  PopU" 
liafiam,  de  qua  controuersia  erat^  expeditionem  coii- 
tinet.  Quum  castra  et  ueluti  praetorium  in  illa  casa 
locassetj  erumpere  inde  solebant  custodes  ilti  et  ultra 
eam  centuriam  longe  lateque  fundum  Fabii  infestum 
habebant.  Belligerantium  more  qua  poterant  hosti 
nocebanty  pensi  nihil  eis  erat^%  Casa  quaedam  Fa^ 
bio  fuit  in  ea  fundi  parte ,  de  qua  nihil  ambigebatur. 
Eam  nullo  lacesseittej  et  mscio  propter  quam  belli 
utUitatem ,  furtim  incenderunt  ^O-  Ne  insidiis  quidem 
abstinuerunt.  Quippe  per  Ulud  tempus  seruus  quidam 
Fabiiy  qui  sanus  tdgensque  e  uUla  mane  exierat^  non 
rediU.  Fngae  nulla  suspicio.  Re  explorata  apparuit, 
eum  cum  Tullii  seruis  illa  die^  postea  a  nemine  uU 
sum  esse;  ut  dubium  nemini  sit^  quin  ab  his  captus 
et  ocdsus  sU  ^^).  Quinetiam  pridie  quam  in  discrimen 
tandem  uentum  est^  certus  Fabii  uUlico  nunctus  aUa-^ 


52)  CoDf.  h.  op.  g.  17. 

53)  Vldesis  quae  de  d.  g.  17.  hlc 
tuperius  in  noti  50.  babenlur. 

54)  Qoae  Fabius  Tullianis ,  ut 
statim  apparebit,  obiecit  oiala  et 
facta  et  destinaia,  ea  uix  credi- 
bile  esl ,  Quinctium  palronum  se- 
iuneta  prorsus  inter  se  et  disiecta 
protullsse ,  immo  genere  quodam, 
aique  uno  certoqueauclorum  con- 


silio  nullo  dubio  ea  comprehendit 
audienliumque  animis  oblulit. 

55)  Vid.  h.  or*.  S-54.  »At  casa 
mea  incensa  est  a  tuis.a  Conf.  sup. 
pag.  6i% 

56)  h.  or«.  S*  ^^*  '^^^  seruus 
meus  Don  comparet,  qui  uisus  est 
cum  tuis.M  Conf.  Hutchkii  notam 
ad  h.  I.,  ubi  perinde  ac  nof  antea 
(in  nol.  54.)  fecimus ,  hoc  crimen 


650 


Clip.  /•  De  iure  eauBsae  Tuttianae. 


A4.«rMrii  tus  est.  fUmam  ex  Ula  ca$a  expeditUn^em  paroH  et 
quam  primum  Utoe  cum  amtMus  capiie  appugnatum 
ueftturos  esse  *^).  Quid  mutta  ?  Quaecwupte  moUeba»' 
tUTy  ex  iUa  casa  guasi  ex  arce  quadamy  uude  in  fo- 
tam  regUmem  domXnaTentuTy  erumpebaut;  eodemy  quk^ 
gtdd  perpetrassent  j  aut  si  quid  sM  acciderat^  se  re- 
dplebant*^.  lam  eo  uetUum  eraty  ut^  dum  in  casa 
iUa  homi^ies  ThUHi  cofvdderetU  y  Fabio  in  onuH  fimdo 
sfWy  qua  cefUttria  iUuy  de  qua  sola  cofUrouersia  est^ 
adtacety  ab  istorum  iiUMrsioffianis  i^uidtlsque  iiffve 
hombmm  fieque  renm  qtddquam  ttUtm  esset  Itaque 
famUia  FeUM^  qtio  ipsa  cum  agriSy  aedtficUSy  peco^ 
ribtis  caeterisque  rebtis  sahui  esse  possety  domittumque 
a  qtwtidiafas  damtUs  detrimefUisqtie  sakmmy  utt  de* 
buUy  praestaret^  ifUellexUy  tUsi  perpettiae  qtiodam' 
modo  mUUiae  se  addicerety  fUhU  siU  reWptum  aHtii 
essCy  fUsl  ut  hostium  Ulam  manum  et  qtiasi  praesidbm 


Quinctli  ad  geoeralem  lllim  defen- 
tionem  refertur,  qui  dlierlt,  Feh 
bii  famiHam,  quum  istot  TulUi  ter- 
uot  tfueidaret,  magit  tuae  taiutit 
tuteia,  quam  m  aliwam  ineurtione 
utam  ette. 

57)  h.  or*.  S-  55.  »Al  enlm  op- 
pugnalum  me  fortasse  aenissent.v 

58)  Huius  fere  loci  fuit,  etlam  ad 
llla  repondere,  quae  In  h.  or«.  §phis 
18  et  19.  Gicero  his  uerbis  Fabio 
exprobrauerat :  vAdducit  Iste  in- 
terea  in  saltum  homines  electos 
maximts  animis  et  uirlbus ,  et  lis 
arma,  quae  cuique  hahilia  at- 
que  apta  essent,  comparat :  pror- 
sus  ut  quiuis  intelligeret,  non  eos 


ad  rem  rusticam,  oeram  ad  cae- 
dem  ac  pugnam  eompararl.  Bre- 
ol  illo  tempore  Q.  Gatl  Aemilla- 
ni  9  hominis  honeatl ,  quem  uos 
nostis ,  duo  hominet  oeeidenint ; 
multa  alia  fecerunt ,  passlm  uaga- 
bantur  armali;  non  obsenre,  sed 
ut  plane  Intelilgere  niderentnr,  ad 
qaam  rem  paratl  essent ;  agros  ui- 
as  denique  infestas  habebant.«  — 
Quae  dubitart  non  potest  quia 
generatlm  ob  necetsarlam  Fabii 
aduersus  Tulllanos  tntelam  acta 
esse  Qulnctluf  defenderit ;  sed  de 
llla  caede  caeterisqne  qaam  plaae 
nihil  sit  corapertom,  raera  qaadam 
fictione  abstinendam  pataoi. 


S*  6.  Defmsio  m  partes  locosque  digesta.    651 


a  ccruMbus  slbi  depelleret^  atqiie  casam  ipsam^  op-  AducrMm 
pugtiatorum  suorum  insidiatorumque  receptaculum  et 
latebram  purgaret,  detiUjfuelquottdianis  tnsidiis  et  ue^ 
xattonibus  aHquando  soHdam  uim  opponeret ,  quo  taii^ 
dem  ipsa  cum  domino  sine  armis  uiuere  et  pace  frui 
posset. 

Hoc  cotisilio  casam  expugtiauemtU  y  twxioSy  qui 
eam  obtinebatity  TtUUi  sertws  oppresserutity  repugtvati" 
tesque  occiderutit.  Deinde  curauerunfij  ne  deiticeps 
aedificium  praesidio  armatorum  posset  mutiimettta 
praebere^%  Quod  quum  faciebatUy  tiikU  tameti  raptie^' 
naU  fieque  abstulerutUy  casamipsam,  re  peracta^ 
statim  reliquertiiU y  cetUuriae  Uiius  Populiatiae  tie  gle^ 
bam  quidem  occupauerutUy  tiec  quemquam  inde  dde" 
cerutit^}:  td  quiuis  itUelttgere  posset^  tiihUy  de  quo 
iuris  cotUrouersia  essety  eos  affectassCy  sed  iUud  «o-» 
lumy  tiecessUate  cogetUe^  egissCy  ut  ea^  quae  ttemitie 
eotUradicetUe  domini  essetUy  salua  tatidem  ei  ctisto^' 
dire  atque  uitam  securam  tiec  precariam  ab  istis  re^ 
tttiere  sibi  liceret. 

Sed  haec  hactenns.    Nihil  attinet  ad  perorationem  conchimo. 


59}  Haec  lU  Clcero,  h.  or«.  8*21.» 
Darrat:  »Proxtroa  noete  (poftqaam 
Fabias  cum  Aeerronlo  Tulliam  in 
uilla  eonuenerat)  iam  fere  quum 
lox  appropinquaret,  ad  illud  ae- 
di6ctum,  de  quo  antea  dixi,  quod 
erat  io  centuria  Populiana«  serui 
P.  Fabii  frequentes  armatlque  ue- 
Diunt;  introltum  Ipii  sibi  ui  ma- 
naque  pateraciunt;  homtnet  ma- 
gni  pretli  teruos  M.  Tullii  nee  opl- 
nantes  adorluntur,  quodque  raclle 
ractu  rult,  oeque  tam  multot  ne- 


que  repugnantet  multi  armati  pa- 
ratique  oceldunt ;  taotamqae  odil 
cradelltatltque  babuerant,  ut  eos 
omnes  gurgulionibut  iDsectis  re- 
llDquerent,  ne,  sl  quem  semlul- 
aum  ac  spiraotem  etiam  rellquis- 
sent ,  mlnor  iis  honor  baberetur ; 
praeterea  tectum  ulllamque  dlstur- 
bant.M 

60)  Haec  uera  esse,  Giceronls 
sllentlum  in  d.  8*  21*  declarare  ul- 
detur. 


653      C^.  L  De  iure  caussae  TuUianae. 

conriutio.  luque  uices  Qainetil  agere,  cui  nereor  ne  imB  in  re, 
nti  gesta  esset,  narranda  multo  etiam  miniM  quam  in 
expon.enda  iuris  ratione  aatisfecerimus.  Hoc  unum  an- 
tea  suscepimus,  ut  uesti^iis  argumentisque  diligenter 
conquisitis  ostenderemus,  Quinctium  in  caussa  Fabii  de^ 
Tendenda  non  meras  tamen  nugas  egisse.  .Quod  ut  prae- 
staremus,  quum  iustae  defensionis  ima^nem  quandan 
(sine  umbram  dixeris)  repraesentare  studuimus,  iliud 
qnoque  menti  obuersabatur,  quod  statim  a  principio  hu- 
ius  lil)eili^O>  copiarum  subsidiorumque  penurlam  excu- 
santes ,  iudicandi  munns  uerecunde  deprecatl  sumus. 
Quid  igitur  est?  Cul  religlo  est  ludicare,  el  dubitandi 
certe  uenia  debetur,  et  si  quis  summum  in  administranda 
iustltia  gradum,  qui  iudicis  est,  obtinere  non  potest,  non 
uetabitur  liercle  in  inferiori  consistere,  atque,  ut  contra 
qnem  Cicero  dfxerit,  is  ne  inauditus  condemnetur,  curare. 
Reliquum  est,  ut  fatear,  haud  magis  me  scire,  uter 
uicerit,  Tuliius  an  Fabfus,  quam  utrum  ufncere  opor- 
tuerit.  Quod  si  quis  probabilius  fortasse  reputauerit, 
secundum  Cieeronis  clientem  iudicatum  esse,  concedani, 
argumenta  quaedam  inueniri  posse,  genere  quidem  8i- 
milia  atque  in  P.  Quinetii  et  A.  Caecinae  caussis  supe- 
rius  demonstrata  sunt  ^^),  at  numero  et  pondere  aliquanto 
etiam  infirmiora  ac  rariora ,  denique  tam  longe  repetita, 
ut  uix  operae  pretium  sit,  in  examinanda  illa  coniectura 
diutius  commorari^O. 

61)  h.  sup.  p.542.  ueDlum  sU,  uariU  de  causfis  ad- 

62)  CoDf.  8up.  Llb.  I.  p.  168.  iDODilum  lameo  leelorem  uelim. 
Lib.  II.  p.  430.  ita  easum  lulifse,  ut  piiora  quio- 

63)  lam  quum  ad  fioem  primi  que  huius  libelli  folia  seieoaio 
buius  capitis,  quod  esl  de  iure  aote  quam  reliqua  lypis  absolue- 
caussae  Tullianae  scriplum,  per-  reutur. 


CAPUT  11. 


De  uarletate.  lectlonis  In  oratlone  pro  Hf  •  Tuillo, 

cum  contextu  castlg^ato* 

In  superioribus  duabus  orationibus  ad  criticam  re- Prooe»»"". 
censionem  conquirenda  fult  materia  e  magna  copia  cum 
Codicum  manu  scriptorum  tum  Editionum,  tribus  qua- 
tuorue  hisce  saeculis  typis  excusarum,  atque  res  ita 
ferebat,  ut  quae  manu  essent  exarata  exemplarla,  ea 
paene  omnia  uix  maiore  quam  unius  saeculi  interuallo 
uetustissimarum  Editionum  aetatem  antecederent.  Ha- 
rum  uero  Tullianae  defensionis  reliquiarum  plane  di- 
uersa  caussa  est.  Quae  quum  ex  aliquot  foliis  antiquis- 
simorum  Codlcum  palimpsestorum  erutae,  nostrisque  de- 
mum  diebus  in  lucem  sint  editae,  critici  laborls  nlhil 
mihi  superfult,  nlsi  ut  tredecim  illa  folla  Cqu&tuor  Am- 
brosiana,  Taurinensla  nouem)  denuo  insplcerem,  lectio- 
nemque  meam  cum  anterioribus  curis  tam  Ipsorum  me- 
ritissimorum  lllorum  inuentorum ,  Mali  ac  Peyroni^ 
quam  secundorum  Editorum,  Beieri^  Oretliiy  Huschkiiy 
conferrem  atque  contenderem. 

Cuius  suscepti  primum  illud  in  fructu  reputo,  ut 
amplissimum  dlcam  testlmonlum  cum  de  horum  Ingenio 
atque  industria,   tum   de  illorum  ardore,  dexterftate, 


i 


654  Cap.  I.    De  uarietate  lectionis 

Prooamittm.  perseuerantia,  summaque  fide  ac  religione;  delnde  ut 
Peyronij  uiri  illustrissimi,  eximiam  illam  humanitnteni 
comitatemque,  qua  me  In  secundis  hisce  curls  agendis 
adiuuare  dignatus  est,  pio  gratoque  anlmo  commemorem. 
Utique  si  noni  quantulumcunque  mihi  contiglt  ut  extri- 
carem ,  uel  hoc  illorum  maxlme  laudi  contribuet ,  quippe 
qui  ita  caetera  rexerlnt ,  constituerint,  ordinHuerint,  ut 
post  eorum  messem  qui  ad  spicas  legendas  ueniret, 
omnem  operam  industriamque  in  certa  eaqne  paaca  ora- 
tionis  loca,  soluto  caeteroquin  animo,  conuertere,  ibi- 
que  cum  oculorum  aciem  tum  mentis  cogitationem  totam 
impendere  posset. 

Illud  uehementer  mihi  doiendum  fuit,  quod,  quun 
octo  abhinc  annis  Athenaei  Taurinensis  thesauros  Pey- 
rono  duce  adirem,  prlmum  folluiii  cum  exordio  huius 
orationis  e  scriniis  aberat,  neque  a  Praefectis  Custodi- 
busue,  anxie  perscrutantibus  omnia  excutientibusque, 
tum  reperiebatur,  ut  uix  dubitaretur,  quin  a  sacrilega 
quadam  manu  auersum  ablatumque  esset. 

De  reliquo  pretlosarum  illarum  membranarum  usus 
summorum  Virorum  beneficio,  Praefectorum  tam  Me- 
diolanensium  quam  Taurinensium ,  quos  honoris  caussa 
commemoro,  paratissimus  mihl  fuit.  Medicamentis  chemi- 
cis  denuo  adhibendls  nulla  offerebatur  oceasio ,  quuro  a 
primis  Inuentoribus  antea  ita  essent  infusa,  ut  aut  salu- 
taris  effectus  etlamdum  duraret,  aut  spes  proficiendl  quic- 
quam  prorsus  nulla  relinqueretur.  Membranas  deniqoe 
Taurinenses  magis  conseruatas  saluasque,  neque  adeo, 
ut  in  Ambrosianis  niagna  ex  parte  apparuit,  lauationi- 
bus  corrosas  inuenl. 

De  unluersa  illarum  membranarum  natura  et  forma, 


in  aratione  pro  M.  TuUio. 


655 


de  origine  et  aetate ,  de  scrlptarae  fifiira  et  hablto ,  de  Proo«miui 
foliorum  ex  atroqae  Codlce  seroatoniiii  dispositlone,  at- 
qae  si  quae  sunt  alia  critici  laboris  ex  hoc  genere  fun- 
damenta  ac  subsidla:  de  iis  rebus  omnibos  ita  tracta- 
uerunt  Doctores  illi,  quos  modo  laudaui,  Peyronus 
Imprimis,  tum  Htuchkius^  ut  mihi,  quod  adderem  aut 
corrigerem,  ne  tantulum  quidem  reliquerint  ^). 

Unum  hoc  restat,  ut,  posteaquam  in  superloribus 
librls,  ad  Quinctianam  uidelicet  et  Caecinianam,  uarie- 
tatem  tantum  lectionls  e  Codlclbus  atque  Editionlbus 
in  medium  protuli,  meaque  adnotatione  illustraul,  lam 
caussam  probem,  cur  In  hac  Tulllana  ab  Instituto  de- 


1)  VideDda  prias  Peyrani  de 
Bibliotbeca  Bobienil  GonimeDta- 
ilo ,  d.  Augustee  TauriDorum  IV. 
Kal.  luD.MDCCCXXI.,  pag.  III— 
XXXYII.;  EiuMdem  ad  FragmeDta 
Orationum  Ciceronls  Praefatlo  p. 
1  —10.;  Inuentarium  librorum  mo- 
Dasterii  S.  Golumbanl  de  Bobio, 
quod  renouatum  fult  lo  1461.  p. 
1—68.,  cum  AdnotatioDlbos  p.69 
—228.;  iroprimis  autem  utllisslma 
llla  lotius  oratioDis  ad  utrumque 
Codlcem  repraeseotata  Imago,  p. 
37—  62.,  cum  scrlpturae  speclmioe 
ID  tabula  adiecto :  —  quae  cooti- 
Deotur  t  uoa  cum  coDtexto  oratio- 
ols  crltice  castlgato,  p.  98—100., 
atque  Adootatlooe  perpeioa,  p. 
149—68.,  lo  praestaotissimo  fllo 
libro ,  complurtum  rellquiarum 
antea  Ineditarum  ibesaoro,  qul 
ioseriplus  est:  ilf.  TuUii  Cieero' 
ni$  Orationum  pro  Scauro,  pro 
TuUio  et  in  Clodium  Fragmenia 


inedita,  pro  Clumuio,  pro  Cao- 
liOf  pro  Caeeina  ete.  Variante$ 
lectionee,  Orationem  pro  T,  A. 
Milone  a  lacunis  restitutam  ex 
membranis  palimpsestis  Bibliothe- 
eae  R.  Taurinensis  Athenaei  edidit 
et  eum  Ambrosianis  parium  ora- 
tionum  fragmentis  eomposuit  Ame- 
deus  Peyron  etc.  etc.  Stuttgardiae 
et  Tubingae  1824. 4^  —  Paollo  po- 
stea  accessit  Erratorom  Index,  qua- 
tuor  paginif  absolotos,  cum  Edtto- 
ris  subscriptiooe :  Dabam  Taurini 
die  VIIL  Februarii  MDCCCXXV. : 
quod  cum  supplemeotum  slt  ad- 
modum  oecessarium  ac  parum  di- 
oolgatum,  ex  eo  quae  propositam 
spectaDt  oratiooem ,  s oo  qoldque 
loeo,  Id  adnotatiooe  commemora- 
bo.  Addeoda  deoiqoe  Husehkii  oo- 
stri  Praeratio  ad  h.  oratioDls  re- 
ceosioDem,  io  Imman,  G,  Husehkii 
AQalectls  lilterarllf ,  Llpslae  1826. 
8.  p.  79-97. 


656  Cap.  II.    De  uarietate  lectionis 

Proo^mium.flexerim,  atque  integrum  orationis  contextum  proprio 
Marte  repraesentauerim.  Nlmirum  OrelUi  Editioneni, 
quam  antea  in  accommodanda  lectionls  uarletate  secutus 
sum,  nunc  relinquendam  censui,  partim  propter  Beie- 
riana  illa  supplementa,  magna  ex  parte  parum  proba- 
bilia,  in  contextum  ibi  recepta,  partim  quia  Orelliami 
recensio  secundis  curis  a  superstitibus  beatl  Eklltoris 
amicis  aucta  et  emendata  propedlem  est  In  lucem  pro- 
ditura.  Huschkii  uero  recenslonem,  in  patrui  AnaUctU 
litterariis  reconditam,  non  adeo  putaui  omnibns  pme- 
sto  esse ,  ut  ad  eam  lectlonls  uarletatem  satis  commode 
referrem.  Quarum  rerum  omnlum  quum  etiam  in  Pey- 
roni  atque  Beieri  editionibus  una  alteraue  obstare  oi- 
deretur,  malul  integnim  iragmentorum  contextum,  meo 
iudicio  castigatum,  exhibere,  tum  criticam  adnotationem 
consueto  more  subiicere. 


M.  Tallll  Clceronls 

Orationis  pro  M.  Tuilio 

quae  extant. 

T«iriB»M        i.  Antea  sic  hanc  causam  adieram^  Aeciperatores, 
ut  nunquam  dicinro^^)  aduersarios  arbitrarer,  tantam 

2)  Sie  primofl  tres  uersus  Peyro-  tissima  est.a  Itaque  retiuul  uerta 

nu«  suppleuit.    Simul  adnotautt:  llla,  quum  l/u«cAJktu«  scribereoK- 

»Has  uoces  (Antea  sic  hanc  cau-  luit:  Actionem  priorem  iie  rel.  — 

tam)  uidere  mihl  uldeor  Id  prima  Inspiciendi  primi  huius  folii,  sicui 

linea.  Saiiem  prlma  littera  A  cer-  antea  dixi ,  copia  mihl  non  fuit. 


