Skip to main content

Full text of "Servii Comment. Verg. Aen. lib. I., 139-200"

See other formats


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 



L S a. 5*. / (o 



^fS^ 



9 



Darvart) CoUeae Xibrari? 







BOUGHT FBOM THS 

ANDREW PRESTON PEABODY 
FUND 



BEQUKATHKD BT 

Caroline Eustis Peabody 

OF CAMBBID6B 



xQak. 



^n 




ZD DER 



dFFENTLHH PRtFIJKG 



».: . »* 



SAMMTLICHER KLASSEN 



DES 

DOMGTMNASIUMS zu NAUMBUKG 

VOM 10. BIS Z(JM 13. MARZ 1856 

LADET ERCEBENST EIN 

niL F6BTSCHy 

GYMN. DIR. 



I n h a I t : 

1) Seruii comoient. Verg. Aen. lib. I, 139 — 200. Edidit Georgius Thilo. 

2) Scbahacbrichten vom Director. 



ITaamltiirK, 

Oedrurkt bei Hemrich SieUtty. 

1856. 



Ls a-ff. 't^ 

V 




iJji^Ju<t^ yp'^-^ 



Seraii' qnae dicantor carmitium Uergilianomm commenta quiu uariis temporibns mnlti aot 
Gontrahendo aot interpoiando motanerint qnainnis in roagna librorom manu scriptorum et 
editionnm neterum dissimilitudine dnbitari neqneat, duae tamen eorum recensiones faciie 
discemontor: alteram ampliorem — rectins enim ampla ^uam integ^ra nocatur — exbibet 
CaBsellaiiug, altera brenior in permultis exstat codicibus, e quibus Bernensem nomino et 
Lipsiensem, quibns ego nsos snm, Reginm, Leidensem, Uossianos, qoos Burmannns ad 
soam editionem adomandam adhibuit* Quarnm recensionum ntra a pristina et incorrnpta 
Seruiani operis sinceritate minori interuallo distare uideator, uel ut aiiter dicam utrum ea 
quam breuiorem dixi decortata et ex ampliori et integra excerpta esse, an amplior inter- 
polata et e notaram farragine, breuioii et commenta talia qualia Sernius scripsit reprae- 
sentanti a grammaticis et monachis pedetentim adglomerata, orta esse pntanda sit: de eo 
hac scribendi opportnnitate mihi oblata eram dispotaturus. Sed quibus ad hanc qnaestio- 
nem dirimendam opns est Cassellani et Lipsiensis conlationibos accurate factis, earnm cum 
illam tantom sno tempore plene conficere mihi licuisset, alind commentandi argomentum 
quferendum emt Atque ut primi Aeneidos iibri commenti partem e Cassellano, Bernensi, 
Lipsiensi quam maxime emendatam pnblici inris facere constituerem, tibromm illorum prae* 
stantia effec^um est Nam Cassellani landes a Duebnero, Bcrgkio, aliis dictas cnm non 
sit cnr hoc loco redintegrem, tum Bernensis codices Semianos qufttquot adhnc cogniti snnt 
umnes uetustate praecellit, tum Lipsiensis et antiquitate et scriptnrae diligentia insignis 
est. Sed de his iibris singillatim dicendnrf est 

Ac Ca8seUanum(C) qnidem Raumeras, UirExcellentissimns, MinisterRegios summa comi- 
tatead rae transmittendnm cnrauit Tractanernnt enm post PetrnmDanielem Dnebnems, Bera- 
hardyus, Krahnems, Bergkins. Scriptns est litteris carolingicis saeculo X in CIX membranis 
formae qnadratae sed maioris mensnrae. Quanquam in siugnlis paginis uersus triceni 
singnli snmma constantia exarati sunt, tamen tantum abest ut ab eadem mann codex 
scriptns sit, nt alii in aliis partibns librarii eodem tempore occupati fuerint Inde expli- 
caadum est quod trium paginamm, qnae snnt fol. 77 b foi. 87 a fol. 109 b, partes et nna, 
quae est fol. 87 b integra scriptnra nacant Uerborum distinctio saepe ant nulla est ant 
falsa. Scholiorum initia litteris grandiuscnlis indicata sunt Ceterum hnnc codicem scien- 
dum est Seruii sex priornm Aeneidos librornm complecti coramenta, qnae tamrai integra 



non sant Interieraot enim eoram, qai ad primom libram pertinoerant qoaternioDum se-' 
candus (n. 49 ,Praeterea; postea ot: praeterea' — u. 139 ,ideo ait, qoia Joppiter^) eC 
qoartas; (u. 242 ,nominatam cai aeternitatem' — a. 317 ,Haec patre propter ferociam') 
septimo totom quem debebat libram primom non capienti quae additae sont duae uel tres 
membranae eaedem perierant (inde a o. 720 ,qaem decipiebant^). Deinde desont qoater- 
niones IX (II 104 ,PaIIanta. Ithacos uero pro Itbacensis^ principale pro diri^ — 243 
,inteileximas. Et bene addidit^) undecimi tria folia extrema, XII (II 602 ,deorum con- 
spiratioae subuerti' — III 178» occorrat et omina tarbet') XV XVI (IV, l*-660 ,8ic 
inultam perire^) XVIII, undeuicesimi sex pribue membranae (V 319 ^qoam fnlmioa aiat^ 
•r- 813 ^ldeo dictum, aot qoia ili<» Aeneas cooiinno oentaros est, aut qnia ibi cognitoros 
est, qoae illom regna et quae mansnra posteritas» aicut ei ei &ibillA dictora est et con 
ioferos petierit etiam Aocbises: qood atromqae iuta Aaeruum conti^^iu^ Qaae oerba desont 
ia relicais libris.) Libri sezti, iade a qoo repetitur qooteriiioiiom dioomeratio, qoaternio 
secaodos (u. 153 ,piacula sooto^ — o. 359 ,ad Italiam oenit^) qoarti^oe extreoMi doo folia 
(inde a o. 831 ^aUqois deoram simal eolitor^.) desont 

Com itk Germaaiae coeoobiis iostitutam foisse sciamoS) ot qoae mooacfai) qoibaa co<- 
dices describeodi delegati orant scripeoraot , ea e doctissimis onas ad eondem qno illi osi 
eraat.librom eoModaret: non micooi est, Gaseeilanom in coenebio Fuidensi scriptnm 
correctoris oel correctoram potios maoos expertom essok Atque si primam naonm, qoam 
io primo potissimom quaternione haod pMca ipsam correxisse uideor milu obsemasse 
exceperis, triom correctorum mannm dislingooiilor, distinctae iam a Duebnero Zimmer- 
manni Aoo. 1834 Nr« l^ pag. 1223. Qoarom ea qoam c littera iusignioi) prima fix 
recentior et lemmata qaae dicontor scfaolioramqoe argomenta margioi adscripsit et mnlta a 
prima maoa meodooe scripta et omissa ex ipso libro e quo Cassellanua descriptos est cor- 
rexit et snpploiut, *) UAde f actum est, ot qoae hoios correctoris fide niteremtur scripturao 
praeter perpaocaa onoea io contiooitatem uerborom recipieodas esse daxerim. Mam raro 
tantam aot cooiectandi libidini indulsit c ant lifamm aiteram receosionem eoLhibentem inspo» 
xit. lUnd daobos locis factum est: o. 144 ubi cM§a correzit, com caaisif Bcribeodom 
ease prioiae maoas scriptora qoae eot coust doceat et a. 165 obi de praepoaitiooem recte 
qoidem ioseroit ooo deboit autem delere oocem , quae est pro , cui super recte addidisse 
mibi oideor. Alterom aotem pertiaet ad u. 180. Qao bco qood ego reposoi: JVisi eum 
cauia pieiaJLU tnteruemf, til ad iepelienduwk sociwn de Aenea dionf: paribtisqiie oecm- 
gUur armis etsi doriuo esse ipse seotiam, tameo noo ftam librariorum oeglegeotiae qoam 
aotiqoi lihri auctoritati deberi oel id demooslxmt, qood et o lipsienoia correciore primo 



') Nam ne «llo qoodAm uetaslo codlce, qui lamen esndem ac CmselUBUi coromentorum recenplonem 
reprtiesenlsaerti, correctorem asum esse putem — Id quod l>iiebnerum ilbl pvriuaiiliie ttldeo - **'- 
mt «• et SpM «orreeOeBom miio et »«ees MSOdenMi hk tOo ata eoitDdatMttai eopla. 



nnislom est Coatn qsod prina Liprieoiis mnn» habet : Niri eum ama pkMi$ iMitumiii, 
ul oA 9ep(diendum sodum miscmdo $e operi ciioM horiaretuf Aeneas e. q. 8« mifiiis pro- 
iiabileest: taBqoam eo taBtttm coatiBeatorpietatiattg;aificatio, qiiodaociirite$epelien4icareiitiir. 
SecuDdos corrector j^ Hle a me Bomioatas oam aaecolo decimo qaarto oei qaiaio ad £dem eodieia, 
qai alteram receBaionem exbiboit, CaaaeilaBi membranaa ad primmn libram perUneatee corro- 
xerit, in eios icriptoris oel recipiendio oel reprobandia eaodem eeeatiis sam rationem, qeam 
iB Bernensis et Lipsieasis acriptnris diiadicandis mihi dacem esse oolai, De deteatabili 
aatem haias correctoris impBdentia, qai primae manoa acriptoras lineolis sobdactis del^ 
aiaao noB coBteBtos» eas persaepe ita ol ne littera qaidem hodie legi posslt erasit, qoaa- 
quam recte iadioaait Doebneras, tamen iin eo falaos est qood codicem, qao ille osaa 
ait, deterioria notae faiaae dixit Qoem ne dicam ipaum esse Lipsiensem, Lipsiensi 
certe simillimnm foisse eoafidenter adfirmo. Nam qaanta sit scriptararom a L et a }^ ex* 
hibitarom similitBdo adparatoa criticos qaem congessi abiqoo ostendit^ et qoae ia reUcaa 
libri primi parte / addtdit eadem praeter perpanca et inLipsiensi sant oel a prima maBOt 
scripta uel a secunda addita. Unde ai conteceris em, qoae in Lipsiensi destderentor — 
oelati in iis qaae edidi ea qoae ad o, 160 de anchora Bods origiBatione et ad o. 179 de 
hyateroprotero dicta sBBt — a y Seroio obtrosa esse^ hand mukom a oero aberraueris.. 
Qoarta deniqoe CasseHani manos, qoae aitta Bonnalla ieatdensia et librarii neglegentia nata 
e ooniectora ot oidetar ita emendaoit, ot non tam saperscriberet recta qoam litter as a priaMi 
BmBB scriptas ant obiineret si snpemacaBeae ant motaret si falsae esseat: haec igitmr 
manns in primi libri conmientis perraro, saepiaa in iis, qaae seqauntar oboia est* Primi 
autem correctoris manoal a secaodo com omnino tum a qoioto maxime qoaternione non 
abiqae sat certo distiBgai posse addeadom esse oideo. Qoibas loeis quid ,corrector^ 
scripseritael qoid jCorrectom^ sit notaoi. Uter deniqoe cofrectornm iMorom et liaeolas, 
qaibas qaae nerba deleada sint sigBJficatam est, subduxerit et iemaiatam fiaes interpun- 
geadi signis adiectis indicanerit et aerba praae dlssociata sociaoerit: id me disceniere bob 
potoisae aemo bob intelleget QaaBquam qaaa lineolia et sopra et infra dnctis quasi 
incfaisa snnt prima maBoa SBatnlisse oidetuir* Qaae non recepi, cum praesertim et ratio 
ea repodiari iuberet 

Resut ot CasseHaBom demonatrem eondem eaae ac FoIdeBsem (F) Petri Daaielis. 
PaldeBsis igitur scriptoras e BurmanBi adparatu excerptas csm CasseliaBi memoria per primum 
librom comparabo. Ac primom qoidem ubi io F correctom aliqnid oel soperscriptom esee 
BOtatam est, ibi et in C correctam estnel saperscriptom aiiqoid. u.12 Sdpio Aemilios anle 
Aemiliaoos jP Sdpio AemitiaBUs C an liUetae raeae eufU. 173 aat madefactos aspergino 
supra l malta F aut madefactos aspergine C y vpetr. .1. malta 176 et si fortes foeritis 
in eo eupta qooniam nemo F et si fortes faeritis in eo C j^ Vfew. qBOBiam nemQ sit 
ausBs defoBdere (qaem sorifteiMliim em fibri Cicef ontani ioteioi^ SSY oM mssati iml rosei 



F trmsati C rosei ipscr. carreetor. — Comiptelanim deinde atriqae codici cemamiiiiioi 
iecredibilis est maltitodo. 6. primam Italos qaosdam qai appellantar F primum itidiam 
appellaotor C italos qaosdam qai appeliaotor carr. y scrib: primam Italiam teoaiBse qaos«* 
dam qoi appellabaotar. 8 oomtna FC serib: nomina 17 and %ov ^vuiv FC scrib: oTto 
Tov d-elov 42 tam posuit FC scrib: non posait. 147 Seqaenti F seqoentem C seqoenti 
eorr. y scrib: seqoente 157 sattationes jF salatationes C $erib: stationes 159 meltus FC 
serib: mediam 176 fomenta taleae FC scrib: fomites astoiae. (neqtie enim fomentum 
idem significat quod fomes et fomUes qui imt exemplo e Oodio deprompto Seruius uuU 
demonstrare) 178 armamenta qnae FC scr&>: armamentaqae 179 noctornam FC serib: 
noetarna 201 Tanroeniom FC scrib : Taaromenium 235 historia est argomentom F historia 
est argumentom C (omittendum est argamentnm quod inseruit Ubrarius, quia paulo ante 
legitur: inter historiam hoc est argomentum) 317 Cypsalaae satis F cypsale satis C 
scrib: Cjpselae ciaitatis 327 uberam FC (hoc eorruptum esse sibi persuasit Burmannus, 
sed fortasse Seruius Uergilium Georg. 11 234 et 275 secutus uocem quae est uber agrum 
significare uobiit) 392 dixisse crederetar FC scrib : dixit ne dininando dea esse crederetur 
398 aues semel FC {quod noli cum editoribus corruptum esse pulare) 426 quibus allccti 
erant FC scrib. aut: qui allecti erant aut: qni in eum allecti erant. 435 pecus simiam 
FC quid scribendum sit nescio 446 ita templa faciebant FC ibid, oraot taotom F erant 
tamen C tantnm corr. y (uerba quae sunt erant tamen Wirarii errore hoc loco repetita 
sunt: nam in iis quae proxime anteeedunt non erant aotem sed erant tamen habet C. 
tantom autem y correxisse puto ex iis qme sequuniur alibi tantom sacra esse templa cf. 
ad Aen. IV 200. Uerba autem de quibus quaeritur sic scribenda suni: morem aotem 
Romaoom oeterem tangit: antiqoi (id est quod ante antiqui habent edd. om. C) eniqi 
aede» sacras ita templa faciebant e. q. s. Erant tamen templa in qaibos auspicato et 
pnblice res administretnr {sie C a pr. m. administraretar corr, y) et senatas haberi possit 
Bon sacra cf. Uarro d. I. {. VII 10 et Niebuhr Hist. Rom. II 700 et 701) 456 ita separat 
pugnam illam pro omni bello futuram Lybius in Pyrrbi e. q. s. FC scrib : ita sperat pug^ 
nam illam pro omine belli fatnram Liuius e. q. s. cf. ad Aen. X, 311. 479 in pectore 
FC scrib : in pictura 504 Cartbagini regnatura arbe ergo iam ipsa nam regnabat FC scrib : 
Carthagini regnaturae, nrbi ergo: nam ipsa iam regaabat 505 in quidam testadinem locum 
in FC scrib: in quadam testudine fnisse. Alii locom in cf^ Cicero BruL XXII 87« 
505 impatiens F inpatientis C fguod corruptum esse non recte statuunt editores : tnpa-* 
tiens enim linguae Chelone dieta est^ ut quae linguae proleruitatem coercere non potuerit. 
cf. paulo post: Chelone irridens et derogans nuptiis et Otud. Met. Xill 3 impatieas 
irae.) 505 damnum FC scrib : domum 535 Orion FC scrib : Oenopion. 587 qnae legibns 
FC y corr. legimas quod reetum esL 621 Melissae FC scrib: Elissae — Quae in Ful-* 
densi legi significaait P. Daniel eadem I^UDtor in Cassellaiio, in qao et deennt, quae in 



iUo deeme diamtiir. IHiid peniei|ni cmi loiigiim sit, idtertim tantam exemplis probabo. 
3 eed non nersas des. i FC 146 et acire dehemaa — aabaentam de$. u FC 198 ante 
enim — plenitodinem nefBns des. L FC i. mgr. «enp^ y 646 Et stant et iuniperi et 
GBstaneae fairsatae des. t. FC sup. lin. scrips. y ^^ V^^ — manifestnm est des. L 
FC — Addo scriptnras in ^ibns Fnldensis et Caasellanas a relicuoram libronim memoria 
alieni consentiont. 4 daum (duornm re{. libr.) eiementontm mala ano sermone conclnsit 
(complexns est rel. {tbr.) 4 posita sont nec ad eorum exempla alia formata FC 8 Coritis 
FC Cnretis corr. t 23 bis idem archaismos sane de fotoro FC id timens ^scr. / 23 sane 
tanc ad FC 159 portnm pntator descripsisse FC 184 nunc proconsnlari FC 230 est qnod 
afSet est qnod paniat, cnins rei late patet signifieatio. Poetamm e. q. s. FC quae in rei 
Kbris addita $unt i. mg. serip$. y 331 tandem enim dum gentiom locorum terrarom signi- 
ficatio posita ad omatom pertinet aut Q doceas quia nix hoc qooque contigit aut tandem 
pro expletiua particula est F idem exhibet C nisi quod pro tandem enim habet intcrdum 
enim et pro aut Q : ant tandem. 464 similitudine F plenitudine C corr. tamen simiiitudine 
c 513 quod dicendo praeoccopat FC 518 intellegeres FC 530 et deest qoam uel quem locum 
sicat ibi : urbs e. q. s. FC (e Gotlingensi editione Fuldensis seripiuram mtaui.) 561 »r- 
cedit etiam feminarum nerecundia FC. 

Explicui adbac scripturarum a FSiIdensi et Cassellano exhibitarom congruentiam 
tantum: e dinersitate, quam nnnc proponendam esse uideo, ne qnia efficere uelit, dinersam 
esse Casselianom a Fuldensi et iudicii de Petri Danielis neglegentia ab aequalibus eius 
facti seueritatem et ea in memoriam renoco, quae de editionis iilius origine Bnrmannus 
narraoit in praefatione : ,CnIpa nero , qna nitiosae adeo prodierint hae P. Danielis editiones, 
adscribenda est negligentiae Typograpbi, et correctoris inepti ignorantiae, cum ipseP. Daniel 
tunc domesticis negotiis et litibus molestls occupatus editionem cnrate emendare inpediretnr, 
nonamque, quam dare cogitauerat, morte praeuentus recentare non potuerit.^ Primum dicam 
de scripturis qnae quanqiiam dissimiles snnt aliqaid tamen habent similitadinis: ut mnltum 
faciant ad DanieKs neglegentiam recte aestimandam. 4 qni sane primus JF* sane qni pri- 
mus C in utroqw sane addHum et suo quidem loco in C 11 ofioig F oifioig C scrib: 
9vpibig 14 tertio rebellanit F tertio rebelabat C rdieUabat correctum esL rel. libr. tcr 
28 propter Dardanam Electrae pellicis fiiium a qno origo Troiana deducitur F 
habere ab editore GotUngensi didid. p. D. Elaectrae paelicis filium nel propter iudicium 
paridis quod omnibns notnm est C quae inde a filium deleuit y et super$cripsit filiae athlan* 
tis filium a quo origo troiana dedncitnr. 28 ergo irascitor Juno qood non ob hoc 
timtum raptus sit, ut diuinos honores conseqneretur ut pocnla ministraret, sed quod uiolatus 
sit, ut diuinos honores consequeretur F idem exhibet C nisi quod nt d. h. coasequeretnr 
post raptus Sit collocata omittit et ant^ uiolatus habet ideo. 42 ita ut * lonis F ita 
ut est lonis C 42 iactos inter qnos (qnae C) etiam Minema est sicut sopra dictum est 



caaendum e^o ne confoBioiie boc aliis ntMinilMs^ demtts FC fued m Uhm ad oXkram 
recensionem pertmenlibus ei m editionibus esi $p$cr. y 140 de psendoio Plaoti lra]isla«> 
tum F de speudoio Plauti trauslatuiu C tractum i. rel lAr* 146 at in quinto obi 
nuiium pericalmu est pleninset latius et placantem maria Neptnnmi sic etiam in 
orationibus quas pro cansis nel extendit uel contrahit nt in seciindo 
libro quando e. q. s. F at in qoiuto u. n. p; e. plenins et latiQS piacantem m. 
N. describit sic etiam in orationibns facit quas pro cansis nel extendit 
oel contrahit ut in secundo libro qnoniam C 161 luciliano F Inciliaca 

C 182 impulit F impellit C impellnnt rel libr. 401 exportatum F exortacio C {"f e h 
ortum esse adparet) 421 sionegiae magalia F siuuegsae magalia C scrib: Sinuessae 
magalia cf. Liuius 41, 27, 12. 430 ut floream dicimus FC coronam spscr* c 470 aut prima 
uocte quia in Troia Rhesus non fnerat F aut prima nocte quia inte {hoc deleuit corrector) 
rhesus in Troianon fuerat C 478 inueniam omniauersa strata aut nnctaque omnia 
F inueniam ucrsam tersa strata aut unctaque omnia C 479interea antem et satis 
F interea dum haec gemntur et satis C (errore ut puto Daniel notauit dnm haec geruntur 
deesse in codice, cum antem desit) 507 moribus autem F moribus patris autem C (patris 
uotare omisit Daniel, uiris autem in ulroque codice deest) 538 sunt.'... futuri F snnt in 
futero C futuro correctum est (excidisse aliquid in F significauit Daniel, quod habet C) 
538 syncopen quotiens syllaba de medio subtrahitur et bene elegit FElegit 
uerbum aptum naufragio ad liciendam (scrib. eliciendam) miscricordiam quamuis natat et 
(ut y) de nauibus lectum sit natat nncta carina adnauimus adnatauimus per syncopen 
quotiens syllaba de medio subtrahitur et bene adnauimus e. q. s. C 550 Ippo- 
tius uel Ipsostratus F Ippotens uel ipsostratus C (uel Ipsostratus slatim post Ippotins m 
utroque coUocatum) 566. aut uocat ardorem simpliciter belli qnia semper dilu- 
uio F aut arborem simpliciter belli quia semper dilnuio C 619 Theomissam 
F Tecmissam C 619 Torisacem a coena F Eurisacena C 647 item ex longinquitate 
ut Iliacis erepta ruinis ut Terentius ex Aethiopia F item ex longuitate iliacis erepta 
ruinis ut ex aethiopia e. q. s. C 649 nnclei F ncnlei C aculei rel Ubr. 

