Silviae vel potius Aetheriae peregrinatio ad loca sancta

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http : //books . qooqle . com/|

^sra?.^''

1

? 7 ^

Sammlung vulgarlateinischer Texte

herausgegeben von W. Heraeus und H. Morf

^^^=^^^^^^^^^=. 1. Heft - -1

Silviae vel potius Aetheriae

peregrinatio

ad loca sancta

herausgegeben

W. Heraeus

Heidelberg 1908
ri Winter's Unfversitatsbuchhandiui

AUe Rechte, besonders das Recht der t^rsetzung in fremde Sprachen,

werden yorbehalten.

'Ff fS"

• • •

* • • • •

« •

' i-^.

Einleitung.

Die sogenannte 'Peregrinatio Silviae ad loca sancta' ist die alteste
Beschreibung einer Pilgerfahrt ins heilige Land aus dem letzten
Viertel des 4. Jahrhunderts, gleich bedeutsam fur den Theologen
und Historiker durch ihren mannigfachen Inhalt, wie fiir die ia-
teinische und romanische Sprachforschung durch den stark vul-
garen Charakter ihrer Sprache. Sie wurde von Gamurrini in
einer Handschrift in Arezzo entdeckt und 1887 zum ersten
Male unter obigem Titel herausgegeben. Die Handschrift (in lango-
bardischer Schrift, Probe bei G.) entstammt jedoch dem Kloster
Monte Cassino, wo sie auf Anordnung des Abtes Desiderius (als
Papst Viktor III., 1086—1087) angefertigt wurde. Leider fehlen
auBer dem Titel der Schrift und dem Namen der Verfasserin
Anfang und Ende und in der Mitte je ein Blatt. Doch wird der
Verlust des Anfangs wenigstens einigermaBen ersetzt durch die
zum Teil wortliche Benutzung eben jener Handschrift in einer
11371 geschriebenen Kompilation des Bibliothekars desselben Klo-
sters, Petrus Diaconus, *de locis sanctis', die in den meisten
Ausgaben der Per. S. mitabgedruckt ist, am besten bei Geyer
(s. u.). Leider ist auch diese Handschrift unvollst^ndig; sie
bricht etwa da ab, wo die von Arezzo jetzt anfangt. Der er-
haltene Inhalt der Per. S. gliedert sich in zwei Teile:

A. Beschreibung der von Jerusalem aus unternommenen Reisen :

1) c. 1 — 9: Besteigung des Sinai. Riickkehr durch das
Land Gosen.

2) c. 10 — 12: Besteigung des Berges Nebo (Nabau).

3) c. 13 — 16: Besuch der Heimat Hiobs in Batanaea.

4) c. 17 — 23: Reise iiber Antiochia und Edessa nach
Charrae in Mesopotamien. Riickkehr iiber Tarsus,
Seleukia und Chalkedon nach Konstantinopel.

B. c. 24 — SchluB: Schilderung der Gottesdienste in Jerusalem.

1 Der Druckfehler 1037 in der Vorrede Gamurrinis p. XXXVIII
wird immer noch vielfach nachgeschrieben und dadurch das Zeit-
verhaltnis der beiden Handschriften zueinander auf den Kopf ge-
stellt. Guibaldus, dem die Schrift gewidmet ist, wurde 1137
vom Kaiser Lothar zum Abt von Monte Cassino bestellt und
amtierte zwei Monate.

>^--N

— IV —

Der verlorene Anfang enthielt mindestens : die Reise vom
Ausgangspunkt tlber Konstantinopel nach Jerusalem, Beschreibung
vou Jerusalem und seiner Umgebung, von PalS^tina und Galilaa^
von Agypten und der Thebais. Das Ganze hat die Verfasserin
laut c. 23 a. E. auf der Heimkehr von ihrer Pilgerfahrt von
Konstantinopel aus an die Nonnen ihres heimatlichen Klosters in
Form eines Briefes geschrieben. Die Abfassungszeit fallt nach
Gamurrinis scharfsinniger Kombination zwischen 381 und 388.
Nach demselben betrachtete man als Heimat der Verfasserin bis
vor kurzem allgemein Stldgallien, auf das einige Stellen in der
Schrift hinzuweisen schienen^ wonach man denn auch Spuren
gallischen Lateins darin zu finden glaubte. Dagegen stieB seine
Identifikation der Verfasseriumit der Schwester des als Minister
des Arkadius bekannten Aquitaniers Rufinus, der frommen Jungfrau
Silvia, von Anfang an auf Widerspruch, dessen Berechtigung
neuerliche Entdeckungen bewiesen haben. Vor kurzem ist es
namlich dem Benediktiner Ferotin gelungen, Etheria (Aetheria)
als ihren Namen festzustellen auf Grund einer Selbstbiographie
des spanischen Einsiedlers Valerius, der ca. 650 im Gebiet von
Bergidum in Galizien zwischen Astorga und dem Atlantischen
Ozean hauste und in einem Brief an die Klosterbrtider seiner
Nachbarschaft (abgedruckt bei Migne, Patrol. Lat. LXXXVII, 439 ff.,
auch im Archiv f. lat. Lex. XV, 240 ff. nach drei Abschriften)
diesen die 'sanctimonialis' Etheria^ als Musterbild vor Augen hait,
die in den Anfangen des Christentums in Spanien eine weite,
beschwerliche Pilgerreise *extremo occidui maris Oceani litore
exorta' durch die ganze Welt gemacht habe. Die auffallende,
z. T. wortliche Ubereinstinunung seiner Angaben uber jene Pilger-
fahrt mit dem Text unsrer Peregrinatio, bzw. des Petrus Diaconus,
stellen die Identitat aufier Zweifel. Gleichzeitig ermittelte der
Benediktiner Lambert auch den Stand der Verf. als Abtissin durch
die Entdeckung des Titels 'Itinerarium Egeriae ahbatissae* in einem
im 13. Jahrhundert verfafiten Handschriftenkatalog von Saint-
Martial de Limoges. Andrerseits wird nunmehr Nordwest-Spanien
wenigstens als das Land, in dem ihr Kloster lag, hSchst wahr-
scheinlich. Denn ihr Geburtsland kSnnte trotzdem Gallien (s. o.)
sein, wo gerade der Name Aetheria (und -us) heimisch ist. Frei-
lich reicht ihre Sprache zur Beantwortung dieser Frage auch
jetzt noch nicht aus, denn die von Anglade neuerdings angestellte
Nachprufung am Romanischen ist, wie alle ahnlichen Unter-
suchungen, negativ verlaufen und hat bei geringen Spuren mCglicher

1 Auf diesen Namen spielt V. in einer Stelle des Briefes mit
den Worten *ut etherea hereditaret regna* (Aroh. f. 1. L. XV, 244, 11)
offenbar an, daher die Varianten Echeria und Egeria wohl auf
Verderbnis beruhen.

— V —

Gallizismen, aber auch andrerseits Hispanismen nur den gemein-
vulg&ren Charakter ihrer Sprache herausgestellt^ der sich be-
sonders im Zerfall der Flexion, im Wortschatz und in der Wort-
bildung auBert Ob freilich alle Barbarismen und Inkonsequenzen
der Orthographie auf ihre Rechnung kommen, kann bei dem nicht
sehr hohen Alter der Handschrift von Arezzo zweifelhaft sein.
Doch schien es ftir die vorliegende Ausgabe zweckmaBig,
den Text m5glichst getreu nach der Handschrift (A) zu geben,
und zwar auf Grund von Geyers eigenhandiger Vergleichung, die
uns dank seiner Zuvorkommenheit zur Yerfugung stand. Ober
die wichtigsten der ndtig erschienenen Anderungen, die grdBten-
teils von Gamurrini, Geyer und Cholodniak herrtihren (eigene
Konjekturen des Herausgebers sind mit Sternchen bezeichnet),
gibt teils der kritische Apparat Auskunft, teils die Anwendung von
Kursive fiir das in der Handschrift fehlende, sowie von eckigen
Klammern fur das in der Handschrift irrig zugesetzte. Heillos
verdorbene Stellen sind im Text mit einem Kreuz versehen. Wegen
des Mangels einer einheitlichen Zitiermethode sind zur Erleich-
terung der Benutzung (aufier der bei Gamurrini noch fehlenden
Einteilung in Kap. und §§) am linken Rande die Seiten der ersten
Ausgabe von Gamurrini (Ga.) und die der Geyerschen (G.), am
rechten Rande in Kursive die der Handschrift selbst gegeben.

Offenbach a. M., im August 1908.

W. Heraens.

Ansgaben:

S. Hilarii tractatus de mysteriis et hymni et S. Silviae Aqui-
tanae peregrinatio ad loca sancta, ed. J. Fr. Gamurrini.
Accedit Petri Diaconi liber de locis sanctis. Romae 1887
(mit lat. Kommentar, Karten und einer Handschriftenprobe).
Die 2. verb. Aufl. erschien in den *Studi e documenti IX*,
Romae 1888.

Peregrinatio ad loca sancta saec. IV exeuntis, edita, rossice versa,
notis illustrata ab J. Pomialowsky, Petroburgii 1889 (mit
krit. Beitragen von Cholodniak, der die Handschr. neu ver-
glichen).

The pilgrimage of S. Silvia etc, translated with introduction and
notes by John H. Bernajd, London 1891.

Itinera Hierosolymitana saec. IV — VIII, rec. P. Geyer, Vindo-
bonae 1898 (= Corpus script. ecclesiast. lat., vol. XXXIX):
darin S. Silviae, quae fertur, peregrinatio ad loca sancta,
p. 35 — 101, Petri Diaconi liber de locis sanctis, p. 103 — 121.

S. Silviae peregrinatio ed. E. A. Bechtel, Chicago 1902 (in den
Studies in classical philology, vol. IV).

Abhandlnngen :

Zur Sprache und Textkritik:

Ed. Wolfflin, t)ber die Latinitat der Peregr. ad 1. s., im Arch.

f. lat. Lex. IV (1887), 259 ff. (vgl. ebd. 338. VI, 568).
P. Geyer, Krit. Bemerkungen zu S. Silviae Per., Augsburg 1890,

60 S. (Progr. Gymn. St. Anna). Derselbe im A. f. 1. L. IV,

611 ff.; VIII, 479 ff.; IX, 298 ff.; XV, 246 ff.; aufierdem in

den reichhaltigen Indices seiner Ausgabe.
E. A. Bechtel in seiner Ausgabe, S. 75 — 160.
Jos. Anglade, De latinitate libelli qui inscriptus est Peregr. ad l

s., Paris 1905, 136 S. (Thfese).
Einar Lofstedt, Beitrage zur Kenntnis der spateren Latinitat^

Upsala 1907; ders., .Spatlat. Studien, Upsala 1908 (an

verschiedenen Stelleri).
W. Heraeus, Zur sog. Peregr. Silviae, im A. f. 1. L. XV, 549 ff.

— VII —

Zur Urheberfrage:

M. Ferotin, Le veritable auteur de la Peregrinatio S., la vierge
espagnole Bth^ria, Paris 1903 (= Revue des questions histori-
ques, Oktoberheft).

P. Geyer, Die wirkliche Verfasserin der Per. S., A, f. 1. L. XV, 233ff.

Zu den Realien:

F. Cabrol, fitude sur la Per. Silviae; les ^glises de J^rusalem,

la discipline et la liturgie au IV e si^cle, Paris 1896.

G. Kruger in den PreuBischen Jahrbtichern 66, 491 ff.

C. Weyman in der Ttibinger theologischen Quartalsschrift 70, 34 fL
Nachw€is der Bibelstellen in den Ausg., am vollstandigsten
bei Geyer.

-»oo4>*§^^f<^Ooo.-

r

l/^

SILVIAE VEL POTIUS AETHERIAE PEREGRINATIO

AD LOCA SANCTA.

[Multa desunt,]

^*- I. 1 ostendebantur iuxta scripturas. Interea ambu- si

lantes peruenimus ad quendam locum, ubi se[x] tamen
montes illi, inter quos ibamus, aperiebant et f aciebant uallem
infinitam ingens, planissima et ualde pulchram, et trans
uallem apparebat mons sanctus Dei Syna. Hic autem locus,
ubi se montes aperiebant, iunctus est cum eo loco, quo^
sunt memoriae concupiscentiae. 2- In eo ergo loco cum
uenitur, ut tamen commonuerunt deductores sancti illi, qui
nobiscum erant, dicentes: "Consuetudo est, ut fiat hic
oratiq ab his qui ueniunt, quando de eo loco primitus uidetur
mons Dei": sicut et nos fecimus. Habebat autem de eo
loco ad montem Dei forsitan quattuor milia totum per ualle
illa, quam dixi ingens.

II. !♦ Vallis autem ipsa ingens est ualde, iacens subter
latus montis Dei, quae habet forsitan, quantum potuimus

Ga. uidentes estimare aut ipsi dicebant, in longo milia passos
forsitan ^edecim, in lato autem quattuor milia esse appel-
labant. Ipsam ergo uallem nos trauersare habebamus, ut
possimus montem ingredi. 2» Haec est autem uallis ingens
et planissima, in qua filii Israhel commorati sunt his diebus,
quod' sanctus Moyses ascendit in montem Domini et fuit
ibi quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Haec est
autem uallis, in qua factus est rntulus, qui locus usque in
hodie ostenditur; nam lapis grandis ibi fixus stat in ipso

G. loco. Haec ergo uallis ipsa est, in cuius capite ille locus
est, ubi sanctus Moyses cum pasceret pecora soceri sui,
iterum locutus est ei Deus de rubo in igne. 3* Et quoniam
nobis ita erat iter, ut prius montem Dei ascenderemus,
qui hinc paret, quia unde ueniebamus melior ascensus erat,
et illinc* denuo ad illud caput uallis descenderemus, id

\ /.^

* qui A, — ^ illuc A,
SammluDg yulg&rlat. Texte. 1.

Irt «"

— 2 —

est ubi rabus erat, quia melior descensus montis Dei erat
inde: itaque ergo hoc placuit, ut uisis omnibus, quae
desiderabamus, descendentes a moate Dei, ubi est rubus
ueniremus, et inde totum per mediam uallem ipsam, qua
iacet.in longo, rediremus ad iter cum hominibus Dei^ qui
nobis singula loca, quae scripta sunt, per ipsam uallem
Ostendebant, sicut et factum est. 4» Nobis ergo euntibus ab
eo loco, ubi uenientes a Faran feceramus orationem, iter.
sic fuit, ut per medium transuersaremus caput ipsius uallis '
et sic plecaremus nos ad montem Dei. 5* Mons autem
ipse per giro quidem unus esse uidetur; intus autem, quod
ingrederis, plures sunt, sed totum mons Dei appellatur,

37 Ga. specialis autem ille, in cuius summitate est hic locus, ubi '
descendit maiestas Dei, * sicut scriptum est, in medio illo-
ram I omnium est, 6* Et cum hi omjiesi qui per girum si
sunt, tam excelsi sint^ quam nunquam me puto uidisse„
tamen ipse ille medianus, in quo descendit maiestas Dei,
tanto altior est omnibus illis, ut cum subissemus in illo,
prorsus toti illi montes, quos excelsos uideramus, ita infra
nos essent ac si coUiculi permodici essent. 7* Illud sane
satis admirabile est et sine Dei gratia puto illud non esse^
ut cum omnibus altior sit ille medianus, qui specialis
Syna dicitur, id est in quo descendit maiestas Domini,
tamen uideri non possit, ni^i ad propriam radiceJm illius
ueneris, ante tamen quam eum subeas; nam posteaquam
completo desiderio descenderis inde, et de contra illum
uides, quod, antequam subeas, facere non potest. Hoc

89 G. autem, antequam peraeniremus ad montem Dei, iam referen-
tibus fratribus cognoueram, et postquam ibi perueni, ita
esse manifeste cognoui.

III. !♦ Nos ergo sabbato sera ingressi sumus montem,
et peraenientes ad monasteria quedam susceperunt nos ibi
salis humane monachi, qui ibi commoral)antur, praebentes
nobis omnem humanitatem; nam et ecclesia ibi est cum
«8 Ga. presbytero. Ibi ergo mansimus in ea nocfce, et inde ma-
turius die dominica cum ipso presbytero et monachis,
qui ibi comtnorabantur, cepimus ascendere montes singulos.
Qui montes cum infinito labore ascenduntur, quoniam non
eos subis lente et lente per giram, ut dicimus in cocleas>

^ sunt A,

— 3 —

sed totum ad directum subis ac si per parietem et ad \

directum descendi necesse est singulos ipsos montes, donec

peruenias ad radicem propriam illius mediani, qui^ est

specialis Syna. 2» Hac sic ergo iubente Christo Deo nostro

adiuta orationibus sanctorum, qui comitabantur, et sic cum

grandi labore, quia pedibus me ascendere necesse erat,

quia prorsus nec in sella ascendi poterat, tamen ipse

labor non sentiebatur (ex ea parte autem non sentiebatur

labor, quia desiderium, quod habebam, iubente Deo uide^

bam compleri): hora ergo quarta peruenimus in summi-

tatem illam montis Dei sancti Syna, ubi data est lex, in

eo id est loco, ubi descendit maiestas Domini in ea die,

qua mons fumigabat. 3^ In eo ergo loco est nunc ec-

clesia non grandis, quoniam et ipse locus, id est summitas

montis, non satis grandis est; quae tamen aecclesia habet

de se gratiam grandem. 4» Cum ergo iubente Deo persub-

issemus in ipsa summitate et peruenissemus ad hostium

ipsius ecclesiae, ecoe et occurrit presbyter ueniens | de ss ".

monasterio suo, qui ipsi ecclesie deputabatur, senex integer "'.(^ k ^^

G. et monachus a prima uita et, ut hic dicunt, ascitis et '
(quid plura?) qualis dignus est esse in eo loco. Occur-
rerxmt etiam et alii presbyteri, nec non etiam et omnes
nKHiachi, qui ibi conmiorabantur iuxta montem illum, id
est qui tamen aut eltate aut inbeccillitaite non fuerunt
impediti. 5* Verum autem in ipsa summitate montis illius
mediani nullus commanet; nichil enim est ibi aJiud nisi

Ga. sola ecclesii et spelunca, ubi fuit sanctus Moyses. 6* Lecta
ergo ipso loco omni[a] de libro Moysi et facta oblatione
ordine suo, hac sic communicantibus nobis, iam ut exire-
.mus de aecclesia, dederunt nobis presbyteri loci ipsius
eulogias, id est de pomis, quae in ipso monte nascuntur.
' Naan cum ipse mons sanctus Syna totus petrinus sit, ita
ut nec fruticem habeat, tamen deorstun prope radicem
montium ipsoru;m, id est seu circa_ illius qui medianus ■
est seu circa illorum qui per giro sunt, modica terrola*
est; statim sancti monachi pro diligentia sua arbusculas'
ponunt et pomariola instituunt uel arationes*, et iuxta
sibi tnonasteria, quasi ex ipsius montis terra aliquos fructus
capiant, quos tamen manibus suis elaborasse uideantur.