Fol.  L 


in  aratione  pro  M.  Tullio. 


657 


caedem   et   tam  atrocem  ad  familiam  suam  pertinere.  T«ariMMe 

'  Fol.  I. 

Itaqoe  anima  soluto  a  cnra  et  a  cogitatlone  ueneram, 
quod  intelligebam ,  facile  id  nie  testibus  planum  facere 
posse.  Nunc  uero  posteaquam  non  modo  confessus  est 

uir  primarius  L.  Qnlnctius -  -  ^) 

toborabam,  ut  quod  arguebam,  id  factum^)  esse  osten- 
derem;  nunc  in  eo  consumenda  est  oratto,  ut  ne  aduer- 
sarii,  quod  Infitiari  nullo  modo  potuerunt,  cum  maxime 
cuperent,  id  cum  C07ifessl0  sunt,  meliore  loco  esse 
uideantnr. 

2.  Itaque  tum  uestrum  difficilius  iudicium^),  mea  fa- 
cilis  defensio  fore  uidebatur.  Ego  enim  omnia  in  tes^ 

bus 0  quid  est  facilius,  quam  de  eo,  qui 

confitetur,  iudicare  ?  mihi  autem  difficile  est,  satis  copi- 
ose  de  eo  dlcere ,  quod  nec  atrocius  uerbis  demonstrari 
potest,  quaih  re  ipsa  est,  neque  apertiu^  oratione  mea 
fieri,  quam  ipsorum  confessione  factum  est. 

3.  Cum  in  hac  re,  quam  commemoraui,  mihi  mutanda 


3)  DesoDt  h.  I.  aersussex.  If  erito 
BeieruB  uldetur  Peyroni  sopple- 
meDtum  relecisfle,  tom  Beieri  Hm- 
iehkius;  culos  id  seDieDtiim  qui- 
dem  probibills  coDlectora  est  haec- 
ce :  pQnioctiuM ,  ted  et  iuuari  hac 
eanfettione  causam  tuam  putauii^ 
uideo  aliam  mihi  defentionie  uiam 
e$te  ineundam.  Antea  enim  in  eo 
Iaborabam«,rel.  —  Apte  attollt  pro 
Caecina  2,  4.  CoDf.  Plinii  Ep.  /F, 
9.  Rem  manifettam  infitiari  augen' 
tit  erat  erimen,  non  diluentit. 

4)  SicCodex,  dod /a6(um.  Coof. 
Peyroni  Corrigeoda. 

5)  Cod.:  eomfessi. 

Smettm,  Lib.  m. 


6)   Cod.  DIFFICILLIUSDIUDICIOM. 

7)  Deslderaotar  septem  oersus , 
qoonim  primut  syllabam  exhlbet 
TBS.  —  Beieri  eommeatom ,  laeo- 
oaro  partim  e  Cluentiana  1,  4.  ex- 
pleotis ,  Hutchkiut  rerutaoit.  Nee 
probaotor  mlbl  qoae  Peyronut  sob- 
lecit:  » io  tes( t6uspone(am,  quo' 
rum  ipte  contentut  quasi  conftatus 
iudicandi  moram  uohit  iniiciebat. 
At  confessio  aduersarii  in  me  rei 
difficultatem  transtuUt.  Etenim 
qold,a  rel.  Nimlrom  qoi  potest  eoo- 
seosos  testloro  lo  Id,  qood  adoer- 
•arlos  oltrocoDfitebator,  4odicaodi 
moram  recoperatorlbos  loleclsse? 

42 


Tattriaense 
Kol.  1. 


f  Bxplicit 
TaarinFol.l 

•f  lacipit 
Ambrona* 
Bom  ffol,  I. 


658  Cap.  11.   De  uarietate  lectionis 

ratio  defenslonis -------")  minas  diligenter  ilUus 

existimationem ,  quam  rem  M.  Tulli  niderer  defendere. 
Nunc,  quoniam  Quinctius  ad  causam  pertinere  putanit, 
res  ita  multas,  falsas  praesertim  et  inique  confictas, 
proferre  de  uita  et  moribus  et  existimatione  M.  TuUi, 
multis  de  causis  milii  Fabius  debeblt  ignoscere,  si  mi- 
nus  eius  famae  parcere  uidebor  quam  antea  consulai. 

4.  Prif  ore ^) 

fore  putauit  ad  officium  suum  pertinere,  aduersario 
nulla  in  re  pareere ;  quid  me  oportet  Tullium  pro  Tol- 
lio  facere,  homine  coniuncto  mecum  non  mlnus  animo 
quam  nomine?  Ac  mihi  magis  illud  laborandum  uidetur, 
Recuperatores,  ut  quod  antea  nihil  in  istum  dixi ,  pro- 


8)  DesuDl  septem  oerius.  Sen- 
tentia  satis  certa.  Quae  ut  intelli- 
gatur,  uerba  e  Peyroni  coniectura, 
sicut  est  ab  Huiehkio  emendata, 
adiiclo:  »tumerga  P,Fabium  paulo 
temperanda  est  nimia  illa  lenitae, 
qua  antea  famam  illius  tanto  cum 
studio  uel  dissimulando  uel  excu- 
sando  foueram ,  ut  non»  rel.  — 
1^6<«ru4  sic  restituerat:  »e>t  ^  tum 
obliuiscendum  parumper  in  P.  Fa- 
bio  illius  lenitatis  meae,  quausus 
priore  actione  animum  a  laedendo 
reuocaram  ipse  et  reflexeram,  ut 
nonn  rel. 

9)  Desunt  uersus  sei  cum  108. 
rirclter  litteris.  Praeterea  quanto 
in  singulis  Ambrosianl  Codicis  fo- 
liis  lltterarum  numerus  (circiter 
1700.)  eicedlt  folia  Taurinensla 
(quae  circiler  1550.  conlinent),  i. 
e.  circiier  150.  Nam  quod  inde  a 
uerbis  ore  putauit  sequitur  folium 


Ambrosianuro,  haud  dubie  in  in- 
tegro  Codice  alterum  huius  oratio- 
nis  fuit.  Slc  HuschkiuM  in  Prae- 
monltis  ad  h.  or.  pag.  84.  probablli 
admoduhi  calculo  confecit,  unl- 
uersam  hanc  lacunam  non  multom 
infra  trecentas  (supra  indicaui  clr- 
citer  258.)  litteras  esse.  Quae  in 
Codice  Taurinensi,  uersibus  octo- 
narum  denarum  fere  litteraram, 
14.  circiter  uersus  impleuerunt.— 
Sententlae  eiiguus  blatus.  Cae- 
terum  caute  Huschkius,  poslba- 
bitis  tam  Peyroni  quam  Beieri  sup- 
plementis,  eam  solum  seDtentiam 
uerborum  coniectura  eiplere  stu- 
duit,  cuius  postrema  uerba  soDt 
oreputauit  rel.,  in  talem  aidelieet 
modum:  ^Nam  si  £.  Quinctius, 
dicens  pro  homine  a  se  alienissimOy 
uulgari  tantum  quorumdam  pa- 
tronorum  more  putauit*  rel.  — 
Beierus  in  teitu  posult  haec :  Pri- 


m  aratiane  pro  M.  TuUio. 


659 


bare  posHm^^)^  quam  in  eo  reprehendar"),  quod  hoc 
tempore  respondeo. 

5.  Verum  et  tum  id  feci,  quod  oportuit,  et  nunc  fa- 
ciam,  quod  necesae  est.  Nam  cum  esset  de  re  pecuni- 
aria  controuersia ,  quod  damnum  datum  M.  Tullio  dice^ 
remus :  alienum  mea  natura  uidebatur,  quidquam  de  exi- 
stimatione  P.  Fabi  dicere;  non  quia^^)  res  postulare 
non  uideretor.  Quid  ergo  est  ?  Tametsi  postulat  causa, 
tamen,  nlsi  plane  cogit  ingratiis,  ad  maledicendum  non 
soleo  descendere.  Nnnc,  cum  coactus  dicam,  tamen  id 
ipsum^^)  uerecunde^^)  modiceque^O  faciam,  tantum  ut, 
quoniam  slbl  me  non  esse  inimicum  potuit  priore  actione 
Fabius  iudicare,  nunc  M.  Tultio  fidelem  certumque  ami- 
cum  esse  cognoscat* 

6.  Unum  hoc  abs  te,  L.  Quinti,  peruellm  impetrare 
(^quod^^)  tametsi  eo  uolo,  quia  mihi  utile  est,  tamen 
abs  te  idcirco,  quia  ae^um^^)  est,  postulo),  ut  ita  tibi 
multum  temporis  ad  dicendum  sumas,  ut  Ais^'^)  aliquid 
ad  iudicandum  relinquas.  Namque  antea  non  defenslonis 
tuae  modns,  sed  nox  tibi  finem^^)  dicendi  fecit.  Nunc 
si  tibi  placere  potest,  ne  idem  facias,  id  abs  te  postulo. 


Ambrot. 
Fol.  I. 


ore  actUme  omnis  aeuleoe  oratio- 
nis  meae  recotids/os  habui;  sed 
quoniam  ip$e  Qutnetiui  in  aetione 
iUa  priore  putauit  rel. 

10)  SleeCrafiMricoDlectura  iam 
Beierus,  Hueehkiui  et  OrelHui  edi- 
derunt*  Codex: 

PROBAR  «««««  UMQDAIIIBO 

iDcertis  ducUbus  ioterroedtis. 

11)  Godex:  reprtLehendar.  Gonf. 
Beieri  et  Huiekkii  notas. 

12}  God. :  quin.  Gonf.  Beierum. 


13)  God.:  IDSUM. 

14)  Sic  Godex.  —  Quod  apud 
Peyronum  extat  uerttmda,  typo- 
thetae  debetur. 

15)  God.:  modique.  Gf.  Belerum. 

16)  Videntur  duae  liUerae  hlc 
additae  fuisse,  quibus  eruendis 
etiam  remedium  chemlcum  adhi* 
bltum  est.  Gerte  nihil  deslderatur. 

17)  God.:  aecttffi. 

18)  God.:  i». 

19)  God.:  /Ine. 


Ambroii. 
Fol.  I. 


t  Incipit. 
Tuiriiu  II. 

Perpi 
Ambroi  I. 


iBsplicii 

AwtWi.  I. 

Indpii  n. 

Pergii  Teur. 

II. 


660  Cap.IL    De  uarietate  lectiams 

Nequc  hoc  idcirco  postalo,  qtiod'^)  te  aliqnid  censetm 
praeterire  oportere,  ant  non  qnam  ornatissime  et  copio- 
sissime  dicere,  nernm  nt  semel  nnaqnaqne^O  de  re  dicas; 
qnod  si  facies,  non  nereor,  ne  dicendo  dies  eximator. 

7.  Indicinm  ncstmm  est,  Recnperatores ,  QuANTAKf 

PBCUNIAE  PARET  DOLO  MALO  FABflLlAB  P«  FABI  UI  HOMf- 
NIBUS    ARMATIS    COACTISUE    DAMNUM    DATUM  '^)     ESSB    M. 

TuLLio.  Eins  rei  taxationem  nos  fecimns'.^);  i^diciuiii 
datnm  est  in  qnadruplnm. 

8.  Cnm  omnes  leges  omniaqne  indicia,  qnae  panlo 
graniora  atqne  asperiora  nidentnr  esse,  ex  improboruDi 
iniqnitate  et  ininria  nata  snnt ;  tnm  hoc  indicinm  pancis 
hisce  annis  propter  hominnm  maiam  consnetudinem  ni- 
miamqne  licentiam  constitutnm^^)  est^^).  Nam  cnm  mul- 
tae  familiae  dicerentnr  in  agris  longinqnis  et  pascuis 
armatae  esse  caedesqne^)  facere,  cnmqne  f  ea  con- 
suctndo  non  solnm  ad  res  prinatornm,  sed  ad  snmmam 
rempnblicam  pertinere  uideretur:  M.  Lucnllns,  qui  sum- 
ma  aequitate  et  saplentia^O  ius  dlxlt,   prlmus  hoc  iu- 


20)  Sic  certissime  Codex ,  oon 
quo.  Conf.  Peyroni  nolam. 

21)  Sic  Codex  distincte,  lantum 
in  syllaba  qua  lilterae  u  et  a  ,  usl- 
tato  compendio,  ductibus  finitlmis 
in  unam  contractaesunt.—  Maius: 
unaque  aliquid, 

22)  Cod.  Taurin.:  datum,  Am- 
bros. :  faetum :  —  utroque  nihil 
distloctius.  Hoc  Peyronus,  lllud 
Beierus,  Huschkius,  Orellius  rece- 
perunt.  Quos  cum  sequar,  magis 
est,  ut  etiam  supra,  pag.  595.,  in 
formula  datum  pro  factum  scrlba- 
lur.  —  Caeterum  conf.  L.  I.  pr.  De 


bls  qui  efTud.  dquantum  bx  ba  be 

DAMNUM    DATUM    FACTUMUB    EBIT 

rel. 

23)  Cod.Ambros.:  fecim*. 

24)  Ambros.:  const  titutdv; 
nam  litteram  t  non  solum  in  uersa 
inreriori ,  ubl  plane  conspicua  est, 
sed  etiam  In  flne  supeiioris  com- 
parere  mibl  ulsum  eit. 

25)  Post  boc  uocabulum  puto  In 
Ambrosiano  scriptum  fuisse  iri,  !• 
e.  nam,  tum  in  seqQeoti  uersa  re* 
pctiium. 

26)  Taario.:  CAEDBSQUiE. 

27)  Ambros. :  ADRAPiBFrTU,  iBm 


in  aratione  pro  M.  TuUio. 


661 


dicium^O  compesuit,  et  id  spectanit,  ut  homines^)  ita    Taun.. 
familias  suas  continerent,  ut  non  modo  armati  damnum   ^bro*. 

'  Fol.  U. 

nemini  darent^  uerum  etiam  lacessiti  iure  se  potius  quam 
armis  defenderent.  '.*^ 

9.  Et  cum  sciret^^),  de  damno  legem  esse^O  Aqui- 
liam,  tamen  hoc  ita  existimauit^^),  apud  maiores  no- 
stros,  cum  et  res  et  cupiditates  minores  essent,  et  fa- 
miiiae  non  magnae  magno  metu  continerentur,  ut^^) 
perraro  fieret,  ut  homo  occideretur,  idque  nefarium  ac 
singulare  facinus  putaretur,  nihil  opus  fuisse  iudicio  de 
ui  coactis  armatisque  hominibus;  quod  enim  usu  non 
ueniebat ,  de  eo  si  quis  legem  aut  iudicium  constitueret, 
non  tam  prohibere  uideretur^^)  quam  admonere. 

10.  His  temporibus  cum  ex^O  bello  diuturno  atque 
domestico  res  in  eam  consuetudinem  uenisset,  ut^^)  ho- 
mines  minore  religione  armis  uterentur,  necesse  putauit 
esse,  et^O  in  uniuersam  familiam  iudiclum  dare,  quod^') 
a  famiiia  factum  diceretur;  et  reciperatores  dare,   ut 

11.  quam  priipum  res  iudicaretur;  et  poenam  gra- 
uiorem  constituere,  ut  metu  comprimeretur  audacia; 
et  iliam  iatebram  tollere  damnum  iniuria,  quod^^)  in 


m    flDperoe    puocto    deletum ,    s 
adiectum. 

28)  TaurlD.:  iddidm. 

29)  Ambrofl.:  omnis. 

30)  Ambros.:  sciRBifT. 

31)  Sie  aterque  Codei  caeteri- 
que  editores  :  errorl  tribueDdnm 
quod  apud  Husehkium  babetur 
etie  Ugem, 

32)  TauriD.r  existnmauU» 

33)  Sic  AmbroiiaDUf ;  in  Tauri- 
DeDsi  particula  excidit. 


34)  Ambrofl.:  uidetur. 

35)  Taurin.:  et. 

36)  TauriD.:  in. 

37)  Id  Ambrofliano  deest  et. 

38)  Sic  uterque  Codex,  eamque 
icrlpturam,  nulio  dubio  geDuiDam, 
efficaciter  Huickkius  defeDdit  ad- 
uenui  coDiecturai  ii  quid  {Hein' 
riehii)  et  ii  quod  (Maii).  Neque  ad 
formulae  iDstar  debuit  haec  leu- 
tcDtia  a  Beiero  et  OreiUo  excndi. 

39)  Aduersante  Codieum  coDien- 


662 


Cap.  11.   De  uarietate  leetionis 


Amb7o."iL  A'i'^  ^^)  causis  debet  ualere  et  ualet^O  lege  Aquilii, 

id  ex  hulusmodl  damno  5  quod  ul  per  seruos  armatos  da- 

tsspucit  *""  ^s^*  t  ----18.---**)  tpsi  statuerent, 

^^j"-  quo  tempore  possent  suo   lure  arma   capere,   manui 

Ainbn»  11.  i^ogere,    Iiomines  occldere.     Cum   iudicium   ita  daret, 

ut  Iioc  solum  in  iudlcium  ueniref  *^),  uideretume  ui  lio- 

mlnibus  coactls  armatisue  damnum  doio  malo  farailiae 

datum**),  neque  illud  adcIeret^O  iniubia,    putaiiit  se 

audaciam  improborum  sustullsse,  cum  spem  defensionis 

nullam  reliqulsset  *^). 

13.  Quonlam  quod  iudlcium  et  quo  consilio  consti- 
tutum  sit,  cognostis^O)  nunc  rem  ipsam,  ut  gesta  sit, 
dum  breuiter  uobls  demonstro,  attendite. 

14.  Fundum  habet  in  agro  Thyrino  M.  Tullius  pa- 
ternum*^),  Reciperatores,  quem  se  habere  usque  eo  non 


80  HuicMAu&  poflcit :  ut  quod »  — 
neque  id  iDfirmis  argomenlis.  II- 
lud  adiicio,  hanc  columoam  in  Am- 
brosiano  pesslme  esse  habilam  et 
iam  profeclo  minus  quam  aolea 
leglbilem. 

40)  Ambros.:  iXlii, 

41)  Sic  etiam  Ambroiianus,  doo 
UALERBT.  Coof.  Psyroni  Corri- 
genda. 

42)  Ubi  Taurinense  folium  allo- 
rum  eicurrit,  ibi  in  Ambroslaoo 
Codice  septem  uertus  sequuntur, 
quorom  praeter  paucas  ac  distan- 
tes  inter  se  litteras  nihil  legi  potest. 
Senteotiam  deperditorom  hisce 
uerbis  Huschkitis  demoostrat: ». . . 
datom  esset,  quodqueiureumquam 
dari  posse  ne  putari  quidem  debe- 


rei,  iudido  eximeretwr ,  m  faeituh 
rosi  homines  ipsl  statoereota,  rel. 

43)  Codex :  uenire.  —  Nec  me- 
mioi ,  io  sequeoti  iDitUII  u  (uide- 
returne)  me  coospicere  ullom  si- 
goum  iltierae  t,  quod  alioquiD 
Codicis  iodoli  (coof.  oot.  21.)  ma- 
xlme  coooeoiret. 

44)  Recte  Husehkius  repreheo- 
dit  Beierum,  oel  hoc  loeo  formolam 
ageodi  ceroeotem. 

45)  Cod.:  ADBRBT. 

46)  Cod.:  reliuquissei. 

47)  Codex  Ita  disllDcUs  aersieo- 

ItS:  COGIfoo    TIS. 

48)  Quinctilianus  io  Inst,  orat. 
IK,  2,  131.:  sicut  pro  TuUio  €4- 
cerOf  Fundum  habei  in  agro  Thu- 
rino  Jf.  TuUius  patemum. 


in  aratiane  pro  M.  TuUio. 


663 


iqoleste  tolit,  donec  uicinam  einsmodl  naetus  est,  qut  Ambros  u. 
a^i  fines  armis  profenre  ^')  mallet  quam  iure  defendere. 
Nam  P.Fabius  nufper  emit  ^grum  de  C.  Claudio  senatore,  AoSnMi. 
cul  fundo  erat  adfinis  M.  Tullius,  sane  magno,  dimldio  '"'^^ 
fere   plurls   Incultum^^)   exustis  uillis  omnibus,   quam 
quantl  Integrum  atque  omatissimum  carlssimis  pretiis 
Ipse  Claudlus  emerat  --..------^0 

15,  clam  circumscripslsse  Istl  a  consularl  Macedonia 
et  Asla.  Etiam^^)  lllud  addam,  quod  ad  rem  pertlnet. 
Imperatore  mortuo  pecuniam^),  nesclo  qiiomodo  quae- 
sltam,  dum  uult  In  praedlo  ponere,  non  posuit,  sed 
ablecit.  Nihll  adhuc  ra ^^)am  calami- 


49)  Sic  Codei,  oeo  flroferre. 
Conf.  PeifToni  Corilgendi. 

50)  Sic  Codex,  uldelicei  in- 
cultF.  Nam  haec  llDeoli  uix  ollo 
dabio  coDsplcoa  est,  DDOdo  par- 
Uin  teeta  SedoliaDO  texta. 

51)yeria8,  qaiasyllabls  dius 
Inctpit,  ultra  noD  legitur,  ac  prae- 
terea  desuut  iDtegrl  uersus  deceia, 
Inferlori  rolii  parte  cultro  desecta. 
QuaeyV.DD.suppleDdl  caussaex- 
cogltaueruDt ,  ea,  exeepta  prinia 
noce  emeraif  iDcertlsslina  mihi  ul- 
dentur.  BHerum  apte  rerutault 
Huiehkiui,  qul  haec  composult 
Ipse :  ».  •  Cltudlus  emerat,  Verum 
tamm  rem  sie  tuto  teruare  uoluU ; 
ex  quo  enim  iuh  L.  Oetauio  pro' 
eontule  meruerat  sie ,  ut  augendae 
rei  negotiando  operam  dare  pos- 
setf  iam  saepius  homines  uideban- 
tur  se  clam  clrcumscrlpslssetf  rel. 
Conr.  eUam  quae  de  probablir  de- 


perdltorum  senteotla  Heinriehius 
disputauit  ad  h.  I. 