His exemplis cum qnanta' Danielis n^Iegentia fuerit probatum sit, haud arduum 
largitu est, illi tribnendum esse qnod e Fuldensi notatum est u. 6 Uuitumium et Cassei 
cum in C sil Unltnrnum et Cascei. 139 Quod enim F quld enim C 224 tantum campo iacet 
F tantum campi iacet C 339 aperte regione F aperte regionem c ». mg. 367 stadia XX 
F stadia uiginti duo C 367 leniter F leuiter C 394 ipsnm F ipsam C 415 quibnsne F 
qnibusuis C 469 Hebii F hebri C 489 Tityonus F tithonns C 489 uotis F nitis C 531 

bellicorum F bellicosam C 535 nbi Sicles F ubi Yades C 543 auxilio co placitus F 

^oxilio spectare Plautus C 548 fnlta F stulta C — Petrum Danielem non Fuldensi tantum sed 



Qt alik eodicibos tmm emh cvan Barmannos docUeritln praefiBtione, diaersitttem qdae esi 
iater FuldenBis scriptaras et Caasdlani aactori^atem haiid raro inde explicandam esse puto, 
^aod alias caiaadam codicis memoria Fnfdensi obtrusa est, Qaae etplicatio eo prOcIiuior est, 
qiiod ad talia tanUim p^ertinet qaa<^ et in aiterias familiae codioibus le^untur. 41 priori F ei 
C soperiori spscr. y 176 uerbi F uerbDm C 185 permanet F remanet C 188 corripit F corri- 
pait C 204 per compa^ationem jF per compensationem C a compensatione corr. y 384 leuant 
F iaaant (7 395 inteiligamus F iateUegimas C 894 Agathon F agaten C 563 hoc est qaid- 
dam metuo formidabat uicinos F hoc est qoidam et duo formidat uicinos 563 reliqnam F 
reliquid C 649 Nescientes F onesicritos C. 

Qaas non memoraui scripturas, eas sciendum est aut easdem esse in utroque codice 
aot e Burmanui adparata sat certo erui non potuisse, quid Fnldensem habere Daniel dixerit : 
id qnod in graecas potissimum cadit uoces. — Danielis igitnr Fuldensem enndem esse ac 
Cassellanum demonstrasse uideor, cum utriusque similitudinem explicauerim, excusauerim 
dissimilitudinem. Cuius disputationis probabilitatem facile quis dicat eo labefactari, qood 
Fuldensem nominauit Daniel etiam in iis commentoram partibas, quae in Cassellano 
desunt. Sed Cassellani membranas hodie desideratas post Petri Danielis demam aetatem 
deperditas esse facile est ad concedendum. Quas inueniendi spem tantum abest ut abiciam 
ut eas contineri sperem codice Regineusi 1674, quem et membranaceum esse, formae qua- 
dratae, saeculo decimo scriptum et Petri Danielis Aurelianensis olim fuisse docuit Henricus 
Keilins in Diurnis antiquariis 1848 p. 549. 

JBemen5is {fi) Coutinentur; fol. 1 — 138 Seniii Bucolicorum, Georgicorom, Aeueido^ 
librorum sex priorum et septimi u. 1 — 16 commenta. Incipit exposiUo Sergii grammatici 
in bijicolicon ei in Ubros georgicon atque aeneadum. bocolica ut fert inde dicta sunt a 
custodia boum — arguto pectine stridulo sonanti percurrens telam manu percurrens aut 
quod apud maiores stantes texabant ut hodie linteones uidemus est autem homeri qui ait 
ICTONIinYXOMeNH gentis iraeque LNJYJYN. gemiti irascentum leonum sera s^b 
nocte qr eo, fol 138 Alcuinus de rhetorica cassiodori c consulis ckirU fortunatiani incipit 
ars rhelhorica*) fol. 149 Augustinus de dialectica et de rhetorica fol. 161 b indpit ars 
rketorica clodiani de statibuSn fol. 163 uita horatii. seqnuntur Horatii carmina — sat 1, 3, 
134 Laroni pi^i quos tu nisi fusle coerces cf. Kirchner uou. quaest. Horat. pag. 9. foi. 
183. Metamorphoseon .L liber p. ouidiL In noua fert — pairiosque adU impiger ortns, 
Sequantur fabularum in itecundo libro narratarum index et libri tertii uersus 1 — 56. fol. 
184 b Incipiunt libri historie gentis aediti a beda presbytero numero V libri incipit pro- 
logus — In extremis foliis carmioa exstant uarii argumenti: praefatio Prisciani gram- 



') Bx hac Alcaini operls inserliMlone qimm falso Seralanonim eommontorirai aubacripilonem habnlt, MoeUerua 
in analecjis Bernensibus eOicere uolDit, Aleulnnm aul aerlpaisae aut posaedisae certe olim honc codlcem. 



8 

matid de laude aMBtasU imperaioris n. 1—22. Seqnnntar ipsios carminis de laude Ana- 
stasii imperatoris, qaod e codice olim Bdbiensi nanc Uindobonensi a. CI3I3CCGXXV1II 
primam edidit Endlicherns, 1—44: in quibas obi recedat Bernensis a Uindobonensi 
nolo significare, qnod nullam prorsns inde otilitatem ad emendandom carmen redundare 
uideo — Uersus sancli Johannis baptistae — Hlotharii uersus. His nersibos dno compre- 
hendantur carmina in landem Hlotharii imperatoris : alterum distichis elegiacis compositum 
incipit: Rex pietate uigil nostros miserate labores alterum metro sapphico scriptum: 
Hauriat Caesar sapiens benignus. Haec duo carmina adhuc ni fallor inedita snnt — 
Carmina nonnnlla Tadoni Mediolanensi^) episcopo, qui altera saeculi noni parte floroit, 
inscripta et ab ipso, qui codicem scripsit, monacho condita. Id qood et scripturae 
similitudine euincitur et correctionum, quas carmina illa ab eadem manu experta sunt amp- 

omnM. eamiina eantant. 

litudine^ cnins haec pono exempla: praepetes penni nolucres I nnnc philomelae — saecla 

louga nietens is plnrlma dona sais 

fotora uidens — spondens agricolae uincere pnsse famem — nos decet altithrono ///'tes 

modo t nnnc regi reddere uota t nos decet altithrono regi modo reddere nota^ 

Haec omnia autem ideo tam accurate me enarasse sciendum est, quod multum faci- 

unt ad patriam) aetatem, scriptorem codicis cognoscendum. Est igitur codex bibliothecae 

Bernensis 363 e libris Bongarsii, membranaceus , formae quadratae, medio fere saeculo 

nono litteris quas dicunt anglosaxonicis scriptus a monacho scotico**) in Lombardiae 

quodam monasterio. Scriptura, quae uerborom compendiis abundat ualde rudis est et in- 

condita, omninoque codicis conditio satis dispar. Nam cum a primo nsque ad uigesimum 

circiter folium ad tricenos qninos nersus in singulis paginis scripti sint, in relicnis ad 

quinquagenos inueninntur. Deinde cum in iis quae ad Sernium pertinent foliis per totam 

paginae iatitndinem uersus continuauerit librarius, in relicuis paginae bifariam diuisae sunt. 

Librarius fuit homo neglegentissimus et codice usus est haud optimae notae. Nam ut 

innumeram uitiorum in singnlis nerbis scribendis commissorom multitudinem taceam per- 

multa, quae breuioris Sernii recensionis, quam repraesentat codex, esse relicni huius fami- 

liae libri demonstrant, omissa sunt. Unde factum est, ut nnam tantum receperim huius 

codicis scripturam, qnae est ad n. 164 ,faciebantS Nam ,umbracula quaerere de frondj- 

bus^ non pnto apte dici. 

Memorabiles contra sunt notae ab eodem qui codicem exarauit margini adscriptae. 

Uuanquam haud paucas earum me non posse explicare libere fateor. Ueluti quac persaep<^ 



*) Te noeat ambrosias dominl domos sedes I . . . . tado tons te uocat ambrosius. 

*') Monathara seoileum iibrarium fuisse et glossae deroonstrani anglosaxonicae quae saepius obuiae soni 
In eodlce et lil versas: coUige scottigenas speoaiator eollige sopbos 
^ Ugat omnipotens collige scottlgenas 



ohuiBe «mt sed, ci Md» M, (Uttorarom ^ae soiit d et li p«trs snperior lineola traDSoersa 
qua»i dioisa eol) 9» coios ea pars qoae imfira «ersam est hoc gigno X diBtincta est, 9, ( 
qoid sigaificeQt pro certo dicere non possom , conicio tamen ea qoae priori ioco posui no- 
minom, qnae sont forlasse Sedolios et Johaanes, signa esse. q illud distinctnm ut ita dicaoi, 
signom criticum esse nidetor: per totom enim codicem saepios in margine pictum est et in 
Gasseliano qqoqne inneititQr. q ,qoaestio' fortasse significat. Scholiorum initia in texta 
doobus pnnc^ ante positis, in margine his signis: > ) iadicata sunt. f uel fab, in mar<- 
gine legitnr, obi in textu fabala narratur, aUeg. nbi aUegorice Uergilii uerba interpretator 
scholiasta. Scriptonim a Seroio landatorum nomina in margine repetita snnt. Litteris 
qnae sant dub. dobitare se de iis quae scripserit indicasse puto iibrarium. cor. quod in 
foliorum, qnae Aenmdos commenta coatinefft, margine persaepe legitur correptnm esse 
scholium fortasse significat. Qnod ad ea, quae ad Aen. 30 de rebns hominum aot ez ipso- 
rom uolontate aot ez fati necessttate ant e deomm uoluntate descendentibns dicta sont, 
in margine scriptom est ct godiUscalc id est conira goddiscalcum multum facit ad aetatem 
codicts definiendam. Nam apte illa dici potneront contra Gotescalcum monachum, qui medio 
fere saecuto nono haeretieam de praedestinatione et libera ooluntate doctrinani probare 
theologis stodttit. cf. Konstmann de Hrabano Maoro pag. l^ sqq. Qnae ad Aen. I 535 
de Orionis ortu narrata sunt, ad ea in margtne scriptnm est qsiio adenti epi» Quod qnid 
significet ignoro. 

Contnli aotem cnm Bemensi Bncolicorom, Georgieornm libri primi, Aeneidos libri 
primi commenla. Quanquam hand magni prelii esse codicem dixi, tamen eius scriptaras 
in lus qnae edidi omittere nolui: qoas^si in ea, quam paro Seroii editione omisero, non 
nereor ne cni n^legeatiae accusandus esse uidear. 

Lipsiemem (L) accuratius describendi otiom mihi fecit Naumannos qoi diligentissimc 
ut solet de eo disputauit in catalogo librorom mss. btbl. Senat. Lips. pag. t9. Codex est 
membranaceos saec. X litteris carolingicis quas dicunt ab eadem mano scriptus in CCLXXII 
foliis. Correctores passas est duos, glossatorem unnm. Illornro prior (1) librario fere 
aequalis codicem correxit ad ipsom e quo descriptus est exemplum^), alter, (A) in cuius a^ta- 
tem non est cur accnratius inquiratur, e coniectura scribendi nonnulla uitia eodem, qno 
tertius Cassellani corrector modo emendauit. Glossator lemmata et scholiorum argumenta, 
raro etiam adnotatinnculas ex ipsies ingenio profectas in margine posuit, ipsius deinde 
Seruii uerbis mullas superscripsit glossas, qaarum exempla proferre inutile nidetur. In forma 
aotem et litterarom ductu Lipsiensis Cassellano tam similis cst, ut Fuldae utrumqae scriptum 
esse probabiliter mihi nidear conicere. Qoae sospicio haud meiliocriter eo adiuuatur, qnod 



*) Q^ "0 cttm CasseUjiBo fjiolt liic correcior ei in Marglne bnud Ita raro addldtt adnola- 

^ellano quoqae legiiur. allae Ipaloa ingenlo deberi uldenlur. 

2 



1» 

et eoram, qai primam ntramqae codicem correxerant manas si non pares at Bimiltimae cerle 
sont altera alteri, et in atriasqae codicis margine saepias signam pictom est e N, O^ T 
litteris, qaibos A nonnonqaam additor, ^rtificiose inter se iunctis formatom. Eodcn prae- 
terea citandi sigoo atantor c et 1. Fortasse igitor alter FoldensiS) qoem Francisonm Mo4iam 
aliqaotiens nominasse, a Doebnero didici, inuentos est. 

Hb aatem tribos codicibos ita asas som, ot ad Cassellani aaotoritatem qqam proxime 
me adplicarem. A qoa ratio .sola me alieoare potait. Uelati in nersa e Psioadolo Plan- 
tina ad o. 140 a Servio nominato Lipsiensis recepi scriptonun : ez ea enim .nemo infi- 
tiabitor ortam esse Cassellani memoriam^ qoae ipsa nihil habet quo commendetar. Nam 
etsi procliois esse oideator emendatio, qaae est Nm forte tu aUquem defregi^ carcerem 
tuam domum, tamen ot alia mittam neqoe ,carcerem defriQgere' latine dictom est, et. e 
memoria nqmiqaait. oersnm illotn Seroios» Ciceroniani qnpqae Oratoris uerha ad. 176 
nominasse Seraiom adparet libri iliiqs exemplo noa inspecto. Unde nerba ilia intacta 
relinqnere maloi qaam dare quod in Ciceronis legptar editionibas: Sed quod educaia hmu^ 
nutrimefUis ehquentia, ipsa se postea colorat. In Clodii nerbis ad a. 176 laodatis a fungi 
f^omite excepta scribendam esse me probabiliter coniecis$e Plinios, quem emendationis 
meae patronom exsistere aolai, probabit; in iocnm aotem corroptae Cassellani scriptorae, 
qoae est ^caoata' qood graecam oocem navara snbatitoi , nemo oitaperabit Nam Clodium 
iilam eondem esse cum Clodio Tusco mihi persuasi. Qui Uarroois tempore uixit. Sinni<- 
nm Capitonem enim Utteras ad eitti dedisse GeUios narrat Noct. Att Y, 20. — Praeterea 
lectores scire uolo, me ea qoae et in Lipsiensi et in Bernensi desiclerantar oncis qoa- 
dratis inclodenda cprasse. Contra quae in solo Bemensi desaot in adnotaliooe critica 
significaoi. Deniqoe quae in Casseilano non sunt, ea etiamsi et corr^ctor addiderit et 
reUcoi Ubri pxhibeant, in nerbonun continuitatem recipere noiai. 



^-^-^»**-" 



13.9. [Sedfnihi sorie dalum; sorte ideo ait, qoia Juppiter et Neptanus et Dis 
pater, Saturni et Opis filii cam de muudi pos&essioue certamen inisseDt, piacait ut imperiom 
sorte diuid^rent: ita effe.ctum est, ut caelum Juppiter, maria NeptoQus, Dis pater inferos 
sQrtireiitor]. /nttfariia.; aspera: manum euim antiqui bonum dicebant^ [sicut supra dictum 
6 est.] Unde et mane dicitqr. Quid enim meliusl Unde per antifrasin manes [nominati], 
qfiia noD suot booi. 140. Uestras Eure domos; irascentnm [enim] est nti proprio nomine, 
ut Terentius: Sgo ie in pielrinum Daue dedam. Aut qnasi conira priocipem tempestatis Ter. Andr. 1, 
irascitur, quem primum coostat egressoni, [qoia supra: Vna Eurusque Notusque ruu^t.] ' 

Quod aotem dixit 5a^a inmania, uestras domoe de Psendolo Plauti translatum est: iVist Plaut. Pseud. 

4. 7 76 

10 forle carcerem dliquando effre^lis, uestram domum. [Et figurate saxa, domos: uario ' ' 
enim significatu idem ostenditur. Jactet; pro glorietor, sicnt in Georgieis: ntiUo tantum Georg. 1,102 
se Moesia,cultu Jactet. £t hoc ex accidenti sumptom, quoniam qotcnmqne sunt in aliqua 
re gloriosissima motu qnodam et iocessn corpos sunm iactant.] Auia; inrisio est, sequitor 
eoim carcer* Et niliil tam contrarium, si [aola] sinpliciter intellegatnr. 141. Clauso; 

15 quia uentQs ^mittere noa ipspos [potestatis] est, sed iobentis. [Et hoc est foedere certo 
et dare iussus habenas. Ventorum; non otiose, sed per exprobrationem , poterat enim 
dicere uestrp^ sed ut sopra: ifeo sine numine uenti.] Carcere regnet; licet carcer sit, 
tamen regnipi est Aeq^i : baec enim pro affeetn posstdeDtis intellegenda sant, ot alibi cum 
de rure loqaeretor: Post aliquot mea regna uidens m. a. [Et bene regnum Aeoli costo- Kcl. 1, 70 

20 diam car-^eris dixit.] 142. Dicto citius; non anteqoam diceret, dixit enim jSoec ait; sed 
citius qoom dici pote^t. , Placat; sub poetica licentia pbysicam tangit rationem. Mare 

1 Sed mlhl 801 le daton; Rorie in secundo fuenmt quaUmione, qui ainis9U9 e»t 3 dlalderent c 
eulderenf C diH«lpaier Q imferoe C 4 post sortirentur adcL sorie; ae (hac L) sl dleerel, (dleere B) pota- 
iMe 8« (potuis L potnlaee ee corr. l) eilam eaelna lenere) Aeolum nere ellam beneSelo (beneflclo etlamil) 
carcerls regna merulsse BL guae Lhtebnerua in eecundo quaternione /uisse haud prohabiliier coniecit 
in Zimmermanni Ann, 1834 Nr. Ib^pag. 1225 Immania BL 5 uade per] ei per BLpost manes add. Inferl BL 
Irascentnm B irasceniem C (Irasceniis corr. c) irascentiym X nt ia j? 7 nt — dedam om. B TerrenOus L 

r 
p /// Istlnam C {erasam puto r UUeram, quam post t superscripsit y) prlstlnnm L dedam mpra rasuram 
scrips. y principem — e/pressum om. B 8 iraaclmus L (krascHHr corr. l) 9 dixii spscr. c Immania BL 
nestras domos om. B speu.dple C tractnm BL post eat add. uM ait Ly 10 aUquando effregistis Ly 
aliquando effregittil B tull qoem defregisU C oario y narl C 12 ef correctum e ex in C aeeindenti C 13 
glorloslssima correchm e gloriosissimo in C pos^ motn duae Utterae erasae sunt in C irrislo BL 14 
intelligamus BL 15 qoi admlttere nentos B qnia dimtffere nenios, L post est add. aeell B sed lubenila om. 
B 16 noli eiose C 17 earcere — > AeoU om. B 18 lioc ^ 19 ea C (mea corr. c) m. a om. B 21 placnit C 
(oi U^ ' ' ^ erasis a spscr. c) flsicam C phisicam BL post pbysicam add. qnoqoe BLy 

2* 



12 

enim dicitur esse Neptonos, qoem snperias dixit firraniter commotnm, qnia tempestas erat. 
Nunc ait placat, qnia iam sedari coepernnt maria. 143. CoUectasque fugat nubes ; aat 
nunc collegit et fugauit, ant ante a nentis collectas fnganit, id est resoluit. [Colligere 
enim nnbes dicitnr caeium, nt: Aui, si nox pluuiam ne colligat ante ueremur. Solenmue 
reducii; per solem serenitatem intellegendnm, qnia superins dixerat: Eripiunt subito nubes 5 
caelumque diemque. Quis enim ignorat, diem constare per solem? Et couseqnens erat, 
nt fngatis nnbibns sol rediret.] 144. Cymothoe; nomina deornm plernmque de causis sunt 
ficta ab elementis, qnae numina dici nolnere maiores, ut Cymothoe id est cursus flnctnum, 
a/ro tov d^ieiv zo %v^ta. Triton; dens marinns, Neptnni et Salaciae filins deae marinae, ab 
aqua salsa dictae. Adnixus; antiqnum est, nt conixus, quibns hodie non utimnr. Dicimus enim tO 
adnisus et contm. Sed ct mutla alia nsus contra antiqnitatem nindicauit. Illi enim parsi 