^ que -4. — * nerrola A. — ^ orationes A.

1*

it

— 4 —

7« Hac sic ergo posteaquam comimuaicatieramus et dederaat
nobis eulogias sancti illi et egressi sumus foras hostium
ecclesiae, tunc cepi eos rogare, ut ostenderent nobis singula
loca. Tunc statim illi sancti dignati sunt singula ostendere.
Nam ostenderunt nobis speluncam illam, ubi fuit sanctus
Moyses, cum iterato ascendisset in montem Dei, ut acciperet
denuo tabulas, posteaquam priores illas fregerat peccante
populo, et cetera loca, quaecumque desiderabamus uel quae
ipsi melius nouerant, dignati sunt ostendere nobis. 8* II-
lud autem uos uolo scire, dominae uenerabiles sorores,
quia de eo loco ubi stabamus, id est in giro parietes

41 G. ecclesiae, id est de summitate montis ipsius mediani, ita
infra nos uidebantur esse illi montes, quos primitus uix
ascenderamus, iuxta istum medianum, in quo stabamus,
ac si essent illi colliculi, cum tamen ita infiniti essent,
ut non me putarem aliquando altiores uidisse, nisi quod
hic medianus eos nimium praecedebat. Egyptum autem
et Palestinam et mare rubrum et mare illut Parthenicum,
quod mittit Alexandriam, nec non et fines Saracenorum

40 Ga. infinitos ita subter nos inde uidebamus, ut credi uix possit ;
quae tamen singula nobis illi sancti demonstrabant.

IV. !♦ Completo ergo omni desiderio, quo. festinaue-
ramus | ascendere, cepimus iam et descendere ab ipsa sum- S4
mitate montis Dei, in qua ascenderanxus, in alio monte, qui
ei periunctus est, qui locus appellatur in Choreb; ibi enim
est ecclesia. 2* Nam hic est locus Choreb, ubi fuit sanc-
tus Helias propheta, qua fugit a facie Achab regis, ubi
ei locutus est Deus dicens: "Quid tu hic Helias?", sicut
scriptum est in libris regnorum. Nam et spelunca, ubi
latuit sanctus Helias, in hodie ibi ostenditur ante hostium
ecclesiae, que ibi est; ostenditur etiam ibi altarium lapi-
deum, quem posuit ipse sanctus Helias ad offerendum
Deo, sicut et illi sancti singula nobis ostendere digna^
bantur. 3« Fecimus ergo et ibi oblationem et orationem
Jmpensissimam, et lectus est ipse locus de libro regnorum:

«^ id enim nobis uel maxime f ea desideraueram semper,

f ut, ubicumque uenissemus, feemper ipse locus de libro
legeretur. 4* Facta ergo et ibi oblatione accessimus denuo
ad alium locum non longe inde ostendentibus presbyteris
uel monachis, id est ad eum locum, ubi steterat sanctus
Aaron cum septuaginta senioribus, cum sanctus Moyses

i

— 5 —

acciperet a Domino legem axi filios Israhel. la eo ergo

&. loco, licet:et tectami non sit, tamen petra ingens est per
ginim habens planitiem supra se, in cpia stetisse dicuntiir

3a. ipsi sancti; nam et in medio ibi quasi altarium de lapi-
dibus factum habet. Lectus est ergo et ibi ipse locus
de libro Moysi et dictus unus psalmus aptus loco: hac
sic facta oratione descendimus inde.

5* Ecce et coepit iami esse hora forsitan octaua, et
adhuc nobis superabant milia tria, ut perexiremus montes
ipsos, quos ingressi fueramae pridie sera; sed non ipsa
parte exire habebamus, qu[i]a intraueramus, sicut superius
dixi, quia necesse nos erat et loca omnia sancta ambulareS
et monasteria, quecumque erant ibi, uidere et sic ad^
uallis illius, quam superius dixi, caput exire, id est huiu^
uallis, quae subiacet monti[s] Dei. 6» Propterea autem ad
caput ipsius uallis exire nos necesse erat, quoniam ibi
erant monasteria plurima sanctorum hominum et ecclesia
in eo loco, ubi est rubus; qui rubus usque in hodie uiuet
et mittet uirgultas. 7* Ac sic ergo perdescenso monte
Dei peruenimus ad rubum hora forsitan decima. Hic est
autem rubus, quem superius dixi, de quo locutus est
Dominus Moysi in igne, qui est in eo loc?o, ubi monasteria
sunt plurima et ecclesia in capite uallis ipsius. Ante
ipsam autem ecclesiam hortus est gratissimus ha | bens S5
aquam optimam abundantem, in quo horto ipse rubus est.
8* Locus etiam ostenditur ibi iuxta, ubi stetit sanctus
Moyses, quando ei dixit Deus: „Solue corrigiam calcia-
menti tui** et cetera. Et in eo ergo loco cum peruenisse*
mus, hora decima erat iam, et ideo, quia iam sera erat,
oblationem facere non potuimus. Sed facta est oratio
in ecclesia nec non etiam et in horto ad rubum, lectus
est etiam locus ipse de libro Moysi iuxta consuetudinem :
et sic, quia sera erat, gustauimus nobis loco^ in horto ante

G. rubum cum sanctis ipsis: ac sic ergo fecimus ibi man-
sionem. Et alia die maturius uigilantes rogauimus pres-
byteros, ut et ibi fieret oblatio, sicut et facta est.

6a. V. !♦ Et quoniam nobis iter sic erat, ut per ualle illa
media, qua tenditur per longum, iremus, id est illa ualle

* vieU. lectnm*, vgl. c, 43,3.
' aut A. — ' locum A.

— 6 —

quam superius dixi, ubi sederant filii Israhel, dum Moyses
ascenderet in montem Ded et descenderet: itaque ergo
singula, qpiem ad modum uenimus per ipsam totam uallem,
semper nobis sancti illi loca demonstrabant. 2* Nam in
primo capite ipsius uallis, ubi manseramus et uideramus
Tubum illum, de qiio locutus est Deus sancto Moysi in
igne, uideramus etiam et illum locum, in quo steterat
ante rubum sanctus Moyses, quando ei dixit Deus: „Solue
corrigiam calciamenti tui; locus enim, in quo stas, terra
sancta est." 3* Ac sic ergo cetera loca, quemadmodum
profecti sumus de rubo, semper nobis ceperunt ostendere.
Nam et monstrauerunt locum, ubi fuerunt castra filiorum
Israhel his diebus, quibus Moyses fuit in montem. Mon-
strauerunt etiam locum, ubi factus est uitulus ille; nam
in eo loco fixus est usque in hodie lapis grandis. 4. Nos
etiam, quemadmodum ibamus, de contra uidebamus sum-
mitatem montis, que inspiciebat super ipsa ualle tota, de
quo loco sanctus Moyses uidit filios Israhel habentes choros
his diebus, qua fecerant uitulum. 5* Ostenderunt etiam
petram ingentem in ipso loco, ubi descendebat sanctus
Moyses cum Jesu filio Naue, ad quem petram iratus fregit
tabulas, quas afferebat. Ostenderunt etiam, quemadmodum
per ipsam uallem unusquisque eorum abitationes habu-
erant, de quibus abitationibus usque in hodie adhuc fun-
damenta parent, quemadmodum fuerunt lapide girata.
Ostenderunt etiam locum, ubi filios Israhel iussit currere

44 G. sanctus Moyses de porta in porta, regressus a[d] monte[m].
6* Item ostenderunt nobis locum, ubi incensus est uitu-
lus ipse iubente sancto Moyse, quem | fecerat eis Aaron. 36
7* Item ostenderunt tornentem jllum, de quo po[r]tauit sanc-
tus Moysee filios Israhel, sicut scriptum est in, Exodo. Osten-
derunt etiam nobis locum, ubi de spiritu Moysi accepenint
septuaginta uiri. Item ostenderunt locum, ubi fihi Israhel
habuerunt concupiscentiam escarum. Nam ostenderunt
nobis etiam et illum locum, qui appellatus est incendium,
quia incensa est quedam: pars castrorum, tunc qua orante

43 Ga. sancto Moyse cessauit ignis. 8* Ostenderunt etiam et illum
locum, ubi eis pluit manna et coturnices. Ac sic ergo
singula, quecumque scripta sunt in Hbris sanctis Moysi
facta fuisse in eo" loco, id est in ea ualle, quam dixi
subiacere monti Dei, id est sancto Syna, ostensa sunt

— 7 —

nobis. Quae quidem omnia singulatim scribere satis fuit,
quia nec retinerii poterant tanta; sed cum leget affectio,
uestra libros sanctos Moysi, omnia diligentius peruidet,
quae ibi facta sunt. 9* Haec est ergo uallis, ubi celebrata
est pascha completo anno profectionis filiorum Israhel de
terra Egypti, quoniam in ipsa ualle filii Israhel commorati
sunt aliquandiu, id est donec sanctus Moyses ascenderet
in montem Dei et descenderet primum et iterato, et denuo
tandiu ibi inmorati sunt, donec fieret tabernaculum et
singula, quae ostensa sunt in montem Dei. Nam ostensus'
est nobis et ille locus, in quo confixum a Moyse est*
primitus tabernaculum et perfecta sunt singula, quae iusserat
Deus in montem Moysi, ut fierent. !©♦ Vidimus etiam in

.5 G. extrema iam ualle ipsa memorias concupiscentiae, in eo
tamen loco, in quo denuo reuersi sumus ad iter nostrum,
hoc est ubi exeuntes de ualle illa grande reingressi sumus
uia, qua ueneramus, inter montes illos, quos superius di-
xeram. Nam etiam ipsa die accessimus et ad ceteros
monachos ualde sanctos, qui tamen pro etate aut inber
cillitate occurrere in monte Dei ad oblationem faciendam
non poterant; qui tamen nos dignati sunt in monasteriis
suis aduenientes ualde humane suscipere-. ll^ Ac sic
ergo uisa loca sancta omnia, quae desiderauimus, nec
Inon etiam et omnia loca, quae filii Israhel tetigerant euado
uel redeundo ad montem Dei, visis etiam et sanctis uiris,
qui ibi commorabantur, in nomine Dei regressi sumus in

14 Ga. Faran. 12* Et licet semper Deo in omnibus gratias agerei
debeam, non dicam in his tantis et taliblis, quae circa
me conferre dignatus est indignam et non merentem, ut
perambularem omnia loca, quae mei meriti non erant:
tamen etiam et illis omnibus sanctis nec sufficio gratias.
agere, qui meam paruitatem dignabantur in suis monasteriis
libenti animo suscipere uel certe per omnia loca | deducere, S7
quae ego semper iuxta scripturas sanctas requirebam.
Plurimi autem ex ipsis sanctis, qui in montem Dei uel
circa ipsum montem commorabantur, dignati sunt nos us-
que in Faran deducere, qui tamen fortiori corpore erant.
VI. !♦ Ac sic ergo cum peruenissemus Faram, quod
sunt a monte Dei milia triginta et quinque, necesse nos

^ retinere J. -^ ' confixus mos esset A,

— 8 —

fuit ibi ad resumendum biduo immorari. Ac tertia die inde
maturantes uenimus denuo ad mansionem, id est in deser-
tum Faran, ubi et euntes manseramus, sicut et superius
dixi. Inde denuo alia die facientes aquam et euntes adhuc
aliquantulum inter montes peruenimus ad mansionem, quae
erat iam super mare, id est in eo loco, ubi iam de inter
montes exitur et incipitur denuo totum iam iuxta mare
ambulari, sic tamen iuxta mare, ut subito iluctus animali-

46 Q. bus pedes caedat, subito etiam et in centum et in ducentis
passiJus 1, aliquotiens etiam et plus quam quingentos passus I
de mari per heremum ambuletur: uia enim illic penitus ^
non est, sed totum heremi sunt arenosae. 2» Faranite

46 Ga. autem, qui ibi consueuerunt ambulare cum camelis suis, i
signasibi locis et locis ponent, ad quae signa se tendejat \
et sic ambulant per diem. Nocte autem signa cameli atten- *
dunt. Et quid plura? diligentius et securius iam in eo loco
ex consuetudine Faranitae ambulant nocte quam aliqui
hominum ambulare potest in his locis, ubi uia aperta est.
8* In eo ergo loco de inter montes exiuimus redeuntes,
in quo loco et euntes inter montes intraueramus, ac sic
ergo denuo plicauimus nos ad mare. Filii etiam Israhel
reuertentes a[d] monte[m] Dei Syna usque ad eum locum
reuersi sunt per iter quod ierant, id est usque ad eum
locum, ubi de inter montes exiuimus et iunximus nos
denuo ad mare rubrum et inde nos iam iter nostrum, quo
ueneramus, reuersi sumus: filii autem Israhel de eodem
loco, sicut scriptum est in libris sancti Moysi, ambulaue-
runt iter suum. 4* Nos autem eodem itinere et eisdem
mansionibus, quibus ieramus, reuersi sumus in Clesma.
In Clesma autem cum uenissemus, necesse nos fuit denuo

46 Ga. et ibi denuo^ resumere, quoniam iter heremi arenosum
ualde feceramus.

VII. !♦ Sane licet terra Gesse iam nosse, id est qua
primitus ad Egyptum fueram, tamen ut peruiderem omnia
loca, quae filii Israhel exeuntes de Ramesse tetigerant eun-
tes, donec peruenirent usque ad mare rubrum, qui locus
nunc de castro, qui ibi est, appellatur Clesma; desiderii
ergo fuit, ut | de Clesma ad terram Gesse exiremus, id S8
est ad ciuitatem, quae appellatur Arabia, quae ciuitas in

' passus A*, vgl, c. 15,1. — * vielL biduo*, vgL § 1,

i. -^

^», #^\^

— 9 —

terra Gesse est; nam inde ipsum territorium sic appellatur,

G. id est terra Arabiae, terra lesse, quae tamen terra Egypti
pars est, sed melior satis quam omnis Egyptus est. 2« Sunt
ergo a Clesma, id est a mare rubro, usque ad Arabiam ^

ciuitatem mansiones quattuor per heremo, sic tamen per ^ V^ v

Ga. heremum, ut cata mansiones monasteria sint cum militibus ^ ' ,
et praepositis, qui nos deducebant semper de castro ad i f/^''
castrum. In eo ergo itinere sancti qui nobiscum erant, ^^ ^" ^
hoc est clerici uel monachi, ostendebant nobis singula loca, >*^^^'
quae semper ego iuxta scripturas requirebam; nam alia
in sinistro, alia in dextro de itinere nobis erant, alia
etiam longius de uia, alia in proximo. 3* Nam michi credat
uolo affectio uestra, quantum tamen peruidere potui,
filios Israhel sic ambulasse, ut quantum irent dextra, tan-
tum reuerterentur sinistra, quantum denuo in ante ibant,
tantum denuo retro reuertebantur : et sic fecerunt ipsum
iter, donec peruenirent ad mare rubrum. 4* Nam et Epau-
leum ostensum^ est nobis, de contra tamen, et Magdalum
fuimus. Nam castrum est ibi nunc habens praepositum
cum milite, qui ibi nunc praesidet pro disciplina Romana,
Nam et nos iuxta consuetudinem deduxerunt inde usque
ad aliud castrum, etiam Beelsefon^ ostensum est nobis,
immo in eo loco fuimus. Nam ipse est campus supra
mare rubrum iuxta latus montis, quem superius dixi, ubi
filii Israhel, cum uidissent Egyptios post se uenientes, ex-
clamauerunt. 5* Oton etiam ostensum est nobis, quod est
iuxta deserta loca, sicut scriptum est, nec non etiam et

Ga. Socchoth. Socchoth autem est cliuus modicus in media
ualle, iuxta quem coUiculum fixerunt castra filii Israhel;
nam hic est locus, ubi accepta est lex paschae. 6* Pithona
etiam ciuitas, quam edificauerunt filii Israhel, ostensa est

G. nobis in ipso itinere, in eo tamen loco, ubi iam fines
Egypti intrauimus relinquentes iam terras Saracenorum:
nam et ipsud nunc Phitona castrum est. 7* Heroum autem
ciuitas, quae fuit illo tempore, id est ubi occurrit loseph
patri suo lacob uenienti, sicut scriptum est in libro Genesis,
nunc est comes, sed grandis, quod nos dicimus uicus.
8* Nam ipse uicus ecclesiam habet et martyria et mo-
nasteria plurima sanctorum monachorum, ad quae singula

^ ostensus A, — ' et ioebelsefon A*,

t'".' .

— 10 —

uidenda necesse nos fuit ibi descendere iuxta consuetu-
dinem, quam tenebamus. Nam ipse uicus nunc appellatur
Hero, quae tamen Hero | a terra lesse miliario iam sexto S9
decimo est, nam in finibus Egypti est. Locus autem ipse
satis gratus est, nam et pars quedam fluminis Nili ibi
currit. 9* Ac sic ergo exeuntes de Hero peruenimus ad
ciuitatem, que appellatur Arabia, quae est ciuitas in terra
lesse. Unde scriptum est dixisse Pharaonem ad loseph:
"In meliori terra Egypti coUoca patrem tuum et fratres
in terra lessen, in terra Arabiaje".

VIII. !♦ De Arabia autem ciuitate quattuor milia passus
sunt Ramessen. Nos autem, ut ueniremus ad mansionem

49 Ga. Arabiae, per media Ramesse transiuimus : quae Ramessen
ciuitas nunc campus est, ita ut nec unam habitationem
. ^.' ^ habeat. Paret sane, qu^niam et ingens fuit per girum et
multas fabricas habuit; ruinae enim ipsius, quemadmodum
coUapsae sunt, in hodie infinitae parent. 2* Nunc autem
ibi nichil aliud est nisi tantum unus lapis ingens Thebeus,

■' in quo sunt duae statuae extlusae ingentes, quas dicunt
esse sanctorum hominum, iS est Moysi et Aaron; nam
dicent, eo quod filii Israhel in honore ipsorum eas po-
suerint. 3^ Et est ibi praeterea arbor sicomori, quae dicitur
a patriarchis posita esse; nam iam uetustissima est et
ideo permodica est, licet tamen adhuc fructus afferat. Nam

49 G. cuicumque inquomoditas fuerit, uadent ibi et toUent sur-
culos, et prode illis est. 4* Hoc autem referente sancto
episcopo de Arabia cognouimus ; nam ipse nobis dixit nomen
ipsius arboris, quemadmodum appellant eam grece, id est
^ I dendros alethiae, quod nos dicimus arbor ueritatis. Qui

tamen sanctus episcopus nobis Ramessen occurrere digna-
tus est; nam est iam senior uir, uere satis religiosus ex
monacho et affabilis, suscipiens peregrinos ualde bene; nam
et in scripturis Dei ualde eruditus est. 5» Ipse ergo cum
se dignatus fuisset uexare et ibi nobis occurrere, singula
ibi ostendit seu retulit de illas statua^, quas dixi, ut etiam
et de illa arbore sicomori. Nam et hoc nobis ipse sanctus
episcopus retulit, eo quod Farao, quando uidit, quod filii
Israhel dimiserant eum, tunc ille, priusquam post illos
occuparet, isset cum omni exercitu suo intra Ramesse et
incendisset eam omnem, quia infinita erat ualde, et inde
post filios Israhel fuisset profectus.