52)  Cod.:  BTiA.~NoD  coospiclo 
m  fioale  •  quod  plaoe  lloeam  ex- 
cessurum  rulsset.  Ne  llneola  qul- 
dem,  usjtaia  eius  lltterae  ootay 
oculis  ceroi  potest,  quamquam 
rortasse  oon  deftiit. 

53)  Cod.:  peeunia. 

54)  Ecce  alier  derectus ,  Is  qui- 
dem  decem  uersuum,  propier  caus- 
sam  sup.  in  oota  51.  allatam.  Pa- 
rum  rellelter  Beierus  senteoUam, 
ut  de  uerbls  taceam ,  restltult  hoe 
modo:  •Nlhll  adhue  magnopere 
miror ,  quod  stulHtia  sua  impedi- 
tus ,  quoquo  modo  posset ,  se  ex- 
pedire  uoluU.  lUud  uero  mirari 
saiis  non  queo,  iUud  indignor , 
quod  suam  stuUitihm  calamltaie 
olcloorumc,  rel.  Maius:  stuUi- 
tiam  ftiam  calamltate  rel.  Caute 
Peyronus:    sPerplaceot  ista,    at 


r«i.  UL 


6d4  Caf.  11.    De  uarietate  lectufms 

tate^^)  Qicinoina  corrfgit  et  quod  stomchni^ 
daoino  Tnlli  rxpIere^O  conatns  est. 

16.  Est  in  eo  agro  centnria,  qnae  Populiaaa^  b«- 
■rinator,  Reciperatores,  qnae^  semper  BL  Tnlll  Mt, 

qoaoi  etiaiB  pater  ^onsederat  ^) ^') 

posita  ease  et  ad  fDndaai  eios  conuenire.  Ac  priwui 
quod  euBi  negoti  totius  et  emptionis  suae  poenltebat  ^, 
fundum  proscripsit ;  eum  autem  emptum  habebat  cin 
socio  Cn.  Acerronio  uiro  opHmo  ------. -...^ 

17.  modum  proscripsisse.  Hominem  appellat.  Iste 
sane  adroganter,  quod  commodum  fuit,  respondit  Ne- 
que  dum  fines  auctor  demonstrauerat.    Mittit  ad  pro- 


ego  legl  ealamUiUem^  neqoe  in 
coDteita  mutilo  qaldqaam  mato.c 

55)  Cod.:  ealamitau,  h.  e.  ca- 
limitatem. 

56)  Cod.:  fltJU)maeam. 

57)  Sic  Maius ,  Cramerus  cum 
Heinriehio ,  Peyronus ,  Huschkiut^ 
qui  etitm  osteodit,  ciussam  duI- 
lam  fuisse,  cur  Beierus  illo  relecto 
subslitueret  repleret.  Nam  Id  Co- 
dice  ioitiales  duae  illae  litterae 
non  lUDt  legiblles. 

58)  Cod.r  PoptliaDa.  Qua  de  re 
uldesis  AttJcAinum  ad  h.  I.  et  Id  Ad- 
dcDdls  p.  374. 

59)  Codei  Qui  contlnere  dicitur: 
sed  uua  baec  littera  fiDalls  dudc 
plaae  illegibilis  est ,  locertaque  i 
an  B.  Adeo  uereor,  ne  quod  pro 
I  legeruDt,  posterior  ductus  sit 
praecedeDlis  lilterae  u:  cui  for- 
tasse  breuissimis  duabus  lioeolis  io 
dexlram  porrectis  t6  B(sicut  saepe 
in  boc  Codice  plures  lltterae  com- 


manibai  dactibos  iaoguDiar)  ag- 
glattnatom  faerlt. 

60)  Sjllabam  sb  mihl  otsas  soii 
In  extremo  hoc  oerta,  oltra  terml- 
Dom  proiectem,  eonspieere,  magis 
aliquanto  caeterls  euaoldam. 

61)  Rursus  uodecim  uersus  doo- 
denarum  clrciter  litterarum  desi- 
deraotur.  Ad  seDteotiam  probabile 
hocce  ^flien  supplemeotum:  »pa- 
ter  poisedertu  sine  ulla  unquam 
controuersia»  Iste  demum  uidtm 
nouus  improbae  spei  eo  seeurior, 
quod  Af.  TuUius  abesset,  eoepit  in- 
hiare ,  eum  ei  eenturia  Poputiana 
uideretur  satis  eommode  posita 
tssefi,  rel. 

6*2)  Cod.:pa0fiile6at.CoDr.lleisfi 
Dotam. 

63)  DesuDt  uDdeclm  uersiculi. 
Beierus:  »airo  optimo.  Is  Bo- 
mae  uersabatur,  quum  subito  nwn- 
tii  M.  Tullio  ueniunt  a  uiUa ,  P. 
Fabium  fundi  iUius  finitumi  maio- 


m  aratione  pro  M.  TuUio.    .  665 

caratorem  litteras  et  ad  dillcum  Tullins ^) 

facturum  negauit;  illis  absentibus  fines^O  Acerronlo  de-> 
monstrauit:  neque  tamen  hanc  centuriam  Populianam 
uacuam  tradidit.  Acerronius,  quomodo  potuit,  se  de 
tofa  re  ex^) ^O  t 

18.  t  inine  eiusmodl  semustilatus  effugit  ^O*  ildducit 
Iste  interea  In  saltum  homlnes  electos  maxlmis  animis 
et  uiribus,  et  ils^^)  arma,  quae  cuique  Aabllla ^^)  atque 
apta  essent,  comparat:  prorsus,  ut  quluis  intellegeret , 
non  eos  ad  rem  rusticam ,  uerum  ad  caedem  ac  pugnam 
comparari. 

19.  JBreui^O  lllo^O  tempore  Q.  Cati  Aemiliani,  ho- 


Aoibros. 
Fol.  Ul. 


tBzplM* 
Aoibroa.-  tll. 

t  bdpit 
Aaikoo.  IV. 


rem,  quam  ipse  nup$r  ewn  Cn. 
Aeerronio  emiiset^  modani  pro- 
scripslsse. «  —  Husehkius:  »uiro 
opftmo ;  eum  igitur  nemo  emere 
ueUei,  hiie  soeio  fundum  impegii, 
Is  tum  Romae  agebat ,  eum  Tuilio 
nuneiatur,  nouos  uitinos  maioremt 
quam  ipso/rum  esset,  fundi  modam 
proflcrlpfllMe.«  — Nofl  de  suppleo- 
dachaius  lacunae  rttione  supra 
eglmus  pag.  607.  sq. 

64)  Decem  liosce  uersus  tali  mo- 
do  HtucAiUtfssupplealt:  »Tallius; 
eauerent  fmiumque  demonstrationi 
interessent ,  admonet.  Hi  Fabium 
adeunt ,  et ,  cum  fines  demonstra- 
rerUur,  se  aduocaret,  uereeunde 
petufU:  at  ilU  se  facturum  nega- 
uit«  rel. 

65)  yix  dubito ,  quln  fuiis  fu- 
erit  scriptum,  quaroquam  paullo 
superius  In  h.  gpbo  dlsiincte  legi- 

tUr  FIIIBS. 

66)  De  proximis  hisce  uerbis  cum 


Niebuhrii  coniectura  ulde  quae  su- 
pra  dlsputaulmus  pag.  608.  sqq, 

67)  Desiderantur  undecim  uer- 
sus ,  primus  non  leglbilis,  praeter- 
quam  quod  in  fine  baod  duble  llt- 
terae  um  conspiciontur,  rellqui  de- 
eem  cultro  desectl.  De  sopplendi 
eonlecturls  et  quanto  fortasse  mai- 
or  sit  iacuna,  supra  pag.  609.  seqq. 
dlsputatum  est. 

68)  De  hls  uerbis  uide  supra  I* 
mo.  1. 

69)  Cod.:  18. 

70)  Cod.:  abitalia. 

71)  Non  legltur  b  Inltialis »  ex 
more  llneam  egressa ,  ut  opinor. 

72)  Recte  Codicls  eam  lectionem 
ab  Crameri  coniectura  illi  Huseh- 
kius  defendlt.  De  sermonis  fi« 
gura  uidesis  nostra  ad  c.  7, 19.  pro 
Caedna ,  b.  sup.  pag.  291.  not.  26. 
Ad  exempla  ibi  allata  adde :  pro 
Cluentio  c.7.exrr.,  in  Verrem  IL, 
26.  de  Oratore  f.  37. 


AmbrM. 
,    KoLIV. 


666  Cap.  //•   De  uarietate  UcHonis 

minis  honesti,  qaem  nos  nostis,  duo  homines  occide- 
runt;  mnlta  nlia  fecernnt;  passim  uagabantnr  armati; 
non  obscure,  sed  ut  plane  iutelligere  utderentur,  ad 
quam  rem  parati  essent,  agros,  ulas  denique  infestas 
habebant.  Venit  in  Thyrinum  ^^)  interea  Tallius.  Deinde 
Iste  paterfamilias  Asiaticus ,  beatus  nouus '"')  arator  et 
idem  pecuarius,  cum  ambularet  in  agro,  animaduertit  in 
hac  ipsa  centuria  Populiana  aedificium  non  ita  ma^nufB, 
seruumque  M.  Tulli  PMlbium^O* 

20.  Quid  uobis,  inqui^^^),  'stic  negoti  immeo  est? 
Seruus  respondet  pudenter,  at  non  stulte,  dominuni 
esse  ad  uillam,  posse  eum  cum  eo  disceptare,  si  qold 
uellet.  Rogat  Fablus  Acerronium,  nam  ibi  tum  erat,  ot 
secum  simul  ueniat  ad  Tullium.  Venitur.^O  Ad  uillam^') 
erat  Tullius.  Appellat  Fabius,  ut  aut  ipse  Tuilium  de- 
duceret  aut  ab  eo  deduceretur.  Dicit  deducturum  se 
Tullius;  uadimonium  Fabio  Romam  promissurum.  Manet 
in  ea  condicione  Fabiu^.   ilfatur^^  disceditur. 

21.  Proxlma  nocte  iam  fere  cum  lux  adpropinquaret, 
ad  lllud  aedlficium,  de  quo  antea  dixi,  quod  erat  in 
centurla  Populiana,  serui  P.  Fabi  frequentes  "^)  arma- 


73)  Cod.:  Jyrtnum. 

74)  Sic  Codei;  dod  nous.  CoDf. 
Peyroni  CorrigeDda. 

75)  Cod.:  FiLiDM.  Sed  iD  S-22. 
habeior:  nPhUinus,  quem  antea 
fiomtfiau<.« 

76)  Cod.:  INQUID. 

77)  Paraa  est  ioter  litteras  t  et 
R  membraDae  lacDDa ,  icripto 
haud  dubie  uetustior.  Cui  ductus 
illl  dno ,  qulbus  u  littera  conslat, 
ab  utroque  latere  circnmdatl  esse 
uldentur. 


78)  Cod.:  uiLLA,  qooad  oculis 
ceroi  potest. 

79)  Optime  haee  Peyroni  conie- 
ctura  ductibus  Id  Godlce  coDspi- 
culs  coDueoit. 

80)  Sic  Cod.,  noo  frequb  tes. 
Nam  io  fioe  prioris  uersus  sopra 
B  ad  dexteram  certissime  coospi- 
citor  liDeola  illa ,  qoae  litteram  « 
sigoificare  solet.  Qoae  lo  sequeoil 
oerso  parua  extal  membraoae  It- 
cooa ,  ea  uetustlor  est  scripto ,  ut 
paullo  superius  et  saepe  alias. 


m  oratiane  pro  M.  TuUio. 


667 


tique  ueniunt;  introitum  ipsl  sibi  tii  ^Omanuque  pate-  Ambroir. 
faclunt;  honines  magnl  pretii^)  seruos  M.  TuUt  nec 
opinantes  adoriuntur,  quod^ie'^)  facile  factu  fuit,  ne- 
que  tam  multos  neque  repugnantes  multi  armatl  para- 
tique  occidunt^^),  tantumque  odli  crudelitatisque  Aaftue- 
runt*^),  ut  eos  omnes  gargulionibus  insectls^^)  relin- 
querent,  ne,  si  quem  semiuiiium'0  ac  spirantem  etiam 
rellquissenf),  minor  ils'^)  honor  haberetur;  praeter- 
ea?^  tectum  uillamque  disturban^ '0* 

32«  Hanc  rem  tam  atrocem,  tam  indignam ,  tam  re- 
pentinam,  nuntiat  M.  TuIIio  Phillnus,  quem  antea  no- 
minaui,  qui  grauiter  sauclus  e  caede^)  effugerat.   Tul- 


81)  HiDc  emendaUonem ,  Um 
•b  HiinrieMo  commeDdatam ,  ui- 
iidls  •rgDmenUt  Husehkius  firme- 
uit. 

82)  God.:  praerii. 

83)  Firm^  raUooe  h^ee  quoqae 
Huiekkii  coDieeture  eoDst^re  ul- 
detur. 

84)  God.:  occidumnt;  quod  ei- 
empli  eauss^  commemoratnm  uo- 
lui. 

85)  Non  leguDtur  priores  tres 
litterae ,  qulbus  tameo  lustum  est 
ID  Godice  spaUura. 

86)  Martianui  CapeUdY,  509.: 
»ut  cum  Glcero ,  uolens  crudelita- 
tis  inuldiam  facere ,  alt :  gurguHo- 
nibus  exseetis  reliquerunt ,  et  uir- 
gis  plebem  Romanam  eoncidere.ei 
Gonf.  Koppium  ad  h.  i. 

87)  God.:  sbmidiiium. 

88)  God.:  relinqulsseDt. 

89)  E  Godice  Peyronus  eihibult 
his ,  sicut  Haius  lo  Ed.  pr.   Sed 


Doo  potui  equfdem  adeo  slogulos 
duetus  distioguere,  ut  oculls  eenie- 
rem ,  is  ao  his  scriptum  fdisset* 
Quo  igitur  iure  his,  eodem  etiam 
Os  (ad  eiemplum,  quod  io  oota 
69.  modo  eomparuit)  legere  iicet. 
Hoc  autem  sententiam  postulare, 
mlhi  Husekkius  ad  h.  I.  probauit. 
U  etiam  Maius  in  Ed.  1828.  dedlt. 
Tantura  malim  dlctlooem  hanorem 
>dlieui  habere  uulgari  seosu  iDtelll- 
gere  quam  ad  iustum  quoddam 
praemium  referre*  Praeter  loca 
ab  lllo  colleeta  eonf.  etiam  in  Far- 
rem  1 ,  15,  38.  —  Gaeteroquln  11- 
lud  certlssimls  eiemplls  constat, 
000  esse  sibi  pro  iis  desideraodum. 

90)  Llttera  a  io  fioe  uersus  ooo 
coDspicltur. 

91)  Deslderatur  td  t  ,  oee  me- 
morla  teoeo,  oura  parua  forte  qua- 
dam  lioeola  lo  fastigio  lltterae  n 
slgDlflcatum  fuerit. 

92)  God.:  cedb. 


668 


Cap.  11.   De  uarietate  lectianis 


AmbrM.   lius  statim  dimiitit  ad  amicos,  quorum  ea  uicinltate^^) 

Fol.  IV.  ^ 

tum  illa^^)  bona  atque  honesta  copia  praesto  fait.  Omni- 

bus  acerba  res  et^O  misera  uidebatur,  cum  amici  in 

t  Kxpudi  comm  i  ^^) 

lY.  0i  alti- 
■lam.. 


23. 


93)  B^KTM  coDleclt  bx  pro  ba  : 
sed  Dihil  uldetur  Ablatiaus  llle  ab- 
solutus  offeDSioDls  habere. 

94}  BfQcaciter  fltucMkius  gCDul- 
oam  certamque  haoc  Godlcls  le- 
ctloDem  a  Ctamvri^  Heinrichiit 
BeieH  teDtamiDlbus  (UU,  iUieo) 
tutatus  est. 

95}  Magis  uldetur  bd  Io  Codlce 
esse  quam  bt,  quod  Peyronus  ei- 
blbuit. 

96}  Maius :  »lDCommodttm«  oel 
»1d  communi. «  —  Beienui  »Id 
commune  eonsultUssent  (uel :  con- 
sHia  eontulissenC:  uitum  est  (uel : 
placuit) ire  tn  rem  praesentem,e  — 
Husckkius:  eommemaratione.  (Gf. 
quae  Y.  D.  addidlt  pag.  136.}  — 
Incertissima ,  puto ,  oronia. 

97)  Id  hac  lacuna,  ut  recte 
ffuf cAi^us  staiuisse  uldetur,  tan- 
tum  fere  nobis  interiit,  quantum 
duobus  tribusue  foliisad  Taurinen- 
sium  modum  cootineri  potuit. 
Amisimus  nlmirum  narrationis  fl- 
nem  ,  partitlonem  et  inltium  con- 
firmationis.  Quorum  unam  quan- 
dam  portiuDCuiam  Peyronus  e  Vi- 
etorino  in  Lib.  I.de/nuenltone^ap. 
OreUium  pag.  63,  40.)  in  haec  uer- 
ba  restituere  conatus  est : 

Dicam  uim  factam  a  P.  Fabi  fa' 
mUia,  aduersarii  nonnegant;  da- 
mnum  datum  esse  if .  TuUio ,  con- 
cedis :  uict  unam  rem,  Vim  homi- 


nihus  armatis  faetam  non  negas : 
uid  aUeram.  Dolo  malo  faetim 
negas :  de  hoe  iudieium  est. 

Ciue  autem  eredas,  elusmodl 
firagmentam  oobls  esae  a  YictoriDo 
totidem  oerbls  conseroatum  atqae 
transmlssum.  Immo  quae  ex  bae 
oratlone  ib  lllo  exhlbentnr,  pro- 
pria  Aoctorls  disputatiooe  (ad  I.if 
inuentione  22.)  sic  Intexta  et  quail 
inuoluta  soot:  ». . .  partltlo  spe> 
cles  habet  duas:  uoam,  quae, 
qoid  Gom  aduersariis  coDoeDlal, 
docet,  et  qold  In  controoersla  slt; 
alteram ,  quae  distrlbutioDem  ba- 
bet  membrorum  In  rellquam  ora- 
tioDem.  Illasuperior  speeles,qaoni 
proposuerit,  quld  coouenlat,  id 
Ipsum  ad  se  inclinat,  ut  pro  se  fa- 
clat  Id ,  quod  aduersarius  coofite- 
tor :  postea  uero  subiungit  id , 
qood  slt  lo  controoersla.  Fecit  boe 
Cicero  pro  M.  Tuliio :  Dieam,  io- 
quil,  utm  factam  a  P.  Fabii  fa- 
miUa;  aduersarii  non  negant.  Hie 
proposult  quod  aduersarli  fateao- 
tur.  Deinde  ipsum  pro  se  fecit, 
dicendo :  Damnum  datum  esu  M. 
TuUio ,  concedis :  uici  unam  rem' 
Item  adiunxit  alteram  partem .  lo 
qua  confessionem  docet,  quum  di- 
cit:  Vim  hominibusarmaXis  factam 
non  negas:  uici  aUeram.  Posl,  qoid 
in  controuersiasit,  proponit,  qoum 
dicil :  Dolo  malo  factum  negas :  di 


m  oratume  pro  M.  Tullio. 