Aeti. 1, 175 dicebant, nos dicimns j9epf m. Itcm nos dicimos suscepi, illi dicebant succepi, ut: Succepitque 
ignem foliis. [Et adnixus zeugma est, adnixi enim debuit dicere, nt jpanlo post: Hant aliter 

Aen. 1, 399 puppesque tuae pubesque tuorum Aut portum tenet. Ergo adnixus ad Tritonem tantum per- 

tinet, qnia Cymothoen inuat. Quibnsdam sane non uidetur zeugma, qnia adnixus non conixns. 15 
^ Ordo tamen est:: Cymothoe simul et Triton acnto detrndont nanes scopulo, ab aris scilicet, in 
qnas tris Notus abreptas in s. l. t.] 145. Leuat ipse tridenti; leues ac nauigabiles facit, 

Aeo. l^ 330 ut: nostrumque leues^ quaecumque, laborem. [Aiibi leuat, laxat, ut: atque arta leuari 

Aen. 2, 145 Vincla iubet Priamus. Tridenti aotem pro tridente, datioum pro ablatiuo. 146. Aperit; 

ideo qoia harenarum congerie inpediente praeclusae ad naoigandum erant. Ceternm bis idem. 20 
Ergo inmisso in eas mari aptas ad nauigandnm facit, Sic Sallostius: Sed ubi tempore anm 
mare ctassibus patefactum est. Temperat; tranqnillum facit. Atqtie rotis summas l. p. 
{. u; bene non moratur in descriptione currus, ut citins tiberetur Aeneas.] At in quinto, 
ubi nullnm periculnm est, plenins et latins describit placantem maria Neptnnum. Sic etiam 
in orationibus facit, qnas pro causis uel extendit uel contrahit, ut in secnndo libro quo- 25 

Aen. 2, 145 niam imminet periculum nno nersn ait: Quo res summa loco Panthu? quam prendimos 

1 grnalter dlxU wtt L 2 post nunc cuUt autem / eoeperant /?3 eoingli L 4 aut o^n, C (at Hpttcr, c) 7 
Chlmotheo CClmolhe L Clmothoe l causl C (causa carr. c) 8 nomliin C uolaerunt L ut o>/«. B Chymolhne 
C Clmoihoe L cnrea C 9 SECINTOKIMA C BICINTOKINA B ECINTOKIMA L mnrla B 
flaUncUe L marls Bl \0 9li L VI pepercl u ras, scrtps. y ei B dlclmas om. B dlcebant om. B u% — 
folite om. B euecepHqae L 13 post enlm vndecim Utteranm gpatium uaetium rdinqtiere Ubrarlum iu9sit 
memhranae uititm 15 Chymoten C laoabat C /ortasse ergo sdnbcus e. q. s. post non conlxus ponenda sttM 

«• (y) 

16 Cymothe C 17 Ipse irldentl om. BL 18 //// cumqoe C quemcumque y (rastira in fine uersus est, ttersut 

qui sequitttr i mg. qaf*m praescripsit y) 21 Sa/^ostlus C 23 post Aeneas add. et scire debemo9, prudenier 
poetam pro eaosls uel tendere uel corripere oratloiiem, ot boc loco perlcniamlbos Trolanls tota celerliale 
dlclt esse sabuenium L et y i, mg. quorum quae sttnt inde ab et usqtie ad orailonem habet B relictta uero 
ttsque ad arcem om. conira L 24 plenlus et om. L deL in ti corrector mare L Slc ^ conirablt om. B 
2S iiem L 26 panio C prendlmus prendimds C 



1» 

arcem} 147. PerlabUur antem unda$ figura est Qaod enim nos modo dicimjDs per prae- 
positionem nomini copdatam teqneote oerbo, antiqoi oerso ordine praeposiliooem detractom 
Aomtni iangebant nerbo, ita tameo, ot esset nna pars orationis, et faciebant honestan 
elociitionem. Nos dicimos: Per tmdoi labiiur ilii dicebaot: Pertabitur tindos. Item per 
5 forum eurro et pereurro forum. Notaadom tamon qood pleromqoe suum regit casom, 
pderamqae ad abtatinnm transit 14& Ae uduU moQno in popuh ; Uergilius tempestati 
populi motom comparat, Tallioa popolo tempefltatem at in. Miloiuana: EqtUdem ceterof t1c. pm .\lil. 2 
Ifmpof fales et procelfas in illis dwntfoxat ftucUbui eoneionum. [Ita et Homerus seditioni 
tempestatem: Kivtjdi] d^ayofi^, (og Toi^una fmn^ ^laaoi)$,] Ideo antem mo^ito addidit, HoiiiJl.2,144 

10 qttia abi freqoens pnpolos est, ibi est et crebni sedilio. [Et qoidam populum totam cioi- 
tatem, uulgum oero plebem sigoificari potaot. Siupe; ot fieri solet, l^. SediUo; sediUo 
est disseosio ciaium, sicut €icerO ait in de RepnUica : Eaque dieeenHo cmtuni» quod Hor- CJic. de R4*|». 
jum etmt alH ad aUo$, sediUo diciiur.] Anmis ignobile ; ignobile id est stnltom, cootra ^' ^ 
ttobilem aoimum prodentinm dieimns. Ideo etiam paulo post ait, Arreciie auribu$. Sump- 

16 sit eoim translationem ab animalibns, [qnae vtiqne stoltiora sunt.] Uulfue [autom] et ma- 

scalioi generis et neotri leotom est, [sed] generis nentri hoc loco, alibi mascolini. ut: /n Aen. 2, !I9 
twlgtitii ainibigua$. Et boc est artis, nl mascolioo ntamor, qooniam omaia latina nomioa 
in tts exenotia) si neotra fneriat, terliaesant declioationis, ntpectts.pecoris; si aotom secan- 
dae faerint dedinationis, maaeotina soot; uulgi ergoCacit, ol;doc/t» clari, oon uulgeri$ [ot 

20 pecoris]. Usorpatom tamea est [ad] neotrom gous propter graecnm nomen id est pelagu$. 
Com enim pdagi faciat, &eotri tamen est generis. 150. [Jamque face$ei$axa uolant; molti 
oon uciantf sed volunt ismenisse se dtcoot. Sed Corojitus tierefufaim, ait, ttf pr(upo$ierum 
$it face$ ueUe, ei stc eaxa^ cum alibt mottirtus 4t ex ordine dictum $ii : Arma ueUi poeoalque 
eimul rapiaique tuneiifus.] Furor arnta mfmslraf; Sic alibi: Jttmaftli telum ira faeit. Acn. 7, 508 

25 [Sane summa uelocitate sensos explicttus.] 151. Tum pietate grauem; nenerabilem, unde 

i sntMi om. BL 2 seqatatett C (Mqamti corr, y) «enii C (oerM corr, c) erdlni C (ordloe corr. c) 
3 iiM L (lia ismen corr, l) wstlili C uIHm C horationia L 5 nontandnm L namqne B plane L cimnm 
onu B 6 nd om, CB i, mg, add. y Ae om, B in mtffno B lete C (Ulrgilitfe spscr, y) 7 Tunine ~- cnnelonnm 
om, B nt in mllonlnae C pro milone Ly qnldem C (eqnldem corr. m, s.) 8 conilonnm L 9 KJCI^^HiHIJA 
rOPHloCKTMATAMAKPA OAAAKCHC C 10 frequene popnlns est ibi eet c rrequeoe populus et C 
freqneno popnlno eei Ibleli^ frequeoES eel populns ibi ei Z El uM, ui a m, s, i, ras, VI diss^nsio ciuiuffl 

- e(c) 
e coniectura inserui W/e r p ft qune C cf. Notuns s, u, seilitionis pag. 25 13 Xlmla C (A prarn-cit y) 
ANOUS L Ignoblle onu B post siulium luUL ut Ly 14 Ideo — anlmalibus om, B unde L 15 enini out, C 
(spscr. y) 16 generlo om. B est Jecium B leciuin L generis — nt om. B 17 ambiguas In uulgum B iugum 
C (uulgum corr, c) boe om. B et C (ui corr. c) quia BL nomlna latlna B 18 exenniia BLc et nenlra C 
sl neotra fuerlnt om, B snnt lertUe decltuatlonlM BL pecorlsj ris B 19 fuerini] Kunl B auiera BL non 
uulgeris ot docti elari BLy (clarl om, B) 20 ut peeorla C neuirnm genus om, B pvnl propter aM, unnm 
BLy pelaius C (pelsgus corr. c) pellMgus L 21 cum — generls om. B 22 cornutus c ctrnuius C "24 ui B 

-anil B 25 Tum plelafe om. BL 



et conteinptiUles leaes dicimis: [aei ^fetate graueili, coius illtB ancteritas eb pietalem eet 
grauis.] Et bene semat circa haac vhetoricam defantiooem^ cot dat et iaetitiam et peritiam 
dieendi, at: Tum pietcUe grauem et: IU9 re^il dUMs animos. Oratorenim est Cftr honuip 
iicendi periius. [Qwem; id est aliqiiea. 152. iirreefis aiUrihuB; translado a mntia aiii* 

Ter. Andr. 5, ikiftHbas, qoibus aures mobiles sfmt. An anres pre Hodiendi seDSo posoit, secutos Terentiiim 5 

^' ^^ qui ait: Arrige mres PamfUe.] 155. Genitor; oenerabilis, ut: Thyhri puier. Ergo Ihk 

nomen et ad ipsum patrem pertinet et ad hoMrem refertor. [Sane uetcres oaiaes deos 

patres dicebant.] Caeloque inuectus aperto; iion pe^ eaelum oectos, sed caeio iam sereM 

uectuB per maria. 156. [Flectii; qoidam fkctit pro regit accipiont, nt interdom torquet 

Aeti. 12, 180 in eodem significato ponit: Qui numiiie tor^es.J Curruque; non nt qoidam putant pro 10 
currui posoit, nec>est apocope, sed ratio artis antiqoae; qma omnis nomiBatinoB ploralis 
regit genetioum singoiarem et isosyllabds esse debet, ut hae musae, huius musae, ki docti, 
huius doeti. Item a genetiuo singulari datious regitor singularis, ot isosyllabos sit, aiait 

Georg. 1,208 huius docti, huie docto. Inde ergo est: Curruque et: £t6ra <Ite, ne, si dtet fecisset, 

maior esset nominatiao plorali. Tale est et: ^miftie absdsa dnorum s. e. Secundo: 15 
Troianis obseqoenti. Et tractos sermo est a sequentibos sevais, id est pediseeqoig, secon- 
dis. Unde et secundam fortunam dicimoB [a seqnendo*] t57. Aeneadae; nonc Troiani, ali- 

\e,n. 8. 648 qoando flomani, ot: Aeneadae in fetrum pro Uhertate ruebanL [Prosoima Htora; ideo 
quia post periGOlom non eligftur litus, sed qoodcuroque oceorrit occopator.] Cursu; aot 
secondom quod soperias diximos: Proaiwsa twrsu id est curm. Aot cootendont corso 20 

Aen. 3, 507 petere. Et est septimus casos. [Ut hic ciirsti de Baotbos, ita aiibi i(er, ot: Unde iter 

Aen. 5, 2 Itoliam et in qointo: Certus iter. Stationes etiam naotom dicebaat, qood est animallbns 
terrestribos propriohi.] 156. 17er(tfn(ur; acilieet a proposito icinere, hoc est ab Italia. 
199. Esi tn secessu; topothesia est, id est fictas secondom poeticam 4ieentiam locos. Ne 

1 eontemptlbllem C (contempllbllM carr. c) contlbiles L (coniemtlblles coi^i l) 2 post bene add. dat et B con- 
fra L (clrcA corr. l) retorlcam C retborleam BL dlflnitlonem y 3 Ita deflnUar BLy 4 QUB allquem l i. mg. ^ 
.5 «ttres c.irvres C vwba quae aufU ftrrect|« a«ribuii) d« Impvffito populo et «lullo (imp»erito oi bIhIIo popolo y) 

. (m. •.) 

sermonem facions ceete arrectls dlcit auod eat proprle anlmalium %. mg., scrtps. yl 6 tbybrl C tiberi L 



7 uerum BLy 8 neciua C (uecius corr. c) caelum B lam om. B 10 numlne c nomine C Curru BL pn- 

co(/) 
taiii ispacr. l i\ curro L (cnrnil corr. l) apogope B apopae L 12 gentllmim B a^^^ilosytlAbus € (secun- 
dtm u Uttereie ohelwn oblemt corrector) Isosyllabos B h\\ C 13 genitiuo B datur L (dailuus corr. l) 
tosyllabua C (Isojiyllabua o littera inter s et n poeita corr. y) ICOCTXXABOC B ait specr. y slcut 
oni.BvLX Zf 14dei C (dlel corr. c) feclsse CIS esae C eorruque C tterba qttae sunt iiide ab inde usque ad 
duorom s. c. in BL sic scripta sunt |nde ergo est : curruque (que om. B) abscisa (abscissa B) ei : librs 
die ne si diei fe^cisset (feclsse B) maior esset nominatluo plurali 16 est sermo BL (sermo spscr. l) pedisseqols 
cL sequis C pedlsequls B secuiidis spscr. c 17 secunda foriuna L post dicimus €uld. quod sccundum noa 
esi id est prope nos BLy 18 aliquondo C aenedae B enaeadae L 19 Clrsu C 20 quos C (quod corr. c) 
aut secondum quod et diximus otnissis ut superius B 21 cursu c curru C 22 siaiiones edd. saloiaiiones 
C 23 terrestribusque C Itenere CL 24 Bst i. ras. c TOnOdECIA B esl om. B 



anleiii «deBtor peiiiiw a aeriteto Mueitte^ VSmpsaAwm CarthngiBie. portQm piMatur de- 
acripsiMe. Ceeemin hoDC lociim ia Afnca nos^ittUB eeee consiat, nec iDCoograe propter 
nomiais eimititodinem poeoit; nam topografia ent lei nerae descripticu Sece$8u; ainu se» 
crelo. L(HSu$ [aiiiem}, eubandis qum, nt 8B|ierioa: Urb$ anliqua fuiL Et eciendam est, Aen. l, 12 
5 qnoiieoB praemittimns nomen cnimililMt generis, et iaterposito pronomine seqeilur proprium 
nomen aiterins, generis^ mediom. illod pronomea pro^ nomims genos seipiitar, nt SaUn- 
stios: E$i^ in<car€ere locu$, (fue4 TuUianum appMatur. Ecce proprio iuoxit, non appei* ^fi^ll <at. 55 
latioo. ToUiannm enim proprinm est, carcer .appellatinom. St aotem utrdqiie nomina 
appeliatina fnerint, iicentor coi uolamns respeAdettas. [In$ula porfum efficU ; quem toeum 

10 sobandimos, oelm qua insola portom efficik Hoc enim. solnmmodo portns, qnod insnla 
a«iepesita est]. 161. Inqu^ $mu$ $cindU $e$e. unda reduetoe; diuidit .se onda in sinns 
redoctos id est. replicabiies* [Inque $inu$ aniem antiqna est loeutio.. • Sic ipse alibi: Inqme Aen. 9, 28b 
$ahAtaUm Unquo. C. Memmius de trinmfo.LacnUi Asiatica:. Inque .hixurio$i$$mi$ Asiae 
oppidie. con$edi$$e. et mox: Inque GaUograeeiam redierunt.] .162. Gemini; pares, simiies; 

15 interdum et doos significat. Minantur; eminent, nt: Minaeque murorum Ingeniee. Item« 4en. 4, SS 
Illa u$que minatur. [Et ita est, nt quae emineot minari nideantiir.] 163. 5ttd.iieftice; Aen. 2, 628 
hoc est circa radices moniia, . qwe^ ad wctam lineam sospiciont cacumen^ id est nerticem. 
164. [Tuta; a tempestate defensa; ideo et silent Tum; pco praeterea.] SUui$ $cena 
coru$ci$; itbijs cortiMis hoc est sUoanun coroscaram) id est erispantiom, ot JoaenaUs: 

iO Longa coru$cat $erraco ueniente abie$* Et posoit septimom pro genetioo, nt sop^rUis: Juuen. 3, 254 
Pulchra prole. [AIU crotisds tremulis.iial nmbrantibas accipinnt.] Scena; inambratio.. .£t 
dicta scena ano ztjg aiuig^ Apnd aotiqnos enim Ibeatri. scena parietem nooiliabuit) sed 
de frondibus ombracola faciehant^ . Pb^tea. tabnlata eonponere coepeniBt in modnm parietis. 
[Scena aatem pars theatri aduersa epectontibaa, im qua sant regia. 165. Destiper; pro 

25 snper; de praepositio est contra i:atlon«m adiecta.]. ifornefiti; horror pleromqae ad odinm 

1 Carlaginls BL 2 deBcrlpsll BL AlTrlcft L 3 TOUOrPA^lA B TOFJlPiPClA id est L ToIIfo. 
rPA0IA l post desertpTlo add. nt e«t In careel^e lecas qa«d tolllanum appeliator J9 4 ot saperioB : arbs 
aaiHiaa ftiU om» B paet est adcU «uia Ly 5 p^t aaviMar in C tres Utterae erasa^ euntf qwie niH 
fefelUt me oculorum aeies aeq fuerunt, proprlum e coniectura inserui 6 mellua C at apod 8all|is(iom B 
SalastiaaX 7 appellatar — enim om, B 6\c\iutL 9 qaem locaili subaudimas ael in quo insula poriam eflBcit 
i. mg. scrips. c 10 qood c qtuC post qaod add. AlU C 11 Inqoe sinus et seso unda redoctos om, B sae 
C (oose corr, c) 12 aulem deL corrector 13 LocuUl Aslatieo e coniectura Duehneri m JaJinii Ann. XI, 3, 
279 scripsi loeUiaes Ull C lazorlosimia C 14 gaUogregiam C simills C 15 duo C post naaantipr ad(l. id est 
B, Item] el B 17 monteo C (moniia corr. c) iiniam .0 sttsaUant.in C fuisse uidetur (^aspiciant coi-rector) 
18 aUoia corasffis B Tam siiais s. co. L sUa\ C (ai^Jiia corr. c) 19 silula jcorascis om. B lioc] id ^ ut — 
piolo om. B 20 longo L earnscat L sarrqG/(/G {extrem^ifi huius uqds litterae corrigendo ita corrupta» 
sunt^ ut legi nequeant, ceterum se sorr, m* «.) sefriicon L ti C (i|t correetor) 21 polcra L cboraaoia C 
22 aslotea «cias C AUOTTCKHAC c TEC ^ ibeatraUs BL liaboliat B 23 post frooilllms add. o^aea B 
qaserebant CL tambalata C (m ramm est) componere B compore L modi» C (modum corr. is liUeris erasis >^ 

de (c) 
24 pars] ars litteras t. rqs. scrips. c 25 pro super de e coniectura scripsi pro CoUom C (odium corr. c) bodium L 



w 

.Liirnti. 3, 411 |tertinet, plcrninqtie ad aenerationeiii, ot iioc loco. Bic LtcaDiis: Arborihu$ nmn horrwr ineil. 
Atrum nemus; iropns est: per atrum [mioi] oigrom osteodit, per nignim ombrosuui, per 

Aoii. 3, 088 umbrosum deosum, id est froodilins pieDoni. 167. Viuo; oaturali, ot: Uiuo ftrmteruehor 
oiiia saxo. 168. Nympharum donm; aot aerom dicit ol ost historia, aot ad landem pertioot 
loci. Talis inquid locos est, ut domus crodatnr esse Bjmpliarum* Hic; pru illk) more suo« .5 
160. Anchora morsu; hoc nomen com io Graeco, nodo origioom docit, as|Brationem non 
babeat, in Latino aspiratnr: quod est contrariom. Nam magis Gmecornm est aspiratio. Std 
^boc in pauds nominibos inoeoitor. ifarsum antem ^de anchoris bene dixit, cum alio loco 

Aeii. 6, ^ /ioueniamns: Tum denie tenaei Anehora fmMai lunics. 170. [Huc septem Aeneas c. n.; 

^ qoidam uolnnt hoc looo qonestionem nasci. St faoet N^tunus Troiaois, cor cum omnibas 10 
naoibusad Africam nou perueoit Aeneasl Sed Neptonos postquam' seusit tempestatem 
oommotam potuit de pericuio liborare Troianos: antefacta oero motare non potnit. Nam 
et Orontis naoem com omntbus sociis eius coostat perisse, et simul libri oeconomia perisset, 
si Aeneas com omnibos nanibus peruenisset. Dolunt autem septem nanes ita interim coU 
ligi, ut ooa Aeneae sit, tres de saxis a Cymothoe et Tritone, tres de Syrtibus, Neptnno 15 
Svrtes uaoigabiles faciente, liberatao siot, retiqoae tantum dispersae siot, quas paulo post 
legimus ad Africao iitos adpolsas. Nooam tamen rem Naeoios BeUo Pnoico dtcit, uuam 
naoem haboisse Aenean, qoam Mercarias focerit.] 171. TeUuris amore; coidscnmque 
[terrue] post pericula; oode et soperios: Quae proxima lUora cursu. et paolo post: Op- 
lata polittnlur Troes harena. [Xam reuora haec optata non erat eis, qui ad Italiam festi- 20 
nant. Et harena aut pro terra posita est, aol ei harena grata potnit esse post mare.] 
TeUurem autem pro terra posoit, com Telhirera ipsam deam dicamos, temm ele- 
mentnm, ut plemmqoe ponimos ijolcaoom pro igoe, Cererem pro fromento, Liberom pro 

Tarr» oioo. 172. Harena; qoneritor babeat nocoe nomen hoc aspirationem. Et Uarro sic de^ 

fioit: 5i ab ariditate dieitur non habet, » ab kaerendo, ut uidenms in fabriciSp habeL ^^ 
Melior tameo est superior etymologia. 173. Sale tabenles; [aut] madefactos aspargine, 
(ant qoi apud seotioam laboranerint; nam supra ait: Omnes accipiunt inimictm imbrem. 
Sane marina aqna dicitor exesse et extennare ot eetera sic coq)Us homanom. /n Utore; 

Aen. 8, 610 pro in litus, ut: Arma sub aduersa posuit radiantia qiiercu pro sub aduersam quercum.] 