— 11 —

IX. !♦ Nobis autem fortuitu hoc gratissimum euenit,
ut ea die, qua uenimus ad mansionem Arabia, pridie a^ bea-

60 Ga. tissimo die epiphania esset ; nam eadem die uigiliae agende

erant in ecclesia. Ac sic ergo aliquo biduo ibi tenuit nos
sanctus episcopus, sanctus et uere homo Dei, notus mihi
iam satis | de eo tempore, a quo ad Thebaidam fueram. 40
2* Ipse autem sanctus episcopus ex monacho est; nam a
pisinno in monasterio nutritus est; et ideo aut tam enT *
ditus in scripturis est aut tam emendatus in omni uita
sua, ut et superius dixi. 8* Nos autem inde iam remisimus
milites, qui nobis pro disciplina Romana auxilia praebue-
rant, quandiu per loca suspecta ambulaueramus, iam autem,
50 G. quoniam^ ager publicus erat per Egyptum, quod transie-
bat[ur] per Arabiam ciuitatem, id est quod mittit de The-
baida in Pelusio: et ideo iam non fuit necesse uexare
milites. 4* Proficiscentes ergo inde totum per terram Gessen
iter fecimus semper inter uineas, quae dant uinum, et
uineas, quae dant balsamum, et inter pomaria et agros
cultissimos et hortos pZwrimos iter habuimus totum super
ripam fluminis Nili inter fundos frequentissimos, quae fue-
rant quondam uillae filiorum Israhel. Et quid plura? pul-
chriorem territorium puto m.e nusquam uidisse quam est
terra lessen.

5* Ac sic ergo ab Arabia ciuitate iter facientes per
biduo totum per terram Gessen peruenimus Tatnis, in ea
ciuitate, ubi natus est sanctus Moyses. Haec est autem
ciuitas Tathnis, quae fuit quondam metropolis Pharaonis.
6* Et licet ea loca, ut superius dixi, iam nosse, id est
quando Alexandriam uel ad Thebaidem fueram, tamen qiiia
ad plenum discere uolebam loca, quae ambulauerunt filii
Israhel proficiscentes ex Ramesse usque ad montem Dei
sanctum Syna: ac sic necesse fuit etiam denuo ad terram

61 Ga. Gessen reuerti et inde Tathnis. 7* Proficiscentes ergo de

Tathnis, ambulans per iter iam notum perueni Pelusio. Et
inde proficiscens denuo, faciens iter per singulas man-
siones Egypti, per quas iter habueramus, perueni ad fines
Palestinae. Et inde in nomine Christi Dei nostri faciens
denuo mansiones aliquod per Palestina regressa sum in
*. /^ Helia, id est in lerusolimam.

* viell. getilgt in A. — * quo ei iam A,

i^

— 12 —

X. !♦ Item transacto aliquanto tempore et iubente Deo
fuit denuo uoluntas accedendi usque ad Arabiam, id est
ad montem Nabau, in eo loco, in quo iussit Deus ascendere
Moysen dicens ad eum: "Ascende in montem Arabot, mon-
tem Nabau, qui est in terra Moab contra faciem lericho,

61 G. et uide terram Cbanaan, quam ego do filiis Israhel in
possessionem, et morere in monte ipso, in quem ascen-
deris". 2* Itaque ergo Deus noster lesus, qui sperantes in
se non deseret, etiam, et in hoc uoluntati meae effectum
praestare dignatus est. 3» Proficiscens ergo leruso | lima </
faciens iter cum sanctis, id est presbytero et diaconibus
de lerusolima et fratribus aliquantis, id est monachis, per-
uenimus ergo usque ad eum locum lordanis, ubi filii
Israhel transierant, quando eos sanctus lesus filius Naue
lordanem traiecerat, sicut scriptum est in libro lesu Naue.
Nam et locus ille ostensus est nobis quasi modice altior,
ubi filii Ruben et Gad et dimidia tribus Manasse fecerant
aram, in ea parte ripae, qua est lericho. 4* Transeuntes
ergo fluuium peruenimus ad ciuitatem, que^ appellatur Li-

B2 Ga. biada, quae est in eo campo, in quo tunc filii Israhel castra
fixerant. Nam et fundamenta de castris filiorum Israhel
et habitationibus ipsorum, ubi commorati sunt, in eo loco
in hodie parent. Campus enim ipse est infinitus subter
montes Arabiae super lordanem. Nam hic est locus, de
quo scriptum est: "Et plorauerunt filii Israhel Moysen in
Arabot Moab et lordane contra lericho quadraginta diebus".
5» Hic etiam locus est, ubi post recessum Moysi statim
lesus filius Naue repletus est spiritu scientiae: imposuerat
enim Moyses manus suas super eum, sicut scriptum est.
6* Nam ipse est locus, ubi scripsit Moyses librum Deutero-
nomii. Hic etiam est locus, ubi locutus est Moyses in aures
totius ecclesiae Israhel uerba cantici usque in finem huius^
qui scriptus est in libro Deuteronomii. Hic est ipse locus,
ubi benedixit sanctus Moyses homo Dei filios Israhel singu-
latim per ordinem ante obitum suum. ?♦ Nos ergo cum
uenissemus in eodem campo, peraccessimus ad locum ipsum,
et facta est ibi oratio, lecta etiam pars quedam Deutero-
nomii in eo loco, nec non etiam et canticus ipsius, sed et
62 G. benedictiones, quas dixerat super filios Israhel. Et iterato

1 • ^ ' t'

— 13 —

post lectione facta est oratio, et gratias Deo agentes moui-
mus inde. Id enim nobis semper consuetudinis erat, ut
ubicumque ad loca desiderata accedere uolebamus, primum
ibi fieret oratio, deinde legeretur lectio ipsa de codice, di-
ceretur etiam psalmus unus pertinens ad rem et iterato
fieret ibi oratio. Hanc ergo consuetudinem iubente Deo
semper tenuimus, ubicumque ad loca desiderata potuimus
peruenire. 8* Ac sic ergo, ut ceptum opus perficeretur, ce- ct
pimus festinare, ut perueniremus ad montem Nabau. Eun-
tibus nobis commonuit presbyter loci ipsius, id est de
Libiade, quemi ipsum nobiscum rogantes moueramus de

58 Ga. mansione, quia melius ipsa loca nouerat : dicit ergo nobis
ipse presbyter: "Si uultis uidere aquam, quae fluit de
petra, id est quam dedit Moyses filiis Israhel sitientibus,
potestis uidere, si tamen uolueritis laborem uobis imponere, /^^ ^/^. /
ut de uia camsemus | forsitan miliario sexto". 9» Quod 42^ t v "^
cum dixisset, nos satis auidi optati sumus ire, et statim \< ^\^^^ ^j'
diuertentes a 'tiia secuti sumus presbyterum, qui nos duce- »«^<^*^ >^^<^^i
bat. In eo ergo loco ecclesia est pisinna subter montem, ua S- -^ *-*
non Nabau, sed alterum interiorem: sed nec ipse longe 5 ^^^-^*'' '''
est de Nabau. Monachi autem plurimi commanent ibi uere
sancti et quos hic ascites uocant. f

XI. !♦ Hi ergo sancti monachi dignati sunt nos sus-
cipere ualde humane, nam et ad salutationem suam per-
miserunt nos ingredi. Cum autem ingressi fuissemus ad
eos, facta oratione cum ipsis eulogias nobis dare dignati
sunt, sicut habent consuetudinem dandi his, quos humane
suscipiunt. 2* Ibi ergo inter ecclesiam et monasteria in
medio fluit de petra aqua ingens, pulchra ualde et limpida,
saporis^ optimi. Tunc interrogauimus nos etiam et illos
sanctos monachos, qui ibi manebant, quae esset haec aqua

58 G. talis et tanti saporis. Tunc illi dixerunt: "Haec est aqua,
quam dedit sanctus Moyses filiis Israhel in hac heremo*'.
3^ Facta est ergo iuxta consuetudinem ibi oratio et lectio
ipsa de libris Moysi lecta, dictus etiam psalmus unus; et
sic simul cum illis sanctis clericis et monachis, qui no-
biscum uenerant, perexiuimus ad montem. Multi autem
et ex ipsis monachis sanctis, qui ibi commanebant iuxta
aqua ipsa, qui tamen potuerunt imponere sibi Ikborem,

^ quae -4. — * soporis A,

— 14 —

dignati sunt nobiscum ascendere montem N^^bau. 4« Itaque
ergo proficiscentes de eodem loco peruenimus ad radicem
montis Nabau, qui erat ualde excelsus^ ita tamen ut pars
eius maxima sedeiido in asellis possit subiri; modice autem
erat acrius, quod pedibus necesse erat subiri cum labore,
sicut et factum est.

XII. !♦ Peruenimus ergo ad summitatem montis illius,
ubi est nunc ecclesia non grandis in ipsa summitate montis
Nabau. Intra quam ecclesiam in eo loco, ubi pulpitus est, ^
uidi locum modice quasi altiorem, tantum hispatii haben-^l

54 Ga. tem, quantum memoriae solent habere. 2* Tunc ergo in-
u^nV^ terrogaui illos sanctos, quidnam esset hoc; qui respon-

derunt : **Hic positus est sanctus Moyses ab angelis, quoniam,
sicut scriptum est, sepulturam illius nuUus hominum scit;
quoniam certum est eum ab angelis fuisse sepultum. Nam
memoria illius, ubi positus sit, in hodie non ostenditur;
sicut enim nobis a maioribus, qui hic manserunt, ubi^
ostensum est, ita et nos uobis monstramus: qui et ipsi
tamen maiores ita sibi traditum a maioribus suis | esse 4S
dicebant.'* 3* Itaque ergo mox facta est oratio, et omnia,
quae in singuhs locis sanctis per ordinem consueueramus
facere, etiam et hic facta sunt: et sic cepimus egredere
de ecclesia. Tunc autem qui erant loci notores, id est
' ^ 54 G. presbyteri uel monachi sancti, dixeruiit nobis : "Si uultis
uidere loca, quae scripta sunt in libris Moysi, acceditei
foras hostium ecclesiae et de summitate ipsa, ex parte
tamen ut possunt hinc parere, attendite et uidete, et dici-
mus uobis singula, quae sunt loca haec, quae parent".
4* Tunc nos gauisi satis statim egressi sumus foras. Nam
de hostio ipsius ecclesiae uidimus locum, ubi intrat lor-
danis in mare mortuum, qui locus subter nos, quemadmodum
stabamus, parebat. Vidimus etiam de contra non solum
Libiadam, quae citra^ lordanem erat, sed et lericho, que
trans lordanem: tantum eminebats excelsus locus, ubi staba-
mus, id est ante hostium ecclesiae. 5* Maxima etiam pars
Palestinae, quae est terra repromissionis, inde uidebatur,
nec non et omnis terra lordanis, in quantum tamen poterat

55 Ga. oculis couspici. In sinistra autem parte uidimus terras
Sodomitum omnes nec non et Segor, quae tamen Segor

,.^1« V

^ viell. irrig imederholt*. — 2 circa A. — ^ eminerat A.

— 15 —

sola de illis quinque in hodie constat. 6» Nam et me-
moriale ibi est, de ceteris autem illis ciuitatibus nichil
aliud apparet nisi subuersio ruinarum, quemadmodum in
cinerem conuerse sunt. Locus etiam^ ubi JEuit titulus uxoris
Loth, ostensus est nobis, qui locus etiam in scripturis
legitur. 7* Sed mihi credite, domine uenerabiles, quia
columna ipsa iam non paret, locus autem ipse tantum
pstenditur: columna autem ipsa dicitur mari mortuo fuisse
quooperta. Certe locum mm uideremus, columnam nuUam
uidimus, et ideo fallere uos super hanc rem non possum.
Nam episcopus loci ipsius, id est de Segor, dixit nobis,
quoniam iam aliquot anni essent, a quo non pareret co-
lumna illa. Nam de Segor forsitan sexto miliario ipse locus
est, ubi stetit columna illa, quod nunc totum cooperit aqua.

•6 G. 8» Item de dextra parte ecclesiae, a foras tamen, accessi-
mus et ostense sunt nobis inde a contra duae ciuitates,
id est Esebon, quae fuit regis Seon regis Amorreorum,

»6 Ga. quae nunc appellatur Exebon, et alia Og regis Basan, quae
nunc dicitur Sasdra. Item de eodem loco ostensa est nobis
a contra Fogor, quae fuit | ciuitas regni Edom. 9* Hae 44^
autem ciuitates omnes, quas uidebamus, in montibus erant
positae, infra autem modice deorsum planior locus nobis
uidebatur. Tunc dictum est nobis, quia in isdem diebus,
qua sanctus Moyses uel filii Israhel contra illas ciuitates
pugnauerant, castra ibi fixa habuissent: nam et signa ibi
parebant castrorum. 10* Sane de illa parte montis, quam
dixj sinistra, quae erat super mare mortuum, ostensus est
nobis mons praecisus ualde, qui dictus est ante *agri sjjecula*.
Hic est mons, in quo posuit Balac filius Beor Balaam
diuinum ad maledicendos filios Israhel et noluit Deus ita
permittere, sicut scriptum est. 11* Ac sic ergo uisis omnibus,
quae desiderabamus, in nomine l>ei reuertentes per lericho
et iter omne, quod iueramus, regressi sumus in lerusolimam.
XIII. !♦ Item post aliquantum tempus uolui etiam^
ad regionem Ausitidem accedere propter uisendam memo-
riam sancti lob gratia orationis. Multos enim sanctos mo-
nachos uidebam inde uenientes in lerusolimam ad uisenda
loca sancta gratia orationis, qui singula referentes de eisdem
locis fecerunt magis desiderium imponendi michi laboris,

^ ecie 0. d, uber ad A»

• «

— 16 —

ut etiam usque ad illa loca accederem, si tamen labor dici
potest, ubi homo desiderium suum compleri uidet. 2* Itaque
ergo profecta sum de lerusolima cum sanctis, qui tamen
dignati sunt itineri meo comitatum praestare, et ipsi tamen
C6 G. gratia orationis. Habens ergo iter ab lerusolima usque ad
57 Ga. Carneas eundo per mansiones octo (Carneas autem dicitur
nimc ciuitas lob, quae ante dicta est Dennaba in terra
Ausitidi, in finibus Idumeae et Arabiae): in quo itinere
hiens uidi super ripam lordanis fluminis uallem pulchram
satis et amenam, habundantem uineis et arboribus, quoniam
aquae multe ibi erant et optimae satis. 3* Nam in ea ualle
uicus erat grandis, qui appellatur nunc Sedima. In eo ergo
uico, qui est in media planitie positus, in medio loco est
ft8 Ga. monticulus non satis grandis, sed factus sicut solent esse
tumbae, sed grandes^: ibi ergo in summo ecclesia est et
deorsum per girum ipsius coUiculi parent fimdamenta
grandia antiqua, nunc autem in ipso uico turbae aliquantae
commanent. 4* Ego autem cum uiderem locum tam gratum,
requisiui, quisnam locus esset ille tam amenus. Tunc dic-
tum est michi: "Haec est ciuitas regis Melchisedech, quae
dicta est ante Salem, unde nunc corrupto sermone Sedima
appellatur ipse uicus. Nam in isto coUiculo, | qui est medio 45
uico positus, in summitatem ipsius fabricam quam uides
ecclesia est, quae ecclesia nunc appellatur greco sermone
opu^ Melchisedech. Nam hic est locus, ubi optulit Mel-
chisedech hostias Deo puras, id est panes et uinum, sicut
scriptum est eum fecisse."

XIV. !♦ Statim ergo ut haec audiui, descendimus de
animalibus, et ecce occurrere dignatus est sanctus pres-
byter ipsius loci et clerici; qui nos statim suscipientes
^ ..- " duxerunt suso ad ecclesiam. Ubi cum uenissemus, statim
iuxta consuetudinem primum facta est oratio, deinde lectus
est ipse locus de libro sancti Moysi, dictus est etiam psalmus
unus competens loco ipsi, et denuo facta oratione descen-
dimus. 2* Cum ergo descendissemus, ait nobis ille sanctus
67 G. presbyter iam senior et de scripturis bene instructus, id
est qui ipsi loco praeerat ex monacho, cui presbytero et
episcopi plurimi, quantum postmodum cognouimus, uitae
ipsius testimonium grande ferebant, nam hoc de ipso dice-

^ grandis A. — ^ wohl = oitoo* (= opo? Gam.),

— 17 —

bant, dignus qui praesit in hoc loco, ubi sanctus Melchi-
sedech aduenientem sanctum Abraam hostias Deo puras
primus optulit: cum ergo descendissemus, ut superius dixi,
de ecclesia deorsum, ait nobis ipse sanctus presbyter : "Ecce
ista fundamenta in giro colliculo isto, quae uidetis, hae sunt

9 Ga. de palatio regis Melchisedech. Nam inde adhuc sic si quis ^y^ ^- ^'

subito iuxta sibi uult facere domum et fundamenta inde ^^

contiget, aliquotiens et de argento et herjimento modica <^f**'^
frustella ibi inuenit. 3* Nam ecce ista^ uia, quam uidetis ,^jv...>';^'
transire inter fluuium lordanem et uicum istum, haec est '\c ^*^--'
qua uia regressus est sanctus Abraam de cede QuodoUago-
mor regis gentium reuertens in Sodomis, qua ei occurrit
sanctus Melchisedech rex Salem.**

XV. l^ Tunc ergo quia retinebam scriptum esse bab-
tizasse sanctum lohannem in Enon iuxta Salim, requisiui
de eo, quam longe esset ipse locus. Tunc ait ille sanctus
presbyter: *'Ecce hic est in ducentis passibus. Nam si uis,
ecce modo pedibus duco uos ibi. Nam haec aqua tam grandis
et tam pura, quam uidetis in isto uico, de ipso fonte uenit."
2* Tunc ergo gratias ei agere coepi et rogare, ut duceret
nos ad locum, sicut et factum est. Statim ergo cepimus
ire cum eo pedibus totum per uallem amenissimam, donec
perueniremus usque ad hortum pomarium ualde amenum, sr ^

ubi ostendit nobis in medio fontem aquae optime satis et?^^-^*^!-»,
pure, qui a semel integrum fluuium dimittebat. Habebat
autem ante se ipse fons quasi lacum, ubi parebat fuisse
operatum sanctum Johannem baptistam, 8* Tunc dixit nobis
ipse sanctus presbyter: *ln hodie hic hortus aliter non

8 G. appellatur greco sermone nisi copos* tu agiu lohanni, | id 46
est quod uos dicitis latine hortus sancti lohannis". Nam
et multi fratres sancti monachi de diuersis locis uenientes
tendunt se, ut lauentur in eo loco. 4* Denuo ergo et ad
ipsum fontem, sicut et in singulis locis, facta est oratio et
lecta est ipsa lectio; dictus etiam psalmus competens, et

Ga. singula, quae consuetudinis nobis erant facere, ubicumque
ad loca sancta ueniebamus, ita et ibi fecimus. 5» IUud etiam
presbyter sanctus dixit nobis, eo quod usque in hodiema
die semper cata pascha, quicumque essent baptizandi in
ipso uico, id est in ecclesia, qua^ appellatur *opu Melchi-

^ nam et certa -4. — ^ = xyjtco^.
Sammlung yulgarlat. Tezte. 1.