669 


t  Incipit 


24.  t  tarbanint  ^^).  Audlte,  qaaeso ,  in  eas  res ,  qaas  TLiii  voi 
comnieffloro,  hominain  honestoram  testimoniam.    Haec 


hoe  iudidum  est.  —  Hicteous  F»- 
etarinus.  Sed  pi^eterea  etiini  C. 
/uliiif  Fietor  GrammatlGUf  (ap* 
Orell.  pag.  240.)  honc  locom  eom- 
memorat:  » Partltlonls ,  Inqalty 
partes  snnt  duae  • . . :  nna  pars 
est,  quae  qnid  cum  aduersariis 
conueniat,  et  quld  Id  controuersla 
rellnquatur ,  ostendit . . . ;  altera 
est,  in  qua  rerum  omDium,  de 
qolbos  erlmui  dicturi,  breuiter 
eiposltlo  ponitur  distributa  .  .  • 
8lc  et  M.  Tullius  fecit  pro  Tuilio : 
damnum  datum  Tullio  et  ui  hami- 
fUbus  armatis  et  a  familia  P,  Fa- 
hii  eonstare  dielt ;  in  eontrouersia 
autem  esse ,  an  dolo  malo  damnum 
datum  sU;  quod  est  jo  KQivdfU' 
vov ,  quodque  adiuualur  pluri- 
mum  ex  bis  •  de  quibus  eonuenlre 
coDstitit.  Idem :  dolum  malum 
esse^  quum  familia  armata  sit » 
quum  ad  uim  uenerit^  quum  da^ 
mnum  intuleritvi  (Eitrema  haec 
loferius  eruot  ad  g.  34.  h.  or*.  ad- 
hlbeoda ,  coof.  oot.  132.).  —  Bcce 
deoique  tertius  Auctor,  MartiO' 
nus  Capella  F,  556.  (Ed.  Koppii 
pag.  471.)  De  Partitione,  «Hic 
Igitur  manifestum  est ,  intra  parti- 
tiooero  quaestiooes  esse  pooeodas. 
...lilud  etiam  losplcieodum,  quae 
nobis  cum  dluersa  parte  cooue- 
niaDt ,  quae  Id  cootrouerslam  de- 
uoceotur;  et  ea,  quae  conueoioDt, 
tuoc  eoumeraoda,  si  nobls  pro- 
sunt,  ut  Cicero  pro  M.Tulllo  alt: 
damnum  passum  eue  M.  TuXUum 


eoniienif  mihi  eum  aduersario ;  ui 
hominihus  armatis  rem  gestam  esse 
non  infitiantur ;  a  familia  P.  Fabii 
commissamnegarenonaudent;  ctn 
dolo  malo  faetum  stf,  ambigitur.fn 
— >  Quibus  omDibus  probe  loter 
se  collatis  atque  recte  perpeosis 
prlmum  mibi  Ulud  persuasum  est, 
optimo  iure  Peyronum  bisce  reli- 
qulls  locum  io  proposita  lacuoa , 
b.  e.  ID  oratioDls  partltiooe,  attrl- 
bulsse ,  Beierum  uero  uehementer 
errasse ,  qui  io  mediam  conflrma- 
tioDem  (post  §.  36.)  illas  traostu- 
lerit ;  qua  de  re  Husehkius  ad  h.  1. 
uberlus  egit :  tum  in  eo  quoque 
ualde  Husehkio  asseotlor,  quod 
plaoum  feclt,  ooo  posse  e  Yicto- 
rlDl  uerbis,  quemadmodum  Pey- 
ronus  et  Beierus  eiigua  uarietate 
teotaueruDt,  geDuioam  haDc  Tui- 
liaoae  defeosionis  particulam  re- 
praesentarl.  Quam  Ipse  deolque 
eooiecturae  ulam  demoostrault, 
eam  si  sequaris,  taie  fere  suppie- 
meotum,  ad  CapeUae  potlns  quam 
Vietorini  uerba  accommodatom , 
sl  Don  certum ,  at  quum  senieotla 
tum  uerbls  magis  uerisimile  Inue- 
nies:  Damnumpcusum  esseM»  Tulr 
litim,  eonuenit  mihi  eum  aduersario: 
uiei  unam  rem.  Hominibus  armatis 
rem  esse  gestam ,  non  in/lrtonfur ; 
uiei  aUeram.  A  famUia  P,  Fabii 
eommissam^  negare  non  audent: 
uid  tertiam.  An  dolo  mah  faetum 
sU,  ambigitur :  de  hoe  iudieium  est. 
98)  Hoschkins :  homines  oceide- 


Tmirin. 
Vol  III. 


670  Cap.  11.    De  uarietate  lectioms 

quae  mei  iestes  dicunt,  fatetor  aduersarius  eos  uere 
dicere;  quae  mei  testes  non  dicunt,  quia  non  ulderQnt, 
nec  sciunt,  ea  dicit  ipse  aduersarius.  Nostri  testes  di- 
cunt,  occisos  homines,  cruorem  in  locis  plurlbus^^),  de- 
iecium  aedificium  se  uidisse;  dicunt  nihil  amplius.  Quid 
Fabius?  Horum  nihil  negat  Quid  ergo  addit  amplius? 
Suam  familiam  fecisse  dicit.  Quomodo?  Ui  hominibus 
armatis.  Quo  animo?  Ut  id  fieret  quod  factum  est. 
Quid  est  id?   Ut  homines  M.  Tulli  occiderentur. 

^.  Quod  ergo  eo  animo  factum  est<,  ut  homines 
unum  in  locum  conuenirent,  ut  arma  caperent,  ut  certo 
consllio  certum  in  locum  proficlscerentur ,  ut  Idoneum 
tempus  ellgerent,  ut  caedem  facerent,  Id  si  noluerunt 
et  cogitarunt  et  perfecerunt:  potestis  eam  uoluntatem, 
td  consilium,  id  factum  a  dolo  malo  seiungere? 

26.  At  *^)  istuc  totum  dolo  malo  additur  in  hoc  la- 
diclo  eius  causa,  qui  agit,  non  illius,  quicum  agitur. 
Id  ut  intelligatis,  Reciperatores ,  quaeso,  ut  dillgenter 
attendatis.   Profecto,  quln  ita  sit,  non  dubitabitis. 

27.  Si  ita  iudlcluro  daretur,  ut  id  concluderetur, 
quod  a  familia  factum  esset ;  s!  quae  familia  ipsa  In 
caede  Interesse  noluisset  et  homines  aut  seruos  aut  li- 
beros  coegisset  aut  conduxisset;  totum  hoc  iudlciumet 
Praetoris  seuerltas  dfssolueretur.  Nemo  enim  potest 
haec^^')  iudicare,  qua  in  re  familia  non  interfulsset,  in 

runt,  uillam  dtftarbarunt.—  Conr.  101)  Slc  dlitiDCte  Id  Codlce  le- 

quae  ad  h.  I.  de  uniuersa  lacuoa  ad  gUur.  Beieri  coDlectura  est:  poK- 

fleDteDtiam  expleoda  egregle  dis-  haee  ludicareC ,  dod  :  potest  po$t' 

serlt.  haec  ludicare.    Sed   Dihllomioos 

99)  Cod.:PLi7RiMB.  —  cum  Huschkio  mlhi  uldetur  reil- 

100)  Cod.:  AD.  —  Coof.  Quincti-      cleoda  esse. 
lian.  Init.  orat.  1,7,5, 


'  *-■  j*  -«li  j . 


in  oratione  pro  M.  TtMio. 


671 


ea  re  eam  ipsam  familiam  ui  armatis  iiominibus  damnum  ^*»"»  ^^^ 

^  III. 

dedisse.  Ergo  id  quia  poterat  fieri  et  facile  poterat, 
idcirco  non  satis  Iiabitum  est  quaeri,  quid  familia  ipsa 
fecisset,  uerum  etiam  illud,  quid  familiae  dolo  malo 
factum  esset. 

2&  Nam  cum  facit  ipsa  familia  ui  armatis  coactisue 
liominibus  et  damnum  cuipiam  dat,  id  dolo  maio  fierl 
necesse  est.   Cum  autem  rationem  init,  ut  id  ^^^)  fiat,  i^^^^i 

'  ^    TMmn.  111 

familla  ipsa  non  faclt,  fit  autem  dplo  malo  eius.   Erfgo 'j^.'^* ^' 
addito  DOLO  malo  actoris  et  petltorls  fit  causa  coplosior.  •^^^^^ 
Utrom  enim  ostendere  potest,  slue  eam  ipsam  famlllam  'tTfaertf 
sibi^^O  damnum  dedlsse,  siue  consilio  et  opera  eius  fa-,  -Y"'L 

'  ^  (Peyr.  Corr.) 

millae  factum  esse,  ulncat  necesse  est.  udpitTw. 

29.  Yldetls  Praetores  per  hosannos  intercedere  hoc  iii- 
terdicio  uelut  ifiter^^^)  me  et  M.  Claudium^^O:  Undk  dk 

DOLO  MALO  TUO,  M.  TULLI,  M.  CLAUDIUS  AUT  FAMILIA  AUT 

PROCL^AToa  Rius  ui  DKTRUsus  KST,  cctcra  cx  formula^^^). 


rui.lV. 


102}  Cod.:  EA. 

103)  Sie  dlstincte  Godei.  Quod 
•utein  Huichkms  pro  sibi  deilde* 
rault  ui ,  id  ueque  ratioDe  neque 
eiemplis  (eonf.  i up.  g  21 .  h.  or.*  et 
L.  2.  8 17.  Yi  bon.  rip.)  satis  mihl 
probiuit. 

104)  Reete  se  hibet,  ut  puto, 
loeus  slc  ib  Huiehkio  restitutus. 
Feyrofius  intea  scripserat  interdt' 
eto  inter ,  eumque  Beierus  secutus 
erat.  Mlhi  Intentisslme  Codlcem 
perscrutantl  nihil  apparuit ,  unde 
qulequam  corrlgerem. 

105)  Fletltlorum  nomlnum  eiem- 
pla  praeter  Aulum  lllum  Agerium 
cum  Numerio  Negidio  agentem  ul- 
detls  IB  e.  20.  Legii  Hubriae ,  Cie, 


p.  Caee,  c.l9.,  in  Top,  3,  14.,  p. 
Mur.  c.  12.,  Gell,  XYI ,  4.  etc. 

106)  Caetera  baec  quae  fuerlnt, 
supra  Lib.  II.  Cap.  1.  g  2.  p.  293. 
(conf.  p.  304.)  demonstratum  est. 
Ad  Ipsam  dlctlonem  eaetera  ex  for- 
mula  (1.  e.  caetera,  quemadmo- 
dum  solemnl ,  quam  Praetor  ha- 
bet,  formula  contlnentur)  proilme 
accedunt  eiempla  Gai.  lY,  43' 
coNDBMiiATO  et  reliqua  (modo  11- 
lud  Huichkio  non  coneedo ,  quod 
uoces  et  reUqua  partem  formulae 
esse  putauit) ;  Vatie,  Fragm.  8  90. 
»Utile  autem  interdietum  Quod  le- 
gatorum  formula  tall  concipien- 
dum  est :  qdod  de  bis  bonis  lb- 

GATI  MOMINB  P08SIDBS  ,    QUODQUB 


672  Cap.  IL    De  uarietate  lectionis 


TauriB. 
Fol.  IV. 


Sicat^^O  ita  Interdictum  est  et  sponsio  facta,  ego  me 
ad  iQdicem  si  defendam,  ui  ^*^)  me  deiecisse  confitear, 
dolo  malo  negem;  ecquis^^^)  me  audiat?  Non  opinor 
quidem.  Quia  si  ui  deieci  M.  Claudium,  dolo  malo  de- 
30.  ieci;  in  ui  enim  dolus  malus  iaest:  et  Claudio 
utrumuis  satis  est  planum  facere,  uel  se  a  me  ipso  oi 
deiectum  esse,  uel  me  consilium  inisse,  ut  ui  deiicere- 
tur^^^):   PIus  igitur  ualet  Claudi  cau^a,  «i>'^)  interdi- 


DTBIIIS  niUBRIS,  QUODQUB  DOLO 
MALO  FBCItTl,  0<70MINUS  POSSIDB- 
RBS,  UTBRBRIS  FRUBRBRIS,  Ctete- 

ri ;«  —  Cic.dB  Inuent. II,  4d,  122. 
nPaierfamillaf  ...ID  testameDto  Ita 

SCripsit:  SI  MIHI  FILIUS  GBNITUR 
UlfUS   PLURBSUB,     IS   MIHI    HBRB8 

BSTO.  Deinde  quae  asfo(enr.« 

107)  De  hof  ufu  uoclf  iieut  coDf. 
pro  Caeeina  c.  28 ,  80.  »Aebutiuf 
autem,  qui  fatetur,  aliquo  ei  loeo 
deleclum  effe  CaeclDam,  if,  quo- 
modo  f e  ref tilulf fe  dixit ,  Decesf e 
eft  male  fecerit  fpoDsloDem.a  — 
lo  loco  uexaiiff imo  ue  mioima  qul- 
dem  placet  uegligere. 

108)  Quod  Peyronut  coDtra  Co- 
dicis  fidem  fcripsit  ut  ui,  quum 
partlculam  ut  absorptam  a  f  equeDli 
ui  putarct,  mlhi  cum  caelerls  dc- 
cefsitatem  babere  Dullam  uldetur, 
ac  malo  coDCitato  oratoris  fermonl 
quam  librarii  meudo  Irlbuere , 
quod  io  coDiunctiooe  feoteotia- 
rum  offeodere  hoc  loco  potuerit. 
Caeterum  totam  baoc  feoteo- 
tiaro  (iicut  —  audiat),  falsa  distio- 
ctione  ab  aolerioribus  Editoribus 
malc  turbatam,  recte  Hutchkiut 
reftitult. 


109)  Cod. :  BTQUis.  —  Usitt ttn 
seeutuf  fum  cum  Orellio  fcrtpto- 
ram.  Quod  Peyrdnus  fcripfit, 
»Hoc  effe  etjmoD  uocis  eequit  tra- 
dlt  Pritdanut  Lib.  I. ,«  Dihil  eqai- 
dem  tale  reperio ;  Immo  apud  ean 
Anctorem,  Llb.  I.  Cap.  7.  g  40. 
(Ed.  KretU,  p.  38.  Puiteh,  p,  556.) 
haec  lego :  vTraDsit . . .  coDfooaos 
iVetiam...  Id  C:  eequid  pro  ei»- 
9if<d.«  Neque  aalide  conf  isiere  oi- 
detur  quod  ad  f  eof um  ioter  ac^iiii 
et  et  quit  discrimeo  Hutehkiui 
fltatuit.  Conf.  h.  f  up.  pag.  523.  oot. 
400.  etHatum  ad  I.  n.  lo  Ed.  1828. 

110)  Cnd.r  deieeretur, 

111)  Uuiuf  uersuf  talif  io  Co* 
dice  figura  eft: 

«««ooCLAUDIooUeoo 

Ex  quibuf  Peyronut  haec  fonof- 
uit:  prodett  Claudlo  cum;  Beierut: 
datur  Claudio  cum  ita;  Hutdh 
kiut:  ualet  Claudi  eausa  ft.  — 
Mibi  Douissima  haec  coDiectorf 
adeo  caeterif  praestare  uidelur, 
ut,  dooec  piaoe  certi  aliquid  e 
Codice  extricetur,  iiolim  eam  di- 
mittere.  Fateor  quidem,  me  lote 
litteram  c  (Claudi)  aliquaodo  ■ 
coDfpicere  mlhi  uifum  esse;  at  io- 


in  oratiane  pro  M.  TuUio. 


673 


citur,  unde  dolo  malo  meo^*0  ui  deie^tus  sit,  quam  si    T.ari«. 
daretur,    unde  a  me  ui  deiectus  esset.     Nam  In  hoc 
posteriori,  nisi  ipse  egomet   deiecissem^^^),  uincerem 


eerUof  erat  uestlgfuiftt  quam  ut 
lectloDl  datur,  ualde,  sl  ulterlus 
prof  plcltJ ,  Ineooclnnae ,  opltularl 
poffit. 

112)  Edd.  omnef :  unde  a  dolo 
malo  meo,  Mihl  certlffimae  emen- 
daUonif  ratio  eft  reddeoda.  Atque 
M^eyronut  quldem  fcrlptum  In  Co- 
dlee  sie  repraefentauit : 

DOLOKALO 

IIITEBDICITUBUNDBAMBO 

Quae  quo  abf  olutlor  exiftat  Ima- 
go ,  baee  addeoda  fuot: 

l^  Litiera  o  Id  mbo  baudqua- 
quam  pari  ef t  ac  caeterae  flgura  * 
f ed  mioutlff Ima  forma  t  f upra  II- 
Deam  elata  ae  mediae  fere  litterae 
Rf  quae  praecedtt,  adiuta,  ut  pri- 
mo  adspeetu  adeo  dubltatio  poffli 
mouerl,  fltoe  llla  littera  alphabeti, 
•D  Dota  fokiip,  qua  quo  uocef  lllae 
DOLO  MALO,  fupra  lloeam  loser- 
tae ,  pertiDeaDt,  demoostretur:  — 
deoique  oullo  dubio  corrlgeodl 
coDfilio  adiecta. 

2®  Liitera  a  iotcr  uoces  undb  et 
MBO  puDctum  habet,  lineolamue 
diierif,  io  uertlce,  usltatam  ex- 
puDgeodl  Dotaro,  cuius  exutroque 
Codice  exempla  supra  exhibul  in 
nott.  84.  et  99.  (CoDf.  Afat  Praef. 
ad  Llbrof  de  Rep.  p.  LX.  Ed.l828. 
»81  uerba ,  ioqult ,  addeoda  fuut, 
ea  fupra  uersum,  rarlus  Id  mar- 
gloe»  adfcrlboDtur;  sio  detraheo- 
da,  ea  puoctis  saepe  fuperoe, 
raro  loferDe  ootaotur.    Hioc  ex- 

8«nieatria>  Lib.  lU. 


pungere  pro  delere.)  Quae  Dota  ut 
prlmum  lotuentl  mlous  slt  conspl- 
eua  ,  ea  eaussa  est,  qood,  apatlo 
propter  losertum  illud  dolo  malo 
deficieote,  Ipsl  lltterae  a  quodam- 
modo  agglutioata  est.  CoDSplcltur 
tameo  ioteDta  acie  oculorum:  elus- 
que  rel  grauissimum  babeo  testem 
atque  exoptatisslmum ,  ipsum  Pey- 
ronumt  qul  demoDftraotl  mlhl, 
quum  flDgulaf  lltterarum  figuraa 
eum  Dota  illa  deletrlcl  etlam  de- 
plnxlsset,  auctorem  coDfirmato- 
remquese  profesf  uf  ef t.  Quid  ergo 
eft?  Tria  fuut  io  pristioa  scrlptu- 
ra  huius  uersieull  oouata:  primum 
a  aote  MB  expunctum,  tum  mb  In 
MBO  mutatum,  tertlum  dolo  malo 
aote  MBO  suppletum.  Eolmuero 
quld  aotea  fcripserat  llbrarlus? 
Atteudas  quaeso.  Nempe  post- 
quam  serlpserat  iiiTBBDiciTUH,Don 
quod  Id  exemplarl  codUduo  sequi- 
tur  UNDB  adspexit,  sed  io  Idem 
uocabulum  undb  duobus  uerflbuf 
loferluf  ocullf  iocldlt,  atque  ab 
hoc  lode  scrlbere  eoepit  undb  a 
MB  vi  DBiBCTUs:  tum  errore  Intel- 
lecto  trlbuf  lUls  partlm  fuppletlf 
partlm  detractlf  meodum  eorrexlt. 
Ex  quo  perfplcuum  est,  io  coo- 
textu  DOD  eoDlecturam  me,  sed 
geDulnam  Ipflus  Codlcls  scrlptu- 
ram  tlbi  obtulisse. 
113)  PeyronuM  e  Codlce : 

M 

DBIBCIMBUINCBBKM. 

43 


674  Cap.  IL    De  uarietate  lectionis 


Taurin. 
Kol.  IV. 


sponsionem;  in  illo  priore,  ubi  doius  malusacfditur**^), 
side  consiiium  inissem,   siue  ipse   deiecissem*^^)  ne- 


Eqntdein  ipsam  llUeram  m  tu- 
perne  a<ltectam  oculis  cernere  non 
potui;  tamen  aidetur  allquid  ad- 
esfe,  quo  m  luppleatur. 

114}  Peyr,  e  Codiee:  additub. 
Sed  non  plane  certus  sum ,  Codei 
habeat  auditur  an  additur\  quod 
iam  Beierus  recte  reitituit. 

115)  Edd.  omnes:  »siue  eonsi- 
lium  inlMem  ut  ui  deieeretur^  f  lue 
ipfe  deiecisfem«  rel.  Meam  autem 
est ,  eausf am  probjire ,  cur  uerba 
ut  ui  deiceretur  eieeerlm.  Peyro- 
nuf  talem  bac  parte  Codiclf  imagl- 
nem  nobif  tradidit:  Imuf  uerfus  In 
p.51.(probe  nosti,  non  solum  uer- 
fluuro,  uerum  etiam  paglnarum  dl- 
ulsionem  rellgiofe  Vlrum  illustrem 
nobls  cons e^uasf e)  f ic  habetur : 

SIUBCONSILIDMIIflSSRM 

tum  primus  uerticulus  in  p.  52.8ic: 

MSir»PIKPBlRCI!IBRH 

UTDIDRIICBRETDRNECRS 

lypis  dlstinctus ,  ac  litteris  ub  li- 
neolarum  traductarum  ope  delelif. 
In  Corrlgendis  Peyronui  adiecit: 
I>lon  erat ,  cur  haec  Hnea  grandio- 
ribuM  litteriM  icriberetur.  Ego  uero 
monitum  te  uelim,  in  membrana 
male  bunc  uersiculum  habitum 
esse  ,  nec  satis  sciri  posse,  quae 
fortasse  praeier  punctum  illud  su- 
per  allerum  i  et  lineolas  per  lllte- 
ras  URductas  aliaequoquedeleodi 
notae  extiterlnt.  —  Quibus  prae- 
missis  ut  ipsam  scripturam  ob 
oculos  pooamus,  palam  est,  11- 
brarium  prius  scripsisse :  siuecon- 
Milium  inisiem  ut  ui  deiiceretur  ne- 


cetee  rel.,  uerba  uero  fttff  ipu 
deiecietem  omlsisse,  tum  errore 
comperto  superne  baec  fupplfnU- 
fe.  Sed  quld  ita  uocem  d^Hcere- 
tur  ab  extremlf  lltterlf  deftruere 
coeplt?  Seriptumne  aoluU  detice- 
ret  ?  At  f eof u  caret.  An  deiieerenif 
Haud  mluuf  foret  absurdum ;  ne* 
que  uldeo  litteram  x  eum  expun- 
xlsse.  At  enlm  llttera  m  eoDsplei- 
tur  ante  eiue  ip$e  deiedtsem»  Bcee 
hocipsumaeri  primumaestigiunD! 
Nam  quid  fibl  uelit  praeGxa  illi 
littera  m  ,  equldem  aliter  dod  in- 
telligo ,  nisi  ut  demoDf tretur,  qoo 
uerba  fuperne  adiecta  siue  ipte 
deieeitsem  pertineant,  et  undeeo- 
rum  lectlo  eoDtlDuanda  «It.  Quor- 
fum  Igltur  boc  m  demoDstratf 
Nempe  exirema  est  littera  aodi 
inittem,  quae  uersum  paginamqQe 
praecedentero  claudit.  Ne  multa. 
In  eundero  errorem  llbrarius  hnc 
loco  incidisse  uidetur,  quem  paullo 
antea  in  nota  112.  ostendirous.  Ni- 
miruro,  quum  in  extrema  pagiof 
scripsisset  confthum  tnisfer,  et  ab 
his  debuit  In  sequenti  pagina  per- 
gere,  paullo  superius  In  hac  $pho 
uerba  ualde  similia  consilium  in- 
itse  respexit,  et  ab  lllis  perrexit 
scribere  ut  ui  deiieeretur;  quod 
inter  moraro  folli  nertendi  nouae- 
que  paginae  Inchoandae  tanto  fa- 
cilius  poluit  oscliaDti  accidere- 
Mux  substitlt,  meodumque  corre- 
xit  suppleodo  omissa,  iuogeodo 
suppleta  cum  extremo  priorls  pf* 


in  oratiane  pro  M.  Tullio. 