1 lioc loco bIc oni, B 2 nlffrttm ostendll per om, B 3 pont aluo adcL Id est* B praeleraeor L 4 boslia 

aut [corrector) 
f. snxii L nliilknin B Istorls L 5 loei C Inqald C InqaM L eredaiur domns L nymferum B 

6 litrha quae stmt anctaora dens ferreos est ex sraeca eif mologia, (eihlmoloffla >•) qood quasl homlnls manns 
comprehendat seopalos nel fearenas, liam manna fraeeo X^^-Q (^yi** v) dicllur citandi signo tnipra morsu 
posito r. mg. add. y groco L 7 maslstrum L (m agts greeorom est f&m /) hasplratlo CB 8 morsu B 
9 nanls BL aeneaes C 10 post quldSm est dabat in C nascl//; C al spscr. c 13 orantls C 14 nolnnialem 
C 13-Aeneae e coniectura scripsi aeneas C 18 eulnsqne L [ctilascomque corr, I) 19 j^ost superlw add. 
dlxU ULy post cursn add, eontendant BLy paulo posl om. B post post add. Infert Ly 20 potlunmr Troea 
mn. B arena BL 23 Ignl L 24 hasplratlonem B 25 arliate L ut uldemus In spscr. c uldemns om. B 26 eihymo- 

Id est multa (y) 
logla C othimologla BL aut C post tabenles add. id est B asperglne BLy 



174 SiUm$ $cintiUQm esmdU; htm »4mcU «p^ia, ^a in la|NidiiMm c^fi^ iwmiUm 
igiiis. SaxuM airtem ea( fariMido elicit» ^ni^ ouiere eat feriire. Uode et tnm dieitar^ 
qoett iUic aliqaid cadaaia^ id eat feriantQa. MkM$; adliiait ad oomea: aaat aidiateet lafi* 
dia epecies est. Bene ergo ipaiiai diciit igocfn e;M:adi«8e. Unde et Achaten eias eomiteai- 
& iijii. Lectaai enim eat ir Matofaii Hiatotia Plinii, ^iaed ai qaie banc lapidem in annUi ' 
baboerit, [ad coaiodiam eina |iro&^ eij.gpratioeiof ets^ oideatar. 17& Sucutfit^; pro aoe4 
oepit, at eopra dietom eei 170. \t(¥lrimen$a; Cieero in Oratore; Ei qui dedmla MitM Cia .Orat. 13 
mUrimenta eloquenUa ^$a $e posie^ coior^imi^] RapuUqw tn famUe flammam^; PaeM 
loUcoplianea eat. Nam com miUatioaep oerbom Wgoificet, abiatioo.oaos.est Sed hoc soiail 

W afli antiqim circa commoaes praepoaitionea liceatia, ot ett: dmdUue m«ii^i. Contra: S$ 6eerg.l>44i 
noia emiduniur in oluo. Itc»: Saeua $ed$n$ $uper arma, Et: Geminae super arbore eiiunLi ' ^^^ ^ 295 
Cic^ro: Quod itte in cofite db hQ$Uum duee acceperot. Item: JEt $i fort$$ fu»rili$ in^ eor Aen. 6, 203 
quem mmo $U au$u$ defmkre^ Aot rapujt raptim fecit flammam in fomite,..id eat celerite^^i Cic. i. Derr. 
-[Et mire rapuU; opos est ewn oelocitate ad tale miiirsteriam. Saoe fomiiee soot assolae, * ^ 

l^ qoae ab arboribos cadont, qoaado iacidantar, qaod foaeant ignem. Clodius scriba smi^. ClodioB 
meatariorom lUI: FgmmUa takae exdeae ex arborilm. Item alio le«o: a$t$klae ambu-^ 
$iQe Ugna cauaia a funqi$ nomine exeepio^ i77. Cererem; metonjmift, pro fnmiealeu} 
Corruptflm undie; aqua emeUi^. CereaUaque arma; fagiens nilia ad generaiitalem traaa*: 
iit, [Irina eoim generaliter oniniom rerom innCromeQte dicootur; nbi repotoatur armaeiOf 

aO dicta suiit firgo bic] propter carpniais dignitatem (oefogiens oilia] rem «ilem au^t honoi* 

state semoois, ot alibi ue lacernam dtceret ait: Teita eum ardente uiderewt ScNitJitaim-Georg. 1,391 
oleum* £t scieodom est, iodice eophenia dici CeriaUa uel CmaHa» Tfphoea nel Tnphoia 
Cae$aream$ nei CaeeariwfW* lo his ergp' liceBtia deriaalioQis est. 17& [Nigidins de; Nigidius de 
homiaum oatpralibus IIII; Onm$ enm Oire etmieria inuenia, cirea quam uereelur, ferrekr. ^*®"* "*^* ^^ ' 

25 menia, uasa, inetrumentum, armameniaque primum eomparai, per quae opera sua efficere 
possit] Fessirerum; hoc eat, penuria fatigati, [id est esnrientes, quod fere laborem fames 
sabsequitur.] Et fessus generaie est; dicimus enim fessus animo, [id est incertos consilii], 

1 •lllcl C (Mlllclt corr. c) «•lAMlm C (scinilMM cwrr. c.} ejrendli om. B ln c«rfifi eiil«i mpldllimi 
gnU wl JU 2 e8«rlenilo L dlcltnr atn. B 3 ferfainiifi] rerletido preeiidnniiie B 4 Ipse B exenelr^e C^ 
ese4ieMM«e L ipeKm eene L (eliu c&m l) 5 «fiiM By om, CL imorlA L 6 liiib»a( B eseevMeMiir »p9ai*m 
Y ««dentiur spscr. l 7 bC dlalBms raperlue L 8 ciilMrftult C iMninii B 9 eolycopiilinen CB nlentitonl B \0* 
niit «jpeer. c, cir L (clrca corr. l) pmepoiiliieiie»] umm eot 9pr€r. y 12 cnppite L (p prms ^bUmi i) 
Itein — defendere wu B fuii/erltlH C 13 «uonlmn neno 011 nnoaB 4«rendere epeer. y 14 mlrn C t5 fortasee 
pMt Ificidumur imerendum est dictae 10 commentorierum C fortmne fomhee .'irttolae wribendwn est cf 
Foul» Diac. ^of^ 34 ed. MtM, a. ti. FomteM 17 dedi quae tnmt in C ecribemlwm tammi esse cdiiieio 
Uhwl mVGXa n Aingl romite excepta of Pli$u naU hisL XVI, S7 metonomkiA C IS po«t nndls (tdd. Id 
ent B 20 f e C (rem corr. c) 21 lemnm B nrdentem B neintlllnre olenm epeer. y 22 ettfonin CB enfo- 
uindof spgcr. y dicero 6X CeriaUaj Ceriuittn C (cerei^lea wrr. o.) tyfoen CL typboln e np»^ C tyroeo B 
tyroiM L 23 Caejijirennu»] Caeenrianus B diriuationie BL 25 armamentnqpe cw^ketimjL eaft Dttebfteri L </. 
pag. 1226 armamentn quae C ? " "t rensns — proprlnm i. mg. acrips. 1 

3 



18 

Aen. 8» 232 nt: Ter fe$9U8 uaUe residit et fessu$ eorpore, qao4 magis est propriom. Et fesius rerum 
a fortona aenientiaii}, at hoc loco. Epitheta enim nomqoam uacant, sed aot ad augmen* 
tom, aat ad diminationem, aat ad discretionem ponantor. Fruges; generaliter frages om- 

Cic. i. Uerr. nes dicantar : et errant qoi discernant fromenta a fragibos , nam Cicero ait : Olei ti fru- 
* *^^' ' gum mjfmlarum com de legooiinibas diceret, ot ostend^et etiam fromeota froges oocari. 5 
Progam aotem nomeo tractam est a framine, id est eminente gottaris parte. Receptas; 

Aen. 6, 111 Kberatas [de pericalo, uel ex insperato saloas] nt : Medioque ex hoste recepi. 179. Ei 
lorrere parant f. e. f. s.; muiti hjsteroproteron potaot, non respicientes superiora: qood 
disit undis Cererem esse corruptam, quam necesse foerat ante siccari. Qoi tamen etiam 

Georg. 1,267 contra hoc iilo atontor exemplo: Nunc torrete igni fruges, nwic frangite saxo. Et oolant 10 
ttiom hic hysteroproteron esse; qaod falsnm est. Mam et hodie stccari ante frnges et 
sic frangi oidemns. Et qoia apud maiores nostros molarum osus no erat, fromenta torre* 
bant, et ea in pilas missa pinsebant: et hoc erat genoo molendi: aode et piosores dicti 

Pers.8at.l,58 sont, qai nonc pistores oocaotor. Pinsere autem dici [hoc oerso] probat Persios: A tergo 

quem nuUa ciconia pmsit. [Qoidam ne hysteroproteron sit, aiios torrere alios fraogere 1& 

Acc.Troad. 1 accipioot. Acdos Troadibus: Noctuma saxo fruges franges torridas. Sane his oersibos: 
Ribb. Tum Cererem eorrupiam undis et: Torrere parmt fUmmis ti frangere saxo ios ponti- 
ficum latenter attingit Flamines aotem farinam fermentatam contingere non licebat. 
Com aotem didt: Cererem corruptam undis, et: Torrere p. f. e. f. s. qoid alud ostendit, 
qoam mox eos stoe fermento panem coxisse, qoi omoes froges corraptas protoierootf non 20 
aotem exspectasse eos fermentom docot ilto oeroo: Tum uictu reuocan^ uires.] 180. Ae- 
neas; merita personarum nilibus oCficiis interesse non debent. Qood bene seruat ubtqoe 
EJergilius, ot hoc loco. Item in sexto, com dinersis officiis Troiaoos diceret occopatos, 

Aen. 6, 9 ait: At pius Aeneas arces quibus altus ApoUo Praesidet. Nisi com caasa pietatis inter- 

. I . •uperaddlta (y) nl {m. pr.) 

1 Ter] et / aming / 2 epltheta C ad om. B 3 diiaatloneBi C dUcraCUioneai C poai 

ab(y) 
Mlent L oainea ftnges B 4 aaia — aoeari om. B 5 frttmen L (frnaiettta corr. Q 6 einlnente C nle- 
Blaentl B post emlneate ctdcL sob meato By gattorla B post reeeptaa adtL Id eat L 7 post recepl tidil. 
li 081 liberaui J3Zi 8 ysteron B ioteranproteron L eitandi signo aupra byoieroproteron posito t. mg, haee: 
Qiildootyoleroproloronf Yoteroproteron dioitar qaasl elsleroa proteron M esl la ozlromo primnm; iindeeaotor 
dlcltar qaaol caconoteron boc eot In eafremo malnm; alltor; Yotoron graoee poal lailne dlcUur; ergo ystoro- 
proieroa dieitttr post ante; Mam protoron anto dieluir add. y pntaat spscr. c quia CL 9 Inoraat L 
10 lUos laenlar B Ulo/f (s litterae/ormam habet rasura) ae taoaiar L ii poat eilam sex ud septem iit' 
terae erasae sunt in L biific L alaioroprotoron C Isloroproteroa L et om. B aodlequo C frugea 
aato L 12 non erat nsus B 13 piascobaal C plassbaat B 14 plasero -^ plnsit otn. B pensire C (pinsero 
eorr. c) Persius probai L post probat add. ut Ly 16 acclne m. tert. oocipaa C aociarnsm C frendas 
N&ndus pag, 447 s. u. Jremere ei frendere 17 las — a. f. s t. mg. scrips. c 19 qnM c qui C 22 Aeoeas 
— armls om. B abseruat L nblqao om. X 23 DifflUas L 24 artes L aUer L (altus corr, l) apoUi C 
(apollo corr. c) pcaesldet spscr. y 



iieBit, nt ad sepeiiendimi sociam de Aeoea dixit: paribu$qiie aeeingUur arwU* Seoptdum; AeD. 6, 184 
id est speeolam. Et qoaodo BpecaUtionem significaaHis, generis est feminini, ot: Spteuia Aeo. 3, 239 
Miwnus ab otta. Specolam aotem, in qoo noa intoemor, generis est neatri, ot Joaenalis; 
SpwkAtm dtiiits $airmia belti. 181. LaU petU; in qoantam potest. Pelago; in pelafi^, Joo.Sat.2,103 
5 nC: Inferreiqtie deoe Latio. Anthea ei quem; aot ordo est: ascendit scopolom reqoisitaros Aen. ], 6 
.iotiiea, Capyoj Caicom, si qoem aideat Et osns est hoc geoere locotionis, quo et Te^ 
rentias, qoi dizit: Quod plerique omnes faeiuni. Atqoi nihil tam contrariom.; omne$ enim Ter. Aodr. 1, 
geoeraie est, plerique speciale. Ordo ergo est: Qood omnes facioat adalescentali, ut ani* ^' 
mom ad aliqood stodium adiongaat, pleriqoe eqnos alere, pleriqne canes. Aot certe ^piem 

10 aacaty at soperios ^ictum est, istas freqoenter aacare particolas, ot ipse Uergilius: Rhaebe Aen. 10, 861 
diu, ree si qua dtu tnorlalifttis uUa est; nemo [enim] dicit si qua uUa. Uacat ergo 
^ftio. Item io Lacilio : Si quem PamphUum quaerie : quem oacat, nam onns erat. [Ergo i^ucilius 
$i quem uideat pro $i uideai posoit; cai contrariom ponebant ueteres fitiUiim, id est $i 
quem uidieii; nuUum uidi pro non titdi. Sane legitar et $i qua, ot sit, si qoa ratione.] 182« 

15 [Prygia$; Troianas, Troia eoim in Frjgia prooincia est* Et uerisimile est, Aenean de 

omni illa prooiocia socios habere potoisse. In secondo enioi ait: Undique conueneres Aen. 2, 799 
animis opibueque parati. Dicta aotem Frygia ab Aesopi filia Frygia.] Biremee; naues 
habeates remorom ordinem geminom, nt alibi: TripHd pubee quam Dardana uer$u Im- Aen. 5« 119 
peUii. [Qoidam tamen biremes ad snom tempns uolant dixisse Uergilium, negantes Troicis 

20 temporibos biremes fnisse. Uarro enim ait , post aliqaot aonos inaentas biremes.] 
183. In puppibue arma CeUei; qaia nauigantum militnm est, in puppibus arma religare, 
ul aiibi: Paeem orare manu praefigere puppibus arma. [Fiebat hoc aatem et signi Aen. 10, 80 
gratia. Aot arma pro naualibns armamentis, ot: CoUigere arma mbet, qoia soleot nanes Aea. 5, 15 
a uelificatioDe facile cogoosci.] 184. Ortioi; ceroi dicti suat djto t^v TteQaTtov, id 

25 est a cornibus. Sciendom autem est, etiam Latina nomina Graecam plerumque etymo* 

1 nl «d sepellendum Roclum de Aenei dijcil parLbosque acclngltar «rmls / «t om. C de Aenea ileL 
correctar in C dlxlt om. C ui »d eepeUendam soclum mlocendo se opori alios oriaretar abeneaa nec non 
opera Inter laUa primos boriatur sodoa L quae tamen a correciore deleta »urU nt ad sopellendum oocios 
mlscendo se operl alloa liorlaretnr ut in VII llbro c: hig, qwie inde a miscendo t. mg, suntj in tejctu mtp. 
Un, add. ut nee non aeneas opera Inter alia primus hortalur 2«oclos y 2 specalum C (speculam corr. c) 
signilcatlonem C (slgnlficamus corr. c) est om. B 3 ut — beia om. B 4 ciuUi C (ciuills corr. c) pella* 

nt (I) 
g«B /^ 5 A X 6 Capln BL Caycom B est nsus L eloeatlonlfl L 7 qul dixit — speciale om. B faciunt 
om. C railant Lj cui adoleacentoU apscr. l atqoe C 8 speilale L fatiunt L adlescentuli L (adliolesfentall 
corr. t) 9 anlmo B ad spacr. c om, B aliqnid B stadlum spacr. l quos C (equos corr. c) 10 superius om* 
B dlJtimaa fiX^^uacere L (oacare corr. l) aUbl B Uirginus BL Rebe C hrebe B Rhehe L 11 post uUa 
CLdd. sed sl nlla BLy 12 panphtlum C pamphUlam L nnns erat ilel. y de uno loquebaiur BLy 14 et sl qaa 
et si qoa C 13 aerislmlle correctum est uerlslmin C 16 IHa edd. ipsa C 17 oplba?ique c aplbus C Oiremes 
L (niremis eorrectum est) 18 geminol B \n V B 19 impeUuni B inpellunr L 20 inuenias c Inuentos C 21 
In pnpplbus L mg. add. y naganium C (naulgantum carr. c) naalgantlum L miinra L (milltum corr. l) poet 
mlllium add. mos Ly In orn. B poplbua B 22 ut om. B prollgere C (preilgere corr. c) pupibaa 

id est a cornibus (m. s) O (m. e) 
B 24 AnOTtaNKEPATAN C AnOTtaNKEPAtoN B TOTKEPATON L 25 est autem L 



logiiiiii re€i|Kire. Sed cerui Don soitf [iii.ca fiarie Africue) ii eeft] )iii fireeiiioa [Q0«e] 
procoasulari, ad qttam aeiiit Aeireas: ant fidBm ergo est eecandam poeliGQm morem. attt 

Hcl. 4, 31 ok boe dictam, qaia heroicis tempoiabos obiqao omnia na&cebantar [por se], at ipae: Omtitt 
ferei omnia tdhts. [Aat possaat taoc fuisse, sed at maltis aliis locis aariae motaliuoes 
tactae. Licet qaidam eemos pro qaacumqoo fera dic^s accipiant, qaia post ait; Inplen- 5 
tur ueieris Baccki finguisque (erinae. Nam. male qaidam oos de oictnis insalis traasfretasse 

Kcl. 3, 21 tradnot, et ideo erroiile^» quod io ignotis loeit esseot] Errantee; pascentes, ut: MUle meae 
Sieulis errani in monUbus a^gnae; re uera enim, dnm pascaotar, aagantor. iS5. ToIh; iater 
toiuni etomne hoc interesl, qood loium (kcimus onins corporis plenitodiiiem: omne de aniner» 
sis dictmus, ut puta: To(tim auditorium habet scolasticos, hoc est pleaum estaodtterium sco« lo 
lasticis: omne auditorium habet scolasticoSf id est omota aoditoria. Usurpaot tamen peetae, ot 
ista confandant, nt hoc ioco tota pro omnibas posait. Et contra pro tota omnem posait, ot est : 

Aen. 2, 750 Omnemque reuerti Per IVotom. Statios: Et iotos in poenam ordire nepotes, id est, omnes. 
Stat. Theb. Pteriqoe deriuationem dicuot ab eo, qood est tot, iotus^ nt afc eo, qaod est quoit quotus. Sed 
^> ^^ iUod notandoDi, qoodin derioatione matat pleramqae nataram: nam com iot natoraliter breois 25 
sit, ioius prodncitar, quotus uero secundam originem saam breois remaoet. [Armenia; oidetnr 
nooe de ceruis dixisse, cum armenta proprie boom sint, oel eqaorom, oel ceteromm, qoibos in 
aniis utimur.] I861 Agmen; proprie agmen didtar ordinata mnltitodo, ut est ambolantis exer* 
citos: neqoe enim in ano loco stans agmenuocalor, aatsi inoentum foerit, usorpatom est: oade 
bene adiecit Imjfum, nt incedentum oetenderet significationem. 187. ConsHUt [hie; ant pro 20 
tnnc ant pro ihi. £t] con secondum naturam breois est senper, excepto cum s littera, uel f 
seqnitur: tonc enim taotnm producitur, sicqt in f^llaba, ut est insula, infula. [Celeres; 

Aen. 6, 290 poiest et pro celeriter accipL] 188. CorrlfuU; ant de faretra corrtpui^ ut est: Corriptl 
hic subUa irepidus fomndine ferrum. [Aut corripuit, nt ceruornm celeritatem prae* 

1 etblmologlNm BL sup» sed rerul scripe, .n. mieioreii y *>Qne del. corrector. 2 s^tp, proeoitiiiilari 
Mcrips. p. n. I. c p n pulntlae / ergo flciom B 3 ab C (ob corr, c) posi dictum aiJd. est L erolcls 

L (heroids corr. l) Ipse om. B 4 ferefii C lieret B 5 «eclplunt C 6 ueteriet* C 1 Errantes — ungHntttr 