— 18 —

sedech*, omnes in ipso fonte baptizarentur,sicredirentmature
ad cand^las cum clerix^is et monachis dicendo psalmos uel
aji.tiphoaas et sic a fonte usque ad ecclesiam sancti Mel-
chisedech d^duceientur mature omnes, qui fuissent bapti-
zati. 6» No5 ergo accipientes de presbytero eulogias, id eat
de pomario sancti lohannis baptistae, similiter et de sanctis
monachis, qui ibi monasteria habebant in ipso horto po-
mario, et gratias semper Deo agentes profecti sumus iter
nostrum, qux) ibamus.

XVI. !♦ Ac sic ergo euntes aliquandiu per uallem lor-
danis super ripam fluminis ipsius, quia ibi nobis iter erat
aliquandiu, ad subito uidimus ciuitatem sancti prophetae
Heliae, id est Thesbe, unde ille habuit nomen Helias Thes-
bites. Inibi est ergo usque in hodie spelunca, in qua sedit
ipse sanctus, et ibi est memoria sancti Gethae, cuius nomen
in libris ludicum legimus. 2* Ac sic ergo et ibi gratias Deo
agentes iuxta consuetudinem perexiuimus iter nostrum. Item
euntes in eo itinere uidimus uallem de sinistro nobis
uenientem amenissimam, quae uallis erat ingens, mittens
torrentem in lordanem infinitum. Et ibi in ipsa ualle uidi-
mus monasterium cuiusdam fratris nunc id est monachi.

B9 G. B"» Tunc ego, ut sum satis curiosa, requirere coepi, quae esset
haec uallis, ubi sanctus monachus nunc monasterium sibi
fecisset; non enim putabam hoc sine causa esse. Tunc
dixerunt nobis sancti, qui nobiscum iter faciebant, id est
loci notores: "Haec est uallis Corra, ubi sedit sanctus

61 Ga. Helias Thesbites temporibus Achab regis, qua famis fuit,
et iusso Dei ooru.u8 ei^ escam portabat, et de eo torrentem
aquam bibebat. Nam hic torrens, quem uides de ipsa ualle
percurrentem in lordanem, hic est Corra." 4* Ac sic ergo
nichilominus Deo gratias agentes, qui nobis non merentibus
singula, quae desiderabamus, dignabatur ostendere, itaque
ergo ire cepimus iter nostrum sicut singulis diebus. Ac
sic ergo facientes iter singulis diebus ad subito de latere
sinistro, unde e contra partes Fenicis uidebamus, apparuit
nobis. mons ingens et altus infinitum, qui tendebatur in
longo

Deest unum folium.
5* qui sanctus monachus uir ascitis necesse habuit post 47
tot annos, quibus sedebat in heremum, mouere se et des-

^ viell, corv» d escam portabant*.

— 19 —

cendere ad ciuitatem Cameas, ut commoneret episcopum
uel clericos temporis ipsius, iuxta quod ei fuerat reuelatum,,
ut foderent in eo loco, qui ei fuerat ostensus, sieut et
factum est. 6* Qoi fodientes in eo k>co, qui ostensus fuerat,
inuenerunt speluncam,. quam sequentes fuerunt forsitan per
passus centum, quo^ ad^ subito fodientibus illis adparuit
lapis: quem lapidem cum perdiscoperuissent, inuenerunt

12 Ga. sculptcm in operctilo ipsius lob. Cui^ lob ad tunc in eo^
loco faeta est ista ecclesia, quam uidetis, ita tamen ut
lapis cum corpore noii moueretur in alio loco, sed ibi, ubi
inuentum fuerat corpus, positus* esset, et ut eorpus subter
altarium iaceret. Illa autem ecclesia, quam tribunus nescio

M) G. qui faciebat, sic fuit inperfecta usque in hodie. 7* Ac sic
ergo nos alia die mane rogauimus episcopum, ut faceret
oblationem, sicut et facere[t] dignatus est, et benedicens
nos episcopus profecti sxtmus. Commuhicantes ergo et ibi,
gratias agentes Deo semper regressi sumus in lerusolimam,
iter facientes per singulas mansiones, per quas ieramus*
tres annos.

XVII. 1« Item in nomine Dei, transacto aliquanto tem-
pore, cum iam tres anni pl«ni essent, a quo in lerusoli-
mam uenisse, uisis etiam omnibus locis sanctis, ad quos
oraitionis gratia[m] me tenderam, et ideo iam reuertendi
ad patriam animus esset: uolui iubente Deo, ut et ad Me-
sopotamiam Syriae aGcedere ad uisendos sanctos monachos,
qui ibi plurimi et tam eximiae uitae esse dicebantur, ut
uix referri possit; nec non etiam et gratia orationis ad
martyrium sancti Thomae apostoli, ubi corpus illius inte-
gnim positum est, id est apud Edessam, quem se illuc
missurum posteaquam in caelis ascendisset, Deus noster
lesus testatus est per epistolam, quam ad Aggarum regem
per Ananiam cursorem misit, [quo]que epistoIa[m] cum
grandi reuerentia apud Edessam ciuitatem, ubi est ipsud
martyrium, custoditur. 2* Nam mihi credat uolo affectio
uestra, quoniam nullus christianorum est, qui non se tendat
illuc gratia orationis, quicumque tamen usque ad loca sancta,
id est in lerusolimis accesserit; et hic locus de lerusolima

i Ga. uicesima et quinta mansione est. 8» Et quoniam de An-
thiocia propius est Mesopotamiam, fuit mihi iubente Deo

* viell, cum*. — * et JL. — ^ qui A. — * posltum A. — * ante
vermiM Geyer,

2»

— 20 —

oportunum satis, ut quemadmodum reuertebar Constariti-
nopolim, quia per Anthiociam iter erat, inde ad Mesopo-
tamiam irem, sicut et factum est Deo iubente.

XVIII. !♦ Itaque ergo in nomine Christi Dei nostri pro- 48
fecta sum de Antiochia ad Mesopotamiam habens iter per

61 G. mansiones seu ciuitates aliquot prouinciae Sirie Celen, quae

est^ Anthiociae, et inde ingressa fines prouinciae Augusto-
fratensis perueni ad ciuitatem Gerapolim, quae est metro-
polis ipsius prouinciae, id est Augustofratensis. Et quoniam
haec ciuitas ualde pulchra et opulenta est atque abundans
omnibus, necesse me fuit ibi facere statiuam, quoniam iam
inde non longe erant fines Mesopotamiae. 2* Itaque ergo
proficiscens de lerapolim in quintodecimo miliario in nomine
Dei perueni ad fluuium Eufraten, de quo satis bene scrip-
tum est esse flumen.magnum Eufraten et ingens, et quasi
terribilis est; ita enim decurrit habens impetum, sicut habet
fluuius Rodanus, nisi quod adhuc maior est Eufrates.
3. Itaque ergo quoniam necesse erat eum nauibus transire,
et nauibus non nisi maioribus, ac sic immorata sum ibi
forsitan plus media die; et inde in nomine Dei transito
flumine Eufraten ingressa sum fines Mesopotamiae Siriae.

XIX. !♦ Ac sic denuo faciens iter per mansiones aliquot
perueni ad ciuitatem, cuius nomen in scripturis positum

64 Ga. legimus, id est Batanis, quae ciuitas usque in hodie est
Nam et ecclesia cum episcopo uere sancto et monacho et
confessore habet et martyria aliquanta. Ipsa etiam ciuitas
habundans multitudine hominum est; nam et miles ibi
sedet cum tribuno suo. 2* Unde denuo proficiscens, perueni-
mus in nomine Christi Dei nostri Edessam. Ubi cum per-
uenissemus, statim perreximus ad ecclesiam et ad mar-
tyrium sancti Thomae. Itaque ergo iuxta consuetudinem
factis orationibus et cetera, quae consuetudo erat fieri in
locis sanctis, nec non etiam et aliquanta ipsius sancti
Thomae ibi legimus. 3* Ecclesia autem, ibi que est, ingens
et ualde pulchra et noua dispositione, ut uere digna est
esse domus Dei; et quoniam multa erant, quae ibi desi-
derabam uidere, necesse me fuit ibi statiua triduana facere.
4» Ac sic ergo uidi in eadem ciuitatem martyria plurima

62 G. nec non et sanctos monachos, commanentes alios per mar-

tyria, alios longius de ciuitate in secretioribus locis haben-

^ proxima o. 5. vermiMt Chol,

— 21 --

tes monasteria. 5* Et quoniam sanctus episcopus ipsius
ciuitatis, uir uere religiosus et monachus et confessor,

65 Ga. suscipiens me libenter ait michi : "Quoniam uideo te, filia,

gratia religionis tam magnum laborem tibi imposuisse, ut
de extremis porro terris uenires ad haec loca, itaque er-
go, I si libenter habes, quaecumque loca sunt hic grata 49
ad uidendum Christianis, ostendimus tibi" : tunc ergo gratias
agens Deo primum et sic ipsi^ rogaui plurimum, ut digna-
retur facere quod dicebat. 6* Itaque ergo duxit me primum
ad palatium Aggari regis et ibi ostendit michi archiotepam
ipsius ingens simillimam, ut ipsi dicebant, marmoream,
tanti nitoris ac si de margarita esset; in cuius Aggari uultu
parebat de contra uere fuisse hunc uirum satis sapientem
et honoratum. Tunc ait mihi sanctus episcopus: "Ecce
rex Aggarus, qui antequam uideret Dominum^, credidit
ei, quia esset uere filius Dei". Nam erat et iuxta archio-
tipa similiter de tali marmore facta, quam dixit filii ipsius
esse Magni, similiter et ipsa habens aliquid gratiae in
uultu* 7* Item perintrauimus in interiori parte palatii; et
ibi erant fontes piscibus pleni, quales ego adhuc nun-
quam uidi, id est tantae magnitudinis uel tam perlustres
aut tam boni saporis. Nam ipsa ciuitas aliam aquam penitus
non habet nunc nisi eam, quae de palatio exit, quae est

66 Ga. ac si fluuius ingens argenteus. 8* Et tunc retulit michi de

ipsa aqua sic sanctus episcopus dicens: "Quodam tem-
pore, posteaquam scripserat Aggarus rex ad Dominum et
Dominus rescripserat Aggaro per Ananiam cursorem, sicut
scriptum est in ipsa epistola: transacto ergo aliquanto
tempore superueniunt Perse^ et girant ciuitatem istam.
9* Sed statim Aggarus epistolam Domini ferens ad portam
cum omni exercitu suo publice orauit. Et post dixit: "Do-
68 G. mine lesu, tu promiseras nobis, ne aliquis hostium ingre-
deretur ciuitatem istam, et ecce nunc Persae inpugnant
nos", Quod cum dixisset tenens manibus leuatis epistolam
ipsam apertam rex, ad subito tantae tenebrae factae sunt,
foras ciuitatem tamen ante oculos Persarum, cum iam prope
plicarent ciuitati, ita ut usque tertium miliarium de ciuitate
essent: sed ita mox tenebris turbati sunt, ut uix castra
ponerent et pergirarent in miliario tertio totam ciuitatem.
10* Ita autem turbati sunt Persae, ut nunquam uiderent

> ipsum -4. -- ' deum -4. — " Persi-4.

— 22 —

{K)stea/qua parte in ciuitate ingrederentur, sed custodirent
ciuitatem per giro clusam hostibus in miliario tamen tertio,
quam tamen custodierunt mensibus aliquod. 11* Postmo-
dum autem, cum uiderent se nullo modo posse ingredi in
ciuitatem, uoluerunt siti eos occidere, qui in ciuitate erant.
Nam monticulum istum, quem uides, filia, super ciuitate hac,
in illo tempore ipse huic j ciuitati aquam ministrabat. Tunc so
uidentes hoc Persae auerterunt ipsam aquam a ciuitate
et fecerunt ei decursum contra ipso loco, ubi ipsi castra
posita habebant. 12« In ea ergo die et in ea hora, qua
auerterant Persae aquam, statim hii fontes, quos uides in
eo loco, iusso Dei a semel eruperunt: ex ea die hi fontes
usque in hodie permanent hic gratia Dei. Illa autem aqua,

67 Ga. quam Persae auerterant, ita siccata est in ea hora, ut nec
ipsi haberent uel una die quod biberent, qui obsedebant
ciuitatem, sicut tamen et usque in hodie apparet; nam
postea nunquam nec qualiscumque humor ibi apparuit usque
in hodie. 18* Ac sic iubente Deo, qui hoc promiserat
futurum, necesse fuit eos statim reuerti ad sua, id est in
Persida. Nam et postmodum quotienscumque uoluerunt
uenire et expugnare hanc ciuitatem hostes, haec epistola
prolata est et lecta est in porta, et statim nutu Dei ex-
pulsi sunt omnes hostes." 14« lilud etiam retulit sanctus
episcopus eo quod hii fontes ubi erup[ei]erunti, ante sic
fuerit campus intra ciuitatem subiacens palatio Aggari.
Quod palatium Aggari quasi in editiori loco positum erat,

64 G. sicut et nunc paret, ut uides. Nam consuetudo talis erat
in illo tempore, ut palatia, quotiensque fabricabantur,
semper in editioribus locis fierent. 16* Sed postmodum
quam hii fontes in eo loco eruperunt, tunc ipse Aggarus
fiUo suo Magno, id est isti, cuius archiotipa uides iuxta
patre^ posita, hoc palatium fecit in eo loco, ita tamen
ut hii fontes intra palatium includerentur.

16« Postea ergo quam haec omnia retulit sanctus epi-
scopus, ait ad me : "Eamus nunc ad portam, per quam in-
gressus est Ananias cursor cum illa epistola, quam dixeram".
Cum ergo uenissemus ad portam ipsam, stans episcopus
fecit orationem et legit nobis ibi ipsas epistolas et denuo
bendicens nos facta est iterato* oratio. 17« IUud etiam
retulit nobis sanctus ipse dicens, eo quod ex ea die, qua

* viell, au8 erupuerunt*. — * parte A, — ' iterata A?

- 33 -

Ananias cursor per ipsam portam ingressus est cum episto-
lam Domini, usque in praesentem diem custodiatur, ne
qm« immundus, ne quis lugubris per ipsam portam transeat,
sed nec corpus alicuius mortei eiciatur per ipsam portam.
18* Ostendit etiam iiobis sanctus episcopus memoriam

s Ga. Aggari uel totius familiae ipsius ualde pulchra, sed facta
more antiquo. Duxit etiam nos et ad illum palatium su-
periorem, quod habuerat primitus rex Aggarus, et si qua
praeterea loca erant, monstrauit nobis. !•♦ IUud etiam satis
mihi grato fuit, ut epistolas ipsas siue Aggari ad Do-
minum siue Domini ad Aggarum, quas nobis ibi legerat
sanctus episcopus, acciperem michi ab ipso sancto. Et licet
in patria exemplaria ipsarum haberem, tamen gratius mihi
uisum est, ut et ibi eas de | ipso acciperem, ne quid oi
forsitan minus ad nos in patria peruenisset; nam uere
amplius est, quod hic accepi. Unde si Deus noster lesus
iusserit et uenero in patria, legitis^ uos, dominae animae
meae.

XX. l^ Ac sic ergo facto ibi triduano necesse me fuit

» G. adhuc in ante acceder© usque ad Charris, quia modo sic
dicitur. Nam in scripturis sanctis dicta est Charra, nbi
moratus est sanctus Abraam, sicut scriptum est in Genesi,
dicente Domino ad Abraam: "Exi de terra tua et de
domo patris tui et uade in Charram" et reliqua. 2* Ibi^
ergo cum uenissem, id est in Charra, statim fui ad ec-
cksiam, quae est intra ciuitate ipsa. Uidi etiam mox
episcopum loci ipsius uere sanctum et hominem Dei, et
*ipsum et monachum et confessorem, qui mox noBis omnia
loca ibi ostendere dignatus est, quae desiderabamus.

9 Ga. 8* Nam duxit nos statim ad ecclesiam, quae est foras ciui-
tatem in eo loco, ubi fuit domus sancti Abrahae) id est
in ipsis fundamentis et de ipso lapide, ut tamen dioebat
sanctus episcopus. Cum ergo ueniseemus in ipsa ecclesia^
facta est oratio et lectus ipse locus de Genesi, dictus etiam
unus psalmus, et iterata oratione et sic bendicens nosi
episcopus egressi suhius foras. 4* Item dignatus est nos
ducere ad puteum illum, unde portabat aquam sancta
Rebecca. Et ait nobis sanctus episcopiis: *'Ecce puteus
unde potauit sancta Rebecca camelos pueri sancti Abrahae^
id est Eleazari"; et singula ita nobis dignabatur osten-

^ legi si A, — * steht var statim in A*.