675 


cesse  erat  de^^^)  dolo  malo  ineo**0  ui  delectum  iu- 
dicari. 

31.  Hoc  persifflile  atque  adeo  plane  idem  est  In  hoc 
ladicio,  Reclperatores.  Quaero  enlm  abs  te,  si  tta  lu- 
diclum  datum  esset:    Quantab  pecuniab  paret  a  fa- 

MILIA    P.   FABI  ri^*0  HOMINIBUS  ARMATIS  DAMNUM  M.  TUL- 

Lio  jpjiCTUM  ^^^),  quid  haberes,  quod  diceres?  Nihil, 
opinor.  Fatcrls  enlm  offlnla,  et  famlliam  P.  Fabi  fe- 
clsse.  et  ul  homlnlbus  armatls*^^)  feclsse.  Quod  addl- 
tum  est,  DOLO  malo,  Id  te  adluuare  putas;  In  quo  op- 
prlmitur  et  excludltur  omnls  tua  defensio^^O* 

32.  Nam  sl  addltum  Id  non  esset,  ac  tlbl  libitum 
esset  Ita  defendere  ^^^,  tuam  famlllam  non  feclsse,  uln- 
ceres,  si  Id  probare  potulsses.  Nunc,  sitie^^O  iUa  de- 
fensione  uti  uoluisses,  siue  hac,  qua  utcris,  condemneris 
necesse  est:  nisl  putamus,  eiim  tti  iudiclum^^^)  uenlre, 


TMriB. 
Pol.  IV. 


glDae  uocabalo ,  denique ,  f I  prae- 
terea  opus  esfet,  nesclo  quo  modo 
delendo  quae  allena  iniulerat. 

116)  God.:  TB.  —  l^ftertif ,  tum 
Hiuchkiui  et  OfelUta,  ut  supra. 

1 17)  Hoc  uocabulum  mbo  Peyro' 
nu$  tradldlt  superne  In  Codlce  ef  se 
fuppletum.  Eft  aliquid  fupeme 
fuppletum,  ueram  effe  arbitrorac 
necefsarlam  lectionem  mbo,  fed,  ut 
uerum  fatear,  f  ingull  ductus  omnes 
prorsns  mihi  uisi  sunt  incerti. 

118)  Yox  ui  non  habetur  lo  Co- 
dlce,  sed  perindeae-fupra  in  $21. 
necesfarla  ratione  roihi  uidetur 
ab  Huiehkio  restituta.  Eliam  b.  I. 
•ntecedlt  fyllaba  bi.  Defuper  an- 
terior  fjrllaba  fa  In  fine  uerauf 
poflta  eft. 


119)  PfyrofitM  tradldit,  in  Co- 
dice  eff e . . .  tum.  Ipse  edidit  <Iia- 
tum ,  Beierus  cum  Maio,  Huickkio 
et  OreUt'o  faeium.  Quof  fequor ; 
nam  mihi  quoque  maglf  eft  proba- 
bile,  tref  quam  dnaf  lltteraf  (ut 
datum  fUerlt  fcriptum)  deeffe  10 
lacuna,  quae  caeteroqut  non  f  crh 
pturae  f olum ,  f ed  etlam  membra- 
nae  ef  t. 

120)  Peyr.  e  Cod.:  abmats.  At 
in  Corr.:  abmatis  ;  ut  eft. 

121)  Recte  Huiehkiui  Interroga- 
tionif  notam ,  a  Beiero  posltam , 
suftullffe  uidetur. 

122)  Cod.:  defenderem, 

123)  Cod.:  iibe. 

124)  Peyrofifif,  »Ita,  Inqult, 
fuppleui  mutilum  ueNum«;  quem 


i 


676  Cap*  IL    De  uarietate  lectionis 

T.uri«.    qu{  consiliuni  inlerit,   illum,   qui  fecerit,   non  uenirr; 

eum  consilium  sine  facto  inteliigi^'^)  possit,  factum  sine 

consilio  non  possit.    An  quod  factum  eiusmodl  est,  ut 

tBxpiieit  sine  occulto  consilio,  sine  nocte,  sinefui,  sine  damno 

Taur.Fol.lV. 

lAcipitv.  alterius,  sine  armis,  sine  caede,  sine  maleficio  fierl  non 
potuerlt,  id  sine  dolo  malo  factum  iudicabitur? 

33.  An  qua  in  re  Praetor*^®)  illi  improbam  defen- 
sionem  tolli  uoluit,  in  ea  re  mihi  difficiliorem  actionen 
factam  putabitis?  Hic  mlhl  isti  singulari  ingenio  ui- 
dentur  esse,  qul  et  id,  quod  mihl  contra  illos  datam 
est,  ipsi  adripiunt,  et  scopuio  atque  saxis  pro  porto 
stationeque  utuntur.  Nam  in  dolo  malo  uolunt  delite- 
scere^^^),  in  quo  non  modo  cum  omnia  ipsi  fecerunt, 
uerum  etiam  si  per  alios  id  fecissent,  haererent  ac  te- 
nerentur. 

34.  Ego  non  in  una  re  sola  Cquod  mihi  satis  est), 
neque  in  uniuersa  re  solum  Cquod  mihi  satis  est), 
sed^^^)  singiiatim *^)  in  omntbus  doium  malum  extare 


ad  CodicU  speciem  sic  exhibuit: 

MC83O40CIIJM 

Quare  diligenter  Beierun  »Id 
rolil  imagloe  quatuor  tantum  litte- 
rarum  litura  est.  Itaque  otiosum 
pron.  eum  ableclmug. «  —  At 
Uuschkiui  regessit  sagacius :  »Sed 
cum  hoc  modo  uersus  efBciatur 
ceteris  longe  breulor,  uereor,  ne 
hlc  minore  dlllgeotia,  quam  alias 
solet,  uersatus  sit  ulr  nauisslmus, 
Ideoque  eius  supplementum  reti- 
nul.«  Et  recte.  Nam  quae  super- 
sunt  quatuor  lltterae  cidm  ,  seu 
uesiigla  magls  slnt  litterarum  ap- 
peilaoda,  ea  io  floe  uersus  coDspl- 


cua  sunt,  ut  una  solum  llttera  if 
uer$us  aotecedente  sequenteqoe 
breulor  sit ,  medium  uero,  quod 
reliquum  est,  spatium,  Peyroni 
conlecturae  prorsus  conueoiat. 

125)  Cod.:  intelltgi. 

126)  Cod.:  p.  R.  (Cf.  Peyr.  Id 
Corr.),  —  mendo  ualgatlssimo. 

127)  Cod. :  de/iriscere;  —  qaod 
unus  retinendum  slbi  ac  dereo* 
dendum  Maius  putauit. 

128)  Cod.:  Set, 

129)  Slc  Codex  habet,  atqae 
HuMchkiui  cum  Peyrono  et  Moio 
seruauit.  l^eieruf  cum  OreWo :  itft* 
gulatim. 


m  oratime  pro  M.  TuUio. 


677 


dico.  Consilmm  capiunt,  ut  ad  seruosM.  Tuliiueniant: 
dolo  malo  faciunt.  Arma  capiunt:  dolo  malo  faeiunt. 
Tempus  ad  insidiandum  atque^^^)  celandum  idoneum 
eligunt:  dolo  malo  faciunt.  Yi  in  tectum  inruunt:  in 
Ipsa  ui  dolus  est.  Occidunt  homines,  tectum  diruunt: 
nec  homo  occidl  nec  consulto  alteri  damnum  darl  sine 
dolo  malo  potest.  Ergo  ^^0  si  omnes  partes  sunt  eius- 
modi,  ut  in  singulis  dolus  malus  haereat^^'),  uniuersam 
rem  et  totum  facinus  sine  dolo  malo  factum  iudicabitis? 
35.  Quid  ad  haec  Quintius?  Sane  nihil  certum^^O 
neque  unum,  in  quo  non  modo  possit,  uenim  putet  se 
posse  consistere.  Primum  enim  lllud*^^)  miecit^^^)^  ni- 
hil  posse  dolo  malo  familiae  fieri.  Hoc  loco  non  solum 
fecit,  ut  defenderet  Fabium,  sed  ut  omnino  huluscemodl 
ludicia  dissolueret.  Nam  si  uenit  id  in  iudicium  de  fa- 
mllia,  quod  omnfno  familia  nulla  potest  committere, 
nullum  eat  iudiclum ;  absoluantur  omnes  de  simili  ^^^) 
causa  necesse  est. 


Tattrin. 
Kol.  V. 


130)  God.:  adque,  et  ita  caeteri 
praeter  OrelUum.   Cf.  BeUri  nota. 

131)  God.:  ««GO.  Peyr. 

132}  Apte  Peyronus  ad  h.  I.  mo- 
nuit,  huc  ipectare,  quod  apud 
Boethium  de  definiiiane  p.  23.  Ed. 
Paria  1544.)  habetur:  »IIoc  etiam 
pro  M.  Tullio  tenet  (seil.  Gicero)* 
ubl  per  eDumerationem  modorum, 
per  quos  fit  doluf  malus,  definitib 
Ita  fit,  ut  fingulia  speciebuf  doluf 
malus  posslt  agooscl. »  —  Beierus 
etlam  duos  locos  eitilio  Vietore  ad- 
dldit ,  quorum  prlmum  iam  supra 
ad  $23. in  nota  97.  In  medium  pro- 
tuli;  alterautem(e  cap.6.  gl.,ap. 


Orelllum  p.219.)haec  contlnet:  »a 
modo  in  finem,  ut  M.TulIius  do- 
lum  clrca  seruos  P.Fabii  definluit 
ex  eo ,  quod  iosidiati  slnt.» 

133)  God.:  CBRTiuM. 

134)  God.:  illut. 

135)  God. :  i«««c«t.  Peyronui  : 
inieeit ,  quod  merlto  omnibus  pro- 
bault.  Neque  in  Godice  quidquam 
repugnat.  Gerte  mious  constat  de 
numero  lltterarum  inter  i  et  c. 

136)  Peyronui  e  Godlce:  8««ili, 
ut  consonam  m  uix  apparere  adil- 
ciat.  Equldem  posterlorem  du- 
ctum  litterae  m  (utl  adsolet,  cur> 
uum)  certo  uestlgio  deprehendere 


Taurin. 
Fol.  V. 


678  Cap.  11.    Ue  uarietate  lectionis 

36.  Hoc  solum,  bona  mehercule  fide^^^),  sihocso- 
lum  esset^^O)  tamen  uos,  tales^^^)  uiri,  noUe  de6ere- 
tis'^^),  maximam  rem,  coniunctam  cum  summa  repo- 


inlhl  alfuf  fam.  Utlqae  non  da- 
blam  eft,  quln  simili  uera  flt  le- 
etlo.  Sed  de  fententla  uerborum 
d«  simili  eausa  nonnulle  mlhi  ef  t 
eum  yy.  DD.  diffenflo.  Quorum 
Um  Piyronus  eiempll  loco  e  Cic. 
ad  Q.Fratrtm  II,  16,  3.  attulit: 
»(Drafuf  erat)  de  praeuaricatione 
(a  trlbunif)  •bsoiutuf.c  Quod 
quum  Beiurui  tradltum  acceplffet, 
Huschkiui  etiam  ei  i.  ad  Herenn. 
6,9.  addidit:  »Delnde  cum  diu 
rem  auxerimuf ,  nlhil  flmile  •  no- 
blf  factum  ostendemuf,  aut  all- 
quorum  ludlcium  de  simUi  causa 
aut  de  eadem  aut  de  minore  aut 
de  malore  proferemuf.  c  Quae 
omnia  neque  exempla  praebent 
dictionif  de  eausa  absolui  pro  iudi- 
eio  absolui,  et  funt  omnino  ,  oisi 
tota  ratlo  me  ralllt,  ab  hoc  loco 
alieolfslma.  Quld  multa?  yix  du- 
bito,  quin  haec  uerba  de  simili 
eausa  tantundem  ualeant  ac  pro- 
pter  seu  ob  similem  causam  (ulde- 
licet  quod  nlbll  possit  dolo  malo 
ramlliae  fierl).  Profecto  abundant 
exempla  dlctlonum  uelutl  i tmiJt  de 
causa ,  ex  simUi  eausa^  de  magna 
causa ,  de  eausis  pluribus;  quam- 
quam,  ut  uerum  ratear,  nullum 
mlhl  prae>to  est,  quo  Id  Ipfum  de 
simili  causa  totldem  uerbif  contl- 
neatur. 

137)  Uanc  uocem  ,  conleeturam 
a  patruo  slbl  oblatam ,  Huschkius 
noster   receplt ,    eamque   conser- 


uaui,  qaum  prae  caeterit  mlhl  sit 
probabllif.  Quae  eollegit  y.  D. 
eiempla ,  utcunque  putiDtur  ido- 
nea  (funt  Plauti  aipflis.iy.2, 109. 
fqq.^ofteUar.  III,  i^iS^-sq.Pssm- 
dol.  ly ,  6 ,  33.  T^reniU  Heamim' 
tim.  ly ,  5,  13.),  ila  addeoda  iar- 
taff e  etiam  Piauti  Poemil.  1,8, 
30.  Cie.de  lege  agraria  II,  37. 
Phil^.  yi,  4,  11.  ^  ID  Codiee 
nlhil  eitat,  ne  laeaDa  qaidca; 
prorfuf  exclderit  aliqnid  Decesse 
est.  Uaefit  Peyrofitia;  Beierus 
aero  fcripf it :  »boDa  me  Herenle 
res «,  quum  aocabnlum  iDter  lb  et 
8  excldisse  putaret.  Quem  grauatf 
fecutuf  eft  OreUiuM,  dura  Ne^ 
tament  Inquit ,  if la  eafdasnaiio  co- 
lorem  Kabet  TuUianum.  Ipfe  fv- 
f  plcatur :  Hoc  solum  ?  Non  meher- 
cule!  sed  si  hoc  solum  esset.  — 
Censor  Belerianae  lenensis:  Hoc 
solum  ponam ,  me^eula :  li. 

138)  Cod.  diftincte ,  ficut  Pey- 


•a 


ronus  exhlbet :  bst. 

139)  Peyronus  e  Codlce :  talis. 
Ego  extrlcare  non  potui ,  talis 
an  TALis  esset  scrlptum. 

140)  Peyronus  e  Codice  :  desb- 
BBTis.  —  Mihl  Iterum  alque  Ite- 
rum  inspiclenti  nuDqoam  liqae- 
bat,  deberetis  an  deseretis  f  criptaBi 
adesfet.  Certe  quo  lure  hoc  legift 
etlam  lllud  legaf  licet.  Itaque  can 
Beiero  scrlpsl  deberetis,  sentenlif» 
puto,  postulante.    De  loqueidi  fi- 


in  oratione  pro  M.  TuUio. 


679 


bl!ca*^0  fortanisque  priuatonim,  seuerissimum  iudicium    Taunn. 

Fol.  V. 

maxiroaque  ratione  compositum  per  uos  uiderP^^)  esse 
dissolutum.    Sed  non  id  solum  agiturf 


143-)    -I-Bxplicit 

^  Twir.  Kol.  V. 

t  hoc  iudicium  sic  exspectatur,  ut  non  unae  rei  statui,   t  i.eipit 

FrftfmentttRi 
■  o  Pnaciano. 

I  Bxplicit 
iden. 


sed  omnibus  constitui  putetur  f  ^^^)- 


gura  noUe  d§bere  eoDf.de  Off.  1, 1, 
2.  et6,  18.,  pro  lege  Manilia  16, 
48.,  de  Prou.  consul.  14,  35.,  ubi 
uarlatam  inueDief  dlcUonem  ueUe 
debere.  Sed  de  totlus  perlodi  stru- 
etura  paullo  inrerius  dlcam  in  nota 
142.  Caeterum  pro  nolie  Peyronus 
censuit  reponendum  esse  noliie: 
nescio  cui  bono. 

141)  Non  debuit  fliMeAMtts  hanc 
beaU  OreUii  coniecturam,  infir- 
mioribuff  exemplis  (uelut  Seru,  ad 
Aen.  II,  322.  et  Cio.  p.  S.  Roieio  32, 
9l.)rretus,  repudiare,  quamquam 
Pejrroniana  Codicls  imago  exblbct 
8UMM4BB.  Utique  non  tam  conie- 
ctura  illa  quam  uerlssima  diulna- 
Uo  ruit ,  quum  In  Ipso  Codlce  di- 
stincte  appareat  sie  scriptum  : 

SUMM  ABBPF0RTDNI8Q . 

sicuti  eliam  hoc  loco  Peyronut  de- 
monstrantl  mihl  confirmauit. 

142)  Recte  uereque  Pei^otius 
buius  uerslculi  talem  e  Codlce  or- 
rert  imaginem: 

TUMPBBU08UIDBRIE88B 

Ex  quo  planum  est,  prlma  manu 
scrlptum  rulfse  uideri^  quod  cum 
Beiero  atque  OreUio  retinul.  Nam 
quid  sibi  uellnt  adiectae  illae  litte- 
rae  ub  (quibus  tamen  slne  conie- 
cturae  ope  non  eonficitur  uidere- 
tur,  quod  cum  Peyrono  et  Uaio 


Hutehkiui  recepit) ,  id  prorsus  me 
nescire,  ingenue  rateor.  Num  ror- 
tasse  modo  aotea  reapse  deseretii 
llbrarius  scripserat  pro  deberetii, 
eoque  mendo  slue  ipse  siue  cor- 
recior  in  alium  errorem  ioductus 
esi?  Mitto  baec.  AliquandoHtiscft- 
kiui  sic  conlecerat:  »nolle(<s  de- 
serera  maximam  rem  . . .  priuato- 
rum ,  ne  seoerissimum  . . .  per  uos 
ulderelur  esse  dissolutum.a  Sed 
eam  coniecturam.andaciorem  pro- 
recto  quam  uUllorem ,  amicis  ma- 
gis  quam  slbl  probari ,  sibl  uero 
Beieri  potius  quam  suam  placere 
raUonem,  lepide  proressus  est. 

143)  Inter  qulntum  hoc  et  sex- 
tum  roliumTaurlnense  quanturode- 
sit,  sclri  oon  potest.  Qua  de  re  conr. 
HttscMEttts  in  Praeroonitis  p.  87. 

144)  Recte  quidem  Beierut  boc 
rragmentum,  a  Prieeiano  tradltum, 
in  oacuo ,  quod  inter  quintum  et 
sextum  rollum  est ,  spaUo  colloca- 
ult ;  at  merlto  HueeKkiui  primum 
commenta  illius,  qoibiis  haec  cum 
extremis  uerbis  rolil  qoioU  con- 
longere  uolult,  relecit,  tum  mu- 
(atam  uocis  ttnae  tn  tttiius  ror- 
mam  reprebendit.  Quippe  integra 
PrtsetatU  uerba  (VI,  1,  6.  p.  221. 
ap.  ffrsAI.,  p.  678.  ap.  Putieh,) 
haec  sunt:  »I(aque  non  solum  una 
unius  uni,  sed  etiam  bulus  et  buie 


I  lacipit 

Tattnneiise 

FoL  VL 


680  Cap.  11.    De  uarietate  lectionis 

37.f  ego  Intelllgo^^O;  et  tamen  dicendam  ^^)  estad 
ea,  quae  dlxit  Quinctias;  non  quo  ad  rem  pertineat  ^^0, 
sed  ne  quid,  qula  a  me  praetermissum  est  ^^0,  pro  con- 
cesso  putetur. 

38.  Dicis  oportere  quaerl,  homines  M.  Talli  Iniuria 
occisi  essent  necne.  De  quo  hoc  primam  qaaero,  ue- 
nerit  ea  res^*^)  ih  boc  iudiclum^^)  necne.  Sl  non  oe- 
nit,  quid^^O  attinet  aut  nos  dicere  aut  hos*^^)  quae- 
rere?  Si  autem  uenit,  quid  attinuit,  tetam  multis  uer- 
bis  a  Praetore  postulare,  ut  adderet  In  ludiciam  iNir- 
RiA^  et,  quia  non  impetrasses,  Tribunos  pl.  appellare, 


QDae,  et  similUer  ullae ,  nullae, 
f  olae ,  tolae,  aliae,  alterae,  in  usu 
anUquiore  iDuenlmus.  Cicero  pro 
M.  Tulllo  :  Hoc  iudieium  iic  ex- 
ptctatur ,  ut  non  unat  rti  statuiy 
itd  omnibus  eonstitui  putttur,9 

145)  Cod. :  Intellego.  —  De  pro- 
babili  proximorum  uerborum  de- 
perditorum  seoteoUa  ulde  supra 
pag.  620.  seq. 