«mte Ceruos pag. 19, 24 coUoc. BL post ut add. alibl L 8 post ungnniur tuld. el io Vil de eeruo: 

totum (c) 
errjibat sUnis L 9 dlmus L) dicimus corr. l) 10 pote B omne C adlutoriuni B ut et in/ra hoo — sco- 
lAHticoB i. mg. scrips. l 11 scolastlcos C (scolasticls corr. c) omne Ruditorlum iiabet seoiasticoM id e»t i, mg^ 
Mcrips. c audiiuria L usurpatiua B ei om. B 12 ui] et B eat «'e L (omnem corr, l) \d C (ut corr. c) 
13 omnemqf UUl reuerti C {qi et r a m, sec.) Et] ut B ordine B 14 dirluationem CL deriuationem dicvDl 
oin, B ab eo quud esi tot totus ut ab eo qiiod est quol quoius L nt wt ab eo quod est^uot quotus loi 
totus C ab eo quod est tot totns dlcunt et quol quotns B., qui add, lied contra dielt siliablca producllo nieci 
qiioius om. uero uerba quae sunt inde a sed u^que ad remanel 15 quia C dirinaiione CL 17 armameiita 
C aequorom C 18 aruis cont. Buf*mannus armis C proprlae C agmen om. B agmen proprie L ui esi — 

in slllaba nt qst (y) sicut in sillaba nt «at (/) 

sicnlflcatloncm om. /? 21 s uel f lliiera B 22 lantum spscr. l slcut in^iula C ui est initnla B in syllaba ln{«nla 
L 23 •orripult — ferrum om, B 24 subt L (subiia corr. l) 



ML 

ciperet.] Ant [eorripoit] ab Achate: [et qaomodo ab Adiate, qnem apnd igneih oconpatnm 
dixit?] Sed enm secatnm esse per silentinm intellegamns, nt hoc loco: JVt iam praemiisus Aen. 6, 34 
Achates Adforet, et itcm: Nunc repeto, Anckises fatorum arcana reliquit, Gerebat; ant Acii. 7, 123 
tnnc, aut qiiae gerere consnenerat. 190. Comibus arboreis; pro cornuam arboreorum. 
5 Melins tamen est, ut cum snbandias, ut est: Atque Ixionii uento rota c. o. : id est cnm Georg. 4,484 
uento. Tum utUgus; bene nnlgus, doctoribns interemptis. [Ennins: auium uulgus et aliM 
haslarum id est, multitndinem et hastarnm et auinm.] 191. Uiscet; perturbat, circumagit, 
inseqnitur. Frondea; pro frondosa posnit. Plernmqae enim, dum uarietati declinationis 
stndent poetae, mntant proprietatem : nam frondeum est totum de frondibns, nt torns; 

10 frondosus nero est lucus, [qui frondes habet] : licet enim abnndet frondibus, non tamen est 
de frondibus totos, nt saxosus, saxeus. [Turbam; mnltitndinem. Cicero in Uerrtnist 
uidH in iurba Uerrem. Plautns in Amphitrnone : Deinde utriqu^ Imperatores m medium Plant. Ampb. 
exeuni exira turbam ordinum.] Quam septem; bene definit nnmernm; necessitatis enioi ^^ ^» 73 
est haec nenatio, non noluptatis, in qna plnra reqniruntur. [Nec enim conneniebat , sociis 

15 diuersk modis laboraniibus , nolnptati operam dare.] Victor; hoc loco propositi effector, 

nt est: Rotis insist^re uictor. 193. Fundat humi; per hnmum. Et est aduerbialiter posi- Georg.S, 114 
tum, nt: Humi nitens id est, per hnmnm. Cum nauibus; Cacenphaton in sermone; qnod Aen. 2, 380 
fit, si particnlam cum n littera sequator. [Notandum sane est, quod non omnia persequitor, 
neqne enim indicat, quo delati sunt cerui.] 194. Hinc ; pro inde [oel post.] Abutitor enim 

20adaerbii8, more sne. Partitur; Sallustins ait: Prouincias inter se partiuerant, nam et 
parHo et parHor dicimus: et est uerbum de his, quae, cam otramque recipiaot declinatiooem 
pro nostra uoluntate, actiuae tamen sunt significationis ; nt punio punior, fabrico fabricor, 
lauo, lauor; quanquam temptanerit Probus facere differentiam inter actinam passinamqne 
tignificationem, nt dicamus tondeo alierum, tondeor ab altero. Sed hoc in aliis nerbis dicere 

25 non possomns, nt fabrico fabricor, [qnamuis et] pasco pascor, [huic significationi addi possit], 

2 at BL 8ecuia« esset B intellegamus >— reliquii om. B Z et am. L «rcliana L rellqult L Oe- 
quae (y) 
rebat C 4 solebnt L 5 subaudl cum at allbl: uenio rota e. q. s. B aut subaudl cum at lllo looo •• 

q. s. L con L (cum corr. l) 6 poat uento add, aut cerie Kecundum snpradlcum flguram cornlbns arboreU 
pro cornuum arboreorum : melius famen est ut cum subaudias (subaudldlas L) BL et allbl bastamm 14 
est multltudlnem et basiaram «t auium scripH e coniectura Vahleni Enn. poes, rd. p, 177 et hastamm 
alibt mnltUudinem flt bastamm et (c) 

el aalnm C aulom uulgus ef bostlarum [nU laast humanum genva] H. Hber- 

fpu9 L l. 8 pro ^cr, y frundosa L 9 studentes B proprleiatem specT, y 10 locus CB babondeC L 
11 saxeus et sazosus BL 12 Ampbytrione C 13 flnlult B deialuli L 15 proposiil /// C 16 est om. B anU 

rotls hetbent anie BL bumo C (huml correctum est) ei e»t — bumam i. mg* serips. l dicium l 17 li 

ln(y) 
spscr. y catenfatton In C 18 cum partlrulam BL 20 aduerblo L Salasilus L 21 paiior L (partlor eorr. 
I) is L (his corr. f) utrumque reclplunt C (uiramque recipiant correcium est) 22 tamen actluae L sunt om. B 
fabrico or ^ 23 lauo c laua C laboro or B labo labor L qoanqaam temptaaerlt om. B Aicere — dleamvs 
om. B Inter c \n C iier L 24 diclmus L eorum quae sunt inde a M hoc usque ad aerbls ha^ ianftifii 
habet Bi et passiuam la • vi uapulo actluam ut loquor 2o pesco poscor C (pasce pascor corr, c) 

3' 



2g 

Kcl. 1, 55 legiiiias eBim: Florem depa$ia sdlicii et: Pascuniur dumos. Sant aatem alia aerba, 

(>eorgf.3, 314 qaae actiuae decltnntioais significatioaisque sant, ut caedo; suiit, qaae passiuae, at caedor. 

lauenifflus tamen actiuam declinationem significationem habere passiuam, at uaptdo; etcontra 

declioationem passiuam actiuam significationem, ut loquor. Haec ergo cacte ab illis segre- 

ganda sunt uerbis. Uina bonus quae deinde c. o, A.; ordo est: deinde uina [heros diuidit], 6 

quae [bonusj Acestes [Trinacrio litore cadis onerarat et abeuntibus] dederat. [Bonus autem 

hic largus uel liberalis. Sane etiam Aenean bonum pro laude appellat, ut in quinto: Quos 

Sall. Uist. 5onus Aeneas diciis solaiur amicis. Bonum etiam pro forti dicit Sallustius: Sane honus 

fragm. 1, 38 ^^ tempesioie contra pericula et ambiHofiem. Item io Catiliua: Sed libertatem, quam nemo 

Gerl. bonus nisi cum anima simid anniiii. Deinde; una syllaba metrica caosa excluditor.] 10 
Sttll. Tat. 33 196. Trinacrio; Graecum est, quod tria acra habet, id est, promunturia, Lilybaeum, Pachy- 
nuoi, Pelorom. Latioe autem Triquetra dioitor. [Sane Pbilostephaous neQt rtSv vrjacov 
sine r littera Trinaciam appellat: "Ort TQivaytog avr^g Ttqiorog i^aaikevaav.] Heros 
nir fortis, semideus, plus ab homine habens, nt ait Hesiodus. 197. [Diciis maereniia; bene 
ante epulas et hortatur socios et solatur.] 198. socii; ordo est: socii reuocate anioios. 15 
Bene autem socios dixit, ut se eis exaequaret. [Quidam socios pro remiges accipiont; 
sed illi socii naoales appellantur.] Ignari; pro inmemores. £t est Acyrologia. Ignarus 
enim est, qui ignorat: inmemor, qui oblitus est. Anie malorum; ixpiv [id] est, [antiquorum 
Lucr. 1, '2 malorum], ut alibi: Caeli subter labentia signa* [Et totus hic locus de Naeuio belli Ponici 

libro translatus est.] 199. passi grauiora; arte magna ntitur, unlt enim eos meminisse 20 
graoissimorom , ot praeseotia facilius tolcreot, Et bene graoiora dicit esse transacta, ot 
[de praeseoti eos naofragio consoletur, et ut] ostendat futora esse leuiora. His quoque^ 
scilicet sicut et grauioribus. 200. [Uos; oos certe estis] Scyllaeam rabiem; exempla pro 
negotiorom qnalitate sumere debemus, ut hoc loco io marinis periculis ponit peractae tem- 
pestatis exempla. [Babiem autem secoodum antiquos dictum noiinulli adsernnt, nam rabiam 25 
dici adfirmant.] Peniiusque sonanies; id est, mlde sonantes accessistis aut uaide accessistis 
id est iuxta. Et bene ait accessisHs: non enim passi sunt haec pericuhi, sed his fuere 
uicini. [Accesiis antem, pro accessistis dictom per syncopen, qoae fit, com de media parte 
oerbi syllaba sobducitur.] 

1 nan legimuB L post paseuniur add. uero Z, 2 iilgfilllcBiioiiU ileclliiailQnlsqae L 4 poat Retiuam 
add, hAbere Ly 5 quae delnde c. 0. .1 om. B 6 honemrat C dcdlt BL 8 ad. f. a. mlc C (puncta a. m, 8ec. 
poaiia mjW) unde in UergiUi codice qno Seruiu^ usui est ftd^se adfaiur amlcia facile quia eoniciat 
dicl C 9 caiUlna c caiillne C 11 Trinacrlo c Trlnocrlp C Trlnacrla yB Trlnagrlo L Trinagrla l propter trla 
acra BL cra C (acra coi^r, c) babeai C promontorla B promuptorla L (promuncforla corr* l) I.Uybaettm — 
dlcitur om, B Lillbeum L bacbynum C Paobinam L 12 Trlquatra L Ceteruvfi hoc schoUon ita ut e$t in 

I {c) 
L i. mg, scripn. y ia eo tantum recedofia a L quod habet Trlnacria et aera trla. nEPTwSf NHCCojN C 

r (a. 7», g) A{c) 

13 Trlnaciam C TPINAKOC c PPINAKOC C EBACIETCES C 14 aemldcoa C (semideua corr. c) 
ab deletum in C 15 et hortatur et horlatur C 16 Ipala B pro] proprie C 17 Immemorea BL ut et in/ra 

acyro 
Aclroiogia C aqulrologia B aphirologla L 18 T^AIN C yfen BL 19 9i C (ui correctum es£) at — algna 
om,. B post algna add. i. mg. ante enim hic ad aolam pertinet coBiunctionem et plenltudinem aeraua ly 
23 aeUicet spscr, y Uoa — esiis del, corrector acyleam C (scylleam cofr, c) 24 peracia C (peraetae corr. c) 

aiii ualde accessistlB {l) 
26 aonanlis B acceaslsils aut] acce^Mtla aut C acceaslstls Id esi iuxta L 28 syncopopen C maedia C 



Schulnachrichteii, 



Allgemeine Lehrverfassung fur das Schuljahr 
von Oslern 1855 bis Ostern 1856. 

I. P r i m a. 

Ordiuarius: der Director. 

l. Sprachen. 

1) Lateinische: Tacit Annal. lib. H.^ Cic. de oflPic. lib. I., Horat. aaBgewahlte 
Oden des 4. and 1. Bachs ond einigen Epoden, Controle der Privatlectdre der Episteln 
uod Satiren 5 Stunden, Stil- und Dispotirubangen 3 Stunden der Direc.tor. 

2) Griechische: Sophocl. Electra, mehrere Biicber der Ilias, grosstentheils curso- 
risch, 4 St. der Director. Demosthen. de rebus iu Chersoneso gestis; Philipp. lU., 
de corona\ Stiliibungen und Controle der prosaischen Privatlectiire 2 St Dr. Hoitze. 

3) Hebrdische: Ausgewahlte Psalmen; Wiederholung der Grammatik (nach Gesenius); 
Uebnngen im Uehersetzen aus dem Deatschen ins Hebraische 2 St Domprediger Mitzschke. 

4) Deutsche: Correctnr deutscher Aufsatze, Vortra^e iiber die Dichtangsarten, 
Geschichte der deutschen Nationalliteratur des 18. Jahrhunderts in Verbindnng mit Re- 
petitionen der gesammten Literatura^eschichte (nach Schlifer) ; freie Vortrage der Schtiler 
iiber das von ihnen im Halbjahre Gelesene (woriiber sie zugleich schriftlich Rechenschaft 
lu geben hatten) 3 St Dr. Opitz. 

5) Franzosische : Le verre d'eau par Scribe Acte III— V., und (nach Einschaltnng 
eines kiirzeren Abschnitts aus Mignet) iphigenie en Auiide par Racine Acte I. u. U., da- 
neben Uebunffen im Uebersetzen aus dem Deutschen in das Franzosische und Repetition 
der Grammatik (nach Hirzel) 2 St Dr. Schulze. 

2. Wissenschafien. 

1) Religion: Im 5. Glaubenslehre nach Petri; im W. Brief Pauli an die Galater 
und der Brief des Jacobus in der Ursprache, Katechismns und Kirchenlieder 2 St Dom- 
prediger Mitzschke. 

2) Geschichte und Geographie: Geschichte des Alterthums (nach Ellendt) nebst all- 
gemeinen Repetitionen der Geschichte und Geographie 2 St Dr. S c h o I z e. 

3) Malhematik: Im 5. Stereometrie ; binomischer Lehrsatz; im W» Kettenbrnche 
und nnbestimmte Gleichnngen ersten Grades ; weitere' Ausfuhning der Kreislehre, nament- 
lich Satze iiber conjugirte Pole, Aehnlichkeits-Punkte nnd Linien, Potenzen u. s. w. 4 St 
Conr. und Mathem. Hiilsen. ' 

4 



4) Fhy$ik :Im S. Wgraie oiid Metereokgie, in W. MagnetiemiiB aad Electridtat 
(oach Koppe) 2 St Derselbe, 

5) PhOosoplMche PropaedeuUk: 1 St. Dn Opitz. 

3. Singen und Zeichnen. 

Im Singen gab der Musikdirector Claadius dea Chorschalera wochentlich 3 St. 
Unterricht, woran aach andere Schgler, welche sich im Gesange weiter aasbiiden woll- 
ten, Theil nehmea koiinteDu 

Im Zeichnen ertheilte der Zeichealehrer Weideabach deaieoigeo Sch&lero der 
drei oberea Klassen, weiche sich hierio zu oben wiinschtea, wocheatlich 2 Staodeo Uoter- 
richt. 

II» 8 e c n n d a. 

Ordioarias: Coorector Dr. Holtze. 
1. Sprachen. 

1) Latdnische: Liv. X, 23—41., Cic. pro Sest 1—21., Siirabungea, Cootrole der 
Privatlectiire, Repetitioa der Grammatik oach Zumpt 7 St. Dr. Holtze; im 5. VirgiL 
Aeo. I. uod eioige Eklogeo, im W. Aeo. II. uod III. 3 St. Dr. Thilo. 

2) Griechische: Im S. Plotarch. Aristid. 17—27. Cat. 1—5, im W. Herodot. lib. 
II, 1—30 oebst StilQbaogeo ood Grammatik 4 St. Dr. Holtze. Hom. Odysse I— V. 
der Director. 

3) Hebraische: Die Anfaogsfl;ruode der Grammatik, Uebuogea im Leseo, Aoferti- 
eo voo Paradigmea uod Lecture Teichter Abschoitte aus der Geoesis 2 St. Domprediger 
litzschke. 

4) Deutsche: Corrector deatscher Arbeiteo, Lectiire, luletzt aach oochEiorges aus 
der Geschichte der &Uerea deatscfaeo Literatur 3 St. Dr. Thilo. 

5) FranzSsische : Im S. die Chrestomathie voo Baumgarten, im W. Sdintz, Lesebuch 
fbr die obereo Klasseo der Gymoasieo, Scripta uod Repetitioo eiozeloer Abschoitte der 
Hirzerschea Grammatik 2 St. Gymo.-Lehrer Silber. 

2. Wissensehaften. 

1) ReUgion: Im S. das Evaog. des Matthaus io der Ursoracfae; im W. Eioleituog 
io die Biicher der heiligeo Schrift aaeh Petri; am Schlosse bortsetzuoff der Erklaruog 
des Evaog. Matth., Katechismus uod Kircheolieder 2 St. Domprediger Mitzschke. 

2) Geschkkte nni Geographie: Wie io Prima, 2 St. Dr. Scfaulze. 

3) MaihemaUk: Im 5. Stereometrie aod Gleichongen; im W. die Aeholichkeit der 
Figorea, Proportiooslehre, Aoweodaog derselbeo auf praktisches Recfaoeo (oach Miiller 
aod Gruoert) 4 St. Coor. HQlseo. 

4) Naturkunde: Im 5. Botaoik, im W. Mioeralogie 1 St. Derselbe. 

3) Singen und Zeichnen. 
(Siehe ooter Prima.) 

IH^ T c r t i a. 

Ordioarius: Dr. Schalsa. 

1) Lateinische: Jal. Caes. Ilb. VH, Stil- ood VersiibuDgeo ^ Repetitioo eiozeloer 
Abschaitte der Grammatik, Cootrole der PrivatlectOre 8 St. Dr. Schulze. Ovtd's Me- 
tamorBh. lib. I. u. III. mit Aoswahl 2 St. Dr. Thilo. 

2) Griechische; Xeaophoo's Aoab. I, 4—9.^ Grammatik oad Scripta 4 St. Dr. 
Schulze. Hom. Odyss. K. 2 St. Hr. Silber. 



in 

8) DMtfiehf : Correetwr dentscher Aiilaiiiie, DecboMltOMibiiAgen, Lectlre nagew&hl- 
ter prosaisdier St«ick.e (Mch Masies) 3 St Dr. Schulie. 

4) Franzosische: Grammatik (nach Hirxel), Scripta, Ledare des franzosiscbea Lese* 
bachs (iir die aoteren oad aittlerea Klassea von C. SchiitzZSt Hr. Silber. 

2. Wis$en$ehafteu. 

1) RMgian: Erklaraoff des 1. and 2. Haaptstucks des Lalhertscbea KatecUsmas, 
Wiederbolaag des Textes aesselbeo, Aasweadigiernen Yon Bibelstellen md Kircbealie- 
dem 2 St. Domprediger Mitzscbke. 

2) Gesehiehte umi Geographie: Gescbicbte Deatschlands (nacb Welter^ nebst Repe- 
tition der griecbiscben aad romiscbea; erste Hiiirte der drittea Lebrstafe iaRooa's ffeo- 
grapbiscbem Lebrbuche nebst Repetition der beiden ersten Cnrse 3 St. Dr. Scbalze. 

3) Mathemaiik: Im 5. die Lebre vom Kreise, das dekadiscbe Zablensystem , Aas- 
ziebang der Qnadrat-aad Kabikwarzel ; im 1F. die FlHcbeogleichbeit der Figareo, Recbaaag 
mit Agffregaten nod mit posilivea aad negativen Grossen (nacb Miiller'8 AcidimetilL aad 
Grunerrs Geometrie) 3 St Conr. HQlsen. 

4) Naiurkmde: Im 5. Botanik., im W. Mineralogie (nacb Barmeister) 2 St Der- 
selbe. 

3. Singen uni Zeichnen. 

Im Singen anterrichtete der Musikdirector Clandiaa sSmmtliche Tertianer 1 St, 
die Cborschiiler nod jedea der ubrigea Scbiiler, der daraa Tbeil aehmea wollte , aoch 
ausserdem in 3 Stunden. 

Zeichnem Siebe unter Prima. 

Ordinarias: Gymnasiallehrer Sitber. 

1. Sprachen. 

1) Laieinische: Comel. Nep. (Dion, Iphicrates, Chabrias, Timotbeas, Atticos, 1 — 17), 
Sjntax nach der Siberti-Meiring^scbea Grammatik, Correctar der theile in der Schule, 
tbeils za Haase aagefertigten Scripta, Extemporalieo , Contmle der FcivatlBCtire 7 St 
Ur. Silber. Tirocin. poet ed. Siebelis (im 5. Abschnitte aus Ovid. im W. Fabeln des 
Phaedras) 2 St Dr. Thite. . 

2) Griechische: GraoMMtik uach Battmann bia zn im verb. anom. (ind.)) sowie 
Uebangen im Uebersetzen aus dem Deaiacfain in das. Grieebisdie 4 St Hr. Silber. 
Jacobs^ Lesebucb 2 St Dr. Thilo. 

8) Deutsche: ADleitnog zum Anfertigea deotscher AaGutze, Deckuniren, Leseiibongen, 
Erklfiruog voa Gedicbteo uad prosaischea Stiickea io ElsterVLesebacbe 2St Hr. Silber. 

4) Franzbsische : Grammatik nach Orelii bis zo den verb. anom. (iacL), Uebuogea 
im Leseo and Uebersetzen leichter Sfttze aas dem Pcanzosiscben in das Deotsche nnd 
umgekebrt 2 St Dr. Thilo. 

2. Wissensehaften. 

i) Relision: Bibliscbe Geschicbte dts Neaeo Testaments nach Prenss, verbnaden 
mit Bibelleseo, Repetitioo der Hauptstiicke, Ausweadigleraen bibliacher Spriiche uod Lie» 
der aos dem Gesaagbacbe des Haoptvereins fBr cbristucbe Brbanoogsschrifiea io Preossen 
2 St Hn Silber. 

2) Geschichu und Geographie: Gescbicbte der Griechen; Repetition der 1. Lefar- 
stafe in Roon^s geogra|hisehem Lebrbncbe nnd von der 2« niehrere Abacfanitte 2 St 
Hr. Silber. 