-- 24 --

dere. 6* Nam ecclesia quam dixi foras ciuitatem, dominae
sorores uenerabiles, ubi fuit primitus domus Abrahae, nunc
et martyrium ibi positum est, id est sancti cuiusdam mo-
nachi nomine Helpidi. Hoc autem' nobis satis gratum euenit,
ut pridie martyrium die ibi ueniremcts, id est sancti ipsius
Helpidii, nono k. Maias, ad quam diem necesse fuit undi-
que et de omnibus Mesopotamiae finibus omnes monachos
in Charra descendere, etiam et illos maiores, qui in soli-
tudine sedebant, quos ascites uocant, per diem ipsum, qui
ibi satis granditer attenditur, et propter memoriam sancti
Abrahae, quia domus ipsius fuit, ubi nunc ecclesia est, in
qua positum est corpus ipsius sancti martyris. 6* Itaque

«6 G. ergo hoc nobis ultra spem grate satis euenit, ut sanctos
et uere homines Dei monachos Mesopotamenos ibi uidere-
mus, etiam et eos, quorum fama uel uita longe audiebatur,
quos tamen non aestimabam me penitus posse uidere,
non quia inpossibile esset Peo etiam et hoc praeetare'
michi, qui omnia praestare dignabatur, sed quia audieram
eos, eo quod extra diem Paschae et extra diem hanc non
eos descendere de locis suis, quoniam tales sunt, ut et
uirtutes faciant multas, et quoniam nesciebam, quo mense | 62

70 Ga. esset dies hic martyrii, quem; dixi. Itaque Deo iubente
sic euenit, ut ad diem, quem nec sperabam, ibi uenirem.
7* Fecimus ergo et ibi biduum propter diem martyrii et
propter uisionem sanctorum illorum, qui dignati sunt ad
salutandum libenti satis animo me suscipere et alloqui,
in quo ego non merebar. Nam et ipsi statim post mar-
tyriii diem nec uisi sunt ibi, sed mox de nocte petierunt
heremum et unus quisque eorum monasteria sua, qui ubi
habebat. 8« In ipsa autem ciuitatem extra paucos clericos
et sanctos monachos, si qui tamen in ciuitate commorantur,
penitus nullum Christianum inueni, sed totum gentes sunt.
Nam sicut nos cum grandi reuerentia attendimus locum
illum, ubi primitus domusi sancti Abraliae fuit, pro me-
moria illius, ita et illae gentes forte ad mille passus de
ciuitate ciun grandi reuerentia adtendunt locum, ubi sunt
memoriae Naor et Bathuhelis. 9* Et quoniam episcopus
illius ciuitatis ualde instructus est de scripturis, requisiui
ab eo dicens: **Rogo te, domine, ut dicas michi, quod

* martyrum A,

— 26 —

desidero audire."- Et ille ait: "Dic, filia, quod uis, et
dieam tibi, si scio." Tunc ego dixi: "Sanctum Abraam
cum patre Thara et Sarra uxore et Loth fratris filio scio
per scripturas in eo loco uenisse; Naor autem uel Bathu-
helem non legi, quando in isto looo transierint, nisi quod
hoc solum scio, quia postmiodum puer Abraae, ut peteret

67 G. Rebeccam filiam Bathuhelis filii Nahor filio domini sui
Abraae, id est Ysaac, in Charra uenerit." 10* Tunc ait
michi sanctus episcopus: "Vere, filia, scriptum est, sicut
dicis, in Genesi sanctum Abraam hic transisse cum suis;
Nachor autem cum suis uel Bathuhelem non dicit scrip-
tura canonis, quo tempore transierint. Sed manifeste post-
modum hic transierunt et ipsi; denique et memoriae illo-
rum hic sunt forte ad mille passus de ciuitate. Nam
uere scriptura hoc testatur, quoniam ad accipiendam sanc-
tam Rebeccam huc uenerit puer sancti Abraae, et denuo
sanctus lacob hic uenerit, quando accepit filias Laban
Syri." IL Tunc ego requisiui, ubi esset puteus ille, ubi
sanctus lacob potasset pecora, quae pascebat Rachel filia
'Laban Siri; et ait michi episcopus: *ln sexto miliario
est hinc locus ipse iuxta uicum, qui fuit tunc uilla Laban

71 Ga. Siri, sed cum uolueris ire, imus tecum et ostendimus
tibi, nam et multi monachi ibi sunt ualde sancti et as-
cites et sancta ecclesia est ibi." 12* Illud etiam requisiui
a sancto episcopo, ubinam ess^et locus ille Chaldeorum,
ubi habita*erant primo Thara cum suis. Tunc | ait mihi 6S
ipse sanctus episcopus: "Locus ilLe, filia, quem requiris,
decima mansione est hinc intus in Persida. Nam hinc
usque ad Nisibin mansiones sunt quinque, et inde usque
ad Hur, quae fuit ciuitas Chaldeorum, aliae mansiones
simt quinque; sed modo ibi accessus Romanorum non est,
totum enim illud Persae tenent. Haec aufce«m pars specia-
literi orientalis appellatur, quae est in confinium Ro-
manorum et Persarum uel Chaldeorum." 13* Et cetera
plura referre dignatus est, sicut et ceteri sancti episcopi
uel sancti monachi facere dignabantur, omnia tamen de
scripturis Dei uel panctis uiris gesta, id est monachis,
siue qui iam recesserant, qoae mirabilia fecerint, siue
etiam qui adhuc in corpore sunt, quae cotidie faciant.

^ Syria vermiM Geyer.

— 26 —

68 G. hi tamen qui sunt ascites. Nam nolo estimet aifectio

uestra monachorum aliquando [aliquando] alias fabulas
esse nisi aut de scripturis Dei aut gesta monachorum
maiorum.

XXI. !♦ Post biduo autem quam ibi feceram, duxit
nos episcopus ad puteum illum, ubi adaquauerat sanctus
lacob pecora sanctae Rachel, qui puteus sexto miliario
est a Charris. In cuius putei honorem fabricata est ibi
iuxta sancta ecclesia ingens ualde et pulchra. Ad quem
puteum cum uenissemus, facta est ab episcopo oratio,
lectus etiam locus ipse de Genesi, dictus etiam unus
psahnus competens loco atque iterata oratione benedixit

72 Ga. nos episcopus. 2» Vidimus etiam loco iuxta puteum ia-
ceniem lapidem illum infinitum nimis, quem mouerat sanc-
tus lacob a puteo, qui usque hodie ostenditur. 3» Ibi
autem circa puteo nulli alii commanent nisi clerici de
ipsa ecclesia, quae ibi est, et monadhi habentes iuxta
haonasteria sua, quorum uitam sanctus episcopus nobis
retulit, sed uere inauditam. Ac sic ergo facta oratione
in ecclesia accessi cum episcopo ad sanctos monachos
per monasteria ipsorum, et Deo gratias agens et ipsis,
qui dignati sunt me per monasteria sua, ubicumque in-
gressa sum, libenti animo suscipere et alloqui illis ser-
monibus, quos dignum erat de ore illorum ppocedere. Nam
et eulogias dignati sunt dare michi et omnibus, qui mecum
erant, sicut est consuetudo monachis dare, his tamen quos
libenti animo suscipiunt in monasteriis suis. 4» Et quo-
niam ipse locus in campo grandi est, de contra ostensus
est michi a sancto episcopo uicus ingens satis forte ad
quingentos passos de puteo, per quem uicum iter habui-
mus. Hic autem uicus, quantum episcopus dicebat, fuit
quondam uilla Laban Siri, qui uicus appellatur Fadana.
Nam ostensa est michi in ipso uico memoria Laban Siri, |
soceri lacob, ostensus est etiam michi locus, unde furata w

69 G. est Rachel idola patris sui. 6* Ac sic ergo in nomine

Dei peruisis omnibus faciens uale sancto episcopo et sanc-
tis monachis, qui nos usque ad illum locum deduoertev
dignati fuerant, regressi isumus per iter uel mansiones,
quas ueneramus de Anthiocia.

XXII. !♦ Anthiocia autem cum fuissem regressa, feci
postmodum septimana, quousque ea, quae necessaria erant

— 27 —

itineri, pararentur. Et sic proficisoens de Anthiocia faciens
iter per mansiones aliquot perueni ad prouinciam, quae

3 Ga. Cilicia appellatur, quae habet ciuitatem metropolim Tharso,
ubi quidem Tharso .et eundo lerusolimam iam fueram.
2» Sed quoniam de Tharso tertia mansione, id est in
Hisauria, est martyrium sanctae Teclae, gratum fuit satis,
ut etiam illuc accedere, praesertim cum tam in proximo
esset.

XXIII. l^ Nam proficiscens de Tharso perueni ad quan-
dam ciuitatem supra mare adhuc Ciliciae, que appellatur
Ponpeiopolim. Et inde iam ingressa fines Hisauriae mansi
in ciuitate, quae appellatur Corico. Ac tertia die perueni
ad ciuitatem, quae appellatur Seleucia Hisauriae. Ubi
cum peruenissem, fui ad episcopum uere sanctum ex mo-
nacho, uidi etiam ibi ecclesiam ualde pulchram in eadem
ciuitate. 2* Et quoniam: inde ad sanctam Teclam, qui
locus est ultra ciuitatem in colle sed plano, habebat de

1 Ga. ciuitate forsitam mille quingentos passus, malui ergo per-
exire illuc, ut statiua, quam factura eram, ibi facerenu
Ibi autem ad sanctam ecclesiam nichil aliud est nisi mo-
nasteria sine numero uirorum ac mulierum. 8» Nam inueni
ibi aliquam amicissimam michi, et cui omnes in oriente
testimonium ferebant uitae ipsius, sancta diaconissa no-
mine Marthana, quam ego aput lerusolimam noueram, ubi
illa gratia oradonis ascenderat; haec autem monasteria ..i^.i^
aputaotitum seu uirginum regebat. Quae me cum uidisset,'/ v . «^x*^
quod gaudiiun illius uel meum esse potuerit, nunquid uel
scribere possum? 4* Sed ut redeam ad rem, monasteria

) G. ergo plurima sunt ibi per ipsum coUem et in medio murus
ingens, qui includet ecclesiam, in qua est martyrium, quod
martyrium satis pulchrum est. Propterea autem murus
missus est ad custodiendam ecclesiam propter Hisauros,
quia satis mali sunt et frequenter latrunculantur, ne forte
conentur aliquid facere circa monasterium, quod ibi est
deputatum. 6* Ibi ergo cum uenissem in nomine Dei,
facta orati-one ad martyrium nec non etiam et lecto omnii
actu[s] sanctae Teclae, gratias Christo Deo nostro egi in-
finitas, qui mihi dignatus est indignae et non merenti in
omnibus desideria complere. 6* Ac sic ergo facto ibi

'io \j

lecta omnia {JconHgiert in omni) A,

— 28 —

biduo, I uisis etiam sanctis monachis uel aputactitisi, tam 6S
76 Ga. uiris quam feminis, qui ibi erant, et facta oratione et
communione reuersa sum Tharso ad iter meum, ubi facta
statiua triduana in nomine Dei profecta sum inde iter
meum. Ac sic perueniens eadem die ad mansionem, quae
appellatur Mansocrenas, quae est sub monte Tauro, ibi
mansi. 7* Et inde alia die subiens montem Taurum et
faciens iter iam notum per singulas prouincias, qua^ eundo
transiueram, id est Cappadociam, Galatiam et Bithiniam,
perueni Calcedona, ubi propter famosissimum martyrium
sanctae Eufimiae ab olim michi notum iam, quod ibi est,
mansi loco. 8* Ac sic ergo alia die transiens mare perueni
Constantinopolim, agens Christo Deo nostro gratias, quod
michi indignae et non merenti pra/estare dignatus est tantam
gratiam, id est ut non solum uoluntatem eundi, sed et
facultatem perambulandi quae desiderabam dignatus fuerat
praestare et reuertendi denuo Constantinopolim. 9* Ubi
cum uenissem, per singulas ecclesias uel apostolos nec
non et per singula martyria, quae ibi plurima sunt, non
oessabam Deo no3tro lesu gratias agere, qui ita super me
misericordiam suam praestare dignatus fuerat. 10* De
71 G. quo loco, domnae, lumen meum, cum haec ad uestram
affectionem darem, iam propositi erat in nomine Christi
Dei nostri ad Asiam accedendi, id est Efesum, propter
martyrium sancti et beati apostoli lohannis gratia orationis.
Si autem et post hoc in corpore fuero, si qua praeterea
76 Ga. loca cognoscere potuero, aut ipsa praesens, si Deus fuerit
praestare dignatus, uestrae affectioni referam aut certe, si
aliud animo sederit, scriptis nuntiabo. Vos tantum, do-
minae, lumen meum, memores mei esse dignamini, siue
in corpore siue iam extra corpus fuero.

XXIV. !♦ Ut autem sciret affectio uestra, quae operatio
singulis diebus cotidie in locis sanctis habeatur, certas
uos facere debui, sciens, quia libenter haberetis haec co-
gnoscere. Nam singulis diebus ante pullorum cantum aperi-
untur omnia hostia Anastasis et descendent omnes m'o-
nazontes' et parthene, ut hio dicunt, et non solum hii,
sed et laici praeter, uiri aut mulieres, qui tamen uolunt
maturius uigilare. Et ex ea hora usque in luce dicuntur

^ aputactites A.

— 29 —

ymni et psalmi responduntur, similiter et antiphonae: et
cata singulos ymnos fit oratjo. Nam presbyteri bini uel
terai, similiter et diacones, singulis diebus uices habent
simul cum monazontes, qui cata singulos ymUiOS uel anti-
phonas orationes dicunt. 2* lam autem ubi coeperit luces-
cere, | tunc incipiunt matutinos ymnos dicere. Ecce et 6$

7Ga. superuenit episcopus cum clero et statim ingreditur intro
spelunca et de intro cancellos primum dicet orationem pro
omnibus: commemorat etiam ipse nomina, quorum uult,
sic benedicet cathecuminos. Item dicet orationem et bene-
dicet fideles. Et post hoc exeunte episcopo de intro can-
cellos omnes ad manum ei accedunt, et ille eos uno et
imo benedicet exiens iam, ac sic fit missa iam luce.
3* Item hora sexta denuo descendent omnes similiter ad
Anastasim et dicuntur psalmi et antiphonae, donec com-
monetur episcopus; similiter descendet et non sedet, sed

2G. statim intrat intra cancellos intra Anastasim, id est intra
speluncam, ubi et mature, et inde similiter primum facit
orationem, sic benedicet fideles, et sic exiens de intro
cancellos similiter ei ad manum acceditur. Ita ergo et
hora nona fit sicuti et ad sexta. 4* Hora autem decima,
quod appellant hic licinicon, nam nos dicimus lucernare, X^\
similiter se omnis muTtitudo colliget ad Anastasim, in-
cenduntur omnes candelae et cerei et fit lumen infinitum.
Lumen autem de foris non affertur, sed de spelunca interi-
ori eicitur, ubi noctu ac die semper lucerna lucet, id est de
intro cancellos. Dicuntur etiam psalmi lucernares, sed
et antiphonae diutius. Ecce et commonetur episcopus et

8 Ga. descendet et sedet susum, nec non etiam et presbyteri sedent
locis suis, dicuntur ymni uel antiphonae. 6» Et ad ubi
perdicti^ fuerint iuxta consuetudinem, lebat se episcopus
et stat ante cancellum, id est ante speluncam, et unus ex
diaconibus facit commemorationem singulorum, sicut solet
esse consuetudo. Et diacono dicente singulorum nomina
semper pisinni plurimi stant respondentes semper: **kyrie
eleyson" (quod dicimus nos: "miserere, Domine"), quo-
rum uoces infinitae sunt. 6» Et at ubi diaconus perdixerit
omnia, quae dicere habet, dicet orationem primum epi-
scopus et orat pro omnibus ; et sic orant omnes, tam fideies

1 perducti A.

— 30 —

qtiam et cathecumini simul. Item mittet uocem diaconus,
ut unusquisque, quomodo stat, cathecuminus inclinet caput;
et sic dicet episcopus stans benedictionem super cathe-
cuminos. Item fit oratio et denuo mittet diaconus uocem
et comlnonet, ut unusquisque stans fidelium inclinent ca-
pita suA; item benedicet fideles episcopus et sic fit missa
Anastasi. 7* Et incipient episcopo ad manum accedere
singuli. Et postmodum de Anastasim usque ad Crucem
cum ymnis* ducitur episcopus, simul et omnis populus
uadet. Ubi cum peruentum fuerit, primum facit orationem, 1 57

78 G. item benedicet cathecuminos ; item fit alia oratio, item

benedicit fideles. Et post hoc denuo tam episoopus quam
omnis turba uadent denuo poat Crucem et ibi denuo si-

79 Ga. militer fit sicuti et ante Crucem. Et similiter ad manum

episcopo^ acceditur sicut ad Anastasim, ita et ante Cru-

y^,^jfiv!cem, ita» et post Crucem. Caudelae autem uitreae ingentes

t L T^ ^ ^ / £ ubique plurimae pendent et cereofala plurima sunt tam;

^j^x^f"^ iante Anastasim quam etiam anteTrucepi, sed et post Cni-

cem. Finiuntur ergo haec omnia cum tenebris.^ Haec
operatio cotidie per dies sex ita habetur ad Crucem et
ad Anastasim. 8* Septima autem die, id est dominica die,
ante puUorum cantum coUiget se omnis multitudo, que-
cumque esse potest in eo loco, ac si per pascba in basilica,
quae est loco iuxta Anastasim, foras tamen, ubi luminaria
pro hoc ipsud pendent. Dum enim uerentur, ne ad puUo-
ruiri cantum non occurrant, anteoessus ueniunt et ibi
sedent. Et dicuntur ymni nec non et antiphonae, et fiunt
orationes cata singulos ymnos uel antiphonas. Nam et
presbyteri et diacones semper parati sunt in eo loco ad
tiigilias propter multitudinem, quae se colliget. Consue-
tudo enim talis est, ut ante pullorum cantum loca sancta
r-«^~' ^. ,J ^" non aperiantur. 9* Mox autem primus pullus cantauerit,
< '^' 80 Ga. statim descendet episcopus et intrat intro speluncam ad

Anastasim. Aperiuntur hostia omnia et intrat omnis multi-
tudo ad Anastasimj ubi iam luminaria infinita lucent, et
quemadmodum ingressus fuerit populus, dicet psalmum
quicumque de presbyteris et reepondent omnes; post hoc
fit oratio. Item dicit psalmum quicumque de diax^onibus,
similiter fit oratio, dicitur et tertius pgalmus a quocum-

* ymnus A, — ^ episcopus A» — ^ crebris A, (viell. creperis*).