146)  Peyronus  e  Codice: 

EGOIMTBLLEGOETTAMEN««  ; 

tum,  Primam,  loquit,  «y2{a6am 
Di  oblitteratam  suppleui,  —  IMihi 
haud  obscurius  quam  alia  mulla 
conspicuae  fuerunt  in  extremo  uer- 
su  duae  illae  litterae,  eaeque,  ut 
deficlente  spatlo  uersusque  Onibus 
superatis ,  paullulum  sursum  In- 
flexae,  sicut  statim  inferius  in  uo- 
cabulo  SED  Iterum  recurrit. 

147)  Sic  certlssime  Codex,  et 
recte  caeterl  coniecturam  prlmi 
ediloris ,  yertineant ,  reiecerunt. 

148)  Sic  Peyronus  e  Codice ,  et 
8ic  omnes  ediderunt.  Ego  uero  in 


uersu  uix  legibill  oeulia  difceniere 
non  potui ,  EST  an  sit  habeatur. 

149)  PtyronuM  duo  haee  nerba 
pro  Incertls  exhibalt ,  et  timldlns 
quodammodo  adDotauit :  Ita  Ugt- 
rt  uidtor  fugientia  lUttrarum  ne- 
stigia.  —  Equidem  difUDCte  eoa- 
spexl  BABES,  et  quod  Beierus  \tt- 
terrogauit,  anscrlptum  fuisselvoe- 
neritneff,  baudquaquam  dubito  oe- 
gare. 

150)  Slc  certlssime  Codex,  et 
uix  dubito,  quin  casu  roagis  qaim 
consilio  a  primo  Editore  in  coo- 
textu  datum  sit  iudido, 

151)  Sic  Peyronus  e  Codice.  In- 
certum  tameu  mihi  est ,  qud  io 
QciT  fuerit  scriptum ;  quamqutm 
paullo  ioferius  duIIo  dablo  habe 

tUr  QUID. 

152)  Certlssimam  liaDC  Beieri 
emeDdatioDem ,  omDibus  deloceps 
probatam,  etiam  Codex  coDfirmat, 
quippe  ID  quo  hos  etlam  magis 
coDspicuum  fit  quam  nos  (qoo^ 
Ptyronus  exhibet),  qunm  praeser- 


in  oratione  pro  M.  TuUio. 


681 


et  hic  In  iadicio  queri^^^)  Praetoris  iniquitatem ,   quod 
de  iniuria  non  addideri^  *^^)  ? 

39.  Haec  cum  Praetorem  postulabas  atque  *^^)  Tri- 
bunos  appellabas,  nempe  ita^^^)  dicebas,  potestatem 
tibi  fieri  oportere,  ut,  si  posses,  reciperatores V^)  per- 
suaderes,  non  esse  iniuria  M.  Tullio  damnnm  datum. 
Quod  ergo  Ideo  in  iudicium  addi  uoluisti,  ut  de  eo  tlbl 


TMria. 
Pol.   VI. 


tiiD  ductos  transuerf  Qt  litterae  h 
IneoleDter  appareat.  ^  Gonr.  h. 
fup.  ad  e.  17.  pro  Quioctio,  p.235. 
not.  8S. 

153)  Peyranui  e  Codice :  qua«ri. 

154)  Peyr,  e  Cod. :  addidbbbt, 
et  ita  tpie,  tum  Maius  et  Beierui 
dederuntaddt  debeti  nullo  hercle 
sensn.  Prlinuf  addiderit  coniecit 
OreUius,  quod  Hu$chkiu$  slhi  quo- 
que  prius  placulsse  refert;  tum 
uero,  inquit,  admonitus,  consecu- 
tionem  temporum  plus  quam  per- 
fectum  postulare,  in  addiiitset 
mutaui.  —  Atqui  talia  sunt  unlcae 
llllus  syllahae,  quae  In  hbc  uersi- 
culo  scrlpta  fult,  uestigla,  ut  ocu- 
lorum  acie  non  possit  diiudlcari, 
BBT  an  BiT  haheatur.  Quare  seo- 
tentiae  ohtemperare  placet,  ne- 
que  adeo  perfectam  flrmamque  il- 
iam  sermools  legem  reputo,  ut  in- 
de  depelll  me  sinam ,  quum  prae- 
sertim  uestlgia  nulla  eo  ducant, 
ut  addidtjfet  credamus  scrlptum 
fuisse.  Qold  quod  etiam  Psyrontif 
in  Corrigendis  docei ,  faeile  etiam 
legi  poite  bit  pro  bbt,  delnde 
totidem  uerhis  lectorem  hortatur: 
Ita  corrige ,  tuffragante  etiam  Pa- 
limpsetto  ? 


155)2Yerfum  Ita  Peyronus  e  Go- 
dice  eihihet : 

TDLABA8  ««  MTBIBUN08 

Adnotauit,  particulam  eum  (quam 
et  ipf  e  et  deloceps  caeteri  In  texta 
posuerunt)  uii  diulnando  legi  pof- 
fe.  Mlhl  Codicem  inspiclenU  ne 
littera  m  quidem  prohahilis  uisa 
est ,  nedum  certa.  Malim  stellam. 
Deinde  cuiuf  litterae  prima  ftella 
ohtinet  locum ,  eam  puto  a  eff e. 
Omnino  denique  uestlgiif  male  ui- 
aa  eft  conuenlre  particula  ctim. 
Nesclo,  an  legendum  sit  atq.  I.  e. 
atque, 

156)  Slc  Peyronus  e  Codlce ; 
turo  adnotat :  Leetu  diffieilia,  Nil 
repugno.  Beierus  tentault:  nimi- 
rum;  Busehkius:  tum  nonne;  — 
tamen  Peyronum  omnef  fecutl 
f unt  Editoref .  Et  recte ,  ut  puto ; 
faltem  mihi  uifus  sum  a  lllud  fi- 
nale  uocis  ita  consplcere  lofra  llt- 
teram  n  uocis  tbibdnos. 

157)  Sic  nullo  duhio  scrlptum 
in  Godice.  Conseruault  Peyronus^ 
duhiiauit  Cpropter  Datluum  In  g. 
43.)  Jlfaittf,  emendauit  cum  Oret- 
lio  Beierus  (recuperatori&uf),  ce- 
ftituit  Husehkiusi  quem  fequor, 
atque  ad  I.  ad  Uer.  6, 9.  (perfua- 


Taurtn. 
Kbl.  VI. 


682  Cap.  II.   De  uarietate  lectimis 

h^ud  ^^^)  rectperatores  dicere  *^^)  liceret,  eo  non  addito 
nihilo  minus  tamen  ita  dicis,  quasi  id  ipsara,  a  qoo 
dejmlms^^)  es,  impetraris?  At  quibos  uerbis  in  de- 
eernendo  Metellus  usus  est?  Ceteri,  quos  appelliisti  ^^^)? 
Nonne  haec  fuit  omnium  oratio,  quod  ui  hominlbus  ar- 
matis  coactisue  familia  fecisse  diceretur,  id  tamefsi^^O 
nullo  iure  fieri  potuerit,  tamen  se  nihil  addlturos? 

40.  Bt  recte,  Reciperatores.  Nam*^)  cum  perfugio 
nullo  constituto  tamen  haec  scelera  serul  audaelssime 
faciant,  domini  impudentissime  confiteantur,  qald  ceo- 
setis  fore,  si  Praetor  iudicet,  eiusmodi  caedes'^^)  fieri 
iure  posse?    An  qulcquam  interest,  utrum  magistratos 


ittf  uidetur  eue)  addo  Semtttifi  ad 
Am,  X,  10.  (ei  BDOio :  quU  tepif' 

iUQMit  f) 

158)  Cod.:  apul. 

159)  Peyronus  e  Godiee:  dleerel. 

160)  iftem:  defrttSttf .  Tum  (paul- 
io  aliter)  io  ootif  :  »En  certas  lit- 
teras  oe«««sos,  quare  legi  etiam 
potest  depulsui,ft  Atque  ita  secun- 
dum  Beierum  scripseruot  Orelliui 
et  HuschkiuSy  dum  Maius  cum  Pey- 
rono  detrusus  seruauerunt.  Mihi 
quoque  illud  usitato  sermoni  apt!- 
us ,  hoc  quaesitum  magls  uidetur. 
Caeterum  sex  illarum  litterarum 
paene  nlhil  conspexi. 

161)  Slc  nullo  dubio  Codex, 
etlam  Peyrono  auctore.  Qui  ta- 
roen  de  coniectura  (contexto ,  ut 
putabat,  hiante)  Ita  scriptum  edi- 
dit:  «...  usus  est,  ea  ceteri,  quos 
appellasti,  eonfirmarunt.  Nonnea 
rel.  Turo  Beierus  reiectis  addita- 
mentis  slc  scripsit :  » ...  usus  est, 


ceteri ,  quos  appellaati,  -^  nonoet 
rel.y  aoacoluthon  statiieDa  comne- 
scio  qua  elegaotia  grataque,  quan 
Qocat,  DegligeoUa.  Bamque  Orsl- 
Uui  secutus  eat.  Sed  HttJcAftiiii 
UDa  ioterrogaodl  nota  adhibita  ge- 
Duinum  Ciceronls  aermonem  re 
stituit. 

162)  Peyroniu  e  Codice  :  tjl- 
MBasi.  Notat:  «Librarius  scripse- 
rat  tamensi,  tum  emendault  ta- 
malst,  ita  ut  littera  t  lateat  ia 
littera  if  paullo  erasa.c  Magis  di- 
xerim,  librarlum  prlus  aeripsisie 
TAMBNTSi,  nam  duarum  lltteraruai 
spatium  in  lltura  esse  coostat, 
dummodo  e  superiori  uersu  adhi- 
beas  lilteras  cissbdicbbbtdr,  qui- 
rum  aoterius  s  iofra  se  babet  b  (ia 
tametsi) ,  o  autem  s. 

163)  Sic  Codex,  ooo  oam;  ot 
etiam  Peyronus  in  Corrigeodli 
prodidit. 

164)    Cod.    CABDIS. 


in  oratione  pro  M.  Tultio. 


683 


peccato  defensionem  constituant,  an  peccandi  potesta-    T«iri». 

Fol.  VI, 

tem  licentiamqae  permittant? 

4f.  Etenim,  Reciperatores,  non  damno  commouentur 
.magistratus,  ut  In  haec  uerba  iudicium  dent.  Nam  id 
xi^^O  esset:  nec  reciperatores  potius  darent  quam  iu-* 
dicem;  nec  in  uniuersam  familiam  *^^) ,  sed  in  eum,  ^i- 
curo'^0  nominatim  ageretur;  nec  in  quadruplum,  sed 
in  duplum;  eiad^^^)  damnum  adderetur  iniuria.  Neqne 
enim  is,  qui  lioc  iudicium  dedit,  de  cetefris  damnisab  tsxpiidt 
lege^^^)  Aquiiia  recedit;  in*^^)  quibus  niliil  agitur  nisl  i!!!d^t\D.' 
damnum ,  qua  de  re  ^^0  Praetor  animum  debet  aduertere. 

42.  In  lioc  iudicio  uidetis  agi  de  ui,  uidetis  agl  de 
hominibus  armatis,  uidetis  aedificlorum  expugnatlones, 
agri  uastationes,  hominum  trucidationes ,  incendia,  ra- 
plnas,  sanguinem  in  iudicium  uenire.  Et  miramini,  satis 
habuisse  eos,  qui  hoc  iudicium  dederunt,  Id^^^)  quaeri, 
utrum  haec^^O  tam  acerba^^^),  tam  indigna,  tam  atro- 


165)  God. :  idbssbt.  Et  lu  Ed. 
pr.  — Beierus  cum  Orellio  et  Maio : 
ii  id  MMl.  Hutehkius,  ceDsorem 
in  Annal.  Heidelberg.  a.  1825.  p. 
1250.  fecutus  :  id  ei  eetet. 

166)  Cod. :  familia,  lam  in  Ed. 
pr.  correctum. 

167)  God. :  bdmguii  ;  Item. 
^68)  God. :  btdamndm.  Peyro- 

nu»  cum  Maio  :  et  damno.  Longe 
praestat  quod  prlmus  Beierus,  tum 
caeteri  dederuot :  et  ad  damnum. 

169}   God.  :    LB6AB. 

170)  Peyronus  e  Godlce  :  i«qdu. 
Tum  adnotat :  ««Amanuenf is  f cri- 
pferat  idqdib.  ,  tum  deleult  liUe- 
ram   o  :    f  cripsi  in  quibus ,  f ed 


contextof  liquldus  non  est.a—  Ml- 
hi  In  Godice  luculenter  apparuit 
iDQDiB..  praeterea  nlbll. 

171)  Peyronus  et  Maius  semico- 
loD  habent  aote  qua ,  caeterl  pun- 
ctum.  Uode  sententla  mlbi  nide- 
tnr  iDsulsa  effiei  ac  paeoe  dlcam 
absurda.  Itaque  nlrgularo  posui» 
ut  cum  anteriorlbus  haec  iunge- 
rentur ,  quum  praesertim  nec  di- 
ctio  nihil  qua  de  re  neque  lodlcaU- 
uuf  dehet  offensionem  habere  ui- 
deatur. 

172)  God.:  it. 

173)  Peyronus  e  Godice :  hbc. 

174)  Item :  aeerua. 


684  Cap.  IL    De  uarietate  Uctionis 


TanriB. 
Pol.  VU. 


cia  facta^^O  essent  necne;  non,  utram  inre  facta  an 
inluria?  Non  ergo  Praetores  a  lege  Aquilia  recesse- 
runt,  quae  de  damno  est^^^),  sed  de  ni  et  armis^^O 
seuerum  iudicium  constituerunt :  nec  ius  et  inluriani 
quaeri  nusquam  putarunt  oportere;  sed  eos,  qui  armis 
quam  iure  agere  maluissent,  de  iure  et  iniuria  dispu- 
tare  noluerunt. 

43.  Neque  ideo  de  iniuria  non  addiderunt,  quod  In 
aliis  rebus  non  adderent ,  sed  ne  ipsi  iudicarent ,  posse 
homines  seruos  iure  arma  capere  et  manom  cogere; 
neque  quod  putarent,  si  additum  esset,  posse  hoc  tali- 


175}  Ita  Codei,  dod  factab, 
qaod  iypothette  culpa  Irrepslsfe 
Feyrtmva  In  Emendandit  profes- 
8ut  eit. 

176)  Peyronus  e  Codfce :  bssbt, 
ut  litieras  8b  lloeolls  tralectls  de- 
letas,  uocemque  bst  corrlgeodo 
effectam  es«e  indlcet.  Enfmuero 
mlhi  spongia  potius  aut  cultro 
quam  linels  ad  delendum  usus 
esse  uldetur  librarius.  Beierus  ira- 
condius  quam  ualidlus  pristinam 
scripturam  defeDdit;  tameo  eam 
quum  Orellio  tum  nutchkio  pro- 
bauit.  Ego,  quum  rarissima  ad- 
huc  fuerlnt  praue  correcta  ,  cum 
Peyrono  ac  l^Iaio  llbraril  fldem  se- 
CQtus  sum.  —  Caeterum  nolo  prae- 
terire  quae  Beierue  ad  h.  I.  exhl- 
bult  uerba  Fortunatiani  e  Llb.II. 
Rhetoric.  (ap.  Capperonerium  pag. 
77.):  ttVoluntas  legls...considera-' 
tur  ...  cum  eiemplo  multarum  le- 
gum  probamus ,  praesentem  quo- 
que  legem  Ita  sentire,  ut  nos  de- 


reodlmas :  eicuti  Jf.  TuUiui  fedt 
pro  M,  TulUo. 

177)  Peyr.  e  Codlee :  aomatis  , 
et  slc    caeterl    ediderunt ,     oisl 
quod  apud  OreUtun^Xortulto,  pato, 
Don  contalto,  habetur  ui  armatii 
pro  ui  et  armatis,  Et  llll  qulden 
taclte,  uno  excepto  Husehkio,  qoi 
haec  adlecit:  nSuspicor  in  codice 
excldlsse  hominibue ,    nlsl  legen- 
dum  est:  armis.e  Nec  ratio  eum 
rereltit.   Quippe  supra  lltteram  t 
distinctlsslme   apparet    punctuD, 
notissima  illa  delendl  nota.  Deiode 
ad  dextram  lllterae  m  superne  ad- 
scrlptae  sunt  lltterae  i«,  quas  post- 
ea  llbrarlus,    quum  Intelleilsset, 
eas  lam  In  uerbo  abmatis  slbl  sop- 
petere ,  eradere  coeplt,  et  ita  effe- 
clt ,  ut  alterum  punctum,  qoo  lit- 
tera  a  deleta  esset ,  euanesrefet. 
Utique  supra  Ipsam  hanc  lilteram 
a  (AT)lltura  est  prorsus  conspicua. 
Exquoapparet,  In  ipso  Codice  ar- 
MATis  esse  in  armis  emendatum. 


in  oratime  pro  M.  TuUio. 


685 


bus  uiris  persuaderi  ^^0,  non  iniuria^^^)  factum,  sed  ne 
quod  tamen^^^)  scutum  dare  in  iudicio  uiderentur  iis, 
quos  propter  haec  arma  in  iudicium  uocauissent. 

(•i*.  Fuit  illud  interdictum  apud^^O  maiores  nostros 
de  ui,  quod  hodie^^^)  quoque  est:  Unde  tu  aut  fami- 

LIA  *^0  AUT  PROCURATOR  TUUS  ILLUM  AUT  FAMILIAM  AUT 
PROCURATOREM   ILLIUS   IN   UOC   ANNO  UI   DEIECISTL   Dcinde 

additur  illius  iam  hoc  causa,  quicum  agitur:  cum  ille 
possiDERET,  et  hoc  amplius:  quod^^^)  nec  ui  nec  clam 

NEC  PRECARIO^^O  POSSIDERET. 

45.  Multa  dantur  ei,  qui  u!  alterum  detrusisse  dicl- 
tur;  quorum  si  unum  quodlibet  probari  iudici  potuerit, 
etlamsi  confessus  erit,  se  ui  deieclsse,  uincat  necesse 
est:  uel  non  possedlsse  eum,  qui  deiectus  sit,  uei  ui 


Taurin. 
Fol.  Vll. 


178)  Peyronui  e  Godice :  pbb- 
8UADBBB  ;  et  Ita  Gum  iftfato  edldit. 
Beierui  neeessarla  ratione  duclut 
emeodault  penuaderi ,  eumque 
caeteri  secuti  6uot.  lllud  solum 
addo»  per  Codicis  uestigia  perlode 
licere  i  legere  atque  b. 

179)  God.:  ikiuriam. 

180)  Godex  nuilo  dubio  :  quod- 
TAMBN  ;  quod  quum  nulla  neces- 
titate  a  primo  Ediiore  in  quod- 
dam  ettet  mutatum,  a  Beiero  cum 
Huiehkio  et  Orellio  restitulom  ett. 
Maiut :  quoddam. 

181)  Peyronui  e  Godice  exhibet 

APUT. 

182)  God. :  hodiab. 

183)  Sie  profecto  Godex ,  etiam 
Peyrono  teste.  Itaque  quod  Y.  111. 
in  contextu  taelte  interuit  rtui 
(quod  etiam  JHaiui  recepit),    id 


recte    Beienu   caeterique    elece- 
ruot. 

184)  Hoc  uocabulum  quod  for- 
mulae  Ipsiut  partem  etse ,  oeque 
ulla  ratiooe  inde  auelli  oportere, 
supra  h.  Sem.  Lib.  II.  Gap.  1.  g.  2. 
p.  302.  doculmus. 

185)  Ptfyr.e  God.:  prabcario.— 
Hanc  uocem  io  pleoa  ioterdictl 
forroula  exclplunt  uerba  a  tb. 
Yide  tiip.  I.  I.  p.  293.  Num  igi- 
tur  ea  hoe  loco  detiderabimut  ? 
Non  opinor;  nam  quum  actorii 
cautsa  comparata  sint,  parum  hic 
atiinult  ea  commemorare.  Neque 
nllam  eorum  mentlooem  ego  inie- 
citsem,  nisi  in  tehedulis  meis  le- 
gerem ,  a  dextera  uocit  praeeario, 
quae  extrema  In  pagina  ett,  aliquot 
litterat  (Ineertat  quidem)  tue  In 
margine  adscrlptas. 


\ 


TMria. 
Kol.  VII. 


t  Kxplicit 

Twr.  r.  vn. 

IniaiapafiBa 

dextrorMB» 

hAbetor^ 

JtlllL 

'1'  Incipit 

Taur.  Fol. 

VIII. 


686         Cap.  II.    De  uarietate  lectionis 

Hb  se  *^^)  possedisse  uel  elam  uel  precario^'0-  Ei,  qul 
de  ui  confessus  esset ,  tot  defenslones  tamen  ad  eausam 
o6tinendam  ^^^)  malores  reliquerunt. 

46.  Age  illud  alterum  interdictum  consideremus, 
quod  item  nunc  ^^^)  est  constitutum  propter  eandem  ini- 
qultatem  temporum  nlmiamque  hominum  f  '^^) 


191 


) 

47.  fbonl  debeni  dlcere.  Atque  ille  legem  mihi  de 
XII.  Tabulis  recitault,  quae  permittit,  ut  furem^^)  nocto 
llceat  occidere,  et  luce^^^),  si  se  telo  defendat;  et  le- 
gem  antiqnam  de  legibus  sacratis,  quae  lubeat  impu- 


186)  PeyronuM  e  Godlce: 
« 

UBLAPSBPOSSRDItSB  ; 

In  contextu :  uel  ui  posiediise,  eie- 
cto  ab  le.  Uoc  uero  Beierus  re- 
ttltuit,  Orellius  eiHusehkiui,  uti 
par  ett,  teruauerunt.  Puto,  etiam 
I  •dditum  faitie  r^  v  tuperne 
adiecto ;  conspicuum  saltem  est 
caeruleum  quoddam  punctum. 