8) Mdthmatik: Im S. vim Saffloie&, Uvteraebiedra, Prodacten uod Quotieiiieii fnach 
Maller), im W. die Elemente der Geometrie bis incl. nir CoDgraenz der Dreiecke (nach 
Gmnert) 3 St Conr. Hiilsen. 

4) Naiurkmde: Im 5. Botanik, im W. Zoologie 2 St. Dr. Thilo. 

3. Singettj KaUigraphie und Zeichuen. 
Singen: Wie in Tertia. 
KdUligraphie: l Stuade Lehrer Eunstler. 
Zeichnen: 2 Stnnden Zeichenlehrer Weidenbach. 

W. % a I n t a« 

Ordinarius: Dr. Opitz. 

1. Sprachen. 

f) Lateinische: EHlendt^s lateinisches Lesebuch, Fonnenlehre und das Wichtigste 

ans der Syntax nach der Siberti-Meirin^^tfchen Gramiiiatlk, Correctur lateinischer Scripta 

n s. w. 10 St. Dr. Opitz. In der dritten Abtheilung drei besondere Stunden zur Ke* 

petition der Anfangsgriinde Dr. Thilo. 

2) Deutsche: ochriftliches und miindliches Nacherzahlen , Uebungen im Anfertigen 
kleiner f reier Anfslltze, imLesen und Declamiren (Elster's Lesebuch) 4 btunden Dr. Opitz. 

3) Franz6sischei Ahn's Lehrbnch 2 St. Dr. Holtze. 

2. Wis^enschaften. 

1) Keligioni Biblische Geschicbte des Alten Testaments nach Preuss, verbunden mit 
Bibellesen, Auswendiglernen biblischer SDriiche und mehrerer Kirchenlieder 2 St. Dr. p i t z. 

2) GescMchte und Geographiei Erzahlung des Wissenswiirdigsten besonders aus 
der alten Geschichte, an interessante Pefsoalichkeiten geknupft (nach Welter); die erste 
Lehrstufe in dem geograpUschen Lehrbuche vonr Roon 2 Stunden Dr. Opitz. 

3) Bechnen: liechnen mit Brochen, mk benannten Zahlen und Regel de tri, 3 Stun- 
den Dr. Holtze. 

4) Nalurbeschreibung : Im S. Botanik, im TT. Zoologie (nacb Bnrmeisters' Lebrbuche) 
2 Stunden Dr. Thilo. 

3. Singen, Katligraphie und Zeichnen. 
Singen: 1 Stnnde Musikdirector Claudins. Das Weitere siehe unter Tertia. 
KalUgraphie: 2 Stonden Lehrer Kunstier. 
Zeichnen: 2 Stunden Zeichenlehrer Weidenbach. 

Mie ersie MieaUOasse^ 

(Secunda nnd Tertia.) 

1) Franzosiseh: UebaDgen im miindlichen Uebersetzen nnd NacherzShleo , sowie im 
freien Sprechen (mit Benutznng von Feller's franzosischen GesprsLchen) 2 Stunden Hr. 
Laubscher, Lehrer an der hiesigen Handelsschule. 

2) KngKsch: Lectiire von Ch.Camb^s tales from Shakspeare, Grammatik und Uebnngen 
im mikidlichen nnd schriftlichen Uebersetzen ans dem Deutschen in das EngKsche, die 
Umgangssprache der Englllnder (nach Seliff) 2 Stnnden der Director. 

3) Physik und Geschichte: Im 5. Mechanik, im W. deutsche Geschichte 2 Stnnden 
Conrector Hulsen. 

4) Hoheres praktisehes Rechnen: Gleichnngen des ersten Grades mit einer und mehrem 
unbekannten Grossen 1 Stnnde Dr. Holtze» 



Mie anmeUe MteaUOaMte^ 

(Quarta.) 

1) Deutsch : Schriftliche nnd miindliche Uebungen im Brief- nnd Geschaftsstil, Lectiire 
ausgewShlter Prosastiicke geo^raphischen und historischen Inhaits i Stunden Dr. Thilo. 

%) Frans^Meh : Grammatik nach Orelli, Uebungen im Uebenetzen aus dem Deutschen 
in das Franzosische, LecUire im Lesebuch von Leloup 2 Stunden Hr. Laubscher. 

3) PtaktUches Hechnen : Wechseirechnung, Termjnrechnung, zusammengesetzte Waaren- 
calculationen, Vermischungsrechnung 2 Stunoen Dr. Holtze. 

Die gymnasiischen Uebungen, 
(welche im Friihlinge) Sommer und H^rbste wochentlich an zwei Tagen unter Leitung des 
Dr. Holtze stattfinden), mussten in diesem Jahre wegen eines Baues ausgesetzt werden. 



Uebcrsicbt der LehrgegeDstan(le« 



F a c h e n 


Klassen nnd Stniiden. 


I. 


j 

II. 


III. 


IV. 


V. 


R.KI. 
I. 


R.KL 
II. 


Snmma. 


Lateinisch 

Griechisch 

Hebraisch 

Deutsch 

Fraozosisch 

Eogiisch 

Refigion 
1 Philosophie 

Mathematik 
j Rechnen 

Physik 

Naturbeschreib. 

Gesch. undGeogr. 

Schonschreiben 

Zeichnen 

Singen 


8 

e 

2 
3 
2 

2 

1 
4 

2 

2 


10 
6 
2 
3 
2 

2 

1 

I 

2 


10 

6 

3 
2 

2 

3 

2 
3 

1 


9 
6 

2 
2 

2 

1 

2 
1 

2 

1 


10 

~4 

2 

2 

3 

2 
3 
2 
2 
1 


2 
2 

I 
2 


2 
2 

2 


47 

24 
4 

17 

14 
2 

10 
1 

14 
6 
4 
7 

12 
3 
4 
3 


j Summa 


32 


32 


32 


32 


31 


7 


6 


172 



VI 



9. 



Vertheilong der LehrfHcher unter dle Lehrer. 




Lehrer 


Prima 


Secanda 


Terti» 


Qoarta 


(huota. 


Realkl. 
L 


Realkl. 
II. 


SMuna. 


1. Director 
Dr. FdrtoelL 


8Lat. 
4Griech. 


2Griech. 








2Engl. 




16 


2. Domprediger 

HitzBohke. 

1 


2Relig. 
2Hebr. 


2Reliff. 
2Hebr. 


2Relig. 


' 








10 


3. Conrector I. 4Math. 
Hiilflen. |2Phys. 


4Math. 
INatnrk. 


SMath. 
2Natark. 


3 Matb. 




2Phys. 

(Gesch.) 




21 


4. Conrector IL 2Griech. 
Dr. HoItM. { 


7Lat 
4Griech. 






2FmRz. 
SRechn. 


lRechn.2Rechn. 


21 


2 Gesch. 
5. Subrector 2KraM. 
Dr. ScknlM. 


(2Gesch. 

1. nnd IL 

comb.) 


8Lat. 
4Griech. 
SDeatsch 
SGesch. 










22 


6.- GYmB.-Lehrer 
Silber. 




2Franl. 


2Griech. 
2Franz. 


2Relig. 
7Lat.* 
4 Griech. 
'2Deot8cb 
36e8«k 








23 


7. Gyma.-Lehrer 
Dr. OpitE. 


SDentsch 
1 Philos. 








2Relig. 
lOLat. 
4Deat8di 
aCesch. 






23 


8. Gym».-Lehrer 
Dr. Thila 




3Lat 
SDeatsch 


2Lat. 


2Fcanz. 
2Lat. 
2Griech. 
2N«tark. 


2Natark. 


2Deatscb 


20 


U. Musikdirector. 
Claadinik 






1 Sing«n 


1 Singen 


ISingen 




3 


•10. Spmchlehrer 
Laabacher. 








^FcutiL 


2Frain. 


4 


11. ZMdienlehi:er 
W«idenb«cb. 








2Zeicbn. 


2Zmcha. 1 




4 


12. SchreiUabnHr 
Kflnsfler. 






ISchreib 


2Scbreib.[ 




3 


32 


32 


32 


32 


31 


7 


6 


170 

(172)* 



*) DnPrliDa undSeeonda In den GeAchlcbtsslanden comblnirt waren, so Kind nur I70siunden beNonderM 
gegeben worden. rerner Ist bler sn bemerken, dMd Herr l>r. Tbllo noch 3 latelninche Exlrastunden In der 
drltfen AblbeHuag von Qolaia OBd Berr Maalkdlr. Claadlaa noeh 3 besoadere Cboralngeetttnden gab. 



VII 



Verseichaiss 

der im Terflossenen Schuljahre in den drei obern Klassen auf- 
gegebenen Themata zu freien Ausarbeitungen. 

I. P r i m a. 

A. Im Lateimschen: 1) Simuiiariiiiii Oedipi Reg. SophocIeL (Pan altera). 2) De 
M. Antonii moribus. 3) a. Odadant vitia. b. GraecosRomanonuii praeceptores fuiBsa c D« 
ovibHs aequaiium vitiis Horatiiu maxime queritiirl d. Athenieiiaes ingratissifflos faisse in 
aves optime de patria meritos. 4) Homini ab homine plarima mala nascontor. 5) Uter 
maior, Phiiippns an Alexanderl 6) a. Ciipeos Achiilis describitar. b. Qoae bella iasta 
sint habenda. 7) Uter maior, Themistocles an Aristidesl 8) Qaibns virtatibas Germani 
semper insig^nes faeriot 9) Sammariam filectrae Sophocleae. (Pars prior.) 10) Bello 
Pelopouiesiaco Graecis mihil fanestias faisse demonstrator. Ansserdem worden von den 
Schiilern aoch poetische Yersiiche von Zeit zn Zeit gemacht TDer Director.) 

B. Im Deutschm: 1) hhaitsangabe des Sophocleischen Oeoipus Rex nebst Charakter- 
schilderoBg des KSnigs, seiner Gemahlin nnd Kreon's. 2) Inhsutsaiigabe der GothLschen 
Iphigenie aof TVuiris nebst Charakterschilderang des Orestes nnd Pylades. 3) Weshalb 
ist es einTrost, Genossen im Ungliick so habenl 4) Was hal der Jangling bei derWahl 
seinesBerofis za beriicksichtiffenl 5) Anch zom Wonlthon gdiort eine Konst. 6) Weshalb 
ist das Ver&hren Homers, der den Schild des Acfailles entstehen iSsst, dem des Virgil, 
der den Schild des Aeneas als einen fertigen beschreibt, vorzoziehenl 7) Sache dein 
Gliick nicht ausser dir. 8) Weshalb ist es weise, sich friihzeitig an Entbehrnngen zu 
ffewohnea I 9) Welches sbd die Hindemisse der Selhsterkenntnisl 10) a. Der Geizige. b. Der 
Verschwender. 11) Tu ne cedemalis, sed contra aodentior ito. Eine Chrie. (Dr. Opitz.) 

II. S e c o II d a. 

A. Im Lateinischen: 1) Laodes Leonidae. 2) De stodio gloriae. 3^ Comparentor 
inter se beliom Peloponnesiacom et bellum Ponicom primom. 4) De agricoitora et merca- 
tura, institutis hominom iam magis ad hamanitatem provectorom. 

B.Jm Deutschen: 1) Herzog Alba in Goethe's Egmont und in SchiIIer's Don Carlos. 

2) ,,Nur das Gemeine verkennt man selten; und das Seltene vergisst man schwerlich.^' 

3) Idee and Gedankenrang des Schiller'sch«i Gedichtes: „Der opaziergang.'' 4) ^n 
beliebiges Thema. 5) Der rlengierige und der Wissbegierige. 6) Uebersetzonjg der Re- 
den Caesar's and Cato^s in Sallosfs bellom Catiliiiariom. AbEinlettong: Wdchen Notzen 
hat das Uebersetzen aos den alten Sptachen fBr die Entwickelung des deutschen Stilsl 
7) Thema, Disnosition nnd Gedankengang dieser beiden Reden. 9) Die Charaktere des 
C. Caesar und M. Porc. Cato nach mesen Redeo. 9) Contraria ioxta se posita magis 
elucescnnt. (An 2 bis 3 Charakteroaaren aus Schiller^s Maria Stoart dargelegt). 10) ^Oderont 
peccata boni yirtutis amore.^' 11) Innige Liebe zn den Eltem ist 4&s beste Schotzmittel 
gegen das Laster. (Dr. ThiIo.1 

III. T e r 1 1 a. 
Im Datilscfcefi: 1) Wie worde es aoglich, dass Griechenland der Uebermacht der 
Perser widerstandl 2) Ueber die Sliergefechte in Spanien (nach einer Schilderong in 
Masios). 3) Welchen Einflnss hat die Uoterwerfoog Griechenlands aof die siegendcn 
ROmer ffehabtl 4) Erstnnnung Roms durch Bourbon (nach Masius). 5) Moi^enstnnde 
hat Gold im Munde. 6) SelbstgesprSch Heinrich^s IV. im Schlosshofe zo Canossa. 7) Rede, 
woriii Peter voa Amiens zor befreiong des heiligen Landes aiiffordert. 8) Rede Alexander^s 
des Grossen, in welcher er die versammelten Griech^ zom Starze des Perserreichs auf- 
fordert. 9) Rede des Themistokles , worin er die Anfuhrer der griechischen Flotte zor 
Schlacht von Salamis zo bestimmen socht lO^ Lob des Leonidas. 11) Rede, worin die 
Motter des Coriolan diesen zum Abzug von Kom zo bewegen socht 12) Welche Ver- 
dir ~^ -^Mes omseine Vaterstadt erworbenl 13) Lother's Lob. (Dr« Scholze.) 



Vlll 



Verordnungm und Bekanntnuwhungen der vorgesetztm 

hohen Behorden. 

Naumburg, deii 12. Marz 1855. Das Hochwiirdige Domcapitul bewilligt zur Besei- 
tiguiig einer lastigen Combination der beideu obern Klossen dem Sprachlehrer Herrn 
Lanbscher eine jahrliche Zulaffe von 25 Thlr., wofiir derselbe in Zukunft 2 franzosische 
Stunden in der zweiten Realklasse geben soll. 

Magdeburg, den 4. Mai. Auf Veranlassung eines Ministerialrescripts vom 25. April 
wird den Directoren die Circularverfilgung des Konigl. Ministeriums vom 5. Mai 1S46, 
betrefFend die gleichmassige Auffassung und AnweuduQg der §§35, 36 und 39 des 
Abiturienten-Prufungs-Reglements vom 4. Juni 1854 in Crinnerung gebracht, mit der 
Anweisiing die Mitglieder der Abiturieuten-Priifungs-Commission auf die gedachten 
Bestimmungen aufmerksam zu niachen, dieselben auch von Zeit zu Zeit zur Kenntniss der 
betheiligten Schiiler zu bringen. 

Magdeburg, den 15. Mai. BerUn, den 27. April. Das Konigliche Ministerinm geneh- 
miirt es, dass 4er Conr. Hiilsen in die erste. der l>r. Holtze in die zweite, der Dr. Schulze 
in die dritte, Hr. Silber in die vierte uud der Dr. Opitz in die funfte ordentliche Lehrer- 
stelle ascendire und der Dr. Thilo als sechster Lehrer angesteflt werde. 

Magdeburg, den 11. Jnni, den 1. Augjst, den 14. September und den 29. December. 
Da das ^iirstlich Waldeck'sche Landesgymnasium zu Corbach, sHmmtliche Gymnasien des 
Konigreichs Hannover und fiinf cisterreichische (jjmnasien dem Programmentausche beige- 
treten sind, sowie zur Befriedigung des Bediirfnisses der Gymuasien und Realschulen der 
Provinz Posen nnd Rheinland, der hohern Biirgerscbule zu Miihlheim a. d. Ruhr und des 
Gymnasiums zu Giitersloh sind iu Zukunft 166 Exemulare des Programms an die Geheime 
Registratur des Konigl. Ministeriums iu Berlin und 195 an das Konigl. Provinzial-Schul- 
collegium in Magdeburg einzusenden. 

Magdeburg, den 11. Juni. Berlin, der 29. Mai. Durch d!e Verfiigung vom 24. Febrnar 
1853 ist bestimmt worden, dass Schiiler oder Iremde Maturitats - Aspiranten , welche bei 
Anfertigung der schriftUchen Maturitats-Prulungs-Arbeiten oder bei der miindlichen Priifnng 
sich der Benutzung unerlaubter Hiilfsmittel oder eines Betrugs schuldig machen oder andem 
dazu behiilflich gewesen sind, sofort von der Priifung ausn;eschIossen und auf den nachsten 
Prlifungstermin verwiesen werden sollcn. Da einzelne in Folge dieser Bestimmung von 
der Priifung ausgeschlossene Schiiler oder fremde Maturitats- Aspiranten bei der niichsten 
Prufung das gleiche gewissenlose Verfahren wiederholt haben, so wird bestimmt, dass die^ 
jenigen, welche sich zum zweiten Male bei Anfertigung der schriftlichen Priifungs-Arbeiten 
oder bei der miindlichen Priifung der Benutzung uneriaubter Hiilfsmittel oder des Betrugs 
schuldig machen, nicht nur abermals i)on der Priifung ausgeschlossen, sondem avch zu 
einer neuen Priifung nirgends mehr zugelassen werden. Von dicser Bestimmung sind die 
Examinanden vor der Priifung in Kenntniss zu setzen. In Fallen, wo dieselbe auf einzelne 
Schiiler oder Maturitats-Aspiranten angewendet wird, sind die Namen der davon Betroffenen 
siimmtlichen KonigLichen Provinzial-Schulcollegien, beziehungsweise sammtlichen Konigl. 
Regierungen mitzntheileny welche sie den ihnen untergeordneten Anstalten bekannt machen 
werden. 

Magdeburq, den 9. August. Mit dem 1. October beginnt ein neoer Lehrcursus in der 
Kiinigl. Centriu-Turnanstalt in Berliu fiir Civil-Eleven. Der Herr Minister hat sich bereit 
erklart, nothigenfalls und sofern die Bcdiirftigkeit des einen oder andern Eleven nach- 
gewiesen wird, die Benutzung der Austalt durch Genehmigung von Unterstutzungen zu 
erleichtern. Auch ist die Veranstaltung ^etroffen, dass angesteilte Lehrer, welche bereits 
Unterricht im Tumen ertheilt haben, in einem dreimonatlichen Cursus Gelegenheit erhalten, 
das. fnr padagogische Zwecke vorzugsweise geeagnete Unterrichtssystem theoretisch und 
praktisch kennen zn lernen. 



IX 




Magdehurg, den 16. Aag. Vftn der lar Unten>ttt(zttng bediiftigcr Gymuasittllehrer ftir dte 
Provinz Sachsen ans Staats-Fonds bewtlligten 1600 Thlr. sollcn die Herren Hiilsen und 
Holtze je 40, die Herren Schntze, Silber nnd 0|>itz je 30 Thlr., Herr Musikdirector Claudins 
SO Thlr. und die Herren Weidenbach und Kunstler ie 15 Thlr. erbalten. 

Magdiburg, den 17. Anznst. Berlin, den 14. August. Es vird die botaaische 
Wandiiarte des Dr. Brnllow (Berlin, Reimer) empfohlen. 

Magdeburg, den 12. September. Anf Anerdnunff des KonigL Ministeriams soll aoi 
25. September eine Schnlfeier znr Erinnerung an den vor 300 Jahren geschlossencn 
Angsbnrger Religionsfrieden stattfinden^ 

Magdeburg, den 16. October. Verschiedene das Unterrichtswesen an den Gymna- 
lien betieffende Bemerkungen und Eroffnnngen des Konigl. Ministeriums. 1) Die Themata 
f&r den deutschen Aufsatz der Abiturienten sollen stets zweckmassiff nnd passend sein. 
Diejenigen, die znm Moraltsiren verleiten, die zn nnbestinunt nnd zn aTl(remein gefasst sind 
nnd die iiberwiegend literarisch-asthetischen siad Tur nngeeignet za halten. 2) Die fraa- 
ziisische Lectiire der obern Klassen wird hier and da nicht sorgRlltig genng ausgewahlt. 
Moliere's Tartuffe, die neuesten franzcisischen Dramatiker, anch oeruarain de St. Pierre, 
Mirabean nnd andere Schriftsteller der Revolntionszeit bieten keine geeignete Schnl- 
lectiire dar u. s. w. 3) Es ist Seitens der wissenschaftlichen Priifungscommission in Bezng 
anf ap Priifung in der Religion anf die UnzweckmMssigkeit der tfaeologischen Termino- 
loppe (ar den Standpnnkt der Schnle aofmerksam gemacht worden, nnd dies findet eine 
allgemeine Anwendung auf den Religionsnnterricht Oberbaupt. ^ Wie bei den Abiturienten- 
Priifattgen 
des h' 
beim 

ffische Element zu einseitig nnd auf Kosten des Mothwendigeren und fdr das Juffendalter 
Wichtigeren hervor. 4) Es erscheint zweckmassig einen Cursos der brandenDorffisch- 
preussischen Geschichte schon in Qoarta anzusetzen und das anf dieser Stufe Mitgetneilte 
in den hohern Klassen za befestigen nnd zu ergftnzen. 5) Dem Schulprogramme ist in 
Zukanft jedesmal eioe Tabelie iiber Lections - Vertheilaog and Verwendung der Lehr- 
krafte beizufngen. 