— 31

que clerico, fit et tertio oratio et commemoratio omnium.
lOv Dictis ergp bis tribtis' psalmis et factis* orationibus tribus
ecce etiam tJaiamataria^ iivferuntur intro spelunca Anasta-
sis, ut tota basilica Anastasis repleatur odoribus. £t tunc

WG. ibi^ atat episcopus intro cancellos, prendet euangelium et
accedet ad bostium et leget resurrectionem Domini^ epi-
scopus ipse. Qnod cum coeperit legi, tantus rugitus et mugi-
tus fit onmium houainum et tantae lacrimae, ut quamuis!
duriasimus possit moueri in lacrimis Dominum pro nobis
tanta sustinuisse. 11* Lecto ergo euangelio exit episcopus
et duciti^r cum ynmis ad Crucem, et omnis populus cum
illo. Ibi denuo dicitur uims psalmus et fit oratio. Item
benedicit fideles et fit missa. Et ex^unte episcopo omnes*
ad mafUum accedunt. 12« Mox aiutem recipit se episcopus
in donwn suam, et iam ex illa. hora reuertuntur omnes
knonazo^tes ad Anastasim et psalmi | dicuntur et antipho- 59
nae usque ad lucem et cata singulos psalmos uel anti-
phonas fit oratio: uicibuB enim quotidie presbiyteri et dia-
cones uigilant ad Anastasim cum populo. De laicis etiam,
uiris aut mulieribus, si qui uolunt, usque ad lucem loco ,^i.^> ^
sunt,. si qui nolunt, reuertuntur in domos suas et reponent,^^' j^.v.
se dormito. ''

XXV. 1» Cum luce autem, quia dominica dies est, et^
proceditur in ecclesia maiore, quam fecit Constantinus,
quae ecclesia in Golgotha est post Crucem, t^t fiunt omnia

i Ga. secundum consuetudinem, qua et^ ubique fit die dominica.
Sane quia hic consuetudo sic est, ut de omnibus presbyterisl,
qui sedent, quajiti uolunt, praedicent, et post illos omnes.
episcopus praedicat, quae praedicationes propterea semper
dominicis diebus sunt, ut semper erudiatur populus in
scripturis et in Dei dilectione: quae praedicationes dumi
dicuntur, grandis mora fit, ut fiat missa ecclesiae, et ideo
ante quartam horam aut forte quintam missa fit. 2« At
ubi autem missa facta fuerit ecclesiae iuxta consuetudinem^
qua et ubique fit, tunc de ecclesia monazontes cum ymnisi

G. ducunt episcopum usque ad Anastasim. Cum autem coe-
perit episcopus uenire cum ymnis, aperiuntur omnia hostia
de basilica Anastasis, intrat omnis populus, fidelis tamen,
nam cathecumini non. 3* Et at ubi intrauerit populus,.

1 = thyiniamateria. — ^ ubi ^. — ' dominus JL. — * viell,
feJdt ei*, vgL § \2, 3. — ^ que A.

A.

fr

. c \ / • -

k '

'f

^^:\ i.

/ c

«„<

■w V } ''■ "

Ci

i*'

{'-f

e >

4 f

— 32 —

iiitrat episcopus et statim ingreditur intra cancellos f Mar-
tyriii speluncae. Primum aguntur gratiae Eteo, et sic fit^
orationem pro omnibus; postmolum mittet uocem diaco-
nus, ut inclinewt capita sua omnes, quomodo stant, et
sic benedicet eos episcopus stans intra cancellos interiores
et postmodum egreditur. 4* Egredienti autem episcopo
'omnes ad manum accedent. Ac sic est, ut prope usque
ad quintam aut sextam horam protraitur missa. Item et
ad lucemare[s] similiter fit iuxta consuetudinem cotidia-
nam. Haec ergo consuetudo singulis diebus ita per totum
annum custodiatur, exceptis diebus sollennibus, quibus et
ipsis quemadmodum fiat infra annotauhnus. 5* Hoc autem
inter omnia satis praecipuum est, quod faciunt, ut psalmi
uel antiphonae apti semper dicantur, tam qui nocte di-
cuntur, tam qui contra mature, tam etiam qui per diem
uel sexta aut nona uel ad lucernare semper ita apti et ita
rationabiles, ut ad ipsam rem pertineant, quae agitur. 6» Et
cum toto anno semper dominica die in ecclesia maiore pro-
cedatur, id est quae in Golgotha est, id est post Crucem,
quam fecit Constan,tinus, una tantum die dominica, id est
82 Ga. (fuinquagesimarum per pentecosten, in Syon proceditur,
sicut infra annotatum inuenietis, sic tamen in Syon, ut,
antequam sit hora tertia, illuc featur, fiat primum missa in
ecclesia maiorem —

Deest unum folium,

*'Benedictus, qui uenit in nomine Domini" et cetera 69
quae secuntur. Et quoniam pro mona2?ontes, qui pedibus
uadent, necesse est lenius^ iri: ac sic peruenitur in leru-
solima ea hora, qua incipit homo hominem posse co-
76 G. gnoscere, id est prope luce, ante tamen quam lux fiat.
7» Ubi cum peruentum fuerit, statim sic in Awastase in-
greditur episcopus et omnes cMm eo, ubi luminaria iam,*
supra modo lucent. Dicitur ergo ibi unus psahnus, fit
oratio, benedicuntur ab episcopo primUm cathecumini, it^m
fideles. Recipit se episcopus et uadent se unusquisqpie ad
ospitium suum, ut se resumant. Monazontes autem usque
ad lucem ibi sunt et ymnos dicunt. 8* At ubi autem re-

^ viell. i. c. speluncae, ubi et mature*. ~ * viell, facit* (fit oi*a-
tio edd): — 2 leuius A (viell, lentius*). i >

— 33 —

sumpserit se populus, hora incipiente secunda coUigent se
omnes in ecclesia maiore, quae est in Golgotha. Qui autem

38 Ga. omatus sit illa die ecclesiae uel Anastasis aut Crucis aut
in Bethleem, superfluum fuit scribi. Ubi extra aurum et
gemmas aut sirico nichil aliud uides; nam et si uela uides, ^ ^, ,^

auroclaua oleserica sunt, si cortinas uides, similiter auro- ^'^-^^'l
claue olesericae sunt. Ministerium autem omne genus au-
reum gemmatum profertur illa die. Numerus autem uel
ponderatio de ceriofalis uel cicindelis aut lucemis uel di- .^^^*^ ,. '
uerso ministerio nunquid uel extimari aut scribi potest? "^v^- '
9* Nam quid dicam de omatu fabricae ipsius, quam Con-
stantinus sub praesentia matris suae, in quantum uires
regni sui habuit, homauiti auro, musiuo et marmore pre-
tioso, tam ecclesiam maiorem quam Anastasim uel ad Cru-
cem uel cetera loca sancta in lerasolima? !©♦ Sed ut
redeamus ad rem, fit ergo prima die missa in ecclesia maiore,
quae est in Golgotha. £t quoniam dum praedicant uel
legent singulas lectiones uel dicunt ymnos, omnia tamen
apta ipsi diei, et inde postmodum cum missa ecclesiae facta
fuerit, hitur cum ymnis ad Anastasim iuxta consuetudinem :
ac sic fit missa forsitan sexta hora. ll^ Ipsa autem die
similiter et ad lucemare iuxta consuetudinem cotidianam
fit. Alia denuo die similiter in ipsa ecclesia proceditur in
Golgotha, hoc idem et tertia die. Per triduo ergo haec

7 0. omnis^ laetitia in ecclesia, quam fecit Constantinus, cele-
bratur usque ad sextam. Qtiarta die in Eleona, id est in
ecclesia, quae est in monte Oliueti, pulchra satis, similiter
omnia ita omantur et ita celebrantur ibi, quinta die in La-
zariu, quod est ab lerusolima forsitan ad mille quingentos

4 Ga. passus, sexta die in Syon, septima die in Anastase, octaua
die ad Cmcem. Ac sic ergo per octo dies haec omnis laetitia
et is homatus celebratur in omnibus locis sanctis, quos
superius nominaui. 12* In Bethleem autem per | totos octo 90
dies cotidie is omatus est et ipsa laetitia celebratur a
presbyteris et ab omni clero ipsius loci et a monazontes,
qui in ipso loco deputati sunt. Nam ex^ illa hora, qua
omnes nocte in lemsolima reuertuntur cum episcopo, tunc
loci ipsius monachi, quicumque sunt, usque ad lucem in
ecclesia in Bethleem peraigilant ynmos seu antiphonas di- ^

* honoravit A. — * ergo homines ^. — • et A.
SammlnDg yulgftrlat. Tezte. 1. 3

— 34 —

centes^ quia episcopum necesse est hos dies semper ia
lenisolima tenere. Pro sollemnitate autem et laetitia ipsius
diei infinite turbae se undique coUigent in lerusolima, non
solum monazontes, sed et laici uiri aut mulieres.

XXVI. Sane quadragesimae de epiphania ualde cum
summo honore hic celebrantur. Nam eadem die processio
est in Anastase, et onmes procedunt et ordine suo aguntur
omnia cum summa laetitia ac si per pascha. Predicaut
etiam omnes presbyteri et sic episcopus semper de eo loco
tractantes^ euangelii, ubi quadragesima die tulerunt Do-
minum in templo loseph et Maria et uiderunt eum Symeon
uel Anna prophetissa filia Fanuhel, et de uerbis eorum,
quae dixerunt uiso Domino, uel de oblatione ipsa, qasm op-
tulerunt parentes. Et postmodum celebratis omnibus per
ordinem, quae consuetudinis* sunt, aguntur sacramenta et
sic fit missa.

78 G. XXVII. !♦ Item dies paschales cum uenerint, celebran-
tur sic. Nam sicut apud nos quadragesimae aiite pascha
adtenduntur, ita hic octo septimanas attenduntur ante
pascha. Propterea autem octo septimane attenduntur, quia

86 Ga. dominicis diebus et sabbato non ieiunantur excepta una
die sabbati, qua uigiliae paschales sunt et necesse est ie-
iunari; extra ipsum ergo diem penitus nunquam hic toto
anno sabbato ieiunatur. Ac sic ergo de octo septimanis
deductis octo diebus dominicis et septem sabbatis, quia
necesse est una sabbati ieiunari, ut superius dixi, remanent
dies quadraginta et unum, qui ieiunantur, quod hic appellant
eprtae, id est quadragesimas. 2« Singuli autem dies singu-
larum ebdomadarum aguntur sic, id est ut die dominica de
puUo primo legat episcopus intra Anastase locum resurrec-
tionis Domini de euangeho, sicut et toto anno dominicis
diebus fi^, et^ simiUter usque ad lucem aguntur ad Anasta-
sem et ad Crucem, quae et toto anno dominicis diebus
fiunt. 3« Postmodum mane sicut et semper dominica die
proceditur et aguntur, quae dominicis diebus consuetudo
est agi, in ecclesia maiore, quae appeUatur Martyrio, quae
est in Golgotha post Crucem. Et similiter misSa de ecclesia

86 Ga. facta ad Anastase itur cum ymnis, sicut semper dominicis
diebus fit Haec ergo dum aguntur, facit se hora quinta;
lucemare hoc idem hora sua fit sicut semper ad Anastasem

* tractantis A, — * consuetudines -4. — ^ fiet A,

— 35 —

et ad Crucem, siciit et singulis locis sanctis fit: dominica
enim die nona fit. | 4» Item secunda feria similiter de pullo di
primo ad Anastasem itur sicut et toto anno, et aguntur
usque ad mane, que semper. Denuo ad tertia itur ad
Anastasim et aguntur, quae toto anno ad sextam solent
agi, quoniam in diebus quadragesimarum et hoc additur,
ut et ad tertiam eatur. Item ad sextam et nonam et lucer-

G. nare ita aguntur, sicut consuetudo est per totum annum
agi semper in ipsis locis sanctis. 5* Similiter et tertia feria
similiter omnia aguntur sicut et secunda feria. Quarta feria
autem similiter itur de noctu ad Anastase et aguntur ea,
quae semper, usque ad mane; similiter et ad tertiam et
ad sexta; ad nonam autem, quia consuetudo est semper,
id est toto anno, quarta feria et sexta feiia ad nona in
Syon procedi, quoniam in istis locis, excepto si martir[i]o-
rum dies euenerit, semper quarta et sexta feria etiam et
a cathecuminis ieiunaturi: et ideo ad nonam in Syon
proceditur. Nam si fortuito in quadragesimis martyrorum
dies euenerit quarta feria aut sexta feria, f atque^ ad nona
in Syon proceditur. 6« Diebus uero quadragesimarum, ut
superius dixi, quarta feria ad nona in Sion proceditur iuxta

Ga. consuetudinem totius anni et omnia aguntur, quae con-
suetudo est ad nonam agi, praeter oblatio. Nam ut semper
populus discat legem, et episcopus et presbyter praedicant
assidue. Cum autem facta fuerit missa, inde cum ymnis
populus deducet episcopum usque ad Anastasem; inde sic
uenitur, ut cum intratur in Anastase, iam et hora lucemari
sit^; sic dicuntur ymni et antiphonae, fiunt orationes et
fit missa lucemaris in Anastase et ad Crucem. ?♦ Missa
autem lucemari in isdem diebus, id est quadragesimamm,
serius fit semper quam per toto anno. Quinta feria autem
similiter omnia aguntur, sicut secunda feria et tertia feria.
Sexta feria autem similiter omnia aguntur sicut quarta feria,
et similiter ad nonam in Syon itur et similiter inde cum ymnis
usque ad Anastase adducetur episcopus. Sed sexta feria uigi-
liae in Anastase celebrantur ab ea hora, qua de Sion uentum
fuerit cum ymnis, usque in mane, id est de hora lucemari,

s- quemadmodum intratum fuerit in alia die mane, id est sabba-
to. Fit autem oblatio in Anastase maturius, ita ut fiat missa

* ieiunari A, — ^ viell. ad quem und Lucke (penitus nemo ieiunat,
tunc nec)*. — ^ et tota lucemari sic A.

8*

— 36 —

ante solem. 8* Tota autem nocte uicibus dicuntur psalmi
responsorii, uicibus antiphonae, uicibus lectiones diuersae,
quae omnla usque in mane protrahuntur. Missa autem,
quae fit sabbato ad Anastase, ante solem fit, hoc est oblatio,
ut ea hora, qua incipit sol procedere, et^ missa[m] in Ana-
stase facta sit. Sic ergo singulae septimanae celebrantur
quadragesimarum. 9* Quod autem dixi, maturius fit missa
sabbato, | id est ante solem, propterea fit, ut citius ab- 62
soluant hi, quos dicunt hic eftdomadarios. Nam talis con-
suetudo est hic ieiuniorum in quadragesimis, ut hi, quos
appellant ebdomadarios, id est qui faciunt septimanas, domi-
nica die, quia hora quinta fit missa, ut manducent. Et quem
ad modum prandiderint dominica die, iam non manducant
nisi sabbato mane, mox communicauerint in Anastase. Prop-
ter ipsos ergo, ut citius absoluant, ante sole fit missa in
Anastase sabbato. Quod autem dixi, propter illos fit missa
mane, non quod illi soli communicent, sed omnes communi-
cant, qui uolunt eadem die in Anastase communicare.

88 Ga. XXVIII. !♦ leiuniorum enim consuetudo hic talis est
in quadragesimis, ut alii, quem ad modum manducauerint
dominica die post missa, id est hora quinta aut sexta, iam
non manducent per tota septimana nisi sabbato ueniente
post missa Anastasis hi, qui faciunt ebdomadas. 2* Sabbato
autem quod manducauerint mane, iam nec sera manducant,
sed ad aliam diem, id est dominica, prandent post missa
ecclesiae hora quinta uel plus et postea iam non man-
ducant^, nisi sabbato ueniente, sicut superius dixi. 8* Con-
suetudo enim hic talis est, ut omnes, qui sunt, ut hic
dicunt, aputactite, uiri uel feminae, non solum diebus qua-
dragesimarum, sed et toto anno, qua manducant, semel

81 G. in die manducant. Si qui autem sunt de ipsis aputactitis*,
qui non possunt facere integras septimanas ieiuniorum,
sicut superius diximus, in totis quadragesimis in medio
quinta feria cenant. Qui autem nec hoc potest, biduanas
fcicit per totas quadragesimas ; qui autem nec ipsud, de
sera ad sera manducant. 4« Nemo autem exigit, quantum
debeat facere, sed unus quisqxie ut potest id facit; nec
ille laudatur, qui satis fecerit, nec ille uituperatur, qui
minus. Talis est enim hic consuetudo. Esca autem eorum
quadragesimarum diebus haec est, ut nec panem, f <Iu.od

^ ei A. — ' manducent ^. — ' aputactites A,

— 37 —

liberarii non potest, nec oleum gustent, nec aliquid, qxiod
de arboribus est, sed tantum aqua et sorbitione modica de
farina. Quadragesimarum ergo ieiunium sic fit, ut diximus.
XXIX. !♦ Et completo earum septimanarum ieiunio . . .
Prima septimana uigiliae in Anastase sunt de hora lucernarii
sexta feria, qua de Syon uenitur cum psalmis, usque in
mane sabbato, qua oblatio fit in Anastase. Item secunda
septimana et tertia et quarta et quinta et sexta similiter
fiunt, ut prima de quadragesimis. 2» Septima autem sep-
timana cum uenerit, id est quando iam due superant cum

» Ga. ipsa, ut pascha sit, singulis diebus omnia quidem sic agun-
tur sicut et ceteris septimanis, quae transierunt; tantum
mo^o quod uigiliae, quae in illis sex septimanis in Anastase
factae sunt. Septima autem septimana^ id est sexta feria,
in Syon | fiunt uigiliae iuxta consuetudinem eaiw, qua^ es
in Anastase factae sunt per sex septimanas. Dicuntur autem
totis vigiliis^ apti psalmi semper uel antiphonae tam loco
quam diei. 3« At ubi autem ceperit se mane facere sabbato
illucescente, offeret episcopus et facit oblationem mane sab-

2 G. bato. lam ut fiat missa, mittit uocem archidiaconus et
dicit: "Omnes hodie hora septima in Lazario parati simus'*.
Ac sic ergo cum ceperit se hora septima facere, omnes ad
Lazarium ueniunt. Lazarium autem, id est Bethania, est
forsitan secundo miliario a ciuitate. 4* Euntibus autem de
lerusolima in Lazarium forsitan ad quingentos passus de
eodem loco ecclesia est in strata in eo loco, in quo occurrit
Domino Maria soror Lazari. Ibi ergo cum uenerit episcopus,
occurrent illi omnes monachi, et populus ibi ingreditur,
dicitur unus ymnus et una antiphona et legitur ipse locus
de euangelio, ubi occurrit soror Lazari Domino. Et sic
facta oratione et benedictis omnibus inde iam usque ad
Lazarium cum ymnis itur. 5* In Lazario autem cum uen-
tum fuerit, ita se omnis multitudo colligit, ut non solum
ipse locus sed et campi omnes in giro pleni sint hominibus.
Dicuntur ynmi etiam et antiphonae apti ipsi diei et loco;
similiter et lectiones apte diei, quaecumque leguntur. lam
autem, ut fiat missa, denuntiatur pascha, id est subit pres-
byter in altiori loco et leget illum locum, qui scriptus est
in euangelio: **Cum uenisset lesus in Bethania ante sex

Ga. dies paschae" et cetera. Lecto ergo eo loco et annuntiata

* viell, qui delibari*. — ^ qy^e A, — « toti singulis A.

— 38 —

pascha fit missa. 6* Propterea autem ea die hoc agitar,
qtioniam sicut in euangelio scriptum est, ante sex dies
paschae factum hoc fuisset in Bethania; de sabbato enim
usqiie in quinta feria, qua post cena noctu comprehenditur
Dominus, sex dies sunt. Reuertuntur ergo omnes ad ciui-
tatem rectus ad Anastase et fit lucemare iuxta consuetu-
dinem.