187)  Cod.  :    PRABCARIO. 

188)  Cod.:    OPTINBNOAM. 

189)  In  schedls  meis  ad  uocem 
nunc  adiectam  habeo  notam  inter- 
rogationls.  Potuerit  etlam  nuper 
uel  slmlle  aliquld  scrlptum  fulsse. 

190)  Proximum  uocabolum  Pey- 
ronui  conlecit  licentiam  fuisse. 
Quod  quum  recepit  Beierus^  con- 
iecit  ipse  improbUatem. 

191;  Buschkius  adnotat :  i/Quot 
hic  folla  desiderentur,  definirl  non 
potest.<(  Verlssime.  (Conf.  eius 
Prolegom.  p.87.)  Tum  pergll  scri- 
bere  :  »>plane  Clceronem  ibi ,  ubi 
codex  denuo  inciplt,   In  Quintlo 


confutando  adhac  occupatun  in- 
uenlmos ,  unde  credibile  ett,  non 
tam  molta  periit8e.«  Noo  repu- 
gno :  ubique  tamen  tenendum  est, 
tertiae  circiter  oratlonis  pro  Cae- 
cina  partl  nottrat  Tullianae  reli- 
quiat  aeqoarl ,  taroeo  in  Dialogo 
de  oaussit  corruptae  eloqoentiae 
duas  lllas  defensiones  pari  fere 
gradu  ac  mensura  aestlmari,  quuiD 
exclametur  :  Quis  de  exceptione  et 
formula  perpetietur  illa  immensa 
uolumina,  quae  pro  H.  TuUio 
aut  A.  Caecina  legimust  Ubi,  ut 
oblter  monearo ,  noli  orationes  lu 
inter  se  dislungere ,  ut  exceptlo- 
nem  nnl ,  alleri  formulam  totao 
tribuas. 

192)  Sic  Codex,  noo  sijrbm. 
Conf-  Peyronus  in  Corrigendls. 

193)  Peyronus  e  Codice  :  ldci, 
quod  Beierus,  Orellius ,  Husch- 
kius  et  Maius  retinuerunt,  ego 
cum  Peyrono  missum  feci,  quo- 
niam  paullo  Inreriut  (S-  48.  $.50.' 
bis  luce  recurrit. 


t/t  aratime  pro  M.  Ttdlio. 


687 


ne^^O  occidl  eam.  qui  TribunuiD  pl.  pulsauerit.   Nihll    T»uri«. 

^  '^  Fol.  VIII. 

opinor  praeterea  de  legibus. 

48.  Qua  in^^O  re  hoc  primuni  quaero,  quid  ad  hoc 
ludicium  recitari  istas  leges  pertinuerit.  Num  quem  Tri- 
bunum  pl.  serui  M.  Tulli  pulsauerunt  *^)  ?  Non  opinor. 
Num  furatum  domum  P.  Fabi  noctu  uenertint^^O?  Ne 
id  quldem.  Num^^O  luce  furatum  uenerunt  et  se  telo 
defenderunt  ?  Dicl  non  potest.  Ergo  istis  legibus,  qnas 
recltasti ,  certe  non  potuit  istius  familia  seruos  M.  Tulli 
oceidere. 

49.  Non,  inqui/'^),  ad  eam  rem  recltaui,  sed  ut  hoc 
intellegeres,  non  uisum  esse  maioribus  nostris  tam  in- 
dignum  istuc  nescio  quid,  quam  tu  putas,  homlnem  oc- 
cidi.  At  primum  istae  Ipsae  leges,  quas  recitas',  ut  mit- 
tam  caetera,  significant,  quaro  noluerint  maiores  nostri, 
nisi  cum  pernecesse  esset,  hominem  occldi.  Primum^^^) 
Ista  lex  sacrata  est,  quam  rogarunt  armati,  ut  inermes 
sine  periculo  possent  csse.  Quare  non  iniuria,  quo  ma- 
gistratu  munitae  leges  sunt,  eius  maglstratus  corpus 
legibus  uallatum  esse  uoluerunt. 

50.  Furem,  hoc  est,  praedonem  et  latronem,  luce 
occidl  uetant  xii.  Tabulae :  cum  intra  parietes  tuos  ho-  ^ 


194}  Peyronui  t  Codiee  :    |n- 

PCNB. 

195)  Sic  Codex ,  non  lu.  Coaf. 
etUiD  PeyronuM  In  Emendandli. 

196)  Sic  Codei ,  non  pulsbub- 
BUif  T  ;  slcut  Ibidem  conflrmatur. 

197)  Hlc  uero  Codex  certltslme 
babet  roendum  illud  uenbrint. 

198)  Rursus  Codex ,  ut  Payro- 
ronuM  exhlbet :  nunc. 

199;  Godcx:  inquid. 


200)  Haud  temere  Huichhiui 
banc  uocem  primum  In  dubium 
uoctsse  uidetur  uarlla  de  caussis. 
Ut  mlttam  caetera  ,  profecto  Ine- 
legaos  est  haec  iteratio.  Quid  ergo 
est?  Ille  Prtor  antm  seu  Prima 
enim  legeodum  esse  couieclt,  mlhi 
allquando  consiiium  fult,  ut  illam 
uocem  prorsus  eilcerem,  tamquam 
ex  elusmodi  fonasse  errore  natam 
(obserua  modo  uerba  hominem  oc* 


Taurin. 
Fol.  Vlll. 


688  Cap.  11.    Ue  uarietate  leclionis 

stem  certissimiiin  teneas,  nisi  se  telo  dkfekoit^^O)  in- 
qui^^^^),  etiamsi  cum  telo  uenerit,  nisi  utetur  teio  eo 
ac*®^)  repugnabit,  non  occides  ^®*).  Quod  sl^*)  repu- 
gnat^^^),  ENDOPLORATO,  hoc  est,  conclamato,  ut  aliqui 
audiant  et  conueniant.  Quid  ad  hanc  clementiam  addi 
potest?  qui  ne  hoc  quidem  permiserint,  ul  domi  suae 
capu^^^O  suum  sine  testibus  et  arbitris^^*)  rerro  defen- 
dere  liceret. 

51.  Quis  est,  cui  magis  ignosci  conueniat,  quoniam 
me  ad  xii.  Tabulas  reuocas,  quam  si  quis  quem  impni- 
dens  occiderit  ^^^)  ?  Nemo  opinor.  Haec  enim  tacita  lex 
est  humanitatis,  nt  ab  homine  consilii,  non  fortunae, 
poena  repetatur.  Tamen  huiusce  rei  ueniam  malores 
non  dederunt.   Nam  lex  est  in  xii.  Tabulis,  Si  telum 


eidi,  utrobique  antecedeotia),  qua- 
lem  supra  In  uoa  S*  30.  bls  de- 
prebeDdimus.  Sed  baee  omDla  Id- 
certiora  sunt.  Itaque  nibil  esse  do- 
uandum  puto,  quum  praesertiro 
ilia  uoce  primum  Dlbil  slt  in  toto 
Godice  certius  neque  distlDciius. 
201)  Sic  Codei.  —  Peyroni  con- 
lecturam  defenderit  caeierl  omoes 
repudiauerunt,  UuscKkius  etiam 
refutauit.  —  De  reiiquo  quatenus 
ipsa  legis  uerba  nobis  tradantur, 
incertius  mibi  uidetur,  nec  uerbo 
inquit  nimlum  tribuendum.  Cae- 
terl  etiam  nisi. 

202)  Peyronus  e  Codice :   in- 

QDID. 

203)  Sic  Codex  ,  non  ae  :  Pey- 
rono  quoque  teste  in  Eniendandis. 

204)  Beierus,  Hutchkiu»,  Orel- 
liu»  :  NON  occiDES.  Vide  »up,  not. 
201. 


205)  Cod.:  Quossi ;  eamque  scrh 
pturam  Buechkiu»  ut  Id  uerbo  le- 
gltlmo  coDseruiuiU  Caeterl:  Qcod 

81. 

206)  Sic  certisslme  Codex,  etiaro 
Peyrono  tesie;  et  sic  cum  Beiero, 
Orellio,  Maio  scrlbere  non  dubi- 
taui.  Peyronus  de  coniectura  dedit 
BEPCG?rAUERiT,  eumquc  Huschkius 
secutus  est,  In  ipsis  xii.  Tabalif 
etiam  in  hac  uoce  fuisse  ratus  ei- 
pcG?f  ASSiT  (e  repugnauesit  natum), 
culus  insolito  sono  Cicero  audito- 
rum  aures  offendere  noluisset.  — 
Caeterum  omnes  banc  uocem,  ot* 
cunque  conceptam,  typia  tanqoaD 
lCKitlmam  distlnxerunt. 

207)  Cod. :  capdd. 

208)  Cod. :  arbitriis. 

209)  Sic  Peyranus  e  Codice  Std 
incertlus  mibi  uisum  est,  lo  ex- 
trema  syllaba  i  an  e  scriptum  tsstU 


k 


in  aratiane  fnro  M.  TuUio. 


689 


MANIJ   FUGIT    MAf&IS    QVAM    MBCiT  ^'^) 


i  Bzplid 
Tauria. 


2»t)    Voi.  \lll. 


210)  Eilremiie  qulnque  sylle- 
bie  praeeunle  Peyrono  Ita  omnl- 
um  coniensu  restUutie  e  Topie. 
17,  64.  vnim  Ucere  leium  uolun- 
Utts  eit:  ferlre,  quem  noluerls, 
fortunae.  Ex  quo  irles  ille  lubll- 
citur  In  uesiris  actloolbuf :  Si  te- 
hm  manu  fugit  magis  gtiam  ie- 
eii.n  —  Conf.  de  Oraiore  III ,  39, 
158.  wNonnunquam  etlam  breultas 
Iranslatione  conflcltur,  ut  illud, 
Si  telum  manu  fugit,  Impruden- 
tla  teli  eroisii  (ElUndt.:  mUii)  bre- 
Qiui  proprlls  uerbis  exponl  non 
potuit,  quaro  est  uno  slgnificata 
translato.c  —  Adde  Auguetinum  de 
Uhero  arhitrio :  »Cui  Inuito  atque 
tmprudenti  telum  manu  fugit,  non 
nihl  uldetur  peccare,  cum  homl- 
nem  occldit.  —  Caetera ,  quae  ad 
boe  lus  pertlnent,  loca,  ab  Uuich- 
Mo  Imprimls  curioie  collecta,  par- 
llm  etlaro  purgata ,  eaque  ad  sup- 
plendam  allquatenui  deperdito- 
rum  sententlam  perquam  necesia- 
rla ,  baec  lunt :  Seruiue  ad  Virg. 
Bueol,  lY,  43.  »Sane  In  Numae  le- 
glbui  cauturo  est,  ut,  sl  qulslm- 
prudens  occldisset  homlnem,  pro 
eaplte  occisl  o^natis  ( uulgo :  et 
natii;  conf.  Friscian.  Yl,  13.  69. 
ap.  Putsch.  p.  710.,  ap.  Krehl.  p. 
965.  H  quii  membrum  rupit  aut  oi 
fregit ,  talione  proximui  agnatui 
vHeiieUur)  eius  In  eonclone  (slc 
Scaliger»  uulgo  eautione)  offerret 
arietem.  Ergo  blc  bene  uldetur  ar- 
letl  dlgnltatem  dare  dleendo  ip$9^ 

SrmMlria»  Lib.  III. 


qul  oblaius  bomlcldam  crimine  ho** 
mlcidil  possit  exsoluere.«  —  Idem 
ad  Georg.  III,  387.  ▼'.  ariei  iit  ean' 
didui  ipse,  »Bene  ipse  addidlt» 
quasi  qul  aut  dominus  gregis  est, 
aut  qul  antea  pro  domlno  capltal 
darl  consueuerat.  Nam  apud  maio- 
res  homicidil  poenam  noxlus  arie- 
tls  damno  luebat,  quod  In  Begum 
legibus  legitur. «  —  Festui  (ap. 
MueUer,  p.  351.)  «Sublgere  arle- 
tem  In  eodem  libro  Antlstlus  esse 
ait  dare  arietero,  qul  pro  se  aga- 
tur,  caedatur.a  —  idem  (loco  rol- 
sere  lac«rato,  ap.  MueUer  p.  347.) 
vSubicl  ar<«s  dieitur  qui  pro  ocei- 
io  datur ,  quod  fit,  ut  alt  Cincius 
in  libro  de  offieio  iuHsconsulil , 
exeroplo  Xihenieneium,  apudquoi 
expiandi  gratla  arles  inigitur  ah 
eo ,  qui  inuitui  seelns  admlslt, 
poenae  pSfMlsndas  loeo.<  —  J^oe- 
thii  Ineplias  omltto.  —  Sed  de  ho- 
micidio  uoluntario  e  PauUi  Dia- 
eoni  Excerptis  s.  ▼.  Parriei  (ap. 
MueUer.  p.  221.)  hocaddo:  »...ita 
fulsse  indicat  lex  Numae  Pompllll 
Begls,  bis  composlta  uerbls:  Si 
qui  hominem  liherum  dolo  seieni 
morti  duit,  paricidat  esto.m 

211)  Haius  hoc  loco  in  contex- 
tum  recepit  baec  :  nCicero  in  illa 
oratione ,  quae  pro  M.  TuUio  in-' 
scrihUur  ^  ipsas  quoque  xii.  tabu- 
las  adseuerauit  excubare  pro  bo- 
minum  salute,  quae  banc  Intere- 
mendl  potesiatem  non  facile  per- 
mlMrlot.    inierprei  uaiieanui  ad 

44 


690 


Cap.  11.    Ue  uarietate  lectionis 


ti-eipit         S^  t  si  qui^^^)   farem  occiderit,   iniuria   occiderit. 

rrH»e>ta».  Quaoi  ob  rem  ?   Quia  ius  constitutum  nullum  est.  Quid 

si  se  telo  defenderit?   Non  iniuria.    Quid  ita?   Qoia 

t  Kxpiieit  a.  constitutum  est  i 

frafmeBtoa. 


313 


) 


or.pro  Hihiiifi.^a  me  in  hoe  uolu- 
mine  primum  editus,*  Simol  ad- 
Dotauit :  »Id  hac  laeuna  dixiise  Ci- 
ceroDem ,  quae  scholiastei  oatica- 
Dui  se  legisse  in  oratione  pro  Tul- 
lio  ait,  ego  quidem  non  dubito.a— 
Quid  igitur  est?  probe  conside- 
ranti ,  in  contexium  quod  recipe- 
rem,  nlhil  mibi  apparuit;  quam- 
quam  lubenter  eoocedo,  ad  sen- 
tentiam,  quln  etiam  ad  uoum  al- 
terumue  uocabulum  in  hae  ora- 
tionis  parte  resUtueodum  haud 
slne  preUo  esse  iliud  fragmen- 
tum.  Quare  etiam  Integrum  scbo- 
lium  iuuat  exblbere.  Scriptum 
est  ad  c.  6.  pro  Milone,  uerbis 
Gladium  nobis  ad  hominem  oc- 
eidendum  ab  ipsis  porrigi  legibus, 
quae  uide  h,  sup,  p.  643.  io  oola 
36.,8ic:  i>Bia/a>gauctorltatem  iii. 
tabularum  ad  defeodendam  coo- 
fessiooem  Miioois  trabit,  quae 
grassatoris  ioterficieodi  potesla- 
tem  faciuot  per  dlem,  si  armatus 
ueoiat,  ooctu  uero,  quoquo  modo 
ueoerlt.  {'Evavrla)  buic  argumen- 
tatio  est  io  iila  oraliooe ,  quae  pro 
M.  Tullio  ioscribitur.  Ibi  quippe 
quoolam  aliut  praeseoiis  oegoili 
coodicio  poscebat,  ipsas  quoque 
XII.  tabulas  adseuerauit  excubare 
pro  hominum  salute,  quae  hanc 


interemeodi  potestatem  non  facile 
permiserint.c 

212)  Praeter  OreUium  caeteri: 
quis.  Ruhnkenlum  seeotus  sam 
cum  Frotschero.—  Qolppe  lUI  ner- 
slculi  certa  sane  ratlone  omttlum- 
que  eonsensu  sont  a  prlmo  Edltort 
restitutl  e  luUi  Au/lfiiafit  Ubello  4e 
figuris  senieniiarum  et  elocuiUmis, 
ubi  in  $.8.  haee  extant:  vApo- 
phasis  siue  Aetioiogia ,  oenostaii 
schema,  ubl  quasl  allo  tnterro- 
gante  nobis  Ipsls  respondemos  et 
ratlonem  reddimut.  deero  pro 
TuUio :  5t  qui  furem  oedderit,  iit 
iuria  oeciderit,  Quam  ob  remf 
Quia  ius  constitutum  nuUum  est. 
Quid  si  se  telo  defenderit  f  Non  inr 
iuria.  Quid  ita  ?  Quia  constitutvm 
est,  Caesar  pro  Blihjols:  Qaid 
ergo?  Syographae  non  suot,  sed 
res  alieoa  esia,  rei.  —  Gaeteroqaia 
hocce  oratioois  fragmeotom  et  ills, 
quae  e  foiio  ▼iii.  Taurinensi  aoie* 
ceduot  extrema,  ea  oon  potueruDl 
in  iotegra  oraUooe  magno  ioter- 
uallo  ioter  se  distare. 

213)  Totius  iacturae,  quam  Id 
bac  parte  oraUonis  ioter  extrems 
duo  folia  Taurineosia  fecimus,  se- 
stimaUooem  Goire  adhuc  ausus  eit 
oemo.  Neque  ego  audeo.  Vereor 
ne  magoa  sit.    Certe   Inter  alis 


in  aratiane  pro  M^  TuUio. 


691 


53.  t  tamen  ueram  ^*^)  factum  esset,  [non  modo  ser-   t  ucipit 

TaariB.  F«l. 

uosj^^O  tamen  in  eo  Ipso  loco,  qoi  tuus  esset,  nori  ^ 
modo  seruos  M.  Tulli  occidere  iure  non  potuisti,  ue-^ 
rum  etiam,  si  tectum  lioc  insciente  aut  per  uim  demo- 
litns  esses,  quod  hic  in  tuo  aedificasset  et  suum  esse 
defenderet,  id  ui'^^)  aut  clam  factum  iudicaretur  ^^) : 
tu  ipse  iam  statue,  quam  uerum  sit,  cum  paucastegu- 
las  deiicere^'^)  impune  familia  tua  non  potuerit,  maxi- 


omDis  lUi  diiputaUo,  ulrius  eiset 
centuiia  PopuliiDi,  interiit.  CoDf. 
Busehkius  iD  Prolegom.  p.  87.  et 
hic  sup.  Dot.  191. 

214)  BeUrui  de  coDiectura  scri- 
piit:  peruim,  Orellio  probatum, 
•  caeterii  merito  reiectum.  Ac  prl- 
BDum  lllud  sciendum  est,  Id  Codice 
qaum  haec  tamen  twrum  tum  quae 
seqaaDtur  Id  proximis  aliquot  uer- 
•Ibas,  sicut  extant  Id  Peyroni  ima- 
gioe,  omDlum  distiDCtlssima  esse 
ac  cerUssima.  —  Huschkius  uerum 
faeium  inlellexit  tamquam  planum 
faUum,  quod  ao  exemplis  codsI- 
sttt  omoi  oumero  absolutls,  igoo- 
ro.  Proxime  accedunt  ex  lis,  quae 
BDlhl  praesto  suot,  QuinetiUan* 
hut.  orol.  lY  ,  3  ,  6.  prius  eit , 
quod  obUeiai,  uerum  effieere  quam 
magmm,  tum  Cieero  <n  LaeUo 
18,  65.  ita  fit  uerum  iUud,  quod 
inUio  dixi;  —  alia  remotiora  suDt 
aat  prorsus  alleoa ,  ueluti  Seneea 
de  morte  QaudU  Imp.,  a  prlDC, 
TerentU  Andr.l,  1,  76.  Plaut. 
MU.  glor,  IV,  8,  57.  Cie.  ad  Fam. 
XII,  15,  3. 

215)  Peyronut  Dotat:  sHaec 
turbata  Mt  quisque  uldet ;  parla 


uerba  tamen  et  non  modo  seruoe 
refelleruDt  librarium.c  Nihil  muta- 
uit.  —  Beieru$f  quem  OreUius  se- 
cutus  est ,  uerba  non  modo  eeruos. 
Tamen  udcIs  Incluslt,  tamquam 
perperam  gemlnata.  —  Huschkiut 
nonnlsl  trla  uerba  non  modo  ser- 
uos  uncls  Includendo  (slcut  hlc  su- 
pra  sunt)  reprobault,  quum  de 
mendl  genere  ac  ciussa  cum  cae- 
teris  el  conuenlret  (conf.  h,  sup. 
ad  S*  30.  in  noUs  112.  et  115.),  de- 
nique  sententiam  de  conlectura  Ita 
suppleult:  Si  igUur^  L.  Quinti,  Ua 
gtfogue,  si  iUum  ipsum  locumf  in 
quo  familia  tua  M.  TuUi  seruos 
oeeidUf  tuum  fuisse  uerum  a  te 
faetum  esset  (si  id  tamen  uerom 
faetum  esset)  tamen  In  eo  Ipso  lo- 
co,  qui  tuus  esset,  non  modo  ser- 
uos  rel.  —  Quae,  ut  partlm  incer- 
Uora  parUm  eUam  improbabiliora 
slnt ,  Dolul  tamen  silentlo  praete- 
rire ,  quia  uerl  tamen  multum  In- 
est,  neque  ego,  quod  mellus  of- 
feram,  habeo. 