Magdeburg, den 18. October. Berlin, den 9. October. Es ist ein Irrtbnm, wenn 
man nnter Nr. 4 des Circalar-Rescripts vom 5. Mai 184^5 zwei verschiedeoe Fiille sob- 
summirt und hinsichtlich der Zulassung der anf Grnnd des § 36 des Reglements vom 
4. Juni 1834 Immatriculirten znr MatoritsitsprSfang einen Unterschied macht zwiscben 
solehen, welche anf dereinstige Anstellnng im gelehrten Staats- oder Kirchendienst achrift« 
lich verzichtet und solchen, oie einen derartigen Verzicht nicht erklftrt haben. Ein sol- 
eher Unterschied besteht nicht; jeder anf Grnnd des § 36 cit. Immatricnlirte mnss vor 
der Immatriculation die Erklirong, dass er eine Anstellnng im gelebrten Staats- oder 
Kirchendienst nicbt beabsichtige, schriftlich abgeben. FBr die Frage, ob ein solcher, 
wenn er spftter seine Absicfat geindert oder aos irgend einem andern Grande snr Hatn- 
ritStsnrilfung zagelassen zu werden wBnscbt, hierzn ministerielle Genehmigang eiasnholen 
md der Priifangscommission nachznweisen verpflichtet sei, ist demnach niebt der obgedachte 
Verzicht, sonderu allein der Umstand entscheidend, dass die Immatrioilation auf Grund 
des § 36 cit. erfolgt ist Die Prilfangscommissionen werden mithin, nm sicher za p;ehen, 
jeden Prilfnngs*Candidaten, welcber nach den Angaben in seinem Lebenriauf bereits im- 
matricnlirt ist, inr Vorlegong entweder des ihm friiher zu Theil gewordenen Zeogaisses 
der Nicfatreife oder der ministeriellen Genehmignng seiner Znlassnng znr Prnfnn^ anfsn* 
fordern haben. Verschweigt ein Candidat, dass er bereits immatricnlirt ist, so wird sich 
das bei der Umscbreibong seiner Matrikel ergeben nnd dann das wetter Erforderliche naelt 
Lage der Sache ^eranlassen sein. 



Hagdebwg, den 27. October ond den 17. NoTember. Es iet bohero Orte angpeordaet 
worden, dass dte Civilbehorden, welche wehrpflichtige Beamte Behafs deren ZQriickatel* 
lang Yom Dienst im Heere fiir den Fail der Mobilmachang xa redamiren berechtigt sind^ 
fortan ohne Aoenahme von den als anentbehrlich anerkannten Beamten eioe HHnptnack*» 
veisnnip am 1. December ond eine etwatge Nachtragsliste am 1. Jnni jeden Jahres dem 
betreffenden Konigl. General-Commando einzoreichea haben. Demgemass sollen die Di- 
rectoren von denjenigen noch wehrpflichtigen Lehrem, resp. Beamten, welche im Fall 
einer Mobtlmaohang notbwendig in reclamiren sein wfirden, weil ihre Vertretang anf 
keine Weise zu bewirken sein sollte, iHhrlich sam 1. November nod 1. Mai anter an«- 
fiihrlicher Begrondang des Antrags anf Heclamation bei der Milit&rbeborde eine nach einem 
vorgeschriebeoen Schema anzofertigende Nachweisang an das Konigl. Provinzial-SchalcoUe* 
giam punktlicfa einreicben. In der Nachweisung pro 1. December siod jedesmal sammtlicbe 
reclamirte Beamte und Ab- und Zugaoge sowohl in dieser, als aucb tn der VerSnderungs» 
Nachweisung pro 1. Joni nach Massgabe der in dem Scbema entbaltenen Aadeutungen 
speciell aufzatuhren. Ferner sind die Unentbehrlichkeits-Atteste nur dann, wenn der 
betreffeade Beamte zam ersten Male reclamirt wird, den Nachweisungen beizufogeB. 
Bei wiederholter Aufnahme eines Beamten in die betreffende Nachweisuog ist aber, wenn 
sich in der dienstltchen Stellung desselben nichts geandert hat, die Beibringosg eines 
Unentbehrlichkeils-Attestes nicht erforderlich. 

Magdeburg, den 5. December. BerUn, den 20. November. Die GTmnasial-Priifnngs- 
Commissionen werden daranf hingewiesen, dass bei Benrtheilung der Reife fdr die Uni- 
versiti&t die in dem Prufnngs-Reglemeot vom 4. Juni 1834 nnter lit C. § 28 entbaltene 
Bestimmoiig iiberall nur dann anzuwenden ist,. wenn die Prtifungs-Commissionen officiell 
davon in Kenntniss gesetzt worden sind, dass das Interesse des Staatsdienstes riicksicht- 
Itch einer bestimmten Berufs-Kategorie die Anwendung derselben erheischt. Fiir jetzt 
kann diese Anweudoog ilberhaopt nicbt eintreten, da dieselbe von keinem der Herren 
Ressort-Minister fur irgend eine Berufs-Kategorie als zulSlssig bezeichnet worden ist. 

Naumburg, den 10. December. Magdeburg, den 20. December. Der Herr Ge- 
heime Justiz- und Appellationsgerichtsrath von Leipziger in Naumburg 
hat bet Gelegenheit der Feier seines funfzigjahrigen Amts - Jubilaums, welche am 
17. September 1855 stattfand, eine milde Stirtnng zum Besten des Oomgjmnasiums mit 
einem Kapitale von 275 Thlr. errichtet uud in einem Statate vom 26. November folgende 
Bestimmungen getroffen. „Die Stiftnng soll den Namen nVon Leipz%gef$che$ Benefieium" 
erbalten. Die Zinsen des Stiftnngscapitals werden alljahrlich am GeburUtage Sr. Maje- 
stat des Konigs einem Schuler des Domgymnasinms uod zwar abwechselnd aas der 1. 
oad 2. Klasse nacfa vorhergeffaagenem Redeacte zur Aufmooterong uud Belebung patrio- 
tischer GesinMugen und zur Uuterstiitznng ausgehandigt. Die Wahl des Scbillers bleibt 
lediglich dem Lehrercollegittm iberlassen, jedoch soll bei dieser Wahl vorztiglick 
anf Wilrdi^eit, zngleich aber anch anf Bedtirfligkeit Riiduicht ffenommen werden, so 
dass beide Erfordernisse bei dem Schuler Behnfs des ihm zn Theit werdenden von Leip*^ 
iigw'scbeo Beneficii vorhanden sein mussen.^' SpStestens acfat Tage vor der Feier deo 
Gebortstags Sr. Majestftt des Kontgs soU der Director dem Hocbw. Domcapital anseigisnj 
welcher SchOler voo dem Lebrercollegimn gewahil wordea ist. -^ Unser hefalichster nod 
innigster Dank sei anch noch hier dem hochvereiirten Herrn Jnstizrath von Loipaiger 
fur diese schdse Stiftune dargebracbt 

Magdeburg, den 24. December. ^er Itn, den 6. December. 6 i e s e b^r e c h t*s dentseho 
Kaisergeschichte wird empfohleiK 

Magdeburg, den 24. December. BerVn, dea 17. Deoember. Ueber die im Gehranche 
befittdlichen Lehrbiicher der Greochichte nnd Geograpbie wird Bericbt erfordert. 

Magdeburg, den 23. Januar 1856. Das KiiBigliche Provinzial-Schal-CoUegiom fertigt 
den Directoren der Gymnasien ein Circnlar-Rescript des Koniglichen Ministerioms vom 



XI 



7. JaniHur c, diejeiiigeii Abiindermiffeii deftNormaiplaiie fSr den Gymuasial- 
Uoterricbi vom 24, October 1837 betrefifeod, weicoe nach deo bisberigeo Erfah- 
roogen aich als oothweodig erwieaen habeo, sor KeootBiesoabme ond pflichtfflaseigen 
Beachtong ond.mit der Veranlaseong »i, deo Inhalt deeselbeo zam Gegeostaod eiogeheo- 
der Besprechaogeo io deo Coofereozeo mit dem Lehrercollegiom zo machen. Die Dire- 
ctoren sollen ihren gaozeo Eiofloss diiQir verweodeo, dass die io dem Rescripte aogedeo- 
teteo wesentlichsten GesicbUponkte Dir eioe erfolgreiche Lesaog der den Gymoasieo 
vorffezeichoetea Bilduogsaafgabe voo den Lebrem in ihrer Wichtigkeit gewiirdigt nod 
als leiieode Grandsatze anerkaont werdeo, dereo sie sich io der Aasiibnoff ibres Lefarer- 
berofs immer bewosst sein mussen. Es gilt das iosbesondere voh der JMothwendigkeit, 
die Einheit ood deo Zasammeohaoff io dem Uoterrichte festzuhalten und frachtbare 
Wechselbeziehaogen des io verschieaenen Unterrichtsgebteten vorhaodeoeo Verwandten 
zor Ergaozong, Erklarung des Einen darch das Andere» zor Erleichterung des Verstand- 
nisses, zur Sicherong bereits gewonneoer Erkeootoisse oder zur Veraoschaulichang der- 
selbeo herbeizuruhreo aod darch die Concentration des Unterrichtssto£Fes Tiir die zo hil- 
deodeo geisti^eo Krafte der Schuler geeignete Sammel- ood Richtaogspuokte zu gewinoen. 
Um dieses wichtigen Zweckes Willen moss aoch eio besooderes Gewicht daraof gelegt 
werdeo, dass durch die Mitwirknog der Eiasseoordinarien onter der Directoren beson- 
derer Aufsicht unter den Lehrern jeder einselnen Klasse das Bewusstsein von der in 
derselben zu losenden Gesammtaofgabe, wie von derBedeutung der jedem Einzeloen Qber- 
wiesenen Lehrtbati^keit in ihrem Verbaltniss zo derselben stets lebendig erhalteo ond 
zu dem Ende diejenigen Uoterrichtsgegenstande , welcLe unter sich am meisten verwandt 
aiod, moglichst io eine und dteselbe Hand gelegt werden. 

Magdeburg, den 23. Januar. Mittheilung eines Rescripts des Koniglichen Ministeriums 
vom 12. Januar c, welches unter Bezugnahme auf die Erlauterungen des Circular-Rescripts 
vom 24. October 1837 zu dem Abitorienten-Prufungs-Reglement vom 4 Juni 
1834 Ergiinzungen und Abanderongen des letztern festsetzt Die abgeSnderten 
Bestimmungen mit Ausnahme derjenigen, wodurch die Anfertigung eines griechischen Scri- 
ptoms angeordnet worden ist, soUen scbon bei der nachsten Maturitatspriifang moglichst 
zur Anwendung gebracht werden. 

Naumburg, dcn 1. Februar. Das Hochwordige Domcapitul Ubersendet dem Director 
30 Exemplare des in der Domkirche eingefiihrten Minden - Ravensberger Gesangbuchs, um 
sie an die Lehrer und wUrdige und durftige SchUler zu vertheilen. 

Chronik der Schule. 

Den 12. April 1855 nahm der Lehrcorsos des Sommer-Semesters seinen Anfang. 

Den 7. JoU fingen die Sommerferien an ond wahrten bis zom 6. August. 

Den 6. September fand ooter Yorsitz des KooiglicheD Provioziai-Schuiraths Herm 
Dr. Schaob ond in Gegenwart des Herm Gdieimeratk ond Domdechant von Krosi^k 
die mundliche Profuog derfuof AbiturientenOskar Breslao aosNaamburg, AdoifHarseim 
ans Naomborg, Oakar von Soydewitz aus Roitzscb bei Bitterfeld, Hodolf Knnstler 
aos Nanmborg ond Richard Fortseh ans Naomborg statt Sie erhielten sammtlich das 
Zeogniss der Reife. Leider war es das letzte Mal, uass ons der hochverehrte Vorgesetzte 
besuchte. Schon liier krankelte er ond nach wenigen Tagen kam ans die Traomrkoode 
so, er sei bald nach seioer Riickkehr in Magdeboig den lo. S^tember saoft entschlafen. 
Wie allen, die den trefilichen Mann naher kannten, so wird uns, die wir das Gluck haiten 
ibn jalirlich mehrmals bei ons zo sehen. sein Andenken unverjB;essIich sein. 

Den 24. ond 26. September fand das offeatliche Michaelis^Eumen statt. Den beideo 
dffentlii^n Profongen zo Ostecn ond Michaeiis geht hier ein so^anntes Examen 
grammatieom der drei obermi Klaasen voran. Jiachdem namlich jeden Monat ein be« 

5* 



xn 



sUinmter Abschnitt der latermscheii imd griethtschen Formenlehre mit den SchBIern derselben 
repetirt worden ist, wird jede Ktasse fdr sich vor dem versammelten Lehrercolles^iam darin 
examinirt und ein Protokoil aufgenommen, worin diejenigen, welche ffut ond diejenigen, 
welche schlecht bestanden haben, namentlich aufgerdhrt wcrden. Dasselbe wird dann brim 
Schluss der Schule»vor dem Schulcoetws vorgelesen. Diese Einrichtung traf der Unter-^ 
zeichnete znr Erhaltung der Elementarkenntnisse im Lateinischen und Griechischen bereits 
im Jahre 1838, ond er freut sich neulich wahrffenommen zu haben, dass dieselbe jetzt aoch 
anderwarts Beifall gefunden und weiter empfobien worden ist Bei uns hat sie sich aoch 
wirklich recht wohf bewahrt nnd wurde daher im Lanfe der Zeit anch aaf die Geschichte, 
die Mathematik und das Franzosische ausgedehnt. 

Den 25. September wurde eine Schulfeierlichkeit zur Erinnerong an den vor 300 Jahren 
abgeschlossenen Augsburger Religionsfrieden veranstaltet, wobei Herr Doniprediger Mitzschke 
die Festrede hielt. , ,r 

Den 15. October feierten wir den Geburtstag Sr. Majestat des Konigs durch Redeact 
und Pramienvertheilung. Nach einem patriotischen Gesange traten fokende Schiiler. auf: 
Albert Knauff aus Berlin mit einer deutschen Rede „Friedrich Wilhelm III. der wahre 
Vater seincs Volks", Hermann Zech aus Naumburg mit einem deutschen Gedichtc „Prinz 
Homburg", Hugo Prast und KarlBaxmann aus Naumburg, der erstere mit einer lateinischen, 
der letztere mit eiacr deutschen Ode „an den Konig." Hierauf hielt Herr Coiirector Hulsen 
eine Rede iiber die Verdienste, welche sich die HohenzoUern in religioser Hinsicht um 
ihr Land erworben haben, und zuletzt vertheilte der Director zunachst an die vier genannten 
Schiiler von denen die gelungensten Arbeiten zu diesem Feste geliefert worden waren, 
sodann an funf andere gnte und fleissige Schiiler (Gottlob Schumann, Ottomar Oertel^ 
Hermann Deobel, Franz Uertel und Karf Knabe) foli^ende Biicher: L. Hahn, Geschichte 
Preussens; Coutelle, Pharus am Meere des Lebens; Haltaus, Geschichte des Kaisers Maxi- 
milian; Kniittell, die Dichtkunst und ihre Galtungen; Leiimann, Bornssia; Klencke, Alexan- 
der v/ Humboldt; Kugler, Geschichte Friedrich'8 des Grassen; Dietsch, Grundriss der 
allgemeinen Geschichte; Berg, die Hohenzollern. 

Am 24. Januar 1856 fand die Feier des sogenanaten Mc/ier/est«s statt Nach einem ein- 
leitenden Gesange trog znvorderst der Tertianer Kuno Kell das Gedicht von E. Staber 
Borossia^^ vor, danu folgten deotsche Gedichte von den Secondauem Gustav Richter 
(konig Sebastian) , Paul Westphal (Preussens Fursten) , Heinrich Merzvn (Gustav Adolf 
bei Liitzen), Hermann Zech (Johana Parricida) nnd den Primanern Hngo Prast (die 
Louisenruhe), Adolf Thranhart (Ode an Mozart), Wilhelm Plottner (Margarethe von 
Thurino-en), Karl Baxmann (die Wallfahrt), Moritz MiiUer (dio Gebort des Herm), Robert 
BieUtz°(das Gesicht), eine lateinische Rede vom Primaner Walther Biichtemann (Qnae 
solatia nobis historia praebeat temporum iniqnitate afflictis) und eine deutsche vom Primaner 
Albert KnauiF (iiber den Charakter dcr Electra bci SophocIesV Hierauf sprach der Director 
einige Worte znr Erinnernng an den ansgezeichneten P&oagogen des 16. Jahrhnnderts 
Yalentin Friedland, gen. Trotzendorf (gestorben den 25. April 1556) und vertheilte an 
mehrere durch Betragen, Fleiss nnd Fortschritte ausffezeichnete Schiiler, nsimlich an die 7 
Primaner Karl Bosse, Albert Knau£f, Gustav und Walther Buchtemann, Ludwig Horich, 
Hogo Prast und Bruno Kloss, an die 6 Secundaner Hermann Kleine, Gustav Richter, Emil 
Znnderer, Ottomar Oertel, Arthor von Kropflf, Hermann Lanprecht, an die 5 Tertianer 
Heimann Kora, Otto Albreclit, Arthur Jacobt, Wilhelm Ramdohr, Adolf Tiersch, an die 
4 Quartaner Johannes Thomae, Karl Hacbtmann, Karl Knabe, Aognst Seyffarth, und die 
4 Quintaner Jnlius Horich, Max Harniscb, Gnstav Hartmann ond Wilhelm Pinder folgende 
Biicher : Viehoff, Schiller'8 Gcdichte erlantert; Schomann, griechische Akerthiimer; Momuisen, 
romische Geschichte; 0. L. B. Wolff, Haosschatz deotscher Prosa; Torquato Tasso^a 
befreites Jerusalem fibersctzt 'von Dnttcnhofer; bistoire ancienne par Beauvais; Seyffert, 
Uebnngsbnch tum Uebersetzen in das Lateinhche rdr Seconda; Schodler, Buch der Natur; 



XIII 



CiG. disp. Tosc. ed. Tiscber; Cic. or. pro SnQ., Arch. etc. ed* Halm; Piitz, Lehrbach 
der vergleichenden Erdbeschreibon?; G. Cartius, griech. Gninih.; Hom. Odyssee, erklart 
von Fsisi: Henning;, Ehrentempel dentscher Schriftsteller a) Prosa, b) Poeste; v. Schabert, 
Spiegel der Natar; Morgenstem, erbabene Stelien and Lebensregeln; Xenopb. Anab. ed. 
Kriiger; Stoll, Ilandbach der Mythologie; Hog^, Satzlehre der lateiniscbeu Sprache; 
Gniige, die Gesetze der franzosischen hpracbe; Jul. Cas. de b. g. ed. Kraner; Hahn, 
Leitfaden der preoss. Geschicfate; Steinhaus, Lebrbuch der Geographie; L. Thomas, dus 
Boch wonderbarer Erfindungen. — Am Abende dieses Tages hatten die Schiiler der beiden 
obem Klassen noch ein Tanzvergnligen im Borsensaale. 

Den 21. Februar fand onter Yorsitz des Herrn Geheimerath and Domdechant vou 
Krosiffk, als Kliniglichen Commissarius , die miiudliche Priifung der 7 Abiturienteu 
Moritz Miiller, Gnstav Blichtemann, Robert Bielitz, Hugo Prast, Ludwig 
Horich, Wilhelm Rinne, Karl Baxmann statt. Sie wnrdeu sammtlich riir reif zu 
den Universitiitsstudien befunden. 

Vermchnuig des Lehrapparats. 

A. Gymnasialbibliothek. 
I. Voa dem Kunif^Iichen HohenMinisterium der geistlichea, (Jnter- 
richts- und Medicinai - Angelegenheiten wurden der Bibliothek folgende 
Werke geschenkt: 

1) Unter dem 23. Junl 1855: Crelle's Joaraal nir Mathematik, Bd. 49. 

2) Unter dem 28. Juni: Firmenich, Germaniens Velkerstimmen, Lief. 19. 

3) Unter dem 14. November: Crelle*s Journal n. s. w., Bd. 50. 

4) Unter dem 22. November: Lnther'8 Bibelubersetzang^ kritisch bearbeitet von 
Biudseil and Niemeyer, Bd. 6 und 7. 

5) Unter dem 23. December: von dem Corp. script. hist. Byz.: Niceph. Gregor.. 
ed. I. Bekker, Vol. IH. 

H. Von demHerrn Dr. A. VViegand, Director der Lebens- u. s. w. Versicherungs- 

fesellscbaft Iduna in Halle seine Schrift: Wie ist der mathematische Unterricht auf 
lealschulen fruchtbar zn machenl Halle 1855. 

An Programmen und Lectioosverzeichnissen der Universitaten erhielt die Bibliothek 
die gewobnliche Anzahl. 

B. Die Lese- nnd Hulfsbibliothek der Schuler 
erhielt: 

1) Von dem Stnd. phil. Herrn Adolf Kiessling in Boan: a) Goetbe, Hermann 
nnd Dorothea. b) Wohler, Grandriss der nnorganischen Chemie. 

2) Von demStad. inr. Herrn Gustav Peter in Leipzig: a) Scbilling, gemeinniitziges 
Handbuch der Botanik. b) Fr. Lange, Geschichten aas dem Herodot. 

3) Von dem Stnd. inr. ilerrn Jnlias Jahr in Halle: C. Snetonii Tranqailli op. ed. 
Baamgarten-Crusins Vol. 1 — HI. 

4) Von den Primanern H. Prast nad A. Thranhart: a) Xenoph. bist. gr. ed. 
Schneider. b) Scribe, le verre d'eaa. 

5) Von dem Stad. iar. Herrn Oskar von Seydewitz in Berlin: a) Friedr. Bacb- 
holz, Geschicbte Napoleon's. b) W. 0. von Horo, (B^esammeke Erziihlnngeo, Bd. 1—7. 