XXX. !♦ Alia ergo die, id est dominica, qua[e] intratur
in septimana paschale, quam hic appellant septimana maior,
celebratis de pullorum cantu his^, quae consuetudinis sunt
in Anastase uel ad Crucem usque ad mane agi[tur]: die

88 G. ergo dominica mane proceditur iuxta consuetudinem in
ecclesia maiore, quae appellatur Martyrium. Propterea
autem Martyrium appellatur, quia in Golgotha est, id est
post Crucem, ubi Dominus passus est, et ideo Martyrio.
2* Cum ergo celebrata fuerint onmia iuxta consuetudinem
in ecclesia maiore, et antequam fiat missa, mittet uocem
archidiaconus et dicit primum: "Ista^ septimana omne,
id est de die crastino, hora nona omnes ad Martyrium
conueniamus, id est in ecclesia maiore". Item mittet uocem
alteram et dicet: "Hodie omnes hora septima in Eleona
parati simus". 3^ Facta ergo missa in ecclesia maiore, id
est ad Martyrium, deducitur episcopus cum ymnis ad Ana-
stase, et ibi completis, quae | consuetudo est diebus do- w
minicis fieri in Anastase post missa Martyrii, et iam unus-
quisque hiens ad domum suam festinat manducare, ut hora
inquoante septima onmes in ecclesia parati sint, quae est
in Eleona, id est in monte Ohueti, ubi^ est spelunca illa,
in qua docebat Dominus.

91 Ga. XXXI. !♦ Hora ergo septima omnis populus ascendet
in monte Oliueti, id est in Eleona, in ecclesia, sed et*
episcopus; dicuntur ymni et antiphonae apte diei ipsi uel
loco, lectiones etiam similiter. Et cum ceperit se facere
hora nona, subitur cum ymnis in Inbomon, id est in eo
loco, de quo ascendit Dominus in caelis, et ibi seditur;
nam omnis populus semper praesente episcopo iubetur se-
dere, tantum quod diacones soli stant semper. Dicuntur
et 'ibi ymni uel antiphonae aptae loco aut diei : similiter
et lectiones interpositae et orationes. 2* Et iam cum coeperit
esse hora undecima, legitur ille locus de euangelio, ubi

1 cantatis -4. — • iuxta A, — ^ ibi ^. — * sedet Ai^).

— 39 —

infantes cum ramis uel palmis occurrerunt Domino di-
centes: "Benedictus, qui uenit in nomine Domini*'. Et
statim leuat se episcopus et omnis populus, porro inde de
summo monte Oliueti totum pedibus itur. Nam totus po-
pulus ante ipsum cum ymnis uel antiphonis respondentes

84 G. semper : "Benedictus, qui uenit in nomine Domini". 3« Et
quotqnot sunt infantes in hisdem locis, usque etiam quii
pedibus ambulare non possunt, quia teneri sunt, in coUo
illos parentes sui tenent, omnes ramos tenentes alii pal-
marum, alii oliuarum; et sic deducetur episcopus in eo
typo, quo tunc Dominus deductus est. 4* Et de summo monte
usque ad ciuitatem et inde ad Anastase per totam ciuita-
tem totum pedibus omnes, sed et si quae matrone sunt
aut si qui domini, sic deducunt episcopum respondentes
et sic lente et lente, ne lassetur populus, porro iam sera

92 Ga. peruenitur ad Anastase. Ubi cum uentum fuerit, quam-
libet sero sit, tamen fit lucemare, fit denuo oratio ad
Crucem et dimittitur populus.

XXXII. !♦ Item alia die, id est secunda feria, aguntur,
quae consuetudinis sunt de pullo primo agi usque ad mane
ad Anastase, similiter et ad tertia et ad sexta aguntur ea,
quae totis quadragesimis. Ad nona autem omnes in ecclesia
maiore, id est ad Martyrium, coUigent se et ibi usque ad
horam primam noctis semper ymni et antiphonae dicuntur;
lectiones etiam aptae diei et loco leguntur; interpositae
semper orationes. 2* Lucemarium etiam agitur ibi, cum
ceperit hora esse: sic est ergo, ut nocte etiam fiat missa
ad Martyrium. Ubi cum facta^ fuerit missa, inde cum
ymnis ad Anastase ducitur episcopus. In quo autem in-
gressus fuerit in Anastase, dicitur unus ymnus, fit oratio,
benedicuntur cathecumini, item fideles, et fit missa.

XXXIII. !♦ Item tertia feria similiter omnia | fiunt ss
sicut secunda feria. IUud solum additur tertia feria, quod
nocte sera, posteaquam missa facta fuerit ad Martyrium
et itum fuerit ad Anastase et denuo in Anastase missa facta
fuerit, omnes illa hora noctu uadent in ecclesia, quae est
in monte Eleona. 2* In qua ecclesia cum uentum fuerit,
intrat episcopus intra spelunca, in qua spelunca solebat

86 G. Dominus docere discipulos, et accipit cocQcem euangelii,
et stans ipse episcopus leget uerba Domini, quae scripta

^ quae A. — * factum A.

— 40 —

sunt in euangelio in cata Matheo, id est ubi dicit: "Videte^
ne quis uos seducat". Et omnem ipsam allocutionem per-
leget episcopus. At ubi autem illa perlegerit» fit oratio,
benedicuntur cathecumini^ item et fideles, fit missa et re-
uertuntur a monte unusquisque ad domum suam satis sera
iam nocte.

XXXIV. Item quarta feria aguntur onmia per tota die
a pullo primo sicut secunda feria et tertia feria, sed postea-
quam missa facta fuerit nocte ad Martyrium et deductus
fuerit episcopus cum ynmis ad Anastase, statim intrat epi-
scopus in spelunca, quae est in Anastase, et stat intra can-
cellos; presbyter autem ante cancellum stat et accipit euan-

«3 Ga . gelium et legit illum locum, ubi ludas Scariothes hiuit
ad ludeos, definiuit, quid ei darent, ut traderet Dominum.
Qui locus at ubi lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus
est totius populi, ut nullus sit, qui moueri non possit in
lacrimis in ea hora. Postmodum fit oratio, benedicuntur
cathecumini, postmodum fideles, et fit missa.

XXXV. !♦ Item quinta feria aguntur ea de puUo primo,
quae consuetudinis est usque ad mane ad Anastase; simi-
liter ad tertia et ad sexta. Octaua autem hora iuxta con-
suetudinem ad Martyrium coUiget se omnis populus, prop-
terea autem temporius quam ceteris diebus, quia citius
missa fieri necesse est. Itaque ergo coUecto omni populo
aguntur, quae agenda sunt; fit ipsa die oblatio ad Mar-
tyrium et facitur missa hora forsitan decima ibidem. Antea
autem quam fiat missa, mittet uocem archidiaconus et
dicet: "Hora prima noctis omnes in ecclesia, quae est
in Eleona, conueniamus, quoniam maximus labor nobis
instat hodie nocte ista*-. 2« Facta ergo missa Martyrii
uenitwr post Crucem, dicitur ibi unus ymnus tantum, fit
oratio et offeret episcopus ibi oblationem et communicant

«6 G. omnes. Excepta enim ipsa die una per totum annum nun-
quam offeritur post Crucem nisi ipsa die tantum. Facta
ergo et ibi missa itur ad Anastase, fit oratio, benedicuntur
iuxta consuetudinem cathecumini et sic fideles et fit missa.
Et sic unusquisque festinat reuerti in domum suam, ut
manducet, quia statim ut manducauerint, omnes uadent in
Eleona in ecclesia ea, in qua est spelunca, in qua ipsa
die Dominus cum apostolis fuit. 3« Et ibi usque ad hora
noctis forsitan quinta semper aut ymni aut antiphonae

— 41 —

apte diei et loco, similiter et lectiones dicuntur; inter-
positae orationes fiunt; loca etiam ea de euangelio legun-
tur, in qnibus Dominus allocutus est discipulos eadem die
sedens in eadem spelunca, quae in ipsa ecclesia est. 4» Et
inde iam hora noctis forsitan sexta itur susu in Imbomon
cum ymnis in eo loco, unde ascendit Dominus in caelis. | Et 6$
ibi denuo similiter lectiones et ymni et antiphonae aptae
diei dicuntur; orationes etiam ipsae quecumque fiunt, quas
dicet episcopus, semper et diei et loco aptas dicet.

94 Ga. XXXVL !♦ Ac sic ergo cum ceperit esse puUorum
cantus, descenditur de Imbomon cum ymnis et acceditwr
eodem loco, ubi prauit Dominus, sicut scriptum est in
euangelio: "Et accessit quantum iactus lapidis et orauit**
et cetera. In eo enim loco ecclesia est elegans. Ingreditur
ibi episcopus et omnis populus, dicitur ibi oratio apta loco
et diei, dicitur etiam unus ymnus aptus et legitur ipse
locus de euangelio, ubi dixit discipulis suis: **Vigilate, ne
intretis in temptationem". Et omnis ipse locus perlegitur
ibi et fit denuo oratio. 2* Et iam inde cum ymnis usque
ad minimus infans in Gessamani pedibus cum episcopo
descendent, ubi prae tam magna turba multitudinis et fa-
tigati de uigiliis et ieiuniis cotidianis lassi, quia tam magnum
montem necesse habent descendere, lente et lente cum
ynmis uenitur in Gessamani. Candelae autem ecclesiasticae
super ducentae paratae sunt propter lumen omni populo.

^ G. 3« Cum ergo peruentum fuerit in Gessamani, fit primum
oratio apta, sic dicitur ymnus; item legitur ille locus de
euangelio, ubi comprehensus est Dominus. Qui locus ad
qnod lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus totius populi
estcum fletu, ut forsitan porro ad ciuitatem gemitus populi
omnis auditus sit. Et iam ex illa hora hitur ad ciuitatem
pedibus cum ymnis, peruenitur ad portam ea hora, qua
incipit quasi homo hominem cognoscere; inde totum per
mediam ciuitatem omnes usque ad unum, maiores atqiie
minores, diuites, pauperes, toti ibi parati, speciaUter illa
die nullus recedit a uigiliis usqu^ in mane. Sic deducitur
episcopus a Gessemani usque ad portam et inde per totam
ciuitate usque ad Crucem. 4* Ante Crucem autem at ubi
uentum fuerit, iam lux quasi clara incipit esse. Ibi denuo

5 Ga. legitur ille locus de euangelio, ubi adducitur Dominus ad
Pilatum, et omnia, quaecumque scripta sunt Pilatum ad

— 42 —

Dominum dixisse aut ad ludeos, totum legitur. 5* Post-
modum autem alloquitur episcopus populum confortans eos,
quoniam et tota nocte laborauerint et adhuc laboraturi sint
ipsa die, ut non lassentur sed habeant spem in Deo, qui
eis pro eo labore maiorem mercedem redditurus sit. Et
sic confortan[te]s eos, ut potest ipse, alloquens dicit eis:
"Ite interim nunc unusquisque ad domumcellas uestras,
sedete uobis et^ modico, et ad horam prope secundam diei
omnes parati estote hic, ut de ea hora usque ad sexta
sanctum lignum crucis possitis uidere ad salutem sibi unus-
quisque nostrum credens profuturum. De hora enim sexta
denuo necesse habemus hic omnes conuenire in isto loco,
id est ante Crucem, ut lectionibus et orationibus usque
ad noctem operam demus."

88 G. XXXVII. !♦ Post hoc ergo missa | facta de Cruce, 67

id est antequam sol procedat, statim unusquisque ani-
mosi uadent in Syon orare ad columnam illam, ad quem
flagellatus est Dominus. Inde reuersi sedent modice in
domibus suis et statim toti parati sunt. Et sic ponitur
cathedra episcopo in Grolgotha post Crucem, quae stat nunc ;
residet episcopus in cathedra; ponitur ante eum mensa
sublinteata; stant in giro mensa diacones et affertur loculus
argenteus deauratus, in quo est lignum sanctum crucis,

96 Ga. aperitur et profertur, ponitur in mensa tam lignum crucis
quam titulus. 2* Cum ergo positum fuerit in mensa, epi-
scopus sedens de manibus suis summitates de ligno sancto
premet, diacones autem, qui in giro stant, custodent. Hoc
autem propterea sic custoditur, quia consuetudo est, tit
unus et unus omnis populus ueniens, tam fideles quam
cathecumini, acclinantes se ad tnensam osculentur sanctum
lignum et pertranseant. Et quoniam nescio quando dicitur
quidam fixisse morsum et furasse de^ sancto ligno, ideo
nunc a diaconibus, qui in giro stant, sic custoditur, ne
qui ueniens audeat denuo sic facere. 3« Ac sic ergo omnis
populus transit tinus et unus toti acclinantes se, primum
de fronte, sic de oculis tangenfes cracem et titulum, et
sic osculantes crucem pertranseunt, manum autem nemo
mittit ad tangendum. At ubi autem osculati fuerint
crucem, pertransierint, stat diaconus, tenet anulum Salo-
monis et cornu illud, de quo reges unguebantur. Osculantur

^ set Chol.y viell, ad*. — * furasset A.

— 43 —

et corau, attendunt et anulum minus secunda

97 6a. usqne ad horam sextam omnis populus transit,

«9 G. per unum ostium intrans, per alterum [per alterum] per-
exiens, quoniam hoc in eo loco fit, in quo pridie, id est quinta
feria, oblatio facta est. 4» At ubi autem sexta hora se fecerit,
sic itur ante Crucem, siue pluuia siue estus sit, quia ipse locus
subdiuanus est, id est quasi atrium ualde grandem et pul-
chrum satis, quod est inter Cruce et Ana^stase. Ibi ergo
omnis populus se colliget, ita ut nec aperiri possit. 5* Epi-
scopo autem cathedra ponitur ante Cruce, et de sexta usque
ad nona aliud nichil fit nisi leguntur lectiones sic: id est
ita legitur primum de psalmis, ubicumque de passione
dixit; legitur et de apostolo siue de epistolis apostolorum
uel de actionibus, ubicumque de passione Domini dixerunt:
nec non et de euangeliis leguntur loca, ubi patitur; item
legitur de prophetis, ubi passurum Dominum dixerunt; item
legitur de euangeliis, ubi passionem dicit. 6* Ac sic ab
hora sexta usque ad horam nonam semper sic leguntur
lectiones aut dicuntur ymni, ut ostendatur omni populo,
quia quicquid dixerunt prophetae futurum de passione Do-
mini, ostendatur tam per euangelia quam etiam per aposto-
lorum scripturas factum esse. Et sic per illas tres horas
docetur populus onmis nichil factum esse, quod non prius
dictum sit, et nichil dictum esse[t], quod non totum com-
pletum sit. | Semper autem interponuntur orationes, quae 68
orationes et ipsae apte diei sunt. ?♦ Ad singulas autem
lectiones et orationes tantus affectus et gemitus totius populi
est, ut mirum sit; nam nuUus est neque maior neque
minor, qui non illa die illis tribus horis tantum ploret,
quantum nec extimari potest, Dominum pro nobis ea passum
fuisse. Post hoc cum coeperit se iam hora nona facere,
legitur iam ille locus de euangelio cata lohannem, ubi
reddidit spiritum; quo lecto iam fit oratio et naissa. 8* At

90 G. ubi autem missa facta fuerit de ante Cruce, statim omnes in
ecclesia maiore ad Martyrium procedunt et aguntur ea,

98 Ga. quae per ipsa septimana de hora nona, qua ad Martyrium
conuenitur, consueuerunt agi usque ad sero per ipsa sep-
timana. Missa autem facta de ]Vfe,rtyrium uenitur ad Ana-
stase. Et ibi cum uentum fuerit, legitur ille locus de euan-
gelio, ubi petit corpus Domini loseph a Pilato, ponet illud
in sepulcro nouo. Hoc autem lecto fit oratio, benedicuntur

— 44 —

cathecumini, sic fit missa. 9« Ipsa autem die non mittitur
UOX; ut peruigiletur ad Anastase^ quoniam scit populum
fatigatum esse; sed consuetudo est, ut peruigiletur ibi.
Ac sic qui uult de populo, immo qui possunt, uigilant;
qui autem non possunt, non uigilant ibi usque in mane,
clerici autem uigilant ibi, id est qui aut lortiores sunt aut
iuueniores; et tota nocte dicuntur ibi ymni et antiphonae
usque ad mane. Maxima autem turba peruigilant, alii de
sera, alii de media nocte, qui ut possunt.

XXXVIII. !♦ Sabbato autem alia die iuxta consuetu-
dinem fit ad tertia, item fit ad sexta; ad nonam autem iam
non fit sabbato, sed parantur uigiliae paschales in ecclesia
maiore, id est in Martyrium. Vigiliae autem paschales
sic fiunt, quem ad modum ad nos; hoc solum hic amplius
fit, quod infantes, cum baptidiati fuerint et uestiti, quem-
admodum exieWnt de fonte, simul cum episcopo primum
ad Anastase ducuntur." 2* Intrat episcopus intro cancellos
Anastasis, dicitur xmus ymnus, et sic facit orationem epi-

w Ga. scopus pro eis, et sic uenit ad ecclesiam maiorem cum eis,
ubi iuxta consuetudinem omnis populus uigilat. Aguntur

91 Q. ibi, quae consuetudinis est etiam et aput nos, et facta
oblatione fit missa. Et post facta missa uigiliarum in
ecclesia maiore statim cum ymnis uenitur ad Anastase
et ibi denuo legitur ille locus euangelii resurrectionis, fit
oratio et denuo ibi offeret episcopus; sed totum ad mo-
mentum fit propter populum, ne diutius tardetur, et sic
iam dimittetur populus. Ea autem hora fit missa uigiliarum
ipsa die, qua hora et aput nos.

XXXIX. !♦ Sero autem illi dies paschales sic atten-
duntur, quemadmodum et ad nos, et ordine suo fiunt missae
per octo dies paschales, sicut et ubique fit per pascha usque
ad octauas. Hic autem ipse ornatus est et ipsa compositio
et per octo dies paschae, quae et per epiphania, tam in
ecclesia maiore quam ad Anastase aut ad Crucem uel | in 99
Eleona, sed et in Bethleem nec non etiam in Lazariu uel
ubique, quia dies paschales sunt. 2» Proceditur autem ipsa
die dominica prima in ecclesia maiore, id est ad Martyrium,
et secunda feria et tertia feria, ubi ita tamen, ut semper
missa facta de Mari;yrio ad Anastase ueniatur cum ymnis.
Quarta feria autem in Eleona proceditur, quinta feria ad
Anastase, sexta feria in Syon, sabbato ante Cruce, do-

— 45 ~

minica autem die, id est octauis, denuo in ecclesia maiore,
id est ad Martyrium. 3« Ipsis autem octo diebus paschali-
bus cotidie post prandium episcopus cum omni clero et
omnibus infantibus, id est qui baptidiati fuerint, et omni-
bus, qui • aputactitae sunt uiri ac feminae, nec non etiam
et de plebe quanti uolunt, in Eleona ascendent. Dicuntur
ymni, fiunt orationes tam in ecclesia, qxiae in Eleona est,
in qua est spelunca, in qua docebat lesus discipulos, tam
etiam in Imbomon, id est in eo loco, de quo Dominus
ascendit in caelis. 4« Et posteaquam dicti fuerint psalmi

ioo Ga. et oratio facta fuerit, inde usque ad Anastase cum ymnis
descenditur hora lucemae: hoc per totos octo dies fit.