216)  Cod. :  uiH. 

217)  Hoc  loco  punctum  excepto 
Husehkio  omnes  posuerunt. 

218)  Cod. :  DBiCERB. 


692  Cap.  IL    De  uarietate  lectianis 

T«ari>.  Foi.  mam  caedem  sine  fraude  facere  potuiase.  Et  '^^)  ego 
ipse,  tecto  ilio  disturbato,  si  liodie  postulem,  quod  iii 
aut  clam  factum  sit,  tu  aut  per  arbitrum  restituas  aut 
sponsione  condemneris  necesse  est.  Nunc  hoc  probabis 
uiris  talibus,  cum  aedificium  tuo  iure  disturbare  non 
potueris,  quod  esset,  quemadmodum  to  uis  y  in  too, 
homines,  qui  in  eo  aedificio  fuerint,  te  tuo  iure  potuisse 
occidere  ? 

54.  At  '^^)  seruus  meus  non  comparet,  qui  uisus  est 
cum  tuis.  At  ^'^)  casa  mea  est  incensa  a  tuis.  Qoid  ad 
haec  respondeam?  Ostendi  falsa  esse:  uerumtamen  con- 
fitebor.  Quid  postea?  Hoc  sequitur,  ut  familia  M.  TuUi 
concidi  oportuerit?  Vix  mehercule,  ut  corium  peti;  uix 
ut  grauius  expostulari :  uerum ,  ut  esses  durissimos,  agi 
quidem  usitato  iure  et  cotidiana  actione  potuit.  Quid 
opus  fuit  ui?  quid  armatis  hominibus?  quid  caede? 
quid  sanguine? 

55.  At  enim  oppugnatum  me  fortasse  uenissent 
Haec  est  illorum  in  causa  perdita  extrema  non  oratio 
neque  defensio,  sed  coniectura  et  quasi  diuinatio.  lili 
oppugnatum  uenturi  erant?  Quem?  Fabiuro.  Quo  con- 
silio?  Ut  oeeiderent.  Quam  ob  eausam?  Quid  ut  pro- 
ficerent?  Qui  comperisti?  Et^  utrem  perspicuam  qnaiD 
paucissifflis  uerbis  agaffl,  dubitari  hoc  potest,  Recupe- 
ratores,  utrl  oppugnasse  uideantur,  qui  ad  uillam  ue- 


219)  Peyronus  e  Godice :  delbergmsis  (1825.  pag.  1250.  Ad- 

P0TUIS8BTBG0.  nal.   Heidelberg.) :   potuiise'    T§ 

Itaque  cum  Maio  edidit :  potuis-  ego.  ~  Husehkiue  denique  sicuk  ii 

set.  Ego,  —  Beierus  cum  censore  contextum  recepi. 

lenensi  et  Orellio  de  coniectura  :  220)  Cod. :  ad. 
potuisse.   Ego,   Tum  censor  Hei- 


in  oratiane  pro  M.  TuUio.  698 

nerunt,  an  qui  in  uiUa'^0  manserunt?  qui  occisi  sunt, 
an  ii,  ex  quorum  numero  sauclus^^)  factus  est  nemo? 
qui  cur  Tacerent  causa  non  fuit,  an  ii,  qui  fecisse'^^) 
se  confitentur?  Verum  ut  hoc  ttbi  credam,  metuisse  te, 
ne  oppugnarere  f  ^^%  quls  hoc  statuit  umquain  ^%  aut 
cui  concedi^'^)  sine  summo  omnium  periculo  potest,  ut 
eum  i  iure  potuerlt  occidere ,  a  quo  metuisse  se  dicat , 
ne  ipse  posterius  occideretur  ?  f  ^^) 

Caetera  desiderantur  ^^^). 


TMiria. 
Fol.  JX. 


j  iBdptt 

•  QuincU- 
liano. 

t  Kxplicit 
Taur.rol.lX. 

t  Kzplicit 
frafOMmtaB 

•  QttiBCti- 

liMM. 


221)  Cod. :  viLLAii. 
222}  God. :  sauccius. 

223)  Cod. :  nscissBivT,  disUncte 
coDspicuii  puDCtls ,  deleodi  consi- 
lio  adlectis. 

224)  Cod. :  obpugrarbrb. 

225)  Peyronus  e  Codice: 

STATUTUMQUAM. 

226)  Item :  coii.cbdi.  Est  uero: 
cojCBDi  (liDeola  pro  n.). 

227)  Locui  Quinetiliani  (Init. 
or,  y,  13,  21.),  unde  finalii  haec 
uerba  suppleta  suut,  ita  se  habet : 
vEx  quibus  tamen  fortissime  In- 
uaserls,  quod  est  aut  omnibui  pe- 
riculosum,  ut  dicit  Cicero  pro  Tul- 
iio :  Quis  hoe  siaiuit  unquom,  aut 
cui  eoneedi  sine  summo  omnium 
perieulo  pofesf ,  ut  eum  iure  po- 
tuerit  oeeidere ,  a  quo  metuisse  se 
dieat,  ne  ipse  posterius  oeeidere- 
turf 

228)  Extremo  hoc  loco  addenda 
sunt  fragmenta  cum  minora  tum 
incertiora  baecce : 

a)  Diomedes  de  Oratione  et  par- 
tihus  orationis  Lib»  /.,  ap.  Putseh, 
p.369.  vSuntquaedam  uerba,  quae 


babent  perfecta  duplieia ,  ut . . . . 
expUeo  expUeuit  quonlam  est  pU- 
eo  plieui,  ut  Ylrgilius,  ExpUeuit 
legio.  Sed  pUcaui  leglmus ,  ut  ett 
apud  Cieeronempro  Af.  JtiUJo.c 

b)  AmbrosU  Maerohii  TheodosU 
de  differentiis  et  sodetatihus  Grae- 
ei  Latinique  uerhi  UheUus,  ap. 
Putseh.  p.^ZS.:  nEwpUeo  expU" 
eui,  quia  plieopUeui:  sed  Ctcero 
pro  TuUio  explicault  ait.n 

c)  luUus  Vietor  YI,  6.  ap.  OreU. 
p.  224.  cAb  euentu  in  fine,  ut  M. 
TulliusCicero:  si  iudieaueritis,  si» 
ne  dolo  malo  posse  familiam  coti- 
gregari,  hominem  oeeidi,  omnihus 
faeinorosis  eandem  Ueentiam  per^ 
miseritis.  Et  si  prohiberi  non  po- 
test  aut  deilcl,  problberi  domo  tua 
potuerls ,  et  non  habebis  interdi- 
ctum  ,  quo  restituaris.  (pro  Caee. 
12,  35.) 

d)  Attuiit  denique  Husehkius  ad 
g.  55.  h.  or*.  ex  eodem  yictore  Yl, 
J.  {ap,  OrelL  p,  219.)  haec  uerba, 
quibus  quae  supra  in  nota  132. 
extrema  exhibui,  continuantur : 
»Et  idem:  non  eiie  detrectatio- 


694 


Cap.  11.   De  uarietate  lectionis. 


Dem  clrci  pacem,  quum  non  clam 
nec  furtim  profectus  ilt,  sed  pa- 
lama;  ubl  tamen  prlma  qulnque 
uerba  slc  emendanda  Y.  D.  puta- 
ult :  vEt  H.  TuUhm  non  e%%t  de- 
tractoremtf.  Sed  bulc  conlecturae 


cum  alia  tum  etiam  illius  loci, 
quem  antea  (sub  litt.  c.)  adscrlpsl, 
exemplum  uldetor  obstare ;  denl- 
que  uereor,  ne  omnlno  ab  bac 
oratione  Ista  uerba  sint  aliena. 


Index 


Rerum  e(  Verborum. 


Absens,  non  defensus  48. ,  reipu. 

caussa  51.  404. 
acquirere.  438. 
actio  de  ui  hominibus  armatis  co- 

actisue,  s.  bonorum  raptorum. 

402.  544.  573.  604.  660.  poena 

569. 
actio  in  rem  per  sponsionem.  368. 
acUo  legis  Aquiliac.  549.  582. 
actio  Rutiliana ,  Seruiana.  76. 
actiones  arbitrariae.  549. 
actiones  fiirti.  549.  570.  580. 
actiones  quae  familiae  nomine  dan- 

tur.  309.  552.  584. 
ad  —  at.  439. 

addictio  bonorum.  73.  75. 
agnatus ,  in  Codd.  corruptum.  498. 
Albianum  iudicium.  458. 
ampliatio.  647. 
annus  in  interdicto  de  ul.  344. 326., 

in  actione  de  ui  ho.  arm.  595. 
appcllatio  Tribunorum  pl. ,  etc.  4  39. 

454.624. 
apprehcnsio  possessionisbonorum. 

484. 
aqua  et  igni  interdicere.  528. 
arguere  a  uerbis  —  a  ratione.  386. 

448.  423. 
argumenta  aduersarii  deformata. 

380.  446.  625.  629.,  infirmiora 

obiter  prolata.  374. 
Ariminenses.  405. 


armatis   hominibus  —  hominibus 

armatis.  444. 
armatisue  —  que.  488.  565. 
amiorum  licentia.  389. 
Arretini.  406. 
auctioncs.  97. 
auxilium  futurum.  443. 

Bona  possidere,  proscribere,  uen- 

dere.  50.  70.  98. 444. 
bonorum  uenditionis  efTectus.  76. 

400. 
bonum  et  aequum.  493. 

Caecina  uicerit  an  Aebulius.  394. 

430. 
caetera  ex  formula.  674. 
caput  petere.  436.  442. 
caussa  bonorum  possidendorum. 

58. 
caussae  cognitio.  79. 
censoria  animaduersio.  456. 
ciuitas  adempta.  404.  406.;  quid  in 

interdicto  de  uiualucrit.  405.429. 
coacti  homines.  337.  567. 
Codicum  ross.  habilus  et  auctori- 

tas.  498.  399. 
coloniae  LatinaeXII.siue  XVIII. 405. 
concitus.  445. 
confessus.  53. 
Coniunctiuus  —  Indicatiuus.   483. 

494.  545.  536. 


696 


Index 


contritus.  445. 

comiptelamm  caussae.   67.  448. 
462.  458.  507.  673.  675. 

Damna  ui  data.  546.  600. 
damnum.  562.  580.  600. 
decretum  Dolabellae  de  sponsione 

facienda.  49. 
decretum,  edictum.  542.  543. 
deductio  quae  moribus  fit.  366. 
defendere.  47.72.75.,  iudicio.  447. 

464.,  sponsione.  47. 
defensoris  satisdatio.  445. 
deticere.  307.  344.  333.  388.  394. 

447.  477.  503.  543. 
denique,  demum.  532. 
denunciare.  354. 
derelinquere.  534. 
de  simili  caussa.  678. 
detrudere.  307.  397. 
diem  absumere,  dlcendo.  647. 
dixti ,  dixisti.  542. 
dolus  malus,  quid  ualeat  in  actione 

de  ui  ho.  ar.  co.  ue.  657.  648. 

624.  630.  635. 
dominus,  familia,  procurator.  344. 

Ecquis  —  et  quis.  247.  523.  672. 
edioto,  ex,  possidere.  89. 
edictum  de  bonis  possidendis,pro- 

scribcndis,ucndendis.  45.60.4  87. 
edictum  de  hereditatis  possessio- 

ne.  86. 
edictum,  interdictum,  decretum. 

542.  543. 
edictum  Si  quis  ab  eo  petat,  cu- 

ius  ex  Ed.  Pr.  bona  possessa 

sunt.  4.  425. 
educere,  adduccre.  222. 
eucere.  307.  .338.  385.394.454.469. 

495.  543. 
eo.  422. 

esl  — sit,  in  Codd.  501. 
exceptiones  in  interdictis  dc   ui. 

304.326.  329.  .334.  634. 


exceptio  praeiudicii.  288.  359. 
exsilium.  46. 

Familia.  663.  692.  —  procurator. 

dominus.  344.  640. 
familiae  dolus.  636. 
familiae  berdscundae  arbitrium. 

283.  359.  364 .  392. 
fictitia  nomina.  306. 
formula  arbitraria  de  ui.  300.  340. 
formulae  cum  ellipsi  prokitae.  508. 
formulae  disceptatio.  444. 450. 624. 
formula,  ex,  arguere.  300. 
formula  petitoria.  374. 
formularum  ratio,  tam  componen- 

darum  quam  interpretandarum. 

34  4 .  333.  337.  397. 664.  579. 603. 
firacius.  324. 
ftarta  ui  conunissa.  646. 
iurtorum  genera.  568. 

Grammatid  et  Rhetores  quomodo 
Aactoram  loca  exhibeant.  255 

hereditatis  possessio.  84.  86. 
heres  e  sextula  scriptus.  284. 
homines  armati  coactique.  3^. 
bos  in  hoc  uel  nos  a  librariis  cor- 
ruptum.  235.  680. 

Ignominia.  20.  77.,    ex  facto,  ex 

condemnatione.  20. 602.,  ex  uen- 

ditione  bonorum.  400. 
ii,  bii,  hi,  in  Codd.  254.  667. 
Imperfectum  Coniunctiui,  de  in- 

fecto.  242. 
indefensus.  444. 
inermis,  inermus.  462.  490.  491. 

523. 
iniuria  dolo  malo  conUnctur.  623. 
iniuriarum  iudiciuni.  441. 
intercessio  Tribunorum.  439.  454. 

iniusta.  454.  459. 
interdicta  de  ui,  non  ciuium  R. 

propria.  402. 


Remm  et  Verhomm. 


697 


interdicta  de   usufructu,    itinere, 

aqua.  347. 
inlerdiclum   de    ui   armata.    324. 

593.  fonnula.  3i4.  ius.  336.  377. 

383.  389.  427.  623.  633. 
intcrdictum  de  ui  quotidianuiii.  — 

formula.  293.  304.  314.  595.  649. 

639.  —  ius.  345.  —  nomen.  324. 
inlcrdictum  Quod  legatorum.  674. 
interdictum  Quod  ui  aul  rlani.  329. 

626. 
interrogatio  in  iure.  365. 
interrogatoriae  sentcntiae.  524.682. 
intro  dare.  444. 

is ,  post  iste  uel  iUe  repetitum.  499. 
isce,  hiccc.  530. 
itcratio  ucrborum.  446.  467.  543. 

537. 
iubere  -  decemere.  435. 
iubere ,  uidere  a  librariis  permu- 

tata.  261. 
iudex  —  magistratus.  26.  82. 
iudicatum.  452. 
iudicatus.  53. 
iudicia  legitima  —  quae  imperio 

continentur.  362. 
iudicii  ordinatio.  244. 
iudicium  pati.  424.  447. 
iudicium  publlcum  de  ui  588. 598. 
lurisconsultorum  auctoritas.  420. 
iuris  quasi  possessio.  346. 
ius  celebrare.  84. 

Latitare,  fraudationis  caussa.  48. 

65. 
lcgatarius  in  partem  uocatus.  282. 
Leges  lulia ,  Plautia ,  Pompeia  de 

ui.  553.  588. 
Leges  Comclia ,  Seruilia  repetun- 

damm.  589. 
Icges  uenditionis.  73.  94. 
Lcgis  Thoriae  fragmentum.  302. 
leuis  —  lenis.  444. 
iibrariorum  errores.  544. 
licitatio  in  bonis  uendendis.  74. 


litis  acstimatio.  589.  593. 
litis  denunciatio.  358. 
Lucullus,  M.,  Praetor.  402.  573. 

Magister  bonis  uendendis.  73. 
manus  conscrcre.  369. 
Mctcllus,  L.,  Praetor.  674. 
miscratio.  26. 

uiissio  rei  semandae  caussa.  45. 
morte,  in,  sua.  443.  456. 

Ni ,  particula  sponsionum  etc.  33. 

nihil  qua  de  rc.  683. 

nollc  debere.  678. 

non,  in  Codd.  omissum.  232. 

non  modo ,  pro  non  modo  non.  274 . 

notio.  466. 

nozae  datio.  309.  552. 

nnmeri  in  Codd.  corrapti.  458. 

Obsistere.  379.  394.  470. 
occidere  hominem.  625.  643. 
optat  caussa.  460. 
orandi  artes.  421.  423. 
orationes  scriptae.  629. 
orationis  membra.  409. 

Pacta  de  ui.  323. 

parentes,  patronus.  823.  340. 

partitio  orationis.  57. 472. 494. 409. 

patcma  bona.  274. 

perorare.  224. 

pcrsuadere  aliquem.  684. 

peruenit,  ad  qucm.  344. 

plus  in  re  quam  in  existimatione 

est.  484. 
possessio  edictalis ,  decretalis.  85. 

ex  cdicto.  409. 
possessio  itinoris ,  aquae  etc.  347. 
possessiones  agri  publici.  346. 
possossionis  ad  hercdem  transla- 

tio.  350. 
possessio  plurium  in  solidum.  348. 
possessio  uniuersitatis  bonomin, 

singulamm  reram.  489. 


698 


Index 


praedia  subsignare.  483. 
praeiudicium.  87. 360. 364. 392.553. 
Praetoris  iurisdictio.  6.  46. 48.  83. 

449. 454 .  pro  tribunali,  de  plano. 

79.  85.  coercitio.  47. 440. 
precario  possidere.  349. 
priore  loco  caussam  dicere.  25. 
procurator.  409.  433.  344. 
prooemia  defensionum.  409. 
prohibere.  338.  386.  394.  447. 
proscriptio  bonorum.  70.  99. 
prouocare  ad  sponsionem.  33. 
ponctum,  delendi  nota.  673.  684. 
pnpiHos  absens.  54.  404. 

Qna  de  re  agitur.  296.  422.  483. 
quadruplum  in  actionibus  furti  et 

ai  bon.  rap.  568. 
quae  in  eo  fimdo  habuit  actor. 

298.  349.  552. 
quando ,  quandoque ,  qnando  qui- 

dem.  484. 
qoanti  ea  res  est.  385.  549. 
qui  —  quis.  463. 

Quinctius  uicerit  anNaeuius.  469. 
quod,  in  exceptionibus.  302.  332. 

685. 
quomodo,  sicut.  544.  672. 
quotidiana  uita.  445. 
quum,  quoniam,  in  Codd.  435. 464. 

544. 

Rapere.  559.  604. 

regia.  445. 

reiicere.  398.  469.  494.  548. 

reslipulari  i.  q.  spondere.  40. 

restipulatio.  9.  43.  30. 

restituere.  299.  320.  384.  386. 

restitutoria  iudicia.  444. 

Sacramenti  actio  in  rem.  367. 
satisdatio  iudicatum  solui.   4.  72. 

445.  448. 
secutorium  iudicium  de  ui.  304. 
seditiosa  iuris  disceptatio.  426. 


semostaatam  effogere.  642. 

sicut,  quomodo.  514.  672. 

sineque.  492. 

sistere,  stare.  248. 

Si  telum  manu  fugit.  689. 

siue,  niue.  493. 

socius  emptionis.socium  edere.  4  81 . 

spondere  i.  q.  stipulari.  40. 

spondes?  spondeo.  403. 

sponsio.  6.  403.  440.,  i.  q.  stipo- 
lalio.  403. ;  sponsionum  genera. 
8.;  exempla.  30.  40.;  sp.  poena- 
lis.  9. 42. 45.,  praeiudicialts.  40. 
44. 46.;  sp*.  facere,  habere.  30. 
42.;  sp«.  prouocare,  lacessere. 
36.;  sp.  Quinctii.  46.  27.  utri  sti- 
pulandum,  otri  spondendom  fu- 
erit.  49.  22^  errores.  32. 

sponsores  et  creditores.  252. 

sponsus,  sponsum.  2^. 

stipulationes  praetoriae.  404. 

Sullae  lex  de  Volaterranis  etc.  406. 

sunt,  corruptum  et  elisom.  547. 

syllaba  prima  a  librariis  omissa. 
248.  482.  525.  526. 

Tabulas  consignare.  86. 
tamen,  tum  etc.  in  Codd.  permu- 

tata.  249.  451.  528. 
taxaUo.  595. 
temporum   consecutio.    249.  241 

242.  681. 
tenendi  et  quasi  tenendi  graduN. 

380.  388.  407. 
testatio.  358. 
testificari.  86.  217. 
Theophili  fides.  95. 
Tribuni  plebis.  439.  454.  459.  621 
triginta  dics.  409. 
Tullius  uicerit  an  Fabius.  652. 

Vadimonium,    desertum.  54.;  i& 

pcrsonam  tcrtii  collatum.  461 
uerum  est  etc.  300. 
uerum  facere.  694. 


Rerum  et  Verborum. 


699 


uim  ui  repcllere,  et  h.  g.  s.  345. 

634. 
uindex.  449. 
uindicias  dicere.  369. 
uis,  atrox.  346.  337.,   corporalis. 

443.  548.,   imaginaria.  370.,  et 

metus.  467.  344. 
una,  unae.  679. 
unde.  422.,  de  dolo  malo  tuo  etc. 

304. 


uocatio,  in  ius.  54.  60. 

Volaterrani.  406. 

uolumina  de   cxceptione  et  for- 

mula.  686. 
usucapio  pro  herede.  354. 
usufructuarius  an  possideat.  343. 
usus  et  auctoritas.  484. 
ut,  in  Codd.  omissum.  522. 
Cti  possidetis.  303.  374. 


Explicit  horum  Semestrium  Volumen  primum ,  cuius  Libri  I.  et  II. 
A.  D.  MDCCCXLII.  et  MDCCCXLIII.,  terUus  hoc  anno  MDCCCL.  pri- 
mum  prodiemnt.  ' 


•♦       -<     — 


•-:■.._  •
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Semestrium ad M. Tullium Ciceronem libri sex"

See other formats