6) Von dem Stud. inr. Herrn A. Harseim in Halle: a) A. Dnmas. histoire de 
Napol^n. b) C. Hirzel, franz. Gramm. c) E. H. Schmidt, Gmndriss der Weltgescbicbte. 
d) Soph. Oed. Tyr. ed. Schoeidewin. e) Cic. or. pro Mur. ed. Moebius. 

7) Von dem Stad. ivr. Herrn Oskar Breslau in Halle: a) Meyer, rumische Alter- 
th&mer. b) Harntsch, das preussische Sachsenland. c) Cic. disp. Tusc ed. Billerbeck. 

8) Von dem Stnd. inr. Richard Fortsch in Halle: 1) Robertson, Gescbichte Karl V., 
3 Bande. 2) Beanvais, franziisische Grammatik. 



XIV 



9) Von dem SecuBdaner Wilheim Schrader aus LippsUidt (jetzt Aliimaos in Schol- 
pforta): Oersted, der Geist in der Nator. 

C. Der physikalische Apparat 
erfahr in diesem Jahre keioe Bereicherang; 



Lehrer und Schuler. 

Im Lehrercollegiom fand keine YerftnderQng statt. Die Namen der einieiaen 
Lebrer sind in der Tabelle S. vi angegeben. 

Von den Schiilern bestanden die MatnritatsprUfang : 

A. Za Ostem 1855: 

1) Friedrich Wilhelm Landmann, geboren za Hoheomolsea, Soha de$ dortigeu 
Stellmachermeisters Herm Landmann, 2IV4 Jahr alt. Er war 8 Jahre Schiilcr des Dom- 
gymnasiums ond giog nach Leipzig, um Theologie za stadiren. 

2) Adolf Gottiieb Kiessling, geboren za Culm a. W., Sohn des verstorbenen 
Pastors Herrn Kiessling in Prittitz. Er war 4 Jahre anser Schiiler ond giog nach Boon, 
om Philologie zu stadiren. 

8) Jolius Friedrich Paol Jahr, geboren io Naumbnrg, Sohn des Kgl. Saperi tendenten 
Herrn Lic. Jahr, 18^2 Jsihr alt. Er war 8 Jahre aaf der Schole and ging nach Halie, 
um Jora za studiren. 

4) Carl Otto Taubert, geboren in Naumbarg, Sohn des Barbiers Herrn Taobert, 
217*^ ^^^^ ^i^* E!r war 10 Jahre unser Schiiler und ging nach Halle, um sich dem 
Sprachstodium und der Mosik zu widmen. 

5) Gnstav Peter, geboren in Naumburff, Sohn des Herm Rendanten Peter, 20^4 
Jahr alt. Er gehorte 9 Jahre unserer Schale an ond ging nach Lripzig, um Jura zu 
stodireo. / 

B. Za Michaelis: 

6) Heinrich Adolf Oskar Breslao, ffeboren zo Koniffshiitte in Oberschlesien, Sohn 
des TerstorbeDen Oberbaninspectors Herm fireslao, 18^2 Jabr alt. £r war 9 Jahre onser 
Schiiler nod ging nach Halle, um Jura zu studiren. 

7) Karl Aogost Adotf Harseiii, geboren zu Leatenthal bei Wetmar, Sohn des 
daselbst verstorbenen Predigers Herm Harseim, 18^2 Jahr alt. £r war 87^ Jahr auf 
naserer Schole ond gtng nach Halle, um sich der RechtswisBenschaft zn whnen. ' 

8) Oskar Maximilian Cort TonSeydewits, geboren lo Strabund, Sohn desKonigtt 
RegtemngBprSsideoten a. D. Hemi von Seydewits aaf Roitzsch bei Bitterfeld , 19 Jahre 
alt Er ging nach Berlin, om Jnra 10 slndiren. 

9) Rndolf K ii n s 1 1 e r , geboren zn Naiunborg, Sohn des Lebrers an der Dom-Madchen- 
schale Herm Kiinstler, 18 Jahre alt. Er besuchte 87« Jahr lang dos Oomgymnasium und 
ging nacb Halle, nm Theologie nnd Philologie zn stodiren. 

10) Karl Wilhelm Richard Fortsch, geboren zo Naumborg, Sobn des Verfassers 
dieser Schnlnachricbten, 18 Jabre alt. Er gebtirte 8 Jahre dem Domgjnmasiom an nnd ging 
nach Haile, um Jora zo stodireo. 

Aosser diesen 10 ScbUlera giogpen im Scbaljahre von Ostern 1855 bis jetzt ab : 

1) aos Prima S: Egbert otackler aas Naomborg. — Richard Bielitz ebeoda- 
ber. — Hermaoo Bielinff aus Eckartsberffa. 

2) aos Secunda 9: Wilhelm Scbrader ans Lippstadt. — Kari Troitzscb aos 
ScbkSieo. — Emil Knaoff aos Berlio. — Heroiann Scbneemann ans Kaumbarg. 
^ Edoard Qoiiitzsch tbendaber. — Franz Krdpscb ebendaber. — Aogast Ram- 
dobr desgl. — Oskar Becker aos Scbinditi. *- Franz Hilffert aos Liitzen. — 



3) ans Tertia 9: Hemaoii Jacob aos Weiiteiifeb. — Richard Schroter aiis 
Schkeaditz. — Wilhelm Seyffarth aas Naaaibai^. — Berahard Starke ebendaher. 
— Richard von Bieren aos Halle. — Robert Meissner aas Osterfeld. — Ernst Wink* 
ler aos Teachem. — Kari ?oa Romer aos Janisroda. — Aibert Glaser aus Belzig. 

4) aos Qaarta 5: Adolf Becker aus Naambarg. — Albrecht von Bieren aus 
Halle. — Zacharias Gerlach aos XArhitti — Hermann Franke aos Naombarg. *- Otto 
Riihlmann ans Kirchscheidangen. 

.5) aos Qainta 1: Otto Knanff aos Berlin. (Nachtraglich vird hier auch noch 
der Qointaner Friedr. Hermann Knoblanch aos Langendorf, der im vorjahrigen Pro- 
gramm ansgelassen vorden ist, erwahnt) 

Von diesen zoletzt genaanten 27 Schttlem ffingen 9 ab, om sich auf andera offent- 
lichen oder Privat-Lehranstalten weiter auszabilaen, 5 om die militairische Laofbahn ein- 
zaschlagen, 1 am als Civtlsapemomerar zn arbeiten, 3 nm sich dem Seewesen zo widmen, 
5 om oie Oekonomie, S om die Handloofl;, 1 um aie Mosik zo erlernea. 

Im Ganzen verliessen also 37 Schiiler das Gymnasiam; aafgenommen worden 55« 
namlich in Prima 1, in Secanda 1, in Tertia 3, in Qaarta 5, in Qointa 45. 
Im Wintersemester 1855/56 waren: 
in Prima 25, 
in Seconda 35, 
in Tertia 38, 
in Qoarta 48, 
in Qointa 46, 
also in allen fiinf Klassen zasadimen 192 Schaler, nnd nnter ihnen 83 answSrtige ood 
109, weicbe entweder in Naamborg ffeboren sind oder doch gegenwartisr ihre Eltern oder 
Pflegeeltera hier haben. Sie waren folgendermassen dnrch die einzelnen Klasaen vertheilt:*) 

Prima. Secunda. 

Carl Bosse aut Apolda. Guaiav Rlchter au Maambarg, 

iMoriis M filler aus MaipDbiirg. Aftbur v. Krepri ebeodaaer. 

Gosiav lidcbtemann aus Herlin. Paul Wesipbal desgl. 

Robert Bleliis sus Naumburg. Gusiav Jungmelster 4esgl. 

Hogo Prast ebendaher. Frans Knoblaaeb desgl. 

Ludwlg Hdrich aus Taubardt. Rari £Isebner desgl. 

Wiihelm Rinne aus Laneba. Hermann Bascb ans Herlendorf. 

Karl Baxmann aus Kaomburg. Ernsi Sebulti ans Kaumborg. 

\\ ilbelm T e u c h e r t ebendaher. Emll Zunderer ebendaher. 

Ernst Tellemann deagl. Hermann Scheibe desgl. 

Adelf ThrAnhart desgl. Ricbard Jacobl aus Gros^lena. 

Waliher Bnchiemann aus Berlin. Vicior Zahn aau BtfrgsebeidiiNgen. 

Bruno Klo ss aus Naumburg. Kermann Orosse aus Hainclieii. 
Wilbelm PlOitner aus Kdnlgshwren bei BlMnberg. Hermaan Lanprecht aus Maumbarg. 

Albert Knau ff aus Rerlln. Heinricb Schulae ebendaber. 

Uermann KOsiler aus Obhaaaen bel Qnerlari. Hermann Zech desgL 

Voikmar UOIxer aus MdnchengoHsersiadi. Helnrich Merxyn desgL 

Osliar TAnschel aus Nauaiburg. Hermann Sehenk desgl. 

Alberi Bornkamro aus Bdcbel b«i Caileda. Hermann GrOssler desgL 

Georg Jacebl aus OrossJena« Johann Klessling aus Priuiia.. 

Oskar Meinhold aus Weisflenfels. Hermann Klelne aus Nissmita. 

Helnrich Hdbner ans Naumbarg. Oskar rdrtsch aus Nanaibttrg. 

Loiilob Scbumann aus GrAbilx. Cart Veil ans Auersibdt. 

Julius Schreyer aus Nainabttrg. August HAeker aaa Bekartsberga. 

Augtsi Glebeibaasen aus Vulksiadi. Gustav Haehtmann aus Nasmbnrg. 



"Hr betgeseiaie Ort bexekbnet den ^egenwdrtigen Wohnort der EHern oder PHi-geelfern , niehr 
"•irisort 



XVI 



Heinricb Franke aus WeiMenfeta. 

OttoiDMr Oertel aas Osterreld. 

HerniHnn Edler v. d. Pliinilx ans XeldecliutK. 

Gveiav v. Reckenthlen nue Naombar;. 

ivUue Madlcfce ebendaber. 

Attgust BcbneeniHnn desirl. 

Cnslav Idler v. d. Planlis aaa Neldachati. 

Gneinv Karbanm aue Nnumbarg. 

Hermann Deubel ebeadaher. 

Oue Haase aus Zelts. 

Tertia. 

Hermann Kern aaa Kckolatfiiti. 

Ollo A I b r e e h t nos Herrftnicosserstfldl. 

Huge Harniflch aua SchkOlen. 

WUbelm Hdrnlng nua Welssenrela. 

Arlhar Jacobi aus Grossjena. 

Karl Brandl nus Naumburg. 

Arthur BnsBe aun Apolda. 

Karl Conrady ana Naumburg. 

Olto Beinrlch ebendaher. 

Wllhelm Ramdohr deagl. 

Adoir Tlersch desgl. 

Reiuhold Teuchert desgl. 

h'arl Tag aua Zablgker. 

Wllhelm V. Raihenow ana Rhelasberg. 

Friedrlch »larke aus Naumburg. 

Otto Hern aus Ofienhausen. 

Kmil rarsler aus Nsumburg. 

Gollfrled Heirfer ebendaber. 

Tbeodor R o 1 1 e r auii Obhausen. 

Karl Jahr aus Naumbnrg. 

Martln Naumann aus Langendorr. 

Rlcbard Busch aus Aleriendorr. 

Rans V. Bodenhausen susBurgfcemnlta bei BlUerfeM. 

Julius V. Bodenhausen ebendaber. 

Fellx Rosenberger aus XOsen. 

Otlo HOIzer aus Burgholxhansen. 

Karl S fi II X n e r aus Naumburg. 

Frann 8 c h u 1 ss e ebendaher. 

Wllhelm rrledrlch desgl. 

Karl Bckhardi aua Rossbaeh de b. 

Maxlmlllan Reufer aus Naumburg. 

Marlln Lather ebendaher. 

Frans Hertel ans ROcfcen belLAtaen. 

Morlls HAuber aus Teuchem. 

Kano Kell ans Welssenrels. 

(Albert Olaser aus Belaig.) 

Cmll V. R a b e n a u aus Nanmbarg. 

Quarta. 

Johannea Tbomi aus Laucha. 
Franx Hauber aus Oslerreld. 
Clemens Basse ans Apolda. 
Olle Dremtra ans Allensteln. 
Friedrich Schalze aus Nanmburg. 
Albert 8chelle ebendaher. 
Oilo Kloss desgl. 
Ednard Klopfer ana Hohenleaben. 
Radoir Bauso ans Nanmbnrg. 
Karl Riehter ebendaber. 
Angast 8 • y ffa r t li deagL 



FrledriehPUtaker desgl. 

Karl II a c b t m a n n d«*SKl. 

Karl Burkhardt aus Weikelsdorr. 

Klchard Hilpert ans rrelburg. 

Hermann Thranharl aus Puobau. 

Karl Bornbak aus Nanmburg. 

Paul Pach ebendaher. 

Kari Gleudenberg desgl. 

Kart Lau.irecht desgl. 

Johnnn Retcherl desgl. 

Karl Gerlach aus Zbrblta. 

Adoir Heyne aus .Naunburg. 

Clasfav sanger ebendaber. 

Emst Aibanus desgl. 

Hermann Stocfcmann desgL 

Maximillan O r s s I e r desgL 

Gusiav Lebmann desgL 

Karl Knabe aus Kbsen. 

Jullua Kunae aus schellslta. 

Ernst Gaierbockaua Naumburg. 

Rlcbard Oroplus ebendaber. 

Alexander v. Sobbe desgL 

Paul Lleskan desgl. 

Edunrd RObrlg aus Weikelsdorr. 

Friedrlch Traixsch aus Gickan. 

Jullus Deubel aus Naumburg. 

Kari Schmldl aus Rossleben. 

Ollo Schelbe aus Naumburg. 

Hugo Schmidt aiis Tbassdorf. 

Otto Ulrlch aus KrawlnkeL 

Hermaan WOIkl aus Sopblenhof bei Allensti-la. 

Maz Bartb aus Untergrelslau 

Emll Wettengel aus Naumburg. 

Relnhold Bergmann aus Punkwltn. 

Olio Hotlin aus LOtxon. 

Arihur schulxe aus Naumbnrg. 

Maz Blellta obendaher. 

Quinta. 

Aogost Bckhardt aua Roasbaeh. 
Maz Harnlsch ans SchkOlen. 
Jullos HOrich aus Tauhardt. 
Gnsiav Hartmann ans Naombttrg. 
Theodor Vogt ebendaher. 
Rlchard Silber desgl. 
Rlehard Slebellst desgL 
Oskar Starklop aus KOsen. 
Wllhelm Plnder ans Naumbarg. 
Karl Zeltschel ebendaher, 
Karl Zschernlta desgL 
Ernst KOhlmann desgl. 
Rebert Rleta desgL 
Rndoir Greihe desgL 
Moritx Krebel desgL 
Hermann Harlang daagL 
Adoir Scbmldt desgU 
Frledrlcb Nletxsche desgL 
Gnstav Krug desgL 
Ernst SohrOter aus Schkeadila. 
Jalius Knmmer aus Zlegelreda. 
Kari Hammer aus NOda. 
Helnrieh Gdhno aoa Nauaibiirg. 
Laaa Oaralei aoa rrledriohadarf. 



Bini 



RelanM Zleger mw Naiuibufg. 

Ermt S 1 e b e il e t ebeodaber. 

Erilei Gtendenberg d«egl. 

Ediisrd Kerit de«gi. 

flt» Kdpke deegl* 

Reliibold Tetcer de0gl« 

Karl J a e b I aue Grosejena. 

Bodo V. Bodenbattsen aue Burgkeoinlti. 

Hlcbard relsx aus Naumburg. 

Edoard Becker aus Mdblhanaen. 

Boberi Friedrlch aus QuerAirt. 



OUe l».ebeibe aua Naunbarg. 
Jnllua karbauB ebendaber. 
Karl Eiseniicbinldt aus Freiburg, 
Georg Blecbnef aus Biaomburg. 
Hvgo r, Rabenau ebeadaber* 
Albert Telebgviibar deag 
Bruno v. Treuenfeld desgl, 
Kari Grunewald desgl. 
Albin Ebrbardt aus Burkersroda. 
Hermauii Geilert aus Welssenfels. 
Albeff Ger/aeb aus Bbrbils. 



Stipendien und andere^ Unterslutzungen der Schuler. 

I. und n.) Das erste und zweite LatherglipeBdiam hatteo im Schaljahre 
von Ostern 1855 bis Ostem 1856: a) der Secundaner Gustav Richter ans Naumoorg, 
b^ der jeinge Stod. inris ifi Ualle Oslur Breslao ebendaher. III.) Das dritte Ln- 
tnerstipendium: der Stid. iun Guslav Peter aus Naumbnrg. IV. nnd Y.) Die 
Niedner'schen Freitische: a) der Primaner Karl Baxmann aus Naumbnrg, b) der Secnn- 
daner Franz Knoblauch aus Langendorf. VI.) von Ampach'sche Stiftung: der 
Primaner (jetzt Stud. iur. in Hallej Richard Fortsch ans Naumburff und nach dessenAb- 
gange der Primaner Bruno Kloss aus Freiburff. VII. VIII. und lA.) Alumneum. Die 
erste Koststelle hatte der Primaner (jetzt Stud. iuris) Adolf Harseim aos Naumburg nnd 
nach dessen Ab^ange der Secundaner Gustav v. Rockenthien aus Nauiiiburg; die zweite 
der Primaner (jetzt Stud. tbeol. et phil.) Rudolf Kunstler ebendaher nnu nach dessen 
Abgange der Primaner Wilhelm Flbitner ans Kbnigshofen; die dritte der Secundaner Arthnr 
V. Kropffaus Nauniburg. X.) Die Zinsen des von Werthern^schen Legats erhieltam 
18. April 1855 der Prinianer Bruno KIoss aus Freiburg. XI.) Die Zinsen des von Le u tsch' 
ischen Legats erbielt zu Michaelis 1855 der Abiturient Rudoir Kiiusder aus Naumburg. 
XII.) Die Zinsen des Staps'ischen Legats erbielt zu Michaelis 1655 der Secnndaner 
Hermann Buscb aus Merteudorf. XIII.) Die Choral istenstellen bei den Horen 
hatten zuletzt: 1) der Primaner und Cborprafect Lndwig Horich aus Tauhardt, 2) der Pri- 
mnera Karl Baxmann aus Nanmburg, 3) der Primaner Wilhelm Plottner ans Konigshofen, 
4) der Primaner Oskar Tiinschel aus Naumburg, 5) dcr Primaner Gottlob Schumann ans 
Grobitz, 6) der Secundaner Heinrich Merzyn aus Naumburg. XIV) Schulgelds- 
Freistellen hatten im Wintersemester (ausser den Suhnen hiesiger dffentlicher Lehrer) 
a) ganze I) der Secundaner Gustav Richter [und 2) — ausuahinsweise — der Secundaner 
Gustav V. Rockenthien], 2) halbe: I) der Primaner Moritz Miiller aus Naumburg, 
2) der Primaner Oskar Tiinschel, 3) der Primaner Albert Bornkamm aus B&chei, 4) der 
Primaner Heinrich Hiibner aus Naumburg, 5) der Secundaner Hermann Zech ebendaher, 
6) der Secundaner Hermann Grbssler ebendaher, 7) der Secundaner Hermann Schenk eben- 
daher, 6) der Secundaner Julius Madicke ebendaher, 9) der Secnndaner August Schneemann 
ebendaher, 10) der Secundaner Hermann Deubel ebendaher, II) der Tertianer Karl Tag 
aut» Zbbigker, 12) der Tertianer Martin Luther aus Naumburg, 13) der Quartaner Maxi- 
milian Grbssler ebendaher, 14) der Quartaner Friedrich Scbulze ebendaher. XV.) In 
der Speiseanstalt wnrden wbchentlich 15 Schiiler und zwar 2 dreimal, 5 zweimal, 8 ein- 
mal gratis gespeist. Mbchten sich doch die Einkiinfte dieser wohltbsitigen Anstalt bald 
wieder mehren! 



IHe dffentliche Prufung 

beginnt Montag, den 10. Marz, ond endet Dounerstag, den 13. Marz. 

Am Motttj^e nnd Dinstage soUen Vormittags von — 1 (Jhr die drei nnteren Klaaseii 

6 



p 






xnii 



(Tertia, Qaarta uDd Qaiota) gepriift werdea, Mittwocbs aber Yormittag voa 9—12 Uhr 
aod Donnerstag ia denselben Standen die beiden oberen Klassen (Prima aad Secooda). 
Za dieser Priifoag beehren wir ans das HochwUrdige Domcapital, den 
Wohlloblichen Magiatrat, alle Gonner aad Freande anserer Anstalt and inabeson* 
dere die Yater uod Aogehorigen nneerer SchQler ganz ei^ebenst einzaladea: 



Der neue Lehrcursus 

nimmt Donnerstag. den 27. Marz, aeinen Anfaog; nod ich ersuche diejenigen, welche 
ihre Sohne oder Pflegebefohlenen uoserer Anstalt anvertraoen wollen, mir dieselben zor 
Prilfang aud lascriptioo den 14. oder 26. Mairz, Vormittags von 9 — 12 Uhr, zazofdhrea. 
Naamborg, den 25. Februar 1856. 

Director des Domgymnasiums. 



Htamped below. ^''^ ^^^ ^^' "^^ 

time. ^ ''^y°°'» *b« «peoifled 

Please rehirn prompUy. 



DtJ£H4r3i'3a 



/i? 



'^ 




f 



U 2S.1i 

(S«rvlO CommvnL Vtrg. 



A«n. tlt». I 

Q0ita7410 




085 231