«2G. Sane dominica die per pascha post missa lucemarii, id
est de Anastase, omnis populus episcopum cum ymnis in
Syon ducet. 5* Ubi cum uentum fuerit, dicuntur ymni
apti diei et loco, fit oratio et legitur ille locus de euangelio,
ubi eadem die Dominus in eodem loco, ubi ipsa ecclesia
nunc in Syon est, clausis ostiis ingressus est discipulis,
id est quando tunc unus ex discipulis ibi^ non erat, id est
Thomas, qua reuersus est et dicentibus ei aliis apostolis,
quia Dominum uidissent, ille dixit: "Non credo, nisi uidero'*.
Hoc lecto fit denuo oratio, benedicuntur cathecumini, item
fideles, et reuertuntur unusquisque ad domum suam sera
hora forsitan noctis secunda.

XL. !♦ Item octauis paschae, id est die dominica, statim
post sexta omnis populus cum episcopo ad Eleona ascendit;
primum in ecclesia, quae ibi est* aliquandiu sedetur; di-
cuntur ymni, dicuntur antiphonae aptae diei et loco, fiunt
orationes similiter aptae diei et loco. Denuo inde cum
ymnis itur in Imbomon susu, similiter et ibi ea aguntur,
qxiae et illic. Et cum ceperit hora esse, iam omnis populus
et omnes aputactite deducunt episcopum cum ymnis usqxie
ad Anastase. Ea autem hora peraenitur ad Anastase, qua
lucemarium fieri solet. 2* Fit ergo lucemarium tam ad
Anastase quam ad Cmcem, et inde omnis populus usque
ad unum cum ymnis ducunt episcopum usque ad Syon.
Ubi cum uentum fuerit, similiter dicimtur ymni apti loco
et diei, legitur denuo et ille locus de euangelio, ubi octauis
paschae ingressus est Dominus, ubi erant discipuli, et arguet
Thomam, quare incredulus fuisset. Et tunc omnis ipsa

» ubi A.

^ 46 - ^

lectio perlegitur; postmodum fit oratio; benedictis cathe-
cuminis quam fidelibus iuxta consuetudinem reuertuntur
unusquisque ad domum suam similiter ut die dominica
paschae hora noctis secunda.

XLI. A pascha autem usque ad quinquagesima, id est
pentecosten, hic penitus nemo ieiimat, nec ipsi aputactitae
93 G. qui sunt. Nam semper ipsos dies sicut toto anno ita ad
Anastase de puUo primo usque ad mane consuetudinaria
aguntur, | similiter et ad sexta et ad lucemare. Dominicis 70
autem diebus semper in Martyrio, id est in ecclesia maiore,
proceditur iuxta consuetudinem et inde itur ad Anastase

101 Ga. cum ymnis. Quarta feria autem et sexta feria, quoniam

ipsis diebus penitus nemo ieiunat, in Syon proceditur,
sed mane; fit missa ordine suo.

XLII. Die autem^ quadragesimarum post pascha, id
est quinta feria, pridie omnes post sexta, id est quarta feria^
in Bethleem uadunt propter uigilias celebrandas. Fiunt
autem uigiliae in ecclesia in Bethleem, in qua ecclesia
spelunca est, ubi natus est Dominus. Alia die autem, id
est quinta feria quadragesimarum, celebratur missa ordine
suo, ita ut et presbyteri et episcopus praedicent dicentes
apte diei et loco; et postmodum sera reuertuntur unus-
quisque in lerusolima.

XLIII. !♦ Quinquagesimarum autem die, id est dominica,
qua die maximus labor est populo, aguntur omnia sic de
pullo quidem primo iuxta consuetudinem : uigilatur in Ana-
stase, ut legat episcopus locum illum euangelii, qxii semper
dominica de legitur, id est resurrectionem Domini; et post-
modum sic ea aguntur in Anastase, quae consuetudinaria
sunt, sicut toto anno. 2* Cum autem mane factum fuerit,
procedit omnis populus in ecclesia maiore, id est ad Mar-
tyrium, aguntur etiam omnia, quae consuetudinaria sunt
agi; praedicant presbyteri, postmodum episcopus, aguntur
omnia legitima, id est offertur iuxta consuetudinem, qua
dominica die consueuit fieri; sed eadem adceleratur missa
in Martyrium, ut ante hora tertia fiat. Quemadmodum enim

102 Ga. missa facta fuerit ad Martyrium, omnis populus usque ad

unum cum ymnis ducent episcopum in Syon, sed ut hora

tertia plena in Syon sint. 3« Ubi cum uentum fuerit, legitur

w G. ille locus de actus Apostolorum, ubi descendit spiritus,

^ eadem A,

— 47 —

ut omnes linguae intellegerent qnae dicebantur; postmodum
fit ordine suo niissa. Nam presbyteri de hoc ipsud, quod
lectum est, quia ipse est locus in Syon, alia modo ecclesia
est, ubi quondam post passionem Domini coUecta erat
multitudo cmn apostolis, qua hoc factum est, ut superius
diximus, legunt^ ibi de actibus apostolorum. Postmodum
fit ordine suo missa, offertur et ibi, et iam ut dimittatur
populus, mittit uocem archidiaconus et dicet: "Hodie statim
post sexta omnes in Eleona parati simus in Inbomon".
4» Reuertitur ergo omnis populus unusquisque in domum
suam resumere se, et statim post prandium ascenditur
mons Oliueti, id est in Eleona, unusquisque quomodo pot-
est, ita ut nuUus Christianorum remaneat in ciuitate, qui
non onmes uadent. 5* Quemadmodum ergo siibitum^ fuerit
in monte Oliueti, id est in Eleona, primum itur in Imbo-
mon, id est in eo loco, unde ascendit Dominus in caelis,
et ibi sedet episcopus et presbyteri, sedet omnis populus,
leguntur ibi lectiones, dicuntur interpositi^ ymni, dicuntur
et antiphonae aptae diei ipsi et loco; orationes etiam, quae
interponuntur, | semper tales pronuntiationes habent, ut 7i
et diei et loco conueniunt. Legitur etiam et ille locus de
euangelio, ubi dicit de ascensu Domini; legitur et denuo
de actus apostolorum, ubi dicit de ascensu Domini in celis
post resurrectionem. 6* Cum autem hoc factum fuerit,
benedicuntur cathecumini, sic fideles, et hora iam nona
descenditur inde et cum ymnis itur ad illam ecclesiam, quae
et ipsa in Eleona est, id est in qua spelunca sedens docebat
Dominus apostolos. Ibi autem cum uentum fuerit, iam

B G. est hora plus decima ; fit ibi lucernare, fit oratio, benedi-
cuntur cathecumini et sic fideles. Et iam inde descendi-
tur cum ymnis, omnis populus usque ad unum toti cum
episcopo ymnos dicentes uel antiphonas aptas diei ipsi;

8 Ga. sic uenitur lente et lente usque ad Martyrium. ?♦ Cum
autem peruenitur ad portam ciuitatis, iam nox est et
occurrent candele ecclesiasticae uel ducentae propter populo.
De porta autem, quoniam satis est usque ad ecclesia maiore,
id est ad Martirium, porro bora noctis forsitan secunda
peruenitur, quia lente et lente itur totum pro populo, ne
fatigentur pedibus. Et apertis baluis maioribus, quae sunt v#'
de quintana parte, omnis populus intrat in Martyrium cum

* legi A. — ^ subito A. — ^ interposite A,

— 48 —

ymnis et episcopo. Ingressi autem in ecclesia dicuntur
ymni, fit oratio, benedicuntur cathecumini et sic fideles;
et inde denuo cum ymnis itur ad Anastase. 8» Similiter ad
Anastase cum uentum fuerit, dicuntur ymni seu antiphone,
fit oratio, henedicuntur cathecumini, sic fideles; similiter
fi^ et* ad Crucem. Et denuo inde omnis populus Christianus
usque ad unum cum ynmis ducunt episcopum usque ad
Syon. 9* Ubi cum uentum fuerit, leguntur lectiones aptae,
dicuntur psalmi uel antiphone, fit oratio, benedicuntur cathe-
cumini et sic fideles, et fit missa. Missa autem facta
accedunt omnes ad manum episcopi et sic reuertuntur
unusquisque ad domum suam hora noctis forsitan media.
Ac sic ergo maximus labor in ea die suffertur, quoniam de
puUo primo uigilatum est ad Anastase et inde per tota die
nunquam cessatum est; et sic omnia, quae celebrantur,
protrahuntur, ut nocte media post missa, quae facta fuerit
in Sion, omnes ad domos suas reuertantur.

XLIV. !• lam autem de alia die quinquagesimarum
omnes ieiunant iuxta consuetudinem sicut toto anno, qui
prout potest, excepta die sabbati et dominica, qua nun-
quam ieiunatur in hisdem locis. Etiam postmodum ceteris

96 G. diebus ita singula aguntur ut toto anno, id est ut semper
de puUo primo ad Anastase uigiletur. 2» Nam si dominica
dies est, primtmi leget de pullo primo episcopus euange-
h*um iuxta consuetudinem intro Anastase locum resurrec-
tionis Domini, qui semper dominica die legitur, et post-

104 Ga. modum ymni seu antiphone usque ad lucem dicuntur in
Anastase. Si autem dominica dies non est, tantum quod
ymni tiel antiphone similiter de puUo primo usque ad lucem
dicuntur in Anastase. 3« Aputactitae omnes uadent, de
plebe autem qui quomodo possunt uadent, clerici autem !
cotidie uicibus uadent [clerici autem]^ de pullo primo; epi- 72
scopus autem albescente uadet semper, ut missa fiat ma-
tutina, cum omnibus clericis excepta dominica die, quia
necesse est illum de puUo primo ire, ut euangelium legat in
Anastase. Denuo ad horam sextam aguntur, quae consue-
tudinaria sunt, in Anastase, simiKter et ad nona, similiter
et ad lucemare iuxta consuetudinem, quam consueuit toto
anno fieri. Quarta autem et sexta feria semper nona in
Syon fit iuxta consuetudinem.

^ fiet A, — ' getilgt in A,

— 49 —

XLV. 1* Et illud etiam scribere debui, quemadmodum
docentur hi, qui baptidiantur per pascha. Nam qui dat
nomen suum, ante diem quadragesimarum dat, et omnium
nomina annotat presbyter, hoc est ante illas octo septi-
manas, quibus dixi hic attendi quadragesima^. 2* Cum
autem annotauerit omnium nomina presbyter, postmodum
alia die de quadragesimis, id est qua inchoantur octo eb-
domadae, ponitur episcopo cathedra media ecclesia maiore,
id est ad Martyrium, sedent hinc et inde presbyteri in
cathedris et stant clerici omnes. Et sic adducuntur unus
et unus conpetens; si uiri sunt, cum patribus suis ueniunt,

106 Ga, si autem feminae, cum matribus suis. 8* Et sic singulariter
interrogat episcopus uicinos eius, qui intrauit, dicens: "Si

97 G. bonae uitae est hic, si parentibus deferet, si ebriacus non
est aut uanus?" et singula uitia, quae sunt tamen grauiora
in homine, requiret. 4* Et^ si probauerit sine reprehensione
esse de his onmibus, quibus requisiuit praesentibus testi-
bus, annotat ipse manu sua nomen illius. Si autem in
aliquo accusatur, iubet illum foras exire dicens: "Emendet
se et, cum emendauerit se, tunc accedet ad lauacrum". Sic
de uiris, sic de mulieribus requirens dicit. Si quis autem
peregrinus est, nisi testimonia habuerit, qui eum nouerint,
non tam facile accedet ad baptismum.

XLVI. !♦ Hoc autem, domine sorores, ne extimaretis
sine ratione fieri, scribere debui. Consuetudo est enim hic
talis, ut qui accedunt ad baptismum per ipsos dies quadra-
ginta, quibus ieiunatur, primum mature a clericis exorci-
zentur, mox missa facta fuerit de Anastase matutina. Et
statim ponitur cathedra episcopo ad Martyrium in ecclesia
maiore, et sedent omnes in giro prope episcopo, qui bap-
tidiandi sunt tam uiri quam mulieres, stant loco etiam
patres uel matres, nec non etiam qui uolunt audire de
plebe omnes intrant et sedent, sed fideles. 2* Cathecu-
minus autem ibi non intrat tunc, qua episcopus docet illos
legem, id est sic : inchoans a Genese per illos dies quadra- '

)6 Ga. ginta percurret omnes scripturas, primum exponens cama-
liter et sic illud soluens spiritualiter. Nec non etiam et
de resurrectione, similiter et de fide omnia docentur per
illos dies; hoc autem cathecisis appellatur. 3* Et iam
quando completae fuerint septimanae quinque, a quo do-

1 ut A,

Sammlung vulgttrlat Texte. 1. 4

— 60 —

centur, tunc accipient simbolum; cuius simboli rationem
similiter sicut omnium scripturarum rationem exponet eis
singulorum sermonum primum | carnaliter et sic spiritua- 73
liter, ita et simbolum exponet. Ac sic est, ut in hisdem

98 G. iocis omnes fideles seqnantur scripturas, quando leguntur

in ecclesia, quia omnes docentur per illos dies quadra-
ginta, id est ab hora prima usqiie ad horam tertiiam,
qnoniam per tres horas fit cathecisin. 4* Deus autem scit,
dominae sorores, quoniam maiores uoces sunt fidelium,
qui ad audiendum intrant in cathecisen, ad ea, quae di-
cuntur uel exponuntur per episcopum, quam quando sedet
et praedicat in ecclesia ad singula, quae taliter exponun-
tur. Missa autem facta cathecisis hora iam tertia statim
inde cum ymnis ducitur episcopus ad Anastase et fit missa
ad tertia; ac sic tribus horis docentur ad die per septi-
manas septem. Octaua enim septimana quadragesimarum,
id est quae appellatur septimana maior, iam non uacat
eos doceri, ut impleantur ea, quae superius dicta sunt.
5* Cum autem iam transierint septem septimanae, superat
illa una septimana paschalis, quam hic appellant septimana
maior, iam tunc uenit episcopus mane in ecclesia maiore ad
107 Ga. Martyrium. Retro in absida post altarium ponitur cathedra
episcopo, et ibi unus et unus uadet, uiri cum patre suo aut
mulier cum matre sua, et reddet simbolum episcopo. 6* Red-
dito autem simbolo episcopo alloquitur omnes episcopus
et dicet: "Per istas septem septimanas legem omnem edocti
estis scripturarum nec non etiam de fide audistis; audistis
etiam et de resurrectione carnis, sed et simbolii omnem
rationem, ut potuistis tamen adhuc cathecumini audire:
uerba^ autem quae sunt misterii altioris, id est ipsius bap-
tismi, quia adhuc cathecumini estis, audire non potestis. Et
ne extimetis aliqiiid sine ratione fieri, cum in nomine Dei
baptidiati fueritis, per octo dies paschales post missa facta
de ecclesia in Anastase audietis: quia adhuc cathecumini
estis, misteria Dei secretiora dici uobis non possunt."

99 G. XLVII. 1* Post autem uenerint dies paschae, per illos

octo dies, id est a pascha usque ad octauas, quemadmodum
missa facta fuerit de ecclesia, et itur cum ymnis ad Ana-
stase, mox fit oratio, benedicuntur fideles, et stat episcopus
incumbens in cancello interiore, qui est in spelunca Ana-

1 singali A, — ' uerbum A,

\

— 51 —

stasis, et exponet omnia, quae aguntur in baptismo. 2» IUa
enim hora catheciiminus nuUus accedet ad Anastase; tan-
tum neofiti et fideles, qui uolunt audire misteria, in Ana-
stase intrant. Clauduntur autem ostia, ne qui cathecuminus
se dirigat. Disputante autem episcopo singula et narrante
tante uoces sunt collaudantium, ut porro foras ecclesia
audiantur uoces eorum. Vere enim ita misteria omnia ab-
solue[n]t, ut nullus non possit commoueri ad ea, quae
audit sic exponi. 3* Et quoniam in ea prouincia pars populi
et grece^ et siriste nouit, pars etiam alia. per se grece,
aliqua etiam pars tantum siriste, itaque quoniam episcopus,

.08 Ga. iicet siriste nouerit, tamen semper grece loquitur et nun-
quam siriste: itaque ergo stat semper presbyter, qui epi-
scopo grece dicente siriste interpretatur, ut omnes audiant |
[ut omnes audiant] quae exponuntur. 4* Lectiones etiam, u
quecumque in ecclesia leguntur, quia necesse est grece legi,
semper stat, qui siriste interpretatur propter populum, ut
semper discant, Sane quicumque hic latini sunt, id est qui
nec siriste nec grece nouerunt, ne contristentur, et ipsis
exponitur eis, quia sunt aJii fratres et sorores grecolatini,
qui latine exponunt eis. 5* Illud autem hic ante omnia
ualde gratum fit et ualde admirabile, ut semper tam ymni
quam antiphonae et lectiones nec non etiam et orationes,
quas dicet episcopus, tales pronuntiationes habeant, ut et
diei, qui celebratur, et loco, in quo agitur, aptae et co-
nuenientes sint semper.

Loo G. XLVIII. 1* Item dies enceniarum appellantur, quando

sancta ecclesia, quae in Golgotha est, quam Martyrium
uocant, consecrata est Deo; sed et sancta ecclesia, quae est
ad Anastase, id est in eo loco, ubi Dominus nesurrexit
post passionem, ea die et ipsa consecrata est Deo. Harum
ergo ecclesiarum sanctarum encenia cum summo honore
celebrantur, quoniam crux Domini inuenta est ipsa die.
2* Et ideo propter hoc ita ordinatum est, ut quando primum
sanctae ecclesiae suprascriptae consecrabantur, ea dies esset,
qua crux Domini fuerat inuenta, ut simul omni laetitia eadem

.09 Ga. die celebrarentur. Et hoc per scripturas sanctas inuenitur,
quod ea dies sit enceniarum, qua et sanctus Salomon
consummata domo Dei, quam edificauerat, steterit ante

1 greci A,

4*